\id MAT \h San Mateo \toc1 LATAIQUI' LINIȽPA SAN MATEO LOYA'APA IȽE AL C'A LIXPIC'EPA ȽANDIOS \toc2 San Mateo \toc3 Mt. \mt1 LATAIQUI' LINIȽPA SAN MATEO LOYA'APA IȽE AL C'A LIXPIC'EPA ȽANDIOS \c 1 \p \v 1 Jifa'a iƚniya ƚiƚpuftine litatahueló Jesucristo ƚecui'impa ƚi'hua cal rey David: Abraham itatahuelo David. \q1 \v 2 Abraham i'ailli' Isaac. \q1 Isaac i'ailli' Jacob. \q1 Jacob iƚ'ailli' Judá jouc'a lipimaye. \q1 \v 3 Judá iƚ'ailli' Fares y Zara, quiƚ'máma' iƚniya cuftine Tamar. \q1 Fares i'ailli' Esrom. \q1 Esrom i'ailli' Aram. \q1 \v 4 Aram i'ailli' Aminadab. \q1 Aminadab i'ailli' Naasón. \q1 Naasón i'ailli' Salmón. \q1 \v 5 Salmón i'ailli' Booz. Qui'máma' Booz cuftine Rahab. \q1 Booz i'ailli' Obed. Qui'máma' Obed cuftine Rut. \q1 Obed i'ailli' Isaí. \q1 \v 6 Isaí i'ailli' cal rey David. \q1 David i'ailli' Salomón. Qui'máma' Salomón iƚque ƚaca'no' ate'a ilecopa cal xans Urías. \q1 \v 7 Salomón i'ailli' Roboam. \q1 Roboam i'ailli' Abías. \q1 Abías i'ailli' Asa. \q1 \v 8 Asa i'ailli' Josafat. \q1 Josafat i'ailli' Joram. \q1 Joram i'ailli' Uzías. \q1 \v 9 Uzías i'ailli' Jotam. \q1 Jotam i'ailli' Acaz. \q1 Acaz i'ailli' Ezequías. \q1 \v 10 Ezequías i'ailli' Manasés. \q1 Manasés i'ailli' Amón. \q1 Amón i'ailli' Josías. \q1 \v 11 Josías iƚ'ailli' Jeconías jouc'a lipimaye. \m Lan xanuc' iƚniya quiyouyomma ƚamats' Babilonia ilecom'mola' cal rey Jeconías jouc'a lixanuc', icuai'entsola' ƚamats' Babilonia. \q1 \v 12 Jeconías i'ailli' Salatiel, iƚque nipajnyota ƚamats' Babilonia. \q1 Salatiel i'ailli' Zorobabel. \q1 \v 13 Zorobabel i'ailli' Abiud. \q1 Abiud i'ailli' Eliaquim. \q1 Eliaquim i'ailli' Azor. \q1 \v 14 Azor i'ailli' Sadoc. \q1 Sadoc i'ailli' Aquim. \q1 Aquim i'ailli' Eliud. \q1 \v 15 Eliud i'ailli' Eleazar. \q1 Eleazar i'ailli' Matán. \q1 Matán i'ailli' Jacob. \q1 \v 16 Jacob i'ailli' José. Iƚque José ipe'ailli' María. Maƚque \m María ƚipo'nopa Jesús, iƚque cuftine cal Cristo. \p \v 17 Toxhuej'metsola' liƚputine litatatahueló cal Cristo, iƚne liniƚiya jifa'a, toxhuej'me'mola' oquej nuxans oquexi'. \p Topangocoƚa' Abraham, cocuaiya cal rey David, joupa oxhuej'mepola' imbamaj malujxi litatahueló cal Cristo. \p Ti'hua toxhuej'metsola', topangococonƚa' David, cocuaiya petsi loya'apa: “… ilecom'mola' cal rey Jeconías jouc'a lixanuc', icuai'entsola' ƚamats' Babilonia”. Jiƚpe joupa oxhuej'mepola' ocuenaye imbamaj malujxi litatahueló cal Cristo. \p Tijouƚa' topangococonƚa' petsi liniƚiya: “… ilecom'mola'… icuai'entsola' ƚamats' Babilonia”, ti'hua toxhuej'metsola', cocuaiya liniƚiya loya'apa: “… María ƚipo'nopa Jesús, iƚque cuftine cal Cristo”, jiƚpiya joupa oxhuej'mepola' ocuenaye imbamaj malujxi litatahueló cal Cristo. \p \v 18 Itsiya cu'i'molhuo' li'ipa licuai'ma Jesucristo fa'a li'a ƚamats'. \p María ti'i'ma qui'máma' Jesús. Iƚquiya joupa epi'ipa cataiqui' José. Iƚniya aiquejonƚiyoƚtsi. María ma' ahuats', iximpoxi innay. Toƚta'a li'e'epa cal Espíritu Santo. \v 19 José liximpa innay María, ¿te co'eya? Iƚque José tihuequi lataiqui' locuxepa ȽanDios. Iƚe lataiqui' ticua: “Iƚniya lan xujc'a cacaƚ'no' tocuftsola'”. José ixim'ma cuanuc' María, aimicua micufya. Ticua: “A'i cacufya. Aicuya'aya. Ma le'a aicalecoya.” \p \v 20 Micua toƚta'a lipicuejma' José ipaiyo'ma. Imaxcaitsi anuli ƚepaluc ȽanDios. Iƚque ƚapaluc timi: \p ―José, ima' otatahuelo cal rey David. Itsiya camihuo': Aimoxhueƚmot'ƚe'ma. Tapenufla' María copeno. A'i xans ƚitai'ipa María. Ma cal Espíritu Santo itai'ipa. \v 21 Tipo'no'ma ƚi'hua amijcano. Ima' tacui'i'ma Jesús. Iƚque tunƚu'e'mola' lixanuc'. ȽanDios aimecani'eyacola'. Iƚe lipuftine lofmecui'iya tuhuaƚquemma: Ƚonƚu'eyale. \p \v 22 Iƚe li'ipa María enanƚpa lataiqui' linespa cal profeta luya'apa linespa ȽanDios, tuya'e': \q1 \v 23 ¡Toƚcuejle! Ƚahuats' ti'i'ma quinnay, tipo'no'ma qui'hua. \q1 Iƚque ƚi'hua tecui'im'me Emanuel. \m Lipuftine lacui'inyacu tuhuaƚquemma: Fa'a tipa'a ȽanDios, aƚmana' anuli. \p \v 24 José imaf'i'ma, itsahuemma, i'e'ma ma to limipa ƚepaluc ȽanDios. Epenuf'ma María. Ileco'ma lejut'ƚ. \v 25 Mi'huaijma tipajntsi cal te'a qui'hua María, tama imajm'me anuli lajut'ƚ, aiqui'eyoƚtsi anuli. Lipajntsi ƚamijcano, José ecui'i'ma lipuftine Jesús. \c 2 \p \v 1 Iƚniya ƚitiné, micuxe cal rey Herodes, Jesús ipajnyotsi liƚya' cuftine Belén, lopa'a al distrito Judea. \p Maƚniya ƚitiné lan xanuc' linxingufale icuaitsa al distrito Judea, al cuecaj quiƚya' Jerusalén. (Iƚniya tecui'innila' lam Mago.) Quiyouyomma ƚilemats' pe liyuf'maj 'ora. \v 2 Icuitsuf'me. Timinnila' lan xanuc' nomana' Jerusalén: \p ―Imanc' unc'ijudío, ¿pe copa'a ƚamijcano iƚque ƚoƚrey? Aƚsimpá liyuf'ma ƚixamna ƚoya'apa joupa ipajnta iƚque cal rey. Aƚcuai'me laxc'onƚingoƚai'me. \p \v 3 Licuej'ma iƚe lataiqui' cal rey ixhueƚconni. Jouc'a ixhueƚconca jahuay lan xanuc' nomana' jiƚpe liƚya' Jerusalén. \v 4 Cal rey ijoc'i'mola' lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' jouc'a lomxiye nomuc'iyalepá locuxepa ȽanDios. Icuis'e'mola', timila': \p ―Al Paxi Liniƚingiya, ¿te quicuapa? ¿Pe copajnyoya cal Cristo? \p \v 5 Iƚniya timiyi: \p ―Cal Cristo tipajnyota liƚya' Belén, lopa'a al distrito Judea. Toƚta'a licuapa cal profeta liniƚpa linespa ȽanDios, tuya'e': \v 6 Ima' Belén, miƚya' lofpa'a al distrito Judea, \q1 aimetets'i'mo' iƚne nocuxempola' lan xanuc' nomana' ƚamats' Judá. \q1 Ima' ti'i'mo' quipiƚya' anuli cal cuecaj nocuxeya. \q1 Iƚque ac'a ticuxe'mola' laixanuc', iƚniya lixanuc' Israel. \p \v 7 Herodes i'e'moxi ch'ix. Ijoc'i'mola' iƚne linxingufale, iƚne lam Mago, timila': \p ―¿Te quitine limaxcaita cal xamna? Lu'iƚa'. \p \v 8 Iƚniya u'i'me. Cal rey Herodes umme'mola' tiyeƚe liƚya' Belén. Timila': \p ―Tonƚeƚe, jiƚpe liƚya' tolahuetsa ƚamijcano. Litine toƚsintsa, alu'i'ma. Iya' jouc'a ca'hua'ma. Caxc'onƚingaita. \p \v 9 Lam Mago iquimf'e'me cal rey limipola', iye'me. \p Miƚmana' ƚilemats' iƚne iximpá limaxcaita cal xamna. Itsiya maƚque cal xamna i'huaj'me'mola'. Licuaitsi lajut'ƚ pe lopa'a ƚamijcano, imaxcaiconno, ecaxemma al toncay. \p \v 10 Ixoconni quileta lam Mago lixim'me cal xamna. \v 11 Itsulfoƚai'me lajut'ƚ, ixim'me ƚamijcano jouc'a María, iƚque i'máma'. Exc'onƚingoƚai'me ƚamijcano. Exi'e'me liƚcaxax, icuf'i'me ƚamijcano liƚtaic'. Tipa'a al 'oro, tipa'a al 'incienso, tipa'a laceite ipitali juaiconapa, tujuej c'a, lipuftine mirra. \p \v 12 Lam Mago ipaiyo'me. ȽanDios timila': \p ―Aimoluyalaiconata pe lopa'a cal rey Herodes. \p Licuej'me toƚta'a, ocuena cane iyena'me, icuainatsa liƚpiƚya'. \p \v 13 Liyena'me lam Mago, José ipaiyocona'ma. Ixim'ma anuli ƚepaluc ȽanDios. Ƚapaluc timi: \p ―Totsahuenni. Tolecotsola' ƚamijcano jouc'a qui'máma'. Iƚque cal rey Herodes tumme'mola' lixanuc' tehue'me ƚamijcano tima'anƚe. Aimicoƚ'molhuo' tonƚeƚe ƚamats' Egipto. Toƚmajntsa jiƚpiya. Iya' cu'ito' te quitine toƚpailinacu. \p \v 14 José itsahuenni iƚe lipuqui', ileco'mola' ƚacamijcano jouc'a qui'máma'. Iye'me, icuaitsa ƚamats' Egipto. \v 15 Jiƚpe imajnhuo'me. Timanƚa' cal rey Herodes iƚne tipailinacu, ticuainata ƚilemats'. Iƚe lo'iya tenanƚ'ma luya'apa cal profeta, iƚque uya'apa locuapa ȽanDios, ticua: “Aijoc'ipa ƚai'hua, tipanni jiƚpe ƚamats' Egipto”. \p \v 16 Lixim'ma cal rey Herodes lam Mago lifel'mipa, ixtunni juaiconapa. I'nujuaitsi lu'i'me lam Mago. Iƚne ines'me: “Itsiya joupa uyaipa to oquej camats' laƚsimpa limaxcaita cal xamna”. \p Cal rey umme'mola' lixanuc' tima'antsola' lan tsocay camijcanó limajnyota liƚya' Belén jouc'a ƚiƚeloƚya' lomana' huejnca. Tima'antsola' jahuay laicamijcanó, ja'ni lixhuaitola' oquej camats', o ja'ni aiquixhuaiyila', ma' anuli tima'antsola'. \v 17 Toƚta'a enanƚ'ma linespa cal profeta Jeremías, tuya'e': \q1 \v 18 Jiƚpe ƚamats' Ramá ticuequinni anuli ƚaca'no' tijoqui, tija'e'. \q1 Iƚquiya Raquel, tijoqui, tixhueƚma li'ipola' linaxque'. \q1 Aimicua miƚonc'e'enyacu lipixhuejma', linaxque' joupa ima'ampola'. \p \v 19 José mipa'a ƚamats' Egipto imana'ma Herodes. Ipaiyocona'ma, ixim'ma anuli ƚepaluc ȽanDios. \v 20 Ƚapaluc timi: \p ―Totsahuenni. Tolecotsola' ƚamijcano jouc'a qui'máma'. Toƚpailinanca, tonƚenƚe ƚolamats' Israel. Joupa imanapola' iƚne nehuepá tima'anƚe ƚamijcano. \p \v 21 José itsahuenni, ileco'mola' ƚamijcano jouc'a qui'máma'. Ipailinanca, ticuainata ƚilemats' Israel. \v 22 Licuaitsa jiƚpe José icuej'ma: “Arquelao, ƚi'hua Herodes, ticuxe al distrito Judea”. Ixpaiconni. Ticua: “Jiƚpe al distrito Judea, aimi'iya maƚeyacu”. \p Ipaiyocona'ma. ȽanDios u'i'ma lo'eya. Iye'me, ticuainata al distrito Galilea. \v 23 Icuaitsa, iye'me liƚya' Nazaret, jiƚpe imanenca. Toƚta'a enanƚco'ma linespa lam profeta, iƚne uya'apá loyaicoya Jesús. Icuapá: “Iƚque tecui'im'me ƚas Nazaret”. \c 3 \p \v 1 Iƚniya ƚitiné Juan Bautista icuaitsi al distrito Judea, ipajm'ma pe ailopa'a quiƚya'. Jiƚpe tuya'e', \v 2 tu'ila' lan xanuc': \p ―Imanc' toƚsuej'menanca, ȽanDios cal Rey icuaico'ma, timajm'me anuli lixanuc'. \p \v 3 Cal profeta Isaías inesco'ma Juan Bautista ƚocuaicoya, tuya'e': \q1 Petsi ailopa'a quiƚya' tuya'e' anuli cal xans, tu'ila' lan xanuc': \q1 “Toƚƚanc'eƚe lipene ƚaƚPoujna. Toƚ'e'eƚe aƚijca lane pe loyaicoya.” \p \v 4 Lipijahua' Juan ipuficoya ipimij camello. Lifi'ecoyoxi ixmi. Ƚitejua' axa'mut'ƚ, acujua c'ec. \v 5 Axpela' lan xanuc' itsehuo'me pe lopa'a Juan. Iƚniya lan xanuc' quiyouyomma liƚya' Jerusalén, jouc'a quiyouyomma locuenaye quiƚeloƚya' al distrito Judea, jouc'a quiyouyomma jiƚpe lihuojma' al cuecaj pana' Jordán. Icuaitsa pe lopa'a Juan. \v 6 Luya'a'me liƚjunac', Juan epo'i'mola' al pana' Jordán. \v 7 Axpela' lan xanuc' fariseo jouc'a lan saduceo icuaitsa pe lapo'iyaleyopa Juan. Lixim'mola' Juan timila': \p ―Imanc ti'onƚcospolhuo' to lacaƚpo', a'ijc'a loƚ'ejma'. ¿Te ja'ni u'impolhuo': “Tolapoliƚe. Toƚta'a aimoƚteƚcoyacu al cueca' cateƚcoya locuaicoya”? \v 8 Iya' camilhuo': A'i toƚta'a molunƚulyacu. Ticuicomma tonƚ'eƚe al c'a, ma to mi'eyi iƚniya nixhuej'menamma. \p \v 9 ’Imanc' toƚcuayi: “Abraham aƚtatahuelo. Illanc' ixanuc' ȽanDios. Iƚquiya aimalacani'eyaconga'.” Iya' camilhuo': ȽanDios aimehue'eyacola' quixanuc'. Iƚna'a lapic' nipajnya ti'e'e'mola' quinaxque' Abraham. \v 10 ȽanDios ti'onƚicolhuo' to al 'ec. Joupa ipo'nompa cal hacha huejnca ƚime al 'ec. Ja'ni ti'atsi a'ijc'a ƚi'as, tetequinam'me, tixanc'onnata ƚunga. \p \v 11 ’Ja'ni joupa oƚsuej'menamma lixcay lonƚ'epa, iya' capo'ico'molhuo', capaxneco'molhuo' aja'. Ticuaihuo ocuenaj cal xans, iƚque xonca acueca'. Iya' aimaƚ'onƚspa iƚque, ni aimi'iya catac'ueya lic'eji'. Iƚque tepo'iyaleco'ma cal Espíritu Santo jouc'a ƚunga. \v 12 Iƚque ticuaiyunni ti'onƚcospa to cal xans tifus'ma ƚitrigo. Ti'noƚ'ma lofuscoya, tequeyof'ma ƚitrigo, tiƚojm'ma ƚipifuc cal trigo. Cal c'a trigo ti'huejnata lihua. Ƚipifuc tipi'enghua petsi ƚunga aimipica. \p \v 13 Jesús lipanni al distrito Galilea icuaitsi al pana' Jordán, jiƚpe copa'a Juan Bautista. Timi: \p ―Lapo'iƚa'. \p Juan aimicua. Ticua aimi'iya. \v 14 Timi Jesús: \p ―Ticuicomma ima' lapo'iƚa' iya'. ¿Te co'iya caifnepo'icoyaco' ima'? \p \v 15 Jesús italai'e'e'ma, timi: \p ―Itsiya' to'eƚa' laifxahue'epo'. Jahuay al c'a laƚcuxe'eponga' ȽanDios laƚ'eyacu ticuicomma lanant'ƚiƚe. \p Juan i'e'ma lixahue'e'ma Jesús. Epo'i'ma. \p \v 16 Lijoupa lepopa Jesús aiquicoƚ'ma, ipanni laja'. Maƚpe 'hora itsaƚquenni lema'a. Ixim'ma cal Espíritu Santo ti'onƚcospa to anuli cal ja'mu', icuaico'ma timumma tihuoxaf'caita. \v 17 Tipalay jipu'hua lema'a, ƚamats' icuequim'me, ticua: \p ―Iƚca'a ai'Hua, ca'ay capic'a juaiconapa. Latenƚma lipicuejma' jouc'a li'ejma'. \c 4 \p \v 1 Cal Espíritu Santo i'hua'a'ma Jesús, icuai'etsi pe ailopa'a quiƚya', ailopa'a xanuc'. Jiƚpiya ƚonta'a Satanás ehuaitsi. \v 2 Micoƚi oquej nuxans quitine, oquej nuxans quipuqui', aimitesma, ixnet'ƚ'ma. Lixhuaitsi iƚne ƚitiné, unle'enni juaiconapa. \v 3 Licuaitsi ƚonta'a, iƚque ƚinahuaiyalepa, timi: \p ―Ima' ja'ni i'Hua ȽanDios tocuxe'etsola' iƚna'a lapic'. Tomitsola': “Ti'itsolhuo' ca'i”. \p \v 4 Jesús italai'e'e'ma, timi: \p ―Al Paxi Liniƚingiya ticua: “Ƚoteja cal xans aimites'miya lipitine. Ticuicomma jouc'a Litaiqui' ȽanDios, jahuay lonespa iƚque.” \p \v 5 Ƚonta'a ileco'ma al Paxi Quiƚya' Jerusalén. Icuai'etsi pe lopa'a al cuecaj xoute', xonca al toncay. Jiƚpe ecaxu'ma. \v 6 Timi: \p ―Ima' ja'ni i'Hua ȽanDios, taiyuƚa' al 'ocay. Al Paxi Liniƚingiya ticua: \q1 ȽanDios tumme'mola' lepaluc' titoc'i'mo'. \q1 Tipulnuf'mo' liƚmane, toƚta'a lapic' cane ailopa'a co'eyaco'. \q1 Aimixcai'eyaco'. \p \v 7 Jesús timi: \p ―Al Paxi Liniƚingiya jouc'a ticua: “Aimahuai'ma ȽanDios iƚque omenDios”. \p \v 8 Ƚonta'a ehuaicona'ma. I'hua'a'ma al toncay anuli ƚijuala xonca i'nof'quiya. Imuc'i'ma jahuay lan nación jouc'a ƚiƚ'huexi. \v 9 Timi Jesús: \p ―Laxc'onƚingaiƚa'. Iya' capi'ina'mo' comane. Tocuxena'ma jahuay iƚiya. \p \v 10 Jesús timi: \p ―Ima' monta'a to'huanƚa'. Aƚpo'noƚa' caituca'. Al Paxi Liniƚingiya ticua: “Taxc'onƚingaiƚa' ȽanDios iƚque omenDios. Ma le'a iƚque tomi'ma: Ima' unCueca'.” \p \v 11 Ƚonta'a i'huana'ma. Ipanenni quituca' Jesús. Icuaiyunca lapaluc' quema'a. Itoc'i'me, ites'mi'me. \p \v 12 Licuej'ma Jesús: “Juan Bautista itats'iya”, itsecona'ma Galilea. \v 13 Ux'maspa lipiƚya' Nazaret, i'hua'ma ipajntsi jiƚpe liƚya' cuftine Capernaum. Iƚe liƚya' copa'a ƚema al cuecaj quin'nuhua', jiƚpe ƚilemats' Zabulón y Neftalí. \v 14 Toƚta'a enanƚpa linespa cal profeta Isaías. \v 15 Iƚque inescopa lo'iya jiƚpiya “… ƚilemats' Zabulón y Neftalí, lane lotsepa ƚema caja, ƚamats' locuena quiju' al pana' Jordán, Galilea pe lomana' lan xanuc', iƚne pe aimimetsaicoyi ȽanDios”. \v 16 Jouc'a ticua: \q1 Lan xanuc' nomana' jiƚpiya tocomma tiyelocoyi al muf, iƚne ixim'me al cueca' quepalc'o'. \q1 Jiƚpe ƚamats' ti'hua lamaya, tunxamu'ela', tixpaic'ela'. \q1 Itsiya iƚic'enapa, epalc'onapola'. \p \v 17 Licuaitsi jiƚpiya al distrito Galilea, Jesús ipango'ma uya'a'ma Lataiqui' loya'apa iƚe al c'a lixpic'epa ȽanDios. Timila' lan xanuc': \p ―¡Toƚsuej'menanca! Itsiya icuai'ma cal Cuecaj Rey Nopa'a lema'a. Ticuxela' lixanuc'. \p \v 18 Anuli litine Jesús ti'hua ƚema al cuecaj quin'nuhua' Galilea. Ixim'mola' loquexi' lapimaye, Simón y Andrés. Iƚque Simón ƚecui'impa Pedro. Iƚne in'noƚpá catuye. Tecajm'miyi ƚiƚxami lin'nuhua'. \v 19 Jesús timila': \p ―¡Lihuejla'! Itsiya toƚ'noƚyi catuye. Iya' capi'i'molhuo' ocuena coƚpenic'. Tolahuetola' lan xanuc', iƚniya lihuejla'. \p \v 20 Pedro y Andrés aiquicoƚ'mola'. Ipo'no'me ƚiƚxami, ihuej'me Jesús. \p \v 21 Jesús uyai'ma nihuata, ixim'mola' ocuenaye oquexi' lapimaye, iƚniya inaxque' Zebedeo. Liƚpuftine Jacobo y Juan. Iƚniya quiƚ'ailli' Zebedeo ticusc'oƚanna al barco. Tenaj'mot'ƚiyi ƚiƚxami ti'noƚcota latuye. Jesús ijoc'i'mola', timila': \p ―¡Lihuejla'! \p \v 22 Aiquicoƚ'mola'. Ipo'no'me al barco jouc'a quiƚ'ailli'. Ihuej'me Jesús. \p \v 23 Jesús ti'huaf'cay jahuay al distrito Galilea. Ti'hua timuc'iyale jiƚpiya ƚajut'ƚi pe lafoƚyomma. Tuya'e' te ts'i'ic' lixpic'epa ȽanDios, iƚe lataiqui' loya'apa al c'a. Tixaƚ'mela' lan xanuc' jahuay liƚpumla, jahuay liƚcuana. Iƚe litaiqui' loya'apa ticua: “Icuai'ma ȽanDios cal Rey. Timajm'me anuli lixanuc'.” \v 24 Jahuay ƚamats' Siria lan xanuc' icuej'me lo'epa Jesús. Icuai'enca jahuay lilefcualƚay, jouc'a noxingufcopá ƚiƚpumla, jouc'a litsuflai'ila' contahue, jouc'a lan mac'ojay, jouc'a luhuaƚqueya. Jesús ixaƚ'mena'mola'. \p \v 25 Ihuej'me axpela' lan xanuc' lun Galilea, jouc'a lan xanuc' ƚiƚpiƚeloƚya' cuftine lan Decápolis, jouc'a lun Jerusalén, jouc'a lan xanuc' nomana' ni petsi al distrito Judea, jouc'a nomana' locuena quiju' el cuecaj pana' Jordán. \c 5 \p \v 1 Jesús ixim'mola' axpela' lan xanuc' tihuejyi, if'aj'ma ƚijuala. Jiƚpiya icutshuai'ma. Iƚoc'oƚai'me ts'ilihuequi. \v 2 Ipango'ma imuc'i'mola', timila': \p \v 3 ―Lan xanuc' ts'iƚsina' tehue'ela' juaiconapa, iƚne ƚinca tuyalaicoyi al c'a. Maƚniya timajm'me anuli ȽanDios ƚiƚRey. \p \v 4 ’Lan xanuc' nohuotsopá, iƚne ƚinca tuyalaicoyi al c'a. Maƚniya tiƚonc'e'em'mola' liƚpixhuejma'. \p \v 5 ’Lan xanuc' pe aimi'e'eyoƚtsi tsila', iƚne ƚinca tuyalaicoyi al c'a. Maƚniya ixanuc' ȽanDios, iƚque tepi'i'mola' quiƚmane ticuxe'me fa'a li'a ƚamats'. \p \v 6 ’Lan xanuc' nojanajpá latenƚcocopa ȽanDios, nocuapá: “ȽanDios aƚ'e'etsonga' ƚijca laƚpicuejma'”, iƚne ƚinca tuyalaicoyi al c'a. Maƚniya ti'e'em'mola' ƚijca liƚpicuejma'. \p \v 7 ’Lan xanuc' noximpá cuanuc' liƚpimaye, iƚne ƚinca tuyalaicoyi al c'a. Maƚniya tixinim'mola' acuanuc'la. \p \v 8 ’Lan xanuc' ts'anuli liƚpicuejma', iƚne ƚinca tuyalaicoyi al c'a. Maƚniya tixim'me ȽanDios. \p \v 9 ’Lan xanuc' nocuapá: “Catoc'i'ma ƚaipima. Tuyaiƚa' al c'a iƚque”, iƚne ƚinca tuyalaicoyi al c'a. Maƚniya timetsaicom'mola' inaxque' ȽanDios. \p \v 10 ’Lan xanuc' noteƚcopá mihuejyi al ƚijca cane, iƚne ƚinca tuyalaicoyi al c'a. Maƚniya timajm'me anuli ȽanDios ƚiƚRey. \p \v 11 ’Imanc' ts'alihuequi, ja'ni lan xanuc' titaletsolhuo', ja'ni timilojtsolhuo' cataiqui', ja'ni titeƚ'mitsolhuo', ja'ni tinesc'etsolhuo' ma mifel'miyaleyi, imanc' ƚinca tuluyalaicoyi al c'a. \v 12 Toƚta'a imanc' ti'onƚcotolhuo' to lam profeta. Luyaipa quitine ma toƚiya liteƚcopa iƚniya. ¡Toliyuc'tseƚe tixojla' cunlata! Jipu'hua lema'a tipa'a al cueca' lapi'inyacolhuo'. \p \v 13 ’Imanc' ma moƚmana' li'a ƚamats' ti'onƚcospolhuo' to ƚo'hue. ¡Toƚe tipajnla'! Aimi'i'molhuo' to ƚo'hue ƚuyaipa lic'a. Iƚque ƚo'hue aimi'iya milajn‑naya. Lan xanuc' tejuajaispá ƚuna, ti'huailequinna. \p \v 14 ’Moƚmana' fa'a li'a ƚamats' imanc' ti'onƚcospolhuo' to lepalc'o', ti'onƚcospolhuo' to liƚya' lilajmpa al toncay ƚijuala, aiquemiya. \v 15 Munai'im'me lepalc'o' aimic'ommumiquinni anuli c'ec. Tipo'nonni pe lopiyopa. Toƚta'a tepalc'o'ila' jahuay nomana' lajut'ƚ. \v 16 Ma toƚta'a ti'iƚa' loƚ'ejma' imanc'. Tolapalc'o'itsola' loƚf'as xanuc'. Tonƚ'e'etsola' al c'a. Toƚta'a ticua'me: “Acueca' conƚ'Ailli' Nopa'a lema'a. Ac'a iƚque.” \p \v 17 ’¿Te aga toƚnesyi: “Jesús icuaicoco'ma fa'a li'a ƚamats' teteƚƚa' locuxepa ȽanDios, iƚe lataiqui' liniƚijmpa Moisés, jouc'a liniƚijmpa lam profeta”? A'i. Aicuaicoco'ma canant'ƚiƚa' locuxepa ȽanDios, aicateƚya. \v 18 Iya' camilhuo' al ƚinca: Ma mipa'a lema'a li'a ƚamats', aimehue'eya ni anuli ƚainila' xonca ƚaca'hua, ni toƚta'a anuli ƚacumi. Iƚe litaiqui' ȽanDios jahuay tipanehuo. Ma' mi'hua menanƚi lixpic'epa ȽanDios, jouc'a ti'hua tipanehuo litaiqui'. \v 19 Anuli cal xans ja'ni aimihuejma iƚiya litaiqui' ȽanDios locuxepa, tama lataiqui' xonca aca'hua, ja'ni timuc'itsola' toƚta'a lif'as xanuc', iƚque cal xans tixinim'me xonca aca'hua pe lomana' lan xanuc' naihuejcopá cal Rey Nopa'a lema'a. Ƚocuena cal xans naihuejcopa ȽanDios, timuc'itsola' lan xanuc' tihuejcoƚe, iƚque tixinim'me acuecaj xans pe lomana' lan xanuc' naihuejcopá ȽanDios cal Rey Nopa'a lema'a. \p \v 20 ’Iya' camilhuo': Aimoƚ'onƚico'moƚtsi to lam fariseo ni lomxiye nomuc'iyalepá locuxepa ȽanDios. Tonƚ'eƚe xonca al c'a. Ti'iƚa' xonca al ƚijca loƚ'ejma'. Ja'ni a'i, aimoƚtsuflaiyacu pe lomana' naihuejcopá ȽanDios, iƚque cal Rey Nopa'a lema'a. \p \v 21 ’Imanc' oƚsina' lataiqui' lu'impola' lan xanuc' iƚniya nimajmpá luyaipa quitine. U'impola': “Aimoƚma'ahuale'me. Naitsi noma'ahualepa titai'ma lijunac'. Tecani'em'me.” \v 22 Iya' camilhuo': Cal xans ja'ni ti'hua tixtuc'o ƚipima, titai'ma lijunac'. Cal xans ja'ni timilojla' cataiqui' ƚipima, tilecom'me pe lafoƚyomma lan xanuc' noxpijpá lataiqui'. Cal xans ja'ni tetets'iƚa' ƚipima, timiƚa': “Ima' uncue camac'ta”, iƚque titeƚcota ƚunga pe lopa'a al muf. \p \v 23 ’Tocuaitsi pe lotsufcoyompa ȽanDios, ma mopa'a jiƚpiya pe loftsufcoyoya, ja'ni to'nujuaitsi ƚopima tixtuc'ohuo', \v 24 topo'noƚa' jiƚpiya ƚoftsufcoya, to'huaƚa' toxintsi ƚopima. Topac'etsi lipoyac' ƚopima, toƚmajnle al c'a, toƚpac'enatsoƚtsi. Tijouƚa' topainanni, tocuainata pe loftsufcoyoya, totsufcoƚa' ȽanDios. \p \v 25 ’Iƚque naixtuc'opo' ja'ni ti'hua'atso' cal juez, aimicoƚ'mo', topac'eƚa'. Topalaic'oƚa' ma monƚeyi lane. Ja'ni a'i, iƚque ticufto' cal juez, cal juez ticuto', lapaluc' titats'e'mo'. \v 26 Iya' camihuo' al ƚinca: Ma mi'hua cotaiyinge, tama tutani le'a, jiƚpiya topajnta, aimaipaya. \p \v 27 ’Imanc' oƚsina' lu'impola' lan xanuc' nimajmpá luyaipa quitine. U'impola': “Aimoxhuico'ma ƚipeno ƚof'as xans”. \v 28 Iya' camilhuo': Cal xans mehuelonge anuli ƚaca'no', ja'ni ticua lipicuejma': “Caxhuicoƚa'”, iƚque cal xans joupa itaipa lajunac'. Tocomma to joupa ixhuicopa. \p \v 29 ’Camihuo': Ja'ni iƚe lofmehuelojmpa timenac'ihuo', topulcufla' lo'u, taca'niƚa' aculi', tama iƚiya lo'u al c'a camane. Toƚta'a ma le'a anuli lo'u tejac'ma aimimef'minyaco' ƚunga. \v 30 Ja'ni lomane timenac'ihuo', tama iƚiya al c'a comane, tatejla', taca'niƚa' aculi'. Toƚta'a ma le'a anuli lomane tejac'ma, aimimef'minyaco' ƚunga. \p \v 31 ’Luyaipa quitine uya'ampá: “Cal xans nixpic'epa tux'masla' ƚipeno, tepi'iƚa' lije'e, tijouƚa' tux'masnaƚa'”. \v 32 Iya' camilhuo': A'i. Cal xans aimi'iya mux'masya ƚipeno. Ja'ni ƚaca'no' joupa ihuejpa ocuenaj xans, ƚipe'ailli' nipajnya tux'masla'. Ja'ni a'i aimi'iya. Iƚque ƚaca'no' joupa ƚux'masquimpa ja'ni tihuejla' ocuenaj xans, titai'ma lajunac'. Naitsi nolecoya ƚaca'no' jouc'a titai'ma lajunac'. \p \v 33 ’Jouc'a oƚsina' lu'impola' lan xanuc' nimajmpá fa'a luyaipa quitine, ticuayi: “Ja'ni o'epa jurar, aimopai'i'ma jiƚiya lotaiqui'. Lotaiqui' joupa o'epa jurar ȽanDios, tanant'ƚi'ma. Ja'ni aimanant'ƚi, totai'ma lajunac'.” \v 34 Iya' camilhuo': Aimo'e'ma jurar. Aimocua'ma: “Por lema'a”. Jiƚpiya ticutsu ȽanDios cal Cuecaj Juez. \v 35 Aimocua'ma: “Por li'a ƚamats'”. Li'a ƚamats' tocomma to ƚipitas ȽanDios lacaxaf'i'ipa li'mitsi'. Aimocua'ma: “Por al cuecaj quiƚya' Jerusalén”. Jiƚpiya ipiƚya' ȽanDios cal Rey. \v 36 Jouc'a aimocua'ma: “Por ƚaijuac”. Ima' cotuca' aimi'iya mocuxe'eya ƚojuac. Anuli lajuac lumi aimi'iya mo'eya fujca. Jouc'a lajuac al fujca aimi'iya mo'eya umi. \v 37 Aimo'e'ma jurar. Ma le'a tocua'ma: “Toƚta'a ca'e'ma”, o “A'i, aica'eya”. Aimoƚof'i'ma cataiqui'. Ja'ni toƚof'i cataiqui' a'i ȽanDios micuxe'ehuo' iƚiya lofnespa. Ma le'a ƚonta'a ticuxe'ehuo'. \p \v 38 ’Oƚsina' luya'ampá luyaipa quitine, ticuayi: “Anuli cal xans ja'ni joupa ipa'empá anuli li'u, iƚque mipai'iconghua, tipa'econa'ma ma le'a anuli li'u. Ja'ni anuli cal xans tipa'em'me anuli li'ay, iƚque mipai'iconghua, tipa'econa'ma ma le'a anuli li'ay.” \v 39 Iya' camilhuo': Ja'ni a'ijc'a lo'epo', aimocuanaj'moxi. Ja'ni tuntafhuo' lopeque al c'a camane, tocufiƚa' lopeque loxa camane tuntafcontso'. \v 40 Ja'ni ticuxecotso', texic'e'mo' lotsamalo, tommi'iƚa' lotsamalo jouc'a tommi'iƚa' lopuquiya. \v 41 Ja'ni ts'ipenic' ticuxe'etso' timitso': “Lacanumf'eta cane oquej kilometro. Aƚtoc'iƚa' ƚainitay”, ima' tacanumf'eta amalpu kilometro. \v 42 Naitsi noxahue'epo', tapi'iƚa'. Ja'ni tixahue'etso', timitso': “Lapi'iƚa', tijouƚa' cacuai'enaco'”, aimocuanaj'ma. \p \v 43 ’Imanc' oƚsina' luya'ampá luyaipa quitine, ticuayi: “To'e'ma capic'a ƚopima. Aimo'e'ma capic'a naixtuc'opo'. Iƚque to'e'ma laic'.” \v 44 Iya' camilhuo': Tonƚ'e'mola' capic'a naixtuc'opolhuo'. Toƚsahue'eƚe ȽanDios titoc'itsola' iƚniya noteƚ'mipolhuo'. \v 45 Ja'ni toƚe loƚ'ejma' aƚinca ti'i'molhuo' inaxque' ȽanDios, iƚque coƚ'Ailli' Nopa'a lema'a. Iƚque ticuxe'e ƚi'ora tepalc'o'itsola' jahuay lan xanuc'. Ja'ni lan c'a xanuc', ja'ni lixcay xanuc' tepalc'o'ila'. Jouc'a ticuxe'e ticuiƚa' ni petsi lomana' lan xanuc', petsi no'epá al c'a, jouc'a petsi no'epá lixcay, ma' anuli ticui'e. \v 46 Ja'ni toƚ'etsola' capic'a ma le'a iƚne no'epolhuo' capic'a, ¿te cululijpa? Ma toƚta'a mi'eyi lin'najts'i'iyale. \v 47 Ja'ni ma le'a toƚnonnila' loƚpimaye, ¿te ma tonƚ'eyi xonca al c'a? A'i. Lan xanuc' pe aimimetsaicoyi ȽanDios toƚe mi'eyi. \v 48 Coƚ'Ailli' Nopa'a lema'a ti'ay pangay al c'a. Imanc' jouc'a tonƚ'eƚe pangay al c'a. \c 6 \p \v 1 ’Ja'ni imanc' tolapi'i'mola' lan xanuc' quiƚtomí, aimoƚcua'me: “Aƚsintsonga' lan xanuc'. Limetsaico'monga' ninc'ic'a xanuc'.” Ja'ni toƚe toƚcuayi ailopa'a capi'iyacolhuo' coƚ'Ailli' Nopa'a lema'a. \v 2 Monlapi'ila' quiƚtomí lan xanuc' pe aiquiƚ'hueca, aimoƚ'e'me to mi'eyi lan xanuc' iƚne no'e'epoƚtsi to joupa ixanghuaitola' liƚpicuejma'. Iƚne micu'me al tomí tifus'miyi liƚtrompeta, ticuayi: “¡Aƚsinƚa'! Iya' capi'i'ma quitomí iƚca'a cal xans, iƚque aiqui'hueca.” Toƚta'a mi'eyi mimana' ƚajut'ƚi pe lafoƚyomma lan xanuc' o miyeyi lexpats'qui cane, toƚta'a mi'eyi. Iƚniya ticuayi: “Alimetsaicontsonga' xonca ac'a laƚpicuejma', laƚ'ejma'”. Iya' camilhuo': Ne', ¡toƚe timetsaicontsola'! Ailopa'a capi'iyacola' ȽanDios. \v 3 Ima' toƚta'a aimo'e'ma. Ja'ni tapi'itsola' quiƚtomí lan xanuc' pe aiquiƚ'hueca, to'eƚa' ch'ixca. Aimoya'a'ma lof'eya. Ni ima' cotuca' aimo'nujuais'ma locupa. Ni loxa camane mixim'ma lo'epa al c'a camane. \v 4 Toƚta'a aimixininyaco' motoc'ila' iƚne lan cuanuc'la. Co'Ailli' Nopa'a lema'a iƚque ƚinca tehuelojnhuo' iƚe lof'epa jiƚpe petsi aimehuelojnhuo' lan xanuc'. Iƚque tepi'i'mo' lofmulijya. \p \v 5 ’Ma' moƚpalaic'oyi ȽanDios, aimoƚ'e'e'moƚtsi to iƚniya lan xanuc' no'e'epoƚtsi to joupa ixanghuaitola' liƚpicuejma'. Iƚniya mipalaic'oyi ȽanDios tecaxoƚanna jiƚpiya ƚajut'ƚi pe lafoƚyomma lan xanuc'. Jouc'a tipalaic'oyi ȽanDios mecaxingoƚaiyi pe ƚatenuficopa ƚaneya. Ma toƚta'a iƚpic'a. Ticuayi: “¡Aƚsintsonga' lan xanuc' maƚpalaic'oyi ȽanDios!” Iya' camilhuo': Ne'. Joupa ixinimpola'. Joupa tipa'a lolijyacu. Ailopa'a xonca. \v 6 Ima' aimo'e'ma to iƚniya. Ja'ni topalaic'o'ma ȽanDios totsufai'ma lomejut'ƚ, tati'i'ma lopuerta. Jiƚpiya cotuca' topalaic'o'ma co'Ailli', iƚque Nopa'a petsi lan xanuc' aimi'iya mixinyacu. Iƚque co'Ailli' ƚinca tehuelojnhuo' lof'epa, iƚe to'ay petsi aimehuelojnhuo' lan xanuc'. Ma' iƚque tepi'i'mo' lofmulijya. \p \v 7 ’Imanc' moƚpalaic'oyi ȽanDios aimoƚ'e'me to mi'eyi lan xanuc' pe aimimetsaicoyi ȽanDios. Iƚne mixahue'eyi lilendiosla' timiyi axpe' cataiqui'. Aiquiƚsina' te locuapa. Ticuayi: “Aƚmitsola' axpe' cataiqui', toƚta'a lalandiosla' aƚquimf'e'monga'”. \v 8 Imanc' aimoƚ'onƚico'moƚtsi to liƚ'ejma' iƚnu'hua. Coƚ'Ailli' ixina' iƚe lahue'epolhuo' ai'a toƚsahue'e'me. \v 9 Moƚpalaic'oyi ȽanDios toƚmiƚe: \q1 Ima' aƚ'Ailli' cofpa'a lema'a, \q1 timetsaicontso' apaxi lopuftine. \q1 \v 10 Ticuaitsi litine petsi jahuay lan xanuc' timetsaicotso' ima' iƚRey. \q1 Pu'hua lema'a jahuay tihuejcohuo', toƚta'a tihuejcotso' fa'a li'a ƚamats'. \q1 \v 11 Ƚaƚtepa itine itine, lapi'itsonga' itsiya. \q1 \v 12 Illanc' joupa limenc'e'ecopola' iƚne ts'aƚtaiyinc'enga'. \q1 Ima' jouc'a limenc'e'ecotsonga' iƚe laƚtaiyinc'ehuo'. \q1 \v 13 Aimaƚƚeco'monga' petsi lalahuaiyonyaconga'. \q1 Ja'ni tiƚoc'huai'ma pe laƚmana' ƚixcay xans, ¡ima' lunƚu'etsonga'! \p \v 14 ’Imanc', ja'ni tolimenc'e'ecotsola' loƚf'as xanuc' iƚe lo'epolhuo', jouc'a coƚ'Ailli' Nopa'a lema'a timenc'e'eco'molhuo' iƚe lixcay lonƚ'epa. \v 15 Ja'ni imanc' aimolimenc'e'ecola' loƚf'as xanuc' lo'epolhuo', coƚ'Ailli' Nopa'a lema'a jouc'a aimimenc'e'ecoyacolhuo' lixcay lonƚ'epa. \p \v 16 ’Imanc' moƚsnet'ƚyi aimoƚtetsoyi, aimonƚ'e'me to lan xanuc' iƚne no'e'epoƚtsi to joupa ixanghuaitola' liƚpicuejma'. Iƚne mixnet'ƚyi aimitetsoyi, ti'e'eyoƚtsi to nohuotsopá. Tupaxc'eyoƚtsi liƚ'a, tixinintsola' lan xanuc' tixnet'ƚyi iƚniya. Iya' camilhuo': Ne'. Joupa ixinimpola' toƚiya. Joupa tipa'a lolijyacu. Ailopa'a xonca. \v 17 Ima' moxnet'ƚqui, to'huaƚcufla' al c'a ƚojuac, to'ot'ƚiƚa' laceite, tapajla' lo'a. \v 18 Toƚta'a tixinim'mo' to aimoxnet'ƚqui, tocomma ma totesma. Ma le'a co'Ailli' tixina, iƚque Nopa'a pe lan xanuc' aimi'iya mixinyacu. Iƚque ƚinca tehuelojnhuo' lof'epa jiƚpe petsi aimixinghuo' lan xanuc'. Ma' iƚque' tepi'i'mo' lofmulijya. \p \v 19 ’Imanc' aimolafot'ƚe'me coƚ'huexi fa'a li'a ƚamats'. Jifa'a iƚe ƚoƚ'huexi tijouna'ma. Lan huoxmi tite'me o tunxilai'ma, o lan namats' titsuflai'me lomejut'ƚ, tinantsej'mo'. \v 20 Ma moƚmana' fa'a li'a ƚamats' xonca tonƚ'eƚe ti'iƚa' ƚoƚ'huexi jipu'hua lema'a. Jiƚpe aimiteji lan huoxmi, ailopa'a. Aimunxilaiya. Ni lan namats' aimitsuflaiyacu lomejut'ƚ minantsejyaco'. Jiƚpiya ailopa'a. \v 21 Pe lopa'a ƚoƚ'huexi maƚpiya copa'a loƚpixojma cata. \p \v 22 ’Lo'u tepalc'o'ihuo'. Ja'ni ac'a lo'u toxim'ma pe lof'huaya, toxim'ma iƚe lof'epa. \v 23 Ja'ni a'ijc'a lo'u topanehuo al muf. Ma' anuli ja'ni to'ehuale laic', joupa i'ipa a'ijc'a lopicuejma', aimepalc'o'ihuo'. Ja'ni joupa imufc'opa lopicuejma', ¡acueca' juaiconapa iƚe al muf! \p \v 24 ’Cal xans ticuicomma ma le'a anuli ƚipoujna. Ja'ni oquexi' tixtuc'o'ma anuli, ƚocuena ti'e'ma capic'a. O tixinc'ne'ma anuli, tetets'i'ma ƚocuena. Imanc' jouc'a ticuicomma ma le'a anuli ƚoƚPoujna, iƚque ȽanDios. Aimi'iya molihuejcoyacu al tomí jouc'a. \p \v 25 ’Iya' camilhuo': Aimoƚsueƚmot'ƚe'me lonluyalaicoyacu lapajnya fa'a li'a ƚamats', ja'ni ti'i'ma o aimi'iya. Aimoƚcua'me: “¿Te caƚtejacu? ¿Te caƚsnayacu? ¿Te caƚju'ecoyacoƚtsi?” Loƚcuerpo ƚinca xonca acueca' lipitali, loƚju'ecoyacoƚtsi aijtine. Jouc'a ƚoƚ'alma xonca acueca' lipitali, ƚoƚtejacu aijtine. \v 26 Toƚsinƚe lacaƚ'hui naiyulpá lema'a. Iƚniya aimifayi, aimefot'ƚeyi, ailopa'a quiƚ'huecoƚma mi'huejyacu ƚotejacu. Coƚ'Ailli' Nopa'a lema'a tites'mila'. Iƚque, ¿ja'ni aimi'nujuaitsilhuo' imanc'? Ƚinca, xonca ti'nujuaitsilhuo', tixinnilhuo' xonca acueca' loƚpitali. \v 27 Imanc' tama toƚsueƚ'mecoyi juaiconapa, ¿te aga ti'i'ma tonƚ'e'e'moƚtsi xonca unc'itoƚqui? A'i. Aimi'iya ni huata. \p \v 28 ’¿Te coƚsueƚcocopa? Toƚcuayi: “¿Te quijahua' caƚpo'noyacu?” Toƚsinƚe ƚaiquitamqui ƚotojpa cal 'ec'. Tipa'a ƚaiquiƚpipa'. Iƚne ƚaiquitamqui aimucuiyi, aimi'eyi canic'. \v 29 Ma ȽanDios tiju'ecojma ƚaiquipipa'. Iya' camilhuo': Cal cuecaj rey Salomón, lipo'nopa al c'a lipijahua', tama i'huáqui juaiconapa acueca' quincuxepa, iƚquiya aiqui'onƚi to ƚaiquipipa' ƚaiquitamqui. \v 30 ȽanDios tiju'e'ela' juaiconapa ac'a ƚaiquitamqui cal 'ec'. Iƚne ƚaiquitamqui aimicoƚila'. Anuli litine titoquila' ac'a, locuena quitine tiyaxquemma, tipi'enni lapa. Imanc', ¿te ȽanDios aimiju'eyacolhuo'? Ah imanc', huata toƚ'huaiyijnyi ȽanDios. \p \v 31 ’Aimoƚsueƚco'me. Aimoƚnes'me: “¿Petsi caƚsi'neyacu caƚtejacu, caƚsnayacu? ¿Petsi caƚsi'neyacu caƚpijahua'?” \v 32 Lan xanuc' pe aimimetsaicoyi ȽanDios tuyalaicoyi lapajnya tehueyi iƚna'a. Coƚ'Ailli' Nopa'a lema'a ixina' te ts'i'ic' lahue'epolhuo'. Iƚque tepi'i'molhuo'. \v 33 Toƚpo'noƚe loƚpicuejma' tolihuejcoƚe ȽanDios cal Cuecaj Rey, tonƚ'eƚe al c'a ma to locuxe'epolhuo'. Tijouƚa' tepi'i'molhuo' jahuay. Aimehue'eyacolhuo', ni toƚta'a. \p \v 34 ’Aimoƚsueƚmot'ƚe'me. Aimoƚcua'me: “¿Te caluyalaicoyacu mouqui?” Mouqui toƚsim'me lo'iyacolhuo'. Ma' itsiya tipa'a loƚteƚcopa. Ja'ni toƚsueƚcoyi lo'iya mouqui xonca ipime toƚsim'me itsiya. \c 7 \p \v 1 ’Imanc' aimoƚnesc'e'mola' loƚf'as xanuc', toƚta'a aiminesc'econayacolhuo'. \v 2 Ma to imanc' toƚpalaicola' loƚf'as xanuc' ma toƚta'a tipalaicom'molhuo'. Ma to moƚspif'caleyi, ma toƚta'a tixpif'quim'molhuo'. \v 3 Ima', ¿te cofmehuelojncopa ƚopima mipa'a anuli ƚaquifuc li'u? Ima' aicoxina' to jipu'hua anuli laxma tipa'a lo'u. \v 4 Mipa'a laxma jiƚpe lo'u, ¿te cofmicoya ƚopima: “Lapi'iƚa' lane quipa'e'e'mo' ƚaquifuc ƚopa'a lo'u”? \v 5 Ma le'a to'e'eyoxi xonca unc'a. Ate'a' taipa'aƚa' laxma lopa'a lo'u. Tijouƚa' ja'ni joupa mipa'apa, ti'i'ma toxim'ma ƚaquipifuc ƚopa'a li'u ƚopima, taipa'e'ena'ma. \p \v 6 ’Aimolapi'i'mola' lan tsiƚqui ƚi'huexi ȽanDios. Lajune' lilanc'ecompa aperla, iƚniya acueca' lipitali, aimolacani'i'mola' lijná. Iƚniya ti'huailej'me lam perla, tijouƚa' tits'aletsuftolhuo' imanc'. \p \v 7 ’Ti'hua toƚsa'hueƚe, tijouƚa' tepi'im'molhuo'. Ti'hua tolahueƚe, tijouƚa' toƚsim'me. Ti'hua tolumf'asle al puerta, tijouƚa' texi'em'molhuo'. \v 8 Lan xanuc' noxa'huepá, tepi'im'me. Jouc'a nahuepá, tixim'me. Jouc'a nomf'axpá, texi'em'me. \p \v 9 ’Imanc' unc'ixanuc', ja'ni tixahue'etsolhuo' ƚa'i loƚnaxque', ¿te tolapi'i'mola' ƚapic? \v 10 Ja'ni tixahue'etsolhuo' ƚatu, ¿te tolapi'i'mola' ƚainofaƚ? Ƚinca ailopa'a no'eya toƚta'a. \v 11 Imanc', tama tipa'a loƚjunac', tipa'a loƚpicuejma', tonlapi'i'mola' al c'a loƚnaxque'. Conƚ'Ailli' Nopa'a lema'a, xonca acueca' iƚque lipicuejma'. Toƚta'a tepi'i'molhuo' al c'a ja'ni toƚsahue'eƚe. \p \v 12 ’Ja'ni aimetenƚcocolhuo' lo'e'epolhuo' loƚf'as xanuc', aimoƚ'e'me jouc'a imanc' toƚiya. Ma toƚta'a loya'apa locuxepa ȽanDios, jouc'a lomuc'iyalepa lam profeta. \p \v 13 ’Toƚtsulfoƚaitsa iƚe al tansca al puerta. Tipa'a ocuena al puerta, jiƚiya expats'qui, jiƚpiya copa'a lotsufaicopa lexpats'qui cane. Jiƚe lane lotsepa pe lajac'eyacola'. Iƚe al puerta lexpats'qui axpela' noximpá. \v 14 Ma le'a oquexi' afantsi noximpá locuenaj al puerta, iƚiya atansca, lotsufaicopa al tansca cane. Jiƚe lane lotsepa pe lolijyacu al ts'e liƚpitine aimijouya. \p \v 15 ’¡Toƚ'e'etsoƚtsi cuenna! Ticuaicu pe loƚmana' lam profeta nofelaiquepá. Iƚniya ti'onƚcospola' to lam mot'ƚ. Tocomma ailopa'a co'epa iƚniya. A'ij ƚinca. Ituca' liƚ'ejma'. Iƚniya oyac'la to lan lobo, iƚne linneja notepá lam mot'ƚ. \v 16 Iƚne liƚ'ejma' timuc'i'molhuo' te ts'i'ic' liƚpicuejma'. Al 'ec ƚi'as timuc'i'molhuo' jale c'ec iƚta'a. ¿Te litac cantsinni ti'as'ma a'uva? ¿Te litac al xumi ti'as'ma a'higo? A'i, aimi'iya. \v 17 Jahuay al c'a c'ec mi'atsi, ac'a ƚi'as. Lixcay c'ec mi'atsi, ixcay ƚi'as. \v 18 Al c'a c'ec aimi'iya mi'asya ƚixcay qui'as. Lixcay c'ec aimi'iya mi'asya cal c'a qui'as. \v 19 Al 'ec, ja'ni a'ijc'a ƚi'as, tetequim'me, tixanc'onna ƚunga, tipi'enna. \v 20 Iya' camilhuo': Tolahuelojntsola' iƚne lam profeta te ts'i'ic' liƚ'ejma'. Toƚta'a tolimetsaicona'mola' infel'miyale. \p \v 21 ’Lan xanuc' tama aƚmiƚa': “¡MaiPoujna, maiPoujna!”, a'i jahuay iƚniya mitsuflaiyacu pe locuxeyopa ȽanDios, iƚque Nopa'a lema'a. Pe naihuejcopá lixpic'epa cai'Ailli' Nopa'a lema'a, iƚne ƚinca titsuflaita. Locuenaye aimitsuflaiyacu. \v 22 Ticuaitsi iƚe al Cuecaj Quitine axpela' aƚmi'ma: “¡MaƚPoujna, maƚPoujna! Illanc' oxanuc', toƚta'a aluya'apá lonespa ȽanDios, jouc'a lipa'apola' lontahue, jouc'a aƚ'epá axpe' acueca'.” \v 23 Iya' catalai'e'e'mola', cami'mola': “Iya' aicainimetsaicolhuo'. ¡Tonƚeƚe! ¡Tonƚolijnle! Imanc' aimonƚ'eyi locuxepa ȽanDios.” \p \v 24 ’Cal xans ƚaƚquimf'epa laitaiqui' jouc'a lihuejma, iƚque ipicuejma' cal xans. Ca'onƚico'ma to cal xans nolanc'epa lejut'ƚ. Ipucufpa qui'huajcopa ƚapic, jiƚpiya itsahue'emma lejut'ƚ. \v 25 Lijoupa lilanc'epa lejut'ƚ icui'ma juaiconapa. Ixpe'ma laja' cal panay, ipac'o'ma. I'hua'ma ƚahua'. I'hua'ma ujfxi, unajm'ma lajut'ƚ. Iƚe lajut'ƚ aits'ifentsi, aiquecangenni. Joupa ilajmpa pe litsahueyomma apic. Ailopa'a qui'ipa. \p \v 26 ’Cal xans ƚaƚquimf'epa laitaiqui', ja'ni aimalihuejma, iƚque a'i quipicuejma' cal xans. Ca'onƚico'ma to cal xans nilanc'epa lejut'ƚ litsahueyomma acuixa. \v 27 Icui'ma juaiconapa. Ixpe'ma laja' cal panay, ipac'o'ma. I'hua'ma ujfxi ƚahua', unajm'ma lajut'ƚ. Eteƚquemma. Ecanipa nulemma. \p \v 28 Lijou'ne'ma Jesús iƚna'a ƚitaiquí lan xanuc' ticuayi: \p ―Ƚinca acueca' iƚe litaiqui' laƚmuc'iponga'. \v 29 Lomxiye nomuc'iyalepá locuxepa ȽanDios a'i mimuc'iyaleyi to lomuc'iyalepa Jesús. Iƚque ƚinca joupa epi'impa limane timuc'iyaletsi, iƚniya a'i. \c 8 \p \v 1 Limunanni ƚijuala Jesús ihuej'me axpela' lan xanuc'. \v 2 Icuaiyunni anuli cal xans iteca cahui. Iƚe al cuana cuftine lepra. Exc'onƚingai'ma Jesús, timi: \p ―Maipoujna, ima' nipajnya latufc'enƚa', caxinxoxi aƚ'inƚa' limpio. ¿Ja'ni to'e'ma? \p \v 3 Jesús i'nij'ma limane, iƚaf'ma ƚafcuana, timi: \p ―Ca'e'ma. Ti'intso' limpio. \p Aiquicoƚ'ma, iƚojn‑na'ma lehui. I'ina'ma limpio. \v 4 Jesús timi: \p ―Aimoya'a'ma iƚe lai'e'epo'. ¡To'huanƚa'! Jiƚpe al cuecaj xoute' tomujtoxi ƚa'ailli'. Totsufcota ma to licuxepa Moisés. Toƚta'a aƚsim'monga' illanc' lihuejcoyi iƚe lataiqui'. \p \v 5 Jesús itsufai'ma liƚya' Capernaum, icuaiyunni anuli nocuxepola' amaxnu lisoldado. Tixa'hue Jesús titoc'iƚa'. \v 6 Timi: \p ―Maipoujna, ƚaimozo textafque, tunouya lainejut'ƚ. Joupa uhuaquemma. Tixina acueca' cumla. \p \v 7 Jesús timi: \p ―Ai'huapa, caxaƚ'menna. \p \v 8 Iƚque nocuxepola' lisoldado timi: \p ―Maipoujna, aimo'e'ma toƚta'a. A'i caxa'huehuo' mo'huaya motsufaiya lainejut'ƚ. Iya' caxinyoxi juaiconapa na'hua xans. Ma le'a tocuaƚa': “Tixaƚconaƚa' ƚomozo”, tijouƚa' ma tixaƚcona'ma. Toƚta'a aixina'. \v 9 Iya' jouc'a quihuejma ƚaƚcuxepa, cacuxela' laisoldado. Cami'ma anuli: “To'huaƚa'”, iƚque ti'hua'ma. Ƚocuena cami'ma: “To'huanni”, iƚque ti'huamma. Cami'ma ƚaimozo: “To'eƚa'”, iƚque ti'e'ma. \p \v 10 Licuejpa Jesús toƚta'a linespa ƚincuxepa, etenƚcoco'ma juaiconapa. Timila' iƚne ts'iƚenc'e: \p ―Imanc' ixanuc' Israel olimetsaijma ȽanDios. Iƚca'a cal xans lixanuc' aimimetsaicoyi ȽanDios. Camilhuo' al ƚinca: Ni anuli imanc' caixina to iƚca'a cal xans. Iƚca'a ƚinca xonca ti'huaiyinge ȽanDios. \v 11 Camilhuo': Ticuaita locuenaye lan xanuc', iƚniya nomana' pe liyuf'ma cal 'ora, jouc'a lan xanuc' nomana' pe lof'acaiyopa cal 'ora. Jouc'a loƚtatahueló Abraham, Isaac, y Jacob, ticutsoƚaita anuli pe locuxeyopa ȽanDios, iƚque cal Cuecaj Rey. \v 12 Ituca' lo'iyacola' iƚniya nocuapá: “Ma' illanc' inaxque' ȽanDios cal Rey”. Iƚne tihuescufinnola' ƚuna, jiƚpiya al muf. Maƚpe tijolijta, ti'ilc'ta liƚ'ay. \p \v 13 Timi nocuxepola' lisoldado: \p ―Ima' aƚ'huaiyijmpa, tonesqui: “Tixaƚcona'ma ƚaimozo”. To'huaƚa'. Ma to lonespa, toƚta'a ti'iƚa'. \p Maƚe 'hora ixaƚcona'ma ƚimozo iƚque nocuxepola' lisoldado. \p \v 14 Jesús icuaitsi lejut'ƚ Pedro, jiƚpe ixim'ma ƚi'maco Pedro tunouya textafque, tepi'i quinu'. \v 15 Jesús i'noƚ'e'e'ma limane. Iƚojn‑na'ma ƚipinu'. Iƚque ƚaca'no' itsahuenanni, ites'mi'mola'. \p \v 16 Lummuhuaitsi i'hua'am'mola' pe lopa'a Jesús axpela' lan xanuc' litsuflai'ila' contahue. Jesús ma le'a icuxe'e'mola' lontahue tipalunca, iƚniya ipalumma. Jouc'a ixaƚ'mena'mola' jahuay lafcualƚay. \v 17 Toƚta'a enanƚcopa linespa cal profeta Isaías luya'apa: “Ma iƚque aƚsaƚ'meponga' laƚtafc'eponga', liƚonc'e'enaponga' laƚcuana”. \p \v 18 Lixim'mola' axpela' lan xanuc' ts'iƚenc'e, Jesús timila' ts'ilihuequi: \p ―Ƚepá, aƚquiepá al cueca' quin'nuhua'. \p \v 19 Ai'a tiye'me icuaitsi anuli ƚomxi nomuc'iyalepa locuxepa ȽanDios, timi Jesús: \p ―Momxi, ni petsi loftseya, iya' jouc'a quihuej'mo'. \p \v 20 Jesús timi: \p ―Lan t'ƚeya tipa'a liƚpunts'ejay. Lacaƚ'hui naiyulpá lema'a tipa'a liƚpuxiƚ'na. Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a, iya' ailopa'a caifxmai'eya. \p \v 21 Ocuena cal xans mihuequi Jesús timi: \p ―Momxi, lapi'iƚa' lane ca'hua'ma. Quimaf'i cai'ailli' capajnta jiƚpe lainejut'ƚ. Tijouƚa timanƚa', caminna, quihuejcona'mo'. \p \v 22 Jesús timi: \p ―Lihuejla' itsiya. Lomapola' ti'i'ma temitsa liƚf'as lomapola'. \p \v 23 Itsufai'ma al barco. Ts'ilihuequi itsuflai'me jouc'a. \v 24 Muyalaicoyi ipanni ujfxi ƚahua'. Ƚaja titsahuemma, tuyanc'ne al barco. Tixc'uaf'caispa caja'. Jesús tixmay. \v 25 Ts'ilihuequi Jesús icuaiyunca, ummef'me, timiyi: \p ―Maƚpoujna, ¡lunƚu'etsonga'! ¡Aƚma'monga'! \p \v 26 Jesús timila': \p ―Ah imanc', ¿te coxpailijcopolhuo'? Ma' ahuata aƚ'huaiyinge. \p Itsahuenni, itale'mola' ƚahua', ƚaja. Jahuay i‑ch'ixco'mola'. \v 27 Ts'ilihuequi ixim'me acueca' iƚe li'epa Jesús. Timiyoƚtsi: \p ―¿Naitsi iƚca'a cal xans? Ticuxe'ela' ƚahua', ƚaja, tihuejcoyi. \p \v 28 Icuaitsa locuena quiju' al cueca' quin'nuhua'. Jiƚpiya ilemats' iƚne lan xanuc' gadareno. Oquexi' ipalunca pe lamu'empola' lomapola', icuai'me pe lopa'a Jesús. Lontahue joupa itsuflaipá iƚne loquexi'. I'ipola oyac'la. Lan xanuc' aimi'iya muyalaicoyacu jiƚe lane. \v 29 Iƚniya loquexi' tija'ayi, timiyi Jesús: \p ―Ima' i'Hua ȽanDios, ¿te cocuaiyoco'ma fa'a laƚmana'? ¿Te ts'opic'a? Itsiya aimaƚteƚ'miyaconga' ȽanDios. Aiquicuaiya litine, tehue'e. ¿Te itsiya ima' aƚteƚ'mi'monga'? \p \v 30 A'ij culi' jiƚpiya timana' axpela' lijná titeji quiƚpitamqui. \v 31 Lontahue ixa'hue'me Jesús, timiyi: \p ―Ja'ni lipa'a'monga' iƚniya lan xanuc', lapi'itsonga' lane aƚtsuflaita iƚne lijná. \p \v 32 Jesús timila': \p ―Ne', tonƚeƚe. \p Lontahue ipalunca lan xanuc', itsuflai'me lijná. Jahuay iƚniya lijná inul'me liculhuo, i'nijmoƚaitsa laja', unxaƚac'mola'. \p \v 33 Nohuic'ipola' lijná inul'me. Iyena'me, icuaitsa liƚya', uya'atsa jahuay li'ipa, iƚe li'ipola' loquexi' lan xanuc' litsuflai'ila' contahue. \v 34 Licuej'me jiƚiya, ipalunca jahuay lan xanuc' nomana' liƚya', italefcuftsa Jesús. Lixim'me, ixa'hue'me ti'huanƚa', tipananni ƚilemats'. \c 9 \p \v 1 Jesús if'aj'ma al barco, uyaicona'ma al cueca' quin'nuhua'. Icuaitsi lipiƚya'. \v 2 Jiƚpiya icuai'entsa anuli cal xans textafque, uhuaquemma licuerpo. Tunafya cal huijm‑ma'. Jesús ixim'mola' iƚne lan xanuc' ti'huaiyijnyi, timi ƚuhuaqueya: \p ―Mai'hua, aimoxhueƚmot'ƚe'ma. Joupa iƚojn‑napa lojunac'. \p \v 3 Licuej'me toƚta'a lonespa Jesús oquexi' afantsi lomxiye nomuc'iyalepá locuxepa ȽanDios timiyoƚtsi: “Iƚque cal xans Jesús ti'e'eyoxi to ȽanDios”. \p \v 4 Jesús ixina' locuapa jiƚpe liƚpicuejma' iƚne lan xanuc', timila': \p ―Imanc', ¿te coƚcuacopa quixcay jiƚpe loƚpicuejma'? \v 5 ¿Ja'ni toƚsinyi ipime iƚiya laimipa cal xans: “Lojunac' joupa iƚojn‑napa”? Ja'ni camiƚa': “Totsahuenni, to'huaƚa'”, ¿te toƚsim'me a'i quipime iƚe lataiqui'? \v 6 Itsiya camuc'i'molhuo' icueya laimane. Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Ma capa'a fa'a li'a ƚamats' nipajnya quiƚonc'e'e'mola' lan xanuc' liƚjunac'. \p Timi ƚuhuaqueya: \p ―Totsahuenni, tonif'la' ƚohuijm‑ma'. To'huanƚa' lomejut'ƚ. \p \v 7 Cal xans itsahuenni. I'hua'ma lejut'ƚ. \v 8 Lan xanuc' ixim'me acueca' iƚe li'epa Jesús. Tix'najtsi'iyi ȽanDios, ticuayi: \p ―Ƚinca, ȽanDios epi'ipa toƚta'a limane iƚque cal xans. \p \v 9 Jesús tuyaipa jiƚpiya. Mi'hua lane ixim'ma anuli cal xans lipuftine Mateo. Ticutsu pe lo'najtsi'iyaleyompa. Jesús timi: \p ―¡Lihuejla'! \p Mateo itsahuenni, ihuej'ma Jesús. \p \v 10 Jesús jouc'a ts'ilihuequi icuai'me lejut'ƚ Mateo. Jiƚpiya titetsoyi anuli axpela' lan xanuc', iƚniya in'najtsi'iyale jouc'a ocuenaye xanuc' pe aimihuejcoyi locuxepa ȽanDios. \v 11 Lan xanuc' fariseo ixim'me Jesús ticutsu jiƚpe. Icuis'e'me, timinnila' ts'ilihuequi Jesús: \p ―Imanc' ƚoƚpomxi, ¿te cotetsocopa anuli iƚniya lan xanuc'? Iƚne in'najtsi'iyale jouc'a ocuenaye xanuc' pe aimihuejcoyi locuxepa ȽanDios. \p \v 12 Jesús icuej'mola' iƚne laicuitsufpa, timila': \p ―Lan xanuc' pe ailopa'a quiƚcuana aimicuicomma no'eyacola' cafxi. Laxtafpola' ƚinca ticuicomma no'eyacola' cafxi. \v 13 Imanc' tonƚenƚe, tolihuic'itsa lohuaƚquemma iƚe lataiqui' liniƚiya loya'apa lonespa ȽanDios, ticua: \q1 Imanc' ti'hua aƚtsufma loƚpinneja loƚma'apola'. \q1 Iya' xonca latenƚcoco'ma toƚtsintsola' cuanuc'la iƚne loƚf'as xanuc'. \m Iya' aicuaicoco'ma fa'a li'a ƚamats' cajoc'itsola' pe ts'iƚtaic' quiƚjunac', tixhuej'menanca. Aicajoc'ila' pe ailopa'a quiƚjunac'. \p \v 14 Ts'ilihuequi Juan Bautista icuaitsa pe lopa'a Jesús, timiyi: \p ―Illanc' aƚsnet'ƚyi, aimaƚtetsoyi. Ma' anuli liƚ'ejma' lan xanuc' fariseo. Iƚniya lihuejhuo', ¿te cotetsocopa, aimixnet'ƚyi? \p \v 15 Jesús italai'e'e'mola', timila': \p ―Mipa'a ƚamijcano lijuic lipemaná, iƚniya lijoc'impola', ¿te tihuotso'me? Ticuaitsi litine texic'e'entsola' ƚamijcano namaneya, iƚe litine ƚinca tihuotso'me, aimitetsoyacu, tixnet'ƚ'me. \p \v 16 ’Ja'ni tanajmot'ƚiƚa' anuli lafane quijahua', aimi'iya moxhuicoya al ts'e quijahua'. Lafane quijahua' aimi'ommaiya. Tits'aƚquemma xonca. \v 17 Al ts'ej vino aimoc'ej'miya lafane pontalay quixmi. Ja'ni toƚta'a lof'epa tits'aƚ'mola' lam pontalay quixmi, tic'ejaiquehuo al vino, timinsco'mola' ƚixmi. Al ts'ej vino toc'ej'mi'ma al ts'e ponta quixmi. Toƚta'a aimecaniyacola' al vino ni al ponta quixmi. \p \v 18 Jesús mipalay toƚta'a icuaitsi anuli cal xans, iƚque nocuxepa lajut'ƚ pe lafoƚyomma lan xanuc'. Exc'onƚingai'ma pe lopa'a Jesús, timi: \p ―Ƚai'hua caca'no' ji'hua imanapa. Ƚepá. Toxpayaf'ta lomane, timaf'inna. \p \v 19 Jesús itsahuenni, iyejmale'me cal xans jouc'a ts'ilihuequi. \v 20 Miyeyi lane icuaiyunni anuli ƚaca'no' textafque. I'ipa imbama' coque' camats' ti'hua cajuats' licu'u. Iƚoc'huai'ma lixpula' Jesús. Iƚafc'e'e'ma laquiju' lipijahua'. \v 21 Ticua: “Ja'ni caƚafc'e'eƚa' Jesús, ma le'a laquiju' lipijahua', aƚsaƚcona'ma”. \p \v 22 Jesús ipai'e'moxi, ehuelojm'ma ƚaca'no', timi: \p ―Mai'hua, aimoxhueƚmot'ƚe'ma. Aƚ'huaiyinge, toƚta'a ixaƚconapo'. \p Maƚe 'hora ƚaca'no' ixaƚconapa. \p \v 23 Jesús icuaitsi lejut'ƚ ƚincuxepa. Ixim'mola' lo'epa lan xanuc' nomana' jiƚpiya lajut'ƚ. Tunayi, tijolijyi, tixingufcoyi al cueca' quixhuejma', tija'ayi. \v 24 Timila': \p ―Tolipalunca imanc', ƚahuats' aiquimac'. Ma le'a tixmay. \p Lan xanuc' ixoco'me. \v 25 Jesús ipa'a'mola' lan xanuc'. Itsufai'ma pe lopa'a ƚahuats'. I'noƚ'e'e'ma limane. Ƚahuats' itsahuenanni, imaf'ina'ma. \v 26 Ni petsi jiƚpe ƚamats' lan xanuc' icuej'me li'epa Jesús. \p \v 27 Jesús jiƚpiya ipayomma, ti'hua lane. Ihuej'me oquexi' lan fohue. Tija'ayi, timiyi: \p ―Ima', ƚacui'impo' i'Hua David, aƚsintsonga' ninc'icuanuc'la. \p \v 28 Jesús itsufai'ma lajut'ƚ. Lan fohue ihuej'me, itsuflai'me jouc'a. Jesús icuis'e'mola', timila': \p ―¿Te imanc' aƚ'huaiyinge? ¿Ja'ni toƚcuayi: “Ƚinca Jesús aƚtoc'i'monga', aƚsaƚ'me'monga' laƚ'u'”? \p Iƚniya italai'e'e'me, timiyi: \p ―Maƚpoujna, aƚ'huaiyijnhuo'. Ti'i'ma to'e'ma. \p \v 29 Jesús iƚafc'e'e'mola' liƚ'u', timila': \p ―Imanc' aƚ'huaiyinge. Ma to loƚcuapa toƚta'a ti'itsolhuo'. \p \v 30 Ixaƚ'me'mola' liƚ'u'. Jesús ixc'ai'i'mola' juaiconapa, timila': \p ―Aimoluyout'ƚe'me iƚe lai'e'epolhuo'. Aimicuej'me lan xanuc'. \p \v 31 Iƚniya ipalunca, ni petsi jiƚpe ƚamats' tuya'ayi li'e'epola' Jesús. \p \v 32 Mipalumma iƚniya, icuai'entsa pe lopa'a Jesús anuli cal xans ƚitsufaipa anuli ƚiponta'a Satanás. Iƚque cal xans aimi'i mipalay. \v 33 Lijoupa lipa'apa Jesús ƚiponta'a Satanás cal xans tipalay. Lan xanuc' etenƚcoco'mola', ticuayi: \p ―¡Xinƚa'! Acueca' lo'epa Jesús. Fa'a ƚalamats' illanc' ixanuc' Israel, a'i caƚsina' toƚta'a, ni anulemma. \p \v 34 Lan xanuc' fariseo a'i metenƚcocola' lo'epa Jesús, timiyoƚtsi: \p ―Iƚque Jesús tipa'ala' lontahue. Ma ƚincuxepa contahue lepi'ipa limane ti'eƚa' toƚta'a. \p \v 35 Jesús ti'huaf'cay jahuay ƚiƚeloƚya' al distrito Galilea, lan tsila' quiƚeloƚya' jouc'a lan tsocay quiƚeloƚya'. Timuc'iyale jiƚpe ƚajut'ƚi pe lafoƚyomma lan xanuc'. Tuya'e' lixpic'epa ȽanDios. Iƚe lataiqui' loya'apa al c'a, tuya'e' te ts'i'ic' micuxe ȽanDios cal Rey. Ixaƚ'me'mola' lan xanuc', jahuay liƚcuana, jahuay liƚpumla. \v 36 Ixim'mola' juaiconapa axpela' lan xanuc' ihuej'me. Tixinnila' acuanuc'la. Ixim'mola' tihuotsoyi, titafquemmola'. Ti'onƚcospola' to lam mot'ƚ, iƚne lam mot'ƚ lahue'epola' quiƚpoujna, ailopa'a. Ailopa'a no'eyacola' cuenna. \v 37 Timila' ts'ilihuequi: \p ―Ƚinca acueca' ƚafoƚya. Tehue'ela' nafot'ƚeyacu. \v 38 Camilhuo': Toƚsa'hueƚe ƚiPoujna caifa. Toƚmiƚe: “Ima' tommetsola' no'eyacu canic' jiƚpe ƚomemats'”. \c 10 \p \v 1 Jesús ijoc'i'mola' limbamaj coquexi' ts'ilihuequi ticuaiyunca pe lopa'a. Epi'i'mola' liƚmane tipa'antsola' lontahue, jouc'a tixaƚ'mentsola' lafcualƚay, jahuay liƚcuana, jahuay liƚpumla. \v 2 Iƚniya limbamaj coquexi' lecui'impola' lan Apóstole. Jifa'a iniƚiya liƚpuftine: \q1 Cal te'a Simón, iƚque ƚecui'impa Pedro, jouc'a Andrés iƚque ipima Simón. \q1 Jacobo i'hua Zebedeo, jouc'a Juan, iƚque ipima Jacobo. \q1 \v 3 Felipe, jouc'a Bartolomé, \q1 Tomás, jouc'a Mateo iƚque in'najtsi'iyalepa. \q1 Jacobo i'hua Alfeo, jouc'a Tadeo. \q1 \v 4 Ƚocuena Simón, ai'a tihuej'ma Jesús iƚque anuli liƚpicuejma' lan xanuc' nocuapá: “Lunƚu'e'me ƚalamats'”, \q1 jouc'a Judas Iscariote, iƚque nocuya Jesús. \p \v 5 Jesús umme'mola' iƚniya limbama' coquexi'. U'i'mola' lo'eyacu. Timila': \p ―Aimonƚe'me petsi aimimetsaicoyi ȽanDios. Aimoƚtsuflai'me ƚiƚpiƚeloƚya' lun Samaria. \v 6 Tonƚeƚe pe lomana' lixanuc' Israel, iƚniya laƚpimaye ti'onƚcospola' to lam mot'ƚ lejac'pola'. \v 7 Tulu'itola': “ȽanDios cal Cuecaj Rey Nopa'a lema'a itsiya ti'hua tijoc'ila' lixanuc'. Tolapenufle.” \v 8 Imanc' toƚsaƚ'metola' lafcualƚay, toƚmaf'i'itola' limanapola'. Toƚsaƚ'metola' litejpola' cahui lepra, timanenca limpio. Tolipa'atola' lontahue iƚne litsuflaipá lan xanuc'. Iya' nepi'ipolhuo' loƚmane. A'i cai'najtsi'ilhuo'. Imanc' jouc'a aimoƚ'najtsi'i'mola' lan xanuc', ma le'a toƚsaƚ'metola'. \p \v 9 ’Jiƚpe loƚfi'ejma' loƚxinidoƚ, aimoƚtai'me tomí, ni axpe', ni huata. \v 10 Aimoƚtai'me ponta lane. Aimoƚtai'me oque' loƚtsamalo. Aimoƚtai'me coƚc'eji'. Aimoƚtai'me colummejcofcoyacu. Ticuanni: “No'epa canic' tepi'im'me ƚoteja”. Jouc'a imanc' aimehue'eyacolhuo'. \p \v 11 ’Ni petsi quiƚya' loƚtsuflaiyacu, ja'ni al cueca' quiƚya' o ja'ni a'hua quiƚya', tolahueta lejut'ƚ anuli cal c'a xans. Moƚmana' jiƚpe liƚya' ma le'a jiƚpe lajut'ƚ toƚmajnta. \v 12 Moƚtsuflai'me lajut'ƚ toƚnontsola' lan xanuc' nomana' jiƚpiya. Toƚmitsola': “ȽanDios tipaxnetsolhuo'”. \v 13 Ja'ni jiƚpe timana' lan c'a xanuc' ȽanDios tipaxne'mola'. Ja'ni a'i, ȽanDios tipaxne'molhuo' ma le'a imanc'. \v 14 Ni petsi liƚya' o ni petsi lajut'ƚ ja'ni aimepenufinnilhuo', aimiquimf'ennilhuo', tolipalunca jiƚpiya. Tolunafle loƚ'mitsi', aimitaƚijm'molhuo' loƚ'mitsi' ni toƚta'a ƚepi camats'. \v 15 Iya' camilhuo' al ƚinca: Ticuaihuo al Cuecaj Quitine titeƚ'mim'mola' lan xanuc' nimajmpá Sodoma y Gomorra, iƚniya lixcay quiƚeloƚya'. Iƚe Litine xonca titeƚ'mim'mola' lan xanuc' nomana' ƚiƚeloƚya' petsi aimepenufinnilhuo' imanc'. \p \v 16 ’Imanc' laixanuc' ti'onƚcospolhuo' to lam mot'ƚ, iƚne aimi'iya mipa'neyacoƚtsi. Iya' cummelhuo' tonƚe'me pe lomana' lan xanuc' lo'onƚcospola' to lan lobo, iƚne oyac'la quinneja. Toƚta'a ticuicomma ti'iƚa' acueca' loƚpicuejma' to ƚainofaƚ. Ƚinca aimi'onƚcotolhuo' loƚ'ejma' to lainofat'ƚ liƚ'ejma'. Imanc' xonca ti'onƚcotsolhuo' to lam paloma, iƚniya aimi'eyi quixcay. \p \v 17 ’Tonƚ'e'etsoƚtsi cuenna. Aimoƚ'huaiyijm'mola' loƚf'as xanuc'. Iƚne ticu'molhuo' ticuaita quiƚmane lan xanuc' noxpijpá lataiqui'. Tileco'molhuo' ƚajut'ƚi petsi lafoƚyomma. Jiƚpe titeƚ'mitolhuo', titajncotolhuo' ixmi. \v 18 Imanc' ts'alihuequi, tileconnolhuo', ticuai'ennolhuo' pe lomana' nocuxepá, jouc'a pe lomana' lan tsila' quincuxepá. Imanc' tolu'itola' naitsi iya'. Toƚta'a tolu'itola' locuenaye xanuc' pe aimimetsaicoyi ȽanDios. \v 19 Ja'ni ticutsolhuo' aimoƚsueƚmot'ƚe'me, aimoƚcua'me: “¿Te caƚmiyacola' iƚniya? ¿Te caƚtalai'ecoyacu?” Ticuaitsi al 'hora loƚpalaiyacu, maƚpe 'hora, tolapenuf'me coƚtaiqui'. \v 20 Iƚe lataiqui' loƚpalaiyacu a'i coƚtaiqui' imanc', toƚpalai'me lataiqui' lomiyacolhuo' ƚi'Espíritu Santo coƚ'Ailli'. \p \v 21 ’Ƚapima ticu'ma ƚipima tima'anƚe. Cal xans ticu'ma ƚi'hua. Lanaxque' titsolicu ti'e'me laic' quiƚ'ailli' quiƚ'máma', ticu'me, lan xanuc' tima'antsola'. \v 22 Ni petsi loƚmanc'eyacu ti'e'molhuo' laic', imanc' ts'alihuequi. Toƚ'ommoƚaitsa lo'iyacolhuo', ti'hua toƚ'ommoƚaitsa, tijouƚa' tolunƚul'me. \v 23 Ja'ni jiƚpe anuli liƚya' tihuetsoquinnilhuo', ti'ennilhuo' lixcay, aimicoƚ'molhuo' tunƚeƚe locuena quiƚya'. Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Camilhuo' al ƚinca: Aimoƚ'ommaiyacu moƚcuaiyacu jahuay ƚipiƚeloƚya' ƚamats' Israel, ma mehue'e cacuaiconanni. \p \v 24 ’Cal xans mihuequi ƚipomxi, ja'ni iƚque ƚomxi titeƚcoƚa', cal xans jouc'a titeƚco'ma. Jouc'a ƚapoujna y ƚimozo ma' anuli tuyalaico'me. \v 25 Ja'ni tuyaicoƚa' ma to muyaicojma ƚipomxi, tixoj'ma queta iƚque cal xans. Jouc'a cal mozo, tixoj'ma queta ja'ni tuyaicoƚa' ma to muyaicojma ƚipoujna. Ja'ni timinƚe ƚapoujna cajut'ƚ: “Ima' monta'a Beelzebú”, ƚinca xonca lixcay tinesc'e'em'mola' lixanuc'. \p \v 26 ’Aimoƚsueƚmot'ƚe'me. Aimoƚcua'me: “Lan xanuc', ¿te caƚ'eyaconga'?” Ticuaita litine texiquim'me letamuyiya, tixim'me jahuay lemiya. \v 27 Iƚe laifmipolhuo' lipuqui' imanc' toluya'aƚe litine. Iƚe loƚquimf'epa mixolai'innilhuo', imanc' toluya'aƚe ujfxi al toncay ƚajut'ƚi. \v 28 Aimoƚsueƚmot'ƚe'me. Aimoƚcua'me: “¿Te caƚ'eyaconga' lan xanuc', ilne noma'ahualepá?” Iƚniya ma le'a tima'ayi al cuerpo. Ƚoƚ'alma aimi'iya mima'ayacu. Toƚspaic'eƚe iƚque ƚacani'eyacola' lan xanuc' jipu'hua ƚunga. Jiƚpe timajnta, liƚcuerpo jouc'a ƚiƚ'alma. \p \v 29 ’Oquexi' lan gorrión ticuquinnila' ma le'a to oquej centavo. Tama ahuata liƚpitali iƚne lacaƚ'hui coƚ'Ailli' aimetets'ila'. Ja'ni anuli tecangemma ƚamats' coƚ'Ailli' ixina' iƚe li'ipa. \v 30 Xonca ti'nujuaitsilhuo' imanc'. Joupa ixhuej'meya tojua mipa'a ƚajuac quitefque ƚoƚjuac, ixina' ja'ni tecangemma anuli. \v 31 Aimoƚsueƚmot'ƚe'me, aimixpailij'molhuo' lo'iyacolhuo'. ȽanDios tixinnilhuo' acueca' loƚpitali. Tama axpela' lacaƚ'hui aimi'iya mulijyacolhuo'. \p \v 32 ’Ja'ni anuli cal xans timitsola' lif'as xanuc': “Iya' nimetsaijma Jesús”, iya' ninJesús jouc'a quimetsaico'ma iƚque cal xans. Camita cai'Ailli', iƚque Nopa'a lema'a: “Iƚque lihuequi iya'”. \v 33 Ja'ni anuli cal xans timitsola' lif'as xanuc': “Iya' aicainimetsaijma Jesús”, iya' jouc'a aiquimetsaicoya iƚque cal xans. Camita cai'Ailli', iƚque Nopa'a lema'a: “Iƚque aicalihuequi iya'”. \p \v 34 ’Aimoƚcua'me: “Iƚque Jesús icuaicoco'ma fa'a li'a ƚamats' ti'e'e'mola' anuli lan xanuc'”. A'i. Aicuaicoco'ma tifuli'i'moƚtsi. \v 35 Aicuaicoco'ma tenajtsoƚtsi. Cal xans tixtuc'o'ma qui'ailli'. Ƚahuats' tixtuc'o'ma qui'máma'. Ƚahuahua tixtuc'o'ma ƚihuahua. \v 36 Cal xans, ma lipimaye tixtuc'o'me, ti'e'me laic'. \p \v 37 ’Cal xans xonca no'epola' capic'a qui'ailli', qui'máma', iƚque aimi'iya malihuejya. Jouc'a ja'ni xonca no'epola' capic'a ƚi'hua camijcano o ƚi'hua cahuats' aimi'iya malihuejya. \v 38 Iya' ƚinca cateƚco'ma. Cal xans noxpic'epa aimiteƚco'ma, iƚque nocuapa: “Aicapenufya lainencruz”, iƚque aimi'iya malihuejya. \v 39 Cal xans ts'ipic'a tixinƚa' al c'a capajnya iƚque tejac'ma lipitine. Cal xans ƚalihuequi tama tima'anƚe, iƚque tulij'ma lipitine. \p \v 40 ’Cal xans ƚapenufpolhuo' lapenufinga' iya'. Iƚque ƚalapenufpa lapenufinga' iƚque Ƚalummepa. \v 41 Lapi'inyacu anuli cal profeta, ma' anuli tepi'im'me cal xans ƚepenufpa cal profeta, ticua: “Iƚque tuya'e' lonespa ȽanDios”. Lapi'inyacu cal xans naihuejpa lataiqui' locuxepa ȽanDios ma' anuli tepi'im'me iƚque ƚepenufpa. \v 42 Cal xans nopalaicopola' iƚna'a lan tsocay, nocuapa: “Iƚna'a ilihuequi Jesús”, tijouƚa' tuhui'i al c'a caja' tixnaƚa' anuli iƚniya, iƚque nocupa caja' ƚinca ti'najtsem'me. Al ƚinca iƚta'a laifmipolhuo'. \c 11 \p \v 1 Jesús ixc'ai'i'mola' limbamaj coquexi' ts'ilihuequi ipanni jiƚpiya. Ti'huaf'caita locuenaye quiƚeloƚya' Galilea. Timuc'itola' lan xanuc', tuya'ata te ts'i'ic' lixpic'epa ȽanDios, iƚe lataiqui' ac'a loya'apa. \p \v 2 Iƚne ƚitiné Juan Bautista itats'iya. Icuej'ma lo'epa cal Cristo. Umme'mola' oquexi' ts'ilihuequi, timila': \p ―Tonƚeƚe. \v 3 Tolicuis'etsa Jesús, toƚmitsa: “Itsiya aƚ'huaicoyi ƚocuaiya anuli Ƚommeya ȽanDios. ¿Te ma' ima'? o ¿te ti'hua aƚ'huaico'me ƚocuaiya?” \p \v 4 Toƚta'a icuis'e'me Jesús. Iƚque italai'e'e'mola', timila': \p ―Ne'. Tonƚeƚe, toƚcuaitsa pe lopa'a Juan tolu'itsa loƚcuejpa, loƚsimpa. Toƚmitsa: \q1 \v 5 Tehuetsaleyi lan fohue, tiyenayi lan coxo, \q1 tixaƚconnala' ts'ilehui lepra, ti'inala' limpio, \q1 ticuejnayi lan taƚpe, timaf'inayi limanapola', \q1 lan xanuc' pe aiquiƚ'hueca tu'innila' Lataiqui', iƚe loya'apa al c'a lixpic'epa ȽanDios. \m \v 6 Jouc'a toƚmitsa Juan: “Cal xans natenƚcocopa lai'ejma', iƚque ƚinca ac'a loyaicoya”. \p \v 7 Iyena'me loquexi' ts'ilihuequi Juan. Jesús ipango'ma ipalaico'ma iƚquiya. Timila': \p ―¿Te coƚtsecohuo'me jipu'hua pe ailopa'a quiƚya'? ¿Te coƚsinhuo'me jiƚpiya? ¿Te oƚnespá oƚsinhuo'me anuli al jaxa tife'ne ƚahua'? \v 8 Ja'ni a'i, ¿te coƚtsecohuo'me? ¿Naitsi coƚsinhuo'me jiƚpiya? ¿Te oƚsinhuo'me anuli cal xans nopo'nopa al c'a lipijahua', acueca' lipitali? A'i. Lan xanuc' nopo'nopá liƚpijahua' acueca' al c'a timajnyi ƚilejut'ƚi lan rey. \p \v 9 ’¿Te coƚtsecohuo'me? ¿Naitsi coƚsinhuo'me? ¿Te oƚsinhuo'me anuli cal profeta? Aƚinca oƚsinhuo'me anuli cal profeta, iƚque Juan. Iƚque tuliquila' lam profeta, xonca acuecaj xans. \v 10 Al Paxi Liniƚingiya joupa ipalaicopa Juan ticuaihuo. Ticua: \q1 ¡Aƚquimf'eƚa'! Cumme'ma ƚainepaluc. \q1 Iƚque ti'huaj'me'mo', tuya'a'ma ima' tocuaihuo. \q1 Tilanc'e'e'mo' lopene, pe lofmuyaicoya. \m \v 11 Camilhuo' al ƚinca: Iƚque Juan acueca' xans. Ailopa'a caca'no' quipo'nopa ƚi'hua to iƚquiya. Tama aimi'iya mi'onƚyacola' to Juan, ja'ni joupa itsufaipa petsi locuxeyopa ȽanDios Nopa'a lema'a, tama xonca aca'hua xans, iƚque cal xans joupa ulijnapa Juan. \p \v 12 ’Lan xanuc' niquimf'epá loya'apa Juan Bautista ehue'me te co'iya mepenufyacola' ȽanDios cal Rey Nopa'a lema'a. Itsiya ma' anuli tehueyi, iƚpic'a tepenuftsola'. \v 13 Li'huamma Juan enanƚcopa lataiqui' loya'apa lo'iya, iƚe liniƚijmpa Moisés jouc'a liniƚijmpa lam profeta. \v 14 Iniƚijmpá: “Ticuaicohuo cal profeta Elías”. Joupa enanƚpa iƚe lataiqui'. Juan Bautista ma' iƚque Elías. Ja'ni tolapenuf'me laifmipolhuo' toƚsim'me toƚta'a. \v 15 Naitsi nocuejpa aƚquimf'eƚa' iya' laitaiqui'. \p \v 16 ’¿Te caif'onƚicoyacolhuo' imanc' moƚmana' itsiya'? ¿Te ts'i'ic' loƚ'ejma'? Ca'onƚico'molhuo' to jipu'hua laica'uhuay nocutshuoƚanna pe locucaleyompa. Tijoc'iyi, timinnila' liƚf'as ca'uhuay: \v 17 “Illanc' aƚfus'mipá laƚjaxa, aƚpic'a toƚsouƚe. Aicoƚsahua'. Lunac'lipá ihuotsoqueya, aicoƚjoliqui'.” \p \v 18 ’Ma toƚta'a imanc' loƚ'ejma'. Ailopa'a catenƚcocoyacolhuo'. Juan Bautista aimitesma to moƚtetsoyi, aimixnay vino. Toƚcuayi: “Iƚque itsufaipa ƚiponta'a Satanás”. \v 19 Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Iya' aicuai'ma fa'a li'a ƚamats' catesma to moƚtetsoyi imanc', caxnay al vino. Imanc' aƚnesc'e'e, toƚcuayi: “¡Toƚsinƚe! Iƚca'a cal xans intetsopa, in‑xnatsaipa. Liƚejmale in'najtsi'iyale jouc'a locuenaye lan xanuc' pe aimihuejcoyi locuxepa ȽanDios.” \p ’Ƚinca ȽanDios acueca' ac'a lipicuejma', toƚta'a timujyi iƚne pe naihuejcopá, jouc'a acueca' ac'a liƚpicuejma'. \p \v 20 Jesús ipango'ma inesco'mola' iƚne ƚiƚeloƚya' petsi li'ehuo'ma axpe' acueca'. Ipalaico'mola' iƚne lan xanuc' pe aiquiƚsuej'meya. Ines'ma te ts'i'ic' loyalaicoyacu. Ticua: \p \v 21 ―Ima' miƚya' Corazín, ¡acueca' lofteƚcoya! Jouc'a ima' miƚya' Betsaida, ¡acueca lofteƚcoya! Jiƚpiya loƚxanuc' ixim'me al cueca' lo'epa ȽanDios, aiquiƚsuej'meya. Luyaipa quitine lan xanuc' nomana' ƚiƚeloƚya' Tiro y Sidón ja'ni coƚa' ixim'me toƚta'a iƚniya coƚa' tixhuej'menacu, tipo'no'me liƚpijahua' ayolca, timet'ƚi'me capi' liƚ'a, timujco'moƚtsi ixhuej'menamma liƚjunac'. \v 22 Al Cuecaj Quitine Locuaicoya ȽanDios titeƚ'mi'mola' iƚne ƚiƚeloƚya' Tiro y Sidón jouc'a liƚxanuc', xonca titeƚ'mi'molhuo' imanc' miƚeloƚya' Corazín y Betsaida. \p \v 23 ’Ima' miƚya' Capernaum, ¿te to'nof'e'moxi xonca al toncay? ¿Te ti'onƚcoto' to ȽanDios? A'i. Ti'oc'em'mo'. Toxinnoxi jiƚpe al muf. Jiƚpe liƚya' loƚxanuc' ixim'me al cueca' lo'epa ȽanDios, aiquiƚsuej'meya. Luyaipa quitine lan xanuc' nimajm'me liƚya' Sodoma, ja'ni coƚa' ixim'me toƚta'a iƚniya tixhuej'menacu, coƚa' a'i mecaniya liƚpiƚya'. \v 24 Iya' camilhuo': Al Cuecaj Quitine Locuaicoya, ȽanDios titeƚ'mi'mola' liƚya' Sodoma jouc'a lixanuc', jouc'a titeƚ'mi'molhuo' ima' miƚya' Capernaum jouc'a loxanuc', xonca titeƚ'mi'molhuo'. \p \v 25 Iƚniya ƚitiné Jesús ipalaic'opa qui'Ailli', timi: \p ―Mai'Ailli', ima' iƚPoujna lema'a y li'a ƚamats'. Cax'najtsi'ihuo' lof'epa. Tomuc'ila' laixanuc', iƚne lo'onƚcospola' to la'uhuay. Mepi'ipola' liƚpicuejma', ticuec'eƚe laitaiqui'. Lan xanuc' ts'iƚsina', xonca nixhuepá, aicomepi'ila' toƚta'a liƚpicuejma'. Iƚniya iximpá ipime laitaiqui', to emiya. Aimi'i muhuaƚcufyi. \v 26 Aƚinca mai'Ailli', toƚta'a loxpic'epa, toƚiya latenƚcocopo'. \p \v 27 ’Cai'Ailli' jahuay lapi'ipa cacuxe'etsola'. Iya' i'Hua ȽanDios lan xanuc' aimi'iya maƚsingufya iya' laipicuejma'. Ma le'a cai'Ailli' aƚsingufi. Lan xanuc' jouc'a aimi'iya mixingufyacu cai'Ailli' te ts'i'ic' lipicuejma'. Ma le'a iya' ƚi'Hua aixingufi. Iya' caxpic'e naiƚne laifmuc'iyacola', iƚne camuc'ila' te ts'i'ic' lipicuejma' cai'Ailli'. Iƚne ƚinca timetsaicoyi cai'Ailli'. \p \v 28 ’Imanc', ja'ni joupa ixojtolhuo', ja'ni toƚsinyi ipime lapajnya, tonƚouyunca, capenuf'molhuo'. Iya' cunxac'i'molhuo'. Tuyai'ma ƚoƚpixoqui. Cunxoc'i'molhuo' cunlata. \v 29 Lihuejcoƚa', iya' camuc'i'molhuo'. Iya' a'i noyac'. Iya' nin manxu. Catinu'ena'molhuo' ƚolunxajma'. Aimoƚsinconayacu ipime ni acumta lapajnya. \v 30 Iƚe laitaiqui' laifcuxe'eyacolhuo' a'ij cumta, jouc'a laifmuc'iyacolhuo' a'i quipime lananƚcoya. \c 12 \p \v 1 Iƚniya ƚitiné, anuli litine conxajya, Jesús jouc'a ts'ilihuequi tuyalaicoyi jiƚpe lifayiya cal trigo. Ts'ilihuequi tunle'eyi. Ipango'me ipa'a'me ƚixpaj trigo, titeji. \v 2 Lan xanuc' fariseo ixim'me, timiyi Jesús: \p ―¡Toxinƚa' lo'epa ts'ihuejhuo'! ¿Nai lepi'ipola' lane ti'e'me toƚta'a? Itsiya litine conxajya. \p \v 3 Jesús timila': \p ―Imanc', ¿te a'i coƚsuec' li'epa cal rey David, munle'eyi juaiconapa iƚque jouc'a liyejmalepá? \v 4 David itsufai'ma lejut'ƚ ȽanDios, itepa lam paxi ca'í ƚopa'a jiƚpe, epi'i'mola' ƚa'i liƚejmale, itepá jouc'a. Iƚque ƚa'i ma' i'huexi ȽanDios. Aimi'iya mitejnyacu. Ma le'a la'aillí notepá. \p \v 5 ’Al Paxi Ƚiniƚingiya tuya'e' lo'eyacu la'aillí litine conxajya. Imanc', ¿te aicoƚsuec' iƚe lataiqui'? Itine conxajya iƚniya ti'eyi canic'. Tama itine conxajya ailopa'a quiƚjunac', maƚpe al cuecaj xoute' ti'eyi canic'. \v 6 Iya' camilhuo': Fa'a tipa'a anuli xonca acueca'. Iƚque tuliqui al cuecaj xoute'. \p \v 7 ’Imanc' aicoƚcueca litaiqui' ȽanDios lonespa: \q1 Imanc' tama toƚma'ala' linneja, aƚsufco'ma, aimalatenƚcocojma iƚe lonƚ'epa. \q1 Xonca aipic'a toƚsintsola' cuanuc'la loƚf'as xanuc'. \m Coƚa' oƚcuej'me jiƚiya lataiqui' aimoƚcufyacola' lalihuequi, iƚniya ailopa'a toƚta'a quiƚjunac'. \v 8 Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Ma iya' cacuxe litine conxajya. Ti'hua laimane cu'itsola' laixanuc' lo'eyacu iƚe litine. \p \v 9 Jesús uyaico'ma jiƚpiya. Icuaitsi lajut'ƚ pe lafoƚyomma lan xanuc', itsufai'ma. \v 10 Jiƚpe tipa'a anuli cal xans ijuƚpa limane. Jouc'a timana' lan xanuc' tehueyi te co'iya micufyacu Jesús. Iƚne icuis'e'me, timiyi: \p ―Litine conxajya, ¿te ȽanDios ticu lane tixaƚ'mentsola' lan xanuc'? \p \v 11 Jesús timila': \p ―Anuli imanc', ja'ni ƚimoƚ timefmaitsi al pu'hua litine conxajya, ¿te a'i mipa'aya? Ƚinca tipa'a'ma. Tama itine conxajya ailopa'a nonesya, aimiminyacu: “Aimi'iya”. \v 12 Cal xans aimi'onƚspa to cal moƚ, xonca ipitali iƚque. Litine conxajya ƚinca tipa'a lane aƚ'eƚe al c'a. \p \v 13 Lijoupa linespa toƚta'a, timi cal xans: \p ―To'nijla' lomane. \p Cal xans i'nij'ma limane. Ixaƚcona'ma. Ilajn‑na'ma limane, ma to locuena limane. \p \v 14 Lan xanuc' fariseo ipalunca jiƚpe lajut'ƚ. Efot'ƚe'moƚtsi, tixpic'eyi lo'eyacu tima'anƚe Jesús. \p \v 15 Jesús ixina' lonespa iƚne lam fariseo, i'huana'ma. Axpela' lan xanuc' ihuej'me. Ixaƚ'mena'mola' jahuay lafcualƚay. \v 16 Ixc'ai'i'mola', timila': \p ―Aimoluyout'ƚe'me lai'e'epolhuo'. \p \v 17 Iƚe li'ejma' Jesús tenanƚi lataiqui' loya'apa cal profeta Isaías, iƚe lataiqui' tuya'e' lonespa ȽanDios, ticua: \v 18 Jifa'a ƚai'huijf'epa, iƚca'a ƚo'epa laipenic'. \q1 Ma iƚca'a ca'ay capic'a, latenƚcocojma lipicuejma'. \q1 Capi'i'ma ƚai'Espíritu Santo. \q1 Tuya'a'ma pe lomana' locuenaye lan xanuc', iƚne aicalimetsaijma, \q1 tu'i'mola' pe lopa'a al ƚijca cane. \v 19 Aimifulecoya cataiqui' ni aimipalaiya ujfxi. \q1 Aimicaxhuaiya lane mija'aya ujfxi. \v 20 Iƚque juaiconapa amanxu, aimunƚajyacola' nulemma iƚniya lo'onƚcospola' to lix'meya jaxa. \q1 Jouc'a aimipic'eyacola' liƚpepalc'o' tama timufqui. \q1 Ma muliquila' no'epá laic', timuj'ma nulemma te ts'i'ic' al c'a cane. \q1 \v 21 Itsiya timana' lan xanuc' a'i calimetsaijma, \q1 iƚniya ti'huaiyijm'me iƚca'a ƚai'huijf'epa, \q1 tines'me: “Iƚca'a ƚinca lunƚu'e'monga'”. \m Toƚta'a luya'apa cal profeta Isaías. \p \v 22 Ilec'mentsa Jesús anuli cal xans ƚitsufaipa anuli ƚiponta'a Satanás. Ƚonta'a i'e'epa cal xans afo', jouc'a aimipalay. Jesús ixaƚ'mena'ma cal xans. Ipalaina'ma, ehuetsalena'ma. \v 23 Lan xanuc' ixoconni quileta. Ticuayi: \p ―¡Xinƚa'! Iƚque Jesús ti'ay al cueca'. ¿Te aga iƚque ƚacui'impa ƚi'Hua David? \p \v 24 Lan fariseo icuej'me iƚe lonespa lan xanuc', ticuayi: \p ―Iƚque cal xans, epi'ipa limane nocuxepola' lontahue cuftine Beelzebú, toƚta'a tipa'ala' lontahue. \p \v 25 Jesús ixina' locuapa liƚpicuejma', timila': \p ―Anuli al cuecaj nación, ja'ni tenajtsoƚtsi lixanuc', iƚiya al nación tejac'ma. Jouc'a anuli liƚya', o anuli lajut'ƚ, ja'ni tenajtsoƚtsi liƚsanuc', iƚiya liƚya' o jiƚniya lan xanuc' aimipajnya quiƚpujfxi, tijou'mola'. \p \v 26 ’Ma' anuli Satanás ja'ni iƚque tipa'ala' lipontahue joupa enajpoƚtsi iƚniya. Coƚa' aimipajnya quipujfxi. Ja'ni toƚta'a li'ipa, ¿tej co'huacopa limane itsiya? \p \v 27 ’Iya' ja'ni iƚque Beelzebú nalapi'ipa laimane, ja'ni toƚta'a quipa'ala' lontahue, ¿naitsi nepi'ipola' liƚmane iƚne loƚxanuc' naipa'apá lontahue? Ma iƚniya loƚxanuc' timuc'i'molhuo' imanc' imenajpolhuo'. \v 28 O ¿te ja'ni ȽanDios nalapi'ipa ƚi'Espíritu quipa'atsola' lontahue? Ja'ni toƚta'a laimane, ti'iƚa' coƚsina' jifa'a tipa'a ȽanDios cal Cuecaj Rey. Iƚque ticuxe. \p \v 29 ’Nij naitsi mi'iya mitsufaiya lejut'ƚ cal xans ts'ipujfxi, miƚonc'e'eya ƚi'hueca. Ate'a tifi'e'mola' limane', li'mitsi' iƚque cal xans ts'ipujfxi. Tijouƚa', ƚinca nipajnya titsufai'ma lejut'ƚ, tiƚonc'e'e'ma ƚi'hueca. \p \v 30 ’Naitsi aicalihuequi, iƚque aƚ'ay laic'. Naitsi aimefot'ƚela' lan xanuc' to laif'epa, iƚque tica'nennala'. \p \v 31 ’Iya' camilhuo': Jahuay lixcay li'epa, jahuay linesc'epoƚtsi lan xanuc', ti'i'ma timenc'e'ecom'mola'. Le'a nonesc'epá cataiqui' cal Espíritu Santo aimi'iya mimenc'e'econyacola'. \v 32 Cal xans naƚnesc'e'epa cataiqui', ti'i'ma timenc'e'ecom'me. Cal xans nonesc'epa cataiqui' cal Espíritu Santo, iƚque aimimenc'e'econyacu. Mipa'a fa'a li'a ƚamats' o jipu'hua locuenaj quitine, iƚquiya titai'ma lijunac'. \p \v 33 ’Ja'ni tolimetsaicoyi ac'a ƚi'as, jouc'a tolimetsaicoƚe ac'a al 'ec. O ja'ni tolimetsaicoyi a'ijc'a ƚi'as, jouc'a tolimetsaicoƚe a'ijc'a al 'ec. Al 'ec ƚi'as timuj'ma te ts'i'ic' iƚe al 'ec, ja'ni ac'a c'ec o a'ijc'a. \v 34 Imanc' loƚpicuejma' ti'onƚcospa to lipicuejma' ƚacaƚpo'. Imanc' unc'ixcay xanuc'. ¿Te co'iya moƚpalaiyacu al c'a cataiqui'? Ma to lipicuejma' cal xans, ja'ni al c'a o ixcay, ma toƚta'a lopalaicoya. \v 35 Cal c'a xans tipalaijma al c'a litaiqui', ma to mipa'a lipicuejma'. Cal xans ts'ixcay quipicuejma' tipalaijma ixcay litaiqui' ma to mipa'a lipicuejma'. \p \v 36 ’Iya' camilhuo': ¡Toƚpo'noƚe cuenna te ts'i'ic' loƚnesyacu! Ticuaitsi al Cuecaj Quitine ȽanDios cal Juez ticuis'etolhuo' anuli anuli, timitolhuo': “¿Te coƚnescopa toƚta'a?” \v 37 Ja'ni oƚnes'me al c'a, ȽanDios tepenuftolhuo', tixinnolhuo' unc'ic'a xanuc'. Ja'ni oƚnes'me lixcay, ȽanDios aimepenufyacolhuo', tixinnolhuo' a'ijc'a. \p \v 38 Oquexi' afantsi lan xanuc' fariseo, oquexi' afantsi lomxiye nomuc'iyalepá locuxepa ȽanDios, italai'e'e'me Jesús, timiyi: \p ―Momxi, aƚpic'a aƚsinƚe ja'ni aƚinca lepi'ipo' lomane ȽanDios. Aƚmihuo': To'eƚa' al cueca'. \p \v 39 Jesús italai'e'e'mola', timila': \p ―Lixcay xanuc' pe necanujpá ȽanDios, pe aimihuejyi, ma le'a iƚpic'a aƚsinƚa' ca'eƚa' al cueca'. Ma toƚta'a imanc' loƚ'ejma'. Ailopa'a caifmuc'iyacolhuo'. To li'ipa cal profeta Jonás luyaipa quitine, ma toƚta'a aƚ'i'ma iya'. Iƚe ƚinca toƚsim'me. \v 40 Jonás icoƚ'ma afane quitine afane quipuqui' jiƚpe licu'u cal cueca' catu ƚinuc'ma. Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Aƚcoƚta afane quitine afane quipuqui' licu'u ƚamats'. \p \v 41 ’Ticuaitsi al Cuecaj Quitine imanc' tolacaxingoƚaita ȽanDios cal Cuecaj Juez. Jouc'a tecaxingoƚaita lan xanuc' nimajmpá liƚya' Níneve, jiƚpiya Jonás luya'ahuo'ma litaiqui' ȽanDios. Iƚniya lun Níneve ticuftolhuo'. Iƚne iquimf'e'me lu'i'mola' Jonás, ixhuej'menanca. Itsiya imanc' toƚquimf'eyi anuli xonca cal cueca', aimoƚsuej'memma. \p \v 42 ’Jiƚpe al Cuecaj Quitine lan xanuc' tecaxingoƚaita ȽanDios cal Cuecaj Juez. Imanc' tolacaxingoƚaita. Jouc'a tecaxhuaita ƚaca'no' nicuxepa anuli ƚamats' juaiconapa aculi' al 'ocay. Iƚque ƚaca'no' ticuftolhuo'. Xonca al c'a li'ejma' iƚque. I'hua'ma juaiconapa itoqui lane. Icuaitsi icuej'ma locuapa cal rey Salomón. Iƚque acueca' lipicuejma'. Itsiya, imanc' tama toƚquimf'eyi anuli cal cueca' xonca, tolatets'iyi. \p \v 43 ’Anuli ƚixcay conta'a, lipanni licuerpo cal xans, ti'hualeco'ma pe ailopa'a caja'. Tehue petsi conxac'eya, aimixina. \v 44 Ticua: “Aipainamma. Ai'huanapa lainejut'ƚ pe lainipayomma.” Licuaitsi jiƚpiya tixim'ma ixcuajma', itaf'uyiya, i'huáqui al c'a. \v 45 Tixinƚa' toƚta'a ti'hua'ma, tilecotola' ocuenaye acaitsi lontahue xonca ixcay. Titsuflai'me jiƚpiya licuerpo cal xans, timajm'me. Toƚta'a xonca acueca' loyaicoya iƚque cal xans. Al te'a le'a anuli ƚonta'a i'hueca, tijouƚa' ti'i'mola' apaico lontahue. Toƚta'a loluyalaicoyacu imanc' moƚmana' itsiya. A'ij ƚijca loƚpicuejma'. \p \v 46 Jesús mipalaic'ola' lan xanuc', icuaiyunca qui'máma' jouc'a lipimaye. Ecaxoƚ'me ƚuna. Iƚpic'a tipalaic'oƚe. \p \v 47 U'im'me Jesús, imim'me: \p ―Icuai'me co'máma' jouc'a lopimaye. Tecaxoƚanna ƚuna. Iƚpic'a tipalaic'otso'. \p \v 48 Jesús italai'e'e'ma, timi: \p ―Fa'a, ¿ja'ni ailopa'a cai'máma', ailomana' laipimaye? \p \v 49 Tenats'ila' ts'ilihuequi, ticua: \p ―Jifa'a comana' cai'máma' jouc'a laipimaye. \v 50 Iƚque naihuejcopa Cai'Ailli' Nopa'a lema'a, ma jiƚque aipima o ai'máma'. \c 13 \p \v 1 Maƚpiya litine Jesús ipanni jiƚpe lajut'ƚ, icutshuai'ma ƚema al cueca' quin'nuhua'. \v 2 Axpela' lan xanuc' icuaitsa pe lopa'a Jesús. Iƚque if'aj'ma anuli al barco, icutsmai'ma jiƚpiya. Iƚe al barco tecaxc'o jiƚpe laja', jahuay lan xanuc' tecaxoƚanna ƚema al cueca' quin'nuhua'. \v 3 Jesús axpe' i'onƚico'ma lo'epa ȽanDios fa'a li'a ƚamats'. Timila': \p ―Cal xans ipanni ica'nehuo'ma lam fanuj trigo. \v 4 Mica'ne lam fanu' hualca ecangoƚaitsa lane. Lacaƚ'hui naiyulpá lema'a icuaitsa, itejn‑na'me. \p \v 5 ’Hualca lam fanu' i'nif'coƚaitsa jiƚpiya ƚixmi capic, tejuaf'ya huata ƚacamats'. Ma axolof ƚacamats' aiquicoƚ'ma, lam fanu' ila'ma. \v 6 Lif'aj'ma cal 'ora, epatsi ƚinu', lam fanu' lilapa ipi'e'mola'. Huata ilanc'epoxi ƚaiquime, ijuƚna'ma. \p \v 7 ’Hualca lam fanu' itsuc'huaita pe lopa'a ƚitac'. Iƚque ƚitac' itoj'ma, ejec'ona'ma ƚilapa cal trigo. \p \v 8 ’Hualca lam fanu' etojmoƚaitsa cal c'a camats'. Iƚne ƚinca ila'ma, itoj'mola', ipanni ƚixpa. Anuli ipammaitsi amaxnu, ocuena ipammaitsi afanej nuxans, ƚocuena ipammaitsi anuxans quimbama'. \p \v 9 ’Naitsi nocuejpa, aƚquimf'eƚa' iya' laitaiqui'. \p \v 10 Ts'ilihuequi Jesús iƚoc'oƚai'me. Icuis'e'me, timiyi: \p ―Ima', ¿te cofmuc'icopola' toƚiya? Aimo'ila' acuajmaica cataiqui'. \p \v 11 Jesús italai'e'e'mola', timila': \p ―Imanc' ȽanDios epalc'o'ipolhuo' loƚpicuejma'. Oƚcueca lipime cataiqui'. Oƚcueca lo'iya jiƚpiya petsi lan xanuc' tihuejcoyi ȽanDios, iƚque cal Cuecaj Rey Nopa'a lema'a. Locuenaye lan xanuc' aiquiƚcueca. \v 12 Cal xans ja'ni ticueca, xonca ticuej'ma, tuyaf'ma lipicuejma'. Cal xans ja'ni aiquicueca, tejac'e'ma iƚe lixina'. \v 13 Iƚne: “Tama tehuelojnyi, aimixinyi; tama tiquimf'eyi, aimicuejyi.” Toƚiya laifpalaic'opola' iƚniya a'ij cuajmaica cataiqui'. \v 14 Jiƚne lo'ipola' enanƚcopa luya'apa cal profeta Isaías, ticua: \q1 Toƚquimf'e'me, ti'hua toƚquimf'eyi, aimoƚcuec'eyacu. \q1 Tolahuelojm'me, ti'hua tolahuelojnyi, aimoƚsinyacu. \q1 \v 15 Al ƚinca liƚpicuejma' iƚne lan xanuc' i'ipa ta. \q1 Tama tipa'a liƚs'mats'i', afule micuec'eyi. \q1 Ixpoƚ'mipá liƚ'u'. \q1 Ja'ni coƚa' aimi'e'me toƚta'a tixingo'me liƚ'u', tiquimf'eco'me liƚs'mats'i', \q1 laitaiqui' titsufai'ma liƚpicuejma', aƚcuec'e'ma, \q1 tipailinacu, titsuflaina'me al c'a cane, \q1 toƚta'a caxaƚ'mena'mola', quiƚonc'e'ena'mola' liƚjunac'. \p \v 16 ’Imanc' ƚinca tuluyalaicoyi al c'a. Toƚsinyi, toƚquimf'eyi. \v 17 Iya' camilhuo' al ƚinca: Luyaipa quitine axpela' lan xanuc' tijanajyi coƚa' tixinƚe iƚe loƚsimpa itsiya imanc'. Iƚniya lam profeta jouc'a locuenaye lan xanuc' naihuejpá locuxepa ȽanDios, aiquixim'me. Tijanajyi coƚa' tiquimf'eƚe iƚe loƚquimf'epa itsiya imanc'. Aicu'innila' iƚiya lataiqui'. \p \v 18 ’Aƚquimf'eƚa'. Cuhuaƚc'e'e'molhuo' lataiqui' loya'apa te ts'i'ic' li'ipa jiƚpiya leca'nimpa cal trigo. \v 19 Itsiya ȽanDios cal Rey Nopa'a lema'a tijoc'ila' lan xanuc' tihuejcoƚe. Cal xans noquimf'epa iƚe lataiqui' ja'ni aimicueca ti'i'ma to li'ipa jiƚpiya ƚecangemma lane lam fanu'. Ticuaihuo ƚonta'a, tipa'ena'ma lataiqui', iƚiya lifapa lipicuejma' cal xans. \p \v 20 ’Iƚe huata ƚacamats' lifaf'impa jiƚpe ƚixmi capic ti'onƚcospa to cal xans micuej'ma lataiqui' loya'apa iƚe al c'a lixpic'epa ȽanDios, tepenuf'ma, tixojco'ma queta. \v 21 Iƚque tihuequi le'a oque' fane' quitine, lataiqui' aimif'acay ƚime jiƚpe lipicuejma'. Ticuaitsi lixhuejma', o lan xanuc' tixtuc'oyi mihuequi iƚe lataiqui', iƚque aimihuejcoya, tenaj'moxi. \p \v 22 ’Ƚamats' lifampa jiƚpiya litojpa ƚitac' ti'onƚcospa to ƚocuena cal xans. Iƚque tiquimf'e lataiqui' loya'apa al c'a lixpic'epa ȽanDios. Tijouƚa' tixhueƚma juaiconapa, ticua: “¿Te caifnuyaicoya laipitine?” O tifel'mi'moxi quituca', tijanaca tulijla' axpe' qui'huexi. Iƚe lataiqui' lopa'a lipicuejma' ejec'opa, aiquipammaic'. \p \v 23 ’Cal c'a camats' lifampa ti'onƚcospa to ƚocuena cal xans, iƚque tiquimf'e lataiqui' loya'apa iƚe al c'a lixpic'epa ȽanDios, ticueca. Iƚe lataiqui' ipammaita. Iƚque cal xans lo'iya ti'onƚcospa to li'ipa cal fanuj trigo ƚipammaita amaxnu, o ƚipammaita afanej nuxans, o ƚipammaita anuxans quimbama'. \p \v 24 Jesús i'onƚiconapa lo'epa ȽanDios fa'a li'a ƚamats', timila': \p ―Anuli cal xans eca'ni'ma lan c'a fanuj trigo ƚemats', li'ipa jiƚpe ti'onƚcospa to lo'iya petsi ȽanDios tijoc'ila' lan xanuc' tihuejcoƚe. Iƚque cal Cuecaj Rey Nopa'a lema'a. \v 25 Joupa eca'nipa lan c'a fanuj trigo, mixmaiyi lan xanuc', icuaitsi no'epa laic' iƚque cal xans, eca'ni'ma ocuenaj fanu'. Iƚque ƚixcay fanu' eca'ni'ma maƚpe pe leca'nimpa lan c'a fanuj trigo. I'huana'ma. \p \v 26 ’Itoj'mola' cal trigo jouc'a ƚixcay quitamqui. Lipanni ƚixpa imetsaicom'me uhuantsi ƚixcay quitamqui. \v 27 Icuaitsa limozó ƚipoujna camats'. Icuis'e'me ƚiƚpoujna, timiyi: “Maƚpoujna, ¿te aicomeca'ni cal c'a fanuj trigo ƚomemats'? ¿Pe qui'huayomma iƚquiya ƚixcay quitamqui?” \v 28 Ƚapoujna italai'enni, timila': “Toƚta'a li'epa naƚ'epa laic'”. Limozó icuis'e'me, timiyi: “¿Te caƚ'eyacu? ¿Te aƚyaxta iƚque ƚixcay quitamqui?” \v 29 Ƚiƚpoujna timila': “A'i, aimi'iya. Ja'ni toƚyaxtsa, jouc'a tiyaxc'ehuo cal trigo. \v 30 Ma toƚe tipanenni. Titojtsola' ma' anuli cal trigo jouc'a ƚixcay quitamqui. Ticuaitsi litine tefot'ƚenƚe, iya' cami'mola' no'eyacu canic': Tonƚeƚe, ate'a toƚyaxtsa jiƚe ƚixcay quitamqui, toƚfi'ot'ƚetsa atotsa atotsa tipi'em'me. Tijouƚa', tolafot'ƚetsa cal trigo, toƚ'hua'anca fa'a lainejut'ƚ.” \p \v 31 Jesús ti'hua ti'onƚiconghua lo'epa ȽanDios fa'a li'a ƚamats'. Timila': \p ―Anuli cal xans itai'ma anuli ƚajfanu' juaiconapa aca'hua cuftine sinapí, ifatsi ƚemats'. Li'i'ma iƚque cal fanu' ti'onƚcospa to lo'iya petsi ȽanDios cal Cuecaj Rey tijoc'ila' lan xanuc' tihuejcoƚe. \v 32 Iƚque cal fanu' xonca aca'hua, titoj'ma tulij'ma jahuay lofampa jiƚpe ƚaqueya. Iƚque xonca titoqui. Ti'i'ma to al 'ec. Lacaƚ'hui naiyulpá lema'a jiƚpe al 'ec tilanc'e'me liƚpuxi'na, timajm'me. \p \v 33 Jesús ti'hua ti'onƚiconghua lo'epa ȽanDios fa'a li'a ƚamats'. Timila': \p ―Anuli ƚaca'no' ilai'i'ma ƚilevadura axpe' ƚi'harina. Li'i'ma cal harina ƚilai'ipa cal levadura ti'onƚcospa to lo'iya petsi ȽanDios cal Cuecaj Rey Nopa'a lema'a tijoc'ila' lan xanuc' tihuejcoƚe. Iƚe cal levadura ti'hua tilai'i cal harina. Lijou'ma umfunni jahuay ƚax'e. \p \v 34 Toƚta'a limuc'iyalepa Jesús. Ma le'a i'onƚicopa lo'epa ȽanDios. Aimimuc'ila' acuajmaica cataiqui'. \v 35 Toƚta'a enanƚcopa linespa cal profeta. Iƚque uya'a'ma linespa caƚ'Ailli', ticua: \q1 Capalaic'o'mola' lan xanuc', ca'onƚico'ma lo'epa ȽanDios. \q1 Lilajnyopa li'a ƚamats', emiya iƚiya lataiqui'. \q1 Itsiya cu'i'mola' lan xanuc'. \p \v 36 Jesús ipo'no'mola' lan xanuc' nomana' jiƚpiya. Ts'ilihuequi iƚoc'oƚai'me, timiyi: \p ―Lu'itsonga', luhuaƚc'etsonga' lataiqui', iƚe loya'apa te ts'i'ic' li'ipa jiƚpe ƚemats' cal xans pe litojyopa ƚixcay quitamqui. \p \v 37 Jesús timila': \p ―Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Iya' aƚ'onƚcospa to iƚque cal xans neca'nipa lan c'a fanu'. \v 38 To ƚemats' lifapa cal xans toƚe ti'onƚcospa iƚca'a li'a ƚamats'. Naihuejcopá ȽanDios, iƚque cal Cuecaj Rey, iƚne ti'onƚcospola' to lan c'a fanu'. Naihuejcopá ƚonta'a, iƚne ti'onƚcospola' to ƚixcay quitamqui, iƚe ƚitamqui lifapa iƚque ƚin'ehuale laic' cal xans. \v 39 Ƚonta'a Satanás, iƚque ƚin'ehuale laic'. Li'i'ma litine lafot'ƚeya ti'onƚcospa to lo'iya Lijoujma Quitine. Nefot'ƚepá trigo, iƚne ti'onƚcospola' to lapaluc' quema'a, maƚniya tefot'ƚem'mola' lan xanuc'. \p \v 40 ’Ma to miyaxquim'me ƚixcay quitamqui, tipi'em'me, ma toƚta'a lo'iya Lijoujma Quitine. \v 41 Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Iya' cumme'mola' lainepaluc' quema'a. Ma to miyaxquim'me ƚixcay quitamqui, toƚta'a tepa'am'mola' lomints'eyalepá liƚpicuejma' lan xanuc'. Jouc'a tipa'am'mola' pe aimihuejcoyi locuxepa ȽanDios. Iƚniya aimimajnyacu anuli naihuejcopá ȽanDios, iƚque cal Cuecaj Rey. \v 42 Iƚne lixcay xanuc' ti'nij'mim'mola' al cuecaj capa lonajpa ƚunga. Jiƚpiya lan xanuc' tijolijta, ti'ilc'ta liƚ'ay, tixinna acuecaj cumla. \v 43 Lan xanuc' naihuejcopá locuxepa ȽanDios, ma iƚniya timanecu pe locuxeyopa ȽanDios iƚque quiƚ'Ailli'. Jiƚpiya ti'huájtola' to mi'huájta cal 'ora tuyaiƚa' ƚummahuay. \p ’Naitsi nocuejpa, aƚquimf'eƚa' iya' laitaiqui'. \p \v 44 ’To li'epa anuli cal xans liximpa axpe' al tomí lemuyiya ƚamats', toƚta'a ti'onƚcospa to lo'eyacu lan xanuc' noquimf'epá, naihuejcopá ȽanDios lojoc'ipola', iƚque cal Cuecaj Rey. Cal xans liximpa iƚe al tomí emucona'ma. Tixoqui queta i'hua'ma icujtsi jahuay ƚi'huexi. Iƚe lulij'ma i'naco'ma ƚamats' jiƚpe lamuya al tomí. \p \v 45 ’To li'epa anuli cal xans ƚincucale mehuay lam perla, iƚniya acueca' liƚpitali, toƚta'a ti'onƚcospa to lo'eyacu lan xanuc' noquimf'epá, naihuejcopá ȽanDios lojoc'ipola', iƚque cal Cuecaj Rey. \v 46 Cal xans iximpa anuli cal perla acueca' lipitali, i'hua'ma icujtsi jahuay ƚi'huexi. Iƚe lulij'ma i'naco'ma iƚque cal perla. \p \v 47 ’To li'ipa petsi lin'noƚpá catuye lecajm'mi'me ƚiƚxami al cuecaj quin'nuhua', toƚta'a ti'onƚcospa to lo'iyacola' lan xanuc' noquimf'epá, naihuejcopá ȽanDios lojoc'ipola', iƚque cal Cuecaj Rey. Iƚque cal xami i'noƚpola' jahuay latuye, iƚne lotempola' jouc'a pe aimitejn‑nila'. \v 48 Namma i'i'ma cal xami, lin'noƚpá catuye ipa'a'me laja'. Icuscoƚenca, i'huijf'e'me lan c'a catuye, ti'nij'miyi liƚtsiquihuit'ƚ. Locuenaye latuye, iƚne pe aimitejn‑nila', eca'ni'me. \v 49 Toƚta'a ti'i'ma Lijoujma Quitine. Ticuaicu lapaluc' quema'a, tenaj'mola' lan xanuc'. Ti'huijf'e'mola' lan xanuc' naihuejcopá locuxepa ȽanDios. Lixcay xanuc' tipa'am'mola'. \v 50 Tecajm‑mim'mola' lapa petsi lonajpa ƚunga. Jiƚpe lan xanuc' tijolijta, ti'ilc'ta liƚ'ay. \p \v 51 Jesús icuis'e'mola', timila': \p ―¿Te oluhuaƚpá lainu'ipolhuo'? \p Iƚne italai'e'e'me, timiyi: \p ―Ma luhuaƚpá. \p \v 52 Timila': \p ―Imanc' unc'omxiye, joupa olihuic'ipá te ts'i'ic' lo'iya petsi ȽanDios timujyoxi, iƚque cal Cuecaj Rey Nopa'a lema'a. Toƚiya ti'onƚcospolhuo' to lapoujnalá cajut'ƚi. Iƚque ƚapoujna cajut'ƚ tipa'e, timuqui ƚi'huexi. Tipa'e ƚafane ƚi'huexi, jouc'a tipa'e cal ts'e, timuc'ila' lan xanuc'. \p \v 53 Lijoupa limuc'iyalepa iƚne ƚataiquí, ipanni jiƚpiya. \v 54 Icuaitsi lipiƚya' pe litojyopa. Ipango'ma imuc'i'mola' lan xanuc' jiƚpe lajut'ƚ pe lafoƚyomma. Iƚne lan xanuc' ticuayi: \p ―¡Xinƚa'! Acueca' juaiconapa lonespa jouc'a lo'epa. Iƚque cal xans, ¿naitsi nimuc'ipa? Juaiconapa ixina'. ¿Naitsi nepi'ipa limane ti'eƚa' toƚta'a? Iƚque ti'ay acueca' to lo'epa ȽanDios. \v 55 Iƚque i'hua cal xans ƚinc'alhuaƚpa, María i'máma'. Jacobo, José, Simón y Judas ipimaye. \v 56 Lipimaye cacaƚ'no' jouc'a timana' fa'a. ¿Naitsi nimuc'ipa lonespa? ¿Naitsi nepi'ipa limane? \p \v 57 Iƚne ixim'me Jesús to jipu'hua ni naitsi xans. Ixtulenca. Aimicuayi mepenufyacu. Jesús timila': \p ―Cal profeta mipa'a lipiƚya' o lejut'ƚ, jiƚpiya aimepenufyacu. Ja'ni ti'hua'ma ocuena quiƚya', jiƚpe ƚinca tepenufta. \p \v 58 Ma' ahuata al cueca' li'e'ma Jesús jiƚpe lipiƚya'. Lan xanuc' aiquiƚ'huaiyinge. \c 14 \p \v 1 Iƚniya ƚitiné Herodes icuejpa lo'epa Jesús. Jiƚque Herodes ticuxe jiƚpe ƚamats' Galilea. \v 2 Timila' lixanuc': \p ―Iƚque aJuan Bautista. Imaf'inapa, ipanamma pe lomana' lamizhua. Toƚiya tipa'a limane, ti'ay al cueca'. \p \v 3-4 Toƚta'a licuapa Herodes i'nujuaitsi li'e'epa Juan. \p Iƚque Herodes ilecopa ƚi'maxi cuftine Herodías, exic'e'epa ƚipima Felipe. Juan Bautista italepa Herodes. Timi: “Ima' o'epa lixcay. Aimoƚmajncona'me anuli ima' ƚaca'no'.” Herodes aits'etenƚcoco'ma iƚiya lines'ma Juan Bautista. Ixtuc'opa, i'noƚpa, ifi'ecopa acadena, i'nicopa lacarza. \v 5 Ticua: “Cama'a'ma”. Aiquima'e. Tixpaic'ela' lan xanuc' aga tixtulecu. Jahuay ticuayi: “Juan aprofeta. ȽanDios ummepa.” \p \v 6 Ixhuaitsi ƚemats' Herodes i'e'ma juic. Jiƚpe efoƚyomma Herodes lijoc'ipola'. Ixou'ma ƚi'hua caca'no' Herodías. Juaiconapa icuaitsi quipic'a Herodes. \v 7 Icuaj'mipa ȽanDios, epi'ipa cataiqui', timi ƚahuats': “Itsiya, ¿te caifnepi'iyaco'? Aƚsahue'eƚa'.” \v 8 Ƚahuats' ihuejco'ma qui'máma' lixc'ai'i'ma, timi: “Aƚtai'etsi ƚijuac Juan Bautista. Tipo'nof'intsa laxpef' pime.” \p \v 9 Herodes ixhueƚconni. ¿Te co'eya? Joupa icuaj'mipa ȽanDios, icupa cataiqui'. Lijoc'ipola' jouc'a icuejco'me licuaj'mipa. Aimi'iya micuanac'eya ƚahuats'. Icuxe'ma ti'enƚe to lixahue'epa ƚahuats'. \v 10 Umme'ma anuli cal soldado pu'hua lacarza tetec'entsa ƚejoc' Juan. \v 11 Ipo'nof'intsa ƚijuac laxpef' pime, i'hua'anni, uhui'itsi ƚahuats'. Iƚque itai'ma, uhui'itsi qui'máma'. \v 12 Icuaiyunca ts'ilihuequi Juan. Itaina'me licuerpo emunatsa. Iye'me u'itsa Jesús. \p \v 13 Jesús, licuej'ma li'ipa Juan, if'aj'ma al barco, i'hua'ma petsi ailopa'a quiƚya' ni cajut'ƚ. Aicu'ila' lan xanuc'. \p Li'i'ma quiƚsina' lan xanuc', iƚne ipalunca ƚiƚpiƚeloƚya', iye'me liƚ'mis. Ticuaitsa pe licuaita Jesús. \v 14 Jesús iquie'ma al cueca' quin'nuhua', icuaitsi locuena liju'. Lipanni al barco ixim'mola' axpela' lan xanuc' joupa icuaita jiƚpiya. Ixim'mola' acuanuc'la. Ixaƚ'mena'mola' lilefcualƚay. \p \v 15 Joupa ummuhuita, ts'ilihuequi Jesús iƚoc'oƚai'me. Timiyi: \p ―Jifa'a ailopa'a quiƚya', ailopa'a cajut'ƚ. Joupa ummuhuita. Toxc'ai'itsola' lan xanuc'. Tomitsola' tiyenƚe ƚaiquiƚeloƚya', ti'natsa ƚotejacu. \p \v 16 Jesús timila': \p ―¿Te coyecoyacu? Imanc' toƚtes'mitsola'. \p \v 17 Iƚniya timiyi: \p ―Jifa'a tipa'a ma le'a amaque' la'í y oquexi' latuye. \p \v 18 Timila': \p ―Toƚ'hua'anca fa'a. \p I'hua'a'me. \p \v 19 Jesús icuxe'e'mola' lan xanuc' ticutsoƚaiƚe ƚaiquitamqui. Epef'mola' lam maque' la'í, loquexi' latuye. Ehuelojm'ma al toncay lema'a, ix'najtsi'i'ma ȽanDios. Ixquenuf'mola' la'í, epi'i'mola' ts'ilihuequi. Ts'ilihuequi eca'nem'mola' lan xanuc'. \v 20 Jahuay itetso'me ixhuaitsola'. Ts'ilihuequi Jesús efot'ƚe'me ƚaijhualcay ƚipanecomma. Ima'ni'me imbama' coque' lan tsiquihuit'ƚ. \v 21 Iƚniya litetso'me tixhuaispola' oquej nuxans quimbama' maxnu lan xanuc'. Jouc'a itetso'me lacaƚ'no' jouc'a la'uhuay. \p \v 22 Aiquicoƚ'ma. Jesús icuxe'e'mola' ts'ilihuequi, timila': \p ―Toƚf'ajliƚe al barco. Toƚquieƚe al cuecaj lin'nuhua'. \p Iƚque tipanenni tixc'ai'ila' lan xanuc' tiyenƚe ƚilejut'ƚi. \v 23 Lijoupa lixc'ai'ipola' lan xanuc' Jesús if'aj'ma quituca' ƚijualay, tipalaic'otsi ȽanDios. I'ipa quipuqui', tipa'a quituca' jiƚpiya. \v 24 Ts'ilihuequi noyecopá al barco joupa icuaita aculi'. Ƚamats' canujnca ailopa'a. Afule mi'hua al barco. Ƚahua' ti'hua titalecufi. Itsahuemma laja', ujfxi tipange al barco. \p \v 25 Liƚic'ejma icuainatsi jiƚpiya Jesús, ti'huailetsaf'que laja'. \v 26 Ts'ilihuequi ixim'me mi'huayaf'que laja'. Juaiconapa ixpailij'mola'. Tija'ayi, ticuayi: \p ―Icuaico'ma cal cueca' quinxpaic'ale. \p Tija'ayi caxpaiqui'. \p \v 27 Aiquicoƚ'ma. Jesús ipalaic'o'mola', timila': \p ―Aimixpailij'molhuo'. Ma' iya'. Aimoƚsueƚmot'ƚe'me. Ailopa'a tintsi. \p \v 28 Pedro timi: \p ―Maipoujna, ja'ni aƚinca ima', aƚmiƚa': “To'huanni”. Iya' ca'hua'ma, ca'huailetsaf'la' laja', cacuaitsi pe lofpa'a. \p \v 29 Jesús timi: \p ―To'huanni. \p Pedro emunni al barco, i'huailetsaf'tsi laja' ticuaitsi pe lopa'a Jesús. \v 30 Lixim'ma ƚahua' ti'hua juaiconapa ipujfxi, ixpaiconni. Ipango'ma if'acaina'ma laja'. Ija'a'ma, timi Jesús: \p ―Maipoujna, ¡lunƚu'eƚa'! \p \v 31 Aiquicoƚ'ma. Jesús i'nij'ma limane, i'noƚ'ma Pedro, timi: \p ―Ima' le'a ahuata aƚ'huaiyinge. ¿Te qui'ico'po' a'ij nuli lopicuejma'? \p \v 32 Jesús jouc'a Pedro if'ajli'me al barco. Ipanenanni ƚahua'. \v 33 Iƚne nomana' al barco exc'onƚingoƚai'me Jesús, timiyi: \p ―Ima' ma' i'Hua ȽanDios. \p \v 34 Ti'hua tiquieyi al cueca' lin'nuhua'. Icuaitsa ƚamats' Genesaret. \v 35 Iƚne lun Genesaret imetsaico'me Jesús, ummem'mola' lilepaluc' tiyeƚe ni petsi jiƚpiya ƚamats', tuya'atsa joupa icuai'ma Jesús. Licuej'me toƚta'a lan xanuc' icuai'enca jahuay lilefcualƚay. \v 36 Ixa'hue'me ma le'a tiƚafc'eƚe ƚema lipijahua' lafcualƚay. Jahuay niƚafc'e'me ixaƚcona'mola'. \c 15 \p \v 1 Lan xanuc' fariseo jouc'a lomxiye nomuc'iyalepá locuxepa ȽanDios, quiyouyomma Jerusalén, icuaitsa pe lopa'a Jesús. Icuis'e'me, timiyi: \p \v 2 ―Iƚniya laƚtatahueló tipa'a liƚ'ejma' tulouyi liƚmane ai'a titetso'me. Ts'ihuejhuo', ¿te aimulouyi liƚmane? ¿Te co'ecopa toƚta'a? ¿Te aimihuejcoyi liƚ'ejma' laƚtatahueló? \p \v 3 Jesús italai'e'e'mola', timila': \p ―Imanc' xonca tolihuejyi liƚ'ejma' loƚtatahueló, oƚpic'a. Toƚta'a tolatets'iyi locuxepa ȽanDios. ¿Te conƚ'ecopa toƚta'a? \v 4 ȽanDios ticuxe, ticua: “Taihuejco'mola' co'ailli', co'máma'. Totoc'i'mola'.” Jouc'a ticua: “Cal xans nomipola' cataiqui' qui'ailli' qui'máma' tipa'a lijunac'. Tima'anƚe.” \p \v 5-6 ’Ituca' loƚcuapa imanc'. Toƚcuayi: “Cal xans a'i mitoc'i'mola' qui'ailli' qui'máma'. Ma le'a timitsola': Aimi'iya catoc'iyacolhuo'. Iƚe ƚai'hueca coƚa' catoc'icotsolhuo' joupa nenajpa, catsufcota ȽanDios.” Ƚinca tolihuejyi liƚ'ejma' loƚtatahueló. Litaiqui' ȽanDios locuxepa aimolanant'ƚiyi. Toƚ'e'eyi to ni naitsi cataiqui'. \p \v 7 ’Imanc' aijc'a loƚ'ejma'. Ma le'a toƚ'e'eyoƚtsi, imanc' a'i cunc'ic'a xanuc'. Cal profeta Isaías inescopolhuo'. Iƚe litaiqui' tuya'e' lonespa ȽanDios, ticua: \q1 \v 8 Iƚniya lan xanuc' aƚmi: “Ima' alanDios, ima' unCueca'”. \q1 Jiƚpe ƚilunxajma' latets'i, aimalihuequi. \q1 \v 9 Lataiqui' lomuc'iyalepa iƚniya, a'i laitaiqui'. \q1 Timuc'iyaleyi iƚiya locuxepa lan xanuc'. \q1 Tama alaxc'onƚingaiƚa', aimalatenƚma iƚe liƚ'ejma'. \p \v 10 Jesús ijoc'i'mola' lan xanuc' ticuaiyunca, timila': \p ―¡Aƚquimf'eƚa'! ¡Aƚcuec'eƚa' iƚe laifmipolhuo'! \v 11 Cal xans lo'nicoya lico, iƚe aimi'iya mixis'meya. Laipayomma lico, iƚe litaiqui' locuapa, ja'ni ixcay cataiqui', iƚe ƚinca tixis'me'ma cal xans. \p \v 12 Ts'ilihuequi icuaiyunca pe lopa'a Jesús, timiyi: \p ―¿Te conescopa toƚta'a? Lan xanuc' fariseo juaiconapa ixtuc'opo'. \p \v 13 Jesús italai'e'e'mola', timila': \p ―Al 'ec pe aiquifac' cai'Ailli', iƚque Nopa'a lema'a, iƚe al 'ec tiyaxquim'me. \v 14 Timajnle. Aimoƚquimf'e'mola'. Iƚne afohue, ti'huaj'me'eyi liƚf'as fohue. Ja'ni cal fo' ti'huaj'me'eƚa' ƚif'as fo', loquexi' timefmoƚaita lina. \p \v 15 Pedro timi: \p ―Luhuaƚc'e'etsonga' iƚe lataiqui'. \p \v 16 Jesús timila': \p ―Imanc' jouc'a, ¿te ailopa'a coƚpicuejma'? \v 17 Cal xans lo'nicopa lico, iƚe aimitsufaiya lipicuejma', titsufay licu'u, tijouƚa' tipanamma. ¿Te aicoƚsina' toƚta'a? \v 18 Laipayomma lico cal xans, iƚe lataiqui' qui'huayomma lipicuejma', iƚe ƚinca tixis'me'ma iƚque cal xans. \p \v 19 ’Jahuay lonespa, lo'epa cal xans tipayomma lipicuejma'. Maƚpiya qui'huayomma jahuay lixcay. Jiƚpe liƚpicuejma' lan xanuc' tixpic'eyi ti'eƚe lixcay. Tixpic'eyi tima'ahuale'me. Tixpic'eyi tif'iltsaicoƚe ƚipeno ƚiƚf'as xans. Tixpic'eyi tixhuico'mola' locuenaye cacaƚ'no' a'i ƚiƚpeno. Tixpic'eyi tinantse'me. Tixpic'eyi tifelƚaique'me. Tixpic'eyi tixahuale'me. \p \v 20 ’Jahuay iƚna'a ti'e'e'mola' xujc'a, toƚta'a tixis'me'mola'. Cal xans ja'ni aimulouhuo limane to liƚ'ejma' litatahueló, ma le'a titetso'ma, a'i toƚta'a mixis'meya. \p \v 21 Jesús ipanni jiƚpiya. I'hua'ma ƚilemats' iƚne ƚiƚeloƚya' Tiro y Sidón. \v 22 Icuaiyunni pe lopa'a Jesús anuli ƚaca'no' qui'huayomma jiƚpe ƚamats'. Iƚque a'ij judía. Litatahueló cuftine lan cananeo. Lan xanuc' judío tetets'innila' iƚne lan cananeo. Ticuayi: “Atsiƚqui iƚniya”. \p Ƚaca'no' tija'e', timi Jesús: \p ―Maipoujna, ima' tecui'inghuo' i'Hua David, ¡aƚsinƚa' nincuanuc'! Ƚai'hua caca'no' titeƚma juaiconapa. Itsufaipa anuli ƚiponta'a Satanás. \p \v 23 Jesús aiquitalai'e'. Ts'ilihuequi iƚoc'oƚai'me, timiyi: \p ―Iƚca'a ƚaca'no' ti'hua tija'e' lihuequinga'. Tocuxe'eƚa' ti'huanƚa'. \p \v 24 Jesús italai'e'ma, timi ƚaca'no': \p ―ȽanDios lummepa catoc'itsola' lixanuc' Israel, iƚne lo'onƚcospola' to lam mot'ƚ lejac'pola'. Aimi'iya catoc'iyacola' locuenaye lan xanuc'. \p \v 25 Ƚaca'no' iƚoc'huai'ma exc'onƚingai'ma, timi: \p ―Maipoujna, ¡aƚtoc'iƚa'! \p \v 26 Jesús italai'e'e'ma, timi: \p ―Aimi'iya miƚonc'e'enyacola' ƚile'i la'uhuay, meca'ni'enyacola' lan tsiƚqui. \p \v 27 Ƚaca'no' timi: \p ―Maipoujna, al ƚinca lotaiqui'. Iya' cacua: Iƚniya lan tsiƚqui, tama atsiƚqui, iƚne titeji laijhualcay ca'i lacangemma limesa ƚiƚpoujna. \p \v 28 Licuej'ma jiƚiya lataiqui' Jesús timi: \p ―Maca'no', acueca' aƚ'huaiyijmpa. Ma to laƚsahue'epa, toƚe ti'iƚa'. \p Maƚe 'hora ixaƚcona'ma ƚi'hua ƚaca'no'. \p \v 29 Jesús ipanni jiƚpiya. Ti'hua ƚema al cuecaj quin'nuhua' Galilea. If'aj'ma ƚijualay, licuaitsi icutshuai'ma jiƚpiya. \v 30 Icuaiyunca axpela' lan xanuc'. Icuai'etsa axpela' lilefcualƚay, iƚne lan coxo, latumane, lan fohue, jouc'a ocuenaye lan xanuc' iƚne aimi'i mipalaiyi, jouc'a ocuenaye lafcualƚay. Ipo'nom'mola' huejnca li'mitsi' Jesús. Iƚque ixaƚ'mena'mola'. \v 31 Lan xanuc' ixim'me iƚe li'ipola' lafcualƚay. Iƚne pe aimipalaiyi ipalaina'me. Iƚne latumane joupa ixaƚconapola'. Lan coxo tiyenayi. Lan fohue tixinalenayi. Lixim'me toƚta'a lan xanuc' timiyoƚtsi: \p ―¡Xinƚa' ja'a! Iƚque Jesús ti'ay al cueca'. \p Ix'najtsi'i'me ȽanDios, ƚilenDios iƚne lan xanuc' Israel. \p \v 32 Jesús ijoc'i'mola' ts'ilihuequi, ticuainanca. Timila': \p ―Iya' caxinnila' cuanuc'la iƚna'a lan xanuc'. Ixhuaita afane' quitine maƚmana' anuli fa'a. Ailopa'a cotejacu. Aimi'iya cummeyacola' toƚta'a. Aimi'iya miyeyacu ƚiƚpiƚeloƚya'. Titafquecola' lane. \p \v 33 Ts'ilihuequi timiyi Jesús: \p ―Jifa'a ailopa'a quiƚya'. ¿Petsi caƚsi'neyacu ƚa'i ƚotejacu iƚna'a axpela' lan xanuc'? \p \v 34 Jesús icuis'e'mola' ts'ilihuequi, timila': \p ―¿Tojua mipa'a ƚola'i? \p Timiyi: \p ―Acaitsi la'í, oquexi' afantsi latuye. \p \v 35 Jesús timila' lan xanuc': \p ―Toƚcutsoƚaiƚe ƚamats'. \p \v 36 Epef'mola' lan caitsi la'í jouc'a latuye. Ix'najtsi'i'ma ȽanDios. Ixquenuf'mola', epi'i'mola' ts'ilihuequi. Ts'ilihuequi eca'neyale'me. \v 37 Jahuay itetso'me, ixhuaitsola'. Ts'ilihuequi efot'ƚe'me lan hualcay lipanecomma. Imantsi acaitsi cal tuc'pay. \v 38 Lan xanuc' nitetsopá tixhuaispola' oquej nuxans maxnu. Lacaƚ'no', la'uhuay itetsopá jouc'a, aiquixhuej'mem'mola' iƚniya. \v 39 Jesús ixc'ai'ina'mola' lan xanuc' tiyenƚe ƚiƚpiƚeloƚya'. If'aj'ma al barco, i'hua'ma ƚamats' pe lopa'a liƚya' cuftine Magdala. \c 16 \p \v 1 Lam fariseo jouc'a lan saduceo icuaitsa pe lopa'a Jesús. Ehuai'me. Timiyi: \p ―To'eƚa' al cueca' to lo'eya ȽanDios, iƚque Nopa'a lema'a. Toƚta'a aƚ'huaiyijm'mo'. \p \v 2 Jesús italai'e'e'mola', timila': \p ―Mif'acai'ma cal 'ora, ja'ni tunxaƚc'o lema'a, toƚcuayi: “Mouqui ti'i'ma ac'a quitine”. \v 3 Mi'i'ma quitine toƚcuayi: “Xinƚa', tunxaƚc'o lema'a, unxamuhua, ti'hua'ma ƚahua', ticui'ma”. Imanc' a'i cunc'ic'a xanuc', ma le'a tonƚ'e'eyoƚtsi. Toƚsuef'yi lema'a, tijouƚa', aimi'iya coƚsina' te ts'i'ic' lomuc'ipolhuo' ȽanDios itsiya litine. \p \v 4 ’Lan xanuc' nomana' itsiya ux'maspá lipene ȽanDios. Mi'eyi al xujc'a timiyi: “Aƚmuc'itsonga' al cueca'”. A'i mimuc'inyacola'. Ƚinca ti'i'ma to li'ipa cal profeta Jonás mipa'a luyaipa quitine. Iƚiya lo'iya tixim'me. \p Ipo'no'mola' i'huana'ma. \p \v 5 Iquiecona'me al cueca' quin'nuhua' Jesús jouc'a ts'ilihuequi. Jiƚniya ts'ilihuequi aiquiƚtaic' quile'i, imenc'ecopá. \v 6 Jesús timila': \p ―Toƚpo'noƚe cuenna. Aimolapenuf'me liƚƚevadura lam fariseo, ni aimolapenuf'me liƚƚevadura lan saduceo. \p \v 7 Iƚniya timiyoƚtsi: \p ―¿Te caƚmicoponga' toƚta'a? O ¿iƚque inescopa aicaƚtaic' cala'i? \p \v 8 Jesús ixina' locuapa iƚniya, timila': \p ―¿Te coƚmicopoƚtsi: “Illanc' aicaƚtaic' cala'i. ¿Te caƚ'eyacu?”? Imanc' huata aƚ'huaiyinge. \v 9 ¿Te olimenc'ecopá lam maque' la'í litempa loquej nuxans quimbama' maxnu lan xanuc'? ¿Te olimenc'ecopá tojua lan tsiquihuit'ƚ loƚma'ne'mola' cal hualcay ca'i ƚipanecomma? \v 10 ¿Te jouc'a olimenc'ecopá lacaitsi la'í litempa lam malpuj mil lan xanuc'? ¿Te olimenc'ecopá tojua lan tuc'pay loƚma'ne'mola' cal hualcay ca'i ƚipanecomma? \v 11 ¿Te aimoƚcuejcoyi laitaiqui' laimipolhuo'? Iƚe laitaiqui' laimipolhuo': “Toƚpo'noƚe cuenna. Aimolapenuf'me liƚƚevadura lam fariseo. Ni aimolapenuf'me liƚƚevadura lan saduceo”, iya' aicapalaijma ƚa'i. \p \v 12 Itsiya ts'ilihuequi Jesús iƚcueca iƚque limipola'. Jesús tipalaicola' lam fariseo jouc'a lan saduceo lomuc'iyalepa. Aimipalaijma cal levadura iƚe ƚolai'impa cal harina milanc'em'me ƚa'i. \p \v 13 Jesús jouc'a ts'ilihuequi icuaitsa ƚemats' iƚe liƚya' cuftine Cesarea de Filipo. Jiƚpe Jesús icuis'e'mola' ts'ilihuequi, timila': \p ―Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a, ¿te limetsaijma lan xanuc'? ¿Te cocuapa iƚniya? ¿Naitsi iya'? \p \v 14 Iƚniya timiyi: \p ―Timana' iƚne nocuapá ima' unJuan Bautista. Ocuenaye ticuayi ima' umprofeta Elías. Locuenaye ticuayi ima' umprofeta Jeremías o mocuenaj profeta. \p \v 15 Jesús timila': \p ―Imanc', ¿te coƚcuapa? ¿Naitsi iya'? \p \v 16 Pedro italai'e'e'ma, timi: \p ―Ima' unCristo, ƚummepo' ȽanDios. Ima' i'Hua ȽanDios Ƚimaf'i'. \p \v 17 Jesús timi: \p ―CunSimón, i'hua Jonás, ima' ipaxnepo' ȽanDios. A'ij xans ƚimuc'ipo' toƚta'a. Ma le'a cai'Ailli' Nopa'a lema'a, iƚque ƚinca imuc'ipo'. \v 18 Iya' camihuo': Ima' umPedro. Iƚe lopuftine ja'ni tuhuaƚcufinƚe, tecui'im'me Apic. Itsiya omujpoxi to ƚapic petsi laifpo'nof'iya lainejut'ƚ, iƚe lolanc'ecoya axanuc' pe laifnefot'ƚeyacola'. Iƚniya ni lamaya aimulijyacola' nulemma. \v 19 Capi'i'mo' lomane tomuc'itsola' lan xanuc' ti'iƚa' quiƚsina' pe loƚtsuflaiyacu, tiyenƚe lipene ȽanDios, ticuaitsa pe locuxeyopa ȽanDios, iƚque Nopa'a lema'a. Pu'hua lema'a ja'ni ticuanni: “Ailopa'a lane, aimi'e'me”, toƚta'a ima' jouc'a tomi'mola' lof'as xanuc': “Aimo'e'ma. Ailopa'a lane. Aimi'iya mo'eya toƚta'a.” Pu'hua lema'a ja'ni ticuanni: “Ne', ti'i'ma ti'e'me”, ima' jouc'a tomi'mola' lof'as xanuc': “Ti'i'ma to'e'ma, tipa'a lane. Ne', to'eƚa'.” \p \v 20 Ixc'ai'i'mola' ts'ilihuequi, timila': \p ―Aimonluya'a'me naitsi iya', iya' ninCristo. \p \v 21 Ipangocopa iƚe litine Jesús tu'ila' ts'ilihuequi te ts'i'ic' lo'iya. Tu'ila' ticuicomma titeƚco'ma, ti'huana'ma Jerusalén. Jiƚpiya iƚniya lan xanuc' noxpijpá lataiqui', lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' jouc'a lomxiye nomuc'iyalepá locuxepa ȽanDios, titeƚ'mita juaiconapa. Tima'ata. Afane' quitine timaf'ina'ma. \p \v 22 Pedro aiquetenƚcoco'ma iƚe lines'ma Jesús. Ileco'ma lijuqueya, itale'ma, timi: \p ―Maipoujna, aimocua'ma toƚta'a. Aimi'iya mi'iyaco' toƚiya. \p \v 23 Jesús ipai'e'moxi, timi Pedro: \p ―¡To'huanƚa'! ¡Tanajxoxi fa'a! Ima' monta'a. Ima' opic'a aƚsnic'e'eta laipene. Ima' toxpic'e to mixpic'eyi lan xanuc'. Ituca' tixpic'e ȽanDios. \p \v 24 Jesús tipalaic'ola' ts'ilihuequi, timila': \p ―Cal xans, ja'ni lihuejla', aimicuxeyacoxi quituca'. Iya' lapaƚts'inginna lancruz. Naitsi nalihuejya titaiƚa' lencruz jouc'a. Tixpic'eƚa' tixnet'ƚƚa' lateƚcoya. Toƚta'a lihuejla'. \v 25 Naitsi no'epoxi cuenna juaiconapa, ja'ni aimicua miteƚcoya, iƚque cal xans tecani'e'moxi. Naitsi nocuyacoxi lateƚcoya, nalihuejya, tama tima'anƚe, iƚque tulij'ma lipitine, iƚe al ts'e lipitine aimijouya. \v 26 Cal xans nulijpa jahuay lopa'a fa'a li'a ƚamats', ja'ni tecani'exoxi ¿te tixhuico'ma iƚe lulijpa? A'i, aimi'iya. ¿Te ti'i'ma ti'najtse'ma, ti'e'econa'moxi ac'a lipicuejma'? A'i. Aimi'iya. \p \v 27 ’Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Cacuaiconanni jifa'a li'a ƚamats', aƚejmalecu lainepaluc' quema'a. Toƚta'a aƚsim'ma iya' nincueca', aƚ'onƚcota to ȽanDios cai'Ailli'. Iƚe litine iya' ca'najtse'mola' lan xanuc'. Anuli anuli tepenuf'me lolijpa, ja'ni al c'a o lixcay. To li'epa jifa'a li'a ƚamats' ma toƚta'a ca'najtse'mola'. \v 28 Iya' camilhuo' al ƚinca: Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a, cacuxe'mola' lan xanuc'. Hualca imanc' nolacaxhuoƚanna fa'a itsiya, ai'a timana'molhuo' toƚsim'me toƚta'a laif'epa. \c 17 \p \v 1 Uyai'ma acamts'us quitine Jesús ileco'mola' Pedro jouc'a loquexi' capimaye Jacobo jouc'a Juan. If'ajli'me quiƚtuca' ƚi'nof'quiya ƚijuala. \v 2 Licuaitsa jiƚpe ipaico'ma lixans Jesús. Iƚne ts'ilihuequi ixim'me li'a tunts'ifi to cal 'ora. Lipijahua' i'i'ma afujca, ti'onƚcospa to lipepalc'o' litine. \v 3 Ixim'me imaxcaitsola' Moisés y Elías. Ts'ilihuequi ixim'me mipalaic'oyi Jesús. \v 4 Pedro timi Jesús: \p ―Maipoujna, ma jifa'a aƚmanecu. Toƚta'a luyalaico'me al c'a. Ja'ni opic'a calanc'e'ma afane' lihuoxqui, anuli ima', anuli Moisés, anuli Elías. \p \v 5 Mipalay Pedro, imunni ƚummahuay, ummaf'cai'mola'. Ƚummahuay tunts'ifi. Ts'ilihuequi Jesús icuej'me tipalay nolojmay cummahuay, timila': \p ―Iƚca'a ai'Hua, ca'ay capic'a juaiconapa, latenƚma lipicuejma'. ¡Toƚquimf'eƚe! \p \v 6 Licuej'me iƚiya lataiqui', ts'ilihuequi Jesús ixpailij'mola' juaiconapa. Ixpats'huoƚai'me ƚamats'. \v 7 Jesús icuaitsi pe loxpats'huoƚanna, iƚaf'mola', timila': \p ―Toƚtsolinanca. Aimixpailij'molhuo'. \p \v 8 Iƚniya ehuelojm'me. Ixim'me ma le'a quituca' Jesús. Moisés y Elías ailomana'. \p \v 9 Mimulnamma ƚijuala, Jesús ixc'ai'i'mola', timila': \p ―Itsiya aimoluyout'ƚe'me loƚsimpa. Nij naitsi nocuejya. Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Ticuaitsi litine camaf'inƚa', quipayonahuo pe lomana' lamizhua, iƚe litine tolu'i'mola' lan xanuc' loƚsimpa. \p \v 10 Ts'ilihuequi icuis'e'me, timiyi: \p ―Lomxiye nomuc'iyalepá locuxepa ȽanDios tinesyi: “Elías ticuaiconahuo ate'a, tijouƚa' ticuaihuo cal Cristo”. ¿Te conescopa toƚta'a? \p \v 11 Jesús italai'e'e'mola', timila': \p ―Al ƚinca lonespa iƚniya: “Elías ticuaiconahuo ate'a”. Iƚque tixanu'ma jahuay. \v 12 Iya' camilhuo': Elías joupa icuai'ma. Iƚniya aiquilimetsaijma. Iteƚ'mipá, i'e'epá ma to ts'iƚpic'a. Ma toƚta'a to ts'iƚpic'a, aƚteƚ'mi'ma iya' jouc'a. Iya iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. \p \v 13 Ts'ilihuequi Jesús icuec'e'me tipalaijma Juan Bautista, iƚque ti'onƚcospa to Elías. \p \v 14 Icuainatsa pe lomana' axpela' lan xanuc' lafoƚyomma. Anuli cal xans icuaitsi pe lopa'a Jesús, exc'onƚingai'ma, timi: \p \v 15 ―Maipoujna, toxinƚa' cuanuc' ƚai'hua. I'huajcopa mac'ojay. Titeƚma juaiconapa. Camna tecajm‑maispa ƚunga, o camna tecajm‑maispa laja'. \v 16 Aicuai'e'ma pe lomana' ts'ihuejhuo'. Iƚne aimi'i mixaƚ'meyi. \p \v 17 Jesús italai'e'ma, ticua: \p ―¡Ah imanc'! Aimoƚ'huaiyijnyi ȽanDios, a'ij ƚijca loƚpicuejma'. ¡Coƚa' aicapajncona'ma pe loƚmana'! ¿Te iya' ti'hua caxnet'ƚ'ma xonca? \p Timi cal xans: \p ―Aƚƚec'metsi ƚo'hua. \p \v 18 Jesús itale'ma ƚiponta'a Satanás, iƚque ƚitsufaipa ƚamijcano. Ipanni. Aiquicoƚ'ma, ixaƚcona'ma ƚi'hua cal xans. \p \v 19 Ts'ilihuequi icuaitsa quiƚtuca' pe lopa'a Jesús, timiyi: \p ―Illanc', ¿te aiqui'ic' calipa'e ƚonta'a? \p \v 20 Jesús timila': \p ―Imanc' aicoƚ'huaiyinge ȽanDios. Toƚta'a aiqui'ic' colipa'e ƚonta'a. Iya' camilhuo' al ƚinca: Tama ajhuata iƚe loƚ'huaiyijncopa ȽanDios, tama ti'onƚcospa to anuli cal fanu' xonca aca'hua, ja'ni toƚ'huaiyijnyi ti'i'ma toƚ'e'me al cueca'. Toƚcuxe'e'me iƚque ƚijuala, toƚmi'me: “Aimopajm'ma xonca fa'a. To'huanƚa' pu'huanni.” Ma toƚta'a ti'i'ma. \v 21 Jouc'a camilhuo': Lontahue to iƚcu'hua afule mipalumma. Ticuicomma toƚsnet'ƚƚe, toƚsa'hueƚe ȽanDios, toƚta'a tolipa'e'mola'. \p \v 22 Miyelocoyi al distrito Galilea, Jesús jouc'a ts'ilihuequi, iƚque timila': \p ―Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a, aƚcunna. Lan xanuc' aƚ'e'eta to mixpic'eyi liƚpicuejma'. \v 23 Aƚma'ata. Afane' quitine camaf'ina'ma, quipayohuo pe lomana' lamizhua. \p Licuej'me jiƚiya lataiqui' ts'ilihuequi Jesús ixhueƚconca juaiconapa. \p \v 24 Icuaitsa liƚya' Capernaum. Jiƚpe iyouyunca lin'najtsi'iyalepá al cuecaj xoute'. Icuis'e'me Pedro, timiyi: \p ―Ƚopomxi, ¿te ti'najtse'e loxa'huempa al cuecaj xoute' o a'i? \p \v 25 Pedro italai'e'e'mola', timila': \p ―Ti'najtse'e. \p Icuaitsi lajut'ƚ. Jesús ixina' licuis'epa iƚne lin'najtsi'iyale. Ipalaic'o'ma Pedro, timi: \p ―Simón, ¿naitsi iƚne no'najtsepá impuesto? Iƚe al tomí lapenufyacu lincuxepá nomana' fa'a li'a ƚamats', ¿te liƚnaxque' lincuxepá ti'najtseyi? o ¿locuenaye lan xanuc'? \p \v 26 Pedro timi: \p ―Locuenaye lan xanuc' no'najtsepá, liƚnaxque' a'i. \p Jesús timi: \p ―Al ƚinca lofcuapa. Liƚnaxque' aimi'najtseyi. \v 27 Iya' i'Hua ȽanDios, iƚne aimi'iya maƚmiya: “To'najtseƚa' lejut'ƚ ȽanDios”, iƚe ejut'ƚ cai'Ailli'. Tama al ƚinca iƚe laifcuapa, itsiya camihuo': Aƚ'najtse'me. Ja'ni a'i ticua'me latets'ila'. To'huaƚa' al cuecaj quin'nuhua', tacajm'mitsi ƚomecuxa. Cal te'a catú tinuc'la' ƚacuxa, to'noƚƚa'. Tacuaf'etsi lico, taipa'atsi al tomí lopa'a jiƚpe lico ƚatu. Totaitsi, to'najtse'etsola' iƚe laƚsahue'emponga'. \c 18 \p \v 1 Iƚne ƚitiné ts'ilihuequi Jesús icuaitsa, icuis'e'me Jesús, timiyi: \p ―Jiƚpiya pe lomana' iƚniya naihuejcopá cal Rey Nopa'a lema'a, ¿naitsi xonca cal cueca'? \p \v 2 Jesús ijoc'i'ma anuli ƚahuac'hua. Ecaxu'e'mola' ts'ilihuequi, \v 3 timila': \p ―Iya' camilhuo' al ƚinca: Ticuicomma toƚsuej'menca, toƚ'etsoƚtsi to jiƚca'a ƚacahuac'hua. Ja'ni a'i, aimoƚsuflaiyacu pe lomana' naihuejcopá ȽanDios, cal Rey Nopa'a lema'a. \v 4 Ja'ni cal xans ti'oc'exoxi, ti'onƚicoxoxi to iƚca'a ƚacahuac'hua, iƚque cal xans ti'i'ma xonca cal cueca' pe lomana' naihuejcopá cal Rey Nopa'a lema'a. \v 5 Cal xans nocuapa: “Jesús ti'ela' capic'a la'uhuay”, tijouƚa' tepenufi anuli iƚna'a, iƚque cal xans lapenufinga' iya'. \p \v 6 ’Cal xans naimenac'iya anuli iƚna'a laica'uhuay naƚ'huaiyijmpa, acueca' titeƚ'mim'me. Iƚque coƚa' ifi'em'me ƚejoc', coƚa' ifinc'im'me cal cuecaj capic, ecajm'mintsa lin'nuhua' coƚa' unxaƚac'ma, ima'ma. Toƚta'a ticuicomma lo'iya iƚque cal xans. \v 7 Micoƚi li'a ƚamats' ti'hua timajm'me lan xanuc' naimenac'iyacu liƚf'as xanuc', toƚta'a aimunƚuya li'a ƚamats', titeƚ'mim'me. Ma' anuli cal xans naimenac'iya ƚif'as xans a'ijc'a loyaicoya, jouc'a aimunƚuya. \p \v 8 ’Ja'ni lomane o lo'mis timenac'ihuo' najmay tatejla', taca'niƚa'. Ja'ni tecajm'minno' petsi aimipica ƚunga, ¿te cof'ecoyacola' oque' lomane, oque' lo'mitsi'? Najmay totsufaitsi jiƚpiya pe lotsuflaiyacu iƚne nepenufpá al ts'e liƚpitine aimijouya, tama le'a anuli lomane o anuli lo'mis. \v 9 Ja'ni anuli lo'u timenac'ihuo', taipa'aƚa', taca'niƚa' aculi'. Ja'ni tecajm'minno' al muf pe lonajpa ƚunga, ¿te cof'ecoyacola' oque' lo'u'? Najmay totsufaitsi jiƚpiya pe lotsuflaiyacu iƚne nepenufpá al ts'e liƚpitine aimijouya, tama le'a anuli lo'u. \p \v 10 ’Imanc' toƚpo'noƚe cuenna. Aimonlatets'i'mola' iƚna'a laica'uhuay. Iya' camilhuo', jiƚpe lema'a timana' lilepaluc' iƚna'a laica'uhuay. Iƚne lapaluc' quema'a itine itine timana' anujnca cai'Ailli', iƚque Nopa'a lema'a. \v 11 Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Aicuaicoco'ma fa'a li'a ƚamats' cunƚu'e'mola' lan xanuc' lejac'pola'. Iƚe ma' aipenic'. \p \v 12 ’¿Te coƚcuapa? Anuli cal xans timana' amaxnu limot'ƚ, ja'ni anuli tejac'la', ¿te co'eya? Iƚque tipo'no'mola' lam malpuj nuxans quimbamaj pelƚa jiƚpiya ƚimuc'o, ti'hua'ma tehueta ƚejac'pa. \v 13 Ƚinca lam malpuj nuxans quimbamaj pelƚa limot'ƚ, iƚne pe aiquejac'ila', iƚniya tixoc'iyi queta cal xans. Tixinnatsi ƚimoƚ ƚejac'pa, xonca tixoc'i'ma queta. \v 14 Toƚta'a lipicuejma' coƚ'Ailli', iƚque Nopa'a lema'a. Iƚque ticua: Aimejac'mola' laitsocay ca'uhuay, ni anuli. \p \v 15 ’Ja'ni a'ijc'a li'epo' ƚopima, to'huaƚa' ima' cotuca' pe lopa'a iƚque. Tomitsi: “¿Te caƚ'ecopa toƚta'a?” Ja'ni ticueca joupa oxanu'epa. Toƚpalaic'ona'moƚtsi, ailopa'a tintsi. \v 16 Ja'ni aimicueca, topo'noƚa', to'huaƚa', tahuetsola' anuli o oquexi' lapimaye. Tolecotsola' pe lopa'a ƚopima. Toƚta'a to'e'ma ma to loya'apa al Paxi Liniƚingiya, ticua: “Ticuicomma oquexi' afantsi lan xanuc' ticuejcota lotalai'ecoya anuli cal xans”. \v 17 Ja'ni iƚque ƚopima aimicueca, ja'ni aimiquimf'ela' iƚniya, to'hua'ma, to'itola' lapimaye jiƚpiya pe lafot'ƚeyopoƚtsi. Ja'ni ti'hua aimicueca, aimiquimf'ela', ima' aimaimetsaico'ma xonca, jiƚque cal xans a'i copima. Ima' aimonƚejmaleyacu lan xanuc' pe aimimetsaicoyi ȽanDios, jouc'a pe aimihuejcoyi locuxepa ȽanDios aimonƚejmaleyacu. Ma toƚta'a aimonƚejmalecona'me iƚque cal xans. \p \v 18 ’Iya' camilhuo' al ƚinca: Pu'hua lema'a ja'ni ticuanni: “Ailopa'a lane, aimi'e'me”, toƚta'a imanc' jouc'a toƚmi'mola' loƚf'as xanuc': “Aimo'e'ma. Ailopa'a lane. Aimi'iya mo'eya toƚta'a.” Pu'hua lema'a ja'ni ticuanni: “Ne', ti'i'ma ti'e'me”, imanc' jouc'a toƚmi'mola' loƚf'as xanuc': “Ti'i'ma to'e'ma, tipa'a lane. Ne', to'eƚa'.” \p \v 19 ’Jouc'a camilhuo': Moƚmana' fa'a li'a ƚamats', ja'ni oquexi' imanc' ti'iƚa' anuli loƚpicuejma', ja'ni toƚsahue'eƚe cai'Ailli' Nopa'a lema'a tepi'itsolhuo', iƚque tepi'i'molhuo' iƚe loƚsahue'epa. \v 20 Petsi lafoƚyomma oquexi' afantsi lan xanuc' naƚ'huaiyijmpa, iya' jouc'a capa'a. \p \v 21 Pedro i'hua'ma pe lopa'a Jesús, icuis'e'ma, timi: \p ―Maipoujna, ¿tojua quimenc'e'eco'ma lijunac' ƚaipima, iƚque a'ijca' ƚaƚ'e'epa? Iya' cacua tixhuaitsi acaitsi. \p \v 22 Jesús timi Pedro: \p ―Iya' camihuo': A'i nica acaitsi taimenc'e'eco'ma li'e'epo' lixcay ƚopima. Cojouya lan caitsi ti'hua taimenc'e'eco'ma afanej nuxans quimbama', tijouƚa' ti'hua taimenc'e'eco'ma, aimi'iya moxhuej'meya. \p \v 23 ’Micuxe ȽanDios cal Cuecaj Rey Nopa'a lema'a, iƚque li'ejma' ti'onƚcospa to li'ejma' anuli cal cuecaj quincuxepa. Iƚque ixpic'epa ti'najtsi'itsola' limozó. \v 24 Lipangopa li'najtsi'ipola' limozó, ate'a icuai'entsa anuli cal mozo xonca itaiyinge acueca'. \v 25 Iƚque cal mozo aimi'iya mi'najtseya. Ƚipoujna, iƚque cal cuecaj quincuxepa, icuxe'ma ticuquintsa ƚimozo. Jouc'a ticuquintsola' ƚipeno, linaxque', jahuay ƚi'huexi. Toƚta'a ti'najtseco'ma litaiyinc'e. \v 26 Cal mozo exc'onƚingai'ma, ixa'hue'ma ƚipoujna, timi: “Ti'iƚa' c'a ƚomunxajma'. Aƚ'huaicoƚa'. Ca'najtse'ena'mo' jahuay laitaiyinc'ehuo'.” \v 27 Ƚapoujna ixim'ma acuanuc' ƚimozo. Imenc'e'ecopa litaiyinc'enni. Ux'mas'ma. \p \v 28 ’Ipanni cal mozo ƚimenc'e'ecompa litaiyinge. Italecuf'ma anuli ƚif'as mozo. Iƚque itaiyinc'e huata. Cal mozo ƚimenc'e'ecompa litaiyinge i'noƚ'ma ƚif'as mozo. Ipango'ma ummit'ƚe'e'ma ƚejoc', tija'e', timi: “¡Aƚ'najts'e'eƚa' laƚtaiyinc'e!” \v 29 Ƚif'as mozo exc'onƚingai'ma, tixahue'e, timi: “Ti'iƚa' c'a ƚomunxajma'. Aƚ'huaicoƚa'. Ca'najtse'ena'mo' jahuay laitaiyinc'ehuo'.” \v 30 Iƚque cal mozo aiquicuac'. I'hua'ma icuxe'ma titats'entsa, tipajntsi lacarza. Ticua: “Ma caƚtaiyinc'e tipajnla' jiƚpiya”. \p \v 31 ’Locuenaye lam mozó ixim'me li'i'ma. Ixhueƚco'me. Iye'me u'itsa ƚiƚpoujna jahuay li'i'ma. \v 32 Ƚapoujna, iƚque cal cuecaj quincuxepa, ijoc'i'ma cal mozo, iƚque ƚimenc'e'ecompa litaiyinge, itale'ma, timi: “Ima' mixcay mozo. Ima' aƚsa'huepa, iya' nimenc'e'ecopo' lotaiyinge jahuay. \v 33 Iya' aiximpo' uncuanuc'. Ima', ¿te aicoxina' cuanuc' ƚof'as mozo?” \v 34 Ƚapoujna ixtuc'o'ma juaiconapa iƚque ƚimozo. Icuxe'mola' ti'hua'anƚe pe lomana' lin'noƚale ti'noƚta, titeƚ'minna. Ma mi'hua mitaiyinge, ti'hua titeƚ'minna. ¡Ti'najtse'eƚa' jahuay litaiyinc'e! \p \v 35 ’Imanc' jouc'a ja'ni aimolimenc'e'ecoyacola' nulemma loƚpimaye li'e'epolhuo', toƚiya titeƚ'mi'molhuo' cai'Ailli' Nopa'a lema'a. \c 19 \p \v 1 Lijoupa lu'ipola' iƚiya lataiqui', Jesús ipanni jiƚpe al distrito Galilea, i'hua'ma ƚamats' lopa'a locuenaj liju' al pana' Jordán. \v 2 Axpela' lan xanuc' tihuejyi, jiƚpe ixaƚ'me'mola'. \p \v 3 Icuaitsa lan xanuc' fariseo tehuaiƚe. Icuis'e'me, timiyi: \p ―Cal xans, ja'ni ƚipeno tipa'a li'epa, ¿te tipa'a lane tecanai'ma iƚque ƚaca'no'? O ¿aimi'iya? \p \v 4 Jesús italai'e'e'mola', timila': \p ―¿Te aicoƚsuec' iƚe li'epa ȽanDios lilanc'epa li'a ƚamats'? Ilanc'epola' oquexi', anuli cal xans anuli ƚaca'no'. \v 5 Lijoupa lilanc'epola' iƚne loquexi', ȽanDios uya'a'ma: “Cal xans tipo'no'mola' quiƚtuca' qui'ailli' qui'máma', tileco'ma ƚipeno. Ti'e'e'moƚtsi anuli.” \v 6 Ai'a tileco'moƚtsi timana' oquexi'. Lijou'ma i'i'mola' anuli. ȽanDios toƚta'a ejonƚipola'. Imanc' unc'ixanuc', aimonlanaj'mola'. \p \v 7 Lan xanuc' fariseo icuis'e'me, timiyi: \p ―Moisés inesco'ma: “Cal xans tiniƚ'ma al je'e lacanaicoya ƚipeno, tijouƚa' ti'i'ma tecanai'ma”. Ja'ni cal xans aimi'iya mecanaiya ƚipeno, ¿te quinescopa toƚta'a Moisés? \p \v 8 Jesús italai'e'e'mola', timila': \p ―Moisés iximpolhuo' imanc' loƚpicuejma'. Imanc' unc'incuejlocale. Toƚta'a epi'ipa lane cal xans tecanaiƚa' ƚipeno. Al te'a a'i toƚta'a licuxepola' ȽanDios. \p \v 9 ’Iya' camilhuo', cal xans aimi'iya mecanaiya ƚipeno. Tipa'a lane tecanaiƚa' ma le'a ja'ni ƚaca'no' ihuejpa ocuena' cal xans. Ja'ni a'i, aimi'iya mecanaiya. Cal xans necanaipa ƚipeno, ja'ni ilecopa ocuenaj caca'no', iƚque cal xans i'epa lixcay, titai'ma lijunac'. \p \v 10 Ts'ilihuequi Jesús timiyi: \p ―Ja'ni toƚta'a cal xans aimi'iya mecanaiya ƚipeno, xonca ac'a loyaicoya cal xans ja'ni aimilecoya caca'no'. \p \v 11 Jesús timila': \p ―A'i jahuay lan xanuc' mi'iya mepenufyacu iƚe lataiqui' loƚnescopa. Tepenuf'me iƚne lan xanuc' joupa lepi'ipola' toƚta'a liƚpicuejma' ȽanDios. \p \v 12 ’Timana' iƚne aimilecoyi caca'no', toƚta'a liƚsans. Ocuenaye, liƚf'as xanuc' i'e'empola', toƚta'a aimi'iya milecoyacu caca'no'. Jouc'a timana' iƚniya quiƚtuca' ixpic'epá aimileco'me caca'no', inespá: “Capajm'ma caituca'. Toƚta'a xonca ca'e'ma lipenic' ȽanDios cal Cuecaj Rey Nopa'a lema'a.” \p ’Naitsi ti'i'ma tepenuf'ma iƚta'a lataiqui', ne', tepenufla'. \p \v 13 Icuai'entsola' la'uhuay pe lopa'a Jesús. Ticuayi tixpayaf'tsola' Jesús limane ƚiƚjuac la'uhuay, tixa'hueƚa' ȽanDios titoc'itsola'. Ts'ilihuequi ixtulenca, italem'mola' iƚniya nocuai'espá liƚnaxque'. \v 14 Jesús timila': \p ―Tolapi'itsola' lane tiyouyunca la'uhuay pe laifpa'a. Aimoƚcuanac'e'mola'. Pe lo'onƚcospola' to iƚna'a la'uhuay, iƚne ƚinca titsuflai'me pe locuxeyopa cal Cuecaj Rey Nopa'a lema'a. \p \v 15 Ixpayaf'mola' limane. Lijou'ma ti'hua tuyaipa. \p \v 16 Anuli cal xans icuaitsi pe lopa'a Jesús, icuis'e'ma, timi: \p ―Momxi, aipic'a culijla' al ts'e laipitine pe aimijouya. ¿Tej c'a caif'eya? \p \v 17 Jesús italai'e'e'ma, timi: \p ―Ima', ¿te calicuis'ecopa te ts'i'ic' al c'a? Anuli ma le'a cal C'a, iƚque ȽanDios. Ja'ni totsufai'ma pe lofmepenufya al ts'e lopitine aimijouya, taihuejcoƚa' locuxepa ȽanDios. \p \v 18 Cal xans icuis'e'ma, timi: \p ―Iƚne ƚataiquí loya'apa locuxepa ȽanDios, ¿jale iƚe caifnihuejcoya? \p Jesús timi: \p ―“Aimoma'ahuale'ma. Aimoxhuico'ma ƚipeno ƚof'as xans, ma le'a quituca' ƚopeno toxhuico'ma. Aimonantse'ma. Ja'ni topalaicotsola' lof'as xanuc' tonesla' al ƚinca, aimofel'miyale'ma. \v 19 Taihuejco'mola' co'ailli', co'máma', totoc'i'mola'. Ima' to'eyoxi capic'a, ma toƚta'a to'eƚa' capic'a ƚof'as xans, naitsi ƚoftalecufya.” \p \v 20 Ƚamijcano timi: \p ―Laƚtojyomma iƚe lataiqui' canant'ƚi, ti'hua canant'ƚi. ¿Te calahue'epa? \p \v 21 Jesús timi: \p ―Ja'ni ma tanant'ƚi'ma locuxepa ȽanDios, to'huanƚa', tocujtsi ƚo'huexi, iƚiya al tomí lofmulijya tapi'itsola' lan xanuc' pe ailopa'a quiƚ'hueca. Toƚta'a ti'i'ma acueca' ƚo'huexi jipu'hua lema'a. To'eƚa' ma to laifmipo', tijouƚa' topaiconanni, lihuejla'. \p \v 22 Licuej'ma jiƚiya lataiqui', ƚamijcano ihuotsonni, i'hueca juaiconapa ƚi'huexi. I'huana'ma. \p \v 23 Jesús timila' ts'ilihuequi: \p ―Iya' camilhuo' al ƚinca: Cal xans ts'i'hueca acueca' tixim'ma ipime mitsufaiya pe locuxeyopa ȽanDios cal Cuecaj Rey Nopa'a lema'a. \p \v 24 ’Ticuanni: “Cal camello, iƚque inneja juaiconapa acueca', jiƚquiya aimi'iya muyaicoya laquipihuo ƚacuxa”. Iya' camilhuo' ocuenaj cataiqui': Xonca ipime cal xans ts'i'hueca acueca' mitsufaiya pe locuxeyopa ȽanDios. \p \v 25 Licuej'me iƚiya lataiqui' ts'ilihuequi Jesús juaiconapa ixpailij'mola'. Timiyoƚtsi, icuis'e'moltsi: \p ―¿Te caƚmicoponga' toƚta'a? Aicaƚcueca. ¿Te ailopa'a conƚuya? \p \v 26 Jesús ehuelojm'mola', timila': \p ―Lan xanuc' quiƚtuca' aimi'iya munƚu'eyacoƚtsi. ȽanDios ƚinca nipajnya tunƚu'e'mola'. Nipajnya ti'e'ma jahuay. \p \v 27 Pedro italai'e'e'ma, timi Jesús: \p ―¡Toxinƚa'! Illanc' aƚpo'nopá jahuay ƚaƚ'huexi, lihuejnahuo'. ¿Te calapi'inyaconga'? \p \v 28 Jesús timila': \p ―Iya' camilhuo' al ƚinca. Ticuaihuo litine jahuay tipaico'ma, ti'i'ma al ts'e. Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Cacutsai'ma laicuecaj asiento, cacuxena'ma to ȽanDios. Jiƚpe ti'i'mola' locuenaye limbamaj coque' lan cuecaj asiento. Jiƚpe toƚcutsoƚaita imanc' ts'alihuequi. Toƚspijta cataiqui', toƚcuxe'mola' loƚpimaye iƚne jouc'a liƚxanuc' limbamaj coquexi' linaxque' Israel. \p \v 29 ’Cal xans ninespa: “Iya' quihuej'ma Jesús”, ja'ni ux'maspola' lejut'ƚ o lipimaye, o qui'ailli' o qui'máma', o linaxque' o ƚemats', iƚque cal xans tulij'ma xonca axpela' iƚna'a, jouc'a tulij'ma al ts'e lipitine aimijouya. \p \v 30 ’Itsiya timana' lan xanuc' tocomma xonca lan tet'ƚa. Locuaicoya quitine axpela' iƚniya ti'i'mola' lijoucola'. Jouc'a itsiya timana' iƚne tocomma lijoucola'. Locuaicoya quitine axpela' iƚniya ti'i'mola' lan tet'ƚa. \c 20 \p \v 1 ’Toƚta'a micuxe ȽanDios, iƚque cal Cuecaj Rey Nopa'a lema'a. Iƚque li'ejma' ti'onƚcospa to li'ejma' anuli cal xans ehue'mola' no'eyacu canic'. Iƚque cal xans apoujna, tipa'a ƚemats', ifapa cal 'uva. Li'i'ma quitine ipanni, ixim'mola' lan xanuc' tehueyi quiƚpenic'. \v 2 Imi'mola': “Ca'najtse'molhuo' to muliqui anuli litine cal xans no'epa canic'”. Umme'mola' ti'etsa canic' jiƚpiya pe lifayiya ƚi'uva. \p \v 3 ’Joupa uyaipa ma to afanej 'hora ipaiconanni. Ixim'mola' ocuenaye tecaxoƚanna locucaleyompa. Tecaxoƚanna le'a, ailopa'a quiƚpenic'. \v 4 Timila': “Imanc' jouc'a tonƚeƚe, tonƚ'etsa canic' jiƚpiya pe ƚaifapa ƚai'uva. Iya' ca'najtse'molhuo' to mi'najtsenni.” Iye'me. \p \v 5 ’Al menac'o ipaiconanni ƚapoujna, jouc'a ipaiconanni mexaiƚma cal 'ora. Ixim'mola' no'eyacu canic', imipola' jouc'a: “Ca'najtse'molhuo' to mi'najtsenni”. \p \v 6 ’Tehue'e anulij hora tif'acai'ma cal 'ora. Ipaiconanni. Ixim'mola' ocuenaye tecaxoƚanna. Icuis'e'mola', timila': “Imanc' tunlacaxoƚanna fa'a jahuay litine. ¿Ailopa'a coƚpenic'?” \v 7 Italai'e'e'me, timiyi: “Nij naitsi naƚmiponga': Toƚ'eta canic'.” Ƚapoujna timila': “Jouc'a imanc' tonƚeƚe, tonƚ'etsa canic' jiƚpiya ƚifafiya ƚai'uva. Ca'najtse'molhuo' to mi'najtsenni.” \p \v 8 ’Joupa if'acoƚaipa. Ƚapoujna camats' petsi ƚifayiya ƚi'uva, ijoc'i'ma nocuxepola' lam mozó, timi: “Tojoc'itsola' no'epá canic'. Aƚ'najtse'mola', lapi'i'mola' quiƚtomí. Lijoucola' aƚ'najtse'mola' ate'a, lan tet'ƚa aƚ'najtse'mola' tijouco'ma.” \p \v 9 ’Icuaiyunca iƚne nitsuflaipá lanic' ma mehue'e anulij hora tif'acai'ma cal 'ora, i'epá canic' le'a anulij hora. I'najtse'mola', epi'i'mola' to lo'najtsempa no'epá canic' anuli litine. \p \v 10 ’Lijou'ma icuaiyunca lan tet'ƚa. Iƚniya ticuayi: “Xonca aƚ'najtse'monga'”. I'najtse'mola' to lepi'ipola' lijoucola'. \v 11 Lepenuf'me liƚtomí aiquetenƚcoco'mola'. Timiyi ƚapoujna: \v 12 “Illanc' xonca lulijle. Aƚ'epá canic' jahuay litine. Aƚsnet'ƚpá ƚinu'. Iƚniya lijoucola' i'epá canic' ma le'a anulij hora, o'najtsepola' ma to lalulijpa illanc'.” \v 13 Ƚapoujna italai'e'e'ma anuli jiƚne lan tet'ƚa, timi: “Maipima, aicafel'mihuo'. Aimipo': To'huaƚa', to'etsi canic'. Ca'najtse'mo' to muliqui anuli litine cal xans no'epa canic'. Ima' aƚmipa: Ne', ai'huapa. Ca'eta canic'. \v 14 Tapenufla' lotomí, to'huanƚa' lomejut'ƚ. Joupa ai'epa iƚe laixpic'epa. Ai'najtsepa ƚijoujma ma to lai'najtsepo' ima'. \v 15 ¿Te iya' aimi'iya caxpic'eya te ts'i'ic' caxhuicoya laitomí? O, iƚe laif'epa al c'a, ¿te ima' aƚ'e'e laic'?” \p \v 16 ’Toƚta'a lo'iya. Lijoucola' ti'i'mola' lan tet'ƚa, lan tet'ƚa ti'i'mola' lijoucola'. \p \v 17 Jesús tiyeyi lane jouc'a ts'ilihuequi, ticuaita al cuecaj quiƚya' Jerusalén. Miyeyi lane Jesús ileco'mola' limbamaj coquexi' ts'ilihuequi, ipalaic'o'mola' quiƚtuca', timila': \p \v 18 ―Itsiya aƚf'ajlijyi liƚya' Jerusalén. Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Jiƚpiya liƚya' Jerusalén aƚcunna. Iƚne lixanuc' cal cuecaj ca'ailli', jouc'a lomxiye nomuc'iyalepá locuxepa ȽanDios, aƚ'eta to mixpic'e liƚpicuejma', aƚcuxecota aƚma'anƚa'. \v 19 Aƚcunna, aƚtaluntseta, luntafquinna quixmi laixpula' iƚne lan xanuc' pe aimimetsaicoyi ȽanDios. Tijouƚa' lapaƚts'ijnta lancruz, aƚma'ata. Afane' quitine camaf'ina'ma, quipayonahuo pe lomana' lamizhua. \p \v 20 Icuaitsi quiƚ'máma' Jacobo y Juan, iƚne inaxque' Zebedeo. Quiƚ'máma' ilecola' loquexi', exc'onƚingai'ma Jesús, tixa'hue'ma. \v 21 Jesús timi ƚaca'no': \p ―¿Te ts'opic'a? \p Ƚaca'no' timi: \p ―Aipic'a tapi'itsola' lainaxque' quiƚpenic'. Ima' tocuxe'ma to cal Cuecaj Rey. Ticuxeƚe jouc'a iƚna'a. Anuli ticutsai'ma al c'a camane, ƚocuena ticutsai'ma loxa camane. \p \v 22 Jesús ipalaic'o'mola' loquexi' lapimaye, timila': \p ―Imanc' aimoƚcuejyi te ts'i'ic' iƚe laƚsahue'epa. ¿Te nipajnya toƚteƚco'me ma to iya' cateƚco'ma? ¿Te nipajnya toƚsnet'ƚ'me lateƚcoya? \p Timiyi: \p ―Nipajnya. \p \v 23 Jesús timila': \p ―Ma to iya' laifteƚcoya, ma toƚta'a imanc' toƚteƚco'me. Iya' aimi'iya camiyacolhuo': “Aƚcutsingaiƚa', ima' al c'a camane, ƚopima loxa camane”. Aimi'iya caxpic'eya toƚta'a. Cai'Ailli' joupa ixpic'epa naitsi iƚne nocutsoƚaiyacu jiƚpe. Toƚta'a tepi'i'mola' iƚniya. \p \v 24 Locuenaye limbamaj ts'ilihuequi Jesús iƚsina' iƚe loxahue'epa Jacobo y Juan. Ixtuc'om'mola' iƚne loquexi' lapimaye. \v 25 Jesús ijoc'i'mola' jahuay iƚniya ts'ilihuequi, timila': \p ―Imanc' oƚsina' lo'ipa jiƚpiya petsi lan xanuc' aimimetsaicoyi ȽanDios. Liƚpincuxepá ti'e'eyoƚtsi to jipu'hua quiƚpoujnalá, lan tsila' quiƚpenic' ticuxenai'ennila' juaiconapa. \v 26 Imanc', aimonƚ'e'me toƚta'a. Ja'ni anuli imanc' tixpic'e ti'e'exoxi cal cueca', iƚque titoc'itsola' lipimaye. \v 27 Ja'ni anuli imanc' tixpic'e ti'e'exoxi cal te'a, iƚque ti'e'exoxi to cal mozo. \v 28 Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Imanc' tonƚ'eƚe to laif'epa. Iya' aicuaicoco'ma jifa'a li'a ƚamats' catoc'itsola' lan xanuc'. Aicainesqui: Aƚtoc'iƚa' iya'. Aicuaicoco'ma cacuƚa' laipitine, ca'najtseƚa' liƚjunac' axpela' lan xanuc', cunƚu'etsola'. \p \v 29 Jesús jouc'a ts'ilihuequi ipalunca jiƚpe liƚya' Jericó. Ihuej'me axpela' lan xanuc'. \v 30 Jiƚpe liju' cane ticutsoƚanna oquexi' lam fohue. Icuej'me tuyaipa Jesús. Ija'a'me, timiyi: \p ―¡Maƚ'ailli', ima' ƚacui'impo' i'Hua cal rey David, aƚsintsonga' ninc'icuanuc'la! \p \v 31 Lan xanuc' ixtulenca. Timinnila' lam fohue: \p ―¡Ti‑ch'ixcotsolhuo'! \p Iƚniya ti'hua tija'ayi, timiyi: \p ―¡Maƚ'ailli', ima' ƚacui'impo' i'Hua cal rey David, aƚtsintsonga' ninc'icuanuc'la! \p \v 32 Jesús ecaxhuenni, ijoc'i'mola' lam fohue, timila': \p ―¿Te ts'oƚpic'a? ¿Te caif'e'eyacolhuo'? \p \v 33 Timiyi: \p ―Maƚ'ailli', ¡alaxi'enatsonga' laƚ'u'! ¡Alahuetsaleƚe! \p \v 34 Jesús ixim'mola' acuanuc'la juaiconapa. Iƚafc'e'mola' liƚ'u'. Aiquicoƚ'ma, ehuetsalena'me. Ihuej'me Jesús. \c 21 \p \v 1 Icuaitsa liƚya' Betfage jiƚpiya ƚijuala cuftine Ƚijuala Olivo. Jerusalén ahuejnca. Jesús umme'mola' oquexi' ts'ilihuequi. \v 2 Timila': \p ―Tonƚeƚe liƚya' lehuoc'ocojma. Toƚtsuflaitsa, toƚsinna tifijnya anuli ƚacaca'no' burro, jouc'a ƚi'hua tecaxijnya liju'. Toluhuaiƚta ƚaca'no' burro, aƚƚec'me'etsi jouc'a ƚi'hua. \v 3 Ja'ni tinanc'ontsolhuo', toƚtalai'eta, toƚmita: “Ƚiƚpoujna ipicuicoya. Tijouƚa' tixhuicotsi ticuai'enacola', aimicoƚya.” \p \v 4 Ti'iƚa' toƚta'a tenanƚ'ma locuapa cal profeta, iƚque luya'apa linespa ȽanDios, ticua: \q1 \v 5 Tomitsola' lan xanuc' nomana' liƚya' Sión: \q1 “¡Toƚsinƚe! Icuai'ma fa'a ƚoƚRey. \q1 Iƚque amanxu, enaf'caic' cal burro, \q1 i'hua ƚinneja ƚintaipa caitay.” \p \v 6 Iye'me ts'ilihuequi. I'e'me to lixc'ai'i'mola' Jesús. \v 7 Ilecotsa ƚaca'no' burro jouc'a ƚi'hua. Ixpef'i'me liƚpuquiya ƚaca'hua burro. Jesús enaf'cai'ma. \v 8 Axpela' lan xanuc' ixpou'me lane liƚpuquiya. Ocuenaye etej'me limane' cal 'ec' ixpou'me lane jiƚpe pe loyaicoya Jesús. \v 9 Lanxpela' ts'iƚejme, jouc'a lanxpela' ts'iƚenc'e tija'ayi ma' anuli timiyi: \p ―¡Hosana! ¡ȽanDios tunƚu'enatso'! Ima' ƚacui'impo' i'Hua cal rey David. Joupa lu'iponga' tocuaihuo ima', aƚminga' ma ȽanDios ƚaƚPoujna tummeto'. Itsiya ocuai'ma. ¡Aƚs'najtsi'ihuo' juaiconapa! Iƚne nomana' lema'a xonca al toncay tinesle: ¡Hosana! ¡ȽanDios tunƚu'enatso'! \p \v 10 Jesús itsufai'ma Jerusalén. Jiƚpiya jahuay lan xanuc' tipailoyi, ticuitsufyi: \p ―¿Naitsi iƚca'a? \p \v 11 Liƚejmale Jesús italai'enca, timinnila': \p ―Iƚca'a cal profeta Jesús, qui'huayomma liƚya' Nazaret, jiƚpe al distrito Galilea. \p \v 12 Jesús itsufai'ma pe lopa'a al cuecaj xoute'. Ihuescuf'mola' jahuay iƚniya no'najualepá jouc'a nocucalepá nomana' jiƚpe. Ejualaif'e'e'mola' liƚmesa pe nopai'ipaj tomí, jouc'a liƚbanco nocujpá paloma. \v 13 Timila': \p ―Al Paxi Liniƚingiya tuya'e': “Lainejut'ƚ tecui'im'me: Lajut'ƚ petsi lan xanuc' tipalaic'oyo'me ȽanDios”, itsiya imanc' toƚ'onƚicoyi iƚta'a lajut'ƚ to jipu'hua lafoƚyomma lan namats'. \p \v 14 Mipa'a Jesús jiƚpe pe lopa'a al cuecaj xoute' icuaitsa lam fohue, jouc'a lan coxo, ixaƚ'mena'mola'. \v 15 Jiƚpe timana' la'uhuay tija'ayi, timiyi Jesús: “¡Hosana! ¡ȽanDios tunƚu'enatso'! Ima' ƚacui'impo' i'Hua cal rey David.” \p Lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' jouc'a lomxiye nomuc'iyalepá locuxepa ȽanDios ixim'me acueca' lo'epa Jesús, iquimf'e'me la'uhuay noja'apá, ixtulenca. \v 16 Itale'me Jesús, timiyi: \p ―¿Te ima' aimocueca locuapa jiƚnu'hua la'uhuay? \p Jesús italai'e'e'mola', timila': \p ―Cacueca. Imanc', ¿te aicoƚsuec' al Paxi Liniƚingiya loya'apa? Ticua: \q1 Iƚniya la'uhuay jouc'a lan tsocay notupá, \q1 ima' ManDios ocuxe'epola' tunac'cotso'. \p \v 17 Jesús ipo'no'mola' quiƚtuca'. Ipanni jiƚpe liƚya'. I'hua'ma liƚya' Betania. Jiƚpe ipanenni lipuqui'. \p \v 18 Liƚic'ejma ipaiconanni, i'huacona'ma Jerusalén. Mi'hua lane tunle'e. \v 19 Ixim'ma anuli al 'ec icux jiƚpe liju' cane. Iƚoc'huai'ma. Ixim'ma alilopa'a qui'as, pangay quipela. Timi al 'ec icux: \p ―Aimi'ascona'mo'. \p Aiquicoƚ'ma, al 'ec icux ijuƚna'ma. \v 20 Ts'ilihuequi Jesús lixim'me jiƚe al 'ec icux, timiyi: \p ―¡Xinƚa'! Jiƚiya al 'ec icux aiquicoƚi, joupa ijuƚnapa. ¿Te qui'ipa? \p \v 21 Jesús timila': \p ―Iya' camilhuo' al ƚinca: Imanc' ja'ni aimoƚnesyi: “¿Te ti'i'ma o aimi'iya?”, ja'ni toƚ'huaiyijnle ȽanDios, jouc'a nipajnya tonƚ'e'me to lai'e'epa al 'ec icux. Xonca al cueca' tonƚ'e'me. Ja'ni toƚmi'me iƚca'a ƚijuala: “To'huanƚa', to'nij'mixoxi ƚaja”, ma toƚta'a ti'i'ma. \v 22 Moƚjoc'iyi ȽanDios ja'ni toƚ'huaiyijnle, jahuay loƚxahue'epa tepi'im'molhuo'. \p \v 23 Jesús itsufaicona'ma pe lopa'a al cuecaj xoute'. Mimuc'ila' lan xanuc' icuaitsa lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' jouc'a lan tsilaj xanuc' noxpijpá lataiqui'. Icuis'e'me, timiyi: \p ―¿Naitsi nepi'ipo' lomane toƚta'a to'e'ma? ¿Naitsi nummepo'? \p \v 24 Jesús italai'e'e'mola', timila': \p ―Iya' jouc'a tipa'a laifnicuis'e'eyacolhuo'. Aƚtalai'eƚa', tijouƚa' cu'i'molhuo' naitsi nalapi'ipa laimane ca'eƚa' toƚta'a laif'epa. \v 25 ¿Naitsi nummepa Juan tepo'itsola' lan xanuc'? ¿Te ȽanDios o cal xans nummepa? \p Iƚne ipalaic'o'moƚtsi quiƚtuca', timiyoƚtsi: \p ―¿Te caƚmiyacu? Ja'ni aƚmiƚe: “ȽanDios ummepa”, iƚque alicuis'e'monga', aƚmi'monga': “Imanc' ¿te aicolapenufi?” \v 26 Ja'ni aƚmiƚe: “Cal xans nummepa”, tixtulecu lan xanuc'. Jahuay ticuayi Juan aprofeta, ȽanDios ummepa. \p \v 27 Timiyi Jesús: \p ―Illanc' aicaƚsina'. \p Jesús timila': \p ―Iya' jouc'a aicu'iyacolhuo' naitsi nalapi'ipa laimane ca'eƚa' toƚta'a. \p \v 28 ’Imanc' aƚquimf'eƚa' laifnu'iyacolhuo'. Tijouƚa' alu'iƚa' te coƚcuayacu. \p ’Anuli cal xans timana' oquexi' linaxque'. I'hua'ma pe lopa'a cal te'a qui'hua, timi: “Mai'hua, itsiya to'huaƚa' to'etsi canic' jiƚpe ƚainemats' pe ƚaifapa ƚai'uva”. \v 29 “A'i, aica'huaya”, timi. Lijou'ma lixhuej'menni, i'hua'ma i'etsi canic'. \p \v 30 ’Qui'ailli' i'hua'ma pe lopa'a ƚocuena qui'hua, ma' anuli lataiqui' imitsi. Iƚque italai'e'ma: “Ne', mai'ailli', ai'huapa”. Aiqui'huac'. \p \v 31 ’Itsiya lu'iƚa', iƚne loquexi' linaxque' cal xans, ¿naitsi ni'e'ma licuxe'epola' quiƚ'ailli'? \p Italai'e'e'me, timiyi: \p ―Cal te'a. \p Jesús timila': \p ―Iya' camilhuo' al ƚinca. Itsiya timana' lan xanuc' jouc'a lacaƚ'no' tuliquilhuo' imanc'. Iƚniya lan xanuc' lin'najtsi'iyale jouc'a lacaƚ'no' notepá liƚcuerpo, maƚniya tihuejconayi ȽanDios, titsuflaiyi petsi locuxeyopa cal Cuecaj Rey Nopa'a lema'a. \p \v 32 ’Icuai'ma Juan Bautista imuc'i'molhuo' al c'a lane, aicolapenufi imanc'. Lin'najtsi'iyale jouc'a lacaƚ'no' notepá liƚcuerpo, iƚniya ƚinca epenufpá. Imanc' oƚsimpola' iƚnu'hua iƚsuej'menamma, aimoƚsuej'memma, aicolapenufi Juan. \p \v 33 ’Aƚquimf'eƚa'. Ca'onƚicocona'ma lo'epa ȽanDios fa'a li'a lamats'. \p ’Anuli cal xans ƚipoujna camats', ifapa cal 'uva. Eti'icopa apic. Ipupa pe lotsuj'miyacu, loxoc'eyonyacu lan 'uva, tipa'a'me laquija'. Lijou'ma ilanc'e'ma anuli litoqui cajut'ƚ, jiƚpe tipajm'ma no'epa cuenna ƚamats'. Lijou'ma icu'ma ƚemats', epi'i'mola' lan xanuc' ti'eƚe canic'. Ƚaipammaiya tepi'im'me onƚca. Lijou'ma i'hua'ma aculi' camats'. \p \v 34 ’Joupa tixpinaf'quiya litine timaj'ma lan 'uva. Ƚapoujna umme'mola' limozó pe lomana' no'epá canic', titaita ƚo'iya onƚca. \v 35 Iƚniya no'epá canic' i'noƚ'e'e'me lummepola'. Untaf'me anuli, ocuena ima'a'me, ƚocuena ipa'me capic, ima'a'me. \p \v 36 ’Lijou'ma ƚapoujna ummecona'mola' ocuenaye xonca axpela'. Iye'me pe lomana' no'epá canic', i'econa'me ma' anuli. \p \v 37 ’Lijouco'ma umme'ma ƚi'hua. Ticua: “Iƚca'a ai'hua. Ƚinca tixpaic'eta.” \p \v 38 ’No'epá canic' lixim'me icuaico'ma ƚi'hua ƚapoujna camats' timiyoƚtsi: “Iƚca'a tulij'ma jahuay ƚemats' qui'ailli', iƚque ƚapoujna camats'. ¡Ƚepá! ¡Aƚma'ata! Iƚque ƚamats' tipanenno, alulijna'me illanc'.” \v 39 I'noƚ'me, eca'ni'me lixpula' leti'icoya ƚamats' pe ƚifayiya 'uva, ima'a'me. \p \v 40 ’Ticuaiyunni ƚipoujna camats' petsi ƚifayiya 'uva, ¿te co'e'eyacola' iƚne no'epá canic'? \p \v 41 Timiyi: \p ―Tima'atola', tijou'netola' nulemma iƚniya lixcay xanuc'. Ƚemats' joupa ifayiya cal 'uva, tepi'i'mola' ocuenaye xanuc', tixhuico'me ƚamats', tepi'i'me ƚo'iya onƚca ƚaipammaiya. \p \v 42 Jesús timila': \p ―Imanc', ¿te aicoƚsuec' te loya'apa al Paxi Liniƚingiya? Iƚe tuya'e': \q1 Ƚapic ƚetets'ipa nolanc'epá lajut'ƚ joupa i'ipa xonca ƚaicuicoya. \q1 Iƚque ƚapic xonca tilanc'e ƚaitaƚ, aimecangeya lajut'ƚ. \q1 ȽanDios ƚaƚPoujna iƚta'a ƚecuej'micopa. \q1 Illanc' aƚsinyi acueca' iƚe li'ipa. \m \v 43 Camilhuo': Ƚinca ȽanDios joupa epi'ipolhuo' loƚpenic', icuxe'epolhuo' toluya'aƚe: “Maƚque ȽanDios cal Cuecaj Rey ticuxela' lan xanuc'”. Itsiya texic'e'molhuo' iƚe loƚpenic'. Aimoƚtsuflaiyacu pe locuxeyopa ȽanDios, iƚque Nopa'a lema'a. Iƚe loƚpenic' tepi'i'mola' locuenaye. Iƚniya ƚinca tenant'ƚi'me iƚe lataiqui' locuxe'eyacola'. \p \v 44 ’Cal xans ja'ni tixc'uaƚaf'caitsi, tecanaf'caitsi cal Cuecaj Capic, iƚque cal xans tixquelequehuo. Ja'ni Ƚapic tecangenni tetof'caitsi cal xans, iƚque cal xans tuxpats'i'ma nulemma. \p \v 45 Toƚta'a i'onƚico'ma Jesús lo'epa ȽanDios. Licuej'me iƚiya litaiqui' lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' jouc'a lan xanuc' fariseo i'i'ma quiƚsina' Jesús ma tinescola'. \v 46 Ehuepá te co'iya mi'noƚyacu. Aiquiƚ'noƚi. Tixpaic'ennila' lan xanuc', iƚne ticuayi: “Jesús aprofeta. ȽanDios ummepa”. \c 22 \p \v 1 Jesús ti'hua ti'onƚijma. Timila': \p \v 2 ―ȽanDios cal Cuecaj Rey Nopa'a lema'a, licuxejma ti'onƚcospa to li'ejma' anuli cal cuecaj quincuxepa nopa'a fa'a li'a ƚamats'. \p ’Litine lemane'ma ƚi'hua, ƚincuxepa icuxe'ma imac'ot'ƚem'me ƚotejacu al juic. \v 3 Umme'mola' limozó iye'me tilecontsola' lijoc'ipola'. Iƚniya lijoc'ipola' aiquiƚcuac', aiquicuaiyunca al juic. \p \v 4 ’Ummecona'mola' locuenaye limozó. Timila': “Tonƚeƚe, toƚƚecotsola' laijoc'ipola'. Tolu'itsola': Joupa ima'ampola' laihuacax jouc'a locuenaye linneja lifujmpola'. Aimac'epa ƚaƚtejacu. Ailopa'a cahue'epa. Tonƚouyunca al juic temane'ma ƚai'hua.” \p \v 5 ’Iƚniya lijoc'ipola' aiquiƚcueca. Iyena'me ocuena cane. Anuli i'hua'ma ixintsi ƚemats'. Ƚocuena i'hua'ma petsi locucaleyopa. \v 6 Locuenaye i'noƚ'e'e'me limozó ƚincuxepa, ixcai'em'mola', ima'am'mola'. \p \v 7 ’Ƚincuxepa ixtuc'o'mola'. Umme'mola' lisoldado tima'antsola' iƚne linma'ahuale, tipi'entsa liƚcuecaj quiƚya'. \v 8 Timila' limozó: “Joupa imacoƚpa ƚaƚtejacu lijuic ƚamaneya ƚai'hua. Laijoc'ipola' joupa imujpoƚtsi a'ijc'a xanuc'. Etets'ipá ƚaitejua'. Aiquiƚcuaiya. \v 9 Itsiya tonƚeƚe lotalejmaleyopa ƚaneya. Jahuay lan xanuc' loƚsinyacola' toƚjoc'itsola', toƚmitsola': Ƚepá lejut'ƚ ƚincuxepa, ti'i juic, temane'ma ƚi'hua.” \p \v 10 ’Lam mozó ipalunca ipa'netsa ƚaneya. Efot'ƚem'mola' iƚne lixinim'mola', ja'ni lan c'a xanuc', ja'ni lixcay xanuc', ma' anuli efot'ƚem'mola'. Lajut'ƚ imantsi xanuc'. \p \v 11 ’Itsufai'ma ƚincuxepa tixinguftsola' iƚne notetsopá jiƚpiya. Ixim'ma anuli cal xans a'i quetejyoxi, aiquipo'nohuo al ts'e lipijahua' to liƚpo'nohuo iƚne nomana' jiƚpe al juic ƚamanepa. \v 12 Icuis'e'ma, timi: “Maipima, aicopo'nohuo al ts'e lopijahua' to liƚpo'nohuo iƚne nomana' fa'a al juic. ¿Te qui'ipa lotsufaiyumma fa'a?” Cal xans aiquitalai'e. Ailopa'a quitaiqui'. \v 13 Ƚincuxepa ijoc'i'mola' limozó no'huapá pime maƚpe al juic. Timila': “Iƚque cal xans toƚfi'eƚe limane li'mitsi'. Tolaca'nitsa jipu'hua al muf. Jiƚpe lan xanuc' tijolijta, ti'ilc'ta liƚ'ay.” \p \v 14 ’Ƚinca, axpela' lijoc'impola', ahuata li'huijf'empola'. \p \v 15 Iye'me lam fariseo. Ixpic'e'me te co'iya mi'noƚyacu Jesús. Timiyoƚtsi: \p ―Licuis'e'me, aƚtalai'e'monga', toƚta'a aƚcufta. \p \v 16 Ummem'mola' liyejmalepá. Jouc'a iye'me lixanuc' cal rey Herodes. Icuaitsa pe lopa'a Jesús, timiyi: \p ―Momxi, aƚsina' ima' tocua al ƚinca, a'i ma le'a metenƚcoyacola' lan xanuc'. Tomuc'iyale lipene ȽanDios. Ma' anuli topalaic'ola' jahuay. Aimahuelongila' ja'ni ts'iƚ'hueca o aiquiƚ'hueca. \v 17 Itsiya lu'itsonga'. ¿Te cofcuapa? ¿Te aƚ'najtse'me cal cuecaj quincuxepa César? ¿Aƚcu'me al tomí laƚsahue'eponga'? o ¿aimaƚcuyacu? ¿Nipajnya o aimi'iya? \p \v 18 Jesús imetsaico'mola' ixcay liƚpicuejma', timila': \p ―¡Imanc' cunc'infel'miyale! ¿Te caƚmicuapa toƚta'a? Aixina' le'a lahuaijma. \v 19 Aƚmuc'iƚa' anuli al tomí loƚcuyacu. \p Imuc'i'me al tomí. \v 20 Icuis'e'mola', timila': \p ―¿Naitsi iƚca'a ts'i'a? ¿Naitsi iƚta'a ts'ipuftine? \p \v 21 Iƚniya italai'e'e'me, timiyi: \p ―Li'a César, lipuftine César. \p Timila': \p ―Ja'ni i'huexi César, tonlapi'iƚe César; ja'ni i'huexi ȽanDios, tonlapi'iƚe ȽanDios. \p \v 22 Licuej'me toƚta'a iƚniya icuapá: \p ―¡Xinƚa'! Iƚque Jesús acueca' lipicuejma'. \p Ipo'no'me quituca', iyena'me. \p \v 23 Maƚe litine lan xanuc' saduceo icuaitsa pe lopa'a Jesús. Iƚniya lan xanuc' saduceo ticuayi: “Lan xanuc' timala' anulemma, aimimaf'iconayacu”. Iƚniya tehuaiyi Jesús, ticuis'eyi, \v 24 timiyi: \p ―Momxi, Moisés uya'apa: “Timaƚa' cal xans ja'ni ailopa'a qui'hua, ƚimanapa ƚipima tileco'ma ƚi'maxi. Tipajntsi cal te'a quiƚ'hua, iƚque tecui'i'me to lipuftyne ƚimapa. Ti'i'ma ma to qui'hua ƚimapa, ƚi'huexi ƚimapa tulij'ma.” \p \v 25 ’Illanc' alimetsaicola' acaitsi lapimaye. Cal te'a emanepa, imapa, aiquixina' qui'hua. Ƚimapa ƚipima ileco'ma ƚi'maxi. \v 26 Ma to li'ipa cal te'a, ma toƚta'a li'ipa ƚipima, jouc'a toƚta'a li'ipa ƚocuena. Ma' anuli li'i'mola' lan caitsi. \v 27 Lijou'ma imana'ma ƚaca'no'. \p \v 28 ’Lan caitsi capimaye ilecopá anuli ƚaca'no'. Ticuaitsi litine timaf'iconƚe limanapola', ¿naitsi co'iya ƚipe'ailli' ƚaca'no'? \p \v 29 Jesús italai'e'e'mola', timila': \p ―Imanc' timenaquilhuo'. Aicoƚsina' loya'apa al Paxi Liniƚingiya, aicolimetsaijma al cueca' lo'epa ȽanDios. \p \v 30 ’Jiƚpe litine timaf'inƚe limanapola', aimemalƚiyacu, ni lan xanuc' ni lacaƚ'no'. Ti'onƚcotola' to lapaluc' quema'a. \v 31 Imanc' toƚcuayi aimimaf'iyacu limanapola'. ¿Te aicoƚsuec' lomipolhuo' ȽanDios jiƚpe Lipaxi Liniƚingiya? Jiƚpe tuya'e': \v 32 “Iya' NanDios, ilenDios Abraham, Isaac, Jacob”. Ja'ni anulemma imanapola' Abraham, Isaac, Jacob, ȽanDios aiminesya: “Iya' ilenDios iƚniya”. ȽanDios ilenDios ts'iƚmaf'i', a'i limanapola' nulemma. \p \v 33 Licuej'me jiƚiya licua'ma Jesús, lan xanuc' ticuayi: \p ―¡Xinƚa'! Acueca' litaiqui' lomuc'iyalepa iƚque Jesús. \p \v 34 Lan xanuc' fariseo icuej'me Jesús i‑ch'ixc'epola' lan xanuc' saduceo. Lijou'ma, lam fariseo efot'ƚe'moƚtsi, iye'me pe lopa'a Jesús. \v 35 Anuli iƚniya, iƚque ƚomxi nomuc'iyalepa locuxepa ȽanDios, ehuai'ma Jesús, icuis'e'ma, timi: \p \v 36 ―Momxi, jiƚpe litaiqui' locuxepa ȽanDios, ¿te t'ƚe cataiqui' xonca al cueca'? \p \v 37 Jesús italai'e'e'ma, timi: \p ―“To'nujuaisla' ȽanDios ƚoPoujna, iƚque omenDios. Taihuejla' jahuay ƚomunxajma', jahuay ƚo'alma, jahuay lopicuejma'.” \v 38 Toƚta'a loya'apa al te'a litaiqui', iƚiya xonca al cueca' cataiqui' locuxepa ȽanDios. \v 39 Locuena lataiqui' lihuequi ma' anuli ti'onƚspa, ticua: “Ima' to'eyoxi capic'a. Ma toƚta'a to'eƚa' capic'a ƚof'as xans, naitsi ƚoftalecufya.” \v 40 Ja'ni tolihuejcoyi jiƚta'a loque' ƚataiquí, ƚinca tolanant'ƚiyi jahuay locuxepa ȽanDios, jahuay linespa lam profeta. \p \v 41 Mefot'ƚeyoƚtsi jiƚpe lan xanuc' fariseo, \v 42 Jesús icuis'e'mola', timila': \p ―Imanc', ¿te coƚcuapa? Cal Cristo, ¿naitsi ƚitatahuelo? \p Iƚniya italai'e'e'me, timiyi: \p ―David itatahuelo cal Cristo. \p \v 43 Jesús timila': \p ―Maƚque David inescopa cal Cristo, ticua “… ƚaiPoujna”. Ja'ni David itatahuelo cal Cristo, ¿te quinescopa toƚta'a? Cal Espíritu Santo icuxe'epa toƚta'a licuapa, luya'apa, ticua: \q1 \v 44 ȽanDios tipalaic'o ƚaiPoujna, timi: \q1 “Tocutsaiƚa' jifa'a al c'a camane. \q1 Topanehuo jifa'a, iya' mi'hua culiquila' lo'epo' laic'. \q1 Tijouƚa', ima' tocuxena'mola'.” \m \v 45 Ja'ni David itatahuelo cal Cristo, ¿te quinescopa, ticua “… ƚaiPoujna”? \p \v 46 Ailopa'a cotalai'ecoyacu, ni anuli lataiqui'. Lipangopa jiƚe litine aimicuis'mot'ƚeconayacu. Iƚsina' tulijna'mola' Jesús. \c 23 \p \v 1 Jesús ipalaic'o'mola' lan xanuc' jouc'a ts'ilihuequi. \v 2 Timila': \p ―Lomxiye nomuc'iyalepá locuxepa ȽanDios, jouc'a lan xanuc' fariseo, tipa'a liƚmane timuc'iyale'me licuxepa Moisés. \v 3 Imanc' tolihuejcoƚe jahuay locuxe'epolhuo'. Liƚ'ejma' iƚniya aimolihuej'me. Iƚniya ma le'a tinesyi, aimi'eyi. \p \v 4 ’Tetonc'iyi lataiqui' locuxepa ȽanDios. Ticuxennila' lan xanuc' tenant'ƚiƚe jahuay iƚta'a liƚtaiqui'. Lan xanuc' tixinyi ipime jiƚiya liƚtaiqui'. Ti'onƚcospa to cal cumta caitay lipo'no'impola' liƚspula'. Afule mixnet'ƚyi. Maƚniya lomxiye jouc'a lan xanuc' fariseo aimenant'ƚiyi lataiqui' locuxepa tenant'ƚiƚe liƚf'as xanuc'. Tixinyoƚtsi to ailopa'a nocuxeyacola'. Ticuxeyoƚtsi quiƚtuca'. \p \v 5 ’Jahuay lo'epa iƚniya ti'eyi ma le'a tehuelojnle lan xanuc', tixinintsola' lan c'a xanuc'. Iƚpic'a tixinintsola' menant'ƚiyi locuxepa ȽanDios. Iƚniya lomxiye jouc'a lam fariseo tilanc'eyi xonca lexpats'qui iƚe laca'hua caxax lofi'ecopa liƚmane o ƚilepali. Jiƚpe lacaxax ti'nico hualca al Paxi Liniƚingiya. Ti'e'eyi itoqui ƚocuits' ƚema liƚpijahua'. Ticuayi liƚpicuejma': “Lan xanuc' aƚsintsonga' ninc'itsila' comxiye”. \p \v 6 ’Mixmucota ticutsoƚaita jiƚpe petsi locutsoƚaiyacu lan tsilaj xanuc'. Toƚta'a iƚpic'a. Ƚajut'ƚi pe lafoƚyomma lan xanuc', iƚne ticutsoƚaita lan tet'ƚa asiento. \v 7 Miyelocoyi locucaleyompa iƚpic'a lan xanuc' tinonintsola', timintsola': “¡Rabí, Rabí!” (Iƚe lataiqui' lohuaƚcuf'ipa ticua: Nomuc'iyalepa.) \p \v 8 ’Imanc' aimecui'im'molhuo' “Rabí.” Tipa'a ma le'a anuli Nomuc'ipolhuo', imanc' unc'apimaye. \v 9 Fa'a li'a ƚamats', ja'ni anuli cal xans a'i coƚ'ailli', aimoƚmi'me “Mai'ailli'”. Tipa'a ma le'a anuli coƚ'Ailli', iƚque Nopa'a lema'a. \v 10 Aimecui'im'molhuo' imanc' “Momxi”. Imanc' a'i cunc'omxiye. Ma le'a iya' ƚoƚpomxi, iya' ninCristo. \v 11 Imanc', naitsi xonca cal cueca' ti'iƚa' to cal mozo, titoc'itsola' lipimaye. \v 12 Cal xans no'e'epoxi acueca', iƚquiya ti'oc'em'me. Naitsi no'e'epoxi aca'hua, ti'e'em'me xonca acueca'. \p \v 13 ’A'ijc'a lo'iyacolhuo' cunc'omxiye, imanc' noƚmuc'iyalepá locuxepa ȽanDios, jouc'a imanc' cunc'ixanuc' fariseo. Le'a toƚ'e'eyoƚtsi, imanc' a'i cunc'ic'a xanuc'. Miquimf'ennilhuo' loƚmuc'iyalepa, lan xanuc' tixinyi to joupa eti'iya al puerta. Tixinyi aimi'iya mitsuflaiyacu jiƚpe pe locuxeyopa ȽanDios cal Cuecaj Rey Nopa'a lema'a. Ƚinca imanc' aimoƚtsuflaiyi, jouc'a aimolapi'ila' lane lan xanuc'. Iƚne ts'iƚpic'a titsuflaiƚe, imanc' toƚpa'nela'. \p \v 14 ’A'ijc'a lo'iyacolhuo' imanc' cunc'omxiye noƚmuc'iyalepá locuxepa ȽanDios, jouc'a imanc' unc'ixanuc' fariseo. Le'a toƚ'e'eyoƚtsi, imanc' a'i cunc'ic'a xanuc'. Imanc' tolaxic'ela' ƚiƚ'huexi lam potsateya cacaƚ'no'. Moƚ'eyi toƚta'a ticoƚilhuo' moƚpalaic'oyi ȽanDios. Toƚcuayi: “Aƚsinintsonga' illanc' lihuejcoyi ȽanDios”. Imanc' xonca acueca' loteƚminyacolhuo'. \p \v 15 ’A'ijc'a lo'iyacolhuo' imanc' cunc'omxiye noƚmuc'iyalepá locuxepa ȽanDios, jouc'a imanc' cunc'ixanuc' fariseo. Le'a toƚ'e'eyoƚtsi, imanc' a'i cunc'ic'a xanuc'. Imanc' tolahuela' lan xanuc' tihuequintsolhuo'. Tonƚeyi ni petsi li'a ƚamats', toƚqueyi ƚaja. Toƚsintsa ma le'a anuli cal xans naihuejyacolhuo' tolixoc'i'moƚtsi conlata. Tijouƚa' iƚque tulij'molhuo'. Imanc' loƚpicuicoya tonƚe'me pu'hua al cuecaj capa. Iƚque xonca lipicuicoya ti'huaƚa' pu'hua. \p \v 16 ’A'ijc'a lo'iyacolhuo' imanc' unc'ifohue. Imanc' aimi'iya moƚmuc'iyacola' lan xanuc' al c'a cane. Imanc' toƚcuayi: “Cal xans nocuaj'mipa al cuecaj xoute' ja'ni aimenant'ƚi litaiqui' ailopa'a tintsi. Ƚocuenaj cal xans nocuaj'mipa al oro lopa'a jiƚpe al cuecaj xoute', ƚinca tenant'ƚiƚa' litaiqui', ja'ni a'i titai'ma lijunac'.” \p \v 17 ’¡Imanc' unc'ifohue! Tocomma ailopa'a coƚpicuejma'. ¿Te jale xonca al cueca', ja'ni al oro o al cuecaj xoute'? Aƚinca xonca acueca' al xoute'. Iƚe al oro ja'ni ailopa'a jiƚpe al cuecaj xoute' aimi'iya qui'huexi ȽanDios. \v 18 Jouc'a toƚcuayi: “Cal xans nocuaj'mipa cal altar, ja'ni aimenant'ƚi litaiqui' ailopa'a tintsi. Ƚocuena cal xans nocuaj'mipa lotsufcompa jiƚpe cal altar, ƚinca tenant'ƚiƚa' litaiqui', ja'ni a'i titai'ma lijunac'.” \v 19 ¡Imanc' unc'ifohue! ¿Te jale xonca al cueca', lotsufcompa o cal altar? Ƚinca xonca acueca' cal altar. Ja'ni lotsufcompa ailopa'a jiƚpe cal altar aimi'iya qui'huexi ȽanDios. \v 20 Cal xans nocuaj'mipa cal altar jouc'a tipalaijma jahuay lopa'a jiƚpiya cal altar. \v 21 Ja'ni icuaj'mipa al cuecaj xoute', jouc'a tipalaijma ȽanDios iƚque Nopa'a jiƚpiya. \v 22 Ja'ni nocuaj'mipa lema'a tipalaijma lema'a pe locutsaf'ya ȽanDios jouc'a tipalaijma ȽanDios iƚque Nocutsaf'ya jiƚpiya. \p \v 23 ’A'ijc'a lo'iyacolhuo' imanc' cunc'omxiye noƚmuc'iyalepá locuxepa ȽanDios jouc'a imanc' cunc'ixanuc' fariseo. Ma le'a tonƚ'e'eyoƚtsi, imanc' a'i cunc'ic'a xanuc'. Imanc' jahuay ts'oƚ'hueca tipa'a loƚtsufcoyacu ȽanDios. Ja'ni ti'iƚa' amaxnu, toƚtsufcoyi imbama', ja'ni ti'iƚa' imbama' toƚtsufcoyi anuli. Toƚta'a monƚ'eyi, tama ƚaiquitamqui xonca atsocay, ja'ni al xaimu, ja'ni al anís, ja'ni al comino, toƚtsufcoyi anuli ȽanDios. Lataiqui' locuxepa ȽanDios ticuxe'elhuo' tonƚ'eƚe al c'a xonca al cueca'. Ticuxe'elhuo' tonƚ'eƚe al ƚijca, toƚsintsola' cuanuc'la loƚpimaye, tonlanant'ƚiƚe loƚnesyacu. Iƚe lataiqui' aimonlihuejyi. Ƚinca ac'a lonƚ'epa moƚtsufcoyi ƚaiquitamqui. Ticuicomma tolanant'ƚiƚe jahuay locuxe'epolhuo' ȽanDios, tonƚ'eƚe al c'a xonca. \v 24 Imanc' aimi'iya moƚmuc'iyacola' lan xanuc' al c'a cane. ¡Unc'ifohue! Tipa'a lataiqui' loya'apa: “Toƚtsaic'oyi al vino aimoƚnuc'me calxc'huiƚ. Tijouƚa' aimoƚsinyi cal cuecaj quinneja, iƚque cal camello, toƚnuc'yi.” Toƚta'a ma ti'onƚcospolhuo' to loƚ'ejma' imanc'. \p \v 25 ’A'ijc'a lo'iyacolhuo' imanc' cunc'omxiye noƚmuc'iyalepá locuxepa ȽanDios, jouc'a imanc' cunc'ixanuc' fariseo. Ma le'a toƚ'e'eyoƚtsi, imanc' a'i cunc'ic'a xanuc'. A'ijc'a loƚpicuejma'. Ti'hua toƚjanajyi tepi'intsolhuo' xonca. Tonlaxic'ela' liƚtomí loƚf'as xanuc', toƚta'a toƚma'neyi loƚtaza, loƚpime. Tijouƚa', ma to moƚ'eyi, tolapajyi liƚspula' loƚtaza, loƚpime. \v 26 Ima' umfo' fariseo, ate'a taipa'aƚa' al xujc'a lopa'a jiƚpe licu'u lotaza, lopime. Tijouƚa' liƚspula' ti'i'ma limpio jouc'a. \p \v 27 ’A'ijc'a lo'iyacolhuo' imanc' cunc'omxiye noƚmuc'iyalepá locuxepa ȽanDios, jouc'a imanc' cunc'ixanuc' fariseo. Le'a toƚ'e'eyoƚtsi, imanc' a'i cunc'ic'a xanuc'. Ti'onƚcospolhuo' to cal puƚ'hua li'e'empa afujca juaiconapa. Licu'u al pu'hua imanna quecala camizhua, imanna axisca. \v 28 Ma' anuli imanc'. Tocomma to tolihuejcoyi locuxepa ȽanDios. A'ij ƚinca. Ma le'a ixcay loƚpicuejma'. Jiƚpe toƚspic'eyi toƚ'e'eyoƚtsi, imanc' a'i cunc'ic'a xanuc', aimolihuejcoyi locuxepa ȽanDios. \p \v 29 ’A'ijc'a lo'iyacolhuo' imanc' cunc'omxiye noƚmuc'iyalepá locuxepa ȽanDios jouc'a imanc' cunc'ixanuc' fariseo. Le'a toƚ'e'eyoƚtsi, imanc' a'i cunc'ic'a xanuc'. Imanc' toƚƚanc'e'ela' liƚpu'hua limanapola' iƚne lam profeta jouc'a lan xanuc' naihuejcopá locuxepa ȽanDios. \v 30 Imanc' toƚcuayi: “Laƚtatahueló ima'a'me lam profeta. Ja'ni coƚa' illanc' aƚmana' jiƚpe litine, aimaƚ'eyacu toƚta'a.” \v 31 Moƚnesyi “Laƚtatahueló…”, le'a toƚcufyoƚtsi, tonlimetsaicoyoƚtsi imanc' iƚnaxque' iƚniya nima'a'me iƚne lam profeta. \v 32 Ne'. ¡Ti'hua monƚ'eyi jiƚiya lixcay to li'epá loƚtatahueló! ¡Toƚjou'neƚe nulemma! \p \v 33 ’Imanc' ti'onƚcospolhuo' to lacaƚpo'. Imanc' loƚpicuejma' ti'onƚcospa to lipicuejma' ƚainofaƚ. Ƚinca tejac'ennolhuo', tecajm'minnolhuo' ƚunga ƚopa'a al muf. O ¿te ti'i'ma tolunƚulta? A'i. Aimi'iya. \v 34 Cumme'elhuo' lam profeta, iƚne noya'apá loxpic'epa ȽanDios. Cumme'elhuo' lan xanuc' acueca' liƚpicuejma'. Cumme'elhuo' lomxiye. Imanc' toƚma'a'mola' hualca iƚniya lan xanuc', tolapaƚts'ijm'mola' lancruz. Locuenaye toƚƚeco'mola' ƚajut'ƚi pe lafoƚyomma lan xanuc', jiƚpe toluntaf'e'e'mola'. Tolihuejtso'mola' iƚya' iƚya'. \v 35 Toƚta'a imanc' toƚtai'me liƚjunac' iƚne loƚxanuc' nima'a'me naihuejcopá locuxepa ȽanDios. Cal te'a ƚima'ampa iƚque cal c'a xans Abel, ƚijoujma Zacarías ƚi'hua Berequías, ƚima'ayompa jiƚpe al cuecaj xoute' lixpula' cal altar, jiƚpe lotsuflaiyacu al Paxi Lugar. \v 36 Iya' camilhuo' al ƚinca: Jahuay iƚe lajunac' toƚtai'me imanc' noƚmana' fa'a itsiya litine. \p \v 37 ’¡Miƚya' Jerusalén! ¡Miƚya' Jerusalén! Loxanuc' inma'ahuale, ima'a'me lam profeta, tipannila' capic', tima'ayi lixanuc' ȽanDios, iƚniya lummepola' jiƚpiya. Iya' axpe' canesqui: Cafot'ƚe'mola' jahuay loxanuc' ma to mi'ay cal tsana mefot'ƚe'mola' laiquipuyu, mipuxc'i'mola' lixaƚ. Ima' aicocuac'. \v 38 Miƚya', ¡tahuelojnla' locuecaj xoute'! ȽanDios ipo'nopa quituca'. Tocomma joupa eteƚquemma. \v 39 Iya' camilhuo' lo'iya. Ticuaitsi litine aƚmiƚa': “Ima' unC'a. ȽanDios ƚaƚPoujna ƚinca ummepo'”, iƚe litine aƚsingona'ma. Ai'a ticuaita iƚe litine aimaƚsingonaya. \c 24 \p \v 1 Jesús ipayonni jiƚpe al cuecaj xoute', icuaitsa ts'ilihuequi. Iƚniya ts'ilihuequi ipalaico'me ƚajut'ƚi al cuecaj xoute'. Timiyi: \p ―Toxintsola' ilangila' juaiconapa iƚna'a ƚajut'ƚi. \p \v 2 Jesús italai'e'mola', timila': \p ―Itsiya tolahuelojnyi ƚajut'ƚi iƚniya ilangila'. Iya' camilhuo' al ƚinca: Ticuaihuo litine jahuay teteƚquehuo. Ni anuli ƚapic mi'nif'queya ƚipima capic. \p \v 3 Micutsuya Jesús ƚijuala Olivo, icuaitsa quiƚtuca' ts'ilihuequi, icuis'e'me, timiyi: \p ―Lu'itsonga', ¿tej hora mi'iya toƚta'a? ¿Te co'iya maƚsinyacu ja'ni ima' tocuaiconahuo? ¿Te co'iya maƚsinyacu ja'ni tijou'ma li'a ƚamats'? \p \v 4 Jesús italai'e'mola', timila': \p ―Toƚpo'noƚe cuenna. Ja'ni aimoƚpo'noyi cuenna tifel'mim'molhuo'. \v 5 Ticuaicu axpela' linfel'miyale. Anuli anuli tines'ma: “Iya' ƚinca cunƚu'e'molhuo'. Iya' ninCristo. ȽanDios alummepa.” Iƚniya tifel'miyale'me axpela'. \v 6 Litine toƚcuejle: “Pu'hua tifulenni”, o “Ƚu'hua tifulem'me”, aimixpailij'molhuo'. Toƚta'a lo'iya. Ticoƚ'ma locuaicoya Lijoujma Quitine. \v 7 Lan xanuc' anulij nación tixtuc'om'moƚtsi locuenaj nación, tifule'me. Lan tsilaj quincuxepá tixtuc'om'moltsi, tifule'me. Ni petsi tixim'me cumemma, tinu'ma ƚunanto. \v 8 Iƚe lateƚcoya ti'onƚcota to ƚaca'no' ƚinnay ƚipumla. Tumlej'ma ate'a, tijouƚa' tipajnta cal ts'e qui'hua. Fa'a li'a ƚamats' ate'a tipango'ma lateƚcoya, tijouƚa' ti'i'ma al ts'e lema'a, ti'i'ma al ts'e li'a ƚamats'. \p \v 9 ’Imanc', ticum'molhuo', ticuaita quiƚmane lan xanuc', iƚne titeƚmi'molhuo', tima'a'molhuo'. Imanc' ts'alihuequi, toƚiya ni petsi loƚmanc'eyacu fa'a li'a ƚamats' lan xanuc' tixtuc'o'molhuo'. \v 10 Axpela' ts'alihuequi tipai'i'me liƚpicuejma', ti'e'moƚtsi laic' liƚpimaye ts'alihuequi. Ticuf'me. \v 11 Ticuaicu axpela' lam profeta nofelƚaiqueyacu, tifel'miyale'me axpela' lan xanuc'. \v 12 Lan xanuc' xonca tenaj'moƚtsi, aimihuej'me lataiqui' locuxepa ȽanDios. Ti'e'me ma le'a lixcay. Aimipalaic'oyacoƚtsi to li'ipa, aimi'eyoƚtsi capic'a. \v 13 Cal xans ja'ni tixnet'ƚƚa' lateƚcoya, ja'ni ti'hua tihuejla', iƚque ƚinca tunƚu'ma. \v 14 Jahuay li'a ƚamats' tuya'ata lataiqui' loya'apa iƚe al c'a lixpic'epa ȽanDios. Ni petsi lomana' lan xanuc' tuya'ata te co'iya mitsuflaiyacu pe lopa'a ȽanDios, iƚque cal Cuecaj Rey Nopa'a lema'a. Tijouƚa' ticuaihuo Lijoujma Quitine. \p \v 15 ’Ma to luya'apa cal profeta Daniel luyaipa quitine toƚta'a toƚsim'me lo'iya. Iƚe pe ȽanDios tilaiqui topo'nom'me al cuecaj xoute'. Tijouƚa' ȽanDios tipo'no'ma quituca' iƚe al cuecaj xoute'. Naitsi noxhuef'iyacola' lipimaye jiƚta'a lataiqui' ticuec'eƚa'. \p \v 16 ’Iƚniya ƚitiné ja'ni toƚmana' al distrito Judea tolinul―le, toƚf'ajliƚe ƚijualay. \v 17 Ja'ni cof'nif'ya al toncay lomejut'ƚ, aimicoƚ'mo'. Aimaipa'a'ma iƚe lopa'a lomejut'ƚ, le'a taimunni, tainuƚa'. \v 18 Ja'ni to'ay canic' jiƚpe ƚimuc'o', aimopaiconahuo mommaiya lopuquiya, ma tainuƚa'. \p \v 19 ’Iƚniya ƚitiné juaiconapa titeƚco'me linnaila cacaƚ'no', jouc'a lacaƚ'no' notu'ipá liƚnaxque'. Iƚniya afule minulyacu. \v 20 Toƚsahue'eƚe ȽanDios ticuaitsi lateƚcoya aimi'i'ma ƚitiné caxita, ni litine conxajya. Jiƚpiya aimi'iya molinulyacu. \v 21 Lan xanuc' nomana' fa'a li'a ƚamats' aiquiƚsingufma lateƚcoya to loxinyacu jiƚpiya litine. Tijouƚa' jiƚta'a lateƚcoya aimixinconayacu lateƚcoya to jiƚta'a. \v 22 ȽanDios tixinnila' cuanuc'la lixanuc', jiƚne li'huijf'epola', toƚiya ixpic'epa aimicoƚya jiƚe lateƚcoya, tetec'oyehuo. Ja'ni coƚa' ticoƚ'ma iƚe lateƚcoya, ailopa'a conƚuya, coƚa' jahuay tima'mola'. Aimicoƚya lateƚcoya. \p \v 23 ’Iƚniya ƚitiné ja'ni timintsolhuo': “¡Toƚsinƚe! Jifa'a icuai'ma cal Cristo”, o “Jiƚpe icuaita”, aimolapenuf'me iƚiya lataiqui'. \v 24 Ticuaicu linfel'miyale. Tecui'i'moƚtsi: “Iya' ninCristo”, o “Iya' ninprofeta, cuya'e' lixpic'epa ȽanDios”. Iƚniya ti'e'me al cueca', axpe' timuj'me. Tines'me: “Lan xanuc' limetsaicotsonga' ȽanDios lummeponga'”. Ma le'a tifel'miyaleyi. Coƚa' tifel'mintsola' jouc'a li'huijf'epola' ȽanDios. Aimi'iya mifel'minyacola'. \p \v 25 ’Joupa aimipolhuo' iƚe lo'iya. Aimolimenc'eco'me iƚe laimipolhuo'. Ma to lo'iya, toƚta'a nu'ipolhuo'. \v 26 Ja'ni timintsolhuo': “Icuaita cal Cristo pu'hua. Tipa'a petsi ailopa'a quiƚya'”, aimonƚe'me pu'hua. O ja'ni ticuanni: “Icuai'ma fa'a, itsufaipa lajut'ƚ”, imanc' aimolihuejco'mola'. \p \v 27 ’Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Cacuaiyoconanni jahuay aƚsim'ma ma to moƚsinyi lixcuaflay mixcuaf'ma jiƚpiya liyuf'maj 'ora. Lixcuaflay tepalc'o'i a'i ma le'a jiƚpe liyuf'maj 'ora. Lepalc'o' ticuaita pe lof'acaiyopa cal 'ora. \v 28 Pe lopa'a ƚimac' jiƚpiya tefot'ƚe'moƚtsi lapote. \v 29 ’Tuyaiƚa' iƚniya ƚitiné lateƚcoya: \q1 Timufco'ma cal 'ora, cal mut'ƚa aimepalc'o'iya, \q1 lan xamna nomana' lema'a tecangoƚecu ƚamats', \q1 jahuay lopa'a jiƚpe lema'a tife'nem'mola'. \m \v 30 Iya' iƚque Cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Iƚe litine jipu'hua lema'a lan xanuc' tixim'me iƚe lomuc'iyacola' joupa aicuaicocona'ma. Ni petsi li'a ƚamats' lan xanuc' tijolij'me, aƚsim'ma cacuaiconno cacutsafya ƚummahuay quimumma. Aƚsim'ma iya' ninCuecaj Rey, aƚ'onƚcospa to ȽanDios. Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. \v 31 Iƚe litine tifus'mi'me al cuecaj trompeta, iya' cumme'mola' lainepaluc' tiyeƚe tefot'ƚentsola' laixanuc' lai'huijf'epola'. Ni petsi lomana' tileconnola': Iƚniya nomana' layuf'maj 'ora, iƚniya nomana' lof'acaiyopa cal 'ora, iƚniya nomana' pe lo'huayomma ƚahua', iƚniya nomana' pe lotsepa ƚahua', ni petsi canumicay li'a ƚamats' tileconnola' laixanuc'. \p \v 32-33 ’Ja'ni toƚpo'noƚe cuenna iƚe lo'ipa al 'icux ti'i'ma coƚsina' icuaico'ma ƚinu'. Toƚta'a timuc'i'molhuo' al 'icux tuxcuaf'eƚa' limane', tilaƚa' laxhuaica lipela. Ma' anuli ja'ni toƚpo'noƚe cuenna iƚe lo'iya fa'a li'a ƚamats' ti'i'ma coƚsina' joupa cacuaiconno. Ti'iƚa' ma to laimipolhuo', joupa aicuai'ma al puerta. \v 34 Iya' camilhuo' al ƚinca: Litine ti'iƚa' to laimipolhuo', lan xanuc' nomajnyacu fa'a li'a ƚamats' ti'i'ma liƚ'ejma' to liƚ'ejma' lan xanuc' nomana' fa'a itsiya litine. \v 35 Lema'a y li'a ƚamats' tipaico'mola'. Laitaiqui' aimipaiya, tipanehuo. \p \v 36 ’Nij naitsi ts'ixina' litine ni al 'hora cacuaicoconanni li'a ƚamats'. Jouc'a lapaluc' quema'a aiquiƚsina'. Jouc'a iya' i'Hua ȽanDios, aicaixina'. Ma le'a cai'Ailli', iƚque ƚinca ixina'. \p \v 37 ’Ma to li'ipa luyaipa quitine mipa'a Noé fa'a li'a ƚamats', toƚta'a lo'iya litine cacuaicohuananni li'a ƚamats'. \v 38 Milanc'e Noé al arca, lan xanuc' tuyalaicoyi liƚpepajnya ma to mi'eyi. Titetsoyi, tixnayi, temalƚiyi, ticuyi liƚnaxque' temalƚiƚe. Litine Noé litsufai'ma al barco toƚta'a ti'eyi. \v 39 Iƚne aiquiƚsina' lo'iyacola', ticui'ma. Ma' icui'ma ƚaxpaiqui' cacui. Ƚacui ileco'mola', ima'a'mola'. \p ’Iƚe li'ipa ti'onƚcospa to lo'iya cacuaiconanni iya'. Lan xanuc' aimi'iya quiƚsina' lo'iyacola'. \v 40 Oquexi' lan xanuc' timajm'me ƚimuc'o'. Anuli tilecom'me, ƚocuena tipanehuo. \v 41 Oquexi' lacaƚ'no' tutsi'me anuli. Anuli tilecom'me, ƚocuena tipanehuo. \p \v 42 ’Imanc' toƚ'huaicoƚe, toƚpo'noƚe cuenna. Aicoƚsina' te quitine ticuaihuo ƚoƚPoujna. \v 43 Ƚipoujna cajut'ƚ ja'ni ixina' tej hora ticuaihuo cal namas, iƚque ƚapoujna aimixmaiya, tipo'no'ma cuenna, ticuanajco'ma lejut'ƚ, cal namas aimi'iya mitsufaiya. \v 44 Imanc' toƚpo'noƚe cuenna. Ticuaitsi al 'hora aimoƚ'huaicoyi, toƚnesyi: “Aimicuaiya”, maƚpe al 'hora cacuaihuo. Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. \p \v 45 ’Ƚapoujna ti'huaƚa' aculi', tepi'i'ma quipenic' ƚimozo. ¿Te co'eya iƚque cal mozo? Ja'ni cal c'a mozo, ja'ni tipa'a lipicuejma', tenant'ƚi'ma lipenic', iƚe lipo'no'ipa ƚipoujna. Ti'e'mola' cuenna locuenaye lam mozó nomana' jiƚpe lajut'ƚ. Ti'huajcoƚa' al 'hora, tites'mi'mola'. \v 46 Ticuainatsi ƚipoujna, tixim'ma ƚimozo ti'ay to licuxe'epa. Iƚque cal mozo loyaicoya al c'a. \v 47 Camilhuo' al ƚinca: Ƚipoujna tepi'i'ma xonca al cueca' lanic'. Tepi'i'ma quimane ticuxeƚa' jahuay ƚi'huexi. \v 48 Ja'ni ixcay xans, cal mozo timi'moxi: “Ƚaipoujna ticoƚi, aimicuaiya”. \v 49 Tipango'ma tifule'ma, tuntaf'mola' lif'as mozó. Titetsoyi, tixnayi anuli lif'as quisnaye. ¿Te co'iya iƚque cal mozo? \v 50 Anuli litine, jiƚpe litine aimi'huaijma ƚipoujna, jiƚe al 'hora aimixhueƚma, ticuainahuo ƚipoujna. \v 51 Tetetsuf'ma, tecajm'mita pe lomana' linfel'miyale, jiƚpe tijolijta, ti'iƚc'ta liƚ'ay. \c 25 \p \v 1 ’Licuaitsi litine ticuaihuo cal Cuecaj Rey Nopa'a lema'a, tepenuftsola' lixanuc', iƚne naihuejcopá, ti'i'ma to li'ipa litine lipalunca imbama' lahuats'la. Iƚe litine titalecufta, tecanna ƚamaneya, ticuai'ecu jiƚpiya lo'iyoya lijuic lamaneyoya. Anuli anuli iƚtaic' liƚpepalc'o'. \v 2 Amajxi lahuats'la ts'iƚpicuejma', locuenaye amajxi lahuats'la ailopa'a quiƚpicuejma'. \v 3 Lamac'ta lahuats'la, litai'me liƚpepalc'o' aiquiƚtaic' quileceite timanumf'eta liƚpepalc'o'. \v 4 Lahuats'la ts'iƚpicuejma' itai'me liƚpepalc'o' jouc'a iƚtaic' lileceite. \v 5 Ticoƚi ƚamaneya, aiquicuaiyunni. Jahuay lahuats'la icuinni quilehui, ixmai'me. \p \v 6 ’Nolojmay quipuqui' icuej'me tija'anni, ticuayi: “Icuaico'ma fa'a ƚamaneya. Tunƚouyunca, aƚtalecufta.” \v 7 Jahuay lahuats'la imaf'i'me. Etuf'me liƚpepalc'o', inai'i'me. \v 8 Lamac'ta lahuats'la ipalaic'om'mola' ts'iƚpicuejma', timinnila': “¡Toƚsinƚe! Iƚna'a laƚpepalc'o' joupa tipica. Aƚc'i'itsonga' tutani calaceite.” \v 9 Lahuats'la ts'iƚpicuejma' italai'e'me, timinnila': “A'i. Aimi'iya. Ja'ni aƚc'i'itsolhuo' illanc' lahue'e'monga'. Tonƚeƚe petsi locuquimpá, toƚ'natsa colaceite.” \v 10 Miyeyi ti'nata quileceite, icuaiyunni ƚamaneya. Lahuats'la ts'iƚpicuejma' iyejmale'me ƚamaneya. Itsuflai'me jouc'a lamaneyoya. Ix'nifcom'me al puerta. \v 11 Icuaitsa locuenaye lahuats'la. Ija'a'me, timiyi: “Maƚpoujna, maƚpoujna, laxi'e'etsonga' lopuerta”. \v 12 Ƚamaneya timila': “Iya' camilhuo' al ƚinca: Aicainimetsaicolhuo'.” \p \v 13 Jesús timila' ts'ilihuequi: \p ―Imanc' ti'hua toƚpo'noƚe cuenna. Aicoƚsina' ni litine ni al 'hora cacuaiconanni. \p \v 14 ’Lo'iya ti'onƚcospa to li'ipa ti'hualecotsi aculi' anuli cal xans. Ai'a ti'hua'ma ijoc'i'mola' limozó ticuaiyunca. Epi'i'mola' quiƚ'huexi, iƚne tixinƚe lo'e'eyacu. \v 15 Anuli epi'i'ma amaquej tomí, ƚocuena epi'i'ma oquej tomí, ƚocuena epi'i'ma ma le'a anuli, ma to mipa'a liƚpicuejma'. Lijou'ma ipanni, i'hua'ma aculi'. \p \v 16 ’Cal mozo ƚepenufpa amaquej tomí ixhuico'ma al tomí, ulij'ma i'nif'caitsi amaquej tomí. \v 17 Cal mozo ƚepenufpa oquej tomí jouc'a i'nif'caitsi oquej tomí. \v 18 Cal mozo ƚepenufpa anuli al tomí itai'ma, i'hua'ma, ipu'ma ƚamats', emu'ma iƚe al tomí lepi'ipa ƚipoujna. \p \v 19 ’Axpe' quitine icoƚhuo'ma ƚiƚpoujna lam mozó. Lijou'ma icuainanni. Icuis'e'mola', timila': “¿Te conƚ'ecopa al tomí lainepi'ipolhuo'?” \v 20 Cal mozo ƚepenufpa amaquej tomí itaic' imbamaj tomí. Timi ƚipoujna: “Maipoujna, alapi'ipa amaque' al tomí. ¡Toxinƚa'! Nulijpa amaque', i'ipa imbama'.” \v 21 Ƚipoujna timi: “Ac'a lo'epa. Ima' unc'a mozo. Latenƚcocopa ima' lo'ejma'. Tama ahuata lainepi'ipo', ac'a oxhuicopa. Itsiya capi'i'mo' comane tocuxeƚa' xonca axpe'. Iya' tixoqui neta juaiconapa. To'huanni. Jifa'a aƚmajm'me anuli. Tixoj'ma calata.” \p \v 22 ’Icuaitsi cal mozo ƚepenufpa oquej tomí. Timi ƚipoujna: “Maipoujna, alapi'ipa oquej tomí. ¡Toxinƚa'! Nulijpa oque', i'ipa amalpu'.” \v 23 Ƚipoujna timi: “Ac'a lo'epa. Ima' unc'a mozo. Latenƚcocopa ima' lo'ejma'. Tama ahuata lainepi'ipo', ac'a oxhuicopa. Itsiya capi'i'mo' comane tocuxeƚa' xonca axpe'. Iya' tixoqui neta juaiconapa. To'huanni. Jifa'a aƚmajm'me anuli. Tixoj'ma calata.” \p \v 24 ’Lijoujma icuaitsi cal xans ƚepenufpa anuli al tomí. Timi ƚipoujna: “Maipoujna, ima' aiximhuo' te ts'i'ic' lopicuejma'. Aiximhuo' ima' untá xans. Aimoxina' cuanuc'. Ima' aimofaya, tijouƚa' tapenuf'ma jahuay ƚaipa'ampa. Aimaca'neya cal trigo, tijouƚa' jahuay lafot'ƚeya tapenuf'ma. \v 25 Lai'nujuaitsi toƚta'a lo'ejma', iya' aƚspaicunni, ai'hua'ma nemutsi ƚamats' al tomí, iƚe lalapi'ipa. ¡Toxinƚa'! Iƚta'a ja'a lotomí. Tapenufnaƚa'.” \v 26 Ƚapoujna timi ƚimozo: “Ima' mixcay mozo. Mahui. ¿Te aƚinca oxina' aicafaya, tijouƚa' capenuf'ma jahuay ƚaipa'ampa? ¿Te oxina' aicaca'neya cal trigo, tijouƚa' jahuay lafot'ƚeya capenuf'ma? \v 27 Ne', ne'. ¿Te comemucopa laitomí? Najmay mecantsi al banco. Toƚta'a capainanni, capenufna'ma jouc'a lulijpa laitomí. \v 28 ¡Texic'enaƚe al tomí! Tepi'inaƚe iƚque ts'i'hueca imbama' al tomí. \v 29 Pe ts'i'hueca iƚe lulijpa, xonca tepi'im'me. Iƚque ti'huej'ma xonca. Pe aiqui'hueca, aiculiqui, texic'em'me iƚe lepi'impa. \v 30 Iƚca'a cal mozo pe aiqui'aic' canic', tolacanguf'me pe lopa'a al muf. Jiƚpe tijolijta, ti'ilc'ta liƚ'ay.” \p \v 31 ’Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta, cacuaiconanni aƚsim'ma aƚ'onƚcota to ȽanDios. Jahuay lainepaluc' aƚejmalecu. Cacutshuai'ma laicuecaj asiento, iya' ninCuecaj Juez. \v 32 Jiƚpiya tefot'ƚena'moƚtsi lan xanuc' quiyouyomma ni petsi li'a ƚamats', jahuay lan nación. Ma to ƚapoujna mot'ƚ tenaquila' lipinneja, iƚne ihuantseyoƚtsi lam mot'ƚ jouc'a lan chivo, ma toƚta'a iya' canaj'mola' lan xanuc'. \v 33 Al c'a camane capo'no'mola' lam mot'ƚ. Loxa camane capo'no'mola' lan chivo. \p \v 34 Tijouƚa' iya' ninRey capalaic'o'mola' iƚniya nomana' al c'a camane, cami'mola': “Imanc', cai'Ailli' joupa ipaxnepolhuo'. Tunƚouyunca. Tolapenufle lapi'iyacolhuo' ȽanDios. Tepi'i'molhuo' loƚmane toƚcuxeƚe. Lilanc'epa li'a ƚamats' toƚta'a joupa ixpic'epa ȽanDios. Itsiya tepi'i'molhuo'. \v 35 Luyaipa quitine aƚtoc'ipa, itsiya lo'iyacolhuo' al c'a. Iya' ma cunle'e, imanc' aƚtes'mipa. Iya' micui caija', imanc' aluhui'ipa caija', aixnapa. Iya' nipayomma aculi', laicuaita loƚpiƚya' imanc' lapi'ipa cainejut'ƚ. \v 36 Iya' ma lahue'e' caipijahua', imanc' alummi'ipa caipijahua', aipo'nopa. Iya' lalaxtafpa, imanc' aƚ'epa cuenna. Iya' ma capa'a lacarza, imanc' alahuejnhuo'ma.” \p \v 37 ’Iƚne lan xanuc' naihuejcopá locuxepa ȽanDios aƚmi'ma: “Maƚpoujna, ¿te quitine laƚsimpoƚtsi ima' tonle'e, aƚtes'mipo'? ¿Te quitine laƚsimpoƚtsi ima' ticui coja', luhui'ipo', oxnapa coja'? \v 38 ¿Te quitine laƚsimpoƚtsi ima' mipayomma aculi', locuaita laƚpiƚya' lapi'ipo' comejut'ƚ? ¿Te quitine laƚsimpoƚtsi ima' ailopa'a copijahua', lummi'ipo' copijahua' opo'nopa? \v 39 ¿Te quitine laƚsimpoƚtsi ima' textafhuo' o topa'a lacarza lahuejnhuo'mo'?” \v 40 Iya' ninRey catalai'e'e'mola', cami'mola': “Iya' camilhuo' al ƚinca: Imanc' loƚtoc'ipola' iƚna'a laipimaye, tama anuli xonca aca'hua iƚque ƚoƚtoc'ipa, ƚinca aƚtoc'iponga' iya'.” \p \v 41 ’Tijouƚa' iya' capalaic'o'mola' iƚne nomana' loxa camane, cami'mola': “Imanc' joupa ecanipolhuo'. Tonƚolijle pe laifpa'a. Tonƚeƚe petsi ƚunga aimipica. Ti'hua tunaqui. Iƚque ƚunga ȽanDios ipo'nopa titeƚ'mitsola' ƚonta'a Satanás jouc'a lepaluc'. \v 42 Imanc' aicaƚtoc'i, itsiya ixcay lo'iyacolhuo'. Iya' ma cunle'e, imanc' aicaƚtes'mi. Iya' micui caija', imanc' aicaluhui'i. \v 43 Iya' nipayomma aculi', laicuaita loƚpiƚya' aicalapi'i cainejut'ƚ. Lahue'e' caipijahua', imanc' aicalummi'i. Iya' ma laxtafpa, ma capa'a lacarza, imanc' aicalahuenge.” \p \v 44 ’Iƚne lan xanuc' titalai'e'me, aƚmi'ma: “Maƚpoujna, ¿te quitine laƚsimpoƚtsi ima' tonle'e, o ticui coja'? ¿Te quitine laƚsimpoƚtsi ima' o'huayomma aculi', ocuaita laƚpiƚya', o ailopa'a copijahua', o textafhuo', o topa'a lacarza, y aicaƚtoc'ihuo'?” \v 45 Iya' catalai'e'e'mola', cami'mola': “Iya' camilhuo' al ƚinca: Imanc' olatets'ipola' iƚna'a laipimaye, aicoƚtoc'ila', toƚta'a latets'iponga' iya'. Tama xonca aca'hua iƚque ƚolatets'ipa, ma latets'iponga' iya'.” \v 46 Iƚniya tiyena'me petsi lateƚcoya aimijouya. Lan xanuc' naihuejcopá locuxepa ȽanDios, ituca' loyalaicoyacu iƚniya. Jiƚne titsuflai'me petsi liƚpitine aimijouya. \c 26 \p \v 1 Jesús lijoupa limipola' ts'ilihuequi iƚniya ƚataiquí, ipalaic'ocona'mola', timila': \p \v 2 ―Joupa oƚsina' tehue'e' oquej quitine ti'i'ma al juic Pascua. Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Aƚcu'ma, lapaƚts'inginna lancruz. \p \v 3 Lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' jouc'a lan tsilaj xanuc' noxpijpá lataiqui' efot'ƚe'moƚtsi lejut'ƚ cal cuecaj ca'ailli' cuftine Caifás. \v 4 Jiƚpe ixpic'e'me lataiqui' tifel'mi'me Jesús, ti'noƚƚe, tima'anƚe. \v 5 Ticuayi: \p ―Mi'i juic aimaƚ'noƚyacu, tixtulecu lan xanuc', titsolhuicu. \p \v 6 Jesús tipa'a liƚya' Betania, lejut'ƚ Simón, iƚque ƚixaƚconapa lehui lepra. \v 7 Jiƚpe anuli ƚaca'no' icuaitsi pe lopa'a Jesús. Itaic' lipulu ilajncopa apic cuftine alabastro. Iƚe lipulu tinango laceite tujuej c'a, acueca' lipitali. Micutsuya Jesús titesma ƚaca'no' iƚoc'huai'ma, ic'ef'i'i'ma ƚijuac iƚe laceite. \p \v 8 Lixim'me toƚta'a lo'epa ƚaca'no', ts'ilihuequi Jesús ixtulenca. Ticuayi: \p ―¿Te quecani'ecopa laceite? Acueca' lipitali. \v 9 Coƚa' icule'ma. Jiƚe al tomí lolijya tepi'im'mola' lan xanuc' pe aiquiƚ'hueca. \p \v 10 Jesús ixina' lonespa. Timila': \p ―¿Te coƚsueƚ'micopa ƚaca'no'? Ac'a iƚta'a li'epa. Latenƚma. \v 11 Jahuay ƚitiné ma fa'a timana' lan xanuc' pe aiquiƚ'hueca. Iya' aicapajnconaya. Aimaƚmajnconayacu anuli. \v 12 Laƚc'if'ipa iƚta'a laceite lojuepa ac'a, joupa enanƚpa iƚe laƚ'e'enya ai'a laminna. \v 13 Iya' camilhuo' al ƚinca: Aimimenc'ecoyacu li'epa iƚca'a ƚaca'no'. Ni petsi li'a ƚamats' loya'anyacu Lataiqui' loya'apa iƚe al c'a lixpic'epa ȽanDios, tuya'am'me jouc'a iƚe li'epa iƚca'a ƚaca'no'. Lan xanuc' ti'nujuaisnata. \p \v 14 Anuli iƚniya limbamaj coquexi' ts'ilihuequi Jesús, iƚque cuftine Judas Iscariote, i'hua'ma, icuaitsi pe lomana' lixanuc' cal cuecaj ca'ailli'. \v 15 Timila': \p ―¿Tojua lapi'i'ma ja'ni cacu'ma Jesús? Imanc' toƚ'noƚta. \p Iƚniya inefo'me ti'najtse'e'me anuxans quimbamaj tomí aplata. \v 16 Maƚpe 'hora Judas ipango'ma ehue'me te co'eya micuya Jesús. \p \v 17 Joupa icuai'ma litine titem'me ƚa'i aiquilajncojma levadura. (Toƚta'a mi'i al juic Pascua.) Ts'ilihuequi icuaitsa pe lopa'a Jesús, icuis'e'me, timiyi: \p ―¿Petsi caƚƚanc'eyoyacu caƚsmocoyoyacu al juic Pascua? ¿Te cofcuapa? \p \v 18 Timila': \p ―Tonƚeƚe liƚya' Jerusalén, lejut'ƚ anuli cal xans, toƚmitsa: “Ƚaƚpomxi timihuo': Joupa icuaico'ma laifteƚcoya. Lomejut'ƚ aƚsmocoyo'me al juic Pascua, iya' jouc'a ts'alihuequi.” \p \v 19 Ts'ilihuequi i'ehuo'me to licuxe'e'mola' Jesús. Ilanc'ehuo'me calxmocojma al juic Pascua. \v 20 Joupa ummuhuita, Jesús tixmocoyi jouc'a limbamaj coquexi' ts'ilihuequi. \v 21 Mitetsoyi, Jesús timila': \p ―Iya' camilhuo' al ƚinca: Anuli imanc' aƚcu'ma. \p \v 22 Iƚniya ixhueƚconca juaiconapa, ihuotsonca. Anuli anuli timiyi: \p ―Maipoujna, ¿te iya'? Iya' a'i. \p \v 23 Jesús italai'e'e'mola', timila': \p ―Ma maƚtetsoyi nalacajm'miyacu laƚmane al pime anuli, iƚque ƚaƚcuya. \v 24 Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Tama ca'hua'ma laipene ma to loya'apa al Paxi Liniƚingiya, iƚque cal xans ƚaƚcuya, a'ijc'a loyaicoya. Juaiconapa acueca' titeƚco'ma iƚque, ticuaj'moxi, ticua'ma: “Coƚa' aicaipajntsi iya'”. \p \v 25 Judas, iƚque ƚocuya Jesús timi: \p ―Momxi, ¿te iya'? \p Jesús italai'e'e'ma, timi: \p ―Al ƚinca lofcuapa. \p \v 26 Mitetsoyi Jesús epef'ma ƚa'i, ix'najtsi'i'ma ȽanDios, ixquetsuf'ma, epi'i'mola' ts'ilihuequi, timila': \p ―Tolapenufle. Toƚteƚe. Iƚta'a aicuerpo. \p \v 27 Uhuaf'ma al vaso, ix'najtsi'icona'ma, uhui'i'mola' ts'ilihuequi, timila': \p ―Toƚsnaƚe jahuay imanc'. \v 28 Iƚta'a aijuats' tiƚinc'i'ma al ts'e cataiqui' ȽanDios lopo'no'ipola' lixanuc'. Caxcuajai'ma laijuats' toƚta'a cunƚu'e'mola' axpela' lan xanuc', tiƚonc'e'em'mola' liƚjunac'. \v 29 Iya' camilhuo', jifa'a li'a ƚamats' aicaxnaconaya al vino. Litine tixinƚe cai'Ailli' ȽanDios ticuxe, iƚe litine caxnaconna. Iƚiya al ts'e vino aƚsnata anuli. \p \v 30 Unac'li'me anuli al salmo, ipalunca. Iye'me ƚijuala Olivo. \v 31 Jesús timila' ts'ilihuequi: \p ―Iƚta'a lipuqui' imanc' tonlanaj'moƚtsi. Aƚpo'no'ma caituca'. Ti'i'ma to muya'e' al Paxi Liniƚingiya, ticua: “Caxcai'e'ma ƚiƚpoujna lam mot'ƚ, iƚque tima'ma. Lam mot'ƚ tica'ne'moƚtsi.” \v 32 Camaf'ina'ma. Tijouƚa' ti'iƚa' toƚta'a ca'hua'ma al distrito Galilea. Jiƚpe ca'huaicotolhuo'. \p \v 33 Pedro timi Jesús: \p ―Tama tixtuc'otso' jahuay laipimaye, tenajtsoƚtsi, iya' a'i. Iya' ma quihuej'mo'. \p \v 34 Jesús italai'e'e'ma, timi: \p ―Iya' camihuo' al ƚinca: Iƚta'a lipuqui', ai'a tija'a'ma ƚangiti, ima' tones'ma afanemma: “Aicainimetsaijma Jesús”. \p \v 35 Pedro timi: \p ―Tama aƚma'atsonga' anuli, aicanesya: “Aicainimetsaijma Jesús”. \p Ma' anuli licua'me jahuay locuenaye ts'ilihuequi Jesús. \p \v 36 Jesús jouc'a ts'ilihuequi icuaitsa jiƚpe cuftine Getsemaní. Jesús timila': \p ―Imanc' toƚcutsoƚaiƚe jifa'a. Iya' ai'huapa ƚu'hua, capalaic'ota cai'Ailli'. \p \v 37 Ileco'mola' Pedro jouc'a loquexi' linaxque' Zebedeo. Ipango'ma ihuotso'ma. Tixina ipime jiƚe lo'iya. \v 38 Timila': \p ―Juaiconapa cahuosma, tocomma aƚma'a'ma lixhuejma'. Toƚmanenca fa'a. Jiƚpe capalaic'ota ȽanDios. Imanc' aƚtoc'i'ma. Ma fa'a toƚpalaic'o'me ȽanDios jouc'a. Aimoƚsmai'me. \p \v 39 Uyai'ma nihuata, ixpats'huai'ma ƚamats', tixa'hue ȽanDios, timi: \p ―Mai'Ailli', ja'ni nipajnya ti'i'ma liƚonc'e'eƚa' iƚta'a laifteƚcopa. Ja'ni aimi'iya, ne', ti'iƚa' lofxpic'epa, a'i to iya' lalatenƚcocopa. \p \v 40 Ipainanni, icuai'ma pe lomana' ts'ilihuequi. Ixim'mola' tixmaiyi. Timi Pedro: \p ―¿Te ailopa'a coƚpujfxi? ¿Ni' anulij hora aimi'iya moƚmaf'iyacu? ¿Te aimi'iya maƚtoc'iya? \v 41 Toƚmaf'iƚe. Aimoƚsmai'me. Toƚsahue'eƚe ȽanDios titoc'itsolhuo', aimehuaiyim'molhuo'. Imanc' toƚcuayi: “Aƚsnet'ƚ'me”. A'i, loƚcuerpo aimitoc'ilhuo'. Aimi'iya mijucoya. \p \v 42 I'huacona'ma, ixa'huecona'ma ȽanDios, timi: \p ―Mai'Ailli', ja'ni aimi'iya maliƚonc'e'eya laifteƚcopa, ja'ni joupa oxpic'epa cateƚco'ma, ma toƚta'a ti'iƚa'. Ne', tixhuaitsi laifteƚcopa. \p \v 43 Ipaiconamma pe lomana' ts'ilihuequi. Ixingona'mola' tixmaiconayi. Tixinyi timufquemma liƚ'u'. Ticui quilehui. \v 44 Ipo'nocona'mola' quiƚtuca'. Joupa i'ipa afanemma mipalaic'o ȽanDios. Ma' anuli tixa'hue. \v 45 Icuaiconanni pe lomana' ts'ilihuequi. Timila': \p ―¿Te ti'hua toƚsmaiyi? ¿Te ti'hua tulunxajyi? ¡Toƚsinƚe! Joupa icuai'ma lai'hora. Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a, joupa aƚcumpa. Icuaita quiƚmane lan xanuc' pe aimihuejcoyi ȽanDios. \v 46 ¡Toƚsolinca! ¡Ƚenapá! Toƚsinƚe jiƚcu'hua icuaico'ma ƚaƚcuya. \p \v 47 Mipalay Jesús icuaitsi Judas, iƚque anuli iƚniya limbamaj coquexi' ts'ilihuequi Jesús. Ilecola' axpela' lan xanuc', iƚtaic' liƚ'espada, liƚ'ec. Ummempola' lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' jouc'a lan tsilaj xanuc' noxpijpá lataiqui'. \v 48 Iƚque nocuya Jesús joupa imipola' iƚne lan xanuc': “Iya' camuc'itolhuo' naitsi Jesús. Iƚque ƚaiftuc'oya maƚque Jesús. ¡Toƚ'noƚƚe!” \v 49 Aiquicoƚ'ma. Judas icuaitsi pe lopa'a Jesús, inom'ma, timi: \p ―¡Momxi! \p Ituc'o'ma. \p \v 50 Jesús timi: \p ―Maipima, iƚe lof'eya, ¡to'eƚa'! \p Lan xanuc' icuaitsa, i'noƚ'me Jesús. \v 51 Anuli ƚiƚejmale Jesús ipa'a'ma li'espada, ixcai'e'ma ƚimozo cal cuecaj ca'ailli', etec'e'e'ma lix'mas. \v 52 Jesús timi: \p ―Tamuf'minƚa' lo'espada licubierta. Jahuay noma'ahualecopá a'espada, iƚne tima'acom'mola' jouc'a a'espada. \v 53 Iya' nipajnya cajoc'i'ma cai'Ailli', iƚque aimicoƚya, tumme'mola' lepaluc' quema'a, ticuaicu pe laifpa'a. Juaiconapa axpela' tumme'mola', tixhuaispola' to imbamaj coquexi' lincuxepa jouc'a lanxpela' lilepaluc', o xonca. Lunƚu'ena'ma. ¿Te aicoƚsina' toƚta'a? \v 54 Iya' aicajoc'iya cai'Ailli'. Ja'ni cajoc'iƚa', ¿te co'iya menanƚya al Paxi Liniƚingiya loya'apa? Iƚe lataiqui' tuya'e' toƚta'a laƚ'iya. \p \v 55 Jesús ipalaic'o'mola' lanxpela' xanuc' licuaiyunca ti'noƚƚe. Timila': \p ―¿Te coƚcuaiyoco'me fa'a oƚtaic' loƚ'espada, loƚ'ec aƚ'noƚƚa'? ¿Te toƚcuayi iya' ninma'ahuale, nin‑namas? Itine itine cacutsay pe lopa'a al cuecaj xoute', camuc'ila' lan xanuc', a'i caƚ'noƚi. \v 56 Ne'. Tenanƚƚa' liƚtaiqui' luya'apa lam profeta. Iƚniya joupa uya'apá laƚ'iya toƚta'a. \p Lixanuc' Jesús inulai'me, ipo'no'me Jesús quituca'. \p \v 57 Lan xanuc' li'noƚ'me Jesús ileco'me pe lopa'a cal cuecaj ca'ailli' cuftine Caifás. Jiƚpe joupa efot'ƚeyoƚtsi lomxiye nomuc'iyalepá locuxepa ȽanDios, jouc'a lan tsilaj xanuc' noxpijpá lataiqui'. \v 58 Pedro ihuej'ma aculi'. Licuaitsi lejut'ƚ cal cuecaj ca'ailli' itsufai'ma ƚipuna quejut'ƚ, icutsingai'mola' lepaluc' al cuecaj xoute'. Ti'huaico'ma lo'iya. \p \v 59 Lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' jouc'a lan tsilaj xanuc' noxpijpá lataiqui' iƚpic'a tixpic'enƚe tima'anƚe Jesús. Tehuennila' nofelƚaiquepá ticufle, tinesle: “Toƚta'a, toƚta'a lo'epa”. \v 60 Axpela' linfel'miyale icuf'me Jesús. Iƚniya aiqui'ic' quilecani'e. Icuaitsa oquexi' linfel'miyale. \v 61 Iƚniya icuf'me Jesús, ines'me: \p ―Iƚca'a cal xans icuapa: “Iya' cateƚ'ma lejut'ƚ ȽanDios. Ti'iƚa' afane' quitine, iya' joupa ailanc'enapa.” \p \v 62 Ecax'ma cal cuecaj ca'ailli', timi Jesús: \p ―Iƚne lan xanuc' ticufhuo'. ¿Te aimotalai'eyacola'? \p \v 63 Jesús i‑ch'ixco'ma. Cal cuecaj ca'ailli' timi: \p ―ȽanDios Ƚimaf'i' joupa lapi'ipa laimane cacuxe'e'mo', lu'itsonga'. Aƚmiƚa' ¿te ima' unCristo i'Hua ȽanDios? \p \v 64 Jesús timi: \p ―Al ƚinca lofcuapa. Iya' camilhuo' jahuay imanc', ticuaihuo litine imanc' aƚsim'ma ma cacutsu al c'a camane cal Cuecaj CanDios. Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Imanc' aƚsim'ma quimuhuo lema'a, cacuaiyoconno ƚamats' nolojmay cummahuay lema'a. \p \v 65 Licuej'ma jiƚiya licuapa Jesús, cal cuecaj ca'ailli' its'aƚ'ma lipijahua'. Toƚta'a imujpa lipoyac'. Aiquetenƚcoco'ma licuapa Jesús. Ipalaic'o'mola' lixanuc', iƚne nomana' jiƚpe, timila': \p ―Iƚque cal xans tetets'i ȽanDios. Ixcay linespa. ¿Te calahuecoyacola' ocuenaye xanuc' ticufle? Joupa oƚcuejpá imanc' linespa, etets'ipa ȽanDios. \v 66 Imanc', ¿te coƚcuapá? \p Iƚne italai'e'e'me timiyi: \p ―Tipa'a lijunac'. ¡Tima'anƚe! \p \v 67 Ipango'me itsuƚco'me li'a, untaf'me, ete'me. \v 68 Timiyi: \p ―Ima' unCristo, tocua'aƚa' naitsi luntafpo'. Ima' lu'itsonga'. \p \v 69 Pedro ticutsu ƚuna. Iƚoc'huai'ma anuli ƚahuats', timi: \p ―Ima' jouc'a unƚejmale Jesús ƚas Galilea. \p \v 70 Pedro icuanaj'ma, timi: \p ―Aicaicueca lofnespa. \p Lan xanuc' nomana' jiƚpiya icuej'me locuapa. \p \v 71 Pedro enaj'moxi, i'hua'ma jiƚpiya lotsufaicompa lane. Jiƚpe ocuena ƚahuats' ixim'ma. Iƚque ipalaic'o'mola' lan xanuc' nacaxoƚanna, timila': \p ―Iƚque cal xans iyejmalepa Jesús ƚas Nazaret. \p \v 72 Pedro inescona'ma, icuanajcona'ma. I'e'ma jurar, timi: \p ―Aicainimetsaijma iƚque cal xans. \p \v 73 Uyai'ma nihuata. Iƚne nacaxoƚanna iƚoc'huai'me maƚpe lacaxu Pedro. Timiyi: \p ―Ma' aƚinca ima' onƚejmale Jesús. Ma to mipalaiyi lun Galilea, jouc'a ima' topalay. Ima' mas Galilea. \p \v 74 Pedro i'econa'ma jurar, timila': \p ―Iya' camilhuo' al ƚinca. Ja'ni a'i, aƚma'aƚa' ȽanDios. Aicainimetsaijma iƚque cal xans. \p Aiquicoƚ'ma. Ija'a'ma ƚangiti. \v 75 Pedro i'nujuaitsi iƚe lu'i'ma Jesús, limi'ma: “Ai'a tija'a'ma ƚangiti, ima' tones'ma afanemma: Aicainimetsaijma Jesús.” Ipanni, ijojpa talay ƚunxajma'. \c 27 \p \v 1 Li'ipa quitine, lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' jouc'a lan tsilaj xanuc' noxpijpá lataiqui' efot'ƚecona'moƚtsi. Ixpic'e'me tima'anƚe Jesús. \v 2 Ifi'e'me Jesús, ileco'me jiƚpiya pe lopa'a cal gobernador romano cuftine Pilato. \p \v 3 Ƚicupa Jesús, cuftine Judas, lixim'me tima'anna Jesús, ixhuej'menni li'epa. Itai'ma al nuxans quimbama' tomij plata, icuaitsi pe lomana' lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' jouc'a lan tsilaj xanuc'. Icufintsola' liƚtomí. \v 4 Timila': \p ―Aiximpa ixcay lai'epa. Aicupa iƚque cal xans tima'anƚe. Ailopa'a quijunac'. \p Iƚne italai'e'e'me, timiyi: \p ―Illanc', ¿te caƚ'eyacu? Ima' cotuca' o'epa. ¡Toxinƚa' ima'! \p \v 5 Judas eca'nipa al tomí al cuecaj xoute'. Ipanni, i'hua'ma ijujnyoxi. \v 6 Lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' epef'napá liƚtomí. Timiyoƚtsi: \p ―¿Te caƚ'e'eyacu iƚta'a al tomí? Iƚta'a aƚ'najtse'ecopá Judas ticuƚa' Jesús tima'anƚe. Aimi'iya maƚ'huantsiyacu al tomí ƚi'huexi al cuecaj xoute'. \p \v 7 I'e'moƚtsi anuli liƚpicuejma'. Timiyoƚtsi: \p ―Iƚta'a al tomí aƚ'naco'me ƚemats' ƚintalhuaƚpa capixu. Jiƚpe lamutola' lan xanuc' noyouyomma ocuenaye nación. \p \v 8 Jiƚpe ƚamats' ecui'impá ocuena quipuftine, ecui'ipá: Amats' cajuats'. Itsiya litine toƚta'a tecui'inni. \v 9 Toƚta'a enanƚpa licuapa cal profeta Jeremías luya'apa: “Epef'na'me al nuxans quimbama' tomij plata. Jiƚpiya pe lomana' lan xanuc' Israel iƚiya al tomí ti'ommaita lo'nacompa anuli cal xans. \v 10 Lijou'ma maƚe al tomí i'nacopá ƚemats' ƚintalhuaƚpa capixu. Toƚe laƚcuxe'epa ƚaƚPoujna ȽanDios.” \p \v 11 Jesús tecaxu pe lopa'a Pilato, cal gobernador romano. Iƚque icuis'e'ma, timi: \p ―¿Te ima' unrey? ¿Te ima' tocuxe'mola' lan xanuc' judío? \p Jesús italai'enni, timi: \p ―Al ƚinca lofcuapa. \p \v 12 Lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' jouc'a lan tsilaj xanuc' noxpijpá lataiqui' icuf'me Jesús. Iƚquiya aiquipalaic', aiquitalai'e. \v 13 Pilato icuis'e'ma, timi: \p ―¿Te aimocueca locuapa iƚniya? Juaiconapa ticufhuo'. \p \v 14 Jesús aiquitalai'e. Ailopa'a quitaiqui'. Pilato ixhueƚco'ma. Icuapa lipicuejma': “Iƚca'a Jesús, ¿te qui'icopa aimitalai'e?” \p \v 15 Ajuic ajuic Pascua cal gobernador romano tux'masqui anuli ƚitats'iya, to mixahue'eyi lan xanuc'. \v 16 Iƚe litine tipa'a anuli cal xans ƚitats'iya cuftine Barrabás. Iƚque jahuay imetsaiconni. \p \v 17 Lijoupa lefoƚunni, Pilato icuis'e'mola', timila': \p ―¿Naitsi caifnux'masya? ¿Naitsi ts'oƚpic'a? ¿Oƚpic'a Barrabás? O ¿oƚpic'a Jesús, iƚque ƚacui'impa cal Cristo? ¿Te coƚcuapa? \p \v 18 Toƚta'a licuapa Pilato, timetsaicola' iƚniya lan xanuc' liƚpicuejma', iƚne nicuai'eta Jesús. Ixina' ma ti'eyi laic'. \p \v 19 Micutsu Pilato ti'ay lipenic' to cal juez, ƚipeno umme'ma cataiqui', ticua: “Ima' topo'noxoxi cuenna. Iƚque cal xans ailopa'a quijunac', aimo'e'e'ma ni tintsi. Lipuqui' aipaiyocopa iƚquiya. Aƚspaijpa juaiconapa.” \p \v 20 Lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' jouc'a lan tsilaj xanuc', joupa ixc'ai'impola' lan xanuc', imimpola': \p ―Toƚsahue'eƚa' Pilato, toƚmiƚe: “Tox'masla' Barrabás, tocuxeƚa' tima'anƚe Jesús”. \p \v 21 Pilato icuis'e'mola', timila': \p ―Iƚna'a loquexi' litats'ila', ¿naitsi caifnux'masya? ¿Nai ts'oƚpic'a? \p Italai'enca, timiyi: \p ―¡Barrabás! \p \v 22 Pilato icuis'econa'mola', timila': \p ―¿Te caif'e'eya Jesús, iƚque ƚacui'impá cal Cristo? \p Jahuay italai'enca, timiyi: \p ―¡Tapaƚts'ijnla' lancruz! \p \v 23 Pilato icuis'econa'mola', timila': \p ―¿Te qui'epa? ¿Te caifnepaƚts'ijncoya lancruz? \p Lan xanuc' xonca ujfxi ija'a'me, timiyi: \p ―¡Tapaƚts'ijnla' lancruz! \p \v 24 Pilato ixina' aimulijya. Ixim'mola' ixtulenca, epat'ƚ‑tola' liƚpicuejma'. Icuxe'ma ti'hua'anca quija' tulouco'ma, tixinƚe lan xanuc' iƚe lo'eya. Timila': \p ―Ja'ni imanc' toƚspic'eyi tima'anƚe iƚca'a cal ƚijca xans, iya' aicataiyinge lajunac'. Imanc' ƚinca toƚtaiyijm'me loƚjunac'. \p \v 25 Jahuay italai'enca, timiyi: \p ―Ne'. Aƚtaiƚe laƚjunac' illanc' jouc'a laƚnaxque'. ¡Tima'anƚe! \p \v 26 Pilato ux'masna'ma Barrabás, ma to lixahue'e'me lan xanuc'. Icuxe'ma tipaƚe Jesús. Lijou'ma icu'ma Jesús tileco'me lan soldado, tepaƚts'ijnta lancruz. \p \v 27 Iƚniya lisoldado cal gobernador ileco'me Jesús, itsufai'e'me lejut'ƚ Pilato. Jiƚpiya efot'ƚe'moƚtsi jahuay liƚf'as soldado. \v 28 Ipa'e'me lipijahua', ipo'no'i'me anuli litoqui lijahua' unxali, to lopo'nopa lan rey. \v 29 Ipuf'me anuli al corona quitac, ic'ommof'i'i'me ƚijuac. Al c'a camane i'noƚ'i'i'me anuli al jaxa. Exc'onƚingai'me, ixoco'me, timiyi: \p ―Aƚnonghuo', ima' unrey. Ima' tocuxe'mola' lan xanuc' judío. \p \v 30 Itsuƚco'me. Exic'e'ena'me al jaxa, ipango'me untaf'e'eco'me al jaxa ƚijuac. \v 31 Lijoupa lixocopa, ipa'ana'me lijahua', ipo'no'icona'me ma lipijahua'. Ileco'me petsi lapaƚts'ijnyoyacu lancruz. \p \v 32 Lipalunca, licuaitsa lane, italecuf'me anuli cal xans cuftine aSimón. Iƚque cal xans a'i quipiƚya' jiƚpe Jerusalén. Lipiƚya' lipuftine Cirene. Iƚque icuxe'e'me titaiƚa' lencruz Jesús. \p \v 33 Icuaitsa petsi cuftine Gólgota, iƚta'a lataiqui' lohuaƚquemma: Pe lopa'a ƚecoye. \v 34 Jiƚpiya icufim'me Jesús al vino uhuantsi acuaj c'ec. Tixnaƚa' iƚe al vino aijtine mixingufcoya ƚumla. Jesús ixnac'opa, lijoupa aiquixnaic'. \v 35 Epaƚts'ingim'me lencruz. \p Iƚniya lan soldado no'epaj cuenna Jesús if'ilco'me, ixim'me naitsi nolijya lipijahua'. \v 36 Icutsoƚai'me, i'e'me cuenna. \p \v 37 Al toncay ƚijuac Jesús epaƚts'ingimpa lacaxma, jiƚiya iniƚiya licufcopa. Tuya'e': “Iƚca'a Jesús, ƚiƚrey lan xanuc' judío”. \p \v 38 Jouc'a Jesús epaƚts'ingila' oquexi' lan namats'. Anuli tipa'a al c'a camane, ƚocuena loxa camane. \v 39 Lan xanuc' luyalaico'me jiƚpiya imiloj'me cataiqui', ife'ne'me ƚiƚjuac, \v 40 timiyi: \p ―Ima' nofmeteƚya al cuecaj xoute', tuyaiƚa' afane' quitine joupa olanc'enapa, ¡itsiya tonƚu'exoxi! Ja'ni ima' i'Hua ȽanDios, ¡taimunni lancruz! \p \v 41 Toƚiya ixoco'me jouc'a lixanuc' cal cuecaj ca'ailli', jouc'a lomxiye nomuc'iyalepá locuxepa ȽanDios, jouc'a lan tsilaj xanuc' noxpijpá lataiqui', tinesyi: \p \v 42 ―Iƚquiya unƚu'e'mola' locuenaye. Itsiya aimi'i munƚu'eyoxi. Illanc' ixanuc' Israel, ja'ni iƚque aƚrey, ¡timunni lancruz! Toƚe ƚinca lapenuf'me. \v 43 Iƚquiya ti'huaiyinge ȽanDios. Ticua: “Iya' i'Hua ȽanDios”. Ne'. Ja'ni ȽanDios timetsaicojma, tunƚu'eƚa'. \p \v 44 Loquexi' lan namats' lepaƚts'ingila' jouc'a, iƚniya ixoco'me. \p \v 45 Al menac'o imufc'o'ma lema'a. Ni petsi jiƚpiya ƚamats' tocomma ipuqui'. Afanej hora icoƚpa al muf. \v 46 Ixhuaitsi to al fanej hora, Jesús ija'a'ma ujfxi, ticua: \p ―Elí, Elí, ¿lama sabactani? \m Iƚiya lataiqui' luhuaƚquemma: Ima' mainenDios, ¿te calacanujcopa? \p \v 47 Lan xanuc' nacaxhuoƚanna jiƚpiya, oquexi' afantsi iƚniya icuej'me lines'ma Jesús, ines'me: \p ―Tijoc'i' cal profeta Elías. \p \v 48 Anuli iƚniya aiquicoƚ'ma, inu'ma, itaitsi anuli al esponja, ijac'eco'ma al cuxac vino, icants'i'ma lupa al jaxa, i'nof'e'ma, icuai'etsi lico Jesús, titsif'la'. \v 49 Ocuenaye ticuayi: \p ―¡Toƚe! Aƚsim'me ja'ni ticuaihuo Elías tunƚu'e'ma. \p \v 50 Jesús ija'acona'ma ujfxi. Ummena'ma ti'huanƚa' ƚi'espíritu, imana'ma. \v 51 Jiƚpe al cuecaj xoute' al paxi lajut'ƚ lotsufaicompa etemf'icoya anuli lijahua'. Limana'ma Jesús, iƚe lijahua' its'aƚnuf'i'ma, ijof'ico'ma al toncay, xejmay i'i'ma. Inu'ma ƚunanto, ixquetsuf'i'ma lapic'. \v 52 Iƚna'a liƚpu'hua limanapola' exinni. Axpela' limapola' imaf'ina'me, iƚne ma li'huijf'epola' ȽanDios. \v 53 Iƚne ipalunca liƚpu'hua. Limaf'ina'ma Jesús iƚniya itsuflaipá Jerusalén, iƚe al paxi quiƚya'. Axpela' lan xanuc' ixinim'mola' iƚniya nimaf'inapá. \p \v 54 Ƚiƚpincuxepa lan soldado, jouc'a lan soldado iƚne no'epá cuenna Jesús, lixingufco'me ƚunanto, jouc'a jahuay li'i'ma, tixpailiquila' juaiconapa, timiyoƚtsi: \p ―Ma aƚinca iƚca'a cal xans i'Hua ȽanDios. \p \v 55 Jiƚpe timana' axpela' lacaƚ'no'. Huata caj culi' tecaxoƚanna, tehuelojnyi lo'ipa. Iƚne lacaƚ'no' itoc'ipá Jesús. Ipalunca al distrito Galilea, ihuej'me Jesús, icuaitsa Jerusalén. \v 56 Anuli iƚniya lipuftine María ƚas Magdala, ƚocuena cuftine María, iƚque iƚ'máma' Jacobo y José. Jouc'a tipa'a quiƚ'máma' Jacobo y Juan, iƚniya loquexi' quiƚ'ailli' Zebedeo. \p \v 57 If'acoƚaipa. Icuaitsi anuli cal xans ƚas Arimatea, cuftine aJosé. Iƚque cal xans acueca' qui'huexi. Ihuequi Jesús. \v 58 I'hua'ma pe lopa'a Pilato. Ixahue'etsi tepi'inƚe licuerpo Jesús. Pilato icuxe'ma tepi'inaƚe. \v 59 José epenuf'ma licuerpo Jesús, iju'e'ma anuli al ts'e lijahua' ipuficoya alino. \v 60 I'hua'a'me lamu'enyacu Jesús, iƚe unts'eja', ats'e. Maƚque José ipuc'opa ƚapic, ilanc'epa ƚunts'eja'. Jiƚpiya i'nicotsi Jesús. Imelfai'etsi anuli cal cuecaj capic teti'ico'ma lico cunts'eja'. I'huana'ma. \v 61 Jiƚpe ticutsoƚanna María ƚas Magdala y ƚocuena María, tehuelojnyi al pu'hua cunts'eja'. \p \v 62 Jiƚpe litine avispera. Lihuequi litine ti'i'ma itine conxajya. Iƚe litine conxajya lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' jouc'a lam fariseo iyehuo'me, ixintsa Pilato. \v 63 Timiyi: \p ―Maƚpoujna, aƚ'nujuaisyi linespa iƚque ƚinfel'miyale. Mipa'a iƚque ines'ma: “Tuyaiƚa' afane' quitine camaf'ina'ma, quipayonno pe lomana' lamizhua”. \v 64 Itsiya aƚsahue'ehuo' tocuxeƚa' tiyeƚe ƚunts'eja', ti'entsa cuenna afane' quitine. Ja'ni a'i, aga tiye'me lipuqui' ts'ilihuequi tinantsenna, tipa'anna. Tijouƚa' tu'innola' lan xanuc': “Iƚque imaf'inapa, ipanamma pe lomana' lamizhua”. \p \v 65 Pilato timila': \p ―Ne'. Tonƚenƚe. Toƚsinna loƚ'eyacu. Toƚƚecoƚe coƚsoldado. Ti'etsa cuenna jiƚpiya. \p \v 66 Iye'me. Jiƚpe ƚapic ƚopa'a lico cunts'eja' ipa'ninc'itsa ƚisello cal gobernador romano. Imanenca lan soldado i'e'me cuenna. Ticuayi: \p ―Aimexi'em'me. \c 28 \p \v 1 Joupa uyaipa litine conxajya. I'ipa quitine al te'a quitine al xamano. María ƚas Magdala jouc'a ƚocuenaj María iye'me ixintsa ƚunts'eja'. \v 2 Licuaitsa nungay ƚunts'eja' iximpá joupa inupa acuecaj cunanto. \p Li'ipa ƚiya imunni lema'a anuli ƚepaluc ƚaƚPoujna ȽanDios. Iƚque ƚapaluc quema'a joupa icuaita pe lopa'a ƚunts'eja', iƚonc'epa ƚapic ƚeti'icompa lico cunts'eja', icutsafcaic'. \v 3 Li'a tunts'ifi to lixcuaflay. Lipijahua' ma afujca to cal nieve. \v 4 Lixim'me lan soldado ixpailij'mola', iyu'mola', imanenca to limac'la. \p \v 5 Licuaitsa jiƚpe lacaƚ'no', ƚapaluc quema'a ipalaic'o'mola', timila': \p ―Aimixpailij'molhuo'. Aixina' naitsi conlahuepa. Tolahueyi Jesús, iƚque ƚepaƚts'ingimpa lancruz. \v 6 Fa'a ailopa'a. Ma to luya'apa joupa imaf'inapa. Tonƚouyunca. Toƚsinna pe lipo'no'empa. \v 7 Tijouƚa' aimicoƚ'molhuo' tonƚeƚe pe lomana' ts'ilihuequi. Toƚmitsola': “Jesús imaf'inapa. Ipayonamma pe lomana' lamizhua. I'huanapa Galilea. Imanc' tonƚeƚe jiƚpiya. Toƚsinnata.” Toƚta'a laitaiqui', joupa nu'ipolhuo'. \p \v 8 Lacaƚ'no' aits'icoƚ'mola' jiƚpiya ƚunts'eja', ipailinanca. Iye'me tinulyi tu'innola' ts'ilihuequi Jesús. Tama tixpailiquila' tixoqui quileta. \v 9 Miyeyi lane italecuf'mola' Jesús. Iƚque inom'mola' ma to mi'ay. Lacaƚ'no' iƚoc'oƚai'me, exc'onƚingoƚai'me, i'noƚ'e'e'me li'mitsi'. \v 10 Jesús timila': \p ―Aimixpailij'molhuo'. Tonƚeƚe. Toƚmitsola' laipimaye tiyeƚe Galilea. Jiƚpiya aƚsinnoƚtsi. \p \v 11 Lan soldado, iƚne ni'epá cuenna ƚunts'eja', joupa iyenapá. Miyeyi lacaƚ'no' hualca iƚniya lan soldado icuainatsa ate'a Jerusalén. Jiƚniya ipalaic'om'mola' lixanuc' cal cuecaj ca'ailli', uya'a'me jahuay liximpa. \v 12 Lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' jouc'a lan tsilaj xanuc' noxpijpá lataiqui' efot'ƚepoƚtsi. Ixpic'e'me lo'eyacu. Epi'im'mola' lan soldado acuecaj tomí. \v 13 Icuxe'em'mola', timinnila': \p ―Toluya'a'me: “Li'ipa lipuqui' icuaita ts'ilihuequi Jesús, ipa'ahuona'me. Illanc' aƚsmaipá.” \v 14 Cal gobernador romano, ja'ni ticuejla' imanc' oƚsmaipá, illanc' aƚpalaic'ota. Imanc' ailopa'a co'e'eyacolhuo'. \p \v 15 Lan soldado epenuf'me al tomí, uya'a'me ma licuxe'empola'. Itsiya litine ma' anuli tinesyi lan xanuc' judío. \p \v 16 Limbamaj nuli ts'ilihuequi Jesús iye'me Galilea, icuaitsa ƚijuala petsi iƚque limipola' tiyeƚe. \v 17 Jiƚpiya ixim'me Jesús. Jahuay exc'onƚingoƚai'me. Hualca ixhueƚco'me, ticuayi: “¿Te maƚque Jesús o ocuena?” \p \v 18 Jesús iƚoc'ai'mola', timila': \p ―Joupa lapi'impa laimane, cacuxe jahuay lopa'a lema'a, jahuay lopa'a li'a ƚamats'. \v 19 Itsiya camilhuo': Tonƚeƚe jahuay li'a ƚamats'. Ni petsi lomanc'eyacu lan xanuc' tolu'itsola' laitaiqui', lihuejla'. Tolapo'itsola' ti'itsola' ixanuc' cai'Ailli' ȽanDios, jouc'a aixanuc', iya' i'Hua ȽanDios, jouc'a ixanuc' cal Espíritu Santo. Toƚiya toƚcuaj'mi'me lam fane' ƚaftine. \v 20 Toƚmuc'itsola' tihuejcoƚe jahuay ƚataiquí laicuxe'epolhuo'. Aicapo'noyacolhuo' coƚtuca'. Itine itine aƚmajm'me anuli. Ticuaitsi Lijoujma Quitine ma toƚta'a aƚmajm'me.