\id JHN \h San Juan \toc1 LATAIQUI' LINIȽPA SAN JUAN LOYA'APA IȽE AL C'A LIXPIC'EPA ȽANDIOS \toc2 San Juan \toc3 Jn. \mt1 LATAIQUI' LINIȽPA SAN JUAN LOYA'APA IȽE AL C'A LIXPIC'EPA ȽANDIOS \c 1 \p \v 1 Al te'a ai'a tipango'ma jahuay, tipa'a anuli ƚecui'impá Lataiqui'. Iƚque ƚecui'impá Lataiqui' copa'a pe lopa'a ȽanDios. Iƚque ma' anDios. \v 2 Ai'a tipango'ma jahuay, iƚne ȽanDios y Lataiqui', anuli tiƚmana'. \v 3 Jiƚquiya Lataiqui' ilanc'epa jahuay. Jahuay lopa'a lilanc'epa iƚquiya. Ailopa'a cocuena nilanc'epa. Maƚquiya ilanc'epa jahuay. \v 4 Jiƚquiya tipa'a lipitine. Nij naitsi lepi'ipa, ma iƚquiya quituca' i'hueca lipitine. Iƚque tepi'ila' liƚpitine lan xanuc', tepalc'o'ila' liƚpicuejma'. \v 5 Jifa'a li'a ƚamats' lan xanuc' juaiconapa amuf liƚpicuejma'. Jiƚquiya ti'hua tepalc'o'ila'. Jiƚiya al cuecaj muf aimi'iya mipijya jiƚque lipepalc'o'. \p \v 6 Tipa'a anuli cal xans cuftine Juan. ȽanDios epi'i'ma lipenic', ti'eƚa' ma to limipa. \v 7 Icuxe'epa tu'itsola' lan xanuc' naitsi iƚque Ƚapalc'o'iyacola'. Jahuay ti'huaiyijnle jiƚquiya Lepalc'o'. \v 8 Jiƚque Juan a'i jiƚquiya Lepalc'o'. Aimi'iya mepalc'o'iyacola' lan xanuc'. Le'a tipalaico'ma Ƚapalc'o'iyalepa. \v 9 Jiƚquiya ƚopalaicopa Juan, iƚque ƚinca Epalc'o'. Icuai'ma fa'a li'a ƚamats', tepalc'o'ila' lan xanuc' ni petsi lomana'. \p \v 10 Ƚilanc'epa li'a ƚamats' icuai'ma fa'a, lan xanuc' aiquilimetsaijma. \v 11 Petsi lomana' lipiƚya' xanuc' maƚpiya icuaiyunni. Iƚniya aiquilepenufi. \v 12 Lan xanuc' nepenufpá, iƚne no'huaiyijmpá, jiƚquiya epi'i'mola' liƚmane timetsaicontsola' inaxque' ȽanDios. \p \v 13 Iƚne, ¿te ts'i'ic' li'ipola' inaxque' ȽanDios? ¿Te quiƚ'ailli' acueca' xans? A'i. O, ¿te iƚniya quiƚtuca' liƚpicuejma' ixpic'e'me ti'itsoƚtsi inaxque' ȽanDios? A'i. O, ¿te anuli cal cuecaj quincuxepa ixpic'epa, imipola': “Iya' cacua: Ti'itsola' inaxque' ȽanDios”? A'i. Ma ȽanDios ixpic'epa, toƚta'a li'ipola' iƚniya inaxque' ȽanDios. \p \v 14 Iƚque ƚecui'impá Lataiqui' maƚque anDios, i'epoxi xans, icuaiyunni ma fa'a li'a ƚamats'. Ipajmpa pe laƚmana', aƚsimpá te ts'i'ic' lipicuejma' jiƚquiya, maƚque cal Nuli qui'Hua ȽanDios. Aƚsimpá ituca', ailopa'a xonca toƚquiya. Iƚque ma le'a ac'a lixpic'ejma'. Aimifelƚaique. Aƚtoc'inga'. Lu'inga' al ƚinca. \p \v 15 Juan Bautista tu'ila' lan xanuc': \p ―Ticuaihuo ƚi'Hua ȽanDios. \p Ujfxi ipalaic'o'mola', timila': \p ―Fa'a tipa'a iƚque ƚaipalaicopa, aimipolhuo': “Iya' aicuai'ma ate'a. Tijouƚa' ticuaihuo ocuena xonca cal cueca'. Jiƚque ƚinca cal te'a. Iya' ma ailaifpa'a, jiƚquiya tipa'a.” Itsiya toƚsinƚe, joupa icuai'ma. Ma fa'a tipa'a. \p \v 16 Iƚquiya ixhuaiya lipicuejma'. Illanc' a'i quixhuaiya laƚpicuejma', lahue'enga' axpe'. Iƚquiya ƚinca ixhuaiya lipicuejma'. Aƚƚanc'e'enga' laƚpicuejma', ti'iƚa' al c'a. ȽanDios joupa aƚtoc'iponga'. Itsiya' xonca aƚtoc'inga'. \v 17 Lummepa Moisés, aƚtoc'iponga'. Iƚque uya'a'ma locuxepa ȽanDios. Itsiya xonca aƚtoc'inga', ummepa Jesucristo. Maƚque aƚtoc'inga', aƚmuc'inga' jahuay al ƚinca. \v 18 Nij naitsi niximpa ȽanDios. Cal Nuli qui'Hua ȽanDios tiƚmana' anuli, ma' iƚque aƚmuc'iponga' li'ejma' ȽanDios. \p \v 19 Lan xanuc' judío, maƚniya nomana' liƚya' Jerusalén, ummem'mola' la'aillí, jouc'a notoc'iyalepá la'aillí. Icuaiyunca pe lopa'a Juan Bautista, icuis'e'me, timiyi: \p ―¿Naitsi ima'? \p \v 20 Juan u'i'mola' al ƚinca, aiquemi'e'mola', timila': \p ―Iya' a'i ninCristo. \p \v 21 Icuis'econa'me, timiyi: \p ―Lu'itsonga', ¿naitsi ima'? ¿Te ima' unElías? \p Timila': \p ―Iya' a'i. \p Icuis'econa'me, timiyi: \p ―ȽanDios icuapa: “Cumme'e'molhuo' anuli ƚaiprofeta”. Itsiya illanc' licuis'ehuo', ¿te ima' iƚque cal profeta? \p Italai'e'e'mola', timila': \p ―Iya' a'i. \p \v 22 Icuis'econa'me, timiyi: \p ―Lu'itsonga', ¿naitsi ima'? Ticuicomma lu'itola' lalummeponga'. ¿Te cofnescoyacoxi? ¿Te ts'i'ic' lopenic'? \p \v 23 Juan italai'e'e'mola', ipalaico'moxi. U'i'mola' litaiqui' cal profeta Isaías, tuya'e': \q1 Petsi ailopa'a quiƚya' tuya'e' anuli cal xans, tu'ila' lan xanuc': \q1 “Toƚƚanc'e'eƚe lipene ƚaƚPoujna”. \m Toƚta'a ipalaico'moxi Juan Bautista. \p \v 24 Iƚniya lummempola' nopalaic'opá Juan afariseo. \v 25 Ti'hua tipalaic'oyi Juan, timiyi: \p ―Ima' tocua: “Iƚniya cal Cristo, cal Elías, cal profeta ƚommeya ȽanDios, iƚne ocuenaye, a'i iya'”. Ne'. Itsiya ¿te cofmepo'icopola' lan xanuc'? \p \v 26-27 Juan italai'e'e'mola', timila': \p ―Iya' capo'icola' aja'. Itsiya fa'a pe loƚmana' tipa'a ocuena. Imanc' aicolimetsaijma. Jiƚquiya xonca acueca' xans. Iya' ni aimi'iya cuhuaƚc'e'eya lic'eJi'. Tijouƚa' cajou'neƚa' iya' laipenic' iƚque tipango'ma lipenic'. \p \v 28 Toƚta'a li'ipa jiƚpe cuftine Betábara, ƚu'huaj quiyay al pana' Jordán, maƚpiya Juan tepo'iyale. \p \v 29 Lihuequi litine Juan ixim'ma Jesús icuaico'ma. Timila' lan xanuc': \p ―¡Toƚsinƚe! Iƚque ƚiMoƚ ȽanDios. Tiƚonc'e'e'mola' liƚjunac' lan xanuc' nomana' fa'a li'a ƚamats'. \v 30 Iya' joupa aipalaicopa iƚquiya. Joupa nu'ipolhuo': “Cajou'neƚa' laipenic' iƚque tipango'ma lipenic'. Iƚque xonca acueca'. Iya' ma' ailaifpa'a jiƚque tipa'a.” \v 31 Iya' aicainimetsaijma. Iya' aicuaicoco'ma capo'itsolhuo' imanc' ixanuc' Israel, tolimetsaicoƚe jiƚquiya. \p \v 32-34 Juan ma ti'hua tipalaijma Jesús. Tuya'e' li'ipa, ticua: \p ―Iya' aicainimetsaijma Jesús. Aicaixina' naitsi jiƚquiya. Aiximpa cal Espíritu Santo ti'onƚcospa to anuli cal paloma, imumma ehuoxaf'caipa ƚijuac Jesús. Maƚque ȽanDios ƚalummepa capo'iyaleƚa' aja', aƚmipa: “Toxim'ma timuyohuo lema'a cal Espíritu Santo. Tehuoxaf'cai'ma ƚijuac anuli cal xans. Jiƚquiya aimepo'icoyacolhuo' aja'. Tepo'ico'molhuo' cal Espíritu Santo.” Toƚta'a laƚmipa ȽanDios. Itsiya camilhuo' jiƚquiya Jesús i'Hua ȽanDios. \p \v 35 Lihuequi litine tecaxhuoƚanna Juan jouc'a oquexi' ts'ilihuequi. \v 36 Juan ixim'ma Jesús ti'hua lane. Timila' ts'ilihuequi: \p ―¡Tolahuelojnle! Jiƚquiya iMoƚ ȽanDios. \p \v 37 Iƚniya loquexi' ts'ilihuequi Juan icuej'me lonespa. Ihuejna'me Jesús. \v 38 Jesús ipai'e'moxi, ixim'mola' loquexi' iƚenc'e, timila': \p ―¿Te colahuepá? \p Iƚniya italai'e'e'me Jesús, timiyi: \p ―Rabí, ¿pe copanc'epa? \p (Lataiqui' “Rabí”, iƚe ahebreo, ticuajmaispa: Omxi.) \p \v 39 Jesús timila': \p ―Tonƚouyunca. Ƚepá. Toƚsinna. \p Iye'me, ixintsa jiƚpe pe lipanc'epa Jesús. Joupa uyaipa nolojmay cummuhuijma'. Imanequenca jiƚe litine. \p \v 40 Lijoupa licuejpá linesma Juan iƚne loquexi' ihuejna'me Jesús, anuli cuftine Andrés, iƚque ipima Simón Pedro. \v 41 Andrés ehuetsi ƚipima, iƚque Simón, timi: \p ―Illanc' aƚsimpá cal Mesías. \p Iƚe lataiqui' “Mesías” ticuajmaispa: Cal Cristo, iƚque ƚommeya ȽanDios. \p \v 42 Andrés ilecohuona'ma Simón, icuaitsa pe lopa'a Jesús. Jesús ehuelojm'ma Simón, timi: \p ―Ima' unSimón, mi'hua Jonás. Ima' tecui'im'mo' unCefas. \p “Cefas” ataiqui' hebreo. Maƚe lataiqui' griego “aPedro”, ticuajmaispa: Acueca' capic. \p \v 43 Lihuequi litine Jesús ixpic'e'ma ti'hua'ma al distrito Galilea. Mi'hua lane italecuf'ma anuli cal xans cuftine Felipe. Timi: \p ―Lihuejnaƚa'. \p \v 44 Jiƚquiya Felipe qui'huayomma Betsaida, liƚpiƚya' Andrés y Pedro. \p \v 45 Felipe ehuena'ma anuli cal xans cuftine Natanael, timi: \p ―Moisés jouc'a lam profeta ipalaicopá anuli cal xans. Joupa aƚsimpá iƚque. Maƚque Jesús ƚas Nazaret, i'hua José. \p \v 46 Natanael timi: \p ―Liƚya' Nazaret, ¿jiƚpiya tipa'a al c'a? \p Felipe timi: \p ―Ƚepá. Toxinna. \p \v 47 Jesús lixim'ma icuaico'ma Natanael. Inesco'ma, ticua: \p ―Jifa'a tipa'a anuli cal c'a xans. Ma' al ƚinca i'hua Israel. Aimifelƚaique. \p \v 48 Natanael icuis'e'ma, timi: \p ―¿Te li'ipa lalimetsaicopa? ¿Pe caƚsinyopoƚtsi? \p Jesús timi: \p ―Ai'a tijoc'i'mo' Felipe, aiximpo'. Cofpa'a lipunxahua la'icux. \p \v 49 Natanael timi: \p ―Rabí, ima' i'Hua ȽanDios. Ima' maƚRey illanc' ixanuc' Israel. \p \v 50 Jesús timi: \p ―Ma le'a aimipo': “Aiximpo' cofpa'a lipunxahua la'icux”, toƚta'a aƚ'huaiyijm'ma. Toxim'ma xonca' al cueca'. \p \v 51 Imicona'ma: \p ―Iya' camilhuo': Toƚsim'me lema'a exiya. Aƚsim'ma aƚ'onƚcospa to al hualijm'ma petsi tif'ajliyi, tilimulumma lepaluc' ȽanDios. Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. \c 2 \p \v 1 Uyaipa oquej quitine, lihuequi quitine i'i'ma juic camana jiƚpiya liƚya' Caná, al distrito Galilea. Jiƚpiya i'hua'ma qui'máma' Jesús. \v 2 Ijoc'impola' Jesús jouc'a ts'ilihuequi. Jiƚpiya icuaitsa al juic. \p \v 3 Ijouna'ma al vino. Qui'máma' Jesús u'i'ma, timi: \p ―Joupa ijounapa al vino. Ailopa'a. \p \v 4 Jesús italai'e'e'ma qui'máma', timi: \p ―Momá, ¿te caƚmicopa toƚta'a? A'i quixhuaiya lai'hora. \p \v 5 Qui'máma' timila' notoc'iyalepá: \p ―Tonƚ'eƚe lomiyacolhuo' jiƚquiya. \p \v 6 Jiƚpiya timana' acamts'us lan tsila' capixú lilanc'ecompola' apic. Anuli anuli timangospa amalpu' nuxans o amaxnu litro laja'. Lan xanuc' ixhuico'me laja' epajco'me liƚpime o liƚmane' o liƚ'mitsi', ma to liƚ'ejma'. \v 7 Jesús timila' notoc'iyalepá: \p ―Toƚma'niƚe caja' iƚne ƚapixú. \p \v 8 Timiconala': \p ―Itsiya tonlipa'aƚe tutani, toƚmuc'itsa tixnac'otsi cal mayordomo. \p Itai'me. \p \v 9 Notoc'iyalepá, iƚniya nipa'apá al vino, iƚsina' petsi quipa'apa. Cal mayordomo aiquixina'. Ixnac'o'ma laja' joupa ipai'ipa, i'ipa avino. Ijoc'i'ma ƚamanepa, \v 10 timi: \p ―Ima', itsiya quite' luhua'inga' al c'a vino. A'i toƚta'a mi'enni. Ate'a ticunni al c'a vino. Tijouƚa' tixnaƚe axpe' vino lijoc'impola', tuhua'i'mola' a'ijc'a vino. \p \v 11 Mipa'a Jesús liƚya' Caná al distrito Galilea toƚta'a ipango'ma imujpa lo'epa acueca'. Ts'ilihuequi imetsaico'me jiƚquiya ituca', xonca acueca', a'i to locuenaye lan xanuc'. I'huaiyijm'me. \p \v 12 Imu'ma al 'ocay, icuaitsi liƚya' Capernaum. Qui'máma' jouc'a lipimaye jouc'a ts'ilihuequi iyejmalena'me. Jiƚpe imanenca oque' afane' quitine. \p \v 13 Joupa icuaico'ma liƚjuic lan xanuc' judío. Jiƚiya al juic cuftine al Pascua. Jesús if'aj'ma al cueca' quiƚya' Jerusalén. \v 14 Jiƚpe ƚinujnca al cuecaj xoute' ixim'mola' lincucale ticujyi huacax, mot'ƚ jouc'a paloma. Lan xanuc' ti'naji titsufco'me ȽanDios jiƚpe al cuecaj xoute'. Jouc'a ixim'mola' nopai'ipá tomí ticutsoƚanna jiƚpe liƚmesá. \v 15 Uxcui'ma lixmi, ihuetsai'mola' lan mot'ƚ jouc'a lan huacax. Iƚniya nopai'ipá tomí eca'ni'i'mola' liƚtomí, ecanait'ƚi'mola' liƚmesá. \v 16 Timila' nocujpá paloma: \p ―Tunlipa'antsola'. Jifa'a ejut'ƚ cai'Ailli'. Aimonƚ'e'e'me to laplaza. \p \v 17 Ts'ilihuequi licuej'me lines'ma Jesús i'nujuaitsa loya'apa al Paxi Liniƚingiya, tuya'e': \q1 Juaiconapa aipic'a lomejut'ƚ, aicaxnet'ƚya latets'icopa lan xanuc'. \q1 Juaiconapa acueca' laipixhuejma', tocomma aƚma'a'ma. \p \v 18 Lan xanuc' judío icuis'e'me Jesús, timiyi: \p ―¿Te cof'ecopa toƚiya? Aƚmuc'itsonga' al cueca' lof'eya. Toƚta'a aƚcua'me al ƚinca epi'impo' lomane. \p \v 19 Jesús italai'e'e'mola', timila': \p ―Ne'. Tolateƚaf'le iƚca'a lejut'ƚ ȽanDios. Ti'iƚa' afane' quitine, iya' joupa aitsahue'enamma. \p \v 20 Lan xanuc' judío italai'e'e'me, timiyi: \p ―Lilanc'empa jiƚta'a lejut'ƚ ȽanDios icoƚpa oquej nuxans camts'us camats'. Itsiya ima' tocua: “Ti'iƚa' afane' quitine joupa aitsahue'enamma”. Aimi'iya. \p \v 21 Jesús aimipalaijma al cuecaj xoute'. Lines'ma: “… iƚca'a lejut'ƚ ȽanDios”, tinescoyoxi licuerpo. \v 22 Ts'ilihuequi Jesús lixim'me limaf'inapa, lipanamma pe lomana' limanapola', iƚniya i'nujuaisnatsa iƚiya litaiqui' Jesús. Icuapá: “Al ƚinca liniƚingiya al Paxi Cataiqui'. Al ƚinca linespa Jesús.” \p \v 23 Jiƚpe al cuecaj quiƚya' Jerusalén ti'eyi al juic Pascua. Maƚpiya tipa'a Jesús. Ti'ay al cueca'. Imuc'i'mola' lan xanuc' acueca' lipaxi. Lixim'me acueca' lo'epa, axpela' lan xanuc' ticuayi: “Lihuejna'me Jesús”. \v 24 Jesús aimi'huaiyingila' iƚniya. Ixinguf'mola' jahuay lan xanuc'. \v 25 Aiquicuis'ela', ¿te ts'i'ic' cu'hua cal xans lipicuejma'? Imetsaicola' lan xanuc' te ts'i'ic' liƚpicuejma', ja'ni ac'a o ja'ni a'ijc'a. \c 3 \p \v 1-2 Anuli cal xans cuftine Nicodemo icuai'ma pe lopa'a Jesús. Iƚque Nicodemo afariseo, ipenic' pe lomana' lif'as xanuc' fariseo. Icuaitsi joupa imufc'opa. Timi: \p ―Momxi, aƚsina' ima' xonca tomuc'iyale, ȽanDios ummepo'. Ima' to'ay al cueca'. ȽanDios epi'ipo' lomane, ja'ni a'i aimi'iya mo'eya toƚta'a. \p \v 3 Jesús italai'e'e'ma, timi Nicodemo: \p ―Iya' camihuo' al ƚinca: Lan xanuc' ticuicomma timajnlicontsa, ja'ni a'i aimi'iya mitsuflaiyacu pe locuxeyopa ȽanDios. \p \v 4 Nicodemo timi: \p ―Cal xans ƚitojpa, ¿te co'iya mipajnconaya? ¿Te nipajnya titsufai'ma licu'u qui'máma', tijouƚa' tipajnconna? \p \v 5 Jesús italai'e'e'ma, timi: \p ―Iya' camihuo' al ƚinca: Ticuicomma tuyaicoƚa' laja' jouc'a tepenufla' cal Espíritu Santo. Iƚque cal xans ƚinca ipajnconna. Ja'ni a'i, aimi'iya mitsufaiya pe locuxeyopa ȽanDios. \v 6 Lan xanuc' liƚnaxque' laiƚepá ti'onƚcospola' to iƚniya, mane axanuc'. ȽanDios linaxque' ti'onƚcospa to iƚque. Iƚne linaxque' ȽanDios tipa'a al ts'e liƚpitine, joupa lepi'ipola' cal Espíritu Santo. \p \v 7 Aimoxhueƚmot'ƚe'ma laimipo': “Imanc' unc'ixanuc' ticuicomma toƚmajnlicontsa”. \v 8 Ƚahua' ni petsi ti'hua. Tocueca lona'apa, aicoxina' pe lo'huayomma, ni petsi lotsepa. Ma toƚiya aimi'iya mocuejya li'ipa cal xans pe cal Espíritu Santo i'e'epa i'hua ȽanDios. Iƚque cal xans joupa ipajnconna. Ituca' li'ejma'. \p \v 9 Nicodemo italai'e'e'ma Jesús, timi: \p ―¿Te co'iya iƚta'a laƚmipa? \p \v 10 Jesús italai'e'e'ma, timi: \p ―Ima', lof'as xanuc' Israel imetsaicohuo' uncueca' momxi. ¡Aimocueca' laifmipo'! \v 11 Iya' camihuo' al linca: Illanc' aƚpalaicoyi iƚe laƚsina', luya'ayi laƚsimpa. Imanc' aimolapenufyi laluya'apa. \v 12 Nu'ipolhuo' lo'ipola' lan xanuc' mimana' fa'a li'a ƚamats', aimaƚcuec'e. Ja'ni cu'itsolhuo' loxpic'epa ȽanDios iƚque Nopa'a lema'a, ¿te co'iya maƚcuec'eya? \p \v 13 ’Nij naitsi nif'ajpa lema'a. Ma le'a cal Xans li'ipa Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a, iƚque ƚinca imuyommma lema'a. \p \v 14 ’Limajmpá petsi ailopa'a quiƚya' Moisés y lixanuc', lainofat'ƚ ticala' lan xanuc', tima'annila'. Moisés ilanc'e'ma anuli ƚainofaƚ catejma', ipo'nopa al 'ec, i'nof'e'ma. Lan xanuc' lehuelojm'me iƚque ƚainofaƚ unƚul'me. Ma toƚta'a ticuicomma ti'nof'em'me cal Xans, iƚque li'ipa Ƚiximpa cal profeta. \v 15 Lan xanuc' no'huaiyijmpá iƚque, jahuay iƚniya, tepi'im'mola' al ts'e liƚpitine aimijouya. \p \v 16 ’ȽanDios i'nujuais'mola' lan xanuc' nomana' li'a ƚamats', ixim'mola' acuanuc'la. Tipa'a ma le'a anuli ƚi'Hua. Icupa iƚque, aimejac'mola' iƚniya no'huaiyijmpá ƚi'Hua ȽanDios, tepi'im'mola' al ts'e liƚpitine aimijouya. \v 17 ȽanDios lummepa iƚque ƚi'Hua li'a ƚamats' a'i mecani'eyacola' lan xanuc'. Ummecopa tunƚu'e'mola'. \v 18 Cal xans no'huaiyijmpa ƚi'Hua ȽanDios a'i mecani'eya. Ja'ni aimi'huaiyinge, joupa ecanipa. Aiqui'huaiyinge cal Nuli qui'Hua ȽanDios. \p \v 19 ’Lepalc'o' icuai'ma fa'a li'a ƚamats'. Lan xanuc' ti'eyi lixcay, toƚiya xonca iƚpic'a al muf. \v 20 Mi'eyi lixcay jahuay iƚniya, ti'eyi laic' lepalc'o'. Aimiƚoc'oƚaiyummma. Ticuayi: “Aimaƚsim'monga' illanc' laƚ'epa”. \v 21 Iƚniya no'epá al c'a tehueyi lepalc'o'. Ticuayi: “Lan xanuc' ti'iƚa' quiƚsina' lihuejcoyi ȽanDios. Maƚque aƚcuxenga'.” \p \v 22 Jesús ipamma, i'hua'ma al distrito Judea. Ts'ilihuequi jouc'a iye'me. Icuaitsa imanequenca jiƚpiya. Iƚne ts'ilihuequi Jesús epo'iyale'me. \v 23-24 Iƚniya ƚitiné Juan Bautista jouc'a tepo'iyale. Aiquitats'enni, ma ti'hua ti'ay lipenic'. Juan tipa'a petsi cuftine Enón, huejnca Salim. Jiƚpiya tipa'a axpe' caja'. Tiƚcuaiyumma lan xanuc' tepo'ila'. \p \v 25 Ts'ilihuequi Juan ipalaic'o'moƚtsi lan judío, ifuli'i'moƚtsi cataiqui', tipalaicoyi lo'eyacu ja'ni ȽanDios tixintsola' alimpio, tepenuftsola'. \v 26 Ts'ilihuequi Juan icuaitsa pe lopa'a iƚque, timiyi: \p ―Momxi, tipa'a ocuena comxi tepo'iyale. Moƚmana' ƚu'hua al panaj Jordán, imanc' onƚejmale. Ima' lopalaic'opola' lan xanuc' onesco'ma iƚque. Itsiya jahuay lan xanuc' tiyeyi pe lopa'a. \p \v 27 Juan italai'e'e'mola', timila': \p ―Ma ȽanDios tixpic'e te ts'i'ic' laƚpenic' laƚ'epa. Ja'ni a'i, ailopa'a caƚpenic'. \v 28 Imanc' joupa oƚcuejpá laimipolhuo': Iya' a'i ninCristo. ȽanDios alummepa cacuaiyunni ate'a, cu'itsola' lan xanuc' ticuaihuo cal Cristo. \v 29 Temaneƚa' ƚamijcano tipa'a ƚiƚejmale. Ma le'a ƚamijcano ƚamaneya tileco'ma ƚipeno. Ƚiƚejmale titoc'i'ma tiquimf'e, tixoqui queta ticueca lonespa. Itsiya iya' aƚ'onƚiconno iƚque ƚiƚejmale. Iya' tixoqui neta nulemma. \v 30 Itsiya ca'oc'ena'moxi. Toƚta'a lan xanuc' tixim'me iƚque cal Cristo acuecaj xans. \p \v 31 ’Illanc' ninc'ixanuc' maƚmana' fa'a li'a ƚamats' ma le'a aƚsina' te ts'i'ic' mipa'a fa'a ƚamats'. Maƚe caƚnescopa. Iƚque ƚimuyomma lema'a, iƚque ƚinca xonca ixina'. \v 32 Iƚque tuya'e' liximpa licuejpa mipa'a pu'hua. Itsiya aimetenƚcocola', aimepenufyi. \v 33 Naitsi napenufpa litaiqui' loya'apa nimuyomma lema'a, iƚque cal xans timuqui te ts'i'ic' ȽanDios lipicuejma'. ȽanDios aimifelƚaique. \v 34 Iƚque ƚimuyomma lema'a ȽanDios ummepa, tuya'e' ma lonespa ȽanDios. ȽanDios epi'ipa cal Espíritu Santo ticuxeƚa' jahuay lipicuejma'. \p \v 35 ’ȽanDios qui'Ailli' Jesucristo ti'ay capic'a ƚi'Hua. Epi'ipa limane ticuxeƚa' jahuay. \v 36 Cal xans nepenufpa ƚi'Hua ȽanDios ma tipa'a al ts'e lipitine aimijouya. Naitsi natets'ipa ƚi'Hua ȽanDios ailopa'a al ts'e lipitine. Ma mi'hua metets'i ƚi'Hua ȽanDios, maƚque ȽanDios tixtu'hua, titeƚ'mi'ma. \c 4 \p \v 1 Lam fariseo icuej'me lonespa lan xanuc', iƚne tinesconni: “Jesús tepo'ila' axpela' lan xanuc'. Tixpela' ts'ilihuequi. Itsiya Juan Bautista tepo'ila' ahuata.” \v 2 Jesús aiquepo'ila' lan xanuc'. Ma ts'ilihuequi tepo'iyaleyi. \v 3 Jesús li'ipa quixina' toƚta'a tinescoyi ipayonni al distrito Judea. Jouc'a ts'ilihuequi iye'me al distrito Galilea. \p \v 4 Tuyaicota ƚamats' Samaria. \v 5 Icuaitsa anuli liƚpiƚya' lun samaritano. Liƚya' cuftine Sicar. Iƚe liƚya' tipa'a huejnca anuli ƚamats' li'ipa i'huexi cal xans Jacob. Iƚque epi'ipa ƚi'hua José. \v 6 Maƚpiya tipa'a al pu'hua caja' lipupa Jacob. Jesús i'huacopa cane joupa ixocaita, icutsafcai'ma lico al pu'hua caja', tunxaj'ma. I'ipa to menac'o. \p \v 7 Anuli ƚaca'no' asamaritana icuai'ma al pu'hua caja', tipa'a'ma quija'. Jesús timi: \p ―Luhui'iƚa' caija', caxna'ma. \p \v 8 Ts'ilihuequi Jesús ailomana'. Iyepá liƚya' ti'nata ƚotejacu. \p \v 9 Ƚaca'no' italai'e'e'ma Jesús, timi: \p ―Ima' umjudío, iya' naca'no' ninsamaritana. Ima', ¿te caƚpalaic'ocopa? ¿Te caƚsahue'ecopa caja'? \p (Lun judío aimiyejmaleyi lun samaritano.) \p \v 10 Jesús timi: \p ―Ima' aicoxina' naitsi iya'. Jouc'a aicoxina' te ts'i'ic' iƚe lapi'iyacola' ȽanDios lan xanuc'. Ja'ni coƚa' oxina', aƚsahue'e'ma iya' cuhui'itso' coja'. Iya' cuhui'i'mo' al c'a caja' lainupa. \p \v 11 Ƚaca'no' timi: \p ―Mai'ailli', iƚta'a laja' a'ojca, ailopa'a cofmipa'acoya. ¿Petsi cofxi'ne'eya jiƚiya al c'a caja' lainupa? \v 12 Iƚta'a al pu'hua aƚpo'no'eponga' ƚaƚtahuelo Jacob. Maƚque Jacob jifa'a ixnapa iƚta'a laja'. Jouc'a linaxque', lipinneja ixnapá. \p \v 13 Jesús italai'e'e'ma, timi: \p ―Cal xans noxnaya jiƚta'a laja' ticuiconahuo quija'. \v 14 Cal xans noxnaya laja' laifcupa aimicuiconaya quija'. Iƚe laja' laifcupa tipanehuo ƚunxajma', ti'onƚcospa to luxi caja', ti'hua tinu, ticu al ts'e lipitine aimijouya. \p \v 15 Ƚaca'no' timi: \p ―Mai'ailli', jiƚiya laja' lofnescopa, luhui'iƚa'. Tijouƚa' aimicuiconaya caija', ni aicuyaiconaya liƚya' quipa'aconaya caija'. \p \v 16 Jesús timi: \p ―To'huaƚa', tojoc'itsi ƚope'ailli'. Toƚcuaiyunca fa'a. \p \v 17 Ƚaca'no' timi: \p ―Ailopa'a caipe'ailli'. \p Jesús timi: \p ―Al ƚinca lofnespa: “Ailopa'a caipe'ailli'”. \v 18 Joupa oƚƚaitsufcopoƚtsi amajxi loxanuc'. Itsiya oƚƚaitsufcoyoƚtsi anuli cal xans ma a'i cope'ailli'. Al ƚinca lofnespa. \p \v 19 Ƚaca'no' timi: \p ―Mai'aill', iya' cacua ima' umprofeta. \v 20 Illanc' laƚtatahueló jiƚca'a ƚijuala exc'onƚingoƚai'me ipalaic'o'me ȽanDios. Ma' anuli illanc' laxc'onƚingoƚaiyi fa'a. Imanc' unc'ijudío aƚminga': “Imanc' jouc'a jahuay lan xanuc' tonƚe'me Jerusalén”. Toƚcuayi, ma le'a jiƚpiya al cuecaj xoute' laxc'onƚingoƚaita, aƚpalaic'ota ȽanDios. \p \v 21 Jesús timi: \p ―Maca'no', camihuo' al ƚinca. Icuaico'ma litine imanc' aimoƚnesyacu: “Jifa'a ƚijuala laxc'onƚingoƚai'me ȽanDios”. Ni lan xanuc' judío minesyacu: “Ƚepá Jerusalén. Jiƚpe laxc'onƚingoƚaita ȽanDios.” \v 22 Imanc' moƚnesyi: “Laxc'onƚingoƚaiyi ȽanDios”, aicolimetsaijma ȽanDios. Illanc' ninc'ijudío limetsaicoyi ȽanDios. Aƚinca laxc'onƚingoƚaiyi, aƚpalaic'oyi. Petsi lan xanuc' judío ti'huayohuo jiƚquiya Nonƚu'eyacola' lan xanuc'. \p \v 23 ’Ticuaitsi litine locuaicoya, iya' cacua joupa icuai'ma, lan xanuc' aimehueyacu anuli al lugar texc'onƚingoƚaiƚe ȽanDios. Ma jiƚpe liƚpicuejma' ti'nujuaisnata ȽanDios, tihuejco'me locuxe'epola', timetsaico'me. Latenƚcocopa ȽanDios texc'onƚingoƚaiƚe toƚta'a. \v 24 ȽanDios a'Espíritu, ailopa'a quicuerpo, ma le'a ipicuejma'. Lan xanuc' tama ticuayi: “Laxc'onƚingoƚaiyi ȽanDios”, ja'ni jiƚpe liƚpicuejma' aimi'nujuaisyi iƚque, ja'ni aimihuejcoyi locuxe'epola', ȽanDios aimetenƚcocoya laxc'onƚingoƚaipa iƚne lan xanuc'. \p \v 25 Ƚaca'no' timi: \p ―Aixina' ticuaihuo cal Mesías, jiƚquiya ƚecui'impá “cal Cristo”, ƚommeya ȽanDios. Itsiya tehue'e' laƚpicuejma' aicaƚcueca. Ma ticuaiyunni jiƚquiya lu'ina'monga' jahuay. \p \v 26 Jesús timi: \p ―Maƚque tipalaic'ohuo' itsiya. Iya' ninCristo. \p \v 27 Maƚpe mipalaic'oyoƚtsi icuainanca ts'ilihuequi Jesús. Iƚne aiquilicuis'e: “¿Te cofpalaic'ocopa jiƚquiya ƚaca'no'? ¿Te cahue'epo'?” Mane liƚpicuejma' ticuayi: “Xinƚa', Jesús tipalaic'o anuli ƚaca'no'”. \p \v 28 Ƚaca'no' ipo'no'ma lijuti, ipainanni, i'hua'ma lipiƚya'. Timila' lan xanuc' jiƚpiya: \p \v 29 ―Tonƚouyunca. Camuc'itolhuo' anuli cal xans nalu'ipa jahuay lai'epa. ¿Te ma jiƚquiya cal Cristo? \p \v 30 Lan xanuc' ipalunca jiƚpe liƚpiƚya', iye'me pe lopa'a Jesús. \p \v 31 Ai'a ticuaicu lan xanuc', ts'ilihuequi Jesús ihui'i'me, timiyi: \p ―Momxi, totetsoƚa'. \p \v 32 Jesús timila': \p ―Imanc' aicoƚsina'. Tipa'a ƚaifteja. \p \v 33 Maƚne ts'ilihuequi Jesús ticuis'eyoƚtsi, timiyoƚtsi: \p ―¿Naitsi nepi'ipa ƚoteja? \p \v 34 Jesús timila': \p ―A'i. Aicalapi'inno. Iya' ca'ay lipenic' ȽanDios, iƚe lixpic'epa Ƚalummepa, cajou'ne'ma. Ma ca'ay lipenic' ȽanDios tocomma catesma, ti'hua ti'i caipujfxi. \p \v 35 ’Imanc' toƚcuayi: “Tehue'e' amalpuj mut'ƚa, tijouƚa' tetequim'me lan trigo”. Iya' camilhuo': Toƚsinƚe jipu'hua pe lifayiya. Tocomma joupa unta'anamma, itojpa. I'huájta afujca. Iya' cacua joupa i'huajcopa litine tetequim'me. \v 36 Ti'najtsem'me ƚatejpa trigo. ȽanDios jouc'a ti'najtse'ma iƚque ƚafot'ƚepola' lan xanuc', iƚne nolijyacu al ts'e liƚpitine aimijouya. Anuli ƚifapa, ƚocuena tetequi, tefot'ƚe, tijouƚa' loquexi' tixojna'ma quileta. \v 37 Toƚta'a ti'i'ma al ƚinca lataiqui' loya'apa: “Tipa'a anuli nofapa, ƚocuena nafot'ƚeya”. \v 38 Iya' nummepolhuo' imanc' tonlafot'ƚeta petsi aicoƚfac'. Locuenaye ifapá, imanc' tonlafot'ƚeta maƚpiya li'eyopa canic' iƚniya. \p \v 39 Jiƚpe liƚya' Sicar ƚaca'no' joupa uya'ahuo'ma: “Iƚque aƚminapa jahuay lai'epa”. Licuej'me iƚe licuapa ƚaca'no' axpela' iƚniya lun samaritano i'huaiyijmpá Jesús. \v 40 Icuaiyunca pe lopa'a iƚque, timiyi: \p ―Ƚepá laƚpiƚya'. Jiƚpiya topajnta. \p Jesús i'hua'ma liƚpiƚya'. Ipajnhuo'ma oquej quitine. \v 41 Jiƚpe liƚya' lan xanuc' tiquimf'eyi Jesús lines'ma. Xonca axpela' i'huaiyijm'me. \v 42 Iƚne timiyi ƚaca'no': \p ―Ate'a ima' opalaico'ma Jesús. Illanc' aƚcuayi ma' al ƚinca ima' lofnespa. Itsiya illanc' caƚtuca' aƚcuejnapá linespa jiƚquiya, toƚta'a aƚsina' aƚinca iƚque lunƚu'e'monga' jouc'a tunƚu'e'mola' lan xanuc' ni petsi lomana' li'a ƚamats'. \p \v 43 Luyaipa oquej quitine Jesús ipanni jiƚpe liƚya', i'hua'ma al distrito Galilea. \v 44 Aiqui'huacona'ma al distrito Judea. Maƚquiya ines'ma: “Cal xans, tama aprofeta ƚummepa ȽanDios, mipa'a maƚpe lipiƚya' aimipalaicoyacu c'a lan xanuc', tetets'iyacu”. \v 45 Ma licuaitsi Galilea lan xanuc' jiƚpiya ƚinca epenuf'me. Iƚniya iyehuo'me al juic Jerusalén, joupa ixinghuo'me lo'epa jiƚpiya. \p \v 46 Mipa'a Jesús al distrito Galilea i'huacona'ma Caná, jiƚpiya petsi lipai'ihuo'ma laja', i'ipa vino. Jiƚpe Caná tipa'a anuli cal xans, ts'ipenic' cal rey, ƚi'hua textafque. Iƚque ƚafcuana tipa'a liƚya' Capernaum, maƚpe al distrito Galilea. \v 47 Ts'ipenic' icuejpa Jesús ailopa'a Judea, joupa icuaiconata Galilea, i'hua'ma, i'huajcotsi Jesús, ixahue'etsi ti'huaƚa' liƚya' Capernaum, tixaƚ'meta ƚi'hua, iƚque tima'ma. \v 48 Jesús timi: \p ―Imanc' toƚcuayi: “Iƚque Jesús aƚmuc'itsonga' al cueca'”. Ja'ni aicamuc'ilhuo' toƚta'a aimaƚ'huaiyijnya. \p \v 49 Ts'ipenic' cal rey timi: \p ―Mai'ailli', aimicoƚ'mo'. Ƚepá lajut'ƚ. Ja'ni a'i, timana'ma ƚai'hua. \p \v 50 Jesús timi: \p ―To'huanƚa'. Ƚo'hua imaf'i'. Aimimaya. \p Cal xans i'huaiyijmpa Jesús limipa, i'huana'ma. \p \v 51 Ma mi'huanghua lane Capernaum, iƚniya notoc'ipá italecufunca, timiyi: \p ―Joupa ixaƚconapa ƚo'hua. \p \v 52 Icuis'e'mola', timila': \p ―¿Tej hora lixaƚconapa? \p Timiyi: \p ―Tsumjma lixhuaita anulij hora luyaipa menac'o iƚojn‑na'ma ƚipinu'. \p \v 53 Cal xans i'nujuaitsi li'ipa. Tsumjma maƚpe 'hora Jesús limipa: “Ƚo'hua imaf'i'. Aimimaya.” Cal xans jouc'a lixanuc' nomana' lejut'ƚ, i'huaiyijmpá Jesús. \p \v 54 Itsiya i'ipa oquemma li'epa al cueca' Jesús jiƚpe al distrito Galilea. Iƚque joupa itsehuo'ma Judea, icuaiconata Galilea. \c 5 \p \v 1 Lijou'ma jiƚiya i'huajcopa liƚjuic lan xanuc' judío. Efoƚunni pu'hua Jerusalén. Jesús i'hua'ma, icuaitsi jiƚpe liƚya'. \v 2 Ahuejnca pe lotsuflaicoyacu lam mot'ƚ jiƚpe liƚya' Jerusalén ipa'nempá laja' acueca' quin'nuhua' i'empa. Lipuftine ataiqui' hebreo aBetesda. Jiƚpe lin'nuhua' canumicay tipa'a amaque' ƚinujnca. \v 3 Maƚpe ƚinujnca timana' axpela' lafcualƚay tunahuoƚanna. Timana' lan fohue, lan coxo, jouc'a luhuaƚqueya. Jahuay iƚniya iƚ'huaijma tifentsi laja'. \v 4 Camna camna anuli ƚapaluc quema'a timuyomma, tife'ne jiƚiya laja'. Tijouƚa' tife'neƚa' laja' cal te'a ƚo'nijmaispa tixaƚma. Ni naitsi cuana tuyainapa. \p \v 5 Ma jiƚpiya tipa'a anuli cal xans ixhuaita anuxans quimbamaj paico camats' mextaf'ma. \v 6 Jesús ixim'ma iƚque cal xans tunouya. Joupa ixina' axpe' camats' i'ipa licuana. Timi: \p ―¿Opic'a tixaƚcontso'? \p \v 7 Ƚafcuana italai'enni, timi: \p ―Mai'ailli', mifenna laja' ailopa'a naƚ'nij'miya. Ma ca'hua'ma ocuena ti'nij'miyoxi ate'a. Iƚque tixaƚconghua, iya' capanemma. \p \v 8 Jesús timi: \p ―¡Tacaxla'! ¡Tonif'la' ƚohuijm‑ma'! ¡To'huanƚa'! \p \v 9 Ixaƚcona'ma nulemma iƚque cal xans, inif'na'ma ƚihuijm‑ma'. I'huana'ma. Iƚe litine lixaƚcona'ma maƚe itine conxajya. \p \v 10 Lan judío timiyi cal xans ƚixaƚcona'ma: \p ―Itsiya litine conxajya. Aimi'iya motaiya ƚohuijm‑ma'. \p \v 11 Cal xans timila': \p ―Iƚque ƚaƚsaƚ'menapa aƚmipa: “Tonif'la' ƚohuijm‑ma', to'huanƚa'”. \p \v 12 Iƚniya icuis'e'me, timiyi: \p ―¿Naitsi iƚque ƚimipo': “Tonif'la' ƚohuijm‑ma', to'huanƚa'”? \p \v 13 Cal xans ƚixaƚcona'ma aiquixina' naitsi iƚque ƚimipa toƚiya. Axpela' lan xanuc' jiƚpiya timana'. Jesús joupa itsufainapa pe lomana'. Cal xans aiquixina' petsi lo'huapa. \v 14 Lijou'ma italecufcona'moƚtsi pu'hua al cueca' xoute'. Jesús timi: \p ―¡Toxinxoxi! Joupa ixaƚconapo'. Aimo'econa'ma quixcay. Ja'ni to'econghua quixcay, ti'i'ma xonca acueca' lofteƚcoya. \p \v 15 Cal xans i'hua'ma, u'ihuo'mola' lan judío, timila': \p ―Ƚaƚsaƚ'menapa maƚque Jesús. \p \v 16 Lan judío iƚsina' Jesús tixaƚ'mela' lafcualƚay litine conxajya, ixtulenca, tihuetsojyi. \v 17 Jesús timila': \p ―Cai'Ailli' ti'hua ti'ay canic', iya' jouc'a ca'ay canic'. \p \v 18 Lan judío xonca ixtulenca toƚta'a linesma Jesús. Icua'me: “Iƚque Jesús ti'ay quixcay, ti'ay canic' litine conxajya. Ti'ay xonca lixcay, tinesqui: ȽanDios ai'Ailli'. Ma' ti'onƚiyoxi ȽanDios.” \p Xonca tehueyi te co'iya mima'ayacu. \p \v 19 Jesús timila': \p ―Iya' i'Hua ȽanDios, camilhuo' al ƚinca: Iya' caituca' ailopa'a caif'eya. Aimi'iya. Iya' i'Hua ȽanDios, ate'a cahuelojm'ma lo'epa cai'Ailli', tijouƚa' ca'e'ma to lo'epa iƚque. \v 20 Iya' i'Hua ȽanDios, iƚque cai'Ailli' aƚ'ay capic'a, aƚmuc'i jahuay lo'epa. Tijouƚa' aƚmuc'i'ma xonca acueca', iya' ca'e'ma. Imanc' toƚsim'me, tixpailij'molhuo'. \p \v 21 ’Cai'Ailli' ixina' timaf'i'ina'mola' limanapola'. Tepi'ina'mola' liƚpitine. Iya' i'Hua ȽanDios jouc'a aixina' camaf'i'ina'mola' limanapola'. Caxpic'e ja'ni capi'ina'mola' liƚpitine, jouc'a caxpic'e ja'ni aicapi'iyacola'. \p \v 22 ’Ticuaiyunni Lijoujma Quitine cai'Ailli' aimimu'iyacola' lan xanuc' te ts'i'ic' loyalaicoyacu ni'epá lixcay. Joupa lapi'inapa laimane, iya' cu'itsola' te ts'i'ic loyalaicoyacu iƚniya. Iya' ninJuez. \v 23 Cai'Ailli' ixpic'epa lihuejcoƚa' lan xanuc' ma to mihuejcoyi jiƚque cai'Ailli'. Cal xans pe aimalihuejma iya' i'Hua ȽanDios jouc'a aimalihuejconga' cai'Ailli'. \p \v 24 ’Iya' camilhuo' al ƚinca: Cal xans ja'ni ticueca laitaiqui', ja'ni ti'huaiyinge cai'Ailli', iƚque Ƚalummepa fa'a li'a ƚamats', iƚque cal xans joupa ulijpa al ts'e lipitine aimijouya, aimecaniya. Iƚque, ai'a ticuej'ma laitaiqui', ȽanDios tecani'e'ma, itsiya a'i. Aimijouya lipitine iƚque cal xans. \v 25 Iya' camilhuo' al ƚinca: Iya' i'Hua ȽanDios cajoc'i'mola' limanapola'. Iƚniya nocuejyacu laitaiqui' timaf'ina'me. Litine ca'e'ma toƚta'a ti'hua ticuaihuo. Iya' cacua: Joupa icuai'ma. \v 26 Cai'Ailli' i'hueca lipitine, nij naitsi nepi'ipa. Jouc'a iya' ai'hueca laipitine, iya' i'Hua, toƚta'a lixpic'epa cai'Ailli'. \p \v 27 ’Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Toƚta'a cai'Ailli' aƚfajpa ninJuez, lapi'ipa laimane cu'i'mola' lan xanuc' ja'ni ac'a o ja'ni a'ijc'a li'epa. Cu'i'mola' te ts'i'ic' loyalaicoyacu. \v 28 Aimixpailij'molhuo' iƚe laimipolhuo'. Aimoƚnes'me: “¿Te co'iya toƚta'a? Aimi'iya.” Iya' camilhuo': Limanapola' nomana' liƚpu'hua, jahuay iƚniya ticuej'me cajoc'itsola' iya'. Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Ticuaihuo litine ti'i'ma toƚta'a. \v 29 Jahuay limanapola' tipalcu liƚpu'hua. Ja'ni li'epa al c'a timaf'ina'me nulemma, tuyalaina'me al c'a. Ja'ni ixcay li'epa jouc'a timaf'ina'me, iƚne titeƚco'me, nulemma titai'me liƚjunac'. \p \v 30 ’Iya' caituca' ailopa'a caif'eya. Aimi'iya. Cai'Ailli' aƚcuxe'e laifmiyacola' lan xanuc'. Iya' caituca' aicu'iya cal xans ja'ni ti'ay al c'a o ja'ni ti'ay lixcay. To maƚcuxe'e cai'Ailli' toƚe laifmiya. Ma le'a aƚijca laitaiqui'. Iya' aicahuay te co'iya ca'eya laifpixc'epa. Ma to loxpic'epa cai'Ailli', iƚque Ƚalummepa, toƚta'a caxpic'e. \p \v 31 ’Ja'ni iya' caituca' canescoyoxi, aimi'ommaicoya iƚe laitaiqui'. \v 32 Ƚinca tipa'a anuli noya'apa naitsi iya'. Iya' aixina' iƚque tuya'e al ƚinca. \p \v 33 ’Imanc' olummepola' loƚxanuc' tiyeƚe pe lopa'a Juan Bautista. Jiƚnu'hua icuis'e'me naitsi iya'. Juan imi'mola' al ƚinca. \v 34 Iya' aicahuay caƚnescoya toƚta'a anuli cal xans. Le'a aipic'a tunƚu'entsolhuo' imanc', toƚta'a ca'nujuaitsi'ilhuo' linespa Juan. \v 35 Juan Bautista ti'onƚcospa to anuli lepalc'o'. Tepalc'o'ila' lan xanuc'. Micoƚi iƚque lipenic' imanc' tolihuejyi tixoqui conlata. Iƚque epalc'o'ipolhuo'. \v 36 Iƚque u'i'mola' lan xanuc' naitsi iya'. Itsiya imanc' toƚsinyi laif'epa. Iƚe xonca tuya'e naitsi iya', ma' anuli tuya'e naitsi Ƚalummepa, iƚque cai'Ailli'. Iƚe laif'epa, cai'Ailli' joupa aƚcuxe'epa ca'eƚa'. Lapi'ipa laipenic' cajou'neƚa'. \p \v 37 ’Cai'Ailli' Ƚalummepa jouc'a u'ipolhuo' naitsi iya'. Iƚque lopalaipa aicoƚcueca ni aicoƚsina' te ts'i'ic' iƚque. \v 38 ȽanDios cai'Ailli' lummepa, imanc' aimalapenufi. Litaiqui' aimipanemma jiƚpe loƚpicuejma', toƚta'a imanc' aimalapenufi. \p \v 39 ’Toƚsueƚe al c'a al Paxi Liniƚingiya. Toƚcuayi: “Iƚe al Paxi Liniƚingiya lapi'inga' laƚpitine aimijouya”. Maƚiya lataiqui' aƚpalaijma iya'. \v 40 Imanc' tama toƚsueyi iƚe lataiqui' aimalihuejma. Aicoƚcuac'. ¿Te co'iya molulijyacu loƚpitine? A'i, aimi'iya. \p \v 41 ’Aicahuela' lan xanuc' caƚmiya: “Ima' uncuecaj xans”. A'i. Iƚta'a aicapenufi. \v 42 Iya' aixinnilhuo' imanc' te ts'i'ic' loƚpicuejma'. Aixina' aimoƚ'nujuaisyi ȽanDios. \v 43 Iya' ma cai'Ailli' lapi'ipa laipenic'. Toƚta'a aicuai'ma fa'a li'a ƚamats'. Imanc' aimalapenufi. Anuli cal xans nocuxepoxi quituca', ja'ni ticuaiyunni, imanc' ƚinca tolapenuf'me. \v 44 Imanc', ¿te co'iya malapenufya? Tolahuela' loƚf'as xanuc' timetsaicontsolhuo'. Aimolahueyi te co'iya mimetsaicoyacolhuo' cal Nuli ȽanDios. \v 45 Aimoƚnes'me: “Iƚque Jesús aƚcuftonga'. Timita ȽanDios a'ijc'a laƚ'epa.” Ocuena tipa'a ƚocufyacolhuo'. Iƚquiya aMoisés. Imanc' toƚcuayi: “Moisés aƚtoc'i'monga', aƚtalai'ecotonga'”. Iya' cacua: Aimitoc'iyacolhuo'. Maƚque Moisés ƚocufyacolhuo'. \v 46 Imanc' toƚcuayi: “Lihuejcoyi licuapa Moisés”. A'i molihuejcoyi Moisés. Ja'ni tolihuejcoyi Moisés jouc'a iya' lihuejco'ma. Ma' iya' aƚpalaicopa Moisés jiƚpe liniƚpa. \v 47 Imanc' aimolihuejcoyi liniƚpa Moisés. Toƚta'a, ¿te co'iya molihuejyacu laifmipolhuo'? Imanc' aimi'iya. \c 6 \p \v 1 Jesús iquie'ma al cuecaj quin'nuhua'. Iƚe lin'nuhua' tipa'a oque' lipuftine, aGalilea jouc'a aTiberias. \v 2 Axpela' lan xanuc' ehuelojm'me axpe' al cueca' lo'epa Jesús, ehuelojm'me mixaƚ'menala' lafcualƚay. Iƚne nehuelojmpá toƚta'a tihuejnayi. \p \v 3 Jesús jouc'a ts'ilihuequi if'ajli'me ƚijuala, icutsoƚai'me jiƚpiya. \v 4 Tehue'e' oque' afane' quitine ti'i'ma liƚjuic lan xanuc' judío. Iƚiya al juic cuftine al Pascua. \v 5 Jesús ehuelojm'ma, ixim'mola' ticuaico'me axpela' lan xanuc'. Timi Felipe: \p ―¿Pe caƚ'na'eyacu axpe' ƚa'i titeƚe iƚniya? \p \v 6 Jesús joupa ixina' lo'eya. Icuis'e'ma Felipe titalai'eƚa' iƚque, timujxoxi te ts'i'ic' lipicuejma'. \p \v 7 Felipe italai'e'ma, timi: \p ―Ja'ni aƚ'natsa axpe' ƚa'i lipitali lolijya no'eya canic' oquej maxnu quitine, ni toƚta'a aimi'ommaicoyacola', ni aimitec'oyacu anuli anuli iƚniya. \p \v 8 Ƚocuena ts'ihuequi ipalaic'o'ma Jesús. Iƚque Andrés, ƚipima Simón Pedro, timi: \p \v 9 ―Toxinƚa', jifa'a tipa'a anuli ƚamijcano, itaic' amaque' la'í lilajncopa acebada, jouc'a oquexi' laicatuye. ¿Ja'ni iƚe litaic' ti'ommaico'mola'? A'i. Aimi'iya. Timana' axpela'. \p \v 10 Jesús timila' ts'ilihuequi: \p ―Toƚcuxe'etsola' lan xanuc' ticutsoƚaiƚe ƚamats'. \p Jiƚpiya tipa'a axpe' cal pajac. Lan xanuc' icutsoƚai'me. Tiƚmana' to amaquej mil lan xanuc', jouc'a timana' lacaƚ'no', la'uhuay. \p \v 11 Jesús epef'ma ƚa'i, ix'najtsi'i'ma ȽanDios, epi'i'mola' nocutshuoƚanna jiƚpiya. Ma toƚta'a i'e'ma jouc'a latuye. Aiquixpij'ma iƚe ƚotejacu. \v 12 Lan xanuc' itetso'me ixhuaitsola'. Jesús timila' ts'ilihuequi: \p ―Tolafot'ƚeƚe lan hualcay lipanecomma, aimica'nico'ma. \p \v 13 Ts'ilihuequi Jesús efot'ƚena'me lan hualcay ca'i ƚilajncopa acebada lipanecomma, imane'me imbamaj coque' lan tsiquihuit'ƚ. \v 14 Lan xanuc' ixim'me acueca' lipepaxi Jesús, acueca' li'epa, ticuayi: \p ―Iƚca'a cal xans aprofeta. Iƚca'a ma' iƚque Ƚommeya ȽanDios, joupa icuai'ma. \p \v 15 Iƚpic'a ti'noƚƚe Jesús, ti'e'e'me quiƚrey. Jesús ixina' toƚta'a lo'eyacu lan xanuc', enaj'moxi, i'hua'ma quituca' ƚijualay. \p \v 16 Lummuhuijma' ts'ilihuequi Jesús imulna'me, icuai'me al cuecaj quin'nuhua'. \v 17 Itsuflai'me al barco, ipango'me uyalaico'me laja'. Ticuaitsa locuena quiju' lin'nuhua' jiƚpe liƚya' Capernaum. Imufaj'mola'. Ts'ilihuequi imanenca quiƚtuca'. Jesús ailopa'a. \v 18 Juaiconapa ti'hua ƚahua'. Iƚiya laja' tiyuf'comma acueca'. \p \v 19 I'hua'a'me al barco. Tixhuaispa to amaque' o acamts'us kilómetro li'hua'apa, ts'ilihuequi Jesús ixim'me iƚque icuaico'ma, ti'hua ti'huaf'que laja', tixpailiquila'. \v 20 Jesús timila': \p ―Aimixpailij'molhuo'. Ma' iya'. \p \v 21 Licuej'me toƚta'a linespa Jesús tixoqui quileta tepenuf'me tif'ajla' al barco. Aiquicoƚi, icuainatsa ƚamats' pe lotsepa. \p \v 22 Lihuequi litine timana' lan xanuc' lefot'ƚepoƚtsi tecaxoƚanna liju' al cuecaj quin'nuhua'. Iƚne ticuayi: “¿Te qui'ipa? Tsumjma tipa'a le'a anuli al barco. Iƚiya al barco i'hua'a'me ts'ilihuequi Jesús, iƚniya quiƚtuca'. Itsiya, ¿pe copa'a Jesús?” \v 23 Ixim'me icuai'me lam barco quiyouyumma liƚya' Tiberias, timanemma huejnca jiƚpe ƚamats' petsi lan xanuc' itepá ƚa'i lepi'ipola' Jesús lijoupa lix'najtsi'ipa ȽanDios. \v 24 Lijoupa li'ipa quiƚsina' ailopa'a Jesús, ailomana' ts'ilihuequi, iƚne lan xanuc' if'ajli'me lam barco, iye'me Capernaum, tehueta Jesús. \p \v 25 Icuaitsa locuenaj liju' lin'nuhua' ixinna'me Jesús, timiyi: \p ―Momxi, ¿tej hora locuai'ma fa'a? \p \v 26 Jesús timila': \p ―Iya' camilhuo' al ƚinca: Tama laƚsimpa ma ca'ay al cueca', aimuc'ipolhuo' laipepaxi, imanc' aicoƚcueca. Joupa oƚtepá ƚa'i, inajncotolhuo', toƚta'a lahuay. \v 27 Tonlipa'acoyi loƚpujfxi tonlulijcoƚe ƚoƚtejacu, iƚe ƚominscoya. Iya' camilhuo': Tonlipa'acoƚe loƚpujfxi, tonlulijcoƚe ƚocuena catetsoya, iƚe aimiminscoya, ti'hua ticoƚi, tepi'i'mola' lan xanuc' liƚpitine aimijouya, tites'mi'ma iƚe liƚpitine. Iƚque cal tejua' iya' nipajnya capi'i'mola' lan xanuc'. Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. ȽanDios cai'Ailli' joupa lacuej'micopa, lapi'ipa laimane ca'eƚa' toƚta'a. \p \v 28 Lan xanuc' timiyi: \p ―Ja'ni aƚ'e'me latenƚcocoya ȽanDios, ¿te caƚ'eyacu? \p \v 29 Italai'e'e'mola' timila': \p ―Imanc' toƚ'huaiyijnle iƚque ƚummepa ȽanDios. Ja'ni tonƚ'e'me toƚta'a ma tonƚ'eyi latenƚcocopa ȽanDios. \p \v 30 Timiyi: \p ―To'eƚa' al cueca', tijouƚa' aƚ'huaiyijm'mo'. Ne'. Itsiya aƚmuc'itsonga' toƚta'a lof'eya. \v 31 Laƚtatahueló mimana' petsi ailopa'a quiƚya' iximpá al cueca' li'ipa. Iƚniya ite'me iƚe cuftine “al maná”. Toƚta'a loya'apa al Paxi Liniƚingiya, ticua: “Iƚque epi'i'mola' ƚa'i qui'huayomma lema'a titeƚe”. \p \v 32 Jesús timila': \p ―Iya' camilhuo' al ƚinca: Ƚa'i qui'huayomma lema'a aiquepi'ilhuo' Moisés. Ma cai'Ailli' nicupa ƚa'i qui'huayomma lema'a. Iƚque ƚinca ƚa'i. \v 33 Ƚa'i qui'huayomma lema'a iƚque ƚe'i ȽanDios. Fa'a li'a ƚamats', ni petsi lomana' lan xanuc' iƚque ƚa'i tepi'i'mola' liƚpitine aimijouya. \p \v 34 Lan xanuc' timiyi: \p ―Maƚ'ailli', itsiya lapi'itsonga' iƚque ƚa'i, ti'hua lapi'i'monga'. \p \v 35 Timila': \p ―Iya' ma Na'i. Naitsi ƚalapenufpa tulijta lipitine aimijouya. Naitsi ƚaƚ'huaiyijmpa aimi'hua micui quija'. \p \v 36 ’Iya' joupa nu'ipolhuo' te ts'i'ic' loƚ'ejma'. Tama joupa aƚsimpa, aimaƚ'huaiyinge. \v 37 Timana' laixanuc', iƚniya lalapi'ipa cai'Ailli'. Iƚne ƚinca aƚejmale'me. Iƚniya laƚejmalepá aƚmajm'me anuli, aicatets'iyacola'. \p \v 38 ’Iya' nimuyomma lema'a aicuaicoco'ma fa'a li'a ƚamats' ca'eƚa' lixpic'epa ȽanDios, iƚque Ƚalummepa. A'i caxpic'e caituca' laif'eya. \v 39 Iƚque Ƚalummepa lapi'inapa laixanuc'. Maƚque ȽanDios joupa ixpic'epa iya' ca'etsola' cuenna, jahuay iƚniya. Ni anuli mejac'ya. Ticuaiyunni Lijoujma Quitine iya' camaf'i'ina'mola'. \v 40 Toƚta'a lixpic'epa cai'Ailli'. Ixpic'epa te ts'i'ic' loyaicoya cal xans ƚalimetsaicopa iya' i'Hua ȽanDios. Iƚque cal xans ƚaƚ'huaiyijmpa tulij'ma al ts'e lipitine aimijouya. Ticuaiyunni Lijoujma Quitine iya' camaf'i'ina'ma. \p \v 41 Lan xanuc' judío aiquicuaicocotsi quiƚpic'a iƚe linespa Jesús licuapa: “Iya' Na'i nimuyomma lema'a”. \v 42 Tinesyi: \p ―Iƚque cal xans Jesús i'hua José, o ¿ja'ni ocuena? Limetsaicola' illanc' qui'ailli', qui'máma'. ¿Te caƚmicoponga', ticua: “Iya' nimuyomma lema'a”? \p \v 43 Jesús italai'e'mola', timila': \p ―Imanc' ¿te colixtulecomma? ¿Te coƚpalaicopa toƚta'a? \v 44 Cai'Ailli' jiƚque Ƚalummepa, ja'ni tijoc'iƚa' anuli cal xans, iƚque tiƚoc'huainahuo pe laifpa'a, aƚejmalena'me. Ticuaitsi Lijoujma Quitine camaf'i'ina'ma. Ja'ni cai'Ailli' aimijoc'i aimi'iya miƚoc'huaiya. \v 45 Lam profeta niniƚpá tuya'ayi: “ȽanDios timuc'ina'mola' jahuay iƚniya”. Al ƚinca iƚta'a lataiqui'. Lan xanuc' noquimf'epá locuapa cai'Ailli', iƚne tihuic'iyi lomuc'ipola', iƚniya ƚinca tiƚoc'oƚainacu pe laifpa'a, aƚejmalena'me. \p \v 46 ’Nij naitsi niximpa cai'Ailli'. Ma' iya' cai'huayomma ȽanDios. Iya' ƚinca aiximpa cai'Ailli'. \v 47 Iya' camilhuo' ma' al ƚinca: Cal xans ƚaƚ'huaiyijmpa joupa ulijpa al ts'e lipitine aimijouya. \p \v 48 ’Ma' iya' Na'i. Naitsi ƚalapenufpa tulijta lipitine aimijouya. \v 49 Imanc' loƚtatahueló mimana' pe ailopa'a quiƚya', tama itepá ƚa'i cuftine “al maná”, iƚniya imanapola'. \v 50 Jifa'a tipa'a ituca' ca'i. Iƚque imuyomma lema'a. Ja'ni lan xanuc' titeƚe aimimayacola' nulemma. \v 51 Ƚa'i ƚitepa loƚtatahueló, iƚque ƚa'i a'i quimaf'i'. Iya' aimaf'i', iya' Na'i nimuyomma lema'a. Iya' cacu'moxi laicuerpo. Toƚta'a lan xanuc' ni petsi nomajnyacu li'a ƚamats', ja'ni lapenufla' aimimayacola' nulemma, aimijouya liƚpitine. Iƚca'a laicuerpo ƚinca ƚa'i. \p \v 52 Lan xanuc' judío ipango'me ifuli'i'moƚtsi cataiqui'. Timiyoƚtsi: \p ―Iƚque cal xans, ¿te co'iya micuya licuerpo? ¿Maƚiya licuerpo aƚte'me? \p \v 53 Jesús timila': \p ―Iya' camilhuo' al ƚinca: Ja'ni imanc' aimoƚteji laicuerpo, ja'ni aimoƚsnayi laijuats', ailopa'a coƚpitine. Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. \v 54 Naitsi notepa laicuerpo, noxnapa laijuats', iƚque ƚinca tipa'a lipitine aimijouya. Ticuaiyunni Lijoujma Quitine iya' camaf'i'ina'ma. \v 55 Laicuerpo ƚinca atejua', laijuats' ƚinca loxnayacu lan xanuc'. \v 56 Naitsi notepa laicuerpo, noxnapa laijuats', ma lapenufi iya', iya' capenufi iƚquiya. \p \v 57 ’Iya' ca'huaiyinge iƚque Ƚalummepa, maƚque cai'Ailli' ȽanDios Ƚimaf'i'. Toƚta'a aimijouya laipitine. Ma' anuli aimijouya lipitine cal xans ƚaƚtepa iya', iƚque ƚaƚ'huaiyijmpa. \v 58 Capalaijma ƚa'i ƚimuyomma lema'a, ca'onƚicojma laicuerpo. Ƚa'i ƚite'me loƚtatahueló aimi'onƚspa laicuerpo, ituca' ca'i. Tama iƚniya itepá iƚe ƚile'i, imanapola'. Naitsi ƚaƚtepa iya' laicuerpo, iƚca'a ƚa'i, iƚque tepenufi al ts'e lipitine aimijouya. \p \v 59 Toƚta'a licuapa Jesús mipa'a liƚya' Capernaum, mimuc'iyale jiƚpe lajut'ƚ pe lafoƚyomma lan xanuc'. \p \v 60 Iƚe lines'ma Jesús aiquetenƚcocola' axpela' ts'ilihuequi. Liquimf'e'me iƚniya ticuayi: \p ―Ipime iƚiya lataiqui'. ¿Naitsi nocuejya? Illanc' aimi'iya malapenufyacu. \p \v 61 Jesús ixina' iƚniya ts'ilihuequi aiquetenƚcocola' linespa. Timila': \p ―Ja'ni imanc' aiquetenƚcocolhuo' iƚe lainespa, \v 62 ¿te coƚcuayacu ja'ni aƚsinƚa' caf'aquinghua, cacuaita pu'hua, petsi lai'huayomma? Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. \v 63 Laipalaic'opolhuo' a'i canescojma laipixic'. Lixic' ailopa'a co'eya. Al cuerpo ticuicomma ƚi'espíritu. Ƚaitaiquí ti'onƚcospa to cal espíritu. Ja'ni tolapenuf'me iƚniya ƚaitaiquí, tolulij'me loƚpitine aimijouya. \v 64 Ƚinca hualca imanc' aimaƚ'huaiyinge. \p Jesús tixinnila' naitsi iƚniya aimi'huaiyijnyi. Jouc'a imetsaijma naitsi iƚque cal xans ƚocuya. Toƚta'a ixina' al te'a. \p \v 65 Timila' ts'ilihuequi: \p ―A'i jahuay imanc' maƚ'huaiyinge. Iya' joupa aimipolhuo': Ja'ni cai'Ailli' a'i mijoc'i anuli cal xans, iƚque aimi'iya miƚoc'huaiya pe laifpa'a. \p \v 66 Ts'ilihuequi licuej'me iƚe licuapa Jesús, axpela' iƚniya ipailinanca. Aiquilihuejconghua. \v 67 Jesús timila' limbamaj coquexi' ts'ilihuequi: \p ―Imanc', ¿te conƚ'eyacu? ¿Jouc'a imanc' aƚpo'no'ma caituca'? \p \v 68 Simón Pedro italai'e'ma, timi: \p ―Mai'ailli', ¿pe caƚtseyacu? Ocuena comxi to ima' ailopa'a. Ailopa'a co'onƚiyaco'. Ima' maƚpalaic'onga' lapenufyi laƚpitine aimijouya. \v 69 Illanc' joupa aƚ'huaiyijmpo'. Joupa i'ipa caƚsina', ima' unCristo, ima' i'Hua ȽanDios Ƚimaf'i. \p \v 70 Jesús timila': \p ―Unc'imbamaj coquexi' ƚinca ai'huijf'epolhuo'. Tipa'a anuli imanc' onta'a. \p \v 71 Jesús ipalaicopa Judas, ƚi'hua Simón Iscariote. Iƚque anuli iƚniya limbamaj coquexi' ts'ilihuequi Jesús, ticuna'ma. \c 7 \p \v 1 Jesús ipanenni jiƚpiya al distrito Galilea. Aimicua mi'huaya al distrito Judea. Joupa icuejpa lixpic'epa lan judío nomana' jiƚpiya. Iƚniya tehueyi te co'iya mima'ayacu. \v 2 Tehue'e' oque' afane' quitine ti'i'ma liƚjuic lan xanuc' judío. Mi'i'ma iƚe liƚjuic lan xanuc' tilanc'eyi liƚpunxahuaƚqui, timajm'me jiƚpe. \v 3 Lipimaye Jesús timiyi: \p ―Taipanni, to'huaƚa' al distrito Judea petsi lo'iyoya al juic. Pu'hua to'etsi al cueca'. Toƚta'a tixinno' lof'eya iƚniya ts'ihuejhuo' nomana' jiƚpiya. \v 4 Anuli cal xans, ja'ni ipic'a timetsaicoƚe lan xanuc', iƚque ti'e'ma al cueca' petsi lahuetsaleyompa, aimemiyacoxi. Ima', ¿te cofpanecoya fa'a petsi lan xanuc' aimixinyaco', aimehuelojnyaco' lof'epa al cueca'? Tomujtoxi jipu'hua pe lomana' axpela' lan xanuc'. \p \v 5 Toƚta'a lonespa lipimaye Jesús, aimi'huaiyijnyi. \v 6 Jesús timila': \p ―Itsiya aica'eya to laƚmipa. Aimi'iya. Iya' aiquicuaiya lai'hora. Imanc' ƚinca jahuay ƚitiné ti'i'ma tonƚ'e'me ma coƚtuca' loƚspic'eyacu. \v 7 Loƚf'as xanuc' nomana' fa'a li'a ƚamats' aimi'iya mi'eyacolhuo' laic'. Iya' ƚinca aƚ'e'e laic'. Aiquiƚpic'a laifnu'ipola', camila': “Tonƚ'eyi lixcay”. \v 8 Imanc', ne', toƚf'ajliƚe al juic. Itsiya aica'huaya. Capanehuo. Aiquicuaiya lai'hora. \p \v 9 Lijoupa linespa toƚta'a Jesús ipanenni Galilea. \p \v 10 Lipimaye iye'me al juic lo'iya Jerusalén. Lijou'ma Jesús i'hua'ma quituca' Jerusalén. Aicuya'e'. \v 11 Jiƚpiya al juic lan xanuc' judío ehue'me Jesús. Icuis'e'moƚtsi: \p ―Iƚque cal xans, ¿pe copa'a? \p \v 12 Lan xanuc' nomana' jiƚpe al juic ixouloƚai'me. Timana' nonespá ticuayi: “Iƚque ac'a xans”. Locuenaye ticuayi: “A'ijc'a xans. Ma tifel'miyale.” \v 13 Le'a tixouloƚaiyi. Aiminesyi ujfxi. Tixpaic'ennila' ts'iƚpenic' judío. \p \v 14 Li'ipa nolojmay juic Jesús if'aj'ma al cuecaj xoute'. Jiƚpe ipango'ma imuc'i'mola' lan xanuc'. \v 15 Licuej'me lan xanuc' judío ticuayi: \p ―¡Xinƚa'! Iƚque cal xans aiquimuxejma. ¿Petsi quihuic'iyohuo'ma iƚe litaiqui' lomuc'iyalepa? \p \v 16 Jesús italai'e'mola', timila': \p ―Laifmuc'ipolhuo' a'i caituca' laipicuejma'. Iƚe lalu'ipa ȽanDios, iƚque Ƚalummepa, maƚe laifmuc'ipolhuo'. \v 17 Cal xans nixpic'epa ti'eƚa' latenƚcocopa ȽanDios, iƚque cal xans timetsaico'ma laifmuc'ipolhuo'. Iƚque ti'i'ma quixina' ja'ni ȽanDios aƚmuc'i o ja'ni quipa'e iya' caituca' laipicuejma'. \v 18 Cal xans nahuepa te co'iya mimetsaiconyacu ja'ni ac'a xans, iƚque timuc'iyale'ma ma le'a lonespa quituca' lipicuejma'. A'i toƚta'a li'ejma' cal xans loya'apa al ƚinca, aƚijca lipicuejma'. Iƚque aimehuay latenƚcocoyacola' lan xanuc'. Tehuay te co'iya mimetsaicoyacu ac'a iƚque ƚummepa. Toƚta'a lai'ejma' iya'. \p \v 19 ’Litaiqui' Moisés tu'ilhuo' locuxe'epolhuo' ȽanDios. Toƚcuayi: “Ƚinca Moisés lapi'iponga' illanc' litaiqui' ȽanDios. Ma iƚe lataiqui' laƚcuxeponga'.” Ma moƚnesyi toƚta'a imanc' aimolanant'ƚiyi locuxe'epolhuo' ȽanDios. Imanc' ailopa'a colanant'ƚipa. Itsiya, ¿te colahuecopa te co'iya maƚma'aya? \p \v 20 Lan xanuc' judío lefot'ƚepoƚtsi jiƚpiya timiyi: \p ―¿Naitsi noma'ayaco'? Ima' itsufaipo' conta'a. Ailopa'a noma'ayaco'. \p \v 21 Jesús italai'e'mola', timila': \p ―Le'a anuli cal xans aixaƚ'menapa litine conxajya, imanc' oƚsueƚcopá, toƚcuayi: “¡Xinƚa'! ¡Jesús ti'ay canic' litine conxajya!” \v 22 Imanc' toƚcuayi: “Moisés aƚcuxe'eponga' aƚ'eƚe circuncidar laƚnaxque' camijcanó. Tama ti'iƚa' litine conxajya toƚta'a aƚ'e'me.” Ƚinca Moisés a'i iƚque copa'a cal te'a nicuxepa toƚta'a. Ai'a tipajnta Moisés toƚta'a lo'epa lan tatahueló. \v 23 Imanc' tixoqui cunlata tonƚ'eyi circuncidar loƚnaxque', tama ti'iƚa' litine conxajya. Toƚcuayi: “Ma' aƚ'eyi laƚcuxe'eponga' Moisés”. Imanc' tetenƚcocolhuo' tetec'enƚe lipixic' ƚamijcano. Toƚsinyi ilajmpa al c'a ƚaqueca. Itsiya camilhuo': ¿Te calixtuc'ocopa imanc' iya' lai'epa litine conxajya? Aixaƚ'menapa anuli cal xans. Ac'a ilajn‑napa jahuay licuerpo. \v 24 Imanc' aicoƚcueca, ma le'a toƚcuayi. Ate'a toƚspic'eƚe loƚnesyacu, tijouƚa' toƚpalaiƚe al ƚinca. \p \v 25-26 Lan xanuc' lun Jerusalén ixim'me Jesús timuc'iyale. Ticuayi: \p ―¡Xinƚa'! Ticuanni: “Aƚma'a'me iƚque Jesús”. Itsiya maƚque timuc'iyale. Jahuay tehuelojnyi, ailopa'a co'empa. ¿Te cocuapa lan tsila' quiƚpenic'? ¿Te ticuayi maƚque Jesús copa'a cal Cristo? \v 27 Illanc' aƚcuayi: A'i iƚque cal Cristo. Aƚsina' lipiƚya' li'huayomma. Ticuaiyunni cal Cristo aimi'iya caƚsina' toƚta'a. \p \v 28 Jesús mimuc'iyale jiƚpe al cuecaj xoute', tipalay ujfxi, tiquimf'eƚe jahuay, timila': \p ―Imanc' toƚcuayi: “Limetsaicoyi Jesús”. Toƚcuayi: “Aƚsina' lipiƚya' li'huayomma”. A'i. Aicoƚsina' pe cai'huayomma. Iya' a'i caituca' caixpic'e cacuaihuo fa'a li'a ƚamats'. Tipa'a Ƚalummepa. Iƚque aimifelƚaique. Imanc' aicolimetsaijma. \v 29 Iya' ƚinca nimetsaijma. Iya' maƚque cai'huayomma. Iƚque alummepa. \p \v 30 Lan judío ixtulenca licuapa Jesús. Ehue'me te co'iya mi'noƚyacu. Aiquiƚ'noƚi. Aiquicuaiya li'hora, aimi'iya mima'ayacu. \p \v 31 Axpela' lan xanuc' i'huaiyijm'me Jesús. Tinesyi: \p ―Ticuaiyunni cal Cristo, ¿ja'ni xonca lo'eya? Acueca' lo'epa Jesús. \p \v 32 Lam fariseo iquimf'e'me iƚniya lan xanuc' mixouloƚaiyi, tipalaicoyi Jesús. Lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' jouc'a iƚniya lam fariseo umme'me lapaluc' xoute' tiyeƚe, ti'noƚtsa Jesús. \v 33 Jesús ti'hua timuc'iyale, timila' lan xanuc': \p ―Ahuata capajncona'ma jifa'a pe loƚmana'. Tijouƚa' ca'huana'ma pe lopa'a Ƚalummepa. \v 34 Imanc' lahue'ma, aimaƚsingonaya. Pe laifpa'a imanc' aimi'iya moƚcuaiyacu jiƚpiya. \p \v 35 Lan judío tipalaic'oyoƚtsi, tinesyi: \p ―Ja'ni aimaƚsingonayacu iƚque cal xans, ¿pe cotseya? ¿Te ti'hua'ma ƚilemats' lan xanuc' griego pe lomana' laƚpimaye? ¿Te timuc'itola' jiƚne lan xanuc' griego? \v 36 Jiƚque Jesús aƚminga': “Imanc' lahue'ma, aimaƚsingonaya. Pe laifpa'a jiƚpiya imanc' aimi'iya moƚcuaiyacu.” ¿Te cohuaƚquemma iƚiya? ¿Te conescopa iƚquiya? Aicaƚcueca. \p \v 37-38 Icuai'ma lijoujma quitine al juic. Iƚiya litine xonca al cueca'. Ecax'ma Jesús. Tipalay ujfxi, tiquimf'eƚe jahuay, timila': \p ―Cal xans ƚaicuipa quija' tiƚoc'huaiyunni pe laifpa'a. Tixnaƚa' iƚta'a laja' laifcupa. Iƚque ƚaƚ'huaiyijmpa. \p ’To muya'e' al Paxi Liniƚingiya toƚta'a ti'i'ma. Tuya'e': “Jiƚpe ƚunxajma' tipahuo axpe' caja'. Iƚiya laja' ti'hua tipahuo. Aimixnajya.” \p \v 39 Lines'ma toƚta'a Jesús ipalaico'ma cal Espíritu Santo, iƚque ƚapenufyacu iƚniya no'huaiyijmpá Jesús. Mipa'a Jesús li'a ƚamats' aicummaic' iƚque cal Espíritu Santo. Ticuainatsi lema'a tumme'etola'. \p \v 40 Liquimf'epá iƚiya licuapa Jesús timana' nonespá: \p ―Ƚinca ȽanDios alumme'eponga' ƚiprofeta, maƚque Jesús. \p \v 41 Timana' nonespá: \p ―Jiƚque ƚinca cal Cristo. \p Locuenaye tinesyi: \p ―Cal Cristo aimi'huayoya Galilea. \v 42 Tuya'e' al Paxi Liniƚingiya: “Cal rey David itatahuelo cal Cristo”. Jouc'a tuya'e': “Cal Cristo co'huayoya liƚya' Belén. Maƚpe lipiƚya' cal rey David.” \p \v 43 Toƚta'a iƚniya lan xanuc' aiqui'ic' anuli liƚpicuejma'. Timana' nocuapá: “Maƚque cal Cristo”. \v 44 Timana nocuapá: “Aƚ'noƚta”. Ailopa'a no'noƚya. \p \v 45 Lepaluc' al cuecaj xoute' ipailinamma. Icuaitsa pe lomana' lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' jouc'a lam fariseo. Iƚniya icuis'e'me, timinnila' lilepaluc': \p ―¿Te qui'ipolhuo'? Aicolihuaic' cal xans. \p \v 46 Italai'e'me: \p ―Illanc' aƚcuayi ac'a tipalay iƚque. Ocuena aimipalay to iƚque lopalaipa. \p \v 47 Lan fariseo italai'e'me: \p ―¿Te ifel'mipolhuo' imanc' jouc'a? \v 48 ¿Te ti'huaiyinge anuli naƚcuxeponga'? O anuli ƚaƚf'as fariseo, ¿te ti'huaiyinge? A'i. Le'a lan xanuc' aiquiƚmuxejma, ma' iƚniya ti'huaiyijnyi. \v 49 Iƚne ni aiquiƚsina' lataiqui' locuxepa ȽanDios. Joupa ecanipola'. \p \v 50 Jiƚpiya tipa'a anuli ƚiƚf'as fariseo cuftine Nicodemo. Maƚque Nicodemo i'huahuo'ma anuli lipuqui', ipalaic'otsi Jesús. Itsiya timila': \p \v 51 ―Litaiqui' ȽanDios laƚcuxe'eponga', lu'inga': “Anuli cal xans titalai'e'ecotsi. Toƚquimf'eƚe locuaya. Ja'ni aicoƚquimf'e aimi'iya molacani'eyacu.” \p \v 52 Timiyi Nicodemo: \p ―¿Te ima' unGalilea jouc'a? Toxhueƚa' xonca al Paxi Liniƚingiya. Jiƚpe toxim'ma ailopa'a profeta co'huayoya Galilea. \p \v 53 Jahuay iyena'me ƚilejut'ƚi. \c 8 \p \v 1 Jesús i'hua'ma ƚijuala cuftine Ƚijuala Olivo. \v 2 Li'ipa quitine ipaiconanni, i'huacona'ma al cuecaj xoute'. Jiƚpiya jahuay lan xanuc' tefot'ƚeyoƚtsi. Jesús icutshuai'ma timuc'iyale'ma. \v 3 Mimuc'iyale Jesús icuaita jiƚpiya lomxiye nomuc'iyalepá locuxepa ȽanDios jouc'a lam fariseo. Iƚƚejma anuli ƚaca'no'. Iximpá ƚaca'no' tunahuoƚanna cal xans, iƚque a'i quipe'ailli'. Ecaxu'me ƚaca'no' nolojmay lan xanuc' noquimf'epá mimuc'iyale Jesús. \v 4 Timiyi Jesús: \p ―Momxi, joupa aƚsimpola' tunahuoƚanna. Cal xans a'i quipe'ailli'. \v 5 Litaiqui' Moisés, iƚe loya'apa locuxepa ȽanDios, maƚe lataiqui' aƚcuxe'enga' aƚma'acotsola' apic lacaƚ'no' no'epá toƚta'a. Ima', ¿te cofcuaya? ¿Te caƚ'e'eyacu iƚca'a ƚaca'no'? \p \v 6 Iƚne tehuaiyi Jesús. Iƚpic'a tinesla': “Aimonƚ'e'me iƚe locuxepa Moisés”. Tijouƚa' ticuxeco'me. \p Jesús ic'omai'ma. Iniƚco'ma lidedo ƚamats'. \p \v 7 Iƚniya ihui'i'me, icuis'mot'ƚe'me. Jesús ecaxna'ma ƚijca, timila': \p ―Anuli imanc' ja'ni ailopa'a quijunac', ne', ate'a teca'niƚa' ƚapic. \p \v 8 Lijou'ma ic'omaicona'ma, iniƚcona'ma ƚamats'. \p \v 9 Lan xanuc', iƚne ts'iƚƚejma ƚaca'no', imetsaico'moƚtsi jouc'a iƚtaic' liƚjunac'. Anuli anuli iyena'me. Ate'a i'huana'ma xonca ƚitojpa xans, lijou'ma ipalnanca anuli anuli, ijouco'ma ts'atesca quemats'. Jesús ƚaca'no' imanenca quiƚtuca'. Ƚaca'no' ti'hua tecaxu jiƚpiya. \p \v 10 Jesús ecaxcona'ma ƚijca, ehuelojm'ma ƚaca'no' tecaxu quituca'. Timi: \p ―Maca'no', ¿te qui'ipola' iƚne lan xanuc'? Joupa iyenapá. ¿Nij naitsi nitac'uipo' cajunac'? ¿Nij naitsi nicufpo' tima'antso'? \p \v 11 Iƚque timi: \p ―Mai'ailli', nij naitsi. \p Jesús timi: \p ―Iya' jouc'a aicatac'uiyaco' cajunac'. Iya' aicacua: Tima'antso'. To'huanƚa'. Aimo'econna quixcay. \p \v 12 Jesús imuc'icona'mola' lan xanuc', timila': \p ―Fa'a li'a ƚamats' iya' Nepalc'o'. Capalc'o'ila' iƚniya nalihuejpa, iƚne tipa'a liƚpitine aimijouya. Iƚniya liƚpicuejma' aimi'iconaya muf, ticuec'e'me, ti'e'me al c'a. \p \v 13 Lam fariseo timiyi: \p ―Ima' tonescoyoxi cotuca'. A'ij ƚinca lofnespa. \p \v 14 Timila': \p ―Tama canescoyoxi ma canesqui al ƚinca. Iya' aixina' pe lai'huayomma, aixina' pe laiftseya. Imanc' aicoƚsina' pe lai'huayomma, aicoƚsina' pe laiftseya. \v 15 Imanc' ma coƚtuca' toƚtac'uila' lajunac' loƚf'as xanuc', toƚspic'eyi ja'ni ac'a ja'ni a'ijc'a lo'epa. Iya' aicatac'uila' cajunac'. \v 16 Ja'ni catac'uiƚa' lajunac' ma aƚijca iƚe laif'eya. Iya' a'i caituca' caxpic'e. Illanc' ma' anuli aƚspic'eyi iya' cai'Ailli', iƚque Ƚalummepa. \p \v 17 ’Litaiqui' ȽanDios locuxepa ticua: “Oquexi' lan xanuc', ja'ni ma' anuli lonespa, ne', tapenufla' iƚe locuapa”. \v 18 Iya' canescoyoxi. Jouc'a cai'Ailli' iƚque Ƚalummepa, ma' anuli aƚnesma. \p \v 19 Timiyi: \p ―¿Pe copa'a co'ailli'? \p Timila': \p ―Imanc' aicalimetsaijma naitsi iya'. Jouc'a aicolimetsaijma cai'Ailli'. Ja'ni limetsaijma iya', jouc'a cai'Ailli' tolimetsaico'me. \p \v 20 Toƚiya licuapa Jesús mipa'a al cuecaj xoute', mimuc'iyale. Ticutsuya liju' al caxax pe latoj'mimpá al tomí. Nij naitsi ni'noƚpa Jesús. Aiquicuaiya li'hora. \p \v 21 U'icona'mola', timila': \p ―Ca'huana'ma. Imanc' lahue'ma. Timaco'molhuo' coƚtaic' loƚjunac'. Iya' caituca' ca'hua'ma, aimi'iya maƚeyacu anuli. \p \v 22 Lan xanuc' judío ticuayi: \p ―¿Te conescopa: “Iya' caituca' ca'hua'ma, aimi'iya maƚeyacu anuli”? ¿Ja'ni tima'a'moxi? \p \v 23 Jesús ti'hua tipalaic'ola', timila': \p ―Iya' cai'huayomma al toncay. Imanc' conƚouyomma al 'ocay. Loƚpitine, fa'a li'a ƚamats' ipangoyopa. Iya' a'i. \v 24 Joupa aimipolhuo': Timaco'molhuo' coƚtaic' loƚjunac'. Joupa aimipolhuo' naitsi iya'. Aimolapenufi iƚe laifnescopoxi. Ma' aimolapenufi iƚe laifpalaicopoxi, oƚtaic' loƚjunac', toƚta'a timaco'molhuo'. \p \v 25 Icuis'e'me, timiyi: \p ―¿Naitsi ima'? \p Jesús timila': \p ―Joupa aimipolhuo'. Joupa oƚsina'. \v 26 Tipa'a axpe' laifpalaicoyacolhuo' imanc'. Aiximpolhuo' a'ijc'a lonƚ'epa. Cai'Ailli', iƚque Ƚalummepa, aimifelƚaique, tinesqui mane al ƚinca. Iƚe lalu'ipa iya' cu'iyale fa'a li'a ƚamats'. \p \v 27 Iƚniya aiquiƚcueca Jesús lipalaicopa ȽanDios qui'Ailli'. \v 28 Jesús timila': \p ―Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Tijouƚa' aƚ'nof'enaƚa' imanc' limetsaico'ma naitsi iya'. Limetsaico'ma ma to joupa ainescopoxi iya'. Ti'i'ma coƚsina' te ts'i'ic' laipicuejma'. Iya' caituca' aicaxpic'e laif'eya. Jiƚe laƚmuc'ipa cai'Ailli', maƚe cu'ilhuo'. \v 29 Aƚejmale anuli iya' y Ƚaƚummepa. Iya' ti'hua ca'ay latenƚcocopa iƚque. Toƚta'a aicaƚpo'nohuo caituca'. \p \v 30 Miquimf'eyi lan judío, axpela' iƚniya ticuayi: \p ―Al ƚinca locuapa iƚque. ¡Lihuej'me! \p \v 31 Jesús ipalaic'o'mola' iƚne lan xanuc' judío no'huaiyijmpá, timila': \p ―Ja'ni laitaiqui' tipanenni loƚpicuejma' imanc' lihuejna'ma al c'a. \v 32 Toƚsim'me al ƚinca laitaiqui', tolihuejco'me. Toƚta'a imanc' coƚtuca' toƚcuxe'moƚtsi al c'a. \p \v 33 Iƚniya timiyi: \p ―Illanc' inaxque' ƚaƚtatahuelo Abraham. Aimi'iya maƚcuxeyaconga'. Ailopa'a caƚpoujna. Ima', ¿te caƚmicoponga': “Imanc' coƚtuca' toƚcuxe'moƚtsi al c'a”? \p \v 34 Jesús italai'e'mola': \p ―Iya' camilhuo' al ƚinca: Cal xans ja'ni ixcay lo'epa iƚe lixcay ticuxe. Iƚque cal xans ti'onƚcospa to cal mozo. \v 35 Cal mozo aimipaneya lejut'ƚ ƚipoujna. Ƚi'hua ƚapoujna, iƚque ƚinca tipanehuo. \p \v 36 ’Iya' i'Hua ȽanDios, ja'ni iya' cuhuaƚnatsolhuo' imanc' ƚinca toƚcuxena'moƚtsi al c'a nulemma. \v 37 Imanc' toƚcuayi: “Illanc' inaxque' ƚaƚtatahuelo Abraham”. Ma' aixina' toƚta'a. Itsiya tama imanc' inaxque' Abraham tolahueyi te co'iya maƚma'aya. Aimalapenufi iya' laitaiqui'. \v 38 Iya' ma to laƚmuc'ipa cai'Ailli', toƚta'a cu'ilhuo'. Cu'ilhuo' ma laiximpa pu'hua pe lopa'a cai'Ailli'. Imanc' ocuena coƚ'ailli'. Tonƚ'eyi lomuc'ipolhuo' iƚque. \p \v 39 Iƚniya timiyi: \p ―Abraham aƚ'ailli'. \p Jesús timila': \p ―Imanc' ja'ni inaxque' Abraham, tonƚ'e'me anuli to li'epa Abraham. \v 40 Ituca' loƚ'ejma' imanc'. Toƚspic'eyi aƚma'aƚa', iya' ninxans cu'ilhuo' ma le'a al ƚinca, iƚe laƚmuc'ipa cai'Ailli'. Toƚe a'i qui'aic' Abraham. \v 41 Lonƚ'epa imanc' ti'onƚcospa to lo'epa coƚ'ailli'. \p Iƚniya timiyi: \p ―Illanc' a'i ninc'ahuaic'la. ȽanDios aƚ'Ailli'. \p \v 42 Timila': \p ―Ja'ni ȽanDios oƚ'Ailli' imanc' aƚ'e'ma capic'a. Iya' cai'huayomma ȽanDios, aicuai'ma fa'a li'a ƚamats'. A'i iya' caxpic'e caituca' cacuaiyunni. Cai'Ailli' lummepa. \v 43 Imanc' aimi'iya maƚquimf'eya iya' laitaiqui', toƚta'a aicoƚcueca iƚe laifpalaic'opolhuo'. \v 44 Ƚonta'a oƚ'ailli'. Imanc' inaxque'. Iƚque imanc' ma' anuli loƚjanajpa. Lipangopa li'a ƚamats' iƚque inma'ahuale, aiquepenufi al ƚinca. Ma to micua lipicuejma' tipalay pangay mifel'miyale. Ate'a iƚque ifel'miyalepa. Lijou'ma lan xanuc' tihuejyi li'ejma', jouc'a ti'hua tifel'miyaleyi. \p \v 45 ’Iya' cu'ilhuo' al ƚinca. Xonca ticuaispa coƚpic'a lafelƚaiqueya cataiqui'. Aimalapenufi iya' laitaiqui'. \v 46 Imanc', ¿te anuli ti'i'ma aƚtac'ui'ma cajunac'? A'i. Aimi'iya maƚmiya: “Ima' aƚfel'minga'”. Ja'ni oƚsina' camilhuo' al ƚinca, ¿te aimalapenufi iya' laitaiqui'? \p \v 47 ’Cal xans ja'ni i'hua CanDios, iƚque tepenufi lonespa ȽanDios. Imanc' a'i quinaxque' ȽanDios, toƚta'a aimi'iya molapenufyacu lonespa. \p \v 48 Lan judío timiyi: \p ―Illanc' joupa aƚnespá ima' unsamaritano. Itsufaipo' conta'a. Al ƚinca iƚe laƚnescopo'. \p \v 49 Timila': \p ―Iya' a'i caƚtsufaic' conta'a. Iya' quihuejma cai'Ailli'. Imanc' latets'i'. \v 50 Iya', ¿te aga cahuay te co'iya maƚnescoya al c'a? A'i toƚta'a lai'ejma'. Ƚinca tipa'a anuli tehuay te co'iya malimetsaicoya lan xanuc'. Iƚque ma cal Cuecaj Juez. \p \v 51 ’Iya' camilhuo' al ƚinca: Cal xans nalihuejcopa iya' laitaiqui' iƚque aimimaya nulemma. \p \v 52 Lan judío timiyi: \p ―Itsiya ƚinca aƚsina' itsufaipo' conta'a. Joupa imanapa ƚaƚtatahuelo Abraham jouc'a imanapola' lam profeta. Ima' tonesqui: “Cal xans nalihuejcopa iya' laitaiqui', iƚque aimimaya nulemma”. \v 53 Ƚinca joupa imanapa Abraham. Ima', ¿ja'ni xonca uncueca'? Lam profeta imanapola' jouc'a. ¿Naitsi cof'onƚicopoxi? \p \v 54 Timila': \p ―Iya' ja'ni caituca' canescoyoxi nincueca', iƚe laifnescopoxi ailopa'a co'eya. Cai'Ailli' aƚnescojma al c'a. Maƚque cai'Ailli' imanc' toƚpalaicoyi toƚcuayi: “Iƚque ƚalanDios”. \v 55 Imanc' aicolimetsaijma. Iya' ƚinca nimetsaijma. Aicacua aicainimetsaijma. Ja'ni canesla' toƚta'a iya' ca'e'moxi acueca' ninfeloye, ca'onƚico'moxi to imanc' unc'ifeloye. Iya' ƚinca nimetsaijma, quihuejma litaiqui'. \v 56 Ƚoƚtatahuelo Abraham ijanajpa juaiconapa aƚsintsoƚtsi fa'a li'a ƚamats'. Joupa aƚsimpoƚtsi, ixojma queta Abraham. \p \v 57 Lan xanuc' judío timiyi: \p ―Ima' aiquixhuaiya oquej nuxans quimbama' ƚomemats'. ¿Te qui'ipa loximpa Abraham? \p \v 58 Jesús timila': \p ―Iya' camilhuo' al ƚinca: Ai'a tipajnta Abraham, iya' capa'a. \p \v 59 Lan judío ipef'me lapic'. Tipa'me capic, tima'a'me Jesús. Jesús temiyoxi. Ipanni al cuecaj xoute'. Iƚniya aiquixim'me pe quitsecopa. \c 9 \p \v 1 Jesús ti'hua lane, ixim'ma anuli cal fo'. Cal xans ma lipajnta afo'. \v 2 Ts'ilihuequi Jesús icuis'e'me, timiyi: \p ―Momxi, ¿te qui'ipa lipajnta afo'? ¿Naitsi iƚque ts'ijunac'? ¿Te maƚque cal fo' o qui'ailli', qui'máma'? \p \v 3 Jesús italai'e'mola', timila': \p ―Nij naitsi ts'ijunac', ni cal fo' ni qui'ailli' qui'máma'. Ipajnta afo' cal xans, toƚta'a ȽanDios timuc'i'mola' lan xanuc' al cueca' lipepaxi. Jiƚpe licuerpo cal fo' ti'i'ma al cueca'. \v 4 Micoƚi litine aƚ'e'me loxpic'epa ȽanDios, iƚque Ƚalummepa. Tijouƚa' timufc'oƚa' aimi'iya maƚ'eyacu lanic'. \v 5 Ma capa'a fa'a li'a ƚamats' iya' Nepalc'o'. \p \v 6 Lijoupa licuapa toƚta'a Jesús, itsuƚof'ipa ƚamats', ilanc'eco'ma ƚitsulu' ƚaquixitsqui. Iƚque ƚixitsqui imet'ƚi'ipa li'u' cal fo'. \v 7 Timi cal fo': \p ―To'huaƚa' jipu'hua lin'nuhua' cuftine Siloé. Iƚpiya tapajtsi lo'u'. \p Iƚe lipuftine Siloé tuhuaƚquemma: Ummempa. \p Cal fo' i'hua'ma, epajtsi li'u'. Lipainamma, tehuetsalenghua. \v 8 Nomana' lan huejnca jouc'a locuenaye xanuc', iƚne li'ipa iximpá mixa'hue quitomí, iƚne tipalaic'oyoƚtsi, ticuayi: \p ―¿Te maƚca'a cal xans nocutshuaipa, noxa'huepa? ¿Te qui'ipa? \p \v 9 Hualca ticuayi: \p ―Maƚca'a cal xans. \p Locuenaye ticuayi: \p ―A'i. A'i iƚque, ma le'a ti'onƚcospa. \p Cal xans timila': \p ―Ma' iya'. \p \v 10 Timiyi: \p ―¿Te qui'e'empo'? ¡Ma' ixaƚconapo' lo'u'! \p \v 11 Timila': \p ―Cal xans cuftine Jesús, i'epa ƚixitsqui. Iƚque ƚixitsqui aƚmet'ƚi'ipa lai'u'. Alummepa lin'nuhua' Siloé. Aƚmipa: “Jiƚpiya tapajtsi lo'u'”. Ai'hua'ma, nepajtsi lai'u', itsiya exilinamma lai'u', cahuetsalenghua. \p \v 12 Icuis'e'me, timiyi: \p ―¿Pe copa'a iƚque cal xans? \p Timila': \p ―Aicaixina'. \p \v 13 Iƚque cal fo' joupa ixaƚconapa ileco'me petsi lomana' lan xanuc' fariseo. \v 14 Litine Jesús li'e'ma ƚixitsqui, lixaƚ'mena'ma li'u' cal fo', iƚe litine conxajya. \v 15 Lam fariseo aiquetenƚcocola' iƚe li'epa Jesús litine conxajya. Icuis'e'me cal xans, timiyi: \p ―¿Te qui'ipo'? Itsiya tahuetsalenghua. ¿Te qui'e'empo' lo'u'? \p Cal xans timila': \p ―Iƚque aƚmet'ƚi'ipa ƚixitsqui lai'u', ai'hua'ma nepajtsi lai'u', itsiya cahuetsalenghua, exilinamma lai'u'. \p \v 16 Hualca lam fariseo nomana' jiƚnu'hua ines'me: \p ―ȽanDios a'i cummaic' iƚque cal xans Jesús. Iƚiya litine conxajya tetets'i, ti'ay canic'. \p Locuenaye tinesyi: \p ―Ja'ni a'ijc'a xans, ¿te co'iya mi'eya toƚta'a al cueca'? \p Enaj'moƚtsi onƚca, aiqui'i'ma anuli liƚpicuejma'. Timana' pe aiquetenƚcocola' lo'epa Jesús, timana' locuenaye icuaitsi quiƚpic'a lo'epa. \p \v 17 Icuis'econa'me cal xans ƚixaƚconapa li'u'. Timiyi: \p ―Iƚque ƚixaƚ'menapo' lo'u', ima', ¿te cofnesya iƚque? \p Cal xans timila': \p ―Iya' cacua aprofeta. \p \v 18 Lan xanuc' judío ticuayi: \p ―A'ij ƚinca locuapa iƚque cal xans lonespa: “Laipajnta ninfo'”. Lipajnta ailopa'a quicuana, ac'a li'u', toƚta'a tehuetsalenghua itsiya. \p Ijoc'i'me ticuaiyunca qui'ailli' qui'máma' cal xans ƚixaƚconapa li'u'. \v 19 Icuis'em'mola', timila': \p ―¿Te ma' al ƚinca iƚque oƚ'hua? ¿Ma ipajnta afo'? Itsiya tehuetsale. ¿Te qui'ipa? \p \v 20 Qui'ailli' qui'máma' italai'enca, timinnila': \p ―Aƚsina' iƚque aƚ'hua. Aƚsina' ipajnta afo'. \v 21 Itsiya tehuetsalenghua. A'i caƚsina' te qui'ipa. Ni aicaƚsina' naitsi nixaƚ'menapa li'u'. Iƚque joupa itojpa. Titalai'eƚa' iƚque quituca'. \p \v 22 Toƚta'a linespa qui'ailli' qui'máma' cal xans. Timiyoƚtsi: “¿Te caƚ'eyaconga' lan xanuc' judío?” Iƚniya joupa inefopá, ixpic'epá, icuapá: “Cal xans, ja'ni tinesla': Jesús iƚque aCristo, iƚque cal xans lihuescuf'me petsi lalafot'ƚeyopoƚtsi. Tijouƚa' aimalapi'iconayacu lane mitsufaiconaya. Aimaƚmajnconayacu anuli.” \v 23 Toƚiya ticuayi: “Iƚque joupa itojpa. Titalai'eƚa' quituca'.” \p \v 24 Lan xanuc' judío ijoc'icona'me cal xans ƚixaƚconapa li'u'. Timiyi: \p ―ȽanDios tiquimf'ehuo'. Lu'itsonga' al ƚinca. Illanc' limetsaijma cal xans Jesús. Aƚsina' titay cajunac'. \p \v 25 Timila': \p ―Iya' aicaixina' ja'ni titay cajunac'. Aixina' iya' li'ipa ninfo', itsiya cahuetsalenghua. Iƚiya ƚinca aixina'. \p \v 26 Iƚne icuis'e'me, timiyi: \p ―¿Te qui'e'epo'? ¿Te qui'ipa lixaƚ'menapo' lo'u'? \p \v 27 Cal xans italai'e'mola', timila': \p ―Joupa nu'ipolhuo', aicoƚcueca. ¿Te ts'oƚpic'a cu'itsolhuo'? ¿Te aga imanc' oƚpic'a tunlihuej'me? \p \v 28 Ixtulenca. Imilojpá cataiqui'. Timiyi: \p ―Ima' ƚinca mihuequi iƚque cal xans Jesús. Illanc' a'i. Illanc' lihuejyi Moisés. \v 29 Aƚsina' ȽanDios ipalaic'opa Moisés. Iƚque cal xans Jesús aicaƚsina' pe qui'huayomma. \p \v 30 Italai'e'mola' cal xans timila': \p ―¡Xinƚa'! Iƚque cal xans aƚsaƚ'menapa lai'u'. Itsiya imanc' toƚcuayi: “Aicaƚsina' pe qui'huayomma”. \v 31 Aƚsina' ȽanDios aimiquimf'ela' petsi ixcay lo'epa. Aimitoc'iyacola'. Cal xans noxpaic'epa ȽanDios, ja'ni ti'eƚa' loxpic'epa, iƚque cal xans ƚinca ȽanDios tiquimf'e, titoc'i. \v 32 Jifa'a li'a ƚamats' anuli cal xans ja'ni lipajnta afo', ni anulemma aicaƚsina' quixaƚ'menni li'u'. \v 33 Iya' cacua: ȽanDios ummepa iƚque Jesús. Ja'ni a'i, ailopa'a co'eya. \p \v 34 Iƚniya italai'e'me, timiyi cal xans: \p ―Litine lopajncota ima' otaic' lojunac'. ¡Itsiya opic'a aƚmuc'itsonga' illanc'! \p Ihuescufna'me pe lefot'ƚeyoƚtsi. Timiyi: \p ―To'huanƚa'. Aimotsufaiconno jifa'a lajut'ƚ. \p \v 35 Jesús icuej'ma ihuescufimpa pe lefot'ƚeyoƚtsi. Ehuepa, ixinnapa, timi: \p ―Ima', ¿te ma to'huaiyinge iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta? \p \v 36 Cal xans timi: \p ―Mai'ailli', lu'iƚa' naitsi iƚque. Tijouƚa' ca'huaiyijm'ma. \p \v 37 Jesús timi: \p ―Joupa oximpa. Tipalaic'ohuo'. Ma' iya'. Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta. \p \v 38 Cal xans timi: \p ―Mai'ailli', ca'huaiyijnhuo'. \p Exc'onƚingai'ma. \v 39 Jesús timi: \p ―Aicuaicoco'ma fa'a li'a ƚamats' ti'i'ma tenaj'moƚtsi lan xanuc'. Lan fohue tehuetsalena'me. Iƚne nahuetsalepá ti'e'e'mola' afohue. \p \v 40 Lam fariseo nomana' jiƚpe pe lopa'a Jesús icuej'me lines'ma. Iƚniya icuis'e'me, timiyi: \p ―¿Te ma illanc' jouc'a ninc'ifohue? \p \v 41 Timila': \p ―Ja'ni unc'ifohue aimitac'uim'molhuo' cajunac'. Ma moƚcuayi: “Aƚsinyi”, aimiƚonc'enyacolhuo' loƚjunac'. \c 10 \p \v 1 ’Iya' camilhuo' al ƚinca: Cal xans notsufaiya petsi leti'ila' lam mot'ƚ, ja'ni ocuena lotsufaicoya, a'i pe lotsuflaicopa lam mot'ƚ, iƚque cal xans innantsepa, inma'ahuale. \v 2 Notsufaicopa ma al puerta, ƚinca ti'e'mola' cuenna lam mot'ƚ. Iƚque iƚpoujna, nohuic'iyacola'. \v 3 Ma ticuaiyunni nohuic'iyacola' lam mot'ƚ, no'epa cuenna al puerta texi'e'ma. Nohuic'iyacola' lam mot'ƚ titsufai'ma, tijoc'i'mola' lam mot'ƚ. Tijoc'i'mola' anuli anuli liƚpuftine. Tipa'a'mola'. Iƚne lam mot'ƚ tiquimf'eyi litaiqui' nohuic'iyacola', ticuec'eyi. \v 4 Nohuic'iyacola' tipa'atsola' limot'ƚ ti'huaj'me'e'mola' iƚniya. Limot'ƚ tihuejnayi, ilimetsaijma litaiqui'. \v 5 Ja'ni tijoc'itsola' ocuena, lam mot'ƚ aimihuejyacu. Tinul'me, tipo'no'me quituca'. Aimimetsaicoyacu liƚtaiqui' locuenaye xanuc'. \p \v 6 Toƚta'a litaiqui' Jesús u'iyalepa. Iƚne lan xanuc' aiquiƚcueca, aimi'iya muhuaƚyacu lataiqui'. \p \v 7 Jesús ipalaic'oconamola', timila': \p ―Iya' camilhuo' al ƚinca: Iya' ipuerta ƚileti'i' lam mot'ƚ. \v 8 Ocuenaye icuai'me ai'a cacuaihuo, ijoc'im'mola' lam mot'ƚ. Iƚniya ma innantsepá, inma'ahuale. Lam mot'ƚ aiquiƚquimf'e liƚtaiqui', aiquiƚcueca locuapa. \v 9 Iya' ƚinca ipuerta ƚileti'i' lam mot'ƚ. Naitsi ts'alimetsaijma iya' ipuerta ƚileti'i' lam mot'ƚ, ja'ni titsufaiƚa' toƚta'a, iƚque tunƚu'ma. Titsufai'ma, tipahuo, tehueta quiƚtejua' lam mot'ƚ, tixinna. \p \v 10 ’Cal namas joupa ipo'nopa lipicuejma' tinantsetola', tilecotola' lam mot'ƚ, tima'atola', tejac'enatola'. Toƚiya itsehuo'ma jiƚpe ƚileti'i' lam mot'ƚ. Iya' a'i. Aicuaicoco'ma cunƚu'e'mola' laimot'ƚ, capi'i'mola' liƚpitine, iƚe xonca al c'a. \v 11 Ƚiƚpoujna lam mot'ƚ, iƚque nohuic'iyacola', ja'ni ac'a xans ticu'ma lipitine, tunƚu'etsola' limot'ƚ. Toƚta'a lai'ejma'. Iya' ninC'a caPoujna, cunƚu'e'mola' laimot'ƚ. \v 12 Cal mozo, ituca' lipicuejma'. Iƚque a'i quiƚpoujna lam mot'ƚ. Lam mot'ƚ a'i qui'huexi. Mixim'ma icuaico'ma cal lobo tinunghua cal mozo. Tipo'no'mola' quiƚtuca' lam mot'ƚ. Cal lobo tipango'ma ti'noƚ'mola', tica'niyoƚtsi lam mot'ƚ. \v 13 Cal mozo a'i quiƚpoujna lam mot'ƚ, iƚne a'i qui'huexi. Toƚta'a tinuna'ma, aimixinnila' acuanuc'la. \p \v 14 ’Iya' ƚinca iƚpoujna lam mot'ƚ. Iya' ninC'a caPoujna. Quimetsaicola' laimot'ƚ. Jouc'a laimot'ƚ limetsaijma iya'. \v 15 Cai'Ailli' limetsaijma iya', jouc'a iya' quimetsaijma cai'Ailli'. Ma' anuli to iƚta'a iya' quimetsaicola' laimot'ƚ. Iya' cacu'ma laipitine, cunƚu'e'mola' laimot'ƚ. \p \v 16 ’Timana' ocuenaye laimot'ƚ. Iƚniya tiyelocoyi, aiquiƚtsuflaic' ƚileti'i' liƚf'as mot'ƚ. Iƚniya jouc'a caleconatola', cajoc'itola', aƚquimf'e'ma iya' laitaiqui', aƚcuec'e'ma. Tijouƚa' ti'i'ma le'a anuli ƚati'i', anuli ƚiƚPoujna, ma' iya'. \v 17 Iya' cacu'ma laipitine cunƚu'e'mola' laimot'ƚ, toƚiya cai'Ailli' aƚ'ay capic'a. Tijouƚa' aƚma'aƚa' capenufna'ma laipitine, camaf'ina'ma. \v 18 Ailopa'a naliƚonc'e'eya laipitine. Ma caituca' cacu'moxi. Tipa'a laimane cacu'ma laipitine. Tipa'a laimane capenufna'ma laipitine. Cai'Ailli' aƚcuxepa ca'eƚa' toƚta'a. \p \v 19 Lan xanuc' judío noquimf'epá iƚe linespa Jesús tifuli'iconayi cataiqui'. Hualca etenƚcoco'mola' iƚe linespa. Locuenaye a'i quetenƚcocola'. \v 20 Axpela' tinesyi: \p ―Itsufaipa conta'a. Imintse'epa lipicuejma'. ¿Te coƚquimf'ecopa? \p \v 21 Locuenaye tinesyi: \p ―Cal xans ƚitsufaiya conta'a a'i toƚe mipalaiya. Ƚixcay conta'a aimixaƚ'meya cal fo'. \p \v 22 Iƚne ƚitiné liƚya' Jerusalén ti'eyi al juic cuftine “Lipaxneconapa al cueca' xoute'”. Joupa uyaipa ƚinu'. I'ipa axita quitine. \v 23 Jesús ti'hualejma pe lopa'a al cuecaj xoute'. Ti'hua ƚinujnca cuftine “Ƚipinujnca cal rey Salomón”. \v 24 Lan xanuc' ituf'micoƚai'me Jesús, timiyi: \p ―Ima' aƚmitsonga' naitsi ima'. ¿Te ticoƚ'ma xonca axpe' quitine aimaƚminga' naitsi ima'? Ja'ni unCristo, lu'itsonga' nulemma. \p \v 25 Jesús italai'e'mola', timila': \p ―Joupa nu'ipolhuo'. Imanc' aicalapenufi iya' laifmipolhuo'. Cai'Ailli' lapi'ipa laimane, toƚe ca'ay al cueca'. Iƚe al cueca' laif'epa tuya'e' naitsi iya'. \v 26 Imanc' a'i caimot'ƚ, toƚta'a aimalapenufi iƚe laifnuya'apa. \v 27 Laimot'ƚ aƚquimf'e, timetsaicoyi laitaiqui'. Iya' quimetsaicola' laimot'ƚ. Iƚniya lihuequi. \v 28 Iya' capi'ila' liƚpitine aimijouya. Aimecaniyacola'. Iya' ca'e'mola' cuenna laimot'ƚ. Ailopa'a nalaxic'e'eyoya iya' laimane. \p \v 29 ’Cai'Ailli' joupa lapi'ipa iƚne laimot'ƚ. Iƚque xonca cal Cueca', ailopa'a co'onƚcoya iƚque. Ailopa'a naipa'ayacola' cai'Ailli' limane, aimi'iya. \v 30 Iya' cai'Ailli' aƚ'onƚcosponga'. Iƚque iya' ma' anuli. \p \v 31 Lan xanuc' judío epef'cona'me lapic'. Tipaco'me Jesús. Tima'a'me. \v 32 Iƚque timila': \p ―Imanc' joupa oƚsimpá axpe' ai'epa al c'a, iƚiya laƚmuc'ipa cai'Ailli'. Itsiya toƚspic'eyi aƚma'a'ma. Lu'iƚa': ¿Jale lai'epa aicoƚpic'a? \p \v 33 Lan xanuc' judío italai'e'me, timiyi: \p ―Aimaƚma'acoyaco' capic lof'epa al c'a. Ima' metets'ipa ȽanDios, iƚe caƚ'e'ecoyaco'. Ima' unxans, to'onƚicoyoxi ȽanDios. \p \v 34 Jesús timila': \p ―Loƚje'e pe liniƚiya locuxepa ȽanDios ticua: “Iya' NanDios cacua: Imanc' unc'andiosla'.” \v 35 Iƚniya lan xanuc' nepenufpá litaiqui' ȽanDios, iƚque ecui'ipola' “… unc'andiosla'”. Iƚe lataiqui' ma' al ƚinca. Aimi'iya moƚpai'iyacu. Joupa iniƚijmpa. \v 36 Iya' ma' aƚ'huijf'epa ȽanDios, alummepa fa'a li'a ƚamats'. Iya' laifnescopoxi ja'ni cacua: “Iya' i'Hua ȽanDios”, ¿te caƚmicopa: “Tatets'i ȽanDios”? \v 37 Ƚinca, ja'ni aica'ay to lo'epa ȽanDios cai'Ailli', aimalapenuf'ma. \v 38 Ja'ni oƚsina' ca'ay ma to lo'epa ȽanDios, tama aimalapenufi, tonlimetsaicoƚe laif'epa, iƚe ti'onƚspa to lo'epa cai'Ailli'. Toƚta'a ti'i'ma coƚsina' te ts'i'ic' maƚmana' iya' cai'Ailli'. Aƚmana' anuli. Pe laifpa'a iya' maƚpe tipa'a cai'Ailli'; pe lopa'a cai'Ailli', maƚpe caifpa'a iya'. \p \v 39 Iƚniya noquimf'epá toƚta'a linespa Jesús ticuayi: “Aƚ'noƚƚe”. Ailopa'a qui'e'e'me. Iƚque unƚupa. \v 40 I'huacona'ma locuenaj liju' al panaj Jordán. Ipanenni ma jiƚpiya petsi Juan lepo'iyaleyopa. \v 41 Axpela' lan xanuc' icuaitsa pe lopa'a Jesús. Tinesyi: \p ―Li'epa Juan a'ij cueca'. Ma le'a inescopa cal xans Jesús. Itsiya joupa i'ipa caƚsina' ma al ƚinca jahuay iƚe linespa Juan. \p \v 42 Miƚmana' jiƚpiya axpela' i'huaiyijm'me Jesús. \c 11 \p \v 1 Liƚya' Betania tipa'a anuli ƚafcuana cuftine Lázaro. Iƚque timana' lipimaye cacaƚ'no', liƚpuftine María y Marta. Iƚniya iƚpiƚya' Betania. \p \v 2 Ƚipima ƚafcuana, iƚque María, tixcuaf'i'ma laceite lojuepaj c'a li'mitsi' Jesús, tetufco'ma ƚijuac. \p \v 3 Iƚniya loquexi' lipimaye Lázaro umme'me cataiqui', tu'inna Jesús: \p ―Maƚ'ailli', ƚonƚejmalepa, iƚque Lázaro, textafque. \p \v 4 Licuej'ma Jesús lataiqui' ticua: \p ―Iƚe licuana aimima'aya nulemma Lázaro. Lo'iya iƚque timuc'i'mola' lan xanuc' te ts'i'ic' laimane, iya' i'Hua ȽanDios. Tixinƚe acueca' ȽanDios. \p \v 5 Jesús ti'ela' capic'a juaiconapa lapimaye Marta, María jouc'a Lázaro. \v 6 Licuej'ma textafque Lázaro icoƚ'ma, aiqui'huac'. Jiƚpe pe lopa'a ipanemma oquej quitine. \v 7 Lijou'ma timila' ts'ilihuequi: \p ―Ƚepá, aƚecona'me al distrito Judea. \p \v 8 Ts'ilihuequi timiyi: \p ―Momxi, lan judío nomana' jiƚpiya ma quite' coƚa' tipato' capic', tima'ato'. Itsiya, tocua: “Ca'huacona'ma pu'hua”. \p \v 9 Jesús timila': \p ―Anuli litine tipa'a imbamaj coque' hora. Ja'ni to'huaƚa' litine aimuc'uiyaco'. Cal 'ora tepalc'o'i'mo'. \v 10 Ja'ni to'huaƚa' lipuqui', tuc'ui'mo'. Ailopa'a napalc'o'iyaco'. To'hua al muf. \p \v 11 Lijou'ma timila': \p ―Ƚaƚejmalepa Lázaro tixmay. Ai'huapa jiƚpe, cummef'nata. \v 12 Ts'ilihuequi timiyi: \p ―Maƚ'ailli', ja'ni tixmay, tixaƚconna. \p \v 13 Jesús linespa: “Lázaro tixmay”, tuya'e': “Joupa imapa”. Ts'ilihuequi aiquiƚcueca. Ticuayi: “Lázaro ma le'a tixmay”. \p \v 14 Jesús ipalaic'o'mola' al cuajmaica cataiqui', timila': \p ―Lázaro joupa imapa. \v 15 Itsiya aicacua: “Coƚa' pu'hua caifpa'a”. Aicaxhueƚcocojma. Aixina' iƚe li'ipa titoc'i'molhuo' imanc'. Xonca aƚ'huaiyijm'ma iya'. Itsiya ƚepá. Aƚcuaita pe lopa'a iƚque. \p \v 16 Tomás ƚacui'ipa cal Cuatsi, timila' liƚejmale: \p ―¡Ƚepá! Ja'ni tima'antsa Jesús, illanc' jouc'a aƚma'atsonga'. Aƚma'monga' anuli. \p \v 17 Licuaitsi Jesús jiƚpe liƚya' joupa ixhuaita amalpuj quitine queminni Lázaro. \v 18 Liƚya' Betania ahuejnca Jerusalén. Laquipiculi' to afane' kilómetro. \v 19 Axpela' lan xanuc' judío quiyouyumma Jerusalén, icuaitsa lilejut'ƚ Marta y María, tiƚonc'e'entsola' liƚpixhuejma', joupa imapa ƚiƚpima Lázaro. \v 20 Marta icuej'ma icuaico'ma Jesús. Ipanni titalecuftsi. María ipanenni lajut'ƚ. \v 21 Marta timi Jesús: \p ―Mai'ailli', coƚa' topa'a fa'a, aimimaya ƚaipima. Joupa imanapa. \v 22 Tama imanapa ƚaipima, iya' ti'hua ca'huaiyijnhuo'. Aixina' ja'ni toxa'hue'ma ȽanDios iƚque tepi'i'mo' lofxahue'eya. \p \v 23 Jesús timi: \p ―Timaf'ina'ma ƚopima. \p \v 24 Marta timi: \p ―Ne'. Ticuaitsi Lijoujma Quitine timaf'ina'ma. Toƚta'a aixina'. \p \v 25 Jesús timi: \p ―Ma' iya' camaf'i'ina'mola' limanapola'. Capi'ina'mola' liƚpitine. Naitsi ƚaƚ'huaiyijmpa tama timanƚa' timaf'ina'ma. \v 26 Iƚne naƚ'huaiyijmpa ja'ni ts'iƚmaf'i' aimimayacola' nulemma. Ima', ¿te cofcuapa? ¿Ja'ni canesqui al ƚinca? \p \v 27 Marta timi: \p ―Mai'ailli', iya' cacua tonesqui al ƚinca. Aixina' ȽanDios tumme'ma ƚi'Hua, iƚque jifa'a ticuaihuo li'a ƚamats'. Iya' cacua: Ima' i'Hua ȽanDios, joupa ocuai'ma. Ima' unCristo. \p \v 28 Lijoupa toƚta'a linespa Marta, i'hua'ma ijoc'itsi ƚipima María. Ipalaic'o'moƚtsi caquiƚtuca'. Marta lipalaic'opa ƚipima, timi: \p ―Icuai'ma Ƚomxi. Tijoc'ihuo'. \p \v 29 Licuej'ma iƚe lataiqui', María aiquicoƚi, itsahuenni i'hua'ma titalecuftsi Jesús. \v 30 Jesús ai'a titsufai'ma liƚya' ipanemma maƚpiya pe litalecufhuo'ma Marta. \p \v 31 Jiƚpe lejut'ƚ María timana' lan judío, icuaita tiƚonc'e'e'me lipixhuejma'. Iƚne ixim'me María itsahuenni. Ixim'me aiquicoƚi, ipanni. Ticuayi: \p ―I'huapa al pu'hua. Jiƚpiya tijojta. \p Ihuej'me. \p \v 32 María icuaitsi pe lopa'a Jesús. Exc'onƚingai'ma li'mitsi', timi: \p ―Mai'ailli', coƚa' topa'a fa'a, aimi'iya toƚta'a. Ƚaipima aimimaya. \p \v 33 Jesús ixim'mola' tijolijyi María jouc'a lan xanuc' judío lilihuequi María, ihuotsonni juaiconapa. Ixnalif'ma acueca'. \v 34 Icuis'e'mola', timila': \p ―¿Petsi colamu'ehuo'me? \p Italai'e'me, timiyi: \p ―Mai'ailli', ƚepá. Aƚsinna. \p \v 35 Licuaitsa pe lamuya, Jesús ijoj'ma. \p \v 36 Lan xanuc' judío tinesyi: \p ―¡Toƚsinƚe! Juaiconapa i'epa capic'a Lázaro. \p \v 37 Locuenaye ticuayi: \p ―Iƚque ixaƚ'me'e'ma li'u' cal fo'. ¿Te aiquixaƚ'me Lázaro? ¿Te quipo'nocopa quimacopa? \p \v 38 Jesús icuaitsi petsi lamuya Lázaro. Ihuotsoconamma juaiconapa. Ixnalifcona'ma. Lamuya Lázaro unts'eja'. Lico cunts'eja' eti'icoya acueca' capic. \p \v 39 Jesús icuxe'e'mola' lan xanuc', timila': \p ―Tonliƚonc'eƚe iƚque ƚapic. \p Marta ipima ƚimapa timi Jesús: \p ―Mai'ailli', itsiya tujuelojma. Ixhuaita amalpuj quitine quimac'. \p \v 40 Jesús timi: \p ―Joupa aimipo': “Ja'ni ima' aƚ'huaiyinge, toxim'ma acueca' ȽanDios, acueca' lo'eya”. \p \v 41 Iƚonc'em'me ƚapic. \p Jesús ehuelojm'ma al toncay lema'a, timi qui'Ailli': \p ―Mai'Ailli', cax'najtsi'ihuo' joupa aƚquimf'epa. \v 42 Tama aixina' itine itine aƚquimf'e, aimipo': “Cax'najtsi'ihuo' joupa aƚquimf'epa”. Aipic'a aƚcuejla' iƚe laimipo' lan xanuc' nacaxhuoƚanna fa'a. Joupa ainu'ipola': “Cai'Ailli' lummepa fa'a li'a ƚamats'”. Itsiya aipic'a ti'eƚe ƚinca iƚe lainuya'apa. \p \v 43 Lijoupa toƚta'a licuapa Jesús ija'a'ma, timi: \p ―¡Lázaro! ¡Taipanni! \p \v 44 Ƚimapa ipanni ƚunts'eja'. Limane' li'mitsi' ifiyicoya ijahua', li'a iju'ecopa apa'yu. Jesús timila' lan xanuc': \p ―Toluhuaiƚƚe lijahua'. Ti'huanƚa'. \p \v 45 Lan xanuc' judío iƚne nahuejmpá María, axpela' iƚniya lixim'me li'epa Jesús, tixpic'eyi tihuejle. \v 46 Locuenaye iye'me pe lomana' lam fariseo, u'intsola' li'epa Jesús. \v 47 Lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' jouc'a lam fariseo ijoc'im'mola' lan tsilaj xanuc' iƚne noxpijpá lataiqui'. Efot'ƚe'moƚtsi, timiyoƚtsi: \p ―¿Te caƚ'eyacu? Iƚque Jesús ti'ay al cueca'. \v 48 Ticuicomma aƚpa'neƚe, ja'ni a'i jahuay lan xanuc' tihuej'me. Tijouƚa' tixtulecu lan romano, teteƚ'me laƚcuecaj xoute', aƚjou'ne'monga' illanc' ninc'ijudío. \p \v 49 Maƚpe lefot'ƚeyopoltsi tipa'a anuli cal xans cuftine Caifás. Jiƚniya ƚitiné iƚque Caifás copa'a cal cuecaj ca'ailli'. Iƚque timila' lif'as xanuc': \p ―Imanc' ailopa'a coƚsina'. \v 50 Aimoƚspic'eyi. Xonca al c'a luyalaico'me ja'ni timaƚa' le'a anuli cal xans, toƚta'a tunƚu'e'mola' jahuay laƚxanuc'. Aimaƚjouyaconga' illanc' ninc'ixanuc' judío. \p \v 51 Caifás a'i quituca' lipicuejma' toƚta'a tipalay. Iƚniya ƚitiné iƚque copa'a cal cuecaj ca'ailli', ma tuya'e' lixpic'epa ȽanDios. Maƚque ȽanDios joupa ixpic'epa tima'anƚe Jesús, toƚta'a tunƚu'e'mola' lixanuc' ȽanDios, jiƚniya nomana' jiƚpiya ƚamats'. \v 52 A'i ma le'a lixanuc' ȽanDios nomana' jiƚpiya ƚamats', tunƚu'e'mola' jouc'a jahuay lixanuc', ni petsi lomana', tefot'ƚena'mola' anuli. \v 53 Ma jiƚiya litine iƚniya lan judío ixpic'e'me tima'anƚe Jesús. \p \v 54 Lijou'ma Jesús aimuyaicoconghua pe lomana' lan xanuc' judío. Ipanni jiƚpiya al distrito Judea. Icuaitsi anuli liƚya' cuftine Efraín. Iƚpe liƚya' tipa'a huejnca anuli ƚamats' petsi ailopa'a quiƚya'. Jiƚpe imanenca anuli, Jesús y ts'ilihuequi. \p \v 55 Joupa icuaico'ma al juic cuftine al Pascua. Axpela' lan xanuc' ipalunca ƚiƚpiƚeloƚya', if'ajli'me al toncay, ticuaita al cuecaj quiƚya' Jerusalén. Ticuaita ai'a ti'i'ma al juic. Tenant'ƚi'me lataiqui' loya'apa locuxepa ȽanDios. Toƚta'a ƚa'ailli' timi'mola': “Ima' unlimpio. Ti'i'ma tote'ma ƚotejacu jiƚpe al juic.” \v 56 Iƚne lan xanuc' ehue'me Jesús, ecaxhuoƚai'me pe lopa'a al cuecaj xoute', timiyoƚtsi: \p ―¿Te coƚcuapa? ¿Te ticuaihuo Jesús fa'a al juic, o aimicuaiya? \p \v 57 Lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' jouc'a lam fariseo joupa icuxepá, timinnila' lan xanuc': \p ―Anuli imanc' ja'ni ti'iƚa' quixina' pe lopa'a Jesús, lu'itsonga'. \p Iƚne tehueyi te co'iya mi'noƚyacu Jesús. \c 12 \p \v 1 Tehue'e' acamts'us quitine ti'iƚa' al juic cuftine al Pascua. Jesús ipainanni liƚya' Efraín, icuainatsi liƚya' Betania, pe lopa'a Lázaro, iƚque ƚimapa joupa imaf'i'inapa Jesús. \v 2 Jiƚpiya ilanc'e'e'me ƚitejua' tixmoco'ma Jesús. Lázaro, Jesús jouc'a lan xanuc' lijoc'impola' icutshuoƚai'me anuli. Marta ites'mi'mola'. \v 3 María itaic' onƚca litro laceite cuftine nardo. Iƚe laceite tujuej c'a. Ic'ef'i'ma laceite li'mitsi' Jesús, etufco'ma ƚijuac. Imantsi lajut'ƚ ƚojuepaj c'a. \p \v 4 Anuli ƚihuequi Jesús cuftine Judas Iscariote, iƚque ƚocuya Jesús, ixtunni, ticua: \p \v 5 ―Iƚe laceite acueca' lipitali, to mulij'ma anuli cal xans no'eya canic' afanej maxnu quitine. ¿Te aiquicuquinni tepi'inatsola' al tomí lan xanuc' pe ailopa'a quiƚtomí? \p \v 6 Judas aimixinnila' acuanuc'la iƚne lan xanuc' pe aiquiƚ'hueca quiƚtomí. Iƚque innaminnaipa. I'hueca al ponta pe lo'nij'mimpa al tomí. Tinantse. \p \v 7 Jesús timila': \p ―Toƚe. Aimohuos'mi'ma. Ƚaca'no' joupa ixpic'epa lo'e'eya laceite. Ticua: “Ca'huej'ma. Ai'a temim'me Jesús caxcuaf'iƚa' laceite.” \p (Lan judío ti'huaf'iyi toƚta'a liƚcuerpo lomapola'.) \p \v 8 Jesús ti'hua timila': \p ―Petsi loƚmana' aimicuaiya litine pe aimehue'eyacola' quiƚtomí lan xanuc'. Itine itine nipajnya toƚtoc'i'mola'. Ticuaihuo litine iya' aicapajnconaya. \p \v 9 Axpela' lan xanuc' judío icuej'me tipa'a Jesús lejut'ƚ María. Icuaiyunca jiƚpiya. Iƚpic'a tixinƚe Jesús. Xonca iƚpic'a tixinƚe Lázaro, iƚque cal xans ƚimaf'i'inapa Jesús, itsahue'enamma, ipa'apa pe lomana' limanapola'. \p \v 10 Lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' aimixoqui quileta, ixtulenca. Ticuayi: “Aƚma'aƚe Lázaro jouc'a”. \v 11 Iƚsina' lo'epa liƚf'as xanuc' judío. Iƚniya liximpá Lázaro imaf'inapa ihuej'me Jesús. \p \v 12 Liƚya' Jerusalén timana' axpela' lan xanuc' icuaita al juic. Lihuequi litine iƚniya icuej'me: “Icuaico'ma Jesús”. \v 13 Etej'me limane' xanghue, ipalunca italecuftsa Jesús. Miyeyi lane iƚniya ija'a'me: \p ―¡Hosana! ¡Tunƚu'enatso' ȽanDios! ¡Tipaxnetso' ȽanDios iƚque Ƚummepo'! ¡Ima' joupa ocuai'ma! ¡Ima' maƚRey, illanc' ixanuc' Israél! \p \v 14 Jesús joupa iximpa ƚaca'huaj burro, enafcai'ma. Toƚta'a li'ipa ma to loya'apa al Paxi Liniƚingiya, ticua: \q1 \v 15 Cunc'ixanuc' loƚpiƚya' Sión: Aimixpailij'molhuo', aimoƚsueƚmot'ƚe'me. \q1 ¡Toƚsinƚe! Icuaico'ma ƚoƚRey ƚenafcaic' ƚi'hua cal burro. \p \v 16 Iƚe litine ts'ilihuequi Jesús aiquiƚcueca li'ipa. Lijoupa lepenufinapa Jesús pu'hua lema'a, i'nujuaisnatsa linesma iƚe liniƚiya. I'ipa quiƚsina' iƚe lataiqui' tinesqui lo'iya Jesús. \p \v 17 Lan xanuc' nixinghuo'me Lázaro litine lipananni lipu'hua, iƚniya uya'ahuo'me Jerusalén. \v 18 Lan xanuc' nicuejpá iƚe al cueca' li'epa Jesús ipalunca liƚpiƚya' Jerusalén, italecufhuo'me Jesús. \v 19 Lam fariseo ipalaic'o'moƚtsi, timiyoƚtsi: \p ―¡Toƚsinƚe! ¿Te caƚ'eyacu? Jahuay lan xanuc' tihuejnayi Jesús. \p \v 20 Timana' hualca lan xanuc' griego jiƚpiya liƚya' Jerusalén. Iƚniya jouc'a icula'apá tixinna quiƚjuic, texc'onƚingoƚaita ȽanDios. \v 21 Iƚniya icuaita pe lopa'a Felipe. Felipe lipiƚya' Betsaida lopa'a al distrito Galilea. Timiyi: \p ―Maƚpima, aƚpic'a aƚsinƚe Jesús. \p \v 22 Felipe i'hua'ma u'itsi Andrés. Iƚne loquexi' iye'me u'itsa Jesús. \v 23 Jesús timila': \p ―Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. Joupa icuai'ma lai'hora. Aƚsim'ma naitsi iya'. \p \v 24 ’Iya' camilhuo' al ƚinca: Anulij ƚaj fanu' trigo ja'ni aimifanni, ja'ni aimemunni ƚamats', iƚque tipanehuo quituca'. Aimi'asya. Ja'ni tifanƚe, ja'ni temunƚe ƚamats' iƚque ti'as'ma, ticuef'ma axpe'. \v 25 Cal xans noximpoxi cuanuc' lipitine, iƚque tejac'ma lipitine. Petsi aimixinyoxi cuanuc' lipitine, petsi aimixhueƚ'mecoyoxi te coyaicoya fa'a li'a ƚamats', iƚque ƚinca tulijna'ma lipitine aimijouya. \v 26 Nai ts'ipic'a ti'eƚa' laipenic', lihuejla'. Pe laifpa'a iya' jiƚpiya jouc'a tipajnta iƚque ƚaƚtoc'ipa, aƚmajnta anuli. Naitsi no'epa laipenic', cai'Ailli' timetsaicona'ma. \p \v 27 ’Itsiya caxhueƚma juaiconapa. ¿Te caifmiya cai'Ailli'? ¿Te cami'ma: “Mai'Ailli', joupa icuai'ma lai'hora, lunƚu'eƚa'. Toƚta'a aicateƚcoya”? A'i. Aimi'iya camiya toƚta'a. Iya' aicuaicoco'ma fa'a li'a ƚamats' cateƚco'ma. \p \v 28 Jesús ti'hua tipalay, tipalaic'o' qui'Ailli', timi: \p ―Mai'Ailli', caxahue'ehuo' tomuc'itsola' lan xanuc' ima' ƚinca unCuecaj CanDios. \p Lan xanuc' icuej'me tipalaiyinni jipu'hua lema'a, timi Jesús: \p ―Iya' joupa aimuc'ipola' lan xanuc' iya' ninCuecaj CanDios. Ma toƚta'a camuc'icona'mola'. \p \v 29 Lan xanuc' nacaxhuoƚanna jiƚpiya iquimf'e'me. Iƚne ticuayi: \p ―Una'apa. \p Locuenaye ticuayi: \p ―A'i cuna'e'. Anuli ƚapaluc quema'a ipalaic'opa Jesús. \p \v 30 Jesús timila': \p ―Joupa aixina' iƚe lataiqui' laƚmipa. Iƚque nipalaipa ipic'a imanc' jouc'a toƚquimf'eƚe, tolapenufle. \v 31 Itsiya ȽanDios tipango'ma timuc'i'molhuo' te ts'i'ic' loƚpicuejma' imanc' noƚmana' fa'a li'a ƚamats'. Timuc'i'molhuo' petsi al c'a, petsi a'ijc'a. Itsiya tuliquinam'me nocuxepola' lan xanuc', iƚniya pe aimihuejyi ȽanDios. ȽanDios teca'nita. \v 32 Aƚ'nof'e'ma jifa'a li'a ƚamats'. Tijouƚa' lapi'i'ma laimane, cajoc'i'mola' lan xanuc' ni petsi lomana', aƚcuec'e'ma. \p \v 33 Locuapa Jesús: “Aƚ'nof'e'ma”, iƚe linespa timuc'ila' lan xanuc' te ts'i'ic' mimaya. \p \v 34 Lan xanuc' timiyi: \p ―Laƚje'e liniƚiya locuxepa ȽanDios tuya'e': “Cal Cristo tipajm'ma, aimimaya”. Ja'ni cal Cristo aimimaya, ¿naitsi iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a? Ima' tocua: Ti'nof'em'me. \p \v 35 Jesús timila': \p ―Fa'a tipa'a ƚapalc'o'ipolhuo'. Iƚque aimicoƚya fa'a li'a ƚamats'. Ma mipa'a lepalc'o' tonlihuejle iƚque. Ticuaitsi lipuqui' timufaj'molhuo'. Naitsi no'huapa al muf aimixina pe cotseya. \v 36 Mipa'a iƚque Lepalc'o' tolapenufle Lepalc'o'. Toƚta'a ti'onƚcotolhuo' to Lepalc'o'. Jouc'a tonlapalc'o'i'mola' loƚf'as xanuc'. \p Lijoupa limipola' toƚta'a Jesús aiquipalaic'oconala' iƚniya. I'hua'ma petsi lan xanuc' aimixingonayacu. \p \v 37 Tama axpe' ixim'me Jesús lo'epa al cueca', iƚniya lan xanuc' aimepenufyi. Ticuayi: “A'ij ƚinca lonespa”. \v 38 Toƚta'a enanƚcopa iƚe lataiqui' linespa cal profeta Isaías, tuya'e': \q1 Mai'Ailli', ailopa'a nalapenufponga' illanc' laƚtaiqui'. \q1 Ailopa'a nonesya: Iya' ƚinca aiximpa al cueca' lo'epa ȽanDios. \m \v 39-40 Isaías inescopola' iƚne lan xanuc' pe aimepenufyi Jesús. Ticua iƚniya aimi'iya mi'huaiyijnyacu, tuya'e': \q1 I'e'empola' afohue, i'e'empola' ata liƚpicuejma'. \q1 Toƚta'a tama tipa'a liƚ'u' aimixinyacu, \q1 tama tipa'a liƚpicuejma' aimicuec'eyacu, aimipailiyacu, aimixhuej'meyacu. \q1 Toƚta'a aimi'iya caxaƚ'meyacola'. \m \v 41 Toƚta'a linespa Isaías mixina Jesús jiƚpe lema'a, ai'a ticuaihuo li'a ƚamats'. Iximpa te ts'i'ic' iƚque lixans. Lijou'ma ipalaico'ma. \p \v 42 Tama al ƚinca iƚe licuapa Isaías timana' lan xanuc' i'huaiyijm'me Jesús, hualca iƚniya iƚpenic'. Iƚne i'e'moƚtsi ch'ix. Tixpaic'eyi lo'eyacu lam fariseo. Iƚniya ticuayi: “Ja'ni lan xanuc' tepenufle Jesús litaiqui' aimalapi'iconayacola' lane mitsuflaiconayacu lajut'ƚ pe lalafot'ƚeyopoƚtsi”. \v 43 Lan xanuc' no'epoƚtsi ch'ix xonca iƚpic'a tepenufintsola', iƚpic'a tixinintsola' lan c'a xanuc'. Aimehueyi ȽanDios latenƚcocopa. Toƚta'a aimuya'ayi ja'ni ti'huaiyijnyi Jesús. \p \v 44 Jesús uya'a'ma, timila': \p ―Cal xans ƚalapenufpa iya', lapenufinga' illanc', iya' jouc'a iƚque Ƚalummepa, a'i iya' caituca'. \v 45 Iƚque ƚalahuelojmpa iya', iƚque lahuelonginga' illanc', iya' jouc'a Ƚalummepa. \p \v 46 ’Iya' aicuaicoco'ma li'a ƚamats' capalc'o'i'mola' lan xanuc'. Cua naitsi ƚalapenufpa iƚque aimipaneya muf lipicuejma'. \v 47 Cal xans ja'ni aimalihuejma, ja'ni ma le'a aƚquimf'e iya' laitaiqui', iya' aicacani'e iƚque cal xans. Iya' a'i cacani'eyacola' lan xanuc' nomana' fa'a li'a ƚamats'. A'i ƚiya caicuaicoco'ma. Aicuaicoco'ma cunƚu'e'mola'. \p \v 48 ’Cal xans ja'ni aimalapenufi iya' laitaiqui', latets'ipa, tipa'a lacani'eya. Ticuaitsi Lijoujma Quitine iƚe laitaiqui' lainespa, ma iƚe lataiqui' tecani'e'ma iƚque. \v 49 Iƚe laitaiqui' aiquipayoya laipicuejma' iya' caituca'. Cai'Ailli', iƚque Ƚalummepa, maƚquiya aƚsc'ai'ipa laifpalaicoya. \v 50 Iya' joupa nimetsaicopa ac'a iƚe lataiqui' laƚsc'ai'ipa cai'Ailli'. Iƚe laitaiqui' lapi'ipa cu'itsola' lan xanuc'. Aixina' ja'ni lapenufla' iya' laitaiqui', iƚne lan xanuc' tulij'me liƚpitine aimijouya. Ma laƚmipa cai'Ailli', toƚta'a capalaic'ocola' lan xanuc'. \c 13 \p \v 1 Icuaico'ma al juic cuftine al Pascua. Jesús joupa ixina' icuai'ma li'hora. Tipanno fa'a li'a ƚamats', ti'huana'ma, ticuainata pe lopa'a qui'Ailli'. Jesús ti'ela' capic'a ts'ilihuequi iƚniya nomana' li'a ƚamats'. Itsiya timuc'i'mola' juaiconapa lo'epola' capic'a. \p \v 2 Judas ƚi'hua Simón Iscariote, Satanás joupa icuxe'epa te ts'i'ic' lo'eya. Ticu'ma Jesús. \p Jesús y ts'ilihuequi tixmocoyi anuli. \v 3 Ixina' qui'Ailli' epi'ipa limane ticuxe'ma jahuay. Ixina' qui'huayomma pe lopa'a ȽanDios. Ixina' ti'huana'ma, ticuainata maƚpe pe lopa'a ȽanDios. \p \v 4 Mixmocoyi ts'ilihuequi, Jesús itsahuenni, ipa'a'ma litsamalo, ipo'no'ma jiƚpe liju', ixpejm'moxi al toalla. \v 5 Uhuaf'ma al cutse caja'. Ipango'ma epac'e'e'mola' liƚ'mitsi' ts'ilihuequi, tetufc'e'ecola' al toalla. \v 6 Ti'hua tepac'e'ela' liƚ'mitsi' ts'ilihuequi, icuaitsi pe locutsuya Simón Pedro. Pedro timi Jesús: \p ―Mai'ailli', ima' a'i malapac'e'e'ma lai'mitsi'. \p \v 7 Jesús timi: \p ―Itsiya ima' aicocueca laif'epa. Ticuaihuo litine tocuec'ena'ma. \p \v 8 Pedro timi: \p ―¡Ima' aimi'iya malapac'e'eya lai'mitsi'! Aicapi'iyaco' lane. \p Jesús italai'e'ma, timi: \p ―Ja'ni aicapac'e'ehuo' lo'mitsi', aimi'iya maƚmajnyacu anuli. \p \v 9 Simón Pedro timi: \p ―Ne'. Mai'ailli', lapac'e'eƚa' lai'mitsi', lulahuiƚa' laimane', aƚjuitsai'iƚa' ƚaijuac. \p \v 10 Jesús timi: \p ―Ma le'a capac'e'e'mo' lo'mitsi'. Cal xans joupa ƚepopa, iƚque alimpio. Ma le'a li'mitsi' tixisma. Imanc' lalihuequi unc'ilimpio. Tama toƚta'a laifmipolhuo', a'ij limpio jahuay imanc'. \p \v 11 Jesús joupa ixina' naitsi ƚocuya. Toƚta'a ticua: “A'ij limpio jahuay imanc'”. \p \v 12 Lijoupa lepac'e'epola' liƚ'mitsi' ts'ilihuequi, ipo'nocona'ma litsamalo, icutsaicona'ma. Timila' ts'ilihuequi: \p ―¿Te oƚcuec'epá iƚe lai'e'epolhuo'? \v 13 Imanc' aƚmi “Momxi”, “Mapoujna”; ma' al ƚinca iƚta'a loƚnespa. Iya' Nomxi, iya' naPoujna. \v 14 Iya' Nomxi, naPoujna, joupa nepac'e'epolhuo' loƚ'mitsi', imanc' ts'alihuequi. Itsiya camilhuo': Imanc' tolapac'e'e'moƚtsi loƚ'mitsi'. \p \v 15 ’Iya' aimuc'ipolhuo' lonƚ'eyacu. To iya' lai'epa, imanc' jouc'a tonƚ'e'me. \v 16 Iya' camilhuo' al ƚinca: Ƚotoc'iyalepa aimi'iya mulijya ƚipoujna. Iƚque ƚinca xonca acueca'. Ma' anuli ƚommempa aimi'iya mulijya ƚommeyalepa, iƚque xonca acueca', ƚocuena ma le'a apaluc. \v 17 Ja'ni imanc' joupa oƚcueca iƚiya, ma tolihuejle. Toƚta'a tuluyalaico'me al c'a. \p \v 18 ’A'i capalaicolhuo' toƚta'a jahuay imanc'. Nimetsaicolhuo', aixina' naiƚne lai'huijf'epola'. Jouc'a aixina' tenanƚco'ma al Paxi Liniƚingiya. Iƚe lataiqui' tuya'e': “Petsi ƚaƚtetsumlepa, maƚque ƚaƚtepa ƚala'i anuli, iƚque aƚ'epa laic'”. \p \v 19 ’Itsiya cu'ilhuo' laifnuyaicoya. Ticuaitsi litine ti'iƚa' toƚta'a toƚ'nujuais'me laifmipolhuo'. Toƚcua'me: “Al ƚinca linespa Jesús. Ma to linescopoxi ma toƚta'a iƚque.” \v 20 Iya' camilhuo' al ƚinca: Cal xans napenufpa ƚaifnummepa, lapenufinga' iya' jouc'a iƚque. Cal xans ƚalapenufpa, lapenufinga' iya' jouc'a Ƚalummepa. \p \v 21 Lijoupa licuapa iƚne ƚataiquí Jesús ixhueƚconanni juaiconapa. Timila' ts'ilihuequi: \p ―Iya' camilhuo' al ƚinca: Anuli imanc' aƚcu'ma. \p \v 22 Ts'ilihuequi ixhueƚconca. Ehuelojm'moƚtsi, ticuayi liƚpicuejma': “¿Naitsi copalaicopa Jesús? ¿Naitsi lo'eya toƚta'a?” \p \v 23 Maƚpe liju' Jesús ticutsu anuli ts'ihuequi. Jesús ti'ay capic'a juaiconapa iƚque ts'ihuequi. \v 24 Simón Pedro tife'ne ƚijuac, i'e'ma señna iƚque ts'ihuequi Jesús. Icuxe'e'ma ticuis'eƚa' Jesús: “¿Naitsi iƚque ƚocuyaco'?” \v 25 Iƚque ts'ihuequi iƚoc'huai'ma xonca ahuejnca Jesús, icuis'e'ma, timi: \p ―Mai'ailli', ¿naitsi iƚque lo'e'eyaco' toƚta'a? \p \v 26 Jesús italai'e'ma, timi: \p ―Cajac'e'ma iƚca'a ƚahualca ca'i, capi'i'ma anuli ƚaƚejmale titeƚa'. Iƚque ƚinca ƚaƚcuya. \p Jesús ijac'e'ma ƚe'i, epi'i'ma Judas Iscariote ƚi'hua cal xans cuftine Simón. \v 27 Ma miteja ƚa'i ƚonta'a titsufay iƚque cal xans. Jesús timi: \p ―Ima' oxina' lof'eya. Aimicoƚ'mo'. Toƚe to'eƚa'. \p \v 28 Locuenaye ts'ilihuequi Jesús nocutshuoƚanna jiƚpiya aiquiƚsina' te quimicopa Jesús toƚta'a Judas. \v 29 Judas ƚitaic' al ponta pe lo'nij'mimpa al tomí. Oquexi' afantsi ticuayi: “¿Ja'ni tipa'a lalahue'eponga' al juic? ¿Te Jesús ummepa ti'nata? O ¿ja'ni ummepa tepi'itola' quiƚtomí lan xanuc' pe aiquiƚ'hueca?” \p \v 30 Lijoupa litepa ƚa'i Judas aiquicoƚi, ipanni. Joupa i'ipa quipuqui'. \p \v 31 Lijoupa lipanni Judas, Jesús ipalaic'o'mola' ts'ilihuequi, timila': \p ―Itsiya joupa i'ipa, aimehue'e'. Iya' iƚque cal Xans Ƚiximpa cal profeta pu'hua lema'a. ȽanDios timuqui naitsi iya'. Toƚta'a iya' jouc'a camuqui te ts'i'ic' lipicuejma' ȽanDios. \v 32 Ma camuqui te ts'i'ic' lipicuejma' ȽanDios, iƚque xonca timuj'ma naitsi iya'. Aimicoƚya. Timuj'ma nulemma naitsi iya'. \p \v 33 ’Cunc'ainaxque', aimaƚcoƚya jifa'a pe loƚmana'. Ca'huana'ma. Lahue'ma imanc'. Joupa aimipola' lan xanuc' judío: “Iya' ca'hua'ma caituca'. Aimi'iya maƚeyacu anuli.” Ma toƚta'a camilhuo' imanc'. \v 34 Itsiya cacuxe'elhuo' lonƚ'eyacu. Iƚe al ts'e cataiqui'. Cacuxe'elhuo': Tonƚ'e'etsoƚtsi capic'a. Ma to iya' ca'elhuo' capic'a, toƚe imanc' tonƚ'e'etsoƚtsi capic'a. \v 35 Ja'ni tonƚ'e'etsoƚtsi capic'a, jahuay lan xanuc' timetsaico'molhuo' imanc' alihuequi. \p \v 36 Simón Pedro timi: \p ―Mai'ailli', ¿pe coftseya? \p Jesús italai'e'ma, timi: \p ―Iya' ca'hua'ma laipene. Itsiya aimi'iya maƚeyacu anuli. Tijouƚa' ima' to'hua'ma lopene ti'onƚcota to laipene. Toƚta'a ƚinca lihuej'ma. \p \v 37 Pedro timi: \p ―Mai'ailli', ja'ni aimi'iya maƚeyacu anuli itsiya, ¿te co'iyaco'? Tama aƚma'aƚa' iya' cacu'ma laipitine cunƚu'eco'mo'. \p \v 38 Jesús timi: \p ―¿Te aƚinca tocu'ma lopitine lunƚu'eco'ma? Iya camihuo' al ƚinca: Iƚta'a lipuqui' ai'a tija'a'ma ƚangiti, ima' tones'ma afanemma: “Iya' aicainimetsaijma Jesús”. \c 14 \p \v 1 Jesús ti'hua tipalaic'ola' ts'ilihuequi, timila': \p ―Itsiya toƚsueƚcoyi. Iya' camilhuo': Aimoƚsueƚmot'ƚe'me. Imanc' toƚ'huaiyijnyi ȽanDios. Jouc'a iya' aƚ'huaiyijnla'. \v 2 Cai'Ailli' acueca' lejut'ƚ. Tipa'a axpela' ƚejut'ƚi petsi lomanc'eyacu laixanuc'. Ma' al ƚinca iƚe laifnespa. Ja'ni a'i coƚa' aicu'iyacolhuo' toƚta'a. Iya' ca'huana'ma calanc'e'etolhuo' coƚmanc'eyacu. Aƚmajnta anuli. \v 3 Tijouƚa' calanc'etsi loƚmanc'eyacu capaiconno. Calaitsufconatolhuo'. Aƚmajnta anuli. \v 4 Imanc' joupa oƚsina' pe laiftseya, joupa oƚsina' lane. \p \v 5 Tomás timi: \p ―Mai'ailli', aicaƚsina' pe coftseya. ¿Te co'iya maƚsinyacu iƚe lane? \p \v 6 Jesús timi: \p ―Cal xans ts'ipic'a ticuaitsi pe lopa'a cai'Ailli' ȽanDios ticuicomma tixinƚa' lipene lo'huaya. Jouc'a ticuicomma tixinƚa' al ƚinca cataiqui'. Jouc'a ticuicomma tepi'inƚe lipitine aimijouya. Imanc' ja'ni joupa lapenufpa, joupa oƚsimpá lane, tolihuejyi al ƚinca, tipa'a loƚpitine aimijouya. Cal xans pe aimalapenufi iƚque aimicuaiya pe lopa'a cai'Ailli'. \p \v 7 ’Imanc', ja'ni joupa alimetsaicopa, limetsaiconga' illanc', iya' y cai'Ailli'. Itsiya iƚque cai'Ailli' tolimetsaicoyi, joupa oƚsimpá. \p \v 8 Felipe timi: \p ―Mai'ailli', aƚmuc'itsonga' ȽanDios, iƚque co'Ailli'. Tijouƚa' aimaƚsahue'eyaco' xonca. \p \v 9 Jesús timi: \p ―Axpe' mut'ƚa i'ipa maƚmana' anuli. ¿Te aicalimetsaijma? Naitsi ƚalahuelojmpa iya', iƚque joupa lahuelojmponga' illanc', iya' y cai'Ailli'. ¿Te caƚmicopa: “Aƚmuc'itsonga' co'Ailli'”? \v 10 ¿Te ima' aicomepenufi iƚe lainespa? Joupa nuya'apa: Pe lopa'a cai'Ailli' maƚpe capa'a iya'. Pe laifpa'a iya' maƚpe tipa'a cai'Ailli'. Ma' aƚmana' anuli. \p ’Laifnu'ipolhuo' iya' aiqui'huayoya laipicuejma' iya' caituca'. Imanc' aƚsimpa lai'epa acueca'. Maƚpe toƚsinyi lo'epa cai'Ailli', illanc' aƚmana' anuli. \v 11 Tonƚ'eƚe ƚinca laifnespa: Pe lopa'a cai'Ailli' maƚpe capa'a iya'. Pe laifpa'a iya' maƚpe tipa'a cai'Ailli'. Ma' aƚmana' anuli. O ja'ni aimi'iya monƚ'eyacu ƚinca iƚe laifnespa, toƚ'nujuaitsa lai'epa acueca'. Iƚe timuc'ilhuo' aƚinca laifnespa. \p \v 12 ’Iya' camilhuo' al ƚinca. Cal xans ƚalapenufpa ti'e'ma to laif'epa. Iya' ca'hua'ma pe lopa'a cai'Ailli'. Tijouƚa' ca'huanƚa' xonca acueca' ti'e'ma iƚque ƚalapenufpa. \v 13 Imanc' ja'ni toƚsinyi naitsi iya', ja'ni limetsaijma, nipajnya toƚsa'hue'me ȽanDios cai'Ailli' titoc'itsolhuo'. Tijouƚa' ca'e'ma to loƚsahue'epa, catoc'i'molhuo'. Toƚta'a iya' i'Hua ȽanDios camuc'i'mola' lan xanuc' te ts'i'ic' lipicuejma' ȽanDios. \v 14 Camilhuo': Ja'ni i'ipa coƚsina' naitsi iya', ja'ni limetsaijma, toƚsa'hueƚe. Tijouƚa' iya' ca'e'ma maƚe to loƚsahue'epa. \p \v 15 ’Imanc', ja'ni aƚ'ay capic'a tolanant'ƚi'me laitaiqui', tonƚ'e'me laifcuxe'epolhuo'. \v 16 Caxahue'e'ma cai'Ailli' tepi'itsolhuo' ocuena Ƚotoc'iyacolhuo'. Iƚque ticuaihuo pe loƚmana', toƚmajm'me anuli. Aimipo'noyacolhuo' coƚtuca'. \v 17 Iƚque cal Espíritu tuya'a'ma al ƚinca. Lan xanuc' nomana' fa'a li'a ƚamats' aimehuelojnyi iƚque, aiquilimetsaijma. Toƚta'a aimi'iya mepenufyacu. Imanc' ƚinca olimetsaijma. Itsiya tipa'a pe loƚmana'. Ticuaihuo litine titsufai'molhuo' iƚque. \p \v 18 ’Iya' aicapo'noyacolhuo' quecaniya. Capaiconno, cacuaiconno pe loƚmana'. \v 19 Aimaƚcoƚya fa'a. Lan xanuc' nomana' fa'a, iƚne naihuejpá quiƚtuca' liƚpicuejma', iƚniya aimaƚsingonaya. Imanc' ƚinca ti'hua aƚsinna. Iya' tipa'a laipitine aimijouya. Imanc' jouc'a toƚsim'me loƚpitine aimijouya. \p \v 20 ’Ticuaitsi iƚe litine ti'i'ma coƚsina' iya' y cai'Ailli' aƚmana' anuli. Ti'i'ma coƚsina' imanc' y iya' aƚmana' anuli, iya' y imanc' aƚmana' anuli. \v 21 Cal xans napenufpa laitaiqui' iƚe laifcuxepa, iƚque ƚalihuequi, ƚinca aƚ'ay capic'a. Iƚque cal xans ƚaƚ'epa capic'a cai'Ailli' ti'e'ma capic'a. Iya' jouc'a ca'e'ma capic'a, camuc'i'ma naitsi iya'. \p \v 22 Judas, iƚque ƚocuena Judas, a'i Judas Iscariote, timi Jesús: \p ―Mai'ailli', ¿te caƚmuc'icoyaconga' ma le'a illanc'? Aimomuc'iyacola' naitsi ima' locuenaye lan xanuc' nomana' li'a ƚamats'. ¿Te co'iya? \p \v 23 Jesús italai'e'ma, timi: \p ―Naitsi ƚaƚ'epa capic'a, iƚque naihuejcopa laitaiqui', cai'Ailli' ti'ena'ma capic'a jouc'a. Aƚcuainacu pe lopa'a. Aƚmajn‑na'me anuli. \v 24 Naitsi aimaƚ'ay capic'a, iƚque aimihuequi laitaiqui'. Iƚe aƚtaiqui' illanc', iya' y cai'Ailli', iƚque Ƚalummepa. \p \v 25 ’Ma maƚmana' anuli fa'a li'a ƚamats' iya' cu'ilhuo' laitaiqui'. \v 26 Tijouƚa' ticuaiyunni Notoc'iyacolhuo', iƚque cal Espíritu Santo, iƚque timuc'i'molhuo' jahuay. Ti'nujuaitsi'ina'molhuo' laifmipolhuo'. Iya' joupa aixahue'epa cai'Ailli' tummeƚa'. Iƚque tumme'e'molhuo'. \p \v 27 ’Tolunxac'e'etsoƚtsi ƚolunxajma', ailopa'a tintsi. Toƚta'a laitaiqui' laifpaxnepolhuo', laifnepi'ipolhuo'. Ƚinca jifa'a li'a ƚamats' lan xanuc' naihuejpá quiƚtuca' liƚpicuejma' iƚne jouc'a timi'molhuo': “Ailopa'a tintsi”. Iƚne liƚtaiqui' aimi'onƚspa iya' laitaiqui' laifnu'ipolhuo' itsiya. \v 28 Joupa oƚcuejpá laimipolhuo'. Joupa nu'ipolhuo': “Ca'huana'ma. Tijouƚa' ca'huanƚa' capaiconno, cacuaicoconno.” Ja'ni aƚ'ay capic'a ti'i'ma loƚpixojma cata. Ca'huana'ma pe lopa'a cai'Ailli'. Iƚque cai'Ailli' xonca acueca'. \v 29 Itsiya nu'ipolhuo' lo'iya. Tijouƚa' ti'iƚa' toƚta'a toƚ'nujuaista iƚiya laimipolhuo', toƚnes'me: “Linespa Jesús ma' al ƚinca”. \p \v 30 ’Itsiya huata capalaic'o'molhuo'. Ticuaihuo iƚque nocuxepola' lan xanuc' nomana' fa'a li'a ƚamats', iƚne naihuejpá quiƚtuca' liƚpicuejma'. Iƚque aimaƚcuxe iya'. \v 31 Ma to laƚcuxe'epa cai'Ailli' ma toƚta'a ca'ay, ca'e'ma. Ti'iƚa' quiƚsina' lan xanuc' iya' ca'ay capic'a cai'Ailli'. \p ’Toƚtsolinca. ¡Ƚepá! \c 15 \p \v 1 ’Iya' aƚ'onƚcospa to lujxi al 'ec 'uva. Iƚe al 'ec tipa'a ƚimané. Iya' aƚinca capa'a iƚe lujxi al 'ec. Cai'Ailli' ƚaƚ'eponga' cuenna, iya' jouc'a ƚaimané. \v 2 Iƚne ƚaimané, ja'ni anuli ailopa'a qui'as, cai'Ailli' tetejna'ma. Pe lo'aspa ti'huij'ma. Toƚta'a ti'iƚa' limpio. Ti'asla' xonca. \v 3 Itsiya joupa olapenufpá laitaiqui', iƚe lainu'ipolhuo'. Toƚta'a ȽanDios iximpolhuo' unc'ilimpio. \v 4 Aimolanaj'moƚtsi iya'. Iya' jouc'a aicanajyacoxi imanc'. Anuli limane al 'ec ja'ni tenajxoxi petsi ƚipujxi c'ec, iƚe limane tipanehuo quituca', aimi'asya. Toƚta'a imanc' ja'ni tolanajtsoƚtsi, ti'onƚcotolhuo' to limane al 'ec pe lipanemma quituca', aimi'asyacolhuo'. Ticuicomma maƚmajm'me anuli. Ja'ni a'i ailopa'a conƚ'eyacu al c'a. \p \v 5 ’Iya' Nujxi C'ec. Imanc' aimané. Ja'ni aimolanajyoƚtsi iya' jouc'a aicanajyacoxi, maƚmajm'me anuli. Toƚta'a ti'onƚcotolhuo' to ƚimané al 'ec no'aspa juaiconapa. \v 6 Ja'ni tolanajtsoƚtsi imanc' ti'onƚcotolhuo' to ƚimané al 'ec leca'nimpa aculi'. Tijuƚ'mola'. Tijouƚa' tijuƚtsola' tefot'ƚena'me jouc'a lif'as quijuƚpa, tihuoxc'ona'me lonajpa ƚunga, tipi'em'me. \v 7 Ja'ni aimolanajyacoƚtsi, ja'ni aimolimenc'ecoyi laitaiqui', nipajnya toƚsa'hue'me, tepi'im'molhuo' iƚe loƚsahue'epa. \v 8 Ja'ni ti'onƚcospolhuo' to ƚimané al 'ec no'aspa juaiconapa, anuli anuli ti'atsi, imanc' ƚinca alihuequi. Toƚta'a lan xanuc' tixim'me acueca' cai'Ailli'. \p \v 9 ’Ma to cai'Ailli' aƚ'ay capic'a, toƚta'a iya' ca'elhuo' capic'a. Aimolanaj'moƚtsi. Maƚmajm'me anuli, toƚta'a ti'hua ca'elhuo' capic'a. \v 10 Imanc' ja'ni tolihuejcoyi laifcuxe'epolhuo', itine itine toƚsim'me ca'elhuo' capic'a. Toƚta'a iya' lai'ejma'. Iya' quihuejma laƚcuxe'epa cai'Ailli', itine itine aixina' aƚ'ay capic'a iƚque. \p \v 11 ’Tolapenufle laitaiqui' laifnu'ipolhuo'. Toƚta'a ti'i'ma acueca' loƚpixojma cata. Ma to iya' tixoqui neta, toƚta'a imanc' tixoj'ma cunlata. Aimi'iya moƚsueƚmot'ƚeyacu. \v 12 Itsiya cacuxe'elhuo' lonƚ'eyacu. Camilhuo': Tonƚ'etsoƚtsi capic'a. Ma to iya' ca'elhuo' capic'a, toƚe imanc' tonƚ'etsoƚtsi capic'a. \v 13 Cal xans, ja'ni acueca' ti'ela' capic'a nonanc'opoƚtsi ticu'ma lipitine tunƚu'e'mola' iƚniya. Ailopa'a xonca acueca' co'eya. \v 14 Imanc' aƚnanc'oyoƚtsi ja'ni tonƚ'eyi laifcuxe'epolhuo'. \p \v 15 ’Itsiya capalaic'olhuo' a'i lopalaic'onyacola' lam mozó. Cal mozo aiquixina' lo'eya ƚipoujna. Iƚque ƚipoujna aimu'iya. Illanc' aƚejmaleyi. Camilhuo': Iya' aƚnanc'oyoƚtsi. Ailopa'a cainemi'epolhuo'. Jahuay lalu'ipa cai'Ailli' joupa nu'ipolhuo' imanc'. \v 16 Iya' ai'huijf'epolhuo'. Imanc' a'i caƚ'huijf'e iya'. Camilhuo': Nimetsaicopolhuo' aixanuc'. Caxpic'e tonƚeƚe. To al c'a c'ec tipammaispa toƚta'a tipammaitolhuo' imanc'. Iƚe al c'a lonƚ'eyacu tipanehuo. Imanc' aixanuc'. Limetsaijma naitsi iya'. Toƚta'a cai'Ailli' tepi'i'molhuo' loƚsahue'eyacu. \v 17 Tonƚ'etsoƚtsi capic'a. Toƚta'a laifcuxe'epolhuo' imanc'. \p \v 18 ’Lan xanuc' naihuejpá quiƚtuca' liƚpicuejma', ja'ni ti'elhuo' laic', aƚ'nujuaisla' iya' laƚ'epa. Ate'a aƚ'epa laic' iya'. \v 19 Imanc' ja'ni coƚa' tolihuejyi coƚtuca' loƚpicuejma' iƚniya lan xanuc' ti'e'molhuo' capic'a. Timi'molhuo': “Ninc'apimaye”. Imanc' aimolihuejyi coƚtuca' loƚpicuejma'. Iya' ai'huijf'epolhuo'. Toƚta'a ocuena loƚ'ejma'. Toƚiya iƚniya ti'e'molhuo' laic'. \p \v 20 ’Aƚ'nujuaisla' iya' laitaiqui'. Joupa aimipolhuo': “Notoc'iyalepa aimi'iya mulijya ƚipoujna. Iƚque ƚipoujna ƚinca xonca acueca'.” Ma to li'e'empa ƚipoujna, toƚta'a lo'e'enyacu cal mozo. Iya' joupa lihuetsoquimpa jouc'a tihuetsoquim'molhuo'. Iƚniya ja'ni coƚa' ihuej'me laitaiqui', jouc'a tihuej'me loƚtaiqui'. \v 21 Imanc' aixanuc', toƚta'a iƚne lan xanuc' ti'e'molhuo' laic', tihuetsoquim'molhuo'. Iƚniya aiquilimetsaijma iƚque Ƚalummepa. \p \v 22 ’Iya' ja'ni coƚa' aicaicuaiyunni fa'a li'a ƚamats', ja'ni coƚa' aicaipalaic'o'mola', iƚniya ti'i'ma tines'me: “Ailopa'a caƚjunac'”. Iya' aicuai'ma, aipalaic'o'mola'. Itsiya aimi'iya minesyacu: “Ailopa'a caƚjunac'”. Iƚne ailopa'a cotalai'ecoyacu. \v 23 Iƚque ƚalixtuc'opa jouc'a tixtuc'o cai'Ailli'. \v 24 Iya' pe lomana' lan xanuc' joupa ai'epa acueca'. Ailopa'a no'eya to iƚta'a lai'epa iya'. Ja'ni coƚa' aicai'aic' toƚta'a iƚniya ti'i'ma tines'me: “Ailopa'a caƚjunac'”. Itsiya aimi'iya minesyacu toƚta'a. Joupa aƚsimpa acueca' lai'epa. Joupa aƚ'eponga' laic', iya' y cai'Ailli'. \p \v 25 ’Iƚe laƚ'e'epa ma tenant'ƚi al Paxi Liniƚingiya loya'apa: “Tama ailopa'a caif'e'epola' iƚniya aƚ'epa laic'”. \p \v 26 ’Pe lopa'a cai'Ailli' jiƚpe tipa'a Notoc'iyacolhuo', iƚque cal Espíritu Santo nonespa al ƚinca. Iƚque co'huayoya ma le'a ȽanDios. Iya' cumme'e'molhuo' pe loƚmana'. Ticuaiyunni fa'a li'a ƚamats' iƚque aƚnesco'ma iya'. \v 27 Imanc' jouc'a aƚnesco'ma. Lipangopa laipenic' fa'a li'a ƚamats' aƚejmalepá, iya' y imanc'. Imanc' aƚsimpa acueca' lai'epa, limetsaicopa laipicuejma'. Toƚta'a aƚnesco'ma, tolu'i'mola' lan xanuc'. \c 16 \p \v 1 ’Joupa nu'ipolhuo' te ts'i'ic' moluyalaicoyacu. Tolapenufle iƚe laimipolhuo'. Toƚta'a aimolanajyacoƚtsi. \v 2 Itsiya camicona'molhuo' te ts'i'ic' moluyalaicoyacu: Tipa'am'molhuo' ƚajut'ƚi pe lafot'ƚeyopoƚtsi. Ticuaihuo litine iƚniya noma'ayacolhuo' tines'me: “Joupa aima'apa iƚque ƚihuejpa Jesús. Iƚe lai'epa etenƚcocopa ȽanDios.” \v 3 Iƚniya pe noma'ayacolhuo' aicalimetsaiconga' iya' ni cai'Ailli'. \v 4 Toƚta'a laifnu'ipolhuo'. Ticuaitsi litine toƚteƚcoƚe toƚ'nujuaisnata laimipolhuo'. Ma maƚmana' anuli aicainu'ilhuo' toƚta'a. \v 5 Itsiya ai'huanapa, cacuainata pe lopa'a iƚque Ƚalummepa. Imanc' aimalicuis'e: “¿Pe coftseya?” Nij anuli nalicuis'epa toƚta'a. \p \v 6 ’Iƚe laimipolhuo' epi'ipolhuo' acueca' quixhuejma'. \v 7 Iya' camilhuo' al ƚinca: Ticuicomma ca'huana'ma. Ja'ni a'i, Notoc'iyacolhuo' aimicuaiya pe loƚmana'. Ja'ni ca'huanƚa' ƚinca ticuaihuo. Iya' cumme'etolhuo' pe loƚmana'. Toƚta'a xonca al c'a loluyalaicoyacu. \p \v 8 ’Iƚque cal Espíritu Santo ticuaiyunni li'a ƚamats' timuj'ma ailopa'a cotalai'e'ecoyacu ȽanDios iƚne lan xanuc' naihuejpá quiƚtuca' liƚpicuejma'. Timuj'ma te ts'i'ic' lajunac', timuj'ma te ts'i'ic' al c'a, timuj'ma aƚinca ȽanDios titeƚ'mi'mola' iƚne ts'iƚtaic' quiƚjunac'. \p \v 9 ’Iƚne aicaƚ'huaiyinge, toƚta'a cal Espíritu Santo timuj'ma iƚtaic' liƚjunac'. \v 10 Iya' ca'huana'ma pe lopa'a cai'Ailli', imanc' aimalahuelojnconaya aicapajnconaya fa'a li'a ƚamats', cai'Ailli' lapenufnata pu'huanni. Toƚta'a cal Espíritu Santo timuj'ma ac'a lai'epa iya'. \p \v 11 ’Ticuaiyunni cal Espíritu Santo ȽanDios joupa ulijpa Satanás, iteƚ'mipa iƚque nocuxepola' lan xanuc', iƚne naihuejpá quiƚtuca' liƚpicuejma'. Toƚta'a cal Espíritu Santo timuj'ma aƚinca ȽanDios titeƚ'mi'mola' lan xanuc', iƚne ts'iƚtaic' quiƚjunac'. \p \v 12 ’Tipa'a xonca laifnu'iyacolhuo'. Itsiya aimi'iya cu'iyacolhuo'. Imanc' toƚsim'me ipime iƚe laitaiqui'. \v 13 Ticuaiyunni cal Espíritu Santo iƚque noya'apa al ƚinca, panca panca timuc'i'molhuo'. Toƚta'a ti'i'ma coƚsina' jahuay al ƚinca cataiqui'. Cal Espíritu aimuya'aya quituca' lipicuejma'. Tu'i'molhuo' ma loquimf'epa, iƚiya lataiqui' lu'ipa ȽanDios. Tu'i'molhuo' lo'iya. \v 14 Iƚque limetsaijma, aƚnesco'ma. Aiminescoyacoxi. Ma le'a aƚnesco'ma iya' lai'ejma', laipicuejma', laimane. \v 15 Ma to li'ejma', lipicuejma', limane cai'Ailli', ma' anuli iya' lai'ejma', laipicuejma', laimane. Toƚiya joupa aimipolhuo': “Iƚque cal Espíritu aiminescoyacoxi. Ma le'a aƚnesco'ma iya' lai'ejma', laipicuejma', laimane.” \p \v 16 ’Tuyaiƚa' nihuata aimaƚsingonaya. Tuyaiconƚa' nihuata aƚsingona'ma. \p \v 17 Hualca ts'ilihuequi ipalaic'opoƚtsi, timiyoƚtsi: \p ―¿Te caƚmicoponga' toƚta'a? Ticua: “Tuyaiƚa' nihuata aimaƚsingonaya. Tuyaiconƚa' nihuata aƚsingona'ma.” Jouc'a ticua: “Ai'huanapa pe lopa'a cai'Ailli'”. \p \v 18 Ti'hua tipalaic'oyoƚtsi, ticuayi: \p ―¿Te cocuajmaispa licuapa: “Tuyaiƚa' nihuata”? Aicaƚcueca iƚe litaiqui'. \p \v 19 Jesús ixina' iƚpic'a ticuis'eƚe te cocuapa iƚiya lataiqui'. Timila': \p ―¿Te colicuis'ecopoƚtsi te cocuapa iƚiya laitaiqui': “Tuyaiƚa' nihuata aimaƚsingonaya, tijouƚa' tuyaiconƚa' nihuata aƚsingona'ma”? \v 20 Iya' camilhuo' al ƚinca. Imanc' toƚhuotso'me, toƚjolij'me. Lan xanuc' nomana' fa'a li'a ƚamats', iƚne naihuejpá quiƚtuca' liƚpicuejma', iƚniya tixoj'ma quileta. Imanc' toƚhuotso'me juaiconapa. Tijouƚa' aimoƚhuotsoconayacu. Tiƚonc'e'em'molhuo' loƚpixhuejma', tixoj'ma cunlata. \v 21 Ƚaca'no' titeƚco'ma tipajntsi ƚi'hua. Tixhueƚma, ticua: “Joupa ixhuaita litine. Joupa aƚ'huajcopa ƚaipunla.” Tijouƚa' tipajntsi ƚi'hua, timence'co'ma ƚipunla. Tixoqui queta. Ticua: “Ƚacapími' joupa ipajnta, icuai'ma fa'a li'a ƚamats'”. \p \v 22 ’Toƚta'a loluyalaicoyacu imanc'. Itsiya toƚhuotsoyi, toƚsueƚcoyi. Caxingona'molhuo'. Jiƚpe litine tixoj'ma cunlata. Ailopa'a naiƚonc'e'eyacolhuo' iƚe ƚoƚpixojma cata. \p \v 23 ’Jiƚpiya litine aimalicuis'econaya. Iya' camilhuo' al ƚinca: Imanc' oƚsina' naitsi iya', limetsaijma, jahuay loƚsahue'eyacu cai'Ailli' tepi'itsolhuo', iƚque tepi'i'molhuo'. \v 24 Aicoƚsahue'e toƚta'a cai'Ailli'. Itsiya camilhuo': Imanc' oƚsina' naitsi iya', limetsaijma, toƚmiƚe toƚta'a cai'Ailli', toƚsahue'e'me. Toƚta'a ƚinca tepi'i'molhuo'. Tijouƚa' ti'i'ma xonca juaiconapa acueca' loƚpixojma cata. \p \v 25 ’Iya' laipalaic'opolhuo' a'ij cuajmaica cataiqui', ma le'a ai'onƚicopa. Ticuaihuo litine aica'onƚicoya. Cu'ina'molhuo' al cuajmaica. Cami'molhuo' te ts'i'ic' cai'Ailli'. \v 26 Imanc' oƚsina' naitsi iya', limetsaijma. Ticuaiyunni jiƚpe litine imanc' toƚmiƚe toƚta'a cai'Ailli', toƚsa'hue'me. \p ’Iya' a'i camilhuo': “Caxahue'e'ma cai'Ailli' tepi'itsolhuo'”. A'i. Aicamiya toƚta'a. Maƚque cai'Ailli' ti'elhuo' capic'a. Maƚque tepi'i'molhuo' loƚsahue'epa. \v 27 Imanc' aƚ'epa capic'a, lapenufpa iya' lainespa, joupa nu'ipolhuo': “Iƚque ȽanDios Ƚalummepa”. Toƚiya maƚque ȽanDios ti'elhuo' capic'a. \v 28 Iya' cai'huayomma cai'Ailli', aicuai'ma fa'a li'a ƚamats'. Itsiya ca'huana'ma, quipanahuo li'a ƚamats', cacuainata pe lopa'a cai'Ailli'. \p \v 29 Ts'ilihuequi timiyi: \p ―Itsiya aƚpalaic'onga' al cuajmaica, aimaƚ'onƚiconga' cataiqui'. \v 30 Itsiya aƚsina' ima' jahuay oxina', aimalicuis'econayaco'. Itsiya joupa i'ipa caƚsina' aƚinca o'huayomma ȽanDios. \p \v 31 Jesús timila': \p ―Itsiya, ¿te aƚinca limetsaijma naitsi iya'? \v 32 Ticuaihuo al 'hora, itsiya icuai'ma, imanc' tolinul'me. Tonƚeyoƚna'me ƚolajut'ƚi, tolaca'ne'moƚtsi. Aƚpo'no'ma caituca'. Tama toƚta'a laƚ'e'eya aicapajnya caituca'. Cai'Ailli' tipa'a. \v 33 Iya' cacua: Aimoƚsueƚmot'ƚe'me. Toƚiya joupa nu'ipolhuo' lo'iya. Ma moƚmana' fa'a li'a ƚamats' ƚinca toƚteƚco'me. Aimixpailij'molhuo'. Tixojla' cunlata. Iya' joupa nulijpa. \c 17 \p \v 1 Toƚe limipola' Jesús ts'ilihuequi. Lijou'ma ehuelojm'ma lema'a. Ipango'ma ipalaic'o'ma qui'Ailli', timi: \p ―Mai'Ailli', joupa icuai'ma lai'hora. Caxahue'ehuo' tomuc'itsola' laixanuc' naitsi iya'. Iya' o'Hua. Toƚta'a camuc'i'mola' naitsi ima', ima' ai'Ailli'. \v 2 Ima' joupa lapi'ipa laimane cacuxena'mola' jahuay lan xanuc'. Toƚta'a capi'i'mola' laixanuc' liƚpitine aimijouya. Iƚniya laixanuc' ima' lapi'ipa. \v 3 Iƚne pe lepi'impola' liƚpitine aimijouya, ma' iƚniya timetsaicohuo' ima' manDios. Jouc'a limetsaijma iya' ninJesucristo, ima' alummepa. \p \v 4 ’Fa'a li'a ƚamats' aimuc'ipola' naitsi ima'. Iƚe laipenic' lalapi'ipa ima', joupa aijou'nepa. \v 5 Ai'a tilajm'ma li'a ƚamats' aƚmana' anuli. Ailopa'a caƚ'onƚcosponga'. Itsiya' mai'Ailli', lapenufnaƚa' jiƚpiya pe lofpa'a. Jiƚpiya aƚmajnta anuli. Ti'iƚa' ma to li'ipa ai'a tilajm'ma li'a ƚamats'. \p \v 6 ’Ima' joupa lapi'ipa iƚne laixanuc'. Iya' aimuc'ipola' naitsi ima'. Iƚniya laixanuc' aimi'onƚspola' locuenaye lan xanuc' nomana' li'a ƚamats' pe naihuejpá quiƚtuca' liƚpicuejma'. Ima' joupa o'huijf'epola'. Iƚniya ihuejcopá lotaiqui'. \v 7 Jahuay lapi'ipa ima'. Laixanuc' joupa iƚsina' pe qui'huayomma iƚe lalapi'ipa. Jahuay iƚe lalapi'ipa o'huexi ima'. \v 8 Lataiqui' ima' lalu'ipa iya' nu'ipola' loxanuc'. Iƚniya epenufpá iƚiya lotaiqui'. Iƚsina' cai'huayomma ma' ima'. Joupa i'huaiyijmpá li'ipa, ima' alummepa. \p \v 9 ’Iya' caxahue'ehuo' totoc'itsola' iƚne loxanuc'. A'i camihuo' motoc'iyacola' locuenaye xanuc' nomana' li'a ƚamats'. Caxahue'ehuo' totoc'itsola' laƚxanuc', iƚniya lalapi'ipa. Jiƚne o'huexi. \v 10 Jahuay ƚai'huexi jouc'a o'huexi. Jahuay ƚo'huexi jouc'a ai'huexi. Iƚniya laixanuc', iƚne aƚ'huexi, joupa alimetsaicopa, imuj'me naitsi iya'. \p \v 11 ’Itsiya aicapajnconaya fa'a li'a ƚamats'. Laƚxanuc' ƚinca timajm'me fa'a. Iya' joupa ca'huana'ma, cacuainata pe lofpa'a. Mai'Ailli', ima' umPaxi. Caxahue'ehuo' totoc'itsola' iƚne laixanuc', to'etsola' cuenna. Ti'hua lihuejla' iƚniya. Ima' lopuftine ma laipuftine jouc'a, toƚta'a lacui'ipa ima'. Laixanuc' ja'ni lihuejla' al c'a, iƚne ti'i'ma anuli ma to anuli iya' y ima'. \v 12 Ai'epola' cuenna laixanuc' maƚmana' fa'a li'a ƚamats'. Iƚne aiquicuanaj'me lopuftine, ima' ƚilenDios. Le'a anuli ƚejac'pa, iƚque tejac'eyoxi, toƚe lipicuejma'. Toƚta'a enanƚcopa al Paxi Liniƚingiya. \p \v 13 ’Itsiya aicuaiconna pe lofpa'a. Ma capa'a fa'a li'a ƚamats' caxahue'ehuo' totoc'itsola' laixanuc'. To iya' tixoqui neta, aipic'a tixojla' quileta jouc'a laixanuc'. \v 14 Nu'ipola' lotaiqui'. Iƚniya epenufpá. Locuenaye lan xanuc' nomana' fa'a li'a ƚamats' pe naihuejpá quiƚtuca' liƚpicuejma', iƚniya ti'eyi laic' laixanuc'. Tixinyi ituca' liƚ'ejma' ma to tixinyi ituca' lai'ejma'. \v 15 A'i caxa'huehuo' maipa'ayacola' laixanuc' fa'a li'a ƚamats'. Ma caxahue'ehuo' to'etsola' cuenna. Toƚta'a ailopa'a co'eyacola' ƚixcay xans. \v 16 Iƚniya ituca' liƚ'ejma' ma to iya' ituca' lai'ejma'. Aimaƚ'onƚsponga' to lan xanuc' naihuejpá quiƚtuca' liƚpicuejma'. \p \v 17 ’Mai'Ailli', totoc'itsola' iƚniya laixanuc', ti'iƚa' o'huexi ima', ti'hua tihuejle al ƚinca. Iƚe lotaiqui' al ƚinca. \v 18 Ima' alummepa fa'a li'a ƚamats'. Toƚiya iya' nummepola' laixanuc' tiyeƚe ni petsi li'a ƚamats'. \v 19 Iya' ma' o'huexi. Cacu'moxi cunƚu'etsola' laixanuc', ti'e'etsola' o'huexi jouc'a. Tihuejle al ƚinca. \p \v 20 ’Iya' caxahue'ehuo' totoc'itsola' jahuay laixanuc'. A'i camihuo': Totoc'itsola' ma le'a laixanuc' petsi joupa lapenufpa iya'. Iƚne tuya'a'me laitaiqui', tijouƚa' liƚf'as xanuc' jouc'a lapenuf'ma, lihuej'ma. Caxahue'ehuo' totoc'itsola' iƚniya jouc'a. \v 21 Aipic'a ti'e'etsola' anuli iƚne laixanuc'. Mai'Ailli' illanc' aƚmana' anuli. Ima' iya' anuli, iya' ima' anuli. Toƚta'a aƚ'e'etsonga' anuli, iƚniya y illanc'. Ja'ni ti'iƚa' toƚta'a locuenaye lan xanuc' nomana' li'a ƚamats' tines'me: “Aƚinca ma ȽanDios ummepa Jesús”. \p \v 22 ’Ima' joupa aƚpaxnepa, limetsaicopa iya' o'Hua. Toƚta'a iya' aipaxnepola' iƚniya laixanuc', nimetsaicopola' onaxque'. Ma to illanc' aƚmana' anuli, iya' y ima', toƚta'a ti'e'etsola' iƚniya. \v 23 Iya' y iƚniya aƚmajm'me anuli. Ima' y iya' aƚmana' anuli. Toƚta'a ti'e'etsola' ma' anuli iƚniya. Locuenaye lan xanuc' nomana' li'a ƚamats' ti'i'ma quiƚsina' naitsi iƚque Ƚalummepa, ma' ima' mai'Ailli'. Jouc'a ti'i'ma quiƚsina' lof'epola' capic'a iƚne laixanuc'. Ma to ima' aƚ'ay capic'a toƚta'a to'ela' capic'a iƚniya. \p \v 24 ’Mai'Ailli', ai'a tilajm'ma li'a ƚamats', ima' aƚ'ay capic'a, aƚpaxnepa, alimetsaicopa. Itsiya caxahue'ehuo' totoc'itsola' laixanuc', iƚne lalapi'ipa. Camihuo': Aipic'a ticuaitsa jiƚpiya, timajnta pe laifpa'a. Aƚsinƚa' ma to li'ipa. Aƚsintsonga' anuli iya' cai'Ailli'. \p \v 25 ’Mai'Ailli', ima' cotuca' aƚijca lopicuejma'. Locuenaye lan xanuc' nomana' li'a ƚamats', iƚne aiquimetsaicohuo'. Iya' ƚinca nimetsaicohuo'. Laixanuc' jouc'a timetsaicohuo'. Iƚsina' ima' alummepa. \v 26 Aimuc'ipola' laixanuc' naitsi ima'. Ti'hua camuc'i'mola', timetsaicotso' xonca, ti'etsoƚtsi capic'a ma to ima' aƚ'ay capic'a. Toƚta'a aƚ'e'etsonga' anuli iya' y laixanuc'. \c 18 \p \v 1 Jesús lijoupa lipalaic'opa qui'Ailli' ipanni, ileco'mola' ts'ilihuequi. Iye'me laca'hua pana' cuftine Cedrón. Uyalaico'me locuena liju'. Jiƚpiya tipa'a anuli ƚaqueya. Itsuflai'me. \v 2 Judas, iƚque pe joupa icupa cataiqui' ticu'ma Jesús, imetsaijma jiƚpiya ƚaqueya. Itsenaihuo'me jiƚpe Jesús jouc'a ts'ilihuequi. \v 3 Maƚpiya icuaiconca Judas ilecola' lan soldado romano jouc'a lapaluc' lummempola' lixanuc' cal cuecaj ca'ailli', jouc'a lummempola' lam fariseo. Iƚniya iƚtaic' lolif'ecopoƚtsi, jouc'a liƚpepalc'o', jouc'a locuanajcoyacoƚtsi lofulecoyacu. \p \v 4 Jesús joupa ixina' jahuay lo'iya. Ipanni, timila': \p ―Imanc', ¿naitsi conlahuepa? \p \v 5 Timiyi: \p ―Lahueyi Jesús, ƚas Nazaret. \p Jesús timila': \p ―Ma' iya'. \p Maƚpe tipa'a Judas, iƚque pe joupa icupa cataiqui' ticu'ma Jesús. Jiƚpe jouc'a tecaxhuoƚanna lan soldado jouc'a lapaluc'. \v 6 Licuej'me lines'ma Jesús: “Ma' iya'”, iƚniya ipailiconca quiƚspula', enghuoƚaitsa ƚamats'. Ixpailij'mola' juaiconapa. \v 7 Jesús icuis'econa'mola', timila': \p ―Imanc', ¿naitsi conlahuepa? \p Iƚniya italai'e'econa'me, timiyi: \p ―Lahueyi Jesús, ƚas Nazaret. \p \v 8 Jesús timila': \p ―Joupa aimipolhuo': Ma' iya'. Ja'ni ma le'a iya' lahuay, tolapi'itsola' lane tiyenƚe iƚna'a ts'alihuequi. \p \v 9 Toƚta'a enanƚcopa limipa Jesús qui'Ailli', locuapa: “Iya' ai'epola' cuenna laixanuc', iƚne lalapi'ipa ima'. Ailopa'a quejac'pa.” \p \v 10 Simón Pedro itaic' li'espada. Ipa'a'ma, ixcai'e'ma ƚimozo cal cuecaj ca'ailli'. Nulemma etec'e'e'ma lix'mas al c'a camane. Iƚque cal mozo cuftine Malco. \v 11 Jesús icuxe'e'ma Pedro, timi: \p ―To'huejnaƚa' lo'espada. Cai'Ailli' joupa ixpic'epa toƚta'a laifnuyaicoya. ¿Te ma iya' catets'i'ma iƚque lixpic'ejma'? Ma cateƚco'ma. \p \v 12 Lan soldado romano jouc'a nocuxepola', jouc'a lapaluc' lummempola' lan tsilaj judío, iƚniya i'noƚ'me Jesús, ifi'e'me. \v 13 Ileco'me pe lopa'a Anás. Iƚque a'hua cunas cuftine aCaifás. Jiƚniya ƚitiné maƚque Caifás cal cuecaj ca'ailli'. \v 14 Joupa inespa: “Tima'anƚe le'a anuli cal xans, tunƚu'etsola' jahuay laƚxanuc'”. \p \v 15 Milecoyi Jesús iyenc'e'me oquexi' ts'ilihuequi. Iƚniya Simón Pedro jouc'a ƚiƚejmale. Pedro ƚiƚejmale imetsaijma cal cuecaj ca'ailli'. Icuaitsa lejut'ƚ cal cuecaj ca'ailli'. Litsufai'e'me Jesús, Pedro ƚiƚejmale jouc'a itsufai'ma ƚipuna quejut'ƚ ƚa'ailli'. \v 16 Pedro aiquitsufaic'. Ipanenni tecaxu lixpula' al puerta. Ts'ihuequi Jesús, iƚque pe ƚimetsaijma cal cuecaj ca'ailli', ipaiconanni icuaitsi pe lopa'a ƚahuats' no'epa cuenna al puerta. Ipalaic'opa. Lijou'ma itsufai'e'ma Pedro. \v 17 Ƚahuats' no'epa cuenna al puerta icuis'e'ma Pedro, timi: \p ―¿Te ma ima' jouc'a omihuequi cal xans Jesús? \p Pedro timi: \p ―A'i iya'. \p \v 18 I'i'ma juaiconapa caxita. Jiƚpe lam mozó jouc'a lapaluc' icue'epá quiƚpunga. Jiƚniya ecaxoƚingoƚai'me, epat'ƚe'moƚtsi. Pedro jouc'a ecaxingai'ma jiƚpiya, epat'ƚe'moxi. \p \v 19 Cal cuecaj ca'ailli' Anás ticuis'e Jesús, timi: \p ―¿Naitsi iƚniya ts'ihuejhuo'? ¿Te cofmuc'ipola'? \p \v 20 Jesús italai'e'e'ma, timi: \p ―Iya' aipalaipa petsi jahuay aƚsimpa, aƚquimf'epa. Camuc'ila' lan xanuc' mimana' jiƚpiya ƚilejut'ƚi pe lafoƚyomma, jouc'a pe lopa'a al cuecaj xoute'. Camuc'ila' maƚpiya pe lafoƚyomma lan xanuc' judío. Ailopa'a caimuc'ipola' quemiya. \v 21 Itsiya, ¿te calicuis'ecopa te caifmuc'ipola'? Taicuis'etsola' naƚquimf'epa. Iƚne iƚsina' te ts'i'ic' laimipola'. \p \v 22 Licuejpa toƚta'a linespa Jesús, una'ma camane li'a anuli ƚapaluc nacaxuya huejnca. Timi: \p ―Ima', ¿te coftalai'ot'ƚecopa toƚta'a cal cuecaj ca'ailli'? \p \v 23 Jesús timi: \p ―Ja'ni a'i canesqui al ƚijca, lu'iƚa'. Ja'ni ainespa al ƚijca, ¿te caluntafcopa camane? \p \v 24 Ma to quifi'iya Jesús, Anás ummepa pe lopa'a cal cuecaj ca'ailli' Caifás. \p \v 25 Pedro ipanenni ƚipuna ƚa'ailli', ma mecaxu tepat'ƚeyoxi. Icuis'e'me, timiyi: \p ―¿Te ma ima' jouc'a omihuequi iƚque? \p Pedro icuanajpa, timi: \p ―A'i iya'. \p \v 26 Anuli ƚimozo cal cuecaj ca'ailli' ipalaic'o'ma Pedro. Iƚque ma ƚipima ƚetec'epa quix'mas Pedro. Timi: \p ―Iya' cacua joupa aiximpolhuo' jiƚpiya ƚaqueya, ima' jouc'a Jesús. \p \v 27 Icuanajcona'ma Pedro, timi: \p ―Iya' a'i. \p Aiquicoƚi. Ija'a'ma ƚangiti. \p \v 28 Ipa'a'me Jesús lejut'ƚ Caifás. Ileco'me pe lopa'a cal gobernador romano, iƚque cuftine Pilato. Joupa i'ipa quitine. Lan judío aiquiƚtsuflaic' lejut'ƚ Pilato. Imanenca ƚuna. Timiyoƚtsi: “Aimi'iya maƚtsuflaiyacu. Aƚpic'a ȽanDios aƚsintsonga' ninc'ilimpio. Toƚta'a nipajnya aƚteta lixic' lotejnyacu al juic Pascua.” \p \v 29 Pilato ipanni pe lomana' iƚniya, timila': \p ―¿Te ts'i'ic' loƚcuxecocopa cal xans? \p \v 30 Italai'e'e'me, timiyi: \p ―I'epa quixcay. Ja'ni ailopa'a qui'aic', ¿te caƚcuai'ecoyacu fa'a ima'? \p \v 31 Pilato timila': \p ―Imanc' toƚƚeconƚe. Tiƚinc'ita ƚoƚjuez. Tixanuta iƚta'a lataiqui'. Tonƚ'e'eƚe to minesqui lataiqui', iƚe locuxe'epolhuo'. \p Lan judío italai'e'e'me, timiyi: \p ―Illanc' aimi'hua laƚmane, aimi'iya malacani'eyacu. Aimi'iya maƚspic'eyacu tima'anƚe. \p \v 32 Jesús joupa uya'apa te co'iya mima'ayacu. Itsiya tenanƚ'ma linespa. \p \v 33 Pilato ipainanni, itsufaicona'ma lejut'ƚ. Ijoc'i'ma Jesús ti'huanni. Icuis'e'ma, timi: \p ―¿Te ima' iƚrey lan xanuc' judío? \p \v 34 Jesús timi: \p ―¿Te ima' toƚta'a topalay cotuca', o lan xanuc' aƚnescopa toƚta'a? \p \v 35 Pilato italai'e'e'ma, timi: \p ―Iya', ¿te ninjudío? Loxanuc', iƚniya ixanuc' cal cuecaj ca'ailli', icupo'. ¿Jale co'epa? \p \v 36 Jesús italai'e'e'ma, timi: \p ―Iya' aicacuxela' lan xanuc' to micuxeyi lan rey nomana' fa'a li'a ƚamats'. Ituca' laifcuxepola' iya'. Ja'ni coƚa' cacuxe to micuxeyi lan rey nomana' li'a ƚamats', iƚniya ts'alihuequi joupa ifulepá, aƚcuanajco'ma aimaƚcuya ticuaita quiƚmane lan xanuc' judío. Itsiya aicacuxe fa'a li'a ƚamats'. \p \v 37 Pilato timi: \p ―¿Te ima' unrey? \p Jesús timi: \p ―Ma to lofnescopa iya' ninrey. Iya' aipajncota aicuaicoco'ma li'a ƚamats' cu'itsola' lan xanuc' al ƚinca. Pe naihuejpá al ƚinca cataiqui', iƚniya aƚcuec'e. \p \v 38 Pilato timi: \p ―¿Te jale al ƚinca? \p Lijoupa linespa toƚta'a Pilato ipaconanni pe lomana' lan xanuc' judío, timila': \p ―Iya' cacua, iƚque cal xans ailopa'a quijunac'. \v 39 Ajuic ajuic Pascua toƚcuaiyumma, aƚsahue'e cux'mas'ma anuli ƚitats'iya, toƚe moƚ'eyi. Itsiya, ¿jale ts'oƚpic'a cux'masla'? ¿Ja'ni cux'masla' iƚca'a ƚoƚrey imanc' unc'ijudío? \p \v 40 Lan judío ija'acona'me, timiyi: \p ―Aimox'mas'ma iƚque. Tox'masla' Barrabás. \p Iƚque Barrabás innantsepa, inma'ahuale. \c 19 \p \v 1 Pilato icuxe'ma tileconƚe Jesús tipatsa. \v 2 Lijou'ma lan soldado ipuf'me anuli al corona quitac. Ipo'nof'i'me ƚijuac Jesús. Itats'mi'me lijahua' unxali cumi. \v 3 If'iltsaico'me. Tiƚcuaiyumma pe lacaxu to mi'e'enni cal cuecaj xans. Inom'me, timiyi: \p ―Aƚnom'mo' ima' iƚrey lan xanuc' judío. \p Ti'hua ti'econayi. Lijou'ma tuntafc'e'eyi li'a. \p \v 4 Pilato ipaconanni ƚuna. Timila' lan judío: \p ―Toƚsinƚe. Quipa'a'ma ƚuna iƚca'a Jesús. Ti'iƚa' coƚsina' joupa aiximpa ailopa'a quijunac'. \p \v 5 Ipa'a'ma ƚuna. Ƚijuac itaic' licorona quitac. Titatsma lijahua' unxali cumi. Pilato timila' lan judío: \p ―Toƚsinƚe. Jifa'a copa'a cal xans. \p \v 6 Lixim'me Jesús lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' jouc'a lilepaluc', iƚniya ija'a'me ujfxi, timiyi Pilato: \p ―¡Tapaƚts'ijnla' lancruz! ¡Tapaƚts'ijnla' lancruz! \p Pilato timila': \p ―Toƚƚecoƚe imanc' coƚtuca'. Tolapaƚts'ijntsa lancruz. Iya' aiximpa ailopa'a quijunac'. \p \v 7 Lan judío timiyi: \p ―Iƚque ticua: “Iya' i'Hua ȽanDios”. Tipa'a lataiqui' laƚcuxeponga' illanc'. Iƚe lataiqui' ticua: “Tima'antsola' iƚne nocuapá toƚta'a”. \p \v 8 Licuej'ma iƚe lonespa, Pilato xonca ixpaij'ma. \v 9 Itsufaicona'ma lejut'ƚ, icuis'econa'ma Jesús, timi: \p ―Ima', ¿pe co'huayomma? \p Jesús aiquitalai'e. \p \v 10 Pilato timi: \p ―¿Te aimaƚtalai'e? ¿Te aicoxina' ti'hua laimane? Nipajnya cux'masna'mo', nipajnya capaƚts'ijm'mo'. \p \v 11 Jesús italai'e'ma, timi: \p ―Tipa'a anuli xonca acueca'. Iƚque ƚepi'ipo' comane. Ima' cotuca' ailopa'a caƚ'e'eya. Naitsi cal xans naƚcupa, iƚque xonca tipa'a lijunac'. \p \v 12 Licuej'ma iƚiya lataiqui' Pilato xonca ehue'ma te co'iya mux'masya Jesús. \p Lan xanuc' judío ti'hua tija'ayi, timiyi: \p ―Cal xans nonespa: “Iya' ninRey”, iƚque ti'ay quipilaic' César cal cuecaj rey. Ja'Ni tox'masqui Jesús, jouc'a to'ay laic' ƚopoujna César. \p \v 13 Licuej'ma Pilato lonespa lan judío i'hua'a'ma Jesús ƚuna petsi cuftine “Ƚitat'ƚuyiya”. Liƚtaiqui' lan judío cuftine Gabata. Jiƚpe icutshuai'ma to cal juez. \p \v 14 Iƚe litine avispera al juic cuftine al Pascua. Joupa ti'i'ma to menac'o. Pilato timila' lan xanuc' judío: \p ―Toƚsinƚe. Jifa'a copa'a ƚoƚrey. \p \v 15 Iƚne ija'a'me ujfxi, timiyi: \p ―¡Tolecoƚa', tolecoƚa', tapaƚts'ijntsi lancruz! \p Pilato timila': \p ―¿Te caifnepaƚts'ijncoya ƚoƚrey? \p Lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' italai'e'e'me, timiyi: \p ―Ma le'a César aƚrey. Ailopa'a cocuena. \p \v 16 Lijou'ma Pilato icu'ma Jesús tepaƚts'ijntsa lancruz. Lan soldado ileco'me. \p \v 17 Jesús itai'ma lencruz. I'hua'ma lane ticuaita Ƚamats' Quecoye. Liƚtaiqui' lan xanuc' judío cuftine Gólgota. \v 18 Jiƚpiya epaƚts'ingim'me lencruz Jesús. Jouc'a epaƚts'ingim'mola' oquexi' lan xanuc', anuli al c'a camane Jesús, ƚocuena loxa camane. Jesús epaƚts'ingimpa nolojmay iƚniya. \p \v 19 Pilato joupa iniƚijmpa anuli lacaxma. Epaƚts'ijm'me laquitoncay ƚijuac Jesús. Iƚe liniƚiya tinesqui: “Iƚca'a Jesús ƚas Nazaret, iƚrey lan xanuc' judío”. \p \v 20 Jiƚpe pe lapaƚts'ijnya Jesús ahuejnca liƚya' Jerusalén. Axpela' lan xanuc' judío uyalaico'me jiƚpiya. Ixhue'me lainilá liniƚingiya lacaxma. Iniƚingiya afane' ƚataiquí, liƚtaiqui' lan judío, liƚtaiqui' lan romano, liƚtaiqui' lan xanuc' griego. \v 21 Lixanuc' cal cuecaj ca'ailli' aiquicuaicotsi quiƚpic'a liniƚpa Pilato, timiyi: \p ―¿Te cominiƚcopa: “Iƚca'a iƚrey lan xanuc' judío”? Topai'inƚa'. Tuya'aƚa': “Iƚca'a Jesús, maƚque timiyoxi: Iya' iƚrey lan xanuc' judío.” \p \v 22 Pilato italai'e'e'mola', timila': \p ―Joupa aininiƚpa. Tipanenni toƚta'a. \p \v 23 Lam malujxi lan soldado, iƚne lepaƚts'ijm'me lancruz Jesús, tumma'me lipijahua'. Anuli anuli tumma'me lipijahua'. Ipanenni anuli litoqui lipijahua'. Iƚiya lipijahua' aiquenanc'iya. Apufi ipangocopa ƚejoc xejmay li'mitsi'. \v 24 Lan soldado timiyoƚtsi: \p ―Aimaƚts'aƚyacu. Aƚf'ilcoƚe aƚsim'me naitsi nolijya. \p Toƚta'a enanƚcopa al Paxi Liniƚingiya tuya'e': “Anuli anuli ummana'me laipijahua'. If'ilco'me naitsi tulijla' litoqui laipijahua'.” \p Toƚta'a li'epa lan soldado. \p \v 25 Tecaxu María qui'máma' Jesús huejnca pe lepaƚts'ijnyompa lencruz. Jouc'a tecaxhuoƚanna ƚipima qui'máma' cuftine María, iƚque ipeno Cleofas, jouc'a María ƚas Magdala. \v 26 Jesús ehuelojm'ma qui'máma' tecaxu jiƚpiya. Jouc'a ixim'ma anuli ts'ihuequi tecaxu liju' qui'máma'. Iƚque ts'ihuequi, Jesús xonca ti'ay capic'a juaiconapa. Jesús timi qui'máma': \p ―Momá, jiƚpe tipa'a ƚo'hua. \p \v 27 Timi ts'ihuequi: \p ―Toxinƚa', jiƚquiya o'máma'. \p Iƚe litine ts'ihuequi Jesús epenuf'ma qui'máma' Jesús. Ilaitsufcotsi. \p \v 28 Lijou'ma Jesús ipalaicona'ma. Joupa ixina' ixhuaita jahuay liteƚcopa. Ticua: \p ―Ticui caija'. \p Toƚta'a loya'apa al Paxi Liniƚingiya. Itsiya iƚiya lataiqui' tenanƚi. \p \v 29 Jiƚpe tipa'a anuli al catsitu imanna al cuxac vino. Ijac'ecom'me al vino anuli al esponja. Ifinc'i'me lupa limane c'ec cuftine hisopo, i'nof'e'me ti'huajcoƚa' lico Jesús. \v 30 Jesús lijoupa lixnapa ticua: \p ―Joupa ixhuaicota. \p Ic'ommai'ma ƚijuac, ummena'ma ƚi'espíritu ti'huanƚa'. \p \v 31 Iƚe litine avíspera. Lihuequi litine itine conxajya. Iƚe acuecaj quitine. \p Lan judío iƚpic'a tiƚonc'en‑natsola' liƚcuerpo iƚne lepaƚts'ingimpola', aimicoƚ'mola' jiƚpiya lilencruz. Ticuayi: “Icuaico'ma al cuecaj quitine. Jiƚne liƚcuerpo aimi'iya mimajnyacu jiƚpe lam fane' lancruz.” Ixahue'e'me Pilato tummetsola' lan soldado tepatsuf'entsola' liƚ'mitsi' napaƚts'ingoƚanna. Tijouƚa' tepatsuf'entsola' liƚ'mitsi' iƚne, tiƚonc'enatsola' lilencruz. \p \v 32 Lan soldado icuaitsa petsi cal te'a ƚepaƚts'ingiya lencruz. Epatsuf'e'me li'mitsi', jouc'a epatsuf'e'me li'mitsi' ƚocuena. \v 33 Ipailiconanca, icuaitsa pe lopa'a Jesús. Ixim'me joupa imapa. Aiquepatsuf'e'me li'mitsi'. \p \v 34 Anuli cal soldado i'nif'ma lilanza, ena'ma lanza liju' Jesús. Aiquicoƚi, ipanni lajuats', ipanni laja'. \v 35 Iƚque nainiƚpa iƚe lataiqui' iximpa toƚta'a li'ipa. Ma' aƚinca iƚe liniƚijmpa. Tu'ilhuo' imanc' noƚsueyacu. Ipic'a imanc' jouc'a tonlapenufle iƚta'a lataiqui'. \p \v 36 Iƚe li'ipa enanƚcopa al Paxi Liniƚingiya lonespa: “Aimepatsufiya ni anuli lipecaƚ”. \v 37 Al Paxi Liniƚingiya jouc'a tinesqui: “Tehuelojncona'me iƚque ƚenampa liju'”. \p \v 38 Lijou'ma anuli cal xans cuftine José ƚas Arimatea i'huapa pe lopa'a Pilato. Iƚque José joupa epenufpa litaiqui' Jesús. A'i cuya'e'. Tixpaic'ela' lan judío. Ixa'huehuona'ma Pilato tepi'iƚa' lane tileconna licuerpo Jesús. Pilato epi'i'ma lane. I'hua'ma itainatsi licuerpo Jesús. \v 39 Jouc'a icuaiyunni Nicodemo, iƚque nehuejnhuo'ma lipuqui' ixinghuo'ma Jesús. Nicodemo itaic' cal pomada ilanc'ecompa itamqui ƚojuepaj c'a. Iƚta'a litamqui cuftine amirra, ihuomptsi a'áloes. Iƚque cal pomada lipicumta to oquej nuxans quimbamaj kilo. \v 40 Loquexi' i'e'epá licuerpo Jesús ma to mi'eyi iƚne lan xanuc' judío ai'a teminnola' limanapola'. Iju'eco'me licuerpo ijahua' jouc'a cal pomada. \p \v 41 Pe lepaƚts'ijnyompa Jesús jiƚpiya tipa'a huejnca anuli ƚaqueya. Jiƚpe ƚaqueya tipa'a anuli ƚunts'eja' capic, ilanc'empa ti'huejyom'me ƚomaya. Jiƚpe ƚunts'eja' ailopa'a quemimpa. \v 42 Joupa avíspera litine conxajya. Jiƚpe litine aimi'iya miyeyacu aculi'. Lan xanuc' judío aimicuyi lane. Jiƚta'a ƚunts'eja' ma' ahuejnca pe lepaƚts'ijnyompa Jesús. Jiƚpiya i'huequintsa licuerpo Jesús. \c 20 \p \v 1 Icuaitsi al te'a quitine al xamano, iƚe al domingo, aquipuqui' María ƚas Magdala i'hua'ma ƚunts'eja' pe li'nico'enghuo'me Jesús. Icuaitsi ixim'ma joupa iƚonc'empá cal cuecaj capic ƚetemf'ecompa. \v 2 María ipainanni ƚunts'eja', tinu. Icuaitsi pe lomana' Simón Pedro y ƚocuena ƚihuejpa Jesús. Jiƚque Jesús ƚi'epa capic'a. María timila': \p ―Joupa ipa'anapá Caƚ'ailli'. Jiƚpe ƚunts'eja' ailopa'a. Aicaƚsina' pe quipo'no'empa. \p \v 3 Pedro jouc'a ƚiƚejmale ipalunca, iye'me pe li'nico'enghuo'me Jesús. \v 4 Loquexi' inul'me. Ƚiƚejmale Pedro ulij'ma. Icuaitsi ate'a. \v 5 Ehuenac'o'ma licu'u ƚunts'eja'. Ixim'ma ƚijahuaƚi tummac'o. Aiquitsufaic'. \p \v 6 Simón Pedro i'huanc'e'ma iƚque ƚiƚejmale. Icuaitsi ƚunts'eja' itsufai'ma. Jouc'a ixim'ma ƚijahuaƚi tummac'o. \v 7 Ixim'ma lijahua' lifi'ecompa li'a, ƚijuac Jesús. Iƚe lijahua' iximpa ijuisquiya, a'i mipa'a anuli jiƚpe ƚocuena ƚijahuaƚi. \p \v 8 Lijoupa litsufaipa Pedro, itsufai'ma ƚocuena ts'ihuequi Jesús, iƚque ƚicuaita ate'a, ixim'ma li'ipa. Ticua: “Jesús ma' imaf'inapa”. \v 9 Iƚniya aiquiƚcueca al Paxi Liniƚingiya loya'apa ticua: “Timaf'ina'ma tipayonno pe lomana' lamizhua”. \p \v 10 Loquexi' ts'ilihuequi Jesús iyena'me ƚilejut'ƚi. \p \v 11 María ƚas Magdala icuaiyocontsi pe lopa'a ƚunts'eja'. Tecaxu ƚuna, tijoqui. Mijoqui tehuenac'o licu'u ƚunts'eja'. \v 12 Ixim'mola' oquexi' lapaluc' quema'a, afujca liƚpijahua'. Ticutsoƚanna pe lunahuai'epa licuerpo Jesús. Anuli ticutsu ƚijuac, ƚocuena ticutsu li'mitsi'. \v 13 Iƚniya timiyi María: \p ―Maca'no', ¿te cofjojcopa? \p María timila': \p ―Ileconapá Cai'ailli' Jesús. Aicaixina' petsi quipo'no'empá. \p \v 14 Lijoupa linespa toƚta'a ipai'e'ma li'a. Iximpa Jesús tecaxu jiƚpiya. Aiquimetsaico'ma Jesús. \v 15 Jesús timi: \p ―Maca'no', ¿te cofjojcopa? ¿Naitsi cofmehuepa? \p María ticua lipicuejma': “Iƚca'a no'epa cuenna ƚaqueya”. Timi: \p ―Mai'ailli', ja'ni ima' olecopa, lu'iƚa' pe copo'no'ehuo'ma. Iya' ai'huapa caleconna. \p \v 16 Jesús timi: \p ―¡María! \p María ipai'e'moxi, ipalaic'o'ma litaiqui' hebreo, timi: \p ―¡Raboni! \p Iƚe lataiqui' tuhuaƚquemma “Momxi”. \p \v 17 Jesús timi: \p ―Aimaƚ'noƚ'ma. Aicaicuaiya pe lopa'a cai'Ailli', iƚque jouc'a oƚ'Ailli'. Iƚque ainenDios, imanc' jouc'a olanDios. \p \v 18 María ƚas Magdala i'hua'ma pe lomana' ts'ilihuequi Jesús, timila': \p ―Aiximpa Caƚ'ailli'. \p U'i'mola' licuapa Jesús. \p \v 19 Joupa ummuhuaita iƚe litine, al te'a quitine al xamano. Iƚne ts'ilihuequi Jesús tefot'ƚeyoƚtsi anuli, ix'nif'miya lajut'ƚ. Tixpaic'ennila' lan judío. Jiƚpe icuaitsi Jesús. Ecax'ma maƚpe pe lomana', timila': \p ―Aimoƚhuotso'me. Toluyalaiƚe al c'a. \p \v 20 Imuc'i'mola' limane, liju'. Lixim'me caƚ'Ailli' iƚniya ts'ilihuequi ixojna'ma quileta. \v 21 Jesús timiconala': \p ―Aimoƚhuotso'me. Ma to cai'Ailli' alummepa, toƚta'a iya' cummelhuo'. \p \v 22 Lijoupa limipola' toƚta'a, ifusco'mola', timila': \p ―Capi'ilhuo' cal Espíritu Santo. Tolapenufle. \v 23 Ja'ni toƚmiƚe anuli cal xans: “Lojunac' iƚojn‑napa”, ƚinca joupa iƚojn‑napa lijunac'. Ja'ni toƚmiƚe: “Aiquiƚonge lojunac'”, ƚinca aiquiƚonge lijunac' cal xans. \p \v 24 Iƚe lipuqui' licuai'ma Jesús, anuli iƚniya limbamaj coquexi' ts'ilihuequi ailopa'a jiƚpiya. Iƚque cuftine Tomás, ƚacui'impá cal Cuatsi. \v 25 Locuenaye ts'ilihuequi Jesús timiyi: \p ―Aƚsinnapá Caƚ'ailli'. \p Tomás timila': \p ―Ja'ni caxinƚa' limane petsi lepaƚts'ijncompa lan clavo, ja'ni cacaj'miƚa' laidedo pe lecajm'micompa cal clavo, ja'ni cacanc'oƚa' laimane pe lixcai'empa liju', canes'ma: “Ma' imaf'inapa Jesús”. Ja'ni aicaxina toƚta'a ti'hua canes'ma: “Aiquimaf'inghua Jesús. A'i iƚque ƚicuai'ma.” \p \v 26 Lijoupa luyaipa apaico quitine, efot'ƚecona'moƚtsi ts'ilihuequi Jesús. Ix'nif'miya lajut'ƚ. Tomás jouc'a tipa'a. Icuaitsi Jesús. Ecaxingai'mola'. Timila': \p ―Aimoƚhuotso'me. \p \v 27 Timi Tomás: \p ―Tacajm'miƚa' lodedo iƚna'a laimane'. To'nijla' lomane tacanc'oƚa' lainiju'. Aimonescona'ma: “Jesús aiquimaf'inghua”. Aƚ'huaiyijnla'. Joupa aimaf'inapa. \p \v 28 Tomás italai'e'e'ma, timi: \p ―Ima' maiPoujna. Ima' mainenDios. \p \v 29 Jesús timi: \p ―Ima' lahuelonge, toƚta'a aƚ'huaiyijmpa. Naitsi laƚ'huaiyijnya tama aicalahuelonge, iƚque ƚinca xonca lipaxnepa ȽanDios. \p \v 30 Mipa'a fa'a li'a ƚamats' Jesús imuc'i'mola' ts'ilihuequi al cueca' li'epa. Toƚta'a imuc'i'mola' ma ȽanDios ƚummepa. Jifa'a aiquiniƚi jahuay iƚta'a li'epa Jesús, ma le'a huata. \v 31 Ƚataiquí liniƚiya fa'a timuc'ilhuo' naitsi Jesús, iƚque cal Cristo, ma' i'Hua ȽanDios. Tolapenufle iƚta'a lataiqui', toƚ'huaiyijm'me iƚque Jesús. Toƚta'a tepi'im'molhuo' loƚpitine aimijouya. \c 21 \p \v 1 Lijou'ma imujcona'moxi Jesús. Icuaiyocontsi pe lomana' ts'ilihuequi. Iƚniya joupa iyepá al cuecaj quin'nuhua' cuftine Tiberias. (Jouc'a tecui'inni Galilea.) Fa'a cuya'e' li'ipa. \p \v 2 Jiƚpe efot'ƚe'moƚtsi hualca ts'ilihuequi Jesús. Iƚniya Simón Pedro, Tomás iƚque cal Cuatsi, Natanael iƚque lipiƚya' Caná lopa'a al distrito Galilea. Jouc'a timana' loquexi' linaxque Zebedeo, jouc'a ocuenaye loquexi' ts'ilihuequi Jesús. \v 3 Simón Pedro timila': \p ―Ai'huapa ca'noƚta catú. \p Locuenaye timiyi: \p ―Ne'. Jouc'a ƚepá illanc'. \p Ipalunca, if'ajli'me al barco. Iƚe lipuqui' aiqui'noƚ'me ni' anuli ƚatu. \p \v 4 Li'ipa quitine tipa'a Jesús tecaxu ƚema caja. Ts'ilihuequi aiquilimetsaijma ja'ni Jesús. \v 5 Jesús ijoc'i'mola', timila': \p ―Imanc' cunc'ainaxque', ¿te oƚ'noƚpá o a'i? \p Italai'e'e'me, timiyi: \p ―A'i. Ni toƚca'a anuli aicaƚ'noƚi. \p \v 6 Timila': \p ―Tolacajm'micontsa cal xami. Tolacajm'mitsa al c'a camane al barco. Jiƚpiya ƚinca tululijtola' latuye. \p Ecajm'mihuo'me ƚiƚxami. Lijou'ma ixim'me acumta i'ipa cal xami, aimi'iya mexaƚcufyacu, mif'ac'eyacu, minij'miyacu al barco. Imanna catuye. \p \v 7 Anuli ts'ihuequi Jesús, iƚque ƚi'epa capic'a juaiconapa, ipalaic'o'ma Pedro, timi: \p ―Iƚque aƚ'Ailli' Jesús. \p Simón Pedro joupa ipa'apa litsamalo. Licuej'ma icuai'ma Jesús aiquicoƚi, ijojcocona'ma litsamalo, ecajm'mi'moxi laja', ti'hua'ma ƚamats'. \v 8 Locuenaye ts'ilihuequi Jesús if'ajli'me al barco. A'ij culi' ƚema caja, tocomma amaxnu metro. Ihuej'me Pedro, equif'me cal xami imanna catuye. \v 9 Icuaitsa ƚema caja, ixim'me imac'o ƚunsuac'. Jiƚpiya tipa'a anuli ƚatu, joupa tixanuya. Ixim'me tipa'a ƚa'i jouc'a. \v 10 Jesús timila': \p ―Toƚ'hua'anca hualca latuye loƚ'noƚpa. \p \v 11 Pedro if'aj'ma al barco, exaƚ'ma cal xami ƚijuƚ camats'. Iƚca'a cal xami imanna catuye. Iƚne latuye ixhuej'me'mola' ixhuaitsi anulij maxnu oquej nuxans quimbama' fane'. Axpe' catuye cal xami aiquits'aƚquenni. \v 12 Jesús timila': \p ―Tonƚouyunca. Aƚtetso'me. \p Ts'ilihuequi Jesús aiquilicuis'e: “¿Naitsi ima'?” Tixinyi calaic'ata. Iƚsina' maƚque iƚ'Ailli' Jesús. \v 13 Jesús iƚoc'huai'ma, epef'ma ƚa'i, epi'i'mola'. Epi'i'mola' jouc'a ƚatu. \p \v 14 Joupa i'ipa afanemma mimujyoxi Jesús. Ts'ilihuequi iximpá joupa imaf'inapa, ipanamma pe lomana' lamizhua. \p \v 15 Lijou'ma litetso'me Jesús timi Simón Pedro: \p ―Simón, ima' i'hua Jonás, lopimaye aƚ'ay capic'a. ¿Te ima' xonca aƚ'ay capic'a? \p Pedro timi: \p ―Mai'ailli', ima' oxina' aƚejmalepá. \p Jesús timi: \p ―Tohuic'itsola' lan tsocay laimot'ƚ. \p \v 16 Jesús icuis'econa'ma, timi: \p ―Simón, ima' i'hua Jonás, ¿te aƚ'ay capic'a? \p Pedro italai'e'e'ma, timi: \p ―Mai'ailli', ima' oxina' aƚejmalepá. \p Timi: \p ―To'etsola' cuenna laimot'ƚ. \p \v 17 Jesús icuis'econa'ma, timi: \p ―Simón, ima' i'hua Jonás, ¿te ma aƚejmalepá? \p Pedro ixhueƚco'ma juaiconapa petsi limipa iƚta'a. Ticua: “¿Te calicuis'ecocopa: Te ma' aƚinca aƚejmalepá. Joupa afanemma aƚmipa toƚta'a.” Timi: \p ―Mai'ailli', ima' oxina' jahuay. Oxina' aƚinca aƚejmalepá. \p Jesús timi: \p ―Tohuic'itsola' laimot'ƚ. \v 18 Iya' camihuo' al ƚinca: Ima' li'ipa mamijcano, ima' cotuca' tofi'e' lopijahua', o'hualecopa ni petsi lofjanajpa loftseya. Titojnatso' ti'i'ma ituca' lofmuyaicoya. Ima' to'nij'ma lomane, ocuena tifi'e'mo', tileco'mo' petsi aimetenƚcocoyaco'. \p \v 19 Lines'ma toƚta'a Jesús u'i'ma te ts'i'ic' mimaya Pedro. Ma mima'ayi Pedro, lan xanuc' tixim'me acueca' ȽanDios, acueca' titoc'ila' lixanuc'. \p Lijou'ma timi: \p ―Lihuejla'. \p \v 20 Pedro ehuelojm'ma lixpula', ixim'ma ƚocuena ts'ihuequi Jesús i'huanc'e. Iƚque ts'ihuequi Jesús ƚi'epa capic'a juaiconapa. Iƚe lipuqui' lixmoco'me iƚque iƚoc'huaipa Jesús, icuis'epa: “Mai'ailli', ¿naitsi nocuyaco'?” \v 21 Pedro lixim'ma iƚque ihuequi Jesús icuis'e'ma Jesús, timi: \p ―Mai'ailli', ¿te coyaicoya iƚque? \p \v 22 Jesús timi: \p ―Ja'ni iya' aipic'a tipanenni, ja'ni cacuaiconanni caxim'ma tipa'a, ¿te cofcuaya ima'? Ma' iya' caxpic'e te loyaicoya iƚque. Ima' lihuejla'. \p \v 23 Lijou'ma lapimaye, iƚne naihuejpá Jesús, tinesyi: “Ƚapima pe Jesús ƚo'epa capic'a juaiconapa, iƚque aimimaya”. Jesús a'i toƚta'a limipa Pedro. Imipa: “Ja'ni iya' aipic'a tipanenni iƚque, ja'ni cacuaiconanni caxim'ma tipa'a, ¿te cofcuaya ima'? Ma' iya' caxpic'e te loyaicoya iƚque.” \p \v 24 Ts'ihuequi Jesús, iƚque pe Jesús ƚi'epa capic'a juaiconapa, ma' iƚque tu'ilhuo' te ts'i'ic' li'ipa, iniƚpa fa'a. Iniƚpa al ƚinca, toƚta'a aƚsina' illanc'. \p \v 25 Jesús axpe' i'epa acueca'. Fa'a aiquiniƚingiya jahuay. Ja'ni tiniƚƚe anuli anuli jahuay li'epa Jesús, axpe' je'e tilajm'ma. Fa'a li'a ƚamats' aimi'ommaicoya.