\id MRK \h SAN MARCOS \toc1 Júu³ tyʉ́² 'e gajmaa¹a San Marcos \toc2 SAN MARCOS \toc3 Mr. \mt1 Júu³ tyʉ́² 'e gajmaa¹a San Marcos \c 1 \s1 Cwoo¹o Wó³ saai²¹ tsá² jmɨɨ²¹ júu³ tyʉ́² lɨ jo 'in tsá² seein²¹ \p \v 1 La lo ga'láa² 'wii²¹² júu³ tyʉ́² tya' Jesucristo, Jóon¹ Dios 'ii. \p \v 2 La lɨ́² 'e gajin'² Isaías, 'ii jaain²¹ tsá² 'in gafaa'²¹ júu³ tya' Dios calɨɨ lɨɨlɨ¹: \q1 Dios sii¹in jaain²¹ tsá² 'in tyan¹ júu³ tya'a. \q1 'Ii tsáa¹ jéei¹gɨ lagɨ 'nʉ. \q1 'Ii tsajmaa¹ júu³ xiiala tya¹ tsá² tyʉ́² tya'a mi ñi'²'i. \q1 \v 3 Tá² ni'oo¹o jaain²¹ tsá² coon²¹ lɨ jo 'in tsá² seein²¹. Jin'²in: \q1 “Nʉʉ²duu' nijó² Cristo. 'Ná¹‑a tyaa²¹aa' tyʉ́² tyii'. Tsáa²mo‑'oo' 'e tyú¹‑moo'”, jin'²in. \p \v 4 La joon mo gajó² Wó³ saai²¹ tsá² jmɨɨ²¹ lɨ jo 'in tsá² seein²¹ gajin'²in: \p ―'Ná¹‑a unsɨɨ²naa' 'e 'ɨ¹‑'oo' joongɨ 'ná¹ saa¹naa' jmɨɨ²¹. Joon 'íin²mo Dios tsaa² tyii'. \v 5 Jileei'²¹ tsá² 'in néei¹ coon²¹ lɨ sii²¹ Judea joongɨ 'in néei¹ fuu²¹ Jerusalén tsalíin² tsanʉʉ²¹ júu³ tya' Wó³ do. Joon la 'ɨɨ²¹² jmoo¹o 'in tsá² do tyañii²¹ tya'a tyani Dios gasaa¹mo Wó³ 'ii jmɨɨ²¹ tɨ' jmɨɨ²¹ cwo² Jordán. \p \v 6 Sɨɨn'³ Wó³ lɨ́¹ coon'¹³ jñʉ́² camello. 'E 'ñʉ́ʉ¹ tu'²gɨ lɨ́¹ coon'¹³ loo²¹. Joon 'e gø'²ø jmai'² sɨnii'²¹ coon'¹³ to'² sá² moo'²¹. \v 7 Feei'²¹ Wó³ tsá² júu³ tyʉ́² joon gajin'²in: \p ―Mi yuui'¹³ jna joon 'injó¹ jaain²¹ tsá² feei'¹. 'Ii feei'¹gɨ lagɨ jna jiin'¹³ jo tɨ́ɨ²na juu'¹³na wojníi³ii sɨɨ'³ɨɨ loo²¹ tsi mɨ́ɨ¹ɨ. \v 8 Jna‑a saa²¹na 'naa' jiin'¹³ coon'¹³ jmɨɨ²¹ pe 'ii‑gɨ nicwo'²o 'naa' 'in Espíritu Tyʉ́² tya' Dios 'e ngɨ¹ coon'¹³ 'naa'. \s1 Wó³ saa¹i Jesús jmɨɨ²¹ \p \v 9 Jiin'¹³ jee²¹² jmɨɨ²¹² joon cwa'ɨ́ɨ¹ Jesús fuu²¹ Nazaret náa¹ lɨ sii²¹ Galilea. Joon gasaa¹mo Wó³ Jesús jmɨɨ²¹ tsi jmɨɨ²¹ cwo² Jordán. \v 10 Mo gacwa'ɨ́ɨ¹ Jesús tsi jmɨɨ²¹ do joon ganii²¹ nó¹ 'oo² ñʉ'fú². Joon nii²¹ 'in Espíritu Tyʉ́² tya' Dios lɨ́ɨi¹ maa²¹² jgaa¹i fu lɨ siin'¹²in. Joongɨ gajaan¹an fu yʉ' tyíi¹i. \v 11 Joon ganúu²un coon²¹ júu³ jó² fu ñʉ'fú² jin'²: \p ―Yʉʉn²¹ tyiia‑oo 'nʉ 'in 'nee¹na. 'Áai¹ lɨ́¹ jløø'³na 'wii'¹³ 'nʉ. \s1 Tyaan¹ Satanás cwáain¹ 'ee lɨ́ɨi¹ Jesús \p \v 12 Tsifu joon gangajéei¹ 'in Espíritu Tyʉ́² tya' Dios Jesús fu coon²¹ lɨ jo 'in tsá² seein²¹gɨ. \v 13 Joon do‑o gateen¹in Jesús ca tséin¹ tunló¹ jmɨɨ²¹² jee²¹² joo'²¹ nuu²¹. Joon Satanás gacón²on cwáain¹ xiiala lɨ́ɨi¹ Jesús. Mi yuui'¹³ joon gatyalíin² ángeles tya' Dios gaunjíi²mo Jesús. \s1 'Láa² Jesús 'wii²¹² to² tya'a coon²¹ lɨ sii²¹ Galilea \p \v 14 Mo lɨcɨɨin²¹ 'e ga'í² Wó³ 'nʉñí³ joon gangóo¹o Jesús coon²¹ lɨ sii²¹ Galilea. Cwoo¹o Jesús júu³ tyʉ́² tya' Dios. \v 15 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ tsá²: \p ―Gatyii²¹a, gatɨ́² 'ii'²¹. Xʉʉ 'ná¹gɨ 'e tɨ́² jiin²¹ wa'a tyʉ'² Dios to² tsá². Unsɨ́ɨ²naa' 'e 'ɨ¹‑'oo' joon la ja'²mo 'ɨ¹‑'oo' 'e júu³ tya' xiiala 'itiin'¹³ tsá² ―jin'² Jesús. \s1 Tøø'²¹ Jesús tyʉ́ʉin² tsá² 'in saain'²¹ joo'²¹ taai² jmɨɨ²¹ \p \v 16 Ngoo²¹o Jesús tɨ'¹ tyíia¹ Galilea mo ganíi²in Simón coon'¹³ ruu'²¹i sii²¹ Dɨ́ɨ³ 'in saain'²¹ joo'²¹ taai² jmɨɨ²¹ do. Taain²¹² to² pii²¹ 'mó¹ tsi jmɨɨ²¹. \v 17 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Ñilíin²duu' coon'¹³ jna. Joon ijmée¹na 'naa' tsá² 'in jée¹i tsá² 'e licwii¹in Dios. \p \v 18 Tsifu joon gatʉʉ²¹ʉ 'mó¹ tya'a joon gangaliin¹mo coon'¹³ Jesús. \p \v 19 Joon xʉ ngoo²¹gɨ Jesús mo ganíi²in Jacobo coon'¹³ ruu'²¹i Wó³ jóon¹ Zebedeo. Táa¹i tsi coon²¹ barco 'mii¹ 'nʉ́ʉ³ tya'a. \v 20 Joon gatø'¹ Jesús 'ii. Do‑o gatiui²¹ jmii²¹. Do‑o gajaan¹ Zebedeo coon'¹³ tsa'leei'¹³ tya'a. Joon Jacobo coon'¹³ Wó³ ngalíin²mo coon'¹³ Jesús. \s1 Jaain²¹ tsá² 'in 'yui 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a \p \v 21 Tyaliin¹ Jesús coon'¹³ 'in ngɨ¹ coon'¹³on coon²¹ fuu²¹ sii²¹ Capernaum. Joon mo gatɨ́² jmɨɨ²¹² 'e 'ii'² 'woo'²¹ tsá² Israel ga'í² Jesús 'e cwo'¹ sinagoga do. Joon ga'láa² 'wii²¹² 'e'²e tsá² júu³ tyʉ́². \v 22 Lɨ́ɨ¹ tsa'goo²¹‑tsi tsá² jilaa'²¹ 'e jin'² Jesús tsʉ 'wii'¹³ ga'e'²e Jesús tsá² lawa jaain²¹ tsá² feei'¹ jon'on la lɨ́ɨi¹ 'in tɨfo'² tya' ley tya' Moisés. \v 23 Joon tsi inʉʉ cwo'¹ do 'yui jaain²¹ tsá² 'in 'yui 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a. Joon gafaa'²¹ 'in tsá² do cwáain¹ tya' 'in 'lɨɨi'³ do joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p \v 24 ―¿'Ee lɨ 'u'²'u jee²¹² jna'a Jesús tsá² Nazaret? ¿Tɨ gañi'¹'i 'e untyee¹u'u jna'a? Cwii¹moo 'nʉ. Jóon¹ Dios 'nʉ. 'In tyú¹mo 'nʉ ―gajin'² 'in tsá² do cwáain¹ tya' 'in 'lɨɨi'³ 'yui alma tya'a. \p \v 25 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in 'lɨɨi'³ 'yui alma tya' 'ido: \p ―Jo too'²¹ mɨ́ɨ'¹³. Tiui² 'in tsañʉʉ'¹ no. \p \v 26 Joon 'in 'lɨɨi'³ do gajmaa¹a cɨi'¹ 'in tsañʉʉ'¹ do. Joon mi yuui'¹³ ga'oo¹o joon gacwa'ɨ́ɨ¹ɨ 'in 'lɨɨi'³ 'yui alma tya' 'ido. \v 27 Jilee'²¹mo ganga'goo²¹‑tsi lɨɨlɨ¹. Joon gaunngɨɨ¹ɨ la 'oo'³ ruu'²¹i: \p ―¿'Ee‑gɨ lo no? ¿'Ee‑gɨ júu³ 'múui² lo no? ¿'Iin‑gɨ 'in tsañʉʉ'¹ lo? Tyʉ'² to² ca jileei'²¹, ca 'in 'lɨɨi'³ taai² alma tya' tsá² nʉʉ'¹²ʉ to² tyʉ'² 'ino. \p \v 28 Jmoono‑o galicwii¹in tsá² seein²¹ la caain²¹ Galilea Jesús. \s1 Un'láai² Jesús 'yiiaunsáa³ Simón \p \v 29 Ga'woo²¹i Jesús 'e cwo'¹ sinagoga do joon ngalíin¹ fu tya' Simón coon'¹³ ruu'²¹i Dɨ́ɨ³. Ngoo²¹o Jacobo coon'¹³ Wó³ coon'¹³on. \v 30 'Yiiaunsáa³ Simón do raan²¹mo lɨ́ɨ¹i tsaa²¹² tyíi². Joon gasɨɨ'²¹ɨ tsá² Jesús: \p ―Tsaa'¹²a 'ino. \p \v 31 Joon gangatyéen¹in Jesús lɨ raain¹ 'in tsatsaa'¹³ do. Joon gason'¹on cwoo²¹o 'ido. Joon mo saa'¹²a cwoo²¹o, tsifu joon gajaan¹ 'e lɨ́ɨ¹i 'ido. Joon garóon²on 'ido joon gacwoo¹o 'e dø'¹ø 'ido. \s1 Un'láai² Jesús fúui¹ tsatsaa'¹³ \p \v 32 Mo galɨcɨɨin²¹gɨ joon mo gayoin'² ñi'¹ joongɨ mi canʉʉ²¹xʉ joon gajajéei¹³ tsá² jileei'²¹ tsatsaa'¹³ lɨ siin'¹² Jesús. Joongɨ jajéei¹ tsá² jileei'²¹ 'in taai² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a. \v 33 La tøøi² fuu²¹ gangatyéein¹ 'ooca'nʉ́¹ lɨ tyíin¹ Jesús. \v 34 Fúu¹mo 'in gaun'láai² Jesús. 'Láai² nii² jmoowúu¹ lɨ́ɨi¹ 'in tsá² do. Joongɨ fúu¹mo 'in 'lɨɨi'³ ga'woo¹i Jesús alma tya' tsá². Pe Jesús do jo gacwoo¹o faa'²¹ 'in 'lɨɨi'³ do tsʉ ñi¹ 'ido 'iin 'i. \s1 Jesús cwoo¹o júu³ tyʉ́² lɨ sii²¹ Galilea \p \v 35 Coon²¹ jmɨɨ²¹² jéei¹, nʉʉ²¹mogɨ jiin'¹³ jo rǿø²mo jnáa¹gɨ garóon² Jesús. Joongɨ gacwa'ɨ́ɨ¹ɨ 'e fuu²¹ do. Ngoo²¹o tɨ' fuu²¹ lɨ jo 'in tsá² seein²¹gɨ. Ngafee'¹³i Dios. \v 36 Simón coon'¹³ 'in catyaai²gɨ gangalíin² nga'nee'¹³i Jesús. \v 37 Joon mo gatsee'²¹i 'ido joon gajin'²in: \p ―Jilee'²¹mo 'néei'² 'nʉ. \p \v 38 Pe 'ii‑gɨ gañii¹i: \p ―Moo²¹o' lɨ caain²¹ fuu²¹ lɨ' tyan'¹. Joongɨ do‑o jon 'ná¹ cwóo³oo júu³ tyʉ́² tsʉ 'wii'¹³ joon 'e gajúu³uu ―jin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² do. \p \v 39 Joon la joon gacwo¹ Jesús júu³ tyʉ́² tya' Dios la caain²¹ lɨ tyʉ'² to² Galilea. Tsi inʉʉ cwo'¹ tya' tsá² Israel gacwoo¹o júu³ tyʉ́². Joongɨ ga'woo²¹i jileei'²¹ 'in 'lɨɨi'³ alma tya' tsá². \s1 Un'láai² Jesús jaain²¹ 'in lɨ́ɨi¹ jgoo'²¹ \p \v 40 Gangatyéein¹ jaain²¹ tsañʉʉ'¹ 'in nijgøøi'²¹ lɨ siin'¹² Jesús. Gajuu'²¹i 'wojníi¹i tyani Jesús joon gajin'²in: \p ―Lí²o'o un'láa²mo'o jna wana 'iin²¹²u'un. \p \v 41 Joon galifee'¹mo‑tsi Jesús 'wii²¹² tya'a. Joon ganii'¹³o cwoo²¹o gasʉʉ²¹ tya'a. Joon gajin'²o: \p ―'Iin²¹²moo 'láa²mo'o. Cwo'láa²modu'u. \p \v 42 Mo gajin'²in 'elo joon tsifu gajeen'²¹mo 'e jngøø'¹i. Joon ga'láa²mo coonti. \v 43 Tsifu ga'ɨ́ɨ² Jesús júu³ pe lɨ¹ ga'ɨ́ɨ² júu³. Joon gajin'²in: \p \v 44 ―Jo 'in fu'³'u coonti jiin'¹³ jaain²¹ pe cwoo'³mo'o; cwo'eei'¹³du'u untsá² 'woo'²'o 'e ga'láa²mo'o. Joon cwo'²'o Dios la gatyʉ'² Moisés to² wii'¹³ 'e galityú¹mo'o. \p \v 45 Pe tsifu joon ngai'² 'in tsañʉʉ'¹ do ga'láa² 'wii²¹² jmo'²o tsá² júu³ 'ee galɨ́². 'Wii'¹³ joon Jesús jo lí²gɨ 'ii²¹ jiin'¹³ coon²¹ fuu²¹ la jøø² tsá². Ngɨɨ²¹o la caain²¹ caluu lɨ jo 'in tsá² seein²¹. Pe la caan²¹mo jalíin² tsá² 'iin²¹²in jøøi² 'ii. \c 2 \s1 Jesús un'láai² jaain²¹ tsá² 'waa'²¹ cwoo²¹o tɨɨ²ɨ \p \v 1-2 Ningóo¹³xʉ tún² mo ga'í² Jesús fuu²¹ Capernaum. Joon mo galiñii¹ tsá² tyíin¹in coon²¹ inʉʉ galicaain²¹ tsá² fúui¹ lɨɨlɨ¹. Gacuui'¹ tsá² jiin'¹³ jo 'í²gɨ inʉʉ. Jo 'í²gɨ tsá² 'ooca'nʉ́¹. Joon Jesús gacwoo¹ júu³ tyʉ́² tya' Dios. \v 3 La 'ɨɨ²¹² joon tyaliin¹in tyúuin² tsañʉʉ'¹. Jée¹i jaain²¹ tsá² sɨtsʉʉ'¹³. Jo lí²gɨ nii'¹²i cwoo²¹o tɨɨ²ɨ. \v 4 Pe jo lí² tyaliin¹ ca tɨ lɨ siin'¹² Jesús 'wii'¹³ fúui¹ lɨɨlɨ¹ tsá² taai² inʉʉ do. Joon ganáa¹ coon²¹ too²¹ lɨ 'yʉ' 'nʉ́¹. Náa¹a 'yʉ' lɨ tyíin¹ Jesús. Joon lɨ ganáa¹ do‑o, joon gaxiia²¹ 'in tsatsaa'¹³ do tsíin² ni tyi¹. \v 5 Mo ganí² Jesús 'e jo'¹o lɨ́ɨ²i 'in tsá² tyúuin² do. Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsatsaa'¹³ do: \p ―Yʉʉn²¹ tyiia, 'íin¹³moo tsaa² tyi'i. \p \v 6 Pe 'inlɨ́ɨi¹³ tɨfo'² tya' ley 'in néei¹ do ga'ɨ¹‑tsi: \v 7 “¿'Ee lɨ 'e faa'²¹ 'in tsañʉʉ'¹ lo la no? Júu³ 'laa'²¹ tya' Dios faa'²¹ 'ino. Jiin'¹³ jaain²¹ jo lí² 'íin² tsaa² tya' tsá². Jiin'¹³ 'ña'a Dios lí² 'íin² tsaa² tya' tsá²”. \v 8 Ñi¹ Jesús 'ee 'ɨ¹‑tsi 'in tɨfo'² joon gajin'²in: \p ―¿'Ee lɨ 'ɨ¹‑'oo' la no? \v 9 ¿Noo 'e jo taai²¹gɨ fuu²¹²uu 'in tsatsaa'¹³ no: “'Íin¹³moo tsaa² tyi'i”, sɨ fuu²¹²uu 'ee; “Ráan²un no, saa'¹³ tyi¹ raan¹un ni no joon ngɨ² no”? \v 10 Pe joon cwolini²ii' 'e jna‑a 'in Ruu'²¹na Tsá² mo taan¹na fu juncwii²¹ lii'²¹oo 'íi¹³na tsaa² tya' tsá². Ñíi²duu' 'elo ―jin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ tɨfo'² do. \p Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsatsaa'¹³ do: \p \v 11 ―'Nʉ‑ʉ fuu²¹²uu, ráan²un no, saa'¹³ tyi¹ raan'un no, joon cweei'² fu tyi'i. \p \v 12 Tsifu joon 'in tsatsaa'¹³ garóon²on 'a lɨ raain¹ do. Joon saa'¹²a tyi¹ tya'a do joon gacwo'ɨ́ɨ¹ɨ la jǿø² jileei'²¹ 'in taai² do. 'Wii'¹³ joon jilee'²¹mo ganga'goo²¹‑tsi. Joon gacwo'¹o 'maai'¹³ Dios joon gajin'²in: \p ―Jiin'¹³ coon²¹ 'naa'¹³ jo mo nee²¹e' 'e la no. \s1 Tø'¹ Jesús Leví \p \v 13 Mi la cɨɨin²¹ tún¹ ngóo¹ Jesús tɨ' tyíia¹ do. Joon jileei'²¹ tsá² ngalíin² lɨ siin'¹²in. 'E'²e Jesús 'ido. \v 14 La 'ɨɨ²¹² mo ngɨɨ¹ Jesús do ganíi²in Leví jóon¹ Alfeo. Leví do coon²¹ 'laa'¹³ lɨ cɨ¹ tsá² 'laa'¹³. Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Moo²¹o' coon'¹³ jna. \p Joon garóon² Leví fu lɨ tyíin¹in joon ngoo²¹o coon'¹³on. Joon lɨ́ɨ¹ fúui¹ 'in coon²¹ 'laa'¹³ coon'¹³ 'in 'oo² tsaa² ngaliin¹ coon'¹³on. \p \v 15 Joon gatø'¹ Leví Jesús ngaa'¹²in coon'¹³ 'ido fu tya'a. Joon fúu¹mo 'in cón² 'laa'¹³ coon'¹³ 'in 'oo² tsaa² tyaliin¹ lɨ néei¹ Jesús. Caa²¹mo néei¹ coon'¹³ Jesús joon coon'¹³ tsá² tya'a. \v 16 Ganí² tɨfo'² tya' ley coon'¹³ tsá² coon²¹ poo²¹² sii²¹ fariseos 'e néei¹ gø'²ø 'uun'²¹un jilee'²¹mo coon'¹³ Jesús. Joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² ngɨ¹ coon'¹³ Jesús do: \p ―¿'Ee lɨ' tyíin¹ tɨfo'² tyii' gø'²ø 'uun'²¹un coon'¹³ 'in cón² 'laa'¹³ coon'¹³ 'in 'oo² tsaa² tyi¹? \p \v 17 Mo ganúu²un Jesús 'elo joon gajin'²in: \p ―Jileei'²¹ 'in tyúi¹ jo 'neei¹ tɨmɨ́¹ tya' 'i. Pe jileei'²¹ 'in tsaa'¹³ 'ii 'neei¹ tɨmɨ́¹ tya'a. Jo goo²¹² jna wa'a tø'³øø 'in tyúi¹, gagoo²¹²oo wa'a tø'³øø 'in 'oo² tsaa² ―jin'² Jesús. \s1 Unngɨɨ¹ɨ tsá² Jesús cwáain¹ tya' 'e gø'² tsá² tyiiañi'¹ \p \v 18 Mo lɨ́ɨi¹³ gajmaa¹a tsá² tya' Wó³ taa'²¹a tyani Dios joon jo gagøø'²¹ø. Coon²¹ 'naa'¹³ mo jmaa¹a la joon coon'¹³ tsá² fariseos 'inlɨ́ɨi¹³ tsá² ngaliin¹ lɨ siin'¹² Jesús. Joon gajin'² 'in tsá² do sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Jmoo¹o tsá² tya' Wó³ coon'¹³ fariseos taa'²¹a tyani Dios. Jo gøø'²¹ø. ¿'Ee lɨ jo jmoo¹o tsá² tyi'nʉ‑gɨ la no? \p \v 19 Joon gañii¹i Jesús: \p ―Mo tsalíin² tsá² coon²¹ lɨ cui'² cwoo²¹ tsá² 'e gó jmoo¹o wa'a jo gø'² mo gø'² 'in tsá² gacui'² cwoo²¹ do. Jo lí² wa'a jo gø'²ø. \v 20 Pe coon²¹ jmɨɨ²¹² jéei¹ 'e jo taain²¹²gɨ 'in tsá² cui'² cwoo²¹ do joon lí² jmáa¹a tsá² taa'²¹a tyani Dios joon jo dø'¹ø. \p \v 21 ’Jiin'¹³ jaain²¹ jo toon'¹ 'mɨ'² sɨɨin'¹³ coon'¹³ ca 'no'³ 'mɨ'² 'mɨ́ɨ². Wa'a jmoo¹o tsá² la joon mo tsʉ'² 'e 'no'³ 'mɨ'² 'mɨ́ɨ² do joon ilifee'¹gɨ 'e 'gɨɨ²¹ do. \v 22 Joongɨ jiin'¹³ jaain²¹ jo tyii'²¹a jmɨ'³ móo¹ tsi loo²¹ tsáai². Wana jmoo¹o tsá² la joon, joon mo 'ya'² jmɨ'³ móo¹ do joon idyii¹i 'e loo²¹ tsáai² do. 'Láa²mo jmɨ'³ móo¹ itsa'ɨ́ɨ¹. Joongɨ tsa'ɨ́ɨ¹ 'e loo²¹ do. 'Wii'¹³ joon tyiia'²¹ tsá² jmɨ'³ móo¹ do tsi loo²¹ 'mɨ́ɨ² ―jin'² Jesús. \s1 Cuun¹ tsá² tya'a mɨ'³ trigo mo jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá² \p \v 23 Coon²¹ jmɨɨ²¹² mo 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá² ngaliin¹ Jesús coon'¹³ tsá² tya'a jee²¹² coon²¹ lɨ injná² trigo. Pe 'in tsá² tya'a do ga'láa² 'wii²¹² cuun¹un mi'³ trigo la 'ɨɨ²¹² gangɨ́ɨ¹i. \v 24 Joon gajin'² tsá² fariseos sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Jǿø², ¿'ee lɨ' jmoo¹o tsá² tyi'i la no? Jo tɨ́ɨi² jmáa¹a to² mo jmɨɨ²¹² mo 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá². \p \v 25-26 Pe 'i‑gɨ gajin'²in: \p ―'Naa'‑a, ñii²oo' la lɨ 'e gajmaa¹a 'lɨɨ²¹² David. David do coon'¹³ tsá² tya'a gauntyéen²in jmɨɨ²¹² joon gatsaun'aai². Jaain²¹ tsá² sii Abiatar tyʉ'²ʉ to² tya' jileei'²¹ untsá² yiia'¹³ joon. Joon David ga'ii²¹ tsi inʉʉ tya' Dios. Joon gagøø'²¹ø 'e 'iñi'¹ nicwaai'³ do. Pe jiin'¹³ untsá² tɨ́ɨ²i dø'¹ø 'e 'iñi'¹ do. Joongɨ gacwo'² David 'e 'iñi'¹ do ca 'in tsá² ngɨ¹ coon'¹³on do. \p \v 27 ’Gajmaa¹a Dios jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá². 'E jmɨɨ²¹² do gajmaa¹a Dios 'e uncoon'¹³on tsá² jon'on gajmee¹i Dios tsá² wa'a 'e uncoon'¹³on 'e jmɨɨ²¹² do. \v 28 Wii'¹³ joon 'in Ruu'²¹na Tsá² lí²‑i tyʉ'² to² tya' jmɨɨ²¹² mo 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá² ―jin'² Jesús. \c 3 \s1 Jaain²¹ tsá² tuu'²¹ cwoo²¹o \p \v 1 Ga'ii²¹ tún¹ Jesús 'e cwo'¹ tya' tsá² Israel. Mo gatyiia²¹ do joon tyíin¹ jaain²¹ tsá² 'in tuu'²¹ cwoo²¹. \v 2 Joon gacón² tsá² fariseos cwáain¹ wana un'láa²i Jesús 'ii mo jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá². Joon 'e ilí² xiia'la i'nɨ́ɨ¹i Jesús. \v 3 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² tuu'²¹ cwoo²¹o do: \p ―Ráan²un no; jmaa² siin'¹²u'un tún² tsa'¹ lo. \p \v 4 Joon gaunngɨɨ¹ɨ Jesús 'in tsá² catyaai² do: \p ―¿'Ee tɨ́ɨ²na' jmoo²¹o' mo jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá², 'e tyʉ́² sɨ 'e gó² 'ee? ¿Tɨ lí² un'láa²na' tsá² sɨ 'e jngaa'¹²na' tsá² 'ee? ―gajin'² Jesús. \p Pe 'in catyaai² do lɨgoon gajaan¹ tii². \v 5 Joon gajǿøi² Jesús 'in néei¹ do. Nii'²¹‑tsi Jesús tya'a. Joon fa'í³ lɨ́ɨi² 'wii'¹³ jo 'iin²¹²in 'ido 'øøi'²¹‑tsi. Joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'in tsatsaa'¹³ do: \p ―Nii'¹³ cwoo¹'o no. \p Joon ganii'¹²in 'ido cwoo²¹o. Joon ga'lóo² cwoo²¹o coonti. \v 6 Joon ga'woo²¹mo jileei'²¹ tsá² fariseos joon gasɨ́ɨ²i coon'¹³ tsá² tya' Herodes xiiala ilí² jngaa'¹²mo Jesús. \s1 Fúui¹ tsá² téein² lɨ' tɨ' tyíia¹ do \p \v 7 Joon gangalíin² Jesús coon'¹³ tsá² tya'a tɨ' tyíia¹. Joon lɨɨlɨ¹ fúui¹ tsá² seein²¹ Galilea ngalíin² caluu Jesús. \v 8 Mo galiñi¹ tsá² jilaa'²¹ 'e jmoo¹o Jesús lɨ́ɨ¹ fúui¹ tsá² seein²¹ Judea ngalíin² ngajǿøi² Jesús. Joongɨ jalíin² tsá² seein²¹ Jerusalén coon'¹³ tsá² seein²¹ Idumea, joongɨ coon'¹³ tsá² seein²¹ lɨ' ngoo'¹³ jmɨɨ²¹ Jordán jalíin². Joon jalíin² tsá² ca tɨ́² lɨ tyʉ'² to² fuu²¹ Tiro coon'¹³ 'in jalíin² ca tɨ́² lɨ tyʉ'² to² fuu²¹ Sidón. Jileei'²¹ tsá² lo ngalíin² ngajǿøi² Jesús. \v 9 'Wii'¹³ fúui¹ lɨɨlɨ¹ tsá² seein²¹ joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p ―Tyaa²aa' tyʉ́² coon²¹ barco joon jo lí² 'la'²a 'in tsá² fúui¹ lɨɨlɨ¹ no. \p \v 10 Lɨɨlɨ¹ fúui¹ tsá² nigaun'láai² Jesús. Joon jilee'²¹mo tsatsaa'¹³ leei'¹² ruu'²¹i 'iin²¹²in soon'²¹ tya' Jesús. \v 11 Joon mo ní² jileei'²¹ tsá² 'in taai² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a joon gasii'²¹i 'wojníi¹i tyani Jesús joon ga'oo¹o jin'²in: \p ―Jóon¹ Dios 'nʉ. \p \v 12 Pe Jesús tyʉ'² to² sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Jo fó³oo' coonti 'iin jna. \s1 Jesús tyii'¹³in jɨ dyatuuin¹ tsá² tya'a \p \v 13 Mo gangayuui'¹³ joon gasóo²o Jesús coon²¹ moo'²¹. Joon gatø'¹ Jesús jiin'¹³ 'in 'iin²¹²in. Joon ngalíin² 'in tsá² do lɨ siin'¹²in. \v 14 Joon gajmaa¹a Jesús coon²¹ poo²¹² ti dyatuuin¹. 'Ii ingɨ¹ coon'¹³on. Joongɨ sii¹in 'ido tsacwoo¹ júu³ tyʉ́² tya' Dios. \v 15 Joon gatyʉ'² Jesús to² 'e un'láai² tsatsaa'¹³ joongɨ 'wooi²¹ jileei'²¹ 'in 'lɨɨi'³ taai² alma tya' tsá². \v 16 'In lo‑o jee²¹² 'in dyatuuin¹ do: Simón, 'in sii²¹o jon Tʉ́³. \v 17 Jacobo coon'¹³ ruu'²¹i Wó³, 'in jóon¹ Zebedeo. Jacobo coon'¹³ Wó³ do gaunsii²¹ Boanerges. 'øøi'²¹‑tsi tsá² 'e taain¹ sii²¹ 'Óon² Cwaain'ña³ 'wii'¹³ tsifu li'nii'²¹‑tsi. \v 18 'In catyaai² do sii²¹ Dɨ́ɨ³, Lii²¹², Bartolomé, Untøø², Tomóo¹³, Jacobo jóon¹ Alfeo, Tadeo, Simóoi¹³ tsá² tya' coon²¹ poo²¹² sii²¹ cananistas, \v 19 coon'¹³ Judas Iscariote 'in gajaain'¹³ Jesús mo galɨcɨɨin²¹gɨ. \s1 Cwo'¹ tsá² tsaa² Jesús 'e 'yuui² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a \p Mo galɨcɨɨin²¹ joon ga'ii²¹ Jesús coon²¹ tsi inʉʉ coon'¹³ tsá² tya'a. \v 20 Joon galicaain²¹ tsá² fúui¹ lɨɨlɨ¹ jiin'¹³ jo jøø²i dø'¹ø. \v 21 Mo galiñi¹ ruu'²¹i Jesús joon jin'²in 'e nicaa²¹²mo Jesús. Joon gajalíin² 'iin²¹²in tøø¹ø tyitsaa²¹mo 'ido. \p \v 22 Joongɨ 'in tɨfo'² tya' ley 'in jalíin² tɨ' Jerusalén gajin'²in: \p ―Beelzebú 'yuui² alma tya' 'ino. 'Wii'¹³ joon lí²‑i 'woo²i 'in 'lɨɨi'³ taai² alma tya' tsá² ―gajin'² 'in tsá² do. (Beelzebú sii²¹ 'in 'lɨɨi'³ 'in tyʉ² to² tya' 'in 'lɨɨi'³ catyaai².) \p \v 23 Joon gatø'¹ Jesús 'in tɨfo'² tya' ley do. Joon ga'e'²e 'ido coon'¹³ coon²¹ cwáain¹ do jin'²in: \p ―¿Xiiala lɨ Satanás tyíi¹in 'ña'a? \v 24 Wana jee²¹² gobierno tya' tsá² téein¹ la 'oo'²¹ 'ii, 'e gobierno do jo itaa'²¹a. \v 25 Wana la 'oo'²¹ tsá² inʉʉ tya' tsá² tɨ́ɨ¹i pe 'in tsá² inʉʉ do jo itaa'²¹a. \v 26 Joon wana 'in 'lɨɨi'³ 'in tyʉ'² Beelzebú to' jmoo¹o 'nii²¹ la 'oo'²¹ jee²¹² 'ii joon jo itaa'²¹a. Jéei¹gɨxʉ 'ii‑o ityée¹mo coonti. \p \v 27 ’Jiin'¹³ jaain²¹ jo lí² 'ii²¹ coon²¹ lɨ tyíin¹ jaain²¹ tsañʉʉ'¹ gøøi'¹³ wana jo jéei¹gɨ 'ñuui² tsá² 'ii. Pe wana jéei¹gɨ 'ñuui² tsá² 'ii joon lí²‑i 'woo² tsá² jilaa'²¹ 'e 'oo¹o. \p \v 28 ’E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa'. Jileei'²¹ tsá² 'in 'oo¹o tsaa² lí²‑i 'íin²in Dios tsaa² tya' 'ii coon'¹³ jilaa'²¹ 'e gó² 'e faa'²¹a. \v 29 Pe jileei'²¹ 'in faa'²¹a 'e gó² tya' 'in Espíritu Tyʉ́² tya' Dios coonti jo 'ín² Dios tsaa² tya' 'i. Tsaa² tya'a taa'²¹a coon²¹ tøø²mo. \p \v 30 La joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ido 'wii'¹³ gajin'²in tsá² do 'e 'ii‑o 'yuui² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a. \s1 Sáa³a coon'¹³ ruu'²¹i Jesús jalíin² \p \v 31 Mo lɨcɨɨin²¹gɨ joon gatyalíin² sáa³ Jesús coon'¹³ ruu'²¹i. Joon gajaan¹an caluu. Joon gatø'¹ø Jesús. \v 32 Jileei'²¹ 'in néei¹ co' lɨ tyíin¹ Jesús gajin'²in: \p ―Saa²'a coon'¹³ ruu'²¹'u no‑o natéein² ca'nʉ́¹ 'naa'¹i 'nʉ. \p \v 33 Pe joon Jesús gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―¿'Iin sáa³aa joon 'iin ruu'²¹na? \p \v 34 Joon gajǿø²ø Jesús la 'ui. Jǿø²mo jilee'²¹mo 'in néei¹ coon'¹³on joon gajin'²in: \p ―Jileei'²¹ 'in néei¹ coon'¹³ jna lo 'ii sáa³aa joongɨ 'ii ruu'²¹na. \v 35 Tsʉ la jaain²¹ 'in jmoo¹o la to² tyʉ'² Dios 'ii ruu'²¹na joongɨ 'ii sáa³aa ―jin'² Jesús. \c 4 \s1 Cwáain¹ tya' tsá² jñi¹ jún² \p \v 1 Coongɨ tún¹ ga'láa² Jesús 'wii²¹² 'e 'e'²e tsá² júu³ tyʉ́² 'a tɨ' tyíia¹ do. Lɨɨlɨ¹ fúui¹ tsá² galicaain²¹. 'Wii'¹³ joon ga'í²i Jesús tsi coon²¹ barco 'íi¹ ni jmɨɨ²¹ joon do‑o gacwoo²¹. Pe jilee'²¹mo tsá² gajaan¹ tɨ' jmɨɨ²¹ do. \v 2 Gasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'in tsá² do 'láai² cwáain¹. Joon mo 'e'² Jesús 'in tsá² do joon gajin'²in: \p \v 3 ―'Nʉʉ²duu' 'elo. Lawa jaain²¹ tsá² 'in ngó¹ gangajñi¹ trigo. \v 4 Mo gadya'²xʉ 'e trigo do joon gaxʉʉ'²¹xʉ mɨ'³ trigo do tɨ' fu¹. Joon tsifu gatyalíin² ton¹ joon gagøø'²¹o 'edo. \v 5 'Elɨ́ɨi¹³gɨ mɨ'³ do gaxʉʉ'²¹ jee²¹² cuun²¹² lɨ jo 'e cwoo'¹³ náa¹ 'láai². Joon 'e trigo do tsifu ga'yiia²¹ 'wii'¹³ jo 'láai² cwoo'¹³ náa¹ lɨ gaxʉʉ'²¹ do. \v 6 Joon mo ga'yeei²¹ ñi'¹ galifin'³in 'wii'¹³ jo jmóo³ 'láai² sá². Joon galityʉʉn²¹. \v 7 'Elɨ́ɨi¹³gɨ mɨ'³ gaxʉʉ'²¹ jee²¹² 'motóon¹. Pe 'motóon¹ do jmoonogɨ gacwaain²¹. Joon galipii'³ 'e trigo do. La do‑o jon jo lí² cwo¹ mi'³ tya'a. \v 8 Joon 'elɨ́ɨi¹³gɨ mɨ'³ gaxʉʉ'²¹ jee²¹² cwoo'¹³ 'oo'³. Joon mo ga'yiia¹ joon gacwáan¹mo tyʉ́². Tsifu gacwo¹ mɨ'³ tya'a. 'Elɨ́ɨi¹³ mɨ'³ do gacwo¹ dyadya¹ mɨ'². 'Elɨ́ɨi¹³gɨ gacwo¹ sesente mɨ'³. 'Elɨ́ɨi¹³gɨ ca cíein¹³ mɨ'³ gacwo¹ 'e trigo do. \p \v 9 Joongɨ jin'² Jesús: \p ―Wana sá² loocwoo¹oo', nʉ́ʉ²duu'. \s1 'Ee to² 'íin³ 'e cwáain¹ do \p \v 10 Mo ngayuui'¹³ joon gatuui¹ Jesús yaai. Jiin'¹³ 'in téein²gɨ co' lɨ siin'¹²in joongɨ jiin'¹³ dyatuuin² tsá² tya'o gajaan¹gɨ coon'¹³on. Joon gaunngɨɨ¹ɨ 'ii: \p ―¿'Ee 'øøi'²¹‑tsi tsá² 'e júu³ gatya'²'a do? \p \v 11 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Ca jiin'¹³ 'naa' nigacwoo¹o Dios 'e 'øøi'²¹‑'oo' júu³ 'uuin²¹ tya'a tya' xiiala tyʉ'² Dios to² tsá². Pe jileei'²¹ 'in catyaai² do jmaai'¹³ coon'¹³ cwáan¹mo nuu¹un. \v 12 Lí²‑i jǿø² 'ido pe jo ñi¹‑i 'ee jnéei². Nuu¹o pe jo 'øøi'²¹‑tsi. Pe wana tsáai¹‑tsi 'e jnéei² joongɨ 'øøi'²¹‑tsi 'ee nuu¹un fowa'a niunsɨ́ɨ²mo 'e 'ɨ¹‑tsi joongɨ fowa'a 'íin²mo Dios tsaa² tya'a. \s1 Jesús faa'²¹a xiiala 'øøi'²¹‑tsi tsá² cwáain¹ tya' tsá² jna² trigo do \p \v 13 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―¿Xiiagɨla 'øøi'²¹‑'oo' 'e cwáain¹ catyiia² do wa jo 'øøi'²¹‑'oo' 'e cwáain¹ lo? \v 14 'Iin gajñi¹ jún² trigo do lɨ́ɨi¹ lawa'a 'in tsá² 'in 'e¹ júu³ tyʉ́². \v 15 Joon 'inlɨ́ɨi¹³ tsá² lɨ́ɨi¹ la lɨ 'e jún² trigo 'e gatoo'²¹ co' fu¹. Nuu¹o júu³ tyʉ́² pe mo galicɨɨin²¹ 'a ganúu²un do joon jó² Satanás tyii²¹ tún¹ 'e júu³ tyʉ́² do 'e nataa'¹³ alma tya' tsá². \v 16 'Inlɨɨi¹³gɨ lɨ́ɨi¹ la lɨ jún² 'e gangajna² jee²¹² cuun²¹². Nuu¹o 'ido júu³ tyʉ́² joon 'ii'²¹mo røø²¹. \v 17 Pe jo gatoo'¹³ jmóo³ 'láai² joon jo taa'²¹a. Ce tsifu 'e gatoo'¹³ fa'í³ tya'a sɨ 'e 'in 'eei'¹ 'ii 'wii'¹³ núu²un júu³ tyʉ́² joon tʉʉ²o júu³ tyʉ́². Jo seein'¹ tá². \v 18 'Inlɨ́ɨi¹³gɨ lɨ́ɨi¹ la lɨ jún² 'e gangajna² jee²¹² 'motóon¹. Nuu¹o 'ido júu³ tyʉ́². \v 19 Pe lɨ́ɨ¹ 'ɨ¹‑tsi jilaa'²¹ 'e sá² fu juncwii²¹. 'ɨ¹‑tsi 'e lisá² cuu², joon cuu² do coon'²¹ 'ii tóo². Joon 'iin²¹²in jilaa'²¹ 'e catyiia². Jilaa'²¹ 'elo lɨ¹ 'ɨ¹‑tsi tsá² jiin'¹³ jo jøøi²gɨ wa'a 'ɨ¹‑tsi júu³ tyʉ́². Joon jo nʉʉ'¹³gɨ. \v 20 Pe 'inlɨ́ɨi¹³gɨ núu²o joon 'ii'²¹mo júu³ tya' Dios. Joon jmaa¹o la to² tyʉ'² Dios. 'Ii lɨ́ɨi¹ la lɨ jún² 'e gangajna² lɨ cwoo'¹³ 'oo'³. 'Inlɨ́ɨi¹³ lɨ́ɨi¹ la lɨ jún² 'e gacwo¹ dyadya¹ mɨ'³. 'Inlɨ́ɨ¹³gɨ lɨ́ɨi¹ la lɨ jún² 'e gacwo¹ sesenta mɨ'³ sɨ la lɨ 'e gacwo¹ cíein¹³ mi'³ do 'ee. \s1 Coon júu³ cwáain¹ tya' jɨ́² coo²¹ \p \v 21 Joon gajin'²o jon Jesús: \p ―Wana tyan¹ tsá² coon²¹ jɨ́² coo²¹, ¿tɨ sii'²¹i tsi cajóoi¹³ sɨ nʉ' coo'mó² 'ee? Jo jmoo¹o tsá² la joon. Lɨ yʉ' 'ɨ́ɨ² tsá² jɨ́² coo²¹ do joon coon'¹³ la joon jnée²mo tsá². \v 22 Jilaa'²¹ 'e sɨ'mo² nano 'ná¹‑a jnéei² mi lɨcɨɨin²¹gɨ. Joon jiin'¹³ coon²¹ júu³ 'uuin²¹ ilisá² wa'a jo liñi¹ tsá². \v 23 Wana sá² loocwoo¹oo', nʉ́ʉ²duu'. \p \v 24 Joongɨ jin'² Jesús: \p ―Tyán²duu' cwáain¹ jilaa'²¹ 'e nuu²uun'. Jileei'²¹ 'in núu²unxʉ, xʉ jon i'øøi'²¹‑tsi. Pe jileei'²¹ 'in núu²un coon'²¹ ce tún² joon tyʉ́²‑ʉ 'øøi'²¹‑tsi. \v 25 Joongɨ jileei'²¹ 'in tyʉ́² 'øøi'²¹‑tsi joon i'øøi'²¹gɨ‑tsi. Pe jileei'²¹ 'in xʉ 'øøi'²¹‑tsi joon 'íin²mo‑tsi jiin'¹³ 'e xʉ 'øøi'²¹‑tsi do. \s1 Coon²¹ júu³ cwáain¹ tya' jún² 'e cwaain²¹ \p \v 26 Faa'³¹gɨ Jesús jin'²in: \p ―La tyʉ'² Dios to² la joon lɨ́¹ mo jaain²¹ tsañʉʉ'¹ gajnii¹ jún² ni 'wó². \v 27 Mi ngayuui'¹³ joon tsacwuu²¹mo. Mi lɨ cɨɨin²¹xʉ tún² joon róon²o. Joon 'láa²mo jmɨɨ¹ coon'¹³ 'woo¹ gangɨ́ɨi¹³. 'A jún² do nii'¹³i joon cwaain²¹ pe jo ñi¹ tsá² xiiala cwaain²¹. \v 28 Coon'¹³ 'ña'a cwoo'¹³ do cwaain²¹ do. Nifu 'yeei'²¹ mo'² tya' joongɨ tóon¹ tya'a joongɨ tsatoo'¹³ mɨ'³ tya'a. \v 29 Mo naróo² mɨ'³ tya'a joon tsatyʉʉ'²¹ tsá², tsatyiian¹ tsá² tsʉ gatɨ́² tiempo 'e garoo²¹. \s1 Coon²¹ júu³ cwáain¹ tya' jún² mostaza \p \v 30 Joon gajin' Jesús: \p ―'E júu³ lo lɨ la lɨ 'e cwáain¹ fuu²¹²uu 'naa'. \v 31 Lawa coon²¹ mɨ'³ jún² tya' mostaza 'e jñí² tsá² ni 'wó². 'E joon jún² 'e pii'³gɨ la jee²¹² jilaa'²¹ jún² 'e sá² ni cwoo'¹³ juncwii²¹. \v 32 Pe mi jñí² tsá² joon cwaain²¹ coo'¹³gɨ lagɨ jilaa'²¹ 'oonuu²¹. Tsí³ cwáa¹ coo'¹³ ca ton¹ 'in 'ɨɨi¹ lɨ' yʉ' lí²‑i cwaa²¹ nʉ' 'iin'³ tya'a. \s1 Coon²¹ 'e gajmaa¹a Jesús tya' coon²¹ júu³ cwáain¹ \p \v 33 La joon ga'e'² Jesús tsá² júu³ tyʉ́² coon'¹³ 'láai² cwáain¹ la lɨ́¹ 'elo. Ga'e'² Jesús tsá² ca jiin'¹³ tɨ lí² 'øøi'²¹‑tsi tsá². \v 34 Jiin'¹³ coon'¹³ jmaai'¹³ cwáan¹mo sɨɨ'²¹ɨ Jesús tsá². Jo jmaa'¹³a tsá² fúui¹ júu³ xiiala lɨ́², jiin'¹³ tsá² tya'o gajma'²a júu³ xiiala lɨ́². \s1 Jesús jmoo¹o 'e jon¹ tyí² coon'¹³ 'e jnóo¹ jmɨɨ²¹ \p \v 35 Jmɨɨ²¹² joon mo ga'i² nʉʉ²¹ joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús tsá² tya'a: \p ―Moo²¹o' lɨ' ngoo'¹³ tyíia¹ no. \p \v 36 Joon natáa¹i tsá² tya' Jesús tsi barco lɨ tyíin¹ Jesús. Joon do‑o gatiui²¹ jilee'²¹mo tsá² téein² tɨ' tyíia¹ do. Joon ngaliin¹gɨxʉ barcos 'elɨ́ɨi¹³ coon'¹³on. \v 37 Pe joon garoon¹on coon²¹ tyí² tá² lɨɨlɨ¹. Joon gajnáa¹ jmɨɨ²¹ ca tsi barco do. La do‑o garøøi¹ jmɨɨ²¹ tsi barco tya'a. \v 38 Joon raain¹ Jesús cwuu²¹i ca tɨ́² tʉ'mɨɨ² barco do. Cwuu²¹i tsín² mootyíi¹i coon²¹ ni tu'mɨ'²xʉ. Joon gaunjnaa¹‑tsi tsá². Joon gajin'²in gasɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―¡Tɨfo'² tyii'i! ¿Tɨ jo cwáain¹ tyi'i 'e júun²mo'? \p \v 39 Joon garóon²on Jesús. Joon gatyuu'¹³mo 'e tyí² do. Joon gasɨɨ'²¹ɨ jmɨɨ²¹: \p ―Jo too'²¹ mɨɨ'¹³, catii². \p Joon tsifu gajaan¹ 'e tyí² do. Jilaa'²¹ ga'ɨ́ɨ² tii². \v 40 Joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús tsá² tya'a: \p ―¿'Ee lɨ' 'goo'²¹ 'lɨɨ'²¹? ¿'Ee lɨ' jo jai'² lɨ́ɨi²gɨɨ' Dios? \p \v 41 Jileei'²¹ tsá² tya'a gafoo'¹i lɨɨlɨ¹ joon sɨ́ɨ²i jee²¹² 'ii: \p ―¿'Iin‑gɨ lo no? Jilaa'²¹ tyí² joon jilaa'²¹ jmɨɨ²¹ nʉʉ'¹³ʉn to² tyʉ'² 'ino. \c 5 \s1 Tsá² Gadara 'in 'yuui² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a \p \v 1 Mo gatyalíin² lɨ' ngoo'¹³ tyíia¹ cataain²¹ do lɨ seein²¹ tsá² Gadara. \v 2 Mo gacwo'ɨ́ɨ¹ Jesús tsi barco do joon gajó² jaain²¹ tsá² 'in 'yuui² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a. Jee²¹² 'aan¹ tya' 'lɨɨ²¹² cwo'ɨ́ɨ¹i 'in tsá² do. \v 3 Tsʉ jee²¹² 'aan¹ tya' 'lɨɨ²¹² do ni taain¹ 'in tsá² do. Jiin'¹³ jaain²¹ jo lí² 'ñúu¹i. Jon'on coon'¹³ ñí³ lí² 'ñúu¹i. \v 4 Lɨ́ɨ¹ 'láai² naa'¹³ niga'ñúui¹ tsá² 'ii coon'¹³ ñí³. Ni'ñʉ́ʉ² tsá² tɨɨ² cwoo²¹ pe joon tsifu 'gɨɨ¹o 'e 'ñʉ́ʉ¹ cwoo²¹. Joon jmoo¹o 'no'³ 'e 'ñʉ́ʉ¹ tɨ́ɨ¹ɨ. Jo 'e lí² 'woo¹‑tsi. \v 5 Lɨ' jmɨɨ¹ tiin'¹³ lɨ' 'woo¹ ngɨɨ¹ la caain²¹ moo'²¹ joon la caain²¹ jee²¹² 'aan¹ tya' 'lɨɨ²¹² 'oo¹o taa²¹ lɨɨlɨ¹. Joongɨ tyuu'¹²i 'ña'a cuun²¹². \v 6 Pe joon wíin²gɨ mo ganíi² Jesús. Joon tsifu cwiin¹ ngóo¹o ngasii'¹i 'wojníi¹i tyani Jesús. \p \v 7-8 Mi yuui'¹³ joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in 'lɨɨi'³ 'yuui² alma tya'a: \p ―Tíui¹ 'in tsañʉʉ'¹ no. \p Joon ga'oo¹o tá² lɨɨlɨ¹ 'in 'lɨɨi'³ do 'in 'yuui² alma tya' 'in tsañʉʉ'¹ do jin'²in: \p ―¿'Ee 'ná¹ jmáa³aa coon'¹³ 'nʉ? Jóon¹ Dios 'in tyíin¹ ñʉ'fú² 'nʉ. Mɨ́³ɨɨ tyani'i tyani Dios jo jmáa¹u'un jna. \p \v 9 Joon gaunngɨɨ¹ Jesús 'ii: \p ―¿Xiiala sii²¹ 'nʉ? \p Joon gañii¹i 'in 'lɨɨi'³ do: \p ―Legión sii²¹ jna'a 'wii'¹³ lɨɨlɨ¹ fúu²u'u saan²¹a'an joon sii²¹ jna'a la joon. \p \v 10 Lɨ́ɨ¹ gamɨɨ¹ 'in 'lɨɨi'³ do tyani Jesús 'a jo 'ǿøi¹ 'ido 'ii. \v 11 Joon lɨɨlɨ¹ fúui¹ ñí¹ taain²¹² gøø'²¹ coon²¹ tsa'² moo'²¹ do. \v 12 Joon 'in 'lɨɨi'³ do gasɨɨ'²¹ɨ Jesús jin'²in: \p ―Siin¹ jna'a fu lɨ taain²¹² ñí³ do. Cwo'²'o júu³ wa'a tsatoo²o'o alma tya' ñí¹ do. \p \v 13 Joon gacwoo¹ Jesús 'ii júu³. Tsifu gacwo'ɨ́ɨ¹ 'in 'lɨɨi'³ taai² alma tya' 'in tsañʉʉ'¹ do joon gangataa²i alma tya' ñí¹ do. Taain²¹² jiin'¹³ tún² mil ñí¹ 'a tsa'² moo'²¹ do. Gacwiin¹in 'in ñí¹ do gaxuui'²¹ yaai tyisɨɨ² joon gaxuu'²¹i fu tsi tyíia¹ do. Joon gajgoo'²¹o jmɨɨ²¹. \p \v 14 'In taain²¹² 'aai²¹ ñí¹ do ngaliin¹ 'e fuu²¹ do joongɨ ngaliin¹ la caain²¹ lɨ taain²¹² tsá². Ngajmaa'¹³a tsá² júu³ 'ee‑gɨ lɨ́ɨi¹ ñí³ tya'a. Joon gangalíin² tsá² ngajǿø² 'ee galɨ́². \v 15 Joon gatyalíin² tsá² fúui¹ lɨ siin'¹² Jesús. Joon ganí² 'in tsañʉʉ'¹ 'in mo ta 'yuui² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a do. Joon nityíin¹in tyi'²i sɨɨn'¹³ɨn røø²¹ jo caai²¹²gɨ. Ni'láa²mo. Joon lɨ́ɨ¹ gafoo'¹i 'in tsá² tyalíin² do. \v 16 Joon jileei'²¹ tsá² 'in niganí² 'ee galɨ́² tyaa¹ tsá² júu³ 'in tsá² tyalíin² do xiiala galɨ́ɨi¹ 'in tsañʉʉ'¹ 'in mo ta 'yuui² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a. Tyaa¹o júu³ jon la lɨ́² 'e gangangɨ́ɨ¹i 'in ñí¹ do. \v 17 Joon gamɨɨ¹ tsá² fúui¹ lɨɨlɨ¹ do tyani Jesús wa'a cwo'ɨ́ɨ¹ 'ido fuu²¹ goo¹o. \p \v 18 Ga'ii²¹ Jesús tsi barco do. Joon 'in tsá² 'in mo ta 'yuui² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a gasɨɨ'²¹ɨ Jesús wa'a tsalíin² coon'¹³ 'ido. \v 19 Pe jo gacwo¹ Jesús júu³. Joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Cwei'² fu tyi'i. Cwojmaa'¹³du' júu³ ruu'²¹'u 'e fee'¹ lɨɨlɨ¹ 'e nigajmaa¹a Dios 'wii'¹³ tyi'i. Joongɨ lɨɨlɨ¹ nagalifeei'¹‑tsi Dios 'wii²¹² tyi'i. \p \v 20 Joon gangaa'¹³mo 'in tsañʉʉ'¹ do. Joon ga'láa² 'wii²¹² jmo'²o tsá² júu³ la caain²¹ fuu²¹ taa'¹³ Decápolis. Gajmaa¹a júu³ 'e fee'¹ lɨɨlɨ¹ 'e nigajmaa¹a Jesús 'wii'¹³ 'ii. Joon jilee'²¹mo tsá² tsa'goo'¹‑tsi lɨɨlɨ¹. \s1 Xuui²¹² tya' Jairo coon'¹³ 'in tsamɨ́² 'in gason'¹ sɨɨn'³ Jesús \p \v 21 Gatyiia²¹ Jesús lɨ ngoo'¹³ tyíia¹ lɨ cataain²¹ do. Joon gatyalíin² tsá² fúui¹ lɨɨlɨ¹ lɨ siin'¹²in. Joon tɨ' tyíia¹ do‑o gajaan¹. \v 22 Joon gajó² jaain²¹ tsá² 'in tyʉ'² to² cwo'¹ sinagoga. Jairo sii²¹ 'ido. Mo ganí²i Jairo Jesús joon gatyíia² 'wii²¹² tɨɨ² Jesús. \v 23 Joon gamɨɨ¹ɨ tyani Jesús jin'²in: \p ―Ijúun²mo xuui²¹² tsamɨ́² tyiia. Jmaa² feei'¹‑'o'o 'wii²¹² tyiia. Ñí²'in; ñitaan'¹²'an cwoo¹'o tya'a. Joon cwo'láai², cwoseen²¹mo. \p \v 24 Joon gangóo¹ Jesús coon'¹³ 'in tsañʉʉ'¹ do. Pe lɨ́ɨ¹ fúui¹ tsá² ngalíin² coon'¹³on. Joon lɨɨlɨ¹ cuu'¹³ lɨ ngóo¹ do. \v 25 Joon jee²¹² 'in tsá² fúui¹ do ningóo¹ jaain²¹ tsamɨ́² tsaa'¹³. Ningóo¹ jiin'¹³ dyatun¹ jiin²¹ 'e tooin²¹ jmɨ¹. \v 26 Niganii²¹ wúu¹ lɨɨlɨ¹ 'a lɨ́² mɨ² tya'a. Joon na'íin² jilaa'²¹ 'e 'oo¹xʉ pe jo mo gajaan¹ 'e lɨ́ɨ¹i 'ido coonti, xʉ lɨ' 'e ngafuu'¹gɨ. \v 27-28 Mo ganúu²un 'in tsamɨ́² do jilaa'²¹ 'e jmoo¹o Jesús ga'ɨ¹‑tsi: “Wana gason'¹oon sɨɨn'³ 'ino joon i'láa²moo.” Joon gangatyéen¹in lɨ caluu Jesús joon gason'¹on sɨɨn'³ 'ido. \v 29 Mo gason'¹on sɨɨn'³ Jesús tsifu gajaan¹ 'e tooin²¹ jmɨ¹ do. Joon galili'³i 'e ga'láa²mo coonti. \v 30 Joon mo galili'³i Jesús 'a naga'láa²mo jaain²¹ tsá² coon'¹³ 'ii'²¹ tya'a joon gajǿø² lɨ' caluu jee²¹² tsá² fúui¹ do. Joon gaunngɨɨ¹ɨ: \p ―¿'Iin gason'¹ sɨn'³ɨɨn? \p \v 31 Joon gajin'² tsá² tya'a sɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―Moo²¹o'o lɨɨlɨ¹ 'la'² tsá² tyi'i xiiala lí² unngɨ́ɨ¹u'un: “¿'Iin gason'¹ sɨn'³ɨɨn?” \p \v 32 Pe jǿø² Jesús la cataain²¹ caai²¹ 'iin²¹²in 'in gason'¹ sɨɨn'³ do. \v 33 Joon 'in tsamɨ́² do jlee¹e joongɨ 'goo'²¹o lɨɨlɨ¹ ñi¹o 'ee 'e galɨ́² do. Joon ngoo²¹o lɨ siin'¹² Jesús. Joon gasii'²¹i 'wojníi¹i tyani 'ido. Gajin'²o la ja'²mo ce jilaa'²¹ 'e galɨ́². \v 34 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsamɨ́² do: \p ―Yʉʉn²¹ tyiia, ga'láa²mo'o 'wii'¹³ jo'¹o lɨ́ɨ²u. Cwei'² júu³ røø²¹. 'Láa²mo'o coonti jmoowúu¹ lɨ́ɨ¹u'u. \p \v 35 Faa'²¹gɨ Jesús siin'¹²in mo gatyalíin² tsá². Jalíin² tya' 'in tyʉ'² to² cwo'¹ do. Joon gajin'² 'in tsá² tyalíin² do sɨɨ'²¹ɨ jmii²¹ 'in xuui²¹² tsaa'¹³ do: \p ―Najúun²mo yʉʉn²¹ tyi'i. Jo untyíi²in‑gɨ'ɨ 'in tɨfo'² no. \p \v 36 Pe Jesús, mo ganúu²un 'e faa'²¹ 'in tsá² tyalíin² do joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² tyʉ'² to² cwo'¹ do: \p ―Jo foo'¹³'o, jiin'¹³ jo'¹o cwolíi²naa'. \p \v 37 Joon jo 'in cwo¹gɨ Jesús tsalíin² coon'¹³on, jiin'¹³ Tʉ́³, coon'¹³ Jacobo coon'¹³ Wó³ ruu'²¹i Jacobo. \v 38 Joon mo gatyalíin² tya' 'in tsá² tyʉ'² to² cwo'¹ do joon ganí²in Jesús tsá² fúui¹ lɨɨlɨ¹. In cɨ'² to'² mɨɨ'¹³ lɨɨlɨ¹. \v 39 Joon ga'í²i Jesús joon jin'²in: \p ―¿'Ee lɨ' to'² lɨ¹ mɨɨ'¹³? ¿'Ee lɨ'cɨ'² lɨ'? Jo mo júuin² 'in xuui²¹² no lɨ'ɨ cwuu²¹mo 'ino. \p \v 40 Pe 'in tsá² do gaungøø¹mo Jesús. Joon ga'wooi²¹ Jesús tsá² ce jilee'²¹mo. Joon gatø'¹ø jiin'¹³ jmii²¹ coon'¹³ sáa³ xuui²¹² tsaa'¹³ do, joongɨ fiin'¹³ coon'¹³ 'in ngaliin¹ coon'¹³on do. Joon ga'í²i lɨ raain¹ 'in xuui²¹² do. \v 41 Gason'¹ Jesús cwoo²¹ 'ido joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ xuui²¹² do coon'¹³ jmíi¹ tya'a: \p ―Talita cumi. ('E 'øøi'²¹‑tsi tsá² jin'²in: 'Nʉ fuu²¹²uu mí², ráan²un no.) \p \v 42 Tsifu joon garóon²on 'in xuui²¹² tsamɨ́² do. Joon gangɨɨ¹o. Joon dyatun¹ jiin'²gɨ ngóo¹o. Jileei'²¹ tsá² do ganga'goo²¹‑tsi. \v 43 Pe joon ga'ɨ́ɨ² Jesús júu³ sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² taai² tsi inʉʉ do: \p ―Jo 'iin fu'²uu' ce jiin'¹³ jaain²¹. \p Joon gatyʉ'²ʉ to² wa'a dø'¹ 'in xuui²¹² tsamɨ́² 'in najiin'¹ do. \c 6 \s1 Mo ngóo¹on Jesús fu Nazaret \p \v 1 Mo ngayuui'¹³ gaun'láai² Jesús 'in xuui²¹² tsamɨ́² tsaa'¹³ do joon gangaliin¹mo fu goo¹o Nazaret coon'¹³ tsá² tya'a. \v 2 Mo tɨ́² jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ woo'²¹ tsá² ga'láa² Jesús 'wii²¹² 'e 'e'²e tsá² júu³ tyʉ́² tsi inʉʉ cwo'¹ sinagoga si'² do. Joon fúu¹mo 'in núu²un 'e faa'²¹ 'ido. Joon lɨ́ɨ¹ tsa'goo²¹‑tsi tsá² joon jin'² 'in tsagoo¹o do: \p ―¿Xiiala galitɨ́ɨ²i 'in tsañʉʉ'¹ no 'e faa'²¹ no? ¿'Ee júu³ lo 'e¹ 'ino? ¿Xiiala jmoo¹o jilaa'²¹ milagro lo? \v 3 'In tsañʉʉ'¹ lo jaain²¹ tɨ'mó² 'ii. Jóon¹ María, joon ruu'²¹mo Jacobo coon'¹³ Sé³ coon¹³ Judas coon'¹³ Simóoi¹³. Joongɨ ruu'²¹i tsamɨ́² seen²¹mo jee²¹² jna' lo. \p La joon gajin'² tsá² Nazaret 'wii'¹³ joon jo jo'¹ lɨ́ɨ²i Jesús. \v 4 Pe joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'ii: \p ―Jilee'²¹mo jmoo¹o nʉʉ'¹³ʉn jaain²¹ tsá² 'in faa'²¹a júu³ tyʉ́² tya' Dios pe tsagoo¹o coon'¹³ ruu'²¹i 'in seein²¹ inʉʉ tya'a jo cón²on cwáain¹. \p \v 5 'Wii'¹³ joon jiin'¹³ coon²¹ milagro jo gajmaa¹a do. Xʉ tsá² gaun'láai². \v 6 Lɨ́ɨ¹ ganga'goo²¹‑tsi Jesús 'wii'¹³ jo jo'¹ galɨ́ɨ²i tsagoo¹o 'ii. Joon mo galɨcɨɨin²¹gɨ gangó¹ Jesús ga'e'²e tsá² la caain²¹ fuu²¹ pi'³ taa'¹³ lɨ tyan' Nazaret do. Joon ga'e'² Jesús 'in tsá² do júu³ tyʉ́². \s1 Jesús sɨ́ɨ²i jɨ dyatuuin¹ tsá² tya'a tsacwo¹ júu³ tyʉ́² \p \v 7 Joon gatø'¹ Jesús jiin'¹³ dyatuuin¹ tsá² tya'a joon gasii¹in 'ido tɨ' ngái¹. Joon gacwoo¹ júu³ 'e lí² 'wooi² 'ido 'in 'lɨɨi'³ taai² alma tya' tsá². \v 8 Joon gatyʉ'² to² wa'a jo 'e coon²¹ 'ido jiin'¹³ 'mo'u² soon'²¹on. Jo lí² coon²¹ jiin'¹³ coon²¹ 'iñi'¹ jon'gɨ tu'mɨ'² jon'gɨ cuu² lí² coon²¹. \v 9 'Ná¹ 'ø'¹ø mɨɨ²¹ saa'¹³ joon tyi'¹i coon²¹ 'mɨ'tyi'² jon'on la tún². \v 10 Joongɨ gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² tya'a do: \p ―Mi cwotaa²naa' coon²¹ inʉʉ do‑o jón²oo' ca mi 'woo²¹naa' 'e fuu²¹ do. \v 11 Wana jo 'iin²¹²in 'in tsá² do 'ii'²¹ 'naa' xiialɨ' cwolíin²naa' sɨ jo núu²un tsá² júu³ tyii' 'ee joon cwo'woo²¹moo' do. Joon xʉʉ²ʉʉ' 'laa²¹ toon¹ tɨ́ɨ¹³ɨɨ' lawa coon²¹ li² 'e jmaa²aa' tya'a. 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa': mi tɨ 'e 'íin² fu juncwii²¹ iwúu¹ ní² tsá² seein²¹ Sodoma coon'¹³ tsá² seein²¹ Gomorra. 'In tsá² fuu²¹ do‑o jo ga'ii'²¹i júu³ tya' Dios mo ganúu²un. Pe wúu¹gɨ iní² tsá² 'in jo 'ii'²¹ 'naa' lɨ cwolíin²naa' la coon'²¹gɨ tsá² seein²¹ Sodoma coon'¹³ Gomorra. \p \v 12 Joon ga'woo²¹mo 'in tsá² tya' Jesús do tsacwoo¹ júu³ tyʉ́². Joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ tsá² lɨ gatyalíin² 'ido: \p ―'Ná¹ unsɨɨ²¹moo' 'e 'ɨ¹‑'oo' ―jin'²in. \p \v 13 Joongɨ lɨ́ɨ¹ fúui¹ 'in 'lɨɨi'³ ga'woo¹i almas tya' tsá². Joon gasoon²¹on aceite tya' tsatsaa'¹³ joon coon'¹³ la joon ga'láa²mo. \s1 Najúun²mo Wó³ saai²¹ tsá² jmɨɨ²¹ \p \v 14 Galitsáa¹mo‑tsi rǿøi¹³ Herodes jilaa'²¹ 'elo tsʉ jilee'²¹mo tsá² niñii¹ 'e jmoo¹o Jesús. Pe jin'²in tsá² 'e nigajiin'¹in tún¹ Wó³ saai²¹ tsá² jmɨɨ²¹, 'wii'¹³ joon lɨɨlɨ¹ 'oo¹ Jesús milagro. 'ɨ¹‑tsi tsá² 'e Jesús jmoo¹o milagro coon'¹³ júu³ tya' Wó³. \p \v 15 Pe seen²¹mo 'in gajin'²in: \p ―Elías no. \p 'Inlɨ́ɨi¹³gɨ gajin'²in: \p ―'In faa'²¹a júu³ tyʉ́² tya' Dios la lɨ́ɨi¹ 'in gafaa'²¹ júu³ tya' Dios calɨɨ 'ino. \p \v 16 Joon mo ganúu²un Herodes 'elo joon gajin'²in: \p ―Wó³‑o 'ino, joon jna‑a gatyʉ'¹ʉʉ to² wiin'²¹ luu²¹²u. Nigajiin'¹o 'ino tún¹ ―jin'² Herodes. \p \v 17-20 Herodes do nigacáan¹in 'in tsamɨ́² sii²¹ Herodías. 'In Herodías lo lɨ́ɨi¹ 'oo²¹²o Lii²¹² ruui'²¹ Herodes. Joon Wó³ do nigasɨɨ'²¹ɨ Herodes: \p ―Jo lí² caan²¹u'un 'oo²¹² ruu'²¹'u tsʉ́ seen²¹mogɨ. \p Joon 'wii'¹³ joon gali'ee'¹mo 'in tsamɨ́ do Wó³. Joon Herodes tyʉ'²ʉ to² 'e tsa'í² Wó³ 'nʉñí³ 'wii'¹³ Herodías. 'Iin²¹²in Herodías wa'a júun²in Wó³ pe jo cwo¹ rǿøi¹³ Herodes júu³ 'wii'¹³ gøø'²¹mo Wó³. Joon ñi¹ Herodes 'e Wó³ jaain²¹ tsañʉʉ'¹ 'in tyúi¹ joongɨ jaain²¹ tsá² 'in ñi¹ júu³ tya' Dios. Coon²¹o Herodes cwáain¹ coon'¹³ ce tún² jilaa'²¹ 'e faa'²¹ Wó³ fiin'¹³ jo tyʉ́² 'øøi'²¹‑tsi. \v 21 Joon galɨ́² 'e gajmaa'¹²a Herodes jmɨɨ²¹² 'e tsín¹ jiin'²¹in. Gacwoo¹o 'ee dø'² tsacøøi'¹³ tya'a coon'¹³ 'in tyʉ'² to² 'láa² coon'¹³ jileei'²¹ tsá² tyiin² seein²¹ lɨ sii²¹ Galilea do. Joon Herodías gatsaa'²¹o xiia' la ijmáa¹a. \v 22 'In jamɨ́² Herodías do ga'í² jee²¹² lɨ néei¹ 'in tsá² gøø'²¹ do. Joon gatséen¹in. Joon lɨ́ɨ¹ gatɨ́²‑tsi Herodes coon'¹³ 'in tsá² néei¹ gøø'²¹ coon'¹³ 'ido la gatseein¹ 'in sɨmɨ́² do. Joon gajin'² rǿøi¹³ sɨɨ'²¹ɨ 'in sɨmɨ́² do: \p ―Mɨ́²'ɨ doñi'ee 'iin²¹²mo'o joon cwo'³oo 'nʉ. \p \v 23 Joon ga'ee²¹ 'in rǿøi¹³ do tyani Dios 'e cwoo¹o doñi'ee gamɨɨ¹ɨ 'in sɨmɨ́² do fiin'¹³ ca coon'²¹ tsa'¹ 'a to² lɨ́ɨ¹i 'ido. \v 24 Joon gacwo'ɨ́ɨ¹i 'in sɨmɨ́² do joon gasɨɨ'²¹ɨ sáa³a: \p ―¿'Ee mɨ́³ɨɨ tya' 'ino? \p Joon sáa³gɨ gajin'²: \p ―Sii'¹²'i cwocwoo¹ mootyi² Wó³ saai²¹ tsá² jmɨɨ²¹. \p \v 25 Joon tsifu ga'í² tún² 'in sɨmɨ́² do lɨ tyíin¹ rǿøi¹³ joon ngasii'¹²i 'ido: \p ―La lo‑o 'iin²¹²na: cwo'²'o coon²¹ wúun¹ 'yʉ mootyi² Wó³ saai²¹ tsá² jmɨɨ²¹. \p \v 26 Joon gajaan¹ 'in rǿøi¹³ do fa'í³. Pe jo 'ee futyigɨ tsʉ nigalɨ'ee'²mo Dios icwo¹ doñi'ee mɨɨ¹ɨ. Joon niganúu²un jileei'²¹ 'in néei¹ coon'¹³on do. Jo gatyuui'¹²gɨ to² 'e mɨɨ¹ɨ 'in sɨmɨ́² do. \v 27 Tsifu gatyʉ'² rǿøi¹³ to² jaain²¹ 'láa² 'e tsatyíian¹ mootyi² Wó³. \v 28 Joon gangó¹ 'in 'láa² do fu 'nʉñí³ lɨ 'yuui Wó³ 'e tsatyʉʉ'¹²ʉ mootyi² 'ido. Joon gacóon¹on 'yʉ tsi coon²¹ wúun¹. Joon gacwo'¹o 'in sɨmɨ́² do. Joon 'idogɨ gacwo'¹o sáa³o. \p \v 29 Mo galiñii¹ tsá² tya' Wó³ 'e najúun²mo joon gangatyiian¹o mootaai² Wó³ joon ganga'áa¹mo. \s1 Cwo'¹o Jesús 'ñá² mil tsá² 'e dø'¹ø \p \v 30 Mo galɨcɨɨin²¹ joon galicaain²¹ dyatuuin¹ tsá² tya' Jesús coon'¹³ Jesús. Joon gajma'²a júu³ Jesús jilaa'²¹ 'e nigajmaa¹a joon jilaa'²¹ 'e niga'e'²e tsá². \v 31 'Wii'¹³ tsataai² tsá² joongɨ jalíin² tsá² fúui¹ lɨɨlɨ¹ jiin'¹³ jo cwo¹ 'ido dø'¹ø joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús tsá² tya'a: \p ―Ñilíin²duu' coon'¹³ jna. Moo²¹o', 'yii²¹a' ta' tɨ' catá² lɨ jo 'in tsá² seein²¹. \p \v 32 Joon ngalíin²mo Jesús coon'¹³ tsá² tya'a joon yaamo gataai² tsi coon²¹ barco. 'Iin²¹²in tsalíin² coon²¹ lɨ jo 'in tsá² seein²¹. \v 33 Pe fúu¹mo 'in ganí² 'ii lɨ ngaliin¹ do. Joon galicwii¹mo tsá² Jesús. Joon gangalíin² cwiin¹in coon'¹³ tɨɨ²o jilee'²¹mo 'in seein²¹ la coon²¹ fuu²¹. Joongɨ tyalíin² jée¹gɨ lɨ ngó¹ Jesús. \v 34 Mo gacwo'ɨ́ɨ¹ Jesús tsi barco gangaa¹mo tsá² fúui¹ lɨɨlɨ¹. Joon galɨfee'¹mo‑tsi 'wii'¹³ tya' 'ido. Téen¹in la téein¹ joo'saa'²¹ jo 'in fii²¹² seen²¹mo. Joon ga'láa² Jesús 'wii²¹² 'e'²e 'ido júu³ 'láai² lɨɨlɨ¹. \v 35 Joon ni ca'lóo² jalíin² tsá² tya'a lɨ siin'¹²in joon sɨɨ'²¹ 'ido 'ii: \p ―Ca'lóo² lo joongɨ jo 'in taain²¹² lo coonti. \v 36 'I'² júu³ 'in tsá² no wa'a cwotyalíin²mo la caain²¹ fuu²¹ tyan' lɨ taain²¹² tsá² cwoláa¹a 'iñi'¹ dø'¹ø, tsʉ jo 'ee sá² 'e dø'¹ 'ino. \p \v 37 Joon gañii¹i Jesús: \p ―Cwoo'¹³ 'naa' 'e dø'¹ 'ino. \p Joon 'in tsá² tya'a do gajin'²in: \p ―Jo liin¹ wa'a tsalaa²¹a'a coon²¹ mil tsi catyuui'¹³ 'iñi'¹ 'e cwoo¹o'o 'ino 'e dø'¹ø. \p \v 38 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―¿Joo' 'iñi'¹ 'oo²gɨɨ'? Cwojøø²duu'. \p Mo galiñi¹i joon gajin'²in: \p ―'Ñá² 'iñi'¹ sá²gɨ tyi' coon'¹³ gái¹gɨ joo'²¹ taai² jmɨɨ²¹. \p \v 39 Joon gatyʉ'² Jesús to² wa'a cwó² 'in tsá² do jmaai'¹³ coon'¹³ poo²¹² jee²¹² ñii²¹ røø'²¹ do. \v 40 Joon gacwó² tsá² tɨ' cíein¹³ joongɨ tɨ' cincuenta. \v 41 Joon gason'¹ Jesús 'e 'iñi'¹ 'ñá² do joongɨ jiin'¹³ gái¹ 'in joo'²¹ taai² jmɨɨ²¹² do. Joon gajǿø² lɨ' ñʉ'fú² joon gacwo'¹o 'maai'¹³ Dios tya' 'e 'iñi'¹ do. Joon gajmaa¹a 'no'³ 'e 'iñi'¹ do. Joon gacwo'¹o tsá² tya'a wa'a jmáa¹a tyíia³ 'e 'iñi'¹ do jee²¹² 'in tsá² fúui¹ do. Joongɨ gajmaa¹a tyíia³ 'in joo'²¹ taai² jmɨɨ²¹ gái¹ do. \v 42 Garǿ¹mo tu'² jileei'²¹ 'in gagøø'²¹ do. \v 43 Joongɨ garǿ¹mogɨ dyatun¹ 'motó² coon'¹³ 'no'³ 'iñi'¹ coon'¹³ 'no'³ 'in joo'²¹ taai² jmɨɨ²¹ do. \v 44 Gagøø'²¹ 'ná² mil tsañʉʉ'¹ 'e 'iñi'¹ do. \s1 Ngɨɨ¹ Jesús tɨɨ²ɨ ni jmɨɨ²¹ \p \v 45 Joon gatyʉ'² Jesús to² 'e tsataai² tsá² tya'a tsi barco. Joon tsalíin² 'ido jéei¹gɨ lagɨ 'ña'a lɨ ngoo'¹³ tyíia¹ do. Joon 'iin²¹²in tsalíin² coon²¹ fuu²¹ sii²¹ Betsaida la 'ɨɨ²¹² 'ɨ'² Jesús tsá² júu³. \v 46 Joon mo ngayuui'¹³ joon gangó¹ Jesús fu moo'²¹ ngafee'¹²i Dios Jmii²¹. \v 47 Nicanʉʉ²¹ mo ganii²¹ Jesús 'e barco do. 'Ii²¹ ca tún² tsa'¹ ni tyíia¹ do. Pe Jesús‑gɨ siin'¹²in ca tsaa'¹ moo'²¹ do 'ña'a. \v 48 Joon ganí² Jesús 'e jo lí² ngɨɨ¹gɨ barco tya' tsá² tya'a 'wii'¹³ lɨɨlɨ¹ 'ɨɨ¹ tyí² lɨ' cɨɨ'¹³. Ta'aa²¹ góo¹ mo gangó¹ Jesús lɨ ngalíin² tsá² tya'a. Gangó¹o ngɨɨ¹ tɨɨ²o ni jmɨɨ²¹ do. 'Iin²¹²mo ngɨ́ɨ¹i lɨ' caai²¹ lɨ ngaliin¹mo 'ido. \v 49 Ganíi²in tsá² tya'a 'ii jó¹ ngɨɨ¹ ni jmɨɨ²¹. Galɨ́ɨ¹i 'e tsamoojɨɨ'¹ jó¹. Joon ga'oo¹ lɨɨlɨ¹. \v 50 Jilee'²¹mo ganíi² 'ii. Joon gafoo'²mo 'ii. Pe joon gafee'²¹mo Jesús 'ii gajin'²in: \p ―¡Tá² téein¹‑'oo'! ¡Jna‑a lo, jo foo'¹³naa'! \p \v 51 Joon ga'ii²¹o tsi barco lɨ taai² tsá² tya'a. Joon gaján² 'ɨ́ɨ² tyí² do. \v 52 'Áai¹ 'waa'²¹a‑tsi tsá² tya' Jesʉs tsʉ jo mo toon¹‑tsi 'e júu³ tya' 'e 'iñi'¹ do 'wii'¹³ joon lɨ́ɨ¹ ganga'goo²¹‑tsi. \s1 Un'láai² Jesús tsatsaa'¹³ seein²¹ lɨ sii²¹ Genesaret \p \v 53 Mo gatyalíin² lɨ ngoo'¹³ tyíia¹ ga'ñúu² barco tya'a coon²¹ tɨ' tyíia¹ lɨ sii²¹ Genesaret. \v 54 Mo cwo'ɨ́ɨ¹ɨ 'ido tsi barco tsifu joon galicwii¹in tsá² 'ii. \v 55 Joon 'in tsá² do gangalíin¹ cwiin¹in la caain²¹ joon ga'láa² 'wii²¹² jajée¹i tsatsaa'¹³ 'in tsíin² 'mó² fu lɨ siin'¹² Jesús. \v 56 La caain²¹ fuu²¹ pi'³ sɨ fuu²¹ fee'¹ 'ee sɨ tɨ' fuu²¹ 'ee lɨ tsáa¹ Jesús gatyía¹ tsá² tsatsaa'¹³ tya'a tya'i fu¹ lɨ ngɨ́ɨ¹i Jesús joon gamɨɨ¹ɨ tyani Jesús wa'a cwo¹ Jesús jiin'¹³ tɨ' sɨɨn'¹³ɨn soon'²¹on. Joon jileei'²¹ 'in gason'¹ sɨɨn'³ Jesús ga'láa²mo 'i. \c 7 \s1 'E un'lɨ́ɨi'³ tsá² tyani Dios \p \v 1 Joon galicaain²¹ tsá² tya' coon²¹ poo²¹² sii²¹ fariseos coon'¹³ 'inlɨ́ɨi¹³ tɨfo'² tya' ley lɨ siin'¹² Jesús. 'In tɨfo'² do jalíin² Jerusalén. \v 2 Joon 'in tsá² lo gacón² cwáain¹ 'e 'in tsá² tya' Jesús néei¹ gø'¹ø joon 'lɨɨ'² cwoo²¹o. 'øøi'²¹‑tsi tsá² 'e jo mo jngɨ́ɨ² cwoo²¹ la tɨɨsi'², 'wii'¹³ joon gafaa'²¹a 'láai². \v 3 Jileei'²¹ fariseos coon'¹³ tsá² seein²¹ Israel jmoo¹o la lɨ́² gajmaa¹a 'lɨɨ²¹² tsacøøi'¹³. Jo dø'¹ tsá wana jo jngɨ́ɨ² cwoo²¹ la tɨɨsi'² mo jéei¹. \v 4 Mo jalíin² 'moo'¹³ jo dø'¹ø wana jo mo run'²un cwoo²¹ la tɨɨsi'². Joongɨ lɨ́ɨ¹ 'láai² jilaa'²¹ tɨɨsi'² 'e sá² calɨɨ jmoo¹o. Jmoo¹o tsá² la tɨɨsi'² run'²un tasa 'un'²un jmɨɨ²¹ joon tsʉʉ² coon'¹³ jilaa'²¹ nii² 'e jmaai'²¹ to² mo gø'²ø. \v 5 Joon 'in fariseos do coon'¹³ tɨfo'² tya' ley do gaunngɨɨ¹ɨ Jesús jin'²in: \p ―¿'Ee lɨ' jo jmoo¹o tsá² tyi'i la lɨ' gajmaa¹a 'lɨɨ²¹² tsacøøi'¹³ tyi'? Gø'²ø pe jo mo run'¹un cwoo²¹o la tɨɨsi'². \p \v 6 Joon gañii¹i Jesús: \p ―Calɨɨ 'in gafaa'²¹a júu³ tya' Dios sii²¹ Isaías gajmaa¹a coon²¹ jí². Joon tsi jí² do gafaa'²¹o xiiala lɨ́ɨ²naa' tsá² 'in jo tiin'¹³ 'e 'e'²e tsá² xeei'²¹. Gajin'²in ni jí² do: \q1 'In tsá² lo untyúi¹ Dios jiin'¹³ coon'¹³ 'e faa'²¹a pe jo tɨ́²‑tsi jiin'¹³ la to² tyʉ'² Dios. \q1 \v 7 Jo 'e to² 'íi³ 'e un'goo²¹o jna. Jilaa'²¹a 'e 'e'²e tsá² jiin'¹³ lɨ' to² tyʉ'² tsá², jin'² Isaías. \p \v 8 Faa'²¹gɨ Jesús jin'²in: \p ―Ga'íin²mo‑'oo' jilaa'²¹ to² tyʉ'² Dios, pe coon'²¹ tún² jmoo²oo' la tɨɨsi'² 'e jmoo¹o tsá² la mo jéei¹ la rúun¹³uun' tsʉʉ² joongɨ tasa 'uun'²¹un jmɨɨ²¹. Joongɨ 'láa²mo 'e lɨ la lɨ 'elo jmoo²oo' la jmoo¹o tsá². \p \v 9 La joongɨ gajin'² Jesús: \p ―'Iin²¹² 'naa' núu³gɨɨ' la to² tyʉ'² 'lɨɨ²¹² tsacøøi'¹³ jon'gɨ la to² tyʉ'² Dios la no. \v 10 La lɨ gajin'² Moisés calɨɨ mo gacwo'¹o tsá² ley: “Un'gøø'²¹mo'o ñʉ'²'ʉ coon'¹³ saa²'a.” Joon gajin'²in: “'In sɨɨ'²¹ júu³ 'laa'²¹ jmii²¹ sɨ sáa³a 'ee 'ná¹ jnga'²mo tsá² 'ii.” \v 11 Pe joon, 'naa'gɨɨ', jo cwoo²oo' júu³ 'e uncoon'¹³ tsá² jmii²¹ sɨ sáa³a 'ee wana gajin'²: “Jilaa'²¹ 'e sá² tyiia 'e lí² uncoon'¹³ jna 'nʉ lɨ́ Corbán.” ('øøi'²¹‑tsi tsá² jin'²in: nigacwo'³oo Dios.) \v 12 Wa'a jin'² tsá² la no, joon 'naa'gɨɨ' jo cwoo²oo' wa'a uncoon'¹³on sáa³ jmii²¹. \v 13 Mo jmoo² 'naa' la joon tʉ¹oo' júu³ tya' Dios lawa'a jo 'e tyiin²mo. 'Iin²¹²gɨɨ' jmoo²oo' tɨɨsi'² 'e gacwo'¹ tsá² 'naa' lagɨ júu³ tya' Dios. Joongɨ lɨ́ɨ¹ 'láai² tɨɨsi'² 'e jmoo²oo' la lɨ́¹ 'elo ―jin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² fariseos coon'¹³ tɨfo'² tya' ley. \p \v 14 Joon gatø'¹ Jesús 'in tsá² fúui¹ taain²¹² do joon gajin'²in: \p ―Nʉʉ²duu' jilaa'²¹ 'e fo'²oo lo. Joon cwo'øøi'²¹‑'oo'. \v 15 Jilaa'²¹ 'e gø'² tsá² jo lí² un'lɨɨi'³ 'ii la joon. Jiin'¹³ 'e 'woo²¹ tsi tsá² 'e jmoo¹o 'e faa'²¹ tsá² 'e joon un'lɨɨi'³ tsá². \v 16 Wana sá² loocwoo¹oo' nʉ́ʉ²duu'. \p \v 17 Mo gatíui² Jesús tsá² joon ga'í² coon²¹ inʉʉ joon gaunngɨɨ¹ tsá² tya'a 'ee 'e júu³ gatyaa¹ do. \v 18 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―¿Tɨ jon'gɨ 'naa' 'øøi'²¹‑'oo'? Ní²‑i 'naa' 'e jilaa'²¹ 'e gø'² tsá² jo tsatoo'¹³ tsi alma tya' tsá² pe jiin'¹³ tu'²o. \v 19 Joon mi yuui'¹³ joon 'woo²¹o fu caluu tún¹. 'Wii'¹² joon jo lí² un'lɨɨi'³ tsá² tyani Dios. \p 'Wii'¹³ jiin'¹³ coon'¹³ júu³ la joon jin'² Jesús 'e lí²‑i dø'¹ tsá² doñi'ee. \v 20 Jin'²o jon Jesús: \p ―'E 'woo²¹ lɨ tsi alma tya' tsá² 'e joon un'lɨɨi'³ tsá² tyani Dios. \v 21 Tsʉ lɨ tsi alma tya' tsá² 'øøi'²¹‑tsi 'e 'øøi'²¹‑tsi tsá². Lɨ' alma tya' tsá² 'woo²¹ jilaa'²¹ 'e gó² 'e 'ɨ¹‑tsi tsá². Do‑o 'ɨ¹‑tsi 'e lɨ́² feei'² tsamɨ́² tsá² xeei'²¹ sɨ doñi'ee 'e gó² 'ɨ¹‑tsi tsá² cwáain¹ tya' tsamɨ́² sɨ tsañʉʉ'¹ 'ee. Do‑o 'ɨ¹‑tsi tsá² wa'a jngaa'¹²i tsá² \v 22 sɨ jmoo¹o 'uun²¹ 'ee. Tsi alma tya'a gali'iin²¹²in tsá² jilaa'²¹ 'e sá² tya' tsá² xeei'²¹; 'aa'¹a tsii²¹² wúu¹i; jmoo¹o júu³ 'atsaa²¹; 'ɨ¹‑tsi jiin'¹³ tya' 'ña'a. Jo li'³i 'e jmáa¹a. \v 23 'Wii'¹³ 'ɨ¹‑tsi tsá² jilaa'²¹ 'elo, 'wii'¹³ joon 'in 'lɨɨ'³mo 'ii tyani Dios. \s1 Jaain²¹ 'yiia²¹² tsá² coon²¹ fuu²¹ 'in jo'¹ galɨ́ɨi² júu³ tya' Jesús \p \v 24 Joon gangó¹ Jesús fu coon²¹ fuu²¹ sii²¹ Tiro coon'¹³ Sidón. Joon ga'í² coon²¹ inʉʉ. Joon jo 'iin²¹²in wa'a liñi¹ tsá² coonti pe jo galɨ'²ɨ jiin'¹³ la gali'iin²¹²in. \v 25 Joon tsifu galiñi¹ jaain²¹ tsamɨ́². Joon 'in xuui²¹² tya' 'in tsamɨ́² lo 'yuui² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a. Joon gajó² 'in tsamɨ́² do gasii'²¹i 'wojníi¹i wii²¹² tɨɨ² Jesús. \v 26 'In tsamɨ́² lo galiseein²¹ Sirofenicia, jon' tsagoo¹ tsá² seein²¹ Israel. Pe gajó² jamɨɨ¹ɨ tyani Jesús wa'a tyii²in 'ido 'in 'lɨɨi'³ 'yuui alma tya' jóon¹on. \v 27 Pe Jesús gasɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―Cwo²du'u jéei¹ wa'a dø'¹ xuui²¹² lagɨ tsii²¹ tsʉ jo tseein²¹ tyii²¹i' 'no'³ gø'² xuui²¹² joon cwóo¹³o' tsii²¹. \p \v 28 Pe joon gañii¹i 'in tsamɨ́² do jin'²in: \p ―Jo'¹o, pe cagɨ tsii²¹ 'in tee'¹² nʉ' mesa gø'²o 'no'³ xʉʉ'²¹ mo gø'² xuui²¹². \p \v 29 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsamɨ́² do: \p ―Tyʉ́²‑ʉ la gafa'²'a. Lí²‑i cwoo'²mo'o no nicwo'ɨ́ɨ¹ɨ 'in 'lɨɨi'³ 'yuui² alma tya' xuui²¹² tyi'i. \p \v 30 Joon mo gatyee'¹²i tya'a gatsee'²¹i xuui²¹² tya'a raain¹ ni coo'mó². Nicwo'ɨ́ɨ¹ɨ 'in 'lɨɨi'³ 'yuui² alma tya' 'ido. \s1 Un'láai² Jesús jaain²¹ tsá² cwuui²¹² jo faa'²¹ \p \v 31 Gacwo'ɨ́ɨ¹ Jesús co' fuu²¹ Tiro gangɨ́ɨ¹i Sidón joon ngɨ́ɨ¹i fu lɨ' co' Decápolis, joon gatyía¹ tɨ' jmɨɨ²¹ tyíia¹ Galilea. \v 32 Joon mo gatyía¹ do joon gangajée¹i tsá² jaain²¹ tsá² cwuui²¹² 'yʉcaai²¹² jo faa'²¹. Joon gamɨɨ¹ wa'a taan¹ Jesús cwoo²¹o tya' 'ido. \v 33 Joon gangajéei¹ Jesús 'ii coon²¹ lɨ jo 'in tsá² jǿø². Joon gafoo'²¹ Jesús uniicwoo²¹o tsi loocwoo²¹ 'ido. Joon ga'ñíi¹i joongɨ galii'²¹i uniisɨɨ'¹³ 'ido. \v 34 Joon gajǿø² lɨ' ñʉ'fú² gasaai²¹‑tsi joon gajin'²in: \p ―¡'Efata! ('øøi'²¹‑tsi jin'²in: ¡Néei² 'wo'o!) \p \v 35 La joon ganó¹ loocwóo¹o. Sɨɨ'¹³ɨ galɨ́² tyʉ́²‑ʉ joon galɨ́²‑ɨ faa'²¹a røø²¹. \v 36 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² 'in gajée¹i 'in jo faa'²¹ do: \p ―Jo 'in fuu²uu' ce jiin'¹³ jaain²¹. \p Pe lɨ' tyʉ'²gɨ to² 'e sɨɨ'²¹o tsá². \v 37 Lɨ́ɨ¹ tsa'goo²¹‑tsi tsá², joon jin'²in: \p ―Jilaa'²¹ 'e jmoo¹o 'ino 'e tyʉ́² tsʉ ca 'in cwuu²¹² jmoo¹‑o núu²un joongɨ 'in jo faa'²¹a jmoo¹‑o 'e faa'²¹ 'ido. \c 8 \s1 Cwo'¹o Jesús tyʉ́n² mil tsá² 'e gø'²ø \p \v 1 Jee²¹² jmɨɨ²¹² lo galicaain²¹ tsá² fúui¹ lɨɨlɨ¹. Jo 'ee sá² dø'¹ coonti. Joon gatø'¹ Jesús tsá² tya'a joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p \v 2 ―Lɨ́ɨ¹ fúu² lɨ́ɨ²na 'in tsá² lo 'wii'¹³ ningó¹ 'nɨ¹ jmɨɨ²¹² 'e taain²¹² coon'¹³ jna lo. Joon jo 'ee sá²gɨ dø'¹ø coonti. \v 3 Wa'a 'ɨ́ɨ³ɨɨ júu³ fu tya'a la jo mo gø'²ø joon jo li píin³ ngɨ́¹. 'Inlɨ́ɨi¹³ jalíin² wíin². \p \v 4 Joon gañii¹i tsá² tya'a: \p ―¿Xiiala lí² cwóo¹³o' 'ino 'e dø'¹ø? Jo 'in seein²¹ waa'a 'nɨ́¹ coonti. \p \v 5 Joon gaunngɨɨ¹ɨ Jesús: \p ―¿Joo' 'iñi'¹ 'oo²gɨ 'naa'? \p 'Ii‑gɨ gajin'²in: \p ―Dyía¹ tigɨ. \p \v 6 Joon gatyʉ'² Jesús to² wa'a cwó² ni 'wó² do joon gason'¹on 'e 'iñi'¹ dyía¹ do joon gacwo'¹o 'maai'¹³ Dios. Joon gajmaa¹a 'no'³ 'e 'iñi'¹ do gacwo'¹o tsá² tya'a 'e tsajmaa¹a tyíia³ jee²¹² 'in tsá² fúui¹ do. \v 7 Joongɨ ni'aa¹mogɨ jaain²¹ gái¹ joo'²¹ taai² jmɨɨ²¹ pi'³. Joon gacwo'¹o Jesús 'maai'¹³ Dios tya' 'in joo'²¹ taai² jmɨɨ²¹ pi'³ do joon gatyʉ'²ʉ to² jmaa¹a tsá² tya'a tyíia³ 'in joo'²¹ do. \v 8 Tyʉ́²‑ʉ gagøø'²¹ø jilee'²¹mo. Joongɨ tɨɨ²¹gɨ dyía¹ 'motó² røøi¹ 'e gasái¹. \v 9 Xʉʉ jogɨ tí¹ tyʉ́n² mil tsá² 'in gagøø'²¹ø do. Joon ga'ɨ́ɨ² Jesús 'in tsá² do júu³. \v 10 Joon 'ña'gɨ ga'í² tsi coon²¹ barco coon'¹³ tsá² tya'a. Joon ngaliin¹ fu coon²¹ lɨ sii²¹ Dalmanuta. \s1 Mɨɨ¹ɨ tsá² fariseos coon²¹ li² \p \v 11 Joon jee²¹² jmɨɨ²¹² joon gajalíin² 'inlɨ́ɨi¹³ tsá² fariseos joon ga'láa² 'wii²¹² jo cwo'¹o júu³ ruu'²¹i coon¹³ Jesús. 'Iin²¹²in 'in tsá² fariseos do tyaan¹ cwáain¹ xiiala lɨ́ɨ¹ Jesús, 'wii'¹³ joon gamɨɨ¹ɨ waa'a 'e'² Jesús 'ido coon²¹ li² tya' ñʉ'fú². \v 12 Pe gasaai²¹‑tsi Jesús lɨɨlɨ¹ joon gajin'²in: \p ―'In tsá² lo jo tsáai¹‑tsi Dios mo mɨɨ¹ɨ coon²¹ milagro. 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', jiin'¹³ coon²¹ li² tya' milagro jo cwo'³oo 'in tsá² lo. \p \v 13 Joon gatʉ́ʉ²mo Jesús 'in tsá² do. Ngatáa¹i tsi barco joon gangó¹ fu lɨ' ngoo'¹³ tyíia¹ cataain do tún¹. \s1 Tyiian'³ tya' fariseos \p \v 14 'In tsá² tya' Jesús do niga'íin¹mo‑tsi 'e coon²¹ 'ee dø'¹ø. Jɨ tɨɨi² coon²¹ 'iñi'¹ nityaan¹ tsi barco do. \v 15 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p ―Ñíi²duu, tɨ́ɨ¹moo' coon'¹³ tyiian'³ tya' fariseos joongɨ tɨ́ɨ¹moo' coon'¹³ tyiian'³ tya' tsá² tya' rǿøi¹³ Herodes. \p \v 16 Joon tsá² tya'gɨ ga'láa² 'wii²¹² sɨ́ɨ²i la 'oo'²¹ jee²¹² yaai jin'²in: \p ―'Wii'¹³ jo 'e 'iñi'² lee²o' 'e joon 'e gajin'²in la no. \p \v 17 Ñii¹ Jesús 'ee 'e sɨ́ɨ²i 'ido joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―¿'Ee lɨ' foo'²¹ 'naa' 'e jo 'oo²oo' 'iñi'¹? ¿Tɨ jo mo 'øøi'²¹‑'oo'? ¿Tɨ jo mo lilii²ii'? ¿Tɨ 'áai¹ ni 'waa'²¹ tyi² 'naa'? \v 18 ¿Tɨ jo jǿø²øø' coon'¹³ unní²ii'? ¿Tɨ jo nuu²uun' coon'¹³ loocwoo²oo'? ¿Tɨ jo tɨɨ'²‑'oo'? \v 19 Mo gajmáa³aa tyíia³ 'e 'iñi'¹ 'ñá² do jee²¹² 'ñá² mil tsá², ¿joo'gɨ 'motó² 'e garǿøi¹ do? \p Joon gajin'² tsá² tya'a: \p ―Dyatun¹gɨ gatɨ́². \p \v 20 ―Joon mo gajmáa³gɨɨ tyíia³ dyía¹ 'iñi'¹ jee²¹² tyʉ́n² mil tsá² ―jin'² Jesús― ¿joo' 'motó² rǿøi¹ 'e gatyiian²¹gɨɨ'? \p Joon gajin'²in tún¹ tsá² tya'a: \p ―Dyía¹gɨ gatɨ́². \p \v 21 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p ―¿Tɨ jo mo 'øø'²¹mogɨ‑'oo'? \s1 Un'láai² Jesús jaain²¹ tsatiui² fu Betsaida \p \v 22 Mo gatyalíin² Jesús fuu²¹ Betsaida gangajée¹i tsá² jaain²¹ tsatiui² lɨ siin'¹² Jesús. Gamɨɨ¹ɨ wa'a soon'²¹ Jesús tya'a. \v 23 Joon gason'¹ Jesús cwoo²¹ 'in tsatiui² do. Gangajée¹i lɨ' tɨ' fuu²¹. Joon gasúun² jmɨɨ'e'²e unni² 'ido. Joongɨ gataan¹ cwoo²¹o tya' 'ido. Joon gaunngɨɨ¹ɨ wana nijnéei²xʉ. \v 24 Gajǿø² 'in tsatiui² do joon jin'²in: \p ―Jǿø³moo tsá². Jǿø²na tsá² 'in lɨ́ɨi¹ la lɨ 'mó² pe ngɨɨ¹o. \p \v 25 Joon gataan¹ tún¹ Jesús cwoo²¹o unní² 'ido. 'In tsatiui² do gajǿø²ø coon'¹³ ce tún² joon ga'láa²mo coonti. Najǿø²o jilaa'²¹ røø²¹. \v 26 Joon gatyʉ'² Jesús to² 'a tsei'² 'ido fu tya'o. Joon gajin'²in: \p ―Jo ngɨɨ²¹un 'e fuu²¹ do, jogɨ 'in fu'²'u coonti jilaa'²¹ 'e nigalɨ́² tyi'i. \s1 Tʉ́³ jmoo¹o júu³ 'e Dios gasii¹in Jesús 'e jmoo¹o tiin'¹³ tsá² \p \v 27 Mo galicɨ́ɨin²gɨ ngalíin² Jesús coon'¹³ tsá² tya'a fu la caain²¹ fuu²¹ pi'³ náa¹ co' Cesarea de Filipo. Lɨ ngalíin² tya'i fu¹ gaunngɨɨ¹ɨ Jesús sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p ―¿'Iin jna jin'² tsá²? \p \v 28 Joon gañii¹i tsá² tya'a: \p ―'Inlɨ́ɨi¹³ jin'² 'e Wó³ saai²¹ tsá² jmɨɨ²¹ 'nʉ. 'Inlɨ́ɨi¹³gɨ jin'² 'e Elías 'nʉ. Joon 'in catyaai²gɨ jin'² 'e jaain²¹ 'in gafaa'²¹ júu³ tya' Dios calɨɨ 'nʉ. \p \v 29 Joon gaunngɨɨ¹ɨ Jesús tsá² tya'a: \p ―'Naa'gɨɨ', ¿'iin jna fáa¹³aa'? \p Joon gajin'² Tʉ́³: \p ―'Nʉ Cristo, 'in gasii¹in Dios 'nʉ. \p \v 30 Pe gatyʉ'² Jesús to² 'e jo 'in sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a ce jiin'¹³ jaain²¹ 'e Cristo 'ii, 'in gasii¹in Dios. \s1 'Ɨɨ¹ Jesús júu³ ijúun²in \p \v 31 Joon ga'láa² Jesús 'wii²¹² 'e'²e tsá² tya'a do jin'²in: \p ―Jna‑a 'in Ruu'²¹na Tsá². Joon 'ná¹‑a móo³oo wúu¹ lɨɨlɨ¹. Jileei'²¹ tsacøøi'¹³ coon'¹³ 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ tɨfo'² tya' ley 'ee'¹mo jna. Joon 'ii ijngaa'¹²mo jna pe jiin'¹oo tún¹ mi tɨ́² 'nɨ¹ jmɨɨ²¹² 'e gajúun²na. \p \v 32 Gafaa'²¹a coon²¹ júu³ coon²¹ tsáa¹gɨ. Joon gatø'¹ Tʉ́³ Jesús coon²¹ lɨ gái¹. Joon gajin'² Tʉ́² sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Jo foo'³gɨ'ɨ la no. \p \v 33 Pe gajiin'¹² Jesús níi¹i, gajǿøi² tsá² tya'a joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Tʉ́³ do: \p ―Jeein'¹³ coon'¹³ jna. Satanás 'nʉ tsʉ jo 'ɨ¹‑'o' 'nʉ júu³ tya' Dios. Jiin'¹³ jmaai'¹³ júu³ tya' tsá²‑a 'ɨ¹‑'o' 'nʉ. \p \v 34 Joon gatø'¹ tún¹ Jesús tsá² tya'a coon'¹³ jileei'²¹ tsá² taain²¹² coon'¹³on joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Wana 'in 'iin²¹²in jalíin² coon'¹³ jna 'ná¹‑a cwo'íin²mo‑tsi 'wii²¹² tya' 'ña'o joon 'ná¹ tyaa¹ tyʉ́² 'ña'a 'e júun²in lagɨ ijúun²na. Joon 'ná¹ cwojmaa¹a la to² tyʉ'² jna. \v 35 Tsʉ jileei'²¹ 'in 'iin²¹²in tiin'¹³ juncwii²¹ tya' yaai 'e joon i'íin²mo juncwii²¹ tya'a. Pe jileei'²¹gɨ 'in 'íin²in juncwii²¹ tya'a 'wii'¹³ jna, joongɨ 'wii'¹³ júu³ tyʉ́² tya' Dios joon tiin'¹³mo 'i juncwii²¹ tya'a. \v 36 Jo 'ee to² 'íi³in tya' tsá² wa'a jnaa'²¹a la tøøi² cwoo'¹³ fu juncwii²¹ pe caa²¹mo alma tya'a lɨ 'ii²¹. \v 37 Jo lí² tyii²¹ tsá² coon'¹³ cuu² alma tya'a. \v 38 Wa jaain²¹ 'oo¹o fa'ɨɨ'²¹ 'wii'¹³ jna joongɨ 'wii'¹³ júu³ tyiia jee²¹² 'in tsá² jo 'naai'² Dios joongɨ jee²¹² 'in 'oo¹o tsaa² tyi¹ joon jna‑a jon, 'in Ruui'²¹ Tsá², in'óo³oo fa'ɨɨ'²¹ 'wii'¹³ tya' 'ii mi yíi³aa coon'¹³ ángeles tyúi¹ joon ungoo²¹ tsá² jna la ungoo²¹ tsá² Dios Jmii²¹ nano ―gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ tsá². \c 9 \p \v 1 Joon gajin'² Jesús: \p ―'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa' 'inlɨ́ɨi¹³ jee²¹² 'in téein² lo jo ijúun²in ca iliñii¹ xiiala tyʉ'² Dios to² tsá². \s1 Jesús unsɨ́ɨ²i 'e lɨ́ɨ¹i \p \v 2 Jnʉ́ʉ² jmɨɨ²¹² 'e gangɨ́ɨi¹ joon gajée¹i Jesús Tʉ́³ coon'¹³ Jacobo coon'¹³ Wó³. Joon ngalíin² coon'¹³ 'ido coon²¹ ni moo'²¹ ñíi¹. Joon do‑o gaunsɨ́ɨ²i Jesús 'e lɨ́ɨi¹ tyani 'in catyaai² do. \v 3 Sɨɨn'¹³ɨn galijɨɨ'¹ lɨɨlɨ¹. Jnéei¹ taa²¹ ca la taa²¹ 'moo²¹ ce jiin'¹³ jaain²¹ taain²¹² ni cwoo'¹³ juncwii²¹ mo run'²un sɨɨn'³ jo lí² ta' taa²¹. \v 4 Joon gajnéi¹ 'lɨɨ²¹² Elías coon'¹³ 'lɨɨ²¹² Moisés 'e lɨ téein² do. Joon gasɨ́ɨ²i coon'¹³ Jesús \v 5 Joon gajin'² Tʉ́³ sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Tɨfo'² tyii'i, ¡lɨ́ɨ¹ tyʉ́² 'e toon²¹o'on lo! Jmóo¹³o'o 'nɨ¹ 'nʉ́¹ pi'³. Coon²¹ tyi'nʉ coongɨ tya' Moisés coongɨ tya' Elías. \p \v 6 Pe Tʉ́³‑gɨ do jo ñii¹ 'ee faa'²¹a, lɨ' faa'²¹a 'goo'²¹o. Joon 'goo'²¹o jon 'in tsá² gái¹ do. \v 7 Joon gajgó¹ coon²¹ jníi¹ yʉ' lɨ téein² joon ga'ɨ́ɨ² 'iin'³ tya' lɨ téein² 'ido. Joon jee²¹² 'e jníi¹ do ganúu²un coon²¹ júu³ 'e jin'²: \p ―'In lo‑o yʉʉn²¹ tyiia 'in 'iin²¹²na. Tyaan²¹duu' cwáain¹ 'e jin'²in. \p \v 8 Tsifu joon mo gajǿø²ø la 'ui jo 'in ganíi²gɨ jiin'¹³ jaain²¹, jiin'¹³ 'ña'a Jesús ganíi²gɨ. \p \v 9 Mo gajgaai²¹ 'e moo'²¹ do joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'in tsá² gaai²¹ do 'e jo 'in sɨɨ'²¹ɨ 'ido jiin'¹³ jaain²¹ jilaa'²¹ 'e ganíi² do ca mi jiin'¹in tún¹. \v 10 'Wii'¹³ joon ga'maa²¹o 'e júu³ do jee²¹² 'ii. Joon gaunngɨɨ¹ɨ jee²¹² ruu'²¹i 'ee 'øøi'²¹‑tsi tsá² mo gajin'² Jesús: “Ijiin'¹o tún¹ Ruu'²¹i Tsá².” \v 11 Joon gaunngɨɨ¹ɨ tsá² tya' Jesús: \p ―¿'Ee lɨ' jin'² tɨfo'² tya' ley 'e 'lɨɨ²¹² Elías 'ná¹ jó¹ nifu? \p \v 12 Joon gañii¹i Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―'E ja'²mo Elías jó¹ nifu. Joon tyaa¹o tyʉ́² jilaa'²¹. Júu³ la ja'²mo gajin'² jí² tya' Dios tya' Ruu'²¹i Tsá² mo jin'² 'e inii²¹ wúu¹. Joongɨ jin'² jí² tya' Dios 'e jo 'iin²¹²in tsacøøi'¹³ tsáai¹gɨ‑tsi 'ii. \v 13 'E ja'²mo fo'³gɨɨ ―jin'² Jesús― Elías najó¹ joon 'inlɨ́ɨi¹³ tsá² gajmee'²¹mo 'ii jilaa'²¹ 'e 'iin²¹²in jiin'¹³ la gajin'² ni jí² tya' Dios ilí². \s1 Un'láai² Jesús jaain²¹ xuui²¹² 'in 'yuui² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a \p \v 14 Joon mo ngayuui'¹³ joon ngaliin¹ lɨ néei¹ 'in tsá² tya'a catyaai²gɨ do. Joon ganíi²in tsá² fúui¹ lɨ¹ taain²¹² cu' lɨ' lɨ tyíin¹ 'in tsá² tya'a catyaai² do. Joon coon'¹³ tɨfo'² tya' ley téein² jo cwo'¹o júu³ ruu'²¹i. \v 15 Joon tsifu mo gajnée¹i Jesús jilee'²¹mo ganga'goo²¹‑tsi. Joon ngaliin¹ cwiin¹in ngaunjiin'¹in Jesús. \v 16 Joon gaunngɨɨ¹ɨ Jesús tsá² tya'a: \p ―¿'Ee júu³ jo cwoo²oo' ruu'²¹naa' coon'¹³ 'ido? \p \v 17 Joon jaain²¹ 'in tsá² téein² do gañii¹i: \p ―Tɨfo'², lo jee²na yʉʉn²¹ tyiia 'in 'yuui² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a. Joon jo cwoo²¹ faa'²¹ 'inlo. \v 18 Joon doñixiia' siin'¹²mo 'in 'lɨɨi'³ lo jmoo¹o saain'¹ cɨɨ'¹³i ni'wó² joon 'yee'²¹ jon¹ moo'oo²o joongɨ cuu'²¹i moojóon¹on. 'Wii'¹³ joon 'wo² ga'ɨ́ɨ²‑tsi. Namɨ́³oo tya' tsá² tyi'i wa'a 'e tyii²in 'in 'lɨɨi'³ do pe jo galɨ'¹ɨ. \p \v 19 Joon gañii¹i Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―'Naa' lɨ́ɨ¹naa' tsá² 'in jo jo'¹ lɨ́ɨ²i. ¿Tɨ wóo²gɨ 'áai¹ 'ná¹ taan²¹²na coon'¹³ 'naa'? ¿Tɨ wóo²gɨ 'áai¹ 'ná¹ lifeei'¹‑tsii 'wii'¹³ tyii'? Nijee²¹duu' 'in xuui²¹² do fu lo. \p \v 20 Joon ngajée¹mo 'in xuui²¹² do. Mo ganíi²in 'in 'lɨɨi'³ 'yuui² alma tya' 'in xuui²¹² do Jesús joon gajmaa¹a júuin² ñi'¹ 'in xuui²¹² do. Joon gacɨɨ'²¹i 'in xuui²¹² do ni 'wó², 'yee'²¹ jon¹ moo'oo²o. \v 21 Joon gaunngɨɨ¹ɨ Jesús jmii²¹ xuui²¹² do: \p ―¿Xiiati ningóo¹ 'e lɨ́ɨ¹i la no? \p Joon gajin' jmii²¹ xuui²¹² do: \p ―Ca mo xuui²¹² pi'³ 'ii. \v 22 Joon lɨ́ɨ¹ 'láai² naa'¹³ nipii¹in ni jɨ́² joongɨ tsi jmɨɨ²¹ 'e 'iin²¹²in jngaa'¹³mo 'ino. 'Wii'¹³ joon wana 'e lii'²'i fúu² cwoliin¹un jna'a joon uncoon'¹³'on jna'a. \p \v 23 Gasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'ii: \p ―Wa lijai'² lɨ́ɨ²u, jilaa'²¹ ilí² tya' 'in jai'² lɨ́ɨi². \p \v 24 Joon ga'oo¹o 'in jmii²¹ xuui²¹² do: \p ―¡Jo'¹o lɨ́ɨ²na! ¡Uncoon'¹³ 'nʉ jna 'e ilí² jai'²gɨ lɨ́ɨ²na! \p \v 25 Mo ganí² Jesús 'e lɨ́ɨ¹ fúui¹ tsá² galicaain²¹ gasɨɨ'²¹ɨ 'in 'lɨɨi'³ do: \p ―'Nʉ‑ʉ 'in jo cwo'¹o faa'²¹ 'in xuui²¹² lo jogɨ cwo'¹o núu²un, jna‑a tyʉ'³ʉʉ to² 'e juu'¹²'u, tíui¹ 'in xuui²¹² no. Jo 'ú²gɨ'ɨ alma tya'a. \p \v 26 Joon ga'oo¹o 'in 'lɨɨi'³ do joon gajmaa¹a júuin² ñi'¹ tún¹ 'in xuui²¹² do. Joon gacwo'ɨ́ɨ¹ɨ. Gatiui² 'in xuui²¹² do lawa jaain²¹ 'lɨɨ²¹². 'E joon gajin'² 'in tsá² fúui¹ do 'e 'lɨɨ²¹²mo 'ido. \v 27 Pe joon gason'¹ Jesús cwoo²¹ xuui²¹² do joon gasaa'¹³a joon gasiin'¹²mo 'in xuui²¹² do. \p \v 28 Joon mo ga'í² Jesús tsi coon²¹ inʉʉ joon gaunngɨɨ¹ɨ tsá² tya' 'ii: \p ―¿'Ee lɨ' jo galɨ'² jna'a 'e tyí² jna'a 'in 'lɨɨi'³ do? \p \v 29 Jesús‑gɨ gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p ―Jiin'¹³ mo jmoo¹o tsá² taa'²¹ tyani Dios joon jo dø'¹ø joongɨ feei'¹ tsá² Dios, jiin'¹³ la joon cwo'ɨ́ɨ¹ɨ 'in 'lɨɨi'³ la no. \s1 'Ɨ́ɨ² Jesús júu³ tún¹ ijúun²in \p \v 30-31 Mo gangalíin² 'ido gangɨ́ɨ¹i fu Galilea. Joon jo gali'iin²¹²in Jesús 'e liñii¹ jiin'¹³ jaain²¹ 'wii'¹³ 'e'²o jiin'¹³ tsá² tya'a. Gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ii 'e isaan'¹mo tsá² 'in Ruu'²¹i Tsá² jaan'¹²in ja'cwoo²¹ tsá² joongɨ ijngaa'¹²mo 'ii. Pe mi tsín¹ 'nɨ¹ jmɨɨ²¹² ijúun²in joon ijiin'¹o tún¹. \v 32 Pe 'in tsá² tya'a do jo 'øøi'²¹‑tsi 'e sɨɨ'²¹ 'ido 'ii. Joongɨ 'goo'²¹‑o wa' unngɨɨ¹gɨ. \s1 'Iin 'in tyiin²gɨ \p \v 33 Joon gatyalíin² fuu²¹ Capernaum. Mo ngataai² Jesús coon²¹ inʉʉ joon gaunngɨɨ¹ɨ tsá² tya'a: \p ―¿'Ee júu³ jo cwoo²oo' ñilíin²naa' tya'i fu¹ do? \p \v 34 Pe joon lɨ coon²¹ gajaan¹ tii² 'wii'¹³ lɨ jalíin² do nasɨ́ɨ²i jo cwo'¹ júu³ ruu'²¹i 'e 'iin 'in tyiin²gɨ jee²¹² 'ii. \v 35 Joon gacwó² Jesús. Joon gatø'¹ø jiin'¹³ dyatuuin¹ tsá² tya'a joon gasɨɨ'²¹ɨ: \p ―Wana in 'iin²¹²in jmaa¹a to² nifu jee²¹² 'naa' 'ná¹ jméi¹ 'ña'a lawa'a tsá² 'wéi¹ joon unjíi²o jon jilee'²¹mo 'in catyaai² do. \p \v 36 Joon gatɨɨi²¹ Jesús jaain²¹ xuui²¹² gatyéei¹ tún² tsá'¹ jee²¹² lɨ née¹i. Joon gataan'¹²in cwáa¹a 'ido joon gajin'²in: \p \v 37 ―Wana 'ii'²¹ tsá² xuui²¹² la lɨ́ɨi¹ 'ino cwáain¹ tyiia, 'ii'²¹mo jon 'ido jna. Joon 'in 'ii'²¹ jna do pe jon'on jiin'¹³ jna 'in 'ii'²¹ 'ido joongɨ 'ii'²¹mo jon 'in gasii¹in jna do. \s1 'In jo 'eei'¹ jna' 'neei¹ jna' \p \v 38 Joon gajin'² Wó³ sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Tɨfo'², ganee²¹²moo'o jaain²¹ 'in jin'² 'e 'wooi²¹ 'in 'lɨɨi'³ taai² alma tya' tsá². Joon mo 'wooi²¹ 'in 'lɨɨi'³ do joon jin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'in lɨɨi'³ do: “Jesús tyʉ'²ʉ to² 'e 'woo²¹moo'.” Pe jo ngɨɨ¹ɨ 'ido coon'¹³ jna' 'wii'¹³ joon gatyuu'¹³moo'o. \p \v 39 Pe gajin'² Jesús: \p ―Jo untsaa'¹³naa'. Jiin'¹³ jaain²¹ lí² faa'²¹ 'e gó² 'wii'¹³ tyiajna joongɨ jmaa¹a coon²¹ milagro coon'¹³ to² 'e 'óo³oo. \v 40 'In jo 'eei'¹ jna' 'ii jon 'nee¹mo jna'. \v 41 Doñi'iin 'in 'iin²¹²in uncoon'¹³ jna joon cwo'¹o 'naa' fiin'¹³ coon²¹ vasa jmɨɨ²¹ 'wii'¹³ tsá² tya' Cristo 'naa' la ja'²mo sá² 'lee'¹²i. \s1 'Áai¹ gó² tya' 'in 'noo¹ tsaa² \p \v 42 Faa'²¹gɨ Jesús jin'²in: \p ―'Áai¹ gó² tya' doñi'iin 'in jmá¹ 'e lí² 'oo¹o tsaa² 'in xuui²¹² 'in jo'¹ lɨ́ɨi² jna. 'E tyʉ́²gɨ tya'a wa'a 'nʉʉ¹ tsá² luu²¹²u coon²¹ too¹ fee'¹ joon pii¹in tsá² 'ii fu tsi jmɨ'ñi'³. \v 43 Wana coon'¹³ cwoo¹'o jmoo¹ lí² 'óo¹²'o tsaa² tyʉ́²gɨ tyi'i wa'a tyʉʉ'³o'o. Tsʉ tyʉ́²gɨ wa'a taan²u'un juncwii²¹ coon'¹³ coon²¹ cwoo¹'o lagɨ 'a cwóo¹³'o lɨ 'ii²¹ coon'¹³ jɨ tún² cwoo¹'o. Tsʉ lɨ 'ii²¹ do jo lí² dyʉʉ¹ tsá² jɨ́² tya'a coonti \v 44 joon jo júuin² joo'¹³ jogɨ guu¹ jɨ́² coonti. \v 45 Joongɨ wana tɨ́ɨ¹³'ɨ jmaa¹ ga'aa¹'a tsaa² tyʉʉ'³o'o jon. Tsʉ tyʉ́²gɨ tyi'i wa'a jmaa²'a to² tyʉ'² Dios mo taan²un juncwii²¹ jluu'¹³mo'o lagɨ tɨɨ¹u'u fu lɨ 'ii²¹ coon'¹³ jɨ tún² tɨ́ɨ¹³'ɨ. Tsʉ fu lɨ 'ii²¹ do jo lí² dyʉʉ¹ tsá² jɨ́² tya'a \v 46 joon jo júuin² joo'¹³ joon jogɨ guu¹ jɨ́² tya'a. \v 47 Wana unní²'i jmoo¹o 'e lí² 'oo²'o tsaa² tyí²du'u coonti tsʉ tyʉ́²gɨ tyi'i 'e 'uu¹u'u coon'¹³ coon²¹ unní²'i lɨ tyʉ'² Dios to² lagɨ coon'¹³ jɨ tún² unní²'i cwóo¹³'o lɨ 'ii²¹. \v 48 Tsʉ lɨ 'ii²¹ do jo júuin² joo'¹³ jo'gɨ jɨ́² coonti. \p \v 49 ’Tsʉ jilee'²¹mo liñii¹mo coon'¹³ jɨ́². Joon 'ná¹ caai'²¹ tsá² ñi² jilaa'²¹ fa'¹ 'e cwo'¹ tsá² Dios. \v 50 'E tyʉ́²‑ʉ ñi² pe wana ga'ín¹ jmá² tya', ¿'ee coon'¹³ iliñi³gɨ tún¹? Cwolɨ́ɨ¹naa' la lɨ́¹ ñi² tyʉ́² joon cwolisein²¹moo' 'e tyʉ́² coon'¹³ la jaain²¹ la jaain²¹. \c 10 \s1 Jesús 'e'²e tsá² tya' 'e xeei²¹ tsá² tsamɨ́² tya'a \p \v 1 Gacwo'ɨ́ɨ¹ Jesús fuu²¹ Capernaum. Gangóo¹ li sii²¹ Judea. Gangóo¹ lɨ' ngoo'¹³ jmɨɨ²¹ Jordán lɨ 'yeei²¹ ñi'¹. Do‑o galicaain²¹ tsá² fúui¹ lɨɨlɨ¹ 'e lɨ siin'¹²in do. 'E'²e Jesús tsá² tún¹ la lɨ 'e gatɨ́ɨ²i. \v 2 Joon gangatyéen¹in tsá² coon²¹ poo²¹² sii²¹ fariseos lɨ siin'¹² Jesús. 'In fariseos do 'iin²¹²in jmáa¹a 'e tøø'²¹ Jesús coon²¹ tsaa² tya'a. Joon gaunngɨɨ¹ɨ: \p ―¿Tɨ cwo¹ ley tya' Moisés júu³ wa'a xeei¹ tsá² 'in gacui'² cwoo²¹ coon'¹³? \p \v 3 Joon gañii¹i Jesús: \p ―¿'Ee to² gatyʉ'² Moisés? \p \v 4 'Ii‑gɨ gajin'²in: \p ―Moisés gacwo'o tsá² júu³ 'e cwo'¹ tsañʉʉ'¹ 'in tsamɨ́² do coon²¹ mo'jí² 'e tíu²mo 'ii. Joon coon'¹³ mo'jí² do lí²‑i xeei¹ tsá² 'in gacui'² cwoo²¹ coon'¹³. \p \v 5 Jesús‑gɨ gajin'²in: \p ―Moisés gacwo¹ júu³ 'e joon tsʉ 'wii'¹³ 'e soo²¹‑'oo' 'naa' yaamoo'. \v 6 Pe mo gajmaa¹ Dios la jilaa'²¹ 'e sá² gajmeei¹ Dios tsañʉʉ'¹ coon'¹³ tsamɨ́². \v 7 'Wii'¹³ joon ilí² tíui² tsañʉʉ'¹ jmii²¹ coon'¹³ sáa³a joon licaain²¹ coon'¹³ tsamɨ́² tya'a. \v 8 Jee²¹² 'in gái¹ do liin¹ lawa jaain²¹ tsá². La joon jo tigɨ gái¹. Joon galɨ́ɨ¹i jaan²¹mo. \v 9 'Wii'¹³ joon jo lí²gɨ xeei¹ tsá² 'e gauncaain²¹ Dios. \p \v 10 Mo ngataai² coon²¹ inʉʉ joon gaunngɨɨ¹ɨ tún¹ tsá² tya'a 'ee 'øøi'²¹‑tsi tsá² 'e júu³ do. \v 11 Joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'ii: \p ―'In tsá² 'in tíui² tsamɨ́² tya'a joon cui'² cwoo²¹ coon'¹³ 'in xeei'²¹ unrøøi¹ 'ña'a tsaa². \v 12 Wana tsamɨ́² tíui² ñʉʉ'¹ tya'a joon cui'² cwoo²¹ coon'¹³ 'in xeei'²¹gɨ 'e unrøøi¹ 'ña'a tsaa². \s1 Uncwaai'³ Jesús xuui²¹² \p \v 13 Joon gangajée¹i tsá² jaain²¹ gái¹ xuui²¹² tyani Jesús joon 'iin²¹²in wa'a son'¹ Jesús tya' 'ido. Pe 'in tsá² tya'a do gajíi²mo 'in tsá² ngajéei¹ xuui²¹² do. \v 14 Mo ganí² Jesús galɨ́² 'nii'²¹‑tsi joon gajin'²in: \p ―Cwoo²oo' cwojalíin² 'in xuui²¹² no lɨ siin'¹²na. Jo jnɨɨ'¹³naa' tsʉ la lɨ́ɨi¹ 'in xuui²¹² no lɨ́ɨ¹i 'in tyʉ'² Dios to². \v 15 La ja'²mo fuu²¹²uu 'naa' 'in tsá² 'in jo 'ii'²¹ to² tyʉ'² Dios lawa jaain²¹ xuui²¹², 'ii jo 'e itsa'ii²¹ coonti lɨ tyʉ'² Dios to². \p \v 16 Joon tɨ́ɨ²i Jesús 'in xuui²¹² do, gataan'¹²in cwáa¹a 'ido joon mo gataan¹an cwoo²¹ tya' 'ido joon gauncwaa'³i. \s1 Jaain²¹ sɨmii'²¹ sá² cuu² jafee'¹²i Jesús \p \v 17 Lɨ ningóo¹ Jesús tún¹ gajó² jaain²¹ tsañʉʉ'¹ cwiin¹in gasii'²¹i 'wojníi¹i tyani Jesús. Joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Tɨfo'² tyúi¹, ¿'ee 'ná¹ jmáa³aa 'e tiin'¹³moo juncwii²¹ tyiia? \p \v 18 Joon gajin'² Jesús: \p ―¿'Ee lɨ' fu'²'u jna 'in tyúi¹? Jaan²¹mo 'in tyúi¹ joon Dios 'i. \v 19 Ñí³o'o to² tyʉ'² ley tya' Dios: “Jo foo'¹³'o tsamɨ́². Jo jngáa'¹³mo'o tsá². Jo jmaa²'a 'uun²¹. Jo fu'²'u júu³ tajuu²¹ jiin'¹³ jaain²¹. Jo cón²'on tsá² tóo². Cwoli'gɨɨ²¹mo'o ñʉ'²'ʉ coon'¹³ saa²'a.” \p \v 20 Joon gañii¹i 'in tsañʉʉ'¹ do: \p ―Tɨfo'², jilaa'²¹ 'elo galinʉʉ'¹³oo ca mo galixuu²¹²moo. \p \v 21 Joon gajǿøi² Jesús 'ii 'e 'neei²¹ ni 'ido. Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―Coon²¹ 'e 'ná¹gɨ tyi'i: cwo'nɨɨ²¹² jilaa'²¹ 'e 'oo²¹²'o. Cwo'²'o jileei'²¹ tsá² tañíi² joon lí² 'oo²¹²'o 'láai²gɨ ñʉ'fú². Joon uncaan²¹un coon'¹³ jna fiin'¹³ ca júun²mo'o tsaa'¹ crúu¹³. \p \v 22 Pe mo ganúu²un 'elo lɨ́ɨ¹ gajmaa¹a fa'í³ joon nga'²mo 'wii'¹³ lɨ́ɨ¹ galisá² cúu¹u. \p \v 23 Joon gajǿø² Jesús cu' lɨ' lɨ siin'¹²in joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p ―'Áai¹ tyan¹ to² wa'a cwói¹ tsá² sá² cuu² 'ña'a tyʉ'² Dios to² 'ii. \p \v 24 Tsá² tya'a do lɨ́ɨ¹ ganga'goo²¹‑tsi 'e gajin'² Jesús do. Pe Jesús gafaa'²¹a tún¹: \p ―Yʉʉn²¹ tyiia, lɨ́ɨ¹ tyan¹ to² tsa'í² jaain²¹ tsá² 'in tsáai¹‑tsi 'e sá² cuu² lɨ tyʉ'² Dios to². \v 25 Tyan¹gɨ to² 'e tsa'í² jaain²¹ 'in sá² cuu² lɨ tyʉ'² Dios to² lagɨ jaain²¹ camello ngɨɨi¹ jee²¹² too²¹ tya' moocuu². \p \v 26 Mo ganúu²un tsá² tya'a 'elo lɨɨlɨ¹ ganga'goo²¹‑tsi. Joon gaunngɨɨ¹ɨ la 'oo'²¹ ruu'²¹i: \p ―¿'Iin inlitiin'¹³mo wa la joon? \p \v 27 Joon gajǿøi² Jesús 'ii. Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Jo lí² jmá¹ tsá² tiin'¹³ 'ña'a pe lii'²¹i Dios, tsʉ 'e tya' Dios jiin'¹³ coon²¹ 'e sá² wa'a jo lí² jmáa¹a. \p \v 28 Joon ga'láa² Tʉ́³ 'wii²¹² faa'²¹a jin'²in: \p ―Nigatʉʉ²¹² jna'a jilaa'²¹ 'e 'oo²o'o joongɨ nigajalíi²oo'o coon'¹³ 'nʉ. \p \v 29 Jesús‑gɨ gañii¹i: \p ―'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', doñi'iin 'in gatú² 'nʉ́¹ sɨ gatíui² ruu'²¹i 'ee sɨ jmii²¹ sɨ sáa³ 'ee sɨ 'oo²¹²o sɨ jóon¹on 'ee sɨ tʉ́²o 'wó² tya'a 'ee 'wii'¹³ jna‑a sɨ 'wii'¹³ júu³ tya' xiiala itiin'¹³ tsá² 'ee; \v 30 'in jmoo¹o la joon i'ii'²¹mo cíein¹³ lɨ́ɨ²gɨ 'in taain²¹² fu juncwii²¹ lo. I'ii'²¹mo 'nʉ́¹, ruu'²¹i, sáa³a, jóon¹on, 'wó² tya'a fiin'¹³ wúu¹ iní². Joongɨ itiin'¹³mo mi 'íin² juncwii²¹. \v 31 Pe fúu¹mo 'in lɨ́ɨi¹ tsá² tyiin²mo nano pe mi tɨ́² jmɨɨ²¹² joon tsá² 'wéi¹ iliin¹. Joon fúu¹mo 'in tsá² 'wéi¹ nano iliin¹ tsá² tyiin² mi tɨ́² jmɨɨ²¹² joon. \s1 Xiia'gɨ tún¹ jmoo¹o Jesús júu³ ijúun²in \p \v 32 Ngalíin² Jesús coon'¹³ tsá² tya'a soo²¹o fu Jerusalén joon gangó¹ Jesús nifu. Li'³i tsá² tya'a 'e tsáa¹a 'ido fu Jerusalén 'wii'¹³ joon lɨ́ɨ¹ tsa'goo²¹‑tsi tsá² tya'a. Joon 'in catyaai² do gangalíin² 'goo'²¹o. Joon gatø'¹ tún¹ Jesús jiin'¹³ 'in dyatuuin¹ tsá² tya'a. Joon ga'láa² 'wii²¹² gasɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a jilaa'²¹ 'e 'noogɨ 'e tsangɨ́ɨ²i. \v 33 Gajin'²in: \p ―Ñíi²duu' la ngalii²¹i' lo fu Jerusalén. Joon do‑o injaan'¹³in tsá² jna, 'in Ruu'²¹na Tsá², tyani 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ 'in tɨfo'² tya' ley. Joon 'ii ityʉ'² to² ijúun²na. Joon injaan'¹³in jna ja'cwoo²¹ tsá² coon²¹ fuu²¹. \v 34 Joon 'in tsá² do iungøø¹i jna joongɨ ipóo²i jna joongɨ i'ñíi¹i ní³ii joongɨ ijngaa'¹²in jna. Pe mi tsín¹ 'nɨ¹ jmɨɨ²¹² ijiin'¹oo tún¹. \s1 Jacobo coon'¹³ Wó³ mɨɨ¹ɨ coon²¹ favor \p \v 35 Joon gangatyéen¹in Jacobo coon'¹³ Wó³ jóon¹ Zebedeo lɨ siin'¹² Jesús. Joon gasɨɨ'²¹ɨ: \p ―Tɨfo'², 'iin²¹²moo'o 'e jmaa²o'o coon²¹ 'e mɨɨ²¹ɨ'ɨ. \p \v 36 Joon gaunngɨɨ¹ɨ Jesús: \p ―¿'Ee 'e 'iin²¹²naa' ilí² tyii'? \p \v 37 'Ii‑gɨ gajin'²in: \p ―Cwo'³'o jna'a wa'a yii²¹a'a jmaai'¹³ la cataain²¹ caa¹o'o. Jaain²¹ lɨ' tsáa¹ jaain²¹gɨ lɨ' tooin²¹² mi tyʉʉ'¹³'ʉ to². \p \v 38 Joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'ii: \p ―Jo ñí³ 'naa' 'ee 'e mɨ́²ɨɨ' no. ¿Tɨ taa'²¹ wúu¹ la lɨ 'e wúu¹ 'e tsangɨ́ɨ²na? ¿Tɨ lí² júun²naa' la ijúun²na? \p \v 39 'Ii‑gɨ gañii¹i: \p ―Li'³oo'o ―jin'²in. \p Pe Jesús‑gɨ gajin'²in: \p ―Ja'²mo, 'naa' 'ná¹ moo²oo' wúu¹ la imó³ jna joon 'ná¹ júun²moo' la ijúun²na. \v 40 Pe 'e cwaa²¹ tsá² caa¹na lɨ' tsáa¹ tiin'¹³ lɨ' tooin²¹² jo tɨɨ²¹na cwó³oo 'e joon. Pe 'e tɨɨi²¹ ñii²¹ jiin'¹³ 'in nináa¹ tyʉ́² tya'o. 'E lo‑o tya' 'e 'iin²¹²in Dios. \p \v 41 Joon mo ganúu²un 'in tsá² tya'a dyéi¹ do gatsa'nii'²¹‑tsi tya' Jacobo coon'¹³ Wó³. \v 42 Pe joon gatø'¹ Jesús 'ii joon gajin'²in: \p ―La lɨ' 'e ñí² 'naa', 'in tsá² 'in 'oo¹o to² tya' nacíoi¹³ fu juncwii²¹ tyʉ'²o to² 'ii²¹. Joongɨ jileei'¹³ tsacøøi'¹³ jee²¹² 'ii tyʉ'²ʉ to² ce tyíi². \v 43 Pe jo lí² la joon jee²¹¹² 'naa'. Lɨ' cɨɨ'¹³ɨ ilí². 'In 'iin²¹²in jméi¹ 'ña'a tsafeei'¹ jee²¹² 'naa', 'ii 'in tɨɨi²¹ uncoon'¹³o 'in catyaai²gɨ do. \v 44 Joon doñi'iin jee²¹² 'naa' 'in tyʉ'² to² nifu, 'ii 'in uncoon'¹³ jileei'²¹. \v 45 Jo mo cwéei¹ 'in Ruu'²¹i Tsá² wa'a uncoon'¹³ tsá² 'ii. 'Ii‑o gacwée¹i 'e uncoon'¹³o tsá². Joongɨ gacwée¹i 'e cwoo¹ juncwii²¹ tya'a lawa 'e 'laa'¹³ 'e jmaa¹ tiin'¹³ tsá² fúui¹. \s1 Un'láai² Jesús 'in tsatíui² Bartimeo \p \v 46 Joon gatyalíin² Jericó. Joon mo ga'wooi²¹ Jesús coon'¹³ tsá² tya'a coon'¹³ tsá² fúui¹ lɨɨlɨ¹ 'a fuu²¹ do, do‑o nityíin¹in jaain²¹ tsatíui² sii²¹ Bartimeo, jóon¹ Timeo, co' fu¹. Mɨɨ¹ɨ caridad. \v 47 Mo ganúu²un 'e gangɨ́i¹ Jesús tsá² Nazaret 'in tsatíui² do ga'láa² 'wii²¹² 'oo¹o jin'²in: \p ―¡Jesús, jóon¹ David, fúu² cwoliin¹un jna! \p \v 48 Fúu¹mo gajíi²mo 'ii jin'²in: \p ―Jo to'²'o mɨɨ'¹³. \p Pe 'ii‑gɨ gatǿ² tá²gɨ: \p ―¡Jóon¹ David, fúu² cwoliin¹un jna! \p \v 49 Joon gajaan¹ Jesús. Joon gajin'²in: \p ―Te'duu' lo. \p Joon gangalíin² 'in gasɨɨ'²¹ 'in tsatíui² do: \p ―Tya²‑'o'o. Ráan²un no tsʉ do tø'¹ø 'nʉ. \p \v 50 Joon tsifu gatʉʉ²¹ 'mɨ'jnʉ́³ 'yaa'²¹i joon ga'ɨ́ɨ²i 'e ngatyéen¹in lɨ siin'¹² Jesús. \v 51 Joon gaunngɨɨ¹ɨ Jesús 'ii: \p ―¿'Ee 'iin²¹²un 'e lí² tyi'i? \p In tsatíui² do gañii¹i: \p ―Tɨfo'², 'iin²¹²na jǿø³øø. \p \v 52 Jesús‑gɨ gajin'²in: \p ―Lí²‑i cwoo'²'o. Ni'láa²mo'o 'wii'¹³ jo'¹o lɨ́ɨ²u'u. \p Tsifu joon 'in tsatíui² do galɨ́²‑ɨ jǿø². Joon gangoo²¹o la caain²¹ tya'i fu lɨ ngóo¹ Jesús. \c 11 \s1 'Ͳ Jesús Jerusalén \p \v 1 Mo gatyalíin² tyan' Jerusalén co' fuu²¹ Betfagé coon'¹³ Betania joon gatyalíin² tsaa'¹ moo'²¹ sii²¹ moo'²¹ Olivos. Joon gasii¹in Jesús gái¹ tsá² tya'a. \v 2 Gasɨɨ'²¹ɨ: \p ―Cwolíin²duu' 'e fuu²¹ pi'³ náa¹ do. Mi tyalíin²naa' joon imáa¹naa' jaain²¹ bu'³ siin'¹² 'neei²¹². Jaain²¹ bu'³ 'in jo mo cwó² jiin'¹³ jaain²¹. Joon laa²¹²naa' joon tǿ²øø' fu lo. \v 3 Wana 'in jin'²in: “'Ee lɨ' jmoo²oo' la no”, joon fuu²uu': “Fii²¹²oo'o 'néi¹ta 'in bu'³ lo. Joon tsifu yajaa²¹²na'a 'inlo.” \p \v 4 Joon gangalíin²mo joon gatsee'²¹mo 'in bu'³ do siin'¹² 'neei²¹² coon²¹ tya'i fu¹ tyan' coon²¹ 'ooca'nʉ́¹. Joon gasi'²i 'nii²¹² tya' 'ido. \p \v 5 'Inlɨ́ɨi¹³ 'in teein¹ do gajin'²in: \p ―¿'Ee jmoo²oo'? ¿'Ee lɨ' síi¹³ii' 'nii²¹² tya' 'in bu' no? \p \v 6 'Ii‑gɨ gañii¹i la to² nigatyʉ'² Jesús 'e jin'²in. Joon gacwoo¹ 'ido ngaliin¹. \v 7 Tsifu gatǿø¹³o 'in bu' do lɨ siin'¹² Jesús. Joon gaunfuu²¹ sɨɨ'¹³ɨn moo'wóo¹ bu'³ do. Joon gacwó² Jesús. \v 8 Lɨ́ɨ¹ fúui¹ 'in ganii'¹³ sɨɨn'³ tya'i fu¹. 'Inlɨ́ɨi¹³ gatyʉ'²ʉ nii²¹² moo²¹ joon gatyaa¹a nifu lɨ ngóo¹ Jesús. \p \v 9 La 'in ngalíin² nifu lagɨ 'in jalíin² lɨ caluu 'oo¹o. Jløø'³mo 'oo¹o jin'²in: \p ―¡Viva tsá² cwaa'³mo 'in nigasii¹in Dios! \v 10 ¡Lɨ́ɨ¹ tyʉ́² mi tyʉ'² 'ii to² la to² 'e gatyʉ'² 'lɨɨ²¹² rǿøi¹³ David! ¡Ña'ñʉ'¹ʉ' uncoon'¹³ jna'a! ―jin'² tsá² do. \p \v 11 La joon ga'í² Jesús Jerusalén. Joongɨ ga'í² iyíia² cwo'¹ do. Mo ngayuui'¹³ gajǿø² ce jilaa'²¹ 'e sá² la 'ui joon gangaa'¹³in fu Betania tún¹ coon'¹³ jiin'¹³ 'in dyatuuin¹ tsá² tya'a tsʉ joon nica'lóo². \s1 'Ɨ́ɨ² Jesús tsiifú² tya' 'mó² cwaríi³ \p \v 12 Mo ca jná² tún¹ mo ga'wooi²¹ Jesús Betania joon galili'³i un'aa²i. \v 13 Joon wíin² ganii²¹ coon²¹ 'mó² cwaríi³ tsi mo'³. Joon ngajǿø²ø wana tsi cwaríi³ 'e 'mó² do pe jiin'¹³ mo'³o ganii²¹ mo tyíia² tsʉ jo mo tɨ́² jiin'²¹ 'e sá² do. \v 14 Joon gasɨɨ'²¹ Jesús 'e 'mó² cwaríi³ do. Joon gajin'²in: \p ―Ce jiin'¹³ jaain²¹ jo 'in dø'¹ 'oofuu²¹ tyi'nʉ coonti ―jin'² Jesús. \p Joon ganúu²un tsá² tya'a 'e jin'²in do. \s1 Jesús 'woo¹i tsá² 'in néei¹ i'yíia² cwo'¹ 'in 'nɨɨ¹ɨ \p \v 15 Mo lɨcɨɨin²¹ joon tyalíin² Jerusalén. Mo ga'í² Jesús fu i'yíia² cwo'¹ feei'¹ si'² do ga'láa² 'wii²¹² 'woo¹i jileei'²¹ 'in 'nɨɨ¹ coon'¹³ 'in ló². Gajiin¹mo mesa lɨ néei¹ 'in unfuui²¹² cuu² joongɨ lɨ néei¹ 'in 'nɨɨi¹ maa²¹². \v 16 Joon jo cwoo¹ Jesús 'in ngɨ́ɨi¹ tyan¹ jiin'¹³ coon²¹ laa²¹² lɨ' tsi i'yíia² cwo'¹ do. \v 17 Joon gajin'²in: \p ―Ni jí² tya' Dios jin'²: \q1 'Nʉ́³ʉʉ lo ilisii²¹ 'nʉ́¹ tya' júu³ tyʉ́² tya' la tøøi² cwoo'¹³ juncwii²¹. \m Pe 'naa'gɨɨ' najmaa²aa' lawa coon²¹ tsi too²¹ tya' 'uun²¹ do. \p \v 18 Joon jileei'¹³ 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ 'in tɨfo'² tya' ley ganúu²un. Joon 'wii'¹³ ninga'goo²¹‑tsi tsá² jilaa'²¹ 'e 'ee¹ Jesús 'gøø'²¹mo 'in tsacøøi'¹³ do coon'¹³ tɨfo'² tya' ley. 'Wii'¹³ joon ga'noo'¹²on xiiala ijngaa'¹²i Jesús. \v 19 Pe mo ga'í² nʉ́ʉ³ gacwo'ɨ́ɨ¹ Jesús coon'¹³ tsá² tya'a 'e fuu²¹ do. \s1 Galityʉʉn²¹ 'e 'mó² cwaríi³ \p \v 20 Mo gajná² 'áa³gɨ gangɨ́ɨ¹i tya'i fu¹ li si'² 'e 'mó² cwaríi³ do. Joon ganí²i 'e 'mó² cwaríi³ do nigalityʉʉn²¹ ca tɨ́² jmóo³. \v 21 Joon gatɨ'²‑tsi Tʉ́³ joon jin'²in sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Tɨfo'², jǿø²du', nigalityʉʉ²¹ 'e 'mó² cwaríi³ do 'e ga'ii²'i tsiifú² tya'a do. \p \v 22 Joon gañii¹i Jesús sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p ―Jo cuu'¹³‑'oo' coon'¹³ Dios. \v 23 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', doñi'iin 'in gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'e moo'²¹ lo: “Jiin'¹³ joon 'u'²'u fu tsi jmɨ'ñi'¹.” Wana jo toin² 'ɨ¹‑tsi joon jo'¹o lɨ́ɨi² 'e tsatiin'¹³mo 'e la lɨ́² 'e nigajin'²in do, joon la joon ilí². \v 24 'Wii'¹³ joon fuu²¹²uu 'naa', jilaa'²¹ 'e mɨ́²ɨɨ' 'naa' coon'¹³ júu³ tyʉ́² wana jo'¹o lɨ́ɨ²naa' 'e 'ii'¹³naa' joon la joon ilí². \v 25 Mo foo'¹³naa' Dios joon seein²¹ jaain²¹ 'in 'eei'¹ 'naa' jmaa²aa' feei'¹‑'oo' tsaa² tya'a. Joon la joon i'íin²mo Ñʉ'¹ʉ' tyíin¹ ñʉ'fú² tsaa² tyi'naa'. \v 26 Wana 'naa' jo 'íin²naa' tsaa² tya' tsá² joon la joon Ñʉ'¹ʉ' 'in tyíin¹ ñʉ'fú² jo 'íin² tsaa² tyi'naa'. \s1 To² 'e 'oo¹o Jesús \p \v 27 Joon gangalíin² tún¹ fu Jerusalén. La 'ɨɨ²¹² ngɨɨ¹ Jesús i'yíia² cwo'¹ do joon gangatyéen¹in 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ tɨfo'² tya' ley joongɨ coon'¹³ tsacøøi'¹³. \v 28 Joon gaunngɨɨ¹ɨ 'ido 'ii: \p ―¿'Iin tyʉ'² to² 'e jmoo²'o la no? ¿'Iin gatyʉ'² to² 'e jmaa²'a la no? \p \v 29 Jesús‑gɨ gañii¹i sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Jna‑gɨ iunngɨɨ²duu. Wana gañii²ii' tyiia joongɨ ifo'³oo 'naa' 'in tyʉ'² to² 'e jmóo³oo 'elo. \v 30 ¿'Iin gasii¹in Wó³ saai²¹ tsá² jmɨɨ²¹? ¿Tɨ Dios owa tsá² 'ee? Ñii²duu' jna. \p \v 31-32 Joon ga'láa² 'in tsá² do 'wii²¹² jo cwo'¹o júu³ ruu'²¹i, jin'²in: \p ―¿'Ee síi¹³i'? \p Jo lí² jin'²in 'e Dios gasii¹in 'i, jon'gɨ lí² jin'²in 'e tsá² gasii¹in 'i 'wii'¹³ 'goo'²¹o. Wana gajin'²: “Dios gasii¹in 'ii”, joon 'ɨ¹‑tsi ijin'²in Jesús: ¿'Ee lɨ' jo jo'¹ lɨ́ɨ²naa' 'ii? Pe wana gajin'²in: “Tsá²‑a gasii¹in 'ii”, ityá² 'nii'²¹‑tsi jileei'²¹ tsá² 'wii²¹² jilee'²¹mo 'ɨ¹‑tsi 'e la ja'²mo Wó³ do cwoo¹ júu³ tyʉ́² tya' Dios. \p \v 33 'Wii'¹³ joon gasɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² do Jesús: \p ―Jo ne² jna'a. \p Jesús‑gɨ gasɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―Jon'gɨ jna fo'³oo 'naa' 'in tyʉ'² to² 'e jmóo³oo la no. \c 12 \s1 Júu³ cwáain¹ tya' tsá² 'in jmoo¹o to² 'e gó² \p \v 1 Ga'láa² Jesús 'wii²¹² gatyaa¹ júu³ cwáain¹ ejemplo. Joongɨ gasɨɨ'²¹ɨ tsá²: \p ―Galiseein²¹ jaain²¹ tsá² 'in gajñii¹ 'mó² wuunjøø'³. Coon²¹ tyiia²¹ fee'¹ ngajna². Joon gajmaa'¹²a coon²¹ 'yá² joongɨ gajmaa¹a coon²¹ lɨ 'woo²¹ jmɨ'³ mɨ'³ wuunjøø'³ do. Gajmaa¹o jon coon²¹ po'³ níi¹ lɨ tsaun'øø'¹i tyiia²¹ tya'a. \p ’Mi yuui'¹³ joon gatyaa¹a cwoo²¹ 'in xeei'²¹ 'wó² tya'a do. Joon 'ña'gɨ gangóo¹ wíin². \v 2 Mo gatɨ́² jiin²¹ 'e gafuu²¹ mɨ'³ wuunjøø'³ do joon gasii¹in jaain²¹ tsa'leei'¹³ tya'a 'e cón² 'ido jiin'¹³ mɨ'³ wuunjøø'³ 'e tsíi²i. \v 3 Pe 'in tsá² ní² 'wó² do gasaan'¹²in 'in tsa'leei'¹³ tya' fii²¹² 'wó² do. Gajmee'²¹i joon gasiin'¹in ni 'ido jo 'e tyiian¹ coonti. \v 4 Joon 'in tsá² fii²¹² 'wó² do gasii¹in jaain²¹gɨ tsa'leei'¹³ tya'a. Pe 'inlo‑gɨ ga'øøi¹ 'in ní² 'wó² do. Coon'¹³ cuun²¹² gauncwuu'²¹i 'in tsá² do, galiwúui¹ mootyíi¹i. Joongɨ gajíi²mo. \v 5 Pe gasii¹mo tún¹ jaain²¹gɨ. 'Ii‑gɨ gajngaa'¹²mo. Mo lɨcɨɨin²¹ gasii¹in fúui¹gɨ pe 'inlɨ́ɨi¹³ gajmee'²¹i joon 'inlɨ́ɨi¹³gɨ gajngaa'¹²mo. \p \v 6 ’Joon jaain²¹ jóon¹on 'ña'a 'in seein²¹ tya' fii²¹² 'wó² do 'in 'iin²¹²in 'áai¹. Joon lɨ' tséi¹ gasii¹in 'ii ga'ɨ¹‑tsi: “'Ná¹‑a ili'gøø'²¹mo yʉʉn²¹ tyiia lo.” \v 7 Pe 'in tsá² gajmaa¹a to² do gasɨ́ɨ²i jee²¹² 'ii: “'Inlo‑o 'in 'ii'²¹ jilaa'²¹ 'e 'oo¹o jmii²¹ mi júun²in 'ido. Cwojngaa'¹²na' 'ino joon ilí² tyijna'o' jilaa'²¹ 'e 'oo¹o lo.” \v 8 La joon gasaan'¹²in joon gajngaa'¹²mo 'in jóon¹ fii²¹² 'wó² do. Gatyii²mo 'ido lɨ tɨ' tyiia²¹ do. \p \v 9 ’Joon, ¿'ee ijmá¹ 'in fii²¹² 'wó² do? Ijó¹ tsifu joon ijngaa'¹²mo jileei'²¹ 'in gajmaa¹a to² do. Joon icwo'¹o 'in xeei'²¹ 'e 'wó² do. \p \v 10 ’¿Tɨ jo mo gauntsáa¹ 'naa' 'e jin'² ni jí² tya' Dios? \q1 'E cuun²¹² 'e gapii²¹ 'in jmoo'¹³o 'nú¹ lɨ' co' lawaa' jo tseein²¹. \q1 Pe 'e joon cuun²¹² nifu. \v 11 'Elo‑o gajmaa¹a Ña'ñʉ'¹ʉ' joon 'áa¹mo 'ya'²gɨ lɨ́ɨ²na'. \p \v 12 'Wii'¹³ ñii¹ 'in tsá² do 'e faa'²¹a Jesús 'e júu³ cwáain¹ tya'a joon 'iin²¹²in saan'¹mo. Pe 'wii'¹³ 'gøø'²¹mo tsá² gatʉ́ʉ²mo 'ido. Joon ngaliin¹mo. \s1 Júu³ tya' 'e 'nɨɨ¹ tsá² \p \v 13 Mo galɨcɨɨin²¹ gasii¹in tsacøøi'¹³ 'inlɨ́ɨi¹³ tsá² fariseos coon'¹³ tsá² tya' Herodes lɨ siin'¹² Jesús. 'Iin²¹²in jmá¹ xiiala ili'nɨ́ɨ¹i Jesús coon'¹³ júu³ tya'a. \v 14 Joon gangalíin² 'inlo gasɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Tɨfo'², ne² jna'a 'e 'nʉ‑ʉ fo'²'o 'e la jai'² joon jo nʉʉ'¹³'ʉn 'ee jin'² jiin'¹³ jaain²¹ tsá², 'wii'¹³ joon jo jmoo²'o la lɨ́ɨi¹ tsá². Jiin'¹³ fu² tyʉ́² tya' Dios 'e'²o'o. Fu'²'u jna'a, ¿tɨ 'ná¹ tyii²¹²i' cuu² tya' tsaa'to² César tyíin¹ Roma owa'a jo tyii²¹²i' 'ee? ¿Tyii²¹²i' sɨ jo tyii²¹²i' 'ee? \p \v 15 Pe li'³i Jesús 'e gó² 'e faa'²¹ 'ido. Joon gajin'²in: \p ―¿'Ee lɨ' 'iin²¹²naa' 'e tee'²¹ jna? Cwotyiian¹duu' coon²¹ cuu² joon jǿø³duu. \p \v 16 Gangatyíian¹o joon mo ganii²¹ Jesús joon gaunngɨɨ¹ɨ: \p ―¿'Iin ni² 'elo joongɨ 'iin 'e sii²¹ 'e toon¹ lo? \p 'Ii‑gɨ gañii¹i: \p ―Tya' César 'edo. \p \v 17 Joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'ii: \p ―Cwoo²oo' jon 'in tyʉ'² to² Roma jiin'¹³ 'e gatɨ́ɨ²i, la joon jon cwoo²oo' jon Dios 'e gatɨ́ɨ²i. \s1 Unngɨɨ¹ɨ tsá² Jesús cwáain¹ tya' 'e jiin'¹ tsá² tún¹ \p \v 18 Joon gangalíin² lɨ siin'¹² Jesús 'inlɨ́ɨi¹³ tsá² coon²¹ poo²¹² sii²¹ saduceos. 'In tsá² do 'ɨ¹‑tsi 'e jo jiin'¹gɨ tsá² mi júun²in. Joon gajin'² 'in tsá² do sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p \v 19 ―Tɨfo'², gatyʉ'² Moisés to² jna' wana júin¹ jaain²¹ tsañʉʉ'¹ joon jo xuui²¹² seein²¹ tya' tsamɨ́² tya'a 'in ruui'²¹ 'in najúin¹ do 'ná¹ cu'²mo cwoo²¹o coon'¹³ 'in tsamɨ́² 'nɨ́ɨ² do. Joon liseein²¹ yʉʉn²¹ tya' 'in ruui'²¹ najúin¹ do. \v 20 Galɨ́² 'e galiseein²¹ dyái¹ sɨmii'²¹ la 'oo'²¹ ruu'²¹i. Joon 'in feei'¹gɨ do gacui'² cwoo²¹o. Pe gajún¹mo jo jóon¹on gasái¹. \v 21 'In lɨ tɨ́² ngái¹ do joon gacui'² cwoo²¹o coon'¹³ 'in tsamɨ́² 'nɨ́ɨ² do. Jún¹mo jon pe jo 'in jóon¹on 'e gasáa¹i. La joon jon galɨ́² coon'¹³ 'in lɨ gatɨ́² ngaai²¹ do. \v 22 La joon gacui'² cwoo²¹o la jɨ dyái¹ do coon'¹³ 'in tsamɨ́² jaain²¹ do. Pe jiin'¹³ jaain²¹ jo gasáai¹ jóon¹on. Coon²¹ mo gajún¹mo jon 'in tsamɨ́² do. \v 23 Galɨ́²‑ɨ la joon, joon nano fu'²'u jna'a, mi jiin'¹in tsá² jee²¹² 'lɨɨ²¹², ¿'naai jee 'in dyái¹ do iliin¹ tsamɨ́² tya'a? Tsʉ jɨ dyái¹ do gacu'²mo cwoo²¹o coon'¹³ 'in tsamɨ́² do. \p \v 24 Joon gañii¹i Jesús tya'a: \p ―Jo joon, lɨ' cɨɨ'¹²ɨ 'ɨ¹‑'oo'naa' 'wii'¹³ jo cwii¹ii' jí² tya' Dios jon'gɨ 'ii'²¹ tya' Dios. \v 25 Tsʉ mi jiin'¹ 'in najúin¹ jon'on tsañʉʉ'¹ tiin'¹³ jon'on tsamɨ́² lɨ́²gɨ cui'² cwoo²¹o. Iliin¹ la lɨ́ɨi¹ ángeles taai² ñʉ'fú². \v 26 Joon fo'³gɨɨ júu³ xiia' cwáain¹ tya' mi jiin'¹ tsá² tún¹. ¿Tɨ jo mo ñíi² 'naa' ni jí² tya' Moisés 'e gafaa'²¹ Dios coon²¹ jee²¹² 'mó² 'e coo²¹? Gajin'²o la lo: “Jna‑a Dios tya' Abraham, joongɨ tya' Isaac, joongɨ Dios tya' Jacob”, jin'² Dios. \v 27 Coon'¹³ la joon 'øøi'²¹‑tsi tsá² 'e Dios jon'on Dios tya' 'lɨɨ²¹² 'i pe Dios tya' 'in nijiin'¹in. 'Wii'¹³ joon jo la joon 'e 'ɨ¹‑'oo' no tsʉ jiin'¹in tsá² tún¹. \s1 'E to² tyʉ'² Dios 'e tyiin²gɨ \p \v 28 Joon gatyiia²¹ jaain²¹ tɨfo'² tya' ley. 'Ido‑gɨ ganúu²un 'e sɨ́ɨi¹ Jesús coon'¹³ 'in saduceo do. Joon 'wii'¹³ ñii¹o 'e nigañii¹i Jesús 'e la ja'²mo joon gaunngɨɨ¹ɨ jin'²in: \p ―¿'Noo 'e nifu tya' jilaa'²¹ to² tyʉ'² Dios? \p \v 29 Jesús‑gɨ gañii¹i: \p ―'Elo‑o nifu tya' jilaa'²¹ 'e tyʉ'² Dios to²: “Nʉʉ²duu' tsá² Israel, 'in Ña'ñʉ'¹ʉ' Dios jaan²¹mo 'i seein²¹. \v 30 Cwoli'iin²¹²naa' Ña'ñʉ'¹ʉ' Dios tyii' ce caain²¹‑'oo'. Joon cwoli'iin²¹²naa' 'ii coon'¹³ jilaa'²¹ alma tyii' joongɨ coon'¹³ jilaa'²¹ 'e 'ɨ¹‑'oo' joongɨ coon'¹³ jilaa'²¹ wa'² pí³ tyii'. 'Elo‑o 'e nifu to² tyʉ'² Dios.” \v 31 Joon 'e lɨ tɨ́² tún² lɨ la lɨ 'elo‑o jon: “Cwoli'iin²¹²naa' jileei'²¹ tsá² xeei'²¹ lawa yaamoo'.” Jo 'e sá² 'e to² tyʉ'² Dios 'e tyiin²gɨ lagɨ 'elo. \p \v 32 Joon gajin'² 'in tɨfo'² tya' ley do: \p ―Tɨfo'², ja'²mo júu³ tyi'i. Jo'¹o 'e fo'² 'nʉ no. Jaan²¹mo Dios seein²¹. Jo 'in xeei'²¹gɨ seein²¹ jiin'¹³ 'ii‑o. \v 33 Tyiin²gɨ 'e li'iin²¹²na' Dios ce caain²¹‑tsi' joongɨ 'e 'iin²¹²na' 'ii coon'¹³ jilaa'²¹ 'e 'ɨ¹‑tsi' joongɨ coon'¹³ jilaa'²¹ alma tyi' joongɨ coon'¹³ jilaa'²¹ wa'² pí³ tyi' joongɨ un'néei¹na' jileei'²¹ tsá² xeei'²¹ lawa yiia‑o'. Tyiin²gɨ 'elo lagɨ jilaa'²¹ fa'¹ 'e cwo'¹ tsá² Dios coon'¹³ jilaa'²¹ 'e jún¹ tsá² ni altar. \p \v 34 Mo ganí² Jesús 'e gañii¹i 'ido røø²¹ tiin'¹³ la ja'²mo ce jilaa'²¹ joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'ii: \p ―Xʉʉ 'ná¹gɨ 'e tyʉ'² Dios to² 'nʉ ―jin'² Jesús. \p Joon jiin'¹³ jaain²¹gɨ jo tá²gɨ‑tsi 'e unngɨɨ¹gɨ. \s1 Jóon¹ David Cristo \p \v 35 Joon tyíin¹ Jesús fu i'yíia² cwo'¹ 'e'²e tsá² joon jin'²in: \p ―¿Xiiala lɨ 'e jin'² tɨfo'² tya' ley 'e Cristo jóon¹ David 'i? \v 36 Tsʉ 'lɨɨ²¹² David 'ña'o gajin'²in coon'¹³ 'ii'²¹ tya' 'in Espíritu Tyʉ́² tya' Dios: \q1 Dios Jmii²¹ gasɨɨ'²¹ɨ Señor tyiia: \q1 “Ní²'i caa¹na tsáa¹ ca mi lii'²oo jileei'²¹ 'in 'eei'¹ 'nʉ, joongɨ núu²o jilaa'²¹ to² 'e tyʉ'²'ʉ.” \m \v 37 ¿Pe xiiala lɨ́² 'e jóon¹ David Cristo? Tsʉ 'wii'¹³ David do gaunsii²¹ 'ii Señor tyiia ―gajin'² Jesús. \p Joon fúu¹mo 'in tsá² taain²¹² do núu²o jløø'³mo. Núu²o coon'¹³ ce tún² jilaa'²¹ 'e jin'² Jesús. \s1 'Nɨɨ¹i Jesús tɨfo'² tya' ley \p \v 38 La jee²¹² 'e'²e Jesús tsá² gajin'²o: \p ―Tɨ́ɨ¹moo' coon'¹³ 'in tɨfo'² tya' ley 'in 'iin²¹²in ngɨ¹ jee²¹² 'nʉ́¹ coon'¹³ 'mɨ'² cwaa²¹ joon sɨɨ'²¹ɨ tsá² 'aa²¹²u coon'²¹ tún². \v 39 'Ii 'noo'¹o lɨ tyiin²gɨ icwá² inʉʉ cwo'¹ sinagogas joongɨ lɨ tyʉ́²gɨ lɨ gø'² tsá². \v 40 Joongɨ ngɨɨ¹o to² 'uun²¹ 'e sá² tya' tsamɨ́² 'nɨ́ɨi² joon wa'a jo lɨ li'³ tsá² jmoo¹‑o cwaa²¹ lɨɨlɨ júu³ tyʉ́² tya'a. Pe 'ii‑gɨ inii²¹ wúu¹gɨ. \s1 Cwáain¹ tya' cuu² 'e gacwo¹ jaain²¹ tsamɨ́² 'nɨ́ɨi² \p \v 41 Joon galɨ́²‑ɨ cafu mo tyíin¹ Jesús fu i'yíia² cwo'¹ do co' lɨ si' caja to'² tsá² cuu². Jǿø² Jesús xiiala to'² tsá² cuu² do. Joon lɨ́ɨ¹ fúui¹ 'in sá² cuu² gato'¹o 'láai²gɨ. \v 42 Jee²¹² lo‑o gatyiia²¹ jaain²¹ tsamɨ́² 'nɨ́ɨi², jaain²¹ 'yiia'nɨ́ɨ² tañíi² 'áai¹. Joon gato'¹o 'in tsamɨ́² 'nɨ́ɨi² lo tsi caja tún² centavo pi'³ ñí³ yʉ́ʉn², 'e tyíin¹xʉ lɨɨlɨ¹. \v 43 Joon gatø'¹ Jesús tsá² tya'a joon gasɨɨ'²¹ɨ: \p ―'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', 'in tsamɨ́² 'nɨ́ɨi² lo nigacwoo¹ 'láai²gɨ tyani Dios la jee²¹² jileei'²¹ 'in nigato'¹ cuu² 'e caja lo. \v 44 Tsʉ 'in catyaai² do nigacwoo¹ jiin'¹³ 'e nigasái¹ tya'a pe 'in tañíi² lo nigacwoo¹ jilaa'²¹ 'e 'oo¹o tya' 'e taain¹ fu juncwii²¹. \c 13 \s1 Ifín¹ tsá² 'e cwo'¹ fee'¹ do \p \v 1 Mo gacwo'ɨ́ɨ¹ Jesús fu i'yíia² cwo'¹ fee'¹ do jaain²¹ tsá² tya'a gasɨɨ'²¹ɨ 'ii jin'²in: \p ―Tɨfo'², ¡jǿø²du'u 'e cuun²¹² lo joon jǿø²du'u 'e 'nʉ́¹ coo'¹³ lɨɨlɨ¹ no! ¡Lɨ́ɨ¹ 'ya'²gɨ jilaa'²¹ 'elo! \p \v 2 Pe Jesús‑gɨ gañii¹i: \p ―Nano jǿø¹³'ø 'e 'nʉ́¹ coo'¹³ lɨɨlɨ¹. Pe jée¹gɨxʉ jo iján² jiin'¹³ coon²¹ cuun²¹² 'e sɨfúui¹gɨ. Jilaa'²¹a ixée²mo. \s1 Li² ilí² la nʉ'gɨ i'íin² juncwii²¹ \p \v 3 Joon ngalíin² fu moo' Olivos 'e si'² tyani 'e cwo'¹ fee'¹ do. Coon²¹ lɨ tyíin¹ Jesús coon'¹³ Tʉ́³ coon'¹³ Jacobo coon'¹³ Wó³ coon'¹³ Dɨ́ɨ³ gasɨɨ'²¹ɨ 'ii Jesús 'uun²¹mo: \p \v 4 ―'Ii²¹²i'i 'e fuu²¹du'u jna'a, ¿lɨɨ ilí² 'e nafaa'¹³'a do? ¿Noo 'e li² jmáa¹a 'e jin'² jilaa'²¹ 'elo mi lí²? \p \v 5 Jesús‑gɨ gañii¹i: \p ―Tɨ́ɨ¹moo' 'e ce jiin'¹³ jaain²¹ jo 'in coon'²¹ 'naa' tóo². \v 6 Tsʉ lɨ́ɨ¹ fúui¹ 'in jalíin² coon'¹³ 'e sii²¹ jna. Joon ijin'²in: “Jna‑a Cristo.” Joon coon'¹³ la joon icoon'¹on tsá² fúui¹ lɨɨlɨ¹ tóo². \p \v 7 ’Pe mi núu³uun' 'e faa'²¹ tsá² 'nii²¹ jmoo¹o tsá² sɨ ijmáa¹a tsá² 'ee jo foo'¹³naa' tsʉ la joon ilí² pe jon'on mo tsée¹mogɨ joon. \v 8 La coon²¹ la coon²¹ nacíoi¹³ itéen²mo jon, joon la jaain²¹ la jaain²¹ tsaa'to² itéen²mo jon. Joongɨ ijøø'²¹ 'wó² lɨɨlɨ¹ la caain²¹ juncwii²¹. Joon iliun'aai² tsá² joon ito'¹ tsá² mɨɨ'¹³. Joon jiin'¹³ coon'¹³ 'elo‑o i'láa² 'wii²¹² 'e wúu¹ ijó¹. \p \v 9 ’Pe lí'³ii' jmaa²aa', un'øø'²naa' yaanaa' tsʉ ijaain'²¹ tsá² naa' tyani tsacøøi'¹³ nisɨcaain²¹. Joon do‑o i'nɨ́ɨ¹i 'naa' joongɨ ipóo²i 'naa' tsi inʉʉ cwo'¹ sinagogas. Ilitɨɨ²¹moo' cwolíin²naa' tyani tsaa'to² tsafeei'¹ joongɨ tyani rǿøi¹³ 'wii'¹³ tyiajna‑a. Joon tyani 'in tsá² do ifoo²oo' cwáain¹ tyiia. \v 10 Joon la nʉ'gɨ ityéi¹ juncwii²¹ 'ná¹‑a tyá² tsá² júu³ tya' xiiala ijmá¹ Dios tiin'¹³ tsá² tyani jileei'²¹ tsá² taain²¹² juncwii²¹. \v 11 Joon mi tsajée¹i tsá² 'naa' tyani tsaa'to² jo cuu'¹³‑'oo' 'e isɨɨ'²¹naa'. Jo 'e 'ɨ¹‑'oo', jiin'¹³ cwosíi¹³ii' 'e cwo¹ 'in Espíritu Tyʉ́² tya' Dios 'naa' tsʉ jon' 'naa' 'in faa'²¹ do pe 'in Espíritu do faa'²¹a. \v 12 Ruu'²¹mo ijaan'²¹i ruu'²¹i ijúun²in, joon jmii²¹gɨ ijaan'²¹i jóon¹on. Jileei'²¹gɨ jóon¹on ili'ee'¹mo jmii²¹ joongɨ ijngaa'¹²mo. \v 13 'Wii'¹³ jna‑a jilee'²¹mo ili'ee'¹mo 'naa' pe tya' jileei'²¹ 'in jmoo¹o taa'²¹ coon'¹³ jna ca mi tyei¹ joon itiin'¹³mo 'ii. \p \v 14 ’'Lɨɨ²¹² Daniel, 'in gacwoo¹ júu³ tyʉ́² tya' Dios, gataan¹an ni mo'jí² cwáain¹ tya' jileei'²¹ 'in un'lɨɨi'³ tsá² joongɨ 'in jmoo¹o caai'²¹ tsá². Joon mi moo²oo' 'inlo taain¹ lɨ jo tɨ́ɨ²i taain¹ ('in núu²un, cwo'øø'²¹mo‑'o'o) joon 'in néei¹ Israel 'ná¹ cwiin¹in fu moo'²¹. \v 15 Mi tɨ́² jmɨɨ²¹² joon wana teen¹in caluu 'nʉ́¹ jo lí² wa'a tsatáa¹i i'woo²¹ 'e sá² tya'a. \v 16 Joongɨ wa mo 'in taain²¹² jmoo¹o to² jo lí² cwotyaliin¹ wa'a tsatyiian²¹ sɨɨ'¹³ɨn. \v 17 'Áai¹ gó² tya' tsamɨ́² 'in tyéin¹ yʉʉn²¹. Joongɨ lɨ́ɨ¹ fúu² 'in seein²¹ yʉʉn²¹ cuu'²¹ tʉʉ'²¹ mi tɨ́² 'e jmɨɨ²¹² joon. \v 18 Mɨ́²ɨɨ' tyani Dios wa'a jo 'ná¹ cwiin²iin' mi tɨ́² jiin²¹ cwíi². \v 19 Lɨ́ɨ¹ lisá² wúu¹ jee²¹² jmɨɨ²¹² joon. Coon²¹ wúu¹ 'e jo mo ñii¹ tsá² ca la mo gajmaa¹a Dios juncwii²¹. Joongɨ jo lisá²gɨ mi lɨcɨɨin²¹. \v 20 Joon wana jo unxʉ²gɨ Ña'ñʉ'¹ʉ' 'e jmɨɨ²¹² joon jo 'in taa'²¹ ce jiin'¹³ jaain²¹. Pe tsʉ 'wii'¹³ 'iin²¹²mo Dios 'áai¹ 'in tsá² do 'in gatyii'¹³in nigalixʉ²gɨ 'e jmɨɨ²¹² do. \p \v 21 ’Joon wana 'in sɨɨ'²¹ 'naa' jin'²in: “Jǿø²øø', lo siin'¹² Cristo” sɨ jin'²in 'ee: “Jǿø²øø', do‑o siin'¹² 'i”, jo jo'¹ cwoliin¹naa'. \v 22 Jo jo'¹ cwoliin¹naa' júu³ tya'a tsʉ ijalíin² tsá² 'in jin'² 'e Cristo 'ii sɨ 'in jin'² 'ee 'e cwoo¹ júu³ tyʉ́² tya' Dios pe jo jo'¹. Jalíin² jajmaa¹a li² milagro 'a coon'²¹on tóo² ca 'in gatyii'¹³in Dios wa' ilí². \v 23 Pe gafuu²¹²uu 'naa' jilaa'²¹ 'elo jée¹gɨ 'e 'naa' jmaa²aa' li'³‑'oo'. \s1 Xiiala ilí² mi cwéei¹ 'in Ruu'²¹i Tsá² \p \v 24 Faa'²¹gɨ Jesús jin'in: \p ―Pe jee²¹² jmɨɨ²¹² joon, mi yuui'¹³ iní² tsá² wúu¹ ilinʉʉ²¹ lɨ 'íi¹ ñi'¹ jon'gɨ sɨɨ'²¹ ijnéei²gɨ. \v 25 Joongɨ nʉ́ʉ¹ ixuu'²¹mo 'i. Joongɨ jilaa'²¹ 'e sá² lɨ' yʉ' juncwii²¹ ijlee¹. \v 26 Joon imáa¹naa' jna, 'in Ruui'²¹ Tsá², igóo³oo jee²¹² jníi¹. Joon ityʉ'³ʉʉ to² joon 'ya'²gɨ jilaa'²¹ 'e sá² tyiia. \v 27 Joon isɨ́ɨ³na ángeles tyiia 'e uncaain²¹ jileei'²¹ 'in gatyi'³na la jee²¹² la tøøi² cwoo'¹³ juncwii²¹. \p \v 28 ’'Nʉ́ʉ²duu' 'e júu³ cwáain¹ tya' 'mó² cwaríi³. Mo sii'²¹ cwáa¹a tya' joon nii'¹³ mo'³ joon ñi¹ tsá² 'e nijó¹ jiin²¹ tya' jmɨ¹. \v 29 La joon jon mi móo³ 'naa' 'e lɨ́² la 'e fuu²¹²uu 'naa' no liñí²ii' 'e najó² tyan'an, 'e nijatyéen¹³in. \v 30 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', ilí²‑i 'elo la nʉ'gɨ ijúun²in tsá² seein²¹ nano. \v 31 I'íin²mo juncwii²¹ joongɨ i'íin²mo ni 'wó² pe júu³ tyiia jo 'íin² coonti. \p \v 32 ’Pe jo ñii¹ jiin'¹³ jaain²¹ tsá² 'ee 'ii'²¹ sɨ 'ee jmɨɨ²¹² ilí² jilaa'²¹ 'elo. Jon'on ángeles taa²i ñʉ'fú² ñii¹i. Jon'gɨ ñii¹ 'in Jóon¹ Dios, jiin'¹³ la 'ña'a Dios Jmii²¹ ñii¹i. \p \v 33 ’'Wii'¹³ joon tyee²moo' tyʉ́² yaanaa', tyaan²aan' cwáain¹ coon'¹³ ce tún². Fee'¹³naa' Dios tsʉ jo 'in ñi¹ mi cwá² hora joon. \v 34 'E lɨ la lɨ lawa jaain²¹ tsañʉʉ'¹ gacwo'ɨ́ɨ¹. Ngóo¹ wíin². La jee²¹² icwo'ɨ́ɨ¹ do joon gatyʉ'²ʉ to² tsaleei'¹³. Gacwo'¹o la jaain²¹ to² jmáa¹a. Joon gasɨɨ'²¹ɨ jaain²¹ wa'a tsa'áa¹i 'ido. \v 35 Gajin'²in: Tyee²moo' tyʉ́² yaanaa' tsʉ jo ñíi³ii' lɨɨ icwaai'² 'in fii²¹² do. Jo ñíi³ii' sɨ cwaa'²i mi 'íi¹ nʉ́ʉ³ sɨ la 'woo¹ tyíia² nʉ́ʉ¹ 'ee sɨ mi 'oo¹ tuuitsáa² 'ee sɨ 'e 'aa²¹ 'ee. \v 36 Tyán²duu' cwáain¹ 'e joon 'e tyee²moo' tyʉ́² yaanaa' mi yíi³aa ―jin'² Jesús. \p \v 37 Jin'²gɨ jon Jesús: \p ―'E fuu²¹²uu 'naa 'e fuu²¹²uu jon jilee'²¹mo: Tyee²naa' tyʉ́² yaanaa'. \c 14 \s1 'Noo'¹ tsá² xiiala ilí² saan'¹in Jesús \p \v 1 Tún² jmɨɨ²¹² 'ná¹gɨ wa'a tɨ́² pascua tya' tsá² Israel coon'¹³ jmɨɨ²¹² tya' 'e gø'² tsá² Israel 'iñi'¹ jo tyiian'³ jéei¹. Jileei'²¹ 'in tyʉ'² to² untsá² coon'¹³ tɨfo'² tya' ley 'noo'¹o xiiala ilí² saan'¹in Jesús coon'¹³ 'e coon²¹ tóo². Joon ijngaa'¹²mo 'ido. \v 2 Pe jin'²in: \p ―Jo lí² jmoo²¹o' jiin'¹³ la tɨ́² jmɨɨ²¹² lo tsʉ lɨɨlɨ¹ ito'² tsá² mɨɨ'¹³. \s1 Jaain²¹ tsamɨ́² súun²un jmɨɨ²¹ jmafuu²¹ tya' Jesús \p \v 3 Taain¹ Jesús fu Betania tsi inʉʉ tya' Simon 'in jngøøi'²¹. La 'ɨɨ²¹² tyíin¹in coon²¹ lɨ si'² mesa gatyii²a jaain²¹ tsamɨ́² tyaan¹ coon²¹ sɨ́² sɨ'o² jmɨɨ²¹ jmafuu²¹ sii²¹ nardo. 'Moo'³ tyíin¹ 'e nardo do. Joon 'in tsamɨ́² do gajaa¹a luu²¹² 'e sɨ́³ do joon ga'íi²in 'e jmɨɨ²¹ jmafuu²¹ do mootyi² Jesús. \v 4 Joon 'inlɨ́ɨi¹³ 'in néei¹ do gali'nii'²¹i‑tsi joon gasɨ́ɨ²i jee²¹² 'ii: \p ―¿'Ee lɨ' ganga'ɨ́ɨ¹ 'e jmɨɨ²¹ jmafuu²¹ lo? \v 5 Tsʉ ilí² tsa'nɨɨ²¹² do coon'¹³ coon²¹ mil tsi ca 'no'³ cuu². Joon li cwo'¹o tsá² tañíi². \p Joon gali'ee'¹mo 'in tsamɨ́² do. \p \v 6 Pe gajin'²in Jesús: \p ―Jo 'ee fuu'²¹gɨɨ' 'ino. ¿'Ee lɨ' untyíi²naa' 'ino? Coon²¹ 'e tyʉ́²‑ʉ gajmaa¹a 'ino tyiia. \v 7 Tsʉ 'in tañíi² ngɨ¹ coon'¹³ 'naa' coon²¹ tøø²mo pe jna‑gɨ jo seen²¹na coon'¹³ 'naa' coon²¹ tøøi². \v 8 'In tsamɨ́² lo gajmaa¹o jiin'¹³ 'e li'³i, nigaya'²o jmɨɨ²¹ jmafuu²¹ cuerpo tyiia tya' mi 'á¹na. \v 9 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', doñixiia' 'e licwá² júu³ tya' xiiala itiin'¹³ tsá² la caain²¹ juncwii²¹ ityá² tsá² júu³ 'e gajmaa¹a 'in tsamɨ́² lo. Joon untii'¹³‑tsi tsá² 'ii. \s1 'Nɨɨ¹i Judas Jesús \p \v 10 Joon Judas Iscariote, jaain²¹ jee²¹² 'in dyatuuin¹ tsá² tya'a, gangóo¹ ngasíin¹in coon'¹³ 'in tyʉ'² to² tya' untsá² xiiala lí² jaan'²¹in Jesús ja'cwoo²¹o 'ido. \v 11 Joon mo ganúu²un 'ido 'elo joon galijløø'³mo lɨɨlɨ¹. Joon gasɨɨ'²¹ɨ Judas 'e cwo'¹o 'ido cuu². Coon'¹³ la joon ga'noo'¹²on Judas xiiala jaan'²¹in Jesús. Joon ga'noo'¹²on 'ee hora 'e ilí² jaan'²¹in. \s1 Gø'² Jesús coon'¹³ tsá² tya'a \p \v 12 Gacwaa²¹ jmɨɨ²¹² joon ga'láa² 'wii²¹² jmɨɨ²¹² 'e gø'² tsá² Israel 'iñi'¹ jo tyiian'³ jeei¹. Mo jmoo¹o tsá² Israel jmɨɨ²¹² cwaa'²¹ jmɨɨ²¹² tya'a 'e joon jngaai'¹² tsá² joo'saa'²¹ tya' 'e jmɨɨ²¹² joon. Joon gaunngɨɨ¹ɨ tsá² tya' Jesús 'ii: \p ―¿Xiiafu 'iin²¹²u'un tsatyaa²¹a'a tyʉ́² 'e tyee²e' tya' jmɨɨ²¹² pascua 'e gatɨ́²? \p \v 13 Joon gasii¹in Jesús gái¹ tsá² tya'a sɨɨ'²¹ɨ: \p ―Cwolíin²naa' 'e fuu²¹ fee'¹ joon do‑o imáa¹naa' jaain²¹ tsañʉʉ'¹ tyan¹ coon²¹ tsʉʉ² sɨ'o² jmɨɨ²¹. Joon cwolíin²moo' xiiafu lɨ tsee'¹²i. \v 14 Joon lɨ 'íi¹ do‑o jon fú²uu' 'in tsá² fii²¹² 'nʉ́¹ do: “Gajin'²o Tɨfo'²: ¿Xiia cuarto lɨ ityee²e'e coon'¹³ tsá² tyiia tya' jmɨɨ²¹² 'e gatɨ́²?” \v 15 Joon i'e'²e 'naa' coon²¹ cuarto fee'¹ 'e nilɨ́² tyʉ́² lɨ' yʉ'. Do‑o tyá²aa' tyʉ́² 'e tyee²e'. \p \v 16 Ga'woo²¹mo 'in tsá² tya'a do. Gangalíin²mo 'e fuu²¹ fee'¹ do joon galɨ́²‑ɨ jilaa'²¹ jiin'¹³ la gajin'² Jesús do. Joon do‑o gatya¹ tyʉ́² 'ee dø'¹ø tya' jmɨɨ²¹² do. \p \v 17 Mo ga'í¹ nʉ́ʉ³ joon gatyii²¹a Jesús coon'¹³ jiin'¹³ dyatuuin¹ tsá² tya'a. \v 18 Joon la 'ɨɨ²¹² néei¹ gø'²ø gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a do: \p ―'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', jaain²¹ jee²¹² 'naa' 'in néei¹ gø'² coon'¹³ jna lo ijaan'²¹mo jna. \p \v 19 Gatoo'²¹ fa'í³ tya' 'in catyaai² do. Joon gaunngɨɨ¹ɨ tɨ' jaain²¹, jin'²in: \p ―¿Tɨ jna‑a 'i? \p Joon jaain²¹gɨ gajin'²in: \p ―¿Tɨ jna‑a 'i? \p \v 20 Jesús‑gɨ gañii¹i tya' tsá² tya'a: \p ―'Ii jaain²¹ jee²¹² 'in dyatuuin 'naa' lo. 'In gø'² coon'¹³ jna coon'¹³ coon²¹ wúun¹ 'ii 'i. \v 21 La joon ijúuin² 'in Ruu'²¹i Tsá² jiin'¹³ la jin'² ni jí² tya' Dios pe fúu² 'in jaain'²¹ 'ii do. Tyʉ́²‑gɨ tya' 'in jaain'²¹ 'ii do wa mo'o jo galiseen²¹mo. \p \v 22 La 'ɨɨ²¹² néei¹ Jesús gø'²ø joon gatøø¹i coon²¹ 'iñi'¹, gason'¹on joon gacwo'¹o 'maai'¹³ Dios joon gafiin¹in, joon cwo'¹o jileei'²¹ tsá² tya'a jin'²in: \p ―Tyé²ee' 'e lo tsʉ cuerpo tyiia‑oo lo. \p \v 23 Mi yuui'¹³ joon gaunrøø¹i coon²¹ vaso vino. Joon mo ngayuui'¹³ gacwo'¹o 'maai'¹³ Dios joon gajmaa¹a jmai'xʉ 'uun'²¹ jilee'²¹mo. \v 24 Mo ngayuui'¹³ joon gasɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p ―'Elo‑o jmɨ́³ɨɨ tya' coon²¹ júu³ 'e 'mɨ́ɨ² 'e nigacwóo³‑oo tuun²¹ 'wii'¹³ tya' 'in fúui¹ lɨɨlɨ¹. \v 25 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', jo 'e duu'¹³gɨɨ e jmɨ'³ 'mi'³ wuunjøø'³ ca mi cwá² jmɨɨ²¹² mi tyʉ'² Dios to². Joongɨ lí²‑i duu'¹³uu vino 'múui² tún¹. \s1 Jmoo¹o Jesús júu³ 'e jo irǿ¹mo Tʉ́³ 'ii \p \v 26 Mo ngayuui'¹³ ga'øø¹ø joon ngalíin²mo fu moo'²¹ sii²¹ moo'²¹ Olivos. \v 27 Joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús tsá² tya'a: \p ―Jilee'naa' 'e jo litsáai¹‑'oo' jna 'e woo¹ no tsʉ ni jí² tya' Dios jin'²in: “Ijngaa'¹³moo 'in 'aai¹ joo'saa'²¹ joon ingɨ¹ sɨtuu¹mo 'in joo'saa'²¹ do.” \v 28 Pe mi yuui'¹³ 'e gajiin'¹ jna iní³ii nifugɨ la 'naa' fu Galilea. \p \v 29 Joon gasɨɨ'²¹ɨ Tʉ́³ 'ii: \p ―Fiin'¹³ jilee'²¹mo jo litsáai¹‑tsi 'nʉ pe jna‑a jo lɨ́ɨ¹na la joon. \p \v 30 Pe Jesús‑gɨ gasɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'nʉ, 'e 'woo¹ no la jée¹gɨ 'i'oo¹o tún² naa'¹³ 'in tuuitsáa², 'nɨ¹ naa'¹³ jo røø²¹u 'e cwii¹u'un jna. \p \v 31 Pe 'ii‑gɨ jo gacwoo¹ júu³ jin'²in: \p ―Fiin'¹³ júun²moo coon'¹³ 'nʉ jo fo'³oo 'e jo cwii¹na 'nʉ. \p Joongɨ jilee'²¹mo jin'²in la do‑o jon. \s1 Faa'²¹a Jesús júu³ tyʉ́² coon²¹ lɨ sii²¹ Getsamení \p \v 32 Joon mo gatyalíin² coon²¹ lɨ sii²¹ Getsemaní joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús tsá² tya'a: \p ―Ní²duu' lo la 'ɨɨ²¹² ní³ii nifoo'¹³na Dios. \p \v 33 Joon gajée¹i jiin'¹³ Tʉ́³ coon'¹³ Jacobo coon'¹³ Wó³. Joon ga'láa² 'wii²¹² lɨ́² xuui²¹²‑tsi joongɨ 'áai¹ fa'í³ lɨ́ɨ²i. \v 34 Joon gajin'² Jesús: \p ―Lɨ́ɨ¹ fa'í³ lɨ́ɨ²na ca la lɨ́² ijúun²moo, jan²duu' lo jo cwocwuui²¹du'naa'. \p \v 35 Joon gangó¹ Jesús ca nifugɨxʉ. Joon gatyii²¹a ni 'wó² joon gamɨɨ¹ɨ tyani Dios Jmii²¹ wa'a ilí² sɨ'nee'¹³mo 'e jo nii²¹ wúu¹ la lɨ́² ilí² 'e hora joon. \v 36 La jee²¹² faa'²¹a fo'² do joon gajin'²in: \p ―Ñʉ'², tyi'nʉ‑ʉ jilaa'²¹a ilí², jo cwo'²'o 'e mó³oo wúu¹ la lɨ́² 'elo. Pe jo cwo'²'o lí² la lɨ́ɨi² jna, cwolí²‑i la lɨ́ɨ²i 'nʉ‑ʉ. \p \v 37 Mo ngayuui'¹³ do joon gacwéi¹ tún¹ lɨ néei¹ tsá² tya'a joon mo gatyee'¹²i joon nitee'¹²i 'ido cwuu²¹mo. Joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús Tʉ́³: \p ―Simón, ¿tɨ cwuu²¹mo'o? ¿Tɨ jo galɨ́² 'e jo cwuu²¹mo'o jiin'¹³ coon²¹ hora? \v 38 Unjnaa'²¹‑'oo' joon fee'¹³naa' Dios joon jo coon'²¹ Satanás 'naa' tóo². 'E la ja'²mo, náa¹ tyʉ́² tya' alma tyii' 'e 'iin²¹²mo pe cuerpo‑gɨ 'wo² sɨ'ɨ́ɨ¹‑tsi. \p \v 39 Joon gangó¹ Jesús tún¹, ngafee'¹³i Dios tún¹ joon jin'²in 'e nafaa'²¹a do tún¹. \v 40 Joon gacwéi¹ tún¹ joon gatsee'²¹i tsá² tya'a tee'¹²i cwuu²¹mo tún¹ 'wii'¹³ unníi¹i do jnɨɨ¹ jalicwuu²¹i. Joon jo ñíi¹i 'ee ñii¹i. \v 41 Gangó¹ Jesús gatɨ́² 'nɨ¹ naa' joon mo gacwéi¹ tún¹ gajin'²in: \p ―Cwocwuu²¹moo' no. Cwo'ii'²¹ 'woo'²¹oo'. Naliin¹mo jiin'¹³ la no 'wii'¹³ nigacwá² hora. Ijaan'²¹in 'in Ruu'²¹i Tsá² ja'cwoo²¹o 'in 'oo¹o tsaa². \v 42 Raan²naa' no, moo²¹o' no. Ni joo¹‑o 'in jaain'²¹ jna ―gajin'² Jesús. \s1 Tee¹ tsá² tyitsaai²¹² Jesús \p \v 43 Faa'²¹gɨ Jesús siin'¹²in mo gacwéi¹ Judas, 'ii jaain²¹ jee²¹² 'in dyatuuin¹ tsá² tya'a. Joon jalíin² coon'¹³on 'in tsá² fúui¹ lɨɨlɨ¹ 'in tyan¹ ñí² espadas coon'¹³ 'in san'¹ 'no'³ 'mó². Jalíin² to² tyʉ'³ 'in tyʉ'² to² tya' untsá² joongɨ to² tyʉ'² jileei'²¹ tsacøøi'¹³. \v 44 Joon 'in Judas do, 'in gajaain'²¹ Jesús, nigacwoo¹ coon²¹ li² jin'²in: \p ―'In cu'³uu ju'² do 'ii 'i. Seen'¹²naa' tá², ñʉʉ²ʉʉ' tyʉ́² lɨɨlɨ¹. \p \v 45 Joon mo gatyii²¹a Judas joon gangatyéen¹in lɨ siin'¹² Jesús joon gasɨɨ²¹ɨ: \p ―Tɨfo'², Tɨfo'². \p Joon gacuu'²¹u ju'² 'ido. \v 46 Joon tsifu gasaan'¹²in 'in nitéein¹ do Jesús. Joon gatǿø¹ø tyitsaa²¹²mo Jesús \p \v 47 Pe jaain²¹ 'in téein² do gasø'¹ø ñí³ espada tya'a joon gatyʉ'²ʉ cataain²¹ loocwoo² tsa'leei'¹³ tya' 'in tyʉ'² to² tya' untsá² nifu do. \v 48 Joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'in catyaai² do: \p ―¿Tɨ niga'woo²¹naa' coon'¹² ñí³ espada coon'¹³ 'no'³ 'mó² wa'a saan'¹²naa' jna lawa jaain²¹ 'uun²¹? \v 49 La coon²¹ jmɨɨ²¹² siin'¹²na coon'¹³ 'naa' fu i'yíia² cwo'¹ do joon jo‑gɨ mo seen'¹²naa' jna. Pe 'elo‑o ilí² joon itsín¹ jiin'¹³ la jin'² ni jí² tya' Dios. \v 50 Joon tsifu joon gacwiin¹in 'in tsá² tya'a 'goo'²¹o. Joon Jesús do gajaan¹o. \s1 Gacwiin¹in jaain²¹ sɨmii'²¹ \p \v 51 Pe jaain²¹ sɨmii'²¹ 'in paai'²¹ 'mɨ'² taa²¹ ngóo¹ caluu lɨ ngóo¹ Jesús. Joon gasan'²mo tsá² 'ii. \v 52 Joon tsifu joon gatʉ́² 'ido 'e 'mɨ'² taa²¹ do joon gacwiin¹o tɨ' ringúu¹i coonti. \s1 Jesús tyani tsacøøi'¹³ \p \v 53 Joon gangajée¹i 'in tsá² do Jesús tyani 'in tyʉ'² to² nifu tya' untsá² coon'¹³ 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ tsacøøi'¹³ coon'¹³ tɨfo'² tya' ley lɨ sɨcaain²¹. \v 54 Joon wíin²gɨxʉ ngóo¹ Tʉ́³ caluu joon gatyii²¹a 'ii tyi¹ ca'nʉ tya' 'in tyʉ'² to² nifu tya' untsá². Joon do‑o gacwó²o coon'¹³ 'láa² 'in néei¹ do untyaa'¹i yaai co' jɨ́². \p \v 55 'In tyʉ'² to² untsá² coon¹³ jileei'²¹ tsacøøi'¹³ néei¹ do 'noo'¹o coon²¹ tsaa² tya' Jesús 'e 'nɨɨ¹i joon lisá² júu³ ijngaa'¹²mo 'ido. Pe jo gatsaa'²¹a jiin'¹³ coon²¹. \v 56 Tsʉ lɨ́ɨ¹ fúui¹ 'in faa'²¹a júu³ tajuu²¹ tya' Jesús pe jo coon²¹ røø²¹ faa'²¹a la jaain²¹. \v 57 'Inlɨ́ɨ¹³ garóon²on 'nɨɨ¹i 'ido coon'¹³ júu³ tajuu²¹ jin'²'in: \p \v 58 ―Jna'a ninʉʉ²¹ʉ'ʉ 'e jin'² 'ino: “Jna ifíin³na 'e cwo'¹ fee'¹ no 'e nigajmaa'¹² tsá² joon jee²¹² 'nɨ¹ jmɨɨ²¹² isaa'¹³aa coon²¹ cwo'¹ jon'on jma'² tsá².” Júu³ joon ganʉʉ²¹ʉ'ʉ tya' 'in tsá² no ―jin'² 'in tsá² tajuui²¹ do. \p \v 59 Pe jiin'¹³ coon²¹ júu³ 'e tyaa¹ lo jo røø²¹ sɨ́ɨ¹i. \p \v 60 Joon garóon²on jee²¹² 'in tsá² do 'in tyʉ'² to² nifu tya' untsá² joon gaunngɨɨ¹ɨ Jesús: \p ―¿Tɨ jo 'ee ngɨɨ²'ɨ coonti? ¿'Ee fo'²'o 'wii²¹² tyi'i no? \p \v 61 Pe lɨ goon²¹ gajaan¹ tii² Jesús. Jo 'ee gañii¹i coonti. 'In tyʉ'² to² nifu tya' untsá² do gaunngɨɨ¹ɨ tún¹ jin'²in: \p ―¿Tɨ 'nʉ‑ʉ Cristo, 'in Jóon¹ Dios nicwaai'³? \p \v 62 Jesús‑gɨ gasɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―Jna‑gɨ 'i. Joon imáa¹naa' 'in Ruui'²¹ Tsá² tyíin¹ lɨ' caai²¹ Dios Jmii²¹ tsáa¹. Joongɨ ijó¹ jee²¹² jníi¹ lɨ' yʉ'. \p \v 63 Tsifu joon ga'gɨ́ɨ¹ɨ sɨ́ɨn'¹³ɨn 'in tyʉ'² to² untsá² do joon gajin'²in: \p ―Jo 'néi¹gɨ' 'in jmá² júu³ røø²¹ no. \v 64 Ganʉʉ²¹o' jilee'²¹na' xiiala nigaungøøi¹ 'ino Dios coon'¹³ júu³ tya'a. ¿'Ee lɨ́ɨ²naa' 'e jmoo²¹o' coon'¹³ 'ino? \p Joon jilee'²¹mo gajin'²in 'e 'ná¹ júun²mo Jesús. \p \v 65 Joon 'inlɨ́ɨi¹³ ga'láa² 'wii²¹² 'ñíi¹i Jesús. Gajnii¹i unni² 'ido joongɨ poo¹i Jesús joon sɨɨ'²¹ɨ 'ido jin'²in: \p ―Faa'¹³du'u, ¿'iin 'in gapooi¹ 'nʉ? \p Joon ga'láa² 'wii²¹² 'ɨɨ'¹³ jnóo¹o mooni² Jesús. \s1 Jo rǿø¹i Tʉ́³ 'e cwii¹mo Jesús \p \v 66 Ca tɨ́² 'wii²¹² 'iityi¹ siin'¹² Tʉ́³. Joon gatyii²¹a jaain²¹ jee²¹² 'in jmoo¹o 'ee gø'² 'in tyʉ'² to² nifu tya' untsá² do. \v 67 Joon mo ganí²i Tʉ́³ 'e siin'¹²in do untyaai'² 'ña'a co' jɨ́² joon gajaan¹ jǿø²i joon gajin'²in: \p ―Ngɨ́² 'nʉ jon coon'¹³ Jesús tsá² Nazaret. \p \v 68 Pe Tʉ́³gɨ jo garøøi²¹ jin'²in: \p ―Jo cwii¹na 'ino. Jo ñí³ii 'ee 'e fo'²'o no. \p Joongɨ gacwo'ɨ́ɨ¹o lɨ' 'oo¹ lɨ tsataai² tsá². Joon ga'oo¹o tuuitsáa². \v 69 'In tsamɨ́² do gajǿø²i Tʉ́³ tún¹ joon gasɨɨ'²¹ɨ tún¹ 'in téein² do: \p ―Jaain²¹ tsá² tya' 'ido‑o 'in tsañʉʉ'¹ lo. \p \v 70 Pe jo garǿø¹i Tʉ́³ tún¹. Jee²¹² catá²‑a tún¹ 'in téein² do gasɨɨ'²¹ɨ tún¹ Tʉ́³: \p ―La ja'²mo, 'nʉ‑ʉ jaain²¹ 'in tya' 'ido tsʉ 'in seein²¹ Galilea 'nʉ, joongɨ la faa'²¹ 'ido‑o la joon foo'²¹ 'nʉ. \p \v 71 Joon ga'láa² Tʉ́³ 'wii²¹² faa'²¹a 'laa'²¹ 'ée¹i Dios jin'²in: \p ―Ni Dios jo cwii¹na 'in tsañʉʉ'¹ no 'in 'ée¹naa' no. \p \v 72 Joon tsifu gatɨ́² tún² naa'¹³ ga'oo¹o tuuitsáa². Joon gatɨ'²‑tsi Tʉ́³ do 'ee nigasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'ii: “La jo‑gɨ mo 'oo¹o tún² naa'¹³ tuuitsáa² jo røø²¹u 'e cwii¹u jna 'nɨ¹ naa'¹³.” Joon mo gatɨ'²‑tsi Tʉ́³ 'elo joon gatyi'²o. \c 15 \s1 Jesús tyani Pilato \p \v 1 Mo gajná² joon, joon 'in tyʉ'² to² tya' untsá² galicaain²¹ tún¹ coon'¹³ jileei'¹³ tsacøøi'¹³ coon'¹³ 'in tɨfo'² tya' ley coon' jileei'²¹ tsacøøi'¹³ 'in tyiin²gɨ. Joon ngajée¹i Jesús sɨñuu¹mo joon gangajaan'¹²in tyani Pilato. \v 2 Joon gaunngɨɨ¹ɨ Pilato Jesús: \p ―¿Tɨ 'nʉ rǿøi¹³ tya' tsá² Israel? \p Jesús‑gɨ gañii¹i: \p ―'E joon foo'²¹gɨ 'nʉ. \p \v 3 Jileei'²¹ 'in tyʉ'² to² tya' untsá² ga'nɨɨ¹i Jesús lɨɨlɨ¹. \v 4 Joon gaunngɨɨ¹ɨ Pilato Jesús tún¹ jin'²in: \p ―¿Tɨ jo 'ee ngɨ́ɨ¹²'ɨ coonti? Jǿø²du'u xiiala 'nɨ́ɨ¹i 'nʉ lɨɨlɨ¹. \p \v 5 Pe jo gañii¹i Jesús coonti. 'Wii'¹³ joon lɨ́ɨ¹ tsa'goo²¹‑tsi Pilato. \s1 Sii¹in tsacøøi'¹³ ijúun²mo Jesús \p \v 6 La nitɨ́ɨ²i Pilato 'e láa²i jaain²¹ 'in 'yuui² 'nʉñí³ la jee²¹² 'e tɨ́² jmɨɨ²¹² joon. Joon galáa²mo jaain²¹ 'in muui¹ 'in tsá² do. \v 7 Joon 'yuui² 'nʉñí³ jaain²¹ 'in sii²¹ Barrabás, 'ii jee²¹² 'in nigajngaai'¹²gɨ tsá² coon²¹ lɨ nigatíin¹in coon'¹³ tsaa'to². \v 8 Joon gangalíin² tsá² joon gamɨɨ¹ɨ tyani Pilato 'e jmá¹ 'ido 'e la tɨɨsi'². \v 9 Pilato‑gɨ gañii¹i: \p ―¿Tɨ 'iin²¹²naa' 'e láa²na Rǿøi¹³ tya' tsá² Israel? \p \v 10 Jin'² Pilato la no 'wii'¹³ li'³o 'e gajaan'¹²in 'in tyʉ'² to² tya' untsá² Jesús 'wii'¹³ tsiiwúu¹mo tya' Jesús. \v 11 Pe 'in tyʉ'² to² tya' untsá² do nigasɨɨ'²¹o Pilato 'e tyʉ²gɨ wa'a láa¹i 'ido Barrabás. \v 12 Joon gaunngɨɨ¹ɨ tún¹ Pilato: \p ―¿'Ee 'iin²¹²naa' lí² coon'¹³ 'in sii²¹ Rǿøi¹³ tya' tsá² Israel lo? \p \v 13 Joon gañii¹i tsá², 'oo¹o tá² lɨɨlɨ¹ jin'²in: \p ―¡Téen¹in 'ido tsaa' crúu¹³ no! \p \v 14 Gasɨɨ'²¹ Pilato tún¹ 'in tsá² do jin'²in: \p ―¿'Ee gó² nigajmaa¹a 'inlo? \p Pe 'in tsá² do gañii¹i tún¹ tá² lɨɨlɨ¹ jin'²in: \p ―¡Téen¹in 'ido tsaa' crúu¹³ no! \p \v 15 Joon 'wii'¹³ 'iin²¹²in Pilato ján² røø²¹ coon'¹³ 'in tsá¹ do joon galáa²mo Barrabás joongɨ gatyʉ'²ʉ to² póo²i Jesús joon gajaan'¹²in 'ido wa'a téen¹in tsaa' crúu¹³. \p \v 16 Mo ngayuui'¹³ joon, joon gatyii¹mo 'láa² Jesús tyani Pilato joon gangajée¹i 'ii tyi¹ tya' rǿøi¹³ lɨ sii²¹ Pretoria. Joon gauncaain²¹ ce jileei'²¹ 'láa². \v 17 Joon tyii'²¹i Jesús coon²¹ 'mɨ'² yóoin² nʉʉ'² la lɨ́¹ 'e tyi'² rǿøi¹³. Coon²¹gɨ corona lɨ́² jmaai'² tóon¹ gaton'¹ mootyi² Jesús. Coon'¹³ la joon ga'láa² 'wii²¹² lʉʉ'²¹i Jesús. \v 18 Joon ga'láa² tsá² do 'wii²¹² 'aa'²¹i Jesús jin'²in: \p ―¡Viva Rǿøi¹³ tya' tsá² Israel! ¡Wóo²‑o cwoseein²¹! \p \v 19 Joon coon'¹³ 'no'³ sɨɨ² cwaa²¹ gapó² mootyi² Jesús joon ga'ñíi¹i Jesús. \v 20 Mo ngayuui'¹³ gaungøøi¹ la no joon gatyíi³o 'a 'mɨ'² yóoin² nʉʉ'² do joon gacɨ'¹ɨ tún¹ Jesús sɨɨn'³ɨn do‑o. Tsifu joon gatyii¹mo Jesús itéen¹in 'ido crúu¹³. \s1 Taain¹ tsá² Jesús tsaa' crúu¹³ \p \v 21 Jaain²¹ tsá² seein²¹ Cirene sii²¹ Simón, jmii²¹ Alejandro coon'¹³ Rufo, najaa'¹²i lɨ tsajmaa¹a to². Joon mo gangɨ́ɨ¹i do 'in 'láa² do gatyʉ'²ʉ to² 'ido wa'a coon²¹ crúu¹³ tya' Jesús. \p \v 22 Joon gangajée¹i Jesús fu coon²¹ lɨ sii²¹ Gólgota, coon²¹ lɨ 'øøi'²¹‑tsi tsá² sii²¹ Mootyi² 'Lɨɨ²¹². \v 23 Joon gacwo'¹o 'ido Jesús vino caai'¹³ jmɨ'³ 'mó² sii²¹ mirra pe Jesús‑gɨ jo ga'un'²un 'edo. \v 24 Joon gateen¹in tsaa' crúu¹³ do. Joon 'in 'láa² do gajmaa¹a jmaai'²xʉ sɨɨn'³ Jesús. Gacoo¹o 'iin lii'¹i la jaain²¹ do. \p \v 25 'Iin² ñʉ́³ ningóo¹ mo gateen¹in Jesús tsaa' crúu¹³. \v 26 Joon gataan¹an coon²¹ júu³ yʉ' tyi² Jesús 'e faa'²¹a 'e ga'nɨɨ¹i Jesús. Faa'²¹a la lo: “Rǿøi¹³ tya' tsá² Israel 'ino.” \v 27 Caan²¹mo gataain¹ Jesús tsaa' crúu¹³ coon'¹³ gái¹ 'uun²¹, jaain²¹ lɨ' caai tsáa¹ jaain²¹gɨ lɨ' caai²¹ tooin²¹². \v 28 La joon 'e gatsín¹ 'e jin'² ni jí² tya' Dios: “Gaun'íi³in tsá² 'ii jee²¹² 'in gó².” \p \v 29 Jileei'²¹ 'in ngɨɨ¹i do gajíi²mo Jesús joon gajøø'²¹ø mootyíi¹i jin'²in: \p ―'Nʉ‑ʉ 'in ifiin¹ cwo'¹ do joon jee²¹² 'nɨ¹ jmɨɨ²¹² ijmáa³o'o tún¹, \v 30 laai²¹² 'wo'o no. Cwúui¹ tsaa' crúu¹³ no. \p \v 31 La joon jon 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ tɨfo' tya' ley gaungøøi¹ Jesús sɨɨ'²¹ɨ ruu'²¹i: \p ―Galáa²mo 'in xeei'²¹ joon 'ña'gɨ jo lí² lái¹ 'ña'a. \v 32 Wana ganee²¹e' gajngaa¹i tsaa' crúu¹³ tya'a 'ña'a joongɨ lí² jo'¹o lɨ́ɨ²na' 'e 'ii‑o Cristo, Rǿøi¹³ tya' tsá² Israel. \p Joon cagɨ 'in gataain¹ crúu¹³ coon'¹³ Jesús gajíi²mo 'ii. \s1 Jún¹mo Jesús \p \v 33 Mo gatɨ́² tyiiañi'¹ galinʉʉ²¹ coonti ca 'iin² 'nɨ¹ ca'lóo². \v 34 Mo gatɨ́² 'e hora joon ga'oo¹o Jesús jin'²in: \p ―Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? ('E 'øøi'²¹‑tsi jin'²in: Dios tyiia, Dios tyiia, ¿'ee lɨ' nigatíiu¹³'u jna?) \p \v 35 'Inlɨ́ɨi¹³ 'in téein² do niganúu²un joon gajin'²in: \p ―Nʉ́ʉ²duu', nitø'¹ø Elías. \p \v 36 Joon gangó¹ jaain²¹ cwiin¹in. Mo ngayuui'¹³ gaun'laa²¹ coon²¹ esponja coon'¹³ vino tiin'²¹ joon gauntyii²¹ coon nii²¹² sɨɨ² gacwo'¹o Jesús. Joon gajin'²in: \p ―Jaan²duu', nee²du' wana jó¹ Elías jaxáa¹i 'ino. \p \v 37 Tsifu joon ga'oo¹o Jesús coon²¹ naa'¹³ tá² lɨɨlɨ¹ joon gajún¹mo. \v 38 Joon coon²¹ 'mɨ'² 'íi¹ inʉʉ cwo'¹ fee'¹ do ga'gɨɨ²¹ coonti tún² fóo¹³. Tɨ́² yʉ' joongɨ ca tɨ́² 'wii²¹² ga'gɨɨ²¹. \v 39 Joon 'in tyʉ'² to² 'láa² romano 'in siin'¹² tyani lɨ taain¹ Jesús do mo ganii²¹ xiiala ga'oo¹o Jesús joongɨ xiiala gajúin¹ 'ido joon gajin'²in: \p ―'E la ja'²mo, 'in tsañʉʉ'¹ lo Jóon¹ Dios 'i. \p \v 40 Coon²¹ lɨ téein² tsamɨ́² wíin²gɨ gajǿø²ø. Jee²¹² 'ii siin'¹² María Magdalena joongɨ María sáa³ Jacobo 'in xuui²¹²gɨ Sé³. Joongɨ siin'¹² Salomé do. \v 41 'In tsamɨ́² lo nigangɨɨ¹ coon'¹³ Jesús. Joongɨ nigajmaa¹a 'e dø'¹ 'ido la 'ɨɨ²¹² gangɨɨ¹ Jesús Galilea. Joongɨ fúu¹mo tsamɨ́² 'in téein² do 'in gangalíin² coon'¹³ Jesús Jerusalén. \s1 Ga'á¹mo Jesús \p \v 42 Joon la xʉʉ tiin¹xʉ 'wii'¹³ 'e jmɨɨ²¹² tya' 'e tyaa¹ tyʉ́² ('øøi'²¹‑tsi tsá² cwoon'¹ 'ló¹ jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá²) \v 43 joon gajó² Sé³, tsá² seein²¹ coon fuu²¹ sii²¹ Arimatea. 'In Sé³ no jaain²¹ jee²¹² tsacøøi'¹³ joon jaain²¹ tsá² 'in sɨján¹an jmɨɨ²¹² mi tyʉ'² Dios to². Jo 'goo'²¹o coonti. Ga'í¹ 'ido tyani Pilato joon gamɨɨ¹o cuerpo tya' Jesús. \v 44 Pilato do ganga'goo²¹‑tsi 'e najún¹mo Jesús jmoono. Joon gatø'¹ø 'in tyʉ'² to² 'láa² do gaunngɨɨ¹ɨ wa'a jo'¹o gajúun²in. \v 45 Mo gajin'² 'in tyʉ'² to² 'láa² do 'e jo'¹o gajúun²in joon gacwoo¹ Pilato cuerpo tya' Jesús 'e cón² Sé³ do. \v 46 Tsifu joon galó² Sé³ do coon²¹ 'mɨ'² taa²¹ tyʉ́². Joon gaxíia² cuerpo tya' Jesús joon gacɨn'¹ɨn 'e 'mɨ'² taa²¹ do. Joon gataan'¹²in coon²¹ tsi 'aan¹ lɨ² coon²¹ tsaa' xá¹. Joon gasii'²¹i coon²¹ cuun²¹² 'ootoo²¹ 'aan¹ do. \v 47 Joon ganii²¹ María Magdalena coon'¹³ María sáa³ Sé³ lɨ ga'ái¹ Jesús do. \c 16 \s1 Mo gajiin'¹in tún¹ Jesús \p \v 1 Mo gangɨɨ¹i jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá² joon María Magdalena coon'¹³ Salomé coon'¹³ María sáa³ Jacobo galó² jmɨɨ²¹ jmafuu²¹ 'e tsaxee¹i tya' Jesús. \v 2 Joon 'áa³ jmɨɨ²¹² 'láa² 'wii²¹² semóo¹³, mo ga'yeei²¹ ñi'¹, tyalíin² lɨ ga'ái¹ Jesús. \v 3 Sɨɨ'²¹ɨ ruu'²¹i: \p ―¿'Iin 'in jan'¹ 'e cuun²¹² 'e jnɨ¹ 'oo'aan¹ do? ―sɨ́ɨ²i. \p \v 4 Pe mo ganii²¹ jo 'e cuun²¹² fee'¹ lɨ do. Jo si'²gɨ 'áan³ tya'. \v 5 Mo gangatáa¹i tsi too²¹ 'aan¹ do ganii²¹i jaain²¹ sɨmii'²¹, taa²¹ sɨɨn'³ lɨɨlɨ¹, tyíin¹in lɨ' caai²¹ 'aan¹ tsáa¹ do. Joon gafoo'¹mo 'in tsamɨ́² do. \v 6 Pe 'in sɨmii'²¹ dogɨ gasɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―Jo foo'¹³naa'. 'Naa'²¹naa' Jesús tsá² Nazaret 'in gateein¹ tsá² tsaa' crúu¹ do. Pe nigajiin'¹o. Jo 'yuui²gɨ lo. Jǿø²duu' lɨ ga'ii²¹ do. \v 7 Cwolíin²naa', cwosíi¹³ii' tsá² tya'a coon'¹³ Tʉ́³ 'e tsáa¹a Jesús nifugɨ tyii' fu Galilea. Joon do‑o imáa¹naa' 'i jiin'¹³ la nigajin'²in. \p \v 8 Joon gangalíin²mo cwiin¹in lɨ roon¹ 'aan¹ do 'wii'¹³ jleei¹ gafoo'²¹i lɨɨlɨ¹. Jo 'iin gasɨɨ'²¹ coonti jiin'¹³ jaain²¹ 'wii'¹³ gafoo'²¹i lɨɨlɨ¹. \s1 Jesús gajnee¹in tyani María Magdalena \p \v 9 Mo ngayuui'¹³ joon 'e gajiin'¹ Jesús, mo gajná² 'e ga'láa² 'wii²¹² semóo¹ do joon gajnée¹in Jesús 'láa² 'wii²¹² tyani María Magdalena, jaain²¹ tsamɨ́² 'in ga'woo¹i Jesús dyái¹ 'in 'lɨɨi' alma tya'a. \v 10 Joon 'ido‑o gangóo¹ ngasii'¹²i 'in nigangɨ¹ coon'¹³ Jesús. Joon do‑o taai¹ xuui²¹²‑tsi joon cɨ'²o. \v 11 Joon mo ganúu²un 'ii 'e seen²¹mogɨ Jesús joongɨ 'e niganii²¹mo 'in tsamɨ́² do 'ii jo gajo'¹ galɨ́ɨ²i 'e jin'² 'in tsamɨ́² do. \s1 Gajnée¹in tyani gái¹ tsá² tya'a \p \v 12 Mo ngayuui'¹³ joon gajnée¹in Jesús xiia'²¹gɨ lɨ́ɨ¹i tyani gái¹ tsá² 'in ngaliin¹ coon²¹ tya'i fu¹. \v 13 'Ii‑gɨ ngalíin²mo ngasii'¹²i tsá² tya' Jesús pe jon'gɨ júu³ tya' 'ii jo'¹ galɨ́ɨ²i. \s1 Sɨ́ɨ¹i Jesús jɨ dyajaain²¹ tsá² tya'a \p \v 14 Mo lɨcɨɨin²¹xʉ joon gajnée¹in tún¹ Jesús coon²¹ lɨ néei¹ 'in dyajaain²¹ tsá² tya'a gø'²ø. Joon gaunngɨɨ¹ɨ tsá² tya'a do xiiala lɨ' 'e jo jo'¹ lɨ́ɨi² 'ido, joongɨ 'waa'²¹‑tsi 'ido tsʉ 'wii'¹³ jo jo'¹ galɨ́ɨi² la jileei'²¹ 'in gasɨɨ'²¹ɨ 'ii 'e nijiin'¹ Jesús. \v 15 Joon gajin' Jesús sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p ―Cwolíin²naa' la 'ui fu juncwii²¹. Síi¹³ii' jileei'²¹ tsá² júu³ tyʉ́² tya' xiiala itiin'¹³ tsá² tyani Dios. \v 16 Joon jileei'²¹ 'in jo'¹ lɨ́ɨi² 'e júu³ tyʉ́² do joon 'in sáai² jmɨɨ²¹ itiin'¹³mo 'i. Pe 'in jo jo'¹ lɨ́ɨi² lɨ 'lɨɨ'³ itsáa¹a. \v 17 Joon 'in jo'¹ lɨ́ɨi² ijmáa¹a 'e li² lo: Coon'¹³ 'ii'²¹ tyiajna i'wooi²¹ jileei'²¹ 'in 'lɨɨi'³ taai² almas tya' tsá². Joon ifaa'²¹o jmíi¹ xiia'²¹. \v 18 Joongɨ isaan'²¹in coon'¹³ cwoo²¹o mɨɨ'²¹ pe jo ijmá¹ 'nii'²¹ tya'a. Joongɨ wana 'uun'²¹ 'ootyíi² jo ijmá¹ 'ii'²¹. Joongɨ táan¹an cwoo²¹o tya' 'in tsatsaa'¹³ joon 'láa²mo 'i. \s1 Mo gasoo¹o Jesús fu ñʉ'fú² \p \v 19 Mo ngayuui'¹³ gafee'²¹i Jesús tsá² tya'a do joon ganga'²mo Ña'ñʉ'¹ʉ' Jesús fu ñʉ'fú². Joon do‑o gangacwaa²¹ lɨ' caai²¹ Dios Jmii²¹ tsáa¹. \v 20 Joon ga'woo²¹mo tsá² tya'a ngasii'¹²i tsá² xiiala itiin'¹³ tsá² la caan²¹mo. Joon coon'¹³ 'ña'a Jesús 'e uncoon'¹³on. Joon coon'¹³ milagro 'e jmoo¹o tsá² tya'a litsáai¹‑tsi tsá² 'e jo'¹o júu³ tya' Jesús. Amén.