\id MAT \h SAN MATEO \toc1 Júu³ tyʉ́² 'e gajmaa¹a San Mateo \toc2 SAN MATEO \toc3 Mt. \mt1 Júu³ tyʉ́² 'e gajmaa¹a San Mateo \c 1 \s1 'Lɨɨ²¹² tsacøøi'¹³ tya' Jesucristo \p \v 1 'E lo‑o coon²¹ jí² 'e taai² jileei'²¹ tsacøøi'¹³ tya' Jesucristo, jaain²¹ jún² tya' 'lɨɨ²¹² David joongɨ tya' 'lɨɨ²¹² Abraham 'ii. \p \v 2 'In Abraham do jmii²¹ Isaac, joon Isaac do jmii²¹ Jacob, Jacob do jmii²¹ Judá coon'¹³ 'in ruu'²¹i catyaai² do. \v 3 Judá do jmii²¹ Fares coon'¹³ Zara joon sáa³o sii²¹ Tamar. Joon 'in Fares do jmii²¹ Esrom, Esrom do jmii²¹ Aram. \v 4 Aram do jmii²¹ Aminadab, Aminadab do jmii²¹ Naasón, Naasón do jmii²¹ Salmón. \v 5 Salmón do jmii²¹ Booz joon sáa³a sii²¹ Rahab. Joon 'in Booz do jmii²¹ Obed joon sáa³a Obed sii²¹ Rut. Obed do jmii²¹ Isaí. \v 6 Isaí do jmii²¹ rǿøi¹³ David. Joon rǿøi¹³ David do gasáa¹i Salomón coon'¹³ tsamɨ́² 'in galɨ́² tsamɨ́² tya' Urías. \p \v 7 'In Salomón do jmii²¹ Roboam, Roboam do jmii²¹ Abías, Abías do jmii²¹ Asa, \v 8 Asa do jmii²¹ Josafat, Josafat do jmii²¹ Joram, Joram do jmii²¹ Uzías. \v 9 Uzías do jmii²¹ Jotam, Jotam do jmii²¹ Acaz, Acaz do jmii²¹ Ezequías. \v 10 Ezequías do jmii²¹ Manasés, Manasés do jmii²¹ Amón, Amón do jmii²¹ Josías. \v 11 Josías do jmii²¹ Jeconías coon'¹³ tsaruu'²¹i. 'Yiia'¹³ joon ngajée¹i tsá² seein²¹ Babilonia 'in tsá² Israel sɨ'ñúu¹mo fu goo¹o. \p \v 12 Joon mo taain²¹² tsá² Israel Babilonia Jeconías do gasáa¹i Salatiel. Joon 'in Salatiel do jmii²¹ Zorobabel. \v 13 Zorobabel do jmii²¹ Abiud, Abiud do jmii²¹ Eliaquim, Eliaquim do jmii²¹ Azor. \v 14 Azor do jmii²¹ Sadoc, Sadoc do jmii²¹ Aquim, Aquim do jmii²¹ Eliud. \v 15 Eliud do jmii²¹ Eleazar, Eleazar do jmii²¹ Matán, Matán do jmii²¹ Jacob. \v 16 Jacob do jmii²¹ José. José do gacu'²mo cwoo²¹o María 'in lɨ́ɨ¹i sáa³ Jesús 'in sii²¹o jon Cristo. \p \v 17 Joon mo galiseein²¹ 'lɨɨ²¹² Abraham ca galiseein²¹ 'lɨɨ²¹² David galiseein²¹ daytyúuin² jmii²¹ tsá². La joon jon galiseein²¹ dyatyúuin² jmii²¹ tsá² ca mo galiseein²¹ 'lɨɨ²¹² David ca ngalíin² tsá² Israel sɨ'ñúu¹mo fu Babilonia. Joon dyatyúuin²gɨ jmii²¹ tsá² galiseein²¹ 'e la nʉ'gɨ 'e galiseein²¹ Cristo. \s1 Mo galiseein²¹ Jesucristo \p \v 18 La no‑o galɨ́² mo galiseein²¹ Jesucristo. María, 'in ilíin²in sáa³ Jesús, niganá¹ júu³ coon'¹³ Sé³. Pe la nʉ'gɨ icwaa¹a caain²¹ coon'¹³ Sé³ do gacáan¹in María yʉʉn²¹ coon'¹³ 'ii'²¹ tya' Espíritu Tyʉ́² tya' Dios. \v 19 Joon ñʉʉ'¹ tya'o Sé³ do, tsʉ jaain²¹ tsá² tyúi¹ 'ii, jo gali'iin²¹²in 'e faa'²¹ tsá² 'laa'²¹ tya'a, jiin'¹³ 'iin²¹²in itíuu²mo 'ido la jo ñii¹ tsá² fuu²¹. \v 20 Joon la 'ɨɨ²¹² 'ɨ¹‑tsi Sé³ jilaa'²¹ 'elo lawa'a 'e cɨɨ¹o gajnéi¹ jaain²¹ ángel tya' Ña'ñʉ'¹ʉ' tyaníi¹i joon gajin'²in: \p ―Sé³, jún² tya' 'lɨɨ²¹² David 'nʉ, 'ii'¹³mo'o María do lawa tsamɨ́² tyi'i. Jo jmaa²'a 'goo'²¹ tsʉ 'in yʉʉn²¹ gacáan¹in do, 'ii'²¹ tya' Espíritu Tyʉ́² tya' Dios do. \v 21 Iliseein²¹ jaain²¹ xuui²¹² tsañʉʉ'¹ tya'a iunsii²¹'i JESÚS. Ilisii²¹ la joon tsʉ 'wii'¹³ ijmáa¹a tiin'¹³ tsá² tya'a jilaa'²¹ tsaa² tya'a. \p \v 22 Jilaa'²¹ 'elo galɨ́¹ la joon 'e untsiin¹in júu³ tya' Ña'ñʉ'¹ʉ' 'e gafaa'²¹ tsá² tya'a la mo jéei¹³. Gajin'²o: \q1 \v 23 Jaain²¹ sɨmɨ́² icáan²in yʉʉn²¹, joon iliseein²¹ yʉʉn²¹ tsañʉʉ'¹ tya'a. \q1 Joon iunsii²¹ 'ii Emanuel. \m ('E 'øø'²¹tsi tsá² 'e sii²¹: Dios jee²¹² jna'.) \p \v 24 Joon mo gajná²‑tsi Sé³ do gajmaa¹a jiin'¹³ la jin'² ángel tya' Ña'ñʉ'¹ʉ'. Joon ga'ii'²¹mo María lawa tsamɨ́² tya'o. \v 25 Pe jo 'ee gajmaa¹a coon'¹³ 'ido ca galiseein²¹ 'in xuui²¹² tsañʉʉ'¹ nifu joon gaunsii²¹ 'ii JESÚS. \c 2 \s1 Jalíin² 'in 'øøi'²¹‑tsí lɨ tyíin¹ sáa³ Jesús \p \v 1 Jesús galiseein²¹ fu coon²¹ fuu²¹ sii²¹ Belén 'e náa¹ coon²¹ 'wó² 'e sii²¹ Judea. Herodes lɨ́ɨ¹i rǿøi¹³ 'yiia'¹³ joon. Joon gatyalíin² 'inlɨ́ɨ¹³ rǿøi¹³ magos, tsá² jmɨɨ²¹²‑tsi 'ii. Gatyalíin² fu Jerusalén jalíin² lɨ 'yeei²¹ ñi'¹ do. \v 2 Joon gaunngɨɨ¹ɨ 'in tsá² do: \p ―¿Xiiafu tyíin¹ 'in rǿøi¹³ 'in nigaliseein²¹ tya' tsá² Israel? Tsʉ jna'a naa²¹a'a lɨ' lɨ 'yeei²¹ ñi'¹ joon ganee²¹²na'a nʉ́ʉ¹ tya'a. Joon nijalii²¹i'i jaun'goo²¹o'o 'ii. \p \v 3 Joon mo ganúu²un rǿøi¹³ Herodes 'elo lɨ́ɨ¹ 'láai² ga'ɨ¹‑tsi 'áai¹ coon'¹³ jileei'²¹ 'in néei¹ Jerusalén do. \v 4 Joon 'in rǿøi¹³ do gatø'¹ø jileei'²¹ 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ 'in tɨfo'² tya' ley tya' 'in tsá² do. 'E 'iin²¹²in litsáai¹‑tsi xiiafu iliseein²¹ Cristo. \v 5 Joon 'in tsá² do 'in gatø'¹ rǿøi¹³ do gajin'²in: \p ―Fuu²¹ Belén joon iliseein²¹ Cristo. Tsʉ 'in tsá² 'in gafaa'²¹ júu³ tya' Dios calɨɨ gataan¹an ni jí² 'elo: \q1 \v 6 Joon 'nʉ‑ʉ, fuu²¹ Belén 'e náa¹ lɨ roon¹on 'wó² tya' Judá, \q1 jo lɨ́ɨ²u'u 'in pi'³gɨ la jee²¹² jileei'²¹ 'in tyʉ'² to² 'e 'wó² lo; \q1 tsʉ icwo'ɨ́ɨ¹i jee²¹² lo jaain²¹ tsá² feei'¹ 'in tyʉ'² to² tsá² tyiia 'in seein²¹ Israel. \p \v 7 Joon gatø'¹ø Herodes 'in tsá² 'øøi'²¹‑tsi do 'uun²¹mo, gaunngɨɨ¹ɨ coon'²¹ tún² lɨɨ gangoo¹o ni'íi¹in 'in nʉ́ʉ¹ do. \v 8 Joon gasii¹ ni'²i 'in tsá² 'øøi'²¹‑tsi do fu Belén. Joon jin'²in: \p ―Cwolíin²naa', cwo'nee'²¹naa' 'in xuui²¹² do. Joon mi tyee'¹naa' 'ii joon jmáa¹³aa' jna júu³ iní³ii niun'goo²¹oo jon 'ii. \p \v 9 Joon mo ganúu²un 'in tsá² 'øøi'²¹‑tsi do júu³ tya' rǿøi¹³ do ngalíin²mo joon no. Joon 'in nʉ́ʉ¹ do 'in ganíi²in 'in tsá² 'øøi'²¹‑tsi fu lɨ née¹i fu lɨ 'yeei²¹ ñi'¹ ngóo¹o nifugɨxʉ lɨ ngalíin² 'in tsá² do. Ngoo²¹o ca ga'ɨ́ɨ² fu yʉ' lɨ raain¹ 'in xuui²¹² do. \v 10 Jløø'³mo 'áai¹ 'in tsá² 'øøi'²¹‑tsi mo ganíi²in 'in nʉ́ʉ¹ do. \v 11 Joon mo gangatáa¹i inʉʉ do gangaa¹i yʉʉn²¹ do coon'¹³ sáa³a. Joon gasi'²i 'wojníi¹i tyani 'in yʉʉn²¹ do joon gaun'goo²¹o 'ido. Joon ganá¹ cwóo¹ tya'a icwo'¹o 'in yʉʉn²¹ do cwanáa¹ coon'¹³ fuu²¹² sʉ́n² coon'¹³ jmɨ'³ 'mó² jmafuu²¹ sii²¹ mirra. \v 12 Joon Dios gajmaa¹a gacɨɨ¹ɨ 'in tsá² do 'e jo tsalíin²gɨ lɨ' lɨ tyíin¹ Herodes do. Joon ngaliin¹mo fuu²¹ goo¹o fu¹ lɨ' xiia'²¹. \s1 Mo nangó¹ yʉʉn²¹ Jesús fu Egipto \p \v 13 Mo ngayuui'¹³ ngaliin¹ 'in tsá² 'øøi'²¹‑tsi do la 'ɨɨ²¹² cɨ́¹ Sé³ gajné¹i jaain²¹ ángel tya' Ña'ñʉ'¹ʉ' gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Sé³ do: \p ―Ráan²u, jée¹i yʉʉn²¹ coon'¹³ sáa³a cwolíin²naa' Egipto. Joon cwotaan²¹²moo' do ca mi jmáa³aa júu³ tsʉ Herodes i'naa'²¹in 'in yʉʉn²¹ do ijnga'²mo. \p \v 14 Joon garoon¹on Sé³ joon lɨ 'woo¹ ngalíin² jée¹i yʉʉn²¹ do coon'¹³ sáa³a fu Egipto. \v 15 Do‑o taan¹in ca gajún¹mo Herodes do. La lo‑o galɨ́¹ 'e gatsín¹ júu³ tya' tsá² gafaa'²¹a júu³ tya' Ña'ñʉ'¹ʉ' la mo jéei¹ 'in gajin'²in: “Tø'³oo Yʉʉn²¹ Tyiia 'in taain²¹² fu Egipto.” \s1 Tyʉ'² Herodes to² 'e júun²in jileei'²¹ yʉʉn²¹ seein²¹ fu Belén \p \v 16 Mo galili'³i Herodes 'e nigacon'²on 'in tsá² 'øøi'²¹‑tsi 'ii tóo², 'áa¹mo gatsá² 'nii'²¹‑tsi joon gatyʉ'²ʉ to² júun²in jileei'²¹ yʉʉn²¹ tsañʉʉ'¹ 'in ni ngó¹ tún² jiin'¹ lɨ la 'wó¹. Jileei'²¹ yʉʉn²¹ tsañʉʉ'¹ 'in seein²¹ Belén joongɨ lɨ' caai¹ Belén gatyʉ'²ʉ to² júun²in. Tsʉ la joon gajin'²in 'in tsá² 'øøi'²¹‑tsi do 'e nigangaa¹i 'in nʉ́ʉ¹ do. \v 17 Joon coon'¹³ la joon ngatiin'¹³ júu³ tya' 'lɨɨ²¹² Jeremías 'in gacwo¹ júu³ tya' Dios ca la mo jéei¹. Gajin'²in: \q1 \v 18 'Áai¹ 'náa¹ 'goo²¹ fuu²¹ Ramá cɨ'²ɨ xuui²¹²‑tsi 'áai¹ tsʉ Raquel cɨ'²ɨ cwáain¹ tya' jóon¹on. \q1 Pe jo 'iin²¹²in wa'a cwo'¹ tsá² 'ii fo'feei'¹ tsʉ najún¹mo yʉʉn²¹ tya'a. \p \v 19 Pe mo gangɨɨ¹in gajúin¹ Herodes gacɨ́ɨ¹ɨ Sé³ fu Egipto do joon gajnéi¹ jaain²¹ ángel tya' Ña'ñʉ'¹ʉ' 'in jin'² sɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p \v 20 ―Ráan²un, cweei'¹ tee¹e xuui²¹² coon'¹³ sáa³a fu Israel tsʉ nijúun²mo 'in 'iin²¹²in ijngaai'² 'ii. \p \v 21 Joon Sé³ do garoon¹on joon gatǿø¹ø xuui²¹² do coon'¹³ sáa³a fu Israel. \v 22 Pe mo galili'³i Sé³ do 'e jóon¹ Herodes sii²¹ Arquelao tyʉ'²ʉ to² fu Judea 'goo'²¹o tsalíin² do. Joon coon'¹³ 'e cʉʉ¹o gajmaa¹a Dios 'ii júu³ wa tsalíin² fu lɨ sii²¹ Galilea. \v 23 Joon mo gatyalíin² lɨ sii²¹ Galilea joon ngacwaa²¹ coon²¹ fuu²¹ sii²¹ Nazaret. La joon galɨ́¹ 'e gatsín¹ júu³ gafaa'²¹a tsá² cwoo¹o júu³ tyʉ́² tya' Dios la mo féei¹ 'in jin'²in: \p ―Iunsii²¹ tsá² 'ii: tsá² Nazaret. \c 3 \s1 Cwoo¹o Wó³ saai²¹ tsá² jmɨɨ²¹ júu³ tya' Dios coon²¹ lɨ jo 'iin tsá² seein²¹ \p \v 1 La jee²¹² tyíin¹ Jesús Nazaret ga'láa² Wó³ saai²¹ tsá² jmɨɨ²¹ 'wii²¹² cwoo¹o júu³ tyʉ́² tya' Dios lɨ jo 'in tsá² seein²¹ coon²¹ lɨ sii²¹ Judea. \v 2 Joon gajin'²in: \p ―Cwojaa'²¹‑'oo' coon'¹³ Dios tsʉ tɨ lɨ tyʉ'² Dios to² jee²¹² tsá². \p \v 3 Jaain²¹ tsá² 'in gacwoo¹o júu³ tya' Dios la mo jéei¹ sii²¹ Isaías gafaa'²¹a cwáain¹ tya' Wó³ do mo gajin'²in: \q1 Tá² coon²¹ ni 'oo¹o jaain²¹ tsá² fu coon²¹ lɨ jo 'in tsá² seein²¹, jin'²in: \q1 “'Ijó¹ Ña'ñʉ'¹ʉ'. Tyaa²aa' tyʉ́² tyii' i'ii'¹³moo' 'ii, tsáa¹mo‑'oo' 'e tyú¹moo'”, \m jin'² Isaías. \p \v 4 Joon sɨɨn'³ Wó³ lɨ́¹ jñʉ́² camello, joon 'e 'ñʉ́ʉ¹ tu'²gɨ lɨ́¹ coon'¹³ loo²¹. Joongɨ 'e gø'²ø jmaai'² sɨnii'²¹ coon'¹³ to'² sá² moo'²¹. \v 5 Joon 'in néei¹ ciudóo¹³ Jerusalén coon'¹³ 'in néei¹ la caain²¹ lɨ sii²¹ Judea coon'¹³ 'in néei¹ coo'¹³ lɨ ngɨ́ɨ¹i jmɨɨ²¹ Jordán jalíin² janʉ́ʉ²ʉn júu³ tya'a. \v 6 Joon la jee²¹² jmoo¹o tyañii²¹ tya'a tyani Dios gasaa¹i Wó³ 'ii jmɨɨ²¹ tsi jmɨɨ²¹ Jordán. \p \v 7 Pe mo gacón² Wó³ cwáain¹ 'e 'áai¹ fúui¹ tsá² fariseos coon'¹³ tsá² saduceos jalíin² saa¹i jmii²¹, gajin'²¹in: \p ―¡Tsá² 'in coon'²¹ tsá² tóo² 'naa'! ¿'Iin nigasɨɨ'²¹ɨ 'naa' 'e laa²¹²naa' yaanaa' jee²¹² coon²¹ wúu¹ 'e nijatyéein¹? \v 8 Cwojmaa²aa' jiin'¹³ la tɨ́ɨ²i jmá¹ 'in nigajoo'²¹‑tsi. \v 9 Joon jo 'ɨ¹‑'oo': “Jo 'e tsangɨɨ¹na' tsʉ jún² tya' 'lɨɨ²¹² Abraham jna'.” Tsʉ fuu²¹²uu 'naa' 'e ca 'e cuun²¹² roon¹ lo lí² jmá² Dios ca jún² tya' 'lɨɨ²¹² Abraham. \v 10 La lɨ́¹ 'mó²‑o lɨ́ɨ¹i tsá² jon, joon Dios nityaa¹ tyʉ́² ñityí² tya'a 'e tyʉ'²ʉ 'mó² ca tɨ'² jmóo³, joon jilaa'²¹ 'mó² 'e jo cwo¹ 'oofuu²¹ tyʉ́² tya'a ityʉ'²o joon ijún² coon'¹³ jɨ́². \v 11 'E la ja'²mo jna sáa³na 'naa' jiin'¹³ coon'¹³ jmɨɨ²¹ 'e lɨ́¹ lawa coon²¹ li² 'e nigajoo'²¹‑'oo'. Pe 'in jó¹ cɨɨin²¹gɨxʉ la jna isáa¹i 'naa' jmɨɨ²¹ coon'¹³ Espíritu Tyʉ́² tya' Dios joon coon'¹³ jɨ́². Feei'¹gɨ 'ii lagɨ jna ce jiin'¹³ jo tɨ́ɨ²na cón³oon mɨ́ɨ¹ɨ. \v 12 Joon san'²o 'ido 'mó² tyʉʉn'²¹ trigo tsʉ tɨ lí² untyʉ́² trigo tya'a. Ijmáa¹a coon'²¹ tyi¹ tya' trigo do. I'má² trigo fu lɨ 'má² tsá² trigo pe tyi¹ do tya'a ijún² coon'¹³ jɨ́² 'e jo dyʉʉ¹. \s1 Mo gasaa¹i Wó³ jmɨɨ²¹ Jesús \p \v 13 Joon gacwo'ɨ́ɨ¹ Jesús lɨ sii²¹ Galilea joon gangóo¹ fu lɨ taain²¹² Wó³ do tɨ'² jmɨɨ²¹ Jordán. Gangóo¹ 'e saa¹i Wó³ 'ii jmɨɨ²¹. \v 14 Pe jo 'iin²¹²in Wó³ saa¹i Jesús jmɨɨ²¹. Joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―'Nʉ‑ʉ 'ná¹ sáa²u'u jna jmɨɨ²¹. ¿Tɨ ñi²'i 'e sáa¹³na 'nʉ jmɨɨ²¹? \p \v 15 Pe gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―Cwó²du'u lí² jiin'¹³ la 'iin²¹²na. Tsʉ tyʉ́²‑ʉ 'e jmoo²¹o' jilaa'²¹ jiin'¹³ la to² tyʉ'² Dios. \p Joon Wó³ do gacwoo¹o júu³. \v 16 Joon mo ngayuui'¹³ gasaa¹i Wó³ jmɨɨ²¹ Jesús joon gacwo'ɨ́ɨ¹ Jesús tsi jmɨɨ²¹ do. Joon tsifu joon ganó¹ fu ñʉ'fú² joon Jesús gangaa¹i 'in Espíritu Tyʉ́² tya' Dios lɨ́ɨ¹i maa²¹² gajngáa¹i yʉ' lɨ siin'²¹ Jesús. \v 17 Joon ganúu²un coon²¹ júu³ fu ñʉ'fú² 'e jin'²: \p ―'In no‑o yʉʉn²¹ tyiia 'in 'iin²¹²na. Jløø'³moo 'áai¹ coon'¹³on. \c 4 \s1 Mo gacón² Satanás cwáain¹ xiiala lɨ́ɨi¹ Jesús \p \v 1 Tsifu joon gangajée¹i 'in Espíritu Tyʉ́² tya' Dios Jesús fu coon²¹ lɨ jo 'in tsá² seein²¹. Icón² Satanás cwáain¹ xiiala lɨ́ɨi¹ Jesús. \p \v 2 Joon jee²¹² tunló¹ jmɨɨ¹ joon tunló¹ 'woo¹ jo 'ee gø'²ø jiin'¹³ xʉ. Joon gatsá² un'áa¹i mo ngɨ́ɨi¹ joon. \v 3 Joon Satanás gangatyéen¹in lɨ sin'² Jesús 'e 'iin²¹²in cón² cwáain¹ xiiala lɨ́ɨi¹ Jesús. Joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Wana 'nʉ‑ʉ jóon¹ Dios tyʉʉ'¹³ to² cwolí² 'iñi'¹ 'e cuun²¹² roon¹on no. \p \v 4 Pe Jesús gañii¹i: \p ―Ni jí² tya' Dios jin'²in: “Jo taain²¹² tsá² tyʉ́²‑ʉ fu juncwii²¹ lo jiin'¹³ coon'¹³ 'e 'iñi'¹ 'e sá² dø'²ø pe coon'¹³ jilaa'²¹ júu³ tyʉ́² 'e gafaa'²¹ Dios Jmii²¹.” \p \v 5 Joon ngajée¹i Satanás Jesús ngalíin² 'e fuu²¹ nicwaai'³ Jerusalén. Joon gasáa¹i Jesús fu yʉ' cwo'¹ fee'¹ si'² do. \v 6 Joon gajin'² Satanás sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Wana 'nʉ‑ʉ jóon¹ Dios, cwó² cwotee'²¹'u tsʉ ni jí² tya' Dios 'e jin'²: \q1 Ityʉ'² Dios to² 'e 'áa¹i 'nʉ ángeles tya'a. \q1 Isáa¹i 'nʉ coon'¹³ cwoo²¹o la coon'²¹ jo tyʉʉn'²¹ cuun²¹² tɨ́ɨ¹³'ɨ. \p \v 7 Joon gañii¹i Jesús: \p ―Jin'²o jon ni jí² tya' Dios: “Jo untsáai¹‑'o'o xiiala lɨ́ɨ¹i Ña'ñʉ'¹ʉ' Dios tyi'i.” \p \v 8 Xiia'²¹gɨ tún² ngajée¹i Satanás Jesús fu yʉ' moo'²¹ ñíi¹ 'áai¹. Joon ga'e'²e Jesús jilaa'²¹ fuu²¹ náa¹ la 'ui juncwii²¹ coon'¹³ jilaa'²¹ 'e 'ya'²gɨ tya'a. \v 9 Joon gajin'²in: \p ―Cwóo³‑oo jilaa'²¹ 'elo tyi'i wana sii'¹³'i wojní²'i tyaní³ii 'e un'goo²'o jna. \p \v 10 Joon jin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―Cwei'², Satanás, tsʉ ni jí² tya' Dios jin'²: “Un'goo²'o Ña'ñʉ'¹ʉ' Dios tyi'i; joon jmoo²'o jiin'¹³ to² tyʉ'² 'ii.” \p \v 11 Joon Satanás do gajeen'²¹mo coon'¹³ Jesús. Joon gatyalíin² ángeles 'e unjíi²in Jesús. \s1 'Láa² Jesús 'wii²¹² jmoo¹o to² tya'a fu lɨ sii²¹ Galilea \p \v 12 Joon mo ganúu²un Jesús 'e Wó³ do 'yúu¹i 'nʉñí³ gangóo¹on fu lɨ sii²¹ Galilea. \v 13 Pe jo gajaan¹ fuu²¹ Nazaret, gangacwaa²¹a fu Capernaum, coon²¹ fuu²¹ náa¹ tɨ' tyíia¹ do. 'Wó² tya' 'lɨɨ²¹² tsacøøi'¹³ Zabulón coon'¹³ Neftalí. \v 14 La joon galɨ́¹ 'e gatsín¹ júu³ tya' jaain²¹ tsá² sii²¹ Isaías. 'Ii jaain²¹ 'in gafaa'²¹ júu³ tya' Dios la mo jéei¹. Joon gataan¹an ni jí² júu³ 'e jin'²: \q1 \v 15 'Wó² tya' Zabulón coon'¹³ Neftalí 'e roon¹ lɨ' caai¹ tyíia¹, lɨ' caai¹ lɨ 'yee²¹i ñi'¹ jmɨɨ²¹ Jordán lɨ sii²¹ Galilea, lɨ néei¹ tsá² 'in jo seein²¹ Israel. \q1 \v 16 'In tsá² 'in néei¹ lɨ 'íi¹ nʉʉ²¹ ganii²¹i coon²¹ jɨ́² fee'¹. \q1 Joon nigajná² joo'²¹ tya' 'in tsá² 'in tói¹ 'mó¹ do. \p \v 17 Joon ga'láa² Jesús 'wii²¹² cwoo¹o júu³ tyʉ́², jin'²in: \p ―Cwojaa'²¹‑'oo' coon'¹³ Dios tsʉ tɨ lɨ tyʉ'² Dios to² jee²¹² tsá². \s1 Tø'²ø Jesús tyúuin² tsá² 'in jmoo¹o to² saain'²¹ joo'²¹ taai²¹² jmɨɨ²¹ \p \v 18 La 'ɨɨ²¹² ngóo¹o Jesús tɨ' tyíia¹ Galilea gangaa¹i gái¹ tsá² taain²¹² to² pii²¹i 'mó¹ tsi tyíia¹ do. Tsʉ joon to² tya'a. La 'oo'²¹ ruu'²¹mo 'in tsá² gái² do. Jaain²¹ sii²¹ Simón 'in sii²¹o jon Tʉ́³, 'in jaain²¹gɨ sii²¹ Dɨ́ɨ³. \v 19 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Moo²¹o' coon'¹³ jna joon jmée³na 'naa' tsá² jmoo¹o to² saain'²¹ tsá² 'in líin² tsá² tyiia. \p \v 20 Tsifu joon gatʉʉ²¹ʉ 'mó¹ tya'a joon ngalíin²mo coon'¹³ Jesús. \p \v 21 Xʉʉ ngó¹xʉ joon mo gangaa¹i gái¹gɨ tsaruu'²¹i. Jaain²¹ sii²¹ Jacobo, 'in jaain²¹gɨ sii²¹ Wó³. Jóon¹on Zebedeo 'ii. Táa¹i tsi barco coon'¹³ jmii²¹ 'míi¹i nʉ́ʉ³. Joon gatø'²ø Jesús 'ii. \v 22 Joon tsifu joon ga'woo²¹mo 'e barco do. Do‑o gatíuu²mo jmii²¹ joon ngalíin²mo coon'¹³ Jesús. \s1 'E'²e Jesús tsá² fúui¹ \p \v 23 Joon gangó¹ Jesús la caain²¹ lɨ sii²¹ Galilea 'e'²e tsá² inʉʉ cwo'¹ tya' tsá² Israel sii²¹ sinagoga. Ga'e'²e tsá² xiiala ilí² mi tyʉ'² Dios to² tsá² joon gaun'láa¹i Jesús tsatsaa'¹³ 'in tyán¹an jilaa'²¹ nii² jmoowúu¹. \v 24 Joon galicwii¹mo tsá² Jesús la caain²¹ lɨ sii²¹ Siria joon gangajée¹i tsatsaa'¹³ 'in tyán¹an jmoowúu¹ 'láai² 'ii'¹³. Seein²¹ 'in taai² tyí². Seen²¹mo 'inlɨ́ɨi¹³ 'in taai² 'in'lɨɨi'³ alma tya'a, seen²¹mo 'inlɨ́ɨ¹i jmoo²¹ wúu¹ jooinñii'¹, seen²¹mo jon 'in sɨtsʉʉ'¹³ cwoo²¹ tɨɨ²ɨ. Joon gaun'láa²mo Jesús 'ii. \v 25 Joon fúu¹mo tsá² néei¹ Galilea ngalíin²mo coon'¹³ Jesús. Ngalíin²mo jon 'inlɨ́ɨi¹³ tsá² néei¹ Decápolis, coon'¹³ Jerusalén. Seen²¹mo jon 'in ningalíin² coon'¹³ fu lɨ sii²¹ Judea joongɨ fu cwoo'¹³ roon¹on lɨ' caai¹ lɨ 'yeei²¹ ñi'¹ jmɨɨ²¹ Jordán. \c 5 \s1 Cwoo¹o Jesús júu³ tyʉ́² tsaa'² moo'²¹ \p \v 1 Joon mo gangaa¹i Jesús 'in tsá² fúui¹ lɨ¹ gasoo¹o coon²¹ moo'²¹ joon do‑o gacwó²o. Joon gangatyéein¹ tsá² tya'a cu' lɨ' lɨ tyíin¹in, \v 2 joon ga'laa²¹ Jesús 'wii²¹² 'e'²e 'in tsá² do, jin'²in: \s1 'Iin 'in tsá² jløøi'³ \p \v 3 ―Jløø'³mo 'in ñí²i 'e 'ná¹ licwii¹in Dios, tsʉ tyʉ'² Dios to² 'ii. \p \v 4 ’Jløø'³mo 'in néi¹ fa'í³ tsʉ icwo'¹o Dios 'ii fo'feei'¹ tya'a. \p \v 5 ’Jløø'³mo 'in 'wo²‑tsi 'áai¹ tsʉ i'ii'²¹mo 'e juncwii²¹ 'múui². \p \v 6 ’Jløø'³mo 'in 'iin²¹²in 'áai¹ jmá¹a la to² tyʉ'² Dios, tsʉ Dios iuncoon'¹³on 'ii 'e jmoo¹o jiin'¹³ la 'iin²¹²in. \p \v 7 ’Jløø'³mo 'in feei'¹‑tsi tya' tsá² xeei'²¹ tsʉ ilifeei'¹‑tsi Dios coon'²¹ tún² tya'a. \p \v 8 ’Jløø'³mo 'in jo tóin¹ júu³ tya'a tsʉ 'ii‑o iníi²i Dios. \p \v 9 ’Jløø'³mo 'in jmoo¹o 'e seein²¹ tsá² tyʉ́² la 'oo'²¹ 'ii tsʉ ilii¹in jóon¹ Dios. \p \v 10 ’Jløø'³mo 'in ní²i wúu¹ tsʉ 'wii'¹³ jmoo¹o la to² tyʉ'² Dios tsʉ Dios tyʉ'²ʉ to² 'ii. \p \v 11 ’Jløø'³mo 'naa' mo jíi²in tsá² 'naa' joon jmaai'²¹ tsá² 'naa' joon faa'²¹a tsá² júu³ tajuu²¹ gó² tyi'naa' 'wii'¹³ cwáain¹ tyiia. \v 12 Jmaa²aa' jløø'³naa' jo cwolii¹innaa' caain'²¹ tsʉ i'ii'¹³naa' coon²¹ 'e tyʉ́² 'áai¹ tyii' fu ñʉ'fú². Tsʉ la joon jon gajmaa¹a tsá² tya' 'in nigacwoo¹o júu³ tyʉ́² tya' Dios ca la mo jéei¹, ga'ǿø¹mo tsá² 'ii. \s1 'Naa' lɨ́ɨ¹naa' lawa ñi² joongɨ lawa coon²¹ jɨ́¹ 'e coo²¹ tyani tsá² taain²¹² juncwii²¹ \p \v 13 ’'Naa' lɨ́ɨ¹naa' lawa ñi² jee²¹² tsá² taain²¹² juncwii²¹ lo. Pe wana jo jmaai'²¹gɨ to² ñi² tya'a, jo li ñi²gɨ 'uunñi² tya'a. Jo lí² liñi²gɨ tún¹. Jo jmeei¹gɨ to² jiin'¹³ 'e dya'² tsá² tya'i fu¹ 'ø'¹ tsá² joon. \p \v 14 ’'Naa', 'in lɨ́ɨi¹ tsá² tyiia, lɨ́ɨ¹naa' lawa coon²¹ jɨ́² 'e coo²¹ tya' tsá² taain²¹² juncwii²¹. Wana ná¹ coon²¹ fuu²¹ yʉ' moo'²¹ jo lí² 'meei'²¹ 'ña'a. \v 15 La joon jon jiin'¹³ jaain²¹ tsá² jo lí² 'úi¹ jɨ́² coon²¹ jɨ́² coo²¹o joon sii'²¹i nʉ' coon²¹ 'mó² 'ii'²¹ cwuu²¹. Pe xʉ joon isii'²¹i lɨ yʉ'gɨ do joon lí² jnee¹i jleei'²¹ 'in néei¹ tsi inʉʉ do. \v 16 Joon la joon 'naa' jmaa²aa' 'e tyʉ́² 'e tɨ́ɨ²naa' joon coon'¹³ la joon icón² tsá² cwáain¹ 'e tyʉ́² jmoo²oo' joon iun'goo²¹o tsá² Dios Jmii²¹ tyii' tyíin¹ nʉ'fú². \s1 'E'²e Jesús tsá² cwáain¹ tya' ley \p \v 17 ’Jo cwolíi²naa' gacwéi¹na 'a jmáa³aa 'e jo 'ee to² tí¹gɨ ley tya' 'lɨɨ²¹² Moisés coon'¹³ júu³ ga'ee¹ 'in nigacwoo¹o júu³ tya' Dios la mo jéei¹. Jon'on gagóo³oo jmáa³aa la joon, gagóo³oo jmaa'¹³aa tsá² júu³ 'ee 'øøi'²¹‑tsi tsá² 'e júu³ do. \v 18 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa' la 'ɨɨ²¹² roon¹on ñʉ'fú² coon'¹³ cwoo'¹³ juncwii²¹ jiin'¹³ ca pii'³ wa'a lí¹ 'e jo 'ee to² tí¹ 'e ley do. Jmaa²¹mogɨ to² ca gatsín¹ jilaa'²¹ 'e 'ná² lí¹. \v 19 Joon doñi'iin wana jo jmoo¹o la to² tyʉ'² ley do, xʉfiin'¹³ 'e 'wéi¹gɨ 'e ley do, joon 'e'²e tsá² 'e jmáa¹a tsá² la joon, xaai²¹gɨ 'in tsá² do la jee²¹² jileei'²¹ lɨ tyʉ'² Dios to². Pe 'in jmoo¹o jiin'¹³ la tí² to² tyʉ'²ʉ joon 'e'²e tsá² 'e jmáa¹a la joon, tsafee'¹mo ilii¹in lɨ tyʉ'² Dios to². \v 20 Tsʉ fuu²¹²uu 'naa' wana jo 'øøi'²¹gɨ‑'oo' joon wana jo jmaa²gɨɨ' jiin'¹³ la 'iin²¹²in Dios jmá¹ tsá² lagɨ 'in tɨfo'² tya' ley coon'¹³ 'in tsá² fariseos jo jmɨɨ²¹² cwotáan²naa' lɨ tyʉ'² Dios to². \s1 'E'²e Jesús tsá² cwáain¹ tya' 'nii'²¹‑tsi tsá² \p \v 21 ’Nanʉʉ²ʉʉn' júu³ tya' 'lɨɨ²¹² tsacøøi'¹³ jin'²: “Jo jngaa'¹²naa' tsá², tsʉ 'ná¹‑a lisá² 'ii'²¹ tya' 'in jngaai'¹² tsá².” \v 22 Pe fuu²¹²uu 'naa', doñi'iin 'in tya'nii'²¹‑tsi coon'¹³ ruu'²¹i ilisá² 'ii'²¹ tya' 'ii. Joon tya' jileei'²¹ 'in jíi²in ruu'²¹i 'in tsacøøi'¹³ jee²¹² 'in tyʉ'² to nifu ijmáa¹a 'ii'²¹ tya' 'ii. Joon 'in unsii²¹ ruui'²¹: “Tsá² caai²¹ 'nʉ.” 'Áai¹ tyan' 'íi¹ fo'² lɨ sɨtyʉ́² 'in jin'² la joon. \p \v 23 ’'Wii'¹³ joon wa 'iin²¹²u'u cwo'²'o Dios coon²¹ 'e 'yaai¹‑'o'o inʉʉ cwo'¹ pe la jee²¹² siin'¹³'in tyani altar do wa'a gatɨɨ'²¹‑'o'o 'e 'ee'¹mo ruu'²¹'u 'nʉ, \v 24 tʉ́² 'e cwo'²'o Dios 'e 'yaai¹‑'o'o do tyani altar. Joon cweei'², cwojmaa'¹³'a júu³ røø²¹ coon'¹³ ruu'²¹'u. Joongɨ ñi²'i ñicwo'²'o 'e 'yaai¹‑'o'o do. \p \v 25 ’Joon wana 'iin²¹²in tsajée¹i 'nʉ tyani tsaa'to² 'e cwo'¹o 'nʉ tsaa², síin¹³ coon'¹³on júu³ røø²¹ tya'i fu lɨ cwolíin²naa' coon'¹³on joon coon'¹³ la joon jo tsajée¹i 'nʉ tyani tsaa'to². Tsʉ wana gajée¹i 'nʉ tyani tsaa'to² do, joon ityʉ'²ʉ to² 'ɨɨ'¹³ tya'a tsajéei¹ 'nʉ 'nʉñí³. \v 26 Joon 'e la ja'²mo fuu²¹²uu 'nʉ jo lí² júu¹³'u 'nʉñí³ do ca cɨ́²'ɨ coonti 'e cuu² do. \s1 'E'²e Jesús tsá² 'e jo feei'¹ tsá² tsamɨ́² \p \v 27 ’'Nanʉʉ²ʉʉn' júu³ tya' 'lɨɨ²¹² tsacøøi'¹³ 'e jin'²: “Jo foo¹u'u tsamɨ́² tya' tsá² xeei'²¹.” \v 28 Pe fuu²¹²uu 'naa' doñi'iin 'in jǿø²i jaain²¹ tsamɨ́² joon wana sooin²¹ tsá² 'ii lawa'a 'e niga'laa²¹o coon'¹³ 'ido. \p \v 29 ’Wana unní²'i tsáa¹ jmoo¹ 'le'²u, tyí²ta, pí²ta wíin² tsʉ tyʉ́²gɨ wa'a tsa'ɨ́ɨ¹ unní²'i do lagɨ wa cwoo'¹³'o lɨ 'ii²¹ la tøø²¹u'u. \v 30 Sɨna cwoo¹'o tsáa¹ jmoo¹ 'le'²u tyʉʉ'¹³'ʉ, pí²ta wíin² tsʉ tyʉ́²gɨ tyi'i tsa'ɨ́ɨ¹ cwoo¹'o lagɨ wa cwoo'¹³'o lɨ 'ii²¹ la tøø²¹u'u. \s1 'E'²e Jesús tsá² wa'a tíui² tsá² tsamɨ́² tya'a \p \v 31 ’Gajin'²in tsá² la mo jéei¹: “Wana tíui² tsá² tsamɨ́² tya'a 'ná¹ cwo'¹o coon²¹ mo'jí² jin'²in 'e nigatíu¹mo 'oo²¹²o.” \v 32 Pe fuu²¹²uu 'naa' wa gatíui² tsá² 'oo²¹²o, wana jo mo 'láa¹a coon'¹³ tsañʉʉ'¹ xeei'²¹, 'in tsañʉʉ'¹ do jmoo¹o 'e 'lee'²¹i 'in tsamɨ́² do wa cuu'²¹i cwoo²¹o tún¹ coon'¹³ tsá² xeei'²¹. La joon jon doñi'iin tsañʉʉ'¹ 'in cuui'²¹ cwoo²¹o coon'¹³ jaain²¹ tsamɨ́² 'in nigatíui² nʉʉ'¹ tya'a i'noo¹o 'in tsañʉʉ'¹ do tsaa² lawa'a fee'²¹i tsamɨ́² tya' tsá² xee'²¹mo. \s1 'E'²e Jesús tsá² 'e jo 'é¹ tsá² Dios \p \v 33 ’Nanʉʉ²ʉʉn' júu³ tya' 'lɨɨ²¹² tsacøøi'¹³ 'e jin'²: “Jo cuu'¹³'u júu³ tyi'i 'e niga'é¹u tyani Ña'ñʉ'¹ʉ'.” \v 34 Pe fuu²¹²uu 'naa' jo 'é¹u'u tyani tsá² coonti. Jo 'é¹u'u coon'¹³ ñʉ'fú² tsʉ joon si'² lɨ sɨlɨɨ²¹² tya' Dios. \v 35 Jon'gɨ'ɨ 'é¹u'u coon'¹³ cwoo'¹³ juncwii²¹ tsʉ do‑o 'ø'²ø Dios. Jon'gɨ'ɨ coon'¹³ Jerusalén tsʉ do‑o fuu²¹ tya' rǿøi¹³ 'in feei'¹. \v 36 Jo 'é¹u'u Dios coon'¹³ po'tyi²'i tsʉ jo lí² litaa²¹ sɨ 'wii'¹ 'ee jiin'¹³ coon²¹ jnʉ́¹ tyi'i. \v 37 Jiin'¹³ fóo¹³'o “joon” sɨ “'ún³” 'ee. Wana foo'²¹gɨ'ɨ 'áai¹ lawa 'e faa'²¹a 'in 'lɨɨi'³. \s1 'E'²e Jesús tsá² 'e jo coon¹on tsá² tya'a \p \v 38 ’Nanʉʉ²ʉʉn' júu³ tya' 'lɨɨ²¹² tsacøøi'¹³ 'e jin'²: “Wana gatyí²'i coon²¹ mɨ'² unní² tsá² la joon jon tyí¹ tsá² mɨ'² unní²'i. Joon wana gatyí²'i moojon² tsá² la joon tyí¹ tsá² moojón²'on.” \v 39 Pe fuu²¹²uu 'naa': Jo tɨ́ɨ¹³u'u coon'¹³ 'in gó². Lɨ' cɨɨ'¹³'ɨ jmaa²'a. Wana gatyʉʉn¹ʉn tsá² ju'²'u cataain²¹² pe cwóo¹³'o lɨ' cataain²¹gɨ ju'²'u cwotyʉʉn¹ʉn. \v 40 Wana 'in 'iin²¹²in tsajée¹i 'nʉ tyani tsaa'to² 'e 'iin²¹²in tyí¹i 'mɨ'² tyii'¹³'i. Cwoo¹³'o 'mɨ'² tyii'¹³'i, cwóo¹³'o jon 'mɨ'³ jnʉ́¹ yʉ lúu¹³'u. \v 41 Joon wana 'in jin'² cwocón²'on láa¹a coon²¹ kilometro cwocón²'on coon²¹gɨ lɨ́ɨ¹. Joon wana 'in mɨɨ'¹³ 'nʉ cwoo'¹³'o 'ee mɨɨ¹ɨ do. \v 42 Joon mo 'iin²¹² tsá² 'e tyí² tyi'i cwoo'¹³ta. \s1 'E'²e Jesús tsá² 'e 'ná¹‑a 'e li'iin²¹²in tsá² 'in 'eei'¹ 'ii \p \v 43 ’Nanʉʉ²oo' jon júu³ tya' 'lɨɨ²¹² tsacøøi'¹³ 'e jin'²: “Cwoli'iin²¹²mo'o tsá² 'in seen²¹u'u tyʉ́² coon'¹³on joon 'ee'¹mo'o 'in 'eei'¹ 'nʉ.” \v 44 Pe jna‑gɨɨ fuu²¹²uu 'naa', ―gajin'² Jesús― cwoli'née¹moo' 'in 'eei'¹ 'naa', fáa¹³aa' tyʉ́² tya' 'in faa'²¹a 'laa'²¹ tyii', jmaa²aa' jmaai'² 'e tyʉ́² tya' 'in 'eei'¹ 'naa', fáa¹³aa' júu³ tyʉ́² tya' 'in jíi²in 'naa' joon tya' 'in jmaai'²¹ 'naa'. \v 45 Joon coon'¹³ la joon ilii²naa' jóon¹ Dios ñʉ²ʉʉ' 'in tyíin¹ ñʉ'fú². Tsʉ Dios jmoo¹ 'yeei²¹ ñi'¹ tya' tsá² gó² la joon jon tya' tsá² tyúi¹, jmoo¹o jon 'e tsáa¹ jmɨ́¹ jee²¹² tsá² jmoo¹o la to² tyʉ'²ʉ la joon jon jee²¹² 'in tsá² 'in jo jmoo¹o la to² tyʉ'². \v 46 ¿Tɨ lɨ́ɨ²naa' 'e tɨ́²‑tsi Dios tyii' wa'a 'iin²¹²naa' jiin'¹³ 'in 'iin²¹²in 'naa'? Tsʉ 'in cón²on 'laa'¹³ tya' lɨ 'nɨɨ¹ tsá² jmoo¹o la joon. \v 47 ¿Tɨ lɨ́ɨ²naa' 'e tyʉ́² jmoo²oo' mo foo'¹³naa' 'e tyʉ́² tya' jiin'¹³ 'in tyʉ́² seen²¹naa' coon'¹³on? Ca 'in jo cwii¹in Dios jmoo¹o la joon. \v 48 Tsʉ 'wii'¹³ joon jmaa²aa' tyʉ́² tya' jileei'²¹ tsá² la jmoo¹o Dios tyíin¹ ñʉ'fú² tyʉ́² tya' jileei'²¹ tsá². \c 6 \s1 'E'²e Jesús tsá² tya' to² tyʉ́² 'e jmoo¹o tsá² \p \v 1 ’Jo jmaa²aa' 'e tyʉ́² tya' tsá² jiin'¹³ la ní²i tsá² xeei'²¹, tsʉ wana jmoo²oo' la joon jo 'ii'¹³naa' tya' Ña'ñʉ'¹ʉ' Dios tyii' 'in tyíin¹ ñʉ'fú² jiin'¹³xʉ tya' 'e tyʉ́² 'e nigajmaa²aa' do. \v 2 Tsʉ 'wii'¹³ joon jo fu'²'u tsá² mo 'e cwo'²'o tsá² sɨtyéein¹³ jmɨɨ²¹². Tsʉ seein²¹ tsá² 'in sɨsɨ́ɨ²i 'ɨ¹‑tsi 'e jmoo¹o inʉʉ cwo'¹ sinagagas joon jee²¹² 'nʉ́¹ 'in jmoo¹o 'e tyʉ́² tya' 'in sɨtyéein¹³ jmɨɨ²¹² pe jiin'¹³ 'e ní²i tsá². Joon faa'²¹ tsá² tyʉ́² tya'a. Pe 'e la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', coon'¹³ 'e tyʉ́² do 'e nigafaa'²¹ tsá² tya'a ga'ii'²¹mo 'ido jiin'¹³ i'ii'²¹i 'e gatɨ́ɨ²i. \v 3-4 Pe mo cwo'²'o 'e 'in sɨtyéein¹³ jmɨɨ²¹², 'uun²¹mo cwo'²'o, ce jiin'¹³ 'in seein²¹ tyʉ́² coon'¹³on jo ñii¹i. Joon Ña'ñʉ'¹ʉ' tyi'i 'in ni¹ jilaa'²¹ 'e jmoo¹o tsá² 'uuin²¹ icwo'¹o 'nʉ 'e gatɨ́ɨ²u. \s1 'E'²e Jesús tsá² xiiala lí² faa'²¹ tsá² júu³ tyʉ́² \p \v 5 ’Joon mo foo²oo' júu³ tyʉ́² jo jmaa²aa' la jmoo¹o 'in tsá² 'in sɨsɨ́ɨ²i 'ɨ¹‑tsi 'e jmoo¹o. 'In tsá² do tɨ́²‑tsi téen²in inʉʉ cwo'¹ sinagogas joon lɨ lɨ́¹ tyʉʉ'¹³ jee²¹² 'nʉ́¹ téen²in faa'²¹a júu³ tyʉ́² tya'a lɨ ni¹ tsá². Pe 'e la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa': niga'ii'²¹mo 'in tsá² do 'e gatɨ́ɨ²i. \v 6 Pe mi fo'²'o júu³ tyʉ́² tyi'i joon 'ú¹'u tsi inʉʉ joon jnɨ²'ɨ 'ñʉ́¹ do joon mɨ²'ɨ 'uuin²¹ tyani Ñʉ'²'ʉ. Joon Ñʉ'²'ʉ 'in ni¹o jilaa'²¹ 'e jmoo¹o tsá² 'uuin²¹ icwo'¹o nʉ 'e gatɨ́ɨ²u. \p \v 7 ’Joon mo fó²oo' júu³ tyʉ́² jo jmaa²aa' la jmoo¹o 'in jo cwii¹in Dios Jmii²¹, tsá² 'in faa'²¹a júu³ 'e jo 'ee to² tí² 'ii. Joon 'ɨ¹‑tsi 'e nuu¹un dios tya'a wa faa'²¹a 'láai² naa' júu³ tyʉ́² tya'a. \v 8 Jo jmaa²aa' la jmoo¹o 'ino tsʉ Ñʉ́²ʉʉ' nii¹o jilaa'²¹ 'e 'naa²aa' la nʉ'gɨ 'e mɨ́²ɨɨ'. \v 9 Tsʉ 'wii'¹³ joon mo fó²oo' júu³ tyʉ́² joon fo²oo' la no: \q1 Nʉ'¹ʉ' tyíin¹ ñʉ'fú², \q1 cwoun'goo²¹o tsá² jiin'¹³ 'nʉ‑ʉ. \q1 \v 10 Cwolí² 'e tyʉ'²'ʉ to² jee²¹² tsá². \q1 Cwojmaa¹a tsá² taain²¹² juncwii²¹ jiin'¹³ la 'iin²¹²u'un la jmoo¹o 'in taai² ñʉ'fú². \q1 \v 11 Cwoo'¹³ jna'a 'uunñi² tyii'i jmɨɨ²¹² no jiin'¹³ la 'naa²¹a'a. \q1 \v 12 Jmaa²'a fee'¹‑'o'o 'wii²¹² tyii'i jilaa'²¹ 'e gó² 'e nigajmoo²o'o. \q1 Tsʉ la joon jna'a nigajmoo²¹o'o fee'¹‑tsii'i 'e gó² 'e nigajmaa¹a tsá² tyii'i. \q1 \v 13 Jo cwo'²'o wa'a 'e 'naa²¹a'a tsaa²; 'láa²i jna'a jee²¹² jilaa'²¹ 'e gó². \q1 Tsʉ tyi'nʉ‑ʉ jilaa'²¹ to² coon'¹³ jilaa'²¹ 'ii'²¹ coon'¹³ jilaa'²¹ 'e 'ya'²gɨ coon²¹ tøø²mo. Amén. \p \v 14 ’Tsʉ wana 'naa' jmoo²oo' feei'¹‑'oo' tya' 'in nigajmaa¹a 'e gó² tyii' la joon jon Ñʉ́²ʉʉ' 'in tyíin¹ ñʉ'fú² ijmáa¹a feei'¹‑tsi 'wii²¹² tyii'. \v 15 Pe wana jo jmoo²oo' feei'¹‑'oo' tya' tsá² xeei'²¹ la joon jon 'Ñʉ́²ʉʉ' jo ijmáa¹a feei'¹‑tsi 'wii²¹² tsaa² tyii'. \s1 'E'²e Jesús tsá² cwáain¹ tya' mo gø'² tsá² tyiiañi'¹ \p \v 16 ’Joon mo cøø²øø' tyiiañi'¹ jo jmaa²aa' fa'í³ lɨ́ɨ²naa' la jmoo¹o 'in sɨsɨ́ɨ²i 'e 'ɨ¹‑tsí 'e jmoo¹o. Tsʉ 'iin²¹²in 'in tsá² do 'e iñí² tsá² 'e gø'²ø tyiiañi'¹. 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa' niga'ii'²¹mo jilaa'²¹ itɨ́ɨ²i. \v 17-18 Pe mo cøø'¹³'ø tyiiañi'¹ roon'¹³'un ní²'i joon xaai²¹² tyí²'i wuu'²¹ 'e jo liñí²i tsá² 'e cøø'¹³'ø tyiiañi'¹. Wa cøø'¹³'ø tyiiañi'¹ 'uuin²¹ 'e liñii¹o Ñʉ'²'ʉ joon 'ii icwo'¹o 'nʉ 'e gatɨ́ɨ²u. \s1 'E'²e Jesús tsá² xiiala lí² sáa¹i 'e tyʉ́² tya'a fu ñʉ'fú² \p \v 19 ’Jo saa²aa' jilaa'²¹ 'e tyʉ́² tyii' fu ni cwoo'¹³ juncwii²¹ tsʉ fu ni cwoo'¹³ juncwii²¹ joo'fu² cuu'²¹u, sɨ ili'oo² 'ee sɨ itsataai² 'uun²¹ icón² 'ee. \v 20 'Áa¹mo tyʉ́²gɨ tyii' wa saa²aa' 'e tyʉ́² tyii' fu ñʉ'fú² lɨ jo icuu'²¹u joo'fu² jon'gɨ ili'oo² joon jo lí² tsataai² 'uun²¹ icón². \v 21 Joon doñilɨɨ' 'e sáai¹ tsá² 'e tyʉ́² tya'a do‑o jon 'iin²¹²in cwá²a ―jin'² Jesús. \s1 'E'²e Jesús tsá² xiiala ilí² ngɨ́¹i coon²¹ tsáa¹ \p Faa'²¹gɨ Jesús jin'²in: \p \v 22 ―La 'ɨ¹‑tsi tsá² la joon ingɨ́¹. Joon wana canii² 'ɨ¹‑tsi tsá² coon²¹ tsáa¹ ingɨ́¹ la ngɨ́¹ tsá² mo jmɨɨ¹. \v 23 Pe wana gó² 'ɨ¹‑tsi tsá² jo ñii¹i xiiafu tsáa¹a la mo ngɨ́¹ tsá² mo 'woo¹. Joon wa lɨ́ɨ²i tsá² 'e ngɨɨ¹ɨ mo jmɨɨ¹ pe 'e gó²o 'ɨ¹‑tsi 'áa¹mo 'íi¹ nʉʉ²¹ lɨ ngɨɨ¹ɨ. \s1 'E'²e Jesús tsá² 'e 'ná¹‑a 'iin²¹²in jiin'¹³ Dios Jmii²¹ \p \v 24 ’Jiin'¹³ jaain²¹ tsá² jo lí² jmáa¹a la to² tyʉ'² gái¹ ñi'fii²¹². Tsʉ ili'ee'¹i 'in jaain²¹ joongɨ 'in jaain²¹gɨ ili'iin²¹²mo. Joon wana ijmáa¹a la to² tyʉ'²ʉ jaain²¹ 'e jo 'ee ilitsáai¹‑tsi 'in jaain²¹ do. Joon jo lí² jmá¹a tsá² la to² tyʉ'² cuu² la 'ɨɨ²¹² jmoo¹o la to² tyʉ'² Dios. \s1 'E'²e Jesús tsá² 'e 'aa¹mo Dios Jmii²¹ 'in tsaa'¹‑tsi 'ii \p \v 25 ’Tsʉ 'wii'¹³ joon fuu²¹²uu 'naa', jo cuu'¹³‑'oo' coon'¹³ jilaa'²¹ 'e cøø²øø' coon'¹³ 'e 'uu²uu' 'e taan²¹²naa' juncwii²¹ jon'gɨ tya' 'mɨ'² tyi²ii'. Tsʉ tyiin²gɨ juncwii²¹ tya' tsá² lagɨ 'e gø'² tsá² joon tyiin²gɨ cuerpo tya' tsá² lagɨ 'mɨ'² 'e tyi'²i. \v 26 Coon²oon' cwáain¹ tya' ton¹ 'øø¹i tya'cwí² tsʉ jo 'ee jñii¹i, jon'gɨ 'ee roo²¹ tya'a 'e coon¹on, jon'gɨ 'e coon¹on wa 'máa¹a tsi tyʉʉ², xʉ lɨ'ɨ Ñʉ'²oo' 'in tyíin¹ ñʉ'fú² cwoo¹o 'e gø'²ø 'ido. Joon tyiin²gɨ 'naa' lagɨ ton¹. \v 27 Jiin'¹³ jaain²¹ jee²¹² 'naa' lí² jmé¹i 'ña'a ca'no'³ metro lɨ níi¹gɨ coon'¹³ jilaa'²¹ 'e cu'²‑tsi lɨ́ɨ²i. \p \v 28 ’¿'Ee lɨ' cu'²‑'oo' coon'¹³ jilaa'²¹ 'mɨ'² tyii²ii'? Tyaan²aan' cwáain¹ lí³ cartu'² 'e cwaain²¹ jiin'¹³ lɨ cwii'²¹. 'E lí³ do jo jmoo¹o to² jon'gɨ 'mii¹i 'mɨ'² \v 29 pe fuu²¹²uu 'naa', ca 'lɨɨ²¹² rǿøi¹³ Salomón coon'¹³ jilaa'²¹ 'e 'ya'²gɨ tya'a jo lɨ la lɨ 'e lí³ do. \v 30 Joon wana gajmaa¹a Dios jilaa'²¹ lí³ 'ya'²gɨ 'e taa'²¹ coon²¹ jmɨɨ²¹² joon coo²¹o coon'¹³ jɨ́², cwoliñí² 'naa' icwo'¹ Dios 'naa' jilaa'²¹ sɨɨn'¹³ɨɨn'. ¡Tsá² 'in cu'²‑tsi coon'¹³ Dios 'naa'! \v 31 Tsʉ 'wii'¹³ joon jo cwotaan²naa' cu'²‑'oo' coon'¹³ Dios. Jo 'ɨ¹‑'oo' 'ee icøø²øø' jon'gɨ tya' i'uu²uu' jon'gɨ tya' 'mɨ'² ityíi¹³ii'. \v 32 'Áa¹mo 'ɨ¹‑tsi 'in jo cwii¹in Dios tya' jilaa'²¹ 'e júu³ lo, pe Ña'ñʉ'¹ʉ' 'in tyíin¹ ñʉ'fú² ñii¹o jilaa'²¹ 'e 'ná¹ jméi¹ to² tyii'. \v 33 Pe cwoo'¹³‑'oo' 'e tyʉ'² Dios to² 'naa' joon jmaa²aa' jiin'¹³ la 'iin²¹²in. Joon wana jmoo²oo' la joon i'ii'¹³naa' jilaa'²¹ 'e catyiia² do. \v 34 Jo 'ɨ¹‑'oo' jmɨɨ²¹² nano tya' fa'í³ ilisá² tsa'oo²¹ tsʉ fa'í³ ilisá² tsa'oo²¹ 'e tya' tsa'oo²¹‑o joon. 'E fa'í³ 'e sá² la coon²¹ jmɨɨ²¹² líin²mo tya' jmɨɨ²¹² joon. \c 7 \s1 Jo jmaa²aa' 'ii'²¹ tya' tsá² xeei'²¹ \p \v 1 ’Jo jmaa²aa' 'ii'²¹ tya' tsá² xeei'²¹ joon jo ijmá¹a Dios 'ii'²¹ tyii'. \v 2 Tsʉ Dios ijmáa¹a 'ii'²¹ tyii' jiin'¹³ la nigajmaa²aa' do. Coon'¹³ 'ii'²¹ 'e gatyiin²aan' tya' tsá² coon'¹³ 'ii'²¹ joon icoon¹on Dios 'ii'²¹ tyi'naa'. \v 3 Tyʉ́² jøø²'ø 'e tyi¹ pi'³ 'yʉ unní² tsaruu'²¹'u pe jo cón²'on cwáain¹ coon²¹ po'³ 'mó² 'yʉ unni²'i 'wo'o. \v 4 ¿'Ee lɨ' fu'²'u tsaruu'²¹'u: “Cwó² tyíi³ii tyi¹ 'yʉ unni²'i”, pe joongɨ 'yʉ coon²¹ po'³ 'mó² 'yʉ unni²'i? \v 5 ¡'In sɨsɨɨ¹i 'ɨ¹‑tsi 'e jmoo¹o 'naa'! Tyi¹du' po'³ 'mó² 'yʉ unni²'i jéei¹ joongɨ lí² tyi²'i tyi¹ 'yʉ unní² tsaruu'²¹'u. \p \v 6 ’Jo cwoo²oo' 'e júu³ cwaai'³ tya' Dios tya' tsá² 'in lɨ́ɨ¹i la lɨ́ɨ¹i tsii²¹, 'in jo tsí¹ tsa'goo¹o, jo 'ee ilinʉʉ'¹³ʉ jiin'¹³ ijmee'²¹mo 'naa'. La joon jon jo cwoo²oo' jilaa'²¹ 'e jai'² lɨ́ɨ²naa', 'e lɨ la lɨ perlas tyii', tya' 'in tsá² 'in lɨ́ɨ¹i la lɨ́ɨ¹i ñí¹ tsʉ jiin'¹³ i'ø'¹o 'e júu³ do ―jin'² Jesús. \s1 Cwoo'¹³‑'oo' 'e cwo'¹ Dios 'naa' 'e tyʉ́² tya'a \p Faa'²¹gɨ Jesús jin'²in: \p \v 7 ―Mɨ́²ɨɨ' joon icwo'¹ Dios 'naa'; joon wana 'naa'²¹naa' Dios joon ityee'²¹moo' 'ii; joon wana pó²oo' 'ooca'nʉ́¹, Dios i'ná² tyii'. \v 8 Tsʉ tya' jileei'²¹ 'in mɨ́¹ɨ, i'ii'²¹mo; joon jileei'²¹ 'in 'noo'¹o ityii'¹³a; joon 'in pó² 'ooca'nʉ́¹ 'e 'náa¹a i'ná¹ tya'o. \p \v 9 ’Jiin'¹³ jaain²¹ jee²¹² 'naa' jo icwoo²oo' yʉʉn²¹ tyii' coon²¹ cuun²¹² wa'a gamɨɨ¹ɨ coon²¹ 'iñi'¹. \v 10 Jon'gɨ cwoo'¹³naa' jaain²¹ mɨɨ'²¹ wa'a gamuu¹i jaain²¹ joo'²¹ taai² jmɨɨ²¹. \v 11 Joon wana 'naa', 'in lɨ́ɨi¹ 'in gó², ñí²oo' 'e cwoo²oo' 'e tyʉ́² tya' yʉʉn²¹ tyii', fee'¹gɨ 'áai¹ icwo'¹ Dios 'e tyʉ́² tya' 'in mɨ́¹ɨ. \p \v 12 ’Tsʉ 'wii'¹³ joon jmaa²aa' tya' tsá² xeei'²¹ jiin'¹³ la 'iin²¹²naa' jmaa¹a tsá² xeei'²¹ tyii'. Coon'¹³ la joon itiin'¹³moo' 'e ley tya' Moisés coon'¹³ jilaa'²¹ júu³ tya' 'in tsá² 'in gacwoo¹o júu³ tyʉ́² tya' Dios ca la mo jéei¹. \s1 Cwoo'¹³‑'oo' 'íi¹ 'naa' 'ooca'nʉ́¹ cu'² áai¹ \p \v 13 ’'Ii¹ 'naa' 'ooca'nʉ́¹ cu'² 'áai¹ tsʉ 'ú² 'áai¹ 'e 'ooca'nʉ́¹ si'² lɨ 'ii²¹ joon 'e fu¹ 'e tsá¹a lɨ 'ii²¹ 'áa¹mo 'ú² 'e fu¹ joon. Joon fúu¹mo tsá² tsalíin² fu¹ joon. \v 14 Pe cu'² áai¹ 'e 'ooca'nʉ́¹ tyi² fu ñʉ'fú² joon tii² 'e fu¹ 'e ngo'² fu ñʉ'fú². Joon xʉ tsá² 'in tsaa'²¹ 'e fu¹ 'e tsá¹a ñʉ'fú². \s1 Cwii¹i tsá² 'mó² 'oofuu²¹ coon'¹³ 'oofuu²¹ tya' \p \v 15 ’Un'øø'¹naa' yaanaa' coon'¹³ 'in tsá² 'in jin'² 'e faa'²¹a cwáain¹ tya' Dios pe jo jo'¹. Jalíin²mo jee²¹² 'naa' lawa joo'saa'²¹ xuui²¹² 'in 'wo²‑tsi 'áai¹ pe 'yiia'¹ tsiinuu²¹ 'in 'lɨɨ'³mo 'ii. \v 16 Lí²‑i licwii²¹naa' 'ii coon'¹³ jilaa'²¹ 'e jmoo¹o tsʉ jo cún¹ tsá² mɨ'³ wuunjøø'³ 'mó² tóon¹, jon'gɨ cún¹ tsá² mɨ'³ cwaríi³ 'mó² tóon¹ náa². \v 17 La joon jon coon²¹ 'mó² 'oofuu²¹ tyʉ́² cwoo¹o jiin'¹³ 'oofuu²¹ tyʉ́²‑ʉ. Coon²¹ 'mó² 'e gó² cwó¹o jmaai'² 'oofuu²¹ 'e gó²‑o. \v 18 Coon²¹ 'mó² 'oofuu²¹ tyʉ́² jo lí² cwo¹ 'oofuu²¹ gó² jon'gɨ lí² cwo¹o coon²¹ 'mó² 'oofuu²¹ gó² 'oofuu²¹ tyʉ́². \v 19 Joon jilaa'²¹ 'mó² 'oofuu²¹ 'e jo cwo¹o 'oofuu²¹ tyʉ́² 'ná¹ 'wiin'²¹in joon coo¹o. \v 20 Iliñí² 'naa' xiiala lɨ́ɨ¹i tsá² coon'¹³ jilaa'²¹ 'e jmoo¹o. \s1 Jo jileei'²¹ i'ii'²¹i lɨ tyíin¹ Dios Jmii²¹ \p \v 21 ’Jo jileei'²¹ itsataai² lɨ tyíin¹ Dios Jmii²¹, 'in nigasɨɨ'²¹ɨ jna jin'²in: “Ña'ñʉ'¹ʉ', Ña'ñʉ'¹ʉ'.” Jiin'¹³ 'in nigajmaa¹a la to² tyʉ'² Ñʉ'³oo itsataai² lɨ tyíin¹in ñʉ'fú². \v 22 Joon mi tyé¹ jmɨɨ²¹² joon fúu¹mo 'in jin'²in sɨɨ'²¹ɨ jna: “Ña'ñʉ'¹ʉ', nigafaa'²¹ jna'a coon'¹³ 'e sii²¹ 'nʉ, joon coon'¹³ 'e sii²¹ 'nʉ niga'wóo³na'a 'in 'lɨɨi'³ taai² 'alma tya' tsá², la joon jon nigajmoo²¹o'o milagros fee'¹ 'láai² tya' tsá².” \v 23 Pe joon ifuu²¹²uu 'ii: “Jo mo galicwíi³na 'naa', jeen'¹³naa' tyaní³ii jileei'²¹naa' 'in nigajmaa¹a 'e gó²” ―jin'² Jesús. \s1 Tún² 'ii'¹³ tɨɨfuu²¹ jmoo¹o tsá² \p Faa'²¹gɨ Jesús jin'²in: \p \v 24 ―Jileei'²¹ tsá² 'in nuu¹un joon jmoo¹o la to² tyʉ'²ʉʉ lɨ́ɨ¹i la lɨ́ɨi¹ tsá² 'in 'øøi'²¹‑tsi, 'in jmoo'¹³ 'nʉ́¹ ni cuun²¹². \v 25 Joon mi jó¹ jmɨ́¹ mɨɨ'²¹, joon galifee'¹ jmɨɨ²¹, joon 'la'¹ tyí² 'e 'nʉ́¹ do pe jo gacɨɨi'² tsʉ si'² ni cuun²¹². \v 26 Pe 'in nuu¹un joon jo jmoo¹o la to² tyʉ'²ʉʉ lɨ́ɨ¹i la lɨ́ɨi¹ tsá² 'in bái¹ 'in gajmaa'¹³ 'nʉ́¹ ni too'¹³. \v 27 Joon mo najó² jmɨ́¹ joon galifee'¹ jmɨɨ²¹, ga'la'² tyí² 'e 'nʉ́¹ do. Joon gacɨ'²mo 'e 'nʉ́¹ do coonti. \p \v 28 Joon mo gauntyeei¹ Jesús júu³ tyaa¹a do 'áai¹ tsa'goo'²¹‑tsi jileei'²¹ coon'¹³ 'e ga'ee¹e Jesús do. \v 29 Tsʉ ga'e'²e Jesús tsá² lawa 'in 'oo¹o to² jo 'ee¹ la 'é¹ 'in tɨfo'² tya' ley tya' Moisés. \c 8 \s1 Un'láai² Jesús jaain²¹ tsá² 'in lɨ́ɨi¹ jmoowúu¹ 'e jgoo'²¹ tya' \p \v 1 Mo gajngáa¹i Jesús 'e moo'²¹ do fúu¹mo tsá² ngalíin² caluu. \v 2 Joon gangatyéen¹in jaain²¹ tsá² 'in lɨ́ɨi¹ jmoowúu¹ 'e jgoo'²¹ tya' coo'¹³ lɨ ngaai'¹ Jesús. Joon 'in tsá² do gasii'²¹i wojníi¹i tyani Jesús joon jin'²in sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Tsañʉʉ'¹, feei'¹du'‑'o'o, wana 'iin²¹²u'un lí²‑i un'láa²u jna. \p \v 3 Joon gataan¹an Jesús cwoo²¹o tya' 'ido joon jin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―'Iin²¹²moo jon. Un'láa²moo 'nʉ. \p Joon tsifu joon ga'láa²mo 'e jmoowúu¹ 'e jgoo'²¹ 'e lɨ́ɨ¹i. \v 4 Joon jin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Jo 'in fu'²'u jiin'¹³ jaain²¹. Jiin'¹³ cwoo'¹³'o cwo'eei'¹³ 'wo'o untsá². Joon cwocwoo²'o fa'¹ tya' Dios jiin'¹³ la to² gatyʉ'² ley tya' Moisés. Joon coon'¹³ la joon liñi¹ tsá² 'e niga'láa²mo'o. \s1 Gaun'láai² Jesús tsa'leei'¹³ tya' 'in tyʉ'² to² 'láa² \p \v 5 Joon mo ga'í² Jesús fuu²¹ Capernaum joon gangatyéen¹in jaain²¹ 'in tyʉ'² to² 'láa² Roma co' lɨ siin'¹² Jesús \v 6 joon gajin'²in sɨɨ'²¹i 'ii: \p ―Tsañʉʉ'¹, jmaa²'a feei'¹‑'o'o 'wii²¹² tyiia tsʉ jaain²¹ tsa'leei'¹³ tyiia raain¹ tsaa'¹³a coo'¹³ 'mó² fu tyiia. 'Áai¹ jó¹ tsaa'¹³a cuu'¹³ 'áai¹. \p \v 7 Joon Jesús gajin'²in: \p ―Iníi³oo, niun'láa²na. \p \v 8 Joon 'in tyʉ'² to² 'láa² do gañii¹i: \p ―Tsañʉʉ'¹, jo tɨ́ɨ²na 'e 'u'²'u inʉʉ tyiia, jiin'¹³ tyʉ'²'ʉ to² 'e un'láa²mo tsa'leei'¹³ tyiia joon i'láa²mo. \v 9 Seen²¹mo jaain²¹ 'in tyʉ'² to² jna; jna‑a jon tyʉ'³ʉʉ to² 'láa². Joon mo tyʉ'³ʉʉ to² 'láa² tyiia 'e tsáa¹a, tsaa²¹o. Joon wa fuu²¹²uu, “na¹” joon joo²¹‑o. Joon wana tyʉ'³ʉʉ to² tsa'leei'¹³ tyiia 'ee jmáa¹a, jmaa¹o. \p \v 10 Joon mo ganúu²un Jesús 'e júu³ lo joon ganga'goo²¹‑tsi, joon jin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'in ngalíin² caluu: \p ―'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', jo mo gatsee'²¹na jiin'¹³ jaain²¹ jee²¹² tsá² Israel 'in jo'¹ lɨ́ɨ²i la jo'¹ lɨ́ɨi² 'ino. \v 11 Fuu²¹²uu 'naa' 'e fúu¹mo jalíin² lɨ 'yeei²¹ ñi'¹, jalíin²mo jon lɨ' lɨ yooi'¹³ ñi'¹ jaa'¹³i 'í¹ coon'¹³ Abraham, coon'¹³ Isaac coon'¹³ Jacob fu lɨ tyʉ'² Dios to² ñʉ'fú². \v 12 Pe i'woo²¹mo Dios fu caluu 'in nanáa¹ tyʉ́² tya' 'e dø'¹ do. I'woo²¹mo fu caluu lɨ 'íi¹ nʉʉ²¹. Joon ityi'²i, joon cuu'²¹i moojóon¹on ―jin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ tsá² fúui¹ do. \p \v 13 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tyʉ'² to² 'láa² do: \p ―Cwei'¹ fu tyi'i, 'e jo'¹ ni galɨ́ɨ²u'u ilí² tyi'i. \p Joon 'in tsa'leei'¹³ tya'a tsifu joon ga'láa²mo. \s1 Gaun'láa²mo Jesús 'yiiaunsáa³ Tʉ́³ \p \v 14 Joon gangó¹o Jesús fu lɨ tyíin¹ Tʉ́³, joon do‑o gangaa¹i 'yiiaunsáa³ Tʉ́³ taain¹ yʉ tyíi². \v 15 Joon gason'¹ Jesús cwoo²¹o joon tsifu gacwó² tyíi². Joon tsifu joon garoon¹on joon gatyaa¹ tyʉ́² 'e idø'¹ Jesús coon'¹³ 'in catyaai² do. \s1 Gaun'láai² Jesús tsá² fúui¹ \p \v 16 Joon mo gatséi¹ ñi'¹ gangajée¹i tsá² 'in taai²¹² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a lɨ sin'² Jesús. Joon mo gatyʉ'² Jesús to² 'e 'wé¹i 'in 'lɨɨi'³ do joon ga'woo²¹mo. Joon Jesús gaun'láai² ce jileei'²¹ 'in tsatsaa'¹³ do. \v 17 La joon galɨ́¹ 'e gatsín¹ júu³ ga'ɨ́ɨ² 'in tsá² gacwoo¹o júu³ tya' Dios la mo jéei¹ sii²¹ Isaías mo gajin'²in: “Gajeen'¹³mo 'e jo pí³‑tsi', joon ga'wo'²o jmoowúu¹ 'e lee²e'.” \s1 Lawa 'in 'iin²¹²in ngɨ́² coon'¹³ Jesús \p \v 18 Joon mo gangó¹ Jesús 'áai¹ fúui¹ tsá² niteen¹in ce cu' lɨ' lɨ siin'¹²in, joon gatyʉ'² Jesús to² wa'a tsalíin² tsá² tya'a lɨ' ngoo'¹³ lɨ náa¹ tyíia¹ do. \v 19 Joon jaain²¹ jee²¹² 'in tɨfo'² tya' ley do gangatyéen¹in lɨ sin'² Jesús joon jin'²in sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Tɨfo'², 'iin²¹²na níi³ii coon'¹³ 'nʉ doñixiia' cwoo'¹³'o. \p \v 20 Joon Jesús do gañii¹i: \p ―'In cwii¹ sá² too²¹ tya'a tɨɨ² xá¹ joon 'in ton¹ sá² sɨɨ²ɨ pe 'in Ruu'²¹i Tsá² jo sá² tya'a lɨ ján³. \p \v 21 Jaain²¹gɨ 'in lɨ́ɨ¹i tsá² tya'a gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Ña'ñʉ'¹ʉ', 'iin²¹²na níi³ii coon'¹³ 'nʉ pe cwo'²'o ni'áai¹³duu ñʉ'³ʉʉ jéei¹ nifu. \p \v 22 Joon Jesús do gañii¹i: \p ―Na¹ coon'¹³ jna. Cwolí² cwo'aai¹ 'in jo cwii¹in Dios 'in 'lɨɨ²¹² do. \s1 Jmoo¹o Jesús 'ɨɨ¹ɨ tii² tyí² \p \v 23 Joon ga'í² Jesús tsi barco coon'¹³ tsá² tya'a 'in ngalíin² coon'¹³. \v 24 Joon garóon² coon²¹ tyí² tá² lɨɨlɨ́¹ ca ganga'ó² jmɨɨ²¹ tsi barco do. Joon cwuu²¹mo Jesús la jee²¹² do. \v 25 Joon tsá² tya'a ngalíin² ngaunjnaa¹‑tsi 'ido. Joon gajin'²in: \p ―¡Ña'ñʉ'¹ʉ'! Laai²¹² jna'a. Tɨ lɨ te²moo'o. \p \v 26 Joon Jesús do gañii¹i: \p ―¿'Ee lɨ' 'goo'²¹oo' 'áai¹? ¡'Áai¹ xʉ jai'² lɨ́ɨ²naa'! \p Joon garóon² Jesús joon gatyʉ'²ʉ to² 'e tyí² do coon'¹³ jmɨɨ²¹ do 'e ján² tii². Joon coonti gajaan¹an tii². \v 27 'Áai¹ tsa'goo²¹‑tsi 'in tsá² do joon gajin'²in: \p ―¿'Iin‑gɨ 'in tsañʉʉ'¹ no? Ca tyí² coon'¹³ jmɨɨ²¹ nʉʉ'¹³ʉ to² tyʉ'² 'ino. \s1 Lawa gái¹ tsá² Gadara 'in taai² 'in 'lɨɨi'³ 'alma tya'a \p \v 28 Joon mo gatyíi¹a Jesús lɨ' ngóo'¹³ tyíia¹ cataain²¹ do lɨ roon¹ cwoo'¹³ 'wó² tya' tsá² seein²¹ Gadara gái¹ tsañʉʉ'¹ 'in taai² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a ga'woo²¹i lɨ taa'¹³ 'áan³ tya' 'lɨɨ²¹². 'In gái¹ do 'in 'lɨɨ'³mo ca jo lí² ngɨ́i¹ tsá² lɨ' co' lɨ táa¹i. Joon gangatyéen¹in lɨ sin'² Jesús. \v 29 Joon ga'láa² 'wii²¹² 'oo¹o gajin'²in: \p ―¿'Ee to² ñi'²'i jee²¹² jna'a, Jesús? Jóon¹ Dios 'nʉ. ¿Tɨ ñi'²'i 'e 'e'²'e jna'a wúu¹ la nʉ'gɨ ijó¹ 'ii'²¹? \p \v 30 Joon coo'¹³ joon taain²¹² ca poo²¹² ñí¹ fúui¹ lɨɨlɨ́¹ gø'²ø. \v 31 Joon 'in 'lɨɨi'³ taai² tya' 'in tsá² do gamɨɨ¹ɨ tyani Jesús jin'²in: \p ―Wana 'woo²¹o'o jna'a wa'a cwo'²'o tsatoo²¹o'o alma tya' 'in ñí¹ no. \p \v 32 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in 'lɨɨi'³ do: \p ―Cwolíin²naa'. \p Joon 'in 'lɨɨi'³ taai² alma tya' 'in tsá² gái¹ do ga'woo²¹mo joon ngataa²¹²i alma tya' 'in ñí¹ do. Joon tsifu joon 'in ñí¹ do ngalíin² cwiin¹in lɨ' sɨjɨ́² joon gaxuu'²¹i tsi tyíia¹ do, joon gajgoo'²¹ jmɨɨ²¹ do. \p \v 33 Joon 'in 'aai¹ ñí¹ do ngalíin² cwiin¹in 'goo'²¹o fu ifuu²¹ gajmaa'¹³a tsá² júu³ xiiala galɨ́¹ tya' 'in tsá² 'in taai² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'. \v 34 Joon jileei'²¹ tsá² néei¹ 'e fuu²¹ do ngalíin² ngajǿø²i Jesús. Joon mo gangaai¹ 'in tsá² do Jesús gamɨɨ¹ɨ tyani Jesús wa cwo'ɨ́ɨ¹i 'ido fu goo¹o. \c 9 \s1 Gaun'láa²i Jesús jaain²¹ tsá² 'in 'ii'¹³ tá² cwoo²¹ tɨɨ²ɨ \p \v 1 Joon ga'í² Jesús tsi barco do joon gangɨ́ɨ¹i lɨ' cataain²¹ caai¹ tyíia¹ do. Joon gatyee'¹²i fuu²¹ lɨ taain¹. \v 2 Joon gajée¹i tsá² jaain²¹ tsá² 'in 'ii'¹³ tá² cwoo²¹ tɨɨ²ɨ 'yuui² coon²¹ jmoo²¹. Joon mo ganí² Jesús xiiala jo'¹ lɨ́ɨ²i 'in jalíin² do gajin'²in sɨɨ'²¹i 'in tsatsaa'¹³ do: \p ―Tya¹‑'o'o yú², ni'iin²moo tsaa² tyi'i. \p \v 3 Joon 'inlɨ́ɨi¹³ tɨfo'² tya' ley 'in taai² do niga'ɨ¹‑tsi: “'In tsá² lo faa'²¹a 'laa'²¹ tya' Dios coon'¹³ júu³ tya'a.” \v 4 Joon galiñii¹i Jesús 'ee 'ɨ¹‑tsi 'in tsá² do joon gaunngɨɨ¹ɨ, jin'²in: \p ―¿'Ee lɨ 'ɨ¹‑'oo' 'e gó²? \v 5 ¿No‑o jo taai²¹²gɨ fuu²¹²uu 'in tsá² no: “Ni'iin²moo tsaa² tyi'i”, sɨ fuu²¹²uu 'e: “Ráan²un ngɨ́² tɨ́ɨ¹³'ɨ”? \v 6 Pe 'e liñí² 'naa' 'e Ruu'²¹i Tsá² 'oo¹o 'ii'²¹ ili'iin²in tsaa² tya' tsá² mo taain²¹² juncwii²¹, jøø²øø' 'elo. \p Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsatsaa'¹³ dó²: \p ―Ráan²un no; pé¹ jmoo²¹ tyi'i no, cwei'¹ fu tyi'i. \p \v 7 Tsifu joon garoon¹on 'in tsá² do joon nga'²mo fu tya'a. \v 8 Joon gafoo'¹³mo 'in tsá² néei¹ do mo ganí² 'elo, joon gaun'goo²¹o Dios 'e nigacwo'¹o Dios 'ii'²¹ 'e li 'iin² tsá² tsaa² tya' tsá². \s1 Mo gatø'¹ø Jesús Mateo \p \v 9 Joon mo gacwo'ɨ́ɨ¹ɨ Jesús fu lɨ taain¹ do gangaa¹i jaain²¹ tsá² sii²¹ Mateo tyíin¹in cón² 'laa'¹³ 'e 'nɨɨ¹ tsá². Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ Mateo do: \p ―Na¹ coon'¹³ jna. \p Joon 'in Mateo do garóon²on lɨ tyíin¹in joon gangó¹ coon'¹³ Jesús. \p \v 10 Joon ga'í² Jesús coon²¹ inʉʉ. Gøø'²¹ø 'íi¹i. Joon gatyalíin² fúui¹ 'in cón² 'laa'¹³ lɨ 'nɨɨ¹ tsá² coon'¹³ fúu¹mogɨ 'in røøi²¹ tsaa². Coon²¹ caan²mo néei¹ gø'²ø coon'¹³ Jesús joongɨ coon'¹³ tsá² tya'a. \v 11 Joon mo gangó¹ tsá² fariseos 'e tyíin¹ Jesús gø'²ø coon'¹³ 'in cón² 'laa'¹³ do gajin'²in sɨɨ'²¹ tsá² tya' Jesús: \p ―¿'Ee lɨ' tyíin¹ tɨfo'² tyii' gø'²ø coon'¹³ 'in cón² 'laa'¹³ joongɨ coon'¹³ 'in tsá² røøi²¹ tsaa²? \p \v 12 Joon nuu¹un Jesús 'e jin'² 'in tsá² do joon gajin'²in: \p ―'In tsá² tyúi¹ coon'¹³ 'in tsá² tyʉ́² sɨ'ɨ́ɨ¹‑tsi jo 'néi¹ tɨmɨ́¹ tya'a, jiin'¹³ tsatsaa'¹³ 'néi¹ tɨmɨ́¹ tya'a. \v 13 Cwolíin²naa', cwolitɨ́ɨ²moo' 'ee 'øøi'²¹‑tsi tsá² 'e júu³ tya' Dios 'e jin'²: “'Iin²¹²gɨɨ 'e jmá¹a tsá² fee'¹‑tsi tya' tsá² xeei'²¹ lagɨ'ɨ cwo'¹o jna fa'¹.” Tsʉ jo gagoo²¹²oo wa'a tǿ³øø 'in tsá² tyúi¹, gagoo²¹²oo 'e tǿ³øø 'in røøi²¹ tsaa² wa'a ijaa'²¹‑tsi. \s1 Gaungɨɨ¹ɨ tsá² Jesús cwáain¹ tya' 'e gø'² tsá² tyiiañi'¹ \p \v 14 Joon gangatyéen¹in 'in tsá² 'in ngɨ́¹ coon'¹³ Wó³ saai¹ tsá² jmɨɨ²¹ co'² lɨ tyíin¹ Jesús joon gaungɨɨ¹ɨ: \p ―'In tsá² fariseos la joon jon jna'a tyé²e'e tyiiañi'¹. ¿Ee lɨ jo gø'²ø tsá² tyi'i tyiiañi'¹? \p \v 15 Joon gañii¹i Jesús: \p ―Jo jmoo¹o tsá² fa'í³ mo tsáa¹a lɨ cuui'¹³ cwoo²¹ tsá² la 'ɨɨ²¹² tyíin¹ 'in tsá² cuui'¹³ cwoo²¹ do. Pe ijó¹‑o coon²¹ jmɨɨ²¹² mo jo tyíin¹gɨ 'in nigacuui'¹³ cwoo²¹ do joongɨ idø'²ø tyiiañi'¹. \p \v 16 ’Jiin'¹³ jaain²¹ jo toon'¹³ 'mɨ'² fiin²¹ coon²¹ 'mɨ'² natsáai² tsʉ mi ron'² tsá² itsʉʉ'² 'e 'mɨ'² fiin²¹ do joon ilifee'²gɨ lɨ 'gɨɨ¹ɨ. \v 17 La joon jon jo tyiia'²¹ tsá² jmɨ'³ móo¹ tsi loo²¹ tsáai² tsʉ wana jmoo¹o tsá² la joon i'gɨɨ¹ɨ 'e loo²¹ tsáai² do joon tsa'ɨ́ɨ¹ɨ 'e jmɨ'³ móo¹ do coon'¹³ loo²¹. Tsʉ 'wii'¹³ joon tyiia'²¹ tsá² jmɨ'³ móo¹ tsi loo²¹ 'mɨ́ɨ² joon tyʉ́² jee²¹² tún² do. \s1 Lawa jamɨ́¹ Jairo coon'¹³ 'in tsamɨ́² 'in gason'² sɨɨn'³ Jesús \p \v 18 La jee²¹² tyíin¹ Jesús faa'²¹a 'e júu³ do gatyía¹ jaain²¹ tsá² feei'¹ tya' tsá² Israel. Joon gasi'²i wojníi¹i tyani Jesús joon gajin'²in: \p ―La ngayuui'¹³ júun²mogɨ yʉʉn²¹ tyiia. Pe wana cwoo'¹³'o cwotaan'¹³'an cwoo¹'o tya'a joon ijiin'¹in tún¹. \p \v 19 Joon garóon²on Jesús gangóo¹o coon'¹³ 'ido coon'¹³ tsá² tya'a. \v 20-21 Joon lɨ ningóo¹o 'yuui fu¹ gason'²on jaain²¹ tsamɨ́² tsaa'¹³ tɨ' sɨɨn'³. Dyatun¹ jiin²¹ ningó¹ 'e tuuin²¹ 'in tsamɨ́² do. Ga'ɨ¹‑tsi 'in tsamɨ́² do: “Xʉfiin'¹³ coon'²¹ son'³oon sɨɨn'³ 'ido in'láa²moo.” Tsʉ 'wii'¹³ joon gangatyéen¹in caluu lɨ ngó¹ Jesús gason'²on sɨɨn'³ɨn. \v 22 Joon gajiin¹in 'ña'a Jesús gajǿø²i 'in tsamɨ́² do joon gajin'²in: \p ―Tya¹‑'o'o yú². Tsʉ niga'láa²mo'o tsʉ 'wii'¹³i jo'¹o galɨ́ɨ²u'u. \p Joon tsifu joon ga'láa²mo 'in tsamɨ́² do. \p \v 23 La jee²¹² joon gatyía¹ Jesús tya' 'in tsafeei'¹ do. Joon mo gangoo¹o nataai² tɨ́² 'e tɨ lɨ tsa'áa¹mo 'ido joon ganaa²¹² 'goo¹ 'áai¹. \v 24 Joon gajin'² Jesús: \p ―'Wóo²naa', tsʉ jo mo 'lɨɨi²¹² 'in sɨmɨ́² no lɨ' cwuu²¹mo 'ino. \p Joon 'in tsá² do gacoo'²¹ ngɨ́ɨ² tya' Jesús. \v 25 Mo ga'wóo²i 'in tsá² do ga'í² Jesús lɨ raain¹ 'in sɨmɨ́² do joon gason'²on cwoo²¹o 'ido. Joon garóon²o 'ido. \v 26 Joon galiñi¹ tsá² 'in néei¹ la caain²¹ fuu²¹ taa'¹³ do jilaa'²¹ 'e nigalɨ́¹. \s1 Mo gaun'láa²i Jesús gaí¹ tsá² tiui² \p \v 27 Mo gacwo'ɨ́ɨ¹ Jesús tsi inʉʉ do gái¹ tsá² tiui² ngalíin² caluu Jesús 'oo¹o tá² jin'²in: \p ―¡Fúu² cwolii¹u jna'a, Jóon¹ David! \p \v 28 Joon mo gatyee'¹²i Jesús fu tya'a 'in tsá² tiui² do gangatyéen¹in joon gaungɨɨ¹ɨ Jesús 'ii: \p ―¿Tɨ la jai'² lɨ́ɨ²naa' 'e liun'láa²na 'naa'? \p Joon gañii¹i 'in tsá² do: \p ―Jo'¹o lɨ́ɨi² jna'a, Ña'ñʉ'¹ʉ'. \p \v 29 Joon gataan¹an Jesús cwoo²¹o unni² tsá² tiui² do joon jin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Cwolí² jiin'¹³ la jo'¹ lɨ́ɨ²naa'. \p \v 30 Joon ga'lóo²o unníi¹i. Joon Jesús ga'ɨ́ɨ²ɨ júu³ jin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Xúun² fú²uu' jiin'¹³ jaain²¹ 'e niga'lóo²o unní²ii'. \p \v 31 Pe xʉʉ joon xʉʉ 'wóo²i xʉ do joon gajma'²a júu³ jileei'²¹ 'in néei¹ do jilaa'²¹ 'e nigajmaa¹a Jesús tya'a. \s1 Mo gaun'láa²i Jesús jaain²¹ tsá² 'in jo lí² faa'²¹a \p \v 32 Joon mo ga'wóo²i 'in gái¹ do joon 'in xeei'²¹gɨ ngataai² jée¹i jaain²¹gɨ tsá² 'in jo lí² faa'²¹a lɨ tyíin¹ Jesús. 'In 'lɨɨ'³mo 'yuui² alma tya'a. \v 33 Joon mo gatyii¹in Jesús 'in 'lɨɨi'³ 'yuui² alma tya'a do tsifu joon ga'láa² 'in tsá² do 'wii²¹² faa'²¹a. 'Áa¹mo tsa'goo²¹‑tsi 'in tsá² taai² do joon gajin'²in: \p ―Jiin'¹³ cafu jo mo nee²¹e' fu goo²¹o' Israel la lɨ́¹ 'e ganee²¹e' nano. \p \v 34 Pe 'in tsá² tya' fariseos do gajin'²in: \p ―'In tsañʉʉ'¹ no 'woo²¹i 'in 'lɨɨi'³ taai² alma tya' tsá² coon'¹³ 'ii'²¹ tya' 'in tyʉ'² to² 'ii. \s1 Feei'¹‑tsi Jesús tya' tsá² \p \v 35 Ngóo¹ Jesús la caain²¹ fuu²¹ coon'¹³ fuu²¹ pi'³ náa¹ do. Tsi inʉʉ cwo'¹ sinagogas gacwo¹ júu³ tyʉ́² tya' mi li tyʉ'² Dios to² tsá². Joon gaun'láa²i jileei'²¹ tsatsaa'¹³ 'in tyaan¹an 'láai² nii² jmoowúu¹. \v 36 Joon mo gajǿø²i Jesús 'in tsá² do fúu² galɨ́ɨ²i ni'i 'ido tsʉ 'in tsá² do lɨ́ɨ¹i la lɨ́ɨi¹ joo'saa'²¹ 'in jo seein²¹ 'in 'aa¹i 'ii, 'woo'²¹o joon caain'²¹ lɨ́ɨ¹i. \v 37 Joon Jesús jin'²in sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p ―'E la ja'²mo, fee'¹ 'áai¹ 'e sá² 'e roo¹ pe xʉʉ tsa'leei'¹³ seein²¹ 'in jmaa¹a to². \v 38 Tsʉ 'wii'¹³ joon mɨ́²ɨɨ' tyani Fii²¹² 'in cwó¹ 'e roo¹ 'e sá² 'e síi¹in tsa'leei'¹³ tya'a jee to² 'e cóon¹on 'e garoo¹o do. \c 10 \s1 Tø'²ø Jesús dyatooin¹ tsá² tya'a 'in sii²¹ apóstoles \p \v 1 Joon gatø'²ø Jesús dyatooin¹ tsá² tya'a joon gacwo'¹o Jesús 'in tsá² do 'ii'²¹ 'e lí² 'wóo²i 'ido 'in 'lɨɨi'³ taai² alma tya' tsá² joon 'e lí² un'láa²i tsá² jilaa'²¹ jmoowúu¹ 'e lɨ́ɨi¹ tsá². \p \v 2 'Elo‑o 'e sii²¹ 'in dyatooin¹ tsá² tya'a ilíi²in apóstoles: 'in nifu sii²¹ Simón, sii²¹o jon Tʉ́³; coon'¹³ ruu'²¹i Dɨ́ɨ³. Joon gái¹ jóon¹ Zebedeo 'in sii²¹ Jacobo coon'¹³ Wó³. \v 3 Seein²¹ jon Lii²¹² coon'¹³ Bartolomé coon'¹³ Tomóo¹³ coon'¹³ Untøø², 'in gacón² 'laa'¹³ tya' 'e 'nɨɨ¹ɨ tsá² la mo jéei¹. Joon seein²¹ Jacobo, jóon¹ Alfeo; joon seein²¹ jon Lebeo, 'in sii²¹o jon Tadeo. \v 4 Joon jaain²¹ jee²¹² 'ido sii²¹ Simón, jaain²¹ tsá² tya' tsá² coon²¹ poo²¹² sii²¹ cananistas. Joon seein²¹ jon Judas Iscariote, 'in ga'nɨɨ¹i Jesús mo lɨ cɨɨin¹gɨ. \s1 Sii¹in Jesús jɨ dyatooin¹ apóstoles tya'a 'e cwoo¹o júu³ tyʉ́² \p \v 5 Joon Jesús gasii¹in 'in dyatooin¹ tsá² tya'a do joon gatyʉ'²ʉ to² jin'²in: \p ―Jo cwolíin²naa' lɨ néei¹ 'in tsá² 'in jo seein²¹ Israel, joon jo cwotaan²naa' fuu²¹ náa¹ lɨ sii²¹ Samaria. \v 6 Tyʉ́²gɨ wa'a cwolíin²naa' tya' jiin'¹³ tsá² Israel 'in lɨ́ɨi¹ la lɨ́ɨi¹ joo'saa'²¹ 'in nituu¹i. \v 7 Cwolíin²naa', cwocwoo²oo' júu³ 'e tɨ lɨ tyʉ'² Dios to² tsá². \v 8 Un'láa²naa' 'in tsatsaa'¹³ joon 'in tsá² lɨ́ɨi¹ jmoowúu¹ 'e jgoo'²¹ tya'a. Jmaa²aa' jiin'¹ 'in najúin¹. 'Wóo²naa' caluu 'in 'lɨɨi'³ taai² alma tya' tsá². 'Naa' niga'ii'¹³'naa' 'e 'ii'²¹ lo 'e jo 'ee gacɨɨin¹ tyii' la joon jo 'ee 'laa'¹³ cón²oon'. \p \v 9 ’Jo cwotyaan²aan' cuu² cwanáa¹ jon'gɨ cuu² cwataa²¹ jon'gɨ cuu² yʉ́ʉn² \v 10 jon'gɨ tulóo¹³oo'. Coon²¹ 'mɨ'² cwaa²¹ cwotyíi¹³ii' joon jo cón²oon' mɨ́ɨ¹³ɨɨ' jon'gɨ soon²oon' 'mo'u². Tsʉ 'in jmoo¹o to² tɨ́ɨ²i 'ii'²¹i 'e dø'²ø. \p \v 11 ’Mi tyalíin²naa' coon²¹ fuu²¹ sɨ coon²¹ fuu²¹ pi'³ 'ee, 'naa'¹³naa' jaain²¹ tsá² tyúi¹ joon do‑o jón²oon' ca 'wóo²naa' do. \v 12 Joon mi cwotaa²naa' inʉʉ joon fú²uu': 'Aa²¹²moo' tyʉ́²‑ʉ sɨ'ɨ́ɨ¹‑'oo'. \v 13 Joon wana ga'ii'²¹i tyʉ́² 'e 'aa²¹²i do iliseein²¹ tyʉ́²‑ʉ. Pe wa jo ga'ii'²¹i júu³ tyii' tyiin¹aan' 'e 'aa²¹²i nigasíi¹³ii' do. \v 14 Joon wana jo 'ii'²¹i jon'gɨ jo 'iin²¹²in núu¹un júu³ tyii' cwo'wóo²naa' 'e 'nʉ́¹ do sɨ fuu²¹ do 'ee joon xʉʉ²ʉʉ' 'laa²¹ toon²¹² tɨ́ɨ¹³ɨɨ'. \v 15 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa' 'áai¹gɨ iní² wúu¹ 'in tsá² néei¹ 'e fuu²¹ do mi cwá¹ jmɨɨ²¹² ijmá¹ Dios 'ii'²¹ tya' tsá² lagɨ 'in tsá² néei¹ fuu²¹ Sodoma coon'¹³ Gomorra. \s1 I'ǿ¹mo tsá² 'naa' \p \v 16 ’Tyan²duu' cwáain¹, sɨ́ɨ³na 'naa' lawa joo'saa'²¹ 'e cwolíin²naa' jee²¹² tsiinuu²¹. Tsʉ 'wii'¹³ joon jmaa²aa' lí³ii' la jmoo¹o mɨɨ'²¹ li'³i pe seein²¹naa' 'wo²‑'oo' lawa jaain²¹ maa²¹². \v 17 Lí³ii' jmaa²aa' tya' tsá² tsʉ tsajée¹i 'naa' tyani tsaa'to² joon ipóo¹i 'naa' tsi inʉʉ cwo'¹ sinagogas. \v 18 Joon 'wii'¹³ jna ijéi¹ tsá² 'naa' tyani tsaa'to² tsacøøi'¹³ joongɨ tyani rǿøi¹³. Joon coon'¹³ la joon lí² fó³oo' 'wii²¹² tyiia tyaníi¹i joongɨ tyani 'in jo tsáa¹‑tsi Dios. \v 19 Joon mi jéi¹ tsá² 'naa' tyani tsaa'to² jo cuu'¹³‑'oo' 'ee ifó³oo' tyani tsaa'to² do tsʉ mi tɨ 'ii'²¹ ifó³oo' Dios icwo'¹o 'naa' 'ee ifó³oo' do. \v 20 Jon' 'naa' 'in faa'²¹a do pe 'in Espíritu Tyʉ́² tya' Ñʉ'²ʉʉ' Dios Jmii²¹ 'in faa'²¹a coon'¹³ 'naa'. \p \v 21 ’La 'oo'²¹ ruu'²¹i tsajée¹i ruu'²¹i tyani tsaa'to² ijngaa'¹³i la joon jon tsacøøi'¹³ tsajée¹i jóon¹on. La joon ijmá¹ jóon¹on coon'¹³ sáa³ jmii²¹ itsajée¹i tyani tsaa'to² ijngaa'¹³i tsá² 'ii. \v 22 Jileei'²¹ tsá² taain²¹² juncwii²¹ ili'ee'¹i 'naa' tsʉ 'wii'¹³ ja'²mo lɨ́ɨ²naa' cwáain¹ tyiajna. Pe jileei'²¹ 'in jmaa¹a taa'²¹ ca lɨ tyéi¹ itiin'¹³mo. \v 23 Mo ga'ǿi¹ tsá² 'naa' coon²¹ fuu²¹ cwíin¹³iin' fuu²¹ lɨ xiia'²¹gɨ. Tsʉ 'e la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa' 'in Ruui'²¹ Tsá² ijó¹ la nʉ'gɨ icwíin¹³iin' la caain²¹ fuu²¹ lɨ néei¹ tsá² Israel. \p \v 24 ’Jiin'¹³ jaain²¹ 'in untsáa¹a ilifeei'¹gɨ lagɨ tɨfo'² tya'a, jon'gɨ ilifeei'¹gɨ tsa'leei'¹³ lagɨ ñi'fii²¹²i. \v 25 'Ná¹‑a 'yaai¹‑tsi 'in untsáa¹a 'e 'yee'¹i jiin'¹³ la tɨfo'² tya'a do, joon 'in tsa'leei'¹³ do 'e 'yee'¹i jiin'¹³ la ñi'fii²¹²i. Joon wana gaunsii²¹ tsá² 'in tyʉ'² to² inʉʉ do Beelzebú, ¿'ee iunsii²¹ 'in tsá² taai² inʉʉ do? (Wana gasɨɨ'²¹ɨ jna 'e gó² xʉfoo'³ 'naa'gɨ jo sɨɨ'²¹ɨ 'e gó².) \s1 'Iin tɨ́ɨ²i jmá¹ 'gó²oo' \p \v 26 ’Tsʉ 'wii'¹³ joon jo jmaa²aa' 'goo'²¹ tyani tsá². Jo 'e sá² jiin'¹³ coon²¹ júu³ 'e 'uuin²¹ wa' jo 'in liñi¹. Joon jiin'¹³ coon²¹ 'e sɨ'mó¹ wa'a jo lijná² nii²i. \v 27 Jilaa'²¹ júu³ 'e fuu²¹²uu 'naa' coon'²¹ cwofáa¹³aa' jee²¹² lɨ nuu¹un tsá². Joon jilaa'²¹ 'e fuu²¹²uu 'naa' lɨ 'uuin²¹ ca yʉ' 'nʉ́¹ cwo'oo²oo'. \v 28 Jo jmaa²aa' 'gøø'²¹naa' 'in jngaai'¹² tsá² pe jo lí² jngaai'¹² alma tya' tsá². Jmaa²aa' 'gøø'²¹naa' 'in lí² 'iin² cuerpo coon'¹³ alma tya' tsá² fu lɨ 'ii²¹. \p \v 29 ’Xʉfiin'¹³ gái¹ ton¹ tyíin¹ coon²¹ cuu² pe jiin'¹³ jaain²¹ ton¹ do ijúun²in wa jo cwo¹ Dios Ñʉ'¹ʉ' 'ii'²¹ tya'a. \v 30 Joon ca jñʉ́² tyi'naa' sɨ'í³ tɨ ca mɨ'² ce jilaa'²¹. \v 31 Tsʉ 'wii'¹³ tyiin²mo 'naa' lagɨ ton¹ fúui¹ jo jmaa²aa' 'goo'²¹oo'. \s1 'Ná¹‑a jmaa²aa' júu³ tyani tsá² 'e cwii¹naa' Jesucristo \p \v 32 ’Jileei'²¹ 'in jmoo¹o júu³ tyani tsá² 'e cwii¹in jna la joon jon jna ijmáa³aa júu³ 'e cwii¹na 'ii tyani Ñʉ'³oo 'in tyíin¹ ñʉ'fú². \v 33 Pe tya' jileei'²¹ 'in jo rǿø¹i 'e cwii¹in jna tyani tsá² la joon jon jna ifo'³oo 'e jo cwii¹na 'ido tyani Ñʉ'³ʉʉ tyíin¹ ñʉ'fú². \s1 'Wii'¹³ cwáain¹ tya' Jesús ijmá¹a tsá² tɨ' coon²¹ poo²¹² \p \v 34 'Jo cwolíin²naa' 'e gagó³oo 'e jmáa³aa 'ii'²¹ 'e liseein²¹ tsá² tyʉ́² coon'¹³ tsá² taain²¹² juncwii²¹. Gagó³oo 'e 'wiin²¹ mɨɨ'¹³ jee²¹² tsá² jon' wa' liseein²¹ tsá² tyʉ́² coon'¹³ tsá². \v 35 Nigagó³oo ilisá² mɨɨ'¹³ jee²¹² tsá² coon'¹³ jmii²¹. La joon jon ilisá² mɨɨ'¹³ jee²¹² sɨmɨ́² coon'¹³ sáa³a. Ilisá² mɨɨ'¹³ jee²¹² unloo²¹² tya'a coon'¹³ 'yiiaunsáa³a. \v 36 La joon 'in tsá² la 'oo'²¹ inʉʉ tya'a ili'ee'¹mo ruu'²¹i inʉʉ tya'a. \p \v 37 ’Jileei'²¹ 'in 'iin²¹²gɨ sáa³ jmii²¹ lagɨ jna jo tɨ́ɨ²i ilíin² tsá² tyiia. Joon wana 'iin²¹²gɨ tsá² jóon¹on lagɨ jna jo tɨ́ɨ²i ilíin² tsá² tyiia. \v 38 Joon wa jo 'iin²¹²in júun²in 'wii'¹³ tyiia jo tɨ́ɨ²i ilíin² tsá² tyiia. \v 39 Joon 'in 'iin²¹²in intiin'¹³ juncwii²¹ tya'a icaa¹mo juncwii²¹ tya'a. Pe 'in caa¹mo juncwii²¹ tya'a tsʉ 'wii'¹³ cwáain¹ tyiajna, intiin'¹³ juncwii²¹ tya'a. \s1 'E tyʉ́² ijmáa¹a Dios tya' tsá² \p \v 40 ’Joon mi 'ii'²¹ tsá² 'naa' inʉʉ tya'a tsʉ 'wii'¹³ lɨ́ɨ²naa' tsá² tyiia lawa'a 'e 'ii'²¹ 'in tsá² do jna ñiia'oo. Joon mo 'ii'²¹ tsá² jna lawa'a 'e 'ii'²¹ tsá² Nʉ'³oo 'in gasii¹in jna. \v 41 Joon doñi'iin tsá² 'in 'ii'²¹i jaain²¹ tsá² 'in cwoo¹ júu³ tya' Dios inʉʉ tya'a i'ii'²¹i 'in tsá² do coon²¹ røø²¹ 'e la 'ii'²¹ 'in tsá² cwoo¹ júu³ tyʉ́² do tsʉ ga'iin'²¹ ni 'ido tsʉ 'wii'¹³ tsá² cwoo¹ júu³ tyʉ́² 'ido. Joon doñi'iin tsá² 'in 'ii'²¹i jaain²¹ tsá² tyúi¹ tsʉ 'wii'¹³ 'in tyú¹mo 'ii i'ii'²¹ 'in tsá² do jon coon²¹ røø²¹ la in'ii'²¹ 'in tsá² tyúi¹ do. \v 42 Joon doñi'iin tsá² 'in cwo'¹ tsá² tyiia xaai¹gɨ doñiee coon²¹ 'e pi'³, 'e la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', xʉfiin'¹³ coon²¹ vaso jmɨɨ²¹ cwii'²¹ gacwo'¹o 'ido, i'ii'²¹i 'in tsá² do coon²¹ 'e tyʉ́² tya' Dios. \c 11 \s1 Mo jalíin² tsá² tya' Wó³ saai²¹ tsá² jmɨɨ²¹ jafee'¹³i Jesús \p \v 1 Joon mo ngayuui'¹³ gatyʉ'² Jesús to² 'in dyatooin¹ tsá² tya'a jilaa'²¹ 'e 'ná¹ jmáa¹a joon gacwa'ɨ́ɨ¹ɨ do ganga'e'²e tsá² joon gacwoo¹o júu³ tyʉ́² la caain²¹ fuu²¹ náa¹ do. \p \v 2 Yiia'¹³ joon 'nʉñí³ yuui² Wó³ saai²¹ tsá² jmɨɨ²¹. Joon mo galiñi¹ xiiala jmoo¹o Cristo do, joon gasii¹in Wó³ tsá² tya'a tsajǿø²i Jesús. \v 3 Ngaunngɨɨ¹ɨ: \p ―¿Tɨ 'nʉ‑ʉ 'in Cristo 'in ijó¹ sɨ sɨjeen²na'a 'in xeei'²¹ 'ee? \p \v 4 Joon Jesús do gañii¹i: \p ―Cwolíin²naa' cwosíi¹³ii' Wó³ do jilaa'²¹ 'e niganí²ii' joongɨ 'e niganʉʉ²ʉʉ'. \v 5 Cwojmáa¹³aa' Wó³ júu³ xiiala nigalɨjnaa'²¹ 'in tsá² tiui². Joon 'in jluui'¹³ nigangɨɨ¹ɨ, joon niga'láa²mo 'in tsá² jgøøi'²¹, joon ganá¹ loocwóo¹o tya' 'in tsá² jo nuu¹un, joon 'in najúin¹ gajiin'¹o. Joon tya' 'in tsá² tañíi² niganuu¹o júu³ tyʉ́² tya' Dios. \v 6 Joon jløø'³mo 'in jo cu'²‑tsi coon'¹³ jna. \p \v 7 Joon ngaliin¹mo 'in tsá² do joon ga'láa² Jesús 'wii²¹² tyaa¹ júu² cwáain¹ tya' Wó³ coon'¹³ 'in tsá² taai² do. Gajin'²in: \p ―¿'Ee lɨ' tyalíin²naa' tyajøø²øø' fu lɨ jo 'iin tsá² seein²¹? ¿Tɨ tyalíin²naa' tyajøø²øø' coon²¹ tó² 'e si'² jøø'²¹ lɨ 'ɨ́ɨ²ɨ tyí²? \v 8 Wa jo la joon ¿'ee lɨ' tyalíin²naa'? ¿Tɨ tyalíin²naa' tyajøø²naa' jaain²¹ tsá² tyi'³ 'mɨ'² 'ya'²gɨ? Niñí² 'naa' 'in tsá² 'in tyi'³ 'mɨ'² 'ya'²gɨ néei¹ fu lɨ tyíin¹in rǿøi¹³. \v 9 'Naa' tyalíin²naa' tyajøø²naa' jaain²¹ tsá² 'in cwo¹ júu³ tyʉ́² tya' Dios. Pe 'e la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa' nigajøø²naa' jaain²¹ feei'¹gɨ lagɨ 'in gacwo¹ júu³ tyʉ́² tya' Dios la mo jéei¹. \v 10 Tsʉ ni jí² tya' Dios 'e jin'² cwáain¹ tya' Wó³ do: \q1 Sɨ́ɨ³na jaain²¹ tsá² tyiia 'e tsáa¹a tyaní²'i. \q1 Joon ityaa¹ tyʉ́² coon²¹ fu¹ lɨ ngɨ́²'ɨ. \m \v 11 Pe 'e la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa' jiin'¹³ jaain²¹ jee²¹² tsá² taai² juncwii²¹ jo seein²¹ 'in feei'¹gɨ lagɨ Wó³ saai²¹ tsá² jmɨɨ²¹. Pe feei'¹gɨ lagɨ Wó³ do doñi'iin 'in xaai²¹gɨ 'in 'í² lɨ tyʉ'² Dios to² tsá². \p \v 12 ’Ca mo 'láa² 'wii²¹² cwó² Wó³ júu³ tyʉ́² la ca nano jo ga'øøi'²¹‑tsi tsá² røø²¹ xiiala ilí² 'e tyʉ'² Dios to² tsá². Joon tyitsaa¹mo 'iin²¹²in ilí² jiin'¹³ la 'ɨ¹‑tsi yaamo. \v 13 Jileei'²¹ 'in gafaa'²¹a júu³ tya' Dios la mo jéei¹ coon'¹³ jilaa'²¹ ley tya' Moisés faa'²¹a cwáain¹ tya' xiiala tyʉ'² Dios to² ca mi jó¹ Wó³. \v 14 Joon wana lí² jai'² ilíi²naa' 'in Wó³ no lɨ́ɨ¹i Elías 'in 'ná¹ jó¹ tún¹ jiin'¹³ la jin'² ni jí² tya' Dios. Ii jaain²¹ 'in gacwo¹o júu³ tya' Dios la mo jéei¹. \v 15 Joon jileei'²¹ 'naa' 'in nuu¹un, nʉʉ²ʉʉ'. \p \v 16 ’¿'Ee 'ii'²¹ ilijmá¹a tsá² tya' 'in tsá² no ilí² coon²¹ rǿø²i? Lɨ́ɨ¹i la lɨ́ɨi¹ xuui²¹² taai²¹² to² coo¹o lɨ lɨ' 'moo'¹³ joon 'oo¹o jin'²in sɨɨ'²¹ɨ ruu'²¹i: \v 17 “Xʉʉ²¹ʉ' lúu¹ tyi' jmoo²¹o' sóoin¹³ pe jo 'in gatséen¹en. Joon ga'øø²¹ø' sóoin¹³ tya' lɨ raan¹in 'lɨɨ²¹² pe jo 'in gatyi'² jiin'¹³ jaain²¹.” \v 18 Tsʉ gajó² 'in Wó³ do jo 'ee gø'² jon'gɨ 'ee 'uun'²¹un joon 'naa' foo²oo' 'e 'yuui² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a. \v 19 Mi yuui'¹³ joon jna‑gɨ lɨ́ɨ¹na Ruu'²¹i Tsá² gagoo²¹²oo joon gagu'³uu joongɨ gagø'¹oo, joon 'naa' foo²oo' 'e lɨ́ɨ¹na tsá² jlo² tu'²'u. Joongɨ lɨ́ɨ¹na tsá² 'uun'²¹ vino 'áai¹, jaain²¹ tsá² 'in tyʉ́² seein²¹ coon'¹³ tsá² 'in rǿø²i tsaa² joongɨ coon'¹³ 'in tsá² cón² 'laa'¹³ lɨ 'nɨɨ¹ tsá². Tsʉ xiiala cwo'ɨ́ɨi¹ 'e jmoo¹o tsá² jmoo¹o júu³ xiiala 'ɨ¹‑tsi 'in tsá² do sɨ tyʉ́² sɨ 'e gó² 'ee. \s1 Cwáain¹ tya' tsá² fuu²¹ 'in jo gajmaa¹a nʉʉ'¹³ \p \v 20 Joon ga'láa² Jesús 'wii²¹² 'gáa²i sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² fuu²¹ lɨ gajmaa¹a 'láai² 'ii'¹³ milagros tya'a tsʉ 'in tsá² néei¹ 'e fuu²¹ do jo gajoo'²¹‑tsi. Jin'² Jesús: \p \v 21 ―¡Fúu² 'naa' 'in néei¹ Corazín! ¡Fúu² jon 'naa' 'in néei¹ Betsaida! Wana nigalɨ́¹ milagros fee'¹ jee²¹² fuu²¹ Tiro coon'¹³ fuu²¹ Sidón la nigalɨ́¹ jee²¹² 'naa' 'e nigajoo'²¹‑tsi 'in tsá² do jmoono. Joon i'e'²e tsá² 'e nigajoo'²¹‑tsi 'e cɨ'²ɨ 'mɨ'² lɨ́¹ tyiia²¹² joon 'ee¹e fó² tyíi¹i. \v 22 Joon fuu²¹²uu 'naa' xʉgɨ wúu¹ iní² 'in tsá² Tiro coon'¹³ Sidón lagɨ 'naa' mi tɨ́² jmɨɨ²¹² ijmá¹a Dios 'ii'²¹ tya' tsá². \v 23 La joon jon 'naa' tsá² néei¹ Capernaum, ¿tɨ lɨ́ɨ²naa' 'e cwolíin²naa' fu ñʉ'fú²? Xʉ joon, ¡cwolíin²naa' fu lɨ 'ii²¹! Tsʉ wana nigalɨ́¹ fuu²¹ Sodoma milagros fee'¹ la nigalɨ́¹ jee²¹² 'naa' 'e taa'²¹a 'e fuu²¹ do ca nano. \v 24 Pe 'e fuu²¹²uu 'naa' mi tɨ́² jmɨɨ²¹² 'e jmá¹a Dios 'ii'²¹ tya' tsá² imoo²gɨɨ' wúu¹ lagɨ 'in tsá² néei¹ Sodoma do. \s1 I'ii'¹ 'woo'²¹o jileei'²¹ 'in jalíin² coon'¹³ jna \p \v 25 'Yiia'¹³ joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ Jmii²¹: \p ―Cwo'³oo 'nʉ 'maai'¹³, Ñʉ'². 'Nʉ‑ʉ fii²¹² ni cwoo'¹³ juncwii²¹ coon'¹³ ñʉ'fú². Cwo'³oo 'nʉ 'máa²u'u tsʉ niga'ma'²'a 'e júu³ lo 'e jo lí² 'øøi'²¹‑tsi 'in jmɨɨ²¹²‑tsi, 'in 'øøi'²¹‑tsi joon ga'ee'¹³'e tya' 'in 'wói¹gɨ. \v 26 Tyʉ́²‑ʉ, Ñʉ'², tsʉ la joon gali'iin²¹²u'un. \p \v 27 Faa'²¹gɨ Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² taain²¹² do: \p ―Ñʉ'³ʉʉ nigacwo'¹o jna jilaa'²¹. Joon jiin'¹³ jaain²¹ jo lí² licwii¹in 'in Jóon¹ Dios wa'a jo cwo¹ Jmii²¹. La joon jon jo lí² licwii¹in jiin'¹³ jaain²¹ 'in Jmii²¹ do wa'a jo cwo¹ Jóon¹ Dios. Joon cwo¹ 'in Jóon¹ do jiin'¹³ 'in 'iin²¹²in ilicwii¹in Jmii²¹. \v 28 Ñilíin²naa' tyaní³ii jileei'²¹ 'naa' 'in 'woo'²¹ coon'¹³ to² 'e jmoo²oo' joon coon'¹³ laa²¹² tyán²aan'. Joon jna‑a icwóo³oo 'e 'ii'²¹ 'woo²¹oo'. \v 29 'Ii'¹³naa' júu³ tyʉ́² tyiia joon cwolicwii¹moo' jna, jmoo²oo' la to² tyʉ'³ʉʉ. 'E to² tyʉ'³ʉʉ do ilɨ́¹ la lɨ́¹ coon²¹ 'motsityi² tyii'. Pe 'wo²‑tsíi³oo joon jo tyʉ'³ʉʉ to² 'ii²¹. Joon alma tyii' i'ii'²¹i 'woo'²¹. \v 30 'E 'motsityi² 'e cwo'³oo 'naa' jo tyan¹ to² cón²oon' joon 'e laa²¹² cwo'³oo 'naa' jo 'áai¹ 'ii²¹. \c 12 \s1 Lawa mo gacúun¹un tsá² tya' Jesús 'mɨ'³ trigo mo jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá² \p \v 1 La jee²¹² joon gangóo¹ Jesús fu lɨ jñi¹ tsá² trigo coon²¹ jmɨɨ²¹² mo 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá². Joon gatsá² un'áa¹i tsá² tya'a joon ga'láa² 'wii²¹² cúun¹un 'e 'mɨ'³ trigo do. Gauntyʉ́² coon'¹³ ja'cwoo²¹o joon gagøø'²¹o. \v 2 Joon mo ganí² tsá² fariseos 'e jmoo¹o 'ido gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Jǿø², jmoo¹o tsá² tyi'i to² 'e jo tɨ́ɨ²i jmá¹ tsá² mo jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá². \p \v 3 Pe 'i‑gɨ gajin'²in: \p ―Ñí² 'naa' xiiala gajmaa¹a 'lɨɨ²¹² David. Coon²¹ jmɨɨ²¹² mo gatsá² un'áa¹i coon'¹³ tsá² tya'a ngatáa¹i tsi inʉʉ tya' Dios \v 4 joon gagøø'²¹o 'e 'iñi'¹ nicwaai'³ do 'e jiin'¹³ untsá² do tɨ́ɨ²i dø'³ø. 'Lɨɨ²¹² David do jo tɨ́ɨ²i dø'²ø jon'gɨ tsá² tya'a. \v 5 Ñí² 'naa' jon 'e ni ley tya' Moisés tyʉ'²ʉ to² untsá² 'e jmoo¹o to² inʉʉ cwo'¹ do jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá², joon jo 'nóo¹o tsaa². \v 6 Joon fuu²¹²uu 'naa' jaain²¹ 'in feei'¹gɨ lagɨ 'e cwo'¹ do nacwéi¹ lo. \v 7 Gajin'² Dios ni jí² tya'a: “'Iin²¹²moo 'e seein²¹naa' 'née²in ruu'²¹naa' lagɨ ijngaa'¹³naa' joo'²¹ joon cwoo²oo' jna fa'¹.” Wana niga'øøi'²¹‑'oo' 'e júu³ no jo 'nɨɨ²naa' 'in jo 'e tsaa² røø²¹i. \v 8 Tsʉ jna‑a, 'in Ruu'²¹i Tsá², tyʉ'²ʉ to² jon jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá². \s1 Un'láa²i Jesús jaain²¹ tsá² sɨtsʉʉ'¹³ cwoo²¹o \p \v 9 Joon gacwo'ɨ́ɨ¹ɨ Jesús fu do joon ga'í² inʉʉ cwo'¹ sinagoga. \v 10 Joon inʉʉ cwo'¹ do ni'yuui² jaain²¹ tsá² sɨtsʉʉ'¹³ cwoo²¹o. Joon tsʉ 'wii'¹³ 'iin²¹²in 'in tsá² do i'nɨɨ²i Jesús gaunngɨɨ¹ɨ: \p ―¿Tɨ tsaa² fee'¹ 'e un'láa²o jaain²¹ tsatsaa'¹³ jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá²? \p \v 11 Joon Jesús‑gɨ gañii¹i: \p ―Doñi'iin jee²¹² 'naa' wa gatøø'²¹i tsi too²¹ jaain²¹ joo'saa'²¹ tyii' ityíi²moo' xʉfiin'¹³ jmɨɨ²¹² mo 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá². \v 12 Pe 'áai¹gɨ tyiin² jaain²¹ tsañʉʉ'¹ lagɨ jaain²¹ joo'saa'²¹. La joon, lí²‑i jmá¹ tsá² 'e tyʉ́² mo jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá². \p \v 13 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² sɨtsʉʉ'¹³ cwoo²¹o: \p ―Nii'¹³ cwoo¹'o. \p Joon mo ganii'¹³ 'in tsá² do cwoo²¹o, joon ga'lóo²o, galɨ́²‑ɨ la lɨ́¹ 'e cwoo²¹o coon²¹. \v 14 Joon ga'wóo²mo tsá² fariseos do fu inʉʉ cwo'¹ do joon ga'láa² 'wii²¹² ga'noo'¹³o xiiala ijngaa'¹³i Jesús. \s1 Coon²¹ júu³ 'e gafaa'²¹a jaain²¹ tsá² 'in gacwo¹o júu³ tya' Dios la mo jéei¹³ cwáain¹ tya' Jesús \p \v 15 Joon mo galiñii¹ Jesús 'e 'iin²¹²in tsá² jnga'¹mo 'ii joon gacwo'ɨ́ɨ¹o do joon fúu¹mo tsá² gangalíin²mo coon'¹³on. Joon gaun'láa²mo Jesús jileei'²¹ tsatsaa'¹³. \v 16 Joon gatyʉ'² Jesús to² 'e jo jma'¹ 'ido júu³ tsá² 'iin 'ii. \v 17 Coon'¹³ la joon gatséi¹ júu³ ga'ɨ́ɨ²ɨ 'in tsá² gacwo¹ júu³ tya' Dios la mo jéei¹ sii²¹ Isaías mo gajin'²in: \q1 \v 18 'Ino 'in tsá² jmoo¹o la to² tyʉ'³ʉʉ, 'in gatyi'³na. \q1 'Áa¹mo 'iin²¹²na 'ii joon 'áa¹mo jløø'³na 'wii²¹² tya'a. \q1 Icwóo¹³moo Espíritu Tyʉ́² tyiia tya'a, joon 'ii 'in jma'²a tsá² taain²¹² juncwii²¹ júu³ xiiala jmóo³oo 'ii'²¹. \q1 \v 19 'E jo jmá²a 'ido mɨɨ'¹³, jon'gɨ 'óo¹o jon'gɨ inuu¹un tsá² faa'²¹a jee²¹² 'nʉ́¹. \q1 \v 20 Joon jileei'²¹ tsá² seein²¹ fa'í³ iuncoon'¹³o joon jileei'²¹ 'in jo 'e wa'² pí² 'oo¹o icwo'¹o 'ido wa'² pí² tya' ca mi tyʉ'² 'ii to² coon'¹³ 'ii'²¹ røø²¹. \q1 \v 21 Joon ilitsáai¹‑tsi tsá² taain²¹² juncwii²¹ 'ii. \s1 Cwo'¹ tsá² Jesús tsaa² 'e 'oo¹o 'ii'²¹ tya' 'in 'lɨɨi'³ \p \v 22 Joon 'in tsá² do ngajée¹i tyani Jesús jaain²¹ tsá² tiui² 'in jo faa'²¹a joon 'yuui² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a. Joon gaun'láa²mo Jesús 'in tsá² do galɨ́²‑ɨ jǿø²ø joon ga'láa² 'wii²¹² faa'²¹o. \v 23 Joon 'áai¹ ganga'goo²¹‑tsi tsá² joon gajin'²in ino wa'a jon'on jóon¹ 'lɨɨ²¹² David 'in tsá² no. \p \v 24 Pe mo ganúu²un 'in tsá² fariseos 'e jin'² tsá² la do gajin'²in: \p ―'In tsañʉʉ'¹ no 'woo¹i 'in 'lɨɨi'³ taai² alma tya' tsá² coon'¹³ 'ii'²¹ tya' Beelzebú 'in tyʉ'² to² 'in 'lɨɨi'³. \p \v 25 Joon ñii¹ Jesús 'ee 'ɨ¹‑tsi 'in tsá² do joon gajin'²in sɨɨ'²¹i 'ido: \p ―Wana 'in gobierno lɨ́¹ 'láai² poo²¹² 'ii joon tíin¹in la 'oo'²¹ 'ii joon 'in gobierno do jo taa'²¹a. La joon jon wana coon²¹ fuu²¹ sɨ la 'oo'²¹ ruu'²¹i 'ee jmoo¹o mɨɨ'¹³ jo wóo² taa'²¹a. \v 26 Joon wana Satanás 'woo¹i Satanás 'ña'a tún² 'ii'¹³ lɨ́ɨ¹i. ¿Xiiala li taa'²¹a 'ido wa lɨ́ɨ¹i la joon? \v 27 'Naa' fó²oo' 'e 'wóo²na 'in 'lɨɨi'³ taai² alma tya' tsá² coon'¹³ 'ii'²¹ tya' Beelzebú joon wana la joon, ¿'iin cwo¹o 'ii'²¹ tya' tsá² tyii' 'e 'woo¹i 'in 'lɨɨi'³ taai² alma tya' tsá²? Coon'¹³ 'e jmoo¹o tsá² tyii' liñí²ii' 'e lɨ' cɨɨ'²ɨ 'ɨ¹‑'oo'. \v 28 Pe 'wóo²na 'in 'lɨɨi'³ taai² alma tya' tsá² coon'¹³ 'ii'²¹ tya' Espíritu Tyʉ́² tya' Dios joon wana jmóo³oo la joon gatɨ́² 'ii'²¹ 'e tyʉ'² Dios to² jee²¹² 'naa'. \p \v 29 ’Jo lí² tsataai² tsá² inʉʉ tya' tsá² pí²‑tsi 'e 'wo'¹ tsá² 'e sá² tya'a wa jo jéei¹ 'nʉ́ʉ¹i. La joon lí² 'wó²o 'e sá² tya'a. \p \v 30 ’Jileei'²¹ 'in jo seein²¹ tyʉ́² coon'¹³ jna 'ee'¹mo jna joon jileei'²¹ 'in jo uncaain²¹ tsá² ilíin² tsá² tya' Dios coon'¹³ jna 'ǿø¹mo tsá² wíin². \p \v 31 ’Tsʉ 'wii'¹³ joon fuu²¹²uu 'naa' doñi'ee tsaa² 'e 'noo¹o tsá² sɨ doñi'ee júu³ 'laa'²¹ 'e faa'²¹ tsá² lí²‑i 'iin² Dios tsaa² tya'a pe wana faa'²¹a tsá² 'laa'²¹ tya' Espíritu Tyʉ́² tya' Dios jo 'iin²gɨ tsaa² tya' 'ii. \v 32 Joon doñi'ee júu³ 'laa'²¹ 'e faa'²¹ tsá² tya' Ruu'²¹i Tsá² lí²‑i 'iin² Dios tsaa² tya'a pe wana faa'²¹a tsá² 'laa'²¹ tya' Espíritu Tyʉ́² tya' Dios jo 'iin²gɨ tsaa² tya'a 'e juncwii²¹ lo la joon jon lɨ' cataain²¹². \s1 Cwii¹i tsá² 'mó² 'oofuu²¹ coon'¹³ 'oofuu²¹ 'e tsí² \p \v 33 ’Wana tyʉ́² coon²¹ 'mó² 'oofuu²¹ cwo¹o 'oofuu²¹ 'e tyʉ́² joon wana gó² 'e 'mó² do gó²o jon 'e 'oofuu²¹ 'e i'ɨ́¹ɨ. Tsʉ coon²¹ 'mó² 'oofuu²¹ cwii¹i tsá² coon'¹³ 'oofuu²¹ 'e tsí². \v 34 ¡Xuui²¹² tya' 'in 'lɨɨi'³ 'naa! ¿Xiiala lí² fó²oo' 'naa' júu³ tyʉ́² joon yaamoo' 'lɨɨi'³ 'naa'? Tsʉ faa'²¹a tsá² jiin'¹³ la 'ɨ¹‑tsio. \v 35 'In tsá² tyúi¹ faa'²¹o 'e tyʉ́² 'e tyʉ́²ʉ 'ɨ¹‑tsi. La joon jon 'in tsá² gó² faa'²¹o 'e gó² tsʉ 'wii'¹³ 'e gó² 'ɨ¹‑tsi. \v 36 Joon fuu²¹²uu 'naa', mi tɨ́² jmɨɨ²¹² ijmá¹a Dios 'ii'²¹ tya' tsá² icoon¹on tya'a tya' jilaa'²¹ júu³ 'e nigasɨ́ɨi² tsá² 'e jo 'ee to² tí². \v 37 Tsʉ 'e 'ii'²¹ ijmá¹a Dios tya' tsá² ilí² jiin'¹³ la júu³ 'e nigafaa'²¹a tsá². Coon'¹³ júu³ tya'a icwo'ɨ́ɨ¹i 'in tyúi¹ sɨ 'in gó² 'ee. \s1 'In tsá² gó² do mɨɨ¹ɨ coon²¹ li² milagro \p \v 38 Joon 'in lɨ́ɨi¹³ tsá² fariseos coon'¹³ tɨfo'² tya' ley gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Tɨfo'², 'ii²¹²i'i 'e 'e'¹'e jna'a coon²¹ li² milagro. \p \v 39 Joon gañii¹i Jesús: \p ―'In tsá² gó² 'in jo tsáa¹‑tsi Dios mɨɨ¹ɨ li² milagro pe i'ii'²¹i jiin'¹³ 'e li² gacwo¹o 'in tsá² cwo¹ júu³ tya' Dios la mo jéei¹ sii²¹ Jonás. \v 40 Tsʉ Jonás do ga'í² nʉ' tu'² joo'²¹ taai² jmɨɨ²¹ 'nɨ¹ jmɨɨ²¹² 'nɨ¹gɨ nʉ́ʉ¹ la joon jon 'in Ruu'²¹i Tsá² tsa'ii²¹ 'nɨ¹ jmɨɨ²¹² 'nɨ¹gɨ nʉ́ʉ¹ lɨ taai² tsá² 'in najúin¹. \v 41 Joon mi jmá¹a Dios 'ii'²¹ tya' tsá² 'in tsá² 'in née¹i Nínive i'nɨ́ɨ¹i ni 'in tsá² seein²¹ nano tsʉ gajoo'²¹o‑tsi 'in tsá² née¹i Nínive mo gangó¹ Jonás ngacwoo¹o júu³ tyʉ́² tya' Dios. Joon gacwéi¹ jaain²¹ 'in feei'¹gɨ lagɨ Jonás no. \v 42 Joon 'in tsamɨ́² 'in tyʉ'² to² cwoo'¹³ roon¹on lɨ cwoo²¹ tsáa² lɨ' 'yee²¹e ñi'¹ i'nɨ́ɨ¹i ni 'in tsá² seein²¹ nano tsʉ 'in tsamɨ́² do gajó² janʉ́ʉ²ʉn júu³ 'e jmɨɨ²¹²‑tsi tya' Salomón. Gajó² lɨ wíin²gɨ la jee²¹² jilaa'²¹ fuu²¹ 'e sá² la 'ui juncwii²¹. Joon gacwéi¹ jaain²¹ 'in feei'¹gɨ lagɨ Salomón ―jin'² Jesús. \s1 Lawa mo cɨɨ'¹³ 'in 'lɨɨi'³ alma tya' tsá² \p Faa'²¹gɨ Jesús jin'²in: \p \v 43 ―Mo gacwo'ɨ́ɨ¹ɨ 'in 'lɨɨi'³ alma tya' jaain²¹ tsañʉʉ'¹ ngɨɨ¹ɨ la caain²¹ lɨ tyʉʉn²¹ 'noo'¹o lɨ 'ii'²¹ 'woo'²¹o. Joon mo jo tyii'²¹a lɨ 'ii'²¹ 'woo'²¹o i'ɨ¹‑tsi: \v 44 “Nii'¹³moo lɨ gajú³uu.” Joon mi cɨɨ'¹³ɨ tún¹ ityee'²¹i 'in tsá² do lawa coon²¹ 'nʉ́¹ 'e jø² 'e tyʉ́² sɨ 'ya'² joon lɨ tyʉ́². \v 45 Joon 'in 'lɨɨi'³ do 'e tsatee¹e dyái¹ 'in 'lɨɨi'³gɨ lagɨ 'ii 'e tsataa²i tsi alma tya'a. Joon lɨ gatséi¹ 'e gó²gɨ tya'a lagɨ lɨ ga'láa² 'wii²¹². La joon ilí² tya' 'in tsá² gó² 'in seein²¹ nano. \s1 Jalíin² ruu'²¹i coon'¹³ sáa³a jafee'¹³i Jesús \p \v 46 La 'ɨɨ²¹² faa'²¹gɨ Jesús coon'¹³ 'in tsá² do gatyalíin² ruu'²¹i coon'¹³ sáa³a. Caluu gajaan¹an 'iin²¹²in fee'²¹i Jesús. \v 47 Joon jaain²¹ tsá² gajma'²a Jesús júu³ jin'²in: \p ―Saa²'a coon'¹³ ruu'²¹'u téen²in caluu no 'iin²¹²in fee'²¹i 'nʉ. \p \v 48 Pe Jesús gasɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² gajma'²a júu³ 'ii jin'²in: \p ―¿'Iin sáa³aa joongɨ 'iin ruu'²¹na? \p \v 49 Joon ga'ɨ́ɨ²ɨ cwoo²¹o la caain²¹ lɨ née¹i tsá² tya'a joon gajin'²in: \p ―'Inlo‑o sáa³aa joongɨ ruu'²¹na. \v 50 Tsʉ doñi'iin 'in jmoo¹o la to² tyʉ'² Ñʉ'³ʉʉ tyíin¹³ ñʉ'fú² 'ii ruu'²¹na tsañʉʉ'¹, joongɨ 'ii ruu'²¹na tsamɨ́², joongɨ 'ii sáa³aa ―jin'² Jesús. \c 13 \s1 Lawa jaain²¹ tsá² 'in gajñii¹ mɨ'³ trigo \p \v 1 'E jmɨɨ²¹² joon gacwo'ɨ́ɨ¹ɨ Jesús inʉʉ tya'a joon gangacwaa¹a tɨ' tyíia¹. \v 2 Joon galicaain²¹ tsá² fúui¹ lɨ tyíin¹ Jesús do. Joon ga'í² Jesús tsi barco 'íi¹ tɨ' jmɨɨ²¹ do joon do‑o gacwoo²¹o. Joon 'in tsá² do gajaan¹an ni tsaa² do. \v 3 Joon ga'e'²e Jesús 'in tsá² do coon'¹³ 'láai² júu³ cwáain¹ gajin'²in: \p ―Lawa jaain²¹ tsá² gajñii¹ mɨ'³ trigo. \v 4 La 'ɨɨ²¹² ngóo¹ dya'²a 'e mɨ'³ do 'elɨ́ɨi¹³ mɨ'³ trigo do gaxʉʉ'²¹ʉ tya'i fu¹ joon gatyalíin² ton¹ gagɨɨ'²¹ɨ mɨ'³ trigo do. \v 5 'Elɨ́ɨi¹³gɨ mɨ'³ do gaxʉʉ'²¹ʉ ni cuun²¹² lɨ jo 'náa¹ cwoo'¹³ 'láai². Tyʉ́²‑ʉ ganii'¹³ mɨ'³ trigo do jo 'o'² 'náa¹ cwoo'¹³ do. \v 6 Pe mo ga'yee²¹ ñi'¹ gacó³o coon'¹³ 'yiia²¹. Joon tsʉ 'wii'¹³ jo jmóo³ tya'a sá² galityʉʉn²¹. \v 7 Joon 'elɨ́ɨi¹³gɨ mɨ'³ gaxʉʉ'²¹ʉ jee²¹² 'motóon¹. Joon 'e tóon¹ do gacwaan²¹mo joon gajlɨɨ²¹ 'e trigo do. \v 8 Pe 'elɨ́ɨi¹³gɨ mɨ'³ do gaxʉʉ'²¹ʉ jee²¹² cwoo'¹³ 'oo'³ joon tyʉ́²‑ʉ gacwaain²¹. 'Elɨ́ɨi¹³ mɨ'³ jún² do gacwo¹ coon²¹ ciein¹³ mɨ'³, 'elɨ́ɨi¹³gɨ gacwo¹ sesenta mɨ'³, 'elɨ́ɨi¹³gɨ gacwo¹ dyadya¹ mɨ'³. \v 9 Jileei'²¹ 'naa' 'in nuu¹un, nʉʉ²ʉʉn'. \s1 Yʉ³ to² 'e'²e Jesús tsá² jmai'² coon'¹³ júu³ cwáan¹mo \p \v 10 Joon gangatyéen¹in tsá² tya' Jesús co' lɨ siin'¹³in joon gaunngɨɨ¹ɨ: \p ―¿'Ee lɨ' 'e'²'e tsá² coon'¹³ jmai'² júu³ cwáan¹mo? \p \v 11 Joon gañii¹i: \p ―Dios gacwo'¹o 'naa' 'e 'øø'²¹mo‑'oo' 'e júu³ 'uuin²¹ tya' xiiala ityʉ'² Dios to² tsá², pe 'in catyaai² do jo cwei² wa' 'øøi'²¹‑tsi. \v 12 Joon 'in 'øøi'²¹‑tsi, icwo'¹o Dios 'ii i'øøi'²¹‑tsi tyʉ́²gɨ 'áai¹. Pe 'in jo ga'øøi'²¹‑tsi i'wo'²o 'e xʉ 'e 'øøi'²¹‑tsi do. \v 13 'Wii'¹³ joon tyíi³aa júu³ tya' 'in tsá² lo coon'¹³ jmai'² júu³ cwáan¹mo. 'In tsá² lo ñi²o jilaa'²¹ 'e jmó³oo pe tsalíin²mo lawa jo 'ee gañí²o. Joon nuu¹o júu³ tyiia pe jo 'øøi'²¹‑tsi lawa jo 'ee ganuu¹o. \v 14 La joon gatsín¹ júu³ ga'ɨ́ɨ²ɨ 'lɨɨ²¹² Isaías, 'in gacwo¹o júu³ tya' Dios la mo jéei¹ mo gajin'²in: \q1 'E la ja'²mo, inúu² 'naa' joon jo i'øøi'²¹‑'oo'. \q1 'E la ja'²mo, ijǿø² 'naa' pe jo iunjii²ii'. \q1 \v 15 Tsʉ nigalɨ'wa'²a‑tsi 'in tsá² no jo 'iin²¹²gɨ nuu¹un joon gajnɨ¹ unníi¹i yʉ² to² 'e jo lí²gɨ jnaa'²¹a, jon'gɨ li núu¹gɨ coon'¹³ loocwóo¹o. \q1 Coon'¹³ la joon jo lí²gɨ i'øøi'²¹‑tsi 'e cɨɨ'¹³ɨ coon'¹³ jna 'e un'láa²na 'ii, \m jin'² Isaías do. \p \v 16 ’Pe jløø'³mo 'naa' tsʉ jøø²øø' coon'¹³ unní²iin' joon nuu²uun' coon'¹³ loocwoo¹oo'. \v 17 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa' fúu¹mo 'in gacwo¹o júu³ tya' Dios la mo jéei¹ coon'¹³ tsá² 'in tyúi¹ nigali'iin²¹²in jǿø²ø jilaa'²¹ 'e jøø² 'naa' pe jo ganí²i. Nigali'iin²¹²in 'in tsá² do núu¹un jilaa'²¹ 'e nuu² 'naa' pe jo ganúu²un. \s1 Jmo'²o Jesús tsá² tya'a júu³ 'ee 'øøi'²¹‑tsi tsá² 'e cwáain¹ tya' tsá² jñii¹ mɨ'³ trigo \p \v 18 Faa'²¹gɨ Jesús jin'²in: \p ―Tyaan²aan' cwáain¹ 'ee 'øøi'²¹‑tsi tsá² 'e cwáain¹ tya' 'in tsá² gajñii¹ mɨ'³ trigo. \v 19 'In tsá² 'in nuu¹un júu³ tya' xiiala tyʉ'² Dios to² tsá² pe jo 'øøi'²¹‑tsi lɨ́ɨ¹i la lɨ mɨ'³ trigo 'e xʉʉ'²¹ʉ tya'i fu¹. Gajó² 'in 'lɨɨi'³ gatyii²¹ júu³ ganúu²un 'in tsá² do. \v 20 'E mɨ'³ trigo gaxʉʉ'²¹ jee²¹² cuun²¹² lɨ la lɨ́ɨ¹i 'in tsá² ganúu²un júu³ tya' Dios joon ga'ii'²¹i jløø'³mo, \v 21 pe jo jmóo³ jée¹i. Joon mo nii²¹² wúu¹ sɨ 'ǿø¹i tsá² 'ii 'ee 'wii'¹³ cwáain¹ tya' júu³ do tsifu joon tʉʉ²¹ 'e júu³ do. \v 22 'E mɨ'³ trigo gaxʉʉ'²¹ jee²¹² 'motóon¹ lɨ la lɨ́ɨi¹ 'in tsá² 'in ganúu²un júu³ do pe cu'²‑tsi coon'¹³ jilaa'²¹ 'e sá² juncwii²¹. Cuu² gacoon²¹ 'ido tóo² joon jo untsín¹ to² tya' júu³ tya' Dios coon'¹³ juncwii²¹ tya' 'in tsá² do. \v 23 Pe 'e mɨ'³ trigo do 'e gaxʉʉ'²¹ jee²¹² cwoo'¹³ 'oo'³ lɨ la lɨ́ɨi¹ tsá² 'in ganúu²un júu³ tya' Dios do joon gajmaa¹a nʉʉ'¹³ʉn. Gajmee¹mo to² 'e júu³ do tya'a. 'Inlɨ́ɨi¹ la lɨ 'e mɨ'³ trigo 'e gacwo¹ coon²¹ ciein¹³ mɨ'³, 'inlɨ́ɨi¹³gɨ lɨ́ɨi¹ la lɨ 'e mɨ'³ trigo 'e gacwo¹ sesenta mɨ'³, 'inlɨ́ɨi¹³gɨ lɨ́ɨi¹ la lɨ 'e mɨ'³ trigo 'e gacwo¹ dyadya¹ mɨ'³. \s1 Júu³ cwáain¹ tya' 'in gajñii¹ tóon¹ ñii²¹ jee²¹² trigo \p \v 24 Joon gatyaa¹a Jesús 'e júu³ cwáain¹ lo tya' 'in tsá² do jin'²in: \p ―'E tyʉ'² Dios to² tsá² lɨ la lɨ mo gajñii¹ jaain²¹ tsañʉʉ'¹ jún² trigo tyʉ́² 'wó² tya'a. \v 25 Pe la 'ɨɨ²¹² cwuu²¹mo 'in tsá² do joon ga'í² jaain²¹ tsá² 'in 'eei'¹ 'ii joon gajñii¹ jún² tóon¹ ñii²¹ jee²¹² trigo do joon nga'²mo mi yuui'¹³ joon. \v 26 Joon mo ganii'¹³ mɨ'³ trigo do joon galisá² mɨ'³ tya'a ga'yee'²¹mo joon 'e tóon¹ ñii²¹ do. \v 27 Joon 'in tsa'leei'¹³ do gangóo¹o gangasii'¹³i ñi'fii²¹²i: “Patróoin¹³, tyʉ́²‑ʉ jún² gajñii²¹i' lɨ 'wó² do, ¿xiialɨ'ɨ ga'yee'²¹ tóon¹ ñii²¹ do?” \v 28 Joon 'in ñi'fii²¹² do gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ii: “Jaain²¹ tsá² 'in 'eei'²¹ jna gajmaa¹a 'yee'²¹ tóon¹ ñii²¹ no”, jin'²in. Joon 'in tsa'leei'¹³ do gaunngɨɨ¹ɨ: “¿Tɨ 'iin²¹²u'un wa'a tsaa²¹a'a tsasé²e'e 'e tóon¹ ñii²¹ do?” jin'²in. \v 29 Pe ñi'fii²¹²i do gajin'²in: “'Ún², jo søø²øø' tsʉ wana gacwotøø'¹³ 'e tóon¹ ñii²¹ do 'ná¹ cwotøø'¹³ jon 'e trigo do. \v 30 Tyʉ́²gɨ cwocwáain²¹ caan²¹mo ce roo²¹o. Joon ityʉ'³ʉʉ to² tsa'leei'¹³ tsalíin² tsasee'¹e jéei¹ 'e tóon¹ ñii²¹ do joon jmáa¹a la catsi¹ joon coo¹o. Joon mi yuui'¹³ joon isø'²ø 'e trigo do to'¹o inʉʉ tyiia”, jin'² fii²¹²i ―jin'² Jesús. \s1 Juu³ cwáain¹ tya' coon²¹ jún² mostaza \p \v 31 Tyaa¹a Jesús jon 'e júu³ cwáain¹ lo jin'²in: \p ―'E tyʉ'² Dios to² tsá² lɨ la lɨ coon²¹ jún² mostaza 'e gajñii¹ tsá² 'wó² tya'a. \v 32 Pi'³gɨ jún² tya' la jee²¹² jilaa'²¹ jún² tya' nuu²¹ pe mi nii'¹³ joon cwaain²¹ fee'¹gɨ 'mó² tya' lagɨ nuu²¹ catyiia² ca tɨ la ti coon²¹ 'mó². Fee'¹ 'áai¹ ca jalíin² ton¹ jmáa¹a sɨɨ²ɨ jee²¹² cwáa¹ tya'a. \s1 Júu³ cwáain¹ tya' tyiian'³ \p \v 33 Tyaa¹a Jesús jon 'e júu³ cwáain¹ lo jin'²in: \p ―'E tyʉ'² Dios to² tsá² lɨ la lɨ tyiian'³ 'e gacaai'²¹ jaain²¹ tsamɨ́² 'nɨ¹ 'ii'¹³ fu² 'iñi'¹ joon garoon²on jilaa'²¹. \s1 Júu³ cwáain¹ gatyaa¹a Jesús gauntsiin¹ júu³ ga'ɨ́ɨ²ɨ 'lɨɨ²¹² tsá² 'in gacwo¹o júu³ tyʉ́² la mo jéei¹ \p \v 34 Jmai'² coon'¹³ júu³ cwáan¹mo gasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'in tsá² do. \v 35 Coon'¹³ la joon gauntsiin¹ júu³ tya' jaain²¹ tsá² 'in gacwo¹o júu³ tyʉ́² tya' Dios la mo jéei¹ mo gajin'²in: \q1 Jmai'² coon'¹³ júu³ cwáain¹ ifo'³oo; \q1 ifo'³oo júu³ 'uuin²¹ 'e sɨ'mo² ca mo gajmaa¹a Dios juncwii²¹. \s1 Jmo'²o Jesús tsá² júu³ 'ee 'øøi'²¹‑tsi tsá² 'e cwáain¹ tya' mo jñii¹ tsá² jún² tóon¹ ñii²¹ jee²¹² trigo \p \v 36 Joon Jesús ga'ɨ́ɨ²ɨ júu³ tya' 'in tsá² do joon ga'í² inʉʉ. Joon tsá² tya'a gangatyéen¹in lɨ tyíin¹ Jesús joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Jmaa'¹³ jna'a júu³, 'ee 'øøi'²¹‑tsi tsá² 'e júu³ cwáain¹ 'e gatya²'a mo jñii¹ tsá² jún² tóon¹ ñii²¹ jee²¹² trigo. \p \v 37 Joon gajin'²in Jesús: \p ―'In tsá² do 'in gajñii¹ 'e jún² trigo tyʉ́² lɨ́ɨi¹ Ruu'²¹i Tsá², \v 38 joon 'wó² tya'a do lɨ ni cwoo'¹³ juncwii²¹. Joon 'e jún² trigo tyʉ́² lɨ la lɨ́ɨi¹ 'in tsá² jmoo¹o la to² tyʉ'² Dios. Joon 'e jún² tya' tóon¹ ñii²¹ lɨ la lɨ́ɨi¹ 'in tsá² jmoo¹o la to² tyʉ'² 'in 'lɨɨi'³. \v 39 Joon 'in gajñii¹ 'e jún² tya' tóon¹ ñii²¹ do 'in 'lɨɨ'³mo 'i. Joon mo gasø'²ø 'e trigo do lɨ la lɨ mi tyéi¹ juncwii²¹. Joon 'in tsa'leei'¹³ do 'in gasø'² 'e trigo do lɨ́ɨi¹ la lɨ́ɨi¹ ángeles tya' Dios. \v 40 Joon la gasø'²ø 'in tsa'leei'¹³ do 'e tóon¹ ñii²¹ gadya'²a ni jɨ́² la joon ilí² lɨ tyéi¹ juncwii²¹. \v 41 'In Ruu'²¹i Tsá² ityʉ'²ʉ to² ángeles tya'a iuncaain²¹ jileei'²¹ 'in jmoo¹o 'leei'²¹ tsá² coon'¹³ jileei'²¹ 'in ga'noo¹o tsaa² 'e 'wóo²mo 'ido fu lɨ tyʉ'²ʉ 'ii to². \v 42 Joon ipíi²in 'in tsá² do lɨ 'ii²¹. Joon ityi'²i 'áai¹ joon cuu'¹i moojóon¹on. \v 43 Joon jileei'²¹ 'in jmoo¹o la to² tyʉ'² Dios ilijɨɨi'¹ la jɨɨi'¹ ñi'¹ fu lɨ tyʉ'² Jmii²¹ to². Jileei'²¹ 'naa' 'in nuu¹un, nʉʉ²ʉʉ'. \s1 Júu³ cwáain¹ tya' cuu² sɨ'mo² \p \v 44 ’'E tyʉ'² Dios to² tsá² lɨ la lɨ cuu² sɨ'mo² nʉ' 'wó². Joon mo gatsaa'²¹a jaain²¹ tsá² 'e cuu² sɨ'mo² do ga'maa¹a tún¹. Galijløø'³i 'áai¹ joon gangaa'¹³i nga'nɨ́ɨ²ɨ jilaa'²¹ 'e sá² tya'a joon galó¹o 'e 'wó² do lɨ taa'¹³ cuu² do. \s1 Júu³ cwáain¹ tya' perla 'e 'moo'³ 'áai¹ \p \v 45 ’La joon jon 'e tyʉ'² Dios to² tsá² lɨ la lɨ́ɨi¹ jaain²¹ tsá² 'in ló¹o 'e 'nɨ́ɨ²ɨ. 'In tsá² do ngɨɨ¹ to² 'noo'¹o perlas tyʉ́². \v 46 Joon mo gatsaa'²¹a coon²¹ 'e tyíin¹ 'áai¹ joon tsa'nɨ́ɨ²ɨ jilaa'²¹ 'e sá² tya'a joon galó¹o 'e perla do. \s1 Júu³ cwáain¹ tya' nʉ́ʉ³ \p \v 47 ’La joon jon 'e tyʉ'² Dios to² tsá² lɨ la lɨ coon²¹ nʉ́ʉ³ 'e 'ɨɨ¹ɨ tsá² tsi jmii²¹ joon tsataa²i jilaa'²¹ nii² joo'²¹ taai² jmɨɨ²¹ do. \v 48 Joon mo garǿ¹i 'e nʉ́ʉ³ do 'in tsá² do unron'²on fu ni tsaa² joon cwa¹a in tyii'¹³in 'in joo'²¹ taai² jmɨɨ²¹ do. Joon 'in joo'²¹ tyúi¹ do taa'¹i tsi motó² joon 'in joo'²¹ jo tyúi¹ do dyee'¹³mo. \v 49 La joon ilí² lɨ tyéi¹ juncwii²¹. Joon ijalíin² 'in ángeles 'in jmáa¹a coon'²¹ 'in tyúi² coon'¹³ 'in gó². \v 50 Joon 'in gó² idyee'¹³i lɨ 'ii²¹ joon do‑o ityi'²i joon cuu'¹i moojóon¹on. \s1 Júu³ 'e tyíin¹ 'e tsáai² coon'¹³ júu³ 'e tyíin¹ 'e 'múui² \p \v 51 Joon jin'²in Jesús sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p ―¿Tɨ 'øø'²¹mo‑'oo' jilaa'²¹ 'elo? \p Joon gañii¹i tsá² tya'a jin'²in: \p ―Joon, 'øø'²¹mo‑tsii'i. \p \v 52 Joon gajin'² Jesús: \p ―Jaain²¹ tɨfo'² tya' ley 'in gauntsáa¹ xiiala ityʉ'² Dios to² tsá² lɨ́ɨi¹ la lɨ́ɨi¹ tsá² fii²¹² 'nʉ́¹ 'in lí² tyi'² 'e 'mɨ́ɨ² coon'¹³ 'e tsáai² jee²¹² 'e sá² tya'a. Lí²‑i 'e'²e 'in tɨfo'² do tsá² 'e júu³ 'múui² joongɨ júu³ 'e tsáai². \s1 Mo gangaa'¹²i Jesús fuu²¹ Nazaret \p \v 53 Joon mo ngayuui'¹³ ga'ɨ́ɨ²ɨ Jesús 'e júu³ cwáain¹ lo \v 54 joon gangaa'¹mo fu cwoo'¹³ goo¹o. Joon do‑o ga'láa² 'wii²¹² 'e'²e tsá² inʉʉ cwo'¹ sinagoga tya'a. Joon 'in tsá² goo¹o do ganga'goo²¹o‑tsi, jin'²in: \p ―¿Xiiafu lɨ' galitɨɨ²¹i 'in tsañʉʉ'¹ no 'e júu³ faa'²¹a? ¿Xiiala 'e galɨ́² jmoo¹o ino milagros la no? \v 55 Tsʉ jóon¹on tɨ'mó² ino joon sáa³a sii²¹ María. Joon ruu'²¹mo Jacobo, coon'¹³ José, coon'¹³ Simón coon'¹³ Judas. \v 56 Joongɨ 'in ruu'²¹i tsamɨ́² seein²¹ jee²¹² jna' jon. ¿Xiialɨ' galiñii¹i jilaa'²¹ 'eno? \p \v 57 Tsʉ 'wii'¹³ joon ga'aa¹a tsii²¹² wúu¹ tya' Jesús jo ganúu²un júu³ tya'. Pe Jesús gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² do: \p ―Un'goo²¹o tsá² jaain²¹ 'in cwo¹ júu³ tyʉ́² tya' Dios pe jiin'¹³ tsá² goo¹o coon'¹³ tsá² inʉʉ tya'a jo un'goo²¹o 'ii. \p \v 58 Joon jo 'ee milagros gajmaa¹a Jesús jee²¹² 'in tsá² goo¹o do tsʉ jo jai'² galɨ́ɨi² 'ido 'ii. \c 14 \s1 Mo gajúin¹ Wó³ saai¹ tsá² jmɨɨ²¹ \p \v 1 'Yiia'¹³ joon 'in tyʉ'² to² lɨ sii²¹ Galilea, 'in sii²¹ Herodes, nigaliñii¹i xiiala jmoo¹o Jesús. \v 2 Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'in née¹i coon'¹³on cwáain¹ tya' Jesús: \p ―Wó³ saai¹ tsá² jmɨɨ²¹ ino 'in nigajiin'¹in jee²¹² 'lɨɨ²¹². 'Wii'¹³ joon lí² jmáa¹a milagros do. \p \v 3 Ga'ɨ¹‑tsi Herodes la joon tsʉ nigataan'¹³in 'nʉñí³ Wó³ do. Herodes iliseein²¹ tyʉ́² coon'¹³ Herodías gatyʉ'²ʉ to² i'ñʉ́¹ʉ cadenas cwoo²¹o Wó³ lɨ' 'yuu²i 'nʉñí³. Herodes do nigacán¹mo Herodías 'in lɨ́ɨi¹ tsamɨ́² tya' ruu'²¹i 'in sii²¹ Lii²¹². \v 4 Joon Wó³ do gasɨɨ'²¹ɨ Herodes 'e jo tɨ́ɨ²i jmáa¹a la no. \p \v 5 'Iin²¹²in Herodes jngaa'¹³i Wó³ pe 'gøø'²¹mo tsá². Tsʉ jilee'²¹mo tsá² 'e ñii¹i 'e faa'²¹ Wó³ cwáain¹ tya' Dios. \v 6 Joon mo gatséi¹ jiin²¹ tya' Herodes gajmaa¹a jmɨɨ²¹². Joon ga'í² jamɨ́² Herodías gatséen¹in lɨ taai² tsá² lɨ náa¹ jmɨɨ²¹² do. Joon 'áa¹mo gatɨ́²‑tsi Herodes lagɨ tséen¹in 'in sɨmɨ́² do. \v 7 Joon gajin'²in ga'ée¹i Dios gasɨɨ'²¹ɨ 'in sɨmɨ́² do: \p ―Cwóo³oo doñi'ee mɨ́²'ɨ. \p \v 8 Joon 'in sɨmɨ́² do mo ngayuui'¹³ gafee'²¹i sáa³a jin'²in sɨɨ'²¹ɨ Herodes: \p ―Cwoo'¹³ jna lo mootyi² Wó³ saai¹ tsá² jmɨɨ²¹ 'e 'yʉ² coon²¹ tsi wúun¹. \p \v 9 Galixuu²¹²mo‑tsi Herodes pe jo lí² un'naa¹i júu³ tya'a 'e niga'ée¹i Dios lɨ nuu¹un 'in tsá² taai² do. Gatyʉ'²ʉ to² 'e lí² la joon. \v 10 Gasii¹in tsá² gangatʉ́² luu²¹²u Wó³ lɨ' 'yuui² 'nʉñí³ do. \v 11 Joon gacóon¹on ton'²on coon²¹ tsi wúun¹ gacwo'¹o 'in sɨmɨ́² do. Joon 'ii‑gɨ gacwo'¹o sáa³a. \p \v 12 Joon tyalíin² 'inlɨ́ɨi¹³ tsá² tya' Wó³ do gacoon¹ cuerpo tya'a 'a tsa'áa¹i. Joon ngalíin²mo ngajmaa'¹³a Jesús júu³ xiiala galɨ́¹. \s1 Mo gacwo'¹o Jesús 'ñá² mil tsá² 'e dø'¹ø \p \v 13 Joon mo galiñi¹ Jesús xiiala gangɨ́i¹ Wó³ do ga'í² tsi coon²¹ barco joon gangóo¹ coon'²¹ coon'¹³ tsá² tya'a fu coon²¹ lɨ jo 'in tsá² seein²¹. Pe galiñi¹ tsá² née¹i la caain²¹ fuu²¹ náa¹ do joon ngalíin²mo ngɨɨ¹ɨ tɨɨ²ɨ. \v 14 Joon mo gacwo'ɨ́ɨ¹ Jesús 'e barco do gangaa¹i tsá² fúui¹. Joon galifee'¹mo‑tsi 'wii²¹² tya' 'ido. Joon gaun'láa²mo tsatsaa'¹³ jée¹i 'in tsá² do. \v 15 Joon nangó¹ xʉʉ jnaa¹ tyalíin² tsá² tya' Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―Nixʉʉ jnaa¹ lo. 'Íi² júu³ 'in tsá² no tsʉ jo 'in seein²¹ 'e 'nɨɨ¹ 'e dø'¹ 'ino. Síi¹³'i wa tsalíin² fuu²¹ pi'³ taa'¹³ co' no 'e ló¹xʉ 'e dø'¹ø. \p \v 16 Joon Jesús gajin'²in: \p ―Jo 'ná² tsalíin² 'ino. 'Naa', cwó²xʉʉ' 'e dø'¹ 'ino. \p \v 17 Joon gajin'² tsá² tya'a: \p ―Jo 'ee 'oo²gɨɨ'ɨ jiin'¹³ 'ñá² 'iñi'¹ coon'¹³ gái¹ joo'²¹ taai² jmɨɨ²¹. \p \v 18 Jesús gañii¹i: \p ―Cwooi²duu' fu lo. \p \v 19 Joon gatyʉ'² Jesús to² wa'a cwá² 'in tsá² fúui¹ do jee²¹² ñii²¹ do. Joon gason'²on 'e 'ñá² 'iñi'¹ do coon'¹³ 'in gái¹ joo'²¹ taai² jmɨɨ²¹. Joon gajǿø²ø fu ñʉ'fú², gacwoo¹ 'maai'¹² Dios. Gajmaa¹a 'no'³ 'e 'iñi'¹ do joon gacwo'¹o tsá² tya'a. Joon 'in tsá² tya'a do gajmaa¹a jmai'²xʉ jee²¹² 'in tsá² fúui¹ do. \v 20 Jilee'²¹mo gagøø'²¹ø joon jløø'³mo. Joon gauncaain²¹ jilaa'²¹ 'e gasái¹gɨ, joon garǿi¹ dyatun¹ 'motó². \v 21 Joon 'in tsá² 'in gagøø'²¹ø do tí² 'ñá² mil jmai'² tsañʉʉ'¹ jo sɨ'ii²in tsamɨ́² coon'¹³ xuui²¹². \s1 Ngɨɨ¹ Jesús ni jmɨɨ²¹ \p \v 22 Mo ngayuui'¹³ joon gatyʉ'² Jesús to² tsá² tya'a wa' tsalíin² lɨ' ngoo'¹³ tyíia¹ cataain²¹ do jéei¹gɨ lagɨ 'ii la 'ɨɨ²¹² 'ɨɨ¹gɨ júu³ 'in tsá² do. \v 23 Joon mo ngayuui'¹³ ga'ɨɨ¹ Jesús júu³ 'in tsá² do gasoo²¹o 'ña'a coon²¹ moo'²¹ ngafee'¹³i Dios. Joon mo ga'í² nʉ́ʉ³ do‑o táain² Jesús 'ña'o. \v 24 Joon 'e barco do tya' tsá² tya'a ngó¹ tún² tsa' ni tyíia¹ do. 'Áai¹ jnóo¹ jmɨɨ²¹ tsaa'¹ barco do tsʉ 'áai¹ 'ɨɨ¹ tyí² lɨ' cɨɨ'¹³. \v 25 Joon niiu²¹mogɨ mo ngatyéen¹in Jesús lɨ 'íi¹ barco do ngɨɨ¹ tɨɨ²o ni jmɨɨ²¹ ngóo¹o. \v 26 Joon mo gango¹ tsá² tya'a ngóo¹on ngɨɨ¹ tɨɨ²ɨ ni jmɨɨ²¹ do gafoo'¹mo 'áai¹ joon ga'oo¹o gajin'²in: \p ―Jaain²¹ tsá² 'mootyí² 'in jó¹ no. \p \v 27 Pe Jesús gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² do: \p ―Tá² téen¹‑'oo', jna‑a lo; jo foo'¹³naa'. \p \v 28 Joon Tʉ́³ gasɨɨ'²¹ɨ 'ii jin'²in: \p ―Wana 'nʉ no, Ña'ñʉ'¹ʉ', tyʉʉ'¹³ to² góo³oo tɨ lɨ síin¹³u'un no. \p \v 29 Joon Jesús gajin'²in: \p ―Na¹ joon. \p Joon tsifu‑u gajngái² Tʉ́³ lɨ' caai²¹ barco do joon ga'láa² 'wii²¹² ngɨɨ¹ ni jmɨɨ²¹ fu lɨ siin'¹² Jesús do. \v 30 Pe gafoo'¹³mo mo gacón² cwáain¹ xiiala 'ɨɨ¹ tyí² joon tɨ'xʉ‑ʉ ganga'aa'¹³i jmɨɨ²¹ do. Joon ga'oo¹o gajin'²in: \p ―¡Jmáa² tiin'¹³na, Ña'ñʉ'¹ʉ'! \p \v 31 Tsifu joon gason'²on Jesús cwoo²¹o gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―'Áai¹ xʉʉ jo'¹ lɨ́ɨ²'u. ¿'Ee lɨ' gacu'²‑'o'o coon'¹³ jna? \p \v 32 Joon mo gangatáa¹i tsi barco do tsifu gaján¹ 'ɨɨ¹ tyí². \v 33 Joon 'in tsá² taai²¹² tsi barco do gasii'²¹i wojníi¹i tyani Jesús joon gajin'²in: \p ―'E la ja'²mo, Jóon¹ Dios 'nʉ. \s1 Un'láai² Jesús tsatsaa'¹³ fu Genesaret \p \v 34 Mo gatáan¹in lɨ' ngoo'¹³ cataain²¹² lɨ roon¹ 'wó² tya' tsá² Genesaret. \v 35 Joon mo galicwii¹in 'in tsá² néei¹ do Jesús tsifu joon ganii'¹³ júu³ la caain²¹ 'in fuu²¹ joon ngajée¹i tsatsaa'¹³ lɨ tyíin¹ Jesús. \v 36 Gamɨɨ¹ɨ wa'a cwo¹o lii'²¹ 'ido tɨ' sɨɨn'¹³ɨn joon jileei'²¹ 'in galii'²¹ sɨɨn'³ 'ido ga'láa²mo. \c 15 \s1 Jilaa'²¹ 'e 'leei'²¹ tsá² \p \v 1 Joon gangatyéen¹in 'inlɨ́ɨi¹³ tsá² fariseos coon'¹³ tɨfo'² tya' ley lɨ siin'¹ Jesús. Jalíin² Jerusalén. Joon gaunngɨɨ¹ɨ: \p \v 2 ―¿'Ee lɨ' jo jmoo¹o tsá² tyi'i la tɨɨ² 'e si'² tya' 'lɨɨ²¹² tsacøøi'¹³ tyi'? Jo untsiin¹in jiin'¹³ la tɨɨsi'² 'e ruun'¹³ tsá² cwoo²¹o mo gø'²ø. \p \v 3 Pe Jesús do gaunngɨɨ¹ɨ: \p ―Joon 'naa', ¿'ee lɨ' jo jmoo²oo' nʉ́ʉ¹³ʉʉ' la to² tyʉ'² Dios mo jmoo²oo' la tɨɨ² 'e si'² tyii'? \v 4 Tsʉ Dios gatyʉ'² to² jin'²in: “Un'goo²'o saa²'a ñʉ'²'ʉ.” Joon gajin'²in: “'Ná¹ júun²mo jileei'²¹ 'in faa'²¹ 'laa'²¹ tya' sáa³ jmii²¹.” \v 5 Pe 'naa'gɨɨ' fó²oo' 'e lí² sɨɨ'²¹ɨ tsá² sáa³ jmii²¹: “Jo lí² uncoon'¹³gɨɨ 'nʉ tsʉ jilaa'²¹ 'e 'oo²¹oo nigacwo'³oo Dios.” \v 6 Joon wana jin'² la joon jo 'ná¹ uncoon'¹³gɨ sáa³a jmii²¹. Joon coon'¹³ la joon tʉʉ'¹³naa' to² tyʉ'² Dios lawa' jo 'e to² 'íin³gɨ 'e jmaa²aa' jiin'¹³ la tɨɨ² 'e si'² tyii'. \v 7 ¡Tsá² sɨsɨɨ¹i 'e 'ɨ¹‑tsi la jmoo¹o 'naa'! Tyʉ́²‑ʉ gataan¹ ni jí² cwáain¹ tyii' 'in tsá² gacwoo¹o júu³ tya' Dios la mo jéei¹ sii²¹ Isaías mo gajin'²in cwáain¹ tya' Dios: \q1 \v 8 'In tsá² lo untyú¹i jna coon'¹³ 'oo²o \q1 pe 'wíin² sɨ'ɨ́ɨ¹ 'a 'ɨ¹‑tsi coon'¹³ jna. \q1 \v 9 Jo 'ee to² 'íi³in 'e un'goo²¹o jna². \q1 Jilaa'²¹ la 'ee¹e jmai'² 'e tyʉ'²ʉ to² tsá²‑a, \m jin'² Dios. \p \v 10 Joon ga'láa² Jesús 'wii²¹² sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² néei¹ lɨ' co' do jin'²in: \p ―Nʉʉ²ʉʉn' joon cwo'øøi'²¹‑'oo'. \v 11 Jilaa'²¹ 'e to'² tsá² 'oo²o jo 'leei'²¹ tsá² coon'¹³ 'e joon. 'E 'yee'² 'oo²o tsá² 'e joon 'e 'lee'²¹i. \p \v 12 Joon gangatyéen¹in tsá² tya'a joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―¿Tɨ ñí²'i, jo gatɨ́²‑tsi tsá² fariseos do júu³ tyi'i no? \p \v 13 Pe Jesús gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―Jilaa'²¹ 'mó² 'e jo gajnii¹ Ñʉ'³ʉʉ 'in sø'¹o la tyan¹ jmóo³. \v 14 Jo cuu'¹³‑'oo' coon'¹³ 'in tsá² no tsʉ lawa tsá² tiui² 'in soon'²¹ 'mo'u² tya' tsá² tiui² ruu'²¹i 'ino. Wana tsá² tiui² 'méei¹ ruu'²¹i la 'oo'²¹ tsá² tiui² joon jee²¹² waai²¹ do xuu'²¹i tsi too²¹. \p \v 15 Joon Tʉ́³ do gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Jmaa'¹³ jna'a júu³, ¿'ee 'øøi'²¹‑tsi tsá² 'e júu³ cwáain¹ lo? \p \v 16 Jesús‑gɨ gajin'²in: \p ―¿Tɨ jo 'øøi'²¹‑'oo' 'naa' jon? \v 17 ¿Tɨ jo 'øøi'²¹‑'oo' 'e jilaa'²¹ 'e gøø'²¹ tsá² tsatoo'¹³ nʉ' tu'² tsá² joon 'woo²o tún¹? \v 18 Pe jilaa'²¹ 'e 'yee'²¹i 'oo²o tsá² 'e 'ɨ¹‑tsi tsá² 'e joon. 'E joon 'e 'leei'²¹ tsá². \v 19 Tsʉ la 'ɨ¹‑tsi tsá² la joon lɨ́ɨ¹i joon. 'ɨ¹‑tsi tsá² 'e gó² tsʉ 'in gó²o 'ii. 'I jngaa'¹³i tsá² la joon 'e ga'ɨ¹‑tsio. Fee'²¹i tsá² tsamɨ́² tya' tsá² xeei'²¹ tsʉ ni ga'ɨ¹‑tsi la joon. 'Láa¹a tsamɨ́² coon'¹³ tsañʉʉ'¹ jiin'¹³ la niga'ɨ¹‑tsi. La joon jon jmoo¹o tsá² 'uun²¹, faa'²¹a tsá² júu³ tajuu²¹, faa'²¹a tsá² júu³ 'atsaa²¹. \v 20 Coon'¹³ jilaa'²¹ 'elo un'leei'²¹ tsá² yaai. Pe wana gøø'²¹ø tsá² la jo mo roon'²¹on cwoo²¹o la tɨɨ² 'e si'² jo mo ga'lee'²¹i. \s1 Ja'²mo galɨ́ɨ²i jaain²¹ 'yiia²¹² tsamɨ́² cananea Jesús \p \v 21 Joon gacwo'ɨ́ɨ¹ Jesús fu do joon gangó¹ fu lɨ tyʉ'² to² fuu²¹ Tiro coon'¹³ fuu²¹ Sidón. \v 22 Joon gajó² jaain²¹ tsamí² cananea 'in néei¹ do fu lɨ siin'¹³ Jesús joon ga'oo¹o jin'²in: \p ―¡Ña'ñʉ'¹ʉ', Jóon¹ David, fúu² cwolíi²u jna! 'In 'lɨɨi'³ 'úui² alma tya' sɨmɨ́² tyiia. Joon 'áai¹ wúu¹ nigangóo¹. \p \v 23 Pe Jesús jo gañii¹i jiin'¹³xʉ. Joon tsá² tya'a gamɨɨ¹ɨ tyaníi¹i wa 'a sɨɨ'²¹ Jesús 'in tsamɨ́² do wa'a tsee'¹i tsʉ lɨ́ɨ¹ to'²o mɨɨ'¹³ jó¹ caluu lɨ ngalíin² do. \p \v 24 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsamɨ́² do: \p ―Dios gasii²¹in jna jiin'¹³ 'e 'naa'³na 'in tsá² sɨtuui¹ tya' tsá² Israel. \p \v 25 Pe 'in tsamɨ́² do gangatyéen¹in lɨ siin'² Jesús, gasii'²¹i wojníi¹i tyaníi¹i joon gajin'²in: \p ―Ña'ñʉ'¹ʉ', uncoon'¹³ jna. \p \v 26 Joon Jesús gañii¹i: \p ―Jo tyʉ́² wa'a tyi'² tsá² 'iñi'¹ tya' xuui²¹² cwo'¹o tsii²¹. \p \v 27 Pe 'in tsamɨ́² do gajin'²in: \p ―Jo'¹o Ña'ñʉ'¹ʉ'; pe ca tsii²¹ téein² nʉ' mesa lí²‑i dø'²ø 'no'³ xʉʉ'²¹ lɨ gøø'²¹ø fii²¹² 'nʉ́¹ do. \p \v 28 Joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'ii: \p ―¡'Áai¹ fee'¹ jai'² lɨ́ɨ²u, rán³! Cwolí² jiin'¹³ la 'iin²¹²u'un. \p Joon tsifu joon ga'láa²mo jamɨ́ɨ¹ɨ 'in tsamɨ́² do. \s1 Un'láai² Jesús fúui¹ tsatsaa'¹³ \p \v 29 Gacwo'ɨ́ɨ¹ɨ Jesús do joon gangɨ́ɨ¹i lɨ' co' tyíia¹ Galilea. Joon gasóo²o coon²¹ moo'²¹ si'² do joon do‑o gacwoo²¹o. \v 30 Fúu¹mo tsá² gatyalíin² lɨ tyíin¹ joon jée¹i tsatsaa'¹³ 'in lɨ́ɨ²i 'láai² nii² jmoowúu¹. Jée¹mo tsá² jluui'¹³, tsá² tiui² coon'¹³ 'in jo faa'²¹a. Jée¹mo jon tsá² poo'¹³ cwoo²¹ tɨɨ². Joon gatyéei¹ ni'i 'ido lɨ' 'wii²¹² tɨɨ² Jesús joon gaun'láa²mo Jesús 'ido. \v 31 'Áai¹ ganga'goo²¹o‑tsi tsá² do mo ganí² 'in tsá² do nafaa'²¹a 'in tsá² jo mo to² faa'²¹ joon 'in tsá² poo'¹³ cwoo²¹ tɨɨ² na'láa²mo joon tsá² jluui'¹³ tyʉ́²‑ʉ ningɨɨ¹ joon tsá² tiui² nijnaa'²¹o. Joon ga'láa² 'wii²¹² cwoo¹o 'maai'¹³ Dios tya' tsá² Israel. \s1 Cwo'¹o Jesús tyʉ́n² mil tsá² 'e dø'²ø \p \v 32 Joon gatø'²ø Jesús tsá² tya'a joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Fúu² lɨ́ɨ²na 'in tsá² no tsʉ ningó¹ 'nɨ¹ jmɨɨ²¹² táan¹in coon'¹³ jna lo joon jo 'e 'oo¹o 'e dø'²ø. Jo 'iin²¹²na sɨɨ'¹³na fu tya'a la jo 'ee mo gøø'²¹ø sɨ no xiia'²¹ ga'woo'²¹o tya'i fu¹. \p \v 33 Joon tsá² tya'a gajin'²in: \p ―¿Xiialɨ ijíin² jna'a 'e dø'²ø 'in tsá² fúui¹ no tsʉ jo 'in tsá² taain²¹² lo? \p \v 34 Joon Jesús gaunngɨɨ¹ɨ: \p ―¿Joo' 'iñi'¹ 'oo²gɨɨ'? \p Joon ganii¹i: \p ―'Oo²gɨɨ'ɨ dyía¹ 'iñi'¹ coon'¹³ jaain²¹ gái¹ joo'²¹ taai² jmɨɨ²¹ pi'³. \p \v 35 Joon gatyʉ'² Jesús to² wa' cwá² tsá² ni 'wó². \v 36 Joon gason'²on 'e dyía¹ 'iñi'¹ coon'¹³ 'in joo'²¹ taai² jmɨɨ²¹ joon gacwo'¹o 'maai'¹³ Dios. Joon gajmaa¹a 'no'³ joon gacwo'¹o tsá² tya'a 'e jmáa¹a jmai'²xʉ jee²¹² 'in tsá² do. \v 37 Jilee'²¹mo gagøø'²¹ø ca galijløø'³mo. Joon garǿø²i dyía¹ 'motó²gɨ 'e 'no'³ 'e gasáai¹. \v 38 Joon 'in gagøø'²¹ do ti tyʉ́n² mil jmai'² tsañʉʉ'¹ jo 'e 'ii²¹in tsamɨ́² coon'¹³ xuui²¹². \v 39 Mo ngayuui'¹³ joon ga'ɨ́ɨ²ɨ Jesús 'in tsá² do júu³. Ga'í² Jesús tsi coon²¹ barco joon gangó¹ cwoo'¹³ lɨ sii²¹ Magdala. \c 16 \s1 Tsá² fariseos coon'¹³ tsá² saduceos mɨɨ¹ɨ coon²¹ milagro wa jmá¹a Jesús tya'a \p \v 1 Gatyalíin² 'in tsá² fariseos coon'¹³ 'in tsá² saduceos fu lɨ siin'¹³ Jesús. Joon 'e 'iin²¹²in lawa lɨ 'íi¹ goon²¹ lá² wa'a iteei'²¹ Jesús gamɨɨ¹ɨ 'in tsá² do wa jmá¹a coon²¹ li² jó¹ fu ñʉ'fú². \v 2 Pe Jesús gañii¹i: \p ―'Naa' mo jøø²øø' coo²¹ jníi¹ mo xʉʉ jnáa² fó²oo': “'E tyʉ́² ijmá¹a tsʉ coo²¹ jníi¹.” \v 3 Joon mo coo²¹ jníi¹ mo 'aa²¹ fó²oo': “Gó²xʉ jmá¹a no tsʉ coo²¹ 'e jníi¹ roon¹on.” Tsá² 'in sɨsɨɨ¹i 'ɨ¹‑tsi 'e jmoo¹o 'naa'. Ñii²¹ 'naa' xiiala ilí² mo coo²¹ jníi¹ mo 'áa²¹ coon'¹³ mo xʉʉ jnáa² pe jo ñí²ii' 'e 'øøi'²¹‑tsi 'e li² 'e sá² nano. \v 4 Tsá² gó² coon'¹³ tsá² 'in nigatiui² Dios 'iin²¹²in coon²¹ li² pe jo ilisá² li² tya'a. Ilisá²gon li² jiin'¹³ lagɨ lisá² li² tya' Jonás. \p Joon gatiu²mo Jesús 'in tsá² do joon gangaa²¹o. \s1 Tyiian'³ tya' tsá² fariseos \p \v 5 Mo gangalíin tsá² tya' Jesús lɨ' ngoo'¹³ tyíia¹ lɨ' ca taain²¹² do niga'iin²mo‑tsi coon²¹on 'iñi'¹. \v 6 Joon Jesús gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Tyán²duu' cwáain¹, un'øø'¹³naa' yaanaa' tya' tyiian'³ tya' tsá² fariseos coon'¹³ tsá² saduceos. \p \v 7 Joon ga'láa² tsá² tya'a do 'wii²¹² sɨ́ɨ¹i la 'oo'²¹ jee²¹² 'ii: \p ―'Wii'¹³ jo ga'lee²¹e' 'iñi'¹ 'e joon 'e jin'² la joon. \p \v 8 Joon mo galili'³i Jesús 'ee 'ɨ¹‑tsi 'ii joon gajin'²in: \p ―Laa'¹³ 'áai¹ xʉ jo'¹ lɨ́ɨ²naa'. ¿'E lɨ' 'ɨ¹‑'oo' 'e jo 'iñi'¹ tyán²aan'? \v 9 ¿Tɨ jo mo ga'øø'²¹mogɨ‑'oo', tɨ jo tɨɨ'¹³‑'oo' xiiala mo gajmáa³aa tyíia³ 'a 'iñi'¹ 'ñá² do jee²¹² 'ñá² mil tsañʉʉ'¹? ¿Joo' 'motó² 'no'³ 'iñi'¹ 'e gasái¹gɨ? \v 10 ¿Tɨ jo tɨɨ'¹³‑'oo' mo gajmáa³aa tyíia³ 'e 'iñi'¹ dyía¹ do jee²¹² tyʉ́n² mil tsá²? ¿Joo' 'motó² 'no'³ 'e gasái¹gɨ? \v 11 'Áai¹ jo mo ga'øøi'²¹‑'oo' 'e jon'on fuu²¹²uu 'naa' cwáain¹ tya' 'iñi'¹ mo fuu²¹²uu 'naa' 'e un'øøi'¹³ yaanaa' coon'¹³ tyiian'³ tya' tsá² fariseos coon'¹³ tsá² saduceos. \p \v 12 Joon gali'øøi'²¹‑tsi tsá² tya' Jesús 'e jon'on cwáain¹ tya' tyiian'³ tya' 'iñi'¹ jin'² Jesús pe cwáain¹ tya' júu² 'ee¹ tsá² fariseos coon'¹³ tsá² saduceos. \s1 Jmoo¹o Tʉ́³ júu³ 'e Cristo Jesús \p \v 13 Mo gatyía¹ Jesús coon'¹³ tsá² tya'a coon²¹ lɨ tyʉ'² to² fuu²¹ Cesarea tya' Filipo gaunngɨɨ¹ɨ Jesús tsá² tya'a jin'²in: \p ―¿'Iin jna, Ruu'²¹i Tsá², jin'² tsá²? \p \v 14 Joon gañii¹i tsá² tya'a: \p ―'Inlɨ́ɨi¹³ jin'²in 'e Wó³ saai¹ tsá² jmɨɨ²¹ 'nʉ. 'Inlɨ́ɨi¹³gɨ jin'²in 'e Elías 'nʉ. Joon tsá² xeei'²¹ jin'²in 'e Jeremías 'nʉ sɨ jaain²¹ 'in nigacwo¹ júu³ tya' Dios la mo jéei¹ 'ee 'nʉ. \p \v 15 Joon gaunngɨɨ¹ɨ Jesús 'ii: \p ―'Naa', ¿'iin jna fó²oo' 'naa'? \p \v 16 Joon Simón Pedro do gajin'²in: \p ―'Nʉ‑ʉ Cristo 'in gasii¹in Dios. Jóon¹ Dios 'in jiin'¹ 'nʉ. \p \v 17 Joon Jesús gajin'²in: \p ―Jløø'³mo 'nʉ, Simón, jóon¹ Jonás, tsʉ jon' tsá² ga'e'² 'nʉ 'e júu³ lo. Pe Ñʉ'³oo 'in tyíin¹ ñʉ'fú² ga'e'²e 'nʉ. \v 18 Joon fuu²¹²uu 'nʉ, 'e sii²¹ 'nʉ Tʉ́³, joon júu³ tyi'i 'e foo²¹'o 'e lɨ́ɨ¹na Cristo, 'in gasii¹in Dios, ilɨ la lɨ coon²¹ cuun²¹² fee'¹ 'e jo jøøi'²¹ tya' 'in jai'² lɨ́ɨ²i jna tsʉ jileei'²¹ 'in jmoo¹o la to² tyʉ'² Dios lɨ́ɨ¹i la joon. Joon ca 'mó¹ jo lí² lii'¹i 'e júu³ do. \v 19 Joon cwo'³oo 'nʉ jonñí³ tya' lɨ tyʉ'² Dios to² tsá². Jilaa'²¹ 'e untsaa'¹³u fu juncwii²¹ lo nigalɨuntsaa'¹²a fu ñʉ'fú². Joon jilaa'²¹ icwo'²'o lí² juncwii²¹ lo la joon galɨ́² fu ñʉ'fú² jon. \p \v 20 Joon gatyʉ'² Jesús to² tsá² tya'a 'e jo 'in jma'¹a 'ido júu³ jiin'¹³ jaain²¹ 'e Cristo ii. \s1 Jmoo¹o Jesús júu³ ijúun²in \p \v 21 Joon 'yiia'¹³ joon ga'láa² Jesús 'wii²¹² jmo'²o tsá² tya'a júu³ 'e 'ná¹ tsáa¹a Jerusalén joon do‑o i'e'²e tsacøøi'¹³ coon'¹³ 'in tyʉ'² to² untsá² coon'¹³ tɨfo'² tya' ley 'ii wúu¹. Joon ijnga'²mo 'ido 'ii pe ijiin'¹o tún¹ mi tɨ 'nɨ¹ jmii²¹². \v 22 Joon Tʉ́³ do ngajée¹i lɨ coon'²¹ joon gasɨɨ'²¹ɨ Tʉ́³ Jesús júu³ wúu¹ jin'²in: \p ―¡Jo icwó² Dios 'e lí² la joon, Ña'ñʉ'¹ʉ'! ¡Jo lí² wa' itsangɨɨ¹i 'nʉ la joon! \p \v 23 Joon gajiin'¹³ Jesús níi¹i joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Tʉ́³ do: \p ―Jeein'¹³ coon'¹³ jna, Satanás, tsʉ ijnɨɨ'¹³moo coon'¹³ júu³ tyi'i. Jo 'ɨ¹‑'o'o la 'ɨ¹‑tsi Dios. La 'ɨ¹‑tsi tsá²‑a 'ɨ¹‑'o'o. \p \v 24 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p ―Wa 'iin²¹²in tsá² ngɨ́¹ coon'¹³ jna 'ná¹ tʉʉ²¹ 'e 'ɨ¹‑tsi tya' 'ña'a, 'ná¹ tyá²a tyʉ́² tya'a ijúun²in la ijúuin³ jna. Joon jó¹ coon'¹³ jna. \v 25 Tsʉ jileei'²¹ 'in 'iin²¹²in láa¹i juncwii²¹ tya'a 'ña'a incaa²¹mo juncwii²¹ tya'a fu lɨ 'ii²¹ pe jileei'²¹ 'in caai²¹ juncwii²¹ tya'a 'wii'¹³ jna pe intii'¹³mo juncwii²¹ tya'a. \v 26 ¿'Ee to² 'íi³ tya' tsá² wa'a li'³i jilaa'²¹ 'e sá² la tøøi² ni cwoo'¹³ juncwii²¹ pe caa¹mo alma tya'a? ¿'Ee coon'¹³ lí² tyí² tsá² tya' alma tya'a? \v 27 Tsʉ 'in Ruu'²¹i Tsá² ijó¹ coon'¹³ jilaa'²¹ 'e 'ya'²gɨ tya' Jmii²¹ coon'¹³ ángeles tya'a joon ityí³ tya' jileei'²¹ tsá² tɨ jaain²¹ tɨ jaain²¹ jiin'¹³ la nigajmaa¹a. \v 28 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', seein²¹ 'inlɨ́ɨi¹³ 'in teein² lo 'in jo ijúun²in ca mi jǿø²i 'in Ruu'²¹i Tsá² jó¹ ityʉ'²ʉ to². \c 17 \s1 Jesús gaunsɨ́ɨ²i 'e lɨ́ɨ¹i tyani gaai²¹ tsá² tya'a \p \v 1 Joon mo gangɨ́ɨi¹ jnʉ́ʉ² jmɨɨ²¹² ngajéei¹ Jesús Tʉ́³ coon'¹³ Jacobo coon'¹³ Wó³ ruu'²¹i Jacobo do fu yʉ' coon²¹ moo'²¹ ñíi¹ la jee²¹² tyúuin² do. \v 2 Joon do‑o gaunsɨ́ɨ²i 'e lɨ́ɨ¹i tyani 'in tsá² do. Joon níi¹i galijɨɨ'¹ la jɨɨi'¹ ñi'¹, sɨɨn'³gɨ galitaa²¹ la taa²¹ 'yiia²¹ tya' ñi'¹. \v 3 Joon tsifu joon gangaa¹in Moisés coon'¹³ Elías teen¹in tyaa¹ júu³ coon'¹³ Jesús. \v 4 Joon gajin'² Tʉ́³ sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Ña'ñʉ'¹ʉ', ¡'áai¹ tyʉ́² 'e toon²¹o'on lo! Wana 'iin²¹²u'u, jmoo²¹o'o 'nɨ¹ 'nʉ́¹ pi'³: coon²¹ tyi'nʉ, coon²¹ tya' Moisés joongɨ coon²¹ tya' Elías. \p \v 5 La jee²¹² faa'²¹a Tʉ́³ do gajgó¹ coon²¹ jníi¹ taa²¹ jɨɨ'¹ lɨ teein¹. Joon ganúu²un coon²¹ júu³ jee²¹² jníi¹ do 'e jin'²in: \p ―'In lo‑o yʉʉn²¹ tyiia 'in 'iin²¹²na, 'áa¹mo jløø'³na 'wii'¹³ tya'a. Nʉʉ²ʉʉ' 'e jin'². \p \v 6 Joon mo ganúu²un 'e júu³ do gafoo'¹mo 'áai¹ joon gatyii²¹a lɨ' rɨ'íi²in ni 'wó². \v 7 Joon Jesús gangatyéen¹in lɨ teei'¹³ tsá² tya'a joon gataan¹an cwoo²¹o tya' 'ido, sɨɨ'²¹ɨ: \p ―Ráan²naa'; jo foo'¹³naa'. \p \v 8 Joon mo gajǿø²ø jo 'in gangaai¹gɨ jiin'¹³ 'ña'a Jesús siin'¹²gɨ. \p \v 9 Joon mo gajgáa¹i 'e moo'²¹ do ga'ɨ́ɨ²ɨ Jesús júu³ tsá² tya'a jin'²in: \p ―Jo 'e fú²uu', jiin'¹³ jaain²¹, ca mi yuui'¹³ jiin'¹ 'in Ruu'²¹i Tsá² jee²¹² 'lɨɨ²¹². \p \v 10 Joon gaunngɨɨ¹ɨ tsá² tya'a: \p ―¿'Ee lɨ' jin'²in 'in tɨfo'² tya' ley 'e 'ná¹ jó¹ Elías nifu? \p \v 11 Jesús‑gɨ gañii¹i: \p ―'E la ja'²mo 'ná¹ jó¹ Elías joon 'e tyá² tyʉ́² jilaa'²¹. \v 12 Pe fuu²¹²uu 'naa' 'e najó²‑o Elías joon jo galicwii¹in 'in tɨfo'² tya' ley do 'ii, lɨ jiin'¹³ gajmaa¹a jiin'¹³ la 'iin²¹²in tya' 'ido. La joon jon i'e'²e wúu¹ 'in Ruu'²¹i Tsá². \p \v 13 Joon ga'øø'²¹mo‑tsi tsá² tya' Jesús 'e faa'²¹a Jesús cwáain¹ tya' Wó³ saai¹ tsá² jmɨɨ²¹. \s1 Un'láa²i Jesús jaain²¹ xuui²¹² júuin² ñii'¹ \p \v 14 Joon mo gatyía¹ Jesús lɨ taai² tsá² gangatyéein¹ jaain²¹ tsá² lɨ siin'¹² Jesús joon gasii'²¹i wojníi¹i tyani Jesús joon gajin'²in: \p \v 15 ―Jmaa²'a feei'¹‑'o'o 'wii'¹³ tyiia. Fúu² cwolíi²u xuui²¹² tyiia tsʉ júuin² ñii'¹ tsʉ 'áai¹ wúu¹ ní²i. Cɨɨ'¹³i ni jɨ́² sɨ tsi jmii²¹ 'ee 'láai² naa'¹³. \v 16 Ningajée¹moo xuui²¹² tyiia fu lɨ néei¹ tsá² tyi'i pe jo galɨ'²ɨ gaun'láa² ni'i lo. \p \v 17 Jesús gañii¹i: \p ―¡Tsá² 'in jo tsáai¹‑tsi 'naa'; sɨcaai'¹³ 'ɨ¹‑'oo'! ¿Tɨ wóo²gɨ 'áai¹ 'ná¹ taan²¹²na coon'¹³ 'naa'? ¿Tɨ wóo²gɨ 'áai¹ 'ná¹ lifeei'¹‑tsii 'wii'¹³ tyii'? Ñijeei¹duu' xuui²¹² do fu lo. \p \v 18 Joon gatyʉ'² Jesús to² 'in 'lɨɨi'³ 'yuui² alma tya' 'in xuui²¹² do joon ga'wóo²mo. Joon tsifu joon ga'láa²mo 'in xuui²¹² do joon. \p \v 19 Joon coon²¹ lɨ néei¹ Jesús coon'²¹ la 'oo'²¹ tsá² tya'a joon gaunngɨɨ¹ɨ tsá² tya'a: \p ―¿'Ee lɨ'ɨ jo galɨ'²ɨ'ɨ tyí² jna'a 'in 'lɨɨi'³ 'yuui² alma tya' 'in xuui²¹² do? \p \v 20 Joon Jesús gajin'²in: \p ―Jo galɨ́²ɨɨ' gatyí² 'naa' 'ido tsʉ 'wii'¹³ xʉ jai'² lɨ́ɨ²naa'. 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa' wana jai'² lɨ́ɨ²naa', fiin'¹³ coon'¹³ coon²¹ 'e pii'³, lí²‑i fú²uu' 'e moo'²¹ si'² dó²: “Jiin'¹³ lo; cwó² lɨ' lɨ xiia'²¹.” Joon ijeen'²¹mo 'e moo'²¹ do. Jilaa'²¹ ilí² tya' 'in jai'² lɨ́ɨ²i. \v 21 Pe 'in 'lɨɨi'³ la no 'wóo²mo jiin'¹³ wa'a faa'²¹a tsá² júu³ tyʉ́² joongɨ gøø'²¹ tsá² tyiiañi'¹. \s1 Tɨ tún² naa'¹³ 'e jmoo¹o Jesús júu³ ijúun²in \p \v 22 Joon mo taan²¹²in caain²¹ fu lɨ sii²¹ Galilea gajma'²a Jesús tsá² tya'a júu³ 'e tsá²‑a i'nɨ́ɨ¹i Ruu'²i Tsá². \v 23 Joon ijngaa'¹³mo 'ido 'ii. Pe mi tɨ 'nɨ¹ jmɨɨ²¹² ijiin'¹o tún¹. Joon 'áai¹ ga'aa¹a fa'í³ 'e ganúu²un 'e júu³ do. \s1 Cuu² 'e cɨ¹ tsá² tya' cwo'¹ \p \v 24 Joon mo gatyalíin² Jesús coon'¹³ tsá² tya'a fuu²¹ Capernaum 'in tsá² 'in cón² 'laa'¹³ tya' cwo'¹ gafee'²¹i Tʉ́³, gaunngɨɨ¹ɨ: \p ―¿Tɨ jo tyí² tɨfo'² tyii' 'laa'¹³ cwo'¹? \p \v 25 Joon Tʉ́³ gajin'²in: \p ―Tyí²o 'ino. \p Joon mo ga'í² Tʉ́³ inʉʉ tsifu gajin'²in Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―¿'Ee 'ɨ¹‑'o'o, Simón? ¿'Iin tyí² 'laa'¹³ tya' rǿøi¹³ taain²¹² juncwii²¹, tɨ tsá² tya'a sɨ tsá² coon²¹ fuu²¹ 'ee? \p \v 26 Joon Tʉ́³ do gañii¹i: \p ―Tsá² coon²¹ fuu²¹ tyí². \p Joon Jesús gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Tʉ́³ do: \p ―Wana la joon jna jo 'ná¹ cɨ́ɨ³ɨɨ 'laa'¹³ tya' cwo'¹. \v 27 Pe la coon'²¹ 'e jo 'e ifaa'²¹a 'in tsá² no 'laa'²¹ tyi', cwó² fu tɨ' tyíia¹ cwo'i'²'i moocuu². Joon 'in joo'²¹ in téen¹u'u nifu ityii'¹'a coon²¹ cuu² nʉ' 'oo²¹²o. Joon 'e cuu² do ilíin²mo 'e cɨ²'ɨ 'laa'¹³ tyi'i coon'¹³ tyiajna. Cwocón² tya' 'in tsá² cón² 'laa'¹³ do. \c 18 \s1 Iin 'in tyiin²gɨ \p \v 1 'Yiia'¹³ joon gangatyéen¹in tsá² tya' Jesús fu lɨ tyíin¹in joon gaunngɨɨ¹ɨ: \p ―¿'Iin 'in tyiin²gɨ lɨ tyʉ'² Dios to² tsá²? \p \v 2 Joon gatø'² Jesús jaain²¹ xuui²¹² 'e jmáa¹a siin'¹²in tuntsa' jee²¹² 'in tsá² do, \v 3 joon gajin'²in: \p ―'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', wa jo unsɨ́ɨ²naa' 'e 'ɨ¹‑'oo' joon líin²naa' la lɨ́ɨ¹i 'in xuui²¹² no jo cwotaan²naa' fu lɨ tyʉ'² Dios to² tsá². \v 4 'E coon'¹³ la joon 'in tyiin²gɨ fu lɨ tyʉ'² Dios to² tsá² ilíin² la 'in xuui²¹² no 'in jo jmaa'²i jloo'³ 'ña'a. \v 5 Joon doñi'iin 'in 'ii'²¹ jaain²¹ xuui²¹² coon'¹³ 'e sii²¹ jna la 'ino, joon 'ii'²¹mo jna jon. \s1 'A tsaai'¹³ i'noo¹o tsá² tsaa² \p \v 6 ’Wa seein²¹ tsá² itɨlí² jmáa¹a 'e 'noo¹o xuui²¹² 'in jo'² lɨ́ɨ²i jna tsaa², tyʉ́²gɨ tya'a wa'a jéei¹gɨ 'ñʉ́¹ʉ tsá² luu²¹²u coon'¹³ coon²¹ too¹ fee¹ joon pii¹in tsá² 'ii tsi jmɨ'ñi'³ lɨ 'o'². \v 7 ¡'Áa¹mo gó² 'e sá² 'e 'leei'²¹ tsá² taain²¹² juncwii²¹! Joon la joon 'e 'ná¹ ilí² pe fúu² 'in tsá² 'in jmoo¹o 'e un'leei'²¹ tsá² yaai. \p \v 8 ’Tsʉ 'wii'¹³ joon wa gajmaa¹a cwoo¹'o sɨ tɨ́ɨ¹³'ɨ 'ee 'lee'²¹'u, cwotʉ́ʉ¹nu'u joon cwopíi¹nu'u lɨ wíin². Tsʉ tyʉ́²gɨ tyi'i 'e seen²¹un juncwii²¹ tsá² pooi'¹³ sɨ tsá² jluui'¹³ 'ee lagɨ cwoo'¹³'o lɨ 'ii²¹ lɨ coo²¹ coon²¹ tøø²mo coon'¹³ je tún² cwoo¹'o sɨ jé² tún² tɨ́ɨ¹³'ɨ 'ee. \v 9 Joon wa unní²'i jmoo¹o 'e 'nóo²'o tsaa², tyii²'i, píi¹nu'u lɨ wíin² tsʉ tyʉ́²gɨ tyi'i 'e seen²¹mo'o coon'¹³ coon²¹ unní²'i lagɨ cwoo'¹³'o lɨ 'ii²¹ lɨ coo²¹ coon²¹ tøø²mo. \s1 Lawa jaain²¹ joo'saa'²¹ 'in sɨtuui¹ \p \v 10 ’Jo jmaa²aa' wa' jo tsáai¹‑'oo' xuui²¹² no. Tsʉ fuu²¹²uu 'naa', 'in ángeles tya'a taa²i tyani Nʉ'³ʉʉ 'in tyíin¹ ñʉ'fú². \v 11 In Ruui'²¹ Tsá² gajó² juncwii²¹ jmáa¹a tiin'¹³ tsá² 'in ngɨ́² sɨtuui¹. \p \v 12 ’¿Xiiala lɨ́ɨ²naa'? Wa' jaain²¹ tsá² 'aa¹i coon²¹ cíein¹³ joo'saa'²¹ joon wa gatuui¹ jaain²¹, itiu²mo 'in noventa y nueve jee²¹² moo'²¹ joon 'e tsa'nee'¹³i 'in sɨtuui¹ do. \v 13 Joon wa gatsee'²¹i joon ilijløøi'³gɨ tya' 'in joo'saa'²¹ gatsee'²¹i do lagɨ 'in noventa y nueve do 'in jo ituui¹ do. \v 14 La joon jon 'Ñʉ́²ʉʉ', 'in tyíin¹ ñʉ'fú², jo 'iin²¹²in wa' 'e ngɨ́² sɨtuui¹ jiin'¹³ jaain²¹ jee²¹² 'in xuui²¹² pi'³. \s1 Xiiala 'ná² jmá¹ tsá² fee'¹‑tsi tya' tsaruu'²¹i \p \v 15 ’Wa ga'láa²a ruu'²¹'u tyi'i sii'¹³du' la 'oo'²¹ gáa¹naa' joon jmaa²'a júu³ xiiala ga'láa¹a. Joon wana gajmaa¹a nʉʉ'¹³ʉn júu³ tyi'i joon lɨ'²ɨ 'e seen²¹naa' tyʉ́² coon'¹³. \v 16 Pe wa jo gajmaa¹a nʉʉ'¹³ʉn te'² jaain²¹ gaí¹gɨ tsá² 'e núu¹un 'e sɨ́ɨ¹³naa' ilíi²in tsá² jmoo¹o júu³ jai'² 'in tsá² do. \v 17 Joon wana jo gajmaa¹a ruu'²¹'u nʉʉ'¹³ʉn tyani 'in tsá² jmoo¹o júu³ jai'² do joon cwojee¹u 'in ruu'²¹'u do tyani lɨ sɨcaain²¹ jileei'²¹ 'in tsaa'¹‑tsi Dios. Joon wana jo galinʉʉ'¹³ʉn tún¹ tyani 'in tsá² fúui¹ 'in tsaa'¹‑tsi Dios joon líi²in 'in ruu'²¹'u do lawa jaain²¹ 'in jo tsaa'¹‑tsi Dios sɨ lawa jaain²¹ 'in cón² 'laa'¹³ tya' 'e 'nɨɨ¹ɨ tsá² 'ee. \p \v 18 ’'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', 'e jilaa'²¹ 'e untsaa'¹³naa' fu juncwii²¹ lo la joon jon 'e lí² tsaai'¹³ fu ñʉ'fú². Joon jilaa'²¹ 'e cwó²oo' lí² fu juncwii²¹ lo la joon ilí² fu ñʉ'fú² jon. \p \v 19 ’Fuu²¹²uu 'naa' jon, wana ti gáa¹naa' 'in cwoo²oo' júu³ ruu'²¹naa' coon'¹³ coon²¹ júu³ tyʉ́² 'e mɨ́²ɨɨ', Ñʉ'³ʉʉ 'in tyíin¹ ñʉ'fú² icwo'¹o 'naa' 'e gamɨ́²ɨɨ' do. \v 20 Mo natí² fiin'¹³ gaí¹ gaai²¹ tsá² 'in sɨcaain²¹ iun'goo²¹o jna siin'¹³moo jee²¹² 'ii²¹ ―jin'² Jesús. \p \v 21 Joon Tʉ́³ do gangóo¹ ngafee'¹³i Jesús jin'²in: \p ―Ña'ñʉ'¹ʉ', wa gajmaa¹a ruu'²¹na 'e gó² tyiia ¿joo' naa'¹³ 'ná¹ jmáa³aa feei'¹‑tsii 'wii²¹² tya'a? ¿Tɨ ca tɨ́² dyía¹ naa'¹³? \p \v 22 Joon gañii¹i Jesús: \p ―Jo fuu²¹²uu 'nʉ ca tɨ́² dyía¹ naa'¹³ pe fuu²¹²uu 'nʉ ca gatyía¹ setenta naa'¹³ 'e gafuu²¹²uu 'nʉ dyía¹ naa'¹³. \s1 Lawa jaain²¹ tsa'leei'¹³ 'in jo gali'iin²¹²in jmá¹a feei'¹‑tsi \p \v 23 ’Tsʉ 'wii'¹³ joon 'e tyʉ'¹ Dios to² tsá² lɨ la lɨ́ɨ¹i jaain²¹ rǿøi¹³ 'in gali'iin²¹²in jmaa'¹³a cwáain¹ tya' tsa'leei'¹³ tya'a. \v 24 Joon mo ga'láa² 'wii²¹² gatø'¹ø 'in rǿøi² do tsá² tya'a joon gatyía¹ jaain²¹ 'in rǿøi² tya'a 'láai¹ 'áai¹. \v 25 Joon 'in tsa'leei'¹³ do jo 'e 'oo¹o wa'a tyí² tya'a. Joon 'in rǿøi¹³ do gatyʉ'²ʉ to² tsa'leei'¹³ tya'a wa' 'nɨɨ¹ ni 'ido coon'¹³ 'oo² 'ido coon'¹³ jóon¹on coon'¹³ jilaa'²¹ 'e sá² tya'a 'e tyí² 'e rǿøi² do. \v 26 Pe 'in tsa'leei'¹³ do gasii'²¹i wojníi¹i tyani ñi'fii²¹²i joon gamɨɨ¹ɨ tyani 'ido 'áai¹: “Ñi'fí²i' cwolifee'¹mo‑'o'o 'wii²¹² tyiia joon icɨ́ɨ³oo jilaa'²¹ 'e rǿø²na tyi'i.” \v 27 Joon ñi'fii²¹²i do galifee'¹mo‑tsi 'wii²¹² tya' jilaa'²¹ 'e rǿøi² joon galáa²mo 'ido 'ii. \v 28 Joon tsifu cwo'ɨ́ɨ¹ɨ tya' ñi'fii²¹²i do joon xʉ ngai'²xʉ mo gajiin'¹in jaain²¹ tsañʉʉ'¹ 'in nirǿøi²xʉ coon²¹ tún² 'ii'²¹ cuu². Joon tsifu gason'²on luu²¹² 'ido sɨɨ'²¹ɨ: “¡Tyí² gon 'e rǿø²u tyiia do la no la!” \v 29 Joon gasii'²¹ 'in tsá² do wojníi¹i tyaníi¹i joon gamɨɨ¹: “Cwolifee'¹mo‑'o'o 'wii²¹² tyiia joon icɨ́ɨ³oo jilaa'²¹ 'e rǿø²na tyi'i.” \v 30 Pe 'ii‑gɨ jo galifeei'¹‑tsi 'wii²¹² tya' 'in tsá² do. Joon gatan'²ni'i 'ido 'nʉñi'³ ca tyí² jilaa'²¹ 'e rǿøi². \v 31 Pe mo ganí²i 'in tsa'leei'¹³ catyaai² do xiiala gajmaa¹a 'in tsá² do galixuu²¹²mo‑tsi joon ngalíin² ngajmaa'¹³a júu³ ñi'fii²¹²i jilaa'²¹ 'e nigalɨ́². \v 32 Joon 'in ñi'fii²¹² do gatyʉ'²ʉ to² tsa'leei'¹³ tya'a wa'a tsate'¹e 'in tsá² do. Joon mo gatyía¹ 'in tsá² do gajin'² rǿøi¹³ sɨɨ'²¹ɨ 'ido: “¡Tsa'leei'¹³ 'in gó² 'nʉ! Ga'iin²moo 'e rǿø²u tyiia 'wii'¹³i gamɨ́²'ɨ tyaní³ii. \v 33 'Ná¹‑a jon jmaa²'a feei'¹‑'o'o 'wii²¹² tya' tsaruu'²¹'u jiin'¹³ la nigajmáa³aa feei'¹‑tsii 'wii²¹² tyi'i.” \v 34 Joon gatsá² 'nii'²¹‑tsi ñi'fii²¹²i do tya'a 'áai¹gɨ. Joon gatyʉ'²ʉ to² i'e'²e tsá² 'ido wúu¹ ca mi tyí² jilaa'²¹ 'e rǿøi². \p \v 35 ’La joon jon ijmá¹a Ñʉ'³ʉʉ, 'in tyíin¹ ñʉ'fú², coon'¹³ 'naa' wa jo jmaa²aa' feei'¹‑'oo' 'wii²¹² tya' tsaruu'²¹naa' 'e 'yaai²¹²‑'oo' ―jin'² Jesús do. \c 19 \s1 'E'²e Jesús tsá² cwáain¹ tya' mo tiui² tsá² tsamɨ́² tya'a \p \v 1 Mo ngayuui'¹³ gajin'² Jesús jilaa'²¹ 'e júu³ lo gacwo'ɨ́ɨ¹ɨ lɨ sii²¹ Galilea joon gangó¹o lɨ roon¹on coon²¹ 'wó² lɨ sii²¹ Judea 'e roon¹on lɨ' ngoo'¹³ jmɨɨ²¹ Jordán lɨ' lɨ 'yeei²¹ ñi'¹. \v 2 Fúu¹mo tsá² gangalíin² coon'¹³on. Joon gaun'láa²mo Jesús 'in tsá² do. \p \v 3 Joon 'inlɨ́ɨi¹³ tsá² fariseos gangatyéen¹in lɨ ngó¹o Jesús 'e 'iin²¹²in 'e teei'²¹ Jesús lawa coon²¹ nilá² joon gaunngɨɨ¹ɨ: \p ―¿Ja ilí² tiui² tsá² tsamɨ́² tya' coon'¹³ doñi'ee cwáain¹? \p \v 4 Joon gañii¹i 'ii: \p ―Ñí² 'naa' 'ee jin'² júu³ tyʉ́² tya' Dios 'e mo 'láa² 'wii²¹² gajmee¹i Dios tsañʉʉ'¹ coon'¹³ tsamɨ́². \v 5 Jin'²o jon: “Tsʉ 'wii'¹³ joon itiu²mo tsá² sáa³ jmii²¹ ilicaain²¹ coon'¹³ 'oo²o joon jee²¹² gáa¹i do ilíi²in lawa jaan²¹mo.” \v 6 Joon jo lɨ́ɨi¹gɨ gáa¹i jaan²¹mo galɨ́ɨ¹i joon. Tsʉ 'wii'¹³ joon jo lí² xee¹i tsá² 'in gauncaain²¹ Dios. \p \v 7 Joon gaunngɨɨ¹ɨ 'in tsá² do: \p ―Wa la joon, ¿'ee lɨ'ɨ gatyʉ'²ʉ 'lɨɨ²¹² Moisés to² wa lí² cwo'¹ tsá² 'oo²o coon²¹ mo'jí² 'e lí² tiui² tsá² 'ii? Joon coon'¹³ la joon tiu²mo 'ido. \p \v 8 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² do: \p ―Galɨ́²‑ɨ la joon tsʉ 'wii'¹³ 'áai¹ sóo²‑'oo' 'naa'. Tsʉ jo la joon lɨ́² la mo 'wiin²¹². \v 9 Jna fuu²¹²uu 'naa', wana tiui² tsá² 'oo²o wa mo jo mo 'láa¹a coon'¹³ tsañʉʉ'¹ xeei'²¹ joon cuu'²¹i cwoo²¹o coon'¹³ jaain²¹gɨ tsamɨ́² 'noo¹on tsaa² coon'¹³ 'in tsamɨ́² do. Joon wana cuu'²¹i tsá² cwoo²¹o coon'¹³ jaain²¹ tsamɨ́² 'in natiui² ñʉʉ'¹ tya'a joon 'noo¹on tsá² tsaa² 'e la joon. \p \v 10 Joon gajin'² tsá² tya'a sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Wana la joon jmoo¹o tsañʉʉ'¹ coon'¹³ 'oo²o tsáai¹gɨ‑tsi wa jo cuu'²¹mo cwoo²¹o. \p \v 11 Jesús‑gɨ gajin'²in: \p ―Jo jileei'²¹ lí² 'øøi'²¹‑tsi 'elo. Lɨ jiin'¹³ 'in nityii'¹³in Dios ilí² 'øøi'²¹‑tsi. \v 12 'Láa²mo 'ii'¹³ 'e sá² 'e jo lí² cui'² cwoo²¹o tsá². 'Inlɨ́ɨi¹³ jo 'íi¹in 'e cui'² cwoo²¹o ca mi liseen²¹mo. 'Inlɨ́ɨi¹³gɨ tsá² jo cwó² tsá² jon cui'² cwoo²¹o. 'Inlɨ́ɨi¹³gɨ tsá² jo 'iin²¹²in cui'² cwoo²¹o tsʉ 'wii'¹³ cwáain¹ tya' lɨ tyʉ'² Dios to². Jileei'²¹ 'in lí² jmá¹ 'elo, cwojmaa¹a. \s1 Uncwaai'³ Jesús xuui²¹² tya' tsá² \p \v 13 Joon gangajée¹i tsá² xuui²¹² tya'a lɨ sin'² Jesús wa'a taan¹an Jesús cwoo²¹o tya' 'ido joon faa'²¹a júu³ tyʉ́². Pe tsá² tya'a ga'láa² 'wii²¹² jíi² ni'i 'in tsá² jée¹i xuui²¹² do. \v 14 Pe Jesús gajin'²in: \p ―Cwó²duu', cwojalíin² xuui²¹² no tyaní³ii joon jo untsaa'¹³naa' tsʉ jiin'¹³ 'in lɨ́ɨ¹i la no‑o tsataai² lɨ tyʉ'² Dios to². \p \v 15 Joon gataan¹an cwoo²¹o tya' 'in xuui²¹² do. Joon mo ngayuui'¹³ joon gacwo'ɨ́ɨ¹o do. \s1 Jaain²¹ sɨmii'²¹ 'in sá² cuu² tyaa¹ júu³ coon'¹³ Jesús \p \v 16 Joon gatyía¹ jaain²¹gɨ tsá² 'in gaunngɨɨ¹ɨ gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Tɨfo'² tyúi¹, ¿'ee 'e tyʉ́² 'ná¹ jmáa³aa 'e liseen²¹na tyʉ́² coon²¹ tøøi²? \p \v 17 Jesús gajin'²in: \p ―¿'Ee lɨ'ɨ fu'²'u jna 'in tyúi¹? Jaan²¹mo 'in seein²¹ 'in tyúi¹ jiin'¹³ 'ña'a Dios. Pe wana 'iin²¹²u'u liseen²¹mo'o tyʉ́² jmaa²'a la to² tyʉ'² Dios. \p \v 18 Joon gajin'² 'in sɨmii'²¹ do: \p ―¿Noo to² tyʉ'² Dios? \p Joon Jesús ganii¹i: \p ―Jo jngá¹u'u tsá²; jo 'laa²¹²'a coon'¹³ tsamɨ́² tya' tsá² xeei'²¹; jo jmaa²'a 'uun²¹; jo fu'²'u júu³ tajuu²¹ jiin'¹³ jaain²¹; \v 19 un'goo²'o nʉ'²'ʉ coon'¹³ saa²'a; cwoli'iin²¹²u'u tsaruu'²¹'u lawa 'wo'o. \p \v 20 Joon gañii¹i 'in sɨmii'²¹ do: \p ―Jilaa'²¹ la no nigajmáa³aa jiin'¹³ la mo xuu²¹²na. ¿'Ee 'ná¹ jmáa³gɨɨ? \p \v 21 Joon Jesús gajin'²in: \p ―Wana 'iin²¹²u'un 'e jo 'e sɨ'naai²¹gɨ 'e 'naa²¹ cwo'nɨɨ²¹²'ɨ 'e 'oo²¹²'o joon cwo'²'o tsá² tañíi² joon lisá² 'láai²gɨ tyi'i fu ñʉ'fú². Mi yuui'¹³ joon na¹, ngɨ'²'ɨ coon'¹³ jna. \p \v 22 Pe mo ngayuui'¹³ ganúu²un 'e júu³ lo gangaa'¹³i fa'í³ 'áai¹ tsʉ 'áa¹mo sá² cuu² tya'a. \p \v 23 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p ―'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', 'áai¹ wúui¹ cwói¹ yaai tsá² sá² cuu² tyʉ'²ʉ Dios to² 'ii. \v 24 Fuu²¹²uu 'naa' tún¹, tyan²gɨ to² wa'a tsa'í² jaain²¹ tsá² sá² cuu² lɨ tyʉ'² Dios to² tsá² lagɨ wa' ngɨ́ɨ¹ camello coon²¹ too²¹ tya' moocuu². \p \v 25 'Áai¹ tsa'goo²¹o‑tsi tsá² tya'a mo ganúu²un 'elo. Joon gaunngɨɨ¹ɨ la 'oo'²¹ yaai: \p ―¿'Iin lí² tsataai² lɨ tyʉ'² Dios to² tsá²? \p \v 26 Joon gajǿø²i Jesús 'ii joon gajin'²in: \p ―Jo lí² jmá¹a tsá² 'elo pe jilaa'²¹ lí² jmá¹a Dios. \p \v 27 Joon gajin'² Tʉ́³ sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Ña'ñʉ'¹ʉ', nigatʉʉ²¹oo'o 'e 'oo²¹o'o joon nigangɨ́²ɨ'ɨ coon'¹³ 'nʉ. ¿'Ee ilí² tyii'i? \p \v 28 Joon gañii¹i Jesús: \p ―'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', mi li'múui² jilaa'²¹ 'e sá² joon 'in Ruu'²¹i Tsá² tyíin¹ lɨ sɨlɨɨ²¹² tya'a coon'¹³ jilaa'²¹ 'e 'ya'²gɨ tya'a joon 'naa' 'in nigangɨ́¹ coon'¹³ jna iní²ii' dyatun¹ lɨ sɨlɨɨ²¹² tyii'. Joon ityʉ́²ʉʉ' to² 'in dyatun¹ poo²¹² tsá² Israel. \v 29 La joon jon jileei'²¹ 'in nigatʉ́² 'nʉ́¹ sɨ nigatiui¹ ruu'²¹i tsañʉʉ'¹ sɨ ruu'²¹i tsamɨ́² 'ee sɨ nigatiui² sáa³ jmii²¹ 'ee sɨ tsamɨ́² tya'a sɨ jóon¹on 'ee sɨ nigatʉ́² 'wó² tya'a tsʉ 'wii'¹³ jna‑a; i'ii'²¹mo cíein¹³ lɨ́ɨ¹gɨ joon i'ii'²¹mo jon juncwii²¹ tya'a 'e taa'²¹a coon²¹ tøø²mo. \v 30 Pe fúu¹mo tsá² 'in seein²¹ nano 'in lɨ́ɨ¹i nifu 'ii‑i lɨtséi¹ cɨɨin²¹gɨ. Joon fúu¹mo 'in lɨtséi¹ nano joon 'ii‑i nifu cɨɨin²¹gɨ ―jin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² do. \c 20 \s1 Lawa tsa'leei'¹³ 'in gajmaa¹a to² \p \v 1 Faa'²¹gɨ Jesús jin'²in: \p ―'E tyʉ'² Dios to² lɨ la lɨ́ɨ¹i jaain²¹ ñi'fii²¹² tsá² lɨ náa¹ to². Joon mo 'aa²¹ tsáa¹a tsa'née¹i tsa'leei'¹³ tya' 'in cún² mi'³ wuunjøø'³ tya'a. \v 2 Joon jin'²in xiiati tyí² la coon²¹ jmɨɨ²¹². Joon gasii¹in 'in tsá² do jee²¹² to² tya'a. \v 3 Joon la 'iin² ñʉ́² gangó¹ lɨ lɨ' 'moo'¹³ joon gatsee'²¹i tsá² 'in jøøi². \v 4 Joon gajin'²in: “¿Ja cwolíin²naa' cwojmaa²aa' to² tyiia joon icwóo³oo 'e tɨ́ɨ²naa'?” Joon gangalíin²mo 'in tsá² do. \v 5 Joon mo gatɨ́² tyiiañi'¹ coon'¹³ la 'iin²¹ 'nɨ¹ ca 'loo¹ gangó¹o 'in ñi'¹ do lɨ lɨ' 'moo'¹³ do 'náa²i tsa'leei'¹³ tya'a. \v 6 Joon la 'iin² 'ñá² ca'loo¹ gatsee'²¹i 'inlɨ́ɨi¹³ 'in jøøi², joon gajin'²in: “¿'Ee lɨ' née¹³naa' lo tøøi² jmɨɨ²¹² jo 'ee to² jmoo²oo'?” \v 7 'Ido‑gɨ gañii¹i: “Tsʉ jo 'iin²¹²mo galɨ́² 'neei²¹ jna'a 'e jmoo²¹o'o to².” Joon gajin'² in ñi'¹ do: “Cwolíin²naa' cwojmaa²aa' to² 'wó² tyiia joon icɨ́ɨ³ɨɨ 'lee'¹³naa' jiin'¹³ la gatɨ́ɨi².” \v 8 Joon la xʉʉ jnaa² gatyʉ'² ñi'¹ do to² tsa'leei'¹³ tya'a 'in tyʉ'² to² gajin'²in: “Cwote²du' tsa'leei'¹³ do joon cwo'¹o 'leei'¹³, joon 'láa² 'wii²¹² cwo'¹o 'leei'¹³ 'in ngataai² lɨ tséi¹ do. Joon 'in ngataai² jee²¹² to² nifu cwo'¹o 'leei'¹³ lɨ gatséi¹.” \v 9 Joon 'in ngataai² jee²¹² to² la 'iin² 'ñá² ca'loo¹ ga'ii'²¹mo 'lee'¹³i tya' la tøøi² jmɨɨ²¹². \v 10 Joon mo ga'ii'²¹i 'in ngataai² nifu do 'lee'¹³i lɨ́ɨ²i i'ii'²¹ 'láai²gɨ 'lee'¹³i lagɨ 'in ngataai² ca'loo¹ do. Pe xʉ joon coon²¹ rǿø² ga'ii'²¹i 'lee'¹³i coon'¹³ 'ido. \v 11 Joon mo ga'ii'²¹i 'e 'leei'¹³ do ga'láa² 'wii²¹² jo cwo'¹o júu³ ruu'²¹i coon'¹³ ñi'fii²¹²i do \v 12 jin'²in: “'In gacwolíin² lɨ tséi¹ rǿø² ga'ii'¹³na'a 'lee'¹³na'a coon'¹³ 'ido joongɨ coon²¹ hora gajmaa¹a 'ido to² joon jna'gɨɨ'ɨ tøøi² jmɨɨ²¹² taan²¹a'an jee²¹² 'yiia²¹.” \v 13 Pe 'in tsá² fii²¹² do gañii¹i jin'²in sɨɨ'²¹ɨ jaain²¹ 'in tsá² do: “Tsaru'¹u', jo jmóo³oo 'e gó² tyi'naa'. ¿Tɨ jo gajmoo²¹o' júu³ xiiati 'e 'lée¹³'u tya' coon²¹ jmɨɨ²¹²? \v 14 Con'²'on jiin'¹³ 'lée¹³'u 'e gatɨ́ɨ²u joon cweei'². Iin²¹²na cwo'³oo 'in ngataai² jee²¹² to² lɨ tséi¹ do jiin'¹³ la cwo'³oo 'nʉ. \v 15 Lí²‑i tyʉ'³ʉʉ to² cúu³uu jiin'¹³ la 'iin²¹²na. ¿Tɨ ga'aa²¹²'a tsiiwúu¹ tsʉ tsá² tyú¹mo jna? \v 16 La joon lí¹, 'in lɨ tséi¹ 'ii 'in nifu, joon 'in nifu 'ii 'in lɨ tyéi¹. Tsʉ itø'²ø Dios fúui¹ tsá² pe xʉʉ 'in gacwai'² jmáa¹a.” \s1 Xiiagɨ tún¹ jmo'¹o Jesús tsá² tya'a júu³ ijúun²in \p \v 17 Mo ngó¹ Jesús fu Jerusalén 'yúu²i fu¹ joon gajée¹i coon'²¹ jɨ dyatúuin² tsá² tya'a joon gajin'²in: \p \v 18 ―Tyán²duu' cwáain¹. 'E ningalii²¹i' lo fu Jerusalén. Joon do‑o i'nɨ́i¹ tsá² 'in Ruui'²¹ Tsá² ja'cwoo²¹o 'in tyʉ'² to² untsá² coon'¹³ 'in tɨfo'² tya' ley. Joon ityʉ'² to² ijúun²in 'ido. \v 19 Joon ijaan'¹³mo 'ido tya' tsá² jo seein²¹ Israel, joon iungøø¹ni'i 'ido, ipoo¹ni'i joongɨ itéen¹in tsaa'² crúu¹³. Pe mi tɨ jmɨɨ²¹² 'nɨ¹ ijiin'¹o tún¹ jee²¹² 'lɨɨ²¹². \s1 Mɨɨ¹ɨ sáa³ Jacobo coon'¹³ Wó³ jmɨɨ'aa²¹² \p \v 20 Joon gangatyéen¹in Jacobo jóon¹ Zebedeo coon'¹³ ruu'²¹i Wó³ coon'¹³ sáa³a fu lɨ siin'¹³ Jesús joon gaun'goo²¹o Jesús tsʉ sáa³ Jacobo coon'¹³ Wó³ gali'iin²¹²in mɨɨ¹ɨ jmɨɨ'aa²¹². \v 21 Joon gaunngɨɨ¹ɨ Jesús 'ii: \p ―¿'E 'iin²¹²u'un jmáa³aa tyi'i? \p Joon sáa³ 'ido gajin'²in: \p ―Mi tyé¹u'u lɨ tyu'²'ʉ to² joon cwo'²'o cwá²a 'in yʉʉn²¹ tyiia gái² lo, jaain²¹ lɨ' cwoo¹'o tsáa¹ jaain²¹gɨ lɨ' cwoo¹'o tooin²¹². \p \v 22 Pe Jesús gañii¹i: \p ―Jo ñí² 'naa' 'ee mɨ́²ɨɨ'. ¿Tɨ lí² taa²¹aa' moo²oo' wúu¹ la wúu¹ imóo³ jna? Joon, ¿tɨ lí² ijúun²naa' la ijúuin² jna? \p 'Ii‑gɨ gajin'²in: \p ―Lí²‑i. \p \v 23 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―Ja'²mo, imoo²oo' wúu¹ la wúu¹ imóo³ jna joon ijúun²naa' la ijúuin² jna pe jo tɨ́ɨ²na cwóo³oo ní²ii' jaan²¹naa' lɨ' cwóo³oo tsáa¹ jaain²¹gɨ lɨ' cwóo³oo tooin²¹². 'E joon 'e tya' tsá² 'in nigatyá¹a Ñʉ'³ʉʉ tyʉ́². \p \v 24 Joon mo ganúu²un 'in dyéi¹ tsá² tya'a catyaai² do gatsá² 'nii'²¹‑tsi tya' 'in gái¹ ruu'²¹i do. \v 25 Pe Jesús gatø'²ø 'ii gajin'²in: \p ―Jiin'¹³ la ñí² 'naa', 'in tsá² tyʉ'² to² juncwii²¹ tyʉ'²ʉ to² 'ii²¹, joon 'in tsá² 'in tyʉ'² to² 'in tyiin² jee²¹² 'in tyʉ'² to² do gøø'¹³gɨ to² tyʉ'²ʉ. \v 26 Pe jo lí² la joon jee²¹² 'naa'. Tsʉ 'in 'iin²¹²in jmá¹ feei'¹gɨ jee²¹² 'naa', 'ii 'ná¹ unjíi²in 'in catyaai²gɨ. \v 27 Joon 'in 'iin²¹²in líi²in nifu 'ná¹ jmá¹ la to² 'e tyʉ'² 'in catyaai²gɨ do. \v 28 Tsʉ jna‑a, 'in Ruu'²¹na Tsá², jo gagoo²¹²oo 'e unjíi²in tsá² jna pe gagoo²¹²oo wa'a unjíi³na tsá². Gagoo²¹²oo 'e cwó³oo juncwii²¹ tyiia la wa' 'e 'laa'¹³ ilí² tiin'¹³ tsá² fúui¹. \s1 Un'láa²i Jesús gái¹ tsá² tiui² \p \v 29 Joon mo gacwo'ɨ́ɨ¹ɨ Jesús fuu²¹ Jericó do fúu¹mo tsá² ngalíin² coon'¹³ Jesús. \v 30 Joon lɨ' caai²¹ fu¹ lɨ ngó¹o Jesús néei¹ gái¹ tsá² tiui². Joon mo galili'³i ingɨ́i¹ Jesús lɨ née¹i do joon ga'oo¹o jin'²in: \p ―¡Ña'ñʉ'¹ʉ', Jóon¹ 'lɨɨ²¹² David, fúu² cwolii¹u jna'a! \p \v 31 'In tsá² 'in ngalíin² do sɨɨ'²¹ɨ 'ido wa'a jo to'²o lɨ́ɨ¹ 'ido mɨɨ'¹³. Pe xʉ joon lɨ́¹ lɨ́ɨ¹gɨ tá² ga'oo¹o jin'²in: \p ―¡Ña'ñʉ'¹ʉ', Jóon¹ 'lɨɨ²¹² David, fúu² cwolii¹u jna'a! \p \v 32 Joon Jesús gajaan¹an lɨ ngóo¹ joon gatø'²ø 'in tsá² tiui² do joon gaunngɨɨ¹ɨ: \p ―¿'Ee 'iin²¹²naa' ijmáa³aa tyii'? \p \v 33 Joon gañii¹i 'ido: \p ―¡Ña'ñʉ'¹ʉ', 'e 'iin²¹²na'a jǿ²ø'ø! \p \v 34 Joon fúu² galɨ́ɨ²i Jesús 'ii, joon ga'lii'²¹i unní¹ 'ido. Tsifu joon galɨ́¹ jǿø²ø 'in tsá² tiui² do joon ngalíin²mo coon'¹³ Jesús. \c 21 \s1 Mo ga'í²i Jesús Jerusalén \p \v 1 Joon mo xʉ 'ná¹gɨ tyía¹ Jesús fuu²¹ Jerusalén, joon gatyalíin² coon²¹ fuu²¹ sii²¹ Betfagé, fuu²¹ náa¹ caai²¹ moo'²¹ sii²¹ Olivos. \v 2 Joon Jesús gatyʉ'²ʉ to² gái¹ tsá² tya'a jin'²in: \p ―Cwolíin²naa' 'e fuu²¹ pi'³ náa¹ tyani no. Joon do‑o ityee'¹³naa' jaain²¹ bu'³ 'yiia²¹² sɨ'ñúu¹i coon'¹³ yʉʉn²¹ tya'a. Joon sɨɨ'¹³ɨɨ' 'nii²¹² tya'a joon jøø²¹²naa' fu lo. \v 3 Wa' 'in sɨɨ'²¹ɨ 'naa' cwáain¹ tya' bu'³ do joon fú²uu': “Ña'ñʉ'¹oo'o 'né¹ ni'i 'inlo joon nacun'un jajaa²¹²na'a.” \p \v 4 Joon la lo galɨ́¹ 'e gatsín¹ júu³ gataan¹an ni mo'jí² jaain²¹ 'in gacwo¹o júu³ tya' Dios la mo jéei¹ 'e jin'²: \q1 \v 5 Síi¹³ii' 'e fuu²¹ do sii²¹ Sión: \q1 “Jøø²øø', Rǿøi¹³ tyii' jó¹ lawa \q1 tsá² 'wói¹ tyíin¹in jaain²¹ bu'³, \q1 jaain²¹ bu'³ xuui²¹², 'in lɨ́ɨ¹i jóon¹on \q1 jaain²¹ joo'núu³ tyaan¹ laa²¹².” \p \v 6 Joon 'in tsá² tya' Jesús do ngalíin²mo ngajmaa¹a la to² tyʉ'² Jesús. \v 7 Ngatee¹e bu'³ do joon gaunfuu¹u sɨɨn'¹³ɨn moo'wó¹o bu'³ do. Joon gacwó² Jesús 'in bu'³ do. \v 8 Joon 'in tsá² fúui¹ do ganii'¹²i sɨɨn'¹³ɨn tya'i fu¹ lɨ ngó¹ Jesús. Joon 'inlɨ́ɨi¹³ gatyʉ'²ʉ nii²¹² moo²¹ joon gatyaa¹a tya'i fu¹. \v 9 Joon 'in tsá² 'in ngalíin² nifu lagɨ 'in jalíin² lɨ' caluu 'oo¹o jin'²in: \p ―¡Cwoseein²¹ Jóon¹ 'lɨɨ²¹² rǿøi¹³ David wóo²! ¡In cwa'³mo 'i 'in jó¹ coon'¹³ 'e sii²¹ Ña'ñʉ'¹ʉ'! ¡Un'goo²¹oo' Dios! \p \v 10 Joon mo ga'í² Jesús fuu²¹ Jerusalén joon ganáa¹ 'goo²¹ 'áai¹ joon fúu¹mo gaunngɨɨ¹ɨ gajin'²in: \p ―¿'Iin‑gɨ 'ino? \p \v 11 Joon tsá² gañii¹i: \p ―Jaain²¹ tsá² 'in cwo¹ júu³ tya' Dios 'in sii²¹ Jesús 'ino. 'In jó¹ fuu²¹ Nazaret 'e náa¹ lɨ sii²¹ Galilea no. \s1 Ga'woo²¹mo Jesús tsá² 'in taai² inʉʉ cwo'¹ fee'¹ do 'e tyaan¹ 'e 'nɨɨ¹ɨ 'e ló² tsá² \p \v 12 Mo ngayuui'¹³ joon ga'í² Jesús inʉʉ cwo'¹ fee'¹ tya' Dios sii'²¹ do. Joon ga'ǿø¹²mo jileei'²¹ 'in taai² do fu caluu. Lagɨ 'in taai² ló¹ do la joon jon 'in taai² 'nɨɨ¹ɨ ga'ǿø¹²mo. Gajiin²¹ Jesús mesa lɨ taa'¹³ cuu² tya' tsá² 'in unsɨɨ²¹ɨ cuu² tya' tsá². Gajiin²¹mo jon 'mosíi¹³ lɨ néei¹ 'in 'nɨɨ¹i maa²¹². \v 13 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Ni jí² tya' Dios jin'²in: “'E 'nʉ́³ʉʉ lo iunsii²¹ tsá² coon²¹ lɨ faa'²¹a tsá² júu³ tyʉ́²”, pe 'naa' nigajmaa²aa' lo lawa coon²¹ too²¹ lɨ taai²¹² 'uun²¹. \p \v 14 Joon tsi inʉʉ cwo'¹ do gangatyéen¹in 'inlɨ́ɨi¹³ tsá² tiui² coon'¹³ 'inlɨ́ɨi¹³ tsá² jluui'¹³ lɨ siin'²¹ Jesús joon gaun'láa²mo Jesús 'ido. \v 15 Taai² jon inʉʉ cwo'¹ do 'inlɨ́ɨi¹³ xuui²¹² 'in ga'oo¹o gajin'²in: “¡Cwoseein²¹ Jóon¹ 'lɨɨ²¹² rǿøi¹³ David wóo²!” Joon mo ganí² 'in tsá² tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ 'in tɨfo'² tya' ley jilaa'²¹ milagro gajmaa¹a Jesús joon mo ganúu²un 'e 'oo¹o 'in xuui²¹² do gatsá² 'nii'²¹‑tsi. \v 16 Joon gajin'²in gasɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―¿Tɨ jo nuu²'un 'ee 'e jin'² 'in xuui²¹² no? \p Joon gañii¹i Jesús: \p ―Núu³oo. ¿Tɨ jo mo gauntsaa'¹³naa' 'ee 'e jin'² jí² tya' Dios cwáain¹ tya' 'elo? Jin'²o la no: \q1 'E 'øø¹ø xuui²¹² coon'¹³ yʉʉn²¹ pi'³ iuntyúi¹ jna‑a joon. \p \v 17 Joon gacwo'ɨ́ɨ¹o do, gatʉ́ʉ²mo 'in tsá² do joon gangó¹ coon²¹ fuu²¹ sii²¹ Betania. Joon do‑o gajaan¹an canʉ́ʉ¹. \s1 'Ɨ́ɨ²ɨ Jesús tsiifú² tya' 'mó² cwaríi³ \p \v 18 Mo gajná² joon gacɨɨ'¹³ɨ Jesús fu Jerusalén joon gatsá² un'aa²¹²i. \v 19 Joon gango¹o si'² lɨ' caai²¹ fu¹ coon²¹ 'mó² cwaríi³. Joon gangatyéen¹in co' lɨ si'²i pe jo 'e gatsaa'²¹a jiin'¹³ coon²¹ 'oofuu²¹ tya'a. Jmaai'² mo'²o tsí². Joon Jesús gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'e 'mó² cwaríi³ do: \p ―¡Jiin'¹³ coon²¹ naa'¹³ jo 'ee 'oofuu²¹ 'ɨ́ɨ¹gɨ 'nʉ! \p Joon tsifu joon lityʉʉn²¹ 'e 'mó² cwaríi³ do. \v 20 Joon mo ganí¹i tsá² tya' Jesús 'elo ganga'goo²¹o‑tsi 'áai¹ joon gajin'²in: \p ―¡Laa'¹³ lɨɨlɨ́¹ jmoono galityʉʉn²¹ 'e 'mó² cwaríi³ no! \p \v 21 Joon gajin'² Jesús: \p ―'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', wana jo'¹ lɨ́ɨ²naa' joon jo tóin¹ júu³ tyii' lɨ́ɨ¹gɨ lijmaa²aa' lagɨ jmaa²¹²aa tya' 'e 'mó² cwaríi³ no. Lí²‑i fú²uu' 'e moo'²¹ si'² do: “Jiin'¹³ lo, cwó², cwoté²u'u tsi jmɨ'ñi'³”, joon la joon ilí². \v 22 Joon jilaa'²¹ imɨ́²ɨɨ' coon'¹³ júu³ tyʉ́² tyii' i'ii'¹³naa' wa jo'² lɨ́ɨ²naa'. \s1 To² 'oo¹o Jesús \p \v 23 Joon ga'í² Jesús inʉʉ cwo'¹ fee'¹ do joon la 'ɨɨ²¹² siin'²¹ 'e'²e tsá² joon gangatyéen¹in 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ 'in tsacøøi'¹³ tya' tsá² Israel joon gaunngɨɨ¹ɨ: \p ―¿'Ee to² 'oo²'o 'e jmoo²'o la no? ¿'Iin gacwo¹o 'e to² no? \p \v 24 Joon Jesús gañii¹i: \p ―Joongɨ iunngɨ́ɨ³duu 'naa' joon wana ñí²ii' la joon jon jna ifuu²¹²uu 'naa' 'iin gacwo¹o to² jmóo³oo. \v 25 ¿'Iin gatyʉ'² to² saa¹i Wó³ tsá² jmɨɨ²¹? ¿Tɨ Dios 'e wa tsá² 'ee? \p Pe 'in tsá² jo cwo'¹o júu³ la 'oo'²¹ ruu'²¹i jin'²in: \p ―Wana fá²a' Dios gatyʉ'² to² 'in Wó³ do ijin'² 'ino: “¿'Ee lɨ' jo gajo'¹ galɨ́ɨ²naa' júu³ tya' 'ido?” \v 26 Joon wana fá²a' 'e tsá²‑a gatyʉ'¹ to² Wó³ do ijme'¹mo tsá² jna' tsʉ jilee'²¹mo tsá² lɨ́ɨ²i 'e faa'²¹a Wó³ do cwáain¹ tya' Dios. \p \v 27 Tsʉ 'wii'¹³ joon gasɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² do Jesús jin'²in: \p ―Jo né² jna'a. \p Joon gajin'²in Jesús: \p ―La² joon jon jna jo fuu²¹²uu 'naa' 'in gacwo'¹o jna to² 'e 'óo³oo. \s1 Lawa jaain²¹ tsá² 'in seein²¹ gái¹ jóon¹on \p \v 28 Joon Jesús gasɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² do jin'²in: \p ―¿'Ee 'ɨ¹‑'oo'? Galiseein²¹ jaain²¹ tsá² 'in seein²¹ gái¹ jóon¹on. Joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'in jaain²¹ do: “Yʉʉn²¹ tyi', cwoo²'o cwocun'²'un mɨ'³ wuunjøø'³ tyiia no.” \v 29 Joon 'in jóon¹ do gañii¹i: “Jo níi³ jna.” Pe mo li cɨɨn²¹gɨxʉ gajoo'²¹o‑tsi joon gango¹‑o, ngajmaa²¹a to². \v 30 Joon gangó¹o jmii²¹ do ngajǿø²ø 'in jaain²¹ dogɨ. Joon la do‑o gajin'²in. Joon 'in jaain²¹ do gajin'²in: “Tyʉ́²‑ʉ, ñʉ'³, níi³oo.” Pe jo gangóo¹o. ¿'Ee 'ɨ¹‑'oo'? \v 31 ¿'Iin jee²¹² 'in gái¹ do gajmaa¹a la 'iin²¹²in jmii²¹ do? \p Joon gañii¹i 'in tsá² do: \p ―'In nifu do‑o. \p Joon gajin'²in Jesús: \p ―'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', 'in tsá² 'in cón² 'laa'¹³ 'e 'nɨɨ¹ɨ tsá² coon'¹³ 'in 'yiiatsangó¹ itsataa²i lɨ tyʉ'² Dios to² jéei¹gɨ lagɨ 'naa'. \v 32 Tsʉ Wó³ saai¹ tsá² jmɨɨ²¹ gajó² gajma'¹ 'naa' júu³ xiiala 'ná¹ taan²¹²naa' joon jo gajo'¹ galɨ́ɨ²naa'. Pe 'in tsá² 'in cón² 'laa'¹³ 'e 'nɨɨ¹ɨ tsá² coon'¹³ 'in 'yiiatsangó¹ jo'¹o galɨ́ɨ²i. Pe 'naa' fiin'¹³ gañí²oo' 'elo jo gajoo'²¹‑'oo' wa' jai'² lɨ́ɨ²naa' ―jin'² Jesús. \s1 Lawa 'in lɨ́ɨi¹ tsa'leei'¹³ 'in gó² \p \v 33 ―Nʉ́ʉ²duu' coon²¹gɨ júu³ ―gajin'² Jesús― lawa jaain²¹ tsá² fii²¹² 'wó² 'in gajñi¹i wuunjøø'³ jee²¹² 'wó² tya'a joon gajmaa'¹³a coon²¹ 'yá² la caain²¹ tɨ' tyiia²¹ tya'a. Joon gajmaa'¹³a coon²¹ lɨ niui² mɨ'³ wuunjøø'³ do. Gajmaa'¹³o jon coon²¹ po' ñíi¹ i'á¹a 'wó² do. \p ’Mo ngayuui'¹³ joon gacwo'¹o tsá² iní² do. Joon gangóo¹o coon²¹ cwoo'¹³ lɨ wíin². \v 34 Joon mo gatɨ́² liroo²¹ mɨ'³ wuunjøø'³ do 'in fii²¹² 'wó² do gasii²¹in jaain²¹ gaí¹ tsa'leei'¹³ tya'a wa tsatyíin²an 'e tyáa¹ 'e gatɨ́ɨ²i 'e garoo²¹ 'wó² do. \v 35 Pe 'in tsá² taain²¹² ní² do gasan'²mo 'in tsa'leei'¹³ 'in gatyalíin² do, jaain²¹ gapoo²¹i, jaain²¹gɨ gajngaa'¹³mo, joon gatyuu'¹³i cuun²¹² 'in jaain²¹gɨ do. \v 36 'In fii²¹² 'wó² do gasiin²¹gɨ tsa'leei'¹³ tya'a fúui¹gɨ pe la do‑o tún¹ gajmaa¹a 'in ní² 'wó² do. \p \v 37 ’Joon lɨ gatséi¹ gasii²¹in jóon¹on ga'ɨ¹‑tsi: “Fowa ili'gɨɨ'²¹mo yʉʉn²¹ tyiia”, lɨ́ɨ²i. \v 38 Pe mo gangaa¹i jóon² 'in tsá² fii²¹² 'wó² do 'in gatyí¹a do gasɨ́ɨ²i la 'oo'²¹ 'ii: “'Ino‑o 'in lí² tya'a 'e 'wó² no, joon wa jngaa'¹²mo' 'ino joon ilí² tyi' 'e 'wó² no.” \v 39 La joon gasaan'²¹mo 'ido, joon gapii²in lɨ' co' 'yá² do joon gajngaa'¹²mo. \p \v 40 Joon gaunngɨɨ¹ɨ Jesús 'in tsá² teein²¹ co' lɨ siin'¹²in do jin'²in: \p ―Mi tyía¹ 'in fii²¹² 'wó² do, ¿'ee ijmáa¹a tya' 'in tsá² taain²¹² 'wó² tya'a do lɨ́ɨ²naa'? \p \v 41 Joon gañii¹i 'in tsá² do: \p ―Ijngaa'¹²mo 'in tsá² gó² do jo 'ee fúu² lɨ́ɨi²gɨ 'ido. Joon icwo'¹o tsá² xee'²¹mo 'e 'wó² do joon 'in tsá² do ityáa¹ cwoo²¹o 'in fii²¹² 'wó² do itɨ́ɨ²i 'e garoo²¹ do. \p \v 42 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² do: \q1 'Naa' niganʉʉ²ʉʉn' júu³ tya' Dios 'e jin'²in: \q1 'E cuun²¹² 'e gadya'²a 'in tsá² jmoo'¹³o 'nʉ́¹ lɨ' caai²¹ lawa jo 'ee²¹² to² 'íi³. \q1 'E cuun²¹² joon galɨ́¹ cuun²¹² nifu. \q1 Gajmaa¹a Ña'ñʉ'¹ʉ' 'elo. \q1 Joon ganga'goo²¹‑tsi tsá² 'áai¹ 'in ganí² 'elo. \m \v 43 Wii'¹³ joon fuu²¹²uu 'naa', jo ityʉ'²gɨ Dios to² 'naa' joon ityʉ'² to² tsá² xeei'²¹ 'in lí² jmá¹a jiin'¹³ la to² tyʉ'²ʉ do. \v 44 Joon cwáain¹ tya' 'e cuun²¹² nifu do, doñi'iin 'in cɨɨi'² ni cuun²¹² do ilitʉʉ'¹³ 'ii coonti joon wana 'iin gatsiin¹in 'e cuun²¹² do joon lí² fu² 'ii coonti. \p \v 45 Joon mo ganúu²un 'in tsá² tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ 'in tsá² fariseos do 'e júu³ cwáain¹ gatyaa¹ Jesús do galili'³o 'e faa'²¹a 'wii'¹³ tya' 'ii‑o. \v 46 Gali'iin²¹²in 'e teen'¹³mo 'ido pe gøø'²¹mo tsá² tsʉ 'in tsá² do 'ɨ¹‑tsi 'e Jesús do faa'²¹a cwáain¹ tya' Dios. \c 22 \s1 Júu³ cwáain¹ tya' mo cui'² cwoo²¹ tsá² \p \v 1 Joon ga'láa² Jesús 'wii²¹² 'e tyaa¹ jmai'² júu³ cwáain¹ tya' 'in tsá² do gajin'²in: \p \v 2 ―'E tyʉ'² Dios to² tsá² lɨ la lɨ mo gajmaa¹a jaain²¹ rǿøi¹³ jmɨɨ²¹² mo gacui'² cwoo²¹ jóon¹on. \v 3 'In rǿøi¹³ do gasii²¹in tsa'leei'¹³ tya'a wa'a tsate'²e 'in tsá² nigatø'²ø itsalíin² jmɨɨ²¹² do. Pe 'in tsá² nigatø'²ø do jo 'iin²¹²in tsalíin². \v 4 Joon gasii²¹in 'in xeei'²¹gɨ tún¹ tsa'leei'¹³ tya'a joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: “Cwosii'¹³duu' 'in tsá² nigatø'²ø do, niná¹ tyʉ́² 'uunñi² tyiia no. Nigajúin¹ joo'tsáa² coon'¹³ 'in catyaai² 'in 'ooin'¹³. Joon jilaa'²¹ niná¹ tyʉ́² tya'a jin'²in fu'²u. Cwolíin²moo' lɨ ná¹ jmɨɨ²¹² do.” \v 5 Pe 'in tsá² do jo gaunjíi²i tún¹. Jaain²¹ jee²¹² 'in tsá² jo gangalíin² lɨ ná¹ jmɨɨ²¹² do gangó¹o ngajǿø²ø 'wó² tya'a. Jaain²¹gɨ gangó¹o nga'nɨɨ¹xʉ 'e 'oo¹o. \v 6 'Inlɨ́ɨi¹³gɨ gajmee'²¹mo 'in tsa'leei'¹³ tya' rǿøi'³ 'in gangate'² 'ii ce gajngaa'¹²mo 'ido. \v 7 Joon 'in rǿøi¹³ do gatɨ́² 'nii'²¹‑tsi joon gatyʉ'²ʉ to² 'láa² tya'a wa tsalíin² tsajngaa'¹²mo 'in tsá² do 'in gajngaai'¹² tsa'leei'¹³ tya'a joon i'úi¹ jɨ́² goo¹o 'ido. \v 8 Mo ngayuui'¹³ joon 'in rǿøi¹³ do gasɨɨ'²¹ɨ tsa'leei'¹³ tya'a jin'²in: “Jilaa'²¹ niná¹ tyʉ́² tya' icwui'² cwoo²¹ xuui²¹² tyiia pe jo tɨ́ɨ²i jalíin² 'in nigatǿø²øø' do. \v 9 Cwolíin²naa' jon fu la caain²¹ tyʉʉ'¹³ jee²¹² 'nʉ́¹ joon tǿ²øø' doñi'iin tsá² 'in máa¹³naa' ijalíin² li tɨ́² jmɨɨ²¹² lo.” \v 10 Joon ngalíin²mo 'in tsa'leei'¹³ do jee²¹² 'nʉ́¹ do joon galicaain²¹ jileei'²¹ tsá² 'in gatsee'²¹i 'in tyúi¹ coon'¹³ 'in gó². Joon coon'¹³ la joon garǿi¹ inʉʉ tya' 'in rǿøi¹³ do. \p \v 11 ’Joon 'in rǿøi¹³ do ga'í² inʉʉ lɨ nataai²¹² 'in tsá² gatø'²ø do. Joon gangaa¹i jaain²¹ tsañʉʉ'¹ 'in jo tyi'² 'mɨ'² 'a la tyi'² tsá² 'in taai²¹² lɨ cui'² cwoo²¹ tsá². \v 12 Joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ido: “Tsaru'¹u', ¿'ee lɨ jo tyii'¹³'i 'mɨ'² 'e la tyi'² 'in catyaai² no?” Joon 'in tsá² do gajaan¹an tii². \v 13 Joon 'in rǿøi¹³ do gatyʉ'² to² tsa'leei'¹³ tya'a jin'²in: “Cwo'nʉʉ²ʉʉ' cwoo²¹ tɨɨ² 'ino joon cwopíin¹naa' fu caluu lɨ nʉʉ²¹.” Do‑o ityi'²i tsá² joon icuu'²¹i moojóon¹on. \v 14 Tsʉ itø'²ø Dios fúu¹mo tsá² pe xʉʉ 'in cwai'³ jee²¹² do‑o jmáa¹a. \s1 Unngɨɨ¹ɨ tsá² Jesús cwáain¹ tya' cuu² cɨ́¹ tsá² tya' tsaa'to² tyíin¹ Roma \p \v 15 Joon 'in tsá² fariseos gasɨɨ²¹i la 'oo'²¹ yaai xiiala lí² 'nɨ́ɨ²i Jesús coon'¹³ júu³ tya'a. \v 16 To² joon gasii²¹in tsá² fariseos 'inlɨ́ɨi¹³ tsá² tya'a caan²¹mo coon'¹³ 'inlɨ́ɨi¹³ tsá² tya' Herodes 'e sɨɨ'²¹ɨ Jesús, joon gajin'²in: \p ―Tɨfo'², né³oo'o 'e fo'²'o jmai'² 'e la jai'². Joon 'e'²'e tsá² fu¹ tya' Dios la jai'² jo 'ee unjii²'i jilaa'²¹ 'e faa'²¹a tsá². Tsʉ jo jmoo²'o 'ii'²¹ jiin'¹³ la 'ɨ¹‑tsi tsá². \v 17 Sii'¹³ jna'a, ¿tɨ² tyʉ́² wa tyí² tsá² cuu² tya' 'in tsaa'to² tyíin¹ Roma 'owa jo tyí² tsá² 'ee? \p \v 18 Pe Jesús ñi¹o 'ee 'e gó² 'ɨ¹‑tsi 'in tsá² do joon gajin'²in: \p ―Tsá² 'in sɨsɨ́ɨ²i 'e 'ɨ¹‑tsi 'e jmoo¹o 'naa'. ¿'Ee lɨ' 'iin²¹²naa' tøø'¹³naa' jna nilá²? \v 19 'Ee'¹³duu' jna coon²¹ cuu² 'e cɨ́²ɨɨ' tya' rǿøi¹³ do. \p Joon gacwo'¹o coon²¹ cuu² yʉʉn²¹. \v 20 Mo ganí²i Jesús 'e cuu² do gaunngɨɨ¹ɨ: \p ―¿'Iin ni² 'e toon¹on ni cuu² lo? Joon, ¿'iingɨ coon'¹³ 'e toon¹on 'e sii²¹ ni cuu² lo? \p \v 21 Joon 'in tsá² do gañii¹i: \p ―Ni² 'in tyʉ'² to² do‑o no. \p Joon gajin'² Jesús: \p ―Cwoo²oo' jon 'in tyʉ'² to² Roma jiin'¹³ 'e gatɨ́ɨ²i, la joon jon cwoo²oo' jon Dios 'e gatɨ́ɨ²i. \p \v 22 Joon mo ganúu²un 'in tsá² do júu³ tya' Jesús do ganga'goo²¹‑tsi. Gatiu²mo 'ido 'ii jon gangaliin¹mo. \s1 Gaunngɨɨ¹ɨ tsá² Jesús cwáain¹ tya' mi jiin'¹in tsá² jee²¹² 'lɨɨ²¹² \p \v 23 Jmɨɨ²¹² joon gangalíin² 'inlɨ́ɨi¹³ tsá² saduceos, 'in jin'² 'e jo jiin'¹in tsá² jee²¹² 'lɨɨ²¹², ngaunngɨɨ¹ɨ Jesús 'e júu³ lo: \p \v 24 ―Tɨfo'², Moisés gatyʉ'²ʉ to² jna' wana gajúin¹ tsá² mo nasɨcui'² cwoo²¹o joon jo xuui²¹² tya'a liseein²¹ ná¹ cu'²mo cwoo²¹ 'in ruui'²¹ 'in 'lɨɨ²¹² nijúin¹ do 'in 'yiia'nɨ́ɨ². Joon iliseein²¹ xuui²¹² tya' 'in ruu'²¹i najúin¹ do. \v 25 Joon galiseein²¹ dyái¹ tsañʉʉ'¹ la 'oo'²¹ ruu'²¹i. Joon 'in nifu do gacu'²mo cwoo²¹o joon gajúun¹mo joon jo xuui²¹² tya'a galiseein²¹. Joon 'in ruu'²¹i lɨ gatɨ́² gái¹ do gacu'²mo cwoo²¹o jon coon'¹³ 'in 'yiia'nɨ́ɨ² do. \v 26 La galɨ́¹ tya' 'in nifu do la joon galɨ́¹ tya' 'in gatɨ́² gái¹ do. La joon tya' 'in gatɨ́² gaai²¹ jon. La joon galɨ́¹ tya' jɨ dyáa¹i do. \v 27 Joon mo gangɨ́ɨ²i joon, joon gajún¹mo jon 'in tsamɨ́² do. \v 28 Joon mi jiin'¹in tsá² jee²¹² 'lɨɨ²¹², ¿'iin jee²¹² 'in dyái¹ tsaruu'²¹i do ilíi²in nʉʉ'¹ tya' 'in tsamɨ́² do tsʉ jilee'²¹mo do gacu'²mo cwoo²¹o coon'¹³? \p \v 29 Joon gañii¹i Jesús: \p ―Lɨ' cɨɨ'¹²ɨ 'ɨ¹‑'oo' 'naa' tsʉ jo ñí²ii' 'ee jin'² júu³ tya'a Dios jon'gɨ ñí²ii' 'ii'²¹ tya' Dios. \v 30 Tsʉ mi jiin'¹in 'lɨɨ²¹² jo cui'²gɨ cwoo²¹o tsañʉʉ'¹ jon'gɨ tsamɨ́². Ilíi²in lawa ángeles tya' Dios 'in taai²¹² ñʉ'fú². \v 31 Pe cwáain¹ tya' 'e jiin'¹in tsá², ¿tɨ jo mo gauntsáa¹³ 'naa' xiiala nigajin'² Dios 'ña'a? La joon gajin'²in: \v 32 “Jna‑a Dios tya' Abraham, joongɨ tya' Isaac, joongɨ tya' Jacob.” 'In Dios Jmii²¹ do jon' Dios tya' 'in nijuin¹, Dios tya' tsá² jiin'¹ 'ii. \p \v 33 'Áai¹ ganga'goo²¹‑tsi 'in tsá² fúui¹ taai² do mo ganúu²un júu³ ga'ee¹ Jesús. \s1 'E júu³ 'e tyʉ'² Dios to² 'e tyiin²gɨ \p \v 34 Joon mo galiñi¹ tsá² fariseos 'e Jesús nigalɨ'¹o tsá² saduceos do joon gauncaain²¹ yaai 'in tsá² fariseos lɨ siin'²¹ Jesús. \v 35 Joon 'e 'iin²¹²in wa iliñii¹ 'ee 'ɨ¹‑tsi Jesús joon jaain²¹ tɨfo'² tya' ley jee²¹² 'ii gaunngɨɨ¹ɨ Jesús jin'²in: \p \v 36 ―Tɨfo'², ¿'ee júu³ 'e ga'ɨ́ɨ²ɨ 'lɨɨ²¹² Moisés to² tyʉ'² Dios 'e tyiin²gɨ? \p \v 37 Joon Jesús gajin'²in: \p ―Cwoli'iin²¹²mo'o Dios tyi'i jiin'¹³ la'a 'e seen²¹un, joon jiin'¹³ la'a 'e 'ɨ¹‑'o'o. Jo 'iin²¹²gɨ'ɨ jiin'¹³xʉ fee'¹gɨ lagɨ 'iin²¹²u'un Dios tyi'i. \v 38 'E loo¹ 'e júu³ 'e tyiin²gɨ nifu la jee²¹² jilaa'²¹. \v 39 Joon la joon lɨ júu³ lɨ gatɨ́² tún² 'e jin'²: “Cwoli'iin²¹²mo'o jileei'²¹ tsaruu'²¹'u lawa 'wo'o.” \v 40 Tsʉ 'e júu³ tún² lo 'e tyʉ'² to² tya' jilaa'²¹ júu³ 'e catyiia² tya' Moisés coon'¹³ jilaa'²¹ 'e ga'e¹ 'in tsá² gacwoo²¹o júu³ tya' Dios la mo jéei¹. \s1 ¿'Iin‑gɨ jóon¹ 'in Cristo no? \p \v 41 La jee²¹² téen²mogɨ tsá² fariseos coon'¹³ Jesús \v 42 joon gaunngɨɨ¹ɨ Jesús 'ii: \p ―¿'Ee 'ɨ¹‑'oo' cwáain¹ tya' Cristo? ¿'Iin‑gɨ jóon¹ no? \p 'Ido‑gɨ gañii¹i: \p ―Jóon¹ David 'ino. \p \v 43 Joon gajin'² Jesús gasɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―Wa'a la joon, ¿'ee lɨ' gaunsii²¹in David Ña'ñʉ'¹ʉ' coon'¹³ 'ii'²¹ tya' Espíritu Tyʉ́² tya' Dios? Tsʉ David do gajin'²in: \q1 \v 44 Ña'ñʉ'¹ʉ' Dios Jmii²¹ jin'²in sɨɨ'²¹ɨ Ña'ñʉ'¹ʉ' tyiia: \q1 “Ní² lɨ' cwóo³oo tsáa¹ ca mi tyée¹³na 'in 'eei'¹ 'nʉ 'wii²¹² tɨ́ɨ¹³'ɨ.” \m \v 45 Wana gajin'² 'in David do “Ña'ñʉ'¹ʉ'” mo nagafaa'²¹a cwáain¹ tya' Cristo, ¿xiiala 'e lí² 'e líi²in jóon¹ David 'in Cristo no? \p \v 46 Joon jiin'¹³ jaain²¹ jo galɨ'²ɨ gañii¹i jiin'¹³xʉ. Joon ca jmɨɨ²¹² joon lɨ ngó¹gɨ jo gata'²gɨ tsá² wa'a 'e unngɨɨ¹gɨ Jesús. \c 23 \s1 Cwo'¹o Jesús tsaa² 'in tsá² fariseos coon'¹³ 'in tɨfo'² tya' ley \p \v 1 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² fúui¹ téein² do coon'¹³ tsá² tya'a: \p \v 2 ―'In tɨfo'² tya' ley coon'¹³ 'in tsá² fariseos née¹i 'áan³ tya' Moisés. \v 3 Joon 'naa' jmaa²aa' nʉ́ʉ¹³ʉʉ' ce jilaa'²¹ 'e jin'²in pe jo jmaa²aa' la jmoo¹o tsʉ jo jmoo¹o jiin'¹³ la jin'²in. \v 4 Tsʉ coon'¹³ jilaa'²¹ 'e jin'²in 'e lɨ la lɨ coon²¹ laa²¹² 'e 'ii²¹ 'áai¹ ce jiin'¹³ jaain²¹ jo lí² roon'²¹, joon 'ii tyʉ'²ʉ to² cón² tsá² 'e laa²¹² do pe 'ii‑gɨ jo 'ee uncoon'¹³on jiin'¹³xʉ. \v 5 'Yʉ to² jmoo¹o jilaa'²¹ 'e jǿø² tsá². Tɨ́²‑tsi 'in tsá² do ngɨɨ¹ɨ sɨ'ñʉ́ʉ¹³ tuloo²¹ pi'³ 'e taa'¹³ mo'jí² 'e toon²¹² júu³ tya' Dios tya'tyí¹. Sɨ'ñʉ́ʉ¹³ jon 'e tuloo²¹ pi'³ do cwáa¹a. Pe 'in tsá² do coo'¹³gɨ tuloo²¹ pi'³ tya'a lagɨ 'in catyaai² do. Joongɨ tɨ́²‑tsi jmoo¹o cwaa²¹ po'³ ñi¹ sɨ'ɨ́ɨ¹³ 'ée² sɨɨn'¹³ɨn. \v 6 Joon 'iin²¹²in 'in tsá² do cwá²a jmai'² lɨ tyʉ́²‑ʉ mo née¹i gøø'²¹ø coon'¹³ tsá². 'Iin²¹²in jon cwá¹a ni 'mosíi¹ 'e tyiin² nifú² 'e sá² inʉʉ cwo'¹ sinagoga. \v 7 'Iin²¹²in 'e fee'²¹ tsá² 'ii coon'tun mo jiin'¹ tsá² 'ii jee²¹² 'nʉ́¹, 'e sɨɨ'²¹ tsá² 'ii: “Rabbi”, 'e 'øøi'²¹‑tsi tsá², tɨfo'² tyi' ―jin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ tsá² fúui¹ do. \p \v 8 Joon faa'²¹gɨ Jesús jin'²in sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p ―'Naa' jo cweei¹ sɨɨ'²¹ tsá² 'naa': “Tɨfo'² tyi'”, tsʉ 'naa' lɨ́ɨ¹naa' tsaruui'²¹ tsá² joon jaan²¹mo tɨfo'² tyii' seein²¹ jiin'¹³ Cristo. \v 9 Joon jo fú²uu' jiin'¹³ jaain²¹: “Ñʉ'¹ʉ'”, ni cwoo'¹³ juncwii²¹ tsʉ jaan²¹mo Jmii²¹ tsá² seein²¹ 'in tyíin¹ ñʉ'fú². \v 10 Jo cweei¹ sɨɨ'²¹ tsá² 'naa': “Ñi'fii²¹i'”, tsʉ jiin'¹³ Cristo lɨ́ɨ¹i fii²¹² tsá². \v 11 Tsʉ jee²¹² 'naa' 'in unjíi²in 'in catyaai²gɨ, 'ii 'in feei'¹gɨ. \v 12 Tsʉ jileei'²¹ 'in jmoo¹o cøøi'¹³gɨ yaai 'ii 'in pi'³gɨ tyani Ña'ñʉ'¹ʉ' pe 'in jmoo¹o pi'³gɨ yaai 'ii 'in cøøi'¹³gɨ ―jin'² Jesús. \p \v 13 Joon gajǿø²ø Jesús lɨ téein² tɨfo'² tya' ley coon'¹³ tsá² fariseos joon gajin'²in: \p ―¡Fúu² 'naa', tɨfo'² tya' ley coon'¹³ 'naa' tsá² fariseos, tsá² 'in sɨsɨ́ɨ²i 'e 'ɨ¹‑tsi la jmoo¹ 'naa'!, tsʉ jnɨɨ'¹³moo' wa tsataai²¹² tsá² lɨ tyʉ'² Dios to² tsá². Pe tyíin³ 'naa' jo cwotáan²naa' lɨ tyʉ'² Dios to² jon'gɨ cwoo²oo' tsataai²¹² 'in catyaai²gɨ 'in 'iin²¹²in tsataai². \p \v 14 ’¡Fúu² 'naa', tɨfo'² tya' ley coon'¹³ 'naa' tsá² fariseos, tsá² 'in sɨsɨ́ɨ²i 'e 'ɨ¹‑tsi la jmoo¹ 'naa'! Tsʉ 'woo'¹³naa' 'nʉ́¹ 'yiia'nɨ́ɨ² joongɨ fó²oo' júu³ tyʉ́² 'e cwaa²¹ lɨ́ɨ¹ wa iun'goo²¹ tsá² 'naa'. Tsʉ 'wii'¹³ joon imoo²oo' wúu¹ 'áai¹gɨ. \p \v 15 ’¡Fúu² 'naa', tɨfo'² tya' ley coon'¹³ 'naa' tsá² fariseos, tsá² 'in sɨsɨ́ɨ²i 'ɨ¹‑tsi la 'e jmoo¹ 'naa'! Tsʉ 'naa' cwolíin²naa' 'naa'²¹naa' xʉfiin'¹³ jaain²¹ tsá² 'in lí² nuu¹un júu³ tyʉ́² tyii' 'e xiiala un'goo²¹ 'naa' Dios tyii'. Cwolíin²naa' la caain²¹ ni cwoo'¹³ juncwii²¹ 'naa'²¹naa' 'in tsá² do, joon mi tyeei¹ 'naa' jaain²¹ 'in nuu¹un júu³ tyii' jmée¹³naa' 'in tsá² do tún² 'ii'¹³gɨ lɨ́ɨ¹i jóon¹ 'in 'lɨɨi'³ lagɨ 'naa'. \p \v 16 ’¡Fúu² 'naa', tsá² 'in coon'²¹ tóo² yaanaa'!, 'naa' fó²oo': “Wa 'ɨɨ¹ɨ tsá² júu³ 'ée¹ tsá² cwo'¹ fee'¹ si' Jerusalén jo 'ee to² 'íi³in 'e júu³ joon fó²oo' 'naa'. Pe wana 'ɨɨ¹ɨ tsá² júu³ 'ée¹ tsá² cwanáa¹ 'e sá² inʉʉ cwo'¹ do 'e joon 'ná¹ untsín¹ tsá² júu³ do fó²oo' 'naa'.” \v 17 ¡Tsá² bón¹ 'naa' joongɨ tiuu² 'naa'! ¿'Ee 'e tyiin²gɨ: 'e cwanáa¹ do owa 'e cwo'¹ 'e si'² jmoo¹o cwaai'³ 'e cwanáa¹ do? \v 18 Joongɨ fó²oo' 'naa': “Wa 'ɨɨ¹ɨ tsá² júu³ 'ée¹ tsá² altar, jo tséin¹ 'e júu³ joon, pe wana 'ɨɨ¹ɨ tsá² júu³ 'ée¹ tsá² 'e roon¹on ni altar do 'e joon 'ná¹ untsín² tsá² 'e júu³ do.” \v 19 ¡Tsá² bón¹ 'naa' joongɨ tiuu² 'naa'! ¿'Ee 'e tyiin²gɨ: owa 'e roon¹on ni altar do owa 'ña'a altar do 'ee 'e jmoo¹o licwaai'³ 'e roon¹on ni do? \v 20 Tsʉ jileei'²¹ 'in 'e¹ altar do 'e¹o jon jilaa'²¹ 'e ná¹a ni do. \v 21 La joon jon 'in 'e¹ cwo'¹ do 'ée¹mo jon Dios Jmii²¹ 'in tyíin¹ ñʉ'fú², 'in jmoo¹o cwaai'³ 'e cwo'¹ do. \v 22 Joon jileei'²¹ 'in 'e¹ ñʉ'fú² 'ee¹o jon lɨ sɨlɨɨ²¹² tya' Dios 'ée¹mo jon Dios 'in tyíin¹ do. \p \v 23 ’¡Fúu² 'naa', tɨfo'² tya' ley joon 'naa' tsá² fariseos! ¡Tsá² 'in sɨsɨ́ɨ²i 'e 'ɨ¹‑tsi 'e jmoo¹o 'naa'! Cwó² 'naa' Dios ca'ii'¹³ jee²¹² dyá² 'ii'¹³ tya' jilaa'²¹ 'oo² tya' 'uunñi² pe jo coon²oon' cwáain¹ 'e júu³ 'e tyiin²gɨ lagɨ 'e jmaa²aa' 'ii'²¹ røø²¹, joon lagɨ jmaa²aa' feei'¹‑'oo' tya' tsá², lagɨ 'e tsáai¹‑'oo' Dios. 'Ná¹‑a jmaa²aa' jilaa'²¹ 'elo joon jo 'iin²‑'oo' jmaa²aa' 'e catyiia² do. \v 24 ¡Tsá² 'in coon'²¹ tóo² yaamo 'naa'! ¡Tyíi¹³ 'naa' lu¹ mo 'yuu²i 'e 'uu²uu' pe jo lí²ii' 'nɨɨ'¹³naa' jaain²¹ camello! \p \v 25 ’¡Fúu² 'naa', tɨfo'² tya' ley coon'¹³ 'naa' tsá² fariseos! ¡Tsá² 'in sɨsɨ́ɨ²i 'e 'ɨ¹‑tsi 'e jmoo¹o 'naa'! 'Naa' rúun¹³uun' 'naa' tyʉ́² lɨ' caluu vaso coon'¹³ jilaa'²¹ wúun¹ 'e jmaa'¹³naa' to² pe coon'¹³ jilaa'²¹ 'e niga'uun²¹²uun' sɨ rǿø²mo tsi do. Sɨrǿø²mo jon jiin'¹³ coon'¹³ 'e 'yaa¹‑'oo'. \v 26 Tsá² tiui² 'naa', tsá² fariseo: 'Ná¹ rúu¹³naa' vasos coon'¹³ wúun¹ tyii' lɨ tsi nifu, joon coon'¹³ la joon ilityʉ́²‑u lɨ' caluu jon. \p \v 27 ’¡Fúu² 'naa', tɨfo'² tya' ley coon'¹³ 'naa' tsá² fariseos! ¡Tsá² 'in sɨsɨ́ɨ²i 'e 'ɨ¹‑tsi 'e jmoo¹o 'naa'! Lɨ́ɨ¹naa' la lɨ 'nʉ́¹ pi'³ lɨ sɨ'aai²¹² 'lɨɨ²¹² 'e gasuun¹ tsá² loo²¹² jnéei¹ taa²¹ 'ya'²gɨ pe lɨ tsi jmai'² moo¹ tya' 'lɨɨ²¹² taa'¹³ tsi. \v 28 La joon jon 'naa' tyʉ́²‑ʉ jnée¹naa' lɨ caluu jǿø²i tsá² 'naa' pe lɨ' tsi alma tyii' sɨrǿøi² tóo² 'e coon²oon' tsá² coon'¹³ jilaa'²¹ nii²¹² 'e gó². \p \v 29 ’¡Fúu² 'naa', tɨfo'² tya' ley coon'¹³ 'naa' tsá² fariseos! ¡Tsá² 'in sɨsɨ́ɨ²i 'e 'ɨ¹‑tsi 'e jmoo¹o 'naa'! Jmaa²aa' 'nʉ́¹ pi'³ tya' tsá² 'in najúin¹, 'in gacwó² júu³ Dios la mo jéei¹, joon jmaa²aa' 'ya'²gɨ lɨ sɨ'aai²¹² 'in tsá² tyúi¹. \v 30 Joon fó²oo' 'naa': “Wa mo'o ni'i sáan²a'an mo nigaliseein²¹ 'lɨɨ²¹² tsacøøi'¹³ tyii'i jo gajngaa'¹³na'a 'in tsá² 'in gacwó² júu³ tya' Dios la nigajngaai'¹² tsacøøi'¹³ tyii'i.” \v 31 Joon coon'¹³ la joon jmóo'¹³naa' júu³ 'e lɨ́ɨ¹naa' jún² tya' 'in tsá² 'in nigajngaai'¹² 'in tsá² 'in nigacwó² júu³ tya' Dios la mo jéei¹. \v 32 ¡Untséin¹naa' jiin'¹³ la niga'láa² tsacøøi'¹³ tyii' 'wii²¹² jmaa¹a! \p \v 33 ’Jóon¹ mɨɨ'²¹ 'lɨɨ'³mo 'naa'. Coonti jo ilaa²¹naa' 'e wúu¹ ní² tsá² lɨ 'ii²¹. \v 34 Tsʉ 'wii'¹³ joon isɨ́ɨ³na tsá² 'in cwo'¹ 'naa' júu³ tyʉ́² tyiia coon'¹³ tsá² jmɨɨ²¹²‑tsi coon'¹³ tɨfo'² 'in 'e'² 'naa' júu³ tyʉ́² tyiia. Pe 'naa' ijngaa'¹³naa' 'inlɨ́ɨi¹³ joon 'inlɨ́ɨi¹³gɨ taa¹³naa' tsaa'² crúu¹³. Joon 'inlɨ́ɨi¹³gɨ ipoo²¹²naa' inʉʉ cwo'¹ sinagogas tyii', icwolíin²naa' cwo'øø²¹naa' la coon²¹ fuu²¹ lɨ tsalíin² 'ido. \v 35 Coon'¹³ la joon ilí² tsaa² tyii' tya' jilaa'²¹ jmɨ¹ 'e nigatuun²¹un tya' 'in tsá² tyúi¹ 'in nigajngaai'¹² tsá². Ilí² tsaa² tyii' tya' jileei'²¹ 'in najúin¹ joon 'láa² 'wii²¹² coon'¹³ Abel, 'in tsá² tyúi¹ 'in gajngaa'¹²i nifu, ca Zacarías, jóon¹ Berequías, 'in gajngaai'¹² tsá² Israel tyani cwo'¹ lɨ si'² altar. \v 36 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', jilaa'²¹ 'elo ilí² tsaa² tya' 'in tsá² seein²¹ nano. \s1 Gatyi'²i Jesús xuui²¹²‑tsi 'wii²¹² tya' Jerusalén \p Joon gajin'²in Jesús: \p \v 37 ―¡'Áai¹ xuui²¹²‑tsii tyii' tsá² seein²¹ Jerusalén! Tsʉ nigajngaa'¹²naa' 'in tsá² cwó² júu³ tyʉ́² tya' Dios la mo jéei¹ joongɨ nigatyuu'¹³naa' cuun²¹² 'in tsá² 'in gasii²¹in Dios tyan¹ júu³ tya'a. ¡'Áai gali'iin²¹²na ilicaan²¹naa' coon'¹³ jna 'láai² naa'¹³ la uncaain²¹ tui'yiia²¹² jóon¹on nʉ' cwáa¹a pe jo gali'iin²¹²naa'! \v 38 Pe nano nigatʉ́ʉ² Dios fuu²¹ goo²oo' joon lí² jmaa²aa' jiin'¹³ la 'iin²¹²naa'. \v 39 Tsʉ fuu²¹²uu 'naa' jo máai¹³gɨɨ' jna no ca mi fó²oo': “Nicwaa'³mo 'in nijó¹ no coon'¹³ 'e sii²¹ Ña'ñʉ'¹ʉ'.” \c 24 \s1 Jmoo¹o Jesús júu³ 'e tɨ lɨ fíin²mo tsá² 'e cwo'¹ fee'¹ si'² do \p \v 1 Joon gacwo'ɨ́ɨ¹ɨ Jesús 'e cwo'¹ fee'¹ do joon lɨ nangaa'¹³i 'yuui fu¹ gangatyéen¹in tsá² tya' lɨ ngóo¹o joon ga'láa² tsá² tya'a 'wii²¹² jin'²in xiiala 'ya'²gɨ 'e cwo'¹ do. \v 2 Pe Jesús gañii¹i jin'²in: \p ―Jøø²øø' jilaa'²¹ 'elo. 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', Ce jiin'¹³ coon²¹ cuun²¹² wa' iján²an sɨfúui¹gɨ do, i'iin²mo tsá² coonti. \s1 Jmoo¹o Jesús júu³ 'e lisá² 'láai² 'ii'¹³ li² la nʉ'gɨ i'iin² juncwii²¹ \p \v 3 Joon gangalíin²mo fu moo'²¹ sii²¹ Olivos. Joon do‑o gacwó² Jesús joon tsá² tya'a la 'oo'²¹ yaai gatyalíin² lɨ tyíin¹ Jesús joon gajin'²in: \p ―'Ii²¹²i'i fu'²'u jna'a lɨ́ɨ¹³gɨ ilí² jilaa'²¹ 'elo. ¿'Ee li² ilisá² 'e line²e'e mi ñí²'i joongɨ mi tɨ́² i'iin² juncwii²¹? \p \v 4 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p ―Jo cwoo²oo' wa'a coon'²¹ tsá² 'naa' tóo². \v 5 Tsʉ fúu¹mo 'in jalíin² coon'¹³ 'e sii²¹ jna ijin'²in: “Jna‑a Cristo joon, Dios gasii¹in jna 'e jmáa³aa tiin'¹³naa'.” Joon icoon'²¹ 'in tsá² do tóo² tsá² fúui¹ 'áai¹. \v 6 Imoo²oo' ico'² tsá² 'nii²¹ joon, inʉʉ²ʉʉn' 'e faa'²¹a tsá² tya' 'nii²¹ pe jo foo'¹³naa' tsʉ jilaa'²¹ 'elo 'ná¹ ilí², pe jo mo tɨ́²gɨ lɨ tyéi¹ mi lí² 'elo. \v 7 Tsʉ coon²¹ nación intíin¹in coon'¹³ coon²¹ nación xiia'²¹, la joon jon fuu²¹ intíin¹in coon'¹³ fuu²¹ xiia'²¹. Joon la caain²¹ lí² 'í² 'oo², joongɨ lí² 'í² jmoowúu¹ joon injøø'²¹ 'wó² 'áai¹. \v 8 Pe coon'¹³ la joon i'láa² 'wiin²¹² wúu¹ iní² tsá². \p \v 9 ’Joon ijaain'²¹ tsá² 'naa' tyani tsaa'to² ijmee'²¹i 'naa' joon ijngaa'¹²mo 'inlɨ́ɨi¹³. Joon ili'eei'¹ jileei'²¹ tsá² taain²¹ juncwii²¹ 'naa' 'wii'¹³ cwáain¹ tyiajna. \v 10 Joon mi ngɨ́ɨ¹ joon fúu¹mo tsá² 'in tiu²mo jna joon ili'eei'¹ tsaruu'²¹i, i'nɨ́ɨ¹i la jaain²¹ la jaain²¹. \v 11 Fúu¹mo tsá² tajuui²¹ ijalíin² jin'²in 'e faa'²¹a cwáain¹ tya' Dios joon icoon'²¹ tsá² tóo² fúui¹ 'áai¹. \v 12 Joon jo 'ee li'iin²¹²gɨ tsaruu'²¹i la jaain²¹ la jaain²¹ tsʉ 'áai¹gɨ ilisá² jilaa'²¹ 'e gó². \v 13 Pe jileei'²¹ 'in jmá¹a taa'²¹ ca lɨ tyéi¹ itiin'¹³mo 'i. \v 14 Joon ingɨ́¹ tsá² la caain²¹ juncwii²¹ icwó²o júu³ tyʉ́² tya' xiiala ityʉ'² Dios to² tsá² 'e iliñí² jileei'²¹ tsá². Joon mi yuui'¹³ joon ityé¹mo. \p \v 15 ’Joon mi moo²oo' siin'¹² lɨ jo tɨ́ɨ²i siin'¹³in 'in un'lɨɨ'³, siin'¹³in lɨ cwaai'³ jiin'¹³ lagɨ jin'²in 'in tsá² Dañiel do 'in gacwó² júu³ tya' Dios la mo jéei¹ ―cwo'øøi'²¹‑tsi 'in nuu¹un 'e júu³ lo―, \v 16 jileei'²¹ 'naa' tsá² seein²¹ Judea 'ná¹ cwiin²iin' fu moo'²¹. \v 17 Joon mi tɨ́² jmɨɨ²¹² joon wa téein¹ tsá² yʉ'ʉ 'nʉ́ʉ¹ʉ jo¹ litiin¹ tsataai²¹² tsá² inʉʉ tya'a 'e wó¹o tsá² 'e sá² tya'a. \v 18 Joon 'in jmoo¹o to² jee²¹² tyiia²¹ jo litiin¹ tsatyiian¹ sɨɨn'¹³ɨn. \v 19 ¡Fúu² 'in tsamɨ́² tyéen¹in yʉʉn²¹ mi tɨ́² jmɨɨ²¹² joon! ¡Fúu² jon 'in tsamɨ́² 'in nijéei¹ yʉʉn²¹ cuu'²¹ tuu'²¹! \v 20 Mɨ́ɨ¹³ɨɨ' tyani Dios wa jo tsatiin'¹³ cwiin²iin' mi tɨ́² jiin²¹ cwíi² sɨ jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ woo'²¹ tsá² 'ee. \v 21 Tsʉ ilisá² goon²¹ wúu¹ iní²i tsá² 'e 'gøøi'¹³gɨ 'áai¹ lagɨ nilisá² la jéei¹, 'gøøi'¹³gɨ 'áai¹ jon lagɨ ilisá² mi li cɨɨin²gɨ. \v 22 Joon wana jo tyuu'¹³i Dios 'e ní² tsá² wúu¹ do jiin'¹³ jaain²¹ jo taa'²¹ 'e wúu¹ ní² tsá² do ilí² itiin'¹³in. Pe tsʉ 'wii'¹³ 'iin²¹²mo Dios 'in nigatyii'¹³in ityuu'¹³mo 'e wúu¹ iní² tsá² do. \p \v 23 ’Tsʉ 'wii'¹³ joon wana sɨɨ'²¹ɨ tsá² 'naa' jin'²in: “Jøø²øø', no siin'²¹ Cristo, 'in gasii¹in Dios 'e jmaa¹a tiin'¹³ tsá²” sɨ jin'²in 'ee: “Jøø²øø', do‑o siin'²¹in”, jo jai'² cwolíi²naa'. \v 24 Tsʉ iliseein²¹ tsá² 'in lɨ́ɨ¹i la lɨ́ɨ¹i Cristo pe jo jo'¹, iliseein²¹ jon tsá² ijin'²in 'e lɨ́ɨ¹i tsá² 'in cwó² júu³ tya' Dios pe jo jo'¹. Joon 'in tsá² do ijmáa¹a li² 'e coo'¹³ 'áai¹ joon coon'¹³ milagros tya'a icoon'²¹ tsá² tóo². Ca 'in nigatyii'¹³in Dios 'iin²¹²in coon'²¹ tóo² wu xʉ'ʉ lii'¹i. \v 25 Nigajmaa'¹³oo 'naa' júu³ jéei¹gɨ \v 26 tsʉ 'wii'¹³ joon wa sɨɨ'²¹ɨ tsá² 'naa': “Do‑o taain² lɨ' cwoo'¹³ tyʉʉn²¹ lɨ jo 'in tsá² néei¹”, jo cwolíin²naa' do, sɨ wa jin'²in tsá² sɨɨ'²¹ɨ 'naa' 'ee; “lo tyíin¹ 'in cristo do tsi inʉʉ”, jo jai'² cwolíin²naa'. \v 27 Tsʉ mi cwéi¹na 'e lɨ la lɨ coon²¹ jí² cwaain'ñá³ 'e jná² joo'²¹ ca tɨ' lɨ 'yeei²¹ ñi'¹ joongɨ ca tɨ' lɨ yooi'¹³ ñi'¹. La joon ilí² mi cwéei²na 'in Ruui'²¹ Tsá². \v 28 Lɨ raain¹ 'lɨɨ²¹² do‑o sɨcaain²¹ tuu'¹ ―jin'² Jesús. \s1 Xiiala ilí² mi jó¹ 'in Ruui'²¹ Tsá² \p Faa'²¹gɨ Jesús jin'²in: \p \v 29 ―Joon tsifu mi ngɨɨi¹ 'e jmɨɨ²¹² 'e ní² tsá² wúu¹ do i'ɨɨ¹ɨ nʉʉ²¹ lɨ 'ii²¹ ñi'¹ joon jo 'yiia²¹ sɨɨ'²¹ sá²gɨ. Ixuu'²¹mo nʉ́ʉ¹ fu ñʉ'fú² joon jilaa'²¹ 'e sá² tya'cwii²¹ ilisɨ́ɨ²i. \v 30 Joon iní² tsá² yʉ' juncwii²¹ li² 'e tɨ lí² jó¹ 'in Ruui'²¹ Tsá². Joon jileei'²¹ tsá² taain²¹² juncwii²¹ ityi'²i xuui²¹²‑tsi joon iní²mo jna, 'in Ruui'²¹ Tsá², goo²¹²oo jee²¹² jníi¹ tya'cwii²¹ joon fee'¹ 'ii'²¹ i'óo³oo joon 'ya'²gɨ 'áai¹ ijnée²na. \v 31 Joon mi 'íin²in lúu¹ tá² lɨɨlɨ¹ ityʉ'³ʉʉ to² ángeles tyiia 'e tsauncaain²¹ jileei'²¹ 'in gatiin'¹³in, 'in néei¹ la caain²¹ ni cwoo'¹³ juncwii²¹. \p \v 32 ’Tyaan²aan' cwáain¹ 'e júu³ jmoo¹o 'mó² cwaríi³: Mo 'yeei'²¹ 'nii²¹² sii'²¹ tya'a joon nii'¹³ mo'³ tya'a joon ñii²¹oo'²¹ 'e tɨ li tɨ́² jiin²¹ 'yiia²¹. \v 33 Coon'¹³ la joon jon mi moo²oo' ngɨ́ɨ¹ jilaa'²¹ 'e gafuu²¹²uu 'naa' lí² iñí²ii' la joon 'e tɨ lɨ tyé¹mo juncwii²¹. \v 34 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', Jilaa'²¹ 'elo ilí² la jéei¹gɨ ijúuin² 'in tsá² taain²¹² nicwoo'¹³ juncwii²¹. \v 35 Iyuun'¹³mo yʉ' juncwii²¹ coon'¹³ ni'wó² pe jiin'¹³ coon²¹ júu³ tyiia wa jo tsatiin'¹³ ilí². \p \v 36 ’Pe jo 'in ñí² jiin'¹³ jaain²¹ 'ee 'ii'²¹ sɨ 'ee jmɨɨ²¹² 'ee ijó¹ 'ido. 'In ángeles néei¹ ñʉ'fú² jo ñii¹i, jon'gɨ ñi¹ jon 'in Ruui'²¹ Tsá² do. Jiin'¹³ 'ña'a Dios Jmii²¹ ñii¹i. \p \v 37 ’La gajmaa¹a tsá² mo galiseein²¹ Noé la joon jon ilí² mi jó¹ 'in Ruui'²¹ Tsá². \v 38 Mo galiseein²¹ Noé la nʉ'gɨ ijó¹ jmɨ́¹ 'in tsá² seein²¹ yiia'¹³ joon²¹ taain²¹² 'uun'²¹, gøø'²¹ø, joon cui'²cwoo²¹o joon cuu'¹³mo cwoo²¹o jóon¹on jon ca jmɨɨ²¹² mo ngataai² Noé coon'¹³ familia tya'a tsi arca do. \v 39 Jo gaunjíi²in 'in tsá² do ca mo gangó¹ jmɨ́¹ 'áai¹ joon nigajúun¹mo jilee'²¹mo. \v 40 Joon mi jó¹ 'in Ruui'²¹ Tsá², gái¹ 'in taain²¹² jee²¹² tyiia²¹ joon jaan²¹mo 'in tøø¹ø joon 'in jaain²¹ do injaan²¹o do‑o. \v 41 Joon gái¹ tsamɨ́² 'in taai² tsí¹, joon jaan²¹mo 'in tøø¹ø jaain²¹gɨ 'in ján². \p \v 42 ’Cwoseen²¹naa' tsá² 'in ñii²¹²‑tsi tsʉ jo ñí² 'naa' 'ee 'ii'²¹ ijó¹ Ña'ñʉ'¹ʉ'. \v 43 Tsʉ ñí² 'naa' wana niliñí² jaain²¹ fii²¹² 'nʉ́¹ 'ee 'ii'²¹ ijó¹ jaain²¹ 'uun²¹ mo 'woo¹ li'²o jmoo¹o jo cwó¹ tsataai² 'in 'uun²¹ do. \v 44 Tsʉ 'wii'¹³ joon 'ná¹ niná¹ tyʉ́² tyii' tsʉ mo jo 'in 'ɨ¹‑tsi ijó¹ Ruui'²¹ Tsá² coon²¹ 'in cwéei¹ la no‑o ―jin'² Jesús. \s1 Lawa jaain²¹ tsa'leei'¹³ 'in tyúi¹ coon'¹³ jaain²¹ tsa'leei'¹³ 'in gó² \p Faa'²¹gɨ Jesús jin'²in: \p \v 45 ―Wa tyʉ'² jaain²¹ ñi'fii²¹² to² jaain²¹ tsa'leei'¹³ tya'a 'e cwo'¹o 'in catyaai² do 'í¹ 'e dø'²ø mi tɨ 'ii'²¹ 'e dø'² tsá², ¿'ee ijmoo¹o jaain²¹ tsa'leei'¹³ 'in tyúi¹ joon 'in 'øøi'²¹‑tsi? \v 46 Jløø'³mo 'in tsa'leei'¹³ do wa tyee'¹i ñi'fii²¹²i nigajmaa¹a jiin'¹³ la to² nigatyʉ'²ʉ 'ido. \v 47 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', 'in ñi'fii²¹² do icwo'¹ 'in tsa'leei'¹³ tyúi¹ do 'e tyʉ'² to² jilaa'²¹ 'e 'oo¹o. \v 48 Pe wana 'in tsa'leei'¹³ do 'in gó² 'ii joon in'ɨ¹‑tsi 'e ili'ɨɨ²¹²mogɨ ñi'fii²¹²i \v 49 joon i'láa² 'wii²¹² jmee'²¹mo 'in catyaai² do joon 'in 'uun'²¹un dø'¹ø coon'¹³ tsá² 'íin¹. \v 50 Pe xʉ coon²¹ jmɨɨ²¹² mo jo gajéen¹ ni 'in ñi'fii²¹²i do, jmɨɨ²¹² joon gacwée¹mo 'ido. \v 51 Joon i'e'²e 'ido 'ii wúu¹ 'áai¹gɨ. Ipíi²in 'in ñi'fii²¹² do 'ii lɨ taai²¹² 'in sɨsɨ́ɨ²i 'e 'ɨ¹‑tsi 'e jmoo¹o. Joon do‑o ityi'²o lixuui²¹²‑tsi 'áai¹ joon icuu'²¹i moojóon¹on ―jin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a. \c 25 \s1 Lawa dyéi¹ simɨ́² \p \v 1 Faa'²¹gɨ Jesús jin'²in: \p ―Joon 'e tyʉ'² Dios to² tsá² lɨ la lɨ́ɨi¹ dyéi¹ sɨmɨ́² 'in ngalíin² lɨ cui'² cwoo²¹o tsá². Joon la jaain²¹ 'in sɨmɨ́² do tyaan¹an jmaai'² coon²¹ candi'³ lɨ sɨ'o² aceite 'e coo²¹. Itsalíin² tsajéen¹in 'in tsá² cui'² cwoo²¹o do. \v 2 Pe 'ñéei² 'in sɨmɨ́² do jo tsáa¹‑tsi pe 'in 'ñéei² do ñíi²mo‑tsi 'áai¹. \v 3 'In 'ñéei² 'in jo tsáa¹‑tsi do tyaan¹an candi'³ tya'a pe jo 'e aceite nityaan¹gɨ lɨ́ɨ². \v 4 'In 'ñéei² do ñíi²gɨ‑tsi 'áai¹ tyaan¹an candi'³ tya'a joon tyaan¹gɨxʉ aceite 'e lɨ́ɨ¹gɨxʉ. \v 5 Pe gali'ɨɨ²¹²mo 'in tsá² cui'² cwoo²¹o do joon gatsá² jalicwúu²i jilee'²¹mo. Joon gacwúu²mota. \v 6 Joon mo gatɨ́² tyiianúu¹ joon ganúu²un ga'oo¹o tsá² jin'²in: “'Woo²¹naa', cwounjiin'¹naa' tsʉ no‑o ni jalíin² 'in tsá² 'in cui'² cwoo²¹o do.” \v 7 Joon garoon¹o jileei'²¹ do gatyaa¹ tyʉ́² candi'³ tya'a. \v 8 Joon 'in 'ñéei² 'in jo tsáa¹‑tsi jin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'in catyaai² do: “Láa¹³ 'guu¹u candi'³ tyii'i, cwó²xʉʉ' aceite tyii' 'ná²a'a.” \v 9 Pe 'e catyaai² do gañii¹i jin'²in: “'Esa lí² tsʉ jo líin² 'elo tyijna'a. Cwolíin²naa' lɨ 'nɨɨ¹ɨ, joon ló²xʉʉ' 'e tyii'.” \v 10 Pe la 'ɨɨ²¹² ngalíin² ngalá¹ aceite tya'a do gatyalíin² 'in tsá² 'in cui'² cwoo²¹o do. Joon 'in sɨmɨ́² 'in naná¹ tyʉ́² tya'a gangatáa²i inʉʉ coon'¹³ 'in tsá² 'in cui'² cwoo²¹o do. Joon gajnii¹o 'ooca'nʉ́¹ do. \v 11 Mi yuui'¹³ joon gatyalíin² 'in sɨmɨ́² catyaai² do gajin'²in: “¡'Náa¹ 'ooca'nʉ́¹ lo tsataai²¹² fu tsi!” \v 12 Pe 'in tsá² 'in cui'² cwoo²¹o gañii¹i: “'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa' jo cwíi³na 'naa'.” \p \v 13 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² do: \p ―Cwoseen²¹naa' ñí²‑'oo' tsʉ jo ñí²ii' 'ee jmɨɨ²¹² sɨ 'ee 'ii'²¹ 'ee mi jó¹ 'in Ruui'²¹ Tsá². \s1 Júu³ cwáain¹ 'e ga'e'²e Jesús tsá² tya' cuu² 'e 'oo¹o tsá² \p \v 14 ’'E tyʉ'² Dios to² tsá² 'e lɨ la lɨ́ɨi¹ jaain²¹ tsá² 'e tɨ lɨ cwo'ɨ́ɨ¹ fuu²¹ goo¹o joon gatø'²ø tsa'leei'¹³ tya'a gacwo'¹o cuu². \p \v 15 ’Jaain²¹ gacwo'¹o 'ná² mil cuu² joon 'in jaain²¹ dogɨ gacwo'¹o tún² mil. 'In lɨ gatɨ́² gaai²¹ do gacwo'¹o coon²¹ mil cuu². Gacwo'¹o la jaain²¹ jiin'¹³ la lí¹ lii'¹i 'ido jmaa¹a to². Mo ngayuui'¹³ joon ngoo²¹o 'in tsá² fii²¹² cuu² do lɨ wíin². \v 16 Joon 'in tsa'leei'¹³ do 'in ga'ii'²¹ 'ñá² mil cuu² galó¹ 'e 'nɨɨ¹ɨ coon'¹³ cuu² do joon gauntsi¹ 'ñá² mil tya'a. \v 17 La joon jon 'in ga'ii'²¹ tún² mil cuu² do gauntsi¹ jon tún² mil. \v 18 Pe 'in ga'ii'²¹ coon²¹ mil cuu² do joon gangóo¹on gangataan'¹an nʉ' 'wó² 'edo. \p \v 19 ’Wóo²xʉ ningó¹ mo gatyei'² fii²¹² cuu² do. Joon gajmaa'¹³a cwáain¹ coon'¹³ 'in tsá² 'in cwo'¹o cuu² do. \v 20 Nifu gatyía¹ 'in gacwo'¹o 'ñá² mil cuu² do joon gajon'²on 'ido 'e 'ñá² mil 'e gauntsi¹ 'ido. Joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ fii²¹²i: “Ñi'fí²i', gacwoo¹³'o jna 'ñá² mil cuu² joon saan'¹³'an 'ñá² mil‑gɨ 'e galɨ'²ɨ gauntsi¹.” \v 21 Joon fii²¹² do gajin'²in: “Tyʉ́²‑ʉ, jaain²¹ tsa'leei'¹³ 'in tyú¹mo 'nʉ, jo cu'²‑tsii coon'¹³ 'nʉ. Joon tsʉ 'wii'¹³ gajmaa²'a røø²¹ coon'¹³ 'e xʉ gacwo'³oo 'nʉ icwo'³oo 'nʉ lɨ́ɨ¹gɨ. Ngɨɨi²¹² fu lɨ tyíin¹³na joon jmaa²'a jløø'³u coon'¹³ jna.” \v 22 Mo ngayuui'¹³ joon gatyía¹ 'in tsa'leei'¹³ lɨ gatɨ́² gái² 'in ga'ii'²¹ tún² mil cuu² joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ fii²¹² do: “Ñi'fí²i', gacwoo¹³'o jna tún² mil cuu² joon saan'¹³'an tún² mil‑gɨ 'e galɨ'²ɨ gauntsi¹.” \v 23 Ñi'fii²¹² gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ido: “Tyʉ́²‑ʉ, jaain²¹ tsa'leei'¹³ 'in tyú¹mo 'nʉ, jo cu'²‑tsii coon'¹³ 'nʉ. Joon tsʉ 'wii'¹³ gajmaa²'a røø²¹ coon'¹³ 'e xʉ gacwo'³oo 'nʉ icwo'³oo 'nʉ lɨ́ɨ¹gɨ. Ngɨɨi²¹² lɨ tyíin¹³na joon jmaa²'a jløø'³u coon'¹³ jna.” \v 24 Pe mo gatyía¹ 'in ga'ii'²¹ coon²¹ mil cuu² do. Joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ ñi'fii²¹²i: “Ñi'fii²¹²i', ñí²oo 'e jaain²¹ tsá² 'wa'²‑tsi 'nʉ. Wuu²'u cwuu²¹ lɨ jo gajñi²'i joongɨ coon²'on lɨ jo 'ee to² gajmaa²'a. \v 25 Tsʉ 'wii'¹³ joon gafoo'¹³moo joon gato'¹oo 'e cuu² do nʉ' 'wó². Lo náa¹ 'e gatɨ́ɨ²u.” \v 26 Joon gañii¹i 'in ñi'fii²¹² do gajin'²in: “Tsa'leei'¹³ 'in gó² 'nʉ, fu'²mo 'nʉ. Nañí²o'o 'e wúu³na cwuu²¹ lɨ jo gajñíi³ii joon cóon¹³oon lɨ jo 'ee to² gajmáa³aa. \v 27 Tsʉ 'wii'¹³ joon wa mo gata'²a cuu² lɨ cwáain² tsi¹ joon lisá² lɨ́ɨ¹gɨ tyiia.” \v 28 Joon gajin'²in fii²¹² cuu² sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² téein² do: “Tyi² 'e coon²¹ mil cuu² do joon cwo'²oo' 'in 'oo¹o dyá² mil do. \v 29 Tsʉ 'in 'oo¹o 'láai²gɨ iñíi²i ca sái¹ tya'a, pe 'iin 'in jo 'e 'oo¹o 'e 'woo¹gɨ 'e xʉ 'e 'oo¹o do. \v 30 Joon 'in tsa'leei'¹³ 'in jo 'e to² 'íin³ píi²naa' fu caluu lɨ nʉʉ²¹ joon do‑o ityi'²i 'áai¹ joongɨ icuu'²¹i moojóon¹on”, jin'² rǿøi¹³ do ―jin'² Jesús. \s1 Mi jó¹ Jesús ijmáa¹a 'ii'²¹ tya' tsá² \p Faa'²¹gɨ Jesús jin'²in: \p \v 31 ―Joon mi jó¹ 'in Ruui'²¹ Tsá² ijó¹ lawa Rǿøi¹ tyíin¹ lɨ sɨlɨɨ²¹² 'ya'²gɨ 'áai¹ joon la cu'² lɨ' lɨ tyíin¹in do inéei¹ ángeles tya'a. \v 32 Joon jileei'²¹ tsá² taain²¹² juncwii²¹ ilicaain²¹ tyaníi¹i. Joon 'in Rǿøi¹³ do injmáa¹a tún² poo²¹² 'in tsá² do. Injmáa¹a la jmoo¹o tsá² 'in 'aa¹i joo'saa'²¹, ijmáa¹a coon'²¹ 'in joo'saa'²¹ coon'¹³ 'in joo'²¹ chivo \v 33 joon isiin'¹³in 'in joo'saa'²¹ do lɨ' caai²¹ tsáa¹ joon 'in joo'²¹ chivo do‑gɨ isiin'¹³in lɨ' caai²¹ tooi²¹². \v 34 Joon 'in Rǿøi¹³ Tsá² do ijin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'in téein² lɨ' cwoo²¹o tsáa¹ do: “Ñilíin²naa' jileei'²¹ 'naa' 'in nigauncwaai'³ Ñʉ'³ʉʉ. Ngɨɨ²¹²naa' lɨ tyʉ'² Dios to² lɨ naná¹ tyʉ́² tyi'naa' ca mo garón² juncwii²¹. \v 35 Tsʉ mo gatsá² un'áa³na, 'naa' gacwoo²oo' jna 'e gagø'¹øø, la joon jon mo gatsá² unjmɨɨ²¹na, 'naa'a jon gacwoo²oo' jna 'e gagu'¹uu. Joon mo gangɨ́³ɨɨ 'e jo cwíi²naa' jna gatee²oo' jna inʉʉ tyii'. \v 36 Joon mo gangɨ́³ɨɨ jo sɨn'³ɨɨn sá² gacwó²oo' jna. Joon mo galitsaa'¹³aa gañifee'¹³moo' jna. Joon mo 'ú³uu 'nʉñí³ ñijøø²¹²moo' jna jon.” \v 37 Joon 'in tsá² tyúi¹ 'in téein² lɨ' cwoo²¹o Rǿøi¹³ do tsáa¹ ijin'²in: “Ña'ñʉ'¹ʉ', ¿lɨɨgɨ ganee²¹²na'a 'nʉ 'e un'aa²u'u joon gacwóo¹³o'o 'nʉ 'e gatyee'²'e? Joon, ¿lɨɨgɨ ganee²¹²na'a 'nʉ 'e unjmɨɨ²¹u'un 'e gacwóo¹³o'o 'nʉ 'e ga'iin'²'in? \v 38 La joon jon, ¿lɨɨgɨ ganee²¹²na'a 'nʉ 'e jo cwii¹na'a 'nʉ joon gatee²e'e 'nʉ fu tyii'i sɨ jo sɨɨn'²¹'ɨn 'oo²'o 'ee joon gacwóo¹³o'o 'nʉ sɨɨn'²¹'ɨn? \v 39 ¿Lɨɨgɨ jon nigalitsaa'¹³ 'nʉ sɨ ni'u'²u 'nʉñí³ 'ee 'e ningafee'¹³na'a 'nʉ?” \v 40 Joon iñí¹i 'in Rǿøi¹³ do: “'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', doñi'ee 'e tyʉ́² 'e nigajmaa²aa' tya' ruu'²¹na, xʉfiin'¹³, 'in 'wéei¹gɨ, lawa'a gajmaa²aa' tyiia”, gajin'² Rǿøi¹³ do. \p \v 41 ’Joon injin'² 'in Rǿøi¹³ do sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² téein² lɨ' cwoo²¹o tooin²¹²: “Jeen'¹³naa' coon'¹³ jna jileei'²¹ 'in 'eei'¹ Dios. Cwolíin²naa' lɨ 'ii²¹ lɨ nigatyaa¹a Dios tyʉ́² tya' 'in 'lɨɨi'³ coon'¹³ 'ɨɨ'¹³ tya'a lɨ coo²¹ jɨ́² coon²¹ tøø²mo jon. \v 42 Gatsá² un'áa³na pe 'naa' jo 'ee gacwó¹oo' jna joon gatsá² unjmɨɨ²¹na jon'gɨ'ɨ 'e joon gacwó²oo' jna jon. \v 43 Joon mo gangɨ́³ɨɨ 'e jo cwíi²naa' jna pe 'naa'gɨɨ' jo gatee²ee' jna fu inʉʉ tyii'. Gali'náa³aa sɨn'³ɨɨn pe 'naa' jo 'ee gacwó²oo' jna. Galitsaa'¹³aa joongɨ ga'uu²¹²uu 'nʉñí³ pe 'naa'gɨɨ' jo 'ee ñifee'¹³naa' jna.” \v 44 Joon 'in tsá² do injin'²in: “Ña'ñʉ'¹ʉ', ¿lɨɨgɨ ganee²¹²na'a 'nʉ 'e un'aa²u'u sɨ 'e unjmɨɨ²¹u'un 'ee sɨ gangɨ'¹'ɨ 'e jo cwíi²na'a 'nʉ sɨ jo sɨɨn'²¹'ɨn sá² 'ee, sɨ tsaa'¹³'a 'ee sɨ ga'u²'u 'nʉñí³ 'ee joon jo gauncoon'¹³ jna'a 'nʉ?” \v 45 Joon iñí¹i 'in Rǿøi¹³ do: “E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', doñi'ee 'e tyʉ́² 'e jo nigajmaa²aa' tya' 'in tsá² 'wéei¹ lo lawa'a jo 'ee tyʉ́² gajmaa²aa' tya' jna‑a jon.” \v 46 Joon 'in gó² do itsalíin² lɨ ní²i wúu¹ coon²¹ tøø²mo joon 'in tsá² tyúi¹ do tsataai² lɨ seein²¹ tyʉ́² coon²¹ tøø²mo. \c 26 \s1 Cwó² tsá² júu³ ruu'²¹i xiiala ilí² li'³i Jesús \p \v 1 Joon mo gatséi¹ faa'²¹a Jesús 'e júu³ lo gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p \v 2 ―Niñí²oo' jee²¹² tún² jmɨɨ²¹² itɨ́² jmɨɨ²¹² cwaa'²¹ jmɨɨ²¹² 'e unsii²¹ tsá² Israel, pascua. Joon ijaan'²¹mo tsá² jna, 'e lɨ́ɨ¹na Ruu'²¹na Tsá², itéen¹in tsá² jna tsaa'¹ crúu¹³. \p \v 3 Joon 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ 'in tɨfo'² tya' ley coon'¹³ tsacøøi'¹³ tya' tsá² Israel gauncaain²¹ yaai tyani 'nʉ́¹ lɨ tyíin¹ Caifás 'in tyʉ́² to² nifu tya' untsá² do. \v 4 Joon do‑o gasɨ́ɨ²i xiiala ijmáa¹a insaan'¹an Jesús coon'¹³ júu³ tajuu²¹ joon ijnga'²mo 'ido. \p \v 5 ―Pe jo lí² jee²¹² jmɨɨ²¹² jee²¹² ―gajin'²in― tsʉ ito'² tsá² mɨɨ'¹³ 'áai¹. \s1 Jaain²¹ tsamɨ́² gadʉʉ'¹ʉ jmɨɨ²¹ jmafuu²¹ tya' Jesús \p \v 6 Joon la 'ɨɨ²¹² taain¹ Jesús fuu²¹ Betania tyíin¹in tya' Simón, 'in nigacón² jmoowúu¹ 'e jgoo'²¹ tya'a. \v 7 Joon ga'í²i jaain²¹ tsamɨ́² 'in tyán¹an coon²¹ sɨ́² lɨ cuun²¹² alabastro sɨ'o² jmɨɨ²¹ jmafuu²¹. Joon 'e jmɨɨ²¹ jmafuu²¹ do 'áai¹ tyíin¹ cuu². Ga'í² 'in tsamɨ́² do tya' Simón. Joon la jee²¹² tyíin¹ Jesús lɨ si'² mesa joon ga'ee²e 'in tsamɨ́² do 'e jmɨɨ²¹ jmafuu²¹ do yʉ' tyi² Jesús. \v 8 Joon mo ganí² tsá² tya' Jesús 'elo gatsá² 'nii'²¹‑tsi gajin'²in: \p ―¿'Ee galɨ'²ɨ 'e un'ɨ́ɨ¹ɨ 'in tsamɨ́² no 'e jmɨɨ²¹ jmafuu²¹ no? \v 9 Li²‑i tsa'nɨɨ²¹ɨ' no, lɨ́ɨ¹ incɨ́in¹ 'e no. Joon lí²‑i cwoo¹³o' tsá² tañíi². \p \v 10 Joon mo galili'³i Jesús xiiala sɨ́ɨ²i 'ido joon gajin'²in: \p ―¿'Ee lɨ' untyíi² 'naa' 'in tsamɨ́² lo? 'E nigajmaa¹a no 'e tyʉ́²‑ʉ no tyiia. \v 11 Coon²¹ tøø²mo taan²¹²naa' coon'¹³ 'in tañíi² pe jna jo tyíin¹³na jee²¹² 'naa' coon²¹ tøøi². \v 12 'A nisuun¹un 'in tsamɨ́² no 'e jmɨɨ²¹ jmafuu²¹ lo tyiia lawa 'e tyaa¹ tyʉ́² 'e tɨ li 'á¹moo. \v 13 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', doñixiia' la 'úui¹ juncwii²¹ 'e cwó¹ tsá² júu³ tyʉ́² tya' xiiala itiin'¹³ tsá² joongɨ ityá²a tsá² júu³ la lɨ' 'e gajmaa¹a 'in tsamɨ́² lo. Joon itɨ'²‑tsi tsá² 'ii ―jin'² Jesús \s1 Gajmaa¹a Judas júu³ røø²¹ coon'¹³ tsá² i'nɨ́ɨ¹i Jesús \p \v 14 Joon jaain²¹ jee²¹² 'in dyatooin¹ tsá² tya' Jesús, 'in sii²¹ Judas Iscariote, gangó¹o ngafee'¹³i 'in tyʉ'² to² tya' untsá² \v 15 joon gajin'²in: \p ―¿Xiiati cuu² cwoo²oo' wa' jaan'¹³na Jesús do tyii'? \p Joon 'in tsá² do gacwo'¹o Judas dyadya¹ cuu² cwataa²¹. \v 16 Joon tsifu joon ga'láa² Judas 'wii²¹² 'noo'¹o xiiala lí² jaan'²¹in Jesús. \s1 Mo gagøø'²¹ø Jesús coon'¹³ tsá² tya'a lɨ gatséi¹ \p \v 17 Joon mo ga'láa² 'wii²¹² jmɨɨ²¹² coon²¹ tya' 'e jmɨɨ²¹² gatɨ́² do mo gøø'²¹ø tsá² 'iñi'¹ 'e jo tyiian'³ jeei¹, 'in tsá² tya' Jesús gangatyéen¹in lɨ tyíin¹ Jesús joon gaunngɨɨ¹ɨ: \p ―¿Xiia 'iin²¹²u'un ityaa²¹a'a tyʉ́² ityee²e' tya' jmɨɨ²¹² pascua lo? \p \v 18 Joon gañii¹i: \p ―Cwolíin²naa' lɨ náa¹ fuu²¹ no joon cwosii'¹³duu' jaain²¹ tsá² tyíin¹ do joon fú²uu': “Tɨfó² tyi' jin'²in: 'E tɨ lɨ tɨ́² 'ii'²¹ tya'a joon fu tyi'i 'iin²¹²in jmaa'¹³a jmɨɨ²¹² pascua coon'¹³ tsá² tya'a.” \p \v 19 Joon 'in tsá² tya' Jesús do gajmaa¹a la to² tyʉ'²ʉ joon gatyaa¹ tyʉ́² idø'²ø tya' jmɨɨ²¹² pascua do. \p \v 20 Joon mo canʉʉ²¹ jmɨɨ²¹² joon nanéei¹ Jesús coon'¹³ dyatooin¹ tsá² tya'a idø'²ø. \v 21 Joon la jee²¹² lɨ néei¹ gøø'²¹ø gajin'²in Jesús: \p ―'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', jmoo²¹ joon jaain²¹ jee²¹² 'naa' in'nɨ́ɨ¹³naa' jna². \p \v 22 Joon tsifu joon gajmaa¹a tsá² tya'a fa'í³ 'áai¹. Joon garóon²on tɨ' jaain²¹ tɨ' jaain²¹ gaunngɨɨ¹ɨ Jesús: \p ―Ña'ñʉ'¹ʉ', ¿tɨ jna‑a 'i? \p \v 23 Joon gañii¹i Jesús gajin'²in: \p ―'In tyé³e'e coon²¹ wúu¹ coon'¹³, 'i‑i 'i in'nɨ́¹i jna. \v 24 'Ná¹‑a tsín¹ jiin'¹³ la jin'² ni jí² tya' Dios cwáain¹ tya' 'in Ruui'²¹ Tsá² pe ifúu² 'in 'nɨ́¹i Ruui'²¹ Tsá² do. Tyʉ́²gɨ tya'a wa mo'o jo galiseen²¹mo. \p \v 25 Joon Judas, 'in tɨ li 'nɨ́¹i 'ii, gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Tɨfo'² tyi', ¿tɨ jna‑a 'i? \p Joon Jesús gañii¹i gasɨɨ'²¹ɨ Judas jin'²in: \p ―Jiin'¹³ la joon niga'ɨ¹‑'o'o 'nʉ. \p \v 26 Joon la jee²¹² gøø'²¹ø gatɨɨ²¹i Jesús coon²¹ 'iñi'¹, gacwo'¹o 'maai'¹³ Dios, joon gajmaa¹a jmai'²xʉ jee²¹² tsá² tya'a joon gajin'²in: \p ―Tyee²ee', tsʉ la lɨ ngú¹ taan²moo lo. \p \v 27 Mo ngayuui'¹³ joon gatɨɨ²¹i coon²¹ po'³xʉ lɨ sɨ'ó¹o jmɨ'³ wuunjøø'³ joon gacwo'¹o 'maai'¹³ Dios. Mo ngayuui'¹³ joon gacwo'¹o tsá² tya'a gajin'²in: \p ―'Iin²¹iin' 'elo jileei'²¹ 'naa', \v 28 tsʉ 'e lɨ la lɨ jmɨ¹ 'ǿø³moo lo 'e tɨ li tʉ́n¹ʉn joon coon'¹³ 'elo itsín¹ 'e júu³ 'múui². Joon 'e jmɨ¹ 'ǿø³na itʉ́n¹ʉn lo i'iin² tsaa² tya' tsá² fúui¹. \v 29 Pe fuu²¹²uu 'naa' jo 'e i'né³e'gɨ' caain²¹ 'e jmɨ'³ wuunjøø'³ lo coon'¹³ 'naa' ca mi tɨ jmɨɨ²¹² ityʉ'² Ñʉ'³ʉʉ tó² tsá², joon jmɨɨ²¹² joon i'né³e' tún¹ coon'¹³ 'naa'. \s1 Jmo'² Jesús júu³ Tʉ́³ 'e ijin'²in 'e jo cwii¹in Jesús \p \v 30 Joon mo ngayuui'¹³ ga'øø¹ø coon²¹ Salmo joon ngalíin²mo coon'¹³ tsá² tya'a fu yʉ' moo'²¹ Olivos. \v 31 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a do: \p ―'E 'woo¹ no jilee'²¹naa' ixée¹mo‑'oo' coon'¹³ jna tsʉ ni jí² tya' Dios 'e jin'²in: “Ijngaa'¹²moo 'in 'aa¹i joo'saa'²¹ joon ixée²i joo'saa'²¹ tya'a.” \v 32 Pe mi yuui'¹³ injmá¹a Dios injiin'¹in jna iníi³ii jéei¹³gɨ lagɨ 'naa' fu lɨ sii²¹ Galilea. \p \v 33 Pe jin'² Tʉ́³ gañii¹i: \p ―Xʉfiin'¹³ jileei'²¹ 'in catyaai² no ixée²i‑tsi coon'¹³ 'nʉ pe jna lo jo jmɨɨ²¹² xée²i‑tsii coon'¹³ 'nʉ. \p \v 34 Pe Jesús gajin'²in gasɨɨ'²¹ɨ Tʉ́³ do: \p ―'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'nʉ, 'nɨ¹ naa'¹³ ifoo¹³'o 'e jo cwii¹un jna la nʉ'gɨ i'oo¹o tuuitsáa². \p \v 35 Pe Tʉ́³ do‑gɨ gajin'²in tún¹: \p ―Xʉfiin'¹³ júun³moo coon'¹³ 'nʉ pe jo fo'³oo wa'a jo cwii¹na 'nʉ. \p Joon la joon jon gajin'² 'in catyaai² do jon. \s1 Faa'²¹a Jesús júu³ tyʉ́² fu lɨ sii²¹ Getsemaní \p \v 36 Joon gatyalíin² Jesús coon'¹³ tsá² tya'a coon²¹ lɨ sii²¹ Getsemaní joon Jesús gajin'²in: \p ―Ní²duu' lo la 'ɨɨ²¹² níi³ii nifo'³oo júu³ tyʉ́² lɨ'do. \p \v 37 Joon gajée¹mo Tʉ́³ coon'¹³ 'in gái¹ jóon¹ Zebedeo ngalíin² coon'¹³. Joon Jesús gatsá² goon²¹ 'e fa'í³ lɨ́ɨ²i 'áai¹ joongɨ gajmaa¹a cu'²‑tsi 'ña'a 'áai¹. \v 38 Joon gajin'²in: \p ―'E fa'í³ 'e seen²na lo 'e lɨ'ɨ ijúun²moo. Ján²duu' lo joon jmaa²aa' lí²ii' coon'¹³ jna. \p \v 39 Joon gangó¹o Jesús capi'³ nifugɨxʉ joon gatyíi²a lɨ' ri'íi²in ni 'wó² gamɨɨ¹ɨ tyani Dios jin'²in: \p ―Ñʉ'³, wa xʉ'ʉ lí² 'e jo móo³oo ilí²no pe jo cwolí² jiin'¹³ la 'iin²¹² jna, cwolí² jiin'¹³ la 'iin²¹² 'nʉ‑ʉ. \p \v 40 Joon ganga'²mo tún¹ fu lɨ néei¹ 'in gaai²¹ tsá² tya'a joon nateei'¹³ 'ido cwuu²¹mo. Joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Tʉ́³: \p ―¿Tɨ jo nilii¹i 'naa' 'e jo cwuu²¹naa' coon'¹³ jna coon²¹ hora? \v 41 Jmaa²aa' lí²ii' joon faa²aa' júu³ tyʉ́² 'e jo xuu'²¹naa' ja'cwoo²¹ 'in 'lɨɨi'³. 'E la ja'²mo 'ɨ¹‑tsi tsá² jmáa¹a 'e tyʉ́² pe² ngʉ́¹ taain²¹² jo cwo¹. \p \v 42 Gangó¹ Jesús tún¹ ngafee'¹³i Dios jin'²in: \p ―Ñʉ'³, wana jo lí² 'e cuu'¹³u imóo³oo wúu¹ no pe cwolí² jiin'¹³ la niga'ɨ¹‑'o'o² 'nʉ. \p \v 43 Joon ganga'²mo tún¹ joon, joon nateei'¹³ 'ido cwuu²¹mo tún¹ tsʉ 'áai¹ jlɨɨ¹ɨ unníi¹i. \v 44 Joon jo gatø'²gɨ 'ido gango¹o tún¹ ngafaa'¹²a júu³ tyʉ́² lɨ gatɨ́² 'nɨ¹ naa'¹³ do. Gajin'²in la nigajin' do tún¹. \v 45 Joon ganga'²mo tún¹ lɨ tee'¹i 'in gaai²¹ tsá² tya' do joon gajin'²in: \p ―Cwocwuu²¹mogɨɨ', cwo'ii'¹xʉ 'wó²oo'. Tsʉ gatɨ́² 'ii'²¹ ijaain'¹ tsá² 'in Ruui'²¹ Tsá² ja'cwoo²¹o 'in tsá² røøi²¹ tsaa². \v 46 Raan²¹naa' no, moo²¹o' tsʉ no‑o nijó¹ 'in 'nɨ́ɨi¹ jna do. \s1 Joon itǿø² tsá² Jesús 'e sɨ'ñú¹mo \p \v 47 La jee²¹² faa'²¹gɨ Jesús siin'¹³in gatyía¹ Judas, 'in lɨ́ɨ¹i tsá² tya'a jee²¹² 'in dyatooin¹ do, coon'¹³ tsá² fúui¹ lɨɨ¹. Joon 'in tsá² do tyaan¹an ñí³ espadas tyaan¹an jon 'no'³ 'mó² gatyalíin² to² gatyʉ'² 'in tsá² tyʉ'² to² untsá² coon'¹³ 'in tsacøøi'¹³ tya' tsá² Israel. \v 48 Joon Judas do, 'in i'nɨ́ɨ¹i Jesús, ni gasɨ́ɨ²i júu³ coon'¹³ 'in tsá² do xiiala li² ijmáa¹a gajin'²in: \p ―'In jun'³uun caain²¹ ju'² 'ii do. 'I‑i 'in saan'¹³naa'. \p \v 49 Joon gangatyéen¹in lɨ siin'¹² Jesús joon gajin'²in: \p ―¡'Aa²¹²mo'o, tɨfo'² tyi'! \p Joon gajun'²un caain²¹ ju'² 'ido. \v 50 Jesús gañii¹i: \p ―Ru'¹u', ¿'ee to² ñí²'i? \p Joon tsifu joon gasan'²mo 'in tsá² do Jesús joon gatǿø²o 'ido sɨ'ñú¹mo. \p \v 51 Joon jaain²¹ jee²¹² 'in tsá² tya'a do gasø'²ø ñí³ tya'a joon gatyʉ'²ʉ cataain²¹² loocwóo¹o jaain²¹ tsa'leei'¹³ tya' 'in tyʉ'² to² tya' untsá² nifu. \v 52 Pe Jesús gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Taan'¹ ñí³ tyi'i tsi 'nʉ́¹ tya'a. Tsʉ jileei'²¹ 'in jngaai'¹² tsá² coon'¹³ ñí³ coon'¹³ 'ñí³‑i jon ijúun²in. \v 53 ¿Tɨ jo ñí²'i, lí²‑i fuu²¹² jna Ñʉ'³ʉʉ joon 'ii tsifu insii¹in setenta mil ángeles iun'øø¹i jna? \v 54 Pe wa'a lí² la joon, ¿xiiala itsín¹ jiin'¹³ la jin'² ni jí² tya' Dios, xiiala 'ná¹ ilí²? \p \v 55 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² fúui¹ do: \p ―¿'Ee lɨ' ñilíin²naa' saan'¹³aan' 'no'³ 'mó² coon'¹³ ñí³ itøø²øø' jna lawa jaain²¹ 'uun²¹? Tsʉ la coon²¹ jmɨɨ²¹² tyíin¹na inʉʉ cwo'¹ fee'¹ do 'e'³ee 'naa' júu³ tyʉ́² joon jo mo gaseen'²¹naa' jna. \v 56 Pe la lo‑o galɨ́² 'e gatsín¹ júu³ tya' Dios 'e gataan¹an ni mo'jí² 'in tsá² cwo¹ júu³ tya' Dios la mo jéei¹. \p Joon 'in tsá² tya' Jesús do gacwiin¹o gatiu²mo Jesús 'ña'a do. \s1 Jesús nasiin'¹in tyani jileei'¹³ 'in tyʉ'² to² tya' tsá² Israel \p \v 57 Joon 'in tsá² fúui¹ do 'in gasain'² Jesús joon gangajaa²¹² ni'i 'ido tyani Caifás, 'i‑i 'in nifu 'in tyʉ'² to² tya' untsá². Joon do‑o nisɨcaain²¹ tsacøøi'¹³ coon'¹³ tɨfo'² tya' ley. \v 58 Pe Tʉ́³ do gangaa'¹³i cɨ́ɨn²mo caluu do joon gatyee'¹³i tya'i tyi¹ lɨ si'² 'nʉ́¹ lɨ néei¹ 'in tyʉ'² to² nifu do. Joon do‑o gacwó² Tʉ́³ caluu do coon'¹³ 'in 'ɨɨ'¹³ tya' 'in tsá² tyʉ'² to² do. 'E 'iin²¹²in jǿø²ø xiiala itsangɨɨ¹i Jesús. \p \v 59 Joon 'in tyʉ'² to² tya' untsá² do coon'¹³ 'in tsacøøi'¹³ coon'¹³ jileei'²¹ 'in catyaai²gɨ 'in tyʉ'² to², 'in sii²¹ Junta Suprema, ga'noo'¹on 'ee tsaa² ilijmáa¹a tya' Jesús, fiin'¹³ coon'¹³ júu³ tajuu²¹ joon ilí² jnga'¹ni 'ido. \v 60 Pe jo 'ee tsaa² tya' Jesús gatsaa'¹a jiin'¹³ coon²¹ joongɨ lɨɨlɨ́¹ fúui¹ tsá² taai² jmoo¹o júu³ tajuu²¹. Pe mo ga'yá² gatsín¹ garoon¹on gái¹ tajuui²¹, \v 61 'in gajin'²in: \p ―Niganʉʉ²¹ʉ'ʉ jin'² 'in tsañʉʉ'¹ no: “Jna‑a lí² fiin¹na 'e cwo'¹ fee'¹ tya' Dios no, joon jee²¹² 'nɨ¹ jmɨɨ²¹² lí² jmaa'¹³aa tún¹.” \p \v 62 Joon 'in nifu 'in tyʉ'² to² jee²¹² untsá² garoon¹on, joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―¿Tɨ jo ngɨɨ²'ɨ coonti? ¿'Ee 'e tsaa² jmoo¹o 'in tsá² no tyi'i? \p \v 63 Pe Jesús‑gɨ gajaan¹an tii². Joon 'in nifu 'in tyʉ'² to² jee²¹² untsá² do gajin'²in tún¹ gasɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Tyani Dios, 'in jiin'¹, sii'¹³ jna'a, ¿tɨ 'nʉ‑ʉ Cristo Jóon¹ Dios? \p \v 64 Joon Jesús gañii¹i gajin'²in: \p ―'Ii‑gɨ jna jiin'¹³ la foo'²¹ 'nʉ. Joongɨ fuu²¹²uu 'naa' imoo²oo' 'in Ruui'²¹ Tsá² tyíin¹in lɨ' cwoo²¹o Dios tsáa¹. Joon 'in Dios do lí² jmáa¹a jilaa'²¹ 'e 'iin²¹²in. Imoo²oo' 'in Ruui'²¹ Tsá² do ijó¹ jee²¹² jníi¹ tya'cwii²¹. \p \v 65 Joon Caifás do ga'gɨ́ɨ¹ɨ sɨɨn'¹³ɨn joon gajin'²in: \p ―'In tsañʉʉ'¹ lo nigafaa'²¹a 'e lawa Dios 'ii. Jo 'néi¹‑gɨ tsá² 'in jmá¹ júu³ røø²¹. Jileei'²¹ 'naa' niganʉ́ʉ¹³ʉʉ' jilaa'²¹ júu³ gó² 'e gafaa'²¹a. \v 66 ¿Xiiagɨ la 'ɨ¹‑'oo' 'naa'? \p Joon 'in tsá² néei¹ do gajin'²in: \p ―'Ná¹ júun²mo 'ino 'wii'¹³ tsaa² tya'a. \p \v 67 Joon ga'ñíi¹ 'in tsá² do ni² Jesús joongɨ gajmee'²¹mo 'ido joongɨ gajnáa¹a ni² Jesús. \v 68 Joon gajin'²in 'in tsá² do: \p ―'Ñʉ‑ʉ lɨ́ɨ¹u'u Cristo 'in gasiin¹ Dios, laa'¹³ jmaa²'a júu³, ¿'iin gatyuun¹in 'nʉ? \s1 Jo 'iin²¹²in Tʉ́³ jmáa¹a júu³ 'e cwii¹in Jesús \p \v 69 Joon la jee²¹² siin'¹² Jesús tyani 'in tsá² do Tʉ́³‑gɨ tyíin¹in fu caluu tya'i tyi¹. Joon jaain²¹ 'yiia²¹² 'in jmoo¹o 'e gø'² Caifás do gangatyéen¹in lɨ tyíin¹ Tʉ́³ joon gajin'² 'in tsamɨ́² do: \p ―'Nʉ jon 'in ngɨ¹ coon'¹³ Jesús 'in jó² Galilea. \p \v 70 Pe Tʉ́³ do‑gɨ jo garǿø¹i tyani 'in tsá² fúui¹ néei¹ do, gajin'²in: \p ―Jo ñí³ii 'ee 'e foo'²¹'o no. \p \v 71 Joon gajeein'²¹gɨxʉ Tʉ́³ lɨ tyíin¹in do joon gangó¹ tyan'gɨxʉ lɨ tyí³ 'oo² 'yá² lɨ 'wooi²¹ tsá². Joon jaain²¹gɨ 'in gangaa¹i 'ii joon gasɨɨ'²¹ɨ 'in téein² do: \p ―'In tsañʉʉ'¹ no ngɨɨ¹o 'ino jon coon'¹³ Jesús tsá² Nazaret. \p \v 72 Joon xiia'²¹gɨ tún¹ jo garǿø¹i Tʉ́³ tún¹ ga'íi¹i Dios gajin'²in: \p ―Jo cwii¹na 'in tsañʉʉ'¹ no. \p \v 73 Joon xʉʉ lɨ'ɨɨi²¹²xʉ joon mo gangatyéen¹in 'in néei¹ do lɨ siin'¹² Tʉ́³ joon gajin'²in: \p ―'E la ja'²mo, 'nʉ lɨ́ɨ¹u'u jaain²¹ jee²¹² 'ino tsʉ no li² la faa'²¹ 'ido‑o foo'²¹ 'nʉ. \p \v 74 Joon 'láa² Tʉ́³ 'wii²¹² ga'íi¹i Dios jin'²in: \p ―Wa jo fo'³oo 'e la jai'² ijmee'²¹mo Dios jna, jo cwii¹na 'in tsañʉʉ'¹ no. \p Joon tsifu joon ga'oo¹o jaain²¹ tuuitsáa². \v 75 Joon gatɨ'²‑tsi Tʉ́³ jiin'¹³ la nigajin'² Jesús gasɨɨ'²¹ɨ 'ii mo gajin'²in: “La nʉ'gɨ i'óo¹o tuuitsáa², 'nɨ¹ naa'¹³ nifaa'¹³'a 'e jo cwii¹u'u jna.” Joon mo gatɨ'²‑tsi Tʉ́³ 'e júu³ do gacwo'ɨ́ɨ¹o fu jee²¹² 'nʉ́¹ joon gatyi'²o xuui²¹²‑tsi 'áai¹. \c 27 \s1 Gangajée¹³i tsá² Jesús tyani Pilato \p \v 1 Joon mo gajná² do joon gasɨ́ɨ²i røø²¹ jileei'²¹ 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ 'in tsacøøi'¹³ tya' tsá² Israel xiiala ilijúuin² Jesús. \v 2 Joon gangajée¹³mo Jesús sɨ'ñúu¹mo tyani Poncio Pilato 'in lɨ́ɨ¹i to² gobernador. \s1 Mo gajúuin² Judas \p \v 3 Joon mo galiñii¹i Judas, 'in ga'nɨɨi¹ Jesús, 'e nisɨɨ²¹i tsá² røø²¹ xiiala ijúuin² Jesús gajoo'²¹o‑tsi 'áai¹ joon ngajoon'¹³o 'ido 'e dyadya¹ cuu² cwataa²¹ tya' 'in tsá² 'in tyʉ'² to² tya' untsá² joongɨ tya' 'in tsacøøi'¹³ do. \v 4 Joon gajin'² Judas sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² do: \p ―Jna‑a niga'noo²¹²oo tsaa² mo ga'nɨ́³na jaain²¹ tsañʉʉ'¹ 'in jo 'ee tsaa² tya'a sá². \p 'In tsá² do‑gɨ gañii¹i: \p ―Jo 'ee cwáain¹ tyijna'a 'e joon 'e cwáain¹ jon 'e tyi'nʉ 'woo'o joon. \p \v 5 Joon Judas coon²¹ gadya'² goon²¹ la no‑o 'e cuu² do ni 'wó² inʉʉ cwo'¹ fee'¹ do. Joon gacwo'ɨ́ɨ¹o do joon nga'nʉʉ²¹ʉ 'nii²¹² luu²¹²u 'ña'a, joon coon'¹³ la joon gajngaa'¹²mo 'ña'a. \p \v 6 Joon 'in tsá² 'in tyʉ'² to² tya' untsá² do gataa'¹³i, gauntɨɨ'¹i 'e cuu² do. Joon gajin'²in: \p ―Jo tɨɨ²¹i taa'¹³ jna' 'e cuu² lo tsi lɨ taa'¹³ cuu² tya' cwo'¹ tsʉ cuu² gacɨɨn¹in tya' ijúuin² tsá²‑a no. \p \v 7 Joon tsifu joon gasɨɨ²¹i 'in tsá² do røø²¹ iló² coon'¹³ sii'¹³ 'wó² coon'¹³ 'e cuu² do. 'E coon'²¹ sii'¹³ 'wó² do sii²¹ 'Wó² tya' Tɨtu'². Galó¹ 'e 'wó² ilisá² coon²¹ lí² ái¹ tsá² jalíin² lɨ' xiia'²¹ 'in júun²in fuu²¹ do. \v 8 Tsʉ 'wii'¹³ joon sii²¹ 'e 'wó² do ca jmɨɨ²¹² no, 'Wó² tya' Jmɨ¹. \v 9 Joon coon'¹³ la joon gatsín¹ júu³ tya' Jeremías, jaain²¹ 'in gacwó¹ júu³ tya' Dios la mo jéei¹ 'in gajin'²in: “Tsá² Israel gajin'² icɨ́ɨn¹in 'in tsá² do dyadya¹ cuu² cwataa²¹. \v 10 Joon coon'¹³ 'e cuu² do galó¹ coon'²¹ sii'¹³ 'wó² tya' tɨtu'² jíin'¹³ la to² 'e nigatyʉ'² Ña'ñʉ'¹ʉ'.” \s1 Jesús siin'¹²in tyani Pilato \p \v 11 Gajée¹mo tsá² Jesús tyani 'in gobernador joon 'ido gaunngɨɨ¹ɨ 'ii: \p ―¿Tɨ 'nʉ‑ʉ Rǿøi¹³ tya' tsá² Israel? \p Joon Jesús gajin'²in: \p ―Jiin'¹³ la nigafaa'¹³'a no, 'e joon 'e jo'¹. \p \v 12 Joon mo ga'nɨ́ɨ¹i 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ 'in tsacøøi'¹³ do lɨ coon²¹ gaján¹ Jesús tii². \v 13 Joon Pilato gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―¿Tɨ jo nuu²'un jilaa'²¹ 'e gó² faa'²¹ 'ido tyi'i? \p \v 14 Joon jo 'ee gañii¹i Jesús coonti. 'Wii'¹³ joon ganga'goo²¹‑tsi 'in gobernador do 'áai¹. \s1 Pilato tyʉ'²ʉ to² ijúuin² Jesús \p \v 15 Jiin'¹³ la tɨɨsi'² mo gatɨ́² jmɨɨ²¹² 'e gatɨ́² 'in gobernador do 'ná¹ láa¹i jaain²¹ tsá² taai² 'nʉñí³ tya' 'in tsá² néei¹ 'e fuu²¹ do. \v 16 Joon jee²¹² jmɨɨ²¹² joon 'yuui² jaain²¹ tsá² 'nʉñí³ do 'in sii²¹ Barrabás. Tyʉ́²‑ʉ cwii¹mo tsá² 'ii. \v 17 Joon la jee²¹² sɨcaain²¹ 'in tsá² do gaunngɨɨ¹ɨ Pilato 'in tsá² do: \p ―¿'Iin‑in 'iin²¹²naa' ilaa²¹²na tyii'? ¿Tɨ 'iin²¹²naa' laa²¹²na Barrabás sɨ Jesús 'in sii²¹ Cristo 'ee? \p \v 18 Tsʉ galili'³o Pilato 'e 'wii'¹³ tsiiwúu¹mo 'e gajaan'²¹ ni 'ido ja'cwoo²¹o. \p \v 19 La jee²¹² tyíin¹ Pilato lɨ jmoo¹o 'ii'²¹ do gasiin²¹ tsamɨ́² tya'a coon²¹ júu³ 'e jin'²: “Jo cɨɨin'¹³ 'wo'²o 'áai¹ 'e cwáain¹ tya' 'in tsá² tyúi¹ no tsʉ lɨɨlɨ¹ caain'²¹ 'e gacɨ́³ɨɨ cwáain¹ tya' 'ino coon²¹ 'e canʉʉ²¹.” \p \v 20 Pe 'in tsá² tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ 'in tsacøøi'¹³ do gasɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² fúui¹ 'in téein² do wa' ilí² laa¹i Barrabás joon ijúun²mo Jesús. Joon gatɨɨ'² júu³ tya'a 'e laa¹i 'ii. \v 21 Joon gafeei'¹ 'in gobernador do tún¹ 'in tsá² do joon gaunngɨɨ¹ɨ: \p ―¿'Iin jee²¹² 'in gái¹ no 'in 'iin²¹²naa' lá²i? \p Joon gañii¹i 'in tsá² do: \p ―'Iin²¹²moo'o lá²i Barrabás. \p \v 22 Joon gaunngɨɨ¹ɨ Pilato tún¹: \p ―¿'Ee‑gɨ ijmáa³aa tya' 'in Jesús no, 'in sii²¹ Cristo? \p Jilee'²¹mo gañii¹i joon: \p ―¡Cwotéen¹in tsaa' crúu¹³ 'ino! \p \v 23 Joon gañii¹i Pilato tún¹: \p ―¿'Ee 'e gó² 'e nigajmaa¹a 'ino tyii'? \p Pe 'in tsá² do xʉjoon ga'oo¹o tá² lɨ́ɨ¹gɨ gajin'²in: \p ―¡Cwotéen¹in tsaa' crúu¹³ 'ino! \p \v 24 Joon mo galili'³ Pilato 'e jo lí² tɨɨ'² júu³ tya'a pe lɨɨlɨ¹ gato'² 'in tsá² do mɨɨ'¹³ joon gatyʉ'² 'in Pilato do to² 'e jó¹ coon²¹ wúun¹ sɨ'ó¹ jmɨɨ²¹ joon garun'²un cwoo²¹o tyani 'in tsá² taai²¹² do joon gajin'²in: \p ―Jo tsaa² tyiia ijúuin² 'in tsañʉʉ'¹ 'in tyúi¹ lo, tsaa² tyi'naa' no. \p \v 25 Joon jileei'²¹ 'in tsá² do gañii¹i: \p ―Tsaa² tyijna'a coon'¹³ xuui²¹² tyioo'o ijúin¹ 'ino. \p \v 26 Joon Pilato do galáa²mo Barrabás joon gatyʉ'²ʉ to² ipóo²i 'nii²¹² Jesús joon gajan'² ni 'ido ja'cwoo²¹ 'in tsatéen¹in 'ido tsaa' crúu¹³. \p \v 27 Mo ngayuui'¹³ joon gatǿ¹ø 'láa² Jesús tsi inʉʉ lɨ née¹i joon gauncaain²¹ jileei'²¹ 'in 'láa² taain² do lɨ siin'¹² Jesús. \v 28 Joon gatyii²¹ sɨɨn'³ 'ido joon gapaa'²¹ ni 'ido coon²¹ 'mɨ'² yʉ́ʉn². \v 29 Joon gajmaa¹a coon²¹ corona lɨ́¹ tóon¹ gaton'²on tyi² 'ido. Joon gacwo'¹o 'ido coon²¹ sɨɨ²¹ 'e son'² 'ido coon'¹³ cwoo²¹o tsáa¹. Joon gasi'²i 'wojníi¹i tyani 'ido joon ungøø¹ ni 'ido. Gajin'²in: \p ―¡Wóo² cwoseein²¹ 'in rǿøi¹³ tya' tsá² Israel! \p \v 30 Joon ga'ñíi¹i ni 'ido. Joon coon'¹³ sɨɨ²¹ 'e san'²an do gapó²o 'in 'láa² do tyíi¹i. \v 31 Joon ngayuui'¹³ gaungøøi¹ 'in 'láa² do 'ii joon gatyii²¹o 'e sɨɨn'³ yʉ́ʉn² do joon gatyin'²in Jesús 'e sɨɨn'¹³ɨn do tún¹. \s1 Mo táain² Jesús tsaa'² crúu¹³ \p \v 32 Joon mo gangalíin² itsatéen¹in Jesús tsaa' crúu¹³ joon gajiin'¹in jaain²¹ tsañʉʉ'¹ lɨ ningalíin² do. Joon 'in 'láa² do gatyʉ'²ʉ to² 'in tsañʉʉ'¹ do sii²¹ Simón, jaain²¹ tsá² Cirene, 'e cón²on crúu¹³ tya' Jesús. \p \v 33 Joon gatyalíin² coon²¹ lɨ sii²¹ Gólgota, 'øøi'²¹‑tsi tsá² sii²¹, Cwoon'¹ Po'³ Mootyi² 'Lɨɨ²¹². \v 34 Joon do gacwo'¹o Jesús vino 'e sɨcaai'¹³ jmɨ'³ tsi'³ tya' joo'²¹. Joon mo gatii¹i 'óo¹o 'e vino do sɨcaai'¹³ 'e tyi'¹ joon jo ga'un'²un. \p \v 35 Joon mo ngayuui'¹³ gatéen¹in Jesús tsaa' crúu¹³ gacoo¹o 'in 'láa² do mɨ'³ 'iin inli'¹ sɨɨn'³ Jesús. Joon coon'¹³ la joon gatsín¹ júu³ tya' 'in gacwo¹ júu³ tya' Dios la mo jéei¹ mo gajin'²in: “Icóo¹o sɨɨn'¹³ɨɨn, ijmáa¹a jmai'²xʉ 'iin inli'¹.” \v 36 Joon do‑o gacwó²o 'aa¹ ni 'ido. \v 37 Joon yʉ' tyíi¹i gataan¹an 'e tsaa² tya' Jesús 'e jin'²: “'In no‑o Jesús, Rǿøi¹³ tya' tsá² Israel.” \p \v 38 Joon gatéein² jon gái¹ 'uun²¹ jmai'² coon²¹ crúu¹³ tya'a coon'¹³ Jesús, jaain²¹ lɨ cwoo²¹o Jesús tsáa¹ joongɨ jaain²¹ lɨ' cwoo²¹o tooin²¹². \v 39 Joon 'in tsá² 'in la coon²¹ gangɨ́i¹ la jee²¹² taain¹ Jesús tsaa' crúu¹³ joon gajaan¹ jǿøi² Jesús gajíi²in, gajø'²ø mootyíi¹i \v 40 gajin'²in: \p ―'Ñʉ‑ʉ, 'in fín¹ cwo'¹ fee'¹ do joon jmaa'¹³'a jee²¹² 'nɨ¹ jmɨɨ²¹² tún¹, laai²¹² 'wo'o no. Wana Jóon¹ Dios 'nʉ cwúui¹ tsaa' crúu¹³ no. \p \v 41 La joon jon gaungøø¹i 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ 'in tɨfo'² tya' ley coon'¹³ tsá² fariseos coon'¹³ tsacøøi'¹³. Joon sɨ́ɨ²i la 'oo'²¹ 'ii jin'²in: \p \v 42 ―Gaun'láai² 'ino tsá² xeei'²¹ pe jo lí² láa¹i 'ña'a. Wana la jai'² 'ii Rǿøi¹³ tya' tsá² Israel cwoxáa¹i tsaa' crúu¹³ no joon iun'goo²o' 'ii. \v 43 Tsaa'¹‑tsi 'in tsañʉʉ'¹ no Dios jin'²in, né²du' wana 'iin²¹²in Dios 'ii joon 'e láa¹i 'ido 'ii tsʉ gajin'²in 'e Jóon¹ Dios 'ii. \p \v 44 Joon ca 'in 'uun²¹ 'in taan¹in coon'¹³on do gajíi²in 'ii jon. \s1 Mo gajúun²mo Jesús \p \v 45 Joon ga'ɨ́ɨ² nʉʉ²¹ la caain²¹ juncwii²¹ mo gatɨ́² tyiiañi'¹ ca 'iin² 'nɨ¹ ca'loo¹. \v 46 Joon mo gatɨ́² 'e 'ii'²¹ joon ga'oo¹o Jesús tá² gajin'²in: \p ―Elí, Elí, ¿lama sabactani? ('E 'øøi'²¹‑tsi tsá² gajin'²in: Dios tyiia, Dios tyiia, ¿'ee lɨ'²ɨ nigatiu²mo'o jna?) \p \v 47 'Inlɨ́ɨi¹³ 'in teein¹ do ganúu²un joon gajin'²in: \p ―'In tsañʉʉ'¹ no tø'¹ø Elías 'in nigacwo¹ júu³ tya' Dios la mo jéei¹. \p \v 48 Joon tsifu joon jaain²¹ 'in teein¹ do gangó¹ cwiin¹ ngatyaan¹ coon²¹ esponja joon gaun'lá²a esponja do coon'¹³ vino tiin'²¹ joon gauntyii¹ nii²¹² sɨɨ²¹ joon saa'¹³a do 'e la mo cwo'¹o Jesús i'un'²un 'e do. \v 49 Pe 'in catyaai² do gajin'²in: \p ―Cwoján¹du'; né¹du' wa ijó¹ Elías jalaa²¹² ni 'ino. \p \v 50 Joon Jesús ga'oo¹o tún¹ tá² joon gajúun²mo mo ngayuui'¹³ jon. \v 51 Joon tsifu joon ga'gɨɨ¹ɨ 'e 'mɨ'² 'í¹i inʉʉ cwo'¹ fee'¹ do ca tɨ' yʉ' ca tɨ' 'wii²¹². Joongɨ gajøø'²¹ 'wó² joongɨ cuun²¹² gajlɨ'². \v 52 Joon ganó² 'aan²¹ lɨ sɨ'aai²¹² 'lɨɨ²¹² joon fúu¹mo 'in najúin¹ 'in nigatsaa'¹‑tsi Dios gajiin'¹in. \v 53 Joon mo ngayuui'¹³ gajiin'¹in Jesús ga'wóo²mo 'in tsá² do 'aan¹ tya'a ngatáa¹i 'e fuu²¹ nacwai'³ Jerusalén joon fúu¹mo tsá² gangaa¹i 'ii. \p \v 54 Joon mo ganí² fii²¹² 'láa² coon'¹³ 'in 'láa² catyaai² do 'in 'aai¹ Jesús xiiala gajøø'²¹ 'wó² joon jilaa'²¹ 'e nigangó¹ gafoo'¹mo 'áai¹ joon gajin'²in: \p ―'E la ja'²mo Jóon¹ Dios 'in tsañʉʉ'¹ no. \p \v 55 Do‑o teein¹ tsamɨ́² fúui¹ wíin²gɨxʉ jǿø²ø. Nigangɨ¹ 'in tsamɨ́² do coon'¹³ Jesús fu Galilea joon nigaunjíi²in Jesús. \v 56 Joon jee²¹² do sin'² María Magdalena coon'¹³ María sáa³ Jacobo coon'¹³ José. Sin'²mo jon in sáa³ jóon¹ Zebedeo do. \s1 Teen¹mo tsá² ga'áa²mo Jesús \p \v 57-58 Capii'³ teein¹gɨ jmɨɨ²¹² joon mo gangó¹ jaain²¹ tsá² sá² cuu² seein²¹ fuu²¹ Arimatea 'in sii²¹ Sé³. Gango¹ 'ido tyani Pilato, ngamɨɨ¹ɨ cuerpo tya' Jesús. 'Ii jaain²¹ tsá² 'in tsaa'¹‑tsi Jesús. \v 59 Joon gaxíia² cuerpo tya' Jesús joon gacɨɨn'¹³in coon²¹ 'mɨ'² taa²¹ 'e tyʉ́². \v 60 'In Sé³ do natyʉ'² to² 'e nalɨ́¹ coon²¹ 'aan¹ tya'a tsaa' xá¹ 'e tsa'ii²¹ mi júun²in pe gatan'²mo Sé³ Jesús tsi 'aan¹ 'mɨ́ɨ² do. Joon² mo ngayuui'¹³ gataan'¹in Jesús do joon gajnii²o 'oo²¹ too²¹ 'aan¹ do coon'¹³ coon²¹ cuun²¹² fee'¹ 'áai¹. Joon gangaa'¹³mo mo ngayuui'¹³ do. \v 61 Pe do‑o née¹i María Magdalena coon'¹³ 'in María jaain²¹gɨ do co' do. \s1 Ngalíin² 'láa² nga'aa²a 'aan¹ tya' Jesús \p \v 62 Mo ngayuui'¹³ jmɨɨ²¹² 'e gatyaa¹ tsá² tyʉ́² tya' 'e gatɨ́² jmɨɨ²¹² do 'in tsá² 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ 'in tsá² fariseos do ngalíin² ngafee'¹³i Pilato \v 63 gajin'²in: \p ―Tsaa'to² tyi', tɨɨ'¹²‑tsii'i la gajin'² 'in tajuui²¹ do la mo jiin'¹gɨ ijiin'¹in mi tɨ́² 'nɨ¹ jmɨɨ²¹² 'e gajúun²in. \v 64 Tsʉ 'wii'¹³ joon siin¹u'un 'láa² tsa'áa² 'aan¹ do ca mi tsín¹ 'nɨ¹ jmɨɨ²¹² tsɨ 'neei'² tsalíin² tsá² tya'a tsatyíi¹ ni 'ido la 'woo¹ joon la joon ilí² jin'²in 'e gajiin'¹ 'ido jee²¹² 'lɨɨ²¹². Tsʉ la joon 'e ilifee'¹gɨ 'e tajuu²¹i lagɨ mo 'wiin²¹² do. \p \v 65 Joon Pilato do gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² do: \p ―Cwolíin²naa' coon'¹³ 'láa² joon cwoun'øø'¹naa' 'aan¹ do jiin'¹³ la cwéei¹. \p \v 66 Joon ngalíin²mo jon lɨ roon¹on 'aan¹ do. Joon gajníi¹i tyʉ́² 'e 'oo²¹ too²¹ 'aan¹ do. Gataan¹an sello tya' cuun²¹² 'e sɨjnɨɨ¹ do joon gajaan¹an 'láa² i'áa¹a 'aan¹ do. \c 28 \s1 Mo gajiin'¹ Jesús \p \v 1 Joon mo gangɨ́¹i jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tya' 'in tsá² do, mo tɨ li jná² domingo, 'in María Magdalena coon'¹³ 'in María catyaai² do ngalíin² ngajǿø² lɨ roon¹on 'e 'aan¹ do. \v 2 Joon gajøø'²¹ 'wó² 'áai¹. Joon jaain²¹ ángel tya' Ña'ñʉ'¹ʉ' gajgáa¹i fu ñʉ'fú² joon gajiin¹in 'e cuun²¹² do 'e sɨjnɨ¹ 'oo²¹ too²¹ 'aan¹ do. Joon gacwó¹o ni cuun²¹² do. \v 3 Jɨɨ'¹i 'áai¹ la jɨɨ'¹ jɨ́² cwaain'ñá³. Joon sɨɨn'¹³ɨn taa²¹ la taa²¹ 'moo²¹. \v 4 Joon mo ganí² 'in 'láa² do lo gafoo'¹i joongɨ gajlée¹i 'áai¹ joon gacɨɨ'¹³i lawa'a 'lɨɨ²¹²mo coonti. \v 5 Joon 'in ángel do gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'in tsamɨ́² do: \p ―Jo foo'¹³naa'. Ñí²oo 'e 'naa'²¹naa' Jesús 'in gateen¹in tsá² tsaa' crúu¹³. \v 6 Pe jo 'yuui²gɨ lo, nigajiin'¹o jiin'¹³ la nigajin'²in. Ñilíin²naa', jǿø²duu' lɨ ga'í². \v 7 Cwoliin¹naa' la jmoono cwojmaa²aa' tsá² tya'a júu³ 'e nigajiin'¹o 'ido. Joon itsáa¹a 'ido nifugɨ lagɨ 'ii fu Galilea. Joon do‑o iníi²in. Jiin'¹³ joon 'e 'ná¹ fuu²¹²uu 'naa'. \p \v 8 Joon ngalíin¹mo 'in tsamɨ́² do la jmoono, 'goo'²¹ 'áai¹ joongɨ jløø'³i. Ngaliin¹ cwiin¹in ngajmaa¹a júu³ tsá² tya' Jesús. \v 9 Joon la jee²¹² taa²i fu¹ 'in tsamɨ́² do gajnéi¹ Jesús lɨ ngaliin¹ joon gafee'¹i 'ido 'ii. Joon gangatyéen¹in lɨ siin'¹² Jesús joon gasoon'¹on tɨɨ² Jesús gaun'goo²¹o 'áai¹. \v 10 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―Jo foo'¹³naa', cwojmáa²aa' tsaruu'²¹na júu³ 'e 'ná¹ tsalíin² Galilea joon do‑o iníi²in jna. \s1 Gatyaa¹ 'láa² júu³ xiiala nigalɨ́² \p \v 11 La jee²¹² ngaliin¹ 'in tsamɨ́² do joon 'in 'láa² 'in 'oo¹ 'aan¹ tya' Jesús ngalíin²in jaain²¹ gáa¹i ngajmaa'¹³a 'in tyʉ'² to² untsá² júu³ jilaa'² 'e nigalɨ́². \v 12 Joon 'in tyʉ'² to² do‑gɨ ngalíin² ngafee'¹³i tsacøøi'¹³ isíin¹in røø²¹. Joon gacwo'²‑o 'in 'láa² do cuu² 'áai¹ \v 13 joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'in 'láa² do: \p ―'Naa' foo²oo': “'E tsá² tya' Jesús gangatyíi¹i cuerpo tya' Jesús la 'woo¹ la jee²¹² nigacwuu²taa'a.” \v 14 Joon wa mi liñi¹ gobernador 'e nigacwuu²moo', jna'oo'o tyaa²¹a'a júu³ coon'¹³on tsʉ joon jo jngaa'¹²i 'naa'. \p \v 15 Joon 'in 'láa² do ga'ii'²¹mo 'e cuu² gacwo¹ 'in tyʉ'² to² do joon ngaliin¹mo joon gajmaa¹a jiin'¹³ la júu³ gasɨ́ɨ²i coon'¹³ 'in tyʉ'² to² do. Joon 'in tsá² Israel ca jmɨɨ²¹² no jo'¹o lɨ́ɨ²i jiin'¹³ la júu³ tajuu²¹ gatyá¹ 'láa² do. \s1 Gasiin¹in Jesús tsá² tya'a wa tsalíin² tsacwo¹ júu³ tyʉ́² tya'a la 'ui juncwii²¹ \p \v 16 Joon 'in dyajaain²¹ tsá² tya' Jesús ngalíin² fu Galilea fu yuui'¹³ moo'²¹ jiin'¹³ la nigajin'² Jesús. \v 17 Joon mo gangaai¹ Jesús gaun'goo²¹o 'ido 'áai¹. Pe 'inlɨ́ɨi¹³ gacu'²xʉ‑tsi lɨ́ɨ²i jon'on ñí² tɨ 'i 'ino. \v 18 Joon gangatyéen¹in Jesús lɨ téein² tsá² tya'a joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Nigacwo'¹o Dios jna jilaa'²¹ 'ii'²¹ 'e sá² ñʉ'fú² coon'¹³ 'ii'²¹ 'e sá² ni cwoo'¹³ juncwii²¹. \v 19 Tsʉ 'wii'¹³ joon cwolíin²naa' la 'ui juncwii²¹ cwo'ne'²naa' tsá² 'e líin² tsá² tyiia. Cwosáa¹naa' 'ido jmɨɨ²¹ coon'¹³ 'e sii²¹ Ñʉ'¹ʉ' joongɨ coon'¹³ 'e sii²¹ Jóon¹on joongɨ coon'¹³ 'e sii²¹ 'in Espíritu Tyʉ́² tya' Dios. \v 20 Joon 'ee²ee' 'ido 'e jmaa¹a nʉʉ'¹³ʉ jilaa'²¹ to² 'e nigatyʉ'¹ʉʉ 'naa'. Joon niñii²¹oo' 'e ngɨ́ɨ³ jna coon'¹³ 'naa' la coon²¹ jmɨɨ²¹² ca mi tyéi¹ juncwii²¹. Amén.