\id MRK \h Marcos \toc1 E lab júuˆ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ e cajmeꞌˊ MARCOS \toc2 Marcos \toc3 Mr. \mt1 E lab júuˆ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ e cajmeꞌˊ MARCOS \c 1 \s1 Mɨ˜ cajáˉ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ \r (Mt. 3:1-12; Lc. 3:1-9, 15-17; Jn. 1 :19-28) \p \v 1 Lalab mɨ˜ canaangˋ caniꞌˉ juguiʉ́ˉ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ i̱ lɨ́ɨngˊ Jó̱o̱ˊ camɨ́ɨngꞌ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ. \p \v 2 Jo̱ lají̱i̱ꞌ˜ malɨꞌˋguɨ eáangˊ jaangˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ i̱ calɨsíˋ Saíiˆ caté̱e̱rˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌrˉ lala: \q1 Lalab féꞌˋ Fidiéeˇ e casɨ́ꞌrˉ Dseaˋ Jmáangˉ: \q1 Nisɨ́ɨnˆn jaangˋ dseaˋ i̱ niguiáˉ júuˆ quiéˉe nʉ́ꞌˉguɨ e niguoꞌˆ fɨˊ jmɨgüíˋ \q2 e laco̱ꞌ niguiarˊ guiʉ́ˉ fɨˊ lɨ˜ ningɨ́ꞌˆ. \q1 \v 3 Jo̱ fɨˊ jee˜ uǿˆ quiʉ̱́ˋ do guicanʉ́ꞌˋ co̱o̱ˋ luu˜ dseaˋ e féꞌˋ teáˋ lala: \q1 “Jmeáangꞌ˜naꞌ guiʉ́ˉ fɨˊ, co̱ꞌ tɨˊ lɨ˜ nijáabˊ Fíiˋnaaꞌ; \q1 jo̱guɨ nea˜naꞌ condséeˊ, co̱ꞌ ꞌnéˉ e nilɨrøøbˋ fɨˊ.” \m Jo̱ jaléꞌˋ e jo̱ cajíngꞌˉ Saíiˆ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \p \v 4 Jo̱ lajo̱b lɨ́ɨˊ mɨ˜ cajáˉ jaangˋ dseaˋ i̱ siiˋ Juan e fɨˊ jee˜ uǿˆ quiʉ̱́ˋ do; jo̱ ie˜ jo̱, i̱ Juan do caseáaiñˋ jmɨɨˋ jaléngꞌˋ dseaˋ, jo̱ sɨ́ꞌˋreiñꞌ e ꞌnéˉ quɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ yaaiñ˜ do fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ jo̱guɨ e nisáiñꞌˋ do jmɨɨˋ, jo̱ lajo̱baꞌ cuǿøngˋ e íingˉ Fidiéeˇ lajaléꞌˋ dseeˉ quiáiñꞌˉ. \v 5 Jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ dsilíiñˉ e dsinʉ́ʉrˉ júuˆ e guiaˊ i̱ Juan do; dsilíingˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ Jerusalén jo̱guɨ jaléngꞌˋ i̱ seengˋ fɨˊ fɨɨˋ jiéꞌˋ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea e laco̱ꞌ jmóoiñꞌˋ do júuˆ lají̱i̱ꞌ˜ dseeˉ e nɨcaꞌéerˋ. Jo̱ mɨ˜ ningɨ́ˋ jo̱, i̱ Juan do seáangˋneiñꞌ jmɨɨˋ fɨˊ dsíiˊ guaˋ Jordán. \p \v 6 Jo̱ i̱ Juan do quiꞌrˊ ꞌmɨꞌˊ e lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ jñʉ́ˆ loo˜ jóꞌˋ camello jo̱guɨ ꞌñʉ́ʉˊ tuꞌrˊ có̱o̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ loꞌñʉtuꞌˊ e lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ loo˜ jóꞌˋ, jo̱guɨ jmɨtaang˜ ꞌñiaꞌrˊ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ sɨniꞌˋ i̱ cǿøngꞌ˜, jo̱guɨ ɨ̱́ꞌrˋ jaléꞌˋ jmɨ́ꞌˆ taꞌˊ e dséꞌrˊ fɨˊ jee˜ móꞌˋ. \v 7 Jo̱ lalab lɨ́ɨˊ e júuˆ e guiarˊ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ dsilíingˉ dsinʉ́ʉˉ júuˆ quiáꞌrˉ do: \p —Mɨ˜ nisóongˉ jnea˜, nijáaˊ jaangˋ i̱ ꞌgøngꞌˊguɨ laco̱ꞌ jnea˜; jo̱baꞌ jnea˜ quiniˇ i̱ dseaˋ íˋ jaˋ e quíinˊn e co̱ꞌ tuun˜n e sɨ́ɨꞌ˜ɨ ꞌnii˜ ñiˊ ꞌñʉ́ʉˊ lomɨɨrˉ. \v 8 Co̱ꞌ jnea˜ nɨcaseánˉn jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jmɨɨˋ có̱o̱ꞌ˜ layaang˜ jmɨɨˋ e laco̱ꞌ cuøˊ li˜ e nɨcaquɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ yaang˜naꞌ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ; dsʉꞌ írˋ mɨ˜ nigüéeiñˉ, niseáiñˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jmɨɨˋ có̱o̱ꞌ˜ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e laco̱ꞌ cuøˊ li˜ e nɨcangɨ́ɨngˋnaꞌ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ dseaˋ do. \s1 Mɨ˜ cajgáangˉ Jesús jmɨɨˋ \r (Mt. 3:13-17; Lc. 3:21-22) \p \v 9 Jo̱ ie˜ jo̱ cagüɨꞌɨ́ɨˊ Jesús fɨˊ Nazaret e néeˊ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea, jo̱ cangórˉ e fɨˊ guaˋ Jordán e néeˊ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea; jo̱ fɨˊ dsíiˊ guaˋ jo̱b caseáangˋ i̱ Juan do jmɨɨˋ írˋ. \v 10 Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ cagüɨꞌɨ́ɨˊ Jesús fɨˊ dsíiˊ jmɨ́ˋ, cangárˉ e canaˊ cateáˋ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ; jo̱ lajeeˇ jo̱ cajgóˉ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ yʉ́ꞌˆ moguir˜ e lɨɨng˜ jaangˋ mee˜. \v 11 Jo̱ guicanʉ́ꞌˋ co̱o̱ˋ luu˜ e jáaˊ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ e guicajíngꞌˉ lala: \p —ꞌNʉbˋ Jó̱o̱ˋo̱ i̱ ꞌneáanˋn eáangˊ; jo̱ eáamˊ iáangˋ dsiiˉ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ. \s1 Mɨ˜ cangóˉ Jesús fɨˊ jee˜ uǿˆ quiʉ̱́ˋ \r (Mt. 4:1-11; Lc. 4:1-13) \p \v 12 Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajméeˋ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cangóˉ Jesús fɨˊ jee˜ uǿˆ quiʉ̱́ˋ. \v 13 Jo̱ fɨˊ jo̱b caje̱rˊ lajeeˇ tu̱lóˉ jmɨɨ˜ fɨˊ lɨ˜ ngɨˊ jaléngꞌˋ jóꞌˋ nuuˋ; jo̱ lajeeˇ jo̱ lamɨ˜ iing˜ i̱ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ siiˋ Satanás e niténgꞌˋ Jesús fɨˊ ni˜ dseeˉ, dsʉꞌ jaˋ calɨ́ꞌrˉ faꞌ cajméerˋ lajo̱. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱b mɨ˜ caguilíingˉ jaléngꞌˋ ángeles i̱ lɨ́ɨngˊ guotɨɨˉ Fidiéeˇ i̱ cangoto̱ꞌˋ fɨ́ɨngˋ dseaˋ do. \s1 Mɨ˜ canaangˋ Jesús jmóorˋ ta˜ quiáꞌrˉ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea \r (Mt. 4:12-17; Lc. 4:14-15) \p \v 14 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, mɨ˜ nɨcatangꞌˉ dseaˋ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ fɨˊ dsíiˊ ꞌnʉñíˆ, jo̱baꞌ cangángꞌˉtu̱ Jesús fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea e cangoguiarˇ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ jo̱, \v 15 jo̱ lalab féꞌrˋ: \p —Lanab catɨ́ˋ íꞌˋ e nɨjaquiéengˊ e nicá̱ˋ Fidiéeˇ nifɨˊ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. Jo̱ nab tíiˊguɨ e quɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ yaang˜naꞌ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ jo̱guɨ íingꞌ˜naꞌ e ngocángˋ óoˊnaꞌ júuˆ quiáꞌrˉ. \s1 Mɨ˜ catǿꞌˉ Jesús quiúungˉ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ sángꞌˊ ꞌñʉˋ \r (Mt. 4:18-22; Lc. 5:1-11) \p \v 16 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ lajo̱, cangóˉ Jesús fɨˊ lɨ˜ néeˊ co̱o̱ˋ guiéeˊ e siiˋ Galilea. Jo̱ mɨ˜ caguiérˉ fɨˊ jo̱, lajeeˇ e ngɨrˊ fɨˊ lɨ́ꞌˉ lɨˊ ꞌnɨꞌˋ e guiéeˊ do, jo̱baꞌ cangáiñˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Tʉ́ˆ Simón có̱o̱ꞌ˜guɨ jaangˋ rúiñꞌˋ do i̱ siiˋ Dɨ́ˆ. Jo̱ dob táaiñꞌ˜ do lajɨˋ huáaiñˉ e jmóorˋ ta˜ bíˋ ꞌmáaˊ fɨˊ é̱ꞌˋ guiéeˊ e quiáꞌˉ e sáiñꞌˊ ꞌñʉˋ. \v 17 Jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ do lala: \p —ꞌNʉ́ꞌˋ ñilíingˉnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱ latɨˊ lana nicuǿøˉø ꞌnʉ́ꞌˋ ta˜ e guiáˆnaꞌ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ jee˜ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱ lɨ́ɨbˊjiʉ e ta˜ jo̱ la lɨ́ɨˊ ta˜ sángꞌˊ ꞌñʉˋ. \p \v 18 Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ gángˉ do e júuˆ e cajíngꞌˉ Jesús do, ladsifɨˊ lanab catʉ́rˋ e ꞌmáaˊ quiáꞌrˉ do jo̱ cangolíimˆbre có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do. \p \v 19 Jo̱ jaˋ huí̱i̱ˉ mɨˊ ngolíimˉbɨr mɨ˜ cangángˉ Jesús jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Tiáa˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaangˋ rúiñꞌˋ do i̱ siiˋ Juan, jo̱ lajɨˋ huáaiñꞌˉ do lɨ́ɨiñˊ jó̱o̱ˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Zebedeo, jo̱ teáaiñꞌ˜ do fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ móoˊ e nɨguiarˊ guiʉ́ˉ ꞌmáaˊ quiáꞌrˉ e quiáꞌˉ nisáiñꞌˊ ꞌñʉˋ. \v 20 Jo̱ dsifɨbˊ catǿꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ do e cangolíiñꞌˆ do có̱o̱ꞌr˜, jo̱ ladsifɨˊ lanab cangolíingˆ i̱ dseaˋ do có̱o̱ꞌ˜ Jesús; jo̱ dob caseáaiñꞌˊ do tiquiáꞌrˆ fɨˊ dsíiˊ e móoˊ do co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ jmɨcó̱o̱ꞌ˜guɨ quiáꞌrˉ. \s1 Jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ iuungˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíiˊ \r (Lc. 4:31-37) \p \v 21 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangolíiñˉ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ siiˋ Capernaum. Jo̱ fɨˊ jo̱ mɨ˜ catɨ́ˋ e jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ dseaˋ Israel, jo̱ Jesús caꞌírˉ fɨˊ dsíiˊ guáꞌˉ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ góorˋ do, jo̱ canaaiñˋ eꞌrˊ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ teáangꞌ˜ do ie˜ jo̱. \v 22 Jo̱ dsíngꞌˉ dsiꞌgóˋ dsíiˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do dsʉꞌ e núurˋ jaléꞌˋ e júuˆ e guiaˊ Jesús do, co̱ꞌ erˊ laco̱ꞌ jaangˋ dseaˋ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ e jaˋ ꞌgóꞌrˋ, jo̱ jaˋ erˊ laco̱ꞌ eˊ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ i̱ eˊ jaléꞌˋ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel. \v 23 Jo̱ ie˜ jo̱ e fɨˊ dsíiˊ guáꞌˉ dob niꞌiuungˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ niꞌiuungˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíiˊ. Jo̱baꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangángˉ i̱ dseaˋ do Jesús, dsifɨˊ ladob i̱ ꞌlɨngꞌˆ do cajméerˋ e caꞌóoˋ i̱ dseañʉꞌˋ do jo̱ cajíñꞌˉ do lala: \p \v 24 —¿Jialɨꞌˊ ñijmiguíinꞌˆ jneaꞌˆ, Jesús, dseaˋ seenꞌˋ fɨˊ Nazaret? ¿Su cañíꞌˉ e niꞌíinꞌ˜ jneaꞌˆ? Cuíimˋbaaꞌ ꞌnʉˋ, jo̱baꞌ ne˜naaꞌ e lɨnꞌˊ dseaˋ güeangꞌˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ. \p \v 25 Jo̱baꞌ mɨ˜ canúuˉ Jesús lajo̱, dsifɨˊ lanab cajíiñˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ niꞌiuungˉ dsíiˊ i̱ dseañʉꞌˋ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala: \p —¡Catiiˉ íˋ moníꞌˆ, jo̱ tiúungˊ i̱ dseañʉꞌˋ la! \p \v 26 Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b cajméeˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do e cadseáˉ joñíingˋ i̱ dseañʉꞌˋ do, jo̱ teábˋ caꞌóoiñꞌˋ do mɨ˜ cagüɨꞌɨ́ɨˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ niꞌiuungˉ dsíirˊ do. \v 27 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ cangáˉ e jo̱ ie˜ jo̱, eáamˊ cafǿiñꞌˊ jo̱ canaaiñˋ jmɨngɨ́ꞌˉ rúiñꞌˋ: \p —¿I̱˜ i̱ dseaˋ na? ¡Co̱ꞌ féꞌrˋ júuˆ e jaˋ mɨˊ ne˜naaꞌ jo̱guɨ jaˋ ꞌgóꞌrˋ féꞌrˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ jaangˋ dseaˋ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ, jo̱ la quie̱ˊguɨ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ dseaˋ nʉ́ʉꞌr˜ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ na! \p \v 28 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, eáamˊ caniꞌˉ júuˆ quiáꞌˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ e jmóorˋ do fɨˊ latøøngˉ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús iemɨséˆ Tʉ́ˆ Simón \r (Mt. 8:14-15; Lc. 4:38-39) \p \v 29 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caꞌuøøiñˋ e fɨˊ dsíiˊ guáꞌˉ e siꞌˊ fɨˊ Capernaum do, dsifɨˊ lajo̱b cangóˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ Tiáa˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ Juan fɨˊ quiáꞌˉ Tʉ́ˆ Simón có̱o̱ꞌ˜guɨ Dɨ́ˆ. \v 30 Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ fɨˊ quiáiñꞌˉ do, dob ráangˋ iemɨséˆ Tʉ́ˆ Simón e iʉ˜ guíimˆbre, jo̱ casɨ́ꞌˉ i̱ dseaˋ do Jesús e˜ calɨ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseamɨ́ˋ do. \v 31 Jo̱baꞌ Jesús cangoquiéeiñˊ fɨˊ quiá̱ꞌˉ lɨ˜ ráangˋ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do, jo̱ catɨ́ɨiñˉ guóoiñꞌˋ do jo̱ caseáangˋneiñꞌ; jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ caráamˉbiñꞌ do, jo̱ ladsifɨˊ lanab caguáˉ e iʉ˜ guíiñˆ jo̱ canaaiñꞌˋ do guiarˊ guiʉ́ˉ e quiáꞌˉ nihéiñꞌˊ Jesús có̱o̱ꞌ˜guɨ i̱ dseaˋ i̱ ngɨˊ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús i̱ fɨ́ɨngˊ dseaˋ dséeꞌ˜ \r (Mt. 8:16-17; Lc. 4:40-41) \p \v 32 Jo̱ mɨ˜ canʉʉˋ e jmɨɨ˜ jo̱ e lɨco̱ꞌ nɨcadseáˉ iéˋ, cangojéengˋ dseaˋ i̱ fɨ́ɨngˊ dseaˋ dséeꞌ˜ i̱ seengˋ quiáꞌrˉ fɨˊ quiniˇ Jesús, jo̱ do quiéengˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ teáangꞌ˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíiˊ. \v 33 Jo̱ dseángꞌˉ latøøngˉ fɨɨbˋ caseángꞌˊ e oꞌnʉ́ˆ lɨ˜ iuungˉ Jesús ie˜ jo̱. \v 34 Jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ cajmiꞌleáangˉ Jesús ie˜ jo̱ lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ jmohuɨ́ɨˊ e lɨ́ɨngˊ dseaˋ, jo̱guɨ fɨ́ɨmˊbɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ niteáangꞌ˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíiˊ cajmiꞌleáamˉ Jesús cajo̱; dsʉꞌ jaˋ cacuøꞌrˊ fɨˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do faꞌ e niféiñꞌˋ do e nijmérˉ júuˆ i̱˜ i̱ dseaˋ do, co̱ꞌ ñibˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do guiʉ́ˉ i̱˜ lɨ́ɨngˊ dseaˋ do. \s1 Mɨ˜ caguiaˊ Jesús júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea \r (Lc. 4:42-44) \p \v 35 Jo̱ nʉ́ꞌˉguɨ e ngóoˊ nijneáˋ e uǿøˋ jo̱, caró̱o̱bˉ Jesús jo̱ cagüɨꞌɨ́ɨˊbre e fɨɨˋ jo̱, jo̱ cangórˉ cangoféeiñꞌˇ Tiquiáꞌrˆ Fidiéeˇ fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ jaˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ dsilíingˉ dseaˋ. \v 36 Jo̱ Tʉ́ˆ Simón co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ laꞌóꞌˋ ngɨˊ có̱o̱ꞌ˜ Jesús cangolíiñˆ cangoꞌnéemꞌˇbre dseaˋ do, \v 37 jo̱ mɨ˜ cadséiñꞌˋ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌrˉ: \p —Fíiˋnaaꞌ, lajɨɨmˋ dseaˋ ngɨrˊ ꞌnáiñꞌˊ ꞌnʉˋ lana. \p \v 38 Dsʉꞌ Jesús cañíirˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala: \p —Máˉaaꞌ fɨˊ jaléꞌˋ fɨɨˋ e néeˊ fɨˊ quiá̱ꞌˉguɨ la, jo̱ fɨˊ jo̱b nidsiguiáˆnaaꞌ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, dsʉco̱ꞌ ta˜ jo̱baꞌ e cagáˉ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \p \v 39 Jo̱ lacaamˋ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea ngɨˊ Jesús e guiarˊ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ́ꞌˆ lacaangˋ lɨ˜ té̱e̱ˉ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel, jo̱guɨ jmóoˋbɨr e tʉ́ʉˉ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ dseaˋ. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ jmohuɨ́ɨˊ ꞌlɨꞌˆ \r (Mt. 8:1-4; Lc. 5:12-16) \p \v 40 Jo̱ lajeeˇ e ngɨˊ Jesús fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea, cangoquiéengˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ fɨˊ lɨ˜ ngóorˊ i̱ nilɨ́ɨngˊ jmohuɨ́ɨˊ ꞌlɨꞌˆ fɨˊ ngúuˊ táaiñˋ. Jo̱ mɨ˜ caguiérˉ quiá̱ꞌˉ lɨ˜ ngóoˊ Jesús, jo̱baꞌ casíꞌˋ uǿˉ jnir˜ jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Fíiˋi, cuǿømˋ líˋ jmiꞌleaanꞌˆ jnea˜ lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e lɨ́ɨnˊn song iinꞌ˜ lajo̱. \p \v 41 Jo̱ Jesús calɨ́ˉ fɨꞌˋ lɨ́ɨmˉbre i̱ dseañʉꞌˋ do, jo̱baꞌ cagüɨiñꞌˊ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Iim˜baa jmiꞌleáanˆn ꞌnʉˋ. ¡Jo̱ lana caꞌláamˉbaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e lɨnꞌˊ! \p \v 42 Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b caꞌláangˉ i̱ dseañʉꞌˋ do, jo̱ joˋ e lɨ́ɨiñˊ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jóng. \v 43 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌɨ́ɨbˉ Jesús júuˆ i̱ dseañʉꞌˋ do e nidséiñꞌˉ, jo̱ eáamˊ caꞌɨ́ɨrˉ ꞌgooˋ quiáiñꞌˉ do jo̱ lalab casɨ́ꞌrˉ: \p \v 44 —Fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ e jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jaˋ i̱i̱ˋ nifɨ́ꞌˆ lajaléꞌˋ e calɨ́ˉ na; lɨco̱ꞌ güɨjeaang˜ uøꞌˊ fɨˊ quiniˇ jmidseaˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ tɨ́ɨngˋ dseaˋ góoˋooꞌ dseaˋ Israel, jo̱guɨ lɨɨng˜ eeˋ nigüɨcá̱ꞌˆ quiáꞌˉ e caꞌláamˉbaꞌ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ ta˜ caquiʉꞌˊ Moi˜ malɨɨ˜guɨ eáangˊ, jo̱ lajo̱baꞌ nilɨñiˊ dseaˋ e nɨcaꞌláamˉbaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e lamɨ˜ lɨnꞌˊ. \p \v 45 Jo̱ cangámꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ do, dsʉꞌ cajmeaꞌˊbre júuˆ lajɨɨmˋ dseaˋ lají̱i̱ꞌ˜ e calɨ́ˉ do. Jo̱baꞌ Jesús joˋ líꞌrˋ faꞌ ngɨ́ˉguɨr dseángꞌˉ fɨˊ lɨ˜ teáangˆ dseaˋ eáangˊ, jo̱ fɨˊ caluubˇ fɨɨˋ jí̱i̱ꞌ˜ ja̱ˊguɨr fɨˊ lɨ˜ jaˋ i̱i̱ˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ dseaˋ jǿøˉ quiáꞌrˉ; dsʉꞌ carˋ jí̱i̱ꞌ˜ jo̱ dseángꞌˉ dsilíimˉbɨ dseaˋ i̱ ꞌnóꞌˊ quiáꞌrˉ. \c 2 \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ caang˜ tɨɨˉ \r (Mt. 9:1-8; Lc. 5:17-26) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ tú̱ˉ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜ lajo̱, cangámꞌˉtu̱ Jesús fɨˊ Capernaum. Jo̱ mɨ˜ calɨñiˊ jaléngꞌˋ dseaˋ e lɨɨng˜ jiéꞌˋ fɨˊ lɨ˜ nɨtáangˋ dseaˋ do, \v 2 jo̱baꞌ ladsifɨˊ lanab caseángꞌˊ fɨ́ɨngˊ dseaˋ e fɨˊ ꞌnʉ́ʉˊ lɨ˜ iuungˉ Jesús e guiarˊ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ joˋ íngˉguɨ dseaˋ fɨˊ oꞌnʉ́ˆ quiáꞌˉ e ꞌnʉ́ʉˊ do, co̱ꞌ i̱ ꞌleáamˉ dseaˋ teáangꞌ˜ e fɨˊ dsíiˊ jo̱. \v 3 Jo̱ lajeeˇ jo̱ caguilíingˉ quiúungˉ dseañʉꞌˋ i̱ dsíingˋ jaangˋguɨ dseañʉꞌˋ i̱ caang˜ tɨɨˉ. \v 4 Jo̱ dsʉco̱ꞌ eáamˊ fɨ́ɨngˊ dseaˋ i̱ teáangꞌ˜ do ie˜ jo̱, jo̱baꞌ jaˋ cuǿøngˋ faꞌ e nidsijéeiñˋ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do catɨˊ quiniˇ Jesús. Jo̱baꞌ caneáarˊ capíꞌˆ fɨˊ yʉ́ꞌˆ ꞌnʉ́ʉˊ dseángꞌˉ e lɨ˜ iuungˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, jo̱ fɨˊ jo̱b cajgiéerˉ e ꞌmaˋ lɨ˜ dsíingˋ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do cartɨˊ quiniˇ laco̱ꞌ singꞌˊ Jesús. \v 5 Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ calɨlíꞌˆ Jesús jial dseángꞌˉ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do júuˆ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do lala: \p —Jó̱o̱ˋo̱, nɨcaꞌímˉbaa dseeˉ quíiꞌˉ. \p \v 6 Jo̱ mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱baꞌ i̱ lɨɨng˜ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱ canaaiñˋ ɨˊ dsíirˊ: \v 7 “¿Jial teáˋ dsíiˊ i̱ dseañʉꞌˋ na e féꞌrˋ lana? Co̱ꞌ jaléꞌˋ e féꞌrˋ na, júuˆ gabˋ lɨ́ɨˊ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ, dsʉco̱ꞌ dseángꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ Fidiéeˇbingꞌ cuǿøngˋ líˋ íingˉ dseeˉ quiáꞌˉ dseaˋ.” \v 8 Jo̱ dsʉꞌ dsifɨˊ lajo̱b calɨlíꞌˆ Jesús lají̱i̱ꞌ˜ e ɨˊ dsíiˊ i̱ dseaˋ do, jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —¿Jialɨꞌˊ ɨˊ áaˊ ꞌnʉ́ꞌˋ lana? \v 9 ¿E˜ e lɨ́ɨngˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e jaˋguɨ huɨ́ɨngˊ nifɨ́ɨˉɨ i̱ dseaˋ caang˜ tɨɨˉ na? ¿Su nifɨ́ɨˆɨre: “Nɨcaꞌímˉbaa dseeˉ quíiꞌˉ”, o̱si nifɨ́ɨˆɨre é: “Ráanꞌˉ jo̱ ngɨ˜, jo̱ quié̱e̱ˋ uøꞌˊ e ꞌmaˋ lɨ˜ dsíinꞌˆ na”? \v 10 Jo̱ dsʉꞌ lana jnea˜ niꞌéeˆe ꞌnʉ́ꞌˋ e jneab˜ cagáˉa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ e ooˉbaa ta˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la e niꞌíin˜n dseeˉ quiáꞌˉ dseaˋ. \p Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajíñꞌˉ lajo̱, jo̱baꞌ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ caang˜ tɨɨˉ do lala: \p \v 11 —Jnea˜ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ, ráanꞌˉ jo̱ quié̱e̱ˋ e ꞌmaˋ lɨ˜ dsíinꞌˉ na jo̱ guǿngꞌˊ fɨˊ quíiꞌˉ. \p \v 12 Jo̱baꞌ dsifɨˊ ladob caráangˉ i̱ dseaˋ caang˜ tɨɨˉ do, jo̱ cacó̱rˉ e ꞌmaˋ lɨ˜ lamɨ˜ dsíiñꞌˆ do la níˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱. Jo̱ mɨ˜ cangáˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lají̱i̱ꞌ˜ e calɨ́ˉ do, jo̱baꞌ lajɨɨmˋbre cangoꞌgóˋ dsíirˊ jo̱ canaaiñˋ jmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ jo̱ féꞌrˋ: \p —Dseángꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ ya̱ꞌˊ jaˋ mɨˊ caneˋnaaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcalɨ́ˉ jmɨɨ˜ na. \s1 Mɨ˜ catǿꞌˉ Jesús jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Leví \r (Mt. 9:9-13; Lc. 5:27-32) \p \v 13 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ lajo̱, cangóbˉtu̱ Jesús fɨˊ ꞌnɨꞌˋ guiéeˊ e néeˊ fɨˊ Galilea do. Jo̱ lajeeˇ táaiñˋ fɨˊ jo̱, dseángꞌˉ eáamˊ dsilíingˉ dseaˋ, jo̱baꞌ eꞌˊbre jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ guilíingˉ do júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 14 Jo̱ lajeeˇ e iuungˉ Jesús fɨˊ ngóorˊ fɨˊ lɨ˜ jiéꞌˋ, cangáiñˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Leví, jó̱o̱ˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Alfeo, e guiiñꞌ˜ do fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ mɨrˊ cuuˉ e catɨ́ɨngˉ dseata˜ i̱ guiing˜ fɨˊ Roma, co̱ꞌ lɨ́ɨiñꞌˊ do nodsicuuˉ. Jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseañʉꞌˋ do lala: \p —Leví, máˉaaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜. \p Jo̱ dsifɨˊ ladob caró̱o̱ˉ Leví jo̱ cangóˉbre có̱o̱ꞌ˜ Jesús. \p \v 15 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, Leví catǿꞌrˉ Jesús e nidséˉ dseaˋ do e nidsihéꞌrˋ fɨˊ quiáiñꞌˉ. Jo̱ fɨˊ jo̱ nɨguiing˜ dseaˋ do gøꞌrˊ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ngɨˊ có̱o̱ꞌr˜ jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ i̱ fɨ́ɨngˊ dseaˋ i̱ mɨˊ cuuˉ quiáꞌˉ dseata˜ guiing˜ fɨˊ Roma jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jiéngꞌˋguɨ i̱ seaˋ júuˆ i̱ røøngˋ dseeˉ cajo̱. \v 16 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌrˉ e Jesús guiiñ˜ gøꞌrˊ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —¿Jialɨꞌˊ gøꞌˊ tɨfaꞌˊ quíiˉnaꞌ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ ꞌnáꞌˆ nodsicuuˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ caguiaangˉguɨ i̱ seaˋ júuˆ i̱ røøngˋ dseeˉ? \p \v 17 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Jesús lado, jo̱baꞌ cañíirˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do lala: \p —Jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ guiúngˉ jaˋ ꞌneáiñˉ tɨmɨ́ɨˊ, dsʉꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜bingꞌ i̱ ꞌneángˉ íˋ. Jo̱ jnea˜ jaˋ cagáˉa fɨˊ jmɨgüíˋ la faꞌ e cagaꞌnénꞌˋn jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ éeˋ guiʉ́ˉ, dsʉꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quiˊbingꞌ i̱ cagaꞌnénꞌˋn. \s1 Mɨ˜ cajmɨngɨ́ꞌˉ dseaˋ Jesús uii˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ ayuno \r (Mt. 9:14-17; Lc. 5:33-39) \p \v 18 Jo̱ co̱o̱ˋ néeꞌ˜ cajméeˋ ayuno jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ ngɨˊ có̱o̱ꞌ˜ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo. Jo̱ lajeeˇ jo̱, caguilíingˉ i̱ lɨɨng˜ dseaˋ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ fariseo jmóoˋbre ayuno, jo̱ ¿jialɨꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ quíiˉ ꞌnʉˋ jaˋ jmóorˋ lajo̱? \p \v 19 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do lala: \p —Jaˋ cuǿøngˋ nijméˉ ayuno jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ sɨmɨ́ɨngˇ quiáꞌˉ co̱o̱ˋ lɨ˜ cungꞌˊ guooˋ dseaˋ lajeeˇ seengˋ i̱ sɨmingꞌˋ i̱ cungꞌˊ guóˋ do có̱o̱ꞌr˜; co̱ꞌ lajeeˇ sɨseángꞌˊ i̱ sɨmingꞌˋ do có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ sɨmɨ́ɨngˇ do, jaˋ cuǿøngˋ faꞌ nijméˉ i̱ dseaˋ sɨmɨ́ɨngˇ do ayuno. \v 20 Jo̱ dsʉꞌ co̱o̱bˋ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nisáiñꞌˊ i̱ sɨmingꞌˋ i̱ cungꞌˊ guóˋ do, jo̱ jo̱guɨb mɨ˜ niguiéeˊ jmɨɨ˜ e nijméˉ dseaˋ ayuno. \p \v 21 ’Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ to̱ꞌrˊ co̱o̱ˋ ꞌmɨꞌˊ e yʉ́ʉꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ caꞌnáꞌˆ ꞌmɨꞌˊ e ꞌmɨ́ɨˉ, dsʉco̱ꞌ song cajméerˋ lajo̱, jo̱baꞌ nijǿmꞌˋ e ꞌmɨꞌˊ e ꞌmɨ́ɨˉ do jo̱guɨ niꞌguíˋbɨ e ꞌmɨꞌˊ e yʉ́ʉꞌ˜ do cajo̱, jo̱baꞌ lɨ́ꞌˆ lɨˊ jmiguiʉˊguɨ niꞌguíbˋ jóng. \v 22 Jo̱ lajo̱bɨ cajo̱, jaˋ guiéꞌˋ dseaˋ méeˊ e laco̱ꞌ guiꞌnáꞌˆ cóꞌˊ fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ loo˜ jóꞌˋ e yʉ́ʉꞌ˜; dsʉco̱ꞌ song cajméerˋ lajo̱, jo̱baꞌ niꞌguíˋbaꞌ do jo̱ nidsiꞌɨ́ɨbˊ e méeˊ do jo̱guɨ niꞌíimˉ e loo˜ jóꞌˋ do cajo̱. Jo̱ co̱ꞌ lajo̱b lɨ́ɨˊ, jo̱baꞌ guiʉ́ˉguɨ e niguiéꞌˋ dseaˋ e méeˊ laco̱ꞌ guiꞌnáꞌˆ cóꞌˊ do fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ loo˜ jóꞌˋ e ꞌmɨ́ɨbˉ, jo̱ lajo̱baꞌ jaˋ dseáangꞌ˜ faꞌ e niꞌguíˋ e loo˜ jóꞌˋ do o̱ꞌguɨ faꞌ e nidsiꞌɨ́ɨˊ e méeˊ do cajo̱. \s1 Mɨ˜ caꞌéengˉ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús láaˊ quiáꞌˉ cuɨꞌieeˋ \r (Mt. 12:1-8; Lc. 6:1-5) \p \v 23 Jo̱ co̱o̱ˋ ya̱ꞌˊ ie˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ dseaˋ góoˋ Jesús dseaˋ Israel, jo̱ caguiéˉ dseaˋ do co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ co̱o̱ˋ guieeˋ lɨ˜ sɨjneaˇ cuɨꞌieeˋ. Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do mɨ˜ cangɨ́ɨiñˊ fɨˊ jo̱, canaaiñˋ éeiñˉ láaˊ quiáꞌˉ e cuɨꞌieeˋ e seaˋ do ie˜ jo̱. \v 24 Jo̱baꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo cajmɨngɨ́ꞌrˉ Jesús lala: \p —Janúꞌˋ, ¿jialɨꞌˊ jmóoˋ dseaˋ quíiꞌˉ lana?, co̱ꞌ jaˋ cuǿøngˋ jméˉ dseaˋ Israel e lana mɨ˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊnaaꞌ. \p \v 25 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do lala: \p —¿Su jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ ya̱ꞌˊ jaˋ mɨˊ caꞌíˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ˜ féꞌˋ e˜ cajméeˋ dseata˜ Davíꞌˆ ie˜ malɨɨ˜ do co̱o̱ˋ ya̱ꞌˊ lajeeˇ e jmɨꞌaangˉ dseaˋ do có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ? \v 26 Jo̱ ie˜ jo̱ jaangˋ dseaˋ i̱ siiˋ Abiatar lɨ́ɨiñˊ jmidseaˋ laniingˉ, dsʉꞌ i̱ dseata˜ Davíꞌˆ do caꞌíˉbre fɨˊ dsíiˊ ꞌnʉ˜ Fidiéeˇ jo̱ cagǿꞌˋbre e iñíꞌˆ güeangꞌˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e sɨꞌíˆ dseángꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ jmidseaˋbingꞌ cuǿøngˋ líˋ dǿꞌˉ; jo̱guɨ cacuøꞌˊbɨr cajo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ ngolíingˉguɨ có̱o̱ꞌr˜ do e cagǿiñꞌˋ do. \p \v 27 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús cajo̱: \p —E jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ dseaˋ cajméeˋ Fidiéeˇ e laco̱ꞌ nijmɨcó̱o̱ꞌr˜ dseaˋ jmɨgüíbˋ, jo̱ o̱ꞌ yaang˜ dseaˋ jmɨgüíˋ caguiꞌrˊ e jmɨɨ˜ jo̱ e laco̱ꞌ nijmiꞌíñꞌˊ. \v 28 Jo̱ uíiꞌ˜ lajo̱baꞌ e jnea˜, i̱ cagüéngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la e gáaˊa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, seabˋ fɨˊ quiéˉe e quiʉ́ꞌˉʉ ta˜ lajeeˇ e jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ dseaˋ góoˋo dseaˋ Israel. \c 3 \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ dseaˋ i̱ caang˜ guooˋ \r (Mt. 12:9-14; Lc. 6:6-11) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ caꞌíbˉtu̱ Jesús fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel, jo̱ fɨˊ jo̱b niꞌiuungˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ caang˜ co̱o̱ˋ guooˋ. \v 2 Jo̱ ie˜ jo̱ i̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ sɨteeiñˆ Jesús fɨˊ e guáꞌˉ jo̱ e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ nijǿørˉ su nijmiꞌleáangˉ dseaˋ do i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do ꞌñiaꞌˊ ie˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel, co̱ꞌ fɨng cajméeˋ dseaˋ do lajo̱, lajo̱baꞌ lɨ́ɨiñˉ e nilíꞌrˋ e niꞌnɨ́ngˉneiñꞌ fɨˊ quiniˇ dseata˜. \v 3 Jo̱ mɨ˜ cangángˉ Jesús i̱ dseañʉꞌˋ i̱ caang˜ guooˋ do, dsifɨˊ lajo̱b casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —Ráanꞌˉ jo̱ síngꞌˉ uøꞌˊ e guiáꞌˆ jóoˋ do. \p \v 4 Jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ cajmɨngɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱, jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —¿E˜ ɨˊ óoˊ ꞌnʉ́ꞌˋ e cuǿøngˋ lɨlíˋ mɨ˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ jneaa˜aaꞌ, dseaˋ Israel? ¿Su e guiʉ́ˉ o̱faꞌ e jaˋ dseemˋ é? ¿Su ꞌnéˉ e nijmiꞌleáangˆnaaꞌ jaangˋ dseaˋ rúꞌˋnaaꞌ jee˜ jmohuɨ́ɨˊ, o̱si e nibiing˜naaꞌr é? \p Dsʉꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do tiibˉ caje̱rˊ. \v 5 Jo̱ lɨ́ꞌˆ cajǿømˉ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ lacúngꞌˊ lajíingˋ do, jo̱ calɨguíimˉbre quiáiñꞌˉ do, jo̱guɨ fɨꞌíˆbɨ caje̱rˊ cajo̱, co̱ꞌ dseángꞌˉ jaˋ iing˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do ningámꞌˋbre. Jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌrˉ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ caang˜ guooˋ do: \p —Níiꞌ˜ guóoꞌˋ, dseañʉꞌˋ. \p Jo̱baꞌ caniꞌˊbiñꞌ do guóorˋ e caang˜ do, jo̱ ladsifɨˊ lanab caꞌlóoˉ. \v 6 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱ jaléꞌˋ e calɨ́ˉ do, dsifɨˊ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caꞌuøøiñˋ fɨˊ jo̱, jo̱ canaaiñˋ sɨ́ɨiñˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌˉ dseata˜ Herodes e quiáꞌˉ jial nijmérˉ e laco̱ꞌ nijngáiñꞌˉ Jesús. \s1 Mɨ˜ caseángꞌˊ i̱ fɨ́ɨngˊ dseaˋ fɨˊ ꞌnɨꞌˋ guiéeˊ Galilea \p \v 7 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangóbˉtu̱ Jesús co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ ꞌnɨꞌˋ guiéeˊ Galilea, jo̱guɨ i̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ seengˋ lacaangˋ fɨɨˋ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea ngolíiñˉ laco̱ꞌ ngóoˊ dseaˋ do. \v 8 Jo̱ mɨ˜ calɨñiˊ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ e jmóoˋ Jesús, i̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ cajalíiñˆ cajajǿøiñˆ dseaˋ do; cajalíingˆ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ Jerusalén, jo̱guɨ lacaangˋ fɨɨˋ jiéꞌˋ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea, jo̱guɨ lɨ˜ se̱ꞌˊ Idumea, jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ neáangˊ lɨ́ꞌˆ lɨˊ guiéeꞌ˜ laco̱ꞌ iʉ˜ guaˋ Jordán, jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ fɨɨˋ Tiro có̱o̱ꞌ˜guɨ fɨˊ fɨɨˋ Sidón. \v 9 Jo̱ casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do e nijméiñꞌˉ do quijí̱ˉ co̱o̱ˋ móoˊ e niꞌírˋ e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ jaˋ nicúiñꞌˉ eáangˊ fɨˊ jee˜ i̱ dseaˋ ꞌleáangˉ do; \v 10 dsʉco̱ꞌ Jesús dseángꞌˉ i̱ ꞌleáamˉ dseaˋ dséeꞌ˜ i̱ nɨcajmiꞌleáaiñˉ, jo̱baꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ dseángꞌˉ dsiquiéeiñˊ e güɨmꞌˊbre dseaˋ do. \v 11 Jo̱guɨ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ i̱ jéeˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quiáꞌˉ laco̱ꞌ mɨ˜ níiñˉ Jesús, dsifɨˊ lajo̱b síꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiniˇ dseaˋ do jo̱ óorˋ teáˋ jo̱ féꞌrˋ lala: \p —ꞌNʉˋ lɨnꞌˊ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ camɨ́ɨngꞌ˜ do. \p \v 12 Jo̱ Jesús cajmiꞌleáamˉbre i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do, jo̱ jíimˉbre i̱ ꞌlɨngꞌˆ do jo̱guɨ quiʉꞌˊreiñꞌ ta˜ e jaˋ niféiñꞌˋ do cuaiñ˜ quiáꞌrˉ ꞌñiaꞌrˊ fɨˊ quiniˇ dseaˋ. \s1 Mɨ˜ caguíngꞌˋ Jesús dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ \r (Mt. 10:1-4; Lc. 6:12-16) \p \v 13 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, cajgóoˉ Jesús fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ, jo̱ fɨˊ jo̱b catǿꞌrˉ i̱ fɨ́ɨngˊ dseaˋ e laco̱ꞌ niguíñꞌˋ i̱˜ jaléngꞌˋ niꞌuíingˉ dseaˋ quiáꞌrˉ. Jo̱ lajeeˇ e nɨcaseáiñꞌˊ lajɨɨiñˋ e fɨˊ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ do, \v 14 caguíñꞌˋ lajeeˇ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱ guitúungˋ dseaˋ i̱ nisíñˉ cuaiñ˜ quiáꞌrˉ e laco̱ꞌ nidsiguiaiñꞌ˜ do júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ; jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ calɨsírˋ dseaˋ apóoˆ, e guǿngꞌˋ dseaˋ sɨꞌneaangˇ quiáꞌˉ Fidiéeˇ i̱ quie̱ˊ júuˆ quiáꞌrˉ. \v 15 Jo̱guɨ cacuøꞌˊreiñꞌ do ta˜ e quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ e niꞌuǿiñˉ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ jéeˊ quiáꞌˉ dseaˋ. \v 16 Jo̱ lalab siiˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ i̱ caꞌnaaiñˋ do: jaangˋ i̱ siiˋ Simón, jo̱ mɨ˜ cangɨrˊ có̱o̱ꞌ˜ Jesús calɨsírˋ Tʉ́ˆ; \v 17 jaangˋguɨ i̱ siiˋ Tiáa˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaangˋ rúiñꞌˋ do i̱ siiˋ Juan, jo̱ lajɨˋ huáaiñꞌˉ do lɨ́ɨiñˊ jó̱o̱ˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Zebedeo, jo̱ mɨ˜ cangɨrˊ có̱o̱ꞌ˜ Jesús lajɨˋ huáaiñꞌˉ do calɨsírˋ Boanerges, e guǿngꞌˋ Jó̱o̱ˊ Jɨ˜ Güɨꞌñiáˆ; \v 18 jaangˋguɨ i̱ siiˋ Dɨ́ˆ, jaangˋguɨ i̱ siiˋ Lii˜, jo̱ jaangˋguɨ i̱ siiˋ Bartolomé có̱o̱ꞌ˜ jaangˋguɨ i̱ siiˋ Mateo, jo̱guɨ jaangˋguɨ i̱ siiˋ Móˆ, jo̱ jaangˋguɨ i̱ siiˋ Tiáa˜, jó̱o̱ˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Alfeo, jo̱guɨ jaangˋguɨ i̱ siiˋ Tadeo có̱o̱ꞌ˜ jaangˋguɨ i̱ siiˋ Simón i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ celote, \v 19 jo̱ catɨˊ lɨ˜ cadséngˉguɨ Judas Iscariote i̱ cajángꞌˋ Jesús fɨˊ jaguóˋ dseaˋ i̱ cajngaꞌˊ quiáꞌrˉ. \s1 Mɨ˜ cacuøꞌˊ dseaˋ dseeˉ Jesús e jmóorˋ ta˜ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ \r (Mt. 12:22-32; Lc. 11:14-23; 12:10) \p \v 20 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, caꞌíˉtu̱ Jesús fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ, jo̱ dsifɨˊ lajo̱b caseángꞌˊtu̱ dseaˋ i̱ ꞌleáangˉ e jí̱i̱ꞌ˜ o̱ꞌ cuøˊ fɨˊ dǿꞌˉguɨ dseaˋ do co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ. \v 21 Jo̱ mɨ˜ calɨñiˊ i̱ dseaˋ rúngꞌˋ Jesús e jo̱, jo̱baꞌ cangolíiñˆ e cangotéerˋ dseaˋ do ladsifɨˊ lado, co̱ꞌ féꞌrˋ e nɨngaamˋbiñꞌ. \p \v 22 Jo̱guɨ lajo̱bɨ cajo̱, lalab féꞌˋ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel i̱ jalíingˉ catɨˊ Jerusalén jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ bíˋ quiáꞌˉ Beelzebú i̱ lɨ́ɨngˊ fii˜ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ, laꞌeáangˊ íˋbingꞌ tɨɨngˋ i̱ dseañʉꞌˋ na e uǿøiñˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ dseaˋ. \p \v 23 Jo̱baꞌ catǿbꞌˉ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento jo̱ lalab cajíñꞌˉ: \p —¿Jial líꞌˋ Satanás niguíñˉ ꞌñiaꞌrˊ? \v 24 Jo̱guɨ faꞌ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ, jo̱ nilíˋ e ꞌníꞌˋ níingˉ rúiñꞌˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜, jo̱baꞌ jaˋ huǿøˉ nitéꞌˋ e seengˋ dseaˋ e fɨˊ fɨɨˋ jo̱, ¿jሠjáꞌˉ? \v 25 Jo̱guɨ lajo̱bɨ faꞌ co̱o̱ˋ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌˉ dseaˋ lɨ˜ seeiñˋ mɨ́ɨꞌ˜, jaˋ cuøˊ fɨˊ faꞌ e seeiñˋ juguiʉ́ˉ fɨˊ jo̱, ¿jሠjáꞌˉ? \v 26 Lajo̱bɨ lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ Satanás i̱ lɨ́ɨngˊ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do; co̱faꞌ calɨséiñˋ mɨ́ɨꞌ˜ jo̱guɨ catíiñˊ có̱o̱ꞌ˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ lɨ́ɨngˊ laꞌóꞌˋ ꞌñiaꞌrˊ do, jo̱baꞌ jaˋ røøˋ nigüɨꞌɨ́ɨngˊ quiáꞌrˉ, co̱ꞌ niꞌíimˉbre conguiaˊ jóng, ¿jሠjáꞌˉ? \p \v 27 ’Jo̱guɨ lajo̱bɨ cajo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ líꞌrˋ írˋ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ e nidsijméerˉ ɨ̱ɨ̱ˋ quiáꞌˉ jaangˋguɨ dseaˋ i̱ bíˋguɨ dsíiˊ laco̱ꞌ írˋ; co̱ꞌ laꞌuii˜ jangꞌˉ ꞌnéˉ e niꞌñúmꞌˊbre i̱ dseaˋ íˋ, jo̱ jo̱guɨbaꞌ nilíꞌrˋ e nijmérˉ ɨ̱ɨ̱ˋ jóng. \p \v 28 ’Jo̱ jnea˜ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e cuǿømˋ lɨꞌíingˉ Fidiéeˇ dseeˉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ uii˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e nɨcajméerˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ e nɨcaféꞌrˋ, \v 29 dsʉꞌ song i̱i̱ˋguɨ féꞌˋ gaˋ uii˜ quiáꞌˉ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ dseángꞌˉ joˋ niꞌíimˉ Fidiéeˇ dseeˉ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ, co̱ꞌ latab˜ nirǿiñˋ dseeˉ jóng. \p \v 30 Jo̱ lanab jí̱i̱ꞌ˜ lɨ́ɨˊ júuˆ e casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ do ie˜ jo̱ uíiꞌ˜ e féiñꞌˋ do e jéeˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quiáꞌrˉ. \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús i̱˜ niquiáꞌrˆ jo̱guɨ i̱˜ rúiñꞌˋ \r (Mt. 12:46-50; Lc. 8:19-21) \p \v 31 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ lajeeˇ e iuumˉbɨ Jesús fɨˊ dsíiˊ e sɨnʉ́ʉˆ do, mɨ˜ caguiéˉ niquiáꞌrˆ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ rúiñꞌˋ. Dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ caluubˇ caje̱iñꞌˊ do, co̱ꞌ eáamˊ fɨ́ɨngˊ dseaˋ teáangꞌ˜ dsíiˊ e sɨnʉ́ʉˆ jo̱ ie˜ jo̱. Jo̱baꞌ casíiñˋ jaangˋ dseaˋ i̱ sɨꞌíˆ cangoteꞌˊ Jesús. \v 32 Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ neáangˊ lacúngꞌˊ lajíingˋ lɨ˜ singꞌˊ Jesús casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Nab nɨcagüéngˉ niquíiꞌˆ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ rúnꞌˋ dseañʉꞌˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ rúnꞌˋ dseamɨ́ˋ e ꞌnáiñꞌˊ ꞌnʉˋ, jo̱ nab teáaiñˉ caluuˇ lana. \p \v 33 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do lala: \p —¿I̱˜ lɨ́ɨngˉ ꞌnʉ́ꞌˋ i̱ lɨ́ɨngˊ niquiéˆe jo̱guɨ jaléngꞌˋ rúnꞌˋn? \p \v 34 Jo̱guɨ cajǿøiñˉ i̱ dseaˋ i̱ neáangˊ lacúngꞌˊ lajíingˋ lɨ˜ guiiñ˜ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p \v 35 —Co̱ꞌ lɨ́ꞌˆ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ dseángꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ e iing˜ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋbingꞌ i̱ lɨ́ɨngˊ rúnꞌˋn jo̱guɨ íˋbingꞌ i̱ lɨ́ɨngˊ niquiéˆe cajo̱. \c 4 \s1 Co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ mɨ˜ bíˋ dseaˋ mɨjú̱ˋ \r (Mt. 13:1-9; Lc. 8:4-8) \p \v 1 Jo̱ co̱o̱ˋguɨ néeꞌ˜ canaangˋtu̱ Jesús e eꞌrˊ dseaˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ ꞌnɨꞌˋ e guiéeˊ do. Jo̱ dsʉco̱ꞌ i̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ caseángꞌˊtu̱ e fɨˊ jo̱, jo̱baꞌ lajeeˇ jo̱ caꞌíbˉtu̱ Jesús fɨˊ dsíiˊ co̱o̱ˋ móoˊ e siꞌˊ e ꞌnɨꞌˋ e guiéeˊ do, jo̱ fɨˊ jo̱b caguárˋ lajeeˇ e jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ caguiaangˉ do teáaiñˉ fɨˊ ꞌnɨꞌˋ e guiéeˊ do e núurˋ júuˆ quiáiñꞌˉ do. \v 2 Jo̱ fɨˊ jo̱b canaangˋ Jesús caꞌeꞌrˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jmiguiʉˊ júuˆ jáꞌˉ lafaꞌ júuˆ cuento, jo̱ lalab féꞌrˋ e sɨ́ꞌrˋ i̱ dseaˋ do: \p \v 3 —Janúꞌˋ, nʉ́ʉˉnaꞌ jaléꞌˋ e nifáꞌˆa la: Co̱o̱ˋ ya̱ꞌˊ cagüɨꞌɨ́ɨˊ jaangˋ dseaˋ quie̱ˊ mɨjú̱ˋ e ngojñir˜ jma˜. \v 4 Jo̱ lajeeˇ ngóorˊ jnirˊ jma˜ quiáꞌrˉ, e lɨɨng˜ e mɨjú̱ˋ do cajiʉ́ꞌˋ fɨˊ lɨ˜ ngóoˊ fɨˊ, jo̱ jiʉb˜ cøøngˋ lajo̱ caguilíingˉ ta̱ˊ jo̱ cagǿꞌˋbreꞌ e mɨjú̱ˋ do. \v 5 Jo̱guɨ seaˋbɨ e mɨjú̱ˋ do e cajiʉ́ꞌˋ fɨˊ jee˜ cu̱u̱˜ fɨˊ lɨ˜ jaˋ ꞌleáangˉ guóoꞌ˜ néeˊ; jo̱ e mɨjú̱ˋ jo̱ lajmɨnábˉ caꞌiáangˋ, co̱ꞌ jaˋ ꞌleáangˉ ꞌmɨ́ɨꞌ˜ néeˊ guóoꞌ˜; \v 6 jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ cangángˉ ieeˋ, cacámˉ jo̱ calɨquiʉ̱́bˋ, co̱ꞌ jaˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ jmóˆ seaˋ quiáꞌˉ. \v 7 Jo̱ e lɨɨng˜guɨ e mɨjú̱ˋ do cajiʉ́ꞌˋ fɨˊ jee˜ ꞌmató̱o̱ˊ, jo̱ co̱ꞌ eáangˊguɨ cacuángˉ e ꞌmató̱o̱ˊ do jo̱ niúmꞌˊ caꞌuíingˉ quiáꞌˉ e mɨjú̱ˋ e caꞌiáangˋ do, jo̱baꞌ e mɨjú̱ˋ do dseángꞌˉ jaˋ e cacuøbˊ. \v 8 Jo̱guɨ e lɨɨng˜guɨ e mɨjú̱ˋ do cajiʉ́ꞌˋ fɨˊ lɨ˜ jloꞌˆ uǿˉ, jo̱baꞌ jlobꞌˆ cacuángˉ; jo̱ e lɨɨng˜ cacuøˊ lɨ́ɨˊguɨ treinta lacamɨ́ꞌˆ, jo̱guɨ e lɨɨng˜guɨ cacuøˊ lɨ́ɨˊguɨ sesenta lacamɨ́ꞌˆ, jo̱guɨ e lɨɨng˜guɨ cajo̱ cacuøˊ latɨˊ cien mɨ́ꞌˆ lacamɨ́ꞌˆ do. \p \v 9 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do: \p —Jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ seaˋ loguáˆnaꞌ, nʉ́ʉˉnaꞌ e júuˆ na. \s1 E˜ uiing˜ e cacuøˊ Jesús jaléꞌˋ júuˆ jáꞌˉ lafaꞌ júuˆ cuento \r (Mt. 13:10-17; Lc. 8:9-10) \p \v 10 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, mɨ˜ caje̱ˊ Jesús ꞌñiaꞌrˊ, jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ neáangˊ cáangˋ laco̱ꞌ guiiñꞌ˜ do co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do e˜ guǿngꞌˋ e júuˆ e cajíñꞌˉ do e lɨ́ɨˊ lafaꞌ júuˆ cuento. \v 11 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ lajaléiñꞌˋ do jo̱ lalab casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Ngɨ́ɨmˋ ꞌnʉ́ꞌˋ e cuøˊ Fidiéeˇ e ñíˆnaꞌ jialco̱ꞌ quie̱ˊ Fidiéeˇ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ e jaˋ mɨˊ ñiˊ dseaˋ jmɨgüíˋ lamɨ˜ jéengˊguɨ; dsʉꞌ jaléngꞌˋguɨ dseaˋ i̱ jaˋ mɨˊ íngꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, núurˋ e júuˆ do laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ e lɨ́ɨˊ lafaꞌ júuˆ cuento. \v 12 Co̱ꞌ lajo̱b féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ cuaiñ˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ: \q1 Jo̱ dsʉꞌ nañiˊ faꞌ jialguɨ la jǿørˉ, dsʉꞌ jaˋ ninírˋ, \q1 jo̱guɨ nañiˊ faꞌ jialguɨ la núurˋ, dsʉꞌ jaˋ ningáiñꞌˋ, \q2 e laco̱ꞌ i̱ dseaˋ laꞌíˋ jaˋ niquɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ yaaiñ˜ fɨˊ quiniiˉ, \q1 jo̱ o̱ꞌguɨ jnea˜ niꞌíin˜n dseeˉ quiáꞌrˆ cajo̱. \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús e˜ guǿngꞌˋ e júuˆ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ bíˋ mɨjú̱ˋ do \r (Mt. 13:18-23; Lc. 8:11-15) \p \v 13 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —¿Su jaˋ ngángꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ e júuˆ jáꞌˉ e lɨ́ɨˊ lafaꞌ júuˆ cuento la? Jo̱ ¿jial ningángꞌˋnaꞌ e caguieeˉguɨ do song jaˋ ngángꞌˋnaꞌ e la? \v 14 Jo̱ lalab guǿngꞌˋ e júuˆ la: I̱ dseaˋ i̱ jniˊ e mɨjú̱ˋ do lɨ́ɨiñˊ lafaꞌ jaangˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ guiaˊ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ. \v 15 Jo̱ i̱ lɨɨng˜ dseaˋ lɨ́ɨiñˊ laco̱ꞌ lɨ́ɨˊ e mɨjú̱ˋ e cajiʉ́ꞌˋ fɨˊ guiáꞌˆ fɨˊ do, co̱ꞌ núurˋ e júuˆ jo̱, jo̱ mɨ˜ ningɨ́ˋ jo̱, dsifɨˊ lajo̱b guiéeˊ Satanás, jo̱ íbˋ jmóoˋ e íimˉtu̱ dsíirˊ lají̱i̱ꞌ˜ e júuˆ e nɨcanúurˉ do. \v 16 Jo̱ i̱ lɨɨng˜guɨ dseaˋ lɨ́ɨiñˊ laco̱ꞌ la lɨ́ɨˊ e mɨjú̱ˋ e cajiʉ́ꞌˋ fɨˊ jee˜ cu̱u̱˜ lɨ˜ jaˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ guóoꞌ˜ seaˋ, co̱ꞌ i̱ dseaˋ íˋ núurˋ e júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do, jo̱ ladsifɨˊ iáamˋ dsíirˊ e íñꞌˋ e júuˆ jo̱. \v 17 Jo̱ dsʉco̱ꞌ jaˋ mɨˊ caꞌíngꞌˋguɨr dseángꞌˉ e ngocángˋ dsíirˊ e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ jaˋ huǿøˉ téꞌrˋ e jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ; jo̱ mɨ˜ dsingɨ́ɨiñˉ eeˋgo̱ e huɨ́ɨngˊ o̱si e ꞌníꞌˋ níiˉ dseaˋ quiáꞌrˉ é uíiꞌ˜ e cuíiñˋ Dseaˋ Jmáangˉ, jo̱baꞌ jgiéemˉ dsíirˊ có̱o̱ꞌ˜ e júuˆ jo̱. \v 18-19 Jo̱guɨ i̱ lɨɨng˜guɨ dseaˋ lɨ́ɨiñˊ laco̱ꞌ lɨ́ɨˊ e mɨjú̱ˋ e cajiʉ́ꞌˋ fɨˊ jee˜ ꞌmató̱o̱ˊ do, co̱ꞌ lɨco̱ꞌ núurˋ e júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do, jo̱ dsʉꞌ eáangˊguɨ guiing˜ dsíirˊ jial nilíꞌrˋ jaléꞌˋ e ꞌnérˉ, jo̱guɨ eáamˊ jmɨgǿøiñˋ yaaiñ˜ e dsináaiñˊ cuuˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la. Jo̱ lajalébꞌˋ e jo̱ jmóoˋ e tʉ́bˋtu̱r e júuˆ jo̱, jo̱ jaˋ eeˋ ta˜ íingˆ quiáꞌrˉ e jáꞌˉ calɨ́iñˉ e júuˆ jo̱ co̱ꞌ jaˋ eeˋ dsicuángˋ quiáꞌrˉ. \v 20 Dsʉꞌ i̱ lɨɨng˜guɨ dseaˋ núurˋ e júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do, jo̱ jábꞌˉ lɨ́ɨiñˋ e júuˆ jo̱, jo̱ guiʉ́bˉ uíingˉ quiáꞌrˉ, jo̱ i̱ dseaˋ laꞌíˋbingꞌ lɨ́ɨngˊ laco̱ꞌ lɨ́ɨˊ e mɨjú̱ˋ e cajiʉ́ꞌˋ fɨˊ lɨ˜ jloꞌˆ uǿˉ do. Jo̱guɨ i̱ lɨɨng˜guɨ i̱ dseaˋ laꞌíˋ lɨ́ɨiñˊ laco̱ꞌ e mɨjú̱ˋ e cacuøˊ treinta lacamɨ́ꞌˆ do, jo̱ i̱ lɨɨng˜guɨ lɨ́ɨngˊ laco̱ꞌ e mɨjú̱ˋ e cacuøˊ lɨ́ɨˊguɨ sesenta lacamɨ́ꞌˆ, jo̱guɨ i̱ lɨɨng˜guɨ lɨ́ɨngˊ laco̱ꞌ e mɨjú̱ˋ e cacuøˊ lajɨˋ cien lacamɨ́ꞌˆ do. \s1 Co̱o̱ˋguɨ júuˆ jáꞌˉ lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ jial mɨ˜ jmijneáˋ dseaˋ jɨˋ \r (Lc. 8:16-18) \p \v 21 ’Jo̱guɨ fɨ́ɨˉbɨguɨ́ɨ ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱: Jaˋ eeˋ uiing˜ seaˋ e síꞌˋ dseaˋ co̱o̱ˋ candíiˆ mɨ˜ canʉʉˋ fɨˊ dsíiˊ co̱o̱ˋ caja o̱si fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ cǿøngꞌ˜ é, dsʉco̱ꞌ co̱o̱ˋ lɨ˜ ñíibˊ ꞌnéˉ síꞌˋ do e laco̱ꞌ cuǿøngˋ jneáˋ guiʉ́ˉ fɨˊ latøøngˉ sɨnʉ́ʉˆ. \v 22 Jo̱guɨ lajo̱b lɨ́ɨˊ, co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ seaˋ e sɨꞌmaangˇ faꞌ e jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ nilɨñiˊ dseaˋ, o̱ꞌguɨ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ júuˆ e jaˋ mɨˊ ñiˊ dseaˋ jéengˊguɨ faꞌ jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ e nilɨñirˊ. \v 23 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, i̱i̱ˋ ꞌnʉ́ꞌˋ dseaˋ seaˋ loguáˆnaꞌ, nʉ́ʉˉnaꞌ jaléꞌˋ e júuˆ na. \p \v 24 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lalab cajíngꞌˉguɨ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Quie̱ˋnaꞌ cuante lají̱i̱ꞌ˜ e nuuˋnaꞌ; co̱ꞌ lafaꞌ có̱o̱ꞌ˜ e guiaˋ ꞌnʉ́ꞌˋ íꞌˋ, có̱o̱ꞌ˜ e jo̱b cajo̱ e niguiáˉ Fidiéeˇ íꞌˋ eeˋgo̱ nicuǿꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jo̱ carˋ jí̱i̱ꞌ˜ lɨ́ɨˊbɨ lajo̱ nicuǿꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ. \v 25 Dsʉco̱ꞌ i̱ dseaˋ i̱ seaˋ quiáꞌˉ, jmiguiʉˊguɨb niñíiñˋ e nilɨseaˋ, jo̱baꞌ lalíimˋ nilɨseaˋ quiáꞌrˉ; jo̱ dsʉꞌguɨ i̱ dseaˋ i̱ jaˋ seaˋ quiáꞌˉ, nigüeábˋ lají̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆjiʉ e seaˋ quiáꞌrˉ do. \s1 Co̱o̱ˋguɨ júuˆ jáꞌˉ lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ mɨjú̱ˋ e cuaangˋ \p \v 26 Jo̱ cajímꞌˉbɨguɨ Jesús cajo̱: \p —Mɨ˜ quie̱ˊ Fidiéeˇ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ, lɨ́ɨˊ la lɨ́ɨˊ quiáꞌˉ jaangˋ dseaˋ i̱ taꞌˊ mɨjú̱ˋ fɨˊ nʉ́ꞌˉ uǿˉ. \v 27 Jo̱ mɨ˜ ningɨ́ˋ e cajnírˋ e mɨjú̱ˋ do, jo̱ nidsémꞌˉbre fɨˊ quiáꞌrˉ. Jo̱ mɨ˜ nitɨ́ˉ tú̱ˉ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜ lajo̱, nidsiꞌee˜tu̱r fɨˊ lɨ˜ catóꞌrˋ e mɨjú̱ˋ do, jo̱ laco̱o̱ˋ jmɨɨ˜ jneáˋ jo̱guɨ laco̱o̱ˋ jmɨɨ˜ nʉʉˋ cuaamˋbaꞌ do, dsʉꞌ i̱ dseaˋ i̱ cajníˋ do jaˋ ñirˊ jial e cuaangˋ, \v 28 co̱ꞌ ꞌñiabꞌˊ guóoꞌ˜ uǿˉ e jmóoˋ e cuaangˋ do: co̱ꞌ laꞌuii˜ nijnéngˋ sʉ̱́ꞌˆ quiáꞌˉ, jo̱ mɨ˜ ningɨ́ˋ jo̱ nijáaˊ líˆ quiáꞌˉ, jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱guɨbaꞌ nicuǿˉ ofɨɨˋ. \v 29 Jo̱ mɨ˜ li˜ e nɨcarooˋ e ofɨɨˋ do, jo̱baꞌ nidsicu̱˜bre, co̱ꞌ líꞌrˆ e nɨcatɨ́ˋ íꞌˋ e nisɨtɨ́ɨmˊbaꞌ do. \s1 Co̱o̱ˋguɨ júuˆ jáꞌˉ lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ co̱o̱ˋ mɨjú̱ˋ e siiˋ mostáaˆ \r (Mt. 13:31-32; Lc. 13:18-19) \p \v 30 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús: \p —¿Jial lɨ́ɨngˉnaꞌ e lɨ́ɨˊ mɨ˜ jaangˋ dseaˋ quie̱ˊ Fidiéeˇ nifɨˊ quiáꞌrˉ? Jo̱guɨ ¿e˜ có̱o̱ꞌ˜ cuǿøngˋ nicøøngˇnaaꞌ? \v 31 Jo̱ mɨ˜ quie̱ˊ Fidiéeˇ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ, lɨ́ɨˊ lafaꞌ e mɨjú̱ˋ e siiˋ mostáaˆ e jniˊ dseaˋ. Jo̱ e mɨjú̱ˋ jo̱ dseángꞌˉ píꞌˆguɨ lajeeˇ lajaléꞌˋ mɨjú̱ˋ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ, \v 32 dsʉꞌ fɨng cajníˋ dseaˋ, dseángꞌˉ fébꞌˋ eáangˊ cuaangˋ, co̱ꞌ féꞌˋguɨ eáangˊ lajeeˇ lajaléꞌˋ onuuˋ, jo̱guɨ cóobꞌ˜ guoꞌˋ quiáꞌˉ uíingˉ cajo̱ e cuǿøngˋ guiaˊ jaléngꞌˋ ta̱ˊ sɨɨˉreꞌ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jee˜ i̱ꞌˆ quiáꞌˉ. \s1 E˜ uiing˜ e cajíngꞌˉ Jesús e júuˆ jáꞌˉ do e lɨ́ɨˊ lafaꞌ júuˆ cuento \r (Mt. 13:34-35) \p \v 33 Jo̱ lajo̱b caꞌeꞌˊ Jesús jaléngꞌˋ dseaˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e quijgeáangˋ jaléꞌˋ júuˆ jáꞌˉ e lɨ́ɨˊ lafaꞌ júuˆ cuento lɨ́ꞌˆ cartɨˊ calɨfɨ́ngꞌˉ mogui˜ dseaˋ e joˋ ningángꞌˋguɨr guiʉ́ˉ. \v 34 Jo̱ dseángꞌˉ jaˋ eꞌˊbre dseaˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e jaˋ quiéengˋ e júuˆ lajo̱. Dsʉꞌ lajalébꞌˋ e guǿngꞌˋ e júuˆ do jmaꞌˊbre júuˆ condséeˊ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do mɨ˜ neáaiñˊ co̱lɨɨng˜ lɨ˜ jaˋ seengˋ dseaˋ jiéngꞌˋ. \s1 Mɨ˜ cajméeˋ Jesús e caꞌuáangˉ e íiˊ guíˋ jo̱guɨ e caꞌuáangˉ e ró̱o̱ˉ jmɨɨˋ \r (Mt. 8:23-27; Lc. 8:22-25) \p \v 35 Jo̱ ꞌñiaꞌˊ ie˜ jmɨɨ˜ jo̱, mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caꞌíˉ nʉ́ʉˆ, casɨ́ꞌˉ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do lala: \p —Máˉaaꞌ fɨˊ lɨ́ꞌˆ lɨˊ ꞌngóoꞌ˜ cataangˋ e guiéeˊ la. \p \v 36 Jo̱baꞌ lajo̱b cajméerˋ: caseáamˊbre i̱ fɨ́ɨngˊ dseaˋ jo̱ cangóˉbre có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do, jo̱ cangotáaiñꞌ˜ fɨˊ dsíiˊ co̱o̱ˋ móoˊ e nɨsiꞌˊ do, jo̱guɨ cangotáamꞌ˜bɨguɨ dseaˋ jiéngꞌˋ fɨˊ dsíiˊ tú̱ˉ ꞌnɨˊ móoˊ e jiéꞌˋguɨ, jo̱ cangolíimˆbiñꞌ do có̱o̱ꞌr˜ cajo̱. \v 37 Jo̱ lajeeˇ nɨngolíiñˉ ni˜ jmɨɨbˋ mɨ˜ canaangˋ ɨ́ɨˋ guíˋ e teáˋ eáangˊ jo̱guɨ canaangˋ ró̱o̱ˉ jmɨɨˋ cajo̱, jo̱ catɨˊ dsíiˊ móobˊ nɨcanaangˋ dsiꞌa˜ jmɨɨˋ. \v 38 Jo̱ lajeeˇ jo̱ güɨɨmˋ Jesús ngóorˊ lɨ́ꞌˉ toꞌmɨɨˉ e móoˊ do e sɨjnuuiñˇ dseꞌˋ co̱o̱ˋ toꞌmɨꞌˊ dsíingˋ gui˜. Jo̱baꞌ cangoñiiñˆ dseaˋ do ladsifɨˊ lado jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala: \p —¡Tɨfaꞌˊ! ¿Su jaˋ dsiꞌgóˋ oꞌˊ e nɨcanaangˋ dsiꞌamꞌˊbaaꞌ? \p \v 39 Jo̱baꞌ caró̱o̱ˉ Jesús jo̱ caquiʉꞌrˊ ta˜ e guíˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡Catiiˉ! \p Jo̱guɨ caquiʉꞌrˊ ta˜ e jmɨɨˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡Jmɨꞌuáangˆ uøꞌˊ! \p Jo̱ ladsifɨˊ ladob caꞌuáangˉ e íiˊ guíˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ e ró̱o̱ˉ jmɨɨˋ, jo̱ tiibˉ caꞌɨ́ˋ jóng. \p \v 40 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lalab cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do: \p —¿Jialɨꞌˊ eáangˊ ꞌgóꞌˋnaꞌ? ¿Su jaˋ jáꞌˉ mɨˊ calɨ́mˉbɨꞌ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiéˉe? \p \v 41 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ do lajo̱ cafǿmꞌˊbre, co̱ꞌ jaˋ ñirˊ jialɨꞌˊ cajíngꞌˉ dseaˋ do lado, jo̱ canaaiñˋ jmɨngɨ́ꞌˉ rúiñꞌˋ lajeeˇ yaaiñ˜ jo̱ féꞌrˋ: \p —¿I̱˜ i̱ dseañʉꞌˋ la e la quie̱ˊguɨ tɨˊ guíˋ có̱o̱ꞌ˜ jmɨɨˋ nʉ́ʉꞌ˜ júuˆ quiáꞌrˉ? \c 5 \s1 Jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ teáangꞌ˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíiˊ \r (Mt. 8:28-34; Lc. 8:26-39) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caguiéˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do fɨˊ lɨ́ꞌˆ lɨˊ ꞌngóoꞌ˜ cataangˋ e guiéeˊ do e fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ lɨ˜ se̱ꞌˊ Gerasa. \v 2 Jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cajgángˉ Jesús e fɨˊ yʉ́ꞌˆ e móoˊ do, cangoquiéengˊ fɨˊ lɨ˜ siñꞌˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ teáangꞌ˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíiˊ. Jo̱ i̱ dseañʉꞌˋ do lɨ́ꞌˆ nija̱rˊ fɨˊ codsiibˇ, \v 3 co̱ꞌ fɨˊ jo̱b fɨˊ lɨ˜ guiiñ˜. Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jaˋ i̱i̱ˋ mɨˊ calɨꞌˊ faꞌ e nɨcasangꞌˉneiñꞌ o̱ꞌguɨ i̱i̱ˋ mɨˊ calɨꞌˊ faꞌ nɨꞌñúngꞌˊneiñꞌ có̱o̱ꞌ˜ ñíˆ cadena cajo̱. \v 4 Jo̱ jmiguiʉbˊ ya̱ꞌˊ nɨnicajméeˋ dseaˋ quijí̱ˉ e niꞌñʉ́ꞌrˋ guotɨɨiñꞌˉ do có̱o̱ꞌ˜ e ñíˆ jo̱, dsʉꞌ dsifɨˊ lado fíiñꞌˋ do jo̱ dseángꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ jaˋ i̱i̱ˋ mɨˊ catéeˊ quiáꞌrˉ. \v 5 Jo̱ i̱ dseañʉꞌˋ do uǿøˋ jmɨ́ɨbˋ ngɨrˊ fɨˊ lacaangˋ jee˜ móꞌˋ jo̱guɨ lacaangˋ fɨˊ lɨ˜ sɨꞌaangˇ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜ e óorˋ jo̱guɨ e jmɨhuɨ́ɨngˋ ꞌñiaꞌrˊ có̱o̱ꞌ˜ cu̱u̱˜. \v 6 Dsʉꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangáiñˉ Jesús e huíimˉbɨ, dsifɨˊ lajo̱b cacuí̱i̱rˋ, jo̱ cangoquiéeiñˊ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ dseaˋ do jo̱ casíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ e jmiféiñꞌˊ dseaˋ do, \v 7 jo̱ lalab casɨ́ꞌˉreiñꞌ e dsíngꞌˉ teáˋ óorˋ: \p —¡Jesús, Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ, jaˋ jmiguíinꞌˆ jneaꞌˆ; jo̱ mɨ́ɨꞌ˜ɨ ꞌnʉˋ jmɨꞌeeˇ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ e jaˋ jmɨhuɨ́ɨnꞌˋ jneaꞌˆ! \p \v 8 Jo̱ cajíngꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ iuungˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíiˊ do lado, co̱ꞌ Jesús nɨcanaaiñˋ quiʉꞌrˊ ta˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —¡I̱ ꞌlɨngꞌˆ, júuˊ lɨ˜ iuunꞌˉ fɨˊ dsíiˊ i̱ dseañʉꞌˋ na! \p \v 9 Jo̱ casɨ́ꞌˉguɨ Jesús i̱ ꞌlɨngꞌˆ do: \p —¿Jial siiꞌˋ? \p Jo̱ cañíiˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ i̱ dseañʉꞌˋ do: \p —Legióm siiˉ, co̱ꞌ fɨ́ɨˊbaaꞌ. \p \v 10 Jo̱ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do, eáamˊ mɨꞌrˊ Jesús jmɨꞌeeˇ e laco̱ꞌ jaˋ nisíngˉ dseaˋ do jaléngꞌˋ íˋ fɨˊ lɨ˜ huí̱i̱ˉ. \v 11 Jo̱ co̱ꞌ quiá̱ꞌˉ do nisiꞌˊ co̱o̱ˋ móꞌˋ, jo̱ e fɨˊ jo̱ nitaang˜ i̱ fɨ́ɨngˊ cúˆ e ꞌnóꞌˊreꞌ e gøꞌˊreꞌ, \v 12 jo̱baꞌ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do camɨꞌrˊ Jesús fɨˊ e nidsitáaiñꞌ˜ fɨˊ dsíiˊ i̱ cúˆ do, jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Siing˜ jneaꞌˆ fɨˊ dsíiˊ i̱ cúˆ do, jo̱ cuøꞌˊ jneaꞌˆ fɨˊ e nidsitóoꞌ˜naaꞌ fɨˊ dsíiˊreꞌ. \p \v 13 Jo̱ cacuøbꞌˊ Jesús fɨˊ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do e nijméiñꞌˉ do lajo̱, jo̱baꞌ caꞌuøømˋbiñꞌ do fɨˊ dsíiˊ i̱ dseañʉꞌˋ do, jo̱ fɨˊ dsíiˊ i̱ cúˆ i̱ taang˜ dob cangotáaiñꞌ˜. Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b canaangˋ i̱ cúˆ do cuí̱i̱ˋreꞌ fɨˊ lɨ˜ quia̱˜, jo̱ cajiúngꞌˋneꞌ jiáaˊ carˋ catɨsɨ́ɨngꞌˇneꞌ fɨˊ é̱ꞌˋ co̱o̱ˋ guiéeˊ, jo̱ fɨˊ jo̱b cajgóꞌˋreꞌ jmɨɨˋ jo̱ cajúmˉbreꞌ jaléngꞌˋneꞌ. Jo̱ tíibˊ i̱ cúˆ i̱ taang˜ do la tú̱ˉ mil. \p \v 14 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ táangˋ jmóoˋ íˆ i̱ cúˆ do cacuí̱i̱ˋbre cajo̱, jo̱ cangolíiñˋ fɨˊ lɨ˜ neáaiñˊ e ngoguiar˜ júuˆ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e calɨ́ˉ do, jo̱guɨ sɨ́ꞌˋbɨr cajo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ táangˋ jmóoˋ ta˜ lacaangˋ lɨ˜ cangɨ́ɨiñˊ. Jo̱ lajɨɨmˋ dseaˋ cangolíiñˆ cangojǿørˆ fɨˊ lɨ˜ cangojéeˊ jaléꞌˋ e jo̱. \v 15 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caguilíingˉ i̱ dseaˋ do fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús, dob nɨguiing˜ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ lamɨ˜ teáangꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíiˊ do e joˋ e lɨ́ɨiñˊ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ, jo̱ nɨlíꞌˆbre co̱ꞌ nɨnicaꞌuøømˋ lajaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ lamɨ˜ teáangꞌ˜ dsíirˊ do; jo̱baꞌ eáamˊ cafǿngꞌˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do. \v 16 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ cangáˉ jaléꞌˋ e calɨ́ˉ do quiáꞌˉ e caꞌuøøngˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do dsíiˊ i̱ dseañʉꞌˋ do jo̱ cangotáaiñꞌ˜ dsíiˊ i̱ cúˆ do, lajɨbˋ e jo̱ cajmeaꞌrˊ júuˆ jaléngꞌˋ dseaˋ caguiaangˉguɨ. \v 17 Jo̱baꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do canaaiñˋ mɨꞌrˊ jmɨꞌeeˇ Jesús e nijmihuíimˉ ꞌñiaꞌrˊ e fɨˊ lɨ˜ táaiñˋ do. \p \v 18 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caquɨngꞌˉ Jesús e niꞌíˋtu̱r fɨˊ dsíiˊ móoˊ e nidséiñꞌˉ, i̱ dseañʉꞌˋ i̱ lamɨ˜ teáangꞌ˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíiˊ do camɨꞌrˊ Jesús fɨˊ e nidsérˉ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do. \v 19 Jo̱ dsʉꞌ Jesús jaˋ cacuøꞌˊreiñꞌ do fɨˊ lajo̱, jo̱ lɨ́ꞌˆ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do e nidséiñꞌˉ fɨˊ quiáꞌˉbre jo̱guɨ e nisɨ́ꞌrˋ jaléngꞌˋ dseaˋ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌrˉ lajaléꞌˋ e nɨcajméeˋ Fíiˋnaaꞌ có̱o̱ꞌ˜ írˋ, jo̱guɨ jial calɨ́ˉ fɨꞌˋ lɨ́ɨiñˉ dseaˋ do cajo̱. \p \v 20 Jo̱ cangámꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ do i̱ lamɨ˜ teáangꞌ˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíiˊ, jo̱ canaaiñˋ guiarˊ júuˆ jo̱ sɨ́ꞌrˋ jaléngꞌˋ dseaˋ seengˋ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Decápolis jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ e cajméeˋ Jesús có̱o̱ꞌr˜. Jo̱baꞌ lajɨɨmˋ i̱ dseaˋ i̱ núuˋ jaléꞌˋ e jo̱, eáamˊ dsigáˋ dsíirˊ. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jó̱o̱ˊ Jairo \r (Mt. 9:18-26; Lc. 8:40-56) \p \v 21 Jo̱ mɨ˜ caquɨngꞌˉtu̱ Jesús fɨˊ lɨ́ꞌˉ ꞌngóoꞌ˜ cataangˋ e guiéeˊ do e iuuiñˉ dsíiˊ móoˊ, jo̱ i̱ ꞌleáamˉ dseaˋ i̱ caguilíingˉtu̱ fɨˊ lɨ˜ siñꞌˊ, jo̱ dob caje̱ˊ Jesús e fɨˊ ꞌnɨꞌˋ e guiéeˊ do. \v 22 Jo̱ lajeeˇ jo̱b caguiéˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Jairo i̱ néeˊ ni˜ e guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ Israel. Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangáiñˉ Jesús, catúuiñˊ cartɨˊ uii˜ tɨɨˉ dseaˋ do, \v 23 jo̱ lalab casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do e mɨꞌrˊ jmɨꞌeeˇ: \p —Jesús, dob ráangˋ Míˆ quiéˉe e jiʉ˜ jí̱ꞌˋbre, jo̱ faꞌ nijgiéeˋ oꞌˊ jnea˜ niguoꞌˆ e güɨquidsiꞌˋ guóoꞌˋ fɨˊ moguir˜ e laco̱ꞌ niꞌleáaiñˉ, jo̱ lajo̱baꞌ jaˋ nijúuiñˉ. \p \v 24 Jo̱baꞌ cangóbˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do, dsʉꞌ eáamˊ fɨ́ɨngˊ dseaˋ i̱ tɨꞌleáangˊ laco̱ꞌ ngóorˊ dseángꞌˉ e ꞌlengꞌˊ rúmꞌˋ dseaˋ. \v 25 Jo̱ jee˜ i̱ dseaˋ i̱ ningolíingˉ do, niquiéengˋ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ nidséeꞌ˜ nɨngóoˊ mɨˊ guitu̱ˊ ji̱i̱ˋ e nilɨ́ɨiñˊ jmohuɨ́ɨˊ e tuuiñˋ jmɨˊ. \v 26 Jo̱ eáamˊ nɨnicajméerˋ quijí̱ˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ tɨmɨ́ɨˊ faꞌ e niꞌleáaiñˉ, jo̱ eáamˊ nɨcaꞌíiñˉ cuuˉ lɨ́ꞌˆ lajɨˋ jí̱i̱ꞌ˜ e niseaˋ capíꞌˆ quiáꞌrˉ, dsʉꞌ jaˋ e ta˜ íingˆ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ, co̱ꞌ lɨ́ꞌˆ lɨˊ ngóoˊ fɨ́ꞌˋguɨb e lɨ́ɨiñꞌˊ do. \v 27 Jo̱ mɨ˜ canúurˉ jial tíiˊ ꞌgøngꞌˊ Jesús, jo̱baꞌ cangoquiéeiñˊ fɨˊ lɨ́ꞌˉ caluuˇ dseaˋ do lɨ˜ ngolíingˉ dseaˋ i̱ ꞌleáangˉ do, jo̱ catɨ́ɨiñˉ capíꞌˆ sɨ̱ꞌˆ dseaˋ do, \v 28 co̱ꞌ ɨˊ dsíirˊ e faꞌ capíbꞌˆ sɨ̱ꞌˆ dseaˋ do catɨ́ɨiñˉ, jo̱baꞌ niꞌleáamˉbre lají̱i̱ꞌ˜ e jmohuɨ́ɨˊ e lɨ́ɨiñˊ. \v 29 Jo̱ dseángꞌˉ lajeeˇ e guiangꞌˆ e catɨ́ɨiñˉ sɨ̱ꞌˆ dseaˋ do, jo̱baꞌ caquiumꞌˊ e tuuiñˋ jmɨˊ do, jo̱ dsifɨˊ lajo̱b calɨlíꞌrˆ e caꞌláamˉbre lají̱i̱ꞌ˜ e jmohuɨ́ɨˊ e lamɨ˜ lɨ́ɨiñˊ do. \v 30 Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b calɨlíꞌˆ Jesús e cajmeáiñꞌˋ ta˜ capíꞌˆ e ꞌgøngꞌˊ quiáꞌrˉ, co̱ꞌ lɨɨm˜ i̱i̱ˋ cajmiꞌleáaiñˉ; jo̱baꞌ caji̱ꞌrˊ nir˜ lɨ́ꞌˉ lacaangˋ lɨ˜ jalíingˉ jaléngꞌˋ dseaˋ do, jo̱ lalab cajíñꞌˉ cajmɨngɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —¿I̱˜ i̱ catɨ́ɨngˉ capíꞌˆ sɨ̱́ꞌˋɨ̱? \p \v 31 Jo̱ cañíiˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do quiáꞌrˉ lala: \p —¿Jialɨꞌˊ jmɨngɨ́ɨꞌˇ lajo̱, Tɨfaꞌˊ? Ne˜bɨ́ɨꞌ e dseángꞌˉ sɨcúumꞌˇbaaꞌ ngóoˊnaaꞌ la, jo̱ jmɨngɨɨˇbɨꞌ: “¿I̱˜ i̱ catɨ́ɨngˉ capíꞌˆ sɨ̱ꞌˆ?” \p \v 32 Jo̱ dsʉꞌ Jesús ji̱ꞌrˊ nir˜ jí̱i̱ˉ ngóˉ cato̱o̱ˋ e jǿørˉ i̱˜ i̱ cagüɨꞌˊ capíꞌˆ sɨ̱ꞌrˆ. \v 33 Jo̱ i̱ dseamɨ́ˋ i̱ catɨ́ɨngˉ sɨ̱ꞌrˆ do ñiˊbre guiʉ́ˉ jaléꞌˋ e calɨ́ˉ do, jo̱baꞌ dseángꞌˉ e jléeiñˋ eáamˊ e ꞌgóꞌrˋ, jo̱ cangosíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiniˇ dseaˋ do, jo̱ jo̱b casɨ́ꞌˉreiñꞌ e˜ dseángꞌˉ e calɨ́ˉ có̱o̱ꞌr˜. \v 34 Jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseamɨ́ˋ do lala: \p —Jó̱o̱ˋo̱, uíiꞌ˜ e jábꞌˉ calɨ́nꞌˉ júuˆ quiéˉe, jo̱baꞌ nɨcaꞌláamˉbaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e lamɨ˜ lɨnꞌˊ. Jo̱ lana guǿngꞌˊ có̱o̱ꞌ˜ e guiʉ́ˉ fɨˊ quíiꞌˉ, co̱ꞌ joˋ lɨnꞌˊ e jmohuɨ́ɨˊ e lamɨ˜ lɨnꞌˊ do. \p \v 35 Jo̱ lajeeˇ féꞌˋbɨ Jesús e jo̱ mɨ˜ caguilíingˉ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ i̱ jalíingˉ fɨˊ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ néeˊ ni˜ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ Israel do e ngojméeꞌrˇ júuˆ tiquiáꞌˆ i̱ sɨmɨ́ˆ jiuung˜ i̱ nɨdséeꞌ˜ do lala: \p —Jmóoꞌ˜naaꞌ júuˆ ꞌnʉˋ e nɨcajúmˉ jó̱o̱ꞌˋ, jo̱ joˋ ꞌnéˉ faꞌ fɨ́ꞌˆguɨꞌ i̱ tɨfaꞌˊ na e nidséˉguɨr fɨˊ quíiꞌˉ. \p \v 36 Jo̱ dsʉꞌ Jesús jaˋ cajmɨꞌgórˋ lají̱i̱ꞌ˜ e cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ do, jo̱ lalab casɨ́ꞌrˉ i̱ fii˜ i̱ néeˊ ni˜ e guáꞌˉ do: \p —Jaˋ fǿønꞌ˜, Jairo, lɨco̱ꞌ jáꞌˉ güɨlíinꞌˋ júuˆ quiéˉe. \p \v 37 Jo̱ joˋ cacuøꞌˊguɨr fɨˊ i̱ fɨ́ɨngˊ dseaˋ i̱ jiéngꞌˋ i̱ cangolíingˉ có̱o̱ꞌr˜, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ Tʉ́ˆ Simón có̱o̱ꞌ˜guɨ Tiáa˜ jo̱guɨ Juan, rúngꞌˋ i̱ Tiáa˜ do, jí̱i̱ꞌ˜ íˋbingꞌ i̱ cangolíingˆ có̱o̱ꞌr˜. \v 38 Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ fɨˊ quiáꞌˉ i̱ Jairo do, jo̱ canúurˆ e nɨnéeˊ mɨ́ɨꞌ˜ e teáangꞌ˜ dseaˋ ta˜ quɨꞌˊ óoˋ dsʉꞌ e nɨnicajúngˉ i̱ jiuung˜ sɨmɨ́ˆ do. \v 39 Jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ do lala: \p —¿Jialɨꞌˊ eáangˊ taꞌˊnaꞌ mɨ́ɨꞌ˜ jo̱guɨ jialɨꞌˊ jmooˋnaꞌ ta˜ quɨꞌˊ? Co̱ꞌ jaˋ sɨjúungˆ i̱ jiuung˜ sɨmɨ́ˆ na, co̱ꞌ lɨco̱ꞌ güɨɨmˋbre. \p \v 40 Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ canúuˉ dseaˋ e cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, lɨco̱ꞌ cangɨ́ɨmˉbre dseaˋ do, co̱ꞌ ñiˊbre guiʉ́ˉ e nɨcajúmˉbiñꞌ do. Jo̱baꞌ Jesús lɨco̱ꞌ cajéeiñˋ jí̱i̱ꞌ˜ tiquiábꞌˆ i̱ jiuung˜ sɨmɨ́ˆ do có̱o̱ꞌ˜guɨ niquiáiñꞌˆ có̱o̱ꞌ˜guɨ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ i̱ có̱o̱ꞌr˜ do, jo̱ cangotáamꞌ˜bre e fɨˊ dsíiˊ lɨ˜ ráangˋ i̱ jiuung˜ sɨmɨ́ˆ i̱ ꞌlɨɨ˜ do. \v 41 Jo̱ catɨ́ɨngˉ Jesús guooˋ i̱ sɨmɨ́ˆ jiuung˜ i̱ ꞌlɨɨ˜ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala: \p —Talita cum —e guǿngꞌˋ: Míˆ, jnea˜ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ e niráanꞌˉ. \p \v 42 Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús lado, caró̱o̱bˉ i̱ jiuung˜ sɨmɨ́ˆ do, jo̱ canaaiñˋ ngɨˊbre co̱ꞌ nɨcají̱ꞌˊbre. Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ cangáˉ jaléꞌˋ e jo̱, dseángꞌˉ eáamˊ cangoꞌgóˋ dsíirˊ. \v 43 Jo̱ Jesús caquiʉꞌrˊ ta˜ lahuɨ́ɨngˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do e jaˋ i̱i̱ˋ nisɨ́iñꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caquiʉꞌrˊ ta˜ e cangɨ́ɨngˋ i̱ jiuung˜ sɨmɨ́ˆ do e cagǿꞌrˋ. Jo̱ i̱ jiuung˜ sɨmɨ́ˆ do nɨningóorˊ guitu̱ˊ ji̱i̱ˋ. \c 6 \s1 Mɨ˜ cangángꞌˉtu̱ Jesús fɨˊ Nazaret \r (Mt. 13:53-58; Lc. 4:16-30) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangámꞌˉtu̱ Jesús fɨˊ góorˋ fɨˊ lɨ˜ cacuáiñˉ fɨˊ lɨ˜ siiˋ Nazaret, jo̱ có̱o̱ꞌ˜bre jaléngꞌˋ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ. \v 2 Jo̱ mɨ˜ catɨ́ˋ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ dseaˋ góoˋ Jesús dseaˋ Israel, jo̱ canaaiñˋ eꞌrˊ jaléngꞌˋ dseaˋ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e fɨˊ dsíiˊ guáꞌˉ e siꞌˊ fɨˊ jo̱. Jo̱ dseángꞌˉ i̱ ꞌleáamˉbɨ dseaˋ i̱ núuˋ júuˆ e guiarˊ do, jo̱ eáamˊ dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ, jo̱baꞌ lalab naaiñˋ sɨ́ɨiñˋ lajeeˇ yaaiñ˜: \p —¿Jie˜ fɨˊ lɨ˜ cajmɨtɨ́ɨngˋ i̱ dseañʉꞌˋ na jaléꞌˋ e tɨɨiñˋ na? ¿Jie˜ lɨ˜ caguirˊ e táꞌˉ tɨɨngˋlɨr có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ e li˜ e ꞌgøngꞌˊ e jmóorˋ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ? \v 3 ¿Su o̱ꞌ i̱ nabɨ i̱ lɨ́ɨngˊ tɨꞌmaˋ do, jó̱o̱ˊ Yሠjo̱guɨ rúiñꞌˋ Tiáa˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ Séˆ jo̱guɨ Judas có̱o̱ꞌ˜ Simón? Jo̱guɨ ¿su o̱ꞌ labɨ neáangˊ jaléngꞌˋ rúiñꞌˋ dseamɨ́ˋ cajo̱ jee˜ jneaa˜aaꞌ la? \p Jo̱ uíiꞌ˜ e jo̱baꞌ e jaˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ iing˜ dseaˋ faꞌ dseángꞌˉ e cajmɨꞌgórˋ dseaˋ do. \v 4 Jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌˉ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Doñiˊ jiébꞌˋ jmɨꞌgóˋ dseaˋ jaangˋ dseaˋ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, lɨfaꞌ jaˋ jmɨꞌgórˋ dseaˋ do fɨˊ lɨ˜ lɨ́ɨˊ góoiñꞌˋ fɨˊ lɨ˜ calɨséiñˋ fɨˊ lɨ˜ neáangˊ jaléngꞌˋ rúiñꞌˋ o̱si jaléngꞌˋ dseaˋ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌrˉ é. \p \v 5 Jo̱baꞌ jaˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ cajméeˋ Jesús jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ e ꞌgøngꞌˊ e dsigáˋ dsíiˊ i̱ dseaˋ góorˋ do, co̱ꞌ lɨco̱ꞌ caquidsirˊ guóorˋ fɨˊ mogui˜ tú̱ˉ ꞌnɨˊ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ dséeꞌ˜ jo̱ lají̱i̱ꞌ˜ íˋbingꞌ i̱ cajmiꞌleáaiñˉ. \v 6 Jo̱ eáamˊ cangogáˋ dsíiˊ Jesús quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ góorˋ do, co̱ꞌ dseángꞌˉ jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨmˉbiñꞌ do lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌrˉ. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, dséebˊ Jesús lacaangˋ jaléꞌˋ fɨɨˋ píꞌˆ e néeˊ có̱ˉ quiá̱ꞌˉ do e dsiꞌeꞌrˊ dseaˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \s1 Mɨ˜ casíingˋ Jesús dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ e nidsiguiaiñꞌ˜ do júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ \r (Mt. 10:5-15; Lc. 9:1-6) \p \v 7 Jo̱ lajeeˇ jo̱b catǿꞌrˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do jo̱ canaaiñˋ sɨ́ɨngˋneiñꞌ do táꞌˉ la gáiñꞌˉ e nidsiꞌéeiñꞌ˜ do dseaˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱guɨ cacuøꞌˊbɨreiñꞌ e quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ cajo̱ e quiʉꞌrˊ ta˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ. \v 8 Jo̱ caquiʉꞌˊ Jesús ta˜ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do e jaˋ nicá̱iñꞌˋ do jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ fɨˊ lɨ˜ nidsilíiñˉ; jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ ꞌmaꞌuˇbaꞌ ꞌnéˉ só̱ꞌrˋ, jo̱ jaˋ ꞌnéˉ faꞌ nicá̱rˋ nosʉ́ʉˊ quiáꞌrˉ o̱ꞌguɨ ir˜ e nidǿꞌrˉ o̱ꞌguɨ cuuˉ cajo̱. \v 9 Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ lomɨɨˋ e ǿꞌˋbre ꞌnéˉ cá̱rˋ, co̱ꞌ jaˋ ꞌnéˉ faꞌ e nicá̱ˋguɨr e jiéꞌˋ o̱ꞌguɨ sɨ̱ꞌrˆ e co̱ꞌˋ quie̱ˊguɨr. \v 10 Jo̱ lalab casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do: \p —Mɨ˜ nigüɨtáangꞌ˜naꞌ fɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ lɨ˜ niguilíingˉnaꞌ, fɨˊ jo̱b nijá̱ˆnaꞌ carta˜ nilíˋ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ güɨlíingˉnaꞌ. \v 11 Jo̱ song caguilíingˉnaꞌ co̱o̱ˋ quiáꞌˉ dseaˋ lɨ˜ jaˋ íñꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ o̱ꞌguɨ iiñ˜ ninúrˉ júuˆ e quié̱ˆnaꞌ, jo̱baꞌ uøømˋbaꞌ ladsifɨˊ lado quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ, jo̱ bóꞌˋnaꞌ ꞌleeˋ to̱o̱˜ tɨɨ˜naꞌ e laco̱ꞌ cuøˊ li˜ e Fidiéeˇ nicuøꞌrˊ dseaˋ do iihuɨ́ɨˊ uíiꞌ˜ e jo̱. \p \v 12 Jo̱ lajo̱b cajméeˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do, cangoguia˜bre júuˆ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ e quiáꞌˉ e niquɨ́ꞌˉ nijíngꞌˋ yaaiñ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. \v 13 Jo̱guɨ caꞌuǿømˋbɨr jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ dseaˋ lacaangˋ lɨ˜ guilíiñˉ, jo̱guɨ cajmiꞌleáamˉbɨr i̱ fɨ́ɨngˊ dseaˋ dséeꞌ˜ e lɨco̱ꞌ éerˉ capíꞌˆ aceite fɨˊ moguiñꞌ˜ do. \s1 Mɨ˜ cajúngˉ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ \r (Mt. 14:1-12; Lc. 9:7-9) \p \v 14 Jo̱ eáamˊ caniꞌˉ júuˆ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e eáangˊ ꞌgøngꞌˊ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ e jmóoˋ Jesús. Jo̱ mɨ˜ calɨñiˊ dseata˜ Herodes jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ e jmóoˋ dseaˋ do, jo̱baꞌ lalab cajíñꞌˉ: \p —Jangámˉ i̱ nab i̱ Juan i̱ lamɨ˜ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ i̱ nɨnicají̱ꞌˊtu̱ jee˜ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜, jo̱baꞌ eáangˊ tɨɨiñˋ e jmóorˋ jaléꞌˋ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ. \p \v 15 Jo̱ i̱ lɨɨng˜guɨ dseaˋ féꞌrˋ lala: \p —Líibˆ i̱ na i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ. \p Jo̱ i̱ lɨɨng˜guɨ dseaˋ féꞌrˋ lala: \p —Jaangˋguɨ dseaˋ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéebˇ i̱ na, lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ i̱ nɨcajalíingˉ lamɨ˜ jéengˊguɨ. \p \v 16 Dsʉꞌ mɨ˜ canúuˉ dseata˜ Herodes e júuˆ la, jo̱baꞌ lalab cajíñꞌˉ: \p —Juan i̱ lamɨ˜ seáangˋ dseaˋ jmɨɨbˋ i̱ na, dseaˋ i̱ nɨcaquiʉ́ꞌˉʉ ta˜ e cahuɨ̱́ꞌˋ moguir˜, jo̱ lɨfaꞌ lanaguɨ e nɨcají̱ꞌˊtu̱r jee˜ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜. \p \v 17 Co̱ꞌ lamɨ˜ jéengˊguɨ do i̱ dseata˜ Herodes do caquiʉꞌrˊ ta˜ e catángꞌˆ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do jo̱ caꞌñúngꞌˋneiñꞌ có̱o̱ꞌ˜ ñíˆ cadena fɨˊ dsíiˊ ꞌnʉñíˆ uíiꞌ˜ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ siiˋ Herodías; jo̱ i̱ dseamɨ́ˋ la lɨ́ɨiñˊ dseamɨ́ˋ quiáꞌˉ Lii˜, i̱ rúngꞌˋ dseaˋ ngáangꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ dseata˜ Herodes do. Jo̱ dseata˜ Herodes nicajméerˋ lafaꞌ dseamɨ́ˋ quiáꞌˉbre i̱ dseamɨ́ˋ quiáꞌˉ i̱ Lii˜ do. \v 18 Jo̱baꞌ lamɨ˜ jéengˊguɨ nɨnicajíngꞌˉ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do e casɨ́ꞌrˉ i̱ dseata˜ Herodes do lala: \p —Jaˋ dseengˋ e jméeꞌˆ lafaꞌ dseamɨ́ˋ quíiꞌˉ i̱ oo˜ dseañʉꞌˋ rúnꞌˋ dseaˋ ngáangꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜. \p \v 19 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseamɨ́ˋ i̱ siiˋ Herodías do lado, jo̱baꞌ ꞌníbꞌˋ cangáiñˉ i̱ Juan do jóng, jo̱ dseángꞌˉ iiñ˜ nijngámꞌˉbreiñꞌ do, dsʉꞌ huɨ́ɨmˊjiʉ e nilíꞌrˋ lajo̱, \v 20 co̱ꞌ ñibˊ dseata˜ Herodes guiʉ́ˉ e jaangˋ dseaˋ güeangꞌˆ lɨ́ɨngˊ i̱ Juan do jo̱guɨ dseángꞌˉ røøˋ ɨ́ɨrˋ íꞌˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ cajo̱. Jo̱ uíiꞌ˜ jo̱baꞌ jaˋ fɨˊ cuøˊ i̱ dseata˜ Herodes do faꞌ eeˋ nijmeángꞌˋ dseaˋ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do. Jo̱ nañiˊ faꞌ jaˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ ngángꞌˋ dseata˜ Herodes lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiáiñꞌˉ do, dsʉꞌ tɨbˊ dsíirˊ e núurˋ jaléꞌˋ e júuˆ jo̱ e iáangˋ dsíirˊ. \v 21 Dsʉꞌ co̱o̱bˋ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ calɨ́ꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ i̱ siiˋ Herodías do mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ catɨ́ˋ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ e quiáꞌˉ cadsíꞌˉ dseata˜ Herodes ji̱i̱ˋ, jo̱ cajméerˋ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ féꞌˋ jo̱ catǿꞌrˉ i̱ fɨ́ɨngˊ dseaˋ laniingˉ i̱ seengˋ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ fii˜ ꞌléeˉ. \v 22 Jo̱ lajeeˇ e teáaiñꞌ˜ e jmɨɨ˜ do, caꞌíˉ i̱ sɨmɨ́ˆ quiáꞌˉ i̱ Herodías do fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ e lɨ˜ teáangꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ dseañʉꞌˋ do e gøꞌrˊ jo̱ cadséeiñˋ, jo̱ dseángꞌˉ eáamˊ catɨ́ˋ dsíiˊ i̱ dseata˜ Herodes do co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseañʉꞌˋ i̱ caguiaangˉguɨ do e cadséengˋ i̱ sɨmɨ́ˆ do. Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ dseata˜ Herodes casɨ́ꞌrˉ i̱ sɨmɨ́ˆ do lala: \p —Mɨ́ɨꞌ˜ jnea˜ lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ iinꞌ˜, jo̱ nicuøˋbaa. \p \v 23 Jo̱ dseángꞌˉ cacuøꞌˊbre júuˆ quiáꞌrˉ i̱ sɨmɨ́ˆ do e nicuǿꞌˉbreiñꞌ do lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ iiñꞌ˜ do nañiˊ faꞌ condseáꞌˉ uǿˉ lɨ˜ quiʉꞌrˊ ta˜. \v 24 Jo̱baꞌ mɨ˜ canúuˉ i̱ sɨmɨ́ˆ do lado, jo̱ cagüɨꞌɨ́ɨˊbre jo̱ cangámꞌˉbre fɨˊ lɨ˜ guiing˜ niquiáꞌrˆ jo̱ lalab cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —¿E˜ nimɨ́ɨꞌ˜ɨ i̱ dseata˜ do, Neaa˜? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ niquiáꞌrˆ do jo̱ lalab casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Mɨ́ɨꞌr˜ mogui˜ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do. \p \v 25 Jo̱ i̱ sɨmɨ́ˆ do dsifɨˊ ladob ngóˉtu̱r güɨꞌíiˊ fɨˊ lɨ˜ guiing˜ dseata˜ Herodes, jo̱ mɨ˜ caguiérˉ fɨˊ jo̱ lalab casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Lana iin˜n e nicuǿꞌˆ jnea˜ mogui˜ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ huɨ̱́ɨ̱ˊ. \p \v 26 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ dseata˜ Herodes lado, eáamˊ fɨꞌíˆ calɨ́iñˉ, jo̱ dsʉco̱ꞌ jéemˊ nɨcacuøˊguɨr júuˆ quiáꞌrˉ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ niingˉ i̱ cagǿꞌˋ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌr˜ do e nicuǿꞌˉbre i̱ sɨmɨ́ˆ do lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ iiñ˜, jo̱baꞌ lajo̱b ꞌnéˉ jmérˉ. \v 27 Jo̱baꞌ dsifɨˊ ladob casíiñˋ jaangˋ ꞌléeˉ fɨˊ lɨ˜ iuungˉ i̱ Juan do fɨˊ dsíiˊ ꞌnʉñíˆ, jo̱ caquiʉꞌrˊ ta˜ i̱ ꞌléeˉ do e niquiʉ́iñꞌˉ mogui˜ i̱ Juan do. \v 28 Jo̱baꞌ cangóbˉ i̱ ꞌléeˉ do fɨˊ dsíiˊ ꞌnʉñíˆ, jo̱ cangoquiʉ́ʉꞌˇbre mogui˜ i̱ Juan do, jo̱ cacó̱rˉ e iʉ˜ fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ huɨ̱́ɨ̱ˊ, jo̱ cajá̱ꞌˋbre i̱ sɨmɨ́ˆ do, jo̱ i̱ sɨmɨ́ˆ doguɨ cajá̱ꞌrˋ niquiáꞌrˆ. \v 29 Jo̱ mɨ˜ calɨñiˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ ngɨˊ có̱o̱ꞌ˜ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do e nɨcalɨ́ˉ lado, jo̱baꞌ dsifɨˊ lajo̱b camɨrˊ fɨˊ e nitǿøˋbre i̱ ꞌlɨɨ˜ do e quiáꞌˉ e niꞌáangˉneiñꞌ. \s1 Mɨ˜ cahéngꞌˊ Jesús ꞌñiáˋ mil dseañʉꞌˋ \r (Mt. 14:13-21; Lc. 9:10-17; Jn. 6 :1-14) \p \v 30 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jaléꞌˋ e jo̱, caquɨmꞌˉtu̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do fɨˊ lɨ˜ cangolíiñˉ e cangoguiar˜ e júuˆ do, jo̱ caseámꞌˊtu̱r có̱o̱ꞌ˜ Jesús jo̱ caja̱ꞌrˊ júuˆ fɨˊ quiniˇ dseaˋ do cuaiñ˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e nɨcajméerˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ e nɨcaꞌerˊ do. \v 31 Jo̱ co̱ꞌ dseángꞌˉ eáamˊ seengˋ dseaˋ fɨˊ jo̱ e jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ jøøngˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do e co̱ꞌ dǿꞌrˉ ir˜, jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —Ñilíingˉnaꞌ, máˉaaꞌ yee˜naaꞌ e nijmiꞌíngꞌˊnaaꞌ cateáˋ fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ jaˋ i̱i̱ˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ dseaˋ ngɨˊ. \p \v 32 Jo̱baꞌ caꞌíbˉ Jesús co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ móoˊ jo̱ cangolíiñˆ fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ jaˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ dseaˋ ngɨˊ. \v 33 Jo̱ dsʉꞌ fɨ́ɨmˊ dseaˋ cangángˉ írˋ e cangolíiñˉ, jo̱ calɨcuíimˋbre dseaˋ do, jo̱baꞌ lajɨɨmˋ dseaˋ i̱ seengˋ có̱ˉ quiá̱ꞌˉ do cangolíiñˆ fɨˊ jo̱, jo̱ jéengˊguɨb i̱ dseaˋ íˋ caguilíiñˉ laco̱ꞌguɨ Jesús. \v 34 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cagüɨꞌɨ́ɨˊ Jesús e fɨˊ dsíiˊ e móoˊ do, jo̱ cangáiñˉ dseángꞌˉ i̱ ꞌleáamˉ dseaˋ i̱ caseángꞌˊ fɨˊ jo̱, jo̱baꞌ calɨ́ˉ fɨ́ɨˉ lɨ́ɨmˉbreiñꞌ do dsʉco̱ꞌ teáaiñꞌˉ do la teáangˉ joꞌseꞌˋ i̱ jaˋ seengˋ i̱ to̱ꞌˋ fɨ́ɨngˋ íˋreꞌ. Jo̱baꞌ canaamˋbre eꞌrˊ i̱ dseaˋ do jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌrˉ. \v 35 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caꞌlóoˉ e jmɨɨ˜ jo̱ cangoquiéengˊ i̱ dseaˋ guitúungˋ do fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Fíiˋnaaꞌ, nɨcaꞌlóobˉ la, jo̱ e fɨˊ lɨ˜ taang˜naaꞌ la jaˋ i̱i̱ˋ dseaˋ seengˋ. \v 36 Iꞌˊ júuˆ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ na, jo̱ güɨdsilíiñˉ lacaangˋ fɨɨˋjiʉ e néeˊ có̱ˉ quiá̱ꞌˉ na e laco̱ꞌ nidsileáaˊjiʉr e nidǿꞌrˉ. \p \v 37 Jo̱ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —Cuǿøꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ na e nidǿꞌrˉ. \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lala: \p —¿Iing˜ ꞌnʉˋ e nidsileáˆnaaꞌ iñíꞌˆ có̱o̱ꞌ˜ doscientos cuuˉ denario jo̱ nicuǿøꞌ˜naaꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ na e nidǿꞌrˉ? \p \v 38 Jo̱ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala: \p —¿Jóꞌˋ iñíꞌˆ sɨꞌmáꞌˆ ꞌnʉ́ꞌˋ? Güɨjǿøˉnaꞌ jóoꞌ˜ tíiˊ. \p Jo̱ mɨ˜ caguijǿøˆ i̱ dseaˋ guitúungˋ do jóoꞌ˜ iñíꞌˆ tíiˊ, jo̱baꞌ caguoꞌˉ júuˆ e lají̱i̱ꞌ˜ ꞌñiábˋ iñíꞌˆ tíiˊ có̱o̱ꞌ˜guɨ jí̱i̱ꞌ˜ gángˉ ꞌñʉˋ. \p \v 39 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Jesús e jo̱, caquiʉꞌrˊ ta˜ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do e niguiéiñꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do táꞌˉ có̱ˋ nibøøˇ fɨˊ ni˜ ñiiˋ. \v 40 Jo̱ lajo̱b cajméeiñꞌˋ do, caguáˋbre táꞌˉ cien có̱o̱ꞌ˜guɨ táꞌˉ cincuenta. \v 41 Jo̱ mɨ˜ nɨneáangˊ i̱ dseaˋ do røøˋ táꞌˉ có̱ˋ nibøøˇ, jo̱baꞌ Jesús catɨ́ɨiñˉ lajɨˋ ꞌñiáˋ e iñíꞌˆ do có̱o̱ꞌ˜guɨ lajɨˋ gángˉ i̱ ꞌñʉˋ do jo̱ cajǿørˉ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ, jo̱ lajo̱baꞌ cacuøꞌrˊ guiꞌmáangꞌˇ Fidiéeˇ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e jo̱. Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ jo̱, cafíimˋbre e iñíꞌˆ do jo̱ cacuøꞌrˊ i̱ dseaˋ guitúungˋ do quiáꞌrˉ e laco̱ꞌ íˋguɨ nijméˉ guiéeˆ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do. Jo̱guɨ lajo̱bɨ i̱ ꞌñʉˋ do cajo̱, cacuøꞌˊbre e laco̱ꞌ nijméiñꞌˉ do guiéeˆ cajo̱. \v 42 Jo̱ lajɨɨmˋ i̱ dseaˋ do cagǿꞌrˋ ie˜ jo̱ carˋ calɨtaaiñ˜ guiʉ́ˉ. \v 43 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ gǿꞌrˋ, lajɨɨiñˋ do caseáamˉbɨ guitu̱ˊguɨ ꞌmatሠe røøngˋ téeꞌ˜ ꞌnáꞌˆ iñíꞌˆ có̱o̱ꞌ˜guɨ ꞌnángꞌˆ i̱ ꞌñʉˋ do. \v 44 Jo̱ lajeeˇ lajɨɨngˋ i̱ dseaˋ i̱ cagǿꞌˋ do ie˜ jo̱, tíiˊbre la ꞌñiáˋ mil dseañʉꞌˋ. \s1 Mɨ˜ cangɨˊ Jesús fɨˊ ni˜ jmɨɨˋ \r (Mt. 14:22-27; Jn. 6 :16-21) \p \v 45 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ lajo̱, caquiʉꞌˊ Jesús ta˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do e nidsitáangꞌ˜tu̱iñꞌ do fɨˊ dsíiˊ móoˊ e quiáꞌˉ nicuóiñꞌˉ do e guiéeˊ do jéengˊguɨjiʉr laco̱ꞌ írˋ jo̱ niguilíiñˉ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ siiˋ Betsaida lajeeˇ e ɨ́ɨˋ Jesús júuˆ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ caguiaangˉguɨ do. \v 46 Jo̱ mɨ˜ nɨcaꞌɨ́ɨrˉ júuˆ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, cajgóoˉbre fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ ꞌñiaꞌrˊ e quiáꞌˉ nidsiféiñꞌˊ Fidiéeˇ. \v 47 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canʉʉˋ e jmɨɨ˜ jo̱, catɨˊ guiáꞌˆ jóobˋ e guiéeˊ do nɨngóoˊ e móoˊ lɨ˜ teáangꞌ˜ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do. Jo̱ fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ quiʉ̱́ˋbɨ singꞌˊ Jesús ꞌñiaꞌrˊ. \v 48 Jo̱ jo̱b mɨ˜ cangárˉ e joˋ nidsijengꞌˊ fɨˊ røøˋ e móoˊ do, dsʉco̱ꞌ lɨ́ꞌˆ lɨˊ cøømˋ ꞌleaꞌˊ guíˋ. Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nɨngóoˊ nijneáˋ cangoquiéemˊ Jesús fɨˊ lɨ˜ ngóoˊ e móoˊ do lɨ˜ teáangꞌ˜ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do, jo̱ cangɨ́ɨiñˊ e ngɨˊbre fɨˊ ni˜ jmɨɨˋ. Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ catáaiñꞌ˜ e móoˊ do, cajméerˋ lafaꞌ e cangɨ́ɨmˊbre. \v 49 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangáˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ do quiáꞌˉ e ngóorˊ ngɨrˊ fɨˊ ni˜ jmɨɨˋ, jo̱baꞌ caꞌɨ́ˋ dsíiñꞌˊ do e jaangˋ dseaˋ guíbˋ do, jo̱baꞌ caꞌóorˋ teáˋ, \v 50 co̱ꞌ lajɨɨmˋbre cangáiñˉ dseaˋ do, jo̱baꞌ eáamˊ cafǿiñꞌˊ. Dsʉꞌ ladsifɨbˊ cañíiˋ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ do lala: \p —¡Teáˋ teáangˊ óoˊnaꞌ; jneab˜ la, jaˋ fǿøngꞌ˜naꞌ! \p \v 51 Jo̱baꞌ ladsifɨˊ lajo̱b cajgóorˉ dsíiˊ e móoˊ do, jo̱ ladsifɨˊ ladob caꞌuáangˉ e íiˊ guíˋ cajo̱. Jo̱ dseángꞌˉ eáamˊ cangogáˋ dsíiˊ i̱ dseaˋ guitúungˋ do, \v 52 co̱ꞌ jaˋ mɨˊ cangámꞌˋbɨiñꞌ do e˜ guǿngꞌˋ e li˜ e quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ e cajméeˋ dseaˋ do có̱o̱ꞌ˜ e iñíꞌˆ do, dsʉco̱ꞌ dseángꞌˉ sɨjnɨbˊ moguiñꞌ˜ do, jo̱ uíiꞌ˜ jo̱baꞌ e jaˋ ngáiñꞌˋ. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ fɨˊ Genesaret \r (Mt. 14:34-36) \p \v 53 Jo̱ cacuoꞌˊbre có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ caléꞌˋ catú̱ˉ e guiéeˊ do, jo̱ caguilíiñˉ fɨˊ guóoꞌ˜ uǿˉ lɨ˜ se̱ꞌˊ Genesaret, jo̱ fɨˊ jo̱ lɨ˜ caꞌñʉ́ꞌrˋ e móoˊ do fɨˊ ꞌnɨꞌˋ e guiéeˊ do. \v 54 Jo̱ ladsifɨˊ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cajgáiñˉ e móoˊ do, dsifɨˊ calɨcuíingˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ seengˋ do Jesús. \v 55 Jo̱baꞌ cangɨˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Genesaret, jo̱ canaaiñˋ jéeiñˋ jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ quiáꞌrˉ i̱ dsiing˜ ni˜ ꞌmaˋ fɨˊ lɨ˜ ñirˊ e táangˋ Jesús. \v 56 Jo̱ doñiˊ jiéꞌˋ lɨ˜ dséeˊ Jesús, si lacaangˋ fɨɨˋ píꞌˆ o̱si lacaangˋ fɨɨˋ cóoꞌ˜ o̱si lacaangˋ jenuuˋ é, jo̱ dsijéengˋ dseaˋ jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ quiáꞌrˉ fɨˊ jee˜ ꞌnʉ́ʉˊ, jo̱ mɨꞌˊ dseaˋ do jmɨꞌeeˇ Jesús e faꞌ capíbꞌˆ sɨ̱ꞌˆbre nigüɨ́ꞌˉ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do. Jo̱ lajɨɨngˋ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ i̱ güɨꞌˊ capíꞌˆ ꞌnɨꞌˋ sɨ̱ꞌˆ dseaˋ do, ladsifɨˊ ladob ꞌláaiñˆ. \c 7 \s1 Jial lɨ́ɨˊ mɨ˜ jmɨrǿngˋ dseaˋ dseeˉ yaaiñ˜ \r (Mt. 15:1-20) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo có̱o̱ꞌ˜guɨ tú̱ˉ ꞌnɨˊ mɨ́ɨngꞌ˜ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel, jo̱ jaléiñꞌˋ do jalíiñˉ fɨˊ Jerusalén jo̱ cangoquiéeiñˊ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús. \v 2 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do e i̱ lɨɨng˜ lajeeˇ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌˉ Jesús gøꞌrˊ e jaˋ mɨˊ cajmitir˜ e ru̱ꞌrˊ guóorˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel, jo̱ uíiꞌ˜ jo̱baꞌ canaangˋ i̱ dseaˋ do féꞌrˋ gaˋ uii˜ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ ngɨˊ có̱o̱ꞌ˜ Jesús do. \v 3 Co̱ꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ fariseo do có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ caguiaangˉguɨ mɨˊ ꞌnooˋbɨ jmitir˜ laco̱ꞌ quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋ ꞌlɨɨ˜ dseaˋ áangˊ quiáꞌrˉ e jaˋ mɨˊ dǿꞌrˉ ir˜ fɨng song jaˋ mɨˊ cajmitir˜ e ru̱ꞌrˊ guóorˋ dseángꞌˉ laco̱ꞌ sɨꞌíˆ. \v 4 Jo̱guɨ cajo̱ mɨ˜ niquɨiñꞌˉ e dsileáarˊ jaléꞌˋ e gøꞌrˊ fɨˊ ꞌmóoꞌ˜, jaˋ cuǿøngˋ dǿꞌrˉ fɨng song jaˋ mɨˊ cajmitir˜ e ru̱ꞌrˊ guóorˋ laco̱ꞌ quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨiñˋ. Jo̱ jmiguiʉˊbɨ jaléꞌˋ e quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨiñˋ e jiéꞌˋguɨ e ꞌnéˉ nijmitir˜ dseángꞌˉ laco̱ꞌ sɨꞌíˆ, faꞌ la e ꞌnéˉ ru̱ꞌrˊ jaléꞌˋ vas có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ dsʉʉˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ e jmáiñꞌˋ ta˜ e lɨ́ɨˊ ñíˆ jo̱guɨ lajo̱bɨ ni˜ lɨ˜ güɨɨiñˋ cajo̱. \v 5 Jo̱ uíiꞌ˜ jo̱baꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ i̱ tɨfaꞌˊ do cajmɨngɨ́ꞌrˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —¿Jialɨꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ quíiꞌˉ jaˋ nʉ́ʉꞌr˜ faꞌ e jmitir˜ lají̱i̱ꞌ˜ e quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋ ꞌlɨɨ˜ dseaˋ áangˊ quíˉnaaꞌ, dseaˋ Israel, co̱ꞌ jaˋ ru̱ꞌrˊ guóorˋ laco̱ꞌ sɨꞌíˆ nʉ́ꞌˉguɨ e nidǿꞌrˉ ir˜? \p \v 6 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do lala: \p —E jábꞌˉ laco̱ꞌ caféꞌˋ jaangˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ i̱ calɨsíˋ Saíiˆ mɨ˜ caféꞌrˋ uii˜ quíiˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e lɨ́ɨngˊnaꞌ dseaˋ i̱ jmɨcaang˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e fóꞌˋnaꞌ, co̱ꞌ lalab cajmeꞌˊ dseaˋ do ie˜ jo̱: \q1 Jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ na lɨco̱ꞌ féꞌˋbre e jmɨꞌgórˋ jnea˜ jí̱i̱ꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ layaang˜ júuˆ quiáꞌˉbre, \q1 dsʉꞌ huíimˉ seengˋ jaléꞌˋ e ɨˊ dsíirˊ do e jmɨꞌgórˋ jnea˜. \q1 \v 7 Dsʉꞌ jaˋ eeˋ ta˜ íingˆ quiáꞌrˉ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jialco̱ꞌ jmiféiñꞌˊ jnea˜, \q1 co̱ꞌ lɨco̱ꞌ jmitir˜ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ quiʉꞌˊ dseaˋ jmɨgüíbˋ. \m \v 8 Co̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ tiúumˊbaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jo̱ lɨ́ꞌˆ jmitíˆnaꞌ dseángꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋ laꞌóꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \p \v 9 Jo̱guɨ casɨ́ꞌˉbɨguɨr i̱ dseaˋ do lala: \p —ꞌNʉ́ꞌˋ, lɨco̱ꞌ jmitíˆnaꞌ laco̱ꞌ quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ quíiˉbaꞌ jo̱ dsʉꞌ jaˋ jmɨꞌgooˋnaꞌ laco̱ꞌ catɨ́ɨngˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 10 Co̱ꞌ lalab cajíngꞌˉ Moi˜ malɨɨ˜guɨ eáangˊ: “Jmɨꞌgooˋ tiquíiꞌˆ có̱o̱ꞌ˜ niquíiꞌˆ”, jo̱guɨ cajíngꞌˉguɨr: “I̱ dseaˋ i̱ cuøꞌˊ júuˆ ꞌlɨꞌˆ tiquiáꞌˆ o̱si niquiáꞌˆ é, jo̱baꞌ ɨ́ɨˋ Fidiéeˇ íꞌˋ e ꞌnéˉ nijúungˉ i̱ dseaˋ laꞌíˋ.” \v 11 Jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ fóꞌˋnaꞌ e jaangˋ dseaˋ cuǿømˋ nisɨ́ꞌrˋ tiquiáꞌrˆ o̱si niquiáꞌrˆ é: “Jaˋ cuǿøngˋ líˋ jmɨcó̱o̱ꞌˇo̱ ꞌnʉˋ lana, co̱ꞌ lajalébꞌˋ e seaˋ quiéˉe e lɨ́ɨˊ Corbán” (jo̱ e la guǿngꞌˋ e nicacuǿøˆø Fidiéeˇ); \v 12 jo̱guɨ fóꞌˋbɨ ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱ e i̱ dseaˋ i̱ féꞌˋ lajo̱ joˋ ꞌnéˉ faꞌ e nijmɨcó̱o̱ꞌ˜guɨr tiquiáꞌrˆ o̱si niquiáꞌrˆ é. \v 13 Jo̱ mɨ˜ jmooˋ ꞌnʉ́ꞌˋ e jo̱ e jmitíˆnaꞌ jaléꞌˋ e júuˆ e caséeˊ dseaˋ mɨˊ áangˊ quíiˉnaꞌ, jo̱baꞌ íimˉbaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. Jo̱ jmiguiʉˊbɨ jaléꞌˋ e jiéꞌˋ e jaˋ dseengˋ e cøøngˋjiʉ røøˋ laco̱ꞌ e la e jmooˋguɨ ꞌnʉ́ꞌˋ. \p \v 14 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, catǿꞌˉtu̱ Jesús lajɨɨngˋ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌrˉ lala: \p —Nʉ́ʉˉnaꞌ júuˆ quiéˉe lajɨɨngˋnaꞌ, jo̱ jmeeˉnaꞌ úungˋ e ningángꞌˋnaꞌ: \v 15 Jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ e ɨ̱́ꞌˋ gøꞌˊ dseaˋ cuǿøngˋ líˋ jméˉ e nilɨꞌlɨiñꞌˆ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. Co̱ꞌ lɨ́ꞌˆ lɨˊ lají̱i̱ꞌ˜ e gaˋ e ɨˊ dsíibˊ dseaˋ, e jo̱b e jmóoˋ e lɨꞌlɨiñꞌˆ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ jóng. \v 16 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ i̱ dsi˜ loguáˆ, nʉ́ʉˉnaꞌ jaléꞌˋ e júuˆ quiéˉe la. \p \v 17 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌɨ́ɨˉ Jesús júuˆ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, jo̱ caꞌírˉ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ có̱o̱ꞌ˜ lají̱i̱ꞌ˜ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ, jo̱ fɨˊ jo̱ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do cajmɨngɨ́ꞌˉreiñꞌ cuaiñ˜ quiáꞌˉ e júuˆ na. \v 18 Jo̱ lalab cañíiˋ dseaˋ do quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —¿Su o̱ꞌguɨ ꞌnʉ́ꞌˋ mɨˊ ngámꞌˋbɨꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e júuˆ la cajo̱? ¿Su jaˋ mɨˊ ñíˆnaꞌ e jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ e jáaˊ fɨˊ caluuˇ cuǿøngˋ seaˋ líˋ jméˉ e nisó̱ꞌˋ dseaˋ fɨˊ gaˋ jo̱ e nijmɨꞌlɨngꞌˆ yaaiñ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ? \v 19 Dsʉco̱ꞌ jaléꞌˋ e jo̱ jaˋ dsitóoꞌ˜ fɨˊ dsíiˊ dseaˋ, co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ fɨˊ dsíiˊ tubꞌˊ dseaˋ lɨ˜ ngɨ́ɨngˊ e jo̱, jo̱ mɨ˜ ningɨ́ˋ jo̱, jo̱guɨbaꞌ e uøøˋ fɨˊ caluuˇ. \p Jo̱ cajíñꞌˉ lajo̱ e laco̱ꞌ jmóorˋ júuˆ e guiʉ́bˉ lajalébꞌˋ e gøꞌˊ dseaˋ, jo̱ jaˋ e sɨꞌlɨꞌˆ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. \v 20 Jo̱guɨ cajímꞌˉbɨguɨr cajo̱ lala: \p —Jaléꞌˋ e ɨˊ dsíiˊ dseaˋ, jaléꞌˋ e jo̱baꞌ uíingˉ e jmɨꞌlɨngꞌˆ yaaiñ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ dsʉco̱ꞌ fɨˊ gabˋ cá̱rˋ. \v 21 Dsʉco̱ꞌ fɨˊ dsíiˊ dseaˋ lɨ˜ uíingˉ e ɨˊ dsíirˊ jaléꞌˋ e gaˋ faꞌ jaléꞌˋ e la: e ꞌléeˊ dseaˋ e güɨɨiñˋ có̱o̱ꞌ˜ dseañʉꞌˋ o̱si dseamɨ́ˋ i̱ o̱ꞌ catɨ́ɨiñˉ, jo̱guɨ jmóorˋ ta˜ jngangꞌˊ dseaˋ rúngꞌˋ, jo̱guɨ jmóorˋ ɨ̱ɨ̱ˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ rúiñꞌˋ cajo̱, \v 22 jo̱guɨ suuiñˋ jaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌˉ dseaˋ rúiñꞌˋ, jo̱guɨ jmóorˋ jaléꞌˋ e ꞌlɨꞌˆ e jaˋ dseengˋ, jo̱guɨ jmóorˋ ta˜ jmɨgóoˋ, jo̱guɨ jmóorˋ jaléꞌˋ ta˜ jaˋ dseengˋ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ, jo̱guɨ eáangˊ dsihuɨ́ɨiñˊ quiáꞌˉ dseaˋ rúiñꞌˋ, jo̱guɨ eáangˊ tɨˊ dsíirˊ féꞌrˋ jaléꞌˋ júuˆ ta˜ júuˆ, jo̱guɨ eáangˊ jmɨjløngꞌˆ yaaiñ˜, jo̱guɨ jaˋ mɨˊ caꞌɨ́ˋ dsíirˊ røøˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e jmóorˋ. \v 23 Jo̱ jaléꞌˋ e jaˋ dseengˋ labaꞌ e uøøˋ fɨˊ dsíiˊ dseaˋ, jo̱ e jo̱baꞌ e jmóoˋ e cá̱rˋ fɨˊ gaˋ e laco̱ꞌ jmɨꞌlɨngꞌˆ yaaiñ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. Jo̱ e jo̱b júuˆ quiéˉe. \s1 Mɨ˜ jáꞌˉ calɨ́ngˉ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ jaˋ lɨ́ɨngˊ dseaˋ Israel júuˆ quiáꞌˉ Jesús \r (Mt. 15:21-28) \p \v 24 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ cagüɨꞌɨ́ɨbˊ Jesús fɨˊ jo̱, jo̱ cangórˉ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Tiro có̱o̱ꞌ˜ lɨ˜ se̱ꞌˊ Sidón. Jo̱ mɨ˜ caguiérˉ fɨˊ jo̱, caꞌírˉ fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ co̱ꞌ jaˋ iiñ˜ e calɨñiˊ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jie˜ fɨˊ táaiñˋ; dsʉꞌ jaˋ calɨ́ꞌrˉ faꞌ caꞌméeiñˋ, \v 25 co̱ꞌ ladsifɨˊ ladob calɨñiˊ niquiáꞌˆ jaangˋ sɨmɨ́ˆ i̱ niꞌiuungˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíiˊ jie˜ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús. Jo̱baꞌ ladsifɨˊ ladob cangórˉ fɨˊ quiniˇ dseaˋ do jo̱ casíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ uii˜ tɨɨiñꞌˉ do. \v 26 Jo̱ i̱ niquiáꞌˆ i̱ sɨmɨ́ˆ do seeiñˋ fɨˊ lɨ˜ huí̱i̱ˆ, fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ jiéꞌˋ laco̱ꞌ góoˋ Jesús, fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ siiˋ Sirofenicia. Jo̱ mɨ˜ cangoquiéeiñˊ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús, jo̱ camɨꞌrˊ dseaˋ do faꞌ niguíñˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ iuungˉ dsíiˊ i̱ sɨmɨ́ˆ quiáꞌrˉ do. \v 27 Jo̱ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do lala: \p —Cuø˜ fɨˊ e cuǿøngˋ jaléngꞌˋ jó̱o̱ˊbɨ dseaˋ nidǿꞌˉ laꞌuii˜, dsʉco̱ꞌ jaˋ dseengˋ e niguíˉ dseaˋ e iñíꞌˆ e gøꞌˊ jiuung˜ quiáꞌrˉ jo̱ nicuǿꞌrˉ jaléngꞌˋ dsiiˋ. \p \v 28 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseamɨ́ˋ do quiáꞌˉ Jesús lala: \p —Jábꞌˉ, Fíiˋi, lajo̱b lɨ́ɨˊ, dsʉꞌ e jábꞌˉ cajo̱ e jaléngꞌˋ dsiiˋ i̱ teáangꞌ˜ uii˜ mes˜ sɨtɨ́ɨmˊbreꞌ jaléꞌˋ cuíiꞌ˜ iñíꞌˆ e sojiʉ́ꞌˋ quiáꞌˉ jó̱o̱ˊ dseaˋ. \p \v 29 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do: \p —Jábꞌˉ quíiꞌˉ, dseamɨ́ˋ, nɨcuǿømˋ guønꞌˆ fɨˊ quíiꞌˉ lana, co̱ꞌ lana nɨcagüɨꞌɨ́ɨbˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ lamɨ˜ iuungˉ dsíiˊ i̱ sɨmɨ́ˆ quíiꞌˉ do. \p \v 30 Jo̱ cangámꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do fɨˊ quiáꞌrˉ, jo̱ mɨ˜ caguiéiñꞌˉ fɨˊ jo̱, cadséiñꞌˋ i̱ sɨmɨ́ˆ quiáꞌrˉ do fɨˊ ni˜ coꞌmaˋ e nɨguiúmˉbiñꞌ do, co̱ꞌ nɨcagüɨꞌɨ́ɨbˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ lamɨ˜ iuungˉ fɨˊ dsíirˊ do. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ dseaˋ güɨɨng˜ jo̱guɨ i̱ jaˋ líˋ féꞌˋ \p \v 31 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, cagüɨꞌɨ́ɨbˊ Jesús e fɨˊ guóoꞌ˜ uǿˉ lɨ˜ se̱ꞌˊ Tiro, jo̱ cangɨ́ɨiñˊ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Sidón có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ fɨɨˋ e néeˊ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Decápolis, jo̱ caguiéˉtu̱r e fɨˊ lɨ˜ néeˊ e guiéeˊ Galilea do. \v 32 Jo̱ fɨˊ jo̱b caguilíingˉ dseaˋ i̱ jéengˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ güɨɨng˜ jo̱guɨ i̱ jaˋ líˋ féꞌˋ. Jo̱ camɨˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do e faꞌ Jesús niquidsirˊ guóorˋ fɨˊ mogui˜ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do. \v 33 Jo̱baꞌ cajéengˋ Jesús i̱ dseañʉꞌˋ do fɨˊ lɨ́ꞌˉ lacaangˋ lɨ˜ siñꞌˊ fɨˊ lɨ˜ jaˋ teáangˉ dseaˋ jiéngꞌˋ, jo̱ catá̱ꞌrˉ niguóorˋ fɨˊ dsíiˊ tóˋ logua˜ i̱ dseañʉꞌˋ do, jo̱guɨ caꞌñíirˊ capíꞌˆ jo̱ có̱o̱ꞌ˜ capíꞌˆ jmeꞌeꞌrˊ cagüɨꞌrˊ nisɨ́ɨꞌˇ i̱ dseañʉꞌˋ do. \v 34 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caséerˋ nir˜ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ jo̱ caseáangˋ dsíirˊ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseañʉꞌˋ do: \p —¡Efata! —e guǿngꞌˋ: ¡Güɨneab˜ loguáꞌˆ! \p \v 35 Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ caféꞌrˋ lajo̱, ladsifɨˊ lanab canaˊ logua˜ i̱ dseañʉꞌˋ do jo̱guɨ canaangˋ féꞌˋbɨr guiʉ́ˉ cajo̱. \v 36 Jo̱ caquiʉꞌˊ Jesús ta˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do e jaˋ i̱i̱ˋ nisɨ́iñꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ. Dsʉꞌ faꞌ jmiguiʉˊguɨ ya̱ꞌˊ e quiʉꞌˊ Jesús ta˜ e jaˋ niguiáˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do júuˆ, eáangˊguɨb guiaˊ i̱ dseaˋ do. \v 37 Jo̱ eáamˊ dsigáˋ dsíiˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ cangáˉ jaléꞌˋ e jo̱, jo̱ lalab féꞌrˋ: \p —Lajalébꞌˋ e jmóoˋ i̱ dseaˋ na eáamˊ guiʉ́ˉ, co̱ꞌ líꞌˋbre jmérˉ e ninúˉtu̱ jaléngꞌˋ dseaˋ güɨɨng˜ jo̱guɨ jmérˉ cajo̱ e niféꞌˋtu̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ líˋ féꞌˋ. \c 8 \s1 Mɨ˜ cahéngꞌˊ Jesús quiʉ̱́ˋ mil dseaˋ \r (Mt. 15:32-39) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ caseángꞌˊtu̱ dseaˋ caléꞌˋ catú̱ˉ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús, jo̱ co̱ꞌ jaˋ seaˋ e nidǿꞌˉguɨiñꞌ do, jo̱baꞌ catǿꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala: \p \v 2 —Eáamˊ fɨ́ɨˉ lɨ́ɨnˉn jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ na, co̱ꞌ lana catɨ́ˋ ꞌnɨˊ jmɨɨb˜ e taaiñ˜ la có̱o̱ꞌ˜ jneaa˜aaꞌ jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ e seaˋ dǿꞌrˉ; \v 3 jo̱guɨ song jnea˜ niguiéenꞌ˜nre fɨˊ quiáꞌrˉ e nidsihéꞌrˋ ir˜, dseáamꞌ˜ niꞌuóꞌrˋ guiáꞌˆ fɨˊ, co̱ꞌ seemˋbiñꞌ na e jalíiñˉ lɨ˜ huí̱i̱ˉ. \p \v 4 Jo̱ cañíiˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do lala: \p —¿Jial ɨˊ óoˊ ꞌnʉˋ, Fíiˋnaaꞌ, e cuǿøngˋ nihéngꞌˊnaaꞌ i̱ dseaˋ na? co̱ꞌ fɨˊ la jaˋ seengˋ dseaˋ i̱ ꞌnɨ́ɨˋ e gøꞌˊ dseaˋ. \p \v 5 Jo̱ cajmɨngɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do lala: \p —¿Jóꞌˋ iñíꞌˆ sɨꞌmangꞌˆ ꞌnʉ́ꞌˋ? \p Jo̱ cañíiˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —E guiéˉbaꞌ seaˋ. \p \v 6 Jo̱baꞌ caquiʉꞌˊ Jesús ta˜ e nigüeáˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do táꞌˉ có̱ˋ nibøøˇ fɨˊ ni˜ uǿˆ, jo̱guɨ mɨfɨ́ɨngˋ casá̱ꞌˉbre lajɨˋ guiéˉ e iñíꞌˆ do jo̱ cajǿørˉ fɨˊ yʉ́ꞌˆ e cuøꞌrˊ guiꞌmáangꞌˇ Fidiéeˇ. Jo̱ ngɨ́ˋ jo̱, cafíiñˋ e iñíꞌˆ do jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ cacuøꞌrˊ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do, jo̱ íˋguɨb cajméeˋ guiéeˆ e do jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, \v 7 jo̱guɨ nisɨꞌmamꞌˆbɨr jaangˋ gángˉ ꞌñʉˋ cajo̱. Jo̱baꞌ lajo̱b cajméeˋ Jesús có̱o̱iñꞌ˜ do cajo̱, jangꞌˉ cacuøꞌrˊ guiꞌmáangꞌˇ Fidiéeˇ, jo̱guɨbaꞌ caquiʉꞌrˊ ta˜ dseaˋ quiáꞌrˉ e nijméiñꞌˉ do guiéeˆ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ. \v 8 Jo̱baꞌ lajɨɨmˋbre cagǿꞌrˋ ie˜ jo̱ carˋ calɨtaaiñ˜ guiʉ́ˉ, jo̱ caséˉbɨ guiéˉguɨ ꞌmatሠe téeꞌ˜ jaléꞌˋ ꞌnáꞌˆ e caséˉguɨ do. \v 9 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ cagǿꞌˋ ie˜ jo̱ tíiˊbre jiʉ˜ jaˋ quiʉ̱́ˋ mil. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cagǿiñꞌˋ do, caꞌɨ́ɨbˉ Jesús júuˆ e dsilíiñꞌˋ do. \v 10 Jo̱ ngɨ́ˋ jo̱, cajgóobˉ Jesús caléꞌˋ catú̱ˉ fɨˊ ni˜ móoˊ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ jo̱ cangolíiñˆ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Dalmanuta. \s1 Mɨ˜ camɨˊ dseaˋ fariseo co̱o̱ˋ e li˜ e quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ \r (Mt. 16:1-4; Lc. 12:54-56) \p \v 11 Jo̱ lajeeˇ e nɨtáangˋ Jesús fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ jo̱, jo̱b mɨ˜ caguilíingˉ dseaˋ góorˋ i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo e canaaiñˋ dsihuɨ́ɨngˊ júuˆ quiáꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do. Jo̱ laco̱ꞌ niguiéꞌrˊ jial niꞌnɨ́iñˉ dseaˋ do fɨˊ quiniˇ dseata˜, jo̱baꞌ camɨꞌrˊ dseaˋ do e faꞌ nijméiñꞌˉ do co̱o̱ˋ e li˜ e quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜, jo̱ lajo̱baꞌ nicuǿˉ li˜ e Fidiéebˇ dseaˋ casíiˋ quiáꞌrˉ. \v 12 Jo̱baꞌ caseáangˋ dsíiˊ Jesús e lajangꞌˉ, jo̱ ngɨ́ˋ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Jialɨꞌˊ mɨ́ɨꞌ˜naꞌ jnea˜ e nijmee˜e co̱o̱ˋ li˜ e quɨ́ɨꞌ˜ɨ jmɨɨ˜, co̱ꞌ jnea˜ dseángꞌˉ fáꞌˋbaa condséeˊ e jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋguɨ lajo̱ nijmee˜e fɨˊ quiníˆnaꞌ? \p \v 13 Jo̱ dob caseáaiñˊ i̱ dseaˋ do jo̱ caꞌíbˉtu̱r fɨˊ dsíiˊ móoˊ jo̱ cangórˉ lɨ́ꞌˆ lɨˊ ꞌngóoꞌ˜ cataangˋ e guiéeˊ do. \s1 Jial lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo \r (Mt. 16:5-12) \p \v 14 Jo̱ ie˜ jo̱ nicaꞌímˉ dsíiˊ dseaˋ quiáꞌrˉ faꞌ e nicá̱rˋ e nidǿꞌrˉ, jo̱ la nitíingꞌˇ co̱o̱ˋ iñíꞌˆbaꞌ niquie̱ˊguɨr fɨˊ dsíiˊ e móoˊ do. \v 15 Jo̱ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do: \p —Ñiing˜ óoˊnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e eˊ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ e eˊ dseata˜ Herodes, co̱ꞌ jaléꞌˋ e eˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ lɨ́ɨˊ lafaꞌ quie̱ꞌˆ iñíꞌˆ. \p \v 16 Jo̱ i̱ dseaˋ guitúungˋ do lɨ́ꞌˆ caje̱rˊ sɨ́ɨiñˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ yaam˜bre cuaiñ˜ quiáꞌˉ e jaˋ quie̱rˊ iñíꞌˆ, \v 17 dsʉꞌ calɨlíbꞌˆ Jesús lají̱i̱ꞌ˜ e sɨ́ɨngˋ i̱ dseaˋ do, jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —¿Jialɨꞌˊ fóꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ e jaˋ iñíꞌˆ quié̱ˆnaꞌ? ¿Su jaˋ mɨˊ cangámꞌˋbɨꞌ o̱ꞌguɨ mɨˊ calɨlíꞌˆbɨꞌ? ¿Su dseángꞌˉ eáamˊ sɨjnɨˊ moguíˆnaꞌ? \v 18 Co̱ꞌ téebꞌ˜ jminíˆ ꞌnʉ́ꞌˋ, dsʉꞌ jaˋ jnéꞌˋnaꞌ; jo̱guɨ dsi˜bɨ loguáˆnaꞌ cajo̱, dsʉꞌ jaˋ nuuˋnaꞌ. ¿Su jaˋ tó̱o̱ꞌ˜ óoˊnaꞌ? \v 19 ¿Jóoꞌ˜ ꞌmatሠe røøngˋ téeꞌ˜ ꞌnáꞌˆ e caseángˉguɨ jo̱ casɨtɨ́ɨngˊ ꞌnʉ́ꞌˋ ie˜ mɨ˜ cafiingˉ jnea˜ ꞌñiáˋ iñíꞌˆ e cagǿꞌˋ ꞌñiáˋ mil dseañʉꞌˋ? \p Jo̱ cañíiˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do: \p —Tíibˊ guitu̱ˊ do. \p \v 20 —Jo̱guɨ mɨ˜ cafiingˉ jnea˜ e guiéˉ iñíꞌˆ do e cagǿꞌˋ lajɨˋ quiʉ̱́ˋ mil dseaˋ, ¿jóoꞌ˜guɨ ꞌmatሠe røøngˋ téeꞌ˜ ꞌnáꞌˆ casɨtɨ́ɨˇnaꞌ? \p Jo̱ cañíiˋtu̱ i̱ dseaˋ do: \p —Tíibˊ guiéˉ. \p \v 21 Jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉtu̱reiñꞌ lala: \p —¿Su jaˋ mɨˊ ngámꞌˋbɨꞌ latɨˊ lana jóng? \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ dseaˋ tiuungˉ fɨˊ Betsaida \p \v 22 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, caguilíingˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ Betsaida. Jo̱ lajeeˇ e nɨtaaiñ˜ fɨˊ jo̱, caguilíingˉ dseaˋ jéeiñˋ jaangˋ dseaˋ tiuungˉ fɨˊ quiniˇ Jesús, jo̱ mɨꞌrˊ dseaˋ do faꞌ e nigüɨ́iñꞌˉ capíꞌˆ i̱ dseaˋ tiuungˉ do. \v 23 Jo̱baꞌ catɨ́ɨngˉ Jesús guooˋ i̱ dseaˋ tiuungˉ do jo̱ cangojéeiñˋ fɨˊ lɨ́ꞌˉ ꞌnɨꞌˋ fɨɨˋ. Jo̱ cajmɨjmɨ́ꞌrˆ jminiˇ dseaˋ do có̱o̱ꞌ˜ jmeꞌeꞌrˊ, jo̱ ngɨ́ˋ jo̱ caquidsirˊ guóorˋ fɨˊ moguiñꞌ˜; jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ jo̱, cajmɨngɨ́ꞌˉreiñꞌ su nɨlíˋ jǿørˉ capíꞌˆ. \v 24 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ tiuungˉ do e nɨcuǿømˋjiʉ líˋ jǿørˉ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Nɨmáamˊbaa jaléngꞌˋ dseaˋ. Jǿøˉø e jnéengˉ lafaꞌ ꞌmaˋ e ngɨˊ. \p \v 25 Jo̱baꞌ calébꞌˋ catú̱ˉ caquidsiˊ Jesús guóorˋ fɨˊ ni˜ jminiˇ i̱ dseaˋ do, jo̱ ladsifɨˊ lanab calɨjnéꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ caꞌláamˉbre, jo̱ dseángꞌˉ røøbˋ nɨjǿørˉ jóng. \v 26 Jo̱ caquiʉꞌˊ Jesús ta˜ e cangámꞌˉbiñꞌ do fɨˊ quiáꞌrˉ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —Jaˋ güɨguiáꞌˆ júuˆ, meléˆ, có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e cajméˉe có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ. \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉ Tʉ́ˆ e Jesús lɨ́ɨiñˊ Dseaˋ Jmáangˉ \r (Mt. 16:13-20; Lc. 9:18-21) \p \v 27 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, Jesús co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ cangolíiñˆ lacaangˋ jaléꞌˋ fɨɨˋjiʉ e néeˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Cesarea quiáꞌˉ Filipo. Jo̱ lajeeˇ ngolíiñˉ e teáaiñꞌ˜ fɨˊ, cajmɨngɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do lala: \p —¿I̱˜ ɨˊ dsíiˊ dseaˋ e lɨ́ɨngˊ jnea˜? \p \v 28 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do lala: \p —I̱ lɨɨng˜ dseaˋ féꞌrˋ e lɨnꞌˊ Juan i̱ lamɨ˜ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ, jo̱guɨ i̱ lɨɨng˜guɨ féꞌˋ e lɨnꞌˊ Líiˆ, jo̱guɨ i̱ lɨɨng˜guɨ féꞌˋ e lɨnꞌˊ jaangˋguɨ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ. \p \v 29 —Jo̱guɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, ¿i̱˜ fóꞌˋnaꞌ e lɨ́ɨngˊ jnea˜? \p Jo̱ cañíiˋ Tʉ́ˆ Simón quiáꞌˉ Jesús lala: \p —ꞌNʉbˋ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ Dseaˋ Jmáangˉ i̱ casíingˋ Fidiéeˇ cuaiñ˜ quiáꞌrˉ e laco̱ꞌ nilaanꞌˉ dseaˋ jmɨgüíˋ. \p \v 30 Jo̱ caquiʉꞌˊ Jesús ta˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do e jaˋ niféꞌˋ dseaˋ do júuˆ uii˜ quiáꞌrˉ faꞌ nisɨ́ꞌrˋ dseaˋ jiéngꞌˋ. \s1 Mɨ˜ cajméeˋ Jesús júuˆ e tɨˊ nijngángꞌˉ dseaˋ írˋ \r (Mt. 16:21-28; Lc. 9:22-27) \p \v 31 Jo̱ co̱o̱bˋ mɨ˜ canaangˋ Jesús eꞌrˊ jaléngꞌˋ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ e dseángꞌˉ nɨsɨꞌíimˆbre e niꞌíñꞌˋ iihuɨ́ɨˊ dseángꞌˉ e eáangˊ, íbˋ dseaˋ i̱ cajárˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨiñˊ jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱guɨ e jaléngꞌˋ yʉ́ʉꞌ˜ dseaˋ cǿøngꞌ˜ i̱ teáangˉ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌrˉ nilíˋ ꞌníꞌˋ níimˉbre dseaˋ do. Jo̱guɨ casɨ́ꞌˉguɨr i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do e nijngámꞌˉ dseaˋ írˋ; jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ nitɨ́ˉ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜ lajo̱, nijí̱bꞌˊtu̱r caléꞌˋ catú̱ˉ. \v 32 Jo̱ dseángꞌˉ júuˆ røøbˋ cajmeaꞌrˊ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do. Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Tʉ́ˆ Simón lajo̱, cajéeiñˋ Jesús fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ jaˋ i̱i̱ˋ núuˋ, jo̱ canaaiñˋ jíimˉbre dseaˋ do. \v 33 Dsʉꞌ caji̱ꞌˊtu̱ Jesús nir˜ fɨˊ lɨ˜ caseáaiñˊ dseaˋ quiáꞌrˉ i̱ caguiaangˉguɨ do jo̱ cajǿøngˉneiñꞌ, jo̱guɨ cajíiñˉ Tʉ́ˆ Simón jo̱ casɨ́ꞌrˉ lala: \p —¡Jéengꞌ˜ cáanˋn, Satanás! Jaˋ jnɨ́ɨnꞌ˜ jnea˜ fɨˊ, co̱ꞌ ꞌnʉˋ jaˋ ngángꞌˋ laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ e ɨˊ dsíiˊ Fidiéeˇ, co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e lɨ́ɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ jmɨgüíˋbaꞌ ñíˆ ꞌnʉˋ. \p \v 34 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, catǿꞌˉ Jesús dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ caguiaangˉguɨ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —Song i̱i̱ˋ dseaˋ iing˜ niꞌuíingˉ dseaˋ quiéˉe, güɨtʉ́rˋ jaléꞌˋ e lɨ́ˋ dsíirˊ ꞌñiaꞌrˊ jo̱ güɨseaiñꞌˊ lafaꞌ crúuˆ quiáꞌrˉ e laco̱ꞌ cuøˊ li˜ e guiaˊ dsíirˊ e nidsingɨ́ɨiñˉ jaléꞌˋ e huɨ́ɨngˊ uíiꞌ˜ e lɨ́ɨiñˊ dseaˋ quiéˉe, jo̱ lajo̱guɨbaꞌ ningɨ́rˉ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ jóng. \v 35 Co̱ꞌ lɨ́ꞌˆ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ ɨˊ dsíiˊ e líꞌˋbre nileángˉ ꞌñiaꞌrˊ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ, jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ íˋ conguiabˊ nibíiñˆ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨꞌˆ; jo̱guɨ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ nijúuiñˉ uíiꞌ˜ e lɨ́ɨiñˊ dseaˋ quiéˉe jo̱guɨ uíiꞌ˜ e niꞌrˊ júuˆ quiáꞌˉ jial laangˋ dseaˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ nitíimꞌ˜bre fɨ˜ quiniˇ Fidiéeˇ jóng. \v 36 Co̱ꞌ ¿e˜ ta˜ íingˆ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ e seeiñˋ e sɨlɨ́ɨꞌrˇ jmiguiʉˊ fɨˊ jmɨgüíˋ la song sɨꞌnaamˋbre lata˜ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ mɨ˜ nijúuiñˉ? \v 37 O̱si ¿jial tíiˊ cuǿøngˋ seaˋ líˋ quíˉ jaangˋ dseaˋ e laco̱ꞌ nilíꞌrˋ nitíiñꞌ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ é? \v 38 Co̱ꞌ song jaangˋ dseaˋ jmóorˋ ɨꞌˋ lɨ́ɨiñˉ uii˜ quiéˉe jo̱guɨ uíiꞌ˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe e guiaaˉ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quiˊ i̱ jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ lajo̱b jnea˜ cajo̱, dseaˋ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ, nijmee˜baa ɨꞌˋ lɨ́ɨnˉn quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nigáaˊtú̱u̱ caléꞌˋ catú̱ˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la e gáaˊa jee˜ e niingˉ jɨꞌˋ niguoꞌˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ ángeles quiáꞌrˉ. \c 9 \p \v 1 Jo̱guɨ casɨ́ꞌˉbɨguɨ Jesús cajo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —E labaꞌ jmɨtaaˉ óoˊnaꞌ e i̱ lɨɨng˜ ꞌnʉ́ꞌˋ laꞌóꞌˋ teáangˉnaꞌ la jmɨɨ˜ na jaˋ mɨˊ nijúungˉnaꞌ cartɨˊ mɨ˜ cangɨ́ˋ cangɨ́ɨngˋnaꞌ jial nicá̱ˆ Fidiéeˇ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ e laniingˉ ꞌgøiñꞌˊ do. \s1 Mɨ˜ calɨsɨ́ɨngˉ jial jnéengˉ Jesús \r (Mt. 17:1-13; Lc. 9:28-36) \p \v 2 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ jñʉ́ʉˉ jmɨɨ˜ lajo̱, cangóˉ Jesús fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ e ñíiˊ, jo̱ lají̱i̱ꞌ˜ Tʉ́ˆ Simómbingꞌ jéeiñˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ Tiáa˜ jo̱guɨ Juan. Jo̱ lajeeˇ e nɨteáaiñˉ e fɨˊ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ do, canaangˋ calɨsɨ́ɨngˉ jial jnéengˉ Jesús. \v 3 Jo̱ calɨsɨ́ɨngˉ jial lɨ́ɨˊ sɨ̱ꞌrˆ jo̱ dseángꞌˉ cajnéngˉ e jɨꞌˋ jo̱guɨ e teeˋ eáangˊ e jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jaˋ líꞌrˋ sérˉ teeˋ lado mɨ˜ ru̱ꞌrˊ. \v 4 Jo̱guɨ cangáiñˉ Líiˆ có̱o̱ꞌ˜guɨ Moi˜ e teáaiñˉ sɨ́ɨiñˋ có̱o̱ꞌ˜ Jesús. \v 5 Jo̱guɨ lalab cajíngꞌˉ Tʉ́ˆ Simón casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —Tɨfaꞌˊ, ¡eáamˊ iáangˋ dsiiˉ e taang˜naaꞌ co̱lɨɨng˜ fɨˊ la! Jo̱ majmóoꞌ˜naaꞌ ꞌnɨˊ ꞌnʉ́ʉˊjiʉ lɨ˜ nitaang˜naꞌ: co̱o̱ˋ quíiꞌˉ, co̱o̱ˋguɨ quiáꞌˉ Moi˜ jo̱guɨ co̱o̱ˋguɨ quiáꞌˉ Líiˆ. \p \v 6 Jo̱ cajíngꞌˉ Tʉ́ˆ Simón lajo̱ co̱ꞌ jaˋ ñiˊguɨr e˜ nijíñꞌˉ, co̱ꞌ dseángꞌˉ eáamˊ cafǿiñꞌˆ lajɨˋ gaaiñˋ do, Tʉ́ˆ Simón jo̱guɨ Tiáa˜ có̱o̱ꞌ˜ Juan. \v 7 Jo̱ lajeeˇ jo̱b mɨ˜ cajgóˉ cabøø˜ jníiˊ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ, jo̱ jee˜ jo̱b caquɨ́iñꞌˋ lajaléiñꞌˋ do. Jo̱ fɨˊ jee˜ e jníiˊ do guicanʉ́ꞌˋ e guicaféꞌˋ dseaˋ lala: \p —I̱ lab Jó̱o̱ˋo̱ i̱ ꞌneáanˋn eáangˊ, jo̱ nʉ́ʉˉnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌrˉ. \p \v 8 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cajǿøˉ i̱ dseaˋ gaangˋ do lacúngꞌˊ lajíingˋ e lɨ˜ teáaiñꞌˉ do, jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ i̱ dseaˋ gángˆ do joˋ i̱i̱ˋ cangángˉguɨr cáangˋ Jesús, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ ꞌñiabꞌˊ dseaˋ do caje̱ˊguɨr. \p \v 9 Jo̱ lajeeˇ cajgáiñˉ e fɨˊ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ do, caquiʉꞌˊ Jesús ta˜ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ gaangˋ do quiáꞌrˉ e jaˋ niguiáiñꞌˉ do júuˆ lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcangárˉ do, co̱ꞌ cartɨˊ mɨ˜ ningɨ́ˋ e nijí̱ꞌˊtu̱ i̱ dseaˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱baꞌ nɨcuǿøngˋ e nijméeiñꞌˉ do júuˆ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e jo̱. \v 10 Jo̱baꞌ lajo̱b cajméeˋ i̱ dseaˋ gaangˋ do, jaˋ caguiarˊ e júuˆ jo̱ nañiˊ faꞌ jmɨngɨ́ꞌˉbre rúiñꞌˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜ e˜ guǿngꞌˋ e jíngꞌˉ dseaˋ do e nijí̱ꞌˊtu̱r caléꞌˋ catú̱ˉ. \v 11 Jo̱ lalab cajmɨngɨ́ꞌˉ i̱ dseaˋ gaangˋ do Jesús: \p —¿Jialɨꞌˊ féꞌˋ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quíˉiiꞌ, dseaˋ Israel, e Líiˆbingꞌ ꞌnéˉ nijáaˊtu̱r nifɨˊ fɨˊ jmɨgüíˋ la? \p \v 12 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do, jo̱ lalab casɨ́ꞌˉreiñꞌ do: \p —E jábꞌˉ e nifɨˊ nijáaˊtu̱ Líiˆ, jo̱ íbˋ dseaˋ i̱ niguiáˉ guiʉ́ˉ lajaléꞌˋ. Jo̱ ¿jialɨꞌˊ féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e jnea˜, dseaˋ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ, guíimˋbaꞌ ꞌnéˉ e nica̱a̱ˉ iihuɨ́ɨˊ e eáangˊ cartɨˊ nijngángꞌˉ dseaˋ jnea˜? \v 13 Dsʉꞌ jnea˜ fáꞌˋa e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e nɨcajábˉ Líiˆ, jo̱ cajméebˋ dseaˋ la tíiˊ e jáˉ dsíirˊ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e nɨsɨꞌíˆ e nidsingɨ́ɨngˉ dseaˋ do. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ sɨmingꞌˋ i̱ iuungˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíiˊ \r (Mt. 17:14-21; Lc. 9:37-43) \p \v 14 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caquɨngꞌˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ Tʉ́ˆ Simón jo̱guɨ Tiáa˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ Juan fɨˊ lɨ˜ táangˋ jaléngꞌˋ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ i̱ caguiaangˉguɨ do, jo̱ cadséiñꞌˋ dseaˋ do jee˜ cabøø˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jiéngꞌˋ, jo̱guɨ i̱ lɨɨng˜ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel teáaiñˉ sɨ́ɨiñˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do. \v 15 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangángˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do Jesús, ladsifɨˊ ladob cangojmijíñꞌˊ dseaˋ do e féngꞌˊneiñꞌ jo̱guɨ dseángꞌˉ eáamˊ dsigáˋ dsíirˊ cajo̱. \v 16 Jo̱baꞌ lalab cajmɨngɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —¿E˜ teáangˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jmooˋnaꞌ cueeˋ júuˆ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do? \p \v 17 Jo̱baꞌ cañíiˋ jaangˋ lajeeˇ i̱ dseaˋ fɨ́ɨngˊ do lala: \p —Tɨfaꞌˊ, lab nɨjeenˉ jaangˋ jó̱o̱ˋo̱, jo̱ i̱ ꞌlɨmꞌˆ iuungˉ dsíirˊ, jo̱ nɨcajméeiñꞌˋ do e jaˋ líˋ féꞌˋ jó̱o̱ˋo̱, \v 18 jo̱ doñiˊ jiéꞌˋ simꞌˊ jó̱o̱ˋo̱, jmóoˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ iuungˉ dsíirˊ do e quɨiñꞌˊ fɨˊ ni˜ uǿˆ; jo̱guɨ uøøˋ ja̱ˊ fɨˊ moꞌoorˉ, jo̱guɨ tʉrˊ maja̱r˜, jo̱ dseángꞌˉ ɨꞌˊ teáˋ guotɨɨrˉ. Jo̱baꞌ nɨcamɨ́ɨꞌ˜ɨ i̱ dseaˋ quíiꞌˉ na faꞌ e niguíñˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ na, dsʉꞌ jaˋ mɨˊ calɨꞌrˊ. \p \v 19 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do lala: \p —¡Dseángꞌˉ jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨmˋ ꞌnʉ́ꞌˋ júuˆ quiéˉe! ¿Lɨ˜ jmɨɨ˜ e nilɨnʉ́ʉꞌ˜naꞌ dseángꞌˉ lajangꞌˉ júuˆ quiéˉe? Jo̱guɨ ¿lɨ˜ tɨˊ jmɨɨ˜ nijmee˜e téꞌˋe có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ? Ñijéengˋnaꞌ fɨˊ la i̱ sɨmingꞌˋ na. \p \v 20 Jo̱baꞌ cangojéengˋ i̱ dseaˋ do i̱ sɨmingꞌˋ i̱ dséeꞌ˜ do fɨˊ quiniˇ Jesús. Dsʉꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangángˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ iuungˉ dsíiˊ i̱ sɨmingꞌˋ do Jesús, dsifɨˊ ladob cajméeiñꞌˋ do e cadseáˉtu̱ joñíingˋ i̱ sɨmingꞌˋ do, jo̱ caquɨ́mꞌˉbiñꞌ do fɨˊ ni˜ uǿˆ e beárˋ, jo̱guɨ e uøøˋ ja̱ˊ fɨˊ moꞌoorˉ. \v 21 Jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌˉ Jesús tiquiáꞌˆ i̱ sɨmingꞌˋ do: \p —¿Lɨ˜ lají̱i̱ꞌ˜ lɨ́ɨngˊ i̱ sɨmingꞌˋ quíiꞌˉ e la? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ tiquiáiñꞌˆ do quiáꞌˉ Jesús: \p —Latɨˊ jí̱i̱ꞌ˜ mɨ˜ jiuum˜biñꞌ lɨ́ɨiñˊ lana; \v 22 jo̱ jmiguiʉbˊ ya̱ꞌˊ nɨcajméeiñꞌˋ e nɨcabíingˉneiñꞌ fɨˊ ni˜ jɨˋ jo̱guɨ fɨˊ dsíiˊ jmɨ́ˋ e laco̱ꞌ nilíꞌrˋ nijngángꞌˉneiñꞌ. Jo̱baꞌ mɨ́ɨꞌ˜naaꞌ ꞌnʉˋ jmɨꞌeeˇ faꞌ ꞌnʉˋbɨ nilíꞌˋ nijmiꞌleáanꞌˆre, fɨ́ɨˉ güɨlíinꞌˋ jneaꞌˆ jo̱ jmɨcó̱o̱ꞌˇ jneaꞌˆ. \p \v 23 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do lala: \p —¿E lɨ˜ song líꞌˆbaa fóꞌˋ ꞌnʉˋ? ¡Co̱ꞌ lajɨbˋ cuǿøngˋ seaˋ líˋ jmee˜ jnea˜ quiáꞌˉ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ júuˆ quiéˉe! \p \v 24 Jo̱baꞌ cañíiˋ tiquiáꞌˆ i̱ sɨmingꞌˋ i̱ dséeꞌ˜ do e teáˋ: \p —¡Jábꞌˉ lɨ́ɨngˋ jnea˜ júuˆ quíiꞌˉ, Fíiˋnaaꞌ, jo̱guɨ jmɨcó̱o̱ꞌˇ jnea˜ e laco̱ꞌ jáꞌˉguɨ nilíinˋn e jo̱! \p \v 25 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ Jesús e eáamˊ ngóoˊ seángꞌˊ dseaˋ fɨˊ jo̱, jo̱baꞌ cajíiñˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ iuungˉ dsíiˊ i̱ simingꞌˋ do jo̱ casɨ́ꞌrˉ lala: \p —Dseaˋ ꞌlɨngꞌˆ i̱ jmóoˋ e jaˋ líˋ féꞌˋ jo̱guɨ jaˋ líˋ nʉ́ˉ i̱ simingꞌˋ na, jnea˜ quiʉ́ꞌˋʉ ꞌnʉˋ ta˜ e nijúuꞌ˜ lɨ˜ iuunꞌˉ dsíiˊ i̱ sɨmingꞌˋ na, jo̱guɨ e joˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ faꞌ e niꞌúˆtu̱ꞌ caléꞌˋ catú̱ˉ. \p \v 26 Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b caꞌóoˋ teáˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do, jo̱ cajméeiñꞌˋ do e cadseábˉtu̱ joñíingˋ i̱ sɨmingꞌˋ do. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱guɨbaꞌ cagüɨꞌɨ́ɨiñꞌˊ do fɨˊ lɨ˜ iuuiñˉ, dsʉꞌ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do caseáaiñˊ i̱ sɨmingꞌˋ do dseángꞌˉ lafaꞌ ꞌlɨɨm˜biñꞌ e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ lajɨɨngˋ dseaˋ do niféꞌrˋ e cajúmˉbiñꞌ do. \v 27 Dsʉꞌ Jesús ladsifɨˊ ladob catɨ́ɨiñˉ guooˋ i̱ sɨmingꞌˋ do, jo̱ caseangꞌˊneiñꞌ; jo̱ caráamˉ i̱ sɨmingꞌˋ do jo̱ casímꞌˉbre. \p \v 28 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌíˉ Jesús fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ, jo̱ fɨˊ jo̱ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lajeeˇ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜: \p —¿Jialɨꞌˊ jneaꞌˆ jaˋ calɨ́ꞌˉnaaꞌ faꞌ caguíngˉnaaꞌ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ iuungˉ dsíiˊ i̱ sɨmingꞌˋ do? \p \v 29 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —I̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ lado líbˋ niꞌuǿiñꞌˉ dsʉꞌ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ e féngꞌˊ dseaˋ Fidiéeˇ jo̱guɨ jmóorˋ ayuno. \s1 Mɨ˜ cajméeˋtu̱ Jesús júuˆ e nijngaꞌˉ dseaˋ quiáꞌrˉ \r (Mt. 17:22-23; Lc. 9:43-45) \p \v 30 Jo̱ mɨ˜ caꞌuøøiñˋ e fɨˊ jo̱, cangɨ́ɨmˊtu̱r fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea. Jo̱ dsʉꞌ Jesús dseángꞌˉ jaˋ iim˜bre faꞌ e calɨñiˊ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jie˜ fɨˊ lɨ˜ táaiñˋ, \v 31 co̱ꞌ iiñ˜ e eꞌrˊ lají̱i̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌˉbre. Jo̱ lajeeˇ táaiñˋ fɨˊ jo̱, lalab sɨ́ꞌrˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —E labaꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jnea˜ i̱ cagüéngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱ ꞌnéˉbaꞌ e nijámꞌˋ dseaˋ jnea˜ fɨˊ quiniˇ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níiˉ quiéˉe cartɨˊ nijngáiñꞌˉ jnea˜; jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ ningɨ́ˋ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜ lajo̱, nijí̱bꞌˊtú̱u̱ caléꞌˋ catú̱ˉ. \p \v 32 Dsʉꞌ jaˋ cangángꞌˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do e˜ uiing˜ e cajíngꞌˉ Jesús lado, jo̱guɨ ꞌgóꞌˋbɨr cajo̱ faꞌ e nijmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do. \s1 ¿I̱˜ i̱ laniingˉguɨ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ? \r (Mt. 18:1-5; Lc. 9:46-48) \p \v 33 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caguilíingˉtu̱r fɨˊ Capernaum, jo̱ cangɨ́ɨiñˊ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ. Jo̱ mɨ˜ nɨteáaiñꞌ˜ fɨˊ jo̱, lalab cajmɨngɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do: \p —¿E˜ e ñilíingˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jɨɨng˜naꞌ lacueeˋ guiáꞌˆ fɨˊ? \p \v 34 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do lado, lɨ́ꞌˆ caje̱rˊ tiibˉ, dsʉco̱ꞌ lajeeˇ teáaiñꞌ˜ do fɨˊ e jalíiñˉ sɨ́ɨiñˋ e i̱˜ i̱ laniingˉguɨ lajeeˇ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜. \v 35 Jo̱baꞌ caguábˋ Jesús jo̱ catǿꞌrˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ do quiáꞌrˉ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —Song i̱i̱ˋ dseaˋ iiñ˜ e líiñˉ dseaˋ laniingˉguɨ, jo̱baꞌ güɨꞌɨ́ˆ dsíirˊ e íbˋ i̱ dseaˋ i̱ catɨˊ lɨ˜ dséngˉguɨ, jo̱guɨ íbˋ dseaˋ cajo̱ i̱ nijméˉ jaléꞌˋ ta˜ quiʉꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ jiéngꞌˋ e ꞌnéˉ jmérˉ. \p \v 36 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, casíngꞌˋ Jesús jaangˋ jiuung˜ píꞌˆ fɨˊ guiáꞌˆ jóoˋ lɨ˜ teáaiñꞌˉ do, jo̱ casaiñꞌˉ i̱ jiuung˜ do jo̱ cataiñꞌˉ cuéerˊ, jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lala: \p \v 37 —I̱ dseaˋ i̱ íngꞌˋ i̱ jiuung˜ la laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, lajo̱b cajo̱ íñꞌˋ jnea˜; jo̱guɨ i̱ dseaˋ i̱ íngꞌˋ jnea˜, güɨlɨñiˊbre guiʉ́ˉ e o̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jnea˜ íñꞌˋ, co̱ꞌ lajo̱b cajo̱ íñꞌˋ Tiquiéˆe dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ, dseaˋ casíiñˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \s1 I̱ dseaˋ i̱ jaˋ ꞌníꞌˋ níingˉ jneaa˜aaꞌ sɨtáamˆbre có̱o̱ꞌ˜ jneaa˜aaꞌ \r (Lc. 9:49-50; Mt. 10 :42) \p \v 38 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, e lab cajíngꞌˉ Juan casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —Tɨfaꞌˊ, jneaꞌˆ nɨcaneem˜baaꞌ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ jmóoˋ ta˜ uǿøngˋ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ, jo̱ co̱ꞌ jaˋ ngɨˊguɨr co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jneaa˜aaꞌ, jo̱baꞌ nɨcajníimꞌ˜baaꞌ quiáꞌrˉ e nijmérˉ lajo̱. \p \v 39 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —Jaˋ jnɨɨng˜naꞌ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do, co̱ꞌ jaˋ seengˋ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ i̱ nijméˉ co̱o̱ˋ e li˜ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱ mɨ˜ nilɨcøøngˋguɨ lajo̱ niféꞌrˋ gaˋ uii˜ quiéˉe. \v 40 Co̱ꞌ i̱ dseaˋ i̱ jaˋ féꞌˋ gaˋ uii˜ quíˉiiꞌ, jo̱baꞌ có̱o̱ꞌ˜ jneaa˜aaꞌ sɨtáaiñˆ. \v 41 Jo̱guɨ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ cuøꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ faꞌ lab co̱o̱ˋ vas jmɨɨˋ uíiꞌ˜ e ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ dseaˋ quiéˉe, jo̱baꞌ jnea˜ jmɨtaaˉ óoˊnaꞌ e seabˋ guiéeˆ quiáꞌrˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ fɨˊ jmɨgüíˋ co̱o̱ˋ. \s1 Jial dseáangꞌ˜ e nijiúngꞌˋ dseaˋ fɨˊ ni˜ dseeˉ \r (Mt. 18:6-9; Lc. 17:1-2) \p \v 42 ’Jo̱guɨ song i̱i̱ˋ dseaˋ jmóorˋ jial e niténgꞌˋ fɨˊ ni˜ dseeˉ doñiˊ i̱i̱ˋ i̱ jiuung˜ lala i̱ nɨjáꞌˉ lɨ́ɨngˋ júuˆ quiéˉe, jo̱baꞌ guiʉ́ˉguɨb niꞌuíingˉ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ e nidsibíingˊ ꞌñiaꞌrˊ fɨˊ é̱ꞌˋ jmɨɨˋ e guineeˇ co̱o̱ˋ cu̱u̱˜ ꞌlooˋ fɨˊ moluur˜. \v 43 Jo̱ song guóoꞌˋ nijméˉ e niténꞌˋ fɨˊ ni˜ dseeˉ, jo̱baꞌ quiʉ́ʉꞌ˜ jóng; co̱ꞌ guiʉ́ˉguɨ quíiꞌˉ e nitáangꞌ˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la có̱o̱ꞌ˜ co̱o̱bˋ guóoꞌˋ, jo̱ jaˋ guienꞌˊ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨꞌˆ fɨˊ lɨ˜ cooˋ jɨˋ có̱o̱ꞌ˜ lajɨˋ tú̱ˉ guóoꞌˋ mɨ˜ nitɨ́ˉ oor˜ quíiꞌˉ. \v 44 Co̱ꞌ e fɨˊ jo̱ joˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ faꞌ e nijúungˉguɨ jaléngꞌˋ jóoꞌ˜ o̱ꞌguɨ faꞌ e niyʉꞌˊguɨ jɨˋ. \v 45 Jo̱guɨ song tɨɨꞌ˜ nijméˉ e niténꞌˋ fɨˊ ni˜ dseeˉ, jo̱baꞌ quiʉ́ʉꞌ˜ jóng; co̱ꞌ guiʉ́ˉguɨ quíiꞌˉ e nitáangꞌ˜ fɨˊ jmɨgüíˋ e jlúunꞌ˜ e laco̱ꞌguɨ e niguønꞌˆ có̱o̱ꞌ˜ lajɨˋ tú̱ˉ tɨɨꞌ˜ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨꞌˆ \v 46 fɨˊ lɨ˜ teáangꞌ˜ jóoꞌ˜ i̱ jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ nijúungˉ jo̱guɨ fɨˊ lɨ˜ cooˋ jɨˋ e joˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ yʉꞌˊ. \v 47 Jo̱guɨ song jminíꞌˆ jmóoˋ e niténꞌˋ fɨˊ ni˜ dseeˉ, jo̱baꞌ gui˜ jóng; co̱ꞌ guiʉ́ˉguɨ quíiꞌˉ e Fidiéeˇ quie̱rˊ nifɨˊ quíiꞌˉ e jaˋ seaˋ co̱o̱ˋ jminíꞌˆ e laco̱ꞌguɨ téebꞌ˜ lajɨˋ tú̱ˉ jminíꞌˆ niguønꞌˆ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨꞌˆ \v 48 fɨˊ lɨ˜ teáangꞌ˜ jóoꞌ˜ i̱ jaˋ ꞌmóˉ seaˋ quiáꞌˉ jo̱guɨ fɨˊ lɨ˜ cooˋ jɨˋ e jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ yʉꞌˊ. \p \v 49 ’Jo̱ lɨgüeangꞌˆ jaléngꞌˋ dseaˋ quiéˉe laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e huɨ́ɨngˊ e dsingɨ́ɨiñˉ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ lɨgüeangꞌˆ jaléꞌˋ feáꞌˉ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ ñi˜ jo̱guɨ jɨˋ. \v 50 Jo̱ eáamˊ íingˆ ta˜ jaléꞌˋ ñi˜, jo̱ dsʉꞌ song caꞌíngˉ lají̱i̱ꞌ˜ e ñii˜ do, jo̱baꞌ ¿jial nilíꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ nijmeeˉnaꞌ e nilɨñii˜tu̱ caléꞌˋ catú̱ˉ? Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e güɨꞌuíingˉnaꞌ laco̱ꞌ lɨ́ɨˊ ñi˜ e guiʉ́ˉ do, jo̱ güɨlɨseengˋnaꞌ juguiʉ́ˉ júuˆ røøˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ rúngꞌˋnaꞌ. \c 10 \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús quiáꞌˉ mɨ˜ tiúungˉ dseaˋ rúiñꞌˋ \r (Mt. 19:1-12; Lc. 16:18) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cagüɨꞌɨ́ɨbˊ Jesús fɨˊ Capernaum jo̱ cangóˉtu̱r fɨˊ guóoꞌ˜ uǿˉ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea jo̱guɨ e fɨˊ guóoꞌ˜ uǿˉ e néeˊ lɨ́ꞌˆ lɨˊ guiéeꞌ˜ laco̱ꞌ iʉ˜ guaˋ Jordán. Jo̱ fɨˊ jo̱b caseángꞌˊtu̱ jaléngꞌˋ dseaˋ, jo̱ canaaiñˋ eꞌrˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ lɨtɨ́ɨiñˋ do. \v 2 Jo̱ lajeeˇ jo̱ cangoquiéengˊ jaangˋ gángˉ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ niguiéꞌrˊ jial niꞌnɨ́iñˉ dseaˋ do fɨˊ quiniˇ dseata˜. Jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do e su seabˋ fɨˊ e nitiúungˉ dseañʉꞌˋ dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ. \v 3 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do: \p —¿E˜ ta˜ caquiʉꞌˊ Moi˜ e nijmeeˉnaꞌ quiáꞌˉ e jo̱? \p \v 4 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do cañíirˋ lala: \p —Moi˜ cacuøˊbre e líbꞌˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ nitiúuiñˉ dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ lɨfaꞌ ꞌnéˉ seáiñˉ co̱o̱ˋ majíˋ lɨ˜ féꞌˋ lajo̱. \p \v 5 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do lala: \p —Moi˜ cacuørˊ e júuˆ jo̱, co̱ꞌ ñirˊ e dseángꞌˉ eáangˊ ueꞌˋ óoˊ ꞌnʉ́ꞌˋ. \v 6 Jo̱ dsʉꞌ lají̱i̱ꞌ˜ ie˜ mɨ˜ catɨro̱o̱ˇ jmɨgüíˋ, “Fidiéeˇ cajmeáaiñˋ dseañʉꞌˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ dseamɨ́ˋ”. \v 7 “Jo̱ uíiꞌ˜ e jo̱baꞌ e cúngꞌˋ dseañʉꞌˋ guóorˋ jo̱ ꞌnaaiñˋ quiáꞌˉ sejmiirˋ e laco̱ꞌ nilɨseeiñˋ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ. \v 8 Jo̱ lajɨˋ huáaiñˉ do lafaꞌ jaamˋbre nɨcaꞌuíiñˉ jóng.” Jo̱baꞌ joˋ tíiˊguɨr gángˉ dseaˋ, co̱ꞌ lafaꞌ jaamˋ dseaˋ caꞌuíiñˉ. \v 9 Co̱ꞌ Fidiéeˇbingꞌ caguiaˊ uiing˜ e nicúngꞌˋ dseaˋ guóorˋ, jo̱baꞌ joˋ cuǿøngˋ faꞌ e nitiúungˉguɨ dseaˋ rúiñꞌˋ mɨ˜ nɨcangɨ́ˋ e cacúngꞌˋ guórˋ. \p \v 10 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ caꞌíbˉtu̱ Jesús fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ, jo̱ lajeeˇ jo̱ caléꞌˋ catú̱ˉ cajmɨngɨ́ɨˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do cuaiñ˜ quiáꞌˉ e júuˆ e ngóoˊ do. \v 11 Jo̱baꞌ Jesús cañíirˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do lala: \p —I̱i̱ˋ dseañʉꞌˋ i̱ tiúungˉ dseamɨ́ˋ quiáꞌˉ jo̱ cúiñꞌˋ guórˋ có̱o̱ꞌ˜ dseamɨ́ˋ i̱ jiéngꞌˋ, jo̱baꞌ éeˋbre dseeˉ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ uii˜ quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ laꞌuii˜ do; \v 12 jo̱guɨ song jaangˋ dseamɨ́ˋ catiúuiñˉ dseañʉꞌˋ quiáꞌrˉ jo̱ cacúiñꞌˋ guóorˋ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋguɨ dseañʉꞌˋ, jo̱baꞌ éeˋbre dseeˉ cajo̱ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. \s1 Mɨ˜ cajmigüeangꞌˆ Jesús jaléngꞌˋ jiuung˜ \r (Mt. 19:13-15; Lc. 18:15-17) \p \v 13 Jo̱ lajeeˇ jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ cangojéeiñˋ jiuung˜ quiáꞌrˉ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús e laco̱ꞌ niquidsiˊ dseaˋ do guóorˋ fɨˊ moguiñꞌ˜ e laco̱ꞌ nilɨgüeaiñꞌˆ do, dsʉꞌ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌˉ Jesús do canaaiñˋ jíimˉbre jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ dsijéengˋ jiuung˜ quiáꞌrˉ fɨˊ do. \v 14 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ Jesús e jo̱, eáamˊ calɨguíiñˉ jo̱ lalab casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —Cuǿøꞌ˜naꞌ fɨˊ e jalíingˉ jaléngꞌˋ i̱ jiuung˜ na fɨˊ quiniiˉ jo̱ jaˋ jnɨ́ɨngꞌ˜naꞌ quiáꞌrˉ, dsʉco̱ꞌ Fidiéeˇbingꞌ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ laco̱ꞌ i̱ jiuung˜ la. \v 15 Jo̱ dseángꞌˉ fáꞌˋbaa e i̱i̱ˋ jaˋ iing˜ niꞌíngꞌˋ e Fidiéeˇ nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ laco̱ꞌguɨ íngꞌˋ jaangˋ jiuung˜, jo̱baꞌ jaˋ to̱o̱˜ jmɨɨ˜ e Fidiéeˇ nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ cajo̱. \p \v 16 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, casángꞌˋ Jesús lajaangˋ lajaangˋ i̱ jiuung˜ do, jo̱ cataiñꞌˉ güeaꞌˆ lajaléiñꞌˋ do e lɨco̱ꞌ caquidsirˊ guóorˋ fɨˊ moguiñꞌ˜. \s1 Mɨ˜ casɨ́ɨngˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ seaˋ cuuˉ có̱o̱ꞌ˜ Jesús \r (Mt. 19:16-30; Lc. 18:18-30) \p \v 17 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lajeeˇ e nʉ́ꞌˉguɨ niꞌíˋ Jesús fɨˊ e nidsérˉ fɨˊ iuuiñˉ, ladsifɨˊ ladob caguiéˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ cuí̱i̱ˋ, jo̱ casíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiniˇ dseaˋ do jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Tɨfaꞌˊ i̱ guiʉ́ˉ dsíiˊ, ¿e˜ ꞌnéˉ nijmee˜ jnea˜ e laco̱ꞌ nilíꞌˋi e nilɨseenˉ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ carˋ ngongɨ́ɨˋ jmɨɨ˜? \p \v 18 Jo̱ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ do lala: \p —¿Jialɨꞌˊ fɨꞌˊ jnea˜ e guiʉ́ˉ dsiiˉ? E jábꞌˉ dseángꞌˉ jaamˋ dseaˋ guiúngˉ i̱ seengˋ, jo̱ íbˋ Fidiéeˇ. \v 19 Jo̱ nɨñíꞌˆ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ: “Jaˋ jnganꞌˊ dseaˋ rúnꞌˋ; jaˋ ꞌleeꞌ˜ e nigüɨ́nꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ dseañʉꞌˋ o̱si dseamɨ́ˋ i̱ o̱ꞌ quíiꞌˉ; jaˋ jméeꞌˆ ɨ̱ɨ̱ˋ; jaˋ cá̱ꞌˆ júuˆ e o̱ꞌ jáꞌˉ e enꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ rúnꞌˋ; jaˋ jmɨgǿønꞌˋ dseaˋ rúnꞌˋ; jo̱guɨ jmɨꞌgooˋ tiquíiꞌˆ có̱o̱ꞌ˜ niquíiꞌˆ.” \p \v 20 Jo̱ cajíngꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ do lala: \p —Tɨfaꞌˊ, lajalébꞌˋ e jo̱ nɨcajmiti˜baa latɨˊ jí̱i̱ꞌ˜ mɨ˜ sɨmímꞌˋbaa. \p \v 21 Jo̱baꞌ cajǿøngˉ Jesús i̱ dseañʉꞌˋ do e iáangˋ dsíirˊ, jo̱ cañíirˋ quiáiñꞌˉ do lala: \p —Co̱o̱ˋguɨ seaˋ e ꞌnéˉ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ e ꞌnéˉ quíiꞌˉ: guǿngꞌˊ jo̱ güɨꞌnɨɨ˜ lajaléꞌˋ e seaˋ quíiꞌˉ, jo̱ e nilíꞌˋ do nijméeꞌˆ guiéeˆ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ tiñíingˉ. Jo̱ lajo̱baꞌ nilɨseaˋ juguiʉ́ˉ quíiꞌˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ fɨˊ jmɨgüíˋ co̱o̱ˋ. Jo̱ mɨ˜ ningɨ́ˋ e nijmeꞌˆ e nɨcafɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ na, jo̱baꞌ nea˜ jo̱ ningɨ́ꞌˆ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜. \p \v 22 Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseañʉꞌˋ do lado, eáamˊ fɨꞌíˆ calɨ́iñˉ; jo̱ joˋ iáangˋ dsíirˊ cangáiñꞌˉ fɨˊ quiáꞌrˉ, co̱ꞌ lɨ́ɨiñˊ jaangˋ dseaˋ i̱ eáamˊ seaˋ cuuˉ. \p \v 23 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajǿøˉ Jesús lacúngꞌˊ lɨ˜ siñꞌˊ, jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do lala: \p —¡Eáamˊ huɨ́ɨngˊ lɨ́ɨˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ seaˋ cuuˉ e nijángꞌˋ yaaiñ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ e laco̱ꞌ dseaˋ do nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ! \p \v 24 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ do lala, eáamˊ cangogáˋ dsíirˊ. Jo̱ dsʉꞌ calébꞌˋtu̱ casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lala: \p —Jó̱o̱ˋo̱, ¡eáamˊ huɨ́ɨngˊ e niꞌíngꞌˋ dseaˋ e Fidiéeˇ nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ! \v 25 Co̱ꞌ jaˋguɨ huɨ́ɨngˊ quiáꞌˉ jaangˋ jóꞌˋ camello e ningɨ́ngˉneꞌ fɨˊ dsíiˊ tóˋ jminiˇ quiáꞌˉ mocuuˉ ꞌmiˊ ꞌmɨꞌˊ e laco̱ꞌguɨ jaangˋ dseaˋ seaˋ cuuˉ nilíꞌrˋ e niꞌíñꞌˋ e Fidiéeˇ nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ. \p \v 26 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ e jo̱, eáangˊguɨb cangogáˋ dsíirˊ, jo̱ canaaiñˋ jmɨngɨ́ꞌˉ rúiñꞌˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜ lala: \p —Jo̱ ¿i̱˜ i̱ nilíꞌˋ e nileáiñˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ? \p \v 27 Jo̱baꞌ cajǿøngˉ Jesús i̱ dseaˋ do, jo̱ cañíirˋ quiáiñꞌˉ lala: \p —Huɨ́ɨmˊ lɨ́ɨˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, dsʉꞌ jaˋ lɨ́ɨˊ lajo̱ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, co̱ꞌ lajɨbˋ quɨ́ɨꞌ˜ dseaˋ do jmɨɨ˜ líˋ jmérˉ. \p \v 28 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, Tʉ́ˆ Simónguɨ canaaiñˋ sɨ́ꞌrˋ dseaˋ do lala: \p —Fíiˋnaaꞌ, jneaꞌˆ nɨcatʉ́ˆbaaꞌ lajalébꞌˋ e seaˋ quíˉnaaꞌ, jo̱ jo̱guɨbaꞌ cangɨ́ˆnaaꞌ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ. \p \v 29 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do: \p —Dseángꞌˉ e jáꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e doñiˊ i̱i̱ˋ i̱ catʉ́ˋ jaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌˉ o̱si góorˋ o̱si caꞌnaaiñˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ rúiñꞌˋ o̱si quiáꞌˉ tiquiáꞌrˆ niquiáꞌrˆ o̱si quiáꞌˉ jaléngꞌˋ jó̱o̱rˊ o̱si catʉ́rˋ jaléꞌˋ uǿˉ quiáꞌrˉ dsʉꞌ uíiꞌ˜ e caꞌíñꞌˋ jnea˜ jo̱guɨ uíiꞌ˜ e niꞌrˊ júuˆ quiáꞌˉ jial laangˋ dseaˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ, \v 30 jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ niꞌímꞌˋbre fɨˊ jmɨgüíˋ la cien néeꞌ˜guɨ e jmiguiʉˊ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e catʉ́rˋ do, nañiˊ faꞌ gabˋ jmángꞌˋ dseaˋ írˋ; jo̱guɨ mɨ˜ nitɨ́ˉ fɨˊ jmɨgüíˋ co̱o̱ˋ, niꞌímꞌˋbre e seeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜ cajo̱. \v 31 Jo̱ i̱ lɨɨng˜ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˉ e niiñˉ eáangˊ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱ dsʉꞌ íˋbingꞌ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ jaˋ eeˋ niingˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ e íꞌˋ jo̱. Jo̱ dsʉꞌ i̱ lɨɨng˜ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˉ e jaˋ eeˋ niiñˉ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱ íˋbingꞌ i̱ eáangˊguɨ nilɨniingˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ e íꞌˋ jo̱. \s1 Mɨ˜ catɨ́ˋ ꞌnɨˊ ya̱ꞌˊ e cajíngꞌˉ Jesús e nijngaꞌˉ dseaˋ quiáꞌrˉ \r (Mt. 20:17-19; Lc. 18:31-34) \p \v 32 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, iuungˉ Jesús fɨˊ e ngóorˊ fɨˊ Jerusalén co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ, jo̱ ꞌñiabꞌˊ Jesús ngóorˊ nifɨˊ ie˜ jo̱, jo̱ caluuˇguɨ lajo̱ ngolíingˉ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ, jo̱ i̱ dseaˋ la eáamˊ dsigáˋ dsíirˊ. Jo̱ caluuˇ i̱ dseaˋ guitúungˋ do ngolíingˉ dseaˋ quiáꞌrˉ caguiaangˉguɨ, jo̱ i̱ dseaˋ la dseángꞌˉ ꞌgóꞌˋbre. Jo̱ Jesús caꞌnaamˋbre caléꞌˋ catú̱ˉ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lají̱i̱ꞌ˜ e nidsijéeˊ có̱o̱ꞌr˜ jo̱ lalab cajíñꞌˉ: \p \v 33 —Jo̱ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ e la móoˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jmɨɨ˜ na, lana nɨngóoˊnaaꞌ fɨˊ Jerusalén, jo̱ fɨˊ fɨɨˋ jo̱b lɨ˜ nijángꞌˋ dseaˋ jnea˜, dseaˋ cagáˉa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱ fɨˊ jaguóˋ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ góoˋbaaꞌ có̱o̱ꞌ˜guɨ fɨˊ jaguóˋ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quíˉbaaꞌ lɨ˜ nijáiñꞌˋ jnea˜ jo̱ nicuǿꞌrˉ jnea˜ dseeˉ e dseángꞌˉ ꞌnéˉ nijúumˉbaa; jo̱ nijáiñꞌˋ jnea˜ fɨˊ jaguóˋ dseaˋ i̱ jaˋ lɨ́ɨngˊ dseaˋ góoˋnaaꞌ dseaˋ Israel, \v 34 jo̱ nilǿømˉbre jnea˜, jo̱guɨ niꞌñíñˉ jnea˜, jo̱guɨ nijmɨhuɨ́ɨiñˋ jnea˜ cartɨˊ nijngámꞌˉbre jnea˜; dsʉꞌ mɨ˜ nisúungˉ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜ lajo̱, nijí̱bꞌˊtú̱u̱ caléꞌˋ catú̱ˉ. \s1 Mɨ˜ camɨˊ Tiáa˜ có̱o̱ꞌ˜ Juan co̱o̱ˋ jmɨꞌeeˇ \r (Mt. 20:20-28) \p \v 35 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangoquiéengˊ Tiáa˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ Juan fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús, jo̱ lajɨˋ huáaiñꞌˉ do lɨ́ɨiñˊ jó̱o̱ˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Zebedeo, jo̱ lalab cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ do casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —Tɨfaꞌˊ, ii˜naaꞌ e nijmitíꞌˆ co̱o̱ˋ jmɨꞌeeˇ lají̱i̱ꞌ˜ e nimɨ́ɨꞌ˜naaꞌ ꞌnʉˋ. \p \v 36 Jo̱baꞌ cañíiˋ dseaˋ do: \p —¿E˜ iing˜naꞌ e nijmɨcó̱o̱ꞌˇo̱ ꞌnʉ́ꞌˋ? \p \v 37 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ gángˉ do quiáꞌˉ Jesús: \p —Cuǿøꞌ˜ jneaꞌˆ e nitɨ́ˉnaaꞌ fɨˊ ñifɨ́ˉ quíiꞌˉ mɨ˜ nɨguiing˜tu̱ꞌ fɨˊ jo̱ e niꞌiéˆnaaꞌ jaangˋ lɨ́ꞌˆ lɨˊ dséeˊ jo̱guɨ jaangˋ lɨ́ꞌˆ lɨˊ tuung˜. \p \v 38 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do lala: \p —ꞌNʉ́ꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ ñíˆnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e mɨˋnaꞌ na. ¿Su lɨ́ɨngˉnaꞌ e nitéꞌˋnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e iihuɨ́ɨˊ e nɨjaquiéengˊ quiéˉe jo̱guɨ e nitéꞌˋnaꞌ e nijmeángꞌˋ dseaˋ ꞌnʉ́ꞌˋ gaˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ nidsingɨ́ɨngˉ jnea˜? \p \v 39 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ gángˉ do quiáꞌˉ Jesús lala: \p —Líꞌˋbaaꞌ. \p Jo̱baꞌ cajíngꞌˉtu̱ Jesús casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —E jábꞌˉ e ꞌnʉ́ꞌˋ nimóˆnaꞌ iihuɨ́ɨˊ cajo̱ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ nimoo˜ jnea˜, jo̱guɨ e gabˋ nijmeángꞌˋ dseaˋ ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ nijmeángꞌˋ dseaˋ jnea˜; \v 40 jo̱ dsʉꞌ e nigüeáˋ dseaˋ lɨ́ꞌˆ lɨˊ dséeˊ o̱si lɨ́ꞌˆ lɨˊ tuung˜ é laco̱ꞌ guiin˜n, jaˋ jnea˜ catɨ́ɨnˉn faꞌ e nicuøøˉ e jo̱, co̱ꞌ nigüeáˋ fɨˊ jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ nɨsɨꞌíingˆ i̱ niñíingˋ e jo̱. \p \v 41 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús i̱ guíngˉguɨ do e cajméeˋ Tiáa˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ Juan lajo̱, jo̱baꞌ eáamˊ calɨguíiñˉ quiáiñꞌˉ do. \v 42 Jo̱ dsʉꞌ Jesús catǿꞌˉbre jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do quiáꞌrˉ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala: \p —Nɨñíbˆ ꞌnʉ́ꞌˋ guiʉ́ˉ e jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ cuíingˋ Fidiéeˇ seengˋ jaléngꞌˋ dseata˜ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ, jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ do eáamˊ sɨlɨꞌrˊ có̱o̱ꞌ˜ e ta˜ lɨ́ɨiñˊ do. Jo̱ lajo̱b lɨ́ɨˊ cajo̱ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ, co̱ꞌ laguidseaamˆ quiʉꞌrˊ ta˜ quiáiñꞌˉ do. \v 43 Jo̱ dsʉꞌ jaˋ cuǿøngˋ e nidsijéeˊ lajo̱ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, co̱ꞌ i̱i̱ˋ i̱ iing˜ i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, íˋbingꞌ i̱ ꞌnéˉ nijméˉ ta˜ jmɨcó̱o̱ꞌ˜ quiáꞌˉ i̱ caguiaangˉguɨ; \v 44 jo̱guɨ i̱i̱ˋ i̱ iing˜ i̱ nijméˉ e niingˉguɨr jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, íˋbingꞌ i̱ ꞌnéˉ jméˉ jaléꞌˋ ta˜ huɨ̱́ꞌˋ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ caguiaangˉguɨ e jaˋ jmiféngꞌˊ ꞌñiaꞌrˊ. \v 45 Jo̱ lajo̱b ꞌnéˉ jmérˉ, co̱ꞌ lajo̱b ta˜ cagáˉ jnea˜ cajo̱, jnea˜ dseaˋ cagáˉa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ; co̱ꞌ jnea˜ jaˋ cagáˉa faꞌ e jmóoˋ dseaˋ ta˜ fɨˊ quiniiˉ, co̱ꞌ jnea˜ cagáˉa e laco̱ꞌ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜o̱ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ jo̱guɨ e laco̱ꞌ nijáangꞌ˜ ꞌñiáꞌˋa e nijúunˉn e laco̱ꞌ nileángˋ fɨ́ɨngˊ dseaˋ jmɨgüíˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ dseaˋ tiuungˉ i̱ siiˋ Bartimeo \r (Mt. 20:29-34; Lc. 18:35-43) \p \v 46 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caguiéˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ Jericó. Jo̱ lajeeˇ e uøøiñˋ e fɨˊ jee˜ fɨɨˋ jo̱ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ i̱ fɨ́ɨngˊguɨ dseaˋ i̱ jiéngꞌˋ cajo̱, jo̱ jaangˋ dseaˋ tiuungˉ i̱ siiˋ Bartimeo, jó̱o̱ˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Timeo, guiiñ˜ ꞌnɨꞌˋ fɨˊ e jmóorˋ ta˜ mɨˊ cuuˉ. \v 47 Jo̱baꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ calɨlíꞌˆ i̱ dseaˋ tiuungˉ do e quiá̱ꞌˉ nɨngóoˊ Jesús dseaˋ seengˋ fɨˊ Nazaret, jo̱baꞌ canaaiñˋ óoˋbre jo̱ féꞌrˋ lala: \p —¡Jesús, dseaˋ sɨju̱ˇ dseata˜ Davíꞌˆ, fɨ́ɨˉ güɨlíinꞌˋ jnea˜! \p \v 48 Jo̱ i̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ cajíiñˉ i̱ dseaˋ tiuungˉ do e laco̱ꞌ joˋ niféꞌˋguɨiñꞌ do lado, jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ tiuungˉ do lɨ́ꞌˆ lɨˊ teáˋguɨ canaaiñˋ ámꞌˋbre dseaˋ do jo̱ caféꞌˋtu̱r lala: \p —¡Jesús, dseaˋ sɨju̱ˇ dseata˜ Davíꞌˆ, fɨ́ɨˉ güɨlíinꞌˋ jnea˜! \p \v 49 Jo̱baꞌ Jesús caquiumꞌˊbre fɨˊ iuuiñˉ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jéengˋnaꞌre fɨˊ la. \p Jo̱baꞌ catǿbꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ ngolíingˉ có̱o̱ꞌ˜ Jesús i̱ dseaˋ tiuungˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —Cuǿøꞌ˜ bíˋ uøꞌˊ jo̱ ráanꞌˉ, co̱ꞌ dob tǿꞌˋ Jesús ꞌnʉˋ. \p \v 50 Jo̱baꞌ cabꞌˊ caquiéerˋ e ꞌmɨꞌˊ jlɨ́ɨiñˋ do, jo̱ lɨco̱ꞌ caꞌɨ́ɨmˉbre jo̱ caguiérˉ catɨˊ quiniˇ Jesús. \v 51 Jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ tiuungˉ do lala: \p —¿E˜ iing˜ ꞌnʉˋ e nijmee˜e quíiꞌˉ? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ tiuungˉ do quiáꞌˉ Jesús lala: \p —Tɨfaꞌˊ, iin˜n e nijméeꞌˆ e nilɨjnéꞌˋbaa. \p \v 52 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ tiuungˉ do lala: \p —Nɨcuǿømˋ guønꞌˆ náng, co̱ꞌ nɨcaꞌláamˉbaꞌ uíiꞌ˜ e jábꞌˉ calɨ́nꞌˉ júuˆ quiéˉe. \p Jo̱ ladsifɨˊ lado calɨjnéꞌˋ i̱ dseaˋ do, jo̱ cangoꞌleáamˊbre laco̱ꞌ ngóoˊ Jesús lají̱i̱ꞌ˜ fɨˊ iuungˉ dseaˋ do. \c 11 \s1 Mɨ˜ caꞌíˉ Jesús fɨˊ jee˜ fɨɨˋ Jerusalén \r (Mt. 21:1-11; Lc. 19:28-40; Jn. 12 :12-19) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nɨteáaiñˉ quiá̱ꞌˉ jee˜ fɨɨˋ Jerusalén jo̱ e fɨˊ lɨ˜ néeˊ e fɨɨˋ e siiˋ Betfagé có̱o̱ꞌ˜guɨ e fɨɨˋ e siiˋ Betania, quiá̱ꞌˉ fɨˊ móꞌˋ e siiˋ Olivos, jo̱ fɨˊ jo̱ casíingˋ Jesús gángˉ lajeeˇ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ, \v 2 jo̱ lalab casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do: \p —Güɨlíingˉnaꞌ e fɨˊ fɨɨˋ píꞌˆ e néeˊ quiniˇ na, jo̱ mɨ˜ nigüɨtáangꞌ˜naꞌ fɨˊ jee˜ fɨɨˋ, nimáang˜naꞌ jaangˋ búꞌˆ iee˜ i̱ singꞌˊ ꞌñúungꞌ˜ e jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jaˋ i̱i̱ˋ mɨˊ caguáˋ fɨˊ mocóoꞌ˜reꞌ. Jo̱ síingꞌ˜naꞌreꞌ jo̱ teeˉnaꞌreꞌ fɨˊ la. \v 3 Jo̱ song i̱i̱ˋ dseaˋ jíñꞌˉ sɨ́ꞌrˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jialɨꞌˊ jmooˋnaꞌ lana, jo̱baꞌ síiꞌ˜naꞌre e ta˜ quiʉꞌˊ Fíiˋbaaꞌ, co̱ꞌ ꞌneámˉbre i̱ jóꞌˋ la cateáˋ, jo̱ mɨ˜ ningɨ́ˋ jo̱, nijajeaamˉtu̱reꞌ caléꞌˋ catú̱ˉ fɨˊ é̱e̱ˆ quiáaˉreꞌ. \p \v 4 Jo̱baꞌ lajo̱b cajméeˋ i̱ dseaˋ gángˉ quiáꞌˉ Jesús do; cangolíimˆbre, jo̱ mɨ˜ cangotáaiñꞌ˜ fɨˊ jee˜ fɨɨˋ, cangáiñˉ jaangˋ búꞌˆ i̱ singꞌˊ ꞌñúungꞌ˜ fɨˊ jee˜ ꞌnʉ́ʉˊ cáangˋ oꞌnʉ́ˆ quiáꞌˉ co̱o̱ˋ ꞌnʉ́ʉˊ, jo̱baꞌ casimꞌˊbre i̱ búꞌˆ do lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ ta˜ sɨnʉ́ꞌrˆ quiáꞌˉ Jesús. \p \v 5 Jo̱ i̱ lɨɨng˜ dseaˋ i̱ cangáˉ mɨ˜ casingꞌˊ i̱ dseaˋ do i̱ búꞌˆ do cajíñꞌˉ: \p —¿E˜guɨ jmooˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ? ¿Jialɨꞌˊ sɨ́ɨngꞌ˜naꞌ i̱ búꞌˆ na? \p \v 6 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ gángˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e nɨcasɨ́ꞌˉ Jesús írˋ lamɨ˜ jéengˊguɨ; jo̱baꞌ calɨ́ꞌˉbre catǿrˉ i̱ búꞌˆ do. \v 7 Jo̱ catǿˉbre i̱ búꞌˆ do fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús jo̱ caguiarˊ sɨ̱ꞌrˆ fɨˊ mocóoꞌ˜ i̱ búꞌˆ do, jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ caguábˋ Jesús. \v 8 Jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ caniꞌrˊ sɨ̱ꞌrˆ lacueeˋ guiáꞌˆ fɨˊ, jo̱guɨ seemˋbɨ dseaˋ caquiʉꞌrˊ guoꞌˋ ꞌmaˋ e jiʉ˜ jo̱ caguiarˊ guiáꞌˆ fɨˊ cajo̱. \v 9 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ngolíingˉ nifɨˊ có̱o̱ꞌ˜guɨ i̱ jalíingˉ cøøngˋ canaaiñˋ óorˋ teáˋ jo̱ féꞌrˋ lala: \p —¡Majmifémꞌˊbaaꞌ i̱ dseaˋ güeangꞌˆ na i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Tiquíˆiiꞌ dseaˋ guiing˜ fɨˊ jo̱! \v 10 Co̱ꞌ nɨcatɨ́ˋ íꞌˋ e nijáaˊ i̱ dseaˋ sɨju̱ˇ quiáꞌˉ dseaˋ áangˊ quíˉiiꞌ i̱ calɨsíˋ Davíꞌˆ do i̱ sɨꞌíingˆ e niquiʉ́ꞌˉ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ jmɨgüíˋ. ¡Majmiféngꞌˊnaaꞌ jo̱guɨ majmɨꞌgooˉnaaꞌ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ! \p \v 11 Jo̱ mɨ˜ caguiéˉ Jesús fɨˊ jee˜ fɨɨˋ Jerusalén, cangórˉ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ féꞌˋ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel e siꞌˊ fɨˊ jo̱; jo̱ cajǿørˉ fɨˊ la fɨˊ na e fɨˊ jo̱, jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangóˉtu̱r fɨˊ Betania co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do, co̱ꞌ nɨcaꞌlóobˉ ie˜ jo̱. \s1 Co̱o̱ˋ ꞌmaˋ güɨñíꞌˆ e jaˋ dsi˜ güɨñíꞌˆ quiáꞌˉ \r (Mt. 21:18-19) \p \v 12 Jo̱ mɨ˜ cajneáˉ e jmɨɨ˜ jo̱, mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caꞌuøøiñˋ fɨˊ Betania, cadseáˉ jmɨꞌaangˉ Jesús. \v 13 Jo̱ lajeeˇ e teáaiñꞌ˜ fɨˊ, huíimˉbɨ cangáˉ Jesús e gui˜ co̱o̱ˋ ꞌmaˋ güɨñíꞌˆ e dsi˜ máꞌˆ; jo̱baꞌ cangojǿørˆ catɨˊ quiá̱ꞌˉ su dsi˜ güɨñíꞌˆ quiáꞌˉ e ꞌmaˋ do, dsʉꞌ jaˋ eeˋ cadséꞌrˋ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caguiérˉ, dseángꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ máꞌˆbaꞌ dsi˜, co̱ꞌ o̱ꞌ ji̱i̱ˋ e dsi˜ güɨñíꞌˆ ie˜ jo̱. \v 14 Jo̱baꞌ caféꞌˋ Jesús quiáꞌˉ e ꞌmaˋ güɨñíꞌˆ do lala: \p —Jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ joˋ nidǿꞌˉguɨr güɨñíꞌˆ quíiꞌˉ. \p Jo̱ canúubˉ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌˉ Jesús e caféꞌrˋ lajo̱. \s1 Mɨ˜ caꞌuǿøngˋ Jesús jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ ꞌnɨ́ɨˋ fɨˊ dsíiˊ guáꞌˉ \r (Mt. 21:12-17; Lc. 19:45-48; Jn. 2 :13-22) \p \v 15 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e caguilíingˉtu̱r fɨˊ Jerusalén, jo̱b mɨ˜ caꞌíˉtu̱ Jesús fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ féꞌˋ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel, jo̱ canaaiñˋ uǿømˋbre jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ nɨteáangꞌ˜ ta˜ ꞌnɨ́ɨˋ jo̱guɨ ta˜ láaˊ e fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ do, jo̱guɨ canaaiñˋ jíimˋbre jaléꞌˋ mes˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ neáangˊ ta˜ jmɨfɨɨng˜ cuuˉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jo̱guɨ mes˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ neáangˊ ta˜ ꞌnɨ́ɨngˋ mee˜ cajo̱. \v 16 Jo̱ dseángꞌˉ joˋ cacuøꞌrˊ fɨˊ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ faꞌ e nidsica̱˜guɨ dseaˋ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ e ꞌnɨ́ɨrˋ. \v 17 Jo̱ lalab canaaiñˋ eꞌrˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do ie˜ jo̱: \p —Lalab féꞌˋ Fidiéeˇ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌrˉ: “Fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ quiéˉe la íingˆ ta˜ e jmiféngꞌˊ dseaˋ jnea˜ lɨ́ꞌˆ lajaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ”; dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋguɨ nɨcajmeeˉnaꞌ e ꞌnʉ́ʉˊ la lafaꞌ tooˋ lɨ˜ neáangˊ jaléngꞌˋ ɨ̱ɨ̱bˋ. \p \v 18 Jo̱ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel canúuˉbre júuˆ quiáꞌˉ Jesús, jo̱guɨ canaaiñˋ ꞌnóꞌrˊ jial nijngáiñꞌˉ dseaˋ do, co̱ꞌ ꞌgǿmꞌˋbre dseaˋ do, co̱ꞌ dseángꞌˉ eáamˊ dsiꞌgóˋ dsíiˊ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e eˊ dseaˋ do. \v 19 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caꞌíˉ nʉ́ʉˆ, cagüɨꞌɨ́ɨbˊ Jesús co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ e fɨˊ jee˜ fɨɨˋ jo̱. \s1 Mɨ˜ calɨquiʉ̱́ˋ e ꞌmaˋ güɨñíꞌˆ do \r (Mt. 21:20-22) \p \v 20 Jo̱ mɨ˜ cajneáˉ e jmɨɨ˜ co̱o̱ˋguɨ do e laꞌeeˋ, cangɨ́ɨngˊtu̱ Jesús có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ lɨ˜ gui˜ e ꞌmaˋ güɨñíꞌˆ do, jo̱baꞌ cangárˉ e nɨcalɨquiʉ̱́ˋbaꞌ do catɨˊ jmóˆ quiáꞌˉ. \v 21 Jo̱ jo̱b mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cadsengꞌˉ dsíiˊ Tʉ́ˆ Simón, jo̱baꞌ casɨ́ꞌrˉ Jesús lala: \p —Tɨfaꞌˊ, fɨng na jǿøˉ e ꞌmaˋ güɨñíꞌˆ e caféeꞌ˜ gaˋ uii˜ quiáꞌˉ lado guiéeˉ: Nɨcalɨquiʉ̱́bˋ lana. \p \v 22 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ Tʉ́ˆ Simón: \p —Jáꞌˉ güɨlíingˋnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 23 Dseángꞌˉ e jáꞌˉbaꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ e doñiˊ i̱i̱ˋ i̱ nijíngꞌˉ e nisɨ́ꞌˋ e móꞌˋ la: “¡Jéengꞌ˜ ꞌnʉˋ fɨˊ na jo̱ güɨteángꞌˊ uøꞌˊ fɨˊ ꞌnɨꞌˋ jmɨñíꞌˆ!”, jo̱ song co̱o̱ˋbaꞌ ɨˊ dsíirˊ jo̱guɨ jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ e lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcaféꞌrˋ do dseángꞌˉ nilɨtib˜, jo̱baꞌ lajo̱b nilíˋ jóng. \v 24 Jo̱baꞌ fáꞌˋguɨ́ɨ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e lajaléꞌˋ e mɨˋ ꞌnʉ́ꞌˋ lajeeˇ e føngꞌˊnaꞌ Fidiéeˇ, jo̱ song jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ e nɨcaꞌíimꞌ˜baꞌ e jo̱, jo̱baꞌ lajo̱b nilíˋ jóng. \v 25 Jo̱guɨ mɨ˜ føngꞌˊnaꞌ Fidiéeˇ cajo̱, song jaˋ guiʉ́ˉ seengˋnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ i̱ lɨɨng˜ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ, íingˊnaꞌ dseeˉ uii˜ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ, jo̱ lajo̱baꞌ Tiquíiˆnaꞌ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ niꞌíimˉbre dseeˉ quíiˉnaꞌ cajo̱. \v 26 Jo̱guɨ song ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ íingˊnaꞌ dseeˉ quiáꞌˉ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ, jo̱baꞌ lajo̱b nijméˉ Tiquíiˆnaꞌ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱, jaˋ niꞌíiñˉ dseeˉ quíiˉnaꞌ. \s1 I̱˜ quiʉꞌˊ ta˜ Jesús e jmóorˋ jaléꞌˋ e jmóorˋ \r (Mt. 21:23-27; Lc. 20:1-8) \p \v 27 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, caquɨmꞌˉtu̱r fɨˊ Jerusalén. Jo̱ lajeeˇ e ngɨˊ Jesús fɨˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ féꞌˋ, jo̱ cangoquiéengˊ fɨˊ lɨ˜ siñꞌˊ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quiáꞌrˉ cajo̱, \v 28 jo̱ lalab cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —¿I̱˜ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ quíiꞌˉ e jmooꞌˋ jaléꞌˋ e na? ¿I̱˜ i̱ cacuøꞌˊ ꞌnʉˋ fɨˊ e cuǿøngˋ jmeꞌˆ jaléꞌˋ e na? \p \v 29 Jo̱ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do: \p —Jo̱ jnea˜ iim˜baa jmee˜e camɨ́ꞌˆ júuˆ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱, jo̱ e labaꞌ iin˜n jmɨngɨ́ɨꞌ˜ɨ ꞌnʉ́ꞌˋ: \v 30 ¿I̱˜ i̱ caquiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Juan i̱ caseáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do? ¿Su Fidiéeˇ o̱si dseaˋ jmɨgüíbˋ é? Jo̱ song nilíꞌˋnaꞌ ningɨɨˉnaꞌ quiéˉe lana, jo̱baꞌ jnea˜ nifɨ́ɨˆɨ ꞌnʉ́ꞌˋ i̱˜ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ quiéˉe e jmóoˋo jaléꞌˋ e na. \p \v 31 Jo̱ lɨ́ꞌˆ canaangˋ i̱ dseaˋ do sɨ́ɨiñˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ yaam˜bre jo̱ sɨ́ꞌˋ rúiñꞌˋ lala: \p —Song niféꞌˆnaaꞌ e Fidiéebˇ casíiˋ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ lalab niñírˉ quíˉnaaꞌ: “¿Jialɨꞌˊ jaˋ jáꞌˉ calɨ́ngˉnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ?” \v 32 ¿O̱si nisíiꞌ˜bɨ́ɨꞌre é e dseaˋ jmɨgüíˋbingꞌ caquiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌrˉ e jmóorˋ lajo̱? \p Jo̱ co̱ꞌ ꞌgǿmꞌˋbre jaléngꞌˋ dseaˋ, dsʉco̱ꞌ lajalémꞌˋ dseaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ e i̱ Juan do dseángꞌˉ jáꞌˉbaꞌ e féꞌrˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, \v 33 jo̱baꞌ lalab cañíiˋ i̱ dseaˋ do quiáꞌˉ Jesús: \p —Jaˋ ne˜naaꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ. \p Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do: \p —O̱ꞌguɨ jnea˜ cuǿøngˋ líˋ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ i̱˜ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ quiéˉe e jmóoˋo jaléꞌˋ e la. \c 12 \s1 Co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ sooˋ dsíiˊ \r (Mt. 21:33-46; Lc. 20:9-19) \p \v 1 Jo̱ lajeeˇ e táamˋbɨ Jesús fɨˊ Jerusalén, jo̱ canaaiñˋ féiñꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ júuˆ jáꞌˉ e lɨ́ɨˊ lafaꞌ júuˆ cuento jo̱ lalab casɨ́ꞌˉreiñꞌ do: \p —Co̱o̱ˋ néeꞌ˜ calɨséngˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ malɨɨ˜guɨ i̱ cajníˋ jmangꞌˉ huɨɨngˋ jǿꞌˆ fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ quiáꞌrˉ; jo̱ cajmeꞌrˊ co̱o̱ˋ iáˋ, jo̱guɨ cajmeꞌrˊ co̱o̱ˋ fɨˊ lɨ˜ niniúungˉ e nicuǿˉ jmɨ́ꞌˆ e mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ do, jo̱guɨ cajmeꞌˊbɨr co̱o̱ˋ lɨ˜ nigüeárˋ e quiáꞌˉ nijmérˉ íˆ. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cacuøꞌrˊ dseaˋ i̱ cajméeˋ ta˜ e uǿˉ quiáꞌrˉ do, jo̱ cagüɨꞌɨ́ɨˊbre ꞌñiaꞌrˊ cangórˉ fɨˊ lɨ˜ huí̱i̱ˉ. \v 2-3 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ catɨ́ˋ íꞌˋ e nisɨtɨ́ɨngˊ, co̱ꞌ nɨcaroobˋ lají̱i̱ꞌ˜ e cajnírˋ do, jo̱baꞌ casíingˋ i̱ dseaˋ fii˜ uǿˉ do jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ e nidsimɨ́ɨiñꞌ˜ lají̱i̱ꞌ˜ e catɨ́ɨngˉ i̱ dseaˋ do quiáꞌˉ jaléꞌˋ e carooˋ e ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ quiáꞌrˉ do. Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caguiéˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do quiáꞌrˉ, i̱ dseaˋ i̱ jmángꞌˋ ta˜ uǿˉ do cajmɨhuɨ́ɨmˋbre i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do, jo̱ caguiémꞌˊtu̱reiñꞌ e jaˋ quiéeiñꞌˋ do jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ. \v 4 Jo̱b mɨ˜ casíingˋ i̱ dseaˋ fii˜ uǿˉ do jaangˋguɨ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ e quiáꞌˉ nidsimɨ́ɨiñꞌ˜ do lají̱i̱ꞌ˜ e catɨ́ɨiñˉ, dsʉꞌ cu̱u̱b˜ caté̱e̱ˋ i̱ dseaˋ jmóoˋ ta˜ uǿˉ do mogui˜ íˋ cajo̱, jo̱ júuˆ ꞌlébꞌˋ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do. \v 5 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ íˋ, i̱ dseaˋ fii˜ uǿˉ do casíiñˋ jiéngꞌˋguɨ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ. Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caguiéˉ íˋ, cajúmˉbre, co̱ꞌ cajngabꞌˊ i̱ dseaˋ jmángꞌˋ ta˜ uǿˆ do quiáꞌrˉ. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, i̱ dseaˋ fii˜ uǿˉ do i̱ fɨ́ɨmˊbɨ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ casíiñˋ; jo̱ i̱ lɨɨng˜ lɨ́ꞌˆ calɨhuɨ́ɨmˋbre, jo̱guɨ i̱ lɨɨng˜ dseángꞌˉ cajngabꞌˊ i̱ dseaˋ do quiáꞌrˉ. \p \v 6 ’Jo̱ co̱o̱bˋ mɨ˜ jaangˋ jó̱o̱bˊ i̱ dseaˋ fii˜ uǿˉ do seáangˉguɨ, jo̱ íbˋ i̱ dseángꞌˉ i̱ ꞌneáaiñˋ eáangˊ. Jo̱ caꞌɨ́ˋ dsíirˊ e i̱ jó̱o̱rˊ dob nisíñˉ, co̱ꞌ lɨ́ɨiñˉ e i̱ jó̱o̱rˊ doguɨbingꞌ i̱ nijmɨꞌgóˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do. \v 7 Dsʉꞌ i̱ dseaˋ jmángꞌˋ ta˜ uǿˉ do casɨ́ɨiñˉ lajeeˇ yaaiñ˜: “I̱ jó̱o̱rˊ nab i̱ nineꞌˆ ni˜ latøøngˉ e guóoꞌ˜ uǿˉ na; jo̱baꞌ guiʉ́ˉguɨ e nijngáamꞌ˜baaꞌre, jo̱ lajo̱baꞌ jneaa˜aabꞌ dseaˋ nilíꞌˋnaaꞌ e guóoꞌ˜ uǿˉ la.” \v 8 Jo̱baꞌ casamꞌˉbre i̱ jó̱o̱ˊ i̱ dseaˋ fii˜ uǿˉ do, jo̱ cajngamꞌˊbreiñꞌ do, jo̱ cangojéengˋneiñꞌ do fɨˊ lɨ́ꞌˉ caluubˇ e guóoꞌ˜ uǿˉ quiáiñꞌˉ do. \p \v 9 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e féꞌˋ Jesús e júuˆ jo̱, jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lala: \p —¿E˜ lɨ́ɨngˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e nijméˉ i̱ dseaˋ fii˜ guóoꞌ˜ uǿˉ do? E jábꞌˉ nidséˉbre jo̱ nidsijngáamꞌ˜bre jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ jmóoˋ ta˜ uǿˉ quiáꞌrˉ do, jo̱ i̱ jiémꞌˋ nitáiñꞌˊ i̱ nijméˉ ta˜ e fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ quiáꞌrˉ do. \p Jo̱baꞌ cajíngꞌˉguɨ Jesús lala: \p \v 10 —¿Su jaˋ mɨˊ caꞌíˋ ꞌnʉ́ꞌˋ lají̱i̱ꞌ˜ e to̱o̱˜ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ˜ féꞌˋ lala?: \q1 E cu̱u̱˜ e jaˋ calɨjíiꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmoꞌˊ ꞌnʉ́ʉˊ, \q1 lanaguɨ dseángꞌˉ cu̱u̱˜ laniimˉ nɨcaꞌuíingˉ quiáꞌˉ ꞌnʉ́ʉˊ. \q1 \v 11 Jo̱ ꞌñiabꞌˊ Fíiˋnaaꞌ dseaˋ cajméeˋ e la, \q2 jo̱baꞌ dseángꞌˉ eáamˊ dsigáˋ dsiˋnaaꞌ. \m Jo̱ lanab to̱o̱˜ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \p \v 12 Jo̱ jo̱b mɨ˜ cajméeˋ quijí̱ˉ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ Israel jo̱guɨ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quiáꞌrˉ jial e nisáiñꞌˊ dseaˋ do, co̱ꞌ calɨlíꞌˆbre e caféiñꞌˋ do e éeiñˋ jaléngꞌˋ íbˋ. Jo̱ dsʉco̱ꞌ ꞌgǿmꞌˋbɨr jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ núuˋ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ do, jo̱baꞌ catiúumˉbre dseaˋ do jo̱ cangolíimˋbre jóng. \s1 Mɨ˜ cajmɨngɨ́ꞌˉ dseaˋ Jesús cuaiñ˜ quiáꞌˉ e catɨ́ɨngˉ dseata˜ \r (Mt. 22:15-22; Lc. 20:20-26) \p \v 13 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, i̱ dseaˋ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel casíiñˋ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ fariseo có̱o̱ꞌ˜guɨ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ quiáꞌˉ Herodes e laco̱ꞌ niꞌnóiñꞌˊ do jial nisɨ́ꞌrˋ Jesús e laco̱ꞌ niguiéꞌrˊ jial niꞌnɨ́iñˉ dseaˋ do fɨˊ quiniˇ dseata˜. \v 14 Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ dseaˋ do lalab casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Tɨfaꞌˊ, ne˜naaꞌ e jmangꞌˉ júuˆ jáꞌˉbaꞌ fóꞌˋ ꞌnʉˋ, jo̱guɨ e jaˋ ꞌgóꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e ɨˊ dsíiˊ dseaˋ jo̱guɨ jaléꞌˋ e féꞌrˋ uíiꞌ˜ quíiꞌˉ, jo̱guɨ dseángꞌˉ e jáꞌˉbaꞌ e røøbˋ ɨ́ɨˋ ꞌnʉˋ íꞌˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ, co̱ꞌ jaˋ jǿøˉ ꞌnʉˋ jí̱i̱ꞌ˜ jialco̱ꞌ lɨ́ɨngˊ dseaˋ lɨ́ꞌˆ caluuˇ, jo̱guɨ e eꞌˊ jial e nilɨseengˋ dseaˋ dseángꞌˉ laco̱ꞌ iing˜ Fidiéeˇ. Jo̱baꞌ jmɨngɨ́ɨꞌˇnaaꞌ ꞌnʉˋ e júuˆ la: ¿Su ꞌnéˉ quíˆnaaꞌ cuuˉ e catɨ́ɨngˉ dseata˜ i̱ guiing˜ fɨˊ Roma o̱si jaˋ ꞌnéˉ quíˆnaaꞌ é? \p \v 15 Jo̱ co̱ꞌ calɨlíꞌˆ Jesús lají̱i̱ꞌ˜ e iing˜ i̱ dseaˋ do jmɨcaaiñ˜, jo̱baꞌ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —¿Jialɨꞌˊ ꞌnóꞌˋnaꞌ e iing˜naꞌ niguiéꞌˊnaꞌ jial e niꞌnɨ́ɨng˜naꞌ jnea˜ fɨˊ quiniˇ dseata˜? Fɨng na cuǿøꞌ˜naꞌ jnea˜ co̱o̱ˋ cuuˉ jo̱ nijǿøˆø. \p \v 16 Jo̱baꞌ caꞌeˊbɨ i̱ dseaˋ do co̱o̱ˋ cuuˉ, jo̱ cajǿøbˉ Jesús, jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lala: \p —¿I̱˜ moni˜ tó̱o̱ˋ e ni˜ cuuˉ la?, jo̱guɨ ¿e˜ júuˆ e sɨlɨ́ɨˋ fɨˊ ni˜ la? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ do lala quiáꞌˉ Jesús: \p —Ni˜ dseata˜ dseaˋ guiing˜ fɨˊ Romab tó̱o̱ˋ. \p \v 17 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —Cuǿøꞌ˜naꞌ dseata˜ dseaˋ guiing˜ fɨˊ Roma lají̱i̱ꞌ˜ e catɨ́ɨngˉ íˋ, jo̱guɨ cuǿøꞌ˜naꞌ Fidiéeˇ cajo̱ lají̱i̱ꞌ˜ e catɨ́ɨngˉ Fidiéeˇ. \p Jo̱ eáamˊ cangogáˋ dsíiˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do mɨ˜ canúurˉ lají̱i̱ꞌ˜ e júuˆ e cañíiˋ Jesús do. \s1 Mɨ˜ cajmɨngɨ́ɨˋ dseaˋ jial lɨ́ɨˊ mɨ˜ nijí̱ꞌˊtu̱ dseaˋ caléꞌˋ catú̱ˉ \r (Mt. 22:23-33; Lc. 20:27-40) \p \v 18 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, cangolíingˆ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ saduceo fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús. Jo̱ i̱ dseaˋ do féꞌrˋ e joˋ jí̱ꞌˊtu̱ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜, jo̱baꞌ e jo̱b e iiñ˜ nijmɨngɨ́ꞌrˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p \v 19 —Tɨfaꞌˊ, Moi˜ caséerˊ e to̱o̱˜ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌrˉ e song cajúngˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ, jo̱ caseáaiñˊ dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ e jaˋ mɨˊ seengˋ jó̱o̱rˊ, jo̱baꞌ rúngꞌˋ i̱ dseañʉꞌˋ do ꞌnéˉ nicúngꞌˉ guórˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseamɨ́ˋ ꞌnɨ́ɨˉ i̱ caseángˉ do; jo̱ mɨ˜ calɨseengˋ jó̱o̱rˊ có̱o̱ꞌ˜ íˋ, jo̱baꞌ lafaꞌ jó̱o̱bˊ i̱ dseañʉꞌˋ quiáꞌrˉ mɨ˜ uii˜ do nilíingˉ i̱ jiuung˜ do. \v 20 Jo̱ lafaꞌ e jáꞌˉ, co̱o̱ˋ ya̱ꞌˊ calɨséngˋ guiángˉ dseañʉꞌˋ i̱ laꞌóꞌˋ rúngꞌˋ, jo̱ i̱ dseañʉꞌˋ laꞌuii˜ do cacúmꞌˋ guóorˋ, dsʉꞌ joˋ huǿøˉ ngóˉ cajúmˉbre la jaˋ mɨˊ seemˋbɨ jó̱o̱rˊ. \v 21 Jo̱baꞌ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ catɨ́ˋ tú̱ˉ do cacúmꞌˋ guóorˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseamɨ́ˋ ꞌnɨ́ɨˉ do, jo̱ lajo̱b cajo̱ cajúmˉbre jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ camɨ́ɨngꞌ˜ jó̱o̱rˊ jaˋ mɨˊ lɨˊ sémˋbɨ; jo̱ lajo̱b calɨ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ catɨ́ˋ ꞌnɨˊ do cajo̱. \v 22 Jo̱ lajo̱b lajɨˋ guiámˉ i̱ dseañʉꞌˋ do cacúngꞌˉ guóorˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseamɨ́ˋ do, dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaaiñꞌˋ do faꞌ calɨséngˋ jiuung˜ quiáꞌrˉ. Jo̱ mɨ˜ lɨˊ cǿngˋguɨjiʉ lajo̱, cajúmˉ i̱ dseamɨ́ˋ do ꞌñiaꞌrˊ cajo̱. \v 23 Jo̱baꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nijí̱ꞌˊtu̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do caléꞌˋ catú̱ˉ fɨˊ fɨɨˋ co̱o̱ˋ, ¿i̱˜ lajeeˇ lajɨˋ guiángˉ i̱ dseañʉꞌˋ do niꞌuíingˉ dseángꞌˉ dseañʉꞌˋ quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do? \p \v 24 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do lala: \p —Sɨjgiéemˆ áaˊ ꞌnʉ́ꞌˋ, dsʉco̱ꞌ jaˋ ñíˆnaꞌ jial laco̱ꞌ féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, o̱ꞌguɨ ñíˆnaꞌ jial tíiˊ ꞌgøngꞌˊ dseaˋ do cajo̱. \v 25 Dsʉco̱ꞌ mɨ˜ nijí̱ꞌˊtu̱ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜ fɨˊ jmɨgüíˋ co̱o̱ˋ, joˋ nicúngꞌˉguɨ guooˋ dseañʉꞌˋ o̱ꞌguɨ dseamɨ́ˉ, lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ dsingɨ́ɨngˉ jaléngꞌˋ ángeles quiáꞌˉ Fidiéeˇ i̱ seengˋ fɨˊ ñifɨ́ˉ. \v 26 Jo̱guɨ e cuaiñ˜ quiáꞌˉ e fɨng jí̱ꞌˊtu̱ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜ do, ¿su jaˋ mɨˊ caꞌíˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ e to̱o̱˜ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Moi˜ jial mɨ˜ caféngꞌˊ Fidiéeˇ írˋ catɨˊ lɨ˜ siꞌˊ co̱o̱ˋ ꞌmató̱o̱ˊ e iaˋ jɨˋ? Jo̱ lalab casɨ́ꞌˉreiñꞌ do ie˜ jo̱: “Jneab˜ lɨ́ɨnˊn Fidiéeˇ i̱ jmiféngꞌˊ Abraham có̱o̱ꞌ˜guɨ Isáaˊ jo̱guɨ Jacóoˆ cajo̱.” \v 27 Jo̱ Fidiéeˇ jaˋ lɨ́ɨiñˊ Fidiéeˇ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜, co̱ꞌ Fidiéeˇ quiáꞌˉ dseaˋ jí̱bꞌˋ lɨ́ɨiñˊ; jo̱baꞌ sɨjgiéemˆ jaléꞌˋ e ɨˊ óoˊ ꞌnʉ́ꞌˋ. \s1 E lab e júuˆ laniingˉguɨ quiáꞌˉ Fidiéeˇ \r (Mt. 22:34-40) \p \v 28 Jo̱ lajeeˇ jo̱ caguiéˉguɨ jaangˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel, jo̱ mɨ˜ calɨlíꞌrˆ e cañíibˋ Jesús røøˋ lají̱i̱ꞌ˜ e júuˆ do, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ cangoquiéeiñˊ cáangˋ Jesús jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —¿E˜ e júuˆ laniingˉguɨ lajeeˇ lajaléꞌˋ e júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ? \p \v 29 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do: \p —E lab e júuˆ e laniingˉguɨ do quiáꞌˉ lajeeˇ lajaléꞌˋ e júuˆ jo̱, jo̱ lalab féꞌˋ: “Nʉ́ʉˉnaꞌ dseaˋ Israel e Fii˜naaꞌ Fidiéeˇ jí̱i̱ꞌ˜ íbˋ dseángꞌˉ i̱ lɨ́ɨngˊ Fii˜naaꞌ. \v 30 Jmiꞌneáangˋ Fíiꞌˋ Fidiéeˇ carˋ ngocángˋ oꞌˊ jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ lajɨˋ jmɨguíˋ quíiꞌˉ jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ lajɨˋ e ɨˊ aꞌˊ jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ lajɨˋ bíˋ seenꞌˋ.” Jo̱guɨ e nab e júuˆ laniingˉ do. \v 31 Jo̱guɨ e lab e júuˆ laniingˉ e catɨ́ˋ tú̱ˉ do: “Jmiꞌneáangˋ jaléngꞌˋ dseaˋ rúnꞌˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ jmiꞌneáanꞌˋ uøꞌˊ.” Jo̱ e nab e júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e laniingˉguɨ eáangˊ do lajeeˇ lajaléꞌˋ. \p \v 32 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ i̱ tɨfaꞌˊ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Eáamˊ guiʉ́ˉ lajo̱, Tɨfaꞌˊ, dseángꞌˉ jábꞌˉ júuˆ quíiꞌˉ e jáꞌˉbaꞌ e jaamˋ Fidiéeˇ seengˋ, jo̱ jaˋ seengˋ i̱ jiéngꞌˋguɨ. \v 33 Jo̱guɨ e jábꞌˉ e ꞌnéˉ e nijmiꞌneáangˋnaaꞌ Fidiéeˇ dseángꞌˉ e ngocángˋ dsiˋnaaꞌ jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ lajɨˋ e ɨˊ dsiˋnaaꞌ jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ lajɨˋ bíˋ se̱e̱ˉnaaꞌ, jo̱guɨ e jmiꞌneáangˋnaaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ rúꞌˋnaaꞌ laco̱ꞌguɨ ii˜naaꞌ e nijmiꞌneáangˋ dseaˋ jneaa˜aaꞌ, jo̱ lajaléꞌˋ e la eáangˊguɨ quíingˊ laco̱ꞌguɨ lajaléꞌˋ feáꞌˉ e cuǿøˉnaaꞌ Fidiéeˇ, faꞌ la mɨ˜ jngangꞌˊnaaꞌ jóꞌˋ fɨˊ quinirˇ o̱si mɨ˜ eeˋgo̱ e juˋnaaꞌ fɨˊ nifeꞌˋ é. \p \v 34 Jo̱ mɨ˜ calɨlíꞌˉ Jesús e guiʉ́bˉ cañíiˋ i̱ dseaˋ do, jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —Na jaquiéemˉ e tɨˊ lɨ˜ nicá̱ˋ Fidiéeˇ nifɨˊ quíiꞌˉ. \p Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋguɨ i̱ dseaˋ do faꞌ cateáˉguɨ dsíirˊ eeˋ nijmɨngɨ́ꞌˉguɨr Jesús. \s1 I̱˜ dseaˋ sɨju̱˜ lɨ́ɨngˊ Dseaˋ Jmáangˉ \r (Mt. 22:41-46; Lc. 20:41-44) \p \v 35 Jo̱ lajeeˇ e iuungˉ Jesús fɨˊ guáꞌˉ féꞌˋ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén e eꞌrˊ dseaˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ lalab cajmɨngɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangꞌ˜ do: \p —¿Jial lɨ́ɨˊ quiáꞌˉ i̱ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quíˉiiꞌ, dseaˋ Israel, e féꞌrˋ e Dseaˋ Jmáangˉ lɨ́ɨiñˊ sɨju̱ˇ dseata˜ Davíꞌˆ? \v 36 Co̱ꞌ ꞌñiabꞌˊ dseata˜ Davíꞌˆ cajíñꞌˉ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lala: \q1 Lalab cajíngꞌˉ Fidiéeˇ casɨ́ꞌrˉ Fíiˋi: \q1 “Níˋ lɨ́ꞌˆ lɨˊ dséeˊ laco̱ꞌ guiin˜n \q2 cartɨˊ nijmee˜e e jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ ꞌnʉˋ nisíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiníꞌˆ e laco̱ꞌ nijmɨꞌgórˋ ꞌnʉˋ.” \m \v 37 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús e júuˆ la: \p —Jo̱ song ꞌñiaꞌˊbɨ dseata˜ Davíꞌˆ sɨ́ꞌrˋ Dseaˋ Jmáangˉ Fíiˋi, jo̱baꞌ ¿jial cuǿøngˋ e Dseaˋ Jmáangˉ lɨ́ɨiñˊ dseaˋ sɨju̱ˇ dseata˜ Davíꞌˆ jóng? \p Jo̱ lajaléngꞌˋ i̱ dseaˋ fɨ́ɨngˊ i̱ teáangˉ núuˋ do eáamˊ iáangˋ dsíirˊ e núurˋ jaléꞌˋ júuˆ e féꞌˋ Jesús. \s1 Jaléꞌˋ e gaˋ e jmóoˋ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel \r (Mt. 23:1-36; Lc. 11:37-54; 20:45-47) \p \v 38 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lalab caféꞌˋ Jesús jeeng˜ júuˆ quiáꞌrˉ e erˊ do: \p —Ñiing˜ óoˊnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quíˉiiꞌ, dseaˋ Israel, co̱ꞌ lɨ́ꞌˆ tɨˊ dsíirˊ e ngɨrˊ e jloꞌˆ sɨlɨɨmˇbre, jo̱guɨ eáangˊ iiñ˜ i̱i̱ˋ nijmɨꞌgóˋ írˋ lacaangˋ jee˜ ꞌnʉ́ʉˊ lɨ˜ ngɨrˊ, \v 39 jo̱guɨ iiñ˜ güeárˋ ni˜ ꞌmasii˜ e jloꞌˆguɨ fɨˊ lacaangˋ dsíiˊ guáꞌˉ quiáꞌrˉ, jo̱guɨ iiñ˜ e nigüeárˋ cajo̱ dseángꞌˉ la jmangꞌˉ lɨ˜ jloꞌˆguɨ fɨng catɨ́ˋ e nidǿꞌrˉ, \v 40 jo̱guɨ guiˊbre ꞌnʉ˜ jaléngꞌˋ dseamɨ́ˋ i̱ ꞌnɨ́ɨˉ, jo̱guɨ jmɨcaaiñ˜ e féꞌrˋ faꞌˊ e cueeˋ fɨˊ quiniˇ dseaˋ. Dsʉꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ laꞌíbˋ niꞌíngꞌˋ iihuɨ́ɨˊ e eáangˊguɨ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱. \s1 Jaangˋ dseamɨ́ˋ ꞌnɨ́ɨˉ i̱ catá̱ꞌˉ cuuˉ fɨˊ dsíiˊ guóoˊ quiáꞌˉ guáꞌˉ \r (Lc. 21:1-4) \p \v 41 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, co̱o̱ˋ ya̱ꞌˊ guiing˜ Jesús fɨˊ caꞌˊ guóoˊ lɨ˜ taꞌˊ dseaˋ cuuˉ quiáꞌˉ guáꞌˉ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén, jo̱ jǿørˉ jial dsiteaꞌˊ dseaˋ cuuˉ fɨˊ jo̱. Jo̱ lajeeˇ jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ seaˋ cuuˉ eáamˊ dsiteaꞌrˊ cuuˉ fɨˊ jo̱. \v 42 Jo̱ co̱o̱ˋ caguiébˉ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ ꞌnɨ́ɨˉ i̱ tiñíingˉ eáangˊ, jo̱ catá̱ꞌrˉ e fɨˊ dsíiˊ guóoˊ do tú̱ˉ cuuˉ e jaˋ eeˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ quíingˊ. \v 43 Jo̱baꞌ catǿꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —Dseángꞌˉ e jáꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e i̱ dseamɨ́ˋ ꞌnɨ́ɨˉ la nɨcatóꞌrˋ jmiguiʉˊguɨ cuuˉ e fɨˊ dsíiˊ guóoˊ quiáꞌˉ guáꞌˉ la laco̱ꞌguɨ dseaˋ caguiaangˉguɨ; \v 44 co̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ seaˋ cuuˉ cuørˊ lají̱i̱ꞌ˜ e seáangˊ quiáꞌˉbre; dsʉꞌ i̱ dseamɨ́ˋ ꞌnɨ́ɨˉ la lajɨbˋ lají̱i̱ꞌ˜ e seaˋ quiáꞌrˉ e ꞌnérˉ nɨcatáꞌrˉ e fɨˊ dsíiˊ guóoˊ la. \c 13 \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús e niꞌíingˉ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén \r (Mt. 24:1-2; Lc. 21:5-6) \p \v 1 Jo̱ lajeeˇ nɨꞌiuungˉ Jesús fɨˊ e güɨꞌɨ́ɨrˊ fɨˊ dsíiˊ guáꞌˉ féꞌˋ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén, jo̱ jaangˋ lajeeˇ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —¡Tɨfaꞌˊ, fɨng na jǿøˉ jaléꞌˋ cu̱u̱˜ cóoꞌ˜ e niguoꞌˆ e sɨlɨ́ɨˋ e guáꞌˉ la! \p \v 2 Jo̱ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —Jǿøˉ jial jloꞌˆ có̱o̱ꞌ˜ e sɨlɨ́ɨˋ e guáꞌˉ na. Dsʉꞌ latøøngˉ e guáꞌˉ na jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ cu̱u̱˜ joˋ e nijé̱ˉguɨ sɨfɨ́ɨngˇ quiáꞌˉ rúngꞌˋ, co̱ꞌ dseángꞌˉ lajɨbˋ niꞌíingˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱. \s1 Jial nilíˋ mɨ˜ nɨjaquiéengˊ e tɨˊ lɨ˜ niꞌíingˉ jmɨgüíˋ \r (Mt. 24:3-28; Lc. 21:7-24; 17:22-24) \p \v 3 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangóbˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ fɨˊ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ e siiˋ Olivos e siꞌˊ fɨˊ lɨ́ꞌˉ quiniˇ laco̱ꞌ siꞌˊ e guáꞌˉ do. Jo̱ lajeeˇ e taang˜ Jesús e fɨˊ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ do, jo̱ jo̱b mɨ˜ cangoquiéengˊ Tʉ́ˆ Simón có̱o̱ꞌ˜guɨ Tiáa˜ jo̱guɨ Juan có̱o̱ꞌ˜ Dɨ́ˆ fɨˊ lɨ˜ guiing˜ dseaˋ do, jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala co̱o̱ˋ yaaiñ˜: \p \v 4 —Ii˜naaꞌ e jméeꞌ˜ jneaꞌˆ júuˆ, Tɨfaꞌˊ, lɨ˜ e nidsijéeˊ jaléꞌˋ e fóꞌˋ ꞌnʉˋ na. Jo̱ ¿e˜ e nicuǿˉ li˜ quiáꞌˉ e joˋ huǿøˉ ró̱o̱ˋ jmɨgüíˋ jo̱guɨ e nɨjaquiéengˊ e tɨˊ lɨ˜ nidsijéeˊ jaléꞌˋ e jo̱? \p \v 5 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do lala: \p —Ñiing˜ áaˊnaꞌ e jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ jaˋ i̱i̱ˋ nijmɨgǿøngˋ ꞌnʉ́ꞌˋ. \v 6 Dsʉco̱ꞌ fɨ́ɨmˊbingꞌ i̱ nijalíingˉ i̱ jmɨgóoˋ e jíñꞌˉ e íˋbre lɨ́ɨiñˊ Dseaˋ Jmáangˉ jo̱ niféꞌrˋ: “Jneab˜ i̱ dseaˋ íˋ”; jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ nilɨgøøiñˋ jo̱ jábꞌˉ nilíiñˋ e júuˆ e o̱ꞌ jáꞌˉ do mɨ˜ niguiéeˊ e jmɨɨ˜ jo̱. \p \v 7 ’Jo̱ mɨ˜ ninúuˆ ꞌnʉ́ꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ e nɨnéeˊ ꞌniiˋ fɨˊ la fɨˊ na, jaˋ fǿøngꞌ˜naꞌ jóng, co̱ꞌ lajo̱b nɨsɨꞌíˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e nidsijéeˊ; dsʉꞌ lɨ́ꞌˆ uiim˜bɨ jóng jaˋ mɨˊ tɨˊ lɨ˜ íimˆbɨ. \v 8 Dsʉco̱ꞌ mɨ˜ nʉ́ꞌˉguɨ e niꞌíingˉ jmɨgüíˋ, eáamˊ nitíngˉ dseaˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ rúiñꞌˋ; co̱ꞌ nitíngˉ co̱o̱ˋ fɨɨˋ có̱o̱ꞌ˜ jiéꞌˋguɨ co̱o̱ˋ fɨɨˋ, jo̱guɨ lajo̱bɨ co̱o̱ˋ góoˋ dseaˋ có̱o̱ꞌ˜ jiéꞌˋguɨ co̱o̱ˋ góoˋ dseaˋ; jo̱guɨ jmiguiʉbˊ lɨ˜ nijǿꞌˋ uǿˉ e eáangˊ, jo̱guɨ jmiguiʉbˊ lɨ˜ nijáaˊ ji̱i̱ˋ ooˉ cajo̱. Jo̱ dsʉꞌ lɨ́ꞌˆ uiim˜bɨ jóng mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nidsijéeˊ jaléꞌˋ e iihuɨ́ɨˊ na. \p \v 9 ’Dsʉꞌ eáangˊ ꞌnéˉ ñiing˜ áaˊ ꞌnʉ́ꞌˋ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱, co̱ꞌ nijángꞌˋ dseaˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ quiniˇ dseata˜, jo̱guɨ nijmɨhuɨ́ɨiñˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ lacaangˋ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ. Jo̱ uii˜ e jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ júuˆ quiéˉe, jo̱baꞌ nidsijeáaiñˉ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ lacaangˋ quiniˇ dseata˜ dseaˋ cǿøngꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ féngꞌˊ. Jo̱ mɨ˜ nijmérˉ lajo̱, jo̱baꞌ cuǿøngˋ e niguiሠꞌnʉ́ꞌˋ júuˆ quiéˉe fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ i̱ dseata˜ do. \v 10 Dsʉco̱ꞌ nʉ́ꞌˉguɨ e tɨˊ lɨ˜ niꞌíingˉ jmɨgüíˋ, dseángꞌˉ ꞌnébˉ e niniꞌˆ júuˆ quiéˉe jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ e quiáꞌˉ jial nileángˋ dseaˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ. \v 11 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nitǿørˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ quiniˇ dseata˜ e nijáiñꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱ jaˋ jmeeˉnaꞌ fɨꞌíˆ faꞌ jaˋ ñíˆnaꞌ eeˋ ningɨɨˉnaꞌ quiáꞌrˉ, co̱ꞌ dseángꞌˉ jaˋ ꞌnéˉ ɨ́ˆ áaˊnaꞌ lajo̱, dsʉco̱ꞌ Fidiéebˇ dseaˋ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜ quíiˉnaꞌ e ningɨɨˉnaꞌ quiáꞌrˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱; dsʉco̱ꞌ o̱ꞌ dseángꞌˉ ꞌnʉ́ꞌˋ i̱ niféꞌˋ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱, co̱ꞌ ꞌñiabꞌˊ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ niféꞌˋ, jo̱ eáamˊ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ jóng. \v 12 Dsʉco̱ꞌ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱, jaléngꞌˋ dseaˋ niꞌléˉbre quiáꞌˉ rúiñꞌˋ e nijángꞌˋneiñꞌ quiáꞌˉ e nijúuiñˉ, jo̱guɨ lajo̱ cajo̱ jaléngꞌˋ tiquiáꞌˆ dseaˋ nijámꞌˋbre jaléngꞌˋ jó̱o̱rˊ e nijúuiñˉ; jo̱guɨ jaléngꞌˋ jó̱o̱ˊ dseaˋ nitíngˉ nijíñˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ sejmiirˋ jo̱ cartɨˊ nijngámꞌˉbreiñꞌ. \v 13 Jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ nilíˋ ꞌníꞌˋ níiñˉ ꞌnʉ́ꞌˋ uíiꞌ˜ e jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ júuˆ quiéˉe; jo̱ dsʉꞌ i̱i̱ˋ i̱ teáangˉ teáˋ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ quiéˉe carta˜ seeiñˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱baꞌ nileámˋbre jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ. \p \v 14 ’Jo̱ ꞌnʉ́ꞌˋ, mɨ˜ nimóˆnaꞌ co̱o̱ˋ e gaˋ eáangˊ e nijméˉ dseaˋ fɨˊ dsíiˊ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén fɨˊ lɨ˜ lɨ́ɨˊ e guáꞌˉ güeangꞌˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ cajmeꞌˊ jaangˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜gui eáangˊ i̱ calɨsíˋ Daniel —güɨngángꞌˋnaꞌ e júuˆ la, ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ ɨˋnaꞌ e la—, jo̱ mɨ˜ nitɨ́ˉ e íꞌˋ jo̱, jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ neáangˊ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea güɨcuí̱i̱ˆbre fɨˊ jee˜ móꞌˋ. \v 15 Jo̱guɨ song i̱i̱ˋ dseaˋ dsíiñˉ fɨˊ yʉ́ꞌˆ ꞌnʉ́ʉˊ mɨ˜ nitɨ́ˉ e íꞌˋ jo̱, jaˋ güɨjgiáaiñˋ faꞌ e nidsiꞌuǿøꞌr˜ jaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌrˉ, co̱ꞌ ꞌnéˉ cuí̱ˉbre; \v 16 jo̱guɨ song i̱i̱ˋ dseaˋ taang˜ jmooˋ ta˜ fɨˊ jee˜ móꞌˋ, jo̱baꞌ jaˋ güɨꞌíˆ dsíirˊ faꞌ e niquɨngꞌˉguɨr fɨˊ quiáꞌrˉ e faꞌ e nidsiquié̱e̱rˋ jaléꞌˋ sɨ̱ꞌrˆ. \v 17 ¡Lɨ́ꞌˆ e ngɨ˜ fɨ́ɨˆ jaléngꞌˋ dseamɨ́ˋ i̱ jo̱bɨ quiéengˋ yʉ̱ʉ̱ˋ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ jo̱ o̱si dseamɨ́ˋ i̱ jo̱bɨ cuøꞌˊ yʉ̱ʉ̱ˋ tʉ́ꞌˋ é! \v 18 Jo̱ nab tíiˊguɨ e mɨ́ɨꞌ˜naꞌ Fidiéeˇ e jaˋ dsijéeˊ jaléꞌˋ e la dseángꞌˉ lajeeˇ ji̱i̱ˋ güíiˉ, \v 19 dsʉco̱ꞌ ie˜ jo̱ dseángꞌˉ eáamˊ iihuɨ́ɨˊ niꞌíngꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ e jaˋ mɨˊ cangongɨ́ɨiñˉ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ ya̱ꞌˊ latɨˊ mɨ˜ catɨro̱o̱ˇ jmɨgüíˋ, o̱ꞌguɨ nidsingɨ́ɨiñˉ mɨ˜ ningɨ́ˋ jo̱. \v 20 Jo̱ faco̱ꞌ Fíiˋnaaꞌ nijmɨꞌɨɨiñ˜ eáangˊ e nidsijéeˊ jaléꞌˋ e jo̱, jo̱baꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ joˋ i̱i̱ˋ nileángˋ jóng faco̱ꞌ lajo̱; dsʉꞌ nɨcajmitiiñ˜ jaléꞌˋ e jo̱ uíiꞌ˜ e ꞌneáaiñˋ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌˉbre i̱ nɨcaguíñꞌˋ lamɨ˜ jéengˋguɨ. \p \v 21 ’Jo̱ ie˜ jo̱, song i̱i̱ˋ dseaˋ nijmɨgǿøngˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jo̱ nisɨ́ꞌrˋ ꞌnʉ́ꞌˋ lala: “I̱ lab i̱ dseaˋ i̱ sɨjeengˇnaꞌ do”, o̱si “Dob siñꞌˊ” é, dsʉꞌ jaˋ jáꞌˉ güɨlíingˋnaꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ, co̱ꞌ o̱ꞌ jáꞌˉ e lajo̱. \v 22 Co̱ꞌ fɨ́ɨmˊbingꞌ nijalíingˉ i̱ nijmɨgóoˋ e nijmɨcaaiñ˜ e lɨ́ɨiñˊ Dseaˋ Jmáangˉ, o̱si nijmɨgóorˋ e lɨ́ɨiñˊ dseaˋ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ é; jo̱ nijméˉbre jaléꞌˋ li˜ e quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ iiñ˜ e nilɨgøøngˋ dseaˋ, jo̱ dseáamꞌ˜ e nilɨgøøngˋ la quie̱ˊguɨ i̱ dseaˋ i̱ nɨcaguíngꞌˋ Fidiéeˇ i̱ nɨlɨ́ɨngˊ dseaˋ quiáꞌrˉ. \v 23 Jo̱ lana fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, ꞌnéˉ e eáamˊ sɨñiingˇ óoˊnaꞌ, co̱ꞌ nɨcaliúumꞌ˜baa ꞌnʉ́ꞌˋ e júuˆ la lamɨ˜ jéengˊguɨ. \s1 Jial mɨ˜ nijáaˊtu̱ i̱ dseaˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ jmɨgüíˋ \r (Mt. 24:29-35,42-44; Lc. 21:25-36) \p \v 24 ’Jo̱ mɨ˜ nitɨ́ˉ e jmɨɨ˜ jo̱, mɨ˜ nisóongˉ jaléꞌˋ e iihuɨ́ɨˊ e nijáaˊ do, jo̱ joˋ nicuǿˉguɨ ieeˋ jɨr˜, o̱ꞌguɨ sɨꞌˋ nicuǿˉguɨr jɨr˜ cajo̱. \v 25 Jo̱guɨ nijiúmꞌˋ jaléngꞌˋ nʉ́ʉˊ i̱ sɨtǿngꞌˉ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ, jo̱guɨ niguiáꞌˉ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ. \v 26 Jo̱ jo̱guɨb mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nigáaˊtu̱ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la, dseaˋ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ, jo̱ nigáaˊa fɨˊ jee˜ cabøø˜ jníiˊ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ e ꞌgøngꞌˊ jo̱guɨ e jɨꞌˋ laniingˉ güeaꞌˆ jɨꞌˋ niguoꞌˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 27 Jo̱ jo̱b mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nisíngˉ Fidiéeˇ jaléngꞌˋ ángeles quiáꞌrˉ; jo̱ i̱ ángeles do niseáiñꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ nɨcaguíngꞌˋ Fidiéeˇ lamɨ˜ jéengˊguɨ fɨˊ lajɨˋ quiʉ̱́ˋ quiúungꞌ˜ jmɨgüíˋ, catɨˊ lɨ˜ huí̱i̱ˉguɨ quiáꞌˉ guóoꞌ˜ uǿˉ jo̱guɨ catɨˊ lɨ˜ huí̱i̱ˉguɨ quiáꞌˉ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ cajo̱. \p \v 28 ’Jo̱ té̱e̱ˊ óoˊnaꞌ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ e júuˆ quiáꞌˉ ꞌmaˋ güɨñíꞌˆ: Mɨ˜ nɨdsi˜ guoꞌˋ e síꞌˋ quiáꞌˉ, jo̱guɨ nɨꞌiáˋ máꞌˆ e síꞌˋ quiáꞌˉ cajo̱, jo̱baꞌ nɨñíˆ ꞌnʉ́ꞌˋ e quiá̱bꞌˉ nijaquiéengˊ ji̱i̱ˋ jmɨ́ɨˊ jóng. \v 29 Jo̱ lajo̱b lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ e júuˆ la; co̱ꞌ mɨ˜ nɨmóoˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e nɨdsijéeˊ jaléꞌˋ e jo̱, jo̱baꞌ nɨcuøˊ li˜ jóng e quiá̱bꞌˉ nigáaˊa, jnea˜ dseaˋ lɨ́ɨnˊn dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ. \v 30 Co̱ꞌ dseángꞌˉ jáꞌˉbaꞌ fáꞌˋa e dseángꞌˉ ꞌnéˉ e nidsijéebˊ jaléꞌˋ e jo̱ nʉ́ꞌˉguɨ e nijúungˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ lajeeˇ lana. \v 31 Co̱ꞌ niꞌíimˉ fɨˊ laꞌúngˉ jmɨgüíˋ jo̱guɨ lajo̱bɨ laꞌúngˉ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ cajo̱, dsʉꞌ jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ faꞌ e jaˋ nilɨti˜ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe. \p \v 32 ’Jo̱ dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jaˋ i̱i̱ˋ ñiˊ e júuˆ jo̱ jéengˊguɨ cuaiñ˜ quiáꞌˉ e˜ jmɨɨ˜ jo̱guɨ e˜ íꞌˋ e nidsijéeˊ jaléꞌˋ e jo̱, jo̱ jɨˋguɨ latɨˊ jaléngꞌˋ ángeles quiáꞌˉ Fidiéeˇ jaˋ ñirˊ e jo̱, o̱ꞌguɨ jnea˜ cajo̱, dseaˋ lɨ́ɨnˊn i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ camɨ́ɨngꞌ˜ do, jaˋ ñiiˉ, co̱ꞌ dseángꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ Tiquíˆiiꞌ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉbingꞌ ñiˊ e jo̱. \p \v 33 ’Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e dseángꞌˉ ꞌnéˉ e ñiingˇ óoˊnaꞌ contøømˉ e sɨjeengˇnaꞌ jaléꞌˋ e jo̱, jo̱guɨ féengꞌ˜naꞌ Fidiéeˇ, co̱ꞌ jaˋ ñíˆnaꞌ røøˋ lɨ˜ dseángꞌˉ e nidsijéeˊ jaléꞌˋ e jo̱. \v 34 Co̱ꞌ e la lɨ́ɨˊ lafaꞌ jaangˋ dseaˋ i̱ niꞌíˋ fɨˊ dséˉ fɨˊ lɨ˜ huí̱i̱ˉ, jo̱ lajeeˇ e nʉ́ꞌˉguɨ nigüɨꞌɨ́ɨrˊ fɨˊ quiáꞌrˉ, jo̱ caseáaiñˊ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ, jo̱ cacuøꞌrˊ ta˜ lajaangˋ lajaaiñꞌˋ do, jo̱guɨ caseáaiñˊ jaangˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ íˆ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ jmóoˋ ta˜ do. \v 35 Jo̱baꞌ lalab cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ néeˊ ni˜ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ jmóoˋ ta˜ do: Jmiñiingˇ óoˊ ꞌnʉ́ꞌˋ, meléˆ, co̱ꞌ jaˋ ñíˆnaꞌ lɨ˜ e nigüeángꞌˊtu̱ i̱ dseaˋ fii˜ ꞌnʉ́ʉˊ la, su milíˆ na o̱si uǿøˋ guiéˉ nʉ́ʉbˊ é, o̱si téeˉ ogóoˊ mɨ˜ niquíꞌˉ túˋ é, o̱si dsaꞌeeˋguɨb é; \v 36 co̱ꞌ jial fɨng lajeeˇ tengꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ güɨɨmˋbaꞌ nigüeáiñꞌˊ. \v 37 Jo̱ lají̱i̱ꞌ˜ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ la, lajo̱b lɨ́ɨˊ júuˆ quiéˉe có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ jiéngꞌˋguɨ cajo̱: ¡Lɨ́ꞌˆ ꞌnéˉbaꞌ e jmiñiingˇ óoˊnaꞌ! \c 14 \s1 Mɨ˜ casɨ́ɨngˉ dseaˋ e nisáiñꞌˊ Jesús \r (Mt. 26:1-5; Lc. 22:1-2; Jn. 11 :45-53) \p \v 1 Jo̱ tú̱ˉ jmɨɨ˜baꞌ jmóoˋguɨ e nitɨ́ˉ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel e siiˋ Pascua e gøꞌrˊ iñíꞌˆ e jaˋ quie̱ꞌˆ quiéengˋ. Jo̱ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel canaaiñˋ ꞌnóꞌrˊ jial niguiéꞌrˊ e nisáiñꞌˊ Jesús e nijmɨgǿøiñˋ dseaˋ do e laco̱ꞌ nilíꞌrˋ nijngángꞌˉneiñꞌ. \v 2 Jo̱ lalab sɨ́ɨngˋ i̱ lɨɨng˜: \p —Jaˋ nijmóˆooꞌ e jo̱ lajeeˇ jmɨɨ˜ Pascua e laco̱ꞌ jaˋ dseáangꞌ˜ quíˉiiꞌ e nitáꞌˉ dseaˋ mɨ́ɨꞌ˜. \s1 Mɨ˜ caꞌéeˉ jaangˋ dseamɨ́ˋ jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ fɨˊ mogui˜ Jesús \r (Mt. 26:6-13; Jn. 12 :1-8) \p \v 3 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, Jesús cangórˉ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ Betania fɨˊ quiáꞌˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Simón, jaangˋ dseaˋ i̱ lamɨ˜ lɨ́ɨngˊ jmohuɨ́ɨˊ ꞌlɨꞌˆ fɨˊ ngúuˊ táangˋ. Jo̱ mɨ˜ caguiéˉ Jesús fɨˊ jo̱, lajeeˇ e guiiñ˜ fɨˊ ꞌnɨꞌˋ mes˜ e gøꞌrˊ ir˜, caguiéˉ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ quie̱ˊ co̱o̱ˋ sɨ́ɨˊ e lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ cu̱u̱˜ niguoꞌˆ e siiˋ alabastro e a˜ jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ e lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ layaang˜ nardo e ꞌmoꞌˆ eáangˊ. Jo̱ i̱ dseamɨ́ˋ do cafíimˋbre e sɨ́ɨˊ do jo̱ caꞌéerˉ e jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ do fɨˊ mogui˜ Jesús. \v 4 Jo̱ i̱ lɨɨng˜ dseaˋ i̱ cangáˉ e cajméeˋ i̱ dseamɨ́ˋ do lajo̱ calɨguíimˉbre eáangˊ, jo̱ canaaiñˋ sɨ́ɨiñˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜: \p —¿Jialɨꞌˊ nɨcangoꞌɨ́ɨˊ e jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ na? \v 5 Co̱ꞌ jmáangˋguɨ faꞌ mɨ˜ i̱i̱ˋ caꞌnɨ́ɨˋ, jo̱ jmiguiʉˊguɨ laco̱ꞌ trescientos cuuˉ denario nilíꞌrˋ jóng e laco̱ꞌ seaˋjiʉ e nilɨcó̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ tiñíingˉ. \p Jo̱baꞌ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱ gabˋ féꞌrˋ uii˜ quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do. \p \v 6 Jo̱ dsʉꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do: \p —¿Jialɨꞌˊ jmiguíingˆnaꞌ i̱ dseamɨ́ˋ na? ¡Jaˋ e fɨꞌˊnaꞌr jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ! Co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcajméerˋ quiéˉe na eáamˊ guiʉ́ˉ. \v 7 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ tiñíingˉ nab ñíˆ ꞌnʉ́ꞌˋ eeˋ cajmeeˉnaꞌ có̱o̱ꞌr˜, co̱ꞌ cuǿømˋ líˋ jméeˆnaꞌ e guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌr˜ lɨꞌˋ iing˜naꞌ, dsʉꞌ jnea˜guɨ jaˋ contøøngˉ seenˉ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ. \v 8 Co̱ꞌ i̱ dseamɨ́ˋ na nɨcajméeˋbre lají̱i̱ꞌ˜ e tɨɨiñˋ: jo̱ nɨcasú̱u̱ˉbre jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ ngúuˊ táanˋn nʉ́ꞌˉguɨ e niꞌáangˉ dseaˋ jnea˜. \v 9 Co̱ꞌ jnea˜ jmɨtaaˉ óoˊnaꞌ e doñiˊ jiéꞌˋ fɨɨˋ lɨ˜ niguiáˉ dseaˋ júuˆ quiáꞌˉ jial nileángˋ dseaˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ, nilɨseabˋ júuˆ cajo̱ lají̱i̱ꞌ˜ e cajméeˋ i̱ dseamɨ́ˋ na, jo̱ lajo̱baꞌ niguiéngꞌˊ dsíiˊ dseaˋ i̱ dseamɨ́ˋ na. \s1 Mɨ˜ caꞌnɨ́ɨngˋ Judas Iscariote Jesús fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ jmidseaˋ \r (Mt. 26:14-16; Lc. 22:3-6) \p \v 10 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, Judas Iscariote, jaangˋ dseaˋ i̱ quíingꞌ˜ jee˜ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ, cangórˉ cangosiiñ˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ Israel e laco̱ꞌ nisɨ́iñˉ røøˋ jial nijáiñꞌˋ Jesús fɨˊ jaguóˋ dseaˋ do. \v 11 Jo̱baꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ íˋ, eáamˊ calɨꞌiáangˋ dsíirˊ, jo̱ casɨ́ꞌrˉ Judas e nicuǿꞌˉreiñꞌ cuuˉ. Jo̱b mɨ˜ canaangˋ Judas ꞌnóꞌrˊ jialco̱ꞌ cuǿøngˋ nijáiñꞌˋ Jesús fɨˊ jaguóˋ i̱ dseaˋ do. \s1 Mɨ˜ cagǿꞌˋ Jesús íiˊ canʉʉˋ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ \r (Mt. 26:17-29; Lc. 22:7-23; Jn. 13 :21-30; 1 Co. 11 :23-26) \p \v 12 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, canaangˋ laꞌuii˜ jmɨɨ˜ e quiáꞌˉ gøꞌˊ dseaˋ Israel iñíꞌˆ e jaˋ quie̱ꞌˆ quiéengˋ, jo̱guɨ e jngangꞌˊ dseaˋ Israel jaléngꞌˋ joꞌseꞌˋ jiuung˜ quiáꞌˉ e jmɨɨ˜ jo̱. Jo̱baꞌ lalab cajmɨngɨ́ɨˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌˉ Jesús cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Fíiˋnaaꞌ, ¿jie˜ fɨˊ fóꞌˋ ꞌnʉˋ e nidséˆnaaꞌ nidsiguiáˆnaaꞌ guiʉ́ˉ quiáꞌˉ e niquiee˜naaꞌ íiˊ canʉʉˋ quiáꞌˉ jmɨɨ˜ Pascua? \p \v 13 Jo̱baꞌ casíingˋ Jesús gángˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —Güɨlíingˉnaꞌ fɨˊ fɨɨˋ Jerusalén, jo̱ fɨˊ jo̱b niguiéngꞌˊnaꞌ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ quié̱e̱ˋ co̱o̱ˋ dsʉʉˉ e a˜ jmɨɨˋ; jo̱ nigüɨlíingˋnaꞌ laco̱ꞌ ngangꞌˊ i̱ dseaˋ do. \v 14 Jo̱ mɨ˜ niguilíingˋnaꞌ fɨˊ lɨ˜ niꞌírˋ, síiꞌ˜naꞌ i̱ fii˜ ꞌnʉ́ʉˊ jo̱: “Lalab jíngꞌˉ Tɨfaꞌˊ quíˉnaaꞌ: ¿Jie˜ fɨˊ lɨ˜ siꞌˊ ꞌnʉ́ʉˊ lɨ˜ nidǿøꞌ˜ø íiˊ canʉʉˋ quiáꞌˉ jmɨɨ˜ Pascua co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiéˉe?” \v 15 Jo̱ jo̱guɨb niꞌéˉ i̱ dseaˋ do co̱o̱ˋ ꞌnʉ́ʉˊ yʉ́ꞌˆ e nɨsɨlɨɨngˇ guiʉ́ˉ, jo̱ fɨˊ jo̱b niguiáˆnaꞌ guiʉ́ˉ e niquiee˜naaꞌ do. \p \v 16 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌuøømˋ i̱ dseaˋ gángˉ do cangolíiñˆ fɨˊ fɨɨˋ jo̱, jo̱ cadsémꞌˋbre i̱ dseañʉꞌˋ do dseángꞌˉ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ nɨcajíngꞌˉ Jesús e nɨcasɨ́ꞌˉreiñꞌ do; jo̱baꞌ fɨˊ jo̱b caguiaˊ i̱ dseaˋ gángˉ do guiʉ́ˉ quiáꞌˉ e nidǿꞌrˉ lajaléiñꞌˋ do íiˊ canʉʉˋ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ Jesús ie˜ jmɨɨ˜ Pascua do. \p \v 17 Jo̱baꞌ mɨ˜ canʉʉˋ e jmɨɨ˜ jo̱, caguiébˉ Jesús co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ fɨˊ jo̱. \v 18 Jo̱ lajeeˇ mɨ˜ nɨneáaiñˊ fɨˊ ꞌnɨꞌˋ mes˜ e nɨnaaiñˋ gøꞌrˊ, lalab cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌˉreiñꞌ do: \p —Dseángꞌˉ e jáꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jaangˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ i̱ neáangˊ gøꞌˊ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ lana, íbˋ i̱ nijángꞌˋ jnea˜ fɨˊ jaguóˋ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níiˉ quiéˉe. \p \v 19 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ do lado, eáamˊ fɨꞌíˆ calɨ́iñˉ, jo̱ canaaiñˋ jmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lajaangˋ lajaaiñˋ: \p —¿Su jneab˜, faa˜aaꞌ? \p Jo̱ jiéngꞌˋguɨ jaangˋ cañíiˋ: \p —¿Si jneab˜ é? \p \v 20 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús: \p —Lɨ́ꞌˆ jaangˋ ꞌnʉ́ꞌˋ laꞌóꞌˋ guitúungˋnaꞌ na, jaangˋ i̱ gøꞌˊ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ fɨˊ co̱o̱ˋ cuéeꞌ˜ huɨ̱́ɨ̱ˊ, íbˋ i̱ niꞌléˉ do. \v 21 Co̱ꞌ jábꞌˉ e jnea˜, dseaˋ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ cajáˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ, dseángꞌˉ ꞌnéˉ e nidsingɨ́ɨmˉbaa lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ; dsʉꞌ jnea˜ fáꞌˋa, ¡e ngɨ˜ fɨ́ɨbˆ i̱ dseaˋ i̱ niꞌléˉ do! Co̱ꞌ guiʉ́ˉguɨb quiáꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ íˋ faꞌ mɨˊ jaˋ calɨséiñˋ. \p \v 22 Jo̱ lajeeˇ e neáaiñˊ gøꞌˊbre, catɨ́ɨngˉ Jesús co̱o̱ˋ iñíꞌˆ jo̱ cacuøꞌrˊ guiꞌmáangꞌˇ Fidiéeˇ, jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e jo̱, cafíimˋbre jo̱ cajméerˋ guiéeˆ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do, jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —Quiéꞌˋnaꞌ e iñíꞌˆ la, co̱ꞌ ngúuˊ táamˋbaa la. \p \v 23 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, catɨ́ɨiñˉ co̱o̱ˋ cóoˆ e a˜ jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ, jo̱ cacuøꞌrˊ guiꞌmáangꞌˇ Fidiéeˇ cajo̱ mɨfɨ́ɨngˋ cajméerˋ guiéeˆ, jo̱baꞌ lajɨɨmˋbre caꞌɨ̱́ꞌrˉ e a˜ dsíiˊ e cóoˆ do. \v 24 Jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lala: \p —E lab e jmɨꞌøønˉ e laco̱ꞌ nɨcuøˊ li˜ quiáꞌˉ júuˆ tɨguaˇ e ꞌmɨ́ɨˉ, jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜ quiáꞌrˉ lají̱i̱ꞌ˜ e jmɨꞌøønˉ e nitʉ̱́ˋ. \v 25 Co̱ꞌ dseángꞌˉ jáꞌˉbaꞌ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e joˋ nidúuꞌ˜guɨ́ɨ e jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ la cartɨˊ mɨ˜ nitɨ́ˉ jmɨɨ˜ e nidúuꞌ˜u jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ e ꞌmɨ́ɨˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e niquiʉ́ꞌˉ Fidiéeˇ ta˜ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ. \s1 Mɨ˜ cajméeˋ Jesús júuˆ e nijíngꞌˉ Tʉ́ˆ Simón e jaˋ cuíiñˋ dseaˋ do \r (Mt. 26:30-35; Lc. 22:31-34; Jn. 13 :36-38) \p \v 26 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e caꞌørˊ e jmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ, jo̱ cangolíimˆtu̱r fɨˊ móꞌˋ Olivos. \v 27 Jo̱ fɨˊ jo̱b casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lala: \p —Lajɨɨmˋ ꞌnʉ́ꞌˋ nitiúung˜naꞌ jnea˜ e uǿøˋ na lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ: “Nijngámꞌˉ dseaˋ i̱ fii˜ i̱ jmóoˋ íˆ joꞌseꞌˋ, jo̱guɨ jaléngꞌˋ joꞌseꞌˋ quiáꞌrˉ lɨ́ꞌˆ nisojǿmˉbreꞌ.” \v 28 Dsʉꞌ mɨ˜ ningɨ́ˋ e nijí̱ꞌˊtú̱u̱, fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galileab ninii˜i caléꞌˋ catú̱ˉ jéengˊguɨ laco̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ. \p \v 29 Jo̱baꞌ cañíiˋ Tʉ́ˆ Simón quiáꞌˉ dseaˋ do lala: \p —Nañiˊ faꞌ lajɨɨmˋ nitiúungˉ ꞌnʉˋ, Fíiˋi, dsʉꞌ jnea˜ jaˋ nijmee˜e lajo̱. \p \v 30 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ Tʉ́ˆ Simón: \p —Dseángꞌˉ e jáꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ, Tʉ́ˆ Simón, e ꞌñiaꞌˊ e uǿøˋ na e nʉ́ꞌˉguɨ e niquíꞌˉ tuidséeˆ tú̱ˉ ya̱ꞌˊ, ꞌnʉˋ nifoꞌˆ ꞌnɨˊ ya̱ꞌˊ e jaˋ cuíinꞌˋ jnea˜. \p \v 31 Jo̱ cuøꞌˊbɨ Tʉ́ˆ Simón ꞌgooˋ dseaˋ do jo̱ sɨ́ꞌˋreiñꞌ lala: \p —Nañiˊ faꞌ nijúumˉbaa co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ, dsʉꞌ jaˋ nifáꞌˆa e jaˋ cuíinˋn ꞌnʉˋ. \p Jo̱ lajo̱b cajíngꞌˉ lajɨɨngˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ caguiaangˉguɨ do cajo̱. \s1 Mɨ˜ caféngꞌˊ Jesús Fidiéeˇ fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ siiˋ Getsemaní \r (Mt. 26:36-46; Lc. 22:39-46) \p \v 32 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ cangóˉ Jesús co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ siiˋ Getsemaní e néeˊ fɨˊ móꞌˋ Olivos, jo̱ fɨˊ jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lala: \p —Níˋnaꞌ e la lajeeˇ nii˜ jnea˜ nisiinˇn có̱o̱ꞌ˜ Tiquiéˆe Fidiéeˇ. \p \v 33 Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ Tʉ́ˆ Simón có̱o̱ꞌ˜guɨ Tiáa˜ jo̱guɨ Juan, jí̱i̱ꞌ˜ íˋbingꞌ cajéeiñˋ, jo̱ Jesús mɨfɨ́ɨngˋ e nɨnaangˋ e lɨ́ɨiñˊ fɨꞌíˆ e eáangˊ jo̱guɨ e jiuung˜ dsíirˊ cajo̱. \v 34 Jo̱ lalab cajíñꞌˉ: \p —Dsíngꞌˉ líꞌˆi e fɨꞌíˆ lɨ́ɨnˊn dseángꞌˉ lafaꞌ joˋ jmɨgüíˋ la seemˉbaa lɨ́ɨnˊn. Jo̱ lab nijá̱ˆ ꞌnʉ́ꞌˋ lajeeˇ jo̱, jo̱ jaˋ jmɨgüɨɨngˋ yaang˜naꞌ. \p \v 35 Jo̱baꞌ Jesús cangórˉ catɨˊ doguɨjiʉ, jo̱ catúuiñˊ cartɨˊ cajnúuˉ dsequíirˊ fɨˊ ni˜ uǿˆ, jo̱ camɨꞌrˊ Fidiéeˇ faꞌ jaˋ niꞌíñꞌˋ iihuɨ́ɨˊ lají̱i̱ꞌ˜ e nɨsɨjéeˇ quiáꞌrˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱. \v 36 Jo̱ lalab caféiñꞌˊ Fidiéeˇ ie˜ jo̱: \p —Teaa˜, lajɨbˋ cuǿøngˋ seaˋ líˋ jméeˆ ꞌnʉˋ, jo̱baꞌ mɨ́ɨꞌ˜ɨ ꞌnʉˋ e jmɨɨ˜ lana e nilaangˉ jnea˜ jee˜ e iihuɨ́ɨˊ e eáangˊ e nɨjaquiéengˊ quiéˉe, dsʉꞌ jaˋ güɨlíˋ laco̱ꞌ iing˜ jnea˜, co̱ꞌ iin˜n e nilíˋ dseángꞌˉ laco̱ꞌ iing˜ ꞌnʉˋ. \p \v 37 Jo̱ mɨ˜ caquɨngꞌˉtu̱ Jesús fɨˊ lɨ˜ caseáaiñˊ i̱ dseaˋ gaangˋ do, jo̱ cadséngꞌˋneiñꞌ do e teiñꞌˊ güɨɨmˋbre, jo̱baꞌ casɨ́ꞌrˉ Tʉ́ˆ Simón lala: \p —Simón, ¿su güɨɨmˋbaꞌ? ¿Su dseángꞌˉ jaˋ téꞌˋbaꞌ faꞌ e sɨjnéeˋ oꞌˊ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ oor˜? \v 38 Jmijnéeˋ óoˊnaꞌ, jo̱guɨ mɨ́ɨꞌ˜naꞌ Fidiéeˇ e laco̱ꞌ jaˋ nijiúngꞌˋnaꞌ fɨˊ ni˜ dseeˉ. Dseángꞌˉ e jábꞌˉ iáamˋ óoˊnaꞌ e jméeˆnaꞌ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ, dsʉꞌ ngúuˊ táangˋnaꞌ jaˋ cuøˊ fɨˊ e nijméeˆnaꞌ lajo̱. \p \v 39 Jo̱guɨ cangóbˉtu̱ Jesús caléꞌˋ catú̱ˉ cangoféeiñꞌˇ Fidiéeˇ laco̱ꞌguɨ nɨcangoféeiñꞌˇ lamɨ˜ jéengˊguɨ do. \v 40 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caquɨngꞌˉtu̱r fɨˊ lɨ˜ neáangˊ i̱ dseaˋ gaangˋ quiáꞌrˉ do, jo̱ calébꞌˋ catú̱ˉ cadséngꞌˋtu̱reiñꞌ do e güɨɨmˋbiñꞌ, co̱ꞌ dseángꞌˉ eáamˊ joˋ téiñꞌˋ do e jaligüɨ́iñˋ. Jo̱baꞌ jaˋ ñirˊ e˜ niñírˉ quiáꞌˉ dseaˋ do. \v 41 Jo̱ caquɨmꞌˆtu̱ Jesús e catɨ́ˋ ꞌnɨˊ ya̱ꞌˊ jo̱ lalab casɨ́ꞌˉreiñꞌ do: \p —¿Su mɨˊ ꞌnooˋ güɨɨmˋbɨ ꞌnʉ́ꞌˋ jo̱guɨ jmiꞌíngꞌˊnaꞌ? Dsʉꞌ nɨtébꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ lana, co̱ꞌ dseángꞌˉ lanab catɨ́ˋ íꞌˋ e fɨˊ jaguóˋ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quibˊ nijángꞌˋ dseaˋ jnea˜, i̱ dseaˋ i̱ cagüéngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \v 42 Jmɨnáˉ ráangˉnaꞌ na, jo̱ máˆaaꞌ, co̱ꞌ nab nɨjáaˊ i̱ dseaˋ i̱ nijángꞌˋ jnea˜ fɨˊ jaguóˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níiˉ quiéˉe. \s1 Mɨ˜ casangꞌˉ dseaˋ Jesús \r (Mt. 26:47-56; Lc. 22:47-53; Jn. 18 :2-11) \p \v 43 Jo̱ lajeeˇ e féꞌˋbɨ Jesús, mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caguiéˉ Judas Iscariote i̱ quíingꞌ˜ jee˜ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ, jo̱ i̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ có̱o̱ꞌr˜ i̱ quie̱ˊ ñisʉ̱ꞌˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ ꞌmaˋ, co̱ꞌ ta˜ quiʉꞌˊ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋbaꞌ e ngolíingˉ i̱ dseaˋ do có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quiáꞌrˉ cajo̱. \v 44 Jo̱ Judas Iscariote lamɨ˜ jéengˊguɨ, lalab casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ jéeiñˋ do e nijmérˉ co̱o̱ˋ li˜, jo̱ nijíñꞌˉ jnang˜ i̱ siiˋ Jesús, co̱ꞌ cajíñꞌˉ ie˜ jo̱: \p —I̱i̱ˋ i̱ nimóˆ ꞌnʉ́ꞌˋ i̱ nichʉ́ꞌˆʉ ni˜, íbˋ Jesús, jo̱baꞌ séngꞌˊnaꞌre jóng, jo̱ teeˉnaꞌre e ꞌñúuiñˊ guiʉ́ˉ. \p \v 45 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangáiñˉ Jesús, jo̱ cangoquiéeiñˊ fɨˊ quiniˇ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌrˉ lala: \p —¡Tɨfaꞌˊ! \p Jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ cachʉꞌrˊ ni˜ dseaˋ do. \v 46 Jo̱ casamꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do Jesús ladsifɨˊ lado jo̱ e ꞌñúungꞌ˜biñꞌ do catǿrˉ. \p \v 47 Dsʉꞌ jaangˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús caguirˊ ñisʉ̱ꞌˋ quiáꞌrˉ, jo̱ caquiʉꞌrˊ dseángꞌˉ logua˜ jaangˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ quiáꞌˉ i̱ jmidseaˋ i̱ laniingˉ. \v 48 Jo̱ Jesús cajmɨngɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lala: \p —¿Jialɨꞌˊ nɨcañilíingˉnaꞌ e quié̱ˆnaꞌ jaléꞌˋ ñisʉ̱ꞌˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ ꞌmaˋ e laco̱ꞌ nitøøˉnaꞌ jnea˜ e ꞌñúunˊn laco̱ꞌguɨ la cángꞌˋ dseaˋ jaangˋ ɨ̱ɨ̱ˋ? \v 49 Co̱ꞌ laco̱o̱ˋ jmɨɨb˜ nɨcangɨ́ˋ jnea˜ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ e éeˉe ꞌnʉ́ꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ féꞌˋ quíˉiiꞌ, dsʉꞌ jaˋ caꞌíˋ óoˊnaꞌ faꞌ lají̱i̱ꞌ˜ ie˜ jo̱ caséngꞌˊnaꞌ jnea˜. Dsʉꞌ lanaguɨ nɨlɨtib˜ náng laco̱ꞌguɨ la féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \p \v 50 Jo̱baꞌ lajɨɨmˋ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do catiúumˉbre dseaˋ do jo̱ cacuí̱i̱ˋbre. \v 51 Jo̱ dsʉꞌ jaangˋ sɨmingꞌˋ cangóˉbre tɨꞌleáaiñˊ laco̱ꞌ cangángꞌˉ Jesús, jo̱ lɨco̱ꞌ iáiñꞌˋ co̱o̱ˋ jmóoꞌ˜ ꞌmɨꞌˊ lajo̱b. Jo̱ casamꞌˉbre i̱ sɨmingꞌˋ do cajo̱; \v 52 dsʉꞌ i̱ sɨmingꞌˋ do catʉ́ˋbre e jmóoꞌ˜ ꞌmɨꞌˊ do jo̱ cacuí̱i̱ˋbre la rɨngúuiñˊ lado. \s1 Mɨ˜ caguiéngꞌˉ Jesús fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ cǿøngꞌ˜ \r (Mt. 26:57-68; Lc. 22:54-55, 63-71; Jn. 18 :12-14, 19-24) \p \v 53 Jo̱ catǿˉbre Jesús fɨˊ quiniˇ fii˜ laniingˉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel; jo̱ fɨˊ jo̱b caseángꞌˊ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quiáꞌrˉ jo̱guɨ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel cajo̱. \v 54 Jo̱ dsʉꞌ cangóbˉ Tʉ́ˆ Simón jiʉb˜ cøøiñˋ laco̱ꞌ cangóˉ Jesús cartɨˊ caguilíiñˉ e fɨˊ siguiˊ fɨˊ lɨ˜ guiing˜ i̱ jmidseaˋ laniingˉ do, dsʉꞌ fɨˊ caluubˇ caje̱ˊ Tʉ́ˆ Simón co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ i̱ néeˊ ni˜ e guáꞌˉ féꞌˋ quiáꞌˉ dseaˋ Israel i̱ neáangˊ jmiguiángꞌˊ fɨˊ caꞌˊ lɨ˜ cooˋ jɨˋ. \p \v 55 Jo̱ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ lajaléngꞌˋ dseaˋ cǿøngꞌ˜ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌrˉ canaaiñˋ ꞌnóꞌrˊ e˜ jaléꞌˋ dseeˉ seaˋ quiáꞌˉ Jesús e laco̱ꞌ nilíꞌrˋ e nijngáiñꞌˉ dseaˋ do, jo̱ dsʉꞌ jaˋ cadséꞌˋ i̱ dseaˋ do jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ. \v 56 Jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ ꞌnɨ́ɨiñˋ Jesús có̱o̱ꞌ˜ júuˆ e o̱ꞌ jáꞌˉ, dsʉꞌ jmaquíimˊ júuˆ féꞌrˋ lajaangˋ lajaaiñˋ jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaaiñˋ jaˋ cuǿꞌˉ júuˆ rúiñꞌˋ. \v 57 Jo̱ caró̱o̱ˉbɨ jaangˋ gángˉ dseaˋ e ꞌnɨ́ɨiñˋ Jesús có̱o̱ꞌ˜ júuˆ e o̱ꞌ jáꞌˉ jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p \v 58 —Jneaꞌˆ canʉ́ˆnaaꞌ e cajíngꞌˉ dseaˋ na lala: “Jo̱ niꞌíim˜baa guáꞌˉ féꞌˋ quíˉiiꞌ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén e cajmeꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ, jo̱guɨ lajeeˇ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜ lajo̱b nijméeꞌ˜tú̱u̱ co̱o̱ˋguɨ e jaˋ nitaan˜n jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ e jmeꞌrˉ.” \p \v 59 Jo̱ dsʉꞌ dseángꞌˉ jaˋ cuøbꞌˊ júuˆ rúngꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ i̱ dseaˋ do có̱o̱ꞌ˜ lají̱i̱ꞌ˜ e sɨ́ɨiñˋ do. \p \v 60 Jo̱baꞌ caró̱o̱ˉ i̱ jmidseaˋ laniingˉ do jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, jo̱ lalab cajmɨngɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —¿Su jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ iinꞌ˜ ngɨɨꞌˉ? ¿E˜ e féꞌˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ na e ꞌnɨ́ɨiñˋ ꞌnʉˋ? \p \v 61 Dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ eeˋ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do, jo̱ lɨ́ꞌˆ caje̱rˊ tiibˉ. Jo̱baꞌ caleábˋtu̱ cajmɨngɨ́ɨˋ i̱ jmidseaˋ laniingˉ do jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —¿Su jáꞌˉbaꞌ e ꞌnʉbˋ lɨnꞌˊ Dseaˋ Jmáangˉ i̱ nisíngˉ Fidiéeˇ i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quíˉ jneaꞌˆ, jo̱guɨ lɨnꞌˊ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ camɨ́ɨngꞌ˜ i̱ dseángꞌˉ i̱ güeangꞌˆ do? \p \v 62 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do lala: \p —E jábꞌˉ, jneab˜ íˋ, jo̱guɨ ꞌnʉ́ꞌˋ nimáam˜baꞌ jnea˜, i̱ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ, e guiin˜n lɨ́ꞌˆ lɨˊ dséeˊ laco̱ꞌguɨ la guiing˜ Fidiéeˇ i̱ quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ jméˉ lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ, jo̱guɨ e nigáaˊa fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ fɨˊ jee˜ cabøø˜ jníiˊ. \p \v 63 Jo̱b mɨ˜ i̱ jmidseaˋ laniingˉ do canaaiñˋ síiñˋ sɨ̱ꞌrˆ dsʉꞌ e guíiñˉ jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —¿E˜guɨ e güɨjeengˇguɨ́ɨꞌ e nilɨne˜guɨ́ɨꞌ? \v 64 Nab nɨcanʉ́ʉˉnaꞌ jial nɨcaféꞌrˋ júuˆ gaˋ uíiꞌ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. ¿Jial ɨˊ óoˊ ꞌnʉ́ꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e nɨcaféꞌrˋ na? \p Jo̱ lajɨɨmˋ i̱ dseaˋ do casɨ́ɨiñˉ røøˋ e røømˋ dseaˋ do dseeˉ, jo̱baꞌ ꞌnéˉ e nijúumˉbre. \p \v 65 Jo̱ i̱ lɨɨng˜ i̱ dseaˋ do canaaiñˋ ꞌñíimˊbre Jesús, jo̱guɨ quɨ̱ꞌrˊ ni˜ dseaˋ do jo̱guɨ naaiñˋ jnóorˊ moniñꞌ˜ jo̱ jmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —¡Ne˜duuꞌ su jáꞌˉ quíiꞌˉ ñíꞌˆ i̱˜ i̱ cabáˋ moníꞌˆ! \p Jo̱guɨ jaléngꞌˋ i̱ jmóoˋ íˆ e guáꞌˉ féꞌˋ do canaaiñˋ jnóorˊ moni˜ dseaˋ do cajo̱. \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉ Tʉ́ˆ Simón e jaˋ cuíiñˋ Jesús \r (Mt. 26:69-75; Lc. 22:56-62; Jn. 18 :15-18, 25-29) \p \v 66 Jo̱ co̱ꞌ dobɨ guiing˜ Tʉ́ˆ Simón e fɨˊ siguiˊ do ie˜ jo̱, jo̱ lajeeˇ jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caguiéˉ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ jmóoˋ ta˜ quiáꞌˉ i̱ jmidseaˋ laniingˉ do. \v 67 Jo̱ mɨ˜ cangáiñˉ Tʉ́ˆ Simón e dob guiiñ˜ do ꞌnɨꞌˋ jɨˋ jmiguiáiñꞌˊ, lɨ́ꞌˆ caje̱rˊ jǿømˉbre dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌrˉ lala: \p —Cangɨ́bˆ jáꞌˉ ꞌnʉˋ có̱o̱ꞌ˜ Jesús i̱ seengˋ fɨˊ Nazaret do, ¿jሠjáꞌˉ? \p \v 68 Dsʉꞌ Tʉ́ˆ Simón cañíirˋ quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do lala: \p —Jaˋ cuíingˋ jnea˜ i̱ dseaˋ íˋ, dseamɨ́ˋ. Jaˋ ñiiˉ e˜guɨ e fóꞌˋ na. \p Jo̱ cagüɨꞌɨ́ɨˊ Tʉ́ˆ Simón fɨˊ lɨ́ꞌˉ oꞌnʉ́ˆ, jo̱ jo̱b mɨ˜ caquiꞌˊ jaangˋ tuidséeˆ. \v 69 Jo̱baꞌ cajǿøngˉtu̱ i̱ dseamɨ́ˋ do írˋ, jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ canaaiñˋ sɨ́ꞌrˋ i̱ dseaˋ teáangˉ do ie˜ jo̱: \p —I̱ cangɨˊ có̱o̱ꞌ˜ Jesús i̱ dseañʉꞌˋ la cajo̱. \p \v 70 Dsʉꞌ Tʉ́ˆ Simón cajíñꞌˉ caléꞌˋ catú̱ˉ e jaˋ cuíiñˋ dseaˋ do. Jo̱ mɨꞌmɨ́ɨngˉguɨjiʉ lajo̱ cajíngꞌˉ i̱ teáangˉ do cajo̱ casɨ́ꞌrˉ Tʉ́ˆ Simón lala: \p —E jábꞌˉ dseángꞌˉ ꞌnʉbˋ i̱ cangɨˊ có̱o̱ꞌ˜ Jesús do, ¿jሠjáꞌˉ?, co̱ꞌ dseaˋ Galileab lɨnꞌˊ. \p \v 71 Jo̱baꞌ Tʉ́ˆ Simón canaaiñˋ jmɨꞌlɨmꞌˆ ꞌñiaꞌrˊ e jíñꞌˉ e dseángꞌˉ jaˋ ñirˊ, jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Ni˜ fiiˉ. Dseángꞌˉ jaˋ cuíimˋbaa i̱ dseañʉꞌˋ i̱ éengˊ ꞌnʉ́ꞌˋ na. \p \v 72 Jo̱b mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caquiꞌˊ tuidséeˆ e catɨ́ˋ tú̱ˉ ya̱ꞌˊ, jo̱ jo̱guɨb cadsengꞌˉ dsíiˊ Tʉ́ˆ Simón cajo̱ e cajímꞌˉ Jesús la nʉ́ꞌˉguɨ do lala: “Nʉ́ꞌˉguɨ e niquíꞌˉ tuidséeˆ e nitɨ́ˉ tú̱ˉ ya̱ꞌˊ, ꞌnʉˋ nifoꞌˆ ꞌnɨˊ ya̱ꞌˊ e jaˋ cuíinꞌˋ jnea˜.” \p Jo̱ mɨ˜ cadsengꞌˉ dsíirˊ guiʉ́ˉ e jo̱, canaaiñˋ quɨꞌˊbre jóng dseángꞌˉ e ngocángˋ dsíirˊ. \c 15 \s1 Mɨ˜ caguiéngꞌˉ Jesús fɨˊ quiniˇ dseata˜ Pilato \r (Mt. 27:1-2, 11-14; Lc. 23:1-5; Jn. 18 :28-38) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cajneáˉ e jmɨɨ˜ jo̱, jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ Israel caseángꞌˋ yaaiñ˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quiáꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel, lɨ́ꞌˆ lajɨɨngˋ i̱ dseaˋ Israel i̱ quie̱ˊ nifɨˊ i̱ quiʉꞌˊ ta˜, jo̱ catǿˉbre Jesús e ꞌñúuiñꞌ˜ fɨˊ quiniˇ dseata˜ Pilato. \v 2 Jo̱ mɨ˜ caguilíingˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ fɨˊ jo̱, jo̱ dseata˜ Pilato cajmɨngɨ́ꞌrˉ Jesús lala: \p —¿Su jáꞌˉbaꞌ e ꞌnʉbˋ i̱ lɨ́ɨngˊ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel? \p Jo̱ Jesús cañíirˋ: \p —E jábꞌˉ. Lajo̱b lɨ́ɨˊ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la nɨcaféeꞌ˜ na. \p \v 3 Jo̱ co̱ꞌ jmiguiʉbˊ dseeˉ cuøꞌˊ jaléngꞌˋ i̱ fii˜ jmidseaˋ do Jesús, \v 4 jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌˉtu̱ dseata˜ Pilato Jesús lala: \p —¿Su jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ e iinꞌ˜ ngɨɨꞌˉ? Co̱ꞌ dseángꞌˉ jmiguiʉbˊ dseeˉ jmóoˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ la quíiꞌˉ. \p \v 5 Dsʉꞌ Jesús caleábˋtu̱ jaˋ eeˋ cañíirˋ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ; jo̱baꞌ eáamˊ dsigáˋ dsíiˊ dseata˜ Pilato. \s1 Mɨ˜ cahuɨ̱́ꞌˋ ta˜ e nijúungˉ Jesús \r (Mt. 27:15-31; Lc. 23:13-25; Jn. 18 :38-19 :16) \p \v 6 Jo̱ lajeeˇ e tɨˊ e jmɨɨ˜ jo̱, nitɨ́ɨngˋ dseata˜ Pilato e láaiñˋ jaangˋ dseaˋ i̱ sɨjnɨ́ɨngˇ lɨ́ꞌˆ doñiˊ i̱i̱ˋ i̱ mɨ́ɨngˋ dseaˋ fɨɨˋ. \v 7 Jo̱ ie˜ jo̱ niꞌiuungˉ jaangˋ i̱ sɨjnɨ́ɨngˇ i̱ siiˋ Barrabás co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ nijmóoˋ ta˜ jngangꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ fɨˊ jee˜ mɨ́ɨꞌ˜. \v 8 Jo̱b mɨ˜ casɨmóꞌˋ dseaˋ, jo̱ camɨꞌrˊ dseata˜ Pilato e nijméˉ dseaˋ do lajo̱, e nileáiñˉ jaangˋ i̱ dseaˋ sɨjnɨ́ɨngˇ do laco̱ꞌguɨ jí̱i̱ꞌ˜ e quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨiñˋ. \v 9 Jo̱baꞌ cañíiˋ dseata˜ Pilato quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lala: \p —¿Su iing˜ ꞌnʉ́ꞌˋ e nilaanˉ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quiáꞌˉ dseaˋ góoˋnaꞌ dseaˋ Israel? \p \v 10 Jo̱ co̱ꞌ calɨlíbꞌˆ i̱ dseata˜ do jéengˊguɨ e lɨ́ꞌˆ uíiꞌ˜ e dsihuɨ́ɨmˊ jaléngꞌˋ i̱ fii˜ jmidseaˋ do quiáꞌˉ Jesús, jo̱baꞌ cajángꞌˋneiñꞌ. \v 11 Dsʉꞌ jaléngꞌˋ i̱ fii˜ jmidseaˋ do canaaiñˋ taꞌrˊ mɨ́ɨꞌ˜ jo̱ canaaiñˋ sɨ́ꞌrˋ jaléngꞌˋ dseaˋ jiéngꞌˋguɨ e guiʉ́ˉguɨ e nileángˋ Barrabás. \v 12 Jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ɨˋtu̱ dseata˜ Pilato lala: \p —Jo̱ ¿e˜ iing˜ ꞌnʉ́ꞌˋ e nijmee˜e có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ i̱ fɨꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quiáꞌˉ dseaˋ góoˋnaꞌ dseaˋ Israel? \p \v 13 Jo̱ cañíiˋtu̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do có̱o̱ꞌ˜ júuˆ teáˋ: \p —¡Güɨtáiñˉ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ! \p \v 14 Jo̱ cañíiˋtu̱ dseata˜ Pilato: \p —¿E˜guɨ e gaˋ e nɨcajméeˋ i̱ dseañʉꞌˋ na? \p Dsʉꞌ i̱ dseaˋ do caleábˋtu̱ canaaiñˋ taꞌrˊ mɨ́ɨꞌ˜ jo̱ féꞌrˋ: \p —¡Güɨtáiñˉ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ! \p \v 15 Jo̱ co̱ꞌ i̱ dseata˜ Pilato do contøømˉ iiñ˜ e seeiñˋ guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ, jo̱baꞌ caguíimˋbre i̱ Barrabás do dsíiˊ ꞌnʉñíˆ; jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e jo̱, caquiʉꞌrˊ ta˜ e calɨhuɨ́ɨngˋ Jesús có̱o̱ꞌ˜ ꞌnii˜ jo̱ cajángꞌˋneiñꞌ do e quiáꞌˉ nitángˉ dseaˋ do fɨˊ dseꞌˋ crúubˆ jóng. \p \v 16 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ ꞌléeˉ do cajéemˋbre dseaˋ do fɨˊ ni˜ ꞌnʉ́ʉˊ jo̱ fɨˊ jo̱ caseáiñꞌˋ lajɨɨngˋ ꞌléeˉ. \v 17 Jo̱ caquíngꞌˊneiñꞌ do co̱o̱ˋ ꞌmɨꞌˊ e nʉ́ꞌˋ, jo̱guɨ catá̱ꞌrˉ fɨˊ mogui˜ dseaˋ do co̱o̱ˋ lɨ́ꞌˆ corona e lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ layaang˜ ꞌmató̱o̱ˊ. \v 18 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, canaaiñˋ féꞌrˋ teáˋ lala e lǿøngˉneiñꞌ: \p —¡Güɨlɨseemˋ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel! \p \v 19 Jo̱ bárˋ sɨɨˉ mogui˜ dseaˋ do, jo̱guɨ ꞌñíiñˊ dseaˋ do, jo̱guɨ jmɨcaaiñ˜ e jmiféiñꞌˊ dseaˋ do e síꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiniñꞌˇ. \v 20 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e lǿøiñˉ dseaˋ do lajo̱, cajé̱ꞌˋbre e ꞌmɨꞌˊ nʉ́ꞌˋ do, jo̱ caquíngꞌˊtu̱r dseaˋ do sɨiñꞌˆ e lamɨ˜ quiñꞌˊ. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caguíimˋbre dseaˋ do e quiáꞌˉ niteáiñˉ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ. \s1 Mɨ˜ catángˉ Jesús fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ \r (Mt. 27:32-44; Lc. 23:26-43; Jn. 19 :17-27) \p \v 21 Jo̱ lajeeˇ e teáaiñꞌ˜ fɨˊ, cajíñꞌˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Simón i̱ seengˋ fɨˊ Cirene, tiquiáꞌˆ jaangˋ i̱ siiˋ Jaangˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaangˋ i̱ siiˋ Rufo, jo̱ nijaiñꞌˊ do fɨˊ jenuuˋ fɨˊ lɨ˜ jmóorˋ ta˜, jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ ngolíingˉ do cajmeáiñꞌˋ ꞌgooˋ i̱ Simón do e nijéiñˉ crúuˆ quiáꞌˉ Jesús. \p \v 22 Jo̱ cajéemˋbre Jesús fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ siiˋ Gólgota e guǿngꞌˋ Cuo̱ꞌˋ Mogui˜ ꞌLɨɨ˜. \v 23 Jo̱ cacuøꞌrˊ Jesús jmɨ́ꞌˆ jmɨɨˋ huɨɨngˋ jǿꞌˆ e sɨcáangꞌˇ có̱o̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ ooˋ e siiˋ mirra e sɨꞌíˆ nɨꞌɨ̱́ꞌˉ dseaˋ do, dsʉꞌ Jesús jaˋ calɨꞌiiñ˜ faꞌ e caꞌɨ̱́ꞌrˉ e jo̱. \v 24 Jo̱ jo̱b mɨ˜ cateáaiñˋ dseaˋ do fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ; jo̱ jaléngꞌˋ i̱ ꞌléeˉ do canaaiñˋ cóorˋ quiáꞌˉ e nijmérˉ guiéeˆ sɨ̱ꞌˆ Jesús, jo̱ ne˜duu e˜ nilíꞌrˋ nicó̱o̱rˋ lajaangˋ lajaaiñˋ. \p \v 25 Jo̱ ngóoˊjiʉ la i̱i̱ˉ ñʉ́ˉ e laꞌeeˋ mɨ˜ cateáaiñˋ dseaˋ do fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ. \v 26 Jo̱ caté̱e̱rˋ co̱o̱ˋ ꞌmajmáˋjiʉ fɨˊ yʉ́ꞌˆ gui˜ dseaˋ do e tó̱o̱ˋ e˜ uiing˜ e jmáiñꞌˋ dseaˋ do lado, jo̱ lalab tó̱o̱ˋ: “I̱ lab dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel.” \v 27 Jo̱ cateáangˋguɨr gángˉ ɨ̱ɨ̱ˋ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ Jesús, jmáꞌˉ jángˋ crúuˆ lajaaiñꞌˋ do, jaangˋ la cataangˋ cáangˋ dseaˋ do. \v 28 Jo̱ lajo̱b calɨti˜ laco̱ꞌ la féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ˜ féꞌˋ lala: “Calɨꞌíiñˆ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ꞌléeˊ.” \p \v 29 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ngɨ́ɨngˊ lajeeˇ e táangˋ Jesús fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ lɨco̱ꞌ guiaꞌrˊ gui˜bre e jǿøiñˉ dseaˋ do jo̱ féꞌrˋ lala: \p —¡Ja̱a̱ˉ! ¿Su o̱ꞌ ꞌnʉˋbɨ i̱ féꞌˋ i̱ líꞌˋ quɨꞌˆ guáꞌˉ féꞌˋ quiáꞌˉ dseaˋ góoꞌˋ, jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜ lajo̱ líꞌˋ jméeꞌ˜tu̱ꞌ? \v 30 Jo̱ lana leaangˉ uøꞌˊ, jo̱ güɨ́ɨngˊ fɨˊ lɨ˜ táanꞌˋ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ na. \p \v 31 Jo̱ lajo̱bɨ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌrˉ dseángꞌˉ lǿømˉbre dseaˋ do, jo̱guɨ sɨ́ɨiñˋ lajeeˇ yaaiñ˜ lala: \p —Caleáamˋbre jaléngꞌˋ dseaˋ jiéngꞌˋ, dsʉꞌ ꞌñiaꞌrˊ joˋ quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ faꞌ e nileángˉguɨ ꞌñiaꞌrˊ náng. \v 32 Song nineˋnaaꞌ e nijgiáaiñˋ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ fɨˊ lɨ˜ táaiñˋ, jo̱guɨbaꞌ jáꞌˉ nilíiˋnaaꞌ jóng e íˋbre lɨ́ɨiñˊ Dseaˋ Jmáangˉ, i̱ dseaˋ i̱ sɨjeengˇnaaꞌ i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quíˉiiꞌ, jo̱guɨ i̱ nilíingˉ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quíˉiiꞌ cajo̱. \p Jo̱ jɨˋguɨ cartɨˊ i̱ ɨ̱ɨ̱ˋ i̱ taang˜ cáaiñˋ do, gabˋ féꞌrˋ uíiꞌ˜ quiáꞌˉ dseaˋ do cajo̱. \s1 Mɨ˜ cajúngˉ Jesús \r (Mt. 27:45-56; Lc. 23:44-49; Jn. 19 :28-30) \p \v 33 Jo̱ mɨ˜ catɨ́ˋ guieñíꞌˉ e jmɨɨ˜ jo̱, dseángꞌˉ latøøngˉ e fɨˊ jo̱ calɨnʉ́ˋ conguiaˊ, jo̱ lajo̱b lɨ́ɨˊ cartɨˊ la i̱i̱ˉ ꞌnɨˊ caꞌlóoˉ. \v 34 Jo̱ e íꞌˋ jo̱b mɨ˜ caꞌóoˋ Jesús teáˋ jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? —e guǿngꞌˋ: Fidiéeˇ quiéˉe, Fidiéeˇ quiéˉe, ¿jialɨꞌˊ nɨcatiunꞌˊ jnea˜? \p \v 35 Jo̱ i̱ lɨɨng˜ dseaˋ i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱ canúurˉ e jo̱, jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Fɨng na nʉ́ʉˉnaꞌ, lana tǿꞌrˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ i̱ calɨsíˋ Líiˆ. \p \v 36 Jo̱baꞌ ladsifɨˊ ladob cangóˉ jaangˋ i̱ dseaˋ do, jo̱ cangoquie̱rˋ co̱o̱ˋ jooˋ e nɨsɨyáꞌˆ jmɨ́ꞌˆ jmɨɨˋ huɨɨngˋ jǿꞌˆ e tí̱ꞌˋ, jo̱ caquíñꞌˋ e jooˋ do fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ táˋ jo̱ caséerˋ e laco̱ꞌ niyʉ̱́ꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —Jaˋ eeˋ cangꞌˊnaꞌre, majeengˇduuꞌ su nijáaˊ i̱ Líiˆ do e nijajgiáaiñˊ dseaˋ na. \p \v 37 Jo̱b mɨ˜ caꞌóoˋ Jesús e teáˋ eáangˊ jo̱ cajúmˉbre. \v 38 Jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ jo̱b cajo̱ casímˉ e ꞌmɨꞌˊ féꞌˋ e íiˊ fɨˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ féꞌˋ quiáꞌˉ dseaˋ Israel e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén jo̱ calɨ́ˉ tú̱ˉ fóo˜ catɨˊ yʉ́ꞌˆ jo̱guɨ catɨˊ uii˜. \v 39 Jo̱ mɨ˜ calɨlíꞌˆ i̱ fii˜ ꞌléeˉ romano i̱ singꞌˊ jmóoˋ íˆ cáangˋ Jesús e nɨcajúmˉ dseaˋ do, jo̱baꞌ cajíñꞌˉ lala: \p —Dseángꞌˉ e jáꞌˉbaꞌ e i̱ dseañʉꞌˋ na lɨ́ɨiñˊ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ camɨ́ɨngꞌ˜ do. \p \v 40 Jo̱guɨ huí̱i̱ˉbɨjiʉ teáangˉ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseamɨ́ˋ e jǿørˉ fɨˊ jo̱; jo̱ jee˜ íˋ quíingꞌ˜ Yሠi̱ seengˋ fɨˊ Magdala, jo̱guɨ Salomé, jo̱guɨ Yáˆ, niquiáꞌˆ Tiáa˜ i̱ jiuung˜ do jo̱guɨ niquiáꞌˆ Séˆ cajo̱. \v 41 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseamɨ́ˋ na cangɨˊbre e jmɨcó̱o̱ꞌr˜ có̱o̱ꞌ˜ lɨ˜ eeˋgo̱ ꞌnéˉ Jesús ie˜ lamɨ˜ cateáaiñˋ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea. Jo̱guɨ i̱ fɨ́ɨmˊbɨguɨ dseamɨ́ˋ i̱ jiéngꞌˋ i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱ cajo̱ i̱ cajalíingˉ fɨˊ Jerusalén có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do. \s1 Mɨ˜ caꞌángˉ Jesús \r (Mt. 27:57-61; Lc. 23:50-56; Jn. 19 :38-42) \p \v 42 Jo̱ jaquiéengˊ e tɨˊ lɨ˜ niꞌíˋ nʉ́ʉˆ ie˜ guatɨꞌlóˉ jmɨɨ˜ e guiaˊ dseaˋ Israel guiʉ́ˉ e nitɨ́ˉ jmɨɨ˜ e jmiꞌíñꞌˊ. \v 43 Jo̱ ie˜ jo̱b mɨ˜ caguiéˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Séˆ i̱ seengˋ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e siiˋ Arimatea, jo̱ i̱ dseaˋ la lɨ́ɨiñˊ jaangˋ i̱ niingˉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ cǿøngꞌ˜ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel, jo̱ sɨjeemˇbre cajo̱ e Fidiéeˇ nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ; jo̱ dseángꞌˉ teábˋ táangˋ dsíirˊ cangórˉ fɨˊ lɨ˜ guiing˜ dseata˜ Pilato, jo̱ camɨrˊ fɨˊ e nidsiꞌáaiñˊ Jesús. \v 44 Jo̱ cangogábˋ dsíiˊ dseata˜ Pilato e nɨcajúmˉ Jesús, jo̱baꞌ catǿꞌrˉ i̱ fii˜ ꞌléeˉ e quiáꞌˉ nijmɨngɨ́ꞌˉreiñꞌ do jial tíiˊ nɨngóoˊ e cajúngˉ dseaˋ do. \v 45 Jo̱ mɨ˜ cajmeaꞌˊ i̱ fii˜ ꞌléeˉ do júuˆ i̱ dseata˜ do, jo̱baꞌ dseata˜ Pilato cacuøꞌˊbre fɨˊ i̱ Séˆ do e nidsiꞌáaiñˊ Jesús. \v 46 Jo̱ i̱ Séˆ do calárˉ co̱o̱ˋ ꞌmɨꞌˊ e niguoꞌˆ eáangˊ e quiáꞌˉ niquɨiñꞌˉ Jesús. Jo̱ cangojéemˋbre dseaˋ do fɨˊ lɨ˜ niꞌáaiñˉ fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ tooˋ jiáaˊ, jo̱ cajlɨ́ɨrˉ e ni˜ do có̱o̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ cu̱u̱˜ e feꞌˋ. \v 47 Jo̱guɨ Yሠi̱ seengˋ fɨˊ Magdala có̱o̱ꞌ˜ Yሠniquiáꞌˆ Séˆ i̱ jaangˋguɨ do cangáˉbre jie˜ lɨ˜ caꞌáaiñˉ dseaˋ do. \c 16 \s1 Mɨ˜ cají̱ꞌˊtu̱ Jesús \r (Mt. 28:1-10; Lc. 24:1-12; Jn. 20 :1-10) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ nɨcasúungˉ e jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ dseaˋ Israel, i̱ Yሠi̱ seengˋ fɨˊ Magdala jo̱guɨ Salomé có̱o̱ꞌ˜guɨ Yáˆ, niquiáꞌˆ Tiáa˜, calárˉ jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ e quiáꞌˉ e nidsisuuiñ˜ Jesús fɨˊ lɨ˜ iuungˉ dseaˋ do. \v 2 Jo̱ eebˋ e jmɨɨ˜ laꞌuii˜ quiáꞌˉ semaan˜ cangolíiñˆ fɨˊ lɨ˜ caꞌángˉ Jesús, jo̱ caguilíiñˉ e lɨco̱ꞌ nɨcaguáꞌˉ ieeˋ, \v 3 jo̱ sɨ́ɨiñˋ lajeeˇ yaaiñ˜ lala: \p —¿I̱˜ nijé̱ꞌˋ e cu̱u̱˜ e jlɨˊ fɨˊ otooˋ é̱e̱ˋ lɨ˜ caꞌáiñˉ do? \p \v 4 Dsʉꞌ mɨ˜ cangárˉ røøˋ, e cu̱u̱˜ e cajlɨ́ɨˉ ni˜ otooˋ quiáꞌˉ e é̱e̱ˋ do joˋ ró̱o̱ˋ é̱e̱ˆ quiáꞌˉ. \v 5 Jo̱ cangotáamꞌ˜bre e fɨˊ dsíiˊ tóˋ é̱e̱ˆ do, jo̱ fɨˊ jo̱b cangáiñˉ jaangˋ sɨmingꞌˋ i̱ guiing˜ lɨ́ꞌˆ lɨˊ dséeˊ i̱ quiꞌˊ co̱o̱ˋ ꞌmɨꞌˊ téˋ e cueeˋ. Jo̱ eáamˊ cafǿngꞌˊ i̱ dseamɨ́ˋ do, \v 6 dsʉꞌ i̱ sɨmingꞌˋ do cañíirˋ lala: \p —Jaˋ fǿøngꞌ˜naꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ; co̱ꞌ ñiˋbaa e ꞌnángꞌˋnaꞌ Jesús i̱ seengˋ fɨˊ Nazaret i̱ cajúngˉ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ do, dsʉꞌ lanaguɨ nɨcají̱bꞌˊtu̱r, jo̱ joˋ iuuiñˉ fɨˊ la lana. Fɨˊ na jǿøˉnaꞌ e fɨˊ lɨ˜ catɨraaiñꞌˉ do, joˋ i̱i̱ˋ seengˋ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ. \v 7 Güɨlíingˋnaꞌ jo̱ güɨjméeꞌ˜naꞌ júuˆ dseaˋ guijángˋ quiáꞌrˉ, jo̱ jee˜ jo̱ quíingꞌ˜ Tʉ́ˆ Simón cajo̱, jo̱ síiꞌ˜naꞌr lala: “Jéengˊguɨ nidséˉ Jesús fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea laco̱ꞌguɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱ fɨˊ jo̱b nimáang˜naꞌre lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ jí̱i̱ꞌ˜ e cajíñꞌˉ ie˜ lamɨ˜ nʉ́ꞌˉguɨ e nijngángꞌˉ dseaˋ írˋ.” \p \v 8 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e jo̱, caꞌuøømˋ i̱ dseamɨ́ˋ do e cuí̱i̱rˋ e fɨˊ lɨ˜ caꞌángˉ dseaˋ do, co̱ꞌ dseángꞌˉ eáamˊ jléeiñˋ e ꞌgóꞌrˋ. Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ jaˋ i̱i̱ˋ cajmeaꞌˊ i̱ dseamɨ́ˋ do júuˆ, co̱ꞌ dseángꞌˉ ꞌgóꞌˋbre. \s1 Mɨ˜ cajmijnéengˋ ꞌñiaꞌˊ Jesús fɨˊ quiniˇ i̱ Yሠi̱ seengˋ fɨˊ Magdala \r (Jn. 20:11-18) \p \v 9 Jo̱ mɨ˜ nɨcangɨ́ˋ e nɨcají̱ꞌˊ Jesús, mɨ˜ cajneáˉ e jmɨɨ˜ laꞌuii˜ quiáꞌˉ semaan˜ do, jo̱ laꞌuii˜ cajmijnéengˋ ꞌñiaꞌrˊ fɨˊ quiniˇ i̱ Yሠi̱ seengˋ fɨˊ Magdala, i̱ dseamɨ́ˋ i̱ caꞌuøøngˋ guiángˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ fɨˊ dsíiˊ lamɨ˜ jéengˊguɨ. \v 10 Jo̱ i̱ Yሠdo ladsifɨbˊ cangojméeꞌrˇ júuˆ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ cangɨˊ có̱o̱ꞌ˜ Jesús do; jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ dseángꞌˉ eáamˊ fɨꞌíˆ lɨ́ɨiñˊ jo̱guɨ neáaiñˊ ta˜ quɨꞌˊ. \v 11 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ do e nɨcají̱bꞌˊtu̱ Jesús jo̱guɨ e nɨcangámˉ i̱ Yሠdo, jo̱ dsʉꞌ jaˋ jáꞌˉ calɨ́ngˉ i̱ dseaˋ do ladsifɨˊ lado. \s1 Mɨ˜ cajmijnéengˋ ꞌñiaꞌˊ Jesús fɨˊ quiniˇ gángˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do \r (Lc. 24:13-35) \p \v 12 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e jo̱, cajmijnéemˋ ꞌñiaꞌˊ Jesús fɨˊ quiniˇ gángˉ lajeeˇ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lajeeˇ ngolíiñˉ e teáaiñꞌ˜ fɨˊ fɨˊ jee˜ móꞌˋ. \v 13 Jo̱baꞌ ladsifɨˊ ladob caquɨmꞌˉtu̱ i̱ dseaˋ gángˉ do, jo̱ cangojméeꞌrˇ júuˆ i̱ caguiaangˉguɨ do; jo̱ dsʉꞌ jaˋ jáꞌˉ calɨ́iñꞌˉ do cajo̱ ladsifɨˊ lado. \s1 E ta˜ e cacuøꞌˊ Jesús jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ \r (Mt. 28:16-20; Lc. 24:36-49; Jn. 20 :19-23) \p \v 14 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, lajeeˇ e neáangˊ i̱ dseaˋ guijángˋ quiáꞌrˉ e gøꞌrˊ fɨˊ ꞌnɨꞌˋ mes˜, jo̱ lajeeˇ jo̱ mɨ˜ cajmijnéengˋ ꞌñiaꞌˊ Jesús fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, jo̱ cajíimˉbreiñꞌ do, co̱ꞌ dseángꞌˉ jaˋ jáꞌˉ mɨˊ lɨ́ɨmˋbɨiñꞌ do e nɨcají̱bꞌˊtu̱r; jo̱guɨ co̱ꞌ eáamˊ ueꞌˋ moguiñꞌ˜ cajo̱, jo̱baꞌ jaˋ jáꞌˉ calɨ́iñꞌˉ do ladsifɨˊ lado mɨ˜ cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ cangáˉ quiáꞌrˉ e nɨcají̱ꞌˊtu̱r. \v 15 Jo̱ casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ do lala: \p —Güɨlíingˉnaꞌ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ, jo̱guɨ güɨguia˜naꞌ júuˆ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ jial nileángˋ dseaˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ. \v 16 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ jáꞌˉ nilíingˋ júuˆ quiéˉe jo̱guɨ e nisáiñˋ jmɨɨˋ e laco̱ꞌ cuøˊ li˜ e nɨcaꞌuíiñˉ dseaˋ quiéˉe, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ nileámˋbre jóng jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ; dsʉꞌ i̱ dseaˋguɨ i̱ jaˋ jáꞌˉ nilíingˋ júuˆ quiéˉe, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ latab˜ niꞌnaaiñˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 17 Jo̱guɨ niñíimˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ júuˆ quiéˉe e nilíꞌˋbre uǿiñˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ dseaˋ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ quiéˉe; jo̱guɨ niñíimˋbɨr cajo̱ e niféꞌrˋ jmíiˊ e jaˋ mɨˊ ñirˊ jéengˊguɨ; \v 18 jo̱guɨ nilíꞌˋbɨr e sáiñꞌˊ mɨꞌˋ i̱ guíingˉ cajo̱ e jaˋ nicúiñꞌˊ do quiáꞌrˉ, jo̱guɨ song niꞌɨ̱́ꞌrˋ lafaꞌ oguíiˉ, jaˋ niꞌléˉ quiáꞌrˉ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ; jo̱guɨ niñíimˋbɨr e nilíꞌrˋ jmiꞌleáaiñˉ jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ cajo̱ e lɨco̱ꞌ niquidsirˊ guóorˋ fɨˊ yʉ́ꞌˆ moguiñꞌ˜, jo̱ niꞌleáamˉbiñꞌ do jóng. \s1 Mɨ˜ cangángꞌˉtu̱ Jesús fɨˊ ñifɨ́ˉ \r (Lc. 24:50-53) \p \v 19 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e casɨ́ꞌˉ Fíiˋnaaꞌ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lajo̱, jo̱baꞌ cajgóoˉbre fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ jóng, jo̱ cangámꞌˉtu̱r fɨˊ ñifɨ́ˉ fɨˊ lɨ˜ cajárˉ, jo̱ cangogüeaˋtu̱r lɨ́ꞌˆ lɨˊ dséeˊ laco̱ꞌguɨ la guiing˜ Tiquiáꞌrˆ Fidiéeˇ. \v 20 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌuøømˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ e cangoguiar˜ júuˆ quiáꞌˉ jial laangˋ dseaˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ, jo̱ ꞌñiabꞌˊ Fíiˋnaaꞌ jmɨcó̱o̱ꞌr˜ i̱ dseaˋ íˋ e guiaiñꞌˊ do júuˆ quiáꞌrˉ, jo̱guɨ caꞌeꞌˊbɨr dseaˋ jmɨgüíˋ e dseángꞌˉ e jáꞌˉ júuˆ quiáꞌrˉ, co̱ꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jmóorˋ jaléꞌˋ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ güeaꞌˆ quiáꞌˉ Fíiˋnaaꞌ. \p Jo̱ lajo̱b nilíˋ. \p Jo̱ lanab jí̱i̱ꞌ˜ lɨ́ɨˊ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ Marcos.