\id MAT \h Mateo \toc1 E lab júuˆ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ e cajmeꞌˊ MATEO \toc2 Mateo \toc3 Mt. \mt1 E lab júuˆ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ e cajmeꞌˊ MATEO \c 1 \s1 Jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ \r (Lc. 3:23-38) \p \v 1 I̱ lab jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ i̱ lɨ́ɨngˊ sɨju̱ˇ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ dseata˜ Davíꞌˆ có̱o̱ꞌ˜guɨ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ Abraham. \v 2 Jo̱ Abraham calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Isáaˊ jo̱ Isáaˊ calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Jacóoˆ jo̱ Jacóoˆ calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Judá có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ rúiñꞌˋ. \v 3 Jo̱ Judá calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Fares có̱o̱ꞌ˜guɨ Zara jo̱ niquiáꞌrˆ calɨsírˋ Tamar. Jo̱ Fares calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Esrom jo̱ Esrom calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Aram. \v 4 Jo̱ Aram calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Aminadab jo̱ Aminadab calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Naasón jo̱ Naasón calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Salmón. \v 5 Jo̱ Salmón calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Booz jo̱guɨ niquiáꞌrˆ calɨsírˋ Rahab. Jo̱ Booz calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Obed jo̱guɨ niquiáꞌrˆ calɨsíˋ Rut. Jo̱ Obed calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Isaí. \v 6 Jo̱guɨ Isaí calɨsíˋ tiquiáꞌˆ i̱ dseata˜ Davíꞌˆ jo̱ íbˋ tiquiáꞌˆ Salomón jo̱guɨ niquiáꞌrˆ i̱ calɨ́ngˉ dseamɨ́ˋ quiáꞌˉ Urías. \p \v 7 Jo̱ Salomón calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Roboam jo̱ Roboam calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Abías jo̱ Abías calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Asa. \v 8 Jo̱ Asa calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Josafat jo̱ Josafat calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Joram jo̱ Joram calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Uzías. \v 9 Jo̱ Uzías calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Jotam jo̱ Jotam calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Acaz jo̱ Acaz calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Ezequías. \v 10 Jo̱ Ezequías calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Manasés jo̱ Manasés calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Amón jo̱ Amón calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Josías. \v 11 Jo̱ Josías calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Jeconías có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ rúiñꞌˋ. Jo̱ ie˜ jo̱b mɨ˜ catǿˉ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ Babilonia fɨ́ɨngˊ dseaˋ Israel fɨˊ góorˋ e ꞌñúuiñꞌ˜ do. \p \v 12 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, Jeconías calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Salatiel jo̱ Salatiel calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Zorobabel. \v 13 Jo̱ Zorobabel calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Abiud jo̱ Abiud calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Eliaquim jo̱ Eliaquim calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Azor. \v 14 Jo̱ Azor calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Sadoc jo̱ Sadoc calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Aquim jo̱ Aquim calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Eliud. \v 15 Jo̱ Eliud calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Eleazar jo̱ Eleazar calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Matán jo̱ Matán calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Jacóoˆ. \v 16 Jo̱ Jacóoˆ calɨsíˋ tiquiáꞌˆ Séˆ, jo̱ i̱ Séˆ do íbˋ i̱ calɨ́ˉ dseañʉꞌˋ quiáꞌˉ Yáˆ; jo̱ i̱ Yሠdo, íbˋ i̱ lɨ́ɨngˊ niquiáꞌˆ Jesús i̱ lɨ́ɨngˊ Mesías e guǿngꞌˋ: Dseaˋ i̱ caguíngꞌˋ Fidiéeˇ. \p \v 17 Jo̱ calɨséngˋ guiquiʉ̱ˊ ꞌléꞌˋ íingꞌ˜ dseaˋ catɨˊ mɨ˜ calɨséngˋ Abraham jo̱ cartɨˊ mɨ˜ calɨséngˋ dseata˜ Davíꞌˆ, jo̱ jiéꞌˋguɨ guiquiʉ̱ˊ ꞌléꞌˋ catɨˊ mɨ˜ calɨséngˋ dseata˜ Davíꞌˆ jo̱ cartɨˊ mɨ˜ cangojéengˋ dseaˋ Babilonia jaléngꞌˋ dseaˋ Israel fɨˊ góorˋ e ꞌñúuiñꞌ˜, jo̱ jiéngꞌˋguɨ guiquiʉ̱ˊguɨ ꞌléꞌˋ catɨˊ mɨ˜ cangɨ́ˋ e catǿˉ dseaˋ Babilonia jaléngꞌˋ dseaˋ Israel fɨˊ góorˋ jo̱ cartɨˊ mɨ˜ calɨséngˋ i̱ Mesías do i̱ caguíngꞌˋ Fidiéeˇ. \s1 Mɨ˜ calɨséngˋ Dseaˋ Jmáangˉ \r (Lc. 2:1-7) \p \v 18 Lalab calɨ́ˉ mɨ˜ calɨséngˋ Dseaˋ Jmáangˉ. Jo̱ ie˜ jo̱ seengˋ jaangˋ sɨmɨ́ˆ i̱ siiˋ Yሠi̱ nɨninéeˊ júuˆ quiáꞌˉ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ sɨmingꞌˋ i̱ siiˋ Séˆ, dsʉꞌ nʉ́ꞌˉguɨ e nigüeárˋ co̱lɨɨng˜ cangoquieeng˜ i̱ Yሠdo yʉ̱ʉ̱ˋ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 19 Jo̱ i̱ Séˆ do lɨ́ɨiñˊ jaangˋ sɨmingꞌˋ i̱ dsíngꞌˉ guiúngˉ, jo̱baꞌ jaˋ calɨꞌiiñ˜ faꞌ e cajméerˋ dseeˉ quiáꞌˉ i̱ Yሠdo fɨˊ quiniˇ dseaˋ. Jo̱baꞌ caꞌɨ́ˋ dsíirˊ e nitiúungˉneiñꞌ do e ɨɨmˋjiʉ e laco̱ꞌ jaˋ nilɨñiˊ dseaˋ. \v 20 Jo̱ lajeeˇ e ɨˊ dsíiˊ i̱ Séˆ do e nijmérˉ lajo̱, lajeeˇ güɨɨiñˋ jo̱ caquɨrˊ e cajnéngˉ jaangˋ ángel i̱ lɨ́ɨngˊ guotɨɨˉ Fidiéeˇ i̱ casíingˋ dseaˋ do. Jo̱ íˋ casɨ́ꞌrˉ i̱ Séˆ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Séˆ, sɨju̱ˇ dseata˜ Davíꞌˆ, jaˋ jmooꞌˋ ꞌgóꞌˋ e nicønꞌˆ Yሠe nilíiñˉ dseamɨ́ˋ quíiꞌˉ, dsʉco̱ꞌ i̱ jiuung˜ i̱ quiéeiñˋ na caꞌuíiñˉ có̱o̱ꞌ˜ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 21 Jo̱ nilɨseengˋ jaangˋ yʉ̱ʉ̱ˋ sɨñʉʉˆ quiáꞌrˉ, jo̱ ꞌnʉˋ nitó̱ꞌˆ e nilɨsiirˋ Jesús, jo̱ nilɨsiirˋ lana dsʉco̱ꞌ nileáiñˉ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáiñꞌˉ. \p \v 22 Jo̱ jaléꞌˋ e cajíngꞌˉ i̱ ángel do calɨ́ˉ e laco̱ꞌ calɨti˜ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e caféꞌˋ jaangˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌrˉ malɨɨ˜guɨ eáangˊ mɨ˜ cajíñꞌˉ lala: \q1 \v 23 Jaangˋ sɨmɨ́ˆ nidsiquieeiñ˜ jaangˋ yʉ̱ʉ̱ˋ sɨñʉʉˆ, \q1 jo̱ mɨ˜ nilɨseengˋ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do, nité̱rˉ e nilɨsiiñˋ Emanuel e guǿngꞌˋ: \q1 Fidiéeˇ seeiñˋ có̱o̱ꞌ˜ jneaa˜aaꞌ. \p \v 24 Jo̱ mɨ˜ cajnéˉ dsíiˊ i̱ Séˆ do, jo̱baꞌ cajméeˋbre jaléꞌˋ e cajíngꞌˉ i̱ ángel do jo̱guɨ cacǿmˉbre i̱ Yሠdo e nilíˋ dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ. \v 25 Dsʉꞌ jaˋ caquiaiñꞌˆ có̱o̱iñꞌ˜ do cartɨˊ mɨ˜ calɨséngˋ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ i̱ quiéeiñꞌˋ do. Jo̱ mɨ˜ calɨséngˋ íˋ, jo̱baꞌ caté̱e̱ˋ Séˆ e calɨsíñꞌˋ do Jesús. \c 2 \s1 Mɨ˜ caguilíingˉ dseaˋ i̱ jmɨtɨ́ɨngˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ nʉ́ʉˊ fɨˊ Jerusalén \p \v 1 Jo̱ calɨséngˋ Jesús fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e siiˋ Belén e néeˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea. Jo̱ ie˜ jo̱ lɨ́ɨngˊ jaangˋ dseaˋ i̱ siiˋ Herodes dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quiáꞌˉ jaléꞌˋ fɨɨˋ e seaˋ fɨˊ jo̱. Jo̱ ie˜ jo̱b cajo̱ caguilíingˉ fɨˊ Jerusalén tú̱ˉ ꞌnɨˊ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ i̱ jmɨtɨ́ɨngˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ nʉ́ʉˊ, jo̱ i̱ dseaˋ do huí̱i̱bˉ eáangˊ jalíiñˉ fɨˊ lɨ́ꞌˆ lɨˊ guoꞌˋ ieeˋ. \v 2 Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ fɨˊ Jerusalén, cajmɨngɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ seengˋ fɨˊ jo̱, jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Jnang˜ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel i̱ nɨcalɨséngˋ do? Dsʉco̱ꞌ nɨcaneeng˜naaꞌ nʉ́ʉˊ quiáꞌrˉ fɨˊ lɨ́ꞌˆ lɨˊ guoꞌˋ ieeˋ, jo̱baꞌ ne˜naaꞌ e nɨcalɨséiñˋ jo̱ lana nijáaˊnaaꞌ e nijmiféngꞌˊnaaꞌre. \p \v 3 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ dseata˜ Herodes e júuˆ jo̱, dsíngꞌˉ joˋ tiiˉ seeiñˋ, jo̱guɨ lajo̱bɨ cajo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ Jerusalén. \v 4 Jo̱baꞌ i̱ dseata˜ do catǿꞌrˉ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel jo̱ cajmɨngɨ́ꞌˉreiñꞌ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Jie˜ fɨˊ lɨ˜ nilɨseengˋ i̱ Mesías? \p \v 5 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ do quiáꞌˉ i̱ dseata˜ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —I̱ dseaˋ íˋ nilɨseeiñˋ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e siiˋ Belén e néeˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea; dsʉco̱ꞌ lajo̱b cajmeꞌˊ jaangˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ mɨ˜ cajíñꞌˉ lala: \q1 \v 6 E fɨɨˋ píꞌˆ e siiˋ Belén do néeˊ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea, \q1 dsʉꞌ e fɨɨˋ jo̱ jaˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ niingˉ lajeeˇ lajaléꞌˋ fɨɨˋ e seaˋ fɨˊ jo̱, \q1 dsʉꞌ fɨˊ jo̱b lɨ˜ nigüɨꞌɨ́ɨngˊ jaangˋ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ \q2 i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ quiéˉe, dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ Israel. \p \v 7 Jo̱baꞌ i̱ dseata˜ Herodes do catǿꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ jmɨtɨ́ɨngˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ nʉ́ʉˊ do fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ jaˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ níˋ dseaˋ jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do e˜ íꞌˋ ngóoˊ mɨ˜ cajnéngˉ i̱ nʉ́ʉˊ do. \v 8 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, i̱ dseata˜ do casíiñˋ i̱ dseaˋ íˋ fɨˊ Belén jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —Güɨlíingˉnaꞌ fɨˊ jo̱, jo̱ güɨjmidseáangˇ óoˊnaꞌ lajɨˋ e líꞌˋnaꞌ quiáꞌˉ i̱ jiuung˜ do; jo̱ mɨ˜ niguiéngꞌˊnaꞌre, jméeꞌ˜naꞌ jnea˜ júuˆ, jo̱b cuǿøngˋ nii˜i e nijmifénꞌˊnre cajo̱. \p \v 9 Jo̱ mɨ˜ catóꞌˊ sɨ́ꞌˋ dseata˜ Herodes i̱ dseaˋ do lajo̱, jo̱baꞌ catamꞌˉtu̱iñꞌ do fɨˊ ngolíiñˉ. Jo̱guɨ i̱ nʉ́ʉˊ i̱ cangáiñˉ jéengˊ do, ngóoˊbiñꞌ do laco̱ꞌ ngolíiñˉ, jo̱ co̱o̱bˋ mɨ˜ caje̱ˊ i̱ nʉ́ʉˊ do fɨˊ yʉ́ꞌˆ ꞌnʉ́ʉˊ lɨ˜ guiing˜ i̱ jiuung˜ do. \v 10 Jo̱ i̱ dseaˋ do eáamˊ iáangˋ dsíirˊ dsʉꞌ e níiñˉ i̱ nʉ́ʉˊ do. \v 11 Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ fɨˊ e ꞌnʉ́ʉˊ do, dsifɨˊ ladob cangotáaiñꞌ˜ e fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ do jo̱ cangáiñˉ i̱ jiuung˜ do có̱o̱ꞌ˜ niquiáiñꞌˆ Yáˆ. Jo̱ casíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiniˇ i̱ jiuung˜ do jo̱guɨ canaaiñˋ e jmiféngꞌˊneiñꞌ do cajo̱. Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e cajmérˉ e jo̱, jo̱ caneáarˊ guóoˊ quiáꞌrˉ e quie̱rˊ do, jo̱ cacuøꞌrˊ i̱ jiuung˜ do cunéeˇ có̱o̱ꞌ˜guɨ sʉ̱ˋ e ꞌmoꞌˆ eáangˊ có̱o̱ꞌ˜guɨ cuí̱i̱ˊ e jloꞌˆ jmeafɨɨˋ cajo̱. \v 12 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caquɨmꞌˉtu̱ i̱ dseaˋ do fɨˊ góorˋ. Dsʉꞌ fɨˊ lɨ˜ jiébꞌˋ caquɨiñꞌˉ do dsʉco̱ꞌ Fidiéeˇ cajmeaꞌˊbreiñꞌ júuˆ lajeeˇ güɨɨiñꞌˋ do e jaˋ cuǿøngˋ niquɨngꞌˉtu̱iñꞌ do fɨˊ lɨ˜ guiing˜ i̱ dseata˜ Herodes do. \s1 Mɨ˜ cacuí̱i̱ˋ Séˆ có̱o̱ꞌ˜ Yሠcó̱o̱ꞌ˜guɨ i̱ jiuung˜ do e cangolíiñˆ fɨˊ Egipto \p \v 13 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e nɨcangolíingˋ i̱ dseaˋ i̱ jmɨtɨ́ɨngˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ nʉ́ʉˊ do, jo̱ lajeeˇ güɨɨngˋ i̱ Séˆ do, caleábˋtu̱ caquɨiñˊ jaangˋ ángel quiáꞌˉ Fidiéeˇ. Jo̱ i̱ ángel do casɨ́ꞌrˉ i̱ Séˆ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡Séˆ, ráanꞌˉ jo̱ jéengˋ i̱ jiuung˜ na có̱o̱ꞌ˜guɨ niquiáꞌrˆ jo̱ cui̱i̱ˉnaꞌ fɨˊ Egipto! Jo̱ fɨˊ jo̱b nijá̱ˆnaꞌ cartɨˊ mɨ˜ nijméeꞌ˜e ꞌnʉ́ꞌˋ júuˆ, dsʉco̱ꞌ i̱ dseata˜ Herodes do nɨꞌnáiñꞌˊ i̱ jiuung˜ na e nijngámꞌˉbre. \p \v 14 Jo̱baꞌ caráamˉ i̱ Séˆ do ladsifɨˊ lado, jo̱ uǿøˋ jo̱b cataiñꞌˉ fɨˊ e cangojéeiñˋ i̱ jiuung˜ do có̱o̱ꞌ˜guɨ niquiáiñꞌˆ do fɨˊ Egipto. \v 15 Jo̱ dob caje̱iñˊ cartɨˊ mɨ˜ cajúngˉ i̱ dseata˜ Herodes do. Jo̱ cangojéeˊ e la e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ calɨti˜ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e cajíngꞌˉ Fidiéeˇ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌrˉ malɨɨ˜guɨ eáangˊ mɨ˜ cajíñꞌˉ lala: “Catǿøˉø Jó̱o̱ˋo̱ e nigüɨꞌɨ́ɨrˊ fɨˊ Egipto.” \s1 Mɨ˜ cajngaꞌˊ dseaˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ jiuung˜ pingꞌˆ \p \v 16 Jo̱ mɨ˜ calɨlíꞌˆ i̱ dseata˜ Herodes do e cajmɨgǿømˋ i̱ dseaˋ i̱ jmɨtɨ́ɨngˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ nʉ́ʉˊ do írˋ, jo̱baꞌ dsíngꞌˉ calɨguíiñˉ; jo̱ caquiʉꞌrˊ ta˜ jaléngꞌˋ ꞌléeˉ quiáꞌrˉ e nidsijngáaiñꞌ˜ jaléngꞌˋ jiuung˜ i̱ pingꞌˆguɨ laco̱ꞌ tú̱ˉ jí̱ˋ i̱ seengˋ fɨˊ Belén có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ jiuung˜ pingꞌˆ i̱ seengˋ fɨˊ fɨɨˋ e néeˊ lacúngꞌˊ lajíingˋ e fɨɨˋ jo̱ i̱ ngolíingˉ íꞌˋ lajo̱ cajo̱. Jo̱ cajngamꞌˊbre lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ jí̱i̱ꞌ˜ ji̱i̱ˋ e cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ jmɨtɨ́ɨngˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ nʉ́ʉˊ do. \v 17 Jo̱ có̱o̱ꞌ˜ e nab calɨti˜ e júuˆ e cajmeꞌˊ jaangˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ i̱ calɨsíˋ Jeremías mɨ˜ cajíñꞌˉ lala: \q1 \v 18 Jo̱ canʉ́ꞌˋ óoˋ jaangˋ dseamɨ́ˋ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e siiˋ Ramá, \q2 jo̱ dsíngꞌˉ quɨꞌrˊ jo̱guɨ óorˋ; \q1 Raquéebˆ siiˋ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ quɨꞌrˊ uíiꞌ˜ jiuung˜ quiáꞌrˉ dsʉco̱ꞌ nɨcajúmˉbingꞌ, \q2 jo̱ jaˋ iiñ˜ nimɨ́iñˉ co̱ꞌ dsíngꞌˉ lɨjiuung˜ dsíirˊ. \p \v 19 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajúngˉ i̱ dseata˜ Herodes do, fɨˊ Egipto táangˋ i̱ Séˆ do lajeeˇ jo̱. Jo̱ co̱o̱ˋ ya̱ꞌˊ lajeeˇ e güɨɨiñˋ, caquɨ́ɨmˉtu̱r jaangˋ ángel quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ íˋ casɨ́ꞌrˉ Séˆ jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p \v 20 —Séˆ, ráanꞌˉ, jo̱ quɨ́ɨngꞌ˜tu̱ꞌ có̱o̱ꞌ˜ i̱ jiuung˜ na có̱o̱ꞌ˜guɨ niquiáꞌrˆ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Israel, co̱ꞌ lana nɨcajúmˉ i̱ lamɨ˜ iingˇ jngángꞌˉ i̱ jiuung˜ na. \p \v 21 Jo̱baꞌ lajo̱b cajméeˋ Séˆ, caráamˉbre jo̱ catǿˉbre i̱ jiuung˜ do có̱o̱ꞌ˜guɨ niquiáiñꞌˆ do fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Israel. \v 22 Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ calɨñirˊ e Arquelao nɨguiiñ˜ lɨ́ɨiñˊ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quiáꞌˉ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea eáangˆ quiáꞌˉ i̱ tiquiáꞌrˆ dseata˜ Herodes do, jo̱baꞌ eáamˊ cafǿiñꞌˊ jo̱ joˋ cangáiñꞌˉ fɨˊ jo̱, co̱ꞌ Fidiéeˇ cajmeꞌˊtu̱reiñꞌ júuˆ lajeeˇ güɨɨiñˋ e jaˋ cuǿøngˋ nidsilíiñˋ fɨˊ jo̱. Jo̱baꞌ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galileab cangolíiñˋ. \v 23 Jo̱ mɨ˜ caguiéngꞌˉ Séˆ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea, jo̱ cangogüeárˋ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e siiˋ Nazaret e néeˊ fɨˊ jo̱. Jo̱ calɨ́ˉ e na e laco̱ꞌ calɨti˜ jaléꞌˋ júuˆ e caféꞌˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ mɨ˜ cajíñꞌˉ e Jesús nilɨsiirˋ jaangˋ dseaˋ nazareno. \c 3 \s1 Mɨ˜ canaangˋ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ e guiarˊ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ \r (Mr. 1:1-8; Lc. 3:1-9, 15-17; Jn. 1 :19-28) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ jmiguiʉˊ ji̱i̱ˋ lajo̱, jo̱ ie˜ jo̱ cangɨˊ jaangˋ dseaˋ i̱ siiˋ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˆ quiʉ̱́ˋ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea, \v 2 jo̱ guiarˊ júuˆ jo̱ féꞌrˋ lala: \p —Quɨ́ꞌˉ jíingꞌ˜ yaang˜naꞌ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ uíiꞌ˜ dseeˉ quíiˆnaꞌ, dsʉco̱ꞌ nɨjaquiéemˊbaꞌ e nicá̱ˋ dseaˋ do nifɨˊ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \p \v 3 Jo̱ malɨɨ˜guɨ eáangˊ calɨséngˋ jaangˋ dseaˋ i̱ calɨsíˋ Saíiˆ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ íbˋ i̱ caféꞌˋ uii˜ quiáꞌˉ i̱ Juan do mɨ˜ cajíñꞌˉ lala: \q1 Ngɨˊ jaangˋ dseaˋ i̱ féꞌˋ teáˋ fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ quiʉ̱́ˋ jo̱ féꞌrˋ lala: \q1 “Jmeáangꞌ˜naꞌ guiʉ́ˉ fɨˊ jo̱guɨ nea˜naꞌ condséeˊ, \q2 co̱ꞌ lana tɨˊ lɨ˜ nijáabˊ Fíiˋnaaꞌ.” \m Jo̱ jaléꞌˋ e na cajíngꞌˉ Saíiˆ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do. \p \v 4 Jo̱ sɨ̱ꞌˆ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ layaang˜ jñʉ́ˆ loo˜ jóꞌˋ camello, jo̱guɨ ꞌñʉ́ʉˊ tuꞌrˊ co̱o̱ˋ ꞌñʉtuꞌˊ e lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ loo˜ jóꞌˋ, jo̱guɨ jmɨtaang˜ ꞌñiaꞌrˊ có̱o̱ꞌ˜ sɨniꞌˋ i̱ cǿøngꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ taꞌˊ e dséꞌrˊ fɨˊ jee˜ móꞌˋ. \v 5 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ Jerusalén có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ i̱ neáangˊ quiá̱ꞌˉ guaˋ Jordán dsilíiñˉ e dsinʉ́ʉrˉ jaléꞌˋ júuˆ e guiaˊ i̱ Juan do. \v 6 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jmóorˋ júuˆ lají̱i̱ꞌ˜ dseeˉ e nɨcaꞌéerˋ quiáꞌrˉ, jo̱ lɨ́ˉ jo̱ i̱ Juan do seáaiñˋ jmɨɨˋ jaléngꞌˋ íˋ fɨˊ é̱ꞌˋ guaˋ Jordán. \p \v 7 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ i̱ Juan do e fɨ́ɨmˊ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo có̱o̱ꞌ˜guɨ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ saduceo jalíiñˉ e iiñ˜ nisáiñˋ jmɨɨˋ, jo̱baꞌ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lala: \p —¡Jó̱o̱ˊ mɨꞌˋ guíingˉ ꞌnʉ́ꞌˋ! ¿I̱˜ nɨcasɨ́ꞌˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e nileángˋnaꞌ jee˜ iihuɨ́ɨˊ e nɨjaquiéengˊ e nicuǿˉ Fidiéeˇ? \v 8 Jo̱ eeˉnaꞌ røøˋ fɨˊ quiniˇ dseaˋ jo̱ jmiliingˇ yaang˜naꞌ e laco̱ꞌ nilɨlíꞌˆ jaléngꞌˋ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ e jáꞌˉbaꞌ e nɨcaquɨ́ꞌˉ jíimꞌˇ yaang˜naꞌ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. \v 9 Jo̱ jaˋ jmɨjløngꞌˆ yaang˜naꞌ e fóꞌˋnaꞌ: “Jneaꞌˆ lɨ́ɨˊnaaꞌ dseaˋ sɨju̱ˇ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ Abraham”; co̱ꞌ jnea˜ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e Fidiéeˇ cuǿømˋ líˋ jmérˉ e cu̱u̱˜ néeˊ na e niꞌuíingˉ dseaˋ sɨju̱ˇ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ Abraham faco̱ꞌ iiñ˜ lajo̱. \p \v 10 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Juan casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lala: \p —Nɨnéebˊ guiʉ́ˉ ñigui˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e niquiʉ́ꞌrˉ jaléꞌˋ ꞌmaˋ catɨˊ jmóˆ quiáꞌˉ. Co̱ꞌ jaléꞌˋ ꞌmaˋ ofɨɨˋ e jaˋ cuøˊ ofɨɨˋ e guiʉ́ˉ nihuí̱bꞌˋ jo̱ nidsitóoꞌ˜ fɨˊ ni˜ jɨˋ. \v 11 E jáꞌˉ, jnea˜ seáanˊn ꞌnʉ́ꞌˋ jmɨɨˋ jí̱i̱ꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ layaang˜ jmɨɨbˋ e laco̱ꞌ cuøˊ li˜ e nɨcaquɨ́ꞌˉ jíimꞌˇ yaang˜naꞌ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ; dsʉꞌ i̱ dseaˋ i̱ nijáaˊ mɨ˜ ningɨ́ɨngˉ jnea˜ niseáiñˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jmɨɨˋ có̱o̱ꞌ˜ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ jɨˋ cajo̱. Jo̱ i̱ dseaˋ íˋ dsíngꞌˉguɨ ꞌgøiñꞌˊ laco̱ꞌ jnea˜ e jí̱i̱ꞌ˜ jnea˜ jaˋ catɨ́ɨnˉn co̱ꞌ sɨ́ɨꞌ˜ɨ capíꞌˆ ñiˊ ꞌñʉ́ʉˊ lomɨɨrˉ. \v 12 Jo̱ quie̱rˊ co̱o̱ˋ e jmáiñꞌˋ ta˜ quiáꞌˉ e nisíñꞌˋ mɨcuɨꞌieeˋ, jo̱ nisérˉ caꞌˊ e quiˊ quiáꞌˉ do. Jo̱ dsʉꞌ e mɨcuɨꞌieeˋ do niꞌmeárˉ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ jo̱guɨ e quiˊ do quiáꞌˉ nijɨ̱́ˉbre fɨˊ lɨ˜ cooˋ jɨˋ e jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ yʉꞌˊ. \s1 Mɨ˜ cajgáangˉ Jesús jmɨɨˋ \r (Mr. 1:9-11; Lc. 3:21-22) \p \v 13 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cagüɨꞌɨ́ɨˊ Jesús fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea jo̱ cangórˉ fɨˊ lɨ˜ táangˋ i̱ Juan do fɨˊ guaˋ Jordán e laco̱ꞌ dseaˋ íˋ niséˉ jmɨɨˋ quiáꞌrˉ. \v 14 Dsʉꞌ i̱ Juan do jaˋ lamɨ˜ iiñ˜ e niseáiñˉ dseaˋ do jmɨɨˋ, jo̱ lalab cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —ꞌNʉbˋ dseaˋ catɨ́ɨnꞌˉ e niseáanꞌ˜ jnea˜ jmɨɨˋ; jo̱ ¿jialɨꞌˊ ñiꞌˊ e iinꞌ˜ e jnea˜ niseáan˜n ꞌnʉˋ jmɨɨˋ? \p \v 15 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Lɨ́ꞌˆ jmeeˉ laco̱ꞌ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ lana; co̱ꞌ la guíimˋ ꞌnéˉ jmitíˆiiꞌ jaléꞌˋ ta˜ quiʉꞌˊ Fidiéeˇ e ꞌnéˉ jmóˆooꞌ. \p Jo̱baꞌ caꞌíbˉ dsíiˊ i̱ Juan do e niseáiñˉ dseaˋ do jmɨɨˋ. \v 16 Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ cajgáangˉ Jesús jmɨɨˋ, jo̱ cagüɨꞌɨ́ɨˊbre fɨˊ dsíiˊ jmɨ́ˋ. Jo̱ ladsifɨˊ lanab canaˊ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ, jo̱ cangáˉ Jesús e cajgóˉ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ yʉ́ꞌˆ moguir˜ e lɨɨng˜ jaangˋ mee˜. \v 17 Jo̱ guicanʉ́ꞌˋ co̱o̱ˋ luu˜ e jáaˊ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ jo̱ guicajíngꞌˉ lala: \p —I̱ nab Jó̱o̱ˋo̱ i̱ ꞌneáanˋn eáangˊ, jo̱ dsíngꞌˉ iáangˋ dsiiˉ có̱o̱ꞌr˜. \c 4 \s1 Mɨ˜ cajméeˋ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quijí̱ˉ jial niꞌéˉ Jesús dseeˉ \r (Mr. 1:12-13; Lc. 4:1-13) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajgóˉ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ yʉ́ꞌˆ mogui˜ Jesús, jo̱ e Jmɨguíˋ do cangojéengˋ dseaˋ do fɨˊ co̱o̱ˋ guóoꞌ˜ uǿˉ quiʉ̱́ˋ e laco̱ꞌ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ nijmérˉ quijí̱ˉ jial e niꞌéˉ dseaˋ do dseeˉ. \p \v 2 Jo̱ fɨˊ jo̱b cateáangˋ Jesús lajeeˇ tu̱lóˉ jmɨɨ˜ jo̱guɨ tu̱lóˉ uǿøˋ jo̱ jaˋ e cagǿꞌrˋ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ lajeeˇ jo̱. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱baꞌ cadseáˉ jmɨꞌaaiñˉ. \v 3 Jo̱ lajeeˇ jo̱b cangoquiéengˊ i̱ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús e jmóorˋ quijí̱ˉ jial niꞌéˉ dseaˋ do dseeˉ, jo̱baꞌ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Song jáꞌˉ e ꞌnʉˋ lɨnꞌˊ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ camɨ́ɨngꞌ˜ do, quiʉ́ʉꞌ˜ ta˜ e niꞌuíingˉ iñíꞌˆ e cu̱u̱˜ e néeˊ na. \p \v 4 Jo̱ dsʉꞌ dsifɨˊ lajo̱b cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Dsʉꞌ lalab féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ: “Jaˋ nilɨseengˋ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ juguiʉ́ˉ e lɨco̱ꞌ niꞌɨ̱́ꞌˋ nidǿꞌrˉ jaléꞌˋ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ, co̱ꞌ ꞌnéˉ e nijmitir˜ jaléꞌˋ ta˜ quiʉꞌˊ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ lajo̱guɨbaꞌ nilɨseeiñˋ juguiʉ́ˉ.” \p \v 5 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, i̱ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do cangojéeiñˋ Jesús fɨˊ fɨɨˋ güeangꞌˆ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel e siiˋ Jerusalén, jo̱ caseáaiñˋ dseaˋ do cartɨˊ yʉ́ꞌˆ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ jo̱. \v 6 Jo̱ lajeeˇ nɨteáaiñˉ fɨˊ jo̱, lalab casɨ́ꞌrˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Song jáꞌˉ e lɨnꞌˊ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ camɨ́ɨngꞌ˜ do, bíingˊ uøꞌˊ cartɨˊ uii˜ quiáꞌˉ e guáꞌˉ la; dsʉco̱ꞌ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ féꞌˋ lala: \q1 Fidiéeˇ niquiʉ́ꞌrˉ ta˜ jaléngꞌˋ ángeles i̱ lɨ́ɨngˊ guotɨɨrˉ e nijmérˉ íˆ ꞌnʉˋ, \q1 jo̱ nisáiñꞌˊ ꞌnʉˋ có̱o̱ꞌ˜ guoorˋ lajeeˇ guiáangꞌ˜ guoꞌˊ guiáꞌˆ güíˋ e laco̱ꞌ jaˋ nitɨtaanꞌ˜ cartɨˊ ni˜ uǿˆ. \p \v 7 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Dsʉꞌ lala féꞌˋguɨ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ cajo̱: “Jaˋ jmooꞌˋ jial niꞌéˉ Fíiꞌˋ Fidiéeˇ dseeˉ.” \p \v 8 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e jo̱, i̱ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do cangojéeiñˋ Jesús fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ e ñíiˊ eáangˊ, jo̱ caꞌeꞌrˊ dseaˋ do jaléꞌˋ fɨɨˋ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ jo̱guɨ jial niingˉ laco̱o̱ˋ laco̱o̱ˋ; \v 9 jo̱ i̱ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do casɨ́ꞌrˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jnea˜ nicuǿøˆø ꞌnʉˋ lajaléꞌˋ e móoꞌˉ na song nisiꞌˆ uǿˉ jníꞌˆ fɨˊ quiniiˉ jo̱guɨ nijmifénꞌˊ jnea˜. \p \v 10 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Güɨhuíingˉ cáanˋn, Satanás, dsʉco̱ꞌ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ féꞌˋguɨ: “Jí̱i̱ꞌ˜ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉbingꞌ nijmifénꞌˊ, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ ta˜ quiʉꞌˊ íˋbre e nijmitíꞌˆ cajo̱.” \p \v 11 Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b cajmɨꞌnángˋ ꞌñiaꞌˊ i̱ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús, jo̱ lɨ́ˉ jo̱ caguilíingˉ tú̱ˉ ꞌnɨˊ mɨ́ɨngꞌ˜ ángeles fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús e cangoto̱ꞌˋ fɨ́ɨiñˋ dseaˋ do. \s1 Mɨ˜ canaangˋ Jesús jmóorˋ ta˜ quiáꞌrˉ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea \r (Mr. 1:14-15; Lc. 4:14-15) \p \v 12 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ calɨñiˊ Jesús e ꞌnʉñíbˆ nɨꞌiuungˉ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ, jo̱baꞌ caquɨmꞌˉtu̱r fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea. \v 13 Dsʉꞌ jaˋ caje̱rˊ fɨˊ Nazaret, co̱ꞌ dob cangogüeárˋ fɨˊ Capernaum fɨˊ ꞌnɨꞌˋ guiéeˊ Galilea, fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ lɨ˜ neáangˊ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ sɨju̱ˇ Zabulón có̱o̱ꞌ˜guɨ Neftalí. \v 14 Jo̱ cangojéeˊ jaléꞌˋ e jo̱ e laco̱ꞌ calɨti˜ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ Saíiˆ, jaangˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ mɨ˜ cajíñꞌˉ lala: \q1 \v 15 E guóoꞌ˜ uǿˉ quiáꞌˉ dseaˋ sɨju̱ˇ Zabulón có̱o̱ꞌ˜guɨ Neftalí \q1 néeˊ cáangˋ guaˋ Jordán fɨˊ ꞌnɨꞌˋ guiéeˊ Galilea \q2 fɨˊ dsíiˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea cajo̱. \q1 Jo̱ fɨˊ jo̱b lɨ˜ seengˋ dseaˋ i̱ jaˋ cuíingˋ Fidiéeˇ. \q1 \v 16 Jo̱ lafaꞌ i̱ seengˋ fɨˊ lɨ˜ nʉʉˋ sǿꞌˋ lɨ́ɨngˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ, \q2 dsʉꞌ cangárˉ co̱o̱ˋ jɨˋ e jloꞌˆ niingˉ ꞌgøngꞌˊ. \q1 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ lɨ́ɨiñˊ lafaꞌ sɨjúuiñˉ uíiꞌ˜ dseeˉ quiáꞌrˉ, \q2 dsʉꞌ nɨcajneáˉ e jɨˋ do jee˜ írˋ. \p \v 17 Jo̱ lajeeˇ e nɨguiing˜ Jesús fɨˊ Capernaumbaꞌ canaaiñˋ guiarˊ júuˆ quiáꞌrˉ jo̱ féꞌrˋ: \p —Quɨ́ꞌˉ jíingꞌˇ yaang˜naꞌ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ uíiꞌ˜ dseeˉ quíiˉnaꞌ, dsʉco̱ꞌ nɨjaquiéemˊbaꞌ e nicá̱ˋ dseaˋ do nifɨˊ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \s1 Mɨ˜ catǿꞌˉ Jesús quiúungˉ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ sángꞌˊ ꞌñʉˋ \r (Mr. 1:16-20; Lc. 5:1-11) \p \v 18 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lajeeˇ e ngóoˊ Jesús ngɨrˊ fɨˊ ꞌnɨꞌˋ guiéeˊ Galilea, cangáiñˉ gángˉ dseaˋ i̱ laꞌóꞌˋ rúngꞌˋ, jaangˋ i̱ siiˋ Simón jo̱ siiˋbɨr Tʉ́ˆ cajo̱, jo̱ jaangˋguɨ i̱ siiˋ Dɨ́ˆ. Jo̱ lajɨˋ huáaiñꞌˉ do taaiñ˜ ta˜ feáˋ ꞌmáaˊ fɨˊ dsíiˊ jmɨ́ˋ quiáꞌˉ e sáiñꞌˊ ꞌñʉˋ. \v 19 Jo̱ Jesús casɨ́ꞌˉreiñꞌ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —ꞌNʉ́ꞌˋ ñilíingˉnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱ jnea˜ nicuǿøˆø ꞌnʉ́ꞌˋ ta˜ e guiáˆnaꞌ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ jee˜ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱ lɨ́ɨbˊjiʉ e ta˜ jo̱ la lɨ́ɨˊ ta˜ sángꞌˊ ꞌñʉˋ. \p \v 20 Jo̱baꞌ i̱ dseaˋ do dsifɨˊ ladob catʉ́rˋ ꞌmáaˊ quiáꞌrˉ jo̱ cangolíimˆbre có̱o̱ꞌ˜ Jesús. \p \v 21 Jo̱ tɨˊ dobɨjiʉ nɨngóoˊ Jesús có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ do mɨ˜ cangáiñˉ jiéngꞌˋguɨ gángˉ dseaˋ i̱ laꞌóꞌˋ rúmꞌˋ cajo̱, jo̱ jaaiñꞌˋ do siirˋ Tiáa˜ jo̱ jaangˋguɨ i̱ siiˋ Juan. Jo̱ lajɨˋ huáaiñꞌˉ do lɨ́ɨiñˊ jó̱o̱ˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Zebedeo. Jo̱ teáaiñꞌ˜ fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ móoˊ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ tiquiáꞌrˆ e jmoꞌrˊ jaléꞌˋ ꞌmáaˊ quiáꞌˉ e sáiñꞌˊ ꞌñʉˋ. Jo̱ Jesús catǿꞌˉreiñꞌ do, \v 22 jo̱ dsifɨˊ lajo̱b caꞌuøøiñꞌˋ do e fɨˊ dsíiˊ móoˊ lɨ˜ teáaiñꞌ˜ do jo̱ cangolíimˉbre có̱o̱ꞌ˜ Jesús, jo̱ dob caseáaiñˊ i̱ tiquiáꞌrˆ do. \s1 Mɨ˜ caꞌeꞌˊ Jesús fɨ́ɨngˊ dseaˋ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ \r (Lc. 6:17-19) \p \v 23 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangɨˊ Jesús fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea e eꞌrˊ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ dsíiˊ guáꞌˉ quiáꞌrˉ e té̱e̱ˉ laco̱o̱ˋ fɨɨˋ. Jo̱ guiarˊ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e nɨjaquiéemˊbaꞌ e nicá̱ˋ dseaˋ do nifɨˊ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. Jo̱guɨ jmiꞌleáamˉbɨr jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ jmohuɨ́ɨˊ o̱si lɨ́ꞌˆ doñiˊ jiéꞌˋ lɨ˜ cuꞌˋ quiáiñꞌˉ é. \v 24 Jo̱ eáamˊ nɨniꞌˊ júuˆ quiáꞌˉ Jesús quiáꞌˉ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ e jmóorˋ do fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Siria. Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ jo̱ dsilíiñˉ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús e dsijéeiñˋ jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ quiáꞌrˉ lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ jmohuɨ́ɨˊ lɨiñꞌˊ; jo̱ quiéengˋ i̱ jéeˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quiáꞌˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ i̱ joñíingˋ jo̱guɨ jaléngꞌˋ i̱ caang˜ guotɨɨˉ jo̱guɨ jaléngꞌˋ i̱ jaˋ líˋ ngɨ́ˉ, lɨ́ꞌˆ lajaléngꞌˋ i̱ na dseángꞌˉ jmiꞌleáamˉ Jesús. \p \v 25 Jo̱ eáamˊ fɨ́ɨngˊ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ nɨngɨˊ có̱o̱ꞌ˜ Jesús; jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ seeiñꞌˋ do i̱ seengˋ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea jo̱guɨ seemˋbɨ i̱ jalíingˉ fɨˊ jaléꞌˋ fɨɨˋ e téeꞌ˜ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Decápolis jo̱guɨ seemˋbɨ i̱ jalíingˉ fɨˊ Jerusalén jo̱guɨ seemˋbɨ cajo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jalíingˉ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jalíingˉ lɨ́ꞌˆ lɨˊ ꞌngóoꞌ˜ laco̱ꞌ iʉ˜ guaˋ Jordán. \c 5 \s1 Jaléꞌˋ júuˆ e caꞌeꞌˊ Jesús dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ \r (Lc. 6:20-23) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ Jesús e fɨ́ɨngˊ dseaˋ ngolíingˉ caluurˇ laco̱ꞌ ngóorˊ, jo̱baꞌ cajgóorˉ fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ jo̱ fɨˊ jo̱b caguárˋ. Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do cangoquiéeiñˊ fɨˊ lɨ˜ guiing˜ dseaˋ do, \v 2 jo̱ Jesús canaaiñˋ eꞌˊreiñꞌ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p \v 3 —Juguiʉ́ˉjiʉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ñiˊ e ꞌneáiñˉ Fidiéeˇ, co̱ꞌ dseaˋ íbˋ dseaˋ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌrˉ. \p \v 4 ’Juguiʉ́ˉjiʉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ dsíngꞌˉ lɨjiuung˜ dsíiˊ, co̱ꞌ Fidiéebˇ nijmiꞌiáaiñˋ dsíiˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ. \p \v 5 ’Juguiʉ́ˉjiʉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ꞌneángˉ Fidiéeˇ, co̱ꞌ nɨñirˊ e jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ e quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ jmérˉ yaaiñ˜; jo̱ Fidiéeˇbingꞌ i̱ nicuǿꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ jaléꞌˋ e catɨ́ɨiñˉ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ júuˆ e nɨcacuøꞌˊreiñꞌ lamɨ˜ jéengˊguɨ. \p \v 6 ’Juguiʉ́ˉjiʉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ dsíngꞌˉ iing˜ jméˉ jaléꞌˋ e iing˜ Fidiéeˇ, co̱ꞌ dseaˋ íˋbingꞌ i̱ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜ quiáꞌrˉ e nilíꞌˋbre jmérˉ jaléꞌˋ e jo̱. \p \v 7 ’Juguiʉ́ˉjiʉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ fɨ́ɨˉ lɨ́ɨngˉ jaléngꞌˋ dseaˋ rúngꞌˋ, co̱ꞌ Fidiéebˇ nilíˋ fɨ́ɨˉ lɨ́ɨiñˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ. \p \v 8 ’Juguiʉ́ˉjiʉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ guiing˜ dsíiˊ e jmóorˋ jmangꞌˉ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ, co̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ íˋbingꞌ i̱ niníingˉ Fidiéeˇ. \p \v 9 ’Juguiʉ́ˉjiʉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ quijí̱ˉ jial nilɨseengˋ dseaˋ juguiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ rúiñꞌˋ, co̱ꞌ Fidiéeˇbingꞌ nijíngꞌˉ e dseaˋ íˋbingꞌ lɨ́ɨngˊ jó̱o̱rˊ. \p \v 10 ’Juguiʉ́ˉjiʉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ dsingɨ́ɨngˉ e jmóꞌˉ dseaˋ gaˋ quiáꞌrˉ uíiꞌ˜ e jmóorˋ jaléꞌˋ e iing˜ Fidiéeˇ, co̱ꞌ i̱ dseaˋ i̱ dsingɨ́ɨngˉ jaléꞌˋ e jo̱, Fidiéeˇbingꞌ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌrˉ. \p \v 11 ’Juguiʉ́ˉjiʉ quíiˉ ꞌnʉ́ꞌˋ mɨ˜ féꞌˋ dseaˋ gaˋ uii˜ quíiˉnaꞌ jo̱guɨ jmáiñꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jo̱guɨ sɨ́ꞌrˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ júuˆ e o̱ꞌ jáꞌˉ uíiꞌ˜ e lɨ́ɨngˊnaꞌ dseaˋ quiéˉe. \v 12 Jmiꞌiáangˋ óoˊnaꞌ jo̱guɨ güɨlɨseengˋnaꞌ juguiʉ́ˉ, co̱ꞌ dsíngꞌˉ niguoꞌˆ e niꞌíingꞌ˜naꞌ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e sɨꞌmáꞌrˆ quíiˉnaꞌ fɨˊ ñifɨ́ˉ. Dsʉco̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ, lajo̱b cajmeángꞌˋ dseaˋ írˋ cajo̱. \s1 ꞌNʉ́ꞌˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ laco̱ꞌ la lɨ́ɨˊ ñi˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ la lɨ́ɨˊ jɨˋ fɨˊ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ \r (Mr. 9:50; Lc. 14:34-35) \p \v 13 Jo̱ casɨ́ꞌˉguɨ Jesús i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lala: \p —ꞌNʉ́ꞌˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ la lɨ́ɨˊ ñi˜ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, dsʉꞌ fɨng cajéngꞌˋ e ñii˜ e ñi˜ do, jo̱baꞌ joˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ jóng faꞌ e nilɨñii˜tu̱ caléꞌˋ catú̱ˉ. Jo̱ co̱ꞌ joˋ e ta˜ íingˆ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ e ñi˜ do, jo̱baꞌ nibib˜ fɨˊ guiáꞌˆ fɨˊ jóng, jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ngɨˊ fɨˊ jo̱ nisoꞌǿmꞌˋbre. \p \v 14 ’Jo̱guɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ la lɨ́ɨˊ co̱o̱ˋ jɨˋ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. Co̱faꞌ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e néeˊ fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ jaˋ quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ faꞌ e niꞌméngˉ ꞌñiaꞌˊ e jaˋ cuǿøngˋ líˋ jǿøˉ dseaˋ. \v 15 Jo̱guɨ cajo̱ jaˋ ꞌguiꞌˊ dseaˋ co̱o̱ˋ candíiˆ jo̱ nisíꞌrˋ fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ cǿøngꞌ˜, co̱ꞌ ꞌnéˉ nisíꞌˋ dseaˋ co̱o̱ˋ lɨ˜ ñíiˊbaꞌ do, jo̱ lajo̱baꞌ cuøˊ jɨˋ e jnéꞌˋ dseaˋ i̱ neáangˊ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ. \v 16 Jo̱ lajo̱b ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱, dseaˋ nɨlɨ́ɨngˊnaꞌ lafaꞌ jɨˋ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, jmɨꞌúungˋnaꞌ e nijmeeˉnaꞌ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ fɨˊ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ, co̱ꞌ mɨ˜ niníˋ dseaˋ e jmooˋnaꞌ jaléꞌˋ e jo̱, jo̱baꞌ lajɨɨmˋbre nijmiféiñꞌˊ Tiquíˆiiꞌ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ jóng. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús cuaiñ˜ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ Moi˜ \p \v 17 Jo̱ lɨ́ˉ jo̱, lalab casɨ́ꞌˉguɨ Jesús i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaˋ ɨ́ˆ óoˊ ꞌnʉ́ꞌˋ e cagáˉa fɨˊ jmɨgüíˋ la e cagaꞌíinˊn jaléꞌˋ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ Moi˜, o̱ꞌguɨ e cagaꞌíinˊn jaléꞌˋ júuˆ e caꞌeˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ. Co̱ꞌ jaˋ cagáˉa faꞌ e cagaꞌíinˊn jaléꞌˋ e jo̱, co̱ꞌ jnea˜ cagáˉa fɨˊ jmɨgüíˋ la e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ nilɨti˜ jaléꞌˋ e júuˆ jo̱b. \v 18 Jo̱ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e lajeeˇ ró̱o̱ˋbɨ guóoꞌ˜ uǿˉ jmɨgüíˋ, jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ faꞌ e nijé̱ꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ camɨ́ꞌˆ e júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ do cartɨˊ mɨ˜ nidsijéeˊ jaléꞌˋ e nɨsɨꞌíˆ e nidsijéeˊ do. \v 19 Jo̱baꞌ i̱ dseaˋ i̱ jaˋ jmóoˋ nʉ́ʉꞌ˜ faꞌ camɨ́bꞌˆ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ Moi˜, doñiˊ faꞌ jaˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ niingˉ e júuˆ camɨ́ꞌˆ do, o̱ꞌguɨ eꞌrˊ dseaˋ rúiñꞌˋ jial e nijméiñꞌˉ do nʉ́ʉꞌr˜ e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ niꞌuíiñˉ jaangˋ i̱ jaˋ niingˉ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nicá̱ˋ dseaˋ do nifɨˊ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. Dsʉꞌ jaléngꞌˋguɨ dseaˋ i̱ nʉ́ʉꞌ˜ jaléꞌˋ e júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ do jo̱guɨ eꞌrˊ jaléngꞌˋ dseaˋ rúiñꞌˋ e nijméiñꞌˉ do lajo̱, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ niꞌuíiñˉ dseaˋ i̱ niimˉ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e dseaˋ do nicá̱rˋ nifɨˊ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \v 20 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e song jaˋ nijmɨꞌúungˋnaꞌ e nijmeeˉnaꞌ nʉ́ʉꞌ˜naꞌ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ røøˋguɨ laco̱ꞌguɨ i̱ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ góoˋnaaꞌ dseaˋ Israel jo̱ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ góoˋnaaꞌ i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo, jo̱baꞌ jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ jóng faꞌ e Fidiéeˇ nicá̱rˋ nifɨˊ quíiˉnaꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nitɨ́ˉ e íꞌˋ jo̱. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús jial lɨ́ɨˊ mɨ˜ guíingˉ dseaˋ \r (Lc. 12:57-59) \p \v 21 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, Jesús caꞌerˊ e júuˆ la jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jo̱ ꞌnʉ́ꞌˋ, nɨcanʉ́ʉˉbaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e caꞌíngꞌˋ dseaˋ áangˊ quíˉnaaꞌ, jo̱ e lab e jo̱: “Jaˋ jngánꞌˋ dseaˋ rúnꞌˋ, dsʉco̱ꞌ i̱i̱ˋ i̱ jmóoˋ lajo̱, jo̱baꞌ fɨˊ quiniˇ dseatab˜ catɨ́ɨngˉ dsérˉ e nitɨdsiˊ íꞌˋ quiáꞌrˉ laco̱ꞌ catɨ́ɨngˉ.” \v 22 Dsʉꞌ jnea˜guɨ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ lɨguíingˉ quiáꞌˉ jaangˋguɨ dseaˋ rúngꞌˋ, jo̱baꞌ fɨˊ quiniˇ dseatab˜ catɨ́ɨngˉ dséˉ i̱ dseaˋ íˋ e laco̱ꞌ nitɨdsiˊ íꞌˋ quiáꞌrˉ. Jo̱ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jmineangꞌˆ jaangˋ dseaˋ rúngꞌˋ, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ, dseaˋ cǿøngꞌ˜ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel catɨ́ɨngˉ niquidsiˊ íꞌˋ quiáꞌrˉ. Jo̱guɨ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ cuǿøngˋ júuˆ ꞌlɨꞌˆ jaangˋguɨ dseaˋ rúngꞌˋ, jo̱baꞌ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨbꞌˆ catɨ́ɨngˉ i̱ dseaˋ íˋ fɨˊ lɨ˜ cooˋ jɨˋ e jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ yʉꞌˊ. \p \v 23 ’Jo̱ mɨ˜ güɨlíingˉnaꞌ fɨˊ guáꞌˉ e lɨɨng˜ eeˋ güɨcuǿøꞌ˜naꞌ Fidiéeˇ fɨˊ nifeꞌˋ, jo̱ lajeeˇ jo̱ niguiéngꞌˊ óoˊnaꞌ e seengˋ jaangˋ dseaˋ i̱ jmooˋnaꞌ mɨ́ɨꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜, \v 24 jo̱baꞌ dob ꞌnéˉ séeꞌ˜naꞌ e quié̱ˆnaꞌ do, jo̱ nigüɨlíingˋnaꞌ e nijmitíiꞌˇ óoˊnaꞌ laꞌuii˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ i̱ jmooˋnaꞌ mɨ́ɨꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ do. Jo̱ mɨ˜ ningɨ́ˋ, jo̱guɨbaꞌ nɨcuǿøngˋ e güɨcá̱ꞌˆnaꞌ fɨˊ nifeꞌˋ jaléꞌˋ e quié̱ˆnaꞌ do jóng. \p \v 25 ’Jo̱ song i̱i̱ˋ dseaˋ ꞌnɨ́ɨngˋ ꞌnʉ́ꞌˋ lají̱i̱ꞌ˜ dseeˉ e nɨcaꞌeeˉnaꞌ, jo̱guɨ iiñ˜ e nidsijéeiñˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ quiniˇ dseata˜, jo̱baꞌ guiʉ́ˉguɨ jmɨꞌúungˋnaꞌ jóng e nisɨɨng˜naꞌ røøˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ do laꞌuii˜, nʉ́ꞌˉguɨ e nijáiñꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ jaguóˋ dseata˜; dsʉco̱ꞌ song jaˋ nijmeeˉnaꞌ lajo̱, jo̱baꞌ i̱ dseata˜ do nijáiñꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ ɨ́ɨꞌ˜ quiáꞌrˉ jo̱ ꞌnʉñíbˆ nitáiñꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ jóng. \v 26 Jo̱ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e jaˋ niꞌuǿngˋnaꞌ e fɨˊ dsíiˊ ꞌnʉñíˆ do cartɨˊ niquɨ́ˆnaꞌ jaléꞌˋ cuuˉ e nimɨ́ꞌˉ i̱ dseata˜ do ꞌnʉ́ꞌˋ. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús e jaˋ dseengˋ e güɨɨngˋ dseaˋ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ i̱ o̱ꞌ quiáꞌrˉ \p \v 27 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌeˊguɨ Jesús e júuˆ la jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Nɨcanʉ́ʉbˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e júuˆ la malɨɨ˜guɨ eáangˊ: “Jaˋ ꞌleeꞌ˜ e nigüɨ́nꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ dseañʉꞌˋ o̱si dseamɨ́ˋ i̱ o̱ꞌ quíiꞌˉ.” \v 28 Dsʉꞌ jnea˜ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e doñiˊ i̱i̱ˋ i̱ suungˋ jaangˋ dseamɨ́ˋ jo̱ ɨˊ dsíirˊ e iiñ˜ güɨ́iñˋ có̱o̱iñꞌ˜ do, jo̱baꞌ lɨ́ɨˊ lafaꞌ nɨcajméeˋbre e jo̱ mɨ˜ caꞌɨ́ˋ dsíirˊ lajo̱ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseamɨ́ˋ do, jo̱ dseebˉ nɨcaꞌéerˋ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ jóng. \p \v 29 ’Jo̱ lajo̱b lɨ́ɨˊ, song jminíˆnaꞌ dséeˊ jmóoˋ e niténgꞌˋnaꞌ fɨˊ ni˜ dseeˉ, jo̱baꞌ guiʉ́ˉguɨ e guíˆbaꞌ jo̱ nigüɨbíiˊnaꞌ fɨˊ lɨ˜ huí̱i̱ˉ laco̱ꞌ seengˋnaꞌ yaang˜naꞌ; dsʉco̱ꞌ guiʉ́ˉguɨ quíiˉnaꞌ e niꞌíingˉ capíꞌˆ ngúuˊ táangˋnaꞌ e laco̱ꞌguɨ e nibíingˆnaꞌ latøøngˉnaꞌ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨꞌˆ. \v 30 Jo̱guɨ song guóoˋnaꞌ dséeˊ jmóoˋ e niténgꞌˋnaꞌ fɨˊ ni˜ dseeˉ, jo̱baꞌ guiʉ́ˉguɨ quíiˉnaꞌ e quiʉꞌˆbaꞌ jo̱ nigüɨbíiˊnaꞌ huí̱i̱bˉ laco̱ꞌ seengˋnaꞌ yaang˜naꞌ; dsʉco̱ꞌ guiʉ́ˉguɨ e niꞌíingˉ jí̱i̱ꞌ˜ guóoˋnaꞌ e laco̱ꞌguɨ e nibíingˆnaꞌ latøøngˉnaꞌ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨꞌˆ. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús quiáꞌˉ mɨ˜ tiúungˉ dseaˋ rúiñꞌˋ \r (Mt. 19:9; Mr. 10:11-12; Lc. 16:18) \p \v 31 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ jo̱, cajíngꞌˉguɨ Jesús e júuˆ la: \p —Lalab júuˆ seaˋ malɨɨ˜guɨ: “Doñiˊ i̱i̱ˋ dseañʉꞌˋ i̱ tiúungˉ dseamɨ́ˋ quiáꞌˉ, jo̱baꞌ ꞌnéˉ cuǿꞌˉbre i̱ dseamɨ́ˋ do co̱o̱ˋ majíˋ lɨ˜ féꞌˋ quiáꞌˉ e nɨcatiúungˉ rúiñꞌˋ.” \v 32 Dsʉꞌ jnea˜guɨ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e song jaangˋ dseañʉꞌˋ tiúuiñˉ dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ e jaˋ mɨˊ caꞌléeˊ i̱ dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ do e güɨɨiñˋ có̱o̱ꞌ˜ dseañʉꞌˋ jiéngꞌˋ, jo̱baꞌ i̱ dseañʉꞌˋ do jmóorˋ e dseáangꞌ˜ e niꞌlébˉ i̱ dseamɨ́ˋ do có̱o̱ꞌ˜ dseañʉꞌˋ jiéngꞌˋ, jo̱ lajo̱baꞌ niꞌéiñꞌˉ do dseeˉ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ; jo̱ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ nicúngꞌˋ guóˋ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ nɨcatiúungˉ rúngꞌˋ, jo̱baꞌ dseebˉ éerˋ cajo̱. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús quiáꞌˉ mɨ˜ éengˋ dseaˋ fiiˉ \p \v 33 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajíngꞌˉguɨ Jesús e júuˆ la: \p —ꞌNʉ́ꞌˋ nɨcanʉ́ʉˉbaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e féꞌˋ dseaˋ áangˊ quíˉnaaꞌ, jo̱ e lab e júuˆ jo̱: “Jaˋ seꞌˊ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ faꞌ e jaˋ nijméeꞌˆ e nɨcaféeꞌ˜ e nɨcaꞌeenꞌˉ fiiˉ.” \v 34 Dsʉꞌ jnea˜ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ: Jaˋ éengˊnaꞌ fiiˉ quiáꞌˉ lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ: jaˋ éengˊnaꞌ ñifɨ́ˉ, dsʉco̱ꞌ fɨˊ jo̱b lɨ˜ lɨ́ɨˊ é̱e̱ˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ; \v 35 o̱ꞌguɨ éengˊnaꞌ guóoꞌ˜ uǿˉ, dsʉco̱ꞌ jo̱b lɨ˜ jmiꞌíngꞌˊ tɨɨˉ Fidiéeˇ; o̱ꞌguɨ éengˊnaꞌ fɨɨˋ Jerusalén, dsʉco̱ꞌ jo̱b lɨ˜ lɨ́ɨˊ fɨɨˋ güeangꞌˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ. \v 36 Jo̱guɨ jaˋ éengˊ ꞌnʉ́ꞌˋ moguíˆnaꞌ, dsʉco̱ꞌ jaˋ líꞌˋnaꞌ jmɨsɨ́ɨngˆnaꞌ i̱ˊ jí̱i̱ꞌ˜ camɨ́ꞌˆ jñʉˋ guíˆnaꞌ e teeˋ o̱si e uíꞌˉ é. \v 37 Jo̱ song foꞌˆnaꞌ e nijmeeˉnaꞌ, jo̱baꞌ jmeeˉnaꞌ jóng; jo̱ song foꞌˆnaꞌ e jaˋ jmeeˉnaꞌ, jo̱baꞌ jaˋ jmooˋnaꞌ jóng; dsʉco̱ꞌ song jmooˋnaꞌ e jiéꞌˋguɨ, jo̱baꞌ nɨjmooˋnaꞌ nʉ́ʉꞌ˜naꞌ júuˆ quiáꞌˉ i̱ ꞌlɨmꞌˆ jóng. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús quiáꞌˉ e jaˋ ꞌnéˉ có̱o̱ˋ dseaˋ quiáꞌrˉ \r (Lc. 6:29-30) \p \v 38 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌeˊguɨ Jesús e júuˆ la: \p —Nɨcanʉ́ʉbˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e júuˆ la malɨɨ˜guɨ eáangˊ: “Song jaangˋ dseaˋ caꞌíiñˉ co̱o̱ˋ jminíꞌˆ, jo̱baꞌ lajo̱b ꞌnéˉ jmeꞌˆ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ íˋ; o̱si jaangˋ dseaˋ cafíiñˋ camɨ́ꞌˆ majá̱ꞌˆ, jo̱baꞌ lajo̱b ꞌnéˉ jmeꞌˆ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ íˋ cajo̱.” \v 39 Dsʉꞌ jnea˜ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ: Jaˋ có̱o̱ˉnaꞌ quíiˉnaꞌ mɨ˜ i̱i̱ˋ jmángꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ gaˋ; dsʉꞌ fɨng song i̱i̱ˋ caquiʉ̱́ʉ̱ˋ cataangˋ moníˆnaꞌ, jo̱baꞌ cuǿøꞌ˜naꞌr e cataangˋguɨ do güɨquiʉ̱́ʉ̱rˋ cajo̱. \v 40 Jo̱guɨ song i̱i̱ˋ iing˜ niꞌnɨ́ngˉ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ quiniˇ dseata˜, jo̱guɨ iiñ˜ niguírˉ ꞌmɨꞌquíiꞌ˜naꞌ, jo̱baꞌ cuǿøꞌ˜naꞌr jóng la quie̱ˊguɨ ꞌmɨꞌguiéeˉ quíiˉnaꞌ güɨquié̱e̱rˋ cajo̱. \v 41 Jo̱ song i̱i̱ˋ quiʉꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ ta˜ e nigüɨcá̱ˆnaꞌ co̱o̱ˋ lee˜ e ngɨˋnaꞌ co̱o̱ˋ kilómetro, jo̱baꞌ güɨca̱˜naꞌ jóng tú̱ˉ kilómetro. \v 42 Jo̱ fɨng mɨꞌˊ dseaˋ ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ, jo̱baꞌ cuǿøꞌ˜naꞌr jóng; jo̱guɨ song i̱i̱ˋ mɨꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ e lɨɨng˜ eeˋ nijmɨꞌǿøngˋnaꞌre cateáˋ, jo̱baꞌ jmɨꞌǿøngˋnaꞌr jóng. \s1 ꞌNéˉ jmiꞌneáangˋnaaꞌ jaléngꞌˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ jneaa˜aaꞌ \r (Lc. 6:27-28, 32-36) \p \v 43 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌeˊguɨ Jesús e júuˆ la jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Nɨcanʉ́ʉbˉ ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱ e júuˆ la malɨɨ˜guɨ eáangˊ: “Jmiꞌneáangˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ røøˋ có̱o̱ꞌ˜ jo̱ jmeeˉ e ꞌníꞌˋ manꞌˊ jaléngꞌˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ ꞌnʉˋ.” \v 44 Dsʉꞌ jnea˜guɨ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ: Jmiꞌneáangˋnaꞌ jaléngꞌˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jo̱guɨ féengꞌ˜naꞌ Fidiéeˇ uii˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jmángꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ gaˋ, \v 45 jo̱ lajo̱baꞌ niꞌuíingˉnaꞌ jó̱o̱ˊ Tiquíiˆnaꞌ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ. Dsʉco̱ꞌ dseaˋ do jmóoˋbre e guoꞌˋ ieeˋ lɨ˜ seengˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ jaléꞌˋ e gaˋ jo̱guɨ lɨ˜ seengˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ cajo̱; jo̱guɨ sɨ́ɨmˋbre jmɨ́ɨˊ cajo̱ lɨ˜ seengˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ éeˋ e guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ fɨˊ lɨ˜ seengˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ éeˋ e guiʉ́ˉ. \v 46 Dsʉco̱ꞌ song ꞌnʉ́ꞌˋ jmiꞌneáangˋnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ dseaˋ i̱ jmiꞌneáangˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱baꞌ jaˋ niꞌíingꞌ˜naꞌ jóng lají̱i̱ꞌ˜ e sɨꞌíingˆnaꞌ quiáꞌˉ Fidiéeˇ; co̱ꞌ lajo̱b cajo̱ jmóoˋ jaléngꞌˋ nodsicuuˉ quiáꞌˉ Roma. \v 47 Jo̱guɨ song fǿngꞌˋnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ, ¿e˜ e jiéꞌˋguɨ jmooˋnaꞌ laco̱ꞌ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ? Co̱ꞌ lajo̱b jmóoˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ cuíingˋ Fidiéeˇ cajo̱. \v 48 Jo̱ jmiꞌneáangˋnaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ dseángꞌˉ laco̱ꞌ sɨꞌíˆ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la jmóoˋ Tiquíiˆnaꞌ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ. \c 6 \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús quiáꞌˉ mɨ˜ jaangˋ dseaˋ jmɨcó̱o̱ꞌr˜ jaangˋguɨ i̱ ꞌnéˉ quiáꞌˉ lajo̱ \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌeˊguɨ Jesús e júuˆ la jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaˋ jmooˋnaꞌ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ e quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋnaꞌ jmooˋnaꞌ e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ nijǿøˉ jaléngꞌˋ dseaˋ; co̱ꞌ song jmooˋnaꞌ lajo̱, jo̱baꞌ Tiquíiˆnaꞌ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ jaˋ nicuǿꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ e niguoꞌˆ e seaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ quiáꞌrˉ. \p \v 2 ’Jo̱baꞌ mɨ˜ jmɨcó̱o̱ꞌˇnaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ꞌnéˉ quiáꞌˉ lajo̱, jaˋ jmooˋnaꞌ lɨ˜ cuǿøngˋ jǿøˉ dseaˋ fɨ́ɨngˊ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la lɨ́ɨngˊ dseaˋ i̱ jmɨcaang˜ e jmóorˋ jaléꞌˋ e iing˜ Fidiéeˇ, dsʉꞌ o̱ꞌ jáꞌˉ e jmóorˋ lajo̱. Co̱ꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ jmɨcaaiñ˜ e jmɨcó̱o̱ꞌr˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ꞌnéˉ quiáꞌˉ lajo̱ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ lacaangˋ jee˜ ꞌnʉ́ʉˊ e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ niféꞌˋ dseaˋ guiʉ́ˉ uii˜ quiáꞌˉbre. Jo̱ dsʉꞌ jnea˜ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e jmɨcaang˜ i̱ dseaˋ do, nɨcalɨ́ꞌˉbre lají̱i̱ꞌ˜ e ꞌnóꞌrˊ do, co̱ꞌ joˋ eeˋ niꞌíngꞌˆguɨr jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 3 Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ jmɨcó̱o̱ꞌˇ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ꞌnéˉ quiáꞌˉ lajo̱, jaˋ ꞌnéˉ jméeꞌ˜naꞌ dseaˋ júuˆ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e nijmeeˉnaꞌ do, doñiˊ faꞌ jaangˋ dseaˋ i̱ cuíingˋnaꞌ eáangˊ; \v 4 jo̱ jmeeˉnaꞌ e jo̱ e jaˋ ñiˊ dseaˋ. Jo̱guɨ Tiquíiˆnaꞌ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ jǿøˉbre lají̱i̱ꞌ˜ e jmooˋnaꞌ do, jo̱ lajo̱baꞌ nicuǿꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ lají̱i̱ꞌ˜ e sɨꞌmáꞌrˆ quíiˉnaꞌ fɨˊ ñifɨ́ˉ quiáꞌrˉ. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús jial féengꞌ˜naaꞌ Fidiéeˇ \r (Lc. 11:2-4) \p \v 5 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌeˊguɨ Jesús e júuˆ la jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jo̱ mɨ˜ sɨɨng˜ ꞌnʉ́ꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ, jaˋ jmooˋnaꞌ laco̱ꞌguɨ la jmóoˋ i̱ dseaˋ i̱ jmɨcaang˜. Co̱ꞌ i̱ dseaˋ íˋ tɨˊ dsíirˊ síngꞌˋ yaaiñ˜ e sɨ́ɨiñˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ jo̱guɨ lacaangˋ lɨ˜ seángꞌˊ dseaˋ fɨ́ɨngˊ i̱ jǿøngˉ írˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e jmóorˋ do. Jo̱ dsʉꞌ jnea˜ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e jmɨcaang˜ i̱ dseaˋ do nɨcalɨ́ꞌˉbre lají̱i̱ꞌ˜ e ꞌnóꞌrˊ do, jo̱baꞌ joˋ eeˋ niꞌíngꞌˆguɨr jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 6 Dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋguɨ, mɨ˜ siing˜naꞌ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ, güɨtáangꞌ˜naꞌ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ quíiˉnaꞌ jo̱ jniing˜ yaang˜naꞌ ꞌnʉ́ʉˊ jo̱ sɨɨng˜naꞌ có̱o̱ꞌ˜ Tiquíiˆnaꞌ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ i̱ seengˋ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ jo̱. Jo̱ co̱ꞌ Tiquíiˆnaꞌ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ jǿøˉbre jaléꞌˋ e jmooˋnaꞌ do, jo̱baꞌ nicuǿꞌˉbre ꞌnʉ́ꞌˋ lají̱i̱ꞌ˜ e sɨꞌmáꞌrˆ quíiˉnaꞌ fɨˊ ñifɨ́ˉ quiáꞌrˉ. \p \v 7 ’Jo̱guɨ mɨ˜ sɨɨng˜naꞌ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ, jaˋ fóꞌˋnaꞌ jmiguiʉˊ ya̱ꞌˊ jaléꞌˋ júuˆ e jaˋ uiing˜ seaˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la jmóoˋ dseaˋ i̱ jaˋ cuíingˋ Fidiéeˇ; co̱ꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ ɨˊ dsíirˊ e song jmiguiʉˊguɨ niféꞌrˋ, jo̱baꞌ jáꞌˉguɨ ninúˉ diée˜ quiáꞌrˉ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌrˉ. \v 8 Jo̱ jie˜ mɨˊ jmeáangꞌ˜ yaang˜ ꞌnʉ́ꞌˋ lajo̱ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la jmóoˋ i̱ dseaˋ íˋ, co̱ꞌ Tiquíiˆnaꞌ Fidiéeˇ jéemˊ nɨñirˊ jaléꞌˋ e ꞌnéˉ quíiˉnaꞌ nʉ́ꞌˉguɨ e nimɨ́ɨꞌ˜naꞌre. \v 9 Jo̱baꞌ lalab ꞌnéˉ sɨɨng˜naꞌ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ: \q1 Tiquíˆiiꞌ, dseaˋ guiinꞌ˜ ñifɨ́ˉ, \q1 güɨjmifémꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ ꞌnʉˋ, \q1 co̱ꞌ ꞌnʉbˋ dseaˋ fénꞌˊ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ. \q1 \v 10 Jo̱guɨ güɨjángꞌˋ yaang˜ dseaˋ fɨˊ quiníꞌˆ \q2 e laco̱ꞌ nicá̱ꞌˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ lajaangˋ lajaaiñˋ. \q1 Jo̱guɨ güɨjmitib˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ jaléꞌˋ e iing˜ ꞌnʉˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la, \q2 lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ lɨti˜ fɨˊ ñifɨ́ˉ quíiꞌˉ. \q1 \v 11 Jo̱guɨ cuǿøꞌ˜ jneaꞌˆ jaléꞌˋ e ꞌnéˉ niquiee˜naaꞌ e jmɨɨ˜ lana. \q1 \v 12 Jo̱guɨ íingˊ dseeˉ uii˜ quíˉnaaꞌ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e jaˋ dseengˋ e nɨcajmóˆnaaꞌ, \q1 lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ jneaꞌˆ íingˊnaaꞌ dseeˉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ rúꞌˋnaaꞌ dseaˋ jmɨgüíˋ mɨ˜ eeˋgo̱ nɨcaꞌléerˊ quíˉnaaꞌ. \q1 \v 13 Jo̱guɨ jmeeˉ íˆ jneaꞌˆ lacaangˋ lɨ˜ ngɨˋnaaꞌ \q2 e laco̱ꞌ jaˋ nijiʉ́ꞌˋnaaꞌ fɨˊ ni˜ dseeˉ, \q1 jo̱guɨ jmeeˉ íˆ jneaꞌˆ cajo̱ \q2 e laco̱ꞌ jaˋ nijmeángꞌˋ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ jneaꞌˆ. \q1 Co̱ꞌ ꞌnʉbˋ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ røøˋ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ \q1 jo̱guɨ i̱ ꞌgøngꞌˊ jo̱guɨ i̱ niingˉ eáangˊ cajo̱ carˋ ngongɨ́ɨˋ jmɨɨ˜. \q1 Jo̱ lajo̱b nilíˋ. \m Jo̱ lanab caꞌeˊ Jesús ie˜ jo̱ jial féengꞌ˜naaꞌ Fidiéeˇ. \p \v 14 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ jo̱, cajíngꞌˉguɨ Jesús: \p —Jo̱ song ꞌnʉ́ꞌˋ íingˊnaꞌ dseeˉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ mɨ˜ eeˋgo̱ ꞌléerˊ quíiˉnaꞌ, jo̱baꞌ lajo̱b Tiquíiˆnaꞌ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ cajo̱ niꞌíimˉbre dseeˉ quíiˉnaꞌ. \v 15 Dsʉꞌ song ꞌnʉ́ꞌˋguɨ jaˋ íingˊnaꞌ dseeˉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ mɨ˜ eeˋgo̱ ꞌléerˊ quíiˉnaꞌ, jo̱baꞌ lajo̱b Tiquíiˆnaꞌ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ cajo̱ jaˋ niꞌíiñˉ dseeˉ quíiˉnaꞌ. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús quiáꞌˉ mɨ˜ jmóoˋ dseaˋ ayuno \p \v 16 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, caꞌeˊguɨ Jesús e júuˆ la jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jo̱ mɨ˜ jmooˋ ꞌnʉ́ꞌˋ ayuno, jaˋ jmeáangꞌ˜ yaang˜naꞌ e lɨ́ɨngˊnaꞌ fɨꞌíˆ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la jmóoˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jmɨcaang˜ e jmóorˋ jaléꞌˋ e iing˜ Fidiéeˇ, dsʉꞌ o̱ꞌ jáꞌˉ e jmóorˋ lajo̱; co̱ꞌ jmóoˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ lajo̱ e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ nijǿøˉ dseaˋ quiáꞌrˉ e jmóorˋ ayuno. Jo̱ dsʉꞌ jnea˜ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e jmɨcaang˜ i̱ dseaˋ do, nɨcalɨ́ꞌˉbre lají̱i̱ꞌ˜ e ꞌnóꞌrˊ do, jo̱ joˋ eeˋ niꞌíngꞌˆguɨr jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 17 Jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋguɨ, mɨ˜ jmooˋnaꞌ ayuno, rú̱u̱ꞌ˜naꞌ níˆnaꞌ jo̱guɨ jmeáangꞌ˜naꞌ guiʉ́ˉ yaang˜naꞌ, \v 18 jo̱ lajo̱baꞌ jaˋ nilɨlíꞌˆ dseaˋ e jmooˋnaꞌ ayuno. Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ Tiquíiˆnaꞌ Fidiéeˇ i̱ seengˋ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, jí̱i̱ꞌ˜ íˋbingꞌ i̱ nilɨlíꞌˆ e jo̱, jo̱ dseaˋ íbˋ i̱ nicuǿꞌˉ ꞌnʉ́ꞌˋ lají̱i̱ꞌ˜ e sɨꞌmáꞌrˆ quíiˉnaꞌ fɨˊ ñifɨ́ˉ quiáꞌrˉ. \s1 Jaléꞌˋ e jloꞌˆ e seaˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ ñifɨ́ˉ \r (Lc. 12:33-34) \p \v 19 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌeˊguɨ Jesús e júuˆ la jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaˋ jmooˋnaꞌ e sɨlɨ́ɨꞌˇnaꞌ eáangˊ cuuˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la, dsʉco̱ꞌ fɨˊ jmɨgüíˋ la íimˉ jaléꞌˋ e óoˋ dseaˋ jo̱guɨ seengˋ cajo̱ jaléngꞌˋ guɨsɨ́ˋ i̱ ꞌléeˊ, jo̱guɨ seemˋ ɨ̱ɨ̱ˋ cajo̱ i̱ dsitáaiñꞌ˜ i̱ ꞌléeˊ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌˉ dseaˋ. \v 20 Jo̱ guiʉ́ˉguɨb e nijmeeˉnaꞌ e nilɨseaˋ quíiˉnaꞌ fɨˊ ñifɨ́ˉ jaléꞌˋ e jloꞌˆ, co̱ꞌ fɨˊ jo̱b lɨ˜ jaˋ seengˋ jaléngꞌˋ guɨsɨ́ˋ i̱ ꞌléeˊ, o̱ꞌguɨ dsitáangꞌ˜ jaléngꞌˋ ɨ̱ɨ̱ˋ i̱ ꞌléeˊ cajo̱. \v 21 Co̱ꞌ lɨ˜ seaˋ jaléꞌˋ e lɨ́ˋ óoˊnaꞌ do, e jo̱bɨ eáangˊ guiing˜ óoˊnaꞌ jóng. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús quiáꞌˉ co̱o̱ˋ jɨˋ có̱o̱ꞌ˜ e cuøˊ e jnéꞌˋ dseaˋ \r (Lc. 11:34-36) \p \v 22 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌeˊguɨ Jesús e júuˆ la jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaléꞌˋ jminiˇ dseaˋ lɨ́ɨˊ la lɨ́ɨˊ co̱o̱ˋ jɨˋ có̱o̱ꞌ˜ e cuøˊ e jnéꞌrˋ lacaangˋ fɨˊ lɨ˜ ngɨrˊ; jo̱baꞌ song jloꞌˆ jminíˆnaꞌ, jo̱baꞌ guiʉ́bˉ jnéꞌˋnaꞌ lacaangˋ fɨˊ lɨ˜ ngɨˋnaꞌ jóng; \v 23 jo̱ dsʉꞌ song jaˋ dseengˋ jminíˆnaꞌ, jo̱baꞌ jaˋ jnéꞌˋnaꞌ jóng lacaangˋ fɨˊ lɨ˜ ngɨˋnaꞌ. Jo̱ song lajeeˇ e jneáˋ røøˋ jminíˆnaꞌ niꞌuíingˉ e jaˋ jnéꞌˋnaꞌ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ, jo̱ song lajo̱b lɨ́ɨˊ, jo̱baꞌ dseángꞌˉ nʉʉˋguɨb niꞌuíingˉ jminíˆnaꞌ jóng. \s1 Jaˋ cuǿøngˋ e guiing˜ dsíiˊ dseaˋ Fidiéeˇ mɨ˜ eáangˊguɨ guiing˜ dsíirˊ cuuˉ \r (Lc. 16:13) \p \v 24 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌeˊguɨ Jesús e júuˆ la jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ faꞌ e nijmérˉ ta˜ fɨˊ quiniˇ gángˉ fiir˜ co̱lɨɨng˜, dsʉco̱ꞌ song cajméerˋ lajo̱, jo̱baꞌ nilíˋ ꞌníꞌˋ níimˉbre jaangˋ jo̱guɨ nijmiti˜bre ta˜ e niquiʉ́ꞌˉ i̱ jaangˋguɨ do. Jo̱ co̱ꞌ lajo̱b lɨ́ɨˊ, jo̱baꞌ jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ faꞌ e ꞌnʉ́ꞌˋ nijmitíˆnaꞌ co̱lɨɨng˜ jaléꞌˋ ta˜ quiʉꞌˊ Fidiéeˇ jo̱guɨ nijmitíˆnaꞌ cajo̱ jaléꞌˋ ta˜ seángꞌˊ jmiguiʉˊ cuuˉ. \s1 To̱ꞌˋ fɨ́ɨmˋ Fidiéeˇ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ \r (Lc. 12:22-31) \p \v 25 ’Jo̱ uíiꞌ˜ jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jaˋ jmeeˉnaꞌ fɨꞌíˆ uii˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e uꞌˆ cøꞌˆnaꞌ e laco̱ꞌ cuøˊ e seengˋnaꞌ, o̱ꞌguɨ quiáꞌˉ jaléꞌˋ sɨ̱́ꞌˋnaꞌ cajo̱. Co̱ꞌ eáangˊguɨ laniingˉ e seengˋ dseaˋ laco̱ꞌguɨ jaléꞌˋ e gøꞌrˊ do, jo̱guɨ eáangˊguɨ laniingˉ ngúuˊ táaiñˋ cajo̱ laco̱ꞌguɨ jaléꞌˋ sɨ̱ꞌrˆ e quiꞌrˊ. \v 26 Quie̱ˋnaꞌ cuente quiáꞌˉ fɨ́ɨngˊ ta̱ˊ i̱ ngɨˊ fɨˊ guiáꞌˆ güíˋ; jaˋ e jniˊreꞌ o̱ꞌguɨ e sɨtɨ́ɨngˊneꞌ o̱ꞌguɨ ꞌmeaˊreꞌ jaléꞌˋ e nidǿꞌˉreꞌ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ quiáaˉreꞌ. Dsʉꞌ Tiquíiˆ ꞌnʉ́ꞌˋ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ hémꞌˊbreiñꞌ do. Jo̱guɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, ¡eáangˊguɨ quíingˊnaꞌ laco̱ꞌguɨ e fɨ́ɨngˊ ta̱ˊ! \v 27 Jo̱ lajo̱b lɨ́ɨˊ cajo̱, doñiˊ i̱i̱ˋ i̱ jmóoˋ fɨꞌíˆ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e jo̱, jaˋ quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ cajo̱ faꞌ e nijmérˉ e seeiñˋ huǿøˉguɨ laco̱ꞌguɨ jí̱i̱ꞌ˜ e sɨꞌíˆ quiáꞌrˉ faꞌ jialguɨ la lɨ́ˋ dsíirˊ. \p \v 28 ’Jo̱baꞌ jaˋ ꞌnéˉ jmeeˉnaꞌ fɨꞌíˆ quiáꞌˉ jaléꞌˋ sɨ̱́ꞌˋnaꞌ. Co̱ꞌ quie̱ˋnaꞌ cuente jial cuaangˋ jaléꞌˋ líˆ e seaˋ fɨˊ jee˜ móꞌˋ; jaˋ jmóoˋ ta˜ o̱ꞌguɨ jmɨlɨɨng˜ sɨ̱ꞌˆ yaang˜. \v 29 Jo̱ dsʉꞌ jnea˜guɨ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jɨˋguɨ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ Salomón do, dseaˋ i̱ eáangˊ seaˋ cuuˉ, dseángꞌˉ jaˋ caquímꞌˊ ꞌñiaꞌrˊ ꞌmɨꞌˊ e niguoꞌˆ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la niguoꞌˆ co̱o̱ˋ líˆ. \v 30 Jo̱ song Fidiéeˇ jmóorˋ e eáangˊ niguoꞌˆ sɨ̱ꞌˆ jaléꞌˋ líˆ e seaˋ lacaangˋ fɨˊ jee˜ móꞌˋ, jo̱ dsʉꞌ lajeeˇ cateáˋbaꞌ e ee˜ e jloꞌˆ do, co̱ꞌ dsaꞌóˋ iéeˊ fɨˊ ni˜ jɨbˋ nidsitóoꞌ˜, jo̱ dsʉꞌ ¡eáangˊguɨb nijméˉ Fidiéeˇ íˆ ꞌnʉ́ꞌˋ laco̱ꞌguɨ e líˆ do, ꞌnʉ́ꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ e tɨɨngˋ Fidiéeˇ jmérˉ lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ! \v 31 Jo̱baꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ ꞌnéˉ jmeeˉnaꞌ fɨꞌíˆ e foꞌˆnaꞌ: “¿E˜ niquiee˜naaꞌ? o̱si ¿E˜ niꞌnéꞌˆnaaꞌ? o̱si foꞌˆbɨ́ɨꞌ é ¿E˜ ꞌmɨꞌˊ niquíꞌˆnaaꞌ?” \v 32 Co̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ cuíingˋ Fidiéeˇbingꞌ i̱ jmóoˋ fɨꞌíˆ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e lajo̱. Jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ, seemˋ jaangˋ Tiquíiˆnaꞌ i̱ guiing˜ ñifɨ́ˉ, jo̱ íˋbingꞌ i̱ nɨñiˊ e ꞌnéˉnaꞌ jaléꞌˋ e jo̱. \v 33 Co̱ꞌ e labaꞌ ꞌnéˉ e jmeeˉnaꞌ; laꞌuii˜ e nijmɨꞌúungˋnaꞌ e seengˋnaꞌ e Fidiéeˇ quie̱rˊ nifɨˊ quíiˉnaꞌ, jo̱guɨ e jmooˋnaꞌ dseángꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ quiʉꞌˊbre cajo̱, co̱ꞌ lajo̱baꞌ e nicuǿꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ e ꞌnéˉnaꞌ. \v 34 Jo̱baꞌ jaˋ ꞌnéˉ jmeeˉnaꞌ fɨꞌíˆ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e nidsijéeˊ quíiˉnaꞌ e jmɨɨ˜ dsaꞌóˋ, co̱ꞌ dsaꞌóˋ jiéꞌˋguɨ e lɨ́ɨˊ quíiˉnaꞌ. Dsʉco̱ꞌ nitébꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ fɨꞌíˆ dsíiˊ e seaˋ laco̱o̱ˋ jmɨɨ˜. \c 7 \s1 Jaˋ cuøꞌˊnaꞌ dseeˉ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ \r (Lc. 6:37-38, 41-42) \p \v 1 Jo̱ lalab cajíngꞌˉguɨ Jesús: \p —Jaˋ cuøꞌˊnaꞌ dseeˉ jaléngꞌˋ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ, jo̱ lajo̱baꞌ jaˋ nicuǿꞌˉ Fidiéeˇ ꞌnʉ́ꞌˋ dseeˉ cajo̱. \v 2 Dsʉco̱ꞌ Fidiéeˇ nicuǿꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ dseeˉ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la cuøꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ dseeˉ jaléngꞌˋ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ; jo̱guɨ jial tíiˊ dseeˉ e cuøꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ, jo̱baꞌ lajo̱b nicuǿꞌˉ Fidiéeˇ ꞌnʉ́ꞌˋ dseeˉ cajo̱. \v 3 Jo̱baꞌ ¿jialɨꞌˊ ca̱ꞌˋ cuente lají̱i̱ꞌ˜ quiˊ iʉ˜ jminiˇ jaangˋ dseaˋ rúnꞌˋ, jo̱guɨ jaˋ ca̱ꞌˋ cuente uøꞌˊ e jiéꞌˋ jaˋ latøøngˉ co̱o̱ˋ ꞌmabˋ iʉ˜ jminíꞌˆ? \v 4 Jo̱ song latøøngˉ co̱o̱ˋ ꞌmabˋ iʉ˜ jminíꞌˆ uøꞌˊ, jo̱baꞌ ¿jial niteáˋ oꞌˊ e nifɨ́ꞌˆ jaangˋ dseaˋ rúnꞌˋ: “Rúꞌˋuuꞌ, neaˊdu neˇeeꞌ, jo̱ nigui˜duu e quiˊ iʉ˜ jminíꞌˆ”? \v 5 ¡I̱ jmɨcaang˜ ꞌnʉ́ꞌˋ! Jangꞌˉ gui˜du e ꞌmaˋ e iʉ˜ jminíꞌˆ uøꞌˊ, jo̱ lajo̱guɨbaꞌ nɨcuǿøngˋ e jǿøꞌˆ guiʉ́ˉ e niguíꞌˆ e quiˊ e iʉ˜ jminiˇ i̱ dseaˋ rúnꞌˋ do. \p \v 6 ’Jaˋ cuøꞌˊnaꞌ jaléꞌˋ e güeangꞌˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jaléngꞌˋ dseaˋ ꞌlɨngꞌˆ i̱ sooˋ dsíiˊ, dsʉco̱ꞌ i̱ dseaˋ laꞌíˋ lɨ́ɨiñˊ la lɨ́ɨngˊ dsiiˋ o̱si la lɨ́ɨngˊ cúˆ é, e nisoꞌøꞌˊbreꞌ jaléꞌˋ e güeangꞌˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do, jo̱guɨ dseáamꞌ˜ e nilíˋ ꞌníꞌˋ níiñˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jo̱guɨ e nijmeáiñꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ gaˋ cajo̱. \s1 Mɨ́ɨꞌ˜naꞌ Fidiéeˇ jaléꞌˋ e ꞌnéˉnaꞌ jo̱ nicuǿˉbre \r (Lc. 11:9-13; 6:31) \p \v 7 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lalab cajíngꞌˉguɨ Jesús: \p —Mɨ́ɨꞌ˜naꞌ Fidiéeˇ jaléꞌˋ e ꞌnéˉnaꞌ, jo̱ nicuǿˉbre; jo̱guɨ mɨ˜ ꞌnóꞌˋnaꞌ, niguiéꞌˊbaꞌ jaléꞌˋ e ꞌnóꞌˋnaꞌ do; jo̱guɨ mɨ˜ tøꞌˊnaꞌ fɨˊ oꞌnʉ́ˆ, jo̱baꞌ nineabˊ e ꞌnʉ́ʉˊ do. \v 8 Dsʉco̱ꞌ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ mɨꞌˊ Fidiéeˇ jaléꞌˋ e ꞌnérˉ, ngɨ́ɨmˋbre; jo̱guɨ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ ꞌnóꞌˊ, dséꞌˊbre e ꞌnóꞌrˊ do; jo̱guɨ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ tǿˋ fɨˊ co̱o̱ˋ oꞌnʉ́ˆ, nineabˊ e ꞌnʉ́ʉˊ do. \p \v 9 ’Jo̱ jnea˜ líꞌˆ dsiiˉ e jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ seengˋ jaléngꞌˋ jó̱o̱ˋnaꞌ, e mɨ˜ nimɨ́ꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ ir˜, nicuǿꞌˆnaꞌr cu̱u̱˜; \v 10 o̱si mɨ˜ nimɨ́ꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ capíꞌˆ ngúuˊ ꞌñʉˋ, jo̱ nicuǿꞌˆnaꞌr ngúuˊ mɨꞌˋ. \v 11 Jo̱ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ jmooˋnaꞌ jaléꞌˋ e ꞌlɨꞌˆ, tɨɨmˋbaꞌ cuǿꞌˆnaꞌ jaléngꞌˋ jó̱o̱ˋnaꞌ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ, jo̱ dsʉꞌ eáangˊguɨb jloꞌˆ jaléꞌˋ e nicuǿˉ Tiquíiˆnaꞌ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ mɨ˜ nimɨ́ɨꞌ˜naaꞌr. \p \v 12 ’Jo̱ lajo̱b lɨ́ɨˊ, jo̱baꞌ jmeeˉnaꞌ jmangꞌˉ e guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ iing˜naꞌ e nijméˉ dseaˋ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ; co̱ꞌ lajo̱b ta˜ quiʉꞌˊ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱guɨ lajo̱bɨ féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús quiáꞌˉ e oꞌnʉ́ˆ e dsʉʉˋ \r (Lc. 13:24) \p \v 13 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌeˊguɨ Jesús e júuˆ la jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Güɨtáangꞌ˜naꞌ fɨˊ oꞌnʉ́ˆ e dsʉʉˋ. Dsʉco̱ꞌ e fɨˊ oꞌnʉ́ˆ e úˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ fɨˊ guiáꞌˆ fɨˊ e úˋ, fɨˊ jo̱b lɨ˜ dsitáangꞌ˜ fɨ́ɨngˊguɨ dseaˋ i̱ nɨteáangꞌ˜ fɨˊ e ngolíingˋ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨꞌˆ; \v 14 dsʉꞌ e oꞌnʉ́ˆ jo̱guɨ e fɨˊ e ngoꞌˊ fɨˊ lɨ˜ guiʉ́ˆ, dsʉʉbˋ jo̱guɨ huɨ́ɨmˊ eáangˊ cajo̱, jo̱baꞌ jaˋ ꞌleáangˉ dseaˋ i̱ dsilíingˋ fɨˊ jo̱. \s1 Jaléꞌˋ ꞌmaˋ ofɨɨˋ cuíiˋ dseaˋ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ ofɨɨˋ e ɨ́ɨbˋ \r (Lc. 6:43-44) \p \v 15 ’Jo̱ fɨ́ɨˉguɨ́ɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e júuˆ la: Ñiing˜ óoˊnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jmɨcaang˜ e erˊ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, dsʉꞌ o̱ꞌ jáꞌˉ jaléꞌˋ e júuˆ e féꞌrˋ do. Jo̱ mɨ˜ ngɨrˊ fɨˊ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, jnéeiñˉ lɨ́ꞌˉ caluuˇ la jnéengˉ dseaˋ guiúngˉ i̱ cuíingˋ Fidiéeˇ, jo̱ dsʉꞌ caniingˉ jí̱i̱ꞌ˜ e ꞌléˉbre ɨˊ dsíirˊ fɨˊ dsíiˊ. \v 16 Jo̱ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e jmóobˋ i̱ dseaˋ laꞌíˋ cuǿøngˋ jmicuíingˋnaꞌr. Jo̱ lajo̱b lɨ́ɨˊ cajo̱, ꞌnʉ́ꞌˋ líꞌˋnaꞌ jmicuíiˋnaꞌ co̱o̱ˋ ꞌmaˋ ofɨɨˋ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ ofɨɨˋ e ɨ́ɨbˋ; dsʉco̱ꞌ co̱o̱ˋ ꞌmató̱o̱ˊ jaˋ cuǿøngˋ faꞌ e niꞌɨ́ˉ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ yʉ́ꞌˆ, o̱ꞌguɨ co̱o̱ˋ ꞌmató̱o̱ˊ fíꞌˋ jaˋ cuǿøngˋ faꞌ e niꞌɨ́ˉ güɨñíꞌˆ yʉ́ꞌˆ. \v 17 Jo̱ lajo̱b jaléꞌˋ ꞌmaˋ ofɨɨˋ e guiʉ́ˉ, jmangꞌˉ ofɨɨˋ e guiʉ́bˉ cuøˊ; jo̱ dsʉꞌ e ꞌmaˋ ofɨɨˋ e jaˋ dseengˋ, jaˋ dseengˋ jaléꞌˋ ofɨɨˋ e cuøˊ. \v 18 Jo̱ lajo̱b jaléꞌˋ ꞌmaˋ ofɨɨˋ e guiʉ́ˉ, jaˋ cuǿøngˋ faꞌ e nicuǿˉ ofɨɨˋ e jaˋ dseengˋ; jo̱guɨ jaléꞌˋ ꞌmaˋ ofɨɨˋ e jaˋ dseengˋ, jaˋ cuǿøngˋ faꞌ e nicuǿˉ ofɨɨˋ e guiʉ́ˉ. \v 19 Jo̱ nihuí̱bꞌˋ jaléꞌˋ ꞌmaˋ ofɨɨˋ e jaˋ cuøˊ ofɨɨˋ e guiʉ́ˉ jo̱ fɨˊ ni˜ jɨbˋ nidsitóoꞌ˜. \v 20 Jo̱ co̱ꞌ lajo̱b lɨ́ɨˊ, jo̱baꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e jmóobˋ i̱ dseaˋ i̱ jmɨcaang˜ e erˊ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do líꞌˋnaꞌ jmicuíingˋnaꞌr. \s1 Jaˋ lajɨɨngˋ dseaˋ lɨꞌrˋ e Fidiéeˇ nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ lata˜ \r (Lc. 13:25-27) \p \v 21 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajíngꞌˉguɨ Jesús e júuˆ la: \p —Jaˋ lajɨɨngˋ dseaˋ i̱ sɨ́ꞌˋ jnea˜: “Fíiˋi, Fíiˋi”, nilíꞌrˋ e Fidiéeˇ nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ lata˜, dsʉꞌ i̱ dseaˋ i̱ nijméˉ jaléꞌˋ e iing˜ Tiquiéˆe dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ, jí̱i̱ꞌ˜ íˋbingꞌ i̱ nilíꞌˋ e jo̱. \v 22 Jo̱ mɨ˜ nitɨ́ˉ e íꞌˋ jo̱ mɨ˜ niquidsiˊ Fidiéeˇ íꞌˋ quiáꞌˉ lajaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, fɨ́ɨmˊ dseaˋ nisɨ́ꞌrˋ jnea˜ ie˜ jo̱: “Fíiˋi, Fíiˋi, jneaꞌˆ caféꞌˋnaaꞌ júuˆ quíiꞌˉ laꞌeáangˊ ꞌnʉˋ, jo̱guɨ laꞌeáangˊ ꞌnʉˋ caꞌuøøngˉnaaꞌ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ jéeˊ quiáꞌˉ dseaˋ, jo̱ jmiguiʉbˊ jaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ cajmóˆnaaꞌ laꞌeáangˊ ꞌnʉˋ cajo̱.” \v 23 Dsʉꞌ jnea˜ ningɨɨˉ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ ie˜ jo̱: “Jéengꞌ˜naꞌ fɨˊ lɨ˜ sínꞌˋn la; ¡do güɨlíingˉnaꞌ lɨ́ꞌˆ do, co̱ꞌ dseángꞌˉ jaˋ calɨcuíimˋbaa ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ i̱ sɨtɨ́ɨngˇ ꞌléeˊ!” \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús quiáꞌˉ lajɨˋ tú̱ˉ tɨɨˉ fɨɨˋ \r (Mr. 1:22; Lc. 6:47-49) \p \v 24 ’Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉguɨ́ɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ núuˋ jo̱guɨ jmóorˋ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ quiʉ́ꞌˋʉ lɨ́ɨiñˊ laco̱ꞌ jaangˋ dseaˋ i̱ ɨˊ dsíiˊ guiʉ́ˉ jaléꞌˋ e nijmérˉ. Jo̱ i̱ dseaˋ íˋ cajmeꞌrˊ ꞌnʉr˜, jo̱ abꞌˊ tɨɨˉ fɨɨˋ catá̱ꞌrˉ quiáꞌˉ e ꞌnʉ́ʉˊ do. \v 25 Jo̱ mɨ˜ cajáˉ jmɨ́ɨˊ dsiing˜ jo̱ cacuángˉ jaléꞌˋ guaˋ jo̱ dsíngꞌˉ caquiʉꞌˊ guíˋ fɨˊ lɨ˜ siꞌˊ e ꞌnʉ́ʉˊ do, dsʉꞌ e ꞌnʉ́ʉˊ do jaˋ caquɨ́ꞌˉ, co̱ꞌ abꞌˊ iʉ˜ tɨɨˉ fɨɨˋ quiáꞌˉ. \v 26 Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ i̱ lɨco̱ꞌ núuˋ júuˆ quiéˉe jo̱ jaˋ jmóorˋ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ quiʉ́ꞌˋʉ, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ lɨ́ɨiñˊ laco̱ꞌ jaangˋ dseaˋ i̱ jaˋ ɨˊ dsíiˊ guiʉ́ˉ e nijmérˉ. Jo̱ cajmeꞌrˊ ꞌnʉr˜, dsʉꞌ jaˋ catá̱ꞌrˉ tɨɨˉ fɨɨˋ quiáꞌˉ e ꞌnʉ́ʉˊ do. \v 27 Jo̱baꞌ mɨ˜ cajáˉ jmɨ́ɨˊ dsiing˜ jo̱ cacuángˉ jaléꞌˋ guaˋ jo̱guɨ dsíngꞌˉ caꞌɨ́ɨˉ guíˋ, jo̱baꞌ caquɨ́bꞌˉ e ꞌnʉ́ʉˊ do, jo̱ dseángꞌˉ conguiabˊ caꞌíngˉ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ. \p \v 28 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ féꞌˋ Jesús jaléꞌˋ e júuˆ na, lajɨɨmˋ dseaˋ i̱ sɨseángꞌˊ do dsíngꞌˉ cangogáˋ dsíirˊ laco̱ꞌ eˊ dseaˋ do, \v 29 dsʉco̱ꞌ dsíngꞌˉ ꞌgøngꞌˊ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌrˉ jo̱guɨ dsíngꞌˉ tɨɨiñˋ erˊ cajo̱, co̱ꞌ jaˋ erˊ laco̱ꞌ eˊ i̱ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel. \c 8 \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ jmohuɨ́ɨˊ ꞌlɨꞌˆ fɨˊ ngúuˊ táangˋ \r (Mr. 1:40-45; Lc. 5:12-16) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajgámˉ Jesús e fɨˊ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ do, jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ ngolíingˉ caluurˇ laco̱ꞌ ngóorˊ. \v 2 Jo̱ lajeeˇ jo̱b cangoquiéengˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ nilɨ́ɨngˊ jmohuɨ́ɨˊ ꞌlɨꞌˆ fɨˊ ngúuˊ táangˋ fɨˊ quiniˇ Jesús, jo̱ casíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiniˇ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Fíiˋi, cuǿømˋ líˋ jmiꞌleáanꞌˆ jnea˜ lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e lɨ́ɨnˊn song iinꞌ˜ lajo̱. \p \v 3 Jo̱baꞌ Jesús cagüɨiñꞌˊ capíꞌˆ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Iim˜baa jmiꞌleáanˆn ꞌnʉˋ, jo̱ lana caꞌláamˉbaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e lɨnꞌˊ. \p Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b caꞌláangˉ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ lɨ́ɨiñˊ. \p \v 4 Jo̱baꞌ Jesús casɨ́ꞌˉguɨr dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaˋ fɨ́ꞌˆ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ lají̱i̱ꞌ˜ e cajméˉe có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ, lɨco̱ꞌ guaˋ güɨjéengˋ uøꞌˊ fɨˊ quiniˇ jmidseaˋ e laco̱ꞌ nilɨñiˊ i̱ jmidseaˋ do e nɨcaꞌláamˉbaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e lamɨ˜ lɨnꞌˊ. Jo̱ mɨ˜ nilíˋ jo̱, jo̱baꞌ güɨca̱˜ lají̱i̱ꞌ˜ e feáꞌˉ e ꞌnéˉ cuǿꞌˆ Fidiéeˇ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ e ta˜ e caquiʉꞌˊ Moi˜ ie˜ malɨɨ˜guɨ do. Jo̱ e jo̱b cuøˊ li˜ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ e nɨcaꞌláamˉbaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e lamɨ˜ lɨnꞌˊ. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌˉ jaangˋ fii˜ ꞌléeˉ romano \r (Lc. 7:1-10) \p \v 5 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caguiéngꞌˉ Jesús fɨˊ Capernaum, jo̱ fɨˊ jo̱ jaangˋ fii˜ ꞌléeˉ romano cangoquiéeiñˊ fɨˊ lɨ˜ ngangꞌˊ dseaˋ do jo̱ camɨꞌrˊ dseaˋ do jmɨꞌeeˇ \v 6 jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Fíiˋi, dob ráangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiéˉe dséeꞌr˜ fɨˊ quiéˉe, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ líˋ jí̱ꞌˉ jǿiñꞌˋ jo̱guɨ dsímꞌˉ cuꞌˋ lɨ́ɨiñˊ cajo̱. \p \v 7 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Nii˜baa nijmiꞌleáanˆnre. \p \v 8 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ fii˜ ꞌléeˉ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Fíiˋi, jaˋ catɨ́ɨngˉ jnea˜ e ꞌnʉˋ niꞌúꞌˆ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ quiéˉe; lɨco̱ꞌ féeꞌ˜ e niꞌleáangˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiéˉe do, jo̱baꞌ lajo̱b nilíˋ jóng. \v 9 Dsʉco̱ꞌ seemˋ dseaˋ i̱ teáangˉ nifɨˊguɨ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ quiéˉe, jo̱guɨ seemˋ ꞌléeˉ i̱ quiʉ́ꞌˋʉ ta˜ cajo̱. Jo̱ mɨ˜ fɨ́ɨˉɨ jaangˋ ꞌléeˉ quiéˉe e dsérˉ, jo̱baꞌ dséˉbre jóng; jo̱guɨ mɨ˜ fɨ́ɨˉɨ jaangˋguɨ e jáarˊ, jo̱baꞌ jáaˊbre jóng; jo̱guɨ mɨ˜ fɨ́ɨˉɨ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiéˉe e lɨɨng˜ e jmérˉ, jo̱baꞌ jmóoˋbre cajo̱. \p \v 10 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Jesús e júuˆ na, eáamˊ cangogáˋ dsíirˊ jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ ngolíingˉ có̱o̱ꞌr˜ do: \p —E jáꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ ya̱ꞌˊ jaˋ mɨˊ cajínꞌˊn jaangˋ dseaˋ góoˋo dseaˋ Israel i̱ dseángꞌˉ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ júuˆ quiéˉe lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la lɨ́ɨngˊ i̱ fii˜ ꞌléeˉ romano na. \v 11 Jo̱ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jmiguiʉbˊ íingꞌ˜ lɨ˜ nijalíingˉ fɨ́ɨngˊ dseaˋ i̱ jaˋ lɨ́ɨngˊ dseaˋ Israel jo̱ nigüeárˋ e nidǿꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quíˉiiꞌ i̱ siiˋ Abraham jo̱guɨ Isáaˊ có̱o̱ꞌ˜guɨ Jacóoˆ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nicá̱ˋ Fidiéeˇ nifɨˊ quiáꞌˉ lajaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \v 12 Jo̱ dsʉꞌ Fidiéeˇ nibíimˉbre fɨˊ caluuˇ fɨˊ lɨ˜ nʉʉˋ sǿꞌˋ fɨ́ɨngˊ dseaˋ Israel i̱ lamɨ˜ sɨꞌíˆ catɨ́ɨngˉ seengˋ có̱o̱ꞌr˜ fɨˊ lɨ˜ guiʉ́ˉ fɨˊ lɨ˜ quiʉꞌrˊ ta˜, jo̱ i̱ dseaˋ íˋ dob nijeá̱rˉ quɨꞌrˊ jo̱guɨ tʉrˊ maja̱r˜ uíiꞌ˜ jaléꞌˋ iihuɨ́ɨˊ e niꞌíñꞌˋ do. \p \v 13 Jo̱ lɨ́ˉ jo̱, Jesús casɨ́ꞌˉguɨr i̱ fii˜ ꞌléeˉ romano do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Guǿngꞌˊ fɨˊ quíiꞌˉ jo̱ güɨlɨtib˜ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ cañíꞌˆ, co̱ꞌ jábꞌˉ nɨcalɨ́nꞌˉ júuˆ quiéˉe. \p Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b caꞌláangˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌˉ i̱ fii˜ ꞌléeˉ romano do. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús iemɨséˆ Tʉ́ˆ Simón \r (Mr. 1:29-31; Lc. 4:38-39) \p \v 14 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, Jesús cangórˉ fɨˊ quiáꞌˉ Tʉ́ˆ Simón. Jo̱ mɨ˜ caguiérˉ fɨˊ jo̱, dob ráangˋ iemɨséˆ Tʉ́ˆ Simón e dsíngꞌˉ iʉ˜ guíiñˆ. \v 15 Jo̱ Jesús cagüɨꞌrˊ guooˋ i̱ dseamɨ́ˋ do, jo̱ dsifɨˊ lajo̱b caguáˉ e iʉ˜ guíiñꞌˆ do. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, i̱ dseamɨ́ˋ do caró̱o̱rˉ jo̱ cajméerˋ e cagǿbꞌˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús fɨ́ɨngˊ dseaˋ dséeꞌ˜ \r (Mr. 1:32-34; Lc. 4:40-41) \p \v 16 Jo̱ mɨ˜ canʉʉˋ lajo̱, fɨ́ɨmˊ dseaˋ caguilíiñˉ fɨˊ lɨ˜ guiing˜ Jesús e jéeiñˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ teáangꞌ˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíiˊ; jo̱ có̱o̱ꞌ˜ ꞌñiaꞌˊ camɨ́ꞌˆ júuˆ e féꞌˋ Jesús, uøømˋ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ dseaˋ, jo̱guɨ ꞌláamˉbɨ lajaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ e júuˆ jo̱ cajo̱. \v 17 Jo̱ cangojéeˊ e la e laco̱ꞌ calɨti˜ jaléꞌˋ júuˆ e cajíngꞌˉ jaangˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ i̱ calɨsíˋ Saíiˆ mɨ˜ cajíñꞌˉ lala: “Íˋbre caꞌíñꞌˋ jaléꞌˋ iihuɨ́ɨˊ quíˉnaaꞌ jo̱guɨ cacó̱rˉ jaléꞌˋ jmohuɨ́ɨˊ e lɨ́ɨˊnaaꞌ cajo̱.” \s1 Jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ iing˜ dsilíingˉ có̱o̱ꞌ˜ Jesús \r (Lc. 9:57-62) \p \v 18 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangáˉ Jesús e dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ dseaˋ caseángꞌˊ fɨˊ lacúngꞌˊ lajíingˋ lɨ˜ siñꞌˊ, jo̱baꞌ caquiʉꞌrˊ ta˜ dseaˋ quiáꞌrˉ e ningɨ́iñˉ fɨˊ lɨ˜ ꞌngóoꞌ˜ cataangˋ e guiéeˊ do. \v 19 Jo̱ lajeeˇ jo̱b, cangoquiéengˊ fɨˊ lɨ˜ siñꞌˊ jaangˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Tɨfaꞌˊ, iim˜baa nii˜i có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ lɨ́ꞌˆ doñiˊ jiéꞌˋ fɨˊ guóꞌˆ. \p \v 20 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jaléngꞌˋ güíiˊ seabˋ tooˋ lɨ˜ güɨɨngˋneꞌ, jo̱ lajo̱bɨ jaléngꞌˋ ta̱ˊ seabˋ sɨɨˉreꞌ cajo̱; dsʉꞌ jnea˜, dseaˋ gáaˊa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, jí̱i̱ꞌ˜ lɨ˜ quiee˜e moguiiˉ jaˋ seaˋ. \p \v 21 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jaangˋ lajeeˇ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do casɨ́ꞌˉ írˋ lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Fíiˋi, cuǿøꞌ˜ jnea˜ fɨˊ jangꞌˉ niꞌáanˇn tiquiéˆe, jo̱ mɨ˜ ningɨ́ˋ jo̱, jo̱guɨbaꞌ ninii˜i có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ. \p \v 22 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Nea˜ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ lana jo̱ cuøˊ fɨˊ e jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ lafaꞌ ꞌlɨɨng˜ niꞌáaiñˉ tiquíiꞌˆ mɨ˜ nitɨ́ˉ oor˜ quiáꞌrˉ. \s1 Mɨ˜ cajméeˋ Jesús e caꞌuáangˉ e ró̱o̱ˉ jmɨɨˋ jo̱guɨ caꞌuáangˉ e íiˊ guíˋ \r (Mr. 4:35-41; Lc. 8:22-25) \p \v 23 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌíbˉ Jesús fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ móoˊ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ. \v 24 Jo̱ lajeeˇ guiáangꞌ˜ e ningolíiñˉ ni˜ jmɨɨbˋ mɨ˜ canaangˋ ɨ́ɨˋ guíˋ la huɨ́ɨngˊ jo̱guɨ canaangˋ e ró̱o̱ˉ jmɨɨˋ cajo̱, jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ nɨnaangˋ dsiꞌab˜ jmɨɨˋ fɨˊ dsíiˊ e móoˊ do. Jo̱ lajeeˇ jo̱, güɨɨmˋ Jesús ngóorˊ. \v 25 Jo̱baꞌ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do cañíimˋbre dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Fíiˋiiꞌ, leaangˉ jneaa˜aaꞌ, co̱ꞌ nɨngóoˊ dsiꞌamꞌˊbaaꞌ. \p \v 26 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿Jialɨꞌˊ dsíngꞌˉ ꞌgóꞌˋnaꞌ? Jo̱ ¿jialɨꞌˊ jaˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ e jnea˜ quɨ́ɨꞌ˜ɨ jmɨɨ˜ e nijmee˜e lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ? \p Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ féꞌrˋ lana, jo̱ caráaiñˉ jo̱ caquiʉꞌrˊ ta˜ e guíˋ do có̱o̱ꞌ˜guɨ e jmɨɨˋ do, jo̱ dsifɨˊ lajo̱b caquiungꞌˊ e íiˊ guíˋ jo̱guɨ caquiumꞌˊbɨ e ró̱o̱ˉ jmɨɨˋ cajo̱, jo̱ tiibˉ caꞌɨ́ˋ. \v 27 Jo̱ dsíngꞌˉ cangogáˋ dsíiˊ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do mɨ˜ cangárˉ lado, jo̱ canaaiñˋ jmɨngɨ́ꞌˉ rúiñꞌˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜: \p —¿I̱˜guɨ i̱ dseañʉꞌˋ na e quiʉꞌrˊ ta˜ jo̱ nʉ́ʉꞌ˜ jaléꞌˋ guíˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ jmɨɨˋ júuˆ quiáꞌrˉ? \s1 Dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ Gadara i̱ niteáangꞌ˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíiˊ \r (Mr. 5:1-20; Lc. 8:26-39) \p \v 28 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caguiéˉ Jesús fɨˊ lɨ́ꞌˆ lɨˊ ꞌngóoꞌ˜ cataangˋ e guiéeˊ do e fɨˊ guóoꞌ˜ uǿˉ lɨ˜ se̱ꞌˊ Gadara, jo̱ fɨˊ codsiiˇ caꞌuøøngˋ gángˉ dseaˋ i̱ niteáangꞌ˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíiˊ jo̱ cangoquiéeiñˊ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús. Jo̱ eáamˊ sooˋ dsíiñꞌˊ do e jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ cuǿøngˋ líˋ ngɨ́iñˉ e fɨˊ jo̱. \v 29 Jo̱ lalab canaaiñˋ do áiñꞌˋ Jesús: \p —Jaˋ jmiguínꞌˆ jneaꞌˆ, Jesús, co̱ꞌ ne˜baaꞌ guiʉ́ˉ e ꞌnʉbˋ dseángꞌˉ lɨnꞌˊ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ. Jo̱ ¿su cañíꞌˉ e ñicuǿøꞌ˜ jneaꞌˆ iihuɨ́ɨˊ e jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ mɨˊ catɨ́ˋ íꞌˋ lajo̱? \p \v 30 Jo̱ e quiá̱ꞌˉ jo̱b nitaang˜ i̱ fɨ́ɨngˊ cúˆ i̱ taang˜ ta˜ gøꞌˊ. \v 31 Jo̱ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do camɨꞌrˊ jmɨꞌeeˇ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Song niꞌuøønꞌˉ jneaꞌˆ lɨ˜ téeꞌ˜naaꞌ la, cuǿøꞌ˜ jneaꞌˆ fɨˊ e nidsitóoꞌˇnaaꞌ fɨˊ dsíiˊ i̱ cúˆ i̱ taang˜ do. \p \v 32 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do: \p —Güɨlíingˉnaꞌ güɨtáangꞌ˜naꞌ fɨˊ jo̱. \p Jo̱ ladsifɨˊ lajo̱b caꞌuøømˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do fɨˊ dsíiˊ i̱ dseaˋ do jo̱ cangotáaiñꞌ˜ fɨˊ dsíiˊ i̱ cúˆ i̱ nitaang˜ do. Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b canaangˋ i̱ cúˆ do cuí̱i̱ˋreꞌ cartɨˊ cajiúngꞌˋ yaang˜neꞌ fɨˊ dseꞌˋ jiáaˊ, jo̱ casojiúngꞌˋneꞌ fɨˊ dsíiˊ jmɨ́ˋ jo̱ fɨˊ jo̱b cajgóꞌˋreꞌ jmɨɨˋ. \p \v 33 Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ nijmóoˋ íˆ i̱ cúˆ do cacuí̱i̱ˋbre cangolíiñˆ fɨˊ jee˜ fɨɨˋ. Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˋ fɨˊ jo̱, canaaiñˋ guiarˊ júuˆ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e calɨ́ˉ do có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ i̱ teáangꞌ˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíiˊ do. \v 34 Jo̱baꞌ lajɨɨmˋ i̱ dseaˋ i̱ seengˋ e fɨɨˋ do cangolíiñˉ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús. Jo̱ mɨ˜ cangáiñˉ dseaˋ do, jo̱ camɨꞌˊreiñꞌ jmɨꞌeeˇ faꞌ e nigüɨꞌɨ́ɨbˊ dseaˋ do e fɨˊ guóoꞌ˜ uǿˉ lɨ˜ táaiñˋ do. \c 9 \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ dseaˋ i̱ caang˜ tɨɨˉ \r (Mr. 2:1-12; Lc. 5:17-26) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajgóobˉtu̱ Jesús fɨˊ dsíiˊ co̱o̱ˋ móoˊ jo̱ cangɨ́ɨiñˊ fɨˊ lɨ́ꞌˉ ꞌngóoꞌ˜ cataangˋ e guiéeˊ do jo̱ caguiémꞌˉtu̱r fɨˊ fɨɨˋ lɨ˜ guiiñ˜. \v 2 Jo̱ mɨ˜ caguiéiñꞌˉ fɨˊ jo̱, jo̱ caguilíingˉ dseaˋ i̱ jéengˋ jaangˋ dseaˋ i̱ caang˜ tɨɨˉ i̱ dsíingˉ ni˜ co̱o̱ˋ ꞌmaˋ e sɨlɨ́ɨngˇ. Jo̱ mɨˉ cangáˉ Jesús e jo̱, jo̱ co̱ꞌ nɨñiˊbre e jábꞌˉ lɨ́ɨngˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do júuˆ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do: \p —Jó̱o̱ˋo̱, cuø˜ bíˋ uøꞌˊ, co̱ꞌ lana nɨcaꞌímˉ dseeˉ quíiꞌˉ. \p \v 3 Jo̱ ie˜ jo̱ dob niteáangˉ tú̱ˉ ꞌnɨˊ mɨ́ɨngꞌ˜ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel. Jo̱ mɨ˜ canúurˉ e cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱baꞌ caꞌɨ́ˋ dsíirˊ lala: “Lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcajíngꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ na, gabˋ féꞌrˋ uii˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ.” \p \v 4 Jo̱ co̱ꞌ ñibˊ Jesús lají̱i̱ꞌ˜ e ɨˊ dsíiˊ i̱ dseaˋ do, jo̱baꞌ cajmɨngɨꞌˊreiñꞌ do lala: \p —¿Jialɨꞌˊ jmangꞌˆ e gaˋbaꞌ ɨˊ óoˊ ꞌnʉ́ꞌˋ? \v 5 ¿E˜ e lɨ́ɨngˉnaꞌ e jaˋguɨ huɨ́ɨngˊ e nifeˇeeꞌ, su e “Niꞌíim˜baa dseeˉ quíiꞌˉ”, o̱si e niféꞌˆnaaꞌ é: “Ráanꞌˉ jo̱ ngɨ˜”? \v 6 Jo̱ dsʉꞌ lana jnea˜ niꞌéeˆe ꞌnʉ́ꞌˋ e jneab˜ dseaˋ cagáaˊa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ jo̱ ooˉbaa ta˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la e niꞌíin˜n dseeˉ quiáꞌˉ dseaˋ. \p Jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ caang˜ tɨɨˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Ráanꞌˉ jo̱ séeꞌ˜ lɨ˜ ráanꞌˋ jo̱ guǿngꞌˊ fɨˊ quíiꞌˉ. \p \v 7 Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b caráangˉ i̱ dseañʉꞌˋ do jo̱ cangámꞌˉbre fɨˊ quiáꞌrˉ. \v 8 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do e caꞌláamˉ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do, dsíngꞌˉ cangogáˋ dsíirˊ. Jo̱ lajɨɨmˋbre canaaiñˋ jmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ dsʉco̱ꞌ dseaˋ do cacuøꞌrˊ dseaˋ jmɨgüíˋ jaléꞌˋ e quɨ́ɨiñꞌ˜ jmɨɨ˜ do. \s1 Mɨ˜ catǿꞌˉ Jesús jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Mateo \r (Mr. 2:13-17; Lc. 5:27-32) \p \v 9 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cagüɨꞌɨ́ɨˊ Jesús e fɨˊ fɨɨˋ lɨ˜ guiiñꞌ˜ do. Jo̱ lajeeˇ ngóorˊ guiáꞌˆ fɨbˊ cangáiñˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Mateo i̱ niguiing˜ mɨˊ cuuˉ e catɨ́ɨngˉ dseata˜ i̱ guiing˜ fɨˊ Roma. Jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseañʉꞌˋ íˋ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Mateo, nea˜ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜. \p Jo̱baꞌ caró̱o̱bˉ Mateo e lɨ˜ niguiiñꞌ˜ do jo̱ cangóˉbre có̱o̱ꞌ˜ Jesús. \p \v 10 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, e jmɨɨ˜ jo̱b cagǿꞌˋ Jesús fɨˊ quiáꞌˉ Mateo. Jo̱ lajeeˇ guiiñ˜ gøꞌrˊ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ, caguilíingˉ i̱ fɨ́ɨngˊ nodsicuuˉ i̱ jmóoˋ ta˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ Mateo do có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seaˋ júuˆ e dsíngꞌˉ røøiñˋ dseeˉ, jo̱ caguárˋ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ Jesús e cagǿꞌrˋ ni˜ mes˜ lɨ˜ guiing˜ dseaˋ do. \v 11 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ tú̱ˉ ꞌnɨˊ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo e guiing˜ Jesús gøꞌrˊ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ do, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ fariseo do cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Jialɨꞌˊ gøꞌˊ tɨfaꞌˊ quíiˉnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ nodsicuuˉ jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ i̱ seaˋ júuˆ e dsíngꞌˉ røøiñˋ dseeˉ? \p \v 12 Jo̱ nicanúubˉ Jesús lají̱i̱ꞌ˜ e cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ do, jo̱baꞌ lalab cañíirˋ quiáiñꞌˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ guiúngˉ jaˋ ꞌneáiñˉ tɨmɨ́ɨˊ, dsʉꞌ ꞌneámˉ jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜. \v 13 Güɨlíingˋnaꞌ jo̱ güɨjmɨtɨ́ɨngˋnaꞌ e júuˆ la e féꞌˋ Fidiéeˇ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌrˉ: “Jnea˜ Fidiéeˇ iin˜n e ꞌnʉ́ꞌˋ nifɨ́ɨˉ líingˋnaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ, jo̱ o̱ꞌ lɨco̱ꞌ cuøˋnaꞌ feáꞌˉ fɨˊ quiniiˉ.” Jo̱ jnea˜ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jaˋ cagáˉa fɨˊ jmɨgüíˋ la faꞌ e cagaꞌnénꞌˋn jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ éeˋ guiʉ́ˉ, dsʉco̱ꞌ jnea˜ cagaꞌnénꞌˋn jaléngꞌˋ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quibˊ. \s1 Mɨ˜ cajmɨngɨ́ꞌˉ dseaˋ Jesús cuaiñ˜ quiáꞌˉ ayuno \r (Mr. 2:18-22; Lc. 5:33-39) \p \v 14 Jo̱ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ cangoquiéengˊ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌˉ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús jo̱ cajmɨngɨꞌrˊ dseaˋ do lala: \p —Jneaꞌˆ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ góoˋnaaꞌ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo contøømˉ jmooˉnaaꞌ ayuno, jo̱ ¿jialɨꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ quíiˉ ꞌnʉˋ jaˋ jmóorˋ lajo̱? \p \v 15 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jaˋ cuǿøngˋ nijméˉ ayuno jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ sɨmɨ́ɨngˇ quiáꞌˉ co̱o̱ˋ lɨ˜ cungꞌˊ guooˋ dseaˋ lajeeˇ seengˋ i̱ sɨmingꞌˋ i̱ cungꞌˊ guóˋ do có̱o̱ꞌr˜. Jo̱ dsʉꞌ niguiéebˊ jmɨɨ˜ mɨ˜ nisángꞌˊ dseaˋ i̱ sɨmingꞌˋ do, jo̱guɨbaꞌ nijméˉ ayuno jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do. \p \v 16 ’Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ to̱ꞌrˊ co̱o̱ˋ ꞌmɨꞌˊ e yʉ́ʉꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ caꞌnáꞌˆ ꞌmɨꞌˊ e ꞌmɨ́ɨˉ, dsʉco̱ꞌ song cajméerˋ lajo̱, jo̱baꞌ nijǿmꞌˋ e ꞌmɨꞌˊ ꞌmɨ́ɨˉ do jo̱guɨ niꞌguíˋbɨ e ꞌmɨꞌˊ yʉ́ʉꞌ˜ do cajo̱, jo̱baꞌ lɨ́ꞌˆ lɨˊ jmiguiʉˊguɨ niꞌguíbˋ jóng. \v 17 Jo̱ lajo̱bɨ cajo̱ jaˋ guiéꞌˋ dseaˋ méeˊ e laco̱ꞌ guiꞌnáꞌˆ cóꞌˊ fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ loo˜ jóꞌˋ e yʉ́ʉꞌ˜, dsʉco̱ꞌ song cajméerˋ lajo̱, jo̱baꞌ niꞌguíˋbaꞌ do jo̱ nidsiꞌɨ́ɨbˊ e méeˊ do jo̱guɨ niꞌíimˉ e loo˜ jóꞌˋ do cajo̱. Jo̱ co̱ꞌ lajo̱b lɨ́ɨˊ, jo̱baꞌ guiʉ́ˉguɨ e niguiéꞌˋ dseaˋ e méeˊ laco̱ꞌ guiꞌnáꞌˆ cóꞌˊ do fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ loo˜ jóꞌˋ e ꞌmɨ́ɨbˉ, jo̱ lajo̱baꞌ jaˋ dseáangꞌ˜ faꞌ e niꞌguíˋ e loo˜ jóꞌˋ do o̱ꞌguɨ faꞌ e nidsiꞌɨ́ɨˊ e méeˊ do cajo̱. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jó̱o̱ˊ Jairo \r (Mr. 5:21-43; Lc. 8:40-56) \p \v 18 Jo̱ lajeeˇ singꞌˊ Jesús e guiꞌnáꞌˆ sɨ́ɨmˋbɨr có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ i̱ caguilíingˉ jmɨngɨ́ɨˋ do, mɨ˜ caguiéˉ jaangˋ fii˜ féngꞌˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel i̱ siiˋ Jairo fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ dseaˋ do. Jo̱ casíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiniˇ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Tɨfaꞌˊ, ꞌmɨcú̱ꞌˉ nabɨ cajúngˉ jaangˋ sɨmɨ́ˆ quiéˉe; jo̱ faꞌ nijgiéeˋ oꞌˊ guóꞌˆ güɨquidsiꞌˋ guóoꞌˋ fɨˊ moguir˜ jo̱ nijí̱bꞌˊtu̱r. \p \v 19 Jo̱ dsifɨbˊ cangóˉ Jesús fɨˊ jo̱ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do. \v 20 Jo̱ lajeeˇ e iuuiñˉ fɨˊ ngóoˊbre mɨ˜ cangoquiéengˊ jaangˋ dseamɨ́ˋ lɨ́ꞌˉ caluurˇ i̱ nilɨ́ɨngˊ jmohuɨ́ɨˊ e tuuiñˋ lají̱i̱ꞌ˜ nɨngóoˊ mɨˊ guitu̱ˊ ji̱i̱ˋ. Jo̱ i̱ dseamɨ́ˋ do catɨ́ɨiñˉ capíꞌˆ ꞌnɨꞌˋ sɨ̱ꞌˆ dseaˋ do; \v 21 co̱ꞌ ɨˊ dsíirˊ e faꞌ capíbꞌˆ sɨ̱ꞌˆ dseaˋ do catɨ́ɨiñˉ, jo̱baꞌ niꞌleáamˉbre lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e lɨ́ɨiñˊ. \v 22 Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ cajméeˋ i̱ dseamɨ́ˋ do lajo̱, caji̱ꞌˊ Jesús nir˜ fɨˊ caluurˇ jo̱ cangáiñˉ i̱ dseamɨ́ˋ i̱ catɨ́ɨngˉ sɨ̱ꞌrˆ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Cuǿøꞌ˜ bíˋ uøꞌˊ, jó̱o̱ˋo̱; nɨcaꞌláamˉbaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e lamɨ˜ lɨnꞌˊ uíiꞌ˜ e jábꞌˉ calɨ́nꞌˉ júuˆ quiéˉe. \p Jo̱ ladsifɨˊ lajo̱b caꞌláangˉ i̱ dseamɨ́ˋ do lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e lɨ́ɨiñˊ. \p \v 23 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caguiéˉ Jesús fɨˊ quiáꞌˉ i̱ fii˜ féngꞌˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel do, cangárˉ e nɨteáangꞌ˜ dseatɨˊ jiʉ́ʉrˉ lúuˊ quiáꞌˉ ꞌlɨɨ˜ co̱ꞌ tɨˊ lɨ˜ niꞌámˉ i̱ sɨmɨ́ˆ ꞌlɨɨ˜ do, jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ eáangˊ nɨteáaiñꞌ˜ ta˜ quɨꞌˊ óoˋ. \v 24 Jo̱baꞌ caquiʉꞌˊ Jesús ta˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Uøøngˋnaꞌ lajɨɨngˋnaꞌ e la, co̱ꞌ jaˋ ꞌlɨɨng˜ i̱ sɨmɨ́ˆ na, co̱ꞌ lɨco̱ꞌ güɨɨmˋbre. \p Dsʉꞌ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lajo̱, lɨco̱ꞌ cangɨ́ɨmˉbre Jesús, \v 25 dsʉꞌ Jesús caꞌuǿømˋbre jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do fɨˊ lɨ˜ teáaiñꞌ˜. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌíˉbre fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ catɨ́ɨiñˉ guooˋ i̱ sɨmɨ́ˆ ꞌlɨɨ˜ do, jo̱ dsifɨˊ lajo̱b caráaiñꞌˉ do. \v 26 Jo̱ latøømˉ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea caniꞌˉ júuˆ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e calɨ́ˉ do ie˜ jmɨɨ˜ jo̱. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús gángˉ dseaˋ tiuungˉ \p \v 27 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajmijí̱ꞌˊ Jesús i̱ sɨmɨ́ˆ ꞌlɨɨ˜ do, cagüɨꞌɨ́ɨˊ dseaˋ do fɨˊ jo̱; jo̱ lajeeˇ ngóorˊ fɨˊ guiáꞌˆ fɨˊ, cangoquiéengˊ gángˉ dseaˋ tiuungˉ fɨˊ lɨ˜ ngóorˊ, jo̱ i̱ dseaˋ íˋ áiñꞌˋ Jesús lala: \p —¡Fɨ́ɨˉ güɨlíinꞌˆ jneaꞌˆ, Jó̱o̱ˊ dseata˜ Davíꞌˆ! \p \v 28 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caguiéˉ Jesús fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ siꞌˊ ꞌnʉ́ʉˊ, jo̱ caꞌíˉbre fɨˊ dsíiˊ, jo̱ cangotáamꞌ˜bɨ i̱ dseaˋ tiuungˉ do fɨˊ jo̱ cajo̱, jo̱ Jesús cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —¿Su jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ ꞌnʉ́ꞌˋ e quɨ́ɨꞌ˜baa jmɨɨ˜ jmee˜e e nilɨjnéꞌˋtu̱ꞌ? \p Jo̱baꞌ cañíiñꞌˋ do: \p —Dseángꞌˉ jábꞌˉ lɨ́ɨˋnaaꞌ, Fíiˋiiꞌ. \p \v 29 Jo̱ dsifɨbˊ cagüɨꞌˊ Jesús jminiñꞌˇ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Nijmee˜baa e nilɨjnéꞌˋtu̱ꞌ, co̱ꞌ jábꞌˉ calɨ́ngˉnaꞌ e quɨ́ɨꞌ˜baa jmɨɨ˜. \p \v 30 Jo̱ dsifɨbˊ canaˊ jminiˇ i̱ dseaˋ gángˉ do. Dsʉꞌ Jesús caꞌɨ́ɨrˉ ꞌgooˋ quiáiñꞌˉ do e jaˋ i̱i̱ˋ nisɨ́iñꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e calɨ́ˉ do. \v 31 Dsʉꞌ i̱ dseaˋ do, jo̱bɨ lɨco̱ꞌ nɨcaꞌuøøiñˋ fɨˊ lɨ˜ siꞌˊ e ꞌnʉ́ʉˊ do mɨ˜ canaaiñˋ niꞌrˊ júuˆ fɨˊ lacaangˋ fɨɨˋ e néeˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e cajméeˋ Jesús có̱o̱ꞌ˜ írˋ do. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ dseaˋ i̱ jaˋ féꞌˋ \p \v 32 Jo̱ lajeeˇ e uøøngˋ i̱ dseaˋ gángˉ i̱ lamɨ˜ tiuungˉ do, jo̱ lajeeˇ jo̱, tú̱ˉ ꞌnɨˊ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ cangojéeiñˋ fɨˊ quiniˇ Jesús jaangˋ dseaˋ i̱ jaˋ féꞌˋ uíiꞌ˜ e iuungˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíirˊ. \v 33 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e cajmihuíingˉ Jesús i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ iuungˉ dsíiˊ i̱ dseaˋ i̱ jaˋ féꞌˋ do, jo̱guɨbaꞌ canaaiñꞌˋ do caféꞌrˋ. Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ sɨseángꞌˊ do ie˜ jo̱ dsíngꞌˉ cangogáˋ dsíirˊ jo̱ féꞌrˋ lala: \p —Dseángꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ ya̱ꞌˊ jaˋ mɨˊ caneˋeeꞌ fɨˊ góoˋnaaꞌ Israel lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcalɨ́ˉ na jmɨɨ˜ na. \p \v 34 Jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo i̱ sɨseángꞌˊ do ie˜ jo̱ féꞌrˋ lala: \p —Laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ bíˋ quiáꞌˉ fii˜ i̱ ꞌlɨmꞌˆbaꞌ tɨɨngˋ i̱ dseañʉꞌˋ na e jmihuíiñˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ dseaˋ. \s1 Eáamˊ fɨ́ɨˉ lɨ́ɨngˉ Jesús jaléngꞌˋ dseaˋ \p \v 35 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangɨˊ Jesús lacaangˋ jaléꞌˋ fɨɨˋ féꞌˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ fɨɨˋ píꞌˆ e erˊ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ laco̱o̱ˋ lɨ˜ té̱e̱ˉ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel. Jo̱guɨ guiarˊ júuˆ e nɨjaquiéemˊbaꞌ e nicá̱ˋ dseaˋ do nifɨˊ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱guɨ jmiꞌleáaiñˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ jmohuɨ́ɨˊ o̱si lɨ́ꞌˆ doñiˊ jiéꞌˋ lɨ˜ cuꞌˋ quiáiñꞌˉ é. \p \v 36 Jo̱ mɨ˜ cangángˉ Jesús i̱ dseaˋ ꞌleáangˉ i̱ sɨseángꞌˊ do ie˜ jo̱, eáamˊ calɨ́ˉ fɨ́ɨˉ lɨ́ɨngˉneiñꞌ, co̱ꞌ dsíngꞌˉ jmiquíngꞌˉ dsíiñꞌˊ do jo̱guɨ dsíngꞌˉ lɨjiuung˜ dsíiñꞌˊ cajo̱. Co̱ꞌ lɨ́ɨiñꞌˊ do laco̱ꞌ lɨ́ɨngˊ jaléngꞌˋ joꞌseꞌˋ mɨ˜ jaˋ seengˋ fii˜reꞌ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáaˉreꞌ. \p \v 37 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lala: \p —E jáꞌˉ e dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ iing˜ nijmicuíingˋ jnea˜, dsʉꞌ jaˋ i̱i̱ˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ dseaˋ seengˋ i̱ niguiáˉ júuˆ quiéˉe. \v 38 Jo̱baꞌ ꞌnéˉ nimɨ́ɨꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ Fidiéeˇ e nicuǿngˉguɨr dseaˋ i̱ niguiáˉ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe, jo̱ e jo̱ lɨ́ɨˊ lafaꞌ mɨ˜ carooˋ jaléꞌˋ e cajníˋ jaangˋ dseaˋ jo̱ dsʉꞌ joˋ i̱i̱ˋ ꞌgaꞌˊ lɨ˜ seengˋ i̱ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜ quiáꞌrˉ e ni˜ ta˜ do. \c 10 \s1 Mɨ˜ caguíngꞌˋ Jesús dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ \r (Mr. 3:13-19; Lc. 6:12-16) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ catǿꞌˉ Jesús lajɨɨngˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do, jo̱ cacuøꞌˊreiñꞌ e óoiñꞌˋ do ta˜ e tɨɨiñˋ e niꞌuǿiñꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ dseaˋ, jo̱guɨ e tɨɨiñˋ nijmiꞌleáaiñˉ jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ jmohuɨ́ɨˊ lɨiñꞌˊ o̱si lɨ́ꞌˆ doñiˊ jiéꞌˋ lɨ˜ cuꞌˋ quiáiñꞌˉ é. \p \v 2 Jo̱ lalab siiˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ apóoˆ i̱ niꞌˊ júuˆ quiáꞌrˉ do: i̱ singꞌˊ nifɨˊ do siirˋ Simón, jo̱guɨ siiˋbɨr Tʉ́ˆ cajo̱, jo̱guɨ jaangˋ rúiñꞌˋ do i̱ siiˋ Dɨ́ˆ; jo̱guɨ Tiáa˜ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ rúiñꞌˋ i̱ siiˋ Juan, jo̱ lajɨˋ huáaiñꞌˉ na lɨ́ɨiñˊ jó̱o̱ˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Zebedeo; \v 3 jo̱guɨ Lii˜ jo̱guɨ Bartolomé jo̱guɨ Móˆ jo̱guɨ Mateo, jaangˋ i̱ lamɨ˜ jmóoˋ ta˜ mɨˊ cuuˉ e catɨ́ɨngˉ dseata˜ i̱ guiing˜ fɨˊ Roma; jo̱guɨ Tiáa˜, jó̱o̱ˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Alfeo; jo̱guɨ Tadeo; \v 4 jo̱guɨ jaangˋ i̱ siiˋ Simón i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ celote; jo̱ jaangˋguɨ i̱ siiˋ Judas Iscariote, dseaˋ i̱ caꞌnɨ́ɨngˋ Jesús fɨˊ quiniˇ dseata˜. \s1 Mɨ˜ casíingˋ Jesús dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ e nidsiguiaiñꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ \r (Mr. 6:7-13; Lc. 9:1-6) \p \v 5 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ lajeeˇ e nʉ́ꞌˉguɨ e nisíngˉ Jesús i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do e nidsiguiaiñꞌ˜ do júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, laꞌuii˜ jangꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ jaléꞌˋ ta˜ e nidsijméeiñꞌˋ do jo̱ lalab casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jie˜ mɨˊ güɨlíingˉnaꞌ fɨˊ guóoꞌ˜ uǿˉ quiáꞌˉ dseaˋ i̱ jaˋ lɨ́ɨngˊ dseaˋ Israel, o̱ꞌguɨ nigüɨtáangꞌ˜naꞌ fɨˊ jaléꞌˋ fɨɨˋ quiáꞌˉ dseaˋ Samaria. \v 6 Jo̱ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ e nigüɨlíingˉnaꞌ e güɨquɨ́ꞌˉ jíingꞌˇnaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel jial laco̱ꞌ nilɨcuíiñˋ Fidiéeˇ, co̱ꞌ i̱ dseaˋ íˋ lɨ́ɨiñˊ laco̱ꞌ joꞌseꞌˋ i̱ sɨꞌíingˇ. \v 7 Jo̱ güɨlíingˉnaꞌ güɨguia˜naꞌ júuˆ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ e nɨcatɨ́bˋ íꞌˋ e Fidiéeˇ nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ. \v 8 Jo̱ lajeeˇ jo̱, jmiꞌleáangˆnaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜, jo̱guɨ jmeeˉnaꞌ e nijí̱ꞌˊtu̱ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜, jo̱guɨ jmiꞌleáangˆnaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ jmohuɨ́ɨˊ ꞌlɨꞌˆ fɨˊ ngúuˊ táangˋ, jo̱guɨ uøøngˉnaꞌ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ dseaˋ. Jo̱ jaˋ cá̱ˆnaꞌ e ꞌléengꞌ˜naꞌ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e nijmeeˉnaꞌ do, co̱ꞌ jaˋ eeˋ cuuˉ cacǿngˉ quíiˉnaꞌ e cangɨ́ɨngˋnaꞌ. \p \v 9 ’Jo̱ jaˋ ꞌnéˉ cá̱ˆnaꞌ jí̱i̱ꞌ˜ caꞌíingꞌ˜ cuuˉ quiáꞌˉ e ꞌnéˉnaꞌ \v 10 o̱ꞌguɨ nosʉ́ʉˊ quíiˆnaꞌ. Jo̱guɨ jí̱i̱ꞌ˜ sɨ̱́ꞌˋnaꞌ e quíiꞌ˜baꞌ ꞌnéˉ cá̱ˆnaꞌ, co̱ꞌ jaˋ ꞌnéˉ cá̱ˆnaꞌ e co̱ꞌˋ cá̱ˆnaꞌ; lajo̱bɨ lomɨɨ˜naꞌ cajo̱, lají̱i̱ꞌ˜ e ǿꞌˋbaꞌ, o̱ꞌguɨ ꞌnéˉ cá̱ˆnaꞌ ꞌmaꞌuˇ, co̱faꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ jmóoˋ ta˜ ngɨ́ɨmˋbre jaléꞌˋ e gøꞌrˊ. \p \v 11 ’Jo̱ mɨ˜ niguilíingˉnaꞌ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ píꞌˆ o̱si fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ féꞌˋ é, ꞌnéngꞌˊnaꞌ jaangˋ dseaˋ i̱ li˜ i̱ niꞌíngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌrˉ, jo̱ fɨˊ jo̱b nijá̱ˆnaꞌ carta˜ taang˜naꞌ fɨˊ e fɨɨˋ jo̱. \v 12 Cuǿøꞌ˜baꞌ guicá̱ꞌˆ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ neáangˊ fɨˊ jo̱ mɨ˜ nigüɨtáangꞌ˜naꞌ fɨˊ sɨnʉ́ʉˆ. \v 13 Jo̱ song guiʉ́bˉ niꞌíngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ i̱ dseaˋ lɨ˜ niguilíingˉnaꞌ do, jo̱baꞌ juguiʉ́ˉ nilɨseeiñˋ; dsʉꞌ song jaˋ niꞌíñꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ e guiʉ́ˉ, jo̱baꞌ lajo̱b jaˋ juguiʉ́ˉ nilɨseeiñˋ yaaiñ˜ cajo̱. \v 14 Jo̱guɨ song jaˋ niꞌíñꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ guiʉ́ˉ o̱ꞌguɨ iiñ˜ e ninúrˉ júuˆ quíiˉnaꞌ, jo̱baꞌ uøøngˋnaꞌ lajmɨnáˉ e fɨˊ sɨnʉ́ʉˆ jo̱ o̱si e fɨˊ fɨɨˋ jo̱ é, jo̱ bóꞌˋnaꞌ ꞌleeˋ tó̱o̱ˋ tɨɨ˜naꞌ. \v 15 Jo̱ jnea˜ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e niquidsiˊ Fidiéeˇ íꞌˋ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, eáangˊguɨb nicuǿꞌrˉ iihuɨ́ɨˊ i̱ dseaˋ i̱ jaˋ calɨjíiꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ do laco̱ꞌguɨ iihuɨ́ɨˊ e caꞌíngꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ calɨséngˋ fɨˊ Sodoma có̱o̱ꞌ˜guɨ fɨˊ Gomorra. \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús e˜ jaléꞌˋ iihuɨ́ɨˊ niꞌíngꞌˋ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ \p \v 16 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lalab casɨ́ꞌˉguɨ Jesús i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —¡Té̱e̱ˊ áaˊnaꞌ! Jnea˜ nisɨ́ɨnˆn ꞌnʉ́ꞌˋ jee˜ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ ꞌnʉ́ꞌˋ lafaꞌ jaangˋ joꞌseꞌˋ i̱ nɨꞌiuungˉ jee˜ ieꞌdsinúuˆ. Jo̱guɨ jmeeˉnaꞌ líꞌˆnaꞌ laco̱ꞌguɨ la líꞌˆ jaangˋ mɨꞌˋ, jo̱ ꞌnéˉbɨ cajo̱ e jaˋ ꞌlee˜naꞌ dsʉco̱ꞌ faꞌ jaangˋ mee˜ jaˋ ꞌléeˊreꞌ. \v 17 Jo̱ ñiim˜ áaˊnaꞌ, co̱ꞌ nisámꞌˊ dseaˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jo̱ nidsijeáaiñˉ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ quiniˇ dseata˜ quíˉiiꞌ dseaˋ Israel, jo̱guɨ nijmɨhuɨ́ɨiñˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ quiáꞌrˉ \v 18 jo̱ jɨˋguɨ cartɨˊ nidsijeáaiñˉ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ quiniˇ dseata˜ dseaˋ cǿøngꞌ˜ uíiꞌ˜ e cuíingˋnaꞌ jnea˜. Dsʉꞌ mɨ˜ nijmeáiñꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ lajo̱, jo̱baꞌ cuǿøngˋ e nifoꞌˆnaꞌ fɨˊ quinirˇ có̱o̱ꞌ˜guɨ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ cuíingˋ Fidiéeˇ jial mɨ˜ caꞌuíingˉnaꞌ dseaˋ quiéˉe. \v 19 Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ nijáiñꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ quiniˇ dseata˜, jaˋ jmeeˉnaꞌ fɨꞌíˆ jial nifɨ́ꞌˆnaꞌr o̱si jial ningɨɨˉnaꞌ quiáꞌrˉ é, co̱ꞌ Fidiéebˇ dseaˋ nicuǿꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e ñíˆnaꞌ e˜ júuˆ e ningɨɨˉnaꞌ quiáꞌrˉ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e lɨɨng˜ eeˋ nijmɨngɨ́ꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ. \v 20 Co̱ꞌ ie˜ jo̱, Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Tiquíˆnaaꞌ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ e niféꞌˋ cuaiñ˜ quíiˉnaꞌ mɨ˜ nitɨ́ˉ e íꞌˋ jo̱, jo̱ o̱ꞌ yaang˜ ꞌnʉ́ꞌˋ dseaˋ nifoꞌˆnaꞌ. \p \v 21 ’Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ jo̱, seemˋ dseaˋ nijáiñꞌˋ jaléngꞌˋ rúiñꞌˋ e nijúuiñˉ, jo̱guɨ seemˋbɨ tiquiáꞌˆ dseaˋ nijmérˉ lajo̱ có̱o̱ꞌ˜ jó̱o̱rˊ, o̱si jó̱o̱rˊ é nijmérˉ lajo̱ có̱o̱ꞌ˜ tiquiáꞌrˆ e nijngángꞌˉ rúiñꞌˋ. \v 22 Jo̱ lajɨɨmˋ dseaˋ jmɨgüíˋ nilíˋ ꞌníꞌˋ níiñˉ ꞌnʉ́ꞌˋ uíiꞌ˜ e cuíingˋnaꞌ jnea˜; jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ i̱ nitéꞌˋ e siñꞌˊ teáˋ fɨˊ guiʉ́ˉ contøøngˉ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋbingꞌ i̱ nileángˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱. \v 23 Jo̱ mɨ˜ niꞌǿngˉ dseaˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ, guiʉ́ˉguɨ e cuí̱i̱ˆbaꞌ jo̱ nigüɨlíingˉnaꞌ fɨˊ jiéꞌˋguɨ co̱o̱ˋ fɨɨˋ. Jo̱ dsʉꞌ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e jnea˜ i̱ cajáˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, nigáabˊtú̱u̱ caléꞌˋ catú̱ˉ nʉ́ꞌˉguɨ e niteángꞌˊnaꞌ ngɨˋnaꞌ ta˜ guiaˊ júuˆ quiéˉe fɨˊ laꞌúngˉ jaléꞌˋ fɨɨˋ e téeꞌ˜ lɨ˜ se̱ꞌˊ Israel. \p \v 24 ’Co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ i̱ jmɨtɨ́ɨngˋ, tɨɨngˋguɨr laco̱ꞌ tɨfaꞌˊ quiáꞌrˉ, o̱ꞌguɨ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ faꞌ niingˉguɨr laco̱ꞌ fiir˜. \v 25 Co̱ꞌ i̱ dseaˋ i̱ jmɨtɨ́ɨngˋ do ꞌnébˉ nijmɨtɨ́ɨiñˋ cartɨˊ nilɨtɨɨiñˋ røøˋ, jo̱ lajo̱guɨbaꞌ røøbˋ nicǿiñˉ có̱o̱ꞌ˜ tɨfaꞌˊ quiáꞌrˉ jóng. Jo̱guɨ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do mɨ˜ nɨngóoˊ jmóorˋ ta˜, niꞌuíimˉbre laco̱ꞌ i̱ fiir˜ do cajo̱. Jo̱ song féꞌˋ dseaˋ e fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ siiˋ Beelzebú quie̱rˊ nifɨˊ sɨnʉ́ʉˆ quíiˉnaꞌ, jo̱baꞌ gaˋguɨb niféꞌˋ dseaˋ jóng uíiꞌ˜ quiáꞌˉ dseaˋ sɨnʉ́ʉˆ quíiˉnaꞌ. \s1 Jial ꞌnéˉ nijmɨꞌgóˋ dseaˋ Fidiéeˇ \r (Lc. 12:2-7) \p \v 26 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, casɨ́ꞌˉguɨ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaˋ fǿøngꞌ˜naꞌ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, co̱ꞌ jaˋ seaˋ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ júuˆ e jaˋ ñiˊ dseaˋ faꞌ jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ e nilɨñiˊ dseaˋ, o̱ꞌguɨ co̱o̱ˋ e sɨꞌmaˇ faꞌ jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ e niguiéꞌˊ dseaˋ cajo̱. \v 27 Jo̱guɨ jaléꞌˋ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e ɨɨngˋ, guia˜baꞌ júuˆ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ; jo̱guɨ jaléꞌˋ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ ooˉ loguáˆnaꞌ, féeꞌ˜baꞌ teáˋ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ. \v 28 Jo̱ jaˋ fǿøngꞌ˜naꞌ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ iing˜ nijngángꞌˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, co̱ꞌ jaˋ e ta˜ íingˆ quiáꞌrˉ lɨco̱ꞌ lɨꞌrˋ jí̱i̱ꞌ˜ ngúuˊ táangˋnaꞌ; co̱ꞌ Fidiéebˇ dseaˋ ꞌnéˉ i̱ nijmɨꞌgooˋnaꞌ, co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ dseaˋ íˋbingꞌ cuǿøngˋ nijngángꞌˉ dseaˋ jo̱guɨ niꞌíiñˉ dseaˋ conguiaˊ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨꞌˆ carˋ ngongɨ́ɨˋ jmɨɨ˜. \p \v 29 ’Co̱ꞌ cuǿømˋ nilǿngˉ dseaˋ gángˉ ta̱ˊ có̱o̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ tú̱ˉ íꞌˋ lajo̱, jo̱ dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ i̱ ta̱ˊ do quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ nidsiꞌíingˊneꞌ e jaˋ mɨˊ caquiʉꞌˊ Tiquíiˆnaꞌ Fidiéeˇ ta˜ lajo̱. \v 30 Jo̱guɨ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, jɨˋguɨ jñʉguíˆnaꞌ sɨꞌíꞌˆ Fidiéeˇ jóꞌˋ mɨ́ꞌˆ tíiˊ. \v 31 Jo̱baꞌ jaˋ fǿøngꞌ˜naꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ, co̱ꞌ lɨ́ɨˊguɨ quíingˊ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ laco̱ꞌguɨ i̱ fɨ́ɨngˊ ta̱ˊ. \s1 Jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jíngꞌˉ e cuíiñˋ Dseaˋ Jmáangˉ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ jiéngꞌˋ \r (Lc. 12:8-9) \p \v 32 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús casɨ́ꞌrˉ dseaˋ quiáꞌrˉ: \p —Song i̱i̱ˋ dseaˋ jíngꞌˉ e cuíiñˋ jnea˜ fɨˊ quiniˇ dseaˋ jiéngꞌˋ, jo̱baꞌ lajo̱b nifáꞌˆ jnea˜ cajo̱ e cuíimˋbaa i̱ dseaˋ íˋ fɨˊ quiniˇ Tiquiéˆe dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ; \v 33 jo̱ dsʉꞌ i̱i̱ˋguɨ i̱ jíngꞌˉ e jaˋ cuíiñˋ jnea˜ fɨˊ quiniˇ dseaˋ jiéngꞌˋ, jo̱baꞌ lajo̱b nifáꞌˆ jnea˜ cajo̱ e jaˋ cuíinˋnre fɨˊ quiniˇ Tiquiéˆe dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ. \s1 Nijíngˉ dseaˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ rúiñꞌˋ uíiꞌ˜ quiáꞌˉ Jesús \r (Lc. 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 ’Jaˋ ɨ́ˆ áaˊnaꞌ faꞌ jnea˜ cagáˉa fɨˊ jmɨgüíˋ la e cagajméeˋe e seengˋ dseaˋ juguiʉ́ˉ júuˆ røøˋ, co̱ꞌ jnea˜ jaˋ cagajméeˋe lajo̱, dsʉco̱ꞌ uíiꞌ˜ jnea˜ nijíngˉ dseaˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ rúiñꞌˋ. \v 35 Jo̱ jó̱o̱ˊ dseaˋ dseañʉꞌˋ nijíñˉ có̱o̱ꞌ˜ tiquiáꞌrˆ, jo̱guɨ jó̱o̱ˊ dseaˋ dseamɨ́ˋ nijíñˉ có̱o̱ꞌ˜ niquiáꞌrˆ, jo̱guɨ dseaˋ mɨloo˜ quiáꞌˉ dseaˋ nijíñˉ có̱o̱ꞌ˜ iemɨsérˆ; \v 36 jo̱ lajeeˇ laꞌóꞌˋ dseaˋ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌrˉ nilíˋ ꞌníꞌˋ níingˉ rúiñꞌˋ. \p \v 37 ’Jo̱guɨ song jaangˋ dseaˋ eáangˊguɨ ꞌneáaiñˋ tiquiáꞌrˆ o̱si niquiáꞌrˆ é laco̱ꞌguɨ jnea˜, jo̱baꞌ jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ e lɨ́ɨiñˊ dseaˋ quiéˉe jóng; o̱si jaangˋ sejmiiˋ dseaˋ eáangˊguɨ ꞌneáaiñˋ jó̱o̱rˊ dseañʉꞌˋ o̱si jó̱o̱rˊ dseamɨ́ˋ é laco̱ꞌguɨ jnea˜, jo̱baꞌ lajo̱b cajo̱ jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ e lɨ́ɨiñˊ dseaˋ quiéˉe. \v 38 Jo̱guɨ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jaˋ niseángˉ lafaꞌ crúuˆ quiáꞌrˉ e laco̱ꞌ cuøˊ li˜ e guiaˊ dsíirˊ e niꞌíñꞌˋ iihuɨ́ɨˊ uíiꞌ˜ e lɨ́ɨiñˊ dseaˋ quiéˉe, jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ e lɨ́ɨiñˊ dseaˋ quiéˉe. \v 39 Jo̱guɨ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ ɨˊ dsíiˊ e líꞌˋbre nileángˉ ꞌñiaꞌrˊ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ conguiabˊ nibíiñˆ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨꞌˆ jóng; jo̱ dsʉꞌ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ júungˉ uíiꞌ˜ e lɨ́ɨiñˊ dseaˋ quiéˉe, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ conguiabˊ nitíiñꞌ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ jóng. \s1 Lají̱i̱ꞌ˜ e catɨ́ɨngˉ dseaˋ íñꞌˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ \r (Mr. 9:41) \p \v 40 Jo̱ lalab casɨ́ꞌˉguɨ Jesús dseaˋ quiáꞌrˉ: \p —I̱i̱ˋ dseaˋ i̱ íngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ laco̱o̱ˋ lɨ˜ guilíingˉnaꞌ, jo̱baꞌ ímꞌˋbre jnea˜ cajo̱; jo̱guɨ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ íngꞌˋ jnea˜, jo̱baꞌ ímꞌˋbre i̱ dseaˋ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 41 Jo̱guɨ i̱i̱ˋ i̱ íngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, co̱ꞌ dseaˋ íbˋ casíiˋ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ i̱ niꞌíngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ røøbˋ niꞌíñꞌˋ cajo̱ laco̱ꞌguɨ e cuøꞌˊ Fidiéeˇ i̱ dseaˋ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌrˉ do; jo̱guɨ i̱i̱ˋ i̱ íngꞌˋ jaangˋ dseaˋ i̱ éeˋ guiʉ́ˉ, co̱ꞌ guiúmˉ i̱ dseaˋ do, jo̱baꞌ røøbˋ niꞌíngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la íngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ éeˋ guiʉ́ˉ do. \v 42 Jo̱guɨ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ cuøꞌˊ faꞌ capíꞌˆ jmɨɨˋ i̱ dseaˋ quiéˉe i̱ doñiˊ faꞌ nɨꞌléꞌˋ cuíingˋ jnea˜, jo̱baꞌ jnea˜ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e catɨ́ɨmˉbre niꞌíñꞌˋ lají̱i̱ꞌ˜ e sɨꞌíiñˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ cajo̱. \c 11 \s1 Mɨ˜ casíingˋ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús \r (Lc. 7:18-35) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ catóꞌˊ e cacuøꞌˊ Jesús ta˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ cangóˉbre e cangoꞌerˊ jo̱guɨ e cangoguiarˇ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ jaléꞌˋ fɨɨˋ e téeꞌ˜ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea. \p \v 2 Jo̱ ie˜ jo̱, ꞌnʉñíbˆ iuungˉ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do. Jo̱ lajeeˇ iuuiñˉ fɨˊ jo̱b mɨ˜ calɨñirˊ jaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ tɨɨngˋ Dseaˋ Jmáangˉ e jmóorˋ, jo̱baꞌ casíiñˋ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ lɨ˜ táangˋ dseaˋ do \v 3 e cangojmɨngɨ́ɨꞌˇreiñꞌ su íbˋ dseaˋ i̱ sɨjeengˇ dseaˋ Israel i̱ sɨꞌíingˆ e nigüéengˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la, o̱si nijémˉbɨr jaangˋguɨ i̱ jiéngꞌˋ é. \p \v 4 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do: \p —Güɨlíingˋnaꞌ güɨco̱o̱˜naꞌ júuˆ quiáꞌˉ i̱ Juan do lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcanʉ́ʉˉnaꞌ jo̱guɨ nɨcañíiˉnaꞌ e quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ e jmóoˋo. \v 5 Síiꞌ˜go̱r e lɨjnébꞌˋtu̱ jaléngꞌˋ dseaˋ tiuungˉ, jo̱guɨ e ngɨbˊtu̱ jaléngꞌˋ dseaˋ jlúungꞌ˜, jo̱guɨ e ꞌláamˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ jmohuɨ́ɨˊ ꞌlɨꞌˆ fɨˊ ngúuˊ táangˋ, jo̱guɨ e núubˋtu̱ jaléngꞌˋ dseaˋ güɨɨng˜, jo̱guɨ e jí̱bꞌˊtu̱ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜, jo̱guɨ cajo̱ e guiaaˉ júuˆ quiáꞌˉ jial nileángˋ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ. \v 6 ¡Juguiʉ́ˉjiʉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ lɨtúngˉ dsíiˊ lají̱i̱ꞌ˜ fɨˊ lɨ˜ nɨsiñꞌˊ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜! \p \v 7 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caquɨngꞌˉtu̱ i̱ dseaˋ i̱ casíingˋ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do, jo̱baꞌ Jesús canaaiñˋ sɨ́ꞌrˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ taang˜ có̱o̱ꞌr˜ do jaléꞌˋ juguiʉ́ˉ uii˜ quiáꞌˉ i̱ Juan do, jo̱ lalab casɨ́ꞌˉreiñꞌ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿E˜ caguijǿøˉ ꞌnʉ́ꞌˋ mɨ˜ canʉ́ʉˉnaꞌ e nɨngɨˊ i̱ Juan do fɨˊ jee˜ guóoꞌ˜ uǿˉ quiʉ̱́ˋ? ¿Jሠleáaꞌ˜?, jaˋ caguijøøng˜ ꞌnʉ́ꞌˋ jaangˋ dseaˋ i̱ uaang˜ júuˆ quiáꞌˉ i̱ jmóoˋ lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ ta˜ quiʉꞌˊ dseaˋ jiéngꞌˋ i̱ lɨ́ɨngˊ la lɨ́ɨˊ co̱o̱ˋ cuɨñíꞌˆ e dséeˊ cataangˋ lɨ́ꞌˆ doñiˊ jiéꞌˋ fɨˊ lɨ˜ íiˊ guíˋ; \v 8 o̱ꞌguɨ caguijøøng˜naꞌ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ jloꞌˆ sɨ̱ꞌˆ, co̱ꞌ nɨñíbˆ ꞌnʉ́ꞌˋ e i̱ dseaˋ laꞌíˋ neáaiñˊ quiáꞌˉ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ, co̱ꞌ íˋbingꞌ seaˋ jaléꞌˋ e jloꞌˆ quiáꞌˉ. \v 9 Jo̱ ¿i̱˜ ɨˊ óoˊnaꞌ i̱ caguijøøng˜naꞌ? Jo̱ e jábꞌˉ, ꞌnʉ́ꞌˋ caguijøøng˜naꞌ jaangˋ dseaˋ i̱ laniingˉguɨ laco̱ꞌ i̱ dseaˋ caguiaangˉ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ. \v 10 Jo̱ nab nɨcalɨti˜ laco̱ꞌ féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ cuaiñ˜ quiáꞌˉ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do mɨ˜ cajíngꞌˉ Fidiéeˇ e casɨ́ꞌrˉ Dseaˋ Jmáangˉ lala: \q1 Nisɨ́ɨnˆn jaangˋ dseaˋ i̱ niguiáˉ júuˆ quiéˉe \q2 nʉ́ꞌˉguɨ e niguóꞌˆ fɨˊ jmɨgüíˋ \q1 e laco̱ꞌ niguiárˉ guiʉ́ˉ fɨˊ lɨ˜ ningɨ́ꞌˆ. \p \v 11 Jo̱ lalab cajíngꞌˉguɨ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ teáangˉ có̱o̱ꞌr˜ do ie˜ jo̱: \p —Jo̱ jnea˜ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e lajeeˇ lajaléngꞌˋ dseaˋ i̱ nɨcaféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jaˋ mɨˊ calɨséngˋ jaangˋ i̱ niingˉguɨ ta˜ quiáꞌˉ laco̱ꞌ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do. Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ i̱ jaˋ niingˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la dsʉꞌ Fidiéeˇbingꞌ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ íˋbingꞌ i̱ niingˉguɨ laco̱ꞌ i̱ Juan do. \p \v 12 ’Co̱ꞌ ie˜ latɨˊ mɨ˜ canaangˋ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ e guiarˊ júuˆ e nijáaˊ Dseaˋ Jmáangˉ jo̱ cartɨˊ lana, eáangˊ huɨ́ɨngˊ nɨcangojéeˊ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e quiáꞌˉ e quie̱rˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ jmɨgüíˋ; jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níiˉ, cuøꞌˊ bíˋ yaaiñ˜ e laco̱ꞌ iiñ˜ nijmiguiéeiñˋ có̱o̱ꞌ˜ e júuˆ jo̱. \v 13 Jo̱ nʉ́ꞌˉguɨ e cagüéngˉ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jaléꞌˋ e júuˆ e caguiaˊ i̱ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jo̱guɨ e júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do, jaléꞌˋ e jo̱ lɨco̱ꞌ jmɨta˜ dsíiˊ e Fidiéeˇ iiñ˜ nicá̱rˋ nifɨˊ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \v 14 Jo̱ song ꞌnʉ́ꞌˋ iing˜naꞌ niꞌíingꞌ˜naꞌ e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ i̱ Juan do lɨ́ɨiñˊ laco̱ꞌ Líiˆ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ i̱ sɨꞌíˆ nijáaˊtu̱ caléꞌˋ catú̱ˉ. \v 15 Jo̱ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ seaˋ loguáˆnaꞌ, nʉ́ʉˉnaꞌ jaléꞌˋ e júuˆ e nɨcafáꞌˉa na. \p \v 16 ’Jo̱ lana nifáꞌˆduu jial lɨ́ɨngˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ seengˋ jmɨɨ˜ na, co̱ꞌ jaléngꞌˋ íˋ lɨ́ɨiñˊ la lɨ́ɨngˊ jiuung˜ i̱ táangˋ tacóoˋ fɨˊ ꞌmóoꞌ˜, jo̱ mɨ˜ nitɨꞌángꞌˋ rúiñꞌˋ féꞌrˋ lala: \v 17 “Cajiʉ́ʉˆ jneaꞌˆ lúuˊ, dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ cadseeng˜naꞌ; jo̱guɨ caꞌǿˆnaaꞌ e øˊ dseaˋ lɨ˜ ráangˋ ꞌlɨɨ˜, dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ caquíiꞌ˜naꞌ.” \v 18 Co̱ꞌ lalab caféeꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ mɨ˜ cajáˉ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do, caꞌeengˉnaꞌr e iuungˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíirˊ dsʉꞌ uíiꞌ˜ e jaˋ ꞌleáangˉ gøꞌrˊ jo̱guɨ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ méeˊ jaˋ ɨ̱́ꞌrˋ. \v 19 Jo̱guɨ mɨ˜ cagüéngˉ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jnea˜ dseaˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ e gǿꞌˋbaa jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ gøꞌˊ dseaˋ, jo̱ uíiꞌ˜ e lajo̱b lɨ́ɨˊ, jo̱baꞌ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ caꞌeengˉnaꞌ jnea˜ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ cúngˆ i̱ gøꞌˊ contøøngˉ jo̱guɨ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ íingˊ i̱ ngɨˊ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ gaˋ féꞌˋ dseaˋ uii˜ quiáꞌrˉ o̱si có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ ꞌnáꞌˆ nodsicuuˉ i̱ jmóoˋ ta˜ mɨˊ cuuˉ e catɨ́ɨngˉ dseata˜ quiáꞌˉ Roma é. Jo̱ dsʉꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e jmóoˋ Fidiéeˇ jmijnéeiñˋ jial tíiˊ tɨɨiñˋ ngáiñꞌˋ. \s1 Dseaˋ i̱ jaˋ jáꞌˉ calɨ́ngˉ júuˆ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ \r (Lc. 10:13-15) \p \v 20 Jo̱ ie˜ jo̱, canaangˋ Jesús ꞌgaamˋbre quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ fɨɨˋ lɨ˜ nɨcajméerˋ jaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ, co̱ꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ jaˋ caquɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ yaaiñ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. Jo̱ lalab cajíngꞌˉ Jesús ie˜ jo̱: \p \v 21 —¡E ngɨ˜ fɨ́ɨbˆ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ seengˋnaꞌ fɨˊ Corazín có̱o̱ꞌ˜guɨ ꞌnʉ́ꞌˋ dseaˋ seengˋnaꞌ fɨˊ Betsaida, co̱faꞌ mɨ˜ fɨˊ Tiro có̱o̱ꞌ˜guɨ fɨˊ Sidón cajméˉe lajaléꞌˋ e guiʉ́ˉ e quɨ́ɨꞌ˜ɨ jmɨɨ˜ laco̱ꞌguɨ jí̱i̱ꞌ˜ e nɨcajméˉe jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ ladsifɨˊ lajo̱ caquɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ yaaiñ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ faco̱ꞌ mɨ˜ lajo̱, jo̱ catɨ́ɨngˉ e nɨneáaiñˊ fɨꞌíbˆ uii˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e dseeˉ e nɨcarøøiñˋ! \v 22 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ seengˋnaꞌ fɨˊ Corazín có̱o̱ꞌ˜guɨ fɨˊ Betsaida, ie˜ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e niquidsiˊ Fidiéeˇ íꞌˋ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, eáangˊguɨ nicuǿꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ iihuɨ́ɨˊ laco̱ꞌguɨ e iihuɨ́ɨˊ e niꞌíngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ Tiro có̱o̱ꞌ˜guɨ fɨˊ Sidón. \v 23 Jo̱guɨ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ seengˋnaꞌ fɨˊ Capernaum, ¿su lɨ́ɨngˉnaꞌ e ꞌnʉ́ꞌˋbingꞌ i̱ nisángꞌˊ cartɨˊ yʉ́ꞌˆguɨ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ? Jo̱ o̱ꞌ lajo̱, co̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋbingꞌ i̱ nijgiáangˋ tɨˊ lɨ˜ ꞌlɨꞌˆ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱. Co̱faꞌ mɨ˜ fɨˊ fɨɨˋ Sodoma calɨ́ˉ lajaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ laco̱ꞌguɨ jí̱i̱ꞌ˜ e nɨcajméˉe jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱baꞌ jaˋ caꞌíngˉ e fɨɨˋ jo̱, jo̱ sɨji̱ꞌˆbɨ latɨˊ lana. \v 24 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉtú̱u̱ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ Capernaum, e mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e niquidsiˊ Fidiéeˇ íꞌˋ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, eáangˊguɨb niꞌíingꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ iihuɨ́ɨˊ laco̱ꞌguɨ jí̱i̱ꞌ˜ iihuɨ́ɨˊ e caꞌíngꞌˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ Sodoma. \s1 Jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ óoˋ fɨꞌíˆ dsíi ꞌnéˉ nijaquiéeiñˊ fɨˊ quiniˇ Jesús \r (Lc. 10:21-22) \p \v 25 Jo̱ lalab cajíngꞌˉguɨ Jesús ie˜ jo̱: \p —Teaa˜, lana jmifénꞌˊn ꞌnʉˋ, dseaˋ Fii˜ ñifɨ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ jmɨgüíˋ la, dsʉco̱ꞌ lana nɨcajmeeꞌˉ e ngámꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quiˊ jaléꞌˋ júuˆ quíiꞌˉ, jo̱guɨ cajmeeˉbaꞌ e jaˋ cangángꞌˋ júuˆ quíiꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ tɨɨngˋ eáangˊ i̱ jmɨcǿøngꞌ˜ yaang˜ fɨˊ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ rúngꞌˋ. \v 26 E jábꞌˉ, lajo̱b lɨ́ɨˊ, Teaa˜, co̱ꞌ lajo̱b nɨcalɨꞌiing˜ ꞌnʉˋ e calɨ́ˉ. \p \v 27 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lalab casɨ́ꞌˉ Jesús dseaˋ quiáꞌrˉ: \p —Tiquiéˆe Fidiéebˇ dseaˋ nɨcacuøꞌrˊ jnea˜ e néeˊ niiˉ lajaléꞌˋ e seaˋ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ. Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ dseángꞌˉ mɨˊ cuíiñˋ jnea˜, dseaˋ lɨ́ɨnˊn Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ camɨ́ɨngꞌ˜, co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ Tiquiéˆbaa dseaˋ cuíiñˋ jnea˜; jo̱guɨ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ dseángꞌˉ mɨˊ cuíiñˋ Tiquiéˆe dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ, co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ jneab˜ dseaˋ cuíinˋnre có̱o̱ꞌ˜guɨ lajaléngꞌˋ dseaˋ i̱ nɨsɨꞌíingˆ quiéˉe e nilɨcuíiñˋ dseaˋ do. \v 28 Jo̱ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ i̱ óoˋ fɨꞌíˆ, có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ dsingɨ́ɨngˉnaꞌ iihuɨ́ɨˊ, quɨ́ꞌˉ jíingꞌˇ yaang˜naꞌ fɨˊ quiniiˉ, co̱ꞌ jneab˜ dseaˋ quɨ́ɨꞌ˜ɨ jmɨɨ˜ nijmee˜e e nitíiꞌ˜ áaˊnaꞌ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e jo̱. \v 29 Jo̱guɨ íingꞌ˜naꞌ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe e guiaaˉ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱guɨ eeˉbaꞌ guiʉ́ˉ laco̱ꞌguɨ jnea˜, dseaˋ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ féngꞌˊ dsíiˊ có̱o̱ꞌ˜ doñiˊ i̱i̱ˋ jo̱guɨ e jaˋ jmiféngꞌˊ ꞌñiáꞌˋa cajo̱. Jo̱ song nijmeeˉnaꞌ lajo̱, jo̱baꞌ nilíꞌˋbaꞌ jóng e nitíiꞌ˜ áaˊnaꞌ uii˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e dsingɨ́ɨngˉnaꞌ do. \v 30 Co̱ꞌ song i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ iing˜ nijmɨtɨ́ɨngˋ júuˆ quiéˉe jo̱guɨ nijmitir˜ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiéˉe, jaˋ huɨ́ɨngˊ quiáꞌrˉ e nijmérˉ lajo̱, co̱ꞌ jaˋ iiˋ e ta˜ jo̱. \c 12 \s1 Mɨ˜ caꞌéengˉ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús láaˊ quiáꞌˉ cuɨꞌieeˋ \r (Mr. 2:23-28; Lc. 6:1-5) \p \v 1 Jo̱ ie˜ jo̱, co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ lajeeˇ e tɨ́ɨngˋ dseaˋ Israel e jmiꞌíñꞌˊ, cangɨ́ɨngˊ Jesús co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ fɨˊ co̱o̱ˋ guóoꞌ˜ uǿˆ lɨ˜ sɨjneaˇ cuɨꞌieeˋ. Jo̱ lajeeˇ ngɨ́ɨiñˊ fɨˊ jo̱, cadseáˉ jmɨꞌaangˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do, jo̱ canaaiñꞌˋ do éemˉbre láaˊ quiáꞌˉ cuɨꞌieeˋ e seaˋ do jo̱ canaaiñˋ gøꞌˊbre mɨ́ꞌˆ quiáꞌˉ. \v 2 Jo̱ ie˜ jo̱, co̱ꞌ quiá̱ꞌˉ dob nitaang˜ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo jo̱ cangáˉbre e caꞌéengˉ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do cuɨꞌieeˋ, jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —¡Jaˋ catɨ́ɨngˉ jméˉ i̱ dseaˋ quíiꞌˉ na lana lajeeˇ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊnaaꞌ, jneaa˜aaꞌ dseaˋ lɨ́ɨˊɨɨꞌ dseaˋ Israel! \p \v 3 Jo̱ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do: \p —Té̱e̱ˊ óoˊnaꞌ e nɨcaꞌíˋbaꞌ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ˜ féꞌˋ jial cajméeˋ dseata˜ Davíꞌˆ mɨ˜ cadseáˉ jmɨꞌaaiñˉ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ. \v 4 Co̱ꞌ ie˜ jo̱ cangɨ́ɨiñˊ cartɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ, jo̱ cagǿꞌrˋ iñíꞌˆ e güeangꞌˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e jí̱i̱ꞌ˜ jmidseaˋbingꞌ sɨꞌíˆ cuǿøngˋ dǿꞌˉ, dsʉꞌ cagǿꞌˋbre co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do. \v 5 Jo̱guɨ té̱e̱ˊ óoˊnaꞌ cajo̱ jial féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ Moi˜, co̱ꞌ fɨˊ ni˜ jo̱ féꞌˋ e jaˋ dseeˉ éeˋ jaléngꞌˋ jmidseaˋ nañiˊ faꞌ jmóorˋ ta˜ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ féꞌˋ lajeeˇ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ jneaa˜aaꞌ, dseaˋ lɨ́ɨˊɨɨꞌ dseaˋ Israel. \v 6 Jo̱ dsʉꞌ jnea˜ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e niingˉguɨ júuˆ quiéˉe laco̱ꞌguɨ e guáꞌˉ do. \v 7 Dsʉꞌ latɨˊ lana jaˋ mɨˊ cangámꞌˋbɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e˜ guǿngꞌˋ lají̱i̱ꞌ˜ e féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ˜ féꞌˋ lala: “Jnea˜ Fidiéeˇ iin˜n e nilíˋ fɨ́ɨˉ lɨ́ɨngˉ rúngꞌˋnaꞌ, jo̱ o̱ꞌ e cuøˋnaꞌ feáꞌˉ fɨˊ quiniiˉ.” \p Jo̱ casɨ́ꞌˉguɨ Jesús i̱ dseaˋ fariseo do: \p —Faco̱ꞌ mɨ˜ cangángꞌˋnaꞌ e júuˆ jo̱ latɨˊ mɨ˜ uiing˜, jo̱baꞌ jaˋ e ta˜ e cuǿꞌˆnaꞌ dseeˉ jaangˋ dseaˋ i̱ jaˋ mɨˊ caꞌléeˊ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ. \v 8 Jo̱ dsʉꞌ e jáꞌˉ, jnea˜ dseaˋ cagáˉa fɨˊ jmɨgüíˋ la e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, ooˉbaa ta˜ e niquiʉ́ꞌˆʉ ta˜ mɨ˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ jneaa˜aaꞌ, dseaˋ lɨ́ɨˊnaaꞌ dseaˋ Israel. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ dseaˋ i̱ caang˜ guooˋ \r (Mr. 3:1-6; Lc. 6:6-11) \p \v 9 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangóˉ Jesús fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel. \v 10 Jo̱ mɨ˜ caguiérˉ fɨˊ jo̱, dob niꞌiuungˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ caang˜ co̱o̱ˋ guooˋ. Jo̱ ie˜ jo̱, dob niteáangˉ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo e sɨteeiñˆ Jesús e iiñ˜ ninírˋ su nijmiꞌleáangˉ dseaˋ do i̱ dseaˋ i̱ caang˜ guooˋ do ꞌñiaꞌˊ ie˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ dseaˋ Israel, jo̱ lajo̱baꞌ e niguiéꞌrˊ jial e niꞌnɨ́iñˉ dseaˋ do fɨˊ quiniˇ dseata˜. Jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌrˉ Jesús lala: \p —¿Su seabˋ fɨˊ e nijmiꞌleáangˉ jaangˋ dseaˋ dséeꞌ˜ lajeeˇ mɨ˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊnaaꞌ? \p \v 11 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala: \p —Faco̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ aangˉnaꞌ joꞌseꞌˋ jo̱ calɨngɨɨng˜naꞌ e catǿngꞌˋ jaangˋ fɨˊ dsíiˊ ɨ̱́ɨ̱ˊ ꞌñiaꞌˊ ie˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊnaaꞌ, jaˋ líꞌˆ dsiiˉ faꞌ lɨ́ꞌˆ niseáang˜naꞌreꞌ lajo̱, co̱ꞌ nigüɨseáamꞌ˜baꞌreꞌ. \v 12 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, jial tíiˊ laniingˉguɨ quíingˊ jaangˋ dseaˋ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ laco̱ꞌguɨ jaangˋ joꞌseꞌˋ. Jo̱ lajo̱b lɨ́ɨˊ, seabˋ fɨˊ e jméˆnaaꞌ co̱o̱ˋ e guiʉ́ˉ ꞌñiaꞌˊ mɨ˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊnaaꞌ. \p \v 13 Jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ caang˜ guooˋ do: \p —Níiꞌ˜ guóoꞌˋ, dseañʉꞌˋ. \p Jo̱ lajo̱b cajméeˋ i̱ dseaˋ do, jo̱ ladsifɨˊ lanab caꞌlóoˉ guóorˋ jo̱ calɨguiʉ́bˉ e guóorˋ do lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ e co̱o̱ˋ do. \v 14 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caꞌuøøngˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ fariseo do e fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ do, jo̱ canaaiñˋ sɨ́ɨiñˋ quiáꞌˉ jial niguiéꞌrˊ e nijngáiñꞌˉ Jesús. \s1 Júuˆ e cajmeꞌˊ Saíiˆ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Jesús \p \v 15 Jo̱ mɨ˜ calɨlíꞌˆ Jesús e jo̱, cagüɨꞌɨ́ɨˊbre e fɨˊ jo̱, jo̱ cangórˉ fɨˊ lɨ˜ jiéꞌˋ, jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ cangolíingˉ có̱o̱ꞌr˜ ie˜ jo̱. Jo̱ laco̱ꞌ ngolíiñˉ teáaiñꞌ˜ fɨˊ lado, jmiꞌleáamˉ dseaˋ do jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜, \v 16 jo̱guɨ quiʉꞌrˊ ta˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ jmiꞌleáaiñˉ do e jaˋ niguiáiñꞌˉ do júuˆ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌ˜ dseaˋ do jmɨɨ˜ jmóorˋ. \v 17 Jo̱ cajméerˋ jaléꞌˋ e jo̱ e laco̱ꞌ calɨti˜ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ Saíiˆ, jaangˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ mɨ˜ cajíñꞌˉ lala: \q1 \v 18 I̱ lab i̱ dseaˋ i̱ nɨcaguíinꞌ˜n, \q2 i̱ jmóoˋ lají̱i̱ꞌ˜ e iin˜n, \q1 jo̱ eáamˊ ꞌneáanˋnre jo̱guɨ iáangˋ dsiiˉ có̱o̱ꞌr˜. \q1 Jo̱guɨ eáamˊ nilɨꞌgøiñꞌˊ \q2 laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ Jmɨguíˋ quiéˉe e nicuǿøˉøre, \q1 jo̱guɨ niguiárˉ júuˆ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ \q2 e dseángꞌˉ røøbˋ niꞌɨ́rˉ íꞌˋ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ. \q1 \v 19 Dsʉꞌ jaˋ nijmérˉ ta˜ jɨ́ɨngˋ o̱ꞌguɨ ta˜ taꞌˊ mɨ́ɨꞌ˜; \q1 jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jaˋ i̱i̱ˋ ninúˉ júuˆ quiáꞌrˉ jee˜ ꞌnʉ́ʉˊ e jmiféngꞌˊ ꞌñiaꞌrˊ. \q1 \v 20 Jo̱ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜bre jaléngꞌˋ dseaˋ \q2 i̱ ɨˊ dsíiˊ e jaˋ seengˋ i̱i̱ˋ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜ quiáꞌrˉ. \q1 Jo̱guɨ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜bɨr cajo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ \q2 i̱ ɨˊ dsíiˊ e jaˋ niquɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜. \q1 Jo̱guɨ niguiárˉ júuˆ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ \q2 carˋ nilɨta˜ dsíiñꞌˊ e dseángꞌˉ røøbˋ ɨ́ɨˋ íꞌˋ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ. \q1 \v 21 Jo̱ laꞌeáangˊ íbˋ nijáꞌˉ líingˋ \q2 jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \m Jo̱ lanab cajíngꞌˉ Saíiˆ ie˜ malɨɨ˜guɨ do. \s1 Mɨ˜ cacuøꞌˊ dseaˋ dseeˉ Jesús e jmóorˋ ta˜ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ \r (Mr. 3:20-30; Lc. 11:14-23; 12:10) \p \v 22 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangojéengˋ dseaˋ fɨˊ quiniˇ Jesús jaangˋ dseaˋ tiuungˉ jo̱guɨ i̱ jaˋ féꞌˋ cajo̱. Jo̱ i̱ ꞌlɨmꞌˆ jmóoˋ e nilɨ́ɨngˊ i̱ dseaˋ do lado. Jo̱ dsʉꞌ Jesús cajmiꞌleáamˉbre i̱ dseaˋ do, jo̱ calɨjnébꞌˋtu̱iñꞌ do jo̱guɨ caféꞌˋtu̱iñꞌ cajo̱. \v 23 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱, eáangˊ cangogáˋ dsíirˊ jo̱ canaaiñˋ sɨ́ꞌˋ rúiñꞌˋ lajeeˇ yaaiñ˜ jo̱ féꞌrˋ lala: \p —Jangámˉ song Jó̱o̱ˊ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ Davíꞌˆ i̱ na. \p \v 24 Jo̱ ie˜ jo̱, dob niteáangˉ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo. Jo̱ mɨ˜ canúurˉ sɨ́ɨngˋ i̱ dseaˋ do lado, jo̱baꞌ cajíñꞌˉ: \p —Laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ bíˋ quiáꞌˉ Beelzebú i̱ lɨ́ɨngˊ fii˜ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ, laꞌeáangˊ íˋbingꞌ tɨɨngˋ i̱ dseañʉꞌˋ na e uǿøiñˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ dseaˋ. \p \v 25 Jo̱ co̱ꞌ ñibˊ Jesús lají̱i̱ꞌ˜ e ɨˊ dsíiˊ i̱ dseaˋ fariseo do, jo̱baꞌ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Faꞌ co̱o̱ˋ fɨɨˋ jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ jo̱ ꞌníꞌˋ níingˉ rúiñꞌˋ, jo̱baꞌ sɨꞌíimˆ e fɨɨˋ jo̱ jóng, co̱ꞌ jaˋ seeiñˋ røøˋ. Jo̱ lajo̱bɨ cajo̱ faꞌ co̱o̱ˋ fɨɨˋ píꞌˆ o̱si co̱o̱ˋ sɨnʉ́ʉˆ lɨ˜ ꞌníꞌˋ níingˉ rúngꞌˋ dseaˋ, sɨꞌíimˆ cajo̱. \v 26 Jo̱ lajo̱b lɨ́ɨˊ cajo̱ có̱o̱ꞌ˜ Satanás i̱ lɨ́ɨngˊ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do, song nijmihuíiñˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ nilíˋ e ꞌníꞌˋ níimˉ rúiñꞌˋ jo̱ lajo̱baꞌ niꞌíimˉ bíˋ quiáꞌrˉ. \v 27 Jo̱ ꞌnʉ́ꞌˋguɨ fóꞌˋnaꞌ e jnea˜ tɨɨnˉ jmihuíinˆn jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ dseaˋ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ bíˋ quiáꞌˉ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ siiˋ Beelzebú; co̱ꞌ faco̱ꞌ lajo̱, ¿i̱˜ i̱ ɨˊ óoˊnaꞌ i̱ jmɨcó̱o̱ꞌ˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ngɨˊ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ e tɨɨmˋbre jmóorˋ lajo̱ faco̱ꞌ lajo̱? Co̱ꞌ Fidiéeˇbingꞌ i̱ jmɨcó̱o̱ꞌ˜ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ e tɨɨiñˋ jmóorˋ lajo̱. Jo̱baꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e tɨɨiñˋ do cuøˊ li˜ e jaˋ dseengˋ laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ e ɨˊ áaˊnaꞌ. \v 28 Co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e jmóoˋ jnea˜ e jmihuíinˆn jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ dseaˋ, laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇbaꞌ e jmóoˋo lajo̱. Jo̱ e jo̱ cuøˊ li˜ e nɨcatɨ́bˋ íꞌˋ e Fidiéeˇ nicá̱rˋ nifɨˊ quíiˉnaꞌ lajaangˋ lajaangˋnaꞌ. \p \v 29 Jo̱ jíngꞌˉguɨ Jesús: \p —Jo̱ jaˋ nilíꞌˋ jaangˋ dseaˋ niꞌírˋ fɨˊ dsíiˊ co̱o̱ˋ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌˉ jaangˋ dseaˋ i̱ bíˋguɨ dsíiˊ laco̱ꞌ írˋ e niꞌuǿꞌrˉ jaléꞌˋ e seaˋ quiáiñꞌˉ, dsʉco̱ꞌ laꞌuii˜ jangꞌˉ ꞌnéˉ niꞌñúmꞌˊbre i̱ dseaˋ bíˋ dsíiˊ do, jo̱ lajo̱guɨbaꞌ cuǿøngˋ e nijmérˉ lajo̱. \p \v 30 ’Jo̱ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jaˋ singꞌˊ uii˜ quiéˉe, jo̱baꞌ ꞌníꞌˋ níimˉbre jnea˜; jo̱guɨ i̱i̱ˋ i̱ jaˋ jmɨcó̱o̱ꞌ˜ jnea˜ e laco̱ꞌ nilɨcuíingˋ dseaˋ jnea˜, jo̱baꞌ jaˋ siñꞌˊ uii˜ quiéˉe cajo̱. \p \v 31 ’Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e íimˉbɨ Fidiéeˇ dseeˉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ mɨ˜ eeˋgo̱ júuˆ gaˋ féꞌrˋ uii˜ quiáꞌˉ dseaˋ do, o̱si lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ dseeˉ e éeiñꞌˋ é; dsʉꞌ joˋ niꞌíiñˉ dseeˉ fɨng song i̱i̱ˋ caféꞌˋ gaˋ uii˜ quiáꞌˉ Jmɨguíˋ quiáꞌrˉ. \v 32 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉtú̱u̱ ꞌnʉ́ꞌˋ e Fidiéeˇ íimˉbɨr dseeˉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ mɨ˜ eeˋgo̱ gaˋ féꞌrˋ uii˜ quiéˉe, jnea˜ dseaˋ gáaˊa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ; dsʉꞌ song i̱i̱ˋguɨ caféꞌˋ gaˋ uii˜ quiáꞌˉ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ joˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ faꞌ niꞌíingˉ dseaˋ do dseeˉ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ lata˜ seeiñˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la o̱ꞌguɨ fɨˊ jmɨgüíˋ co̱o̱ˋ cajo̱. \s1 Jaléꞌˋ ꞌmaˋ ofɨɨˋ cuíiˋ dseaˋ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ ofɨɨˋ e ɨ́ɨbˋ \r (Lc. 6:43-45) \p \v 33 Jo̱ lalab cajíngꞌˉguɨ Jesús e éeiñˋ i̱ dseaˋ teáangˉ do ie˜ jo̱: \p —Faꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ taꞌˊnaꞌ oꞌˆ fɨˊ iꞌˊ ꞌmaˋ ofɨɨˋ quíiˉnaꞌ, jo̱baꞌ jlobꞌˆ ofɨɨˋ nicuǿˉ; jo̱ song jaˋ jmooˋnaꞌ lajo̱, jo̱baꞌ jaˋ ꞌgooˋ ofɨɨˋ nicuǿˉ. Co̱ꞌ jalébꞌˋ ꞌmaˋ ofɨɨˋ cuíiˋ dseaˋ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ ofɨɨˋ e ɨ́ɨbˋ. \v 34 ¡Jó̱o̱ˊ mɨꞌˋ guíimˉ ꞌnʉ́ꞌˋ! Jaˋ cuǿøngˋ e nifoꞌˆnaꞌ jmangꞌˉ juguiʉ́ˉ, co̱ꞌ jmangꞌˉ jaléꞌˋ e gaˋbaꞌ ɨˊ áaˊnaꞌ. Dsʉco̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e ɨˊ dsíibˊ dseaˋ, jí̱i̱ꞌ˜ jo̱baꞌ féꞌrˋ. \v 35 Jo̱ jaangˋ dseaˋ i̱ guiúngˉ, jmangꞌˉ júuˆ guiʉ́bˉ féꞌrˋ, co̱ꞌ jmangꞌˉ e guiʉ́ˉbaꞌ ɨˊ dsíirˊ; jo̱guɨ jaangˋ dseaˋ i̱ sooˋ dsíiˊ, jmangꞌˉ júuˆ gabˋ féꞌrˋ, co̱ꞌ jmangꞌˉ e gaˋbaꞌ ɨˊ dsíirˊ. \v 36 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e mɨ˜ niguiéeˊ jmɨɨ˜ e niquidsiˊ Fidiéeˇ íꞌˋ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, ie˜ jo̱b mɨ˜ niguiéeˊ dseaˋ júuˆ fɨˊ quiniˇ dseaˋ do jaléꞌˋ e jaˋ íingˆ ta˜ e caféꞌrˋ lajeeˇ cateáaiñˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 37 Jo̱ có̱o̱ꞌ˜ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e caféꞌˋ dseaˋ, có̱o̱ꞌ˜ jí̱i̱ꞌ˜ jo̱b nija̱ꞌˆ íꞌˋ su røøiñˋ dseeˉ o̱si jaˋ røøiñˋ é mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nitɨdsiˊ íꞌˋ quiáꞌrˉ. \s1 Mɨ˜ camɨꞌˊ dseaˋ Jesús e nijmérˉ co̱o̱ˋ li˜ e quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ \r (Mr. 8:12-13; Lc. 11:29-32) \p \v 38 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo cangoquiéeiñˊ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Tɨfaꞌˊ, ii˜naaꞌ ne˜naaꞌ e nijmeꞌˆ co̱o̱ˋ li˜ e quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ. \p \v 39 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do: \p —Jaléngꞌˋ dseaˋ seengˋ jmɨɨ˜ na dsíngꞌˉ nɨrøøiñˋ dseeˉ jo̱guɨ jaˋ jmitir˜ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, co̱ꞌ lɨco̱ꞌ mɨꞌrˊ jnea˜ e nijmee˜e co̱o̱ˋ e li˜ e quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ. Dsʉꞌ jaˋ nijmee˜e jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ e jo̱ fɨˊ quinirˇ, co̱ꞌ nɨcalɨseábˋ e jo̱ lamɨ˜ jéengˊguɨ e cangongɨ́ɨngˉ Jonás, jaangˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ. \v 40 Jo̱ laco̱ꞌ caꞌíˉ Jonás ꞌnɨˊ jmɨɨ˜ jo̱guɨ ꞌnɨˊ uǿøˋ fɨˊ dsíiˊ tuꞌˊ jaangˋ ꞌñʉˋ dséeˉ, lajo̱b jnea˜ cajo̱, dseaˋ cagáˉa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, niꞌúˆu ꞌnɨˊ jmɨɨ˜ jo̱guɨ ꞌnɨˊ uǿøˋ fɨˊ nʉ́ꞌˉ uǿˉ. \v 41 Jo̱ mɨ˜ nitɨ́ˉ jmɨɨ˜ e niquidsiˊ Fidiéeˇ íꞌˋ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, i̱ dseaˋ seengˋ fɨˊ fɨɨˋ Nínive do nicuǿꞌrˉ dseeˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ jmɨɨ˜ na; co̱ꞌ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ íˋ júuˆ e caguiaˊ Jonás, dsifɨˊ lajo̱b caquɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ yaaiñ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ uíiꞌ˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ. Dsʉꞌ jnea˜guɨ fáꞌˋa e jnea˜ niingˉguɨ laco̱ꞌguɨ i̱ Jonás do. \v 42 Lajo̱bɨ cajo̱ ie˜ malɨɨ˜ do calɨséngˋ jaangˋ reina i̱ caquiʉꞌˊ ta˜ fɨˊ lɨ˜ huí̱i̱ˆ, jo̱ cajárˉ cajanʉ́ʉrˆ jaléꞌˋ júuˆ e tɨɨngˋ jaangˋ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ siiˋ Salomón. Jo̱ lajo̱b lɨ́ɨˊ, i̱ dseamɨ́ˋ íˋ nicuǿꞌˉbre dseeˉ cajo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ seengˋ jmɨɨ˜ na mɨ˜ nitɨ́ˉ jmɨɨ˜ e niquidsiˊ Fidiéeˇ íꞌˋ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. Dsʉꞌ júuˆ quiéˉe niingˉguɨ laco̱ꞌguɨ júuˆ quiáꞌˉ i̱ dseata˜ Salomón do. \s1 Jial lɨ́ɨˊ mɨ˜ dsitáangꞌ˜tu̱ i̱ ꞌlɨngꞌˆ fɨˊ dsíiˊ dseaˋ \r (Lc. 11:24-26) \p \v 43 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ cajíngꞌˉ Jesús lana, jo̱ casɨ́ꞌˉguɨr jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Mɨ˜ güɨꞌɨ́ɨˊ jaangˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ iuungˉ dsíiˊ jaangˋ dseaˋ, ngɨrˊ fɨˊ lɨ˜ quiʉ̱ʉ̱ˋ e ꞌnóꞌrˊ fɨˊ lɨ˜ nijmiꞌíñꞌˊ. Jo̱ song jaˋ niguiéꞌrˊ lɨ˜ nijmiꞌíñꞌˊ, jo̱baꞌ ɨˊ dsíirˊ: \v 44 “Ninímꞌˆtú̱u̱ fɨˊ dsíiˊ dseaˋ e lɨ˜ cajúˉu do, co̱ꞌ jaˋ lɨ˜ seaˋ lɨ˜ nijmiꞌínꞌˊn.” Jo̱ mɨ˜ niguiengꞌˊtu̱r dsíiˊ i̱ dseaˋ do, niguieiñꞌˊ lafaꞌ co̱o̱ˋ sɨnʉ́ʉˆ lɨ˜ jooˋ jo̱guɨ sɨquiáangˇ jo̱guɨ sɨlɨɨˇ jloꞌˆ. \v 45 Jo̱ mɨ˜ ninírˋ e dsíngꞌˉ jloꞌˆ dsíiˊ e lɨ˜ niguieiñꞌˊ do, jo̱baꞌ nidsérˉ nidsitéerˋ guiángˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆguɨ laco̱ꞌ írˋ e nidsitáaiñꞌ˜ fɨˊ dsíiˊ i̱ dseaˋ do, jo̱baꞌ gaˋguɨ nilíingˉ i̱ dseaˋ do laco̱ꞌguɨ lamɨ˜ iuungˉ jaangˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do fɨˊ dsíirˊ. Jo̱ lajo̱b nidsingɨ́ɨngˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ røøngˋ dseeˉ i̱ seengˋ jmɨɨ˜ na. \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús i̱˜ niquiáꞌrˆ jo̱guɨ i̱˜ jaléngꞌˋ rúiñꞌˋ \r (Mr. 3:31-35; Lc. 8:19-21) \p \v 46 Jo̱ lajeeˇ guiꞌnangꞌˇ sɨ́ɨmˋbɨ Jesús có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ teáangˉ do ie˜ jo̱, mɨ˜ caguiéˉ niquiáꞌrˆ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ rúiñꞌˋ, co̱ꞌ iiñ˜ nisɨ́iñˉ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do. Dsʉꞌ jaˋ cangɨ́ɨiñꞌˊ do cartɨˊ lɨ˜ iuungˉ dseaˋ do. \v 47 Jo̱ jaangˋ dseaˋ jiémꞌˋbingꞌ cangojméeꞌˇ júuˆ Jesús e nɨteáangˉ i̱ dseaˋ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌrˉ do fɨˊ caluuˇ, jo̱ lalab júuˆ quie̱ˊ i̱ dseaˋ do: \p —Nab nɨcagüéngˉ niquíiꞌˆ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ rúnꞌˋ e iiñ˜ sɨ́iñˉ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ, jo̱ nab teáaiñˉ fɨˊ caluuˇ lana. \p \v 48 Jo̱ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quie̱ˊ júuˆ do: \p —Jneab˜ nifɨ́ɨˆɨ ꞌnʉˋ i̱˜ niquiéˆe jo̱guɨ i̱˜ jaléngꞌˋ rúnꞌˋn. \p \v 49 Jo̱ dsifɨbˊ caꞌéeiñˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —I̱ dseaˋ nab niquiéˆe có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ rúnꞌˋn. \v 50 Co̱ꞌ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jmiti˜ lají̱i̱ꞌ˜ e iing˜ Tiquiéˆe dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ, jaléngꞌˋ dseaˋ íˋbingꞌ lɨ́ɨngˊ rúnꞌˋn jo̱guɨ dseaˋ íˋbingꞌ lɨ́ɨngˊ niquiéˆe cajo̱. \c 13 \s1 Co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ mɨ˜ bíˋ dseaˋ mɨjú̱ˋ \r (Mr. 4:1-9; Lc. 8:4-8) \p \v 1 Jo̱ ꞌñiaꞌˊ ie˜ jmɨɨ˜ jo̱ cagüɨꞌɨ́ɨbˊ Jesús fɨˊ jo̱, jo̱ cangórˉ cangogüeárˋ fɨˊ ꞌnɨꞌˋ guiéeˊ Galilea. \v 2 Jo̱ co̱ꞌ i̱ ꞌleáamˉbɨ dseaˋ caseángꞌˊ fɨˊ jo̱, jo̱baꞌ Jesús cajgóorˉ fɨˊ yʉ́ꞌˆ co̱o̱ˋ móoˊ e nisiꞌˊ e fɨˊ ꞌnɨꞌˋ e guiéeˊ do jo̱ fɨˊ jo̱b caguárˋ. Jo̱ dob teáangˉ jaléngꞌˋ dseaˋ fɨˊ ꞌnɨꞌˋ jmɨɨˋ lajeeˇ jo̱. \v 3 Jo̱ catɨˊ jo̱b canaangˋ eꞌˊ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jmiguiʉbˊ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌrˉ, jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento jo̱ cajíñꞌˉ: \p \v 4 —Co̱o̱ˋ néeꞌ˜ jaangˋ dseaˋ cangórˉ cangobíirˇ mɨjú̱ˋ quiáꞌrˉ. Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canaaiñˋ bírˋ e mɨjú̱ˋ do, e lɨɨngꞌ˜ do cajiʉ́ꞌˋ lɨ˜ ngɨ́ɨngˊ fɨˊ, jo̱ ta̱bˊ cagǿꞌˋ jaléꞌˋ e jo̱. \v 5 Dsʉꞌ e lɨɨng˜guɨ e mɨjú̱ˋ do cangotóoꞌ˜ jee˜ cu̱u̱˜ fɨˊ lɨ˜ jaˋ ꞌleáangˉ guóoꞌ˜ néeˊ, jo̱ e mɨjú̱ˋ jo̱ lajmɨnábˉ caꞌiáangˋ, co̱ꞌ nib˜ guóoꞌ˜ uǿˉ cangotóoꞌ˜. \v 6 Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangɨ́ngˉ ieeˋ, lajmɨnábˉ calɨquiʉ̱́ˋ, co̱ꞌ jaˋ aꞌˊ cangotóoꞌ˜ jmóˆ quiáꞌˉ. \v 7 Jo̱ e lɨɨng˜guɨ e mɨjú̱ˋ do cangotóoꞌ˜ jee˜ mɨjú̱ˋ ꞌmató̱o̱ˊ, jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ cacuángˉ e mɨjú̱ˋ ꞌmató̱o̱ˊ do cajméeˋ niúmꞌˊ quiáꞌˉ e mɨjú̱ˋ e guiʉ́ˉ do. \v 8 Jo̱ e lɨɨng˜guɨ e mɨjú̱ˋ do cajiʉ́ꞌˋ lɨ˜ jloꞌˆ uǿˉ jo̱ jlobꞌˆ cacuøˊ e mɨjú̱ˋ do mɨ˜ cacuángˉ; jo̱ e lɨɨng˜ e mɨjú̱ˋ do cacuøˊ lɨ́ꞌˆ lɨˊ cien mɨ́ꞌˆ lacamɨ́ꞌˆ, \v 9 jo̱guɨ e lɨɨng˜guɨ do cacuøˊ jí̱i̱ꞌ˜ sesenta, jo̱ e lɨɨng˜guɨ jí̱i̱ꞌ˜ treinta. Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléngꞌˋnaꞌ e i̱i̱ˋ ꞌnʉ́ꞌˋ dseaˋ seaˋ loguáˆnaꞌ, ¡nʉ́ʉˉnaꞌ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe! \s1 E˜ uiing˜ e cajíngꞌˉ Jesús jaléꞌˋ e júuˆ do \r (Mr. 4:10-12; Lc. 8:9-10) \p \v 10 Jo̱ mɨ˜ catóꞌˊ e caféꞌˋ Jesús jaléꞌˋ e júuˆ na, jo̱ cangoquiéengˊ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do fɨˊ lɨ˜ guiiñ˜ jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —¿Jialɨꞌˊ fɨꞌˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ caseángꞌˊ na có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento? \p \v 11 Jo̱ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jo̱ ꞌnʉ́ꞌˋ nɨcangɨ́ɨngˋnaꞌ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e ngángꞌˋnaꞌ jaléꞌˋ e jaˋ mɨˊ ñiˊ dseaˋ jéengˊguɨ e dseaˋ íˋ iiñ˜ cá̱rˋ nifɨˊ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ na jaˋ cangɨ́ɨiñˋ e ngáiñꞌˋ e jo̱. \v 12 Co̱ꞌ i̱ dseaˋ i̱ nɨcangɨ́ɨngˋ e ngángꞌˋjiʉr júuˆ quiéˉe jmiguiʉˊguɨb niñíiñˋ e ningáiñꞌˋ e jo̱, jo̱baꞌ lalíimˋ nilɨseaˋ quiáꞌrˉ; jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ i̱ jaˋ niñíingˋ e ngáiñꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ e jo̱, jo̱baꞌ nigüeábˋ lají̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ e ngɨ́ɨiñˋ e ngáiñꞌˋ do. \v 13 Jo̱ uii˜ e lajo̱b lɨ́ɨˊ, jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ na có̱o̱ꞌ˜ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento; co̱ꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ na lɨ́ɨmˉbre e jnéꞌˋbre, dsʉꞌ jaˋ jnéꞌrˋ; jo̱guɨ lɨ́ɨmˉbre e núuˋbre, dsʉꞌ jaˋ núurˋ o̱ꞌguɨ ngáiñꞌˋ cajo̱. \v 14 Jo̱ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ na lɨti˜ laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ júuˆ e cajíngꞌˉ Saíiˆ, jaangˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ mɨ˜ cajíñꞌˉ lala: \q1 Jial faꞌ jialguɨ la núurˋ dsʉꞌ jaˋ e ningáiñꞌˋ, \q1 jo̱guɨ faꞌ jialguɨ la jǿørˉ dsʉꞌ jaˋ e ninírˋ. \q1 \v 15 Dsʉco̱ꞌ jmangꞌˉ e jaˋ dseemˋbaꞌ ɨˊ dsíiˊ i̱ dseaˋ seengˋ fɨˊ la; \q1 jo̱guɨ jnɨ́ɨˊbre loguar˜ co̱ꞌ jaˋ iiñ˜ ninúrˉ, \q1 jo̱guɨ jnɨ́ɨˊbre jminir˜ cajo̱ co̱ꞌ jaˋ iiñ˜ nijǿørˉ, \q1 jo̱ lajo̱bɨ jaˋ cuǿøngˋ ningáiñꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ, \q1 jo̱ lajo̱bɨ cajo̱ jaˋ niquɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ yaaiñ˜ fɨˊ quiniiˉ \q2 e laco̱ꞌ jnea˜ nijmiꞌleáanˆnre. \p \v 16 ’Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ nɨlɨ́ɨngˊnaꞌ dseaˋ quiéˉe, juguiʉ́ˉjiʉ quíiˉnaꞌ, co̱ꞌ seabˋ jminíˆnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ e cuǿøngˋ jǿøˆnaꞌ, jo̱guɨ seabˋ loguáˆnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ e cuǿøngˋ núuˆnaꞌ. \v 17 Jo̱guɨ jnea˜ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e fɨ́ɨmˊ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ éeˋ guiʉ́ˉ calɨꞌiiñ˜ ninírˋ lají̱i̱ꞌ˜ e cangɨ́ɨngˋ ꞌnʉ́ꞌˋ e móoˉnaꞌ jmɨɨ˜ na, dsʉꞌ jaˋ cangárˉ; jo̱guɨ calɨꞌiiñ˜ e ninúrˉ lají̱i̱ꞌ˜ e núuˋ ꞌnʉ́ꞌˋ lana, dsʉꞌ jaˋ canúurˉ cajo̱. \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús e˜ guǿngꞌˋ e júuˆ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ bíˋ mɨjú̱ˋ do \r (Mr. 4:13-20; Lc. 8:11-15) \p \v 18 ’Nʉ́ʉˉnaꞌ júuˆ quiéˉe, lana nijméeꞌ˜duu ꞌnʉ́ꞌˋ júuˆ e˜ guǿngꞌˋ e júuˆ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ bíˋ mɨjú̱ˋ do. \v 19 Jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ núuˋ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ jial quie̱ˊ Fidiéeˇ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ jo̱ dsʉꞌ jaˋ ngáiñꞌˋ e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋbingꞌ i̱ lɨ́ɨngˊ laco̱ꞌ e mɨjú̱ˋ e caꞌlíngˉ fɨˊ guiáꞌˆ fɨˊ do; co̱ꞌ dsifɨˊ lanab guiéeˊ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ jo̱ íimˉbre lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcangángꞌˋ i̱ dseaˋ do. \v 20 Jo̱guɨ e mɨjú̱ˋ e cajiʉ́ꞌˋ fɨˊ jee˜ cu̱u̱˜ do guǿngꞌˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ tɨˊ dsíiˊ núuˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jo̱guɨ tɨˊ dsíirˊ íñꞌˋ cajo̱; \v 21 jo̱ dsʉꞌ laco̱ꞌ e mɨjú̱ˋ do jaˋ lɨˊ seaˋ lɨ˜ nisó̱ꞌˋ jmóˆ quiáꞌˉ jmiguiʉˊ, jo̱baꞌ lajo̱b lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ íˋ, cateáˋbaꞌ e téꞌrˋ e siñꞌˊ teáˋ có̱o̱ꞌ˜ e júuˆ jo̱; jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ dsingɨ́ɨiñˉ e huɨ́ɨngˊ uíiꞌ˜ e jáꞌˉ líiñˋ e júuˆ do, jo̱baꞌ ladsifɨˊ lanab tʉ́ˋtu̱r e jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ e júuˆ jo̱. \v 22 Jo̱guɨ e mɨjú̱ˋ e cajiʉ́ꞌˋ fɨˊ jee˜ mɨjú̱ˋ ꞌmató̱o̱ˊ do guǿngꞌˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ núuˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ dsʉꞌ eáangˊguɨ guiing˜ dsíirˊ jaléꞌˋ ta˜ lɨꞌˋ cuuˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱guɨ eáamˊ jmɨgóoˋ e cuuˉ do quiáꞌrˉ. Jo̱ co̱ꞌ lajo̱b lɨ́ɨiñˊ, jo̱baꞌ íimˉ dsíirˊ lají̱i̱ꞌ˜ e júuˆ do; jo̱ lajo̱baꞌ íimˉ quiáꞌrˉ, co̱ꞌ jaˋ cuørˊ fɨˊ faꞌ e nidsicuángˋ e júuˆ do quiáꞌrˉ e laco̱ꞌ teáˋguɨ nisíñꞌˉ fɨˊ guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ. \v 23 Jo̱ dsʉꞌ e mɨjú̱ˋ e cangotóoꞌ˜ lɨ˜ jloꞌˆ uǿˉ do guǿngꞌˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ núuˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jo̱guɨ ngámꞌˋbre jaléꞌˋ e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ eáamˊ dsicuángˋ quiáꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜ e júuˆ jo̱. Jo̱ i̱ lɨɨng˜ i̱ dseaˋ íˋ lɨ́ɨiñˊ laco̱ꞌ e mɨjú̱ˋ e cacuøˊ lajɨˋ cien mɨ́ꞌˆ lacamɨ́ꞌˆ do, jo̱guɨ i̱ lɨɨng˜guɨ i̱ dseaˋ do lɨ́ɨiñˊ laco̱ꞌ e mɨjú̱ˋ e cacuøˊ jí̱i̱ꞌ˜ sesenta mɨ́ꞌˆ lacamɨ́ꞌˆ, jo̱guɨ i̱ lɨɨng˜guɨ lɨ́ɨngˊ laco̱ꞌ e mɨjú̱ˋ e cacuøˊ jí̱i̱ꞌ˜ treinta mɨ́ꞌˆ lacamɨ́ꞌˆ. \s1 Co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ onuuˋ guíiˉ \p \v 24 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajíngꞌˉguɨ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ ngɨˊ có̱o̱ꞌr˜ do co̱o̱ˋguɨ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Lalab lɨ́ɨˊ mɨ˜ Fidiéeˇ quie̱rˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ: Jo̱ e jo̱ lɨ́ɨˊ laco̱ꞌ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ cangojníˋ mɨcuɨꞌieeˋ jloꞌˆ fɨˊ lɨ˜ nɨcajɨ́ɨrˉ; \v 25 jo̱ dsʉꞌ lajeeˇ uǿøbˋ caguiéˉ jaangˋ i̱ ꞌníꞌˋ níiˉ quiáꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ íˋ jo̱ cangoteáꞌrˆ mɨjú̱ˋ onuuˋ guíiˉ fɨˊ jee˜ mɨjú̱ˋ cuɨꞌieeˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do, jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱ caquɨmꞌˉtu̱r. \v 26 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canaangˋ cacuángˉ e mɨjú̱ˋ cuɨꞌieeˋ do jo̱ canaangˋ caꞌiaˋ láaˊ quiáꞌˉ, jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ cajnémˉbɨ cajo̱ e onuuˋ guíiˉ do. \v 27 Jo̱baꞌ i̱ dseaˋ jmóoˋ ta˜ quiáꞌˉ e cuɨꞌieeˋ do caguijméeꞌˇbre júuˆ i̱ dseaˋ fii˜ do cuaiñ˜ quiáꞌˉ e onuuˋ guíiˉ e nɨcaꞌiáangˋ do, jo̱ lalab casɨ́ꞌˉreiñꞌ do: “Fíiˋiiꞌ, jmangꞌˉ mɨjú̱ˋ jlobꞌˆ e caguijníˋ ꞌnʉˋ fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ quíiꞌˉ do. Jo̱baꞌ ¿jie˜ lɨ˜ cajáˉ jú̱ˋ quiáꞌˉ e onuuˋ guíiˉ e nɨcaꞌiáangˋ do?” \v 28 Jo̱ lalab cañíiˋ i̱ dseaˋ fii˜ do quiáꞌˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ do: “Dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níiˉ quiéˉbaa, íbˋ líꞌˆ dsiiˉ i̱ cajméeˋ lajo̱.” Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do quiáꞌˉ fiir˜ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “Cuøˋ ꞌnʉˋ júuˆ, fíiˋi, e nidsiséꞌˆnaaꞌ jaléꞌˋ e onuuˋ guíiˉ do.” \v 29 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ i̱ dseaˋ fii˜ do quiáꞌˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ do: “U̱˜, co̱ꞌ fɨng song cagüɨtǿøꞌ˜ e onuuˋ do, jo̱ la quie̱ˊ tɨˊ e cuɨꞌieeˋ dob dseáangꞌ˜ nigüɨtǿøꞌ˜ jóng. \v 30 Jo̱baꞌ guiʉ́ˉguɨ güɨséeˆ lado jo̱ güɨcuaangˋ co̱lɨɨng˜ cartɨˊ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nihuí̱ꞌˋ e cuɨꞌieeˋ do; jo̱ i̱ dseaˋ i̱ nɨsɨ́ɨnˆn i̱ nisɨtɨ́ɨngˊ e jo̱, nifɨ́ɨˆɨre e nisǿꞌrˉ laꞌuii˜ e onuuˋ guíiˉ do jo̱ niguiárˉ táꞌˉ có̱ˋ nibøø˜ jo̱ ngɨ́ˋ jo̱ nitó̱ꞌrˋ jɨˋ; jo̱ mɨ˜ nɨngɨ́ˋ, jo̱guɨbaꞌ nisɨtɨ́ɨiñˊ e cuɨꞌieeˋ do jo̱ nitáꞌrˉ é̱e̱ˆ quiáꞌˉ.” \s1 Co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ co̱o̱ˋ mɨjú̱ˋ e siiˋ mostáaˆ \r (Mr. 4:30-32; Lc. 13:18-19) \p \v 31 Jo̱ casɨ́ꞌˉguɨ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do có̱o̱ꞌ˜ e júuˆ lajo̱b cajo̱ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Lalab lɨ́ɨˊ mɨ˜ Fidiéeˇ quie̱rˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ: Jo̱ e jo̱ lɨ́ɨˊ la lɨ́ɨˊ co̱o̱ˋ mɨjú̱ˋ e píꞌˆ eáangˊ e siiˋ mostáaˆ e jniˊ dseaˋ fɨˊ guóoꞌ˜ uǿˉ quiáꞌrˉ. \v 32 Jo̱ e jáꞌˉ e mɨjú̱ˋ jo̱ píꞌˆguɨ eáangˊ lajeeˇ lajaléꞌˋ mɨjú̱ˋ, jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ nicuángˋ, latɨˊ co̱o̱ˋ ꞌmaˋ fébꞌˋ tɨˊ, jo̱ cuøˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ ta̱ˊ e jmoꞌˊreꞌ sɨɨˉreꞌ fɨˊ lacaangˋ guoꞌˋ quiáꞌˉ. \s1 Co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ quie̱ꞌˆ iñíꞌˆ \r (Lc. 13:20-21) \p \v 33 Jo̱ casɨ́ꞌˉguɨ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do có̱o̱ꞌ˜ e júuˆ lajo̱b cajo̱ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jo̱ lalab lɨ́ɨˊ mɨ˜ Fidiéeˇ quie̱rˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ: Jo̱ e jo̱ lɨ́ɨˊ la lɨ́ɨˊ quie̱ꞌˆ e cángꞌˋ jaangˋ dseamɨ́ˋ fɨˊ jee˜ ca̱˜ iñíꞌˆ quiáꞌrˉ. Jo̱ có̱o̱ꞌ˜ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ e quie̱ꞌˆ dob jmóoˋ e ró̱o̱ˉ jaléꞌˋ e ca̱˜ iñíꞌˆ do. \s1 E uiing˜ e caféꞌˋ Jesús có̱o̱ꞌ˜ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento \r (Mr. 4:33-34) \p \v 34 Jo̱ jmangꞌˉ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ lanab caféngꞌˋ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ ngɨˊ có̱o̱ꞌr˜ do, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ júuˆ quiáꞌrˉ faꞌ jaˋ caféꞌrˋ có̱o̱ꞌ˜ e júuˆ lajo̱. \v 35 Jo̱ e júuˆ na calɨti˜ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la júuˆ e caguiaˊ Saíiˆ malɨɨ˜guɨ eáangˊ, jaangˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ mɨ˜ cajíñꞌˉ lala: \q1 Nifáꞌˆa jmangꞌˉ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento, \q1 jo̱guɨ nijmijnéemˋbaa jaléꞌˋ júuˆ e sɨꞌmaangˇ lamɨ˜ jéengˊguɨ \q2 latɨˊ jí̱i̱ꞌ˜ ie˜ mɨ˜ cajméeˋ Fidiéeˇ jmɨgüíˋ. \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús e˜ guǿngꞌˋ e júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ e onuuˋ guíiˉ do \p \v 36 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌɨ́ɨbˉ Jesús júuˆ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ ngɨˊ có̱o̱ꞌr˜ do jo̱ caꞌírˉ fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ. Jo̱ fɨˊ jo̱b cangoquiéengˊ i̱ dseaˋ guitúungˋ do quiáꞌrˉ jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do e faꞌ nijméiñꞌˉ do júuˆ e˜ guǿngꞌˋ e júuˆ e cajíñꞌˉ do cuaiñ˜ quiáꞌˉ e onuuˋ guíiˉ e cajníˋ dseaˋ fɨˊ lɨ˜ lɨɨng˜ eeˋ sɨjnéeꞌˇ dseaˋ. \p \v 37 Jo̱ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —I̱ dseaˋ i̱ jniˊ e mɨjú̱ˋ jloꞌˆ do, íbˋ i̱ dseaˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨiñˊ jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, \v 38 jo̱ e fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ do guǿngꞌˋ lafaꞌ fɨˊ jmɨgüíˋ. Jo̱ e mɨjú̱ˋ e jloꞌˆ do guǿngꞌˋ lafaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ nʉ́ʉꞌ˜ jaléꞌˋ ta˜ quiʉꞌˊ Fidiéeˇ, jo̱guɨ e onuuˋ guíiˉ do guǿngꞌˋ lafaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ quiáꞌˉ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ Fidiéeˇ. \v 39 Jo̱guɨ i̱ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ Fidiéeˇ do, íbˋ i̱ cajníˋ e onuuˋ guíiˉ do. Jo̱guɨ cuaiñ˜ quiáꞌˉ e sɨtɨ́ɨngˊ lají̱i̱ꞌ˜ e cangojnea˜ do guǿngꞌˋ lafaꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ niꞌíingˉ jmɨgüíˋ. Jo̱guɨ jaléngꞌˋ i̱ sɨtɨ́ɨngˊ lají̱i̱ꞌ˜ e carooˋ do, íbˋ jaléngꞌˋ ángeles i̱ lɨ́ɨngˊ guotɨɨˉ Fidiéeˇ. \v 40 Jo̱guɨ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ sɨtɨ́ɨngˊ e onuuˋ guíiˉ do jo̱ nidsitóoꞌˇ fɨˊ ni˜ jɨˋ e nicóˋ, lajo̱b cajo̱ nidsijéeˊ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ niꞌíingˉ jmɨgüíˋ. \v 41 Co̱ꞌ jnea˜, dseaˋ i̱ cagüéngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, nisɨ́ɨnˆn jaléngꞌˋ ángeles quiéˉe jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ quiʉ́ꞌˉʉ ta˜ quiáꞌˉ e laco̱ꞌ nisɨtɨ́ɨiñꞌˊ do jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ e niténgꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ rúngꞌˋ fɨˊ ni˜ dseeˉ jo̱guɨ jaléngꞌˋguɨ i̱ quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋ jmóoˋ jaléꞌˋ e jaˋ dseengˋ. \v 42 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ nitáiñꞌˊ fɨˊ lɨ˜ cooˋ jɨˋ e jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ yʉꞌˊ jo̱ fɨˊ jo̱b niꞌíñꞌˋ iihuɨ́ɨˊ e eáangˊ cartɨˊ niquíꞌrˉ jo̱guɨ nitʉ́rˉ maja̱r˜. \v 43 Jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋguɨ dseaˋ i̱ nʉ́ʉꞌ˜ jaléꞌˋ ta˜ quiʉꞌˊ Fidiéeˇ, dob ninírˋ e guiʉ́ˉ fɨˊ lɨ˜ guiing˜ Tiquíˆiiꞌ Fidiéeˇ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ. Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ, mɨ˜ niguilíiñˋ fɨˊ jo̱, nilɨjɨiñꞌˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la jɨngꞌˋ ieeˋ. Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaléngꞌˋnaꞌ dseaˋ seaˋ loguáˆnaꞌ, ¡nʉ́ʉˉnaꞌ júuˆ quiéˉe! \s1 Co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ co̱o̱ˋ e ꞌmoꞌˆ eáangˊ e sɨꞌmaˇ \p \v 44 Jo̱ casɨ́ꞌˉguɨ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do co̱o̱ˋguɨ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —Jo̱ mɨ˜ Fidiéeˇ quie̱rˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ, lɨ́ɨˊ lafaꞌ co̱o̱ˋ e ꞌmoꞌˆ eáangˊ e sɨꞌmaˇ lɨ˜ nʉ́ꞌˉ uǿˉ. Jo̱ fɨng jaangˋ dseaˋ cadséꞌrˋ e sɨꞌmaˇ do, jo̱ mɨ˜ cadséꞌrˋ e jo̱, niꞌɨ́ˉ dsíirˊ e dob niꞌmeáˉtu̱r caléꞌˋ catú̱ˉ dseángꞌˉ e lɨ˜ cadséꞌrˋ do; jo̱ co̱ꞌ dseángꞌˉ eáamˊ calɨꞌiáangˋ dsíirˊ dsʉꞌ e cadséꞌˋreꞌ do, jo̱baꞌ mɨ˜ niguieiñꞌˊ fɨˊ quiáꞌrˉ, niꞌnɨ́ˉbre lajaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌrˉ, jo̱ nilárˉ e uǿˉ lɨ˜ cadséꞌrˋ e ꞌmoꞌˆ eáangˊ e sɨꞌmaˇ do. \s1 Co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ co̱o̱ˋ cu̱u̱˜ e ꞌmoꞌˆ eáangˊ \p \v 45 Jo̱ casɨ́ꞌˉguɨ Jesús jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ co̱o̱ˋguɨ júuˆ lajo̱ jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —Jo̱ mɨ˜ Fidiéeˇ quie̱rˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ, lɨ́ɨˊ lafaꞌ jaangˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ láaˊ jo̱guɨ ta˜ ꞌnɨ́ɨˋ cu̱u̱˜ e jloꞌˆ jo̱guɨ e ꞌmoꞌˆ. \v 46 Jo̱baꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nijíiñˉ co̱o̱ˋ cu̱u̱˜ e jloꞌˆ jo̱guɨ e ꞌmoꞌˆ eáangˊ, jo̱baꞌ nidséiñꞌˉ nidsiꞌnɨ́ɨˉbre lajaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌrˉ, jo̱ lajo̱baꞌ nilíꞌrˋ cuuˉ e nilárˉ e cu̱u̱˜ do. \s1 Co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ co̱o̱ˋ ꞌmáaˊ e sángꞌˊ ꞌñʉˋ \p \v 47 ’Lalab lɨ́ɨˊ cajo̱ mɨ˜ Fidiéeˇ quie̱rˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ: Jo̱ e jo̱ lɨ́ɨˊ laco̱ꞌ co̱o̱ˋ ꞌmáaˊ e sángꞌˊ ꞌñʉˋ e bíˋ dseaˋ fɨˊ é̱ꞌˋ jmɨɨˋ jo̱ lɨꞌrˋ langɨ́ɨngˉ íingꞌ˜ ꞌñʉˋ. \v 48 Jo̱ mɨ˜ carǿngˉ e ꞌmáaˊ do e teáangꞌ˜ ꞌñʉˋ, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ jmóoˋ ta˜ sángꞌˊ ꞌñʉˋ do niꞌǿmˉbre e ꞌmáaˊ do fɨˊ ꞌnɨꞌˋ jmɨɨˋ, jo̱ fɨˊ jo̱b niꞌuǿiñˉ jaléngꞌˋ i̱ ꞌñʉˋ i̱ calɨ́ꞌrˉ do jo̱ nitáiñꞌˊ fɨˊ dsíiˊ ꞌmatሠla li˜ i̱ guiúngˉguɨ jo̱guɨ nibíimˉbre jaléngꞌˋ i̱ jaˋ dseengˋ. \v 49 Jo̱ lajo̱b nidsijéeˊ cajo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e niꞌíingˉ jmɨgüíˋ; co̱ꞌ ie˜ jo̱ nisíngˉ Fidiéeˇ jaléngꞌˋ ángeles i̱ lɨ́ɨngˊ guotɨɨrˉ e laco̱ꞌ niꞌnáiñˋ caꞌˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ caꞌéeˋ gaˋ i̱ seengˋ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ caꞌéeˋ guiʉ́ˉ. \v 50 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ caꞌéeˋ gaˋ do nitáiñꞌˊ fɨˊ dsíiˊ lɨ˜ cooˋ jɨˋ e jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ yʉꞌˊ, jo̱ fɨˊ jo̱b niꞌíñꞌˋ iihuɨ́ɨˊ cartɨˊ niquíꞌrˉ jo̱guɨ cartɨˊ nitʉ́rˉ maja̱r˜ uíiꞌ˜ jaléꞌˋ e nidsingɨ́ɨiñˉ do. \s1 Júuˆ e ꞌmɨ́ɨˉ jo̱guɨ júuˆ e yʉ́ʉꞌ˜ \p \v 51 Jo̱ cajmɨngɨ́ꞌˉguɨ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala: \p —¿Su nɨcangángꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ e júuˆ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ na? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ do: \p —¡Ngámꞌˋbaaꞌ, Fíiˋiiꞌ! \p \v 52 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Mɨ˜ jaangˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel jmɨtɨ́ɨiñˋ e quiáꞌˉ mɨ˜ Fidiéeˇ quie̱rˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ, jo̱baꞌ íbˋ tɨfaꞌˊ i̱ lɨ́ɨngˊ laco̱ꞌ jaangˋ dseaˋ fii˜ co̱o̱ˋ ꞌnʉ́ʉˊ e guiarˊ lɨ́ɨngˊ langɨ́ɨngˉ íingꞌ˜ e dséꞌrˊ e fɨˊ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌrˉ do, doñiˊ si ꞌmɨ́ɨˉ o̱si yʉ́ʉꞌ˜ é, co̱ꞌ dseángꞌˉ sɨtɨ́ɨˊbre lajaléꞌˋ. \s1 Mɨ˜ caguiéngꞌˉtu̱ Jesús fɨˊ góorˋ e siiˋ Nazaret \r (Mr. 6:1-6; Lc. 4:16-30) \p \v 53 Jo̱ mɨ˜ catángꞌˊ Jesús e féꞌrˋ jaléꞌˋ e júuˆ jáꞌˉ do e lɨ́ɨˊ lafaꞌ júuˆ cuento, jo̱baꞌ cagüɨꞌɨ́ɨˊbre fɨˊ jo̱, \v 54 jo̱ caquɨmꞌˉtu̱r fɨˊ góorˋ lɨ˜ siiˋ Nazaret, jo̱ fɨˊ jo̱b canaangˋtu̱r eꞌrˊ jaléngꞌˋ dseaˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel e siꞌˊ fɨˊ jo̱. Jo̱ lajalémꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ núuˋ e júuˆ quiáꞌrˉ do, eáamˊ dsigáˋ dsíiñꞌˊ jo̱ féꞌrˋ lala cuaiñ˜ quiáꞌˉ dseaˋ do: \p —¿Jie˜ fɨˊ lɨ˜ cajmɨtɨ́ɨngˋ i̱ dseañʉꞌˋ na lajaléꞌˋ e tɨɨiñˋ na? ¿Jial tɨɨiñˋ jmóorˋ jaléꞌˋ e li˜ e quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ? \v 55 Jo̱ ¿su o̱ꞌ i̱ nabɨ jó̱o̱ˊ Séˆ i̱ lɨ́ɨngˊ tɨꞌmaˋ i̱ seengˋ fɨˊ la, jo̱guɨ niquiáꞌrˆ siiˋ Yáˆ? Jo̱guɨ i̱ nabɨ rúngꞌˋ Tiáa˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ Séˆ jo̱guɨ Simón có̱o̱ꞌ˜guɨ Judas, \v 56 jo̱guɨ labɨ neáangˊ i̱ rúiñꞌˋ dseamɨ́ˋ do jee˜ jneaa˜aaꞌ cajo̱. Jo̱ i̱ dseañʉꞌˋ na jaˋ ñíˆ jial jmóorˋ e táꞌˉ tɨɨngˋlɨr. \p \v 57 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ teáangˉ do lajo̱b féꞌrˋ, jo̱baꞌ jaˋ iiñ˜ faꞌ jáꞌˉ calɨ́iñˉ dseaˋ do. Jo̱ dsʉꞌ Jesús cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala: \p —Doñiˊ jiébꞌˋ jmɨꞌgóˋ dseaˋ jaangˋ dseaˋ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, dsʉꞌ fɨng catɨ́ˋ fɨɨˋ góorˋ, jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ joˋ i̱i̱ˋ jmɨꞌgóˋ írˋ jo̱guɨ lajo̱bɨ fɨng catɨ́ˋ fɨˊ quiáꞌrˉ cajo̱. \p \v 58 Jo̱ e fɨˊ jo̱ jaˋ ꞌleáangˉ jaléꞌˋ li˜ e quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ cajméeˋ Jesús, dsʉco̱ꞌ jaˋ jáꞌˉ calɨ́ngˉ dseaˋ írˋ. \c 14 \s1 Mɨ˜ cajúngˉ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ \r (Mr. 6:14-29; Lc. 9:7-9) \p \v 1 Jo̱ ie˜ jo̱ niseengˋ jaangˋ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ siiˋ Herodes i̱ quiʉꞌˊ ta˜ latøøngˉ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea. Jo̱ i̱ dseata˜ íˋ, mɨ˜ calɨñirˊ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e féꞌˋ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús, \v 2 jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ quiáꞌrˉ do ie˜ jo̱: \p —Jangámˉ i̱ nab i̱ Juan i̱ lamɨ˜ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ jo̱ e nɨcají̱bꞌˊtu̱r caléꞌˋ catú̱ˉ. Jo̱baꞌ eáamˊ quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e li˜ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ e jmóorˋ. \p \v 3-4 Jo̱ ie˜ lamɨ˜ jéengˊguɨ do i̱ dseata˜ Herodes do ꞌnʉñíbˆ cataiñꞌˉ i̱ Juan do. Jo̱ caquiʉꞌrˊ ta˜ e caꞌñungꞌˉ dseaˋ do có̱o̱ꞌ˜ ñíˆ cadena fɨˊ dsíiˊ ꞌnʉñíˆ uíiꞌ˜ i̱ dseamɨ́ˋ i̱ siiˋ Herodías i̱ calɨ́ˉ dseamɨ́ˋ quiáꞌˉ Lii˜ rúngꞌˋ dseaˋ ngáangꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseata˜ Herodes do. Co̱ꞌ ie˜ jo̱ i̱ Juan do cajíimˉbre dseata˜ Herodes jo̱ casɨ́ꞌrˉ e jaˋ catɨ́ɨngˉ e jmóorˋ e jéeiñˋ lafaꞌ dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ oo˜ dseañʉꞌˋ rúiñꞌˋ i̱ ngáangꞌ˜ có̱o̱ꞌr˜ i̱ siiˋ Lii˜ do. \p \v 5 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ dseata˜ Herodes e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ dseángꞌˉ lamɨ˜ iiñ˜ nijngámꞌˉbre i̱ Juan do, jo̱ dsʉꞌ jaˋ cajméerˋ lajo̱ co̱ꞌ ꞌgǿmꞌˋbre jaléngꞌˋ dseaˋ fɨɨˋ; co̱ꞌ lajɨɨmˋ dseaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ e i̱ Juan do lɨ́ɨiñˊ jaangˋ dseaˋ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 6 Jo̱ joˋ huǿøˉ ngóˉ mɨ˜ ngɨ́ˋ jo̱ mɨ˜ catɨ́ˋ jmɨɨ˜ quiáꞌˉ dseata˜ Herodes e cadsíꞌrˉ ji̱i̱ˋ. Jo̱ i̱ Herodías do niseengˋ jaangˋ sɨmɨ́ˆ quiáꞌrˉ, jo̱ i̱ sɨmɨ́ˆ íˋ cagüɨꞌɨ́ɨrˊ e cadséeiñˋ dseángꞌˉ fɨˊ quiniˇ lɨ˜ neáangˊ i̱ dseaˋ sɨmɨ́ɨngˇ do. Jo̱ co̱ꞌ eáamˊ catɨ́ˋ dsíiˊ i̱ dseata˜ Herodes do lají̱i̱ꞌ˜ e cajméeˋ i̱ sɨmɨ́ˆ do, \v 7 jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do e dseángꞌˉ nicuǿꞌˉbre lɨ́ꞌˉ doñiˊ e mɨ́ˉbiñꞌ do. \v 8 Jo̱ i̱ sɨmɨ́ˆ do, co̱ꞌ nɨteáaiñꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ niquiáꞌrˆ, jo̱baꞌ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseata˜ Herodes do lala: \p —Cuǿøꞌ˜ jnea˜ mogui˜ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ e iʉ˜ fɨˊ dsíiˊ co̱o̱ˋ huɨ̱́ɨ̱ˊ. \p \v 9 Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseata˜ Herodes do fɨꞌíbˆ eáangˊ calɨ́iñˉ mɨ˜ canúurˉ e júuˆ jo̱ lɨfaꞌ joˋ ñirˊ e˜ jméˉbre, co̱ꞌ jéemˊ nɨcacuørˊ júuˆ quiáꞌrˉ fɨˊ quiniˇ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱guɨ fɨˊ quiniˇ i̱ dseaˋ sɨmɨ́ɨngˇ do e nicuǿꞌˉbreiñꞌ do lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ mɨ́ˉbiñꞌ. Jo̱baꞌ joˋ e mɨ́ɨˊ calɨseáˋ quiáꞌrˉ jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ lajo̱b cajméerˋ. \v 10 Jo̱ caquiʉꞌrˊ ta˜ dseaˋ quiáꞌrˉ e caquiʉꞌˊbiñꞌ mogui˜ i̱ Juan do catɨˊ lɨ˜ iuuiñˉ dsíiˊ ꞌnʉñíˆ; \v 11 jo̱ iʉ˜ fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ huɨ̱́ɨ̱bˊ cacó̱rˉ jo̱ cacuøꞌrˊ i̱ dseamɨ́ˋ do, jo̱ íˋguɨb cangɨ́ɨngˋ fɨˊ jaguóˋ niquiáꞌrˆ e huɨ̱́ɨ̱ˊ do. \p \v 12 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caguilíingˉ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌˉ i̱ Juan do e fɨˊ jo̱, jo̱ catǿˉbre i̱ ꞌlɨɨ˜ do e cangoꞌáangˇneiñꞌ. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e caꞌáaiñˉ dseaˋ do, jo̱ cangolíimˆbre cangojméeꞌrˇ júuˆ Jesús quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcalɨ́ˉ do. \s1 Mɨ˜ cahéngꞌˊ Jesús ꞌñiáˋ mil dseaˋ \r (Mr. 6:30-44; Lc. 9:10-17; Jn. 6 :1-14) \p \v 13 Jo̱ mɨ˜ calɨñiˊ Jesús e nɨcajngamꞌˊ dseaˋ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do, jo̱baꞌ cagüɨꞌɨ́ɨˊbre ꞌñiaꞌrˊ e fɨˊ lɨ˜ táaiñˋ do jo̱ cangórˉ fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ jaˋ i̱i̱ˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ dseaˋ seengˋ e iuuiñˉ fɨˊ dsíiˊ co̱o̱ˋ móoˊ. Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ calɨñiˊ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ có̱ˉ quiá̱ꞌˉ do e nɨngóoˊ Jesús, jo̱baꞌ dsifɨbˊ cangolíiñˉ fɨˊ lɨ́ꞌˆ lɨ˜ ngóoˊ dseaˋ do lɨfaꞌ la tó̱o̱ˋ guóoꞌ˜ uǿbˉ. \v 14 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cagüɨꞌɨ́ɨˊ Jesús e fɨˊ dsíiˊ móoˊ do, dob nɨteáangˉ i̱ dseaˋ ꞌleáangˉ do, jo̱ calɨ́ˉ fɨ́ɨˉ lɨ́ɨmˉbre jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajmiꞌleáamˉbre lajaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ i̱ jéeiñꞌˋ do. \v 15 Jo̱ co̱ꞌ ie˜ jo̱ nɨngóoˊ canʉʉbˋ, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do cangoquiéeiñˊ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ dseaˋ do jo̱ lalab casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Fíiˋiiꞌ, nɨcanʉʉbˋ la, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ neáaiñˊ có̱ˉ quiá̱ꞌˉ la, faꞌ niꞌɨꞌˆbaꞌ júuˆ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ na e güɨguilíiñˉ fɨˊ lɨ˜ li˜ neáangˊ dseaˋ jo̱ fɨˊ jo̱b nidsileáarˊ capíꞌˆ e nidǿꞌrˉ, co̱ꞌ jaˋ e seaˋ fɨˊ la. \p \v 16 Dsʉꞌ mɨ˜ canúuˉ Jesús lajo̱, lalab cañíirˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —Jaˋ ꞌnéˉ dsilíingˉ i̱ dseaˋ na e nidsiꞌnéerˉ e dǿꞌrˉ, co̱ꞌ ꞌnʉ́bꞌˋ ꞌnéˉ cuǿꞌˆnaꞌr e jo̱. \p \v 17 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lala: \p —Jí̱i̱ꞌ˜ ꞌñiáˋ iñíꞌˆ có̱o̱ꞌ˜guɨ gángˉ ꞌñʉˋ, jí̱i̱ꞌ˜ jo̱baꞌ seaˋ quíˉnaaꞌ lana. \p \v 18 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋtu̱ Jesús quiáiñꞌˉ do: \p —Cuǿøꞌ˜duꞌ jnea˜ e jo̱ fɨˊ la. \p \v 19 Jo̱baꞌ caquiʉꞌˊ Jesús ta˜ i̱ dseaˋ fɨ́ɨngˊ do e nigüeáiñˋ táꞌˉ có̱ˋ nibøø˜ fɨˊ jee˜ ñiiˋ. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, catɨ́ɨngˉ Jesús lajɨˋ ꞌñiáˋ e iñíꞌˆ do có̱o̱ꞌ˜guɨ lajɨˋ huáangˉ i̱ ꞌñʉˋ do jo̱ cajǿørˉ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ, jo̱ lajo̱b cacuǿꞌrˉ guiꞌmáangꞌˇ Fidiéeˇ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e do. Jo̱ ngɨ́ˋ jo̱, cafíimˋbre e iñíꞌˆ do jo̱ cacuøꞌrˊ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do, jo̱ íˋguɨb cajméeˋ guiéeˆ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ fɨ́ɨngˊ do. \v 20 Jo̱ lajɨɨmˋ i̱ dseaˋ do cagǿꞌrˋ guiʉ́ˉ ie˜ jo̱ carˋ calɨtaaiñ˜. Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ gǿꞌrˋ, caseámˉbɨ guitu̱ˊguɨ ꞌmatሠjaléꞌˋ ꞌnáꞌˆ iñíꞌˆ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ ꞌnángꞌˆ i̱ ꞌñʉˋ do. \v 21 Jo̱ lajeeˇ lajɨɨngˋ dseaˋ i̱ cagǿꞌˋ do ie˜ jo̱ tíirˊ ꞌñiáˋ mil yaang˜ dseañʉꞌˋ, jo̱ jaˋ lɨꞌíingˆ dseamɨ́ˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ jiuung˜. \s1 Mɨ˜ cangɨˊ Jesús fɨˊ ni˜ jmɨɨˋ \r (Mr. 6:45-52; Jn. 6 :16-21) \p \v 22 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caquiʉꞌˊ Jesús ta˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do e cangotáaiñꞌ˜ do fɨˊ dsíiˊ móoˊ jo̱ nicuáꞌrˉ e guiéeˊ do jéengˊguɨr laco̱ꞌ dseaˋ do, lajeeˇ e táaiñˋ e ɨꞌrˊ júuˆ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ caseángꞌˊ do ie˜ jo̱. \v 23 Jo̱ mɨ˜ catáiñꞌˊ e ɨꞌrˊ júuˆ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, jo̱guɨbaꞌ cajgóorˉ fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ ꞌñiaꞌrˊ lado e cangoféeiñꞌ˜ Fidiéeˇ. Jo̱ co̱o̱bˋ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caꞌíˉ nʉ́ʉˆ, jo̱ dobɨ táaiñˋ ꞌñiaꞌrˊ e fɨˊ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ do, \v 24 jo̱guɨ e móoˊ e lɨ˜ teáangꞌ˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do nɨngoꞌˊ huíimˉ laco̱ꞌguɨ ꞌnɨꞌˋ guóoꞌ˜ uǿˉ. Jo̱ lajeeˇ jo̱, dsíngꞌˉ nɨró̱o̱ˉ jmɨɨˋ jo̱guɨ niꞌleaꞌˊ jmɨɨˋ e móoˊ do, co̱ꞌ lɨ́ꞌˆ lɨ˜ jiébꞌˋ íiˊ guíˋ laco̱ꞌ la ngóoˊ e móoˊ do. \v 25 Jo̱ nɨngóoˊ nijneábˋ mɨ˜ cangoquiéengˊ Jesús fɨˊ ni˜ jmɨɨˋ fɨˊ lɨ˜ nɨngoꞌˊ e móoˊ e lɨ˜ teáangꞌ˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ e ngɨˊbre cangáiñꞌˉ e fɨˊ ni˜ jmɨɨˋ do. \v 26 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangáˉ i̱ dseaˋ do e ngɨˊ Jesús ni˜ jmɨɨˋ, jo̱baꞌ ladsifɨˊ lanab caꞌóorˋ e cafǿiñꞌˊ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡Jaangˋ dseaˋ guíbˋ do! \p \v 27 Dsʉꞌ Jesús cañíirˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¡Teáˋ teáangˊ óoˊnaꞌ, co̱ꞌ jneab˜ la, jo̱ jaˋ fǿøngꞌ˜naꞌ! \p \v 28 Jo̱baꞌ cañíiˋ Tʉ́ˆ Simón quiáꞌˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Fíiˋi, song jáꞌˉ e ꞌnʉˋ, jo̱baꞌ síiꞌ˜ jnea˜ e ningɨɨˉ fɨˊ ni˜ jmɨɨˋ cartɨˊ nijínꞌˊn ꞌnʉˋ. \p \v 29 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ dseaˋ do: \p —Nea˜ fɨˊ la jo̱. \p Jo̱ lajo̱b cajméeˋ Tʉ́ˆ Simón, jo̱ cajgámˉbre lɨ˜ dsíiñˆ fɨˊ yʉ́ꞌˆ e móoˊ do jo̱ cangoquiéeiñˊ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús. \v 30 Jo̱ dsʉꞌ lajeeˇ ngóorˊ ngɨrˊ ni˜ jmɨɨbˋ mɨ˜ calɨlíꞌrˆ e dsíngꞌˉ bíingˉ guíˋ e íiˊ do, jo̱baꞌ cafǿmꞌˊbre; jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ ninaangˋ dsiꞌamꞌˊbre jóng, jo̱baꞌ caꞌóorˋ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡Leaangˉ jnea˜, Fíiˋi! \p \v 31 Jo̱ dsifɨˊ lanab catɨ́ɨngˉ Jesús guooˋ Tʉ́ˆ Simón e laco̱ꞌ jaˋ nidsiꞌaiñꞌˊ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¡Jialɨꞌˊ dseángꞌˉ jaˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ jáꞌˉ lɨ́ɨnꞌˋ júuˆ quiéˉe, jo̱guɨ jialɨꞌˊ tú̱ˉ caꞌíiˋ oꞌˊ! \p \v 32 Jo̱baꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cajgóorˉ lajɨˋ huáaiñˉ do e fɨˊ yʉ́ꞌˆ móoˊ do, ladsifɨˊ lanab caꞌuáangˉ e íiˊ guíˋ. \v 33 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús i̱ caguiaangˉ do i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ e móoˊ do canaaiñˋ síꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiniˇ dseaˋ do e jmiféngꞌˊneiñꞌ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Dseángꞌˉ e jábꞌˉ e ꞌnʉbˋ lɨ́ɨnꞌˊ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ fɨˊ Genesaret \r (Mr. 6:53-56) \p \v 34 Jo̱ cacuaꞌˊbre e guiéeˊ do e teáangꞌ˜tu̱r fɨˊ dsíiˊ móoˊ, jo̱ caguilíiñˉ fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ siiˋ Genesaret. \v 35 Jo̱ mɨ˜ calɨlíꞌˆ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ jo̱ e dob táangˋ Jesús, dsifɨˊ lanab caniꞌrˊ júuˆ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ e fɨˊ jo̱ jaléꞌˋ e júuˆ jo̱. Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ cangolíiñˉ cangojéeiñˋ jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ i̱ seengˋ quiáꞌrˉ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús, \v 36 jo̱ camɨꞌrˊ dseaˋ do fɨˊ e faꞌ capíꞌˆ ꞌnɨꞌˋ sɨ̱bꞌˆ dseaˋ do nigüɨ́ꞌrˉ; jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ lɨ́ꞌˋ güɨꞌˊ faꞌ capíꞌˆ ꞌnɨꞌˋ sɨ̱ꞌˆ dseaˋ do, dseángꞌˉ ꞌláamˉbre lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e lɨ́ɨiñˊ. \c 15 \s1 Jial lɨ́ɨˊ mɨ˜ jmɨrǿngˋ dseaˋ dseeˉ yaaiñ˜ \r (Mr. 7:1-23) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangoquiéengˊ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo có̱o̱ꞌ˜guɨ tú̱ˉ ꞌnɨˊ mɨ́ɨngꞌ˜ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel, jo̱ jaléiñꞌˋ do jalíiñˉ fɨˊ Jerusalén, jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p \v 2 —¿Jialɨꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ quíiꞌˉ jaˋ ru̱ꞌrˊ guóorˋ laco̱ꞌ quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋ ꞌlɨɨ˜ dseaˋ áangˊ quíˉnaaꞌ mɨ˜ nʉ́ꞌˉguɨ e nidǿꞌrˉ ir˜? \p \v 3 Jo̱guɨ Jesús cajmɨngɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do lala: \p —Jo̱ ¿jialɨꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱ jaˋ jmɨꞌgooˋnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ quiʉꞌˊ Fidiéeˇ, co̱ꞌ lɨco̱ꞌ jmitíˉnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋnaꞌ yaam˜baꞌ? \v 4 Co̱ꞌ lalab jíngꞌˉ Fidiéeˇ: “Jmɨꞌgooˋ tiquíiꞌˆ có̱o̱ꞌ˜guɨ niquíiꞌˆ”, jo̱guɨ “I̱ dseaˋ i̱ cuøꞌˊ júuˆ ꞌlɨꞌˆ tiquiáꞌˆ o̱si niquiáꞌˆ é, niꞌɨ́ˉ íꞌˋ e ꞌnéˉ nijúumˉ i̱ dseaˋ íˋ.” \v 5 Jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ fóꞌˋnaꞌ e jaangˋ dseaˋ cuǿømˋ nisɨ́ꞌrˋ tiquiáꞌrˆ o̱si niquiáꞌrˆ é: “Jaˋ cuǿøngˋ líˋ jmɨcó̱o̱ꞌˇo̱ ꞌnʉˋ lana, co̱ꞌ lajɨbˋ e seaˋ quiéˉe nɨcacuǿøˉø Fidiéeˇ”; \v 6 jo̱guɨ fóꞌˋnaꞌ cajo̱ e lɨ́ꞌˆ doñiˊ i̱i̱ˋ i̱ caféꞌˋ e júuˆ la joˋ catɨ́ɨngˉ faꞌ e nijmɨcó̱o̱ꞌ˜guɨr tiquiáꞌrˆ o̱si niquiáꞌrˆ é. Jo̱ lajo̱b lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, co̱ꞌ joˋ jíiꞌ˜naꞌ faꞌ jmitíˆguɨꞌ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ dseaˋ malɨɨ˜guɨ, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ e quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋnaꞌ yaam˜baꞌ jmitíˆnaꞌ. \v 7 ¡I̱ jmɨcaang˜ i̱ la ꞌnʉ́ꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e fóꞌˋnaꞌ! Co̱ꞌ jábꞌˉ laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ júuˆ e caféꞌˋ Saíiˆ, jaangˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ mɨ˜ caféꞌrˋ uii˜ quíiˆnaꞌ lala: \q1 \v 8 Jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ na lɨco̱ꞌ féꞌˋbre e jmɨꞌgórˋ jnea˜ jí̱i̱ꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ layaang˜ júuˆ quiáꞌˉbre, \q1 dsʉꞌ huíimˉ seengˋ jaléꞌˋ e ɨˊ dsíirˊ do \q2 e jmɨꞌgórˋ jnea˜. \q1 \v 9 Jo̱ dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ e ta˜ íingˆ quiáꞌrˉ jial e jmiféiñꞌˊ jnea˜, \q1 co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ quiʉꞌˊ dseaˋ jmɨgüíˋbaꞌ jmóorˋ. \p \v 10 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, catǿꞌˉ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ sɨseángꞌˊ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala: \p —Nʉ́ʉˉnaꞌ jo̱guɨ jmeeˉnaꞌ úungˋ e ningángꞌˋnaꞌ e júuˆ la: \v 11 Jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ e ɨ̱́ꞌˋ gøꞌˊ dseaˋ jaˋ cuǿøngˋ líˋ jméˉ e nilɨꞌlɨiñꞌˆ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ, co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e uøøˋ fɨˊ moꞌoobˉ dseaˋ, jí̱i̱ꞌ˜ e jo̱baꞌ cuǿøngˋ líˋ jméˉ e nilɨꞌlɨiñꞌˆ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. \p \v 12 Jo̱ cangoquiéengˊ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ dseaˋ do jo̱ cajmɨngɨ́ꞌˉreiñꞌ lala: \p —Fíiˋnaaꞌ, ¿ñíꞌˆ e ꞌníbꞌˋ catɨ́ɨngˉ dseaˋ fariseo e júuˆ e caféeꞌ˜ na ꞌmɨcú̱ꞌˉ? \p \v 13 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —Lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ onuuˋ e seaˋ fɨˊ guóoꞌ˜ uǿˉ e o̱ꞌ Tiquiéˆe dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ cajnírˋ, nigüɨtǿøbꞌ˜ e jo̱ catɨˊ jmóˆ quiáꞌˉ. \v 14 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaˋ jmijíingˆnaꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ fariseo do; co̱ꞌ i̱ dseaˋ íˋ lɨ́ɨiñˊ lafaꞌ dseaˋ tiuungˉ i̱ jeeng˜ jaangˋguɨ dseaˋ tiuungˉ. Jo̱ jaˋ líꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ tiuungˉ nijéiñˉ jaangˋguɨ dseaˋ tiuungˉ, co̱ꞌ fɨng song cajméerˋ lajo̱, jo̱baꞌ lajɨˋ huáamˉbre dseáangꞌ˜ nijiúiñꞌˋ fɨˊ ɨ̱́ɨ̱ˊ jóng. \p \v 15 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajíngꞌˉ Tʉ́ˆ Simón casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —Fíiˋi, ¿jሠjiéeˋ oꞌˊ jméeꞌ˜ jneaꞌˆ júuˆ e˜ guǿngꞌˋ e júuˆ e caféeꞌ˜ na ꞌmɨcú̱ꞌˉ? \p \v 16 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ Tʉ́ˆ Simón: \p —Jo̱ ¿su o̱ꞌguɨ ꞌnʉ́ꞌˋ mɨˊ ngámꞌˋbɨꞌ júuˆ quiéˉe cajo̱? \v 17 ¿Su jaˋ ñíˆnaꞌ e lajaléꞌˋ e ɨ̱́ꞌˋ gøꞌˊ dseaˋ ngɨ́ɨngˊ fɨˊ dsíiˊ tuꞌrˊ, jo̱ mɨ˜ joˋ eeˋ ta˜ íingˆ, jo̱baꞌ uøøbˋ jóng fɨˊ lɨ́ꞌˉ caluuˇ? \v 18 Jo̱ dsʉꞌ jaléꞌˋ júuˆ e uøøˋ fɨˊ moꞌooˉ dseaˋ, fɨˊ dsíibˊ dseaˋ lɨ˜ jalíˋ jaléꞌˋ e jo̱, jo̱ e jo̱baꞌ jmóoˋ e jmɨrǿngˋ dseeˉ yaang˜ dseaˋ. \v 19 Co̱ꞌ fɨˊ dsíiˊ dseaˋ lɨ˜ jalíˋ jaléꞌˋ e gaˋ e ɨˊ dsíirˊ, jo̱ e jo̱ quiéengˋ e jngangꞌˊ dseaˋ rúiñꞌˋ, o̱si e ꞌlee˜ dseaˋ e güɨɨiñˋ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ i̱ o̱ꞌ quiáꞌrˉ, o̱si e jmóoˋ dseaˋ jaléꞌˋ e jaˋ tíiˊ ta˜ e lɨ́ˋ dsíiˊ ngúuˊ táaiñˋ, o̱si jmóorˋ ɨ̱ɨ̱ˋ é, o̱si ngɨrˊ ta˜ quie̱ˊ júuˆ e o̱ꞌ jáꞌˉ, o̱si jmineaiñꞌˆ dseaˋ rúiñꞌˋ é. \v 20 Jo̱ jaléꞌˋ e ꞌlɨꞌˆ lanab e jmóoˋ e jmɨrǿngˋ dseeˉ yaang˜ dseaˋ, jo̱ o̱ꞌ uíiꞌ˜ e jaˋ jmitir˜ lají̱i̱ꞌ˜ e quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋ dseaˋ e ru̱ꞌrˊ guóorˋ nʉ́ꞌˉguɨ e nidǿꞌrˉ ir˜, co̱ꞌ e jo̱ jaˋ jmóoˋ e lɨrøøngˋ dseaˋ dseeˉ. \s1 Mɨ˜ jáꞌˉ calɨ́ngˉ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ jaˋ lɨ́ɨngˊ dseaˋ Israel júuˆ quiáꞌˉ Jesús \r (Mr. 7:24-30) \p \v 21 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cagüɨꞌɨ́ɨbˊ Jesús fɨˊ jo̱, jo̱ cangórˉ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Tiro có̱o̱ꞌ˜guɨ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Sidón. \v 22 Jo̱ mɨ˜ caguiérˉ fɨˊ jo̱, jaangˋ dseamɨ́ˋ cananea i̱ niguiing˜ fɨˊ jo̱ cangoquiéeiñˊ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ dseaˋ do e áiñꞌˋ teáˋ lala: \p —¡Fíiˋi, sɨju̱ˇ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ Davíꞌˆ, fɨ́ɨˉ güɨlíinꞌˋ jnea˜ jo̱ jmiꞌleáangˉ i̱ sɨmɨ́ˆ quiéˉe, co̱ꞌ jaangˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ iuungˉ dsíirˊ! \p \v 23 Jo̱ dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ camɨ́ꞌˆ júuˆ jaˋ e cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do. Jo̱ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ dob cangoquiéengˊ fɨˊ lɨ˜ siñꞌˊ jo̱ camɨꞌrˊ dseaˋ do jmɨꞌeeˇ jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Fíiˋnaaꞌ, síiꞌ˜go̱ i̱ dseamɨ́ˋ na güɨguiéiñꞌˊ, co̱ꞌ jáarˊ ta˜ óoˋ lɨ́ꞌˆ caluuˇnaaꞌ. \p \v 24 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ e casíingˋ Fidiéeˇ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la e quiáꞌˉ nilaanˉ jaléngꞌˋ dseaˋ góoˋo dseaˋ Israel jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ, co̱ꞌ íˋ lɨ́ɨiñˊ lafaꞌ joꞌseꞌˋ i̱ sɨꞌíingˆ. \p \v 25 Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseamɨ́ˋ do lado, dsifɨˊ lajo̱b cangórˉ cangosíꞌˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiniˇ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —¡Fíiˋi, jiéeˋ oꞌˊ jmɨcó̱o̱ꞌ˜ jnea˜! \p \v 26 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do lala: \p —Jaˋ dseengˋ e niguíˆ dseaˋ iñíꞌˆ e gǿꞌˋ jiuung˜ quiáꞌrˉ jo̱ nicuǿꞌrˉ jaléngꞌˋ dsiiˋ. \p \v 27 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ i̱ dseamɨ́ˋ do quiáꞌˉ Jesús: \p —Jábꞌˉ, Fíiˋnaaꞌ, lajo̱b lɨ́ɨˊ; dsʉꞌ e jáꞌˉ cajo̱ e jɨˋguɨ dsiiˋ sɨtɨ́ɨngˊneꞌ jaléꞌˋ e cuíiꞌ˜ iñíꞌˆ e sojiʉ́ꞌˋ fɨˊ nʉ́ꞌˉ mes˜ quiáꞌˉ fii˜reꞌ. \p \v 28 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¡Dseamɨ́ˋ, dseángꞌˉ lajamꞌˆ jáꞌˉ lɨ́ɨnꞌˋ júuˆ quiéˉe! Jo̱ güɨlíbˋ jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ fóꞌˋ na. \p Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b caꞌláangˉ i̱ jó̱o̱ˊ i̱ dseamɨ́ˋ do. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús i̱ fɨ́ɨngˊ dseaˋ dséeꞌ˜ \p \v 29 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cagüɨꞌɨ́ɨbˊ Jesús fɨˊ jo̱, jo̱ caguiérˉ fɨˊ ꞌnɨꞌˋ guiéeˊ Galilea jo̱ fɨˊ jo̱b cajgóorˉ fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ, jo̱ fɨˊ jo̱b caguárˋ. \v 30 Jo̱ lajeeˇ jo̱, i̱ fɨ́ɨngˊ dseaˋ caseángꞌˊ e fɨˊ lɨ˜ guiiñꞌ˜ do e jéeiñˋ jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ quiáꞌrˉ i̱ lɨ́ɨngˊ doñiˊ eeˋ jmohuɨ́ɨˊ; do dseaˋ jlúungꞌ˜, do dseaˋ tiuungˉ, do dseaˋ bǿøngꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ líˋ féꞌˋ, jo̱guɨ quiéemˋbɨ i̱ lɨ́ɨngˊ lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ jmohuɨ́ɨˊ e jiéꞌˋguɨ, jo̱ dob cajmiꞌleáangˉ Jesús lajaléngꞌˋ íˋ. \v 31 Jo̱baꞌ dseángꞌˉ lajɨɨmˋ dseaˋ cangogáˋ dsíirˊ ie˜ jo̱ mɨ˜ cangárˉ e cafébꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ lamɨ˜ féꞌˋ, jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ bǿøngꞌ˜ caꞌláamˉbre, jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ jlúungꞌ˜ cangɨˊbre, jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ tiuungˉ calɨjnéꞌˋbre. Jo̱ lajɨɨmˋbingꞌ do canaaiñˋ jmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ quiáꞌˉ dseaˋ Israel. \s1 Mɨ˜ cahéngꞌˊ Jesús quiʉ̱́ˋ mil dseaˋ \r (Mr. 8:1-10) \p \v 32 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, catǿꞌˉ Jesús dseaˋ quiáꞌrˉ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Eáamˊ fɨ́ɨˉ lɨ́ɨnˉn jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ la, co̱ꞌ na nɨngóoˊ ꞌnɨˊ jmɨɨb˜ e taaiñ˜ fɨˊ la có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ jo̱ jaˋ seaˋ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ e nidǿꞌrˉ. Jo̱ jaˋ iin˜n faꞌ lɨ́ꞌˆ niguiéenꞌ˜nre lajo̱ fɨˊ quiáꞌrˉ e jaˋ mɨˊ gǿꞌrˋ, co̱ꞌ dseáamꞌ˜ fɨng caꞌuóꞌrˋ guiáꞌˆ fɨˊ. \p \v 33 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Jo̱ ¿jial nijmóˆooꞌ jóng? ¿Jie˜ lɨ˜ nidsiléˆeeꞌ e nidǿꞌˉ i̱ dseaˋ fɨ́ɨngˊ na? Co̱ꞌ tɨˊ lab la jaˋ i̱i̱ˋ dseaˋ seengˋ có̱ˉ quiá̱ꞌˉ la faꞌ i̱ niꞌnɨ́ˉ. \p \v 34 Jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lala: \p —¿Jóꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ tíiˊ e iñíꞌˆ e sɨꞌmangꞌˆ ꞌnʉ́ꞌˋ na? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —Jí̱i̱ꞌ˜ guiébˉ iñíꞌˆ tíiˊ, jo̱guɨ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ ꞌñʉbˋ. \p \v 35 Jo̱ Jesús caquiʉꞌrˊ ta˜ i̱ dseaˋ fɨ́ɨngˊ do e caguáiñꞌˋ do fɨˊ ni˜ uǿˆ. \v 36 Jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ catɨ́ɨiñˉ casá̱ꞌrˉ e guiéˉ iñíꞌˆ do có̱o̱ꞌ˜guɨ i̱ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ ꞌñʉˋ do jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ cacuøꞌrˊ guiꞌmáangꞌˇ Fidiéeˇ. Jo̱ lɨ́ˉ jo̱ cafíimˋbre e iñíꞌˆ do jo̱ cangɨ́ɨiñˋ fɨˊ jaguóˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do, jo̱ íˋguɨb cajméeˋ guiéeˆ jee˜ lajaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do. \v 37 Jo̱ lajɨɨmˋ i̱ dseaˋ do cagǿꞌrˋ ie˜ jo̱ carˋ calɨtaaiñ˜ guiʉ́ˉ. Jo̱ carǿmˉbɨ guiéˉguɨ ꞌmatሠmɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱ e téeꞌ˜ ꞌnáꞌˆ e caseángˉ. \v 38 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ cagǿꞌˋ ie˜ jo̱ tíiˊbre la quiʉ̱́ˋ mil, jo̱ jaˋ lɨꞌíingˆ dseamɨ́ˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ jiuung˜. \v 39 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌɨ́bˋ Jesús júuˆ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ caseángꞌˊ do, jo̱guɨ mɨfɨ́ɨngˋ caꞌírˉ fɨˊ dsíiˊ móoˊ jo̱ cangórˉ fɨˊ guóoꞌ˜ uǿˆ lɨ˜ se̱ꞌˊ Magdala. \c 16 \s1 Mɨ˜ calɨꞌiing˜ dseaˋ Israel e Jesús nijmérˉ co̱o̱ˋ e li˜ quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ \r (Mr. 8:11-13; Lc. 12:54-56) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ cangolíingˆ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo có̱o̱ꞌ˜guɨ i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ saduceo fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús, co̱ꞌ iiñ˜ e niguiéꞌrˊ jial e niꞌnɨ́iñˉ dseaˋ do fɨˊ quiniˇ dseata˜. Jo̱baꞌ camɨꞌrˊ dseaˋ do e faꞌ nijméiñˉ co̱o̱ˋ e li˜ e quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜, jo̱ lajo̱baꞌ nicuǿˉ li˜ e Fidiéebˇ dseaˋ i̱ casíiˋ quiáꞌrˉ. \p \v 2 Jo̱ dsʉꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do: \p —Mɨ˜ nɨcaꞌlóoˉ lalab fóꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ: “Lana jaˋ jmɨ́ɨˊ nitʉ̱́ˋ, co̱ꞌ cooˋ jníiˊ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ”; \v 3 jo̱guɨ mɨ˜ laꞌeeˋ fóꞌˋnaꞌ lala: “Náguɨjiʉ jmɨ́ɨbˊ nitʉ̱́ˋ, co̱ꞌ eáangˊ nʉʉˋ jníiˊ téeꞌ˜ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ.” Jo̱ song ngámꞌˋbaꞌ guiʉ́ˉ lají̱i̱ꞌ˜ e lɨ́ɨˊ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ, jo̱baꞌ ¿jialɨꞌˊ jaˋ ngángꞌˋnaꞌ e˜ nɨdsijéeˊ jmɨɨ˜ na? \v 4 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ seengˋ jmɨɨ˜ na dsíngꞌˉ nɨrøøiñˋ dseeˉ jo̱guɨ jaˋ jmitir˜ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱guɨ mɨꞌrˊ jnea˜ e nijmee˜e jaléꞌˋ e li˜ e quɨ́ɨꞌ˜ɨ jmɨɨ˜; dsʉꞌ jaˋ nijmee˜e jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ e jo̱ fɨˊ quinirˇ, co̱ꞌ nɨcalɨseábˋ e jo̱ lamɨ˜ jéengˊguɨ e cangongɨ́ɨngˉ Jonás, jaangˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ. \p Jo̱ dob caseáaiñˊ i̱ dseaˋ do, jo̱ fɨˊ lɨ˜ jiébꞌˋ cangórˉ. \s1 Jial lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo \r (Mr. 8:14-21) \p \v 5 Jo̱ mɨ˜ catángˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lɨ́ꞌˆ lɨˊ ꞌngóoꞌ˜ cataangˋ e guiéeˊ do, jo̱ cadsengꞌˉ dsíiˊ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do e jaˋ iñíꞌˆ quie̱rˊ. \v 6 Jo̱ casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lala: \p —Ñiing˜ óoˊnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e eˊ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo có̱o̱ꞌ˜guɨ i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ saduceo, co̱ꞌ jaléꞌˋ e eˊ i̱ dseaˋ íˋ lɨ́ɨˊ lafaꞌ quie̱ꞌˆ iñíꞌˆ. \p \v 7 Jo̱baꞌ canaangˋ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do sɨ́ɨiñˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜ jo̱ sɨ́ꞌˋ rúiñꞌˋ: \p —Uíiꞌ˜ e jaˋ iñíꞌˆ léeˊnaaꞌ, jo̱baꞌ jíngꞌˉ Fíiˋnaaꞌ lana. \p \v 8 Jo̱ co̱ꞌ calɨlíbꞌˆ Jesús lají̱i̱ꞌ˜ e sɨ́ɨngˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do, jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala: \p —¿Jialɨꞌˊ fóꞌˋnaꞌ e jaˋ iñíꞌˆ quié̱ˋnaꞌ? ¿Su dseángꞌˉ jaˋ jáꞌˉ mɨˊ lɨ́ɨmˋbɨꞌ jaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌ˜ɨ jmɨɨ˜ jmóoˋo? \v 9 Jo̱ ¿su latɨˊ lana jaˋ mɨˊ cangámꞌˋbɨ ꞌnʉ́ꞌˋ o̱ꞌguɨ tó̱o̱ˋ óoˊnaꞌ cajo̱ quiáꞌˉ e ꞌñiáˋ iñíꞌˆ e cajmɨtaanˇn lajɨˋ ꞌñiáˋ mil dseaˋ, jo̱guɨ e jmiguiʉˊbɨ ꞌmatሠcaseángˉ e téeꞌ˜ ꞌnáꞌˆ quiáꞌˉ e jo̱? \v 10 Jo̱ ¿su jaˋ tó̱o̱ˋ óoˊnaꞌ cajo̱ quiáꞌˉ e guiéˉ iñíꞌˆ e cafiinˉ, jo̱ cagǿꞌˋ quiʉ̱́ˋ mil dseaˋ, jo̱guɨ e jmiguiʉˊbɨ caseángˉ ie˜ jo̱? \v 11 ¿Su dseángꞌˉ jaˋ cuante ca̱ˋbaꞌ e o̱ꞌ cuaiñ˜ quiáꞌˉ iñíꞌˆ e júuˆ e fáꞌˋa na? Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jmeáangꞌ˜ íˆ yaang˜naꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e eˊ dseaˋ fariseo có̱o̱ꞌ˜guɨ dseaˋ saduceo, co̱ꞌ jaléꞌˋ e jo̱ lɨ́ɨˊ lafaꞌ quie̱ꞌˆ quiáꞌˉ iñíꞌˆ. \p \v 12 Jo̱guɨb mɨ˜ calɨlíꞌˆ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do lají̱i̱ꞌ˜ e guǿngꞌˋ e júuˆ e caféꞌˋ dseaˋ do quiáꞌˉ quie̱ꞌˆ iñíꞌˆ, co̱ꞌ e labaꞌ sɨ́ꞌˋ Jesús i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do e nijméiñꞌˉ do íˆ yaaiñ˜ e jaˋ nilɨgøøiñˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ júuˆ e eˊ dseaˋ fariseo có̱o̱ꞌ˜guɨ dseaˋ saduceo. \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉ Tʉ́ˆ Simón e Jesús lɨ́ɨiñˊ i̱ dseaˋ i̱ sɨjeengˇ dseaˋ Israel i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ \r (Mr. 8:27-30; Lc. 9:18-21) \p \v 13 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caguiéˉ Jesús fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Cesarea quiáꞌˉ Filipo, lalab cajmɨngɨꞌrˊ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿E˜ féꞌˋ dseaˋ uii˜ quiéˉ jnea˜, dseaˋ i̱ cajáˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ jo̱ cagüénˉn fɨˊ jmɨgüíˋ la e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ? \p \v 14 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —I̱ lɨɨng˜ dseaˋ féꞌrˋ e i̱ Juan i̱ lamɨ˜ seáangˋ dseaˋ jmɨɨbˋ ꞌnʉˋ, jo̱ i̱ lɨɨng˜guɨ féꞌˋ e Líiˆ ꞌnʉˋ, jo̱guɨ i̱ lɨɨng˜guɨ dseaˋ éeiñˋ ꞌnʉˋ e Jeremías o̱si lɨ́ꞌˆ jaangˋguɨ lajeeˇ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ. \p Jo̱ ngɨ́ˋ jo̱, jo̱baꞌ cajmɨngɨꞌˊ Jesús i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p \v 15 —Jo̱guɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, ¿i̱˜ fóꞌˋnaꞌ e lɨ́ɨnˊn? \p \v 16 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ Tʉ́ˆ Simón do lala: \p —ꞌNʉbˋ i̱ dseaˋ i̱ sɨjeengˇ jneaꞌˆ, dseaˋ Israel, i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quíˉnaaꞌ, jo̱guɨ ꞌnʉbˋ cajo̱ lɨnꞌˊ i̱ Jó̱o̱ˊ camɨ́ɨngꞌ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ i̱ seengˋ lata˜ do. \p \v 17 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ Tʉ́ˆ Simón jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Juguiʉ́ˉjiʉ quíiꞌˉ, Tʉ́ˆ Simón, jó̱o̱ˊ jaangˋguɨ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Jonás, dsʉco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ jaˋ i̱i̱ˋ mɨˊ caꞌeꞌˊ ꞌnʉˋ e júuˆ na, co̱ꞌ Tiquiéˆe dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉbingꞌ i̱ nɨcaꞌeꞌˊ ꞌnʉˋ e na. \v 18 Jo̱ jnea˜ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ e cu̱u̱˜ guǿngꞌˋ e siiˋ ꞌnʉˋ cajo̱, jo̱guɨ ꞌnʉbˋ dseaˋ i̱ nilíingˉ lafaꞌ co̱o̱ˋ cu̱u̱˜ quiáꞌˉ tɨɨˉ fɨɨˋ quiáꞌˉ guáꞌˉ quiéˉe. Jo̱ e guáꞌˉ e niꞌuíingˉ do quiéˉe lɨ́ɨˊ lafaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ niꞌuíingˉ dseaˋ quiéˉe, jo̱ jaˋ seaˋ bíˋ quiáꞌˉ ꞌmóˉ faꞌ nijméˉ e niꞌíingˉ e jo̱. \v 19 Jo̱ jneab˜ nicuǿøˆø ꞌnʉˋ, Tʉ́ˆ Simón, co̱o̱ˋ lafaꞌ joñíˆ quiáꞌˉ ñifɨ́ˉ fɨˊ lɨ˜ guiingˇ Fidiéeˇ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ quiáꞌˉ. Jo̱baꞌ jaléꞌˋ e jaˋ nicuǿꞌˆ fɨˊ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ quiéˉe fɨˊ jmɨgüíˋ la, jaˋ nicuǿˉ Fidiéeˇ fɨˊ quiáꞌˉ e jo̱ cajo̱. Jo̱guɨ lajaléꞌˋ e nicuǿˆ ꞌnʉˋ fɨˊ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ quiéˉe fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱baꞌ nicuǿbˉ Fidiéeˇ fɨˊ quiáꞌˉ e jo̱ cajo̱. \p \v 20 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caquiʉꞌˊ Jesús ta˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do e jaˋ i̱i̱ˋ nisɨ́iñꞌˋ do jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ e íˋbre lɨ́ɨiñˊ i̱ dseaˋ i̱ sɨjeengˇ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ. \s1 Mɨ˜ cajméeˋ Jesús júuˆ e tɨˊ lɨ˜ nijngángꞌˉ dseaˋ írˋ \r (Mr. 8:31-9:1; Lc. 9:22-27) \p \v 21 Jo̱ latɨˊ ie˜ jo̱b canaangˋ Jesús jmaꞌrˊ júuˆ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do e fɨˊ Jerusalén ꞌnéˉ dséngꞌˉtu̱r caléꞌˋ catú̱ˉ, jo̱ fɨˊ jo̱b jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ cǿøngꞌ˜ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌrˉ, jo̱ jaléngꞌˋ íˋbingꞌ i̱ nicuǿꞌˉ írˋ iihuɨ́ɨˊ e eáangˊ cartɨˊ nijngáiñꞌˉ dseaˋ do. Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ nidsíngˉ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜ e cajúiñˉ, nijí̱bꞌˊtu̱r caléꞌˋ catú̱ˉ. \v 22 Jo̱baꞌ Tʉ́ˆ Simón cajéeiñˋ dseaˋ do lɨ˜ co̱o̱ˋ yaaiñ˜ jo̱ cajíimˉjiʉr dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌrˉ: \p —¡Jaˋ güɨlɨꞌiing˜ dsíiˊ Fidiéeˇ e nilíˋ lajo̱, Fíiˋnaaꞌ! ¡Jaˋ catɨ́ɨngˉ ꞌnʉˋ e nilíinꞌˉ lajo̱! \p \v 23 Jo̱ Jesús cangoquiéeiñˊ caléꞌˋ catú̱ˉ fɨˊ quiniˇ Tʉ́ˆ Simón jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do: \p —¡Jéengꞌ˜ cáanˋn, Satanás! Jaˋ jnɨ́ɨnꞌ˜ jnea˜ fɨˊ. Co̱ꞌ ꞌnʉˋ jaˋ ngángꞌˋ laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ e ɨˊ dsíiˊ Fidiéeˇ, co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e lɨ́ɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ jmɨgüíˋbaꞌ ñíˆ ꞌnʉˋ. \p \v 24 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, casɨ́ꞌˉtu̱ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lala: \p —Song i̱i̱ˋ dseaˋ iing˜ niꞌuíingˉ dseaˋ quiéˉe, jo̱baꞌ güɨtʉ́rˋ jaléꞌˋ e lɨ́ˋ dsíirˊ ꞌñiaꞌrˊ jo̱ güɨseaiñꞌˊ lafaꞌ crúuˆ quiáꞌrˉ e laco̱ꞌ cuøˊ li˜ e guiaˊ dsíirˊ e nidsingɨ́ɨiñˉ jaléꞌˋ e huɨ́ɨngˊ uíiꞌ˜ e lɨ́ɨiñˊ dseaˋ quiéˉe, jo̱ lajo̱guɨbaꞌ ningɨ́rˉ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ jóng. \v 25 Co̱ꞌ lɨ́ꞌˆ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ ɨˊ dsíiˊ e líꞌˋbre nileángˉ ꞌñiaꞌrˊ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ conguiabˊ nibíiñˆ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨꞌˆ; jo̱guɨ lɨ́ꞌˆ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ nijúungˉ uíiꞌ˜ e lɨ́ɨiñˊ dseaˋ quiéˉe, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ nitíimꞌ˜bre fɨ˜ quiniˇ Fidiéeˇ jóng. \v 26 Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ eeˋ ta˜ íingˆ quiáꞌˉ dseaˋ jmɨgüíˋ e sɨlɨ́ɨꞌrˇ latøøngˉ jmɨgüíˋ song jaˋguɨ cuíiñˋ jnea˜, co̱ꞌ niꞌíimˉ quiáꞌrˉ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nijúuiñˉ, jo̱guɨ jaˋ cuǿøngˋ líˋ quírˉ cuuˉ e laco̱ꞌ nitíiñꞌ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. \v 27 Dsʉco̱ꞌ jnea˜, i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ i̱ cagüéngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, nigáabˊtú̱u̱ e nɨniingˉ ꞌgøngꞌˊ quiáꞌˉ Tiquiéˆe co̱lɨɨng˜guɨ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ ángeles i̱ lɨ́ɨngˊ guotɨɨrˉ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nitɨ́ˉ e íꞌˋ jo̱. Jo̱ ie˜ jo̱b mɨ˜ nicuǿøˆø dseaˋ lají̱i̱ꞌ˜ e catɨ́ɨngˉ lajaangˋ lajaaiñˋ lɨ́ꞌˆ jialco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ lɨ́ɨˊ ta˜ e nɨcajméerˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 28 Jo̱ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lana e i̱ lɨɨng˜ ꞌnʉ́ꞌˋ laꞌóꞌˋ teáangˉnaꞌ la jmɨɨ˜ na jaˋ mɨˊ júungˉnaꞌ cartɨˊ nimóˆnaꞌ e nigáaˊ jnea˜, i̱ dseaˋ i̱ cagüéngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, e nɨlɨ́ɨnˊn jaangˋ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ quiʉꞌˊ ta˜. \c 17 \s1 Mɨ˜ calɨsɨ́ɨngˉ jial jnéengˉ Jesús \r (Mr. 9:2-13; Lc. 9:28-36) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jñʉ́ʉˉ jmɨɨ˜ lajo̱, catǿꞌˉ Jesús Tʉ́ˆ Simón có̱o̱ꞌ˜guɨ Tiáa˜ jo̱guɨ Juan i̱ lɨ́ɨngˊ rúngꞌˋ Tiáa˜, jo̱ lajeeˇ laꞌóꞌˋ yaam˜bre cangolíiñˆ fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ e ñíiˊ eáangˊ. \v 2 Jo̱ lajeeˇ teáaiñˉ fɨˊ jo̱, i̱ dseaˋ do cangárˉ jial calɨsɨ́ɨngˉ jial jnéengˉ Jesús. Jo̱ cangárˉ e jíingˋ jɨꞌˋ ni˜ dseaˋ do lafaꞌ jɨ˜ ieeˋ, jo̱guɨ sɨ̱ꞌrˆ dseángꞌˉ calɨtéˋ lafaꞌ jɨˋ e teeˋ jloꞌˆ. \v 3 Jo̱ lajeeˇ jo̱b cangáiñˉ Moi˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ Líiˆ e teáaiñˉ sɨ́ɨiñˋ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do. \v 4 Jo̱baꞌ lalab cajíngꞌˉ Tʉ́ˆ Simón e casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —Fíiˋi, juguiʉ́ˉ oˊ e taang˜naaꞌ co̱lɨɨng˜ fɨˊ la, faꞌ na nijméeꞌ˜e ꞌnɨˊ ꞌnʉ́ʉˊjiʉ có̱o̱ꞌ˜ máꞌˆ ꞌma˜, co̱o̱ˋ quíiˉ ꞌnʉˋ, co̱o̱ˋguɨ quiáꞌˉ Moi˜ jo̱guɨ co̱o̱ˋ quiáꞌˉ Líiˆ. \p \v 5 Jo̱ lajeeˇ guiꞌnáꞌˆ féꞌˋbɨ Tʉ́ˆ Simón lado, mɨ˜ cajgóˉ cabøø˜ jníiˊ e jɨꞌˋ jloꞌˆ fɨˊ lɨ˜ teáangˉ dseaˋ do, jo̱ fɨˊ jee˜ e jníiˊ do guicanʉ́ꞌˋ e lɨɨng˜ i̱i̱ˋ guicaféꞌˋ jo̱ guicajíñꞌˉ: \p —I̱ lab Jó̱o̱ˋo̱ i̱ ꞌneáanˋn eáangˊ jo̱ eáamˊ iáangˋ dsiiˉ có̱o̱ꞌr˜. Jmeeˉnaꞌ nʉ́ʉˉnaꞌ júuˆ quiáꞌrˉ. \p \v 6 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ gaangˋ quiáꞌˉ Jesús do lajo̱, dsifɨˊ lanab casɨjníirˆ fɨˊ ni˜ uǿˆ jo̱guɨ catúˋ guir˜, co̱ꞌ eáamˊ cafǿiñꞌˊ. \v 7 Jo̱ cangoquiéengˊ Jesús fɨˊ lɨ˜ sɨjníiˆ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ caquidsirˊ guóorˋ quiáiñꞌˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Ráangˉnaꞌ; jaˋ fǿøngꞌ˜naꞌ. \p \v 8 Jo̱ mɨ˜ caséeˋ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do nir˜, jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ i̱ dseaˋ gángˉ do joˋ i̱i̱ˋ seengˋ e fɨˊ do; ꞌñiabꞌˊ Jesús singꞌˊguɨr. \p \v 9 Jo̱ ngɨ́ˋ jo̱ cajgámˉbre e fɨˊ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ do. Jo̱ lajeeˇ jo̱ caquiʉꞌˊ Jesús ta˜ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala: \p —Jaˋ fɨ́ꞌˆnaꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ lají̱i̱ꞌ˜ e cañíiˉnaꞌ e fɨˊ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ la cartɨˊ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nijí̱ꞌˊtu̱ jnea˜, dseaˋ cagáˉa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \p \v 10 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajmɨngɨ́ɨˋ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Fíiˋnaaꞌ, ¿jialɨꞌˊ féꞌˋ i̱ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quíˉiiꞌ dseaˋ Israel e Líiˆbingꞌ i̱ nijáaˊ nifɨˊguɨ? \p \v 11 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do lala: \p —E jábꞌˉ e Líiˆbingꞌ i̱ nijáaˊ nifɨˊ, jo̱ íˋbingꞌ i̱ niguiáˉ guiʉ́ˉ lajaléꞌˋ. \v 12 Jo̱ dsʉꞌ jnea˜guɨ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e nɨcajábˉ Líiˆ, dsʉꞌ jaˋ calɨjíiꞌ˜ dseaˋ írˋ, jo̱ cajméebˋ dseaˋ la tíiˊ e jáˉ dsíirˊ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do. Jo̱ lajo̱b jnea˜ cajo̱, i̱ dseaˋ i̱ cagüéngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, niñíimˋbaa iihuɨ́ɨˊ cajo̱ e nicuǿˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ. \p \v 13 Jo̱b mɨ˜ calɨlíꞌˆ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do e dseaˋ do féꞌrˋ uii˜ quiáꞌˉ i̱ Juan i̱ lamɨ˜ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ sɨmingꞌˋ i̱ iuungˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíiˊ \r (Mr. 9:14-29; Lc. 9:37-43) \p \v 14 Jo̱ mɨ˜ caguiéngꞌˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do fɨˊ lɨ˜ teáangˉ dseaˋ fɨ́ɨngˊ, jo̱ fɨˊ jo̱b cangoquiéengˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ fɨˊ quiniˇ Jesús jo̱ casíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiniˇ dseaˋ do \v 15 jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —Fíiˋi, fɨ́ɨˉ güɨlíinꞌˋ jó̱o̱ˋo̱, co̱ꞌ contøømˉ dseaˋ e joñíiñˋ, jo̱ seabˋ mɨ˜ quɨiñꞌˊ fɨˊ ni˜ jɨˋ o̱si fɨˊ ni˜ jmɨɨˋ é, jo̱ dseángꞌˉ eáamˊ íñꞌˋ iihuɨ́ɨˊ. \v 16 Jo̱ nɨcagajéemˉbaaꞌr fɨˊ quiniˇ dseaˋ quíiꞌˉ, dsʉꞌ jaˋ mɨˊ calɨꞌˊ íˋ faꞌ e nɨcajmiꞌleáangˉneiñꞌ. \p \v 17 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Dsíngꞌˉ jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ júuˆ quiéˉe, jo̱ jmangꞌˉ fɨˊ gabˋ iing˜naꞌ cá̱ˆnaꞌ. ¿Jial nitéꞌˋ líꞌˋi e nilɨseenˉ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ? Ñijéengˋnaꞌ i̱ sɨmingꞌˋ do fɨˊ la. \p \v 18 Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús, jo̱baꞌ cajíingˉ dseaˋ do i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ iuungˉ dsíiˊ i̱ sɨmingꞌˋ do jo̱ lajo̱b cangohuíingˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do ladsifɨˊ lana, jo̱ caꞌláamˉ i̱ sɨmingꞌˋ do. \v 19 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do casɨ́ɨiñˉ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do lajeeˇ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜ jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —¿E˜ uiing˜ quiáꞌˉ e jaˋ calɨ́ꞌˉ jneaꞌˆ faꞌ e cajmihuíingˉnaaꞌ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ lamɨ˜ iuungˉ dsíiˊ i̱ sɨmingꞌˋ do? \p \v 20 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do: \p —Co̱ꞌ jaˋ ꞌleáangˉ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ ꞌnʉ́ꞌˋ júuˆ quiéˉe, jo̱ uíiꞌ˜ e jo̱baꞌ e jaˋ calɨ́ꞌˉnaꞌ cajmeeˉnaꞌ lajo̱; jo̱ dsʉꞌ jnea˜ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e faꞌ capíꞌˆbaꞌ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ júuˆ quiéˉe faꞌ laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ e tíiˊ co̱o̱ˋ mɨjú̱ˋ mostáaˆ, jo̱baꞌ cuǿømˋ líˋ quiʉꞌˆnaꞌ ta˜ co̱o̱ˋ móꞌˋ e nilɨsɨ́ɨngˉ é̱e̱ˆ quiáꞌˉ lɨ˜ siꞌˊ, jo̱ nidsisíngꞌˋ ꞌñiaꞌˊ fɨˊ lɨ˜ jiéꞌˋ faco̱ꞌ lajo̱. Jo̱ song lajo̱, jo̱baꞌ doñiˊ eebˋ quɨ́ɨꞌ˜naꞌ jmɨɨ˜ jmeeˉnaꞌ jóng. \v 21 Co̱ꞌ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ e féngꞌˊ dseaˋ Fidiéeˇ jo̱guɨ jmóorˋ ayuno, quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ e niꞌuǿngˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ lado. \s1 Mɨ˜ cajméeˋtu̱ Jesús júuˆ e nijngaꞌˉ dseaˋ quiáꞌrˉ \r (Mr. 9:30-32; Lc. 9:43-45) \p \v 22 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lajeeˇ e ngɨˊ Jesús co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea, lalab cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —Tɨˊ lɨ˜ niguiéebˊ íꞌˋ e jnea˜, dseaˋ i̱ cajáˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, tɨˊ lɨ˜ niténꞌˋn fɨˊ jaguóˋ dseaˋ jmɨgüíˋ \v 23 jo̱ cartɨˊ nijngámꞌˉbre jnea˜. Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ nitɨ́ˉ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜ lajo̱ nijí̱bꞌˊtú̱u̱ caléꞌˋ catú̱ˉ. \p Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do lajo̱, jo̱baꞌ dsíngꞌˉ fɨꞌíˆ calɨ́iñˉ. \s1 Mɨ˜ caquíiˊ Jesús cuuˉ e catɨ́ɨngˉ guáꞌˉ \p \v 24 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caguiéˉtu̱ Jesús fɨˊ Capernaum co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do. Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ mɨˊ cuuˉ e catɨ́ɨngˉ guáꞌˉ caguilíiñˉ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Tʉ́ˆ Simón jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Su jaˋ quɨ́ɨˊ tɨfaꞌˊ quíiꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ cuuˉ e catɨ́ɨngˉ niquíˋ fɨˊ guáꞌˉ? \p \v 25 —Quɨ́ɨbˉ dseaˋ do e jo̱ —cañíiˋ Tʉ́ˆ Simón. \p Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caꞌíˉ Tʉ́ˆ Simón fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ, cuǿøngˋ Jesúsbɨ canaaiñˋ sɨ́ꞌrˋ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Janúꞌˋ, Tʉ́ˆ Simón, ¿jial ɨˊ oꞌˊ cuaiñ˜ quiáꞌˉ e júuˆ la? Jo̱ jee˜ jaléngꞌˋ dseata˜ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la, ¿i̱˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ catɨ́ɨngˉ nicá̱rˋ cuuˉ e ꞌnéˉ quíˋ dseaˋ jo̱guɨ e cuuˉ e íingˆ dseaˋ? ¿Su quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ góorˋ o̱si quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jalíingˉ fɨˊ caluubˇ é? \p \v 26 Jo̱baꞌ cañíiˋ Tʉ́ˆ Simón jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Móꞌˆ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jalíingˉ fɨˊ caluubˇ. \p Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jo̱baꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e catɨ́ɨngˉ ꞌnʉˋ, jaˋ ꞌnéˉ quɨꞌˆ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ. \v 27 Jo̱ lɨco̱ꞌ jaˋ ɨ́ˉ dsíiˊ i̱ dseaˋ do gaˋ uii˜ quíˆiiꞌ, guaˋ fɨˊ lɨ˜ néeˊ guiéeˊ, jo̱ güɨbíiˊ ꞌmáaˊ quíiꞌˉ jo̱ guiing˜ i̱ laꞌuii˜ ꞌñʉˋ i̱ nilíꞌˋ; jo̱ fɨˊ moꞌooˉ i̱ ꞌñʉˋ íˋ nɨsɨcúꞌˆ co̱o̱ˋ cuuˉ, jo̱ có̱o̱ꞌ˜ jí̱i̱ꞌ˜ e jo̱b nɨtɨ́ngꞌˋ guiʉ́ˉ quiáꞌˉ e nigüɨquíꞌˆ quíˉiiꞌ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ cuuˉ e catɨ́ɨˉnaaꞌ niquíˆiiꞌ quiáꞌˉ guáꞌˉ; jo̱baꞌ quie̱ˊ e cuuˉ do jo̱ güɨqui˜ jóng. \c 18 \s1 ¿I̱˜ i̱ niingˉguɨ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ? \r (Mr. 9:33-37; Lc. 9:46-48) \p \v 1 Jo̱ ie˜ jo̱b cajo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús cangoquiéeiñˊ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ dseaˋ do jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ lala: \p —Fíiˋnaaꞌ, ¿i̱˜ lɨ́ɨngˉ ꞌnʉˋ i̱ niingˉguɨ mɨ˜ Fidiéeˇ quie̱rˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ jmɨgüíˋ? \p \v 2 Jo̱baꞌ Jesús catǿꞌrˉ jaangˋ jiuung˜ jo̱ casíñꞌˋ i̱ jiuung˜ do fɨˊ guiáꞌˆ jóoˋ laco̱ꞌ la teáangˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do \v 3 jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —E jábꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e song jaˋ nijmɨsɨ́ɨngˆnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e ɨˊ óoˊnaꞌ jo̱guɨ song jaˋ niꞌuíingˉnaꞌ laco̱ꞌguɨ la lɨ́ɨngˊ jiuung˜, jo̱baꞌ jaˋ nilíꞌˋnaꞌ jóng e Fidiéeˇ nicá̱rˋ nifɨˊ quíiˉnaꞌ. \v 4 Jo̱ lalab fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ; i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jaˋ jmiféngꞌˊ ꞌñiaꞌˊ jo̱guɨ niꞌuíingˉtu̱r laco̱ꞌguɨ la lɨ́ɨngˊ i̱ jiuung˜ i̱ singꞌˊ la, jo̱baꞌ íˋbingꞌ i̱ niingˉguɨ mɨ˜ Fidiéeˇ quie̱rˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ. \v 5 Jo̱ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ íngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ laco̱ꞌ i̱ jiuung˜ la laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱baꞌ güɨlɨñirˊ guiʉ́ˉ e jneab˜ íñꞌˋ cajo̱. \s1 Jial dseáangꞌ˜ e nijiúngꞌˋ dseaˋ fɨˊ ni˜ dseeˉ \r (Mr. 9:42-48; Lc. 17:1-2) \p \v 6 ’Jo̱ fɨ́ɨˉguɨ́ɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ nijméˉ e niténgꞌˋ fɨˊ ni˜ dseeˉ jaangˋ jiuung˜ i̱ nɨjáꞌˉ lɨ́ɨngˋ júuˆ quiéˉe, jo̱baꞌ guiʉ́ˉguɨ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ e nidsibíingˊ ꞌñiaꞌrˊ fɨˊ é̱ꞌˋ jmɨñíꞌˆ e guineaangˇ co̱o̱ˋ cu̱u̱˜ ꞌlooˋ fɨˊ moluur˜ e laco̱ꞌ nineáiñꞌˉ cartɨˊ uii˜. \v 7 Jo̱ gabˋ lɨ́ɨˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ e seaˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e jmɨrǿngˋ yaaiñ˜ dseeˉ, co̱ꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e jo̱b e tǿiñꞌˋ fɨˊ ni˜ dseeˉ. Jo̱ dsʉꞌ e ngɨ˜ fɨ́ɨbˆ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ e niténgꞌˋ dseaˋ rúiñꞌˋ fɨˊ ni˜ dseeˉ. \p \v 8 ’Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ e doñiˊ si guóoꞌˋ o̱si tɨɨꞌ˜ nijméˉ e niténꞌˋ fɨˊ ni˜ dseeˉ, jo̱baꞌ jmeángˉguɨ quíiꞌˉ e niquiʉ́ꞌˆbaꞌ jo̱ nigüɨbiꞌˊ cartɨˊ lɨ˜ huí̱i̱ˆ. Co̱ꞌ guiʉ́ˉguɨ quíiꞌˉ e niguønꞌˆ fɨˊ lɨ˜ guiʉ́ˉ e jaˋ seaˋ guóoꞌˋ o̱si tɨɨꞌ˜ é e laco̱ꞌguɨ niguønꞌˆ e laꞌiébꞌˋ guotɨɨꞌ˜ fɨˊ lɨ˜ cooˋ jɨˋ e jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ yʉꞌˊ. \v 9 Jo̱guɨ song jminíꞌˆ nijméˉ e niténꞌˋ fɨˊ ni˜ dseeˉ, jo̱baꞌ jmeángˉguɨ quíiꞌˉ e niguíˆbaꞌ jo̱ nigüɨbiꞌˊ cartɨˊ lɨ˜ huí̱i̱ˆ. Co̱ꞌ guiʉ́ˉguɨ quíiꞌˉ e niguønꞌˆ fɨˊ lɨ˜ guiʉ́ˉ e co̱o̱ˋ jminíꞌˆ e laco̱ꞌguɨ niguønꞌˆ có̱o̱ꞌ˜ lajɨˋ tú̱ˉ jminíꞌˆ fɨˊ lɨ˜ cooˋ jɨˋ e jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ yʉꞌˊ. \s1 Co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ jaangˋ joꞌseꞌˋ i̱ sɨꞌíingˆ \r (Lc. 15:3-7) \p \v 10 ’Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉguɨ́ɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jaˋ jmɨꞌuǿngˆnaꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ i̱ jiuung˜ na. Co̱ꞌ jnea˜ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e fɨˊ ñifɨ́bˉ seengˋ ángeles quiáꞌrˉ i̱ neáangˊ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ Tiquiéˆe dseaˋ guiing˜ fɨˊ jo̱. \v 11 Co̱ꞌ jnea˜, i̱ dseaˋ i̱ cajáˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, cagáˉa e laco̱ꞌ nilaanˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ sɨꞌíingˆ uíiꞌ˜ dseeˉ quiáꞌrˉ. \p \v 12 ’Jo̱guɨ ¿jial lɨ́ɨngˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e júuˆ la? Faco̱ꞌ jaangˋ dseaˋ áaiñˋ cien joꞌseꞌˋ, jo̱ calɨngɨɨiñ˜ e cangoꞌíingˊ jaangˋ i̱ joꞌseꞌˋ do quiáꞌrˉ fɨˊ jee˜ móꞌˋ, ¿su jaˋ nitiúungˉtear i̱ noventa y nueve do cateáˋ lajeeˇ nidsérˉ e nidsiꞌnéiñꞌˊ i̱ jaangˋ i̱ cangoꞌíingˊ do quiáꞌrˉ? \v 13 Jo̱ song cadséiñꞌˋ íˋ, jo̱baꞌ eáangˊguɨ nilɨꞌiáangˋ dsíirˊ uii˜ quiáꞌˉ i̱ joꞌseꞌˋ i̱ cadséiñꞌˋ do laco̱ꞌguɨ quiáꞌˉ i̱ noventa y nueve i̱ caseáaiñˊ do. \v 14 Jo̱ lajo̱b cajo̱, co̱ꞌ Tiquíˆiiꞌ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ jaˋ iiñ˜ faꞌ e nidsiꞌíingˊ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ i̱ jiuung˜ na. \s1 Jial ꞌnéˉ íingˉ dseaˋ dseeˉ quiáꞌˉ jaangˋ dseaˋ rúiñꞌˋ \r (Lc. 17:3) \p \v 15 ’Jo̱ fɨ́ɨˉguɨ́ɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, song jaangˋ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ calɨngɨɨiñ˜ e cajmeáiñꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ gaˋ, jo̱baꞌ guiʉ́ˉguɨ e sɨɨng˜naꞌ røøˋ lajeeˇ co̱ˋ gángˉnaꞌ, jo̱ nifɨ́ꞌˆnaꞌre e˜ uiing˜ quiáꞌˉ e cajméerˋ e gaˋ do quíiˉnaꞌ. Jo̱ song canʉ́ʉbꞌ˜ júuiñˆ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e cajméerˋ do, jo̱baꞌ røøbˋ nilɨseengˋtu̱ꞌ có̱o̱ꞌr˜. \v 16 Jo̱guɨ dsʉꞌ song jaˋ niꞌíˋ júuiñˆ lají̱i̱ꞌ˜ e nifɨ́ꞌˆre do, jo̱baꞌ nitǿꞌˆnaꞌ jóng gángˉ gaangˋ dseaˋ jiéngꞌˋ i̱ tíiˊ ni˜ i̱ nija̱ꞌˉ júuˆ røøˋ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e nisɨɨng˜naꞌ do. \v 17 Jo̱guɨ song la lɨ́ɨmˊbre lɨ́ɨiñˊ e jaˋ niꞌíˋ júuiñˆ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ íˋ, jo̱baꞌ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáamˉ ꞌnéˉ ngɨ́ngˉ e júuˆ jo̱. Jo̱guɨ song o̱ꞌ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ íˋ niꞌíꞌˋ júuiñˆ, jo̱baꞌ ꞌnéˉ e nɨta˜ óoˊnaꞌ e i̱ dseaˋ íˋ jaˋ cuíiñˋ Fidiéeˇ jo̱guɨ lɨ́ɨiñˊ laco̱ꞌ jaangˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ mɨˊ cuuˉ e catɨ́ɨngˉ dseata˜ guiing˜ fɨˊ Roma. \p \v 18 ’Jo̱baꞌ jnea˜ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e jaléꞌˋ e jaˋ nicuǿˉnaꞌ fɨˊ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ quiéˉe fɨˊ jmɨgüíˋ la, jaˋ nicuǿˉ Fidiéeˇ fɨˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ cajo̱. Jo̱guɨ lajaléꞌˋ e nicuǿˉnaꞌ fɨˊ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ quiéˉe fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱baꞌ nicuǿbˉ Fidiéeˇ fɨˊ cajo̱. \p \v 19 ’Lalab fɨ́ɨˉguɨ́ɨ ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱, faꞌ gámˉ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la nisɨɨng˜naꞌ røøˋ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e nimɨ́ɨꞌ˜naꞌ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ Tiquiéˆe dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ nicuǿꞌˉbre ꞌnʉ́ꞌˋ lají̱i̱ꞌ˜ e nimɨ́ɨꞌ˜naꞌr do. \v 20 Co̱faꞌ gángˉ o̱si gaangˋ dseaˋ sɨseáiñꞌˊ e jnea˜ quie̱e̱ˉ nifɨˊ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ dob seengˋ jnea˜ jee˜ írˋ fɨˊ lɨ˜ sɨseáiñꞌˊ do cajo̱. \p \v 21 Jo̱ ie˜ jo̱ cangoquiéengˊ Tʉ́ˆ Simón fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Fíiˋi, ¿jóꞌˋ ya̱ꞌˊ ꞌnéˉ íin˜n dseeˉ quiáꞌˉ jaangˋ dseaˋ rúnꞌˋn song cajmeáiñꞌˋ jnea˜ gaˋ? ¿Su jí̱i̱ꞌ˜ guiéˉ néebꞌ˜ jí̱i̱ꞌ˜? \p \v 22 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ Tʉ́ˆ Simón jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jaˋ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ, Tʉ́ˆ Simón, e jí̱i̱ꞌ˜ guiéˉ néeꞌ˜, co̱ꞌ cartɨˊ setenta ya̱ꞌˊ siete néeꞌ˜ ꞌnéˉ íinꞌ˜ dseeˉ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ rúnꞌˋ do song li˜ ꞌnéˉ lajo̱. \s1 Co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ \p \v 23 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do e júuˆ la: \p —Jo̱ mɨ˜ Fidiéeˇ quie̱rˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ, lɨ́ɨˊ laco̱ꞌ mɨ˜ jaangˋ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ niseengˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ nirøøngˋ quiáꞌrˉ. Jo̱ mɨ˜ catɨ́ˋ íꞌˋ e camɨ́ɨˊ i̱ dseata˜ do cuuˉ quiáꞌrˉ lají̱i̱ꞌ˜ e nirøøngˋ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ do, \v 24 jo̱baꞌ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ do catǿꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ nirøøngˋ quiáꞌrˉ do e laco̱ꞌ nidsicó̱o̱iñꞌˋ do lají̱i̱ꞌ˜ e røøiñˋ. Jo̱ laꞌuii˜ catǿꞌrˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ nɨrøøngˋ jmiguiʉˊ cuuˉ quiáꞌrˉ. \v 25 Jo̱ co̱ꞌ jaˋ eeˋ cuuˉ seaˋguɨ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do faꞌ e nija̱ꞌrˊ i̱ fiir˜ do, jo̱baꞌ i̱ fiir˜ do caquiʉꞌrˊ ta˜ e nidsiꞌnɨɨm˜ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ jó̱o̱rˊ có̱o̱ꞌ˜guɨ lajaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌrˉ e laco̱ꞌ niquírˉ lají̱i̱ꞌ˜ e røøiñˋ do. \v 26 Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do dsifɨˊ lanab casíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiniˇ i̱ fiir˜ do jo̱ camɨꞌrˊ dseaˋ do jmɨꞌeeˇ jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: “Fíiˋi, mɨ́ɨꞌ˜ɨ jmɨꞌeeˇ ꞌnʉˋ e nijméeꞌˆ féngꞌˊ aꞌˊ uii˜ quiéˉe e jaˋ mɨˊ seengˋ quiéˉe lana e cuuˉ e røønˉ quíiꞌˉ, dsʉꞌ niquɨ́ˆbaa lajaléꞌˋ e røønˉ do quíiꞌˉ mɨ˜ nilɨseengˋ quiéˉe.” \v 27 Jo̱ i̱ fii˜ do calɨ́bˉ fɨ́ɨˉ lɨ́ɨiñˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ røøngˋ quiáꞌrˉ do, jo̱baꞌ joˋ camɨ́ɨˊguɨr cuuˉ quiáꞌrˉ jo̱ caleáamˋbreiñꞌ do có̱o̱ꞌ˜ júuˆ røøˋ. \p \v 28 ’Jo̱ cangámꞌˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do, jo̱ lajeeˇ ngaiñꞌˊ guiáꞌˆ fɨbˊ mɨ˜ cajíñꞌˊ jaangˋguɨ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ rúiñꞌˋ laꞌóꞌˋ røøˋ nijmóorˋ ta˜ quiáꞌˉ fiir˜, jo̱ i̱ dseañʉꞌˋ íˋ nirøøngˋ capíꞌˆ cuuˉ quiáꞌrˉ. Jo̱ casamꞌˉbre dseaˋ do jo̱ canaaiñˋ güɨꞌrˊ luuiñꞌ˜ jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: “¡Qui˜ quiéˉe lají̱i̱ꞌ˜ e røønꞌˋ!” \v 29 Jo̱ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ rúiñꞌˋ do casíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiniñꞌˇ do jo̱ camɨꞌrˊ dseaˋ do jmɨꞌeeˇ jo̱ casɨ́ꞌrˉ lala: “Faꞌ nijméeˆbaꞌ féngꞌˊ oꞌˊ e røømˋbɨ́ɨ cateáˋ quíiꞌˉ, dsʉꞌ niquɨ́ˆbaa lajaléꞌˋ mɨ˜ nilɨseengˋ quiéˉe.” \v 30 Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ cajmɨꞌǿøˋ cuuˉ do joˋ e canʉ́ʉꞌ˜ júuiñˆ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ, jo̱ ꞌnʉñíbˆ cangojéeiñˋ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ rúiñꞌˋ i̱ carøøngˋ quiáꞌrˉ do cartɨˊ caquíiñꞌˉ do e cuuˉ do. \v 31 Jo̱ mɨ˜ calɨñiˊ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ rúiñꞌˋ i̱ caguiaangˉguɨ do e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ cangosíiꞌ˜bre fiir˜ lají̱i̱ꞌ˜ e cajmeángꞌˋ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ rúiñꞌˋ i̱ jaangˋguɨ do. \v 32 Jo̱ éeˆ jo̱ iing˜ i̱ fiir˜ do mɨ˜ calɨñirˊ e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ caquiʉꞌrˊ ta˜ e calɨtébꞌˆ i̱ dseaˋ i̱ caꞌléeˊ do jo̱ lalab casɨ́ꞌˉreiñꞌ do: “¡ꞌNʉˋ lɨnꞌˊ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ sooˋ dsíiˊ! Jo̱ jnea˜ joˋ camɨɨ˜ɨ lají̱i̱ꞌ˜ e røønꞌˋ quiéˉe do dsʉꞌ uíiꞌ˜ e camɨ́ɨꞌ˜ jnea˜ jmɨꞌeeˇ. \v 33 Jo̱ lajo̱b catɨ́ɨngˉ faꞌ mɨ˜ cajmeeꞌˉ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseañʉꞌˋ rúnꞌˋ do mɨ˜ camɨꞌrˊ ꞌnʉˋ jmɨꞌeeˇ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ cajméˉ jnea˜ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ.” \v 34 Jo̱ dseángꞌˉ la huɨ́ɨmˊ eáangˊ calɨguíingˉ i̱ dseaˋ fii˜ do quiáꞌˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ i̱ cajméeˋ gaˋ do co̱ꞌ jɨˋguɨ cartɨˊ caquiʉꞌrˊ ta˜ e cangɨ́ɨiñˋ do iihuɨ́ɨˊ cartɨˊ caquíirˊ lají̱i̱ꞌ˜ e røøiñˋ do. \p \v 35 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —Lanab cajo̱ nijméˉ Tiquiéˆe dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ song jaˋ niꞌíing˜naꞌ dseeˉ dseángꞌˉ lajangꞌˉ uii˜ quiáꞌˉ jaangˋ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ. \c 19 \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús quiáꞌˉ mɨ˜ tiúungˉ dseaˋ rúiñꞌˋ \r (Mr. 10:1-12; Lc. 16:18) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajíngꞌˉ Jesús jaléꞌˋ e júuˆ na, jo̱ cagüɨꞌɨ́ɨˊbre fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea jo̱ caguiéˉtu̱r fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea e néeˊ lɨ́ꞌˉ ꞌngóoꞌ˜ cataangˋ laco̱ꞌ iʉ˜ guaˋ Jordán. \v 2 Jo̱ i̱ ꞌleáamˉ dseaˋ ngolíingˉ laco̱ꞌ ngóorˊ, jo̱guɨ cajmiꞌleáamˉbre jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ ie˜ jo̱. \p \v 3 Jo̱ lajeeˇ táangˋ Jesús fɨˊ jo̱, cangoquiéengˊ fɨˊ lɨ˜ siñꞌˊ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo e lɨco̱ꞌ iiñꞌ˜ do e niténgꞌˋ dseaˋ do fɨˊ ni˜ dseeˉ, jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —¿Su cuǿømˋ quiáꞌˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ e nitiúuiñˉ dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ fɨng lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ cajmiquíngꞌˉjiʉ dsíiˊ rúiñꞌˋ? \p \v 4 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ fariseo do lala: \p —Nɨcaꞌíbˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ˜ féꞌˋ lala: “Jí̱i̱ꞌ˜ latɨˊ mɨ˜ uiing˜ cajmeáangˋ Fidiéeˇ dseañʉꞌˋ jo̱guɨ dseamɨ́ˋ.” \v 5 Jo̱guɨ féꞌˋ cajo̱: “Uíiꞌ˜ e cúngꞌˋ dseañʉꞌˋ guóorˋ, jo̱baꞌ ꞌnaaiñˋ quiáꞌˉ tiquiáꞌˆ niquiáꞌrˆ e laco̱ꞌ nilɨseeiñˋ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ, jo̱ lajo̱baꞌ lafaꞌ jaamˋbre niꞌuíiñˉ lajeeˇ lajɨˋ huáaiñꞌˉ do.” \v 6 Jo̱ lajo̱b fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, joˋ tíiˊguɨr gáiñˉ, co̱ꞌ lafaꞌ jaamˋbre nɨcaꞌuíiñˉ. Co̱ꞌ Fidiéeˇbingꞌ caguiaˊ uiing˜ e cúngꞌˋ dseaˋ guóorˋ, jo̱baꞌ joˋ cuǿøngˋ faꞌ e nitiúungˉguɨ dseaˋ rúiñꞌˋ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ e cacúiñꞌˋ guóorˋ. \p \v 7 Jo̱ cajmɨngɨ́ꞌˉtu̱ i̱ dseaˋ fariseo do Jesús: \p —Jo̱ ¿jialɨꞌˊ caquiʉꞌˊ Moi˜ ta˜ e cuǿømˋ tiúungˉ dseaˋ rúiñꞌˋ song caráangˉ co̱o̱ˋ majíˋ lɨ˜ féꞌˋ lajo̱, jo̱ lajo̱baꞌ dseángꞌˉ e cuǿøngˋ e tiúungˉ i̱ dseañʉꞌˋ do dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ? \p \v 8 Jo̱ cañíiˋtu̱ Jesús quiáiñꞌˉ do: \p —Jo̱ i̱ Moi˜ do cacuørˊ fɨˊ e catiúungˊnaꞌ dseamɨ́ˋ quíiˉnaꞌ dsʉꞌ uíiꞌ˜ e ꞌnʉ́ꞌˋ dseángꞌˉ eáamˊ ueꞌˋ óoˊnaꞌ. Co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ latɨˊ mɨ˜ uiingˇ jaˋ lajo̱ calɨꞌiing˜ Fidiéeˇ e nilíˋ. \v 9 Jo̱ jnea˜guɨ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e doñiˊ i̱i̱ˋ i̱ tiúungˉ dseamɨ́ˋ quiáꞌˉ e jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ caꞌléeˊ i̱ dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ do e güɨɨiñˋ có̱o̱ꞌ˜ dseañʉꞌˋ jiéngꞌˋ, jo̱guɨ e nicúngꞌˋtu̱r guóorˋ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋguɨ dseamɨ́ˋ jiéngꞌˋ, jo̱baꞌ dseebˉ éerˋ jóng fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. \p \v 10 Jo̱guɨ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Song lajo̱b lɨ́ɨˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseañʉꞌˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ guiʉ́ˉguɨ lɨ́ngˉ jneaꞌˆ e jaˋ nicúiñꞌˋ guóorˋ. \p \v 11 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáiñꞌˉ do: \p —Jaˋ lajɨɨngˋ dseaˋ catɨ́ɨiñˉ e ngáiñꞌˋ jaléꞌˋ e júuˆ na, co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ dseaˋ i̱ nɨcangɨ́ɨngˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jí̱i̱ꞌ˜ íˋbingꞌ i̱ ngángꞌˋ e jo̱. \v 12 Jo̱ jmiguiʉbˊ uiing˜ seaˋ e jmóoˋ huɨ́ɨngˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseañʉꞌˋ e jaˋ cuǿøngˋ e nicúiñꞌˋ guóorˋ: co̱ꞌ seemˋ dseañʉꞌˋ e latɨˊ mɨ˜ ngáamꞌ˜bre jaˋ sɨꞌíiñˆ faꞌ e nicúiñꞌˋ guóorˋ, jo̱guɨ seemˋbɨ cajo̱ e dseañʉꞌˋ rúmꞌˋbre nɨcajmiꞌléngꞌˋ írˋ, jo̱guɨ seemˋbɨ i̱ jaˋ cuøꞌˊ fɨˊ yaang˜ faꞌ e nicúiñꞌˋ guóorˋ dsʉꞌ uíiꞌ˜ e Fidiéeˇ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌrˉ. Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ nijméˉ lajo̱, jo̱baꞌ güɨjméeˋbre lajo̱. \s1 Mɨ˜ cajmigüeangꞌˆ Jesús jaléngꞌˋ jiuung˜ \r (Mr. 10:13-16; Lc. 18:15-17) \p \v 13 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caguilíingˉ jaléngꞌˋ dseaˋ e jéeiñˋ jiuung˜ quiáꞌrˉ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús e laco̱ꞌ niquidsiˊ dseaˋ do guóorˋ fɨˊ yʉ́ꞌˆ mogui˜ lajaangˋ lajaangˋ i̱ jiuung˜ do jo̱guɨ e niféiñꞌˊ Fidiéeˇ uii˜ quiáiñꞌˉ do, jo̱ lajo̱baꞌ nilɨgüeaiñꞌˆ do. Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do cajníimˊbre quiáꞌˉ jaléngꞌˋ sejmiiˋ i̱ jiuung˜ do jo̱guɨ cajíimˉbreiñꞌ do cajo̱. \v 14 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —Cuǿøꞌ˜naꞌ fɨˊ jaléngꞌˋ i̱ jiuung˜ na güɨjalíiñˉ fɨˊ la jo̱ jaˋ jnɨˊnaꞌ quiáꞌrˉ, co̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ laco̱ꞌ i̱ jiuung˜ la, íˋbingꞌ catɨ́ɨngˉ e Fidiéeˇ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌrˉ. \p \v 15 Jo̱ caquidsibˊ Jesús guóorˋ fɨˊ yʉ́ꞌˆ mogui˜ lajaangˋ lajaangˋ i̱ jiuung˜ do, jo̱ ngɨ́ˋ jo̱, cagüɨꞌɨ́ɨˊbre fɨˊ jo̱. \s1 Mɨ˜ casɨ́ɨngˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ sɨmingꞌˋ i̱ seaˋ cuuˉ \r (Mr. 10:17-31; Lc. 18:18-30) \p \v 16 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caguiéˉ jaangˋ sɨmingꞌˋ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Tɨfaꞌˊ i̱ guiʉ́ˉ dsíiˊ, ¿e˜ e guiʉ́ˉ ꞌnéˉ jmee˜ jnea˜ e laco̱ꞌ nilíꞌˋi e nilɨseenˉ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ carˋ ngongɨ́ɨˋ jmɨɨ˜? \p \v 17 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ sɨmingꞌˋ do: \p —¿Jialɨꞌˊ jnea˜ jmɨngɨ́ɨꞌˇ cuaiñ˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ? Co̱ꞌ jaamˋ i̱ guiúngˉ seengˋ jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ Fidiéeˇbingꞌ lɨ́ɨngˊ lajo̱. Jo̱ dsʉꞌ song ꞌnʉˋguɨ iinꞌ˜ e nilɨseenꞌˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ carˋ ngongɨ́ɨˋ jmɨɨ˜, jo̱baꞌ ꞌnéˉ nijmitíˆbaꞌ lajaléꞌˋ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jóng. \p \v 18 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ sɨmingꞌˋ do quiáꞌˉ Jesús: \p —¿E˜guɨ e júuˆ ꞌnéˉ lɨti˜ do jóng? \p Jo̱ cañíiˋtu̱ Jesús quiáiñꞌˉ do jo̱ casɨ́ꞌrˉ lala: \p —Lalab lɨ́ɨˊ jaléꞌˋ e júuˆ ꞌnéˉ lɨti˜ do: Jaˋ jngánꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ rúnꞌˋ; jo̱guɨ jaˋ ꞌleeꞌ˜ e nigüɨ́nꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ dseañʉꞌˋ dseamɨ́ˋ i̱ o̱ꞌ quíiꞌˉ; jo̱guɨ jaˋ jmooꞌˋ ɨ̱ɨ̱ˋ; o̱ꞌguɨ cuøꞌˊ dseaˋ dseeˉ e jaˋ uiing˜ seaˋ; \v 19 jo̱guɨ jmɨꞌgooˋ tiquíiꞌˆ có̱o̱ꞌ˜guɨ niquíiꞌˆ; jo̱guɨ jmiꞌneáanꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ rúnꞌˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ jmiꞌneáanꞌˋ uøꞌˊ. \p \v 20 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ i̱ sɨmingꞌˋ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Lajɨbˋ e júuˆ e fóꞌˋnaꞌ nɨcajmitiiˉ; jo̱baꞌ ¿e˜ jí̱i̱ꞌ˜ e ꞌnéˉ nijmitiˋguɨ́ɨ? \p \v 21 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáiñꞌˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Song ꞌnʉˋ iinꞌ˜ e nilɨguiúnꞌˉ laco̱ꞌ sɨꞌíˆ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ guǿngꞌˊ fɨˊ quíiꞌˉ jo̱ güɨꞌnɨɨ˜ lajaléꞌˋ e seaˋ quíiꞌˉ, jo̱ jaléꞌˋ e cuuˉ e nilíꞌˋ quiáꞌˉ e jo̱ jmeeˉ guiéeˆ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ tiñíingˉ, jo̱ lajo̱guɨbaꞌ nilíꞌˋ e nilɨseaˋ juguiʉ́ˉ quíiꞌˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ fɨˊ lɨ˜ guiing˜ Fidiéeˇ. Jo̱ mɨ˜ ningɨ́ˋ jo̱, nea˜ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ jóng. \p \v 22 Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ canúuˉ i̱ sɨmingꞌˋ do jaléꞌˋ júuˆ e cajíngꞌˉ Jesús, jo̱baꞌ fɨꞌíbˆ cangáiñꞌˉ, co̱ꞌ eáamˊ seaˋ cuuˉ quiáꞌrˉ. \p \v 23 Jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —E jáꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e huɨ́ɨmˊ lɨ́ɨˊ quiáꞌˉ jaangˋ dseaˋ seaˋ cuuˉ e nijángꞌˋ ꞌñiaꞌrˊ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ e laco̱ꞌ dseaˋ do nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ. \v 24 Jo̱guɨ fɨ́ɨˉtú̱u̱ ꞌnʉ́ꞌˋ caléꞌˋ catú̱ˉ e jaˋguɨ huɨ́ɨngˊ quiáꞌˉ jaangˋ jóꞌˋ camello e ningɨ́ngˉneꞌ fɨˊ dsíiˊ tooˋ jminiˇ mocuuˉ e laco̱ꞌguɨ jaangˋ dseaˋ seaˋ cuuˉ nijángꞌˋ ꞌñiaꞌrˊ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ e laco̱ꞌ dseaˋ do nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ. \p \v 25 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do lajo̱, jo̱baꞌ eáangˊguɨb cangogáˋ dsíirˊ jóng, jo̱ canaaiñˋ jmɨngɨꞌˊ rúiñꞌˋ: \p —Jo̱ song lajo̱b lɨ́ɨˊ, jo̱baꞌ ¿i̱˜ nilíꞌˋ nijméˉ e nileáiñˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ? \p \v 26 Jo̱ lɨco̱ꞌ cajǿømˉ Jesús i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do, jo̱ cañíirˋ quiáiñꞌˉ do lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ nileángˉ ꞌñiaꞌrˊ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ, co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ Fidiéeˇbingꞌ quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ jméˉ lajo̱. \p \v 27 Jo̱baꞌ cañíiˋ Tʉ́ˆ Simón quiáꞌˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Fíiˋiiꞌ, jneaꞌˆ nɨcatʉ́ˆbaaꞌ lajaléꞌˋ e seaˋ quíˉnaaꞌ jo̱ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉbˋ nɨngɨˋnaaꞌ lana. Jo̱baꞌ ¿e˜ jí̱i̱ꞌ˜ e catɨ́ɨˉnaaꞌ niꞌíingꞌ˜naaꞌ? \p \v 28 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús e casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —E labaꞌ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nilɨꞌmɨ́ɨˉtu̱ latøøngˉ jmɨgüíˋ, jo̱b mɨ˜ nimáang˜naꞌ jnea˜, dseaˋ i̱ cajáˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, e niníˆi e niquiʉ́ꞌˆʉ ta˜ fɨˊ é̱e̱ˆ lɨ˜ niingˉ jloꞌˆ quiéˉe e seaˋ fɨˊ ñifɨ́ˉ. Jo̱ ie˜ jo̱ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ dseaˋ quiéˉe, nilɨseabˋ cajo̱ guitu̱ˊ é̱e̱ˆ quíiˉnaꞌ fɨˊ jo̱ lɨ˜ niníˋnaꞌ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ e laco̱ꞌ niquidsiˋnaꞌ íꞌˋ quiáꞌˉ lajɨˋ guitu̱ˊ ꞌléꞌˋ dseaˋ góoˋnaaꞌ dseaˋ Israel. \v 29 Jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ nɨlɨ́ɨngˊ dseaˋ quiéˉe, jo̱ uíiꞌ˜ e jo̱ nɨcatʉ́rˋ jaléꞌˋ ꞌnʉr˜, o̱si nɨcaꞌnaaiñˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ rúiñꞌˋ é, o̱si nɨcaꞌnaaiñˋ quiáꞌˉ tiquiáꞌˆ niquiáꞌrˆ é, o̱si quiáꞌˉ jó̱o̱ˊbɨr é, o̱si nɨcatʉ́rˋ uǿˉ quiáꞌrˉ é, jo̱baꞌ jaléngꞌˋ íˋbingꞌ i̱ niñíingˋ cien ya̱ꞌˊ e jmiguiʉˊguɨ e laco̱ꞌ e catʉ́rˋ do jo̱guɨ niñíimˋbɨr cajo̱ e nilɨseeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ carˋ ngongɨ́ɨˋ jmɨɨ˜. \v 30 Jo̱ i̱ lɨɨng˜ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˉ e niiñˉ eáangˊ fɨˊ jmɨgüíˋ la, dsʉꞌ íˋbingꞌ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ jaˋ eeˋ niiñˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ e íꞌˋ jo̱; jo̱ dsʉꞌ i̱ lɨɨng˜ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˉ e jaˋ eeˋ niiñˉ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱baꞌ íˋbingꞌ i̱ eáangˊguɨ nilɨniingˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ e íꞌˋ jo̱. \c 20 \s1 Co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ dseaˋ jmóoˋ ta˜ quiáꞌˉ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ \p \v 1 Jo̱ caféꞌˋguɨ Jesús co̱o̱ˋguɨ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —Jo̱ mɨ˜ Fidiéeˇ quie̱rˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ, lɨ́ɨˊ laco̱ꞌ mɨ˜ jaangˋ dseaˋ fii˜ co̱o̱ˋ uǿˉ lɨ˜ sɨjneaˇ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ, jo̱ i̱ dseaˋ íˋ cagüɨꞌɨ́ɨrˊ co̱o̱ˋ ya̱ꞌˊ e laꞌeeˋ e cangoꞌnéeiñˆ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ nijméˉ ta˜ quiáꞌˉ e mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ do. \v 2 Jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do e niquíˉbre e ꞌléeiñꞌ˜ do quiáꞌˉ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ ta˜. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, casíimˋbreiñꞌ do fɨˊ jee˜ ta˜. \v 3 Jo̱ i̱ fii˜ do caléꞌˋ catú̱ˉ cagüɨꞌɨ́ɨrˊ fɨˊ jee˜ ꞌnʉ́ʉˊ mɨ˜ catɨ́ˋ la i̱i̱ˉ ñʉ́ˉ e laꞌeeˋ jo̱ cangáiñˉ jiéngꞌˋguɨ dseaˋ i̱ neáangˊ jøøngˉ e jaˋ ta˜ jmóorˋ. \v 4 Jo̱ lalab casɨ́ꞌrˉ íˋ: “Song jaˋ ta˜ seaˋ jméeˆ ꞌnʉ́ꞌˋ, güɨlíingˉnaꞌ güɨjmeeˉnaꞌ ta˜ quiáꞌˉ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ quiéˉe, jo̱ niquɨ́ˆbaa quíiˆnaꞌ laco̱ꞌ sɨꞌíˆ.” Jo̱ cangolíimˆ i̱ dseaˋ do cangojméerˆ ta˜. \p \v 5 ’Jo̱ mɨ˜ catɨ́ˋ guieñíꞌˉ, cagüɨꞌɨ́ɨbˊtu̱ i̱ dseaˋ fii˜ do fɨˊ jee˜ ꞌnʉ́ʉˊ e ngojméeˆguɨr quijí̱ˉ dseaˋ i̱ nijméˉ ta˜ quiáꞌrˉ, jo̱ calébꞌˋ catú̱ˉ cagüɨꞌɨ́ɨrˊ mɨ˜ catɨ́ˋ la i̱i̱ˉ ꞌnɨˊ e caꞌlóoˉ cajo̱. \v 6 Jo̱ co̱o̱bˋ mɨ˜ catɨ́ˋ la i̱i̱ˉ ꞌñiáˋ e caꞌlóoˉ, jo̱ calébꞌˋ catú̱ˉ cagüɨꞌɨ́ɨrˊ jo̱ cangórˉ fɨˊ ꞌmóoꞌ˜, jo̱ fɨˊ jo̱b cangárˉ e neáangˊ jiéngꞌˋguɨ dseaˋ i̱ jaˋ ta˜ seaˋ jméˉ, jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: “¿Jialɨꞌˊ ngɨɨng˜ ꞌnʉ́ꞌˋ jmɨɨ˜ quíiˆnaꞌ fɨˊ la e jaˋ ta˜ jmooˋnaꞌ?” \v 7 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ do quiáꞌˉ i̱ fii˜ do: “Co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jaˋ mɨˊ calɨꞌneáiñˉ jneaꞌˆ ta˜.” Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ i̱ fii˜ do casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “Güɨlíingˉ ꞌnʉ́ꞌˋ güɨjmeeˉnaꞌ ta˜ cajo̱ fɨˊ lɨ˜ seaˋ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ quiéˉe.” \p \v 8 ’Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canʉʉˋ, i̱ fii˜ do caquiʉꞌrˊ ta˜ i̱ dseaˋ néeˊ ni˜ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do e nitǿørˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ jmóoˋ ta˜ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: “Teeˉ lajaangˋ lajaangˋ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ na jo̱ quɨ́ꞌˆ quiáꞌrˉ, dsʉꞌ laꞌuii˜ ningɨ́ngˉ i̱ dseaˋ i̱ cangotáangꞌ˜ jee˜ ta˜ la i̱i̱ˉ ꞌñiáˋ e caꞌlóoˉ do jo̱ lajo̱b cartɨˊ i̱ cangotáangꞌ˜ laꞌeeˋ do.” \v 9 Jo̱ lajo̱b cajméeˋ i̱ dseaˋ do; jo̱ laꞌuii˜ cangɨ́ɨngˊ i̱ dseaˋ i̱ cangotáangꞌ˜ la i̱i̱ˉ ꞌñiáˋ e caꞌlóoˉ, jo̱ lajaangˋ lajaamˋ i̱ dseaˋ íˋ caꞌíñꞌˋ e ꞌléeiñꞌ˜ quiáꞌˉ latøøngˉ jmɨɨ˜. \v 10 Jo̱ mɨ˜ catóꞌˊ quiáꞌˉ íˋ, jo̱guɨbaꞌ cangɨ́ɨngˊ i̱ dseaˋ i̱ cangotáangꞌ˜ laꞌeeˋguɨ do, jo̱ i̱ dseaˋ íˋ caꞌɨ́ˋ dsíirˊ e jmiguiʉˊguɨ nilíꞌrˋ e ꞌléeiñꞌ˜. Jo̱ dsʉꞌ o̱ꞌ lajo̱, co̱ꞌ røøbˋ caꞌíñꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ nifɨˊguɨ do cajo̱. \v 11 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangɨ́ˋ e caꞌíñꞌˋ do e ꞌléeiñꞌ˜, jo̱baꞌ canaaiñˋ féꞌrˋ gaˋ uii˜ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ fii˜ do \v 12 jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: “I̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quíiꞌˉ i̱ caguilíingˉ cøøngˋguɨ na, jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ oor˜baꞌ cajméerˋ ta˜; jo̱guɨ røøbˋ caquíꞌˆ quiáꞌˉ dseaˋ do laco̱ꞌguɨ jneaꞌˆ, dseaˋ cataang˜naaꞌ lajeeˇ latøøngˉ jmɨɨ˜ e guíiˉ ieeˋ.” \v 13 Jo̱ dsʉꞌ i̱ fii˜ do cañíirˋ quiáꞌˉ jaangˋ lajeeˇ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “Ruuꞌˇ, o̱faꞌ jnea˜ jmóoˋo jlønꞌˆn có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ. ¿Su o̱faꞌ casɨɨ˜naaꞌ røøˋ jial tíiˊ ꞌléengꞌ˜ dseaˋ laco̱o̱ˋ jmɨɨ˜? \v 14 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ lana, nab ró̱o̱ˋ e ꞌléenꞌ˜ jo̱ nɨcuǿømˋ guǿnꞌˆ. Jo̱ song jnea˜guɨ iin˜n quɨ́ˋɨ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ caꞌíˉ cajméeˋ ta˜ cøøngˋguɨ do røøˋ laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ e nɨcaquɨ́ˋɨ quíiꞌˉ, \v 15 jo̱baꞌ cuǿømˋ líˋ jmee˜e lajo̱, co̱ꞌ cuuˉ quiéˉbaa e cacuǿøˉøre do, o̱ꞌ cuuˉ quiáꞌˉ dseaˋ jiéngꞌˋ. ¿O̱faꞌ dsihuɨ́ɨmˊbaꞌ é dsʉꞌ uíiꞌ˜ e cajméˉe e guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ íˋ?” \p \v 16 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús lala: \p —Jo̱ i̱ lɨɨng˜ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˉ e niiñˉ eáangˊ fɨˊ jmɨgüíˋ la, dsʉꞌ íˋbingꞌ e jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ jaˋ eeˋ niingˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ e íꞌˋ jo̱. Jo̱ dsʉꞌ i̱ lɨɨng˜ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˉ e jaˋ eeˋ niiñˉ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱baꞌ íˋbingꞌ i̱ eáangˊguɨ nilɨniingˉ mɨˊ nitɨ́ˉ e íꞌˋ jo̱. \s1 Mɨ˜ cajméeˋ Jesús júuˆ e catɨ́ˋ ꞌnɨˊ ya̱ꞌˊ e tɨˊ lɨ˜ nijngámꞌˉ dseaˋ írˋ \r (Mr. 10:32-34; Lc. 18:31-34) \p \v 17 Jo̱ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜, lajeeˇ e nɨꞌiuungˉ Jesús fɨˊ ngaiñꞌˊ fɨˊ Jerusalén, jo̱ catǿꞌrˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do co̱o̱ˋ lɨco̱ꞌ yaaiñ˜ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do: \p \v 18 —Jo̱ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ e móoˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jmɨɨ˜ na, lana nɨngóoˊnaaꞌ fɨˊ Jerusalén, jo̱ fɨˊ jo̱b lɨ˜ nisángꞌˊ dseaˋ jnea˜, dseaˋ i̱ cajáˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. Jo̱ nijáiñꞌˋ jnea˜ fɨˊ jaguóˋ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ góoˋnaaꞌ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ i̱ eˊ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quíˉnaaꞌ cajo̱. Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íbˋ i̱ nicuǿˉ júuˆ quiáꞌˉ e nijúungˉ jnea˜. \v 19 Jo̱guɨ nijáiñꞌˋ jnea˜ fɨˊ jaguóˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ cuíingˋ Fidiéeˇ, jo̱ jaléngꞌˋ íbˋ i̱ nilǿøˉ quiéˉe, jo̱guɨ nijmɨhuɨ́ɨiñˋ jnea˜ cajo̱ jo̱ jɨˋguɨ cartɨˊ niteáiñˉ jnea˜ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ, jo̱ fɨˊ jo̱b nijúunˉn; dsʉꞌ mɨ˜ nitɨ́ˉ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜ lajo̱, nijí̱bꞌˊtú̱u̱ caléꞌˋ catú̱ˉ. \s1 Lají̱i̱ꞌ˜ e camɨˊ niquiáꞌˆ Tiáa˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ Juan e camɨꞌrˊ Jesús \r (Mr. 10:35-45) \p \v 20 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, i̱ dseamɨ́ˋ quiáꞌˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Zebedeo cajaquiéeiñˊ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús, co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ gángˉ jó̱o̱rˊ, jaangˋ i̱ siiˋ Tiáa˜ jo̱guɨ jaangˋ i̱ siiˋ Juan, jo̱ lajɨˋ huáaiñꞌˉ do quíiñꞌ˜ jee˜ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌˉ Jesús, jo̱ casíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiniñꞌ˜, co̱ꞌ iiñ˜ lɨɨng˜ eeˋ nimɨ́ꞌˉbre dseaˋ do. \v 21 Jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿E˜ iinꞌ˜? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseamɨ́ˋ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Jiéeˋ oꞌˊ e nicuøꞌˊ fɨˊ e lajɨˋ gángˉ i̱ jó̱o̱ˋo̱ la nigüeárˋ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ fɨˊ lɨ˜ quiʉꞌˊ ta˜ mɨ˜ nɨguiing˜tu̱ꞌ fɨˊ jo̱, jo̱ jaaiñꞌˋ la nigüeárˋ lɨ́ꞌˆ lɨˊ dséeˊ jo̱guɨ jaangˋguɨr lɨ́ꞌˆ lɨˊ tuung˜. \p \v 22 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do lala: \p —ꞌNʉ́ꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ ñíˆnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e mɨˋnaꞌ na. ¿Su lɨ́ɨngˉnaꞌ e nitéꞌˋnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ iihuɨ́ɨˊ e nɨjaquiéengˊ quiéˉ jnea˜? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ jó̱o̱ˋ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Nitéꞌˋ líꞌˋbaaꞌ. \p \v 23 Jo̱ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do: \p —E jábꞌˉ e ꞌnʉ́ꞌˋ nimóˆbaꞌ iihuɨ́ɨˊ cajo̱ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ nimoo˜ jnea˜; jo̱ dsʉꞌ e nigüeáˋ dseaˋ lɨ́ꞌˆ lɨˊ dséeˊ o̱si lɨ́ꞌˆ lɨˊ tuung˜ é laco̱ꞌ guiin˜n, jaˋ jnea˜ catɨ́ɨnˉn e jo̱ faꞌ e nicuøøˉ, co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ dseaˋ i̱ nɨcaguíngꞌˋ Tiquiéˆe, jí̱i̱ꞌ˜ íˋbingꞌ i̱ catɨ́ɨngˉ e jo̱. \p \v 24 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús i̱ guíngˉguɨ do lají̱i̱ꞌ˜ e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ calɨguíimˉbre quiáꞌˉ i̱ gángˉ do. \v 25 Jo̱ dsʉꞌ Jesús catǿꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do quiáꞌrˉ jo̱ casɨ́ꞌrˉ lala: \p —Nɨñíbˆ ꞌnʉ́ꞌˋ guiʉ́ˉ e jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ cuíingˋ Fidiéeˇ seengˋ jaléngꞌˋ dseata˜ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ, jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ do eáamˊ sɨlɨꞌrˊ có̱o̱ꞌ˜ e ta˜ lɨ́ɨiñꞌˊ do. Jo̱ lajo̱b lɨ́ɨˊ cajo̱ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ, co̱ꞌ laguidseaamˆ quiʉꞌrˊ ta˜ quiáiñꞌˉ do. \v 26 Jo̱ dsʉꞌ jaˋ cuǿøngˋ e nidsijéeˊ lajo̱ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, co̱ꞌ i̱i̱ˋ i̱ iing˜ i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, íˋbingꞌ i̱ ꞌnéˉ nijméˉ ta˜ jmɨcó̱o̱ꞌ˜ quiáꞌˉ i̱ caguiaangˉguɨ. \v 27 Jo̱guɨ i̱i̱ˋ i̱ iing˜ i̱ nijméˉ e niingˉguɨr jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, íˋbingꞌ i̱ ꞌnéˉ jméˉ jaléꞌˋ ta˜ huɨ̱́ꞌˋ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ caguiaangˉguɨ e jaˋ jmiféngꞌˊ ꞌñiaꞌrˊ. \v 28 Jo̱ lajo̱b ꞌnéˉ jmérˉ, co̱ꞌ lajo̱b ta˜ cagáˉ jnea˜ cajo̱, jnea˜ dseaˋ cagáˉa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. Co̱ꞌ jnea˜ jaˋ cagáˉa faꞌ e jmóoˋ dseaˋ ta˜ fɨˊ quiniiˉ, co̱ꞌ jnea˜ cagáˉa e laco̱ꞌ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜o̱ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ jo̱guɨ e nijángꞌˋ ꞌñiáꞌˋa e nijúunˉn e laco̱ꞌ nileángˋ fɨ́ɨngˊ dseaˋ jmɨgüíˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús gángˉ dseaˋ tiuungˉ \r (Mr. 10:46-52; Lc. 18:35-43) \p \v 29 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caꞌuøøngˋ Jesús có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ Jericó, eáamˊ cangoꞌleáangˊ dseaˋ laco̱ꞌ ngóorˊ. \v 30 Jo̱ lajeeˇ laco̱ꞌ teáaiñꞌ˜ fɨˊ lado, co̱o̱bˋ mɨ˜ cangɨ́ɨiñˊ lɨ˜ neáangˊ gángˉ dseaˋ tiuungˉ i̱ neáangˊ ꞌnɨꞌˋ fɨˊ. Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ calɨlíꞌˆ i̱ dseaˋ tiuungˉ do e cangɨ́ɨngˊ Jesús fɨˊ jo̱, jo̱baꞌ caꞌáiñꞌˋ dseaˋ do lala: \p —¡Fíiˋiiꞌ, sɨju̱ˇ dseata˜ Davíꞌˆ, fɨ́ɨˉ güɨlíinꞌˋ jneaꞌˆ! \p \v 31 Jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ ngolíingˉ có̱o̱ꞌ˜ Jesús do caꞌgaamˋbre quiáiñꞌˉ do e laco̱ꞌ joˋ ángꞌˋguɨiñꞌ do dseaˋ do. Jo̱ dsʉꞌ lɨ́ꞌˆ lɨˊ teáˋguɨ canaangˋ óoˋ i̱ dseaˋ tiuungˉ do e áiñꞌˋ dseaˋ do jo̱ féꞌˋtu̱r lala: \p —¡Fíiˋiiꞌ, sɨju̱ˇ dseata˜ Davíꞌˆ, fɨ́ɨˉ güɨlíinꞌˋ jneaꞌˆ! \p \v 32 Jo̱baꞌ cajea̱bˊ Jesús laco̱ꞌ fɨˊ iuuiñˉ do jo̱ catǿꞌrˉ i̱ dseaˋ tiuungˉ do jo̱ cajmɨngɨ́ꞌˉreiñꞌ do: \p —¿E˜ iing˜naꞌ e nijmee˜e quíiˉnaꞌ? \p \v 33 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ tiuungˉ do quiáꞌˉ Jesús lala: \p —Fíiˋiiꞌ, ii˜naaꞌ e nijméeꞌˆ e nilɨjnébꞌˋtú̱u̱ꞌ. \p \v 34 Jo̱baꞌ calɨ́ˉ fɨ́ɨˉ lɨ́ɨmˉ Jesús i̱ dseaˋ tiuungˉ do jo̱ lɨco̱ꞌ cagüɨꞌrˊ jminiˇbiñꞌ do lajaangˋ lajaaiñˋ. Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b caꞌláangˉ i̱ dseaˋ tiuungˉ do, jo̱ calɨjnéꞌˋbre. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangolíimˆbre có̱o̱ꞌ˜ Jesús. \c 21 \s1 Mɨ˜ caꞌíˉ Jesús fɨˊ jee˜ fɨɨˋ Jerusalén \r (Mr. 11:1-11; Lc. 19:28-40; Jn. 12 :12-19) \p \v 1 Jo̱ lajeeˇ nʉ́ꞌˉguɨ e niguiengꞌˊ Jesús fɨˊ Jerusalén co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ngɨˊ có̱o̱ꞌr˜ do, jo̱ caguilíiñˉ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e siiˋ Betfagé e néeˊ quiá̱ꞌˉ co̱o̱ˋ móꞌˋ e siiˋ Olivos. Jo̱ tɨˊ jo̱b caguiéngꞌˊ Jesús gángˉ lajeeˇ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do e jéengˊguɨiñꞌ \v 2 jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —Güɨlíingˉnaꞌ e fɨˊ fɨɨˋjiʉ e néeˊ quiniˇ na, jo̱ fɨˊ jo̱b niguiéngꞌˊnaꞌ jaangˋ búꞌˆ iee˜ i̱ ꞌñúungꞌ˜ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ yʉ̱ʉ̱ˋ quiáaˉreꞌ. Jo̱ síingꞌ˜naꞌreꞌ jo̱guɨ teeˉnaꞌreꞌ fɨˊ la. \v 3 Jo̱ song i̱i̱ˋ casɨ́ꞌˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jialɨꞌˊ jmooˋnaꞌ lana, jo̱baꞌ nifɨ́ꞌˉnaꞌr lala: “Lana ꞌneángˉ fíiˋiiꞌ i̱ búꞌˆ la. Dsʉꞌ mɨ˜ ningɨ́ˋ jo̱ nijajeaamˇtú̱u̱reꞌ.” \p \v 4 Jo̱ cangojéeˊ e na e laco̱ꞌ calɨti˜ jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ júuˆ e cajíngꞌˉ jaangˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ mɨ˜ cajmeꞌrˊ lala: \q1 \v 5 Síiꞌ˜naꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ Sión: \q1 “Lab nɨjáaˊ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quíˉiiꞌ, \q1 jo̱ jaangˋ dseaˋ i̱ jaˋ jmiféngꞌˊ ꞌñiabꞌˊ lɨ́ɨiñˊ, \q1 jo̱guɨ guiiñ˜ fɨˊ mocóoꞌ˜ jaangˋ búꞌˆ jiuung˜.” \p \v 6 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangolíimˆ i̱ dseaˋ gángˉ quiáꞌˉ Jesús do jo̱ cajmiti˜bre laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ ta˜ caquiʉꞌˊ dseaˋ do quiáꞌrˉ. \v 7 Jo̱ catǿˉbre i̱ búꞌˆ ieeˋ do co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ yʉ̱ʉ̱ˋ quiáaˉreꞌ do fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús, jo̱ canaaiñˋ sɨfɨ́rˋ sɨ̱ꞌrˆ fɨˊ mocóoꞌ˜ i̱ búꞌˆ jiuung˜ do jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ caguábˋ Jesús fɨˊ mocóoꞌ˜ i̱ jóꞌˋ do. \v 8 Jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ niꞌrˊ jaléꞌˋ sɨ̱ꞌrˆ lacueeˋ guiáꞌˆ fɨˊ lɨ˜ cangɨ́ɨngˊ Jesús; jo̱ i̱ lɨɨng˜guɨ dseaˋ tʉꞌrˊ guoꞌˋ ꞌmaˋ e tiiˋ jo̱ guiarˊ fɨˊ guiáꞌˆ fɨˊ lɨ˜ ningɨ́ngˉ dseaˋ do cajo̱. \v 9 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ ngolíingˉ nifɨˊ có̱o̱ꞌ˜guɨ i̱ jalíingˉ catɨˊ cøøngˋ óorˋ lala: \p —¡Majmiféngꞌˊnaaꞌ i̱ Jó̱o̱ˊ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ Davíꞌˆ! ¡Jo̱guɨ juguiʉ́ˉjiʉ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ casíingˋ Fidiéeˇ fɨˊ jmɨgüíˋ la cuaiñ˜ quiáꞌrˉ! ¡Jo̱ majmiféngꞌˊnaaꞌ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ! \p \v 10 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caꞌíˉ Jesús fɨˊ dsíiˊ fɨɨˋ Jerusalén, lajɨɨmˋ dseaˋ canaaiñˋ taꞌrˊ mɨ́ɨꞌ˜ jo̱ jmɨngɨ́ꞌˉ rúiñꞌˋ: \p —¿I̱˜guɨ i̱ dseaˋ na? \p \v 11 Jo̱ i̱ lɨɨng˜ i̱ dseaˋ do ngɨ́ɨrˋ: \p —Móꞌˆ Jesús i̱ dseaˋ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéebˇ na, i̱ nabɨ i̱ seengˋ fɨˊ Nazaret do fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea. \s1 Mɨ˜ caꞌuǿøngˋ Jesús jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ ꞌnɨ́ɨˋ fɨˊ dsíiˊ guáꞌˉ \r (Mr. 11:15-19; Lc. 19:45-48; Jn. 2 :13-22) \p \v 12 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ cangóˉ Jesús fɨˊ dsíiˊ guáꞌˉ féꞌˋ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén do. Jo̱ mɨ˜ cangárˉ e lafaꞌ ꞌmóobꞌ˜ lɨ́ɨˊ e fɨˊ jo̱, co̱ꞌ teáangꞌ˜ dseaˋ ta˜ ꞌnɨ́ɨˋ jo̱guɨ ta˜ láaˊ, jo̱baꞌ cajmiquímꞌˉ dsíiˊ Jesús mɨ˜ cangárˉ lajo̱, jo̱ canaaiñˋ jíimˋbre jaléꞌˋ mes˜ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ jmɨsɨ́ɨngˉ cuuˉ jo̱guɨ jaléꞌˋ ꞌmasii˜ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ ꞌnɨ́ɨngˋ jaléngꞌˋ mee˜. \v 13 Jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lala: \p —Lalab féꞌˋ Fidiéeˇ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌrˉ: “E ꞌnʉʉˉ la nilɨsiiˋ ꞌnʉ́ʉˊ lɨ˜ nisɨ́ngˉ dseaˋ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜”; jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ nɨcajmiꞌuíingˆnaꞌ co̱o̱ˋ ꞌnʉ́ʉˊ lɨ˜ teáangꞌ˜ jaléngꞌˋ ɨ̱ɨ̱ˋ. \p \v 14 Jo̱ lajeeˇ táangˋ Jesús e fɨˊ dsíiˊ guáꞌˉ do, jo̱b caguilíingˉ jaléngꞌˋ dseaˋ tiuungˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ jlúungꞌ˜, jo̱ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ. \v 15 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangáˉ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌrˉ lají̱i̱ꞌ˜ e quɨ́ɨꞌ˜ Jesús jmɨɨ˜ jmóorˋ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ jo̱guɨ canúuˉguɨr e óoˋ jaléngꞌˋ jiuung˜ e fɨˊ guáꞌˉ do lala: “¡Güɨjmiféngꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ Jó̱o̱ˊ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ Davíꞌˆ!”, jo̱baꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ eáamˊ calɨguíiñˉ \v 16 jo̱ casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —¡Nuuꞌˋ lají̱i̱ꞌ˜ e féꞌˋ jaléngꞌˋ i̱ jiuung˜ na! \p Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do: \p —Núuˋbaa, jo̱guɨ ¿su jaˋ mɨˊ caꞌíˋ ꞌnʉ́ꞌˋ lají̱i̱ꞌ˜ e tó̱o̱ˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ˜ féꞌˋ lala?: \q1 ꞌNʉˋ, Fidiéeˇ, nɨcajmeeꞌˉ \q2 e có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e øˊ jaléngꞌˋ jiuung˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ yʉ̱ʉ̱ˋ nijmiféiñꞌˊ ꞌnʉˋ. \p \v 17 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ do lala, jo̱ cagüɨꞌɨ́ɨˊbre fɨˊ fɨɨˋ Jerusalén jo̱ cangóˉtu̱r fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ siiˋ Betania, jo̱ fɨˊ jo̱b cangongɨɨiñˇ e uǿøˋ jo̱. \s1 Mɨ˜ calɨquiʉ̱́ˋ co̱o̱ˋ ꞌmaˋ güɨñíꞌˆ \r (Mr. 11:12-14, 20-26) \p \v 18 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, co̱o̱ˋ e laꞌeeˋ lajeeˇ e nɨꞌiuungˉ Jesús fɨˊ e nɨngáiñꞌˋ fɨˊ Jerusalén, cadseáˉ jmɨꞌaaiñˉ. \v 19 Jo̱ co̱o̱ˋ cangáˉbre e gui˜ co̱o̱ˋ ꞌmaˋ güɨñíꞌˆ caꞌˊ fɨˊ lana, jo̱ cangoquiéeiñˊ fɨˊ lɨ˜ guiꞌ˜ do, dsʉꞌ cadséꞌrˋ e jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ güɨñíꞌˆ jaˋ íiꞌ˜, dseángꞌˉ yaang˜ máꞌˆ quiábꞌˉ dsi˜. Jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌrˉ e ꞌmaˋ güɨñíꞌˆ do: \p —¡Joˋ nicuǿˆguɨꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ güɨñíꞌˆ latɨˊ lana! \p Jo̱ ladsifɨˊ lanab calɨquiʉ̱́ˋ e ꞌmaˋ güɨñíꞌˆ do. \v 20 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangáˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do e calɨ́ˉ lado, jo̱baꞌ eáamˊ cangoꞌgáˋ dsíirˊ jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Fíiˋnaaꞌ, ¿e˜ uiing˜ quiáꞌˉ e calɨquiʉ̱́ˋ ladsifɨˊ lana e ꞌmaˋ güɨñíꞌˆ na? \p \v 21 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do: \p —E jáꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e song dseángꞌˉ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ e quɨ́ɨꞌ˜baa jmɨɨ˜ jmeeˉ lɨ́ꞌˉ doñiˊ eeˋ jo̱ jaˋ jmɨtúngˉ áaˊnaꞌ, jo̱ o̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ e na niquɨ́ɨꞌ˜naꞌ jmɨɨ˜ nijmeeˉnaꞌ jóng lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ jí̱i̱ꞌ˜ e cajméˉ jnea˜ có̱o̱ꞌ˜ e ꞌmaˋ güɨñíꞌˆ na. Co̱ꞌ song dseángꞌˉ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ e quɨ́ɨꞌ˜baa jmɨɨ˜ jmeeˉ lɨ́ꞌˉ doñiˊ eeˋ, jo̱baꞌ cuǿømˋ líˋ quiʉꞌˆnaꞌ ta˜ e móꞌˋ siꞌˊ la e nijéngꞌˉ ꞌñiaꞌˊ lɨ˜ siꞌˊ jo̱ nidsisíngꞌˋ ꞌñiaꞌˊ fɨˊ ꞌnɨꞌˋ jmɨñíꞌˆ, jo̱baꞌ lajo̱b nilíˋ jóng. \v 22 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lajɨɨngˋnaꞌ na e mɨ˜ fǿngꞌˋnaꞌ Fidiéeˇ, mɨ́ɨꞌ˜baꞌre carˋ ngocángˋ óoˊnaꞌ jo̱guɨ jáꞌˉ líingˋnaꞌ e quɨ́ɨbꞌ˜ dseaˋ do jmɨɨ˜ nijmérˉ lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ, jo̱baꞌ nicuǿꞌˉbre ꞌnʉ́ꞌˋ jóng lají̱i̱ꞌ˜ e mɨˋnaꞌ do. \s1 I̱˜ quiʉꞌˊ ta˜ Jesús e jmóorˋ jaléꞌˋ e jmóorˋ \r (Mr. 11:27-33; Lc. 20:1-8) \p \v 23 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱ caꞌíˉbre fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ féꞌˋ e erˊ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. Jo̱ lajeeˇ iuuiñˉ fɨˊ jo̱b, mɨ˜ cangoquiéengˊ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel fɨˊ lɨ˜ siñꞌˊ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quiáꞌrˉ cajo̱, jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —¿I̱˜ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ quíiꞌˉ e jmooꞌˋ jaléꞌˋ e na? Jo̱ ¿i̱˜ i̱ cacuøꞌˊ ꞌnʉˋ fɨˊ e cuǿøngˋ jmeeꞌˉ jaléꞌˋ e na? \p \v 24-25 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jnea˜ cajo̱ seabˋ co̱o̱ˋ e nijmɨngɨ́ɨꞌˇɨ ꞌnʉ́ꞌˋ. ¿I̱˜ casíiˋ quiáꞌˉ Juan e niseáiñˉ dseaˋ jmɨɨˋ? ¿Su Fidiéeˇ o̱faꞌ dseaˋ jmɨgüíbˋ é? Jo̱ song nijméeꞌ˜naꞌ jnea˜ júuˆ i̱ casíiˋ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ nijméeꞌ˜ jnea˜ ꞌnʉ́ꞌˋ júuˆ i̱˜ quiʉꞌˊ jnea˜ ta˜ e jmóoˋo lajaléꞌˋ e la. \p Jo̱ i̱ dseaˋ do canaaiñˋ sɨ́ɨiñˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜ jo̱ sɨ́ꞌˋ rúiñꞌˋ lala: \p —Song nisíiꞌ˜naaꞌr e Fidiéebˇ dseaˋ casíiˋ quiáꞌˉ i̱ Juan do, jo̱baꞌ nijíñꞌˉ nisɨ́ꞌrˋ jneaa˜aaꞌ: “¿Jialɨꞌˊ jaˋ jáꞌˉ calɨ́ngˉnaꞌ i̱ dseaˋ íˋ jóng?” \v 26 Jo̱ jaˋ cuǿøngˋ nisíiꞌ˜naaꞌr e dseaˋ jmɨgüíbˋ casíiˋ quiáꞌˉ i̱ Juan do, co̱ꞌ fɨng song casíiꞌ˜naaꞌr lajo̱, dseáamꞌ˜ fɨng eeˋ cajmeángꞌˋ dseaˋ jneaa˜aaꞌ; co̱ꞌ lajɨɨmˋ dseaˋ ñirˊ e i̱ Juan do caféꞌrˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \p \v 27 Jo̱baꞌ cañíirˋ quiáꞌˉ Jesús lala: \p —Jaˋ ne˜naaꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ. \p Jo̱guɨ Jesús casɨ́ꞌˉtu̱r i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —O̱ꞌguɨ jnea˜ cuǿøngˋ jméeꞌ˜e ꞌnʉ́ꞌˋ júuˆ cajo̱ i̱˜ i̱ quiʉꞌˊ jnea˜ ta˜ e jmóoˋo jaléꞌˋ e la. \s1 Co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ gángˉ jó̱o̱ˊ dseaˋ \p \v 28 Jo̱ cajmɨngɨ́ꞌˉguɨ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lala: \p —¿E˜ ɨˊ óoˊ ꞌnʉ́ꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ e júuˆ la? Co̱o̱ˋ néeꞌ˜ nicalɨséngˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ, jo̱ i̱ dseañʉꞌˋ íˋ nicalɨséngˋ gángˉ jó̱o̱rˊ. Jo̱ co̱o̱ˋ néeꞌ˜ casɨ́ꞌrˉ i̱ jó̱o̱rˊ laꞌuii˜ do: “Jó̱o̱ˋo̱, faꞌ jgiéeˋ oꞌˊ güɨjméeꞌ˜ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ ta˜ fɨˊ lɨ˜ sɨjneaˇ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ quíˉiiꞌ do.” \v 29 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ jó̱o̱rˊ do: “¡U̱˜, dseángꞌˉ fɨ́mꞌˉbaa nii˜i!” Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨjiʉ lajo̱, caꞌíbˉ dsíirˊ cangórˉ. \v 30 Jo̱ dsʉꞌ ngɨ́ˋ jo̱ i̱ jó̱o̱rˊ i̱ catɨ́ˋ tú̱ˉguɨ do casɨ́ꞌˉ tiquiáꞌrˆ laco̱ꞌ casɨ́ꞌrˉ i̱ jó̱o̱rˊ laꞌuii˜ do; jo̱baꞌ i̱ jó̱o̱rˊ íˋ cañíiˋbre ladsifɨˊ quiáꞌˉ tiquiáꞌrˆ jo̱ cajíñꞌˉ e nidséˉbre. Dsʉꞌ mɨ˜ ngoyúungꞌ˜ jo̱ jaˋ cangórˉ. \p \v 31 Jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ do: \p —¿I̱˜ lajeeˇ lajɨˋ gángˉ i̱ jó̱o̱rˊ do lɨ́ɨngˉ ꞌnʉ́ꞌˋ i̱ calɨnʉ́ʉꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ tiquiáꞌrˆ? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —I̱ jó̱o̱rˊ laꞌuii˜ do, íˋbingꞌ i̱ calɨnʉ́ʉꞌ˜. \p Jo̱ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do lala: \p —E jáꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ mɨˊ cuuˉ e catɨ́ɨngˉ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ guiing˜ fɨˊ Roma jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseamɨ́ˋ i̱ jmóoˋ ta˜ ꞌnɨ́ɨngˋ yaang˜, jéengˊguɨr nijángꞌˋ yaaiñ˜ laco̱ꞌguɨ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ jaguóˋ Fidiéeˇ e laco̱ꞌ dseaˋ do nicá̱rˋ nifɨˊ quiáiñꞌˉ. \v 32 Co̱ꞌ mɨ˜ cajáˉ Juan i̱ caseáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ jo̱ caꞌeꞌrˊ ꞌnʉ́ꞌˋ jial nilɨguiúngˉnaꞌ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ, dsʉꞌ jaˋ jáꞌˉ calɨ́ngˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ e jo̱ ie˜ jo̱. Jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋguɨ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ mɨˊ cuuˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseamɨ́ˋ i̱ jmóoˋ ta˜ ꞌnɨ́ɨngˋ yaang˜ jábꞌˉ calɨ́iñˉ ie˜ jo̱. Jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋguɨ, nañiˊ faꞌ cañíiˉbaꞌ jaléꞌˋ e jo̱, dsʉꞌ jaˋ caquɨ́ꞌˉ jíingꞌ˜ yaang˜naꞌ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ, jo̱guɨ dseángꞌˉ jaˋ jáꞌˉ calɨ́mˉbaꞌ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \s1 Co̱o̱ˋguɨ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ sooˋ dsíiˊ \r (Mr. 12:1-12; Lc. 20:9-19) \p \v 33 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajíngꞌˉguɨ Jesús e júuˆ la: \p —Nʉ́ʉˉnaꞌ, la nifɨ́ɨˆɨ ꞌnʉ́ꞌˋ co̱o̱ˋguɨ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento: Co̱o̱ˋ néeꞌ˜ jaangˋ dseañʉꞌˋ niꞌóorˋ co̱o̱ˋ uǿˉ jo̱ nicajmeꞌrˊ iáˋ lacúngꞌˊ e uǿˉ quiáꞌrˉ do, jo̱ cajnírˋ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ fɨˊ dsíiˊ. Jo̱ cajmɨlɨɨiñ˜ co̱o̱ˋ lɨ˜ niꞌuǿꞌrˉ jmɨ́ꞌˆ, jo̱guɨ caséerˋ co̱o̱ˋ ꞌnʉ́ʉˊ ñíiˊ fɨˊ quiá̱ꞌˉ jo̱ e laco̱ꞌ cuǿøngˋ tíiˊ nir˜ fɨˊ laꞌúngˉ e fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ quiáꞌrˉ do lɨ˜ sɨjneaˇ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ. \p ’Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨjiʉ lajo̱, caꞌnáaiñˉ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ i̱ nijméˉ ta˜ uǿˉ quiáꞌrˉ. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cagüɨꞌɨ́ɨˊbre cangórˉ fɨˊ lɨ˜ huí̱i̱ˆ. \v 34 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ catɨ́ˋ íꞌˋ e carooˋ e mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ do, jo̱ caguiémꞌˊ i̱ dseaˋ fii˜ uǿˉ do co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ i̱ cangoquié̱e̱ˋ lají̱i̱ꞌ˜ e catɨ́ɨiñꞌˉ do. \v 35 Dsʉꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caguilíingˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do fɨˊ lɨ˜ taang˜ i̱ dseaˋ jmóoˋ ta˜ uǿˉ do, dsíngꞌˉ gaˋ cacǿøiñꞌ˜ e caquiéꞌˊ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ uǿˉ do; i̱ lɨɨng˜ cacǿøngꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ cu̱u̱˜, jo̱guɨ i̱ lɨɨng˜guɨ dseángꞌˉ cajngamꞌˊbre. \v 36 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, i̱ fɨ́ɨngˊguɨ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ caguiéngꞌˊtu̱ i̱ fii˜ do laco̱ꞌguɨ i̱ caguiéiñꞌˊ lamɨ˜ uii˜ do. Jo̱ dsʉꞌ lajo̱b cajméeˋtu̱ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ uǿˉ do, cajmeámꞌˋtu̱r jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ caguiéngꞌˊ i̱ dseaˋ fii˜ uǿˆ do. \p \v 37 ’Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jó̱o̱ˊguɨ i̱ dseaˋ fii˜ uǿˉ do caguiéiñꞌˊ, co̱ꞌ caꞌɨ́ˋ dsíirˊ e íˋguɨb fɨng nijmɨꞌgóˋ i̱ dseaˋ jmóoˋ ta˜ uǿˉ do. \v 38 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangángˉ i̱ dseaˋ jmóoˋ ta˜ uǿˉ do i̱ jó̱o̱ˊ i̱ dseaˋ fii˜ uǿˉ do jo̱ canaaiñˋ sɨ́ɨiñˋ lajeeˇ yaaiñ˜: “I̱ sɨmingꞌˋ nabingꞌ i̱ nijméꞌˉ guiáaˊ e uǿˉ la mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nijúungˉ tiquiáꞌrˆ; majngáangꞌˇnaaꞌre lajmɨnáˉ, jo̱ jneaa˜aaꞌ nilíꞌˋnaaꞌ nijé̱ˆe̱e̱ꞌ có̱o̱ꞌ˜ e uǿˉ la.” \v 39 Jo̱ røøbˋ casɨ́ɨngˉ i̱ dseaˋ jmóoˋ ta˜ uǿˉ do e nijmérˉ lajo̱, jo̱ cangojéeiñˋ i̱ sɨmingꞌˋ do catɨˊ ꞌnɨꞌˋ guieeˋ lɨ˜ sɨjneaˇ e mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ do jo̱ fɨˊ jo̱b cajngangꞌˊneiñꞌ do. \p \v 40 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do: \p —Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e mɨ˜ niguiéeˊ i̱ fii˜ uǿˆ do, ¿e˜ lɨ́ɨngˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e nijmeáiñꞌˋ i̱ dseaˋ jmóoˋ ta˜ uǿˉ i̱ caꞌléeˊ do? \p \v 41 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ do: \p —E nijngámꞌˉ i̱ fii˜ uǿˉ do lajaléngꞌˋ i̱ dseaˋ jmóoˋ ta˜ uǿˉ do, jo̱guɨ dseaˋ jiémꞌˋ nitáiñꞌˊ i̱ nijméˉ ta˜ e uǿˉ do lali˜ i̱ líꞌˆ dsíirˊ i̱ nija̱ꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e catɨ́ɨiñˉ quiáꞌˉ e niróˋ do quiáꞌrˉ. \p \v 42 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do: \p —¿Su jaˋ mɨˊ caꞌíˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ˜ féꞌˋ lala? \q1 E cu̱u̱˜ e jaˋ calɨjíiꞌ˜ dseaˋ jmɨgüíˋ quiáꞌˉ tɨɨˉ fɨɨˋ quiáꞌˉ ꞌnʉr˜, \q1 lanaguɨ dseángꞌˉ cu̱u̱˜ laniimˉ nɨcaꞌuíingˉ quiáꞌˆ ꞌnʉ́ʉˊ. \q1 Jo̱ ꞌñiabꞌˊ Fíiˋnaaꞌ dseaˋ cajméerˋ e la, \q2 jo̱baꞌ dseángꞌˉ eáamˊ dsiꞌgóˋ dsiˋnaaꞌ lana. \m \v 43 Jo̱ uíiꞌ˜ jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ jmɨɨ˜ na e nigüeábˋ lají̱i̱ꞌ˜ e sɨꞌíˆ nɨñíingˋnaꞌ e Fidiéeˇ nicá̱rˋ nifɨˊ quíiˉnaꞌ jo̱ dseaˋ jiémꞌˋ niñíingˋ e jo̱, co̱ꞌ íˋbingꞌ jáꞌˉ nilíingˋ jo̱guɨ niꞌérˉ røøˋ fɨˊ quiniˇ dseaˋ do. \v 44 Jo̱guɨ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ nitɨtaangˇ fɨˊ ni˜ e cu̱u̱˜ e julɨ́ˋ na, dseángꞌˉ tʉ́ʉbꞌ˜ nilíiñˉ; jo̱guɨ song i̱i̱ˋ dseaˋ cajlɨ́ngˉ e cu̱u̱˜ do, dseángꞌˉ conguiaˊ ꞌleebˋ nilíiñˉ. \p \v 45 Jo̱baꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canúuˉ i̱ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ Israel do có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo lají̱i̱ꞌ˜ e júuˆ e cajíngꞌˉ Jesús do, jo̱baꞌ calɨlíꞌrˆ e jaléngꞌˋ íˋbre éengˋ dseaˋ do có̱o̱ꞌ˜ e júuˆ quiáꞌrˉ do. \v 46 Jo̱baꞌ ie˜ jo̱ lamɨ˜ iiñ˜ nisámꞌˊbre Jesús, dsʉꞌ jaˋ cateáˋ dsíirˊ faꞌ cajméerˋ lajo̱, co̱ꞌ fɨ́ɨmˊ dseaˋ teáangˉ i̱ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ e dseaˋ do lɨ́ɨiñˊ jaangˋ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \c 22 \s1 Co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ mɨ˜ cungꞌˊ guóˋ dseaˋ \r (Lc. 14:15-24) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ lanab canaangˋtu̱ Jesús sɨ́ꞌrˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p \v 2 —Jo̱ lalab lɨ́ɨˊ mɨ˜ Fidiéeˇ quie̱rˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ. Co̱ꞌ e jo̱ lɨ́ɨˊ laco̱ꞌ mɨ˜ jaangˋ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ cajméerˋ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ feꞌˋ quiáꞌˉ e nicúngꞌˋ guóˋ jó̱o̱rˊ. \v 3 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nɨnéeˊ guiʉ́ˉ e jmɨɨ˜ do, jo̱baꞌ i̱ dseata˜ do casíiñˋ jaléngꞌˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ i̱ cangotéꞌˆ jaléngꞌˋ dseaˋ sɨmɨ́ɨngˇ e laco̱ꞌ nidǿꞌrˉ co̱lɨɨng˜. Dsʉꞌ i̱ dseaˋ sɨmɨ́ɨngˇ do jaˋ calɨꞌiiñ˜ faꞌ cangolíiñˆ. \v 4 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, i̱ jiéngꞌˋguɨ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌˉ i̱ dseata˜ do casíiñˋ i̱ cangotéꞌˆ i̱ dseaˋ nɨsɨmɨ́ɨngˇ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do jial júuˆ nicá̱iñꞌˋ do jo̱ cajíñꞌˉ lala: “Güɨjméeꞌ˜naꞌ júuˆ i̱ dseaˋ nɨsɨmɨ́ɨngˇ do e nɨnéebˊ guiʉ́ˉ lajalébꞌˋ e niquiee˜naaꞌ, co̱ꞌ nɨcaquiʉ́ꞌˉʉ ta˜ e nɨcajngamꞌˊ dseaˋ güɨtሠquiéˉe có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ jóꞌˋ caguiaangˉguɨ i̱ jloꞌˆ úungꞌ˜, jo̱ lajɨbˋ nɨnéeˊ guiʉ́ˉ lana. Síiꞌ˜go̱r güɨjalíiñˉ, co̱ꞌ lana nidsitóoꞌ˜ jmɨɨ˜ quiáꞌˉ e nicúngꞌˋ guóˋ jó̱o̱ˋbaa.” \v 5 Dsʉꞌ dseángꞌˉ jaˋ cajmijíibˉ i̱ dseaˋ sɨmɨ́ɨngˇ do lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quie̱ˊ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do. Jo̱ jaaiñꞌˋ do cajíñꞌˉ: “Síiꞌ˜go̱ fíiꞌˋ e jaˋ líˋ nii˜i lana, co̱ꞌ nabɨ ꞌnéˉ nii˜i niꞌéeˇe uǿˉ quiéˉe.” Jo̱ jaangˋguɨ do cajíñꞌˉ: “Síiꞌ˜go̱ fíiꞌˋ e jaˋ líˋ nii˜i lana, co̱ꞌ nabɨ ꞌnéˉ nijǿøˆø lají̱i̱ꞌ˜ e ꞌnɨ́ɨˋbaa.” \v 6 Jo̱guɨ i̱ dseaˋ sɨmɨ́ɨngˇ caguiaangˉguɨ do caquiémꞌˊbre i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌˉ i̱ dseata˜ do cartɨˊ cajngamꞌˊbreiñꞌ do. \v 7 Jo̱b mɨ˜ calɨguíingˉ i̱ dseata˜ do e eáangˊ jo̱ caquiʉꞌrˊ ta˜ ꞌléeˉ quiáꞌrˉ e cangojngáamꞌˇbiñꞌ do jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caꞌléeˊ do jo̱guɨ cajɨ̱́ˋbre fɨɨˋ góoiñꞌˋ do cajo̱. \v 8 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ do casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ caguiaangˉguɨ do jo̱ cajíñꞌˉ: “Lana nɨnéeˊ guiʉ́ˉ lají̱i̱ꞌ˜ jmiñiˇ e niquiee˜naaꞌ, dsʉꞌ i̱ dseaˋ i̱ lamɨ˜ sɨꞌíˆ sɨmɨ́ɨngˇ do jaˋ catɨ́ɨiñˉ faꞌ e nijalíiñˉ e niquiee˜naaꞌ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌr˜. \v 9 Jo̱ lanaguɨ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e güɨlíingˉnaꞌ lacaangˋ jee˜ ꞌnʉ́ʉˊ fɨˊ jaléꞌˋ fɨˊ e laniingˉ jo̱ güɨteꞌˊnaꞌ lɨ́ꞌˆ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ nijíngꞌˊnaꞌ jee˜ ꞌnʉ́ʉˊ do jo̱ síiꞌ˜naꞌr e niquiee˜naaꞌ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌr˜, co̱ꞌ i̱ dseaˋ i̱ lamɨ˜ sɨꞌíˆ sɨmɨ́ɨngˇ do jaˋ calɨꞌiiñ˜ faꞌ cajalíiñˉ.” \v 10 Jo̱baꞌ caꞌuøømˋ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌˉ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ do e cajmitir˜ laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ ta˜ caquiʉꞌˊ fiir˜, jo̱ i̱ fɨ́ɨmˊ i̱ dseaˋ do catǿrˉ, do i̱ guiúngˉ jo̱guɨ doguɨ i̱ sooˋ dsíiˊ; lɨfaꞌ dseángꞌˉ carǿmˉ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌˉ i̱ dseata˜ do e catangꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ. \p \v 11 ’Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caꞌíˉ i̱ dseata˜ do fɨˊ lɨ˜ nɨteáangꞌ˜ i̱ dseaˋ fɨ́ɨngˊ do, jo̱b cangáiñˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ niquíingꞌ˜ jee˜ do i̱ jaˋ quiꞌˊ sɨ̱ꞌˆ laco̱ꞌ catɨ́ɨngˉ quiáꞌˉ mɨ˜ tɨˊ jmɨɨ˜ e cungꞌˊ guóˋ dseaˋ. \v 12 Jo̱baꞌ i̱ dseata˜ do casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ íˋ: “Ruuꞌˇ, ¿jial caꞌíˋ oꞌˊ caꞌuꞌˊ fɨˊ la jaˋguɨ sɨ̱́ꞌˋ quíiꞌ˜ quiáꞌˉ lɨ˜ cungꞌˊ guóˋ dseaˋ?” Jo̱ tiibˉ caje̱ˊ i̱ dseaˋ i̱ jaˋ quie̱ˊ sɨ̱ꞌˆ laco̱ꞌ sɨꞌíˆ do. \v 13 Jo̱baꞌ i̱ dseata˜ do casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ guiaˊ guiʉ́ˉ mes˜ do: “ꞌÑʉꞌˊnaꞌ guotɨɨˉ i̱ dseañʉꞌˋ na jo̱ güɨbíingˊnaꞌr cartɨˊ lɨ˜ nʉʉˋ sǿꞌˋ fɨˊ caluuˇ, jo̱ fɨˊ jo̱b lɨ˜ nijmérˉ ta˜ quɨꞌˊ jo̱guɨ ta˜ tʉˊ maja̱˜.” \v 14 Dsʉco̱ꞌ tǿꞌˋ Fidiéeˇ i̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ e nijángꞌˋ yaaiñ˜ fɨˊ jaguórˋ, lɨfaꞌ jí̱i̱ꞌ˜ tú̱ˉ ꞌnɨˊ mɨ́ɨngꞌ˜bingꞌ i̱ guíñꞌˋ. \s1 Mɨ˜ cajmɨngɨ́ꞌˉ dseaˋ Jesús cuaiñ˜ quiáꞌˉ e catɨ́ɨngˉ dseata˜ \r (Mr. 12:13-17; Lc. 20:20-26) \p \v 15 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e la, caseángꞌˊ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo jo̱ casɨ́ɨngˉtu̱r røøˋ jial laco̱ꞌ nicuǿꞌrˉ Jesús dseeˉ fɨˊ quiniˇ dseata˜. \v 16 Jo̱ casíimˋbiñꞌ do fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ i̱ laꞌóꞌˋ írˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ dseaˋ quiáꞌˉ dseata˜ Herodes, jo̱ lalab júuˆ quie̱iñꞌˊ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ: \p —Tɨfaꞌˊ, ne˜baaꞌ guiʉ́ˉ e jmangꞌˉ júuˆ jáꞌˉbaꞌ fóꞌˋ ꞌnʉˋ jo̱guɨ e dseángꞌˉ lajamꞌˆbaꞌ jáꞌˉ e eꞌˊ jialco̱ꞌ iing˜ Fidiéeˇ e se̱e̱ˉnaaꞌ. Jo̱guɨ ne˜bɨ́ɨꞌ cajo̱ e jaˋ ꞌgóꞌˋ ꞌnʉˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e ɨˊ dsíiˊ dseaˋ o̱si jaléꞌˋ e féꞌˋ dseaˋ uii˜ quíiꞌˆ é, co̱ꞌ jaˋ jǿøˉ ꞌnʉˋ jí̱i̱ꞌ˜ jialco̱ꞌ lɨ́ɨngˊ dseaˋ lɨ́ꞌˆ caluuˇ. \v 17 Jo̱baꞌ ii˜naaꞌ nijmɨngɨ́ɨꞌˇɨɨꞌ ꞌnʉˋ e˜ nifoꞌˆ cuaiñ˜ quiáꞌˉ e júuˆ la: ¿Su ꞌnéˉ niquíˆnaaꞌ cuuˉ e catɨ́ɨngˉ dseata˜ i̱ guiing˜ fɨˊ Roma o̱si jaˋ ꞌnéˉ quíˆnaaꞌ é? \p \v 18 Jo̱ dsʉꞌ Jesús calɨlíꞌˆbre lají̱i̱ꞌ˜ e gaˋ e ɨˊ dsíiˊ i̱ dseaˋ do, jo̱baꞌ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¡I̱ jmɨcaang˜ i̱ la ꞌnʉ́ꞌˋ! ¿Jialɨꞌˊ ꞌnóꞌˋnaꞌ e iing˜naꞌ niguiéꞌˊnaꞌ jial e niꞌnɨ́ɨng˜naꞌ jnea˜ fɨˊ quiniˇ dseata˜? \v 19 Éeꞌ˜naꞌ jnea˜ e cuuˉ e ꞌnéˉ niquíˋ quiáꞌˉ i̱ dseata˜ do. \p Jo̱baꞌ i̱ dseaˋ fariseo do cacuøꞌrˊ dseaˋ do co̱o̱ˋ cuuˉ lajo̱. \v 20 Jo̱guɨ Jesús casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —¿I̱˜ i̱ táangˋ fɨˊ ni˜ e cuuˉ la jo̱guɨ jial siirˋ? \p \v 21 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ fariseo do quiáꞌˉ Jesús: \p —Dseata˜ dseaˋ guiing˜ fɨˊ Roma táangˋ fɨˊ na. \p Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáiñꞌˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Cuǿøꞌ˜naꞌ dseata˜ i̱ guiing˜ fɨˊ Roma lají̱i̱ꞌ˜ e catɨ́ɨngˉ íˋ, jo̱guɨ lajo̱bɨ cajo̱ cuǿøꞌ˜naꞌ Fidiéeˇ lají̱i̱ꞌ˜ e catɨ́ɨngˉ Fidiéeˇ. \p \v 22 Jo̱baꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canúuiñꞌˉ do lajo̱, eáamˊ cangogáˋ dsíirˊ e jí̱i̱ꞌ˜ o̱ꞌ ñirˊ e˜ niñíˉguɨr. Jo̱ cangolíimˋbre mɨ˜ cangɨ́ˋ lajo̱, jo̱ ꞌñiabꞌˊ Jesús caje̱ˊguɨr. \s1 Mɨ˜ cajmɨngɨ́ɨˋ dseaˋ jial lɨ́ɨˊ mɨ˜ nijí̱ꞌˊtu̱ dseaˋ caléꞌˋ catú̱ˉ \r (Mr. 12:18-27; Lc. 20:27-40) \p \v 23 Jo̱ ꞌñiaꞌˊ ie˜ jmɨɨ˜ jo̱ caguilíingˉ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ saduceo fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús. Jo̱ co̱ꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ saduceo do jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ e jí̱ꞌˊtu̱ ꞌlɨɨ˜, jo̱baꞌ caꞌɨ́ˋ dsíirˊ e cangojmɨngɨ́ɨꞌrˇ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p \v 24 —Tɨfaꞌˊ, lalab cajíngꞌˉ Moi˜ malɨɨ˜guɨ eáangˊ e song cajúngˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ e jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ jó̱o̱rˊ calɨséngˋ, jo̱baꞌ i̱ rúngꞌˋ dseaˋ ngáangꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ ꞌlɨɨ˜ dob ꞌnéˉ nicúiñꞌˋ guóorˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseamɨ́ˋ quiáꞌˉ i̱ ꞌlɨɨ˜ do e laco̱ꞌ nilɨseengˋ jó̱o̱rˊ có̱o̱ꞌ˜ írˋ. Jo̱baꞌ lafaꞌ jó̱o̱bˊ i̱ dseañʉꞌˋ laꞌuii˜ do niꞌuíingˉ i̱ jiuung˜ i̱ nilɨseengˋ do. \v 25 Jo̱ lalab calɨ́ˉ jee˜ jneaꞌˆ; co̱o̱ˋ néeꞌ˜ calɨséngˋ guiángˉ dseañʉꞌˋ i̱ laꞌóꞌˋ rúngꞌˋ. Jo̱ i̱ dseañʉꞌˋ laꞌuii˜ do cacúmꞌˋ guóorˋ, jo̱ jaˋ huǿøˉ ngóˉ cajúmˉbre, lɨfaꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ jó̱o̱rˊ jaˋ calɨséngˋ có̱o̱ꞌ˜ dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ. Jo̱baꞌ i̱ dseañʉꞌˋ rúiñꞌˋ i̱ catɨ́ˋ tú̱ˉ do cacúmꞌˋbre guóorˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseamɨ́ˋ íˋ, \v 26 jo̱ dsʉꞌ lajo̱b calɨ́ˉtu̱, cajúmˉbiñꞌ do jo̱ jaˋ jó̱o̱rˊ calɨséngˋ cajo̱. Jo̱ lajo̱b i̱ rúiñꞌˋ i̱ catɨ́ˋ ꞌnɨˊ do cajo̱, cacúmꞌˋbre guóorˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseamɨ́ˋ íˋ, dsʉꞌ lajo̱btu̱ caꞌuíingˉ quiáꞌrˉ, cajúmˉbre e jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ jó̱o̱rˊ calɨséngˋ. Jo̱ lajo̱b calɨ́ngˉ lajɨˋ guiángˉ i̱ dseañʉꞌˋ do, cajúmˉbre e jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ jó̱o̱rˊ calɨséngˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseamɨ́ˋ do. \v 27 Jo̱ jaˋ huǿøˉ ngóˉ jo̱ cajúmˉ i̱ dseamɨ́ˋ do cajo̱. \v 28 Jo̱baꞌ jmɨngɨ́ɨꞌˇ jneaꞌˆ ꞌnʉˋ lana e mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nijí̱ꞌˊtu̱ dseaˋ, ¿i̱˜ dseángꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ do lajeeˇ lajɨˋ guiáiñˉ nicúngꞌˋ guórˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseamɨ́ˋ do? Co̱ꞌ lajalémꞌˋbre cacúiñꞌˋ guóorˋ lajeeˇ seeiñˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \p \v 29 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do: \p —Sɨjgiéemˆ áaˊ ꞌnʉ́ꞌˋ, co̱ꞌ jaˋ ñíˆnaꞌ jial laco̱ꞌ féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱guɨ dseángꞌˉ jaˋ ñíˆbaꞌ cajo̱ jial tíiˊ ꞌgøngꞌˊ dseaˋ do. \v 30 Co̱ꞌ ie˜ jo̱, mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nijí̱ꞌˊtu̱ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜, jaléngꞌˋ dseañʉꞌˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseamɨ́ˋ joˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ faꞌ e nicúngꞌˉguɨ guórˋ, dsʉco̱ꞌ lafaꞌ ángeles quiáꞌˉ Fidiéeˇ i̱ neáangˊ fɨˊ ñifɨ́bˉ nilíiñˉ ie˜ jo̱. \v 31 Jo̱guɨ ꞌnʉ́ꞌˋ jmɨngɨɨˇnaꞌ su jí̱ꞌˊtu̱ jaléngꞌˋ dseaˋ mɨ˜ ningɨ́ˋ e júuiñˉ, jo̱ ¿su jaˋ mɨˊ caꞌíˋ ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ˜ tó̱o̱ˋ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajíñꞌˉ malɨɨ˜guɨ mɨ˜ caféꞌrˋ lala?: \v 32 “Jneab˜ lɨ́ɨnˊn Fidiéeˇ quiáꞌˉ Abraham có̱o̱ꞌ˜guɨ quiáꞌˉ Isáaˊ jo̱guɨ quiáꞌˉ Jacóoˆ.” Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lana e Fidiéeˇ jaˋ lɨ́ɨiñˊ Fidiéeˇ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜, co̱ꞌ Fidiéeˇ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jí̱bꞌˋ lɨ́ɨiñˊ. \p \v 33 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e cajíngꞌˉ Jesús, jo̱baꞌ dsíngꞌˉ cangoꞌgáˋ dsíirˊ jo̱ cangolíimˋbre jóng. \s1 E lab júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ e laniingˉguɨ quiáꞌˉ Fidiéeˇ \r (Mr. 12:28-34) \p \v 34 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangɨ́ˋ e casɨ́ɨngˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ saduceo, jo̱ caseámꞌˊ rúngꞌˋ dseaˋ fariseo mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ calɨñirˊ e cateáˋ lanab cañíiˋ Jesús lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e cajmɨngɨ́ɨˋ i̱ dseaˋ saduceo do. Jo̱ i̱ dseaˋ íˋ cangolíimˉbre fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús. \v 35 Jo̱ jaangˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ írˋ i̱ lɨ́ɨngˊ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ iiñ˜ e niténgꞌˋ Jesús fɨˊ ni˜ dseeˉ, jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p \v 36 —Tɨfaꞌˊ, ¿e˜ e júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e niingˉguɨ? \p \v 37 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do: \p —E lab e júuˆ e niingˉguɨ do: “Jmiꞌneáangˋ Fíiꞌˋ Fidiéeˇ carˋ ngocángˋ oꞌˊ jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ bíˋ seengˋ jmɨguíˋ quíiꞌˉ jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e ɨˊ oꞌˊ.” \v 38 Jo̱ e lab e júuˆ e laniingˉguɨ jo̱guɨ e laꞌuii˜ do cajo̱ jee˜ lajaléꞌˋ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜. \v 39 Jo̱guɨ e júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ e catɨˊ tú̱ˉ do røøbˋjiʉ lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ e la, jo̱ lalab féꞌˋ: “Jmiꞌneáangˋ jaléngꞌˋ dseaˋ rúnꞌˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ jmiꞌneáanꞌˋ uøꞌˊ.” \v 40 Jo̱ có̱o̱ꞌ˜ e tú̱ˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ nab lɨ́ɨˊ júuˆ tɨɨˉ fɨɨˋ quiáꞌˉ lajaléꞌˋ e caguieeˉguɨ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jo̱guɨ lajaléꞌˋ júuˆ e caꞌeˊ i̱ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ. \s1 I̱˜ dseaˋ sɨju̱ˇ lɨ́ɨngˊ Dseaˋ Jmáangˉ \r (Mr. 12:35-37; Lc. 20:41-44) \p \v 41 Jo̱ lajeeˇ e teáamˉbɨ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ fariseo fɨˊ do, \v 42 mɨ˜ cajmɨngɨ́ꞌˉ Jesús írˋ lala: \p —Jo̱ ¿e˜ ɨˊ óoˊ ꞌnʉ́ꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ sɨjeengˇnaꞌ do i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quíiˉnaꞌ do? ¿Jial laco̱ꞌ jáaˊ sɨju̱rˇ? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Dseaˋ sɨju̱ˇ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ Davíbꞌˆ íˋ. \p \v 43 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do: \p —Jo̱ ¿jial lɨ́ɨˊ jóng? Co̱ꞌ ie˜ lamɨ˜ cateáangˋ dseata˜ Davíꞌˆ fɨˊ jmɨgüíˋ la, cajíñꞌˉ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e Dseaˋ Jmáangˉ lɨ́ɨngˊ Fiir˜, co̱ꞌ lalab cajíñꞌˉ ie˜ jo̱: \q1 \v 44 Lalab cajíngꞌˉ Fidiéeˇ casɨ́ꞌrˉ Fíiˋi: \q1 “Níˋ lɨ́ꞌˆ lɨˊ dséeˊ laco̱ꞌ guiin˜n \q1 cartɨˊ nijmee˜e e jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ ꞌnʉˋ \q1 nisíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiníꞌˆ e laco̱ꞌ nijmɨꞌgórˋ ꞌnʉˋ.” \m \v 45 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús e júuˆ la: \p —Jo̱ song ꞌñiaꞌˊbɨ dseata˜ Davíꞌˆ sɨ́ꞌrˋ Fíiˋi i̱ dseaˋ i̱ sɨjeengˇnaꞌ do i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quíiˉnaꞌ do, jo̱baꞌ ¿jial cuǿøngˋ e íˋ lɨ́ɨiñˊ dseaˋ sɨju̱ˇ dseata˜ Davíꞌˆ jóng? \p \v 46 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ camɨ́ꞌˆ júuˆ jaˋ cadséꞌrˋ faꞌ cañíirˋ quiáꞌˉ Jesús, jo̱ latɨˊ ie˜ jo̱b jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ faꞌ cateáˉguɨ dsíirˊ eeˋ nijmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do. \c 23 \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús jaléꞌˋ e gaˋ e jmóoˋ jaléngꞌˋ dseaˋ fariseo \r (Mr. 12:38-40; Lc. 11:37-54; 20:45-47) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e jo̱, casɨ́ꞌˉ Jesús jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p \v 2 —Jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ góoˋnaaꞌ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ góoˋnaaꞌ i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo óorˋ ta˜ e erˊ e˜ guǿngꞌˋ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 3 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, jmeeˉbaꞌ nʉ́ʉꞌ˜naꞌ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌrˉ jo̱guɨ jmitíˆbaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e sɨ́ꞌrˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱ dsʉꞌ jie˜ mɨˊ jmooˋnaꞌ laco̱ꞌguɨ la jmóorˋ, dsʉco̱ꞌ i̱ dseaˋ íˋ jaˋ jmitir˜ lají̱i̱ꞌ˜ e júuˆ quiáꞌrˉ do. \v 4 Dsʉco̱ꞌ i̱ dseaˋ íˋ lɨco̱ꞌ tɨɨiñˋ jmérˉ lafaꞌ léeˆ dseaˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e jíñꞌˉ e ꞌnéˉ nijmiti˜ dseaˋ e jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ quɨ́ɨꞌ˜ dseaˋ jmɨɨ˜ jmitir˜, jo̱ dsʉꞌ jaˋ jmɨcó̱o̱ꞌr˜ dseaˋ jí̱i̱ꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ camɨ́ꞌˆ niguóorˋ e laco̱ꞌ niró̱o̱ˉ e leeˇ do. \v 5 Jo̱ lají̱i̱ꞌ˜ e jmóorˋ do lɨco̱ꞌ iiñ˜ e jǿøˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jiémꞌˋ. Jo̱guɨ tɨˊ dsíirˊ e quie̱rˊ lɨ˜ tó̱o̱ˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ guiaquíirˊ o̱si fɨˊ dseꞌˋ cuéerˊ é, jo̱ e jo̱ tó̱o̱ˋ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ e liing˜ guiʉ́ˉ laco̱ꞌ jnéengˉ huí̱i̱ˉ. Jo̱ lacaangˋ fɨˊ dseꞌˋ sɨ̱ꞌrˆ tɨˊ dsíirˊ e ɨꞌrˊ loꞌˆ e cueeˋ. \v 6 Jo̱ tɨˊ dsíirˊ e guárˋ fɨˊ lɨ˜ jloꞌˆguɨ fɨng dsilíiñˉ lacaangˋ lɨ˜ tɨˊ jmɨɨ˜ o̱si lɨ˜ niingˉguɨ é fɨng dsilíiñˉ fɨˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ góoˋnaaꞌ. \v 7 Jo̱guɨ iiñ˜ e jmɨꞌgóˋ dseaˋ írˋ mɨ˜ jíñꞌˊ rúiñꞌˋ jee˜ ꞌnʉ́ʉˊ, jo̱guɨ tɨˊ dsíirˊ e faꞌ jalémꞌˋ dseaˋ sɨ́ꞌˋ írˋ tɨfaꞌˊ. \p \v 8 ’Jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ catɨ́ɨngˉnaꞌ faꞌ e nisɨ́ꞌˋ dseaˋ ꞌnʉ́ꞌˋ tɨfaꞌˊ, dsʉco̱ꞌ jaamˋ tɨfaꞌˊ i̱ dseángꞌˉ seengˋ quíiˉnaꞌ, jo̱guɨ lajaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ laco̱ꞌ rúmꞌˋbaꞌ. \v 9 Jo̱guɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaˋ catɨ́ɨngˉnaꞌ e nifɨ́ꞌˉnaꞌ teaa˜ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la, dsʉco̱ꞌ jaamˋ Tiquíiˆnaꞌ i̱ seengˋ, jo̱ íbˋ Fidiéeˇ i̱ guiing˜ fɨˊ ñifɨ́ˉ; \v 10 o̱ꞌguɨ catɨ́ɨngˉnaꞌ faꞌ e nisɨ́ꞌˋ dseaˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fii˜, co̱ꞌ jaamˋ Fii˜naꞌ seengˋ, jo̱ íbˋ i̱ dseaˋ i̱ sɨjeengˇnaꞌ do i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quíiˉnaꞌ. \v 11 Jo̱guɨ song i̱i̱ˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ líiñˉ e niingˉguɨr, jo̱baꞌ íˋbingꞌ i̱ ꞌnéˉ nijméˉ ta˜ jmɨcó̱o̱ꞌ˜ jee˜ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ. \v 12 Co̱ꞌ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jmiféngꞌˊ ꞌñiaꞌˊ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ eáamˊ nijgiáaiñˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱. Jo̱ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jaˋ jmiféngꞌˊ ꞌñiaꞌˊ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ rúngꞌˋ, jo̱baꞌ íˋbingꞌ i̱ eáangˊguɨ nilɨniingˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱. \p \v 13 ’¡E ngɨ˜ fɨ́ɨbˆ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo, co̱ꞌ jmangꞌˆ i̱ jmɨcaam˜ ꞌnʉ́ꞌˋ! Co̱ꞌ jnɨˊbaꞌ fɨˊ e laco̱ꞌ dseaˋ jiéngꞌˋ jaˋ nijángꞌˋ yaaiñ˜ fɨˊ jaguóˋ Fidiéeˇ e laco̱ꞌ dseaˋ do nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ. Jo̱guɨ jí̱i̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ jáangꞌ˜ yaang˜naꞌ fɨˊ jaguóˋ Fidiéeˇ o̱ꞌguɨ cuøꞌˊnaꞌ fɨˊ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ iing˜ nijméˉ lajo̱. \p \v 14 ’¡E ngɨ˜ fɨ́ɨbˆ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo, co̱ꞌ jmangꞌˆ i̱ jmɨcaam˜ ꞌnʉ́ꞌˋ! Co̱ꞌ jmooˋnaꞌ ɨ̱ɨ̱ˋ ꞌnʉ˜ jaléngꞌˋ dseamɨ́ˋ ꞌnɨ́ɨˉ i̱ tiñíingˉ, jo̱guɨ jmɨcaangˇnaꞌ e jaˋ lɨ́ɨˊ lajo̱, jo̱guɨ jmooˋnaꞌ e cueeˋ faꞌˊ quíiˉnaꞌ mɨ˜ güɨlíingˉnaꞌ fɨˊ guáꞌˉ. Jo̱ uíiꞌ˜ e lajo̱b jmooˋnaꞌ, jo̱baꞌ ꞌnʉ́ꞌˋbingꞌ i̱ gaˋguɨ eáangˊ niꞌíngꞌˋ iihuɨ́ɨˊ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱. \p \v 15 ’¡E ngɨ˜ fɨ́ɨbˆ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo, co̱ꞌ jmangꞌˆ i̱ jmɨcaam˜ ꞌnʉ́ꞌˋ! Co̱ꞌ jmooˋnaꞌ ta˜ ngɨˊ lacaangˋ fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ quiʉ̱́ˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ lacaangˋ fɨˊ ni˜ jmɨñíꞌˆ e laco̱ꞌ nilíꞌˋnaꞌ jaangˋ dseaˋ i̱ nidsitáangˉ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ. Jo̱guɨ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ calɨ́ꞌˉnaꞌ i̱ dseaˋ íˋ, dseángꞌˉ lɨco̱ꞌ síngꞌˋguɨnaꞌr e catɨ́ɨiñˉ tú̱ˉ néeꞌ˜ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨꞌˆ laco̱ꞌguɨ la lɨ́ɨngˊ ꞌnʉ́ꞌˋ yaang˜naꞌ. \p \v 16 ’¡E ngɨ˜ fɨ́ɨbˆ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ lafaꞌ dseaˋ tiuungˉ i̱ jéengˋ jaangˋguɨ dseaˋ tiuungˉ! Co̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ fóꞌˋnaꞌ e mɨ˜ jmóoˋ dseaˋ promes e éeiñˋ guáꞌˉ féꞌˋ, jaˋ ꞌnéˉ nijmitir˜ e jo̱; jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ fóꞌˋnaꞌ e mɨ˜ éengˋ dseaˋ e cunéeˇ e seaˋ fɨˊ guáꞌˉ do, jo̱baꞌ dseángꞌˉ ꞌnéˉ e jmiti˜bre jóng. \v 17 ¡ꞌNʉ́ꞌˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ lafaꞌ dseaˋ tiuungˉ i̱ í̱i̱ˊ! ¿E˜ e quíingˊguɨ quíiˉnaꞌ eáangˊ lɨ́ɨngˉnaꞌ? ¿Su cunéeˇ o̱faꞌ e guáꞌˉ e jmigüeangꞌˆ e cunéeˇ dob é? \v 18 Jo̱guɨ fóꞌˋbɨ ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱ e doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ promes e éeiñˋ fɨˊ nifeꞌˋ, jaˋ catɨ́ɨngˉ faꞌ e nijmitir˜ lají̱i̱ꞌ˜ e caꞌéeiñꞌˋ do. Jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ fóꞌˋnaꞌ e song caꞌéengˋ dseaˋ lají̱i̱ꞌ˜ e tɨ́ɨngˋ dseaˋ e cuøꞌrˊ Fidiéeˇ fɨˊ nifeꞌˋ, jo̱baꞌ dseángꞌˉ ꞌnéˉ e nijmiti˜bre jóng lají̱i̱ꞌ˜ e caꞌéeiñꞌˋ do. \v 19 ¡ꞌNʉ́ꞌˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ lafaꞌ dseaˋ tiuungˉ! ¿E˜ e quíingˊguɨ quíiˉnaꞌ eáangˊ lɨ́ɨngˉnaꞌ? ¿Su lají̱i̱ꞌ˜ e tɨ́ɨngˋnaꞌ cuøꞌˊnaꞌ Fidiéeˇ fɨˊ nifeꞌˋ do o̱faꞌ e nifeꞌˋ e lɨ˜ lɨgüeangꞌˆ dob é? \v 20 Jo̱ dsʉꞌ jnea˜guɨ fáꞌˋa e i̱ dseaˋ i̱ éengˋ e nifeꞌˋ do, o̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ quiáꞌˉ e jo̱ jmóorˋ lajo̱, co̱ꞌ lajo̱b jmóorˋ cajo̱ quiáꞌˉ lajaléꞌˋ e seaˋ e fɨˊ ni˜ do. \v 21 Jo̱guɨ i̱ dseaˋ i̱ éengˋ guáꞌˉ féꞌˋ, o̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ quiáꞌˉ e guáꞌˉ do jmóorˋ lajo̱, co̱ꞌ lajo̱b jmóorˋ cajo̱ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ i̱ seengˋ fɨˊ jo̱. \v 22 Jo̱guɨ i̱ dseaˋ i̱ éengˋ ñifɨ́ˉ, lajo̱b éeiñˋ ꞌñiaꞌˊ Fidiéeˇ cajo̱ jo̱guɨ fɨˊ lɨ˜ lɨ́ɨˊ é̱e̱ˆ quiáꞌˉ dseaˋ do fɨˊ jo̱. \p \v 23 ’¡E ngɨ˜ fɨ́ɨbˆ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo, co̱ꞌ jmangꞌˆ i̱ jmɨcaam˜ ꞌnʉ́ꞌˋ! Co̱ꞌ cuøꞌˊnaꞌ Fidiéeˇ co̱o̱ˋ lajeeˇ guíˉ lají̱i̱ꞌ˜ e catɨ́ɨiñˉ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e roꞌˋnaꞌ do faꞌ jaléꞌˋ ooˋ quiáꞌˉ jmiñiˇ jo̱guɨ jaléꞌˋ e jiéꞌˋ, jo̱ dsʉꞌ jaˋ jmitíˆnaꞌ e júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e niingˉguɨ e quiáꞌˉ jial niꞌéˉ dseaˋ røøˋ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ rúiñꞌˋ jo̱guɨ jial nilíˋ fɨ́ɨˉ lɨ́ɨngˉ dseaˋ jaléngꞌˋ dseaˋ rúiñꞌˋ jo̱guɨ jial dseángꞌˉ nijmitir˜ jaléꞌˋ e iing˜ Fidiéeˇ. Jo̱ jaléꞌˋ e nab e laniingˉguɨ e ꞌnéˉ nijmitíˆnaꞌ lɨfaꞌ jaˋ ꞌnaangˋnaꞌ caꞌˊ jaléꞌˋ e catɨ́ɨngˉ Fidiéeˇ e nicuǿꞌˆnaꞌre do. \v 24 ¡ꞌNʉ́ꞌˋguɨ lɨ́ɨngˊnaꞌ lafaꞌ dseaˋ tiuungˉ i̱ jéengˋ jaangˋguɨ dseaˋ tiuungˉ! ¡Jo̱ tɨɨmˋbaꞌ ngɨ́ɨˊnaꞌ jaléꞌˋ e úꞌˋnaꞌ e laco̱ꞌ jaˋ ninɨngꞌˆnaꞌ luˋ pingꞌˆ, jo̱ dsʉꞌ nɨ́mꞌˋbaꞌ i̱ jóꞌˋ féngꞌˋ i̱ siiˋ camello! \p \v 25 ’¡E ngɨ˜ fɨ́ɨbˆ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo, co̱ꞌ jmangꞌˆ i̱ jmɨcaam˜ ꞌnʉ́ꞌˋ! Co̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ꞌˆ i̱ ru̱ꞌˊ guiʉ́ˉ jaléꞌˋ cuéeꞌ˜ huɨ̱́ɨ̱ˊ quiáꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ lɨ́ꞌˆ caluuˇ, jo̱ dsʉꞌ e téeꞌ˜ dsíiˊ do jmangꞌˉ jaléꞌˋ e nɨcajmeeˉnaꞌ ɨ̱ɨ̱ˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ e lɨ́ˋ óoˊnaꞌ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ. \v 26 ¡I̱ tʉʉˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ fariseo! Co̱ꞌ laꞌuii˜ jangꞌˉ rú̱u̱ꞌ˜naꞌ lɨ́ꞌˆ lɨˊ dsíibˊ jaléꞌˋ cuéeꞌ˜ huɨ̱́ɨ̱ˊ quíiˉnaꞌ do, jo̱ lajo̱guɨbaꞌ nijé̱ˉ teeˋ fɨˊ caluuˇ cajo̱. \p \v 27 ’¡E ngɨ˜ fɨ́ɨbˆ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo, co̱ꞌ jmangꞌˆ i̱ jmɨcaam˜ ꞌnʉ́ꞌˋ! Co̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ laco̱ꞌguɨ la lɨ́ɨˊ lɨ˜ sɨꞌaangˇ ꞌlɨɨ˜ e jloꞌˆjiʉ teeˋ lɨ́ꞌˉ caluuˇ, jo̱ dsʉꞌ lɨ́ꞌˉ lɨˊ dsíiˊ layaang˜ móoˋ ꞌlɨɨ˜baꞌ téeꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ e ꞌlɨꞌˆ e jiéꞌˋ. \v 28 Jo̱ dseángꞌˉ lajo̱b lɨ́ɨngˊ ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱, co̱ꞌ guiúmˉbaꞌ jnéengˉnaꞌ jǿøngˉ dseaˋ ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ꞌˉ caluuˇ, jo̱ dsʉꞌ dseángꞌˉ lɨco̱ꞌ jmɨcaam˜baꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e fóꞌˋnaꞌ jo̱guɨ jmangꞌˉ e ꞌlɨbꞌˆ ɨˊ áaˊnaꞌ. \p \v 29 ’¡E ngɨ˜ fɨ́ɨbˆ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo, co̱ꞌ jmangꞌˆ i̱ jmɨcaam˜ ꞌnʉ́ꞌˋ! Co̱ꞌ jmoꞌˊnaꞌ lɨ˜ sɨꞌaangˇ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ jo̱guɨ jmooˋnaꞌ e sɨlɨɨˇ jloꞌˆ lɨ˜ sɨꞌaangˇ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caꞌéeˋ guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ, \v 30 jo̱guɨ fóꞌˋnaꞌ lala: “Faco̱ꞌ jneaꞌˆ calɨsé̱ˋnaaꞌ lajeeˇ e calɨséngˋ ꞌlɨɨ˜ dseaˋ áangˊ quíˉnaaꞌ, jo̱baꞌ jaˋ cajmɨcó̱o̱ꞌ˜naaꞌ jóng e cajngaꞌˊ dseaˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ do.” \v 31 Jo̱ có̱o̱ꞌ˜ jí̱i̱ꞌ˜ e júuˆ nab cuøˋnaꞌ li˜ e dseaˋ sɨjú̱ˆbaꞌ lɨ́ɨngˊ i̱ dseaˋ i̱ cajngangꞌˊ i̱ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ do. \v 32 Jo̱ co̱ꞌ lajo̱b lɨ́ɨˊ, jo̱baꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ jmitéꞌˊnaꞌ náng lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcanaangˋ ꞌlɨɨ˜ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quíiˆnaꞌ cajméerˋ. \p \v 33 ’¡ꞌNʉ́ꞌˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ jó̱o̱ˊ mɨꞌˋ guíingˉ! ¿Jial nilíꞌˋnaꞌ e nileángˋnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ iihuɨ́ɨˊ e niꞌíingꞌ˜naꞌ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨꞌˆ? \v 34 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jnea˜ nisɨ́ɨnˆn jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ tɨɨngˋ eáangˊ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ eˊ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ góoˋnaaꞌ dseaˋ Israel; lɨfaꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ, nijngámꞌˆbaꞌ jo̱guɨ nitáang˜naꞌ fɨˊ dseꞌˋ crúubˆ i̱ lɨɨng˜ i̱ dseaˋ íˋ, jo̱guɨ i̱ lɨɨng˜guɨiñꞌ do nibǿøngˆnaꞌr fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ jo̱guɨ niꞌǿøngˉnaꞌr fɨˊ laco̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ guilíiñˉ. \v 35 Jo̱ lajo̱baꞌ iihuɨ́ɨˊ e eáamˊ niꞌíingꞌ˜naꞌ e jáaˊ quiáꞌˉ Fidiéeˇ uii˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ jmɨꞌøøngˉ i̱ dseaˋ i̱ guiúngˉ e nɨcatu̱u̱ˋ fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ la. Jo̱ e jo̱ canaangˋ mɨ˜ catu̱u̱ˋ jmɨ˜ Abel i̱ lɨ́ɨngˊ jaangˋ dseaˋ guiúngˉ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ jo̱ cartɨˊ mɨ˜ catu̱u̱ˋ jmɨ˜ Zacarías, jó̱o̱ˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ calɨsíˋ Berequías, co̱ꞌ i̱ dseaˋ íbˋ i̱ cajngangꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ cáangˋ nifeꞌˋ quiá̱ꞌˉ siguiˊ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén. \v 36 Jo̱ dseángꞌˉ e jábꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e i̱ dseaˋ i̱ seengˋ jmɨɨ˜ na, íˋbingꞌ i̱ niꞌíngꞌˋ iihuɨ́ɨˊ uii˜ quiáꞌˉ lajaléꞌˋ e jo̱. \s1 Mɨ˜ caquiꞌˊ Jesús uii˜ quiáꞌˉ dseaˋ seengˋ fɨˊ fɨɨˋ Jerusalén \r (Lc. 13:34-35) \p \v 37 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajíngꞌˉguɨ Jesús e júuˆ la: \p —¡Fɨ́ɨbˆ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ seengˋnaꞌ fɨˊ Jerusalén, fɨ́ɨbˆ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ seengˋnaꞌ fɨˊ Jerusalén! Co̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ i̱ seengˋ e fɨˊ fɨɨˋ lab i̱ cajngangꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱guɨ cu̱u̱b˜ casɨꞌlóoꞌˇnaꞌ cajo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ casíingˋ dseaˋ do i̱ guiaˊ júuˆ quiáꞌrˉ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ. Jo̱ jaˋ ñiiˉ jóꞌˋguɨ néeꞌ˜ calɨꞌiin˜n e nito̱ꞌˋ fɨ́ɨnˋn ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ to̱ꞌˋ fɨ́ɨngˋ jaangˋ tuiꞌieeˇ jaléngꞌˋ tuyʉ̱ʉ̱ˋ quiáaˉreꞌ fɨˊ nʉ́ꞌˉ cuéeˊreꞌ, jo̱ dsʉꞌ jaˋ calɨꞌiing˜naꞌ lajo̱. \v 38 Jo̱baꞌ latɨˊ lana joˋ i̱ nilɨseengˋguɨ fɨˊ guáꞌˉ quíiˉnaꞌ la. \v 39 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e joˋ nimáang˜guɨꞌ jnea˜ cartɨˊmɨ˜ nifoꞌˆnaꞌ lala: “¡Juguiʉ́ˉjiʉ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ casíingˋ Fidiéeˇ fɨˊ jmɨgüíˋ la cuaiñ˜ quiáꞌrˉ!” \c 24 \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús e niꞌíingˉ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén \r (Mr. 13:1-2; Lc. 21:5-6) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cagüɨꞌɨ́ɨˊ Jesús fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ nɨꞌiuuiñˉ fɨˊ ngamꞌˊbre, mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangoquiéengˊ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do fɨˊ lɨ˜ ngóorˊ jo̱ canaaiñˋ do jǿørˉ laꞌúungˋ e guáꞌˉ féꞌˋ do. \v 2 Jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ íˋ: \p —¿Su jǿøˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jial jloꞌˆ e guáꞌˉ siꞌˊ na? Jo̱ dsʉꞌ e jáꞌˉbaꞌ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ cu̱u̱˜ joˋ nijé̱ˉ sɨfɨ́ɨngˇguɨ rúngꞌˋ quiáꞌˉ e guáꞌˉ e móoˉnaꞌ siꞌˊ na lana; co̱ꞌ lajɨbˋ niꞌíingˉ jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ joˋ e nijé̱ˉguɨ. \s1 Jaléꞌˋ e li˜ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nʉ́ꞌˉguɨ e niꞌíingˉ jmɨgüíˋ \r (Mr. 13:3-23; Lc. 21:7-24; 17:22-24) \p \v 3 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangóbˉ Jesús fɨˊ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ e siiˋ Olivos co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ. Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ fɨˊ jo̱, jo̱b caguáˋ Jesús, jo̱ lajeeˇ jo̱b cangoquiéengˊ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do fɨˊ lɨ˜ guiiñꞌ˜ do lɨ˜ co̱o̱ˋ yaaiñ˜, jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Ii˜naaꞌ faꞌ ꞌnʉˋ nijméeꞌ˜ jneaꞌˆ júuˆ ¿lɨ˜ nidsijéeˊ lajaléꞌˋ e la? ¿E˜ jaléꞌˋ e nilɨli˜ jéengˊguɨ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nʉ́ꞌˉguɨ niñíiˊtu̱ ꞌnʉˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la jo̱guɨ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e niꞌíingˉ jmɨgüíˋ? \p \v 4 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jí̱i̱ꞌ˜ e labaꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ; jmiñiingˇ óoˊnaꞌ e jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jaˋ güɨjmɨgǿøiñˋ ꞌnʉ́ꞌˋ. \v 5 Co̱ꞌ fɨ́ɨmˊbingꞌ i̱ nijalíingˉ i̱ nijmɨgóoˋ jo̱ nijíñꞌˉ: “Jneab˜ i̱ dseaˋ i̱ sɨjeengˇnaꞌ do i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quíiˉnaꞌ”; jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ nilíꞌrˋ i̱ nilɨgøøngˋ. \v 6 Jo̱ ꞌnʉ́ꞌˋ ninúuˆnaꞌ júuˆ e seaˋ ꞌniiˋ fɨˊ la fɨˊ na; jo̱ dsʉꞌ jaˋ fǿøngꞌ˜naꞌ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱, co̱ꞌ jo̱bɨ uiing˜ jo̱guɨ co̱ꞌ dseángꞌˉ ꞌnéˉ e nidsijéebˊ lajaléꞌˋ e jo̱; dsʉꞌ o̱ꞌ ie˜ jo̱ nitɨ́ˉ íꞌˋ e niꞌíingˉ. \v 7 Co̱ꞌ ie˜ jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ nitíñˉ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ rúiñꞌˋ, jo̱guɨ co̱o̱ˋ fɨɨˋ nitíngˉ có̱o̱ꞌ˜ co̱o̱ˋguɨ fɨɨˋ, jo̱guɨ nilɨseaˋ ooˉ fɨˊ la fɨ˜ na, jo̱guɨ jmiguiʉbˊ lɨ˜ nijǿꞌˋ uǿˉ e eáangˊ cajo̱. \v 8 Jo̱ jo̱bɨ lɨ́ꞌˆ uiim˜bɨ jóng mɨ˜ nimóˆnaꞌ e nidsijéeˊ jaléꞌˋ e iihuɨ́ɨˊ jo̱. \p \v 9 ’Jo̱ jo̱b mɨ˜ nitǿørˋ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ e laco̱ꞌ nijmɨhuɨ́ɨiñˋ ꞌnʉ́ꞌˋ cartɨˊ nijngáiñꞌˉ ꞌnʉ́ꞌˋ. Jo̱ ie˜ jo̱ lajɨɨmˋ dseaˋ jmɨgüíˋ nilíˋ ꞌníꞌˋ níiñˉ ꞌnʉ́ꞌˋ uíiꞌ˜ jnea˜. \v 10 Jo̱ ie˜ jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ nitʉ́ˋbre e jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ júuˆ quiéˉe jo̱guɨ nilíˋ ꞌníꞌˋ níingˉ rúngꞌˋ dseaˋ jo̱guɨ niꞌnɨ́iñˉ lajeeˇ laꞌóꞌˋ rúiñꞌˋ cajo̱. \v 11 Jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ nijalíiñˉ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ jo̱ e nijmɨgóorˋ e féꞌrˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ nilíꞌrˋ i̱ nilɨgøøngˋ. \v 12 Jo̱ ie˜ jo̱ dseángꞌˉ jmangꞌˉ jaléꞌˋ e ꞌlɨꞌˆbaꞌ nijméˉ dseaˋ, jo̱baꞌ fɨ́ɨmˊ dseaˋ nitʉ́ˋbre e jmiꞌneáaiñˋ jaléngꞌˋ dseaˋ rúiñꞌˋ. \v 13 Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ i̱ nitéꞌˋ e siñꞌˊ teáˋ fɨˊ guiʉ́ˉ lata˜ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱baꞌ íˋbingꞌ i̱ nileángˋ jee˜ dseeˉ quiáꞌˉ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ jo̱. \v 14 Jo̱ e júuˆ la quiáꞌˉ jial quie̱ˊ Fidiéeˇ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ niniꞌˉ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ e laco̱ꞌ nilɨcuíiˋ dseaˋ e júuˆ jo̱; jo̱ jo̱guɨb mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e niꞌíingˉ jmɨgüíˋ jóng. \p \v 15 ’Jo̱ malɨɨ˜guɨ eáangˊ i̱ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ i̱ calɨsíˋ Daniel cajmeꞌrˊ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌrˉ cuaiñ˜ quiáꞌˉ co̱o̱ˋ e ꞌlɨꞌˆ eáangˊ e nisíꞌˋ dseaˋ fɨˊ dsíiˊ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén fɨˊ lɨ˜ lɨ́ɨˊ e guáꞌˉ güeangꞌˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. Jo̱ mɨ˜ nimóˆnaꞌ e jo̱ e fɨˊ lɨ˜ güeangꞌˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do —jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ i̱ ɨˊ e jiˋ la ꞌnéˉ ningámꞌˋbaꞌ—, \v 16 jo̱baꞌ mɨ˜ nitɨ́ˉ e íꞌˋ jo̱, jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ neáangˊ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea güɨcuí̱i̱ˆbre fɨˊ jee˜ móꞌˋ jóng. \v 17 Jo̱guɨ i̱ dseaˋ i̱ dsiing˜ yʉ́ꞌˆ ꞌnʉ́ʉˊ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ jo̱, jaˋ güɨꞌíˆ dsíirˊ faꞌ e nijgiáangˋguɨr e laco̱ꞌ nidsiꞌuǿøꞌr˜ jaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌrˉ. \v 18 Jo̱guɨ i̱ dseaˋ i̱ taang˜ fɨˊ jee˜ móꞌˋ e jmóorˋ ta˜, jo̱baꞌ jaˋ güɨꞌíˆ dsíirˊ faꞌ e niquɨngꞌˉguɨr fɨˊ quiáꞌrˉ e faco̱ꞌ dsiquié̱e̱rˋ sɨ̱ꞌrˆ. \v 19 Jo̱baꞌ ¡fɨ́ɨbˉ eáangˊ jaléngꞌˋ dseamɨ́ˋ i̱ quiéengˋ yʉ̱ʉ̱ˋ ie˜ jo̱ o̱si i̱ jéengˋ yʉ̱ʉ̱ˋ i̱ cuꞌˋ tʉ́ꞌˋ é! \v 20 Jo̱ mɨ́ɨꞌ˜naꞌ Fidiéeˇ e jaˋ nidsitíingˋ e niꞌuǿngˋnaꞌ e cuí̱i̱ˆnaꞌ lajeeˇ ji̱i̱ˋ güíiˉ o̱si lajeeˇ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ dseaˋ góoˋnaꞌ é; \v 21 dsʉco̱ꞌ ie˜ jo̱ gabˋ eáangˊ nilɨseaˋ iihuɨ́ɨˊ e jaˋ mɨˊ cangaˊ dseaˋ lají̱i̱ꞌ˜ mɨ˜ catɨro̱o̱ˇ jmɨgüíˋ o̱ꞌguɨ faꞌ niníˋguɨr caléꞌˋ catú̱ˉ cajo̱. \v 22 Jo̱guɨ faco̱ꞌ Fidiéeˇ nijmérˉ e nilɨꞌɨɨ˜ eáangˊ e nidsijéeˊ jaléꞌˋ e jo̱, jo̱baꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ joˋ i̱i̱ˋ nileángˋguɨ jóng faco̱ꞌ lajo̱. Jo̱ dsʉꞌ jaˋ nijmɨꞌɨɨiñ˜ e jo̱ uíiꞌ˜ e fɨ́ɨˉ lɨ́ɨiñˉ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ i̱ nɨcaguíñꞌˋ do. \p \v 23 ’Jo̱ song ie˜ jo̱ nijmɨgǿøngˋ dseaˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jo̱ nijíñꞌˉ: “Jǿøˉ, i̱ lab i̱ dseaˋ i̱ sɨjeengˇnaꞌ do i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quíiˉnaꞌ”, o̱si “Jǿøˉ, dob nɨsiñꞌˊ é”, jo̱ dsʉꞌ jaˋ jáꞌˉ güɨlíingˋnaꞌ jóng. \v 24 Co̱ꞌ ie˜ jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ nijalíiñˉ jo̱ nijmɨgóorˋ e lɨ́ɨiñˊ i̱ dseaˋ íˋ, jo̱guɨ seemˋbɨ i̱ nijmɨgóorˋ e lɨ́ɨiñˊ dseaˋ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ cajo̱; jo̱guɨ eáamˊ nijmérˉ jaléꞌˋ e li˜ jo̱guɨ jaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ. Jo̱ nijmérˉ lajo̱ e lɨco̱ꞌ nijmɨgóoˋbre jo̱ quiá̱bꞌˉjiʉ nijmɨgǿøiñˋ la quie̱ˊguɨ i̱ dseaˋ i̱ nɨcaguíngꞌˋ Fidiéeˇ do, dsʉꞌ jaˉ líꞌˋ jmérˉ lajo̱. \v 25 Jo̱ quie̱ˋnaꞌ cuente røøˋ quiáꞌˉ jaléꞌˋ júuˆ e nɨcafáꞌˉa na lana quiáꞌˉ jaléꞌˋ e nidsijéeˊ cøøngˋguɨ. \v 26 Jo̱baꞌ ie˜ jo̱, jaˋ güɨlɨgøøngˋnaꞌ mɨ˜ nisɨ́ꞌˋ dseaˋ ꞌnʉ́ꞌˋ lala: “Jǿøˉnaꞌ, e dob táangˋ i̱ dseaˋ i̱ sɨjeengˇnaꞌ do fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ quiʉ̱́ˋ”, jo̱ dsʉꞌ jaˋ güɨlíingˉnaꞌ faꞌ e nigüɨꞌnéngꞌˊnaꞌr; o̱si nisɨ́ꞌˋbɨ dseaˋ ꞌnʉ́ꞌˋ lala é: “E lab sɨꞌmaangˇ i̱ dseaˋ íˋ”, jo̱ dsʉꞌ jaˋ jáꞌˉ güɨlíingˋnaꞌ e jo̱. \v 27 Dsʉco̱ꞌ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ lɨ́ɨˊ mɨ˜ lɨjɨ˜ güɨꞌñiሠe jnéengˉ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ e jǿøˉ dseaˋ lajɨɨiñˋ, lajo̱b lɨ́ɨˊ cajo̱ mɨ˜ nigáaˊtu̱ jnea˜, dseaˋ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jáˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ. \v 28 Co̱ꞌ e jáꞌˉbaꞌ fáꞌˋa, e jiéꞌˋ lɨ˜ ráangˋ jóꞌˋ ꞌlɨɨ˜, fɨˊ jo̱b seángꞌˊ jaléngꞌˋ tujlɨ́ɨˋ. \s1 Jial mɨ˜ nijáaˊtu̱ i̱ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ \r (Mr. 13:24-37; Lc. 21:25-33; 17:26-30, 34-36) \p \v 29 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús e júuˆ la: \p —Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ casúungˉ e iihuɨ́ɨˊ jo̱, jo̱baꞌ joˋ jɨ˜ ieeˋ nilɨseaˋguɨ o̱ꞌguɨ sɨꞌˋ cajo̱ faꞌ nicuǿˉguɨr jɨr˜, jo̱guɨ jaléngꞌˋ nʉ́ʉˊ nijiúiñꞌˋ cartɨˊ guóoꞌ˜ uǿˉ, jo̱guɨ Fidiéeˇ nijmérˉ e niguiáꞌˉ jaléꞌˋ e seaˋ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ. \v 30 Jo̱ ie˜ jmɨɨ˜ jo̱b mɨ˜ nilɨseaˋ li˜ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ e tɨˊ lɨ˜ nigáaˊtú̱u̱ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jnea˜ dseaˋ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱ lajɨɨmˋ dseaˋ seengˋ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ niquíꞌrˉ uíiꞌ˜ e ꞌgóꞌrˋ, jo̱ jo̱guɨbaꞌ mɨ˜ nimáang˜naꞌ jnea˜, dseaˋ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ, e nɨgáaˊa e nɨquíinꞌ˜n jee˜ cabøø˜ jníiˊ có̱o̱ꞌ˜ e niingˉ jɨ˜ e ꞌgøngꞌˊ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 31 Jo̱guɨ nisíngˉ Fidiéeˇ jaléngꞌˋ ángeles i̱ lɨ́ɨngˊ guotɨɨrˉ e nijiʉ́ʉiñꞌˉ do teáˋ lúuˊ trompéꞌˆ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ e laco̱ꞌ lajɨɨngˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ nɨlɨ́ɨngˊ dseaˋ quiáꞌrˉ niseáiñꞌˊ co̱lɨɨng˜ mɨ˜ nitɨ́ˉ e íꞌˋ jo̱. \p \v 32 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús e júuˆ la: \p —Lanaguɨ niꞌéeˆe ꞌnʉ́ꞌˋ co̱o̱ˋ júuˆ quiáꞌˉ ꞌmaˋ güɨñíꞌˆ: Co̱ꞌ mɨ˜ ninaangˋ iéeˋ jaléꞌˋ guoꞌˋ quiáꞌˉ, jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ canaangˋ e iábˋ jaléꞌˋ máꞌˆ quiáꞌˉ cajo̱, jo̱baꞌ nɨlíꞌˆ ꞌnʉ́ꞌˋ e nɨjaquiéemˊ ji̱i̱ˋ jmɨ́ɨˊ jóng. \v 33 Jo̱guɨ lajo̱b lɨ́ɨˊ e júuˆ la cajo̱, co̱ꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nidsijéeˊ lajaléꞌˋ e nɨcafáꞌˉa na, jo̱baꞌ nɨñíˆbaꞌ jóng e quiá̱bꞌˉ nɨjaquiéengˊ e nigáaˊ jnea˜, dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ. \v 34 Co̱ꞌ dseángꞌˉ jáꞌˉbaꞌ fáꞌˋa e dseángꞌˉ nidsijéebˊ jaléꞌˋ e jo̱ nʉ́ꞌˉguɨ e nijúungˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ lajeeˇ lana. \v 35 Jo̱ tó̱o̱bˋ jmɨɨ˜ niꞌíingˉ laꞌúngˉ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ laꞌúngˉ guóoꞌ˜ uǿˉ, lɨfaꞌ júuˆ quiéˉe jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ faꞌ e jaˋ nilɨti˜. \p \v 36 ’Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ ñirˊ e˜ jmɨɨ˜ jo̱guɨ e˜ oor˜ e nidsijéeˊ e jo̱, co̱ꞌ jɨˋguɨ jaléngꞌˋ ángeles quiáꞌˉ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ jaˋ ñiˊ e jo̱, o̱ꞌguɨ jnea˜ ñiiˉ cajo̱. Co̱ꞌ dseángꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ Tiquíˆiiꞌ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ, jí̱i̱ꞌ˜ íˋbingꞌ dseángꞌˉ ñiˊ e jo̱. \p \v 37 ’Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nigáaˊtú̱u̱ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jnea˜ dseaˋ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ, nilíˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ calɨ́ˉ ie˜ lamɨ˜ cateáangˋ Noé fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 38 Co̱ꞌ ie˜ jo̱, lajeeˇ e nʉ́ꞌˉguɨ e caꞌáˋ jmɨɨˋ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ guóoꞌ˜ uǿˉ, ɨ̱́ꞌˋ gøbꞌˊ dseaˋ laco̱ꞌ sɨꞌíˆ, jo̱guɨ cúiñꞌˋ guóorˋ cajo̱, lɨ́ꞌˆ co̱o̱bˋ mɨ˜ catɨ́ˋ íꞌˋ e caꞌíˉ Noé fɨˊ dsíiˊ co̱o̱ˋ móoˊ e dséeˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌrˉ; \v 39 jo̱ dsʉꞌ lajeeˇ e jaˋ ñiing˜ dsíibˊ dseaˋ, mɨ˜ catɨ́ˋ íꞌˋ e caꞌáˋ jmɨɨˋ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ guóoꞌ˜ uǿˉ, jo̱ jo̱b lɨ˜ cajúngˉ lajaléngꞌˋ dseaˋ lɨ́ꞌˆ co̱o̱ˋ guiꞌnáꞌˆ i̱ seengˋ fɨˊ jmɨgüíˋ. Jo̱ dseángꞌˉ lajo̱b dseángꞌˉ nidsijéeˊtu̱ caléꞌˋ catú̱ˉ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nigáaˊtú̱u̱ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jnea˜ dseaˋ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ. \v 40 Co̱ꞌ ie˜ jo̱ gángˉ dseaˋ taang˜ jmóoˋ ta˜ quiáꞌˉ fɨˊ jee˜ móꞌˋ: jo̱ jaaiñꞌˋ do nidsémꞌˉbre, jo̱guɨ jaangˋguɨiñꞌ do nijé̱ˉbre. \v 41 Jo̱guɨ lajo̱bɨ cajo̱ gángˉ dseamɨ́ˋ teáangꞌ˜ ta˜ dsiˊ: jo̱ jaaiñꞌˋ do nidsémꞌˉbre, jo̱guɨ i̱ jaangˋguɨ do nijé̱ˉbre. \p \v 42 ’Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, ñiing˜ áaˊnaꞌ contøøngˉ, co̱ꞌ co̱o̱ˋ lajeeˇ jaˋ líꞌˆnaꞌ, lanab mɨ˜ nigüéengˉtú̱u̱. \v 43 Jo̱ e labaꞌ iin˜n e ñíˆnaꞌ, faco̱ꞌ jaangˋ dseaˋ nɨñirˊ e˜ íꞌˋ niguiéeˊ jaangˋ ɨ̱ɨ̱ˋ fɨˊ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ nigüeáˋbre e jmóorˋ íˆ ꞌnʉr˜, jo̱ jaˋ nilíꞌˋ i̱ ɨ̱ɨ̱ˋ do faꞌ niꞌuǿꞌrˉ jaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do. \v 44 Jo̱baꞌ lajo̱b cajo̱, dseángꞌˉ contøømˉ ꞌnéˉ e sɨñiimˇ áaˊ ꞌnʉ́ꞌˋ; co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ lajeeˇ jaˋ ñiing˜ áaˊnaꞌ, lanab mɨ˜ nigüéengˉtú̱u̱ fɨˊ Jmɨgüíˋ la, jnea˜ dseaˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \s1 Jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ guiúngˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaangˋguɨ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ sooˋ dsíiˊ \r (Lc. 12:41-48) \p \v 45 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e jo̱, cajíngꞌˉguɨ Jesús e júuˆ la: \p —Lalab lɨ́ɨˊ quiáꞌˉ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ nʉ́ʉꞌ˜ jaléꞌˋ ta˜ quiʉꞌˊ fiir˜ jo̱guɨ i̱ guiúngˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ rúiñꞌˋ i̱ caguiaangˉguɨ. Co̱ꞌ mɨ˜ cagüɨꞌɨ́ɨˊ i̱ fiir˜ do e nidsérˉ fɨˊ lɨ˜ jiéꞌˋ, caguiarˊ ni˜ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ nʉ́ʉꞌ˜ do lajaléngꞌˋ i̱ seengˋ quiáꞌrˉ e laco̱ꞌ nicuǿꞌˉreiñꞌ do e nidǿiñꞌˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱. \v 46 Jo̱baꞌ juguiʉ́ˉjiʉ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ jmóoˋ ta˜ laco̱ꞌ catɨ́ɨngˉ mɨ˜ niguiengꞌˊ fiir˜ e cá̱rˋ cuente. \v 47 Jo̱baꞌ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e i̱ fiir˜ do dsíngꞌˉ guiʉ́ˉ nijmérˉ jo̱ nicuǿꞌˉreiñꞌ do e nineꞌˉ niñꞌ˜ latøømˉ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ e seaˋ fɨˊ jo̱. \v 48 Jo̱guɨ dsʉꞌ song i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do lɨ́ɨiñˊ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ sooˋ dsíiˊ jo̱ ɨˊ dsíirˊ e jaˋ mɨˊ guiengꞌˊ fiir˜ lajeeˇ jo̱, \v 49 jo̱baꞌ nináiñˋ e nijmeáiñꞌˋ gaˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ rúiñꞌˋ i̱ caguiaangˉguɨ do, jo̱guɨ e niseáiñꞌˋ rúiñꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmóoˋ ta˜ ɨ̱́ꞌˋ e laco̱ꞌ niꞌɨ̱́ꞌˋ nidǿꞌrˉ co̱lɨɨng˜, \v 50 jo̱ dsʉꞌ co̱o̱ˋ lajeeˇ e jaˋ ñiing˜ dsíirˊ, lanab mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e niguiengꞌˊtu̱ i̱ dseaˋ fiir˜ do; \v 51 jo̱baꞌ i̱ dseaˋ do iihuɨ́ɨbˊ nicuǿꞌrˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do, co̱ꞌ nibíimˉbreiñꞌ do jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jmɨcaang˜ e jmóorˋ jaléꞌˋ e iing˜ Fidiéeˇ fɨˊ lɨ˜ nijmérˉ ta˜ quɨꞌˊ jo̱guɨ ta˜ tʉˊ maja̱˜ uíiꞌ˜ jaléꞌˋ iihuɨ́ɨˊ e niꞌíñꞌˋ do. \c 25 \s1 Co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ guíngˉ sɨmɨ́ˆ \p \v 1 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús e júuˆ la: \p —Lab nifáꞌˆduu jial lɨ́ɨˊ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ jo̱, mɨ˜ Fidiéeˇ nicá̱rˋ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ jmɨgüíˋ. Co̱ꞌ e jo̱ lɨ́ɨˊ laco̱ꞌ guíngˉ sɨmɨ́ˆ i̱ caꞌuøøngˋ quie̱ˊ jmacó̱ˋ jɨˋ candíiˆ e cangoꞌíiñꞌˇ dseañʉꞌˋ i̱ cungꞌˊ guóˋ. \v 2 Jo̱ dsʉꞌ ꞌñíingˉ lajeeˇ i̱ sɨmɨ́ˆ do ñiing˜ dsíirˊ jo̱guɨ i̱ ꞌñíingˉguɨ do jaˋ ñiing˜ dsíirˊ. \v 3 Jo̱baꞌ i̱ sɨmɨ́ˆ i̱ jaˋ ñiing˜ dsíiˊ do caꞌuøømˋbre quie̱rˊ jɨˋ candíiˆ quiáꞌrˉ e cangoꞌíiñꞌˇ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ cungꞌˊ guóˋ do, jo̱ dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jmɨcooˋ e a˜ dsíiˊ candíiˆ quiáꞌˉbre quie̱rˊ co̱ꞌ joˋ quie̱ˊguɨr faꞌ e seáangˉguɨ; \v 4 jo̱ dsʉꞌ i̱ sɨmɨ́ˆ ꞌñíingˉ i̱ ñiing˜ dsíiˊ do caꞌuøømˋbre cajo̱ e quie̱rˊ jɨˋ candíiˆ quiáꞌrˉ jo̱ lɨfaꞌ quie̱ˊbɨr co̱o̱ˋ sɨ́ɨˊguɨ e co̱ꞌ quie̱rˊ e a˜ jmɨcooˋ. \v 5 Jo̱ co̱ꞌ calɨꞌɨɨm˜ i̱ dseaˋ cungꞌˊ guóˋ do e jaˋ niguiéiñꞌˊ, jo̱baꞌ lajɨɨmˋ i̱ sɨmɨ́ˆ do nicaquiáiñꞌˉ lajeeˇ jo̱. \v 6 Jo̱ co̱o̱bˋ, mɨ˜ catɨ́ˋ la i̱i̱ˉ guitu̱ˊ guienʉ́ʉˊ, jo̱ guicatáꞌˉ mɨ́ɨꞌ˜ lɨ́ꞌˉ caluuˇ jo̱ guicaféꞌˋ dseaˋ: “¡Jmijnéeˋ áaˊnaꞌ, co̱ꞌ nab nɨjangꞌˊ i̱ dseaˋ cungꞌˊ guóˋ do; jo̱guɨ ñilíingˉnaꞌ e niñiꞌíingꞌ˜naꞌre!” \v 7 Jo̱ lajɨɨmˋ i̱ sɨmɨ́ˆ do caráaiñˉ jo̱ caguiarˊ guiʉ́ˉ jɨˋ candíiˆ quiáꞌrˉ lajaangˋ lajaaiñˋ. \v 8 Jo̱baꞌ i̱ sɨmɨ́ˆ i̱ jaˋ ñiing˜ dsíiˊ do casɨ́ꞌrˉ i̱ sɨmɨ́ˆ i̱ ñiing˜ dsíiˊ do: “Faꞌ jgiéeˋ óoˊ ꞌnʉ́ꞌˋ faꞌ nijmɨꞌǿøngˋjiʉꞌ jneaꞌˆ jmɨcooˋ quíiˉnaꞌ, dsʉco̱ꞌ cadseábˉ jmɨcooˋ quiáꞌˉ candíiˆ quíˉnaaꞌ jo̱ joˋ iing˜ nicóˋ.” \v 9 Jo̱ dsʉꞌ cañíiˋ i̱ sɨmɨ́ˆ i̱ ñiing˜ dsíiˊ do: “U̱˜, jaˋ nijmɨꞌǿøngˋnaaꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ co̱ꞌ jaˋ nilíingˋ quíˉnaaꞌ o̱ꞌguɨ quíiˉnaꞌ cajo̱. Co̱ꞌ guiʉ́ˉguɨ quíiˉnaꞌ e nigüɨlíingˉnaꞌ fɨˊ tieen˜ e nigüɨleáaˊnaꞌ e jmɨcooˋ e ꞌnéˉnaꞌ do.” \v 10 Jo̱ lajeeˇ cangolíingˉ i̱ sɨmɨ́ˆ i̱ jaˋ ñiing˜ dsíiˊ do fɨˊ tieen˜ e cangoleáarˇ jmɨcooˋ quiáꞌrˉ, lajeeˇ jo̱b mɨ˜ caguiéngꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ cungꞌˊ guóˋ do, jo̱ i̱ sɨmɨ́ˆ i̱ ñiing˜ dsíiˊ do cangotáamꞌ˜bre jmɨɨ˜ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ cungꞌˊ guóˋ do, jo̱ cajníiˊbre ꞌnʉ́ʉˊ. \v 11 Jo̱ mɨꞌmɨ́ɨngˉguɨjiʉ lajo̱ caguilíimˋtu̱ i̱ sɨmɨ́ˆ i̱ jaˋ ñiing˜ dsíiˊ do i̱ cangolíingˉ fɨˊ tieen˜ do, jo̱ guicatǿrˉ caluuˇ ꞌnʉ́ʉˊ jo̱ guicajíñꞌˉ: “¡Fíiˋiiꞌ, fíiˋiiꞌ, faꞌ jgiéeˋ oꞌˊ e náˆgo̱ ꞌnʉ́ʉˊ!” \v 12 Jo̱ dsʉꞌ guicañíiˋ i̱ dseañʉꞌˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: “E jáꞌˉbaꞌ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, sɨmɨ́ˆ, jaˋ cuíinˋn ꞌnʉ́ꞌˋ.” \p \v 13 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús: \p —Jo̱ co̱ꞌ lajo̱b lɨ́ɨˊ, jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jmiñiingˇ áaˊnaꞌ, co̱ꞌ jaˋ ñíˆnaꞌ e˜ jmɨɨ˜ jo̱guɨ e˜ oor˜ e nigüéengˉ jnea˜, dseaˋ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ. \s1 Co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ caꞌíngꞌˋ cuuˉ \r (Lc. 19:11-27) \p \v 14 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajíngꞌˉguɨ Jesús e júuˆ la: \p —Jo̱ mɨ˜ Fidiéeˇ quie̱rˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ, jo̱ e jo̱ lɨ́ɨˊ laco̱ꞌ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ cagüɨꞌɨ́ɨˊ cangóˉ fɨˊ lɨ˜ huí̱i̱ˉ. Jo̱ dsʉꞌ lajeeˇ e nʉ́ꞌˉguɨ e nigüɨꞌɨ́ɨrˊ nidsérˉ, jo̱ catǿꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ jmóoˋ ta˜ quiáꞌrˉ do, jo̱ cacuøꞌˊreiñꞌ do cuuˉ e laco̱ꞌ nijméiñꞌˉ do ta˜ e nilɨseaˋguɨ e dsíˋ quiáꞌˉ e cuuˉ do. \v 15 Jo̱ jaangˋ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ do cacuøꞌrˊ ꞌñiáˋ mil cuuˉ, jo̱guɨ jaangˋ cacuøꞌrˊ tú̱ˉ mil cuuˉ lajo̱, jo̱guɨ i̱ jaangˋguɨ do cacuøꞌrˊ co̱o̱bˋ mil cuuˉ, jo̱ lajɨˋ gaamˋbiñꞌ do cangɨ́ɨiñˋ cuuˉ lɨ́ꞌˆ jialco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ bíˋ seemˋbre. Jo̱ ngɨ́ˋ jo̱guɨbaꞌ, cagüɨꞌɨ́ɨˊ i̱ dseañʉꞌˋ do e cangórˉ fɨˊ lɨ˜ huí̱i̱ˉ. \v 16 Jo̱ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ cangɨ́ɨngˋ ꞌñiáˋ mil cuuˉ do, eáamˊ guiʉ́ˉ cajméerˋ ta˜ có̱o̱ꞌ˜ e cuuˉ do, jo̱ calɨ́ꞌˉbre jiéꞌˋguɨ ꞌñiáˋ mil lajo̱. \v 17 Lajo̱bɨ cajo̱ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ caꞌíngꞌˋ tú̱ˉ mil e cuuˉ do cajméeˋbre ta˜ có̱o̱ꞌ˜ do, jo̱ calɨ́ꞌˉbre jiéꞌˋguɨ tú̱ˉ mil e cuuˉ do cajo̱. \v 18 Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ cangɨ́ɨngˋ co̱o̱ˋ mil e cuuˉ do, cangoꞌmeaˇbre fɨˊ nʉ́ꞌˉ uǿˉ. \p \v 19 ’Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, caguiémꞌˉtu̱ i̱ fiir˜ do, jo̱ casɨ́ꞌrˉ lajaangˋ lajaangˋ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ do e niguiéeiñꞌˉ do cuente lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcajméerˋ có̱o̱ꞌ˜ cuuˉ e cangɨ́ɨiñꞌˋ do. \v 20 Jo̱ laꞌuii˜ caguiéˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ cangɨ́ɨngˋ ꞌñiáˋ mil e cuuˉ do, jo̱ cajá̱ꞌrˋ fiir˜ ꞌñiáˋguɨ mil lajo̱ e calɨ́ꞌrˉ, jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: “Fíiˋi, ꞌnʉˋ cacuǿøꞌ˜ jnea˜ ꞌñiáˋ mil cuuˉ, jo̱ nɨcajméˉbaa ta˜ có̱o̱ꞌ˜ e jo̱, jo̱baꞌ lana nɨcalɨ́ꞌˉɨ ꞌñiáˋguɨ mil lajo̱ e dsíˋ.” \v 21 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ fiir˜ do: “ꞌNʉbˋ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ guiúngˉ, co̱ꞌ cajmeeˉbaꞌ ta˜ røøˋ có̱o̱ꞌ˜ lají̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ cuuˉ e cangɨ́ɨnꞌˋ. Jo̱baꞌ lana jmiguiʉbˊ jaléꞌˋ e seaˋ quiéˉe e nicuǿøˆø ꞌnʉˋ e nineꞌˆ níꞌˆ, jo̱ lana røøbˋ nijmiꞌiáangˋ dsiˋnaaꞌ náng.” \v 22 Jo̱ joˋ huǿøˉ lɨꞌɨɨ˜ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ caꞌíngꞌˋ tú̱ˉ mil e cuuˉ do caguiérˉ jo̱ casɨ́ꞌrˉ fiir˜: “Fíiˋi, ꞌnʉˋ cacuǿøꞌ˜ jnea˜ tú̱ˉ mil cuuˉ, jo̱ cajméˉbaa ta˜ có̱o̱ꞌ˜ e jo̱, jo̱ lana nicalɨ́ꞌˉɨ tú̱ˉguɨ mil e cuuˉ do e dsíˋ.” \v 23 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ fiir˜ do: “ꞌNʉbˋ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ guiúngˉ cajo̱, co̱ꞌ tɨɨmˋbaꞌ jméeꞌˆ ta˜ røøˋ có̱o̱ꞌ˜ capíꞌˆ cuuˉ, jo̱baꞌ jmiguiʉbˊ jaléꞌˋ e seaˋ quiéˉe e nicuǿøˆø ꞌnʉˋ e nineꞌˉ níꞌˆ, jo̱ lana røøbˋ nijmiꞌiáangˋ dsiˋnaaꞌ náng.” \v 24 Jo̱ joˋ huǿøˉ lɨꞌɨɨ˜ guiéˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ jaangˋguɨ do i̱ cangɨ́ɨngˋ co̱o̱ˋ mil e cuuˉ do, jo̱ lalab casɨ́ꞌrˉ fiir˜: “Fíiˋi, ñiˋbaa guiʉ́ˉ e jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ ueꞌˋ dsíiˊ lɨ́ɨngˊ ꞌnʉˋ e lɨ́ꞌˆ tɨɨnꞌˋ sɨtɨ́ɨnꞌˇ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ cajméeˋ dseaˋ jiémꞌˋ, jo̱guɨ e úꞌˋ cǿꞌˋ jaléꞌˋ ta˜ jmóoˋ dseaˋ jiéngꞌˋ cajo̱. \v 25 Jo̱baꞌ cafǿmꞌˊbaa ꞌnʉˋ, jo̱ fɨˊ nʉ́ꞌˉ uǿbˉ caꞌmeáaˋa e cuuˉ e cacuǿøꞌ˜ jnea˜ do. Jo̱ lana lab quie̱e̱˜e̱ lají̱i̱ꞌ˜ e cuuˉ jo̱.” \v 26 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ fii˜ do quiáꞌˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ do: “ꞌNʉˋ lɨnꞌˊ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ sooˋ dsíiˊ jo̱guɨ i̱ fɨꞌˊ, jo̱ song nɨñíˆbaꞌ guiʉ́ˉ e jnea˜ sɨtɨ́ɨnˇn lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ cajméeˋ dseaˋ jiéngꞌˋ jo̱guɨ e gúꞌˋ gǿꞌˋø jaléꞌˋ ta˜ jmóoˋ dseaˋ jiéngꞌˋ, \v 27 jo̱baꞌ ¿jialɨꞌˊ jaˋ caꞌíˋ oꞌˊ faꞌ mɨ˜ caguite̱ꞌˋ cuuˉ quiéˉe fɨˊ banco? Jo̱baꞌ mɨ˜ cagüeanꞌˉn, caꞌíimꞌ˜baa lají̱i̱ꞌ˜ cuuˉ quiéˉe jo̱guɨ e dsíˋ quiáꞌˉ cajo̱.” \v 28 Jo̱baꞌ casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋguɨ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱, jo̱ cajíñꞌˉ: “Gui˜naꞌ e co̱o̱ˋ mil cuuˉ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ fɨꞌˊ na, jo̱ cuǿøꞌ˜naꞌ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ quie̱ˊ guíˉ mil e cuuˉ na. \v 29 Dsʉco̱ꞌ i̱ dseaˋ i̱ seaˋ quiáꞌˉ, jmiguiʉˊguɨb niñíiñˋ e nilɨseaˋ, jo̱baꞌ lalíimˋ nilɨseaˋ quiáꞌrˉ. Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ i̱ jaˋ seaˋ quiáꞌˉ, nigüeábˋ lají̱i̱ꞌ˜ e capíꞌˆjiʉ e seaˋ quiáꞌrˉ do. \v 30 Jo̱guɨ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ fɨꞌˊ na guiingˉnaꞌr fɨˊ caluuˇ fɨˊ lɨ˜ nʉʉˋ sǿꞌˋ, jo̱ fɨˊ jo̱b niquíꞌrˉ jo̱guɨ nitʉ́rˉ maja̱r˜ cajo̱.” \s1 Jial nilíˋ mɨ˜ nitɨdsiˊ íꞌˋ quiáꞌˉ dseaˋ jmɨgüíˋ \p \v 31 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús e júuˆ la: \p —Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nigáaˊ jnea˜, dseaˋ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ, nigáaˊtú̱u̱ dsʉꞌ e nɨquíinꞌ˜n jee˜ jaléꞌˋ e jloꞌˆ e niingˉ ꞌgøngꞌˊ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jo̱guɨ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ ángeles i̱ lɨ́ɨngˊ guotɨɨˉ Fidiéeˇ, jo̱ jo̱guɨb mɨ˜ niníˋi fɨˊ é̱e̱ˆ quiéˉe lɨ˜ niingˉ jloꞌˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 32 Jo̱ lajɨɨmˋ dseaˋ seengˋ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ niseáiñꞌˊ fɨˊ quiniiˉ, jo̱ jneab˜ dseaˋ niꞌnaanˉ dseaˋ jie˜ fɨˊ lɨ˜ catɨ́ɨiñˉ lajaangˋ lajaaiñˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la jmóoˋ jaangˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ íˆ joꞌseꞌˋ mɨ˜ ꞌnáaiñˋ jaléngꞌˋ joꞌseꞌˋ jee˜ jaléngꞌˋ joꞌchíꞌˆ. \v 33 Jo̱guɨ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ lafaꞌ i̱ joꞌseꞌˋ do niguiénꞌˉn lɨ́ꞌˉ lɨˊ dséeˊ laco̱ꞌ guiin˜n, jo̱guɨ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ lafaꞌ i̱ joꞌchíꞌˆ do niguiénꞌˉn lɨ́ꞌˉ lɨˊ tuung˜ laco̱ꞌ guiin˜n. \v 34 Jo̱baꞌ jnea˜, dseaˋ lɨ́ɨnˊn i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ do, nifɨ́ɨˆɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ neáangˊ lɨ́ꞌˆ lɨˊ dséeˊ laco̱ꞌ guiin˜n jo̱ nifáꞌˆa: “Jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, ñilíingˉnaꞌ fɨˊ la, co̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋbingꞌ i̱ nɨcajmigüeangꞌˆ Tiquiéˆe dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ, jo̱baꞌ íingꞌ˜naꞌ lajaléꞌˋ e catɨ́ɨngˉnaꞌ, co̱ꞌ lajo̱b nɨsɨꞌíingˆnaꞌ quiáꞌrˉ lají̱i̱ꞌ˜ latɨˊ mɨ˜ caguiarˊ uiing˜ jmɨgüíˋ. \v 35 Dsʉco̱ꞌ lajeeˇ cataan˜n có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ jmɨgüíˋ, mɨ˜ cadseáˉ jmɨꞌaanˉ, jo̱guɨ ꞌnʉ́ꞌˋ cacuǿøꞌ˜baꞌ jnea˜ e cagǿꞌˋø; jo̱guɨ mɨ˜ cadseáˉ jmɨjmɨɨnˉ, cacuǿøꞌ˜baꞌ jnea˜ jmɨɨˋ cagúꞌˉu; jo̱guɨ cangɨ́ˋbɨ́ɨ cajo̱ laco̱ꞌ ngɨˊ jaangˋ dseaˋ i̱ jáaˊ fɨˊ caluuˇ, jo̱ dsʉꞌ cacuǿøꞌ˜baꞌ jnea˜ lɨ˜ cajmiꞌíinˉn. \v 36 Jo̱guɨ calɨꞌnéˉbɨ́ɨ sɨ̱́ꞌˋɨ̱, jo̱ cacuǿøꞌ˜baꞌ jnea˜; jo̱guɨ casá̱ˋbɨ́ɨ e calɨdséeꞌ˜e, jo̱ cato̱ꞌˋ fɨ́ɨmˋbaꞌ jnea˜; jo̱guɨ caꞌúˋbɨ́ɨ ꞌnʉñíˆ, jo̱ dsʉꞌ caguiꞌee˜baꞌ jnea˜ cajo̱.” \v 37 Jo̱baꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ i̱ cajméeˋ jaléꞌˋ e iing˜ Tiquiéˆe dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ nijmɨngɨ́ɨrˋ lala jo̱ nijíñꞌˉ: “Fíiˋiiꞌ, ¿lɨ˜ caneeng˜naaꞌ ꞌnʉˋ e jmɨꞌaanꞌˉ, jo̱ cacuǿøꞌ˜baaꞌ ꞌnʉˋ e caquiéꞌˋ? Jo̱guɨ ¿lɨ˜ caneeng˜naaꞌ ꞌnʉˋ e jmɨjmɨɨnꞌˉ, jo̱ cacuǿøꞌ˜baaꞌ ꞌnʉˋ jmɨɨˋ e caꞌí̱ꞌˋ? \v 38-39 Jo̱guɨ ¿lɨ˜ caneeng˜naaꞌ ꞌnʉˋ e lɨnꞌˊ lafaꞌ jaangˋ dseaˋ i̱ jáaˊ fɨˊ caluuˇ, jo̱ cacuǿøꞌ˜baaꞌ ꞌnʉˋ cajo̱ lɨ˜ cajmiꞌíinꞌˉ? Jo̱guɨ ¿lɨ˜ caneeng˜naaꞌ ꞌnʉˋ e calɨꞌnéꞌˉ sɨ̱́ꞌˋ, jo̱ cacuǿøꞌ˜baaꞌ ꞌnʉˋ e jo̱ cajo̱; jo̱guɨ e dséeꞌ˜ o̱si e iuunˉ fɨˊ ꞌnʉñíˆ é, jo̱ cangoꞌeeˇbaꞌ ꞌnʉˋ cajo̱?” \v 40 Jo̱baꞌ ie˜ jo̱ jnea˜, dseaˋ lɨ́ɨnˊn dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ, lalab ningɨɨˉ quiáꞌrˉ: “E jáꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e lajaléꞌˋ e cajmɨcó̱o̱ꞌ˜naꞌ i̱ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ lafaꞌ rúnꞌˋn i̱ dseángꞌˉ jaˋ niingˉ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ, jo̱baꞌ lajalébꞌˋ e jo̱ quiéˉ jneab˜ cajmeeˉnaꞌ cajo̱.” \p \v 41 ’Jo̱guɨ jnea˜ i̱ lɨ́ɨngˊ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ do nifɨ́ɨˆɨ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ neáangˊ lɨ́ꞌˉ lɨˊ tuung˜ laco̱ꞌ guiin˜n: “Do güɨlíingˉ ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ꞌˉ do, co̱ꞌ Fidiéeˇ nɨcabíimˉbre ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱ dob catɨ́ɨngˉ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ ni˜ jɨˋ lɨ˜ cooˋ jɨˋ e joˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ yʉꞌˊ fɨˊ lɨ˜ nɨcajmeꞌˊ Fidiéeˇ lɨ˜ catɨ́ɨngˉ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ ángeles i̱ ꞌlɨngꞌˆ quiáꞌrˉ cajo̱. \v 42 Co̱ꞌ cadseábˉ jmɨꞌaangˉ jnea˜ lajeeˇ cataan˜n có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱ dsʉꞌ jaˋ cacuǿøꞌ˜naꞌ jnea˜ e cagǿꞌˋø; jo̱guɨ cadseáˉbɨ jmɨjmɨɨnˉ cajo̱, dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ cacuǿøꞌ˜naꞌ jnea˜ jmɨɨˋ e cagúꞌˉu; \v 43 jo̱guɨ cangɨ́ˋbɨ́ɨ laco̱ꞌguɨ jaangˋ dseaˋ i̱ jáaˊ fɨˊ caluuˇ, dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ cacuǿøꞌ˜naꞌ jnea˜ lɨ˜ cajmiꞌíinˉn; jo̱guɨ calɨꞌnéˉbɨ́ɨ sɨ̱́ꞌˋɨ̱, dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ cacuǿøꞌ˜naꞌ jnea˜ sɨ̱́ꞌˋɨ̱; jo̱guɨ calɨdséeꞌ˜bɨ́ɨ jo̱guɨ caꞌúuˋu ꞌnʉñíˆ cajo̱, dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ caguiꞌeeˇnaꞌ jnea˜.” \v 44 Jo̱baꞌ i̱ dseaˋ i̱ neáangˊ lɨ́ꞌˉ lɨˊ tuung˜ do nijmɨngɨ́ɨrˋ lala: “Fíiˋiiꞌ, ¿lɨ˜ caneeng˜naaꞌ ꞌnʉˋ e cadseáˉ jmɨꞌaanꞌˉ, o̱si e cadseáˉ jmɨjmɨɨnꞌˉ é, o̱si e lɨnꞌˊ laco̱ꞌ jaangˋ dseaˋ i̱ jáaˊ fɨˊ caluuˇ, o̱si e ꞌnéˉ sɨ̱́ꞌˋ é, o̱si e dséeꞌ˜ o̱si e iuunꞌˉ fɨˊ ꞌnʉñíˆbɨ é, jo̱ jaˋ cajmɨcó̱o̱ꞌ˜naaꞌ ꞌnʉˋ?” \v 45 Jo̱baꞌ ie˜ jo̱ lalab ningɨɨˉ quiáꞌrˉ, jnea˜ dseaˋ lɨ́ɨnˊn dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ: “E jáꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jaléꞌˋ e jaˋ cajméeˉnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ lafaꞌ rúnꞌˋn i̱ jaˋ niingˉ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ, jo̱baꞌ lajo̱b cajo̱ jaˋ cajmeeˉnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜.” \v 46 Jo̱baꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨbꞌˆ nidsilíiñˋ fɨˊ lɨ˜ niꞌíñꞌˋ iihuɨ́ɨˊ e jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ nitéꞌˊ. Jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋguɨ dseaˋ i̱ jaˋ dseeˉ røøngˋ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ, íˋbingꞌ i̱ nidsigüeáˋ carˋ ngongɨ́ɨˋ jmɨɨ˜ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do fɨˊ ñifɨ́ˉ. \c 26 \s1 Mɨ˜ casɨ́ɨngˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jial e nisáiñꞌˊ Jesús \r (Mr. 14:1-2; Lc. 22:1-2; Jn. 11 :45-53) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajíngꞌˉ Jesús jaléꞌˋ e júuˆ na, lalab casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p \v 2 —Jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ ñíˆ ꞌnʉ́ꞌˋ e tú̱ˉ jmɨɨ˜baꞌ ꞌnéˉguɨ e nitɨ́ˉ e jmɨɨ˜ Pascua. Jo̱ ie˜ jmɨɨ˜ jo̱b mɨ˜ nijángꞌˋ dseaˋ jnea˜, dseaˋ cagáˉa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱ niteáiñˉ jnea˜ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ cartɨˊ nijngáiñꞌˉ jnea˜. \p \v 3 Jo̱ ie˜ jo̱b cajo̱, jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quiáꞌrˉ caseángꞌˋ rúiñꞌˋ fɨˊ lɨ˜ guiing˜ fii˜ jmidseaˋ laniingˉ i̱ siiˋ Caifás quiʉꞌrˊ ta˜, \v 4 jo̱ casɨ́ɨiñˉ cuaiñ˜ quiáꞌˉ jial nilíꞌrˋ e nijmɨgǿøiñˋ Jesús e laco̱ꞌ nisáiñꞌˊ dseaˋ do jo̱ lajo̱baꞌ nijngángꞌˉneiñꞌ. \v 5 Jo̱ dsʉꞌ sɨ́ɨiñˋ e iiñ˜ jmérˉ lajo̱ lajeeˇ e o̱ꞌ e jmɨɨ˜ jo̱, dsʉco̱ꞌ jial fɨng nitáꞌˉ dseaˋ mɨ́ɨꞌ˜. \s1 Mɨ˜ caꞌéeˉ jaangˋ dseamɨ́ˋ jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ fɨˊ mogui˜ Jesús \r (Mr. 14:3-9; Jn. 12 :1-8) \p \v 6 Jo̱ lajeeˇ jo̱b cangóˉtu̱ Jesús fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e siiˋ Betania; jo̱ lajeeˇ táaiñˋ fɨˊ jo̱, dob dsitíiñꞌ˜ fɨˊ quiáꞌˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Simón i̱ nɨnicalɨ́ngˉ jmohuɨ́ɨˊ ꞌlɨꞌˆ fɨˊ ngúuˊ táangˋ lamɨ˜ jéengˊguɨ. \v 7 Jo̱ lajeeˇ guiing˜ Jesús fɨˊ jo̱b mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangoquiéengˊ jaangˋ dseamɨ́ˋ fɨˊ lɨ˜ guiiñ˜, jo̱ quie̱iñꞌˊ do co̱o̱ˋ sɨ́ɨˊ lɨ˜ a˜ jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ e ꞌmoꞌˆ eáangˊ. Jo̱ lajeeˇ e guiing˜ Jesús gøꞌˊbre mɨ˜ caꞌéeˉ i̱ dseamɨ́ˋ do e jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ e quie̱rˊ do fɨˊ mogui˜ dseaˋ do. \v 8 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangáˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do e cajméeˋ i̱ dseamɨ́ˋ do lajo̱, eáamˊ calɨguíiñˉ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Jialɨꞌˊ jmɨꞌɨ́ɨˊ i̱ dseamɨ́ˋ na e jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ e ꞌmoꞌˆ eáangˊ na? \v 9 Co̱faꞌ mɨ˜ jaˋ cajméerˋ lana, jmiguiʉbˊ cuuˉ nicǿngˉ na faco̱ꞌ e cangoꞌnɨɨ˜, jo̱ e cuuˉ jo̱ nilɨꞌíingˆ ta˜ e nilɨcó̱o̱ꞌ˜jiʉ jaléngꞌˋ dseaˋ tiñíingˉ. \p \v 10 Jo̱ dsʉco̱ꞌ Jesús líꞌˆbre lají̱i̱ꞌ˜ e sɨ́ɨngˋ i̱ dseaˋ do, jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —¿Jialɨꞌˊ fɨꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ ꞌleáangˉ i̱ dseamɨ́ˋ la? Co̱ꞌ co̱o̱ˋ e guiʉ́ˉbaꞌ nɨcajméeiñꞌˋ na quiéˉe. \v 11 Co̱ꞌ contøømˉ nilɨseengˋ jaléngꞌˋ dseaˋ tiñíingˉ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, dsʉꞌ jnea˜guɨ cateáˋbaꞌ cagaꞌeeˉ niiˉ fɨˊ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ. \v 12 Co̱ꞌ e jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ e caꞌéeˉ i̱ dseamɨ́ˋ la fɨˊ ngúuˊ táanˋn lɨ́ɨˊ lafaꞌ e nɨcasúuiñˉ jnea˜ e jmeafɨɨˋ quiáꞌˉ mɨ˜ niꞌúˆu fɨˊ dsíiˊ tóˋ é̱e̱ˋ. \v 13 Co̱ꞌ e jáꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e doñiˊ jiéꞌˋ fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ fɨˊ jmɨgüíˋ lɨ˜ niguiáˉ dseaˋ júuˆ quiáꞌˉ jial laangˋ dseaˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ, ninibꞌˉ júuˆ cajo̱ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e cajméeˋ i̱ dseamɨ́ˋ na có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱baꞌ lajo̱b niguiéngꞌˊ dsíiˊ dseaˋ írˋ. \s1 Mɨ˜ camɨˊ Judas Iscariote cuuˉ e quiáꞌˉ nijáiñꞌˋ Jesús \r (Mr. 14:10-11; Lc. 22:3-6) \p \v 14 Jo̱ ie˜ jo̱ jaangˋ lajeeˇ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌˉ Jesús i̱ siiˋ Judas Iscariote cangórˉ fɨˊ lɨ˜ neáangˊ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel, \v 15 jo̱ cangosíiꞌˇreiñꞌ do lala: \p —¿Jial tíiˊ cuuˉ guiaˊ óoˊnaꞌ e nicuǿꞌˆnaꞌ jnea˜ jo̱ nijmee˜e úungˋ e nijǿønꞌ˜n Jesús fɨˊ jaguóoˋnaꞌ? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ fii˜ jmidseaˋ do jial tíiˊ niquírˉ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Niquíˉbaaꞌ quíiꞌˉ guiguiˊ cuteeˋ. \m \v 16 Jo̱ latɨˊ ie˜ jo̱b canaangˋ i̱ Judas do e ꞌnóꞌrˊ jial laco̱ꞌ nicuǿˉ quiáꞌrˉ e nijáiñꞌˋ Jesús fɨˊ jaguóˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do. \s1 Mɨ˜ cagǿꞌˋ Jesús íiˊ canʉʉˋ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ \r (Mr. 14:12-25; Lc. 22:7-23; Jn. 13 :21-30; 1 Co. 11 :23-26) \p \v 17 Jo̱ ie˜ jmɨɨ˜ laꞌuii˜ quiáꞌˉ e jmɨɨ˜ e gøꞌˊ dseaˋ Israel iñíꞌˆ e jaˋ quie̱ꞌˆ quiéengˋ do, cangoquiéengˊ i̱ dseaˋ guitúungˋ do fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Fíiˋiiꞌ, ¿jie˜ fɨˊ lɨ˜ iing˜ ꞌnʉˋ e nidsiguiáˆnaaꞌ guiʉ́ˉ e niquiee˜eeꞌ co̱lɨɨng˜ e quiáꞌˉ e jmɨɨ˜ Pascua? \p \v 18 Jo̱baꞌ cañíiˋ dseaˋ do quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Güɨlíingˉnaꞌ fɨˊ e fɨɨˋ la, jo̱ mɨ˜ niguilíingˉnaꞌ fɨˊ quiáꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ la, sí̱i̱ꞌ˜naꞌre lala: “Lalab jíngꞌˉ Tɨfaꞌˊ quíˉnaaꞌ: Nɨjaquiéemˊ e nitɨ́ˉ íꞌˋ quiéˉe, jo̱baꞌ ngóoˊo fɨˊ sɨnʉ́ʉˆ quíiꞌˉ jo̱ fɨˊ jo̱b lɨ˜ nijmee˜e jmɨɨ˜ Pascua co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ guitúungˋ quiéˉe.” \p \v 19 Jo̱baꞌ cajméebˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ ta˜ caquiʉꞌˊ Jesús e nijmérˉ, jo̱ caguiaˊbre guiʉ́ˉ lají̱i̱ꞌ˜ e nidǿꞌrˉ do quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e jmɨɨ˜ e nɨjaquiéengˊ do. \p \v 20 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canʉʉˋ e jmɨɨ˜ jo̱, cangɨ́ɨmˊ Jesús fɨˊ mes˜ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do. \v 21 Jo̱ lajeeˇ e nɨneáaiñˊ gøꞌˊbre mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús lala e sɨ́ꞌrˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —E jáꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jaangˋ lajeeˇ ꞌnʉ́ꞌˋ nijángꞌˋ jnea˜ fɨˊ jaguóˋ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ jnea˜. \p \v 22 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do lajo̱, dsíngꞌˉ fɨꞌíˆ calɨ́iñˉ, jo̱ canaaiñˋ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do i̱˜ lajeeˇ írˋ nijméˉ ta˜ jo̱, jo̱ lalab cajíngꞌˉ lajaangˋ lajaaiñˋ: \p —Fíiˋiiꞌ, ¿su o̱ꞌ jnea˜, faa˜aaꞌ? \p \v 23 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do: \p —Lɨ́ꞌˆ jaangˋ i̱ gøꞌˊ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ fɨ˜ co̱o̱ˋ cuéeꞌ˜ huɨ̱́ɨ̱ˊ, íbˋ nijángꞌˋ jnea˜ do. \v 24 Co̱ꞌ dseángꞌˉ nɨsɨꞌíˆbaꞌ e lajo̱ nidsingɨ́ɨnˉn jnea˜, dseaˋ i̱ cajáˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. Jo̱ dsʉꞌ ¡e ngɨ˜ fɨ́ɨbˆ i̱ dseaˋ i̱ nijángꞌˋ jnea˜ do! Co̱ꞌ guiʉ́ˉguɨb quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ faꞌ mɨ˜ jaˋ calɨséiñˋ. \p \v 25 Jo̱ i̱ Judas i̱ nɨguiaˊ guiʉ́ˉ e nijáiñꞌˋ dseaˋ do, jo̱ ꞌñiaꞌˊbiñꞌ do cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ Jesús lala: \p —Fíiˋi, ¿su o̱ꞌ jnea˜, faa˜aaꞌ, i̱ nijméˉ lajo̱? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do: \p —ꞌNʉbˋ nɨcaféeꞌ˜guɨꞌ lajo̱. \p \v 26 Jo̱ lajeeˇ e neáaiñˊ gøꞌrˊ íˋbre mɨ˜ catɨ́ɨngˉ Jesús co̱o̱ˋ iñíꞌˆ, jo̱ cacuøꞌrˊ guiꞌmáangꞌˇ Fidiéeˇ, jo̱ lɨ́ˉ jo̱ cajméerˋ jmáꞌˉ caꞌnáꞌˆ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Quiéꞌˋnaꞌ e na, co̱ꞌ e nab ngúuˊ táanˋn. \p \v 27 Jo̱ ngɨ́ˋ jo̱ catɨ́ɨiñˉ co̱o̱ˋ cóoˆ e a˜ jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ, jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cacuøꞌrˊ guiꞌmáangꞌˇ Fidiéeˇ, jo̱ jo̱guɨbaꞌ cacuøꞌrˊ lajaangˋ lajaangˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do: \p —Í̱ꞌˋnaꞌ lajɨɨngˋnaꞌ e la, \v 28 co̱ꞌ e lab jmɨꞌøønˉ e nitʉ̱́ˋ mɨ˜ nitánˉn fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ e laco̱ꞌ niꞌíingˉ dseeˉ quiáꞌˉ lajaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. Jo̱ e jo̱ lɨ́ɨˊ júuˆ tɨguaˇ e ꞌmɨ́ɨˉ e jmɨrǿˋ Fidiéeˇ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ jmɨgüíˋ. \v 29 Dsʉꞌ e jáꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e joˋ nidúuꞌ˜guɨ́ɨ jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ cartɨˊ mɨ˜ niꞌnéꞌˆtú̱u̱ꞌ co̱lɨɨng˜ e jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ e ꞌmɨ́ɨˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e Tiquiéˆe Fidiéeˇ nicá̱rˋ nifɨˊ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ. \s1 Mɨ˜ cajméeˋ Jesús júuˆ e nijíngꞌˉ Tʉ́ˆ Simón e jaˋ cuíiñˋ dseaˋ do \r (Mr. 14:26-31; Lc. 22:31-34; Jn. 13 :36-38) \p \v 30 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌørˊ quiáꞌˉ e jmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ, jo̱ caꞌuøømˋbre jo̱ cangolíingˆtu̱r fɨˊ móꞌˋ Olivos. \v 31 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lala: \p —Lajɨɨmˋ ꞌnʉ́ꞌˋ nitiúum˜baꞌ jnea˜ e uǿøˋ na; co̱ꞌ lalab tó̱o̱ˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ˜ féꞌˋ lala: “Nijngámꞌˉ dseaˋ i̱ fii˜ i̱ néeˊ ni˜ joꞌseꞌˋ, jo̱guɨ jaléngꞌˋ joꞌseꞌˋ quiáꞌrˉ lɨ́ꞌˆ nisojǿmˉbreꞌ.” \p \v 32 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús lala: \p —Dsʉꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ ningɨ́ˋ e nijí̱ꞌˊtú̱u̱ jee˜ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜, jo̱ jéemˊbaa ninii˜i fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea jo̱ fɨˊ jo̱b nijí̱ꞌˊtu̱ rúꞌˋnaaꞌ caléꞌˋ catú̱ˉ. \p \v 33 Jo̱ cañíiˋ Tʉ́ˆ Simón quiáꞌˉ Jesús: \p —Dsʉꞌ song i̱ caguiaangˉ do nitiúuiñˉ ꞌnʉˋ, Fíiˋi, dsʉꞌ jnea˜ jaˋ nijmee˜e lajo̱. \p Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáiñꞌˉ do: \p \v 34 —E labaꞌ jmɨtaaˆ oꞌˊ, Tʉ́ˆ Simón, e uǿøˋ na, nʉ́ꞌˉguɨ e niquíꞌˉ tuidséeˆ, ꞌnʉˋ nifoꞌˆ ꞌnɨˊ ya̱ꞌˊ e jaˋ cuíinꞌˋ jnea˜. \p \v 35 Jo̱baꞌ cañíiˋ Tʉ́ˆ Simón quiáꞌˉ Jesús: \p —Fíiˋi, nañiˊ faꞌ nijngángꞌˉ dseaˋ jnea˜ uii˜ ꞌnʉˋ, dsʉꞌ jaˋ nijmee˜e lajo̱. \p Jo̱ lajo̱b féꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús i̱ caguiaangˉguɨ do cajo̱. \s1 Mɨ˜ caféngꞌˊ Jesús Fidiéeˇ fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ siiˋ Getsemaní \r (Mr. 14:32-42; Lc. 22:39-46) \p \v 36 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangóbˉ Jesús co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ siiˋ Getsemaní e néeˊ fɨˊ móꞌˋ Olivos, jo̱ lalab casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do mɨ˜ caguilíiñˉ fɨˊ jo̱: \p —Lab nijá̱ꞌˆ ꞌnʉ́ꞌˋ la lajeeˇ ninii˜ jnea˜ nifǿnꞌˆn Tiquiéˆe Fidiéeˇ. \p \v 37 Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ Tʉ́ˆ Simómbingꞌ jéeiñˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ lajɨˋ gángˉ i̱ jó̱o̱ˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Zebedeo, jo̱ mɨ˜ catɨ́ˋ fɨˊ jo̱, canaangˋ e fɨꞌíbˆ lɨ́ɨngˊ Jesús jo̱guɨ lɨjiuung˜ dsíirˊ cajo̱, \v 38 jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ gaangˋ do lala: \p —Dsíngꞌˉ líꞌˆi e fɨꞌíˆ lɨ́ɨnˊn dseángꞌˉ lafaꞌ joˋ seemˉbaa fɨˊ jmɨgüíˋ la lɨ́nˉn. Jo̱ lab nijá̱ꞌˆ ꞌnʉ́ꞌˋ lajeeˇ jo̱, jo̱ jaˋ jmɨgüɨɨngˋ yaang˜naꞌ jo̱ e sɨjnéebˋ áaˊnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜. \p \v 39 Jo̱ cangóbˉ Jesús cartɨˊ doguɨ capíꞌˆ laco̱ꞌ caje̱ˊ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do, jo̱ fɨˊ jo̱b catúuiñˊ cartɨˊ cajnúuˉ nir˜ fɨˊ ni˜ uǿˆ jo̱ canaaiñˋ féiñꞌˊ Fidiéeˇ lala: \p —Teaa˜, leaangˉ jnea˜ lají̱i̱ꞌ˜ iihuɨ́ɨˊ e nɨjaquiéengˊ quiéˉe; jo̱ dsʉꞌ jaˋ güɨlíˋ laco̱ꞌ iing˜ jnea˜, co̱ꞌ güɨlíbˋ dseángꞌˉ laco̱ꞌ iing˜ ꞌnʉˋ e nilíˋ. \p \v 40 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caquɨmꞌˉtu̱r lɨ˜ caseáaiñˊ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do, jo̱ cadséngꞌˋneiñꞌ do e teiñꞌˊ güɨɨmˋbre. Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ Tʉ́ˆ Simón: \p —¿Su dseángꞌˉ jaˋ tébꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ faꞌ e jaˋ nigüɨ́ngˋnaꞌ e neáangˊjiʉꞌ e sɨjnéeˋ áaˊnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ oor˜? \v 41 ¿Jialɨꞌˊ güɨɨngˋ ꞌnʉ́ꞌˋ? Jmɨnáˉ ráangˉnaꞌ jo̱ féengꞌ˜naꞌ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ uii˜ quíiˉnaꞌ yaang˜naꞌ, jo̱ lajo̱baꞌ jaˋ dseáangꞌ˜ e nijiúngꞌˋnaꞌ fɨˊ ni˜ dseeˉ. Co̱ꞌ eáamˊ iing˜naꞌ e nitéꞌˋnaꞌ e sɨjnéeˋ áaˊnaꞌ, dsʉꞌ ngúuˊ táangˋnaꞌ jaˋ cuøˊ fɨˊ e nijmeeˉnaꞌ lajo̱. \p \v 42 Jo̱ mɨꞌmɨ́ɨngˉguɨjiʉ lajo̱ cangóbˉtu̱ Jesús e fɨˊ jo̱ e catɨˊ tú̱ˉ ya̱ꞌˊ e féiñꞌˊ Fidiéeˇ jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —Teaa˜, song jaˋ niquɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ faꞌ e nileánˋn jee˜ jaléꞌˋ iihuɨ́ɨˊ e nɨjaquiéengˊ quiéˉe, jo̱baꞌ lɨ́ꞌˆ güɨlíbˋ laco̱ꞌ iing˜ ꞌnʉˋ e nilíˋ. \p \v 43 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caquɨngꞌˉtu̱r fɨˊ lɨ˜ caseáaiñˊ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do, cadséngꞌˋneiñꞌ e güɨɨmˋtu̱iñꞌ do, co̱ꞌ dseángꞌˉ eáamˊ jaˋ líˋ güɨ́iñˋ. \v 44 Jo̱ cangóbˉtu̱r e catɨ́ˋ ꞌnɨˊ ya̱ꞌˊ e cangoféiñꞌˊ Fidiéeˇ, jo̱ dob caseáaiñˊ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do e güɨɨiñˋ, jo̱ camɨ́ɨꞌˇtu̱r Fidiéeˇ laco̱ꞌ nɨcajíñꞌˉ lamɨ˜ jéengˊguɨ do. \v 45 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caquɨmꞌˉtu̱r fɨˊ lɨ˜ caseáaiñˊ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ lalab casɨ́ꞌˉreiñꞌ do: \p —¿Su dseángꞌˉ mɨˊ ꞌnooˋbɨ tengꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ e jmiꞌíngꞌˊnaꞌ? Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e lanab catɨ́ˋ íꞌˋ e nijángꞌˋ dseaˋ jnea˜ fɨˊ jaguóˋ jaléngꞌˋ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quiˊ, jnea˜ dseaˋ i̱ cajáˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \v 46 Jo̱ jmɨnáˉ ráangˉnaꞌ jo̱ máˆaaꞌ, co̱ꞌ nɨjaquiéemˊ i̱ dseaˋ i̱ nijángꞌˋ jnea˜ do. \s1 Mɨ˜ casángꞌˊ dseaˋ Jesús \r (Mr. 14:43-50; Lc. 22:47-53; Jn. 18 :2-11) \p \v 47 Jo̱ lajeeˇ guiꞌnáꞌˆ singꞌˊ Jesús féꞌrˋ, jo̱b mɨ˜ caguiéˉ Judas Iscariote, jaangˋ lajeeˇ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌˉ Jesús, jo̱ caguiérˉ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ fɨ́ɨngˊ dseaˋ i̱ quie̱ˊ jaléꞌˋ ñisʉ̱ꞌˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ ꞌmaˋ. Jo̱ jaléiñꞌˋ do ngolíiñˉ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ quiʉꞌˊ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ yʉ́ʉꞌ˜ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quiáꞌrˉ. \v 48 Co̱ꞌ i̱ Judas do jéemˊ nɨcajmeaꞌrˊ júuˆ i̱ dseaˋ ngolíingˉ có̱o̱ꞌr˜ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala: \p —I̱i̱ˋ nimáang˜ ꞌnʉ́ꞌˋ i̱ nichʉ́ꞌˆʉ ni˜, íbˋ Jesús; jo̱ séngꞌˊnaꞌre ladsifɨˊ. \p \v 49 Jo̱ lajo̱b cajméeˋ Judas, cangoquiéemˊbre fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús mɨ˜ caguiérˉ jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —¡Cá̱ꞌˆ, Tɨfaꞌˊ! \p Jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ cachʉꞌrˊ ni˜ dseaˋ do. \p \v 50 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ dseaˋ do: \p —Ruuꞌˇ, jmeebˉ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ cañíꞌˉ. \p Jo̱ ladsifɨˊ lanab cangoquiéengˊ i̱ dseaˋ caguiaangˉguɨ do, jo̱ casamꞌˉbre dseaˋ do jo̱guɨ catǿrˉ. \p \v 51 Jo̱ lajeeˇ jo̱, jaangˋ lajeeˇ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús caguirˊ ñisʉ̱ꞌˋ quiáꞌrˉ jo̱ caquiʉꞌrˊ cataangˋ logua˜ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌˉ i̱ jmidseaˋ laniingˉ do. \v 52 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Te̱ꞌˋtu̱ ñisʉ̱ꞌˋ quíiꞌˉ é̱e̱ˆ quiáꞌˉ, dsʉco̱ꞌ i̱ dseaˋ i̱ tɨ́ɨngˊ có̱o̱ꞌ˜ ñisʉ̱ꞌˋ, có̱o̱ꞌ˜ e jo̱b nijúuiñˉ cajo̱. \v 53 ¿Su jaˋ ñíˆ ꞌnʉˋ e cuǿømˋ fɨ́ɨˉ jnea˜ Tiquiéˆe, jo̱ nimɨ́ɨnꞌ˜nre lɨ́ɨˊguɨ guitúungˋ ꞌléꞌˋ ꞌléeˉ i̱ lɨ́ɨngˊ ángeles i̱ lɨ́ɨngˊ guotɨɨrˉ, jo̱ ladsifɨˊ lanab nisíñˉ? \v 54 Jo̱ dsʉꞌ faco̱ꞌ lajo̱, ¿jial nilɨti˜ jóng lají̱i̱ꞌ˜ e féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ? Co̱ꞌ lajalébꞌˋ e jo̱ dseángꞌˉ ꞌnéˉ e nidsijéebˊ dseángꞌˉ. \p \v 55 Jo̱ mɨꞌmɨ́ɨngˉguɨjiʉ lajo̱ cajmɨngɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ i̱ caguilíingˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿Jialɨꞌˊ cañilíingˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e quié̱ˆnaꞌ jaléꞌˋ ñisʉ̱ꞌˋ jo̱guɨ jaléꞌˋ ꞌmaˋ e cañiséngꞌˊnaꞌ jnea˜? Co̱ꞌ cañilíingˉnaꞌ e lafaꞌ jnea˜ lɨ́ɨnˊn jaangˋ ɨ̱ɨ̱ˋ. Dsʉꞌ laco̱o̱ˋ jmɨɨb˜ ie˜ lamɨ˜ jéengˊguɨ do táangˋ jnea˜ e eeˉ fɨˊ guáꞌˉ féꞌˋ, jo̱ jaˋ cateáˉ óoˊnaꞌ faꞌ caséngꞌˊnaꞌ jnea˜ ie˜ jo̱. \v 56 Jo̱ dsʉꞌ lajaléꞌˋ e na nidsijéeˊ jmɨɨ˜ na e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ nilɨti˜ laco̱ꞌ féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌrˉ malɨɨ˜guɨ eáangˊ. \p Jo̱ ie˜ jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do cacuí̱i̱ˋbre, jo̱ ꞌñiabꞌˊ Jesús caseáangˊguɨr do. \s1 Mɨ˜ caguiéngꞌˉ Jesús fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ cǿøngꞌ˜ \r (Mr. 14:53-65; Lc. 22:54-55, 63-71; Jn. 18 :12-14, 19-24) \p \v 57 Jo̱ catǿbˉ i̱ dseaˋ do Jesús jo̱ cangojeáaiñˆ dseaˋ do fɨˊ quiniˇ i̱ jmidseaˋ laniingˉ quiáꞌˉ dseaˋ Israel i̱ siiˋ Caifás, co̱ꞌ fɨˊ jo̱b nɨsɨseángꞌˊ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ yʉ́ʉꞌ˜ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quiáꞌrˉ cajo̱. \v 58 Jo̱ cangámꞌˉ Tʉ́ˆ Simón tɨꞌleáaiñˊ laco̱ꞌ cangolíiñˋ téerˋ Jesús cartɨˊ caguilíiñˋ fɨˊ siguiˊ quiáꞌˉ e ꞌnʉ́ʉˊ lɨ˜ guiing˜ i̱ jmidseaˋ laniingˉ do. Jo̱ dob jí̱i̱ꞌ˜ caje̱ˊ Tʉ́ˆ Simón e fɨˊ siguiˊ do co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ jmóoˋ íˆ guáꞌˉ e sɨjeeiñˇ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ nitɨguaˇ quiáꞌˉ i̱ jmidseaˋ laniingˉ do có̱o̱ꞌ˜ Jesús. \p \v 59 Jo̱ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ lajɨɨngˋ i̱ dseaˋ cǿøngꞌ˜ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel do ꞌnóꞌrˊ jial e laco̱ꞌ niguiéꞌrˊ e niꞌnɨ́iñˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ júuˆ e o̱ꞌ jáꞌˉ, jo̱ lajo̱baꞌ nilíꞌrˋ e nijngáiñꞌˉ dseaˋ do. \v 60 Jo̱ dsʉꞌ jaˋ cadséꞌrˋ jial laco̱ꞌ nijmérˉ lajo̱, nañiˊ faꞌ fɨ́ɨmˊ dseaˋ caguilíingˉ e ꞌnɨ́ɨiñˋ Jesús có̱o̱ꞌ˜ e júuˆ lajo̱ cajo̱. Jo̱ mɨꞌmɨ́ɨngˉguɨjiʉ lajo̱ caguilíingˉ gángˉguɨ dseaˋ jiéngꞌˋ \v 61 jo̱ cajíngꞌˉ íˋ: \p —I̱ nabɨ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ cajíngꞌˉ e tɨɨmˋbre quɨ́ꞌrˋ guáꞌˉ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱guɨ nijméꞌˉtu̱r caléꞌˋ catú̱ˉ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜. \p \v 62 Jo̱ caró̱o̱ˉ i̱ jmidseaˋ laniingˉ do jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ Jesús lala: \p —¿Jialɨꞌˊ jaˋ ngɨɨꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ? ¿E˜ fóꞌˋ lají̱i̱ꞌ˜ e júuˆ e féꞌˋ i̱ dseaˋ na uii˜ quíiꞌˆ? \p \v 63 Dsʉꞌ Jesús tiibˉ caje̱rˊ, jaˋ e cañíirˋ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ. Jo̱baꞌ cajíngꞌˉtu̱ i̱ jmidseaˋ laniingˉ do: \p —Laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ dseaˋ jí̱ꞌˋ, lana quiʉ́ꞌˋʉ ta˜ e nijméeꞌˆ júuˆ jáꞌˉ su ꞌnʉˋ i̱ lɨ́ɨngˊ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ camɨ́ɨngꞌ˜ do i̱ nisíngˉ Fidiéeˇ i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quíˉiiꞌ. \p \v 64 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do: \p —ꞌNʉbˋ nɨcaféeꞌ˜guɨꞌ. Jo̱ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lana e nimáam˜baꞌ jnea˜, i̱ lɨ́ɨngˊ i̱ dseaˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, e guiin˜n lɨ́ꞌˉ lɨˊ dséeˊ laco̱ꞌ guiing˜ Fidiéeˇ dseaˋ féngꞌˊ dseaˋ ñíingˊ i̱ ꞌgøngꞌˊ eáangˊ, jo̱guɨ nimáam˜baꞌ jnea˜ cajo̱ mɨ˜ nigáaˊtú̱u̱ fɨˊ jmɨgüíˋ e quíinꞌ˜n jee˜ cabøø˜ jníiˊ. \p \v 65 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ jmidseaˋ laniingˉ do lajo̱, lɨco̱ꞌ casíiñˋ sɨ̱ꞌˆbre e cuøˊ li˜ e lɨguíimˉbre jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e nɨcaféꞌˋ i̱ dseañʉꞌˋ na gabˋ féꞌrˋ uíiꞌ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ joˋ i̱ ꞌneángˉguɨ́ɨꞌ faꞌ i̱ niꞌnɨ́ngˉguɨ írˋ, co̱ꞌ ꞌnʉ́bꞌˋ nɨcanʉ́ʉˉguɨꞌ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ gaˋ e nɨcaféꞌrˋ. \v 66 Jo̱baꞌ ¿jial ɨˊ óoˊ ꞌnʉ́ꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ e júuˆ jo̱? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ ꞌleáangˉ do: \p —E jábꞌˉ e óoˋbingꞌ na dseeˉ, jo̱baꞌ dseángꞌˉ ꞌnéˉ e nijúumˉbre. \p \v 67 Jo̱ canaaiñˋ ꞌñíimˊbre dseaˋ do jo̱guɨ jmɨhuɨ́ɨmˋbreiñꞌ cajo̱, jo̱guɨ i̱ lɨɨng˜guɨ dseaˋ bárˋ moni˜ dseaˋ do \v 68 jo̱ sɨ́ꞌrˋ lala: \p —Song jáꞌˉ e ꞌnʉˋ lɨnꞌˊ i̱ dseaˋ i̱ sɨjeengˇnaaꞌ do i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quíˉnaaꞌ, jo̱baꞌ ¡jmeeˉ júuˆ lana i̱˜ cabǿøngˉ ꞌnʉˋ! \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉ Tʉ́ˆ Simón e jaˋ cuíiñˋ Jesús \r (Mr. 14:66-72; Lc. 22:56-62; Jn. 18 :15-18, 25-27) \p \v 69 Jo̱ lajeeˇ jo̱, dob guiing˜ Tʉ́ˆ Simón fɨˊ siguiˊ fɨˊ lɨ˜ siꞌˊ ꞌnʉ˜ i̱ jmidseaˋ laniingˉ do fɨˊ lɨ˜ quiʉꞌrˊ ta˜. Jo̱ lajeeˇ jo̱ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ nijmóoˋ ta˜ e fɨˊ jo̱ cangoquiéeiñˊ fɨˊ lɨ˜ guiing˜ Tʉ́ˆ Simón jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —ꞌNʉˋ cangɨ́ˆbaꞌ cajo̱ có̱o̱ꞌ˜ Jesús i̱ seengˋ fɨˊ Galilea, ¿jሠleáaꞌ˜? \p \v 70 Jo̱ Tʉ́ˆ Simón cañíirˋ quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jaˋ ñiiˉ eeˋ e fɨꞌˊ jnea˜ na, dseamɨ́ˋ. \p \v 71 Jo̱ mɨꞌmɨ́ɨngˆguɨjiʉ lajo̱ cangoquiéengˊ Tʉ́ˆ Simón fɨˊ oꞌnʉ́ˆ quiáꞌˉ e ꞌnʉ́ʉˊ lɨ˜ guiing˜ i̱ jmidseaˋ laniingˉ do e quiʉꞌrˊ ta˜, jo̱ fɨˊ jo̱b jiéngꞌˋguɨ jaangˋ dseamɨ́ˋ cangáˉ quiáꞌrˉ, jo̱ cajmeaꞌrˊ júuˆ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ caguiaangˉguɨ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —I̱ dseañʉꞌˋ na cangɨˊbre có̱o̱ꞌ˜ Jesús i̱ seengˋ fɨˊ Nazaret cajo̱. \p \v 72 Jo̱ caleábˋ catú̱ˉ cañíiˋ Tʉ́ˆ Simón jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Ni˜ fiiˉ jaˋ i̱ dseañʉꞌˋ do cuíingˋ jnea˜ la, dseamɨ́ˋ. \p \v 73 Jo̱ mɨꞌmɨ́ɨngˉguɨjiʉ lajo̱ i̱ dseaˋ i̱ neáangˊ quiá̱ꞌˉ doguɨ cangoquiéeiñˊ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Tʉ́ˆ Simón jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do: \p —ꞌNʉˋ dseañʉꞌˋ e jáꞌˉbaꞌ e ngɨꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ Jesús cajo̱, co̱ꞌ có̱o̱ꞌ˜ lají̱i̱ꞌ˜ jial fóꞌˋ, nabɨ nɨcuøˊ li˜. \p \v 74 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Tʉ́ˆ Simón jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do: \p —¡Dseángꞌˉ e jábꞌˉ ni˜ fiiˉ e jaˋ i̱ dseañʉꞌˋ do cuíingˋ jnea˜ la! \p Jo̱ ladsifɨˊ lanab caquiꞌˊ jaangˋ tuidséeˆ. \v 75 Jo̱ jo̱guɨb mɨ˜ cadseꞌˉ dsíiˊ Tʉ́ˆ Simón e lajo̱b cajíngꞌˉ Jesús lamɨ˜ jéengˊguɨ mɨ˜ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: “Lajeeˇ e nʉ́ꞌˉguɨ e niquíꞌˉ jaangˋ tuidséeˆ, ꞌnʉˋ nifoꞌˆ ꞌnɨˊ ya̱ꞌˊ e jaˋ cuíinꞌˋ jnea˜.” Jo̱ cagüɨꞌɨ́ɨbˊ Tʉ́ˆ Simón fɨˊ caluuˇ, jo̱ caquiꞌrˊ dseángꞌˉ e ngocángˋ dsíirˊ uíiꞌ˜ e calɨ́iñˉ fɨꞌíˆ eáangˊ. \c 27 \s1 Mɨ˜ caguiéngꞌˉ Jesús fɨˊ quiniˇ dseata˜ Pilato \r (Mr. 15:1; Lc. 23:1-2; Jn. 18 :28-32) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cajneáˉ e jmɨɨ˜ jo̱, lajaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ lajaléngꞌˋ yʉ́ʉꞌ˜ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel casɨ́ɨiñˉ røøˋ quiáꞌˉ jial laco̱ꞌ niguiéꞌrˊ e nijngáiñꞌˉ Jesús. \v 2 Jo̱ catǿˉbre dseaˋ do e ꞌñúuiñꞌ˜ jo̱ cangojeáaiñˆ fɨˊ quiniˇ jaangˋ dseaˋ i̱ siiˋ Pilato i̱ lɨ́ɨngˊ jaangˋ dseata˜ romano. \s1 Mɨ˜ cajúngˉ Judas Iscariote \p \v 3 Jo̱ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Judas Iscariote, i̱ dseaˋ i̱ cajángꞌˋ Jesús fɨˊ jaguóˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, mɨ˜ cangárˉ e jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ tɨˊ lɨ˜ nijngámꞌˉbre Jesús, jo̱baꞌ jo̱b mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ calɨlíꞌrˆ lají̱i̱ꞌ˜ dseeˉ e caꞌéerˋ do, jo̱guɨ cajoꞌˉ dsíirˊ có̱o̱ꞌ˜ lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcajméerˋ do, jo̱baꞌ cajá̱bꞌˋtu̱r i̱ fii˜ jmidseaˋ do có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ i̱ yʉ́ʉꞌ˜ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel do lají̱i̱ꞌ˜ e guiguiˊ íꞌˋ cuteeˋ e caꞌíñꞌˋ quiáꞌˉ e cajáiñꞌˋ Jesús do, \v 4 jo̱ lalab cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Nɨcaꞌeeˉbaa dseeˉ e nɨcajáanꞌ˜n fɨˊ ni˜ ꞌmóˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ jaˋ røøngˋ dseeˉ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ. \p Jo̱baꞌ i̱ dseaˋ do cañíirˋ quiáiñꞌˉ: \p —¿E˜ cuaiñ˜ quíˉ jneaꞌˆ e cajmeeˉ ꞌnʉˋ lajo̱? ¡Cuaiñ˜ quíibˉ ꞌnʉˋ e jo̱! \p \v 5 Jo̱ i̱ Judas do fɨˊ dob cabírˋ e cuuˉ do fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ féꞌˋ jo̱ cagüɨꞌɨ́ɨˊbre jo̱ cangote̱ꞌrˋ siˋ luur˜ e cangojngáangꞌˇ ꞌñiaꞌrˊ. \p \v 6 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ fii˜ jmidseaˋ do casɨtɨ́ɨmˊbre e cuuˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —E cuuˉ la nɨsɨꞌlɨꞌˆ có̱o̱ꞌ˜ jmɨꞌøøngˉ dseaˋ, jo̱ jaˋ cuǿøngˋ faꞌ e nidsitóoꞌ˜guɨ fɨˊ dsíiˊ guóoˊ lɨ˜ dsiꞌma˜ cuuˉ quiáꞌˉ guáꞌˉ. \p \v 7 Jo̱ jo̱b mɨ˜ casɨ́ɨiñˉ røøˋ e nilárˉ co̱o̱ˋ uǿˉ có̱o̱ꞌ˜ e cuuˉ do; jo̱ e uǿˆ jo̱ siiˋ Uǿˉ lɨ˜ uøꞌˊ Dseaˋ Guóoꞌ˜ quiáꞌˉ e Jmóorˋ Tuꞌˊ. Jo̱ jo̱b lɨ˜ cajmeꞌrˊ co̱o̱ˋ codsiiˇ lɨ˜ niꞌáaiñˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jalíingˉ fɨˊ caluuˇ i̱ lɨngɨɨng˜ júungˉ fɨˊ fɨɨˋ do. \v 8 Jo̱baꞌ e uǿˉ do siiˋbɨ cajo̱ latɨˊ lana Uǿˉ lɨ˜ Catu̱u̱ˋ Jmɨꞌøøngˉ. \v 9 Jo̱ jo̱b calɨti˜ laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ e cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ calɨsíˋ Jeremías, jaangˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ, mɨ˜ cajíñꞌˉ lala: “Cacá̱ˉbre lajɨˋ guiguiˊ cuteeˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ lají̱i̱ꞌ˜ ꞌmóoꞌ˜ cacuøˊ dseaˋ Israel, \v 10 jo̱ có̱o̱ꞌ˜ e cuuˉ jo̱b calárˉ e guóoꞌ˜ uǿˉ e siiˋ Uǿˉ lɨ˜ uøꞌˊ dseaˋ Guóoꞌ˜ quiáꞌˉ e Jmóoˋ Tuꞌˊ, lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ ta˜ e caquiʉꞌˊ Fíiˋi.” \s1 Mɨ˜ caguiéngꞌˉ Jesús fɨˊ quiniˇ dseata˜ Pilato \r (Mr. 15:2-5; Lc. 23:3-5; Jn. 18 :33-38) \p \v 11 Jo̱ mɨ˜ caguiéngꞌˉ Jesús fɨˊ quiniˇ i̱ dseata˜ i̱ siiˋ Pilato do, jo̱ íˋ cajmɨngɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —¿Su e jáꞌˉbaꞌ e ꞌnʉˋ lɨnꞌˊ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ góoꞌˋ dseaˋ Israel? \p —ꞌNʉbˋ nɨcaféeꞌ˜guɨꞌ —cañíiˋ Jesús. \p \v 12 Jo̱ lajeeˇ e teáangˉ i̱ fii˜ jmidseaˋ do có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ yʉ́ʉꞌ˜ dseaˋ cǿøngꞌ˜ e jmóorˋ dseeˉ quiáꞌˉ Jesús, dsʉꞌ dseaˋ do jaˋ e ngɨ́ɨrˋ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ. \v 13 Jo̱ uíiꞌ˜ jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ɨˋ dseata˜ Pilato cajmɨngɨ́ꞌrˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Su jaˋ nuuꞌˋ lají̱i̱ꞌ˜ dseeˉ e cuøꞌˊ i̱ dseaˋ na ꞌnʉˋ? \p \v 14 Jo̱ dsʉꞌ Jesús jaˋ cañíirˋ jí̱i̱ꞌ˜ camɨ́ꞌˆ júuˆ quiáꞌˉ dseata˜ do; jo̱baꞌ i̱ dseata˜ do eáamˊ cangogáˋ dsíirˊ jo̱ joˋ ñirˊ e˜ nijméˉguɨr. \s1 Mɨ˜ cahuɨ̱́ꞌˋ ta˜ e nijúungˉ Jesús \r (Mr. 15:6-20; Lc. 23:13-25; Jn. 18 :38-19:16) \p \v 15 Jo̱ lajeeˇ e jmɨɨ˜ e gøꞌˊ dseaˋ Israel iñíꞌˆ e jaˋ quie̱ꞌˆ quiéengˋ jo̱ tɨ́ɨngˋ i̱ dseata˜ do e láaiñˋ jaangˋ dseaˋ sɨjnɨ́ɨngˇ ꞌnʉñíˆ lɨ́ꞌˆ doñiˊ i̱i̱ˋ i̱ niguíngꞌˋ dseaˋ fɨɨˋ. \v 16 Jo̱ ie˜ jo̱ niꞌiuungˉ jaangˋ dseaˋ i̱ nɨnicaꞌléeˊ eáangˊ i̱ siiˋ Jesús Barrabás. \v 17 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ i̱ dseata˜ do cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ fɨɨˋ: \p —¿I̱˜ dseaˋ iing˜ ꞌnʉ́ꞌˋ e nilaanˉ? ¿Su Jesús Barrabás o̱faꞌ Jesús i̱ siiˋ Dseaˋ Jmáangˉ dob é? \p \v 18 Jo̱ dsʉꞌ calɨlíꞌˆ i̱ dseata˜ do e cajángꞌˋ i̱ dseaˋ do Jesús uíiꞌ˜ e dsihuɨ́ɨmˊbre quiáꞌˉ dseaˋ do. \p \v 19 Jo̱ lajeeˇ guiing˜ i̱ dseata˜ Pilato do fɨˊ lɨ˜ quiʉꞌrˊ ta˜, lajeeˇ jo̱b caguiéˉ júuˆ quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ do jo̱ sɨ́ꞌˋreiñꞌ: “Jaˋ e jmooꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ jaˋ dseeˉ røøngˋ na, dsʉco̱ꞌ dsiꞌlóoˆbɨ gabˋ caquɨ́ˋɨ uíiꞌ˜ quiáꞌrˉ.” \p \v 20 Jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ i̱ fii˜ jmidseaˋ do có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ yʉ́ʉꞌ˜ dseaˋ cǿøngꞌ˜ cacǿøiñˉ dsíiˊ jaléngꞌˋ dseaˋ fɨɨˋ e laco̱ꞌ nileángˋ i̱ Barrabás do jo̱guɨ e nijúumˉ Jesús. \v 21 Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseata˜ Pilato do cajmɨngɨ́ꞌˉtu̱r caléꞌˋ catú̱ˉ dseaˋ fɨɨˋ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿I̱˜ lajeeˇ i̱ dseañʉꞌˋ gángˉ la iing˜ ꞌnʉ́ꞌˋ e nilaanˉ? ¿Su Jesús o̱faꞌ Barrabás? \p Jo̱baꞌ i̱ dseaˋ fɨɨˋ do cañíirˋ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡Leaangˉ Barrabás! \p \v 22 Jo̱ caleáˋ catú̱ˉ cajmɨngɨ́ɨˋtu̱ dseata˜ Pilato jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jo̱ ¿e˜guɨ nijmee˜ jnea˜ jóng có̱o̱ꞌ˜ Jesús i̱ siiˋ Dseaˋ Jmáangˉ la? \p Jo̱baꞌ lajɨɨmˋ i̱ dseaˋ fɨɨˋ do cañíirˋ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡Güɨtáiñˉ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ! \p \v 23 Jo̱baꞌ cañíiˋ dseata˜ Pilato quiáꞌˉ i̱ dseaˋ fɨɨˋ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿E˜guɨ e gaˋ e nɨcajméerˋ e catɨ́iñˉ lajo̱? \p Jo̱ dsʉꞌ caleábˋtu̱ cacuøˊ i̱ dseaˋ fɨɨˋ do ꞌgooˋ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡Güɨtáiñˉ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ! \p \v 24 Jo̱ co̱o̱bˋ mɨ˜ joˋ ñiˊ dseata˜ Pilato e˜ nijméˉguɨr, co̱ꞌ dseángꞌˉ gabˋ taꞌˊ i̱ dseaˋ do mɨ́ɨꞌ˜ e mɨrˊ e nitángˉ Jesús fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ, jo̱baꞌ caquiʉꞌrˊ ta˜ dseaˋ quiáꞌrˉ e cangoquie̱iñˋ jmɨɨˋ jo̱ caru̱ꞌrˊ guóorˋ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ fɨɨˋ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaˋ dseeˉ quiéˉe lají̱i̱ꞌ˜ ꞌmóˉ nitɨ́ngˉ i̱ dseañʉꞌˋ la, co̱ꞌ cuaiñ˜ quíiˉ ꞌnʉ́ꞌˋ yaam˜baꞌ na. \p \v 25 Jo̱baꞌ lajɨɨmˋ dseaˋ fɨɨˋ cañíirˋ: \p —¡Jneabꞌˆ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ jó̱o̱ˋnaaꞌ nineꞌˉ niˋnaaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ ꞌmóˉ quiáꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ na! \p \v 26 Jo̱ dseata˜ Pilato caleáamˋbre Barrabás; jo̱ caquiʉꞌrˊ ta˜ e cabǿømˉ Jesús, jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ cajámꞌˋbre dseaˋ do e quiáꞌˉ nitáiñꞌˉ do fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ. \p \v 27 Jo̱ jaléngꞌˋ ꞌléeˉ quiáꞌˉ i̱ dseata˜ do catǿˉbre Jesús fɨˊ ꞌnʉfɨ́ˋ jo̱ casíñꞌˋ yaaiñ˜ lacúngꞌˊ lajíngˉ laco̱ꞌ singꞌˊ dseaˋ do. \v 28 Jo̱ i̱ ꞌléeˉ do caꞌuøꞌˊbre sɨ̱ꞌˆ Jesús jo̱ caꞌiaiñꞌˊ dseaˋ do co̱o̱ˋ jmáangꞌ˜ ꞌmɨꞌˊ e nʉ́ꞌˋ. \v 29 Jo̱guɨ catá̱ꞌrˉ co̱o̱ˋ lɨ́ꞌˆ corona e lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ layaang˜ tó̱o̱ˊ fɨˊ mogui˜ dseaˋ do, jo̱guɨ co̱o̱ˋ sɨɨˉ cacuøꞌrˊ dseaˋ do jo̱ casaiñꞌˉ do fɨˊ guóorˋ dséeˊ. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, casíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiniˇ dseaˋ do jo̱ lǿøiñˉ dseaˋ do jo̱ sɨ́ꞌrˋ lala: \p —¡Majmiféngꞌˊnaaꞌ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel! \p \v 30 Jo̱guɨ ꞌñíimˊbɨr dseaˋ do cajo̱, jo̱ có̱o̱ꞌ˜ e sɨɨˉ e cacuøꞌrˊ dseaˋ do, có̱o̱ꞌ˜ e jo̱b canaaiñˋ bárˋ fɨˊ mogui˜ dseaˋ do. \v 31 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e jmóorˋ ta˜ lǿøngˉ dseaˋ do, cajé̱bꞌˋtu̱r e jmáangꞌ˜ ꞌmɨꞌˊ do jo̱ caquíngꞌˊtu̱r dseaˋ do sɨiñꞌˆ e lamɨ˜ quiꞌrˊ, jo̱ cajéemˋbre dseaˋ do fɨˊ lɨ˜ nitáiñˉ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ. \s1 Mɨ˜ catángˉ Jesús fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ \r (Mr. 15:21-32; Lc. 23:26-43; Jn. 19 :17-27) \p \v 32 Jo̱ lajeeˇ e nɨngolíiñˉ jéeiñˋ dseaˋ do, cajíñꞌˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ guiáꞌˆ fɨˊ i̱ siiˋ Simón i̱ niseengˋ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e siiˋ Cirene; jo̱ caquiʉꞌˊ i̱ dseaˋ i̱ jéengˋ Jesús do ta˜ i̱ dseañʉꞌˋ íˋ e cajéeiñꞌˋ do crúuˆ quiáꞌˉ Jesús. \p \v 33 Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ siiˋ Gólgota e guǿngꞌˋ Cuo̱ꞌˋ Mogui˜ ꞌLɨɨ˜, \v 34 jo̱ fɨˊ jo̱b cacuøꞌrˊ Jesús jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ e tí̱ꞌˋ e sɨcáangꞌˇ có̱o̱ꞌ˜ jmɨ́ꞌˆ dsiꞌˆ e guíꞌˉ; jo̱ co̱o̱ˋ nɨꞌˋbaꞌ calɨꞌiing˜ dseaˋ do caꞌɨ̱́ꞌrˉ, jo̱ joˋ calɨꞌiing˜guɨr faꞌ caꞌɨ̱́ꞌˉguɨr. \p \v 35 Jo̱baꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nɨcateáaiñˋ Jesús fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ, i̱ ꞌléeˉ do canaaiñˋ cóorˋ e laco̱ꞌ nigüeángꞌˋ i̱˜ nilíꞌˋ i̱ nicó̱o̱ˋ e sɨ̱ꞌˆ dseaˋ do. \v 36 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, dob caguárˋ e jmóorˋ íˆ Jesús lajeeˇ táangˋ dseaˋ do fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ. \v 37 Jo̱ fɨˊ yʉ́ꞌˆ gui˜ dseaˋ do caté̱e̱rˋ co̱o̱ˋ lɨ˜ tó̱o̱ˋ júuˆ e féꞌˋ e˜ uiing˜ quiáꞌˉ e jmángꞌˋ dseaˋ írˋ lado, jo̱ lalab tó̱o̱ˋ: “I̱ lab Jesús, dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel.” \p \v 38 Jo̱ gángˉ ɨ̱ɨ̱ˋ catángˉ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ Jesús cajo̱, jmáꞌˆ jángˋ crúuˆ la jaaiñꞌˋ do, jaaiñꞌˋ do táaiñˋ lɨ́ꞌˆ lɨˊ dséeˊ jo̱ jaangˋguɨiñꞌ do lɨ́ꞌˆ lɨˊ tuung˜. \v 39 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ngɨ́ɨngˊ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ do, gabˋ féꞌrˋ uii˜ quiáꞌˉ dseaˋ do jo̱ lɨco̱ꞌ guiaꞌrˊ mogui˜bre jǿøiñˉ dseaˋ do jo̱ féꞌrˋ: \p \v 40 —ꞌNʉˋ dseaˋ fóꞌˋ e niquɨꞌˆ guáꞌˉ jo̱ nijméeꞌˇtu̱ꞌ caléꞌˋ catú̱ˉ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜. Jo̱ song jáꞌˉ e ꞌnʉˋ lɨnꞌˊ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ i̱ camɨ́ɨngꞌ˜ do, jo̱baꞌ ¡leaangˉ uøꞌˊ lɨ˜ táanꞌˋ na jóng! \p \v 41 Jo̱ lajo̱bɨ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ cajo̱ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ yʉ́ʉꞌ˜ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quiáꞌrˉ lǿømˉbre dseaˋ do jo̱ féꞌrˋ: \p \v 42 —Caleáamˋbre jaléngꞌˋ dseaˋ jiéngꞌˋ jo̱ lajo̱ güɨleáangˋ ꞌñiaꞌrˊ lana. Jo̱ song jáꞌˉ e lɨ́ɨiñˊ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel, jo̱baꞌ güɨjgiáangˆ ꞌñiaꞌrˊ lɨ˜ táaiñˋ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ na jo̱ lajo̱guɨbaꞌ jáꞌˉ nilíiˋiiꞌ jóng e lɨ́ɨiñˊ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ camɨ́ɨngꞌ˜ do. \v 43 Jo̱ song dseángꞌˉ jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ e Fidiéeˇ seengˋ có̱o̱ꞌr˜, jo̱baꞌ íbˋ catɨ́ɨngˉ nileángˋ írˋ lana song dseángꞌˉ jáꞌˉ e iing˜neiñꞌ; co̱ꞌ nɨcajímꞌˉbɨr e lɨ́ɨiñˊ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ camɨ́ɨngꞌ˜ do, ¿jሠleáaꞌ˜? \p \v 44 Jo̱ jɨˋguɨ jaléngꞌˋ i̱ ɨ̱ɨ̱ˋ i̱ táangˋ cáangˋ Jesús do, gabˋ féꞌrˋ uii˜ quiáꞌˉ dseaˋ do cajo̱. \s1 Mɨ˜ cajúngˉ Jesús \r (Mr. 15:33-41; Lc. 23:44-49; Jn. 19 :28-30) \p \v 45 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ catɨ́ˋ guieñíꞌˉ jo̱ cartɨˊ la i̱i̱ˉ ꞌnɨˊ e caꞌlóoˉ dseángꞌˉ canʉʉˋ sǿbꞌˋ fɨˊ e guóoꞌ˜ uǿˉ jo̱. \v 46 Jo̱ lajeeˇ jo̱b mɨ˜ caꞌóoˋ Jesús e teáˋ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Elí, Elí, ¿lama sabactani? —e guǿngꞌˋ: Fidiéeˇ quiéˉe, Fidiéeˇ quiéˉe, ¿jialɨꞌˊ nɨcatiunꞌˊ jnea˜? \p \v 47 Jo̱ i̱ lɨɨng˜ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱ canúurˉ e cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱baꞌ cajíñꞌˉ: \p —I̱ Líiˆ tǿꞌˋ i̱ dseaˋ na, jaangˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ. \p \v 48 Jo̱ ladsifɨˊ lanab jaangˋ lajeeˇ i̱ dseaˋ do cangórˉ güɨꞌíiˊ jo̱ cangoquie̱rˋ co̱o̱ˋ jooˋ jo̱ cajmiꞌlearˊ có̱o̱ꞌ˜ jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ e tí̱ꞌˋ jo̱ caquidsirˊ fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ sɨɨˉ jo̱ caꞌúuiñˋ fɨˊ moꞌooˉ dseaˋ do e laco̱ꞌ niyʉ́iñꞌˉ. \v 49 Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ caguiaangˉguɨ do cajíñꞌˉ: \p —Jéengˋguɨ cateáˋ, ne˜duuꞌ su nigüéengˉ i̱ Líiˆ do i̱ nileángˋ írˋ. \p \v 50 Jo̱ Jesús calébꞌˋ catú̱ˉ caꞌóorˋ teáˋ lado, jo̱ ngɨ́ˋ jo̱ cajúmˉbre. \v 51 Jo̱ ladsifɨˊ lajo̱b calɨ́ˉ tú̱ˉ dseáꞌˉ jóoˋ e ꞌmɨꞌˊ e íiˊ guiáꞌˆ jóoˋ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén, co̱ꞌ casíngˉ catɨˊ yʉ́ꞌˆ jo̱guɨ cartɨˊ uii˜. Jo̱guɨ cajo̱ cajǿꞌˋ uǿˉ jo̱guɨ cafíingˉ jaléꞌˋ cu̱u̱˜ cóoꞌ˜, \v 52 jo̱guɨ jaléꞌˋ é̱e̱ˋ lɨ˜ teáangꞌ˜ ꞌlɨɨ˜ canabˊ; jo̱guɨ fɨ́ɨmˊ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ i̱ nɨcajúngˉ lamɨ˜ jéengˊguɨ cají̱bꞌˊtu̱r. \v 53 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cají̱ꞌˊtu̱ Jesús, jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ cají̱ꞌˊtu̱ do cangolíiñˆ fɨˊ Jerusalén fɨˊ lɨ˜ lɨ́ɨˊ fɨɨˋ güeangꞌˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ i̱ cangángˉ írˋ fɨˊ jo̱. \p \v 54 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ i̱ fii˜ ꞌléeˉ do có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ có̱o̱ꞌr˜ do i̱ jmóoˋ íˆ Jesús jial cajǿꞌˋ uǿˉ jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e calɨ́ˉguɨ do, jo̱baꞌ eáamˊ cafǿiñꞌˊ jóng jo̱ cajíñꞌˉ: \p —E nijábꞌˉ e i̱ dseañʉꞌˋ na lɨ́ɨiñˊ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ camɨ́ɨngꞌ˜ do. \p \v 55 Jo̱ ie˜ jo̱ dob teáangˉ i̱ fɨ́ɨngˊ dseamɨ́ˋ i̱ jǿøˉ catɨˊ huí̱i̱ˉ i̱ nɨcajalíingˉ có̱o̱ꞌ˜ Jesús catɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea jo̱guɨ i̱ nɨcajmɨcó̱o̱ꞌ˜ quiáꞌrˆ cajo̱. \v 56 Jo̱ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseamɨ́ˋ íˋ quiéengˋ Yሠi̱ seengˋ fɨˊ Magdala, jo̱guɨ Yሠniquiáꞌˆ Tiáa˜ có̱o̱ꞌ˜ Séˆ, jo̱guɨ niquiáꞌˆ jaléngꞌˋ jó̱o̱ˊ yʉ́ʉꞌ˜ Zebedeo cajo̱. \s1 Mɨ˜ caꞌángˉ Jesús \r (Mr. 15:42-47; Lc. 23:50-56; Jn. 19 :38-42) \p \v 57 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ ngóoˊ caꞌíˋ nʉ́ʉˆ, caguiéˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ seaˋ cuuˉ eáangˊ i̱ siiˋ Séˆ i̱ seengˋ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e siiˋ Arimatea, jo̱ íˋ cangɨˊbre có̱o̱ꞌ˜ Jesús lamɨ˜ jéengˊguɨ cajo̱. \v 58 Jo̱ i̱ dseañʉꞌˋ íˋ cangóˉbre fɨˊ lɨ˜ guiing˜ dseata˜ Pilato jo̱ cangomɨr˜ fɨˊ e faꞌ niꞌáamˉbre Jesús. Jo̱baꞌ cacuøbˊ i̱ dseata˜ Pilato do fɨˊ lajo̱. \v 59 Jo̱ cangojgiáamˇ i̱ Séˆ do Jesús fɨˊ lɨ˜ táaiñˋ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ, jo̱ caquɨ́iñꞌˋ dseaˋ do có̱o̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ ꞌmɨꞌˊ téˋ e niguoꞌˆ, \v 60 jo̱ cangoꞌáamˊbre dseaˋ do fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ tóˋ lɨ˜ jaˋ i̱i̱ˋ mɨˊ áangˋ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ; jo̱ uǿˉ quiáꞌˉbre lɨ́ɨˊ lɨ˜ caꞌáaiñˉ dseaˋ do, jo̱ jaˋ mɨˊ ngóoˊ eáangˊ caquiʉꞌrˊ ta˜ e calɨ́ˉ e tooˋ é̱e̱ˋ do. Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ calɨ́ˉ, caquiéerˋ co̱o̱ˋ cu̱u̱˜ e dséeˉ e otooˋ é̱e̱ˋ do jo̱ cangámꞌˉbre jóng. \v 61 Dsʉꞌ i̱ Yሠi̱ seengˋ fɨˊ Magdala do có̱o̱ꞌ˜guɨ i̱ Yሠjaangˋguɨ do, dob caje̱rˊ fɨˊ quiniˇ e tooˋ é̱e̱ˋ e lɨ˜ caꞌángˉ Jesús. \s1 Mɨ˜ cajméeˋ dseaˋ íˆ ooˉ é̱e̱ˋ quiáꞌˉ Jesús \p \v 62 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cajneáˉ e jmɨɨ˜ co̱o̱ˋguɨ do, jo̱ ie˜ jo̱ cangotíingˋ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel, jo̱b mɨ˜ cangolíingˉ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ Israel co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo fɨˊ lɨ˜ guiing˜ dseata˜ Pilato jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do: \p \v 63 —Dseata˜ quíˉiiꞌ, tó̱o̱bˋ dsiˋnaaꞌ e ie˜ lamɨ˜ seengˋguɨ i̱ dseaˋ i̱ jmɨgóoˋ do cajíñꞌˉ e mɨ˜ ningɨ́ˋ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜ e cajúiñꞌˉ, nijí̱bꞌˊtu̱r caléꞌˋ catú̱ˉ. \v 64 Jo̱ uiing˜ e jo̱baꞌ síiꞌ˜naaꞌ ꞌnʉˋ e nijméˉ dseaˋ íbˋ e lɨ˜ caꞌángˉ dseaˋ do lajeeˇ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜, co̱ꞌ jial fɨng lajeeˇ dseaˋ quiáꞌˉbre nijalíingˉ e uǿøˋ jo̱ niguímˉbre dseaˋ do, jo̱ mɨ˜ nilɨcøøngˋguɨ lajo̱ nijmɨgóorˋ e nɨcají̱bꞌˊtu̱ dseaˋ do. Jo̱guɨ song nilíˋ lajo̱, jo̱baꞌ eáangˊguɨb gaˋ nilíˋ jóng laco̱ꞌguɨ latɨˊ mɨ˜ uii˜ do. \p \v 65 Jo̱baꞌ cañíiˋ dseata˜ Pilato jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Lab teáangˉ ꞌléeˉ i̱ cuǿøngˋ líˋ jmeáangꞌ˜naꞌ ta˜ i̱ nijméˉ íˆ ooˉ é̱e̱ˋ. Jo̱ güɨlíingˉnaꞌ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌr˜ jo̱ güɨjmeeˉnaꞌ íˆ carˋ jiéꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ lɨ˜ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ fɨˊ jo̱. \p \v 66 Jo̱ cangolíimˆbɨiñꞌ do có̱o̱ꞌ˜ i̱ ꞌléeˉ do jo̱ cajméerˋ li˜ fɨˊ e cu̱u̱˜ féꞌˋ e jnɨˊ e ooˉ é̱e̱ˋ do e laco̱ꞌ jaˋ i̱i̱ˋ cuǿøngˋ nineáˉ; jo̱ dob caseáaiñˊ ꞌléeˉ i̱ caguáˋ cajméeˋ íˆ e fɨˊ jo̱. \c 28 \s1 Mɨ˜ cají̱ꞌˊtu̱ Jesús \r (Mr. 16:1-8; Lc. 24:1-12; Jn. 20 :1-10) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangɨ́ˋ e jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel e lɨ́ꞌˆ lɨˊ ngóoˊ nijneáˋ e jmɨɨ˜ laꞌuii˜ quiáꞌˉ semaan˜, jo̱ cangojǿøˆ Yሠi̱ seengˋ fɨˊ Magdala có̱o̱ꞌ˜guɨ i̱ Yሠjaangˋguɨ do fɨˊ lɨ˜ caꞌángˉ Jesús. \v 2 Jo̱ lajeeˇ jo̱b mɨ˜ cajǿꞌˋ uǿˉ e eáangˊ, co̱ꞌ jaangˋ ángel i̱ lɨ́ɨngˊ guotɨɨˉ Fidiéeˇ cajgángˉ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ ie˜ jo̱, jo̱ cangoquiéeiñˊ fɨˊ ooˉ é̱e̱ˋ quiáꞌˉ Jesús, jo̱ cajé̱ꞌrˋ e cu̱u̱˜ féꞌˋ e jnɨˊ e ooˉ é̱e̱ˋ do, jo̱ fɨˊ ni˜ jo̱b caguárˋ. \v 3 Jo̱ dseángꞌˉ jloꞌˆ jɨngꞌˋ i̱ ángel do lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la jnéengˉ jɨˋ mɨ˜ jmijneáˋ güɨꞌñiሠjɨ˜reꞌ, jo̱guɨ jloꞌˆ teeˋ sɨ̱ꞌrˆ cajo̱ dseángꞌˉ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ la teeˋ joobˋ dseángꞌˉ. \v 4 Jo̱ i̱ ꞌléeˉ i̱ teáangˉ jmóoˋ íˆ e ooˉ é̱e̱ˋ do dsíngꞌˉ cajléiñˉ dsʉꞌ uíiꞌ˜ e ꞌgóꞌrˋ jo̱ jɨˋguɨ cartɨˊ caꞌíngˉ dsíirˊ. \v 5 Jo̱ i̱ ángel do casɨ́ꞌrˉ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaˋ fǿøngꞌ˜naꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ, co̱ꞌ ñiˋbaa guiʉ́ˉ e Jesús dseaˋ ꞌnángꞌˋnaꞌ i̱ cajúngˉ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ do. \v 6 Jo̱ dsʉꞌ joˋ iuuiñˉ fɨˊ la lana, co̱ꞌ nɨcají̱ꞌˊbre lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ cajíñꞌˉ ie˜ lamɨ˜ cangɨrˊ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ do. Ñilíingˉnaꞌ ñijǿøˉnaꞌ fɨˊ lɨ˜ caꞌáangˉ dseaˋ írˋ. \v 7 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lana, güɨlíingˋtu̱ꞌ lajmɨnáˉ jo̱ güɨjméeꞌ˜naꞌ júuˆ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ e nɨcají̱bꞌˊtu̱r jo̱ jéengˊguɨr nidsérˉ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea laco̱ꞌguɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱ fɨˊ jo̱b nimáang˜naꞌre. Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ lanab júuˆ quie̱e̱ˉ quíiˉnaꞌ lana. \p \v 8 Jo̱baꞌ i̱ dseamɨ́ˋ do caquɨmꞌˉbre lajmɨnáˉ e fɨˊ ooˉ é̱e̱ˋ do, jo̱ lajeeˇ jo̱ dseángꞌˉ ꞌgóꞌˋbre jo̱guɨ dseángꞌˉ dsíngꞌˉ iáangˋ dsíirˊ cajo̱. Jo̱ jmɨnábˉ cangolíiñˋ e cangocó̱o̱rˋ e júuˆ do fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do. \v 9 Jo̱ joˋ huǿøˉ lɨꞌɨɨ˜ lajo̱, co̱o̱bˋ mɨ˜ cajmijnéengˋ ꞌñiaꞌˊ Jesús fɨˊ quiniˇ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ caféngꞌˊneiñꞌ do. Jo̱ cangoquiéemˊbɨ i̱ dseamɨ́ˋ do cajo̱ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ dseaˋ do jo̱ canaaiñˋ do rɨ́ɨrˋ tɨɨˉ dseaˋ do jo̱ lajeeˇ jo̱ jmiféngꞌˊneiñꞌ. \v 10 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseamɨ́ˋ do: \p —Jaˋ fǿøngꞌ˜naꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ, jo̱ güɨlíingˋnaꞌ lana jo̱ güɨsíiꞌ˜naꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ quiéˉe i̱ lɨ́ɨngˊ laco̱ꞌ rúnꞌˋn e güɨdsilíiñˋ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea lajmɨnáˉ, jo̱ fɨˊ jo̱b nijí̱ꞌˊ rúꞌˋnaaꞌ có̱o̱ꞌr˜. \s1 Lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ ꞌléeˉ e casɨ́ꞌrˉ fii˜ jmidseaˋ \p \v 11 Jo̱ lajeeˇ e ngolíingˋ i̱ dseamɨ́ˋ do, i̱ lɨɨng˜ i̱ ꞌléeˉ i̱ teáangˉ jmóoˋ íˆ do caguilíiñˋ fɨˊ jee˜ fɨɨˋ jo̱ casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ fii˜ jmidseaˋ do lajɨˋ e calɨ́ˉ do. \v 12 Jo̱baꞌ i̱ fii˜ jmidseaˋ do cangolíimˉbre e cangosiiñˇ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ yʉ́ʉꞌ˜ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel cuaiñ˜ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e nɨseaˋ quiáꞌˉ Jesús do. Jo̱baꞌ casɨ́ɨiñˉ e cacuøꞌrˊ jmiguiʉˊ cuuˉ i̱ ꞌléeˉ do \v 13 jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —Lalab júuˆ nijmɨtɨ́ɨngˋnaꞌ, e lajeeˇ uǿøˋ e tengꞌˊnaꞌ güɨɨmˋbaꞌ, caguilíingˉ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do jo̱ caguíimˋbre dseaˋ do fɨˊ dsíiˊ tóˋ é̱e̱ˋ. \v 14 Jo̱guɨ song nilɨñiˊ dseata˜ lají̱i̱ꞌ˜ e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ jneabꞌˆ nine˜naaꞌ jial laco̱ꞌ nisɨɨng˜naaꞌ có̱o̱ꞌr˜ e laco̱ꞌ jaˋ niꞌuíingˉ huɨ́ɨngˊ quíiˉnaꞌ. \p \v 15 Jo̱ caꞌímꞌˋ i̱ ꞌléeˆ do e cuuˉ do jo̱ cajméeˋbre lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e nɨsɨnʉ́ꞌrˆ. Jo̱ lajo̱b jí̱i̱ꞌ˜ lɨ́ɨˊ júuˆ e ngɨˊ cartɨˊ jmɨɨ˜ na jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel. \s1 Lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e caꞌɨ́ɨˉ Jesús quiáꞌˉ dseaˋ quiáꞌrˉ \r (Mr. 16:14-18; Lc. 24:36-49; Jn. 20 :19-23) \p \v 16 Jo̱baꞌ lajo̱b cajméeˋ i̱ dseaˋ guijángˋ quiáꞌˉ Jesús do, cangolíimˆbre fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea jo̱ cangolíiñˆ fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ fɨˊ lɨ˜ caquiʉꞌˊ Jesús ta˜. \v 17 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangáiñˉ Jesús, eáamˊ cajmiféiñꞌˊ dseaˋ do, jo̱ dsʉꞌ seemˋbɨ i̱ lɨɨng˜ cajo̱ i̱ jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ e dseaˋ do Jesús. \v 18 Jo̱ cangoquiéemˊ Jesús fɨˊ quiá̱ꞌˉguɨ laco̱ꞌ teáaiñꞌˉ do jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Fidiéeˇ nɨcacuøꞌrˊ jnea˜ e niquiʉ́ꞌˆʉ ta˜ fɨˊ latøøngˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ jo̱guɨ fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ la. \v 19 Jo̱baꞌ güɨlíingˉnaꞌ fɨˊ jaléꞌˋ fɨɨˋ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ, jo̱ jmeeˉnaꞌ e niquɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ yaang˜ dseaˋ e laco̱ꞌ niꞌuíiñˉ dseaˋ quiéˉe; jo̱guɨ mɨfɨ́ɨngˋ seaangˉnaꞌr jmɨɨˋ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ Tiquiéˆe Fidiéeˇ jo̱guɨ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, i̱ Jó̱o̱rˊ camɨ́ɨngꞌ˜ do, jo̱guɨ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ cajo̱, \v 20 jo̱guɨ éeꞌ˜naꞌr jial laco̱ꞌ nijmitir˜ lajaléꞌˋ e júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e nɨcafɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e nijmitíˆnaꞌ. Jo̱guɨ güɨlɨñíˆnaꞌ guiʉ́ˉ e seemˉbaa có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ laco̱o̱ˋ jmɨɨ˜ laco̱o̱ˋ jmɨɨ˜, jo̱ dseángꞌˉ lajo̱b nilíˋ carˋ ngongɨ́ɨˋ jmɨɨ˜. \p Jo̱ lajo̱b nilíˋ. \p Jo̱ lanab jí̱i̱ꞌ˜ lɨ́ɨˊ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ Mateo.