\id HEB \h IPRU \toc1 Echö Toropwe ngeni ekewe chon Ipru \toc2 Ipru \toc3 Ipr \mt2 Echö Toropwe ngeni ekewe chon \mt1 Ipru \is1 Kapas akom \iot I. Chon makkei ei toropwe: Ese fat, nge ekoch sousilelap lon Paipel ra ekieki ngeni pwe Paulus, ika Parnapas, ika Lukas, ika Apollos, ika pwal ekoch aramas. \iot II. A mak ngeni iö: Ngeni ekewe chon Ipru mi souläng. \iot III. Itelapemongen ei toropwe: Kraist a tekia seni ekewe chon läng me ekewe aramas mi iteföüla lon Testamentin Lom, pwal an angang a aüchea seni ar angang. \iot IV. Kapas aüchean ei toropwe: Än Kot akot a wesöchüla lon Kraist. \iot V. Masouen ei toropwe: Ei toropwe ngeni ekewe chon Ipru a mak ngeni eu mwichen souläng a tolong lon watten riaföü pokiten chon ü ngeniir. Ra tolong lon sosot pwe repwe likitala ar lükü Kraist. Ewe chon makkei ei toropwe a apöchöküleer lon ar lükülük ren an aiti ngeniir pwe Jesus Kraist i enletin amüchülan chon pwärätä usun Kot. Ren an föri ei a aweweöchü ülüngat kapas mi let. (1) Jesus i Nöün Kot lon fansoun esemüch, a kaiö ewe enletin aleasochis ngeni ewe Sam ren ewe riaföü a tolong lon. Pokiten i Nöün Kot, Jesus a tekia seni ekewe soufos lon ewe Testamentin Lom, a tekia seni ekewe chon läng pwal seni Moses. (2) Kot a pwärätä pwe Jesus ewe souasor lon fansoun esemüch, a tekia seni ekewe souasor lon ewe Testamentin Lom. (3) Ren Jesus ekewe chon lükü i ra ngas seni tipis, niuokus me mäla. Jesus ewe souasor mi lap a awora ewe angangen enletin küna manau esemüch. Ei sokun angang a chök ekis pwä ren ekewe sokun pomw chon Ipru ra pomweni, pwal ren ar angangen asor man usun a fis lon ar lamalam. \ip Ewe chon makkei ei toropwe a apworausa usun ewe lükülük än ekoch aramas mi iteföüla lon uruwon Israel o tüngor ngeni ekewe chon aleani, pwe repwe likitü lon ar lükü Kraist. (sopun 11). Lon sopun 12 a pese ngeni ekewe chon aleani ar repwe sopwela lon ar lükü Kraist tori lesopolan, repwe chök nenengeni Jesus o likitü lon ekewe sokopaten weires me riaföü epwe toriir. Sopolan ei toropwe a mak usun kapasen öüröür me kapasen fön. \iot VI. Tettelin masouen ei toropwe: \io1 Kapas akom: Kraist ewe mi unusen pwärätä usun Kot \ior 1.1-3\ior* \io1 Kraist a tekia seni ekewe chon läng \ior 1.4–2.18\ior* \io1 Kraist a tekia seni Moses me Josua \ior 3.1–4.13\ior* \io1 Kraist ewe souasor mi lap a tekia seni ekewe souasor meinisin \ior 4.14–7.28\ior* \io1 Än Kraist pwon a aüchea seni ekewe pwon meinisin \ior 8.1–9.28\ior* \io1 Än Kraist asor a aüchea seni ekewe asor meinisin \ior 10.1-39\ior* \io1 Aüchean ach lükü Jesus \ior 11.1–12.29\ior* \io1 Amüchülan kapasen fön me kapasen lesopolan \ior 13.1-25\ior* \c 1 \s1 Än Kot kapas ngenikich ren Nöün we \sr 1.1-3 \p \v 1 Me lom Kot a kapas ngeni ach kewe lewo fän chomong pwal lon sokopaten lapalap ren ekewe soufos. \v 2 Nge lon ekei ränin sopolan a kapas ngenikich ren Nöün we. I ätewe Kot a föri fanüfan me läng ren, ätewe Kot a filätä pwe epwe eäni mettoch meinisin. \v 3 A lingeni lingen Kot o wesewesen lapalapeni lapalapen Kot. A anükünüköchü mettoch meinisin ren an kapas mi manaman. Mürin an awesala amusamusen än chon fanüfan tipis, a mottiu lepelifichin Kot lon läng, i ewe mi manaman seni meinisin. \s1 Nöün Kot a tekia seni ekewe chon läng \sr 1.4-14 \p \v 4 Ewe Nau a tekia seni ekewe chon läng, usun chök ewe it Kot a ngeni a tekia seni iter. \v 5 Pun Kot esamwo apasa ngeni eman nöün kewe chon läng, \q1 “En nei, ikenai üa wiliti Semom.” Kot esap pwal apasa usun eman chon läng, \q1 “Ngang üpwe Saman, nge i epwe Nei.” \x + \xo 1.5 \xt Kölf 2.7; 2.Sam 7.14; 1.Kron 17.13\x* \v 6 Nge lupwen Kot ekärän tinato Nöün mwänichi lon ei fanüfan, a apasa, \q1 “Nöün Kot kewe chon läng meinisin \q2 repwe fokun fel ngeni.” \x + \xo 1.6 \xt Tut 32.43\x* \q1 \v 7 Iwe, Kot a apasa usun ekewe chon läng, \q1 “Kot a föri pwe nöün kewe chon läng \q2 ra usun asepwäl, \q1 pwal nöün kewe chon angang \q2 ra usun pulopulen ekkei.” \x + \xo 1.7 \xt Kölf 104.4\x* \q1 \v 8 Nge usun Nöün we Kot a apasa, \q1 “O Kot, mwum epwe nonom tori feilfeilachök. \q2 Ka nemeni noumw aramas fän pwüng. \q1 \v 9 Ka efich pwüng, nge ka oput mine a ngau. \q2 Iei mine Kot, om we Kot a filuketä, \q1 a fang ngonuk pwapwan om iteüöch \q2 lap seni an fang ngeni chiechiom kewe.” \x + \xo 1.9 \xt Kölf 45.6-7\x* \q1 \v 10 A pwal apasa, \q1 “En Samol, lepoputän ka föri fanüfan, \q2 nge ren püsin poumw ka föri ekewe läng. \q1 \v 11 Ir repwe tala, nge en kopwe nonom fochofoch, \q2 repwe mesila usun echö üf. \q1 \v 12 Kopwe numufengeniir usun echö sekit, \q2 kopwe siwiliir usun eman a siwili üfan. \q1 Nge en ka ususum we chök, \q2 manauom esap müchüla.” \x + \xo 1.12 \xt Kölf 102.25-27\x* \q1 \v 13 Kot esap fokun apasa ngeni eman nöün kewe chon läng, \q1 “Kopwe mottiu lepelifichi tori üpwe anomu chon oputom, \q2 pwe repwe lenien puun pecheöm.” \x + \xo 1.13 \xt Kölf 110.1\x* \p \v 14 Iwe, nge met ren ekewe chon läng? Ir meinisin ngün mi angang ngeni Kot. Kot a tiniirela pwe repwe alisi chokewe repwe küna manau. \c 2 \s1 Usun ach küna manau mi fokun aüchea \sr 2.1-4 \p \v 1 Iei mine sipwe fokun kamwöchünük won ekewe kapas mi let sia fen rongorong, pwe sisap tokola seni. \v 2 Ekewe kapas, ekewe chon läng ra ngeni ach kewe lewo a pwä pwe ra let, nge are eman esap tümwünü ika aleasochis ngeni a angei liwiningauen an föför usun a fich ngeni. \v 3 Epwe ifa usun ach sipwe tongeni sü seni ach küna liwiningau are sisap aüseling ngeni ekewe kapas usun ach küna manau mi fokun aüchea. Ewe Samol a akomwen asile ngeni aramas usun ei küna manau, nge chokewe mi rongorong ngeni ra alletätä ngenikich pwe a let. \v 4 Lon ena chök fansoun Kot a apacha an kapasen pwärätä ngeni ar ren an föri asisil me manaman me sokopaten föför mi amwarar, pwal ren an aineti ekewe lifangen Ngünmifel usun mochenin letipan. \s1 Ewe Eman mi emwenikich ngeni manau esemüch \sr 2.5-18 \p \v 5 Iwe, Kot esap awisa ngeni ekewe chon läng pwe repwe nemeni ewe fanüfan mi fö epwe fisitä, iei ewe fanüfan sia fen kapas usun. \v 6 Nge iei usun a mak lon eu kewe Toropwe mi Pin, \q1 “Ai Kot, met aüchean aramas pwe ka ekieki usun, \q2 nge met aüchean nöün aramas pwe ka tümwünü? \q1 \v 7 Ka föri pwe i epwe kis fän ekewe chon läng \q2 lon fansoun mochomoch. \q1 Ka ämwärämwära ngeni ling me iteüöch \v 8 o awisa pwe epwe nemeni mettoch meinisin.” A apasa pwe Kot a awisa ngeni aramas pwe epwe “nemeni mettoch meinisin”. Wewen ei, esap fokun wor och mine esap nonom fän nemenian. Iwe, lon ei fansoun kich sisap küna pwe mettoch meinisin ra nom fän nemenian. \x + \xo 2.8 \xt Kölf 8.4-6\x* \v 9 Nge sia küna Jesus, ewe Kot a föri pwe epwe kis fän ekewe chon läng lon fansoun mochomoch, pwe ren än Kot ümöümöch epwe mäla fänäsengesin aramas meinisin. Iwe, iei sia küna i, pwe a mwärini ling me iteüöch pokiten an riaföü me mäla. \v 10 A fokun pwüng pwe Kot, ewe mi föri o tümwünü mettoch meinisin, a föri pwe Jesus epwe unusöch ren an riaföü fän iten an epwe emwenato chomong nöün, pwe repwe eti i lon an ling. Pun Jesus ewe mi emweniir ngeni ar repwe küna manau. \p \v 11 Jesus a alimöchü aramas seni ar tipis, iwe, i me chokewe mi küna limöch ra semeni eman chök Sam. Iei popun Jesus esap säwäsini an aita ngeniir pwiin. \v 12 Iwe, a apasa ngeni Kot, \q1 “Üpwe apworausa ngeni pwii kewe mine ka föri, \q2 üpwe mwareituk lein ewe mwichen aramas.” \x + \xo 2.12 \xt Kölf 22.22\x* \p \v 13 A pwal apasa, “Üpwe anomu ai apilükülük won Kot.” A pwal apasa, “Ngang üa nom ikei me ekewe nau Kot a ngeniei.” \x + \xo 2.13 \xt Ais 8.17,18\x* \p \v 14 Pokiten ekei nau, ir aramas seni fituk me cha, püsin Jesus a wiliti aramas usun ir o sokuni sokur. A föri ei, pwe ren an mäla epwe atala manamanen Tefil a eäni nemenem won mäla. \v 15 Iwe, ren ei a angasala chokewe mi fötek lon unusen manauer pokiten ar niuokusiti mäla. \v 16 Pun a fat pwe esap alisi ekewe chon läng. Nge usun a mak lon ekewe Toropwe mi Pin, “A alisi ekewe mwirimwirin Apraham.” \v 17 Wewen ei, pwe epwe wiliti aramas usun pwiin kewe lon mettoch meinisin fän iten an epwe nöür Souasor mi Lap mi eäni tong o allükülük lon an angang ngeni Kot, pwe än ekewe aramas tipis epwe musala. \v 18 Iwe, iei a tongeni alisi chokewe mi tolong lon sosot, pun püsin i a fen piin tolong lon sosot me riaföü. \c 3 \s1 Jesus a tekia seni Moses \sr 3.1-6 \p \v 1 Iei mine ämi pwii kana souläng mi pwal kö me ren Kot, oupwe fokun ekieki usun Jesus, ewe Soukünö me Souasor mi Lap sia pwärätä usun. \v 2 I a allükülük ngeni Kot, ewe mi filätä an epwe föri ei angang, usun chök Moses a allükülük lon an angang lon imwen Kot. \x + \xo 3.2 \xt Num 12.7\x* \v 3 Eman mwän mi aüetä eu imw a angei iteüöch lap seni ewe imw. Ina usun Jesus a fokun fich ngeni an epwe angei iteüöch lap seni Moses. \v 4 Ewer, iteiten imw aramas ra aüetä, nge Kot ewe mi aüetä mettoch meinisin. \v 5 Moses a allükülük lon wisen eman chon angang lon unusen imwen Kot, a kapas usun ekewe mettoch Kot epwe apasa lon ekewe fansoun repwe feito. \v 6 Nge Kraist a allükülük lon wisen eman nau o nemeni imwen Kot. Iwe, kich imwen Kot are sia likitü lon ach tipepwora me ach apilükülük lon met sia apilükülük ngeni. \s1 Eu asösö fän iten nöün Kot kewe aramas \sr 3.7–4.13 \p \v 7 Iwe, iei usun met ewe Ngünmifel a apasa, \q1 “Ikenai are oua rong mwelien Kot, \q1 \v 8 ousap apöchöküla lelukemi usun ämi kewe lewo, \q2 lupwen ar pöchökül le ü ngeni Kot, \q1 usun met ra föri lon ewe rän lon fanüapö, \q2 lupwen ra sotuni Kot. \q1 \v 9 Kot a apasa: Ikenan ra sotuniei, \q2 inamwo ika ra küna mine üa föri lon ekewe ükükün faik ier. \q1 \v 10 Iei mine üa song ngeni ekei aramas o üa üra, \q2 ‘Ir eu mwichen aramas mi tokola leluker, \q1 resap fokun mochen aleasochisi ai kewe allük.’ \q1 \v 11 Iwe, lon ai song üa pwon fän akapel ngeniir: \q2 ‘Resap fokun tolong lon ewe fanü ia üpwe asösöör ie!’” \x + \xo 3.11 \xt Kölf 95.7-11\x* \p \v 12 Ämi pwii kana mi lükü Jesus, oupwe afälikemi pwe esap wor eman leimi epwe eäni eu leluk mi ngau o lükümang, pwe epwe tokola seni ewe Kot mi manau. \v 13 Nge oupwe fokun alilisfengen lefilemi iteiten rän lon ei ükükün fansoun mi iteni “Ikenai”, pwe esap wor eman epwe tup lon tipis o tipepöchökül lon letipan. \v 14 Pun oukich meinisin sia chiechien Kraist are sia kamwöchünük tori lesopolan won ewe apilüköch sia eäni seni me lepoputän. \v 15 Iei usun met a mak lon ekewe Toropwe mi Pin, \q1 “Ikenai are oua rong mwelien Kot, \q2 ousap apöchöküla lelukemi usun ämi kewe lewo, \q1 lupwen ra pöchökül le ü ngeni Kot.” \x + \xo 3.15 \xt Kölf 95.7-8\x* \p \v 16 Iö ekewe aramas mi rong mwelien Kot o pöchökül le ü ngeni? Ir chokewe meinisin Moses a emweniirewu seni Isip. \v 17 Nge iö Kot a song ngeni lon ükükün faik ier? Ir chokewe mi tipis o mätiu lon ewe fanüapö. \v 18 Ngeni iö Kot a pwon fän akapel pwe resap fokun tolong lon ewe fanü ia repwe asösö ie? Sap ir chokewe mi aleasolap? \x + \xo 3.18 \xt Num 14.1-35\x* \v 19 Iei usun sia silei pwe resap tongeni tolong lon ewe fanü pokiten ar lükülükümang. \c 4 \p \v 1 Iwe, Kot a ngenikich ewe pwon, pwe sipwe tolong lon ewe asösö a kapas usun me mwan. Iei mine sipwe fokun tümwünüfichi pwe esap wor eman leimi esap tolong lon ewe asösö Kot a fen pwon. \v 2 Pun sia pwal rongorong ewe Pworausen Manau usun chök ir. Ir ra rongorong ewe pworaus, nge resap feiöch ren, pun lupwen ar rongorong, resap etiwa fän ar lükü. \v 3 Iei mine oukich mi lükü sia tolong lon ewe asösö Kot a fen pwonei. Iei usun a fen apasa, \q1 “Lon ai song üa pwon fän akapel ngeniir, \q2 ‘Resap fokun tolong lon ewe fanü ia üpwe asösöör ie.’” \p Iei usun met Kot a apasa, inamwo ika an kewe angang ra wesila seni ewe fansoun a föri fanüfan. \x + \xo 4.3 \xt Kölf 95.11\x* \v 4 Pun a mak lon eu kewe Toropwe mi Pin usun ewe afisuen rän, “Kot a asösö seni an kewe angang meinisin lon ewe afisuen rän.” \x + \xo 4.4 \xt Ken 2.2\x* \v 5 A pwal mak lon eu kewe wokisin usun ewe kapas asösö, “Resap fokun tolong lon ewe fanü ia üpwe asösöör ie.” \x + \xo 4.5 \xt Kölf 95.11\x* \v 6 Iwe, chokewe mi akomwen rongorong ewe Pworaus Allim resap tolong lon ewe asösö, pun ra aleasolap. Nge mi wor pwal ekoch a mwümwütä ngeniir pwe repwe tolong lon ewe asösö. \v 7 Ei a fat ren än Kot filätä pwal eu rän mi iteni “Ikenai”. Chomong ier mürin a kapas me ren Tafit usun met a fen mak lon ekewe Toropwe mi Pin, \q1 “Ikenai are oua rong mwelien Kot, \q2 ousap apöchöküla lelukemi.” \x + \xo 4.7 \xt Kölf 95.7-8\x* \p \v 8 Pun are Josua a atolonga ekewe aramas lon ewe asösö Kot a fen pwon, Kot esap pwal kapassefäl me mürin usun pwal eu rän. \x + \xo 4.8 \xt Tut 31.7; Jos 22.4\x* \v 9 Iwe, mi chüen wor eu asösö a witiwit fän iten nöün Kot kewe aramas, a usun chök ewe asösö än Kot lon ewe afisuen rän. \v 10 Pun iö a tolong lon ewe asösö Kot a pwonei, epwe pwal asösö seni an angang usun chök Kot a asösö seni an angang. \x + \xo 4.10 \xt Ken 2.2\x* \v 11 Iei mine sipwe fokun achocho ach sipwe tolong lon ewe asösö, pwe esap wor eman leich epwe tur usun ir pokiten ar aleasolap. \p \v 12 Pun än Kot kapas a manau o manaman, a ken seni efoch ketilas mi seisei me rüepek. A tililong lon manauach o aimwüfeseni letipach me ngünüch, pwal lekupukupun lon chü me fituken lon chü. A pwal apwüngü mochen me ekiekin letipen aramas. \v 13 Esap fokun wor och epwe tongeni monola seni Kot. Förian kana meinisin ra säretä o pwäpwäla mwen mesan. Iwe, kich meinisin sipwe fokun pwärätä ngeni i ach föför meinisin. \s1 Jesus ewe Souasor mi Lap \sr 4.14–5.10 \p \v 14 Iei mine ousipwe kamwöchünük won ewe lükü sia pwärätä usun. Pun a nom rech eman Souasor mi Lap, Jesus ewe Nöün Kot, a feitä läng o a nonom mwen mesen Kot. \v 15 Pun ach we Souasor mi Lap esap eman mi tongomang ngeni ach apwangapwang. Nge a nom rech eman Souasor mi Lap mi tolong lon sokopaten sosot usun chök kich, nge esap tipis. \v 16 Iei mine sipwe arap ngeni än Kot we lenien mot fän apilüköch, ia sia küna ümöümöch me ie. Ikenan sipwe angei tong o küna ümöümöch, pwe epwe alisikich lon fansoun ach osupwang. \c 5 \p \v 1 Iwe, iteiten souasor mi lap a kefilitä me lein aramasan, a angei wisan an epwe angang ngeni Kot fän iten ekewe aramas, pwe epwe föri angangen asor o föri ekewe asoren tipis. \v 2 Pokiten i a apwangapwang lon püsin manauan, a tongeni tipepwetete ngeni chokewe mi wewemang o föri mine a mwäl. \v 3 Iwe, pokiten püsin i a apwangapwang, epwe fokun föri asoren amusamusen tipis, sap fän iten chök än ekewe aramas tipis, pwe pwal fän iten püsin an tipis. \x + \xo 5.3 \xt Lif 9.7\x* \v 4 Esap wor eman a seikätä püsin i an epwe wiseni ewe wisen souasor mi lap. Nge Kot echök a seikätä eman aramas an epwe wiseni ewe wisen souasor mi lap, usun chök mine a fis ngeni Aaron. \x + \xo 5.4 \xt Eks 28.1\x* \v 5 Ina chök usun Kraist, esap püsin seikätä an epwe wiseni ewe wisen souasor mi lap. Nge Kot a üreni, \q1 “En Nei, ikenai üa wiliti Semom.” \x + \xo 5.5 \xt Kölf 2.7\x* \q1 \v 6 A pwal apasa lon eu kewe Toropwe mi Pin, \q1 “En kopwe eman souasor tori feilfeilachök \q2 lon tettelin Melkisetek.” \x + \xo 5.6 \xt Kölf 110.4\x* \p \v 7 Lon fansoun än Jesus manau won fanüfan, a iotek o tüngor fän mwelian mi leüömong, a pwal kechü ngeni Kot, ewe mi tongeni amanaua i seni mäla. Iwe, Kot a aüselinga i, pun a meniniti i. \x + \xo 5.7 \xt Mat 26.36-46; Mark 14.32-42; Luk 22.39-46\x* \v 8 Iwe, inamwo are i Nöün Kot, nge a kaiö aleasochis ren ekewe riaföü a tolong lon. \v 9 Iwe, lupwen a unusöchüla manauan won fanüfan, a wiliti ewe popun küna manau esemüch fän iten chokewe mi aleasochis ngeni. \v 10 Iwe, Kot a aita ngeni souasor mi lap lon tettelin Melkisetek. \s1 Kapasen fön usun ach sisap likitala ach lükülük \sr 5.11–6.12 \p \v 11 Mi wor chomong mine aipwe tongeni apasa usun ei mettoch, nge a weires äm aipwe awewe ngenikemi, pun oua fokun wewemang. \v 12 A fen tori fansoun ämi oupwe sense, nge oua chüen osun än eman epwe asukulakemi ekewe lessen fän iten chon popuetä kaiö kapasen Kot. Ürürün pwe oupwe mongö mongö mi pöchökül, nge oua chüen chök ükün milik. \v 13 Eman mi chök ükün milik a chüen eman mönükol, esap tongeni sipeöch lon ewe kapasen pwüng. \x + \xo 5.13 \xt 1.Kor 3.2\x* \v 14 Nge mongö mi pöchökül a chök fän iten ekewe aramas mi mwukula, ir chokewe mi aörüni ngeniir ar repwe tufichin alefila lefilen mine a öch me mine a ngau. \c 6 \p \v 1 Iei mine sisap chüen eäni ekewe lepoputän lessen usun Kraist, nge sipwe sopwela ren ekewe afalafal mi fich ngeni chokewe mi mirit lon ar souläng. Sisap chüen aliwinisefäli ngenikemi ewe afalafalen longolongun ach souläng usun ach aier seni ekewe föför mi lomotongau, usun ach lükü Kot, \v 2 ekewe afalafal usun papatais me ach isetä pöüch won aramas, usun ewe manausefäl seni sotup, pwal usun ewe kapwüng esemüch. \v 3 Iwe, iei met sipwe föri are Kot epwe mwüt ngenikich. \p \v 4 Pun epwe ifa usun ach sipwe tongeni aliwinisefäli chokewe mi pöütala ar lükü, pwe repwe aiersefäl? Ra eäni än Kot saram me mwan, ra neni ewe lifang seni läng o angei ewe Ngünmifel. \v 5 Ra silei seni mine a fis ngeniir, pwe än Kot kapas a mürina o ra mefi ekewe manamanen ewe fansoun epwe feito. \v 6 Nge mürin ra pöütala ar lükü! Ese fokun tufich ach sipwe aliwinisefäliir pwe repwe aiersefäl, pun ra iräpengesisefäli ewe Nöün Kot o asäwa i me mwen mesen aramas. \p \v 7 Kot a afeiöchü ewe pwül mi ünümi ewe üt a püngütiu won fän chomong, pwe a amärätä irä mi lomot ngeni chokewe ewe pwül a molotä fän iter. \v 8 Nge ika ewe pwül a amärätä iräfölüföl me pötöwölingau, esap fokun wor lomotan. A fetal ngeni chök an epwe anümamau me ren Kot, nge feilfeil epwe karala ren ekkei. \x + \xo 6.8 \xt Ken 3.17-18\x* \p \v 9 Iwe, ämi chiechiem kana mi achengicheng, inamwo ika aia eäni ekei sokun kapas, nge aia apilüköch fän itemi o silei pwe oua eäni ekewe feiöch mi kon aüchea ra nom lon ämi küna manau. \v 10 Kot esap eäni föför esepwüng, esap manlükala ewe angang oua föri me ewe chen oua pwäri ngeni i lupwen oua alisi chiechiemi kewe souläng, nge oua pwal sopwela le alisiir. \v 11 Äm aia fokun mochen, pwe eman me eman leimi epwe chök achocho tori sopolan, pwe ekewe mettoch oua apilükülükü repwe pwönüetä. \v 12 Äm aisap mochen pwe oupwe chipwang, nge oupwe wewe ngeni chokewe mi angei mine Kot a eäni pwon ren ar lükü me mosonotam. \s1 Än Kot pwon epwe fokun pwönüetä \sr 6.13-20 \p \v 13 Iwe, lupwen Kot a pwon ngeni Apraham, a pwon fän akapel pwe epwe apwönüetä. Pokiten esap wor eman mi tekia seni püsin i, a akapelü püsin itan. \v 14 A apasa, “Üpwe fokun afeiöchuk o achomongala mwirimwirum.” \x + \xo 6.14 \xt Ken 22.16-17\x* \v 15 Apraham a likitü fän mosonotam, iei mine a fis ngeni mine Kot a eäni pwon. \v 16 Are eman aramas a eäni eu akapel, a akapelü iten eman mi tekia seni püsin i. Iwe, ei akapel a alükülükü met a pwon o aükätiu än aramas anini meinisin. \v 17 Kot a mochen afata ngeni chokewe repwe angei mine a eäni pwon pwe esap fokun siwili ekiekin letipan, iei mine a apacha an akapel ngeni mine a eäni pwon. \v 18 Ikkei ekewe ruu mettoch resap tongeni siwil, pun esap tufich pwe Kot epwe tongeni chofona. Iei mine kich mi nom fän tümwünüan sia fokun tipepwora lon ach kamwöchünük lon ewe apilükülüköch a anomu mwach. \v 19 Sia eäni ei apilükülüköch usun eu angkö mi allükülük o nüküchar fän iten manauach, a tolong pekilongen ewe cheech mangaku lon ewe imwenfel lon läng o tolong lon ewe leni mi unusen pin. \x + \xo 6.19 \xt Lif 16.2\x* \v 20 Fän itach Jesus a akomwolong mwach lon ewe leni o wiliti eman souasor mi lap tori feilfeilachök lon tettelin Melkisetek. \x + \xo 6.20 \xt Kölf 110.4\x* \c 7 \s1 Ewe souasor Melkisetek \sr 7.1-14 \p \v 1 Ätei Melkisetek i kingen Salem, pwal eman souasor nöün Kot ewe mi Unusen Tekia. Lon fansoun Apraham a liwinto seni ewe maun lupwen a akufu ekewe föman king, Melkisetek a churi o afeiöchü. \v 2 Iwe, Apraham a ngeni ätei eu leengolun choon wokun meinisin. Aeuin wewen ei it Melkisetek “Kingen Pwüng”, nge pokiten i kingen Salem itan a pwal iei wewen “Kingen Kinamwe”. \x + \xo 7.2 \xt Ken 14.17-20\x* \v 3 Esap wor uruwon saman ika inan ika an lewo, esap pwal wor uruwon an uputiu ika an mäla. Iwe, a usun ewe Nöün Kot, a nonom lon wisen souasor tori feilfeilachök. \p \v 4 Ren ei oua silei usun tekian Melkisetek. Apraham ach we lewo mi iteföüla a ngeni eu leengolun choon wokun meinisin. \v 5 Iwe, lon pwüngün ewe allük ekewe mwirimwirin Lefi, ir mi wiseni ewe wisen souasor, ra wisen angei ewe leengolun seni mine ekewe chon Israel ra eäni, wewen seni pwiir kewe. Nge inamwo ika ir pwiir kewe, ir pwal mwirimwirin Apraham. \x + \xo 7.5 \xt Num 18.21\x* \v 6 Melkisetek esap eman mwirimwirin Lefi, nge a angei ewe leengol seni Apraham o afeiöchü Apraham, nge Apraham ätewe Kot a fen pwon ngeni. \v 7 Sia fokun silei pwe ätewe mi lap a wisen afeiöchü ätewe mi kis. \v 8 Ren ekewe souasor mi ionifengeni ewe leengol, ir aramas repwe tolong lon mäla. Nge ren Melkisetek a angei ewe leengol, i ewe eman mi manau, esap mäla usun mine a mak lon ekewe Toropwe mi Pin. \v 9 Iwe, sipwe tongeni apasa, pwe lupwen Apraham a isetiu ewe leengol, Lefi a pwal isetiu, inamwo ika mwirimwirin kana ra angei ewe leengol seni aramas. \v 10 Pun Lefi esamwo uputiu, nge sia tongeni apasa pwe a nom lon inisin an we lewo Apraham, lupwen Melkisetek a churi. \p \v 11 Kot a ngeni ekewe aramasen Israel ekewe Allük, nge ra longolong won angangen ekewe souasor, ir mwirimwirin Lefi. Iwe, are angangen ekewe souasor, ir mwirimwirin Lefi, epwe unusöch, esap wor lomoten än pwal eman souasor epwe wareto seni lon tettelin Melkisetek, nge sap eman seni lon tettelin Aaron. \v 12 Pun are tettelin ekewe souasor epwe siwil, epwe pwal wor siwilin ekewe allük. \v 13 Iwe, ekei kapas ra makketiu fän iten ach Samol a nom lon pwal eu sokun ainang. Esap wor eman seni an we ainang a fen mwo nge wiseni ewe wisen souasor. \v 14 Pun a fokun fat pwe ach Samol a uputiu seni ewe ainangen Juta. Nge Moses esap kapas usun ei ainang lupwen a fos usun ekewe souasor. \s1 Pwal eman souasor usun chök Melkisetek \sr 7.15-28 \p \v 15 Ei pworaus a fokun fatafatöchüla, pwe pwal eman souasor usun chök Melkisetek a wareto. \v 16 I a tolong lon ewe wisen souasor sap pokiten än aramas allük ika akot, nge pokiten manamanen eu manau esap tongeni müchüla. \v 17 Pun a mak lon ekewe Toropwe mi Pin, “En kopwe eman souasor tori feilfeilachök lon tettelin Melkisetek.” \x + \xo 7.17 \xt Kölf 110.4\x* \v 18 Iei usun ewe allük minen lom a wesila, pun a apwangapwang o lomotongau. \v 19 Pun ekewe Allük resap tongeni aunusöchüela och mettoch. Nge iei eu apilükülüköch mi mürina seni a fen molotä fän itach, pwe sipwe arap ngeni Kot ren. \p \v 20 Iwe, mi pwal wor än Kot pwon fän akapel. Lupwen ekewe pwal ekoch ra tolong lon wisen souasor, esap wor ena sokun akapel. \v 21 Nge Jesus a wiseni ewe wisen souasor ren eu pwon fän akapel, lupwen Kot a üreni, \q1 “Ewe Samol a pwon fän akapel, \q2 nge esap siwili an ekiek, \q1 ‘En kopwe eman souasor tori feilfeilachök.’” \p \v 22 Pokiten ei pwon fän akapel Jesus a wiliti eu minen allükülükün eu pwon mi fokun mürina. \p \v 23 Iwe, mi wor chomong ekewe souasor, pokiten ra mäla resap tongeni sopwela angangen wiser. \v 24 Nge Jesus a manau tori feilfeilachök, an angang lon wisan wisen souasor esap la ngeni pwal eman. \v 25 Iei mine a tongeni amanaua chokewe meinisin mi arap ngeni Kot ren i fansoun meinisin, pun a manau tori feilfeilachök pwe epwe tüngor ngeni Kot fänäsengesiir. \p \v 26 Iei usun Jesus ewe Souasor mi Lap a alisikich lon ach osupwang meinisin. I ewe mi pin, esap wor an mwäl ika an tipis. Kot a aimwüela i seni chon tipis o atekiatai seni ekewe läng. \v 27 Nge Jesus esap pwal wewe ngeni ekewe ekoch souasor mi lap. Esap wor lomoten an epwe eäni asor iteiten rän, akom fän iten püsin an tipis, mürin fän iten än ekewe aramas tipis. A eäni eu asor fän eu chök, nge a naf ngeni fansoun meinisin, lupwen a asor püsin inisin. \x + \xo 7.27 \xt Lif 9.7\x* \v 28 Lon pwüngün ekewe Allük, aramas resap unusöch ra kefilitä lon ewe wisen souasor mi lap. Nge än Kot pwon mi fis fän akapel a tapweto me mürin ekewe Allük, a filätä ewe Nau mi unusöch tori feilfeilachök. \c 8 \s1 Jesus ach we Souasor mi Lap \sr 8.1-13 \p \v 1 Iwe, iei aüchean mine sia kapas usun: Sia eäni eman Souasor mi Lap a mot lepelifichin ewe mi Unusen Tekia lon läng. \x + \xo 8.1 \xt Kölf 110.1\x* \v 2 I a angang lon ewe wisen souasor mi lap lon ewe Leni mi Unusen Pin, iei wesewesen ewe imwenfel seni mangaku ewe Samol a aüetä, nge sap aramas. \p \v 3 Iteiten eman me eman souasor mi lap a kefilitä pwe epwe uwato sokopaten asor o eäni asoren man ngeni Kot. Iei mine ach we Souasor mi Lap epwe pwal fokun wor mine epwe eäni asor. \v 4 Ika i epwe nonom won fanüfan, esap fokun wiseni ewe wisen souasor, pun mi wor souasor ra eäni asor ekewe lifang fän pwüngün än ekewe chon Juta allük. \v 5 Ewe angang ra föri lon wiser wisen souasor a chök eu lios me ngünüen ekewe mettoch mi wor lon läng. Pwal iei chök usun mine a fis ren Moses. Me mwen an epwe aüetä ewe imwenfel seni mangaku, Kot a üreni, “Kopwe tümwünüfichi pwe kopwe föri meinisin lon lapalapen ewe lios ka küna me won ewe chuk.” \x + \xo 8.5 \xt Eks 25.40\x* \v 6 Nge iei Jesus a angei ewe wisen souasor mi tekia seni wisen ekewe souasor mi lap, usun chök ewe pwon i a föri lefilen Kot me nöün kewe aramas a fokun aüchea seni ewe pwonen lom, pun a longolong won ekewe pwon mi fokun mürina. \p \v 7 Pun are esap wor och mwäl lon ewe aeuin pwon, esap wor lomoten an epwe pwal wor eu aruen pwon. \v 8 Nge lupwen Kot a küna mwälin nöün kewe aramas, a apasa, \q1 “Ewe Samol a apasa: Epwe war ewe fansoun, \q2 lupwen üpwe föri eu pwon mi fö ngeni chon Israel me chon Juta. \q1 \v 9 Ei pwon esap wewe ngeni ewe üa föri ngeni ar kewe lewo, \q2 lon ewe rän üa amwöchü pöür o emweniirewu seni ewe fanü Isip. \q1 Resap apwönüetä pwüngün ewe pwon üa föri ngeniir, \q2 iei mine üa kul seniir. \q1 \v 10 Iwe, iei ewe pwon üpwe föri ngeni ekewe chon Israel \q2 lon ewe fansoun epwe feito, iei alon ewe Samol: \q1 Üpwe atolonga ai kewe allük lon ekiekiir \q2 o makkeretiu lon letiper. \q1 Iwe, ngang üpwe ar Kot, \q2 nge ir repwe nei aramas kana. \q1 \v 11 Esap wor eman epwe aiti ngeni chon lenian, \q2 ika apworausa ngeni chon fanüan, ‘Kopwe silei ewe Samol.’ \q1 Pun ir meinisin repwe sileei, \q2 seni ekewe mi kis tori ekewe mi lap. \q1 \v 12 Pun üpwe amusala ar tipis, \q2 nge üsap chüen chechemeni ar kewe föför mi ngau.” \x + \xo 8.12 \xt Jer 31.31-34 (LXX)\x* \p \v 13 Lupwen Kot a kapas usun eu pwon mi fö, a föri pwe ewe aeuin pwon epwe mesila. Nge mine a mes esap chüen wor lomotan, epwe müttir morola. \c 9 \s1 Usun Fel ngeni Kot won fanüfan pwal lon läng \sr 9.1-22 \p \v 1 Iwe, ewe aeuin pwon a wor allükün fän iten än aramas repwe fel ngeni Kot, pwal eu leni mi pin aramas ra föri fän iten ar repwe fel lon. \v 2 Ra aüetä eu imwenfel seni mangaku mi wor ruu kinikin lon. Ewe aeuin kinikin a iteni ewe Leni mi Pin. Lon ei leni a nom ewe lenien atittin me ewe chepel ia ekewe pilawa mi pin ra nom ie. \x + \xo 9.2 \xt Eks 26.1-30; Eks 25.31-40; Eks 25.23-30\x* \v 3 Pekilongen ewe aruachön cheech mangaku a wor eu leni mi iteni Unusen Pin. \x + \xo 9.3 \xt Eks 26.31-33\x* \v 4 Lon ei leni a nom ewe rongen asoren ötüöt seni kolt me ewe Pworun Pwon mi pwölüpwöl ngeni kolt. Lon ei Pworun Pwon a wor ewe pör seni kolt ia ekewe mana ra nom ie me wokun Aaron we mi fasar, pwal ekewe rüepek fau ia ekewe allük ra mak ie. \x + \xo 9.4 \xt Eks 30.1-6; Eks 25.10-16; Eks 16.33; Num 17.8-10; Eks 25.16; Tut 10.3-5\x* \v 5 Won öppüngün ewe Pworun Pwon ra nom uluulun ruoman kerop, asisilen pwe Kot a nom ikiwe ie, pöükässiir ra itiwu o meresila won ewe leni ia aramas ra küna amusamusen ar tipis ie. Nge iei esap wor fansoun ach sipwe awewei tichikin ekei mettoch meinisin. \x + \xo 9.5 \xt Eks 25.18-22\x* \p \v 6 Iei usun kokotöchün ekei mettoch meinisin. Ekewe souasor ra tolong lon ewe Leni mi Pin iteiten rän ar repwe föri ar angang. \x + \xo 9.6 \xt Num 18.2-6\x* \v 7 Nge ewe Souasor mi Lap echök a tolong lon ewe Leni mi Unusen Pin fän eu chök lon eu ier. A uwei chaan ewe mönün asor a eäni asor ngeni Kot fän püsin itan pwal fän iten än ekewe aramas tipis ra föri lon ar chechengau. \x + \xo 9.7 \xt Lif 16.2-34\x* \v 8 Iwe, ewe Ngünmifel a afatöchü lon ekei kokot meinisin, pwe ewe al ngeni ewe Leni mi Unusen Pin esamwo suk lupwen fansoun ewe Leni mi Pin a chüen nom. \v 9 Iei eu lios fän itach ikenai. Wewen pwe ekewe sokopaten asor me ekewe asoren man aramas ra uwato pwe ar asor ngeni Kot, resap tongeni aunusöchüela letipen chokewe mi fel ngeni Kot. \v 10 Pun ekei sokun asor ra chök masoueni mongö, minen ün me sokopaten angangen limelim. Ekei mettoch allük fän iten chök inisich, ra chök pöchökül tori ewe fansoun lupwen Kot epwe akotasefäli me asöföü mettoch meinisin. \p \v 11 Nge Kraist a feito lon ewe wisen Souasor mi Lap fän iten ekewe mettoch mi mürina ra fen nom ikei. Ewe imwenfel seni mangaku i a angang lon a lap o fokun unusöch. Esap för ren pöün aramas, pun esap eu kinikinin minen fanüfan. \v 12 Lupwen Kraist a tolong lon ewe imwenfel seni mangaku, a tolong lon ewe Leni mi Unusen Pin fän eu chök, nge a naf ngeni fansoun meinisin. Iwe, esap uwalong chaan kuuch me chaan ätemwänin kow, pwe epwe eäni asor, nge a uwalong püsin chaan, pwe epwe angasakich seni ach tipis tori feilfeilachök. \v 13 Iwe, ra angei chaan ekewe kuuch me chaan ekewe ätemwänin kow, pwal falangen ewe nienifön kow mi kekkila mi nofit ngeni koluk o äsupu ngeni ekewe aramas mi nom lon tettelin limengau, pwe repwe limöch seni sokun ar limengau. \x + \xo 9.13 \xt Lif 16.15-16; Num 19.9,17-19\x* \v 14 Pokiten ei a pwüng, epwe le ifan me ükükün aüchean ewe chaan Kraist. Ren ewe Ngün esemüch a asor ngeni Kot püsin inisin pwe eu asor mi unusöch. Chaan Kraist epwe limeti mwelien letipach seni sokun föför mi lomotongau, pwe sipwe tongeni angang ngeni ewe Kot mi manau. \p \v 15 Iei popun Kraist a wisen chon afförün ewe pwon mi fö, pwe chokewe Kot a köriir repwe angei ewe feiöch esemüch, Kot a fen pwon. Ei a tongeni fis, pun Kraist a mäla pwe epwe angasa aramas seni ar tipis kana ra föri fän ewe aeuin pwon. \v 16 Are a fis eu pwonen amwirinimä, a chök manaman lupwen eman a pwärätä pwe ewe aramas mi föri a mäla. \v 17 Pun eu amwirinimä a lomotongau are ewe aramas mi föri a chüen manau, pwe a chök tongeni pwönüetä mürin an mäla. \v 18 Iei popun pwe ewe aeuin pwon a chök fis lupwen ra aea cha. \v 19 Akomwan Moses a asile ngeni ekewe aramas masouen ekewe allük meinisin. Mürin a angei chaan ekewe ätemwänin kow me chaan ekewe kuuch mi nofitfengen me koluk o aea ülün ewe irä isop me ülen sip mi parapar le äsupu ngeni ewe puken allük pwal ngeni ekewe aramas meinisin. \v 20 Iwe, Moses a apasa, “Iei ewe cha mi anüküchara ewe pwon Kot a allük ngenikemi pwe oupwe aleasochisi.” \x + \xo 9.20 \xt Eks 24.6-8\x* \v 21 Ina chök usun Moses a pwal äsupu ewe cha won ewe imwenfel seni mangaku pwal won ekewe mettoch meinisin ra aea lon ar fel ngeni Kot. \x + \xo 9.21 \xt Lif 8.15\x* \v 22 Pwüngün lon ewe Allük pwe arapakan mettoch meinisin ra limelim ren cha, pwal ina usun tipis a chök tongeni musala ren pupulan cha. \x + \xo 9.22 \xt Lif 17.11\x* \s1 Än Kraist asor inisin a amorala tipis \sr 9.23–10.18 \p \v 23 Ekei mettoch, aramas ra wisen limeti lon ei chök lapalap, liosun ekewe mettochun lon läng. Nge fän iten limelimen ekewe mettochun lon läng epwe fokun wor sokun asor mi mürina seni. \v 24 Pun Kraist esap tolong lon eu Leni mi Pin aramas ra föri, ewe mi chök aliosunätä ewe wesewesen Leni mi Pin. Nge a tolong lon läng o a nonom mwen mesen Kot iei fänäsengesich. \v 25 Ewe Souasor mi Lap a tolong lon ewe Leni mi Unusen Pin iteiten ier ren chaan eman man. Nge Kraist esap tolong läng pwe epwe asor inisin fän chomong, \v 26 pun are epwe iei usun, epwe riaföü fän chomong seni ewe fansoun Kot a föri fanüfan. Nge iei lupwen a arapakan sopolan fansoun fanüfan, Kraist a wareto fän eu chök, nge a naf ngeni fansoun meinisin, pwe epwe amorala tipis ren an asor püsin inisin. \v 27 Aramas meinisin repwe mäla fän eu chök, nge mürin Kot epwe apwüngüür. \v 28 Iei usun Kraist a fangala püsin inisin pwe eu asor fän eu chök, pwe epwe amorala tipisin chomong aramas. Iwe, lupwen epwe wareto fän aruan, esap chüen föri och fänäsengesin tipis, nge epwe amanaua chokewe mi witiwiti. \x + \xo 9.28 \xt Ais 53.12\x* \c 10 \p \v 1 Pun ekewe Allük ra chök ngünüen ekewe mettoch mi mürina repwe feito, nge esap wesewesen iei inisin ekewe mettoch. Ra eäni ekewe chök sokun asor fansoun meinisin iteiten ier me ier. Epwe ifa usun än ekewe aramas mi feito ren Kot repwe tongeni unusöchüla ren ar apwönüetä ekewe allük usun ekewe asor? \v 2 Ika ekewe aramas mi fel ngeni Kot ra wesewesen limöchüla seni ar tipis, resap chüen mefi ar tipis o ekewe asor meinisin repwe köüla. \v 3 Nge ekewe asor mi fis iteiten ier ra achema ngeni ekewe aramas ar tipis. \v 4 Pun chaan ekewe ätemwänin kow me chaan ekewe kuuch resap fokun tongeni amorala tipis. \p \v 5 Iei mine, lupwen Kraist epwele feito fanüfan a üreni Kot, \q1 “Kosap mochen ekewe asor me lifang, \q2 nge ka ngeniei eu inis. \q1 \v 6 Kosap pwapwaiti asoren man mi kekkila won ewe rongen asor, \q2 ika sokun asor mi amorala tipis. \q1 \v 7 Mürin üa apasa, ‘Ai Kot, ngang iei, üpwe föri letipom, \q2 usun a mak usi lon ewe puken Allük.’” \x + \xo 10.7 \xt Kölf 40.6-8\x* \p \v 8 A akomwen apasa, “Kosap mochen ika pwapwaiti ekewe asor me lifang, ika asoren man mi kekkila won ewe rongen asor me sokun asor mi amorala tipis.” A apasa ei, inamwo ika ekei asor meinisin ra fis fän pwüngün ekewe Allük. \v 9 Mürin a apasa, “Ai Kot, ngang iei, üpwe föri letipom.” Iei mine Kot a awesi ekewe asor minen lom o atolonga ewe asor än Kraist lon lenier. \v 10 Pokiten Jesus Kraist a föri mine Kot a mochen pwe epwe föri, kich meinisin sia küna limöch seni tipis pun a eäni asor püsin inisin fän eu chök, nge a naf ngeni fansoun meinisin. \p \v 11 Ekewe souasor meinisin ra föri ar angang iteiten rän o eäni asor ekewe chök sokun asor fän chomong. Nge ekei asor resap tongeni amorala än aramas tipis. \x + \xo 10.11 \xt Eks 29.38\x* \v 12 Nge Kraist a eäni eu chök asor fän iten tipis, eu asor mi manaman tori feilfeilachök. Mürin a mottiu lepelifichin Kot. \v 13 Seni ena fansoun a witiwit tori Kot epwe anomu chon oputan pwe repwe lenien puun pechen. \x + \xo 10.13 \xt Kölf 110.1\x* \v 14 Pun ren eu chök asor a aunusöchüela chokewe meinisin mi küna limöch seni ar tipis tori feilfeilachök. \p \v 15 Iwe, pwal ewe Ngünmifel a pwärätä ngenikich usun ei. Akomwan a apasa, \q1 \v 16 “Iei ewe pwon üpwe föri ngeniir \q2 lon ekewe rän repwe feito, iei alon ewe Samol: \q1 Üpwe atolonga ai kewe allük lon leluker \q2 o makkeretiu lon letiper.” \x + \xo 10.16 \xt Jer 31.33\x* \p \v 17 Mürin a apasa, “Ngang üsap chüen chechemeni ar kewe tipis me föför mi ngau.” \x + \xo 10.17 \xt Jer 31.34\x* \v 18 Iei mine lupwen ar kewe tipis a musala, esap chüen wor lomoten an epwe fis asoren amusamusen tipis. \s1 Ousipwe arapfochofoch ngeni Kot \sr 10.19-39 \p \v 19 Iei mine ämi pwii kana, esap fokun wor och mine epwe epetikich ach sipwe tolong lon ewe Leni mi Unusen Pin ren chaan Jesus. \v 20 I a suki ngenikich efoch al mi fö, efoch al mi manau, mi pwerelong pekilan ewe cheech mangaku, wewen iei püsin inisin. \v 21 Sia eäni eman souasor mi tekia, a nemeni ewe imwen Kot. \v 22 Iei mine ousipwe arap ngeni Kot ren wenecharen letipach, pwal fän lükülük mi nüküchar, ren letipach mi limöch seni mengiringirin ach tipis, pwal ren inisich mi limelim ren koluk mi limöch. \x + \xo 10.22 \xt Lif 8.30; Is 36.25\x* \v 23 Ousipwe kamwöchünük won ewe apilüköch sia pwärätä, pun Kot ewe mi pwon a allükülük. \v 24 Ousipwe ekiekifengeni usun ach sipwe tongeni alollolätai chienach ren ach eäni chen me föför mürina. \fig Sisap likiti ach eti ach mwichfengen.|src="avnt093.tif" size="span" loc="53" ref="10.25" \fig* \v 25 Sisap likiti ach eti ach mwichfengen usun ekoch ra föföri. Nge sipwe fokun apöchökülafengenikich lefilach, pun sia silei pwe Ränin ach Samol a arapoto. \p \v 26 Pun are sia chök sopwela le föri tipis mürin ach sia fen silei ewe let, esap chüen wor och asor fänäsengesin ach tipis. \v 27 Nge sipwe chök witiwit fän niuokus ren ewe Ränin Kapwüng me afeiengauen ewe ekkei epwe arosala chokewe mi ü ngeni Kot. \x + \xo 10.27 \xt Ais 26.11\x* \v 28 Are ruoman ika ülüman chon pwärätä ra tongeni alletätä pwe eman aramas a tipisin aleasolap ngeni än Moses Allük, epwe chök ninnila, nge esap küna ümöümöch. \x + \xo 10.28 \xt Tut 17.6; 19.15\x* \v 29 Oupwe ekieki epwe ifan me watten liwinin tipisin eman aramas mi aitengaua ewe Nöün Kot o aüongaua pinin chaan än Kot we pwon a küna pin ren, a pwal turunufasei ewe Ngünün ümöümöch. \x + \xo 10.29 \xt Eks 24.8\x* \v 30 Pun sia silei ewe mi apasa, “Üpwe ngeniir chappen ar föför, ngang üpwe liwini ngeniir.” A pwal apasa, “Ewe Samol epwe apwüngü nöün aramas.” \x + \xo 10.30 \xt Tut 32.35-36\x* \v 31 A men fokun eniweniw ach turulong lepöün ewe Kot mi manau! \p \v 32 Oupwe chechemeni mine a fis ngenikemi me lom. Lon ekewe rän, mürin än Kot saram a tin lomi, oua küna chomong sokun riaföü, nge ousap kuf lon ekewe weires oua tolong lon. \v 33 Fän ekoch oua küna turunufas me riaföü mwen mesen aramas, nge pwal fän ekoch oua chiechi ngeni chokewe mi tolong lon ekei sokun riaföü. \v 34 Oua tongäsini chokewe mi nom lon imwen fötek, nge lupwen ra angei pisekimi meinisin fän pöchökül, oua likiti ngeniir fän pwapwa, pun oua silei pwe oua chüen eäni och mi mürina seni, epwe nonomola tori feilfeilachök. \v 35 Ousap pöütala ämi apilüköch, pun epwe atoto ngenikemi eu liwin mi watte. \v 36 Oupwe fokun likitü, pwe oupwe föri letipen Kot o angei mine a eäni pwon. \v 37 Pun a mak lon ekewe Toropwe mi Pin, \q1 “Ekis chök fansoun mürin \q2 ätewe epwe feito epwe war, esap mang. \q1 \v 38 Ekewe chon pwüng repwe manau ren ar lükü Kot. \q2 Nge are eman leir epwe liwinsefäl, ngang üsap pwapwaiti.” \x + \xo 10.38 \xt Ap 2.3-4\x* \p \v 39 Nge kich sisap eti chokewe mi liwinsefäl o pöütmwälila, pwe sia eti chokewe mi lükü o küna manau. \c 11 \s1 Usun ekewe aramas mi lükü Kot \sr 11.1-40 \p \v 1 Iwe, iei wewen lükü: sia alletätä ekewe mettoch sia apilüküni, sia pwal silei usun mettoch mi wor sisap tongeni küna. \fig ...Sia silei usun mettoch mi wor sisap tongeni küna.|src="avnt094.tif" size="span" loc="74" ref="11.1" \fig* \v 2 Ren ar lükü ekewe aramasen lom ra küna iteüöch me ren Kot. \p \v 3 Ren ach lükü sia tongeni weweiti pwe läng me fanüfan ra för ren än Kot kapas, pwe mine sia tongeni küna a fisitä ren mine sisap tongeni küna. \x + \xo 11.3 \xt Ken 1.1; Kölf 33.6,9; Joh 1.3\x* \p \v 4 Ren än Epel lükü, a eäni ngeni Kot eu asor mi mürina seni än Kain asor. Ren an lükü Kot a alletätä pwe i eman chon pwüng, pun Kot a tipeeu ngeni an lifang kana. Ren än Epel lükülük a chüen afalafal ikenai, inamwo ika a fen mäla. \x + \xo 11.4 \xt Ken 4.3-10\x* \p \v 5 Ren än Enok lükü, a fis pwe esap mäla. Kot a angeatä läng, iei mine esap wor eman a chüen tongeni küna. Pun a mak lon ekewe Toropwe mi Pin, pwe mwen än Enok feitä läng, Kot a pwapwa ren. \x + \xo 11.5 \xt Ken 5.21-24\x* \v 6 Esap wor eman a tongeni apwapwai Kot are esap wor an lükü. Pun iö a feito ren Kot epwe fokun lükü pwe mi wor Kot, nge epwe ngeni chokewe mi kütta i liwiniir. \p \v 7 Ren än Noa lükü, a rongorong än Kot kapasen fön usun ekewe mettoch repwe fis lon ekewe fansoun repwe feito, nge esamwo tongeni küna. A aleasochisi Kot o föri efoch waimw ia i me chon an famili ra tongeni manau ie. Ren an lükü a pwä pwe fanüfan a tipis. Nge Noa a angei ewe sokun pwüng me ren Kot pokiten an lükü. \x + \xo 11.7 \xt Ken 6.13-22\x* \p \v 8 Ren än Apraham lükü, a aleasochisi Kot lupwen a köri pwe epwe towu seni fanüan o feila ngeni eu fanü Kot a pwon ngeni pwe epwe fanüeni. A feila seni fanüan, nge esap silei ia epwe feila ie. \x + \xo 11.8 \xt Ken 12.1-5\x* \v 9 Ren an lükü a nonom lon ewe fanü Kot a pwon ngeni usun eman chon ekis. A nom lon imw mangaku usun chök pwal Isaak me Jakop, ätekewe mi pwal angei ewe chök pwon me ren Kot. \x + \xo 11.9 \xt Ken 35.27\x* \v 10 Pun Apraham a witiwiti ewe fansoun pwe epwe nom lon ewe telinimw Kot a föri liosun o aüetä, ewe telinimw a wor longolongun esap tongeni tala. \v 11 Ren än Apraham lükü a wiliti eman sam, inamwo ika a fokun chinlap, pwal Sara a rit. Apraham a lükü Kot an epwe apwönüetä mine a eäni pwon ngeni. \x + \xo 11.11 \xt Ken 18.11-14; 21.2\x* \v 12 Inamwo ika Apraham a usun chök eman mi mäla, seni ei chök eman mwän a wor chomong mwirimwirin usun chomongun ekewe fü, pwal usun chomongun ekewe pien aroset. \x + \xo 11.12 \xt Ken 15.5; 22.17; 32.12\x* \p \v 13 Ekei aramas meinisin ra mäla lon ar lükülük, nge resap angei ekewe mettoch Kot a pwon ngeniir. Ra küna ekewe mettoch me toau o ra pwapwa rer. Ra pwärätä mwen mesen aramas pwe ir chon ekis me choisä won fanüfan. \x + \xo 11.13 \xt Ken 23.4; 1.Kron 29.15; Kölf 39.12\x* \v 14 Chokewe mi apasatä ei sokun kapas ra afatafichi, pwe ir ra kütta eu fanü repwe tongeni fanüeni. \v 15 Resap ekieki ewe fanü ra likitala, pun ika repwe ekieki usun, epwe wor fansoun ar repwe liwinsefäl ngeni. \v 16 Nge ra ösüküsükü eu fanü mi mürina seni, ewe fanü mi nom läng. Iei mine Kot esap säwäsiniir ar repwe aita ngeni i ar Kot, pun a amolätä eu telinimw fän iter. \p \v 17 Ren än Apraham lükü, a eäni asor Isaak nöün we, lupwen Kot a sotuni. Apraham, ätewe Kot a eäni ewe pwon ngeni, nge a fen molotä an epwe eäni asor nöün we aleman, \x + \xo 11.17 \xt Ken 22.1-14\x* \v 18 inamwo ika Kot a fen üreni, “Mwirimwirum epwe chök seni Isaak, usun üa fen pwon ngonuk.” \x + \xo 11.18 \xt Ken 21.12\x* \v 19 Apraham a apilükülükü pwe Kot a tongeni amanauasefäli Isaak seni mäla. Iwe, sia tongeni apasa, pwe Apraham a angesefäli Isaak seni mäla. \p \v 20 Ren än Isaak lükü, a eäni pwon ngeni Jakop me Esau pwe repwe feiöch lon ekewe fansoun repwe feito. \x + \xo 11.20 \xt Ken 27.27-29,39-40\x* \p \v 21 Ren än Jakop lükü, a afeiöchü nöün Josef kewe ät me mwen an epwe mäla. Iwe, a itetiu won wokun we o fel ngeni Kot. \x + \xo 11.21 \xt Ken 47.31–48.20\x* \p \v 22 Ren än Josef lükü, a kapas usun än chon Israel towu seni Isip o amwirimwir ngeniir usun mine repwe föri ngeni chün, lupwen an fetal ngeni an epwe mäla. \x + \xo 11.22 \xt Ken 50.24-25; Eks 13.19\x* \p \v 23 Ren än semen me inen Moses lükü, ra aopala Moses lon ükükün ülüngat maram mürin an uputiu, pun ra küna pwe i eman mönükol mi äteöch, resap pwal niuokusiti än ewe king allük. \x + \xo 11.23 \xt Eks 2.2; 1.22\x* \p \v 24 Ren än Moses lükü, esap mochen an epwe iteni nöün nöün ewe king föpwül lupwen an mwän. \v 25 A filätä an epwe eti nöün Kot kewe aramas le riaföü, lap seni an epwe pwapwaiti tipis lon ekis chök fansoun. \v 26 A ekieki pwe an küna itengau fän iten ewe Mesaia a aüchea seni wöün Isip, pun a nenengeni ewe liwin epwe angei me mürin. \p \v 27 Ren än Moses lükü, a likitala Isip, nge esap niuokusiti än ewe king song. Moses a chök likitü, pun usun chök nge a küna ewe Kot sisap tongeni küna. \x + \xo 11.27 \xt Eks 2.15\x* \v 28 Ren an lükü a föri ewe Pasofer o a allük pwe repwe äsupu chaan ewe mönün asor ngeni penkasamen imwer, pwe ewe chon läng mi ni aramas esap niela mwänichien nöün ekewe chon Israel. \x + \xo 11.28 \xt Eks 12.21-30\x* \v 29 Ren än ekewe chon Israel lükü, ra tolong o fetalela epek ewe Setipar usun chök ar fetal won fanü mi pwasapwas. Nge lupwen ekewe chon Isip ra sotuni ar repwe föri iei usun, ewe sät a amopuretiu. \x + \xo 11.29 \xt Eks 14.21-31\x* \v 30 Ren än ekewe chon Israel lükü ewe tittin Jeriko a turutiu mürin ar karisfeil ünükün lon ükükün fisu rän. \x + \xo 11.30 \xt Jos 6.12-21\x* \v 31 Ren än ewe fin lisowu Rahap lükü, i esap ninnila usun chokewe mi aleasolap ngeni Kot, pun a etiwa ekewe chon Israel mi operi ewe fanü. \x + \xo 11.31 \xt Jos 2.1-21; 6.22-25\x* \p \v 32 Iwe, met üpwe sopwela le pworaus won? Esap naf fansoun ai üpwe kapas usun Kition, Parak, Samson, Jefta, Tafit, Samuel me ekewe soufos. \x + \xo 11.32 \xt Souk 6.11–8.32; 4.6–5.31; 13.2–16.31; 11.1–12.7; 1.Sam 16.1–1.King 2.11; 1.Sam 1.1–25.1\x* \v 33 Ren ar lükü ra maun ngeni ekewe mwü o pworaitiir. Ra föri met mi pwüng o angei mine Kot a pwon ngeniir. Ra pinei awen ekewe laion \x + \xo 11.33 \xt Tan 6.1-27\x* \v 34 o kunuela ekkei mi fokun sarara, ra sü seni ar repwe ninnila ren ketilas. Ra apwangapwang, nge ra pöchökületä, ra pwora lon maun o akufu ekewe mwichen sounfiun chon ekis. \x + \xo 11.34 \xt Tan 3.1-30\x* \v 35 Ren än ekewe fefin lükü, ra angesefäli aramaser kewe mi mäla mürin ar manausefäl. Nge pwal ekoch aramas resap tipeeu ngeni ar repwe ngasala, iei mine ra mäla pokiten aramas ra fokun ariaföüür, pwe repwe manausefäl ngeni eu sokun manau mi fokun mürina. \x + \xo 11.35 \xt 1.King 17.17-24; 2.King 4.25-37\x* \v 36 Ekoch ra küna turunufas me wichiwich, nge pwal ekoch ra föfö o koturulong lon imwen fötek. \x + \xo 11.36 \xt 1.King 22.26-27; 2.Kron 18.25-26; Jer 20.2; 37.15; 38.6\x* \v 37 Ra mäla ren ar monei ngeniir fau, ren ar ngerefeseni inisiir, pwal ar niirela ren ketilas. Ra fetalfeil fän üfer seni ünüchen sip ika kuuch, ra mwelele, aramas ra ariaföüür o aweiresiir. \x + \xo 11.37 \xt 2.Kron 24.21\x* \v 38 Fanüfan esap eu leni mi öch fän iter. Ra süsüfeil lon ekewe fanüapö pwal won ekewe chuk, ra nom lon ekewe föimw me ekewe pwang fän pwül. \v 39 Ekei aramas meinisin ra fokun iteüöch ren ar lükü, nge resap angei mine Kot a pwon ngeniir, \v 40 pun Kot a akota och mi fokun mürina fän itach, pwe repwe chök tongeni unusöchüla lupwen kich sipwe unusöchüla. \c 12 \s1 Kot a amiriti nöün kana \sr 12.1-11 \p \v 1 Pokiten a fen wor rech eu watten mwichen chon pwärätä ar lükü ra pwelifeilikich, iei mine ousipwe likitätiu mettoch meinisin mi epetikich, pwal sokun tipis mi alikafifikich, nge sipwe tipeppos le sä lon ewe kitir mi nom mwach. \v 2 Ousipwe chök nenengeni Jesus ewe chon popuetä me chon awesala ach lükülük. Esap fangatä pokiten ewe iräpenges, nge fänäsengesin ewe pwapwa mi nom mwan esap ekieki itengauen an mäla won ewe iräpenges. Iwe, iei a mottiu lepelifichin Kot. \v 3 Oupwe ekieki usun watten an riaföü pokiten ekewe chon tipis mi oput i! Iei mine ousap apilükingau o fangatä. \v 4 Pun lon ämi fiu ngeni tipis ousamwo üpöchökül tori ewe aükük pwe oupwe ninnila. \v 5 Ifa usun, oua manlükala ekewe kapasen apöchökül Kot a ürenikemi pokiten ämi nöün kana? \q1 “Nei, kosap aücheangauei än ewe Samol kapasen fön, \q2 Kosap apilükingau lupwen a amirituk. \q1 \v 6 Pun ewe Samol a fönöü iö a echeni, \q2 a fokun apwüngü meinisin i a etiweer pwe nöün.” \x + \xo 12.6 \xt Hiop 5.17; SalF 3.11-12 (LXX)\x* \p \v 7 Oupwe likitü fän ewe riaföü a torikemi usun än sememi apwüngükemi. Kot a föri ngenikemi usun mine a föri ngeni nöün kana. Ifa usun, mi wor eman nau saman esap apwüngü? \v 8 Are Kot esap apwüngükemi usun an apwüngü nöün kana meinisin, wewen ämi ousap wesewesen nöün, pwe ämi upun leroch. \v 9 Ina chök usun samach lon pekin fituk, ra apwüngükich, nge kich sia meninitiir. Epwe ifan me watten ach sipwe aleasochisi Samach we lon pekin ngünüch o manau! \v 10 Samach kana lon pekin fituk ra apwüngükich lon fansoun mochomoch, usun ra ekieki pwe a pwüng. Nge Kot a ekieki ach feiöch lupwen a apwüngükich, pwe sipwe eäni an pin. \v 11 Lupwen Kot a apwüngükich usun itä nge sia mefi lon ewe otun pwe och mettoch sia letipeta ren, nge sisap pwapwa. Nge mürin chokewe mi angei ei sokun apwüng repwe manaueni eu manauen kinamwe me pwüng. \s1 Kapasen öüröür me kapasen fön \sr 12.12-29 \p \v 12 Iei mine oupwe apöchökülätä pöümi me pwäsukumi kana mi apwangapwang. \x + \xo 12.12 \xt Ais 35.3 (LXX)\x* \v 13 Oupwe awenechara ekewe al oupwe fetal won, pwe ekewe chon pechemä resap apwangapwangala, nge repwe pöchökülela. \x + \xo 12.13 \xt SalF 4.26 (LXX)\x* \p \v 14 Oupwe achocho ngeni ämi oupwe kinamwefengen me aramas meinisin, oupwe pwal achocho ngeni ämi oupwe manaueni eu manau mi pin, pun esap wor eman epwe küna ach Samol are esap pin. \v 15 Oupwe tümwünüfichikemi pwe esap wor eman leimi epwe kul seni än Kot ümöümöch. Esap pwal wor eman epwe usun chök efoch irä maras mi märitä o afisätä chomong fitikoko, pwe chomong repwe limengau ren. \x + \xo 12.15 \xt Tut 29.18 (LXX)\x* \v 16 Esap pwal wor eman epwe föri föförün lisowu ika sufölingau ngeni Kot usun chök Esau, pun a amömöla wisan wisen mwänichi ren eu chök mongö. \x + \xo 12.16 \xt Ken 25.29-34\x* \v 17 Iwe, oua silei pwe a mochen angei feiöchün me ren saman me mürin, nge esap chüen tongeni angei. Esap chüen küna efoch alen an epwe siwilisefäli mine a fen föri, inamwo ika a kütta ewe feiöch fän chönün mesan. \x + \xo 12.17 \xt Ken 27.30-40\x* \p \v 18 Ämi ousap feito ngeni eu chuk oua tongeni atapa, ousap feito ngeni ewe chuk Sinai mi ngetenget ren ekkei, mi rochopwak me toputop me mölümöl, \v 19 ren tikimongun rappwa me eu möngüngü. Lupwen ekewe aramasen Israel ra rongorong ewe möngüngü, ra tüngor pwe resap chüen rongorong pwal eu kapas, \x + \xo 12.19 \xt Eks 19.16-22; 20.18-21; Tut 4.11-12; 5.22-27\x* \v 20 pun resap tongeni etiwa ewe allük a apasa, “Ikamwo eman man epwe tori ewe chuk, epwe fokun momon ngeni fau tori an epwe mäla.” \x + \xo 12.20 \xt Eks 19.12-13\x* \v 21 Mine ekewe aramas ra küna a fokun eniweniw, pwe Moses a apasa, “Ngang üa chechech ren ai niuokus.” \x + \xo 12.21 \xt Tut 9.19\x* \v 22 Nge ämi oua feito ngeni ewe Chuk Sion, pwal ngeni ewe telinimwen ewe Kot mi manau, ewe Jerusalem mi nom läng fiti ngeröün chon läng. \v 23 Oua feito ren ewe mwichen souläng mi usun chök nöün Kot kewe mwänichi, ra chufengen fän pwapwa, iter a mak lon läng. Oua feito ren Kot ewe soukapwüng fän iten aramas meinisin, pwal ren ngünün ekewe chon pwüng mi unusöch. \v 24 Oua feito ren Jesus ewe chon afförün eu pwon mi fö, pwal ren ewe cha ra aea le käsup, a eäni kapas mürina seni chaan Epel. \x + \xo 12.24 \xt Ken 4.10\x* \p \v 25 Iwe, oupwe tümwünüfichi pwe ousap oput ätewe mi kapas. Chokewe mi oput ätewe mi aronga än Kot kapas won fanüfan, resap tongeni sü seni liwiningauen ar tipis. Are epwe iei usun, epwe ifan me watten ewe liwiningau sipwe küna, are sia kul seni ewe mi kapas seni läng. \x + \xo 12.25 \xt Eks 20.22\x* \v 26 An möngüngü a achechecha fanüfan lon ena fansoun, nge iei a pwon, “Pwal fän eu üpwe achechecha fanüfan, nge sap fanüfan chök pwe pwal läng.” \x + \xo 12.26 \xt Ak 2.6 (LXX)\x* \v 27 Ewe kapas “pwal fän eu” a pwärätä pwe ekewe mettoch mi för repwe chechech o morola, pwe ekewe mettoch resap tongeni chechech repwe nonomola. \p \v 28 Iei mine ousipwe kilisou, pun sia mwüni eu mwü esap tongeni siwil. Ousipwe kilisou o fel ngeni Kot fän suföl me menin lon eu lapalap i epwe pwapwa ren, \v 29 pun ach Kot a wesewesen eu ekkei mi fokun afeiengau. \x + \xo 12.29 \xt Tut 4.24\x* \c 13 \s1 Usun ach sipwe apwapwai Kot \sr 13.1-19 \p \v 1 Oupwe sopwela le tongfengen lefilemi, pun ämi pwipwi lon Kraist. \v 2 Oupwe chechemeni ämi oupwe etiwa chon ekis lon imwemi. Pun mi wor ekoch aramas mi föri iei usun, ra etiwa chon läng, nge resap silei. \x + \xo 13.2 \xt Ken 18.1-8; 19.1-3\x* \v 3 Oupwe chechemeni chokewe mi nom lon imwen fötek, usun chök itä nge oua etiir le nom lon imwen fötek. Oupwe pwal chechemeni chokewe mi küna riaföü, usun chök nge itä oua püsin nom lon ewe riaföü. \p \v 4 Aramas meinisin repwe aücheani pwüpwülü. Ekewe mi pwüpwülü resap kirikiringaufengen lefiler, pun Kot epwe apwüngü chokewe mi lisowu ngeni mi lipich, pwal chokewe mi lisowu ngeni mi pwüpwülü. \fig Oupwe afälikemi pwe ousap manaueni eu manauen mochenian moni.|src="avnt095.tif" size="span" loc="56" ref="13.5" \fig* \p \v 5 Oupwe afälikemi pwe ousap manaueni eu manauen mochenian moni, nge oupwe menemenöch ren mine oua eäni. Pun Kot a apasa, “Ngang üsap fokun likituk, üsap pwal tümwününgau ngonuk.” \x + \xo 13.5 \xt Tut 31.6,8; Ais 1.5\x* \v 6 Iei mine sipwe tongeni apasa fän apilükülüköch, \q1 “Ewe Samol i ai Soualilis, üsap fokun niuokus, \q2 met aramas repwe tongeni föri ngeniei?” \x + \xo 13.6 \xt Kölf 118.6 (LXX)\x* \p \v 7 Oupwe chechemeni ämi souemwen me lom, chokewe mi afalafalakemi kapasen Kot. Oupwe ekieki usun nonomur, pwal usun ar mäla, pwe oupwe apirü ar lükülük. \v 8 Jesus Kraist usun ewe chök lom, ikenai tori feilfeilachök. \v 9 Ousap mwüt ngeni sokopaten afalafal mi mwäl repwe atokakemi seni ewe al mi pwüng. A fokun mürina ngenikemi pwe letipemi epwe pöchökül ren än Kot ümöümöch, nge sap ren ämi aleasochisi ekewe allük usun mongö. Chokewe mi aleasochisi ekei allük resap angei ar feiöch seniir. \p \v 10 Ekewe souasor mi angang lon ewe imwenfel seni mangaku esap wor ar pwüng ar repwe mongö seni ewe asor mi nom won ach rongen asor. \v 11 Ewe Souasor mi Lap a uwato chaan ekewe mönün asor lon ewe Leni mi Unusen Pin, pwe epwe eäni asor fän iten amusamusen tipis, nge inisin ekewe man ra kek lükün ewe leni ia ekewe aramas ra nom ie. \x + \xo 13.11 \xt Lif 16.27\x* \fig Jesus a pwal mäla lükün ewe telinimw.|src="avnt096.tif" size="span" loc="42" ref="13.12" \fig* \v 12 Iei popun Jesus a pwal mäla lükün ewe telinimw, pwe epwe apini ekewe aramas ren püsin chaan. \v 13 Iei mine ousipwe feila ren lükün ewe leni ia ekewe aramas ra nom ie, pwe sipwe eti i lon an itengau. \v 14 Pun esap wor ach lenien wilipos ikei won fanüfan, pwe sia kütta ewe leni a souni kich me mürin. \v 15 Iei mine ousipwe mwareiti Kot fansoun meinisin pwe iei ach asor ngeni ren Jesus. Iei ewe asor sia eäni ren tinawach, lupwen sia pwärätä pwe Jesus ach Samol. \v 16 Ousap manlükala ämi oupwe föri föför mi öch o alilisfengen lefilemi, pun ena sokun asor Kot a pwapwa ren. \p \v 17 Oupwe aleasochisi nöümi kewe souemwen o föri mine ra allük ngenikemi. Ra mamasa ngünümi fansoun meinisin, pun ra wisen pwäri ngeni Kot usun mine ra föri lon ar angang. Are oua aleasochisiir, repwe föri ar angang fän pwapwa, nge are oua lükümach, repwe föri ar angang fän letipeta. Ren ei ousap feiöch ren. \v 18 Oupwe sopwela le iotek fän item. Sia silei, pwe mwelien letipem a limelimöch, pun sia fokun mochen föri mine a pwüng fansoun meinisin. \v 19 Üa fokun tüngormau ngenikemi, pwe oupwe iotek pwe Kot epwe müttir tinsefälieila remi. \s1 Iotekin lesopolan \sr 13.20-21 \p \v 20 Iwe, ewe Koten kinamwe mi amanauasefäli ach Samol Jesus seni mäla ren chaan ewe pwon mi nom tori feilfeilachök, i ewe Chon Masen sip mi fokun tekia, \v 21 epwe atufichikemi ren mettoch meinisin mi mürina, pwe oupwe föri letipan. Epwe föri loch ren Jesus Kraist mine i epwe pwapwa ren. Kraist epwe ling tori feilfeilachök! Amen. \s1 Kapasen lesopolan \sr 13.22-25 \p \v 22 Ämi pwii kana, üa fokun tüngor ngenikemi, pwe oupwe rongorong ngeni ekei kapasen apöchökül fän tipeppos. Pun ei toropwe üa makkei ngenikemi esap langatam. \v 23 Üa mochen ämi oupwe silei pwe pwiich we Timoty a fen musowu seni imwen fötek. Are epwe müttir feito, i epwe etiei lupwen üpwe feila churikemi. \v 24 Äm kapong ngeni nöümi kewe souemwen meinisin, pwal ngeni nöün Kot kewe aramas meinisin. Pwiimi kewe souläng seni Itali ra pwal kapong ngenikemi. \v 25 Än Kot ümöümöch epwe nonom remi meinisin.