\id LUK \h SAN LUCAS \toc1 Júu³ tyʉ́² 'e gajmaa¹a San Lucas \toc2 SAN LUCAS \toc3 Lc. \mt1 Júu³ tyʉ́² 'e gajmaa¹a San Lucas \c 1 \s1 Prólogo \p \v 1 Fúu¹mo tsá² nigataan¹an ni mo'jí² la galɨ́² jilaa'²¹ 'e nigalɨ́² jee²¹² jna'. \v 2 Joon 'in tsá² 'in niga'e'¹e jna' niganii²¹o ca la mo 'wiin²¹² joon gatyaa¹o júu³. \v 3 La joon jon jna nigacoon²¹oo cwáain¹ coon'²¹ tún² ca la mo 'wiin²¹². 'Wii'¹² joon lɨ́ɨ²na 'e tyʉ́²‑ʉ 'e tóon¹³oon ni mo'jí² jilaa'²¹ la lɨ́² 'e nigalɨ́². \v 4 La joon jmáa³aan tsá² tyúi¹ Teófilo 'e litsáai¹‑'o'o 'e la ja'²mo jilaa'²¹ júu³ 'e niga'e'² tsá² 'nʉ. \s1 Jaain²¹ ángel jmoo¹o júu³ iliseein²¹ Wó³ saa¹i tsá² jmɨɨ²¹ \p \v 5 La jee²¹² lɨ́ɨ¹i Herodes rǿøi¹³ fu lɨ sii²¹ Judea seein²¹ jaain²¹ tsá² Israel 'in sii²¹ Zacarías. Lɨ́ɨ¹i tsá² coon²¹ poo²¹² sii²¹ Abías. Tsamɨ́² tya'a sii²¹ Elisabet. Jaain²¹ jún² tya' 'lɨɨ²¹² Aarón 'ii. \v 6 Jiwáa²mo do tyú¹mo tyani Dios i. Joongɨ jmaa¹a jilaa'²¹ tɨɨsi'² coon'¹³ jilaa'²¹ to² tyʉ'² Dios. Jo 'e tsaa² tya'a sá². \v 7 Jo 'in xuui²¹² tya'a seein²¹ tsʉ 'wii'¹³ Elisabet do jo lí² tsatyéen¹in. Joongɨ nitsáa²mo jiwáa²mo. \p \v 8-9 Cafu mo lɨ́ɨ¹i Zacarías untsá² tyani Dios gatɨ́ɨi² tsajiin²¹ fuusún² ni altar tya' Dios. Gatɨ́ɨi² tsajmaa¹a 'elo jiin'¹³ la tɨɨ²si'² 'e jmoo¹o untsá² do. Gacoo¹o untsá² 'iin²¹²in litsáai¹‑tsi 'ee to² ijmáa¹a. Joon mo gatɨ́² 'ii'²¹ ga'í² Zacarías cwo'¹ tya' Dios do 'e tsajiin²¹ fuusʉ́n². \v 10 Jileei'²¹ 'in catyaai²gɨ do gajaan¹an caluu faa'²¹a júu³ tyʉ́². \v 11 La tsifu joon gajnéi¹ jaain²¹ ángel tya' Dios Jmii²¹ siin'¹³in lɨ' tsáa¹ 'e lɨ juun¹un fuusʉ́n². \v 12 Mo gajnéi¹ 'in ángel do 'áa¹mo gafooi'²¹ Zacarías jiin'¹³ jo ñii¹ 'ee jmáa¹a. \v 13 Joon 'in ángel do gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―Jo foo'¹³'o, Zacarías, tsʉ Dios niganúu²o júu³ tyʉ́² tyi'i. Itsatyéen¹³mo tsamɨ́² tyi'i jaain²¹ yʉʉn²¹. Joon unsii²¹o'o Wó² 'ii. \v 14 Lɨ́ɨ¹ tyuu'¹³'u jløø'³mo'o 'wii²¹² tya'a. Fúu¹mo 'in jløø'³mo 'e galiseein²¹. \v 15 Tsʉ 'in yʉʉn²¹ tyi'i do 'in lityú¹mo tyani Dios. Jo 'e 'uun'²¹un coonti jon' vino jon'gɨ máa¹. Joon ca la mi liseen²¹mo un'øø'²mo Espíritu Tyʉ́² tya' Dios 'ii. \v 16 Joon coon'¹² júu² tya'o fúu¹mo tsá² seein²¹ Israel icɨ'²o coon'¹³ 'Ña'ñʉ'¹ʉ' Dios tya'a. \v 17 'In Wó³ no tsáa¹a jée'¹gɨ lagɨ Ña'ñʉ'¹ʉ' ijmáa¹a la gajmaa¹a Elías. Joon 'ii'²¹ tya' 'ii ijmáa¹a 'e jileei'²¹ tsá² coon'¹³ jóon¹on iliseein² mo tyʉ́². Joon 'in jo mo nʉʉ'¹³ ninuu¹o júu² røø²¹. Joon la joon tyaa¹ tyʉ́² tya'a tsá² i'ii'²¹mo Ña'ñʉ'¹ʉ' ―jin'² ángel do. \p \v 18 Joon Zacarías do gaunngɨɨ¹ɨ 'in ángel do: \p ―Xiiala ijmáa²aa 'e iun'øø'¹²na 'elo tsʉ 'áa¹mo nitsaa¹moo la joon tsaamɨ́² tyiia jon. \p \v 19 'In ángel do gañii¹i: \p ―Jna‑a Gabriel. Siin'¹³moo tyani Dios. 'Ii gasii¹in jna 'e fuu²¹²uu 'nʉ. Joongɨ 'e jmáa³aa 'nʉ júu³ jilaa'²¹ júu³ tyʉ́² lo. \v 20 Pe nano jo lí² foo'¹³gɨ'ɨ ca gatsín¹ jilaa'²¹ júu³ lo tsʉ jo gajo'¹ lɨ́ɨ²u'u júu³ tyiia. 'E júu³ lo 'ná¹ tsín¹ mo gatɨ́² 'ii'²¹ tya'a. \p \v 21 La 'ɨɨ²¹² joon 'in tsá² catyaai² téein² caluu²¹²‑u sɨjéen¹³mo Zacarías. Lɨ́ɨ¹ tsa'goo¹‑tsi 'wii'¹³ lɨ́ɨ¹ gali'ɨɨ²¹²i inʉʉ cwo'¹ do. \v 22 Pe galili'²o 'e nigajǿø² coon²¹ li² tsʉ 'wii'¹³ mo gacwa'ɨ́ɨ¹ɨ jo lí² faa'²¹gɨ. Joon gajmaa¹a li² coon'¹³ cwoo²¹o tsʉ jo lí² faa'²¹gɨ. \p \v 23 La tsifu joon mo gatsín¹ to² tya'a 'e cwo'¹ do ganga'²mo fu tya'a. \v 24 Mo gangɨ́ɨi¹gɨxʉ jmɨɨ²¹² joon gacán¹mo tsamɨ́² tya'a yʉʉn²¹. Joon gajaan¹o inʉʉ, jo gacwa'ɨ́ɨ¹ɨ ce gatsín¹ 'ñéei² sɨɨ'²¹. Gajin'²in: \p \v 25 ―Ña'ñʉ'¹o' nigajmaa¹a coon²¹ 'e tyʉ́² tyiia joon nigatyíi³o fa'ɨɨ'²¹ tyiia tyani tsá². \s1 Jaain²¹ ángel jmoo¹o júu² iliseein²¹ Jesús \p \v 26 Ningóo¹ jnúui² sɨɨ'²¹ 'e tyéein¹ Elisabet do yʉʉn²¹ mo gasii¹in Dios 'in ángel Gabriel do fu coon²¹ fuu²¹ sii²¹ Nazaret lɨ náa¹ Galilea. \v 27 Ngafee'¹³i jaain²¹ sɨmɨ́² sii²¹ María. 'Ido‑o náa¹ júu³ tya'a coon'¹³ jaain²¹ tsañʉʉ'¹ sii²¹ Sé³. Sé³ do jún² tya' 'lɨɨ²¹² David 'ii. \v 28 'In ángel do gangatyéein¹ lɨ tyíin¹in 'in sɨmɨ́² do. Joon gajin'²in: \p ―¡'Aa²¹²mo'o fuu²¹²uu 'nʉ! Nigauncwai'² Dios 'nʉ lɨ́ɨ¹gɨ lagɨ jileei'²¹ tsamɨ́² ―jin'² ángel do. \p \v 29 Mo ganii²¹ María 'in ángel do lɨ́ɨ¹ ganga'goo²¹‑tsi. Joon ga'ɨ́¹‑tsi 'ee 'øøi'²¹‑tsi 'e júu³ do. \v 30 Joon 'in ángel do gasɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―Jo foo'¹³'o, María. Nigajmaa¹a Dios coon²¹ 'e tyʉ́²‑ʉ tyi'i. \v 31 Cwoliñi'²'in icaan²¹²mo'o yʉʉn²¹ joon liliseein²¹ jaain²¹ yʉʉn²¹ tyi'i 'e unsii²¹o'o JESÚS. \v 32 'In lifee'¹mo 'ii. Ilisii²¹ Jóon¹ Dios 'in feei'¹gɨ. Joon Ña'ñʉ'¹ʉ' Dios Jmii²¹ icwo'²o 'ii 'án³ lɨ gatyʉ'² jún² tya' 'lɨɨ²¹² yʉʉ'¹³ tya'a David to². \v 33 Ilíin²in rǿøi¹³ tya' jileei'²¹ tsá² Israel coon²¹ tøø²mo. Jo tyee²¹ 'ii'²¹ tya'a coonti. \p \v 34 Joon gaunngɨɨ¹ɨ María 'in ángel do: \p ―¿Xiiala ilí² 'elo, tsʉ jo 'in ñʉʉ'¹ tyiia seein²¹? \p \v 35 'In ángel do gajin'²in: \p ―Ijoo²¹o Espíritu Tyʉ́² tya' Dios tyi'i. Joon coon'¹³ 'ii'²¹ tya' Dios, 'in feei'¹gɨ, icaan²¹un yʉʉn²¹, tsʉ 'wii'¹³ joon ilicwaa'³mo 'in yʉʉn²¹ do. Joon ilisii²¹ Jóon¹ Dios. \v 36 Iliseen²¹mo jon jaain²¹ yʉʉn²¹ tya' ruu'²¹'u Elisabet fiin'¹³ nitsáa¹mo. Jin'² tsá² 'e jo lí² caain²¹ yʉʉn²¹ pe nano ningóo¹ jnúui² sɨɨ'²¹ 'e tyéein¹in yʉʉn²¹. \v 37 Tsʉ 'wii'¹³ Dios ce jilaa'²¹‑a lii'¹i ―jin'² 'in ángel do. \p \v 38 María do gajin'²in: \p ―Lo‑o siin'¹³na 'e jmáa³oo jilaa'²¹ to² 'e tyʉ'² Ña'ñʉ'¹ʉ'. Cwalí²‑i la lɨ́¹ 'e nigasɨɨ'²¹'ɨ jna. \p Mo ngayuui'¹³ joon gatʉ́ʉ²mo 'in ángel do 'ii. \s1 Tsafeei'¹³ María ruu'²¹i Elisabet \p \v 39 Jee²¹² jmɨɨ²¹² joon María do gangóo¹ la jmoono coon²¹ fuu²¹ ná¹ jee²¹² moo'²¹. Coon²¹ fuu²¹ náa¹ cwoo'¹³ 'wó² sii²¹ Judea. \v 40 Mo gatyíi¹a tya' Zacarías do gafee'¹i Elisabet. \v 41 Joon mo ganúu² Elisabet do júu³ tya' María do joon 'in yʉʉn²¹ 'yuui tu'²u gajøø'²i. \v 42 Joon 'in Espíritu Tyʉ́² tya' Dios ga'ii²¹ Elisabet do. Joon ga'láa² 'wii²¹² faa'²¹a coon'¹³ júu³ tá²xʉ, jin'²in: \p ―Nigauncwaai'³ Dios 'nʉ lɨ́ɨ¹gɨ lagɨ jileei'²¹ tsamɨ́². Joongɨ nigauncwaai'³ Dios yʉʉn²¹ 'in tyéen²un. \v 43 ¿'Iin jna wa'a jó¹ sáa³ 'Ña'ñʉ'¹o' jafee'¹³i jna? \v 44 La tsifu mo ganúu³uun júu³ tyi'i 'in yʉʉn²¹ tyiia lo gajøø'²¹i jløø'³mo nʉ' tu'³uu. \v 45 Jløø'³mo'o 'e nigalitsáa¹mo‑'o'o 'e tyʉ́²‑ʉ 'ii'²¹ tya' Ña'ñʉ'¹ʉ' 'e nigajin'²in. \p \v 46 Joon María do gajin'²in: \q1 Fee'¹mo Ña'ñʉ'¹ʉ' 'áai¹. \q1 \v 47 Joon jløø'³moo coon'¹³ jilaa'²¹ 'e jmoo¹o Dios 'in jmoo¹o tiin'¹³na. \q1 \v 48 Dios nigacón² cwáain¹ 'e tañíi² jna. \q1 Tsʉ fúu² nigalɨ́ɨ¹i jna 'in jmoo¹o to² tyʉ'²ʉ. \q1 Pe jilaa'²¹ jmɨɨ²¹² lɨ ngóo¹gɨ jilee'²¹mo tsá² iuntyú¹mo jna. \q1 \v 49 Tsʉ Dios 'in jmɨɨ²¹²gɨ‑tsi nigajmaa¹a coon²¹ to² fee'¹ tyiia. \q1 Jiin'¹³ 'ii‑o 'in tyú¹mo. \q1 \v 50 'Woo²¹‑tsio tya' ce jileei'²¹ 'in un'goo²¹ 'ii la tsá² seein²¹ nano lagɨ tsá² 'in nogɨ iliseein²¹. \q1 \v 51 Jilaa'²¹ to² fee'¹ jmoo¹o Dios. \q1 'In jmaa¹ jløøi'³ yaai tyaníi¹³i ga'aa¹o fa'ɨɨ'²¹. \q1 \v 52 Ga'woo¹mo Dios tsá² 'in tyíin² 'án³ tya'a. \q1 Joon jileei'²¹ 'in tsá² 'wói¹ gasaa'²¹mo. \q1 \v 53 'In sɨtyéein¹³ jmɨɨ²¹² gaunrøø²¹mo Dios 'ii coon'¹² 'e tyʉ́²‑ʉ. \q1 Pe 'in tsá² sá² cuu² gasii'¹in lɨ́ɨ²mo. \q1 \v 54 Gauncoon'¹³o tsá² Israel 'in jmoo¹o to² tyʉ'²ʉ. \q1 \v 55 Fúu² galɨ́ɨ²i 'in jo ga'ín¹‑tsi júu³ ga'ɨɨ¹ 'lɨɨ²¹² tsacøøi'¹³ tyi' Abraham coon'¹³ jileei'²¹ jún² tya'a coon²¹ tøø²mo \m ―jin'² María do. \p \v 56 Gaai²¹ sɨɨ'²¹gɨ gajan¹ María coon'¹³ Elisabet do. Mo ngayuui'¹³ joon ganga'²mo fu tya'a. \s1 Galiseein²¹ Wó² saai¹ tsá² jmɨɨ²¹² \p \v 57 Mo gatsín¹ jmɨɨ²¹² 'e Elisabet do 'ná¹‑a liseein²¹ jóon¹on. Joon galiseen²¹mo. \v 58 Joon lɨ́ɨ¹ jløøi'³ jileei'²¹ tsá² néei¹ tyan' coon'¹³ jileei'²¹ ruu'²¹i mo ganúu² 'e tyʉ́²‑ʉ 'e nigajmaa¹a Ña'ñʉ'¹ʉ' tya'a. \v 59 Mo gatɨ́² jñá² jmɨɨ²¹² gatɨ́² 'ii'²¹ i'ii'²¹in 'in yʉʉn²¹ do li² jiin'¹³ la tɨɨsi'². Jmɨɨ²¹² joon 'in tsá² jalíin² tɨ́² jmɨɨ²¹² gali'iin²¹²in lisii²¹ 'in yʉʉn²¹ do la sii²¹ jmɨɨ²¹. \v 60 Pe sáa³o gajin'²in: \p ―Jon' la joon, 'ná¹‑a lisii²¹ Wó³‑o. \p \v 61 'In catyaai² do jo cwoo¹ júu³, jin'²in: \p ―Pe jiin'¹³ jaain²¹ tsacøøi'¹² tyi'i jo sii²¹ la joon ―jin'². \p \v 62 Joon gajmaa¹a li² coon'¹³ cwoo²¹o tya' jmii²¹ yʉʉn²¹ do 'ee 'iin²¹²in lisii²¹ yʉʉn²¹ do. \v 63 'I‑igɨ gamɨɨ¹ɨ coon²¹ mo'jí². Joon gataan¹an ni do 'e lisii²¹o Wó³. Ganga'goo²¹‑tsi jilee'²¹mo. La tsifu joon galɨ́²‑ɨ gafaa'²¹ Zacarías do. \v 64 Joon gacwo'²o 'maai'¹³ Dios. \v 65 Coon'¹³ 'e lo‑o gafoo'¹mo jileei'²¹ 'in néei¹ la 'ui tsaa' moo'²¹ lɨ sii²¹ Judea do. Tyaa¹ júu³ jee²¹² 'ii jilaa'²¹ 'e nigalɨ́². \p \v 66 Jileei'²¹ 'in nuu¹un 'elo gacón² cwáain¹. Joon gajin'²in: \p ―¿'Ee ilíin² 'in xuui²¹² no? Tsʉ 'e la ja'²mo uncoon'¹³ Ña'ñʉ'¹ʉ' 'ii. \s1 Júu³ gafaa'²¹ Zacarías \p \v 67 Joon Zacarías, jmii²¹ 'in Wó³ do, røøi¹ Espíritu Tyʉ́² tya' Dios gafaa'²¹a júu² tya' Dios. Jin'²in: \q1 \v 68 Untyú¹moo Ña'ñʉ'¹ʉ' Dios Jmii²¹ tya' tsá² Israel. \q1 Tsʉ nigauncoon'¹³ tsá² tya'a joon gauntiin'¹³mo jna'. \q1 \v 69 'Lɨɨ²¹² David gajmaa¹a la to² tyʉ'²ʉ joon nigatyii'¹²mo Dios jaain²¹ jún² tya'a 'in píin²gɨ 'e ijmáa¹a tiin'¹³ jna'. \q1 \v 70 La joon júu³ ga'ɨ́ɨ² 'wii²¹² tya' tsá² tyúi¹ 'in gacwo¹ júu³ tyʉ́² ca lɨɨ²¹². \q1 \v 71 Ga'ɨ́ɨ² júu³ itiin'¹³ jna' tya' jileei'²¹ 'in 'eei'¹ jna'. \q1 Joon i'wóo¹i jna' ja'cwoo²o jileei'²¹ 'in 'iin²¹²in jmeei'²¹ jna' jilaa'²¹ 'e gó². \q1 \v 72 Dios ga'ɨ́ɨ²o júu³ tya' 'lɨɨ²¹² tsacøøi'¹² tyi' 'e fúu² iliin¹ Dios 'ii. \q1 Jo 'íin²‑tsi 'e júu³ tyiin² do 'e nigajmaa¹a coon'¹³. \q1 \v 73 La lo‑o 'e júu³ ga'ɨ́ɨ² Dios tya' 'lɨɨ²¹² yʉʉ'¹³ tyi' Abraham: \q1 \v 74 Gacwo'²o 'ii'²¹ 'e tiin'¹³na' 'e lí²‑i tsáa¹mo‑tsi' 'ii. \q1 Jo cu'²‑tsi' coon'¹³ 'in 'eei'¹ jna'. \q1 \v 75 Joon lí²‑i jmoo²¹o' jilaa'²¹ to² tyʉ'²ʉ coon'¹³ jilaa'²¹ 'e tyʉ́²‑ʉ la 'ɨɨ²¹² sáan³an'. \q1 \v 76 Joon 'nʉ‑ʉ, yʉʉn²¹ tyiia, iunsii²¹ tsá² 'nʉ jaain²¹ tsá² 'in cwó¹ júu³ tya' Dios 'in feei'¹. \q1 Joon' 'nʉ‑ʉ icwoo'²'o nifu itya'²'a tyʉ́'² tsá² i'ii'²¹mo Ña'ñʉ'¹ʉ'. \q1 \v 77 Joon la joon litsáai¹‑tsi tsá² tya'a xiiala itiin'¹³ Dios tsá² mi 'íin²in tsaa² tya'a. \q1 \v 78 'Wii'¹³ fúu² lɨ́ɨi² Dios jna' joon gasii¹in jóon¹on 'in nigajmaa¹a jná² joo'²¹ ni cwoo'¹³ juncwii²¹ lɨ ngɨɨ²¹ɨ'. \q1 \v 79 Nigajná² joo'²¹ tya' jileei'²¹ 'in néei¹ lɨ nʉʉ²¹, \q1 joongɨ 'in néei¹ lɨ 'íi¹ foo'¹³ 'mó¹. \q1 Joon lí²‑i linee²¹e' xiiala ngɨɨ²¹ɨ' 'e tyʉ́²‑ʉ tyani Ña'ñʉ'¹ʉ', \m jin'² Zacarías do. \p \v 80 Joon 'in xuui²¹² Wó³ do gacwán¹mo. Joon gali'øø'²¹mo‑tsi 'áai¹ jilaa'²¹ 'e 'iin²¹²in Dios. Joon gatéein² coon²¹ lɨ jo 'in tsá² seein²¹ ca gatsín¹ jmɨɨ²¹² 'e 'ná¹ licwii¹in tsá² Israel 'ii. \c 2 \s1 Galiseein²¹ Jesús \p \v 1 Jee²¹² jmɨɨ²¹² joon 'in tsaa'to² tyíin¹ Roma sii²¹ Augusto. Joon 'in Augusto do gatyʉ'²ʉ to² 'e tsataai² tsá² ni jí² ce jileei'²¹ tsá² 'in seein²¹ coonti. \v 2 'E jí² lo nifu ga'láa² 'wii²¹² gajmaa¹a mo lɨ́ɨ¹i Cerenio to² fu lɨ sii²¹ Siria. \v 3 Jilee'²¹mo tsá² 'ná¹‑a tsalíin² fu goo¹o 'e tsataai² ni jí². \v 4 'Wii'¹³ joon gacwo'ɨ́ɨ¹ Sé³ fuu²¹ Nazaret náa¹ lɨ sii²¹ Galilea. Joon gangóo¹ fuu²¹ Belén, coon²¹ fuu²¹ náa¹ lɨ sii²¹ Judea. Do‑o lɨ galiseein²¹ 'lɨɨ²¹² David tsʉ Sé³ do jaain²¹ jún² 'lɨɨ²¹² David. \v 5 Ngóo¹ fu Belén caan²¹mo coon'¹³ María 'e tsataai² ni jí². Nináa¹³a júu³ tya'a 'e tɨ́² lɨ cui'² cwoo²¹o. Joongɨ nityéen²mo yʉʉn²¹. \v 6 Joon galɨ́² la 'ɨɨ²¹² taain²¹² fu Belén joon do‑o lɨ galiseein²¹ jóon¹ María. \v 7 'Ido‑o jóon¹on 'láa² 'wii²¹². Joon gapaa'²¹ ni 'ido coon²¹ 'mɨ'². Joon gatyaa¹i coon²¹ tsi momóo¹ tsʉ jo sá² 'nʉ́¹ lɨ ján³. \s1 Jaain²¹ ángel jafee'¹³i tsá² 'in 'aai¹ joo'saa'²¹ \p \v 8 Tyan'¹ fuu²¹ Belén ningɨ¹ coon²¹ poo²¹² tsá² 'in 'aai¹ joo'saa'²¹. Do‑o nijoon¹o la coon²¹ 'woo¹ 'aa¹mo joo'saa'²¹ tya'a. \v 9 La tsifu joon gajnéi¹ jaain²¹ ángel tya' Ña'ñʉ'¹ʉ'. Joon la tøøi² 'oo² ñʉ'fú² tya' Ña'ñʉ'¹ʉ' gajná² joo'²¹ la cu'² lɨ' lɨ née¹i. \v 10 Joon lɨ́ɨ¹ gafoo'²¹i pe 'in ángel‑gɨ do gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Jo foo'¹³naa' tsʉ coon²¹ júu³ tyʉ́²‑ʉ 'e tyaan² 'e fuu²¹²uu 'naa' ilijløøi'³ jilee'²¹mo tsá². \v 11 Nano galiseein²¹ fuu²¹ goo¹o David jaain²¹ 'in jmá¹ tiin'¹³ 'naa' 'in sii²¹ CRISTO. Ña'ñʉ'¹ʉ' 'ii. \v 12 Lawa coon²¹ li² imáa¹³naa' 'in yʉʉn²¹ do raain¹ coon²¹ tsi momóo¹ sɨpaa'²¹i 'mɨ'² ―jin'² 'in ángel do. \p \v 13 La tsifu joon co' lɨ siin'¹³ 'in ángel do joon gajnéi¹ fúui¹gɨ ángeles. Joon cwoo¹ 'maai'¹³ Dios. Joon jin'²in: \q1 \v 14 ¡Cwocwoo¹ 'maai'¹³ Dios jileei'²¹ 'in néei¹ ñʉ'fú²! \q1 La joon jon ni 'wó² cwolisá² 'ii'²¹ tya' tsá² 'in jløøi'³ 'wii²¹² tya'a. \p \v 15 Joon mo ngalíin²in 'in ángeles do fu ñʉ'fú² 'in tsá² 'aai¹ joo'saa'²¹ do ga'láa² 'wii²¹² gasɨɨ'²¹ɨ ruu'²¹i: \p ―Moo²¹o'. Mojøø²¹ø' fu Belén jilaa'²¹ 'e nigalɨ́² lo. Mojøø²¹ø' jilaa'²¹ 'e nigajin'² Ña'ñʉ'¹ʉ'. \p \v 16 Joon ngalíin²mo jmoono lɨ́¹. Joon mo gatyalíin²in gatsee'²¹mo María coon'¹³ Sé³ joongɨ 'in yʉʉn²¹ do raain¹ tsi momóo¹. \v 17 Mo gatsee'²¹i gatya¹o júu³ jilaa'²¹ 'e nigajin'² 'in ángel do cwáain¹ tya' 'in yʉʉn²¹ do. \v 18 Joon jileei'²¹ 'in ganúu² lɨ́ɨ¹ tsa'goo²¹‑tsi jilaa'²¹ júu³ tya' 'ido. \v 19 Joon María tɨɨ'¹³ɨ‑tsi jilaa'²¹ 'elo. Joon ga'ɨ¹‑tsi 'wii²¹² tya'a. \v 20 Joon 'in tsá² 'aai¹ joo'saa'²¹ do ngalíin²mo jløø'³mo cwáain¹ tya'a. Ngalíin²mo un'goo²¹o Dios. Cwoo¹o 'maai'¹³ Dios jilaa'²¹ 'e niganúu² joongɨ 'e niganii²¹. Tsʉ 'wii'¹³ jilaa'²¹‑a nigalɨ́² la nigajin'² 'in ángel do sɨɨ'²¹ɨ 'ii. \s1 Tsacøøi'¹³ tya' Jesús tyaa¹a cwoo²¹ Dios Jmii²¹ 'in yʉʉn²¹ Jesús \p \v 21 Mo gatɨ́² jñá² jmɨɨ²¹² 'e galiseein²¹ Jesús gajmaa¹a tsacøøi'¹³ tya'a li² 'ii. Joon gaunsii²¹ JESÚS jiin'¹³ la 'e nigajin'² 'in ángel do nigasɨɨ'²¹ɨ María la nʉ'gɨ 'e gacaain²¹ María Jesús. \p \v 22 Mo gatsiin¹ jmɨɨ²¹² 'e gauntyú¹‑i jiin'¹² la tɨɨsi'² tya' Moisés gangajée¹³mo Jesús fu Jerusalén 'e tyá² cwoo²¹o Dios. \v 23 La lo‑o gajmaa¹a tsʉ 'wii'¹³ ni jí² tya' Ña'ñʉ'¹ʉ' jin'²: “Jileei'²¹ yʉʉn²¹ tsañʉʉ'¹ 'in liseein²¹ nifu jmaa¹a tsá² coon'²¹ tya' Ña'ñʉ'¹ʉ'.” \v 24 Gangalíin²mo gacwo'²o Ña'ñʉ'¹ʉ' Dios jiin'¹³ la to² tyʉ'² ni jí² tya'a. 'E jin'² jí² do 'e 'ná² cwóo¹i tsá² canéei¹ posɨɨ²¹² sɨ gái¹ maa²¹² 'ee lawa coon²¹ fa'¹. \p \v 25 Jee²¹² jmɨɨ²¹² joon niseein²¹ Jerusalén jaain²¹ tsañʉʉ'¹ sii²¹ Simeón. 'Ii jaain²¹ tsañʉʉ'¹ 'in tyúi¹ coon'¹³ Dios. Lɨ́ɨ¹ un'goo²¹ 'ii Dios. Joongɨ sɨjan²o mi jó¹ 'in jmá² tiin'¹³ tsá² Israel. Joon 'in Espíritu Tyʉ́² tya' Dios siin'¹³mo coon'¹³ Simeón do. \v 26 Nigajin'²in Espíritu tya' Dios 'e jo ijúuin² jiin'¹³ la jo mo nii²¹ Cristo 'in siin¹in Ña'ñʉ'¹ʉ'. \v 27 'In tsañʉʉ'¹ lo gangó¹ fu cwo'¹ fee'¹ si'² Jerusalén to² tyʉ'² Espíritu Tyʉ́² tya' Dios. Joon mo gajalíin²in tsacøøi'¹³ tya' Jesús coon'¹³on fu cwo'¹ 'e jmáa¹a jiin'¹³ la to² tyʉ'² ley. \v 28 Joon garɨɨin¹ 'in Simeón do 'in yʉʉn²¹ do. Joon gacwo'²o 'maai'¹³ Dios. Jin'²in: \q1 \v 29 Ña'ñʉ'¹ʉ', lí²‑i cwo'³'o júun²moo 'e tyʉ́²‑ʉ, tsʉ nigauntsiin¹mo 'ii'²¹ 'e gajmaa²'a coon'¹³ tsá² tyi'i. \q1 \v 30 Nigamá¹moo coon'¹³ unníi³oo 'in jmá² tiin'¹³ tsá², \q1 \v 31 'in nigasíin²un tyani jileei'²¹ tsá². \q1 \v 32 Joon 'ino‑o lɨ́ɨ¹i lawa coon²¹ jɨ́² 'e jnéei² tya' jileei'²¹ 'in jo seein²¹ Israel. \q1 Joon coon²¹ 'e tyʉ́²‑ʉ tya' tsá² tyi'i 'in seein²¹ Israel. \p \v 33 Sé³ coon'¹³ sáa³ Jesús lɨ́ɨ¹ ganga'goo²¹‑tsi jilaa'²¹ 'e gajin'² Simeón cwáain¹ tya' xuui²¹² do. \v 34 La 'ɨɨ²¹² joon gataain'² Simeón cwa'³ 'ii. Joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ María, sáa³ Jesús: \p ―'In yʉʉn²¹ lo 'yuui 'ii'²¹ 'e jmáa¹a 'e cɨɨ'¹²i tsá² Israel sɨxʉ 'e róon²on 'ee. 'E joon lawa coon²¹ li² 'e lɨ́ɨ¹ fúui¹ 'in faa'²¹ 'laa'²¹ tya'a. \v 35 Coon'¹³ 'e la joon 'e nilí² xiiala 'ɨ¹‑tsi tsá² la jaain²¹ la jaain²¹. Joon 'e tyi'nʉ‑ʉ jilaa'²¹ 'elo lawa coon²¹ ñí³ 'e ga'í² tsi alma tyi'i ―jin'² Simeón do. \p \v 36 Do‑o jon 'yuu²i jaain²¹ tsamɨ́² 'in nisii²¹ Ana. Jamɨ́ɨ¹ɨ jaain²¹ tsañʉʉ'¹ sii²¹ Fanuel. 'Ido‑o lɨ́ɨ¹i tsá² tya' coon²¹ poo²¹² tsá² seein²¹ Israel 'in¹ nisii²¹ Aser. Ana do‑o tɨ́ɨ²i cwoo¹o júu³ tya' Dios. Lɨ́ɨ¹ natsáai² tsʉ sɨmɨɨ²¹²gɨ 'ii la mo gacui'² cwoo²¹o. Joon dyía¹ jiin²¹ nigacwoo²¹ coon'¹³ ñʉʉ'¹ tya'a. \v 37 Joon nano ningóo¹ dyajñʉ́ʉ² jiin²¹ 'ná¹gɨ itsín¹ coon²¹ cíein¹³ jiin'²¹in. Jo ga'woo²i 'e cwo'¹ do. 'Yuu²i cwo'¹ la 'woo¹ tiin'¹³ la jmɨɨ¹ 'e untyú¹i Ña'ñʉ'¹ʉ'. Faa'²¹o júu³ tyʉ́² joongɨ jo gøø'²¹ø la tɨɨ² si'². \v 38 'In tsamɨ́² do gangatyéein¹ la tsifu joon. Joon mo ngayuui'¹³ gacwo'²o 'maai'¹³ Dios ga'láa² 'wii²¹² gafee'²¹i tsá² cwáain¹ tya' 'in yʉʉn²¹ Jesús do. Fee'²¹i jilee'²¹mo 'in sɨján² 'ii'²¹ iláa²mo 'in seein²¹ Jerusalén. \s1 Nga'²mo Jesús fu Nazaret \p \v 39 Mo ngayuui'¹³ gauntsiin¹ jilaa'²¹ 'e tyʉ'² to² ni jí² tya' Ña'ñʉ'¹ʉ' gangaliin¹mo fu Galilea. Gangalíin¹in fu goo¹o Nazaret. \v 40 Joon 'in yʉʉn²¹ do gacwán¹mo. Lɨ́¹gɨ pí²‑tsi joongɨ lɨ́¹gɨ 'øøi'²¹gɨ‑tsi. Joon lɨ́ɨ¹ gauncwai'³ Dios 'ii. \s1 Xuui²¹² Jesús 'yuui² cwo'¹ fee'¹ sii'² Jerusalén \p \v 41 Joon tsacøøi'¹³ tya'a la coon²¹ jiin²¹ tsalíin² Jerusalén 'e tsajǿø² jmɨɨ²¹² sii²¹ pascua mo tii'¹³‑tsi tsá² Israel mo gacwa'woo²¹i tsacøøi'¹³ tya'a Egipto. \v 42 Mo gatsín¹ Jesús dyatun¹ jiin'¹in ngalíin²mo coon'¹³ tsacøøi'¹³ tya'a fu Jerusalén jiin'¹³ la tɨɨsi'² 'e tɨ́² jmɨɨ²¹² do. \v 43 Mo gacɨɨ'¹²ɨ jaliin¹mo gatséi¹ jmɨɨ²¹² do 'in xuui²¹² Jesús do gajaan¹o fu cwo'¹ fee'¹ Jerusalén. Ce jiin'¹³ jo galili'³ tsacøøi'¹³ tya'a. \v 44 Ga'ɨ¹‑tsi 'e jaa'¹³mo Jesús jee²¹² tsá² fúui¹ lɨɨlɨ́¹ do. La joon ngatáai² fu² coon²¹ jmɨɨ²¹². Joon ga'naa'¹²i jee²¹² tsaruu'²¹i coon'¹³ jileei'²¹ 'in cwii¹ingɨ. \v 45 Pe jo gatsee'²¹i. Joon ngalíin²mo tún¹ fu Jerusalén 'e tsa'nee'¹³i 'ido fu joon. \p \v 46 Joon mo gatsín¹ 'nɨ¹ jmɨɨ²¹² joongɨ gatsee'²¹i 'ido fu inʉʉ cwo'¹ do. Tyíin¹³in jee²¹² tɨfo'² tya' ley nuu¹u joongɨ ungɨɨ¹ɨ 'ido. \v 47 Jileei'²¹ 'in nuu¹u júu² tya'a lɨ́ɨ¹ tsa'goo²¹‑tsi jilaa'²¹ júu³ cwáain¹ cwoo¹ Jesús coon'¹³ jilaa'²¹ 'e 'øøi'²¹‑tsi. \v 48 Mo ganí²i tsacøøi'¹³ tya'a 'ii lɨ́ɨ¹ ganga'goo²¹‑tsi. Joon gajin'² sáa³a: \p ―Yʉʉn²¹ tyiia, ¿'ee lɨ' gacwoo'¹³'o jna'a fa'í³ la no? Ñʉ'²'ʉ coon'¹³ jna lɨ́ɨ¹ cu'²‑tsii'i naga'nee'¹³na'a 'nʉ. \p \v 49 Joon gasɨɨ'²¹ Jesús 'ii: \p ―¿'Ee lɨ' 'naa'²¹naa' jna? ¿Tɨ jo ñí²ii' 'e 'ná²a jmá³aa jilaa'²¹ to² 'e nicwo¹ Ñʉ'³ʉʉ jmáa³aa? \p \v 50 Pe tsacøøi'¹³ tya'a jo ga'øøi'²¹‑tsi 'e gajin'² Jesús gasɨɨ'²¹ɨ 'ii. \p \v 51 Joon gangaliin¹mo coon'¹³ Jesús fu Nazaret. La joon galinʉʉ'¹³ʉ to² tyʉ'²ʉ. Pe sáa³o jo ga'ín¹‑tsi jilaa'²¹ 'elo. \v 52 La joon Jesús lɨ́ɨ¹ tyʉ́² gacwáan¹in. Joongɨ 'øøi'²¹gɨ‑tsi. 'Yaa¹mo‑tsi Dios coon'¹³ Jesús. La joon jon 'yaa¹mo‑tsi jileei'²¹ tsá² coon'¹³ Jesús. \c 3 \s1 Cwoo¹ júu³ Wó³ saai¹ tsá² jmɨɨ²¹ lɨ jo 'in tsá² seein²¹ \p \v 1 Ningóo¹ dya'ñá² jiin²¹ 'e Tiberio 'in tyíin¹³ Roma lɨ́ɨ¹i tsaa'to² nifu. Joon Poncio Pilato‑gɨ lɨ́ɨi¹ tsaa'to² fu Judea. Joon Herodes‑gɨ lɨ́ɨi¹ tsaa'to² fu Galilea. Joon ruu'²¹i dogɨ sii²¹ Lii²¹² tyʉ'²ʉ to² fu Iturea coon'¹³ lɨ sii²¹ Traconite. Joon Lisanias lɨ́ɨi¹ tsaa'to² fu Abilinia. \v 2 Joon Anás coon'¹³ Caifás lɨ́ɨi¹ untsá² 'in tyíin¹gɨ nifu. La 'ɨɨ²¹² joon taain²¹² Wó³ jóon¹ Zacarías coon²¹ lɨ jo 'in tsá² seein²¹. Joon gacwo'²o Dios 'ii coon²¹ júu³ 'e tya¹ tsá². \v 3 Joon Wó³ gangɨ́ɨ¹i la caain²¹ co' tɨ' jmɨɨ²¹ Jordán 'e sɨɨ'²¹ɨ tsá² 'e 'ná²‑a unsɨɨ¹i 'e 'ɨ¹‑tsi jilaa'²¹ 'e gó² joon 'ná²‑a saai²¹ jmɨɨ²¹. Joon la joon 'íin²mo tsaa² tya'a. \v 4 'Elo‑o gauntiin'¹³mo jiin'¹³ la jin'² ni jí² 'e gajmaa¹a 'in gacwo¹ júu² tyʉ́² ca lɨɨ²¹² 'in sii²¹ Isaías: \q1 Tá² coon²¹ ni'oo¹o jaain²¹ tsá² fu coon²¹ lɨ jo 'in tsá² seein²¹. Nijin'²in: \q1 “'Ijó¹ Ña'ñʉ'¹ʉ'. Tyaa²aa' tyʉ́² tyii' i'ii'²¹moo' 'ii. \q1 Tsáa¹mo‑'oo' 'e tyú¹moo'. \q1 Jmáa²aa' fu uncwii²¹ tyii' lawa coon²¹ fu¹ coon²¹ tsáa¹. \q1 \v 5 Unrøø¹moo' jilaa'²¹ juu'¹³ cwó². \q1 'E unrøø²¹moo' jilaa'²¹ po'³ moo'²¹. \q1 Joongɨ fu¹ tuu'²¹ nijmaa²aa' tsáa¹. \q1 Jilaa'²¹ fu¹ gó² 'ná² lí² røø²¹. \q1 \v 6 Joon jileei'²¹ tsá² taain²¹² juncwii²¹ ni ní²o xiiala tiin'¹³ Dios tsá².” \m Jin'² jí² tya' Dios do. \p \v 7 Mo tsalíin² tsá² 'e saai¹ Wó³ 'ii jmɨɨ²¹ joon jin'²in Wó³: \p ―¡Tsá² 'in coon'²¹ tsá² to² 'naa'! ¿'Iin nigasɨɨ'¹³ 'naa' 'e laa²¹²naa' yaanaa' jee²¹² coon²¹ wúu¹ 'e nijatyéein¹? \v 8 Cwojmáa²aa' jiin'¹³ la tɨ́ɨi² jmá¹ 'in nigajo'²‑tsi. Joon jo 'ɨ¹‑'oo': “Jo 'e tsangɨɨ¹na' tsʉ jún² tya' 'lɨɨ²¹² Abraham jna'”, tsʉ fuu²¹²uu 'naa' 'e ca 'e cuun²¹² roon¹ lo lí² jmá² Dios jún² tya' 'lɨɨ²¹² Abraham. \v 9 Dios nityaa¹ tyʉ́² ñityí² tya'a 'e tyʉ'²ʉ 'mó², joon jilaa'²¹ 'mó² 'e jo cwó² 'oofuu²¹ tyʉ́² tya'a ityʉ'²o joon ijún² coon'¹³ jɨ́² ―jin'² Wó². \p \v 10 Joon gaunngɨɨ¹ɨ 'in tsá² do 'ii jin'²in: \p ―¿'Ee‑gɨ 'ná² jmoo²¹o'on jon? \p \v 11 Wó²gɨ gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Jileei'²¹ 'in 'oo¹o tún² 'mɨ'tyi'² 'ná²‑a cwo'¹o coon²¹ tya' 'in jo 'oo¹o coon²¹ tí². \p \v 12 Gajalíin²mo jon 'inlɨ́ɨi¹³ 'in cón² 'laa'¹³ tya' 'e 'nɨɨ¹ tsá² wa'a 'e saai²¹ jmɨɨ²¹. Joon gaunngɨɨ¹ɨ, jin'²in sɨɨ'²¹ɨ Wó²: \p ―Tɨfo'², ¿'ee 'ná¹ jmó³ jna'a? \p \v 13 Joon gajin'² Wó³: \p ―Jo mɨ́²ɨɨ' lɨ́ɨ¹gɨ jiin'¹³ la 'ii'²¹ na tyan¹. \p \v 14 'Inlɨ́ɨi¹³gɨ 'láa² gaungɨɨ¹ɨ 'ii jin'²in: \p ―Jna'gɨɨ'ɨ, ¿'ee‑gɨ 'ná² jmoo²¹o'o? \p Joon gajin'² Wó³: \p ―Jo tɨ' tyíi²ii' coon²¹ tí² tya' doñi'iin tyitsaai²¹², jogɨ tyíi²ii' cuu² coon'¹³ tajúu³. Cwoli'yaa¹mo‑'oo' jiin'¹³ la 'lee'¹³naa'. \p \v 15 'In tsá² do téein² 'áai¹ sɨjáan¹³an. Joon 'ɨ¹‑tsi wana jon' Wó² no lɨ́ɨi² Cristo 'in sín¹ Dios. \v 16 Pe Wó³ dogɨ gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ jileei'²¹: \p ―Jna‑a, 'e la ja'²mo jiin'¹³ coon'¹³ jmɨɨ²¹ saa²na 'naa' jmɨɨ²¹. Pe jó¹‑o jaain²¹ 'in cwói¹ Espíritu Tyʉ́² tya' Dios 'in ngɨ́¹ coon'¹³ 'naa'. Joon iuntyú¹mo 'naa' coon'¹³ coon²¹ lawa coon²¹ jɨ́². Joon 'oo¹gɨ 'ii'²¹ lagɨ jna ce jiin'¹³ jo tɨ́ɨ²na 'e sii'¹³ii loo²¹ tsi mɨɨ²¹²ɨ. \v 17 'Ijó¹o ijmáa¹a la jmoo¹ tsá² mi untyʉʉ²¹ trigo. Mo untyʉʉ²¹ trigo do tyii'¹³o jilaa'²¹ jún² tyʉ́² joon coon¹o fu tya'a. Pe jilaa'²¹gɨ tyi¹ dya'²o ni jɨ́² lɨ jo guu²¹. \p \v 18 Coon'¹³ láai²gɨ júu³ la lo‑o ga'e'² Wó³ tsá² júu³ tyʉ́². \v 19 Joon ca‑gɨ tsaa'to² Herodes gajíin²mo tsʉ 'wii'¹³ Herodes do tyíin¹³in coon'¹³ Herodías tsamɨ́² tya' ruu'²¹i Lii²¹² lawa tsamɨ́² tya'o. Gajíin²mo jon 'wii'¹³ jilaa'²¹gɨ 'e gó² nigajmaa¹a. \v 20 Joon coon'¹³ jilaa'²¹ 'elo‑o gajmaa¹a 'e gó²gɨ ca gataan'¹²in Wó³ 'nʉñí³. \s1 Saai¹ Wó³ Jesús jmɨɨ²¹ \p \v 21 La nʉ'gɨ 'e lɨ́² jilaa'²¹ 'elo mo gangɨ¹ Wó³ saai¹ tsá² jmɨɨ²¹ joon gasaa¹mo jon Jesús jmɨɨ²¹. Joon la 'ɨɨ²¹² cwo'²o 'maai'¹³ Dios ganó¹ 'ooñʉ'fú². \v 22 Joon 'in Espíritu Tyʉ́² tya' Dios gajngáa¹i lɨ́ɨi¹ maa²¹² fu lɨ siin'¹³ Jesús. Joon ganúu² coon²¹ júu³ jó¹ fu ñʉ'fú² 'e jin'²: \p ―'Nʉ‑ʉ yʉʉn²¹ tyiia 'in 'iin²¹²na. \s1 Jileei'²¹ 'lɨɨ²¹² tsacøøi'¹³ tya' Jesucristo \p \v 23 Ningóo¹ Jesús jiin'¹³ dyadya¹ jiin'¹in xʉlɨ́ɨ¹ xʉxaai¹ la mo ga'láa² 'wii²¹² cwoo¹o júu³ tyʉ́² tya' Dios. Jiin'¹³ la 'øøi'²¹‑tsi tsá² 'e 'ii jóon¹on Sé³. Sé³ do‑gɨ jóon¹on Elí. \v 24 Elí do‑gɨ jóon¹on Matat. Matat do‑gɨ jóon¹on Leví. Leví do‑gɨ jóon¹on Melqui. Melqui do‑gɨ jóon¹on Jana. Jana do‑gɨ jóon¹on Sé³. \v 25 Sé³ do‑gɨ jóon¹on Matatías. Matatías do‑gɨ jóon¹on Amós. Amós do‑gɨ jóon¹on Nahum. Nahum do‑gɨ jóon¹on Esli. Esli do‑gɨ jóon¹on Nagai. \v 26 Nagai do‑gɨ jóon¹on Maat. Maat do‑gɨ jóon¹on Matatías. Matatías do‑gɨ jóon¹on Semei. Semei do‑gɨ jóon¹on Sé³. Sé³ do‑gɨ jóon¹on Judá. \v 27 Judá do‑gɨ jóon¹on Joana. Joana do‑gɨ jóon¹on Resa. Resa do‑gɨ jóon¹on Zorobabel. Zorobabel do‑gɨ jóon¹on Saltiel. Saltiel do‑gɨ jóon¹on Neri. \v 28 Neri do‑gɨ jóon¹on Melqui. Melqui do‑gɨ jóon¹on Adi. Adi do‑gɨ jóon¹on Cosam. Cosam do‑gɨ jóon¹on Elmodam. Elmodam do‑gɨ jóon¹on Er. \v 29 Er do‑gɨ jóon¹on Josué. Josué do‑gɨ jóon¹on Eliezer. Eliezer do‑gɨ jóon¹on Jorim. Jorim do‑gɨ jóon¹on Matat. \v 30 Matat do‑gɨ jóon¹on Leví. Leví do‑gɨ jóon¹on Simeón. Simeón do‑gɨ jóon¹on Judá. Judá do‑gɨ jóon¹on Sé³. Sé³ do‑gɨ jóon¹on Jonán. Jonán do‑gɨ jóon¹on Eliaquim. \v 31 Eliaquim do‑gɨ jóon¹on Melea. Melea do‑gɨ jóon¹on Mainán. Mainán do‑gɨ jóon¹on Matata. Matata do‑gɨ jóon¹on Natán. \v 32 Natán do‑gɨ jóon¹on David. David do‑gɨ jóon¹on Isaí. Isaí do‑gɨ jóon¹on Obed. Obed do‑gɨ jóon¹on Booz. Booz do‑gɨ jóon¹on Salmón. Salmón do‑gɨ jóon¹on Naasón. \v 33 Naasón do‑gɨ jóon¹on Aminadab. Aminadab do‑gɨ jóon¹on Aram. Aram do‑gɨ jóon¹on Esrom. Esrom do‑gɨ jóon¹on Fares. Fares do‑gɨ jóon¹on Judá. \v 34 Judá do‑gɨ jóon¹on Jacob. Jacob do‑gɨ jóon¹on Isaac. Isaac do‑gɨ jóon¹on Abraham. Abraham do‑gɨ jóon¹on Taré. Taré do‑gɨ jóon¹on Nacor. \v 35 Nacor do‑gɨ jóon¹on Serug. Serug do‑gɨ jóon¹on Ragau. Ragau do‑gɨ jóon¹on Peleg. Peleg do‑gɨ jóon¹on Heber. Heber do‑gɨ jóon¹on Sala. \v 36 Sala do‑gɨ jóon¹on Cainán. Cainán do‑gɨ jóon¹on Arfaxad. Arfaxad do‑gɨ jóon¹on Sem. Sem do‑gɨ jóon¹on Noé. Noé do‑gɨ jóon¹on Lamec. \v 37 Lamec do‑gɨ jóon¹on Matusalén. Matusalén do‑gɨ jóon¹on Enoc. Enoc do‑gɨ jóon¹on Jared. Jared do‑gɨ jóon¹on Mahalaleel. Mahalaleel do‑gɨ jóon¹on Cainán. \v 38 Cainán do‑gɨ jóon¹on Enós. Enós do‑gɨ jóon¹on Set. Set do‑gɨ jóon¹on Adán. Joon 'in Adán do jóon¹on Dios 'ii. \c 4 \s1 Satanás coon²¹on cwáain¹ 'e jmoo¹o Jesús coon²¹ lɨ jo 'in tsá² seein²¹ \p \v 1 Jesús røø²¹mo 'in Espíritu Tyʉ́² tya' Dios gacɨɨ'¹²ɨ fu tɨ' jmɨɨ²¹ Jordán. Joon 'in Espíritu do‑o gangajéei¹ 'ii coon²¹ lɨ jo 'in tsá² seein²¹. \v 2 Do‑o gateen¹in tunló¹ jmɨɨ²¹². Jo 'ee gagøø'²¹ø jiin'¹³xʉ. Jee²¹² jmɨɨ²¹² joon gatsaa²¹² un'aa²i. Joon Satanás do gacón²du cwáain¹ xiiala lɨ́ɨi² Jesús. \v 3 Joon gajin'² Satanás do gasɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―Wana Jóon¹ Dios 'nʉ jmaa²'a 'e cuun²¹² lo lɨ́¹ 'iñi'¹. \p \v 4 Pe Jesús‑gɨ gañii¹i: \p ―Jin'² ni jí² tya' Dios: “Jon'¹ jiin'¹³ coon'¹³ 'iñi'¹ 'e seein²¹ tsá², ca‑gɨ jilaa'²¹ júu³ tya' Dios seein²¹ tsá².” \p \v 5 Joon gangajéei Satanás do Jesús coon²¹ moo'²¹ ñíi¹ lɨ́². Joon ga'e'²e Jesús coon²¹ catá² la tøøi² fuu²¹ 'e sá² ni cwoo'¹³ juncwii²¹. \v 6 Joon gajin'²: \p ―Nicwo'³oo 'nʉ jilaa'²¹ 'ii'²¹ tya' jilaa'²¹ 'e fuu²¹ lo coon'¹³ jilaa'²¹ 'e 'ya'³gɨ tya'a. Tsʉ jna niga'ii'¹³na jilaa'²¹ 'elo. Joon cwo'³oo doñi'iin 'in 'yaai¹‑tsii. \v 7 Cwo'³oo 'nʉ wana sii'¹³'i 'wojni'²'i tyaní³ii joongɨ mɨ'³'ɨ tyaní³ii. \p \v 8 Pe Jesús‑gɨ gañii¹i: \p ―Jeen'¹³mo'o coon'²¹on coon'¹³ jna. Satanás 'nʉ. Tsʉ ni jí² tya' Dios jin'²: “Un'goo²¹ 'naa' jiin'¹³ 'ña'‑o Dios. Joon untiin'¹³moo' jiin'¹³ la to² tyʉ'² 'ii.” \p \v 9 Mo ngayuui'¹² joon Satanás do gangajéei¹ Jesús fu Jerusalén. Joon gasaa¹i tɨ yʉ' cwo'¹ fee'¹ do. Joon gajin'² Satanás gasɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Wana Jóon¹ Dios 'nʉ cwó² cwotee'²'u ni 'wó² \v 10 tsʉ ni jí² tya' Dios jin'²: \q1 Dios cwoo²¹ 'ii'²¹ 'e jalíin² ángeles tya'a 'e 'aa¹i 'nʉ. \v 11 Nisaan'²¹in 'nʉ coon'¹³ cwoo²¹o. Joon jo liwúui¹ tɨɨ'¹³'ɨ coon'¹³ cuun²¹². \p \v 12 Jesús‑gɨ gajin'²in: \p ―Jin'²in jon ni jí² tya' Dios: “Jo jmaa²'a litsáai¹‑'o'o Ña'ñʉ'¹ʉ' Dios.” \p \v 13 Mo jo gatsaa'²¹a Satanás 'e jmaa²¹gɨ coon'¹³ Jesús gangawíin²mo coon'¹³ Jesús coon'²¹ sii'¹³. \s1 Jesús 'láa² 'wii²¹² to² tya'a fu Galilea \p \v 14 Jesús do nga'²mo fu Galilea røø²¹mo 'in Espíritu Tyʉ́² tya' Dios. Joon líi¹ faa'²¹ tsá² 'wii²¹² tya'a la caan²¹mo co' do. \v 15 Joon Jesús ga'e'³e tsá² tsi inʉʉ la caan²¹mo cwo'¹ sinagoga. Joon jilee'²¹mo untyúi¹ 'ii la caan²¹mo do. \s1 Jesús ngaa'¹²i fu Nazaret \p \v 16 Joon gangai'² Jesús fu Nazaret. Fuu²¹ do‑o lɨ gacwáan¹in. Joon mo gatɨ́² jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá² ngaa'¹³i fu cwo'¹ sinagoga tya' tsá² Israel si'² do jiin'¹³ la tɨɨsi'² tya'a. Joon gajmaa¹a siin'¹²in 'e faa'²¹a jí² taa'¹³ júu³ tyʉ́² tya' Dios. \v 17 Joon gacwo'² tsá² 'ii coon²¹ jí² tya' 'in gafaa'²¹ júu³ tyʉ́² ca lɨɨ²¹² sii²¹ Isaías; joon mo ganá¹ joon gatsaa'²¹a coon²¹ lɨ jin'² la lo: \q1 \v 18 In Espíritu Tyʉ́² tya' Ña'ñʉ'¹ʉ' ngɨɨ¹ coon'¹³ jna \q1 tsʉ nigauntyú¹mo jna 'e cwó²oo júu³ tyʉ́² tya'a tya' jileei'²¹ tsá² tañíi². \q1 Joongɨ 'e jmáa³aa júu³ xiiala iláa²mo jileei'²¹ 'in sɨjnɨ́ɨi¹³. \q1 Joongɨ unjnaa¹ unni² jileei'²¹ tsá² 'in tíuui². \q1 Joongɨ jmáa³aa tiin'¹³ jileei'²¹ tsá² 'in jmaai'²¹ tsá². \q1 \v 19 La joon lisá²‑a júu³ 'e gacwaa²¹² jiin²¹ mo jmoo¹o Ña'ñʉ'¹ʉ' 'e tyʉ́²‑ʉ tya' tsá². \p \v 20 Mo ngayuui'¹² joon gajni¹ Jesús 'e jí² do joon gacwo'²o 'in tsá² 'in uncoon'¹³ 'in tyʉ'² to² cwo'¹ do. Joon gacwoo²¹‑o. Joon jilee'²¹mo 'in tsá² taai² cwo'¹ do jǿøi² Jesús 'áai¹. \v 21 Joon ga'láa² Jesús 'wii²¹² gafaa'²¹a jin'²in: \p ―Nano‑o nigatsín¹mo 'e jin'² ni jí² tya' Dios lo tyaní²ii' ―jin'² Jesús. \p \v 22 Jilee'²¹mo tsá² faa'²¹ a tyʉ́² tya' Jesús. Joongɨ lɨ́ɨ¹ tsa'goo²¹tsi júu³ 'ya'² 'e sɨɨ'²¹ Jesús 'ii. Joon gaunngɨɨ¹ɨ la 'oo'²¹ jee²¹² 'ii. Jin'²in: \p ―¿Tɨ jon' 'in lo‑o 'in jóon¹ Sé³ do? \p \v 23 Joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'ii: \p ―'E la ja'²mo ifu'³naa' jna 'e júu³ lo: “Tɨmɨ́¹, un'láai² 'wo'o.” Joongɨ 'e fú²uu' jna: “Jilaa'²¹ 'e ganʉʉ²¹ʉ'ʉ 'e gajmaa²'a fu Capernaum jmaa²'a jon fuu²¹ góo²'o lo.” \p \v 24 Joon gafaa'²¹gɨ Jesús gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', ce jiin'¹³ jaain²¹ tsá² 'in gacwo¹ júu³ tyʉ́² jo faa'²¹ tsagoo¹o tyʉ́² tya'a. \v 25 'E ja'²mo fuu²¹²uu 'naa' 'e fúui¹ 'yiia'nɨ́ɨ² 'in seein²¹ fu Israel mo gacwo¹ jaain²¹ tsá² sii²¹ Elías júu³ tyʉ́² tya' Dios. Joon jo gajó² jmɨ́¹ 'nɨ¹ jiin²¹ tsi ca'no'³. Joon lɨ́ɨ¹ galisá² 'oo² la caain²¹ fuu²¹. \v 26 Pe Dios jo gasii¹in Elías tya' jiin'¹³ jaain²¹ 'yiia'nɨ́ɨ² 'in néei¹ fu Israel do. Gasii¹mo Dios 'ii tya' jaain²¹ 'yiia'nɨ́ɨ² 'in seein²¹ fu lɨ sii²¹ Sarepta tyan' co' fuu²¹ Sidón. \v 27 Lɨ́ɨ¹ jon seein²¹ tsatsaa'¹³ jgøøi'¹³ fu Israel jee²¹² jmɨɨ²¹² tya' tsá² gacwo¹ júu³ tyʉ́² sii²¹ Eliseo. Pe jiin'¹³ jaain²¹ jo ga'láai². Jiin'¹³ Naamán 'in seein²¹ lɨ tyʉ'² to² Siria gaun'láai² Eliseo ―jin'² Jesús. \p \v 28 Mo ganúu² jileei'² 'in tsá² táai² cwo'¹ do jilaa'²¹ 'elo lɨ́ɨ¹ gatɨ́² 'nii'²¹‑tsi. \v 29 Joon garóon². Joon gatyii¹mo Jesús fu caluu²¹² fuu²¹ do. Joon gangajée¹³i Jesús fu coon²¹ yʉ' moo'²¹ lɨ náa¹ fuu²¹ do. Do‑o la mo 'iin²¹²in 'e 'lee'¹²i Jesús fu tyi² xá² do. \v 30 Pe Jesús‑gɨ gangɨ́ɨ¹i tún² tsa'¹ jee²¹² 'ii. Joon ganga'¹mo. \s1 Jesús un'láai² jaain²¹ tsá² 'in 'yuui² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a \p \v 31 Joon gangó¹ Jesús fuu²¹ Capernaum, coon²¹ fuu²¹ náa¹ lɨ sii²¹ Galilea. Joon do‑o gajaan¹an 'e'²e tsá² fu inʉʉ cwo'¹ sinagoga mo tɨ́² jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá². \v 32 Lɨ́ɨ¹ tsa'goo²¹‑tsi tsá² jilaa'²¹ 'e 'ee¹e tsʉ 'wii'¹³ faa'²¹a lawa jaain²¹ 'in 'oo¹o to². \p \v 33 Cwo'¹ do‑o 'yuui jaain²¹ tsá² 'in 'yuui² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a. Joon ga'oo¹o jin'²in: \p \v 34 ―Tʉ́ʉi¹ jna'a. ¿'Ee lɨ' 'u'¹'u jee²¹² jna'a, Jesús tsá² Nazaret? ¿Tɨ ñi'²'i 'e untyee¹u jna'a? Ñí²oo 'iin 'nʉ. 'In tyú¹mo tya' Dios 'nʉ ―jin'² 'in 'lɨɨi'³ do. \p \v 35 Pe Jesús gajíi²in 'in espíritu gó² do. Joon gajin'²in: \p ―¡Ca tii²! ¡Tiuui² 'in tsañʉʉ'¹ lo! \p Joon 'in espíritu gó² do gajmaa¹a cɨɨ'²¹mo 'in tsañʉʉ'¹ do ni 'wó² tyani jileei'²¹ 'in táai² do. Joon gacwo'ɨ́ɨ¹o 'in espíritu gó² 'ii. Ce jiin'¹³ coon²¹ 'e gó² jo gajmee'²¹i. \v 36 Joon jilee'²¹mo gafoo'i¹. Joon gasɨɨ'²¹ɨ ruu'²¹i: \p ―¿'Ee‑gɨ júu³ 'elo? ¿'Ee to² 'oo¹o 'in tsañʉʉ'¹ lo? ¡Jǿø² xiiala tyʉ'²ʉ to² 'in espíritu gó² do, gatyʉ'²ʉ to² 'woo¹i, joon ga'woo¹mo! \p \v 37 Joon lɨ́ɨ¹ faa'²¹ tsá² tya' Jesús la caan²¹mo co' do. \s1 Un'láai² Jesús 'yiiaunsáa³ Simóoi¹³, 'in sii²¹o jon Tʉ́³ \p \v 38 Joon gacwo'ɨ́ɨ¹ Jesús fu cwo'¹ do. Joon gangaa'¹²i fu tya' Simóoi¹³. Joon 'in 'yiiaunsáa³ Simóoi¹³ nitsaa'¹³o joongɨ 'yʉ tyíi²mo. Joon gamɨɨ¹ɨ tyani Jesús 'wii²¹² tya' 'ido. \v 39 Joon gangatyéen¹ Jesús tyani lɨ raain¹ 'ido. Joon ga'wó² 'e tyíi²in do. Joon gajeen'²¹mo. La tsifu joon garóon²o joon ga'láa² 'wii²¹² 'e unjíi¹mo 'in tsá² do. \s1 Un'láai² Jesús fúui¹ tsatsaa'¹³ \p \v 40 Mo gayoin'² ñi'¹ jileei'²¹ 'in 'aai¹ tsatsaa'¹³, coon'¹³ 'láai² nii² jmoowúu¹ 'e tyaan¹ tsá² gangajée¹³i lɨ siin'¹³ Jesús. Joon gauntsii¹i Jesús cwoo²¹o tya' 'ido. Joon gaun'láa²mo fúu¹mo tsatsaa'¹³. \v 41 Joongɨ ga'wooi¹ 'in 'lɨɨi'³ taai² alma tya' tsá². Joon mo ga'woo¹i gajin'²in: \p ―Jóon¹ Dios 'nʉ. \p Pe Jesús‑gɨ gajii²mo 'ido, jo gacwo¹gɨ faa'²¹ 'ido tsʉ ñii²¹ 'in 'lɨɨi'³ do 'e 'ii‑o Cristo. \s1 Jesús cwoo¹ júu³ fu Galilea \p \v 42 Mo gajná² jmɨɨ²¹² Jesús do gacwo'ɨ́ɨ¹o 'e fuu²¹ do. Joon gangóo¹ coon²¹ lɨ 'ña'a. Pe 'in tsá² do ga'na'²mo 'ii. Joon gatyalíin²mo lɨ siin'¹² Jesús. 'Iin²¹²in jnii'²¹i wa'a jo tsáa¹a. \v 43 Pe Jesús‑gɨ gajin'²in: \p ―'Ná²‑a cwóo³oo júu³ tyʉ́² tya' xiiala tyʉ'² Dios to² tsá² ce jilaa'²¹ fuu²¹ tsʉ 'wii'¹³ cwáain¹ la lo‑o gagoo²¹²oo. \p \v 44 La joon gangɨ́¹ Jesús cwoo¹o júu³ tyʉ́² la caain²¹ cwo'¹ sinagoga lɨ san'² Galilea. \c 5 \s1 Tsá² saain'² joo'²¹ jmɨɨ²¹ coon'¹³ 'ii'²¹ tya' Jesús \p \v 1 Coon'²¹ naa'¹³ galɨ́² siin'¹³ Jesús tɨ' jmɨɨ²¹ tyíia¹ lɨ sii²¹ Genesaret. Joon lɨ́ɨ¹ fúui¹ tsá² gatyalíin². Joon lɨ' cuu'¹² lɨ' lɨ siin'²¹ Jesús tsʉ 'iin²¹²in núu¹un júu³ tyʉ́² tya' Dios. \v 2 Joon ganí² Jesús tún² barco lɨ́ɨi² sɨ'ɨ́ɨ¹³ co' do. Jo 'in tsafii²¹² do seein²¹. Ni'woo²¹mo caluu²¹² run'²un nʉ́ʉ³ tya'a¹. \v 3 Joon ga'í² Jesús tsi coon²¹ barco do 'e nitya' Simóoi¹³. Joon gatyʉ'² Jesús to² nga'ii²¹ 'ido ga'la'²gɨxʉ 'e barco do tɨ tsigɨ jmɨɨ²¹. Joon gacwó¹ Jesús tsi barco do. Joon ga'láa² wii²¹² 'e'²e tsá² júu³ tyʉ́² tɨ lɨ tyíin¹in do. \v 4 Mo ngayuui'¹³ ga'e'²e tsá², joon gasɨɨ'²¹ɨ Simóoi¹³: \p ―Tyán² barco lo tɨ lɨ 'o'² jmɨɨ²¹. Joon 'ɨ́ɨ³ɨɨ' nʉ́ʉ³ tyii'. Joon saan'¹³naa' joo'²¹ jmɨɨ²¹. \p \v 5 Simóoi¹³gɨ gañii¹i: \p ―Tɨfo'², la tøøi² 'woo¹ nigajmoo²¹o'o to² saain'²¹ joo'²¹ pe coonti jo 'in mo taan'¹³na'a. Pe nano 'wii'¹³ tyʉ'²gɨ'ɨ to² 'ɨ́ɨ³duu nʉ́ʉ³ tyiia. \p \v 6 Mo ngayuui'¹³ gajmaa¹a la joon lɨ́ɨ¹ fúui¹ joo'²¹ jmɨɨ²¹ galɨ'¹ɨ ca ga'gɨɨ²¹ nʉ́ʉ³ do. \v 7 Joon gajmaa¹a li² gasɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² ngɨ¹ coon'¹³on do, 'in taai² barco coon²¹ do 'e tsaliin² tsauncoon'¹³on. Gajalíin²mo. Joon gaunrøø¹mo la jɨ tún² barco ca xʉʉ jo gatá². \v 8 Mo ngayuui'¹³ 'elo Simóoi¹³ Tʉ́³ gasii'²¹i wojníi¹i tyani Jesús. Joon gajin'²in: \p ―Tʉ́ʉi² jna Ña'ñʉ'¹ʉ' tsʉ jaain²¹ 'in 'oo¹o tsaa² jna. \p \v 9 Simóoi¹³ do lɨ́ɨ¹ ganga'goo²¹‑tsi coon'¹³ 'in catyaai²gɨ 'in téein² coon'¹³ do mo ganii² jileei'²¹ joo'²¹ jmɨɨ²¹ do. \v 10 Lɨ́ɨ¹ jon ganga'goo²¹‑tsi Jacobo coon'¹³ Wó³ jóon¹ Zebedeo. 'Ii jmoo¹o to² caain²¹ coon'¹³ Simóoi¹³ do. Pe joon gasɨɨ'²¹ Jesús Simóoi¹³ do: \p ―Jo foo'¹³naa'. La mo jée¹ jmoo²oo' to² saain'²¹ joo'²¹ jmɨɨ²¹ pe nano jmáa³aa' to² tyiia saan'¹³naa' tsá². \p \v 11 Joon gatyii²¹ barco do fu tɨ' jmɨɨ²¹. Do‑o gasáa¹a coon'²¹ tyaa¹. Joon ngalíin²mo coon'¹³ Jesús. \s1 Un'láai Jesús jaain²¹ tsá² lɨ́ɨi¹ jgøøi'²¹ \p \v 12 Gatyía¹ Jesús coon²¹ fuu²¹. Joon ganíi² jaain²¹ tsañʉʉ'¹ lɨ́ɨi¹ jgøøi'²¹ 'ii. Joon gasii'²¹i moojníi¹i ca ni 'wó² tyani Jesús. Joon gamɨɨ¹ɨ tyani Jesús, gajin'²in: \p ―Ña'ñʉ'¹ʉ', wa' 'iin²¹²u'un lí²‑i un'láa²u jna. \p \v 13 Joon gason'¹ Jesús tya' 'ido. Gajin'²in: \p ―'Iin²¹²moo un'láa²na 'nʉ. Jmáa³oo 'láa²‑o ―jin'² Jesús. \p La tsifu mo gajin'²in 'elo gajeen'²¹mo 'e jgoo'²¹ do tya'a. \v 14 Joon gatyʉ'² Jesús to² 'e jo 'in sɨɨ'²¹ɨ ce jiin'¹³ jaain²¹. Gasɨɨ'²¹o 'ido: \p ―Cwoo²'o jiin'¹³ tyani untsá². Joon untyúi¹ 'wo'o coon'¹³ to² 'e nigatyʉ'² Moisés. Coon'¹³ 'e la joon liñí² tsá² 'e niga'láa²mo'o. \p \v 15 Jin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² do la do, pe jilaa'²¹ 'e tyʉ́² 'e jmoo¹ Jesús 'áai¹gɨ gafaa'²¹ tsá² tya'a. Joon fúui¹gɨ tsá² licaain²¹ janʉ́ʉ² júu³ tya'a, joongɨ 'e un'láa²i Jesús 'ii coon'¹³ jmoowúu¹ 'e tyaan¹an. \v 16 Pe Jesús gatyíin¹mo 'ña'a coon²¹ lɨ jo 'in tsá² seein²¹. Joon do‑o ngafee'¹³i Dios. \s1 Un'láai² Jesús jaain²¹ tsá² sɨtsʉʉ'¹³ cwoo²¹ tɨɨ² \p \v 17 Coon²¹ jmɨɨ²¹² 'yuui Jesús coon²¹ tsi inʉʉ 'e'²e tsá². Joon néei¹ 'in lɨ́ɨi¹³ tsá² fariseo coon'¹³ tɨfo'² tya' ley 'in nijalíin² la caain²¹ co' Galilea coon'¹³ Judea coon'¹³ Jerusalén. Coon'¹³ 'ii'²¹ tya' Dios jmoo¹o Jesús un'láai² jileei'²¹ tsatsaa'¹³. \v 18 La 'ɨɨ²¹² joon gatyalíin² jaain²¹ gái¹ tsañʉʉ'¹ jée¹i jaain²¹ tsá² sɨtsʉʉ'¹³ cwoo²¹ tɨɨ² 'in raan¹in coon²¹ nityi¹. La 'iin²¹²mo taan'¹in inʉʉ do joon tyáai¹ tyani Jesús. \v 19 Pe jo gatsaa'²¹a xiia' fu tsataai² tsʉ lɨ́ɨ¹ fúui¹ tsá² taai². Joon gasoo²¹o fu yʉ' 'nʉ́¹ do. Joon gajan'²an coon'²¹ sii'¹³ teja. Joon gaxáai² 'in tsatsaa'¹³ do tsiin¹in nityi¹ do jee²¹² tsá² fúui¹ do tyani lɨ siin'¹³ Jesús do. \v 20 Mo ganí² Jesús 'e tsáa¹mo‑tsi 'ido joon gasɨɨ'²¹ɨ 'in tsatsaa'¹³ do: \p ―Tsañʉʉ'¹, niga'íin²mo tsaa² tyi'i. \p \v 21 Joon 'in tɨfo'² tya' ley coon'¹³ tsá² fariseo do ga'láa² 'wii²¹² 'ɨ¹‑tsi. Jin'²in: \p ―'In tsañʉʉ'¹ lo faa'²¹a 'laa'²¹ tya' Dios coon'¹³ júu³ tya'a. Ce jiin'¹³ jaain²¹ jo 'in lí² 'íin² tsaa² tya' tsá² ce jiin'¹³ 'ña'a Dios. \p \v 22 Tsʉ nii² Jesús jilaa'²¹ 'e 'ɨ¹‑tsi 'in tsá² do joon gajin'²in: \p ―¿'Ee lɨ'ɨ 'ɨ¹‑'oo' la no? \v 23 ¿Noo 'e jogɨ tyan¹ to² fuu²¹²uu 'in tsá² lo: “Jo 'ee tsaa² røøi²¹gɨ'ɨ”, owa fuu²¹²uu 'ee: “Ráan²un no, ngɨ² no”? \v 24 Pe nano ijmáa³aa tyaní²ii' 'e tsáa¹mo‑'oo' 'e Ruu'²¹i Tsá² tɨ́ɨi² 'íin² tsaa² tya' tsá² mo taain¹ fu juncwii²¹. \p Joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² 'in sɨtsʉʉ'¹³ cwoo²¹ tɨɨ² do: \p ―'Nʉ‑ʉ, fuu²¹²uu. Ráan²un, saa'¹³ tyi¹ tyi'i, cwee'²¹ fu tyi'i ―jin'² Jesús. \p \v 25 La tsifu joon 'in tsá² sɨtsʉʉ'¹³ cwoo²¹ tɨɨ² do garoon¹on tyani jileei'²¹ 'in tsá² do. Joon gasaa'¹³a tyi¹ tya'a lɨ raan¹in. Joon gangaa'¹²i fu tya'a cwo'²o 'maai'¹³ Dios. \v 26 Jilee'²¹mo ganga'goo²¹‑tsi. Joon gacwo'²o 'maai'¹³ Dios. 'Goo'²¹o lɨɨlɨ¹ gajin'²in: \p ―Nano niganee²¹e' coon²¹ 'e fee'¹ 'áai¹. \s1 Tøø'²¹ Jesús Leví \p \v 27 Mo ngayuui'¹³ jilaa'²¹ 'elo gacwo'ɨ́ɨ¹ Jesús. Joon ganíi² jaain²¹ 'in cón² 'laa'¹³ 'e 'nɨɨ¹ tsá² sii²¹ Leví. Tyíin¹³in coon²¹ lɨ cɨ́¹ tsá² 'laa'¹³ tya' jilaa'²¹ 'e 'nɨɨ¹ɨ. Joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'ido, jin'²in: \p ―Ná¹ coon'¹³ jna. \p \v 28 Joon garóon² Leví do. Gatʉ́²o jilaa'²¹. Joon gangóo¹ coon'¹³ Jesús. \p \v 29 Mo lɨ cɨɨin²¹gɨxʉ joon gajmaa¹a Leví coon²¹ jmɨɨ²¹² fee'¹ lɨ fu tya'a tya' Jesús. Joon lɨ́ɨ¹ fúui¹ 'in cón² 'laa'¹³ tya' 'e 'nɨɨ¹ tsá² taai² coon'¹³. 'In lɨ́ɨi¹³gɨ tsá² néei¹ coon'¹³. \v 30 Pe tsá² fariseo coon'¹³ 'in tɨfo'² tya' ley ga'láa² 'wii²¹² sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya' Jesús, jin'²in: \p ―¿'Ee lɨ'ɨ cǿ²øø' joongɨ 'ú²uu' coon'¹³ 'in cón² 'laa'¹³ tya' 'e 'nɨɨ¹ tsá² coon'¹³ 'in catyaai²gɨ 'in røøi²¹ tsaa²? \p \v 31 Jesús‑gɨ gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Jo 'néi¹ tɨmɨ́¹ tya' jileei'²¹ 'in tyúi¹. 'Né¹mo jiin'¹³ tya' tsatsaa'¹³. \v 32 Jo mo gagoo²¹²oo wa'a tø'³øø jileei'²¹ 'in tyúi¹. Tø'³oo jiin'¹³ 'in røøi²¹ tsaa² 'e jaa'²¹a‑tsi. \s1 Ungɨɨ¹ɨ tsá² Jesús xiiala jmoo¹ tsá² taa'²¹a jo gøø'²¹ø \p \v 33 Joon gaungɨɨ¹ɨ 'in tsá² do Jesús jin'²in: \p ―¿'Ee lɨ' jmoo¹ 'in tsá² ngɨ¹ coon'¹³ Wó³ taa'²¹a jo gøø'²¹ø joongɨ faa'²¹a júu³ tyʉ́²? Joon la joon jon jmoo¹ tsá² fariseo. Pe tsá² tyi'gɨ'ɨ gø'²o joongɨ 'un'²o ―jin'² 'in tsá² do. \p \v 34 Joon gajin'² Jesús: \p ―'Goo²¹ wa'a jo dø'¹ tsá² mi tyalíin² coon²¹ lɨ gacui'² cwoo²¹ tsá² la 'ɨɨ²¹² tyíin¹³ 'in tsá² gacui'² cwoo²¹ do gø'²ø. \v 35 Pe ijó² coon²¹ jmɨɨ²¹² mo jo seein²¹gɨ 'in tsá² gacui'² cwoo²¹ do jee²¹² 'naa'. Joon jmɨɨ²¹² joon lí²‑i jmá¹ tsá² taa'²¹a jo døø'²¹ø. \p \v 36 Gajin'²in jon Jesús gasɨɨ'²¹ɨ 'ido 'e cwáain¹ lo: \p ―Jin'²in tsá² 'e jo tyʉ́² wa'a tyʉ'² tsá² ca'no'³ sɨɨn'¹³ 'mɨ́ɨ² joon taan'¹²an coon'¹³ sɨɨn'³ tsáai². Wana gajmaa¹ tsá² la joon tsa'ɨ́ɨ¹³ɨ sɨɨn'³ 'mɨ́ɨ² joon jo jnee¹in rǿø² coon'¹³ sɨɨn'³ tsáai² do. \v 37 Joongɨ tún² jo lí³ wa'a tyiia'²¹ tsá² jmɨ'móo¹ 'mɨ́ɨ² tsi loo²¹ tsáai² tsʉ wana gajmaa¹ tsá² la joon 'e jmɨ'móo¹ do mo 'yá² joon 'gɨ́¹o 'e loo²¹ tsáai² do. Joon la joon 'e tsa'ɨ́ɨ¹³ jmɨ'móo¹ coon'¹³ 'e loo²¹ do. \v 38 Tsʉ 'ná²‑a tyiia'²¹ tsá² jmɨ'móo¹ 'mɨ́ɨ² coon²¹ tsi loo²¹ 'mɨ́ɨ². Joon la joon røø²¹ tsatiin'¹³. \v 39 Jo 'iin²¹²in tsá² 'uun'²un vino 'múui² tsifu mo ngayuui'¹³ gaun'¹ tsá² vino tsáai² tsʉ jin'² tsá² 'e jmá²gɨ vino tsáai². \c 6 \s1 Tsá² tya' Jesús cuun¹ mɨ'² trigo mo jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá² \p \v 1 Coon²¹ jmɨɨ²¹² galɨ́² mo gatɨ́² jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá² ngóo¹ Jesús coon²¹ jee²¹² lɨ sɨjna² trigo. Joon tsá² tya'a ngalíin² cuun¹un mɨ'² trigo do. Joon untyʉʉ²¹ coon'¹³ cwoo²¹o. Joon gø'²ø mɨ'² tya'. \v 2 Joon 'in lɨ́ɨi¹³ tsá² fariseo gaunngɨɨ¹ɨ sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―¿'Ee lɨ' jmoo²oo' to² 'e jo tɨ́ɨi² jmoo¹ tsá² mo jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'² tsá²? \p \v 3-4 Jesús‑gɨ gañii¹i: \p ―Tyʉ́²‑ʉ ñí³ 'naa' 'e gajmaa¹ 'lɨɨ²¹² David. Coon²¹ jmɨɨ²¹² ga'ii²¹ coon'¹³ tsá² seein²¹ tyʉ́² coon'¹³ mo gatsá² un'áai² fu tsi inʉʉ cwo'¹ tya' Dios. Joon gagøø'²¹ø 'e 'iñi'¹ ni cwaai'³ fiin'¹³ jiin'¹³ untsá² tɨ́ɨi² gø'¹ø 'e 'iñi'¹ do. \v 5 La joon jon Ruu'²¹i Tsá² tɨ́ɨ²mo tyʉ'²ʉ to² mo jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá². \s1 Un'láai² Jesús jaain²¹ tsá² tyʉʉn²¹ cwoo²¹o \p \v 6 Mo gatɨ́² coon²¹gɨ jmɨɨ²¹² 'e 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá² Jesús nga'ii²¹ fu inʉʉ cwo'¹. Joon ga'láa² 'wii²¹² 'e'²e tsá². Joon do‑o 'yúui² jaain²¹ tsá² 'in tyʉʉn²¹ cwoo²¹ tsáa¹. \v 7 Joon 'in tɨfo'² tya' ley coon'¹³ tsá² fariseo jǿø²i Jesús. Gacón² cwáain¹ wana iun'láai² Jesús 'in tsá² do mo jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá². Coon'¹³ 'e la joon lí²‑i jmáa¹a tsaa² tya' Jesús. \v 8 Pe Jesús ñi¹o 'e 'ɨ¹‑tsi 'in tsá² do. Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² tyʉʉn²¹ cwoo²¹ do: \p ―Ráan²un. Jmáa² siin'¹³u'un tún² tsa'² no. \p Joon garóon² 'in tsá² do. Joon gajmaa¹ siin'¹²in. \v 9 Joon gajin'² Jesús gasɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² catyaai² do: \p ―Niunngɨɨ²duu 'naa', ¿'ee 'e tɨ́ɨi² jmaa¹ tsá² mo 'e jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá², tɨ 'e tyʉ́² owa 'e gó² 'ee? ¿Tɨ 'e jmá¹ tsá² tiin'¹³ tsá² owa 'e jóoin² tsá² 'ee? \p \v 10 Joon gajǿø²i Jesús jileei'²¹ 'in téein² co' lɨ siin'¹³in. Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'in tsañʉʉ'¹ do: \p ―Nii'¹³ cwoo¹'o. \p Joon gajmaa¹ 'in tsá² do. Joon ga'lóo² cwoo²¹. \v 11 Pe 'in catyaai²gɨ do gatsá² 'nii'²¹‑tsio. Joon ga'láa² 'wii²¹² unngɨɨ¹ɨ la 'oo'²¹ jee²¹² 'ii 'ee ijmáa¹a 'e gó² tya' Jesús. \s1 Tyii'¹³in Jesús jɨ dyatuuin¹ tsá² tya'a \p \v 12 Jee²¹² jmɨɨ²¹² joon gangó¹ Jesús fu coon²¹ moo'²¹. Ngafaa'¹²a júu³ tyʉ́². Joon do‑o gajaan¹ la tøø²mo 'woo¹ fee'¹i Dios. \v 13 Joon mo gajná² joon gatø'² Jesús tsá² tya'a 'in ngɨ́¹ coon'¹³. Joon gatyii'¹³in dyatuuin¹ jee²¹² 'ii. 'Ii 'in galisii²¹ apóstol. ('øøi'²¹‑tsi tsá²: tsá² tya'a 'in gasii¹in.) \v 14 'In lo do 'in sii²¹ Simóoi¹³, 'in gaunsii²¹o jon Tʉ́³. Jaain²¹gɨ 'in sii²¹ Dɨ́ɨ³, ruu'²¹i Simóoi¹³. 'In catyaai²gɨ do sii²¹ Jacobo coon'¹³ Wó³ coon'¹³ Lii²¹² joongɨ coon'¹³ Bartolomé coon'¹³ \v 15 Untǿø³ coon'¹³ Tomóo¹³. Joongɨ coon'¹³ Jacobo jóon¹ Alfeo coon'¹³ Simóoi¹³, jaain²¹ tsá² tya' coon²¹ poo²¹² sii²¹ cananista. \v 16 Coon'¹³ Judas ruu'²¹i Jacobo coon'¹³ Judas Iscariote, 'in mo lɨcɨɨin²¹ ga'nɨɨi¹ Jesús. \s1 Ga'e'² Jesús tsá² fúui¹ \p \v 17 Jesús gajgáai¹ fu moo'²¹ do coon'¹³ 'in tsá² ngɨɨ¹ coon'¹³. Joon gajaan¹ coon²¹ ni míi³ coon'¹³ 'in ngɨɨ¹ coon'¹³. Joon lɨ́ɨ¹ fúui¹ tsá² seein²¹. 'In tsá² do nijalíin² la caain²¹ lɨ san'² Judea coon'¹³ Jerusalén coon'¹³ lɨ tyʉ'² to² Tiro coon'¹³ Sidón. 'In tsá² lo nijalíin² 'e janʉ́ʉ² júu³ tya' Jesús. Joongɨ jalíin² wa'a un'láai² Jesús 'ii jilaa'²¹ jmoowúu¹ 'e tyaan¹. \v 18 Joongɨ jileei'²¹ 'in ní² wúu¹ coon'¹³ espíritu gó² un'láa²mo. \v 19 Jileei'²¹mo tsá² 'iin²¹²in 'in soon'²¹on tya' Jesús tsʉ tyʉ́² jmoo¹o mɨ́ɨ¹ coon'¹³ jilaa'²¹ 'ii'²¹ tya'o. Joon ga'láa²mo jileei'²¹. \s1 Cwoo¹ Jesús júu³ xiiala seein²¹ tsá² tyʉ́² \p \v 20 Joon gajǿøi² Jesús tsá² ngɨɨ¹ coon'¹³. Joon gajin'²in: \p ―Tyʉ́²‑ʉ sɨ'ɨ́ɨ¹³‑'oo' tsá² tañíi² 'naa', tsʉ ityʉ'² Dios to² 'naa'. \p \v 21 ’Tyʉ́²‑ʉ sɨ'ɨ́ɨ¹³‑'oo' 'naa' 'in un'aai² no, tsʉ mi lɨ cɨɨin²¹ nirǿ¹mo tu¹uu'. \p ’Tyʉ́²‑ʉ sɨ'ɨ́ɨ¹³‑'oo', 'naa' 'in cɨ'² nano, tsʉ mi lɨ cɨɨin²¹gɨ nilijløø'³moo'. \p \v 22 ’Tyʉ́²‑ʉ si'ɨ́ɨ¹³‑'oo' jileei'²¹ 'naa' mo 'eei'¹ tsá² 'naa', joongɨ mo 'wooi¹ tsá² 'naa' fu caluu, mo faa'²¹a tsá² 'laa'²¹ tyii', mo faa'²¹ tsá² gó² 'wii'¹³ tyii' tsʉ 'wii'¹³ ngɨɨ¹ɨɨ' coon'¹³ 'in Ruu'²¹i Tsá². \v 23 Unjløøi'³ 'yaanaa' coon'¹³ 'e jmɨɨ²¹² joon tsʉ lɨ́ɨ¹ fee'¹gɨ tyii' mo tyalíin²naa' ñʉ'fú². La joon jon gajmaa¹a 'in 'lɨɨ²¹² tsacøøi'¹³ tya' 'in tsá² no, gajmee'²¹i 'in tsá² 'in gacwo¹ júu³ tyʉ́² calɨɨ. \p \v 24 ’Lɨ́ɨ¹ fúu² 'naa' tsá² sá² cuu² tsʉ nigali'óo²oo' 'e tyʉ́² seen²¹naa'. \p \v 25 ’Lɨ́ɨ¹ fúu² jileei'²¹ 'in seein²¹ tyʉ́² nano tsʉ mi lɨ cɨɨin²¹gɨxʉ nityaa²¹² un'aa²naa'. \p ’Lɨ́ɨ¹ fúu² 'naa' 'in jløøi'³ nano tsʉ mi lɨ cɨɨin²¹gɨxʉ 'incɨɨ'³oo' coon'¹³ jilaa'²¹ fa'í². \p \v 26 ’Lɨ́ɨ¹ fúu² 'naa' jileei'²¹ 'in faa'²¹ tsá² tyʉ́² tyii' nano tsʉ la joon gajmaa¹a 'lɨɨ²¹² tsacøøi'¹³ tya'a coon'¹³ 'in gacwo¹ júu³ gó² lawa júu³ tyʉ́². \s1 'E'² Jesús tsá² 'e 'ná² 'iin²¹² tsá² 'in 'eei'¹ 'ii \p Faa'²¹gɨ Jesús jin'²in: \p \v 27 ―Pe jilee'²¹naa' 'in nuu¹u júu³ tyiia fuu²¹²uu 'elo: Cwoli'iin²¹²moo' jileei'²¹ 'in 'eei'¹ 'naa'. Joongɨ jmaa²aa' jilaa'²¹ 'e tyʉ́² tya'a. \v 28 Cwauncwaa'³naa' jileei'²¹ 'in un'lɨɨi'³ 'naa'. Mɨ́²ɨɨ' 'wii²¹² tya'a tyani Dios jileei'²¹ 'in cwo¹ tsaa² 'naa'. \v 29 Wana 'in gapó² cataain²¹ ni'¹'i, cwoo'¹³'o wa'a pó² 'e cataain²¹gɨ do. Wana 'in gatyí² 'mɨ'² tyíia² tyi'i cwoo'¹³'o cwotyaan²¹ jon 'e 'mɨ'² tyii'¹³'i. \v 30 Cwoo'¹³ doñi'iin 'in gamɨ́¹. Wana 'in gacón² 'e 'óo²‑o'o jo mɨ́ɨ²gɨ'ɨ. \v 31 Jmaa²aa' tya' tsá² xeei'²¹ ce jilaa'²¹ 'e 'iin²¹²naa' 'e jmá¹ tsá² tyii'. \p \v 32 ’Jmaa²aa' 'e tyʉ́² jon' jiin'¹³ tya' 'in tsá² 'in 'néei¹ 'naa' tsʉ tsá² gó² jmoo¹o 'e tyʉ́² tya' jiin'¹³ 'in 'iin²¹²mo. \v 33 Jo jmaa²aa' 'e tyʉ́² wana jmoo²oo' tyʉ́²‑ʉ jiin'¹³ tya' 'in tyúi¹ coon'¹³ 'naa' tsʉ cagɨ 'in jo tyú¹mo jmoo¹o la joon. \v 34 Joongɨ jo jmaa²aa' 'e tyʉ́² wana tyíi²oo' jiin'¹³ coon'¹³ 'e lɨ́ɨ² 'naa' 'e joon'¹³on jilaa'²¹ tún¹ tsʉ la joon jon 'in gó² tyí²o tya' 'in gó². 'ɨ¹‑tsi 'e 'ii'²¹mo jilaa'²¹ tún¹ tya' 'ido. \v 35 Pe 'naa' 'ná¹ un'nee²¹naa' ce jileei'²¹ 'in 'eei'²¹ 'naa'. 'Ná¹‑a jmaa²aa' jilaa'²¹ 'e tyʉ́¹ tya'a. 'Ná²‑a tyí²oo' tya'a. Cwoo²oo', jo 'e 'ɨ¹gɨ‑'oo' 'e có²gɨɨ' tún¹ jiin'¹³ xʉ. Tsʉ la joon jon lí² lifee'¹gɨ jilaa'²¹ 'e cwo'¹ Dios 'naa'. Joon la joon líin²naa' jóon¹ Dios 'in Ñíi¹gɨ. Tsʉ 'in feei'¹‑tsi 'ii coon'¹³ jileei'²¹ 'in jo cwoo'²¹ 'maa'¹³i 'ii coon'¹³ jileei'²¹ 'in gó². \v 36 Cwoli'woo¹‑'oo' jon la 'woo¹‑tsi Ñʉ'¹ʉ'. \s1 Jo jmaa²aa' tsaa² tya' tsaruu'²¹naa' \p 'E'²gɨ Jesús tsá² gajin'²in: \p \v 37 ―Jo cwó²oo' tsaa² tya' tsaruu'²¹naa' la joon jon Dios jo icwó¹ tsaa² tyii'. Jo piin²¹²naa' tsá² xeei'²¹ la joon jon Dios jo píin² 'naa'. \v 38 Cwoo'¹³gɨɨ' tsá² xeei'²¹ 'e tyʉ́² la joon jon cwo'²gɨ Dios 'naa' 'e tyʉ́². Mo tyaa¹ 'ii'²¹ tyii' coon'¹³ 'mó² 'ii'²¹ cwuu²¹ rǿøi²gɨ tó²oo'. Tá²gɨ táa²aa'. Nijmaa¹ Dios 'ii'²¹ tyii' coon'¹³ 'ii'²¹ 'e 'naa' gajmee'¹³ 'naa' to² coon'¹³ tsá² xeei'²¹. \p \v 39 Jesús gasɨɨ'²¹gɨ tsá² cwáain¹ lo: \p ―Jo lii'¹i jaain²¹ tsatiuui² 'méei² jaain²¹gɨ tsatiuui² tsʉ la jiwáa²mo ixuu'²¹i coon²¹ tsi too²¹. \v 40 Xʉfiin'¹³ cwo'²‑tsi 'áai¹ 'in untsáa¹ do pe jo lí² tɨ́ɨi²gɨ jiin'¹³ la tɨ́ɨi² tɨfo'² tya'a. Pe mo natɨ́ɨi² tyʉ́²‑ʉ itɨ́ɨi² la tɨ́ɨ² tɨfo'² tya'a. \p \v 41 ’Áai¹ jo tyan¹ to² lí² jǿø¹³'ø coon²¹ tyi¹ 'yʉ unni² ruu'²¹'u. Pe joon jo mo tyaan²du'u cwáain¹ coon²¹ po'mó² sɨcu'³ unni'²'i 'wo'o. \v 42 ¿Xiiala tá²‑'o'o fu'³'u ruu'²¹'u?: “Ru'¹u' cwodu' tyíi³ii tyi¹ 'yʉ unni'²'i.” Pe jo mo tyan¹du'u cwáain¹ xiiala lɨ́¹ po'mó² 'yʉ unni'²'i 'wo'o. ¡Tsá² tajuui²¹ 'nʉ! Tyi²du' jéei¹ po'mó² 'yʉ unni'²i joongɨ lí² jǿø¹³'ø 'e lí² tyi'³'i tyi¹ 'yʉ unni² ruu'²¹u ―gajin'² Jesús. \s1 Cwii¹ tsá² 'mó² 'oofuu²¹ 'e 'oofuu²¹ sɨ'ɨ́ɨ¹ \p \v 43 Faa'²¹gɨ Jesús jin'²in: \p ―Jo sá² 'mó² 'oofuu²¹ tyʉ́² 'e cwo¹ 'oofuu²¹ gó² jon'gɨ sá² 'mó² 'oofuu²¹ gó² 'e cwo¹ 'oofuu²¹ tyʉ́². \v 44 Cwii¹ tsá² 'mó² 'e 'ɨ́ɨ¹ 'oofuu²¹ coon'¹³ 'oofuu²¹ sɨ'ɨ́ɨ¹. Jo cun¹ tsá² mɨ'³ cworíi³ 'e tsi wuu²¹ tóon¹ fii'¹. \v 45 Jileei'²¹ tsá² tyúi¹ faa'²¹o jilaa'²¹ 'e tyʉ́²‑ʉ tsʉ tsi alma tya'o náa¹ jilaa'²¹ 'e tyʉ́². Jileei'²¹gɨ tsá² gó² faa'²¹o jilaa'²¹ 'e go tsʉ tsi alma tya'o náa¹ jilaa'²¹ 'e gó². Ce jilaa'²¹ 'e gafaa'²¹ tsá² coon'¹³ 'oo²o 'e jalí² tsi alma tya'a tsá² joon. \s1 Tún² nii² tɨɨfuu²¹ 'e jmoo¹o tsá² \p \v 46 Jesús jin'²in: \p ―'Naa' fuu'²¹ jna: “Ña'ñʉ'¹ʉ'.” Pe jogɨ jmoo²oo' la to² tyʉ'³ʉʉ. \v 47 Fú³duu 'naa' xiiala lɨ́ɨi² jileei'²¹ 'in jalíin² janʉ́ʉ² júu³ tyiia, joongɨ jmoo¹o la to² tyʉ'³ʉʉ. \v 48 Lɨ́ɨ¹i lawa jaain²¹ tsañʉʉ'¹ 'in gajmaa'¹² coon²¹ 'nʉ́¹. Pe nifu ga'iin¹in 'o'² lɨɨlɨ¹. Joongɨ gajmaa¹a tɨɨfuu²¹ ni cuun²¹² do. Joon la joon mo gali'láai² jmɨɨ²¹ do lɨ́ɨ¹ ga'la'²a 'e 'nʉ́¹ do. Pe jo galɨ'²ɨ gatyíian² tsʉ 'wii'¹³ ni cuun²¹² lɨ́¹ tɨɨfuu²¹ do. \v 49 Pe jileei'²¹ 'in nuu¹un joon jo jmoo¹o la to² tyʉ'³ʉʉ lɨ́ɨi² lawa jaain²¹ tsañʉʉ'¹ 'in gajmaa'¹²a 'nʉ́¹ ni 'wó². Jo 'ee tɨɨfuu²¹ gasii'²¹i. Joon mo gali'láai² jmɨɨ²¹ joon gatyíian²o 'e 'nʉ́¹ do. Joon gacɨ'²mo. Joon nga'ɨ́ɨ¹ coonti ―jin'² Jesús. \c 7 \s1 Un'láai² Jesús jaain²¹ tsa'leei'¹² tya' jaain²¹ 'láa² tya' Roma \p \v 1 Mo ngayuui'¹³ gatséi¹ gafeei'²¹ Jesús 'in tsá² do joon gangóo¹ fu Capernaum. \v 2 Do‑o ni seein²¹ jaain²¹ 'in tyʉ'² to² cíein¹³ 'láa² tya' Roma. Joon ni'áa¹i jaain²¹ tsá² tya'a 'in ni'iin²¹²in lɨɨlɨ́¹. Niraain¹ tɨ lɨ júun²mo. \v 3 Mo ganúu² 'in tyʉ'² to² 'láa² do 'e faa'²¹ tsá² tya' Jesús joon gasii¹in jaain²¹ gái¹ tsacøøi'¹³ jee²¹² tsá² Israel 'e tsamɨɨ¹ɨ tyaníi¹i wa'a jó¹ jaun'láai² tsá² tya'a. \v 4 Joon gangatyéein¹ 'in tsá² do tyani Jesús. Joon ga'láa² 'wii²¹² gamɨɨ¹ɨ tyani Jesús, jin'²in: \p ―'In tyʉ'² to² 'láa² do tɨ́ɨ²mo 'e uncoon'¹³on \v 5 tsʉ lɨ́ɨ¹ fee'¹‑tsi tya' fuu²¹ goo²¹o'. Joon 'i‑o tyʉ'² to² lɨɨ¹ɨ cwo'¹ tyii'i. \p \v 6 Joon gangó¹ Jesús coon'¹³on. Pe mo gatyíia¹ tyan' co' lɨ si'² 'nʉ́¹ do joon 'in tyʉ'² to² 'láa² do gasii¹in jaain²¹ tsá² seein²¹ tyʉ́² coon'¹³ 'e tsasii'¹³i Jesús: \p ―Ñi'fii²¹i', jo untyíin²gɨ 'wo'o, tsʉ jo tɨ́ɨ²na 'u'²'u 'inʉʉ tyiia. \v 7 'Wii'¹³ joon jo gatá²‑tsii ga'nee'²¹na 'nʉ. Lɨ goon foo'²¹o'o joon la joon i'láa²mo tsá² tyiia. \v 8 Lawa'a jna 'ii'¹³moo to² tyʉ'² tsá² xeei'²¹ joongɨ tyʉ'³oo to² tsá². Joon mo tyʉ'³ʉʉ to² 'e tsalíin² tsá², tsalíin²mo jon. Joongɨ motyʉ'³ʉʉ jó¹, jó¹‑o. Joongɨ mo tyʉ'³ʉʉ to² tsá² tyiia jilaa'²¹a jmoo¹‑o. \p \v 9 Joon mo ganúu² Jesús 'elo lɨ́ɨ¹ ganga'goo²¹‑tsi. Joon gajǿøi² jileei'¹³ tsá² jalíin² coon'¹³ do. Joon gajin'²in: \p ―'E la ja'²mo, jiin'¹³ jaain²¹ jee²¹² tsá² Israel jo mo gatsee'²¹na 'in tsáai¹‑tsi la tsáai¹‑tsi 'in tsañʉʉ'¹ lo. \p \v 10 Joon mo gangaliin¹in 'in tsá² gasii¹in do gatsee'²¹i 'in tsá² do nityú¹mo. \s1 Gajmaa¹a Jesús gajiin'¹ jóon¹ jaain²¹ 'yiia'nɨ́ɨ² \p \v 11 Mo ngayuui'¹³ jilaa'²¹ 'elo Jesús ngóo¹ fu coon²¹ fuu²¹ sii²¹ Naín. Joon ngalíin²mo coon'¹³ tsá² ngɨ¹ coon'¹³on coon'¹³ fúui¹gɨ tsá² xeei'²¹. \v 12 Joon mo gatyíia¹ co' fuu²¹ do ganii²¹ jéei¹ tsá² jaain²¹ 'lɨɨ²¹² itsa'áa¹³i. Jiin'³ 'in do‑o jóon¹ 'yiia'ñɨɨ² 'in niseein²¹. Lɨ́ɨ¹ fúui¹ tsá² seein²¹ fuu²¹ do ngalíin² coon'¹³on. \v 13 Mo ganíi¹in Jesús 'ii fúu² galɨ́ɨi² 'ido. Joon gajin'²in gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Jo cɨɨ'²¹'ɨ. \p \v 14 Joon gangatyéein¹ Jesús. Joon gasʉʉ²¹ 'e cwóo¹ do. Joon 'in tyan¹ cwóo¹ do gajan¹o. Joon gasɨɨ'²¹ Jesús 'in 'lɨɨ²¹² do: \p ―Sɨmii'²¹, jna‑a fuu²¹²uu 'nʉ: ¡Raan²un no! \p \v 15 Joon 'in tsá² nigajúin¹ do nigacwoo²¹‑o. Joon ga'láa² 'wii²¹² faa'²¹a. Joon Jesús gajaan'²¹mo sáa³o 'ido. \v 16 Mo ganii²¹ 'in tsá² taain²¹² do jilaa'²¹ 'elo jmai'² 'in gafoo'²¹mo. Joon ga'láa² 'wii²¹² cwo'²o 'maai'¹³ Dios. Jin'²in: \p ―Jaain²¹ tsá² feei'¹ 'in cwo¹ júu² tyʉ́² nigajnéi¹ jee²¹² jna'. \p Jin'²o jon: \p ―Dios nigajó² 'e uncoon'¹³on fuu²¹ goo²¹o'. \p \v 17 La tǿøi² Judea coon'¹³ la cu' lɨ' lɨ san'² galiñii¹ tsá² 'e nigajmaa¹a Jesús. \s1 Tsá² 'in gasii¹in Wó³ saai¹ tsá² jmɨɨ²¹ \p \v 18 'In tsá² ngɨɨ¹ coon'¹³ Wó³ gajma'²o júu³ jilaa'²¹ 'e nigalí². Mo galiñí² Wó³ 'elo joon gatø'²ø ngái¹ jee²¹² 'ii. \v 19 Joon gasii¹in tyani Jesús 'e tsasii'¹³i wana jo'²o 'i‑o Cristo 'in 'ná² jó¹ owa'a sɨjéen¹in 'in xee'²¹mo 'ee. \v 20 'In tsá² gasii¹in Wó³ do gangatyéen¹mo lɨ siin'¹² Jesús. Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Wó³ saai¹ tsá² jmɨɨ²¹ nigasii¹in jna'a 'e unngɨɨ²ɨ'ɨ 'nʉ wana 'nʉ‑ʉ Cristo 'in 'ná² jó¹ owa 'ná²‑a jeen²na'a 'in xee'²¹mo 'ee. \p \v 21 La tsifu joon mo gatyalíin² 'in tsá² do, Jesús gaun'láai² fúui¹ tsatsaa'¹³ coon'¹³ jmoowúu¹ tsáai² coon'¹³ 'láai² nii²gɨ jmoowúu¹. Ga'wooi¹ 'in 'lɨɨi'³ táai² alma tya' tsá². Lɨ́ɨ¹ jon fúui¹ tsatiuui² gaun'láai². \v 22 La joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'in tsá² do: \p ―Cwolíin²naa', joon cwosíi²ii' Wó³ la lɨ 'e nigañíi²ii' joongɨ ninʉ́ʉ²ʉʉ'. Cwosíi²ii' xiiala la lí² jǿø² tsatiuui². Joongɨ tsajluui'¹³ lí²‑i ngɨ́³. Joongɨ tsá² jgøøi'²¹ ga'láa²mo. Joongɨ tsá² cwuui²¹² nuu¹o. Joongɨ 'lɨɨ²¹² gajiin'²¹o. Joongɨ tsá² tañíi² nuu¹o júu³ tyʉ́² tya' 'e tiin'¹³ tsá². \v 23 Jløø'³mo 'áai¹ jileei'²¹ 'in jo cu'²‑tsi coon'¹³ jna. \p \v 24 Mo ngayuui'¹³ gangalíin² 'in tsá² gasii¹in Wó³ Jesús ga'láa² 'wii²¹² gasɨɨ'²¹ɨ tsá² cwáain¹ tya' Wó³, jin'²in: \p ―'Naa' jo mo tyalíin²naa' tyajǿø²oo' lɨ jo 'in tsá² seein²¹ coon²¹ tó² 'e jøø'²¹ coon'¹³ tyí². \v 25 Jon'gɨ mo tyajøøi'²¹ 'naa' jaain²¹ tsá² 'in tyi'² 'mɨ'² tyʉ́². Niñíi³ 'naa' jileei'²¹ 'in tyi'³ 'mɨ'² tyʉ́² 'in seein²¹ tyʉ́² 'ii néei¹ lacaain²¹ tya' rǿø¹³mo. \v 26 'Naa' nigatyajøø²¹²naa' jaain²¹ tsá² 'in cwo¹ júu³ tyʉ́². Joon la joon gañíi²ii'. La joon fo'²oo 'e 'ido‑o 'in tyíin²gɨ la jee²¹² jileei'²¹ 'in nigacwo¹ júu³ tyʉ́². \v 27 Tsʉ cwáain¹ tya' 'ii la mo gajin'² ni jí² tya' Dios la lo: \q1 Sɨ́ɨ³na tsá² tyan¹ júu³ tyʉ́² nifugɨ lɨ cwóo²'o. Joon 'e tyáa² tyʉ́² tsá² i'ii'²¹mo 'nʉ. \m \v 28 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', jee²¹² jileei'²¹ tsá² jo mo cwai'² jaain²¹ tsá² 'in cwo¹ júu³ tyʉ́² 'in feei'¹gɨ lagɨ Wó³ sai¹ tsá² jmɨɨ²¹. Pe doñi'iin 'in 'wói¹gɨ 'in seein²¹ lɨ tyʉ'² Dios to² 'ido 'in feei'¹gɨ lagɨ Wó³. \p \v 29 Mo ganuu¹un jileei'²¹ tsá² 'elo coon'¹³ 'in cón² 'laa'¹³ tya' jilaa'²¹ 'e 'nɨɨ¹ tsá² 'in nigasaai¹ Wó³ jmɨɨ²¹ gajin'²o 'e ja'²mo Dios. \v 30 Pe 'in tsá² fariseo coon'¹³ tɨfo'² tya' ley 'in cwói¹ yaai 'e saai¹ Wó³ 'ii jmɨɨ jo ga'ii'²¹i jilaa'²¹ 'e la mo 'iin²¹² Dios jmáa¹a 'wii²¹² tya'a. \v 31 Gajin'²gɨ Jesús: \p ―Nanogɨ cóon³duu cwáain¹ xiiala lɨ́ɨi¹ tsá² 'in seein²¹ nano. Fo'³duu xiiala lɨ́ɨi¹. \v 32 Lɨ́ɨi¹ la lɨ́ɨi¹ xuui²¹² 'in néei¹ to² coo¹o la caain²¹ fu 'moo'¹³. Tøø'²¹ø xuui²¹² ngɨɨ¹ coon'¹³ jin'²in: “Xʉʉ²¹ʉ'ʉ lúu¹ pe jo tseen²¹²naa'. 'øø²¹ø'ø coon²¹ júu³ fa'í³ tyii' pe jo cɨ́²ɨɨ'.” \v 33 Gajó² Wó³ saai¹ tsá² jmɨɨ²¹ joon jo 'ee gø'²ø 'iñi'¹ jon'gɨ vino 'uun'²¹un. Joon 'naa'gɨɨ' foo'²¹oo' 'e tyaan¹ coon²¹ espíritu gó². \v 34 Joon mo ngayuui'¹³ joongɨ gagó² jna 'in Ruu'²¹na Tsá². Gø'³oo joongɨ gu'³oo. Joongɨ foo'²¹oo' 'e jlo² tu'³uu, 'e gø'³øø joongɨ gu'³uu lɨ́ɨ¹gɨ. Joongɨ foo'²¹oo' 'e seen²¹na tyʉ́² coon'¹³ jileei'²¹ 'in røøi²¹ tsaa² coon'¹³ 'in cón² 'laa'¹³ tya' 'e 'nɨɨ¹ tsá². \v 35 Iliñi¹ tsá² 'e jmɨɨ¹‑tsi Dios coon'¹³ jilaa'²¹ 'e jmoo¹ 'in jai'² lɨ́ɨ²i 'ii. \s1 Tyíin¹³in Jesús fu tya' jaain²¹ tsá² fariseo sii²¹ Simóoi¹³ \p \v 36 Jaain²¹ tsá² fariseo gatø'¹ø Jesús 'e tsa'ee'²¹e 'í¹ fu tya'a. Joon gangó¹ Jesús fu tya'a. Joon jiin'¹³ la tɨɨsi'² gacwoo²¹ Jesús caai¹ mesa. \v 37 Joon galiñi¹ jaain²¹ tsamɨ́² 'in nirøøi²¹ tsaa² 'in seein²¹ 'e fuu²¹ do 'e nigangó¹ Jesús nga'ee'²¹ 'í¹ fu tya' 'in fariseo do. Joon gatyíi¹a 'in tsamɨ́² do tyaan¹ coon²¹ tsʉʉ² lɨ́¹ cʉʉn²¹² alabastro sɨ'²o jmɨɨ²¹ jmafuu²¹. \v 38 Joon lɨɨlɨ¹ cɨ'²ɨ xuui²¹²‑tsi. Gatyíi¹a caluu lɨ tyíin¹² Jesús. Joon ga'láa² 'wii²¹² garun'²un tɨɨ² Jesús coon'¹³ jmɨɨ²¹ toon²¹ uníi¹i. Mo ngayuui'¹³ joon gauntyʉʉn²¹ coon'¹³ jñʉtyíi¹i. Joon gajun'¹un tɨɨ² Jesús. Joongɨ ga'íi² jmɨɨ²¹ jmafuu²¹ tɨɨ² Jesús. \v 39 Joon mo ganí² 'in tsá² fariseo 'in nigatø'¹ Jesús do joon ga'ɨ¹‑tsi: “Wana 'in tsañʉʉ'¹ no 'e la jai'² jaain²¹ tsá² cwo¹ júu³ tyʉ́² nilili'³o 'iin 'in sʉ́² tya'a. \v 40 Joongɨ nilili'³o xiiala lɨ́ɨi¹ 'in tsamɨ́² do. Tsʉ jaain²¹ tsamɨ́² 'in røøi²¹ tsaa² no.” Joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'in tsá² fariseo do: \p ―Simóoi¹³, sá² coon²¹ 'e fuu²¹²uu 'nʉ. \p Joon gañii¹i 'in tsá² fariseo do: \p ―Faa'¹³du', tɨfo'². \p \v 41 Joon gajin'² Jesús: \p ―Lawa gái¹ tsañʉʉ'¹ nirøøi²¹ cuu² tya' jaain²¹ tsañʉʉ'¹ 'in tyí² cuu². Jaain²¹ 'ido nirøøi²¹ 'ñá² cíein¹³ cuu². 'In jaain²¹ dogɨ nirøøi²¹ ca'no'³ cíein¹³. \v 42 Joon jo nii²¹ 'e ityí²gɨ 'e røøi²¹ tya' 'ido. Joon 'in tsá² tyí² cuu² do galifee'¹mo‑tsi 'e røøi²¹ 'ido tya' la jiwaa²mo. Joon nano jmáa²du' júu³, ¿'iin jee²¹² ngái¹ do 'in gali'iin²¹²gɨ 'in tsá² tyí² cuu² do? \p \v 43 Joon gañii¹i Simóoi¹³: \p ―Lɨ́ɨ²na 'in tsañʉʉ'¹ 'in garøøi²¹gɨ lɨ́ɨ¹gɨ. \p Joon gajin'² Jesús: \p ―Jo'²o júu³ tyi'i. \p \v 44 Joon gajǿøi² Jesús 'in tsamɨ́² do. Joon gasɨɨ'²¹ɨ Simóoi¹³: \p ―Jøøi²¹²du' 'in tsamɨ́² lo. Ga'uu²¹²uu fu tyi'i. Joon jo gacwo'²'o jmɨɨ²¹ 'e ruun'¹³uun tɨ́ɨ³ɨɨ, pe 'in tsamɨ́² logɨ garun'²un tɨ́ɨ³ɨɨ coon'¹³ jmɨɨ²¹ toon²¹ unníi¹i. Joon gauntyʉʉn²¹ coon'¹³ jñʉtyíi¹i. \v 45 Jo gajiin'¹'in tyiia pe 'in tsamɨ́² logɨ jo mo jan¹ jun'²o tɨ́ɨ³ɨɨ jiin'¹³ la ga'uu²¹ tyi'i. \v 46 Jo ga'ee²'e aceite mootyíi³ii, pe 'i‑gɨ nigaxéi² jmɨɨ²¹ jmafuu²¹ tɨ́ɨ³ɨɨ. \v 47 'Wii'¹³ joon fo'³oo: Lɨɨlɨ¹ røøi²¹ tsaa² pe 'ee²¹o xiiala 'íin²na tsaa² tya'a tsʉ 'wii'¹³ lɨ́ɨ¹ gali'iin²¹² jna. Pe jileei'²¹ tsá² 'in xʉʉ tsaa² 'íin²na tya'a 'e joon xʉʉ 'e 'iin²¹²in jna ―jin'² Jesús. \p \v 48 Joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'in tsamɨ́² do: \p ―Niga'íin¹moo tsaa² tyi'i. \p \v 49 Joon jileei'²¹ tsá² 'in nijalíin² néei¹ do coon'¹³ 'i ga'láa² 'wii²¹² sɨ́ɨ¹i jee²¹² 'ii: \p ―¿'Iin 'in tsañʉʉ'¹ lo 'e ca jɨgɨ tsaa² tya' tsá² 'íin²in? \p \v 50 Pe Jesús‑gɨ gasɨɨ'²¹ɨ 'in tsamɨ́² do: \p ―Nigajmaa²¹²aa tiin'¹³mo'o tsʉ 'wii'¹³ ja'²mo galɨ́ɨ²u. Jløø'³mo'o cwoo'²mo'o. \c 8 \s1 Tsamɨ́² 'in gauncoon'¹³ Jesús coon'¹³ 'e jmaa'²¹i to² \p \v 1 Mo ngayuui'¹³ jilaa'²¹ 'elo Jesús ngɨɨ¹ la caan²¹mo fuu²¹ coo'¹³ coon'¹³ fuu²¹ pi'³ do. Cwoo¹o júu³ tyú² joongɨ 'e'²e tsá² xiiala tyʉ'² Dios to² tsá². Ngalíin²mo coon'¹³ jɨ dyatuuin¹ tsá² tya'a. \v 2 Ngalíin²mo jon 'in lɨ́ɨi¹³gɨ tsamɨ́² 'in niga'wooi¹ 'in 'lɨɨi'³ taai² alma tya'a coon'¹³ 'láai² nii²gɨ jmoowúu¹. Jee²¹² 'ii ngóo¹ María 'in sii²¹ Magdalena. 'Ido‑o niga'wooi¹ dyái¹ 'in 'lɨɨi'³ taai² alma tya'a. \v 3 Do‑o jon ngóo¹ Yawuun², tsamɨ́² tya' jaain²¹ tsañʉʉ'¹ sii²¹ Chuza 'in lɨ́ɨi¹ to² tya' Herodes. Do‑o jon ngóo¹ Susana coon'¹³ 'in lɨ́ɨi¹³gɨ tsamɨ́² 'in uncoon'¹³ Jesús coon'¹³ jilaa'²¹ 'e jmaa'²¹i to². \s1 Tyaa¹ Jesús júu³ cwáain¹ tya' jaain²¹ tsá² jñí² mɨ'³ jún² \p \v 4 Lɨ́ɨ¹ fúui¹ tsá² ga'wooi²¹ la caain²¹ fuu²¹ do 'e tsajøøi²¹² Jesús. Joon mo galicaain²¹ tsá² fúui¹ lɨɨlɨ¹ joon gafaa'²¹ Jesús coon'¹³ coon²¹ cwáain¹. Gajin'²in: \p \v 5 ―Lawa jaain²¹ tsá² gacwo'ɨ́ɨ¹ ijñí² mɨ'³ jún². La 'ɨɨ²¹² ngóo¹ dya'²a 'e mɨ'³ jún² do 'e lɨ́ɨi¹³ mɨ'³ jún² do gaxʉʉ'²¹ tya'i fu. Joon ga'ø'²ø tsá² joongɨ gagøø'²¹ø tón¹‑on 'e mɨ'³ do. \v 6 Joon 'e lɨ́ɨi¹³gɨ gaxʉʉ'²¹ jee²¹² cuun²¹². Joon mo ga'yiia¹ ñi'¹ galityʉʉn²¹ tsʉ jo 'ee cwoo'¹³ sá². \v 7 'E lɨ́ɨi¹³gɨ gaxʉʉ'²¹ jee²¹² tóon¹. Joon gajgoo'²¹o coon'¹³ 'e tóon¹ ga'yiia¹ caain²¹ coon'¹³ do. \v 8 Pe 'e lɨ́ɨi¹²gɨ mɨ'³ jún² do gaxʉʉ'²¹ jee²¹² cwoo'¹³ lɨ tyʉ́². Joon mo gacwáin¹ tyʉ́²ʉ gacwo¹. Ca cíein¹³ mɨ'³ lɨ́ɨ¹gɨ la ca mɨ'³ gacwo¹. \p Mo ngayuui'¹³ gafaa'²¹ Jesús 'elo joon gasɨɨ'²¹ɨ tsá² coon'¹³ coon²¹ júu³ tá² lɨɨlɨ¹: \p ―Wa'a sá² loocwoo¹oo', nʉ́ʉ²duu'. \s1 'Ee lo 'íi³ 'e cwáain¹ do \p \v 9 Joon gaunngɨɨ¹ɨ tsá² tya'a: \p ―¿'Ee 'øøi'²¹‑tsi tsá² 'e júu³ cwáain¹ tya' jún² do? \p \v 10 Joon gasɨɨ'²¹ Jesús 'ii: \p ―Dios ijmáa¹a 'e liñí² 'naa' coon²¹ júu³ 'uuin²¹ tya'a. Coon²¹ júu³ tya' xiiala ityʉ'² Dios to² tsá². Pe 'in catyaai²gɨ fuu²¹²uu coon'¹³ jmai'² júu³ cwáan¹mo. Tsʉ joon mo jǿø² jan²o lawa'a jo jǿø²o. Joongɨ mo ganúu²o ján² lawa'a jo 'ee ga'øøi'²¹‑tsio. \s1 Jesús faa'²¹a xiiala 'øøi'²¹‑tsi tsá² 'e júu³ cwáain¹ tya' tsá² jñí² mɨ'³ \p \v 11 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―'Elo‑o 'øøi'²¹‑tsi tsá² 'e júu³ cwáain¹ lo: 'E mɨ'³ jún² do lɨ la lɨ júu³ tya' Dios. \v 12 Joon mo gaxʉʉ'²¹ 'e jún² tya'i fu do 'e gagøø'²¹ ton¹ 'øøi'²¹‑tsi tsá² la lɨ mo ganúu² tsá² júu³ tyʉ́². Joon 'in 'lɨɨi'³ jóo¹o joon tyí²o júu³ tyʉ́² do yʉ tsi alma tya'a. Joon jo lí²‑in litsáai¹‑tsi 'e tiin'¹³in. \v 13 Joon mo gaxʉʉ'²¹ jún² do jee²¹² cuun²¹² 'øøi'²¹‑tsi tsá² lɨ la lɨ mo ganúu² tsá² júu² tyʉ́². Yaa¹mo‑tsi ga'ii'²¹i 'e júu³ tyʉ́² do. Pe mi tɨ 'ii'²¹ iníi²in wúu¹ 'wii'¹³ tya' 'e júu³ do ilicoon'²¹on. Lɨ́ɨi¹ la lɨ coon²¹ sa'³ 'mó² 'e jo jmóo³ 'láai² sá². Jo ta'²¹a. \v 14 Mo gaxʉʉ'²¹ 'e mɨ'³ jún² jee²¹² tóon¹ do 'øøi'²¹‑tsi lawa'a mo ganúu² tsá² júu³ tyʉ́². Nuu¹o pe ngalíin²mo jiin'¹³ la fu¹ taai². Jiin'¹³ la gajgoo'²¹ 'e sa'³ do jee²¹² tóon¹ do lawa la joon jon jileei'²¹ 'in ngɨ́¹ cu'²‑tsi coon'¹³ jilaa'²¹ 'e tyíin² coon'¹³ jilaa'²¹ 'e tyʉ́² seein²¹. Jo 'ee garoo²¹ mi'³ tya'a. \v 15 Joon mo gaxʉʉ'²¹ jún² do jee²¹² cwoo'¹³ 'oo'³ 'øøi'²¹‑tsi tsá² mo ganúu² tsá² júu³ tyʉ́² do. Nuu¹o joon cón²o cwáain¹ 'e júu³ tyʉ́² do. Joon jmoo¹‑o taa'²¹a. Joon 'e la joon garoo²¹ 'láai²gɨ. \s1 Júu³ cwáain¹ tya' po'³ jɨ́² coo²¹ \p \v 16 Jin'²gɨ Jesús: \p ―Ce jiin'¹³ jaain²¹ jo 'iin dyi'² coon²¹ jɨ́² joon mi yuui'¹³ joon jlɨɨ²¹ sɨ sii'²¹i nʉ' coo'mó² 'ee. Mo dyi'² tsá² jɨ́² lɨ' yʉ'ʉ sii'²¹ tsá² joon jnéei² tya' jileei'²¹ 'in tsá² taai²¹². \v 17 Ce jiin'¹³ coon²¹ 'e sɨ'mo² jo lí² wa'a jo lí² jneei¹. Jon'gɨ sá² coon²¹ júu³ 'uuin²¹ wa'a 'e jo liñi¹ tsá². Joon nilisá² júu³. \p \v 18 ’La joon nʉ́ʉ²duu' tyʉ́² tsʉ jileei'²¹ 'in 'ii'²¹mo júu³ tyʉ́² do cwo² Dios 'e 'øøi'²¹‑tsi tyʉ́²gɨ. Pe jileei'²¹ 'in jo 'ii'²¹ 'e júu³ tyʉ́² do cwo² Dios 'e jo 'øøi'²¹‑tsi coonti. \s1 Sáa³ Jesús coon'²¹ ruu'²¹i \p \v 19 Joon gatyalíin² ruu'²¹i Jesús coon'¹³ sáa³a lɨ siin'¹² Jesús. Pe jo lí² tsatyéein¹ tyan'¹ tsʉ lɨ́ɨ¹ fúui¹ tsá² taai²¹². \v 20 Pe 'in lɨ́ɨi¹³ tsá² gasɨɨ'²¹o Jesús: \p ―Saa²'a coon'¹³ ruu'²¹'u téein² caluu. Joon 'iin²¹²in jǿøi² 'nʉ. \p \v 21 Pe joon gajin'² Jesús: \p ―Jileei'²¹ 'in nuu¹ júu³ tyʉ́² tya' Dios joongɨ cón²du cwáain¹ coon'²¹ tún² 'ii sáa³aa joongɨ 'ii ruu'²¹na. \s1 Un'woo² Jesús tyí² 'íi¹ ni jmɨɨ²¹ \p \v 22 Coon²¹ jmɨɨ²¹² galɨ́² nga'í² Jesús tsi coon barco coon'¹³ tsá² tya'a. Joon gasɨɨ'²¹ɨ: \p ―Tsaa²¹a' lɨ' tɨ cataain² tyíia¹ no. \p Joon ngalíin²mo. \v 23 Joon la 'ɨɨ²¹² ngalíin² ni jmɨɨ²¹ do‑o gacwuu²¹mo Jesús. Joon galɨ́² lɨ ngalíin² do ga'ɨ́ɨ² coon²¹ tyí² tá² lɨ' 'e ni jmɨɨ²¹ do. Joon ga'láa¹ 'wii²¹² garǿ¹mo jmɨɨ²¹ tsi barco do. Joon ga'íi¹ fo'²‑tsi lɨ táai² do itá². \v 24 Joon ngalíin² gaunjnaa¹‑tsi Jesús. Joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―¡Tɨfo'²! ¡Tɨfo'²! ¡Nitee²mo'! \p Joon garóon² Jesús. Joon ga'woo¹ 'e tyí² do coon'¹³ 'e jnóo¹ jmɨɨ²¹ do coon'¹³ júu³ tya'a. Joon coon²¹ ga'ɨ́ɨ² tii². \v 25 Joon gajin'² Jesús gasɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p ―¿'Ee lɨ' jo tsáai¹‑'oo'? \p Pe 'ido‑gɨ gafoo'²¹mo. Joon tsa'goo²¹‑tsi. Joon gaunngɨɨ¹ɨ ruu'²¹i la jaain²¹ la jaain²¹: \p ―¿'Iin 'in tsañʉʉ'¹ lo 'e tyʉ'²o to² tyí² coon'¹³ jmɨɨ²¹² joon nʉʉ'¹³o? \s1 Tsá² 'in 'yuui² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a 'in seein²¹ fu Gadara \p \v 26 Pe gatyalíin²mo fu cwoo'¹³ sii²¹ Gadara. 'E náa¹ lɨ' ngoo'¹³ tyíia¹ do tyani Galilea. \v 27 Mo gacwo'ɨ́ɨ¹ Jesús fu tsi barco do gangatyéein¹ jaain²¹ tsañʉʉ'¹ seein¹ fuu²¹ do. Lɨɨ²¹² 'áai¹ ningóo¹ 'in tsañʉʉ'¹ do 'yuui jaain²¹ 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a. Jo tyi'²gɨ 'mɨ'². Jon'gɨ jon¹gɨ inʉʉ. Jee²¹² 'aan¹ tya' 'lɨɨ²¹² joon¹on. \v 28 Mo ganii¹in Jesús joon gasii'²¹i 'wojníi¹i tyani Jesús. Joon ga'oo¹o jin'²in: \p ―¿'Ee jmaa²'a tyiia, Jesús? Jóon¹ Dios 'in ñíi¹mo 'nʉ. Mɨ́³ɨɨ tyaní²'i 'e jo 'e'²'e wúu¹ jna. \p \v 29 La lo‑o gajin'²in tsʉ 'wii'¹³ Jesús nigatyʉ'²ʉ to² 'in espíritu taai² alma tya' 'ido 'e 'woo²¹mo. Lɨ́ɨ¹ 'láai² fu 'in espíritu gó² do nigasaan'¹in 'in tsá² do. Joon niga'ñʉ́ʉ² tsá² cwoo²¹ tɨɨ². Niga'ñʉ́ʉ² coon'¹³ cadena joon jo laai²¹gɨ. Pe 'gɨɨ¹o cadena do. Joon 'in espíritu gó² taai² jmoo¹o cwiin¹ 'ido tɨ lɨ jo 'in tsá² seein²¹. \v 30 Joon gaunngɨɨ¹ɨ Jesús 'ii: \p ―¿Xiiala sii²¹ 'nʉ? \p 'Ido‑gɨ gañii¹i: \p ―Legión‑mo sii²¹ jna. \p 'E lo‑o gajin'²in tsʉ 'wii'¹³ lɨ́ɨ¹ fúui¹ espíritu gó² 'in nigataai² alma tya'a. \v 31 Joon 'in espíritu do gamɨ'²ɨ Jesús 'e jo sii'¹²in 'ii lɨ 'lɨɨ'³. \v 32 Joon lɨ́ɨ¹ fúui¹ ñí¹ taai² gø'²ø co'² do. Joon 'in espíritu gó² do gamɨ'²ɨ Jesús 'e cwoo²¹ tsataai² tu'² 'in ñí¹ do. Joon gacwóo¹o Jesús 'ii'²¹. \v 33 Joon 'in espíritu do ga'woo²¹mo tya' 'in tsañʉʉ'¹ do. Joon ngataai² tu'² 'in ñí¹ do. Joon 'in ñí¹ do gacwiin¹in lɨ sɨjɨ́² joon gapée¹i xuu'²¹i tsi tyíia¹ do. Joon do‑o gajgoo'²¹o jmɨɨ²¹. \p \v 34 Mo ganí² jileei'²¹ 'in 'aai¹ ñí¹ do jlaa'²¹ 'e galɨ́² gafoo'¹mo 'áai¹ joon gacwiin¹o. Joon gangaliin¹ ngajmaa'¹²a júu³ tsá² fuu²¹ coon'¹³ la caain²¹gɨ lɨ taain²¹² tsá². \v 35 Joon ga'woo²¹mo 'in tsá² seein²¹ do ngajǿø²ø jilaa'²¹ 'e nigalí². Mo gatyalíin² tɨ lɨ siin'¹² Jesús gatsee'²¹mo 'in tsañʉʉ'¹ 'in niga'wooi²¹ espíritu gó² alma tya' 'ido. Tyíin¹³in 'wii²¹² tɨɨ² Jesús. Tyi'²i 'mɨ'² joon niga'ɨ'²ɨ‑tsi. Joon gafo'¹mo 'in tsá² do. \v 36 Joon jileei'²¹ 'in niganí² gatya¹o júu³ xiiala niga'láai² 'in tsañʉʉ'¹ 'yuui 'in 'lɨɨi'³ alma tya' do. \v 37 Coon'¹³ cwáain¹ lo‑o jileei'²¹ tsá² seein²¹ lɨ sii²¹ Gadara do ga'láa² 'wii²¹² mɨɨ¹ɨ tyani Jesús 'e cwo'ɨ́ɨ¹o 'e fuu²¹ do, tsʉ lɨ́ɨ¹ 'goo'²¹o. La joon nga'í² Jesús tsi barco. Joon ganga'²mo. \v 38 La nʉ'gɨ 'e tsee'²i, 'in tsañʉʉ'¹ 'in ga'wooi²¹ 'in 'lɨɨi'³ alma tya' do gamɨɨ¹ɨ tyani Jesús 'e tse'²mo coon'¹³on. Pe Jesús‑gɨ gatyʉ'²ʉ to² 'e ján²o. Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p \v 39 ―Cweei'¹ fu tyi'i joon cwotya²'a júu³ jilaa'²¹ 'e nigajmaa¹a Dios coon'¹³ 'nʉ. \p Joon ganga'²mo 'in tsañʉʉ'¹ do. Joon gatya¹o júu³ la jilaa'²¹ 'e nigajmaa¹a Jesús 'wii²¹² tya'a. \s1 Jamɨ́ɨ¹ɨ Jairo coon'¹³ tsamɨ́² 'in gasʉ́² sɨɨn'³ Jesús \p \v 40 Mo gacɨɨ'¹² Jesús fu 'ngoo'¹³ jmɨɨ²¹ do ga'ii'²¹mo tsá² 'ii jløø'³mo tsʉ jilee'²¹mo sɨjéen¹³in 'ii. \v 41 Joon gacwéi¹ jaain²¹ tsá² sii²¹ Jairo. 'Ii 'in tyʉ'² to² cwo'¹. 'In tsañʉʉ'¹ lo gasii'²¹i 'wojníi¹i 'wii²¹² tɨɨ² Jesús joon gamɨɨ¹ tyani Jesús 'e tsáa¹a fu tya'a. \v 42 Jaan²¹mo jóon¹ seein²¹ 'in ngóo¹ dyatun¹ jiin'¹. 'In raain¹ tɨ lɨ júun²mo. Mo gangó¹ Jesús lɨ́ɨ¹ fúui¹ tsá² ngalíin² coon'¹³on. 'Áa¹mo cuu'¹² lɨ ngalíin² do. \p \v 43 Joon jee²¹² 'ii ngóo¹ jaain²¹ tsamɨ́² tsaa'¹³. Ningóo¹ dyatun¹ jiin²¹ 'e niganii²¹ wúu¹ 'áai¹ coon'¹³ 'e jmoowúu¹ tuuin²¹ do. Joon 'áa¹mo niga'íin² cuu² coon'¹³ tɨmɨ́¹. Nigatsaa²¹² jilaa'²¹ 'e 'oo¹o pe jo mo ga'láai². \v 44 Joon gangatyéen¹in lɨ caluu Jesús. Joon gasʉʉ²¹ tɨ' sɨɨn'³ 'ido. Joon la tsifu joon gawuun'¹³mo tuuin²¹. \v 45 Joon gaunngɨɨ¹ɨ Jesús: \p ―¿'Iin gasʉ́² sɨn'³ɨɨn? \p Jilee'²¹mo tsá² jo júu³ gatyaa¹a. Joon Tʉ́³ coon'¹³ 'in catyaai²gɨ do gajin'²in: \p ―Tɨfo'², lɨ́ɨ¹ cuui'²¹ tsá² 'nʉ joongɨ 'lee'¹²i tsá² 'nʉ. Joon unngɨɨ²'ɨ: “¿'Iin gason'¹ tyi'i?” \p \v 46 Joon gajin'² Jesús: \p ―Lɨ́ɨ¹³moo la lɨ'ɨ seein²¹ 'in gasʉ́² tyiia tsʉ galili'³oo gaun'láa²moo jaain²¹ tsá² coon'¹³ 'ii'²¹ tyiia. \p \v 47 Mo galili'³i 'in tsamɨ́² do 'e galili'²i Jesús 'e niga'láa²mo joon gajó² jlee¹i. Joon gasii'²¹i 'wojníi¹i tyani Jesús. Joon gatyaa¹a júu³ tyani jileei'²¹ tsá² do 'ee cwáain¹ nigason'¹on sɨɨn'¹³ɨn joon xiiala niga'láa²mo coon'¹³ jmoowúu¹ 'e tyaan¹. \v 48 Joon gasɨɨ'²¹ Jesús 'ii: \p ―Niga'láa²mo'o, 'mí², tsʉ 'wii'¹³ nigalitsáa¹mo‑'o'o jna. Jløø'³mo'o icwoo'²mo'o. \p \v 49 Siin'¹²mogɨ Jesús faa'²¹gɨ mo gatyía¹ jaain²¹ 'in jó¹ fu tya' Jairo, 'in tyʉ'² to² cwo'¹ do. Joon gasɨɨ'²¹ɨ Jairo jin'²in: \p ―Najuun²¹mo yʉʉn²¹ tyi'i. Jo untyíin²gɨ'ɨ 'in tɨfo'² no. \p \v 50 Pe ganúu² Jesús joon gajin'²in: \p ―Jo jmaa²'a 'goo'²¹o canii² jmáa² tsáai¹‑'o'o. Joon i'láa²mo yʉʉn²¹ tyi'i. \p \v 51 Mo gatyía¹ Jesús 'a inʉʉ do joon jo gacwoo¹ ngatáai² jiin'¹³ jaain²¹ 'in catyáai². Jiin'¹³ Tʉ́³‑ʉ nga'í² coon'¹³ Jacobo coon'¹³ Wó³. Joongɨ jiin'¹³ jmii²¹ 'in yʉʉn²¹ do coon'¹³ jiin'¹³ sáa³o nga'í². \v 52 Jilee'²¹mo tsá² cɨ'²ɨ xuui²¹²‑tsi tya' 'ido. Joon gajin'² Jesús: \p ―Jo cɨ́²ɨɨ' tsʉ jo mo júuin¹ 'in yʉʉn²¹ no jiin'¹³ lɨ' 'e cwuu²¹mo. \p \v 53 Pe jmai'² 'in gangɨ́ɨ³ɨ tsʉ ñi¹o 'e najuun²¹mo 'ido. \v 54 Joon gason'¹ Jesús cwoo²¹o tya' 'in najóin¹ do. Joon gafaa'²¹a coon'¹³ coon²¹ júu³ tá² lɨ́², jin'²in: \p ―Sɨmɨ́², ráan¹un. \p \v 55 Joon gajiin'¹o 'ido tún¹. Joon la tsifu joon garóon². Joon gatyʉ'² Jesús to² 'in tsá² do 'e cwoo²¹xʉ 'e dø'¹ 'ido. \v 56 Joon lɨ́ɨ¹ tsa'goo²¹‑tsi tsacøøi'¹³ tya'a. Pe joon gatyʉ'² Jesús to² 'e jo 'in sɨɨ'²¹ɨ ce jiin'¹³ jaain²¹ jilaa'²¹ 'e nigalɨ́¹ do. \c 9 \s1 Sɨɨ'²¹ɨ Jesús jɨ dyatuuin¹ tsá² tya'a 'e tsacwo¹ júu³ tyʉ́² \p \v 1 Jesús gauncaain²¹ jɨ dyatuuin¹ tsá² tya'a joon gacwo'²o 'ido 'ii'²¹ to² jmáa¹a 'e 'wooi²¹ 'ido jileei'²¹ nii² espíritu gó² taai² alma tya' tsá² joongɨ un'láai² tsatsaa'¹³: \p \v 2 ―Sɨ́ɨ³na 'naa', jin'²in, 'e cwolíin²naa cwocwó²oo' tsá² júu³ tyʉ́² tya' xiiala tyʉ'² Dios to² tsá² joongɨ un'láa²naa tsatsaa'¹³. \p \v 3 Joongɨ sɨɨ'²¹ Jesús 'ii: \p ―Jo 'ee cón²oon' coonti tya' tya'i fu lɨ cwolíin²naa'. Jo són²oo' 'mo'u² jon'gɨ cón²oon' mora'². Jon'gɨ cón²oon' 'iñi'¹ jon'gɨ cuu² cón²oon'. Tyaan¹aan' jmai'² coon²¹ 'mɨ'² tyí²ii' jo cón²oon' tún². \v 4 Joon jmoo³ joon³ coon²¹ 'nʉ́¹ lɨ tyalíin²naa', do‑o jon²oon' jiin'¹³ la i'woo²¹naa' 'e fuu²¹ do. \v 5 Joon doñixiia' lɨ jo 'iin²¹²in tsá² 'ii'²¹ 'naa' joon xʉ́²ʉʉ' 'laa²¹ toon²¹² tɨ́ɨ¹³ɨɨ' lawa coon²¹ li² 'e jmá²aa' cwáain¹ tya'a. \p \v 6 Joon ga'woo²¹mo. Joon ngalíin² lacaain²¹ lɨ san'² do ngacwoo¹ júu³ tyʉ́² tya' xiiala tyʉ'² Dios to² tsá². Joongɨ gaun'láai² jileei'²¹ tsatsaa'¹³ 'in seein²¹ lacaain²¹ do. \s1 Mo gajúin¹ Wó³ saai²¹ tsá² jmɨɨ²¹ \p \v 7 Tsaa'to² Herodes mo galiñii¹ jilaa'²¹ 'e jmoo¹o Jesús jiin'¹³ jo ñii¹ 'ee 'ɨ́‑tsi tsʉ 'wii'¹³ 'inlɨ́ɨi¹³ tsá² jin'²in 'e Wó³‑o nigajiin'¹in jee²¹² 'lɨɨ²¹². \v 8 'Inlɨ́ɨi¹³gɨ tsá² jin'²in 'e nigajnéi¹ jaain²¹ tsá² nigacwo¹ júu³ tyʉ́² sii²¹ Elías. 'Inlɨ́ɨi¹³gɨ jin'²in 'e nigajiin'¹in jaain²¹ tsá² 'in nigacwo¹ júu³ tyʉ́² calɨɨ. \v 9 Pe joon gajin'² Herodes: \p ―Jna‑a tsai' gatyʉ'³ʉʉ to² gawuun'²¹ mootyi² Wó³. ¿'Iingɨ 'in lo 'in núu³uu faa'²¹ tsá² lɨɨlɨ¹? \p 'Áai¹ lɨ́ɨ¹ gajóoin²‑tsi Herodes wa'a tyii'¹²a xiiala nii¹in Jesús. \s1 Cwoo¹ Jesús 'e gø'² 'ñá² mil tsá² \p \v 10 Mo gatyaliin¹in tsá² tya' Jesús joon gasɨɨ'²¹o jilaa'²¹ 'e nigajmaa¹a. Joon gajée¹i Jesús 'ii 'e gangalíin² coon²¹ co'² fuu²¹ Betsaida. \v 11 Joon mo galiñi¹ tsá² joon ngalíin²mo jon. Joon ga'ii'²¹ Jesús 'ii. Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ido xiiala mo tyʉ'² Dios to² tsá². Joon gaun'láai² tsatsaa'¹³. \p \v 12 Ningóo¹ nica'lóo²xʉ. Joon gangatyéen¹in tsá² tya' Jesús. Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―'I'² júu³ tsá² 'e cwotyalíin² 'ii'²¹xʉ 'woo'²¹o. Joongɨ tsa'naa'²¹xʉ 'e dø'¹ø 'e lɨ tyan' no tsʉ 'e lɨ toon²¹²on' lo jo 'ee sá² coonti. \p \v 13 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Cwoo'¹³xʉ 'naa' 'ino 'e dø'¹ø. \p Joon gajin'² tsá² tya'a do: \p ―Jo 'ee sá² coonti. Lɨ́ɨ²mo jiin'¹³ 'ñá² 'iñi'¹ joongɨ gá¹mo joo'²¹ taai² jmɨɨ²¹. Joon xiiala lí² laa²¹na'a 'e dø'¹ jileei'²¹ 'in tsá² lo. \p \v 14 Tsʉ tii² la coon'²¹ 'ñá² mil 'in tsá² do. Joon gajin'² Jesús gasɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p ―Sii'¹³ tsá² cwocwaa¹ tɨ' coon'²¹ 'iin'¹³ ca'no'³ cíein¹³. \p \v 15 La joon gajmaa¹a. Gacwó² jilee'²¹mo. \v 16 Joon gason'¹ Jesús jɨ 'ñá² 'iñi'¹ do coon'¹³ 'in gái¹ joo'²¹ taai² jmɨɨ²¹ do. Joon gajǿø² fu yʉ' fu uncwii²¹. Joon gacwo'²o 'maai'¹³ Dios tya' 'e dø'¹ø do. Joon mo ngayuui'¹³ gajmaa¹a 'no'³ joon gacwo'²o tsá² tya'a 'e jmaa¹a jmai'²xʉ jee²¹² tsá² do. \v 17 Jilee'²¹mo tsá² gagøø'²¹ø ce ganeei'¹³ tyʉ́²‑tsi. Joon mo ngayuui'¹³ joon jilaa'²¹ 'no'³ 'e gasái¹ garǿø²mogɨ dyatun¹ 'motó²gɨ. \s1 Jmaa¹ Tʉ́³ júu³ 'e Jesús lɨ́ɨ¹i Cristo \p \v 18 Coon²¹ jmɨɨ²¹² mo gafaa'²¹a Jesús júu³ tyʉ́² coon²¹ lɨ yaa‑i joon téen²mo tsá² tya'a coon'¹³on. Joon gaunngɨɨ¹ɨ Jesús: \p ―¿'Iin jna jin'² tsá²? \p \v 19 'Idogɨ gañii¹, jin'²in: \p ―'Inlɨ́ɨi¹³ tsá² jin'²in 'e 'nʉ‑ʉ Wó³ saai¹ tsá² jmɨɨ²¹. 'Inlɨ́ɨi¹³gɨ tsá² jin'² in 'e 'nʉ‑ʉ Elías. Pe 'inlɨ́ɨi¹³ jin'²in 'e 'nʉ‑ʉ jaain²¹ tsá² 'in nigacwo¹ júu³ tyʉ́² calɨɨ 'in nigajiin'¹ tún¹. \p \v 20 Joon gaunngɨɨ¹ɨ tún¹ Jesús: \p ―¿'Naa'gɨɨ', 'ee fó²oo' 'in jna? \p Joon gañii¹ Tʉ́³ do jin'²in: \p ―'Nʉ‑ʉ Cristo Jóon¹ Dios. \s1 Jesús jmoo¹o júu³ xiiala mi júun²in \p \v 21 Pe Jesús lɨ́ɨ¹ ga'ɨɨ¹ júu³ joongɨ gauntsaa'¹²i 'e jo 'in sɨɨ'²¹ tsá² tya'a 'elo ce jiin'¹³ jaain²¹. \v 22 Joon gajin'²in: \p ―'In Tsá² Ruu'²¹mo tsá² noogɨ iní² wúu¹ lɨɨlɨ¹. Joongɨ jo i'ii'²¹ tsacøøi'¹³ 'ii. Caan²¹mo coon'¹³ 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ tɨfo'² tya' ley ijaan'²¹in injnga'²mo 'i. Pe mo tɨ 'nɨ¹ jmɨɨ²¹² ijmáa¹a jiin'¹o tún¹. \p \v 23 Mo ngayuui'¹³ joon gasɨɨ'²¹ɨ jileei'²¹: \p ―Wana 'in 'iin²¹²in jó¹ coon'¹³ jna cwojmaa¹a 'íin²‑tsi jilaa'²¹ 'e 'oo¹o. 'Ná²‑a cwotyaan¹an crúu¹³ tya'a la coon²¹ jmɨɨ²¹² joon cwojaa¹ coon'¹³ jna. \v 24 Tsʉ jileei'²¹ 'in 'iin²¹²in lái¹ yaai icaa²¹mo fu juncwii²¹ tya'a. Pe jileei'²¹ 'in caai²¹ fu juncwii²¹ tya' 'wii²¹² tyiia 'in tiin'¹³mo 'ii. \v 25 Jo 'ee to² 'íi³ tya' tsá² wa'a 'e galɨ́² tya'a la tǿøi² fu juncwii²¹ joon caa²¹mo fu juncwii²¹ tya'a 'ña'a. \v 26 Tsʉ wana 'in ga'aa¹ fa'ɨɨ'²¹ 'wii²¹² tyiia coon'¹³ jilaa'²¹ júu³ tya' xiiala mo tyʉ'² Dios to² la joon jon jna, 'in Ruu'²¹na Tsá², ni 'aa²¹oo fa'ɨɨ'²¹ 'wii²¹² tya'a mi yíi³aa lawa Rǿøi¹³ coon'¹³ 'ii'²¹ tya' Ña'ñʉ'¹ʉ' coon'¹³ jileei'²¹ ángeles tya'a. \v 27 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa' 'inlɨ́ɨi¹³ jee²¹² 'in téein² lo nano jo ijúun²in nʉ'gɨ la jo mo gatyʉ'² Dios to² tsá². \s1 Unsɨ́ɨi² Jesús la lɨ́ɨ¹i \p \v 28 Mo gatɨ́² jñá² jmɨɨ²¹² 'e gafaa'²¹ Jesús 'elo joon gasoo¹o coon²¹ moo'²¹ 'e tsafaa'¹²a júu³ tyʉ́². Ngoo²¹‑o coon'¹³ Tʉ́³ coon'¹³ Jacobo coon'¹³ Wó³. \v 29 Joon la 'ɨɨ²¹² faa'²¹ Jesús júu³ tyʉ́² la tøøi² níi¹i coonti coon²¹ galɨsɨ́ɨ²mo la 'ɨɨ¹. Joongɨ sɨɨn'¹³ɨn galɨ taa²¹ jɨɨ'¹ lɨɨlɨ¹. \v 30 Joon gajnéi¹ gái¹ tsañʉʉ'¹ co' lɨ siin'¹²in. Gajná² joo'²¹ la 'ui lɨ siin'¹³in. Jaain²¹ sii²¹ Moisés, jaain²¹gɨ sii²¹ Elías. \v 31 Téein² coon'¹³ Jesús sɨ́ɨ¹i xiiala mi jóon²in. 'E 'ná² nii²¹ wúu¹ fu Jerusalén. \v 32 Lɨ́ɨ¹ jalicwuu¹i Tʉ́³ coon'¹³ 'in tsá² catyaai²¹gɨ do. Pe jo gacwuu²¹i. Joon ganii²¹o jilaa'²¹ 'e 'ya'²gɨ tya' Jesús. Joon ganíi²in jɨ gái¹ tsañʉʉ'¹ do 'in téein² coon'¹³on. \v 33 Mo gangalíin² 'in tsá² do co' lɨ siin'¹² Jesús joon gajin'² Tʉ́³ do: \p ―Tɨfo'², ¡lɨ́ɨ¹ tyʉ́² 'e toon²¹o'on lo! Jmoo²¹o'o 'nɨ¹ 'nʉ́¹ lo; coon²¹ 'nʉ́²'ʉ coongɨ tya' Moisés coongɨ tya' Elías. \p Pe Tʉ́³ do coonti jo ñi¹ jilaa'²¹ 'e faa'²¹a. \v 34 La 'ɨɨ²¹² faa'²¹a do‑o gajó² coon²¹ jníi¹ 'e gacɨɨn'¹³in. Joon gafoo'¹mo mo gatáai² jee²¹² jníi¹ do. \v 35 Joon ganuu¹ coon²¹ júu³ jee²¹² jníi¹ do 'e gajin'² 'elo: \p ―Yʉʉn²¹ tyiia 'in 'iin²¹²na lo. Nʉʉ²ʉʉ' júu³ tya'a. \p \v 36 Mo ngayuui'¹³ gafaa'²¹a 'e júu³ do joon ganíi²mo jiin'¹³ 'ña'a Jesús. Jo 'ee gajin'²in coonti jon'gɨ gasɨɨ'²¹ɨ tsá² ce jilaa'²¹ 'e niganí²i. \s1 Gaun'láai² Jesús jaain²¹ sɨmii'²¹ 'in 'yuui 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a \p \v 37 Mo gajná² jmɨɨ²¹² do coon²¹ gajgáa¹i 'e moo'²¹ do joon lɨ́ɨ¹ fúui¹ tsá² ngaunjiin'²¹in Jesús. \v 38 Joon jaain²¹ tsañʉʉ'¹ 'in ngó¹ jee²¹² tsá² do gasɨɨ'²¹ɨ coon²¹ júu³ tá² lɨ¹, jin'³in: \p ―Tɨfo'², jmaa²'a feei'¹‑'o'o jøøi²¹²du' yʉʉn²¹ tyiia lo tsʉ camuui'¹³ 'in no seein²¹ tyiia. \v 39 'Yuui jaain²¹ espíritu gó² 'e jmoo¹ 'e 'oo¹o joongɨ joon²¹in ñii'¹i. Joongɨ 'yee'²¹ jon¹ moo'oo²o. Joongɨ 'e'²e wúu¹. Jo 'iin²¹²in tʉ́ʉ¹i. \v 40 Nigamɨ́³oo tyani tsá² tyi'i 'e tyíi²mo 'in 'lɨɨi'³ 'yuui alma tya'a pe jo mo galɨ'²ɨ. \p \v 41 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² fúui¹ do: \p ―¡Tsá² 'in jo tsáai¹‑tsi 'naa'! Jiin'¹³ 'e gó² 'øøi'²¹‑'oo'. Jo ní³ii lɨɨ'²¹ 'e 'ná²‑a 'e siin'¹³na coon'¹³ 'naa' joongɨ jmáa³aa taa'²¹a 'wii²¹² tyii'. \p Joon jin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ jmii²¹ xuui²¹² do: \p ―Ñijee¹du' yʉʉn²¹ tyi'i fu lo. \p \v 42 Pe mo gangatyéen¹ 'in sɨmii'²¹ do 'in espíritu gó² do gapíin² 'ii ni 'wó². Gajmaa¹a 'e gajooin²¹ ñii'¹i 'ido tún¹. Pe Jesús gatyʉ'² to² 'in espíritu do wa'a cwo'ɨ́ɨ¹ɨ. Joon gaun'láa²mo 'in sɨmii'²¹ do. Joon gajaan'¹mo 'ido jmii²¹. \v 43 Jilee'²¹mo tsá² ganga'goo²¹‑tsi jilaa'²¹ 'e jmɨɨ²¹² cɨɨ'¹³ Dios jmaa¹a. \s1 Jmoo¹ Jesús júu² xiiala mi júun²in \p La 'ɨɨ²¹² jmoo¹o tsa'goo²¹‑tsi tsá² coon'¹³ jilaa'²¹ 'e faa'²¹ Jesús joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús tsá² tya'a: \p \v 44 ―Nʉ́ʉ²duu' coon'²¹ tún² 'elo. Joon jo cwa'iin'¹³‑'oo'. Jna‑a 'e Ruu'²¹na Tsá². Pe 'ná²‑a ijaain'²¹ tsá² jna ja'cwoo²¹ tsá². \p \v 45 Pe tsá² tya' Jesús do jo ga'øøi'²¹‑tsi jilaa'²¹ 'e sɨɨ'²¹ɨ 'ii tsʉ jo mo galisá² 'ii'²¹ wa'a 'øøi'²¹‑tsi. Joon 'goo'²¹‑o wa'a mɨɨ'²¹ɨ Jesús wa 'e nijin'²in la lɨ 'e najin'²in. \s1 'E'²e Jesús tsá² 'iin 'in tyíin¹³gɨ ni fu \p \v 46 Joon tsá² tya'a ga'láa² 'wii²¹² jo cwo'²o júu³ ruu'²¹i 'iin jee²¹² 'ii 'in tyíin¹³gɨ. \v 47 Pe Jesús galili'³o jilaa'²¹ 'e 'ɨ¹‑tsi 'ido. Joon gasaan'¹²in jaain²¹ xuui²¹² joon gasiin'²¹in jee²¹² 'ii. \v 48 Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Jileei'²¹ 'in 'ii'²¹ 'in xuui²¹² lo coon'¹³ 'e sii²¹ jna 'ii'²¹mo jon jna. Joon jileei'²¹ 'in 'ii'²¹ jna 'ii'²¹mo jon 'in gasii²¹in jna. Jileei'²¹ 'in 'woi¹gɨ jee²¹² 'naa' 'ii 'in tyíin¹³gɨ la jee²¹² jileei'²¹. \s1 'In jo jmoo¹ 'e gó² tyi' 'ii 'in tyúi¹ coon'¹³ jna' \p \v 49 Joon gajin'² Wó³ gasɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Tɨfo'², nigajøø²¹ø'ø jaain²¹ 'in ngɨ́¹ to² 'wooi¹ espíritu gó² coon'¹³ 'e sii²¹ 'nʉ. Joon gauntsaa'¹³moo'o tsʉ jo ngɨɨ¹ coon'¹³ jna'. \p \v 50 Joon gajin'² Jesús gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Jo untsaa'¹³naa' tsʉ jileei'²¹ 'in jo jmoo¹o 'e gó² tyi' 'ii 'in uncaain²¹ coon'¹³ jna'. \s1 Jíin²mo Jesús Jacobo coon'¹³ Wó³ \p \v 51 Mo gatɨ́² li tsei'² Jesús fu ñʉfú² ga'ii²¹o fu¹ tsáa¹a fu Jerusalén tá²‑a taain²‑tsi. \v 52 Joon gasii¹in tsá² tya'a nifugɨ. Joon ngalíin² coon²¹ fuu²¹ 'e náa¹ co' Samaria gamɨɨ¹ɨ lɨ ján². \v 53 Pe tsá² seein²¹ Samaria do jo ga'ii'²¹i Jesús tsʉ galili'³o 'e tsáa¹ 'ido fu Jerusalén. \v 54 Mo ganí² tsá² tya'a Jacobo coon'¹³ Wó³ 'elo joon gasɨɨ'²¹ɨ: \p ―Ña'ñʉ'¹ʉ', ¿ja 'iin²¹²u'un wa'a siin²¹na'a júu³ 'e xii¹a goon²¹ po'³ jɨ́² fu yʉ' fu juncwii² tya'a? Joon ityee²¹mo coon'²¹ tya' jilee'²¹i 'in tsá² no la gajmaa¹a jaain²¹ tsá² 'in gacwo¹ júu³ tyʉ́² calɨɨ 'in sii²¹ Elías. \p \v 55 Joon gajǿøi² Jesús 'ii joon gajin'²in: \p ―'Naa'a jo ñí²ii' coonti xiiala lɨ́ɨi¹ espíritu jeei¹³ 'naa'. \v 56 Jna‑a, 'in Ruu'²¹na Tsá², jo góo³oo wa'a 'e 'iin²¹²na fu juncwii²¹ tya' tsá² xʉlɨ'ɨ jmáa³aa tiin'¹³mo tsá². \p Joon gangalíin² coon fuu²¹ pi'³ lɨ xiia'. \s1 'Ee 'ná² jmaa¹a wa'a 'iin²¹² tsá² ngɨ́¹ coon'¹³ Jesús \p \v 57 Mo gangalíin² fu¹ táai² jaain²¹ tsañʉʉ'¹ nijin'² gasɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―'Iin²¹²na ní³ii coon'¹³ 'nʉ doñixiia' ca cwoo'²'o. \p \v 58 Joon gañii¹ Jesús: \p ―Jileei'²¹ cwii¹ sá² tóo²‑o tsa' xá² joongɨ jileei'²¹gɨ ton¹ sá² sɨ́ɨ²‑ɨ pe jna‑a Ruu'²¹na Tsá² jo 'óo³oo xiia' lɨ cwuu²¹na. \p \v 59 Joon gajin'² Jesús gasɨɨ'²¹ɨ jaain²¹gɨ: \p ―Na¹ coon'¹³ jna. \p Pe 'idogɨ gajin'²in: \p ―Cwó³du'u cata ní³ii jéei¹ ni'áai¹duu ñʉ'³ʉʉ. \p \v 60 Joon gajin'² Jesús: \p ―Já¹du' cwo'aa¹i 'in jo tsáai¹‑tsi jna 'in 'lɨɨ²¹² do. Pe 'nʉ‑ʉ cwoo²du'u, cwocwo'²'o júu³ tyʉ́² tya' xiiala mi tyʉ'² Dios to² tsá². \p \v 61 'In xeei'²¹gɨ gajin'²in: \p ―Ña'ñʉ'¹ʉ' 'iin²¹²na ní³ii coon'¹³ 'nʉ pe jéei¹ cwoo²du'u ni'i'³ii júu³ tsá² néei¹ inʉʉ tyiia. \p \v 62 Pe Jesús gajin'²in: \p ―Tsʉ lawa jaain²¹ tsá² 'in ga'láa² 'wii²¹² núu²un júu³ tya' Dios pe jo gacón² cwáain¹ coon²¹ tún². Jo tɨ́ɨ²i 'ii'²¹ Dios 'ii lɨ tyʉ'² Dios to². \c 10 \s1 Sii¹in Jesús setenta tsá² 'e tsacwo¹ júu³ tyʉ́² \p \v 1 Mo ngayuui'¹³ jilaa'²¹ 'elo joon gatyiin'¹² Jesús coon²¹gɨ setenta tsá² tún¹. Joon gasii¹in tɨ' gái¹ tɨ' gái¹ tyaníi¹i 'e tsacwoo¹ júu³ tyʉ́² la caain²¹ fuu²¹ lɨ 'ná² tsáa¹a. \v 2 Joon gasɨɨ'²¹ɨ: \p ―'E la ja'²mo, lɨ́ɨ¹ fúui¹ tsá² seein²¹ 'in 'ná²gɨ núu² júu³ 'e 'iin²¹²mo Dios tsá². Pe xʉ tsá² seein²¹ 'e lí² tsalíin² tsajmáa² júu³. 'Wii'¹³ joon mɨ́²ɨɨ' tyani Dios 'in 'iin²¹²in tsá² wa'a sín¹gɨ tsá² 'in cwó¹gɨ 'e júu³ lo. \v 3 Cwolíin²naa'. Tyán²aan' cwáain¹ tsʉ sɨ́ɨ³na 'naa' lawa joo'saa'²¹ yʉʉn²¹ jee²¹² 'yiia'¹ tsiinuu²¹. \v 4 Jo 'ee cón²oon' jon' mora'² jon'gɨ tuloo²¹ taa'¹³ cuu² jon'gɨ mɨ́ɨ¹³ɨɨ'. Joon jo un'ɨɨi²¹² yaanaa' foo'¹³naa' tsá² tya'i fu¹. \v 5 Mi cwotaa²¹naa' tsi inʉʉ jée¹ foo'²¹oo' 'in tsá² do: “Mɨɨ²¹ɨ'ɨ tyani Dios 'e uncwaa'³i inʉʉlo.” \v 6 Wana 'in tsá² do røø²¹ 'ii'²¹ tya'a i'ii'²¹mo coon²¹ 'e tyʉ́² la lɨ 'e nuu¹. Wana jo la joon jo tɨ́ɨi² 'e júu³ tyʉ́² do. \v 7 Do‑o jóon¹³oo', dogɨ jon cǿø²øø' joongɨ 'úu²uu' jilaa'²¹ 'e cwoo¹ 'naa' tsʉ jileei'²¹ tsá² 'in jmoo¹o to² tɨ́ɨ²mo 'e 'uun'²¹un dø'¹ø. Jo ngɨ́²ɨɨ' la tyi 'nʉ́¹. \v 8 Wana xiia' fu lɨ gatyalíin²naa' 'ii'²¹ tsá² 'naa' cǿ²øø' jilaa'²¹ 'e cwo'²o 'naa'. \v 9 Un'láa²naa' tsatsaa'¹³ 'in seein²¹ do. Joon síi¹³ii': “Tya'an nijó¹ 'e tyʉ'² Dios to² 'naa'.” \v 10 Pe wana gatyalíin²naa' coon²¹ fuu²¹ lɨ jo 'ii'²¹i tsá² 'naa' cwo'woo²¹naa' tya'i fu¹ joon fóo¹³oo' la lo: \v 11 “Cagɨ 'laa²¹ sá² góo²oo' lo 'e taa'¹³ mɨɨ²¹ɨ'ɨ xʉʉ²ʉ'ʉ lo lawa coon²¹ li² 'e jmoo²¹o'o tya' 'e gó² tyii'. Pe cwoliñí²ii' 'áa¹mo nijatyéen¹in 'e tyʉ'² Dios to² 'naa'.” \v 12 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa' ―jin'² Jesús―, mi 'íin² fu juncwii²¹ lɨ́ɨ¹gɨ wúu¹ iní² 'in tsá² seein²¹ fuu²¹ do lagɨ tya' tsá² seein²¹ fuu²¹ Sodoma. \s1 Tsá² néei¹ fuu²¹ 'e jo nʉʉ'¹³ \p \v 13 ’Fuu²¹²uu 'naa' tsá² néei¹ Corazin. Fuu²¹²uu 'naa' jon tsá² néei¹ Betsaida. Wa'a la caain²¹ fuu²¹ Tiro coon'¹³ Sidón wa galɨ́² coon²¹ milagro 'e nigalɨ́² jee²¹² 'naa' ca la mo jéei¹ la mo 'iin²¹²in unsɨ́ɨi² 'e 'ɨ¹‑tsi. Joongɨ 'e tyii¹ coon²¹ 'mɨ'² lí¹ tyiia²¹² joon ga'ɨ́ɨ²i fó² mootyíi¹i lawa coon²¹ li² 'e gajo'²o‑tsi. \v 14 Pe mi 'íin²in fu juncwii²¹ 'naa'²¹a lɨ́ɨ¹ wúu¹gɨ móo³'naa' lagɨ 'in tsá² néei¹ Tiro coon'¹³ Sidón. \v 15 Joongɨ 'naa'a 'in néei¹ Capernaum, ¿tɨ lɨ́ɨ²naa' isaa'²¹ 'naa' fu 'ñʉ'fú²? Xʉjoon ixaa²¹moo' fu lɨ 'ii²¹. \v 16 Jileei'²¹ 'in nuu¹u júu³ tyii' ―jin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a―, nuu¹o jon júu³ tyiia. Jileei'²¹ 'in jo 'ii'¹² 'naa' la joon jon jo 'ii'¹i jna. 'In jo 'ii'¹³ jna la joon jon jo 'ii'¹i 'in gasii¹in jna. \p Joon mi yuui'¹³ gajin'² Jesús 'elo gangalíin²mo tsá² tya'a do. \s1 Gacwolíin²mo tsá² 'in gasii¹in Jesús \p \v 17 Joon gacwolíin²mo 'in setenta tsá² do jløø'³mo jin'²in: \p ―Ña'ñʉ'¹ʉ', cagɨ espíritu gó² galɨnʉʉ'¹³o to² tyʉʉ'¹³ jna'a coon'¹³ 'e sii²¹ 'nʉ. \p \v 18 Joon gajin'² Jesús: \p ―Jo'²o. Gamóo³oo xiiala mo gatøø'²¹i Satanás fu yʉ' fu juncwii²¹ lawa coon²¹ jɨ́² cwaain²¹ 'ñá². \v 19 Jna gacwo'²oo 'naa' 'ii'²¹ 'e 'ǿø¹³øø' moo'woo²¹ mɨɨ'²¹ coon'¹³ tɨcún³ joongɨ ilii'²¹oo' jilaa'²¹ wa' pí³ tya' tsá² 'lɨɨi'³. Joon jo tɨ́² 'nii'²¹ tyii'. \v 20 Mo tyʉ́'²ʉʉ' to² 'in 'wói¹ 'in 'lɨɨi'³ taai² alma tya'a tsá² joon 'woo²¹mo jon pe jo jmaa²aa' jløø'³naa' 'wii'¹³ joon, pe jmáa²aa' jløø'³naa' tsʉ 'wii'¹³ nigatyii'¹³mo Dios 'naa' 'e cwolíin²naa' ñʉ'fú². \s1 Jløø'³mo Jesús \p \v 21 La tsifu joon gajmaa¹ 'in Esíritu Tyʉ́² tya' Dios galijløø'³mo Jesús. Joon gajin'²in: \p ―Cwóo³oo 'maai'¹³ Ña'ñʉ'¹ʉ'. 'Nʉ‑ʉ fii²¹² ni 'wó² joongɨ fu juncwii²¹. Cwóo³oo 'maai'¹³ tsʉ niga'máa²o'o jilaa'²¹ júu³ tyi'i 'e jo ñí² tsá² jmɨɨ¹‑tsi coon'¹³ 'in tsá² 'øøi'²¹‑tsi. Joon niga'ee'¹²o'o tyani tsá² 'woi¹ 'in lɨ́ɨi¹ la lɨ́ɨi¹ xuui²¹² 'in jo mo gauntsáa¹. Tsʉ la joon Ña'ñʉ'¹ʉ' nigali'iin²¹²mo'o. \p \v 22 ’Ñʉ'²oo nigacwo'²o jna jilaa'²¹. Ce jiin'¹³ jaain²¹ tsá² jo lí² licwii¹in Jóon¹ Dios jiin'¹³ 'ña'a Dios Jmii²¹ cwii¹in 'ii. La joongɨ jon ce jiin'¹³ jaain²¹ jo lí² licwii¹in Dios Jmii²¹ jiin'¹³ 'ña'a Jóon¹on licwii¹in 'i coon'¹³ jileei'²¹ 'in 'iin²¹²in 'in Jóon¹‑o 'e licwii¹in 'ii. \p \v 23 Joon gajǿøi² Jesús tsá² tya'a. Joon jin'²in gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Jløø'³mo ce jileei'²¹ 'in jǿø² jilaa'²¹ coon'¹³ unníi¹i 'e jǿø² 'naa'. \v 24 Tsʉ 'ela ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', lɨ́ɨ¹ fúui¹ tsá² 'in gacwo¹ júu³ tyʉ́² calɨɨ coon'¹³ jileei'²¹ rǿøi¹³ nigali'iin²¹²in jǿø² jilaa'²¹ 'e jǿø² 'naa' nano. Pe jo gangoo¹o. Nigali'iin²¹²in núu²un ce jilaa'²¹ 'e núu²uu' nano. Pe jo ganúu²un. \s1 Lawa jaain²¹ tsá² Samaria \p \v 25 Joon garoon¹ jaain²¹ tɨfo'² tya' ley. Joon gangasii'¹²i Jesús. 'Iin²¹²in jǿø²do xiiala lɨ́ɨi¹ Jesús. Joon gaunngɨɨ¹ɨ: \p ―Tɨfo'², ¿'ee 'ná¹ jmáa³aa itiin'¹³na fu juncwii²¹ tyiia? \p \v 26 Joon gañii¹ Jesús: \p ―¿'Ee to² tyʉ'² ni jí² tya' ley? ¿Xiiala gafaa'¹²a 'e ley do lɨ́ɨ²u? \p \v 27 Joon gañii¹i 'in tɨfo'² tya' ley do: \p ―“Cwoli'née¹mo'o Ña'ñʉ'¹ʉ' Dios tyi'i la tǿøi² alma tyi'i, joongɨ coon'¹³ la tǿøi² 'waa'²¹ pí² tyi'i, joongɨ coon'¹³ la tǿøi² 'e 'ɨ¹‑'o'o. Joongɨ cwoli'née¹mo'o tsagóo²'o lawa'a woo²o'o” ―jin'² tɨfo'² tya' ley do. \p \v 28 Joon gajin'² Jesús: \p ―Tyʉ́²‑ʉ nigafaa'¹³'a. Wana gajmaa'¹³'a jilaa'²¹ 'elo tiin'¹³mo'o. \p \v 29 Pe 'in tɨfo'² tya' ley do 'iin²¹²in untyú¹mo 'ña'a joon gajin'²in gasɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―¿'Iin tsagóo³oo? \p \v 30 Joon gajin'² Jesús: \p ―Lawa jaain²¹ tsá² gajgáa¹i fu¹ tya'i fu Jerusalén 'e tsáa¹a fu Jericó. Joon gasain'² 'uun²¹ 'ii. Joon ga'uun²¹o ce jilaa'²¹a cagɨ sɨɨn'¹³ɨn. Joongɨ gajmee'²¹i lɨɨlɨ¹ coon²¹ xʉʉ jo gajnga'²mo. \v 31 La coon²¹ jo ngaa²¹mo joon jaain²¹ untsá² gajgáa¹i 'e fu¹ do‑o jon. Pe mo ganí² 'ido lɨ' tɨ' gangɨ́ɨ¹i. \v 32 La joon jon jaain²¹gɨ tsá² levita gangɨ́ɨ¹i fu do. Joongɨ coon²¹ tsáa¹ joon gangɨ́ɨ¹i mo ganí²i. \v 33 Pe jaain²¹ tsá² coon²¹ fuu²¹ 'in seein²¹ Samaria 'in gangɨ́ɨ¹i fu do‑o jon. Joon mo ganí² 'ido joon fúu² galɨ́ɨ¹i. \v 34 Joon gangatyéen¹in lɨ ráain² 'in tsañʉʉ'¹ do. Joon gajmaa¹o mɨ́¹ lɨ sɨcwuu'²¹ tya' 'ido. Gasuun²¹ aceite coon'¹³ vino. Joon gapaa'²¹a 'mɨ'² lɨ sɨcwuu'²¹ tya' 'ido. Joon gatyée¹mo 'ido bu'³ tya'a. Joon gangajée¹i 'ido coon²¹ lɨ cwói¹ ján². Joon ga'aa¹i. \v 35 Mo gajná² jmɨɨ²¹² do itsei'² 'in tsá² do joon gatyii²¹xʉ cuu² gacwo'²o fii²¹² 'e 'nʉ́¹ do. Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: “Jǿø² 'in tsañʉʉ'¹ no. Jǿø²du' joon wana ga'íin¹gɨ'ɨ cuu² no icɨ́ɨ³oo tyi'i mi lɨ gaa'¹³na.” \p \v 36 Joon gajin'² Jesús gasɨɨ'²¹ɨ 'in tɨfo'³ tya' ley do: \p ―¿'Iin lɨ́ɨ²u jee²¹² 'in gaai²¹ do galɨ́ɨ¹i lawa jaain²¹ tsagoo¹o 'in tsañʉʉ'¹ 'in gajmeei'²¹ 'uun²¹ do? ―jin'² Jesús. \p \v 37 Joon gajin'² tɨfo'² tya' ley do: \p ―'In tsá² coon²¹ fuu²¹ do 'in fúu² galɨ́ɨ¹i 'in tsá² sɨcwuui'²¹ do. \p Joon gajin'² Jesús gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Ngɨ́², cwajmáa² ce tí² la joon. \s1 Jesús tyíin¹³in tya' Marta coon'¹³ María \p \v 38 Joon ngoo²¹² Jesús la fu¹ 'yúu²i. Joon gatyíi¹a coon²¹ fuu²¹. Joon do‑o jaain²¹ tsamɨ́² sii²¹ Marta gatǿø¹ø fu tya'a. \v 39 Joon Marta do seein²¹ jaain²¹ ruu'²¹i sii²¹ María. Joon 'ido‑o gacwoo²¹ 'wii²¹² tɨɨ² Jesús 'e 'iin²¹²in núu² jilaa'²¹ 'e jin'² Jesús. \v 40 Pe Marta do lɨ́ɨ¹ cwo'²‑tsi coon'¹³ jilaa'²¹ to² jmoo¹o. Joon gangatyéein¹³ lɨ tyíin¹ Jesús joon gasɨɨ'²¹ɨ: \p ―Ña'ñʉ'¹ʉ', ¿tɨ jo cu'²xʉ‑'o'o coonti 'in ruu'²¹na no coonti tuui¹ jna 'ñii'a coon'¹³ jilaa'²¹ to² jmóo³oo? Sii'¹³'i cwouncoon'¹³xʉ jna. \p \v 41 Joon gañii¹ Jesús: \p ―Marta, ¿'ee lɨ' cu'²‑'o'o coon'¹³ jilaa'²¹ to² 'e jmoo²'o? \v 42 Pe coon²¹ 'e sá² 'e tyiin²gɨ. María lo nigatyii'¹³o coon²¹ 'e tyʉ́²gɨ. Joon ce jiin'¹³ jaain²¹ jo 'in cwooi²¹ tyí² tya'a. \c 11 \s1 'E'²e Jesús tsá² tya'a xiiala faa'²¹ tsá² júu³ tyʉ́² \p \v 1 Cafu mo galɨ́² gafaa'²¹ Jesús júu³ tyʉ́² joon mo ngayuuí'¹³ gafaa'²¹a joon jaain²¹ jee²¹² tsá² tya'a gasɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Ña'ñʉ'¹ʉ', 'e'²'e jna'a xiiala faa'¹³a'a júu³ tyʉ́² la ga'e'² Wó³ tsá² tya'a. \p \v 2 Joon gajin'² Jesús: \p ―Mi fó²oo' júu³ tyʉ́² tyii' fá²aa' la lo: \q1 Ña'ñʉ'¹ʉ' tyín¹u'un ñʉ'fú² tyi'i. \q1 Jiin'¹³ 'nʉ‑ʉ 'in tyúi¹ la jee²¹² jileei'²¹ 'in seein²¹. \q1 Tyʉʉ'²¹ to² jna'a. \q1 Fu ñʉ'fú² jilaa'²¹ ilɨ́² jiin'¹³ la 'iin²¹²u'un. \q1 Jmáa² jon ni cwoo'¹³ juncwii²¹. \q1 \v 3 Cwo'³'o jna'a 'e liin¹ 'e tyée³e'e jmɨɨ²¹² no. \q1 \v 4 Joon 'íin¹u'un tsaa² tyii'i tsʉ la joon jon jna'a 'íin²moo'o tsaa² tya' jileei'²¹ 'in gajmaa¹a 'e gó² tyii'i. \q1 Un'øø¹u'u jna'a 'e jo 'naa'¹³a'a tsaa². \p \v 5 Gajin'²in jon Jesús gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Jmoo'¹³du' cwáain¹ lawa jaain²¹ jee²¹² 'naa' 'in 'aa¹i jaain²¹ tsá² seein²¹ tyʉ́² coon'¹³. Joon la 'woo¹ tyíia² nʉ́ʉ¹ ngóo¹‑o fu tya' 'ido. Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: “Jmáa² fee'¹‑'o'o, tyí³ta'a 'nɨ¹ 'iñi¹ 'ná³aa. \v 6 Tsʉ jaain²¹ tsá² seen²'na tyʉ́² coon'¹³ sá² coon²¹ lɨ jaa'¹²i. Joon gacwaa'¹²i fu tyiia joon jo 'ee 'óo³oo coonti wa'a 'e cwo'³oo.” \v 7 Joon 'in dogɨ gajin'²in ca tɨ tsi inʉʉ li raain²¹: “Jo untyíi²u jna tsʉ sɨjnɨɨ¹ 'nʉ́³ʉʉ. Joongɨ yʉʉn²¹ tyiia tee'¹³mo coon'¹³ jna cwuu²¹mo ni coo'mó². Jo lí² raan²¹na wa'a 'e lí² cwo'³oo 'nʉ coonti.” \v 8 'E la ja'²mo fo'³oo ―jin'² Jesús― fiin'¹³ jo roon¹on 'e cwo'²o 'ido tsʉ 'wii'¹³ tsá² seein²¹ tyʉ́² coon'¹³on do ilí² roon¹on cwo'²xʉ 'ido la coon'²¹ 'e jo untyíi²gɨ 'ido 'ii. Joon cwo'¹o jiin'¹³ 'e 'ná¹xʉ. \v 9 'E la joon fuu²¹²uu 'naa', mɨ́²ɨɨ' tyani Dios tsʉ joon cwo'²o 'naa'. 'Nee'¹³naa' tsʉ joon tyee'²¹moo'. Pó²oo' 'ooca'nʉ́¹ tsʉ joon inaa²¹o. \v 10 Tsʉ jileei'²¹ 'in mɨ¹ 'ii'²¹mo. Joongɨ jileei'²¹ 'in 'noo'² tyiia'¹³o. Joongɨ jileei'²¹ 'in pó² 'ooca'nʉ́¹ naa²¹o tya' 'i. \p \v 11 ’Jmoo² joon² jaain²¹ 'naa' lɨ́ɨi¹naa' tsacǿøi'¹³, ¿tɨ cwó²oo' yʉʉn²¹ tyii' coon²¹ cuun²¹² wa mo gamɨɨ¹ɨ 'iñi'¹? ¿Tɨ cwoo'¹³naa' jaain²¹ mɨɨ'²¹ wa mo móo¹i joo'²¹ taai² jmɨɨ²¹, \v 12 owa cwoo'¹³naa' 'ee jaain²¹ tɨcún³ wa mo gamɨɨ¹ɨ coon²¹ mootú²? \v 13 Pe wana 'naa', 'in jo tyú¹naa' cwó²oo' yʉ́ʉn² tyii' 'e tyʉ́² xiiati lɨ́ɨ¹gɨ icwo'²o Ña'ñʉ'¹ʉ' tyíin¹ ñʉ'fú² 'in Espíritu Tyʉ́² tya'a tya' jileei'²¹ 'in mɨ¹. \s1 Cwo'² tsá² tsaa² Jesús 'e coon'¹³ 'ii'²¹ tya' 'in 'lɨɨi'³ jmoo¹o \p \v 14 Seein²¹ jaain²¹ tsá² 'in ga'í² 'in 'lɨɨi'³ alma tya'a. Joon jo cwo¹ faa'²¹ 'ido. Mo gatyii¹ Jesús 'in 'lɨɨi'³ 'yuui alma tya'a galɨ́²‑ɨ faa'²¹o. Joon lɨɨlɨ¹ ganga'goo²¹‑tsi tsá² 'elo. \v 15 Pe 'in lɨ́ɨi¹³gɨ gajin'²in: \p ―'In tsañʉʉ'¹ lo 'wooi¹ 'in 'lɨɨi'³ coon'¹³ 'ii'²¹ tya' Beelzebú 'in tyʉ'² to² 'ii. \p \v 16 'In xeei'²¹gɨ gali'iin²¹²in coon²¹du cwáain¹ xiiala lɨ́ɨi¹ Jesús joon gamɨɨ¹ɨ coon²¹ milagro. \v 17 Pe ñii¹ Jesús 'ee 'ɨ¹‑tsi 'in tsá² do. Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―Lawa coon²¹ fuu²¹ 'e tún² 'ii'¹³ lɨ́ɨi² joon tɨ́ɨ¹i jee²¹² yaa‑i. 'E fuu²¹ do jo taa'²¹a. Joon wana tɨ́ɨi¹ tsá² la 'oo'²¹ ruu'²¹i tsi inʉʉ jo taa'²¹a. \v 18 ¿Xiiala ilí² tyʉ'² Satanás to² wa'a téen¹in jiin'¹³ la 'ña'a? Pe 'naa' fó²oo' 'e 'wóo³na 'in 'lɨɨi'³ coon'¹³ 'ii'²¹ tya' Beelzebú. \v 19 Wana jmáa³aa la joon, ¿'iin coon'²¹ cwo¹ 'ii'²¹ tsagoo²oo' wa'a 'wooi¹ 'ido 'in 'lɨɨi'³ taai² alma tya' tsá²? Coon'¹³ to² 'e jmoo¹ 'ii‑o cwoliñi¹ tsá² 'e lɨ' cɨɨ'¹² fó²oo'. \v 20 Coon'¹³ 'ii'²¹ tya' Dios 'wóo³na espíritu gó² ―jin'² Jesús―, joon coon'¹³ 'e joon 'øøi'²¹‑tsi tsá² 'e nigacwa'¹ 'ii'²¹ tya' Dios jee²¹² 'naa'. \p \v 21 ’Lawa jaain²¹ tsañʉʉ'¹ pí²‑tsi joongɨ 'oo¹o ñí³ wa'a un'øøi¹ 'ña'a joon jǿø²o tya'a. Jilaa'²¹ 'e sɨ'móo¹ tya'a jo lí² coon¹ tsá² coonti. \v 22 Pe wana tyíia¹ jaain²¹ 'in pí²gɨ‑tsi lagɨ 'ii joon lii'¹i 'ii. Joon 'woo²¹‑o jilaa'²¹ ñí³ tya'a 'e gajmaa¹ 'e jo cu'²‑tsi. Joon gajmaa¹ mai'²xʉ ce jilaa'²¹ 'e ga'wo'²o tya' 'ido. \p \v 23 ’Jileei'²¹ 'in jo faa'²¹ tyʉ́² tyiia 'laa'²¹a faa'²¹a tyiia. Joongɨ jileei'²¹ 'in jo jéei¹ tsá² 'e uncaain²¹ coon'¹³ jna jmaa¹a 'e 'eei'¹ tsá² jna. \s1 'Ee'¹³ Jesús tsá² xiiala lɨ́ɨi² espíritu gó² \p \v 24 Faa'²¹gɨ Jesús jin'²in: \p ―Mo cwo'ɨ́ɨ¹ espíritu gó² tya' tsá² ngɨ¹o la caain²¹ cwoo'¹³ tyʉʉn²¹ 'noo'²¹o lɨ ján². Joon mo jo tyii'¹a joon 'ɨ¹‑tsi: “Nii'¹³moo fu tyiia lɨ gajúu³uu.” \v 25 Mo gatyee'¹²i joon ní²in 'in tsañʉʉ'¹ do lawa coon²¹ 'nʉ́¹ 'e lɨ́ɨi² joongɨ sii'¹i tyʉ́². \v 26 Joon tsaa²¹o tsate'²e dyái¹gɨ espíritu 'in 'lɨɨi'³gɨ. Joon jilee'²¹mo itsataa²i tya' 'in tsañʉʉ'¹ do. Joon lɨ́ɨ¹ galɨgoo²¹gɨ seein²¹ 'in tsañʉʉ'¹ nano lagɨ mo jéei¹. \s1 'E jløø'³mo la jai'² \p \v 27 La 'ɨɨ²¹² siin'¹² Jesús faa'²¹a 'elo jaain²¹ tsamɨ́² jee²¹² 'in tsá² do ga'oo¹o jin'²in: \p ―¡Lɨ́ɨ¹ tyú¹‑i 'in ningatyéein¹ 'nʉ joongɨ 'in gacwo¹ tʉʉ'²¹ cu'²'u! \p \v 28 Jesús‑gɨ gajin'²in: \p ―¡Pe lɨ́ɨ¹gɨ tyúi¹ 'in ganúu² joongɨ nʉʉ'¹³o júu³ tya' Dios! \s1 Tsá² gó² mɨɨ¹ɨ coon²¹ milagro \p \v 29 La 'ɨɨ²¹² joon lɨ́ɨ¹ ngafúui¹ tsá² la cu'² lɨ' lɨ siin'¹² Jesús joon ga'láa² Jesús 'wii²¹² gafaa'²¹a sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Tsá² gó² 'in seein²¹ nano mɨɨ¹ɨ coon²¹ li² milagro. Pe jiin'¹³ coon²¹ li² ilisá² tya' 'in tsá² no jiin'¹³ la li² gacwoo¹ jaain²¹ tsá² 'in gacwo¹ júu³ tyʉ́² calɨɨ sii²¹ Jonás. \v 30 Lawa Jonás, 'ii jaain²¹ lawa coon²¹ li² 'e galɨ́² tya' tsá² seein²¹ Nínive. La joongɨ jna 'in Ruu'²¹na Tsá², jna‑a lawa coon²¹ li² tya' tsá² seein²¹ nano. \v 31 Mi 'íin² fu juncwii² ilí² 'ii'²¹ tya' tsá² seein²¹ nano jaain²¹ 'in tyʉ'² to² coon²¹ fuu²¹ náa¹ lɨ' cwoo²¹ tooin²¹² lɨ' yuui'² ñi'¹ niroon²¹ nijmáa¹a 'ii'²¹ tya'a tsʉ 'ii gajó² lɨ wiingɨ ni cwoo'¹³ fu juncwii²¹ 'e janʉ́ʉ²du jilaa'²¹ 'e jmɨɨ¹‑tsi Salomón. Joon 'elo seen²¹mo jaain²¹ 'in feei'¹gɨ lagɨ Salomón. \v 32 Jileei'²¹ tsá² seein²¹ fuu²¹ Nínive do mi 'iin² fu juncwii²¹ niroon²¹ mi jmáa¹ Dios 'ii'²¹ tya' tsá² seein²¹ nano. Joon icwoo¹ tsaa² tya'a. Tsʉ tsá² seein²¹ Nínive do gaunsɨɨ²¹mo 'e 'ɨ¹‑tsi mo ga'ɨ́ɨ² Jonás do júu³ tyʉ́² tya' Dios. Joon nano lo‑o seein²¹ jaain²¹ 'in tyúi¹gɨ lagɨ Jonás. \s1 Jɨ́² coo²¹ tya' tsá² \p \v 33 ’Ce jiin'¹³ jaain²¹ jo 'in dyi'² coon²¹ jɨ́² joon sii'²¹i coon²¹ lɨ 'uuin²¹ jon'gɨ nʉ' coon²¹ cwóo¹. Sii'²¹i tsá² coon²¹ yʉ'‑ʉ joon jnéei² tya' tsá² 'in taai². \v 34 Unni² tsá² 'e lɨ́ lawa coon²¹ jɨ́² coo²¹ tya' tsá² wana tyʉ́² unni² tsá² la joon jon rǿøi³ coon'¹³ 'e tyʉ́² la tǿøi². Joon ngɨɨ¹ lɨ jná². Pe wana gó² unni² tsá² la joon jon gó² la tǿøi². Ngɨɨ¹o lɨ nʉʉ²¹. \v 35 Tɨ́ɨ²mo'o ñí²'i 'e tyʉ́² 'e jo ngɨ́²'ɨ lɨ nʉʉ²¹. \v 36 Wana røø²¹u coon'¹³ 'e jɨ́² do jiin'¹³ capi'² jo 'ii²¹gɨ nʉʉ²¹ la joon jon nijǿø²o'o coon'²¹ tyaa² lawa mo coo²¹ jɨ́² jnéei² tyi'i. \s1 Jíi²mo Jesús tsá² fariseo \p \v 37 Mo gatséi¹ gafaa'²¹ Jesús 'elo jaain²¹ tsá² fariseo gatøø¹o Jesús fu tya'a 'e dø'²ø. Ga'í² Jesús joon gacwoo²¹ tɨ' mesa. \v 38 Ganga'goo²¹‑tsi tsá² fariseo do mo ganí²i 'e jo gauntiin'¹²in Jesús 'e run'²un cwoo²¹ jiin'¹³ la tɨɨsi'² la nʉ'gɨ dø'²ø. \v 39 Pe joon gajin'² Jesús: \p ―'Naa', tsá² fariseo, ruun'¹³naa' jiin'¹³ lɨ' caluu coon²¹ vaso coon'¹³ wúun¹ pe 'naa'gɨɨ' lɨ' tsi sɨrøø²¹moo' coon'¹³ jilaa'²¹ 'e niga'uun²¹²uun' joongɨ coon'¹³ jilaa'²¹ 'e nigatyáa²aa' coon'¹³ 'e gó². \v 40 ¡Tsá² bón¹ 'naa'! ¿Tɨ jo ñí²ii' 'in gajmaa¹ lɨ' caluu 'ii‑gɨ jon gajmaa¹ lɨ' tsi? \v 41 La joon cwoo²¹xʉʉ' tsá² tañíi² 'e dø'²ø 'uunñi² tyii' la joon jilaa'²¹a nilí² tyʉ́² tyii'. \p \v 42 ’Fúu² 'naa' tsá² fariseo, cwo'²naa' Dios diesmo tya' jilaa'²¹ 'oosee²¹² coon'¹³ jilaa'²¹ 'oo² ruda coon'¹³ jilaa'²¹ nii²gɨ 'oonuu²¹, pe coonti jo unjíi² 'naa' 'e jmaa²aa' 'e tyʉ́² tya' tsá² jon'gɨ 'iin²¹²naa' Dios. 'Elo‑ogɨ 'ná¹ jmaa²aa' la jéei¹gɨ. Pe la joon jon jo 'íin²‑'oo' 'e jmaa²aa' 'e xiia'²¹gɨ do. \p \v 43 ’¡Fúu² 'naa' tsá² fariseo, 'iin²¹²naa' ní²ii' lɨ tɨ́ɨi² cwa² 'in tyíin²mo inʉʉ cwo'¹ tyii' sii²¹ sinagogas! Joongɨ 'iin²¹²naa' 'e li'gøø'²mo tsá² 'naa' mo ngɨ́²ɨɨ' jee²¹² 'nʉ́¹. \p \v 44 ’¡Fúu² 'naa' tɨfo'² tya' ley coon'¹³ 'naa' tsá² fariseo! Lɨ' cɨɨ'¹²ɨ jmoo²oo' 'e 'é²ee' tsá² no. Lɨ́ɨ¹naa' la lɨ 'e 'aan¹ roon¹ jo jnée³in do‑o. Jilee'²¹mo tsá² ngɨ́ɨ¹mo lɨ ni do‑o mo jo li'²i. \p \v 45 Joon gañii¹i jaain²¹ tɨfo'² tya' ley jin'²in: \p ―Tɨfo'², jilaa'²¹ 'e fó²'o no lawa'a 'e fu'²'u jna'oo'o. \p \v 46 Joon gajin'² Jesús: \p ―¡Fúu² 'naa' jon tɨfo'² tya' ley! Coon'¹³ tɨɨsi'² tyii' cwó²oo' tsá² coon²¹ laa²¹² 'e jo roon'²¹ jiin'¹³ jaain²¹. Joon jogɨ 'iin²¹²naa' uncóon¹³oon' jiin'¹³xʉ. \p \v 47 ’¡Fúu² 'naa', jmoo'²¹oon' ni'aan¹ tya' tsá² 'in nigacwo² júu³ tyʉ́² calɨɨ 'in nigangaai'¹² 'lɨɨ²¹² tsacøøi'¹³ tyii' calɨɨ! \v 48 La no‑o 'øøi'²¹‑tsi 'e røø²¹ sɨ́ɨ¹³naa' coon'¹³ 'e gajmaa¹ 'lɨɨ²¹² tsacøøi'¹³ tyii'. 'Ii‑o nigajngaa'¹²i joon 'naa'gɨɨ' jmoo'²¹oo' ni'aan¹ tya'o. \p \v 49 ’Joon ñí² Dios mo nigajin'²in: “Sɨ́ɨ³na tsá² cwo² júu³ tyʉ́² tyiia coon'¹³ 'in lɨ́ɨi¹³gɨ tsá² tya'a joon 'in lɨ́ɨi¹³ ijnga'²mo 'in lɨ́ɨi¹³gɨ 'ǿø¹mo.” \v 50 'Wii'¹³ joon tsá² seein²¹ nano nityii²¹o cwáain¹ tya' tsá² 'in nigacwó² júu³ tyʉ́² tya' Dios 'in nigajúin¹ ca mo nigaroon¹ cwoo'¹³ juncwii²¹. \v 51 Ityi² jmɨ¹ 'øøi² ca Abel joongɨ ca tɨ́² Zacarías 'in nigajngaa'¹³i 'oo² cwo'¹ do. 'Wii'¹³ joon fo'³oo icoon¹ Dios cwáain¹ tya' 'in nigajúin¹ la joon 'in seein² nano icoon¹ cwáain¹ tya'a. \p \v 52 ’¡Fúu² 'naa' tɨfo'² tya' ley! Tsʉ ñí² 'naa' xiiala li cwii¹in tsá² Dios pe yaaigɨɨ' jo mo jmaa²aa' jogɨ cwó²oo' 'e licwii¹in 'in xeei'²¹ Dios. \p \v 53 Mo gasɨɨ'²¹ Jesús 'ii 'elo 'in tɨfo'² tya' ley do coon'¹³ tsá² fariseo lɨ́ɨ¹ gatɨ́² 'nii'²¹‑tsi 'ido tya'a. Joon ga'láa² 'wii²¹² gauntyíi² coon'¹³ júu³ 'láai² lɨɨlɨ¹. \v 54 Coon²¹ cwáain¹ wa'a isá² coon²¹ júu³ 'e xiiala i'nɨɨ¹ ni do. \c 12 \s1 'E'²e Jesús tsá² 'e jo jmoo¹o la jmoo¹o tsá² tajuui²¹ \p \v 1 La jee²¹² joon galicaain²¹ tsá² fúui¹ lɨɨlɨ¹ ca 'øøi'²¹ tsaruu'²¹i la jaain²¹ la jaain²¹. Joon ga'láa² Jesús 'wii²¹² sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p ―Lii'³ jmaa²aa' coon'²¹ tún² 'e 'ɨ¹‑tsi tsá² fariseo no. Jmoo¹‑o lawa 'in tyú¹mo 'ii. \v 2 Tsʉ jiin'¹³ coon²¹ júu³ 'uuin²¹ 'e sá² wa'a jo liñi¹ tsa². Jon'gɨ jiin'¹³ coon²¹ 'e sɨ'mó¹ wa'a jo li sá² júu³. \v 3 Joongɨ la joon jon wa'a 'e nifaa'²¹ tsá² linʉʉ²¹ inʉʉ joon lijmɨɨ²¹². Joongɨ jilaa'²¹ 'e sɨ́ɨi¹ tsá² 'uuin²¹ 'e jni¹ 'nʉ́¹ inúu² cayʉ' 'nʉ́¹. \s1 'In jo cwooi¹ 'gøøi'²¹ tsá² \p \v 4 Faa'²¹gɨ Jesús: \p ―La lo‑o fuu²¹²uu 'naa' 'wii'¹³ tyʉ́²‑ʉ seen²¹na coon'¹³ 'naa'. Jo foo'¹³naa' 'in jngaai'¹³ tsá² pe mi yʉʉi'¹³ joon jo 'e sá²gɨ jmáa¹a. \v 5 Fuu²¹²oo 'naa' 'in cwooi¹ jmaa²aa' 'gøø'²¹naa'. Jmaa²oo' 'gøø'²¹naa' 'in mi yuui'¹³ jngai'² tsá² tyʉ'²o jon to² 'e tsalíin² lɨ 'lɨɨ'³. Jmaa²oo' 'gøø'²¹naa' 'ii. \p \v 6 ’¿Tɨ jo 'nɨɨi¹ tsá² 'ñeei² tón¹ coon'¹³ jee²¹² tún² wi'³? Pe Dios‑gɨ jo 'íin²‑tsi ce jiin'¹³ jaain²¹ tón¹ do. \v 7 Ca jilaa'²¹ jñʉ́² tsí³ mootyí²ii' nigaun'ii²¹ Dios la ca mɨ'³ la ca mɨ'³‑ɨ. Jo jmaa²aa' 'goo'²¹ tsʉ tyíin¹gɨ 'naa'a lagɨ tón¹ fúui¹gɨ. \s1 'Ná¹‑a rǿøi¹ tsá² 'e cwii¹in Jesucristo tyani tsá² \p Faa'²¹gɨ Jesús: \p \v 8 ―'E fuu²¹²uu 'naa', jileei'²¹ 'in jin'²in 'iin jna tyani tsá², jna‑a jon, 'in Ruu'²¹na Tsá², ifo'³oo jon 'e cwii¹na 'ii tyani ángeles tya' Dios Jmii²¹. \v 9 Pe jileei'²¹ 'in jo røøi²¹ cwii¹in jna tyani tsá² la joon jon jna jo rǿø¹na 'ii tyani ángeles tya' Dios. \p \v 10 ’Doñi'iin 'in gafaa'²¹a 'laa'²¹ tyiia 'e Ruu'²¹na Tsá², lí²‑i 'íin²mo tsaa² do tya'a pe jileei'²¹ 'in faa'²¹ júu³ 'laa'²¹ tya' 'in Espíritu Tyʉ́² tya' Dios jo lí² 'íin²gɨ 'e tsaa² do tya'a. \p \v 11 ’Mi tsajéei¹³ tsá² 'naa' inʉʉ cwo'¹ sɨ tyani 'in jmoo¹ 'ii'²¹ 'ee sɨ tyani tsaa'to² 'ee jo cuu'¹³‑'oo' xiiala ifó²oo' sɨ xiiala ingɨ́²ɨɨ' 'ee. \v 12 Mi tɨ́² 'ii'²¹ joon i'ee²¹² 'in Espíritu Tyʉ́² tya' Dios 'naa' xiiala 'ná² fó²oo'. \s1 Fo' 'íi¹ mo sá² cuu² \p \v 13 Jaain²¹ jee²¹² tsá² do gasɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Tɨfo'², sii'¹³ ruu'²¹na cwocwoo¹‑o jiin'¹³ tyíia³ 'e gatɨ́ɨ²na. \p \v 14 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Tsañʉʉ'¹, ¿'iin gajin'² 'e lɨ́ɨ¹na tsaa'to² sɨ 'in jmoo¹ jmai'xʉ jee²¹² 'naa' 'ee? \p \v 15 Gajin'²o jon: \p ―Tyaan²duu' cwáain¹ joongɨ un'øøi'¹³ yaanaa' wana caníi² 'iin²¹²naa' cuu² tsʉ fu juncwii²¹ tya' tsá² jon' wa'a jilaa'²¹ 'e 'oo¹ tsá². \p \v 16 Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'e cwáain¹ lo: \p ―Galiseein²¹ jaain²¹ tsá² sá² cuu². Joon cwoo'¹³ 'wó² tya'a lɨ́ɨ¹ 'láai² garoo²¹ 'e gajñii²¹ do. \v 17 Joon 'in tsá² sá² cuu² do ga'ɨ¹‑tsi: “¿'Ee ijmáa³aa coon'¹³ jilaa'²¹ 'e garoo²¹ tyiia lo? Jo 'óo³gɨɨ xiia' lɨ to'³oo.” \v 18 Joon ga'ɨ¹‑tsi jin'²in: “Liñí³oo xiiala ijmáa³aa. Cɨɨ'¹³moo jilaa'²¹ 'nʉ́³ʉʉ lo. Joon ijmaa'¹³aa 'e fee'¹gɨ. Joon do‑o i'máa³aa jilaa'²¹ 'e roo²¹ tyiia coon'¹³ jilaa'²¹ 'e 'óo³oo. \v 19 Joon ifuu²¹²uu 'ñii'a: Alma tyiia, cwo'i'²i 'woo'²¹o tsʉ 'láa²mo 'e nisɨ'mo²'o. Taa'²¹o tya' 'láa²mo jiin²¹. 'Iin'²¹in, tyee'²¹. Unjløøi'³ 'wo'o.” \v 20 Pe Dios gasɨɨ'²¹ 'ii: “Tsañʉʉ'¹, 'in jo 'øøi'²¹‑tsi 'nʉ. Nano‑o ijuun²¹mo'o. Joon jilaa'²¹ 'e 'oo²o'o, ¿'iin lí² tya'?” \v 21 La joon tsangɨɨ¹i 'in tsá² 'in 'iin²¹² 'e sá² tya' 'ña'a 'láai¹ lɨɨlɨ¹ pe joon tañíi²mo tyani Dios 'i ―jin'² Jesús. \s1 Un'øø'²mo Dios jóon¹on \p \v 22 Mo ngayuui'¹³ joon²¹ gasɨɨ'²¹ Jesús tsá² tya'a: \p ―'E joon fuu²¹²uu 'naa'. Jo cuu'¹³‑'oo' coon'¹³ jilaa'²¹ 'e cøø²øø' taa²¹²naa' fu juncwii²¹ jon'gɨ coon'¹³ sɨɨn'²ɨɨn' 'e cɨɨ²ɨɨ'. \v 23 Fu juncwii²¹ tya' tsá² 'e tyiin²gɨ lagɨ 'e dø'² tsá². Joongɨ 'e cuerpo tya' tsá² tyiin²gɨ lagɨ sɨɨn'³ tsá² 'e tyi'²i. \v 24 Tyaan²duu' cwáain¹ lawa jaain²¹ tyalaa'²¹ jo jñii¹i jon'gɨ roo¹ tya'a jon'gɨ 'oo¹ lɨ' 'má¹ jon'gɨ tyʉʉ²¹ sá² lɨ to'²o. Pe Dios cwoo¹ 'e gø'²ø. Joon 'naa', tyiin²gɨ 'naa' lagɨ ton¹. \v 25 ¿'Iin jee²¹² 'naa' 'e 'áai¹gɨ cu'²‑tsi gajmeei¹ 'ña'a coon²¹ ñii²gɨ coon'¹³ 'e cu'²‑tsi do? \v 26 Wa jo lí² jmaa²aa' ce jiin'¹³ 'e xʉgɨ coon'¹³ 'e cu'²‑'oo', ¿'ee lɨ' cu'²‑'oo' coon'¹³ jilaa'²¹ 'e fee'¹gɨ? \v 27 Tyaan²duu' cwáain¹ xiiala cwáain¹ lí³ 'e jo 'ee to¹ jmoo¹o. 'E la ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', ca 'lɨɨ²¹² rǿøi¹³ Salomón jo galisá² sɨɨn'³ 'e 'ya'²gɨ tya'a lagɨ 'e lí³ do. \v 28 Wana ijmá¹ Dios 'e 'ya'²gɨ 'oonuu²¹ 'e sá² nano jee²¹² tyiia²¹ joongɨ mi jná² tsa'oo²¹ ijún² coon'¹³ jɨ́² 'e ja'²mo ityi'² Dios 'naa' 'mɨ'². ¡Tsá² 'in jo tsáai¹‑tsi 'naa'! \v 29 Jo ngɨ́²ɨɨ' 'e cu'²‑'oo' 'e 'nó²oo' 'e cøø²øø' joongɨ 'e 'ú²uu'. \v 30 Tsʉ tsá² 'in jo tsái¹‑tsi Dios 'in seein²¹ fu juncwii²¹ ngɨ¹o 'noo'²¹o jilaa'²¹ 'elo, pe 'naa' seen²¹mo jaain²¹ Ñʉ́²ʉʉ' 'in ñi¹ jilaa'²¹ 'e 'ná²gɨ tyii'. \v 31 'Áai¹gɨ tyʉ́² wa'a 'e cwooi'¹³naa' yaanaa' 'e tyʉ'² Dios to² 'naa' joon i'ii'¹³mo jilaa'²¹ 'elo. \s1 Jilaa'²¹ 'e tyʉ́² fu ñʉ'fú² \p \v 32 Faa'²¹gɨ Jesús: \p ―Tsá² tyiia, jo jmoo²gɨɨ' 'goo'²¹‑'oo'. Tsʉ xʉʉ 'naa' pe Ñʉ́²ʉʉ' 'áa¹mo 'yáai²‑tsi cwo'¹o 'naa' to² 'e 'oo¹o. \v 33 'Nɨ́ɨ²ɨɨ' jilaa'²¹ 'e sá² tyii' joon cwó²oo' 'in sɨtyéein¹ jmɨɨ²¹². Jmaa²aa' la joon coon²¹ tuloo²¹ tyii' 'e jo litsáai¹ joon 'áai¹gɨ ilisá² tyii' fu ñʉ'fú² 'e jo tya¹. Jileei'²¹ 'uun²¹ jo lí² tsataai² do jon'gɨ joo'¹³ fu² lí² ngɨ́ɨ¹. \v 34 Xiia' lɨ 'óo²oo' jilaa'²¹ 'e 'yaai'²¹‑'oo' do‑o jon i'ɨ¹‑'oo'. \s1 'Ná²‑a náa¹ tyʉ́² tya' tsá² \p \v 35 Faa'²¹gɨ Jesús: \p ―'Ná²‑a tyá²aa' tyʉ́² tyii'. 'Ná²‑a téen³naa' coon'¹³ jɨ́² 'e coo²¹. \v 36 Jmáa²aa' lawa tsaleei'¹³ 'in sɨjéen¹³in fii²¹²i. Mi cwaa'¹i fii²¹²i lɨ cui'² cwoo²¹ tsá² joon pó² 'ooca'nʉ́¹ do tsifu lí² no'²'o 'ooca'nʉ́¹. \v 37 'Áa²mo tyʉ́² 'ii²¹‑tsi 'in tsa'leei'¹³ do 'in jo cwuu²¹i mi cwai'² fii²¹²i. Tsʉ júu³ ja'²mo fuu²¹²uu 'naa', 'in fii²¹²i do ityá² tyʉ́² sɨɨn'³ 'ido joongɨ iunjíi²mo 'ido. Joon ityʉ'²ʉ to² cwá¹ tsá² lɨ si'² mesa 'e dø'²ø. Joon cwaa²¹o dø'²ø. \v 38 Fiin'¹³ la 'woo²¹ tyiia² nʉ́ʉ¹ cwaa'²¹i sɨ la ngóo¹ ca jná² 'ee tyʉ́² 'ii²¹‑tsi tsa'leei'¹³ wana 'in jnaa¹‑tsi mi tyee'¹³i fii²¹²i do. \v 39 Joon cwoliñi²ii' 'elo, wana jaain²¹ tsá² fii²¹² 'nʉ́¹ ini¹ 'ee 'ii'²¹ cwée¹i 'uun²¹ nijmaa¹o li'²o. Joon jo ná¹ 'nʉ́ʉ¹ʉ 'e jmá² 'ido 'uun²¹. \v 40 La joon jon 'naa' cwotyá²aa' tyʉ́² tyii' tsʉ coon²¹ wa jo 'ɨ¹‑'oo' ijó¹ 'in Ruu'²¹i Tsá² ―jin'² Jesús. \s1 Lawa tsa'leei'¹³ 'in tyúi¹ coon'¹³ 'in jo tyúi¹ \p \v 41 Joon gaunngɨɨ¹ɨ Tʉ́³ sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Ña'ñʉ'¹ʉ', ¿tɨ gafaa'¹³'a 'e cwáain¹ lo jiin'¹³ tyijna'a owa'a tya' ce jileei'²¹ tsá² 'ee? \p \v 42 Jin'² Jesús: \p ―¿'Iin tsa'leei'¹³ 'in tyúi¹ joongɨ 'in 'øøi'²¹‑tsi mo tyʉ'² fii²¹²i to² 'e tyaa¹ cwoo²¹ jileei'²¹ tsá² taai² inʉʉ 'e cwoo¹ 'e dø'²ø mi tɨ́² 'ii'²¹? \v 43 'Áa¹mo tyúi¹ 'in tsa'leei'¹³ mi tyeei'¹² fii²¹²i tyee'¹³mo 'ido jmaa¹a la to² nigatyʉ'²ʉ. \v 44 'E la ja'²mo fo'³oo, 'in fii²¹² do nityaa¹o cwoo²¹ 'ido jilaa'²¹ 'e 'oo¹o 'e tyʉ'² 'ido to². \v 45 Pe wana 'in tsa'leei'¹³ do 'ɨ¹‑tsi 'e li'ɨɨ²¹²mogɨ fii²¹²i do tyee'¹²i joon 'láa² 'wii²¹² jíi²in 'in tsa'leei'¹³ catyaai²¹ do. Joongɨ 'láa² 'wii²¹² gø'²ø joongɨ 'uun'²¹o. Joon li'íin²mo. \v 46 Joon 'in fii²¹² do ijó¹ coon²¹ jmɨɨ²¹² 'e jo sɨjée¹³in tsa'leei'¹³ tya'a do. Jon'gɨ ñi¹ 'ee 'ii'²¹. Joon lɨ́ɨ¹ i'e'²e 'ido wúu¹. Joon idye'²mo 'ido fu lɨ 'ii²¹ coon'¹³ jileei'²¹ 'in jo nʉʉ'¹²ʉ. \p \v 47 ’Jileei'²¹ tsa'leei'¹³ 'in ñii¹o jilaa'²¹ 'e 'iin²¹²in fii²¹²i pe jo tyaa¹ tyʉ́² jon'gɨ unjíi²i i'e'²o wúu¹ joongɨ ijmee'¹³mo lɨɨlɨ¹. \v 48 Pe jileei'²¹ tsa'leei'¹³ 'in jo ñii¹ pe jmoo¹‑o jiin'¹³ 'e tɨ́ɨ²i xʉgɨ wúu¹ iní² 'ii. 'In nigacwo'²o Dios 'láai²gɨ imɨ́¹ jon Dios 'láai²gɨ. Joon 'in jo cu'²‑tsi coon'¹³ lɨɨlɨ¹ imɨ́¹ 'ido 'láai¹gɨ. \s1 Gajó¹ Jesús wa'a jmáa¹a tún² 'ii'¹³ tsá² \p \v 49 Joon faa'²¹gɨ Jesús: \p ―Gagoo²¹² jna ga'uu²na jɨ́² ni cwoo'¹³ fu juncwii²¹. Joon tsei'² nisɨjaan¹oo wa'a icoo²¹. \v 50 'Ná²‑a tsangɨ́ɨ¹na coon²¹ 'e la jai'². Joon lí² móo³oo wúu¹ ca gatséi². \v 51 ¿Tɨ lɨ́ɨ²naa' 'e gagoo²¹²oo 'e sín¹ tsá² rǿø² coon'¹³ tsaruu'²¹i nicwoo'¹³ fu juncwii²¹? Fo'³oo 'e jo la joon. Jiin'¹³ gagoo²¹²oo wa'a jmáa³aa 'ii'¹³ tya' tsá². \v 52 Tsʉ nano la ngóo¹ 'naai'¹³ 'in tsá² coon²¹ inʉʉ ilíin² tún² 'ii'¹³. Wana néei¹ 'ñéei² tsá² tsi coon²¹ inʉʉ gaai²¹ ili'ee'²¹i 'in gái¹ do, joon 'in gái¹ do ili'ee'²¹i 'in gaai²¹ do. \v 53 'In jmii²¹ do niseein²¹ gó² coon'¹³ jóon¹on. La joon gó² seein²¹ jóon¹on coon'¹³ jmii²¹. Joon sáa³gɨ seein²¹ gó² coon'¹³ jamɨ́ɨ¹ɨ. Jamɨ́ɨ¹ɨ la joon jon seein²¹ gó² coon'¹³ sáa³a. Joon 'yiiaunsáa³a niseein²¹ gó² coon'¹³ tsaunloo²¹ tya'a. Joon tsaunloo²¹ tya'gɨ niseein²¹ gó² coon'¹³ 'yiiaunsáa³a. \s1 Tɨ́ɨ²mo tsá² coon²¹ cwáain¹ xiiala ngóo¹ tiempo \p \v 54 Gasɨɨ'²¹ɨ jon Jesús tsá²: \p ―Mo moo²oo' róon² jníi¹ lɨ' li yuuin'¹² ñi'¹ joon jin'² tsá² ijó¹ jmɨ́¹. Joon 'e la joon lí². \v 55 Joon mo 'ɨɨ¹ tyí² lɨ' tooin²¹² lɨ yuuin'¹³ ñi'¹ joon jin'² tsá² ilityíi² 'yiia²¹ no. Joon 'e la joon lí². \v 56 'Naa', ¡lɨ́ɨ¹naa' tsá² 'in jo untiin'¹³ 'e 'é²ee' tsá²! Tyʉ́²‑ʉ nii'² 'naa' xiiala lɨ́² juncwii²¹ joongɨ cwoo'¹³ fu juncwii²¹. ¿Xiiala jo ñí²ii' 'ee jiin²¹ taan²¹²naa'? \s1 Cwoján² mɨɨ'¹³ 'e seen²¹un coon'¹³ tsá² 'in 'eei'¹ 'nʉ \p \v 57 Faa'²¹gɨ Jesús: \p ―¿'Ee lɨ' jo jmaa²aa' 'ii'²¹ la 'oo'²¹ yaanaa' coon'¹³ coon²¹ 'ii'²¹ 'e tyʉ́²? \v 58 Wana 'in jmoo¹o tsaa² tyi'i joon cwóo²'o coon'¹³on tyani tsaa'to² pe 'nʉ‑ʉ jmaa²'a coon'²¹ tún² coon'¹³on la 'ɨɨ²¹² cwolíin²naa' tya'i fu. Joon jo tsajéei¹ 'nʉ tyani 'in jmoo¹o 'ii'²¹. Tsʉ 'in jmoo¹o 'ii'²¹ dogɨ nijaan'²¹in 'nʉ miyóo¹³. \v 59 Joon miyóo¹³ dogɨ tsajéei¹ 'nʉ 'nʉñí³. 'E la ja'²mo fo'³oo jo júu¹³'u do ca gatyí²'i 'e rǿø²u tya'a joon gatsee²¹ coonti. \c 13 \s1 'E tyiin²gɨ 'e unsɨ́ɨi² tsá² 'e 'ɨ¹‑tsi \p \v 1 Jee²¹² jmɨɨ²¹² joon gatyalíin² tsá² sɨɨ'²¹ɨ Jesús xiiala gajngaa'¹²i Pilato tsá² seein²¹ Galilea. Joongɨ xiiala gacaai'²¹ Pilato jmɨ¹ 'ǿø²i 'in tsá² do jmɨ¹ joo'²¹ núu³ 'e gajngaa'¹³i 'in tsá² do tya' 'e un'goo²¹ Dios. \v 2 Joon gajin'² Jesús: \p ―¿Tɨ 'ɨ¹‑'oo' 'e jilaa'²¹ 'elo nigangɨ́ɨi¹ 'in tsá² seein²¹ Galilea do tsʉ 'áai¹gɨ røøi²¹ tsaa² lagɨ 'in tsá² ca tyaai²¹ do 'in seein²¹ Galilea? \v 3 Pe jna fo'³oo jon' la joon. Joon wana 'naa' jo unsɨ́ɨ²naa' 'e 'ɨ¹‑'oo' la joon jon ijuun²¹mo 'naa'. \v 4 ¿Tɨ lɨ́ɨ²naa' 'e 'áai¹gɨ røøi²¹ tsaa² 'in dyajñéei² tsá² gajúin¹ do mo gacɨɨi'²¹ 'e po'² ñíi¹³ tya' Siloé? ¿Tɨ 'áai¹gɨ røøi²¹ tsaa² 'ido lagɨ jileei'²¹ 'in néei¹ Jerusalén? \v 5 Pe jna fo'³oo jon' la joon. Joon la joon wana 'naa' jo unsɨ́ɨ²naa' 'e 'ɨ¹‑'oo' la joon jon i'íin²mo 'naa'. \s1 Júu³ tya' 'mocwaríi³ 'e jo 'oofuu²¹ tsí³ \p \v 6 Joon gajin'² Jesús 'e cwáain¹ lo tya' 'in tsá² do: \p ―Jaain²¹ tsañʉʉ'¹ ni'oo¹o 'mocwaríi³ sɨjná² cwoo'¹³ 'wó² tya'a. Joon ngajǿø²ø wana tsí³ cwaríi³. Pe jo 'ee gatsaa'²¹a ce jiin'¹³ coon²¹. \v 7 Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² jǿø² cwoo'¹³ 'wó² tya'a do: “Jǿø²du', ningóo¹ 'nɨ¹ jiin²¹ góo³oo ga'naa'¹³aa cwaríi³ 'e² 'mó² lo pe jo mo gatsaa'³aa. Tyʉʉ'¹³ coonti 'e 'mó² no tsʉ lɨ' tɨ' jmoo¹gɨ jín¹ cwoo'¹³ 'wó².” \v 8 Pe 'in tsá² jǿø² cwoo'¹³ 'wó² do gañii¹i: “Ñi'fii²¹i', cwojan¹du' coon²¹ jiin²¹gɨ. Joon nogɨ tyí³aa jla'¹ cwoo'¹³ joon to'³oo 'oo'³. \v 9 Jongaa²¹mo wana nicwo¹, wana jo gacwo¹ joon tyʉ'³oo.” \s1 Un'láai² Jesús jaain²¹ tsamɨ́² 'in tuu'²¹ moo'wó¹ mo jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá² \p \v 10 Coon²¹ jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá² Jesús 'yuui cwo'¹ 'e'²e tsá². \v 11 Joon do‑o 'yuui jaain²¹ tsamɨ́² ningóo¹ dyajñá² jiin²¹ 'e 'yuui jaain²¹ espíritu gó² alma tya'a 'e nigajmaa¹a tuu'²¹ moo'wó¹. Joon jo lí² siin'¹² 'ña'a røø²¹ coonti. \v 12 Mo ganí² Jesús 'ii joon gatø'²ø. Joon gajin'²in: \p ―Tsamɨ́², ni'láa²mo'o 'e jmoowúu¹ tyán²'an no. \p \v 13 Joon gataan¹ cwoo²¹o tya' 'ido. Joon la tsifu joon ganii'¹³mo 'ña'a 'in tsamɨ́² do røø²¹. Joon ga'láa² 'wii²¹² cwo'²o 'maai'¹³ Dios. \v 14 Pe 'in tsá² tyʉ'² to² cwo'¹ sinagoga do gatɨ́² 'nii'²¹‑tsi tsʉ 'wii'¹³ gaun'láai² Jesús 'ido mo jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá². Joon 'in tyʉ'² to² cwo'¹ do gasɨɨ'²¹ɨ tsá²: \p ―Sá²‑a jñʉ́ʉ² jmɨɨ²¹² 'e lí² to². Lí²‑i jalíin² tsá² jee²¹² jmɨɨ²¹² joon ilí² mɨ́¹ tya'a. Joon jo jalíin² jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá². \p \v 15 Joon gajin'² Jesús: \p ―'Naa' lɨ́ɨ¹naa' tsá² 'in jo untiin'¹³ jiin'¹³ 'e 'é²ee' tsá². ¿Tɨ jo sɨɨi'¹³naa' doñi'iin jee²¹² 'naa' sɨ joo'²¹ sɨ bu'³ 'ee cwotya'iin'²¹xʉ mo jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá²? \v 16 Joongɨ 'in tsamɨ́² lo jún² 'lɨɨ²¹² Abraham‑mo 'ii. Joon ningóo¹ dyajna¹ jiin²¹ jmoo¹ 'in 'lɨɨi'³ tsaa'¹³ 'in tsamɨ́² no. ¿Tɨ jo lí² un'láai² coon²¹ jmoowúu¹ tyaan¹ mo jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá²? \p \v 17 Mo ngayuui'¹³ gajin'² Jesús 'elo jileei'²¹ tsá² 'in 'eei'¹ 'ii ga'aa¹o fa'ɨɨ'²¹. Pe jileei'²¹gɨ tsá² jløø'³i coon'¹³ jilaa'²¹ 'e fee'¹ 'e gajmaa¹ Jesús. \s1 Cwáain¹ tya' jún² jon'² tasa \p \v 18 'E joon gajin'² Jesús: \p ―¿Xiiala cwooi²¹ lɨ́² lɨ tyʉ'² Dios to²? ¿Joon 'ee coon'¹³ 'e lí² jmaa¹ coon²¹ røøi²¹ coon'¹³ joon? \v 19 'E lɨ́² la lɨ́² jún² jon'² tasa 'e jñí² tsá² cwoo'¹³ 'wó² tya'a. Joon do‑o cwaain²¹ ca galɨ́² 'mó² fee'¹. Cagɨ ton¹ jmaa¹ sɨ́ɨ²ɨ ni cwáa¹ 'mó² do. \s1 Júu³ cwáain¹ tya' tyiian'³ \p \v 20 Joon gajin'² Jesús: \p ―¿Xiiala cwooi²¹ 'e jmáa³aa 'e litsáai¹‑tsi tsá² lɨ tyʉ'² Dios to²? \v 21 'E lɨ́² lawa tyiian'³ 'e gacaai'²¹ tsamɨ́² 'nɨ¹ cwaa'¹³ fu² 'iñi'¹. Joongɨ ca galɨ́² con² 'e fu² 'iñi'¹ la tøøi²¹. \s1 Cwáain¹ tya' 'ooca'nʉ́¹ cuu'¹³ \p \v 22 Gangóo¹gɨ Jesús fu Jerusalén. Ngɨ́ɨ¹i fuu²¹ coo'¹³ joongɨ fuu²¹ pi'³. La caain²¹ joon lɨ ga'ee¹e. \v 23 Joon gaunngɨɨ¹xʉ tsá² 'ii: \p ―Ña'ñʉ'¹ʉ', ¿tɨ xʉ‑ʉ 'in itiin'¹³? \p Joon gañii¹i Jesús: \p \v 24 ―Tyán²duu' cwáain¹ xiiala ngɨɨ²¹²naa'. Tyán²duu' cwáain¹ 'e ngɨɨ²¹²naa' lɨ' 'ooca'nʉ́¹ lɨ cuu'¹³ tsʉ 'e la ja'²mo fo'³oo: lɨ́ɨ¹ fúui¹ tsá² 'iin²¹²in tsataai² pe jo lí². \v 25 Tsʉ mi yuui'¹³ 'in tsafii²¹² 'nʉ́¹ do iroon¹ jnii¹i 'ooca'nʉ́¹ joon 'naa' téen¹naa lɨ' caluu pó²oo' 'ooca'nʉ́². Joon ifó²oo': “Na² no, tsañʉʉ'¹.” Pe 'ii‑gɨ iñii¹i: “Jo ñí³ii 'iin 'naa'.” \v 26 Joon 'naa' ifó²oo': “Niga'nee²¹e', nigatyee²¹e' coon'¹³ 'nʉ. Joon 'nʉgɨ niga'e'²'e jna'a tya'i fu¹ tyii'i.” \v 27 Pe 'ido‑gɨ niñii¹i: “Jna fo'³oo: jo ñí³ii xiia seen²¹naa'. Tíuui¹duu' jna jileei'²¹ 'naa' 'in jmoo²oo' jilaa'²¹ 'e gó².” \v 28 Do‑o cwotyíi¹³ii' joongɨ cwocuu'¹³naa' moojón²oon' mi máa¹³naa' Abraham coon'¹³ Isaac coon'¹³ Jacob coon'¹³ jileei'²¹ tsá² 'in gacwo¹ júu³ tyʉ́² calɨɨ. Do‑o táa²mo lɨ tyʉ'² Dios to² joon 'naa'gɨɨ' taa²¹²naa' fu caluu. \v 29 Tsʉ ijalíin²mo tsá² fu lɨ 'yeei²¹ ñi'¹ joongɨ fu lɨ' lɨ yuuin'¹³ ñi'¹. Joongɨ lɨ' caai²¹ tsáa¹ lɨ' lɨ 'yeei²¹ ñi'¹ joongɨ lɨ' caai²¹ tooin²¹² lɨ' lɨ 'yeei²¹ ñi'² ijalíin² tsá². Joon icwaa¹ dø'²ø lɨ tyʉ'² Dios to² tsá². \v 30 Joon 'inlɨ́ɨi¹³ sɨcɨɨin²¹ nano 'ii ijmáa¹a nifu, joongɨ 'inlɨ́ɨi¹³ 'in sɨjéei¹ nano 'ii ijmáa¹a lɨ cɨɨin²¹. \s1 Cɨ'²ɨ Jesús 'wii²¹² tya' Jerusalén \p \v 31 Jee²¹² jmɨɨ²¹² joon gatyalíin² 'inlɨ́ɨi¹³ tsá² fariseo. Joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Lo‑o júu¹³'u nano tsʉ Herodes 'iin²¹²in jnga'²mo 'nʉ. \p \v 32 Joon gañii¹i Jesús: \p ―Cwolíin²naa' joon cwosíi¹³ii' 'in gó² do: “Jǿø²du' no. Jmɨɨ²¹² no joongɨ tsa'oo²¹ 'woo²na espíritu gó² alma tya' tsá². Joongɨ un'láa²na tsatsaa'¹³. Joongɨ 'yíia¹ untyée¹moo to² tyiia.” \v 33 Joon níi³oo jiin'¹³ la fu¹ 'yúu³na no coon'¹³ tsa'oo²¹ joongɨ 'yíia¹. Tsʉ jiin'¹³ fu Jerusalén lí² júun²in jaain²¹ tsá² cwo¹ júu³ tyʉ́². \p \v 34 ’¡Tsá² Jerusalén, tsá² Jerusalén, 'naa' jngaa'¹³naa' jileei'²¹ tsá² cwo¹ júu³ tyʉ́² joongɨ tyʉ́²ʉʉ' cuun²¹² jileei'²¹ tsá² 'in gasii¹in Dios ijma'²a 'naa' júu³ 'e fu¹ táa²naa'! ¡Joon jna‑a gali'iin²¹²na 'e uncaan²¹na 'naa' la jmoo¹o jaain²¹ tuiyʉ́² 'e uncaain²¹ tutɨ'² nʉ' cwáa¹a! ¡Pe jo gali'iin²¹²naa'! \v 35 Jǿø²du' 'naa' isɨján¹ 'naa' itʉʉ¹mo 'naa'. Joon fuu²¹²uu 'naa' 'e jo jǿøi²gɨ 'naa' jna ca mi gacwá² jmɨɨ²¹² ifó²oo': “Cwaa'³mo 'in jó¹ coon'¹³ 'e sii²¹ Ña'ñʉ'¹ʉ'.” \c 14 \s1 Gaun'láai² Jesús jaain²¹ tsañʉʉ'¹ 'in lɨ́ɨi¹ jmoowúu¹ 'e yiian²¹ tya'a \p \v 1 Galɨ́² coon²¹ jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá² 'e gangóo¹ Jesús nga'ee'²¹e fu tya' jaain²¹ 'in tyʉ'² to² fariseo. Joon 'inlɨ́ɨi¹³ tsá² fariseo gacoon²¹ cwáain¹ do. \v 2 Joon tyíin¹ jaain²¹ tsañʉʉ'¹ jee²¹² 'in tyan¹ jmoowúu¹ 'e yiian²¹ tya'a. \v 3 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ tɨfo'² tya' ley coon'¹³ tsá² fariseo: \p ―¿Tɨ cwooi¹ un'láai² tsá² jaain²¹ tsatsaa'¹³ mo jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá² owa jo lí² 'ee? \p \v 4 Pe 'ido‑gɨ gajoon¹ ti‑i. Joon gataan¹ Jesús cwoo²¹o 'in tsatsaa'¹³ do joon gaun'láa²mo. Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ido 'e tsee'²¹mo 'ido. \v 5 Joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús tsá² fariseo do: \p ―¿'Iin jee²¹² 'naa' wana gatøøi'²¹ bu'³ tyii' sɨ joo'tsáa² 'ee coon²¹ tsi too²¹, tɨ jo tyiin'¹³naa' la tsifu fiin'¹³ jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá²? \p \v 6 Joon 'in tsá² do jo ñii² 'e ñii¹gɨ jiin'¹³ coon²¹. \s1 Tsá² 'in tøø'²¹ø tsá² lɨ cuui'¹³ cwoo²¹ tsá² \p \v 7 Mo ganii²¹ Jesús jileei'²¹ tsá² 'in gatø'¹ tsá² lɨ cuui'¹³ cwoo²¹ tsá² 'noo'²¹o lɨ cwaa¹a lɨ tyiin²gɨ joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'e cwáain¹ lo: \p \v 8 ―Wana 'in gatø'¹ 'nʉ coon²¹ lɨ cuui'¹³ cwoo²¹ tsá² jo ní²'i 'e 'mosíi¹ nifu tsʉ coon²¹ jo ngá¹mo cwéei¹² jaain²¹ 'in tyíin²gɨ lagɨ 'nʉ. \v 9 Joon 'in gatø'¹ 'naa' cwee¹i sɨɨ'²¹ɨ 'nʉ: “Cwóo¹³'o 'ino 'mosíi¹ tyíin¹u'un no.” Joon la joon ráan²un coon'¹³ fa'ɨɨ'²¹. Cwaní²'i 'mosíi¹ ca lɨ gatséi². \v 10 Lɨ' cɨɨ'¹³ɨ jmaa²'a. Mo tø'¹ tsá² 'nʉ coon²¹ lɨ cuui'¹³ cwoo²¹ tsá² ní²'i 'mosíi¹ lɨ tséi². La coon'¹³ mi jó¹ 'in gatø'¹ 'nʉ sɨɨ'²¹ɨ 'nʉ: “Ngɨɨi²¹² ní²'i 'e 'mosíi¹ nifu do.” La joon 'e tyʉ́²gɨ tyi'i tyani 'in néei¹ coon'¹³ 'nʉ. \v 11 Tsʉ jileei'²¹ 'in jmaai'²¹ cøøi'¹³ yaai, 'ii lɨ tséi¹ joon jileei'²¹ 'in jmaai'²¹ yaai lɨ tséi² 'ii nifu. \p \v 12 Gasɨɨ'²¹o joon 'in tsañʉʉ'¹ 'in nigatø'¹ 'ido: \p ―Mo 'iin²¹²u'un tø'²'ø tsá² cwo'²xʉ'ʉ 'e dø'¹ 'ido jo tø'²'ø 'in seein²¹un tyʉ́² coon'¹³ jon'gɨ ruu'²¹'u jon'gɨ tsá² néei¹ co' lɨ tyíin¹u'un wa' 'in sá² cuu². Tsʉ icɨ'²o tún¹ icwó²'o do. \v 13 Jo jmaa²'a la joon, pe mo 'ee coon²¹ jmɨɨ²¹² jmaa²'a tø'²'ø jileei'²¹ tsá² tañíi²mo coon'¹³ jileei'²¹ 'in 'wo² sɨ'ɨ́¹‑tsi coon'¹³ tsajluui'¹³ coon'¹³ tsatiui². \v 14 La joon tyʉ́²‑ʉ 'ɨ¹‑'o'o tsʉ 'ii jo lí²gɨ tyí² tyi'i 'e cwo'²'o do. La joon ityii²¹² tyi'i mi jiin'¹ jileei'²¹ 'in jo røøi²¹ tsaa². \s1 Júu³ cwáain¹ tya' coon²¹ jmɨɨ²¹² 'e gajmaa¹ jaain²¹ tsá² \p \v 15 Mo ganúu² jaain²¹ 'in néei¹ gøø'²¹ coon'¹³ Jesús 'e do joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―'In jløø'³mo 'in dø'¹ 'iñi'¹ lɨ tyʉ'² Dios to² tsá². \p \v 16 Joon gajin'² Jesús: \p ―Jaain²¹ tsañʉʉ'¹ gajmaa¹a coon²¹ jmɨɨ²¹² lɨ gø'² tsá². Joon gatø'¹ fúui¹ tsá² 'e dø'¹o do. \v 17 Joon mo gatɨ́² 'ii'²¹ 'e dø'¹ tsá² gasii¹in tsa'leei'¹³ tya'a 'in ngajmaa'¹³a júu³ 'in tsá² nitø'¹ø do. Jin'²in: “Naná¹‑a tyʉ́².” \v 18 Joon jilee'²¹mo ga'láa² 'wii²¹² mɨɨ¹ɨ jmɨɨ²¹² 'aa²¹². 'In ni fu do gajin'²in: “Jmáa² feei'¹‑'o'o jo níi³ii. No‑o tá²gɨ galoo²¹²oo coon²¹ cwoo'¹³ 'wó². Joon 'ná¹ níi³ii nijǿø²øø.” \v 19 'In xeei'²¹gɨ jin'²: “Feei'¹du‑'o'o 'wii²¹² tyiia. Nilǿø²na 'néei² jmuui¹ joo'²¹. 'Inijǿø²duu wa'a tɨ́ɨ²i jɨ́ɨ¹ɨ.” \v 20 'In xeei'²¹gɨ jin'²: “La gangayuu'¹³mogɨ cui'² cwóo³oo joon jo lí² níi³ii.” \v 21 Joon mo gangai'² 'in tsa'leei'¹³ do, ngajmaa'¹²a júu³ ñi'fii²¹²i do. Joon lɨ́ɨ¹ gatɨ́² 'nii'²¹‑tsi tsafii²¹² do. Joon gasɨɨ'²¹ɨ tún¹ 'ido: “Jmoono cwoo'¹³'o jee²¹² 'nʉ́¹ 'e fuu²¹ lo. Cwotee²'e jileei'²¹ tsá² tañíi² coon'¹³ tsá² 'wo² sɨ'ɨ́ɨ¹‑tsi coon'¹³ tsajluui'¹³ coon'¹³ tsatiui².” \v 22 Mo ca'loo¹gɨxʉ joon gajin'² 'in tsa'leei'¹³ tya'a do: “Nigajmáa³oo to² gatyʉ'²'ʉ do. Joon sá²gɨ li cwá² tsá².” \v 23 Joon gajin'² 'in tsafii²¹² do gasɨɨ'²¹ɨ tún¹ tsa'leei'¹³ tya'a: “Cwoo'¹³'o tya'i fu¹ ca tɨ́² fuu²¹ coonti. Cwote'²'e tsá² tyitsaai²¹² 'in xeei'²¹gɨ cwongɨ́ɨi¹, tsʉ cworøøi²¹ tyiia lo coonti. \v 24 Tsʉ fo'³oo ce jiin'¹³ jaain²¹ 'in gatø'²oo nifu jo idø'¹gɨ jiin'¹³ coon²¹ 'yʉ'oo² 'e 'uunñi² sá² tya' jmɨɨ²¹² tyiia lo,” jin'² 'in tsafii²¹² ―gajin'² Jesús. \s1 Wa'a ingɨ́¹ tsá² coon'¹³ Jesús 'ná¹ tʉʉ²¹ jilaa'²¹ 'e 'oo¹o \p \v 25 Fúu¹mo tsá² ngalíin² coon'¹³ Jesus. Joon gajiin'¹³ Jesús níi¹i joon gajin'²in: \p \v 26 ―Wana 'in 'iin²¹²in jó¹ coon'¹³ jna 'ná¹‑a li 'iin²¹²in jna. Wana jo 'iin²¹²in jna lɨ́ɨ¹gɨ lagɨ jmii²¹ joongɨ lagɨ sáa³a, lagɨ tsamɨ́² tya'a, lagɨ jóon¹on, lagɨ ruu'²¹i, joongɨ ca fu juncwii²¹ tya'a 'ña'a jo lí² líin² 'ido tsá² tyiia. \v 27 Wa 'in jo náa¹ tyʉ́² tya'a júuin² la ijúuin² jna jo lí² líin² tsá² tyiia. \v 28 Wana jaain²¹ jee²¹² 'naa' 'iin²¹²in jmaa'¹²a coon 'nʉ́¹, ¿tɨ jo jéei¹ tyí¹du cwáain¹ xiiati jiin'¹² i'íin² wana 'yeei¹? \v 29 Tsʉ wana jmoo'¹²o tɨɨfuu²¹ joongɨ gatsá² cúu¹u la jo mo 'yeei¹ 'nʉ́ʉ¹ʉ joon i'láa² tsá² 'wii²¹² ungøø²mo 'i. \v 30 Ijin'²in: “In tsañʉʉ'¹ no ga'láa² 'wii²¹² jmaa'¹²a joon jo lí² un'yeei¹gɨ.” \v 31 Wana jaain²¹ rǿøi¹³ 'iin²¹²in jmáa¹a 'níi³ coon'¹³ jaain²¹gɨ rǿøi¹³, ¿tɨ jo cwá²a nifu joon i'ɨ¹‑tsi wa'a ilíin² dyái¹ mil 'láa² tya'a ilii'¹i 'in dyáai² mil 'láa² tya' 'in rǿøi¹³ jaain²¹gɨ do? \v 32 Joon wana jo lí², la 'ɨɨ²¹² 'e taain²¹² wíin²gɨ 'in tsá² rǿøi¹³ jaain²¹gɨ do joon isín¹mo tsá² tya'a mɨɨ¹ɨ júu² røø²¹. \v 33 La joon jon jmoo²¹ joon jaain²¹ 'naa' 'in jo tʉʉ¹ jilaa'²¹ 'e 'oo¹o jo lí² líin² tsá² tyiia. \s1 Mo jo ñi²gɨ ñi² \p \v 34 ’'Ee tyʉ́²‑ʉ ñi² pe wana jo ñi²gɨ xiiala cwooi¹ 'e liñi²gɨ tún¹. \v 35 Jo 'e to² 'íin³gɨ tya' cwoo'¹³ 'wó² jon'gɨ tya' poo²¹² 'oo'². Lɨgon dya'²a tsá². Jileei'²¹ 'in núu² cwonʉʉ¹o. \c 15 \s1 Júu³ cwáain¹ tya' joo'saa'²¹ sɨ'iin²¹² \p \v 1 Jileei'²¹ tsá² cón² 'laa'¹³ 'e 'nɨɨ¹ tsá² coon'¹³ tsá² røøi²¹ tsaa² gangatyéen¹in lɨ siin'¹² Jesús 'e núu² júu³ tya'a. \v 2 'Wii'¹³ joon tsá² fariseo coon'¹³ tɨfo'² tya' ley 'laa'²¹ gafaa'²¹a tya' Jesús jin'²in: \p ―'In tsañʉʉ'¹ lo 'ii'²¹mo jileei'²¹ 'in røøi²¹ tsaa² joongɨ gøø'²¹o coon'¹³ 'ido. \p \v 3 Joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'ii 'e cwáain¹ lo: \p \v 4 ―'Iin jee²¹² 'naa' wana 'aa¹i cíein¹³ joo'saa'²¹ joon tsa'iin²¹² jaain²¹ jee²¹² 'ii, ¿tɨ jo tiui²¹ 'in catyaai² do jee²¹² nuu²¹ joon tsa'nee'¹²i 'in jaain²¹gɨ do ca gatsee'²¹i? \v 5 Joon mo gatsee'²¹i gauntseen¹ yʉ' 'nóo¹on jløø'³mo. \v 6 Joon mo gatyee'¹²i tya'a gauncaain²¹ tsá² seein²¹ tyʉ́² coon'¹³ coon'¹³ tsá² néei¹ co' lɨ tyíin¹in. Joon gasɨɨ'²¹ɨ: “Jløø'³naa' jmaa²aa' coon'¹³ jna tsʉ nigatsee'³moo 'in joo'saa'²¹ 'in ga'ín¹ tyiia do.” \v 7 La joon jon fuu²¹²uu 'naa' mo joo'²¹‑tsi jaain²¹ tsá² røøi²¹ tsaa² jløøi'¹³gɨ 'áai¹ fu ñʉ'fu 'wii'¹³ 'ii lagɨ 'in noventa y nueve tsá² 'in jo 'oo¹o tsaa², 'in jo 'ná² jaa'²¹‑tsi. \s1 Júu³ cwáain¹ tya' cuu² sɨ'iin²¹² \p \v 8 Faa'²¹gɨ Jesús: \p ―Wa' jaain²¹ tsamɨ́² 'in 'oo¹o dyá² cuu² joon ganga'ín¹ coon²¹ cuu² do, ¿tɨ jo dyi'¹i coon²¹ jɨ́² joon 'ya'¹a inʉʉ do? Coon'²¹ tún² 'noo'¹o ca gatsaa'²¹a. \v 9 Joon mo gatsaa'²¹a joon uncaain²¹ tsá² seein²¹ tyʉ́² coon'¹³on coon'¹³ tsá² 'in néei¹ co' lɨ tyíin¹in. Joon sɨɨ'²¹ɨ 'ido: “Jløø'³naa' jmaa²aa' coon'¹³ jna tsʉ nigatsaa'²¹oo cuu 'e nga'ín¹.” \v 10 La joon jon fuu²¹²uu 'naa', jløø'³mo ángeles tya' Dios mi jaa'²¹‑tsi xʉfiin'¹³ jaain²¹ tsá² 'in røøi²¹ tsaa². \s1 Júu³ cwáain¹ tya' jaain²¹ sɨmii'²¹ 'in gatiui²¹ jmɨɨ²¹ \p \v 11 Gajin'²in jon Jesús gasɨɨ'²¹ɨ tsá²: \p ―Lawa jaain²¹ tsañʉʉ'¹ 'aa¹i gái¹ sɨmii'²¹ tya'a. \v 12 Joon jaain²¹ 'in xaai²¹gɨ do gasɨɨ'²¹ɨ jmii²¹: “Ñʉ'², cwo'²'o jna jiin'¹³ tyiia tya' cwoo'¹³ 'wó² 'e gatɨ́ɨ²na.” Joon gajmaa¹a jmii²¹ do jmai'²xʉ jee²¹² 'ii jilaa'²¹. \v 13 Xʉ‑ʉ ngoo²¹gɨ joon 'in xaai²¹gɨ do gajmaa'¹² caain²¹ jilaa'²¹ 'e 'oo¹o. Joon gangóo¹ coon²¹ fuu²¹ lɨ wíin². Joon do‑o ga'íin² cúu¹u jilaa'²¹ coon'¹³ 'e gó². \v 14 Joon mo gatsá² cúu² do ga'í² coon²¹ 'oo² 'e fuu²¹ lɨ ngóo¹on do. Joon gatsá² un'aa²i. \v 15 Joon ganga'náa² to² jmáa¹a coon'¹³ jaain²¹ tsá² seein²¹ 'e fuu²¹ do. Joon 'idogɨ gasii¹ ni 'ido lɨ roon¹ 'wó² tya'a 'e tsa'áa¹i ñí¹. \v 16 Joon 'áa¹mo gali'iin²¹²in unrǿø²i tu'²u coon'¹³ jilaa'²¹ 'e gø'² ñí¹ do. Pe jiin'¹³ jaain²¹ jo 'in cwo¹. \v 17 Joon ga'ɨ¹‑tsi: “Jøøi'¹³ tsa'leei'¹³ 'in jmoo¹o to² tya' nʉ'³ʉʉ saai²¹gɨ 'e gø'²ø joon jnagɨ fu lo júun³na 'oo². \v 18 Nii'¹³moo fu lɨ tyíin¹ ñʉ'³ʉʉ. Joon fuu²¹²uu: Ñʉ'³, fee'¹ niga'lee'²¹na tyani Dios joongɨ tyani'i. \v 19 Joon jo cwooi¹ 'e jmáa²gɨ'ɨ yʉʉn²¹ tyi'i jna. Jmaa'¹³ cwáain¹ lawa jaain²¹ tsa'leei'¹³ tyi'i jna.” \v 20 Joon gangaa'¹³mo fu tya jmii²¹. \p ’Wíin²gɨ 'ná¹ tyee'¹²i lɨ siin'¹² jmii²¹ mo ganíi²in jmii²¹ 'ii. Galifeei'¹mo‑tsi 'wii²¹² tya'a. Joon gangóo¹o cwiin¹ ngajeen² ni 'ido. Joon ga'ii'³mo 'ido. Joon garɨɨn¹in joongɨ gacu'¹u 'oo² 'ido. \v 21 Joon gasɨɨ'²¹ɨ jóon¹ 'ii: “Ñʉ'³, niga'lee'²¹moo tyani Dios joongɨ tyani'i. Jo tɨ́ɨi²gɨɨ 'e fo'²'o yʉʉn²¹ tyi'i jna.” \v 22 Pe jmii²¹ dogɨ gasɨɨ'²¹ɨ tsa'leei'¹³ tya'a: “Tyí² goon' jmoono coon²¹ 'mɨ'² 'e tyʉ́²gɨ la jee²¹² jilaa'²¹, joon tyiin'¹³goon' yʉʉn²¹ tyiia lo. Joongɨ toon'²¹goon' ñí³ unnii²¹² cwoo²¹o. Joongɨ 'øøi'¹³ goon' mɨɨ²ɨ. \v 23 Joon cwotée¹ee' jaain²¹ joo'²¹ xuui²¹² 'in na'ooin'¹³. Joon jngaa'¹³naa', cwotyé³e' joongɨ cwojmoo²¹o' jmɨɨ²¹². \v 24 Tsʉ 'in yʉʉn²¹ tyiia lo lɨ́ɨ²na 'e nijuun²¹mo pe nano nigacwa'²mo tún¹. 'In ninga'íin¹³mo pe gatsee'²¹moo'o tún¹.” Joon ga'láa² 'wii²¹² jmaa¹a jmɨɨ²¹². \p \v 25 ’La jee²¹² joon 'in jóon¹ 'in nifeei'¹gɨ jee²¹² to² taain¹. Joon mo gatyee'¹²i tyan' co' 'nʉ́ʉ¹ʉ joon ganúu² nináa¹ súuin¹³. \v 26 Joon gatø'¹ø jaain²¹ 'in tsá² do joon gaunngɨɨ¹ɨ 'ee jmɨɨ²¹² nináa¹. \v 27 Joon gajin'² 'in tsá² do: “Nigacwa'²mo ruu'²¹mo'o. Joon gatyʉ'² ñʉ'²'ʉ to² gajngaa'¹²i jaain²¹ joo'²¹ 'ooin'¹³ tsʉ gacwa'²mo tyú¹mo jo tsaa'¹³a.” \v 28 Joon gatsá² 'nii'²¹‑tsi 'in ruu'²¹i nifeei'¹gɨ do. Joon jo 'iin²¹²in tsa'ii²¹ fu tsi. Joon gacwo'ɨ́ɨ¹ jmii²¹ 'e gamɨɨ¹ɨ tyani 'ido 'e tsa'ii²¹. \v 29 Pe gajin'² 'in sɨmii'²¹ gasɨɨ'²¹ɨ jmii²¹: “Niñii²¹o'o joo'¹³ jiin²¹ 'e nigajmáa³aa to² tyani'i. Pe jiin'¹³ coon²¹ 'naa'¹³ jo mo cwoo'¹³'o jna jiin'¹³ jaain²¹ chivo‑pi' 'e jmáa³aa jmɨɨ²¹² coon'¹³ tsá² seein²¹na tyʉ́² coon'¹³. \v 30 Pe la no 'e gacwai'² 'in yʉʉn²¹ tyi'i no. Nga'íin¹in cúu²u coon'¹³ tsamɨ́². Joon gajngáa¹³u'un 'in joo'²¹ 'ooin'¹³gɨ no.” \v 31 Joon gajin'² jmii²¹ do: “Yʉʉn²¹ tyi', coon²¹ tøø²mo tyíin¹u'un coon'¹³ jna. Joon jilaa'²¹ 'e 'óo³oo lo 'e tyi‑o'o. \v 32 Joon nano tyiin²mo jmoo²¹o' jmɨɨ²¹² joongɨ jløø'³na' tsʉ 'in ruu'²¹'u 'e lɨ́ɨ²na najuun²¹mo pe cwa'²mo tún¹. Lɨ́ɨ²na 'e ninga'íin²mo joon nigatsee'²¹moo'o tún¹.” \c 16 \s1 Júu³ cwáain¹ tya' tsa'leei'¹³ 'in gajmaa¹a 'e gó² \p \v 1 Gajin'²in jon Jesús sɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p ―Galiseein²¹ jaain²¹ ñi'fii²¹² sá² cuu² joon seein²¹ jaain²¹ 'in tyʉ'² to² tsa'leei'¹³ tya'a. Joon gajma'²a tsá² 'in ñi'fii²¹² do júu³ 'e 'in tsá² tyʉ'² to² do 'áai¹ 'íin²in cuu² tya'a. \v 2 Joon 'in ñi'fii²¹² do gatø'¹ø 'ido. Joon gasɨɨ'²¹ɨ: “¿Tɨ jo'² 'e sɨɨ'²¹ tsá² jna cwáain¹ tyi'i? Joon'¹²du'u cwáain¹ to² jmoo²'o tsʉ jo jmáa²gɨ'ɨ to² coon'¹³ jna. Jo cwooi tyʉ'²gɨ'ɨ to² tsa'leei'¹³ tyiia no.” \v 3 Joon ga'ɨ¹‑tsi 'in tsá² tyʉ'² to² do: “¿'Ee ijmáa³aa? Tyí¹mo ñi'fíi³ii jna jee²¹² to² tya'a. Jo 'waa'²¹ pí² 'óo³oo wa'a jmáa³aa to² jee²¹² tyiia²¹ joon 'óo³oo fa'ɨɨ'²¹ wa'a mɨ́³ɨɨ caridad. \v 4 Ñíi³oo 'ee jmáa³aa 'e 'ii'²¹mo tsá² jna inʉʉ tya'a mo jo to² 'óo³gɨɨ.” \v 5 Joon gatø'¹ø tɨ' jaain²¹ tɨ' jaain²¹ 'in røøi²¹ tya' ñi'fii²¹²i. Joon gaunngɨɨ¹ɨ 'in nifu: “¿Xiiati røø²¹u tya' ñi'fii²¹i'?” \v 6 'Idogɨ jin'²: “Røø²¹moo cíein¹³ barril aceite.” Joon 'in tsá² tyʉ'² to² do sɨɨ'²¹ɨ 'ido: “Lo‑o saan'¹³aan mo'jí² tyi'i. Ní²du' jmoono joon jmáa² coon²¹ 'e coon'²¹ tsa'²gɨ.” \v 7 Joon gaunngɨɨ¹ɨ 'in xeei'²¹gɨ tún¹: “'Nʉgɨ, ¿xiiagɨ tɨ røø²¹u?” 'Idogɨ jin'²in: “Cíein¹³ 'motuu'¹ trigo.” Joon gasɨɨ'²¹ɨ: “Lo‑o saan'¹³aan mo'jí² tyi'i. Jmáa² coon²¹gɨ jiin'¹³ ochenta.” \v 8 Pe galili'²i ñi'fii²¹² do 'e lɨ́ɨ¹ 'øøi'²¹‑tsi 'in tyʉ'² to² do coon'¹³ 'e gajmaa¹a do. Tsʉ li'²gɨ tsá² 'in jo tsaa'²‑tsi Dios coon'¹³ 'e jmoo¹o la jaain²¹ la jaain²¹ lagɨ 'in tsaaa'²‑tsi Dios. \p \v 9 ’Fuu²¹² jna 'naa' ―jin'² Jesús― jmáa² 'naa' 'in liseein²¹ tyʉ́² coon'¹³ 'naa' coon'¹³ 'e 'oo²oo' fu juncwii²¹. Joon mi tyá¹ jilaa'²¹ 'e sá² fu juncwii²¹ iseen²¹mo 'in 'ii'²¹ 'naa'. In'ii'²¹ 'naa' lɨ taan²¹²naa' coon²¹ tøø²mo. \p \v 10 ’Wa jmoo¹ tsá² 'e tyʉ́² fiin'¹³ capii'³ 'e 'oo¹o, ijmáa¹o 'e tyʉ́² jon wa'a sá² 'láai². Pe wana coon²¹ tóo² tya' capii'³, icoon²¹o jon tóo² tya' 'e 'láai². \v 11 Wana jo jmoo²oo' tyʉ́² coon'¹³ jilaa'²¹ 'e sá² fu juncwii²¹ lo 'e jo tyiin² xiiala lɨ́ɨ²naa' icwo'¹o Dios 'naa' 'e sá² 'e tyiin² la jai'². \v 12 Wana jo gajmaa²aa' røø²¹ coon'¹³ 'e sá² tya' 'inxeei'²¹ jo cwooi¹ cwo'¹o 'naa' 'e tyii' yaanaa'. \p \v 13 ’Ce jiin'¹³ jaain²¹ tsa'leei'¹³ jo lí² jmaa¹a to² tyʉ'² gái¹ ñi'fii²¹². Tsʉ nili'ee'¹mo jaain²¹ joon 'in jaain²¹gɨ do nili'nee²¹mo sɨ ilɨtyúu¹mo coon'¹³ jaain²¹ joon coon'¹³ 'in jaain²¹gɨ do gó²o liseein²¹. Jo lí² 'iin²¹² tsá² Dios la jee²¹² 'iin²¹²in cuu². \p \v 14 'In tsá² fariseo do 'in lɨ́ɨ¹ 'iin²¹²in cuu² núu²o jilaa'²¹ 'elo. Joon gaungøø¹mo Jesús. \v 15 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Ngɨɨ²¹naa' coon'¹³ 'e tyʉ́² jee²¹² tsá² pe ñi¹ Dios 'ee lɨ́ɨ²naa'. Jilaa'²¹ 'e 'øøi'²¹‑tsi tsá² 'e tyiin² 'e joon 'e 'ee'¹mo Dios. \s1 'Ná² untsiin¹ ley tya' Moisés \p \v 16 Jin'² Jesús: \p ―Ca mo jó¹ Wó³ gatyʉ'²ʉ to² 'e ley tya' Moisés coon'¹³ 'e júu³ tya' tsá² cwo¹ júu³ tyʉ́² calɨɨ. Ca 'yiia'¹³ joon galisá² júu³ tyʉ́² xiiala mi tyʉ'² Dios to² tsá². Joon jilee'²¹mo cwoo¹ pí² tsataai²¹² lɨ tyʉ'² Dios to². \p \v 17 ’Tyan¹gɨ to² jo tsín¹ jiin'¹³ coon²¹ letra tya' ley la coon'²¹gɨ 'íin² coonti jilaa'²¹ yʉ' fu juncwii²¹ coon'¹³ cwoo'¹³ fu juncwii²¹. \s1 Jesús 'e'²e tsá² 'e tsaa² fee'¹ wa'a 'øøi¹ tsá² tsamɨ́² tya'a \p \v 18 ’Wana jaain²¹ tsañʉʉ'¹ 'ee'¹mo tsamɨ́² tya'a joon cui'² cwoo²¹ coon'¹³ 'in xeei'²¹ fee'¹ tsaa² 'noo¹on. Joon wana cui'² tsá² cwoo²¹ coon'¹³ 'in tsamɨ́² do la joon jon fee'¹ tsaa² 'noo¹on. \s1 Cwáain¹ tya' jaain²¹ tsá² sá² cuu² coon'¹² Lázaro \p \v 19 Gajin'²in jon Jesús gasɨɨ'²¹ɨ tsá²: \p ―Lawa jaain²¹ tsá² sá² cuu² 'in tyi'¹ jmaai'¹³ sɨɨn'³ tyʉ́² joongɨ 'ya'²gɨ. Joon la coon²¹ jmɨɨ²¹² jmaa¹a jmɨɨ²¹² coon'¹³ 'e 'ya'²gɨ lɨɨlɨ¹. \v 20 Galiseen²¹mo jon jaain²¹ tsá² tañíi² 'in sii²¹ La'². La tøøi² ngúu¹u sɨrøøi²¹ 'mi'². Joon gacwó²o ni wó² 'ooca'nʉ́¹ tya' 'in tsá² sá² cuu² do. \v 21 'In tsá² tañíi² do 'iin²¹²in røøi²¹ tu'²u coon'¹³ jilaa'²¹ 'e xʉʉ'²¹ 'wii²¹² mesa lɨ gø'² 'in tsá² sá² cuu² do. Joon cagɨ tsii²¹ jalíin² lɨ tyíin¹in 'e 'lʉ'²ʉ lɨ jgoo'²¹ tya'a. \v 22 Coon²¹ jmɨɨ²¹² gajuun²¹mo 'in tsá² tañíi² do. Joon ángeles gatøø²mo 'ii 'e cwaa¹ coon'¹³ Abraham fu ñʉ'fú². La joon jon gajúun²mo 'in tsá² sá² cuu² do. Joon ga'aa¹mo tsá² 'ii. \v 23 'In tsá² sá² cuu² do 'áai¹ ganí²in wúu¹ lɨ tsalíin² 'in najúin². Joon gasaa'¹³a unníi¹i. Joon wíin² ganí²in Abraham coon'¹³ La'². \v 24 Joon ga'oo¹o jin'²in: “Nʉ'¹ʉ' Abraham, fúu² cwolíin²un jna. Síi²in La'² no cwoun'lá²xʉ unniicwoo²¹o coon'¹³ jmɨɨ²¹. Joon cwojaa²¹², cwouncwii'²¹xʉ unniisɨɨ'¹³ɨɨ tsʉ lɨ́ɨ¹ móo³oo wúu¹ jee²¹² jɨ́² lo.” \v 25 Pe joon gajin'² Abraham: “Yʉʉn²¹ tyi', cwotii'¹³du‑'o'o 'áai¹ tyʉ́² 'íi¹‑'o'o mo gateen²¹²un fu juncwii²¹. Joon La'² logɨ 'áai¹ gó² gangɨɨ¹. Joon nano tyʉ́² seein²¹ lo. Joon 'nʉgɨ moo²'o wúu¹. \v 26 Coon²¹gɨ 'e sá² lo. Sá² goon²¹ juu'¹³ cwó² jee²¹² jna'a coon'¹³ 'nʉ. Jileei'²¹ 'in 'iin²¹²in tsalíin² fu no jo lí². La joongɨ jileei'²¹ 'in 'iin²¹²in jalíin² lɨ' lo jo lí².” \v 27 Joon gajin'² 'in tsá² sá² cuu² do: “Mɨ́ɨ³ɨɨ tyani'i jon, ñʉ'³ Abraham, sɨɨ²¹u La'² no fu tya' ñʉ'³ʉʉ. \v 28 Seen²¹mo 'ñéei²gɨ ruu'²¹na. Cwofee'¹i la joon jon jo cwo'²o wa'a jalíin² lo 'a lɨ tyafo'² ní² tsá² wúu¹.” \v 29 Pe joon gajin'² Abraham gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: “'Oo¹‑o 'ido jilaa'²¹ 'e nigajin'² Moisés coon'¹³ tsá² cwo¹ júu³ tyʉ́². Lí²‑i unjii²¹o 'ido júu³ tya' 'ii.” \v 30 Joon gañii¹ 'in tsá² sá² cuu² do: “'E ja'²mo, ñʉ'³ Abraham, pe wana tyíia¹ jee²¹² 'ii jaain²¹ 'in nigajúin² ija'²a‑tsi.” \v 31 Joon gajin'² Abraham: “Wana jo 'iin²¹²in núu³ júu³ tya' Moisés coon'¹³ tsá² cwo¹ júu³ tyʉ́² jon'gɨ inúu²un júu³ tya' jaain²¹ 'in nigajiin'¹ jee²¹² 'lɨɨ²¹².” \c 17 \s1 Tsaai'¹³ wa'a un'leei'²¹ tsá² tsaruu'²¹i \p \v 1 Gajin'²in jon Jesús gasɨɨ'²¹ɨ tsá² tya'a: \p ―'Láa²mo sá² 'e jmoo¹ un'leei'²¹ tsá² pe fúu² 'in tsá² jmoo¹ un'leei'²¹ 'in xeei'²¹ do. \v 2 'Áai¹gɨ tyʉ́² tya'a wa'a 'ñʉʉ¹ tsá² coon²¹ too¹ lúu¹u joon píin¹in tsi jmɨ'ñi'³ la coon²¹ jo jmáa¹a i'leei'²¹gɨ 'in xuui²¹² lo. \v 3 Un'øøi'¹duu' yaanaa' coon'²¹ tún². \p ’Wana jmaa¹a ruu'²¹'u 'e gó² tyi'i joon fu'²'u: “Jo jmaa²gɨ'ɨ.” Joon wa gaunsɨ́ɨ²i 'e 'ɨ¹‑tsi jmáa² feei'¹‑'o'o 'wii²¹² tya'a. \v 4 Xʉfiin'¹³ dyía¹ naa'¹³ la coon²¹ jmɨɨ²¹² gajmaa¹a 'ido 'e gó² tyi'i pe joon dyía¹ naa'¹³ cwooi¹ sɨɨ'²¹ 'nʉ: “Jo jmáa³gɨɨ.” Cwooi¹ jmaa²o'o feei'¹‑'o'o 'wii²¹² tya'a. \s1 Xiiala ilitsáai¹gɨ‑tsi tsá² \p \v 5 Joon gajin'² tsá² tya' Jesús sɨɨ'²¹ 'ii: \p ―Jmáa² 'e lijai'²gɨ‑tsii'i 'nʉ. \p \v 6 Joon gajin'² Jesús: \p ―Wuxʉ'ʉ tsáai¹du'‑'oo' fiin'¹³ la ti camɨ'³ jún² jon'² tasa lí²‑i fú²uu' 'e 'mó² fee'¹ lo: “Ráain²du'u no cwojñí²'i 'wo'o tsi jmɨ'ñi'³.” Joon ninúu²o 'e 'mó² do júu³ tyii'. \s1 Jilaa'²¹ 'e 'ná¹ jmá² tsá² 'e tyiin² \p \v 7 ’Wana 'in jee²¹² 'naa' seein²¹ jaain²¹ tsa'leei'¹³ tyii' 'in jaai'¹³ jee²¹² to², ngajii²¹i sɨ nga'aai¹ joo'²¹ 'ee, xʉfo'o fú²uu': “Ngɨɨi²¹², ní²'i, tyee'³ 'í¹.” \v 8 Jon' la joon tɨ́ɨi² faa'²¹ tsá². Tyʉ́²gɨ isɨɨ'²¹ tsá² 'ii: “Tyá¹ tyʉ́² 'e døø'¹³øø. Cwoo'¹³‑'o'o tyá¹ tyʉ́² døø'¹³øø joongɨ 'e duu'¹³uu joon mi yuui'¹³ joon 'uu'¹²'u, cøø'¹²'ø.” \v 9 ¿Tɨ cwooi¹ cwo'¹o 'maai'¹³ tsa'leei'¹³ tya'a mo jmoo¹o jiin'¹³ to² 'e tyʉ'²ʉ? \v 10 La joon jon 'naa', mi yuui'¹³ jmaa²aa' jilaa'²¹ to² tyʉ'² Dios 'ná¹ fó²oo': “Tsa'leei'¹³ tyio'o jna'a 'in jo 'ee to² ti tsʉ nigajmoo²¹o'o jiin'¹³ 'e 'ná¹ jmoo²¹o'o.” \s1 Jesús un'láai² dyéi¹ tsá² 'in lɨ́ɨi² jmoowúu¹ jgøøi'²¹ \p \v 11 Mo gangóo¹ Jesús la fu¹ 'yuui fu Jerusalén. Gangɨ́ɨ¹in la caain²¹ lɨ sii²¹ Samaria coon'¹³ Galilea. \v 12 Mo gatyíi¹a coon²¹ fuu²¹ pi'³. Joon ga'wooi²¹ dyéi¹ tsá² 'in lɨ́ɨi¹ jmoowúu¹ jgøøi'²¹. Pe wíin² gajaan¹ lɨ siin'¹²in Jesús. \v 13 Joon ga'oo¹o jin'²in: \p ―¡Jesús, Tɨfo'², fúu² cwolíin²un jna'a! \p \v 14 Joon mo gajǿøi² Jesús 'ii joon gajin'²in: \p ―Cwolíin²naa' cwo'ee'¹³naa' untsá² yaanaa'. \p Joon la 'ɨɨ²¹² ngalíin² fu¹ joon ga'láa²mo. \v 15 Joon jaain²¹ jee²¹² 'ii do mo ganí²i 'e ga'láa²mo joon gacɨɨ'¹³o cwoo¹o 'maai'¹³ Dios coon'¹³ júu³ tá² lɨɨlɨ¹. \v 16 Joon gasii'²¹i wojníi¹i tyani Jesús. Joon gaxiia¹ níi¹i gajun'²un ca tɨ ni 'wó² 'e cwoo¹o 'maai'¹³ Jesús. Joon 'in tsá² lo seein²¹ lɨ sii²¹ Samaria. \v 17 Joon gajin'² Jesús: \p ―¿Tɨ jo ga'láai² ce jɨ dyéi¹ do? ¿'Náai¹³gɨ 'in ñúi²gɨ do? \v 18 ¿Tɨ jiin'¹³ ino‑o tsá² coon²¹ fuu²¹ nigacɨɨ'¹³o cwoo¹o 'maai'¹³ Dios? \p \v 19 Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'in tsañʉʉ'¹ do: \p ―Ráan²un no. Cwei'². Niga'láa²mo'o tsʉ jo'²o galɨ́ɨ²u'u. \s1 'E'² Jesús tsá² xiiala mi cwá² 'e tyʉ'² Dios to² tsá² \p \v 20 Tsá² fariseo gaunngɨɨ¹ɨ Jesús lɨɨ²¹² mi cwá² 'e tyʉ'² Dios to². Joon gajin'² Jesús: \p ―Mi cwá² 'e tyʉ'² Dios to² joon'² wa'a coon²¹ 'e lí² jøǿ² tsá². \v 21 Jo lí² wa'a jin'² tsá² 'elo sɨ 'e do‑o 'ee. Tsʉ nigalɨ́²‑ɨ 'e tyʉ'² Dios to² jee²¹² 'naa'. \p \v 22 Joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús tsá² tya'a: \p ―Nicwaa²¹² jmɨɨ²¹² mi li 'iin²¹²naa' jǿø²øø' 'e jmɨɨ²¹² 'e jna‑a, 'in Ruu'²¹na Tsá², 'láa² 'wii²¹² tyʉ'²ʉ to². Joon jo lí² jǿø² 'naa'. \v 23 Joon isɨɨ'²¹ tsá² 'naa': “Lo‑o siin'¹²in”, sɨ “Do‑o siin'¹³in”, 'ee. Pe jo cwolíin²naa' coon'¹³on. \v 24 Tsʉ lawa coon²¹ jɨ́² cwaain² 'ñá³ 'e jná² joo'²¹ ca tɨ' cataain²¹ lɨ' caluu fu juncwii²¹ la joon jon jna 'in Ruu'²¹na Tsá² mi cwá² jmɨɨ²¹² tyiia. \v 25 Pe jéei¹ nifu 'ná¹ mó³oo wúu¹ lɨɨlɨ¹. Joon tsá² seein²¹ nano 'in jo 'e 'ii'²¹ jna. \v 26 Jiin'¹³ la galɨ́² jmɨɨ²¹² mo seein²¹ Noé la joon jon ilí² jmɨɨ²¹² mi gó² jna 'in Ruu'²¹na Tsá². \v 27 'Gø'²ø tsá² joongɨ 'un'² tsá² joongɨ cui'² cwoo²¹ tsá². Joon gacwooi¹ tsá² jamɨ́ɨ¹ɨ 'e cui'² cwoo²¹ ca jmɨɨ²¹² mo ga'í² Noé fu tsi barco do. Joon gajó² coon²¹ jmɨ́¹ joon jilee'²¹mo gajúun²mo jon. \v 28 La joon galɨ́² mo seein²¹ jaain²¹ tsá² sii²¹ Lot. Gø'²ø joongɨ 'un'²un. Joon galó² joongɨ 'nɨɨ¹ɨ. Jñii¹ tsá² joongɨ jmoo'¹³ tsá² 'nʉ́¹. \v 29 Pe mo gacwo'ɨ́ɨ¹ Lot 'e fuu²¹ Sodoma Dios gasii¹in coon²¹ jmɨ́¹ 'e lɨ́² jɨ́² caai'¹³ cuun²¹² 'e coo²¹. Joon gatsee²¹mo jileei'²¹ 'in néei¹ fuu²¹ do. \v 30 La joon ilí² mi jnee²¹na 'in Ruu'²¹na Tsá². \p \v 31 ’Mo tɨ jmɨɨ²¹² joon wana 'in téein² yʉ' 'nʉ́¹ joon 'oo¹o jilaa'²¹ si'mo² inʉʉ tya'a jo cwoxaai¹ ja'woo'¹²o. Joon wa' 'in téein²¹ jee²¹² tyiia²¹ jo cwojaa'²¹i fu tya'a. \v 32 Cwotii'¹³‑'oo' 'e galí² tya' tsamɨ́² tya' Lot. \v 33 Jileei'²¹ 'in 'iin²¹²in tiin'¹³ fu juncwii²¹ tya'a i'íin²mo joon. Pe jileei'²¹ 'in 'íin² fu juncwii²¹ tya'a tiin'¹³mo joon. \p \v 34 ’'E la ja'²mo fo'³oo: 'E 'woo¹ joon wana teei'¹³ gái¹ tsá² ni coo'mó² yatée³ee jaain²¹, 'in jaain²¹gɨ jan¹. \v 35 Gái¹ tsamɨ́² taai²¹² tsii¹i caain²¹, yatée³ee jaain²¹ 'in jaain²¹gɨ jan¹. \v 36 Gái¹ tsañʉʉ'¹ taain²¹² jee²¹² to² yatée³ee jaain²¹ 'in jaain²¹gɨ jan¹. \p \v 37 Mo ganúu² tsá² tya'a 'elo joon gaunngɨɨ¹ɨ: \p ―¿Xiiala lɨ ilí² 'elo, Ña'ñʉ'¹ʉ'? \p Joon 'ii‑gɨ gajin'²in: \p ―Jileei'²¹ 'in jo cwoi¹ 'ña'a 'e tyʉ'² Dios to² 'ii i'íin²mo. \c 18 \s1 Júu³ cwáain¹ tya' jaain²¹ tsamɨ́² 'nɨ́ɨ² coon'¹³ tsá² jmoo¹ 'ii'²¹ \p \v 1 Joon gasɨɨ'²¹ Jesús tsá² 'e cwáain¹ lo 'e 'ee¹ xiiala 'ná² faa'²¹a tsá² júu³ tyʉ́² joon jo cu'²‑tsi coon'¹³ Dios. \v 2 Joon gajin'²in: \p ―Lawa coon²¹ fuu²¹ galiseein²¹ jaain²¹ tsá² jmoo¹o 'ii'²¹. Jo tsaa'²‑tsi Dios jon'gɨ un'goo²¹ tsá². \v 3 Fuu²¹ do‑o jon seein²¹ jaain²¹ 'yiia'nɨ́ɨ² 'e coon²¹ tøø²mo tsafee'¹²i 'in tsá² jmoo¹o 'ii'²¹ do. Tsamɨɨ²¹ 'e jmaa¹ 'ido 'ii'²¹ coon²¹ mɨɨ'¹³ 'e seein²¹ coon'¹³ 'in 'eei'¹ 'ii. \v 4 Wóo²‑o 'áai¹ nangóo¹ 'e jo 'iin²¹²in 'in tsá² jmoo¹o 'ii'²¹ do 'e jmáa¹a 'ii'²¹. Joon mo galicɨɨin²¹gɨ ga'ɨ¹‑tsi: “Jo tsaa'²‑tsii Dios jon'gɨ tsá² un'góo³oo pe tsʉ 'wii'¹³ untyíi²in 'in tsamɨ́² lo jna jmáa³oo 'ii'²¹ tya'a \v 5 la coon'²¹ jo untyíin²gɨ jna.” \p \v 6 Joon gajin'² Jesús: \p ―Nʉ́ʉ²duu' 'e 'øøi'²¹‑tsi tsá² júu³ tya' 'in tsá² jmoo¹o 'ii'²¹ 'e gó² do. \v 7 ¿Tɨ lɨ́ɨ²naa' 'e li'ɨɨ²¹²‑i Dios un'øø'¹i tsá² tya'a, 'in nigatyii'¹²in, 'in nimɨɨ¹ɨ tyaníi¹i la 'woo¹ la jmɨɨ¹? \v 8 Fuu²¹²uu 'naa' 'e la jmoono‑o ijmáa¹a 'ii'²¹ tya' 'ido. Pe jna‑a, 'in Ruu'²¹na Tsá² mi yíi³aa, ¿tɨ liseein²¹gɨ tsá² ni cwoo'¹³ juncwii²¹ 'in tsaa'²gɨ‑tsi jna? \s1 Júu³ cwáain¹ tya' jaain²¹ tsá² fariseo coon'¹³ jaain²¹ 'in cón² 'laa'¹³ 'e 'nɨɨ¹ tsá² \p \v 9 Gasɨɨ'²¹ɨ jon Jesús coongɨ cwáain¹ tya' 'inlɨ́ɨi¹³ 'in jmaai'²¹ yaai 'e tyú¹‑i joon un'woo¹i tsá² catyaai²gɨ. Joon jin'²in: \p \v 10 ―Gái¹ tsañʉʉ'¹ ngalíin² fu cwo'¹. Ngafaa'¹³a júu³ tyʉ́². Jaain²¹ jee²¹² 'ii lɨ́ɨ¹i tsá² fariseo, 'in jaain²¹ dogɨ lɨ́ɨ¹i tsá² cón² 'laa'¹³ 'e 'nɨɨ¹ tsá². \v 11 'In tsá² fariseo do siin'¹²in, joon gafaa'²¹a la lo: “Ña'ñʉ'¹ʉ' Dios, cwóo³oo 'maa²u'un tsʉ² jo lɨ́ɨ¹na la lɨ́ɨi¹ 'in tsá² catyaai² do. Jo lɨ́ɨ¹na la 'in jmoo¹o 'uun²¹, lagɨ 'in jo nʉʉ'¹³. Jo lɨ́ɨ¹na la lɨ́ɨi¹ tsá² 'in fee'²¹i tsamɨ́². Ce jiin'¹³ capii'³ jo lɨ́ɨ¹na la lɨ́ɨi¹ 'in cón² 'laa'¹³ 'e 'nɨɨ¹ tsá² lo. \v 12 Tún² fu 'gø'³øø tyiiañi'¹ la coon²¹ semóo¹³. Joon cwo'³oo 'nʉ coon²¹ 'e jee²¹² dyá² 'ii'¹³ 'e gajna'²aa.” \v 13 Pe 'in tsá² cón² 'laa'¹³ 'e 'nɨɨ¹ tsá² do wíin² gajaan¹. Joon jo tá²‑tsi saa'¹²a unníi¹i fu yʉ' juncwii²¹. Jiin'¹³ 'e gajmaa¹a tyʉʉn¹ nitsi¹‑o. Joon gafaa'²¹a: “Ña'ñʉ'¹ʉ' Dios, cwolifee'¹mo‑'o'o 'wii²¹² tyiia tsʉ 'áa¹mo røø²¹na tsaa².” \v 14 'E la ja'²mo fo'³oo 'e nigauntyú¹mo Dios 'in tsá² cón² 'laa'¹³ tya' 'e 'nɨɨ¹ tsá² do pe 'in jaain²¹ do jiin'¹³ la lɨ́ɨ²mo lɨ́ɨ²i. Tsʉ jileei'²¹ 'in jmaa'²¹i yaai cøø'¹³gɨ xʉjoon li'weei²¹gɨ 'ii pe jileei'²¹ 'in un'weei²¹ yaai joon licøøi'¹³gɨ. \s1 Uncwaa'³i Jesús xuui²¹² \p \v 15 Jajée¹mo tsá² xuui²¹² tya'a lɨ siin'¹² Jesús 'e taan¹ cwoo²¹ tya' 'ido. Pe joon mo ganí¹ tsá² tya'a ga'láa² 'wii²¹² 'ǿø¹³mo jileei'²¹ 'in jajéei¹ xuui²¹² do. \v 16 Joon gatø'¹ Jesús 'in xuui²¹² do. Joon gajin'²in: \p ―Cwóo²oo' cwojalíin² xuui²¹² tyaní³ii joon jo 'øø²¹²naa' tsʉ lɨ tyʉ'² Dios to² líin² jmai'² 'in líi¹in la 'ii‑o jon. \v 17 'E la ja'²mo fo'³oo jileei'²¹ 'in jo cwooi¹ 'e tyʉ'² Dios to² 'ii lawa jaain²¹ xuui²¹² jo lí² tsataai² lɨ tyʉ'² Dios to². \s1 Jaain²¹ tsá² sá² cuu² fee'²¹i Jesús \p \v 18 Jaain²¹ 'in tyʉ'² to² gaungɨɨ¹ɨ Jesús: \p ―Tɨfo'² tyúi¹, ¿'ee 'ná² jmáa³aa 'e tiin'¹³na juncwii²¹ tyiia? \p \v 19 Joon gasɨɨ'²¹ Jesús 'ii: \p ―¿'Ee lɨ'ɨ fu'²'u jna 'in tyúi¹? Jaan²¹mo 'in tyúi¹ seein²¹gɨ, jiin'¹³ 'ña'a Dios. \v 20 Ñí³o'o jiin'¹³ la to² tyʉ'² Moisés: “Jo foo'¹³'o tsamɨ́². Jo jngáa¹u'un tsá². Jo jmaa²'a 'uun²¹. Jo jmaa²'a júu³ tajuu²¹. La joon jo con'²'on tsá² tóo² ce jiin'¹³ jaain²¹. Cwoli'gøø'²¹mo'o ñʉ'²'ʉ coon'¹³ saa²'a.” \p \v 21 Joon gajin'² 'in tsañʉʉ'¹ do: \p ―Jilaa'²¹ 'elo nigalinʉʉ'¹³ʉʉ ca la mo xuu²¹²moo. \p \v 22 Moganúu² Jesús 'elo joon gajin'²in: \p ―Coon²¹gɨ 'e 'ná² jmaa²'a. 'Nɨ́³'ɨ jilaa'²¹ 'e 'oo²‑o'o joon cwo'²'o tsá² tañíi². Joon lɨ́ɨ¹gɨ ili'oo²‑o'o ñʉ'fú². Mi yuui'¹³ joon na¹ coon'¹³ jna. \p \v 23 Pe mo ganúu² 'in tsanʉʉ'¹ do 'elo 'áai¹ fa'í³ gajmaa¹a tsʉ 'áa¹mo sá² cuu² tya'a. \v 24 Mo ganí² Jesús xiiala fa'í³ jmaa¹a joon gajin'²in: \p ―¡'Áa¹mo tyan¹ to² cwóoi¹ tsá² sá² cuu² yaai wa'a tyʉ'² Dios to² 'ii! \v 25 'Áai¹gɨ tyan¹ to² tya' jaain²¹ camello 'e ngɨ́ɨi¹ too²¹ lɨ ngɨ́i¹ ñi¹ tya' moocúu³ lagɨ jaain²¹ tsá² sá² cuu² tsa'ii¹in ñʉ'fú². \p \v 26 'In ganúu² 'elo gajin'²in: \p ―¿Xiiagɨ la itiin'¹³ tsá²? \p \v 27 Joon gajin'² Jesús: \p ―Jilaa'²¹ 'e jo lí² jmaa¹a tsañʉʉ'¹ lí²‑i jmá¹ Dios. \p \v 28 Joon gajin'² Tʉ́³: \p ―Ña'ñʉ'¹ʉ', jna'a nigatʉʉ²¹²oo'o jilaa'²¹ 'e 'oo²¹o'o joon nijalii²¹i'i coon'¹³ 'nʉ. \p \v 29 Joon gajin'² Jesús: \p ―'E la ja'²mo fo'³oo, 'e doñi'iin sɨ tʉʉ²¹ 'nʉ́ʉ¹ʉ sɨ tiui² sáa³a jmɨɨ²¹ 'ee sɨ ruu'²¹i 'ee sɨ tsamɨ́² tya'a 'ee sɨ jóon¹ 'ee 'wii²¹² tya' cwáain¹ 'e tyʉ'² Dios to² \v 30 lɨ́ɨ¹gɨ 'ii'²¹i fu juncwii²¹ lo. Joon mi júun²in 'ii'²¹mo jon coon²¹ juncwii²¹ tya'a 'e ta'²a coon²¹ tøø²mo. \s1 Jesús jmoo¹o júu³ 'e tɨ lɨ júun²in \p \v 31 Jesús gatø'¹ø coon'²¹ jɨ dyatuuin¹ tsá² tya'a joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Nano tsaa²¹a' fu Jerusalén. Do‑o lí² tsín¹ jilaa'²¹ 'e gafaa'²¹a tsá² gacwo¹ júu³ tyʉ́² calɨɨ cwáain¹ tya' 'in Ruu'²¹na Tsá². \v 32 Ijaan'²¹in tsá² 'ii tyani tsá² jalíin² wíin². Joongɨ niungøøi¹ tsá² 'ii. Joon ijmee'²¹i tsá² 'ii. Joongɨ i'ñí¹ tsá² tya'a. \v 33 Joongɨ ipóoi² tsá² 'ii. Mi yuui'¹³ joon ijnga'²mo tsá² 'ii. Pe mi tɨ́² 'nɨ¹ jmɨɨ²¹² ijiin'¹o jee²¹² 'lɨɨ²¹². \p \v 34 Pe 'idogɨ coonti jo ga'øøi'²¹‑tsi. Jo ñi¹ 'ee 'e sɨɨ'²¹ Jesús 'ii. Lawa coon²¹ júu³ 'e jo ñi¹ xiiala 'ee i'øøi'²¹‑tsi. \s1 Un'láai² Jesús jaain²¹ tsá² tiui² seein²¹ Jericó \p \v 35 Xʉʉ 'ná²gɨ 'e tyíi¹a Jesús fuu²¹ Jericó. Jaain²¹ tsá² tiui² tyíin¹in caai¹ fu¹ mɨɨ¹ caridad. \v 36 Mo ganúu²un ningɨ́ɨ¹i tsá² fúui¹ lɨɨlɨ¹ joon gaunngɨɨ¹ɨ tsá² 'ee‑gɨ galɨ́². \v 37 Joon gajin'² tsá² 'e Jesús tsá² Nazaret 'in ngɨ́ɨ¹i no. \v 38 Joon ga'oo¹o 'in tsá² do jin'²in: \p ―¡Jesús, Jóon¹ David, fúu² cwolíin²un jna! \p \v 39 Pe 'in tsá² do 'in ngalíin² nifu gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Ca tii², jo to'²'o mɨɨ'¹³. \p Joon jo cwofaa'²¹gɨ 'ido. Pe 'ii coon'²¹ 'ii'¹³gɨ tá² 'oo¹o: \p ―¡Jóon¹ David, fúu² cwolíin²un jna! \p \v 40 Joon gajan¹ Jesús joon gatyʉ'²ʉ to² 'e tsatee²¹² tsá² 'ido. Joon mo gatyíi¹a tyan'² joon gaunngɨɨ¹ɨ Jesús 'ii: \p \v 41 ―¿'Ee 'iin²¹²u'un ijmáa³aa tyi'i? \p Joon gañi¹ 'in tsá² tiui² do: \p ―Ña'ñʉ'¹ʉ', 'iin²¹²na ijǿø³oo. \p \v 42 Joon gajin'² Jesús: \p ―Jǿø²o'o tsʉ 'wii'¹³ nigalija'²mo lɨ́ɨ²u. \p \v 43 Joon la tsifu joon 'in tsá² tiui² do gajǿø²o. Joon gangóo¹o coon'¹³ Jesús cwo'²o 'maai'¹³ Dios. Joon jileei'²¹ tsá² 'in gajǿø² 'elo la joon jon gacwo'²o 'maai'¹³ Dios. \c 19 \s1 Jesús coon'¹³ Zaqueo \p \v 1 Joon ga'í² Jesus fuu²¹ Jericó. \v 2 Joon do‑o niseein²¹ jaain²¹ tsá² sá² cuu² 'in ni sii²¹ Zaqueo. 'Ii tyʉ'² to² jileei'²¹ 'in cón² 'laa'¹³ 'e 'nɨɨ¹ tsá². \v 3 'In Zaqueo lo 'iin²¹²in jǿø²i Jesús. 'Iin²¹²in licwii¹in pe jo lí² tsʉ lɨ́ɨ¹ pi'³ 'ii. Joon lɨ́ɨ¹ fúui¹ tsá² taai². La 'ɨɨ²¹² ngɨ́ɨ¹i Jesús 'e fuu²¹ do \v 4 joon gangóo¹ Zaqueo do cwiin¹in nifugɨ 'e 'iin²¹²in jǿøi². Joon gasoo² coon²¹ yʉ' 'mó² si'² co'² fu¹ lɨ 'ná² ngɨ́ɨ¹i Jesús. \v 5 Joon mo gangɨ́ɨ¹i 'ido joon gajǿø² fu yʉ'. Joon gajin'²in: \p ―Zaqueo, cwúui¹ jmoono tsʉ no 'ná¹ níi³ii nijáan³aan fu tyio'o. \p \v 6 Joon gajngáa¹i Zaqueo jmoono. Joon lɨ́ɨ¹ jløø'³i ga'ii'²¹i Jesús. \v 7 Mo ganí² 'in tsá² fariseo do jilaa'²¹ 'elo joon ga'láa² 'wii²¹² gafaa'²¹a 'laa'²¹ tya' Jesús joon jin'²in 'e Jesús nigajaan¹ tya' jaain²¹ tsá² rǿøi² tsaa². \v 8 Joon Zaqueo do gajmaa¹a siin'¹²in joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Jǿø²dʉ, Ña'ñʉ'¹ʉ', cwo'³oo tsá² tañíi² coon'¹³ tsa'² jíin¹³ 'e 'óo³oo. Joon wana nigajmáa³aa 'uun²¹ coon'¹³ júu³ tajuu²¹ nicɨ́ɨ³oo tyʉ́n² 'ii'¹³gɨ lɨ́ɨ¹. \p \v 9 Joon gajin'² Jesús: \p ―No‑o gatyía¹ 'e tiin'¹³ tsá² taai² inʉʉ lo. No‑o ilíin² 'in tsañʉʉ'¹ lo jún² tya' 'lɨɨ²¹² Abraham. \v 10 Tsʉ jna, 'in Ruu'²¹na Tsá², gagoo²¹²oo 'e 'naa'²¹na tsá² joongɨ 'e jmóo³oo tiin'¹³ tsá² 'in rǿøi² tsaa². \s1 Júu³ cwáain¹ tya' dyá² cuu² cwanáa¹ \p \v 11 La 'ɨɨ²¹² núu²un tsá² júu³ tya' Jesús faa'²¹a 'e júu³ lo joon gasɨɨ'²¹ɨ coon²¹ cwáain¹ tsʉ tyan'¹ niteein¹ co' Jerusalén. Tsʉ 'in tsá² fúui¹ ngɨ́¹ coon'¹³ Jesús do tya'i fu¹ lɨ́ɨ²i 'e tɨ li tɨ́² 'e tyʉ'² Dios to² tsá². \v 12 Joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'ido: \p ―Lawa jaain²¹ tsá² 'in lɨ́ɨi¹ tsafeei'¹. Joon gangóo¹ coon²¹ fuu²¹ wíin² i'ii'²¹i to² rǿøi¹³ 'e fuu²¹ wíin² do. Joon mi yuui'¹³ joon cɨɨ'¹²ɨ fuu²¹ goo¹o. \v 13 Pe la nʉ'gɨ cwo'ɨ́ɨ¹ɨ gatø'¹ø dyéi¹ tsa'leei'¹³ tya'a. Joon gajoon'²¹o la jaain²¹ la jaain²¹ 'ido jmaai'¹³ coon²¹ cuu² 'e tyíin² lɨ́ɨ¹. Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: “Jmaa²aa' to² coon'¹³ 'e cuu² lo ca mi cwaa'²¹na.” \v 14 Pe tsagoo¹o do 'ee'¹mo 'ii. Joon gasii¹in júu³ ca lɨ ngóo¹on 'e jin'²: “Jo 'iin²¹²na'a wa'a líin² 'in tsañʉʉ'¹ lo rǿøi¹³ tyii'i.” \v 15 Pe ga'ii'²¹mo to² rǿøi¹³ do. Joon ganga'²mo fu goo¹o. Joon mo gatyee'¹²i joon gatø'¹ø tsa'leei'¹³ tya'a 'in ngacwo'²o cuu² do. 'Iin²¹²in litsáai¹‑tsi xiiati nigajna'²a la jaain²¹ 'ido. \v 16 'In gatyía¹ nifu gajin'²in: “Ñi'fii²¹i', 'e cuu² do nigacwáa¹mo dyá²gɨ.” \v 17 Joon 'in rǿøi¹³ do gajin'²in: “'Áa¹mo tyʉ́². Jaain²¹ tsa'leei'¹³ tyú¹mo 'nʉ. Nano, 'wii'¹³ 'e nigalityú¹mo'o coon'¹³ 'e xʉʉ, cwóo³oo 'e tyʉʉ'¹²'ʉ to² jee²¹² dyá² fuu²¹.” \v 18 'In xeei'²¹gɨ gatyía¹ joon gajin'²in: “Ñi'fii²¹i', 'e cuu² do nigacwáan¹mo 'ñá²gɨ.” \v 19 La joon jon gasɨɨ'²¹ɨ 'in rǿøi¹³ do 'ii: “'Nʉ‑gɨ lí² tyʉʉ'¹²'ʉ to² 'ñá² fuu²¹.” \v 20 Joon 'in xeei'²¹gɨ gatyía¹. Joon gajin'²in: “Ñi'fii²¹i', lo‑o roon¹ 'e cuu² do. Ga'máa³oo gacɨ'¹ɨɨ coon²¹ póo¹. \v 21 Galɨ'gøø'²¹moo 'nʉ tsʉ jaain²¹ tsá² 'waa'²¹‑tsi 'nʉ. Joon ñí³oo 'e cóon¹³o'o 'e jo gacwo'²'o. Joon coon'¹²'on lɨ jo gajñi'²'in.” \v 22 Joon gajin'² rǿøi¹³ do: “Tsa'leei'¹³ 'in gó² 'nʉ. Coon'¹³ júu³ tyiio'o jmoo²'o 'ii'²¹ tyi'i. Ñí²'i 'e lɨ́ɨ¹na jaain²¹ tsá² 'waa'²¹‑tsi. Joon cón³oon lɨ jo 'e gacwóo³oo. Joongɨ cón³oo coon²¹ lɨ jo 'e gajñii²¹²ii. \v 23 ¿'Ee lɨ jo gata'²'a cuu² banco joon lí² 'ii'¹³na láai²gɨxʉ mi tyee'¹²na tyiia?” \v 24 Joon gajin'² rǿøi¹³ do sɨɨ'²¹ɨ 'in téein² do: “Tyí²ii' 'e cuu² no. Joon cwó²oo' 'in 'oo¹ dyá² no.” \v 25 Joon gajin'² 'in téein² do: “Pe ñi'fii²¹i', ni'oo¹o 'ido dyá² cuu².” \v 26 Joon gañii¹i 'in rǿøi¹³ do: “Fuu²¹²uu 'naa': jileei'²¹ 'in 'oo¹o lɨ́ɨ¹gɨ, la joon lɨ́ɨ¹gɨ icwóo³oo. Pe jileei'²¹ 'in jo 'oo¹o lɨ' 'woo'¹³gɨɨ 'e ca pi'³ 'e 'oo¹o. \v 27 Joon jileei'²¹ 'in 'eei'¹ jna, 'in jo 'iin²¹²in jmáa³aa rǿøi¹³ tya'a cwotee²duu' lo joon jngaa'¹³naa' tyaní³ii lo.” \s1 Jesús tsa'ii²¹ fu Jerusalén \p \v 28 Mo ngayuui'¹³ gajin'² Jesús 'elo joon gangóo¹ la fu 'yúu¹i fu Jerusalén. \v 29 Xʉʉ 'ná²gɨ tyíi¹a fuu²¹ Betfagé coon'¹³ Betania co' moo'²¹ sii Olivos. Joon gasii¹in gái¹ tsá² tya'a. \v 30 Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Cwolíin²naa' 'e fuu²¹ pi'³ náa¹ tyan'² do. Joon mi tyalíin²naa' joon ityee'²naa' jaain²¹ bu'³ neei²¹². Ce jiin'¹³ jaain²¹ jo 'in mo cwó². Sii'¹³ 'nii²¹² tya'a joon tǿ²øø' fu lo. \v 31 Joon wana 'in gajin'²in: “¿'Ee lɨ'ɨ sii'¹³ii' 'nii²¹² tya'a?” Joon fú²uu': “'Néi²ta cata Ña'ñʉ'¹ʉ'.” \p \v 32 Joon ngalíin²mo tsá² tya'a. Joon gatsee'²¹mo jiin'¹³ la lɨ́² 'e nigajin'² Jesús. \v 33 Joon teen²¹²mo si'¹i 'nii²¹² tya' bu'³ do joon gaunngɨɨ¹ɨ 'in tsá² fii²¹² do: \p ―¿'Ee lɨ'ɨ sii'¹³ii' 'nii²¹² tya' bu'³ no? \p \v 34 'Idogɨ gañii¹i: \p ―Ña'ñʉ'¹o' 'néi²ta cata. \p \v 35 Joon gatøø²¹o 'ido tyani Jesús. Joon gaunfuu²¹ sɨɨn'¹³ɨn moo'wóo¹ bu'³ do. Joon gatyée¹e Jesús moo'wóo¹ bu'³ do. \v 36 La 'ɨɨ²¹² ningóo¹ Jesús joon ganii'¹³ tsá² sɨɨn'¹³ɨn tya'i fu¹. \v 37 Mo gatɨ́² lixaai¹ moo'²¹ Olivos jileei'²¹ tsá² jo'² lɨ́ɨi² 'in ngalíin² coon'¹³on ga'láa² 'wii²¹² ga'oo¹ jløø'³i. Joongɨ gauntyúu¹i Dios coon'¹³ jilaa'²¹ milagro 'e niganí²i. \v 38 Joon jin'²in: \p ―¡'In cwaa'³mo Rǿøi¹³ 'in jó¹ coon'¹³ júu³ tya' Ña'ñʉ'¹ʉ'! ¡Tyʉ́²‑ʉ 'íi¹ ñʉ'fú²! ¡'In tyú¹mo Dios! \p \v 39 Joon 'inlɨ́ɨi¹³ tsá² fariseos 'in téein² jee²¹² 'in tsá² do gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Sii'¹³ tsá² ngɨ¹ coon'¹³ 'nʉ 'e jo cwota'²a lɨ́¹ mɨɨ'¹³. \p \v 40 Joon gajin'² Jesús: \p ―'E la ja'²mo fo'³oo, wana 'inlo 'e jo to'²o mii'¹³ cagɨ 'e cuun²¹² roon¹ lo ito'²o mɨɨ'¹³. \p \v 41 Mo gatyíi¹a tyan'² gajǿø²ø Jesús fuu²¹ Jerusalén joon gatyi'²i 'wii²¹² tya'a. \v 42 Jin'²in: \p ―Wuxʉ'ʉ 'øøi'²¹‑'oo' fiin'¹³xʉ. Jmɨɨ²¹² no‑o jmɨɨ²¹² tyii', 'in jmá¹ 'ii'²¹ rǿø² tyii' nigacwéi¹. Pe nano 'e sɨ'mo². Joon jo lí² jǿø²øø'. \v 43 Pe ijó² coon²¹ jmɨɨ²¹² 'e gó² tyii' mi jalíin² tsá² 'in 'eei'¹ 'naa'. Joon ijmáa¹a coon²¹ po'³ cwoo'¹³ ñíi¹ cu'² lɨ' lɨ née¹naa'. Joon nitsatáai² joon nijmeei'²¹ 'naa' la 'uui². \v 44 Joon ifíin² 'e fuu²¹ lo tɨ ni'wó². Itsajngaa'¹³i tsá² néei¹ lɨ tsi joon jo isái²gɨ jiin'¹³ coon²¹ cuun²¹² 'e sɨfúui¹ tsʉ jo galiñii² 'naa' mo gajó² Dios itiin'¹³ 'naa'. \s1 Untyʉ́² Jesús 'e cwo'¹ fee'¹ si'² do \p \v 45 Joon ga'ii²¹ Jesús tsi inʉʉ cwo'¹ fee'¹ si'² Jerusalén do joon ga'láa² 'wii²¹² ga'ǿø¹i 'in 'nɨɨ¹ coon'¹³ jileei'²¹ 'in ló¹. \v 46 Joon gajin'²in gasɨɨ'²¹ɨ 'in taai² do: \p ―Ni jí² tya' Dios jin'²: “'Nʉ́³ʉʉ 'elo lɨ tsalíin² tsá² tsafee'¹³i Dios pe 'naa'gɨɨ' nigajmaa²aa' lawa coon²¹ too²¹ xá² tya' 'uun²¹.” \p \v 47 La coon²¹ jmɨɨ²¹² ga'ee¹ Jesús inʉʉ cwo'¹ fee'¹ do. Pe tsá² tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ tɨfo'² tya' ley la joon jon 'in tyʉ'² to² fuu²¹ do 'noo'²¹o xiiala ijngaa'¹³i Jesús. \v 48 Pe jo 'e tyii'²a xiiala ijmáa¹a tsʉ jilee'²¹mo tsá² taai² jløø'³mo núu²o. \c 20 \s1 To² 'e 'oo¹ Jesús \p \v 1 Coon²¹ jmɨɨ²¹² 'yuu²i Jesús fu tsi inʉʉ cwo'¹ fee'¹ 'e 'e'²e tsá². Joon cwoo¹ júu³ tyʉ́² tya' 'e tiin'¹³ tsá². Joon gatyalíin² 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ tɨfo'² tya' ley coon'¹³ tsacøøi'¹³. \v 2 Joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Jmáa²du'u júu³, ¿'ee coon'¹³ to² 'e jmoo²'o jilaa'²¹ 'elo? ¿'Iin gacwo'² 'nʉ 'e to² do? \p \v 3 Joon gañii¹i Jesús: \p ―La joon jon jna unngɨɨ¹duu 'naa'. Ñii²duu': \v 4 ¿'Iin gasii¹in Wó³ saai¹ tsá² jmɨɨ²¹? ¿Tɨ gasii¹in Dios 'ii owa'a tsá² 'ee? \p \v 5 Joon ga'láa² 'wii²¹² jo cwo'²o júu³ ruu'²¹i jee²¹² 'ii. Jin'²in: \p ―¿'Ee faa²a'? Wana faa²a' 'e Dios gasii¹in, joon iñii¹i: “¿'Ee lɨ' jo 'ii'¹³naa' júu³ tya'a?” \v 6 Joon wana faa²a' 'e tsá²‑a jilee'²¹mo tsá² ityuu'¹²i jna' cuun²¹² tsʉ tsáai¹‑tsi tsá² 'e faa'²¹ Wó³ do cwáain¹ tya' Dios. \p \v 7 Joon gañii¹i jin'²in: \p ―Jo nee²e'e 'iin gasii²in Wó³ saai¹ tsá² jmɨɨ²¹. \p \v 8 Joon gajin'² Jesús: \p ―La joon jon jna jofo'³oo 'ee coon'¹³ to² 'e jmóo³oo 'elo. \s1 Júu³ cwáain¹ tya' tsá² jñi¹ wuunjøø'³ \p \v 9 Joon ga'láa² Jesús 'wii²¹² gafaa'²¹a. Joon gasɨɨ'²¹ɨ tsá² 'e cwáain¹ lo: \p ―Lawa jaain²¹ tsañʉʉ'¹ 'in gajñi¹ wuunjøø'³ cwoo'¹³ 'wó² tya'a. Joon gacwo'²o 'áai¹ tsá² xee'²¹mo. Joon gangóo¹ lɨ xiia'²¹. Wóo² gali'ɨ́ɨ¹i. \v 10 Joon la jee²¹² joon gatɨ́² jiin²¹ 'e garoo²¹ mɨ'² wuunjøø'³ do. Joon gasii¹in jaain²¹ tsa'leei'¹³ tya'a 'e tsamɨ́ɨ¹ɨ tya' 'in jmoo¹o to² do jiin'¹³ 'e gatɨ́ɨi² tya' fii²¹² cwoo'¹³ 'wó² do. Pe 'idogɨ gajmee'²¹mo 'ido. Joon gasiin'¹³mo 'ido tún¹ jo 'ee gacwo'²o coonti. \v 11 Joon 'in tsá² fii²¹² do gasii¹in jaain²¹gɨ tsa'leei'¹³ tya'a. La joon jon 'ido gajii²i. Gajmee'²¹mo 'ido. Joon gasiin'¹³mo jon jo 'ee gacwo'²o coonti. \v 12 Joon 'in tsá² fii²¹² do gasii¹in 'in xeei'²¹gɨ. Pe 'idogɨ la joon jon gajmee'²¹i. Joon ga'wooi¹ caluu. \p \v 13 ’Mo gangɨ́ɨ¹ 'elo 'in tsá² fii²¹² 'wó² do ga'ɨ¹‑tsi: “¿'Ee jmáa³aa no? Isɨ́ɨ³na yʉʉn²¹ tyiia 'in 'iin²¹²na 'áai¹. Joon mi ní²i yʉʉn²¹ tyiia foowa nijmaa¹o nʉʉ'¹³ʉn.” \v 14 Pe joon mo ganí²i 'in tsá² jmoo¹o to² do 'ido joon gasɨɨ'²¹ɨ ruu'²¹i: “'In lo‑o 'in 'ii'²¹ 'e sá² tya' jmii²¹. Cwojngaa'¹³na' 'ii joon jna'o' ilíin²na' fii²¹² 'wó² do.” \v 15 Joon gatyii¹mo caluu joon gajngaa'¹³mo. \p Joon gaunngɨɨ¹ɨ Jesús: \p ―¿'Ee cwooi¹ jmaa¹o 'in fii²¹² cwoo'¹³ 'wó² do coon'¹³ 'in tsá² do? \v 16 Itsaa¹o joon tsajngaa'¹³i 'in tsá² jmoo¹o to² do. Joon cwo'²o 'in xee'²¹mo cwoo'¹³ 'wó² do. \p Mo ganúu²un 'in tsá² taai² do 'elo joon gajin'²in: \p ―¡Jo cwo¹ Dios ingɨɨi¹ 'elo! \p \v 17 Joon gajǿø²i Jesús 'ii. Joon gajin'²in: \p ―¿'Ee cwooi¹ 'øøi'²¹‑tsi tsá² 'e júu³ taa'¹³ jí² tya' Dios? 'E jin'²: \q1 'E cuun²¹² 'e nigapí² tsa² jmoo'¹³ 'nʉ́¹ 'e joon galɨ́² cuun²¹² nifu. \m \v 18 Doñi'iin gatøøi'²¹ ni cuun²¹² do li'no'²o 'ii. Joon wana gatoo'²¹ 'e cuun²¹² do tya' tsá² fu² ilíin². \s1 Júu³ tya' cuu² 'e cón² tsá² lɨ 'nɨɨ¹ \p \v 19 'E jmɨɨ²¹² joon 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ tɨfo'² tya' ley 'iin²¹²in saan'¹in Jesús do. Tsʉ nii¹o 'e cwáain¹ 'e nagafaa'²¹ Jesús do cwáain¹ tya' 'ii‑o. Pe 'gøø'²¹mo tsá². \v 20 Joon gasii¹in tsá² lawa tsá² tyúi¹ 'e tsasii'¹³i coon'¹³ júu³ tajuu²¹ lawa júu³ jai'² wa ilí² cwoo¹o tsaa² coon'¹³ júu³ tya'a. Joon ijaan'²¹in tyani 'in 'oo¹ to². \v 21 Joon gaunngɨɨ¹ɨ: \p ―Tɨfo'², ne²oo'o 'e fo'²'o joongɨ 'e'²'e júu³ jo'². Jmoo²'o 'ii'²¹ rǿø². Jo con'²'on cwáain¹ wa tsá² sá² cuu² sɨ tsá² tañíi² 'ee. Jiin'¹³ fu¹ tyʉ́² tya' Dios 'e'²'e. \v 22 Sii'¹³ jna'a, ¿tɨ cwooi¹ tyí²i' 'laa'¹³ tya' tsaa'to² tyíin¹ Roma? ¿Cwooi¹ owa jo cwooi¹ 'ee? \p \v 23 Pe galili'³i Jesús jilaa'²¹ 'e gó² 'e 'ɨ¹‑tsi 'ido. Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―¿'Ee lɨ'ɨ jmaa²aa' lawa coon²¹ nilá² coon'¹³ júu³ tajuu²¹? \v 24 La 'ée¹duu' jna coon²¹ cuu², nee²¹e'. ¿'Iin ni² 'inlo? ¿'Ee tyan¹ 'e sii²¹ 'in taai² lo? \p Joon gañii¹i 'in tsá² do: \p ―Tya' tsaa'to² tyíin¹ Roma. \p \v 25 Joon gajin'² Jesús: \p ―Cwoo²oo' tsaa'to² jiin'¹³ 'e tɨ́ɨi² joon cwoo²oo' Dios jiin'¹³ 'e tya'o. \p \v 26 Joon jo galɨ'¹ɨ wa'a 'e teei'²¹ Jesús jiin'¹³ coon²¹ tsaa² coon'¹³ jilaa'²¹ 'e faa'²¹a jee²¹² tsá². Lɨ' cɨɨ'¹²ɨ, ganga'goo²¹o‑tsi tsá² coon'¹³ jilaa'²¹ 'e faa'²¹a. Joon gajaan¹ tii². \s1 Unngɨɨ¹ɨ tsá² xiiala mi jiin'¹ tsá² \p \v 27 Mo ngayuui'¹³ joon 'inlɨ́ɨi¹³ tsá² saduceos gangaliin¹ ngajǿøi² Jesús. Tsá² saduceos jin'²in 'e jo jo'² jiin'¹gɨ tsá² mo najúun²in. Joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p \v 28 ―Tɨfo'², Moisés gataan¹ ni jí² tya'a 'e júu³ lo: “Wana jaain²¹ tsañʉʉ'¹ júun²in joon gatʉ́ʉ² tsamɨ́² tya'a 'ña'a jiin'¹³ jaain²¹ jóon¹ jo seein²¹. Ruu'²¹i 'in najóin¹ 'ná² cu'²i cwoo²¹ coon'¹³ 'in tsamɨ́² 'ña'a do. Joon liseein²¹ yʉʉn²¹ cwáain² tya' ruu'²¹i najóin¹ do.” \v 29 La joon galɨ́² dyái¹ ruu'²¹i seein²¹. 'In nifu gacu'²mo cwoo²¹. Joon jo 'in yʉʉn²¹ liseein²¹ tya'a. Gajúun¹mo 'ido. \v 30 Joon 'in tɨ́² gái¹ do gacu'²mo cwoo²¹ coon'¹³ 'yiia'nɨ́ɨ² do. La joon jon gajúun¹mo. Jo 'in yʉʉn²¹ seein²¹ tya'a. \v 31 Joon 'in gatɨ́² gaai²¹ gacu'²mo cwoo²¹ coon'¹³ 'ido. La joon jɨ dyái¹ do gajúun¹mo. Ce jiin'¹³ jaain²¹ yʉʉn²¹ jo lɨseein²¹gɨ tya'a. \v 32 La joon jon gajúun¹mo 'in tsamɨ́² do. \v 33 Joon mi jiin'¹in, ¿'iin jee²¹² 'in dyái¹ do icwaai'²¹ tsamɨ́² tya' 'ido? \p \v 34 Joon gañii¹i Jesús: \p ―Mo taain²¹² tsá² 'e fu juncwii²¹ lo tsañʉʉ'¹ coon'¹³ tsamɨ́² cu'²mo cwoo²¹. \v 35 Pe jileei'²¹ 'in tyaliin¹ juncwii²¹ cataain²¹ joon jiin'¹in jee²¹² 'lɨɨ²¹² do jo cuui'¹³gɨ cwoo²¹ ruu'²¹i jon'gɨ cwooi¹gɨ tsá² jóon¹on wa'a icui'² cwoo²¹. \v 36 Jon'gɨ lí² juuin²¹gɨ tsʉ nalɨ́ɨ¹i lawa'a ángeles. Jóon¹ Dios 'ii tsʉ 'wii'¹³ nigajiin'¹o. \v 37 Cagɨ Moisés 'ña'a gajmaa¹a júu³ 'e jiin'¹ 'lɨɨ²¹². Mo gajǿø² 'e 'mó² pi'³ 'e coo²¹ do gaunsii²¹ Ña'ñʉ'¹ʉ' Dios tya' Abraham coon'¹³ tya' Isaac coon'¹³ tya' Jacob. \v 38 Pe Dios jon' Dios tya' 'lɨɨ²¹², Dios tya' tsá² jiin'¹ 'ii tsʉ tyani Dios seen²¹mo jilee'²¹mo. \p \v 39 Joon 'inlɨ́ɨi¹³ tɨfo'² tya' ley gasɨɨ'²¹ɨ 'ii jin'²in: \p ―'Áa¹mo tyʉ́² foo'²¹'o, Tɨfo'². \p \v 40 Joon jo gatá²gɨ‑tsi 'e unngɨɨ¹gɨ. \s1 ¿Tɨ jún² tya' 'lɨɨ²¹² David Cristo? \p \v 41 Joon gajin'² Jesús: \p ―¿Xiiala lɨ́² 'e jin'² tsá² 'e Cristo jún² tya' 'lɨɨ²¹² David? \v 42 'Ña'a David do gajin'²in jee²¹² jí² Salmo: “Ña'ñʉ'¹ʉ' Dios gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Ña'ñʉ'¹ʉ': Ní² lɨ' caa²¹na tsáa¹ \v 43 ca mi tyée¹³na jileei'²¹ 'in 'eei'¹ 'nʉ 'wii²¹² tɨ́ɨ¹³'ɨ.” \v 44 ¿Pe xiiala lí² Cristo ilí² jóon¹ David tsʉ 'ña'a David gaunsii²¹ 'ii Ña'ñʉ'¹ʉ'? \s1 Jesús cwo'²o tɨfo'² tya' ley tsaa² \p \v 45 Jilee'²¹mo tsá² núu²un mo gasɨɨ'²¹ Jesús tsá² tya'a: \p \v 46 ―Tɨ́ɨ¹moo' coon'¹³ tɨfo'² tya' ley. Tɨ¹‑tsi ngɨɨ¹ coon'¹³ sɨɨn'³ cwaa²¹. Joon 'iin²¹²in 'e feei'²¹ tsá² 'ii coon'²¹ tún². Joongɨ 'noo'¹o 'mosíi¹ si'² nifu icwaa²¹ fu tsi inʉʉ cwo'¹. Joon 'iin²¹²in 'mosíi¹ tya' tsá² 'in tyíin²mo lɨ gø'² tsá². \v 47 Joon tyii²¹o 'nʉ́¹ 'yiia'nɨ́ɨ² joon faa'²¹a júu³ tyʉ́² 'e cwaa²¹ wa'a coon'²¹on tsá² tóo². Pe 'ái¹gɨ wúu¹ inii²¹ 'ido. \c 21 \s1 Cuu² gacwo¹ 'yiia'nɨ́ɨ² \p \v 1 Tsi inʉʉ cwo'¹ ganí²i Jesús tsá² sá² cuu² 'in to'² cuu² tsi caja lɨ to'² tsá² cuu². \v 2 Ganí²mo jon jó¹ jaain²¹ 'yiia'nɨ́ɨ² tsá² tañíi² 'áai¹ 'in gato'² tún² cuu² yʉ́ʉn². \v 3 Joon gajin'² Jesús: \p ―'E la ja'²mo fo'²oo 'in 'yiia'nɨ́ɨ² tsá² tañíi² lo nigacwoo¹o láai²gɨ la jee²¹² jileei'²¹. \v 4 Tsʉ jileei'²¹ 'in catyaai² do cwoo¹o jiin'¹³ 'e sáai² tya'o. 'Inogɨ tañíi²mo 'áai¹ pe nigacwoo¹o jiin'¹³ 'e sá² tya'a. \s1 Jesús tyaa¹ júu³ i'íin² tsá² 'e cwo'¹ do \p \v 5 'In lɨ́ɨi¹³ tsá² sɨ́ɨ¹i jee²¹² yaai xiiala jnéei² 'e cwo'¹ fee'¹ do tsʉ 'áai¹ 'ya'²gɨ jilaa'²¹ cuun²¹² coon'¹³ jilaa'²¹ 'e cwoo¹ tsá² 'yaai¹‑tsi. Joon gajin'² Jesús: \p \v 6 ―Nijǿø³øø coon²¹ jmɨɨ²¹² mi fiin²¹ jilaa'²¹ 'e jǿø²øø'. Jiin'¹³ coon²¹ cuun²¹² jo 'e sá²gɨ ni 'e ruui'²¹ do. \s1 Li² ilí² la nʉ'gɨ mi i'íin² juncwii²¹ \p \v 7 Joon gaunngɨɨ¹ɨ tsá² Jesús: \p ―Tɨfo'¹, ¿lɨɨ ilí² jilaa'²¹ 'elo? ¿Noo coon²¹ li² mi lí² jilaa'²¹ 'elo? \p \v 8 Joon gajin'² Jesús: \p ―Tɨ́ɨ¹moo' jon. Jo cwóo¹³naa' yaanaa' 'in coon'²¹ 'naa' tóo². Tsʉ lɨ́ɨ¹ fúui¹ 'in jaliin¹ 'in jin'² sɨɨ'²¹ɨ 'naa': “Jna‑a Cristo.” Joongɨ jin'²in: “Nano gatɨ́² 'ii'²¹ ilí² sá² 'ii'²¹.” Pe 'naa' jo unjii²ii' júu³ tya'a. \v 9 Joon mi núu¹³uu' 'e faa'²¹ tsá² tya' 'nii²¹ joongɨ 'e tɨ́ɨ²i tsá² jee²¹² yaai jo foo'¹³naa'. Tsʉ 'e joon 'ná¹ ilí² nifu. Pe 'ná¹gɨ ityía¹ 'ii'²¹ ilí² la joon. \p \v 10 Joon gafaa'²¹gɨ Jesús: \p ―Coon²¹ fuu²¹ itéen¹in coon'¹³ fuu²¹ xiia'. Coongɨ fuu²¹ xiia' ijmáa¹a 'nii²¹ coon'¹³ fuu²¹ dogɨ. \v 11 Joongɨ ijøø'²¹ 'wó² lɨɨlɨ́². Joon lɨ́ɨ¹ i'í² 'oo² coon'¹³ jmoowúu¹ la caain²¹ coonti. Joongɨ yʉ' juncwii²¹ imoo²oo' jilaa'²¹ 'e fo'² coon'¹³ li² 'e coo'¹³gɨ. \p \v 12 ’Pe la nʉ'gɨ insaan'²mo tsá² 'naa'. Joon 'ǿø¹mo tsá² 'naa'. Joon tsajée¹i 'naa' lɨ lí² sá² 'ii'²¹ tyii' fu cwo'¹. Joon itaa'²¹i 'naa' 'nʉñí³. Joon tsajéei¹ 'naa' tyani rǿøi¹³ coon'¹³ tsá² 'oo¹ to² tsʉ 'wii'¹³ jo'²o lɨ́ɨ²naa' jna. \v 13 Coon'¹³ 'e la joon lisá² coon²¹ 'ii'²¹ 'e foo²oo' 'e tyʉ́² 'wii²¹² tyiia. \v 14 Tyá²‑'oo' mi ngɨ́ɨi² joon, jo cuu'¹³‑'oo' 'ee ifoo²oo' cwáain¹ tyii‑oo' la jéei¹. \v 15 Tsʉ jna‑a icwóo³oo júu³ joongɨ 'e jmɨɨ¹‑'oo' ce jiin'¹³ jaain²¹ tsá² lí² lii'¹i 'naa' jon'gɨ lí² faa'²¹ 'laa'²¹ tyii'. \v 16 Pe 'naa' i'nɨ́ɨ²mo tsá² 'naa'. Cagɨ 'ñʉ³ʉʉ' coon'¹³ ruu'²¹naa' coon'¹³ tsá² seen²naa' tyʉ́² coon'¹³ i'nɨ́ɨi² 'naa'. Ijnga'²mo tsá² 'inlɨ́ɨi¹³ 'naa'. \v 17 Joon jilee'²¹mo tsá² seein²¹ ni cwoo'¹³ juncwii²¹ ni li 'eei'¹ 'naa' 'wii'¹³ jo'²o lɨ́ɨ²naa' jna. \v 18 Pe jiin'¹³ coon²¹ jñʉ¹ tsi tyí²ii' i'íin². \v 19 'Wii'¹³ 'e taa'²¹‑'oo' joon itiin'¹³naa' juncwii²¹ tyii'. \p \v 20 ’Mi jǿø²naa' 'láa² la 'uui fuu²¹ Jerusalén joon lí² ñii²¹oo' 'e tɨ lɨ 'íin²mo. \v 21 Joon jileei'²¹ 'in néei¹ fu Judea 'ná¹ cwiin²¹o fu moo'²¹. La joon jon jileei'²¹ 'in néei¹ fuu²¹ Jerusalén 'ná¹ 'woo²¹mo do. Joongɨ jileei'²¹ 'in taain²¹² jee²¹² to² jo li jaliin¹in. \v 22 Tsʉ jmɨɨ²¹² joon jmɨɨ²¹² 'e ní² tsá² wúu¹. Jee²¹² jmɨɨ²¹² joon itséin¹ jiin'¹³ la jin'² ni jí² tya' Dios. \v 23 Lɨ́ɨ¹ fúu² tsamɨ́² 'in tyéein¹ yʉʉn²¹ sɨ 'in cuu'²¹ tʉʉ'²¹ 'ee. Tsʉ lɨ́ɨ¹ wúu¹ 'in néei¹ la caain²¹ fuu²¹ do. Jmáa¹a Dios 'ii'²¹ tya' 'in tsá² do. \v 24 'Inlɨ́ɨi¹³ ijúun³in coon'¹³ ñí³. 'Inlɨ́ɨi¹³gɨ insaan'²mo tsá² joon tsajée¹i la caain²¹ fuu²¹ lɨ wíin². Joon tsá² jalíin² wíin² ityʉ'²ʉ to² Jerusalén ca mi tyeei¹ jmɨɨ²¹² tya' tsá² 'in jo seein²¹ Israel. \s1 Xiiala ilí² mi jó² 'in Ruu'²¹i Tsá² \p \v 25 ’Joon ñi'¹ coon'¹³ sɨɨ'²¹ coon'¹³ nʉ́ʉ¹ icwoo¹o li². Joon ni cwoo'¹³ 'wó² téein² tsá² 'goo²¹‑tsi. Xéei²‑tsi tsá² coon'¹³ 'e 'iin² jmɨ'ñi'³ coon'¹³ 'e jnóo¹ jmɨɨ²¹. \v 26 Joon nityʉ'²ʉ‑tsi tsá² coon'¹³ 'e fo'² mi 'ɨ¹‑tsi jilaa'²¹ 'e gó² ijó² fu juncwii²¹. Tsʉ jilaa'²¹ 'ii'²¹ tya' juncwii²¹ 'ii²¹ yʉ' ilí² jleei¹. \v 27 Mi yuui'¹³ joon imáa¹³naa' 'in Ruu'²¹i Tsá² jó² jee²¹² jníi¹ coon'¹³ jilaa'²¹ 'ii'²¹ tya'a coon'¹³ jilaa'²¹ 'ya'²gɨ tya'a. \v 28 Joon mi 'láa² 'wii²¹² lí² jilaa'²¹ 'elo tyá²‑'oo' joon sáa¹³aa' mootyí²ii' tsʉ jmoono itiin'¹³naa'. \p \v 29 Gasɨɨ'²¹o jon Jesús 'e cwáain¹ lo: \p ―Jǿø²duu' jilaa'²¹ 'mó² cwaríi³ coon'¹³ jilaa'²¹gɨ nii¹ 'mó². \v 30 Mo gañii²ii' ganii'¹³ 'mo'² 'mó² sii'²¹ ñii²oo' yaanaa' 'e nijatyéein¹ jiin²¹ jmɨ́¹. \v 31 La joon jon mi moo²oo' ilí² jilaa'²¹ 'elo niñii²oo' 'e nijatyéen¹mo 'e tyʉ'² Dios to². \p \v 32 ’'E la ja'²mo fo'³oo, jilaa'²¹ 'elo nilí² la nʉ'gɨ ijúun²in tsá² 'in seein²¹ nano. \v 33 Cwoo'¹³ 'wó² coon'¹³ juncwii²¹ 'ii²¹ yʉ' ityé²emo pe júu³ tyiia jo tyé²i coonti. \p \v 34 ’Tɨ́ɨ¹moo', jo unbaan¹naa' yaanaa' coon'¹³ jilaa'²¹ 'e gó². Jo ngɨɨ²ɨɨ' to² 'íin¹. Jo unbaan¹naa' yaanaa' 'e 'ɨ¹‑'oo' jmaai'¹³ 'e jmaai¹ to² tyii'. Tsʉ la joon jo xuu'²¹naa' lawa nilá² mi cwá² 'e jmɨɨ²¹² do. \v 35 Lawa coon²¹ nilá² lí¹ 'e jmɨɨ²¹² do 'e taain'¹³ jileei'²¹ tsá² 'in néei¹ la caain²¹ cwoo'¹³ juncwii²¹. \v 36 Tyaa²aa' tyʉ́² tyii'. Foo²oo' júu³ tyʉ́² coon²¹ tøø²mo. La ilí² lá²naa' ilí² lá²naa' jilaa'²¹ 'elo 'e 'ná² ilí². Joongɨ lí²‑i tyalíin²naa' tyani 'in Ruu'²¹i Tsá². \p \v 37 Mo jmɨɨ²¹² ga'ee¹ Jesús inʉʉ cwo'¹ joon mo 'woo¹ ngajáan¹an fu moo'²¹ sii²¹ Olivos. \v 38 Joon jileei'²¹ tsá² jaliin¹ la coon²¹ mo 'aa²¹ fu cwo'¹ fee'¹ 'a núu²un júu³ tya'a. \c 22 \s1 'Noo'² tsá² xiiala saan'²¹in Jesús \p \v 1 Nigajatyéen¹mo tyan'² jmɨɨ²¹² 'e gø'² tsá² 'iñi'¹ 'e jo tyiia'³ jeei¹. 'øøi'²¹‑tsi tsá² jmɨɨ²¹² 'e sii²¹ pascua. \v 2 Joon 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ tɨfo'² tya' ley 'noo'¹on xiiala ijngaa'¹³i Jesús pe 'gøø'²¹mo tsá². \p \v 3 Joon ga'í² Satanás alma tya' Judas, 'in sii²¹o jon Iscariote. Jaain²¹ jee²¹² dyatuuin¹ tsá² tya' Jesús 'ii. \v 4 'Ido ngóo¹o ngafee'¹³i 'in tyʉ'² to² untsá² coon'¹³ 'in tyʉ'² to² 'in jǿø² inʉʉ cwo'¹ do. Joon ngafee'¹³i 'ido xiiala jmáa¹a cwáain¹ 'e 'í¹ Jesús ja'cwoo²¹. \v 5 'Idogɨ galijløø'³mo. Joon gaunrøø¹ júu³ 'e cwó² Judas cuu². \v 6 Joon ga'ii'²¹mo. Joon ga'láa² 'wii²¹² 'noo'¹²on xiiala jaan'²in Jesús mo ga'ɨ́ɨ² tii², mo jo tsá² seein²¹. \s1 Lɨ gatséi¹ gø'² Jesús coon'¹³ tsá² tya'a \p \v 7 Joon gatɨ́² jmɨɨ²¹² 'e gø'² tsá² 'iñi'¹ 'e jo tyiian'³ jeei¹. Joon jngaai'¹³ tsá² joo'saa'²¹ jiin'¹³ la tɨɨsi'². \v 8 Joon gasii¹in Jesús 'in sii²¹ Tʉ́³ coon'¹³ jaain²¹gɨ 'in sii²¹ Wó³ joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ii²¹: \p ―Cwolíin²naa' joon cwotyá²aa' tyʉ́² 'e tyé³e' 'e gatɨ́² jmɨɨ²¹². \p \v 9 'Idogɨ gaunngɨɨ¹ɨ: \p ―¿Xiia 'iin²¹²u'un tsatyaa²¹a'a tyʉ́²? ―gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Jesús. \p \v 10 Joon gajin'² Jesús: \p ―Mi cwotaa²¹naa' 'e fuu²¹ joon jiin'¹naa' jaain²¹ tsañʉʉ'¹ 'in tyiian¹ coon²¹ tsʉʉ² sɨ'o² jmɨɨ²¹. Cwolíin²naa' caluu‑u ca xiia'²¹ 'nʉ́¹ li 'í²i. \v 11 Joon fuu²uu' 'in fii²¹² 'nʉ́¹ do: “La lo‑o jin'² tɨfo'² tyii'i sɨɨ'²¹ɨ 'nʉ: ¿Xiiali cwo'²'o yii²¹a'a tyee²e'e coon'¹³ tsá² tyiia tya' jmɨɨ²¹² 'e gatɨ́²?” \v 12 Joon ni'e'²e 'naa' coon²¹ tsi inʉʉ fee'¹ lɨ ñii². Do‑o tyaa²aa' tyʉ́². \p \v 13 Joon ngalíin²mo. Joon galɨ́² jiin'¹³ la nigajin'² Jesús. Joon gatyaa¹ tyʉ́² 'e dø'¹ø mo gatɨ́² jmɨɨ²¹² do. \p \v 14 Mo gatɨ́² 'ii'²¹, joon gacwó²o Jesús coon'¹³ tsá² tya'a 'e dø'¹ø. \v 15 Joon gajin'² Jesús: \p ―¡'Áa¹mo nagali'iin²¹²na jmáa³aa coon'¹³ 'naa' 'e tyee²e' tya' 'e jmɨɨ²¹² lo la nʉ'gɨ ijúun²na! \v 16 Tsʉ fuu²¹²uu 'naa' 'e jo jmáa³gɨɨ ca mi tɨ́² 'ii'²¹ 'e tyʉ'² Dios to². \p \v 17 Joon gason'¹on coon²¹ wúun¹xʉ sɨ'o² vino joon gacwo'²o 'maai'¹³ Dios joon gajin'²in: \p ―Jun'² 'elo, joon jmaa²aa' jmai'²xʉ jee²¹² 'naa'. \v 18 Tsʉ la lo‑o fo'³oo, jo jmɨɨ²¹² yaai'¹³gɨɨ duu'¹³uu jmɨ'³ mɨ'³ wuunjøø'³ ca mi tyʉ'² Dios to². \p \v 19 Mo ngayuui'¹³ joon gason'¹on coon²¹ 'iñi'¹. Joon gacwo'²o 'maai'¹³ Dios joon gajmaa¹a ca'no'³. Joon gacwo'²o tsá² tya'a sɨɨ'²¹ 'ido: \p ―'E lo‑o cuerpo tyiia ijoon'¹³oo 'wii²¹² tyii'. Jmaa²aa' 'elo joon itɨ'¹‑'oo' jna. \p \v 20 La joon jon gajmaa¹a coon'¹³ coon²¹ wúun¹xʉ do mo ngayuu'¹³ gagøø'²¹ø. Joon gajin'²in: \p ―'E wúun¹xʉ lo lawa coon²¹ 'ii'²¹ 'e 'múui². Joon 'e jmɨ¹ 'ǿø³na lo 'e nitʉʉn²¹ 'wii²¹² tyii' 'e li² tya' 'e 'ii'²¹ 'múui² do. \p \v 21 ’Pe nano cwoo²¹ tsá² 'in i'nɨɨi¹ jna roon¹ coon'¹³ cwóo³oo ni mesa lo. \v 22 Pe jna‑a 'in Ruu'²¹na Tsá² nilí²‑i jiin'¹³ la 'ii'²¹ nigalisá². Pe 'áa¹mo fúu² 'in 'nɨɨi¹ jna. \p \v 23 Joon ga'láa² tsá² tya'a 'wii²¹² gaunngɨɨ¹ɨ jee²¹² 'ii: \p ―¿'Iin jee²¹² jna' 'in jmoo¹o 'e gó² lo? \s1 Gasɨ́ɨ²i jee²¹² 'ii 'iin 'in tyiin²gɨ jee²¹² 'ii \p \v 24 Mo ngayuui'¹³ joon gasɨ́ɨ²i jee²¹² 'ii 'iin 'in tyiin²gɨ jee²¹² 'ii. \v 25 Joon gajin'² Jesús gasɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―Jileei'²¹ rǿøi¹³ 'in tyʉ'² to² ni cwoo'¹³ juncwii²¹ tyʉ'²o to² ce caain²¹‑tsi. Joongɨ jileei'²¹ tsacøøi'¹³ tya' 'ii lawa 'ña'o sii²¹ tsá² tyúi¹. \v 26 Pe 'naa'gɨɨ' jo tɨ́ɨ²naa' jmaa²aa' la joon. Lɨ'² cɨɨ'¹²ɨ jmoo² 'naa'. Jileei'²¹ 'in tyiin²gɨ jee²¹² 'naa' 'ná² sɨ́ɨ¹³naa' lawa 'in xuui²¹²gɨ. Joon 'in tyʉ'² to² 'naa' 'ná¹ jmaa¹o la jmoo¹o tsa'leei'¹³. Jo cwooi¹ tyʉ'²ʉ to². \v 27 ¿'Iin 'in tyiin²gɨ awa 'in tyíin¹ gø'²ø sɨ 'in gatyáa¹ tyʉ́² 'ee? Pe jna‑a 'yuu²na jee²¹² 'naa' lawa jaain²¹ 'in tyaa¹ tyʉ́². \p \v 28 ’'Naa' nigangɨ²ɨɨ' coon'¹³ jna coon²¹ tǿøi² la lɨ 'e móo³oo wúu¹. \v 29 'E joon jna cwo'³oo 'naa' coon²¹ lɨ ityʉʉ²ʉʉ' to² la lɨ́² 'e gacwo'² Ñʉ'³ʉʉ jna. \v 30 'E joon ilí² cøø²øø' joongɨ 'uu²uu' coon'¹³ jna mi tyʉ'³ʉʉ to². Joongɨ iní²ii' 'áan³ tyii' lawa tsacøøi'¹³ 'e jmaa¹aa' 'ii'²¹ tya' 'in dyatun¹ poo²¹² tsá² seein²¹ Israel. \s1 Jmoo¹ Jesús júu³ 'e jo rǿø¹i Tʉ́³ 'e cwii¹in 'ii \p \v 31 Gajin'²in jon Ña'ñʉ'¹ʉ': \p ―Simóoi¹³, Satanás nigamóoi¹ 'naa' 'e jøøi'¹² 'naa' la mo untyʉ́² tsá² trigo 'e coon'²¹ cwáain¹ 'naa'. \v 32 Pe jna nigamɨ́³ɨɨ tyani Dios 'wii²¹² tyi'i 'e jo tʉ́²'ʉ 'e jo'² cwolíin²un. Joon mi jaa'²¹‑o'o cwotyii'¹²a‑tsi 'in tsaruu'²¹'u. \p \v 33 Joon gajin'² Simóoi¹³ do: \p ―Ña'ñʉ'¹ʉ', naná¹a tyʉ́² tyiia 'e ní³ii 'nʉñí³ coon'¹³ 'nʉ ca xʉfiin'¹³ jún¹moo coon'¹³ 'nʉ. \p \v 34 Joon gajin'² Jesús: \p ―Tʉ́³, fuu²¹²uu 'nʉ 'e jmɨɨ²¹² no‑o la nʉ'gɨ i'ó¹ tuuitsáa² jo røø¹u 'e cwii¹un jna 'nɨ¹ naa'¹³. \s1 Ityée¹mo júu³ tya' Jesús \p \v 35 Joon gaunngɨɨ¹ɨ Jesús: \p ―Gasɨ́ɨ³na 'naa' jo 'ee tʉloo²¹ tyán²aan', jon'gɨ cuu² tyán²aan', jon'on mɨ́ɨ¹³ɨɨ' ga'ǿø¹³øø', ¿tɨ 'ee gali'ná¹gɨ tyii'? \p 'Ido‑gɨ gajin'²in: \p ―Jiin'¹³ coon²¹ jo 'ee ga'naai²¹ tyi jna'a. \p \v 36 Joon gajin'² Jesús: \p ―E ningóo¹ lɨ' cɨɨ'¹²ɨ no joon jileei'²¹ 'in 'oo¹ tuloo²¹ 'ná² cwotyaan²¹o. Joongɨ 'in 'oo¹ cuu² 'ná² cwotyaan²¹. Joongɨ jileei'²¹ 'in jo 'oo¹ ñí³ 'ná² cwo'nɨɨ¹ 'mɨ'² tyíia² tya'a joon ló² ñí³ tya'a. \v 37 Tsʉ la ja'²mo fo'³oo, 'ná²‑a tsangɨ́ɨ¹na jilaa'²¹ la lɨ 'e tyaan²¹ ni jí² tya' Dios 'e jin'²: “Sɨ́ɨ²i la jee²¹² yaai 'e tsá² gó² 'ii.” Tɨ lɨ tsín¹ jiin'¹³ la jin'² jí² cwáain¹ tyiia. \p \v 38 Joon gajin'² 'ido: \p ―Sá² tún² ñí³ lo. \p Joon gañii¹ Jesús: \p ―Naleen¹mo jon. \s1 Ngó¹ Jesús lɨ sii²¹ Getsemaní ngafee'¹²i Dios \p \v 39 Joon gacwo'ɨ́ɨ¹ Jesús. Joon jiin'¹³ la tɨɨsi'² tya'a gangóo¹ fu moo'²¹ Olivos. Joon gangaliin¹mo tsá² tya'a coon'¹²on. \v 40 Mo gatyalíin² do joon gasɨɨ'²¹ɨ Jesús 'ii: \p ―Mɨ́²ɨɨ' tyani Dios 'e jo xuu'²¹naa'²¹ tsaa² tyii'. \p \v 41 Joon gangawíin² Jesús coon²¹ jiin'¹³ la wíin² mo tyʉ'² tsá² cuun²¹². Joon gasii'¹i wojníi¹i. Joon faa'²¹a júu³ tyʉ́². \v 42 Joon gajin'²in: \p ―Ñʉ'², wana 'iin²¹²un un'øø²¹u jna 'e jo móo³oo wúu¹ coon'¹³ jilaa'²¹ 'e 'ná² lí². Pe jo lí² jiin'¹³ la 'iin²¹²na pe jiin'¹³ la 'ii'²¹ tyi'i. \p \v 43 Joon gajnéi¹ jaain²¹ ángel jó¹ fu ñʉ'fú² joon gacwoo²¹gɨ 'waa'²¹ pí². \v 44 Joon ga'í² 'e nii²¹ wúu¹ lɨɨlɨ¹. Joon gamɨɨ¹ɨ 'wii²¹² tya'a coon'¹³ 'láai²gɨ 'waa'²¹ pí². Joon ga'yá² untyiia²¹ tya'a lɨ la lɨ jmɨ¹ 'e xʉʉ'²¹ ni 'wó². \p \v 45 Mo róon² joon ngaa'¹²in lɨ téein² tsá² tya'a. Joon gatsee'²¹i 'ido cwuu²¹mo coon'¹³ jilaa'²¹ fa'í³. \v 46 Joon gajin'²in: \p ―¿'Ee lɨ cwuu²¹naa'? Ráan²naa', fee'¹²naa' Dios joon jo xuu'²¹naa' tsaa² tyii'. \s1 Tøø¹ tsá² Jesús 'ñúu¹i \p \v 47 Faa'²¹gɨ Jesús siin'¹²in mo gacwolíin² tsá² fúui¹. Joon jaain²¹ jee²¹² jɨ dyatuuin¹ tsá² tya'a 'in sii²¹ Judas jó¹ nifu tya' 'in tsá² do. 'Ii ngatyeen¹in lɨ siin'¹² Jesús ijun'²un ju'² Jesús. \v 48 Joon gajin'² Jesús: \p ―Judas, ¿tɨ ga'nɨɨ²¹²un jna, 'in Ruu'²¹na Tsá², coon'¹³ 'e gajiin'¹'in ju'³uu? \p \v 49 Jileei'²¹ 'in téein² coon'¹³ Jesús mo ganí²i jilaa'²¹ 'e lɨ́² gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―¿Jatɨɨ²ɨ' coon'¹³ ñí³ 'ee? \p \v 50 Joon jaain²¹ jee²¹² 'ii gauncwuu'²¹i jaain²¹ tsa'leei'¹³ tya' 'in tyʉ'² to² untsá² nifú². Gatyʉ'²ʉ cataain²¹ loocwo² lɨ tsáa¹. \v 51 Joon gajin'² Jesús: \p ―Cwoján²xʉ la no. Jo caai'¹³gɨɨ' 'ino. \p Joon gasʉ́ʉ² Jesús loocwo² 'ido joon ga'láa²mo tsifu. \v 52 Joon gajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'in nijalíin² 'e tøø¹ 'ii. Sɨɨ'²¹ɨ 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ 'in tyʉ'² to² 'in jǿø² inʉʉ cwo' coon'¹³ tsacøøi'¹³: \p ―Nañilíin²naa' coon'¹³ ñí³ coon'¹³ 'mó² 'e tøø²øø' jna lawa jaain²¹ 'uun²¹. \v 53 La coon²¹ jmɨɨ²¹² 'yuu²na jee²¹² 'naa' tsi inʉʉ cwo'¹ fee'¹ do. Joon jo mo gaseen'²naa' jna coonti. Pe jiin'¹³ lo‑o 'ii'²¹ tyii' mo ga'ɨ́ɨ² nʉʉ²¹. \s1 Jo rǿøi¹ Tʉ́³ 'e cwii¹in Jesús \p \v 54 Joon gajée¹i Jesús sɨ'ñúu¹mo fu tya' 'in tyʉ'² to² untsá² nifú². Joon Tʉ́³ ngaa'¹³i caluu Jesús wíin²gɨxʉ. \v 55 Joon do‑o gajiin'² coon²¹ jɨ́² tún² tsa'² tya'i tyi¹ do. Joon do‑o gacwó²o cu' lɨ' lɨ coo²¹ jɨ́² do. Tʉ́³‑gɨ do‑o jon tyíin¹in. \v 56 Joon jaain²¹ tsamɨ́² 'in jmoo¹o to² inʉʉ do mo ganí²i tyíin¹ Tʉ́³ co' jɨ́² do joon gajaan¹ jǿøi² 'ido. Joon gajin'²in: \p ―Ngɨɨ¹ jon 'in tsañʉʉ'¹ lo coon'¹³ 'ido. \p \v 57 Joon jo garǿø¹i Tʉ́³, gajin'²in: \p ―Tsamɨ́², jo cwii¹na 'ido. \p \v 58 Mo galɨ́² cɨɨin²¹gɨxʉ joon 'in xee'²¹mo gasɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―'Nʉ‑ʉ, jaain²¹ jee²¹² 'ii. \p Joon gajin'² Tʉ́³: \p ―Jon' 'i jna, tsañʉʉ'¹. \p \v 59 Coon²¹ hora ngóo¹gɨxʉ mo gajin'² 'in xeei'²¹ gasɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―'E la ja'²mo ngɨɨ¹ 'in tsañʉʉ'¹ lo coon'¹³on tsʉ 'in seein²¹ Galilea lo. \p \v 60 Joon gajin'² Tʉ́³: \p ―Tsañʉʉ'¹, jo ñí³ii 'ee 'e fo'²'o. \p La tsifu joon, la 'ɨɨ²¹² faa'²¹gɨ Tʉ́³ ga'oo¹ jaain²¹ tuuitsáa². \v 61 Joon jiin'²¹ 'ña'a Jesús níi¹i gajǿøi² Tʉ́³. Joon gatɨ'²‑tsi Tʉ́³ jiin'¹³ la nigajin'² Jesús sɨɨ'²¹ɨ 'ii: “La nʉ'gɨ i'oo¹ tuuitsáa² jo røø²¹u 'e cwii¹u jna 'nɨ¹ naa'¹³.” \v 62 Joon gacwo'ɨ́ɨ¹ Tʉ́³ joon gatyi'²o xuui²¹²‑tsi 'áai¹. \s1 Ungøøi¹ tsá² Jesús \p \v 63 Jileei'²¹ tsá² do 'in 'aa¹i Jesús gaungøøi¹ 'ii 'áai¹ joongɨ gajmee'²¹mo lɨɨlɨ¹. \v 64 Gajnii¹ unníi¹i 'ido joon gapoo²¹ ni² 'ido joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―Faa'¹³du', ¿'iin pó² tyi'i? \p \v 65 Joongɨ 'láai² júu³ 'laa'²¹ gafa'²o tya' Jesús. \s1 Ngó¹ Jesús tyani tsá² 'in tyiin²gɨ tya' tsá² Israel \p \v 66 Mo gajná² joon galicaain²¹ tsacøøi'¹³ tya' tsá² Israel coon'¹³ 'in tyʉ'² to² untsá² coon'¹³ tɨfo'² tya' ley. Joon gangajée¹i Jesús lɨ sɨcaain²¹ tsá² 'in tyiin²gɨ do. Do‑o gaunngɨɨ¹ɨ: \p \v 67 ―Sii'¹³ jna'a, ¿tɨ 'nʉ Cristo? \p Joon gañii¹i Jesús: \p ―Wana fo'³oo, jo jo'² ilíin²naa' júu³ tyiia. \v 68 Joongɨ wa'a unngɨ́³ɨɨ 'naa' jo ñí²ii' jon'gɨ jo laa²¹²naa' jna. \v 69 Pe ca nano‑o ca li ngoo²¹gɨ jna‑a, 'in Ruu'²¹na Tsá², ninii²¹²ii cáai¹ Dios Jmii²¹ lɨ' tsáa¹. \p \v 70 Joon jilee'²¹mo gaunngɨɨ¹ɨ: \p ―¿Tɨ 'nʉ‑ʉ Jóon¹ Dios? \p Joon gañii¹i Jesús: \p ―Jnagɨɨ 'i jiin'¹³ la nafaa'¹³naa'. \p \v 71 Joon gajin'²in jee²¹² 'ii do: \p ―Jo 'ee júu³ 'ná¹gɨ jna'. Yiiana' jon ninʉʉ²¹ʉ' júu³ tya'a. \c 23 \s1 Jesús tyani Pilato \p \v 1 Joon jilee'²¹mo garoon¹ joon gangajée¹i Jesús tyani Pilato. \v 2 Do‑o ga'láa² 'wii²¹² jmoo¹o tsaa² tya' Jesús jin'²in: \p ―Nigatsee'²¹na'a 'in tsañʉʉ'¹ lo 'e'¹e tsá² tyii'i 'e faa'²¹ 'laa'²¹ tya' 'in tsaa'to² tyíin¹ Roma. Jin'²in 'e jo 'ná² tyii²ii'i 'laa'¹³ 'e 'nɨɨ¹ tya' 'in tyʉ'² to² nifu tyíin¹ Roma. Joongɨ jin'²in 'e 'ii Cristo, 'e 'øøi'²¹‑tsi tsá² 'e jaain²¹ rǿøi¹³ 'ii. \p \v 3 Joon gajin'² Pilato: \p ―¿Tɨ 'nʉ‑ʉ Rǿøi¹³ tya' tsá² Israel? \p Joon gajin'² Jesús: \p ―La joon nigafaa'¹³gɨ'ɨ. \p \v 4 Joon gajin'² Pilato sɨɨ'²¹ɨ 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ 'in tsá² catyaai²gɨ: \p ―Jiin'¹³ coon²¹ jo mo gatsaa'³aa tsaa² tya' 'in tsañʉʉ'¹ no. \p \v 5 Pe 'idogɨ gafaa'²¹a tá²gɨ jin'²in: \p ―Jileei'²¹ 'in núu²un júu³ tya' 'ino 'iin²¹²in to'² mɨɨ'¹³. Joon ga'e'¹o júu³ tya'a la caain²¹ Judea. Ga'láa² 'wii²¹² fu Galilea joon ca logɨ ga'ee¹ júu³ tya'a. \s1 Jesús tyani Herodes \p \v 6 Mo ganúu²un Pilato 'elo joon gaunngɨɨ¹ɨ wana seein²¹ Jesús fu Galilea. \v 7 Joon mo gajin'² tsá² joon, joon gasii¹in tyani Herodes 'in tyʉ'² to² Galilea. Joon jee²¹² jmɨɨ²¹² joon taain¹ fu Jerusalén. \v 8 Mo ganí²i Herodes Jesús jløø'³mo 'áai¹ tsʉ ningóo¹ 'e gali'iin²¹²in jǿøi² Jesús. Ninuu¹o faa'²¹ tsá² cwáain¹ tya'a. Joon ni'iin²¹²in jǿø² coon²¹ milagro 'e jmá¹ Jesús. \v 9 Lɨ́ɨ¹ 'láai² 'e gangɨɨ¹ɨ pe Jesús coonti jo 'ee gañii¹i. \v 10 Do‑o jon téein² 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ tɨfo'² tya' ley. 'Ii jmoo¹o tsaa² fee'¹ tya'a coon'¹³ 'láai²gɨ lɨɨlɨ¹. \v 11 Joon Herodes coon'¹³ 'láa² tya'a gatyii²mo Jesús joongɨ gaunngøø¹mo. Joon gatyii'²¹in Jesús coon²¹ 'mɨ'² jɨɨ'¹ la lɨ sɨɨn'³ rǿøi¹³. Joon gasii'¹³mo tún¹ tyani Pilato. \v 12 Jmɨɨ²¹² joon røø²¹ gasɨ́ɨ²i Pilato coon'¹³ Herodes tsʉ la mo jéei¹³ 'ee'¹mo ruu'²¹i. \s1 Nigalisá² 'ii'²¹ ijnga'²mo Jesús \p \v 13 Joon gauncaain²¹ Pilato 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ tsacøøi'¹³ joongɨ coon'¹³ jileei'²¹ tsá². \v 14 Joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―'Naa'‑a ñijee²¹naa' 'in tsañʉʉ'¹ lo foo²oo' 'e jmoo¹o 'ido to'² tsá² mɨɨ'¹³. Pe jna‑a ga'no'³oo tsaa² tya'a tyaní²ii' pe jo gatsaa'³aa. Joon jǿø²oo' 'e jo 'ee tsaa² sá² tya'a coonti jiin'¹³ la tsaa² jmoo²oo'. \v 15 La joon jon Herodes 'in nigasiin'¹²mo tún¹ fu lo jo nigatsaa'²¹a tsaa² tya' 'ido. Nijǿø²oo' 'e jo 'ee tsaa² sá² tya'a wa'a 'e tɨ́ɨi² júun²in. \v 16 'E'³duu wúu¹ joon mi yuui'¹³ joon láa²moo. \p \v 17 Pilato jiin'¹³ la tɨɨsi'² 'ná² láai² jaain²¹ tsá² 'yuui²¹² 'nʉñí³ jiin'¹³ jee²¹² jmɨɨ²¹² joon. \v 18 Joon jilee'²¹mo ga'láa² 'wii²¹² ga'oo¹. Jin'²in: \p ―¡Jngai'²ta 'ino! Cwolaai²¹ Barrabás. \p \v 19 'In Barrabás do nigataan'¹²in 'nʉñí³ 'wii'¹³ nigajmaa¹a 'e tsá² fuu²¹ lo jmoo¹o 'nii²¹ coon'¹³ tsaa'to² tyíin¹ Roma. Joon nigajnga'²mo tsá². \v 20 Pilato do 'iin²¹²in láai² Jesús. Joon gasɨɨ'²¹ɨ tsá² tún¹. \v 21 Pe 'idogɨ ga'oo¹ tá²gɨ gajin'²in: \p ―¡Táan¹in tsaa' crúu¹³! ¡Táan¹in tsaa' crúu¹³! \p \v 22 Joon mo gatɨ́² 'nɨ¹ fu joon gajin'² Pilato: \p ―¿'Ee 'e gó² nigajmaa¹a? Jna‑a jo gatyii'³aa jiin'¹³ coon²¹ tsaa² wa'a ijúun²in. 'E'³duu wúu¹ joon mi yuui'¹³ joon iláa²moo. \p \v 23 Pe 'ido‑gɨ gañii¹i tá² lɨɨlɨ¹. Gamɨɨ¹ɨ wa'a táan¹in tsaa' crúu¹³. Joon gatɨ'² júu³ tya' 'in tsá² do coon'¹³ 'in tyʉ'² to² tya' untsá². \v 24 Joon Pilato do gajmaa¹a 'ii'²¹ jiin'¹³ la gali'iin²¹²in 'in tsá² do. \v 25 Joon galáa²mo jiin'¹³ Barrabás 'in 'yuui² 'nʉñí³ 'wii'¹³ gajmaa¹a 'nii²¹ joon gajngaa'¹³i tsá². Joon gajaan'²¹mo Jesús jiin'¹³ la nigamɨɨ¹ɨ 'in tsá² do. \s1 Táan¹in Jesús tsaa' crúu¹³ \p \v 26 La 'ɨɨ²¹² ngalíin² jée¹i Jesús 'e táan¹in crúu¹³ gasaan'¹²in jaain²¹ tsañʉʉ'¹ 'e coon²¹ crúu¹³ tya' Jesús. Simóoi¹³ sii²¹ 'in tsá² do. Galiseein²¹ coon²¹ fuu²¹ sii²¹ Cirene. 'In jai'¹³ fu coon²¹ fuu²¹ pi'³ 'e ná¹ co' do. Joon joo²¹o caluu. \p \v 27 Joon fúu¹mo tsá² ngalíin² coon'¹³on coon'¹³ tsamɨ́² 'in ngalíin² cɨ'². Joon 'oo¹o tá² coon'¹³ jilaa'²¹ fa'í³ 'wii²¹² tya'a. \v 28 Joon gajǿø²i Jesús 'ii joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Tsamɨ́² seein²¹ Jerusalén, jo cɨɨ²ɨɨ' 'wii²¹² tyiia. Tyíi¹³ii' 'wii²¹² tyii' yaanaa' joongɨ 'wii²¹² tya' yʉʉn²¹ tyii'. \v 29 Tsʉ nijó² jmɨɨ²¹² mi jin'² tsá²: “Tyúu¹mo 'in jo galiseein²¹ jóon¹on, joon 'in jiin'¹³ cafu jo gangatyéein¹ yʉʉn²¹, 'in jiin'¹³ coon²¹ naa'¹³ jo gacuu'²¹ xuui²¹² tʉʉ'²¹ tya'a.” \v 30 Mi tɨ́² 'ii'²¹ joon ni'láa² tsá² 'wii²¹² faa'²¹a sɨɨ'²¹ɨ moo'²¹ coon'¹³ jilaa'²¹ tɨɨ'²¹: “Cwoxaa²o joon cwojlɨ́ɨ¹³u'u jna'a.” \v 31 Tsʉ wana galɨ́² jilaa'²¹ 'elo coon'¹³ jna 'in jo røøi²¹ tsaa², ¿'ee coon'¹³ ilí² coon'¹³ tsá² goo²oo' 'in røøi²¹ tsaa² 'áai¹? \p \v 32 Jée¹mo jon gái¹gɨ 'in røøi²¹ tsaa² ijngaa'¹³i caain²¹ coon'¹³ Jesús. \v 33 Mo gatyalíin² coon²¹ lɨ sii²¹ Mootyi² 'Lɨɨ²¹² joon do‑o gateein¹ Jesús tsaa'¹ crúu¹³ coon'¹³ 'in tsá² gái¹gɨ do. Jaain²¹ lɨ' tsáa¹ jaain²¹gɨ lɨ' tuuin²¹². \v 34 Joon la 'ɨɨ²¹² taain¹ Jesús tsaa'¹ crúu¹³ joon gajin'²in: \p ―Ñʉ'³, feei'¹ jmaa²‑'o'o 'wii²¹² tya' 'in tsá² no tsʉ joñi¹i 'ee 'e jmoo¹o. \p Joon 'in 'láa² do gacoo¹o xiiala ijmáa¹a jmai'²xʉ jee²¹² 'ii sɨɨn'³ Jesús. \v 35 Jileei'²¹ tsá² téen²mo jǿø²ø joon cagɨ tsacøøi'¹³ ungøøi¹ Jesús jin'²in sɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Galáa²mo 'in xeei'²¹ 'ii. Joon cwoláai² 'ña'a wana sɨ najai'² 'ii Cristo, 'in nityii'¹²in Dios. \p \v 36 La joon jon 'láa² do ungøø¹mo Jesús. Gangatyéen¹in ca tyan'² joon gacwo'²o Jesús vino tin'³. \v 37 Joon jin'²in: \p ―Wana 'nʉ Rǿøi¹³ tya' tsá² Israel laai²¹² 'wo'o. \p \v 38 Joon nigataan¹ tsá² coon²¹ júu³ yʉ' tyíi¹i 'e jin'²: “'Inlo‑o Rǿøi¹³ tya' tsá² Israel.” 'E júu³ do lɨ́² jmíi¹ griego coon'¹³ jmíi¹ latín coon'¹³ jmíi¹ hebreo. \p \v 39 Jaain²¹ 'in tsá² røøi²¹ tsaa² 'in táain² co' do gasɨɨ'²¹ɨ Jesús jin'²in: \p ―Wana 'nʉ Cristo laai²¹² 'wo'o joongɨ laai²¹² jna'a. \p \v 40 Pe 'in jaain²¹gɨ do gatyuu'¹²i júu³ tya' 'in jaain²¹ do. Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―Jmaa² 'gøø'²¹'u Dios tsʉ 'e røø²¹na' tsaa². \v 41 Jna' 'e tɨ́ɨ²mo' nee²¹e' wúu¹ tsʉ tyii²¹² jna' tsaa² tyii‑o' 'e nigajmoo²¹o'. Pe 'in tsañʉʉ'¹ lo jo 'ee gajmaa¹a 'e gó². \p \v 42 Joon gajin'²in sɨɨ'²¹ɨ Jesús: \p ―Cwotii'¹³‑'o'o jna mi 'ii'¹³'u to² 'e gatɨɨ²u. \p \v 43 Joon gañii¹i Jesús: \p ―'E la ja'²mo fo'³oo, no‑o tyalii²¹i' caan²¹mo coon'¹³ jna fu ñʉ'fú². \s1 Júun²mo Jesús \p \v 44 Ningóo¹ la tyiiañi'¹ mo galinʉʉ²¹ ni cwoo'¹³ juncwii²¹ gata'² ca gatɨ́² 'in² 'nɨ¹ ca 'lóo². \v 45 Joon ñi'¹ galiniui²¹. Joon inʉʉ cwo'¹ fee'¹ si'² do lɨ 'íi¹ 'mɨ'², ga'gɨɨ¹ tún² tsa'² 'e 'mɨ'² 'íi¹ do. \v 46 Joon ga'oo¹ Jesús jin'²in: \p ―Nʉ'³, ja'cwoo¹'o ityiia'¹³ alma tyiia. \p Joon mo ngayuui'¹³ gajin'² 'elo joon gajúun¹mo. \p \v 47 Mo ganí²i 'in tyʉ'² to² fii²¹² 'láa² do jilaa'²¹ 'e galɨ́² joon gacwoo¹ 'maai'¹³ Dios jin'²in: \p ―'E la ja'²mo 'in tsañʉʉ'¹ lo 'in tyúui¹ 'áa¹mo no. \p \v 48 Jileei'²¹ tsá² 'in téen²in jǿø²ø jilaa'²¹ 'e galɨ́² gangaliin¹ fa'í³ tyʉʉn¹ ni tsí². \v 49 Pe jileei'²¹ 'in cwii¹in Jesús coon'¹³ tsamɨ́² 'in nigangɨ¹ coon'¹³on tɨ́² Galilea wíin² jaan¹ jǿø²ø jilaa'²¹ 'elo. \s1 Ga'á²mo tsá² Jesús \p \v 50 Niseen²¹mo jaain²¹ tsañʉʉ'¹ tyúi¹, jo tsaa² røøi²¹, 'in nisii²¹ Sé². 'In seein²¹ fuu²¹ sii²¹ Arimatea lɨ tyʉ'² to² Judea 'ii. 'Ii jaain²¹ jee²¹² tsacøøi'¹³ 'in tyʉ'² to² tsá² Israel. \v 51 'In Sé² lo sɨjaan¹o mi tyʉ'² Dios to². La joon jo røø²¹ sɨ́ɨ²i coon'¹³ jilaa'²¹ 'e gajmaa¹a tsá² do. \v 52 'Wii'¹³ joon gangajǿøi² Pilato joon gangamɨɨ¹ɨ cuerpo tya' Jesús. \v 53 Mo ngayuui'¹³ gaxaa²¹i Jesús tsaa' crúu¹³ joon gacɨɨn'²in coon'¹³ 'mɨ'² taa²¹. Joon ga'áa²mo tsi coon²¹ aan¹ lɨ́² tsaa' xá¹ lɨ jo 'in mo ga'áai² jiin'¹³ jaain²¹. \v 54 'E jmɨɨ²¹² no cwoun'ló² tya' jmɨɨ²¹² 'e 'ii'²¹ woo'²¹ tsá². Joon tɨ lɨ 'láa² 'wii²¹² 'e jmɨɨ²¹² do. \p \v 55 'In tsamɨ́² 'in ningɨɨ¹ coon'¹³ Jesús fu Galilea gangalíin² joon gajǿø²o 'oo² too²¹ 'aan¹ joongɨ xiiala roon¹ cuerpo tya' Jesús. \v 56 Joon mo ngaliin¹ fu tya'a joon gatyaa¹ tyʉ́² jmɨɨ²¹ jmafuu²¹ coon'¹³ noo²¹². Joon gajaan¹o jmɨɨ²¹² 'ii'²¹ 'woo'²¹ tsá² jiin'¹³ la to² tyʉ'². \c 24 \s1 Gajiin'¹in Jesús \p \v 1 Jmɨɨ²¹² ga'láa² 'wii²¹² semóo¹ 'in tsamɨ́² do gangalíin² 'áa³ 'oo²¹ too²¹ 'aan¹ do. Tyaan¹an jmɨɨ²¹ jmafuu²¹ 'e nigatyaa¹ tyʉ́². Joon ngalíin²mo tsamɨ́² catyaai²gɨ coon'¹³on. \v 2 Mo gatyalíin² joon gatsaa'²¹ 'e cuun²¹² jnɨ¹ 'oo²¹ too²¹ 'aan¹ do jo si'²gɨ 'áan³ tya'. \v 3 Joon ngataa²mo pe jo gatsaaa'²¹a cuerpo tya' Ña'ñʉ'¹ʉ' Jesús. \v 4 La 'ɨɨ²¹² téein² jo ñi¹i 'ee jmaa¹a coon²¹ gagoo¹‑o téein²¹ gái¹ tsañʉʉ'¹ 'in tyi'² 'mɨ'² jɨɨ'¹ co' lɨ téein². \v 5 Joon gata'²a 'in tsamɨ́² do níi¹i ni 'wó² gafoo'²i lɨɨlɨ¹. Joon gajin'² 'in tsañʉʉ'¹ do: \p ―¿'Ee lɨ'ɨ 'naa'²¹naa' tsá² jiin'¹ jee²¹² 'lɨɨ²¹²? \v 6 Jo 'yuui²gɨ lo. Najiin'¹o. Cwotii'¹³‑'oo' la gajin'²in mo gateein¹ Galilea. \v 7 Gajin'²in 'e 'in Ruu'²¹i Tsá² 'ná² tsee'¹²i ja'cwoo²¹ tsá² røøi²¹ tsaa² 'e taan²in tsaa' crúu¹³. Joon mi tɨ́² 'nɨ¹ jmɨɨ²¹² joon jiin'¹o. \p \v 8 Joon gatɨ'²‑tsi júu³ tya' Jesús. \v 9 Joon mo ngayuui'¹³ gacɨɨ'¹²ɨ 'a 'oo²¹ too²¹ 'aan¹ do joon gasɨɨ'²¹o jɨ dyajaain²¹ tsá² tya' Jesús do coon'¹³ tsá² catyaai²gɨ 'e nigalɨ́². \v 10 'In ngacoon¹ júu³ tyani tsá² tya' Jesús do sii²¹ María Magdalena coon'¹³ Juana coon'¹³ María sáa³ Jacobo coon'¹³ tsamɨ́² catyaai²gɨ. \v 11 Pe tsá² tya' Jesús do galɨ́ɨ¹i 'e sɨxeei²¹²‑tsi 'in tsamɨ́² no. Joon jo jo'² galɨ́ɨ²i. \p \v 12 Pe gacwo'ɨ́ɨ¹ Tʉ́³ joon gangóo¹ cwiin¹ fu 'oo²¹ too²¹ 'aan¹ do. Joon mo gajǿø²ø joon ganí²i 'e 'mɨ'² taa²¹ do roon¹ lɨ' caai²¹. Joon ganga'²mo fu tya'a tsa'goo²¹‑tsi jilaa'²¹ 'e galɨ́². \s1 Tsalíin² tsá² Emaús \p \v 13 Jmɨɨ²¹² joon gái¹ jee²¹² 'ii do ngalíin² coon²¹ fuu²¹ sii²¹ Emaús 'e tɨ' jiin¹³ dyacoon²¹ kilómetros jiin'¹³ Jerusalén. \v 14 Ngalíin² tyaa¹ júu³ jilaa'²¹ 'e nigalɨ́² do. \v 15 La 'ɨɨ²¹² tyaa¹ júu³ sɨ́ɨ¹i 'e cwáain¹ do joon gangatyéein¹ Jesús. Joon ga'láa² 'wii²¹² ngɨɨ¹ coon'¹³on. \v 16 Fiin'¹³ jǿø²o pe jo cwooi¹ licwii¹in 'ido. \v 17 Joon gaunngɨɨ¹ɨ Jesús 'ii: \p ―¿'Ee 'e sɨ́ɨ¹³naa' lɨ cwolíin²naa' no? ¿'Ee lɨ'ɨ 'e ngɨɨ²ɨɨn' jmoo²oo' fa'í³? \p \v 18 Jaain²¹ jee²¹² 'ii 'in sii²¹ Cleofas gañii¹i: \p ―La tóo²mo juncwii²¹ ñi¹i jilaa'²¹ 'e nigalɨ́² Jerusalén jee²¹² jmɨɨ²¹² lo. ¿Tɨ jaain²¹ 'nʉ‑ʉ 'in jó¹ fu do jo nagaliñí³'in? \p \v 19 Joon gajin'² Jesús: \p ―¿'Ee ngalɨ́²? \p Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―La lɨ́² 'e galɨ́² cwáain¹ tya' Jesús tsá² Nazaret. Jaain²¹ tsá² cwo¹ júu³ tyʉ́² joon to² fee'¹ gajmaa¹a joon júu³ 'gøøi'¹² gafaa'²¹a tyani Dios coon'¹³ tyani tsá² taain²¹² juncwii²¹. \v 20 Joon 'in tyʉ'² to² tya' untsá² coon'¹³ tsacøøi'¹³ tyi' gajaan'²¹mo 'ido 'e júun²mo 'ido joongɨ taan¹in tsaa' crúu¹³. \v 21 Jna'oo'o mo lɨ́ɨ²na'a 'e ijmáa¹a tiin'¹³ tsá² seein²¹ Israel. Joon no nangóo¹ 'nɨ¹ jmɨɨ²¹² 'e gajúun¹in. \v 22 Joon 'inlɨ́ɨi¹³ tsamɨ́² nangalíin² 'áa³ 'oo²¹ too²¹ 'aan¹. \v 23 Joon jo gatsaa'²¹a cuerpo tya'a. Joon gajaliin¹ jajmaa'¹²a jna'a júu³ 'e niganii²¹ ángeles 'in gasɨɨ'²¹ 'ii 'e gajiin'¹in Jesús. \v 24 Joon 'inlɨ́ɨi¹³gɨ tsá² jna'a gangalíin²mo 'oo²¹ too²¹ 'aan¹ do. Joon jin'²o la lɨ 'e jin'² 'in tsamɨ́² do, pe jo gangaai¹ Jesús. \p \v 25 Joon gajin'² Jesús: \p ―¡Lɨ́ɨ¹ jo tsáai¹‑'oo' 'naa'! 'Áai¹ un'ɨɨi²¹²gɨ yaanaa' 'e litsáai¹‑'oo' la gajin'² tsá² 'in gacwo¹ júu³ tyʉ́². \v 26 ¿Tɨ jo 'ná² nii²¹ Cristo wúu¹ la nʉ'gɨ i'ii'²¹i to² tya'a ñʉ'fú²? \p \v 27 Joon ga'láa² Jesús 'wii²¹² tyaa¹ júu³ la jin'² ni jí² tya' Dios. Ga'láa² 'wii²¹² coon'¹³ jí² tya' Moisés joon mi yuui'¹³ joon gatyaa¹gɨ júu³ cwáain¹ tya' 'e jí² catyiia²gɨ tya' tsá² gacwo¹ júu³ tyʉ́² calɨɨ. Gatyaa¹ júu³ jilaa'²¹a 'e faa'²¹ cwáain¹ tya' 'ña'a. \p \v 28 Mo gatyaliin¹ la fuu²¹ lɨ ngaliin¹ do joon gajmaa¹a Jesús 'e tsáa¹gɨ la fu¹ 'yúu²i. \v 29 Pe 'ido‑gɨ gamɨɨ¹ 'e jaan¹ Jesús, jin'²in: \p ―Ján² coon'¹³ jna'a tsʉ nica'loo¹. Joongɨ tɨ lɨ́² lɨnʉʉ²¹. \p Joon ga'ii'²¹ Jesús 'e jaan¹ coon'¹³on. \v 30 Joon nityíin¹in caain²¹ 'e dø'²ø 'íi¹i coon'¹³ 'ido. Joon gason'¹o 'iñi'¹ joon gauncwaa'³i. Joon gajmaa¹a 'no'³. Joon gacwo'¹o 'ido. \v 31 La tsifu joon ganó¹ unníi¹in 'in tsá² do. Joon galicwii¹mo Jesús. Pe coon²¹ gaguu¹mo. \v 32 Joon gasɨ́ɨ²i jee²¹² 'ii: \p ―'E la ja'²mo lɨ́ɨ¹ tyʉ́¹gɨ ga'ɨ́ɨ²‑tsi' la jalii²¹i' sɨ́ɨ¹³ɨ' tya'i fu¹ 'e tyaa²¹a' júu³ cwáain¹ tya' jí² tya' Dios. \p \v 33 Joon jo 'ee gaun'ɨɨi²¹²gɨ. Tsifu joon gangatáa¹i fu¹ fu Jerusalén. Joon do‑o gatsee'²¹i jɨ dyajaain²¹ tsá² tya' Jesús sɨcaain²¹ coon'¹³ tsá² catyaai². \v 34 Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'in tsá² néei¹ Jerusalén 'ii: \p ―'E la ja'²mo nagajiin'¹in Jesús. Joon niganii²¹mo Simóoi¹³. \p \v 35 Joon 'in tsá² gái¹ do gatyaa¹ júu³ 'e ningangɨɨi¹ tya'i fu¹ joon xiiala nigalicwii¹in Jesús mo gajmaa¹ Jesús tyíia³ 'e 'iñi'¹ do. \s1 Jné¹mo Jesús jee²¹² tsá² tya'a \p \v 36 Téen²mogɨ faa'²¹a 'e cwáain¹ do mo gajnéi¹ Jesús jee²¹² 'ii lɨ téein². Joon gajin'²in: \p ―Tyʉ́²‑ʉ 'íi¹ jee²¹² 'naa'. \p \v 37 'Ido‑gɨ gafoo'²mo. Joon lɨ́ɨ¹ 'goo'²¹o. 'ɨ¹‑tsi 'e jaain²¹ tsa'mootyí² níi²in. \v 38 Pe gajin'² Jesús: \p ―¿'Ee lɨ'ɨ jo tsáai¹‑'oo' coon'¹³ almas tyii'? \v 39 Jǿø²øø' cwóo³oo coon'¹³ tɨ́ɨ³ɨɨ. Tsei'² jna‑a lo. Sʉʉ'¹³ joongɨ jǿø²øø' tsʉ jaain²¹ tsa'mootyí² jo ngú¹ sá² jon'gɨ moo¹ taai² la 'óo³ jna. \p \v 40 Mo gajin'²in 'elo joon ga'ee¹ cwoo²¹o coon'¹³ tɨ́ɨ¹ɨ. \v 41 Pe 'ido‑gɨ jo tsáa¹mogɨ‑tsi coon'¹³ 'e jløø'³i coon'¹³ 'e tsa'goo²¹‑tsi. Joon gasɨɨ'²¹ Jesús 'ii: \p ―¿Tɨ 'oo²xʉʉ' 'uunñi² 'e døø'¹³øø? \p \v 42 Joon gajin'²in: \p ―'E lo‑o ca'no'³ joo'²¹ taai² jmɨɨ²¹ 'e too'² coon'¹³ ca'no'³xʉ wa' to'². \p \v 43 Joon ga'ii'²¹mo Jesús 'edo joon gagøø'²¹o tyani 'ido. \v 44 Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ii: \p ―Jilaa'²¹ 'e nagangɨɨ¹na jiin'¹³ la nigafuu²¹²uu 'naa' mo gataain¹gɨɨ coon'¹³ 'naa'. Fuu²¹²uu 'naa' jilaa'²¹ 'ná¹ tséin¹ tyiia 'e taa'¹³ ni jí² tya' Moisés coon'¹³ jí² tya' tsá² gacwo¹ júu³ tyʉ́² calɨɨ coon'¹³ 'e jí² sii²¹ salmos. \p \v 45 Joon gajmaa¹ Jesús 'e gangaai'²¹‑tsi 'ido 'e jin'² ni jí² do. \v 46 Joon gasɨɨ'²¹ɨ 'ido: \p ―La lo‑o jin'² ni jí² tya' Dios 'e Cristo 'ná¹ nii²¹ wúu¹ joongɨ júun²in, joon mi tɨ́² jmɨɨ²¹² 'nɨ¹ 'ná¹ jiin'¹o jee²¹² 'lɨɨ²¹². \v 47 Joon coon'¹³ jiin'¹³ 'e sii²¹ 'ii 'ná¹ cwo¹ tsá² júu³ la tǿøi² juncwii²¹. 'E 'láa² tsá² 'wii²¹² tɨ' Jerusalén 'e cwoo¹ júu³ 'e 'ná¹ ja'²a‑tsi tsá² tyani Dios joon 'íin²mo tsaa² tya'a. \v 48 Joon 'naa' lɨ́ɨ¹naa' tsá² 'in jmaa¹a júu³ røø²¹ tya' 'e cwáain¹ lo. \v 49 Tyaa¹aa' cwáain¹, jna‑a isɨ́ɨ³na jee²¹² 'naa' jiin'¹³ 'e gajin'² Ñʉ'³oo. Pe jan²duu' Jerusalén lo ca ga'ii'¹³naa' 'in Espíritu Tyʉ́² tya' Dios ijó¹ fu ñʉ'fú². \s1 Nga'²mo Jesús fu ñʉ'fú² \p \v 50 Joon gangajée¹i Jesús 'ido fu lɨ ngɨ́ɨi¹ tɨ'² fuu²¹. Ca Betania ngalíin². Joon gasaa¹ Jesús cwoo²¹o. Joon gauncwaa'³i. \v 51 Joon mo ngayuui'¹³ gauncwaa'³i joon gatyii¹mo 'ña'a. Joon ganga'²mo fu ñʉ'fú². \v 52 Joon 'ido mo ngayuui'¹³ gaun'goo²¹ joon gangaliin¹mo fu Jerusalén jløø'³mo. \v 53 Gangataai² cwo'¹ fee'¹ do cwoo¹ 'maai'¹³ Dios. Amén.