\id LUK \h Lucas \toc1 E lab júuˆ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ e cajmeꞌˊ LUCAS \toc2 Lucas \toc3 Lc. \mt1 E lab júuˆ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ e cajmeꞌˊ LUCAS \c 1 \s1 E uiing˜ e cajmeꞌˊ Lucas e jiˋ la \p \v 1 Teófilo, nɨñíbˆ ꞌnʉˋ e fɨ́ɨmˊ dseaˋ cajmeꞌrˊ fɨˊ ni˜ jiˋ jaléꞌˋ e nɨcalɨ́ˉ jee˜ jneaa˜aaꞌ, \v 2 jo̱ cajmeꞌrˊ laco̱ꞌ júuˆ e cajméeˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ cangáˉ jial calɨ́ˉ lamɨ˜ cagüéngˉ Jesús fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱ i̱ dseaˋ íbˋ i̱ caꞌeˊ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Jesús cajo̱. \v 3 Jo̱ nɨcaꞌnóbꞌˋ jnea˜ cajo̱, jo̱ nɨcalɨdseáamˊ dsiiˉ jaléꞌˋ e jáꞌˉ e calɨ́ˉ latɨˊ mɨ˜ uiing˜ jo̱ latɨˊ lana, jo̱baꞌ nijméeꞌ˜e ꞌnʉˋ júuˆ jial calɨ́ˉ lamɨ˜ cateáangˋ Jesús fɨˊ jmɨgüíˋ la, \v 4 jo̱ lajo̱baꞌ dseángꞌˉ lajangꞌˉ nilɨñíꞌˆ jaléꞌˋ e júuˆ e nɨcaꞌeꞌˊ dseaˋ ꞌnʉˋ. \s1 Jaangˋ ángel cajméerˋ júuˆ e nilɨseengˋ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ \p \v 5 Jo̱ lajeeˇ lɨ́ɨngˊ Herodes dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quiáꞌˉ Judea, jo̱ seengˋ jaangˋ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ Israel i̱ siiˋ Zacarías, i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ quiáꞌˉ jaangˋ jmidseaˋ i̱ siiˋ Abías. Jo̱ i̱ dseamɨ́ˋ quiáꞌˉ i̱ Zacarías do siirˋ Elisabet, sɨju̱ˇ jaangˋ jmidseaˋ i̱ calɨsíˋ Aarón. \v 6 Jo̱ lajɨˋ huáamˉbre nʉ́ʉꞌr˜ jaléꞌˋ ta˜ quiʉꞌˊ Fidiéeˇ, jo̱ eáamˊ guiúiñˉ fɨˊ quiniˇ dseaˋ do cajo̱ e laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jaˋ cuǿøngˋ cuǿꞌˉreiñꞌ do dseeˉ. \v 7 Jo̱ dsʉꞌ jaˋ i̱ jó̱o̱rˊ seengˋ, co̱ꞌ i̱ dseamɨ́ˋ do jaˋ cuǿøngˋ nidsiquieeiñ˜ yʉ̱ʉ̱ˋ, jo̱guɨ dsímꞌˉ nɨdseáaiñˉ lajɨˋ huáaiñˉ do cajo̱. \p \v 8-9 Jo̱ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ catɨ́ɨngˉ jaléngꞌˋ jmidseaˋ e lɨ˜ quíingꞌˇ Zacarías do e nijmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ fɨˊ dsíiˊ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén, jo̱ nitɨ́ɨngˉ lajeeˇ laꞌóꞌˋ jmidseaˋ e guíngꞌˋ yaaiñ˜ i̱˜ i̱ nitɨ́ngˉ e nijɨ̱́rˉ sʉ̱ˋ fɨˊ nifeꞌˋ, jo̱ Zacaríasbingꞌ catɨ́ɨngˉ ie˜ jo̱. \v 10 Jo̱ ꞌñiabꞌˊ Zacarías caꞌírˉ tɨˊ nifeꞌˋ ie˜ jo̱ e quie̱rˊ e sʉ̱ˋ do. Jo̱ lajeeˇ cooˋ e sʉ̱ˋ do, lajalémꞌˋ dseaˋ teáaiñˉ fɨˊ caluuˇ e jmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ. \v 11 Jo̱ lajeeˇ iuungˉ Zacarías fɨˊ nifeꞌˋ do, jo̱ co̱o̱ˋ cajnémˉ jaangˋ ángel quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ́ꞌˉ lɨˊ dséeˊ e nifeꞌˋ e lɨ˜ iuuiñˉ jɨ̱rˊ e sʉ̱ˋ do. \v 12 Jo̱ mɨ˜ cangángˉ Zacarías i̱ ángel do, dsíngꞌˉ cafǿiñꞌˊ jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ ñirˊ e˜ nijmérˉ. \v 13 Jo̱ cajíngꞌˉ i̱ ángel do casɨ́ꞌrˉ Zacarías: \p —Jaˋ fǿønꞌ˜, Zacarías, co̱ꞌ nɨcanúubˉ Fidiéeˇ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e nɨcamɨ́ɨꞌ˜naꞌr do, jo̱ lana dseamɨ́ˋ quíiꞌˉ nidsiquieeiñ˜ jaangˋ yʉ̱ʉ̱ˋ sɨñʉʉˆ i̱ nitó̱ꞌˆ e nilɨsiiˋ Juan mɨ˜ nilɨseeiñˋ. \v 14 Jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ nilɨꞌiáangˋ dsíirˊ jo̱guɨ dsíngꞌˉ nilɨꞌiáangˋ óoˊ ꞌnʉ́ꞌˋ e nilɨseengˋ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ quíiˉnaꞌ do cajo̱, \v 15 co̱ꞌ mɨ˜ nicuáiñˋ, dsíngꞌˉ nilɨféiñꞌˊ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. Jo̱ jaˋ méeˊ niꞌɨ̱́ꞌrˋ carta˜ niteáiñˉ fɨˊ jmɨgüíˋ, jo̱guɨ nʉ́ꞌˉguɨ e nilɨseeiñˋ, niꞌíñꞌˋ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e nijmɨcó̱o̱ꞌ˜ quiáꞌrˉ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ e nijmérˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 16 Jo̱guɨ nijmérˉ e niquɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ yaang˜ fɨ́ɨmˊ dseaˋ Israel fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. \v 17 Jo̱ i̱ Juan do niꞌíñꞌˋ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ laco̱ꞌ caꞌíngꞌˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ calɨꞌgøngꞌˊ eáangˊ i̱ calɨsíˋ Líiˆ, jaangˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ. Jo̱baꞌ i̱ Juan na niguiárˉ júuˆ mɨ˜ nɨjaquiéengˊ e nijáaˊ Dseaˋ Jmáangˉ e laco̱ꞌ røøbˋ nisɨ́ngˆtu̱ jaléngꞌˋ jó̱o̱ˊ dseaˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ sejmiirˋ, jo̱guɨ e laco̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ joˋ nʉ́ʉꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ niquɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ yaaiñ˜ mɨ˜ ninúrˉ jaléꞌˋ júuˆ e niguiáˉ i̱ dseaˋ íˋ. Jo̱ lajo̱baꞌ nijmérˉ e niguiéngˉ guiʉ́ˉ yaang˜ dseaˋ e nijmicuíiñˋ Dseaˋ Jmáangˉ. \p \v 18 Jo̱ mɨ˜ catóꞌˊ e féꞌˋ i̱ ángel do jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ cajmɨngɨꞌˊ Zacarías i̱ ángel do: \p —¿Jial nilɨta˜ dsiˋ jnea˜ jaléꞌˋ e jo̱, co̱ꞌ nɨdseáamˉbaaꞌ eáangˊ có̱o̱ꞌ˜ dseamɨ́ˋ quiéˉe? \p \v 19 Jo̱ cañíiˋ i̱ ángel do: \p —Jneab˜ i̱ ángel Gabriel, jo̱ jmóoˋo jaléꞌˋ ta˜ e iing˜ Fidiéeˇ, jo̱ íbˋ dseaˋ casíiñˋ jnea˜ e cagajméeꞌ˜e ꞌnʉˋ jaléꞌˋ e juguiʉ́ˉ e nɨfáꞌˉa na. \v 20 Jo̱ dsʉꞌ uíiꞌ˜ e jaˋ jáꞌˉ calɨ́nꞌˉ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe, jo̱baꞌ latɨˊ lana nijá̱ꞌˆ e joˋ líˋ foꞌˆ jí̱i̱ꞌ˜ camɨ́ꞌˆ júuˆ cartɨˊ nilɨti˜ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e nɨfáꞌˉa na, jo̱ jo̱guɨb nifoꞌˆtu̱ꞌ jóng. \p \v 21 Jo̱ lajeeˇ sɨ́ɨngˋ Zacarías có̱o̱ꞌ˜ i̱ ángel do, jo̱ caluuˇ guáꞌˉ fébꞌˋ teáangˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ sɨjeengˇ írˋ do. Jo̱ lajaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do nɨnaangˋ ɨˊ dsíirˊ jialɨꞌˊ calɨꞌɨɨng˜ Zacarías eáangˊ fɨˊ lɨ˜ cangórˉ fɨˊ nifeꞌˋ do. \v 22 Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ cagüɨꞌɨ́ɨˊ Zacarías fɨˊ jo̱, joˋ líˋ féꞌrˋ. Jo̱baꞌ dsifɨˊ lajo̱b calɨlíꞌˆ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ caluuˇ do e lɨɨm˜baꞌ e cangáiñꞌˉ do e fɨˊ dsíiˊ guáꞌˉ do. Jo̱ dsifɨˊ ladob canaangˋ Zacarías e jmóorˋ li˜ có̱o̱ꞌ˜ guóorˋ quiáꞌˉ jial e cangárˉ do, jo̱ cangoca̱ˊbɨ e lɨ́ɨiñˊ lado. \p \v 23 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, mɨ˜ catɨ́ˋ íꞌˋ e cadsíngˉ lají̱i̱ꞌ˜ jmɨɨ˜ e catɨ́ɨngˉ Zacarías e iuuiñˉ fɨˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ do, jo̱ cangámꞌˉbre fɨˊ quiáꞌrˉ. \v 24 Jo̱ mɨ˜ calɨcǿngˋguɨ lajo̱, yʉ̱ʉ̱bˋ cacǿngˉ dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ. Jo̱ lajeeˇ ꞌñíingˉ sɨꞌˋ joˋ cagüɨꞌɨ́ɨˊ i̱ dseamɨ́ˋ do sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌrˉ, jo̱ lajeeˇ jo̱ ɨˊ dsíirˊ: \v 25 “Guiꞌmáamꞌˇ Fidiéeˇ quiáꞌˉ e guiʉ́ˉ e jmóorˋ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ e laco̱ꞌ joˋ niféꞌˋ dseaˋ gaˋ uii˜ quiéˉe.” \s1 Mɨ˜ cajméeˋ i̱ ángel do júuˆ e nilɨseengˋ Dseaˋ Jmáangˉ \p \v 26 Jo̱ mɨ˜ cadsíngˉ jñúungˉ sɨꞌˋ lajo̱, co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ casíingˋ Fidiéeˇ i̱ ángel Gabriel do fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ siiˋ Nazaret e néeˊ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea. \v 27 Jo̱ casíiñˋ dseaˋ do fɨˊ quiáꞌˉ jaangˋ sɨmɨ́ˆ i̱ siiˋ Yሠi̱ nɨnéeˊ júuˆ quiáꞌˉ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ sɨmingꞌˋ sɨju̱ˇ Davíꞌˆ i̱ siiˋ Séˆ. \v 28 Jo̱ mɨ˜ caguiéˉ i̱ ángel do fɨˊ quiáꞌˉ i̱ sɨmɨ́ˆ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Juguiʉ́ˉ oˊ quíiꞌˉ, sɨmɨ́ˆ, co̱ꞌ ꞌnʉˋbingꞌ i̱ nɨcaguíngꞌˋ Fidiéeˇ lajeeˇ lajaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ jmɨgüíˋ, jo̱ Fidiéebˇ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ. \p \v 29 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ sɨmɨ́ˆ do júuˆ quiáꞌˉ i̱ ángel do, dsíngꞌˉ cangogáˋ dsíirˊ jo̱ caꞌɨ́ˋ dsíirˊ e˜ uiing˜ e cajíngꞌˉ dseaˋ do lado. \p \v 30 Jo̱ cajíngꞌˉtu̱ i̱ ángel do: \p —Jaˋ fǿønꞌ˜ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ, co̱ꞌ iáamˋ dsíiˊ Fidiéeˇ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ, \v 31 jo̱guɨ lana nigüɨquiéenꞌˋ jaangˋ yʉ̱ʉ̱ˋ sɨñʉʉˆ, jo̱ mɨ˜ nilɨseeiñˋ, nitó̱ˆnaꞌ e nilɨsiirˋ Jesús. \v 32-33 Jo̱ mɨ˜ nicuáiñˋ, nijméˉ Fidiéeˇ e nilíiñˉ jaangˋ dseaˋ féngꞌˊ laco̱ꞌ calɨ́ngˉ i̱ sɨju̱rˇ Davíꞌˆ do. Jo̱guɨ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do quíiꞌˉ latab˜ niquiʉ́ꞌrˉ ta˜ quiáꞌˉ lajaléngꞌˋ dseaˋ Israel, jo̱guɨ niquiʉ́ꞌrˉ ta˜ cajo̱ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ, jo̱guɨ nilɨsiirˋ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ. \p \v 34 Jo̱baꞌ cajmɨngɨꞌˊ Yሠi̱ ángel do: \p —¿Jial cuǿøngˋ nilíˋ lajo̱? Jaˋguɨ có̱o̱ꞌ˜o̱ dseañʉꞌˋ. \p \v 35 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ ángel Gabriel do: \p —Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ nijmérˉ có̱o̱ꞌ˜ güeaꞌˆ ꞌgøngꞌˊ quiáꞌrˉ e niquɨnꞌˉ lafaꞌ jee˜ cabøø˜ jníiˊ, jo̱ lajeeˇ jo̱baꞌ nicuǿꞌrˉ ꞌnʉˋ Jmɨguíˋ quiáꞌrˉ, jo̱ jo̱guɨbaꞌ nigüɨquiéenꞌˋ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ güeangꞌˆ i̱ lɨ́ɨngˊ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ do. \v 36 Jo̱guɨ i̱ nɨɨꞌˋ i̱ siiˋ Elisabet, jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ nɨyúngꞌˊ eáangˊ, jñúungˉ sɨꞌˋ nɨngóoˊ e quiéeiñˋ jaangˋ yʉ̱ʉ̱ˋ sɨñʉʉˆ. Jo̱ i̱ dseamɨ́ˋ do i̱ nɨcaꞌéengˋ dseaˋ eáangˊ e jaˋ jiuung˜ nicǿøiñˉ, yʉ̱ʉ̱bˋ nɨquiéeiñˋ lana, \v 37 co̱ꞌ jalébꞌˋ tɨɨngˋ Fidiéeˇ jmérˉ. \p \v 38 Jo̱baꞌ cañíiˋ Yáˆ: \p —I̱ quiáꞌˉ Fidiéebˇ jnea˜. Güɨjméebˋ Fidiéeˇ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ laco̱ꞌ nɨcaféeꞌ˜ na. \p Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ sɨ́ɨiñˋ lado, jo̱ cangámꞌˉtu̱ i̱ ángel do fɨˊ lɨ˜ cajárˉ. \s1 Mɨ˜ cangóˉ Yሠe cangoꞌeerˇ Elisabet \p \v 39-41 Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ cangɨ́ˋ lajo̱, cangóˉ Yሠfɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e néeˊ fɨˊ jee˜ móꞌˋ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea e cangoꞌeerˇ i̱ nɨ́ɨrˆ Elisabet i̱ có̱o̱ꞌ˜ Zacarías do. \p Jo̱ mɨ˜ caguiérˉ fɨˊ jo̱, jo̱ cangoféeiñꞌˇ dseaˋ do. Jo̱ mɨ˜ catǿˉ Yሠcatǿꞌrˉ Elisabet, dsifɨˊ ladob cajǿngꞌˋ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ i̱ iuungˉ dsíiˊ tuꞌˊ Elisabet, jo̱guɨ dsifɨˊ ladob caꞌíngꞌˋ Elisabet Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 42 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ i̱ Elisabet do casɨ́ꞌrˉ Yሠe ngocángˋ dsíirˊ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —ꞌNʉˋbingꞌ i̱ nɨcajmigüeangꞌˆ Fidiéeˇ lajeeˇ lajaléngꞌˋ dseamɨ́ˋ i̱ seengˋ fɨˊ jmɨgüíˋ, jo̱guɨ nɨcajmigüeaiñꞌˆ yʉ̱ʉ̱ˋ quíiꞌˉ cajo̱. \v 43 ¿I̱˜ jnea˜ e nɨjaꞌeeˇ niquiáꞌˆ Fíiˋi jnea˜? \v 44 Co̱ꞌ mɨ˜ canúˉu e cateꞌˊ jnea˜, dsifɨˊ ladob cajǿngꞌˋ yʉ̱ʉ̱ˋ quiéˉe lɨ˜ iuuiñˉ fɨˊ dsíiˊ túꞌˋu e iáangˋ dsíirˊ. \v 45 Jo̱baꞌ eáamˊ juguiʉ́ˉ quíiꞌˉ, co̱ꞌ jábꞌˉ calɨ́nꞌˉ e nilɨti˜ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cacuøꞌrˊ ꞌnʉˋ. \v 46 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Yáˆ: \q1 Dsíngꞌˉ jmifénꞌˊ jnea˜ Fidiéeˇ, \q1 \v 47 jo̱guɨ dsíngꞌˉ iáangˋ dsiiˉ có̱o̱ꞌr˜ cajo̱, \q2 co̱ꞌ íˋbre dseaˋ caleáaiñˋ jnea˜ jee˜ dseeˉ quiéˉe. \q1 \v 48 Dsʉꞌ jnea˜ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ \q2 i̱ jaˋ jmiféngꞌˊ ꞌñiaꞌˊ, jo̱ sɨꞌímꞌˋ Fidiéeˇ jnea˜, \q2 jo̱ latɨˊ lana jo̱ cartɨˊ ró̱o̱ˋ jmɨgüíˋ niféꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ juguiʉ́ˉ uii˜ quiéˉe. \q1 \v 49 Co̱ꞌ Fidiéebˇ dseaˋ ꞌgøiñꞌˊ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ, \q2 jo̱guɨ jmiguiʉbˊ jaléꞌˋ e nɨcajméerˋ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ cajo̱, \q1 co̱ꞌ íˋbre dseaˋ güeaiñꞌˆ fɨˊ latøøngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ. \q1 \v 50 Jo̱guɨ contøømˉ nilíˋ fɨꞌˋ lɨ́ɨiñˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ nijmɨꞌgóˋ írˋ. \q1 \v 51 Jo̱ íˋbre tɨɨiñˋ jmérˉ lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ, \q1 jo̱guɨ cajméerˋ e cajgiéemˉ jaléꞌˋ e ɨˊ dsíiˊ dseaˋ i̱ jmɨcǿøngꞌˇ yaang˜. \q1 \v 52 Jo̱guɨ cajgiáamˉbre uǿˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ óoˋ ta˜ ñíiˊ, \q1 jo̱guɨ yʉ́bꞌˆ caseáiñꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ jmɨcǿøngꞌˇ yaang˜. \q1 \v 53 Jo̱guɨ juguiʉ́bˉ cacuøꞌrˊ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ seaˋ quiáꞌˉ, \q1 jo̱guɨ cajmɨlɨ́ɨmˉbre guooˋ jaléngꞌˋ dseaˋ seaˋ cuuˉ. \q1 \v 54-55 Jo̱guɨ cajmɨcó̱o̱ꞌr˜ jaléngꞌˋ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel \q2 i̱ caguíñꞌˋ lamɨ˜ jéengˊguɨ i̱ nilíingˉ dseaˋ quiáꞌrˉ, \q2 co̱ꞌ lajo̱b júuˆ caséerˊ có̱o̱ꞌ˜ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ quíˆiiꞌ i̱ siiˋ Abraham e nilíˋ fɨꞌˋ lɨ́ɨngˉ Fidiéeˇ jneaa˜aaꞌ, \q2 jo̱guɨ nijmɨcó̱o̱ꞌr˜ jneaa˜aaꞌ lata˜. \m Jo̱ jaléꞌˋ e júuˆ na cajíngꞌˉ Yሠie˜ jo̱. \p \v 56 Jo̱ caje̱bˊ Yሠgaangˋ sɨꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ Elisabet do. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱guɨbaꞌ cangángꞌˉtu̱r fɨˊ quiáꞌrˉ. \s1 Mɨ˜ calɨséngˋ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ \p \v 57 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cadsímˉ jmɨɨ˜ e nilɨseengˋ yʉ̱ʉ̱ˋ quiáꞌˉ Elisabet, jo̱ jaangˋ yʉ̱ʉ̱ˋ sɨñʉʉbˆ calɨséngˋ quiáꞌrˉ. \v 58 Jo̱ dsíngꞌˉ calɨꞌiáangˋ dsíiˊ jaléngꞌˋ rúiñꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ neáangˊ lacúngꞌˊ lajíingˋ lɨ˜ neáaiñˊ, co̱ꞌ calɨlíꞌrˆ e dsíngꞌˉ guiʉ́ˉ e cajméeˋ Fidiéeˇ có̱o̱ꞌ˜ i̱ Elisabet do. \v 59 Jo̱ mɨ˜ cadsíꞌˉ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ quiáꞌˉ Elisabet do jñiáˉ jmɨɨ˜, jo̱baꞌ cangojéengˋneiñꞌ e nitó̱ˉ li˜ fɨˊ ngúuˊ táaiñˋ laco̱ꞌ e quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋ dseaˋ Israel. Jo̱ mɨ˜ cajméerˋ lajo̱, sɨꞌíˆ nilɨsiiˋ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do laco̱ꞌ siiˋ tiquiáꞌrˆ Zacarías. \v 60 Dsʉꞌ i̱ Elisabet do cañíirˋ jo̱ casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —U̱˜, Juam ꞌnéˉ nilɨsiiñꞌˋ na. \p \v 61 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ caguiaangˉ do casɨ́ꞌrˉ Elisabet: \p —Jo̱ ¿jialɨꞌˊ nilɨsiirˋ lajo̱? Jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋguɨ dseaˋ sɨnʉ́ʉˆ quíiꞌˉ jaˋ siirˋ lajo̱. \p \v 62 Jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌˉ i̱ dseaˋ caguiaangˉ do Zacarías e jmóorˋ li˜ có̱o̱ꞌ˜ guóorˋ: \p —Jo̱ ¿jial nilɨsiiˋ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ la, fóꞌˋ ꞌnʉˋ? \p \v 63 Jo̱ Zacarías camɨrˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ nijméꞌrˉ jial iiñ˜ e nilɨsiiˋ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do, jo̱baꞌ cajmeꞌrˊ e Juam nilɨsiiñꞌˋ do. Jo̱ dsíngꞌˉ cangogáˋ dsíiˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do e calɨsíˋ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do Juan. \v 64 Jo̱ dsifɨˊ ladob canaˊ ooˉ luuˇ Zacarías jo̱ canaaiñˋ jmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ. \p \v 65 Jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ neáangˊ lacúngꞌˊ lajíingˋ lɨ˜ guiing˜ Zacarías eáamˊ cangogáˋ dsíirˊ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e calɨ́ˉ do, jo̱ lajo̱bɨ lacaangˋ jee˜ móꞌˋ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea eáamˊ calɨseáˋ e júuˆ jo̱. \v 66 Jo̱ lajɨɨngˋ dseaˋ i̱ calɨñiˊ jaléꞌˋ e calɨ́ˉ do cajmɨngɨꞌˊ rúiñꞌˋ: \p —¿E˜ sɨꞌíingˆ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ la mɨ˜ nicuáiñˋ? Dsʉco̱ꞌ eáamˊ li˜ e jmɨcó̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ quiáꞌrˉ. \s1 Jaléꞌˋ e caꞌøˊ Zacarías quiáꞌˉ Fidiéeˇ \p \v 67 Jo̱ mɨ˜ canaˊ ooˉ luuˇ Zacarías, dsifɨˊ lajo̱b caꞌíñꞌˋ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jo̱ canaaiñˋ féꞌrˋ jaléꞌˋ júuˆ e cangɨ́ɨiñˋ cacuøˊ Fidiéeˇ ladsifɨˊ lado jo̱ cajíñꞌˉ: \q1 \v 68 Güɨjmifémꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ Fíiˋnaaꞌ Fidiéeˇ quiáꞌˉ dseaˋ Israel, \q1 dsʉco̱ꞌ nɨcajárˉ jee˜ jneaa˜aaꞌ, dseaˋ lɨ́ɨˊnaaꞌ dseaˋ quiáꞌrˉ, \q1 jo̱ nɨcaleáamˋbre jneaa˜aaꞌ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quíˉnaaꞌ. \q1 \v 69 Jo̱ caguíñꞌˋ lajeeˇ lajaléngꞌˋ sɨju̱ˇ dseata˜ \q2 dseaˋ féngꞌˊ Davíꞌˆ i̱ jmóoˋ ta˜ quiʉꞌˊ Fidiéeˇ do jaangˋ i̱ ꞌgøngꞌˊguɨ eáangˊ \q2 e quiáꞌˉ nileáiñˉ jneaa˜aaꞌ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quíˉiiꞌ. \q1 \v 70-71 Co̱ꞌ lajo̱b júuˆ cacuøꞌˊ Fidiéeˇ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ i̱ nɨcaféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌrˉ malɨꞌˋguɨ eáangˊ \q1 e nileáiñˉ jneaa˜aaꞌ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ jneaa˜aaꞌ \q1 jo̱guɨ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ guíingˉ quíˉnaaꞌ cajo̱, \q1 \v 72 jo̱guɨ nilíˋ fɨꞌˋ lɨ́ɨmˉbre jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quíˆnaaꞌ, \q1 co̱ꞌ jaˋ niꞌíingˉ dsíirˊ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e cajmɨrǿrˋ \q2 có̱o̱ꞌ˜ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ quíˆiiꞌ Abraham lají̱i̱ꞌ˜ malɨꞌˋguɨ eáangˊ. \q1 \v 73 Jo̱ e lab júuˆ e cacuøꞌˊ Fidiéeˇ i̱ Abraham do ie˜ jo̱: \q1 \v 74 e nileáiñˉ jneaa˜aaꞌ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ jneaa˜aaꞌ, \q1 jo̱baꞌ jneaa˜aaꞌ nijmóˆnaaꞌ e ngocángˋ dsiˋnaaꞌ lɨ́ꞌˆ dseángꞌˉ laco̱ꞌ iing˜ Fidiéeˇ, \q1 jo̱ joˋ e ꞌgǿngꞌˋnaaꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ i̱ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níiˉ quíˉiiꞌ do jóng. \q1 \v 75 Jo̱guɨ lata˜ se̱e̱ˉnaaꞌ fɨˊ jmɨgüíˋ la, \q2 nɨse̱e̱ˉnaaꞌ e lɨ́ɨˊnaaꞌ dseaˋ güeangꞌˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jo̱guɨ dseaˋ i̱ éeˋ røøˋ laco̱ꞌ sɨꞌíˆ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. \m \v 76 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e jo̱, jo̱ lalab casɨ́ꞌˉ Zacarías i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do: \q1 Jo̱guɨ ꞌnʉˋ, yʉ̱ʉ̱ˋ quíˉiiꞌ, nilɨsiiꞌˋ dseaˋ i̱ caguíngꞌˋ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ i̱ niféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌrˉ; \q1 co̱ꞌ ꞌnʉbˋ dseaˋ niguiéenꞌ˜ dseaˋ guiʉ́ˉ, \q2 co̱ꞌ lana nɨjaquiéengˊ e tɨˊ lɨ˜ nijáaˊ Fíiˋnaaꞌ Dseaˋ Jmáangˉ. \q1 \v 77 Jo̱ nijméeꞌ˜ dseaˋ júuˆ jial nileángˉ Fidiéeˇ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ e niꞌíingˉ dseeˉ quiáꞌrˉ. \q1 \v 78 Jo̱ Fidiéeˇ nijmérˉ jaléꞌˋ e jo̱, co̱ꞌ dsíngꞌˉ ꞌneáaiñˋ jneaa˜aaꞌ, jo̱guɨ eáamˊ fɨꞌˋ lɨ́ɨiñˉ jneaa˜aaꞌ cajo̱. \q1 Jo̱baꞌ nɨcacuøꞌrˊ jneaa˜aaꞌ e lafaꞌ nijneáˋ co̱o̱ˋ jɨˋ e jloꞌˆ niingˉ ꞌgøngꞌˊ fɨˊ lɨ˜ se̱e̱ˉnaaꞌ lana, \q1 \v 79 jo̱ e jo̱baꞌ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ lafaꞌ sɨjúungˉ lɨ˜ nʉʉˋ sǿꞌˋ. \q1 Jo̱ Fidiéeˇ niꞌéꞌrˆ jneaa˜aaꞌ fɨˊ guiʉ́ˉ quiáꞌrˉ e laco̱ꞌ \q2 nilɨse̱e̱ˉnaaꞌ juguiʉ́ˉ júuˆ røøˋ. \m Jo̱ jaléꞌˋ e júuˆ na caféꞌˋ Zacarías ie˜ jo̱. \p \v 80 Jo̱ cuaamˋ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ quiáꞌrˉ do laco̱ꞌ ngóoˊ jmɨɨ˜. Jo̱ lajeeˇ cuaaiñˋ, eáangˊ ngóoˊ lɨcuíiñˋ Fidiéeˇ jo̱guɨ eáangˊ ngóoˊ lɨguiúiñˉ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ dseaˋ do. Jo̱ mɨ˜ ꞌléꞌˋ cacuáiñˉ, jo̱ cangórˉ fɨˊ co̱o̱ˋ jee˜ móꞌˋ, jo̱ jo̱b cateáaiñˋ cartɨˊ mɨ˜ caguiéˉ jmɨɨ˜ e nilɨcuíiˋ dseaˋ Israel quiáꞌrˉ. \c 2 \s1 Mɨ˜ calɨséngˋ Jesús \r (Mt. 1:18-25) \p \v 1-2 Jo̱ ie˜ jo̱ seengˋ jaangˋ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ siiˋ Augusto i̱ quiʉꞌˊ ta˜ ie˜ jo̱, jo̱ seengˋ jaangˋ dseata˜ dseaˋ nʉꞌluu˜ quiáꞌrˉ i̱ siiˋ Cirenio i̱ guiing˜ lɨ́ɨngˊ ta˜ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Siria. Jo̱ ie˜ jo̱ caquiʉꞌˊ i̱ Augusto do ta˜ e nilɨꞌíingˆ jaléngꞌˋ dseaˋ. \v 3 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ taang˜ fɨˊ lɨ˜ jiéꞌˋ ꞌnéˉ nidsilíiñˋ fɨˊ góoˋbre, jo̱ fɨˊ jo̱b nilɨꞌíiñˆ. \p \v 4 Jo̱ mɨ˜ cahuɨ̱́ꞌˋ ta˜ lajo̱, jo̱baꞌ cagüɨꞌɨ́ɨˊ i̱ Séˆ do fɨˊ lɨ˜ guiiñˇ fɨˊ fɨɨˋ Nazaret lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea, jo̱ cangáiñꞌˉ fɨˊ góorˋ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e siiˋ Belén fɨˊ lɨ˜ calɨséngˋ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ siiˋ Davíꞌˆ do, jaangˋ dseaˋ sɨju̱ˇ Séˆ i̱ calɨséngˋ malɨꞌˋguɨ eáangˊ. \v 5 Jo̱ mɨ˜ cangángꞌˉ Séˆ fɨˊ góorˋ, téeˋbre Yáˆ, co̱ꞌ nɨnéeˊ júuˆ quiáꞌrˉ có̱o̱iñꞌ˜ do, jo̱guɨ yʉ̱ʉ̱bˋ nɨquiéeiñꞌˋ do cajo̱. \p \v 6-7 Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˋ fɨˊ Belén, jo̱b catɨ́ˋ íꞌˋ e nilɨseengˋ yʉ̱ʉ̱ˋ quiáꞌˉ Yáˆ, dsʉꞌ jaˋ lɨ˜ calɨ́ꞌrˉ lɨ˜ nijé̱rˉ, co̱ꞌ dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caseángꞌˊ e fɨˊ fɨɨˋ do ie˜ jo̱. Jo̱ lɨ˜ güɨɨngˋ jaléngꞌˋ cuea˜ güɨtábˆ caje̱rˊ, jo̱ jo̱b calɨséngˋ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do. Jo̱ íbˋ laꞌuii˜ jó̱o̱ˊ Yሠi̱ calɨséngˋ. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caquɨiñꞌˉ co̱o̱ˋ ꞌmɨꞌˊ, jo̱ catɨráaiñˋ dsíiˊ co̱o̱ˋ niꞌnʉ́ʉˊ lɨ˜ gøꞌˊ jóꞌˋ, dsʉco̱ꞌ jaˋ lɨ˜ seaˋ lɨ˜ guiʉ́ˉ faꞌ niquiérˋ. \s1 Mɨ˜ cajnéngˉ ángeles fɨˊ lɨ˜ taang˜ dseaˋ jmóoˋ íˆ joꞌseꞌˋ \p \v 8 Jo̱ mɨ˜ canʉʉˋ e jmɨɨ˜ jo̱, jo̱ nicaje̱ˊ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ i̱ jmóoˋ íˆ joꞌseꞌˋ quiáꞌˉ fɨˊ lɨ́ꞌˉ caluuˇ fɨɨˋ Belén. \v 9 Jo̱ lajeeˇ neáaiñˊ e canʉʉˋ e jmɨɨ˜ jo̱, co̱o̱ˋ cajnémˉ jaangˋ ángel i̱ casíingˋ Fidiéeˇ fɨˊ lɨ˜ neáaiñˊ, jo̱ dsíngꞌˉ jloꞌˆ cajneáˉ e güeaꞌˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do lacúngꞌˊ lajíingˋ lɨ˜ neáangˊ i̱ dseaˋ do, jo̱ dsíngꞌˉ cafǿiñꞌˊ. \v 10 Jo̱ cajíngꞌˉ i̱ ángel do casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —Jaˋ fǿøngꞌ˜naꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ, dsʉco̱ꞌ juguiʉ́bˉ quie̱e̱ˆ quíiˆnaꞌ, jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ nilɨꞌiáangˋ dsíirˊ uíiꞌ˜ e júuˆ jo̱. \v 11 Co̱ꞌ fɨˊ lab góoˋ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ Davíꞌˆ, jo̱ lana fɨˊ lab nɨcalɨséngˋ Dseaˋ Jmáangˉ, dseaˋ nileáiñˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quíiˆnaꞌ. \v 12 Jo̱ nɨñíˆbaꞌ e mɨ˜ nigüɨꞌnéngꞌˊnaꞌr jo̱ niguiéngꞌˊnaꞌr quíiñꞌ˜ co̱o̱ˋ ꞌmɨꞌˊ jo̱ ráaiñˋ dsíiˊ co̱o̱ˋ niꞌnʉ́ʉˊ lɨ˜ gøꞌˊ jóꞌˋ. \p \v 13 Jo̱ mɨ˜ catóꞌˊ e caféꞌˋ i̱ ángel do lado, co̱o̱ˋ cajnémˉ ángeles i̱ fɨ́ɨngˊguɨ fɨˊ lɨ˜ neáangˊ i̱ dseaˋ do, jo̱ lajalémꞌˋ i̱ ángeles do canaaiñˋ e jmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ lajaléiñꞌˋ do jo̱guɨ canaaiñꞌˋ do ørˊ lala: \q1 \v 14 ¡Majmiféngꞌˊnaaꞌ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ, \q1 jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ seengˋ guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌr˜ güɨlɨseemˋbre juguiʉ́ˉ júuˆ røøˋ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do! \p \v 15 Jo̱ mɨ˜ catóꞌˊ e caꞌøˊ i̱ ángeles do, cangolíimˆtu̱r fɨˊ lɨ˜ jalíiñˉ. Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ íˆ joꞌseꞌˋ do canaaiñˋ sɨ́ɨiñˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜ jo̱ sɨ́ꞌˋ rúiñꞌˋ lala: \p —Máˉaaꞌ fɨˊ Belén. Maneˋduuꞌ jaléꞌˋ e nɨcajíngꞌˉ Fíiˋnaaꞌ Fidiéeˇ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e nɨcalɨ́ˉ jmɨɨ˜ na. \p \v 16 Jo̱ catamꞌˉ i̱ dseaˋ do fɨˊ lajmɨnáˉ, jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ fɨˊ Belén, cadséiñꞌˋ Yሠcó̱o̱ꞌ˜ Séˆ jo̱guɨ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do e ráaiñˋ dsíiˊ co̱o̱ˋ niꞌnʉ́ʉˊ lɨ˜ gøꞌˊ jóꞌˋ. \v 17 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cangáiñˉ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do, jo̱ canaamˋbre niꞌrˊ júuˆ lají̱i̱ꞌ˜ e cajíngꞌˉ i̱ ángel do cuaiñ˜ quiáiñꞌˉ do. \v 18 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ canúuˉ e júuˆ jo̱ dsíngꞌˉ cangogáˋ dsíirˊ. \v 19 Jo̱ dsíngꞌˉ caꞌɨ́ˋ dsíiˊ Yሠquiáꞌˉ jaléꞌˋ e calɨ́ˉ ie˜ jo̱, jo̱guɨ caꞌmeaˊbɨr e júuˆ jo̱ fɨˊ dsíiˊ moguir˜. \p \v 20 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caquɨmꞌˉtu̱ i̱ dseaˋ jmóoˋ íˆ joꞌseꞌˋ do. Jo̱ lajeeˇ ngolíiñˋ jo̱ ørˊ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jo̱ dsíngꞌˉ jmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ, co̱ꞌ calɨtib˜ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e quie̱ˊ i̱ ángel do ie˜ jo̱. \s1 Mɨ˜ cangojéeiñˋ Jesús fɨˊ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén \p \v 21 Jo̱ mɨ˜ cadsíꞌˉ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do jñiáˉ jmɨɨ˜, jo̱ cangojéengˋneiñꞌ e cató̱ˉ li˜ fɨˊ ngúuˊ táaiñˋ laco̱ꞌ quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋ dseaˋ Israel. Jo̱ dsifɨˊ ladob caté̱e̱rˋ e calɨsíñꞌˋ do Jesús lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ cajíngꞌˉ i̱ ángel do casɨ́ꞌrˉ Yሠlají̱i̱ꞌ˜ mɨ˜ nʉ́ꞌˉguɨ e nidsiquiéeiñꞌˋ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do. \p \v 22 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, mɨ˜ cadsíꞌˉ Yሠtu̱lóˉ jmɨɨ˜ e calɨséngˋ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do, cajmiti˜bre lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e caséeˊ Moi˜ e ꞌnéˉ nilíˋ, jo̱guɨbaꞌ cangolíiñˆ cangojéengˋneiñꞌ fɨˊ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén e laco̱ꞌ nidsijeáangˉneiñꞌ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. \v 23-24 Jo̱ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nidsilíingˉ dseaˋ Israel sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ có̱o̱ꞌ˜ yʉ̱ʉ̱ˋ sɨñʉʉˆ laꞌuii˜ i̱ lɨseengˋ quiáꞌrˉ, ꞌnéˉ jéengˋ sejmiiˋ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do gángˉ bøsɨɨ˜ o̱si gángˉ mee˜ quiáꞌˉ e nijngángꞌˉ jmidseaˋ fɨˊ nifeꞌˋ quiáꞌˉ e sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ do. Jo̱ jaléꞌˋ e jo̱ cajméeˋ i̱ Séˆ do có̱o̱ꞌ˜ i̱ Yሠdo ie˜ jo̱, co̱ꞌ lalab ta˜ caquiʉꞌˊ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ: “Song i̱i̱ˋ calɨséngˋ yʉ̱ʉ̱ˋ sɨñʉʉˆ laꞌuii˜ quiáꞌˉ, íˋbingꞌ i̱ nijméˉ ta˜ lɨ́ꞌˆ lají̱i̱ꞌ˜ e iing˜ Fidiéeˇ.” \p \v 25 Jo̱ ie˜ jo̱ seengˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ fɨˊ Jerusalén i̱ siiˋ Simeón, jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ guiúngˉ eáangˊ, jo̱ dsíngꞌˉ jmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ, jo̱guɨ sɨjeeiñˇ i̱ nisíngˉ Fidiéeˇ i̱ nileángˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáiñꞌˉ. Jo̱ jéebˊ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ quiáꞌˉ i̱ Simeón do, \v 26 jo̱ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ e jo̱baꞌ calɨñirˊ lají̱i̱ꞌ˜ lamɨ˜ jéengˊguɨ e jaˋ nijúuiñˉ e jaˋ mɨˊ cangáaiñˋ Dseaˋ Jmáangˉ, dseaˋ i̱ nisíngˉ Fidiéeˇ do. \v 27 Jo̱ ie˜ jo̱ cajméeˋ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cangóˉ Simeón fɨˊ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén. Jo̱ mɨ˜ caguiérˉ e fɨˊ guáꞌˉ jo̱, fɨˊ jo̱b nɨtaang˜ Yሠcó̱o̱ꞌ˜guɨ Séˆ e jéeiñˋ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ Jesús do e jmóorˋ jaléꞌˋ ta˜ e caquiʉꞌˊ Fidiéeˇ e ꞌnéˉ líˋ. \v 28 Jo̱ mɨ˜ cangángˉ Simeón i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do jo̱ casangꞌˉneiñꞌ jo̱ canaaiñˋ jmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ jo̱ cajíñꞌˉ: \q1 \v 29 Guiꞌmáamꞌˇbaꞌ Fíiˋnaaꞌ Fidiéeˇ, co̱ꞌ nɨcalɨtib˜ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quíiꞌˉ e cajméeꞌ˜ jnea˜ jéengˊguɨ. \q1 Jo̱baꞌ dsíngꞌˉ iáangˋ dsiiˉ lana, jo̱ nɨcuǿømˋ nitøøꞌˉ jnea˜ fɨˊ ñifɨ́ˉ quíiꞌˉ, jnea˜ dseaˋ i̱ jmóoˋ lají̱i̱ꞌ˜ e iing˜ ꞌnʉˋ; \q1 \v 30-31 co̱ꞌ nɨcamámˉbaa i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ la, dseaˋ i̱ nileángˉ jneaꞌˆ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quíˉiiꞌ, dseaˋ se̱e̱ˉnaaꞌ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \q1 \v 32 Co̱ꞌ i̱ lab dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ e jɨˋ e jneáˋ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, \q1 jo̱guɨ laꞌeáangˊ i̱ lab cajo̱ e nijmɨꞌgóˋ dseaˋ jaléngꞌˋ dseaˋ quíiꞌˉ dseaˋ Israel. \p \v 33 Jo̱ dsíngꞌˉ cangogáˋ dsíiˊ Yሠcó̱o̱ꞌ˜guɨ Séˆ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e cajíngꞌˉ i̱ Simeón do uii˜ quiáꞌˉ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do. \v 34 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e caféꞌˋ Simeón lajo̱, jo̱ cataiñꞌˉ güeaꞌˆ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do có̱o̱ꞌ˜ sejmiiñꞌˋ jo̱guɨ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ Yáˆ: \p —I̱ yʉ̱ʉ̱ˋ la nɨsɨꞌíiñˆ mɨ˜ nicuáiñˋ e niguiárˉ júuˆ jial nijmicuíingˋ dseaˋ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ fɨ́ɨmˊ dseaˋ jmɨgüíˋ niquɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ yaaiñ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. Dsʉꞌ seemˋ dseaˋ i̱ jaˋ niꞌíngꞌˋ jaléꞌˋ júuˆ e niguiáiñꞌˉ do, co̱ꞌ jaˋ nitɨ́ˉ dsíirˊ, \v 35 co̱ꞌ niguiéebˊ jmɨɨ˜ mɨ˜ nilɨdseáangˊ dsíiˊ jial ɨˊ dsíiˊ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. Jo̱guɨ ꞌnʉˋ dsíngꞌˉ nilɨjiuung˜ oꞌˊ mɨ˜ nijmeángꞌˋ dseaˋ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ la quíiꞌˉ mɨ˜ nɨféiñꞌˋ. \p \v 36 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e féꞌˋ Simeón lajo̱, jo̱ cajámꞌˋbre i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do có̱o̱ꞌ˜ sejmiiñꞌˋ. Jo̱ dsifɨˊ ladob cangoquiéengˊ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ siiˋ A̱a̱ˉ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Yሠcó̱o̱ꞌ˜guɨ Séˆ e jéeiñˋ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do, jo̱ féꞌˋ i̱ dseamɨ́ˋ i̱ siiˋ A̱a̱ˉ do cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ cajo̱, jo̱ i̱ dseamɨ́ˋ íˋ lɨ́ɨiñˊ jó̱o̱ˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Fanuel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ sɨju̱ˇ jaangˋ dseaˋ i̱ calɨsíˋ Aser. Jo̱ i̱ dseamɨ́ˋ do eáamˊ nɨyúiñꞌˊ; ochenta y cuatro ji̱i̱ˋ nɨngóoˊ e ꞌnɨ́ɨiñˉ jo̱ leꞌeáamˆbɨr eáangˊ mɨ˜ cacúngꞌˉ guórˋ, jo̱ guiéˉ ji̱i̱ˋ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, cajúmˉ dseañʉꞌˋ quiáꞌrˉ. \v 37 Jo̱ contøømˉ iuuiñˉ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ e jmitir˜ lají̱i̱ꞌ˜ e iing˜ Fidiéeˇ e jmiféiñꞌˊ dseaˋ do jo̱guɨ e jmóorˋ ayuno cajo̱. \v 38 Jo̱ mɨ˜ cangáiñˉ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ Jesús do, jo̱ cacuøꞌrˊ guiꞌmáangꞌˇ Fidiéeˇ uii˜ quiáiñꞌˉ. Jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ canaaiñˋ jmaꞌrˊ júuˆ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ sɨjeengˇ i̱ dseaˋ i̱ nisíngˉ Fidiéeˇ e quiáꞌˉ nileáiñˉ dseaˋ jee˜ dseeˉ quiáꞌrˉ jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “I̱ lab i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ i̱ cajíngꞌˉ Fidiéeˇ i̱ nisíñˉ i̱ niꞌíingˉ dseeˉ quíˆnaaꞌ.” \s1 Mɨ˜ cangolíingˋtu̱ Yሠcó̱o̱ꞌ˜ Séˆ fɨˊ Nazaret \p \v 39 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajmiti˜ sejmiiˋ Jesús jaléꞌˋ e ta˜ huɨ̱́ꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do, cangolíimˋtu̱r có̱o̱ꞌ˜ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do fɨˊ Nazaret fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea. \v 40 Jo̱ cuaamˋ Jesús lajeeˇ jo̱ laco̱ꞌ ngóorˊ jmɨɨ˜, jo̱ dsíngꞌˉ ngóoˊ lɨtɨɨiñˋ, jo̱ eáamˊ jmigüeangꞌˆ Fidiéeˇ írˋ. \s1 Mɨ˜ caje̱ˊ Jesús fɨˊ dsíiˊ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén \p \v 41 Jo̱ laco̱o̱ˋ ji̱i̱ˋ mɨ˜ tɨˊ jmɨɨ˜ Pascua quiáꞌˉ dseaˋ Israel, nitɨ́ɨngˋ sejmiiˋ Jesús e dsilíiñˉ fɨˊ Jerusalén. \v 42 Jo̱ ie˜ mɨ˜ cadsíꞌˉ i̱ jiuung˜ do guitu̱ˊ ji̱i̱ˋ, jo̱ fɨˊ jo̱b cangórˉ có̱o̱ꞌ˜ sejmiirˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌrˉ jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ neáangˊ fɨˊ Nazaret. Jo̱ fɨˊ jo̱b caje̱ˊ lajaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lajeeˇ catɨ́ˋ e jmɨɨ˜ do. \v 43 Jo̱ mɨ˜ cadséngˉ e jmɨɨ˜ do, jo̱ cangolíimˋtu̱r lajaléiñꞌˋ do fɨˊ Nazaret, \v 44 dsʉꞌ dob nicaje̱ˊ i̱ jiuung˜ Jesús do fɨˊ Jerusalén. Jo̱ jaˋ nicalɨlíꞌˆ sejmiirˋ e nicaje̱rˊ, co̱ꞌ lɨ́ɨiñˉ e jee˜ i̱ dseaˋ caguiaangˉ dob ngaiñꞌˊ. Jo̱ catamꞌˉbre fɨˊ lajaléiñꞌˋ do lajeeˇ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜. \v 45 Jo̱ mɨ˜ caniúiñꞌˊ guiáꞌˆ fɨˊ, jo̱ caꞌnaiñꞌˉ Jesús jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ caguiaangˉ do, dsʉꞌ joˋ lɨ˜ cadséngꞌˋneiñꞌ do. Jo̱baꞌ caquɨmꞌˉtu̱r fɨˊ Jerusalén e cangoꞌnéeiñꞌˇ i̱ jiuung˜ do. \p \v 46 Jo̱ mɨ˜ caguilíingˉtu̱r fɨˊ Jerusalén, jo̱ jaˋ cadséngꞌˋneiñꞌ dsifɨˊ lado carˋ mɨ˜ cadsíngˉ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜guɨ lajo̱, jo̱guɨbaꞌ cadséngꞌˋneiñꞌ. Dsʉꞌ fɨˊ guábꞌˉ guiiñꞌˇ do e núurˋ e sɨ́ɨngˋ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel, jo̱guɨ jmiguiʉbˊ jaléꞌˋ e jmɨngɨ́ꞌˉ rúngꞌˋ Jesús có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ. \v 47 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ teáangˉ núuˋ jial ngɨ́ɨˋ i̱ jiuung˜ Jesús do dsíngꞌˉ dsigáˋ dsíirˊ, co̱ꞌ tɨɨmˋbiñꞌ eáangˊ. \v 48 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ sejmiiˋ Jesús e dob guiiñ˜, jo̱ dsíngꞌˉ cangoꞌgóˋ dsíirˊ jo̱ cajíngꞌˉ niquiáꞌrˆ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Yʉ̱ʉ̱ˋ quíˉiiꞌ, ¿jialɨꞌˊ cajmeáanꞌ˜ jneaꞌˆ lana? Dsíngꞌˉ nɨcajmóˆooꞌ fɨꞌíˆ có̱o̱ꞌ˜ tiquíiꞌˆ, jo̱ dsíngꞌˉ nɨcaꞌnéengꞌ˜naaꞌ ꞌnʉˋ. \p \v 49 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ niquiáꞌrˆ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿Jialɨꞌˊ ngɨˋnaꞌ ꞌnángꞌˋnaꞌ jnea˜? ¿Su jaˋ ñíˆnaꞌ e˜ ta˜ nɨsɨꞌíinˆn e nijmee˜e quiáꞌˉ Tiquiéˆe dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ? \p \v 50 Dsʉꞌ i̱ sejmiirˋ do jaˋ cangáiñꞌˋ jialɨꞌˊ cajíngꞌˉ i̱ jiuung˜ Jesús do lado. \p \v 51 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ sɨ́ɨiñˋ e jo̱, jo̱ cangolíimˋtu̱r lajɨˋ gaaiñˋ do fɨˊ Nazaret. Jo̱ dsíngꞌˉ guiúngˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ sejmiirˋ, jo̱ dsíngꞌˉ nʉ́ʉꞌr˜ cajo̱. Jo̱ eáamˊ iáangˋ dsíiˊ niquiáꞌrˆ mɨ˜ caꞌɨ́ɨˉ dsíirˊ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e cangojéeˊ ie˜ jmɨɨ˜ jo̱. \v 52 Jo̱ lajeeˇ jo̱ cuaamˋ Jesús, jo̱ ngóoˊ lɨtɨɨngˋguɨr laco̱o̱ˋ jmɨɨ˜, jo̱ dsíngꞌˉ iáangˋ dsíiˊ jaléngꞌˋ dseaˋ có̱o̱ꞌr˜, jo̱guɨ lajo̱bɨ Fidiéeˇ có̱o̱ꞌ˜ írˋ cajo̱. \c 3 \s1 Mɨ˜ canaangˋ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ e guiarˊ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ \r (Mt. 3:1-12; Mr. 1:1-8; Jn. 1 :19-28) \p \v 1 Jo̱ ie˜ jo̱ nɨngóoˊ guiꞌñiáˋ jiingˋ e lɨ́ɨngˊ Tiberio dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quiáꞌˉ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ. Jo̱ seengˋ quiúungˉ dseata˜ dseaˋ nʉꞌluu˜ quiáꞌrˉ, jaangˋ i̱ siiˋ Poncio Pilato i̱ guiing˜ lɨ́ɨngˊ ta˜ fɨˊ Judea, jo̱ jaangˋ i̱ siiˋ Herodes i̱ lɨ́ɨngˊ ta˜ fɨˊ Galilea, jo̱ seengˋ jaangˋ rúngꞌˋ dseaˋ ngáangꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ Herodes i̱ siiˋ Lii˜ i̱ guiing˜ lɨ́ɨngˊ ta˜ fɨˊ Iturea có̱o̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ lɨ˜ siiˋ Traconite, jo̱guɨ jaangˋ i̱ siiˋ Lisanías i̱ guiing˜ fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ siiˋ Abilinia. \v 2 Jo̱ ie˜ jo̱ seengˋ gángˉ jmidseaˋ laniingˉ, jaangˋ i̱ siiˋ Anás có̱o̱ꞌ˜guɨ jaangˋ i̱ siiˋ Caifás. Jo̱ ie˜ jo̱ cajo̱ i̱ Juan do i̱ lɨ́ɨngˊ jó̱o̱ˊ Zacarías guiiñ˜ fɨˊ jee˜ uǿˉ quiʉ̱́ˋ mɨ˜ caféꞌˋ Fidiéeˇ caféngꞌˊneiñꞌ e nɨcatɨ́bˋ íꞌˋ e nináiñꞌˋ do e niguiárˉ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ jee˜ dseaˋ jmɨgüíˋ. \v 3 Jo̱ mɨ˜ cahuɨ̱́ꞌˋ ta˜ lajo̱, jo̱ dsifɨˊ lajo̱b cangóˉ i̱ Juan do fɨˊ guaˋ Jordán, jo̱ fɨˊ jo̱b canaaiñˋ e guiarˊ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ quiniˇ dseaˋ i̱ caseángꞌˊ fɨˊ lacueeˋ e guaˋ do ie˜ jo̱. Jo̱ fɨˊ jo̱b eꞌrˊ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ guilíingˉ do, jo̱ sɨ́ꞌˋreiñꞌ e ꞌnéˉ niquɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ yaaiñꞌ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ, jo̱ lajo̱guɨbaꞌ e nisáiñˋ jmɨɨˋ e laco̱ꞌ cuøˊ li˜ e cajméeˋ dseaˋ do lajo̱. \v 4 Jo̱ e jo̱ cangojéeˊ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ Saíiˆ malɨɨ˜guɨ eáangˊ, jaangˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, lɨ˜ féꞌˋ lala: \q1 Ngɨˊ jaangˋ dseaˋ i̱ féꞌˋ teáˋ fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ quiʉ̱́ˋ jo̱ féꞌrˋ lala: \q1 “Jmeáangꞌ˜naꞌ guiʉ́ˉ fɨˊ, \q2 jo̱guɨ nea˜naꞌ condséeˊ, \q1 co̱ꞌ lana tɨˊ lɨ˜ nijáabˊ Fíiˋnaaꞌ. \q1 \v 5 Jo̱ jmɨrǿøˋnaꞌ lacaangˋ guiáꞌˆ fɨˊ, \q1 jo̱ jmɨrǿøˋnaꞌ lacaangˋ lɨ˜ jungꞌˋ, \q1 jo̱ jmeeˉnaꞌ condséeˊ fɨˊ lacaangˋ lɨ˜ tuꞌˋ fɨˊ, \q1 jo̱ jalébꞌˋ fɨˊ nilíiˋ røøˋ. \q1 \v 6 Jo̱ jalémꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ nilíꞌrˋ jial e nileáiñˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ íˋ.” \m Jo̱ jaléꞌˋ e na cajíngꞌˉ Saíiˆ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \p \v 7 Jo̱ mɨ˜ caguilíingˉ dseaˋ i̱ iing˜ nisángˋ jmɨɨˋ e fɨˊ guaˋ lɨ˜ táangˋ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do, jo̱ casɨ́ꞌˉ i̱ Juan do lajaangˋ lajaangˋ i̱ dseaˋ i̱ caguilíingˉ do ie˜ jo̱: \p —¡Jó̱o̱ˊ jaléngꞌˋ mɨꞌˋ guíingˉ ꞌnʉ́ꞌˋ! ¿I̱˜ cajmeꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ júuˆ e lala cuǿøngˋ nileángˋnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ iihuɨ́ɨˊ e nɨjaquiéengˊ jmɨɨ˜ na? \v 8 ꞌNéˉ nijmiliingˇ yaang˜naꞌ e laco̱ꞌ nilɨlíꞌˆ jaléngꞌˋ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ e dseángꞌˉ e jáꞌˉbaꞌ nɨcaquɨ́ꞌˉ jíingꞌˇ yaang˜naꞌ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. Jo̱ jaˋ jmɨgǿøngˋ yaang˜naꞌ e nileángˋnaꞌ jee˜ dseeˉ quíiˆnaꞌ dsʉꞌ uíiꞌ˜ e Abraham lɨ́ɨiñˊ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ quíiˆnaꞌ, co̱ꞌ e jáꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e cuǿømˋ jméˉ Fidiéeˇ sɨju̱ˇ Abraham jaléꞌˋ cu̱u̱˜ e néeˊ la faco̱ꞌ iiñ˜ lajo̱. \v 9 Co̱faꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ quɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ yaang˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ lɨ́ɨiñˊ laco̱ꞌ e ꞌmaˋ ofɨɨˋ e jaˋ dseengˋ ofɨɨˋ e cuøˊ, jo̱baꞌ huɨ̱́bꞌˋ e ꞌmaˋ do jo̱ dsitóoꞌ˜ fɨˊ ni˜ jɨˋ lafaꞌ cuɨɨb˜, co̱ꞌ jaˋ eeˋ ta˜ íingˆ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ. \p \v 10 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jaléꞌˋ e caféꞌˋ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do, jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —¿Jial niꞌeeˉ jneaꞌˆ guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ? \p \v 11 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ Juan do jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do: \p —E labaꞌ ꞌnéˉ nijmeeˉnaꞌ: I̱i̱ˋ ꞌnʉ́ꞌˋ ooˉnaꞌ tú̱ˉ ꞌmɨꞌquíiˊnaꞌ, ꞌnéˉ nicuǿꞌˆnaꞌ co̱o̱ˋ jaangˋ dseaˋ i̱ jaˋ seaˋ quiáꞌˉ; jo̱guɨ i̱i̱ˋ ꞌnʉ́ꞌˋ seaˋ e cøꞌˆnaꞌ, ꞌnéˉ nicøꞌˆnaꞌ jmáꞌˉjiʉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ jaˋ seaˋ e dǿꞌˉ. \p \v 12 Jo̱ lajeeˇ sɨ́ɨngˋ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ do, jo̱b caguilíingˉ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ nodsicuuˉ i̱ iing˜ nisángˋ jmɨɨˋ, jo̱ cajmɨngɨꞌrˊ i̱ Juan do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Tɨfaꞌˊ, ¿e˜ ꞌnéˉ jmóˆ jneaꞌˆ e laco̱ꞌ niꞌeeˉnaaꞌ guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ? \p \v 13 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ Juan do quiáꞌˉ i̱ nodsicuuˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —E labaꞌ ꞌnéˉ nijméeˆ ꞌnʉ́ꞌˋ: Joˋ mɨ́ˆnaꞌ cuuˉ quiáꞌˉ dseaˋ e jmiguiʉˊguɨ laco̱ꞌ ta˜ quiʉꞌˊ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ dseata˜. \p \v 14 Jo̱ lajeeˇ sɨ́ɨngˋ i̱ Juan do có̱o̱ꞌ˜ i̱ nodsicuuˉ do, caguilíingˉ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ ꞌléeˉ fɨˊ lɨ˜ táaiñˋ jo̱ cajmɨngɨꞌˊreiñꞌ: \p —Jo̱guɨ jneaꞌˆ, ¿e˜ ꞌnéˉ nijmóˆnaaꞌ e laco̱ꞌ niꞌeeˉnaaꞌ guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ Juan do jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ ꞌléeˉ do: \p —E labaꞌ ꞌnéˉ nijmitíˆ ꞌnʉ́ꞌˋ: Jaˋ eeˋ uǿøꞌ˜naꞌ quiáꞌˉ dseaˋ laguidseaangˆ, o̱ꞌguɨ føngꞌˊnaꞌ dseaˋ, o̱ꞌguɨ jmooˋnaꞌ dseeˉ quiáꞌˉ dseaˋ e ngɨɨ˜guɨ, o̱ꞌguɨ niꞌnɨ́ɨng˜naꞌ dseaˋ e jaˋ eeˋ mɨˊ cajméerˋ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ; jo̱ güɨlɨꞌiáangˋ óoˊnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ lají̱i̱ꞌ˜ e ꞌléengꞌ˜naꞌ. \p \v 15 Jo̱ lajeeˇ féꞌˋ i̱ Juan do e júuˆ na, jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ caguiaangˉ do ɨˊ dsíirˊ e˜ nilíˋ jo̱guɨ ɨˊ dsíirˊ su Dseaˋ Jmáamˉ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do. \v 16 Jo̱ mɨ˜ calɨlíꞌˆ i̱ Juan do e ɨˊ dsíiˊ i̱ dseaˋ do lajo̱, jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉreiñꞌ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —E jáꞌˉ, jnea˜ seáanˊn ꞌnʉ́ꞌˋ jmɨɨˋ có̱o̱ꞌ˜ layaang˜ jmɨɨˋ, jo̱ dsʉꞌ nabɨ nijáaˊ jaangˋguɨ dseaˋ i̱ niseángˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jmɨɨˋ có̱o̱ꞌ˜ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ jɨˋ. Jo̱ i̱ dseaˋ íˋ ꞌgøngꞌˊguɨr laco̱ꞌ jnea˜ e jí̱i̱ꞌ˜ jnea˜ jaˋ catɨ́ɨnˉn faꞌ nisɨ́ɨꞌ˜ɨ capíꞌˆ ñiˊ ꞌñʉ́ʉˊ lomɨɨrˉ. Co̱ꞌ jnea˜ nɨcaseánˉn jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jmɨɨˋ có̱o̱ꞌ˜ layaang˜ jmɨɨˋ e laco̱ꞌ cuøˊ li˜ e nɨcaquɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ yaang˜naꞌ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ; dsʉꞌ írˋ mɨ˜ nigüéeiñˉ niseáiñˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jmɨɨˋ có̱o̱ꞌ˜ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e laco̱ꞌ cuøˊ li˜ e nɨcangɨ́ɨngˋnaꞌ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ dseaˋ do. \v 17 Jo̱ quie̱bˊ dseaˋ do e jmáiñꞌˋ ta˜ quiáꞌˉ e nisíñꞌˋ mɨcuɨꞌieeˋ, jo̱ nisérˉ caꞌˊ e quiˊ quiáꞌˉ do. Jo̱ dsʉꞌ e mɨcuɨꞌieeˋ do niꞌmeárˉ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ, jo̱guɨ e quiˊ quiáꞌˉ nijɨ̱́ˉbre fɨˊ lɨ˜ cooˋ jɨˋ e jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ yʉꞌˊ. \p \v 18 Jo̱ jmangꞌˉ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ lanabaꞌ caféngꞌˊ i̱ Juan do jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, jo̱ caꞌeꞌˊreiñꞌ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ quiáꞌˉ jial laangˋ dseaˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ. \v 19 Jo̱guɨ caféngꞌˊ i̱ Juan do jaléngꞌˋ dseaˋ e jaˋ dseengˋ laco̱ꞌ jmóoˋ i̱ dseata˜ Herodes do e jéeiñˋ lafaꞌ dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ oo˜ dseañʉꞌˋ rúiñꞌˋ dseaˋ ngáangꞌ˜ có̱o̱ꞌr˜ i̱ siiˋ Lii˜, jo̱guɨ cajíiñˉ dseata˜ Herodes có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e gaˋ e jmóoiñꞌˋ do. \v 20 Jo̱ mɨ˜ calɨñiˊ i̱ dseata˜ do lají̱i̱ꞌ˜ e júuˆ e féꞌˋ i̱ Juan do uíiꞌ˜ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ dsíngꞌˉ calɨguíiñˉ jo̱guɨ cajméerˋ co̱o̱ˋguɨ e gaˋ, co̱ꞌ caquiʉꞌrˊ ta˜ e catamꞌˆ i̱ Juan do, jo̱ ꞌnʉñíbˆ catangꞌˉneiñꞌ do. \s1 Mɨ˜ cajgáangˉ Jesús jmɨɨˋ \r (Mt. 3:13-17; Mr. 1:9-11) \p \v 21 Jo̱ dsʉꞌ nʉ́ꞌˉguɨ e niꞌíˋ i̱ Juan do ꞌnʉñíˆ, lajeeˇ cateáaiñˋ fɨˊ guaˋ Jordán e seáaiñˋ dseaˋ jmɨɨˋ, jo̱ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ caguiéˉ Jesús fɨˊ jo̱, jo̱ cajgáaiñˉ jmɨɨˋ cajo̱. Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ cangɨ́ˋ e jo̱, jo̱ caféngꞌˊ Jesús Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ, jo̱ lajeeˇ jo̱ canaˊ cateáˋ fɨˊ ñifɨ́ˉ, \v 22 jo̱ fɨˊ jo̱b cajgóˉ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e lɨɨng˜ jaangˋ mee˜ fɨˊ yʉ́ꞌˆ mogui˜ Jesús, jo̱ canʉ́ꞌˋ e lɨɨng˜ i̱i̱ˋ guicaféꞌˋ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ jo̱ guicajíñꞌˉ: \p —ꞌNʉbˋ Jó̱o̱ˋo̱ i̱ ꞌneáanˋn eáangˊ, jo̱ dsíngꞌˉ iáangˋ dsiiˉ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ. \s1 Jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ quiáꞌˉ Jesús \r (Mt. 1:1-17) \p \v 23 Jo̱ guiguiˊ ji̱i̱ˋ nɨngóoˊ Jesús mɨ˜ canaaiñˋ jmóorˋ ta˜ e sɨꞌíiñˆ. Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ lɨ́ɨiñˉ e i̱ Séˆ do tiquiáꞌˆ Jesús. Jo̱ tiyʉ́ʉꞌ˜ quiáꞌˉ Jesús siirˋ Elí, \v 24 jo̱ tiquiáꞌˆ Elí siirˋ Matat, jo̱ tiquiáꞌˆ Matat calɨsírˋ Leví, jo̱ tiquiáꞌˆ Leví calɨsírˋ Melqui, jo̱ tiquiáꞌˆ Melqui calɨsírˋ Jana, jo̱ tiquiáꞌˆ Jana calɨsírˋ Séˆ, \v 25 jo̱ tiquiáꞌˆ Séˆ calɨsírˋ Matatías, jo̱ tiquiáꞌˆ Matatías calɨsírˋ Amós, jo̱ tiquiáꞌˆ Amós calɨsírˋ Nahum, jo̱ tiquiáꞌˆ Nahum calɨsírˋ Esli, jo̱ tiquiáꞌˆ Esli calɨsírˋ Nagai, jo̱ tiquiáꞌˆ Nagai calɨsírˋ Maat, \v 26 jo̱ tiquiáꞌˆ Maat calɨsírˋ Matatías, jo̱ tiquiáꞌˆ Matatías calɨsírˋ Semei, jo̱ tiquiáꞌˆ Semei calɨsírˋ Sec, jo̱ tiquiáꞌˆ Sec calɨsírˋ Judá, \v 27 jo̱ tiquiáꞌˆ Judá calɨsírˋ Joanán, jo̱ tiquiáꞌˆ Joanán calɨsírˋ Resa, jo̱ tiquiáꞌˆ Resa calɨsírˋ Zorobabel, jo̱ tiquiáꞌˆ Zorobabel calɨsírˋ Salatiel, jo̱ tiquiáꞌˆ Salatiel calɨsírˋ Neri, \v 28 jo̱ tiquiáꞌˆ Neri calɨsírˋ Melqui, jo̱ tiquiáꞌˆ Melqui calɨsírˋ Adi, jo̱ tiquiáꞌˆ Adi calɨsírˋ Cosam, jo̱ tiquiáꞌˆ Cosam calɨsírˋ Elmodam, jo̱ tiquiáꞌˆ Elmodam calɨsírˋ Er, \v 29 jo̱ tiquiáꞌˆ Er calɨsírˋ Josué, jo̱ tiquiáꞌˆ Josué calɨsírˋ Eliezer, jo̱ tiquiáꞌˆ Eliezer calɨsírˋ Jorim, jo̱ tiquiáꞌˆ Jorim calɨsírˋ Matat, \v 30 jo̱ tiquiáꞌˆ Matat calɨsírˋ Leví, jo̱ tiquiáꞌˆ Leví calɨsírˋ Simeón, jo̱ tiquiáꞌˆ Simeón calɨsírˋ Judá, jo̱ tiquiáꞌˆ Judá calɨsírˋ Séˆ, jo̱ tiquiáꞌˆ Séˆ calɨsírˋ Jonám, jo̱ tiquiáꞌˆ Jonám calɨsírˋ Eliaquim, \v 31 jo̱ tiquiáꞌˆ Eliaquim calɨsírˋ Melea, jo̱ tiquiáꞌˆ Melea calɨsírˋ Mainán, jo̱ tiquiáꞌˆ Mainán calɨsírˋ Matata, jo̱ tiquiáꞌˆ Matata calɨsírˋ Natán, \v 32 jo̱ tiquiáꞌˆ Natán calɨsírˋ Davíꞌˆ, jo̱ tiquiáꞌˆ Davíꞌˆ calɨsírˋ Isaí, jo̱ tiquiáꞌˆ Isaí calɨsírˋ Obed, jo̱ tiquiáꞌˆ Obed calɨsírˋ Booz, jo̱ tiquiáꞌˆ Booz calɨsírˋ Salmón, jo̱ tiquiáꞌˆ Salmón calɨsírˋ Naasón, jo̱ tiquiáꞌˆ Naasón calɨsírˋ Aminadab, \v 33 jo̱ tiquiáꞌˆ Aminadab calɨsírˋ Aram, jo̱ tiquiáꞌˆ Aram calɨsírˋ Esrom, jo̱ tiquiáꞌˆ Esrom calɨsírˋ Fares, jo̱ tiquiáꞌˆ Fares calɨsírˋ Judá, \v 34 jo̱ tiquiáꞌˆ Judá calɨsírˋ Jacóoˆ, jo̱ tiquiáꞌˆ Jacóoˆ calɨsírˋ Isáaˊ, jo̱ tiquiáꞌˆ Isáaˊ calɨsírˋ Abraham, jo̱ tiquiáꞌˆ Abraham calɨsírˋ Taré, jo̱ tiquiáꞌˆ Taré calɨsírˋ Nacor, \v 35 jo̱ tiquiáꞌˆ Nacor calɨsírˋ Serug, jo̱ tiquiáꞌˆ Serug calɨsírˋ Ragau, jo̱ tiquiáꞌˆ Ragau calɨsírˋ Peleg, jo̱ tiquiáꞌˆ Peleg calɨsírˋ Heber, jo̱ tiquiáꞌˆ Heber calɨsírˋ Sala, \v 36 jo̱ tiquiáꞌˆ Sala calɨsírˋ Cainán, jo̱ tiquiáꞌˆ Cainán calɨsírˋ Arfaxad, jo̱ tiquiáꞌˆ Arfaxad calɨsírˋ Sem, jo̱ tiquiáꞌˆ Sem calɨsírˋ Noé, jo̱ tiquiáꞌˆ Noé calɨsírˋ Lamec, \v 37 jo̱ tiquiáꞌˆ Lamec calɨsírˋ Matusalén, jo̱ tiquiáꞌˆ Matusalén calɨsírˋ Enoc, jo̱ tiquiáꞌˆ Enoc calɨsírˋ Jared, jo̱ tiquiáꞌˆ Jared calɨsírˋ Mahalaleel, jo̱ tiquiáꞌˆ Mahalaleel calɨsírˋ Cainán, jo̱ tiquiáꞌˆ Cainán calɨsírˋ Enós, \v 38 jo̱ tiquiáꞌˆ Enós calɨsírˋ Set, jo̱ tiquiáꞌˆ Set calɨsírˋ Adán, jo̱ tiquiáꞌˆ Adán ꞌñiaꞌˊ Fidiéeˇ. \c 4 \s1 Mɨ˜ cajméeˋ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quijí̱ˉ jial nirǿngˋ Jesús dseeˉ \r (Mt. 4:1-11; Mr. 1:12-13) \p \v 1 Jo̱ ie˜ jo̱, mɨ˜ cangɨ́ˋ e cangɨ́ɨngˋ Jesús Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ e Jmɨguíˋ do cangojéengˋ írˋ fɨˊ jee˜ uǿˉ quiʉ̱́ˋ, \v 2 jo̱ fɨˊ jo̱b caje̱rˊ lajeeˇ tu̱lóˉ jmɨɨ˜. Jo̱ lajeeˇ jo̱ jaˋ e cagǿꞌrˋ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ. Jo̱ lajeeˇ táaiñˋ fɨˊ jo̱, jo̱ caguiéˉ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ, jo̱ cajméerˋ quijí̱ˉ jial e nirǿngˋ dseaˋ do dseeˉ. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e tu̱lóˉ jmɨɨ˜ do, jo̱guɨbaꞌ cadseáˉ jmɨꞌaangˉ Jesús jóng. \v 3 Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b cajíngꞌˉ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —¡Song jáꞌˉ e ꞌnʉˋ lɨnꞌˊ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ camɨ́ɨngꞌ˜ do, jo̱baꞌ jmeeˉ e niꞌuíingˉ iñíꞌˆ e cu̱u̱˜ néeˊ la! \p \v 4 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Lalab féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ: “Jaˋ nilɨseengˋ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ juguiʉ́ˉ e lɨco̱ꞌ niꞌɨ̱́ꞌˋ nidǿꞌrˉ jaléꞌˋ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ. Co̱ꞌ ꞌnéˉ nijmiti˜bre jaléꞌˋ ta˜ quiʉꞌˊ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ lajo̱guɨbaꞌ e nilɨseeiñˋ juguiʉ́ˉ jóng.” \p \v 5 Jo̱baꞌ cajméeˋtu̱ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quijí̱ˉ jial e nirǿngˋ dseaˋ do dseeˉ, jo̱ cangojéeiñˋ dseaˋ do fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ e ñíiˊ eáangˊ, jo̱ caꞌeꞌˊreiñꞌ jaléꞌˋ fɨɨˋ e seaˋ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ dseángꞌˉ lajeeˇ cateáˋ. \v 6 Jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p \v 7 —Jaléꞌˋ e la nicuøøˉ quíiꞌˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋguɨ e jloꞌˆ e seaˋ fɨˊ jo̱ song nisiꞌˆ uǿˉ jníꞌˆ jo̱ nijmifénꞌˊ jnea˜, co̱ꞌ e quiéˉbaa lajaléꞌˋ e na, jo̱ jneab˜ cuǿøngˋ jmee˜e guiéeˆ jo̱ cuǿømˋ cuǿøˆø doñiˊ i̱i̱ˋ i̱ iin˜n. \p \v 8 Dsʉꞌ dsifɨˊ ladob cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Güɨhuíingˉ cáanˋn, Satanás, dsʉco̱ꞌ lalab féꞌˋguɨ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ cajo̱: “Jí̱i̱ꞌ˜ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉbingꞌ nijmifénꞌˊ, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ ta˜ quiʉꞌˊ íˋbre e nijmitíꞌˆ cajo̱.” \p \v 9 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajméeˋtu̱ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quijí̱ˉ jial nirǿngˋ Jesús dseeˉ, jo̱ cangojéeiñˋ dseaˋ do fɨˊ yʉ́ꞌˆ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Song jáꞌˉ e ꞌnʉˋ lɨnꞌˊ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ camɨ́ɨngꞌ˜ do, laco̱ꞌ té̱e̱ˉe̱e̱ꞌ tɨˊ yʉ́ꞌˆ la bíingˊ uøꞌˊ cartɨˊ uii˜, \v 10 co̱ꞌ lalab féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ: \q1 Fidiéeˇ niquiʉ́ꞌrˉ ta˜ jaléngꞌˋ ángeles quiáꞌrˉ e nijmérˉ íˆ ꞌnʉˋ, \q1 \v 11 jo̱ nisáiñꞌˊ ꞌnʉˋ có̱o̱ꞌ˜ guóorˋ lajeeˇ guiáangꞌ˜ guoꞌˊ guiáꞌˆ güíˋ, \q1 jo̱ lajo̱baꞌ jaˋ nilɨhuɨ́ɨnꞌˋ mɨ˜ nitɨtáanꞌˇ fɨˊ ni˜ uǿˉ. \p \v 12 Dsʉꞌ Jesús cañíiˋtu̱r quiáꞌˉ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Dsʉꞌ lalab féꞌˋguɨ cajo̱ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ: “Jaˋ jmooꞌˋ jial niꞌéˉ Fíiꞌˋ Fidiéeˇ dseeˉ.” \p \v 13 Jo̱ có̱o̱ꞌ˜ e jo̱b catɨ́ˋ ꞌnɨˊ néeꞌ˜ e jmóoˋ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quijí̱ˉ jial e nirǿngˋ Jesús dseeˉ, dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ néeꞌ˜ jaˋ calɨ́ꞌrˉ lajo̱. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, mɨ˜ joˋ ñiˊ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ jial nijmérˉ e nirǿngˋ Jesús dseeˉ, jo̱baꞌ catiúumˉbre dseaˋ do, jo̱ cangohuíimˉbre lajeeˇ cateáˋ. \s1 Mɨ˜ canaangˋ Jesús jmóorˋ ta˜ quiáꞌrˉ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea \r (Mt. 4:12-17; Mr. 1:14-15) \p \v 14 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangámꞌˉtu̱ Jesús fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea, jo̱ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ bíˋ ꞌgøngꞌˊ quiáꞌˉ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ canaangˋ niꞌˊ júuˆ quiáꞌrˉ fɨˊ laco̱o̱ˋ fɨɨˋ e néeˊ fɨˊ laꞌúngˉ lɨ˜ se̱ꞌˊ fɨˊ jo̱. \v 15 Jo̱ mɨ˜ niguiéerˊ laco̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ dséerˊ, dsifɨˊ ladob írˋ fɨˊ dsíiˊ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel, jo̱ fɨˊ jo̱b eꞌrˊ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ dsilíingˉ fɨˊ guáꞌˉ do jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ núuˋ júuˆ quiáꞌrˉ eáamˊ jmiféiñꞌˊ dseaˋ do. \s1 Mɨ˜ cangángꞌˉtu̱ Jesús fɨˊ Nazaret \r (Mt. 13:53-58; Mr. 6:1-6) \p \v 16 Jo̱ ie˜ jo̱, lajeeˇ ngɨˊ Jesús fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea, jo̱ caguiéngꞌˉtu̱r fɨˊ Nazaret fɨˊ lɨ˜ cacuáiñˉ. Jo̱ mɨ˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel, dséerˊ fɨˊ Sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ e tɨ́ɨiñˋ ꞌñiaꞌrˊ. Jo̱ lajeeˇ táaiñˋ fɨˊ e sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ do, jo̱ casíngꞌˋ ꞌñiaꞌrˊ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ góorˋ, \v 17 jo̱ caꞌíñꞌˋ co̱o̱ˋ jiˋ e caꞌɨ́rˋ lɨ˜ tó̱o̱ˋ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ Saíiˆ, jaangˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨꞌˋguɨ eáangˊ. Jo̱ mɨ˜ caneáarˊ e jiˋ do, jo̱baꞌ cadséꞌrˋ lɨ˜ tó̱o̱ˋ lala jo̱ caꞌɨ́rˋ: \q1 \v 18-19 E Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fii˜ Fidiéeˇbaaꞌ e jéengˋ jnea˜, \q1 co̱ꞌ caguíngꞌˋ Fidiéeˇ jnea˜ e laco̱ꞌ niguiaaˆ jaléꞌˋ juguiʉ́ˉ quiáꞌrˉ fɨˊ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ tiñíingˉ: \q1 jo̱guɨ nɨcasíiñˋ jnea˜ cajo̱ e laco̱ꞌ niguiaaˆ juguiʉ́ˉ quiáꞌˉ e nileángˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ lafaꞌ ꞌñúungꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ dseeˉ quiáꞌˉ, \q1 jo̱guɨ e nijmee˜e e nilɨjnéꞌˋtu̱ jaléngꞌˋ dseaˋ tiuungˉ, \q1 jo̱guɨ e nilaanˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ íngꞌˋ iihuɨ́ɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ rúngꞌˋ, \q1 jo̱guɨ e nijméeꞌ˜e júuˆ e nɨcatɨ́bˋ íꞌˋ e nijméˉ Fidiéeˇ e niꞌuíingˉ guiʉ́ˉ quiáꞌˉ dseaˋ jmɨgüíˋ. \m Jo̱ lanab jí̱i̱ꞌ˜ lɨ́ɨˊ júuˆ e féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \p \v 20 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e ɨˊ Jesús e júuˆ do, jo̱ cajníibˊtu̱r e jiˋ do jo̱ cajá̱ꞌrˋ i̱ dseaˋ néeˊ ni˜ e guáꞌˉ do, jo̱ caguábˋtu̱r. Jo̱ jalémꞌˋ i̱ dseaˋ teáangꞌ˜ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ do teáaiñˉ jǿøiñˉ Jesús. \v 21 Jo̱baꞌ canaangˋ Jesús sɨ́ꞌrˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —E jmɨɨ˜ na nɨcalɨti˜ jaléꞌˋ e nɨcanʉ́ʉˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e tó̱o̱ˋ e fɨˊ ni˜ jiˋ la. \p \v 22 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ e guáꞌˉ do dsíngꞌˉ dsigáˋ dsíirˊ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Jesús, jo̱guɨ jmangꞌˉ juguiʉ́bˉ féꞌrˋ quiáꞌˉ dseaˋ do, jo̱guɨ jmɨngɨ́ꞌˉ rúiñꞌˋ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜: \p —¿Su o̱ꞌ i̱ nabɨ jó̱o̱ˊ Séˆ i̱ guiing˜ fɨˊ fɨɨˋ la? \p \v 23 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaˋ ngámˉ nisɨ́ꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jnea˜ jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ júuˆ ró̱o̱ˋ: “Tɨmɨ́ɨˊ, jmeeˉ mɨ́ɨˊ quíiꞌˉ uøꞌˊ”; o̱si nifoꞌˆbɨꞌ é: “¿Jialɨꞌˊ jaˋ jméeꞌˆ fɨˊ góoꞌˉ la lajaléꞌˋ e nɨcajmeeꞌˉ fɨˊ Capernaum?” \p \v 24 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —Jo̱ jnea˜ jmɨtaaˉ óoˊnaꞌ e jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jaˋ íngꞌˋ dseaˋ góorˋ írˋ. \v 25 ¿Jሠtó̱o̱ˋ óoˊnaꞌ jaléꞌˋ e féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e calɨ́ˉ malɨꞌˋguɨ eáangˊ mɨ˜ cajáˉ Líiˆ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ? Co̱ꞌ ie˜ jo̱ jaˋ catu̱u̱ˋ jmɨ́ɨˊ fɨˊ Israel lajeeˇ ꞌnɨˊ jiingˋ dsíˋ caꞌnáꞌˆ, jo̱guɨ dsíngꞌˉ cajáˉ ooˉ cajo̱. \v 26 Jo̱ dsʉꞌ ie˜ jo̱ jaˋ caquiʉꞌˊ Fidiéeˇ ta˜ faꞌ e cajméeˋ Líiˆ e guiʉ́ˉ quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ dseaˋ góorˋ i̱ ꞌnɨ́ɨˉ, co̱ꞌ caquiʉꞌˊ dseaˋ do ta˜ e cajméeˋ i̱ Líiˆ do e guiʉ́ˉ dsʉꞌ quiáꞌˉ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ ꞌnɨ́ɨˉ i̱ guiing˜ fɨˊ lɨ˜ huí̱i̱ˆ eáangˊ fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ siiˋ Sarepta quiá̱ꞌˉ lɨ˜ néeˊ fɨɨˋ Sidón. \v 27 Jo̱ lajo̱b calɨ́ˉ cajo̱ ie˜ malɨɨ˜guɨ eáangˊ mɨ˜ cajáˉ Cheey˜, jaangˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. Co̱ꞌ fɨ́ɨmˊ dseaˋ Israel dseaˋ góoˋ Cheey˜, calɨdséeꞌr˜ e cacá̱rˉ jmohuɨ́ɨˊ ꞌlɨꞌˆ fɨˊ ngúuˊ táaiñˋ ie˜ jo̱, dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ i̱ dseaˋ góorˋ faꞌ cajmiꞌleáaiñˉ. Co̱ꞌ camɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ i̱ siiˋ Naamán i̱ guiing˜ tɨˊ lɨ˜ huí̱i̱ˆ eáangˊ, tɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Siria, jí̱i̱ꞌ˜ íˋbingꞌ i̱ caꞌláangˉ, co̱ꞌ lajo̱b ta˜ caquiʉꞌˊ Fidiéeˇ. \p \v 28 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ do jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Jesús jo̱ dsíngꞌˉ calɨguíiñˉ. \v 29 Jo̱baꞌ caguíimˋbre dseaˋ do sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ, jo̱ caꞌǿøngˋneiñꞌ catɨˊ guiéeꞌ˜ fɨɨˋ, jo̱guɨ cangojéengˋneiñꞌ cartɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ jiáaˊ. Jo̱ fɨˊ jo̱b lɨ˜ lamɨ˜ iiñ˜ nibíiñˉ dseaˋ do, co̱ꞌ ɨˊ dsíirˊ e nijngámꞌˉbreiñꞌ. \v 30 Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ tɨˊ e yʉ́ꞌˆ jiáaˊ do e lɨ˜ ɨˊ dsíirˊ e nibíiñˉ dseaˋ do, jo̱ dsʉꞌ Jesús caquɨmꞌˉtu̱r jo̱ cangɨ́ɨiñˊ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ joˋ eeˋ cajméeiñꞌˋ do quiáꞌrˉ. \s1 Jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ jéeˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quiáꞌˉ \r (Mr. 1:21-28) \p \v 31 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ cangóbˉtu̱ Jesús fɨˊ Capernaum fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea. Jo̱ mɨ˜ caguiérˉ e fɨˊ jo̱, jo̱ caꞌírˉ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel, jo̱ fɨˊ jo̱b canaaiñˋ eꞌrˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lajeeˇ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ jaléiñꞌˋ do. \v 32 Jo̱ dsíngꞌˉ dsigáˋ dsíiˊ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ núuˋ júuˆ quiáꞌrˉ, co̱ꞌ féꞌrˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ jaangˋ dseaˋ i̱ óoˋ ta˜. \p \v 33 Jo̱ e fɨˊ guáꞌˉ do e lɨ˜ caguiéˉ Jesús e cangoꞌéeꞌrˇ dseaˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ fɨˊ jo̱b nisingꞌˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ jéeˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quiáꞌˉ. Jo̱ cajméeˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do e caꞌóoˋ i̱ dseañʉꞌˋ do gaˋ eáangˊ, jo̱guɨ caféꞌrˋ jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p \v 34 —Jéengꞌ˜ na, Jesús, dseaˋ seengˋ fɨˊ Nazaret. ¿Jialɨꞌˊ ñijmiguíinꞌˆ jneaꞌˆ? ¿Su cañíꞌˉ e niꞌíinꞌ˜ jneaꞌˆ? Cuíimˋbaaꞌ ꞌnʉˋ, jo̱baꞌ ne˜naaꞌ e lɨnꞌˊ dseaˋ güeangꞌˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ. \p \v 35 Jo̱baꞌ cajíingˉ Jesús i̱ ꞌlɨngꞌˆ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¡Tiiˉ íiˊ moníꞌˆ, jo̱ tiúungˊ i̱ dseañʉꞌˋ na lana! \p Jo̱ mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱ dsifɨˊ ladob cajméeˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do e caquɨ́ngꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ do fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ teáangꞌ˜ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ do. Jo̱ jo̱guɨbaꞌ catiúungˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do i̱ dseaˋ do, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ joˋ eeˋ cajmeáiñꞌˋ i̱ dseañʉꞌˋ do. \v 36 Jo̱ dsíngꞌˉ cafǿngꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ jo̱ jmɨngɨꞌˊ rúiñꞌˋ lala: \p —¿I̱˜ i̱ dseaˋ na, faa˜aaꞌ, e quiʉꞌrˊ ta˜ laco̱ꞌ jaangˋ dseaˋ i̱ óoˋ ta˜, jo̱guɨ quɨ́ɨꞌ˜bre jmɨɨ˜ e jmihuíiñˉ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ jéeˊ quiáꞌˉ dseaˋ, jo̱ dsifɨˊ lajo̱b dsihuíingˉ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do? \p \v 37 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ lado, dsíngꞌˉ caniꞌˉ júuˆ laꞌúngˉ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea quiáꞌˉ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ e jmóoˋ Jesús fɨˊ Capernaum. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús iemɨséˆ Tʉ́ˆ Simón \r (Mt. 8:14-15; Mr. 1:29-31) \p \v 38 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ cagüɨꞌɨ́ɨbˊ Jesús lɨ˜ iuuiñˉ fɨˊ dsíiˊ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ i̱ seengˋ fɨˊ Capernaum, jo̱ cangórˉ fɨˊ quiáꞌˉ Tʉ́ˆ Simón. Jo̱ mɨ˜ caguiérˉ fɨˊ jo̱, nidséebꞌ˜ iemɨséˆ Tʉ́ˆ Simón e dsíngꞌˉ iʉ˜ guíiñˆ. Jo̱ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ i̱ teáangꞌ˜ e sɨnʉ́ʉˆ do camɨꞌrˊ Jesús jmɨꞌeeˇ faꞌ e nijmiꞌleáaiñˉ i̱ dseamɨ́ˋ do. \v 39 Jo̱baꞌ cangóˉ Jesús fɨˊ lɨ˜ ráangˋ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do. Jo̱ mɨ˜ caguiérˉ lɨ˜ ráaiñꞌˋ do, jo̱ cajíiñˉ e jmohuɨ́ɨˊ e lɨ́ɨngˊ i̱ dseaˋ do. Jo̱ dsifɨˊ ladob caꞌláangˉ i̱ dseamɨ́ˋ do, jo̱ cajémꞌˋ e iʉ˜ guíiñꞌˆ do. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ lado, jo̱ caró̱o̱ˉbre jo̱ cajméerˋ e cagǿꞌˋ Jesús có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ caguiaangˉguɨ do. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús fɨ́ɨngˊ dseaˋ dséeꞌ˜ \r (Mt. 8:16-17; Mr. 1:32-34) \p \v 40 Jo̱ mɨ˜ canʉʉˋ e jmɨɨ˜ jo̱, jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ caguilíiñˉ e ꞌnáiñꞌˊ Jesús, jo̱ jéeiñˋ jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ quiáꞌrˉ e laco̱ꞌ nijmiꞌleáangˉ dseaˋ do. Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ fɨˊ lɨ˜ guiing˜ Jesús, jo̱ camɨꞌrˊ dseaˋ do jmɨꞌeeˇ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ ngolíiñˉ; jo̱baꞌ lɨ́ˉ jo̱ caquidsiˊ Jesús guóorˋ fɨˊ mogui˜ lajaangˋ lajaangˋ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do, jo̱ dsifɨˊ ladob ꞌláaiñꞌˉ. \v 41 Jo̱ jee˜ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do niquiéengˋ dseaˋ i̱ jéeˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quiáꞌˉ. Jo̱ laco̱ꞌ ngóoˊ Jesús e jmiꞌleáaiñˉ lajaangˋ lajaangˋ i̱ dseaˋ do, jo̱ lajo̱b dsihuíingˉ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do, jo̱ sóongˆ óorˋ tɨꞌáiñꞌˋ Jesús jo̱ féꞌrˋ: \p —ꞌNʉbˋ dseaˋ lɨnꞌˊ Dseaˋ Jmáangˉ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ camɨ́ɨngꞌ˜. \p Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ canúuˉ Jesús e féꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ jéeˊ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do lado, dsifɨbˊ caꞌgaaiñˋ quiáiñꞌˉ jo̱ joˋ cacuøꞌrˊ fɨˊ faꞌ eeˋ caféꞌˋguɨiñꞌ do, co̱ꞌ líbꞌˆ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do e Jesús lɨ́ɨiñˊ Dseaˋ Jmáangˉ i̱ cajíngꞌˉ Fidiéeˇ i̱ nisíñˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la lají̱i̱ꞌ˜ lamalɨꞌˋguɨ eáangˊ. \s1 Mɨ˜ caguiaˊ Jesús júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea \r (Mr. 1:35-39) \p \v 42 Jo̱ mɨ˜ cajneáˉ e jmɨɨ˜ e cajmiꞌleáangˉ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do, cagüɨꞌɨ́ɨbˊ Jesús e fɨɨˋ do, jo̱ cangórˉ fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ cateáaiñˋ ꞌñiaꞌrˊ. Dsʉꞌ dsifɨˊ ladob caguilíingˉ jaléngꞌˋ dseaˋ e ꞌnáiñꞌˊ dseaˋ do caléꞌˋ catú̱ˉ, jo̱ jnɨ́iñꞌˋ dseaˋ do e laco̱ꞌ jaˋ nidséiñꞌˉ fɨˊ lɨ˜ jiéꞌˋ. \v 43 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —ꞌNéˉ ninii˜i laco̱o̱ˋ laco̱o̱ˋ fɨɨˋ e niguiaaˆ júuˆ quiáꞌˉ jial íingˉ Fidiéeˇ dseeˉ quiáꞌˉ dseaˋ e laco̱ꞌ cuǿøngˋ nicá̱rˋ nifɨˊ quiáiñꞌˉ. \p \v 44 Jo̱baꞌ canaaiñˋ ngɨrˊ laco̱o̱ˋ fɨɨˋ e guiarˊ e júuˆ jo̱ fɨˊ laco̱o̱ˋ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel e té̱e̱ˉ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ lɨ˜ neáangˊ dseaˋ do. \c 5 \s1 Mɨ˜ cajméeˋ Jesús e calɨ́ꞌˉ Tʉ́ˆ Simón ꞌñʉˋ i̱ lɨ́ɨˊ eáangˊ \r (Mt. 4:18-22; Mr. 1:16-20) \p \v 1 Jo̱ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ cangóˉ Jesús fɨˊ ꞌnɨꞌˋ co̱o̱ˋ guiéeˊ féꞌˋ e siiˋ Genesaret, jo̱guɨ siiˋbɨ guiéeˊ Galilea cajo̱, jo̱ caguilíingˉ fɨ́ɨngˊ dseaˋ e iiñ˜ ninúrˉ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e eˊ dseaˋ do. Jo̱ dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ i̱ dseaˋ i̱ caguilíingˉ do, jo̱baꞌ dsíngꞌˉ sɨcúungꞌˇ Jesús jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do. \v 2 Jo̱ lajeeˇ jo̱, cangáˉ Jesús tú̱ˉ móoˊ e té̱e̱ˉ quiá̱ꞌˉ ꞌnɨꞌˋ jmɨɨˋ, jo̱ i̱ dseaˋ fii˜ e móoˊ do nɨnicaꞌuøømˋbre dsíiˊ, jo̱ dob nɨtaaiñ˜ ru̱ꞌrˊ ꞌmáaˊ quiáꞌrˉ ꞌnɨꞌˋ e guiéeˊ do. \v 3 Jo̱baꞌ camɨˊ Jesús fɨˊ e cajgóorˉ dsíiˊ co̱o̱ˋ e móoˊ do e quiáꞌˉ Tʉ́ˆ Simón, jo̱ caguáˋbre fɨˊ dsíiˊ, jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do faꞌ e nidsihuíingˉguɨjiʉ e móoˊ do fɨˊ ꞌnɨꞌˋ uǿˉ quiʉ̱́ˋ. Jo̱ mɨ˜ caje̱ˊ e móoˊ do ni˜ jmɨɨˋ, jo̱ tɨˊ jo̱b caꞌeꞌˊ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ ꞌnɨꞌˋ jmɨɨˋ do jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 4 Jo̱ mɨ˜ catóꞌˊ e eꞌˊ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ Tʉ́ˆ Simón do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jmeeˉ e nidséˉ e móoˊ la tɨˊ dóoˉ tɨˊ lɨ˜ nɨꞌaꞌˊguɨ quiáꞌˉ e guiéeˊ la. Jo̱ mɨ˜ niguiéeˊ lɨ˜ nɨꞌaꞌˊguɨ, nibíˆnaꞌ ꞌmáaˊ quíiˆnaꞌ jo̱ nijmangꞌˆnaꞌ ꞌñʉˋ. \p \v 5 Jo̱baꞌ cañíiˋ Tʉ́ˆ Simón jo̱ casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —Tɨfaꞌˊ, lata˜ uǿøbˋ nɨcataang˜naaꞌ jmooˉnaaꞌ ta˜ bíˋ ꞌmáaˊ, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ ꞌñʉˋ jaˋ mɨˊ calɨꞌˊnaaꞌ. Dsʉꞌ ꞌnʉˋguɨ quiʉ́ꞌˋ ta˜ lana, jo̱baꞌ nibíˆbaa ꞌmáaˊ quiéˉe. \p \v 6 Jo̱baꞌ cangolíiñˆ cartɨˊ lɨ˜ nɨꞌaꞌˊguɨ quiáꞌˉ e guiéeˊ do, jo̱ jo̱b cabírˋ ꞌmáaˊ quiáꞌrˉ fɨˊ lɨ˜ caꞌeˊ Jesús, jo̱ i̱ lɨ́ɨˊ ꞌñʉˋ calɨ́ꞌrˉ. Jo̱ mɨ˜ canaaiñˋ ǿøiñˊ e ꞌmáaˊ do, jo̱ canaangˋ ꞌguɨɨˋbaꞌ do, co̱ꞌ dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ i̱ jóꞌˋ do nicangotáangꞌ˜neꞌ fɨˊ dsíiˊ e ꞌmáaˊ do. \v 7 Jo̱baꞌ catǿꞌrˉ i̱ dseaˋ laꞌóꞌˋ jmóoˋ ta˜ có̱o̱ꞌr˜ i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ e móoˊ e co̱o̱ˋguɨ do, jo̱ íbˋ cangolíingˆ e cangojmɨcó̱o̱ꞌˇ quiáꞌrˉ e quiáꞌˉ e caguáˉ e ꞌmáaˊ do. Jo̱ mɨ˜ caguirˊ e ꞌmáaˊ do, jo̱ canaaiñˋ uǿøiñˋ i̱ ꞌñʉˋ do, jo̱ catángꞌˋneiñꞌ do fɨˊ dsíiˊ e móoˊ do carˋ carǿngˉ lajɨˋ tú̱ˉ. Jo̱ jiʉ˜ jaˋ cangoꞌangꞌˊ e móoˊ do, co̱ꞌ dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ i̱ ꞌñʉˋ do calɨ́ꞌrˉ. \v 8 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ Tʉ́ˆ Simón jaléꞌˋ e do, dsifɨˊ lajo̱b casíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiniˇ Jesús laco̱ꞌ teáaiñꞌ˜ dsíiˊ e móoˊ do, jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Fíiˋi, jaˋ catɨ́ɨnꞌˉ sinꞌˊ cáanˋn, co̱ꞌ jaangˋ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quibˊ lɨ́ɨngˊ jnea˜. \p \v 9 Jo̱ cajíngꞌˉ Tʉ́ˆ Simón lajo̱, co̱ꞌ dsíngꞌˉ cangogáˋ dsíirˊ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ caguiaangˉguɨ do dsʉꞌ e calɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ ꞌñʉˋ do ie˜ jmɨɨ˜ jo̱. \v 10 Jo̱ jee˜ i̱ dseaˋ íˋ nitaang˜ gángˉ dseañʉꞌˋ i̱ jmóoˋ ta˜ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ Tʉ́ˆ Simón, jaaiñꞌˋ do siirˋ Tiáa˜ jo̱ jaangˋguɨ i̱ siiˋ Juan, jo̱ lajɨˋ huáaiñˉ do lɨ́ɨiñˊ jó̱o̱ˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Zebedeo. Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ Tʉ́ˆ Simón: \p —Jaˋ fǿønꞌ˜, Tʉ́ˆ Simón, co̱ꞌ latɨˊ lana nitʉ́ꞌˆ e ta˜ jmooꞌˋ na, jo̱guɨ nicuǿøˆø ꞌnʉˋ co̱o̱ˋguɨ ta˜ e lɨ́ɨbˊjiʉ la lɨ́ɨˊ e ta˜ na cajo̱, co̱ꞌ nijméeꞌˆ ta˜ guiaˊ júuˆ quiéˉe jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \p \v 11 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangolíimˋtu̱r fɨˊ ꞌnɨꞌˋ uǿˉ quiʉ̱́ˋ có̱o̱ꞌ˜ lajɨˋ tú̱ˉ e móoˊ do, jo̱ jo̱b catʉ́ˋ i̱ dseaˋ do lajɨˋ tú̱ˉ e móoˊ do có̱o̱ꞌ˜ lajaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌrˉ, jo̱ cangolíimˆbre có̱o̱ꞌ˜ Jesús. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ jmohuɨ́ɨˊ ꞌlɨꞌˆ \r (Mt. 8:1-4; Mr. 1:40-45) \p \v 12 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ lajeeˇ táangˋ Jesús fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea, jo̱ caguiéˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ lɨ́ɨngˊ jmohuɨ́ɨˊ ꞌlɨꞌˆ fɨˊ ngúuˊ táangˋ. Jo̱ mɨ˜ caguiérˉ quiá̱ꞌˉ lɨ˜ singꞌˊ Jesús, jo̱ casíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ jo̱ catúuiñˊ cartɨˊ ni˜ uǿˆ jo̱ camɨꞌrˊ jmɨꞌeeˇ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Fíiˋnaaꞌ, cuǿømˋ líˋ jmiꞌleáanꞌˆ jnea˜ song iinꞌ˜ lajo̱. \p \v 13 Jo̱baꞌ cagüɨngꞌˊ Jesús i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Iim˜baa jmiꞌleáanˉn ꞌnʉˋ. Jo̱baꞌ latɨˊ lanab niꞌleáanꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e lɨnꞌˊ. \p Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, cajémꞌˋ e jmohuɨ́ɨˊ e lɨ́ɨngˊ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ joˋ eeˋ lɨ́ɨngˊguɨr e jmohuɨ́ɨˊ ꞌlɨꞌˆ do. \v 14 Jo̱baꞌ caquiʉꞌˊ Jesús ta˜ i̱ dseañʉꞌˋ do e jaˋ i̱i̱ˋ nisɨ́ꞌrˋ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ lají̱i̱ꞌ˜ e calɨ́ˉ do, jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —Gua˜ jo̱ güɨjáangꞌ˜ uøꞌˊ fɨˊ quiniˇ jmidseaˋ quíˉiiꞌ, jo̱guɨ ꞌnéˉ lɨɨng˜ eeˋ co̱o̱ˋ nigüɨcá̱ꞌˆ e quiáꞌˉ e nicuǿꞌˆ guiꞌmáangꞌˇ Fidiéeˇ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ ta˜ caquiʉꞌˊ Moi˜. Jo̱baꞌ i̱ jmidseaˋ do nijíñꞌˉ e nɨcaꞌláamˉbaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e lɨnꞌˊ, jo̱ lajo̱b jaléngꞌˋ dseaˋ ninírˋ e joˋ lɨnꞌˊ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ. \p \v 15 Jo̱ dsʉꞌ dsifɨˊ ladob caniꞌˉ júuˆ e dsíngꞌˉ ꞌgøngꞌˊ Jesús. Jo̱ dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ dseaˋ cangolíingˆ e ꞌnáiñꞌˊ dseaˋ do e iiñ˜ ninúrˉ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱guɨ iiñ˜ e nijmiꞌleáangˉ dseaˋ do lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e lɨ́ɨiñꞌˊ do. \v 16 Jo̱ dsʉꞌ táꞌˉ co̱ꞌ jeeng˜ jmɨꞌnámˋ ꞌñiaꞌˊ Jesús, jo̱ ꞌnóꞌrˊ lɨ˜ jaˋ i̱i̱ˋ dseaˋ seengˋ, jo̱ fɨˊ jo̱b dséerˊ dsisíiñˉ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ caang˜ tɨɨˉ \r (Mt. 9:1-8; Mr. 2:1-12) \p \v 17 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ lajeeˇ eꞌˊ Jesús jaléngꞌˋ dseaˋ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ fɨˊ jo̱b neáangˊ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel. Jo̱ i̱ dseaˋ do, seeiñꞌˋ do jalíiñˉ fɨˊ Jerusalén có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ fɨɨˋ e néeˊ quiá̱ꞌˉ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea có̱o̱ꞌ˜guɨ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea. Jo̱ dsíngꞌˉ li˜ e jmɨcó̱o̱ꞌ˜ quiáꞌˉ Jesús e güeaꞌˆ ꞌgøngꞌˊ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, co̱ꞌ dsíngꞌˉ tɨɨiñˋ e jmiꞌleáaiñˉ jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜. \v 18 Jo̱ lajeeˇ jo̱ caguilíingˉ tú̱ˉ ꞌnɨˊ mɨ́ɨngꞌ˜ dseañʉꞌˋ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús e dsíiñˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ caang˜ tɨɨˉ, co̱ꞌ iiñ˜ nidsijéeiñˋ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do fɨˊ quiniˇ Jesús. \v 19 Dsʉꞌ jaˋ lɨ˜ cadséꞌˋ i̱ dseaˋ do fɨˊ lɨ˜ ningɨ́iñˉ, co̱ꞌ dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ dseaˋ i̱ teáangꞌ˜ e sɨnʉ́ʉˆ do ie˜ jo̱. Jo̱baꞌ cajgóoˉ i̱ dseaˋ jéengˋ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do fɨˊ yʉ́ꞌˆ ꞌnʉ́ʉˊ lɨ˜ røøˋ. Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ fɨˊ jo̱, jo̱ caꞌǿrˋ co̱o̱ˋ tooˋ, jo̱ fɨˊ jo̱b cangɨ́ɨiñˋ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do laco̱ꞌ dsíiñꞌˉ do e fɨˊ ni˜ lɨ˜ ráaiñˋ, jo̱ cajgiáangˉneiñꞌ do jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangꞌ˜ e dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ do dseángꞌˉ fɨˊ quiniˇ Jesús. \v 20 Jo̱ mɨ˜ catɨsɨ́ɨngꞌˇ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do cartɨˊ ni˜ uǿˆ, dsifɨˊ ladob calɨlíꞌˆ Jesús e jábꞌˉ lɨ́ɨngˋ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ dsíiˊ quiáꞌrˉ do e quɨ́ɨbꞌ˜ dseaˋ do jmɨɨ˜ e nijmiꞌleáaiñˉ jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜. Jo̱baꞌ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Niꞌíim˜baa dseeˉ quíiꞌˉ, Ruuꞌˇ. \p \v 21 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ fariseo do e cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱ canaaiñˋ ɨˊ dsíirˊ jo̱ sɨ́ɨiñˋ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜: “¿I̱˜ i̱ dseañʉꞌˋ la e jaféeꞌr˜ jaléꞌˋ júuˆ e jí̱i̱ꞌ˜ Fidiéebˇ dseaˋ catɨ́ɨiñˉ féꞌrˋ? Co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ catɨ́ɨiñˉ niꞌíiñˉ dseeˉ quíˆnaaꞌ.” \p \v 22 Dsʉꞌ Jesús calɨlíꞌˆbre jaléꞌˋ e ɨˊ dsíiˊ i̱ dseaˋ do, jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉreiñꞌ jo̱ cajmɨngɨ́ꞌˉreiñꞌ lala: \p —¿Jialɨꞌˊ ɨˊ óoˊnaꞌ lana? \v 23 ¿E˜ e lɨ́ɨngˉnaꞌ e jaˋguɨ huɨ́ɨngˊ e niféꞌˆnaaꞌ: su e “Niꞌíimˇbaa dseeˉ quíiꞌˉ”, o̱si e niféꞌˆnaaꞌ é: “Ráanꞌˉ jo̱ ngɨ˜”? \v 24 Dsʉꞌ lana jnea˜ niꞌéeˆe ꞌnʉ́ꞌˋ e jnea˜, i̱ cajáˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, ooˉbaa ta˜ e niꞌíin˜n dseeˉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \p Jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ i̱ caang˜ tɨɨˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Ráanꞌˉ, Ruuꞌˇ, jo̱ uǿøˊbaꞌ nicó̱ꞌˆ e lɨ˜ dsíinꞌˆ na, jo̱ guǿngꞌˊ fɨˊ quíiꞌˉ náng. \p \v 25 Jo̱ mɨ˜ caféꞌˋ Jesús lado, dsifɨˊ ladob caró̱o̱ˉ i̱ dseaˋ caang˜ tɨɨˉ do jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do, jo̱ caseꞌrˊ e lɨ˜ dsíiñˆ do, jo̱ cangáiñꞌˉ fɨˊ quiáꞌrˉ. Jo̱ lajeeˇ ngaiñꞌˊ jo̱ jmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ dsʉꞌ uíiꞌ˜ e caꞌláaiñˉ. \v 26 Jo̱ lajalémꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do dsíngꞌˉ cangogáˋ dsíirˊ, jo̱ canaaiñˋ cuøꞌrˊ guiꞌmáangꞌˇ Fidiéeˇ jo̱guɨ jmiféiñꞌˊ dseaˋ do cajo̱ dsʉꞌ e caꞌláangˉ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ caang˜ tɨɨˉ do, jo̱ sɨ́ɨiñˋ lajeeˇ yaaiñ˜: \p —Jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ néeꞌ˜ jaˋ mɨˊ caneˋnaaꞌ e guiʉ́ˉ e la jmóoˋ i̱ dseañʉꞌˋ na. \s1 Mɨ˜ catǿꞌˉ Jesús jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Leví \r (Mt. 9:9-13; Mr. 2:13-17) \p \v 27 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ cagüɨꞌɨ́ɨbˊ Jesús lɨ˜ iuuiñˉ do, jo̱ cangórˉ fɨˊ lɨ˜ jiéꞌˋ. Jo̱ lajeeˇ iuuiñˉ fɨˊ ngóorˊ, cangáiñˉ jaangˋ nodsicuuˉ i̱ siiˋ Leví i̱ guiing˜ fɨˊ lɨ˜ mɨrˊ cuuˉ e catɨ́ɨngˉ dseata˜ i̱ guiing˜ fɨˊ Roma. Jo̱ catǿꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Leví, máˉaaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜. \p \v 28 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Leví e tǿˋ Jesús, jo̱ dsifɨˊ ladob catʉ́rˋ ta˜ jmóorˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌrˉ jo̱ cangóˉbre có̱o̱ꞌ˜ Jesús. \p \v 29 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, fɨˊ quiáꞌˉ Leví cajméerˋ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ feꞌˋ e quiáꞌˉ e jmɨꞌgórˋ Jesús, jo̱guɨ catǿꞌrˉ jaléngꞌˋguɨ nodsicuuˉ i̱ cuíiñˋ e cagǿꞌrˋ co̱lɨɨng˜, jo̱guɨ fɨ́ɨmˊbɨ dseaˋ jiéngꞌˋ i̱ caseángꞌˊ fɨˊ jo̱ ie˜ jo̱. \v 30 Jo̱ lajeeˇ jo̱, dob neáangˊ jaléngꞌˋ dseaˋ fariseo có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel. Jo̱ mɨ˜ cangárˉ e gøꞌˊ Jesús có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ nodsicuuˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seaˋ júuˆ e dsíngꞌˉ røøiñˋ dseeˉ, jo̱baꞌ canaaiñˋ éeiñˋ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ i̱ caguilíingˉ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do: \p —¿Jialɨꞌˊ ɨ̱́ꞌˋ gøꞌˊ tɨfaꞌˊ quíiˉnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ nodsicuuˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seaˋ júuˆ e dsíngꞌˉ røøiñˋ dseeˉ? \p \v 31 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Jesús e féꞌˋ i̱ dseaˋ do lado, jo̱ cañíirˋ quiáiñꞌˉ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jaléngꞌˋ dseaˋ guiúngˉ jaˋ ꞌneáiñˉ tɨmɨ́ɨˊ, co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ dseaˋ dséeꞌ˜bingꞌ i̱ ꞌneángˉ tɨmɨ́ɨˊ. \v 32 Jo̱ jnea˜ jaˋ cagáˉa fɨˊ jmɨgüíˋ la e cagaꞌnénꞌˋn jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ guiúngˉ, co̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quiˊbingꞌ i̱ cagaꞌnénꞌˋn e laco̱ꞌ niquɨ́ꞌˉ nijíngꞌˋ yaaiñ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ. \s1 Mɨ˜ cajmɨngɨ́ꞌˉ dseaˋ Jesús cuaiñ˜ quiáꞌˉ ayuno \r (Mt. 9:14-17; Mr. 2:18-22) \p \v 33 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱ caleábˋ catú̱ˉ cajmɨngɨ́ɨˋtu̱ i̱ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo do jo̱ cajíñꞌˉ lala e cajmɨngɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —Jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ngɨˊ có̱o̱ꞌ˜ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ jneaꞌˆ, dseaˋ lɨ́ɨˊnaaꞌ dseaˋ fariseo, dsíngꞌˉ jmooˉnaaꞌ ayuno jo̱guɨ dsíngꞌˉ féꞌˋnaaꞌ faꞌˊ, jo̱ ¿jialɨꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ngɨˊ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ laco̱o̱ˋ jmɨɨb˜ ɨ̱́ꞌˋ gøꞌrˊ, jo̱ jaˋ jmóorˋ ayuno laco̱ꞌ jneaꞌˆ? \p \v 34 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Faꞌ mɨ˜ jmooˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jmɨɨ˜ e cungꞌˊ guooˋ dseaˋ, jo̱baꞌ jaˋ cuǿøngˋ e niseáang˜naꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ sɨmɨ́ɨngˇ do e nijmérˉ ayuno lajeeˇ neáaiñˊ có̱o̱ꞌ˜ i̱ sɨmingꞌˋ i̱ nicúngꞌˉ guóˋ do. \v 35 Jo̱ dsʉꞌ niguiéebˊ jmɨɨ˜ mɨ˜ nitǿøˋ dseaˋ i̱ sɨmingꞌˋ do, jo̱ ie˜ jo̱ mɨ˜ nijméˉ ayuno i̱ dseaˋ sɨmɨ́ɨngˇ do. \p \v 36 Jo̱guɨ caꞌeꞌˊguɨ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jaléꞌˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Mɨ˜ ꞌnéˉ te̱ꞌˉ dseaˋ co̱o̱ˋ ꞌmɨꞌˊ, jaˋ jmóorˋ faꞌ e quiʉꞌrˊ caꞌnáꞌˆ ꞌmɨꞌquiꞌˊ e ꞌmɨ́ɨˉ jo̱ nite̱ꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ ꞌmɨꞌquiꞌˊ e yʉ́ʉꞌ˜. Co̱ꞌ song cajméerˋ lajo̱, niꞌíimˉ e ꞌmɨꞌquiꞌˊ e ꞌmɨ́ɨˉ do, jo̱guɨ niꞌíimˉ e ꞌmɨꞌquiꞌˊ e yʉ́ʉꞌ˜ do cajo̱, co̱ꞌ mɨ˜ nijgíiˉ, nijǿmꞌˋ e ꞌmɨꞌˊ ꞌmɨ́ɨˉ e sɨto̱ꞌˊ do, jo̱ nilɨfeꞌˋguɨ e lɨ˜ sɨꞌguɨɨˋ do. Jo̱ mɨ˜ nilɨquiʉ̱ꞌˊ jo̱ joˋ eeˋ ta˜ íingˆ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ jóng. \p \v 37 Jo̱guɨ cajíngꞌˉguɨ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —Jo̱ lajo̱bɨ cajo̱, jaˋ guiéꞌˋ dseaˋ jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ e laco̱ꞌ guiꞌnáꞌˆ cóꞌˊ fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ loo˜ jóꞌˋ e yʉ́ʉꞌ˜, dsʉco̱ꞌ song cajméerˋ lajo̱, jo̱baꞌ niꞌguíˋbaꞌ do jo̱ nidsiꞌɨ́ɨbˊ e jmɨ́ꞌˆ do jo̱guɨ niꞌíimˉ e loo˜ jóꞌˋ do cajo̱. Jo̱ co̱ꞌ lajo̱b lɨ́ɨˊ, \v 38 jo̱baꞌ guiʉ́ˉguɨ e niguiéꞌˋ dseaˋ e jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ do laco̱ꞌ guiꞌnáꞌˆ cóꞌˊ fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ loo˜ jóꞌˋ e ꞌmɨ́ɨbˉ, jo̱ lajo̱baꞌ jaˋ dseáangꞌ˜ faꞌ e niꞌguíˋ e loo˜ jóꞌˋ do o̱ꞌguɨ faꞌ e nidsiꞌɨ́ɨˊ e jmɨ́ꞌˆ do cajo̱. \v 39 Jo̱guɨ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ, mɨ˜ nɨcangoyúungꞌ˜ e caꞌɨ̱́ꞌrˉ jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ e nɨcóꞌˊ, iing˜guɨr faꞌ niꞌɨ̱́ꞌrˋ jmɨ́ꞌˆ e jaˋ mɨˊ lɨ́ɨˊ lajo̱, co̱ꞌ jalémꞌˋ dseaˋ féꞌrˋ: “Eáangˊguɨ jloꞌˆ jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ e nɨcóꞌˊ laco̱ꞌguɨ jmɨ́ꞌˆ e jaˋ lɨ́ɨˊ lajo̱.” \p Jo̱ jaléꞌˋ e júuˆ na caꞌeꞌˊ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do ie˜ jo̱. \c 6 \s1 Mɨ˜ caꞌéengˉ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús láaˊ quiáꞌˉ cuɨꞌieeˋ \r (Mt. 12:1-8; Mr. 2:23-28) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ lajeeˇ e jmiꞌíngꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel, cangɨ́ɨngˊ Jesús có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ ꞌnɨꞌˋ lɨ˜ sɨjnea˜ cuɨꞌieeˋ. Jo̱ lajeeˇ teáaiñꞌ˜ fɨˊ lado, jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do canaaiñˋ éeiñˉ láaˊ quiáꞌˉ cuɨꞌieeˋ, jo̱ guiʉ́rˋ fɨˊ jaguórˋ jo̱ jiʉ́ʉrˉ quiˊ quiáꞌˉ, jo̱ cuꞌrˋ e mɨcuɨꞌieeˋ do. \v 2 Jo̱ dob ngolíingˉ tú̱ˉ ꞌnɨˊ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo. Jo̱ mɨ˜ cangárˉ e éengˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do láaˊ quiáꞌˉ cuɨꞌieeˋ, jo̱ dsifɨˊ ladob cajmɨngɨꞌˊreiñꞌ jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —¿Jialɨꞌˊ jmooˋ ꞌnʉ́ꞌˋ co̱o̱ˋ e jaˋ catɨ́ɨngˉ nijméˉ dseaˋ mɨ˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊnaaꞌ, dseaˋ lɨ́ɨˊnaaꞌ dseaˋ Israel? \p \v 3 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Su jaˋ mɨˊ caꞌíˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ˜ féꞌˋ jial cajméeˋ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ Davíꞌˆ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ mɨ˜ cadseáˉ jmɨꞌaaiñˉ? \v 4 Co̱ꞌ ie˜ jo̱ i̱ dseata˜ Davíꞌˆ do caꞌírˉ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel, jo̱ camɨꞌrˊ jmidseaˋ i̱ néeˊ ni˜ guáꞌˉ do iñíꞌˆ e güeangꞌˆ e tɨ́ɨngˋ dseaˋ e cuøꞌrˊ Fidiéeˇ, jo̱ cagǿꞌrˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ có̱o̱ꞌr˜ do. Jo̱ nɨñíbˆ ꞌnʉ́ꞌˋ e jaˋ cuǿøngˋ dǿꞌˉ lɨ́ꞌˆ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ e iñíꞌˆ do, co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ jmidseaˋbingꞌ cuǿøngˋ líˋ dǿꞌˉ e jo̱. Dsʉꞌ cangɨ́ɨmˋ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ Davíꞌˆ do e cagǿꞌrˋ e iñíꞌˆ do ie˜ jo̱ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ. \p \v 5 Jo̱ lalab cajíngꞌˉguɨ Jesús: \p —Jo̱ jnea˜, i̱ cagüéngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la e gáaˊa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, seabˋ fɨˊ quiéˉe e quiʉ́ꞌˋʉ ta˜ lajeeˇ e jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ dseaˋ góoˋo dseaˋ Israel. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ caang˜ guooˋ \r (Mt. 12:9-14; Mr. 3:1-6) \p \v 6 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, mɨ˜ caguiéˉ co̱o̱ˋguɨ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel, jo̱ caꞌíˉ Jesús fɨˊ dsíiˊ co̱o̱ˋ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel, jo̱ canaaiñˋ eꞌrˊ jaléngꞌˋ dseaˋ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. Jo̱ jo̱b nitáangˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ nicaang˜ guooˋ dséeˊ. \v 7 Jo̱ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo dob ngɨrˊ e téeiñˋ Jesús, jo̱ iiñ˜ e nijǿørˉ su nijmiꞌleáangˉ dseaˋ do i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do lajeeˇ mɨ˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel; jo̱ faco̱ꞌ lajo̱, niguiéꞌrˊ jial e niꞌnɨ́iñˉ dseaˋ do. \v 8 Jo̱ dsʉꞌ Jesús líꞌˆbre jaléꞌˋ e ɨˊ dsíiˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ caang˜ guooˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Ráanꞌˉ jo̱ ñisíngꞌˋ uøꞌˊ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ la. \p Jo̱ dsifɨˊ ladob caró̱o̱ˉ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ caang˜ guooˋ do, jo̱ cangórˉ fɨˊ lɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús. \v 9 Jo̱ mɨ˜ caguiérˉ fɨˊ lɨ˜ eˊ dseaˋ do, jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ e sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ do: \p —Seaˋ co̱o̱ˋ e nijmɨngɨ́ɨꞌˇɨ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléngꞌˋnaꞌ na. ¿E˜ ta˜ quiʉꞌˊ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Moi˜ e cuǿøngˋ jmóˆooꞌ mɨ˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊnaaꞌ, su jaléꞌˋ e gaˋ o̱faꞌ jaléꞌˋ e guiʉ́bˉ é? ¿Su e jngáangꞌ˜naaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ o̱faꞌ e jmiꞌleáamˆbaaꞌr é? \p \v 10 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e féꞌˋ Jesús lajo̱, jo̱ cajǿøiñˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ e sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ do, jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ caang˜ guooˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Níiꞌ˜ guóoꞌˋ, dseañʉꞌˋ. \p Jo̱ mɨ˜ caniꞌˊ i̱ dseaˋ do guóorˋ e caang˜ do, dsifɨˊ ladob caꞌlóoˉ, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ joˋ eeˋ lɨ́ɨˊ. \v 11 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ jaléngꞌˋ i̱ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo e cajmiꞌleáamˉ Jesús i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do, dsíngꞌˉ calɨguíiñˉ jo̱ canaaiñˋ sɨ́ɨiñˋ lajeeˇ yaaiñ˜ jial laco̱ꞌ cuǿøngˋ e nijmeáiñꞌˋ dseaˋ do. \s1 Mɨ˜ caguíngꞌˋ Jesús dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ \r (Mt. 10:1-4; Mr. 3:13-19) \p \v 12 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ cangóˉ Jesús fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ, jo̱ fɨˊ jo̱b cateáaiñˋ lata˜ uǿøˋ e sɨ́ɨiñˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ. \v 13 Jo̱ mɨ˜ cajneáˉ e uǿøˋ jo̱, jo̱ catǿꞌrˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ngɨˊ có̱o̱ꞌr˜ do. Jo̱ mɨ˜ caguilíiñꞌˉ do fɨˊ lɨ˜ siñꞌˊ, jo̱ caguíñꞌˋ guitúungˋ i̱ dseaˋ do i̱ niꞌuíingˉ dseaˋ apóoˆ i̱ nijméˉ ta˜ niꞌˊ júuˆ quiáꞌrˉ. \v 14 Jo̱ lalab siiˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do: jaangˋ i̱ siiˋ Simón, jo̱ mɨ˜ canaaiñˋ ngɨrˊ có̱o̱ꞌ˜ Jesús jo̱ calɨsírˋ Tʉ́ˆ; jaangˋguɨ i̱ siiˋ Dɨ́ˆ, rúngꞌˋ dseaˋ ngáangꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ Simón do; jaangˋguɨ i̱ siiˋ Tiáa˜, jaangˋguɨ i̱ siiˋ Juan, jaangˋguɨ i̱ siiˋ Lii˜, jo̱ jaangˋguɨ i̱ siiˋ Bartolomé, \v 15 jaangˋguɨ i̱ siiˋ Mateo, jaangˋguɨ i̱ siiˋ Móˆ, jaangˋguɨ i̱ siiˋ Tiáa˜, jó̱o̱ˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Alfeo; jaangˋguɨ i̱ siiˋ Simón i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ celote; \v 16 jaangˋguɨ i̱ siiˋ Judas, rúngꞌˋ dseaˋ ngáangꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ Tiáa˜ do; jo̱ lɨ˜ cadséngˉguɨ jaangˋguɨ i̱ siiˋ Judas Iscariote, dseaˋ i̱ cajángꞌˋ Dseaˋ Jmáangˉ fɨˊ jaguóˋ jaléngꞌˋ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel. \s1 Mɨ˜ caꞌeꞌˊ Jesús fɨ́ɨngˊ dseaˋ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ \r (Mt. 4:23-25) \p \v 17 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajgámˉtu̱ Jesús fɨˊ e yʉ́ꞌˆ móꞌˋ do co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ jo̱ catɨsɨ́ɨiñꞌˇ co̱o̱ˋ lɨ˜ iʉ˜ co̱o̱ˋ míiˆ røøˋ, jo̱ fɨˊ jo̱b caje̱rˊ e caꞌeꞌˊreiñꞌ do jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. Jo̱ lajeeˇ jo̱ caguilíingˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jalíingˉ fɨˊ Jerusalén có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋguɨ fɨɨˋ jiéꞌˋ e téeꞌ˜ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ neáangˊ fɨˊ ꞌnɨꞌˋ jmɨñíꞌˆ fɨˊ Tiro có̱o̱ꞌ˜guɨ fɨˊ Sidón. Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do caguilíiñˉ ꞌnáiñꞌˊ Jesús, co̱ꞌ iiñ˜ e ninúrˉ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e eˊ dseaˋ do. Jo̱guɨ fɨ́ɨmˊbiñꞌ do jéeiñˋ jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜, co̱ꞌ nɨñirˊ e jmiꞌleáamˉ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ laꞌíˋ lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ jmohuɨ́ɨˊ e lɨ́ɨiñꞌˊ. \v 18 Jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jéeˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quiáꞌˉ cajmihuíimˉ Jesús i̱ ꞌlɨngꞌˆ do, jo̱ lajo̱baꞌ caꞌláamˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do. \v 19 Jo̱ jalémꞌˋ dseaˋ ie˜ jo̱ iiñ˜ nidsilíiñˉ cáangˋ Jesús, jo̱ iiñ˜ nigüɨ́ꞌrˉ faꞌ capíꞌˆ sɨ̱bꞌˆ dseaˋ do, jo̱ lajo̱baꞌ niꞌleáaiñˉ lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ jmohuɨ́ɨˊ e lɨ́ɨiñˊ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ güeaꞌˆ ꞌgøngꞌˊ quiáꞌˉ dseaˋ do. \s1 I̱˜ jaléngꞌˋ i̱ seengˋ juguiʉ́ˉ \r (Mt. 5:1-12) \p \v 20 Jo̱ lajeeˇ singꞌˊ Jesús co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do, jo̱ cajǿøngˉneiñꞌ jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Juguiʉ́ˉjiʉ quíiˆ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaˋ e lɨ́ɨˊ jialguɨ la tiñíingˉnaꞌ, co̱ꞌ Fidiéebˇ dseaˋ nɨquie̱ˊ nifɨˊ quíiˉnaꞌ lana. \p \v 21 ’Juguiʉ́ˉjiʉ quíiˉnaꞌ, ꞌnʉ́ꞌˋ dseaˋ móoˉnaꞌ ooˉ, co̱ꞌ Fidiéebˇ nicuǿꞌˉ ꞌnʉ́ꞌˋ lalíingˋ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱. \p ’Juguiʉ́ˉjiʉ quíiˉnaꞌ, ꞌnʉ́ꞌˋ dseaˋ jiuung˜ óoˊnaꞌ carˋ quɨꞌˋnaꞌ, co̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋbingꞌ i̱ ningɨ́ɨˉ mɨ˜ niguiéeˊ jmɨɨ˜. \p \v 22 ’Juguiʉ́ˉjiʉ quíiˉnaꞌ mɨ˜ ꞌníꞌˋ níingˉ jaléngꞌˋ dseaˋ ꞌnʉ́ꞌˋ uii˜ quiéˉ jnea˜, o̱si mɨ˜ ǿøiñˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ caluuˇ fɨɨˋ lɨ˜ seengˋnaꞌ, o̱si mɨ˜ jmineaiñꞌˆ ꞌnʉ́ꞌˋ, o̱si mɨ˜ nijíngꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ e ꞌlɨmꞌˆbaꞌ dsʉꞌ uíiꞌ˜ e nʉ́ʉꞌ˜naꞌ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe, dseaˋ i̱ casíingˋ Fidiéeˇ fɨˊ jmɨgüíˋ la e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \v 23 Jo̱ e jmɨɨ˜ e mɨ˜ nijmeángꞌˋ dseaˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ e gaˋ lajo̱, güɨlɨꞌiáangˋ óoˊnaꞌ dsʉco̱ꞌ nilɨseabˋ guiéeˆ quíiˉnaꞌ mɨ˜ nitɨ́ˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ. Dsʉco̱ꞌ lajo̱b cajméeˋ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ ꞌnʉ́ꞌˋ do ie˜ lamɨ˜ cajmeáiñꞌˋ gaˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ. \p Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e caꞌeˊ Jesús jaléꞌˋ e júuˆ na, jo̱ lalab cajíngꞌˉguɨr: \p \v 24 —E ngɨ˜ fɨ́ɨˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaléngꞌˋ dseaˋ seaˋ cuuˉ, co̱ꞌ nɨcañíiˉbaꞌ e siiˋ juguiʉ́ˉ. \p \v 25 ’E ngɨ˜ fɨ́ɨˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ seaˋ e cøꞌˆnaꞌ lalíingˋ lana, co̱ꞌ niguiéeˊ jmɨɨ˜ mɨ˜ nimóˆnaꞌ ooˉ. \p ’E ngɨ˜ fɨ́ɨˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ jmiꞌiáangˋ óoˊnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la, co̱ꞌ niguiéebˊ jmɨɨ˜ mɨ˜ nilɨjiuung˜ óoˊnaꞌ carˋ niquɨꞌˆnaꞌ uii˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e jo̱. \p \v 26 ’E ngɨ˜ fɨ́ɨˉ ꞌnʉ́ꞌˋ mɨ˜ féꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ jmangꞌˉ e guiʉ́ˉ uii˜ quíiˆnaꞌ, co̱ꞌ lajo̱b cajméeˋ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ quiáꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ cajmɨcaang˜ e caféꞌrˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ. \s1 ꞌNéˉ nijmiꞌneáangˋnaaꞌ jaléngꞌˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ jneaa˜aaꞌ \r (Mt. 5:38-48; 7:12) \p \v 27 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱ caféngꞌˊguɨr jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Nʉ́ʉˉnaꞌ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe: ꞌNéˉ nijmiꞌneáamˋbaꞌ jaléngꞌˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱guɨ jmeeˉnaꞌ jmangꞌˉ e guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ꞌléeˊ quíiˉnaꞌ, \v 28 jo̱guɨ féengꞌ˜naꞌ Fidiéeˇ uii˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ cuøꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ júuˆ ꞌlɨꞌˆ, jo̱guɨ mɨ́ɨꞌ˜naꞌ Fidiéeˇ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ uii˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ jmineangꞌˆ ꞌnʉ́ꞌˋ. \v 29 Song i̱i̱ˋ caquiʉ̱́ʉ̱ˋ cataangˋ moníˆnaꞌ, jo̱baꞌ cuǿøꞌ˜naꞌr e cataangˋguɨ do güɨquiʉ̱́ʉ̱rˋ jóng. Jo̱ song i̱i̱ˋ caguiˊ ꞌmɨꞌguiéeˉ quíiˉnaꞌ, jo̱baꞌ cuǿøꞌ˜naꞌr la quie̱ˊ ꞌmɨꞌquíiꞌ˜naꞌ cajo̱. \v 30 Cuǿøꞌ˜naꞌ jaléngꞌˋ i̱ mɨꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ mɨrˊ, jo̱ song i̱i̱ˋ cacá̱ˉ eeˋgo̱ e seaˋ quíiˉnaꞌ, joˋ güɨmɨ́ɨꞌ˜naꞌr. \v 31 Jmɨcó̱o̱ꞌ˜naꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ, jo̱ jmeeˉnaꞌ jmangꞌˉ e guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌr˜ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ iing˜naꞌ e nijmérˉ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ. \p \v 32 ’Jo̱ song ꞌnʉ́ꞌˋ ꞌneáangˋnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ i̱ ꞌneáangˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱baꞌ jaˋ güɨꞌɨ́ˆ óoˊnaꞌ e jmooˋnaꞌ e guiʉ́ˉ, co̱ꞌ lajo̱b jmóoˋ cajo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quiˊ. \v 33 Jo̱guɨ song jmɨcó̱o̱ꞌ˜naꞌ lají̱i̱ꞌ˜ dseaˋ i̱ jmɨcó̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱baꞌ jaˋ güɨꞌɨ́ˆ óoˊnaꞌ faꞌ e jmooˋnaꞌ e guiʉ́ˉ, co̱ꞌ lajo̱b jmóoˋ cajo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quiˊ. \v 34 Jo̱guɨ mɨ˜ eeˋgo̱ jmɨꞌǿøngˋ rúngꞌˋnaꞌ jo̱ jmooˋnaꞌ lajo̱ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˉnaꞌ i̱ niquíˉ e dsíˋ quíiˉnaꞌ, jo̱baꞌ jaˋ güɨꞌɨ́ˆ óoˊnaꞌ jóng faꞌ e jmooˋnaꞌ e guiʉ́ˉ, co̱ꞌ lajo̱b jmóoˋ cajo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quiˊ, jo̱ jmóorˋ lajo̱ uíiꞌ˜ lɨɨng˜ eeˋ sɨjea̱r˜ e niꞌíñꞌˋ quiáꞌˉ dseaˋ rúiñꞌˋ. \p \v 35 ’Dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ ꞌnéˉ nijmiꞌneáangˋnaꞌ jaléngꞌˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱guɨ jmangꞌˉ e guiʉ́ˉ ꞌnéˉ nijmeeˉnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ lajaléngꞌˋ dseaˋ. Jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ lɨɨng˜ eeˋgo̱ jmɨꞌǿøngˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaˋ güɨꞌɨ́ˆ óoˊnaꞌ faꞌ dseángꞌˉ e niquɨ́ꞌˉtu̱r quíiˆnaꞌ. Jo̱ song nijmitíˆnaꞌ jaléꞌˋ e nɨcafáꞌˉa na, jo̱baꞌ dseángꞌˉ nilɨseabˋ guiéeˆ quíiˉnaꞌ, jo̱ lajo̱guɨbaꞌ nilíingˉnaꞌ jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ, co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ íbˋ dseaˋ guiúngˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ doñiˊ faꞌ sooˋ dsíirˊ o̱si jaˋ cuøꞌrˊ guiꞌmáangꞌˇ dseaˋ do é mɨ˜ eeˋgo̱ íñꞌˋ. \v 36 Jo̱ jmeeˉbaꞌ fɨ́ɨˉ lɨ́ɨngˉ rúngꞌˋnaꞌ laco̱ꞌguɨ Tiquíˆiiꞌ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ fɨ́ɨˉ lɨ́ɨiñˉ ꞌnʉ́ꞌˋ. \s1 Jaˋ cuøꞌˊnaꞌ dseeˉ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ \r (Mt. 7:1-5) \p \v 37 ’Jo̱ jaˋ cuǿꞌˆnaꞌ dseeˉ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ, jo̱ lajo̱baꞌ Fidiéeˇ jaˋ nicuǿꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ dseeˉ cajo̱. Jo jaˋ fóꞌˋnaꞌ júuˆ gaˋ quiáꞌˉ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ, jo̱baꞌ Fidiéeˇ jaˋ nijmérˉ lajo̱ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ. Íingˊnaꞌ dseeˉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ, jo̱ lajo̱b niꞌíingˉ Fidiéeˇ dseeˉ quíiˉnaꞌ cajo̱. \v 38 Cuǿøꞌ˜naꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ eeˋgo̱ e ꞌnérˉ, jo̱ lajo̱b niñíingˋnaꞌ quiáꞌˉ Fidiéeˇ cajo̱; jo̱ nijmérˉ lajo̱ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ lafaꞌ mɨ˜ cuøꞌˊnaꞌ dseaˋ mɨcuɨ́ɨˆ e néeˊ íꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ ꞌmaˋ íꞌˋ cuɨɨˋ, jo̱ mɨ˜ nidsitóoꞌ˜, ꞌnéˉ e niꞌiéngꞌˋ e ꞌmaˋ íꞌˋ cuɨɨˋ do, jo̱ mɨ˜ carǿngˉ ꞌnéˉ e nidsitóoꞌ˜ teáˋ, jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ jo̱, ꞌnéˉ e nilíˋ guisóˆ guiʉ́ˉ. Jo̱ Fidiéeˇ nijmérˉ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la jmooˋnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ. \p \v 39 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e cajíngꞌˉ Jesús jaléꞌˋ e júuˆ na, jo̱ caꞌeꞌˊguɨr jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Song jaangˋ dseaˋ tiuungˉ nijéiñˉ jaangˋguɨ dseaˋ tiuungˉ, jo̱baꞌ dseángꞌˉ fɨˊ ɨ̱́ɨ̱bˊ nijiúiñꞌˋ lajɨˋ huáaiñˉ do. \v 40 Jo̱guɨ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ i̱ jmɨtɨ́ɨngˋ, tɨɨngˋguɨr laco̱ꞌ tɨfaꞌˊ quiáꞌrˉ lajeeˇ e jmɨtɨ́ɨiñˋ. Dsʉꞌ mɨ˜ caꞌeˊ i̱ tɨfaꞌˊ do lajaléꞌˋ e tɨɨiñˋ, jo̱guɨbaꞌ røøbˋ nilɨtɨɨiñˋ jóng. \p \v 41 ’Jo̱ ¿jialɨꞌˊ ca̱ꞌˋ cuente lají̱i̱ꞌ˜ quiˊ iʉ˜ jminiˇ jaangˋ dseaˋ rúnꞌˋ, jo̱ dsʉꞌ jaˋ ca̱ꞌˋ cuente uøꞌˊ e jie˜ jaˋ latøøngˉ co̱o̱ˋ ꞌmabˋ iʉ˜ jminíꞌˆ? \v 42 Jo̱ song jaˋ líꞌˋ cá̱ꞌˆ cuente uøꞌˊ jial tíiˊ feꞌˋ e iʉ˜ jminíꞌˆ, jo̱baꞌ ¿jial niteáˋ oꞌˊ e nifɨ́ꞌˆ jaangˋ dseaˋ rúnꞌˋ lala: “Rúꞌˋuuꞌ, neaˊdu ne˜eeꞌ, jo̱ nigui˜duu e quiˊ iʉ˜ jminíꞌˆ”? ¡I̱ jmɨcaang˜ ꞌnʉˋ! Jángꞌˉ gui˜du e ꞌmaˋ e iʉ˜ jminíꞌˆ uøꞌˊ, jo̱ lajo̱guɨbaꞌ nɨcuǿøngˋ jǿøꞌˆ guiʉ́ˉ e niguíꞌˆ e quiˊ e iʉ˜ jminiˇ i̱ dseaˋ rúnꞌˋ do. \s1 Jaléꞌˋ ꞌmaˋ ofɨɨˋ cuíiˋ dseaˋ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ ofɨɨˋ e ɨ́ɨbˋ \r (Mt. 7:17-20; 12:34-35) \p \v 43 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ jo̱, jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —Jaˋ seaˋ ꞌmaˋ ofɨɨˋ e guiʉ́ˉ e cuøˊ ofɨɨˋ e jaˋ dseengˋ, o̱ꞌguɨ seaˋ ꞌmaˋ ofɨɨˋ e jaˋ dseengˋ faꞌ e cuøˊ ofɨɨˋ e guiʉ́ˉ. \v 44 Co̱ꞌ jaléꞌˋ ꞌmaˋ ofɨɨˋ, mɨ˜ cacuøˊ ofɨɨˋ quiáꞌˉ, jo̱guɨbaꞌ nilɨlíꞌˆ dseaˋ su guiʉ́ˉ o̱si jaˋ dseengˋ e ꞌmaˋ ofɨɨˋ do. Co̱ꞌ jaˋ cuøˊ güɨñíꞌˆ yʉ́ꞌˆ ꞌmató̱o̱ˊ, o̱ꞌguɨ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ ɨ́ɨˋ yʉ́ꞌˆ ꞌmató̱o̱ˊ fíꞌˋ. \v 45 Jo̱ jaangˋ dseaˋ i̱ guiúngˉ féꞌrˋ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ, co̱ꞌ jmangꞌˉ e guiʉ́bˉ ɨˊ dsíirˊ. Jo̱guɨ jaangˋ dseaˋ i̱ sooˋ dsíiˊ jmangꞌˉ e gabˋ féꞌrˋ, co̱ꞌ jmangꞌˉ e gabˋ ɨˊ dsíirˊ. Co̱ꞌ dseángꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e ɨˊ dsíibˊ dseaˋ e féꞌrˋ. \s1 Jial lɨ́ɨˊ mɨ˜ nʉ́ʉꞌ˜ dseaˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ \r (Mt. 7:24-27) \p \v 46 ’¿Jialɨꞌˊ fɨꞌˊnaꞌ jnea˜, “Fíiˋi, Fíiˋi”, song jaˋguɨ nʉ́ʉꞌ˜naꞌ jaléꞌˋ ta˜ quiʉ́ꞌˋʉ? \v 47 Nifáꞌˆduu i̱˜ lɨ́ɨngˊ la lɨ́ɨngˊ jaangˋ dseaˋ i̱ nʉ́ʉꞌ˜ júuˆ quiéˉe jo̱guɨ jmitir˜ jaléꞌˋ e fáꞌˋa: \v 48 i̱ dseaˋ íˋ lɨ́ɨiñˊ la lɨ́ɨngˊ jaangˋ dseaˋ i̱ cajmeꞌˊ co̱o̱ˋ ꞌnʉ́ʉˊ. Jo̱ i̱ dseaˋ íˋ, nʉ́ꞌˉguɨ e nijméꞌrˉ e ꞌnʉ́ʉˊ do, catá̱ꞌrˉ tɨɨˉ fɨɨˋ e aꞌˊ jo̱guɨ caséerˋ có̱o̱ꞌ˜ cu̱u̱˜ e cóoꞌ˜ eáangˊ, jo̱guɨbaꞌ cajmeꞌrˊ e ꞌnʉ́ʉˊ do. Jo̱ mɨ˜ cajáˉ jmɨ́ɨˊ dsiing˜, dsíngꞌˉ caꞌíˉ jmɨɨˋ e tɨɨˉ e ꞌnʉ́ʉˊ do, jo̱ dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ eeˋ calɨ́ngˉ, co̱ꞌ teábˋ eáangˊ siꞌˊ. \v 49 Jo̱guɨ i̱ dseaˋ i̱ jaˋ nʉ́ʉꞌ˜ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe o̱ꞌguɨ jmitir˜ jaléꞌˋ e fáꞌˋa, i̱ dseaˋ íˋ lɨ́ɨiñˊ la lɨ́ɨngˊ jaangˋ dseaˋ i̱ cajmeꞌˊ co̱o̱ˋ ꞌnʉ́ʉˊ, jo̱ jaˋ catá̱ꞌrˉ tɨɨˉ fɨɨˋ. Jo̱ mɨ˜ cajáˉ jmɨ́ɨˊ dsiing˜, eáangˊ caꞌíˉ jmɨɨˋ tɨɨˉ e ꞌnʉ́ʉˊ do, jo̱ caꞌímˉbaꞌ do co̱ꞌ caquɨ́bꞌˉ. \p Jo̱ jaléꞌˋ e júuˆ na caꞌeꞌˊ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do e fɨˊ e míiˆ røøˋ do ie˜ jo̱. \c 7 \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌˉ jaangˋ fii˜ ꞌléeˉ romano \r (Mt. 8:5-13) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ catóꞌˊ e caféngꞌˊ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, jo̱ cangámꞌˉtu̱r có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ Capernaum. \v 2 Jo̱ e fɨˊ fɨɨˋ Capernaum do nitáangˋ jaangˋ fii˜ ꞌléeˉ i̱ niseengˋ fɨˊ Roma. Jo̱ niseengˋ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ i̱ iiñ˜ dsíngꞌˉ, jo̱ i̱ dseaˋ íˋ niráaiñˋ dséeꞌr˜, jo̱ dseángꞌˉ tɨˊ lɨ˜ nijúumˉbre co̱ꞌ eáamˊ lɨ́ɨiñˊ. \v 3 Jo̱ mɨ˜ calɨñiˊ i̱ fii˜ ꞌléeˉ do e caguiéngꞌˉ Jesús fɨˊ Capernaum, jo̱ dsifɨˊ ladob casíiñˋ tú̱ˉ ꞌnɨˊ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel e cangoféeiñꞌˇ Jesús faꞌ e nidsérˉ e nidsijmiꞌleáaiñˆ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do. \v 4-5 Jo̱ mɨ˜ caguilíingˉ i̱ dseaˋ cǿøngꞌ˜ do fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús, jo̱ camɨꞌrˊ dseaˋ do jmɨꞌeeˇ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ ngolíiñˉ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —I̱ fii˜ ꞌléeˉ i̱ casíiˋ quíˉnaaꞌ do, dsíngꞌˉ guiúiñˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ góoˋnaaꞌ dseaˋ Israel, co̱ꞌ íˋbre caquiʉꞌrˊ ta˜ e calɨ́ɨˉ guáꞌˉ quíˉnaaꞌ, jo̱baꞌ ii˜naaꞌ e nijmɨcó̱o̱ꞌˇre lana. \p \v 6 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Jesús jaléꞌˋ e cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ do, jo̱ cangóˉbre có̱o̱iñꞌ˜ do. Dsʉꞌ nʉ́ꞌˉguɨ e niguiéeˊ Jesús fɨˊ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do, cajíñꞌˊ tú̱ˉ ꞌnɨˊ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ i̱ casíingˋ i̱ fii˜ ꞌléeˉ do i̱ quie̱ˊ júuˆ quiáꞌrˉ, jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ Jesús lala: \p —Lalab jíngꞌˉ fíiˋnaaꞌ: \v 7 “Fíiˋi, jaˋ jméeꞌˆ fɨꞌíˆ faꞌ ñiꞌˊ tɨˊ quiéˉe, co̱ꞌ jaˋ catɨ́ɨnꞌˉ faꞌ e niꞌúunꞌ˜ sɨnʉ́ʉˆ quiéˉe, co̱ꞌ dseaˋ ꞌgømꞌˊ ꞌnʉˋ, o̱ꞌguɨ faꞌ e cateáˉ dsiiˉ e cagaꞌnénꞌˋn ꞌnʉˋ ꞌñiáꞌˋa, co̱ꞌ dseaˋ fémꞌˊ ꞌnʉˋ. Jo̱ lɨco̱ꞌ féeꞌ˜ e niꞌleáangˉ dseaˋ dséeꞌ˜ quiéˉe, jo̱ niꞌleáamˉbre jóng. \v 8 Dsʉco̱ꞌ jnea˜ seemˋ dseaˋ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ quiéˉe, jo̱guɨ seemˋ dseaˋ i̱ quiʉ́ꞌˋʉ ta˜ cajo̱. Jo̱ mɨ˜ fɨ́ɨˉɨ jaangˋ dseaˋ quiéˉe e gua˜, jo̱baꞌ dsifɨˊ lajo̱b dséerˊ; jo̱guɨ mɨ˜ fɨ́ɨˉguɨ́ɨ i̱ jiéngꞌˋ e neaˊ, jo̱baꞌ dsifɨˊ lajo̱b jáarˊ cajo̱; o̱si mɨ˜ fɨ́ɨˉɨ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiéˉe e jmeeˉ e la, jo̱baꞌ dsifɨˊ lajo̱b jmóorˋ cajo̱; jo̱ jalémꞌˋ dseaˋ quiéˉe nʉ́ʉꞌr˜ júuˆ quiéˉe.” \p Jo̱ jalébꞌˋ e júuˆ na quie̱ˊ i̱ dseaˋ i̱ cangojmijíngꞌˊ Jesús do. \p \v 9 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Jesús lado, jo̱ dsíngꞌˉ cangogáˋ dsíirˊ jo̱ caji̱ꞌrˊ nir˜ cajǿøiñˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ có̱o̱ꞌr˜ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —Lajeeˇ lajaléngꞌˋ dseaˋ góoˋnaaꞌ dseaˋ Israel jaˋ mɨˊ cajínꞌˊn jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ i̱ dseángꞌˉ lajangꞌˆ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ júuˆ quiéˉe laco̱ꞌguɨ i̱ dseaˋ romano la. \p \v 10 Jo̱ cangolíimˋtu̱ i̱ dseaˋ do fɨˊ quiáꞌˉ i̱ fii˜ ꞌléeˉ do. Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˋ, joˋ eeˋ lɨ́ɨngˊ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ, co̱ꞌ nɨnicaꞌláamˉbre. \s1 Mɨ˜ cajméeˋ Jesús e cají̱ꞌˊtu̱ jó̱o̱ˊ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ ꞌnɨ́ɨˉ \p \v 11 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangóˉ Jesús fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e siiˋ Naín có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ, jo̱ dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ dseaˋ i̱ ngolíingˉ có̱o̱ꞌr˜ ie˜ jo̱. \v 12 Jo̱ mɨ˜ caguiérˉ quiá̱ꞌˉ e fɨɨˋ do, jo̱ cajíñꞌˊ cabøø˜ dseaˋ i̱ jéengˋ jaangˋ ꞌlɨɨ˜, jo̱ teáaiñꞌ˜ do fɨˊ e nɨngolíiñˉ fɨˊ codsiiˇ. Jo̱ dsíngꞌˉ quɨꞌˊ niquiáꞌˆ i̱ ꞌlɨɨ˜ do, co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ dob jó̱o̱rˊ i̱ niseengˋ, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ joˋ i̱ seengˋ quiáꞌrˉ, co̱ꞌ nɨnicajúmˉ dseañʉꞌˋ quiáꞌrˉ cajo̱. \v 13 Jo̱ mɨ˜ calɨlíꞌˆ Jesús e joˋ i̱i̱ˋ seengˋ quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ ꞌnɨ́ɨˉ do, jo̱ dsíngꞌˉ calɨ́ˉ fɨ́ɨˉ lɨ́ɨngˉneiñꞌ, jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseamɨ́ˋ do lala: \p —Joˋ quɨꞌˋ. \p \v 14 Jo̱ mɨ˜ cajíñꞌˉ lado, jo̱ cangoquiéeiñˊ quiá̱ꞌˉ lɨ˜ ngóoˊ e guóoˊ e iuungˉ i̱ ꞌlɨɨ˜ do, jo̱ cagüɨꞌrˊ e dseꞌˋ guóoˊ do. Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ jéeˊ quiáꞌˉ i̱ ꞌlɨɨ˜ do, dsifɨˊ ladob caje̱rˊ. Jo̱ cajíngꞌˉ Jesús caféiñꞌˊ i̱ ꞌlɨɨ˜ do: \p —Sɨmingꞌˋ, jnea˜ tǿøˉø ꞌnʉˋ: ¡Ráanꞌˉ na! \p \v 15 Jo̱ dsifɨˊ ladob cají̱ꞌˊ i̱ ꞌlɨɨ˜ do, jo̱guɨ caguárˋ jo̱ canaaiñˋ féꞌrˋ. Jo̱ Jesús cajáiñꞌˋ i̱ sɨmingꞌˋ do có̱o̱ꞌ˜ niquiáiñꞌˆ. \v 16 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do e cají̱ꞌˊ i̱ ꞌlɨɨ˜ do, jo̱baꞌ dsíngꞌˉ cangogáˋ dsíirˊ jo̱guɨ dsíngꞌˉ cafǿiñꞌˊ cajo̱. Jo̱ canaaiñˋ jmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ jo̱ sɨ́ɨiñˋ lajeeˇ yaaiñ˜: \p —Jaangˋ dseaˋ i̱ ꞌgøngꞌˊ eáangˊ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ nɨcagüéiñˉ jee˜ jneaa˜aaꞌ lana. \p Jo̱guɨ féꞌˋguɨr cajo̱ lala: \p —Fidiéebˇ nɨcagüéiñˉ e nijmɨcó̱o̱ꞌr˜ jaléngꞌˋ dseaˋ góorˋ. \p \v 17 Jo̱ jalémꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ jaléꞌˋ fɨɨˋ e néeˊ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea có̱o̱ꞌ˜guɨ fɨˊ lacúngꞌˊ jo̱, calɨñirˊ e júuˆ jo̱ lají̱i̱ꞌ˜ e cajméeˋ Jesús do. \s1 Mɨ˜ casíingˋ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús \r (Mt. 11:2-19) \p \v 18 Jo̱ lajeeˇ jo̱ calɨñiˊ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do jaléꞌˋ e jmóoˋ Jesús, co̱ꞌ e júuˆ jo̱ cajméeˋ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ i̱ Juan do. \v 19 Jo̱baꞌ catǿꞌˉ i̱ Juan do gángˉ dseaˋ quiáꞌrˉ, jo̱ casíingˋneiñꞌ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús e cangojmɨngɨ́ɨꞌrˇ dseaˋ do su íˋbingꞌ i̱ cajíngꞌˉ Fidiéeˇ i̱ nigüéengˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la, o̱si ꞌnéˉ e nijémˉbɨr jaangˋguɨ i̱ jiéngꞌˋ é. \v 20-21 Jo̱ mɨ˜ caguilíingˉ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ i̱ Juan do fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús, jo̱ guiꞌnangꞌˇ jmóoˋ dseaˋ do mɨ́ɨˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ i̱ lɨ́ɨngˊ doñiˊ eeˋ jmohuɨ́ɨˊ: seengˋ dseaˋ tiuungˉ jo̱guɨ seengˋ dseaˋ i̱ jéeˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quiáꞌˉ. Jo̱baꞌ cangábˉ i̱ dseaˋ gángˉ do mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do. Jo̱ cangoquiéengˊ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ i̱ Juan do fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús jo̱ cajmɨngɨꞌrˊ dseaˋ do: \p —I̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do casíiñˋ jneaꞌˆ e cajajmɨngɨ́ɨꞌˇnaaꞌ ꞌnʉˋ, ¿su ꞌnʉbˋ dseaˋ i̱ cajíngꞌˉ Fidiéeˇ i̱ nigüéengˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la, o̱si ꞌnéˉ e nijeemˉbaaꞌ jaangˋ i̱ jiéngꞌˋguɨ é? \p \v 22 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do: \p —Güɨlíingˋnaꞌ güɨjméeꞌ˜naꞌ i̱ Juan do júuˆ jaléꞌˋ e nɨcañíiˉnaꞌ jo̱guɨ jaléꞌˋ e nɨcanʉ́ʉˉnaꞌ na: güɨjméeꞌ˜naꞌr júuˆ jial lɨjnéꞌˋtu̱ jaléngꞌˋ dseaˋ tiuungˉ, jo̱guɨ jial ngɨˊtu̱ jaléngꞌˋ dseaˋ jlúungꞌ˜, jo̱guɨ jial lɨnúubˋtu̱ jaléngꞌˋ dseaˋ güɨɨng˜, jo̱guɨ jial ꞌláangˉtu̱ jaléngꞌˋ dseaˋ lɨ́ɨngˊ jmohuɨ́ɨˊ ꞌlɨꞌˆ fɨˊ ngúuˊ táangˋ, jo̱guɨ jial jí̱ꞌˊtu̱ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜, jo̱guɨ jial guiaaˉ júuˆ cajo̱ quiáꞌˉ jial nileángˋ jaléngꞌˋ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quiˊ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ. \v 23 Jo̱ juguiʉ́ˉjiʉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ lɨtúngˉ dsíiˊ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe. \p \v 24 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e féꞌˋ Jesús lado, jo̱ cangolíimˋtu̱ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do, jo̱ Jesús canaaiñˋ sɨ́ꞌrˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ taang˜ có̱o̱ꞌr˜ do jaléꞌˋ juguiʉ́ˉ uii˜ quiáꞌˉ i̱ Juan do, jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —¿E˜ caguijǿøˉ ꞌnʉ́ꞌˋ mɨ˜ canʉ́ʉˉnaꞌ e ningɨˊ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do fɨˊ guóoꞌ˜ uǿˉ quiʉ̱́ˋ? ¿Jሠleáaꞌ˜?, jaˋ caguijøøng˜ ꞌnʉ́ꞌˋ jaangˋ dseaˋ i̱ uaang˜ júuˆ quiáꞌˉ i̱ jmóoˋ lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ ta˜ quiʉꞌˊ dseaˋ jiéngꞌˋ i̱ lɨ́ɨngˊ la lɨ́ɨˊ co̱o̱ˋ cuɨñíꞌˆ e dséeˊ cataangˋ lɨ́ꞌˆ doñiˊ jiéꞌˋ fɨˊ lɨ˜ íiˊ guíˋ, \v 25 o̱ꞌguɨ caguijøøng˜naꞌ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ jloꞌˆ sɨ̱ꞌˆ i̱ seengˋ juguiʉ́ˉ, co̱ꞌ nɨñíbˆ ꞌnʉ́ꞌˋ e i̱ dseaˋ laꞌíˋ neáaiñˊ quiáꞌˉ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ. \v 26 Jo̱ ¿i̱˜ ɨˊ óoˊnaꞌ i̱ caguijøøng˜naꞌ? Jo̱ e jáꞌˉ, ꞌnʉ́ꞌˋ caguijøøng˜naꞌ jaangˋ dseaˋ i̱ laniingˉguɨ laco̱ꞌguɨ i̱ dseaˋ caguiaangˉ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ. \v 27 Jo̱ nab nɨcalɨti˜ laco̱ꞌ féꞌˋ Fidiéeˇ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌrˉ cuaiñ˜ quiáꞌˉ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do mɨ˜ cajíñꞌˉ lala: \q1 Nisɨ́ɨnˆn jaangˋ dseaˋ i̱ niguiáˉ júuˆ quiéˉe nʉ́ꞌˉguɨ e niguóꞌˆ fɨˊ jmɨgüíˋ \q1 e laco̱ꞌ niguiárˉ guiʉ́ˉ fɨˊ lɨ˜ ningɨ́ꞌˆ. \m Jo̱ lanab féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ uii˜ quiáꞌˉ i̱ Juan do. \p \v 28 Jo̱ casɨ́ꞌˉguɨ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —Lajeeˇ lajaléngꞌˋ dseaˋ i̱ nɨcaféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jaˋ mɨˊ calɨséngˋ jaangˋ i̱ niingˉguɨ ta˜ quiáꞌˉ laco̱ꞌ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do. Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ i̱ jaˋ niingˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la, dsʉꞌ Fidiéeˇbingꞌ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ íˋbingꞌ i̱ niingˉguɨ laco̱ꞌ i̱ Juan do. \p \v 29 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ canúuˉ júuˆ quiáꞌˉ i̱ Juan do ie˜ jo̱ cajgáamˉbre jmɨɨˋ, jo̱guɨ lajo̱b cajméeˋ cajo̱ jɨˋguɨ jaléngꞌˋ nodsicuuˉ i̱ jmóoˋ ta˜ quiáꞌˉ dseata˜ quiáꞌˉ Roma, co̱ꞌ calɨlíꞌrˆ e Fidiéeˇbingꞌ i̱ éeˋ røøˋ laco̱ꞌ catɨ́ɨngˉ. \v 30 Dsʉꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel jaˋ calɨꞌiiñ˜ faꞌ cajgáaiñˉ jmɨɨˋ mɨ˜ cajáˉ i̱ Juan do, co̱ꞌ jaˋ calɨꞌiiñ˜ lají̱i̱ꞌ˜ e lamɨ˜ sɨꞌíiñˆ niꞌíñꞌˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \p \v 31 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús: \p —¿I̱˜ nifáꞌˆa i̱ lɨ́ɨngˊ la lɨ́ɨngˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ seengˋ lana? \v 32 Co̱ꞌ jaléngꞌˋ íˋ lɨ́ɨiñˊ la lɨ́ɨngˊ jiuung˜ i̱ taang˜ tacóoˋ fɨˊ ꞌmóoꞌ˜, jo̱ mɨ˜ nitɨꞌángꞌˋ rúiñꞌˋ jo̱ féꞌrˋ lala: “Jneaꞌˆ cajiʉ́ʉˆnaaꞌ lúuˊ, dsʉꞌ jaˋ cadseeng˜naꞌ; jo̱ caꞌǿˆnaaꞌ jaléꞌˋ e øˊ dseaˋ lɨ˜ ráangˋ ꞌlɨɨ˜, dsʉꞌ jaˋ caquíiꞌ˜naꞌ.” \v 33 Co̱ꞌ lalab caféeꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ mɨ˜ cajáˉ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do, co̱ꞌ caꞌeengˉnaꞌr e jéeˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quiáꞌrˉ dsʉꞌ uíiꞌ˜ e jaˋ ꞌleáangˉ gøꞌrˊ jo̱guɨ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ jaˋ ɨ̱́ꞌrˋ. \v 34 Jo̱guɨ cagáˉ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ e gǿꞌˋbaa jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ gøꞌˊ dseaˋ, jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ caꞌeengˉnaꞌ jnea˜ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ cúngˆ i̱ gøꞌˊ contøøngˉ, jo̱guɨ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ íingˊ i̱ ngɨˊ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seaˋ júuˆ e dsíngꞌˉ røøiñˋ dseeˉ, o̱si có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ ꞌnáꞌˆ nodsicuuˉ é i̱ jmóoˋ ta˜ mɨˊ cuuˉ e catɨ́ɨngˉ dseata˜ quiáꞌˉ Roma é. \v 35 Jo̱ dsʉꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e jmóoˋ Fidiéeˇ, jmijnéeiñˋ jial tíiˊ tɨɨiñˋ ngáiñꞌˋ. \s1 Mɨ˜ cagǿꞌˋ Jesús fɨˊ quiáꞌˉ jaangˋ dseaˋ fariseo i̱ siiˋ Simón. \p \v 36-37 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jaangˋ dseaˋ fariseo i̱ siiˋ Simón catǿꞌrˉ Jesús fɨˊ quiáꞌrˉ e cagǿꞌrˋ íiˊ e jmɨɨ˜ jo̱. Jo̱ e fɨˊ góoˋ i̱ Simón do niseengˋ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ nijmóoˋ ta˜ ꞌnɨ́ɨngˋ ꞌñiaꞌˊ. Jo̱ mɨ˜ nicalɨñiˊ i̱ dseamɨ́ˋ do e nidséˉ Jesús fɨˊ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ fariseo do, jo̱ cangóˉbre cajo̱. Jo̱ lajeeˇ guiingˇ Jesús e gøꞌrˊ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, caꞌíˉ i̱ dseamɨ́ˋ do fɨˊ lɨ˜ guiing˜ Jesús jo̱ quie̱rˊ co̱o̱ˋ sɨ́ɨˊ e a˜ jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ e ꞌmoꞌˆ eáangˊ. \v 38 Jo̱ mɨ˜ caguiéˉ i̱ dseamɨ́ˋ do tɨˊ lɨ˜ guiing˜ Jesús, jo̱ casíꞌrˋ uǿˉ jnir˜, jo̱ canaaiñˋ quɨꞌrˊ. Jo̱ laco̱ꞌ quɨꞌrˊ, jaléꞌˋ jmɨɨˋ e ɨ́ɨˋ jminir˜ do tɨˊ fɨˊ tɨɨˉ Jesús, jo̱ có̱o̱ꞌ˜ e jmɨɨˋ jo̱ canaaiñˋ ru̱ꞌrˊ tɨɨˉ dseaˋ do, jo̱guɨ cajmiquiʉ̱ꞌrˊ tɨɨˉ dseaˋ do có̱o̱ꞌ˜ jñʉguir˜. Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ lajo̱, jo̱ cachʉꞌrˊ tɨɨˉ dseaˋ do, jo̱ casú̱u̱rˉ e jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ e quie̱rˊ do fɨˊ tɨɨˉ dseaˋ do. \v 39 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ i̱ dseaˋ fariseo do i̱ catǿꞌˉ Jesús fɨˊ quiáꞌrˉ do jaléꞌˋ e cajméeˋ i̱ dseamɨ́ˋ do quiáꞌˉ Jesús, jo̱baꞌ canaaiñˋ ɨˊ dsíirˊ: “Faco̱ꞌ jáꞌˉ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ i̱ dseañʉꞌˋ la, jo̱baꞌ nɨlíꞌˆbre jóng e˜ jaléꞌˋ dseeˉ røøngˋ i̱ dseamɨ́ˋ i̱ güɨꞌˊ tɨɨrˉ na.” \v 40 Jo̱baꞌ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Simón, seaˋ co̱o̱ˋ e ꞌnéˉ nifɨ́ɨˆɨ ꞌnʉˋ. \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ fariseo i̱ siiˋ Simón do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿E˜ nifoꞌˆ, Tɨfaꞌˊ? \p \v 41 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Co̱o̱ˋ néeꞌ˜ calɨséngˋ gángˉ dseaˋ i̱ røøngˋ cuuˉ quiáꞌˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ jmóoˋ ta˜ jmɨꞌǿøˋ cuuˉ. Jo̱ jaaiñꞌˋ do røøiñˋ ꞌñiáˋ ciento cuteeˋ, jo̱ jaangˋguɨiñꞌ do røøiñˋ jí̱i̱ꞌ˜ cincuenta cuteeˋ. \v 42 Jo̱ mɨ˜ camɨ́ɨˊ i̱ dseaˋ do cuuˉ quiáꞌrˉ, jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ i̱ dseaˋ do jaˋ eeˋ seaˋ quírˉ quiáiñꞌˉ. Jo̱baꞌ joˋ eeˋ camɨ́ɨˊ i̱ dseaˋ fii˜ cuuˉ do cuuˉ quiáꞌrˉ, jo̱ caláamˉ i̱ dseaˋ do, jo̱ joˋ eeˋ caquíirˊ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ ꞌñiáˋ. Féeꞌ˜du ꞌnʉˋ ne˜duꞌ: ¿I̱˜ lajeeˇ lajɨˋ huáangˉ i̱ dseaˋ do eáangˊguɨ ꞌneáangˋ i̱ dseaˋ cacuøˊ cuuˉ do? \p \v 43 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ Simón do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jnea˜ lɨ́nˆn e i̱ dseaˋ i̱ carøøngˋ jmiguiʉˊguɨ do. \p Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —E uii˜, jábꞌˉ quíiꞌˉ, lajo̱b lɨ́ɨˊ. \p \v 44 Jo̱baꞌ cajǿøngˉ Jesús i̱ dseamɨ́ˋ i̱ guiing˜ uii˜ tɨɨrˉ do, jo̱ casɨ́ꞌrˉ Simón jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Jøøng˜ i̱ dseamɨ́ˋ la? Mɨ˜ caꞌúuˋu sɨnʉ́ʉˆ quíiꞌˉ, jaˋ cacuǿøꞌ˜ jnea˜ jmɨɨˋ faꞌ e carú̱u̱ꞌ˜u̱ tɨ́ɨˋɨ laco̱ꞌ tɨ́ɨngˋ jneaa˜aaꞌ fɨˊ la; dsʉꞌ i̱ dseamɨ́ˋ la, dseaˋ i̱ co̱ꞌ jáabˊ la, nɨcaru̱ꞌˊbre tɨ́ɨˋɨ có̱o̱ꞌ˜ jmɨɨˋ ɨ́ɨˋ jminir˜ jo̱guɨ nɨcajmiquiʉ̱ꞌrˊ có̱o̱ꞌ˜ jñʉguir˜. \v 45 Jo̱guɨ jaˋ cachʉꞌˊ ꞌnʉˋ niiˉ laco̱ꞌ tɨ́ɨngˋ jneaa˜aaꞌ fɨˊ la mɨ˜ neengˇ rúꞌˋnaaꞌ; dsʉꞌ i̱ dseamɨ́ˋ la jaˋ mɨˊ caquiuiñꞌˊ e chʉꞌrˊ tɨ́ɨˋɨ laco̱ꞌ mɨ˜ caꞌúuˋu sɨnʉ́ʉˆ quíiꞌˉ. \v 46 Jo̱guɨ jaˋ casú̱u̱ꞌˉ jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ moguiiˉ laco̱ꞌ tɨ́ɨngˋ jneaa˜aaꞌ fɨˊ la; dsʉꞌ i̱ dseamɨ́ˋ la cagüéiñˉ quie̱rˊ co̱o̱ˋ sɨ́ɨˊ e a˜ jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ e ꞌmoꞌˆ eáangˊ, jo̱ nɨcasú̱u̱rˉ tɨ́ɨˋɨ. \v 47 Dsʉꞌ jnea˜ nifɨ́ɨˆɨ ꞌnʉˋ e jáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ la dsíngꞌˉ nɨcarøøiñˋ dseeˉ, dsʉꞌ jnea˜ nɨcaꞌímˉbaa jaléꞌˋ e dseeˉ jo̱ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ dsíngꞌˉ jmiꞌneáaiñˋ jnea˜ lana; dsʉꞌ jaléngꞌˋguɨ i̱ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˉ e jaˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ dseeˉ røøiñˋ e laco̱ꞌ jnea˜ niꞌíin˜n jaléꞌˋ e jo̱, jo̱baꞌ jaˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ jmiꞌneáaiñˋ jnea˜ jóng. \p \v 48 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseamɨ́ˋ do: \p —Nɨcaꞌímˉbaa jaléꞌˋ dseeˉ quíiꞌˉ. \p \v 49 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ neáangˊguɨ do có̱o̱ꞌ˜ Jesús canaaiñˋ sɨ́ɨiñˋ lajeeˇ yaaiñ˜: \p —¿I̱˜ i̱ dseañʉꞌˋ la e íiñˉ dseeˉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ? \p \v 50 Dsʉꞌ Jesús casɨ́ꞌˉguɨr i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jnea˜ nɨcaꞌínˉn jaléꞌˋ dseeˉ quíiꞌˉ dsʉco̱ꞌ jábꞌˉ calɨ́nꞌˉ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe; jo̱baꞌ lana guǿngꞌˊ có̱o̱ꞌ˜ e guiʉ́ˉ fɨˊ quíiꞌˉ. \c 8 \s1 Jaléngꞌˋ dseamɨ́ˋ i̱ cajmɨcó̱o̱ꞌ˜ quiáꞌˉ Jesús \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangóˉ Jesús laco̱o̱ˋ fɨɨˋ e cóoꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ fɨɨˋ e píꞌˆ quiáꞌˉ e guiarˊ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e quiáꞌˉ jial quie̱ˊ dseaˋ do nifɨˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ. \v 2-3 Jo̱ có̱o̱ꞌ˜bre jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do quiáꞌrˉ, jo̱guɨ ngolíimˉbɨ cajo̱ jaléngꞌˋ dseamɨ́ˋ i̱ nɨcajmiꞌleáangˉ Jesús lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ jmohuɨ́ɨˊ lɨ́ɨiñꞌˊ, faꞌ jaléngꞌˋ i̱ jéeˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quiáꞌˉ lamɨ˜ jéengˊguɨ. Jo̱ jee˜ jo̱ quiéengˋ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ siiˋ Yሠi̱ seengˋ fɨˊ Magdala i̱ caꞌuǿøngˋ guiángˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quiáꞌˉ; jo̱ jaangˋguɨ dseamɨ́ˋ i̱ siiˋ Sɨhuo̱o̱ˉ i̱ lɨ́ɨngˊ oo˜ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Chuza i̱ jmóoˋ ta˜ laniingˉ quiáꞌˉ dseata˜ Herodes; jo̱ jaangˋguɨ i̱ siiˋ Susana, jo̱ fɨ́ɨmˊbɨ jaléngꞌˋ dseamɨ́ˋ i̱ jiéngꞌˋguɨ i̱ ngolíingˉ ie˜ jo̱, jo̱ jmɨcó̱o̱ꞌr˜ Jesús có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e seaˋ capíꞌˆ quiáꞌrˉ. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ mɨ˜ bíˋ dseaˋ mɨjú̱ˋ \r (Mt. 13:1-9; Mr. 4:1-9) \p \v 4 Jo̱ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ ie˜ jo̱, mɨ˜ calɨñiˊ jaléngꞌˋ dseaˋ jie˜ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús, jo̱ caꞌuøøiñˋ cangoꞌnéeiñꞌˇ dseaˋ do; jo̱ dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ dseaˋ caseáiñꞌˊ ie˜ jo̱, jo̱baꞌ caꞌeꞌˊ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p \v 5 —Jaangˋ dseañʉꞌˋ cangórˉ cangobíirˇ mɨjú̱ˋ quiáꞌrˉ fɨˊ lɨ˜ nɨcajɨ́ɨrˉ. Jo̱ mɨ˜ cabírˋ e mɨjú̱ˋ do, seaˋ e cajiʉ́ꞌˋ lɨ˜ ngɨ́ɨngˊ fɨˊ. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ɨngˊ jaléngꞌˋ dseaˋ, casoꞌømꞌˊbre jaléꞌˋ e mɨjú̱ˋ do, jo̱ e lɨɨng˜guɨ cagǿꞌˋ ta̱ˊ cajo̱. \v 6 Dsʉꞌ seaˋbɨ e cajiʉ́ꞌˋ ni˜ cu̱u̱˜ lɨ˜ jaˋ ꞌleáangˉ guóoꞌ˜ néeˊ; jo̱baꞌ mɨ˜ caꞌiáangˋ, dsifɨbˊ calɨquiʉ̱́ˋ co̱ꞌ jaˋ seaˋ lɨ˜ nisó̱ꞌˋ jmóˆ quiáꞌˉ lɨ˜ güíꞌˋ, jo̱baꞌ caꞌímˉ cajo̱. \v 7 Jo̱guɨ seaˋbɨ e mɨjú̱ˋ do e cajiʉ́ꞌˋ jee˜ mɨjú̱ˋ ꞌmató̱o̱ˊ; jo̱ mɨ˜ caꞌiáangˋ e mɨjú̱ˋ do, jéengˊguɨ e mɨjú̱ˋ ꞌmató̱o̱ˊ do cacuángˉ jo̱ caꞌímˉ e mɨjú̱ˋ e cabíˋ i̱ dseaˋ do jee˜ e mɨjú̱ˋ ꞌmató̱o̱ˊ do. \v 8 Dsʉꞌ seabˋ e mɨjú̱ˋ do e cajiʉ́ꞌˋ lɨ˜ jloꞌˆ uǿˉ; jo̱ mɨ˜ cacuángˉ jo̱ jlobꞌˆ cacuøˊ; seaˋ e cacuøˊ lajɨˋ cien mɨ́ꞌˆ lacamɨ́ꞌˆ mɨjú̱ˋ. \p Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ féꞌˋ Jesús jaléꞌˋ e júuˆ na, jo̱ casɨ́ꞌˉguɨr jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, jo̱ caféꞌrˋ laco̱ꞌ ninúˉ i̱ dseaˋ do røøˋ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —I̱i̱ˋ ꞌnʉ́ꞌˋ seaˋ loguáˆnaꞌ, nʉ́ʉˉnaꞌ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe. \s1 E uiing˜ e caꞌeˊ Jesús jaléꞌˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento \r (Mt. 13:10-17; Mr. 4:10-12) \p \v 9 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ cajmɨngɨ́ɨˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do cajmɨngɨꞌrˊ Jesús e˜ guǿngꞌˋ e júuˆ e caꞌerˊ do. \v 10 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ do: \p —Quiáꞌˉ Fidiéeˇ nɨcangɨ́ɨngˋ ꞌnʉ́ꞌˋ e ngángꞌˋnaꞌ jaléꞌˋ e jaˋ mɨˊ ñiˊ dseaˋ jéengˊguɨ, e dseaˋ íˋ iiñ˜ cá̱rˋ nifɨˊ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. Dsʉꞌ jnea˜ éeˉe jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ na có̱o̱ꞌ˜ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento e laco̱ꞌ mɨ˜ ninírˋ, nijé̱rˉ lafaꞌ jaˋ eeˋ cangáˉbre, jo̱guɨ mɨ˜ ninúrˉ, nijé̱rˉ lafaꞌ jaˋ eeˋ canúuˉbre cajo̱. \s1 Mɨ˜ cajméeˋ Jesús júuˆ e˜ guǿngꞌˋ e júuˆ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ bíˋ mɨjú̱ˋ do \r (Mt. 13:18-23; Mr. 4:13-20) \p \v 11 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ do: \p —Lalab guǿngꞌˋ e júuˆ e caꞌéˋe na ꞌmɨcú̱ꞌˉ: E mɨjú̱ˋ do lɨ́ɨˊ lafaꞌ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 12 Jo̱ e cajiʉ́ꞌˋ lɨ˜ ngɨ́ɨngˊ fɨˊ do lɨ́ɨˊ lafaꞌ i̱ dseaˋ i̱ núuˋ e júuˆ do, jo̱ dsʉꞌ lajmɨnábˉ güéengˉ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ, jo̱ dsifɨˊ lajo̱b jmóorˋ e jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ i̱ dseaˋ do e júuˆ jo̱, jo̱ lajo̱baꞌ jaˋ nileáiñꞌˋ do jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ. \v 13 Jo̱guɨ e mɨjú̱ˋ e cajiʉ́ꞌˋ fɨˊ ni˜ cu̱u̱˜ do lɨ́ɨˊ lafaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ iáangˋ dsíiˊ íngꞌˋ jaléꞌˋ e júuˆ jo̱, jo̱ dsʉꞌ jaˋ huǿøˉ ee˜ e jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ, co̱ꞌ mɨ˜ huɨ́ɨngˊ dsijéeˊ quiáꞌrˉ uíiꞌ˜ e jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ dsifɨˊ lajo̱b tʉ́ˋtu̱r e júuˆ jo̱, jo̱ i̱ dseaˋ íˋbingꞌ i̱ lɨ́ɨngˊ la lɨ́ɨˊ e mɨjú̱ˋ e jaˋ ꞌleáangˉ jmóˆ seaˋ do. \v 14 Jo̱ e mɨjú̱ˋ e cajiʉ́ꞌˋ jee˜ mɨjú̱ˋ ꞌmató̱o̱ˊ do lɨ́ɨˊ lafaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ núuˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jo̱ caꞌímꞌˋbre e júuˆ jo̱, jo̱ dsʉꞌ laco̱ꞌ ngóoˊ jmɨɨng˜, eáangˊguɨ guiing˜ dsíirˊ jaléꞌˋ fɨꞌíˆ dsíiˊ seaˋ quiáꞌrˉ jo̱guɨ quiáꞌˉ jaléꞌˋ ta˜ lɨꞌˋ cuuˉ jo̱guɨ cajo̱ e quiáꞌˉ jial nijmiꞌiáangˋ dsíirˊ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ. Jo̱ co̱ꞌ lajo̱b lɨ́ɨiñˊ, jo̱baꞌ jaˋ cuøˊ fɨˊ quiáꞌrˉ faꞌ e nidsicuángˋguɨ e júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ do. \v 15 Jo̱guɨ e mɨjú̱ˋ e cajiʉ́ꞌˋ lɨ˜ jloꞌˆ uǿˉ do lɨ́ɨˊ lafaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ dsíngꞌˉ iáangˋ dsíiˊ íñꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱guɨ eáamˊ jmóorˋ nʉ́ʉꞌr˜ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ do, co̱ꞌ jaˋ lɨtúngˉ dsíirˊ jaléꞌˋ e jo̱. Jo̱ i̱ dseaˋ íˋbingꞌ i̱ teáangˉ teáˋ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ, jo̱guɨ eáamˊ dsicuángˋ e júuˆ jo̱ quiáꞌrˉ. \s1 Co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento quiáꞌˉ jial mɨ˜ jmijneáˋ dseaˋ jɨˋ \r (Mr. 4:21-25) \p \v 16 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e féꞌˋ Jesús júuˆ quiáꞌˉ mɨ˜ bíˋ dseaˋ mɨjú̱ˋ, jo̱ cajíngꞌˉguɨr casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —Jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jaˋ ꞌguiꞌrˊ cajlɨ́ɨꞌ˜ quɨ́ɨˋ e mɨ˜ nɨcooˋ jo̱ nijlɨ́ɨrˉ o̱ꞌguɨ nisíꞌrˋ co̱o̱ˋ lɨ˜ cǿøngꞌ˜, co̱ꞌ iiñ˜ e jneáˋ fɨˊ laꞌúngˉ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌˉbre. Co̱ꞌ ꞌnéˉ niquidsirˊ e quɨ́ɨˋ do co̱o̱ˋ lɨ˜ ñíiˊ e laco̱ꞌ jneáˋ mɨ˜ dsitáaiñꞌ˜, jo̱ lajo̱baꞌ jnéꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ dsitáangꞌ˜ e sɨnʉ́ʉˆ do. \v 17 Jo̱ lajo̱b lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ quiéˉe: Jaˋ seaˋ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe faꞌ e sɨꞌmaˇ e jaˋ niníˋ dseaˋ, o̱ꞌguɨ seaˋ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe faꞌ e jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ nilɨñiˊ dseaˋ jaléiñꞌˋ. \v 18 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉ jnea˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, nʉ́ʉˉnaꞌ júuˆ quiéˉe; co̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ nɨnʉ́ʉꞌ˜ júuˆ quiéˉe, jmiguiʉˊguɨ niñíiñˋ e ngáiñꞌˋ, jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ nʉ́ʉꞌ˜ júuˆ quiéˉe, jo̱baꞌ niꞌíimˉ lají̱i̱ꞌ˜ e nɨꞌɨˊ dsíirˊ e ngáiñꞌˋ do. \s1 Mɨ˜ cajáˉ niquiáꞌˆ Jesús có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ rúiñꞌˋ \r (Mt. 12:46-50; Mr. 3:31-35) \p \v 19 Jo̱ lajeeˇ táangˋ Jesús e eꞌrˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, caguiéˉ niquiáꞌrˆ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ rúiñꞌˋ e ꞌnáiñꞌˊ dseaˋ do. Jo̱ co̱ꞌ jaˋ cuǿøngˋguɨ faꞌ e nidsiquiéeiñꞌˊ do tɨˊ quiá̱ꞌˉ lɨ˜ singꞌˊ dseaˋ do, co̱ꞌ dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ dseaˋ, \v 20 jo̱baꞌ jaangˋ i̱ dseaˋ do cajmeaꞌrˊ Jesús júuˆ jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —Na nɨcagüéngˉ niquíiꞌˆ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ rúnꞌˋ e ꞌnáiñꞌˊ ꞌnʉˋ, jo̱ nab teáaiñˆ caluuˇ lana. \p \v 21 Dsʉꞌ Jesús cañíirˋ jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ núuˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jo̱ jmitir˜ e júuˆ jo̱, jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋbingꞌ lɨ́ɨngˊ niquiéˆe jo̱guɨ rúnꞌˋn. \s1 Mɨ˜ cajméeˋ Jesús e caꞌuáangˉ e íiˊ guíˋ jo̱guɨ caꞌuáangˉ e ró̱o̱ˉ jmɨɨˋ \r (Mt. 8:23-27; Mr. 4:35-41) \p \v 22 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lajeeˇ e táangˋ Jesús fɨˊ Galilea, jo̱ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ caꞌírˉ fɨˊ dsíiˊ co̱o̱ˋ móoˊ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Máˉaaꞌ lɨ́ꞌˆ ꞌngóoꞌ˜ cataangˋ e guiéeˊ la. \p Jo̱ dsifɨˊ ladob cangolíiñˉ fɨˊ lɨ˜ eˊ Jesús. \v 23 Jo̱ lajeeˇ ngolíiñˉ ni˜ jmɨɨˋ jo̱ caquiamꞌˉ Jesús. Jo̱ lajeeˇ güɨɨngˋ dseaˋ do, jo̱ dsíngꞌˉ canaangˋ ɨ́ɨˋ guíˋ, jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ canaangˋ dsiꞌa˜ jmɨɨˋ dsíiˊ e móoˊ do, jo̱ cafǿmꞌˊ i̱ dseaˋ guitúungˋ do, co̱ꞌ føꞌˊ nidsiꞌamꞌˊ e móoˊ lɨ˜ teáaiñꞌ˜ do. \v 24 Jo̱baꞌ cangoñiiñˆ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —¡Tɨfaꞌˊ! ¡Tɨfaꞌˊ, nɨcanaangˋ dsiꞌamꞌˊbaaꞌ! \p Jo̱ caró̱o̱ˉ Jesús, jo̱ caquiʉꞌrˊ ta˜ e guíˋ do có̱o̱ꞌ˜ e jmɨɨˋ do. Jo̱ dsifɨˊ ladob cahuɨ́ngꞌˋ e íiˊ guíˋ jo̱ cahuɨ́mꞌˋ e ró̱o̱ˉ jmɨɨˋ cajo̱, jo̱ tiibˉ caꞌɨ́ˋ. \v 25 Jo̱ casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —¿Jna˜guɨ e fóꞌˋnaꞌ e jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ júuˆ quiéˉe? \p Dsʉꞌ i̱ dseaˋ guitúungˋ do dsíngꞌˉ cafǿiñꞌˊ jo̱ cangogáˋ dsíirˊ jo̱ cajmɨngɨꞌˊ rúiñꞌˋ: \p —¿I̱˜ i̱ dseañʉꞌˋ la e quiʉꞌrˊ ta˜ jo̱ nʉ́ʉꞌ˜ jaléꞌˋ guíˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ jmɨɨˋ júuˆ quiáꞌrˉ? \s1 Jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ seengˋ fɨˊ Gadara i̱ nijéeˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quiáꞌˉ \r (Mt. 8:28-34; Mr. 5:1-20) \p \v 26 Jo̱ mɨ˜ caguiéˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ lɨ́ꞌˉ ꞌngóoꞌ˜ cataangˋ e guiéeˊ do, jo̱ caguilíiñˉ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ siiˋ Gadara. \v 27 Jo̱ mɨ˜ cajgáiñˉ e móoˊ do, jo̱ cangoquiéengˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ niseengˋ e fɨɨˋ do i̱ nijéeˊ i̱ fɨ́ɨngˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ malɨɨb˜jiʉ eáangˊ. Jo̱ jaˋ eeˋ sɨ̱ꞌrˆ quiꞌrˊ, o̱ꞌguɨ guiiñ˜ fɨˊ quiáꞌrˉ, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ fɨˊ lɨ˜ áangˋ ꞌlɨɨb˜ güɨɨiñˋ. \v 28 Jo̱ mɨ˜ cangángˉ i̱ dseaˋ do Jesús, jo̱ cangoquiéeiñˊ fɨˊ quiniˇ dseaˋ do jo̱ casíꞌrˋ uǿˉ jnir˜, jo̱ canaaiñˋ féꞌrˋ teáˋ jo̱ sɨ́ꞌrˋ dseaˋ do lala: \p —¡Jesús, Jó̱o̱ˊ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ, jaˋ jmiguínꞌˆ jneaꞌˆ! ¡Jo̱ mɨ́ɨꞌ˜ɨ ꞌnʉˋ jmɨꞌeeˇ faꞌ nijiéeˋ oꞌˊ e jaˋ nijmeáanꞌ˜ jneaꞌˆ gaˋ! \p \v 29 Jo̱ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ jéeˊ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do caféꞌrˋ lado, co̱ꞌ Jesús nɨcanaaiñˋ quiʉꞌrˊ ta˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do e nitiúuiñꞌˉ do i̱ dseaˋ do. Co̱ꞌ lamɨ˜ jéengˊguɨ, eáangˊ jmiguiʉˊ néeꞌ˜ nɨcajméeˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ jéeˊ quiáꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ do e gaˋ eáangˊ; jo̱ nañiˊ faꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ nɨcasaiñꞌˉ i̱ dseañʉꞌˉ do, jo̱ nɨcaꞌñʉ́ꞌrˋ guooˋ tɨɨiñꞌˉ có̱o̱ꞌ˜ ñíˆ cadena e laco̱ꞌ joˋ nijméiñꞌˉ gaˋ, dsʉꞌ dsifɨˊ ladob fíiñꞌˋ do jaléꞌˋ ñíˆ cadena, jo̱ jmóoˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do e dséeˊ i̱ dseañʉꞌˋ do fɨˊ lɨ˜ jaˋ i̱i̱ˋ dseaˋ seengˋ. \v 30 Jo̱ lalab cajíngꞌˉ Jesús cajmɨngɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿Jial siiꞌˋ? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ jéeˊ quiáꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ do: \p —Legióm siiˉnaaꞌ. \p Jo̱ cajíngꞌˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do lado, co̱ꞌ dsíngꞌˉ fɨ́ɨiñˊ jéerˊ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do. \v 31 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do camɨꞌrˊ Jesús e jaˋ niquiʉ́ꞌˉ dseaˋ do ta˜ e nidsilíiñꞌˋ do fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨꞌˆ. \v 32 Jo̱ co̱ꞌ dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ cúˆ nitaang˜neꞌ gøꞌˊreꞌ nuuˋ fɨˊ dseꞌˋ co̱o̱ˋ móꞌˋ quiá̱ꞌˉ lɨ˜ táangˋ Jesús, jo̱baꞌ camɨˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do jmɨꞌeeˇ camɨꞌrˊ dseaˋ do e nicuǿrˉ fɨˊ e nidsitáaiñꞌ˜ do dsíiˊ jaléngꞌˋ i̱ cúˆ do. Jo̱baꞌ cacuøꞌˊ Jesús jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do fɨˊ lajo̱. \v 33 Jo̱ dsifɨˊ ladob catiúungˉ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do i̱ dseaˋ do, jo̱ cangotáaiñꞌ˜ dsíiˊ jaléngꞌˋ i̱ cúˆ do. Jo̱ mɨ˜ cangotáangꞌ˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do fɨˊ dsíiˊ jaléngꞌˋ i̱ jóꞌˋ do, jo̱ dsifɨˊ ladob cacuí̱i̱ˋreꞌ, jo̱ cabíingˉ yaang˜neꞌ fɨˊ ꞌnɨꞌˋ jiáaˊ, jo̱ cajiúngꞌˋneꞌ fɨˊ dsíiˊ jmɨ́ˋ, jo̱ cajgóꞌˋbreꞌ jmɨɨˋ jóng. \p \v 34 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ íˆ i̱ cúˆ do lají̱i̱ꞌ˜ e calɨ́ˉ do, dsifɨˊ ladob cacuí̱i̱rˋ cangolíiñˋ fɨˊ fɨɨˋ, jo̱ caguiarˊ júuˆ lají̱i̱ꞌ˜ e calɨ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ i̱ cúˆ do, jo̱guɨ cajmeaꞌrˊ júuˆ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ cajíñꞌˊ guiáꞌˆ fɨˊ có̱o̱ꞌ˜ fɨˊ jee˜ móꞌˋ laco̱ꞌ ngolíiñˋ. \v 35 Jo̱ mɨ˜ calɨñiˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ seengˋ fɨˊ jo̱ jaléꞌˋ e calɨ́ˉ e jmɨɨ˜ jo̱, jo̱ dsifɨˊ ladob cangolíiñˆ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús. Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ fɨˊ lɨ˜ táangˋ dseaˋ do, jo̱ cangárˉ e dob nɨguiing˜ i̱ dseaˋ i̱ lamɨ˜ jéeˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quiáꞌˉ do co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ Jesús, jo̱ nɨquiꞌˊbre sɨ̱ꞌrˆ, jo̱ joˋ eeˋ lɨ́ɨiñˊ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ. Jo̱ dsíngꞌˉ cafǿngꞌˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ caguilíingˉ do. \v 36 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ cangáˉ jial caꞌláangˉ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ lamɨ˜ jéeˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quiáꞌˉ do, dsifɨˊ ladob caguiarˊ júuˆ jial calɨ́ˉ. \v 37 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ lado, jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ Gadara do camɨꞌrˊ jmɨꞌeeˇ Jesús e nigüɨꞌɨ́ɨbˊ dseaˋ do e fɨˊ lɨ˜ táaiñꞌˋ do, co̱ꞌ dsíngꞌˉ ꞌgóꞌˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do. Jo̱ mɨ˜ cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ do lado, jo̱ dsifɨˊ ladob caꞌíˉtu̱ Jesús dsíiˊ e móoˊ do, jo̱ caꞌírˉ fɨˊ e nidsémꞌˉtu̱r fɨˊ Galilea. \v 38 Jo̱ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ lamɨ˜ jéeˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quiáꞌˉ do camɨꞌrˊ Jesús jmɨꞌeeˇ e nidsérˉ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do, dsʉꞌ jaˋ cacuøˊ Jesús fɨˊ lajo̱. Jo̱ caquiʉꞌrˊ ta˜ i̱ dseañʉꞌˋ do e cangáiñꞌˉ do fɨˊ quiáꞌrˉ, jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ jo̱ cajíñꞌˉ: \p \v 39 —Guǿngꞌˊ fɨˊ quíiꞌˉ, jo̱ güɨguia˜ júuˆ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ e nɨcajméeˋ Fidiéeˇ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ. \p Jo̱ cangámꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ do, jo̱ cajmiti˜bre jaléꞌˋ ta˜ e caquiʉꞌˊ Jesús, jo̱ caguiaˊbre júuˆ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ e cajméeˋ dseaˋ do có̱o̱ꞌr˜. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jó̱o̱ˊ Jairo \r (Mt. 9:18-26; Mr. 5:21-43) \p \v 40 Jo̱ mɨ˜ caguiéngꞌˉtu̱ Jesús fɨˊ Galilea, jo̱ dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ dseaˋ i̱ nɨteáangˉ güɨjé̱e̱ˇ quiáꞌrˉ. Jo̱ dsíngꞌˉ iáangˋ dsíiˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do dsʉꞌ caguiéngꞌˉtu̱ Jesús fɨˊ do. \v 41 Jo̱ lajeeˇ jo̱, caguiéˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Jairo i̱ lɨ́ɨngˊ fii˜ féngꞌˊ quiáꞌˉ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ Israel. Jo̱ mɨ˜ caguiérˉ fɨˊ quiniˇ Jesús, jo̱ casíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiniˇ dseaˋ do jo̱ camɨrˊ jmɨꞌeeˇ faꞌ e nidséˉ dseaˋ do fɨˊ quiáꞌrˉ, co̱ꞌ seengˋ camɨ́ɨngꞌ˜ sɨmɨ́ˆ jiuung˜ quiáꞌrˉ i̱ nɨngóoˊ guitu̱ˊ ji̱i̱ˋ jo̱ niráaiñꞌˋ do dséeꞌr˜ eáangˊ e dseángꞌˉ tɨˊ lɨ˜ nijúumˉbre. \v 42 Jo̱ lajeeˇ ngóoˊ Jesús fɨˊ quiáꞌˉ Jairo, dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ dseaˋ ngolíiñˉ, jo̱ dsíngꞌˉ sɨcúungꞌˇ Jesús jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do. \p \v 43 Jo̱ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ jéeˊ quiáꞌˉ Jesús ningóoˊ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ nilɨ́ɨngˊ jmohuɨ́ɨˊ e tuuiñˋ lají̱i̱ꞌ˜ nɨngóoˊ mɨ˜ guitu̱ˊ ji̱i̱ˋ. Jo̱ lamɨ˜ jéengˊ dsíngꞌˉ nɨcaꞌíiñˉ cuuˉ quiáꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ tɨmɨ́ɨˊ, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ jaˋ i̱i̱ˋ mɨˊ calɨꞌˊ faꞌ i̱ nɨcajmiꞌleáangˉ írˋ. \v 44 Jo̱ guidseaamˆ calɨ́ꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do cangɨ́ɨiñˊ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, jo̱ cangoquiéeiñˊ fɨˊ lɨ́ꞌˉ caluuˇ Jesús jo̱ catɨ́ɨiñˉ capíꞌˆ ꞌnɨꞌˋ sɨ̱ꞌˆ dseaˋ do, jo̱ dsifɨˊ ladob caꞌláaiñˉ, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ jmɨˊ joˋ e tuuiñˋ jóng. \v 45 Jo̱ Jesús dsifɨˊ ladob cajmɨngɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ có̱o̱ꞌr˜ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿I̱˜ i̱ catɨ́ɨngˉ capíꞌˆ sɨ̱́ꞌˋɨ̱? \p Jo̱ co̱ꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do cañíirˋ e jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ jaˋ i̱i̱ˋ cajméeˋ lajo̱, jo̱baꞌ cañíiˋ Tʉ́ˆ Simón: \p —Tɨfaꞌˊ, ¿jialɨꞌˊ jmɨngɨ́ɨꞌˇ i̱˜ catɨ́ɨngˉ capíꞌˆ sɨ̱́ꞌˋ? Co̱ꞌ jalémꞌˋ dseaˋ ꞌlengꞌˊ rúiñꞌˋ fɨˊ la fɨˊ na. \p \v 46 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Lɨɨm˜bingꞌ i̱i̱ˋ cagüɨꞌˊ sɨ̱́ꞌˋɨ̱, co̱ꞌ ꞌñiáꞌˋa calɨlíꞌˆi e lɨɨm˜bingꞌ i̱ nɨcajmiꞌleáanˆn có̱o̱ꞌ˜ e ꞌgønꞌˊn. \p \v 47 Jo̱ i̱ dseamɨ́ˋ do, mɨ˜ canúurˉ e calɨlíbꞌˆ Jesús e lɨɨng˜ i̱i̱ˋ catɨ́ɨngˉ sɨ̱ꞌrˆ, jo̱baꞌ dsíngꞌˉ cafǿiñꞌˊ jo̱ dsíngꞌˉ jléeiñˋ cangórˉ fɨˊ quiniˇ Jesús, jo̱ casíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiniˇ dseaˋ do. Jo̱baꞌ cajméerˋ júuˆ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jialɨꞌˊ cagüɨꞌrˊ sɨ̱ꞌˆ Jesús, jo̱ jial caꞌláaiñˉ ladsifɨˊ lado e jmohuɨ́ɨˊ e lamɨ˜ lɨ́ɨiñˊ. \p \v 48 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseamɨ́ˋ do: \p —Jó̱o̱ˋo̱, uíiꞌ˜ e jábꞌˉ calɨ́nꞌˉ júuˆ quiéˉe, jo̱baꞌ nɨcaꞌláamˉbaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e lamɨ˜ lɨnꞌˊ. Jo̱baꞌ lana guǿngꞌˊ có̱o̱ꞌ˜ e guiʉ́ˉ fɨˊ quíiꞌˉ. \p \v 49 Jo̱ laco̱ꞌ guiꞌnamꞌˇbɨ sɨ́ɨngˋ Jesús có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseamɨ́ˋ do, mɨ˜ caguiéˉ jaangˋ dseaˋ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌˉ Jairo e quie̱rˊ júuˆ cuaiñ˜ quiáꞌˉ i̱ sɨmɨ́ˆ do, jo̱ lalab casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Joˋ taanꞌˉ i̱ tɨfaꞌˊ na e dsérˉ fɨˊ quíiꞌˉ, co̱ꞌ nɨcajúmˉ sɨmɨ́ˆ jiuung˜ quíiꞌˉ. \p \v 50 Dsʉꞌ mɨ˜ canúuˉ Jesús lado, dsifɨˊ ladob casɨ́ꞌrˉ Jairo: \p —Jaˋ fǿønꞌ˜ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ, lɨco̱ꞌ ꞌnéˉ e jábꞌˉ nilíinꞌˋ e quɨ́ɨꞌ˜baa jmɨɨ˜ nijmee˜e e niꞌleáangˉ i̱ sɨmɨ́ˆ jiuung˜ quíiꞌˉ, jo̱ lajo̱b nilíˋ. \p Jo̱ mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús lado, dsifɨbˊ cangórˉ fɨˊ quiáꞌˉ Jairo. \p \v 51 Jo̱ mɨ˜ caguiéˉ Jesús fɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ do, jo̱ jaˋ cacuørˊ fɨˊ faꞌ e cangotáangꞌ˜ dseaˋ jiéngꞌˋguɨ, jí̱i̱ꞌ˜ Tʉ́ˆ Simón có̱o̱ꞌ˜ Tiáa˜ có̱o̱ꞌ˜ Juan có̱o̱ꞌ˜ sejmiiˋ i̱ sɨmɨ́ˆ jiuung˜ do, jí̱i̱ꞌ˜ íˋbingꞌ i̱ cangɨ́ɨngˋ fɨˊ e cangotáangꞌ˜ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ e lɨ˜ ráangˋ i̱ ꞌlɨɨ˜ do. \v 52 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌˉ Jairo dsíngꞌˉ quɨꞌrˊ jo̱guɨ dsíngꞌˉ jiuung˜ dsíirˊ dsʉꞌ e nɨcajúngˉ i̱ jiuung˜ sɨmɨ́ˆ do. Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —Jaˋ quɨꞌˋnaꞌ, co̱ꞌ jaˋ sɨjúungˆ i̱ jiuung˜ na co̱ꞌ lɨco̱ꞌ güɨɨmˋbre. \p \v 53 Dsʉꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lɨ́ꞌˆ cangɨ́ɨmˉbre Jesús mɨ˜ cajíngꞌˉ dseaˋ do lado, co̱ꞌ ñiˊbre e nɨcajúmˉ i̱ jiuung˜ do. \v 54 Jo̱ lajeeˇ e jmóoˋ i̱ dseaˋ do lajo̱, jo̱ Jesús catɨ́ɨiñˉ guooˋ i̱ jiuung˜ do, jo̱ catǿꞌˉreiñꞌ laꞌúungˋ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala: \p —¡Ráanꞌˉ na, Míˆ! \p \v 55 Jo̱ mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús lado, dsifɨˊ ladob cají̱ꞌˊtu̱ i̱ sɨmɨ́ˆ do jo̱ caró̱o̱ˉbre. Jo̱ dsifɨbˊ caquiʉꞌˊ Jesús ta˜ e cangɨ́ɨiñꞌˋ do e cagǿꞌrˋ. \v 56 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ sejmiiˋ i̱ jiuung˜ do e cají̱bꞌˊtu̱iñꞌ do, jo̱baꞌ dsíngꞌˉ cangogáˋ dsíiñꞌˊ; dsʉꞌ Jesús caquiʉꞌrˊ ta˜ sejmiiˋ i̱ sɨmɨ́ˆ do e jaˋ i̱i̱ˋ nisɨ́iñꞌˋ do jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ lají̱i̱ꞌ˜ e cajméerˋ e sɨnʉ́ʉˆ do ie˜ jmɨɨ˜ jo̱. \c 9 \s1 Mɨ˜ casíingˋ Jesús dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ e niguiáiñꞌˉ do júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ \r (Mt. 10:5-15; Mr. 6:7-13) \p \v 1-2 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caseángꞌˋ Jesús jaléngꞌˋ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ, jo̱ caquiʉꞌˊreiñꞌ ta˜ e nidsiguiáaiñꞌ˜ do júuˆ quiáꞌˉ jial iing˜ Fidiéeˇ e nicá̱rˋ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ, jo̱guɨ cacuøꞌˊreiñꞌ do bíˋ e quɨ́ɨiñꞌ˜ do jmɨɨ˜ e niꞌuǿiñˉ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ jéeˊ quiáꞌˉ dseaˋ, jo̱guɨ e nijmiꞌleáaiñꞌˉ do jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ i̱ lɨ́ɨngˊ doñiˊ eeˋ jmohuɨ́ɨˊ. \v 3 Jo̱ lalab casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ guitúungˋ do quiáꞌrˉ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Nigüɨlíingˉnaꞌ jo̱ jaˋ eeˋ ꞌnéˉ cá̱ˆnaꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ quiáꞌˉ guiáꞌˆ fɨˊ: jaˋ ꞌnéˉ cá̱ˆnaꞌ ꞌmaꞌuˇ o̱ꞌguɨ nosʉ́ʉˊ o̱ꞌguɨ íiˊ o̱ꞌguɨ ñinéeˉ. Jo̱guɨ jí̱i̱ꞌ˜ sɨ̱́ꞌˋnaꞌ e quíiꞌ˜baꞌ nicá̱ˆnaꞌ, co̱ꞌ jaˋ ꞌnéˉ faꞌ cá̱ˆnaꞌ tú̱ˉ neáangˊ sɨ̱́ꞌˋnaꞌ. \v 4 Jo̱ mɨ˜ niguilíingˉnaꞌ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ, jo̱ ꞌnéˉ niꞌnoꞌˆnaꞌ co̱o̱ˋ ꞌnʉ́ʉˊ lɨ˜ nijá̱ˆnaꞌ carta˜ taang˜naꞌ e fɨɨˋ jo̱, jo̱ jaˋ jmɨsɨ́ɨngˆnaꞌ lɨ˜ já̱ˆnaꞌ. \v 5 Jo̱ jiéꞌˋgo̱ fɨɨˋ lɨ˜ niguilíingˉnaꞌ lɨ˜ jaˋ niꞌíngꞌˋ dseaˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱baꞌ uøøngˋnaꞌ e fɨɨˋ jo̱, jo̱ mɨ˜ nɨteáangˉnaꞌ ꞌnɨꞌˋ e fɨɨˋ do, bóꞌˋnaꞌ ꞌleeˋ e to̱o̱˜ tɨɨ˜naꞌ laco̱ꞌ cuøˊ li˜ e jaˋ caꞌéeˋ i̱ dseaˋ do guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ. \p Jo̱ jaléꞌˋ e ta˜ na caquiʉꞌˊ Jesús quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do. \p \v 6 Jo̱ caꞌuøømˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do mɨ˜ cangoyúungꞌ˜ e caꞌíñꞌˋ jaléꞌˋ ta˜ nijmérˉ, jo̱ cangolíimˆbre fɨˊ jaléꞌˋ fɨɨˋ e guiarˊ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ quiáꞌˉ jial laangˋ dseaˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ, jo̱guɨ jmiꞌleáamˉbɨr cajo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ doñiˊ eeˋ jmohuɨ́ɨˊ. \s1 Mɨ˜ cangogáˋ dsíiˊ Herodes jial féꞌˋ dseaˋ uii˜ quiáꞌˉ Jesús \r (Mt. 14:1-12; Mr. 6:14-29) \p \v 7-8 Jo̱ ie˜ jo̱ nicanúuˉ dseata˜ Herodes jaléꞌˋ e sɨ́ɨngˋ dseaˋ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ e jmóoˋ Jesús, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ ñiˊ i̱ dseata˜ do e˜ nijmérˉ, co̱ꞌ seengˋ dseaˋ dsicó̱o̱rˋ júuˆ e nɨcají̱ꞌˊtu̱ jaangˋ lajeeˇ lajaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ, jo̱guɨ seengˋ dseaˋ féꞌrˋ e nɨcajnémˉtu̱ Líiˆ, jaangˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨꞌˋguɨ eáangˊ cajo̱, dsʉꞌ seemˋbɨ dseaˋ i̱ féꞌˋ e Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋbingꞌ i̱ nɨcají̱ꞌˊtu̱ caléꞌˋ catú̱ˉ. \v 9 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseata˜ do e féꞌˋ dseaˋ e nɨcají̱bꞌˊtu̱ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do, jo̱baꞌ eáamˊ cangogáˋ dsíirˊ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jneab˜ dseaˋ caquiʉ́ꞌˉʉ ta˜ e cahuɨ̱́ꞌˋ moluu˜ i̱ Juan do. Jo̱ ¿i̱˜ i̱ éengˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ngɨˊ jmóoˋ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ jo̱guɨ quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ e jmóorˋ lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ? \p Jo̱baꞌ lají̱i̱ꞌ˜ ie˜ jo̱b cajmɨꞌúungˋ dseata˜ Herodes e ꞌnóꞌrˊ jial niníiñˉ Jesús. \s1 Mɨ˜ cahéngꞌˊ Jesús ꞌñiáˋ mil dseañʉꞌˋ \r (Mt. 14:13-21; Mr. 6:30-44; Jn. 6 :1-14) \p \v 10 Jo̱ mɨ˜ calɨcǿngˋguɨ lajo̱, caguilíimˋtu̱ i̱ dseaˋ guitúungˋ do e cangocó̱o̱rˋ júuˆ fɨˊ quiniˇ Jesús jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ e cajméerˋ laco̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ cangolíiñˉ. Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ féngꞌˊ rúiñꞌˋ, jo̱ cajéemˋ Jesús i̱ dseaˋ guitúungˋ do fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ jaˋ i̱i̱ˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ dseaˋ ngɨˊ, quiá̱ꞌˉ co̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ siiˋ Betsaida. \v 11 Jo̱ mɨ˜ calɨñiˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ seengˋ e fɨɨˋ jo̱ jie˜ fɨˊ lɨ˜ nɨtáangˋ Jesús, jo̱baꞌ fɨ́ɨmˊ dseaˋ cangolíiñˆ fɨˊ lɨ˜ táangˋ dseaˋ do. Jo̱ Jesús caꞌímꞌˋbre jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do mɨ˜ caguilíiñꞌˉ, jo̱ canaaiñˋ eꞌrˊ júuˆ quiáꞌˉ jial iing˜ Fidiéeˇ nicá̱rˋ nifɨˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ, jo̱guɨ cajmiꞌleáamˉbɨr jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ i̱ quiéengˋ jee˜ i̱ dseaˋ do cajo̱. \p \v 12 Jo̱ mɨ˜ nɨngóoˊ caꞌlóoˉ e jmɨɨ˜ jo̱, cangoquiéengˊ i̱ dseaˋ guitúungˋ do fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Iꞌˊ júuˆ jo̱guɨ síiꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ na güɨguilíiñˋ jo̱ güɨguijméerˉ quijí̱ˉ lɨ˜ nijé̱rˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ e nidǿꞌrˉ jiéꞌˋ fɨˊ lɨ˜ líꞌrˆ e té̱e̱ˉ ꞌnʉ́ʉˊ, co̱ꞌ fɨˊ lɨ˜ taangˇnaaꞌ la jaˋ eeˋ seaˋ e niquiee˜naaꞌ có̱o̱ꞌr˜. \p \v 13 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ do: \p —ꞌNʉ́bꞌˋ ꞌnéˉ cuǿˆnaꞌ e nidǿꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ la. \p Jo̱ cañíiˋtu̱ i̱ dseaˋ guitúungˋ do: \p —¿Jial nilíˋguɨ jo̱? Co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ ꞌñiáˋ iñíꞌˆbaꞌ seaˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ gángˉ ꞌñʉˋ, jo̱ fɨng jaˋ ꞌnéˉ dséˆbaaꞌ e dsileáˆnaaꞌ e nidǿꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ na. \p \v 14 Co̱ꞌ dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do; tíiˊbre la ꞌñiáˋ mil jí̱i̱ꞌ˜ dseañʉꞌˋ jo̱ jaˋ íingˆ jaléngꞌˋ dseamɨ́ˋ o̱ꞌguɨ jaléngꞌˋ jiuung˜ cajo̱. \p Dsʉꞌ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —Síiꞌ˜naꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ güɨgüearˋ táꞌˉ có̱ˋ nibøø˜ táꞌˉ cincuenta dseaˋ. \p \v 15 Jo̱ lajo̱b cajméeˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do, jo̱ caguábˋ i̱ dseaˋ do laco̱ꞌ ta˜ caquiʉꞌˊ Jesús. \v 16 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ caguáˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do táꞌˉ có̱ˋ nibøø˜ lacúngꞌˊ lajíingˋ lɨ˜ singꞌˊ Jesús, jo̱baꞌ catɨ́ɨngˉ dseaˋ do lajɨˋ ꞌñiáˋ e iñíꞌˆ do có̱o̱ꞌ˜guɨ lajɨˋ huáangˉ i̱ ꞌñʉˋ do, jo̱ cajǿørˉ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ, jo̱ lajo̱baꞌ cacuøꞌrˊ guiꞌmáangꞌˇ Fidiéeˇ quiáꞌˉ e do. Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ jo̱, cajméerˋ jmáꞌˉjiʉ e do jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do, jo̱baꞌ íˋguɨb cajméeˋ guiéeˆ jee˜ lajaléngꞌˋ i̱ dseaˋ fɨ́ɨngˊ do. \v 17 Jo̱ jalémꞌˋ i̱ dseaˋ do cagǿꞌrˋ carˋ calɨtaaiñ˜ guiʉ́ˉ. Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ gǿꞌrˋ lajɨɨiñˋ do, caseámˉbɨ guitu̱ˊ ꞌmatáˆguɨ e røøngˋ téeꞌ˜ ꞌnáꞌˆ iñíꞌˆ có̱o̱ꞌ˜guɨ ꞌnángꞌˆ i̱ ꞌñʉˋ do. \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉ Tʉ́ˆ Simón e Jesús lɨ́ɨiñˊ Dseaˋ Jmáangˉ \r (Mt. 16:13-19; Mr. 8:27-29) \p \v 18 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ taang˜ Jesús e féiñꞌˊ Fidiéeˇ, jo̱ có̱o̱ꞌ˜bre i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do. Jo̱ lajeeˇ jo̱ cajmɨngɨ́ꞌˉ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿I̱˜ jnea˜ féꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ? \p \v 19 Jo̱baꞌ cañíiˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do: \p —Seengˋ dseaˋ dsicueáaiñꞌ˜ ꞌnʉˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do, jo̱ seengˋguɨ dseaˋ dsicueáaiñꞌ˜ ꞌnʉˋ có̱o̱ꞌ˜ Líiˆ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ, jo̱guɨ seemˋbɨ dseaˋ dsicueáaiñꞌ˜ ꞌnʉˋ e lɨnꞌˊ jaangˋguɨ i̱ nɨcaféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jo̱guɨ e nɨcají̱ꞌˊtu̱r lana. \p \v 20 Jo̱baꞌ cajmɨngɨꞌˊtu̱ Jesús i̱ dseaˋ guitúungˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jo̱guɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, ¿i̱˜ fóꞌˋnaꞌ e lɨ́ɨnˊn? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ Tʉ́ˆ Simón quiáꞌˉ Jesús: \p —ꞌNʉbˋ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ Dseaˋ Jmáangˉ i̱ casíingˋ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ cuaiñ˜ quiáꞌrˉ. \p \v 21 Dsʉꞌ Jesús caꞌɨ́ɨrˉ ꞌgooˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do e jaˋ i̱i̱ˋ nisɨ́iñꞌˋ do jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ e íˋbre lɨ́ɨiñˊ Dseaˋ Jmáangˉ. \s1 Mɨ˜ cajméeˋ Jesús júuˆ e tɨˊ nijngángꞌˉ dseaˋ írˋ \r (Mt. 16:20-28; Mr. 8:30-9 :1) \p \v 22 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ cajíñꞌˉ lado, jo̱ casɨ́ꞌˉguɨr i̱ dseaˋ guitúungˋ do lala: \p —E jábꞌˉ e jnea˜ lɨ́ɨnˊn i̱ dseaˋ i̱ cajáˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. Jo̱ dsíngꞌˉ ꞌnéˉ nimoo˜o iihuɨ́ɨˊ e eáangˊ, co̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quiáꞌˉ dseaˋ góoˋo dseaˋ Israel nilíˋ ꞌníꞌˋ níimˉbre jnea˜, jo̱guɨ lajo̱b nijméˉ jaléngꞌˋ dseaˋ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ jmidseaˋ quíˉiiꞌ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quíˉiiꞌ. Jo̱ jaléngꞌˋ íˋbingꞌ i̱ nijngángꞌˉ jnea˜; jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ nitɨ́ˉ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜ lajo̱, nijí̱bꞌˊtú̱u̱ caléꞌˋ catú̱ˉ. \p \v 23 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ jo̱, cangóbˉtu̱r có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ guitúungˋ do fɨˊ lɨ˜ teáangˆ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ fɨ́ɨngˊ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Song i̱i̱ˋ dseaˋ iing˜ niꞌuíingˉ dseaˋ quiéˉe, jo̱baꞌ güɨtʉ́rˋ jaléꞌˋ e lɨ́ˋ dsíirˊ ꞌñiaꞌrˊ, jo̱guɨ laco̱o̱ˋ jmɨɨ˜ güɨseaiñꞌˊ lafaꞌ crúuˆ quiáꞌrˉ e laco̱ꞌ cuøˊ li˜ e guiaˊ dsíirˊ e nidsingɨ́ɨiñˉ jaléꞌˋ e huɨ́ɨngˊ uíiꞌ˜ e lɨ́ɨiñˊ dseaˋ quiéˉe, jo̱ lajo̱guɨbaꞌ ningɨ́rˉ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ jóng. \v 24 Co̱ꞌ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ ɨˊ dsíiˊ e líꞌˋbre nileángˉ ꞌñiaꞌrˊ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ conguiabˊ nibíiñˆ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨꞌˆ; jo̱ dsʉꞌ i̱i̱ˋ dseaˋ nijúuiñˉ uíiꞌ˜ e lɨ́ɨiñˊ dseaˋ quiéˉe o̱si uíiꞌ˜ e niꞌrˊ júuˆ quiáꞌˉ jial nilɨseengˋ dseaˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ nitíimꞌ˜bre fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ jóng. \v 25 Jo̱ jaˋ eeˋ ta˜ íingˆ quiáꞌˉ jaangˋ dseaˋ e sɨlɨ́ɨꞌrˇ jaléꞌˋ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ song jaˋguɨ cuíiñˋ jnea˜, co̱ꞌ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨbꞌˆ nidséiñꞌˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nijúuiñˉ, jo̱ doguɨb lɨ˜ ninírˋ iihuɨ́ɨˊ lata˜. \v 26 Jo̱guɨ song i̱i̱ˋ i̱ ꞌgóꞌˋ niféꞌˋ e lɨ́ɨiñˊ dseaˋ quiéˉe, o̱si ɨꞌˋ lɨ́ɨiñˉ e niféꞌrˋ e jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ júuˆ quiéˉe é, jo̱baꞌ lajo̱b nijmee˜ jnea˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ íˋ cajo̱, jnea˜ dseaˋ gáaˊa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ; co̱ꞌ lajo̱b nijmee˜e mɨ˜ nigáaˊtú̱u̱ fɨˊ jmɨgüíˋ e nɨniingˉ ꞌgøiñꞌˊ quiáꞌˉ Tiquiéˆe Fidiéeˇ jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ ángeles i̱ güeangꞌˆ cajo̱. \v 27 E jáꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e i̱ lɨɨng˜ lajeeˇ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ la jaˋ mɨˊ júuiñˉ cartɨˊ ninírˋ jial lɨ́ɨˊ mɨ˜ nɨcá̱ˋ Fidiéeˇ nifɨˊ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \p Jo̱ jaléꞌˋ e júuˆ na cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do ie˜ jo̱. \s1 Mɨ˜ calɨsɨ́ɨngˉ jial jnéengˉ Jesús \r (Mt. 17:1-8; Mr. 9:2-8) \p \v 28 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jñiáˉ jmɨɨ˜ e cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱ cajgóorˉ fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ e cangoféeiñꞌˇ Fidiéeˇ, jo̱ có̱o̱ꞌ˜bre Tʉ́ˆ Simón có̱o̱ꞌ˜ Tiáa˜ jo̱guɨ Juan. \v 29 Jo̱ lajeeˇ táangˋ Jesús e féiñꞌˊ Fidiéeˇ, táꞌˉjiʉ ladob jnéengˆ calɨsɨ́ɨngˉ jial jnéengˉ nir˜ jo̱guɨ calɨsɨ́ɨngˉ sɨ̱ꞌrˆ cajo̱, jo̱ cajnéngˉ e teeˋ jloꞌˆ lafaꞌ jooˋ, jo̱guɨ calɨjɨ́iñꞌˋ laco̱ꞌ jɨngꞌˋ ieeˋ. \v 30-31 Jo̱ lajeeˇ jo̱ cajnéngˉ gángˉ dseañʉꞌˋ i̱ sɨ́ɨngˋ có̱o̱ꞌr˜, jo̱ ni˜ Moib˜ do có̱o̱ꞌ˜guɨ ni˜ Líiˆ, jo̱ lajɨˋ huáaiñꞌˉ do lɨ́ɨiñˊ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ, jo̱ jlobꞌˆ jɨngꞌˋ i̱ dseañʉꞌˋ do cajo̱, jo̱ sɨ́ɨiñˋ quiáꞌˉ jaléꞌˋ iihuɨ́ɨˊ e nicá̱ˋ Jesús fɨˊ Jerusalén mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nijngángꞌˉ dseaˋ írˋ. \v 32 Jo̱ dsʉꞌ lajɨˋ gaangˋ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús i̱ jéeiñˋ do dsíngꞌˉ cajáˉ e jaligüɨ́iñˋ dsʉꞌ caje̱ˊbre e sɨjnéeˋ dsíirˊ, jo̱baꞌ cangárˉ e jloꞌˆ jɨngꞌˋ Jesús jo̱ la quie̱ˊguɨ i̱ dseaˋ gángˉ do jɨiñꞌˋ cajo̱. \v 33 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ Tʉ́ˆ Simón e catangꞌˆ fɨˊ i̱ dseaˋ gángˉ i̱ teáangˉ có̱o̱ꞌ˜ Jesús do, jo̱baꞌ dsifɨˊ lala casɨ́ꞌrˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Tɨfaꞌˊ, ¡dsíngꞌˉ juguiʉ́ˉ dsʉꞌ taang˜naaꞌ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ na fɨˊ la! Faꞌ na nijméeꞌ˜naaꞌ ꞌnɨˊ ꞌnʉ́ʉˊjiʉ có̱o̱ꞌ˜ máꞌˆ ꞌma˜, co̱o̱ˋ quíiꞌˉ jo̱guɨ co̱o̱ˋ quiáꞌˉ Moi˜ jo̱guɨ co̱o̱ˋ quiáꞌˉ Líiˆ cajo̱. \p Dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ calɨlíꞌˆ Tʉ́ˆ Simón e caféꞌrˋ lado. \v 34 Jo̱ lajeeˇ guiꞌnangꞌˇ féꞌˋbɨr mɨ˜ cajgóˉ cabøø˜ jníiˊ, jo̱ caquɨiñꞌˉ lajeeˇ teáaiñˉ fɨˊ e yʉ́ꞌˆ móꞌˋ do, jo̱ dsíngꞌˉ cafǿngꞌˊ Tʉ́ˆ Simón có̱o̱ꞌ˜ Tiáa˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ Juan. \v 35 Jo̱ lajeeˇ teáaiñꞌ˜ jee˜ e jníiˊ do, guicanʉ́ꞌˋ co̱o̱ˋ luu˜ dseaˋ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ jo̱ guicajíngꞌˉ: \p —I̱ lab Jó̱o̱ˋo̱ i̱ camɨ́ɨngꞌ˜ i̱ ꞌneáanˋn eáangˊ. Jmeeˉnaꞌ nʉ́ʉꞌ˜naꞌ jaléꞌˋ ta˜ quiʉꞌrˊ. \p \v 36 Jo̱ mɨ˜ cangoyúungꞌ˜ e canʉ́ꞌˋ e luu˜ dseaˋ do, cangáˉ i̱ dseaˋ gaangˋ do e joˋ jnéengˉguɨ Moi˜ o̱ꞌguɨ Líiˆ fɨˊ do, jo̱ ꞌñiabꞌˊ Jesús singꞌˊguɨr. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jaˋ i̱i̱ˋ cajmeaꞌrˊ júuˆ jaléꞌˋ e cangárˉ e fɨˊ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ do ie˜ jmɨɨ˜ jo̱. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ sɨmingꞌˋ i̱ iuungˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíiˊ \r (Mt. 17:14-21; Mr. 9:14-29) \p \v 37 Jo̱ mɨ˜ cajneáˉ co̱o̱ˋguɨ jmɨɨ˜, jo̱ cajgámˉbre e fɨˊ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ do. Jo̱ dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ dseaˋ cajíñꞌˊ i̱ ngolíingˉ ngoꞌnéeꞌˇ quiáꞌrˉ. \v 38 Jo̱ jaangˋ dseañʉꞌˋ lajeeˇ lajaléngꞌˋ i̱ dseaˋ fɨ́ɨngˊ do catǿꞌrˉ Jesús e teáˋ eáangˊ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Tɨfaꞌˊ, ¿jሠjméeꞌˆ uíˆ diée˜ faꞌ ñijmeeꞌ˜ mɨ́ɨˊ quiáꞌˉ jó̱o̱ˋo̱? co̱ꞌ camɨ́ɨngꞌ˜ sɨmingꞌˋ labingꞌ i̱ seengˋ quiéˉe; \v 39 jo̱ jaangˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ jéeˊ quiáꞌrˉ, jo̱ yejí̱bˉ jmóoiñꞌˋ do e dseaˋ joñíiñˋ, jo̱ óorˋ teáˋ jo̱guɨ iéngꞌˋ jaléꞌˋ ja̱ˊ fɨˊ moꞌoorˉ lajeeˇ jo̱, jo̱ dsíngꞌˉ jmɨhuɨ́ɨngˋneiñꞌ, jo̱ jaˋ iiñꞌ˜ do nitʉ́ʉrˉ. \v 40 Jo̱ nɨcamɨ́ɨꞌ˜baa jmɨꞌeeˇ dseaˋ quíiꞌˉ faꞌ e nijmihuíiñˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do, dsʉꞌ jaˋ mɨˊ calɨꞌrˊ. \p \v 41 Jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌˉ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡Dsíngꞌˉ jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ jnea˜, jo̱ jmangꞌˉ fɨˊ gabˋ iing˜naꞌ cá̱ˆnaꞌ! ¿Jial nitéꞌˋ líꞌˋi e nilɨseenˉ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ? Ñijéengˋ i̱ sɨmingꞌˋ quíiꞌˉ do fɨˊ la. \p Jo̱ dsifɨˊ ladob cangojéengˋ i̱ dseañʉꞌˋ do i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ quiáꞌrˉ do. \p \v 42 Jo̱ mɨ˜ cangoquiéengˊ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do quiá̱ꞌˉ lɨ˜ singꞌˊ Jesús, dsifɨˊ ladob cabíiˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do cabíiñˉ i̱ sɨmingꞌˋ do fɨˊ ni˜ uǿˆ, jo̱ cajméerˋ e cadseáˉtu̱ joñíiñꞌˋ do. Jo̱ dsifɨˊ ladob caꞌgaangˋ Jesús cajíiñˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do, jo̱ ngohuíimˉbiñꞌ do quiáꞌˉ i̱ sɨmingꞌˋ do, jo̱ caꞌláamˉbiñꞌ do. Jo̱ ngɨ́ˋ jo̱guɨbaꞌ cajángꞌˋ Jesús i̱ sɨmingꞌˋ do có̱o̱ꞌ˜ tiquiáꞌrˆ. \v 43 Jo̱ dsíngꞌˉ cangogáˋ dsíiˊ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ cangáˉ e jo̱ ie˜ jo̱, co̱ꞌ dsíngꞌˉ ꞌgøngꞌˊ Jesús laco̱ꞌ ꞌgøngꞌˊ Tiquiáꞌrˆ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ. \s1 Mɨ˜ cajméeˋtu̱ Jesús júuˆ e nijngaꞌˉ dseaˋ quiáꞌrˉ \r (Mt. 17:22-23; Mr. 9:30-32) \p Jo̱ lajeeˇ teáangˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do e dsigáˋ dsíirˊ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e cajméeˋ Jesús có̱o̱ꞌ˜ i̱ sɨmingꞌˋ do, jo̱ lajeeˇ jo̱ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ: \p \v 44 —Nʉ́ʉˉnaꞌ røøˋ jaléꞌˋ e nifáꞌˆa la lana, jo̱ jaˋ güɨꞌíingˆ óoˊnaꞌ lata˜ taang˜naꞌ fɨˊ jmɨgüíˋ; co̱ꞌ lana tɨˊ lɨ˜ niguiéeˊ jmɨɨ˜ e nisángꞌˊ dseaˋ jnea˜, dseaˋ gáaˊa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \p \v 45 Dsʉꞌ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do jaléꞌˋ e cajíngꞌˉ Jesús, jí̱i̱ꞌ˜ jaaiñꞌˋ do jaˋ cangáiñꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ camɨ́ꞌˆ júuˆ jialɨꞌˊ cajíngꞌˉ dseaˋ do lado, co̱ꞌ jaˋ mɨˊ cangɨ́ɨiñˋ faꞌ nɨcacuøˊ Fidiéeˇ e ningáiñꞌˋ e júuˆ jo̱, jo̱guɨ jaˋ teáˋ dsíirˊ faꞌ e nijmɨngɨ́ɨrˋ jialɨꞌˊ cajíngꞌˉ dseaˋ do lado. \s1 ¿I̱˜ i̱ niingˉguɨ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ? \r (Mt. 18:1-5; Mr. 9:33-37) \p \v 46 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ canaangˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do e guíngꞌˋ rúiñꞌˋ i̱˜ i̱ niingˉguɨ lajeeˇ lajaléiñꞌˋ do. \v 47 Jo̱ dsʉꞌ calɨlíꞌˆ Jesús jaléꞌˋ e sɨ́ɨngˋ dseaˋ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ dsifɨˊ ladob catǿꞌrˉ jaangˋ jiuung˜ jo̱ casíngꞌˋneiñꞌ cáaiñˋ, \v 48 jo̱ casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Doñiˊ i̱i̱ˋ i̱ íngꞌˋ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ laco̱ꞌ lɨ́ɨngˊ i̱ jiuung˜ la laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱baꞌ güɨlɨñirˊ jóng e jneab˜ íñꞌˋ; jo̱ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ íngꞌˋ jnea˜ güɨlɨñirˊ e ímꞌˋbre Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ, dseaˋ casíiñˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. Jo̱guɨ doñiˊ i̱i̱ˋ i̱ jaˋ jmiféngꞌˊ ꞌñiaꞌˊ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ rúngꞌˋ, íˋbingꞌ i̱ niingˉguɨ lajeeˇ lajaléngꞌˋ. \s1 Doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jaˋ féꞌˋ gaˋ uii˜ quíˉiiꞌ, jo̱baꞌ uíiꞌ˜ quíˉbaaꞌ siñꞌˊ \r (Mr. 9:38-40) \p \v 49 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Juan casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —Tɨfaꞌˊ, jneaꞌˆ nɨcaneem˜baaꞌ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ jmóoˋ ta˜ uǿøngˋ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ, jo̱ co̱ꞌ jaˋ ngɨˊguɨr co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jneaa˜aaꞌ, jo̱baꞌ nɨcajníimˊbaaꞌ quiáꞌrˉ e nijmérˉ lajo̱. \p \v 50 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —Jaˋ jnɨ́ɨngꞌ˜naꞌ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do, co̱ꞌ jaˋ seengˋ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ i̱ nijméˉ co̱o̱ˋ e li˜ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱ mɨ˜ nilɨcøøngˋguɨ lajo̱, niféꞌrˋ gaˋ uii˜ quiéˉe. Co̱ꞌ i̱ dseaˋ i̱ jaˋ féꞌˋ gaˋ uii˜ quíˉiiꞌ, jo̱baꞌ uii˜ quíˆbaaꞌ siñꞌˊ. \s1 Mɨ˜ caꞌgaangˋ Jesús quiáꞌˉ Tiáa˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ quiáꞌˉ Juan \p \v 51 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, nɨjaquiéengˊ jmɨɨ˜ e nidséngꞌˉtu̱ Jesús fɨˊ ñifɨ́ˉ, jo̱ teábˋ néeˊ dsíirˊ cangórˉ fɨˊ Jerusalén, co̱ꞌ nɨñiˊbre e fɨˊ jo̱b nijngángꞌˉ dseaˋ írˋ. \v 52 Jo̱ nifɨbˊ casíiñˋ dseaˋ quiáꞌrˉ i̱ cangojméeˆ quijí̱ˉ lɨ˜ nijé̱rˉ lajeeˇ uǿøˋ. Jo̱ cangolíingˆ i̱ dseaˋ do fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ píꞌˆ e néeˊ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Samaria. \v 53 Jo̱ mɨ˜ caguilíingˉ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do fɨˊ jo̱, jaˋ caꞌíngꞌˋneiñꞌ do o̱ꞌguɨ cacuørˊ lɨ˜ nijéiñꞌˉ do, co̱ꞌ calɨlíꞌrˆ e iuungˉ Jesús fɨˊ e ngóorˊ fɨˊ Jerusalén. \v 54 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Tiáa˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ Juan e jaˋ lɨ˜ cangɨ́ɨiñˋ do lɨ˜ nijé̱rˉ fɨˊ jo̱, jo̱baꞌ casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —Tɨfaꞌˊ, ¿su iinꞌ˜ e niquiʉ́ꞌˆnaaꞌ ta˜ e nijiʉ́ꞌˋ jɨˋ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ jo̱ nicángˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do laco̱ꞌguɨ cajméeˋ Líiˆ malɨɨ˜guɨ eáangˊ? \p \v 55 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Jesús e cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lado, dsifɨˊ ladob cajíngꞌˊ ꞌñiaꞌrˊ jo̱ caꞌgaaiñˋ quiáiñꞌˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿I̱˜ júuˆ quiáꞌˉ jmitíˆ ꞌnʉ́ꞌˋ? \v 56 Co̱ꞌ jaˋ cagáˉ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ faꞌ e nijngánꞌˆn jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, co̱ꞌ jnea˜ cagáˉa e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ nilaanˉre jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌˉbre. \p Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ cajíngꞌˉ Jesús lado, jo̱ fɨˊ lɨ˜ jiébꞌˋ cangolíiñˉ e ngojméerˆ quijí̱ˉ lɨ˜ caje̱rˊ e uǿøˋ jo̱. \s1 Jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ iing˜ nidsilíingˉ có̱o̱ꞌ˜ Jesús \r (Mt. 8:19-22) \p \v 57 Jo̱ lajeeˇ iuungˉ Jesús fɨˊ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ e ngóorˊ fɨˊ Jerusalén, jaangˋ dseañʉꞌˋ cangoquiéeiñˊ fɨˊ lɨ˜ ngóoˊ dseaˋ do, jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Tɨfaꞌˊ, iim˜ jnea˜ nii˜i có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ doñiˊ jiéꞌˋ fɨˊ lɨ˜ guóꞌˆ. \p \v 58 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jaléngꞌˋ güíiˊ seabˋ tooˋ lɨ˜ güɨɨngˋneꞌ, jo̱guɨ jaléngꞌˋ ta̱ˊ seabˋ sɨɨˉreꞌ, jo̱ dsʉꞌ jnea˜, dseaˋ gáaˊa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, jí̱i̱ꞌ˜ lɨ˜ quiee˜e moguiiˉ jaˋ seaˋ. \p \v 59 Jo̱ malɨɨ˜guɨjiʉ lajo̱ cajíngꞌˉ Jesús e sɨ́ꞌrˋ jaangˋguɨ dseaˋ lala: \p —Nea˜ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ lana. \p Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ do cañíirˋ quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —Fíiˋi, cuǿøꞌ˜ jnea˜ fɨˊ e jangꞌˉ niꞌáanˇn tiquiéˆe, jo̱ mɨ˜ ningɨ́ˋ jo̱, jo̱guɨbaꞌ ninii˜i có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ. \p \v 60 Jo̱ dsʉꞌ Jesús cañíirˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Lɨ́ꞌˆ ꞌnʉˋ gua˜ lajmɨnáˉ güɨguia˜ júuˆ quiáꞌˉ jial iing˜ Fidiéeˇ nicá̱rˋ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ, jo̱ cuøˊ fɨˊ e jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ lafaꞌ ꞌlɨɨng˜ niꞌáaiñˉ tiquíiꞌˆ mɨ˜ nitɨ́ˉ oor˜ quiáꞌrˉ. \p \v 61 Jo̱ ngɨ́ˋ jo̱ jaangˋguɨ dseaˋ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Fíiˋi, iim˜ jnea˜ ninii˜i có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ, dsʉꞌ lɨfaꞌ laꞌuii˜ cuǿøꞌ˜ jnea˜ fɨˊ e jangꞌˉ niꞌíꞌˆi júuˆ jaléngꞌˋ dseaˋ sɨnʉ́ʉˆ quiéˉe. \p \v 62 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ jáꞌˉ nɨcalɨ́ngˉ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ dsʉꞌ mɨˊ ꞌnooˋbɨ guiing˜ dsíirˊ jaléꞌˋ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ jaˋ ta˜ íingˆ e nicá̱ˋ Fidiéeˇ nifɨˊ quiáꞌrˉ. Jo̱ e la lɨ́ɨˊ lafaꞌ mɨ˜ jɨ́ɨˋ dseaˋ có̱o̱ꞌ˜ güɨtáˆ, co̱ꞌ jaˋ cuǿøngˋ faꞌ e nijǿørˉ fɨˊ lɨ́ꞌˉ caluuˇ lajeeˇ e jɨ́ɨrˋ. \c 10 \s1 Mɨ˜ casíingˋ Jesús setenta dseaˋ quiáꞌrˉ i̱ cangoguiaˇ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caguíngꞌˋ Jesús setenta dseaˋ lajeeˇ lajaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ngɨˊ có̱o̱ꞌr˜, jo̱ caquiʉꞌrˊ ta˜ e cangolíiñꞌˉ do táꞌˉ gáiñˉ nifɨˊguɨ laco̱ꞌ ngóorˊ ꞌñiaꞌrˊ e cangoguiaiñꞌ˜ do júuˆ e nɨjaquiéemˊbaꞌ e ningɨ́ˉ dseaˋ do laco̱o̱ˋ laco̱o̱ˋ fɨɨˋ. \v 2 Jo̱ mɨ˜ catóꞌˊ e caguíngꞌˋ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —E jáꞌˉ e dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ iing˜ nijmicuíingˋ jnea˜, dsʉꞌ jaˋ i̱i̱ˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ dseaˋ seengˋ i̱ niguiáˉ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe. Jo̱baꞌ ꞌnéˉ nimɨ́ɨꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ Fidiéeˇ e nicuǿngˉguɨr dseaˋ i̱ niguiáˉ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe. Co̱ꞌ lɨ́ɨˊ la lɨ́ɨˊ faꞌ mɨ˜ carooˋ jaléꞌˋ e cajníˋ jaangˋ dseaˋ, jo̱ joˋ i̱i̱ˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ dseaˋ seengˋ i̱ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜ e nisɨtɨ́ɨngˊ, jo̱baꞌ ꞌnéˉ nimɨ́iñˉ i̱ fɨ́ɨngˊguɨ dseaˋ i̱ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜ quiáꞌrˉ e ni˜ ta˜ do. \v 3 Jo̱ lana nigüɨlíingˉnaꞌ, jo̱ quie̱ˋnaꞌ cuente e nisɨ́ɨnˆn ꞌnʉ́ꞌˋ lafaꞌ sɨ́ɨnˆn jaangˋ joꞌseꞌˋ jee˜ jaléngꞌˋ ieꞌdsinúuˆ. \v 4 Jo̱ jaˋ ꞌnéˉ cá̱ˆnaꞌ jaléꞌˋ nosʉ́ʉˊ o̱ꞌguɨ ñinéeˉ o̱ꞌguɨ ꞌnéˉ cá̱ˆnaꞌ tú̱ˉ neáangˊ lomɨɨ˜naꞌ, jo̱guɨ jí̱i̱ꞌ˜ sɨ̱́ꞌˋnaꞌ e quíiꞌ˜baꞌ cá̱ˆnaꞌ. Jo̱guɨ jaˋ jmɨꞌɨɨng˜ yaang˜naꞌ e sɨɨng˜naꞌ có̱o̱ꞌ˜ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ nijíngꞌˊnaꞌ guiáꞌˆ fɨˊ. \v 5 Jo̱ mɨ˜ niguilíingˉnaꞌ quiáꞌˉ dseaˋ laco̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ nisɨ́ɨnˆn ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱baꞌ síiꞌ˜naꞌre ladsifɨˊ lala: “Güɨlɨseemˋbaꞌ juguiʉ́ˉ júuˆ røøˋ.” \v 6 Jo̱ song guiʉ́bˉ niꞌíngꞌˋ i̱ dseaˋ lɨ˜ niguilíingˉnaꞌ do ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱baꞌ juguiʉ́bˉ nilɨseeiñˋ; jo̱ dsʉꞌ song jaˋ niꞌíñꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ juguiʉ́ˉ, jo̱baꞌ lajo̱b jaˋ juguiʉ́ˉ nilɨseeiñˋ yaaiñ˜ cajo̱. \v 7 Jo̱ mɨ˜ niguilíingˉnaꞌ lɨ˜ nicuǿˉ dseaˋ ꞌnʉ́ʉˊ, jo̱ jo̱b nijá̱ˆnaꞌ carta˜ taangˇnaꞌ e fɨɨˋ jo̱, jo̱guɨ jaléꞌˋ e ɨ̱́ꞌˋ gøꞌˊ i̱ dseaˋ do e jo̱baꞌ niꞌuꞌˆ nicøꞌˆnaꞌ cajo̱; dsʉco̱ꞌ lafaꞌ jaangˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ ngɨ́ɨmˋbre e ꞌléeiñꞌ˜, jo̱ lajo̱bɨ ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱. Jo̱ jaˋ ꞌnéˉ ngɨ́ˆnaꞌ la gui˜ ꞌnʉ́ʉˊ. \v 8 Jo̱ mɨ˜ niguilíingˉnaꞌ co̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ iing˜ dseaˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, quiéꞌˋnaꞌ doñiˊ eeˋgo̱ cacuøꞌˊ i̱ dseaˋ do ꞌnʉ́ꞌˋ. \v 9 Jo̱guɨ jmiꞌleáangˆnaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ i̱ seengˋ fɨˊ jo̱, jo̱ síiꞌ˜naꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lala: “Lana nɨjaquiéengˊ e nicá̱ˋ Fidiéeˇ nifɨˊ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ ꞌnʉ́ꞌˋ.” \v 10 Dsʉꞌ fɨng caguilíingˉnaꞌ co̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ jaˋ íngꞌˋ dseaˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dsifɨˊ uøøngˋnaꞌ e fɨɨˋ do, jo̱ lajeeˇ jo̱ nifɨ́ꞌˆnaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ nijíngꞌˊnaꞌ e jee˜ fɨɨˋ do: \v 11 “Lana nɨcabóꞌˋnaaꞌ ꞌleeˋ quiáꞌˉ jee˜ fɨɨˋ góoˋnaꞌ e nɨcaséngꞌˋ lomɨɨ˜naaꞌ. Jo̱ latɨˊ lana nɨliing˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ e fɨɨˋ la e jaˋ íñꞌˋ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, dsʉꞌ güɨlɨñíˆnaꞌ guiʉ́ˉ e nɨjaquiéemˊbaꞌ e nicá̱ˋ Fidiéeˇ nifɨˊ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ.” \v 12 Jo̱ lana fɨ́ɨˉguɨ́ɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e mɨ˜ nijáaˊ jmɨɨ˜ e nicá̱ˋ dseaˋ iihuɨ́ɨˊ uii˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ, eáangˊguɨ iihuɨ́ɨˊ nicá̱ˋ i̱ dseaˋ seengˋ e fɨɨˋ lɨ˜ jaˋ caꞌíñꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ laco̱ꞌguɨ iihuɨ́ɨˊ e cacá̱ˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ calɨséngˋ fɨˊ Sodoma malɨꞌˋguɨ eáangˊ. \s1 Dseaˋ i̱ jaˋ jáꞌˉ calɨ́ngˉ júuˆ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ \r (Mt. 11:20-24) \p \v 13 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ jo̱, jo̱ canaangˋ Jesús e jíiñˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ fɨɨˋ lɨ˜ seengˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ jáꞌˉ calɨ́ngˉ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌrˉ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡Fɨ́ɨˉ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ seengˋnaꞌ fɨˊ Corazín có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ dseaˋ seengˋnaꞌ fɨˊ Betsaida! Co̱faꞌ mɨ˜ cajméˉe có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ seengˋ fɨˊ Tiro có̱o̱ꞌ˜guɨ fɨˊ Sidón lajaléꞌˋ e guiʉ́ˉ e quɨ́ɨꞌ˜ɨ jmɨɨ˜ e nɨcajméˉe có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱baꞌ dsifɨˊ lajo̱b caquɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ yaaiñ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ faco̱ꞌ mɨ˜ lajo̱, jo̱ catɨ́ɨngˉ e nɨneáaiñˊ fɨꞌíˆ eáangˊ uii˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ dseeˉ e nɨcarøøiñˋ. \v 14 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ seengˋnaꞌ fɨˊ Corazín có̱o̱ꞌ˜guɨ fɨˊ Betsaida, ie˜ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e niquidsiˊ Fidiéeˇ íꞌˋ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, eáangˊguɨ nicuǿꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ iihuɨ́ɨˊ laco̱ꞌguɨ e iihuɨ́ɨˊ e niꞌíngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ Tiro có̱o̱ꞌ˜guɨ fɨˊ Sidón. \v 15 Jo̱guɨ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ seengˋnaꞌ fɨˊ Capernaum, ¿su lɨ́ɨngˉnaꞌ e ꞌnʉ́ꞌˋbingꞌ i̱ nisángꞌˊ cartɨˊ yʉ́ꞌˆguɨ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ? U̱˜, o̱ꞌ lajo̱, co̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋbingꞌ i̱ nijgiáangˋ tɨˊ lɨ˜ ꞌlɨꞌˆ mɨ˜ nitɨ́ˉ e íꞌˋ jo̱. Co̱faꞌ mɨ˜ fɨˊ fɨɨˋ Sodoma calɨ́ˉ lajaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ laco̱ꞌguɨ jí̱i̱ꞌ˜ e nɨcajméˉe jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱baꞌ jaˋ caꞌíngˉ e fɨɨˋ jo̱, jo̱ sɨji̱ꞌˆbɨ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do latɨˊ lana. \p Jo̱ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ lanab cajíingˉ Jesús jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ jáꞌˉ calɨ́ngˉ júuˆ quiáꞌrˉ. \p Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ jo̱, jo̱ casɨ́ꞌˉguɨr jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ setenta do lajeeˇ nʉ́ꞌˉguɨ e niꞌuǿiñꞌˋ do e nidsilíiñˉ e nidsiguiar˜ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jo̱ cajíñꞌˉ: \p \v 16 —I̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jáꞌˉ canúuˉ júuˆ quíiˉnaꞌ, jábꞌˉ ninúrˉ júuˆ quiéˉ jnea˜ cajo̱; jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ íngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaˋ íñꞌˋ jnea˜ cajo̱ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ, dseaˋ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \p Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱ cangolíimˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ setenta do laco̱ꞌ ta˜ cahuɨ̱́ꞌˋ ie˜ jo̱. \s1 Mɨ˜ caguilíingˋtu̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ setenta do \p \v 17 Jo̱ mɨ˜ lɨ˜ cǿngˋguɨ lajo̱, caguilíimˋtu̱ i̱ dseaˋ setenta do fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús, jo̱ dsíngꞌˉ iáangˋ dsíirˊ mɨ˜ caguilíiñˋ, jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Tɨfaꞌˊ, dsíngꞌˉ iáangˋ dsiˋnaaꞌ jóꞌˋnaaꞌ lana, co̱ꞌ jɨˋguɨ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ jéeˊ quiáꞌˉ dseaˋ calɨnʉ́ʉꞌr˜ jaléꞌˋ júuˆ quíˉnaaꞌ mɨ˜ casíiꞌ˜naaꞌr e ngóoˊnaaꞌ lafaꞌ guóoˊ ꞌnʉˋ. \p \v 18 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ setenta do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Lajo̱b lɨ́ɨˊ, jo̱ camóbˉ jnea˜ mɨ˜ catǿngꞌˋ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ fɨˊ lɨ˜ lamɨ˜ guiiñ˜ fɨˊ ñifɨ́ˉ, jo̱ catǿiñꞌˋ lafaꞌ mɨ˜ casíꞌˉ co̱o̱ˋ jɨ˜ güɨꞌñiáˆ. \v 19 Jo̱guɨ jnea˜ nɨcacuǿøˉø ꞌnʉ́ꞌˋ e niquɨ́ɨꞌ˜naꞌ jmɨɨ˜ jo̱guɨ e nilíꞌˋbaꞌ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ mɨ˜ jmáiñꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱guɨ jaˋ eeˋ nilíingˉnaꞌ nañiˊ faꞌ nicúngꞌˊ jaléngꞌˋ mɨꞌˋ guíingˉ ꞌnʉ́ꞌˋ o̱si niꞌɨ́ngꞌˋ jaléngꞌˋ tacú̱ˆ ꞌnʉ́ꞌˋ é. \v 20 Jo̱ dsʉꞌ jaˋ güɨlɨꞌiáangˋ óoˊnaꞌ e lɨco̱ꞌ nɨlíꞌˋnaꞌ uøøngˉnaꞌ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ jéeˊ quiáꞌˉ dseaˋ, co̱ꞌ güɨlɨꞌiáangˋguɨ óoˊnaꞌ e nɨteáangꞌ˜naꞌ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ lɨ˜ nɨteáangꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ i̱ nidsilíingˋ fɨˊ ñifɨ́ˉ. \s1 Mɨ˜ calɨꞌiáangˋ dsíiˊ Jesús \r (Mt. 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Jo̱ ie˜ jo̱, dsíngꞌˉ calɨꞌiáangˋ dsíiˊ Jesús laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ Tiquiáꞌrˆ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ: \p —Teaa˜, lana jmifénꞌˊn ꞌnʉˋ, dseaˋ Fii˜ guóoꞌ˜ uǿˉ jmɨgüíˋ la, dsʉco̱ꞌ lana nɨcajmeeꞌˉ e ngámꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quiˊ jaléꞌˋ júuˆ quíiꞌˉ, jo̱guɨ cajmeeˉbaꞌ e jaˋ cangángꞌˋ júuˆ quíiꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ tɨɨngˋ eáangˊ i̱ jmɨcǿøngꞌ˜ yaang˜ fɨˊ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ rúngꞌˋ. Jo̱ lajo̱b lɨ́ɨˊ, Teaa˜, co̱ꞌ lajo̱b calɨꞌiáangˋ oꞌˊ e nilíˋ. \p \v 22 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ cajíngꞌˉ Jesús jaléꞌˋ e júuˆ na, jo̱ cajíngꞌˉguɨr casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ teáangˉ có̱o̱ꞌr˜ do ie˜ jo̱: \p —Nɨcacuøꞌˊ Tiquiéˆe jnea˜ e néeˊ niiˉ jaléꞌˋ e seaˋ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ. Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ dseángꞌˉ mɨˊ cuíiñˋ jnea˜, dseaˋ lɨ́ɨnˊn Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ camɨ́ɨngꞌ˜, co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ Tiquiéˆbaa dseaˋ cuíiñˋ jnea˜; jo̱guɨ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ dseángꞌˉ mɨˊ cuíiñˋ Tiquiéˆe dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ, co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ jneab˜ dseaˋ cuíinˋnre có̱o̱ꞌ˜guɨ lajaléngꞌˋ dseaˋ i̱ nɨsɨꞌíingˆ quiéˉe e nilɨcuíiñˋ dseaˋ do. \p \v 23 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ cajíngꞌˉ Jesús lana, jo̱ cajǿøiñˉ lají̱i̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Juguiʉ́ˉjiʉ quíiˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ máangˊnaꞌ jnea˜ jo̱guɨ calɨcuíingˋnaꞌ jnea˜, co̱ꞌ cangɨ́ɨngˋnaꞌ e ngámꞌˋjiʉꞌ júuˆ quiéˉe. \v 24 Dsʉco̱ꞌ dsíngꞌˉ calɨꞌiing˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseata˜ dseaˋ cǿøngꞌ˜ faꞌ mɨ˜ cangárˉ jaléꞌˋ e móoˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jmɨɨ˜ ná, dsʉꞌ jaˋ cangárˉ; jo̱guɨ eáamˊ calɨꞌiiñ˜ faꞌ mɨ˜ canúurˉ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe, dsʉꞌ jaˋ canúurˉ. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús jial nijmiꞌneáangˋ dseaˋ rúiñꞌˋ \p \v 25 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ caféngꞌˊ Jesús jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ, jo̱ cangoquiéengˊ fɨˊ lɨ˜ siñꞌˊ jaangˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel, co̱ꞌ iiñꞌ˜ do e niguiéꞌrˊ jial niꞌnɨ́iñˉ dseaˋ do có̱o̱ꞌ˜ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e eiñꞌˊ, jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Tɨfaꞌˊ, ¿e˜ ꞌnéˉ nijmee˜e e laco̱ꞌ niñíinˋn e nilɨseenˉ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜? \p \v 26 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ tɨfaꞌˊ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿E˜ jaléꞌˋ e féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jo̱ jial ngánꞌˋ? \p \v 27 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ tɨfaꞌˊ do jo̱ casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —“ꞌNéˉ jmiꞌneáangˋnaaꞌ Fidiéeˇ quíˉiiꞌ carˋ ngocángˋ dsiˋbaaꞌ jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ bíˋ seengˋ jmɨguíˋ quíˉnaaꞌ jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ bíˋ se̱e̱ˉnaaꞌ jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e ɨˊ dsiˋnaaꞌ; jo̱guɨ ꞌnéˉ jmiꞌneáangˋnaaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ rúꞌˋnaaꞌ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ jmiꞌneáangˋ yee˜naaꞌ.” \p \v 28 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Lajo̱b lɨ́ɨˊ laco̱ꞌ fóꞌˋ na. Jo̱ song nɨcajmitíꞌˆ jaléꞌˋ e jo̱, jo̱baꞌ niñíinꞌˋ e nilɨseenꞌˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜. \p \v 29 Jo̱ dsʉꞌ i̱ tɨfaꞌˊ do iiñ˜ e niníˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do e íˋbre tɨɨngˋguɨr laco̱ꞌ Jesús, jo̱baꞌ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿I̱˜ dseaˋ i̱ ꞌnéˉ nijmiꞌneáanˋn jóng, Tɨfaꞌˊ? \p \v 30 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Co̱o̱ˋ néeꞌ˜ jaangˋ dseaˋ Israel cagüɨꞌɨ́ɨrˊ fɨˊ Jerusalén jo̱ cangórˉ fɨˊ Jericó. Jo̱ lajeeˇ ngóorˊ guiáꞌˆ fɨˊ, cató̱o̱ꞌ˜ ɨ̱ɨ̱ˋ quiáꞌrˉ i̱ caꞌuøꞌˊ jaléꞌˋ e quie̱rˊ, jo̱ jɨˋguɨ sɨ̱ꞌˆ i̱ dseaˋ do caꞌuøꞌrˊ, jo̱ caquiéngꞌˊneiñꞌ jo̱ jiʉ˜ jaˋ cajngamꞌˊbre i̱ dseaˋ do. Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ jo̱, jo̱ cangolíimˋbre, jo̱ dob caseáaiñˊ i̱ dseaˋ sɨhuɨ́ɨngˋ do ꞌnɨꞌˋ fɨˊ. \v 31 Jo̱ co̱ꞌnáꞌˉ lajo̱b cangotíingˋ cangɨ́ɨngˊ jaangˋ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ Israel fɨˊ lɨ˜ ráangˋ i̱ dseaˋ sɨhuɨ́ɨngˋ do. Jo̱ mɨ˜ caguiérˉ fɨˊ lɨ˜ ráaiñꞌˋ do, cajméerˋ lafaꞌ jaˋ cangámˉbreiñꞌ, jo̱ cangɨ́ɨmˊbre; jaˋ eeˋ cajmɨcó̱o̱ꞌr˜ i̱ dseaˋ sɨhuɨ́ɨngˋ do. \v 32 Jo̱ mɨꞌmɨ́ɨngˉguɨjiʉ lajo̱ cangɨ́ɨngˊ jaangˋ dseaˋ levita. Jo̱ mɨ˜ caguiérˉ lɨ˜ ráangˋ i̱ dseaˋ sɨhuɨ́ɨngˋ do, cajméerˋ lafaꞌ jaˋ cangámˉbreiñꞌ do cajo̱, jo̱ cangɨ́ɨmˊbre; jaˋ eeˋ cajmɨcó̱o̱ꞌr˜ i̱ dseaˋ do cajo̱. \v 33 Jo̱ dsʉꞌ mɨꞌmɨ́ɨngˉguɨjiʉ lajo̱ caguiéˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ seengˋ fɨˊ Samaria i̱ laꞌóꞌˋ ꞌníꞌˋ níingˉ rúngꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ Israel. Jo̱ mɨ˜ cangáiñˉ i̱ dseaˋ sɨhuɨ́ɨngˋ do, dsíngꞌˉ calɨ́ˉ fɨꞌˋ lɨ́ɨngˉneiñꞌ. \v 34 Jo̱ cangoquiéeiñˊ fɨˊ lɨ˜ ráaiñꞌˋ do. Jo̱ mɨ˜ cangárˉ e sɨhuɨ́ɨmˋ i̱ dseaˋ do, jo̱ dsifɨˊ lajo̱b cajméerˋ mɨ́ɨˊ quiáiñꞌˉ, jo̱ caꞌñʉ́ꞌrˋ lacaangˋ lɨ˜ sɨhuɨ́ɨngˋ quiáiñꞌˉ do. Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e cajméerˋ mɨ́ɨˊ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do, jo̱ caseáangˋneiñꞌ fɨˊ mocóoꞌ˜ búꞌˆ quiáꞌrˉ, jo̱ catǿˉreiñꞌ fɨˊ lɨ˜ seengˋ dseaˋ fɨˊ lɨ˜ cajméerˋ íˆ i̱ dseaˋ do, jo̱ jo̱b caje̱rˊ có̱o̱iñꞌ˜ do ie˜ canʉʉˋ e jmɨɨ˜ jo̱. \v 35 Jo̱ mɨ˜ cajneáˉ e jmɨɨ˜ jo̱, mɨ˜ caguiaˊ i̱ dseaˋ seengˋ fɨˊ Samaria do guiʉ́ˉ e nidséiñꞌˉ, caguirˊ cuuˉ quiáꞌrˉ jo̱ caquíirˊ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ lɨ˜ caje̱rˊ do quiáꞌˉ e nito̱ꞌˋ fɨ́ɨiñꞌˋ do i̱ dseaˋ sɨhuɨ́ɨngˋ do. Jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ fii˜ ꞌnʉ́ʉˊ do jo̱ cajíñꞌˉ: “Jmeeˉ íˆ i̱ dseañʉꞌˋ la, jo̱ song caꞌíingˊguɨꞌ cuuˉ quíiꞌˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ mɨ́ɨˊ quiáꞌrˉ, jneab˜ niquɨ́ˆɨ quíiꞌˉ mɨ˜ nigüéengˉtú̱u̱ caléꞌˋ catú̱ˉ.” \p \v 36 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ i̱ tɨfaꞌˊ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿I̱˜ lajeeˇ lajɨˋ gaangˋ i̱ dseaˋ do i̱ lɨ́ɨnꞌˉ i̱ cajmiꞌneáangˋ i̱ dseaˋ sɨhuɨ́ɨngˋ do? \p \v 37 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ tɨfaꞌˊ do jo̱ casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —I̱ dseaˋ i̱ calɨ́ˉ fɨꞌˋ lɨ́ɨngˉ írˋ, íˋbingꞌ cajmiꞌnéeˋ quiáꞌrˉ. \p Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do: \p —Guǿngꞌˊ jo̱ güɨjmiꞌneáangˋ jaléngꞌˋ dseaˋ laco̱ꞌ cajméeˋ i̱ dseaˋ seengˋ fɨˊ Samaria do có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ sɨhuɨ́ɨngˋ do. \s1 Mɨ˜ caguiéˉ Jesús fɨˊ quiáꞌˉ Marta có̱o̱ꞌ˜guɨ Yሠ\p \v 38 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ cangóbˉtu̱ Jesús laco̱ꞌ iuuiñˉ fɨˊ e ngóorˊ fɨˊ Jerusalén. Jo̱ lajeeˇ ngolíiñˉ fɨˊ jo̱, caguilíiñˉ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ niseengˋ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ siiˋ Marta có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ rúiñꞌˋ dseaˋ ngáangꞌ˜ có̱o̱ꞌr˜ i̱ siiˋ Yáˆ. Jo̱ mɨ˜ calɨñiˊ i̱ dseamɨ́ˋ do e caguilíingˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ jo̱, dsifɨˊ lajo̱b catǿꞌrˉ dseaˋ do fɨˊ quiáꞌrˉ. \v 39 Jo̱ mɨ˜ caguiéˉ Jesús fɨˊ jo̱, dob caguáˋ Yሠquiá̱ꞌˉ lɨ˜ guiing˜ Jesús e núurˋ jaléꞌˋ júuˆ e eˊ dseaˋ do. \v 40 Jo̱ lajeeˇ jo̱ iuungˉ Marta e jaˋ dsiñíiñˋ e guiarˊ guiʉ́ˉ jaléꞌˋ e nidǿꞌˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ. Jo̱baꞌ cangoquiéeiñˊ lɨ˜ guiing˜ Jesús, jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Tɨfaꞌˊ, ¿su jaˋ cuøꞌˊ fɨꞌíˆ uøꞌˊ e nijngángꞌˆ ꞌñiáꞌˋa e ni˜ ta˜ la? Co̱ꞌ nab guiing˜ i̱ rúnꞌˋn na jaˋ eeˋ jmijíirˉ faꞌ e nijmɨcó̱o̱ꞌr˜ jnea˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e jmóoˋo la. Jiéeˋ oꞌˊ síiꞌ˜go̱r güɨjmɨcó̱o̱ꞌr˜ jnea˜ lana. \p \v 41 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Marta, Marta, dsíngꞌˉ guiing˜ oꞌˊ dsʉco̱ꞌ jaˋ nidsiñíinꞌˋ e nijméeꞌˆ jaléꞌˋ e lɨ́ɨˊ quíiꞌˉ. \v 42 Dsʉꞌ seaˋ co̱o̱ˋ e niingˉguɨ eáangˊ e ꞌnéˉ ninúuꞌˆ, jo̱ Yሠrúnꞌˋ nɨcaguiꞌˊbre e˜ e niingˉguɨ e ꞌnéˉ jmérˉ, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ joˋ i̱i̱ˋ cuǿøngˋ líˋ jníngˉ quiáꞌrˉ. \p Jo̱ lanab cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseamɨ́ˋ gángˉ do ie˜ jo̱. \c 11 \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús jial nisɨɨ˜naaꞌ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ \r (Mt. 6:9-15; 7:7-11) \p \v 1 Jo̱ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜, mɨ˜ cangɨ́ˋ e caféngꞌˊ Jesús Fidiéeˇ, cangoquiéengˊ jaangˋ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ lɨ˜ siñꞌˊ jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Tɨfaꞌˊ, mɨ˜ cateáangˋ i̱ Juan i̱ caseáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do fɨˊ jmɨgüíˋ la, caꞌeꞌrˊ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ jial nisɨ́iñˉ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ. Jo̱ ¿su jaˋ éꞌˆ ꞌnʉˋ jneaꞌˆ cajo̱? \p \v 2 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —Mɨ˜ iingˇnaꞌ sɨɨng˜naꞌ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ, lalab ꞌnéˉ naangˉnaꞌ foꞌˆnaꞌ: \q1 Tiquíˆiiꞌ, dseaˋ guiinꞌ˜ ñifɨ́ˉ, \q1 güɨjmifémꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ ꞌnʉˋ, co̱ꞌ ꞌnʉbˋ dseaˋ fénꞌˊ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ. \q1 Jo̱guɨ güɨjángꞌˋ yaang˜ dseaˋ fɨˊ quiníꞌˆ e laco̱ꞌ niquiʉ́ꞌˆ ta˜ quiáꞌrˉ lajaangˋ lajaaiñˋ. \q1 Jo̱guɨ güɨjmitib˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ jaléꞌˋ e iing˜ ꞌnʉˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la \q2 lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ lɨti˜ fɨˊ ñifɨ́ˉ quíiꞌˉ. \q1 \v 3 Jo̱guɨ cuǿøꞌ˜ jneaꞌˆ jaléꞌˋ e ꞌnéˉ niquiee˜naaꞌ e jmɨɨ˜ lana. \q1 \v 4 Jo̱guɨ íingˊ dseeˉ uii˜ quíˆnaaꞌ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e jaˋ dseengˋ e nɨcajmóˆnaaꞌ, \q2 lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ jneaꞌˆ íingˊnaaꞌ dseeˉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ rúꞌˋnaaꞌ dseaˋ jmɨgüíˋ mɨ˜ eeˋgo̱ nɨcaꞌléerˊ quíˉnaaꞌ. \q1 Jo̱guɨ jmeeˉ íˆ jneaꞌˆ lacaangˋ lɨ˜ ngɨˋnaaꞌ e laco̱ꞌ jaˋ nijiʉ́ꞌˋnaaꞌ fɨˊ ni˜ dseeˉ, \q1 jo̱guɨ jmeeˉ íˆ jneaꞌˆ cajo̱ e laco̱ꞌ jaˋ nijmeángꞌˋ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ jneaꞌˆ. \m Jo̱ lanab caꞌeˊ Jesús ie˜ jo̱ jial féengꞌ˜naaꞌ Fidiéeˇ. \p \v 5 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ jo̱, Jesús casɨ́ꞌˉguɨr jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Majmóꞌˆnaaꞌ cuente e jaangˋ ꞌnʉ́ꞌˋ seengˋ jaangˋ cabóo˜ quíiˉnaꞌ, jo̱ i̱ cabóo˜ do niguiéerˊ e tǿꞌrˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ quíiˉnaꞌ e guiáangꞌ˜ uǿøˋ guienʉ́ʉˊ jo̱ nijíñꞌˉ: “Cabóo˜, ¿su jaˋ jiéeˋ oꞌˊ faꞌ jmɨꞌǿønꞌˋ jnea˜ ꞌnɨˊ íiˊ, \v 6 co̱ꞌ dob nɨcaguiéˉ i̱ cabóo˜ quiéˉe do fɨˊ quiéˉe i̱ iuungˉ fɨˊ jangꞌˊ fɨˊ lɨ˜ huí̱i̱ˆ eáangˊ, jo̱ jaˋ eeˋ seaˋ cuǿøˆøre e nidǿꞌrˉ?” \v 7 Jo̱guɨ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ ningɨɨˉnaꞌ quiáꞌˉ i̱ cabóo˜ quíiˉnaꞌ do jo̱ nifɨ́ꞌˆnaꞌr: “Jaˋ ñijmiguíiꞌˆ, cabóo˜, co̱ꞌ uǿøbˋ eáangˊ, jo̱guɨ lanabɨ guiáangꞌ˜ güɨɨngˋ jaléngꞌˋ jiuung˜ quiéˉe, jo̱ dsíngꞌˉ fɨ́nꞌˉn niráanˉn nicuǿøˆø ꞌnʉˋ jaléꞌˋ e fóꞌˋ na.” \v 8 Dsʉꞌ jnea˜ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e doñiˊ faꞌ jaˋ ráangˉnaꞌ uíiꞌ˜ e lɨ́ɨngˊ i̱ dseaˋ do cabóo˜ quíiˉnaꞌ, dsʉꞌ niráamˉbaꞌ nicuǿꞌˆnaꞌr e mɨꞌrˊ ꞌnʉ́ꞌˋ do e laco̱ꞌ joˋ siñꞌˊ jmiguíiñˉ ꞌnʉ́ꞌˋ. \v 9 Jo̱ lajo̱b fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ: Mɨ́ɨꞌ˜naꞌ Fidiéeˇ jaléꞌˋ e ꞌnéˉnaꞌ jo̱ nicuǿˉbre; jo̱guɨ mɨ˜ ꞌnóꞌˋnaꞌ e ꞌnéˉnaꞌ, niguiéꞌˊbaꞌ jaléꞌˋ e ꞌnóꞌˋnaꞌ do; jo̱guɨ mɨ˜ tøˊnaꞌ fɨˊ oꞌnʉ́ˆ, jo̱baꞌ nineabˊ e ꞌnʉ́ʉˊ do. \v 10 Dsʉco̱ꞌ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ mɨꞌˊ Fidiéeˇ jaléꞌˋ e ꞌnérˉ, ngɨ́ɨmˋbre; jo̱guɨ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ ꞌnóꞌˊ, niguiéꞌˊbre e ꞌnóꞌrˊ do; jo̱guɨ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ tǿˋ fɨˊ oꞌnʉ́ˆ, nineabˊ e ꞌnʉ́ʉˊ do. \p \v 11 ’Jo̱ jaˋ líꞌˆ dsiiˉ e seengˋ jaangˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ aangˉnaꞌ jaléngꞌˋ jiuung˜, e mɨ˜ nimɨ́ꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ ir˜, jo̱ nicuǿꞌˆnaꞌr cu̱u̱˜, o̱si mɨ˜ mɨꞌrˊ ꞌnʉ́ꞌˋ capíꞌˆ ngúuˊ ꞌñʉˋ, jo̱ nicuǿngꞌˆnaꞌr mɨꞌˋ, \v 12 o̱si nicuǿngꞌˆnaꞌr jaangˋ tacú̱ˆ mɨ˜ nimɨ́ꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ co̱o̱ˋ motuˋ. \v 13 Jo̱ co̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ sɨꞌlɨngꞌˆnaꞌ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ, tɨɨmˋbaꞌ cuǿꞌˆnaꞌ jaléngꞌˋ jó̱o̱ˋnaꞌ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ, jo̱ dsʉꞌ eáangˊguɨ jloꞌˆ nicuǿˉ Tiquíˆiiꞌ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ mɨ˜ nimɨ́ɨꞌ˜naꞌr, co̱ꞌ nicuǿꞌˉbre ꞌnʉ́ꞌˋ Jmɨguíˋ quiáꞌrˉ. \s1 Mɨ˜ cacuøꞌˊ dseaˋ dseeˉ Jesús e jmóorˋ ta˜ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ \r (Mt. 12:22-30; Mr. 3:19-27) \p \v 14 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ caguíingˋ Jesús jaangˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ jéeˊ quiáꞌˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ, jo̱ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do nɨnicajméerˋ e jaˋ líˋ féꞌˋ i̱ dseañʉꞌˋ do jí̱i̱ꞌ˜ camɨ́ꞌˆ júuˆ. Dsʉꞌ mɨ˜ caguíingˋ Jesús i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ jéeˊ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do, dsifɨˊ ladob canaangˋ féꞌˋtu̱iñꞌ do. Jo̱ dsíngꞌˉ cangogáˋ dsíiˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do mɨ˜ calɨ́ˉ lado, \v 15 dsʉꞌ i̱ lɨɨng˜ i̱ dseaˋ do cajíñꞌˉ caꞌéeiñˋ Jesús: \p —Laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ bíˋ quiáꞌˉ Beelzebú i̱ lɨ́ɨngˊ fii˜ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ, laꞌeáangˊ íˋbingꞌ tɨɨngˋ i̱ dseañʉꞌˋ na e uǿøiñˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ dseaˋ. \p \v 16 Jo̱guɨ i̱ lɨɨng˜guɨ i̱ dseaˋ do e laco̱ꞌ niguiéꞌrˊ jial niꞌnɨ́iñˉ Jesús fɨˊ quiniˇ dseata˜, jo̱baꞌ camɨꞌrˊ dseaˋ do e faꞌ nijméiñꞌˉ co̱o̱ˋ e li˜ e quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜, jo̱ lajo̱baꞌ nicuǿˉ li˜ e Fidiéebˇ dseaˋ casíiˋ quiáꞌrˉ. \v 17 Jo̱ dsifɨˊ ladob calɨlíꞌˆ Jesús jaléꞌˋ e ɨˊ dsíiˊ i̱ dseaˋ do, jo̱baꞌ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ. \p —Nɨñíbˆ ꞌnʉ́ꞌˋ jialco̱ꞌ lɨ́ɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ jaˋ sɨ́ɨngˋ dseaˋ røøˋ, co̱ꞌ seengˋ jmaquíingˊ dseaˋ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌrˉ, jo̱ jaˋ eeˋ juguiʉ́ˉ seengˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do. Jo̱guɨ nɨñíˆbɨꞌ cajo̱ jialco̱ꞌ lɨ́ɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ i̱ seengˋ co̱o̱ˋ sɨnʉ́ʉˆ i̱ teáangꞌ˜ ta˜ jɨ́ɨngˋ, jaˋ eeˋ juguiʉ́ˉ seeiñˋ, co̱ꞌ jaˋ røøˋ sɨ́ɨiñˋ. \v 18 Jo̱ song lajo̱b lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ siiˋ Satanás e quiʉꞌrˊ ta˜ condseáꞌˉ dseaˋ quiáꞌrˉ e nijmeáiñꞌˋ dseaˋ gaˋ, jo̱guɨ condseáꞌˉguɨ dseaˋ do e nijmɨcó̱o̱ꞌr˜ dseaˋ, jo̱baꞌ jaˋ e ta˜ íingˆ quiáꞌrˉ song cajméerˋ lajo̱, co̱ꞌ niꞌíimˉ lajɨˋ tú̱ˉ e ta˜ do, jo̱ joˋ eeˋ bíˋ seeiñˋ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jóng. Jo̱baꞌ nɨcafɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ e na, co̱ꞌ fɨ́ɨngˊ ꞌnʉ́ꞌˋ fóꞌˋnaꞌ e laꞌeáangˊ fii˜ i̱ ꞌlɨmꞌˆbaꞌ e tɨɨnˉ uøønˉ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ jéeˊ quiáꞌˉ dseaˋ; \v 19 dsʉꞌ faꞌjiʉ e jmɨcó̱o̱ꞌ˜ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quiéˉe laco̱ꞌ fóꞌˋnaꞌ na, jo̱baꞌ ¿i̱˜ i̱ lɨ́ɨngˉnaꞌ i̱ jmɨcó̱o̱ꞌ˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ góoˋnaꞌ i̱ nɨcaꞌuǿøngˋ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ jéeˊ quiáꞌˉ dseaˋ? Co̱ꞌ i̱ dseaˋ íˋ eꞌrˊ ꞌnʉ́ꞌˋ e o̱ꞌ lajo̱ e ɨˊ óoˊnaꞌ. \v 20 Dsʉꞌ song jnea˜ tɨɨnˉ uøønˉ jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ jéeˊ quiáꞌˉ dseaˋ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ güeaꞌˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ, jo̱baꞌ nɨcatɨ́bˋ íꞌˋ jóng e nijáangꞌ˜ yaang˜naꞌ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ e laco̱ꞌ nicá̱rˋ nifɨˊ quíiˉnaꞌ lajaangˋ lajaangˋnaꞌ. \p Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e cajíngꞌˉ Jesús lana, jo̱ casɨ́ꞌˉguɨr jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p \v 21 —Jo̱ mɨ˜ seengˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ ꞌgøngꞌˊ jo̱guɨ óorˋ jaléꞌˋ e có̱o̱ꞌ˜ nijmɨꞌǿngꞌˋ ꞌñiaꞌrˊ mɨ˜ jmɨꞌǿꞌrˋ jaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌrˉ, jo̱ lɨ́ɨiñˉ e joˋ i̱i̱ˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ nicóꞌˋ quiáꞌrˉ. \v 22 Jo̱ dsʉꞌ fɨng caguiéˉ jaangˋguɨ dseaˋ i̱ ꞌgøngꞌˊguɨ eáangˊ, jo̱ nilíꞌˋbre tíñˉ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ jaangˋguɨ do, jo̱baꞌ niꞌuǿꞌˉbre jaléꞌˋ e seaˋ quiáiñꞌˉ do. \p \v 23 ’Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e i̱i̱ˋ i̱ jaˋ singꞌˊ uii˜ quiéˉe, jo̱baꞌ ꞌníꞌˋ níimˉbre jnea˜ jóng, jo̱guɨ i̱i̱ˋ i̱ jaˋ jmɨcó̱o̱ꞌˇ jnea˜ e laco̱ꞌ nilɨcuíingˋ dseaˋ jnea˜, jo̱baꞌ jaˋ siñꞌˊ uii˜ quiéˉe cajo̱. \s1 Jial lɨ́ɨˊ mɨ˜ dsitáangꞌ˜tu̱ i̱ ꞌlɨngꞌˆ fɨˊ dsíiˊ dseaˋ \r (Mt. 12:43-45) \p \v 24 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ cajíngꞌˉ Jesús lana, jo̱ casɨ́ꞌˉguɨr jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Mɨ˜ güɨꞌɨ́ɨˊ jaangˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ iuungˉ dsíiˊ jaangˋ dseaˋ, ngɨrˊ fɨˊ lɨ˜ quiʉ̱ʉ̱ˋ e ꞌnóꞌrˊ fɨˊ lɨ˜ nijmiꞌíñꞌˊ. Jo̱ mɨ˜ ngɨrˊ e jaˋ niguiéꞌrˊ lɨ˜ nijmiꞌíñꞌˊ, jo̱baꞌ ɨˊ dsíirˊ: “Nímꞌˆtú̱u̱ fɨˊ dsíiˊ dseaˋ e lɨ˜ cajúˉu do, co̱ꞌ jaˋ lɨ˜ seaˋ lɨ˜ nijmiꞌínꞌˊn.” \v 25 Jo̱ mɨ˜ niguiengꞌˊtu̱r dsíiˊ i̱ dseaˋ do, niguieiñꞌˊ lafaꞌ co̱o̱ˋ sɨnʉ́ʉˆ lɨ˜ sɨquiáangˇ guiʉ́ˉ jo̱ sɨlɨ́ɨˋ jloꞌˆ. \v 26 Jo̱ mɨ˜ ninírˋ e dsíngꞌˉ jloꞌˆ dsíiˊ i̱ dseaˋ do lɨ˜ niꞌíˋtu̱r, jo̱ nidsérˉ nidsitéerˋ guiángˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆguɨ laco̱ꞌ írˋ e nidsitáaiñꞌ˜ dsíiˊ i̱ dseaˋ do. Jo̱baꞌ gaˋguɨb nilíingˉ i̱ dseaˋ do jóng laco̱ꞌguɨ lamɨ˜ iuungˉ jaangˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do fɨˊ dsíirˊ. \s1 Jial lɨ́ɨˊ mɨ˜ dseángꞌˉ e jáꞌˉ e iáangˋ dsíiˊ dseaˋ \p \v 27 Jo̱ lajeeˇ guiꞌnangꞌˇ e féꞌˋbɨ Jesús e júuˆ na mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ guicaféꞌˋ jaangˋ dseamɨ́ˋ e teáˋ eáangˊ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ guicajíñꞌˉ: \p —¡Juguiʉ́ˉ oˊ quiáꞌˉ niquíiꞌˆ, dseaˋ cangoquieeiñ˜ ꞌnʉˋ jo̱guɨ cajmɨcuáaiñˋ ꞌnʉˋ cajo̱! \p \v 28 Jo̱ dsʉꞌ Jesús cañíirˋ quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱guɨ casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡Jo̱ dsʉꞌ juguiʉ́ˉguɨ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ núuˋ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jo̱guɨ jmitir˜ jaléꞌˋ e jo̱ cajo̱! \s1 Mɨ˜ camɨꞌˊ dseaˋ Jesús e nijméˉ dseaˋ do li˜ e jáꞌˉbaꞌ e tɨɨiñˋ \r (Mt. 12:38-42; Mr. 8:12) \p \v 29 Jo̱ lajeeˇ jo̱, dsíngꞌˉguɨ caguilíingˉ dseaˋ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús, jo̱baꞌ canaangˋtu̱ dseaˋ do e eꞌˊguɨreiñꞌ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ jmɨɨ˜ na dsíngꞌˉ nɨrøøiñˋ dseeˉ, jo̱baꞌ mɨꞌrˊ jnea˜ e nijmee˜e li˜ e jáꞌˉbaꞌ e tɨɨnˉ, dsʉꞌ nɨcalɨseábˋ jaléꞌˋ e lajo̱ lamɨ˜ jéengˊguɨ. Té̱e̱ˊ óoˊnaꞌ mɨ˜ cajáˉ Jonás, jaangˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨꞌˋguɨ eáangˊ. \v 30 Jo̱ laco̱ꞌ Fidiéeˇ casíiñˋ i̱ Jonás do e niguiáiñꞌˉ do júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ do jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ calɨséngˋ fɨˊ Nínive, jo̱ lajo̱b cajo̱ casíingˋ Fidiéeˇ jnea˜, dseaˋ i̱ cajáˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, e niguiaaˉ júuˆ quiáꞌrˉ jee˜ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ. \v 31 Jo̱ malɨɨ˜guɨ eáangˊ cajo̱ calɨséngˋ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ caꞌéeˋ co̱o̱ˋ ta˜ féꞌˋ fɨˊ lɨˊ huí̱i̱ˆ eáangˊ. Jo̱ ie˜ jo̱ seengˋ jaangˋ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ fɨˊ Israel i̱ calɨsíˋ Salomón i̱ tɨɨngˋ eáangˊ. Jo̱ i̱ dseamɨ́ˋ do cangórˉ cangonʉ́ʉrˆ e júuˆ quiáꞌˉ i̱ dseata˜ Salomón do. Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ niguiéeˊ jmɨɨ˜ e niquidsiˊ Fidiéeˇ íꞌˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ uíiꞌ˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ i̱ dseamɨ́ˋ do nicuǿꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ dseeˉ, co̱ꞌ jaˋ nʉ́ʉꞌ˜naꞌ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe. \v 32 Dsʉco̱ꞌ mɨ˜ cajáˉ i̱ Jonás do e caguiarˊ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ Nínive, lajalémꞌˋ i̱ dseaˋ seengˋ e fɨɨˋ jo̱ dsifɨˊ lajo̱b caquɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ yaaiñ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋbingꞌ nijméˉguɨ dseeˉ quíiˉnaꞌ mɨ˜ niguiéeˊ jmɨɨ˜ e niquidsiˊ Fidiéeˇ íꞌˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. Jo̱ dsʉꞌ jnea˜ niingˉguɨ laco̱ꞌ i̱ Jonás do. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús jial lɨ́ɨˊ mɨ˜ jmijneáˋ dseaˋ jɨˋ \r (Mt. 5:15; 6:22-23) \p \v 33 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ jo̱, jo̱ canaangˋ Jesús co̱o̱ˋ ꞌléꞌˋguɨ júuˆ quiáꞌrˉ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Mɨ˜ jmijneáˋ jaangˋ dseaˋ co̱o̱ˋ candíiˆ quiáꞌrˉ, ꞌnéˉ nisíꞌrˋ co̱o̱ˋ lɨ˜ ñíiˊ, jo̱baꞌ nijneáˋ fɨˊ laꞌúngˉ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌrˉ. Jo̱ jaˋ jmijneárˋ e jɨˋ do e laco̱ꞌ nisíꞌrˋ fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ caja o̱ꞌguɨ e niꞌmeárˉ fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ jaˋ jnéengˉ, co̱ꞌ iiñ˜ e jnébꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ dsitáangꞌ˜ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌrˉ. \v 34 Jo̱ jaléꞌˋ jminiˇ dseaˋ íingˆ ta˜ e jnéꞌrˋ laco̱ꞌguɨ ta˜ íingˆ e candíiˆ do e jneáˋ mɨ˜ canʉʉˋ. Jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ guiʉ́ˉ jminiˇ, jloꞌˆguɨ jnéꞌrˋ lacaangˋ fɨˊ lɨ˜ ngɨrˊ laco̱ꞌguɨ jaangˋ dseaˋ i̱ joˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ dseengˋ jminiˇ, co̱ꞌ i̱ dseaˋ íˋ joˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ røøˋ jnéꞌrˋ lacaangˋ fɨˊ lɨ˜ ngɨrˊ. \v 35 Jo̱ lajo̱b lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ mɨ˜ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe quiáꞌˉ jial laangˋ Fidiéeˇ dseaˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ, co̱ꞌ e jo̱ lɨ́ɨˊ lafaꞌ mɨ˜ jneáˋ co̱o̱ˋ jɨˋ dsíiˊ co̱o̱ˋ sɨnʉ́ʉˆ e nʉʉˋ. \v 36 Jo̱baꞌ ꞌnéˉ ñiing˜ óoˊ ꞌnʉ́ꞌˋ jie˜ mɨˊ jmeeˉnaꞌ e jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ e júuˆ quiéˉe do, co̱ꞌ e jo̱ lɨ́ɨˊ lafaꞌ mɨ˜ jaˋ jneáˋ jɨˋ dsíiˊ co̱o̱ˋ sɨnʉ́ʉˆ e nʉʉˋ eáangˊ. \s1 Mɨ˜ cajíingˉ Jesús jaléngꞌˋ dseaˋ fariseo có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel \r (Mt. 23:1-36; Mr. 12:38-40; Lc. 20:45-47) \p \v 37 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajíngꞌˉ Jesús lado, jaangˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo catǿꞌrˉ Jesús fɨˊ quiáꞌrˉ e nidǿꞌrˉ. Jo̱ mɨ˜ caguiéˉ dseaˋ do fɨˊ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ fariseo do, jo̱ cangɨ́ɨmˊbre dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ jo̱ cangɨ́ɨiñˊ caguárˋ lɨ˜ nidǿꞌrˉ. \v 38 Jo̱ i̱ dseaˋ fariseo do dsíngꞌˉ cangogáˋ dsíirˊ mɨ˜ cangárˉ e jaˋ cajmiti˜ Jesús faꞌ caru̱ꞌrˊ guóorˋ laco̱ꞌ tɨ́ɨngˋ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel. \v 39 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ fariseo do: \p —Jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ fariseo, rú̱u̱ꞌ˜naꞌ jaléꞌˋ cuéeꞌ˜ huɨ̱́ɨ̱ˊ quíiˉnaꞌ jí̱i̱ꞌ˜ lɨ́ꞌˆ caluuˇ, jo̱ dsʉꞌ eáamˊ ꞌlɨꞌˆ lɨˊ dsíiˊ. Jo̱ lajo̱b lɨ́ɨngˊ ꞌnʉ́ꞌˋ yaang˜naꞌ cajo̱, co̱ꞌ guiʉ́bˉ tɨɨngˋnaꞌ rú̱u̱ꞌ˜naꞌ níˆnaꞌ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ mɨ˜ jaˋ líꞌˆ dseaˋ jial tíiˊ jmooˋnaꞌ ɨ̱ɨ̱ˋ quiáꞌrˉ jo̱ eeˋguɨ jaléꞌˋ ꞌlɨꞌˆ rúngꞌˋnaꞌ jmooˋnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ. \v 40 ¡Dsinóoˊ ꞌnʉ́ꞌˋ! ¿E˜ ta˜ íingˆ quíiˉnaꞌ e jmooˋnaꞌ lajo̱? Co̱ꞌ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ ꞌnéˉ e teeˋ lajɨˋ tú̱ˉ taamˋ. \v 41 Jo̱ mɨ˜ lɨɨng˜ e cuøꞌˊnaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ seaˋ e ꞌnéˉ quiáꞌˉ, jo̱baꞌ ꞌnéˉ jmeeˉnaꞌ lajo̱ e ngocángˋ óoˊbaꞌ, jo̱ lajo̱baꞌ niꞌuíingˉ guiʉ́ˉ quíiˉnaꞌ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. \p \v 42 ’¡E ngɨ˜ fɨ́ɨbˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaléngꞌˋ dseaˋ fariseo! Co̱ꞌ dsíngꞌˉ guiing˜ óoˊnaꞌ e nicuǿꞌˆnaꞌ Fidiéeˇ dseángꞌˉ caꞌíingꞌ˜ lajeeˇ guíˉ íingꞌ˜ lajaléꞌˋ ooˋ quiáꞌˉ jmiñiˇ e roꞌˋnaꞌ, jo̱ dsʉꞌ jaˋ e guiing˜ óoˊnaꞌ faꞌ e niꞌɨ́ɨˆnaꞌ íꞌˋ røøˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ o̱ꞌguɨ e jmiꞌneáangˋnaꞌ Fidiéeˇ. Co̱ꞌ lajaléꞌˋ e jo̱baꞌ ꞌnéˉ nijmitíˆnaꞌ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ e caguieeˉguɨ do cajo̱. \p \v 43 ’¡E ngɨ˜ fɨ́ɨbˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaléngꞌˋ dseaˋ fariseo! Co̱ꞌ iing˜naꞌ níˆnaꞌ jí̱i̱ꞌ˜ ꞌmasii˜ e jloꞌˆ quiáꞌˉ dseaˋ laniingˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ fɨˊ guáꞌˉ, jo̱guɨ jmooˋnaꞌ e ꞌnʉ́ꞌˋbingꞌ i̱ niingˉguɨ mɨ˜ nitɨ́ˉ fɨˊ jo̱ cajo̱. Jo̱guɨ lajo̱bɨ mɨ˜ jíngꞌˊnaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ guiáꞌˆ fɨˊ, jmooˋnaꞌ e jmiféiñꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ lafaꞌ jí̱i̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋbingꞌ i̱ cǿøngꞌ˜guɨ fɨˊ laꞌúngˉ jmɨgüíˋ. \p \v 44 ’¡E ngɨ˜ fɨ́ɨbˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaléngꞌˋnaꞌ dseaˋ fariseo! Co̱ꞌ dsíngꞌˉ jmɨgǿøngˋnaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e jmooˋnaꞌ. Co̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ la lɨ́ɨˊ lɨ˜ sɨꞌaangˇ ꞌlɨɨ˜, co̱ꞌ dsíngꞌˉ jloꞌˆ jíingˋ teeˋ lɨ́ꞌˆ lɨˊ ni˜, jo̱ dsʉꞌ lɨ́ꞌˆ lɨˊ dsíiˊ jolɨɨng˜ téeꞌ˜ ngúuˊ jméˋ e teáangꞌ˜ jóoꞌ˜. \p \v 45 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel e cajíngꞌˉ Jesús lado, jo̱baꞌ dsifɨˊ ladob ꞌníꞌˋ catɨ́ɨiñˉ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ do, jo̱ cañíirˋ quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Tɨfaꞌˊ, mɨ˜ fóꞌˋ lana la quiéˉ jneabꞌˆ jmineanꞌˆ cajo̱. \p \v 46 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¡E ngɨ˜ fɨ́ɨbˉ ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱, jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel! Co̱ꞌ cuøꞌˊnaꞌ lee˜ laguidseaangˆ jaléngꞌˋ dseaˋ jiéngꞌˋ e jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ jaˋ i̱i̱ˋ quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ niró̱ꞌˋ, jo̱guɨ jí̱i̱ꞌ˜ yaang˜naꞌ jaˋ iing˜naꞌ faꞌ taangˇnaꞌ guóoˋnaꞌ e niró̱o̱ˉ e lee˜ do. \p \v 47 ’¡E ngɨ˜ fɨ́ɨbˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléngꞌˋnaꞌ, co̱ꞌ jmoꞌˊnaꞌ jloꞌˆ lɨ˜ sɨꞌaangˇ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ íbˋ i̱ cajngangꞌˊ ꞌlɨɨ˜ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quíiˉnaꞌ ie˜ malɨꞌˋguɨ do! \v 48 Dsʉꞌ jaléꞌˋ e jmooˋnaꞌ do guǿngꞌˋ e lafaꞌ røøbˋ sɨɨng˜naꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quíiˉnaꞌ jo̱ e lafaꞌ ꞌnʉ́bꞌˋ cajngangꞌˊnaꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do cajo̱. \p \v 49 ’Jo̱ co̱ꞌ lajo̱b lɨ́ɨˊ, jo̱baꞌ Fidiéeˇ dseaˋ eáangˊ tɨɨiñˋ cajíñꞌˉ lala: “Nisɨ́ɨnˆn jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiéˉe có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ apóoˆ i̱ sɨꞌíingˆ e niꞌˊ júuˆ quiéˉe jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ, seemˋbiñꞌ do i̱ nijmeáangꞌ˜naꞌ la tíiˊ e jáˉ óoˊnaꞌ, jo̱guɨ seemˋbiñꞌ do cajo̱ i̱ nijiúngꞌˋ fɨˊ jaguóoˋnaꞌ cartɨˊ nijngámꞌˆbaꞌr.” \v 50 Jo̱ dsʉꞌ Fidiéeˇ nijmérˉ e niquíˉ jaléngꞌˋ dseaˋ seengˋ jmɨɨ˜ na jaléꞌˋ e cangongɨ́ɨngˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌrˉ i̱ nɨcalɨséngˋ lají̱i̱ꞌ˜ mɨ˜ catɨro̱o̱ˇ jmɨgüíˋ jo̱ latɨˊ lana \v 51 jo̱ latɨˊ mɨ˜ cajngaꞌˊ dseaˋ quiáꞌˉ Abel jo̱guɨ cartɨˊ mɨ˜ cajngaꞌˊ dseaˋ quiáꞌˉ Zacarías fɨˊ jeeng˜ lɨ˜ guiaˊ jaléngꞌˋ dseaˋ jaléꞌˋ e cuøꞌrˊ Fidiéeˇ. Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e nijmébˉ Fidiéeˇ e niquíˉ jaléngꞌˋ dseaˋ seengˋ jmɨɨ˜ na jaléꞌˋ e cangongɨ́ɨngˉ i̱ dseaˋ do. \p \v 52 ’¡E ngɨ˜ fɨ́ɨbˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel! Co̱ꞌ ꞌnʉ́bꞌˋ dseaˋ quié̱ˆnaꞌ jaléꞌˋ jiˋ lɨ˜ to̱o̱˜ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ dsʉꞌ jaˋ iing˜ ꞌnʉ́ꞌˋ jmitíˆnaꞌ laco̱ꞌ féꞌˋ e fɨˊ ni˜ jiˋ do, o̱ꞌguɨ cuøˋnaꞌ fɨˊ e nijmiti˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ iing˜ jméˆ lajo̱. \p \v 53 Jo̱ mɨ˜ catóꞌˊ e cajíingˉ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ fariseo có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ tɨfaꞌˊ do, jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do canaaiñˋ jmiquímꞌˉ dsíirˊ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ júuˆ e cajíngꞌˉ Jesús, jo̱ jmiguiʉbˊ jaléꞌˋ e canaaiñˋ jmɨngɨ́ɨrˋ laco̱ꞌ e nijmiguíiñˉ dseaˋ do; \v 54 co̱ꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ fariseo do có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ tɨfaꞌˊ do ꞌnóꞌrˊ jial niꞌnɨ́iñˉ Jesús fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseata˜ quiáꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e féꞌˋ dseaˋ do. \c 12 \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús e jaˋ dseengˋ jmɨjløngꞌˆ yee˜naaꞌ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ \p \v 1 Jo̱ lajeeˇ e féꞌˋ Jesús jaléꞌˋ e júuˆ na, caseángꞌˊ lɨ́ꞌˆ lɨˊ tú̱ˉ ꞌnɨˊ mil dseaˋ. Jo̱ laco̱ꞌ ngóoˊ seángꞌˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, dsíngꞌˉ nɨnaaiñˋ ꞌlengꞌˊ rúiñꞌˋ, co̱ꞌ lajalémꞌˋbre iiñ˜ ninúrˉ jaléꞌˋ júuˆ e eˊ Jesús. Jo̱ lajeeˇ jo̱ canaangˋ Jesús féiñꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Ñiing˜ óoˊnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e féꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo, co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ yaaiñ˜ jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ jaléꞌˋ e féꞌrˋ, jo̱ jaléꞌˋ e jo̱ íingˆ ta˜ quiáꞌrˉ e lɨco̱ꞌ jmɨjløngꞌˆ yaam˜bre fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ fɨɨˋ. \v 2 Dsʉco̱ꞌ jaˋ seaˋ co̱o̱ˋ e sɨɨ˜ jneaa˜aaꞌ e ɨɨngˋ e jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ nilɨñiˊ jaléngꞌˋ dseaˋ, o̱ꞌguɨ co̱o̱ˋ e sɨꞌmáꞌˆnaaꞌ e jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ niníˋ jaléngꞌˋ dseaˋ cajo̱. \v 3 Jo̱baꞌ jaléꞌˋ e nɨcaféeꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ e ɨɨngˋ, nilɨñibˊ jaléngꞌˋ dseaˋ; jo̱guɨ lajo̱bɨ jaléꞌˋ e nɨcaféeꞌ˜naꞌ fɨˊ sɨnʉ́ʉˆ quíiˉnaꞌ, nilɨseabˋ júuˆ latøøngˉ fɨɨˋ cajo̱. \s1 I̱˜ i̱ catɨ́ɨngˉ e ꞌgǿngꞌˋnaaꞌ \r (Mt. 10:28-31) \p \v 4 ’Jo̱ lala fɨ́ɨˉɨ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ rúꞌˋnaaꞌ; jaˋ fǿøngꞌ˜naꞌ jaléngꞌˋ i̱ iing˜ jngángꞌˆ ꞌnʉ́ꞌˋ, co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ e jo̱baꞌ tɨɨiñˋ jmérˉ. \v 5 Dsʉꞌ lana nijméeꞌ˜e ꞌnʉ́ꞌˋ júuˆ i̱˜ i̱ catɨ́ɨngˉ i̱ niféngꞌˊnaꞌ: güɨféngꞌˊnaꞌ i̱ dseaˋ i̱ niquiʉ́ꞌˉ ta˜ lɨ˜ nijúungˉnaꞌ jo̱guɨ quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ e guiéiñꞌˊ dseaˋ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨꞌˆ. Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ ¡güɨféngꞌˊnaꞌ i̱ dseaˋ íˋ! \p \v 6 ’Jo̱ nɨñíbˆ ꞌnʉ́ꞌˋ e ꞌnɨ́ɨmˋ dseaˋ táꞌˉ la ꞌñíingˉ ta̱ˊ có̱o̱ꞌ˜ tú̱ˉ ꞌnɨˊ íꞌˋ cuuˉ. Dsʉꞌ e jáꞌˉbaꞌ e jí̱i̱ꞌ˜ camɨ́ɨngꞌ˜ i̱ ta̱ˊ do niꞌíingˉ dsíiˊ Fidiéeˇ laco̱ꞌguɨ jaˋ niꞌíingˉ dsíirˊ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱. \v 7 Jo̱ jɨˋguɨ jaléꞌˋ jñʉguíˆ ꞌnʉ́ꞌˋ sɨꞌíꞌˆ Fidiéeˇ táꞌˉ camɨ́ꞌˆ. Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jaˋ fǿøngꞌ˜naꞌ mɨ˜ iing˜ dseaˋ nijngáiñꞌˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, co̱ꞌ eáangˊguɨ quíingˊ ꞌnʉ́ꞌˋ laco̱ꞌguɨ fɨ́ɨngˊ ta̱ˊ. \s1 Jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ ɨꞌˋ lɨ́ɨngˉ e cuíiñˋ Dseaˋ Jmáangˉ \r (Mt. 10:32-33; 12:32; 10:19-20) \p \v 8 ’Jo̱guɨ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ i̱ jaˋ ɨꞌˋ lɨ́ɨngˉnaꞌ e nijméeꞌ˜naꞌ dseaˋ júuˆ e cuíingˋnaꞌ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱baꞌ jnea˜, dseaˋ cagáˉa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, lajo̱b nijmee˜e cajo̱ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ ángeles quiáꞌˉ Fidiéeˇ mɨ˜ niguilíingˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ jo̱. \v 9 Dsʉꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ nijíngꞌˉ e jaˋ cuíiñˋ jnea˜ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱baꞌ lajo̱b nifáꞌˆa fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ ángeles quiáꞌˉ Fidiéeˇ e jaˋ cuíinˋnre cajo̱. \p \v 10 ’Jo̱guɨ doñiˊ i̱i̱ˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ jnea˜, dseaˋ gáaˊa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, niꞌíimˉ Fidiéeˇ dseeˉ quiáꞌrˉ; jo̱ dsʉꞌ i̱i̱ˋ i̱ caféꞌˋ gaˋ uii˜ quiáꞌˉ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ joˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ faꞌ e niꞌíingˉguɨ Fidiéeˇ dseeˉ quiáꞌrˉ. \p \v 11 ’Jo̱ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, song cajiúngꞌˋnaꞌ fɨˊ jaguóˋ dseata˜ quiáꞌˉ guáꞌˉ quíˉnaaꞌ o̱si fɨˊ jaguóˋ dseaˋ i̱ quidsiˊ íꞌˋ o̱si dseata˜bɨ é, jo̱baꞌ jaˋ fǿøngꞌ˜naꞌ faꞌ e jaˋ ñíˆnaꞌ jial nijmɨꞌǿngꞌˋ yaang˜naꞌ o̱ꞌguɨ jial ningɨɨˉnaꞌ quiáꞌrˉ mɨ˜ nijmɨngɨ́ꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ. \v 12 Co̱ꞌ mɨ˜ nɨteáangˉnaꞌ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ i̱ dseata˜ do, dsifɨˊ lajo̱b nijméˉ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jial ningɨɨˉnaꞌ quiáꞌrˉ mɨ˜ nijmɨngɨ́ꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ. \s1 Eáamˊ dseáangꞌ˜ mɨ˜ óoˋ dseaˋ cuuˉ eáangˊ \p \v 13 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajíngꞌˉ Jesús jaléꞌˋ e júuˆ na, jo̱ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ núuˋ jaléꞌˋ e júuˆ jo̱ guicatǿˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ jo̱ guicajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —Tɨfaꞌˊ, síiꞌ˜go̱ rúnꞌˋn dseaˋ ngáangꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜o̱ güɨcuǿꞌrˉ jnea˜ guiéeˆ quiéˉe jaléꞌˋ e caséeˊ ꞌlɨɨ˜ tiquiéˆe mɨ˜ cajúiñˉ. \p \v 14 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jaˋ casíingˋ Fidiéeˇ jnea˜ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ faꞌ e lɨ́ɨnˊn dseata˜ i̱ cajajméeˆ jmáꞌˉjiʉ jaléꞌˋ e seaˋ quíiˉnaꞌ. \p \v 15 Jo̱guɨ casɨ́ꞌˉguɨr jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ teáangˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Ñiing˜ óoˊnaꞌ jo̱ jaˋ jmeeˉnaꞌ e dsináangˊnaꞌ jaléꞌˋ cuuˉ o̱ꞌguɨ doñiˊ eeˋ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ, co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ e niquírˉ quiáꞌˉ e niteángˉguɨr huǿøˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la faꞌ jialguɨ la seaˋ quiáꞌrˉ. \p \v 16 Jo̱baꞌ caꞌeꞌˊ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento e féꞌˋ lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Co̱o̱ˋ néeꞌ˜ calɨséngˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ seaˋ cuuˉ eáangˊ jo̱ óorˋ uǿˉ e jloꞌˆ eáangˊ cajo̱, jo̱ catáiñꞌˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ i̱ cajméeˋ ta˜ e uǿˉ do. Jo̱ mɨ˜ carooˋ jaléꞌˋ e cajnírˋ do, dsíngꞌˉ jloꞌˆ cacuøˊ e uǿˉ do, jo̱ dsʉꞌ joˋ lɨ˜ seaˋguɨ e niꞌmeáˉ i̱ dseaˋ seaˋ cuuˉ do jaléꞌˋ e caroꞌrˋ. \v 17 Jo̱baꞌ canaaiñˋ ɨˊ dsíirˊ: “¿E˜ nijmee˜e có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e caróꞌˋo e ji̱i̱ˋ lana? Co̱ꞌ jaˋ seaˋ lɨ˜ niꞌmeaaˉ jaléꞌˋ e jo̱.” \v 18 Jo̱ co̱o̱bˋ mɨ˜ caꞌǿngꞌˋ dsíirˊ jial nijmérˉ, jo̱baꞌ cajíñꞌˉ: “Nɨcaꞌǿmꞌˋ dsiiˉ jial nijmee˜e. Nijiéem˜baa ꞌnʉ́ʉˊ quiáꞌˉ cuɨ́ˋ quiéˉe e té̱e̱ˉ lana, jo̱ nijméeꞌ˜e e cóoꞌ˜guɨ eáangˊ, jo̱ jo̱b niꞌmeaaˉ jaléꞌˋ e caróꞌˋo do có̱o̱ꞌ˜ lajɨˋ e seaˋ quiéˉe. \v 19 Jo̱ mɨ˜ niꞌiéngˋ e ꞌnʉʉˉ do jo̱guɨ mɨ˜ nɨtéeꞌ˜ lɨ́ɨngˊ jaléꞌˋ e seaˋ quiéˉe, dsíngꞌˉ juguiʉ́ˉ nilɨseenˉ jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ fɨꞌíˆ joˋ eeˋ nijáaˊ quiéˉe jóng. Jo̱guɨbaꞌ nijmiꞌínꞌˊteáa tú̱ˉ ꞌnɨˊ jiingˋ, jo̱ lajeeˇ jo̱ nidúuꞌ˜ nidǿøꞌ˜ø jaléꞌˋ e seaˋ quiéˉe jo̱ dsíngꞌˉ nijmiꞌiáangˋ dsiiˉ lajeeˇ jo̱.” \v 20 Jo̱ dsʉꞌ uǿøˋ jo̱b cajíngꞌˉ Fidiéeˇ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseañʉꞌˋ do: “Dseaˋ tuung˜, náb nitɨ́ˉ íꞌˋ e nijúunꞌˉ, jo̱ ¿e˜ ta˜ íingˆ quíiꞌˉ jaléꞌˋ e ooꞌˉ lana mɨ˜ niguøngꞌˆ fɨˊ jmɨgüíˋ co̱o̱ˋ?” \v 21 Jo̱ lanab dsingɨ́ɨngˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ sɨlɨ́ɨꞌˇlɨ cuuˉ, co̱ꞌ o̱ꞌ có̱o̱ꞌ˜ e jo̱ nitíiñꞌ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ mɨ˜ nitɨ́ˉ oor˜ quiáꞌrˉ. \s1 To̱ꞌˋ fɨ́ɨmˋ Fidiéeˇ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ \r (Mt. 6:25-34) \p \v 22 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ caféngꞌˊguɨ Jesús jaléngꞌˋ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Lala fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ: jaˋ jmeeˉnaꞌ fɨꞌíˆ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e nicøꞌˆnaꞌ o̱ꞌguɨ jmeeˉnaꞌ fɨꞌíˆ quiáꞌˉ jaléꞌˋ sɨ̱́ꞌˋnaꞌ. \v 23 Co̱ꞌ eáangˊguɨ laniingˉ ꞌnéˉ e jmɨta˜ óoˊnaꞌ e nigüɨlíimˋbaꞌ fɨˊ lɨ˜ guiʉ́ˆ mɨ˜ nitɨ́ˉ fɨɨˋ co̱o̱ˋ e laco̱ꞌguɨ e nijmeeˉnaꞌ fɨꞌíˆ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e nicøꞌˆnaꞌ có̱o̱ꞌ˜guɨ quiáꞌˉ jaléꞌˋ sɨ̱́ꞌˋnaꞌ. \v 24 Jo̱ quie̱ˋnaꞌ cuente quiáꞌˉ jaléngꞌˋ quieeˋ; jaˋ jiéꞌˋ jɨ́ɨˋreꞌ o̱ꞌguɨ jiéꞌˋ téeꞌ˜ jaléꞌˋ e gøꞌˊreꞌ o̱ꞌguɨ ꞌmeaˊreꞌ jaléꞌˋ e nidǿꞌˉreꞌ, dsʉꞌ Fidiéeˇ ñiˊbre e˜ héiñꞌˊ jaléngꞌˋ i̱ jóꞌˋ do quiáꞌrˉ. ¡Jo̱ eáangˊguɨ quíingˊ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ laco̱ꞌguɨ lajeeˇ fɨ́ɨngˊ ta̱ˊ i̱ seengˋ fɨˊ jmɨgüíˋ! \v 25 Jo̱ ¿i̱˜ jaangˋ ꞌnʉ́ꞌˋ niquɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ nijmeeˉnaꞌ e nicuángˋguɨnaꞌ caꞌnáꞌˆ metro laco̱ꞌguɨ jí̱i̱ꞌ˜ tíiˊnaꞌ lana? \v 26 Jo̱ song jaˋ quɨ́ɨꞌ˜naꞌ jmɨɨ˜ jmeeˉnaꞌ e capíꞌˆ lajo̱, jo̱baꞌ ¿jialɨꞌˊ guiing˜ óoˊnaꞌ jaléꞌˋ e lɨ́ɨˊ seengˋnaꞌ? \p \v 27 ’Jo̱ quie̱ˋnaꞌ cuente jial jloꞌˆ jaléꞌˋ líˆ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ, jo̱guɨ jaˋ eeˋ ta˜ jmóoˋ o̱ꞌguɨ quie̱ˊ fɨꞌíˆ jial niꞌuíingˉ e jloꞌˆ. Jo̱ dsʉꞌ carˋ jí̱i̱ꞌ˜ dseata˜ Salomón có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e jloꞌˆ e calɨseáˋ quiáꞌrˉ jaˋ casíngꞌˋ ꞌñiaꞌrˊ e jloꞌˆ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la jnéengˉ co̱o̱ˋ líˆ. \v 28 Co̱faꞌ jlobꞌˆ cajméeˋ Fidiéeˇ e jnéengˉ jaléꞌˋ líˆ e jaˋ huǿøˉ téꞌˋ, dsʉꞌ jaléngꞌˋguɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ i̱ jaˋ mɨˊ teáangˉ teáˋ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ quiéˉe, jmiguiʉˊguɨ niñíingˋnaꞌ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jaléꞌˋ e ꞌnéˉnaꞌ. \v 29-30 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lana, jaˋ jméeˆnaꞌ fɨꞌíˆ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e niꞌuꞌˆ nicøꞌˆnaꞌ, dsʉco̱ꞌ lajo̱b jmóoˋ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jaˋ cuíingˋ Fidiéeˇ. Jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ seemˋ jaangˋ Tiquíiˆnaꞌ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ i̱ nɨñiˊ jaléꞌˋ e ꞌnéˉnaꞌ laco̱o̱ˋ jmɨɨ˜ laco̱o̱ˋ jmɨɨ˜. \v 31 Jo̱ fɨ́ɨˉguɨ́ɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lana e ꞌnéˉ nijmɨꞌúungˋnaꞌ e Fidiéeˇ dseaˋ nicá̱ˋ nifɨˊ quíiˉnaꞌ, jo̱ lajo̱baꞌ niñíingˋnaꞌ jaléꞌˋ e ꞌnéˉnaꞌ laco̱o̱ˋ jmɨɨ˜. \s1 Jaléꞌˋ e catɨ́ɨngˉ dseaˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ jmɨgüíˋ co̱o̱ˋ \r (Mt. 6:19-21) \p \v 32 ’Jo̱ jaˋ jmeeˉ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨꞌíˆ, dseaˋ i̱ jaˋ fɨ́ɨngˊ mɨˊ cuíingˋ jnea˜, co̱ꞌ Tiquíiˆnaꞌ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quíiˉnaꞌ nɨcaꞌɨ́ˋ dsíirˊ e nicuǿꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ lají̱i̱ꞌ˜ e catɨ́ɨngˉnaꞌ e iáangˋ dsíirˊ. \v 33 Jo̱baꞌ ꞌnéˉ e ꞌnɨ́ɨˆnaꞌ jaléꞌˋ e seaˋ quíiˉnaꞌ jo̱ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜naꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ li˜ ꞌnéˉ quiáꞌˉ lajo̱; co̱ꞌ jaˋ eeˋ ta˜ íingˆ quíiˉnaꞌ fɨng táꞌˉ caꞌmeሠlɨ́ꞌˋ cuuˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la, co̱ꞌ dsíngꞌˉ føꞌˊ nicá̱ˋ jaléngꞌˋ ɨ̱ɨ̱ˋ jaléꞌˋ e seaˋ quíiˉnaꞌ o̱si nidǿꞌˉ jaléngꞌˋ guɨsɨ́ˋ i̱ ꞌléeˊ é. Co̱ꞌ guiʉ́ˉguɨb e nijmeeˉnaꞌ e nilɨseaˋ quíiˉnaꞌ fɨˊ ñifɨ́ˉ jaléꞌˋ e jloꞌˆ, dsʉco̱ꞌ fɨˊ jo̱ joˋ seengˋ ɨ̱ɨ̱ˋ o̱ꞌguɨ faꞌ dseáangꞌ˜ e niꞌléˉguɨ guɨsɨ́ˋ. \v 34 Co̱ꞌ lɨ˜ seaˋ jaléꞌˋ e lɨ́ˋ aꞌˊ do, e jo̱bɨ guiing˜ aꞌˊ jóng. \s1 Dseángꞌˉ ꞌnéˉ e sɨñiingˇ dsiˋnaaꞌ \p \v 35-36 ’Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ nʉ́ꞌˋ e ꞌnéˉ neáangˊnaꞌ laco̱ꞌ guiing˜ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ guiing˜ fɨˊ quiáꞌˉ fii˜ e güɨjeeiñˇ e nineárˉ ꞌnʉ́ʉˊ mɨ˜ niguiengꞌˊ fiir˜ i̱ ngɨˊ fɨˊ lɨ˜ cungꞌˊ guooˋ dseaˋ, jo̱ ꞌnéˉ sɨjeengˇ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do e jneáˋ jɨbˋ guiiñ˜, jo̱baꞌ dsifɨbˊ nineárˉ ꞌnʉ́ʉˊ mɨ˜ niguiengꞌˊ fiir˜ e nitǿrˋ. \v 37 Jo̱ juguiʉ́ˉjiʉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ sɨjnéeˋ dsíiˊ mɨ˜ niguiengꞌˊ fiir˜. Co̱ꞌ jnea˜ jmɨtaaˉ óoˊnaꞌ e dsíngꞌˉ nilɨꞌiáangˋ dsíiˊ i̱ fiir˜ do jo̱ nitǿørˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ sɨjnéeˋ dsíiˊ do e nidǿꞌrˉ co̱lɨɨng˜ có̱o̱iñꞌ˜ do e uǿøˋ jo̱. \v 38 Jo̱ juguiʉ́ˉjiʉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ sɨjnéeˋ dsíiˊ do mɨ˜ niguiengꞌˊ fiir˜, nañiˊ faꞌ niguieiñꞌˊ do guienʉ́ʉˊ o̱si téeˉ ogóoˊ é. \v 39 Jo̱guɨ cajo̱ faꞌ jaangˋ dseaˋ nɨñirˊ e˜ oor˜ niguiéeˊ jaangˋ ɨ̱ɨ̱ˋ fɨˊ quiáꞌrˉ, nijé̱ˉbre e joˋ nigüɨ́iñˋ e uǿøˋ jo̱, jo̱ lajo̱baꞌ jaˋ nicuǿrˉ fɨˊ e niꞌuǿꞌˉ i̱ ɨ̱ɨ̱ˋ do jaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌrˉ. \v 40 Jo̱baꞌ lajo̱b ꞌnéˉ neáangˊ ꞌnʉ́ꞌˋ e sɨñiingˇ óoˊbaꞌ; co̱ꞌ jnea˜, dseaˋ i̱ cajáˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, nigáaˊtú̱u̱ caléꞌˋ catú̱ˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la lajeeˇ e jaˋ ñiing˜ óoˊnaꞌ. \s1 Jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ guiúngˉ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋguɨ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ sooˋ dsíiˊ \r (Mt. 24:45-51) \p \v 41 Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ catóꞌˊ e caꞌeˊ Jesús jaléꞌˋ e júuˆ na, jo̱ dsifɨˊ lajo̱b cajmɨngɨ́ɨˋ Tʉ́ˆ Simón cajmɨngɨꞌrˊ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Tɨfaꞌˊ, jaléꞌˋ e júuˆ e nɨcaꞌéꞌˆ na, ¿su caꞌéeꞌ˜ jí̱i̱ꞌ˜ jneaꞌˆ dseaˋ guitúungˋnaaꞌ o̱faꞌ quiáꞌˉ lajɨɨmˋ dseaˋ é? \p \v 42 Jo̱ lalab cañíiˋ Jesús: \p —Lalab lɨ́ɨˊ quiáꞌˉ jaangˋ dseaˋ i̱ néeˊ ni˜ jaléngꞌˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ nʉ́ʉꞌ˜guɨ jaléꞌˋ ta˜ quiʉꞌˊ fiir˜, jo̱ guiúngˉguɨr có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜, jo̱guɨ nicuǿꞌˉreiñꞌ do e nidǿiñꞌˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ oor˜ e gøꞌˊ dseaˋ. Jo̱ mɨ˜ cagüɨꞌɨ́ɨˊ i̱ fii˜ do e nidsérˉ fɨˊ lɨ˜ jiéꞌˋ, caséerˊ jaléꞌˋ ta˜ quiáꞌrˉ jo̱ caguiarˊ ni˜ i̱ dseaˋ i̱ néeˊ ni˜ jaléngꞌˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do, jo̱ jo̱guɨbaꞌ cangórˉ jóng. \v 43 Jo̱ mɨ˜ niguiengꞌˊtu̱ i̱ fiir˜ do, juguiʉ́ˉ oˊ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ néeˊ ni˜ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do song nɨcatóꞌˊ jaléꞌˋ ta˜ e caséeˊ fiir˜ mɨ˜ cagüɨꞌɨ́ɨrˊ cangórˉ. \v 44 Jo̱ jáꞌˉbaꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e dsíngꞌˉ nilɨꞌiáangˋ dsíiˊ i̱ fiir˜ do, co̱ꞌ calɨtib˜ jaléꞌˋ ta˜ e caséerˊ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ néeˊ ni˜ jaléngꞌˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ do, jo̱ jo̱guɨbaꞌ nicuǿꞌˉreiñꞌ do e nineꞌˉ niñꞌ˜ do jaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌrˉ. \v 45 Jo̱ dsʉꞌ fɨng song jaˋ cajmiti˜ i̱ dseaˋ néeˊ ni˜ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ caquiʉꞌˊ fiir˜, co̱ꞌ caꞌɨ́ˋ dsíirˊ e jaˋ mɨˊ niguiengꞌˊ fiir˜ lajmɨnáˉ, jo̱ lajeeˇ jo̱ cajméerˋ sooˋ dsíirˊ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ néeˊ nir˜, jo̱guɨ canáiñˋ ɨ̱́ꞌˋ gøꞌrˊ jaléꞌˋ e seaˋ, jo̱guɨ cajméerˋ ta˜ ɨ̱́ꞌˋ méeˊ; \v 46 jo̱ dsʉꞌ lajeeˇ jmóoˋ i̱ dseaˋ néeˊ ni˜ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do jaléꞌˋ e jo̱, lajeeˇ jo̱b caguiéngꞌˉ fiir˜, jo̱ dsíngꞌˉ nicalɨguíiñꞌˉ do, jo̱ iihuɨ́ɨˊ nicuǿꞌˉreiñꞌ do lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ catɨ́ɨngˉ e niñíingˋ jaangˋ dseaˋ i̱ jaˋ nʉ́ʉꞌ˜ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ fiir˜. \p \v 47 ’Jo̱ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ ñiˊ jial lɨ́ɨˊ jaléꞌˋ e iing˜ fiir˜ e nilíˋ jo̱ dsʉꞌ jaˋ caguiarˊ guiʉ́ˉ o̱ꞌguɨ calɨnʉ́ʉꞌr˜ e nijmérˉ jaléꞌˋ ta˜ caquiʉꞌˊ fiir˜, jo̱baꞌ dsíngꞌˉ niñíiñˋ iihuɨ́ɨˊ jóng. \v 48 Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ jaˋ ñiˊ jaléꞌˋ e nijmérˉ jo̱ eáamˊ caꞌléerˊ quiáꞌˉ fiir˜, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ jaˋguɨ niñíiñˋ iihuɨ́ɨˊ laco̱ꞌguɨ i̱ jaangˋ do. Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ cangɨ́ɨngˋ jmiguiʉˊ, jmiguiʉˊguɨb catɨ́ɨngˉ niguiéerˉ cuente mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱; jo̱guɨ i̱ dseaˋ i̱ éeˋ guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ e cangɨ́ɨiñˋ e néeˊ nir˜, jo̱baꞌ eáangˊguɨ guiʉ́ˉ ꞌnéˉ guiérˉ cuente mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱. \s1 Nijíngˉ dseaˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ rúiñꞌˋ uíiꞌ˜ Jesús \r (Mt. 10:34-36) \p \v 49 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e cajíngꞌˉ Jesús jaléꞌˋ e júuˆ na, jo̱ casɨ́ꞌˉguɨr jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jnea˜ cagáˉa lafaꞌ e cagaꞌuunˉ jɨˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la; jo̱ ¡dsíngꞌˉ lɨ́ˋ dsiiˉ faꞌ jiʉ˜ nɨcooˋ lana! \v 50 Co̱ꞌ náˉbɨ nica̱a̱ˉ iihuɨ́ɨˊ e eáangˊ, jo̱ ¡dsíngꞌˉ lɨjiuung˜ dsiiˉ cartɨˊ nilɨti˜ lajaléꞌˋ e jo̱! \v 51 Jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ ɨˊ óoˊnaꞌ e cagáˉa fɨˊ jmɨgüíˋ la e gajméeˋe e lɨseengˋnaꞌ juguiʉ́ˉ júuˆ røøˋ, dsʉꞌ o̱ꞌ lajo̱; co̱ꞌ uíiꞌ˜ jnea˜ náˉbɨ nijméˉ dseaˋ mɨ́ɨꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ rúiñꞌˋ. \v 52 Co̱ꞌ latɨˊ lana gaangˋ dseaˋ nijíñˉ có̱o̱ꞌ˜ gángˉ dseaˋ laꞌóꞌˋ dseaˋ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌrˉ. \v 53 Co̱ꞌ tiquiáꞌˆ dseaˋ nijíñˉ có̱o̱ꞌ˜ jó̱o̱rˊ dseañʉꞌˋ, jo̱ jaléngꞌˋ jó̱o̱ˊ dseaˋ dseañʉꞌˋ nijíñˉ có̱o̱ꞌ˜ tiquiáꞌrˆ; jo̱guɨ niquiáꞌˆ dseaˋ nijíñˉ có̱o̱ꞌ˜ jó̱o̱rˊ dseamɨ́ˋ, jo̱ jaléngꞌˋ jó̱o̱ˊ dseaˋ dseamɨ́ˋ nijíñˉ có̱o̱ꞌ˜ niquiáꞌrˆ; jo̱guɨ iemɨséˆ dseaˋ nijíñˉ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ mɨloo˜ quiáꞌrˉ, jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ mɨloo˜ quiáꞌˉ dseaˋ nijíñˉ có̱o̱ꞌ˜ iemɨsérˆ, co̱ꞌ jaˋ nisɨ́iñˉ røøˋ uii˜ quiéˉ jnea˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe. \s1 ꞌNéˉ ǿngꞌˋ dsíiˊ dseaˋ e˜ jaléꞌˋ dsijéeˊ jmɨɨ˜ na \r (Mt. 16:1-4; Mr. 8:11-13) \p \v 54 Jo̱ casɨ́ꞌˉguɨ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Mɨ˜ móoˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e taꞌˊ jníiˊ nʉʉˋ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ, jo̱baꞌ dsifɨˊ lajo̱b fóꞌˋnaꞌ e nitʉ̱́ˋ jmɨ́ɨˊ, jo̱ lajo̱b dsitíingˋ jóng. \v 55 Jo̱guɨ mɨ˜ móoˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e ɨ́ɨˋ guíˋ quiʉ̱ʉ̱ˋ, dsifɨˊ lajo̱b fóꞌˋnaꞌ e jaˋ nitʉ̱́ˋ jmɨ́ɨˊ, jo̱ lajo̱b dsitíingˋ cajo̱. \v 56 ¡I̱ jmɨcaang˜ ꞌnʉ́ꞌˋ! Co̱ꞌ ñíˆbaꞌ jaléꞌˋ e dsijéeˊ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ jo̱guɨ fɨˊ guóoꞌ˜ uǿˆ; jo̱baꞌ ¿jialɨꞌˊ jaˋ ñíˆnaꞌ e˜ uiing˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e dsijéeˊ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ lana? \s1 Jmɨꞌúungˋnaꞌ e nilɨseengˋnaꞌ juguiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ ꞌnʉ́ꞌˋ \r (Mt. 5:25-26) \p \v 57 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajíngꞌˉguɨ Jesús e júuˆ la: \p —Jo̱ ¿jialɨꞌˊ jaˋ líꞌˋnaꞌ guíiꞌ˜naꞌ jnang˜ e guiʉ́ˉ jo̱guɨ jnang˜ e jaˋ dseengˋ e dsijéeˊ quíiˉnaꞌ? \v 58 Co̱ꞌ song i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ ꞌnʉ́ꞌˋ cangojéeiñˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ quiniˇ dseata˜, jo̱baꞌ jmɨꞌúungˋnaꞌ e nisɨɨng˜tu̱ꞌ røøˋ có̱o̱ꞌr˜ lajeeˇ nʉ́ꞌˉguɨ e niguilíingˉnaꞌ fɨˊ quiniˇ i̱ dseata˜ do. Dsʉco̱ꞌ song caguilíingˉnaꞌ fɨˊ lɨ˜ guiiñ˜, jo̱baꞌ niquiʉ́ꞌrˉ ta˜ jaléngꞌˋ ɨ́ɨꞌ˜ quiáꞌrˉ e nisáiñꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ jo̱ nitáiñꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ dsíiˊ ꞌnʉñíˆ jóng. \v 59 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jaˋ nijúuꞌ˜naꞌ e fɨˊ dsíiˊ ꞌnʉñíˆ do cartɨˊ niquɨ́ꞌˆnaꞌ jaléꞌˋ cuuˉ e nimɨ́rˉ, co̱ꞌ lajo̱b lɨ́ɨˊ fɨng catɨ́ˋ fɨˊ quiniˇ dseata˜. \c 13 \s1 Dsíngꞌˉ ꞌnéˉ e niquɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ yaang˜ dseaˋ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ \p \v 1 Jo̱ ie˜ jo̱ caguilíingˉ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús i̱ jmóoˋ júuˆ jaléꞌˋ e gaˋ e cajméeˋ dseata˜ Pilato có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ Israel, co̱ꞌ caquiʉꞌrˊ ta˜ e cajúngˉ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ Israel i̱ seengˋ fɨˊ Galilea, jo̱ e jmɨꞌøøngˉ i̱ dseaˋ Israel i̱ cajngaiñꞌˊ do cacáiñꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ jmɨ˜ jóꞌˋ i̱ cajngaiñꞌˊ fɨˊ nifeꞌˋ quiáꞌˉ guáꞌˉ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén do. \v 2 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaˋ ɨ́ˆ óoˊnaꞌ e calɨ́ngˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jaléꞌˋ e fóꞌˋnaꞌ na dsʉꞌ uíiꞌ˜ e røøngˋguɨr dseeˉ lajeeˇ lajaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, \v 3 co̱ꞌ o̱ꞌ lajo̱; jo̱ song ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ niquɨ́ɨꞌ˜ jíingꞌ˜ yaang˜naꞌ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨbꞌˆ nigüɨlíingˋnaꞌ dsifɨˊ mɨ˜ nijúungˉnaꞌ. \v 4 Jo̱ ¿su jaˋ tó̱o̱ˋ óoˊnaꞌ mɨ˜ cajlɨ́ngˉ guijñíingˋ dseaˋ co̱o̱ˋ ꞌnʉ́ʉˊ e ñíiˊ eáangˊ quiá̱ꞌˉ ojmɨ́ˆ Siloé e siꞌˊ fɨˊ dsíiˊ fɨɨˋ Jerusalén? Jaˋ ɨ́ˆ óoˊnaꞌ e cajúngˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do dsʉꞌ uíiꞌ˜ e røøngˋguɨr dseeˉ eáangˊ lajeeˇ lajaléngꞌˋ dseaˋ seengˋ fɨˊ Jerusalén, \v 5 co̱ꞌ o̱ꞌ lajo̱. Jo̱ ꞌnʉ́ꞌˋ, song jaˋ niquɨ́ɨꞌ˜ jíingꞌ˜ yaang˜naꞌ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨbꞌˆ nigüɨlíingˋnaꞌ dsifɨˊ mɨ˜ nitɨ́ˉ oor˜ quíiˉnaꞌ. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús quiáꞌˉ ꞌmaˋ güɨñíꞌˆ e jaˋ eeˋ cuøˊ \p \v 6 Jo̱ casɨ́ꞌˉguɨ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Co̱o̱ˋ néeꞌ˜ jaangˋ dseañʉꞌˋ nicajnírˋ co̱o̱ˋ ꞌmaˋ güɨñíꞌˆ fɨˊ uǿˆ quiáꞌrˉ. Jo̱ mɨ˜ catɨ́ˋ íꞌˋ e lɨ́ɨiñˉ e nɨꞌɨ́ɨˋ, jo̱ cangojǿøˆbre su nɨꞌíiꞌ˜ ofɨɨˋ quiáꞌˉ e ꞌmaˋ güɨñíꞌˆ do. \v 7 Jo̱ mɨ˜ caguiérˉ, jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ néeˊ ni˜ e uǿˆ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: “Lajeeˇ ꞌnɨˊ ji̱i̱ˋ nɨngóoˊ e gaaˉ co̱o̱ˋ néeꞌ˜ laco̱o̱ˋ ji̱i̱ˋ e gajǿøˉø faꞌ nɨꞌɨ́ɨˋ ofɨɨˋ quiáꞌˉ e ꞌmaˋ la, dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ mɨˊ cadséꞌˋe. Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ e nɨꞌnéˉ nihuí̱bꞌˋ, co̱ꞌ jaˋ táꞌˉ jmóoˋ jí̱i̱ˊ quiáꞌˉ e ni˜ uǿˆ la.” \v 8 Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ íˆ e uǿˆ do cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ fiir˜: “Fíiˋi, güɨgui˜guɨ cateáˋ lajeeˇ ji̱i̱ˋ lana, jo̱ lajeeˇ jo̱ nijlénꞌˆn iꞌˊ jo̱ nitáꞌˆa oꞌˆ. \v 9 Jo̱ ne˜duuꞌ fɨng lajo̱guɨ niꞌɨ́ˉ ofɨɨˋ quiáꞌˉ; jo̱ song jaˋ eeˋ li˜ niꞌɨ́ˉ, jo̱guɨbaꞌ nihuí̱ꞌˋ jóng.” \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ tuꞌˋ coguiˇ \p \v 10 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ lajeeˇ e jmiꞌíngꞌˊ dseaˋ Israel, caꞌeꞌˊ Jesús jaléngꞌˋ dseaˋ do júuˆ quiáꞌrˉ fɨˊ dsíiˊ co̱o̱ˋ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel. \v 11 Jo̱ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangꞌ˜ fɨˊ guáꞌˉ do niquiéengˋ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ nijéeˊ i̱ ꞌlɨngꞌˆ quiáꞌˉ, jo̱ nɨngóoˊ mɨˊ guijñiaˊ ji̱i̱ˋ e nicajméeˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do e calɨtúꞌˋ coguiˇ i̱ dseamɨ́ˋ do, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ jaˋ e líˋ niñꞌˉ do. \v 12 Jo̱ mɨ˜ cangángˉ Jesús i̱ dseamɨ́ˋ do, dsifɨˊ ladob catǿꞌˉreiñꞌ fɨˊ lɨ˜ siñꞌˊ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Dseamɨ́ˋ rúꞌˋuuꞌ, jmɨɨ˜ na niꞌleáanꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e quié̱ꞌˆ na. \p \v 13 Jo̱ caquidsirˊ guóorˋ fɨˊ mogui˜ i̱ dseamɨ́ˋ do, jo̱ dsifɨˊ ladob cangohuíingˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do, jo̱ canimꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do, jo̱ canaaiñˋ jmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ jóng. \v 14 Jo̱ dsʉꞌ dsíngꞌˉ calɨguíingˉ i̱ dseaˋ i̱ néeˊ ni˜ e guáꞌˉ do dsʉꞌ e cajmiꞌleáangˉ Jesús i̱ dseamɨ́ˋ do lajeeˇ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel. Jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ néeˊ ni˜ guáꞌˉ do jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ teáangꞌ˜ do ie˜ jo̱, jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Laco̱o̱ˋ semaan˜ seaˋ jñʉ́ʉˉ jmɨɨ˜ e jmóoˋ dseaˋ ta˜, jo̱ lajeeˇ jo̱baꞌ e catɨ́ɨngˉ e ñilíingˉnaꞌ e nilíˋ mɨ́ɨˊ quíiˉnaꞌ, jo̱ dsʉꞌ jaˋ ñilíingˉnaꞌ mɨ˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊnaaꞌ. \p \v 15 Jo̱ mɨ˜ cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ néeˊ ni˜ guáꞌˉ do lado, jo̱baꞌ dsifɨˊ lajo̱b cañíiˋ Jesús casɨ́ꞌˉreiñꞌ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡I̱ jmɨcaang˜ ꞌnʉ́ꞌˋ! ¿Su jaˋ güɨlíingˉnaꞌ e güɨꞌíingꞌ˜naꞌ güɨtሠquíiˉnaꞌ jmɨɨˋ o̱si búꞌˆ quíiˉnaꞌ é laco̱o̱ˋ jmɨɨ˜ mɨ˜ catɨ́ɨngˉ e jmiꞌíngꞌˊnaaꞌ? \v 16 Dsʉꞌ i̱ dseamɨ́ˋ la lɨ́ɨiñˊ sɨju̱ˇ Abraham, jo̱ nɨngóoˊ guijñiaˊ ji̱i̱ˋ e cajméeˋ Satanás e calɨdséeꞌr˜ jo̱ caje̱rˊ tuiñꞌˋ. Jo̱ laco̱ꞌ güɨjéengˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jóꞌˋ quíiˉnaꞌ e dsiꞌí̱ꞌˋreꞌ jmɨɨˋ mɨ˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊnaaꞌ, lajo̱b catɨ́ɨngˉ e nilaangˉ jnea˜ i̱ dseamɨ́ˋ la fɨˊ jaguóˋ Satanás mɨ˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊnaaꞌ cajo̱. \p \v 17 Jo̱ mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús lado, dsíngꞌˉ calɨ́ˉ ɨꞌˋ lɨ́ɨngˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níiˉ quiáꞌrˉ do. Jo̱ dsʉꞌ lajaléngꞌˋ i̱ dseaˋ caguiaangˉguɨ do dsíngꞌˉ calɨꞌiáangˋ dsíirˊ dsʉꞌ e cangárˉ jaléꞌˋ e jloꞌˆ e cajméeˋ Jesús ie˜ jmɨɨ˜ jo̱. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús quiáꞌˉ co̱o̱ˋ mɨjú̱ˋ ꞌmaˋ e siiˋ mostáaˆ \r (Mt. 13:31-32; Mr. 4:30-32) \p \v 18 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ jo̱, jo̱ cajíngꞌˉ Jesús: \p —¿Jial lɨ́ɨngˉnaꞌ e lɨ́ɨˊ mɨ˜ quie̱ˊ Fidiéeˇ nifɨˊ quiáꞌˉ jaangˋ dseaˋ? Jo̱guɨ ¿e˜ có̱o̱ꞌ˜ cuǿøngˋ nicøøngˇnaaꞌ? \v 19 Co̱ꞌ e jo̱ lɨ́ɨˊ la lɨ́ɨˊ camɨ́ꞌˆ mɨjú̱ˋ ꞌmaˋ e siiˋ mostáaˆ; jo̱ e mɨjú̱ˋ quiáꞌˉ e ꞌmaˋ do píꞌˆguɨ lajeeˇ lajaléꞌˋ mɨjú̱ˋ ꞌmaˋ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ. Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ nijníˋ dseaˋ e mɨjú̱ˋ do, fébꞌˋ cuaangˋ lafaꞌ co̱o̱ˋ ꞌmaˋ, jo̱ fɨˊ yʉ́ꞌˆ e ꞌmaˋ do dsilíingˋ jaléngꞌˋ ta̱ˊ e jmoꞌˊreꞌ sɨɨˉreꞌ. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús quiáꞌˉ quie̱ꞌˆ iñíꞌˆ \r (Mt. 13:33) \p \v 20 Jo̱guɨ cajíngꞌˉguɨ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —Jo̱ ¿e˜ có̱o̱ꞌ˜ cuǿøngˋ líˋ cøøngˇnaaꞌ mɨ˜ quie̱ˊ Fidiéeˇ nifɨˊ quiáꞌˉ jaangˋ dseaˋ? \v 21 Co̱ꞌ e jo̱ lɨ́ɨˊ la lɨ́ɨˊ capíꞌˆ quie̱ꞌˆ iñíꞌˆ e cángꞌˋ dseaˋ jee˜ fɨ˜ iñíꞌˆ quiáꞌrˉ e laco̱ꞌ niró̱o̱ˉ jaléꞌˋ e ca̱˜ iñíꞌˆ do, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ ñiˊ dseaˋ jialɨꞌˊ calɨ́ˉ lajo̱. Jo̱ dseángꞌˉ lajo̱b lɨ́ɨˊ cajo̱ mɨ˜ Fidiéeˇ quie̱rˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ. \s1 Co̱o̱ˋ oꞌnʉ́ˆ e dsʉʉˋ \r (Mt. 7:13-14, 21-23) \p \v 22 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lajeeˇ iuungˉ Jesús fɨˊ e ngóorˊ fɨˊ Jerusalén, ja̱ˊbre e eꞌrˊ jaléngꞌˋ dseaˋ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌrˉ mɨ˜ ngɨ́ɨiñˊ jaléꞌˋ fɨɨˋ píꞌˆ o̱si jaléꞌˋ fɨɨˋ cóoꞌ˜ é. \v 23 Jo̱ co̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ caguiérˉ, cangoquiéengˊ jaangˋ dseaˋ fɨˊ lɨ˜ caje̱rˊ, jo̱ cajmɨngɨꞌˊ i̱ dseaˋ do írˋ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Fíiˋi, ¿su jí̱i̱ꞌ˜ tú̱ˉ ꞌnɨˊ mɨ́ɨmꞌ˜ tíiˊ dseaˋ i̱ laangˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌˉ? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p \v 24 —Jmɨꞌúungˋnaꞌ e nigüɨtáangꞌ˜naꞌ fɨˊ oꞌnʉ́ˆ e dsʉʉˋ, dsʉco̱ꞌ dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ dseaˋ nijmérˉ quijí̱ˉ e nidsitáaiñꞌ˜ fɨˊ jo̱, dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ tú̱ˉ ꞌnɨˊ mɨ́ɨngꞌ˜bingꞌ i̱ nilíꞌˆ. \v 25 Co̱ꞌ mɨ˜ nitɨ́ˉ oor˜ e nijníˉ i̱ dseaˋ fii˜ do e oꞌnʉ́ˆ do, jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ nijá̱ˆnaꞌ fɨˊ caluuˇ, nitǿꞌˆnaꞌr jo̱ nifɨ́ꞌˆnaꞌr lala: “Janúꞌˋ, É̱e̱ˊ, jmeeˉ uíˆ diée˜ nea˜go̱ e oꞌnʉ́ˆ la.” Jo̱ dsʉꞌ lalab niñíˉ i̱ dseaˋ fii˜ e oꞌnʉ́ˆ do jo̱ nijíñꞌˉ: “Jaˋ cuíinˋn ꞌnʉ́ꞌˋ.” \v 26 Jo̱ mɨ˜ ninúuˆnaꞌ e nijíñꞌˉ lajo̱, jo̱ ninaanˉ ꞌnʉ́ꞌˋ nifɨ́ꞌˆnaꞌr: “Co̱lɨɨm˜ nɨcaꞌiéˆeeꞌ e nɨcaꞌneeꞌˆ caquiee˜eeꞌ, jo̱guɨ ꞌnʉbˋ dseaˋ nɨcaꞌéꞌˆ fɨˊ jee˜ fɨɨˋ góoˋnaaꞌ.” \v 27 Jo̱baꞌ niñíˉ i̱ dseaˋ fii˜ e oꞌnʉ́ˆ do caléꞌˋ catú̱ˉ: “Nɨcafáꞌˉbaa e jaˋ cuíinˋn ꞌnʉ́ꞌˋ. ¡Do güɨlíingˉnaꞌ lɨ́ꞌˉ do jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ i̱ sɨtɨ́ɨngˇ ꞌléeˊ!” \v 28 Jo̱ jo̱b mɨ˜ niquɨꞌˆ ꞌnʉ́ꞌˋ jo̱ dsíngꞌˉ nilɨjiuung˜ óoˊnaꞌ jo̱guɨ nitʉ́ˆnaꞌ majá̱ˆnaꞌ mɨ˜ nimáang˜naꞌ Abraham có̱o̱ꞌ˜ Isáaˊ có̱o̱ꞌ˜ Jacóoˆ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ; co̱ꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ la nɨneáaiñˊ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ fɨˊ ñifɨ́ˉ lana, jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ caluubˇ niꞌǿøngˉnaꞌ. \v 29 Jo̱ nijalíingˋ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ e nigüeárˋ e nidǿꞌrˉ ir˜ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ fɨˊ ñifɨ́ˉ. \v 30 Jo̱ i̱ lɨɨng˜ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˉ e niiñˉ eáangˊ fɨˊ jmɨgüíˋ la, dsʉꞌ íˋbingꞌ i̱ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ jaˋ eeˋ niingˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ jo̱. Jo̱ dsʉꞌ i̱ lɨɨng˜ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˉ e jaˋ eeˋ niiñˉ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱ íˋbingꞌ i̱ eáangˊguɨ nilɨniingˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ e íꞌˋ jo̱. \s1 Mɨ˜ caquiꞌˊ Jesús uii˜ quiáꞌˉ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ Jerusalén \r (Mt. 23:37-39) \p \v 31 Jo̱ e jmɨɨ˜ jo̱ caguilíingˉ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —ꞌNéˉ niguóꞌˆ fɨˊ lɨ˜ jiéꞌˋ, co̱ꞌ lana nɨguiaˊ dseata˜ Herodes guiʉ́ˉ e nijngáiñꞌˉ ꞌnʉˋ. \p \v 32 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Güɨlíingˋnaꞌ güɨsíiꞌ˜naꞌ i̱ ꞌnáꞌˆ dsinóoˊ íˋ: “Lajeeˇ jmɨɨ˜ e seaˋguɨ la ꞌnéˉ nijmitéꞌˊe lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ cagáˉa fɨˊ jmɨgüíˋ la e nijmiꞌleáanˆn jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ jo̱guɨ nijmihuíinˆn jaléngꞌˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ jéeˊ quiáꞌˉ dseaˋ.” \v 33 Dsʉꞌ lajeeˇ jo̱ ꞌnéˉ niguiéeˊe lají̱i̱ꞌ˜ lɨ˜ iuunˉ fɨˊ ngóoˊo, co̱ꞌ jaˋ catɨ́ɨngˉ jaangˋ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e nijúuiñˉ fɨˊ caluuˇ fɨɨˋ Jerusalén. \p \v 34 ’Jo̱ dsíngꞌˉ fɨ́ɨˉ lɨ́ɨnˉn jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ seengˋnaꞌ fɨˊ Jerusalén, co̱ꞌ ꞌnʉ́bꞌˋ dseaˋ nɨcajngangꞌˊnaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jo̱guɨ nɨcasɨꞌlóoꞌˇnaꞌ cu̱u̱˜ jaléngꞌˋ i̱ cajmɨcó̱o̱ꞌ˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ cajo̱. Jo̱ jnea˜, jaˋ ñiiˉ jóꞌˋguɨ néeꞌ˜ calɨꞌiin˜n e nito̱ꞌˋ fɨ́ɨnˋn ꞌnʉ́ꞌˋ laco̱ꞌ to̱ꞌˋ fɨ́ɨngˋ jaangˋ tuiꞌieeˇ jaléngꞌˋ tuyʉ̱ʉ̱ˋ quiáaˉreꞌ fɨˊ nʉ́ꞌˉ cuéeˊreꞌ, jo̱ dsʉꞌ jaˋ calɨꞌiing˜naꞌ lajo̱. \v 35 Jo̱ lana tɨˊ lɨ˜ niꞌnámˋbaa jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱ joˋ nimáang˜guɨꞌ jnea˜ cartɨˊ niguiéeˊ oor˜ e nifoꞌˆnaꞌ lala: “¡Juguiʉ́ˉ oˊ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ casíingˋ Fidiéeˇ fɨˊ jmɨgüíˋ la cuaiñ˜ quiáꞌrˉ!” \c 14 \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ yaangˋ \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ lajeeˇ e jmiꞌíngꞌˊ dseaˋ Israel, catǿˉ jaangˋ fii˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo catǿꞌrˉ Jesús e nidǿꞌˉ dseaˋ do íiˊ fɨˊ quiáꞌrˉ. Jo̱ lajeeˇ jo̱, dob teáangꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo i̱ caguiaangˉ do có̱o̱ꞌ˜ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌrˉ e téeiñˋ Jesús lajeeˇ jo̱. \v 2 Jo̱ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ teáangˉ do niquiéengˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ nilɨ́ɨngˊ jmohuɨ́ɨˊ e yaaiñˋ. \v 3 Jo̱ mɨ˜ cangángˉ Jesús i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do, dsifɨˊ lajo̱b cajmɨngɨꞌrˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ neáangˊ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿Su cuǿøngˋ e nijmiꞌleáanˆn jaangˋ dseaˋ dséeꞌ˜ lajeeˇ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊnaaꞌ o̱faꞌ jaˋ cuǿøngˋ é? \p \v 4 Dsʉꞌ tiibˉ caje̱ˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, jí̱i̱ꞌ˜ camɨ́ꞌˆ júuˆ jaˋ eeˋ cañíirˋ. Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b catɨ́ɨngˉ Jesús i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do, jo̱ caꞌláamˉbiñꞌ do lají̱i̱ꞌ˜ e jmohuɨ́ɨˊ e lamɨ˜ lɨ́ɨiñꞌˊ. Jo̱baꞌ caquiʉꞌˊ Jesús ta˜ e cangámꞌˉbiñꞌ do. \v 5 Jo̱guɨ dsifɨˊ ladob casɨ́ꞌˉ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Jሠjáꞌˉ? jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ niseáang˜naꞌ jó̱o̱ˋnaꞌ o̱si jóꞌˋ núuˆ quíiˉnaꞌ song calɨngɨɨng˜naꞌ e catǿiñꞌˋ o̱si catǿngꞌˋneꞌ fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ ɨ̱́ɨ̱ˊ lajeeˇ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊnaaꞌ. \p \v 6 Dsʉꞌ calébꞌˋtu̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ i̱ dseaˋ do jaˋ eeˋ cañíirˋ jí̱i̱ꞌ˜ camɨ́ꞌˆ júuˆ quiáꞌˉ Jesús. \s1 Jaléngꞌˋ dseaˋ mɨ́ɨng˜ quiáꞌˉ dseaˋ cungꞌˊ guóˋ \p \v 7 Jo̱ lajeeˇ jo̱ cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ fii˜ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo do e nigüeáˋ dseaˋ e nidǿꞌrˉ, jo̱ jalémꞌˋ i̱ dseaˋ do caguiꞌrˊ lɨ˜ niingˉguɨ nigüeárˋ. Jo̱ mɨ˜ cangáˉ Jesús e cajméeˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lado, jo̱baꞌ caꞌeꞌˊreiñꞌ e júuˆ la jo̱ cajíñꞌˉ: \p \v 8 —Mɨ˜ jaangˋ dseaˋ i̱ cungꞌˊ guóˋ tǿꞌrˋ ꞌnʉˋ fɨˊ quiáꞌrˉ, jo̱ mɨ˜ niguieꞌˊ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ, jaˋ jmeeꞌˉ faꞌ ningɨɨnꞌ˜ e niníꞌˆ lɨ˜ niingˉguɨ, co̱ꞌ jialfaꞌ caguiéˉ jaangˋ dseaˋ mɨ́ɨng˜ i̱ niingˉguɨ laco̱ꞌ ꞌnʉˋ fɨˊ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do. \v 9 Jo̱ song ꞌnʉˋ nɨguiinꞌ˜ lɨ˜ niingˉguɨ, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ catǿꞌˉ ꞌnʉˋ do ꞌnéˉ nisɨ́ꞌrˋ ꞌnʉˋ e nijéenꞌ˜ lɨ˜ nɨguiinꞌ˜ do, jo̱ nigüeáˋ i̱ dseaˋ jaangˋ do, jo̱ jo̱b lɨ˜ nicá̱ˆ ꞌnʉˋ fɨꞌɨꞌˋ mɨ˜ nijéenꞌ˜ e lɨ˜ nɨguiinꞌ˜ do, jo̱ nigüɨníꞌˋ cartɨˊ cøøngˋguɨ fɨˊ lɨ˜ neáangˊ dseaˋ i̱ jaˋ niingˉ. \v 10 Dsʉꞌ mɨ˜ tǿꞌˋ i̱ dseaˋ do ꞌnʉˋ fɨˊ lɨ˜ néeˊ júuˆ, ꞌnéˉ niníꞌˆ cartɨˊ cøøngˋguɨ lɨ˜ neáangˊ dseaˋ i̱ jaˋ niingˉ mɨ˜ niguieꞌˊ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ. Jo̱baꞌ mɨ˜ niníiñˉ ꞌnʉˋ, nitǿꞌrˋ ꞌnʉˋ jo̱ nijíñꞌˉ: “Fɨˊ la ngɨɨng˜, co̱ꞌ fɨˊ lab lɨ˜ guaˋ dseaˋ i̱ niingˉguɨ.” Jo̱baꞌ niníꞌˆ lɨ˜ niingˉguɨ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ mɨ́ɨng˜ i̱ nɨneáangˊ quiáꞌrˉ do. \v 11 Dsʉco̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jmɨcǿøngꞌ˜ yaangˇ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ rúngꞌˋ, íˋbingꞌ i̱ nicá̱ˋ fɨꞌɨꞌˋ, jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ jmɨcǿøngꞌ˜ yaang˜ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ, íˋbingꞌ i̱ niingˉguɨ lajeeˇ lajaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \p \v 12 Jo̱guɨ casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ i̱ catǿˉ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Mɨ˜ jmooˋ ꞌnʉˋ jmɨɨ˜ jo̱ iinꞌ˜ nihéenꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ, jaˋ ꞌnéˉ nitǿꞌˆ jaléngꞌˋ i̱ cuíinꞌˋ o̱ꞌguɨ jaléngꞌˋ rúnꞌˋ o̱ꞌguɨ jaléngꞌˋ i̱ seaˋ cuuˉ. Dsʉco̱ꞌ song cajmeeꞌˉ lajo̱, jo̱baꞌ lajo̱b nitǿꞌˋtu̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do ꞌnʉˋ mɨ˜ nijmérˉ jmɨɨ˜ lajaangˋ lajaaiñˋ fɨˊ quiáꞌrˉ. \v 13 Co̱ꞌ guiʉ́ˉguɨ e mɨ˜ nijméeˆ ꞌnʉˋ jmɨɨ˜, nitǿꞌˆ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ cuíinꞌˋ jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ tiñíingˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ líˋ ngɨ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ bǿøngꞌ˜ jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ tiuungˉ. \v 14 Jo̱ jo̱guɨbaꞌ dsíngꞌˉ nilɨꞌiáangˋ oꞌˊ jóng dsʉco̱ꞌ jaˋ líˋ niquɨꞌˆ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do táaˊ quíiꞌˉ faꞌ nicuǿꞌrˉ ꞌnʉˋ laco̱ꞌ cacuǿøꞌ˜re. Jo̱ dsʉꞌ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ, íbˋ dseaˋ i̱ nicuǿꞌˉ ꞌnʉˋ mɨ˜ niguiéeˊ oor˜ e nijí̱ꞌˊtu̱ caléꞌˋ catú̱ˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ nɨsɨguiúngˆ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. \s1 Mɨ˜ jaangˋ dseaˋ cahéiñꞌˊ fɨ́ɨngˊ dseaˋ fɨˊ quiáꞌrˉ \p \v 15 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Jesús, jaangˋ i̱ dseaˋ laꞌóꞌˋ neáaiñˊ gøꞌrˊ do cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —Juguiʉ́ˉ oˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ nitɨ́ngˉ nidǿꞌˉ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ fɨˊ ñifɨ́ˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ oor˜ quiáꞌrˉ. \p \v 16 Jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉguɨ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Co̱o̱ˋ néeꞌ˜ caguiaˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ guiʉ́ˉ e nidǿꞌˉ fɨ́ɨngˊ dseaˋ i̱ mɨ́ɨng˜ fɨˊ quiáꞌrˉ. \v 17 Jo̱ mɨ˜ catɨ́ˋ oor˜ e nidǿꞌrˉ, jo̱ casíiñˋ jaléngꞌˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ e cangotéerˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ nɨsɨmɨ́ɨngˇ do. Jo̱ mɨ˜ caguiéˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do fɨˊ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ i̱ dseaˋ nɨsɨmɨ́ɨngˇ do, jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “Güɨlíingˉnaꞌ lajmɨnáˉ, co̱ꞌ dob nɨgüɨje̱e̱ˇ fíiˋi e nicøꞌˆnaꞌ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌr˜.” \v 18 Jo̱ dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ i̱ dseaˋ do joˋ calɨꞌiiñ˜ faꞌ cangolíiñˉ. Jo̱ i̱ laꞌuii˜ do cajíñꞌˉ: “Síiꞌ˜go̱ fíiꞌˋ güɨjméeˋgo̱r féngꞌˊ dsíirˊ e jaˋ nilíˋ nii˜i, co̱ꞌ nabɨ nɨcaláˋa co̱o̱ˋ jmáangꞌ˜ uǿˆ, jo̱ jo̱bɨ ꞌnéˉ nijǿøˆø lajmɨnáˉ.” \v 19 Jo̱ jaangˋguɨ cajíngꞌˉ: “Síiꞌ˜go̱ fíiꞌˋ güɨjméeˋgo̱r féngꞌˊ dsíirˊ e jaˋ nilíˋ nii˜i, co̱ꞌ nabɨ nɨcalǿnˉn ꞌñiáˋ jmɨ́ɨngˋ güɨtሠquiéˉe, jo̱ íˋbɨ ꞌnéˉ nimoo˜o jial jɨ́ɨˋreꞌ.” \v 20 Jo̱guɨ jaangˋguɨ cajíngꞌˉ: “Güɨsíiꞌ˜go̱ fíiꞌˋ e jaˋ nilíˋ nii˜i, co̱ꞌ la güeamꞌˉbɨ́ɨ e ngocúunꞌ˜n guóoˋo, jo̱ güɨjméeˋgo̱r féngꞌˊ dsíirˊ uii˜ quiéˉe.” \v 21 Jo̱ mɨ˜ caguiéngꞌˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do fɨˊ lɨ˜ guiing˜ fiir˜ e cangocó̱o̱rˋ júuˆ e jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ i̱ dseaˋ do jaˋ nilíˋ guilíiñˉ, jo̱baꞌ dsíngꞌˉ calɨguíingˉ i̱ fiir˜ do mɨ˜ canúurˉ lajo̱, jo̱ caquiʉꞌrˊ ta˜ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do quiáꞌrˉ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “Gua˜ güɨngɨ˜ lajmɨnáˉ lacaangˋ jee˜ ꞌnʉ́ʉˊ, jo̱ güɨteꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ tiñíingˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ líˋ ngɨ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ tiuungˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ bǿøngꞌ˜, jo̱ güɨjalíiñˉ e nidǿꞌrˉ fɨˊ quiéˉe.” \v 22 Jo̱ cangóbˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do cangojméerˆ laco̱ꞌ ta˜ caquiʉꞌˊ fiir˜. Jo̱ malɨɨ˜guɨ lajo̱ caguiémꞌˉtu̱r fɨˊ lɨ˜ guiing˜ fiir˜ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: “Nɨcangotéeˉbaa jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ caféeꞌ˜ do ꞌmɨ́ɨˉ, jo̱ nab nɨneáaiñˊ lana, dsʉꞌ jóoˋbɨ lɨ˜ nigüeáˋguɨ dseaˋ.” \v 23 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ i̱ fiir˜ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “Gua˜ güɨngɨ˜guɨ laꞌúngˉ lacaangˋ lɨ˜ jaˋ mɨˊ caguiéeꞌˉ, jo̱ güɨteꞌˊguɨ jaléngꞌˋ dseaˋ, jo̱ güɨjalíiñˉ lɨɨng˜ güɨrǿøngˋ sɨnʉ́ʉˆ quiéˉe. \v 24 Dsʉco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ i̱ dseaˋ i̱ catǿøˉø laꞌuii˜ do joˋ nidǿꞌrˉ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ fɨˊ quiéˉe.” \s1 ꞌNéˉ ɨ́ˉ dsíiˊ dseaˋ røøˋ song iiñ˜ nijmicuíiñˋ Dseaˋ Jmáangˉ \p \v 25 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ jaléngꞌˋ dseaˋ ngolíiñˉ fɨˊ lɨ˜ ngóoˊ Jesús. Jo̱baꞌ caje̱rˊ jo̱ casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p \v 26 —Song i̱i̱ˋ iing˜ niꞌuíingˉ dseaˋ quiéˉe, ꞌnéˉ nilɨꞌiing˜guɨr jnea˜ laco̱ꞌguɨ tiquiáꞌrˆ o̱si niquiáꞌrˆ o̱si jaléngꞌˋ rúiñꞌˋ o̱si dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ o̱si dseañʉꞌˋ quiáꞌrˉ é o̱si jaléngꞌˋ jó̱o̱rˊ, jo̱guɨ ꞌnéˉ nilɨꞌiing˜guɨr jnea˜ laco̱ꞌguɨ ꞌñiaꞌrˊ cajo̱. \v 27 Jo̱ song i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jaˋ niseángꞌˊ lafaꞌ crúuˆ quiáꞌrˉ e laco̱ꞌ cuøˊ li˜ e guiaˊ dsíirˊ e nidsingɨ́ɨiñˋ e huɨ́ɨngˊ uíiꞌ˜ e lɨ́ɨiñˊ dseaˋ quiéˉe jo̱guɨ jaˋ ningɨ́rˉ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ e nilíiñˉ dseaˋ quiéˉe. \v 28 Faꞌ jaangˋ ꞌnʉ́ꞌˋ iing˜naꞌ nijméeꞌ˜naꞌ co̱o̱ˋ ꞌnʉ́ʉˊ, ꞌnéˉ nijméeꞌ˜naꞌ cuante quíiˉnaꞌ su seabˋ cuuˉ quiáꞌˉ e ninaangˉnaꞌ e nijméeꞌ˜naꞌ e ꞌnʉ́ʉˊ do carˋ nitéꞌˊ. \v 29 Dsʉco̱ꞌ faꞌ lɨ́ꞌˆ canaangˋ e lɨ́ɨˋ e ꞌnʉ́ʉˊ do lajo̱ e jaˋ mɨˊ calɨ́ɨˉ cuante røøˋ jial tíiˊ cuuˉ nilɨꞌnéˉ, jo̱ jialfaꞌ jaˋ catóꞌˊ, jo̱ dsíngꞌˉ ningɨ́ɨngˉ dseaˋ i̱ dseaˋ fii˜ e ꞌnʉ́ʉˊ e guiꞌnáꞌˆ lɨ́ɨˋ do \v 30 jo̱ nijíñꞌˉ: “I̱ dseañʉꞌˋ do nɨcajmɨcaaiñ˜ e cajmeꞌrˊ ꞌnʉr˜ o̱faꞌ niseaˋ cuuˉ e nijmitéꞌrˊ carˋ caꞌieengˋ.” \v 31 O̱si jaangˋ dseata˜ iiñ˜ nijmérˉ mɨ́ɨꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋguɨ dseata˜ i̱ jiéngꞌˋ, jo̱baꞌ ꞌnéˉ niꞌɨ́ˉ dsíirˊ su niquɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ e nitíñˉ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseata˜ do song i̱ dseata˜ íˋ jéeiñˋ tú̱ˉ ꞌléꞌˋguɨ dseaˋ laco̱ꞌguɨ ꞌñiaꞌrˊ. \v 32 Jo̱ song calɨlíꞌˆ i̱ dseata˜ do e jaˋ niquɨ́ɨꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ jmɨɨ˜ e nitíñˉ có̱o̱ꞌ˜ i̱ fɨ́ɨngˊguɨ do, jo̱baꞌ ꞌnéˉ nisíñˉ dseaˋ quiáꞌrˉ e nidsimɨiñꞌ˜ do jmɨꞌeeˇ e joˋ nitíñˉ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseata˜ i̱ jaangˋguɨ do. \v 33 Jo̱ lajo̱b lɨ́ɨˊ, doñiˊ i̱i̱ˋ ꞌnʉ́ꞌˋ i̱ jaˋ niꞌnángˋ caꞌˊ lajaléꞌˋ e lɨ́ˋ dsíirˊ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱baꞌ jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ jóng e nilíiñˉ dseaˋ quiéˉe. \s1 Jial mɨ˜ joˋ dseengˋ ñi˜ \r (Mt. 5:13; Mr. 9:50) \p \v 34-35 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lala: \p —Dsíngꞌˉ íingˆ ta˜ jaléꞌˋ ñi˜, jo̱ dsʉꞌ song caꞌíngˉ lají̱i̱ꞌ˜ e ñii˜ do, jo̱baꞌ joˋ eeˋ ta˜ íingˆ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jóng, jo̱ lɨco̱ꞌ nibíbˋ dseaˋ, dsʉco̱ꞌ jaˋ mɨ́ɨˊ seaˋ quiáꞌˉ faꞌ e nilɨñii˜tu̱. Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e i̱i̱ˋ ꞌnʉ́ꞌˋ seaˋ loguáˆnaꞌ, nʉ́ʉˉnaꞌ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe. \c 15 \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús júuˆ quiáꞌˉ jaangˋ joꞌseꞌˋ i̱ sɨꞌíingˇ \r (Mt. 18:10-14) \p \v 1 Jo̱ ie˜ jo̱ dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ jaléngꞌˋ nodsicuuˉ quiáꞌˉ Roma có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seaˋ júuˆ e dsíngꞌˉ røøiñˋ dseeˉ ngolíiñˉ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús e núurˋ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ do. \v 2 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌrˉ e ngolíingˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús, jo̱baꞌ canaaiñꞌˋ do éeiñˋ Jesús jo̱ féꞌrˋ: \p —I̱ dseañʉꞌˋ na co̱lɨɨm˜ ngɨrˊ jo̱guɨ gøꞌrˊ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ seaˋ júuˆ e dsíngꞌˉ røøiñˋ dseeˉ. \p \v 3 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Jesús e féꞌˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lado, jo̱baꞌ caꞌeꞌˊreiñꞌ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento jo̱ cajíñꞌˉ: \p \v 4 —Faco̱ꞌ jaangˋ ꞌnʉ́ꞌˋ aangˉnaꞌ cien joꞌseꞌˋ, jo̱ calɨngɨɨng˜naꞌ cangoꞌíingˊ jaangˋ lajeeˇ taangˇnaꞌ e móoˉnaꞌreꞌ, ꞌnéˉ nitiúung˜teaꞌ i̱ caguiaangˉguɨ do lajeeˇ nigüɨꞌnéngꞌˊnaꞌ i̱ cangoꞌíingˊ do cartɨˊ niguiéngꞌˊnaꞌreꞌ. \v 5 Jo̱ mɨ˜ niguiéngꞌˊnaꞌreꞌ, dsíngꞌˉ nilɨꞌiáangˋ óoˊnaꞌ jo̱ nitøøˉnaꞌreꞌ e dsíingˉneꞌ yʉ́ꞌˆ ꞌnáˆnaꞌ. \v 6 Jo̱ mɨ˜ niguilíingˋnaꞌ fɨˊ quíiˉnaꞌ, niseáang˜naꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ cuíingˋnaꞌ jo̱ nifɨ́ꞌˆnaꞌr: “Lana nijmiꞌiáangˋ dsiˋnaaꞌ, co̱ꞌ cadsémꞌˋbaa jaangˋ joꞌseꞌˋ quiéˉe i̱ calɨngɨɨn˜n cangoꞌíingˊ.” \v 7 Jo̱ laco̱ꞌ lɨꞌiáangˋ óoˊ ꞌnʉ́ꞌˋ mɨ˜ dséngꞌˊnaꞌ jaangˋ joꞌseꞌˋ i̱ dsiꞌíingˊ quíiˉnaꞌ, jo̱baꞌ lajo̱b lɨꞌiáangˋ dsíiˊ Fidiéeˇ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ neáangˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ quiáꞌrˉ mɨ˜ caquɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ ꞌñiaꞌˊ jaangˋ dseaˋ i̱ calɨlíꞌˆ e lɨ́ɨiñˊ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quiˊ fɨˊ quinirˇ laco̱ꞌguɨ noventa y nueve dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˉ e jaˋ lɨ́ɨiñˊ lajo̱ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús júuˆ quiáꞌˉ co̱o̱ˋ cuuˉ e sɨꞌíingˇ \p \v 8 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉguɨ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —Faꞌ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ óoˋ guíˉ cunéeˇ, jo̱ calɨngɨɨiñ˜ e cangoꞌíingˊ co̱o̱ˋ e cuuˉ do fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌrˉ. Jo̱baꞌ dsifɨbˊ nijmijneárˋ co̱o̱ˋ jɨˋ jo̱ niꞌírˋ niquiáaiñˉ røøˋ laꞌúngˉ e sɨnʉ́ʉˆ do, jo̱ niꞌnóꞌrˊ e cuuˉ do carˋ niguiéꞌrˊ. \v 9 Jo̱ mɨ˜ niguiéꞌrˊ e cuuˉ do, jo̱ nitǿꞌrˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ cuíiñˋ jo̱ nisɨ́ꞌˋreiñꞌ: “Lana nijmiꞌiáangˋ dsiˋnaaꞌ, co̱ꞌ cadséꞌˋbaa co̱o̱ˋ cunéeˇ quiéˉe e calɨngɨɨn˜n cangoꞌíingˊ.” \v 10 Jo̱ laco̱ꞌ lɨꞌiáangˋ dsíiˊ jaangˋ dseaˋ i̱ dséꞌˊ cuuˉ quiáꞌˉ, jo̱baꞌ lajo̱b lɨꞌiáangˋ dsíiˊ jaléngꞌˋ ángeles quiáꞌˉ Fidiéeˇ mɨ˜ caquɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ ꞌñiaꞌˊ jaangˋ dseaˋ i̱ calɨlíꞌˆ e lɨ́ɨiñˊ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quiˊ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús quiáꞌˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ caꞌíingˉ dseeˉ quiáꞌˉ jaangˋ jó̱o̱rˊ \p \v 11 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ jo̱, jo̱ caꞌeꞌˊguɨ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do co̱o̱ˋguɨ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Co̱o̱ˋ néeꞌ˜ calɨséngˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ, jo̱ calɨséngˋ gángˉ jó̱o̱rˊ dseañʉꞌˋ. \v 12 Jo̱ i̱ jiuung˜guɨ do co̱o̱ˋ néeꞌ˜ casɨ́ꞌrˉ tiquiáꞌrˆ jo̱ cajíñꞌˉ: “Teaa˜, mɨ˜ nijúungˉ ꞌnʉˋ, ꞌnéˉ nilíˋ jmáꞌˉjiʉ røøˋ jaléꞌˋ e seaˋ quíiꞌˉ lana. Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ faꞌ jméeˆbaꞌ jmáꞌˉjiʉ jaléꞌˋ e jo̱ na la seengˋguɨꞌ.” Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b cacuøˊ i̱ tiquiáꞌrˆ do lají̱i̱ꞌ˜ e catɨ́ɨiñꞌˉ do. \v 13 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ tú̱ˉ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜ lajo̱, caꞌnɨ́ɨbˋ i̱ sɨmingꞌˋ do jaléꞌˋ e nicangɨ́ɨiñˋ cacuøˊ tiquiáꞌrˆ, jo̱ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e cuuˉ e calɨ́ꞌrˉ do cagüɨꞌɨ́ɨˊbre góorˋ jo̱ cangórˉ fɨˊ lɨ˜ huí̱i̱ˆ eáangˊ, jo̱ fɨˊ jo̱b caꞌíiñˉ jaléꞌˋ e cuuˉ quiáꞌrˉ do, jo̱ cajmɨrǿngˋ dseeˉ ꞌñiaꞌrˊ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e ꞌlɨꞌˆ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ. \v 14 Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cadseáꞌrˉ jaléꞌˋ e cuuˉ quiáꞌrˉ do, lajeeˇ jo̱b calɨꞌǿøngˋ jaléꞌˋ e gøꞌˊ dseaˋ e fɨˊ lɨ˜ táaiñꞌˋ do, jo̱ co̱o̱ˋ mɨ˜ cangɨrˊ e joˋ eeˋ seaˋ dǿꞌrˉ. \v 15 Jo̱ jo̱guɨbaꞌ cajméerˋ quijí̱ˉ ta˜ nijmérˉ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ seengˋ e fɨˊ lɨ˜ táaiñˋ do, jo̱ cangɨ́ɨiñˋ co̱o̱ˋ ta˜ e jmóorˋ íˆ cúˆ. \v 16 Jo̱ dsíngꞌˉ lɨ́ˋ dsíirˊ faꞌ nidǿꞌˉbɨjiʉr jaléꞌˋ e gøꞌˊ i̱ cúˆ do laco̱o̱ˋ jmɨɨ˜, co̱ꞌ jaˋ eeˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ ngɨ́ɨiñˋ e nidǿꞌrˉ ꞌñiaꞌrˊ. \v 17 Jo̱ lajeeˇ jo̱ dsíngꞌˉ cajoꞌˉ dsíirˊ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e cajméerˋ lamɨ˜ jéengˊguɨ do jo̱ caꞌɨ́ˋ dsíirˊ: “¡Jaˋ ñíˆ jǿngꞌˋguɨ dseaˋ jmóoˋ ta˜ quiáꞌˉ tiquiéˆe jo̱ seabˋ e gøꞌrˊ lalíingˋ lana, jo̱ dsʉꞌ jnea˜ lab táanˋn nijúunˉn ooˉ! \v 18 Jo̱baꞌ nímꞌˆtú̱u̱ fɨˊ góoˊo jo̱ niꞌnémꞌˆtú̱u̱ tiquiéˆe jo̱ nifɨ́ɨˆɨre: Teaa˜, dsíngꞌˉ nɨcajmɨrǿøngˋ dseeˉ ꞌñiáꞌˋa fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ jo̱guɨ fɨˊ quiníꞌˆ cajo̱. \v 19 Jo̱ lana gánꞌˊn e iin˜n nijméeꞌ˜e ta˜ lafaꞌ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quíiˆbaꞌ, jo̱ joˋ jméeꞌ˜ cuente e jó̱o̱ꞌˋ jnea˜.” \v 20 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e caꞌɨ́ˋ dsíirˊ lado, dsifɨˊ lajo̱b cangángꞌˉtu̱r fɨˊ góorˋ, jo̱ cangoꞌnéengꞌˇtu̱r tiquiáꞌrˆ. \p ’Jo̱ jaquiéemˊ niguieiñꞌˊ quiáꞌrˉ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangáˉ tiquiáꞌrˆ e nɨngaiñꞌˊ. Jo̱ dsíngꞌˉ calɨ́ˉ fɨ́ɨˉ lɨ́ɨngˉ i̱ dseañʉꞌˋ do i̱ jó̱o̱rˊ do, jo̱ e cuí̱i̱ˋbre cangojmijíngꞌˊneiñꞌ jo̱ carǿøngˋ rúiñꞌˋ. \v 21 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ i̱ sɨmingꞌˋ do casɨ́ꞌrˉ tiquiáꞌrˆ: “Teaa˜, dsíngꞌˉ nɨcaꞌlee˜e fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ jo̱guɨ nɨcaꞌlee˜baa fɨˊ quiníꞌˆ cajo̱, jo̱ joˋ jméeꞌ˜ cuente e jó̱o̱ꞌˋ jnea˜.” \v 22 Dsʉꞌ i̱ tiquiáꞌrˆ do dsifɨˊ lajo̱b caquiʉꞌrˊ ta˜ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ néeˊ ni˜ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌrˉ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “Güɨquie̱ˋduꞌ ꞌmɨꞌˊ e jloꞌˆguɨ lajeeˇ lajaléꞌˋ e seaˋ jo̱ niquɨ́ꞌˊ i̱ jó̱o̱ˋo̱ la, jo̱guɨ güɨquie̱ˋnaꞌ co̱o̱ˋ ñíˆ iʉ˜ niguooˋ jo̱ ñicuǿøꞌ˜naꞌr, jo̱guɨ cuǿøꞌ˜naꞌr caneáangˊ mɨlooˋ e ꞌmɨ́ɨˉ e niꞌǿꞌrˉ. \v 23 Jo̱guɨ güɨteeˉnaꞌ jaangˋ güɨtሠjiuung˜ i̱ nɨꞌúungꞌ˜guɨ lajeeˇ lajaléngꞌˋneꞌ, jo̱ nijngáangꞌ˜naꞌreꞌ jo̱ nilíingˉneꞌ jmiñiˇ. ¡Ná nijmóˆooꞌ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ jo̱ niꞌnéꞌˆ niquiee˜naaꞌ lajaléꞌˋnaaꞌ! \v 24 Dsʉco̱ꞌ i̱ jó̱o̱ˋo̱ la huí̱i̱bˉ eáangˊ nɨcangórˉ jo̱guɨ huǿøbˉ eáangˊ nɨcangoꞌíiñˊ; jo̱ lajeeˇ jo̱ caꞌɨ́ˋ dsiiˉ e nɨcajúmˉbre, jo̱ lana lɨ́nˉn e lafaꞌ nɨcají̱ꞌˊtu̱r e nɨsiñꞌˊ la.” Jo̱ lajalémꞌˋ i̱ dseaˋ do canaaiñˋ guiarˊ guiʉ́ˉ e cajmeáiñꞌˋ jmɨɨ˜ i̱ sɨmingꞌˋ i̱ caguiéngꞌˉ do. \p \v 25 ’Jo̱ lajeeˇ jo̱ dob nitáangˋ i̱ rúiñꞌˋ dseaˋ féngꞌˊ do fɨˊ lɨ˜ jmóorˋ ta˜ quiáꞌˉ tiquiáꞌrˆ. Jo̱ mɨ˜ cangoquiéeiñˊ fɨˊ quiáꞌrˉ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canʉʉˋ, jo̱ canúurˉ e i̱i̱ˉ lúuˊ jo̱ nɨnaangˋ e néeˊ tadséengˋ fɨˊ quiáꞌrˉ. \v 26 Jo̱ mɨ˜ caguiéiñꞌˉ quiá̱ꞌˉ oꞌnʉ́ˆ quiáꞌrˉ, jo̱b singꞌˊ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜, jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “¿E˜guɨꞌ jmooˋnaꞌ teáangꞌ˜naꞌ na?” \v 27 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do jo̱ cajíñꞌˉ: “ꞌMɨ́ɨˉ cagüeangꞌˉ i̱ sɨmingꞌˋ rúnꞌˋ i̱ táꞌˉ cangongɨˊ do. Jo̱baꞌ dsíngꞌˉ calɨꞌiáangˋ dsíiˊ tiquíiꞌˆ, jo̱ caquiʉꞌrˊ ta˜ e cajúngˉ jaangˋ güɨtሠjiuung˜ i̱ niguangꞌˆguɨ lajeeˇ lajaléngꞌˋ i̱ seengˋ quíiꞌˉ, jo̱baꞌ jmóorˋ jmɨɨ˜ lana.” \v 28 Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ canúuˉ i̱ sɨmingꞌˋ do lado sóongˆ calɨguíiñˉ, jo̱ joˋ calɨꞌiiñ˜ faꞌ caꞌíˉguɨr e sɨnʉ́ʉˆ lɨ˜ néeˊ jmɨɨ˜ do. Jo̱ mɨ˜ calɨlíꞌˆ tiquiáꞌrˆ e táangˋ i̱ jó̱o̱rˊ do caluuˇ, dsifɨˊ lajo̱b cagüɨꞌɨ́ɨrˊ jo̱ caguitéeˋreiñꞌ. \v 29 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ i̱ sɨmingꞌˋ do casɨ́ꞌrˉ tiquiáꞌrˆ: “Contøømˉ nɨcajméˉe ta˜ quíiꞌˆ jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ néeꞌ˜ jaˋ mɨˊ cajméˉe faꞌ e jaˋ nʉ́ʉꞌ˜ʉ jaléꞌˋ ta˜ quiʉ́ꞌˋ, dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ néeꞌ˜ jaˋ mɨˊ cajmeáanꞌ˜ jnea˜ jmɨɨ˜, o̱ꞌguɨ mɨˊ cacuǿønꞌ˜ jnea˜ faꞌ jaamˋ joꞌchíꞌˆ quíiꞌˉ e laco̱ꞌ nijmeáangꞌ˜ ꞌñiáꞌˋa jmɨɨ˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ cuíinˋn. \v 30 Jo̱ dsʉꞌ lanaguɨ e nɨcagüeangꞌˉtu̱ i̱ rúnꞌˋn na, dseaˋ nɨcaꞌíiñˉ jaléꞌˋ cuuˉ quíiꞌˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e ꞌlɨꞌˆ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ, jo̱ ꞌnʉˋ nɨcajngangꞌˊ jaangˋ güɨtሠjiuung˜ i̱ niguoꞌˆguɨ lajeeˇ lajaléngꞌˋ i̱ seengˋ quíˉiiꞌ.” \p \v 31 ’Jo̱baꞌ cañíiˋ tiquiáꞌrˆ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “Yʉ̱ʉ̱ˋ quíˉiiꞌ, contøømˉ guiingˇ ꞌnʉˋ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱ jaléꞌˋ e seaˋ quiéˉe e quíiˉbaꞌ cajo̱. \v 32 Jo̱ dsʉꞌ lana e nɨcagüeangꞌˉ i̱ rúnꞌˋ na dsi˜ íꞌˋ e nijmeáangꞌ˜naaꞌr jmɨɨ˜ jo̱ nijmiꞌiáangˋ dsiˋnaaꞌ jaléꞌˋnaaꞌ. Co̱ꞌ huǿøbˉ nɨcangoꞌíiñˊ, jo̱ lajeeˇ jo̱ nɨcaꞌɨ́ˋ dsiˋnaaꞌ e nɨcajúmˉbre; jo̱ dsʉꞌ lanaguɨ e nɨcagüeangꞌˉtu̱r, lɨ́ɨˊ e lafaꞌ nɨcají̱bꞌˊtu̱r.” \c 16 \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús quiáꞌˉ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ jaˋ cajméeˋ ta˜ røøˋ quiáꞌˉ fiir˜ \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ caꞌeꞌˊguɨ Jesús jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ núuˋ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌrˉ co̱o̱ˋguɨ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Co̱o̱ˋ néeꞌ˜ calɨséngˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ seaˋ cuuˉ, jo̱ seengˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ jmóoˋ ta˜ contøøngˉ quiáꞌrˉ i̱ néeˊ ni˜ jaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌrˉ. Jo̱ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ caguilíiˋ dseeˉ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do e lɨ́ꞌˆ nɨcadseáꞌrˉ nɨcaꞌíiñˉ lajo̱ jaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌˉ fiir˜. \v 2 Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b catǿˉ i̱ dseaˋ seaˋ cuuˉ do catǿꞌrˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “¿Su jábꞌˆ jaléꞌˋ dseeˉ e nɨcajméeˋ jaléngꞌˋ dseaˋ uii˜ quíiꞌˉ? Lana nijá̱a̱ꞌ˜ jnea˜ cuente quiáꞌˉ jaléꞌˋ e seaˋ quiéˉe, co̱ꞌ latɨˊ lanab joˋ nijméeꞌˆ ta˜ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ co̱ꞌ joˋ ꞌneánˉn ꞌnʉˋ.” \v 3 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, mɨ˜ caguiéngꞌˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do fɨˊ quiáꞌrˉ, jo̱ canaaiñˋ ɨˊ dsíirˊ: “¿E˜guɨ nijmee˜e náng? Ná la catúunˋn e joˋ eeˋ ta˜ cuøꞌˊ dseaˋ jnea˜. Dsíngꞌˉ fɨ́nꞌˉn nijmee˜e ta˜ jenuuˋ, jo̱guɨ dsíngꞌˉ ɨꞌˋ lɨ́ɨnˉn nimɨɨˆ cuuˉ fɨˊ jee˜ ꞌnʉ́ʉˊ. \v 4 Dsʉꞌ nɨcaꞌǿmꞌˋ dsiiˉ e˜ nijmee˜e e laco̱ꞌ nilɨseengˋ dseaˋ i̱ nilɨguiúngˉ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ mɨ˜ nɨngɨ́ˋ e joˋ ta˜ seaˋ jmee˜e.” \v 5 Jo̱baꞌ canaaiñˋ tǿꞌrˋ lajaangˋ lajaangˋ i̱ nirøøngˋ quiáꞌˉ fiir˜. Jo̱ mɨ˜ caguiéˉ laꞌuii˜ i̱ dseaˋ i̱ nirøøngˋ do jo̱ cajmɨngɨ́ꞌˉreiñꞌ: “¿Jial tíiˊ røøngˋ ꞌnʉˋ quiáꞌˉ fíiˋi?” \v 6 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ do: “Cien sɨ́ɨˊ e a˜ aceite røønˉ quiáꞌrˉ.” Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do: “Lab ró̱o̱ˋ jiˋ lɨ˜ táanꞌˋ e røønꞌˋ. Té̱e̱ˊ lana e røønꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ cincuenta sɨ́ɨˊ.” \v 7 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ lajo̱, cajmɨngɨ́ꞌrˉ jaangˋguɨ i̱ dseaˋ i̱ røøngˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “Jo̱guɨ ꞌnʉˋ ¿jial tíiˊ røønꞌˋ?” Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ do: “Cien cuéeꞌ˜ mɨcuɨꞌieeˋ.” Jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: “Lab ró̱o̱ˋ jiˋ lɨ˜ táanꞌˋ e røønꞌˋ, jo̱ té̱e̱ˊ e røønꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ ochenta.” \v 8 Jo̱baꞌ calɨlíꞌˆ i̱ fii˜ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do e jaˋ caꞌéeiñꞌˋ do røøˋ có̱o̱ꞌ˜ ta˜ quiáꞌrˉ, jo̱ lɨfaꞌ eáamˊbre líꞌrˆ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e cajméerˋ do. Jo̱ lajo̱b lɨ́ɨˊ cajo̱ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ jaˋ cuíingˋ Fidiéeˇ, eáangˊguɨ líꞌrˆ jmóorˋ jaléꞌˋ e jmɨgǿøiñˋ dseaˋ rúiñꞌˋ laco̱ꞌguɨ i̱ dseaˋ i̱ nɨlɨ́ɨngˊ dseaˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \p \v 9 ’Jo̱baꞌ liúunꞌ˜n ꞌnʉ́ꞌˋ e jméaangꞌ˜naꞌ ta˜ jaléꞌˋ e seaˋ e fɨˊ jmɨgüíˋ lɨ˜ seengˋ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quiˊ e laco̱ꞌ nilíꞌˋnaꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ nilɨseengˋ guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ. Jo̱ lajo̱baꞌ mɨ˜ niguiáˋ jaléꞌˋ e seaˋ quíiˉnaꞌ fɨˊ jmɨgüíˋ, nilɨseemˋbingꞌ i̱ niꞌíngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ mɨ˜ nitɨ́ˉ fɨˊ fɨɨˋ co̱o̱ˋ jóng. \p \v 10 ’Jo̱ i̱i̱ˋ i̱ caꞌéeˋ jmangꞌˉ e guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ capíꞌˆ e seaˋ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ lajo̱b niꞌérˉ mɨ˜ nɨseaˋ jmiguiʉˊ quiáꞌrˉ cajo̱. Jo̱ i̱i̱ˋ i̱ jaˋ jmóoˋ e guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ capíꞌˆ e seaˋ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ lajo̱b jaˋ jmérˉ e guiʉ́ˉ faꞌ jialguɨ la jmiguiʉˊ e seaˋ quiáꞌrˉ. \v 11 Jo̱ song jaˋ jmooˋnaꞌ e guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e seaˋ quíiˉnaꞌ fɨˊ jmɨgüíˋ lɨ˜ seengˋ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quiˊ, jo̱baꞌ lajo̱b jaˋ nicuǿꞌˉ Fidiéeˇ ꞌnʉ́ꞌˋ lají̱i̱ꞌ˜ e catɨ́ɨngˉnaꞌ, dseaˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ dseaˋ quiáꞌrˉ. \v 12 Jo̱ song jaˋ eeˉnaꞌ røøˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌˉ dseaˋ jiéngꞌˋ, jo̱baꞌ ¿i̱˜ i̱ nicuǿꞌˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ e catɨ́ɨngˉnaꞌ do jóng? \p \v 13 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús e júuˆ la: \p —Jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ faꞌ nijmérˉ ta˜ fɨˊ quiniˇ gángˉ fiir˜ co̱lɨɨng˜, dsʉco̱ꞌ song cajméerˋ lajo̱, jo̱baꞌ nilíˋ ꞌníꞌˋ níimˉbre jaangˋ jo̱guɨ nijmiti˜bre ta˜ e niquiʉ́ꞌˉ i̱ jaangˋguɨ do. Jo̱ co̱ꞌ lajo̱b lɨ́ɨˊ, jo̱baꞌ jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ faꞌ e nijmitíˆnaꞌ jaléꞌˋ ta˜ quiʉꞌˊ Fidiéeˇ jo̱guɨ e nijmitíˆnaꞌ cajo̱ jaléꞌˋ ta˜ seángꞌˋ jmiguiʉˊ cuuˉ fɨˊ jmɨgüíˋ. \p \v 14 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo e cajíngꞌˉ Jesús jaléꞌˋ e júuˆ na, jo̱baꞌ dsifɨˊ lajo̱b canaaiñˋ e lǿøiñˉ dseaˋ do, co̱ꞌ eáamˊ lɨ́ˋ dsíiñꞌˊ jaléꞌˋ cuuˉ quiáꞌrˉ. \v 15 Jo̱ lalab cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —ꞌNʉ́ꞌˋbingꞌ i̱ tɨˊ dsíiˊ i̱ ngɨˊ jmɨjløngꞌˆ yaang˜ e eeˉnaꞌ røøˋ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱ dsʉꞌ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ nɨñiˊbre guiʉ́ˉ jial lɨ́ɨngˊnaꞌ lajaangˋ lajaangˋnaꞌ. Jo̱ jaléꞌˋ e jmɨꞌgóˋ dseaˋ eáangˊ fɨˊ jmɨgüíˋ la, dseángꞌˉ ꞌníꞌˋ níimˉ Fidiéeˇ jaléꞌˋ e jo̱. \s1 Eáamˊ niingˉ jaléꞌˋ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Moi˜ \p \v 16 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱ casɨ́ꞌˉguɨr jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Mɨ˜ cajáˉ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ, lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Moi˜baꞌ mɨˊ seaˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ júuˆ e caféꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ. Jo̱ latɨˊ ie˜ jo̱b jáaˊ e guiaˊ dseaˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ quiáꞌˉ jial íingˉ dseaˋ do dseeˉ quiáꞌˉ dseaˋ jmɨgüíˋ jo̱guɨ jial iiñ˜ nicá̱rˋ nifɨˊ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ. Jo̱ latɨˊ ie˜ jo̱b cuøꞌˊ bíˋ yaang˜ dseaˋ e nitíiñꞌ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. \p \v 17 ’Jo̱ eáangˊguɨ jaˋ huɨ́ɨngˊ e niꞌíingˉ guóoꞌ˜ uǿˉ jmɨgüíˋ e laco̱ꞌguɨ jaˋ nilɨti˜ faꞌ camɨ́ꞌˆ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Moi˜. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús e jaˋ cuǿøngˋ e nitiúungˉ rúngꞌˋ dseaˋ i̱ nɨsɨcúngꞌˆ guóˋ \r (Mt. 19:1-12; Mr. 10:1-12) \p \v 18 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱ casɨ́ꞌˉguɨr jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —Song jaangˋ dseañʉꞌˋ catiúuiñˉ dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ jo̱ nicúngꞌˋtu̱r guóorˋ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋguɨ dseamɨ́ˋ i̱ jiéngꞌˋ, jo̱baꞌ ꞌléeˊbre jóng fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ, co̱ꞌ dseebˉ éerˋ. Jo̱guɨ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ cúngꞌˋ guooˋ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ catiúungˉ dseañʉꞌˋ quiáꞌˉ, jo̱baꞌ ꞌléeˊbre cajo̱, co̱ꞌ dseebˉ éerˋ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. \s1 Jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ seaˋ cuuˉ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ tiñíingˉ \p \v 19 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajíngꞌˉ Jesús jaléꞌˋ e júuˆ na, jo̱ casɨ́ꞌˉguɨr jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Co̱o̱ˋ néeꞌ˜ calɨséngˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ seaˋ cuuˉ eáangˊ, jo̱ dsíngꞌˉ jloꞌˆ jaléꞌˋ sɨ̱ꞌrˆ e quie̱rˊ, jo̱guɨ laco̱o̱ˋ jmɨɨb˜ jmángꞌˋ jmɨɨ˜ ꞌñiaꞌrˊ. \v 20 Jo̱guɨ cajo̱ seengˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜ i̱ siiˋ Lázaro i̱ tiñíingˉ eáangˊ i̱ lɨ́ɨngˊ ꞌmiꞌˊ latøøngˉ. Jo̱ laco̱o̱ˋ jmɨɨ˜ guaˋ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do fɨˊ oꞌnʉ́ˆ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ seaˋ cuuˉ do \v 21 e güɨje̱rˇ faꞌ niñíiñˋ nidǿꞌrˉ jaléꞌˋ e sojiʉ́ꞌˋ ꞌnɨꞌˋ mes˜ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ seaˋ cuuˉ do lajeeˇ guiiñˇ e gøꞌrˊ; jo̱ jɨˋguɨ jaléngꞌˋ dsiiˋ dsilíingˉneꞌ e ꞌlʉꞌˊreꞌ lacaangˋ lɨ˜ lɨ́ɨˊ ꞌmiꞌˊ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do. \v 22 Jo̱ co̱o̱ˋ mɨ˜ caguiéˉ jmɨɨ˜ e cajúmˉ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do, jo̱ casíingˋ Fidiéeˇ jaléngꞌˋ ángeles quiáꞌrˉ jo̱ catǿˉreiñꞌ do fɨˊ lɨ˜ guiingˇ Abraham fɨˊ ñifɨ́ˉ. Jo̱ joˋ huǿøˉ ngóˉ mɨ˜ cajúngˉ Lázaro jo̱ cajúmˉ i̱ dseaˋ seaˋ cuuˉ do cajo̱. Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ rúiñꞌˋ cangojéengˋneiñꞌ do fɨˊ codsiiˇ jo̱ caꞌáamˉbreiñꞌ do. \p \v 23 ’Jo̱ mɨ˜ cajnéˉ dsíiˊ i̱ dseaˋ seaˋ cuuˉ do fɨˊ jmɨgüíˋ co̱o̱ˋ, jo̱baꞌ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨbꞌˆ nɨꞌiuuiñˉ jóng, jo̱ nɨcá̱rˉ jaléꞌˋ iihuɨ́ɨˊ. Jo̱ lajeeˇ jo̱ caséerˋ nir˜ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jo̱ cangáiñˉ Abraham có̱o̱ꞌ˜ Lázaro e neáaiñˊ do co̱lɨɨng˜ fɨˊ ñifɨ́ˉ. \v 24 Jo̱baꞌ canaangˋ i̱ dseaˋ seaˋ cuuˉ do áiñꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “Teaa˜ Abraham, fɨ́ɨˉ güɨlíinꞌˋ jnea˜ jo̱ síingˋgo̱ Lázaro faꞌ nicuǿꞌrˉ jnea˜ capíꞌˆ jmɨɨˋ, co̱ꞌ nilɨꞌleaˋ nisɨ́ꞌˋɨ, co̱ꞌ dsíngꞌˉ quie̱e̱ˉ iihuɨ́ɨˊ e fɨˊ ni˜ jɨˋ la.” \v 25 Jo̱baꞌ cañíiˋ Abraham quiáꞌˉ i̱ dseaˋ seaˋ cuuˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “Jó̱o̱ˋo̱, té̱e̱ˊ oꞌˊ, eáamˊ juguiʉ́ˉ cateaang˜ ꞌnʉˋ fɨˊ jmɨgüíˋ, jo̱guɨ Lázaro eáamˊ cangárˉ iihuɨ́ɨˊ lajeeˇ jo̱. Jo̱ lanaguɨbaꞌ nɨníˋ Lázaro juguiʉ́ˉ, dsʉꞌ ꞌnʉˋ nabɨ nɨcatɨ́ˋ íꞌˋ e nimóꞌˆ jaléꞌˋ iihuɨ́ɨˊ. \v 26 Jo̱guɨ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ jneaa˜aaꞌ jaˋ cuǿøngˋ ngɨɨng˜naaꞌ lacataangˋ cataangˋ, co̱ꞌ co̱o̱ˋ ꞌnɨꞌˋ e aꞌˊ eáamˊ lɨ́ɨˊ jee˜ laco̱ꞌ teáangꞌ˜naꞌ jo̱guɨ laco̱ꞌ néeˊ jneaꞌˆ, jo̱ jaˋ cuǿøngˋ faꞌ i̱ dseaˋ neáangˊ la ningɨ́iñˉ fɨˊ na o̱ꞌguɨ i̱ dseaˋ teáangꞌ˜ na cuǿøngˋ jalíiñˋ fɨˊ la.” \p \v 27-28 ’Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ seaˋ cuuˉ do quiáꞌˉ Abraham jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “Su jaˋ jiéeˋ oꞌˊ, Teaa˜ Abraham, faꞌ niguiéenꞌ˜ Lázaro fɨˊ jmɨgüíˋ fɨˊ lɨ˜ neáangˊ ꞌñíingˉ rúnꞌˋn dseaˋ ngáangꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜o̱ e nidsijméeꞌ˜reiñꞌ júuˆ jial niteáiñˉ fɨˊ jmɨgüíˋ, jo̱ lajo̱baꞌ nitíiñꞌ˜ fɨˊ lɨ˜ guiʉ́ˆ mɨ˜ nijúuiñˉ, jo̱ jaˋ nijalíiñˋ fɨˊ lɨ˜ iuunˉ lana e quie̱e̱ˉ jaléꞌˋ iihuɨ́ɨˊ.” \v 29 Jo̱baꞌ cañíiˋ Abraham quiáꞌˉ i̱ dseaˋ seaˋ cuuˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “Dob seaˋ jaléꞌˋ jiˋ lɨ˜ féꞌˋ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Moi˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ, jo̱ güɨjmitir˜ jaléꞌˋ e jo̱.” \v 30 Jo̱ cañíiˋtu̱ i̱ dseaˋ seaˋ cuuˉ do jo̱ casɨ́ꞌrˉ Abraham: “Lajo̱b lɨ́ɨˊ, Teaa˜ Abraham. Dsʉꞌ eáangˊguɨ jaˋ huɨ́ɨngˊ niquɨ́ꞌˉ nijíngꞌˋ yaaiñ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ fɨng song caguiéngꞌˉ jaangˋ ꞌlɨɨ˜ jo̱ niguiárˉ júuˆ e˜ jaléꞌˋ iihuɨ́ɨˊ e cá̱ˋ dseaˋ fɨˊ la.” \v 31 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Abraham quiáꞌˉ i̱ dseaˋ seaˋ cuuˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “Song jaˋ jíiꞌr˜ o̱ꞌguɨ jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Moi˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨꞌˋguɨ eáangˊ, jo̱baꞌ lajo̱b jaˋ nilɨjíiꞌr˜ o̱ꞌguɨ jáꞌˉ nilíiñˋ cajo̱ nañiˊ faꞌ jaangˋ ꞌlɨɨ˜ nijí̱ꞌrˊ jo̱ niguiengꞌˊtu̱r fɨˊ jmɨgüíˋ caléꞌˋ catú̱ˉ.” \c 17 \s1 Jial dseáangꞌ˜ e nijiúngꞌˋ dseaˋ fɨˊ ni˜ dseeˉ \r (Mt. 18:6-7, 21-22; Mr. 9:42) \p \v 1 Co̱o̱ˋ néeꞌ˜ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ: \p —Contøømˉ nilɨseaˋ jaléꞌˋ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ e nijméˉ e nijiúngꞌˋ dseaˋ fɨˊ ni˜ dseeˉ, jo̱ dsʉꞌ e ngɨ˜ fɨ́ɨˉ i̱ dseaˋ i̱ nijméˉ e niténgꞌˋ jaangˋguɨ dseaˋ rúiñꞌˋ fɨˊ ni˜ dseeˉ. \v 2 Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ nijméˉ lajo̱, guiʉ́ˉguɨ niꞌuíingˉ quiáꞌrˉ e niꞌñʉ́ꞌˋ dseaˋ fɨˊ moluurˇ co̱o̱ˋ cu̱u̱˜ féꞌˋ jo̱ nidsibíiñˉ fɨˊ é̱ꞌˋ jmɨñíꞌˆ e laco̱ꞌguɨ e nijmérˉ e niténgꞌˋ fɨˊ ni˜ dseeˉ jaangˋ dseaˋ i̱ jaˋ mɨˊ ngóoˊ eáangˊ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ júuˆ quiéˉe. \v 3 Jo̱baꞌ dsíngꞌˉ ꞌnéˉ ñiing˜ óoˊnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e jmooˋnaꞌ. Jo̱ song jaangˋ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ caꞌéerˋ dseeˉ, jo̱baꞌ síiꞌ˜naꞌr e jaˋ dseengˋ e jmérˉ lajo̱. Jo̱guɨ song caquɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ ꞌñiaꞌrˊ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ uíiꞌ˜ e dseeˉ do, jo̱baꞌ íingˊnaꞌ dseeˉ uii˜ quiáꞌrˉ jóng. \v 4 Jo̱ doñiˊ faꞌ caꞌléerˊ quiíˉnaꞌ guiéˉ néeꞌ˜ lajeeˇ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜, jo̱guɨ guiéˉ néeꞌ˜ cajárˉ cajasíiꞌr˜ ꞌnʉˋ: “Íingˊ dseeˉ uii˜ quiéˉe quiáꞌˉ jaléꞌˋ e nɨcajmeáanꞌ˜n ꞌnʉˋ, dsʉꞌ lana joˋ nijmee˜guɨ́ɨ”, jo̱baꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ ꞌnéˉ íim˜baꞌ dseeˉ uii˜ quiáꞌrˉ laco̱o̱ˋ néeꞌ˜ e járˉ jamɨ́ɨꞌr˜ ꞌnʉ́ꞌˋ jmɨꞌeeˇ. \s1 Jial ꞌgøngꞌˊ mɨ˜ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ dseaˋ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ \p \v 5 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ do casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —Jmeeˉ e jáꞌˉ nilíingˋguɨ́ɨꞌ jaléꞌˋ júuˆ quíiꞌˉ. \p \v 6 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —U̱˜, faꞌ có̱o̱ꞌ˜ capíꞌˆbaꞌ e jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ júuˆ quiéˉe, jo̱baꞌ cuǿømˋ nifɨ́ꞌˆnaꞌ e ꞌmaˋ féꞌˋ siꞌˊ la e niráangˉ ꞌñiaꞌˊ catɨˊ jmóˆ jo̱ nidsisíngꞌˋ ꞌñiaꞌˊ fɨˊ ni˜ jmɨñíꞌˆ, jo̱ dsifɨˊ lajo̱b nilɨti˜ jaléꞌˋ e ta˜ e niquiʉ́ꞌˆnaꞌ do. \s1 E˜ jaléꞌˋ e catɨ́ɨngˉ e nijméˉ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ \p \v 7 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús e júuˆ la: \p —Faꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ seengˋ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quíiˆnaꞌ i̱ jmóoˋ jaléꞌˋ ta˜ caluuˇ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ ta˜ sɨnʉ́ʉˆ quíiˉnaꞌ, jo̱ laco̱o̱ˋ jmɨɨ˜ mɨ˜ niniúiñꞌˊ ta˜ jɨ́ɨˋ o̱si ta˜ níˋ güɨtሠé, jaˋ nitøøˉnaꞌr e niꞌɨ̱́ꞌˋ nidǿꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, \v 8 co̱ꞌ niquiʉ́ꞌˆnaꞌre ta˜ jo̱ nifɨ́ꞌˆnaꞌr: “Guia˜ guiʉ́ˉ e nidǿøꞌ˜ø jo̱ ningɨ́ɨnꞌˉ fɨˊ quiniiˉ jaléꞌˋ e jo̱. Jo̱ mɨ˜ ningɨ́ˋ jo̱guɨbaꞌ niꞌuꞌˆ nicøꞌˆ ꞌnʉˋ uøꞌˊ.” \v 9 Jo̱ mɨ˜ catóꞌˊ e jmóorˋ jaléꞌˋ e jo̱, jaˋ ngɨ́ɨiñˋ guiꞌmáangꞌˇ quiáꞌˉ fiir˜, co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ do ta˜ quiáꞌˉbre. \v 10 Jo̱ lajo̱b catɨ́ɨngˉ nijméeˆ ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱ mɨ˜ ningɨ́ˋ e jmitíˆnaꞌ jaléꞌˋ ta˜ quiʉꞌˊ Fidiéeˇ, co̱ꞌ ꞌnéˉ foꞌˆnaꞌ: “Jí̱i̱ꞌ˜ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ lɨ́ɨˊ jneaꞌˆ, co̱ꞌ jaˋ caquɨ́ɨꞌ˜naaꞌ jmɨɨ˜ e nijmóˆnaaꞌ lɨ́ɨˊguɨ, co̱ꞌ lɨco̱ꞌ nicajmóˆnaaꞌ jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ catɨ́ɨmˉbaaꞌ.” \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús guíngˉ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ jmohuɨ́ɨˊ ꞌlɨꞌˆ \p \v 11 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lajeeˇ iuungˉ Jesús fɨˊ e ngóorˊ fɨˊ Jerusalén, cangɨ́ɨiñˊ jee˜ uǿˉ lɨ˜ iángꞌˊ Samaria có̱o̱ꞌ˜ Galilea. \v 12 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ɨiñˊ co̱o̱ˋ ꞌnɨꞌˋ fɨɨˋ, jo̱b caꞌuøøngˋ guíngˉ dseaˋ dséeꞌ˜ i̱ lɨ́ɨngˊ jmohuɨ́ɨˊ ꞌlɨꞌˆ fɨˊ ngúuˊ táangˋ. Jo̱ mɨ˜ cangáiñˉ Jesús, huí̱i̱bˉ caje̱rˊ e áiñꞌˋ dseaˋ do \v 13 jo̱ casɨ́ꞌrˉ: \p —¡Tɨfaꞌˊ Jesús, fɨ́ɨˉ güɨlíinꞌˋ jneaꞌˆ e lɨ́ɨˊnaaꞌ lala! \p \v 14 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Jesús e tǿˋ i̱ dseaˋ do, dsifɨˊ ladob casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Güɨlíingˋnaꞌ güɨjeaang˜ yaangˇnaꞌ fɨˊ quiniˇ jmidseaˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ ta˜ quiʉꞌˊ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Moi˜. \p Jo̱ dsifɨˊ ladob caquɨngꞌˉ lajɨˋ guíngˉ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do e nijmitir˜ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ caquiʉꞌˊ Jesús. Jo̱ lajeeˇ teáaiñꞌˇ fɨˊ, ladob caꞌláaiñˉ lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e lɨ́ɨiñꞌˊ do. \v 15 Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ calɨlíꞌˆ jaangˋ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do e caꞌláaiñˉ, dsifɨˊ lajo̱b caquɨngꞌˉtu̱r fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús jo̱ canaaiñˋ jmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ e ngocángˋ dsíirˊ. \v 16 Jo̱guɨ casíꞌrˋ uǿˆ jnir˜ fɨˊ quiniˇ Jesús, jo̱ catúuiñˊ carˋ cajnúuˉ nir˜ tɨˊ ni˜ uǿˉ, jo̱ lajo̱b cacuøꞌrˊ guiꞌmáangꞌˇ dseaˋ do e cajmiꞌleáangˉneiñꞌ. Jo̱ i̱ dseañʉꞌˋ do seeiñˋ fɨˊ Samaria, dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ rúngꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ Israel. \v 17 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseañʉꞌˋ do: \p —¿Su o̱ꞌ guíngˉ ꞌnʉ́ꞌˋ tíiˊnaꞌ dseaˋ caꞌláangˉnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e lamɨ˜ lɨ́ɨngˊnaꞌ? Jo̱ ¿jnang˜guɨ i̱ ñúngˉguɨ do? \v 18 ¿Su jí̱i̱ꞌ˜ ꞌnʉbˋ dseaˋ seenꞌˋ fɨˊ Samaria dseaˋ cañijmiféngꞌˊ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ? \p \v 19 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌˉguɨr i̱ dseaˋ do: \p —Ráanꞌˉ jo̱ guǿngꞌˊ fɨˊ quíiꞌˉ, co̱ꞌ nɨcaꞌláamˉbaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e lamɨ˜ lɨnꞌˊ, co̱ꞌ jábꞌˉ calɨ́nꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiéˉe. \s1 Jial mɨ˜ nijáaˊtu̱ Dseaˋ Jmáangˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la \r (Mt. 24:23-28, 36-41) \p \v 20 Jo̱ cajmɨngɨ́ɨˋtu̱ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo cajmɨngɨ́ꞌrˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Lɨ˜ ninángˋ e nicá̱ˋ Fidiéeˇ nifɨˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Mɨ˜ ninángˋ e jo̱ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, jaˋ lɨ́ɨˊ la lɨ́ɨˊ co̱o̱ˋ e cuǿøngˋ líˋ jǿøˆnaꞌ; \v 21 o̱ꞌguɨ cuǿøngˋ nijíngꞌˉ dseaˋ: “Lab canaangˋ”, o̱si “Dob canaangˋ é”; co̱ꞌ latɨˊ lanab nɨnaangˋ e quie̱ˊ Fidiéeˇ nifɨˊ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ. \p \v 22 Jo̱guɨ canaangˋ Jesús sɨ́ꞌrˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Niguiéeˊ jmɨɨ˜ mɨ˜ nilɨꞌiing˜naꞌ e nimáang˜guɨꞌ jnea˜, dseaˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱ dsʉꞌ joˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ faꞌ e nimáang˜guɨꞌ jnea˜, co̱ꞌ joˋ seenˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la ie˜ jo̱. \v 23 Jo̱guɨ fɨ́ɨngˊ dseaˋ nijmɨgóorˋ jo̱ nijíñꞌˉ: “Fɨˊ lab táaiñˋ”, o̱si: “Fɨˊ dob táaiñˋ é”, dsʉꞌ jaˋ jáꞌˉ güɨlíingˋnaꞌ, o̱ꞌguɨ güɨlíingˉnaꞌ fɨˊ lɨ˜ nitǿꞌrˋ ꞌnʉ́ꞌˋ. \v 24 Dsʉco̱ꞌ la jnéengˉ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ mɨ˜ jmijneáˋ güɨꞌñiሠjɨ˜reꞌ, lajo̱b nilíˋ mɨ˜ nigáaˊtú̱u̱ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jnea˜ dseaˋ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ. \v 25 Jo̱ dsʉꞌ nʉ́ꞌˉguɨ e nidsijéeˊ jaléꞌˋ e jo̱, ꞌnéˉ nica̱a̱ˉ jaléꞌˋ iihuɨ́ɨˊ, jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ jmɨgüíˋ nilíˋ ꞌníꞌˋ níiñˉ jnea˜. \v 26 Jo̱ laco̱ꞌ calɨ́ˉ mɨ˜ cateáangˋ Noé fɨˊ jmɨgüíˋ la malɨɨ˜guɨ eáangˊ, lajo̱b nijméˉ dseaˋ jmɨgüíˋ cajo̱ lajeeˇ nʉ́ꞌˉguɨ e nigáaˊ jnea˜ caléꞌˋ catú̱ˉ fɨˊ jmɨgüíˋ, jnea˜ dseaˋ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ. \v 27 Co̱ꞌ ie˜ jo̱ cajméeˋ dseaˋ e joˋ e guiing˜ dsíirˊ e jiéꞌˋ, co̱ꞌ lɨco̱ꞌ guiing˜ dsíirˊ quiáꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ e niꞌɨ̱́ꞌˋ nidǿꞌˉbre jo̱guɨ quiáꞌˉ e nicúngꞌˉ guóˋ jó̱o̱rˊ; jo̱ lajo̱b cajméerˋ cartɨˊ mɨ˜ caquiʉꞌˊ Fidiéeˇ ta˜ quiáꞌˉ Noé e niꞌírˋ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌrˉ fɨˊ dsíiˊ e móoˊ e nɨcajmeꞌrˊ do. Jo̱ lajeeˇ jo̱ catɨ́ˋ íꞌˋ e tu̱u̱ˋ jmɨ́ɨˊ jo̱ caꞌáˋ jmɨɨˋ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ, jo̱ jalémꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ cajúiñˉ ie˜ jo̱. Jo̱ dseángꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ Noé có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌˉbre caláaiñˉ ie˜ jo̱. \v 28 Jo̱ lajo̱b cajméeˋ dseaˋ cajo̱ mɨ˜ cateáangˋ jaangˋ i̱ calɨsíˋ Lot fɨˊ jmɨgüíˋ la; joˋ eeˋ guiing˜ dsíirˊ e jiéꞌˋ, co̱ꞌ lɨco̱ꞌ guiing˜ dsíirˊ jí̱i̱ꞌ˜ e niꞌɨ̱́ꞌˋ nidǿꞌˉbre cajo̱, jo̱guɨ e teáaiñꞌ˜ ta˜ ꞌnɨ́ɨˋ jo̱guɨ ta˜ láaˊ jaléꞌˋ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ, jo̱guɨ jmóorˋ ta˜ jniˊ jaléꞌˋ e seaˋ jo̱guɨ ta˜ jmoꞌˊ jaléꞌˋ ꞌnʉ́ʉˊ e jloꞌˆ cajo̱. \v 29 Jo̱ co̱o̱bˋ mɨ˜ caquiʉꞌˊ Fidiéeˇ ta˜ e cagüɨꞌɨ́ɨˊ Lot fɨˊ fɨɨˋ Sodoma, jo̱ jmɨɨ˜ jo̱b cajméerˋ e cajiʉ́ꞌˋ jɨˋ e quiéengˋ azufre fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ, jo̱ lajo̱baꞌ caꞌímˉ conguiaˊ lajaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ neáangˊ fɨˊ fɨɨˋ Sodoma ie˜ jo̱. \v 30 Jo̱ laco̱ꞌ cajméeˋ dseaˋ ie˜ jo̱, lajo̱b nijméˉtu̱ dseaˋ jmɨgüíˋ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nɨjaquiéengˊ e nigáaˊtú̱u̱ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jnea˜ dseaˋ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ. \p \v 31 ’Jo̱ mɨ˜ niguiéeˊ e jmɨɨ˜ jo̱, i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ taang˜ fɨˊ caluuˇ o̱si fɨˊ yʉ́ꞌˆ ꞌnʉ́ʉˊ é, ǿøngˉguɨ quiáꞌrˉ güɨcuí̱i̱ˋbre jo̱ jaˋ güɨꞌɨ́ˆ dsíirˊ faꞌ e niquɨɨiñˋ e nidsiꞌuǿøꞌr˜ jaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌrˉ. Jo̱guɨ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ táangˋ fɨˊ lɨ˜ jmóorˋ ta˜ quiáꞌrˉ, ǿøngˉguɨ quiáꞌrˉ güɨcuí̱i̱ˋbre jo̱ jaˋ güɨꞌɨ́ˆ dsíirˊ faꞌ e nidséngꞌˉguɨr fɨˊ quiáꞌrˉ. \v 32 Jo̱ té̱e̱ˊ óoˊnaꞌ jial cangongɨ́ɨngˉ dseamɨ́ˋ quiáꞌˉ Lot mɨ˜ cajǿørˉ jial sojiʉ́ꞌˋ jɨˋ jee˜ fɨɨˋ Sodoma. \v 33 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˉ e quɨ́ɨꞌ˜bre jmɨɨ˜ e nileángˉ yaaiñ˜, jo̱baꞌ íˋbingꞌ i̱ nijúungˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱. Jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ líꞌˆ e jaˋ quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ e nileángˉ yaaiñ˜, jo̱baꞌ íˋbingꞌ nitíingꞌ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱. \p \v 34 ’Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lana, mɨ˜ niguiéeˊ e oor˜ jo̱, gángˉ dseaˋ teiñꞌˊ jmiꞌíñꞌˊ fɨˊ ni˜ coꞌmaˋ; jo̱ jaaiñꞌˋ do nijé̱rˉ, jo̱guɨ jaangˋguɨr nidséiñꞌˉ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ fɨˊ ñifɨ́ˉ. \v 35 Jo̱ gángˉ dseamɨ́ˋ i̱ teáangꞌ˜ dsiˊ co̱lɨɨng˜; jaaiñꞌˋ do nijé̱rˉ, jo̱guɨ i̱ jaangˋguɨ do nidséiñꞌˉ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜. \v 36 Jo̱ gángˉ dseañʉꞌˋ taaiñ˜ co̱lɨɨng˜ e jmóorˋ ta˜ quiáꞌrˉ; jaaiñꞌˋ do nijé̱rˉ, jo̱guɨ i̱ jaangˋguɨ do nidséiñꞌˉ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜. \p \v 37 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do e cajíngꞌˉ Jesús lado, jo̱baꞌ cajmɨngɨꞌrˊ dseaˋ do lala: \p —Fíiˋi, ¿jie˜ fɨˊ lɨ˜ nidsijéeˊ jaléꞌˋ e jo̱, faa˜aaꞌ? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jiéꞌˋ lɨ˜ ró̱o̱ˋ ngúuˊ jméˋ, fɨˊ jo̱b lɨ˜ niseángꞌˊ jaléngꞌˋ tujlɨ́ɨˋ. \c 18 \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús quiáꞌˉ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ ꞌnɨ́ɨˉ \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, canaangˋ Jesús eꞌrˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento, jo̱ caꞌeꞌˊreiñꞌ e ꞌnéˉ féiñꞌˊ Fidiéeˇ contøøngˉ e ngocángˋ dsíirˊ, \v 2 jo̱ lalab casɨ́ꞌrˉ: \p —Co̱o̱ˋ néeꞌ˜ calɨséngˋ jaangˋ dseaˋ i̱ quidsiˊ íꞌˋ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ, jo̱ i̱ dseaˋ do jaˋ eeˋ jmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ o̱ꞌguɨ jmɨꞌgórˋ jaléngꞌˋ dseaˋ rúiñꞌˋ. \v 3 Jo̱ fɨˊ jo̱b niseengˋ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ ꞌnɨ́ɨˉ, jo̱ nɨnicajméerˋ mɨ́ɨꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ góorˋ. Jo̱baꞌ i̱ dseamɨ́ˋ do contøømˉ dséerˊ fɨˊ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ quidsiˊ íꞌˋ do e dsimɨ́ɨꞌ˜reiñꞌ faꞌ e niquidsiñꞌˊ do íꞌˋ lají̱i̱ꞌ˜ e lɨ́ɨˊ seeiñˋ. \v 4 Jo̱ huǿøbˉjiʉ cangoca̱ˊ jaˋ eeˋ jmijíiˉ i̱ dseaˋ i̱ quidsiˊ íꞌˋ do lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do, jo̱ dsʉꞌ co̱o̱bˋ mɨ˜ caꞌɨ́ˋ dsíirˊ: “Jaˋ iing˜ jnea˜ jmifénꞌˊn Fidiéeˇ o̱ꞌguɨ jmɨꞌgooˉ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, \v 5 dsʉꞌ nʉ́ꞌˉguɨ e niguiáˉ féngꞌˊ dsiiˉ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseamɨ́ˋ ꞌnɨ́ɨˉ la, nijmɨꞌǿmꞌˋbaar e laco̱ꞌ joˋ ningɨ́ˉguɨr ta˜ jmiguíingˉ jnea˜ laco̱o̱ˋ jmɨɨ˜.” \p \v 6 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e cajíngꞌˉ Jesús e júuˆ na, jo̱ casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Lanab jí̱i̱ꞌ˜ lɨ́ɨˊ e cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ jaˋ quidsiˊ íꞌˋ laco̱ꞌ catɨ́ɨngˉ do. \v 7 Jo̱ dsʉꞌ eáangˊguɨ jmɨꞌǿngꞌˋ Fidiéeˇ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ i̱ féngꞌˊ írˋ uǿøˋ jmɨ́ɨˋ. \v 8 Co̱ꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌ e jaˋ nijmɨꞌɨɨiñ˜ lají̱i̱ꞌ˜ jmɨꞌeeˇ e nilɨmɨ́ꞌrˆ. Dsʉꞌ mɨ˜ nigáaˊtu̱ jnea˜ caléꞌˋ catú̱ˉ, jnea˜ dseaˋ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ, ne˜duuꞌ su niguiéngꞌˊguɨ́ɨ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ i̱ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ júuˆ quiéˉe. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús júuˆ quiáꞌˉ jaangˋ dseaˋ fariseo có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ nodsicuuˉ \p \v 9 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌeˊguɨ Jesús co̱o̱ˋguɨ júuˆ e catɨ́ɨngˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ jmɨcǿøngꞌ˜ yaang˜ jo̱guɨ e gǿømˋ níiñˉ dseaˋ caguiaangˉ, jo̱ lalab casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ íˋ: \p \v 10 —Co̱o̱ˋ néeꞌ˜ cangolíingˉ gángˉ dseañʉꞌˋ e cangoféeiñꞌˇ Fidiéeˇ fɨˊ guáꞌˉ: jo̱ jaaiñꞌˋ do lɨ́ɨiñˊ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo, jo̱ i̱ jaangˋ do jmóorˋ ta˜ mɨˊ cuuˉ e catɨ́ɨngˉ dseata˜ seengˋ fɨˊ Roma. \v 11 Jo̱ laco̱ꞌ simꞌˊ i̱ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo do mɨ˜ canaaiñˋ féꞌrˋ faꞌˊ quiáꞌrˉ jo̱ cajíñꞌˉ lala: “Fidiéeˇ quíˉiiꞌ, guiꞌmáamꞌˇbaꞌ ꞌleáangˉ co̱ꞌ jaˋ lɨ́ɨngˊ jnea˜ laco̱ꞌ lɨ́ɨngˊ dseaˋ caguiaangˉ; co̱ꞌ seengˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ ɨ̱ɨ̱ˋ jo̱guɨ seengˋ dseaˋ i̱ sooˋ dsíiˊ jo̱guɨ seengˋ dseaˋ i̱ ngɨˊ ꞌléeˊ e güɨɨiñˋ có̱o̱ꞌ˜ dseañʉꞌˋ o̱si dseamɨ́ˋ i̱ o̱ꞌ quiáꞌrˉ. Jo̱guɨ jaˋ lɨ́ɨnˊn jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ laco̱ꞌ lɨ́ɨngˊ ꞌnáꞌˆ nodsicuuˉ i̱ singꞌˊ do. \v 12 Co̱ꞌ jnea˜ jmóoˋo ayuno tú̱ˉ néeꞌ˜ laco̱o̱ˋ semaan˜, jo̱guɨ cuǿøˉbaa ꞌnʉˋ lají̱i̱ꞌ˜ e seaˋjiʉ quiéˉe laco̱ꞌguɨ ta˜ huɨ̱́ꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Moi˜.” \v 13 Jo̱ lajeeˇ féꞌˋ i̱ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo do lado, huíimˉjiʉ caje̱ˊ i̱ nodsicuuˉ do, jo̱ jaˋ cateáˉ dsíirˊ faꞌ caséerˋ nir˜ fɨˊ yʉ́ꞌˆ, jo̱ lɨco̱ꞌ catúˋ gui˜bre jo̱ canaaiñˋ quiʉ̱́ʉ̱rˋ nidsíirˊ jo̱ lajeeˇ jo̱ féꞌrˋ: “¡Fíiˋi Fidiéeˇ dseaˋ guiinꞌ˜ ñifɨ́ˉ, íingˊ dseeˉ uii˜ quiéˉe, co̱ꞌ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quibˊ lɨ́ɨnˊn!” \p \v 14 Jo̱ lalab cajíngꞌˉguɨ Jesús: \p —Lala fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e iáamˋ dsíiˊ i̱ nodsicuuˉ do mɨ˜ cangáiñꞌˉ fɨˊ quiáꞌrˉ, co̱ꞌ nɨcaꞌíimˉ Fidiéeˇ dseeˉ quiáꞌrˉ, jo̱ dsʉꞌ jaˋ caꞌíingˉreꞌr dseeˉ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ fariseo do. Jo̱ lajo̱b nidsingɨ́ɨngˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jmɨcǿøngꞌ˜ yaang˜, co̱ꞌ íˋbingꞌ i̱ nicá̱ˋ fɨꞌɨꞌˋ, jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ jmɨcǿøngꞌ˜ yaang˜ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ, íˋbingꞌ i̱ nilɨniingˉguɨ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱. \s1 Mɨ˜ cajmigüeangꞌˆ Jesús jaléngꞌˋ jiuung˜ \r (Mt. 19:13-15; Mr. 10:13-16) \p \v 15 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, fɨ́ɨngˊ dseaˋ caguilíiñˉ e jéeiñˋ jaléngꞌˋ jiuung˜ quiáꞌrˉ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús e iiñ˜ e nijmigüeangꞌˆ dseaˋ do jaléngꞌˋ i̱ jiuung˜ do. Jo̱ mɨ˜ cangáˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ do e jmóoˋ dseaˋ lajo̱, jo̱baꞌ canaaiñˋ ꞌgaamˋbre quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ sejmiiˋ i̱ jiuung˜ do. \v 16 Jo̱ dsʉꞌ dsifɨˊ ladob catǿꞌˉ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Cuǿøꞌ˜naꞌ fɨˊ jaléngꞌˋ i̱ jiuung˜ na güɨjalíiñˉ fɨˊ la, jo̱ jaˋ jnɨɨng˜naꞌ quiáꞌrˉ. Dsʉco̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ laco̱ꞌ la lɨ́ɨngˊ i̱ jiuung˜ na, íˋbingꞌ i̱ catɨ́ɨngˉ e Fidiéeˇ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌrˉ. \v 17 Jo̱ jnea˜ jmɨtaaˉ óoˊnaꞌ e dseángꞌˉ i̱i̱ˋ i̱ jaˋ iing˜ niꞌíngꞌˋ e Fidiéeˇ nicá̱rˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ laco̱ꞌguɨ íngꞌˋ jaangˋ jiuung˜, jo̱baꞌ jaˋ to̱o̱˜ jmɨɨ˜ e niꞌíngꞌˋ Fidiéeˇ dseaˋ do cajo̱. \s1 Mɨ˜ casɨ́ɨngˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ seaˋ cuuˉ \r (Mt. 19:16-30; Mr. 10:17-31) \p \v 18 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangoquiéengˊ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ lɨ́ɨngˊ jaangˋ fii˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ néeˊ ni˜ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ Israel, jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Tɨfaꞌˊ i̱ guiʉ́ˉ dsíiˊ, ¿e˜ ꞌnéˉ nijmee˜e e laco̱ꞌ nilíꞌˋi e nilɨseenˉ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ carˋ ngongɨ́ɨˋ jmɨɨ˜? \p \v 19 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿Jialɨꞌˊ fɨꞌˊ jnea˜ e guiʉ́ˉ dsiiˉ? Co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ Fidiéebˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉbingꞌ i̱ lɨ́ɨngˊ lajo̱. \v 20 Jo̱ nɨñíbˆ ꞌnʉˋ jaléꞌˋ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e féꞌˋ lala: “Jaˋ ꞌleeꞌ˜ e güɨ́nꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ dseamɨ́ˋ o̱si dseañʉꞌˋ i̱ o̱ꞌ quíiꞌˉ; jaˋ jngánꞌˋ dseaˋ rúnꞌˋ; jaˋ jméeꞌˆ ɨ̱ɨ̱ˋ; jaˋ cá̱ꞌˆ júuˆ e o̱ꞌ jáꞌˉ; jo̱guɨ jmɨꞌgooˋ tiquíiꞌˆ có̱o̱ꞌ˜ niquíiꞌˆ.” \p \v 21 Jo̱ dsifɨˊ ladob cañíiˋ i̱ dseañʉꞌˋ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Lajalébꞌˋ e jo̱ nɨcajméˉe nʉ́ʉꞌˇʉ latɨˊ jí̱i̱ꞌ˜ mɨ˜ sɨmimꞌˋbaa. \p \v 22 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Jesús e cajíngꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ do lado, jo̱ dsifɨˊ ladob cañíiˋtu̱r quiáiñꞌˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Co̱o̱ˋguɨ ꞌnéˉ e nijmitíꞌˆ: guǿngꞌˊ fɨˊ quíiꞌˉ jo̱ güɨꞌnɨɨ˜ lajaléꞌˋ e seaˋ quíiꞌˉ, jo̱ e nilíꞌˋ quiáꞌˉ e jo̱ güɨjmeeˉ guiéeˆ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ tiñíingˉ, jo̱ jo̱guɨbaꞌ nilɨseaˋ juguiʉ́ˉ quíiꞌˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ fɨˊ jmɨgüíˋ co̱o̱ˋ. Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e nijméꞌˆ lajo̱, jo̱guɨbaꞌ niñiꞌˊ jo̱ dséˆeeꞌ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ jóng. \p \v 23 Dsʉꞌ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseañʉꞌˋ do e cajíngꞌˉ Jesús lado, dsíngꞌˉ calɨ́ˉ jiuung˜ dsíirˊ, co̱ꞌ dsíngꞌˉ seaˋ cuuˉ quiáꞌrˉ. \v 24 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ Jesús e calɨ́ˉ jiuung˜ dsíiˊ i̱ dseañʉꞌˋ do dsʉꞌ canúurˉ lado, jo̱baꞌ dsifɨˊ ladob casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡Dsíngꞌˉ huɨ́ɨngˊ lɨ́ɨˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ seaˋ cuuˉ e nijángꞌˋ yaaiñ˜ fɨˊ jaguóˋ Fidiéeˇ e laco̱ꞌ dseaˋ do nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ! \v 25 Jo̱ eáangˊguɨ jaˋ huɨ́ɨngˊ e jaangˋ jóꞌˋ camello ningɨ́ngˉneꞌ fɨˊ dsíiˊ tooˋ jminiˇ mocuuˉ e laco̱ꞌguɨ jaangˋ dseaˋ seaˋ cuuˉ nijángꞌˋ ꞌñiaꞌrˊ fɨˊ jaguóˋ Fidiéeˇ e laco̱ꞌ dseaˋ do nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ. \p \v 26 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do e cajíngꞌˉ Jesús lado, dsifɨˊ ladob cajmɨngɨꞌrˊ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jo̱ ¿i̱˜ jaléngꞌˋ i̱ nitíingꞌ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ jóng song lajo̱bɨ nilɨ́ɨˊ? \p \v 27 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jaléꞌˋ e jaˋ quɨ́ɨꞌ˜ dseaˋ jmɨgüíˋ jmɨɨ˜ nijmérˉ, lajɨbˋ cuǿøngˋ líˋ jméˉ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ. \p \v 28 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ Tʉ́ˆ Simón do e cajíngꞌˉ Jesús lado, jo̱ dsifɨˊ ladob casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Fíiˋi, jneaꞌˆ, dseaˋ ngɨˋnaaꞌ contøøngˉ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ, nɨcatʉ́ˆbaaꞌ lajaléꞌˋ e seaˋ quíˉnaaꞌ, co̱ꞌ ii˜naaꞌ e ngɨ́ˆnaaꞌ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ latab˜. \p \v 29 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ Tʉ́ˆ Simón do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —E jáꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, doñiˊ i̱i̱ˋ ꞌnʉ́ꞌˋ catʉ́ʉˊnaꞌ ꞌnʉ́ˆnaꞌ, o̱si caꞌnaangˋnaꞌ quiáꞌˉ tiquíiˆnaꞌ o̱si niquíiˆnaꞌ o̱si jaléngꞌˋ rúngꞌˋnaꞌ o̱si dseamɨ́ˋ quíiˉnaꞌ o̱si jaléngꞌˋ jó̱o̱ˋnaꞌ é dsʉꞌ uíiꞌ˜ e nɨcajáangꞌ˜ yaang˜naꞌ fɨˊ jaguóˋ Fidiéeˇ e laco̱ꞌ quie̱rˊ nifɨˊ quíiˉnaꞌ, jo̱ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ nijméˉ lajo̱, \v 30 íˋbingꞌ i̱ niñíingˋ jaléꞌˋ e ꞌnérˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la; jo̱ mɨ˜ nitɨ́ˉ fɨˊ jmɨgüíˋ co̱o̱ˋ, niñíiñˋ e nilɨseeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do lata˜. \s1 Mɨ˜ cajméeˋtu̱ Jesús júuˆ e nijngángꞌˉ dseaˋ írˋ \r (Mt. 20:17-19; Mr. 10:32-34) \p \v 31 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lajeeˇ iuungˉ Jesús fɨˊ e ngóorˊ fɨˊ Jerusalén có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ngolíingˉ có̱o̱ꞌr˜, jo̱ lajeeˇ jo̱ co̱ꞌ catǿꞌˉbre i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Lana ningóoˊo fɨˊ Jerusalén fɨˊ lɨ˜ nilɨti˜ jaléꞌˋ júuˆ e cajíngꞌˉ uii˜ quiéˉe jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨꞌˋguɨ eáangˊ, jnea˜ dseaˋ gáaˊa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \v 32 Jo̱ fɨˊ jo̱b lɨ˜ nijángꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ góoˋnaaꞌ jnea˜ fɨˊ jaguóˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ cuíingˋ Fidiéeˇ. Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ nilǿøiñˉ jnea˜ jo̱guɨ nijmineaiñꞌˆ jnea˜ jo̱guɨ niꞌñíñˉ jnea˜ \v 33 jo̱ nijmɨhuɨ́ɨiñˋ jnea˜ la tíiˊ e jáˉ dsíirˊ cartɨˊ nijngáiñꞌˉ jnea˜; jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ nitɨ́ˉ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜ lajo̱ e nijngángꞌˉ dseaˋ do jnea˜, jo̱baꞌ nijí̱bꞌˊtú̱u̱ caléꞌˋ catú̱ˉ. \p \v 34 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ do e cajíngꞌˉ Jesús lado, jí̱i̱ꞌ˜ camɨ́ꞌˆ júuˆ jaˋ cangáiñꞌˋ o̱ꞌguɨ ñirˊ e˜ uiing˜ quiáꞌˉ e caféꞌˋ dseaˋ do lado. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ dseaˋ tiuungˉ fɨˊ Jericó \r (Mt. 20:29-34; Mr. 10:46-52) \p \v 35 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e casɨ́ɨngˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ guitúungˋ do, catamꞌˉtu̱r fɨˊ teáaiñꞌ˜ jo̱ caguilíiñˉ quiá̱ꞌˉ co̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ siiˋ Jericó. Jo̱ ꞌnɨꞌˋ fɨˊ niguiing˜ jaangˋ dseaˋ tiuungˉ e mɨrˊ jaléꞌˋ e ꞌnérˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ngɨ́ɨngˊ e fɨˊ lɨ˜ guiiñ˜ do. \v 36 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ tiuungˉ do e dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ dseaˋ guijalíingˉ fɨˊ lɨ˜ guiiñ˜, jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ i̱ ngɨ́ɨngˊ quiá̱ꞌˉ do e˜guɨꞌ calɨ́ˉ e jalíingˉ fɨ́ɨngˊ dseaˋ. \v 37 Jo̱baꞌ cajmeꞌˊ dseaˋ júuˆ i̱ dseaˋ tiuungˉ do e Jesús dseaˋ seengˋ fɨˊ Nazaret guiꞌnáꞌˆ ngɨ́ɨiñˊ fɨˊ do có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ. \v 38 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ tiuungˉ do lado, jo̱ canaaiñˋ áiñꞌˋ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —¡Jesús, sɨju̱ˇ dseata˜ Davíꞌˆ, fɨ́ɨˉ güɨlíinꞌˋ jnea˜! \p \v 39 Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ ngolíingˉ nifɨˊ do e canaangˋ i̱ dseaˋ tiuungˉ do e áiñꞌˋ Jesús, jo̱baꞌ canaaiñˋ ꞌgaamˋbre quiáiñꞌˉ do e laco̱ꞌ joˋ niféꞌˋguɨiñꞌ lajo̱. Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ tiuungˉ do lɨ́ꞌˆ lɨˊ teáˋguɨ canaaiñˋ ámꞌˋbre dseaˋ do jo̱ féꞌˋtu̱r lala: \p —¡Jesús, sɨju̱ˇ dseata˜ Davíꞌˆ, fɨ́ɨˉ güɨlíinꞌˋ jnea˜! \p \v 40 Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ canúuˉ Jesús e tǿˋ i̱ dseaˋ tiuungˉ do, dsifɨˊ ladob caje̱rˊ, jo̱ caquiʉꞌrˊ ta˜ e cangotéeˋ dseaˋ i̱ dseaˋ tiuungˉ do jo̱ cangojéengˋneiñꞌ tɨˊ quiá̱ꞌˉ lɨ˜ singꞌˊ Jesús. Jo̱ mɨ˜ caguiéiñꞌˉ do quiá̱ꞌˉ, jo̱ cajmɨngɨꞌˊreiñꞌ: \p \v 41 —¿E˜ iinꞌ˜ e nijmee˜e quíiꞌˆ? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ tiuungˉ do jo̱ casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —Fíiˋi, iin˜n e nijméeꞌˆ e nilɨjnéꞌˋbaa. \p \v 42 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ tiuungˉ do: \p —¡Güɨlɨjnéꞌˋ jo̱! Jo̱ nɨcaꞌláamˉbaꞌ, co̱ꞌ jábꞌˉ nɨcalɨ́nꞌˉ júuˆ quiéˉe. \p \v 43 Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b calɨjnéꞌˋ i̱ dseaˋ tiuungˉ do, jo̱ canaaiñˋ jmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ lajeeˇ e ngóorˊ có̱o̱ꞌ˜ Jesús. Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ cangáˉ e cajméeˋ Jesús ie˜ jo̱, cajmifémꞌˊbre Fidiéeˇ cajo̱. \c 19 \s1 Jesús có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ nodsicuuˉ i̱ siiˋ Zaqueo \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caguiébˉ Jesús fɨˊ Jericó. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ɨiñˊ jee˜ fɨɨˋ, dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ dseaˋ caseáiñꞌˊ. \v 2 Jo̱ e fɨˊ jo̱ niseengˋ jaangˋ fii˜ jaléngꞌˋ nodsicuuˉ i̱ siiˋ Zaqueo i̱ seaˋ cuuˉ eáangˊ, \v 3 jo̱guɨ eáamˊ iiñ˜ do nijmicuíiñˋ Jesús, dsʉꞌ jaˋ líꞌrˋ niníiñˉ dseaˋ do co̱ꞌ dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ dseaˋ caseáiñꞌˊ ie˜ jo̱, jo̱guɨ Zaqueo lɨ́ɨiñˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ jaˋ ꞌgaꞌˊ lɨˊ féngꞌˊ. \v 4 Jo̱ mɨ˜ calɨlíꞌrˆ e jaˋ tɨ́iñˉ faꞌ niníiñˉ Jesús, jo̱ cangojéemˊbre quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, jo̱ cajgóorˉ fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ ꞌmaˋ e siiˋ sicómoro, co̱ꞌ calɨlíꞌrˆ e fɨˊ jo̱b cuǿøngˋ niníiñˉ dseaˋ do. \v 5 Jo̱ joˋ huǿøˉ lɨꞌɨɨ˜ cangɨ́ɨngˊ Jesús uii˜ e ꞌmaˋ lɨ˜ dsíingˉ Zaqueo do, jo̱ cajǿøngˉneiñꞌ do lɨ˜ dsíiñꞌˉ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jmɨnáˉ güɨ́ɨngˊ lɨ˜ dsíinꞌˆ na, Zaqueo, co̱ꞌ lana ꞌnéˉ nija̱a̱ˉ fɨˊ quíiꞌˉ. \p \v 6 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Zaqueo lajo̱, guiʉ́bˉ jmóorˋ, jo̱ dsifɨˊ ladob cajgáiñˉ e cangoꞌíiñꞌˇ Jesús, jo̱ co̱lɨɨm˜ cangáiñꞌˉ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do fɨˊ quiáꞌrˉ. \v 7 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ jaléngꞌˋ dseaˋ e cangóˉ Jesús fɨˊ quiáꞌˉ i̱ nodsicuuˉ i̱ siiˋ Zaqueo do, dsifɨˊ lajo̱ canaaiñˋ éeiñˋ Jesús, jo̱ féꞌrˋ e dseaˋ do cangoje̱r˜ fɨˊ quiáꞌˉ jaangˋ dseaˋ i̱ røøngˋ dseeˉ eáangˊ. \v 8 Jo̱ mɨ˜ nineáaiñˊ fɨˊ quiáꞌˉ Zaqueo, lalab cajíñꞌˉ do casɨ́ꞌrˉ Fíiˋnaaꞌ Jesús: \p —Janúꞌˋ, Fíiˋi, lana nicuǿˆø jaléngꞌˋ dseaˋ tiñíingˉ condseáꞌˉ jaléꞌˋ e seaˋ quiéˉe, jo̱ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ i̱ nɨcajméˉe ɨ̱ɨ̱ˋ quiáꞌˉ, lana nijá̱a̱ꞌ˜a̱re quiʉ̱́ˋ ꞌléꞌˋguɨ laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ e nɨcacá̱ˉa̱ quiáꞌrˉ do. \p \v 9 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Jesús lajo̱, lalab casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Jmɨɨ˜ na nɨseengˋ dseaˋ e fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ la i̱ nɨcaláangˉ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌˉ, co̱ꞌ i̱ dseañʉꞌˋ na nɨcajmilir˜ e lɨ́ɨmˊbre sɨju̱ˇ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ Abraham cajo̱. \v 10 Co̱ꞌ jnea˜, dseaˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, cagáˉa e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ cagaꞌnénꞌˋn jo̱guɨ e cagaleaanˆ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ røøngˋ dseeˉ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús e ta˜ e cajméeˋ dseaˋ có̱o̱ꞌ˜ cuuˉ quiáꞌˉ dseata˜ \p \v 11 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lajeeˇ iuungˉ Jesús fɨˊ e ngóorˊ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ Jerusalén, jo̱ caꞌeꞌrˊ jaléngꞌˋ dseaˋ do co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento, dsʉco̱ꞌ nɨjaquiéemˊ e niguilíiñˉ fɨˊ Jerusalén, jo̱ fɨˊ jo̱b ɨˊ dsíiˊ jaléngꞌˋ dseaˋ e Jesús niquiʉ́ꞌrˉ ta˜ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la jmóoˋ jaangˋ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ seengˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 12 Jo̱ lalab casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —Co̱o̱ˋ néeꞌ˜ calɨséngˋ jaangˋ dseaˋ ꞌgooˋ, jo̱ calɨꞌiiñ˜ e nilíiñˉ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ huí̱i̱ˆ. Jo̱ mɨ˜ caꞌíñꞌˋ e ta˜ do, ꞌnéˉ niquɨmꞌˉtu̱r fɨˊ góorˋ, co̱ꞌ fɨˊ jo̱b lɨ˜ nilíiñˉ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ. \v 13 Dsʉꞌ nʉ́ꞌˉguɨ e nigüɨꞌɨ́ɨrˊ lɨ˜ nidsiꞌíiñꞌ˜ e ta˜ do, catǿꞌrˉ guíngˉ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ, jo̱ cacuøꞌˊreiñꞌ do jmáꞌˉ có̱ˋ cuuˉ e ꞌmoꞌˆ eáangˊ lajaangˋ lajaaiñˋ jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “Jmeeˉnaꞌ ta˜ có̱o̱ꞌ˜ e cuuˉ la lajeeˇ ninii˜i jo̱ cartɨˊ nigüeángꞌˊtú̱u̱.” \v 14 Jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ góoˋ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ do jaˋ iiñ˜ e nilíiñꞌˉ do e ta˜ jo̱, co̱ꞌ dsíngꞌˉ ꞌníꞌˋ níingˉneiñꞌ, jo̱baꞌ casíiñꞌˋ do nifɨˊguɨ tú̱ˉ ꞌnɨˊ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ i̱ caguijméeꞌˇ júuˆ i̱ dseaˋ nija̱ꞌˉ ta˜ do e jaˋ jíiꞌr˜ i̱ dseaˋ góorˋ do faꞌ e i̱ do nilíingˉ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quiáꞌrˉ. \p \v 15 ’Jo̱ dsʉꞌ jaˋ lɨ˜ cacǿngꞌˋ, co̱ꞌ calɨ́mˉ i̱ dseaˋ do dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ lají̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ ta˜ cahuɨ̱́ꞌˋ. Jo̱ mɨ˜ cangoyúungꞌ˜ jo̱, cangámꞌˉtu̱r fɨˊ góorˋ. Jo̱ mɨ˜ caguiéiñꞌˉ fɨˊ quiáꞌrˉ, jo̱ caquiʉꞌrˊ ta˜ e calɨtéꞌˆ i̱ dseaˋ guíngˉ i̱ cacuøꞌrˊ cuuˉ do lamɨ˜ nʉ́ꞌˉguɨ e nigüɨꞌɨ́ɨrˊ nidsérˉ, co̱ꞌ calɨꞌiiñ˜ e calɨdseáangˊ dsíirˊ jial tíiˊ cuuˉ nɨcalɨ́iñꞌˉ do lajaangˋ lajaaiñˋ. \v 16 Jo̱ mɨ˜ caguiéˉ i̱ laꞌuii˜ do, jo̱baꞌ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ do: “Fíiˋi, cajméˉbaa ta˜ có̱o̱ꞌ˜ e cuuˉ e caseeꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ do, jo̱ nɨcalɨ́ꞌˉbaa guíˉ ꞌléꞌˋguɨ e laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ e caseeꞌ˜ do.” \v 17 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ do casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ do: “Eáamˊ guiʉ́ˉ lajo̱, ꞌnʉbˋ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ guiúngˉ, co̱ꞌ tɨɨmˋbaꞌ jméꞌˆ ta˜ có̱o̱ꞌ˜ capíꞌˆ cuuˉ, jo̱ lana nicuǿøˆø ꞌnʉˋ e nilíinꞌˉ jaangˋ dseata˜ quiáꞌˉ guíˉ fɨɨˋ.” \v 18 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caguiéˉ jaangˋguɨ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do, jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ do jo̱ cajíñꞌˉ: “Fíiˋi, cajméˉbaa ta˜ có̱o̱ꞌ˜ e cuuˉ e caseeꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ do, jo̱ lana nɨcalɨ́ꞌˉɨ ꞌñiáˋ ꞌléꞌˋguɨ lajo̱.” \v 19 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ do quiáꞌˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “Nicuǿøˆbaa ꞌnʉˋ e nilíinꞌˉ dseata˜ quiáꞌˉ ꞌñiáˋ fɨɨˋ cajo̱.” \v 20 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caguiéˉ jaangˋguɨ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do, jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ do jo̱ cajíñꞌˉ: “Fíiˋi, lab quie̱e̱˜e̱ cuuˉ quíiꞌˉ e caseeꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ do. Caꞌmeáˋbaa laco̱ꞌ mɨ˜ caꞌíinꞌ˜n do, \v 21 co̱ꞌ ꞌgǿmꞌˋbaa ꞌnʉˋ, co̱ꞌ lɨ́ꞌˆ tɨˊ oꞌˊ e sɨtɨ́ɨngꞌˇ jaléꞌˋ ta˜ jmóoˋ dseaˋ jiémꞌˋ.” \v 22 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ do quiáꞌˉ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “ꞌNʉbˋ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ fɨꞌˊ i̱ sooˋ dsíiˊ, jo̱ lana nijmiti˜baa lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcaféeꞌ˜ na. \v 23 Song niñíˆbɨꞌ e sɨtɨ́ɨnˇn cuuˉ quiáꞌˉ jaléꞌˋ ta˜ jmóoˋ jaléngꞌˋ dseaˋ jiéngꞌˋ, jo̱baꞌ ¿jialɨꞌˊ jaˋ caguite̱ꞌˋ e cuuˉ quiéˉe do fɨˊ banco e laco̱ꞌ seaˋbaꞌ e dsíˋ mɨ˜ cagüeanꞌˉn?” \v 24 Jo̱baꞌ caquiʉꞌˊ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ do ta˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “Gui˜naꞌ cuuˉ e quie̱rˊ na, jo̱ cuǿøꞌ˜naꞌ i̱ dseaˋ i̱ quie̱ˊ jmiguiʉˊguɨ na.” \v 25 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do e cajíngꞌˉ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ do lado, jo̱ cañíirˋ lajaléiñꞌˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: “Fíiˋnaaꞌ, jialɨꞌˊ e i̱ na niñíiñˋ, co̱ꞌ guíˉguɨ cuuˉ nɨquie̱rˊ.” \v 26 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ do quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: “Nɨñíbˆ ꞌnʉ́ꞌˋ e jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seaˋ quiáꞌˉ, jmiguiʉˊguɨ nilɨseaˋ quiáꞌrˉ; dsʉꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ seaˋ quiáꞌˉ, conguiabˊ niꞌíingˉ e capíꞌˆ e seaˋ quiáꞌrˉ. \v 27 Jo̱ lana niñijéengˋduꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ calɨꞌiing˜ e nilíinˉn dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ, jo̱ nijngángꞌˆnaꞌr fɨˊ quiniiˉ la lana.” \s1 Mɨ˜ caꞌíˉ Jesús fɨˊ jee˜ fɨɨˋ Jerusalén \r (Mt. 21:1-11; Mr. 11:1-11; Jn. 12 :12-19) \p \v 28 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e caꞌeꞌˊ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do e júuˆ na, jo̱baꞌ caꞌíbˉtu̱r fɨˊ iuuiñˉ e ngóorˊ fɨˊ Jerusalén. \v 29 Jo̱ mɨ˜ nɨjaquiéengˊ e niguiéerˊ fɨˊ quiá̱ꞌˉ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e siiˋ Betania có̱o̱ꞌ˜ co̱o̱ˋguɨ fɨɨˋ e siiˋ Betfagé, fɨɨˋ e néeˊ tɨɨˉ móꞌˋ e siiˋ Olivos quiá̱ꞌˉ fɨɨˋ Jerusalén, jo̱ fɨˊ jo̱b casíiñˋ gángˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do \v 30 jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Güɨlíingˉduꞌ e fɨɨˋ e néeˊ quiá̱ꞌˉguɨ na, jo̱ mɨ˜ niguilíingˉnaꞌ fɨˊ jo̱, jo̱ nimáang˜naꞌ jaangˋ búꞌˆ i̱ singꞌˊ ꞌñúungꞌ˜ i̱ jaˋ i̱i̱ˋ mɨˊ caguáˋ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ. Jo̱ síingꞌ˜naꞌreꞌ jo̱ ñijéengˋnaꞌreꞌ fɨˊ la. \v 31 Jo̱ song i̱i̱ˋ jmɨngɨ́ꞌˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jialɨꞌˊ sɨ́ɨngꞌ˜naꞌreꞌ, jo̱baꞌ nifɨ́ꞌˆnaꞌr: “E Fíiˋbaaꞌ ꞌneángˉtear i̱ búꞌˆ la lana.” \p \v 32 Jo̱ mɨ˜ cangoyúungꞌ˜ e canúuˉ i̱ dseaˋ gángˉ do lado, jo̱ cangolíimˉbre jóng. Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ e fɨɨˋ do, jo̱b calɨti˜ jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ cajíngꞌˉ Jesús lamɨ˜ jéengˊguɨ do. \v 33 Jo̱ lajeeˇ e taaiñ˜ e sɨꞌrˊ lɨ˜ ꞌñʉ́ʉˊ quiáꞌˉ i̱ búꞌˆ do, dob caguilíingˉ dseaˋ fii˜ i̱ jóꞌˋ do, jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ gángˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Jialɨꞌˊ sɨ́ɨngꞌ˜naꞌ búꞌˆ quíˉnaaꞌ? \p \v 34 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ gángˉ do quiáꞌˉ i̱ dseaˋ fii˜ búꞌˆ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Co̱ꞌ lana ꞌneángˉtea Fíiˋnaaꞌ i̱ búꞌˆ la, jo̱baꞌ sɨ́ɨngꞌ˜naꞌreꞌ. \p \v 35 Jo̱ catǿbˉ i̱ dseaˋ gángˉ do i̱ jóꞌˋ do, jo̱ casɨfɨ́rˋ tú̱ˉ ꞌnɨˊ sɨ̱ꞌrˆ fɨˊ mocóoiñꞌ˜ do. Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˋ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús, mɨfɨ́ɨngˋ caguiéemˋbre dseaˋ do. \v 36 Jo̱ laco̱ꞌ iuungˉ Jesús fɨˊ e ngóorˊ fɨˊ Jerusalén, lajaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ngolíingˉ có̱o̱ꞌr˜ do canaaiñˋ niꞌrˊ jaléꞌˋ sɨ̱ꞌrˆ guiáꞌˆ fɨˊ fɨˊ lɨ˜ ningɨ́ngˉ dseaˋ do. \v 37 Jo̱ mɨ˜ canaangˋ jgáangˋ lajaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do fɨˊ dseꞌˋ móꞌˋ Olivos, canaaiñˋ tɨꞌáiñꞌˋ Fidiéeˇ e iáangˋ dsíirˊ jo̱guɨ jmiféiñꞌˊ dseaˋ do quiáꞌˉ jaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ e nɨcajméeˋ dseaˋ do e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ. \v 38 Jo̱ jalémꞌˋ i̱ dseaˋ do canaaiñˋ féꞌrˋ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡Majmiféngꞌˊnaaꞌ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ güeangꞌˆ i̱ jáaˊ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ! ¡Jo̱ lana juguiʉ́ˉjiʉ quiáꞌˉ dseaˋ fɨˊ ñifɨ́ˉ, jo̱ güɨjmɨꞌgooˉbaaꞌ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ fɨˊ jo̱! \p \v 39 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo i̱ ngolíingˉ do e féꞌˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lado, jo̱baꞌ casɨ́ꞌrˉ Jesús lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Tɨfaꞌˊ, jíingˊ jaléngꞌˋ dseaˋ quíiꞌˉ laco̱ꞌ joˋ güɨjmiféngꞌˊlɨr ꞌnʉˋ. \p \v 40 Dsʉꞌ Jesús cañíirˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Lɨ́ꞌˆ jí̱i̱ꞌ˜ labaꞌ lɨ́ɨˊ, co̱ꞌ fɨng song joˋ jmiféngꞌˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ la jnea˜, jo̱baꞌ jaléꞌˋ cu̱u̱b˜ niró̱o̱ˉ jóng jo̱ niféꞌˋ e jmiféngꞌˊ jnea˜. \p \v 41 Jo̱ malɨɨ˜guɨjiʉ lajo̱, mɨ˜ caguilíiñˉ quiá̱ꞌˉ Jerusalén fɨˊ lɨ˜ nɨjnéengˉ e fɨɨˋ jo̱, jo̱ canaangˋ Jesús quɨꞌˊbre uii˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ neáangˊ fɨˊ jo̱ \v 42 jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡Faꞌjiʉ e jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ neáangˊnaꞌ fɨˊ na, jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe, jo̱baꞌ latɨˊ lanab jóng nilɨseengˋnaꞌ juguiʉ́ˉ júuˆ røøˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ! Jo̱ dsʉꞌ lana jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ ningángꞌˋnaꞌ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe, co̱ꞌ jaˋ iing˜naꞌ núuˆnaꞌ. \v 43 Jo̱ dsʉꞌ niguiéebˊ jmɨɨ˜ mɨ˜ nidsingɨ́ɨngˉnaꞌ iihuɨ́ɨˊ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nirɨ̱́ˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ ꞌnʉ́ꞌˋ lacúngꞌˊ lajíingˋ e fɨɨˋ la, jo̱ nijmérˉ mɨ́ɨꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, \v 44 jo̱ nijngáiñꞌˉ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ. Jo̱ lɨ́ˉ jo̱, niquɨ́ꞌrˋ jaléꞌˋ ꞌnʉ́ˆnaꞌ catɨˊ tɨɨˉ fɨɨˋ, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ cu̱u̱˜ joˋ nisérˉ faꞌ e sɨfɨ́ɨngˇguɨ e quie̱ˊguɨ eáangˆ ꞌnʉ́ˆnaꞌ, dsʉco̱ꞌ jaˋ calɨcuíingˋnaꞌ jnea˜ e lɨ́ɨnˊn Dseaˋ Jmáangˉ mɨ˜ cataan˜n jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \s1 Mɨ˜ caꞌuǿøngˋ Jesús jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ ꞌnɨ́ɨˋ fɨˊ dsíiˊ guáꞌˉ \r (Mt. 21:12-17; Mr. 11:15-19; Jn. 2 :13-22) \p \v 45 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, mɨ˜ caguiéˉ Jesús fɨˊ Jerusalén, dsifɨˊ ladob caꞌírˉ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel. Jo̱ mɨ˜ cangáiñˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ teáangꞌ˜ ta˜ jmóoˋ ꞌmóoꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e ꞌnɨ́ɨrˋ, jo̱ dsifɨˊ ladob caꞌǿøngˋneiñꞌ \v 46 jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Lalab féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ: “E fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ quiéˉe la íingˆ ta˜ e jmiféngꞌˊ dseaˋ jneab˜”; jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ nɨcajmeeˉnaꞌ lɨ˜ cúngꞌˊ seángꞌˊ jaléngꞌˋ ɨ̱ɨ̱ˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e jmooˋnaꞌ lana. \p \v 47 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, laco̱o̱ˋ jmɨɨb˜ dséeˊ Jesús e dsiꞌéeꞌr˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e fɨˊ guáꞌˉ do. Jo̱ lajeeˇ jo̱ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseata˜ i̱ seengˋ fɨˊ Jerusalén jmóorˋ quijí̱ˉ quiáꞌˉ jial nijngáiñꞌˉ dseaˋ do, \v 48 jo̱ dsʉꞌ jaˋ lɨɨng˜ niguiéꞌrˊ jial nijmérˉ lajo̱, co̱ꞌ jalémꞌˋ i̱ dseaˋ teáangꞌ˜ núuˋ do tɨbˊ dsíirˊ e núurˋ jaléꞌˋ júuˆ e eˊ dseaˋ do. \c 20 \s1 I̱˜ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Jesús e jmóorˋ jaléꞌˋ e jmóorˋ \r (Mt. 21:23-27; Mr. 11:27-33) \p \v 1 Jo̱ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ mɨ˜ cangɨ́ˋ e jo̱, lajeeˇ e táangˋ Jesús fɨˊ guáꞌˉ e erˊ jo̱guɨ guiarˊ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌˉ jial nileángˋ dseaˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ, jo̱ lajeeˇ jo̱b caguilíingˉ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ yʉ́ʉꞌ˜ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quiáꞌˉ e guáꞌˉ do, \v 2 jo̱ casɨ́ꞌrˉ Jesús lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jmeeˉ júuˆ i̱˜ quiʉꞌˊ ta˜ quíiꞌˉ e jmooꞌˋ jaléꞌˋ e jmooꞌˋ na. Jo̱ ¿i̱˜ cacuøꞌˊ ꞌnʉˋ e ta˜ na? \p \v 3 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Seaˋbɨ co̱o̱ˋ e ꞌnéˉ nijmɨngɨ́ɨꞌˇ jnea˜ ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱. Ñiiˉnaꞌ quiéˉe lana. \v 4 ¿I̱˜ i̱ caquiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ i̱ Juan e caseáaiñˋ dseaˋ jmɨɨˋ? ¿Su Fidiéeˇ o̱faꞌ dseaˋ jmɨgüíbˋ é? \p \v 5 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do e cajíngꞌˉ Jesús lado, jo̱ lajeeˇ yaam˜bre canaaiñˋ sɨ́ɨiñˋ jo̱ sɨ́ꞌˋ rúiñꞌˋ: \p —¿Jial nisíiꞌ˜naaꞌr, faa˜aaꞌ? Song casíiꞌ˜naaꞌr e Fidiéebˇ casíingˋ dseaˋ do, jo̱baꞌ nijíñꞌˉ nisɨ́ꞌrˋ jneaa˜aaꞌ jóng: “¿Jialɨꞌˊ jaˋ jáꞌˉ calɨ́ngˉnaꞌ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌrˉ?” \v 6 Jo̱ song nisíiꞌ˜naꞌr e dseaˋ jmɨgüíbˋ caquiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ i̱ Juan do, jo̱baꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ la føꞌˊ nijngámꞌˉbre jneaa˜aaꞌ jóng có̱o̱ꞌ˜ jmangꞌˉ cu̱u̱˜, co̱ꞌ ñiˊbre guiʉ́ˉ e cajáˉ i̱ Juan do e féꞌrˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \p \v 7 Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ i̱ dseaˋ do jaˋ cateáˉ dsíirˊ faꞌ eeˋ cañíirˋ quiáꞌˉ Jesús cuaiñ˜ quiáꞌˉ i̱ Juan do, jo̱ lɨ́ꞌˆ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do e jaˋ ñiˊbre. \v 8 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —O̱ꞌguɨ jnea˜ nijméeꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ júuˆ cajo̱ i̱˜ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ quiéˉe e jmóoˋo jaléꞌˋ e jmóoˋo la lana. \s1 Júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ sooˋ dsíiˊ \r (Mt. 21:33-44; Mr. 12:1-11) \p \v 9 Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ canaangˋ Jesús e eꞌrˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do co̱o̱ˋ júuˆ jáꞌˉ e lafaꞌ júuˆ cuento, jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Co̱o̱ˋ néeꞌ˜ nicalɨséngˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ jo̱ nicajnírˋ jmangꞌˉ huɨɨngˋ jǿꞌˆ latøøngˉ fɨˊ ni˜ uǿˉ quiáꞌrˉ. Jo̱ mɨ˜ catóꞌˊ e caguiarˊ guiʉ́ˉ lajaléꞌˋ e do, jo̱ catáiñꞌˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ caneꞌˉ ni˜ latøøngˉ e uǿˉ do i̱ nijméˉ ta˜ jmáꞌˉjiʉ. Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ jo̱, jo̱ cagüɨꞌɨ́ɨˊbre jo̱ cangórˉ fɨˊ lɨ˜ huí̱i̱ˆ. \v 10 Jo̱ mɨ˜ catɨ́ˋ íꞌˋ e carooˋ e mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ do, jo̱ caguiéiñꞌˊ jaangˋ dseaˋ quiáꞌrˉ e tɨˊ lɨ˜ táaiñˋ do i̱ cangomɨɨ˜ lají̱i̱ꞌ˜ guiéeˆ quiáꞌrˉ e catɨ́ɨiñˉ quiáꞌˉ e ta˜ jmáꞌˉjiʉ e jmóoˋ i̱ dseaˋ do fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ quiáꞌrˉ. Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ caguiéngꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do e lɨ˜ taang˜ i̱ dseaˋ jmóoˋ ta˜ e uǿˉ do, caquiéꞌˊbiñꞌ do quiáꞌrˉ e lafaꞌ e nicuǿꞌˉreiñꞌ do lají̱i̱ꞌ˜ guiéeˆ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ fii˜ uǿˉ do, jo̱ caguiémꞌˊbreiñꞌ do caléꞌˋ catú̱ˉ fɨˊ lɨ˜ cajárˉ, jo̱ jaˋ eeˋ cacuøꞌˊreiñꞌ do jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ. \v 11 Jo̱ mɨ˜ calɨñiˊ i̱ dseaˋ fii˜ uǿˉ do e calɨ́ˉ lado, dsifɨˊ ladob caguiéiñꞌˊ jaangˋguɨ dseaˋ quiáꞌrˉ i̱ cangomɨɨ˜ guiéeˆ quiáꞌrˉ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ jmóoˋ uǿˉ quiáꞌrˉ. Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ caguiéngꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do fɨˊ lɨ˜ taang˜ i̱ dseaˋ jmóoˋ ta˜ do, cacǿømꞌ˜bre cajo̱ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ cangongɨ́ɨngˉ i̱ dseaˋ laꞌuii˜ do, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ eeˋ cacuøꞌˊreiñꞌ do cajo̱. \v 12 Jo̱ mɨ˜ calɨñiˊtu̱ i̱ dseaˋ fii˜ do e calɨ́ˉ lado, jo̱ caguiémꞌˊbre jaangˋguɨ dseaˋ quiáꞌrˉ. Jo̱ dsʉꞌ gabˋ cajméeˋ i̱ dseaˋ jmóoˋ ta˜ do có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ do cajo̱, co̱ꞌ caquiémꞌˊbreiñꞌ jo̱guɨ cacuingꞌˊneiñꞌ, jo̱ jaˋ eeˋ cacuøꞌˊreiñꞌ do jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ cajo̱, jo̱ caꞌǿømˋbreiñꞌ do. \p \v 13 ’Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ caꞌɨ́ˋ dsíiˊ i̱ dseaˋ fii˜ uǿˉ do: “¿E˜ nijmee˜e náng? Jo̱ seemˋ camɨ́ɨngꞌ˜ jó̱o̱ˋo̱ i̱ ꞌneáanˋn eáangˊ, jo̱ íbˋ niguiéenꞌ˜n lana, jo̱ jangámˉ íˋguɨb i̱ nijmɨꞌgórˋ.” \v 14 Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ caguiéngꞌˉ i̱ sɨmingꞌˋ do lɨ˜ taang˜ i̱ dseaˋ jmóoˋ ta˜ do, jo̱ dsifɨˊ ladob canaaiñꞌˋ do sɨ́ɨiñˋ lajeeˇ yaaiñˇ: “Jí̱i̱ꞌ˜ i̱ nabingꞌ i̱ seengˋ i̱ nilíingˉ fii˜ e uǿˉ la mɨ˜ nijúungˉ tiquiáꞌrˆ. Jo̱baꞌ majngáangꞌˇnaaꞌr lana, ná la cagüéiñˉ fɨˊ la, jo̱ jneaꞌˆ dseaˋ nilíiˉiiꞌ fii˜ latøøngˉ e uǿˉ la.” \v 15 Jo̱ mɨ˜ cangoyúungꞌ˜ e casɨ́ɨngˉ i̱ dseaˋ do røøˋ lado, jo̱ caguíimˋbre i̱ sɨmingꞌˋ do jee˜ e uǿˉ e lɨ˜ sɨjnea˜ e huɨ̱ɨ̱ˋ huɨɨngˋ jǿꞌˆ do jo̱ fɨˊ jo̱b cajngangꞌˊneiñꞌ. \p Jo̱ mɨ˜ catóꞌˊ e jmóoˋ Jesús e júuˆ na, jo̱ cajmɨngɨꞌrˊ lajaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿E˜ lɨ́ɨngˉnaꞌ e nijméˉ i̱ dseaˋ fii˜ e uǿˉ do mɨ˜ nilɨñirˊ e nɨcajngamꞌˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do jó̱o̱rˊ? \v 16 Co̱ꞌ nidsémꞌˉbre, jo̱ mɨ˜ niguieiñꞌˊ nijngámꞌˉbre lajaléngꞌˋ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do, jo̱ i̱ jiémꞌˋ nitáiñꞌˊ i̱ nijméˉ ta˜ e uǿˉ quiáꞌrˉ do. \p Jo̱ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do e cajíngꞌˉ Jesús lado, lajalémꞌˋbre cañíirˋ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaˋ güɨlɨꞌiing˜ dsíiˊ Fidiéeˇ e nilíˋ lajo̱. \p \v 17 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Jesús e cajíngꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lado, jo̱ lɨ́ꞌˆ cajǿømˉbreiñꞌ do, jo̱ lɨ́ˉ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿E˜ e lɨ́ɨngˉnaꞌ e guǿngꞌˋ e tó̱o̱ˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ˜ féꞌˋ lala?: \q1 E cu̱u̱˜ e jaˋ calɨjíiꞌ˜ i̱ dseaˋ i̱ jmoꞌˊ ꞌnʉ́ʉˊ, \q2 lana nɨlɨ́ɨˊ co̱o̱ˋ cu̱u̱˜ e niingˉguɨ quiáꞌˉ tɨɨˉ fɨɨˋ. \m \v 18 Jo̱ doñiˊ i̱i̱ˋ i̱ catɨtaangˇ e fɨˊ ni˜ e cu̱u̱˜ do, jo̱baꞌ cuibꞌˆ nilíiñˉ jóng. Jo̱guɨ fɨng song e cu̱u̱˜ do catóꞌˋ jo̱ cajlɨ́ngˉ jaangˋ dseaˋ, jo̱baꞌ conguiaˊ tʉ́ʉbꞌ˜ nilíiñˉ jóng. \s1 Mɨ˜ cajmɨngɨ́ꞌˉ dseaˋ Jesús cuaiñ˜ quiáꞌˉ e catɨ́ɨngˉ dseata˜ \r (Mt. 21:45-46, 22:15-22; Mr. 12:13-17) \p \v 19 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel e cajíngꞌˉ Jesús lado, jo̱baꞌ lajmɨnábˉ lamɨ˜ iiñ˜ nisáiñꞌˊ dseaˋ do, co̱ꞌ calɨlíꞌrˆ e uii˜ quiáꞌˉbre caféꞌˋ dseaˋ do. Jo̱ dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ eeˋ cateáˉ dsíirˊ faꞌ eeˋ cajmeáiñꞌˋ dseaˋ do, co̱ꞌ ꞌgǿmꞌˋbre jaléngꞌˋ dseaˋ fɨɨˋ i̱ tɨˊ dsíiˊ núuˋ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Jesús. \p \v 20 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jaléngꞌˋ i̱ tɨfaꞌˊ do có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ jmidseaˋ casɨ́ɨiñˉ lajeeˇ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜ e casíiñˋ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ i̱ nijméˉ lafaꞌ dseaˋ guiʉ́ˉ dsíiˊ có̱o̱ꞌ˜ Jesús, jo̱ cajméerˋ lajo̱ quiáꞌˉ e nijméiñꞌˉ do quijí̱ˉ jial niféꞌˋ dseaˋ do júuˆ guíiˉ, co̱ꞌ ɨˊ dsíirˊ e faꞌ lajo̱ nilíꞌrˋ e nitɨsɨ́ɨngꞌˇ dseaˋ do fɨˊ quiniˇ dseata˜. \v 21 Jo̱baꞌ mɨ˜ caguilíiñꞌˉ do fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús, jo̱ cajmɨngɨꞌrˊ dseaˋ do lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Tɨfaꞌˊ, nɨneb˜ jneaꞌˆ røøˋ e jmangꞌˉ júuˆ jábꞌˉ jaléꞌˋ e eˋ ꞌnʉˋ, jo̱guɨ jaˋ jǿøˉ ꞌnʉˋ cajo̱ jial lɨ́ɨngˊ dseaˋ lɨ́ꞌˆ caluuˇ, jo̱guɨ ꞌnʉˋ eꞌˊ jneaꞌˆ jial dseángꞌˉ laco̱ꞌ iing˜ Fidiéeˇ e se̱e̱ˉnaaꞌ. \v 22 Jo̱baꞌ cajajmɨngɨ́ɨꞌˇnaaꞌ ꞌnʉˋ: ¿Su ꞌnéˆ niquíˆnaaꞌ cuuˉ e catɨ́ɨngˉ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ guiing˜ fɨˊ Roma o̱si jaˋ ꞌnéˉ quíˆnaaꞌ é? \p \v 23 Jo̱ dsʉꞌ dsifɨˊ ladob calɨlíꞌˆ Jesús e iing˜ i̱ dseaˋ do nijmɨgǿøngˋneiñꞌ, jo̱baꞌ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p \v 24 —Éeꞌ˜naꞌ jnea˜ co̱o̱ˋ cuuˉ. Jo̱baꞌ neˇduuꞌ jial lɨ́ɨˊ, jo̱ ¿i̱˜ dseaˋ i̱ táangˋ fɨˊ ni˜ la jo̱guɨ jial siirˋ? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ do casɨ́ꞌrˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ guiing˜ fɨˊ Romab táangˋ fɨˊ na. \p \v 25 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do: \p —Lají̱i̱ꞌ˜ e catɨ́ɨngˉ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ, cuǿøꞌ˜naꞌ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ; jo̱guɨ lají̱i̱ꞌ˜ e catɨ́ɨngˉ Fidiéeˇ, cuǿøꞌ˜naꞌ Fidiéeˇ cajo̱. \p \v 26 Jo̱ dsíngꞌˉ cangogáˋ dsíiˊ i̱ dseaˋ i̱ téengˋ Jesús do mɨ˜ cañíiˋ dseaˋ do lado fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do, co̱ꞌ lɨ́ꞌˆ lɨˊ cangoꞌgóˋguɨ dsíiˊbre lají̱i̱ꞌ˜ e cañíiˋ dseaˋ do, jo̱ tiibˉ caje̱rˊ lajɨɨiñˋ do. \s1 Mɨ˜ cajmɨngɨ́ɨˋ dseaˋ jial lɨ́ɨˊ mɨ˜ nijí̱ꞌˊtu̱ dseaˋ caléꞌˋ catú̱ˉ \r (Mt. 22:23-33; Mr. 12:18-27) \p \v 27 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caguilíingˉ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ saduceo fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús. Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ saduceo do jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ e nijí̱ꞌˊtu̱ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜. Jo̱baꞌ cangojmɨngɨ́ɨꞌrˇ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p \v 28 —Tɨfaꞌˊ, Moi˜ cajmeꞌrˊ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌrˉ e song cajúngˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ jo̱ jaˋ jó̱o̱rˊ calɨséngˋ có̱o̱ꞌ˜ dseamɨ́ˋ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ ꞌnéˉ nicúngꞌˉ guóˋ i̱ dseamɨ́ˋ ꞌnɨ́ɨˉ do có̱o̱ꞌ˜ rúngꞌˋ dseaˋ ngáangꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ ꞌlɨɨ˜ do. Jo̱ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ laꞌuii˜ i̱ nilɨseengˋ quiáꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseañʉꞌˋ do, ꞌnéˉ nijmérˉ e lafaꞌ jó̱o̱bˊ i̱ dseañʉꞌˋ quiáꞌrˉ lamɨ˜ uii˜ do, co̱ꞌ lanab féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Moi˜. \v 29 Jo̱baꞌ síiꞌ˜naꞌ ꞌnʉˋ e júuˆ la: Co̱o̱ˋ ya̱ꞌˊ calɨséngˋ guiángˉ dseañʉꞌˋ laꞌóꞌˋ rúiñꞌˋ, jo̱ i̱ dseaˋ nifɨˊ do cacúmꞌˋ guóorˋ, jo̱ jaˋ e huǿøˉ cateáaiñˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la co̱ꞌ cajúmˉbre, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ jó̱o̱rˊ jaˋ i̱i̱ˋ calɨséngˋ. \v 30 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajúngˉ i̱ dseañʉꞌˋ do, jo̱ cacúmꞌˋ guooˋ i̱ dseamɨ́ˋ ꞌnɨ́ɨˉ do có̱o̱ꞌ˜ rúngꞌˋ i̱ ꞌlɨɨ˜ dseañʉꞌˋ quiáꞌrˉ i̱ catɨ́ˋ gángˉ do. Jo̱ dsʉꞌ lajo̱b cangongɨ́ɨiñˉ cajo̱, co̱ꞌ cajúmˉbre, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ jó̱o̱rˊ jaˋ i̱i̱ˋ calɨséngˋ. \v 31 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cacúmꞌˋtu̱ guooˋ i̱ dseamɨ́ˋ do có̱o̱ꞌ˜ i̱ rúngꞌˋ i̱ ꞌlɨɨ˜ dseañʉꞌˋ quiáꞌrˉ i̱ catɨ́ˋ gaangˋ do, jo̱ jaˋ huǿøˉ cangóˉ jo̱ cajúmˉbre cajo̱, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ jó̱o̱rˊ jaˋ i̱i̱ˋ calɨséngˋ. Jo̱ lajo̱b cangongɨ́ɨiñˉ lajaléiñꞌˋ do. Jo̱ co̱o̱bˋ mɨ˜ catóꞌˊ júuiñˉ lajɨˋ guiáiñˉ do, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ jó̱o̱rˊ jaˋ i̱i̱ˋ calɨséngˋ. \v 32 Jo̱ dsʉꞌ joˋ huǿøˉ ngóˉ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ cajúmˉ i̱ dseamɨ́ˋ do cajo̱. \v 33 Jo̱baꞌ jmɨngɨ́ɨꞌˇnaaꞌ ꞌnʉˋ lana jial lɨ́ɨˊ mɨ˜ nitɨ́ˉ fɨɨˋ co̱o̱ˋ. ¿I̱˜ dseángꞌˉ dseamɨ́ˋ quiáꞌˉ nilíingˉ i̱ dseamɨ́ˋ do lajeeˇ lajɨˋ guiángˉ i̱ dseañʉꞌˋ do? Co̱ꞌ lajɨˋ guiámˉbre cacúngꞌˉ guórˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseamɨ́ˋ do fɨˊ jmɨgüíˋ la. \p \v 34 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ saduceo do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Cumꞌˊ guooˋ jaléngꞌˋ dseañʉꞌˋ dseamɨ́ˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 35 Jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ niñíingˋ e nijí̱ꞌˊtu̱r caléꞌˋ catú̱ˉ jee˜ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜ fɨˊ jmɨgüíˋ co̱o̱ˋ joˋ nicúngꞌˉguɨ guoorˋ fɨˊ jo̱, \v 36 jo̱guɨ jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ faꞌ e nijúungˉguɨr, co̱ꞌ lajo̱b lɨ́ɨngˊ jaléngꞌˋ ángeles quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ ñifɨ́ˉ, jaˋ cúngꞌˋ guóorˋ o̱ꞌguɨ júuiñˉ; jo̱guɨ jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ nilíingˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do uíiꞌ˜ e nɨcají̱ꞌˊtu̱r caléꞌˋ catú̱ˉ. \v 37 Jo̱ jɨˋguɨ Moi˜ cajmeꞌrˊ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e nijí̱bꞌˊtu̱ ꞌlɨɨ˜, co̱ꞌ ie˜ lamɨ˜ cangárˉ e gui˜ co̱o̱ˋ ꞌmató̱o̱ˊ e gui˜ jɨˋ, jo̱ jee˜ e jɨˋ do caféꞌˋ Fíiˋnaaꞌ jo̱ cajméerˋ júuˆ e íˋbre lɨ́ɨiñˊ Fidiéeˇ quiáꞌˉ Abraham có̱o̱ꞌ˜guɨ Isáaˊ jo̱guɨ Jacóoˆ. \v 38 Dsʉco̱ꞌ Fidiéeˇ lɨ́ɨiñˊ Fidiéeˇ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jí̱ꞌˋ, jo̱ jaˋ lɨ́ɨiñˊ Fidiéeˇ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜, co̱ꞌ jmangꞌˆ dseaˋ jí̱ꞌˋbingꞌ i̱ seengˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ. \p \v 39 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ lɨɨng˜ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel do e cajíngꞌˉ Jesús lado, jo̱baꞌ dsifɨˊ ladob cañíirˋ quiáꞌˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Eáamˊ guiʉ́ˉ laco̱ꞌ caféeꞌ˜ na, Tɨfaꞌˊ. \p \v 40 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jí̱i̱ꞌ˜ jaaiñꞌˋ do joˋ eeˋ cateáˉguɨ dsíirˊ faꞌ eeˋ cajmɨngɨꞌˊguɨr Jesús. \s1 ¿I̱˜ dseaˋ sɨju̱˜ lɨ́ɨngˊ Dseaˋ Jmáangˉ? \r (Mt. 22:41-46; Mr. 12:35-37) \p \v 41 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ cajmɨngɨꞌˊ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿Jialɨꞌˊ féꞌˋ dseaˋ e sɨju̱ˇ dseata˜ Davíbꞌˆ lɨ́ɨngˊ Dseaˋ Jmáangˉ? \v 42 Co̱ꞌ lalab cajíngꞌˉ dseata˜ Davíꞌˆ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ: \q1 Lalab cajíngꞌˉ Fidiéeˇ casɨ́ꞌrˉ Fíiˋi: \q1 “Níˋ lɨ́ꞌˉ lɨˊ dséeˊ laco̱ꞌ guiin˜n \q1 \v 43 cartɨˊ mɨ˜ nijmee˜e e jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ ꞌnʉˋ \q2 nisíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiníꞌˆ e laco̱ꞌ nijmɨꞌgórˋ ꞌnʉˋ.” \m \v 44 Jo̱baꞌ jmɨngɨɨˉ jnea˜ e song ꞌñiaꞌˊbɨ dseata˜ Davíꞌˆ sɨ́ꞌrˋ Dseaˋ Jmáangˉ Fíiˋi, jo̱baꞌ ¿jial cuǿøngˋ e Dseaˋ Jmáangˉ lɨ́ɨiñˊ dseaˋ sɨju̱ˇ dseata˜ Davíꞌˆ jóng? \s1 Jaléꞌˋ e gaˋ e jmóoˋ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel \r (Mt. 23:1-36; Mr. 12:38-40; Lc. 11:37-54) \p \v 45 Jo̱ lajeeˇ jo̱, fɨ́ɨmˊ dseaˋ teáaiñꞌ˜ e núurˋ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Jesús, jo̱ cajíngꞌˉ dseaˋ do casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ngɨˊ có̱o̱ꞌr˜ do lala: \p \v 46 —Ñiing˜ óoˊnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ góoˋnaaꞌ dseaˋ Israel, co̱ꞌ jaléngꞌˋ íˋ tɨˊ dsíirˊ e ngɨrˊ quie̱rˊ jaléꞌˋ sɨ̱ꞌˆ dseaˋ ꞌgooˋ, jo̱guɨ dsíngꞌˉ iiñ˜ e nijmiféngꞌˊ dseaˋ írˋ mɨ˜ jiéꞌˋ jíñꞌˊ dseaˋ lacaangˋ fɨˊ jee˜ ꞌnʉ́ʉˊ, jo̱ mɨrˊ ꞌmasii˜ e niingˉguɨ mɨ˜ dsilíiñˉ fɨˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ, jo̱guɨ mɨ˜ tɨˊ jmɨɨ˜ e ngɨ́ɨiñˋ e gøꞌrˊ, mɨrˊ lali˜ lɨ˜ jloꞌˆguɨ e nigüeárˋ, jo̱ lajo̱baꞌ e jloꞌˆguɨ jnéeiñˉ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ rúiñꞌˋ. \v 47 Jo̱guɨ uøꞌrˊ jaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseamɨ́ˋ i̱ ꞌnɨ́ɨˉ, jo̱guɨ jmɨcaaiñ˜ e féꞌrˋ faꞌˊ e cueeˋ eáangˊ fɨˊ quiniˇ dseaˋ. Jo̱ co̱ꞌ dseángꞌˉ lajo̱b lɨ́ɨiñˊ, jo̱baꞌ íˋbingꞌ i̱ eáangˊguɨ niꞌíngꞌˋ iihuɨ́ɨˊ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱. \c 21 \s1 Mɨ˜ cacuøˊ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ ꞌnɨ́ɨˉ cuuˉ quiáꞌrˉ fɨˊ guáꞌˉ \r (Mr. 12:41-44) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lajeeˇ táangˋ Jesús fɨˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ, jo̱ cangárˉ e dsiteaꞌˊ dseaˋ seaˋ cuuˉ jmiguiʉˊ cuuˉ quiáꞌrˉ fɨˊ dsíiˊ guóoˊ quiáꞌˉ guáꞌˉ. \v 2 Jo̱ dsʉꞌ lajeeˇ jo̱b mɨ˜ cangáiñˉ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ ꞌnɨ́ɨˉ i̱ tiñíingˉ eáangˊ i̱ catá̱ꞌˉ dsíiˊ e guóoˊ do tú̱ˉ cuuˉ e jiáangˋ eáangˊ e quíingˊ co̱o̱ˋ ñinéeˉ. \v 3 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ Jesús e calɨ́ˉ lado, jo̱ casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Dseángꞌˉ e jáꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e i̱ dseamɨ́ˋ ꞌnɨ́ɨˉ nabingꞌ i̱ nɨcacuøˊ jmiguiʉˊguɨ cuuˉ lajeeˇ lajaléngꞌˋ i̱ dseaˋ seaˋ cuuˉ i̱ nɨngɨ́ɨngˊ na. \v 4 Co̱ꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ seaˋ cuuˉ na nɨcacuørˊ jaléꞌˋ e nɨseángˉ quiáꞌˉbre, jo̱ dsʉꞌ i̱ dseamɨ́ˋ ꞌnɨ́ɨˉ na nɨcacuørˊ jaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌrˉ jo̱ có̱o̱ꞌ˜ e nabaꞌ sɨꞌíˆ nilárˉ capíꞌˆ e niꞌɨ̱́ꞌˋ nidǿꞌrˉ. \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús e niꞌíimˉ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén \r (Mt. 24:1-2; Mr. 13:1-2) \p \v 5 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, fɨ́ɨmˊ dseaˋ i̱ laꞌóꞌˋ ngɨˊ có̱o̱ꞌ˜ Jesús teáaiñˉ sɨ́ɨiñˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ e guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén jo̱guɨ dsigáˋ dsíirˊ e dsíngꞌˉ jloꞌˆ e guáꞌˉ do, co̱ꞌ dsíngꞌˉ niguoꞌˆ jaléꞌˋ cu̱u̱˜ có̱o̱ꞌ˜ e sɨꞌieengˋ e guáꞌˉ do, jo̱guɨ sɨ́ɨmˋbɨr cajo̱ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e jloꞌˆ e nɨcacuøˊ dseaˋ quiáꞌˉ e sɨlɨ́ɨˋ e guáꞌˉ do. Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Jesús e sɨ́ɨngˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lado, jo̱baꞌ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p \v 6 —Niguiéebˊ jmɨɨ˜ mɨ˜ niquɨ́ꞌˉ jaléꞌˋ e móoˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e té̱e̱ˉ na, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ cu̱u̱˜ joˋ nijé̱ˉ faꞌ e sɨfɨ́ɨngˇguɨ rúngꞌˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ jloꞌˆ jnéengˉ e na lana. \s1 Jial nilíˋ mɨ˜ nɨjaquiéengˊ e tɨˊ lɨ˜ niꞌíingˉ jmɨgüíˋ \r (Mt. 24:3-28; Mr. 13:3-23) \p \v 7 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do e cajíngꞌˉ Jesús lado, jo̱ cajmɨngɨꞌrˊ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Tɨfaꞌˊ, ¿lɨ˜ nilíˋ jaléꞌˋ e fóꞌˋ na? ¿Jial nilɨli˜ mɨ˜ nɨjaquiéengˊ e nidsijéeˊ jaléꞌˋ e jo̱? \p \v 8 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Dsíngꞌˉ ꞌnéˉ ñiing˜ óoˊ ꞌnʉ́ꞌˋ jo̱ jaˋ güɨlɨgøøngˋnaꞌ, co̱ꞌ fɨ́ɨmˊ dseaˋ nijalíingˉ jo̱ nijíñꞌˉ: “Jneab˜ Dseaˋ Jmáangˉ”, jo̱guɨ nijíngꞌˉguɨr: “Lanab nɨcaguiéˉ oor˜ e niꞌíingˉ jmɨgüíˋ.” Jo̱ dsʉꞌ jaˋ jmijíingˆnaꞌr jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ, jo̱ jie˜ mɨˊ lɨgøøngˋnaꞌ. \v 9 Jo̱guɨ mɨ˜ ninúuˆnaꞌ e nɨjáaˊ mɨ́ɨꞌ˜ jo̱ nɨnéeˊ ta˜ tɨ́ɨngˊ, jaˋ fǿøngꞌ˜naꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ, co̱ꞌ jaléꞌˋ e jo̱ ꞌnéˉ nilɨtib˜ lajeeˇ nʉ́ꞌˉguɨ e niꞌíingˉ jmɨgüíˋ. \p \v 10 Jo̱guɨ cajíngꞌˉguɨ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —Jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ neáangˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ nitíñˉ có̱o̱ꞌ˜ co̱o̱ˋguɨ fɨɨˋ, jo̱guɨ co̱o̱ˋ ꞌléꞌˋ dseaˋ nitíñˉ có̱o̱ꞌ˜ co̱o̱ˋguɨ ꞌléꞌˋ dseaˋ cajo̱. \v 11 Jo̱guɨ eáangˊ teáˋ nijǿꞌˋ uǿˉ fɨˊ la fɨˊ na, jo̱guɨ nijáaˊ ooˉ, jo̱guɨ nilɨseaˋ jmiguiʉˊ íingꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ, jo̱guɨ jmiguiʉˊ íimꞌ˜ jaléꞌˋ e nijnéngˋ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ, jo̱ dsíngꞌˉ niféngꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ mɨ˜ ninírˋ jaléꞌˋ e jo̱. \p \v 12 ’Jo̱ dsʉꞌ nʉ́ꞌˉguɨ e nidsijéeˊ jaléꞌˋ e nɨfáꞌˉa na, fɨ́ɨngˊ dseaˋ nilɨꞌníꞌˋ níiñˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ cuíingˋnaꞌ jnea˜, jo̱ dsíngꞌˉ gaˋ nijmeáiñꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ uíiꞌ˜ jnea˜. Jo̱ nidsijéeiñˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ e laco̱ꞌ niꞌnɨ́iñˉ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ, jo̱guɨ nitáiñꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ dsíiˊ ꞌnʉñíˆ, jo̱ lɨ́ˉ jo̱ nidsijéeiñˋ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseata˜ dseaˋ cǿøngꞌ˜ uíiꞌ˜ e lɨ́ɨngˊnaꞌ dseaˋ quiéˉe. \v 13 Jo̱ mɨ˜ nidsingɨ́ɨngˉnaꞌ jaléꞌˋ e na, jo̱b mɨ˜ nilíꞌˋnaꞌ nifǿngꞌˆnaꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jial caꞌuíingˉnaꞌ dseaˋ quiéˉe. \v 14 Jo̱ jaˋ jmeeˉnaꞌ fɨꞌíˆ faꞌ e jaˋ ñíˆnaꞌ jial ningɨɨˉnaꞌ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do mɨ˜ nijmɨngɨ́ꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ quiáꞌˉ jaléꞌˋ dseeˉ e niñíingˋnaꞌ. \v 15 Co̱ꞌ jneab˜ nijmee˜e e nilɨñíˆnaꞌ jial ningɨɨˉnaꞌ quiáꞌrˉ, jo̱guɨ nijmee˜e e tɨɨngˋnaꞌ eáangˊ, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ i̱ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ ꞌnʉ́ꞌˋ do jaˋ niquɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ faꞌ e niñírˉ quíiˉnaꞌ. \v 16 Jo̱ dsíngꞌˉ nilɨseengˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, co̱ꞌ jɨˋguɨ jaléngꞌˋ tiquíiˆnaꞌ jo̱guɨ niquíiˆnaꞌ jo̱guɨ jaléngꞌˋ rúngꞌˋnaꞌ jo̱guɨ jaléngꞌˋ i̱ cuíingˋ ꞌnʉ́ꞌˋ nijmérˉ lajo̱ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ jo̱ jɨˋguɨ cartɨˊ nijngáiñꞌˉ i̱ lɨɨng˜ ꞌnʉ́ꞌˋ. \v 17 Jo̱ lajalémꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ nilɨꞌníꞌˋ níiñˉ ꞌnʉ́ꞌˋ uíiꞌ˜ e lɨ́ɨngˊnaꞌ dseaˋ quiéˉe. \v 18 Jo̱ dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ camɨ́ꞌˆ jñʉguíˆnaꞌ jaˋ nidsiꞌíingˊ. \v 19 Jo̱ jie˜ mɨˊ lɨtúngˉ áaˊnaꞌ e fɨˊ niteáangˉnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, co̱ꞌ lajo̱baꞌ e cuǿøngˋ e nitíingꞌ˜naꞌ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱. \p \v 20 ’Jo̱ mɨ˜ nimóˆnaꞌ e nɨjalíingˉ jaléngꞌˋ ꞌléeˉ e nirɨ̱́rˉ latøøngˉ fɨɨˋ Jerusalén, jo̱baꞌ güɨlɨñíˆnaꞌ jóng e joˋ huǿøˉ ró̱o̱ˋ e fɨɨˋ jo̱, co̱ꞌ tɨˊ lɨ˜ niꞌíimˉ. \v 21 Jo̱ co̱ꞌ lajo̱b nilíˋ, jo̱baꞌ dsifɨˊ lajo̱b ꞌnéˉ uǿngˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ neáangˊ jee˜ fɨɨˋ Jerusalén e nicuí̱rˉ fɨˊ jee˜ móꞌˋ nʉ́ꞌˉguɨ e nirɨ̱́ˉ jaléngꞌˋ ꞌléeˉ lacúngꞌˊ lajíingˋ e fɨɨˋ jo̱. Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ taang˜ jmóoˋ ta˜ fɨˊ caluuˇ fɨɨˋ joˋ güɨꞌɨ́ˆ dsíirˊ faꞌ e niquɨngꞌˉguɨr fɨˊ jee˜ fɨɨˋ, co̱ꞌ lɨ́ꞌˆ güɨcuí̱i̱ˋbre cajo̱. Jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ neáangˊ latøøngˉ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea ꞌnéˉ nicuí̱ˉbre cajo̱ e laco̱ꞌ cuǿøngˋ nijmɨꞌǿngꞌˋ yaaiñ˜. \v 22 Co̱ꞌ ie˜ jo̱b mɨ˜ niꞌíngꞌˋ dseaˋ iihuɨ́ɨˊ, jo̱ lajo̱guɨb e nilɨti˜ jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 23 ¡Jo̱ dsʉꞌ dsíngꞌˉ fɨ́ɨˉ jaléngꞌˋ dseamɨ́ˋ i̱ ngɨˊ quiéengˋ yʉ̱ʉ̱ˋ o̱si i̱ ngɨˊ jéengˋ yʉ̱ʉ̱ˋ cuꞌˋ tʉ́ꞌˋ ie˜ jo̱! Co̱ꞌ dsíngꞌˉ nicá̱ˋ dseaˋ iihuɨ́ɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ, jo̱ dsʉꞌ eáangˊguɨb nicá̱ˋ i̱ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ Jerusalén la iihuɨ́ɨˊ lajeeˇ lajaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \v 24 Jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ nijúuiñˉ fɨˊ jee˜ mɨ́ɨꞌ˜, jo̱guɨ fɨ́ɨmˊ dseaˋ niteiñꞌˆ jo̱ nidsilíiñˋ ꞌnʉñíˆ fɨˊ fɨɨˋ lɨ˜ jiéꞌˋ; jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jalíingˉ fɨˊ lɨ˜ huí̱i̱ˆ i̱ jaˋ cuíingˋ Fidiéeˇ nijasoꞌǿømꞌˇbre fɨɨˋ Jerusalén cartɨˊ mɨ˜ nidsíngˉ e íꞌˋ e nɨsɨꞌíˆ quiáꞌˉ. \s1 Jial mɨ˜ nijáaˊtu̱ Dseaˋ Jmáangˉ \r (Mt. 24:29-35, 42-44; Mr. 13:24-37) \p \v 25 ’Jo̱ dsíngꞌˉ nilɨsɨ́ɨngˉ jial jnéengˉ ieeˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ sɨꞌˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ nʉ́ʉˊ. Jo̱guɨ dsíngꞌˉ nidsigáˋ dsíiˊ dseaˋ jo̱guɨ niféiñꞌˊ cajo̱ uíiꞌ˜ e gaˋ niró̱o̱ˉ jmɨñíꞌˆ jo̱guɨ gaˋ nitáꞌˉ mɨ́ɨꞌ˜. \v 26 Jo̱ dsíngꞌˉ niféngꞌˊ dseaˋ jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ niꞌíingˉ dsíirˊ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e føꞌˊ do mɨ˜ niꞌɨ́ˉ dsíirˊ jaléꞌˋ e nilíˋ ie˜ jo̱, co̱ꞌ jɨˋguɨ jaléꞌˋ e seaˋ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ nijǿꞌˋ lafaꞌ mɨ˜ jǿꞌˋ uǿˉ. \v 27 Jo̱ jo̱guɨbaꞌ mɨ˜ nimáang˜naꞌ jnea˜, dseaˋ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ, e nɨgáaˊa nɨquíinꞌ˜n jee˜ cabøø˜ jníiˊ có̱o̱ꞌ˜ e niingˉ jɨ˜ e ꞌgøngꞌˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 28 Jo̱ mɨ˜ ninángˋ e nidsijéeˊ jaléꞌˋ e nɨcafáꞌˉa na, jo̱baꞌ cuǿøꞌ˜ bíˋ yaang˜naꞌ jóng, jo̱guɨ jǿøˉnaꞌ yejí̱ˉ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ, co̱ꞌ nɨjaquiéemˊbaꞌ e nileángˋnaꞌ conguiaˊ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quíiˉnaꞌ. \p \v 29 Jo̱ lɨ́ˉ jo̱ casɨ́ꞌˉ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do co̱o̱ˋguɨ júuˆ jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Quie̱ˋnaꞌ cuente jial lɨ́ɨˊ jaléꞌˋ ꞌmaˋ güɨñíꞌˆ o̱si lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ ꞌmaˋ é. \v 30 Jo̱ mɨ˜ móoˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e nɨnaangˋ iéeˋ jaléꞌˋ máꞌˆ e síꞌˋ quiáꞌˉ, ꞌnʉ́ꞌˋ nɨñíˆnaꞌ e ji̱i̱ˋ jmɨ́ɨbˊ nɨjaquiéengˊ jóng. \v 31 Jo̱ mɨ˜ canaangˋ lɨti˜ jaléꞌˋ e nɨcafáꞌˉa na, jo̱baꞌ güɨlɨñíˆnaꞌ guiʉ́ˉ e nɨjaquiéemˊbaꞌ e nicá̱ˋ Fidiéeˇ nifɨˊ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \p \v 32 ’Jo̱ e jáꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jaléꞌˋ e na ꞌnéˉ nilɨtib˜ nʉ́ꞌˉguɨ e nijúungˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ jmɨɨ˜ na. \v 33 Jo̱ niꞌíimˉ laꞌúngˉ jmɨgüíˋ la có̱o̱ꞌ˜guɨ laꞌúngˉ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ, jo̱ dsʉꞌ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ faꞌ e jaˋ nilɨti˜ lajaléꞌˋ e jo̱. \p \v 34-35 ’Jo̱ co̱ꞌ lajo̱b nilíˋ, jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e dsíngꞌˉ ꞌnéˉ ñiing˜ óoˊnaꞌ jo̱ jaˋ cuǿꞌˆ fɨˊ yaang˜naꞌ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ e nirǿngˋnaꞌ dseeˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e ꞌlɨꞌˆ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ. Jo̱ jaˋ jmooˋnaꞌ ta˜ ɨ̱́ꞌˋ méeˊ o̱ꞌguɨ ngɨ́ˆnaꞌ e eáangˊguɨ guiing˜ óoˊnaꞌ jial nilɨseengˋnaꞌ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱ lajo̱baꞌ jaˋ nidsingɨ́ɨngˉnaꞌ la dsingɨ́ɨngˉ jaangˋ nóoˊ i̱ guiéeˊ lɨ˜ ró̱o̱ˋ co̱o̱ˋ leáˋ. Co̱ꞌ jalébꞌˋ e jo̱ nilíˋ mɨ˜ niguiéeˊ e jmɨɨ˜ jo̱ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ. \v 36 Jo̱baꞌ liúunꞌ˜n ꞌnʉ́ꞌˋ e dseángꞌˉ la guíimˋbaꞌ ꞌnéˉ e neáangˊnaꞌ e néeˊ guiʉ́ˉ quíiˉnaꞌ contøøngˉ, jo̱ contøøngˉ ꞌnéˉ mɨ́ɨꞌ˜naꞌ jmɨꞌeeˇ Fidiéeˇ uii˜ quíiˆnaꞌ e laco̱ꞌ jaˋ güɨtíingˋnaꞌ jaléꞌˋ e nilíˋ ie˜ jo̱ jo̱guɨ e laco̱ꞌ cuǿøngˋ nigüɨquiéengˊnaꞌ fɨˊ quiniiˉ, jnea˜ dseaˋ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ. \p Jo̱ jaléꞌˋ e júuˆ na caꞌeˊ Jesús caꞌeꞌrˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do ie˜ jmɨɨ˜ jo̱. \p \v 37 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, laco̱o̱ˋ jmɨɨ˜ dsiꞌéeꞌ˜ Jesús jaléngꞌˋ dseaˋ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén. Jo̱ laco̱o̱ˋ ꞌlóoˉ dséerˊ dsije̱r˜ fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ cuo̱ꞌˋ e siiˋ Olivos e fɨˊ ꞌnɨꞌˋ fɨɨˋ Jerusalén do. \v 38 Jo̱ lajalémꞌˋ dseaˋ dsilíiñˉ e fɨˊ guáꞌˉ do lacaꞌeeˋ e dsinʉ́ʉrˉ jaléꞌˋ júuˆ e guiaˊ Jesús. \c 22 \s1 Mɨ˜ casɨ́ɨngˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jial e nisáiñꞌˊ Jesús \r (Mt. 26:1-5, 14-16; Mr. 14:1-2, 10-11; Jn. 11 :45-53) \p \v 1 Jo̱ ie˜ jo̱ nɨjaquiéengˊ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ e siiˋ Pascua quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel, jo̱ ie˜ jmɨɨ˜ jo̱ gøꞌrˊ iñíꞌˆ e jaˋ quie̱ꞌˆ quiéengˋ. \v 2 Jo̱ lajeeˇ jo̱ canaangˋ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel e sɨ́ɨiñˋ jial niguiéꞌrˊ e nijngáiñꞌˉ Jesús, jo̱ dsʉꞌ jaˋ teáˋ dsíirˊ e nijmérˉ jaléꞌˋ e ꞌlɨꞌˆ e ɨˊ dsíirˊ do, co̱ꞌ dsíngꞌˉ ꞌgǿiñꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seángꞌˊ fɨˊ Jerusalén lajeeˇ e jmɨɨ˜ jo̱. \p \v 3 Jo̱ lajeeˇ jo̱ caꞌíˉ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ siiˋ Satanás fɨˊ dsíiˊ Judas Iscariote, jaangˋ lajeeˇ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌˉ Jesús. \v 4 Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b cangórˉ cangosiiñˇ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseata˜ quiáꞌˉ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ Israel quiáꞌˉ jial nilíꞌrˋ nisáiñꞌˊ Jesús e laco̱ꞌ nijáiñꞌˋ dseaˋ do fɨˊ quiniˇ i̱ dseaˋ íˋ. \v 5 Jo̱ dsíngꞌˉ calɨꞌiáangˋ dsíiˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do mɨ˜ canúurˉ e júuˆ jo̱, jo̱guɨ cacuørˊ júuˆ quiáꞌrˉ e nicuǿꞌrˉ Judas Iscariote cuuˉ e ꞌléeiñꞌ˜ do e quiáꞌˉ e nijáiñꞌˋ Jesús. \v 6 Jo̱ caꞌíbˉ dsíirˊ quiáꞌˉ rúiñꞌˋ e nijmérˉ lajo̱, jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ canaangˋ Judas e ꞌnóꞌrˊ jial e nijáiñꞌˋ Jesús fɨˊ jaguóˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do. \s1 Mɨ˜ cagǿꞌˋ Jesús íiˊ canʉʉˋ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ \r (Mt. 26:17-29; Mr. 14:12-25; Jn. 13 :21-30; 1 Co. 11 :23-26) \p \v 7 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, ꞌñiaꞌˊ ie˜ jmɨɨ˜ e gøꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel iñíꞌˆ e jaˋ quiéengˋ quie̱ꞌˆ, jo̱guɨ ie˜ jo̱b cajo̱ ꞌnéˉ e nijngáiñꞌˉ jaangˋ joꞌseꞌˋ jiuung˜ laco̱o̱ˋ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌrˉ e nijmérˉ e jmɨɨ˜ Pascua do, \v 8 jo̱ ꞌñiaꞌˊ ie˜ jmɨɨ˜ jo̱ caquiʉꞌˊ Jesús ta˜ quiáꞌˉ Tʉ́ˆ Simón có̱o̱ꞌ˜guɨ Juan jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Güɨlíingˉnaꞌ jo̱ güɨguia˜naꞌ guiʉ́ˉ lɨ˜ nijmóˆnaaꞌ jmɨɨ˜ Pascua, jo̱ fɨˊ jo̱b niquiee˜naaꞌ co̱lɨɨng˜ canʉʉˋ na. \p \v 9 Jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌˉ i̱ dseaˋ gángˉ do Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —¿Jie˜ fɨˊ lɨ˜ iing˜ ꞌnʉˋ e nidsiguiáˆnaaꞌ guiʉ́ˉ jaléꞌˋ e jo̱? \p \v 10 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Mɨ˜ nigüɨtáangꞌ˜naꞌ jee˜ fɨɨˋ Jerusalén, jo̱b nimáang˜naꞌ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ ngangꞌˊ quié̱e̱ˋ co̱o̱ˋ dsʉʉˉ e a˜ jmɨɨˋ, jo̱ nigüɨlíimˋbaꞌ laco̱ꞌ ngaiñꞌˊ, jo̱ e ꞌnʉ́ʉˊ lɨ˜ niꞌírˋ do, jo̱b nigüɨtáangꞌ˜naꞌ cajo̱. \v 11 Jo̱ nifɨ́ꞌˆnaꞌ i̱ dseaˋ fii˜ e ꞌnʉ́ʉˊ do: “Lalab jíngꞌˉ tɨfaꞌˊ quíˉiiꞌ: ¿Jie˜ sɨnʉ́ʉˆ lɨ˜ nijmee˜e jmɨɨ˜ Pascua có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ guitúungˋ quiéˉe?” \v 12 Jo̱ niꞌéꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ co̱o̱ˋ ꞌnʉ́ʉˊ yʉ́ꞌˆ lɨ˜ nɨsɨlɨɨngˇ guiʉ́ˉ, jo̱ fɨˊ jo̱b niguiáˆnaꞌ guiʉ́ˉ quiáꞌˉ e niquiee˜naaꞌ do. \p \v 13 Jo̱ cangolíimˆ i̱ dseaˋ gángˉ do mɨ˜ cangoyúungꞌ˜ e cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱ cadsémꞌˋbre i̱ dseaˋ do, jo̱ calɨtib˜ laco̱ꞌ cajíngꞌˉ Jesús jéengˊguɨ do. Jo̱ fɨˊ jo̱b caguiarˊ guiʉ́ˉ e nidǿꞌrˉ ie˜ canʉʉˋ jo̱. \p \v 14 Jo̱ mɨ˜ nɨjaquiéengˊ oor˜ e nidǿꞌrˉ, jo̱ cangolíimˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ guitúungˋ do fɨˊ lɨ˜ nɨnéeˊ guiʉ́ˉ e nidǿꞌrˉ. Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ jo̱ caguáˋbre mes˜ lajaléiñꞌˋ do, \v 15 jo̱ canaangˋ Jesús sɨ́ꞌˋreiñꞌ do lala: \p —¡Dsíngꞌˉ calɨꞌiin˜n e nijmee˜e e jmɨɨ˜ Pascua la có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ nʉ́ꞌˉguɨ e nijúunˉn! \v 16 Co̱ꞌ joˋ nijmee˜e e jmɨɨ˜ jo̱ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ cartɨˊ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nijí̱ꞌˋtu̱ rúꞌˋnaaꞌ fɨˊ ñifɨ́ˉ quiéˉe. \p \v 17 Jo̱ lɨ́ˉ jo̱ catɨ́ɨiñˉ co̱o̱ˋ cóoˆ e a˜ jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ jo̱ cacuøꞌrˊ guiꞌmáangꞌˇ Fidiéeˇ, jo̱ lɨ́ˉ jo̱ casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jó̱ꞌˉo̱ e cóoˆ la, jo̱ jmeeˉnaꞌ jmáꞌˉjiʉ e a˜ dsíiˊ lajeeˇ lajaléngꞌˋnaꞌ na. \v 18 Dsʉco̱ꞌ joˋ nidúuꞌ˜u e jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ la cartɨˊ nijí̱ꞌˋtu̱ rúꞌˋnaaꞌ fɨˊ ñifɨ́ˉ quiéˉe. \p \v 19 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ casá̱ꞌrˉ co̱o̱ˋ iñíꞌˆ jo̱ cacuøꞌrˊ guiꞌmáangꞌˇ Fidiéeˇ. Jo̱ mɨ˜ cangoyúungꞌ˜ jo̱, jo̱ cajméerˋ jmáꞌˉjiʉ e iñíꞌˆ do lajeeˇ lajaléngꞌˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do. Jo̱ lɨ́ˉ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Quiéꞌˋnaꞌ e iñíꞌˆ la, co̱ꞌ e la lɨ́ɨˊ e ngúuˊ táanˋn la, dseaˋ nijúunˉn uii˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. Jo̱ jaléꞌˋ e la ꞌnéˉ nijmeeˉnaꞌ e laco̱ꞌ niguiéngꞌˊ óoˊnaꞌ jnea˜. \p \v 20 Jo̱ mɨ˜ cangoyúungꞌ˜ e cagǿꞌrˋ e iñíꞌˆ do, jo̱ catɨ́ɨngˉtu̱r e cóoˆ e lɨ˜ a˜ jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —E a˜ dsíiˊ e cóoˆ la lɨ́ɨˊ co̱o̱ˋ júuˆ ꞌmɨ́ɨˉ e jmɨrǿˋ Fidiéeˇ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ jmɨgüíˋ. Jo̱ e júuˆ jo̱ nilɨti˜ mɨ˜ nitʉ̱́ˋ jmɨꞌøønˉ uíiꞌ˜ dseeˉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \v 21 Jo̱ dsʉꞌ lana, lab guiing˜ i̱ dseaˋ i̱ niꞌnɨ́ngˉ jnea˜ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níiˉ quiéˉe. \v 22 Dsʉco̱ꞌ lana jnea˜, dseaˋ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ, ꞌnéˉ nidsingɨ́ɨnˉn lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ la féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. ¡Jo̱ dsʉꞌ e ngɨ˜ fɨ́ɨˉ i̱ dseaˋ i̱ niꞌnɨ́ngˉ jnea˜ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ! \p \v 23 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ do e cajíngꞌˉ Jesús lado, jo̱ canaaiñˋ jmɨngɨꞌˊ rúiñꞌˋ: \p —¿I̱˜ jaangˋ jneaa˜aaꞌ, faa˜aaꞌ, dseaˋ néeˊeeꞌ la i̱ niꞌnɨ́ɨng˜naaꞌ Fíiˋnaaꞌ Jesús? \s1 I̱˜ i̱ niingˉguɨ \p \v 24 Jo̱ mɨ˜ cangoyúungꞌ˜ e cagǿꞌrˋ, jo̱ canaangˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do jmiquímꞌˉ dsíirˊ quiáꞌˉ uíiꞌ˜ e sɨ́ɨiñˋ quiáꞌˉ i̱˜ i̱ niingˉguɨ lajeeˇ laꞌóꞌˋ írˋ. \p \v 25 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jaléngꞌˋ dseata˜ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ cuíingˋ Fidiéeˇ jmóorˋ laguidseaangˆ e jmiti˜ dseaˋ jaléꞌˋ ta˜ e quiʉꞌrˊ. Jo̱ jalémꞌˋ i̱ dseaˋ do ꞌnéˉ féꞌrˋ e eáamˊ guiʉ́ˉ jo̱guɨ e eáamˊ jloꞌˆ laco̱ꞌ ta˜ quiʉꞌˊ dseata˜ quiáꞌrˉ. \v 26 Jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ dseaˋ quiéˉe, jaˋ cuǿøngˋ faꞌ e lɨ́ɨngˊnaꞌ lajo̱. Co̱ꞌ i̱i̱ˋ ꞌnʉ́ꞌˋ i̱ iing˜ i̱ nilɨniingˉguɨ, ꞌnéˉ nijmeeˉnaꞌ laco̱ꞌ jmóoˋ jaangˋ dseaˋ i̱ jaˋ niingˉ; jo̱guɨ i̱i̱ˋ ꞌnʉ́ꞌˋ iing˜ i̱ niquiʉ́ꞌˉ ta˜, ꞌnéˉ nijmeeˉnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ e iing˜ dseaˋ rúmꞌˋbaꞌ. \v 27 Co̱ꞌ e jáꞌˉ e ɨˊ dsíiˊ dseaˋ e eáangˊguɨ niingˉ i̱ dseaˋ i̱ guiing˜ gøꞌˊ laco̱ꞌguɨ i̱ dseaˋ i̱ caguiéꞌˋ e jmiñiˇ do. Dsʉꞌ jnea˜ sínꞌˋn la jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ jaangˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ lají̱i̱ꞌ˜ e iing˜ dseaˋ rúngꞌˋ. \p \v 28 ’Jo̱ co̱ꞌ nɨcangɨ́ˆbaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ contøøngˉ lajeeˇ nɨcangongɨ́ɨnˉn jaléꞌˋ iihuɨ́ɨˊ fɨˊ jmɨgüíˋ la, \v 29 jo̱ uíiꞌ˜ e lajo̱b nɨcajmeeˉnaꞌ, jo̱baꞌ nicuǿøˆø ꞌnʉ́ꞌˋ e niquiʉ́ꞌˆnaꞌ ta˜ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ fɨˊ ñifɨ́ˉ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la nɨcangɨ́ɨngˋ jnea˜ quiáꞌˉ Tiquiéˆe Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ e niquiʉ́ꞌˆʉ ta˜ cajo̱. \v 30 Jo̱ co̱lɨɨm˜ niꞌnéꞌˆ niquiee˜naaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ fɨˊ jo̱, jo̱guɨ røøbˋ niquidsiˋnaaꞌ íꞌˋ cajo̱ quiáꞌˉ lajɨˋ guitu̱ˊ ꞌléꞌˋ dseaˋ Israel. \s1 Mɨ˜ cajméeˋ Jesús júuˆ e nijíngꞌˉ Tʉ́ˆ Simón e jaˋ cuíiñˋ dseaˋ do \r (Mt. 26:31-35; Mr. 14:27-31; Jn. 13 :36-38) \p \v 31 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ jo̱, cajíngꞌˉguɨ Jesús casɨ́ꞌrˉ Tʉ́ˆ Simón: \p —Simón, Simón, lana nɨcamɨ́ɨngˋ Satanás ꞌnʉ́ꞌˋ e niguiaˋ jiꞌrˊ ꞌnʉ́ꞌˋ lafaꞌ mɨ˜ jɨꞌˊ dseaˋ quiˊ cuɨꞌieeˋ. \v 32 Jo̱ dsʉꞌ jnea˜ nɨcamɨ́ɨꞌ˜ɨ Tiquiéˆe dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ uii˜ quíiꞌˉ e laco̱ꞌ jaˋ güɨlíinꞌˆ e nilɨtúngˉ aꞌˊ júuˆ quiéˉe. Jo̱ ꞌnʉˋ, mɨ˜ nifoꞌˆtu̱ꞌ caléꞌˋ catú̱ˉ e lɨnꞌˊ dseaˋ quiéˉe, jo̱baꞌ jmɨcó̱o̱ꞌˇ jóng jaléngꞌˋ dseaˋ rúnꞌˋ e laco̱ꞌ teáˋguɨ nisíñꞌˉ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ quiéˉe. \p \v 33 Jo̱baꞌ cañíiˋ Tʉ́ˆ Simón jo̱ casɨ́ꞌrˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Fíiˋi, teábˋ dsiˋ jnea˜ e ninii˜i có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ fɨˊ ꞌnʉñíˆ fɨng song casángꞌˊ dseaˋ ꞌnʉˋ, jo̱guɨ co̱lɨɨm˜ nijú̱u̱ˉnaaꞌ fɨng calɨꞌnéˉ lajo̱. \p \v 34 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ Tʉ́ˆ Simón jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Tʉ́ˆ Simón, e labaꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ, e dsaꞌóˋ góoˊ na, nʉ́ꞌˉguɨ e niquíꞌˉ tuidséeˆ, ꞌnʉˋ nifoꞌˆ ꞌnɨˊ néeꞌ˜ e jaˋ cuíinꞌˋ jnea˜. \s1 Mɨ˜ nɨjaquiéengˊ oor˜ e nidsingɨ́ɨngˉ Jesús jaléꞌˋ iihuɨ́ɨˊ \p \v 35 Jo̱ lɨ́ˉ jo̱, cajmɨngɨ́ꞌˉ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Mɨ˜ casɨ́ɨnˉn ꞌnʉ́ꞌˋ e jaˋ quié̱ˆnaꞌ nosʉ́ʉˊ quíiˉnaꞌ o̱ꞌguɨ cuuˉ, jo̱guɨ jí̱i̱ꞌ˜ lomɨɨ˜naꞌ e ǿꞌˋbaꞌ, jo̱baꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ eeˋ calɨꞌnéˉguɨꞌ, ¿jሠleáaꞌ˜? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —Dseángꞌˉ lajo̱b lɨ́ɨˊ, Fíiˋiiꞌ. \p \v 36 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉtu̱ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —Jo̱ dsʉꞌ lana fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ i̱ seaˋ nosʉ́ʉˊ quiáꞌˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ lɨ˜ téeꞌ˜ cuuˉ quíiˉnaꞌ, jo̱baꞌ quie̱ˋnaꞌ jaléꞌˋ e jo̱; jo̱guɨ i̱i̱ˋ ꞌnʉ́ꞌˋ i̱ jaˋ seaˋ ñisʉ̱ꞌˋ quiáꞌˉ, jo̱baꞌ ꞌnɨɨ˜naꞌ co̱o̱ˋ ꞌmɨꞌguiéeˉ quíiˉnaꞌ jo̱ leáaˊnaꞌ co̱o̱ˋ e ñíˆ jo̱. \v 37 Dsʉco̱ꞌ lana tɨˊ nilɨti˜ jaléꞌˋ e féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ˜ féꞌˋ lala uii˜ quiéˉe: “Jo̱ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ sooˋ dsíiˊ calɨꞌíiñˆ”. Dsʉco̱ꞌ lajaléꞌˋ e féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ uii˜ quiéˉe, dseángꞌˉ ꞌnéˉ nilɨtib˜ e jo̱. \p \v 38 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Fíiˋi, lab seaˋ tú̱ˉ ñisʉ̱ꞌˋ. \p Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Nɨtébꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ lana. \s1 Mɨ˜ casɨ́ɨngˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ fɨˊ móꞌˋ Olivos \r (Mt. 26:36-46; Mr. 14:32-42) \p \v 39 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajíngꞌˉ Jesús e júuˆ jo̱, dsifɨˊ ladob cagüɨꞌɨ́ɨrˊ jo̱ cangóˉtu̱r fɨˊ móꞌˋ Olivos lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ jí̱i̱ꞌ˜ e quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨiñˋ e jmóorˋ. Jo̱ cangolíimˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do cajo̱ tɨꞌleáaiñˊ laco̱ꞌ cangóˉ dseaˋ do. \v 40 Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ e fɨˊ móꞌˋ jo̱, jo̱b cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —Féengꞌ˜naꞌ Fidiéeˇ, jo̱ lajo̱baꞌ jaˋ dseáangꞌ˜ e nijiúngꞌˋnaꞌ fɨˊ ni˜ dseeˉ. \p \v 41 Jo̱ lɨ́ˉ jo̱, dob catiúungˉtear i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do, jo̱ ꞌñiaꞌˊbre cangórˉ tɨˊ doguɨjiʉ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ íꞌˋ e tɨꞌˊ co̱o̱ˋ cu̱u̱˜ e bíˋ dseaˋ có̱o̱ꞌ˜ guóorˋ. Jo̱ casíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ jo̱ canaaiñˋ féiñꞌˊ Fidiéeˇ jo̱ cajíñꞌˉ: \p \v 42 —Teaa˜, song iinꞌ˜ jo̱baꞌ cuǿømˋ líˋ laanꞌ˜ jnea˜ jee˜ jaléꞌˋ iihuɨ́ɨˊ e tɨˊ lɨ˜ nidsingɨ́ɨnˉn; jo̱ dsʉꞌ jaˋ güɨlíˋ laco̱ꞌ iing˜ jnea˜, co̱ꞌ güɨlɨtib˜ jial dseángꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ iing˜ ꞌnʉˋ e nilɨti˜. \p \v 43 Jo̱ mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱ dsifɨˊ lajo̱b cajnéngˉ jaangˋ ángel i̱ casíingˋ Fidiéeˇ, jo̱ cacuøꞌrˊ dseaˋ do bíˋ e quiáꞌˉ e nitéꞌrˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ iihuɨ́ɨˊ e tɨˊ lɨ˜ nidsingɨ́ɨiñˉ. \v 44 Jo̱ lajeeˇ jo̱ eáangˊguɨ canaangˋ Jesús jmiféiñꞌˊ Tiquiáꞌrˆ, jo̱ canaangˋ sojiúiñꞌˋ jmiguieeˋ e lɨ́ɨˊ la lɨ́ɨˊ jmɨꞌøøiñˉ cartɨˊ ni˜ uǿˆ. \p \v 45 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e féiñꞌˊ Tiquiáꞌrˆ, jo̱ cangámꞌˉtu̱r fɨˊ lɨ˜ caseáaiñˊ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do, jo̱ cadséngꞌˋneiñꞌ do e güɨɨmˋbiñꞌ do lajaléiñꞌˋ, co̱ꞌ dsíngꞌˉ nɨcalɨjiuung˜ dsíirˊ. \v 46 Jo̱baꞌ catǿꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Jialɨꞌˊ güɨɨngˋ ꞌnʉ́ꞌˋ? Jmɨnáˉ ráangˉnaꞌ jo̱ féengꞌ˜naꞌ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ uii˜ quíiˆnaꞌ yaang˜naꞌ, jo̱ lajo̱baꞌ jaˋ dseáangꞌ˜ e nijiúngꞌˋnaꞌ fɨˊ ni˜ dseeˉ. \s1 Mɨ˜ casangꞌˉ dseaˋ Jesús \r (Mt. 26:47-56; Mr. 14:43-50; Jn. 18 :2-11) \p \v 47 Jo̱ laco̱ꞌ guiꞌnangꞌˇ e féꞌˋbɨ Jesús e júuˆ na, mɨ˜ canaangˋ guilíingˉ fɨ́ɨngˊ dseaˋ. Jo̱ jaangˋ lajeeˇ lajaléngꞌˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do i̱ siiˋ Judas Iscariote, íˋbingꞌ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do. Jo̱ cangoquiéeiñˊ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús jo̱ cachʉꞌrˊ ni˜ dseaˋ do. \v 48 Jo̱ dsʉꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do: \p —Judas, ¿su có̱o̱ꞌ˜ e chʉꞌˆ ni˜baa e nijáanꞌ˜ jnea˜ fɨˊ jaguóˋ jaléngꞌˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ jnea˜, dseaˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ i̱ lɨ́ɨngˊ jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ? \p \v 49 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌˉ Jesús e calɨ́ˉ lado, jo̱ cajmɨngɨꞌrˊ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Fíiˋnaaꞌ, ¿su nitɨɨ˜naaꞌ có̱o̱ꞌ˜ ñisʉ̱ꞌˋ? \p \v 50 Jo̱ jaangˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do caguirˊ ñíˆ quiáꞌrˉ, jo̱ caquiʉꞌrˊ logua˜ dséeˊ quiáꞌˉ jaangˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ quiáꞌˉ i̱ jmidseaˋ i̱ laniingˉ do. \v 51 Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —Joˋ e cangꞌˊnaꞌr jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ; nɨlíbˋ jí̱i̱ꞌ˜ lana. \p Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b cagüɨꞌˊ Jesús e lɨ˜ ꞌnáꞌˆ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ sɨcuɨ́ngꞌˋ do, jo̱ ladsifɨˊ lanab caꞌlóoˉ loguaiñꞌ˜ do. \v 52 Jo̱ lɨ́ˉ jo̱, casɨ́ꞌˉ Jesús jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ néeˊ ni˜ guáꞌˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quiáꞌˉ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel, co̱ꞌ lajalémꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ caguilíiñˉ e nitǿørˋ Jesús, jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do: \p —Lana cagüɨlíingˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e quié̱ˆnaꞌ jaléꞌˋ ñisʉ̱ꞌˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ ꞌmaˋ e nijmangꞌˆnaꞌ jnea˜ lafaꞌ jaangˋ ɨ̱ɨ̱ˋ. \v 53 Jo̱ laco̱o̱ˋ jmɨɨ˜ laco̱o̱ˋ jmɨɨ˜ caꞌéeˉe ꞌnʉ́ꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ guáꞌˉ quíˉnaaꞌ, jo̱ dsʉꞌ jaˋ cateáˉ óoˊnaꞌ faꞌ e caséngꞌˊnaꞌ jnea˜ lajeeˇ jo̱; jo̱ dsʉꞌ lanaguɨ cagüeáˉ oor˜ e güɨjé̱ˆ ꞌnʉ́ꞌˋ, co̱ꞌ Fidiéebˇ dseaˋ nɨcacuørˊ fɨˊ lajo̱ e i̱ ꞌlɨmꞌˆ niquiʉ́ꞌrˉ ta˜ e uǿøˋ lana. \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉ Tʉ́ˆ Simón e jaˋ cuíiñˋ Jesús \r (Mt. 26:57-58, 69-75; Mr. 14:53-54, 66-72; Jn. 18 :12-18, 25-27) \p \v 54 Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b casaiñꞌˉ Jesús, jo̱ catǿrˉ dseaˋ do fɨˊ quiáꞌˉ i̱ jmidseaˋ laniingˉ quiáꞌˉ dseaˋ Israel. Jo̱ huíimˉ ngangꞌˊ Tʉ́ˆ Simón e tɨꞌleáaiñˊ laco̱ꞌ ngolíingˋ i̱ dseaˋ do e téerˋ Jesús. \v 55 Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˋ fɨˊ jo̱, jo̱ canaangˋ i̱ dseaˋ i̱ casó̱ꞌˉ quiáꞌˉ Jesús do e ji̱ꞌrˊ jɨˋ fɨˊ guiáꞌˆ jóoˋ siguiˊ, jo̱ caguárˋ lacúngꞌˊ lajíingˋ e jɨˋ do mɨ˜ cacóoˉ. Jo̱ dob caguáˋ Tʉ́ˆ Simón cajo̱ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do. \v 56 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ jmóoˋ ta˜ quiáꞌˉ i̱ jmidseaˋ do e dob guiing˜ Tʉ́ˆ Simón jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ neáangˊ do, jo̱ canaaiñˋ jmicuíingˋneiñꞌ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Ja̱a̱ˉ, cangɨbˊ i̱ dseañʉꞌˋ la có̱o̱ꞌ˜ Jesús cajo̱. \p \v 57 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Tʉ́ˆ Simón lado, jo̱ dsifɨˊ lajo̱b cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseamɨ́ˋ do: \p —Jaˋ cuíingˋjneaiñꞌ do, dseamɨ́ˋ. \p \v 58 Jo̱ mɨꞌmɨ́ɨngˉguɨjiʉ lajo̱, jiéngꞌˋguɨ calɨcuíiˋ quiáꞌrˉ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Dseaˋ quiáꞌˉ Jesús lɨ́ɨngˊguɨ ꞌnʉˋ cajo̱. \p Jo̱ mɨ˜ canúuˉtu̱ Tʉ́ˆ Simón lado, jo̱ dsifɨˊ ladob cañíiˋtu̱r jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaˋ jee˜ i̱ do quíingꞌ˜ jnea˜, dseañʉꞌˋ. \p \v 59 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ co̱o̱ˋ oor˜ lajo̱, jiéngꞌˋguɨ jaangˋ dseaˋ cajíñꞌˉ: \p —E jáꞌˉbaꞌ lɨ́ɨngˊ i̱ dseañʉꞌˋ la dseaˋ quiáꞌˉ Jesús, co̱ꞌ i̱ seengˋ fɨˊ Galileab la cajo̱. \p \v 60 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Tʉ́ˆ Simón jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaˋ ñiiˉ eeˋ e fóꞌˋ na, dseañʉꞌˋ. \p Jo̱ jaˋ mɨˊ catóꞌˊbɨ e féꞌˋ i̱ Tʉ́ˆ Simón do lajo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caquiꞌˊ jaangˋ tuidséeˆ. \v 61 Jo̱ jo̱b mɨ˜ caji̱ꞌˊ Jesús nir˜ jo̱ cajǿøiñˉ Tʉ́ˆ Simón tɨˊ lɨ˜ siñꞌˊ, jo̱ dsifɨˊ lajo̱b cadsengꞌˉ dsíiˊ i̱ Tʉ́ˆ Simón do e cajíngꞌˉ Jesús lamɨ˜ neáaiñˊ gøꞌrˊ do: “Dsaꞌóˋ góoˊ na, nʉ́ꞌˉguɨ e niquíꞌˉ tuidséeˆ, ꞌnʉˋ nifoꞌˆ ꞌnɨˊ néeꞌ˜ e jaˋ cuíinꞌˋ jnea˜.” \v 62 Jo̱ mɨ˜ cadsengꞌˉ dsíiˊ i̱ Tʉ́ˆ Simón do e cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱ dsíngꞌˉ calɨjiuung˜ dsíirˊ, jo̱ dsifɨˊ lajo̱b cagüɨꞌɨ́ɨrˊ jo̱ dsíngꞌˉ canaaiñˋ quɨꞌrˊ jóng. \s1 Mɨ˜ cajmeángꞌˋ dseaˋ Jesús \r (Mt. 26:67-68; Mr. 14:65) \p \v 63 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ jéeˊ quiáꞌˉ Jesús canaaiñˋ lǿøiñˉ dseaˋ do jo̱guɨ bǿøngˉneiñꞌ, \v 64 jo̱ cajníirˊ jminiˇ dseaˋ do jo̱ cabárˋ moniñꞌ˜ jo̱ cajmɨngɨꞌˊreiñꞌ lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿I̱˜ i̱ cabǿøngˉ ꞌnʉˋ? ¡Jmeeˉ júuˆ, neˇeeꞌ! \p \v 65 Jo̱ jmiguiʉˊbɨ jaléꞌˋ e féꞌrˋ e jmineaiñꞌˆ dseaˋ do lajeeˇ jo̱. \s1 Mɨ˜ cangojéeiñˋ Jesús fɨˊ lɨ˜ sɨseángꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quiáꞌˉ guáꞌˉ \r (Mt. 26:59-66; Mr. 14:55-64; Jn. 18 :19-24) \p \v 66 Jo̱ mɨ˜ cajneáˉ e jmɨɨ˜ jo̱, jo̱ caseángꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ cǿøngꞌ˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌrˉ, jo̱ catǿꞌrˉ Jesús fɨˊ lɨ˜ nɨsɨseáiñꞌˊ do, jo̱ cajmɨngɨꞌrˊ dseaˋ do lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p \v 67 —Jmeeˉ júuˆ, neˇeeꞌ, ¿su ꞌnʉbˋ Dseaˋ Jmáangˉ? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Song nijmee˜ jnea˜ júuˆ røøˋ, jaˋ jáꞌˉ nilíingˋ ꞌnʉ́ꞌˋ júuˆ quiéˉe jóng. \v 68 Jo̱guɨ song eeˋ nijmɨngɨ́ɨꞌˇɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaˋ e ñíˆnaꞌ ningɨɨˉnaꞌ quiéˉe cajo̱. \v 69 Jo̱ dsʉꞌ latɨˊ lana jnea˜, dseaˋ cagáˉa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, niníˆi lɨ́ꞌˆ lɨˊ dséeˊ laco̱ꞌ guiing˜ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ, dseaˋ i̱ ꞌgøngꞌˊ eáangˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ. \p \v 70 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do e cajíngꞌˉ Jesús lado, jo̱ lajalémꞌˋbre cajmɨngɨꞌrˊ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jo̱ ¿su ꞌnʉbˋ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ lɨya? \p Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Dseángꞌˉ lajo̱b lɨ́ɨˊ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ la nɨcaféeꞌ˜naꞌ na. \p \v 71 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do e cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱ casɨ́ɨiñˉ lajeeˇ lajaléiñꞌˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿E˜guɨ ta˜ e ꞌneángˉguɨ́ɨꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ tíiˊ ni˜? Co̱ꞌ yee˜baaꞌ nɨcanʉ́ˆʉʉꞌ náng jial laco̱ꞌ lɨ́ɨˊ júuˆ quiáꞌrˉ. \c 23 \s1 Mɨ˜ caguiéngꞌˉ Jesús fɨˊ quiniˇ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ siiˋ Pilato \r (Mt. 27:1-2, 11-14; Mr. 15:1-5; Jn. 18 :28-38) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lajalémꞌˋ i̱ dseaˋ do cangojéeiñˋ Jesús fɨˊ quiniˇ jaangˋ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ siiˋ Pilato. \v 2 Jo̱ mɨ˜ caguilíiñꞌˉ do fɨˊ do, jo̱ canaaiñˋ jmóorˋ dseeˉ quiáꞌˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —I̱ dseañʉꞌˋ la ngɨrˊ lacaangˋ jee˜ ꞌnʉ́ʉˊ ta˜ jmiguíingˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ lɨ˜ quiʉ́ꞌˋ ꞌnʉˋ ta˜. Jo̱guɨ ngɨrˊ féꞌrˋ e jaˋ ꞌnéˉ niquíˆnaaꞌ cuuˉ quiáꞌˉ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ guiing˜ fɨˊ Roma, jo̱guɨ féꞌˋbɨr cajo̱ e íˋbre lɨ́ɨiñˊ Dseaˋ Jmáangˉ i̱ nisíngˉ Fidiéeˇ i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ góoˋnaaꞌ dseaˋ Israel. \p \v 3 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseata˜ Pilato do lado, jo̱ cajmɨngɨꞌrˊ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Su ꞌnʉbˋ dseaˋ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Dseángꞌˉ lajo̱b lɨ́ɨˊ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ la nɨcaféeꞌ˜ ꞌnʉˋ na. \p \v 4 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Pilato e cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱ casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ fii˜ jmidseaˋ do có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangꞌ˜ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaˋ niguiéꞌˊ jnea˜ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ dseeˉ e seaˋ quiáꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ la. \p \v 5 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lado, jo̱ eáangˊguɨ canaaiñˋ jmóorˋ dseeˉ quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —I̱ dseañʉꞌˋ na eáangˊ ngɨrˊ ta˜ jmiguíingˉ dseaˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e erˊ. Jo̱ canaaiñˋ jmóorˋ lajo̱ catɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea cartɨˊ cagüéiñˉ fɨˊ la, fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea, e jmóorˋ lajo̱. \s1 Mɨ˜ cangojéeiñˋ Jesús fɨˊ quiniˇ jaangˋ dseata˜ i̱ siiˋ Herodes \p \v 6 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Pilato e caféꞌˋ dseaˋ lajo̱, jo̱ cajmɨngɨ́ɨrˋ su fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galileab seengˋ Jesús. \v 7 Jo̱ mɨ˜ cajíngꞌˉ dseaˋ e fɨˊ jo̱b seeiñˋ, jo̱baꞌ casíiñˋ dseaˋ do có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ dseata˜ i̱ siiˋ Herodes i̱ lɨ́ɨngˊ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quiáꞌˉ Galilea, co̱ꞌ ie˜ jo̱ dob nitáangˋ i̱ dseata˜ do fɨˊ Jerusalén. \v 8 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ Herodes e cangáiñˉ Jesús, dsíngꞌˉ calɨꞌiáangˋ dsíirˊ, co̱ꞌ lɨɨb˜ nɨcajáˉ e iiñ˜ e niníiñˉ dseaˋ do, co̱ꞌ fɨ́ɨmˊ dseaˋ dsicó̱o̱rˋ júuˆ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ e nɨcajméeˋ dseaˋ do, jo̱guɨ güɨje̱rˇ faꞌ eeˋ nijméˉ dseaˋ do e li˜. \v 9 Jo̱ jmiguiʉbˊ jaléꞌˋ e cajmɨngɨꞌrˊ dseaˋ do, dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ camɨ́ꞌˆ júuˆ jaˋ eeˋ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do. \v 10 Jo̱ lajeeˇ jo̱, dob teáangˆ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ tɨfaꞌˊ quiáꞌrˉ, jo̱ dseángꞌˉ eáamˊ teáaiñꞌ˜ do jmóorˋ dseeˉ quiáꞌˉ Jesús. \v 11 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ Herodes e jaˋ eeˋ ngɨ́ɨˋ Jesús, jo̱baꞌ cajmɨcó̱o̱ꞌ˜ rúiñꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ ꞌléeˉ quiáꞌrˉ e canaaiñˋ lǿøiñˉ dseaˋ do, jo̱ caquíñꞌˊ dseaˋ do caneáangˊ sɨ̱ꞌˆ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ. Jo̱ lɨ́ˉ jo̱, i̱ dseata˜ do caguiéngꞌˊtu̱r Jesús fɨˊ lɨˊ guiing˜ dseata˜ Pilato caléꞌˋ catú̱ˉ. \v 12 Jo̱ ie˜ jmɨɨ˜ jo̱ røøbˋ casɨ́ɨngˉtu̱ dseata˜ Herodes có̱o̱ꞌ˜ dseata˜ Pilato, co̱ꞌ lamɨ˜ jéengˊguɨ ꞌníbꞌˋ nɨcangángˉ rúiñꞌˋ. \s1 Mɨ˜ cahuɨ̱́ꞌˋ ta˜ e nijúungˉ Jesús \r (Mt. 27:15-26; Mr. 15:6-15; Jn. 18 :39-19 :16) \p \v 13 Jo̱ mɨ˜ caguiéngꞌˉtu̱ Jesús fɨˊ lɨ˜ guiing˜ dseata˜ Pilato, jo̱ caquiʉiñꞌˊ do ta˜ e caseángꞌˊ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseata˜ jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ fɨɨˋ. \v 14 Jo̱ mɨ˜ caseángꞌˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ, jo̱ lalab cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —ꞌNʉ́ꞌˋ cañijéengˋnaꞌ i̱ dseañʉꞌˋ la fɨˊ la e jmooˋnaꞌ dseeˉ quiáꞌrˉ e ngɨrˊ jmiguíiñˉ jaléngꞌˋ dseaˋ fɨɨˋ; jo̱ jnea˜ nɨcajmɨngɨ́ɨꞌrˇ jaléꞌˋ e júuˆ jo̱ fɨˊ quiníˆ ꞌnʉ́ꞌˋ lajaléngꞌˋnaꞌ na, jo̱ dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ dseeˉ jaˋ mɨˊ cadséꞌˋe e røøiñˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ e ꞌnɨ́ɨngˊnaꞌre. \v 15 Jo̱guɨ nɨcasɨ́ɨmˉbɨ́ɨr fɨˊ lɨ˜ guiing˜ dseata˜ Herodes, dsʉꞌ o̱ꞌguɨ i̱ dseata˜ íˋ lɨɨng˜ eeˋ dseeˉ cadséꞌrˋ quiáꞌˉ dseaˋ la, jo̱baꞌ fɨˊ lab nɨcaguiéngꞌˊtu̱reiñꞌ. Jo̱ nɨñíˆbaꞌ e jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ eeˋ mɨˊ cajméerˋ faꞌ cuǿøngˋ e nijngáangꞌ˜naaꞌr, \v 16 jo̱ dsʉꞌ nicuǿøˆbaar iihuɨ́ɨˊ, jo̱ lɨ́ˉ jo̱ nilaamˉtu̱r caléꞌˋ catú̱ˉ. \p \v 17 Jo̱ lajeeˇ e jmɨɨ˜ jo̱ tɨ́ɨngˋ dseata˜ Pilato e jmiꞌiáaiñˋ dsíiˊ jaléngꞌˋ dseaˋ fɨɨˋ jo̱ láaiñˋ camɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ i̱ iuungˉ fɨˊ dsíiˊ ꞌnʉñíˆ. \v 18 Jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ fɨɨˋ do canaaiñˋ óorˋ teáˋ jo̱ féꞌrˋ e éeiñˋ Jesús: \p —¡Jaˋ laanꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ ná! ¡Leaangˉ Barrabás! \p \v 19 Jo̱ i̱ Barrabás do nicaꞌírˉ ꞌnʉñíˆ dsʉꞌ uíiꞌ˜ e ꞌníꞌˋ níiñˉ jaléngꞌˋ dseata˜ jo̱guɨ e nɨnicajngaiñꞌˊ dseaˋ cajo̱. \v 20 Jo̱ dsʉꞌ dseata˜ Pilato eáangˊguɨ iiñ˜ e nileáiñˉ Jesús laco̱ꞌguɨ i̱ Barrabás do, jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉtu̱r dseaˋ fɨɨˋ caléꞌˋ catú̱ˉ. \v 21 Jo̱ dsʉꞌ jéengˊguɨ i̱ dseaˋ fɨɨˋ do canaaiñˋ féꞌrˋ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ teáˋguɨ jo̱ cajíñꞌˉ e éeiñˋ Jesús: \p —¡Fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ teáaiñꞌˊ na! ¡Fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ teáaiñꞌˊ na! \p \v 22 Jo̱ lɨ́ˉ jo̱, catɨ́ˋ ꞌnɨˊ néeꞌ˜ cajíngꞌˉtu̱ dseata˜ Pilato casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ dseaˋ fɨɨˋ: \p —Jo̱ ¿e˜guɨ dseángꞌˉ e gaˋ nɨcajméerˋ? Jaˋguɨ eeˋ dseeˉ niguiéꞌˊ jnea˜ e røøiñˋ faꞌ e cuǿøngˋ e nijúuiñˉ. Dsʉꞌ lɨfaꞌ nicuǿøˆbaar iihuɨ́ɨˊ, jo̱ lɨ́ˉ jo̱, nilaamˉtu̱r caléꞌˋ catú̱ˉ. \p \v 23 Jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ fɨɨˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ eáangˊguɨ canaaiñˋ taꞌrˊ mɨ́ɨꞌ˜ e mɨˊtu̱r e nitángˉ Jesús fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ, jo̱ lajo̱b cajméerˋ cartɨˊ calɨ́ꞌrˉ lají̱i̱ꞌ˜ e mɨrˊ do. \v 24 Jo̱ lajo̱b cajméeˋ dseata˜ Pilato lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ e mɨˊ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do, \v 25 jo̱ caleáamˋbre i̱ Barrabás do, dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ jaléngꞌˋ dseata˜ jo̱guɨ nɨcajngaiñꞌˊ dseaˋ, co̱ꞌ uiing˜ quiáꞌˉ e jo̱baꞌ e iuuiñˉ ꞌnʉñíˆ, jo̱ cajámꞌˋbre Jesús fɨˊ jaguóˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ dseaˋ do; jo̱ cajméerˋ lajo̱ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ fɨɨˋ, co̱ꞌ lajo̱b calɨꞌíiñꞌ˜ do. \s1 Mɨ˜ catángˉ Jesús fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ \r (Mt. 27:32-44; Mr. 15:21-32; Jn. 19 :17-27) \p \v 26 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ cangojéemˋbre Jesús fɨˊ lɨ˜ nitáiñˉ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ. Jo̱ lajeeˇ teáaiñꞌ˜ do fɨˊ e ngolíiñˉ, cajíñꞌˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ laco̱ꞌ nijangꞌˊ jee˜ ta˜ quiáꞌˉ i̱ siiˋ Simón i̱ seengˋ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e siiˋ Cirene, jo̱ caquiʉꞌrˊ ta˜ e cajéengˋ i̱ dseañʉꞌˋ do crúuˆ quiáꞌˉ Jesús laguidseaangˆ; jo̱ cangórˉ caluuˇ laco̱ꞌ ngóoˊ dseaˋ do. \p \v 27 Jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ i̱ ngolíingˉ laco̱ꞌ ngóoˊ Jesús, jo̱guɨ dsíngꞌˉ fɨ́ɨngˊ dseamɨ́ˋ i̱ ngolíingˉ quɨꞌˊ jo̱ tɨꞌóorˋ e lɨjiuung˜ dsíirˊ uii˜ quiáꞌˉ Jesús. \v 28 Dsʉꞌ Jesús caji̱ꞌˊ nir˜ cajǿøiñˉ jaléngꞌˋ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Dseamɨ́ˋ i̱ seengˋ fɨˊ Jerusalén, jaˋ quɨꞌˋnaꞌ uíiꞌ˜ jnea˜, dsʉꞌ quíiꞌ˜naꞌ uii˜ quíiˆnaꞌ yaang˜naꞌ jo̱guɨ uii˜ quiáꞌˉ jó̱o̱ˋnaꞌ. \v 29 Co̱ꞌ niguiéebˊ jmɨɨ˜ mɨ˜ niféꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ: “Juguiʉ́ˉjiʉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseamɨ́ˋ i̱ jaˋ cuǿøngˋ nidsiquieeng˜ yʉ̱ʉ̱ˋ, jo̱ jaˋ i̱i̱ˋ calɨséngˋ quiáꞌrˉ i̱ cacuǿꞌrˉ tʉ́ꞌˋ.” \v 30 Jo̱ ie˜ jo̱b mɨ˜ ninángˋ jaléngꞌˋ dseaˋ e nimɨ́ꞌrˉ jaléꞌˋ móꞌˋ jo̱ nijíñꞌˉ: “Lɨɨng˜ güɨjiʉ́ꞌˋ sɨɨˋ lɨ˜ néeˊnaaꞌ”; jo̱guɨ nisɨ́ꞌrˋ jaléꞌˋ móꞌˋ: “ꞌMeengˉ jneaꞌˆ lajmɨnáˉ.” \v 31 Co̱ꞌ song lanab cuøꞌˊnaꞌ jnea˜ iihuɨ́ɨˊ, dseaˋ jaˋ dseeˉ røønˉ, jo̱baꞌ jial tíiˊguɨ nidsingɨ́ɨngˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ røøngˋnaꞌ dseeˉ. \p \v 32 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ ngolíingˉ do jéeiñˋ gángˉ ɨ̱ɨ̱ˋ i̱ nidsijngáaiñꞌ˜ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ Jesús. \v 33 Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ co̱o̱ˋ cuo̱ꞌˋ lɨ˜ siiˋ Cuo̱ꞌˋ Mogui˜ ꞌLɨɨ˜, jo̱ fɨˊ jo̱b cateáaiñˋ Jesús fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ có̱o̱ꞌ˜ lajɨˋ gángˉ i̱ ɨ̱ɨ̱ˋ do, jmáꞌˉ jángˋ crúuˆ lajaaiñꞌˋ do: jo̱ jmáꞌˉ jángˋ i̱ ɨ̱ɨ̱ˋ do catáiñˉ lacataangˋ cáangˋ Jesús, jaangˋ lɨ́ꞌˉ lɨˊ dséeˊ jo̱guɨ jaangˋ lɨ́ꞌˉ lɨˊ tuung˜. \v 34 Jo̱ lajeeˇ guiꞌnáꞌˆ e táangˋ Jesús fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ cajíñꞌˉ: \p —Teaa˜, íingˊ dseeˉ uii˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ na, co̱ꞌ e jaˋ líꞌˆbiñꞌ na jaléꞌˋ e jmóorˋ. \p Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e cateáaiñˋ dseaˋ do fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ, jaléngꞌˋ i̱ ꞌléeˉ do canaaiñˋ cóorˋ quiáꞌˉ i̱˜ nilíꞌˋ lajeeˇ lajaléiñꞌˋ do i̱ nicó̱o̱ˋ sɨ̱ꞌˆ Jesús fɨˊ quiáꞌrˉ. \v 35 Jo̱ lajalémꞌˋ dseaˋ teáaiñˉ e jǿørˉ jaléꞌˋ e calɨ́ˉ, jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseata˜ do canaaiñˋ lǿøiñˉ Jesús jo̱ sɨ́ꞌrˋ dseaˋ do lala jo̱ féꞌrˋ: \p —Caleáamˋbre jaléngꞌˋ dseaˋ jiéngꞌˋ, jo̱baꞌ güɨleáangˋ ꞌñiaꞌrˊ náng, song dseángꞌˉ jáꞌˉ e íˋbre lɨ́ɨiñˊ Dseaˋ Jmáangˉ, dseaˋ i̱ casíingˋ Fidiéeˇ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \p \v 36 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ ꞌléeˉ do lǿømˉbre dseaˋ do cajo̱, jo̱ dsiquiéeiñˊ quiá̱ꞌˉ lɨ˜ táangˋ dseaˋ do fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ, jo̱ cuøꞌrˊ dseaˋ do jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ e tí̱ꞌˋ. \v 37 Jo̱guɨ sɨ́ꞌrˋ dseaˋ do lala jo̱ féꞌrˋ: \p —Leaangˉ uøꞌˊ náng song dseángꞌˉ jáꞌˉ e ꞌnʉˋ lɨnꞌˊ i̱ dseaˋ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel. \p \v 38 Jo̱guɨ tó̱o̱ˋ co̱o̱ˋ ꞌmajmáˋ yʉ́ꞌˆ gui˜ crúuˆ lɨ˜ táaiñˋ lɨ˜ sɨlɨ́ɨˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ jmíiˊ griego có̱o̱ꞌ˜guɨ jmíiˊ latín jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ jmíiˊ hebreo, jo̱ lalab guǿngꞌˋ: “I̱ lab i̱ dseaˋ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel.” \p \v 39 Jo̱ jaangˋ i̱ ɨ̱ɨ̱ˋ i̱ taang˜ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ do gabˋ féꞌrˋ uii˜ quiáꞌˉ Jesús cajo̱, jo̱ sɨ́ꞌrˋ dseaˋ do lala: \p —Song dseángꞌˉ jáꞌˉ e ꞌnʉˋ lɨnꞌˊ Dseaˋ Jmáangˉ, jo̱baꞌ leaangˉ uøꞌˊ jóng jo̱guɨ leaangˉ jneaꞌˆ. \p \v 40 Jo̱ dsʉꞌ i̱ ɨ̱ɨ̱ˋ i̱ jaangˋguɨ do caꞌgaamˋbre quiáꞌˉ i̱ ɨ̱ɨ̱ˋ rúiñꞌˋ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿Su jaˋ jáaˊ quíiꞌˉ faꞌ e ꞌgǿngꞌˋ Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ, ꞌnʉˋ dseaˋ táanꞌˋ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ la cajo̱? \v 41 E lɨɨng˜ uiimˇbaꞌ e taang˜ jneaꞌˆ la, co̱ꞌ laguɨb quiˋnaaꞌ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e nɨcaꞌlee˜naaꞌ, dsʉꞌ i̱ dseañʉꞌˋ la jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ eeˋ mɨˊ caꞌléerˊ. \p \v 42 Jo̱baꞌ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —Jesús, güɨguiéngꞌˊ oꞌˊ jnea˜ mɨ˜ ninaanꞌˉ niquiʉ́ꞌˆ ta˜ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ. \p \v 43 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ íˋ jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —E jáꞌˉ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ, dseañʉꞌˋ, e náb nidsiꞌiéˆeeꞌ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ fɨˊ ñifɨ́ˉ lɨ˜ guiing˜ Tiquiéˆe. \s1 Mɨ˜ cajúngˉ Jesús \r (Mt. 27:45-56; Mr. 15:33-41; Jn. 19 :28-30) \p \v 44 Jo̱ lajeeˇ táangˋ Jesús fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ mɨ˜ catɨ́ˋ guieñíꞌˉ jóoˋ, jo̱b mɨ˜ caꞌíˉ nʉ́ʉˆ fɨˊ guóoꞌ˜ uǿˆ jo̱, jo̱ cateáꞌˉ cartɨˊ la i̱i̱ˉ ꞌnɨˊ e caꞌlóoˉ. \v 45 Jo̱ cajlɨ́ngˉ ieeˋ, jo̱ lajeeˇ jo̱ casíngˉ tú̱ˉ dseáꞌˉ jóoˋ e ꞌmɨꞌˊ e íiˊ guiáꞌˆ jóoˋ guáꞌˉ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén. \v 46 Jo̱b mɨ˜ caꞌóoˋ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Teaa˜, fɨˊ jaguóoˋbaꞌ nisée˜e jmɨguíˋ quiéˉe náng. \p Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ cajíñꞌˉ lajo̱, jo̱ cajúmˉbre. \p \v 47 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ fii˜ ꞌléeˉ quiáꞌˉ dseaˋ romano e calɨ́ˉ lado, jo̱guɨbaꞌ cajmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Dseángꞌˉ jáꞌˉbaꞌ e jaˋ dseeˉ nirøøngˋ i̱ dseañʉꞌˋ na. \p \v 48 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do cangáˉbre jaléꞌˋ e calɨ́ˉ do, jo̱ mɨ˜ caquɨiñꞌˉ e ngolíiñˋ, jo̱baꞌ canaaiñˋ bárˋ fɨˊ nidsíirˊ, co̱ꞌ fɨꞌíbˆ eáangˊ calɨ́iñˉ. \v 49 Dsʉꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ cangɨˊ có̱o̱ꞌ˜ Jesús có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseamɨ́ˋ i̱ cajalíingˉ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do catɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea, huí̱i̱bˉ caje̱rˊ jǿørˉ jaléꞌˋ e calɨ́ˉ do ie˜ jo̱. \s1 Mɨ˜ caꞌángˉ Jesús \r (Mt. 27:57-61; Mr. 15:42-47; Jn. 19 :38-42) \p \v 50 Jo̱ ie˜ jo̱ seengˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ guiúngˉ eáangˊ i̱ siiˋ Séˆ i̱ calɨséngˋ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ siiˋ Arimatea fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea. Jo̱ lɨ́ɨiñꞌˊ do jaangˋ dseaˋ féngꞌˊ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel. \v 51 Jo̱ i̱ dseañʉꞌˋ do güɨje̱˜bre e nicá̱ˋ Fidiéeˇ nifɨˊ quiáꞌˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱guɨ jaˋ calɨjíiꞌr˜ cajo̱ dsʉꞌ e cahuɨ̱́ꞌˋ ta˜ e nijúungˉ Jesús lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ casɨ́ɨngˉ i̱ dseata˜ caguiaangˉ rúiñꞌˋ do. \v 52 Jo̱baꞌ mɨ˜ cajúngˉ Jesús, cangóˉ i̱ Séˆ do fɨˊ quiniˇ dseata˜ Pilato, jo̱ camɨrˊ fɨˊ e niꞌáaiñˉ Jesús, jo̱ cacuøˊbɨ i̱ dseata˜ íˋ fɨˊ e nijméˉ Séˆ lajo̱. \v 53 Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b cangórˉ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ, jo̱ cajgiáaiñˉ dseaˋ do, jo̱ caquɨ́iñꞌˋ co̱o̱ˋ ꞌmɨꞌˊ téˋ e niguoꞌˆ, jo̱ cangojéeiñˋ dseaˋ do e caꞌáiñˉ fɨˊ dsíiˊ co̱o̱ˋ tooˋ jiáaˊ, co̱ꞌ lajo̱b quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel e áaiñˉ ꞌlɨɨ˜ quiáꞌrˉ. Jo̱ e fɨˊ jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ ꞌlɨɨ˜ jaˋ mɨˊ caꞌáangˉ lamɨ˜ jéengˊguɨ. \v 54 Jo̱ ie˜ jmɨɨ˜ jo̱ nɨlɨ́ɨˊ e guatɨꞌlóˉ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel. \p \v 55 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseamɨ́ˋ i̱ cajalíingˉ có̱o̱ꞌ˜ Jesús catɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea cangolíimˆbre cajo̱, jo̱baꞌ cangáˉbre jie˜ lɨ˜ caꞌángˉ Jesús jo̱guɨ jial caquieeˋ dseaˋ do dsíiˊ e tooˋ do. \v 56 Jo̱ mɨ˜ calɨta˜ dsíiˊ i̱ dseamɨ́ˋ do jie˜ lɨ˜ caꞌángˉ Jesús, jo̱baꞌ cangolíimˋbre jóng fɨˊ lɨ˜ neáaiñˊ fɨˊ Jerusalén, jo̱ cangoguiar˜ guiʉ́ˉ jaléꞌˋ jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ noo˜ jmeafɨɨˋ e nidsisuuiñ˜ dseaˋ do mɨ˜ ningɨ́ˋ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel, co̱ꞌ lajo̱b quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋ jaléngꞌˋ dseaˋ ie˜ jo̱ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜ quiáꞌrˉ. Jo̱ cajmiꞌímꞌˊ i̱ dseamɨ́ˋ do mɨ˜ catɨ́ˋ íꞌˋ lajo̱ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ ta˜ quiʉꞌˊ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \c 24 \s1 Mɨ˜ cají̱ꞌˊtu̱ Jesús \r (Mt. 28:1-10; Mr. 16:1-8; Jn. 20 :1-10) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel, jo̱ jmɨɨ˜ laꞌuii˜ quiáꞌˉ semaan˜ laꞌeeˋ eáangˊ jaléngꞌˋ i̱ dseamɨ́ˋ i̱ cajalíingˉ có̱o̱ꞌ˜ Jesús catɨˊ Galilea do caleábˋ catú̱ˉ cangolíiñˉ fɨˊ lɨ˜ sɨꞌaangˇ Jesús, jo̱ quie̱rˊ jaléꞌˋ jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ noo˜ jmeafɨɨˋ e nɨcaguiarˊ guiʉ́ˉ lamɨ˜ jéengˊguɨ do quiáꞌˉ e sɨꞌíˆ nisúuiñˉ dseaˋ do. \v 2 Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ e tooˋ jiáaˊ lɨ˜ caꞌángˉ Jesús, jo̱ cangárˉ e nɨsɨnabˊ e ooˉ é̱e̱ˋ do, jo̱ cabꞌˊ nɨró̱o̱ˋ e cu̱u̱˜ e cajnɨ́ˉ mɨ˜ caꞌángˉ dseaˋ do. \v 3 Jo̱ cangotáamꞌ˜bre fɨˊ dsíiˊ e é̱e̱ˋ do, dsʉꞌ joˋ cadséiñꞌˋ Jesús fɨˊ dsíiˊ jo̱. \v 4 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ i̱ dseamɨ́ˋ do lajo̱, jo̱ dsíngꞌˉ cafǿiñꞌˊ jí̱i̱ꞌ˜ joˋ ñirˊ e˜ nijmérˉ. Jo̱ lajeeˇ jo̱ co̱o̱ˋ cangáˉbre e cajnéngˉ gángˉ dseañʉꞌˋ quiá̱ꞌˉ laco̱ꞌ teáaiñˉ, jo̱ i̱ dseañʉꞌˋ do quiꞌrˊ ꞌmɨꞌˊ téˋ e jɨꞌˋ jloꞌˆ. \v 5 Jo̱ dsíngꞌˉ cafǿngꞌˊ i̱ dseamɨ́ˋ do mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangáiñˉ i̱ dseañʉꞌˋ do, jo̱ catúuiñˊ cartɨˊ ni˜ uǿˆ dsʉꞌ e cafǿiñꞌˊ dseaˋ do. Jo̱guɨbaꞌ caféꞌˋ i̱ dseañʉꞌˋ do e caféiñꞌˊ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Jialɨꞌˊ ngɨˋnaꞌ ꞌnángꞌˋnaꞌ jee˜ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜ i̱ dseaˋ i̱ jí̱ꞌˋ lana? \v 6 Co̱ꞌ nɨcají̱bꞌˊtu̱r caléꞌˋ catú̱ˉ, jo̱baꞌ joˋ i̱ seengˋ fɨˊ la. Té̱e̱ˊ óoˊnaꞌ jial cajíñꞌˉ lamɨ˜ cateáaiñˋ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ Galilea, \v 7 mɨ˜ cajíñꞌˉ e írˋ, dseaˋ cagüéiñˉ fɨˊ jmɨgüíˋ e jáarˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨiñˊ jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, dseángꞌˉ ꞌnébˉ e nijángꞌˋ dseaˋ írˋ fɨˊ jaguóˋ jaléngꞌˋ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quiˊ cartɨˊ nijngaꞌˉ dseaˋ do quiáꞌrˉ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ, jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ nidsíngˉ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜ lajo̱, nijí̱bꞌˊtu̱r caléꞌˋ catú̱ˉ. \p \v 8 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseamɨ́ˋ do e júuˆ na, jo̱guɨbaꞌ cadsengꞌˉ dsíirˊ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Jesús. \v 9 Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b caquɨngꞌˉtu̱r, jo̱ cangojméeꞌrˇ júuˆ i̱ dseaˋ guijángˋ quiáꞌˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ caguiaangˉguɨ do. \v 10 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseamɨ́ˋ i̱ caguicó̱o̱ˋ júuˆ do siirˋ Yሠi̱ seengˋ fɨˊ Magdala, jaangˋguɨ i̱ siiˋ Sɨhuo̱o̱ˉ, jaangˋguɨ i̱ siiˋ Yሠniquiáꞌˆ Tiáa˜, jo̱guɨ quíimꞌ˜bɨ dseamɨ́ˋ i̱ caguiaangˉguɨ cajo̱. \v 11 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ guijángˋ do lado, caꞌɨ́ˋ dsíirˊ e ngaamˋ i̱ dseamɨ́ˋ do, jo̱ jaˋ eeˋ jáꞌˉ calɨ́iñˉ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e quiéeiñꞌˋ do. \p \v 12 Jo̱ dsʉꞌ Tʉ́ˆ Simón dsifɨbˊ cangórˉ güɨꞌíiˊ e cangojǿørˆ e fɨˊ tooˋ é̱e̱ˋ do. Jo̱ mɨ˜ caguiérˉ fɨˊ jo̱, jo̱ catúuiñˊ cajǿørˉ jo̱ cangárˉ e jí̱i̱ꞌ˜ e ꞌmɨꞌˊ e caquɨngꞌˉ dseaˋ dobaꞌ néeˊguɨ. Jo̱ dsifɨˊ ladob cangángꞌˉtu̱r, jo̱ dsíngꞌˉ cangogáˋ dsíirˊ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e cangárˉ do. \s1 Mɨ˜ cangolíingˉ gángˉ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús fɨˊ Emaús \r (Mr. 16:12-13) \p \v 13 Jo̱ e jmɨɨ˜ jo̱, gángˉ lajeeˇ laꞌóꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ cangɨˊ có̱o̱ꞌ˜ Jesús do cataiñꞌˉ fɨˊ e cangolíiñˆ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ siiˋ Emaús e néeˊ guicó̱ˋ kilómetro lɨ́ꞌˆ lɨˊ caluuˇ fɨɨˋ Jerusalén. \v 14 Jo̱ lajeeˇ teáangꞌˇ i̱ dseaˋ do fɨˊ, jo̱ ngolíiñˉ sɨ́ɨiñˋ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e nɨcalɨ́ˉ fɨˊ Jerusalén lajeeˇ e jmɨɨ˜ jo̱. \v 15 Jo̱ lajeeˇ ngolíiñˉ, cangoquiéengˊ Jesús, jo̱ canaaiñˋ ngɨrˊ co̱lɨɨng˜ có̱o̱iñꞌ˜ do. \v 16 Jo̱ jǿømˉ i̱ dseaˋ gángˉ do Jesús, dsʉꞌ jaˋ cangɨ́ɨiñˋ faꞌ e calɨcuíiñˋ dseaˋ do ladsifɨˊ lado. \v 17 Jo̱ cajmɨngɨꞌˊ Jesús i̱ dseaˋ gángˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿E˜ jaléꞌˋ e sɨɨng˜ ꞌnʉ́ꞌˋ lajeeˇ teáangꞌ˜naꞌ fɨˊ? ¿Jialɨꞌˊ lɨ́ɨngˊnaꞌ fɨꞌíˆ? \p \v 18 Jo̱ jaangˋ i̱ dseañʉꞌˋ do i̱ nisiiˋ Cleofas cañíirˋ quiáꞌˉ Jesús, jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Lajɨɨmˋ dseaˋ nɨñirˊ jaléꞌˋ e nɨcalɨ́ˉ fɨˊ Jerusalén lajeeˇ e jmɨɨ˜ e cangɨ́ɨngˊ na. Jo̱ ¿su jí̱i̱ꞌ˜ ꞌnʉbˋ dseaˋ guiinꞌ˜ fɨˊ Jerusalén e jaˋ ñíꞌˆ jaléꞌˋ e nɨcalɨ́ˉ fɨˊ jo̱? \p \v 19 Jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ɨˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿E˜ jaléꞌˋ e nɨcalɨ́ˉ fɨˊ jo̱? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ gángˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Móꞌˆ jáaˊnaaꞌ sɨɨ˜naaꞌ jaléꞌˋ e calɨ́ngˉ Jesús i̱ seengˋ fɨˊ Nazaret, jaangˋ dseaˋ ꞌgøngꞌˊ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ cajméerˋ jaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ, jo̱guɨ eáangˊ ꞌgøngꞌˊ jaléꞌˋ júuˆ e caféꞌrˋ cajo̱; \v 20 jo̱guɨ sɨɨ˜naaꞌ jial cajméeˋ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseata˜ quíˉiiꞌ mɨ˜ cajáiñꞌˋ dseaˋ do fɨˊ jaguóˋ jaléngꞌˋ dseaˋ fɨɨˋ e laco̱ꞌ niteáiñˉ dseaˋ do fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ cartɨˊ nijngángꞌˉneiñꞌ. \v 21 Jo̱ jneaꞌˆ nɨsɨta˜ dsiˋnaaꞌ e íˋbre dseaˋ i̱ nileángˉ jneaꞌˆ, dseaˋ lɨ́ɨˊnaaꞌ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel. Jo̱ dsʉꞌ lana nɨngóoˊ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜ e cangojéeˊ jaléꞌˋ e jo̱. \v 22 Jo̱ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseamɨ́ˋ i̱ quíingꞌ˜ jee˜ jneaꞌˆ nɨcaguilíiñˋ ꞌmaꞌeeˋ e fǿiñꞌˋ jneaꞌˆ, co̱ꞌ nicangolíiñˆ e jaˋ mɨˊ jneáˋ røøˋ fɨˊ lɨ˜ caꞌángˉ dseaˋ do, \v 23 jo̱ dsʉꞌ joˋ seengˋ i̱ ꞌlɨɨ˜ do e tooˋ lɨ˜ caꞌírˉ do mɨ˜ caguilíiñˉ. Jo̱baꞌ mɨ˜ caquɨngꞌˉtu̱r, quié̱e̱rˋ júuˆ e cangáiñˉ ángeles quiáꞌˉ Fidiéeˇ i̱ cajíngꞌˉ e nɨcají̱bꞌˊtu̱ Jesús caléꞌˋ catú̱ˉ. \v 24 Jo̱ lɨ́ˉ jo̱, cangolíingˉ fɨˊ jo̱ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ i̱ laꞌóꞌˋ ngɨˊ có̱o̱ꞌ˜naaꞌ e fɨˊ do, jo̱ cangáˉbre cajo̱ dseángꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ júuˆ e quié̱e̱ˋ i̱ dseamɨ́ˋ do, jo̱ dsʉꞌ jaˋ cangáiñˉ Jesús. \p \v 25 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ gángˉ do: \p —¡Sóongˉ jaˋ iing˜ ꞌnʉ́ꞌˋ e ningángꞌˋnaꞌ jaléꞌˋ eeˋ lɨ́ɨˊ, jo̱guɨ dsíngꞌˉ jmɨꞌɨɨngˇnaꞌ e jáꞌˉ nilíingˋnaꞌ jaléꞌˋ júuˆ e caguiaˊ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨꞌˋguɨ eáangˊ! \v 26 Co̱ꞌ dseángꞌˉ ꞌnéˉbaꞌ e cangongɨ́ɨngˉ Dseaˋ Jmáangˉ jaléꞌˋ e jo̱ nʉ́ꞌˉguɨ e nidséngꞌˉtu̱r caléꞌˋ catú̱ˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ quiáꞌrˉ. \p \v 27 Jo̱ dsifɨˊ ladob canaangˋ Jesús e sɨ́ꞌrˋ i̱ dseaˋ gángˉ do jaléꞌˋ júuˆ e féꞌˋ uii˜ quiáꞌrˉ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ canaaiñˋ catɨˊ júuˆ quiáꞌˉ Moi˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ júuˆ caguieeˉguɨ e cajmeꞌˊ i̱ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \p \v 28 Jo̱ malɨɨ˜guɨ lajo̱, mɨ˜ caguilíingˉ i̱ dseaˋ gángˉ do e fɨɨˋ lɨ˜ ngolíiñˉ do, jo̱ cajméeˋ Jesús e lafaꞌ e ngóoˊbɨr tɨˊ lɨ˜ huí̱i̱ˆguɨ, \v 29 dsʉꞌ i̱ dseaˋ gángˉ do cajméerˋ e caje̱bˊ Jesús e fɨɨˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do: \p —La je̱˜ có̱o̱ꞌ˜ jneaꞌˆ, co̱ꞌ nɨcaꞌlóobˉ eáangˊ jo̱ tɨˊ lɨ˜ niꞌíˋ nʉ́ʉbˆ. \p Jo̱ mɨ˜ cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ do lado, jo̱ caje̱bˊ Jesús fɨˊ lɨ˜ caje̱ˊ i̱ dseaˋ gángˉ do. \v 30 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caguárˋ e nidǿꞌrˉ ir˜ e canʉʉˋ, jo̱ catɨ́ɨngˉ Jesús co̱o̱ˋ iñíꞌˆ jo̱ cacuøꞌrˊ guiꞌmáangꞌˇ Fidiéeˇ, jo̱ lɨ́ˉ jo̱ cafíiñˋ e iñíꞌˆ do jo̱ cacuøꞌrˊ i̱ dseaˋ gángˉ do. \v 31 Jo̱ mɨ˜ cajméeˋ Jesús lado, jo̱b mɨ˜ calɨlíꞌˆ i̱ dseaˋ gángˉ do e ni˜ dseángꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ do. Jo̱ dsʉꞌ dsifɨˊ ladob cangoꞌíingˊ dseaˋ do e laco̱ꞌ guiꞌnáꞌˆ jǿømˉbɨr. \v 32 Jo̱ dsifɨˊ ladob canaangˋ i̱ dseaˋ gángˉ do sɨ́ꞌˋ rúiñꞌˋ: \p —Lado ꞌmɨ́ɨˉ, lajeeˇ téeꞌˇnaaꞌ fɨˊ, dsíngꞌˉ calɨꞌiáangˋ dsiˋnaaꞌ mɨ˜ cajmeaꞌrˊ jneaa˜aaꞌ júuˆ jaléꞌˋ e féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ uii˜ quiáꞌrˉ, dseaˋ lɨ́ɨiñˊ Dseaˋ Jmáangˉ, ¿jሠjáꞌˉ? \p \v 33 Jo̱ joˋ cajmɨꞌɨɨng˜ yaang˜ i̱ dseaˋ gángˉ do, co̱ꞌ dsifɨˊ ladob caquɨngꞌˉtu̱r cangolíiñˋ fɨˊ Jerusalén fɨˊ lɨ˜ caseángꞌˊtu̱r có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ guijángˋ do có̱o̱ꞌ˜guɨ dseaˋ caguiaangˉ i̱ ngɨˊ có̱o̱ꞌr˜ do. \v 34 Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ cangángˉ rúiñꞌˋ, jo̱ lalab cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ fɨ́ɨngˊ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —E jáꞌˉbaꞌ e nɨcají̱ꞌˊtu̱ Fíiˋnaaꞌ, co̱ꞌ Tʉ́ˆ Simón nɨcangáˉ quiáꞌrˉ. \p \v 35 Jo̱ jo̱guɨbaꞌ cajméeˋ i̱ dseaˋ gángˉ do júuˆ jaléꞌˋ e calɨ́iñˉ guiáꞌˆ fɨˊ, jo̱ jial calɨcuíiñˋ Jesús mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cafíingˋ dseaˋ do iñíꞌˆ e nidǿꞌrˉ. \s1 Mɨ˜ cajmijnéngˉ ꞌñiaꞌˊ Jesús fɨˊ quiniˇ dseaˋ quiáꞌrˉ \r (Mt. 28:16-20; Mr. 16:14-18; Jn. 20 :19-23) \p \v 36 Jo̱ lajeeˇ guiꞌnáꞌˆ sɨ́ɨmˋbɨ i̱ dseaˋ do jaléꞌˋ e júuˆ na, co̱o̱ˋ cajnémˉ Jesús jo̱ casíngꞌˋ ꞌñiaꞌrˊ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —Güɨlɨseemˋ ꞌnʉ́ꞌˋ juguiʉ́ˉ júuˆ røøˋ. \p \v 37 Jo̱ mɨ˜ cangángˉ i̱ dseaˋ do Jesús, dsíngꞌˉ cafǿiñꞌˊ jo̱ canaaiñˋ ɨˊ dsíirˊ e jǿøiñˉ jaangˋ dseaˋ guíˋ. \p \v 38 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —¿Jialɨꞌˊ ꞌgóꞌˋnaꞌ? Jo̱ ¿jialɨꞌˊ jmooˋnaꞌ e jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ e jnea˜? \v 39 Fɨng na jǿøˉduꞌ guóoˋo có̱o̱ꞌ˜guɨ tɨ́ɨˋɨ, co̱ꞌ dseángꞌˉ jneab˜ la. Güɨngꞌˊnaꞌ jnea˜ jo̱guɨ jøøng˜naꞌ jnea˜, co̱ꞌ jaangˋ dseaˋ guíˋ jaˋ teáaiñꞌ˜ móoˋ o̱ꞌguɨ seaˋ looˋ táaiñˋ laco̱ꞌ móoˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e seaˋ quiéˉe lana. \p \v 40 Jo̱ mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús lado, jo̱ caꞌeꞌrˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lajɨˋ tú̱ˉ guóorˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ tɨɨrˉ. \v 41 Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ do jaˋ jáꞌˉ calɨ́mˉbɨr uíiꞌ˜ e dsíngꞌˉ dsigáˋ dsíirˊ jo̱guɨ e iáangˋ dsíirˊ cajo̱. Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —¿Su jaˋ eeˋ seaˋ cuǿˆjiʉꞌ dǿøꞌ˜ø lana? \p \v 42 Jo̱baꞌ i̱ dseaˋ do cacuøꞌrˊ Jesús caꞌnáangꞌ˜ ꞌñʉˋ i̱ cuɨ́ɨngˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ caꞌnáꞌˆ miꞌˊ e a˜ taꞌˊ. \v 43 Jo̱ caꞌímꞌˋ Jesús e do, jo̱ cagǿꞌˋbre do fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do. \v 44 Jo̱ mɨ˜ cangoyúungꞌ˜ e cagǿꞌrˋ, jo̱ casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Lajaléꞌˋ e nɨcalɨ́nˉn, e jo̱b e cafɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lamɨ˜ cangɨ́ˆnaaꞌ co̱lɨɨng˜ e dseángꞌˉ ꞌnéˉ e nilɨtib˜ jaléꞌˋ e féꞌˋ uii˜ quiéˉe fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ Moi˜ jo̱guɨ fɨˊ ni˜ jiˋ e cajmeꞌˊ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jo̱guɨ e féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ e siiˋ salmos. \p \v 45 Jo̱ lɨ́ˉ jo̱, cajméeˋ Jesús e cangángꞌˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jaléꞌˋ e féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ jo̱ uii˜ quiáꞌrˉ. Jo̱ lɨ́ˉ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p \v 46 —Lajo̱b to̱o̱˜ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e dseángꞌˉ nɨsɨꞌíˆbaꞌ e cajúnˉn, jnea˜ dseaˋ lɨ́ɨnˊn Dseaˋ Jmáangˉ i̱ casíingˋ Fidiéeˇ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱ mɨ˜ catɨ́ˋ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜ lajo̱, cají̱bꞌˊtú̱u̱ caléꞌˋ catú̱ˉ; \v 47 jo̱guɨ ꞌnéˉ e niniꞌˉ dseaˋ júuˆ quiéˉe laco̱o̱ˋ fɨɨˋ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ, jo̱ ꞌnéˉ ninángˋ e jo̱ catɨˊ Jerusalén e laco̱ꞌ niquɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ yaang˜ dseaˋ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ, jo̱ lajo̱guɨbaꞌ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ e niꞌíingˉ dseeˉ quiáꞌrˉ. \v 48 Jo̱ ꞌnʉ́bꞌˋ nɨcañíiˉnaꞌ jaléꞌˋ e nɨcalɨ́nˉn. \v 49 Jo̱ jnea˜ nicuǿøˆø ꞌnʉ́ꞌˋ e cajíngꞌˉ Tiquiéˆe lamɨ˜ jéengˊguɨ e nicuǿꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, dsʉꞌ fɨˊ Jerusalén labɨ ꞌnéˉ já̱ˆnaꞌ cartɨˊ niꞌíingꞌ˜naꞌ e Jmɨguíˋ ꞌgøngꞌˊ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ, jo̱ e jo̱b e nijmɨcó̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ lata˜. \s1 Mɨ˜ cangángꞌˉ Jesús fɨˊ ñifɨ́ˉ \r (Mr. 16:19-20) \p \v 50 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajéengˋ Jesús i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do fɨˊ caluuˇ fɨɨˋ Jerusalén, jo̱ cangolíiñˉ fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ siiˋ Betania. Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ fɨˊ jo̱, jo̱ caséeˋ Jesús guóorˋ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jo̱ lajo̱b cataiñꞌˉ güeaꞌˆ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do. \v 51 Jo̱ lajeeˇ guiꞌnáꞌˆbɨ táiñꞌˊ güeaꞌˆ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do, mɨ˜ canaaiñˋ soorˋ fɨˊ yʉ́ꞌˆ e cangáiñꞌˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ. \v 52 Jo̱ dsʉꞌ lajaléngꞌˋ i̱ dseaˋ guijángˋ do caquɨmꞌˉtu̱r fɨˊ Jerusalén mɨ˜ cangoyúungꞌ˜ e cajmiféiñꞌˊ dseaˋ do, jo̱ dsíngꞌˉ iáangˋ dsíirˊ cangolíiñˋ. \v 53 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, sojiébꞌˊ nɨteáaiñꞌˇ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ e jmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ. \p Jo̱ lajo̱b nilíˋ. \p Jo̱ lanab jí̱i̱ꞌ˜ lɨ́ɨˊ júuˆ e cajmeꞌˊ Lucas.