\id MAT \h MATEUS \toc1 Ewe Pworausen Manau makkeen Mateus \toc2 Mateus \toc3 Mat \mt2 Ewe Pworausen Manau makkeen \mt1 Mateus \is1 Kapas akom \iot I. Iten ei puk: Mateus, wewen ei it “Än Kot lifang”. \iot II. Chon makkei ei puk: Mateus, a pwal iteni Lefi, eman lein nöün Jesus kewe chon kaiö. (Mark 2.14) \iot III. Itelapemongen ei puk: Mine a mak lon ewe Testamentin Lom usun Kraist a pwönüetä. \iot IV. Kapas aüchean ei puk: Jesus seni Nasaret i Kraist, ewe kingen chon Juta. \iot V. Masouen ei puk: Ei puk a asile ngenikich ewe Pworaus Allim, pwe Jesus ewe Chon Amanau, Kot a pwon an epwe tinato. Lon Jesus, Kot a apwönüetä an kewe pwon a pwon ngeni nöün kewe aramas lon ewe Testamentin Lom. Ei Pworaus Allim esap chök fän iten ekewe chon Juta Jesus a uputiu leir o nonom rer, nge pwal fän iten chon fanüfan meinisin. \ip Makken lon ewe puk Mateus a fokun kokotöch. A popuetä le apworausa seni än Jesus uputiu, pworausen an papatais me küna sosot me pworausen an afalafalfeil o an aiti ngeni aramas kapasen Kot, pwal an apöchöküla aramas lon Kalilea. Mürin ei, ewe puk a apworausa usun än Jesus sai seni Kalilea tori Jerusalem, pwal usun ekewe mettoch ra fis lon ewe wiken amüchülan manauen Jesus won fanüfan, fokun usun an iräpenges me an manausefäl. \ip Ei puk a pwärätä pwe Jesus, i ewe Sense mi lap, a wor an pwüüng an epwe awewei än Kot Allük o aiti ngeni aramas usun Mwün Kot. Chomong me lein an afalafal a kinikinitiu lon limu kinikin: (1) Ewe afalafal me won ewe Chuk. Iei masouan: Usun lapalapen ekewe aramas mi choni ewe Mwün Läng, pwal usun wiser, feiöchür me sopolan manauer (Sopun 5-7); (2) Än Jesus kapasen öüröür ngeni ekewe engol me ruoman chon kaiö fän iten ar angang (Sopun 10); (3) än Jesus kewe pworausen awewe usun ewe Mwün Läng (Sopun 13); (4) an afalafal usun wisen eman chon tapwela mürin Jesus (Sopun 18); (5) an afalafal usun fansoun sopolan fanüfan me wareton ewe Mwün Läng (Sopun 24-25). \iot VI. Tettelin masouen ei puk: \io1 Tettelin uruwon än Jesus Kraist kewe lewo me an uputiu \ior 1.1–2.23\ior* \io1 Än Johannes Soupapatais angang \ior 3.1-12\ior* \io1 Än Jesus papatais me an küna sosot \ior 3.13–4.11\ior* \io1 Än Jesus angang ngeni aramas lon Kalilea \ior 4.12–18.35\ior* \io1 Än Jesus sai seni Kalilea tori Jerusalem \ior 19.1–20.34\ior* \io1 Ewe amüchülan wiken än Jesus manau won fanüfan lupwen an nom lon Jerusalem me an nom lon ekewe leni mi arap. \ior 21.1–27.66\ior* \io1 Än Jesus manausefäl me an pwä ngeni aramas \ior 28.1-20\ior* \c 1 \s1 Än Jesus Kraist kewe lewo \sr 1.1-17 \r (Luk 3.23-38) \p \v 1 Iei tettelin uruwon än Jesus Kraist kewe lewo, i eman mwirimwirin Tafit, nge Tafit eman mwirimwirin Apraham. \p \v 2 Apraham semen Isaak, Isaak semen Jakop, nge Jakop semen Juta me pwiin kewe. \v 3 Juta semen Peres me Sera, iten iner Tamar, Peres semen Hesron, nge Hesron semen Ram. \v 4 Ram semen Aminatap, Aminatap semen Nason, nge Nason semen Salmon. \v 5 Salmon semen Poas, iten inan Rahap, Poas semen Opet, iten inan Rut, Opet semen Jesi, \v 6 nge Jesi semen Tafit ewe king. \p Tafit semen Salomon, a nöüni me won pwülüen Uria we, \v 7 Salomon semen Rehopoam, Rehopoam semen Apia, nge Apia semen Asa. \v 8 Asa semen Jehosafat, Jehosafat semen Jehoram, nge Jehoram semen Usia. \v 9 Usia semen Jotam, Jotam semen Ahas, nge Ahas semen Hiskia. \v 10 Hiskia semen Manasa, Manasa semen Amon, nge Amon semen Josia. \v 11 Josia semen Jehoiachin me pwiin kewe lon fansoun ar oola lon Papilon. \x + \xo 1.11 \xt 2.King 24.14-15; 2.Kron 36.10; Jer 27.20\x* \p \v 12 Mürin ar oola Papilon: Jehoiachin semen Sealtiel, nge Sealtiel semen Serupapel. \v 13 Serupapel semen Apiut, Apiut semen Eliakim, nge Eliakim semen Asor. \v 14 Asor semen Satok, Satok semen Akim, nge Akim semen Eliut. \v 15 Eliut semen Eleasar, Eleasar semen Matan, nge Matan semen Jakop. \v 16 Jakop semen Josef pwülüen Maria we, neminewe a nöünätiu Jesus mi pwal iteni Kraist. \p \v 17 Iei usun a wor engol me rüanü tettelin aramas seni Apraham tori Tafit, pwal engol me rüanü tettelin aramas seni Tafit tori fansoun ar oola Papilon, pwal engol me rüanü tettelin aramas seni ar oola tori Kraist. \s1 Än Jesus Kraist uputiu \sr 1.18-25 \r (Luk 2.1-7) \p \v 18 Iwe, iei usun än Jesus Kraist uputiu. Maria inan a kofot ngeni Josef, nge me mwen ar resamwo pwüpwülü a pwä pwe neminewe a pwopwo ren manamanen Ngünmifel. \x + \xo 1.18 \xt Luk 1.27\x* \v 19 Nge Josef eman mwän mi föföri mine a pwüng, esap mochen asäwa Maria mwen mesen aramas, iei mine a ekiekin likitala, nge le monomon chök. \v 20 Iwe, lupwen a chüen ekieki usun, eman nöün ewe Samol chon läng a pwä ngeni lon an tan o üreni, “Josef, mwirimwirin Tafit, kosap niuokus om kopwe pwülüeni Maria, pun mine a pwopwo ren a pop seni ewe Ngünmifel. \v 21 Epwe nöünöü eman ät, iwe, kopwe aita ngeni Jesus, pun i epwe amanaua aramasan seni ar tipis kana.” \x + \xo 1.21 \xt Luk 1.31\x* \v 22 Ekei mettoch meinisin ra fis pwe epwe pwönüetä met ewe Samol a kapas me ren ewe soufos: \q1 \v 23 “Nengeni, eman föpwül epwe pwopwo o nöüni eman ät, \q2 repwe aita ngeni Imanuel, wewen ‘Kot a nonom rech.’” \x + \xo 1.23 \xt Ais 7.14\x* \v 24 Iwe, lupwen Josef a pwätä seni an möür, a föri usun mine ewe chon läng a allük ngeni. A angei Maria pwe pwülüan. \v 25 Nge Josef esap kon ren Maria tori a nöünätiu nöün we ät. Iwe, Josef a aita ngeni ewe ät Jesus. \x + \xo 1.25 \xt Luk 2.21\x* \c 2 \s1 Souürür seni fanüen ötiu ra äämwa Jesus \sr 2.1-12 \p \v 1 Iwe, Jesus a uputiu lon Petleem lon ewe fanü Jutea lon mwün ewe king Herotes. Mürin ekis fansoun, ekoch mwän mi silelapei pekin kaiö ngeni fü seni fanüen ötiu ra feito Jerusalem. \v 2 Ra ais, “Ia a uputiu ie än chon Juta we king? Äm aia küna füün lupwen a tötä seni ötiu. Iwe, aia feito pwe aipwe asamolu.” \v 3 Lupwen ewe king Herotes a rong ei pworaus, a fokun osukosuk, pwal chon Jerusalem meinisin. \v 4 Mürin a körifengeni ekewe souasor mi lap meinisin, pwal ekewe Sensen Allük o aisiniir, ia ewe Kraist epwe uputiu ie. \v 5 Iwe, ra pölüeni, “Lon ewe telinimw Petleem lon ewe fanü Jutea. Pun iei usun mine ewe soufos a makkei: \q1 \v 6 ‘En Petleem lon ewe fanü Jutea, \q2 kosap fokun kisikis me lein ekewe telinimwen Jutea, \q1 pun eman samol epwe towu senuk, epwe emweni nei aramasen Israel.’” \x + \xo 2.6 \xt Mik 5.2\x* \p \v 7 Iei mine Herotes a körato ekewe souürür ar repwe mwichfengen le monomon o küttafichi seniir fansoun pwään ewe fü. \v 8 Mürin a tiniirela Petleem o ngeniir ei kapasen öüröür, “Oupwe feila o küttafichi ewe mönükol. Nge lupwen oua küna, oupwe asile ngeniei, pwe pwal ngang üpwe feila o asamolu.” \fig Ewe fü ra fen küna...a akom mwer.|src="avnt001.tif" size="span" loc="58" ref="2.9-10" \fig* \v 9 Wesin än ewe king kapas ngeniir ra feila. Iwe, lupwen ra fefetal, ewe fü ra fen küna me lon fanüen ötiu a akom mwer tori a üla me won ewe leni ia ewe mönükol a nom ie. \v 10 Lupwen ar küna ewe fü a fokun lapalap ar pwapwa. \v 11 Iwe, ra tolong lon ewe imw o ra küna ewe mönükol me Maria inan we, iwe, ra chapetiu mwan o asamolu. Mürin ra wätiu ar kewe lifang: kolt, apach mi pwokus me säfei mi aüchea o fang ngeni. \v 12 Iwe, Kot a öüröüra ngeniir lon ar tan, pwe resap chüen liwiniti Herotes, iei mine ra liwinsefäliti fanüer won pwal efoch al. \s1 Ewe famili a süla Isip \sr 2.13-15 \p \v 13 Mürin än ekewe souürür feila, eman nöün ewe Samol chon läng a pwä ngeni Josef lon an tan o üreni, “Herotes epwe kütta ewe mönükol pwe epwe niela. Iei mine kopwe pwätä, kopwe angei ewe mönükol me inan we o süla Isip. Oupwe nonom ikenan tori inet üpwe ürenuk pwe oupwe liwin.” \v 14 Iwe, Josef a pwätä, a angei ewe mönükol me inan we o ra süla Isip lon ewe chök pwinin. \v 15 Ra nonom ikenan tori Herotes a mäla. Ei a fis pwe epwe pwönüetä mine ewe Samol a fen apasa me ren ewe soufos, “Üa körawu nei ät seni Isip.” \x + \xo 2.15 \xt Os 11.1\x* \s1 Herotes a niela ekewe ätin Petleem \sr 2.16-18 \p \v 16 Lupwen Herotes a mefi, pwe ekewe souürür ra atupu, a fokun lingeringer. Iwe, a tinala nöün sounfiu pwe repwe niela ekewe ät meinisin lon Petleem me lükün Petleem mi ierini ruu are kis seni. A föri iei usun, pun a aükü ngeni ewe fansoun pwään ewe fü a silei seni ekewe souürür ngeni ei otun. \v 17 Ren ei a pwönüetä mine ewe soufos Jeremaia a fen apasa: \q1 \v 18 “Aramas ra rongorong akürangen ngüngüres me kechüengau lon Rama. \q2 Rahel a kechüeiti nöün kana. Esap mochen chipila, pun nöün ra mäla.” \x + \xo 2.18 \xt Jer 31.15\x* \s1 Ewe famili a liwinsefäl seni Isip \sr 2.19-23 \p \v 19 Mürin än Herotes mäla, eman nöün ewe Samol chon läng a pwä ngeni Josef lon an tan me Isip \v 20 o üreni, “Kopwe pwätä o angei ewe ät me inan we, iwe, kopwe liwinsefäliti ewe fanü Israel, pun ätekewe mi ekiekin niela ewe ät ra mäla.” \v 21 Iei mine Josef a pwätä, a angei ewe ät me inan we o ra liwinsefäliti Israel. \v 22 Nge lupwen Josef a rong pwe Arkelaus a siwili saman Herotes lon wisan wisen king lon Jutea, a niuokus an epwe feila ikenan. Iwe, Kot a pwal öüröürasefäli, iei mine a feila lon ewe fanü Kalilea \v 23 o chonlefanüla lon eu telinimw itan Nasaret. Iei usun a pwönüetä mine ekewe soufos ra fen apasa, “Epwe iteni re Nasaret.” \x + \xo 2.23 \xt Mark 1.24; Luk 2.39; Joh 1.45\x* \c 3 \s1 Än Johannes Soupapatais afalafal \sr 3.1-12 \r (Mark 1.1-8; Luk 3.1-18; Joh 1.19-28) \p \v 1 Lon ewe fansoun Johannes Soupapatais a feila ngeni ewe fanüapön Jutea o popuetä le afalafal. \v 2 Iwe, a apasa, “Oupwe aier seni ämi tipis, pun a arap Mwün Läng.” \x + \xo 3.2 \xt Mat 4.17; Mark 1.15\x* \v 3 Johannes ätewe ewe soufos Aisea a kapas usun lupwen a apasa, \q1 “Eman a kökkö fän leüömong lon ewe fanüapö: \q2 ‘Oupwe amolätä alen ewe Samol. \q1 Oupwe awenecharala ewe al epwe fetal won.’” \x + \xo 3.3 \xt Ais 40.3\x* \v 4 Johannes a üföüf üf mi för seni ülen kamel, ririn lukalapan a för seni silin man, nge anan mongö lifichimas me chönün chunen seni lein pötöwöl. \x + \xo 3.4 \xt 2.King 1.8\x* \v 5 Iwe, aramas ra feito ren seni Jerusalem me unusen ewe fanü Jutea, pwal seni ekewe fanü meinisin ünükün ewe chanpupu Jortan. \v 6 Ra pwärätä ar tipis, nge Johannes a papataisiir lon ewe chanpupu Jortan. \v 7 Nge lupwen Johannes a küna chomongun ekewe Farisi me Satusi mi feito ren pwe repwe papatais, a üreniir, “Ämi serepenit! Iö a ürenikemi pwe oupwe sü seni än Kot song epwe awarato womi? \x + \xo 3.7 \xt Mat 12.34; 23.33\x* \v 8 Oupwe föri sokun föför epwe pwärätä pwe oua aier seni ämi tipis. \v 9 Ousap ekieki pwe oua tongeni sü seni än Kot song ren ämi apasa, ‘Äm mwirimwirin Apraham’. Pun ngang üpwe ürenikemi, pwe Kot a tongeni angei ekei fau o föri mwirimwirin Apraham seniir! \x + \xo 3.9 \xt Joh 8.33\x* \v 10 Ewe kouk a fen molotä pwe epwe pöküela ekewe irä tori warer. Irä meinisin resap uani ua mi mürina repwe pöküpök o koturulong lon ekkei. \x + \xo 3.10 \xt Mat 7.19\x* \v 11 Ngang üa papataisikemi ren koluk pwe asisilen ämi aier. Nge ewe eman epwe war me müri epwe papataisikemi ren Ngünmifel me ekkei. I a lap seniei, pwe ngang üsap fich ngeni ai üpwe mwo nge uwou ipwan sus. \v 12 A kamwöch an söföl usun fook pwe epwe aimwüfeseni ekewe föün wiich seni pöön me won ewe lenien wichiwich umwun wiich. Iwe, epwe ionifengeni ekewe föün wiich o uwalong lon an lenien iseis, nge ekewe pöön epwe keniirela lon ekkei esap kunula.” \s1 Jesus a papatais \sr 3.13-17 \r (Mark 1.9-11; Luk 3.21-22) \p \v 13 Lon ena fansoun Jesus a feito seni Kalilea o a feila ren Johannes arun ewe chanpupu Jortan, pwe Johannes epwe papataisi. \v 14 Nge Johannes a sotuni pwe epwe siwili an we ekiek. Iwe, a üreni, “Ürürün pwe üpwe fen papatais reöm, nge iei en ka feito rei?” \v 15 Iwe, Jesus a pölüeni, “Kopwe chök föri met wisom. Pun ren ei sipwe föri meinisin mine letipen Kot.” Iei mine Johannes a tipeeu ngeni. \v 16 Iwe, lupwen Jesus a wes me papatais, a müttir ütä me lon ewe koluk. Nge nengeni, läng a sukula ngeni o a küna ewe Ngünün Kot a feitiu won usun lapalapen eman lisom. \fig “Kopwe üreni ekei fau pwe repwe wiliti mongö.”|src="avnt002.tif" size="col" loc="53" ref="4.3" \fig* \v 17 Mürin eu möngüngü a möngüngüwu seni läng a apasa, “Iei i nei mi achengicheng, üa unusen pwapwa ren.” \x + \xo 3.17 \xt Ken 22.2; Kölf 2.7; Ais 42.1; Mat 12.18; 17.5; Mark 1.11; Luk 9.35\x* \c 4 \s1 Satan a sotuni Jesus \sr 4.1-11 \r (Mark 1.12-13; Luk 4.1-13) \p \v 1 Iwe, mürin Ngünmifel a emwenala Jesus lon ewe fanüapö pwe epwe küna sosot me ren Tefil. \x + \xo 4.1 \xt Ipr 2.18; 4.15\x* \v 2 Nge pokiten Jesus esap mongö och lon ükükün faik rän me faik pwin, a mefi echik. \v 3 Iwe, ewe Tefil a feito ren o üreni, “Are en Nöün Kot, kopwe üreni ekei fau pwe repwe wiliti mongö.” \v 4 Nge Jesus a pölüeni, “A mak lon ekewe Toropwe mi Pin, ‘Aramas resap manau ren mongö chök, pwe ra manau ren iteiten kapas Kot a apasa.’” \x + \xo 4.4 \xt Tut 8.3\x* \p \v 5 Mürin ewe Tefil a panala Jesus Jerusalem, ewe telinimw mi pin o aütai won ungen ewe imwenfel. \v 6 Iwe, a üreni, “Are en Nöün Kot, kopwe aturuketiu me ikei, pun a mak lon ekewe Toropwe mi Pin, \q1 ‘Epwe allük ngeni nöün kewe chon läng, pwe repwe tümwünuk. \q2 Repwe pwisuk le pöür kana pwe pecheöm esap chepeti eföü fau.’” \x + \xo 4.6 \xt Kölf 91.11-12\x* \v 7 Jesus a pölüeni, “A pwal mak lon ekewe Toropwe mi Pin, ‘Kosap sotuni ewe Samol om we Kot.’” \x + \xo 4.7 \xt Tut 6.16\x* \p \v 8 Mürin ewe Tefil a pwal panatä Jesus won eu chuk mi fokun tekia o aküna ngeni mwün fanüfan meinisin me linger. \v 9 Iwe, a üreni, “Ekei mettoch meinisin üpwe ngonuk, are kopwe chapetiu mwei o fel ngeniei.” \v 10 Jesus a üreni, “Kopwe sü seniei Satan! Pun a mak lon ekewe Toropwe mi Pin, ‘Kopwe fel ngeni ewe Samol om Kot o angang ngeni i chök.’” \x + \xo 4.10 \xt Tut 6.13\x* \v 11 Mürin ewe Tefil a likitala Jesus, nge nengeni, ekewe chon läng ra feito ren o tümwünü. \s1 Jesus a popuetä an angang lon Kalilea \sr 4.12-17 \r (Mark 1.14-15; Luk 4.14-15) \p \v 12 Iwe, lupwen Jesus a rong pwe Johannes a nom lon fötek, a feila Kalilea. \x + \xo 4.12 \xt Mat 14.3; Mark 6.17; Luk 3.19-20\x* \v 13 Nge esap nonometiu lon Nasaret, nge a feila o nonom lon Kapernaum, eu telinimw mi nom arun ewe nomun Kalilea lon fanüen Sepulon me Naftali. \x + \xo 4.13 \xt Joh 2.12\x* \v 14 Ei a fis pwe epwe pwönüetä mine ewe soufos Aisea a apasa, \q1 \v 15 “Ewe fanü Sepulon me ewe fanü Naftali won ewe al mi ale ngeni ewe matau, \q2 pekilan ewe chanpupu Jortan me epek, Kalilea, fanüen ekewe chon lükün Israel! \q1 \v 16 Ekewe aramas mi nom lon rochopwak ra küna eu saram mi watte, \q2 nge fän iten chokewe mi nom lon kirochen fanüen mäla eu saram a tinetiu wor.” \x + \xo 4.16 \xt Ais 9.1-2\x* \v 17 Seni ena fansoun Jesus a popuetä le eäni ei afalafal, “Oupwe aier seni ämi tipis, pun a arap Mwün Läng!” \x + \xo 4.17 \xt Mat 3.2\x* \s1 Jesus a köri föman chon attau \sr 4.18-22 \r (Mark 1.16-20; Luk 5.1-11) \p \v 18 Iwe, lupwen Jesus a fetal arun ewe nomun Kalilea, a küna ruoman pwipwi, ir chon attau, Simon, a pwal iteni Petrus me pwiin we Andru, ra aturätiu nöür chew lon ewe noom. \v 19 Jesus a üreniir, “Oupwe tapweto müri pwe üpwe aiti ngenikemi usun ämi oupwe attaua aramas.” \v 20 Lon ewe chök otun ra likitala nöür kewe chew o tapwela mürin Jesus. \v 21 Jesus a pwal feila lon eu leni o a küna pwal ruoman pwipwi, James me Johannes nöün Sepeti kewe. Ra nom won waar we fiti semer we Sepeti le wonefi nöür kewe chew. Jesus a köriir, \v 22 nge lon ewe chök otun ra likitala waar we me semer we o tapwela mürin. \s1 Jesus a afalafal o apöchöküla aramas \sr 4.23-25 \r (Luk 6.17-19) \p \v 23 Iwe, Jesus a fetalfeil lon unusen Kalilea, a aiti ngeni aramas kapasen Kot me lon ekewe imwen felikis, a afalafala ewe Pworaus Allim usun ewe Mwün Kot, a pwal apöchöküla aramas mi eäni sokopaten samau me apwangapwang. \x + \xo 4.23 \xt Mat 9.35; Mark 1.39\x* \v 24 Iwe, pworausen Jesus a chöfetal lon unusen ewe fanü Siria, pwe ekewe aramas ra uwato ren ekewe chon samau meinisin, chokewe mi üriir sokopaten samau o metek, aramas mi waan anü, mään kawakau me aramas mi mwök. Iwe, Jesus a apöchöküleretä meinisin. \v 25 Eu mwichen aramas mi chomong ra tapwela mürin Jesus seni Kalilea me ewe fanü itan Engol Telinimw, seni Jerusalem me Jutea me ewe fanü ünükün ewe chanpupu Jortan me ewe epek. \c 5 \s1 Jesus a afalafal won Chuk \sr 5.1–7.29 \p \v 1 Iwe, lupwen Jesus a küna ewe mwichen aramas mi chomong, a feitä won eu chuk o mottiu ikenan, nge nöün kewe chon kaiö ra feito ren. \v 2 Iwe, Jesus a popuetä le afalafaleer: \s1 Enletin Feiöch \sr 5.3-12 \r (Luk 6.20-23) \p \v 3 “Ra feiöch chon silei pwe ra wöüngau lon pekin ngünür, pun ir repwe mwüni Mwün Läng. \v 4 Ra feiöch chon kechü leluker, pun Kot epwe echipeer. \x + \xo 5.4 \xt Ais 61.2\x* \v 5 Ra feiöch chon tipetekison, pun ir repwe fanüeni fanüfan. \x + \xo 5.5 \xt Kölf 37.11\x* \v 6 Ra feiöch chon mochen föri mine a pwüng me mwen mesen Kot, pun Kot epwe amenemenöchür. \x + \xo 5.6 \xt Ais 55.1-2\x* \v 7 Ra feiöch chon eäni tong, pun Kot epwe pwal eäni tong ngeniir. \v 8 Ra feiöch chon limöch leluker, pun ir repwe küna Kot. \x + \xo 5.8 \xt Kölf 24.3-4\x* \v 9 Ra feiöch chon afisätä kinamwe, pun ir repwe iteni nöün Kot. \v 10 Ra feiöch chon küna riaföü pokiten ar föri mine a pwüng me mwen mesen Kot, pun ir repwe mwüni Mwün Läng. \x + \xo 5.10 \xt 1.Pet 3.14\x* \v 11 Oua feiöch lupwen aramas ra aitengauakemi o ariaföüükemi o apasa sokopaten kapas chofona mi ngau usumi pokiten oua tapweto müri. \x + \xo 5.11 \xt 1.Pet 4.14\x* \v 12 Oupwe pwapwa o mwanek, pun liwinimi epwe watte lon läng. Iei usun ra pwal ariaföüü ekewe soufos mi akom mwemi. \x + \xo 5.12 \xt 2.Kron 36.16; Föf 7.52\x* \s1 Salt me Saram \sr 5.13-16 \r (Mark 9.50; Luk 14.34-35) \p \v 13 “Ämi oua usun chök salt fän iten aramas meinisin. Nge are ewe salt a nepatapatala, esap wor och mine sipwe enekeniken ngeni. Esap chüen lomot ngeni och, sipwe chök pöütala nge aramas repwe puri. \x + \xo 5.13 \xt Mark 9.50; Luk 14.34-35\x* \v 14 Ämi saramen fanüfan. Eu telinimw a nom won eu chuk esap tongeni monola. \x + \xo 5.14 \xt Joh 8.12; 9.5\x* \v 15 Esap wor eman aramas a keni eu lamp o a anomu fän eu sepi, nge epwe isetä won lenian, pwe epwe asarama chon ewe imw meinisin. \x + \xo 5.15 \xt Mark 4.21; Luk 8.16; 11.33\x* \v 16 Iei usun ämi saram epwe tittin mwen ekewe aramas, pwe repwe küna ämi föför mürina o mwareiti Sememi lon läng. \x + \xo 5.16 \xt 1.Pet 2.12\x* \s1 Än Jesus afalafal usun ekewe Allük \sr 5.17-20 \p \v 17 “Ousap ekieki pwe üa feito pwe üpwe amoola än Moses kewe Allük me än ekewe soufos kapasen kait. Ngang üsap feito pwe üpwe amorerela, nge üa feito pwe üpwe unusen apwönüretä. \v 18 Enlet, ngang üpwe ürenikemi, pwe tori än läng me fanüfan repwe morola, esap wor och kükün mesen mak are och tik won eföü mesen mak epwe morola tori an epwe pwönüetä ekei mettoch meinisin. \x + \xo 5.18 \xt Luk 16.17\x* \v 19 Iwe, are eman a purätiu eu me lein ekei allük mi fokun kisikis o aiti ngeni aramas pwe repwe föri iei usun, ätewe epwe fokun kisikis lon Mwün Läng. Nge eman mi apwönüetä kapasen ekei Allük o aiti ngeni aramas pwe repwe föri iei usun, ätewe epwe tekia lon Mwün Läng. \v 20 Pun üpwe ürenikemi, pwe ämi oupwe chök tongeni tolong lon Mwün Läng are ämi oua föri mine a pwüng me mwen mesen Kot lap seni ekewe Sensen Allük me ekewe Farisi. \s1 Än Jesus afalafal usun song \sr 5.21-26 \p \v 21 “Oua fen rongorong usun än ekewe sensen lamalam aiti ngeni ach kewe lewo, ‘Kosap niela aramas. Iö a niela aramas epwe tolong lon kapwüng.’ \x + \xo 5.21 \xt Eks 20.13; Tut 5.17\x* \v 22 Nge ngang üpwe ürenikemi: Iö a songeiti pwiin epwe tolong lon kapwüng, o iö a kapasen turunufas ngeni pwiin epwe tolong lon kapwüng mi lap, nge iö a apasa ngeni pwiin, ‘En mi umwes,’ epwe fich ngeni an epwe tolong lon ewe ekkeiin hell. \v 23 Iei mine are kopwe wätä om asor ngeni Kot won ewe rongen asor, o ikenan ka chechemeni pwe pwiüm a chou ngonuk, \v 24 kopwe likiti om we asor mwen ewe rongen asor o liwinla, pwe kopwe achä ngonuk pwiüm. Mürin kopwe liwinto o wätä om we asor won ewe rongen asor. \v 25 Are eman a mochen kapwüng ngonuk pwe a föri nöün toropwen kapwüng, kopwe müttir chächäri lupwen mi chüen wor fansoun, pwe ete aturuk ren soukapwüng, o i epwe atolongok lepöün polis, nge ir repwe aturukolong lon imwen fötek. \v 26 Enlet, üpwe ürenuk, pwe kosap fokun towu me ikenan tori om kopwe mönätiu unusen liwinin om we tipis. \s1 Än Jesus afalafal usun lisowu \sr 5.27-30 \p \v 27 “Oua fen rongorong pwe ekewe sensen lamalam ra apasa, ‘Kosap lisowu.’ \x + \xo 5.27 \xt Eks 20.14; Tut 5.18\x* \v 28 Nge ngang üpwe ürenikemi: Are eman mwän a nenengeni eman fefin o a mochenia ngeni, ätewe a fen tipisin lisowu ngeni ren an ekieki neminewe lon lelukan. \v 29 Iwe, are pelifichin mesom epwe emwenukolong lon tipis, kopwe alusawu o pöütala. Pun a fen öch ngonuk pwe eu kükün kifetin inisum epwe pöütüla, lap seni unusen inisum epwe koturulong lon hell. \x + \xo 5.29 \xt Mat 18.9; Mark 9.47\x* \v 30 Nge are pöüifichum epwe emwenukolong lon tipis, kopwe pöküela o pöütala. Pun a fen öch ngonuk pwe eu kükün kifetin inisum epwe pöütüla, lap seni unusen inisum epwe koturulong lon hell. \x + \xo 5.30 \xt Mat 18.8; Mark 9.43\x* \s1 Än Jesus afalafal usun mwüfesen \sr 5.31-32 \r (Mat 19.9; Mark 10.11-12; Luk 16.18) \p \v 31 “Oua fen pwal rong pwe ekewe sensen lamalam ra apasa, ‘Eman mwän mi pöütala pwülüan, epwe ngeni echö toropwen mwüfesen.’ \x + \xo 5.31 \xt Tut 24.1-4; Mat 19.7; Mark 10.4\x* \v 32 Nge ngang üpwe ürenikemi: Are eman mwän epwe pöütala pwülüan, nge neminewe esap kirikiringau ngeni, ätewe a föri pwe neminewe a tipisin lisowu are a pwüpwülüsefäl, nge pwal ewe mwän mi pwülüeni ei fefin a tipisin lisowu. \x + \xo 5.32 \xt Mat 19.9; Mark 10.11-12; Luk 16.18; 1.Kor 7.10-11\x* \s1 Än Jesus afalafal usun pwon fän akapel \sr 5.33-37 \p \v 33 “Oua fen pwal rong usun än ekewe sesen lamalam aiti ngeni ach kewe lewo, ‘Kosap atai om pwon ngeni ewe Samol, nge kopwe apwönüetä mine ka pwon ngeni fän akapel.’ \x + \xo 5.33 \xt Lif 19.12; Num 30.2; Tut 23.21\x* \v 34 Nge ngang üpwe ürenikemi: Kosap fokun akapel lupwen ka eäni eu pwon. Kosap öpölü läng, pun iei än Kot lenien mot, \x + \xo 5.34 \xt Jas 5.12; Ais 66.1; Mat 23.22\x* \v 35 kosap öpölü fanüfan, pun iei än Kot lenien puun pechen, kosap pwal öpölü Jerusalem, pun iei telinimwen ewe king mi lapalap. \x + \xo 5.35 \xt Ais 66.1; Kölf 48.2\x* \v 36 Kosap pwal öpölü mökürom, pun kosap tongeni apwecha are acholu emet metan. \v 37 Kopwe chök apasa, ‘Ewer, ewer,’ ika ‘Apw, apw,’ pun mine a som seni a pop seni ewe mi Ngau. \s1 Än Jesus afalafal usun kütta liwinin föför mi ngau \sr 5.38-42 \r (Luk 6.29-30) \p \v 38 “Oua fen rongorong pwe ekewe sensen lamalam ra apasa, ‘Are eman a afeiengaua mesen eman, mesan epwe pwal feiengau, nge are eman a tülü ngiin eman, ngiin epwe pwal tütül.’ \x + \xo 5.38 \xt Eks 21.24; Lif 24.20; Tut 19.21\x* \v 39 Nge ngang üpwe ürenikemi: Ousap liwini än aramas ngau ngenikemi. Are eman epwe pösapei pelifichum, kopwe akulu ngeni pwal epek. \v 40 Are eman a atolongok lon kapwüng, pwe epwe angei üfom söch, kopwe pwal likiti ngeni üfom sekit. \v 41 Are eman sounfiu epwe arianuk pwe kopwe uwei pisekin lon ükükün eu mail, kopwe fen etala ruu mail. \v 42 Are eman a tüngor och senuk, kopwe chök ngeni, nge are eman a mochen paro och pisekum, kopwe mwüt ngeni. \s1 Än Jesus afalafal usun ach sipwe echeni chon oputach \sr 5.43-48 \r (Luk 6.27-28,32-36) \p \v 43 “Oua fen rongorong pwe ekewe sensen lamalam ra apasa, ‘Kopwe echeni chon arum, nge kopwe oput chon oputom.’ \x + \xo 5.43 \xt Lif 19.18\x* \v 44 Nge ngang üpwe ürenikemi: Oupwe echeni chon oputakemi o iotek fän iten chokewe mi ariaföüükemi, \v 45 pwe oupwe wiliti nöün Sememi mi nom läng. Pun i a atötai förian akkar won ekewe aramasangau me aramasöch, nge a apüngatiu üt won chon pwüng me chon pwüngingau. \v 46 Are oua chök echeni chokewe mi echenikemi, esap wor och liwin oupwe angei. Pwal mwo nge ekewe chon ioni takises ra föri ei sokun. \v 47 Are oua chök kapong ngeni chiechiemi kana, oua ekieki pwe oua föri och mi lap seni än pwal ekewe ekoch aramas föför? Pwal mwo nge ekewe resap silei Kot ra föri ei sokun. \v 48 Iei mine ämi oupwe unusöch usun Sememi mi nom läng a unusöch! \x + \xo 5.48 \xt Lif 19.2; Tut 18.13\x* \c 6 \s1 Än Jesus afalafal usun angangen tong \sr 6.1-4 \p \v 1 “Oupwe tümwünüfichi, pwe ousap föri ämi föförün pwüng mwen mesen aramas pwe repwe küna mine oua föri. Pun are oupwe föri iei usun, ousap angei och liwin seni Sememi mi nom läng. \x + \xo 6.1 \xt Mat 23.5\x* \fig “Ousap asilefetalei mine oua föri.”|src="avnt003.tif" size="col" loc="62" ref="6.2" \fig* \v 2 Iei mine are oupwe fang ngeni ekewe chon wöüngau och mettoch, ousap asilefetalei mine oua föri, usun ekewe chon likatuputup ra föri lon ar kewe imwen felikis pwal won ekewe al, pwe aramas repwe ingeitiir. Enlet, üpwe ürenikemi, pwe ra fen wes le angei liwiniir. \v 3 Nge lupwen oupwe fang ngeni ekewe chon wöüngau, oupwe föri lon ei lapalap, pwe fen mwo nge chiechiemi kewe mi fokun kan ngenikemi resap silei usun. \v 4 Iei usun ämi fang ngeni chon wöüngau epwe fis le monomon. Mürin Sememi we a küna mine oua föri le monomon epwe liwini ngenikemi. \s1 Än Jesus afalafal usun iotek \sr 6.5-15 \r (Luk 11.2-4) \p \v 5 “Iwe, lupwen oupwe iotek, ousap föri usun ekewe chon likatuputup. Ra efich ar repwe ütä o iotek lon ar kewe imwen felikis pwal lepwokukun ekewe al, pwe aramas repwe küneer. Enlet, üpwe ürenikemi, pwe ra fen wes le angei liwiniir. \x + \xo 6.5 \xt Luk 18.10-14\x* \v 6 Nge lupwen ämi oupwe iotek, oupwe tolong lon rumwemi, oupwe apüngala asaman o iotek ngeni Sememi ousap küna. Iwe, Sememi mi küna mine oua föri le monomon epwe liwini ngenikemi. \v 7 Iwe, lupwen oupwe iotek, ousap kapaspat usun chokewe resap silei Kot, pun ra ekieki pwe Kot epwe aüselinger pokiten ar iotekitam. \v 8 Ousap apirüür, pun Sememi a fen silei met oua osupwang ren, mwen ousamwo tüngor ngeni. \v 9 Iwe, iei usun ämi oupwe iotek: \q1 ‘Semem lon läng. \q2 Itom epwe pin, \q1 \v 10 Mwum epwe war, letipom epwe fis \q2 won fanüfan usun chök lon läng. \q1 \v 11 Kopwe ngenikem anem mongö ikenai. \q1 \v 12 Kopwe amusala äm tipis, \q2 usun pwal äm aia amusala chokana mi tipis ngenikem. \q1 \v 13 Iwe, kosap atolongakem lon sosot, \q2 nge kopwe angasakem seni ewe mi ngau. \q1 [Pun om chök mwü me manaman \q2 me ling feilfeilachök. Amen’] \v 14 Pun are oupwe amusala än aramas tipis, Sememi mi nom läng epwe pwal amusala ämi tipis. \v 15 Nge are ousap amusala än ekewe aramas tipis, Sememi mi nom läng esap pwal amusala ämi tipis. \x + \xo 6.15 \xt Mark 11.25-26\x* \s1 Än Jesus afalafal usun echikefel \sr 6.16-18 \p \v 16 “Iwe, lupwen oupwe echikefel, ousap wowongau usun ekewe chon likatuputup ra föri. Ra awowongaueer, pwe aramas meinisin repwe küna pwe ra echikefel. Enlet, üpwe ürenikemi, pwe ra fen wes le angei liwiniir. \v 17 Nge lupwen ämi oupwe echikefel, oupwe epiti möküremi o oresi wonmesemi, \v 18 pwe ekewe aramas resap silei pwe oua echikefel. Nge Sememi we ousap küna, i epwe silei. Iwe, Sememi mi küna mine oua föri le monomon epwe liwini ngenikemi. \s1 Än Jesus afalafal usun ach ioni wöüch lon läng \sr 6.19-21 \r (Luk 12.33-34) \p \v 19 “Ousap iseis wöümi fän püsin itemi won fanüfan, ia ekewe pwötür me parang ra atarela, nge chon solä ra atai o soläni. \x + \xo 6.19 \xt Jas 5.2-3\x* \v 20 Nge oupwe iseis wöümi lon läng ia ekewe pwötür me parang resap tongeni atarela, nge chon solä resap tongeni atai o soläni. \v 21 Pun ia wöümi a nom ie, ikenan lelukemi epwe pwal nom ie. \s1 Än Jesus afalafal usun ewe saramen inis \sr 6.22-23 \r (Luk 11.34-36) \p \v 22 “Mas saramen ewe inis, usun chök eu lamp. Are mesom a fat, unusen inisum a saram. \v 23 Nge are mesom a fatangau, unusen inisum epwe rochopwak. Iei mine are ewe saram mi nom lomw a wiliti rochopwak, epwe ifan me watten rochokichin rochopwakum! \s1 Än Jesus afalafal usun Kot me wöün fanüfan \sr 6.24-34 \r (Luk 16.13; 12.22-31) \p \v 24 “Esap wor eman a tongeni angang ngeni ruoman samol. Pun epwe oput eman, nge epwe echeni ewe eman, ika epwe tipeni eman, nge epwe turunufasei ewe eman. Ousap tongeni angangepök ngeni Kot me wöün fanüfan. \v 25 Iei mine üpwe ürenikemi, pwe ousap öüreki manauemi usun mine oupwe äni are ünümi, ousap öüreki mine oupwe üföüf. Ifa usun, manau esap aüchea seni mongö, ika ewe inis esap aüchea seni üf? \fig “Ifa usun, ämi ousap kon aüchea seni ekewe mansüsü?”|src="avnt004.tif" size="span" loc="60" ref="6.26" \fig* \v 26 Oupwe nenengeni ekewe mansüsü: Resap fofot, resap pwal kinikin, esap wor ar lenien iseis, nge Sememi lon läng a fen amongöniir. Ifa usun, ämi ousap kon aüchea seniir? \v 27 Ifa usun, iö leimi epwe tongeni atama manauan ren an öürek? \v 28 Pwota oua öüreki üfemi? Oupwe nenengeni ekewe kiopun lemäl usun ra märitä: Resap angang, resap pwal föri üfer. \v 29 Nge ngang üpwe ürenikemi, pwe fen mwo ewe king Salomon lon wöün meinisin esap üföüf üf mi ling usun lingen ekei pön kiop. \x + \xo 6.29 \xt 1.King 10.4-7; 2.Kron 9.3-6\x* \v 30 Are iei usun än Kot aüfa ekewe fetilin lemäl, fetil mi wor ikenai, nge lesor epwe koturulong lon um, ifa usun, Kot esap fokun aüföüfakemi lap seniir? Ämi oua lükülük kisikis! \v 31 Iei mine ousap öürek o apasa, ‘Meta sipwe mongö?’ ika ‘Meta sipwe ünümi?’ ika ‘Meta sipwe üföüf?’ \v 32 Pun chokewe resap silei Kot ra chök ekieki usun ekei mettoch. Iwe, Sememi lon läng a silei pwe oua osupwang ren ekei mettoch. \v 33 Nge oupwe chök ekieki lon letipemi ewe Mwün Kot me pwüngün, iwe, i epwe ngenikemi ekei mettoch meinisin. \v 34 Iei mine ousap öürek usun ewe rän lesor, pun lesor epwe püsin anafa öürekin lon. Eu me eu rän epwe püsin wor osukosuken lon. \c 7 \s1 Usun apwüngü aramas \sr 7.1-6 \r (Luk 6.37-38,41-42) \p \v 1 “Ousap apwüngü aramas, pwe Kot esap apwüngükemi. \v 2 Pun Kot epwe apwüngükemi won ewe chök lapalap oua apwüngü aramas won. Epwe eäni ngenikemi ewe chök aükük oua eäni ngeni aramas. \x + \xo 7.2 \xt Mark 4.24\x* \v 3 Pwota ka küna ewe kükün pipi mi nom lon mesen pwiüm, nge kosap mefi ewe irä lon püsin mesom? \v 4 Epwe ifa usun om kopwe tongeni üreni pwiüm, ‘Kopwe mwüt ngeniei ai üpwe uwawu ewe kükün pipi mi nom lon mesom,’ lupwen a wor ewe irä lon püsin mesom? \v 5 En eman chon likatuputup! Kopwe akomwen uwawu ewe irä seni lon mesom, iwe, mürin kopwapw tongeni künafichi om kopwe uwawu ewe kükün pipi seni lon mesen pwiüm. \p \v 6 Ousap ngeni ekewe kolak mine a pin, pun repwe chök kul o kükemi. Ousap mone ngeni ekewe pik ämi kewe föün pwei mi aüchea, pun repwe chök puriretiu fän pecher. \s1 Tüngor, küt me fichifich \sr 7.7-12 \r (Luk 11.9-13) \p \v 7 “Oupwe tütüngor o epwe wor lifangemi. Oupwe küküt o epwe wor künaemi. Oupwe fichifich o epwe wor asam mi suk ngenikemi. \v 8 Pun iö a tütüngor epwe angei och. Iö a küküt epwe künakün, nge iö a fichifich, epwe wor asam mi suk ngeni. \v 9 Iö leimi ämi kana sam nöün epwe tüngorei eföü pilawa, nge epwe ngeni eföü fau? \v 10 Nge are epwe tüngor eman ik, epwe ngeni eman serepenit? \v 11 Iwe, are mwo ämi aramas mi ngau, nge oua silei ämi oupwe fang ngeni nöümi lifang mi mürina, epwe fen ifan me watten än Sememi lon läng fangala mettoch mi mürina ngeni chokewe mi tüngorei! \p \v 12 Oupwe föri ngeni aramas usun mine oua mochen repwe föri ngenikemi. Pun iei masouen än Moses kewe allük me än ekewe soufos kapasen kait. \x + \xo 7.12 \xt Luk 6.31\x* \s1 Ewe asam mi pwangekükün \sr 7.13-14 \r (Luk 13.24) \p \v 13 “Oupwe tolong lon ewe asam mi pwangekükün! Pun a pwangemong ewe asam o chömong ewe al mi ale ngeni feiengau esemüch, nge chokewe mi fetal won ra chomong. \v 14 Nge a pwangekükün ewe asam o chökükün ewe al mi ale ngeni manau esemuch. Mi wor ekoch chök aramas mi fetal won ei al ngeni manau. \s1 Efoch irä me uan \sr 7.15-20 \r (Luk 6.43-44) \p \v 15 “Oupwe afälikemi ren ekewe soufos chofona, ra feito remi lon lapalapen sip me lükün, nge me lon letiper a wewe ngeni tipen ekewe wolif mi mwacho. \v 16 Ämi oupwe silleniir ren mine ra föri. Ekewe iräfölüföl resap uani uän kurukur, nge ekewe lantana resap uani uän apel. \v 17 Efoch irä mi öch a uani ua mi mürina, nge efoch irä mi ngau a uani ua mi ngau. \v 18 Efoch irä mi öch esap tongeni uani ua mi ngau, nge efoch irä mi ngau esap tongeni uani ua mi mürina. \v 19 Iwe, ekewe irä resap uani ua mi mürina repwe pöküpök o koturulong lon ekkei. \x + \xo 7.19 \xt Mat 3.10; Luk 3.9\x* \v 20 Iei usun ämi oupwe silleni ekewe soufos chofona ren mine ra föri. \x + \xo 7.20 \xt Mat 12.33\x* \s1 Üsap fokun silekemi \sr 7.21-23 \r (Luk 13.25-27) \p \v 21 “Esap aramas meinisin mi aita ngeniei ‘Samol, Samol’ repwe tolong lon Mwün Läng, nge chokewe chök mi föri letipen Semei lon läng. \v 22 Chomong repwe apasa ngeniei lon ewe ränin kapwüng, ‘Samol, Samol, ifa usun, äm aisap afalafal fän itom? Aisap asüela anün rochopwak fän itom? Aisap pwal föri chomong manaman fän itom?’ \x + \xo 7.22 \xt Kölf 6.8\x* \v 23 Mürin ngang üpwe üreniir, ‘Ngang üsap fokun silekemi. Oupwe sü seniei, ämi chon föri föför mi ngau!’ \s1 Ruoman chon kaü imw \sr 7.24-27 \r (Luk 6.47-49) \p \v 24 “Iei mine are eman a rongorong ai kei kapas o aleasochis ngeniir a wewe ngeni eman mwän mi tipachem, a aüetä imwan won achau. \v 25 Iwe, a püng ütemong, chanpupu ra pwotä o pufetal o asepwäl a pöchökül le eniti ewe imw. Nge ewe imw esap turula, pun a kaütä won achau. \v 26 Nge iö a rongorong ai kei kapas o aleasolap ngeniir a wewe ngeni eman mwän mi tiparoch, a aüetä imwan won pi. \v 27 Mürin a püng ütemong, chanpupu ra pwotä o pufetal o asepwäl a pöchökül le eniti ewe imw. Iwe, a turula, nge ewe imw a unusen tatakis.” \s1 Usun än Jesus manaman \sr 7.28-29 \p \v 28 Iwe, lupwen Jesus a wes le kapas won ekei mettoch, ewe mwichen aramas a fokun weitifengeni usun an afalafal, \v 29 pun a afalafal usun eman mi wor an manaman, nge esap afalafal usun nöür kewe Sensen Allük. \x + \xo 7.29 \xt Mark 1.22; Luk 4.32\x* \c 8 \s1 Jesus a apöchöküla eman mi rupun pwötür \sr 8.1-4 \r (Mark 1.40-45; Luk 5.12-16) \p \v 1 Iwe, lupwen Jesus a feitiu me won ewe chuk, eu mwichen aramas mi chomong a tapwela mürin. \v 2 Iwe, eman mwän mi üri rupun pwötür a feito ren Jesus, a fotopwäsuk me mwan o üreni, “Ai samol, are ka mochen, ka tongeni alimöchüei.” \v 3 Jesus a aitiela pöün, a atapa ewe mwän o apasa, “Ngang üa mochen, kopwe limöch.” Lon ewe chök otun ewe rupun pwötür won ewe mwän a wesila. \v 4 Mürin Jesus a üreni ewe mwän, “Kopwe pii, pwe kosap üreni eman usun mine a fis. Nge kopwe feila ren ewe souasor pwe epwe nenengenuk. Iwe, kopwe eäni ewe asor Moses a allük fän iten limelim, pwe epwe alletätä ngeni aramas pwe ka limöch.” \x + \xo 8.4 \xt Lif 14.1-32\x* \s1 Jesus a apöchöküla nöün eman meilapen sounfiu chon angang \sr 8.5-13 \r (Luk 7.1-10) \p \v 5 Lupwen Jesus a tolong lon ewe telinimw Kapernaum, eman meilapen sounfiun Rom a churi o tüngormau ngeni pwe epwe alisi. \v 6 Iwe, a üreni, “Ai samol, nei chon angang a mwenilong leimw, esap tongeni mwökütüküt, a pwal fokun watte an metek.” \v 7 Jesus a üreni, “Üpwe feila o apöchöküla.” \v 8 Nge ewe meilapen sounfiu a üreni, “Ai samol, ngang üsap eman aramas mi aüchea ngeni om kopwe feito lon imwei. Nge kopwe chök apasa och kapas, iwe, nei we chon angang epwe pöchökületä. \v 9 Pun pwal ngang eman mi nom fän nemenien ekewe meilap seniei, nge mi pwal wor sounfiu ra nom fän nemeniei. Üa üreni eman, ‘Kopwe feila,’ iwe, a feila. Üa pwal üreni eman, ‘Kopwe feito,’ iwe, a feito. Üa üreni nei amanau, ‘Kopwe föri ien me ien,’ iwe, a föri.” \v 10 Iwe, lupwen Jesus a rongorong ekei kapas, a mairü ren o üreni ekewe aramas mi tapwela mürin, “Enlet, üa ürenikemi, üsap fokun küna eman lon Israel a eäni ei sokun lükülük. \v 11 Üpwe ürenikemi, pwe chomong aramas repwe feito seni ötiu me lotou o mot arun chepel ren Apraham, Isaak me Jakop lon ewe kametip lon Mwün Läng. \x + \xo 8.11 \xt Luk 13.29\x* \v 12 Nge chokewe itä ürürün repwe nom lon ewe Mwün Kot repwe koturuwu lon ewe lenien rochopwak ia repwe pupuchör o akarüngi ie.” \x + \xo 8.12 \xt Mat 22.13; 25.30; Luk 13.28\x* \v 13 Mürin Jesus a üreni ewe meilapen sounfiu, “Kopwe liwinla le imwom, epwe fis ngonuk usun ka lükü.” Iwe, nöün ewe meilapen sounfiu we chon angang a pöchökületä lon ewe chök otun. \s1 Jesus a apöchöküla chomong aramas \sr 8.14-17 \r (Mark 1.29-34; Luk 4.38-41) \p \v 14 Iwe, Jesus a feila lon imwen Petrus. Ikenan a küna inen pwülüen Petrus, a eäni eu samaun pwichikar. \v 15 Jesus a atapa pöün, iwe, ewe pwichikar a towu seni. Mürin neminewe a pwätä o angang ngeni. \v 16 Iwe, lekuniolun ewe rän, lupwen akkar a tuputiu, aramas ra uwato ren Jesus chomong aramas mi waan anü. Jesus a atowu ekewe ngününgau ren an kapas o apöchöküla chokewe meinisin mi samau. \v 17 A föri ei an epwe pwönüetä mine ewe soufos Aisea a apasa, “A uwei ach samau o mwärei ach cheuch.” \x + \xo 8.17 \xt Ais 53.4\x* \s1 Weiresin än eman epwe tapwela mürin Jesus \sr 8.18-22 \r (Luk 9.57-62) \p \v 18 Lupwen Jesus a küna ewe mwichen aramas mi chomong a nom ünükün, a üreni nöün kewe chon kaiö, “Ousipwe feila epek ewe noom.” \v 19 Iwe, eman Sensen Allük a feito ren o üreni, “Sense, ngang üa molotä ai üpwe etuk ekis meinisin ia kopwe feila ie.” \v 20 Jesus a üreni, “Ekewe foks a wor pwanger fän pwül, ekewe mansüsü a wor faser, nge Nöün Aramas esap wor lenian ia epwe konola ie.” \v 21 Nge pwal eman nöün kewe chon kaiö a üreni, “Ai samol, kopwe akomwen mwüt ngeniei ai üpwe liwinla mwo o peiaseni semei.” \v 22 Jesus a pölüeni, “Kopwe tapweto müri. Kopwe likiti ngeni ekewe mi mäla repwe püsin peiaseni ar somä.” \s1 Jesus a aükätiu eu mölümöl \sr 8.23-27 \r (Mark 4.35-41; Luk 8.22-25) \p \v 23 Iwe, lupwen Jesus a tötä won efoch wa, nöün kewe chon kaiö ra eti. \v 24 A müttir fis eu mölümöl mi pöchökül lon ewe noom o ekewe no ra nulong leföön ewe wa, pwe a arapakan ngeni an epwe kokola. Nge Jesus a chök möür. \v 25 Iwe, ekewe chon kaiö ra feila ren, ra föngünätä o üreni, “Äm Samol, kopwe amanauakich! Sia arapakan ngeni ach sipwe le mäla!” \v 26 Jesus a üreniir, “Pwota oua niuokus? Pwota iei me lükükisikisimi.” Mürin a ütä o fos ngeni asepwäl me no pwe repwe ükütiu. Iwe, ewe asepwäl a söötiu o a fokun lüala won matau. \v 27 Iwe, ir meinisin ra weitifengeniir o apasa, “Met sokun aramas ätei, pwe asepwäl me no ra mwo nge aleasochisi?” \s1 Jesus a angasa ruoman mwän mi wor anün rochopwak wor \sr 8.28-34 \r (Mark 5.1-20; Luk 8.26-39) \p \v 28 Lupwen Jesus a tori ewe fanüen Katara mi nom epek ewe noom, ruoman mwän mi feito seni ewe lenien peias ra churi. Ekei mwän anün rochopwak ra wäniir, ra fokun rochongau pwe esap wor eman a tongeni fetal won ewe al. \v 29 Lon ewe chök otun ra puchörütä, “En Nöün Kot, met ka mochen föri ngenikem? Ifa usun, ka feito pwe kopwe ariaföüükem mwen ewe fansoun apwüng?” \v 30 A wor epwi pwiin pik mi chomong, ra mongöfeil ekis toauala seni ewe leni. \v 31 Iwe, ekewe anün rochopwak ra tüngormau ngeni Jesus, “Are kopwe asükeemila, kopwe tinikeemila, pwe aipwe tolong lon ekewe pik.” \v 32 Jesus a üreniir, “Oupwe feila!” Iei mine ekewe anün rochopwak ra towu seni ekewe mwän o tolong lon ekewe pik. Iwe, unusen ewe pwiin pik ra sätiu lepokun ewe achau o turulong lon ewe noom, iwe, ra mop meinisin. \v 33 Mürin ekewe chon foleni ekewe pik ra süla o tolong lon ewe telinimw, iwe, ra apworausa unusen met a fis ngeni ekewe mwän ekewe anün rochopwak ra wäniir. \v 34 Iei mine chon ewe telinimw meinisin ra feila pwe repwe churi Jesus. Iwe, lupwen ra küna, ra tüngormau ngeni an epwe feila seni fanüer we. \c 9 \s1 Jesus a apöchöküla eman mwän mi mwök \sr 9.1-8 \r (Mark 2.1-12; Luk 5.17-26) \p \v 1 Iwe, Jesus a tötä won efoch wa o liwinsefäliti pekilan ewe noom ngeni püsin an telinimw. \v 2 Ekoch aramas ra ekieto ren eman mwän mi mwök won an peet. Lupwen Jesus a küna ar lükülük, a üreni ewe mwän mi mwök, “Nei, kopwe apilükülük! Om tipis kana ra musala.” \v 3 Mürin ekoch ekewe Sensen Allük ra ekieki lon leluker, “Ei mwän a eäni kapasen turunufas!” \v 4 Nge Jesus a silei ar ekiek o üreniir, “Pwota oua ekieki ei sokun ekiek mi ngau lon lelukemi? \v 5 Meta a mecheres, ai apasa, ‘Om tipis kana ra musala,’ are ai apasa, ‘Kopwe ütä o fetal?’ \v 6 Iwe, ngang üpwe alükülükü ngenikemi, pwe Nöün Aramas a wor an pwüüng won fanüfan an epwe amusala tipis.” Iei mine a üreni ewe mwän mi mwök, “Kopwe ütä, angei kiom o feila lon imwom.” \v 7 Mürin ewe mwän a ütä o feila lon imwan. \v 8 Iwe, lupwen ewe mwichen aramas a küna mine a fis, ra niuokus o mwareiti Kot ren an ngeni aramas ei sokun manaman. \s1 Jesus a köri Mateus \sr 9.9-13 \r (Mark 2.13-17; Luk 5.27-32) \p \v 9 Iwe, lupwen Jesus a sopwela an sai seni ikenan, a küna eman chon ioni takises itan Mateus, a mot lon an ofes. Iwe, a üreni, “Kopwe tapweto müri.” Mateus a ütä o tapwela mürin Jesus. \v 10 Iwe, a fis pwe Jesus a mot ngeni mongö lon imwen Mateus, nge chomong chon ioni takises me chon tipis ra feito o eti Jesus me nöün kewe chon kaiö le mongö. \v 11 Lupwen ekewe Farisi ra küna ei, ra üreni nöün kewe chon kaiö, “Pwota nöümi we sense a mongöfengen me ekewe chon ioni takises me chon tipis?” \v 12 Jesus a rongorong ar kei kapas o üreniir, “Eman sousafei esap lomot ngeni aramas mi pöchökül, pwe a lomot ngeni chök ekewe chon samau. \v 13 Oupwe feila o kütta wewen ei kapas lon ewe Toropwe mi Pin, ‘Üa mochen pwe aramas repwe eäni tong enlet, nge sap ar repwe asor man ngeniei.’ Ngang üsap feito pwe üpwe kökköri ekewe chon pwüng, pwe fen ekewe chon tipis.” \s1 Kapas ais usun echikefel \sr 9.14-17 \r (Mark 2.18-22; Luk 5.33-39) \p \v 14 Mürin nöün Johannes Soupapatais kewe chon kaiö ra feito ren Jesus o aisini, “Pwota äm chök me ekewe Farisi aia echikefel fän chomong, nge noumw kewe chon kaiö resap fokun echikefel?” \v 15 Jesus a pölüeniir, “Ifa usun, oua ekieki pwe ekewe chon kökkö ngeni fetallapen apwüpwülü ra letipeta lupwen ewe mwän apwüpwülü söfö a nom rer? Apw! Nge epwe war ewe rän lupwen aramas repwe angei seniir ewe mwän apwüpwülü söfö fän pöchökül, lon ena otun repwapw echikefel. \v 16 Esap wor eman aramas epwe teiätä ekam mangaku mi fö won echö üf mi mes, pun ewe ekam mangaku mi fö epwe nürfengen o afisätä pwe kamwen ewe üf epwe wattela. \fig “Are üpwe chök atapa üfan nan, üpwe pöchökületä.”|src="avnt005.tif" size="col" loc="43" ref="9.21" \fig* \v 17 Esap pwal wor eman a alölöülong wain mi fö lon pör mi mes seni silin man, pun ekewe pör repwe mökküla o ewe wain epwe nitiu, nge ekewe pör repwe fokun tala. Pun a öch pwe wain mi fö epwe nom lon pör mi fö, pwe ir me ruu repwe nükünüköch.” \s1 Jesus a amanauasefäli eman nengin o apöchöküla eman fefin \sr 9.18-26 \r (Mark 5.21-43; Luk 8.40-56) \p \v 18 Iwe, lupwen Jesus a chüen kapas ngeniir, eman nöüwis a feito ren, a fotopwäsuk mwan o üreni, “Nei we nengin a chök mäla iei, nge kopwe feito o iseis poumw won, pwe epwe manau.” \v 19 Iwe, Jesus a ütä o etala, nge nöün kewe chon kaiö ra pwal eti. \p \v 20 Iwe, eman fefin mi riaföü ren an samaun fefin lon ükükün engol me ruu ier a feito me lükisökürün Jesus o atapa lepwülün üfan. \v 21 Pun a ekieki lon lelukan, “Are üpwe chök atapa üfan nan, üpwe pöchökületä.” \v 22 Iwe, Jesus a kul, a küna neminewe o üreni, “Nei, kopwe apilükülük, om lükülük a apöchökülok.” Lon ewe chök otun ewe fefin a pöchökületä. \p \v 23 Mürin Jesus a feila lon imwen ewe nöüwis. Nge lupwen a küna ekewe chon ettiki pisekin ettik won ewe mi mäla, pwal ekewe aramas mi ngüngüres o kechü, \v 24 a üreniir, “Ämi meinisin oupwe towu me ikei! Ewe nengin esap mäla, pwe a chök möür!” Mürin ir meinisin ra takiri. \v 25 Nge lupwen ekewe aramas ra towu lükün, Jesus a tolong lon rumwen ewe nengin, a amwöchü pöün, iwe, ewe nengin a pwätä. \v 26 Iwe, ei pworaus a chöfetal won unusen ewe fanü. \s1 Jesus a aneneloi mesen ruoman chon chun \sr 9.27-31 \p \v 27 Lupwen Jesus a feila seni ewe leni, ruoman mwän mi mesechun ra tapwela mürin. Ra kökkö ngeni fän leüömong, “Nöün Tafit, kopwe tongekem!” \v 28 Iwe, lupwen Jesus a tolong lon ewe imw, ekewe ruoman chon chun ra tolong ren. Jesus a aisiniir, “Oua lükü pwe ngang üa tongeni aneneloi mesemi?” Ir ra pölüeni, “Ewer, äm samol.” \v 29 Mürin Jesus a atapa meser o apasa, “Epwe fis ngenikemi mine oua lükü.” \v 30 Iwe, a nenela meser. Nge Jesus a fokun pese ngeniir, pwe resap üreni eman mine a fis. \v 31 Nge ir ra feila o asilefeili ewe pworaus usun Jesus lon unusen ewe fanü. \s1 Jesus a alisi eman mwän mi awemwöch \sr 9.32-34 \p \v 32 Iwe, lupwen ekewe ruoman mwän ra feila, ekoch aramas ra uwato ren Jesus eman mwän mi awemwöch, pokiten eman anün rochopwak a wäni. \v 33 Lon ewe chök otun Jesus a atowu ewe anün rochopwak seni ewe mwän, ei mwän a popuetä le kapas. Iwe, ekewe aramas meinisin ra mairü o apasa, “Ousisamwo küna och usun ei lon Israel.” \v 34 Nge ekewe Farisi ra apasa, “Ewe samolun anün rochopwak a ngeni ätei an manaman pwe epwe asüela ekewe anün rochopwak.” \x + \xo 9.34 \xt Mat 10.25; 12.24; Mark 3.22; Luk 11.15\x* \s1 Än Jesus tongei aramas \sr 9.35-38 \p \v 35 Iwe, Jesus a fetalfeil lon ekewe telinimw me sopw meinisin. A aiti ngeni aramas kapasen Kot lon ekewe imwen felikis, a afalafala ewe Pworaus Allim usun ewe Mwün Kot o apöchöküla aramas mi eäni sokopaten samau me apwangapwang. \x + \xo 9.35 \xt Mat 4.23; Mark 1.39; Luk 4.44\x* \v 36 Nge lupwen a küna ewe mwichen aramas, a fokun tongeer, pun ra nom lon watten osukosuk me weires usun sip kana esap wor nöür chon mas. \x + \xo 9.36 \xt Num 27.17; 1.King 22.17; 2.Kron 18.16; Is 34.5; Mark 6.34\x* \v 37 Mürin Jesus a üreni nöün kewe chon kaiö, “Ewe räs a fokun watte, nge ekewe chon angangen räs ra chokükün. \v 38 Iei mine oupwe tüngorei ewe Samolun räs pwe epwe tinala chon angang pwe repwe angang ngeni ewe räs.” \x + \xo 9.38 \xt Luk 10.2\x* \c 10 \s1 Ekewe engol me ruoman Soukünö \sr 10.1-4 \r (Mark 3.13-19; Luk 6.12-16) \p \v 1 Iwe, Jesus a körifengeni nöün kewe engol me ruoman chon kaiö o ngeniir manaman pwe repwe asüela ekewe ngününgau o apöchöküla aramas mi eäni sokopaten samau me apwangapwang. \v 2 Ikkei iten ekewe engol me ruoman soukünö: Aemanün Simon, a pwal iteni Petrus me pwiin we Andru, James me pwiin we Johannes, ir nöün Sepeti, \v 3 Filip, Partolomeus, Tomas me Mateus ewe chon ioni takises, James nöün Alfäus me Tatäus, \v 4 Simon, i eman Selot \f + \fr 10.4 \ft wewen Selot: eman aramas mi ekimongei feiöchün fanüan\f* me Jutas Iskariot, ätewe mi afangamä Jesus. \s1 Jesus a tinala ekewe engol me ruoman soukünö ngeni ar angang \sr 10.5-15 \r (Mark 6.7-13; Luk 9.1-6) \p \v 5 Iwe, Jesus a tinala ekei engol me ruoman mwän o ngeniir ekei öüröür, “Ousap feila lon fanüen chon lükün Israel ika lon telinimwen ekewe chon Samaria, \v 6 nge oupwe chök feila ren ekewe aramasen Israel ra usun chök sip mi mwalechela. \v 7 Oupwe feila o afalafala ei kapas, ‘Ewe Mwün Läng a arapoto.’ \x + \xo 10.7 \xt Luk 10.4-12\x* \v 8 Oupwe apöchöküla ekewe chon samau, oupwe amanauasefäli ekewe mi mäla, oupwe amoola rupun chokewe mi üriir rupun pwötür o asüela ekewe anün rochopwak. Oua angafatei ewe manaman, oupwe pwal fangafat. \v 9 Ousap uwou lon ämi pwotou föün moni kolt, silifer ika kapa, \v 10 ousap pwal uwou pwotou lon ämi sai ika aruachön üfemi söch ika sus ika efoch wok. Pun eman chon angang a aüchea ngeni an epwe angei mine a osupwang ren. \x + \xo 10.10 \xt 1.Kor 9.14; 1.Tim 5.18\x* \v 11 Lupwen oupwe tolong lon eu telinimw ika sopw, oupwe pii iön aramas mi pwapwaiti an epwe etiwakemi. Iwe, oupwe nonom lon imwan tori ämi oupwe feil seni ewe leni. \v 12 Lupwen oupwe tolong lon eu imw, oupwe apasa ei kapong ngeni ekewe aramas, ‘Kinamwe epwe torikemi.’ \v 13 Are aramasen ewe imw ra etiwakemi, ämi kapongen kinamwe epwe nonom rer. Nge are resap etiwakemi, ämi kapongen kinamwe epwe liwinitikemi. \v 14 Iwe, are chon eu imw ika telinimw resap etiwakemi ika aüselingakemi, mürin oupwe towu seni ewe leni o wichikala pwülün fän pechemi. \x + \xo 10.14 \xt Föf 13.51\x* \v 15 Enlet üpwe ürenikemi, pwe än Kot apwüngü ekewe aramasen Sotom me Komora lon ewe ränin apwüng epwe kisikis seni an apwüngü aramasen ei telinimw. \x + \xo 10.15 \xt Mat 11.24; Ken 19.24-28\x* \s1 Ewe fansoun riaföü epwe wareto \sr 10.16-25 \r (Mark 13.9-13; Luk 21.12-17) \p \v 16 “Nengeni, üpwe tinikemiila usun chök sip lein wolif kana. Iei mine oupwe eäni tipachem usun serepenit o oupwe tipepwetete usun tipepweteten ekewe lisom. \x + \xo 10.16 \xt Luk 10.3\x* \v 17 Oupwe mamasa, pun epwe wor aramas repwe fötekinikemi o emwenikemi lon kapwüng, repwe pwal wichikemi me lon ar kewe imwen felikis. \v 18 Repwe emwenikemiila mwen ekewe kepina me king pokiten itei, pwe oupwe apworausa ewe Pworaus Allim ngeniir, pwal ngeni ekewe chon lükün Israel. \v 19 Iwe, lupwen repwe emwenikemiila ngeni kapwüng, ousap öüreki ämi kapas are mine oupwe apasa, pun ekewe kapas oupwe apasa repwe torikemi lupwen a tori ena otun. \v 20 Pun sap ämi oupwe kapas, nge ewe Ngünün Sememi epwe ngenikemi mine oupwe apasa. \x + \xo 10.20 \xt Mark 13.9-11; Luk 12.11-12; 21.12-15\x* \v 21 Iwe, pwipwi repwe afangamä pwiir ngeni mäla, eman sam epwe afangamä nöün. Nge ekewe nau repwe ü ngeni semer me iner o aturuur pwe repwe ninnila. \x + \xo 10.21 \xt Mark 13.12; Luk 21.16\x* \v 22 Aramas meinisin repwe oputakemi pokitei. Nge iö epwe likitü tori lesopolan epwe küna manau. \x + \xo 10.22 \xt Mat 24.9,13; Mark 13.13; Luk 21.17\x* \v 23 Iwe, lupwen repwe ariaföüükemi lon eu telinimw, oupwe süla lon pwal eu. Üpwe fokun ürenikemi, pwe ousamwo wes le föri ämi angang lon ekewe telinimwen Israel meinisin mwen ewe Nöün Aramas epwe liwinsefäl. \p \v 24 Eman chon sukul esap lap seni nöün sense, nge eman chon angang esap lap seni an masta. \x + \xo 10.24 \xt Luk 6.40; Joh 13.16; 15.20\x* \v 25 Iei mine eman chon kaiö epwe menemenöch an epwe wewe ngeni nöün sense, nge eman chon angang epwe menemenöch an epwe wewe ngeni an masta. Are ra aita ngeni möküren ewe famili Peelsepul, epwe ifan me ngauen ewe it repwe aita ngeni chon an famili meinisin. \x + \xo 10.25 \xt Mat 9.34; 12.24; Mark 3.22; Luk 11.15\x* \s1 Iö sipwe niuokusiti \sr 10.26-31 \r (Luk 12.2-7) \p \v 26 “Iwe, ousap niuokusiti aramas! Pun mettoch meinisin mi pwölüla epwe pwäla, nge mettoch meinisin mi monomonola aramas repwe silei. \x + \xo 10.26 \xt Mark 4.22; Luk 8.17\x* \v 27 Met ngang üa ürenikemi lon kiroch, oupwe apasatä lon saram. Nge met üa möngününgünülong lon selingemi oupwe asilefeili me won ungen ekewe imw. \v 28 Ousap niuokusiti ätekewe mi niela inis, nge resap tongeni niela ngün. Nge oupwe fokun niuokusiti Kot, ewe a tongeni niela inis me ngün lon hell. \v 29 Ifa usun, aramas resap amömöla ruoman nichok ren eföü chök kapa? Sap mwo nge eman nichok epwe turutiu lepwül lükün tipen Sememi. \v 30 Nge meten möküremi kewe mwo nge ra lea meinisin. \v 31 Iei mine ousap niuokus, ämi oua aüchea seni chomong nichok! \s1 Ach pwärätä me ach amamäsini Kraist \sr 10.32-33 \r (Luk 12.8-9) \p \v 32 “Iwe, iö a pwäriei mwen mesen aramas, pwal ngang üpwe pwäri mwen mesen Semei lon läng. \v 33 Nge iö a amam ngang mwen mesen aramas, pwal ngang üpwe amam i mwen mesen Semei lon läng. \x + \xo 10.33 \xt 2.Tim 2.12\x* \s1 Jesus esap uwato kinamwe pwe tipefesen \sr 10.34-39 \r (Luk 12.51-53; 14.26-27) \p \v 34 “Ousap ekieki pwe üa feito pwe üpwe uwato kinamwe won fanüfan. Apwi, üsap feito pwe üpwe uwato kinamwe, pwe ketilas. \v 35 Pun ngang üa feito ai üpwe atipefeseni aramas: Ekewe alüal repwe ü ngeni semer kewe, ekewe föpwül repwe ü ngeni iner kewe, pwülüen nöür alüal repwe ü ngeni inen pwülüer kewe, \v 36 nge ekewe chon oputok repwe seni püsin chon om famili. \x + \xo 10.36 \xt Mik 7.6\x* \v 37 Iö a tongei saman are inan lap seniei, esap fich ngeni an epwe nei chon kaiö. Nge iö a tongei nöün ät are nengin lap seniei, esap fich ngeni an epwe nei chon kaiö. \v 38 Iwe, iö esap mwärei an iräpenges o tapweto müri, esap fich ngeni an epwe nei chon kaiö. \x + \xo 10.38 \xt Mat 16.24; Mark 8.34; Luk 9.23\x* \v 39 Iö a ekiekin püsin tümwünü manauan, epwe pöüt seni, nge iö a pölükü manauan fän itei, epwe amanaua manauan. \x + \xo 10.39 \xt Mat 16.25; Mark 8.35; Luk 9.24; 17.33; Joh 12.25\x* \s1 Ewe Liwin \sr 10.40-42 \r (Mark 9.41) \p \v 40 “Iö a etiwakemi, a etiwaei, nge iö a etiwaei, a etiwa ewe mi tiniei. \x + \xo 10.40 \xt Mark 9.37; Luk 9.48; 10.16; Joh 13.20\x* \v 41 Iö a etiwa eman nöün Kot chon künö pokiten i nöün Kot chon künö, epwe angei liwinin eman chon künö. Nge iö a etiwa eman chon pwüng pokiten i eman chon pwüng, epwe pwal angei liwinin eman chon pwüng. \v 42 Are eman a aünü ngeni eman ekei kükün eu mwo chök kapen koluk mi patapat pokiten an tapweto müri, enlet, üpwe ürenikemi, epwe fokun angei liwinin.” \c 11 \s1 Johannes Soupapatais a tinala chon künö ren Jesus \sr 11.1-19 \r (Luk 7.18-35) \p \v 1 Iwe, lupwen Jesus a wes le öüröüra nöün kewe chon kaiö, a feila seni ikenan pwe epwe aiti ngeni aramas kapasen Kot o afalafaleer lon ekewe telinimw mi arap. \v 2 Nge lupwen Johannes Soupapatais a rong me lon imwen fötek usun ekewe föför Kraist a föriir, a tinala ekoch nöün kewe chon kaiö ren. \v 3 Iwe, ra aisini Jesus, “En ewe eman epwe wareto, are sipwe witiwiti pwal eman.” \v 4 Jesus a pölüeni, “Oupwe liwinla o asile ngeni Johannes mine oua rongorong o küna: \v 5 Ekewe mi mesechun ra küna mwer, ekewe mi pechemä ra fetal, ekewe mi üriir rupun pwötür ra chikarsefäl, ekewe mi selingepin ra rongorong, ekewe mi mäla ra manauatä, ekewe mi wöüngau ra rongorong afalafalen ewe Pworaus Allim. \x + \xo 11.5 \xt Ais 35.5-6; 61.1\x* \v 6 Ra feiöch chokewe resap tipemwaramwar rei.” \p \v 7 Lupwen än nöün Johannes kewe chon kaiö feila, Jesus a popuetä le kapas ngeni ewe mwichen aramas usun Johannes, “Lupwen oua feila ren Johannes lon ewe fanüapö, met oua ekieki oupwe nengeni? Efoch äsät mi mwaroro ren asepwäl? \v 8 Met chök oua feila ren pwe oupwe nengeni? Eman mwän mi üföüf üf mi pwetete o mürina? Ekewe aramas mi üföüf ei sokun üf ra nom lon imwen king. \v 9 Oupwe üreniei, met chök oua feila ren pwe oupwe nengeni? Eman soufos? Ewer, üa ürenikemi, oua fen küna eman mi lap seni eman soufos. \v 10 Pun Johannes i ätewe ekewe Toropwe mi Pin ra kapas usun: ‘Nengeni, üpwe tinala nei chon künö, epwe akomwola mwomw, epwe amolätä efoch al fän itom.’ \x + \xo 11.10 \xt Mal 3.1\x* \v 11 Enlet, üa ürenikemi, pwe Johannes Soupapatais a lap seni aramas meinisin mi uputiu won fanüfan. Nge iön mi kisikis lon Mwün Läng a fen lap seni Johannes. \v 12 Seni ewe fansoun Johannes Soupapatais a popuetä an afalafal tori iei Mwün Läng a fokun riaföü, nge aramas mi ngau ra sotuni pwe repwe angei o nemeni. \v 13 Pun ekewe soufos meinisin me ekewe Allükün Moses ra kapas usun ewe Mwün Kot tori fansoun Johannes. \x + \xo 11.13 \xt Luk 16.16\x* \v 14 Nge are oua mochen lükü ar kapas, Johannes i ätewe ewe soufos a kapas usun, lupwen a apasa pwe Elias epwe war. \x + \xo 11.14 \xt Mal 4.5; Mat 17.10-13; Mark 9.11-13\x* \v 15 Iö a wor selingan epwe rongorong. \p \v 16 “Iwe, met üpwe tongeni awewe ngeni ei pilon aramasen ikenai? Ra wewe ngeni ekewe semirit mi mot lon ekewe lenien amömö. Eu mwich a kökkö ngeni pwal eu mwich: \v 17 ‘Äm aia ettiki aangün ngenikemi, nge ämi ousap pworuk! Äm aia köl kölün lolilen, nge ämi ousap kechü!’ \v 18 Lupwen Johannes a feito, a echikefel, esap pwal ün wain, nge aramas ra apasa, ‘A wor eman anün rochopwak won!’ \v 19 Nge lupwen Nöün Aramas a feito, a mongö o ün, nge aramas ra apasa, ‘Ou nengeni ei mwän! I eman mi mongömong me ünümong, eman mi chiechi ngeni ekewe chon ioni takises me chon tipis.’ Än Kot tipachem a pwäla pwe a let ren an kewe föför.” \s1 Feiengauen ekewe telinimw resap lükülük \sr 11.20-24 \r (Luk 10.13-15) \p \v 20 Iwe, aramasen ekewe telinimw ia Jesus a föri ie chomong an kewe manaman resap kul seni ar tipis. Iei mine Jesus a apwüngüür: \v 21 “Feiengauom Korasim! Feiengauom Petsaita! Are ekewe manaman mi fen fis me lomi repwe fen fis lon Tirus me Siton, ekewe aramas lon ekei telinimw repwe üföüf üf seni tuk me lomlom o amoratiu falang won mökürer, pwe asisilen ar kul seni tipis! \x + \xo 11.21 \xt Ais 23.1-18; Is 26.1–28.26; Sow 3.4-8; Am 1.9-10; Sek 9.2-4\x* \v 22 Iwe, ngang üpwe fokun ürenikemi, pwe lon ewe ränin apwüng epwe kisikis feiengauen Tirus me Siton seni ämi feiengau. \v 23 Nge en Kapernaum! Ka ekieki om kopwe püsin atekiokotä tori läng? Apwi, kopwe turutiu lon hell! Are ekewe manaman ra fen fis lomw, repwe fen fis lon Sotom, ei telinimw epwe chüen nonom tori ikenai. \x + \xo 11.23 \xt Ais 14.13-15; Ken 19.24-28\x* \v 24 Iwe, ngang üpwe fokun ürenikemi, pwe lon ränin apwüng epwe kisikis feiengauen Sotom seni ämi feiengau.” \x + \xo 11.24 \xt Mat 10.15; Luk 10.12\x* \s1 Oupwe feito rei o asösö \sr 11.25-30 \r (Luk 10.21-22) \p \v 25 Iwe, lon ena fansoun Jesus a apasa, “Semei, en Samolun läng me fanüfan, üa kilisou ngonuk, pun ka amonomona ekei mettoch seni ekewe mi tipachem me silelap, nge ka pwärala ngeni ekewe tipate. \v 26 Ewer, Semei, pun iei usun ka pwapwaiti an epwe fis.” \p \v 27 “Semei a ngeniei mettoch meinisin. Esap wor eman a silei ewe Nau, pwe ewe Sam chök, esap pwal wor eman a silei ewe Sam, pwe ewe Nau chök me chokewe ewe Nau a afiliir an epwe pwäri i ngeniir. \x + \xo 11.27 \xt Joh 3.35; 1.18; 10.15\x* \fig “Oupwe feito rei ämi meinisin mi weiresikis o uwochou...”|src="avnt006.tif" size="span" loc="40" ref="11.28" \fig* \p \v 28 Oupwe feito rei ämi meinisin mi weiresikis o uwochou, ngang üpwe asösökemi. \v 29 Oupwe ämwäralong womi ai we waas o kaiö seniei, pun ngang üa lukpwetete o tipetekison, iwe, oupwe küna söön ngünümi. \x + \xo 11.29 \xt Jer 6.16\x* \v 30 Pun ai we waas üpwe anomu womi a mecheres, nge wosemi we üpwe ngenikemi a pän.” \c 12 \s1 Kapas ais usun ewe ränin sapat \sr 12.1-8 \r (Mark 2.23-28; Luk 6.1-5) \p \v 1 Lon eu fansoun Jesus a fetalelong lon eu tanipin wiich lon ränin sapat. Iwe, nöün kewe chon kaiö ra echik, iei mine ra popuetä le fichi ekoch umwun wiich o mongö föün. \x + \xo 12.1 \xt Tut 23.25\x* \v 2 Nge lupwen ekewe Farisi ra küna ei, ra üreni Jesus, “Nengeni, noumw kewe chon kaiö ra föri mine esap pwüng lon allükün ach lamalam lon ränin sapat!” \v 3 Jesus a pölüeniir, “Ousap aleani mwo mine Tafit a föri lon ewe fansoun, lupwen i me chienan kewe ra echik? \x + \xo 12.3 \xt 1.Sam 21.1-6\x* \v 4 A tolong lon imwen Kot, nge i me chienan kewe ra mongö ekewe pilawa ra eäni asor ngeni Kot, inamwo ika a ü ngeni allükün lamalam ar repwe mongö, pwe ekewe chök souasor a mwümwü ngeniir ar repwe mongö ekei pilawa. \x + \xo 12.4 \xt Lif 24.9\x* \v 5 Ika ousap aleani mwo mine a mak lon än Moses kewe allük, pwe iteiten ränin sapat ekewe souasor lon ewe imwenfel ra atai ewe allükün sapat, nge resap tipis? \x + \xo 12.5 \xt Num 28.9-10\x* \v 6 Ngang üpwe ürenikemi, pwe och mi lap seni ewe imwenfel a nom ikei. \v 7 Lon ekewe Toropwe mi Pin a mak, ‘Üa mochen pwe aramas repwe eäni tong enlet, nge sap ar repwe eäni asor man ngeniei.’ Are ämi oua wesewesen silei wewen ei kapas, ousap atipisi ekewe aramas esap wor ar tipis. \x + \xo 12.7 \xt Mat 9.13; Os 6.6\x* \v 8 Pun ewe Nöün Aramas i Sounemenemen ewe ränin sapat.” \s1 Jesus a apöchöküla eman mwän mi mä pöün \sr 12.9-14 \r (Mark 3.1-6; Luk 6.6-11) \p \v 9 Iwe, Jesus a feila seni ewe leni o tolong lon eu imwen felikis. \v 10 Ikenan a wor eman mwän mi mä pöün. Ekoch aramas ra pwal nom ikenan, ra kütta och popun mine repwe aturu Jesus won. Iei mine ra aisini, “Ifa usun, a ngau ngeni allükün ach lamalam an eman epwe apöchöküla eman aramas lon ränin sapat?” \v 11 Jesus a pölüeniir, “Epwe ifa ika eman leimi a wor eman nöün sip a turulong lon eu pwang mi alolol lon ränin sapat? Ifa usun, esap ekiekin angeawu o efietä me lon ewe pwang? \x + \xo 12.11 \xt Luk 14.5\x* \v 12 Iwe, eman aramas a kon aüchea seni eman sip! Iei mine allükün ach lamalam a mwütätä ngenikich ach sipwe alisi eman aramas lon ränin sapat.” \v 13 Mürin Jesus a üreni ewe mwän mi mä pöün, “Kopwe aitiewu poumw.” Iwe, a aitiewu pöün we o a pöchökülsefäl usun chök pwal ewe efoch. \v 14 Iwe, ekewe Farisi ra towu seni ewe imwen felikis o pwüngüpwüngfengen usun ar repwe niela Jesus. \s1 Nöün Kot we chon angang i a filätä \sr 12.15-21 \p \v 15 Lupwen Jesus a rong usun ar ekiekin rawangauei, a feila seni ewe leni, nge eu mwichen aramas mi chomong a tapwela mürin. Iwe, a apöchöküla ekewe chon samau meinisin \v 16 o üreniir, pwe resap apworausa ngeni aramas usun i. \v 17 A föri ei, pwe epwe pwönüetä mine Kot a apasa ren ewe soufos Aisea: \q1 \v 18 “Iei i nei we chon angang üa filätä, \q2 ätewe üa echeni, üa unusen pwapwa ren. \q1 Ngang üpwe anomu Ngüni won, nge i epwe asilefeili \q2 pwüngün ai apwüng ngeni chon ekewe mwü meinisin. \q1 \v 19 Esap anini ika osomong le fos, \q2 esap pwal leüömong le kapas won ekewe al. \q1 \v 20 Esap kupiela efoch äsät mi puopu, \q2 esap pwal kunuela efoch wiik mi kümochoch. \q1 Epwe achocho tori an epwe pwärala pwe pwüng a win. \q1 \v 21 Iwe, chon ekewe mwü meinisin \q2 repwe apilükülükü i.” \x + \xo 12.21 \xt Ais 42.1-4\x* \s1 Jesus me Pelsepul \sr 12.22-32 \r (Mark 3.20-30; Luk 11.14-23) \p \v 22 Mürin ekoch aramas ra uwato ren Jesus eman mwän mi chun o awemwöch, pun eman anün rochopwak a wäni. Iwe, Jesus a apöchöküla ewe mwän, pwe a tongeni kapas o küna mwan. \v 23 Iwe, ekewe aramas meinisin ra mairü ren mine Jesus a föri o ais, “Ifa usun, epwe ätei ewe nöün Tafit?” \v 24 Nge lupwen ekewe Farisi ra rong ekei kapas, ra apasa, “Ätei a chök asüela ekewe anün rochopwak pokiten ewe samolun anün rochopwak a ngeni an manaman.” \v 25 Jesus a silei ar ekiek o üreniir, “Are eu mwü a kinikinfesen o fiufengen, ei mwü esap tongeni nonomola. Are chon eu telinimw ika eu famili repwe kinikinfesen o fiufengen lefiler, repwe parasfesen. \v 26 Iei mine are mwün Satan a kinikinfesen o fiufengen, mwün epwe müttir tala! \v 27 Ämi oua apasa, pwe üa asüela ekewe anün rochopwak ren manamanen Pelsepul. Iwe, ika epwe iei usun, iö chök a ngeni chiechiemi kewe ar manaman ar repwe asürela? Met chiechiemi kewe ra föri a alletätä pwe oua mwäl. \v 28 Apwi, esap Pelsepul, nge Ngünün Kot a ngeniei ewe manaman ai üpwe asüela ekewe anün rochopwak. Ei a pwärätä pwe Mwün Kot a fen torikemi. \p \v 29 Esap wor eman a tongeni atalong imwen eman mwän mi pöchökül o angeala pisekin, are esap akomwen föti ewe mwän mi pöchökül. Mürin a tongeni angeala pisekin lon imwan. \p \v 30 Iwe, are eman esap etiei, i eman chon ü ngeniei, nge are eman esap alisiei le ikioi, i eman chon kütifeseni. \v 31 Iei mine üpwe ürenikemi: Än aramas tipis meinisin repwe musala, pwal ar kewe kapasen turunufas ra apasa, nge are eman a eäni kapasen turunufas ngeni Ngünmifel esap fokun musala. \v 32 Iö a apasa och kapasen ü ngeni Nöün Aramas a tongeni musala. Nge iö a apasa och kapasen ü ngeni Ngünmifel esap fokun musala lon ei fansoun ikenai tori feilfeilachök. \s1 Efoch irä me uan \sr 12.33-37 \r (Luk 6.43-45) \p \v 33 “Are a wor om irä mi mürina, uan ra pwal mürina, nge are a wor om irä mi ngau, uan ra pwal ngau. Efoch irä a sil ren uan. \x + \xo 12.33 \xt Mat 7.20; Luk 6.44\x* \v 34 Ämi serepenit! Ifa usun, oua tongeni apasa mine a mürina ika ämi aramas mi ngau? Pun ekewe kapas ra towu seni awemi iei somwen lelukemi. \x + \xo 12.34 \xt Mat 3.7; 23.33; 15.18; Luk 3.7; 6.45\x* \v 35 Eman aramas mi mürina a atowu mettoch mi mürina seni lon an lenien iseis mi mürina, nge eman aramas mi ngau a atowu mettoch mi ngau seni an lenien iseis mi ngau. \v 36 Nge üpwe ürenikemi, pwe lon ewe ränin apwüng aramas meinisin repwe küna apwüng ren iteiten kapas lomotongau ra apasatä. \v 37 Pun ren om kewe kapas kopwe küna apwüng ren, repwe pwärätä ika en mi pwüng ika en mi tipis.” \s1 Ra tüngor ngeni Jesus epwe föri eu manaman \sr 12.38-42 \r (Mark 8.11-12; Luk 11.29-32) \p \v 38 Mürin ekoch ekewe Sensen Allük me ekewe Farisi ra üreni Jesus, “Sense, äm aia mochen küna usun om kopwe föri eu manaman.” \x + \xo 12.38 \xt Mat 16.1; Mark 8.11; Luk 11.16\x* \v 39 Nge Jesus a üreniir, “A ifan me ingauen me kirikiringauen ei täppin aramasen ikenai! Oua tüngor ngeniei pwe üpwe föri eu manaman, nge esap wor eu manaman epwe pwä ngenikemi, pwe ewe chök manaman mi fis ngeni ewe soufos Sona. \x + \xo 12.39 \xt Mat 16.4; Mark 8.12\x* \v 40 Pun usun Sona a nom lon luken ewe ik mi watte lon ükükün ülüngat rän me ülüngat pwin, iei usun Nöün Aramas epwe nom leutun fanüfan lon ükükün ülüngat rän me ülüngat pwin. \x + \xo 12.40 \xt Sona 1.17\x* \v 41 Lon ewe ränin kapwüng ekewe chon Ninifa repwe ütä o atipisi ei täppin aramas, pun ra aier ren än Sona afalafal. Nge üpwe ürenikemi, pwe eman mi lap seni Sona a nom ikei! \x + \xo 12.41 \xt Sona 3.5\x* \v 42 Lon ewe ränin kapwüng ewe kiwinen Sepa epwe ütä o atipisi ei täppin aramas. Pun neminei a saito seni fanüan mi toau, pwe epwe rongorong än ewe king Salomon kapasen tipachem. Iwe, üpwe ürenikemi, pwe eman mi lap seni Salomon a nom ikei! \x + \xo 12.42 \xt 1.King 10.1-10; 2.Kron 9.1-12\x* \s1 Liwinton eman ngününgau won eman aramas \sr 12.43-45 \r (Luk 11.24-26) \p \v 43 “Are eman ngününgau a towu seni eman aramas, a saifeil won fanü mi pwasapwas o kütta eu leni pwe epwe asösö lon. Are esap küna eu leni, \v 44 epwe apasa, ‘Üpwe liwinsefäliti imwei we üa towu seni.’ Iwe, lupwen a tori ewe imw, a küna pwe a pön, a limöch o kotöch. \v 45 Mürin epwe feila o panato pwal füman ngün mi ngau seni i. Iwe, repwe feito o nonom lon. Iwe, manauen ewe aramas epwe fokun ngau seni me mwan. Iei usun mine epwe fis ngeni ei täppin aramas mi ngau.” \s1 Inen Jesus me pwiin kana \sr 12.46-50 \r (Mark 3.31-35; Luk 8.19-21) \p \v 46 Iwe, lupwen Jesus a chüen kapas ngeni ekewe aramas, inan me pwiin kana ra war. Ra ütä lükün ewe imw o tüngor pwe repwe kapas ngeni. \v 47 Iei mine eman ekewe aramas a üreni Jesus, “Nengeni, inom me pwiüm kana ra ütä lükün o mochen kapas ngonuk.” \v 48 Jesus a pölüeni, “Iö inei me iö kana pwii?” \v 49 Mürin a itini nöün kewe chon kaiö o apasa, “Nengeni! Ikkei ir inei me pwii kana! \v 50 Pun iö kana ra föri letipen Semei lon läng, ir pwii me fefinei me inei.” \c 13 \s1 Pworausen awewe usun ewe chon amworafeili pwükil \sr 13.1-9 \r (Mark 4.1-9; Luk 8.4-8) \p \v 1 Iwe, lon ewe chök ränin Jesus a towu seni ewe imw o feila ngeni arun ewe noom. Ikenan a mottiu pwe epwe aiti ngeni aramas kapasen Kot. \v 2 Nge eu mwichen aramas mi chomong a mwicheto ren, iei mine a tötä won efoch wa o mot won. Nge ekewe aramas meinisin ra ütä lepi. \x + \xo 13.2 \xt Luk 5.1-3\x* \v 3 Iwe, Jesus a kapas ngeniir usun chomong mettoch lon pworausen awewe o apasa, “Eman aramas a feila pwe epwe amworafeili pwükil. \v 4 Nge lupwen a amworafeili ekewe pwükil, ekoch föün ra mworotiu lepekin al. Iwe, ekewe mansüsü ra feito o eniir. \v 5 Ekoch föün ra mworotiu won lenien föüföü ia esap watte pwül ie. Ekewe föün ra pwükükai, pun resap pwük lon pwül mi malül. \v 6 Iwe, lupwen akkar a tötä, pwichikaran a pwichiti ekewe kükün irä. Nge pokiten esap wor warer, ra müttir pwasala. \v 7 Pwal ekoch föün ra mworotiu lein iräfölüföl. Iwe, ekewe iräfölüföl ra mämäritä o amopu ekewe irä. \v 8 Nge pwal ekoch föün ra mworotiu lon pwül mi mürina. Iwe, ekewe irä ra märitä o ua, ekoch leir ra uani ipükü, ekoch wone, nge ekoch ilik.” \v 9 Mürin Jesus a sopwela le üreniir, “Iö a wor selingan epwe rongorong!” \s1 Popun än Jesus afalafal lon pworausen awewe \sr 13.10-17 \r (Mark 4.10-12; Luk 8.9-10) \p \v 10 Mürin ekewe chon kaiö ra feito ren Jesus o aisini, “Pwota ka eäni pworausen awewe lupwen ka kapas ngeni ekei aramas?” \v 11 Jesus a pölüeniir, “Kot a fen ngenikemi ewe tufich pwe oupwe silei usun monomonen Mwün Läng, nge ei tufich esap pwal ngeni ekoch aramas. \v 12 Pun iön a wor an, Kot epwe apacha och ngeni an we pwe epwe somwola. Nge iön esap wor an, Kot epwe angei seni mwo nge ewe ekis a wor ren. \x + \xo 13.12 \xt Mat 25.29; Mark 4.25; Luk 8.18; 19.26\x* \v 13 Iei popun üa kapas ngeniir lon pworausen awewe, pwe repwe nenengeni, nge resap küna och, repwe aüseling, nge resap rongorong, resap pwal wewe ren. \v 14 Iei usun osunien ewe soufos Aisea a fis lon manauer: \q1 ‘Ekei aramas repwe rongorong me rongorong, nge resap wewe ren, \q2 repwe nenengeni me nenengeni, nge resap küna och. \q1 \v 15 Pun leluken ekei aramas a pöchökül, \q2 ra ükütiu le rongorong, ra amöürü meser. \q1 Pun are resap föri iei usun, \q2 repwe tongeni küna ren meser o rongorong ren selinger, \q1 letiper epwe wewe, repwe pwal kul ngeniei, \q2 pwe üpwe apöchöküleer. Iei alon Kot.’ \x + \xo 13.15 \xt Ais 6.9-10\x* \v 16 Nge ämi oua fokun feiöch! Pun mesemi ra küna o selingemi ra rong. \v 17 Enlet, üpwe ürenikemi, pwe chomong soufos me aramas mi pwüng ra fokun mochen küna met ämi oua küna, nge resap tongeni küna. Ra pwal mochen rongorong met ämi oua rongorong, nge resap tongeni rongorong. \s1 Jesus a awewei ewe pworausen awewe usun ewe chon amworafeili pwükil \sr 13.18-23 \r (Mark 4.13-20; Luk 8.11-15) \p \v 18 “Iwe, oupwe aüseling o kaiö usun wewen ewe pworausen awewe usun ewe chon amworafeili pwükil. \v 19 Chokewe mi rongorong ewe kapas usun Mwün Kot, nge resap weweiti, ra usun chök ekewe pwükil mi mworotiu lepekin al. Ewe Eman mi Ngau a feito o angei seniir mine a mworotiu lon leluker. \v 20 Ekewe pwükil mi mworotiu lon lenien föüföü ra wewe ngeni chokewe mi etiwa ewe kapasen Kot fän pwapwa lon ewe chök otun ra rongorong. \v 21 Pokiten ewe kapas esap warar lon manauer, esap tongeni nomotam. Pun lupwen a fis osukosuk me riaföü pokiten ewe kapasen Kot, ra müttir fangatä. \v 22 Ekewe pwükil mi mworotiu lein ekewe iräfölüföl ra wewe ngeni chokewe mi rongorong kapasen Kot, nge öürek usun manauen ikenai me pwapwan wöün fanüfan ra amopu ewe kapasen Kot, pwe esap tongeni ua. \v 23 Nge ekewe pwükil ra mworotiu won pwül mi mürina ra wewe ngeni chokewe mi rongorong ewe kapasen Kot o weweiti. Iwe, ra ua, ekoch ra uani ipükü, ekoch wone, nge pwal ekoch ilik.” \s1 Pworausen awewe usun ewe pötöwölingau \sr 13.24-30 \p \v 24 Iwe, Jesus a apworausa ngeniir pwal eu pworausen awewe: “Mwün Läng a wewe ngeni eman mwän a amworafeili pwükil mi mürina lon an tanipi. \v 25 Lon eu pwin, lupwen aramas meinisin ra möür, ewe chon oputan a war o amworafeili ekewe pwükil mi ngau lein ekewe pwükilin wiich, iwe, a feila. \v 26 Lupwen ekewe irä ra märitä o ekewe umwun wiich ra popuetä le sikiwu, ekewe pötöwölingau ra pwal pwä. \v 27 Mürin nöün ewe mwän kewe chon angang ra feito ren o üreni, ‘Äm samol, ka amworafeili pwükil mi mürina lon om tanipi. Nge ia chök ekewe pötöwölingau ra feito me ie?’ \v 28 A pölüeniir, ‘Eman chon oputaei a föri ei.’ Iwe, ekewe chon angang ra aisini, ‘Ifa usun, ka mochen aipwe feila o üttätä ekewe pötöwölingau?’ \v 29 Iwe, a üreniir, ‘Apwi, pun lupwen oupwe üttätä ekewe pötöwölingau a tongeni fis pwe ekewe wiich repwe pwal etiir le üttütä. \v 30 Oupwe likitiir pwe repwe mämäritäfengen tori fansoun kinikin. Mürin ngang üpwe üreni ekewe chon angangen räs pwe repwe akomwen üttätä ekewe pötöwölingau, repwe pilüküfengeniir o keniirela. Mürin repwe achufengeni ekewe wiich o iseniir lon ai lenien iseis.’” \s1 Pworausen awewe usun ewe föün pwükilin irä mi fokun kükün \sr 13.31-32 \r (Mark 4.30-32; Luk 13.18-19) \p \v 31 Iwe, Jesus a apworausa ngeniir pwal eu pworausen awewe: “Mwün Läng a wewe ngeni eföü pwükilin irä mi fokun kükün, eman aramas a angei o fotukätiu lon an tanipi. \v 32 Ei pwükilin irä a kükün seni pwükil meinisin, nge lupwen a märitä a watte seni ekewe irä kükün meinisin. A wiliti efoch irä watte, pwe ekewe mansüsü ra ässito o föri faser won palan kana.” \s1 Pworausen awewe usun iis \sr 13.33 \r (Luk 13.20-21) \p \v 33 Iwe, Jesus a apworausa ngeniir pwal eu pworausen awewe: “Mwün Läng a wewe ngeni iis eman fefin a angei o nofitifengeni me lime paun pilawa mi amas tori unusen ewe pilawa a pwotä.” \s1 Popun än Jesus aea pworausen awewe \sr 13.34-35 \r (Mark 4.33-34) \p \v 34 Iwe, Jesus a aea pworausen awewe an epwe aiti ngeni ewe mwichen aramas ekei mettoch meinisin. Esap apasa och mettoch ngeniir lükün an epwe aea eu pworausen awewe. \v 35 A föri ei an epwe pwönüetä mine ewe soufos a apasa, \q1 “Ngang üpwe aea pworausen awewe lupwen üpwe kapas ngeniir. \q2 Ngang üpwe aiti ngeniir ekewe mettoch mi monomon seni lepoputän fanüfan.” \x + \xo 13.35 \xt Kölf 78.2\x* \s1 Jesus a awewei ewe pworausen awewe usun ekewe pötöwölingau \sr 13.36-43 \p \v 36 Iwe, lupwen Jesus a feila seni ewe mwichen aramas o tolong lon eu imw, nöün kewe chon kaiö ra feito ren o üreni, “Kopwe awewe ngenikem met wewen ewe pworausen awewe usun ekewe pötöwölingau lon ewe tanipi.” \v 37 Jesus a pölüeniir, “Ewe mwän mi amworafeili ekewe pwükil mi mürina, iei i ewe Nöün Aramas. \v 38 Ewe tanipi, iei fanüfan, ekewe pwükil mi mürina, ekewe aramas ir chon ewe Mwün Kot, ekewe pötöwölingau, ir ekewe aramas nöün ewe mi Ngau, \v 39 nge ewe chon oput mi amworafeili ewe pötöwölingau, iei i Tefil. Ewe fansoun kinikinin räs, iei ewe fansoun lesopolan, nge ekewe chon angangen räs, ir ekewe chon läng. \v 40 Usun ekewe pötöwölingau ra ioifengen o kekkila lon ekkei, iei usun mine epwe fis lesopolan fansoun fanüfan. \v 41 Ewe Nöün Aramas epwe tinala nöün kewe chon läng pwe repwe amwichafengeni seni lon Mwün chokewe meinisin mi emweni aramas ngeni tipis, pwal chokewe meinisin mi föri ekewe föför mi ngau. \v 42 Repwe atururelong lon ewe lenien ekkei ia repwe pupuchör o akarüngi ie. \v 43 Mürin ekewe chon pwüng repwe tittin usun akkar lon Mwün Semer. Iö a wor selingan epwe rongorong! \s1 Pworausen awewe usun ewe pisek aüchea mi ireirela \sr 13.44 \p \v 44 “Ewe Mwün Läng a pwal wewe ngeni eu pisek aüchea mi ireirela. A fis pwe eman aramas a küna o iresefäliela. Iwe, seni watten an pwapwa a feila o amömöla meinisin mine a eäni, mürin a liwinsefälila o möni ewe leni. \s1 Pworausen awewe usun ewe föün pwei \sr 13.45-46 \p \v 45 “Mwün Läng a pwal wewe ngeni eman aramas mi kükütta föün pwei mi fokun aüchea pwe epwe möni. \v 46 Lupwen a küna eföü mi fokun unusen mürina, a feila o amömöla meinisin mine a eäni o möni ewe föün pwei. \s1 Pworausen awewe usun eu chew \sr 13.47-50 \p \v 47 “Mwün Läng a pwal wewe ngeni eu chew ekewe chon attau ra aturätiu leset pwe repwe liapeni sokopaten ik. \v 48 Lupwen ewe chew a ur ren ik, ra etekinatä lepi, mürin ra mottiu pwe repwe aimwüfeseni ekewe ik: Ekewe ik mi mürina ra uwalong lon säwä, nge ekewe ik mi ngau ra pöütala. \v 49 Iei usun mine epwe fis lesopolan fansoun fanüfan. Ekewe chon läng repwe feila o aimwüfeseni ekewe aramasangau seni ekewe aramas mi pwüng. \v 50 Repwe aturalong ekewe aramasangau lon ewe lenien ekkei ia repwe pupuchör o akarüngi ie.” \s1 Mettoch mi fö me mettoch mi mes \sr 13.51-52 \p \v 51 Iwe, Jesus a aisiniir, “Oua weweiti ekei mettoch?” Ra pölüeni, “Ewer.” \v 52 Mürin a üreniir, “Iei mine iteiten ekewe Sensen Allük meinisin mi fen kaiö usun Mwün Läng ra usun chök eman souimw a atowu seni an lenien iseis mettoch mi fö me mettoch mi mes.” \s1 Chon Nasaret resap etiwa Jesus \sr 13.53-58 \r (Mark 6.1-6; Luk 4.16-30) \p \v 53 Iwe, lupwen Jesus a wes le apworausa ekei pworausen awewe, a feila seni ewe leni \v 54 o liwinsefäliti poputän telinimwan. A afalafal lon ewe imwen felikis, nge chokewe mi rongorong ngeni ra mairü ren. Ra ais, “Ia ätei a angei me ie an tipachem? Ia a angei me ie an kei tufich pwe epwe tongeni föri ekei manaman? \v 55 Ifa usun, sap ätei nöün ewe chon kaü imw? Ifa usun, inan esap iteni Maria? Nge sap pwiin kewe James, Josef, Simon me Jutas? \v 56 Ifa usun, fefinan kewe meinisin resap nom rech? Ia ätei a angei me ie ekei sokun tufich meinisin?” \v 57 Iei mine resap etiwa. Iwe, Jesus a üreniir, “Eman soufos a wor meninin ekis meinisin, nge esap wor meninin lon poputän telinimwan pwal lon püsin an famili.” \x + \xo 13.57 \xt Joh 4.44\x* \v 58 Pokiten esap wor ar lükülük, Jesus esap föri chomong manaman ikenan. \c 14 \s1 Johannes Soupapatais a mäla \sr 14.1-12 \r (Mark 6.14-29; Luk 9.7-9) \p \v 1 Lon ena fansoun Herotes ewe samolun Kalilea a rong usun Jesus. \v 2 Iwe, a üreni nöün kewe nöüwis, “Iei i wesewesen Johannes Soupapatais, a manauatä seni mäla. Iei popun a tongeni föri ekewe manaman.” \v 3 Pun me mwan Herotes a allük pwe repwe turufi Johannes o atolonga lon imwen fötek. Herotes a föri ei pokiten Herotias pwülüen pwiin we Filip. \x + \xo 14.3 \xt Luk 3.19-20\x* \v 4 Pun Johannes Soupapatais a fen üreni Herotes, “Ese pwüng ngonuk om kopwe pwülüeni Herotias.” \x + \xo 14.4 \xt Lif 18.6; 20.21\x* \v 5 Herotes a ekiekin niela Johannes, nge a niuokusiti ekewe chon Juta, pun ra ekieki pwe Johannes eman soufos. \v 6 Nge lupwen a tori ränin uputiuen Herotes, nöün Herotias föpwül a pworuk me mwen ewe mwich mi eti an we kametip. Iwe, Herotes a fokun pwapwaiti, \v 7 pwe a pwon ngeni ewe föpwül, “Üa pwon fän akapel, pwe ngang üpwe ngonuk meinisin mine ka tüngor.” \v 8 Fän än ewe in kapasen öüröür ngeni nöün we föpwül, a tüngor ngeni Herotes, “Kopwe ngeniei iei chök möküren Johannes Soupapatais lon eu sepi!” \v 9 Iwe, ewe king a lolilen, nge pokiten ewe pwon fän akapel a föri mwen mesen nöün kewe chon kökköto meinisin mi eti le mongö, a allük pwe än ewe föpwül tüngor epwe pwönüetä. \v 10 Iei mine a tinala eman pwe epwe pöküela üen Johannes me lon imwen fötek. \v 11 Iwe, ra uwato möküren Johannes we lon eu sepi o ngeni ewe föpwül, nge neminewe a uwala ren inan. \v 12 Mürin nöün Johannes kewe chon kaiö ra feito o angei somän Johannes o peiaseni. Iwe, mürin ra feila o asile ngeni Jesus ewe pworaus. \s1 Jesus a amongöü limengeröü mwän \sr 14.13-21 \r (Mark 6.30-44; Luk 9.10-17; Joh 6.1-14) \p \v 13 Iwe, lupwen Jesus a rong ewe pworaus usun Johannes, a fiti efoch wa seni ikenan o feila ngeni eu leni ia esap wor aramas ie. Nge lupwen ekewe aramas ra rong usun, ra feila seni telinimwer kewe o tapwela mürin, nge ra chök fetal wilifanü. \v 14 Lupwen Jesus a tötiu me won ewe wa, a küna eu mwichen aramas mi chomong. A fokun tongeer o a apöchökülätä ekewe chon samau me leir. \v 15 Iwe, lupwen a tori lekuniol, nöün kewe chon kaiö ra feito ren o apasa, “Ei leni a toau seni lenien aramas, nge a fen tori lekuniol. Kopwe tinala ei mwichen aramas pwe repwe feila lon ekewe sopw o kamö püsin aner mongö.” \v 16 Nge Jesus a üreniir, “Ir resap feila, ämi oupwe ngeniir met repwe mongö!” \v 17 Nge ir ra pölüeni, “Mi wor rem limeföü pilawa chök me ruoman ik.” \v 18 Iwe, Jesus a üreniir, “Oupwe uwato rei ekewe mongö.” \v 19 Mürin a allük ngeni ekewe aramas pwe repwe mottiu won ewe fetil. Iwe, a angei ekewe limeföü pilawa me ruoman ik, a sachetä läng o iotekin kilisou ngeni Kot wor. A kinikisietiu ekewe pilawa o ngeni nöün kewe chon kaiö, nge ir ra inetiir ngeni ekewe aramas. \v 20 Iwe, ir meinisin ra mongö o mötüla. Mürin ekewe chon kaiö ra amasoua engol me ruu chüük ren lusun ekewe mongö. \v 21 Iwe, iteiten ekewe mwän mi mongö ei mongö ina epwe ükükün limungeröü, nge esap alealong fefin me semirit. \s1 Jesus a fetal won matau \sr 14.22-33 \r (Mark 6.45-52; Joh 6.15-21) \p \v 22 Lon ewe chök otun Jesus a pesei nöün kewe chon kaiö pwe repwe tötä won ewe wa o akomwola mwan epek ewe noom, nge i epwe tinala ekewe aramas. \v 23 Mürin an tinala ekewe aramas, Jesus a feitä won eu chuk, pwe epwe iotek. Lupwen a arapakan pwinila, Jesus a emanüla ikenan. \v 24 Nge lon ena otun ewe wa a fokun toau seni fanü, a nuponup ren watten nono, pun ewe asepwäl a pöchökül le eniti. \v 25 Ina epwe lefilen kulok ülüngat me kulok wonu lesosor Jesus a feito ren ekewe chon kaiö, nge a fetal won matau. \v 26 Lupwen ra küna an fetal won ewe matau, ra fokun rükö o puchörütä ren ar niuokus. Ra apasa, “Eman anü!” \v 27 Lon ewe chök otun Jesus a kapas ngeniir o üreniir, “Oupwe apilükülük! Ngang ei, ousap niuokus!” \v 28 Mürin Petrus a apasa, “Ai Samol, ika pwe en wesewesen na, kopwe üreniei pwe üpwe asaila reöm won ei matau.” \v 29 Jesus a pölüeni, “Kopwe feito!” Iei mine Petrus a tötiu seni won ewe wa o popuetä asaila ren Jesus won ewe matau. \v 30 Nge lupwen a nengeni pöchökülen ewe asepwäl, a niuokus o popuetä le kokotiu. Iwe, a puchörütä, “Ai Samol, kopwe amanauaei!” \v 31 Lon ewe chök otun Jesus a aitiela pöün, a amwöchü pöün Petrus o üreni, “Ka lükükisikis! Pwota ka tipemwaramwar?” \v 32 Iwe, lupwen ar tötä won ewe wa, ewe asepwäl a manasösötiu. \v 33 Mürin ekewe chon kaiö mi nom won ewe wa ra fel ngeni Jesus o apasa, “Enlet, en Nöün Kot!” \s1 Jesus a apöchöküla ekewe mi samau lon Kenesaret \sr 14.34-36 \r (Mark 6.53-56) \p \v 34 Iwe, ra saila pekilan ewe noom o tori ewe fanü Kenesaret. \v 35 Lupwen ekewe aramas lon ewe leni ra asilla Jesus, ra tinala pworaus ngeni unusen ekewe fanü mi nom ünükün, pwe Jesus a nom. Mürin aramas ra uwato ren Jesus ekewe chon samau meinisin. \v 36 Ra tüngormau ngeni pwe epwe mwüt ngeni ekewe chon samau ar repwe chök atapa lepwülün üfan. Iwe, ir meinisin mi atapa ra pöchökületä seni ar samau. \c 15 \s1 Än ekewe chon Juta lewo kapasen kait \sr 15.1-9 \r (Mark 7.1-13) \p \v 1 Mürin ekoch Farisi me Sensen Allük ra feito ren Jesus seni Jerusalem. Iwe, ra aisini, \v 2 “Pwota noumw kewe chon kaiö ra aleasolap ngeni ekewe kapasen kait seni ach kewe lewo? Pun resap talü pöür lon pwüngün allük mwen ar mongö.” \v 3 Jesus a pölüeniir, “Nge pwota ämi oua aleasolap ngeni än Kot kewe allük o aleasochis ngeni mine ämi kewe lewo ra aiti ngenikemi? \v 4 Pun Kot a apasa, ‘Kopwe asamolu semom me inom’, a pwal apasa, ‘Iö a otteki saman me inan epwe fokun ninnila.’ \x + \xo 15.4 \xt Eks 20.12; 21.17; Tut 5.16; Lif 20.9\x* \v 5 Nge ämi oua aiti ngeni aramas, pwe are eman nau a wor ren och mettoch epwe tongeni alisi ngeni saman are inan, nge a üra, ‘Ei mettoch än Kot,’ \v 6 esap chüen wor lomoten än ewe nau epwe asamolu saman are inan ren ewe mettoch. Iei usun oua aücheangauei än Kot allük, pwe oupwe föri mine ämi kewe lewo ra aiti ngenikemi. \v 7 Ämi chon likatuputup! A fokun pwüng mine Aisea a fen osuni usumi! \q1 \v 8 ‘Kot a apasa: Ekei aramas ra asamoluei ren ar kapas, \q2 nge leluker a wesewesen toau seniei. \q1 \v 9 A lomotmwäl ar fel ngeniei, \q2 pun ra aiti ngeni aramas förien aramas allük \q1 usun itä nge ai kewe allük!’” \x + \xo 15.9 \xt Ais 29.13\x* \s1 Ekewe mettoch mi alimengaua eman aramas \sr 15.10-20 \r (Mark 7.14-23) \p \v 10 Mürin Jesus a körato ewe mwichen aramas o üreniir, “Oupwe aüselingaei, pwe oupwe wewela! \v 11 Esap wor och mine a tolong lon awen eman aramas a tongeni alimengaua, nge met mi towu seni lon awen eman aramas, ina mine a alimengaua.” \v 12 Mürin ekewe chon kaiö ra feito ren Jesus o üreni, “Ka silei pwe ekewe Farisi ra chou ren mine ka apasa?” \v 13 Jesus a pölüeniir, “Iteiten irä Semei lon läng esap fotuki epwe üttütä. \fig Ir chon chun mi emweni ekewe chon chun.|src="avnt007.tif" size="col" loc="54" ref="15.14" \fig* \v 14 Ousap ekieki usur! Ir chon chun mi emweni ekewe chon chun. Nge lupwen eman chon chun a emweni eman chon chun, ir me ruoman repwe turulong lon pwang.” \x + \xo 15.14 \xt Luk 6.39\x* \v 15 Petrus a üreni, “Kopwe awewe ngenikem wewen ei pworausen awewe.” \v 16 Jesus a üreniir, “Ifa usun, oua chüen pwal wewemang usun ekewe lusun? \v 17 Ousap weweiti pwe meinisin mine a tolong lon awen eman aramas a tolong lon chükükanan, mürin a towu seni lon inisin. \v 18 Nge ekewe mettoch mi towu seni lon awan ra pop seni lelukan, ina mine a alimengaua eman aramas. \x + \xo 15.18 \xt Mat 12.34\x* \v 19 Pun seni lon lelukan a towu ekiek mi ngau, ekiekin ninni, lisowu, mocheisou, solä, chofona me aitengaua aramas. \v 20 Ikkei ekewe mettoch ra alimengaua eman aramas. Nge än eman epwe mongö, nge esap mwo talü pöün, esap limengau ren.” \s1 Eman fefin mi lükülük \sr 15.21-28 \r (Mark 7.24-30) \p \v 21 Mürin Jesus a feila seni ewe leni o feila lon eu fanü arap ngeni ekewe telinimw Tirus me Siton. \v 22 Iwe, eman fin Kanaan mi nom lon ena leni a feito ren o kökkö ngeni, “Ai samol, Nöün Tafit, kopwe tongeei. Nei nengin a fokun riaföü, pun eman anün rochopwak a wäni.” \v 23 Nge Jesus esap pölüeni an kapas. Iei mine nöün kewe chon kaiö ra feito ren o tüngormau ngeni, “Kopwe tinala neminei, pun a chök kökköto me mürich.” \v 24 Mürin Jesus a pölüeniir, “Kot a chök tinieila ren ekewe sip mi mwalechela, ir ekewe aramasen Israel.” \v 25 Nge ewe fefin a feito, a fotopwäsuketiu o tüngorei, “Ai samol, kopwe alisiei!” \v 26 Jesus a pölüeni, “Esap pwüng pwe sipwe angei anen ekewe semirit mongö o monei ngeni ekewe kolak.” \v 27 Iwe, ewe fefin a pölüeni, “Ewer, ai samol, nge ekewe mwo kolak ra mongö ekewe mworomworen mongö mi mworotiu seni än ar masta chepel.” \v 28 Mürin Jesus a üreni neminewe, “En eman fefin mi watte om lükülük! Epwe fis ngonuk mine ka mochen.” Iwe, lon ewe chök otun nöün we nengin a pöchökületä. \s1 Jesus a apöchöküla chomong aramas \sr 15.29-31 \p \v 29 Iwe, Jesus a feila seni ewe leni o a fetalela ünükün ewe nomun Kalilea. Mürin a feitä won eu chukuchukutä o mottiu ikenan. \v 30 Eu mwichen aramas mi chomong a feito ren, ra uweato ekewe mi pechemä, ekewe mi chun, ekewe mi ter, ekewe mi awemwöch, pwal chomong sokun aramas mi samau o anomuur arun pechen Jesus. Iwe, a apöchöküleeretä meinisin. \v 31 Iwe, ekewe aramas ra fokun mairü lupwen ra küna pwe ekewe mi awemwöch ra fos, ekewe mi ter ra pöchökülela, ekewe mi pechemä ra fetal, pwal ekewe mi chun ra küna mwer. Iwe, ra mwareiti ewe Koten Israel. \s1 Jesus a amongöü rüanüngeröü mwän \sr 15.32-39 \r (Mark 8.1-10) \p \v 32 Mürin Jesus a körato nöün kewe chon kaiö o üreniir, “Ngang üa fokun tongei ekewe aramas, pun ra fen nonom rei lon ükükün ülüngat rän, nge iei esap wor och mine repwe äni. Ngang üsap mochen tiniirela lon ar echik, pun repwe tongeni mamasaroch lupwen repwe fetal ngeni lenier.” \v 33 Ekewe chon kaiö ra aisini Jesus, “Ia sipwe tongeni künakün me ie mongö pwe epwe naf ngeni ach sipwe amongööni ei mwichen aramas mi chomong?” \v 34 Jesus a aisiniir, “Fiteföü pilawa a wor remi?” Ra pölüeni, “Füföü me ekoch kükün ik.” \v 35 Iei mine Jesus a allük ngeni ewe mwichen aramas pwe repwe mottiu lepwül. \v 36 Mürin a angei ekewe füföü pilawa me ekewe ik o iotekin kilisou ngeni Kot wor. A kiniretiu o ngeni ekewe chon kaiö, nge ekewe chon kaiö ra aineti ngeni ekewe aramas. \v 37 Iwe, ir meinisin ra mongö o mötüla. Mürin ekewe chon kaiö ra amasoua fisu chüük ren lusun ekewe mongö. \v 38 Iwe, iteiten ekewe mwän mi mongö ei mongö ükükün rüanüngeröü, nge esap alealong fefin me semirit. \v 39 Mürin Jesus a tinala ekewe aramas, nge i a tötä won efoch wa o sai ngeni ewe fanü Makatan. \c 16 \s1 Aramas ra tüngor ngeni Jesus pwe epwe föri eu manaman \sr 16.1-4 \r (Mark 8.11-13; Luk 12.54-56) \p \v 1 Iwe, ekoch ekewe Farisi me Satusi ra feito ren Jesus, pun ra mochen särei i, iei mine ra tüngor ngeni pwe epwe föri eu manaman, pwe asisilan pwe Kot a tipeeu ngeni. \x + \xo 16.1 \xt Mat 12.38; Luk 11.16\x* \v 2 Nge Jesus a pölüeniir, “Lupwen ewe akkar a tuputiu oua apasa, ‘Epwe ränöch lesor, pun a parapar fän läng.’ \v 3 Nge lesosorusich oua apasa, ‘Epwe räningau, pun a par o roch fän läng.’ Oua tongeni osuni usun ränöch me räningau ren ämi nenengeni fän läng, nge ousap tongeni awewei ekewe asisilen fansoun ikenai! \v 4 A ifan me ngauen me kirikiringauen ei täppin aramasen ikenai! Oua tüngor ngeniei, pwe üpwe föri eu manaman. Nge esap wor eu manaman epwe pwä ngenikemi me lükün ewe chök manaman mi fis ngeni Sona.” Mürin Jesus a likitiir o feila seniir. \x + \xo 16.4 \xt Mat 12.39; Luk 11.29\x* \s1 Jesus a üreni nöün chon kaiö pwe repwe afäliir ren ekewe Farisi me Satusi \sr 16.5-12 \r (Mark 8.14-21) \p \v 5 Iwe, lupwen ekewe chon kaiö ra feila pekilan epek ewe noom, ra manlükala ar repwe uwou amötür pilawa. \v 6 Jesus a üreniir, “Oupwe tümwünüfichi o afälikemi ren ewe iis än ekewe Farisi me Satusi.” \x + \xo 16.6 \xt Luk 12.1\x* \v 7 Iwe, ekewe chon kaiö ra popuetä le kapasfengen lefiler, “A apasatä ei ititin fos, pun sisap uwou pilawa.” \v 8 Nge Jesus a silei met ra kapasfengen won lefiler, iei mine a aisiniir, “Pwota oua kapasfengen usun an esap wor remi pilawa? Mwa met me kisikisin ämi lükülük! \v 9 Ifa usun, ousamwo wewela? Ousap chechemeni lupwen üa kinikisietiu ekewe limeföü pilawa fän iten ekewe limengeröü mwän? Fitu chüük oua amasoua ren ekewe lusun mongö? \x + \xo 16.9 \xt Mat 14.17-21\x* \v 10 Nge ifa usun, ekewe füföü pilawa fän iten ekewe rüanüngeröü mwän? Fitu chüük oua amasoua ren ekewe lusun mongö? \x + \xo 16.10 \xt Mat 15.34-38\x* \v 11 Pwota ousap wewela, pwe üsap kapas ngenikemi usun pilawa? Oupwe afälikemi ren ewe iis än ekewe Farisi me Satusi!” \v 12 Mürin ekewe chon kaiö ra weweiti, pwe Jesus esap üreniir pwe repwe afäliir ren ewe iis mi nom lon pilawa, nge repwe afäliir ren än ekewe Farisi me Satusi afalafal. \s1 Petrus a pwärätä usun Jesus \sr 16.13-20 \r (Mark 8.27-30; Luk 9.18-21) \p \v 13 Iwe, Jesus a feila ngeni ewe fanü arap ngeni ewe telinimw Seserea Filipi. Ikenan a aisini nöün kewe chon kaiö, “Met aramas ra apasa usun Nöün Aramas iö i?” \v 14 Ra pölüeni, “Ekoch aramas ra apasa pwe Johannes Soupapatais, pwal ekoch ra apasa pwe Elias, nge pwal ekoch ra apasa pwe Jeremaia ika eman ekewe soufos.” \x + \xo 16.14 \xt Mat 14.1-2; Mark 6.14-15; Luk 9.7-8\x* \v 15 Mürin Jesus a aisiniir, “Nge ämi, met oua apasa usi?” \v 16 Simon Petrus a pölüeni, “En Kraist ewe Nöün Kot mi manau.” \x + \xo 16.16 \xt Joh 6.68-69\x* \v 17 Jesus a pölüeni, “Ka feiöch, Simon nöün Sona. Pun ei kapas mi let esap aitien eman aramas ngonuk, nge Semei lon läng a amefi ngonuk. \v 18 Iei mine üpwe ürenuk Petrus: En eu achau. Iwe, ei achau iei ewe longolong üpwe aüetä ai mwichefel won, nge mäla esap mwo nge tongeni akufu. \v 19 Ngang üpwe ngonuk ekewe kien Mwün Läng. Mine en kopwe pinei won fanüfan epwe pinepin lon läng, nge mine en kopwe mwütätä won fanüfan epwe pwal mwümwütä lon läng.” \x + \xo 16.19 \xt Mat 18.18; Joh 20.23\x* \v 20 Mürin Jesus a allük ngeni ekewe chon kaiö pwe resap üreni eman pwe i ewe Kraist. \s1 Jesus a kapas usun an riaföü me mäla \sr 16.21-28 \r (Mark 8.31–9.1; Luk 9.22-27) \p \v 21 Seni lon ena fansoun Jesus a popuetä le pwäri ngeni nöün kewe chon kaiö, pwe i epwe fokun feila Jerusalem, iwe, epwe küna riaföü me ren ekewe souakom, ekewe souasor mi lap me ekewe Sensen Allük. Repwe niela, nge mürin ülüngat rän epwe manausefälitä. \v 22 Iwe, Petrus a emwenala Jesus ekis o popuetä le apwüngü, “Ai Samol, Kot epwe ümöümöch ngonuk! Ei esap fokun fis ngonuk!” \v 23 Nge Jesus a kul ngeni Petrus o üreni, “Kopwe sü seniei Satan, en eu lenien chepetek ngeniei. Pun om ekiek esap pop seni Kot, nge a pop seni aramas.” \p \v 24 Mürin Jesus a üreni nöün kewe chon kaiö, “Are eman a mochen etiei, epwe pölükü manauan, epwe mwärei an iräpenges o tapweto müri. \x + \xo 16.24 \xt Mat 10.38; Luk 14.27\x* \v 25 Pun iö a mochen amanaua manauan, epwe pöüt seni. Nge iö a pölükü manauan fän itei, epwe küna manau. \x + \xo 16.25 \xt Mat 10.39; Luk 17.33; Joh 12.25\x* \v 26 Epwe met lomoten än eman aramas epwe feiöchüni feiöchün unusen fanüfan, nge manauan epwe pöüt seni? Esap wor och eman aramas a tongeni fangala pwe epwe angesefäli manauan. \v 27 Pun Nöün Aramas epwe war lon lingen Saman fiti nöün kewe chon läng. Mürin epwe liwini ngeni iteiten eman me eman aramas usun ar föför. \x + \xo 16.27 \xt Mat 25.31; Kölf 62.12; Rom 2.6\x* \v 28 Enlet, üpwe ürenikemi pwe mi wor ekoch aramas ikei resap mäla, pwe repwe mwo küna Nöün Aramas epwe war lon wisan wisen king o nemenem.” \c 17 \s1 Jesus a wilila o lingela \sr 17.1-13 \r (Mark 9.2-13; Luk 9.28-36) \p \v 1 Iwe, mürin wonu rän, Jesus a emwenala Petrus me ekewe ruoman pwipwi James me Johannes, pwe repwe feitä won eu chuk mi tekia o imwüla ikenan. \x + \xo 17.1 \xt 2.Pet 1.17-18\x* \v 2 Lupwen ar nenengeni Jesus, a wilila inisin: won mesan a saramaram usun akkar, nge üfan kana ra fokun pwechela o molupolup. \v 3 Mürin ekewe ülüman chon kaiö ra küna Moses me Elias pwe ra kakapasfengen me Jesus. \v 4 Iwe, Petrus a üreni Jesus, “Ai Samol, a fokun öch ach sipwe nonom ikei. Are ka mochen üpwe aüetä ülüngat imw mangaku ikei, eu fän itom, eu fän iten Moses, pwal eu fän iten Elias.” \v 5 Lupwen Petrus a chüen kakapas, eu kuchu mi saramaram a anürürela o eu mangüngü seni lon ewe kuchu a apasa, “Iei i nei mi achengicheng üa fokun pwapwa ren, oupwe aüselinga!” \x + \xo 17.5 \xt Ken 22.2; Tut 18.15; Kölf 2.7; Ais 42.1; Mat 3.17; 12.18; Mark 1.11; Luk 3.22\x* \v 6 Lupwen ekewe chon kaiö ra rong ekei kapas, ra chapetiu won pwül fän ar rükö. \v 7 Nge Jesus a feito rer, a atapeer o üreniir, “Oupwe pwätä, ousap niuokus!” \v 8 Iwe, lupwen ar netä, resap chüen küna eman, pwe Jesus chök. \p \v 9 Lupwen ra feitiu me won ewe chuk, Jesus a allük ngeniir, “Ousap asile ngeni eman usun met oua küna, tori Nöün Aramas epwe manausefälitä seni mäla.” \v 10 Mürin ekewe chon kaiö ra aisini Jesus, “Pwota ekewe Sensen Allük ra apasa, pwe Elias epwe akomwen feito?” \x + \xo 17.10 \xt Mal 4.5\x* \v 11 Jesus a pölüeniir, “Mi pwüng pwe Elias epwe akomwen feito, pwe epwe amolätä ekewe mettoch meinisin. \v 12 Nge ngang üpwe ürenikemi, pwe Elias a fen feito, nge aramas resap asilla, pwe ra fen föri ngeni mine ra mochen. Iei usun repwe pwal ariaföüü Nöün Aramas.” \x + \xo 17.12 \xt Mat 11.14\x* \v 13 Mürin ekewe chon kaiö ra weweiti pwe Jesus a fos ngeniir usun Johannes Soupapatais. \s1 Jesus a apöchöküla eman ät a wor eman anün rochopwak won \sr 17.14-21 \r (Mark 9.14-29; Luk 9.37-43) \p \v 14 Iwe, lupwen ra liwiniti ewe mwichen aramas, eman mwän a feito ren Jesus, a fotopwäsuk me mwan \v 15 o üreni, “Ai samol, kose mochen kopwe ümöümöch ngeni nei ät! I a eäni mään kawakau o a fokun riaföü ren, pun fan chomong a turulong lon ekkei ika lon koluk. \v 16 Üa uwato nei ät ren noumw kewe chon kaiö, nge ir resap tongeni apöchökülätä.” \v 17 Iwe, Jesus a pölüeni, “Ämi eu täppin aramas mi lükülükümang o tipesosor. Ifa langatamen fansoun ai üpwe nom remi. Ifa ükükün fansoun ai üpwe engila ngenikemi? Oupwe uwato ewe ät rei!” \v 18 Jesus a apwüngü ewe anün rochopwak, iwe, a towu seni ewe ät. Lon ewe chök otun ewe ät a pöchökületä. \p \v 19 Mürin ekewe chon kaiö ra feito ren Jesus lupwen a alemanüla o aisini, “Pwota äm aisap tongeni atowu ewe anün rochopwak seni ewe ät?” \v 20 Jesus a pölüeni, “Pokiten a kisikis ämi lükülük. Enlet üpwe ürenikemi, are epwe wor ämi lükülük mi nönnö ngeni eföü pwükilin irä mi fokun kükün, oupwe tongeni üreni ei chuk, ‘Kopwe mwöküt seni ikei o mwökütüla ikenan,’ iwe, epwe mwöküt. Esap wor och mine ousap tufich ngeni.” \x + \xo 17.20 \xt Mat 21.21; Mark 11.23; 1.Kor 13.2\x* \v 21 [Nge esap wor och mettoch ei sokun ngününgau epwe tongeni süla ren, pwe ren iotek me echikefel chök.] \s1 Jesus a kapassefäl usun an mäla \sr 17.22-23 \r (Mark 9.30-32; Luk 9.43-45) \p \v 22 Lupwen ekewe chon kaiö meinisin ra chufengen lon Kalilea, Jesus a üreniir, “Nöün Aramas epwe tolong lepöün aramas. \v 23 Ir repwe niela, nge mürin ülüngat rän epwe manausefälitä.” Iwe, ekewe chon kaiö ra fokun letipeta lupwen ar rong ekei kapas. \s1 Jesus a kapas usun takises ngeni imwenfel \sr 17.24-27 \p \v 24 Mürin än Jesus me nöün kewe chon kaiö tori Kapernaum, ekewe chon angei takisesin imwenfel ra feito ren Petrus o aisini, “Ifa usun, nöümi sense esap mönätiu takisesin ewe imwenfel?” \x + \xo 17.24 \xt Eks 30.13; 38.26\x* \v 25 Petrus a pölüeni, “Ewer.” Lupwen Petrus a tolong lon ewe imw, Jesus a akomwen kapas ngeni o aisini, “Simon, met mefiom? Iö a mönätiu ekewe takisesin laisen are ekewe takises ngeni ekewe kingen fanüfan? Nöür aramas are ekewe chon ekis?” \v 26 Petrus a pölüeni, “Ekewe chon ekis.” Mürin Jesus a üreni, “Are ina, wewen pwe nöür kewe aramas resap mönätiu ar takises. \v 27 Nge sisap mochen ochou ekei aramas, iei mine kopwe feila efief lon ewe noom. Iwe, ewe aemanün ik kopwe liapeni, kopwe suki awan o angei ena föün moni mi naf fän iten ach takises ngeni ewe imwenfel. Kopwe ngeniir pwe takisesi me takisesum.” \c 18 \s1 Iö a lap seni meinisin? \sr 18.1-5 \r (Mark 9.33-37; Luk 9.46-48) \p \v 1 Lon ena fansoun ekewe chon kaiö ra feito ren Jesus o aisini, “Iö epwe lap seni meinisin lon Mwün Läng?” \x + \xo 18.1 \xt Luk 22.24\x* \v 2 Iwe, Jesus a körato eman semirit o aütai lefiler. \fig ...Are ousap kulsefäl o wewe ngeni eman semirit, ousap fokun tolong lon Mwün Läng.|src="avnt008.tif" size="span" loc="60" ref="18.3" \fig* \v 3 A apasa, “Enlet üpwe ürenikemi, are ousap kulsefäl o wewe ngeni eman semirit, ousap fokun tongeni tolong lon Mwün Läng. \x + \xo 18.3 \xt Mark 10.15; Luk 18.17\x* \v 4 Iei mine iö a püsin atekisona pwe epwe wewe ngeni ei semirit, i ewe mi lap seni meinisin lon Mwün Läng. \v 5 Nge iö a etiwa ei sokun semirit fän itei, i a etiwaei. \s1 Ekewe sosot ra aselipato ngeni aramas ar repwe tipis \sr 18.6-9 \r (Mark 9.42-48; Luk 17.1-2) \p \v 6 “Are eman aramas epwe föri pwe eman lein ekei kükün mi lüküei epwe föri tipis, epwe fen öch ngeni ewe aramas pwe epwe riritä fän üan eföü fau mi föümong o kokotiu le alololun matau. \v 7 Feiengauen fanüfan pokiten ekewe mettoch ra aselipato ngeni aramas ar repwe tipis! Ekei sokun mettoch repwe fokun fis fansoun meinisin, nge feiengauen ewe aramas a afisätä ekei mettoch. \v 8 Are poumw ika pecheöm ra atupukelong lon tipis, kopwe pöküür o moneerela! Epwe fen öch ngonuk om kopwe tolong lon manau esemuch fän om pöüefoch me pecheefoch, lap seni om kopwe pöüruofoch ika pecheruofoch le koturelong lon ewe ekkei esekun. \x + \xo 18.8 \xt Mat 5.30\x* \v 9 Nge are mesom a atupukolong lon tipis, kopwe alusawu o monela! Epwe fen öch ngonuk om kopwe tolong lon manau esemuch fän om meseeföü, lap seni om kopwe meseruoföü le koturelong lon ewe ekkeiin hell. \x + \xo 18.9 \xt Mat 5.29\x* \s1 Pworausen awewe usun ewe sip mi mwalechela \sr 18.10-14 \r (Luk 15.3-7) \p \v 10 “Oupwe tümwünüfichi pwe ousap aücheangauei eman ekei kükün. Pun üpwe ürenikemi, pwe nöür chon läng ra nom mwen Semei lon läng fansoun meinisin. \v 11 [Pun Nöün Aramas a feito, pwe epwe amanaua mine a mwalechela.] \x + \xo 18.11 \xt Luk 19.10\x* \fig ...Epwe feila o kütta ewe eman sip mi mwalechela.|src="avnt009.tif" size="span" loc="80" ref="18.12" \fig* \v 12 Met oua ekieki? Are eman aramas a nöüni ipükü sip, nge eman leir a mwalechela, ifa usun, esap likiti ekewe tiwe me tiweman won ekewe chuk pwe epwe feila o kütta ewe eman mi mwalechela? \v 13 Nge are epwe küna ewe eman, enlet, üpwe ürenikemi, ätewe epwe fokun pwapwaäsini ewe eman sip mi mwalechela lap seni an pwapwaäsini ekewe tiwe me tiweman resap mwalechela. \v 14 Iei usun Semei lon läng esap mochen pwe eman lein ekei kükün epwe mwalechela. \s1 Usun ach alisi eman pwiich mi tipis \sr 18.15-17 \p \v 15 “Are pwiüm a tipis ngonuk, kopwe feila ren o kapas ngeni usun an mwäl, nge lemonomon chök. Iwe, are epwe aüseling ngonuk, kopwe pwinisefäli. \x + \xo 18.15 \xt Luk 17.3\x* \v 16 Nge are esap aüseling ngonuk, kopwe nuki eman ika ruoman chienom pwe repwe etuk, pun ‘ren pwärien ruoman ika ülüman chon pwärätä a tongeni fat pwüngün och föför’, usun a mak lon ekewe Toropwe mi Pin. \x + \xo 18.16 \xt Tut 19.15\x* \v 17 Iwe, are esap mochen aüseling ngeniir, kopwe asile ngeni chon mwichefel. Nge are esap mochen aüseling ngeni chon mwichefel, kopwe föri ngeni usun om kopwe föri ngeni eman esap lükü Kot ika eman chon ioni takises. \s1 Usun ach pinei och me ach mwütätä och \sr 18.18-20 \p \v 18 “Enlet, üpwe ürenikemi: Mine oua pinei won fanüfan epwe pinepin lon läng, nge mine oua mwütätä won fanüfan epwe mwümwütä me lon läng. \x + \xo 18.18 \xt Mat 16.19; Joh 20.23\x* \v 19 Iwe, üpwe pwal ürenikemi och: Are ruoman leimi won fanüfan ra tipeeufengen won och mine repwe iotek won, epwe torikemi me ren Semei lon läng. \v 20 Pun ia ruoman ika ülüman ra chufengen ie fän itei, ngang üpwe nonom lefiler.” \s1 Pworausen awewe usun ewe chon angang esap amusala tipisin chienan \sr 18.21-35 \p \v 21 Mürin Petrus a feito ren Jesus o aisini, “Ai Samol, are pwii a chök titipis ngeniei, fän fitu ngang üpwe amusala an tipis? A naf fän fisu?” \x + \xo 18.21 \xt Luk 17.3-4\x* \v 22 Nge Jesus a pölüeni, “Apwi, sap fän fisu chök, nge fän fik alea ngeni fisu. \x + \xo 18.22 \xt Ken 4.24\x* \v 23 Iei mine Mwün Läng a wewe ngeni eman king a ekiekin cheki än nöün kewe chon angang liwinimang ngeni. \v 24 Lupwen ekärän chök popueta le föri iei usun, ra emwenato ren eman chon angang mi liwinimang ngeni engol ngeröü talent. \f + \fr 18.24 \ft Ina epwe ükükün fisu million chala.\f* \v 25 Iwe, ewe chon angang esap tongeni mönätiu an liwinimang. Iei mine ewe king a allük pwe repwe amömöla i me pwülüan me nöün kana pwal meinisin mine a eäni, pwe epwe tongeni awesi an we liwinimang. \v 26 Ewe chon angang a fotopwäsuketiu me mwen ewe king o tüngormau ngeni, ‘Kose mochen kopwe mosonotam ngeniei, ngang üpwapw awesi ngonuk unusen ai we liwinimang.’ \v 27 Iwe, ewe king a fokun tongei ewe chon angang, iei mine a amusala an we liwinimang o a mwüt ngeni pwe epwe feila. \p \v 28 Mürin ewe chon angang a feila o a küna eman chiechian chon angang mi liwinimang ngeni fitu chök chala. Iwe, a turufi ätewe, a fiei chioran o üreni, ‘Kopwe mönisefäli om we liwinimang ngeniei.’ \v 29 Iwe, chiechian we chon angang a chapetiu o tüngormau ngeni, ‘Kose mochen kopwe mosonotam ngeniei, ngang üpwapw awesi ngonuk ai we liwinimang!’ \v 30 Nge ätewe esap fokun mochen. A allük pwe repwe aturalong lon imwen fötek tori an epwe awesi an we liwinimang. \v 31 Lupwen chiechian kewe chon angang ra küna met a fis, ra fokun weires ren. Ra feila ren ewe king o apworausa ngeni meinisin. \v 32 Mürin ewe king a körato ewe chon angang o üreni, ‘En eman chon angang mi ngau! Ngang üa amusala unusen om liwinimang ngeniei pokiten ka tüngormau ngeniei. \v 33 Pwota kosap eäni ümöümöch ngeni chiechiom we chon angang, usun chök ngang üa eäni ümöümöch ngonuk?’ \v 34 Iwe, ewe king a fokun song, a tinala ewe chon angang lon imwen fötek pwe epwe riaföü, tori an epwe mönätiu unusen an we liwinimang. \v 35 Iei usun mine Semei lon läng epwe föri ngeni eman me eman leimi, are ousap amusala tipisin pwimi seni lon letipemi.” \c 19 \s1 Jesus a afalafal usun mwüfesenin pwüpwülü \sr 19.1-12 \r (Mark 10.1-12) \p \v 1 Iwe, lupwen Jesus a wes me pworaus usun ekei mettoch, a feila seni Kalilea o feila ngeni ewe fanü Jutea epekin ewe chanpupu Jortan me epek. \v 2 Eu mwichen aramas mi chomong a tapwela mürin, iwe, a apöchöküleer me lon ewe leni. \p \v 3 Iwe, ekoch Farisi ra feito ren o sotuni ar repwe särei ren ar ais ngeni, “Ifa usun, a pwüng ngeni allükün ach lamalam pwe eman mwän epwe mwü seni pwülüan fän iten ekoch popun esap lifilifil?” \v 4 Jesus a pölüeniir, “Ousap aleani mine a mak lon ekewe Toropwe mi Pin, pwe seni lepoputän ewe mi föri aramas a föri mwän me fefin? \x + \xo 19.4 \xt Ken 1.27; 5.2\x* \v 5 Iwe, Kot a apasa, ‘Iei mine eman aramas epwe likitala saman me inan o pach ngeni pwülüan, iwe, ekewe ruoman repwe wiliti eu chök inis.’ \x + \xo 19.5 \xt Ken 2.24\x* \v 6 Iei mine resap chüen ruoman, pwe eman chök. Mine Kot a rifengeni esap wor eman aramas epwe mwütifeseni.” \v 7 Iwe, ekewe Farisi ra aisini, “Pwota chök Moses a föri ewe allük, pwe eman mwän a tongeni ngeni pwülüan echö toropwen mwüfesen o tinala?” \x + \xo 19.7 \xt Tut 24.1-4; Mat 5.31\x* \v 8 Jesus a pölüeni, “Moses a mwütätä pwe ämi mwän oupwe mwü seni pwülüemi pokiten ämi tipeförea. Nge esap ina usun seni lepoputän, lupwen Kot a föri fanüfan. \v 9 Nge ngang üpwe ürenikemi, ‘Are eman mwän a mwü seni pwülüan fän iten och popun, nge esap fän iten an kirikiringau ngeni, ätewe a lisowu are a pwülüenisefäli pwal eman fefin.’” \x + \xo 19.9 \xt Mat 5.32; 1.Kor 7.10-11\x* \p \v 10 Iwe, nöün kewe chon kaiö ra üreni, “Are epwe iei usun lefilen eman mwän me pwülüan, epwe fen öch ach sisap pwüpwülü.” \v 11 Jesus a üreniir, “Sap aramas meinisin ra tongeni etiwa ei sokun afalafal, pwe chokewe chök Kot a ngeniir tufichir. \v 12 Pun mi wor ekoch popun pwe mwän resap tongeni pwüpwülü: Ekoch pokiten ra ter seni leuputiuer, ekoch pokiten aramas ra föri ngeniir pwe resap tongeni pwüpwülü, nge pwal ekoch pokiten ra püsin pölükü pwüpwülü fän iten Mwün Läng. Iö a tongeni etiwa ei afalafal epwe etiwa.” \s1 Jesus a afeiöchü semirit \sr 19.13-15 \r (Mark 10.13-16; Luk 18.15-17) \p \v 13 Iwe, mürin ekoch aramas ra uwato semirit ren Jesus, pwe epwe iseis pöün wor o iotek fän iter, nge ekewe chon kaiö ra apwüngü ekewe aramas mi uweiireto. \v 14 Nge Jesus a üra, “Oupwe mwüt ngeni ekewe semirit pwe repwe feito rei, nge ousap epetiir, pun iö a wewe ngeni ekei semirit epwe mwüni Mwün Läng.” \v 15 Iwe, a iseis pöün won ekewe semirit o afeiöchüür, mürin a feila seniir. \s1 Ewe alüal mi pisekisek \sr 19.16-30 \r (Mark 10.17-31; Luk 18.18-30) \p \v 16 Iwe, lon eu rän eman mwän a feito ren Jesus o aisini, “Sense, met sokun föför mürina üpwe föri pwe üpwe eäni ewe manau esemüch?” \v 17 Jesus a pölüeni, “Pwota ka aisiniei usun mine a mürina? A chök wor Eman mi mürina. Are ka mochen angei manau esemüch, kopwe apwönüetä ekewe allük.” \v 18 Ewe alüal a aisini, “Meni allük?” Jesus a pölüeni, “Kosap niela aramas, kosap lisowu, kosap solä, kosap atipisimwäli eman. \x + \xo 19.18 \xt Eks 20.13-16; Tut 5.17-20\x* \v 19 Kopwe asamolu semom me inom, kopwe echeni chon arum usun püsin om echenuk.” \x + \xo 19.19 \xt Eks 20.12; Tut 5.16; Lif 19.18\x* \v 20 Ewe alüal a üreni, “Ngang üa aleasochisi ekei allük meinisin. Mi chüen pwal wor met üsamwo föri?” \v 21 Jesus a pölüeni, “Are ka mochen unusen föföröch, kopwe feila o amömöla meinisin mine ka eäni, nge ewe moni kopwe fang ngeni ekewe chon wöüngau pwe epwe wor woumw lon läng. Mürin kopwe feito o tapweto müri.” \v 22 Lupwen ewe alüal a rong ekei kapas, a feila fän letipeta, pun wöün a fokun chomong. \p \v 23 Mürin Jesus a üreni nöün kewe chon kaiö, “Enlet, üpwe ürenikemi: Epwe fokun weires ngeni aramas mi pisekisek ar repwe tolong lon Mwün Läng. \v 24 Üpwe apasasefäli, a men fokun weires ngeni eman aramas mi pisekisek an epwe tolong lon Mwün Kot lap seni än eman kamel epwe tolong lon pwangen efoch tikek.” \v 25 Iwe, lupwen ekewe chon kaiö ra rongorong ei pworaus, ra fokun mairü ren o ra aisini, “Iö chök epwe tongeni küna manau?” \v 26 Nge Jesus a newenewen ngeniir o üreniir, “Ei esap tufich ngeni aramas, nge mettoch meinisin ra tufich ngeni Kot.” \v 27 Mürin Petrus a üra, “Nengeni, äm aia likitala meinisin o tapwela mürum. Iwe, met liwin aipwe angei?” \v 28 Jesus a üreniir, “Enlet, üpwe ürenikemi, pwe lupwen Nöün Aramas epwe mot lon an lenien motun king mi ling lon fansoun mettoch meinisin repwe försefäl, mürin ämi mi tapwela müri oupwe pwal mot won engol me ruu lenien motun king, pwe oupwe nemeni ekewe engol me ruu ainangen Israel. \x + \xo 19.28 \xt Mat 25.31; Luk 22.30\x* \v 29 Iwe, iteiten eman me eman mi likitala imwan, ika pwiin, ika fefinan, ika saman, ika inan, ika nöün, ika fanüan fän itei epwe angei liwinin fän ipükü lap seni, epwe pwal angei manau esemüch. \v 30 Nge chomong mi akom repwe kükümwir, nge chomong mi kükümwir repwe akom.” \x + \xo 19.30 \xt Mat 20.16; Luk 13.30\x* \c 20 \s1 Ekewe chon angang lon ewe tanipin wain \sr 20.1-16 \p \v 1 “Iwe, iei usun ewe Mwün Läng a wewe ngeni: A wor eman mwän a ukkosorola an epwe kütta nöün chon angang pwe repwe angang lon an tanipin wain. \v 2 A tipeeu ngeni pwe epwe möniir won ükükün eföü moni silifer, iei liwinin eman chon angang lon eu rän. Mürin a tiniirela pwe repwe angang lon an tanipin wain. \v 3 Iwe, kulok tiu a feilasefäl ngeni ewe lenien amömö o küna pwal ekoch mwän ra ütämwäl, nge esap wor met ra föri. \v 4 Iei mine a üreniir, ‘Oupwe pwal feila o angang lon ai tanipin wain. Iwe, ngang üpwe ngenikemi ükükün pwüngün liwinimi.’ \v 5 Iei mine ekewe chon angang ra feila. Iwe, kulok engol me ruu me kulok ülüngat a pwal föri usun chök mine a föri me mwan. \v 6 Iwe, ina epwe arapakan kulok limu lekuniol, lupwen a pwal feila lon ewe lenien amömö, a küna ekoch mwän ra chök ükütä ikenan. Iwe, a aisiniir, ‘Pwota oua chök asolapa unusen ei rän ren ämi ükütä chök ikei, nge ousap föri och?’ \v 7 Ra pölüeni, ‘Esap wor eman a mönikem.’ Iwe, a üreniir, ‘Oupwe pwal feila o angang lon ewe tanipin wain.’ \v 8 Nge lupwen a tori lekuniol, ewe mine an ewe tanipin wain a üreni nöün we chon souwan, ‘Kopwe köri ekewe chon angang o ngeniir liwinin ar angang. Kopwe popuetä ren ekewe amüchülan chon angang mi kükümwir le tolong tori chokewe mi akom le tolong.’ \x + \xo 20.8 \xt Lif 19.13; Tut 24.15\x* \v 9 Iwe, lupwen ekewe mwän mi kükümwir le popuetä ar angang kulok limu ra feito, ra angei eföü moni silifer pwe liwiniir. \v 10 Iei mine lupwen ekewe mwän mi akom le tolong lon ewe angang ra war pwe repwe angei liwiniir, ra ekieki pwe repwe angei lap seni. Nge pwal eman me eman leir a chök angei eföü moni silifer. \v 11 Iwe, ra angei liwiniir kewe o popuetä le lal ngeni ewe mine an ewe tanipi. \v 12 Ra apasa, ‘Ekei mwän mi tolong le sopolan ra chök angang lon ükükün eu awa, nge äm aia angang weires fän akkar lon unusen eu rän, nge ka chök anönnöü liwiniir me liwinim.’ \v 13 Iwe, ewe mine an ewe tanipin wain a üreni eman leir, ‘Pwii, kopwe rongorong. Ngang üsap föri och mi mwäl ngonuk. En ka tipeeu ngeniei pwe kopwe angang lon unusen eu rän fän iten eföü moni silifer. \v 14 Iei kopwe angei liwinum o feila le imwom. Ngang üa mochen ngeni ei mwän mi tolong lesopolan liwinin won ükükün met üa liwini ngonuk. \v 15 Ifa usun, esap wor ai pwüüng ai üpwe föri ngeni nei moni mine üa mochen? Ika ka lolowo pokiten üa kirikiröch?’” \v 16 Iwe, Jesus a pwal apasa, “Iei mine chokewe mi kükümwir repwe akom, nge chokewe mi akom repwe kükümwir.” \x + \xo 20.16 \xt Mat 19.30; Mark 10.31; Luk 13.30\x* \s1 Aülüngatin än Jesus kapas usun an mäla \sr 20.17-19 \r (Mark 10.32-34; Luk 18.31-34) \p \v 17 Iwe, lupwen Jesus a feitä Jerusalem, a emwenala ekewe engol me ruoman chon kaiö, pwe epwe kapas ngeniir lupwen ar fetal. \v 18 Iwe, a üreniir, “Oupwe rongorong. Ousipwe feitä Jerusalem. Nge ikenan Nöün Aramas epwe tolong lepöün ekewe souasor mi lap me ekewe Sensen Allük. Repwe apwüngü pwe epwe mäla, \v 19 mürin repwe atolonga lepöün ekewe chon lükün Israel. Ir repwe urumwotei, repwe wichi o iräpengesi. Nge mürin ülüngat rän epwe manausefälitä.” \s1 Än eman inelap tüngor \sr 20.20-28 \r (Mark 10.35-45) \p \v 20 Mürin pwülüen Sepeti a feito ren Jesus fiti nöün kewe ruoman alüal, a fotopwäsuk me mwan o uwei an tüngor ngeni. \v 21 Iwe, Jesus a aisini, “Met ka mochen?” Neminei a üra, “Kopwe pwon ngeniei, pwe nei kei ruoman alüal repwe mot ünükum, eman lepelifichum, nge eman lepelimöngum, lupwen ka nom lon wisom wisen king.” \v 22 Nge Jesus a üreni ekewe ruoman alüal, “Ämi ousap silei mine oua tüngor. Ifa usun, oupwe tongeni ün seni ewe kapen riaföü ngang üpwe ünümi?” Ra pölüeni, “Ewer, äm aia tongeni.” \v 23 Jesus a üreniir, “Ewer, oupwe fokun ün seni ai we kap. Nge esap wor ai pwüüng ai üpwe filätä iö epwe mot lepelifichi me lepelimöngi. Ekei leni Semei a amolätä fän iten chokewe i a filiiretä.” \p \v 24 Iwe, lupwen ekewe engol chon kaiö ra rongorong ei pworaus, ra chou ngeni ekewe ruoman pwipwi. \v 25 Iei mine Jesus a körifengeniir meinisin o üreniir, “Ämi oua silei, pwe ätekewe mi nemeni chon lükün Israel ra samoluniir fän pwora, nge ekewe nöüwis mi lap ra nemeniir fän pöchökül. \v 26 Nge esap iei usun lefilemi. Pun iö a mochen lap leimi epwe chon angang ngenikemi. \x + \xo 20.26 \xt Luk 22.25-26\x* \v 27 Nge iö a mochen epwe chon akom mwemi, epwe nöümi chon angang, \x + \xo 20.27 \xt Mat 23.11; Mark 9.35; Luk 22.26\x* \v 28 usun chök Nöün Aramas esap feito pwe aramas repwe angang ngeni, nge a feito an epwe angang ngeniir o fangala manauan fänäsengesin chomong aramas pwe möön manauer.” \s1 Jesus a aneneloi mesen ruoman mwän mi chun \sr 20.29-34 \r (Mark 10.46-52; Luk 18.35-43) \p \v 29 Lupwen Jesus me nöün kewe chon kaiö ra towu seni Jeriko, eu mwichen aramas mi chomong a tapwela mürir. \v 30 Iwe, ruoman mwän mi chun ra mot lepekin ewe al o rongorong pwe Jesus a fetal won ewe al. Iei mine ra popuetä le kökkö fän leüömong, “Äm samol, nöün Tafit, kopwe tongekem!” \v 31 Nge chomong aramas ra song ngeniir o üreniir pwe repwe fanafanala. Nge ir ra chök alapala ar kökkö, “Äm samol, nöün Tafit, kopwe tongekem!” \v 32 Iwe, Jesus a üla o kökköriireto. A aisiniir, “Met oua mochen pwe üpwe föri ngenikemi?” \v 33 Ra pölüeni, “Äm samol, äm aia mochen pwe aipwe küna mwem.” \v 34 Jesus a fokun tongeer o atapa meser. Lon ewe chök otun ra tongeni küna mwer o tapwela mürin Jesus. \c 21 \s1 Jesus a tolong lon Jerusalem fän än aramas mweireir \sr 21.1-11 \r (Mark 11.1-11; Luk 19.28-40; Joh 12.12-19) \p \v 1 Lupwen Jesus me nöün kewe chon kaiö ra tori Petfake arun ewe Chukun Olif, arap ngeni Jerusalem, Jesus a tinala ruoman ekewe chon kaiö pwe repwe akomwola mwer. \v 2 Iwe, a üreniir, “Oupwe feila lon ewe sopw mi nom mwemi. Lupwen oupwe tolong lon, oupwe müttir küna eman aas a riri ikenan, nge nöün a nom ren. Oupwe apichiir o emweniireto rei. \v 3 Nge are eman epwe apasa och ngenikemi, oupwe üreni, ‘Äm samol a mochen wawa.’ Mürin ätewe epwe mwütiritä lon ewe chök otun.” \v 4 Ei a fis, pwe epwe pwönüetä mine ewe soufos a apasa: \q1 \v 5 “Oupwe üreni chon ewe telinimw Sion: \q2 Nengeni ämi king a feito remi! \q1 A tipetekison o wawa eman aas, \q2 me eman nienifön aas.” \x + \xo 21.5 \xt Sek 9.9\x* \p \v 6 Iei mine ekewe chon kaiö ra feila o föri usun mine Jesus a üreniir. \v 7 Ra emwenato ewe aas me ewe nienifön aas, ra isetä üfer kewe wor, nge Jesus a mot wor. \v 8 Iwe, eu mwichen aramas mi chomong ra oletala üfer kewe won ewe al, nge ekoch ra pwal pöküetiu palen irä o enenala won al. \fig “Kot epwe afeiöchü ätewe mi feito fän iten ewe Samol!”|src="avnt010.tif" size="span" loc="150" ref="21.9" \fig* \v 9 Iwe, ekewe chomongun aramas mi akom mwen Jesus, pwal chokewe mi tapweto mürin ra popuetä le kökkö, “Sipwe mwareiti Nöün Tafit! Kot epwe afeiöchü ätewe mi feito fän iten ewe Samol! Ousipwe mwareiti Kot!” \x + \xo 21.9 \xt Kölf 118.25,26\x* \v 10 Iwe, lupwen Jesus a tolong lon Jerusalem, unusen chon ewe telinimw ra mwökütüküt ren. Ra ais, “Iö ätewe?” \v 11 Ekewe aramas ra pölüeni, “Iei i ewe soufos Jesus seni Nasaret lon Kalilea.” \s1 Jesus a tolong lon ewe imwenfel \sr 21.12-17 \r (Mark 11.15-19; Luk 19.45-48; Joh 2.13-22) \p \v 12 Iwe, Jesus a tolong lon ewe imwenfel o asüowu ätekewe meinisin mi kamö o amömöla pisek ikenan. A akulätä ekewe chepel än ekewe chon akasiwili moni me ekewe lenien mot än ekewe chon amömö lisom. \v 13 A üreniir, “A mak lon ekewe Toropwe mi Pin pwe Kot a apasa, ‘Ai imwenfel epwe iteni imwen iotek,’ nge ämi oua awili ngeni eu lenien open chon solä.’” \x + \xo 21.13 \xt Ais 56.7; Jer 7.11\x* \v 14 Iwe, chomong mi mesechun me chon pechemä ra feito ren Jesus lon ewe imwenfel, nge i a apöchöküleeretä meinisin. \v 15 Nge lupwen ekewe souasor mi lap me ekewe Sensen Allük ra küna ekewe manaman mi amwarar Jesus a föriir, ra pwal küna ekewe semirit mi kökkö lon ewe imwenfel, “Sipwe mwareiti Nöün Tafit,” ra song. \v 16 Iei mine ra aisini Jesus, “Ka rongorong mine ekei semirit ra apasa?” Jesus a pölüeniir, “Ewer, üa rongorong. Ousamwo aleani mine a mak lon ekewe Toropwe mi Pin? ‘En ka föri pwe än ekewe semirit me mönükol kölün mwareituk epwe unusöch.’” \x + \xo 21.16 \xt Kölf 8.2\x* \v 17 Mürin Jesus a likitiirela, a towu seni ewe telinimw o feila Petania. Ikenan a pwinipwin ie. \s1 Jesus a anümamaua efoch irä fiik \sr 21.18-22 \r (Mark 11.12-14,20-24) \p \v 18 Iwe, lesosorusichin sorotän ewe rän, lupwen Jesus a liwinsefäliti ewe telinimw Jerusalem, a mefi an echik. \v 19 Nge lupwen an fetal a küna efoch irä fiik lepekin ewe al. Iwe, a asai ngeni, nge esap küna uan, pwe chöön chök. Iei mine a fos ngeni ewe irä fiik, “Esap fokun chüen wor uomw!” Lon ewe chök otun ewe irä fiik a pwasala. \v 20 Lupwen ekewe chon kaiö ra küna pwe ewe irä a pwasala, ra weitifengeniir o üra, “Ifa usun än ei irä fiik pwasakaila?” \v 21 Jesus a pölüeniir, “Enlet, üpwe ürenikemi, pwe are oua lükü, nge ousap fokun tipemwaramwar, oupwe tongeni föri met ngang üa föri ngeni ei irä fiik. Nge sap chök ei, nge oupwe fen mwo nge tongeni apasa ngeni ei chuk, ‘Kopwe mwöküt seni ei leni o turulong le matau,’ iwe, epwe fis. \x + \xo 21.21 \xt Mat 17.20; 1.Kor 13.2\x* \v 22 Are oua lükülük, oupwe angei mettoch meinisin mine oua tüngor lon ämi iotek.” \s1 Kapas ais usun än Jesus pwüüng \sr 21.23-27 \r (Mark 11.27-33; Luk 20.1-8) \p \v 23 Iwe, Jesus a liwinsefälilong lon ewe imwenfel, nge lupwen a afalafal, ekewe souasor mi lap me ekewe souakomwen chon Juta ra feito ren o aisini, “Ka angei me ia om pwüüng pwe ka föri ekei mettoch? Iö a ngonuk om pwüüng?” \v 24 Jesus a pölüeniir, “Pwal ngang üpwe aisinikemi eu kapas ais. Are oupwe ngeniei pölüan, üpwe pwal ürenikemi ia üa angei me ie ai pwüüng pwe üpwe föri ekei mettoch. \v 25 Ia Johannes a angei me ie an pwüüng pwe epwe papatais? A feito seni Kot ika seni aramas?” Iwe, ra popuetä le kapasfengen lefiler, “Met sipwe apasa? Are sipwe üra, ‘A feito seni Kot,’ epwe aisinikich, ‘Pwota chök ousap lükü Johannes?’ \v 26 Nge are sipwe üra, ‘A feito seni aramas,’ sia niuokusiti ekewe aramas, pun ir meinisin ra lükü pwe Johannes eman soufos.” \v 27 Iei mine ra pölüeni Jesus, “Äm aisap silei.” Iwe, Jesus a üreniir, “Ika ina, ngang üsap pwal ürenikemi ia üa angei me ie ai pwüüng pwe üpwe föri ekei mettoch.” \s1 Pworausen awewe usun ruoman nau \sr 21.28-32 \p \v 28 “Met oua ekieki? A wor eman mwän a nöüni ruoman alüal. A feila ren ewe mi watte o üreni, ‘Nei, kopwe feila o angang lon ewe tanipin wain ikenai.’ \v 29 Iwe, a pölüeni, ‘Ngang üsap feila.’ Nge me mürin a siwili an ekiek o feila. \v 30 Mürin ewe sam a feila ren ewe aruomanün nau o üreni usun met a üreni ewe mi watte. Ewe nau a pölüeni, ‘Ewer, ai samol, üpwe feila,’ nge esap feila. \v 31 Iwe, iö lein ekewe ruoman nau a föri letipen saman?” Iwe, ra pölüeni, “Ewe mi watte.” Iei mine Jesus a üreniir, “Enlet, üpwe ürenikemi, pwe ekewe chon ioni takises me ekewe fin lisowu repwe tolong lon Mwün Kot mwemi. \v 32 Pun Johannes Soupapatais a feito remi o aiti ngenikemi ewe al mi pwüng oupwe fetal won, nge ämi ousap lükü an afalafal. Nge ekewe chon ioni takises me ekewe fin lisowu ra lükü an afalafal. Inamwo lupwen oua küna ar lükü, ämi ousap siwili ämi ekiek o lükü an afalafal.” \x + \xo 21.32 \xt Luk 3.12; 7.29-30\x* \s1 Pworausen awewe usun ekewe chon mälämäl mi ngau \sr 21.33-46 \r (Mark 12.1-12; Luk 20.9-19) \p \v 33 Iwe, Jesus a üra, “Oupwe rongorong ngeni pwal eu pworausen awewe: A wor eman soufanü mi fotuki eu tanipin wain, a föri eu tit ünükün, a tuw eu pwang fän iten ewe lenien üchüch föün wain o aüetä eu imwen mamas mi tekia lon. Mürin a awisa ekoch chon mälämäl pwe repwe tümwünü an tanipin wain. Iwe, a saila lon eu fanü toau. \x + \xo 21.33 \xt Ais 5.1-2\x* \v 34 Nge lupwen a tori fansoun kinikin, a tinala nöün kewe chon angang ren ekewe chon mälämäl, pwe repwe angei seniir wisan me lon ekewe föün wain. \v 35 Iwe, ekewe chon mälämäl ra turufi nöün kewe chon angang. Ra wichi eman, ra niela pwal eman o monei fau ngeni pwal eman. \v 36 Mürin ewe mwän a pwal tinala ekoch chon angang mi chomong seni ekewe me mwan. Iwe, ekewe chon mälämäl ra pwal föri ngeniir usun met ra föri ngeni ekewe mi akom. \v 37 Amüchülan a tinala nöün we ren ekewe chon mälämäl, pun a üra, ‘Enlet, repwe meniniti nei we.’ \v 38 Nge lupwen ekewe chon mälämäl ra küna ewe nau, ra kapasfengen lefiler, ‘Iei i alemürin ätewe mine an ei tanipi. Ou etto, ousipwe niela, pwe sipwe angei mine an me ren saman!’ \v 39 Iei mine ra turufi ewe nau, ra aturawu lükün ewe tanipin wain o niela.” \v 40 Mürin Jesus a aisiniir, “Lupwen mine an ewe tanipin wain epwe war, met epwe föri ngeni ekana chon mälämäl?” \v 41 Ra pölüeni, “Epwe fokun niela ekana mwän mi ngau o awisa ewe tanipin wain ngeni pwal ekoch chon mälämäl mi awora wisan föün wain lon fansoun kinikin.” \p \v 42 Iwe, Jesus a üreniir, “Ousamwo fen aleani lon ekewe Toropwe mi Pin? \q1 ‘Ewe fau ekewe chon kaü imw ra pöütala pun resap aücheani \q2 a wiliti ewe föün lepwokuku mi fokun aüchea. \q1 Iei än ewe Samol föför \q2 a fokun amwarar mwen mesach!’ \x + \xo 21.42 \xt Kölf 118.22-23\x* \p \v 43 Iei mine üpwe ürenikemi, pwe Kot epwe angei senikemi Mwün we o ngeni eu mwichen aramas mi awora ua ren ar föri föför mi pwüng. \v 44 [Iö a turutiu won ei fau epwe tatakis, nge are ewe fau epwe turutiu won eman, epwe fokun pachach.]” \p \v 45 Lupwen ekewe souasor mi lap me ekewe Farisi ra rong än Jesus kewe pworausen awewe, ra mefi pwe a kapas usur. \v 46 Iei mine ra sotuni ar repwe turufi Jesus, nge ra niuokusiti ewe mwichen aramas, pun ra ekieki ngeni Jesus pwe i eman soufos. \c 22 \s1 Pworausen awewe usun ewe kametipen apwüpwülü \sr 22.1-14 \r (Luk 14.15-24) \p \v 1 Iwe, Jesus a pwal kapas ngeni ekewe aramas lon pworausen awewe o üreniir, \v 2 “Mwün Läng a wewe ngeni eman king mi amolätä eu kametipen apwüpwülü fän iten nöün mwän. \v 3 A tinala nöün kewe chon angang ar repwe asile ngeni ekewe chon kökköto, pwe repwe feito fiti ewe kametip. Nge ir resap mochen feito. \v 4 Mürin a tinala pwal ekoch chon angang o üreniir, ‘Oupwe asile ngeni ekewe chon kökköto, pwe ngang üa amolätä ai we kametip. Nei kewe ätemwänin kow me ekewe nienifön kow mi aümanau ra fen wes me kuk o mettoch meinisin a molotä. Oupwe feito fiti ewe kametipen apwüpwülü.’ \v 5 Nge ekewe chon kökköto resap afäli, ra feila ngeni en me an angang: Eman a feila ngeni an tanipi, nge eman a feila ngeni an lenien amömö, \v 6 nge pwal ekoch ra turufi ekewe chon angang, ra wichiir o niirela. \v 7 Iwe, ewe king a fokun song. Iei mine a tinala nöün kewe sounfiu pwe repwe niela ekewe chon nimanau o kenala ar kewe telinimw. \v 8 Mürin a körato nöün kewe chon angang o üreniir, ‘Ai kametipen apwüpwülü a fen molotä, nge chokewe mi kökköto resap fich ngeni. \v 9 Iei oupwe feila ren ekewe alelap o körato iö kana oua küna ngeni ewe kametip.’ \v 10 Iei mine ekewe chon angang ra feiliwu lon ekewe alelap o achufengeni ekewe aramas meinisin ra küneer, ekewe aramasöch me ekewe aramasangau. Iwe, ewe imwen kametip a urela ren ekewe aramas. \v 11 Nge lupwen ewe king a tolong lon ewe imw pwe epwe nengeni ekewe aramas ra feito, a küna eman mwän esap üföüf üföüfen ewe apwüpwülü. \v 12 Iwe, ewe king a aisini, ‘Pwii, ifa usun om tolong ikei, nge kosap üföüf üföüfen ewe apwüpwülü?’ Iwe, ewe mwän esap pölüeni och. \v 13 Mürin ewe king a üreni ekewe chon angang, ‘Oupwe föti pöün me pechen ei mwän o aturawu lon rochopwaken lükün. Ikenan epwe pupuchör o akarüngi.’” \x + \xo 22.13 \xt Mat 8.12; 25.30; Luk 13.28\x* \v 14 Iwe, Jesus a sopwela lon an kapas, “Ekewe chon kö ra chomong, nge ekewe chon fil ra chokükün.” \s1 Kapas ais usun takises \sr 22.15-22 \r (Mark 12.13-17; Luk 20.20-26) \p \v 15 Mürin ekewe Farisi ra feila o pwüngüpwüngfengen usun ar repwe särei Jesus ren ar kapas ais. \v 16 Ra tinala ren Jesus ekoch nöür kewe chon kaiö me ekoch chiechien Herotes pwe repwe üreni, “Sense, äm aia silei pwe en ka kapas wenechar. Ka afalafala mine a let usun letipen Kot fän iten aramas, nge kosap ekieki mine aramas ra eäni ekiek, pun kosap nenengeni wisen eman. \v 17 Kopwe ürenikem met om ekiek. A pwüng ach sipwe mönätiu ach takises ngeni Sisar ika ese pwüng?” \v 18 Nge Jesus a silei usun ar ekiek mi ngau, iei mine a üreniir, “Ämi chon likatuputup! Pwota oua sotuniei? \v 19 Oupwe pwäri ngeniei ewe föün moni fän iten takises!” Iwe, ra uwato ren ewe föün moni. \v 20 Nge Jesus a aisiniir, “Liosun iö me iten iö ei won ei moni?” \v 21 Ra pölüeni, “Liosun Sisar me itan.” Iei mine Jesus a üreniir, “Mi pwüng! Oupwe ngeni Sisar mine än Sisar, nge oupwe ngeni Kot mine än Kot.” \v 22 Lupwen ar rong ekei kapas, ra weitifengeniir. Mürin ra likitala i o feila. \s1 Kapas ais usun manausefäl \sr 22.23-33 \r (Mark 12.18-27; Luk 20.27-40) \p \v 23 Lon ewe chök rän ekoch Satusi ra feito ren Jesus, ir ätekewe mi lükü pwe aramas resap manausefäl seni mäla. \x + \xo 22.23 \xt Föf 23.8\x* \v 24 Iwe, ra apasa, “Sense, Moses a üra pwe are eman mwän a mäla, nge esap wor nöün me won pwülüan, pwiin ei mwän epwe fokun pwülüeni ei fefin, pwe epwe wor nöün fän iten mwirimwirin pwiin we mi mäla. \x + \xo 22.24 \xt Tut 25.5\x* \v 25 A wor füman pwipwi mi nom lefilach. Ewe mwänichi a pwülüeni eman fefin, nge lupwen a mäla esap wor nöün. Iei usun a likiti pwülüan ngeni pwiin we. \v 26 Iei usun chök a pwal fis ngeni ewe aruomanün me ewe aülümanün tori ewe afümanün. \v 27 Nge lesopolan ewe fefin a pwal mäla. \v 28 Iwe, lon ewe ränin, lupwen ekewe sotup repwe manausefälitä, iö me leir epwe pwülüeni ewe fefin, pun ir me füman ra pwüpwülü ngeni?” \v 29 Nge Jesus a pölüeniir, “Ämi oua fokun mwäl, pun ousap silei makkeen ekewe Toropwe mi Pin me än Kot manaman. \v 30 Pun lupwen ekewe sotup repwe manausefäl, repwe wewe ngeni ekewe chon läng resap pwüpwülü. \v 31 Nge usun manausefälin sotup: Ousap mwo aleani mine Kot a fen ürenikemi? A apasa, \v 32 ‘Ngang än Apraham, Isaak me Jakop we Kot!’ Ei Kot än ekewe mi manau Kot, nge sap än ekewe mi mäla.” \x + \xo 22.32 \xt Eks 3.6\x* \v 33 Iwe, lupwen ekewe aramas lon ewe mwich ra rong ekei kapas, ra weitifengeniir ren an afalafal. \s1 Ewe allük mi lap \sr 22.34-40 \r (Mark 12.28-34; Luk 10.25-28) \p \v 34 Lupwen ekewe Farisi ra rongorong pwe ekewe Satusi ra pinela ren mine Jesus a eäni pölüen ngeniir, ra chufengen. \v 35 Iwe, eman me leir, i eman Sensen Allük, a sotun le särei Jesus ren an kapas ais ngeni. \v 36 A aisini, “Sense, meni allük a kon aüchea seni meinisin?” \v 37 Jesus a pölüeni, “Kopwe echeni ewe Samol om Kot ren unusen lelukom, ren unusen ngünum pwal ren unusen ekiekum. \v 38 Iei ewe allük mi lap me aüchea seni meinisin. \v 39 Nge ewe aruuen allük mi fokun aüchea a usun chök ewe aeuin: ‘Kopwe echeni chon arum usun chök püsin om echenuk.’ \v 40 Unusen än Moses kewe allük me än ekewe soufos kapas ra longolong won ekei ruu allük.” \x + \xo 22.40 \xt Luk 10.25-28\x* \s1 Kapas ais usun Kraist \sr 22.41-46 \r (Mark 12.35-37; Luk 20.41-44) \p \v 41 Iwe, lupwen ekoch Farisi ra chufengen, Jesus a aisiniir, \v 42 “Met oua ekieki usun ewe Kraist? I mwirimwirin iö?” Ra pölüeni, “I mwirimwirin Tafit.” \fig ...Resap pomwe ngeni mwo efoch aütür ar repwe alisiir.|src="avnt011.tif" size="col" loc="60" ref="23.4" \fig* \v 43 Mürin Jesus a aisiniir, “Pwota chök ewe Ngünün Kot a amefi ngeni Tafit an epwe aita ngeni i ‘Samol’? Tafit a apasa, \q1 \v 44 ‘Ewe Samol a kapas ngeni ai Samol: \q2 Kopwe mot lepelifichi tori üpwe anomu chon oputom fän pecheöm.’ \p \v 45 Are a ina usun pwe Tafit a püsin aita ngeni i ‘Samol’, ifa usun än Kraist epwe tongeni eman mwirimwirin Tafit?” \v 46 Esap wor eman a tongeni pölüeni än Jesus kapas. Seni ena rän esap chüen wor eman a tongeni aisini och kapas ais. \c 23 \s1 Jesus a kapas usun ar repwe afäliir ren ekewe Sensen Allük me ekewe Farisi \sr 23.1-12 \r (Mark 12.38-39; Luk 11.43,46; 20.45-46) \p \v 1 Mürin Jesus a kapas ngeni ewe mwichen aramas me nöün kewe chon kaiö, \v 2 “Ekewe Sensen Allük me ekewe Farisi a wor ar pwüüng pwe repwe awewei än Moses kewe allük. \v 3 Iei mine oupwe aleasochis o föri meinisin mine ra ürenikemi, nge ousap apirü ar föför, pun resap manaueni mine ra eäni afalafal. \v 4 Ra rifengeni mettoch mi fokun chou o isetä won afaren aramas, nge püsin ir resap pomwe ngeni mwo efoch aütür ar repwe alisiir le keki ekewe mettoch mi chou. \v 5 Ra föri mettoch meinisin pwe aramas repwe küneer. Oupwe nengeni watten ekewe pwor ra rietä won chamwer me pöür, ekewe wokisin seni ekewe Toropwe mi Pin ra nom lon! Nengeni, langatamen ekewe fout lepwülün üfer! \x + \xo 23.5 \xt Mat 6.1; Num 15.38; Tut 6.8\x* \v 6 Ra sani ar repwe mot won ekewe leni fän iten aramas mi iteföüla lon lenien kametip, pwal won ekewe lenien mot mi keimwüela lon ekewe imwen felikis. \v 7 Ra pwal sani än aramas repwe kapong ngeniir me sufölitiir lon ekewe lenien amömö, pwal än aramas repwe kökköri ngeniir ‘Sense’. \v 8 Nge ämi ousap mwüt ngeni aramas pwe repwe kökköri ngenikemi ‘Sense’, pun a chök wor eman nöümi Sense, nge ämi meinisin oua pwipwi. \v 9 Ousap kökköri ngeni eman ikei won fanüfan ‘Sam’, pun a chök wor eman Sememi lon läng. \v 10 Ousap pwal kökköri ngeni eman ‘Souemwen’, pun a chök wor eman ämi souemwen, iei i ewe Kraist. \v 11 Ewe mi lap leimi epwe nöümi chon angang. \x + \xo 23.11 \xt Mat 20.26-27; Mark 9.35; 10.43-44; Luk 22.26\x* \v 12 Pun iö a püsin atekiatä epwe tekisonotiu, nge iö a püsin atekisonatiu epwe tekiatä. \x + \xo 23.12 \xt Luk 14.11; 18.4\x* \s1 Jesus a atipisi ekewe Sensen Allük me ekewe Farisi ren ar likatuputup \sr 23.13-28 \r (Mark 12.40; Luk 11.39-42,44,52; 20.47) \p \v 13 “Feiengauemi, ämi Sensen Allük me Farisi! Ämi chon likatuputup! Oua öpüngala ewe asam ngeni Mwün Läng seni aramas. Nge püsin ämi ousap tolong lon, ousap pwal mwüt ngeni chokewe mi mochen tolong ar repwe tolong. \v 14 [Feiengauemi, ämi Sensen Allük me Farisi! Ämi chon likatuputup! Oua angemwäli imwen ekewe fefin mi mä pwülüer, mürin oua einga ngeni aramas ämi iotek mi langatam. Iei mine oupwe küna apwüng mi fokun chou.] \p \v 15 Feiengauemi, ämi Sensen Allük me Farisi! Ämi chon likatuputup! Ämi oua saifeil le matau pwal won fanü fän iten ämi oupwe liapeni eman aramas ngeni ämi lamalam. Nge lupwen eman a etiwa ämi lamalam, oua föri pwe ewe aramas epwe kon ngau senikemi le tolong lon hell. \p \v 16 Feiengauemi, ämi souakom mi mesechun! Oua apasa, ‘Are eman a akapelü ewe imwenfel, esap wisen föri pwüngün mine a eäni pwon. Nge are a akapelü ekewe mettoch seni kolt lon imwenfel, epwe fokun föri pwüngün.’ \v 17 Umwesimi me mesechunemi! Met a fokun aüchea, ekewe mettoch seni kolt ika ewe imwenfel ewe kolt a pin ren? \v 18 Ämi oua pwal apasa, ‘Are eman a akapelü ewe rongen asor esap wisen föri pwüngün mine a eäni pwon. Nge are a akapelü ewe asor mi nom won ewe rongen asor, epwe föri pwüngün.’ \v 19 Mesechunemi! Met a fokun aüchea, ewe asor ika ewe rongen asor ewe asor a pin ren? \v 20 Iei mine lupwen eman a akapelü ewe rongen asor, a akapelü ewe rongen asor pwal ekewe asor meinisin mi nom won. \v 21 Nge lupwen eman a akapelü ewe imwenfel, a akapelü ewe imwenfel me Kot mi nom lon. \v 22 Nge iö a akapelü läng, a akapelü ewe lenien mot än Kot pwal ewe mi mot won. \x + \xo 23.22 \xt Ais 66.1; Mat 5.34\x* \p \v 23 Feiengauemi, ämi Sensen Allük me Farisi! Ämi chon likatuputup! Oua ngeni Kot eu leengolun seni ämi irän nofitin mongö mi annö iter mint, dill me kumin. Nge ousap aleasochis ngeni ekewe allük mi fokun aüchea usun pwüng, kirikiröch me allükülük. Ekei allük oupwe fokun apwönüretä, nge ousap pwal tümwününgau ngeni ekewe ekoch. \x + \xo 23.23 \xt Lif 27.30\x* \v 24 Mesechunemi, ämi souakom! Oua churawu eman long seni lon ünümemi minen ün, nge oua oromala eman kamel! \p \v 25 Feiengauemi, ämi Sensen Allük me Farisi! Ämi chon likatuputup! Oua limeti lükün ämi kap me sepi, nge lon a ur ren mine a torikemi ren angangen mwäneson me kirikiringau. \v 26 Mesechunemi, ämi Farisi! Oupwe akomwen limeti lon ewe kap me ewe sepi, mürin epwe pwal limöchüla ewe lükün. \p \v 27 Feiengauemi, ämi Sensen Allük me Farisi! Ämi chon likatuputup! Oua usun chök ekewe peias mi peinitipwech ra lingöch me lükün, nge lon ra ur ren chün aramas me machen somä. \x + \xo 23.27 \xt Föf 23.3\x* \v 28 Iei usun pwal ämi: Oua pwä ngeni aramas lon lapalapen aramas mi pwüng, nge lon letipemi oua ur ren likatuputup me tipis. \s1 Jesus a kapas usun ar repwe küna liwinin ar tipis \sr 23.29-36 \r (Luk 11.47-51) \p \v 29 Feiengauemi, ämi Sensen Allük me Farisi! Ämi chon likatuputup! Oua föri peias mi fokun mürina fän iten ekewe soufos o alinga ekewe föün achem fän iten ekewe chon pwüng. \v 30 Oua apasa, ‘Are äm aia manau lon fansoun äm kewe lewo, äm aisap etiir le niela ekewe soufos.’ \v 31 Ren ei oua püsin pwärätä pwe oua mwirimwirin chokewe mi niela ekewe soufos! \v 32 Oupwe chök sopwela le awesala mine ämi kewe lewo ra popuetä! \v 33 Ämi serepenit me etelien serepenit! Ifa usun, ämi oupwe tongeni sü seni liwiningauen ämi tipis lon hell? \x + \xo 23.33 \xt Mat 3.7; 12.34; Luk 3.7\x* \p \v 34 Iei mine üpwe tinala remi soufos me soutipachem me sense. Ämi oupwe niela ekoch leir, oupwe iräpengesi ekoch, oupwe pwal wichi ekoch me lon ämi imwen felikis o cheerela seni eu telinimw tori pwal eu telinimw. \v 35 Iei mine epwe feitiu womi ewe apwüng fän iten ninnilan ekewe aramas mi pwüng meinisin, seni ninnilan ewe chon pwüng Epel tori ninnilan Sekaraia nöün Perekia, ätewe oua niela lefilen ewe imwenfel me ewe rongen asor. \x + \xo 23.35 \xt Ken 4.8; 2.Kron 24.20-21\x* \v 36 Enlet, üpwe ürenikemi: Ewe apwüng fän iten mälan ekei mi nimanau epwe tori ei pilon aramasen ikenai. \s1 Jesus a tongei chon Jerusalem \sr 23.37-39 \r (Luk 13.34-35) \p \v 37 “Jerusalem, Jerusalem! Ka niela ekewe soufos o mone fau ngeni ekewe chon künö Kot a tinato reöm! A fän fite ai mochen achufengeni noumw kewe aramas usun eman inelapen chuko a amwichafengeni nöün kana fän pöükässin, nge ämi ousap mochen. \v 38 Nengeni ämi we imwenfel epwe pöla, pun aramas repwe likitala. \x + \xo 23.38 \xt Jer 22.5\x* \v 39 Pun üpwe ürenikemi, pwe seni lon ei fansoun ousap chüen künasefäliei tori oupwe apasa, ‘A feiöch ätewe a feito fän iten ewe Samol.’” \x + \xo 23.39 \xt Kölf 118.26\x* \c 24 \s1 Jesus a kapas usun talan ewe imwenfel \sr 24.1-2 \r (Mark 13.1-2; Luk 21.5-6) \p \v 1 Mürin än Jesus feila seni ewe imwenfel, nöün kewe chon kaiö ra feito ren o aiti ngeni lingöchün ekewe imw lon ewe lenien fel. \v 2 Nge Jesus a üreniir, “Ewer, oua nenengeni ekei mettoch meinisin. Enlet, üpwe ürenikemi: Esap fokun wor eföü fau epwe chüen nom lon lenian. Meinisin ekewe fau repwe toropasetiu.” \s1 Riaföü me ninni \sr 24.3-14 \r (Mark 13.3-13; Luk 21.7-19) \p \v 3 Iwe, lupwen Jesus a mot won ewe Chukun Olif, ekewe chon kaiö ra feito ren, nge ir chök. Ra tüngor ngeni, “Kose mochen ürenikem inet epwe fis ekei mettoch meinisin? Kopwe pwäri ngenikem asisilen fansoun om wareto me ewe fansoun sopolan.” \v 4 Jesus a pölüeniir, “Oupwe mamasa, pwe esap wor eman epwe atupukemi. \v 5 Pun chomong aramas repwe feito fän itei o apasa, ‘Ngang Kraist!’ Iwe, repwe atupala chomong aramas. \v 6 Oupwe rongorong akürangen maun me pworausen maun, nge ousap niuokus. Ekei mettoch repwe fokun fis, nge esap tori mwo fansoun sopolan. \v 7 Fanü me fanü repwe fiufengen o mwü me mwü repwe maunfengen. Epwe wor lengita me chechechin fanü ekis meinisin. \v 8 Ekei riaföü meinisin ra usun chök ekewe metek eman fefin a eäni me mwen an epwe nöünöüla. \v 9 Mürin repwe fötekinikemi, repwe atolongakemi lepöün chokewe mi ariaföüükemi o nikemiila. Aramas meinisin repwe oputakemi pokiten itei. \v 10 Iwe, chomong repwe fangatä ar lükülük lon ena fansoun, repwe afangamäfengeniir lefiler o oputafengeniir. \v 11 Mürin chomong soufos chofona repwe feito o atupala chomong aramas. \v 12 Pokiten a wattela föföringau, epwe patapatala ewe chen lefilen aramas. \v 13 Nge iö epwe likitü tori lesopolan epwe küna manau. \v 14 Iwe, aramas repwe afalafalafeili ewe Pworausen Manau usun ewe Mwün Kot won unusen fanüfan, pwe epwe eu minen pwärätä ngeni aramas meinisin. Mürin epwapw tori fansoun sopolan. \s1 Ewe mettoch mi eniweniw \sr 24.15-28 \r (Mark 13.14-23; Luk 21.20-24) \p \v 15 “Iwe, ämi oupwe küna ewe ‘Mettoch mi Eniweniw’, ewe soufos Taniel a kapas usun. Epwe nom lon ewe leni mi pin. (Ewe chon aleani epwe weweiti met wewen ei.) \v 16 Mürin chokewe mi nom Jutea repwe sütä won ekewe chuk. \v 17 Eman aramas mi nom won imwan esap wor an fansoun an epwe tötiu o tolong lon imwan pwe epwe angei och. \v 18 Nge eman mi nom lemäl esap liwiniti imwan an epwe angei üfan sekit. \v 19 Riaföün ekewe fefin mi pwopwo me ekewe inelap mi oupwu nöür lon ekana rän. \v 20 Oupwe iotek ngeni Kot pwe ei sokun riaföü esap fis lon fansoun patapat ika lon ränin sapat! \v 21 Pun riaföün lon ekana rän epwe fen lap seni ekewe riaföü mi fen fis seni lepoputän fanüfan tori ei fansoun, esap pwal fissefäl ena sokun lon ekewe fansoun repwe feito. \v 22 Are Kot esap amochomochala ekewe rän, esap wor eman aramas epwe manau. Nge pokiten chokewe a filiiretä a amochomochala ekewe fansoun riaföü. \p \v 23 Lon ena fansoun, are eman epwe apasa ngenikemi, ‘Nengeni, iei i Kraist!’ ika ‘Nengeni, a nom ikenan!’ ousap lükü ätewe. \v 24 Pun kraist chofona me soufos chofona repwe war o föri asisil me manaman mi lapalap, pwe repwe mwo nge atupu ekewe chon fil are repwe tongeni. \v 25 Oupwe rongorong! Ngang üpwe pwäri ngenikemi ekei mettoch mwen ar repwe fis. \v 26 Iei mine are eman epwe ürenikemi, ‘Nengeni, a nom lon ewe fanüapö!’ ousap feila ikenan. Ika ra apasa, ‘Nengeni, a opola ikei!’ ousap lükü ekei kapas. \v 27 Pun Nöün Aramas epwe feito usun fifi mi fila lon unusen läng seni ötiu tori lotou. \v 28 Ia a wor ie eman somä, ikenan ekewe machang iter wolcher ra mwichfengen ie. \s1 Liwinsefäliton Nöün Aramas \sr 24.29-31 \r (Mark 13.24-27; Luk 21.25-28) \p \v 29 “Lon ewe chök otun mürin ewe fansoun riaföü, akkar epwe rochola, maram esap chüen tittin, ekewe fü repwe turutiu me läng, nge ekewe manamanen läng repwe mwöküt seni lenier. \v 30 Mürin asisilen Nöün Aramas epwe pwäla fän läng, nge aramas meinisin won fanüfan repwe kechü, lupwen repwe küna Nöün Aramas epwe feito won kuchu fän manaman me ling mi lapalap. \v 31 Iwe, epwe tinala nöün kewe chon läng fän tikin rappwa mi leüömong, pwe repwe amwichafengeni afilian kana seni lepelien fanüfan me rüanü, seni esopun läng tori esopun. \s1 Ekewe kapasen kait seni ewe irä fiik \sr 24.32-35 \r (Mark 13.28-31; Luk 21.29-33) \p \v 32 “Oupwe kaiö eu lessen seni ewe irä fiik. Lupwen palan kana ra anüen fetil o popuetä le pwüküwu chön, oua silei pwe a arap fansoun räs. \v 33 Iei usun, lupwen oua küna pwe ekei mettoch ra fis, oupwe silei pwe i a arapoto, a molotä an epwe le war. \v 34 Enlet, üpwe ürenikemi, pwe ei pilon aramas resap mäla tori epwe fisitä ekei mettoch meinisin. \v 35 Läng me fanüfan repwe morola, nge ai kapas kana resap fokun morola. \s1 Esap wor eman a silei ränin än Jesus epwe war \sr 24.36-44 \r (Mark 13.32-37; Luk 17.26-30,34-36) \p \v 36 “Esap wor eman a silei ewe rän are ewe kulok ekei mettoch repwe fis lon, sap mwo nge ekewe chon läng are ewe Nau, nge ewe Sam echök a silei. \v 37 Ewe fansoun waren Nöün Aramas epwe usun chök met a fis lon fansoun Noa. \v 38 Lon ekewe rän mwen ewe noter, ekewe aramas ra momongö o ükün, ra pwüpwülü o akapwüpwülüür tori ewe rän lupwen Noa a tolong lon ewe waimw. \v 39 Resap silei mine epwe fis tori ewe noter a war o niirela meinisin. Ina usun mine epwe fis lupwen Nöün Aramas epwe war. \v 40 Lon ena fansoun ruoman mwän repwe angangfengen lemäl, Nöün Aramas epwe angeala eman, nge ewe eman epwe likitätiu. \v 41 Ruoman fefin repwe üsüsfengen, epwe angeala eman, nge ewe eman epwe likitätiu. \p \v 42 Iei mine oupwe mamasa, pun ousap silei lon meni rän ämi Samol epwe wareto. \v 43 Are ewe souimw epwe silei inet ewe chon solä epwe war, oupwe fokun silei, pwe ätewe epwe nenela, nge esap mwüt ngeni ewe chon solä an epwe atalong imwan we. \v 44 Iei mine pwal ämi, oupwe molotä fansoun meinisin, pun Nöün Aramas epwe war lon eu otun ousap ekieki ngeni. \s1 Ewe chon angang mi allükülük pwal ewe esap allükülük \sr 24.45-51 \r (Luk 12.41-48) \p \v 45 “Iwe, iö chök ewe chon angang mi allükülük o tipachem? Ätewe an masta epwe seikätä pwe epwe nemeni nöün kewe chon angang o ngeniir wiser mongö lon fansoun fich. \v 46 Feiöchün ewe chon angang, are an we masta a küna pwe a föri iei usun lupwen a war. \v 47 Enlet, üpwe ürenikemi, an we masta epwe seikätä, pwe epwe nemeni mettochun meinisin. \v 48 Nge are ei chon angang a ngau, epwe ekieki lon lelukan, ‘Ai we masta epwe fokun mang an epwe liwinto’, \v 49 epwe popuetä le wichi chiechian kewe chon angang, epwe pwal momongö me ükün fiti chon sakau. \v 50 Mürin än ei chon angang we masta epwe liwinto lon eu rän ewe chon angang esap ekieki ngeni, pwal lon eu fansoun esap silei. \v 51 Iwe, ewe masta epwe apwüngü ngeni mäla o alenia lon lenien ekewe chon likatuputup. Ikewe epwe kechü o akarüngi ie. \c 25 \s1 Pworausen awewe usun ekewe engol föpwül \sr 25.1-13 \p \v 1 “Lon ewe fansoun Mwün Läng epwe wewe ngeni engol föpwül mi angei nöür kewe lamp o feila souni ewe mwän apwüpwülü söfö. \v 2 Limman me leir ra tiparoch, nge limman ra tipachem. \v 3 Ekewe mi tiparoch ra uwei nöür lamp, nge resap uwei alölön nöür kewe lamp. \v 4 Nge ekewe mi tipachem ra uwei nöür kewe lamp, ra pwal uwei alölöör. \v 5 Iwe, ewe mwän apwüpwülü söfö a mang le feito, iei mine ir meinisin ra aiesum o möür. \v 6 Nge lelukenipwin a wor eu kökkö, ‘A war ewe mwän apwüpwülü söfö. Oupwe feila o souni!’ \v 7 Mürin ekewe föpwül meinisin ra pwätä o atinöchü nöür kewe lamp. \v 8 Iwe, ekewe mi tiparoch ra üreni ekewe mi tipachem, ‘Ouse mochen oupwe ngenikem ekis seni ämi kewe alölö, pun nöüm kei lamp repwe le kunula.’ \v 9 Nge ekewe mi tipachem ra pölüeniir, ‘Amusala, esap fokun naf ngenikemi me äm. Oupwe feila kamö ämi alölö lon sitowa.’ \v 10 Iei mine ekewe föpwül mi tiparoch ra feila pwe repwe kamö ar alölö. Nge lupwen ra feila, ewe mwän apwüpwülü söfö a war. Iwe, ekewe limman föpwül mi molotä ra eti le tolong lon ewe imwen kametipen apwüpwülü, mürin ewe asam a kapüngüla. \v 11 Nge mürin ekewe limman föpwül ra war. Iwe, ra kökkö, ‘Samol, samol, kose mochen suki ngenikem asam.’ \v 12 Ewe mwän apwüpwülü söfö a pölüeniir, ‘Enlet, üpwe ürenikemi, üsap fokun silekemi.’ \v 13 Iei mine oupwe mamasa, pun ousap silei lon meni rän ika kulok Nöün Aramas epwe war lon. \s1 Pworausen awewe usun ekewe ülüman chon angang \sr 25.14-30 \r (Luk 19.11-27) \p \v 14 “Lon ewe fansoun Mwün Läng epwe wewe ngeni eman mwän mi ekiekin sai ngeni eu fanü toau. A körifengeni nöün kewe chon angang o awisa ngeniir pwe repwe tümwünü pisekin meinisin. \v 15 A ngeni eman me eman ükükün mine a tufich ngeni: A ngeni eman limungeröü föün moni silifer, a ngeni pwal ewe eman ruungeröü, nge a pwal ngeni ewe eman engeröü. Mürin a sai. \v 16 Iwe, ewe chon angang mi angei limungeröü föün moni silifer a müttir feila o anganga ewe moni, pwe manauan a tori pwal limungeröü. \v 17 Ina chök usun ewe mi angei ruungeröü, a pwal anganga ewe moni, pwe manauan a tori pwal ruungeröü. \v 18 Nge ewe eman chon angang mi angei engeröü föün moni a feila, a tuw eu pwang lepwül o irela än an we masta we moni. \v 19 Mürin fansoun langatam än ekewe chon angang we masta a liwinsefäl o kütta pworausen nöün kewe moni ra anganga. \v 20 Ewe chon angang mi angei limungeröü föün moni a feito o isetiu fengen me pwal limungeröü. A apasa, ‘Ai samol, en ka ngeniei limungeröü föün moni. Iei a pwal wor limungeröü föün moni üa apacha ngeni pwe manauan.’ \v 21 An we masta a üreni, ‘Om angang a fokun mürina. En eman chon angang mi mürina o allükülük. Ka fen allükülük won mine a chokükün, iei mine üpwe seikuketä won mine a chomong. Kopwe tolong o etiei lon ai pwapwa.’ \v 22 Mürin ewe chon angang mi angei ruungeröü föün moni a tolong o apasa, ‘Ai samol, en ka ngeniei ruungeröü föün moni. Nge iei a pwal wor ruungeröü föün moni üa apacha ngeni pwe manauan.’ \v 23 An we masta a üreni, ‘Om angang a fokun mürina. En eman chon angang mi mürina o allükülük. Ka fen allükülük won mine a chokükün, iei mine üpwe seikuketä won mine a chomong. Kopwe tolong o etiei lon ai pwapwa.’ \v 24 Mürin ewe chon angang mi angei engeröü föün moni a tolong o apasa, ‘Ai samol, üa silei pwe en eman mwän mi tipepöchökül. Ka kinikin ia kosap fofot ie, ka ionifengeni uän irä ia kosap amworafeili pwükil ie. \v 25 Üa niuokus, iei mine üa irela nouwm we moni fän pwül. Nengeni, iei noumw we moni.’ \v 26 Iwe, an we masta a pölüeni, ‘En eman chon angang mi ngau o chipwang! Ka fen silei pwe ngang üa kinikin ia üsap fofot ie, üa pwal ionifengeni uän irä ia üsap amworafeili pwükil ie? \v 27 Epwe fen öch om kopwe iseis nei we moni lon bank, pwe lupwen üpwe liwinsefäl üpwe angesefäli nei we moni fiti manauan. \v 28 Iei oupwe angei nei we moni seni ätei o ngeni ätenan a eäni engol ngeröü föün moni. \v 29 Pun iön a wor an, Kot epwe apacha och ngeni an we, pwe epwe somwola. Nge iön esap wor an, Kot epwe fen mwo nge angei seni ewe ekis a wor ren. \v 30 Nge ren ei chon angang mi lomotongau, oupwe aturawu lükün lon ewe lenien rochopwak. Ikenan epwe pupuchör o akarüngi ie.’ \s1 Ewe kapwüngün lesopolan \sr 25.31-46 \p \v 31 “Iwe, lupwen Nöün Aramas epwe war lon lingan o chon läng meinisin repwe eti, epwe mot won an lenien motun king mi ling. \v 32 Iwe, chon ekewe mwü meinisin repwe mwichfengen me mwan. Mürin epwe aimwüfeseniir lon ruu mwich, usun eman chon fol man a aimwüfeseni ekewe sip seni ekewe kuuch. \v 33 Epwe anomu ekewe sip lepelifichin, nge ekewe kuuch epwe anomur lepelimöngun. \v 34 Mürin ewe king epwe üreni ekewe aramas mi nom lepelifichin, ‘Oupwe feito ämi mi feiöch me ren Semei! Oupwe mwüni ewe mwü mi molotä fän itemi seni lepoputän fanüfan. \v 35 Pun ngang üa echik, nge ämi oua amongöüei, üa kaka, nge ämi oua aünüei, üa wasöla, nge ämi oua etiwaei lon imwemi. \v 36 Üa selela, nge ämi oua aüföüfaei, üa apwangapwang, nge ämi oua tümwünüei, üa nom lon fötek, nge ämi oua feito churiei.’ \v 37 Mürin ekewe chon pwüng repwe pölüeni, ‘Äm Samol, inet aia küna pwe ka echik, nge aia amongöök, inet ka kaka, nge aia aünuk? \v 38 Inet aia küna pwe ka wasöla, nge aia etiwok lon imwem, are inet aia küna pwe ka selela, nge aia aüföüfok? \v 39 Inet aia küna pwe ka apwangapwang are nom lon fötek, nge aia feila churuk?’ \v 40 Iwe, ewe king epwe pölüeni, ‘Enlet, üpwe ürenikemi: Mine oua föri ngeni eman lein ekewe pwii mi fokun kisikis, iei oua föri ngeniei.’ \p \v 41 Mürin epwe üreni chokewe mi nom lepelimöngun, ‘Oupwe feil seniei, ämi chon anümamau, oupwe feila lon ewe ekkei esekun a fen amol fän iten Tefil me nöün chon läng kana! \v 42 Pun üa echik, nge ämi ousap amongöüei, üa kaka, nge ämi ousap aünüei. \v 43 Üa wasöla, nge ämi ousap etiwaei lon imwemi, üa selela, nge ämi ousap aüföüfaei, üa apwangapwang o nom lon fötek, nge ämi ousap tümwünüei.’ \v 44 Mürin repwe pölüeni, ‘Äm Samol, inet äm aia küna pwe ka echik ika kaka, ika wasöla, ika selela, ika apwangapwang, ika nom lon fötek, nge aisap tümwünuk?’ \v 45 Mürin ewe king epwe pölüeni, ‘Enlet, üpwe ürenikemi: Mine ousap föri ngeni eman lein ekewe mi fokun kisikis, iei ousap pwal föri ngeniei.’ \v 46 Iwe, chokei repwe feila ngeni ewe apwüng esemüch, nge ekewe chon pwüng repwe feila ngeni manau esemüch.” \c 26 \s1 Ra rawei Jesus \sr 26.1-5 \r (Mark 14.1-2; Luk 22.1-2; Joh 11.45-53) \p \v 1 Lupwen Jesus a awes le kapas won ekei mettoch meinisin, a üreni nöün kewe chon kaiö, \v 2 “Ämi oua silei pwe mürin ruu rän epwe fis ewe chulapen Pasofer. Iwe, Nöün Aramas epwe tolong lepöün aramas ar repwe iräpengesi.” \p \v 3 Iwe, ekewe souasor mi lap me ekewe souakom ra mwichfengen lon imwen ewe Souasor mi Lap Kaifas. \v 4 Ra pwüngüpwüngfengen usun ar repwe turufi Jesus le monomon o niela. \v 5 Nge ra apasa, “Sisap föri ei ekiek lupwen fansoun ewe chulap, pun a tongeni fis pwe epwe wor fitikoko seni ekewe aramas.” \s1 Jesus a kepit me lon Petania \sr 26.6-13 \r (Mark 14.3-9; Joh 12.1-8) \p \v 6 Iwe, Jesus a nom lon Petania lon imwen Simon, eman mwän mi üri rupun pwötür me mwan. \v 7 Nge lupwen Jesus a mongö, eman fefin a feito ren fän eu lö pwokus mi fokun mömong, a nom lon eu rume mi för seni ewe fau itan alapaster. Neminei a ninätiu ei lö won möküren Jesus. \fig Ra ngeni ilik föün moni silifer.|src="avnt013.tif" size="col" loc="46" ref="26.15" \fig* \v 8 Iwe, lupwen ekewe chon kaiö ra küna ei föför, ra fokun song. Ra apasa, “Pwota a asolapa ei lö pwokus? \v 9 Pun ei lö eman a tongeni amömöla ren watten moni. Mürin ei moni epwe la ngeni ekewe chon wöüngau!” \v 10 Nge Jesus a silei met ra apasa, iei mine a üreniir, “Pwota oua aweiresi neminei? Met a föri ngeniei a fokun mürina. \v 11 Ekewe chon wöüngau repwe nonom remi fansoun meinisin, nge ngang üsap nonom remi fansoun meinisin. \v 12 Lupwen a ninätiu ei lö pwokus woi, a fen amolätä inisi ngeni peias. \v 13 Enlet, üpwe ürenikemi: Ekis meinisin won unusen fanüfan ia aramas repwe afalafala ei Pworausen Manau ie, ikenan aramas repwe pwal apworausa mine neminei a föri pwe achechemenien itan.” \s1 Jutas a tipeeu ngeni an epwe afangamä Jesus \sr 26.14-16 \r (Mark 14.10-11; Luk 22.3-6) \p \v 14 Mürin eman me lein ekewe engol me ruoman chon kaiö, itan Jutas Iskariot, a feila ren ekewe souasor mi lap \v 15 o aisiniir, “Met oupwe ngeniei are üpwe afangamä Jesus ngenikemi?” Iwe, ra ngeni ilik föün moni silifer. \v 16 Seni ena otun Jutas a kütta eu fansoun mi fich an epwe tongeni atolonga Jesus lepöür. \s1 Jesus me nöün kewe chon kaiö ra mongö ewe mongön Pasofer \sr 26.17-25 \r (Mark 14.12-21; Luk 22.7-13,21-23; Joh 13.21-30) \p \v 17 Iwe, lon aeuin ränin ewe chulapen mongö pilawa esap wor iis lon, ekewe chon kaiö ra feito ren Jesus o aisini, “Ia ka mochen sipwe amolätä ie ewe mongön Pasofer fän itom?” \v 18 Jesus a pölüeniir, “Oupwe feila lon ewe telinimw ren eman mwän o oupwe üreni, ‘Nöüm sense a üra: A tori ai fansoun. Ngang me nei kewe chon kaiö aipwe mongö ewe mongön Pasofer lon imwom.’” \v 19 Iwe, ekewe chon kaiö ra föri usun met Jesus a üreniir o amolätä ewe mongön Pasofer. \p \v 20 Lupwen a lekuniol, Jesus me ekewe engol me ruoman chon kaiö ra mot ngeni chepel ar repwe mongö. \v 21 Iwe, lupwen ar mongö, Jesus a üreniir, “Enlet, üpwe ürenikemi, pwe eman me leimi epwe afangamäei.” \v 22 Nge ekewe chon kaiö ra lolilen ren ekei kapas o popuetä le kapas ais ngeni Jesus eman mürin eman, “Ifa usun, sap fen ngang ena?” \v 23 Iwe, Jesus a pölüeniir, “Eman mi etiei le otukalong anan we pilawa lon ewe sepi ina i ätewe epwe afangamäei. \v 24 Nöün Aramas epwe mäla usun a fen mak lon ekewe Toropwe mi Pin, nge feiengauen ätewe mi afangamä Nöün Aramas! Epwe fen öch ngeni ei mwän are esap fen mwo nge uputiu!” \v 25 Iwe, Jutas ätewe mi afangamä Jesus a üra, “Sense, ifa usun, sap fen ngang ätewe?” Jesus a pölüeni, “Ewer, usun om apasa.” \s1 Ewe mongön ach Samol \sr 26.26-30 \r (Mark 14.22-26; Luk 22.14-20; 1.Kor 11.23-25) \p \v 26 Iwe, lupwen ra mongöfengen, Jesus a angei ewe pilawa, a iotekin kilisou won, iwe, a kinikisietiu. A ineti ngeni nöün kewe chon kaiö o apasa, “Oupwe angei o mongö, iei inisi.” \v 27 Mürin a angei eu kap, a iotekin kilisou won, iwe, a ngeniir o apasa, “Ämi meinisin oupwe ün seni. \v 28 Pun iei chai a allükülükü än Kot we pwon mi fö ngenikemi, a ninnila fänäsengesin chomong aramas, pwe amusamusen ar tipis kana. \v 29 Üpwe ürenikemi, pwe üsap chüen ün seni ei wain, tori ewe rän lupwen üpwe ünümi ewe wain mi fö me ämi lon Mwün Semei.” \v 30 Mürin ra eäni echö kölün kilisou, ra towu seni ewe imw o feila won ewe Chukun Olif. \s1 Jesus a osuni pwe Petrus epwe amam i \sr 26.31-35 \r (Mark 14.27-31; Luk 22.31-34; Joh 13.36-38) \p \v 31 Mürin Jesus a üreni nöün kewe chon kaiö, “Lepwinei ämi meinisin oupwe sü seniei o likitieila, pun iei usun mine a mak lon ekewe Toropwe mi Pin, ‘Kot epwe niela ewe chon mas, nge ekewe sip repwe toropasfeil.’ \v 32 Nge mürin ai manausefälitä üpwe akomwola Kalilea mwemi.” \v 33 Iwe, Petrus a üreni Jesus, “Ikamwo ir meinisin repwe likitukela, ngang üsap fokun likituk.” \v 34 Jesus a üreni Petrus, “Enlet, üpwe ürenuk pwe lon ei chök pwinin mwen ewe chuko epwe kökkö, en kopwe amamäsiniei fän ülüngat.” \v 35 Nge Petrus a pölüeni, “Are mwo üpwe fen etuk le mäla, üsap fokun amamäsinuk.” Pwal ekewe chon kaiö meinisin ra apasa ei ititin fos. \s1 Jesus a iotek lon Ketsemane \sr 26.36-46 \r (Mark 14.32-42; Luk 22.39-46) \p \v 36 Mürin Jesus me nöün kewe chon kaiö ra feila lon eu leni itan Ketsemane. Iwe, a üreniir, “Oupwe nom ikei, nge ngang üpwe feila ikenan o iotek.” \v 37 A pwal aweinala Petrus me nöün Sepeti kewe ruoman mwän. Mürin a popuetä le letipeta o riaföü. \v 38 Iwe, a üreniir, “Riaföün letipei a fokun wattela, pwe üa arap ngeni ai üpwe mäla. Oupwe nom ikei o etiei le mamasa.” \fig ...Are epwe tufich, kopwe angei seniei ei kapen riaföü,...|src="avnt014.tif" size="span" loc="45" ref="26.39" \fig* \v 39 Iwe, Jesus a feila ekis, a chapetiu lepwül o iotek, “Semei, are epwe tufich, kopwe angei seniei ei kapen riaföü, nge are ese tufich, letipom epwe fis, nge sap letipei.” \v 40 Mürin a liwinsefäliti ekewe ülüman chon kaiö, nge a küneer pwe ra möür. Iwe, a üreni Petrus, “Ifa usun, pwota ämi ousap tongeni mwo nge etiei le mamasa lon eu chök kulok? \v 41 Oupwe mamasa o iotek pwe ousap turutiu lon sosot. Ewe ngün a mochen pwora, nge ewe fituk a apwangapwang.” \v 42 Jesus a pwal liwinsefälila o iotek, “Semei, are ei kapen riaföü esap tongeni feil seniei, üpwe fokun ünümi, pun letipom epwe chök fis.” \fig ...Ekewe chon kaiö ra möür, pun ra fokun chouchou.|src="avnt015.tif" size="col" loc="56" ref="26.43" \fig* \v 43 Jesus a pwal liwinsefälila ren ekewe chon kaiö o küneer pwe ra möür, pun ra fokun chouchou. \v 44 Iwe, Jesus a pwal feil seniir, a liwinla o iotek fän aülüngatin lon chök ekewe ititin kapas a eäni me mwan. \v 45 Mürin a liwinsefäliti nöün kewe chon kaiö o üreniir, “Ifa usun, oua chüen annut o asösö? Nengeni, a war ewe fansoun pwe Nöün Aramas epwe oolong lepöün ekewe chon tipis. \v 46 Oupwe pwätä, ousipwe feila. Nengeni iei i ewe mwän mi afangamäei!” \s1 Ra fötekini Jesus \sr 26.47-56 \r (Mark 14.43-50; Luk 22.47-53; Joh 18.3-12) \p \v 47 Iwe, lupwen Jesus a chüen kakapas, Jutas, eman me lein ekewe engol me ruoman chon kaiö, a war. Eu mwichen aramas mi chomong ra eti fän nöür ketilas me wokur wok, ir chokewe ekewe souasor mi lap me ekewe souakom ra akünöör. \v 48 Ätewe mi afangamä a ngeniir eu asisil o üreniir, “Ätewe ngang üpwe mitiri, ina i ewe mwän, oupwe turufi!” \v 49 Iwe, Jutas a fetal wenewen ngeni Jesus o üreni, “Sense, kinamwe epwe nonom reöm.” Mürin a mitiri. \v 50 Jesus a pölüeni, “Pwii, kopwe chök föri mine ka ekiekin föri.” Mürin ra sä ngeni, ra turufi Jesus o amwöchü. \v 51 Nge eman me lein chokewe mi nom ren Jesus a üttawu nöün ketilas o pöküela selingen nöün ewe Souasor mi Lap we chon angang. \v 52 Iwe, Jesus a üreni, “Kopwe aliwinalong noumw ketilas lon sittan. Pun chokana mi nöünöü ketilas repwe mäla ren ketilas. \v 53 Ousap silei, pwe ngang üa tongeni tüngor ngeni Semei pwe epwe alisiei ren an epwe müttir tinato rei lap seni engol me ruu mwicheichen chon läng? \v 54 Nge are epwe fis ei, epwe ifa usun an epwe pwönüetä makkeen ekewe Toropwe mi Pin mi apasa, pwe iei met epwe fokun fis?” \v 55 Mürin Jesus a üreni ewe mwichen aramas, “Pwota oua feito fän ketilas me wok ämi oupwe turufiei usun itä oupwe turufi eman chon föföringau? Iteiten rän üa nom remi o afalafal lon imwenfel, nge ämi ousap turufiei. \v 56 Nge ekei mettoch meinisin ra fis pwe epwe pwönüetä mine ekewe soufos ra makkei lon ekewe Toropwe mi Pin.” Mürin ekewe chon kaiö meinisin ra likitala Jesus o süla. \s1 Jesus a ü me mwen ewe mwichen soupwüng \sr 26.57-68 \r (Mark 14.53-65; Luk 22.54-55,63-71; Joh 18.13-14,19-24) \p \v 57 Mürin chokewe mi turufi Jesus ra etekinala ren ewe Souasor mi Lap Kaifas ia ekewe Sensen Allük me ekewe souakom ra mwichfengen ie. \v 58 Nge Petrus a tapwela mürin Jesus me toau tori ewe leni lükün imwen ewe Souasor mi Lap. A tolong lon ewe leni lükün o mottiu ren ekewe chon mas an epwe küna met epwe fis. \v 59 Iwe, ekewe souasor mi lap me unusen ewe mwichen soupwüng ra kütta och popun mi mwäl ar repwe tip ngeni Jesus won pwe epwe mäla, \v 60 nge resap küna och tipis ren. Pwal chomong aramas ra mwo nge ütä o pwärätä ar tipitipmwäl usun. Mürin ruoman ra ütä \v 61 o apasa, “Ei mwän a apasa, ‘Ngang üa tufichin ataetiu än Kot we imwenfel, nge lon ükükün ülüngat rän üpwe aüsefälietä.’” \v 62 Mürin ewe Souasor mi Lap a ütä o aisini Jesus, “Ifa usun, esap wor om kapasen pölüen ngeni ekei kapasen atutur ekei mwän ra aturuk won?” \v 63 Nge Jesus a chök fanafanala. Iwe, ewe Souasor mi Lap a pwal apasa ngeni Jesus, “Kopwe pwon fän akapel iten ewe Kot mi manau o ürenikem ika en ewe Kraist, Nöün Kot.” \v 64 Jesus a pölüeni, “Ewer, usun om apasa. Nge üpwe ürenikemi meinisin: Seni ei fansoun oupwe küna Nöün Aramas a mot lepelifichin Ewe mi unusen Manaman, epwe war won kuchun läng.” \v 65 Mürin ewe Souasor mi Lap a kamwei üfan o apasa, “A eäni kapasen turunufas! Pwota sia chüen mochen angei kapasen atutur? Nengeni, iei oua püsin rongorong an kapasen turunufas. \v 66 Met ämi ekiek usun i?” Ra pölüeni, “A tipisin mäla.” \v 67 Mürin ra atufa mesan o wichi. Ekoch ra pösapei \v 68 o apasa, “Kraist, kopwe pwäri ngenikem iö a wichiik.” \s1 Petrus a amamäsini Jesus \sr 26.69-75 \r (Mark 14.66-72; Luk 22.56-62; Joh 18.15-18,25-27) \p \v 69 Iwe, lupwen Petrus a nom lon ewe leni lükün imwen ewe Souasor mi Lap, eman föpwül nöün ewe Souasor mi Lap chon angang a feito ren o üreni, “En pwal eman mi eti Jesus seni Kalilea.” \v 70 Nge Petrus a amam me mwer meinisin o üreni, “Ngang üsap silei mine ka kapas usun.” \v 71 Mürin a feiliwu lon ewe al ngeni ewe asamalap. Iwe, pwal eman chon angang fefin a küna Petrus o üreni ekewe mwän mi nom ikenan, “Ei mwän a eti Jesus seni Nasaret.” \v 72 Iwe, Petrus a amamsefäl o apasa, “Üa akapel, üsap silei ena mwän!” \v 73 Ekis chök fansoun mürin chokewe mi ü ikenan ra feito ren Petrus o üreni, “Enlet, en pwal eman lein ätekewe mi eti enan mwän, pun aia sillenuk ren ngingiimw le kapas.” \v 74 Mürin Petrus a üra, “Üa fokun akapel pwe üa pwärätä mine a let! Amwo Kot epwe apwüngüei are üsap apasa mine a let! Ngang üsap fokun silei ena mwän.” Lon ewe chök otun ewe chuko a kökkö. \v 75 Iwe, Petrus a chechemeni mine Jesus a üreni, “Me mwen ewe chuko epwe kökkö, en kopwe amamäsiniei fän ülüngat.” Iwe, a towu lükün o fokun kechüengau. \c 27 \s1 Ra etekinala Jesus ren Pilatus \sr 27.1-2 \r (Mark 15.1; Luk 23.1-2; Joh 18.28-32) \p \v 1 Iwe, lupwen a ränila, ekewe souasor mi lap meinisin me ekewe souakom ra pwüngüpwüngfengen usun ar repwe niela Jesus. \v 2 Ra föti ngeni sein o etekinala pwe repwe atolonga lepöün ewe kepina Pilatus. \s1 Jutas a mäla \sr 27.3-10 \r (Föf 1.18-19) \p \v 3 Lupwen Jutas ewe chon afangamä a silei pwe ra atowu pwüngün pwe Jesus epwe mäla, a liamam o a aliwinala ekewe ilik föün moni silifer ren ekewe souasor mi lap me ekewe souakom. \v 4 A apasa ngeniir, “Ngang üa tipis ren ai afangamä eman mwän esap wor an tipis ngeni mäla.” Iwe, ra pölüeni, “Met wewen ngenikem, kopwe püsin ekiekik.” \v 5 Iwe, Jutas a moneelong ewe moni lon ewe imwenfel o feila. Mürin a feila o püsin forusi. \v 6 Nge ekewe souasor mi lap ra angei ekewe föün moni o apasa, “Ei moni liwinin cha, a ngau ngeni allükün ach lamalam pwe sipwe atolonga lon monien imwenfel.” \v 7 Mürin ar tipeeufengen usun, ra nöüni ewe moni le möni fanüen eman chon föri sepi seni pwül, pwe epwe eu lenien peias fän iten chon ekis. \v 8 Iei mine ewe fanü a iteni “Fanüen Cha” tori ikenai. \x + \xo 27.8 \xt Föf 1.18-19\x* \v 9 Iei usun met ewe soufos Jeremaia a osuni a pwönüetä: “Ra angei ekewe ilik föün moni silifer, iei ükükün ewe moni ekewe chon Israel ra tipeeufengen won pwe repwe isetiu fän itan, \v 10 o ra nöünöü ei moni le möni ngeni fanüen eman chon föri sepi seni pwül, usun ewe Samol a allük ngeniei.” \x + \xo 27.10 \xt Sek 11.12-13\x* \s1 Pilatus a kapas ais ngeni Jesus \sr 27.11-14 \r (Mark 15.2-5; Luk 23.3-5; Joh 18.33-38) \p \v 11 Iwe, lupwen Jesus a ütä me mwen ewe kepina Pilatus, Pilatus a aisini, “Ifa usun, en nöün chon Juta we king?” Jesus a pölüeni, “Ewer, usun om apasa.” \v 12 Nge lupwen ekewe souasor mi lap me ekewe souakom ra aturu Jesus, i a chök fanafanala. \v 13 Iei mine Pilatus a üreni Jesus, “Kosap rongorong ngeni ekei kapasen atutur meinisin ra aturuk won?” \v 14 Nge Jesus esap fokun pölüeni och me lein ar kewe kapas, sap fen mwo nge eu ar kapasen atutur. Iei mine ewe kepina a fokun weitifengeni. \s1 A pwüngüla pwe Jesus epwe mäla \sr 27.15-26 \r (Mark 15.6-15; Luk 23.13-25; Joh 18.39–19.16) \p \v 15 Iteiten fansoun lupwen a tori ewe mongön Pasofer, ewe kepina a soun amusala eman chon fötek ekewe aramas ra tüngor. \v 16 Lon ena fansoun a wor eman chon fötek mi sil me ren aramas pokiten an föföringau, itan Parapas. \v 17 Iwe, lupwen än ekewe aramas chufengen, Pilatus a aisiniir, “Iö lein ekewe ruoman oua mochen ai üpwe amusa ngenikemi, Parapas ika Jesus mi iteni Kraist?” \v 18 Pilatus a fokun silei pwe ekewe nöüwisen chon Juta ra atolonga Jesus lepöün pokiten ar lolowo. \v 19 Iwe, lupwen Pilatus a mot won an lenien motun apwüng, pwülüan a tinala ren ei pworaus: “Kosap föri och ngeni ewe aramas mi pwüng, pun lon ai tan lepwinewe üa fokun riaföü fänäsengesin.” \v 20 Iwe, ekewe souasor mi lap me ekewe souakom ra pese ngeni ewe mwichen aramas pwe repwe tüngor ngeni Pilatus pwe epwe amusala Parapas, nge epwe niela Jesus. \v 21 Nge Pilatus a aisini ewe mwichen aramas, “Iö me lein ekewe ruoman oua mochen ai üpwe amusa ngenikemi?” Iwe, ra pölüeni, “Parapas.” \v 22 Pilatus a aisiniir, “Nge met üpwe föri ngeni Jesus, ewe a iteni Kraist?” Ir meinisin ra köpökütä, “Kopwe iräpengesi!” \v 23 Nge Pilatus a aisiniir, “Met sokun föför mi ngau a föri?” Mürin ra köpökütä fän leüömong, “Kopwe iräpengesi!” \v 24 Iwe, lupwen Pilatus a küna pwe esap wor lomoten an epwe sopwela le kapas ngeniir, a pwal mefi pwe eu fitikoko epwe popuetä, a angei koluk o talü pöün me mwen ewe mwichen aramas o apasa, “Esap nom woi tipisin än ei aramas epwe ninnila. Epwe püsin nonom womi.” \x + \xo 27.24 \xt Tut 21.6-9\x* \v 25 Mürin ekewe aramas meinisin ra pölüeni, “Liwinin chaan epwe nonom wom me won nöüm kana!” \v 26 Iwe, mürin Pilatus a amusawu Parapas ngeniir, nge a wichi Jesus o atolonga lepöün ekewe sounfiu pwe repwe iräpengesi. \s1 Ekewe sounfiu ra turunufasei Jesus \sr 27.27-31 \r (Mark 15.16-20; Joh 19.2-3) \p \v 27 Mürin nöün Pilatus kewe sounfiu ra angei Jesus o etekinalong lon imwen ewe kepina, nge unusen ewe mwichen sounfiu ra pweliela ünükün. \v 28 Ra pwiliti seni üfan o aüföüfa ngeni echö üf mi parachol. \v 29 Mürin ra fittiifengeni palen iräfölüföl o ämwärämwäratä won möküren Jesus pwe mwärin, ra pwal uwalong efoch wok lon pöüifichin. Mürin ra fotopwäsuketiu mwan o turunufasei. Ra apasa, “Ewe kingen chon Juta epwe manauatam.” \v 30 Ra atufa, ra angei ewe wok seni o wichi ngeni möküran. \v 31 Lupwen ra wes me turunufasei, ra pwiliti seni ewe üf o aüföüfa ngeni püsin üfan. Mürin ra etekinala pwe repwe iräpengesi. \s1 Jesus a iräpenges \sr 27.32-44 \r (Mark 15.21-32; Luk 23.26-43; Joh 19.17-27) \p \v 32 Iwe, lupwen ar towu seni ewe telinimw, ra churi eman mwän itan Simon seni Kirene. Ekewe sounfiu ra echimwa ngeni pwe epwe mwärei ngeni Jesus an we iräpenges. \v 33 Iwe, ra tori ewe leni itan Kolkota, wewen “Lenien Pösökün Mökür”. \v 34 Ikenan ra aünü ngeni Jesus wain mi nofitfengen me och mettoch mi maras. Nge mürin an neni, esap mochen ünümi. \x + \xo 27.34 \xt Kölf 69.21\x* \v 35 Iwe, ra iräpengesi Jesus. Mürin ra üttüt won üfan kewe o ngeni eman me eman leir met üttian. \x + \xo 27.35 \xt Kölf 22.18\x* \v 36 Mürin ra mottiu ikenan o mamasa Jesus. \v 37 Asen möküran ra apachatä ekoch mak mi pwärätä mine ra tip ngeni, “Iei i Jesus, ewe kingen chon Juta.” \v 38 Mürin ra pwal iräpengesi ruoman chon solä fiti Jesus, eman a nom lepelifichin, nge eman lepelimöngun. \v 39 Iwe, ekewe aramas mi pwere seni Jesus ra turunufasei, ra elifechifechi mökürer \x + \xo 27.39 \xt Kölf 22.7; 109.25\x* \v 40 o apasa, “En ewe ka ekiekin ataetiu ewe imwenfel o aüsefälietä lon ükükün ülüngat rän, kopwe püsin amanauok! Are en Nöün Kot, kopwe tötiu seni ewe iräpenges!” \x + \xo 27.40 \xt Mat 26.61; Joh 2.19\x* \v 41 Pwal ina chök usun ekewe souasor mi lap, ekewe Sensen Allük me ekewe souakom ra takirin ämängaua Jesus o üra, \v 42 “A amanaua ekoch, nge esap tongeni püsin amanaua! Sap i ewe kingen Israel? Are epwe tötiu seni ewe iräpenges iei, iwe, sipwe lükü i. \v 43 A lükü Kot o püsin aita ngeni pwe i Nöün Kot. Iwe, sipwe pii are Kot a mochen amanaua i lon ei otun!” \x + \xo 27.43 \xt Kölf 22.8\x* \v 44 Pwal mwo nge ekewe chon solä mi eti Jesus le iräpenges ra turunufasei i ren ekewe chök ititin kapas. \s1 Jesus a mäla \sr 27.45-56 \r (Mark 15.33-41; Luk 23.44-49; Joh 19.28-30) \p \v 45 Lupwen a tori leoloasen ewe rän, unusen ewe fanü a rochopwak lon ükükün ülüngat awa. \v 46 Ina epwe kulok ülüngat Jesus a kökkö fän leüömong, “Eli, Eli, lama sapaktani? wewen: Ai Kot, ai Kot, pwota ka likitieila?” \x + \xo 27.46 \xt Kölf 22.1\x* \v 47 Iwe, ekoch aramas mi ü ikenan ra rongorong an kökkö o üra, “A köri Elias!” \v 48 Eman me leir a müttir säto ren, a angei eu farawa o otukalong lon ewe wain mi mwäl, a pachetä lesopun efoch iich o sotuni an epwe aünü ngeni Jesus. \x + \xo 27.48 \xt Kölf 69.21\x* \v 49 Nge ekewe ekoch aramas ra üra, “Witi mwo ekis, sipwe pii ika Elias epwe feito o amanaua.” \v 50 Jesus a kökkösefäl fän leüömong, iwe, a mäla. \v 51 Lon ewe chök otun ewe chechen mangaku lon imwenfel a kam seni won tori fan, pwe a wor ruu kinikin. A fis chechen fanü, ekewe achau ra sangfesen \x + \xo 27.51 \xt Eks 26.31-33\x* \v 52 o ekewe peias ra sukula o chomong chon pin mi mäla ra manausefäl. \v 53 Ra towu seni ekewe peias mürin än Jesus manausefäl seni mäla o feila lon ewe Telinimw mi Pin ia chomong aramas ra küneer me ie. \v 54 Iwe, lupwen ewe meilapen sounfiu me ekewe sounfiu mi mamasa Jesus ra küna ewe chechen fanü me meinisin mine a fis, ra fokun rükö o apasa, “Enlet, ätei wesewesen Nöün Kot!” \v 55 A pwal wor chomong fefin ikenan mi aköürü me ekis toau, ir chokewe mi tapwela mürin Jesus seni Kalilea pwe repwe tümwünü ngeni mine a eäni osupwang. \v 56 Me lein ekei fefin Maria Maktalene, Maria inen James me Josef, pwal pwülüen Sepeti. \x + \xo 27.56 \xt Luk 8.2-3\x* \s1 Jesus a peias \sr 27.57-61 \r (Mark 15.42-47; Luk 23.50-56; Joh 19.38-42) \p \v 57 Iwe, lupwen a tori lekuniol, eman mwän mi pisekisek seni Arimatea itan Josef a war, ätei pwal eman nöün Jesus kewe chon kaiö. \v 58 A feila ren Pilatus o tüngor somän Jesus. Iwe, Pilatus a allük pwe repwe ngeni Josef somän Jesus. \v 59 Iei mine Josef a angei ewe somä, a finiti ngeni echö mangaku mi fö o pwechepwech, \v 60 o a isenalong lon püsin peiasan mi kärän chök wes me tu lon achau. Mürin a asokopanato eföü fau mi watte o pwölü ngeni mesen ewe peias, iwe, a feila. \v 61 Iwe, Maria Maktalene me pwal ewe eman Maria ra mot ikenan awenewenen ewe peias. \s1 Ekewe chon mamasa ewe peias \sr 27.62-66 \p \v 62 Iwe, sorotän ewe rän, iei ewe ränin sapat, ekewe souasor mi lap me ekewe Farisi ra churi Pilatus \v 63 o üreni, “Äm samol, äm aia chechemeni pwe enan chon chofona a apasa lupwen a chüen manau, ‘Üpwe manausefäl mürin ülüngat rän.’ \x + \xo 27.63 \xt Mat 16.21; 17.23; 20.19; Mark 8.31; 9.31; 10.33-34; Luk 9.22; 18.31-33\x* \v 64 Iei mine kopwe allük pwe sounfiu repwe mamasafichi peiasan tori ewe aülüngatin rän, pwe nöün kewe chon kaiö resap tongeni feila ren ewe peias o soläni somän o üreni ekewe aramas, ‘A manausefäl seni mäla.’ Ei kapas chofona lesopolan epwe ngau seni ewe kapas chofona lepoputän.” \v 65 Pilatus a pölüeni, “Oupwe angei ekoch sounfiu, oupwe feila o mamasaöchü ewe peias ükükün ämi tufich ngeni.” \v 66 Iei mine ra feila o pwauni won ewe fau, ra pwal likitätiu ekewe sounfiu pwe repwe mamasa. \c 28 \s1 Jesus a manausefäl \sr 28.1-10 \r (Mark 16.1-10; Luk 24.1-12; Joh 20.1-10) \p \v 1 Iwe, mürin ewe ränin sapat lesosorusichin ewe aeuin ränin wiik, Maria Maktalene me pwal ewe eman Maria ra feila pwe repwe nenengeni ewe peias. \v 2 Nge lon eu chök otun a fis och chechechin fanü mi watte, pun eman nöün ewe Samol chon läng a feitiu seni läng, a pünüela ewe fau seni mesen ewe peias o mottiu won. \v 3 Lapalapan a usun chök fifi, nge üfan a pwechepwech usun sno. \v 4 Iwe, ekewe chon mas ra fokun niuokus, pwe ra chechech o ra wewe ngeni aramas mi mäla. \v 5 Nge ewe chon läng a üreni ekewe fefin, “Ousap niuokus. Üa silei pwe oua kütta Jesus ewe mi iräpenges. \v 6 Esap nom ikei, a manausefälitä usun a fen apasa. Oupwe feito ikei o nenengeni ewe leni ia a kon ie. \v 7 Mürin oupwe müttir feila o asile ngeni nöün kewe chon kaiö, pwe Jesus a manausefäl seni mäla. Iwe, epwe akomwola mwemi Kalilea, ikenan oupwe küna i. Oupwe chechemeni mine üa ürenikemi.” \v 8 Iei mine ra feila seni ewe peias fän pacheu, ra niuokus, nge ra pwal fokun pwapwa. Ra säla pwe repwe asile ngeni nöün kewe chon kaiö ewe pworaus. \v 9 Lon ewe chök otun Jesus a churiir o üreniir, “Kinamwe epwe torikemi.” Iwe, ra feila ren, ra amwöchü pechen o fel ngeni. \v 10 Jesus a üreniir, “Ousap niuokus! Oupwe feila o üreni pwii kewe pwe repwe feila Kalilea, ikenan repwe künaei.” \s1 Än ekewe chon mas pworaus \sr 28.11-15 \p \v 11 Lupwen ekewe fefin ra feila, ekoch me lein ekewe sounfiu mi mamasa ewe peias ra liwinsefäliti ewe telinimw o apworausa ngeni ekewe souasor mi lap meinisin mine a fis. \v 12 Iwe, ekewe souasor mi lap ra chufengen me ekewe souakom o pwüngüpwüngfengen usun ar repwe föri eu ekiek. Mürin ra ngeni ekewe sounfiu chomong moni \v 13 o üreniir, “Oupwe üreni ekewe aramas, pwe nöün kewe chon kaiö ra feito lepwin o soläni somän Jesus lupwen oua möür. \v 14 Nge are ei pworaus epwe tori ewe kepina, äm aipwe afata ngeni pwe esap tipisimi, o ämi ousap tolong lon osukosuk.” \v 15 Iei mine ekewe sounfiu ra angei ewe moni o föri mine ra öüröüra ngeniir. Iwe, ei pworaus a chöfetal lein ekewe chon Juta tori ikenai. \s1 Jesus a pwä ngeni nöün kewe chon kaiö \sr 28.16-20 \r (Mark 16.14-18; Luk 24.36-49; Joh 20.19-23; Föf 1.6-8) \p \v 16 Mürin ekewe engol me eman chon kaiö ra feila Kalilea won ewe chuk, ewe ia Jesus a üreniir pwe repwe feila ie. \x + \xo 28.16 \xt Mat 26.32; Mark 14.28\x* \v 17 Iwe, lupwen ar küna Jesus, ra fel ngeni, nge ekoch me leir ra tipemwaramwar. \v 18 Nge Jesus a kan ngeniir o üreniir, “Nemenem meinisin won läng me fanüfan a toriei. \v 19 Oupwe feila o asoulängala chon ekewe mwü meinisin, oupwe papataisiir ngeni iten ewe Sam, ewe Nau me ewe Ngünmifel. \x + \xo 28.19 \xt Föf 1.8\x* \v 20 Oupwe afalafaleer pwe repwe aleasochisi meinisin mine üa allük ngenikemi. Nge ngang üpwe etikemi fansoun meinisin tori lesopolan fanüfan.”