\id JHN \h Juan \toc1 E lab júuˆ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ e cajmeꞌˊ JUAN \toc2 Juan \toc3 Jn. \mt1 E lab júuˆ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ e cajmeꞌˊ JUAN \c 1 \s1 Lají̱i̱ꞌ˜ mɨ˜ nʉ́ꞌˉguɨ e nitɨro̱o̱ˇjmɨgüíˋbaꞌ e nɨseengˋ Dseaˋ Jmáangˉ \p \v 1 Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ latɨˊ mɨ˜ uiim˜ nɨseaˋ e siiˋ Júuˆ do, jo̱ e jo̱ lɨ́ɨngˊ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ; jo̱ cøømˋ seengˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ, co̱ꞌ íbˋ dseángꞌˉ Fidiéeˇ cajo̱. \v 2 Jo̱ co̱lɨɨm˜ seengˋ e Júuˆ do có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lají̱i̱ꞌ˜ latɨˊ mɨ˜ uiing˜. \v 3 Jo̱ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ e Júuˆ dob cajméeˋ Fidiéeˇ lajaléꞌˋ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ; jo̱baꞌ lajaléꞌˋ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ cajméeˋ Fidiéeˇ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ e Júuˆ do. \v 4 Jo̱ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ e Júuˆ dobaꞌ cuøˊ e se̱e̱ˉnaaꞌ fɨˊ jmɨgüíˋ, jo̱guɨ íbˋ cajo̱ i̱ lɨ́ɨngˊ i̱ Jɨngꞌˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ i̱ cuøˊ e tɨɨngˋ ngángꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \v 5 Jo̱ i̱ Jɨngꞌˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do jmóoˋ e lɨjneáˋ lacaangˋ lɨ˜ nʉʉˋ sǿꞌˋ, jo̱guɨ e nʉʉˋ sǿꞌˋ do jaˋ mɨˊ caquɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ faꞌ nijméˉ e niyúngˋ i̱ Jɨngꞌˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do. \p \v 6-7 Jo̱ malɨɨ˜guɨ calɨséngˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ calɨsíˋ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ; jo̱ Fidiéeˇ caguíngꞌˋ írˋ jo̱guɨ casíingˋneiñꞌ e laco̱ꞌ dseaˋ do niniꞌrˉ júuˆ quiáꞌˉ i̱ Jɨngꞌˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do, jo̱guɨ e laco̱ꞌ ninúˉ jo̱guɨ e jáꞌˉ nilíingˋ jaléngꞌˋ dseaˋ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e niguiáˉ dseaˋ do. \v 8 Jo̱ dsʉꞌ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do jaˋ lɨ́ɨiñˊ dseángꞌˉ i̱ Jɨngꞌˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do, co̱ꞌ lɨ́ɨiñˊ jaangˋ dseaˋ i̱ casíingˋ Fidiéeˇ e laco̱ꞌ niniꞌrˉ júuˆ quiáꞌˉ i̱ Jɨngꞌˋ do jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel. \v 9 Jo̱ cagüéngˉ i̱ dseángꞌˉ jáꞌˉ Jɨngꞌˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do fɨˊ jee˜ dseaˋ jmɨgüíˋ e laco̱ꞌ nijmérˉ jial e nilɨseengˋ dseaˋ fɨˊ lɨ˜ jneáˋ jɨˋ. \p \v 10 Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ Júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do nɨseemˋbre lají̱i̱ꞌ˜ latɨˊ mɨ˜ uiing˜; jo̱ nañiˊ faꞌ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ íˋbre cajméeˋ Fidiéeˇ lajaléꞌˋ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ, jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ jaˋ jáꞌˉ calɨ́iñˉ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ do. \v 11 Jo̱guɨ dseángꞌˉ fɨˊ góoˋbre cagüéiñˉ cajo̱, dsʉꞌ jaˋ caꞌíngꞌˋ dseaˋ góorˋ írˋ. \v 12 Jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ caꞌíngꞌˋ írˋ jo̱guɨ i̱ jáꞌˉ calɨ́ngˉ júuˆ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ cacuøꞌˊreiñꞌ fɨˊ e caꞌuíiñꞌˉ do jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ. \v 13 Jo̱guɨ lɨ́ɨiñꞌˊ do jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ dsʉꞌ o̱ꞌ uíiꞌ˜ e calɨséiñˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la, o̱ꞌguɨ faꞌ lɨɨng˜ i̱i̱ˋ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌrˉ e caꞌuíiñˉ lajo̱, dsʉco̱ꞌ lɨ́ɨiñꞌˊ do lajo̱ uíiꞌ˜ e ꞌñiabꞌˊ Fidiéeˇ cajméerˋ e caꞌuíiñꞌˉ do jó̱o̱rˊ. \p \v 14 Jo̱ e Júuˆ do caꞌuíingˉ dseángꞌˉ jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱ calɨséngˋ jee˜ jneaa˜aaꞌ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱guɨ dsíngꞌˉ jmiꞌneáangˋ jneaa˜aaꞌ, jo̱guɨ jmangꞌˉ júuˆ jáꞌˉ quie̱ˊ. Jo̱ mɨ˜ calɨcuíingˋnaaꞌ e Júuˆ do i̱ lɨ́ɨngˊ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ i̱ camɨ́ɨngꞌ˜ do, jo̱baꞌ calɨneˋbaaꞌ jóng jial dseángꞌˉ jloꞌˆ niiñˉ, jo̱ dsʉꞌ e jo̱ catɨ́ɨiñˉ jí̱i̱ꞌ˜ dseángꞌˉ ꞌñiaꞌˊbre e cacuøꞌˊ Tiquiáꞌrˆ írˋ, co̱ꞌ dseángꞌˉ eáamˊ ꞌnéeˋ dseaˋ do quiáꞌrˉ. \v 15 Jo̱ lalab cajíngꞌˉ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do cuaiñ˜ quiáꞌˉ dseaˋ do mɨ˜ cajíñꞌˉ lala: \p —Jo̱ i̱ lab i̱ dseaˋ i̱ éengˊ jnea˜ do ie˜ lamɨ˜ cafáꞌˉa lala: “Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ nijáaˊ cøøngˋguɨjiʉ laco̱ꞌguɨ cagüéngˉ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la niingˉguɨr eáangˊ laco̱ꞌ jnea˜, dsʉco̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ mɨ˜ nʉ́ꞌˉguɨ eáangˊ e nilɨseengˋ jnea˜baꞌ e nɨseeiñˋ.” \p \v 16 Jo̱ co̱ꞌ eáamˊ guiúngˉ dseaˋ do có̱o̱ꞌ˜ jneaa˜aaꞌ, jo̱baꞌ cuøꞌrˊ jneaa˜aaꞌ jaléꞌˋ güeaꞌˆ quiáꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋguɨ e ꞌnéˉ quíˉiiꞌ dseángꞌˉ lalíingˋ e jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ catɨ́ɨˉnaaꞌ lajo̱. \v 17 Jo̱ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ Moi˜ cacuøꞌˊ Fidiéeˇ jneaa˜aaꞌ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌrˉ; jo̱ dsʉꞌ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ Dseaˋ Jmáamˉbaꞌ e nɨcalɨne˜naaꞌ jial tíiˊ ꞌneáangˋ Fidiéeˇ jneaa˜aaꞌ jo̱guɨ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ íbˋ cajo̱ e lɨti˜ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 18 Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ jaˋ mɨˊ cangáaiñˋ dseángꞌˉ ꞌñiaꞌˊ Fidiéeˇ, dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ i̱ Jó̱o̱rˊ camɨ́ɨngꞌ˜ do i̱ lɨ́ɨngˊ Fidiéeˇ cajo̱, jí̱i̱ꞌ˜ íˋbingꞌ i̱ nɨcajmijnéengˋ jial lɨ́ɨngˊ Tiquiáꞌrˆ Fidiéeˇ uíiꞌ˜ e dseángꞌˉ cøømˋ seeiñˋ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do. \s1 Mɨ˜ caféꞌˋ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ \r (Mt. 3:11-12; Mr. 1:7-8; Lc. 3:15-17) \p \v 19 Jo̱ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ seengˋ fɨˊ Jerusalén casíiñˋ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ jmidseaˋ quiáꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaangˋ gángˉ dseaˋ levita fɨˊ lɨ˜ táangˋ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do e cangojmɨngɨ́ɨꞌrˇ dseaˋ do lala: \p —¿I̱˜ dseaˋ lɨnꞌˊ? \p \v 20 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ Juan do dseángꞌˉ la lɨ́ɨˊ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —O̱ꞌ jnea˜ i̱ Dseaˋ Jmáangˉ i̱ ɨˊ áaˊnaꞌ i̱ nisíngˉ Fidiéeˇ i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quíiˉnaꞌ. \p \v 21 Jo̱ cajmɨngɨ́ꞌˉtu̱ i̱ dseaˋ do i̱ Juan do caléꞌˋ catú̱ˉ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jo̱ ¿i̱˜ dseángꞌˉ lɨ́ɨngˊ ꞌnʉˋ jóng? ¿Su Líiˆ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨꞌˋguɨ eáangˊ? \p Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ i̱ Juan do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —U̱˜, o̱ꞌ íˋ jnea˜. \p Jo̱baꞌ caléꞌˋ catú̱ˉ cajmɨngɨ́ɨˋtu̱ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —¿O̱si ꞌnʉˋbɨ i̱ dseaˋ i̱ caguíngꞌˋ Fidiéeˇ i̱ niféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌrˉ i̱ sɨjeengˇnaaꞌ fɨˊ jmɨgüíˋ la? \p Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ i̱ Juan do quiáiñꞌˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —U̱˜, o̱ꞌ íˋ jnea˜ cajo̱. \p \v 22 Jo̱baꞌ i̱ dseaˋ do calébꞌˋ catú̱ˉ cajmɨngɨ́ꞌrˉ i̱ Juan do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jo̱ song o̱ꞌ lajo̱guɨ, jo̱baꞌ ¿i̱˜guɨ dseángꞌˉ lɨ́ɨngˊ ꞌnʉˋ jóng? Jo̱ co̱ꞌ dseángꞌˉ la guíimˋ ꞌnéˉ léˆnaaꞌ júuˆ i̱˜ dseángꞌˉ lɨ́ɨngˊ ꞌnʉˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ casíingˋ jneaꞌˆ do, jo̱baꞌ ¿e˜ fóꞌˋ ꞌnʉˋ uøꞌˊ e lɨnꞌˊ? \p \v 23 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ i̱ Juan do quiáiñꞌˉ do: \p —Jnea˜ lɨ́ɨnˊn jaangˋ i̱ féꞌˋ i̱ cagüéngˉ fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˆ quiʉ̱́ˋ, jo̱ quie̱e̱ˉ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e catɨ́ɨngˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e féꞌˋ lala: “Nea˜naꞌ condséeˊ co̱o̱ˋ fɨˊ, co̱ꞌ tɨˊ lɨ˜ nijáabˊ Fíiˋnaaꞌ” —lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ cajíngꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌrˉ e cajmeꞌˊ Saíiˆ, jaangˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ ie˜ malɨɨ˜guɨ eáangˊ. \p \v 24 Jo̱baꞌ i̱ dseaˋ i̱ casíingˋ dseaˋ fariseo fɨˊ lɨ˜ táangˋ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do cangosiiñˇ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do \v 25 jo̱ cajmɨngɨ́ꞌˉtu̱reiñꞌ: \p —Jo̱ song jaˋ lɨ́ɨngˊguɨꞌ i̱ Dseaˋ Jmáangˉ i̱ nisíngˉ Fidiéeˇ fɨˊ la i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quíˉnaaꞌ o̱ꞌguɨ Líiˆ o̱ꞌguɨ i̱ dseaˋ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ ¿jialɨꞌˊ jmooꞌˋ ta˜ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ jóng? \p \v 26 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ i̱ Juan do quiáiñꞌˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jnea˜ seáanˊn dseaˋ jmɨɨˋ jí̱i̱ꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ layaang˜ jmɨɨˋ; jo̱ dsʉꞌ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ nɨseemˋ jaangˋ i̱ jaˋ mɨˊ cuíingˋnaꞌ. \v 27 Jo̱ lana tɨˊ lɨ˜ nilɨcuíimˋbaꞌ i̱ dseaˋ íˋ, co̱ꞌ tɨˊ lɨ˜ ninámˋbre ta˜ quiáꞌrˉ. Jo̱ jnea˜ fɨˊ quiniˇ íˋ jaˋ eeˋ quíinˊn, co̱ꞌ jɨˋguɨ co̱ꞌ nisíiꞌ˜ ñiˊ ꞌñʉ́ʉˊ lomɨɨrˉ jaˋ quíinˊn. \p \v 28 Jo̱ jaléꞌˋ e la cangojéeˊ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ siiˋ Betania e néeˊ lɨ́ꞌˆ lɨˊ ꞌngóoꞌ˜ guaˋ Jordán, co̱ꞌ fɨˊ jo̱b lɨ˜ táangˋ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do ie˜ jo̱. \s1 Jesús lɨ́ɨiñˊ i̱ Joꞌseꞌˋ Jiuung˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ \p \v 29 Jo̱ mɨ˜ cajneáˉ co̱o̱ˋguɨ jmɨɨ˜ lajo̱, i̱ Juan do cangárˉ e nɨjaquiéengˊ Jesús fɨˊ lɨ˜ siñꞌˊ. Jo̱baꞌ caféꞌrˋ uii˜ quiáꞌˉ dseaˋ do, jo̱ casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ có̱o̱ꞌr˜ do lala: \p —Fɨng na jǿøˉnaꞌ, dob nɨjáaˊ i̱ lɨ́ɨngˊ i̱ Joꞌseꞌˋ Jiuung˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ i̱ íingˉ jaléꞌˋ dseeˉ e røøngˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \v 30 Jo̱ i̱ dseaˋ lab i̱ éengˊ jnea˜ do ie˜ lamɨ˜ cafáꞌˉa lala: “Mɨ˜ nisóongˉ jnea˜, nijáaˊ jaangˋ i̱ niingˉguɨ eáangˊ laco̱ꞌ jnea˜, dsʉco̱ꞌ i̱ dseaˋ íˋ lají̱i̱ꞌ˜ mɨ˜ nʉ́ꞌˆguɨ eáangˊ e nilɨseengˋ jnea˜baꞌ e nɨseeiñˋ.” \v 31 Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jnea˜ jaˋ mɨˊ calɨñiˋbɨ́ɨ i̱˜ dseángꞌˉ dseaˋ do, jo̱ dsʉꞌ cagáˉa fɨˊ jmɨgüíˋ la e gaseáanˊn dseaˋ jmɨɨˋ e laco̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ góoˋo dseaˋ Israel nilɨcuíiñˋ dseaˋ do. \p \v 32 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ i̱ Juan do lala cajo̱: \p —Co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ camóˉ jnea˜ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajgóˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ jo̱ caje̱ˊ fɨˊ yʉ́ꞌˆ gui˜ Jesús e lɨɨng˜ jaangˋ mee˜. \v 33 Jo̱ lajeeˇ e nʉ́ꞌˉguɨ lajo̱ jaˋ mɨˊ ñiˋ jnea˜ i̱˜ lɨ́ɨngˊ dseaˋ do, jo̱ dsʉꞌ Fidiéeˇ i̱ casíiˋ quiéˉe e cagaseáanˊn dseaˋ jmɨɨˋ casɨ́ꞌrˉ jnea˜ lala: “I̱ dseaˋ i̱ nimáanꞌ˜ i̱ nijgiéeˋ Jmɨguíˋ quiéˉe fɨˊ yʉ́ꞌˆ gui˜, i̱ dseaˋ íˋbingꞌ i̱ niseángˉ dseaˋ jmɨɨˋ có̱o̱ꞌ˜ Jmɨguíˋ quiéˉe.” \v 34 Jo̱ camóbˉ jnea˜ mɨ˜ cangojéeˊ jaléꞌˋ e jo̱, jo̱baꞌ dseángꞌˉ lajamꞌˆ nɨta˜ dsiiˉ e Jesús lɨ́ɨiñˊ dseángꞌˉ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ camɨ́ɨngꞌ˜ do. \s1 Laꞌuii˜ dseaˋ i̱ caꞌuíingˉ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús \p \v 35 Jo̱ mɨ˜ cajneáˉ co̱o̱ˋguɨ jmɨɨ˜ lajo̱, i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do táaiñˋ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ gángˉ dseañʉꞌˋ i̱ nɨlɨ́ɨngˊ dseaˋ quiáꞌrˉ. \v 36 Jo̱ lajeeˇ jo̱b cangárˉ e cangɨ́ɨngˊ Jesús, jo̱baꞌ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do e féꞌrˋ uii˜ quiáꞌˉ dseaˋ i̱ cangɨ́ɨngˊ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Fɨng na jǿøˉnaꞌ, i̱ dseaˋ ngóoˊ dob i̱ lɨ́ɨngˊ i̱ Joꞌseꞌˋ Jiuung˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ i̱ íingˉ jaléꞌˋ dseeˉ e røøngˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \p \v 37 Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ gángˉ do lají̱i̱ꞌ˜ e cajíngꞌˉ i̱ Juan do, jo̱baꞌ lajmɨnábˉ cangolíiñˉ tɨꞌleáaiñˊ laco̱ꞌ ngóoˊ Jesús. \v 38 Jo̱ mɨ˜ calɨlíꞌˆ Jesús e lɨɨng˜ i̱i̱ˋ ngolíingˉ caluurˇ, jo̱baꞌ dsifɨbˊ caji̱ꞌrˊ nir˜ e cajǿøiñˉ i̱ dseaˋ do jo̱ cajmɨngɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿I̱˜ ñilíingˉnaꞌ ꞌnángꞌˋnaꞌ? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Tɨfaꞌˊ, ¿jie˜ fɨˊ quíiꞌˉ? \p \v 39 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Máˉaaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱ lajo̱b nilɨñíˆnaꞌ. \p Jo̱ co̱lɨɨm˜ cangolíiñˋ cangojmiñirˇ jie˜ quiáꞌˉ Jesús, jo̱ fɨˊ jo̱b caje̱rˊ co̱lɨɨng˜ lata˜ e jmɨɨ˜ jo̱, co̱ꞌ la i̱i̱ˉ quiʉ̱́ˋ e caꞌlóobˉ nɨngóoˊ ie˜ jo̱. \p \v 40 Jo̱ jaangˋ lajeeˇ i̱ dseaˋ gángˉ i̱ canúuˉ júuˆ quiáꞌˉ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do siirˋ Dɨ́ˆ i̱ nilɨ́ɨngˊ dseaˋ ngáangꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋguɨ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Simón, jo̱ íbˋ i̱ cangotáangˉ có̱o̱ꞌ˜ Jesús do. \v 41 Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b cangóˉ Dɨ́ˆ e cangoꞌnéeiñꞌˇ i̱ rúiñꞌˋ i̱ siiˋ Simón do, jo̱ mɨ˜ cadséngꞌˋneiñꞌ do lalab casɨ́ꞌrˉ: \p —Janúꞌˋ, Simón, lana nɨcalɨcuíimˋbaa i̱ dseaˋ i̱ cajíngꞌˉ Fidiéeˇ i̱ nisíñˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la i̱ siiˋ Dseaˋ Jmáangˉ i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quíˉiiꞌ do. \p \v 42 Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b i̱ Dɨ́ˆ do cangojéeiñˋ i̱ rúiñꞌˋ i̱ siiˋ Simón do fɨˊ lɨ˜ guiing˜ Jesús; jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangáˉ dseaˋ do quiáꞌˉ Simón lalab cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jo̱ ꞌnʉbˋ i̱ siiˋ Simón, jo̱ lɨnꞌˊ jó̱o̱ˊ jaangˋguɨ i̱ siiˋ Juan, jo̱ dsʉꞌ latɨˊ lana nilɨsiiꞌˋ Cefas o̱si Tʉ́ˆ có̱o̱ꞌ˜ jmíiˊ griego é. \s1 Mɨ˜ catǿꞌˉ Jesús Lii˜ có̱o̱ꞌ˜ Natanael \p \v 43 Jo̱ mɨ˜ cajneáˉ co̱o̱ˋguɨ jmɨɨ˜ lajo̱, caꞌɨ́ˋ dsíiˊ Jesús e cangóˉtu̱r fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea, jo̱ fɨˊ jo̱b cajíngꞌˊ rúiñꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Lii˜, jo̱ lalab casɨ́ꞌˉreiñꞌ do: \p —Máˉaaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜. \p \v 44 Jo̱ i̱ Lii˜ do niseeiñˋ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e siiˋ Betsaida, jo̱ dseaˋ góoˋbre nilɨ́ɨngˊ i̱ Dɨ́ˆ do có̱o̱ꞌ˜guɨ Tʉ́ˆ Simón, co̱ꞌ co̱o̱bˋ fɨɨˋ lɨ˜ seeiñˋ. \v 45 Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b cangóˉ Lii˜ e cangoꞌnéeiñꞌˇ jaangˋguɨ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Natanael, jo̱ mɨ˜ cajíngꞌˊneiñꞌ do, lala casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Lanab nɨcalɨcuíingˋnaaꞌ i̱ dseaˋ i̱ caꞌéengˋ Moi˜ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌrˉ malɨɨ˜guɨ eáangˊ, jo̱guɨ cajo̱ i̱ caꞌéengˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ cajmeꞌrˊ fɨˊ ni˜ jiˋ malɨɨ˜guɨ eáangˊ. Jo̱ i̱ dseaˋ íbˋ i̱ siiˋ Jesús i̱ seengˋ fɨˊ Nazaret i̱ lɨ́ɨngˊ jó̱o̱ˊ Séˆ. \p \v 46 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Natanael e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ cajíñꞌˉ lala: \p —Jaˋ líꞌˆ dsiiˉ e fɨˊ Nazaret nigüɨꞌɨ́ɨˊ jaangˋ i̱ niꞌéˉ guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ rúngꞌˋ. \p Jo̱baꞌ cañíiˋ Lii˜ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Máˉaaꞌ fɨˊ lɨ˜ guiiñ˜, jo̱ lajo̱baꞌ nilɨcuíinꞌˋ dseaˋ do. \p \v 47 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ Jesús e nɨjaquiéengˊ dseaˋ do fɨˊ lɨ˜ siñꞌˊ, jo̱baꞌ cajíñꞌˉ lala e caféꞌrˋ uii˜ quiáꞌˉ Natanael: \p —I̱ nab dseángꞌˉ lajangꞌˆ jaangˋ dseaˋ góoˋnaaꞌ dseaˋ Israel i̱ jaˋ quie̱ˊ júuˆ ta˜ júuˆ. \p \v 48 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Natanael e jo̱, jo̱baꞌ cañíirˋ quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Jo̱ ¿jial nɨcuíinꞌˋ jnea˜ jial lɨ́ɨnˊn? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ nʉ́ꞌˉguɨ e nitǿꞌˋ Lii˜ ꞌnʉˋ, jéemˊ nɨcamángˉ jnea˜ ꞌnʉˋ e guiinꞌ˜ uii˜ ꞌmaˋ güɨñíꞌˆ. \p \v 49 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Natanael quiáꞌˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Tɨfaꞌˊ, ꞌnʉbˋ dseángꞌˉ i̱ lɨ́ɨngˊ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ, jo̱guɨ ꞌnʉbˋ cajo̱ dseaˋ lɨnꞌˊ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ jneaa˜aaꞌ, dseaˋ lɨ́ɨˊɨɨꞌ dseaˋ Israel. \p \v 50 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do caléꞌˋ catú̱ˉ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿Su jáꞌˉ lɨ́ɨnꞌˋ lana dsʉꞌ uíiꞌ˜ e fáꞌˋa e camánˉn ꞌnʉˋ e guiinꞌ˜ uii˜ ꞌmaˋ güɨñíꞌˆ? Jo̱ dsʉꞌ jnea˜ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ e nábɨ nimóꞌˆ jaléꞌˋ e niingˉguɨ eáangˊ e tɨɨnˉ jmee˜e. \p \v 51 Jo̱ lalab cajíngꞌˉguɨ Jesús cajo̱ e casɨ́ꞌrˉ lajaléiñꞌˋ do: \p —Jo̱ lalab jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ cajo̱ e nimóˆbaꞌ jial jnéengˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ fɨˊ lɨ˜ guiing˜ Fidiéeˇ, jo̱guɨ jial sooˋ jo̱guɨ jgáangˋ jaléngꞌˋ ángeles quiáꞌˉ Fidiéeˇ fɨˊ lɨ˜ sínꞌˋn, jnea˜ dseaˋ gáaˊa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \c 2 \s1 Mɨ˜ cajméeˋ Jesús laꞌuii˜ e quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜ lajo̱, jo̱ ie˜ jo̱ calɨseáˋ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ e cungꞌˊ guóˋ dseaˋ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋjiʉ e siiˋ Caná e néeˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea. Jo̱ ie˜ jo̱ dob táangˋ Yáˆ, niquiáꞌˆ Jesús, \v 2 jo̱ Jesús có̱o̱ꞌ˜guɨ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lɨ́ɨiñˊ dseaˋ i̱ sɨmɨ́ɨngˇ quiáꞌˉ e jmɨɨ˜ e tɨˊ do, jo̱baꞌ fɨˊ dob quijgeáaiñˋ cajo̱. \v 3 Jo̱ lajeeˇ e teáaiñꞌ˜ e jmɨɨ˜ do, co̱o̱bˋ mɨ˜ cadseáˉ e jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ e jmáiñꞌˋ ta˜ do, jo̱baꞌ niquiáꞌˆ Jesús cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Ngóoˊ cadseábˉ e jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ e jmáangˋ ta˜ do. \p \v 4 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ niquiáꞌrˆ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Neaa˜, ¿jialɨꞌˊ fɨꞌˊ jnea˜ lana? Co̱ꞌ lana jaˋ mɨˊ catɨ́ˋbɨ íꞌˋ e nijmee˜e lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ e sɨꞌíinˆn do. \p \v 5 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉtu̱ niquiáꞌˆ Jesús e sɨ́ꞌrˋ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ jmɨcó̱o̱ꞌ˜ e sɨnʉ́ʉˆ do: \p —Jmeeˉnaꞌ lajalébꞌˋ ta˜ quiʉꞌˊ i̱ Jesús na. \p \v 6 Jo̱ ie˜ jo̱ nité̱e̱ˉ jñʉ́ʉˉ tuꞌˊ cóoꞌ˜ e lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ layaang˜ cu̱u̱˜, jo̱ e jo̱ íingˆ ta˜ e a˜ jmɨɨˋ e jmángꞌˋ dseaˋ Israel ta˜ e laco̱ꞌ jmiguiúngˉ yaaiñ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ, co̱ꞌ lajo̱b quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨiñˋ e jmóorˋ. Jo̱ laco̱o̱ˋ e dsíiˊ tuꞌˊ cu̱u̱˜ do ab˜jiʉ la cincuenta si la setenta litro jmɨɨˋ. \v 7 Jo̱guɨ Jesús casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ e sɨnʉ́ʉˆ do lala: \p —Jmɨrǿøngˋnaꞌ jmɨɨˋ laco̱o̱ˋ laco̱o̱ˋ e tuꞌˊ na. \p Jo̱baꞌ dsifɨˊ lajo̱b cajmɨrǿøngˋ i̱ dseaˋ do dseángꞌˉ la có̱ꞌˊ e tuꞌˊ do. \v 8 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajíngꞌˉtu̱ Jesús casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Lana fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ güɨseáangꞌ˜jiʉꞌ e nɨcaguiéeꞌ˜naꞌ dsíiˊ e tuꞌˊ do, jo̱ güɨca̱˜naꞌ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ néeˊ ni˜ e jmɨɨ˜ la. \p Jo̱baꞌ lajo̱b cajméeiñꞌˋ do. \p \v 9 Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ e jmɨɨ˜ do caꞌɨ̱́ꞌˉbre capíꞌˆ e do, jo̱ dsʉꞌ jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ nɨcaꞌuíingꞌˉ do, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ ñirˊ jial caꞌuíingꞌˉ do lajo̱. Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ jmóoˋ ta˜ sɨnʉ́ʉˆ dobingꞌ i̱ ñiˊ jial caꞌuíingˉ jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ e jmɨɨˋ do, dsʉco̱ꞌ yaam˜bre cajmɨrǿøiñˋ jmɨɨˋ e dsíiˊ tuꞌˊ do. Jo̱ mɨ˜ caꞌɨ̱́ꞌˉ i̱ dseaˋ quie̱ˊ nifɨˊ e jmɨɨˋ e caꞌuíingˉ jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ do, jo̱baꞌ dsifɨˊ lanab catǿꞌrˉ i̱ sɨmingꞌˋ i̱ cacúngꞌˉ guóˋ do \v 10 jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Lajɨɨmˋ dseaˋ cuørˊ laꞌuii˜ e jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ e jloꞌˆguɨ, jo̱baꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nɨcaꞌɨ̱́ꞌˉ i̱ dseaˋ sɨmɨ́ɨngˇ do jmiguiúungˋjiʉ e jmɨ́ꞌˆ e jloꞌˆ do, jo̱guɨbaꞌ e niguiéꞌrˋ e jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ e uǿngˉguɨ do quiáꞌˉ i̱ dseaˋ sɨmɨ́ɨngˇ do. Jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉˋ nɨcaꞌmeáˆbaꞌ e jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ e jloꞌˆguɨ do quiáꞌˉ tɨˊ lɨ˜ nɨngóoˊ dséngˉ jmɨɨ˜. \p \v 11 Jo̱ e la cajméeˋ Jesús fɨˊ e fɨɨˋ e siiˋ Caná e néeˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea. Jo̱ e lab laꞌuii˜ e quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ e cajméerˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱ lajo̱baꞌ cajmijnéeiñˋ jial tíiˊ ꞌgøiñꞌˊ. Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ jábꞌˉ calɨ́iñˉ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ do. \p \v 12 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, Jesús cangórˉ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e siiˋ Capernaum co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ niquiáꞌrˆ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ rúiñꞌˋ jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ cajo̱; jo̱ fɨˊ jo̱b caje̱rˊ co̱o̱ˋ tú̱ˉ jmɨɨ˜ lajo̱. \s1 Mɨ˜ caꞌuǿøngˋ Jesús jaléngꞌ ˋdseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ ꞌnɨ́ɨˋ fɨˊ guáꞌˉ \r (Mt. 21:12-13; Mr. 11:15-18; Lc. 19:45-46) \p \v 13 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, co̱ꞌ nɨjaquiéemˊbɨ e jmɨɨ˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel e siiˋ Pascua, jo̱baꞌ Jesús cagüɨꞌɨ́ɨrˊ fɨˊ Capernaum jo̱ cangórˉ fɨˊ Jerusalén. \v 14 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caguiérˉ fɨˊ jo̱, dsifɨbˊ cangórˉ fɨˊ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ jo̱, jo̱ fɨˊ siguiˊ jo̱b cadséiñꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ teáangꞌ˜ ta˜ ꞌnɨ́ɨngˋ jaléngꞌˋ güɨtሠcó̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ joꞌseꞌˋ jo̱guɨ jaléngꞌˋ mee˜. Jo̱guɨ cangáiñˉ cajo̱ jaléngꞌˋ i̱ neáangˊ ta˜ jmɨsɨ́ɨngˉ cuuˉ e ꞌnéˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ dsitáangꞌ˜ fɨˊ e guáꞌˉ féꞌˋ do. \v 15 Jo̱baꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangángˉ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ, dsifɨˊ lalab casá̱ꞌrˉ co̱o̱ˋ tú̱ˉ ꞌnii˜ jo̱ catáiñꞌˋ ꞌmáangꞌ˜ jo̱ có̱o̱ꞌ˜ e jo̱b caꞌuǿøiñˋ i̱ dseaˋ do co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ jóꞌˋ núuˆ i̱ jéeiñꞌˋ do e ꞌnɨ́ɨiñˋ. Jo̱guɨ cajíimˋ Jesús jaléꞌˋ mes˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ neáangˊ ta˜ jmɨsɨ́ɨngˉ cuuˉ do, jo̱ caguiábꞌˉ e cuuˉ do fɨˊ ni˜ uǿˆ. \v 16 Jo̱guɨ lalab casɨ́ꞌˉ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ ꞌnɨ́ɨngˋ jaléngꞌˋ mee˜ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡Uøøngˉnaꞌ jaléngꞌˋ i̱ mee˜ na, jo̱ jaˋ jmooˋnaꞌ ꞌmóoꞌ˜ fɨˊ guáꞌˉ lɨ˜ jmiféngꞌˊ dseaˋ Tiquiéˆe Fidiéeˇ! \p \v 17 Jo̱ dsifɨˊ lajo̱b cadsengꞌˉ dsíiˊ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lají̱i̱ꞌ˜ e tó̱o̱ˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ˜ féꞌˋ lala: “Lɨguíimˉ jnea˜ mɨ˜ jaˋ jmɨꞌgóˋ dseaˋ guáꞌˉ lɨ˜ jmiféngꞌˊ dseaˋ Tiquiéˆe.” \p \v 18 Jo̱baꞌ i̱ dseaˋ Israel i̱ quie̱ˊ nifɨˊ do cañíirˋ quiáꞌˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —¿E˜ quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ nijméeꞌˆ e laco̱ꞌ nilɨta˜ dsiˋnaaꞌ e cangɨ́ɨnꞌˋ fɨˊ e cajmeeꞌˉ lajaléꞌˋ e ná? \p \v 19 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do: \p —Íingˊnaꞌ e guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ la, jo̱ jnea˜guɨ quɨ́ɨꞌ˜baa jmɨɨ˜ e nijmɨlɨɨngˇtú̱u̱ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnɨˊ jmɨɨ˜. \p \v 20 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ i̱ dseaˋ Israel do quiáꞌˉ Jesús: \p —Jial lɨ́ɨˊ e lajo̱, co̱ꞌ tu̱lóˉ dsíˋ jñʉ́ʉˉ ji̱i̱ˋ calɨꞌɨɨ˜ jneaꞌˆ e calɨ́ɨˉ e guáꞌˉ féꞌˋ na, jo̱guɨ ꞌnʉˋ fóꞌˋ lana e có̱o̱ꞌ˜ ꞌnɨˊ jmɨɨb˜ líꞌˋ nijmɨlɨɨngˇtu̱ꞌ. \p \v 21 Jo̱ dsʉꞌ caféꞌˋ Jesús lajo̱ e éengˋ ꞌñiaꞌrˊ có̱o̱ꞌ˜ ngúuˊ táamˋbre mɨ˜ cajíñꞌˉ cuaiñ˜ quiáꞌˉ e guáꞌˉ féꞌˋ do. \v 22 Jo̱ dsʉꞌ cartɨˊ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cají̱ꞌˊtu̱ Jesús, jo̱ lajo̱guɨbaꞌ e cadsengꞌˉ dsíiˊ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e cajíngꞌˉ dseaˋ do ie˜ jo̱, ie˜ lamɨ˜ cajíñꞌˉ e có̱o̱ꞌ˜ ꞌnɨˊ jmɨɨb˜ nilíꞌrˋ e nijmɨlɨɨngˇtu̱r e guáꞌˉ féꞌˋ do. Jo̱ jo̱guɨbaꞌ dseángꞌˉ jáꞌˉ calɨ́ngˉ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e sɨlɨ́ɨˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ júuˆ e cajíngꞌˉ dseaˋ do lajeeˇ cateáaiñˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \s1 Nɨñibˊ Jesús jial lɨ́ɨngˊ dseaˋ lajɨɨiñˋ \p \v 23 Jo̱ lajeeˇ táamˋbɨ Jesús fɨˊ Jerusalén, lajeeˇ jmɨɨ˜ e quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋ dseaˋ Israel e jmóorˋ jmɨɨ˜ e siiˋ Pascua do, jo̱ lajeeˇ jo̱ jmiguiʉbˊ jaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌ˜ Jesús jmɨɨ˜ cajméerˋ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ sɨseángꞌˊ do ie˜ jo̱, jo̱baꞌ i̱ fɨ́ɨmˊ i̱ dseaˋ íˋ jáꞌˉ calɨ́ngˉ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ do. \v 24 Jo̱ dsʉꞌ Jesús jaˋ ta˜ dsíirˊ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ do co̱ꞌ nɨcuíimˋbreiñꞌ do guiʉ́ˉ jial lɨ́ɨiñꞌˊ do lajɨɨiñˋ. \v 25 Jo̱ co̱ꞌ nɨñiˊbre ꞌñiaꞌrˊ guiʉ́ˉ jial lɨ́ɨngˊ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱baꞌ jaˋ ꞌneáiñˉ dseaˋ jiéngꞌˋ i̱ nijmeáꞌˉ júuˆ írˋ jial ɨˊ dsíiˊ dseaˋ jmɨgüíˋ. \c 3 \s1 Mɨ˜ casɨ́ɨngˉ Nicodemo có̱o̱ꞌ˜ Jesús \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋjiʉ lajo̱, lajeeˇ e táamˋbɨ Jesús fɨˊ Jerusalén, jo̱ ie˜ jo̱ nitáangˋ fɨˊ jo̱ jaangˋ dseaˋ Israel i̱ siiˋ Nicodemo i̱ nilɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo, jo̱ i̱ dseaˋ íˋ lɨ́ɨiñˊ jaangˋ dseaˋ i̱ laniingˉ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel. \v 2 Jo̱ co̱o̱ˋ lajeeˇ e uǿøˋ cangórˉ e cangoꞌeerˇ Jesús, jo̱ mɨ˜ caguiérˉ fɨˊ jo̱ lalab casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Tɨfaꞌˊ, nɨneb˜ jneaꞌˆ røøˋ e Fidiéebˇ dseaˋ casíiñˋ ꞌnʉˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la e cañiꞌéeꞌ˜ jneaꞌˆ, dsʉco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ jaˋ quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ faꞌ lɨɨng˜ eeˋ li˜ nijmérˉ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ quɨ́ɨꞌ˜ ꞌnʉˋ jmɨɨ˜ e jmooꞌˋ fɨng song jaˋ jmɨcó̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ quiáꞌrˉ. \p \v 3 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —E labaꞌ jmɨtaaˆ oꞌˊ, e doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jaˋ niníingꞌ˜tu̱ caléꞌˋ catú̱ˉ e niꞌuíiñˉ jaangˋ dseaˋ i̱ ꞌmɨ́ɨngˉ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ jóng faꞌ e dseaˋ do nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ. \p \v 4 Jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ɨˋtu̱ Nicodemo e cajmɨngɨ́ꞌrˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Jial quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ e jaangˋ dseaˋ yʉ́ʉꞌ˜ niquɨngꞌˉtu̱r fɨˊ dsíiˊ tuꞌˊ niquiáꞌrˆ jo̱ niníingꞌ˜tu̱r caléꞌˋ catú̱ˉ? \p \v 5 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ Nicodemo jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —E labaꞌ jmɨta˜guɨ́ɨ oꞌˊ cajo̱, e doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jaˋ ngáangꞌ˜ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jmɨɨˋ jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ faꞌ e nilíꞌrˋ e Fidiéeˇ nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ. \v 6 Co̱ꞌ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ níingꞌ˜ quiáꞌˉ tiquiáꞌˆ niquiáꞌˆ, jo̱baꞌ jí̱i̱ꞌ˜ dseaˋ jmɨgüíbˋ lɨ́ɨiñˊ; jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ lɨseengˋ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ Jmɨguíˋ jo̱b jéeˊ quiáꞌrˉ. \v 7 Jo̱ jaˋ güɨdsigáˋ oꞌˊ dsʉꞌ uíiꞌ˜ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ na, e lajɨɨmˋ dseaˋ ꞌnéˉ e nilɨseengˋtu̱r e laco̱ꞌ niꞌuíiñˉ dseaˋ ꞌmɨ́ɨngˉ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ. \v 8 Co̱faꞌ guíˋ fɨˊ la fɨˊ nab íiˊ, jo̱ lɨco̱ꞌ nʉʉˉbaaꞌ e i̱i̱ˉ dsʉꞌ jaˋ jnéengˉ e jǿøˆnaaꞌ jie˜ fɨˊ ngóoˊ o̱si jie˜ fɨˊ jáaˊ é. Jo̱ dseángꞌˉ lajo̱b lɨ́ɨˊ cajo̱ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ i̱ uíingˉ dseaˋ ꞌmɨ́ɨngˉ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, co̱ꞌ jaˋ líꞌˋ dseaˋ jǿørˉ jial mɨ˜ uíingˉ dseaˋ lajo̱. \p \v 9 Jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ɨˋtu̱ Nicodemo cajmɨngɨ́ꞌrˉ Jesús caléꞌˋ catú̱ˉ jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —¿Jial cuǿøngˋ e nilíˋ e fóꞌˋ na, Tɨfaꞌˊ? \p \v 10 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿Jaangˋ tɨfabꞌˊ lɨ́ɨngˊ ꞌnʉˋ quiáꞌˉ dseaˋ Israel, jo̱ jaˋ ngámꞌˋbɨꞌ jaléꞌˋ e fáꞌˋa la? \v 11 Jo̱ jnea˜ jmɨtaaˆ oꞌˊ e lají̱i̱ꞌ˜ e neb˜ jneaꞌˆ, jí̱i̱ꞌ˜ jo̱baꞌ féꞌˋnaaꞌ, jo̱guɨ lají̱i̱ꞌ˜ e nʉʉˉnaaꞌ jo̱guɨ neˋnaaꞌ, lají̱i̱ꞌ˜ e jo̱b júuˆ e guiaˋnaaꞌ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ; jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e féꞌˋnaaꞌ do. \v 12 Jo̱ song ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ mɨ˜ fáꞌˋa júuˆ cuaiñ˜ quiáꞌˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱baꞌ ¿jial jáꞌˉ nilíingˋnaꞌ jóng mɨ˜ fáꞌˋa cuaiñ˜ quiáꞌˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ? \p \v 13 ’Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jaˋ mɨˊ cajgóorˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ, co̱ꞌ dseángꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ ꞌñiáꞌˋbaa dseaˋ gáaˊa fɨˊ jo̱; jo̱ cagüénˉn fɨˊ jmɨgüíˋ la e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \v 14 Jo̱ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ cajméeˋ Moi˜ ie˜ lamɨ˜ cajmeáaiñˋ jaangˋ mɨꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ layaang˜ ñíˆ jo̱ cateáaiñˉ fɨˊ yʉ́ꞌˆ co̱o̱ˋ ꞌmaˋ, jo̱guɨ dseángꞌˉ lajo̱b ꞌnéˉ nidsingɨ́ɨngˉ jnea˜ cajo̱, jnea˜ dseaˋ gáaˊa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, co̱ꞌ niteángˉ dseaˋ jnea˜ fɨˊ co̱o̱ˋ dseꞌˋ ꞌmaˋ cajo̱ \v 15 e laco̱ꞌ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jáꞌˉ nilíingˋ júuˆ quiéˉe quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ e nilɨseeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜. \s1 Dsíngꞌˉ ꞌneáangˋ Fidiéeˇ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ \p \v 16 ’Jo̱ co̱ꞌ eáamˊ ꞌneáangˋ Fidiéeˇ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱baꞌ cacuǿøiñˋ i̱ Jó̱o̱rˊ camɨ́ɨngꞌ˜ do e laco̱ꞌ cajúngˉ dseaˋ do cuaiñ˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ; jo̱ lajo̱baꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jángꞌˋ yaang˜ fɨˊ jaguóˋ dseaˋ do jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ faꞌ e niꞌnáiñˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, co̱ꞌ cøømˋ nilɨseeiñˋ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do lata˜. \v 17 Dsʉco̱ꞌ Fidiéeˇ jaˋ casíiñˋ i̱ Jó̱o̱rˊ do fɨˊ jmɨgüíˋ la e laco̱ꞌ niꞌɨ́ˉ dseaˋ do íꞌˋ e nidsilíingˋ dseaˋ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨꞌˆ, co̱ꞌ casíiñˋ dseaˋ do fɨˊ la e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ nileáiñˉ dseaˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌˉbiñꞌ. \p \v 18 ’Jo̱ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jángꞌˋ ꞌñiaꞌˊ fɨˊ jaguóˋ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ do, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ jaˋ niꞌíñꞌˋ iihuɨ́ɨˊ uii˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱; jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ i̱ jaˋ jángꞌˋ ꞌñiaꞌˊ fɨˊ jaguóˋ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ do, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ niꞌímꞌˋbre iihuɨ́ɨˊ uii˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ, co̱ꞌ jaˋ mɨˊ cajángꞌˋ ꞌñiaꞌrˊ fɨˊ jaguóˋ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ camɨ́ɨngꞌ˜ do. \v 19 Jo̱baꞌ lajaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ jángꞌˋ yaang˜ fɨˊ jaguóˋ Fidiéeˇ, nibíiñˉ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨꞌˆ uíiꞌ˜ e eáangˊguɨ catɨ́ˋ dsíirˊ e cajméerˋ jaléꞌˋ e jaˋ dseengˋ; co̱ꞌ ie˜ mɨ˜ cagüéngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la i̱ Jɨngꞌˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do, jaˋ calɨjíiꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ dseaˋ íˋ, co̱ꞌ e lɨ˜ nʉʉˋ sǿꞌˋ dob cajmeáangˋguɨ quiáꞌrˉ e laco̱ꞌguɨ i̱ Jɨngꞌˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do é. \v 20 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ jmangꞌˉ e ꞌlɨꞌˆ ꞌníꞌˋ níimˉbre i̱ Jɨngꞌˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ jaˋ iiñ˜ nidsiquiéeiñˊ fɨˊ cáangˋ dseaˋ do, co̱ꞌ jaˋ iiñ˜ e nilɨlíꞌˆ dseaˋ jmɨgüíˋ jaléꞌˋ e ꞌlɨꞌˆ e jmóorˋ do. \v 21 Jo̱guɨ dsʉꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ seengˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ laco̱ꞌ catɨ́ɨngˉ, jo̱baꞌ tɨbˊ dsíirˊ e dsiquiéeiñˊ fɨˊ quiniˇ i̱ Jɨngꞌˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do e laco̱ꞌ cuøˊ li˜ quiáꞌrˉ e jalébꞌˋ e jmóorˋ do cǿømˋ røøˋ laco̱ꞌguɨ jí̱i̱ꞌ˜ e iing˜ Fidiéeˇ e nilíˋ. \s1 Mɨ˜ caféꞌˋtu̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do cuaiñ˜ quiáꞌˉ Jesús \p \v 22 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨjiʉ lajo̱, cangóbˉtu̱ Jesús co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea, jo̱ fɨˊ jo̱b caje̱rˊ huǿømˉjiʉ e seáaiñˋ jmɨɨˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ guilíingˉ fɨˊ do. \v 23 Jo̱ ie˜ jo̱b cajo̱ i̱ Juan do táaiñˋ ta˜ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ fɨˊ quiá̱ꞌˉ co̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ siiˋ Enón caꞌˊ lɨ˜ néeˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e siiˋ Salim, co̱ꞌ fɨˊ jo̱b lɨ˜ seaˋ jmɨɨˋ jmiguiúungˋ, jo̱guɨ fɨ́ɨmˊ dseaˋ dsilíiñˉ fɨˊ jo̱ e sáaiñˋ jmɨɨ˜. \v 24 Jo̱ jaléꞌˋ e la calɨ́ˉ lajeeˇ nʉ́ꞌˉguɨ e nitáiñꞌˊ i̱ Juan do fɨˊ dsíiˊ ꞌnʉñíˆ. \p \v 25 Jo̱ i̱ lɨɨng˜ i̱ dseaˋ i̱ ngɨˊ có̱o̱ꞌ˜ i̱ Juan do canaaiñˋ jɨ́ɨiñˋ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋguɨ dseaˋ Israel cuaiñ˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨiñˋ jmóorˋ e laco̱ꞌ lɨguiúiñˉ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. \v 26 Jo̱baꞌ cangolíimˆbre e cangosíiꞌrˇ i̱ Juan do, jo̱ lalab casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Tɨfaꞌˊ, i̱ dseaˋ i̱ lamɨ˜ táangˋ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ lɨ́ꞌˆ lɨˊ ꞌngóoꞌ˜ guaˋ Jordán do i̱ caꞌeengˉ ꞌnʉˋ do jo̱guɨ i̱ nɨcaféeꞌ˜ uii˜ quiáꞌˉ do, lana dseaˋ íˋ dob nɨtáaiñˋ seáaiñˋ dseaˋ jmɨɨˋ, jo̱ fɨ́ɨngˊguɨ dseaˋ nɨdsiqui̱ꞌrˊ írˋ laco̱ꞌguɨ ꞌnʉˋ. \p \v 27 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Juan quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do: \p —Lajɨɨmˋ dseaˋ lɨꞌrˋ jaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌrˉ dsʉꞌ uíiꞌ˜ e Fidiéeˇbingꞌ i̱ jmɨcó̱o̱ꞌ˜ quiáꞌrˉ e lɨꞌrˋ jaléꞌˋ e jo̱. \v 28 Jo̱ ꞌnʉ́bꞌˋ dseaˋ nɨcanʉ́ʉˉnaꞌ røøˋ mɨ˜ cafáꞌˉa e o̱ꞌ jnea˜ Dseaˋ Jmáangˉ, co̱ꞌ jnea˜ lɨ́ɨnˊn jaangˋ i̱ casíingˋ Fidiéeˇ i̱ cagüéngˉ jéengˊguɨ laco̱ꞌ dseaˋ do e laco̱ꞌ cagaguiaaˉ guiʉ́ˉ fɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ do. \v 29 Co̱faꞌ co̱o̱ˋ lɨ˜ cungꞌˊ guóˋ dseaˋ, jo̱ i̱ sɨmingꞌˋ do íˋbingꞌ i̱ jéeˊ quiáꞌˉ i̱ sɨmɨ́ˆ i̱ cacúngꞌˉ guóˋ có̱o̱ꞌr˜ do, jo̱guɨ i̱ dseaˋ i̱ ngóoˊ caluuˇ i̱ sɨmingꞌˋ do eáamˊ lɨꞌiáangˋ dsíirˊ mɨ˜ núurˋ e sɨ́ɨiñꞌˋ do. Jo̱guɨ dseángꞌˉ lajo̱b lɨ́ɨˊ quiéˉ jnea˜ lana, co̱ꞌ dseángꞌˉ eáamˊ iáangˋ dsiiˉ mɨ˜ núuˋu lajo̱. \v 30 Jo̱ dseaˋ do eáangˊguɨ ngóoˊ lɨniiñˉ, jo̱ dsʉꞌ jnea˜ lɨ́ꞌˆ lɨˊ ngóoˊ lɨꞌuǿngˉguɨ́ɨ. \s1 Dseaˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ \p \v 31 Jo̱ lalab cajíngꞌˉguɨ Juan: \p —Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ niingˉguɨr jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ; jo̱guɨ i̱ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ jmɨgüíˋ, jmangꞌˉ júuˆ quiáꞌˉ fɨˊ jmɨgüíˋbaꞌ quie̱rˊ. Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ do, niingˉguɨr jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \v 32 Jo̱ íbˋ dseaˋ i̱ féꞌˋ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcangárˉ jo̱guɨ lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcanúurˉ fɨˊ lɨ˜ guiing˜ Tiquiáꞌrˆ fɨˊ ñifɨ́ˉ, jo̱ dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jaˋ jíiꞌr˜ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e féꞌˋ dseaˋ do. \v 33 Jo̱ dsʉꞌ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ do, jo̱baꞌ tíiˊ nir˜ e jmangꞌˉ júuˆ jáꞌˉbaꞌ féꞌˋ Fidiéeˇ. \v 34 Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ nɨcasíingˋ Fidiéeˇ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jmangꞌˉ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ íˋbaꞌ féꞌrˋ, dsʉco̱ꞌ Fidiéeˇbingꞌ i̱ cuøꞌˊ dseaˋ do lalíingˋ Jmɨguíˋ quiáꞌrˉ. \v 35 Jo̱ Fidiéeˇ eáamˊ ꞌneáaiñˋ i̱ Jó̱o̱rˊ camɨ́ɨngꞌ˜ do, jo̱guɨ cacuøꞌrˊ dseaˋ do e óoiñꞌˋ ta˜ e nɨnéeˊ niñꞌ˜ lajaléꞌˋ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ. \v 36 Jo̱ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jángꞌˋ yaang˜ fɨˊ jaguóˋ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ do, jo̱baꞌ nilɨseeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do lata˜; jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ i̱ jaˋ iing˜ jángꞌˋ yaang˜ fɨˊ jaguóˋ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ do, jo̱baꞌ jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ faꞌ e nilɨseeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜, co̱ꞌ lɨ́ꞌˆ lɨˊ latab˜ niñíiñˋ iihuɨ́ɨˊ eáangˊ e cuøꞌˊ Fidiéeˇ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ laꞌíˋ. \c 4 \s1 Mɨ˜ cangɨ́ɨngˊ Jesús fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Samaria \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, lajeeˇ e táamˋbɨ Jesús fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea, calɨlíꞌˆ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo e fɨ́ɨngˊguɨ dseaˋ nɨdsiqui̱ꞌˊ quiáꞌˉ Jesús e sáaiñˋ jmɨɨˋ laco̱ꞌguɨ i̱ dseaˋ i̱ dsiqui̱ꞌˊ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do. \v 2 Jo̱ dsʉꞌ e jáꞌˉ, o̱ꞌ dseángꞌˉ Jesús dseaˋ i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do, co̱ꞌ dseaˋ quiáꞌˉbre i̱ jmóoˋ ta˜ lajo̱ e júuˆ sɨnʉ́ꞌrˆ quiáꞌˉ dseaˋ do. \v 3 Jo̱baꞌ mɨ˜ calɨñiˊ Jesús lají̱i̱ꞌ˜ e ɨˊ dsíiˊ i̱ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo do uii˜ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ cagüɨꞌɨ́ɨˊbre co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea, jo̱ cangolíingˉtu̱r fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea. \p \v 4 Jo̱ dseángꞌˉ la guíimˋ ꞌnéˉ ngɨ́iñˉ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Samaria lajeeˇ e teáaiñꞌ˜ fɨˊ e ngolíiñˋ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea. \v 5 Jo̱ lajo̱b caguilíiñˉ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e néeˊ dsíiˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Samaria lɨ˜ siiˋ Sicar, fɨˊ quiá̱ꞌˉ lɨ˜ ró̱o̱ˋ guóoꞌ˜ uǿˉ quiáꞌˉ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ Jacóoˆ e cangɨ́ɨiñˋ fɨˊ jaguóˋ i̱ jó̱o̱rˊ i̱ siiˋ Séˆ do lají̱i̱ꞌ˜ malɨꞌˋ. \v 6 Jo̱ fɨˊ jo̱b lɨ˜ lɨ́ɨˊ co̱o̱ˋ tooˋ e aꞌˊ eáangˊ lɨ˜ níingꞌ˜ jmɨɨˋ, jo̱ fɨˊ jo̱b lɨ˜ calɨ́ˉ ojmɨ́ˆ quiáꞌˉ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ Jacóoˆ. Jo̱ nɨjaquiéengˊ guieñíbꞌˉ mɨ˜ caguiéˉ Jesús co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ e fɨˊ ojmɨ́ˆ do, jo̱ fɨˊ jo̱b cajmiꞌíngꞌˊ dseaˋ do co̱ꞌ eáamˊ nɨfɨ́iñꞌˊ e ngɨrˊ, jo̱ dob caguárˋ cáangˋ e tooˋ a˜ jmɨɨˋ do. \v 7-8 Jo̱ lajeeˇ jo̱ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do cangolíiñˆ e cangoleáarˇ jaléꞌˋ e nidǿꞌrˉ e fɨˊ fɨɨˋ Sicar do. Jo̱ e fɨˊ ojmɨ́ˆ dob caje̱ˊ Jesús ꞌñiaꞌrˊ lajeeˇ jo̱, jo̱ co̱ꞌnáꞌˆ lajo̱b caguiéˉ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ seengˋ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Samaria e fɨˊ ojmɨ́ˆ do, jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseamɨ́ˋ do: \p —¿Jሠcuǿꞌˆjiʉꞌ jnea˜ jmɨɨˋ dúuꞌ˜u? \p \v 9 Jo̱ co̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel dseángꞌˉ jaˋ røøˋ seemˋbre có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Samaria, jo̱baꞌ i̱ dseamɨ́ˋ do cañíirˋ quiáꞌˉ Jesús lala: \p —¿Jial cuǿøngˋ foꞌˆ lajo̱? Co̱ꞌ jaangˋ dseaˋ Israel lɨ́ɨngˊ ꞌnʉˋ, jo̱ jaˋ lɨtɨ́ɨngˋ ꞌnʉ́ꞌˋ faꞌ lɨɨng˜ eeˋ mɨ́ɨꞌ˜naꞌ jneaꞌˆ, dseaˋ lɨ́ɨˊnaaꞌ dseaˋ Samaria. \p \v 10 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do: \p —Faco̱ꞌ jiʉ˜ ñíˆ ꞌnʉˋ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ e iing˜ Fidiéeˇ e cuǿꞌrˉ ꞌnʉˋ, jo̱guɨ faco̱ꞌ ñíꞌˆ cajo̱ i̱˜ jnea˜ dseaˋ i̱ mɨ́ɨꞌ˜ɨ ꞌnʉˋ jmɨɨˋ, jo̱baꞌ faco̱ꞌ lajo̱, ꞌnʉbˋ dseaˋ catɨ́ɨnꞌˉ e nimɨ́ɨꞌ˜ jnea˜ jmɨɨˋ jóng, jo̱baꞌ jneab˜ nicuǿøˆø ꞌnʉˋ e jmɨɨˋ có̱o̱ꞌ˜ e cuøˊ e seengˋ dseaˋ lata˜. \p \v 11 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseamɨ́ˋ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Fíiˋi, jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ quié̱ˆ ꞌnʉˋ có̱o̱ꞌ˜ e niguíꞌˆ jmɨɨˋ fɨˊ dsíiˊ e tooˋ la, jo̱ dsíngꞌˉ aꞌˊ. Jo̱baꞌ ¿e˜ có̱o̱ꞌ˜ niquíinꞌ˜ e jmɨɨˋ e fóꞌˋ e nicuǿꞌˆ jnea˜ do? \v 12 Jo̱ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ quíˉiiꞌ Jacóoˆ caséerˊ e ojmɨ́ˆ la quíˉiiꞌ, co̱ꞌ fɨˊ lab lɨ˜ cacá̱rˉ jmɨɨˋ e jmáiñꞌˋ ta˜ cajo̱, jo̱guɨ lajo̱bɨ jaléngꞌˋ jó̱o̱rˊ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ jóꞌˋ núuˆ i̱ caꞌeáaiñˋ, fɨˊ lab lɨ˜ caꞌuøꞌrˊ jmɨɨˋ e caꞌíngꞌˊneiñꞌ do. Jo̱ ¿su ꞌnʉˋ ɨˊ oꞌˊ e niingˉguɨꞌ laco̱ꞌ i̱ dseaˋ íˋ? \p \v 13 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ɨ̱́ꞌˋ jmɨɨˋ e uøøˋ dsíiˊ e tooˋ la niguiábˋtu̱ jmɨjmɨɨiñˉ caléꞌˋ catú̱ˉ; \v 14 jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋguɨ i̱ niꞌɨ̱́ꞌˋ e jmɨɨˋ e nicuǿøˆøre do, jo̱baꞌ joˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ faꞌ e niguiáˋguɨ jmɨjmɨɨiñˉ. Dsʉco̱ꞌ e jmɨɨˋ jo̱ lɨ́ɨˊ lafaꞌ e contøømˉ seaˋ jmɨɨˋ fɨˊ dsíiˊ tuꞌrˊ có̱o̱ꞌ˜ e cuøˊ e seeiñˋ, jo̱ e jo̱ lɨ́ɨˊ e contøømˉ seeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜. \p \v 15 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ i̱ dseamɨ́ˋ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Fíiˋi, iim˜baa nicuǿꞌˆ jnea˜ e jmɨɨˋ e fóꞌˋ na e laco̱ꞌ joˋ niguiáˋguɨ jmɨjmɨɨnˉ o̱ꞌguɨ ꞌnéˉguɨ faꞌ e gáaˊa tɨˊ la e gaquie̱e̱ˆ jmɨɨˋ. \p \v 16 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseamɨ́ˋ do: \p —Guǿngꞌˊ cateáˋ jo̱ güɨteeˉ dseañʉꞌˋ quíiꞌˉ jo̱ ñilíingˉtu̱ꞌ fɨˊ la. \p \v 17 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseamɨ́ˋ do quiáꞌˉ Jesús: \p —Jaˋ có̱o̱ꞌ˜o̱ dseángꞌˉ dseañʉꞌˋ quiéˉe. \p Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ dseaˋ do: \p —Jábꞌˉ laco̱ꞌ caféeꞌ˜ na, dseamɨ́ˋ, e o̱ꞌ dseángꞌˉ dseañʉꞌˋ quíiꞌˉ i̱ có̱o̱ꞌ˜ lana; \v 18 dsʉco̱ꞌ lamɨ˜ jéengˊguɨ ꞌñíingˉguɨ dseañʉꞌˋ i̱ nɨcacúngꞌˉ guóoꞌˋ có̱o̱ꞌ˜, jo̱baꞌ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ có̱o̱ꞌ˜ na lana jaˋ lɨ́ɨiñˊ dseángꞌˉ dseañʉꞌˋ quíiꞌˉ. \p \v 19 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canúuˉ i̱ dseamɨ́ˋ do e cajíngꞌˉ Jesús e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ cañíirˋ quiáꞌˉ dseaˋ do lala: \p —Fíiˋi, lanab calɨlíꞌˆi e ꞌnʉˋ lɨnꞌˊ jaangˋ dseaˋ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 20 Jo̱ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ quíˉiiꞌ, dseaˋ Samaria, quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨiñˋ e jmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ fɨˊ ni˜ e móꞌˋ la, jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋguɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ Israel, fóꞌˋnaꞌ e jí̱i̱ꞌ˜ fɨˊ Jerusalén lɨ˜ ꞌnéˉ e nijmiféngꞌˊnaaꞌ Fidiéeˇ. \p \v 21 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jáꞌˉ güɨlíinꞌˋ júuˆ quiéˉe, dseamɨ́ˋ, e nɨjaquiéemˊ e nitɨ́ˉ íꞌˋ e ꞌnʉ́ꞌˋ nilɨlíꞌˆnaꞌ e jaˋ ꞌnéˉ nigüɨlíingˉnaꞌ fɨˊ e yʉ́ꞌˆ móꞌˋ na e güɨjmiféngꞌˊnaꞌ Tiquíˆiiꞌ Fidiéeˇ, o̱ꞌguɨ ꞌnéˉ faꞌ e nigüɨlíingˉnaꞌ cartɨˊ Jerusalén cajo̱ e laco̱ꞌ güɨjmiféngꞌˊnaꞌ dseaˋ do. \v 22 Co̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaléngꞌˋ dseaˋ Samaria, jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ cuíingˋnaꞌ i̱˜ i̱ jmiféngꞌˊnaꞌ do; jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ jneaꞌˆ, dseaˋ lɨ́ɨˊnaaꞌ dseaˋ Israel, nɨcuíimˋbaaꞌ i̱˜ i̱ ꞌnéˉ jmiféngꞌˊnaaꞌ do, co̱ꞌ jee˜ jneaꞌˆ, dseaˋ lɨ́ɨˊɨɨꞌ dseaˋ Israel, jo̱b lɨ˜ caguíngꞌˋ Fidiéeˇ jaangˋ i̱ nileángˉ dseaˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ. \v 23 Jo̱ catɨ́bˋ e íꞌˋ jo̱, jo̱ dseángꞌˉ lanab lɨy, e jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ dseángꞌˉ lajangꞌˉ júuˆ i̱ jmiféngꞌˊ Tiquíˆiiꞌ Fidiéeˇ ꞌnéˉ nijmérˉ dseángꞌˉ laco̱ꞌ sɨꞌíˆ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ dseaˋ do, dsʉco̱ꞌ dseángꞌˉ lajo̱b iing˜ Tiquíˆiiꞌ Fidiéeˇ e nijméˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jmiféngꞌˊ írˋ. \v 24 Dsʉco̱ꞌ Fidiéeˇ lɨ́ɨiñˊ Jmɨguíˋ, jo̱baꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jmiféngꞌˊ írˋ, ꞌnéˉ nijmérˉ lajo̱ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ Jmɨguíˋ quiábꞌˉ dseaˋ do dseángꞌˉ laco̱ꞌ sɨꞌíˆ. \p \v 25 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ i̱ dseamɨ́ˋ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Nɨñibˋ jnea˜ e tɨˊ lɨ˜ nijáabˊ i̱ cajíngꞌˉ Fidiéeˇ i̱ nisíñˉ do i̱ lɨ́ɨngˊ Dseaˋ Jmáangˉ i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quíˉiiꞌ, jo̱baꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nigüéengˉ dseaˋ do fɨˊ la, íˋguɨb dseaˋ i̱ niꞌéꞌˉ jneaꞌˆ jaléꞌˋ e jo̱. \p \v 26 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáiñꞌˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Dseaˋ íˋbɨ jnea˜ i̱ singꞌˊ sɨ́ɨngˋ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ lana. \p \v 27 Jo̱ lajeeˇ guiꞌnangꞌˇ féꞌˋ Jesús e jo̱b, mɨ˜ caguilíingˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do i̱ cangolíingˆ e cangoleáaˇ e nidǿꞌrˉ, jo̱ mɨ˜ cangáiñˉ Jesús e táangˋ dseaˋ do sɨ́ɨiñˋ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ dseamɨ́ˋ, jo̱baꞌ eáamˊ cangogáˋ dsíirˊ mɨ˜ cangárˉ lajo̱. Jo̱ dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ do jaˋ cateáˉ dsíirˊ faꞌ eeˋ nijmɨngɨ́ꞌrˉ Jesús uii˜ quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ i̱ singꞌˊ do, o̱si e˜ quiáꞌˉ e sɨ́ɨiñꞌˋ do é. \v 28 Jo̱ ngɨ́ˋ jo̱, jo̱ dob caséeˊ i̱ dseamɨ́ˋ do e dsʉʉˉ quiáꞌrˉ do e lɨ˜ sɨꞌíˆ niguiéꞌrˋ jmɨɨˋ do, jo̱ caquɨmꞌˉtu̱r fɨˊ jee˜ fɨɨˋ; jo̱ mɨ˜ caguiéiñꞌˉ fɨˊ jo̱, canaaiñˋ guiarˊ júuˆ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ góorˋ jo̱ sɨ́ꞌˋreiñꞌ lala: \p \v 29 —Máˉaaꞌ, jo̱ majmicuíingˋnaaꞌ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ nɨcamánˉn i̱ nɨcajmeaꞌˊ jnea˜ júuˆ quiáꞌˉ jaléꞌˋbaꞌ e nɨcajméˉe jéengˊguɨ, jo̱ jangámˉ íbˋ i̱ dseaˋ i̱ cajíngꞌˉ Fidiéeˇ i̱ nisíñˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la i̱ lɨ́ɨngˊ Dseaˋ Jmáangˉ i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quíˉiiꞌ. \p \v 30 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ góorˋ do e júuˆ jo̱, dsifɨbˊ caꞌuøøiñˋ fɨˊ jee˜ fɨɨˋ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ cangolíiñˆ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús. \v 31 Jo̱ dsʉꞌ lajeeˇ nʉ́ꞌˉguɨ e niguilíiñꞌˉ do fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús, i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Jሠcøꞌˆjiʉꞌ íꞌˆ, Tɨfaꞌˊ? \p \v 32 Jo̱baꞌ dseaˋ do cañíirˋ lala: \p —Seabˋ co̱o̱ˋ e jiéꞌˋguɨ e ꞌnéˉ nidǿøꞌ˜ø e jí̱i̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ ñíˆnaꞌ jial lɨ́ɨˊ. \p \v 33 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do e jo̱, jo̱baꞌ canaaiñˋ sɨ́ɨiñˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜ jo̱ jmɨngɨ́ꞌˉ rúiñꞌˋ: \p —Jangámˉ song lɨɨng˜ i̱i̱ˋ nɨjaca̱˜ e nɨcagǿꞌrˋ. \p \v 34 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —ꞌNéˉ nijmee˜e lají̱i̱ꞌ˜ e iing˜ i̱ dseaˋ i̱ casíingˋ jnea˜ do, jo̱guɨ e nijmitéꞌˊe lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ e cangɨ́ɨnˋn quiáꞌˉ dseaˋ do, jo̱baꞌ e jo̱b e lɨ́ɨˊ lafaꞌ mɨ˜ gǿꞌˋø iiˉ e lɨtaan˜n guiʉ́ˆ. \v 35 Jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ fóꞌˋnaꞌ lala: “ꞌNéˉbɨ quiúungˉguɨ sɨꞌˋ e nicuǿˉ lají̱i̱ꞌ˜ e cangojnea˜ do”; jo̱ dsʉꞌ jnea˜guɨ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e ꞌnéˉ cá̱ˆnaꞌ cuente e lají̱i̱ꞌ˜ e sɨjneaˇ do nɨcalɨneáangˉ, jo̱baꞌ nɨcuøˊ li˜ jóng e nɨcatɨ́bˋ íꞌˋ e nisɨtɨ́ɨngˊ. \v 36 Dsʉco̱ꞌ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ ta˜ e sɨtɨ́ɨngˊ lají̱i̱ꞌ˜ e rooˋ do, jo̱baꞌ ímꞌˋbre lají̱i̱ꞌ˜ e catɨ́ɨiñˉ quiáꞌˉ e ta˜ e jmóorˋ do. Co̱ꞌ jaléꞌˋ e rooˋ e sɨtɨ́ɨiñꞌˊ do lɨ́ɨˊ laco̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ lɨseengˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜. Jo̱ co̱ꞌ lajo̱b lɨ́ɨˊ, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ i̱ jniˊ do có̱o̱ꞌ˜guɨ i̱ dseaˋ i̱ sɨtɨ́ɨngˊ do, røøbˋ nilɨꞌiáangˋ dsíirˊ lajɨˋ tú̱ˉ íiñꞌ˜ do mɨ˜ carooˋ e cajnírˋ do. \v 37 Co̱ꞌ e jábꞌˉ dseángꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e júuˆ ró̱o̱ˋ e féꞌˋ lala, “I̱ jiémꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ jniˊ do, jo̱guɨ i̱ jiémꞌˋbɨ i̱ nisɨtɨ́ɨˊ mɨ˜ niróˋ.” \v 38 Jo̱ jneab˜ dseaˋ casɨ́ɨnˉn ꞌnʉ́ꞌˋ e caguisɨtɨ́ɨngˇnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e carooˋ do e jí̱i̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ caquie̱ˋnaꞌ ta˜ quiáꞌˉ jial cangojnea˜ jaléꞌˋ e jo̱, co̱ꞌ i̱ jiémꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ cajméeˋ ta˜ jo̱, jo̱guɨ ꞌnʉ́bꞌˋ dseaˋ i̱ nɨcalɨꞌǿøngˋ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ e cajméeˋ i̱ dseaˋ íˋ. \p \v 39 Jo̱ i̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ i̱ seengˋ e fɨɨˋ Sicar do jábꞌˉ calɨ́iñˉ júuˆ quiáꞌˉ Jesús laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ e cajméeˋ i̱ dseamɨ́ˋ do ie˜ mɨ˜ cajíñꞌˉ lala: “I̱ dseañʉꞌˋ do nɨcajmeaꞌˊbre jnea˜ júuˆ quiáꞌˉ jaléꞌˋbaꞌ e nɨcajméˉe jéengˊguɨ.” \v 40 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caguilíingˉ i̱ dseaˋ góoˋ i̱ dseamɨ́ˋ samaritana do fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús, jo̱baꞌ camɨrˊ jmɨꞌeeˇ faꞌ nijé̱ˉbɨ dseaˋ do có̱o̱ꞌ˜ írˋ. Jo̱baꞌ lajo̱b cajméeˋ dseaˋ do, caje̱ˊbre có̱o̱iñꞌ˜ do lajeeˇ tú̱ˉ jmɨɨ˜, \v 41 jo̱ i̱ fɨ́ɨmˊbɨ i̱ dseaˋ íˋ cajángꞌˋ yaaiñ˜ fɨˊ jaguóˋ Jesús mɨ˜ canúurˉ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e féꞌˋ dseaˋ do. \v 42 Jo̱ lalab casɨ́ꞌˉ i̱ dseaˋ do i̱ dseamɨ́ˋ dseaˋ góorˋ do: \p —Jo̱ lana dseángꞌˉ lajangꞌˆ júuˆ nɨjáꞌˉ lɨ́ɨˋnaaꞌ júuˆ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ na, co̱ꞌ dseángꞌˉ nɨcanʉ́ˆbaaꞌ yee˜naaꞌ jial lɨ́ɨˊ júuˆ quiáꞌrˉ, jo̱ o̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ e júuˆ e cajméeꞌ˜ ꞌnʉˋ jneaꞌˆ do. Jo̱baꞌ nɨne˜baaꞌ jo̱guɨ nɨta˜bɨ dsiˋnaaꞌ cajo̱ e dseaˋ íbˋ i̱ láangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáiñꞌˆ. \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ sɨmingꞌˋ jiuung˜ \p \v 43 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e tú̱ˉ jmɨɨ˜ e caje̱ˊ Jesús có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ do, cagüɨꞌɨ́ɨˊbre e fɨˊ guóoꞌ˜ uǿˉ lɨ˜ se̱ꞌˊ Samaria do jo̱ caꞌíbˉtu̱r fɨˊ e ngóorˊ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea. \v 44 Dsʉco̱ꞌ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ jí̱i̱ꞌ˜ júuˆ e tɨɨngˋ Jesús, e jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ faꞌ jmɨꞌgóˋ dseaˋ góorˋ írˋ. \v 45 Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ caguiéngꞌˉ Jesús fɨˊ góorˋ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea, jalémꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ jo̱ guiʉ́bˉ caꞌíñꞌˋ dseaˋ do, co̱ꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ cangolíimˆbre fɨˊ Jerusalén e catɨ́ˋ jmɨɨ˜ Pascua, jo̱guɨ cangáˉbre jaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ e cajméeˋ Jesús ie˜ jo̱. \p \v 46 Jo̱ lajeeˇ jo̱ caquɨmꞌˉtu̱ Jesús fɨˊ e fɨɨˋ e siiˋ Caná do e néeˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea e fɨˊ lɨ˜ cajméerˋ e caꞌuíingˉ jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ e jmɨɨˋ do. Jo̱ fɨˊ jo̱b niseengˋ jaangˋ dseaˋ nʉꞌluu˜ quiáꞌˉ jaangˋ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ, jo̱ dseaˋ íˋ niseengˋ jaangˋ sɨmingꞌˋ jiuung˜ quiáꞌrˉ i̱ niráangˋ dséeꞌ˜ fɨˊ e fɨɨˋ e siiˋ Capernaum. \v 47 Jo̱baꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ calɨñiˊ dseaˋ do e nɨtáangˋ Jesús e fɨˊ fɨɨˋ jo̱ e jaiñꞌˊ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea, jo̱baꞌ cangóˉbre fɨˊ lɨ˜ táangˋ dseaˋ do, jo̱ camɨꞌrˊ dseaˋ do jmɨꞌeeˇ faꞌ e nidséiñꞌˉ do fɨˊ quiáꞌrˉ e nidsijmiꞌleáaiñˆ i̱ sɨmingꞌˋ jiuung˜ quiáꞌrˉ do, co̱ꞌ ráaiñꞌˋ do e tɨˊ lɨ˜ nijúumˉbre. \v 48 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —ꞌNʉ́ꞌˋ jaˋ jáꞌˉ nilíimˋbɨꞌ fɨng song jaˋ nimóˆnaꞌ jaléꞌˋ li˜ e quɨ́ɨꞌ˜ɨ jmɨɨ˜ jmóoˋo. \p \v 49 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ i̱ dseaˋ nʉꞌluu˜ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Fíiˋi, faꞌ jgiéeˋ oꞌˊ e guóˆbaꞌ lajmɨnáˉ fɨˊ quiéˉe nʉ́ꞌˉguɨ e nijúungˉ i̱ jiuung˜ quiéˉe do. \p \v 50 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Quɨ́ɨngꞌ˜tu̱ fɨˊ quíiꞌˉ, co̱ꞌ nɨcaꞌláamˉ jó̱o̱ꞌˋ. \p Jo̱baꞌ lajo̱b cajméeˋ i̱ dseañʉꞌˋ do, caquɨmꞌˉtu̱r fɨˊ quiáꞌrˉ, co̱ꞌ jábꞌˉ calɨ́iñˉ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e casɨ́ꞌˉ Jesús írˋ. \v 51 Jo̱ lajeeˇ iuuiñˉ fɨˊ e ngaiñꞌˊ fɨˊ quiáꞌˉbre mɨ˜ cajíñꞌˊ guiáꞌˆ fɨˊ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌrˉ i̱ jalíingˉ fɨˊ jo̱, jo̱ lalab cajíngꞌˉ dseaˋ do mɨ˜ cajíñꞌˊ: \p —Nɨcaꞌláamˉ jó̱o̱ꞌˋ. \p \v 52 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ do e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌˉreiñꞌ do e˜ íꞌˋ dseángꞌˉ e caꞌláangˉ i̱ jó̱o̱rˊ do. \p Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ i̱ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ do quiáꞌrˉ: \p —Lado guiéeˉ la i̱i̱ˉ co̱o̱ˋ e caꞌlóobˉ caguáˉ iʉ˜ guíiñˆ jo̱ caꞌláamˉbre. \p \v 53 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ tiquiáꞌˆ i̱ jiuung˜ do e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ dseángꞌˉ calɨlíꞌrˆ e dseángꞌˉ e íꞌˋ jo̱b mɨ˜ casɨ́ꞌˉ Jesús írˋ e nɨcaꞌláamˉ jó̱o̱rˊ. Jo̱baꞌ i̱ dseaˋ do co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌrˉ cajámꞌˋ yaaiñ˜ fɨˊ jaguóˋ Jesús ie˜ jo̱. \p \v 54 Jo̱ có̱o̱ꞌ˜ e nab catɨ́ˋ tú̱ˉ e li˜ e quɨ́ɨꞌ˜ Jesús jmɨɨ˜ e cajméerˋ ie˜ mɨ˜ caquɨngꞌˉtu̱r fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea e jaiñꞌˊ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea. \c 5 \s1 Mɨ˜ cajmiꞌleáangˉ Jesús jaangˋ dseaˋ i̱ caang˜ tɨɨˉ \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, mɨ˜ catɨ́ˋtu̱ íꞌˋ e jmóoˋ dseaˋ Israel jmɨɨ˜ fɨˊ Jerusalén, jo̱baꞌ fɨˊ jo̱b caquɨngꞌˉtu̱ Jesús e ngotíiñꞌ˜ e jmɨɨ˜ jo̱. \v 2 Jo̱ ie˜ jo̱, e fɨˊ dsíiˊ iáˋ cu̱u̱˜ e siꞌˊ lacúngꞌˊ Jerusalén do, quiéengˋ co̱o̱ˋ oꞌnʉ́ˆ fɨˊ lɨ˜ ngɨ́ɨngˊ jaléngꞌˋ joꞌseꞌˋ jiuung˜ i̱ tɨ́ɨngˋ dseaˋ Israel jngaiñꞌˊ mɨ˜ tɨˊ jmɨɨ˜. Jo̱ quiá̱ꞌˉ e oꞌnʉ́ˆ do sɨlɨ́ɨˋ co̱o̱ˋ lɨ˜ a˜ jmɨɨˋ e feꞌˋ eáangˊ e siiˋ Betzata có̱o̱ꞌ˜ jmíiˊ hebreo. Jo̱ e fɨˊ ꞌnɨꞌˋ e lɨ˜ a˜ jmɨɨˋ do quiéengˋ ꞌñiáˋ niꞌnʉ́ʉˊjiʉ, \v 3 jo̱ fɨˊ jo̱b seengˋ fɨ́ɨngˊ dseaˋ dséeꞌ˜ e lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ jmohuɨ́ɨˊ lɨiñꞌˊ; do i̱ tiuungˉ, doguɨ i̱ jlúuꞌ˜, doguɨ i̱ caang˜ tɨɨˉ i̱ tengꞌˊ ni˜ uǿˆ. Jo̱ jaléngꞌˋ íˋ sɨjeeiñˇ e nijǿꞌˋ e jmɨɨˋ do. \v 4 Co̱ꞌ féꞌˋ dseaˋ e seabˋ mɨ˜ jgáangˋ jaangˋ ángel fɨˊ dsíiˊ e jmɨɨˋ do, jo̱baꞌ nijǿbꞌˋ e jmɨɨˋ do mɨ˜ nijgiáangˋ íˋ; jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ jo̱, i̱ dseaˋ laꞌuii˜ i̱ niꞌíˋ fɨˊ dsíiˊ e jmɨ́ˋ do, jo̱baꞌ niꞌleáamˉbre jóng lɨ́ꞌˆ doñiˊ eeˋ jmohuɨ́ɨˊ lɨ́ɨiñꞌˊ. \v 5 Jo̱ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do niquiéengˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ nidséeꞌ˜ lají̱i̱ꞌ˜ nɨngóoˊ guiguiˊ dsíˋ jñiáˉ ji̱i̱ˋ. \v 6 Jo̱ mɨ˜ caguiéˉ Jesús fɨˊ jo̱, cangáiñˉ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ dséeꞌ˜ do e dob ráaiñꞌˋ jo̱guɨ calɨñirˊ e lají̱i̱ꞌ˜ lɨɨ˜baꞌ nidséeꞌ˜ i̱ dseaˋ do, jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌˉreiñꞌ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿Iinꞌ˜ e niꞌleáanꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ lɨnꞌˊ? \p \v 7 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do quiáꞌˉ Jesús lala: \p —Fíiˋi, jaˋ i̱i̱ˋ seengˋ faꞌ i̱i̱ˋ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜ jnea˜ e niꞌúˆu fɨˊ dsíiˊ e jmɨɨˋ do mɨ˜ cangɨ́ˋ e nijǿꞌˋ, jo̱ co̱ꞌ laco̱o̱ˋ ya̱ꞌˊ mɨ˜ iin˜n niꞌúˆu fɨˊ jo̱, dseaˋ jiémꞌˋ dsijéengˊ quiéˉe. \p \v 8 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do: \p —Ráanꞌˉ, jo̱ seeˉ e ꞌmaˋ lɨ˜ dsíinꞌˆ na jo̱ guǿngꞌˊ. \p \v 9 Jo̱ dsifɨˊ lanab caꞌláangˉ i̱ dseañʉꞌˋ do, jo̱ cacó̱ˉbre e ꞌmaˋ lɨ˜ dsíiñꞌˆ do, jo̱ canaaiñˋ ngɨˊbre jóng. Jo̱ ie˜ jo̱ dseángꞌˉ cangotíingˋ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ dseaˋ Israel. \v 10 Jo̱baꞌ mɨ˜ cangáˉ i̱ dseaˋ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel e nɨquié̱e̱ˋ i̱ dseaˋ caꞌláangˉ do e ꞌmaˋ lɨ˜ dsíiñꞌˆ do, jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Jmɨɨ˜ e jmiꞌímꞌˊ dseaˋ lana, jo̱baꞌ jaˋ cuǿøngˋ faꞌ e co̱ꞌˆ e ꞌmaˋ na. \p \v 11 Jo̱ dsʉꞌ lalab cañíiˋ i̱ dseaˋ i̱ lamɨ˜ dséeꞌ˜ do quiáꞌˉ i̱ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel i̱ casɨ́ꞌˉ írˋ lajo̱: \p —Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ cajmiꞌléeˉ quiéˉe do casɨ́ꞌrˉ jnea˜ lala: “Ráanꞌˉ, jo̱ seeˉ e ꞌmaˋ lɨ˜ dsíinꞌˆ na jo̱ guǿngꞌˊ.” \p \v 12 Jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌˉtu̱ i̱ dseaˋ Israel do i̱ dseañʉꞌˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿I̱˜guɨ i̱ dseaˋ i̱ casɨ́ꞌˉ ꞌnʉˋ e nicó̱ꞌˆ e ꞌmaˋ lɨ˜ dsíinꞌˉ do jo̱guɨ e niguǿnꞌˊ? \p \v 13 Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseañʉꞌˋ do jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ ñirˊ i̱˜ i̱ cajmiꞌleáangˉ írˋ do, co̱ꞌ ladsifɨbˊ cangoꞌíingˊtu̱ Jesús jee˜ i̱ dseaˋ fɨ́ɨngˊ i̱ sɨseángꞌˊ do ie˜ jo̱. \v 14 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, dob cadséngꞌˋtu̱ Jesús i̱ dseaˋ i̱ cajmiꞌleáaiñˉ do fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén jo̱ lalab casɨ́ꞌˉreiñꞌ do: \p —Janúꞌˋ, lana nɨcaꞌláamˉbaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ jmohuɨ́ɨˊ e lamɨ˜ lɨnꞌˊ, jo̱ jie˜ mɨˊ eeˉtu̱ꞌ dseeˉ caléꞌˋ catú̱ˉ, dsʉco̱ꞌ fɨng song cajmeeˉtu̱ꞌ lajo̱, jo̱baꞌ huɨ́ɨngˊguɨb nidsijéeˊ quíiꞌˉ jóng. \p \v 15 Jo̱ ngɨ́ˋ jo̱, cangóbˉ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ lamɨ˜ dséeꞌ˜ do e cangojmeaꞌrˊ júuˆ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel e Jesús siiˋ i̱ dseaˋ i̱ cajmiꞌleáangˉ írˋ do. \v 16 Jo̱baꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ Israel do nɨngɨrˊ ꞌnáiñꞌˊ Jesús e laco̱ꞌ nijmeáiñꞌˋ dseaˋ do gaˋ uíiꞌ˜ e cajméeˋ dseaˋ do e jo̱ ꞌñiaꞌˊ ie˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ jaléngꞌˋ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel. \v 17 Jo̱ dsʉꞌ Jesús lalab casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do: \p —Tiquiéˆe jaˋ mɨˊ catʉ́rˋ jí̱i̱ꞌ˜ cateáˋ ta˜ quiáꞌrˉ, jo̱guɨ lajo̱b jmóoˋ jnea˜ cajo̱. \p \v 18 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel do e cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱baꞌ eáangˊguɨb caꞌɨ́ˋ dsíirˊ e nijngáiñꞌˉ dseaˋ do, co̱ꞌ o̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ e cajmiꞌleáaiñˉ i̱ dseaˋ dséeꞌ˜ do ꞌñiaꞌˊ ie˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel, co̱ꞌ lajo̱b cajo̱ féꞌrˋ e røøbˋ lɨ́ɨiñˊ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ mɨ˜ féꞌrˋ e Fidiéebˇ dseaˋ lɨ́ɨngˊ Tiquiáꞌrˆ. \s1 Jaˋ jmóoˋ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ i̱ camɨ́ɨngꞌ˜ do la tɨɨiñˋ ꞌñiaꞌrˊ \p \v 19 Jo̱ co̱ꞌ nɨñibˊ Jesús jial ɨˊ dsíiˊ i̱ dseaˋ do, jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —E labaꞌ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ, e jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ cuǿøngˋ líˋ jmee˜ jnea˜ la tɨɨnˉ ꞌñiáꞌˋa, jnea˜ dseaˋ lɨ́ɨnˊn i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ camɨ́ɨngꞌ˜, co̱ꞌ dseángꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e móoˋo e jmóoˋ Tiquíˆiiꞌ, lají̱i̱ꞌ˜ e jo̱baꞌ e jmóoˋo cajo̱. Co̱ꞌ jaléꞌˋ e móoˋ jnea˜ e jmóoˋ Tiquíˆiiꞌ, jo̱baꞌ e jo̱b jmóoˋo cajo̱. \v 20 Co̱ꞌ Tiquíˆiiꞌ eáamˊ ꞌneáaiñˋ jnea˜, jo̱guɨ eꞌˊbre jnea˜ jaléꞌˋ e jmóorˋ; jo̱guɨ niꞌéꞌˉbɨr jnea˜ cajo̱ jaléꞌˋ e niingˉguɨ e laco̱ꞌ nidsiꞌgóˋ óoˊ ꞌnʉ́ꞌˋ eáangˊguɨ. \v 21 Co̱ꞌ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ jmóoˋ Tiquíˆiiꞌ e jmijí̱ꞌˊtu̱r jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜ jo̱guɨ e cuørˊ e nilɨseengˋtu̱iñꞌ, jo̱baꞌ lajo̱bɨ jnea˜, dseaˋ lɨ́ɨnˊn Jó̱o̱rˊ, lajo̱b jmóoˋo có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ iin˜n jmeeˉ có̱o̱ꞌ˜ lajo̱. \v 22 Jo̱ Tiquíˆiiꞌ jaˋ quidsirˊ íꞌˋ quiáꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ uíiꞌ˜ dseeˉ quiáiñꞌˉ, co̱ꞌ jneab˜ dseaˋ nɨcangɨ́ɨnˋn quiáꞌrˉ e ta˜ jo̱ e catɨ́ɨnˉn nijmee˜e lajo̱. \v 23 Jo̱ cajméeˋ Tiquíˆiiꞌ lajo̱ e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ lajɨɨngˋ dseaˋ nijmɨꞌgórˋ jnea˜ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ jmɨꞌgóˋ dseaˋ írˋ. Dsʉco̱ꞌ i̱ dseaˋ i̱ jaˋ jmɨꞌgóˋ jnea˜, dseaˋ lɨ́ɨnˊn Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ lajo̱b cajo̱ jaˋ jmɨꞌgórˋ Tiquíˆiiꞌ, dseaˋ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \p \v 24 ’Jo̱ e labaꞌ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ, e doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ júuˆ quiéˉe jo̱guɨ nʉ́ʉꞌr˜ júuˆ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱baꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ íˋ niñíimˋbre e seeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜ jo̱ jaˋ nidsilíiñˋ fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨꞌˆ; co̱ꞌ lɨ́ɨˊ lafaꞌ lamɨ˜ sɨjúumˉbre, jo̱ dsʉꞌ lana lɨ́ɨˊ lafaꞌ nɨcají̱ꞌˊtu̱r laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ. \v 25 Jo̱guɨ dseángꞌˉ jmɨta˜baa óoˊnaꞌ e tɨˊ lɨ˜ nitɨ́bˉ íꞌˋ jo̱ dseángꞌˉ lanab lɨy e jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ lafaꞌ ꞌlɨɨng˜ uíiꞌ˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ ninúrˉ júuˆ quiéˉe, dseaˋ lɨ́ɨnˊn Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ; jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ niꞌíngꞌˋ e júuˆ jo̱, nilɨseemˋbre laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜. \v 26 Jo̱ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ Tiquíˆiiꞌ Fidiéeˇ ꞌñiaꞌˊbre dseaˋ cuørˊ e seengˋ dseaˋ, jo̱baꞌ lajo̱b cajo̱ dseaˋ íˋbingꞌ i̱ nɨcacuøꞌˊ jnea˜, dseaˋ lɨ́ɨnˊn Jó̱o̱rˊ, e laco̱ꞌ ꞌñiáꞌˋbaa dseaˋ cuǿøˆø dseaˋ e seeiñˋ. \v 27 Jo̱guɨ nɨcacuøꞌˊbɨr jnea˜ e ooˉ ta˜ e niquidsiiˉ íꞌˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ uii˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ dseeˉ quiáiñꞌˆ, co̱ꞌ jneab˜ dseaˋ cagáˉa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \v 28 Jo̱ jaˋ güɨdsigáˋ óoˊnaꞌ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ la, co̱ꞌ niguiéebˊ jmɨɨ˜ mɨ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ nɨꞌlɨɨng˜ ninúrˉ júuˆ quiéˉe \v 29 jo̱ niꞌuǿiñˉ fɨˊ dsíiˊ é̱e̱ˋ quiáꞌrˉ. Jo̱ ie˜ jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ caꞌéeˋ jmangꞌˉ e guiʉ́ˉ nijí̱ꞌˊtu̱r e laco̱ꞌ nilɨseeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ, jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ cajméeˋ jaléꞌˋ e jaˋ dseengˋ nijí̱ꞌˊtu̱r e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ niꞌíñꞌˋ iihuɨ́ɨˊ. \s1 Jie˜ fɨˊ lɨ˜ jáaˊ fɨˊ quiáꞌˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e jmóorˋ \p \v 30 ’Jo̱ fɨ́ɨˉtú̱u̱ ꞌnʉ́ꞌˋ e jí̱i̱ꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ cuǿøngˋ líˋ jmee˜ jnea˜ la ñiiˉ ꞌñiáꞌˋa. Co̱ꞌ jnea˜ mɨ˜ quidsiiˉ íꞌˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ, e jo̱ jmóoˋo laco̱ꞌ ta˜ quiʉꞌˊ Tiquíˆiiꞌ Fidiéebˇ, jo̱guɨ dseángꞌˉ røøbˋ jaléꞌˋ e jmóoˋo do cajo̱. Jo̱ jaˋ jmóoˋo la tɨɨnˉ ꞌñiáꞌˋa jaléꞌˋ e jo̱, co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e iing˜ Tiquíˆbaaꞌ e jmóoˋo, co̱ꞌ dseaˋ íbˋ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 31 Jo̱ faco̱ꞌ jnea˜ fáꞌˋa juguiʉ́ˉ cuaiñ˜ quiéˉe ꞌñiáꞌˋa, jo̱baꞌ jaˋ e quíingˊ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ e júuˆ do fɨˊ quiníˆ ꞌnʉ́ꞌˋ jóng. \v 32 Jo̱ dsʉꞌ seemˋ jaangˋguɨ i̱ féꞌˋ guiʉ́ˉ uii˜ quiéˉe, jo̱guɨ tab˜ dsiiˉ e jaléꞌˋ e júuˆ do quíimˊ fɨˊ quiníˆ ꞌnʉ́ꞌˋ. \v 33 Jo̱ ꞌnʉ́bꞌˋ dseaˋ casíingˋnaꞌ dseaˋ i̱ cangojmɨngɨ́ɨꞌˇ i̱ Juan i̱ seáangˋ dseaˋ jmɨɨˋ do i̱˜ dseángꞌˉ jnea˜, jo̱ tab˜ dsiiˉ e jmangꞌˉ júuˆ jábꞌˉ dseángꞌˉ féꞌˋ i̱ Juan do. \v 34 Jo̱ dsʉꞌ jnea˜ jaˋ ꞌneánˉn dseaˋ jiéngꞌˋ i̱ nijméˉ júuˆ uii˜ quiéˉe i̱˜ dseaˋ lɨ́ɨngˊ jnea˜; jo̱ fáꞌˋa e júuˆ la e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ nilíꞌˋnaꞌ leángˋnaꞌ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quíiˆnaꞌ. \p \v 35 ’Jo̱ jaléꞌˋ júuˆ e caguiaˊ i̱ Juan do lɨ́ɨˊ laco̱ꞌ cajlɨ́ɨꞌ˜ quɨ́ɨˋ e cooˋ e laco̱ꞌ eꞌˊ dseaˋ fɨˊ; jo̱ ꞌnʉ́ꞌˋ lajeeˇ cateáˋbaꞌ cajmiꞌiáangˋ óoˊnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e júuˆ e caguiaˊ i̱ Juan do. \v 36 Jo̱guɨ jaléꞌˋ e jmóoˋ jnea˜ do eáangˊguɨ cuøˊ li˜ i̱˜ jnea˜, jo̱ eáangˊguɨb niingˉ laco̱ꞌ e júuˆ e cajíngꞌˉ i̱ Juan do uii˜ quiéˉe; co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e jmóoˋ jnea˜, ta˜ jo̱b e cacuøꞌˊ Tiquíˆiiꞌ Fidiéeˇ jnea˜ e nijmee˜e. Jo̱ jaléꞌˋ e jmóoˋo do cuøˊ li˜ e Tiquíˆiiꞌ Fidiéebˇ dseaˋ casíiñˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 37 Jo̱ i̱ Tiquíˆiiꞌ do, dseaˋ íbˋ i̱ féꞌˋ juguiʉ́ˉ uii˜ quiéˉe. Jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ mɨˊ canʉ́ʉˉnaꞌ júuˆ quiáꞌrˉ o̱ꞌguɨ mɨˊ cañíingˊnaꞌre cajo̱, \v 38 o̱ꞌguɨ seengˋnaꞌ e jmitíˆnaꞌ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ do, co̱ꞌ jaˋ mɨˊ caꞌíingꞌ˜naꞌ jnea˜ dseaˋ casíiñˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 39 Jo̱guɨ ꞌnʉ́ꞌˋ dseángꞌˉ táꞌˉ camɨ́ꞌˆ júubˆ jmɨtɨ́ɨngˋnaꞌ e féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, co̱ꞌ sɨjeengˇnaꞌ e faꞌ lajo̱b nilɨñíˆnaꞌ jial cuǿøngˋ e seengˋnaꞌ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do lata˜; jo̱ dsʉꞌ jaléꞌˋ e júuˆ do lají̱i̱ꞌ˜ uii˜ quiéˉbaa e féꞌˋ. \v 40 Jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ iing˜naꞌ faꞌ nijáangꞌ˜ yaang˜naꞌ fɨˊ jaguóoˋo e laco̱ꞌ nilɨseengˋnaꞌ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ. \p \v 41 ’Jo̱ fɨ́ɨˉguɨ́ɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaˋ e lɨ́ɨˊ quiéˉ jnea˜ jial lɨ́ɨˊ jaléꞌˋ e féꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ uii˜ quiéˉe, \v 42 dsʉꞌ nɨcuíimˋ jnea˜ ꞌnʉ́ꞌˋ guiʉ́ˉ jial lɨ́ɨngˊnaꞌ, jo̱ nɨñiˋbaa guiʉ́ˉ e jaˋ ꞌneáangˋnaꞌ Fidiéeˇ. \v 43 Jo̱ jnea˜ cagáˉa fɨˊ jmɨgüíˋ la cuaiñ˜ quiáꞌˉ Tiquiéˆe, jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ íingꞌ˜naꞌ jnea˜. Jo̱guɨ faco̱ꞌ jaangˋguɨ dseaˋ i̱ nijáaˊ i̱ jaˋ i̱i̱ˋ seengˋ i̱ sɨ́ɨˋ quiáꞌrˉ, jo̱ dsʉꞌ niꞌíimꞌ˜baꞌ i̱ dseaˋ íˋ. \v 44 Jo̱ ¿jial jáꞌˉ nilíingˋ ꞌnʉ́ꞌˋ júuˆ quiéˉe fɨng song lɨco̱ꞌ jmiféngꞌˊ rúngꞌˋnaꞌ lajeeˇ laꞌóꞌˋ yaang˜naꞌ jo̱ dsʉꞌ jaˋ jmɨꞌgooˋnaꞌ ꞌñiaꞌˊ Fidiéeˇ dseaˋ féꞌrˋ guiʉ́ˉ uii˜ quíiˉnaꞌ? \v 45 Jo̱ jaˋ ɨ́ˆ óoˊnaꞌ e jnea˜ niꞌnɨ́ɨn˜n ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ quiniˇ Tiquiéˆe, co̱ꞌ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ quíiˉnaꞌ i̱ siiˋ Moi˜ dseaˋ caꞌnɨ́ɨiñˋ ꞌnʉ́ꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ e cajmeꞌrˊ do, jo̱ íbˋ i̱ sɨjeengˇ ꞌnʉ́ꞌˋ i̱ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜ quíiˉnaꞌ. \v 46 Co̱faꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ jáꞌˉ calɨ́ngˉnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e cajmeꞌˊ i̱ Moi˜ do fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ lajo̱b jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ jnea˜ cajo̱, co̱ꞌ e fɨˊ ni˜ júuˆ jo̱ cuaiñ˜ quiéˉbaa e féꞌˋ. \v 47 Jo̱ song ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ e júuˆ e cajmeꞌˊ íˋ, jo̱baꞌ ¿jial cuǿøngˋ e jáꞌˉ nilíingˋnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ jóng? \p Jo̱ lanab jí̱i̱ꞌ˜ lɨ́ɨˊ júuˆ quiáꞌˉ Jesús e casɨ́ꞌrˉ dseaˋ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel ie˜ jo̱. \c 6 \s1 Mɨ˜ cahéngꞌˊ Jesús ꞌñiáˋ mil dseañʉꞌˋ \r (Mt. 14:13-21; Mr. 6:30-44; Lc. 9:10-17) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ cangóˉ Jesús lɨ́ꞌˆ lɨˊ ꞌngóoꞌ˜ e guiéeˊ e siiˋ Galilea do, jo̱guɨ siiˋbɨ cajo̱ Tiberias. \v 2 Jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ ngolíiñˉ fɨˊ lɨ˜ ngóoˊ dseaˋ do, dsʉco̱ꞌ jéengˊguɨ nɨcangárˉ jaléꞌˋ e li˜ e quɨ́ɨꞌ˜ dseaˋ do jmɨɨ˜ e jmóorˋ mɨ˜ jmiꞌleáaiñˉ jaléngꞌˋ dseaˋ dséeꞌ˜. \v 3 Jo̱ mɨ˜ caguiéˉ Jesús co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ fɨˊ lɨ́ꞌˆ lɨˊ ꞌngóoꞌ˜ e guiéeˊ do, jo̱ cangolíiñˆ fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ, jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ fɨˊ jo̱, dob caguárˋ co̱lɨɨng˜ có̱o̱iñꞌ˜ do. \v 4 Jo̱ nɨjaquiéengˊ jmɨɨ˜ Pascua ie˜ jo̱ e quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋ dseaˋ Israel e jmóorˋ fɨˊ Jerusalén. \p \v 5 Jo̱ lajeeˇ guiing˜ Jesús e fɨˊ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ do, cangárˉ e i̱ fɨ́ɨngˊ dseaˋ nɨjalíingˉ fɨˊ lɨ˜ guiiñ˜, jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌrˉ jaangˋ lajeeˇ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do i̱ siiˋ Lii˜ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Jie˜ fɨˊ nidsileáˆaaꞌ jaléꞌˋ e nidǿꞌˉ i̱ dseaˋ ꞌleáangˉ i̱ nɨcagüɨlíingˉ la lana? \p \v 6 Dsʉꞌ cajíngꞌˉ Jesús e jo̱ e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ nilɨñirˊ e˜ nijíngꞌˉ i̱ Lii˜ do cuaiñ˜ quiáꞌˉ e jo̱, co̱ꞌ nɨñiˊbre guiʉ́ˉ ꞌñiaꞌrˊ quiáꞌˉ jial nijmérˉ cuaiñ˜ quiáꞌˉ e do. \v 7 Jo̱ lalab cañíiˋ Lii˜ e casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —Nañiˊ faꞌ nilɨꞌléeꞌ˜ cabøø˜ iñíꞌˆ e nidséˉ lajɨˋ cuuˉ e ꞌléengꞌ˜ dseaˋ lajeeˇ guiángˉ sɨꞌˋ, dsʉꞌ jaˋ nilíimˋbɨ quiáꞌˉ lajɨɨngˋ i̱ dseaˋ na e nitɨ́iñˉ jmáꞌˉ capíꞌˆ lajaangˋ lajaaiñˋ. \p \v 8 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ e júuˆ jo̱ i̱ dseaˋ jaangˋguɨ quiáꞌˉ Jesús i̱ siiˋ Dɨ́ˆ, i̱ lɨ́ɨngˊ rúngꞌˋ Tʉ́ˆ Simón, jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p \v 9 —Lab singꞌˊ jaangˋ jiuung˜ i̱ quie̱ˊ ꞌñiáˋ iñíꞌˆ e lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ mɨ́ꞌˆ cebada có̱o̱ꞌ˜guɨ gángˉ ꞌñʉˋ i̱ nɨcuɨ́ɨngˋ, jo̱ dsʉꞌ e la jaˋ jiéꞌˋ lɨ˜ nidsibóꞌˋ jee˜ i̱ dseaˋ fɨ́ɨngˊ na. \p \v 10 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Síiꞌ˜go̱ꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ na güɨꞌnéꞌrˊ lɨ˜ nigüeárˋ lajaangˋ lajaaiñˋ. \p Jo̱ e fɨˊ móꞌˋ jo̱ iaꞌˊ seaˋ nuuˋ røꞌˋ, jo̱baꞌ fɨˊ jo̱b caguáˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, jo̱ jee˜ i̱ dseaˋ do quíingꞌ˜ jiéꞌˋ jaˋ ꞌñiáˋ mil dseañʉꞌˋ. \v 11 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌímꞌˋ Jesús e iñíꞌˆ e se̱ꞌˊ i̱ jiuung˜ do jo̱ cacuøꞌrˊ guiꞌmáangꞌˇ Fidiéeˇ; jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, canaaiñˋ jmóorˋ guiéeˆ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ caseángꞌˊ do ie˜ jo̱. Jo̱ lajo̱b cajo̱ cajméerˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ ꞌñʉˋ do, cajméeˋbre guiéeˆ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do carˋ jiéꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ iiñꞌ˜ do. \v 12 Jo̱baꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ calɨtaang˜ i̱ dseaˋ do guiʉ́ˉ, lalab cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —Sɨtɨ́ɨˇnaꞌ jaléꞌˋ ꞌnáꞌˆ e caseángˉguɨ na, jo̱ teaꞌˊnaꞌ lɨ́ɨngˊ, co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ caꞌnáꞌˆ jaˋ ꞌnéˉ nidsitøngꞌˊ. \p \v 13 Jo̱baꞌ lajo̱b cajméeˋ i̱ dseaˋ do, casɨtɨ́ɨmˊbre jaléꞌˋ e ꞌnáꞌˆ e caseángˉguɨ do quiáꞌˉ lajɨˋ ꞌñiáˋ e iñíꞌˆ cebada do, jo̱ guitu̱ˊ ꞌmatáˆguɨ carǿngˉ có̱o̱ꞌ˜ e ꞌnáꞌˆ e caseángˉ do. \v 14 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangáˉ i̱ dseaˋ fɨ́ɨngˊ do e li˜ e quɨ́ɨꞌ˜ Jesús jmɨɨ˜ e cajméerˋ do, jo̱baꞌ canaaiñˋ sɨ́ɨiñˋ lajeeˇ yaaiñ˜ jo̱ féꞌrˋ: \p —I̱ nab dseángꞌˉ dseaˋ i̱ cajíngꞌˉ Fidiéeˇ i̱ nisíñˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la i̱ niféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌrˉ. \p \v 15 Jo̱ nɨñibˊ Jesús e i̱ dseaˋ i̱ fɨ́ɨngˊ do iiñ˜ nitǿøˋbre írˋ laꞌúungˋ e laco̱ꞌ nicá̱rˋ nifɨˊ quiáiñꞌˉ do, jo̱baꞌ cajmɨꞌnámˋtu̱ ꞌñiaꞌrˊ jee˜ i̱ dseaˋ do, jo̱ cajgóorˉ caléꞌˋ catú̱ˉ cartɨˊ yʉ́ꞌˆ e móꞌˋ do e laco̱ꞌ niliúngˉ ꞌñiaꞌrˊ. \s1 Mɨ˜ cangɨˊ Jesús fɨˊ ni˜ jmɨɨˋ \r (Mt. 14:22-27; Mr. 6:45-52) \p \v 16 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ jaquiéengˊ e niꞌíˋ nʉ́ʉˆ e jmɨɨ˜ do, i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do catɨsɨ́ɨmꞌˇbre fɨˊ lɨ˜ néeˊ e guiéeˊ do. \v 17 Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ fɨˊ ꞌnɨꞌˋ e guiéeˊ do, cangotáamꞌ˜bre fɨˊ dsíiˊ co̱o̱ˋ móoˊ, jo̱ canaaiñˋ cuaꞌˊbre e guiéeˊ do e teáaiñꞌ˜ fɨˊ ngolíiñˋ fɨˊ Capernaum. Jo̱ co̱o̱bˋ mɨ˜ caꞌíˉ nʉ́ʉˆ, jo̱ dsʉꞌ Jesús jaˋ mɨˊ cajímꞌˊbɨ rúiñꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do. \v 18 Jo̱ lajeeˇ ngolíingˋ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do e teáaiñꞌ˜ fɨˊ dsíiˊ e móoˊ do, jo̱ co̱o̱ˋ canaangˋ e ɨ́ɨˋ guíˋ e teáˋ eáangˊ, jo̱baꞌ canaangˋ e ró̱o̱ˉ jmɨɨˋ. \p \v 19 Jo̱ lajeeˇ nɨngolíiñˋ e fɨˊ ni˜ jmɨɨˋ do tíibˊjiʉ la ꞌñiáˋ o̱si jñʉ́ʉˉ kilómetro, jo̱ co̱o̱ˋ cangámˉbre Jesús e nɨjaquiéengˊ dseaˋ do fɨˊ quiá̱ꞌˉ e móoˊ do e nɨjaiñꞌˊ ngɨrˊ fɨˊ ni˜ jmɨɨˋ. Jo̱ mɨ˜ cangángˉ i̱ dseaˋ do Jesús e jangꞌˊ dseaˋ do ngɨrˊ fɨˊ ni˜ jmɨɨˋ, jo̱baꞌ cajáˉ e ꞌgóꞌˋbre. \v 20 Jo̱baꞌ dsifɨˊ lanab cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do lala: \p —¡Jneab˜ la, jo̱ jaˋ fǿøngꞌ˜naꞌ! \p \v 21 Jo̱ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do e iáangˋ dsíiˊbre caꞌíñꞌˋ dseaˋ do fɨˊ dsíiˊ e móoˊ lɨ˜ teáaiñꞌ˜ do; jo̱ dsʉꞌ lajeeˇ jo̱b e jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ li˜ lanab catɨ́iñꞌˋ lajaléiñꞌˋ do fɨˊ uǿˉ quiʉ̱́ˋ e fɨˊ lɨ˜ sɨꞌíˆ nitɨ́iñꞌˋ do. \s1 Mɨ˜ canaangˋ i̱ dseaˋ fɨ́ɨngˊ do ꞌnáiñꞌˊ Jesús \p \v 22 Jo̱ mɨ˜ cajneáˉ e jmɨɨ˜ jo̱, jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ sɨjeengˇ Jesús lɨ́ꞌˆ lɨˊ ꞌngóoꞌ˜ cataangˋ e guiéeˊ do calɨlíꞌrˆ e jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do nɨcangolíimˋbre có̱o̱ꞌ˜ e móoˊ co̱o̱ˋ ꞌñiaꞌˊ e siꞌˊ do jéengˊguɨ, jo̱ dsʉꞌ Jesús jaˋ mɨˊ cangaiñꞌˊ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do. \v 23 Jo̱ lajeeˇ jo̱b caguilíingˉ jiéngꞌˋguɨ dseaˋ i̱ teáangꞌ˜ dsíiˊ móoˊ i̱ jalíingˉ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e siiˋ Tiberias, jo̱ caguilíiñˉ fɨˊ guóoꞌ˜ uǿˉ quiʉ̱́ˋ quiá̱ꞌˉ fɨˊ lɨ˜ cagǿꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ fɨ́ɨngˊ do mɨ˜ cangɨ́ˋ e cacuøꞌˊ Fíiˋnaaꞌ Jesús guiꞌmáangꞌˇ Fidiéeˇ. \v 24 Jo̱baꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ calɨlíꞌˆ i̱ dseaˋ fɨ́ɨngˊ do e joˋ seengˋ Jesús fɨˊ do o̱ꞌguɨ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do, jo̱baꞌ cajgóoˉbre fɨˊ dsíiˊ co̱o̱ˋ móoˊ, jo̱ cangolíiñˆ cangoꞌnéemꞌˇbre dseaˋ do fɨˊ Capernaum. \s1 Jesús lɨ́ɨiñˊ laco̱ꞌ e iñíꞌˆ e cuøˊ e seengˋ dseaˋ lata˜ \p \v 25 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caguilíingˋ i̱ dseaˋ fɨ́ɨngˊ do fɨˊ lɨ́ꞌˆ lɨˊ ꞌngóoꞌ˜ cataangˋ e guiéeˊ do, jo̱baꞌ fɨˊ jo̱b cajíñꞌˊ Jesús jo̱ lalab cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Tɨfaꞌˊ, ¿lɨ˜ cañingꞌˉ ꞌnʉˋ fɨˊ la? \p \v 26 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —E labaꞌ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e ꞌnʉ́ꞌˋ ꞌnángꞌˋtu̱ꞌ jnea˜ lana, dsʉco̱ꞌ lado guiéeˉ caquiéꞌˋnaꞌ carˋ carǿmˉbaꞌ, jo̱ dsʉꞌ jaˋ ꞌnángꞌˋnaꞌ jnea˜ uiing˜ quiáꞌˉ e nɨcangángꞌˋnaꞌ e˜ guǿngꞌˋ jaléꞌˋ e li˜ e quɨ́ɨꞌ˜ɨ jmɨɨ˜ e nɨcajméˉe do. \v 27 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ jmiquíngꞌˆlɨ óoˊnaꞌ cuaiñ˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e gøꞌˊ dseaˋ e jaˋ huǿøˆ ee˜, co̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ꞌˆ lɨˊ ꞌnéˉ e guiing˜ óoˊnaꞌ cuaiñ˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e taang˜ dseaˋ e seaˋ contøøngˉ, co̱ꞌ e jo̱baꞌ e cuøˊ e seengˋ dseaˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜. Jo̱ e jo̱baꞌ nicuǿøˆ jnea˜ jaléngꞌˋ dseaˋ, jnea˜ dseaˋ gáaˊa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, co̱ꞌ ta˜ jo̱baꞌ casíingˋ Tiquíˆiiꞌ Fidiéeˇ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \p \v 28 Jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌˉ i̱ dseaˋ do Jesús, jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —¿E˜ ꞌnéˉ nijmóˆ jneaꞌˆ e laco̱ꞌ nilɨti˜ jaléꞌˋ e iing˜ Fidiéeˇ e nijmóˆooꞌ? \p \v 29 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ dseaˋ do: \p —E lab e iing˜ Fidiéeˇ e ꞌnéˉ nijmeeˉnaꞌ, e niꞌíingꞌ˜naꞌ jnea˜, dseaˋ i̱ casíiñˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \p \v 30 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ i̱ dseaˋ do quiáꞌˉ Jesús, jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Jo̱guɨ ꞌnʉˋ, ¿e˜ li˜ e quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ cuǿøngˋ líˋ jméeꞌˆ quíˉnaaꞌ la e laco̱ꞌ jáꞌˉ nilíiˋnaaꞌ júuˆ quíiꞌˉ?, jo̱guɨ ¿e˜ jaléꞌˋ jmooˋ ꞌnʉˋ? \v 31 Co̱ꞌ lalab júuˆ seaˋ quiáꞌˉ ꞌlɨɨ˜ dseaˋ áangˊ quíˉiiꞌ e cangɨ́ɨiñˋ e cagǿꞌrˋ iñíꞌˆ e siiˋ maná lajeeˇ cangɨrˊ fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ quiʉ̱́ˋ malɨɨ˜guɨ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ˜ féꞌˋ: “Jo̱ Fidiéeˇ dseaˋ cacuøꞌˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do iñíꞌˆ e cagǿꞌrˋ e jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ.” \p \v 32 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —E labaꞌ iin˜n jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ, e o̱ꞌ Moi˜ i̱ cacuøꞌˊ i̱ dseaˋ áangˊ quíiˉnaꞌ do e iñíꞌˆ e cajalíˋ fɨˊ ñifɨ́ˉ do, dsʉco̱ꞌ ꞌñiabꞌˊ Tiquiéˆe Fidiéeˇ dseaˋ cuørˊ e iñíꞌˆ e jáꞌˉ e jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ do. \v 33 Dsʉco̱ꞌ jnea˜, dseaˋ gáaˊa fɨˊ ñifɨ́ˉ, lɨ́ɨnˊn laco̱ꞌ e iñíꞌˆ e cuøˊ Tiquíˆiiꞌ Fidiéeˇ do e laco̱ꞌ lɨseengˋ dseaˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌr˜ lata˜. \p \v 34 Jo̱baꞌ i̱ dseaˋ do camɨꞌrˊ Jesús lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Fíiˋi, cuǿøꞌ˜ jneaꞌˆ contøøngˉ e iñíꞌˆ jo̱. \p \v 35 Jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jneab˜ dseaˋ lɨ́ɨnˊn e iñíꞌˆ e cuøˊ e seengˋ dseaˋ lata˜; jo̱guɨ i̱ dseaˋ i̱ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ júuˆ quiéˉe jo̱guɨ nɨcajángꞌˋ yaaiñ˜ fɨˊ jaguóoˋo, jo̱baꞌ joˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ faꞌ niguiáˋguɨ jmɨꞌaaiñˉ o̱ꞌguɨ jmɨjmɨɨiñˉ. \v 36 Jo̱guɨ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ e nɨcafɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, nañiˊ faꞌ nɨcañíimˊbaꞌ jnea˜, dsʉꞌ jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨmˋbɨꞌ jnea˜. \v 37 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ nɨcacuøngꞌˊ Fidiéeˇ jnea˜, jo̱baꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ íˋ ímꞌˋbre jnea˜; jo̱guɨ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ niꞌíimꞌ˜baare cajo̱. \v 38 Co̱ꞌ jnea˜ jaˋ cagáˉa fɨˊ ñifɨ́ˉ e cagajméeˋe lají̱i̱ꞌ˜ e iin˜n ꞌñiáꞌˋa, co̱ꞌ cagáˉa e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ cagajméeˋe lají̱i̱ꞌ˜ e iing˜ Tiquiéˆe e nijmee˜baa, co̱ꞌ íbˋ dseaˋ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 39 Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la iiñ˜ e jaˋ niꞌíingˉ jí̱i̱ꞌ˜ camɨ́ɨngꞌ˜ i̱ dseaˋ i̱ nɨcacuøiñꞌˊ jnea˜ do, co̱ꞌ lɨ́ꞌˆ lɨˊ iiñ˜ e nijmee˜e e nijí̱ꞌˊtu̱r mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ jo̱. \v 40 Co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e iing˜ Tiquiéˆe Fidiéeˇ e jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jángꞌˋ yaang˜ fɨˊ jaguóoˋo jo̱guɨ jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ júuˆ quiéˉe, jnea˜ dseaˋ lɨ́ɨnˊn Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ iing˜ Fidiéeˇ ꞌñiaꞌrˊ e jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ niñíimˋbre e nilɨseeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌr˜ lata˜; jo̱guɨ jnea˜ nijmee˜e e nijí̱ꞌˊtu̱r mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱. \p \v 41 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ Israel do e júuˆ quiáꞌˉ Jesús do, jo̱baꞌ canaaiñˋ éeiñˋ dseaˋ do lajeeˇ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜, co̱ꞌ dseaˋ do féꞌrˋ e íˋbre dseaˋ lɨ́ɨiñˊ e iñíꞌˆ e cajgóˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ. \v 42 Jo̱baꞌ canaaiñˋ sɨ́ꞌˋ rúiñꞌˋ lala: \p —Jo̱ ¿su o̱ꞌ i̱ Jesús labɨ i̱ lɨ́ɨngˊ i̱ jó̱o̱ˊ Séˆ do? Co̱ꞌ jneaa˜aaꞌ cuíimˋbaaꞌ i̱˜ niquiáꞌrˆ jo̱guɨ i̱˜ tiquiáꞌrˆ, jo̱ jaˋ ne˜naaꞌ jialɨꞌˊ féꞌrˋ e jáarˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ. \p \v 43 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Jesús e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ casɨ́ꞌˉreiñꞌ do lala: \p —Tʉ́ʉˊnaꞌ e éengˊnaꞌ jnea˜. \v 44 Jo̱ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ cuǿøngˋ líˋ jángꞌˋ ꞌñiaꞌrˊ fɨˊ jaguóoˋo fɨng song Tiquíˆiiꞌ Fidiéeˇ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la jaˋ nijajéengˋ i̱ dseaˋ íˋ fɨˊ quiniiˉ; jo̱guɨ jneab˜ dseaˋ nijméeꞌ˜e e nijí̱ꞌˊtu̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ jo̱. \v 45 Jo̱ lalab féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ i̱ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌrˉ malɨɨ˜guɨ eáangˊ ie˜ lamɨ˜ cajíñꞌˉ lala: “Fidiéebˇ dseaˋ niꞌéꞌrˉ lajaangˋ lajaangˋ dseaˋ.” Jo̱baꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ninúˉ júuˆ quiáꞌˉ Tiquíˆiiꞌ do jo̱guɨ nilɨtɨɨiñˋ guiʉ́ˉ quiáꞌˉ dseaˋ do, jo̱baꞌ có̱o̱ꞌ˜ jneab˜ nijatáaiñˉ jóng. \p \v 46 ’Jo̱ dsʉꞌ o̱faꞌ fáꞌˋa e seengˋ dseaˋ i̱ nɨcangángˉ Tiquíˆiiꞌ, co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ jnea˜bingꞌ i̱ nɨcangángˉ dseaˋ do, jo̱ íbˋ dseaˋ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 47 Jo̱ e labaꞌ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ júuˆ quiéˉe, jo̱baꞌ cøøngˋ lɨseeiñˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜. \p \v 48 ’Jo̱ dseángꞌˉ jneab˜ lɨ́ɨnˊn e iñíꞌˆ e cuøˊ e seengˋ dseaˋ lata˜. \v 49 Jo̱ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ quíiˉ ꞌnʉ́ꞌˋ cagǿꞌˋbre e iñíꞌˆ e siiˋ maná do ie˜ lamɨ˜ cangɨrˊ fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ quiʉ̱́ˋ do, jo̱ dsʉꞌ nañiˊ faꞌ cagǿꞌrˋ e jo̱ co̱ꞌ cajúmˉbre mɨ˜ catɨ́ˋ íꞌˋ quiáꞌrˉ; \v 50 jo̱ dsʉꞌ jnea˜guɨ fáꞌˋa quiáꞌˉ e iñíꞌˆ e jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ do, co̱ꞌ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ niꞌíngꞌˋ e nidǿꞌˉ e jo̱, jo̱baꞌ jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ faꞌ nijúuiñˉ. \v 51 Jo̱guɨ co̱ꞌ jneab˜ dseaˋ lɨ́ɨnˊn e iñíꞌˆ e nɨcajáˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ e laco̱ꞌ cuøˊ e seengˋ dseaˋ lata˜, jo̱baꞌ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ niꞌíngꞌˋ e nidǿꞌˉ e iñíꞌˆ jo̱, jo̱baꞌ dseángꞌˉ lata˜ nilɨseeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ. Jo̱ e iñíꞌˆ jo̱ lɨ́ɨˊ ngúuˊ táamˋbaa, co̱ꞌ e jo̱baꞌ nijá̱a̱ꞌ˜a̱ e laco̱ꞌ cøøngˋ nilɨseengˋ dseaˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜. \p \v 52 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ Israel do e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ canaaiñˋ tɨ́ɨngˊ júuˆ quiáꞌrˉ lajeeˇ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜ uii˜ quiáꞌˉ Jesús, jo̱ jmɨngɨ́ꞌˉ rúiñꞌˋ lala: \p —Jo̱ ¿jial cuǿøngˋ e i̱ dseañʉꞌˋ na nicuǿrˉ ngúuˊ táaiñˋ e lafaꞌ niquiee˜naaꞌ? \p \v 53 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Dseángꞌˉ e labaꞌ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ, e song ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ niꞌíingꞌ˜naꞌ jnea˜ laco̱ꞌguɨ mɨ˜ jmɨtaangˇ yaang˜naꞌ guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ e iñíꞌˆ do, o̱ꞌguɨ niꞌuꞌˆnaꞌ jmɨꞌøønˉ, jnea˜ dseaˋ cagáˉa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱baꞌ jaˋ quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ jóng e nilíꞌˋnaꞌ e nilɨseengˋnaꞌ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜. \v 54 Co̱ꞌ i̱ dseaˋ i̱ íngꞌˋ jnea˜ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ mɨ˜ jmɨtaangˇ yaaiñ˜ guiʉ́ˉ jo̱guɨ ɨ̱́ꞌrˋ jmɨꞌøønˉ, jo̱baꞌ dseaˋ íbˋ i̱ niñíingˋ e nilɨseeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜; jo̱guɨ jneab˜ nijmee˜e e nijí̱ꞌˊtu̱ jaléngꞌˋ íˋ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱. \v 55 Dsʉco̱ꞌ mɨ˜ íngꞌˋ dseaˋ jnea˜, lɨ́ɨˊ co̱o̱ˋ e gøꞌˊ dseaˋ e laniingˉ íingˆ ta˜ quiáꞌrˉ, jo̱guɨ e jmɨꞌøønˉ do, lɨ́ɨˊ co̱o̱ˋ e ɨ̱́ꞌˋ dseaˋ e laniimˉ cajo̱. \v 56 Co̱ꞌ i̱ dseaˋ i̱ íngꞌˋ jnea˜ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ mɨ˜ jmɨtaangˇ yaang˜ dseaˋ guiʉ́ˉ jo̱guɨ i̱ ɨ̱́ꞌˋ jmɨꞌøønˉ do, jo̱baꞌ cøømˋ nilɨseeiñˋ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱guɨ lajo̱bɨ jnea˜ cajo̱ cøømˋ nilɨseenˉ có̱o̱ꞌ˜ írˋ. \p \v 57 ’Jo̱ Tiquíˆiiꞌ Fidiéeˇ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la contøømˉ seeiñˋ, jo̱guɨ laꞌeáangˊ íˋbaꞌ seengˋ jnea˜ cajo̱; jo̱guɨ lajo̱bɨ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ íngꞌˋ jnea˜ laco̱ꞌguɨ mɨ˜ jmɨtaangˇ yaaiñ˜ guiʉ́ˉ, dseángꞌˉ contøømˉ nilɨseeiñˋ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜. \v 58 Jo̱ fáꞌˋa e júuˆ na cuaiñ˜ quiáꞌˉ e iñíꞌˆ e cajgóˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ, co̱ꞌ e iñíꞌˆ la jaˋ lɨ́ɨˊ laco̱ꞌ e iñíꞌˆ e siiˋ maná do e cagǿꞌˋ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ quíiˉnaꞌ lajeeˇ cangɨrˊ fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ quiʉ̱́ˋ, co̱ꞌ nañiˊ faꞌ cagǿꞌˋbre e jo̱, jo̱ dsʉꞌ cajúmˉbre mɨ˜ catɨ́ˋ íꞌˋ quiáꞌrˉ; dsʉꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ íngꞌˋ jnea˜ laco̱ꞌguɨ mɨ˜ jmɨtaangˇ yaaiñ˜ guiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ e iñíꞌˆ do, jo̱baꞌ dseángꞌˉ latab˜ nilɨseeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ. \p \v 59 Jo̱ lanab jí̱i̱ꞌ˜ lɨ́ɨˊ júuˆ quiáꞌˉ Jesús e caꞌeꞌrˊ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caseángꞌˊ e fɨˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ Israel e siꞌˊ fɨˊ Capernaum. \s1 Seemˋ dseaˋ i̱ jaˋ íngꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ \p \v 60 Jo̱baꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ do lají̱i̱ꞌ˜ e cajíngꞌˉ Jesús do, i̱ fɨ́ɨmˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do i̱ lamɨ˜ ngɨˊ có̱o̱ꞌr˜ do cajíñꞌˉ lala: \p —Dsíngꞌˉ huɨ́ɨngˊ e niꞌíingꞌ˜naaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e júuˆ e féꞌrˋ na, jo̱ jaˋ líꞌˆ dsiˋnaaꞌ e seengˋ dseaˋ i̱ jáꞌˉ nilíingˋ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌrˉ. \p \v 61 Jo̱ co̱ꞌ nɨñibˊ Jesús lají̱i̱ꞌ˜ e éeˊ i̱ dseaˋ do quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —¿Su ꞌníꞌˋ máamˊ ꞌnʉ́ꞌˋ e júuˆ quiéˉe la? \v 62 ¿E˜ niꞌɨ́ˆ áaˊnaꞌ fɨng song nimáang˜naꞌ jnea˜ e niníngꞌˆtú̱u̱ fɨˊ lɨ˜ lamɨ˜ guiin˜n fɨˊ ñifɨ́ˉ, jnea˜ dseaˋ cagáˉa fɨˊ jo̱ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ? \v 63 Jo̱ e Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéebˇ e cuøˊ e seengˋ dseaˋ lata˜, jo̱ dsʉꞌ jaˋ quɨ́ɨꞌ˜ dseaˋ jmɨgüíˋ jmɨɨ˜ faꞌ e nijmérˉ e nilɨseengˋ dseaˋ lata˜; jo̱guɨ jaléꞌˋ júuˆ e nɨcafɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ na lɨ́ɨˊ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱guɨ cajo̱ cuøˊ e lɨseengˋ dseaˋ lata˜. \v 64 Jo̱ dsʉꞌ seemˋ ꞌnʉ́ꞌˋ i̱ jaˋ mɨˊ caꞌímꞌˋbɨ júuˆ quiéˉe latɨˊ lana. \p Jo̱ cajíngꞌˉ Jesús lajo̱ co̱ꞌ ñiˊbre guiʉ́ˉ latɨˊ mɨ˜ uiing˜ i̱˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do i̱ dseángꞌˉ jaˋ niꞌíngꞌˋ írˋ, jo̱guɨ i̱˜ i̱ nijángꞌˋ írˋ fɨˊ jaguóˋ jaléngꞌˋ dseaˋ cǿøngꞌ˜ e quiáꞌˉ e nijúuiñˉ. \p \v 65 Jo̱guɨ lalab cajíngꞌˉguɨr: \p —Jo̱ uíiꞌ˜ e lajo̱b lɨ́ɨˊ, jo̱baꞌ nɨcafɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ cuǿøngˋ líˋ jángꞌˋ ꞌñiaꞌrˊ fɨˊ jaguóoˋo fɨng song jaˋ nijajéengˋ Tiquíˆiiꞌ Fidiéeˇ írˋ fɨˊ quiniiˉ. \p \v 66 Jo̱ latɨˊ ie˜ jo̱b, i̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ i̱ lamɨ˜ ngɨˊ có̱o̱ꞌ˜ Jesús catiúumˉbre dseaˋ do, jo̱ caquiumꞌˊbre e ngɨrˊ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do. \v 67 Jo̱ co̱ꞌ calɨlíbꞌˆ Jesús e jo̱, jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jo̱ ¿su la quie̱ˊ ꞌnʉ́bꞌˋ iing˜naꞌ nijmɨꞌnaangˋ yaang˜naꞌ quiéˉe cajo̱? \p \v 68 Jo̱baꞌ cañíiˋ Tʉ́ˆ Simón quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Fíiˋnaaꞌ, dseángꞌˉ jaˋ ɨˊ dsiˋbaaꞌ e nidsitáangˆnaaꞌ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ jiéngꞌˋ, co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ ꞌnʉbˋ dseaˋ cuøꞌˊ júuˆ quiáꞌˉ jial seengˋ dseaˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜. \v 69 Jo̱baꞌ jneaꞌˆ, nɨcajáangꞌ˜ yee˜naaꞌ fɨˊ jaguóoꞌˋ, co̱ꞌ dseángꞌˉ nɨtab˜ dsiˋnaaꞌ e ꞌnʉbˋ lɨnꞌˊ dseaˋ i̱ casíingˋ Fidiéeˇ fɨˊ jmɨgüíˋ la e lɨnꞌˊ dseaˋ güeangꞌˆ quiáꞌrˉ. \p \v 70 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —Jneab˜ dseaˋ nɨcaguíinꞌ˜n ꞌnʉ́ꞌˋ e nɨlɨ́ɨngˊnaꞌ dseaˋ guitúungˋ quiéˉe, jo̱ dsʉꞌ jee˜ ꞌnʉ́bꞌˋ quijgeáangˋ jaangˋ i̱ nɨlɨ́ɨngˊ dseaˋ quiáꞌˉ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ. \p \v 71 Jo̱ mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, caféꞌrˋ dsʉꞌ e éeiñˋ i̱ Judas i̱ lɨ́ɨngˊ jó̱o̱ˊ Simón Iscariote, jo̱ jaˋ e lɨ́ɨˊ e i̱ Judas do quíimꞌ˜bɨr jee˜ i̱ dseaˋ guitúungˋ do, dsʉꞌ dseaˋ íˋbingꞌ i̱ nijángꞌˋ Jesús fɨˊ quiniˇ dseaˋ cǿøngꞌ˜ e quiáꞌˉ e nijúuiñˉ. \c 7 \s1 Jɨˋguɨ jaléngꞌˋ rúngꞌˋ Jesús jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ do \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, dob ngɨˊ Jesús fɨˊ jaléꞌˋ fɨɨˋ e téeꞌ˜ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea e jmóorˋ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ sɨnʉ́ꞌrˆ. Jo̱ ie˜ jo̱ jaˋ iiñ˜ dsérˉ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea, co̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel i̱ teáangˉ nifɨˊ i̱ seengˋ fɨˊ jo̱ ꞌnáiñꞌˊ dseaˋ do e iiñ˜ nijngámꞌˉbreiñꞌ. \v 2 Dsʉꞌ ie˜ jo̱ nɨjaquiéengˊ jmɨɨ˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel e quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨiñˋ jmoꞌrˊ ꞌnʉ́ʉˊ máꞌˆ ꞌma˜ e laco̱ꞌ jmiguiéngꞌˊ dsíirˊ jial mɨ˜ cangɨrˊ fɨˊ ni˜ guóoꞌ˜ uǿˉ quiʉ̱́ˋ malɨɨ˜guɨ eáangˊ, \v 3 jo̱baꞌ lalab cajíngꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ rúngꞌˋ Jesús do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jaˋ guiingˇ já̱ꞌˆ fɨˊ la, jo̱ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judeab guóꞌˆ, jo̱ lajo̱baꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ tɨˊ dsíiˊ núuˋ júuˆ quíiꞌˉ i̱ seengˋ fɨˊ jo̱ nijǿørˉ jaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ jmooꞌˋ. \v 4 Co̱ꞌ mɨ˜ jaangˋ dseaˋ iiñ˜ e nilɨcuíiˋguɨ dseaˋ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ fɨˊ lɨ˜ jǿøˉ dseabˋ ꞌnéˉ jmérˉ jaléꞌˋ e jmóorˋ do. Jo̱ co̱ꞌ ꞌnʉˋ jmooꞌˋ jaléꞌˋ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ, jo̱baꞌ fɨˊ quiniˇ dseaˋ fɨ́ɨmˊ ꞌnéˉ jméꞌˆ jaléꞌˋ e jo̱. \p \v 5 Jo̱ féꞌrˋ lajo̱ co̱ꞌ jɨˋguɨ jaléngꞌˋ i̱ rúngꞌˋ Jesús do jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ do. \v 6 Jo̱ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ rúiñꞌˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaˋguɨ mɨˊ catɨ́ˋ íꞌˋ quiéˉe e nijmijnéengˋ ꞌñiáꞌˋa fɨˊ quiniˇ fɨ́ɨngˊ dseaˋ, jo̱ dsʉꞌ quíiˉ ꞌnʉ́ꞌˋ doñiˊ eeˋ jmɨɨb˜ cuǿøngˋ líˋ güɨlíingˉnaꞌ jiéꞌˋ fɨˊ lɨ˜ iing˜naꞌ. \v 7 Jo̱ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jaˋ eeˋ uiing˜ seaˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jiéngꞌˋ e nilíˋ ꞌníꞌˋ níiñˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱guɨ dsʉꞌ jnea˜guɨ contøømˉ ꞌníꞌˋ níingˉ dseaˋ, co̱ꞌ jnea˜ jmóoˋo e lɨñiˊ dseaˋ røøˋ uii˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e gaˋ e jmóorˋ. \v 8 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e cuǿømˋ líˋ güɨlíingˉnaꞌ e jmɨɨ˜ jo̱, jo̱ dsʉꞌ jaˋ lɨ˜ nii˜ jnea˜ lajmɨnáˉ, co̱ꞌ nabɨ jaˋ mɨˊ catɨ́ˋ íꞌˋ quiéˉe e nijmee˜e lajo̱. \p \v 9 Jo̱ lanab casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ rúiñꞌˋ do, jo̱ dob caje̱rˊ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea, jo̱ i̱ rúiñꞌˋ do cangolíimˆbre fɨˊ lɨ˜ tɨˊ jmɨɨ˜. \s1 Mɨ˜ cangotíingꞌ˜ Jesús jmɨɨ˜ quiáꞌˉ ꞌnʉ́ʉˊ máꞌˆ ꞌma˜ fɨˊ Jerusalén \p \v 10 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cangolíingˆ i̱ rúngꞌˋ Jesús do fɨˊ lɨ˜ catɨ́ˋ jmɨɨ˜, jo̱guɨbaꞌ cangóˉ Jesús fɨˊ jo̱, jo̱ jaˋ fɨ́ɨngˊ dseaˋ i̱ ngolíingˉ có̱o̱ꞌr˜, co̱ꞌ jaˋ iiñ˜ dsérˉ fɨˊ jo̱ jee˜ dseaˋ fɨ́ɨngˊ. \v 11 Jo̱ lajeeˇ tɨˊ e jmɨɨ˜ do, jaléngꞌˋ dseaˋ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel ngɨrˊ ta˜ ꞌnángꞌˊ Jesús, jo̱ sɨ́ɨiñˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜ jo̱ féꞌrˋ lala: \p —¿Jie˜ fɨˊ iuungˉ i̱ dseañʉꞌˋ do? \p \v 12 Jo̱ eáamˊ sɨ́ɨngˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ Israel i̱ sɨseángꞌˊ do cuaiñ˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e jmóoˋ Jesús. Jo̱ jee˜ do quiéengˋ i̱ lɨɨng˜ dseaˋ i̱ féꞌˋ lala: “Jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ guiúmˉ lɨiñꞌˊ do”; jo̱guɨ jee˜ dobɨ quiéengˋ dseaˋ i̱ féꞌˋ cajo̱: “I̱ dseañʉꞌˋ íˋ jaˋ dseengˋ éerˋ, jo̱guɨ lɨco̱ꞌ ngɨrˊ ta˜ jmɨgǿøngˋ jaléngꞌˋ dseabˋ.” \p \v 13 Jo̱ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jí̱i̱ꞌ˜ jaaiñˋ teáˋ dsíirˊ niféꞌrˋ uii˜ quiáꞌˉ Jesús, co̱ꞌ ꞌgóꞌˋbre fɨng eeˋ cajméeˋ i̱ dseaˋ Israel i̱ quie̱ˊ nifɨˊ do quiáꞌrˉ song canúurˉ jaléꞌˋ e sɨ́ɨiñꞌˋ do. \p \v 14 Jo̱ nɨngóoˊ guiáamꞌ˜ e jmɨɨ˜ do mɨ˜ caguiéˉ Jesús fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ féꞌˋ quiáꞌˉ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén, jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ canaaiñˋ eꞌˊbre dseaˋ mɨ˜ caguiérˉ fɨˊ jo̱. \v 15 Jo̱ eáamˊ dsigáˋ dsíiˊ i̱ dseaˋ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel do e núurˋ jaléꞌˋ júuˆ ꞌgooˋ e guiaˊ dseaˋ do, jo̱ lalab sɨ́ɨiñˋ lajeeˇ yaaiñ˜ jo̱ féꞌrˋ: \p —¿Jial jmóoˋ i̱ dseañʉꞌˋ na e tɨɨiñˋ ngáiñꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ jaˋ neˇeeꞌ faꞌ jiéꞌˋ lɨ˜ nɨcajmɨtɨ́ɨiñˋ? \p \v 16 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do: \p —O̱ꞌ dseángꞌˉ júuˆ quiéˉe lají̱i̱ꞌ˜ e éeˉe ꞌnʉ́ꞌˋ la, co̱ꞌ e júuˆ la jáaˊ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ lab. \v 17 Jo̱ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ guiaˊ dsíiˊ e nijmitir˜ laco̱ꞌ la iing˜ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ dseaˋ íˋbingꞌ i̱ nɨñiˊ su jáaˊ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jaléꞌˋ e eeˉ do o̱si lɨ́ꞌˆ fáꞌˋa e la tɨɨnˉ ꞌñiáꞌˋbaa é. \v 18 Dsʉco̱ꞌ i̱ dseaˋ i̱ féꞌˋ la tɨɨngˋ ꞌñiaꞌˊ jmóorˋ lajo̱ e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ nijmiféngꞌˊ dseaˋ íˋbre; jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ i̱ jmɨꞌúungˋ e nijmiféiñꞌˊ i̱ dseaˋ i̱ casíiˋ quiáꞌrˉ do, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ jmangꞌˉ júuˆ jábꞌˉ quie̱rˊ, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ jaˋ i̱i̱ˋ cuǿøngˋ líˋ cuǿꞌˉ dseeˉ írˋ, co̱ꞌ jaˋ dseeˉ seaˋ quiáꞌrˉ. \p \v 19 Jo̱ cajíngꞌˉguɨ Jesús: \p —Jo̱ e jáꞌˉ e Moi˜bingꞌ cacuøꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ e júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do, jo̱ dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ jmitíˆnaꞌ e júuˆ jo̱. Jo̱ ¿jialɨꞌˊ e iing˜naꞌ nijngángꞌˆnaꞌ jnea˜? \p \v 20 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ do lajo̱, jo̱baꞌ cañíirˋ quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡I̱ ꞌlɨmꞌˆ jéeˊ quíiˉ ꞌnʉˋ! Co̱ꞌ jneaꞌˆ jaˋ ɨˊ dsiˋnaaꞌ faꞌ e nijngángꞌˆnaaꞌ ꞌnʉˋ. \p \v 21 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Mɨˊ ꞌnooˋ dsigáˋbɨ áaˊ ꞌnʉ́ꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ lají̱i̱ꞌ˜ e cajméˉe do ꞌñiaꞌˊ ie˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊnaaꞌ, jneaa˜aaꞌ dseaˋ lɨ́ɨˊɨɨꞌ dseaˋ Israel. \v 22 Jo̱ ie˜ malɨɨ˜guɨ do Moi˜ caquiʉꞌrˊ ta˜ e nitó̱ˉ co̱o̱ˋ e li˜ fɨˊ ngúuˊ táangˋ lají̱i̱ꞌ˜ yʉ̱ʉ̱ˋ sɨñʉʉˆ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋnaaꞌ, jo̱ dsʉꞌ e jo̱ o̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ quiáꞌˉ Moi˜ jáaˊ, co̱ꞌ jáaˊ tɨˊ quiáꞌˉ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ quíiˉbaꞌ; jo̱guɨ ꞌnʉ́ꞌˋ tó̱o̱ˊbaꞌ e li˜ do fɨˊ ngúuˊ táangˋ jiuung˜ sɨñʉʉˆ quíiˉnaꞌ mɨ˜ catɨ́ˋ íꞌˋ quiáꞌrˉ lajo̱, jo̱ jaˋ e lɨ́ɨˊ quíiˉnaꞌ nañiˊ faꞌ ꞌñiaꞌˊ ie˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊnaaꞌ. \v 23 Jo̱guɨ song ꞌnʉ́ꞌˋ tó̱o̱ˊnaꞌ e li˜ do quiáꞌˉ jiuung˜ sɨñʉʉˆ quíiˉnaꞌ dseángꞌˉ ꞌñiaꞌˊ ie˜ mɨ˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ jneaa˜aaꞌ, dseaˋ Israel, co̱ꞌ dseángꞌˉ ie˜ jmɨɨ˜ jo̱ catɨ́ˋ íꞌˋ e nijméˆnaꞌ, jo̱ jmooˋnaꞌ lajo̱ e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ nijmitíˆnaꞌ e júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ Moi˜, jo̱baꞌ lana jaˋ e uiing˜ seaˋ quíiˉnaꞌ e jmiguíingˆ yaang˜naꞌ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ uíiꞌ˜ e cajmiꞌleáanˆn i̱ dseañʉꞌˋ do ꞌñiaꞌˊ ie˜ jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊnaaꞌ. \v 24 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, jaˋ cuǿꞌˆnaꞌ dseeˉ jaangˋ dseaˋ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e ɨˊ óoˊnaꞌ e jmóorˋ, co̱ꞌ ꞌnéˉ jangꞌˉ jmɨtሠóoˊnaꞌ dseángꞌˉ røøbˋ su dseengˋ o̱si jaˋ dseengˋ é lají̱i̱ꞌ˜ e jmóoˋ i̱ dseaˋ íˋ, jo̱ lajo̱guɨbaꞌ cuǿøngˋ e niꞌɨ́ɨˆnaꞌ íꞌˋ røøˋ. \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús jie˜ fɨˊ dseángꞌˉ lɨ˜ jáarˊ \p \v 25 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ lɨɨng˜ dseaˋ i̱ neáangˊ fɨˊ Jerusalén do júuˆ quiáꞌˉ Jesús, jo̱baꞌ canaaiñˋ jmɨngɨ́ꞌˉ rúiñꞌˋ jo̱ jíñꞌˉ: \p —Jo̱ ¿su o̱ꞌ i̱ dseañʉꞌˋ nabɨ i̱ ngɨˊ dseaˋ ꞌnáiñꞌˊ e quiáꞌˉ nijngángꞌˉneiñꞌ? \v 26 Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jaˋ i̱ jnɨ́ɨngˊ quiáꞌrˉ, co̱ꞌ dob siñꞌˊ guiarˊ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jee˜ dseaˋ. Jo̱ jangámˉ ɨˊ dsíiˊ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quíˉiiꞌ e dseángꞌˉ jáꞌˉbaꞌ e dseaˋ dob i̱ Dseaˋ Jmáangˉ i̱ sɨjeengˇnaaꞌ i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quíˉiiꞌ. \v 27 Jo̱ jneaa˜guɨ́ɨꞌ neˇbaaꞌ røøˋ jie˜ fɨˊ lɨ˜ jáaˊ i̱ dseañʉꞌˋ na, jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nijáaˊ i̱ dseaˋ i̱ sɨjeengˇnaaꞌ do, jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ ñirˊ jie˜ fɨˊ lɨ˜ nijáaˊ dseaˋ do. \p \v 28 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canúuˉ Jesús lají̱i̱ꞌ˜ e sɨ́ɨngˋ i̱ dseaˋ do lajeeˇ e iuuiñˉ eꞌrˊ dseaˋ fɨˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén, jo̱baꞌ cañíirˋ teáˋ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —E jáꞌˉ e nɨcuíimˋbaꞌ jnea˜, jo̱guɨ nɨñíˆbɨꞌ jie˜ fɨˊ lɨ˜ gáaˊa. Jo̱ dsʉꞌ jnea˜ jaˋ cagáˉa fɨˊ la e la ñiiˉ ꞌñiáꞌˋa, co̱ꞌ cagáˉbaa dsʉꞌ júuˆ e sɨnʉ́ꞌˆʉ quiáꞌˉ i̱ lajangꞌˆ do e jí̱i̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ cuíingˋnaꞌ íˋ. \v 29 Jo̱ dsʉꞌ jnea˜ cuíimˋbaare guiʉ́ˉ, co̱ꞌ cuaiñ˜ quiáꞌˉbre e cagáˉa fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱guɨ dseaˋ íˋbingꞌ i̱ casíingˋ jnea˜ cajo̱. \p \v 30 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ Israel do júuˆ quiáꞌˉ Jesús, jo̱baꞌ lamɨ˜ iiñ˜ nisámꞌˊbre dseaˋ do, jo̱ dsʉꞌ jaˋ calɨ́ꞌrˉ faꞌ cajméerˋ lajo̱, co̱ꞌ jaˋ mɨˊ catɨ́ˋ íꞌˋ quiáꞌˉ dseaˋ do faꞌ e nidsingɨ́ɨiñˉ lajo̱. \v 31 Jo̱ lajeeˇ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangꞌ˜ núuˋ júuˆ quiáꞌˉ Jesús do, fɨ́ɨmˊ i̱ dseaˋ íˋ jáꞌˉ calɨ́iñˉ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ do ie˜ jo̱, jo̱ lalab sɨ́ɨiñˋ: \p —Mɨ˜ nigüéengˉ i̱ Dseaˋ Jmáangˉ i̱ sɨjeengˇnaaꞌ i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quíˉiiꞌ, jaˋ líꞌˆ dsiˋnaaꞌ e nijmérˉ jmiguiʉˊguɨ jaléꞌˋ e li˜ e quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ laco̱ꞌguɨ la jmóoˋ i̱ dseañʉꞌˋ la lana. \s1 Mɨ˜ cajméeˋ dseaˋ quijí̱ˉ jial nisáiñꞌˊ Jesús \p \v 32 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo lají̱i̱ꞌ˜ e sɨ́ɨngˋ dseaˋ uii˜ quiáꞌˉ Jesús, jo̱baꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ fii˜ quiáꞌˉ jmidseaˋ casíiñˋ jaangˋ gángˉ ɨ́ɨꞌ˜ quiáꞌˉ guáꞌˉ e laco̱ꞌ nidsiséeiñꞌ˜ Jesús e fɨˊ lɨ˜ iuungˉ dseaˋ do. \v 33 Jo̱ co̱ꞌ nɨñibˊ Jesús e˜ ɨˊ dsíiˊ i̱ dseaˋ do, jo̱baꞌ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ teáangꞌ˜ do ie˜ jo̱: \p —Jaˋ huǿøˉ eáangˊ nitaang˜ jnea˜ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ la, jo̱ mɨ˜ ningɨ́ˋ jo̱, ninímꞌˆtú̱u̱ có̱o̱ꞌ˜ i̱ casíingˋ jnea˜ e cagáˉa fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 34 Jo̱ ie˜ jo̱, fɨ́ɨmˊ ꞌnʉ́ꞌˋ niꞌnangꞌˆnaꞌ jnea˜ jo̱ dsʉꞌ joˋ niguiéngꞌˊnaꞌ jnea˜, co̱ꞌ jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ e nigüɨlíingˋnaꞌ fɨˊ lɨ˜ ninínꞌˆn. \p \v 35 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel e jo̱, jo̱ ladsifɨˊ lanab canaaiñˋ e jmɨngɨ́ꞌˉ rúiñꞌˋ lala jo̱ féꞌrˋ: \p —¿Jie˜ fɨˊ lɨ˜ nidséngꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ na e joˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ faꞌ e niguiéngꞌˊnaaꞌre? Jo̱ jangámˉ song nidsérˉ fɨˊ guóoꞌ˜ uǿˉ lɨ˜ huí̱i̱ˉ fɨˊ lɨ˜ neáangˊ jaléngꞌˋ dseaˋ góoˋnaaꞌ dseaˋ Israel e nidsiꞌéeꞌr˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ lɨ́ɨngˊ dseaˋ góoˋnaaꞌ i̱ neáangˊ fɨˊ jo̱. \v 36 Jo̱ ¿e˜ guǿngꞌˋ mɨ˜ féꞌˋ i̱ dseañʉꞌˋ na e niꞌnángꞌˊ dseaˋ írˋ jo̱ dsʉꞌ jaˋ i̱i̱ˋ niguiéꞌˊ quiáꞌrˉ, jo̱guɨ e jaˋ cuǿøngˋ i̱i̱ˋ nidsilíingˋ fɨˊ lɨ˜ niguiéiñꞌˊ do? \p Jo̱ lanab casɨ́ɨngˉ i̱ dseaˋ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel do ie˜ jo̱. \s1 Jial lɨ́ɨˊ mɨ˜ íngꞌˋ dseaˋ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ \p \v 37 Jo̱ ꞌñiaꞌˊ ie˜ ngóoˊ cadséngˉ jmɨɨ˜ e jmóoˋ dseaˋ Israel ie˜ jo̱, jo̱ dseángꞌˉ ie˜ jmɨɨ˜ jo̱b e ɨˊ dsíirˊ e niingˉguɨ lajeeˇ e jmɨɨ˜ e jmóorˋ do. Jo̱ ie˜ jo̱b casíngꞌˋ ꞌñiaꞌˊ Jesús fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ jo̱ caféꞌrˋ teáˋ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Song i̱i̱ˋ ꞌnʉ́ꞌˋ líꞌˆnaꞌ e jmɨjmɨɨngˉnaꞌ, jo̱baꞌ ñilíingˉnaꞌ fɨˊ lɨ˜ sínꞌˋn la, jo̱ nilíꞌˋbaꞌ jmɨɨˋ e uꞌˆnaꞌ. \v 38 Jo̱ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la féꞌˋ Fidiéeˇ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ lɨ˜ féꞌrˋ lala: “Jo̱ mɨ˜ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ dseaˋ júuˆ quiéˉe, jo̱ e jo̱ lɨ́ɨˊ lafaꞌ niníingꞌˊ jmɨɨˋ fɨˊ dsíirˊ; jo̱ e jo̱ cuøˊ e lɨseeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜.” \p \v 39 Jo̱ cajíngꞌˉ Jesús lana uíiꞌ˜ quiáꞌˉ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e niꞌíngꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ nijáꞌˉ líingˋ júuˆ quiáꞌrˉ. Jo̱ dsʉꞌ e Jmɨguíˋ do jaˋ mɨˊ cagüeáˉ jee˜ írˋ, co̱ꞌ jaˋ mɨˊ casámꞌˊbɨ Jesús e nidséiñꞌˉ fɨˊ lɨ˜ cajárˉ fɨˊ ñifɨ́ˉ e niꞌuíingˉtu̱r dseaˋ laniingˉ. \s1 Mɨ˜ caꞌnaangˋ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌˉ rúiñꞌˋ uii˜ Jesús \p \v 40 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ do júuˆ quiáꞌˉ Jesús, jo̱ i̱ lɨɨng˜ i̱ dseaˋ íˋ canaaiñˋ sɨ́ɨiñˋ lala: \p —Dseángꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ lab i̱ sɨjeengˇnaaꞌ i̱ nisíngˉ Fidiéeˇ i̱ niféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌrˉ. \p \v 41 Jo̱guɨ i̱ lɨɨng˜guɨ i̱ dseaˋ do féꞌrˋ: \p —I̱ lab Dseaˋ Jmáangˉ i̱ sɨjeengˇnaaꞌ do i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quíˉiiꞌ. \p Jo̱ dsʉꞌ i̱ lɨɨng˜guɨiñꞌ do féꞌrˋ: \p —U̱˜, o̱ꞌ Dseaˋ Jmáangˉ i̱ na, co̱ꞌ jaˋ cuǿøngˋ e dseaˋ íˋ nijáarˊ e lɨ́ɨiñˊ jaangˋ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea. \v 42 Co̱ꞌ lalab féꞌˋ Fidiéeˇ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌrˉ e dseángꞌˉ ꞌnébˉ e Dseaˋ Jmáangˉ lɨ́ɨiñˊ dseaˋ sɨju̱ˇ dseata˜ Davíꞌˆ, jo̱guɨ ꞌnéˉ e niníiñꞌ˜ fɨˊ Belén e fɨˊ lɨ˜ calɨ́ˉ góoˋ dseata˜ Davíꞌˆ. \p \v 43 Jo̱ lajo̱b jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do caꞌnaamˋbre quiáꞌˉ rúiñꞌˋ uíiꞌ˜ Jesús. \v 44 Jo̱ lajeeˇ i̱ dseaˋ íˋ seemˋbiñꞌ do i̱ lamɨ˜ iing˜ nitǿøˋ Jesús e nijníiñˉ dseaˋ do, jo̱ dsʉꞌ jaˋ calɨ́ꞌrˉ faꞌ cajméerˋ lajo̱. \s1 Jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel jaˋ íñꞌˋ Jesús \p \v 45 Jo̱ mɨ˜ caguilíingˋtu̱ i̱ ɨ́ɨꞌ˜ quiáꞌˉ guáꞌˉ i̱ casíingˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo do i̱ lamɨ˜ sɨꞌíˆ nisángꞌˊ Jesús do, jo̱ i̱ dseaˋ fariseo do co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Jialɨꞌˊ jaˋ cateeˉnaꞌre? \p \v 46 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ ɨ́ɨꞌ˜ do quiáiñꞌˉ do lala: \p —Jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jaˋ mɨˊ calɨcuíingˋnaaꞌ i̱ féꞌˋ jloꞌˆ laco̱ꞌ féꞌˋ i̱ dseaˋ do. \p \v 47 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ i̱ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo do quiáꞌˉ i̱ ɨ́ɨꞌ˜ do: \p —Jo̱ ¿su la quie̱ˊ ꞌnʉ́bꞌˋ cajo̱ nɨcalɨgǿngˋnaꞌ júuˆ quiáꞌrˉ? \v 48 Co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ quie̱ˊ nifɨˊ quíˉiiꞌ o̱ꞌguɨ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo caguiaangˉguɨ faꞌ jáꞌˉ nɨcalɨ́iñˉ júuˆ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do. \v 49 Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ i̱ la ꞌnʉ́ꞌˋ i̱ jaˋ cuíiˋ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel, fɨˊ lɨ˜ ꞌlɨbꞌˆ catɨ́ɨngˉnaꞌ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \p \v 50 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ Nicodemo do, jaangˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo i̱ cangóˉ cangoꞌeeˇ Jesús co̱o̱ˋ néeꞌ˜, jo̱baꞌ dseaˋ íˋ lalab cañíirˋ quiáꞌˉ dseaˋ do: \p \v 51 —Lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quíˉiiꞌ, e jaˋ cuǿøngˋ nicuǿøˆnaaꞌ dseeˉ jaangˋ dseaˋ e jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ mɨˊ cane˜eeꞌ røøˋ jaléꞌˋ e jmóorˋ do, su guiʉ́ˉ o̱si jaˋ dseengˋ é. \p \v 52 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ i̱ dseaˋ do quiáꞌˉ Nicodemo: \p —Jo̱ ¿su dseaˋ Galileab lɨ́ɨngˊ ꞌnʉˋ cajo̱? Jo̱ jmɨnáˉ jmɨtɨ́ɨngˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱ lajo̱baꞌ nilɨñíꞌˆ e jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ jaˋ mɨˊ cajáarˊ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea. \p \v 53 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lajaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do caquɨiñꞌˉ cangolíiñˋ fɨˊ quiáꞌrˉ. \c 8 \s1 Jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ catángꞌˆ i̱ iuungˉ ta˜ ꞌléeˊ \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cangolíingˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do, caꞌíbˉ Jesús fɨˊ e cangórˉ fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ móꞌˋ e siiˋ Olivos. \v 2 Jo̱ mɨ˜ cajneáˉ e jmɨɨ˜ co̱o̱ˋguɨ do, jo̱baꞌ caquɨmꞌˉtu̱r fɨˊ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén, jo̱ mɨ˜ caguiéiñꞌˉ fɨˊ jo̱, fɨ́ɨmˊ dseaˋ i̱ cangoquiéengˊ fɨˊ lɨ˜ siñꞌˊ, jo̱baꞌ caguárˋ lana jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ canaaiñˋ eꞌˊbre i̱ dseaˋ do júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \p \v 3 Jo̱ lajeeˇ e guiing˜ Jesús e eꞌrˊ i̱ dseaˋ do, caguilíingˉ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ tɨfaꞌˊ quiáꞌˉ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel, jo̱ jéeiñˋ jaangˋ dseamɨ́ˋ i̱ nɨnicatǿøiñꞌ˜ i̱ iuungˉ ta˜ ꞌléeˊ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ o̱ꞌ quiáꞌrˉ. Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ fɨˊ jo̱, dob casíñꞌˋ i̱ dseamɨ́ˋ do jee˜ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱, \v 4 jo̱ lalab casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —Tɨfaꞌˊ, i̱ dseamɨ́ˋ la nɨcatǿøngꞌ˜naaꞌre lajeeˇ e guiáangꞌ˜ iuuiñˉ ta˜ ꞌléeˊ có̱o̱ꞌ˜ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ o̱ꞌ quiáꞌrˉ. \v 5 Jo̱ fɨˊ ni˜ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ e cajmeꞌˊ Moi˜ féꞌˋ e jaléngꞌˋ i̱ dseamɨ́ˋ i̱ jmóoˋ lajo̱ ꞌnéˉ niquiúngꞌˉ dseaˋ írˋ cu̱u̱b˜ cartɨˊ nijúuiñˉ. Jo̱guɨ ꞌnʉˋ, ¿jial fóꞌˋ? \p \v 6 Jo̱ cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ do lana e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ ꞌnóꞌrˊ jial niguiéꞌrˊ e nicuǿꞌrˉ Jesús dseeˉ fɨˊ quiniˇ dseata˜. Jo̱ dsʉꞌ Jesús dsifɨˊ mɨ˜ canúurˉ e jo̱ lɨco̱ꞌ catúumˊbre, jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ canaaiñˋ jmoꞌrˊ fɨˊ jee˜ ꞌleeˋ có̱o̱ꞌ˜ niguóorˋ. \v 7 Jo̱ co̱ꞌ jaˋ quiungꞌˊ i̱ dseaˋ do e jmɨngɨ́ꞌˉbɨr Jesús cuaiñ˜ quiáꞌˉ e jo̱, jo̱baꞌ casíngꞌˋtu̱ ꞌñiaꞌˊ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do: \p —Doñiˊ i̱i̱ˋ ꞌnʉ́ꞌˋ e líꞌˆ áaˊnaꞌ e jaˋ eeˋ dseeˉ røøngˋnaꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ, jo̱baꞌ teáangˊnaꞌ i̱ dseamɨ́ˋ na laꞌuii˜ cu̱u̱˜. \p \v 8 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajíñꞌˉ lajo̱, calébꞌˋtu̱ catúuiñˊ fɨˊ ni˜ uǿˉ, jo̱ canaaiñˋ jmoꞌˊtu̱r jee˜ ꞌleeˋ có̱o̱ꞌ˜ niguóorˋ. \v 9 Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ do lají̱i̱ꞌ˜ e cajíngꞌˉ Jesús, dsifɨˊ lanab canaaiñˋ dsilíiñˋ táꞌˉ jáiñˋ, jo̱ laꞌuii˜ canaangˋ ngolíingˋ jaléngꞌˋ i̱ nɨyʉ́ʉꞌ˜guɨ, jo̱ cøøngˋguɨ lajo̱ cangolíingˋ jaléngꞌˋ i̱ leꞌeáangˆguɨ, jo̱ lajo̱b cajméerˋ carˋ catóꞌˊ uøøiñˋ lajɨɨiñˋ. Jo̱ co̱o̱bˋ mɨ˜ calɨlíꞌˆ Jesús e ꞌñiaꞌˊbre catúungˋguɨr có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseamɨ́ˋ do, \v 10 jo̱baꞌ casíngꞌˋtu̱ ꞌñiaꞌrˊ, jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ cajmɨngɨ́ꞌrˉ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Jie˜ fɨˊ nɨngotáangꞌ˜ i̱ dseaˋ i̱ lamɨ˜ ꞌnɨ́ɨngˋ ꞌnʉˋ do? Jo̱ ¿su jí̱i̱ꞌ˜ jaaiñˋ jaˋ eeˋ cajmeáiñꞌˋ ꞌnʉˋ? \p \v 11 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseamɨ́ˋ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —U̱˜, jí̱i̱ꞌ˜ jaaiñˋ jaˋ eeˋ cajmeáiñꞌˋ jnea˜, Fíiˋi. \p Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —O̱ꞌguɨ jnea˜ eeˋ nijmeáanꞌ˜n ꞌnʉˋ cajo̱, jo̱ lana guǿngꞌˊ fɨˊ quíiꞌˉ, jo̱ joˋ güɨbeáangꞌ˜guɨ uøꞌˊ dseeˉ meléˆ. \s1 Jesús lɨ́ɨiñˊ e jɨˋ e jneáˋ jee˜ dseaˋ jmɨgüíˋ \p \v 12 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangóbˉtu̱ Jesús fɨˊ lɨ˜ sɨseángꞌˊ dseaˋ, jo̱ lalab casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ dseaˋ do: \p —Jnea˜ lɨ́ɨnˊn e jɨˋ e jneáˋ jee˜ dseaˋ jmɨgüíˋ; jo̱baꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ngɨˊ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, nilɨseabˋ e jɨˋ do quiáꞌrˉ co̱ꞌ e jo̱baꞌ e cuøˊ e seengˋ dseaˋ lata˜, jo̱guɨ cajo̱ joˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ faꞌ nilɨseengˋguɨr fɨˊ lɨ˜ nʉʉˋ sǿꞌˋ. \p \v 13 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ lalab cañíirˋ quiáꞌˉ Jesús: \p —ꞌNʉˋ lɨco̱ꞌ fóꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ uii˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ e jmooꞌˋ uǿøˊbaꞌ, jo̱baꞌ jaléꞌˋ e fóꞌˋ do jaˋ e quíingˊ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ. \p \v 14 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Quíimˊ jaléꞌˋ e júuˆ e fáꞌˋ jnea˜, nañiˊ faꞌ ꞌñiáꞌˋbaa fáꞌˋa uii˜ quiéˉe ꞌñiáꞌˋa, co̱ꞌ ñiˋbaa guiʉ́ˉ jie˜ fɨˊ lɨ˜ cagáˉa jo̱guɨ jie˜ fɨˊ lɨ˜ niníngꞌˆtú̱u̱ cajo̱; jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋguɨ jaˋ ñíˆnaꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ e jo̱. \v 15 Co̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ ɨɨˋnaꞌ íꞌˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la ɨˊ óoˊnaꞌ yaam˜baꞌ. Jo̱ dsʉꞌ jnea˜guɨ jaˋ jmóoˋo lajo̱ quiáꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ la ñiiˉ ꞌñiáꞌˋa. \v 16 Jo̱ song jmóoˋo lajo̱ dsʉꞌ laco̱ꞌ catɨ́ɨmˉ niquidsiiˉ íꞌˋ, jo̱ jaˋ ꞌñiáꞌˋa niquidsiiˉ íꞌˋ cajo̱, co̱ꞌ Tiquíˆiiꞌ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la, íbˋ i̱ jmɨcó̱o̱ꞌ˜ jnea˜ e quidsiiˉ íꞌˋ quiáꞌˉ dseaˋ laco̱ꞌ catɨ́ɨngˉ. \v 17 Jo̱ fɨˊ ni˜ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quíiˉ ꞌnʉ́ꞌˋ féꞌˋ e mɨ˜ seengˋ gángˉ dseaˋ i̱ tíiˊ ni˜ røøˋ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e calɨ́ˉ do, jo̱baꞌ quíimˊ e júuˆ do laco̱ꞌ sɨꞌíˆ. \v 18 Jo̱ jnea˜ lɨ́ɨnˊn jaangˋ i̱ tíiˊ ni˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e jmóoˋo do, jo̱guɨ Tiquíˆiiꞌ dseaˋ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ la lɨ́ɨiñˊ jaangˋguɨ dseaˋ i̱ tíiˊ ni˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e jo̱ cajo̱. \p \v 19 Jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌˉ i̱ dseaˋ do Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jo̱ ¿jnang˜guɨ Tiquíiꞌˆ jóng? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —ꞌNʉ́ꞌˋ jaˋ cuíingˋnaꞌ jnea˜, o̱ꞌguɨ cuíingˋnaꞌ Tiquiéˆe cajo̱; co̱ꞌ faco̱ꞌ cuíingˋnaꞌ jnea˜, jo̱baꞌ cuíimˋbaꞌ la quie̱ˊ Tiquiéˆe cajo̱. \p \v 20 Jo̱ jaléꞌˋ e júuˆ na cajíngꞌˉ Jesús lajeeˇ e iuuiñˉ eꞌrˊ dseaˋ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén caꞌˊ e fɨˊ lɨ˜ téeꞌ˜ guóoˊ e taꞌrˊ cuuˉ quiáꞌˉ guáꞌˉ. Jo̱ dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jaˋ i̱ cateáˉ dsíiˊ faꞌ casaiñꞌˉ dseaˋ do lajeeˇ jo̱, co̱ꞌ jaˋ mɨˊ catɨ́ˋbɨ íꞌˋ e nijméˉ dseaˋ lajo̱. \s1 “Jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ nigüɨlíingˋnaꞌ fɨˊ lɨ˜ niníngꞌˆ jnea˜” \p \v 21 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lalab casɨ́ꞌˉtu̱ Jesús i̱ dseaˋ fɨ́ɨngˊ do: \p —Jnea˜, co̱o̱bˋ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e ninínꞌˆn, jo̱ ꞌnʉ́ꞌˋ niꞌnamꞌˆbaꞌ jnea˜, jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ nijúumˉbaꞌ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quíiˉnaꞌ. Co̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ faꞌ e nigüɨlíingˋnaꞌ fɨˊ lɨ˜ niníngꞌˆ jnea˜. \p \v 22 Jo̱ mɨ canúuˉ i̱ dseaˋ Israel i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱ e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ lalab cajíñꞌˉ: \p —Jangámˉ song ɨˊ dsíiˊ i̱ dseaˋ na e nijngángꞌˉ ꞌñiaꞌrˊ, jo̱baꞌ jíñꞌˉ e jaˋ cuǿøngˋ nidseáꞌˆnaaꞌ có̱o̱ꞌr˜ fɨˊ lɨ˜ nidséiñꞌˉ. \p \v 23 Jo̱ mɨ˜ calɨlíꞌˆ Jesús e féꞌˋ i̱ dseaˋ do lajo̱, jo̱baꞌ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —ꞌNʉ́ꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ fɨˊ lab jí̱i̱ꞌ˜ lɨ˜ seengˋnaꞌ, jo̱ dsʉꞌ jnea˜ fɨˊ yʉ́bꞌˆ gáaˊa; co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ dseaˋ jmɨgüíˋ lab lɨ́ɨngˊ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱ dsʉꞌ jnea˜ jaˋ lɨ́ɨnˊn jí̱i̱ꞌ˜ dseaˋ jmɨgüíˋ. \v 24 Jo̱ uiing˜ lajo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e nijúumˉbaꞌ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quíiˉnaꞌ; co̱ꞌ song jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ e jneab˜ dseángꞌˉ lɨ́ɨnˊn jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ fáꞌˋa e lɨ́ɨnˊn, jo̱baꞌ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quíiˉbaꞌ nijúungˉnaꞌ. \p \v 25 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ do jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ Jesús lala: \p —Jo̱, ¿i̱˜ dseángꞌˉ lɨ́ɨngˊ ꞌnʉˋ jóng? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ nɨcafɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lamɨ˜ jéengˊguɨ, íbˋ jnea˜. \v 26 Jo̱ jmiguiʉbˊ jaléꞌˋ e seaˋ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ jo̱guɨ e niquidsiiˉ íꞌˋ quíiˉnaꞌ cajo̱. Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la jmangꞌˉ e jábꞌˉ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌrˉ, jo̱ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e fáꞌˋ jnea˜ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ røøbˋ laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ júuˆ e núuˋ jnea˜ e féꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ dseángꞌˉ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \p \v 27 Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ do jaˋ cangáiñꞌˋ e Jesús féꞌrˋ uii˜ quiáꞌˉ Tiquiáꞌrˆ. \v 28 Jo̱ casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ do lala: \p —Jo̱ mɨ˜ nitáang˜naꞌ jnea˜ fɨˊ yʉ́ꞌˆ, jnea˜ dseaˋ cagáˉa fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱baꞌ nilɨlíꞌˆnaꞌ jóng e jneab˜ dseángꞌˉ lɨ́ɨnˊn jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ fáꞌˋa e lɨ́ɨnˊn, jo̱guɨ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ e jmóoˋo la ñiiˉ ꞌñiáꞌˋa, co̱ꞌ lɨco̱ꞌ fáꞌˋa lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcaꞌeꞌˊ Tiquíˆiiꞌ jneab˜. \v 29 Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ casíingˋ jnea˜ do, seemˋbre có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ lana; jo̱ jaˋ mɨˊ catiúuiñˉ jnea˜ ꞌñiáꞌˋa jí̱i̱ꞌ˜ cateáˋ, co̱ꞌ dseángꞌˉ contøømˉ jmóoˋo lají̱i̱ꞌ˜ e iiñ˜ e nijmee˜e. \p \v 30 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ catóꞌˊ e féꞌˋ Jesús e júuˆ na, jo̱baꞌ fɨ́ɨmˊ dseaˋ jáꞌˉ calɨ́iñˉ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ do ie˜ jo̱. \s1 Mɨ˜ caꞌeˊ Jesús jial lɨ́ɨngˊ dseaˋ i̱ sɨlaangˇ jee˜ dseeˉ quiáꞌˉ \p \v 31 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, casɨ́ꞌˉguɨ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ Israel i̱ jáꞌˉ calɨ́ngˉ júuˆ quiáꞌrˉ do, jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Song ꞌnʉ́ꞌˋ nijmitíˆnaꞌ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ e nɨcaꞌéeˉe ꞌnʉ́ꞌˋ e nijmeeˉnaꞌ, jo̱baꞌ dseángꞌˉ dseaˋ quiéˉbaa niꞌuíingˉnaꞌ jóng; \v 32 jo̱guɨ lajo̱b nilɨñíˆnaꞌ dseángꞌˉ laꞌuiing˜ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe, jo̱ lajo̱baꞌ niꞌuíingˉnaꞌ dseaˋ i̱ sɨlaangˇ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌˆ. \p \v 33 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jneaꞌˆ lɨ́ɨˊnaaꞌ dseaˋ sɨju̱ˇ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ Abraham, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ néeꞌ˜ jaˋ mɨˊ calɨ́ˉnaaꞌ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌˉ dseaˋ jiéngꞌˋ; jo̱baꞌ ¿jial lɨ́ɨˊ e fóꞌˋ ꞌnʉˋ e niꞌuíingˉnaaꞌ lafaꞌ dseaˋ sɨlaangˇ? \p \v 34 Jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ do: \p —E labaꞌ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ, e jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ beángꞌˊ dseeˉ yaang˜ lɨ́ɨiñˊ lafaꞌ dseaˋ ꞌléengꞌ˜, co̱ꞌ e dseeˉ quiáꞌrˉ dob quiʉꞌˊ ta˜ írˋ. \v 35 Co̱faꞌ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌˉ dseaˋ jaˋ catɨ́ɨiñˉ jaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌˉ fiir˜, jo̱ dsʉꞌ jaangˋ jó̱o̱ˊ dseaˋ catɨ́ɨmˉbre lajaléꞌˋ e jo̱. \v 36 Jo̱ lajo̱b, song jnea˜ calaanˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ e nɨcaꞌeeˉnaꞌ, jo̱baꞌ dseángꞌˉ lajangꞌˆ júuˆbaꞌ e nileángˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jee˜ jaléꞌˋ e dseeˉ quíiˉnaꞌ do. \v 37 Jo̱ nɨñibˋ jnea˜ guiʉ́ˉ e dseaˋ sɨju̱ˇ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ Abraham lɨ́ɨngˊ ꞌnʉ́ꞌˋ; jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ iing˜naꞌ jngangꞌˆnaꞌ jnea˜, co̱ꞌ jaˋ iing˜naꞌ íingꞌ˜naꞌ júuˆ quiéˉe. \v 38 Jo̱ jnea˜ fáꞌˋa lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcaꞌeꞌˊ Tiquiéˆe jneab˜, jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ jmooˋnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e féꞌˋ tiquíiˆbaꞌ. \p \v 39 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —ꞌLɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ Abrahambingꞌ lɨ́ɨngˊ dseaˋ mɨˊ áangˊ quíˉnaaꞌ. \p Jo̱ dsʉꞌ Jesús cañíirˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Faco̱ꞌ jáꞌˉ e ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ sɨju̱ˇ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ Abraham, jo̱baꞌ laco̱ꞌ cajméeˋ íbˋ catɨ́ɨngˉ e nijmeeˉnaꞌ jóng faco̱ꞌ lajo̱. \v 40 Jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ iim˜bɨꞌ e nijngangꞌˆnaꞌ jnea˜, nañiˊ faꞌ jmangꞌˉ júuˆ jábꞌˉ fáꞌˋ jnea˜ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ nɨcaꞌeꞌˊ Fidiéeˇ jnea˜. Jo̱guɨ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ quíiˉnaꞌ Abraham dseángꞌˉ jaˋ cajméeˋbre lajo̱. \v 41 Co̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ dseángꞌˉ laco̱ꞌ jmóoˋ tiquíiˆbaꞌ jmooˋnaꞌ. \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ do quiáꞌˉ Jesús, jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Jaˋ lɨ́ɨˊ jneaꞌˆ dseaˋ i̱ jaˋ ñiˊ i̱˜ tiquiáꞌˆ; co̱ꞌ jaamˋ Tiquíˆnaaꞌ seengˋ, jo̱ íbˋ Fidiéeˇ. \p \v 42 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Faco̱ꞌ jáꞌˉ e Fidiéeˇ lɨ́ɨngˊ Tiquíiˆnaꞌ, jo̱baꞌ ꞌneáamˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jnea˜ faco̱ꞌ lajo̱, co̱ꞌ íbˋ dseaˋ i̱ casíingˋ jnea˜ e cagáˉa fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱guɨ lab sínꞌˋn lana. Co̱ꞌ jnea˜ jaˋ cagáˉa la ñiiˉ ꞌñiáꞌˋa, dsʉco̱ꞌ dseaˋ íˋbingꞌ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ la. \v 43 Jo̱baꞌ fáꞌˋ jnea˜ e jaˋ mɨˊ ngángꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ júuˆ quiéˉe lana, dsʉco̱ꞌ jaˋ iing˜naꞌ núuˆnaꞌ e jo̱. \v 44 Jo̱ fii˜ i̱ ꞌlɨmꞌˆ lɨ́ɨngˊ tiquíiˆ ꞌnʉ́ꞌˋ; jo̱guɨ co̱ꞌ dseaˋ quiáꞌˉbre lɨ́ɨngˊnaꞌ, jo̱baꞌ jmooˋnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e iiñ˜. Jo̱ latɨˊ mɨ˜ uiim˜ e fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ jmóorˋ ta˜ jngangꞌˊ dseaˋ, jo̱guɨ dseángꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ e jmóorˋ do jaˋ cǿøngˋ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱guɨ dseángꞌˉ jmangꞌˉ júuˆ e o̱ꞌ jáꞌˉbaꞌ quie̱rˊ. Jo̱ mɨ˜ féꞌrˋ júuˆ e o̱ꞌ jáꞌˉ, jo̱baꞌ dseángꞌˉ féꞌrˋ laco̱ꞌ la lɨ́ɨbˊ jóng, co̱ꞌ jaangˋ dseaˋ adseaamˋ lɨ́ɨiñˊ, jo̱guɨ lɨ́ɨiñˊ tiquiáꞌˆ jaléꞌˋ e júuˆ e o̱ꞌ jáꞌˉ do. \v 45 Jo̱ jnea˜guɨ jmangꞌˉ júuˆ jáꞌˉbaꞌ fáꞌˋa, dsʉꞌ jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ júuˆ quiéˉe. \v 46 Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ ꞌnʉ́ꞌˋ cuǿøngˋ líˋ foꞌˆnaꞌ e jnea˜ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ røøngˋ dseeˉ, co̱ꞌ jaangˋ dseaˋ i̱ quie̱ˊ jmangꞌˉ júuˆ jábꞌˉ lɨ́ɨngˊ jnea˜, jo̱baꞌ ¿jialɨꞌˊ jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨmˋbɨꞌ júuˆ quiéˉe? \v 47 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ núuˋbre jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ; jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋguɨ jaˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ dseaˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ jaˋ iing˜naꞌ núuˆnaꞌ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ do. \s1 Nɨseemˋ Dseaˋ Jmáangˉ lají̱i̱ꞌ˜ nʉ́ꞌˉguɨ e nilɨseengˋ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ Abraham \p \v 48 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ dseaˋ Israel lají̱i̱ꞌ˜ e cajíngꞌˉ Jesús do, jo̱baꞌ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Nɨjábꞌˉ júuˆ quíˉnaaꞌ e féꞌˋnaaꞌ uii˜ quíiꞌˉ, e ꞌnʉˋ lɨnꞌˊ jaangˋ dseaˋ samaritano jo̱guɨ e iuungˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ aꞌˊ. \p \v 49 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —U̱˜, jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ jaˋ i̱ iuungˉ dsiiˉ la, co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e jmóoˋo e lɨco̱ꞌ jmɨꞌgooˉ Tiquiéˆe Fidiéebˇ; jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋguɨ jaˋ e jmɨꞌgooˋnaꞌ jnea˜ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ. \v 50 Jo̱ dsʉꞌ jnea˜ jaˋ fáꞌˋa e iin˜n e nijmɨꞌgooˋnaꞌ jnea˜, jo̱ dsʉꞌ seemˋ jaangˋ i̱ iing˜ e ꞌnʉ́ꞌˋ nijmɨꞌgooˋnaꞌ jnea˜, jo̱ dseaˋ íbˋ i̱ quidsiˊ íꞌˋ laco̱ꞌ catɨ́ɨngˉ. \v 51 Jo̱baꞌ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e doñiˊ i̱i̱ˋ i̱ nʉ́ʉꞌ˜ júuˆ quiéˉe, jo̱baꞌ dseaˋ íˋ jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ faꞌ e nijúuiñˉ. \p \v 52 Jo̱baꞌ cañíiˋ dseaˋ Israel quiáꞌˉ dseaˋ do: \p —Lanaguɨb dseángꞌˉ nɨcalɨta˜ dsiˋnaaꞌ e i̱ ꞌlɨmꞌˆ iuungˉ áaˊ ꞌnʉˋ. Co̱ꞌ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ Abraham có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ cajúmˉbre, jo̱guɨ dsʉꞌ ꞌnʉˋ fóꞌˋ e doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ nʉ́ʉꞌ˜ júuˆ quíiꞌˉ, jo̱baꞌ jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ faꞌ e nijúuiñˉ. \v 53 Jo̱guɨ ꞌnʉˋ, ¿su ɨˊ aꞌˊ e niingˉguɨꞌ laco̱ꞌguɨ i̱ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ Abraham do? Co̱ꞌ íˋ nɨcajúmˉbre, jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ cajúmˉbre cajo̱. Jo̱guɨ ꞌnʉˋ, ¿i̱˜ ɨˊ oꞌˊ e lɨnꞌˊ? \p \v 54 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Faco̱ꞌ jnea˜ jmɨꞌgooˉ ꞌñiáꞌˋa, jo̱baꞌ jaˋ e quíingˊ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ e jmóoˋo do faco̱ꞌ lajo̱. Jo̱ dsʉꞌ Tiquiéˆe Fidiéebˇ dseaˋ i̱ jmɨꞌgóˋ jnea˜, i̱ dseaˋ i̱ fóꞌˋnaꞌ i̱ lɨ́ɨngˊ Fidiéeˇ quíiˉnaꞌ cajo̱. \v 55 Jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ cuíingˋnaꞌ dseaˋ íˋ, dsʉꞌ jnea˜guɨ guiʉ́bˉ cuíinˋnre, jo̱guɨ faco̱ꞌ jnea˜ fáꞌˋa e jaˋ cuíinˋnre, jo̱baꞌ dseaˋ adseaamˋ lɨ́ɨnˊn jóng lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la lɨ́ɨngˊ ꞌnʉ́ꞌˋ faco̱ꞌ lajo̱. Jo̱ dsʉꞌ jnea˜guɨ guiʉ́bˉ cuíinˋn dseaˋ do jo̱guɨ jmiti˜baa júuˆ quiáꞌrˉ. \v 56 Jo̱ i̱ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ quíiˉnaꞌ Abraham do, eáamˊ calɨꞌiáangˋ dsíirˊ mɨ˜ calɨñirˊ jaléꞌˋ e nidsingɨ́ɨngˉ jnea˜, jo̱ co̱ꞌ dseángꞌˉ cangáˉbre e jo̱, jo̱baꞌ eáamˊ calɨꞌiáangˋ dsíirˊ. \p \v 57 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ Israel do jaléꞌˋ e casɨ́ꞌˉ Jesús írˋ, jo̱baꞌ cañíirˋ quiáꞌˉ dseaˋ do: \p —ꞌNʉˋ jaˋ mɨˊ guóoˊbɨꞌ cincuenta ji̱i̱ˋ, jo̱ fóꞌˋ e cañíimˊbaꞌ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ Abraham. \p \v 58 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —E labaꞌ iin˜n jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e nɨseemˋ jnea˜ lají̱i̱ꞌ˜ mɨ˜ nʉ́ꞌˉguɨ e nilɨseengˋ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ Abraham do. \p \v 59 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ do e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ dsifɨˊ lajo̱b casɨtɨ́ɨiñˊ cu̱u̱˜ có̱o̱ꞌ˜ e sɨꞌíˆ nijngáiñꞌˉ Jesús; jo̱ dsʉꞌ dseaˋ do ladsifɨbˊ caꞌméeiñˋ, jo̱ cagüɨꞌɨ́ɨˊbre e fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ féꞌˋ do e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén. \c 9 \s1 Mɨ˜ cajméeˋ Jesús e calɨjnéꞌˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ tiuungˉ \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, co̱o̱ˋ néeꞌ˜ cangɨ́ɨngˊ Jesús co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do fɨˊ quiá̱ꞌˉ lɨ˜ guiing˜ jaangˋ dseaˋ i̱ tiuungˉ latɨˊ mɨ˜ cangáangꞌ˜. \v 2 Jo̱baꞌ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do cajmɨngɨ́ꞌˉreiñꞌ lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Tɨfaꞌˊ, ¿jialɨꞌˊ cangáangꞌ˜ i̱ dseaˋ na e tiuuiñˉ? ¿Su calɨ́iñˉ lana uíiꞌ˜ dseeˉ quiáꞌrˉ o̱faꞌ uíiꞌ˜ dseeˉ quiáꞌˉ sejmiiˋbre é? \p \v 3 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jaˋ lɨ́ɨˊ lajo̱ e uíiꞌ˜ dseeˉ quiáꞌrˉ calɨ́iñˉ lana, o̱ꞌguɨ uíiꞌ˜ dseeˉ e óoˋ sejmiirˋ. Co̱ꞌ calɨ́iñˉ lana e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ cuøˊ li˜ e lajɨbˋ quɨ́ɨꞌ˜ Fidiéeˇ jmɨɨ˜ líˋ jmérˉ. \v 4 Jo̱ lajeeˇ e jneáˋ, ꞌnéˉ jmóˆbaaꞌ ta˜ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ jí̱i̱ꞌ˜ júuˆ e sɨnʉ́ꞌˆnaaꞌ quiáꞌˉ dseaˋ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la; dsʉco̱ꞌ co̱o̱bˋ mɨ˜ ninʉ́ˋ, jo̱baꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ joˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ faꞌ nijméˉguɨr ta˜. \v 5 Jo̱ lajeeˇ e táamˋbɨ́ɨ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱baꞌ jneab˜ lɨ́ɨnˊn e jɨˋ e cuøˊ e jnéꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \p \v 6 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e caféꞌˋ Jesús e júuˆ na, jo̱ caꞌñíirˊ fɨˊ ni˜ uǿˆ, jo̱ có̱o̱ꞌ˜ e jmeꞌeꞌrˊ do cacáiñꞌˋ jee˜ ꞌleeˋ, jo̱ cajméerˋ capíꞌˆ jí̱i̱ˋ, jo̱ có̱o̱ꞌ˜ e jo̱b casú̱u̱rˉ jminiˇ i̱ dseaˋ tiuungˉ do. \v 7 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lalab casɨ́ꞌˉreiñꞌ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Gua˜ jo̱ güɨrú̱u̱ꞌ˜ jminíꞌˆ fɨˊ dsíiˊ guiéeˊ sɨlɨ́ɨngˇ e siiˋ Siloé —jo̱ e Siloé do guǿngꞌˋ Jaangˋ i̱ Casíingˋ Dseaˋ. \p Jo̱baꞌ lajo̱b cajméeˋ i̱ dseaˋ tiuungˉ do, cangóˉbre e cangorú̱u̱ꞌrˇ jminirˇ, jo̱ nɨjnéꞌˋbre mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caquɨiñꞌˉ fɨˊ jo̱. \v 8 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ neáangˊ jíingˉ laco̱ꞌ lɨ˜ guiiñꞌ˜ do có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ jiéngꞌˋ i̱ níiˉ quiáꞌrˉ lamɨ˜ jéengˊguɨ e guiiñ˜ mɨrˊ cuuˉ, jo̱baꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ jmɨngɨ́ꞌˉ rúiñꞌˋ jo̱ féꞌrˋ: \p —¿Su o̱ꞌ i̱ dseañʉꞌˋ nabɨ i̱ lamɨ˜ guaˋ ta˜ mɨˊ cuuˉ do? \p \v 9 Jo̱ i̱ lɨɨng˜ i̱ dseaˋ do jíñꞌˉ: \p —Dseaˋ íˋbɨ na. \p Jo̱guɨ i̱ lɨɨng˜guɨ féꞌˋ: \p —U̱˜, o̱ꞌ íˋ na, lɨ́ꞌˆ lajo̱jiʉ jnéemˉbre. \p Jo̱ mɨ˜ calɨlíꞌˆ i̱ dseaˋ tiuungˉ do e sɨ́ɨngˋ dseaˋ uii˜ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ cañíirˋ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jnea˜bɨ dseaˋ íˋ. \p \v 10 Jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌˉ i̱ dseaˋ do i̱ dseaˋ lamɨ˜ tiuungˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jo̱ ¿jial cajmeeꞌˉ e calɨjnéꞌˋtu̱ꞌ? \p \v 11 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ lamɨ˜ tiuungˉ do quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —I̱ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Jesús dob cajmiꞌleáaiñˉ jnea˜ e lɨco̱ꞌ cajméerˋ capíꞌˆ jí̱i̱ˋ có̱o̱ꞌ˜ jmeꞌeꞌrˊ, jo̱ có̱o̱ꞌ˜ e jo̱b casú̱u̱rˉ jminiiˉ, jo̱guɨ caquiʉꞌrˊ ta˜ jnea˜ e ninii˜i nirú̱u̱ꞌˇu̱ jminiiˉ e fɨˊ guiéeˊ sɨlɨ́ɨngˇ e siiˋ Siloé do, jo̱baꞌ lajo̱b cajméˉe. Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ calɨ́ˉ rú̱u̱ꞌ˜u̱ jminiiˉ, ladsifɨˊ lanab calɨjnéꞌˋe. \p \v 12 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajmɨngɨ́ꞌˉtu̱ i̱ dseaˋ do i̱ dseaˋ lamɨ˜ tiuungˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jo̱ ¿jnang˜guɨ i̱ dseañʉꞌˋ íˋ lana? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ lamɨ˜ tiuungˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jaˋ ñiiˉ jnaaiñˋ. \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ tiuungˉ do i̱˜ i̱ cajmiꞌleáangˉ írˋ \p \v 13-14 Jo̱ ꞌñiaꞌˊ ie˜ jmɨɨ˜ e cajméeˋ Jesús e jí̱i̱ˋ do có̱o̱ꞌ˜ e calɨjnéꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ lamɨ˜ tiuungˉ do, ie˜ jo̱ dseángꞌˉ cangotíingˋ jmɨɨ˜ e quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋ dseaˋ Israel e jmiꞌíñꞌˊ. Jo̱baꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ cuíiˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ tiuungˉ do catǿˉbre i̱ dseaˋ íˋ jo̱ cangojeáangˆneiñꞌ fɨˊ quiniˇ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo. \v 15 Jo̱baꞌ mɨ˜ caguiéiñꞌˉ do fɨˊ jo̱, i̱ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo do cajmɨngɨ́ꞌˉreiñꞌ jial calɨ́ˉ e calɨjnéiñꞌˋ. Jo̱ dseaˋ do cañíirˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ Israel do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Móꞌˆ, jí̱i̱bˋ casú̱u̱ˉ dseaˋ do jminiiˉ, jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangorú̱u̱ꞌˇu̱, jo̱ lajo̱baꞌ calɨjnéꞌˋe. \p \v 16 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ i̱ lɨɨiñꞌ˜ do cajíñꞌˉ: \p —I̱ dseaˋ i̱ cajméeˋ e jo̱ jaˋ líꞌˆ dsiˋnaaꞌ lɨ́ɨiñˊ dseaˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, co̱ꞌ jaˋ jmɨꞌgórˋ e jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ jneaa˜aaꞌ, dseaˋ lɨ́ɨˊɨɨꞌ dseaˋ Israel. \p Dsʉꞌ caguiaangˉguɨ i̱ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo do féꞌrˋ jo̱ jíñꞌˉ: \p —Jo̱ ¿jial quɨ́ɨꞌ˜ i̱ dseañʉꞌˋ do jmɨɨ˜ nijmérˉ jaléꞌˋ e jo̱ song jaangˋ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quibˊ lɨ́ɨiñˊ? \p Jo̱ e jo̱ caꞌuíingˉ e lajeeˇ laꞌóꞌˋ íˋbre canaaiñˋ e joˋ sɨ́ɨiñˋ røøˋ. \v 17 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajmɨngɨ́ꞌˉtu̱r i̱ dseaˋ i̱ lamɨ˜ tiuungˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jo̱ laco̱ꞌ fóꞌˋ na e caꞌláamˉbaꞌ. Jo̱ ¿e˜ fóꞌˋ uii˜ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ cajmiꞌleáangˉ ꞌnʉˋ do? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ dseaˋ do quiáꞌˉ i̱ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jnea˜ lɨ́nˉn e dseaˋ íˋ lɨ́ɨiñˊ jaangˋ dseaˋ i̱ féꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \p \v 18 Jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo do jaˋ iiñ˜ faꞌ jáꞌˉ calɨ́iñˉ e lamɨ˜ tiuungˉ i̱ dseaˋ i̱ nɨjnéꞌˋ lana jo̱baꞌ catǿꞌrˉ sejmiiˋ i̱ dseaˋ do. \v 19 Jo̱ mɨ˜ caguilíiñꞌˉ do, jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌˉreiñꞌ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Su jó̱o̱ˋbaꞌ lɨ́ɨngˊ i̱ dseañʉꞌˋ la? Jo̱ jméeꞌ˜naꞌ jneaꞌˆ júuˆ røøˋ, ¿su dseángꞌˉ tiuuiñˉ calɨsémˋbre? jo̱ song lajo̱, ¿jial calɨ́ˉ e lana nɨjnéꞌrˋ? \p \v 20 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ sejmiiˋ i̱ dseaˋ i̱ lamɨ˜ tiuungˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Cuíimˋ jneaꞌˆ guiʉ́ˉ jó̱o̱ˋnaaꞌ, jo̱guɨ ne˜baaꞌ røøˋ e tiuumˉbre calɨséiñˋ; \v 21 jo̱ dsʉꞌ jaˋ ne˜naaꞌ jial e calɨjnéꞌrˋ, o̱ꞌguɨ ne˜naaꞌ i̱˜ i̱ cajméeˋ e calɨjnéꞌrˋ cajo̱; jo̱ nab cuǿøngˋ nijmɨngɨ́ɨꞌˇnaꞌre ꞌñiaꞌrˊ co̱ꞌ nɨfémꞌˊbre, jo̱ ꞌñiaꞌˊbre cuǿøngˋ líˋ jmeáꞌrˉ ꞌnʉ́ꞌˋ júuˆ dseángꞌˉ laco̱ꞌ calɨ́ˉ. \p \v 22 Jo̱ cajíngꞌˉ i̱ sejmiirˋ do lajo̱, co̱ꞌ ꞌgóꞌˋbre fɨng eeˋ cajmeángꞌˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo írˋ. Co̱ꞌ i̱ dseaˋ íˋ, røøbˋ nɨcasɨ́ɨiñˉ e song seengˋ dseaˋ i̱ jmicuíingˋ Jesús e lɨ́ɨiñꞌˊ do Dseaˋ Jmáangˉ i̱ sɨjeengˇ dseaˋ Israel i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ lajo̱, joˋ seaˋ fɨˊ quiáꞌrˉ faꞌ e niquɨ́ngꞌˊguɨr jee˜ dseaˋ Israel o̱ꞌguɨ cuǿøngˋ faꞌ e nidsilíingˉguɨr fɨˊ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ do cajo̱. \v 23 Jo̱ uiing˜ lajo̱baꞌ cajíngꞌˉ sejmiiˋ i̱ dseaˋ i̱ caꞌláangˉ do e yaang˜ i̱ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo do ꞌnéˉ nijmɨngɨ́ꞌrˉ i̱ jó̱o̱iñꞌˊ do co̱ꞌ nɨfémꞌˊbiñꞌ do. \p \v 24 Jo̱ i̱ dseaˋ Israel do caléꞌˋ catú̱ˉ catǿꞌrˉ i̱ dseaˋ i̱ lamɨ˜ tiuungˉ do jo̱ lalab casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Féeꞌ˜ júuˆ jáꞌˉ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ, co̱ꞌ nɨneb˜ jneaꞌˆ røøˋ e i̱ Jesús do lɨ́ɨiñˊ jaangˋ dseaˋ dseeˉ dseaˋ quibˊ. \p \v 25 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ i̱ dseaˋ lamɨ˜ tiuungˉ do quiáꞌˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaˋ ñiˋ jnea˜ su lɨ́ɨiñˊ dseaˋ røøngˋ dseeˉ o̱si o̱ꞌ lajo̱ é, lají̱i̱ꞌ˜ e ñiiˉ quiáꞌrˉ e jnea˜ lamɨ˜ tiuumˉbaa, jo̱guɨ lana nɨcajméerˋ e nɨcalɨjnéꞌˋbaa. \p \v 26 Jo̱baꞌ i̱ dseaˋ do cajmɨngɨ́ꞌˉtu̱r i̱ dseaˋ i̱ caꞌláangˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿E˜ jí̱i̱ꞌ˜ e cajméeˋ i̱ dseaˋ do quíiꞌˉ e calɨjnéꞌˋ? \p \v 27 Jo̱baꞌ cañíiñꞌˋ do quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Nɨcafɨ́ɨˉbaa ꞌnʉ́ꞌˋ lají̱i̱ꞌ˜ e cajméerˋ quiéˉe do, jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ. Jo̱baꞌ ¿jialɨꞌˊ iing˜naꞌ e nifáꞌˆtú̱u̱ caléꞌˋ catú̱ˉ e jo̱? O̱faꞌ iim˜baꞌ é e niꞌuíingˉnaꞌ dseaˋ quiáꞌrˉ cajo̱. \p \v 28 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo do lado, jo̱baꞌ canaaiñˋ sɨ́ꞌrˋ i̱ dseaˋ i̱ caꞌláangˉ do júuˆ ꞌníꞌˋ jo̱ sɨ́ꞌˋreiñꞌ: \p —ꞌNʉˋ lɨnꞌˊ jaangˋ dseaˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ, jo̱ dsʉꞌ jneaꞌˆguɨ dseaˋ quiáꞌˉ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ Moi˜ lɨ́ɨˊnaaꞌ. \v 29 Co̱ꞌ jneaꞌˆ ne˜baaꞌ røøˋ e Fidiéebˇ dseaˋ casɨ́ɨiñˉ có̱o̱ꞌ˜ Moi˜; jo̱ dsʉꞌ i̱ Jesús do jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ ne˜naaꞌ jie˜ fɨˊ lɨ˜ jáarˊ. \p \v 30 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋtu̱ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ caꞌláangˉ do quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do: \p —Eeˋbɨ júuˆ jo̱, e jaˋ ñíˆnaꞌ jie˜ fɨˊ lɨ˜ jáarˊ, dsʉꞌ jnea˜guɨ, dseaˋ íˋbingꞌ nɨcacuøꞌˊ jnea˜ e calɨjnéꞌˋe. \v 31 Jo̱ ne˜baaꞌ røøˋ e jaˋ núuˋ Fidiéeˇ júuˆ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ røøngˋ dseeˉ; co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ dseaˋ i̱ jmiféngꞌˊ íˋbre jo̱guɨ i̱ jmóoˋ lají̱i̱ꞌ˜ e iiñ˜, jí̱i̱ꞌ˜ dseaˋ íˋbingꞌ i̱ núurˋ júuˆ quiáꞌˉ. \v 32 Jo̱ jaˋ jiéꞌˋ lɨ˜ mɨˊ canʉ́ꞌˋ júuˆ e seengˋ dseaˋ i̱ quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ e nijmérˉ e nilɨjnéꞌˋ jaangˋ dseaˋ i̱ tiuungˉ latɨˊ mɨ˜ calɨséngˋ. \v 33 Co̱faꞌ i̱ dseaˋ la jaˋ jáarˊ e casíiˋ Fidiéeˇ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ e quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ líˋ jmérˉ jóng faco̱ꞌ lajo̱. \p \v 34 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo e júuˆ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ caꞌláangˉ do, jo̱baꞌ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌˉreiñꞌ lala: \p —ꞌNʉˋ, dseaˋ cangáanꞌ˜ e eáangˊ sɨlɨ́ɨꞌˇ dseeˉ ꞌnʉˋ, jo̱guɨ lana, ¿jialɨꞌˊ ꞌnʉˋ nɨꞌiinꞌ˜ e niꞌéꞌˆ jneaꞌˆ jial ꞌnéˉ jmóˆooꞌ? \p Jo̱baꞌ i̱ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo do caguíiñˋ i̱ dseaˋ i̱ lamɨ˜ tiuungˉ do conguiaˊ e fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ quiáꞌrˉ do. \s1 Lafaꞌ tiuumˉ dseaˋ mɨ˜ røøiñˋ dseeˉ \p \v 35 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, calɨñiˊ Jesús e caguíimˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo do fɨˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ quiáꞌrˉ i̱ dseaˋ i̱ lamɨ˜ tiuungˉ do, jo̱ dseángꞌˉ joˋ íngꞌˋneiñꞌ do. Jo̱ mɨ˜ cajíngꞌˊtu̱ rúngꞌˋ Jesús có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ i̱ lamɨ˜ tiuungˉ do, jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿Su jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ ꞌnʉˋ júuˆ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨiñˊ jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ? \p \v 36 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jméeꞌ˜ jnea˜ júuˆ i̱˜ i̱ dseaˋ íˋ, jo̱ lajo̱baꞌ jáꞌˉ nilíinˋn júuˆ quiáꞌrˉ. \p \v 37 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Nɨcañíimˊbɨꞌ dseaˋ íˋ, jneab˜ íˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ sinꞌˊ sɨɨnꞌ˜ lana. \p \v 38 Jo̱baꞌ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ caꞌláangˉ do casíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiniˇ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Jábꞌˉ lɨ́ɨnˋn júuˆ quíiꞌˉ, Fíiˋi. \p \v 39 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajíngꞌˉtu̱ Jesús casɨ́ꞌˉreiñꞌ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jnea˜ cagáˉa fɨˊ jmɨgüíˋ la e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ niquidsiiˉ íꞌˋ quiáꞌˉ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌˉ dseaˋ jmɨgüíˋ, jo̱ lajo̱baꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ lafaꞌ tiuungˉ uíiꞌ˜ dseeˉ quiáꞌrˉ niꞌuíiñˉ dseaˋ i̱ lafaꞌ i̱ jnéꞌˋtu̱ caléꞌˋ catú̱ˉ, jo̱guɨ i̱ dseaˋ i̱ ɨˊ dsíiˊ e jnéꞌrˋ, jo̱baꞌ niꞌuíiñˉ dseaˋ i̱ lafaꞌ tiuungˉ. \p \v 40 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canúuˉ e jo̱ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo i̱ niteáangˉ có̱o̱ꞌ˜ Jesús ie˜ jo̱, jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jo̱, ¿su jneaꞌˆ lɨ́ɨˊnaaꞌ lafaꞌ dseaˋ tiuumˉ jóng? \p \v 41 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do caléꞌˋ catú̱ˉ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Faco̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ lafaꞌ dseaˋ tiuungˉ, jo̱baꞌ jaˋ e dseeˉ ooˉnaꞌ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ dseeˉ quíiˉnaꞌ jóng. Jo̱guɨ dsʉco̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ ɨˊ óoˊnaꞌ e lafaꞌ jnéꞌˋbaꞌ, jo̱baꞌ seabˋ dseeˉ quíiˉnaꞌ. \c 10 \s1 Jaangˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ íˆ guiʉ́ˉ joꞌseꞌˋ quiáꞌˉ \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, casɨ́ꞌˉguɨ Jesús jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ caseángꞌˊ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —E labaꞌ iin˜n jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ, e doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ iing˜ nicuáꞌˉ iáˋ fɨˊ lɨ˜ sɨjnɨ́ɨngˇ joꞌseꞌˋ quiéˉe jo̱ jaˋ ꞌnóꞌrˊ e ningɨ́iñˉ fɨˊ oꞌiáˋ quiáꞌˉ e iáˋ do, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ lɨ́ɨiñˊ jaangˋ ɨ̱ɨ̱ˋ i̱ ꞌléeˊ. \v 2 Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋguɨ i̱ íˋ fɨˊ oꞌiáˋ quiáꞌˉ e iáˋ do, jo̱baꞌ dseaˋ íˋ lɨ́ɨiñˊ jaangˋ i̱ jmóoˋ íˆ røøˋ joꞌseꞌˋ quiáꞌˉ. \v 3 Jo̱guɨ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ íˆ jnɨ́ˆ e lɨ˜ teáangꞌ˜ i̱ joꞌseꞌˋ do, náaˊbre oꞌiáˋ e laco̱ꞌ ningɨ́ngˉ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ íˆ guiʉ́ˉ i̱ joꞌseꞌˋ do. Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ íˆ guiʉ́ˉ i̱ joꞌseꞌˋ do nitǿꞌrˋ lajaangˋ lajaangˋ i̱ joꞌseꞌˋ do quiáꞌrˉ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ la siiñꞌˋ do, jo̱ jaléngꞌˋ i̱ joꞌseꞌˋ do nɨcuíiˋbreꞌ luu˜ i̱ fii˜reꞌ do. Jo̱ i̱ fii˜reꞌ do uǿømˋbre i̱ joꞌseꞌˋ do e laco̱ꞌ dsijéengˊneiñꞌ fɨˊ jee˜ móꞌˋ. \v 4 Jo̱ mɨ˜ catóꞌˊ e uøøiñꞌˋ do lajaléngꞌˋneꞌ, jo̱baꞌ ꞌñiabꞌˊ i̱ dseaˋ do quie̱rˊ nifɨˊ quiáꞌˉ i̱ jóꞌˋ quiáꞌrˉ do, jo̱ lajo̱b nidsilíingˉ i̱ joꞌseꞌˋ do laco̱ꞌ ngóoˊ fii˜reꞌ, co̱ꞌ guiʉ́bˉ nɨcuíimˋbreꞌ luu˜ dseaˋ do. \v 5 Jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ i̱ joꞌseꞌˋ do jaˋ dsiqui̱ꞌˊreꞌ dseaˋ i̱ jaˋ cuíingˋneꞌ, co̱ꞌ lɨ́ꞌˆ lɨˊ cuí̱i̱ˋbreꞌ mɨ˜ níingˉneꞌ i̱ dseaˋ laꞌíˋ, co̱ꞌ jaˋ cuíiˋreꞌ luu˜ i̱ dseaˋ laꞌíˋ. \p \v 6 Jo̱ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do có̱o̱ꞌ˜ júuˆ lana, jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ do jaˋ cangáiñꞌˋ e˜ guǿngꞌˋ e júuˆ e casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ do ie˜ jo̱. \s1 Jesús lɨ́ɨiñˊ jaangˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ íˆ guiʉ́ˉ joꞌseꞌˋ quiáꞌˉ \p \v 7 Jo̱ lalab casɨ́ꞌˉguɨ Jesús i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —E labaꞌ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ: Jnea˜ lɨ́ɨnˊn e jnɨ́ˆ quiáꞌˉ e iáˋ e lɨ˜ dsitáangꞌ˜ i̱ joꞌseꞌˋ do. \v 8 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ jmɨgóoˋ i̱ nɨcajalíingˉ lají̱i̱ꞌ˜ nʉ́ꞌˉguɨ e nigáaˊ jnea˜ do, jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ lɨ́ɨiñˊ ɨ̱ɨ̱ˋ i̱ ꞌléeˊ, jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ lafaꞌ joꞌseꞌˋ quiéˉe jaˋ calɨjíiꞌr˜ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ do. \v 9 Jo̱ jnea˜ fáꞌˋtú̱u̱ e lɨ́ɨnˊn e jnɨ́ˆ do, jo̱baꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ íngꞌˋ jnea˜ jo̱guɨ ningɨ́iñˉ fɨˊ e jnɨ́ˆ quiéˉe do, jo̱baꞌ dseaˋ íˋbingꞌ i̱ nilíꞌˋ nileángˋ jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌˉ. Co̱ꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lɨ́ɨiñˊ lafaꞌ joꞌseꞌˋ quiéˉe i̱ cuǿøngˋ líˋ dsitáangꞌ˜ jo̱guɨ uǿøngˋ jo̱guɨ dséꞌˊbreꞌ e gøꞌˊreꞌ. \p \v 10 ’Dsʉꞌ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ ɨ̱ɨ̱ˋ do lɨco̱ꞌ jmóorˋ ta˜ uǿøngˋ jaléngꞌˋ joꞌseꞌˋ quiéˉe jo̱guɨ jmóorˋ ta˜ íingˉneiñꞌ jo̱guɨ jngangꞌˊneiñꞌ cajo̱; jo̱ dsʉꞌ jnea˜guɨ cagüénˉn fɨˊ jmɨgüíˋ la e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ nilɨseengˋ dseaˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜ dseángꞌˉ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ sɨꞌíˆ. \v 11 Jo̱ jnea˜ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ íˆ guiʉ́ˉ joꞌseꞌˋ quiáꞌˉ, jo̱ cartɨˊ jáamꞌ˜ ꞌñiáꞌˋa e laco̱ꞌ jaˋ niꞌíingˉ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ i̱ joꞌseꞌˋ quiéˉe do. \v 12 Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋguɨ i̱ jaˋ jíiꞌ˜ e ta˜ jo̱, jo̱ lɨco̱ꞌ lɨ́ˋ dsíirˊ jí̱i̱ꞌ˜ e ꞌléemꞌ˜bre, jo̱baꞌ fɨng caguiéˉ jaangˋ ieꞌdsinúuˆ lajeeˇ e nírˋ i̱ joꞌseꞌˋ do jo̱ cuí̱i̱ˋbre jóng, jo̱ dob tiúuiñˆ i̱ joꞌseꞌˋ do. Jo̱ lajo̱b jmóorˋ, co̱ꞌ jaˋ lɨ́ɨiñˊ dseángꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ níˋ guiʉ́ˉ joꞌseꞌˋ jo̱guɨ co̱ꞌ o̱ꞌ joꞌseꞌˋ quiáꞌˉguɨr cajo̱. Jo̱baꞌ cuøꞌˊbre fɨˊ i̱ ieꞌdsinúuˆ do e nijmeángꞌˋneꞌ jo̱guɨ nicúngꞌˊneꞌ i̱ joꞌseꞌˋ do jo̱guɨ e nisojǿngˉ i̱ caguiaangˉguɨ do fɨˊ la fɨˊ na. \v 13 Jo̱ tiúumˉ i̱ dseaˋ do i̱ joꞌseꞌˋ do, co̱ꞌ lɨco̱ꞌ lɨ́ˋ dsíirˊ cuubˉ, jo̱ jaˋ eeˋ fɨꞌíˆ óorˋ quiáꞌˉ i̱ jóꞌˋ i̱ jéeiñˋ do. \p \v 14-15 ’Jo̱ fɨ́ɨˉtú̱u̱ ꞌnʉ́ꞌˋ e jnea˜ lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ íˆ guiʉ́ˉ joꞌseꞌˋ quiáꞌˉ. Jo̱ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ Tiquiéˆe guiʉ́bˉ cuíiñˋ jnea˜, jo̱baꞌ lajo̱b jnea˜ cajo̱ guiʉ́bˉ cuíinˋnre; jo̱guɨ lajo̱bɨ cajo̱ guiʉ́bˉ cuíingˋ jnea˜ jaléngꞌˋ i̱ lɨ́ɨngˊ lafaꞌ joꞌseꞌˋ quiéˉe, jo̱baꞌ lajo̱b cajo̱ jaléngꞌˋ íˋ guiʉ́bˉ cuíingˋreꞌ jnea˜. Jo̱guɨ jnea˜, cartɨˊ jáamꞌ˜ ꞌñiáꞌˋa e nijúunˉn uíiꞌ˜ jaléngꞌˋ íˋ e laco̱ꞌ jaˋ niꞌíingˉneꞌ. \v 16 Jo̱ dsʉꞌ seemˋbɨ dseaˋ i̱ nabɨ nilíingˉ lafaꞌ joꞌseꞌˋ quiéˉe i̱ ngɨˊ fɨˊ caluuˇbɨ lana. Jo̱ co̱ꞌ jaˋ mɨˊ lɨ́ɨiñˊ dseaˋ quiéˉe, jo̱baꞌ ꞌnéˉ nitǿøˆbaar cajo̱. Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ nɨlɨ́ɨngˊ lafaꞌ joꞌseꞌˋ quiéˉe do nilɨnʉ́ʉꞌ˜bre júuˆ quiéˉe, jo̱baꞌ co̱o̱bˋ ꞌléꞌˋ niꞌuíiñˉ lajeeˇ lajɨɨiñˋ, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jneab˜ dseaˋ nijmee˜e íˆ írˋ. \p \v 17 ’Jo̱ Tiquíˆiiꞌ eáamˊ ꞌneáaiñˋ jnea˜ co̱ꞌ nijáangꞌ˜ ꞌñiáꞌˋa e nijúunˉn e laco̱ꞌ nijí̱ꞌˊtú̱u̱ caléꞌˋ catú̱ˉ. \v 18 Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ seaˋ fɨˊ quiáꞌrˉ e nijngáiñꞌˉ jnea˜, co̱ꞌ ꞌñiáꞌˋbaa dseaˋ cuǿøˉø fɨˊ ꞌñiáꞌˋa e nilíinˉn lajo̱, co̱ꞌ seabˋ fɨˊ quiéˉe e nijáangꞌ˜ ꞌñiáꞌˋa e nijúunˉn jo̱guɨ e nijmee˜e e nijí̱ꞌˊtú̱u̱ cajo̱, co̱ꞌ lajo̱b ta˜ caquiʉꞌˊ Tiquiéˆe. \p \v 19 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canúuˉ dseaˋ Israel lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ Jesús, calébꞌˋ catú̱ˉ canaaiñˋ e joˋ sɨ́ɨiñˋ røøˋ uíiꞌ˜ e júuˆ e canúurˉ do. \v 20 Jo̱baꞌ fɨ́ɨmˊbre lajeeˇ laꞌóꞌˋ írˋ canaaiñˋ sɨ́ɨiñˋ jo̱ sɨ́ꞌˋ rúiñꞌˋ lala: \p —¿Jialɨꞌˊ jáꞌˉ nuuˋnaꞌ júuˆ quiáꞌˉ i̱ Jesús na? Co̱ꞌ i̱ ꞌlɨmꞌˆ iuungˉ dsíiñꞌˊ na. ¡Jaangˋ dseaˋ ngaamˋ lɨ́ɨiñꞌˊ na! \p \v 21 Jo̱ dsʉꞌ i̱ lɨɨng˜guɨ i̱ dseaˋ do féꞌrˋ jo̱ jíñꞌˉ: \p —Jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ líꞌrˋ féꞌrˋ dseángꞌˉ laco̱ꞌ féꞌˋ i̱ dseañʉꞌˋ na faco̱ꞌ jáꞌˉ e iuungˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíirˊ. Co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ i̱ iuungˉ i̱ ꞌlɨngꞌˆ dsíiˊ líꞌrˋ jmérˉ e nilɨjnéꞌˋ jaangˋ dseaˋ tiuungˉ laco̱ꞌguɨ cajméeˋ i̱ dseañʉꞌˋ na. \s1 Jaˋ jíiꞌ˜ dseaˋ Israel júuˆ quiáꞌˉ Jesús \p \v 22 Jo̱ co̱o̱ˋ néeꞌ˜ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, co̱o̱ˋ e ji̱i̱ˋ güíiˉ lajeeˇ e jmóoˋ dseaˋ Israel jmɨɨ˜ e jmiguiéngꞌˊ dsíirˊ e calɨgüeangꞌˆtu̱ caléꞌˋ catú̱ˉ e guáꞌˉ féꞌˋ quiáꞌrˉ e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén, co̱ꞌ lamɨ˜ jéengˊguɨ gabˋ cajméeˋ dseaˋ fɨˊ dsíiˊ jo̱; \v 23 jo̱ ie˜ jo̱, dob táangˋ Jesús fɨˊ co̱o̱ˋ niꞌnʉ́ʉˊ quiáꞌˉ e guáꞌˉ féꞌˋ do, jo̱ táꞌˉ co̱o̱ˋ íingꞌ˜ ngɨrˊ e fɨˊ co̱o̱ˋ niꞌnʉ́ʉˊ quiáꞌˉ e guáꞌˉ do, fɨˊ lɨ˜ siiˋ niꞌnʉ́ʉˊ quiáꞌˉ ꞌlɨɨ˜ yʉ́ʉꞌ˜ Salomón. \v 24 Jo̱ lajeeˇ ngɨˊ Jesús dob mɨ˜ carɨ̱́ɨ̱ˋ dseaˋ Israel fɨˊ lɨ˜ siñꞌˊ, jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Jo̱ ¿lɨ˜ catɨˊ nijméeꞌˆ júuˆ røøˋ e su ꞌnʉˋ dseaˋ i̱ casíingˋ Fidiéeˇ fɨˊ la e lɨnꞌˊ Dseaˋ Jmáangˉ i̱ sɨjeengˇ jneaꞌˆ do i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quíˉiiꞌ? Jo̱ lana jmeeˉdu júuˆ, ¿su ꞌnʉˋ íˋ? \p \v 25 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ Israel do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Nɨcafɨ́ɨˉbɨ́ɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e íbˋ jnea˜, jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ jáꞌˉ calɨ́ngˉnaꞌ júuˆ quiéˉe. Co̱ꞌ jalébꞌˋ e nɨcañíiˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e nɨcajméˉe, jmóoˋo laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ ta˜ huɨ̱́ꞌˋ quiáꞌˉ Tiquiéˆe, jo̱ lajaléꞌˋ e jo̱ cuøˊ li˜ e íbˋ dseángꞌˉ lɨ́ɨnˊn; \v 26 jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ e íbˋ jnea˜, co̱ꞌ jaˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ lafaꞌ joꞌseꞌˋ quiéˉe. \v 27 Co̱ꞌ i̱ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ lafaꞌ joꞌseꞌˋ quiéˉe do nɨcuíiˋbre lúuˋu, jo̱guɨ jnea˜ nɨcuíimˋbaareꞌ cajo̱, jo̱baꞌ dseaˋ íˋ jneab˜ dsiqui̱ꞌˊreꞌ. \v 28 Co̱ꞌ jnea˜ cuǿøˉbaa jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ e seeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜, jo̱ jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ faꞌ niꞌnáiñˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ o̱ꞌguɨ faꞌ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ e i̱i̱ˋ nijéngꞌˉtu̱ꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ fɨˊ jaguóoˋo. \v 29 Jo̱ lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcangɨ́ɨnˋn e nɨcacuøꞌˊ Tiquiéˆe jnea˜, e jo̱ lɨ́ɨˊ e niingˉguɨ eáangˊ lajeeˇ lajaléꞌˋ, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ faꞌ e niguíꞌˉguɨr e jo̱. \v 30 Jo̱ jnea˜ có̱o̱ꞌ˜guɨ Tiquiéˆe jaamˋ dseaˋ lɨ́ɨˊnaaꞌ. \p \v 31 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ dseaˋ Israel lají̱i̱ꞌ˜ e cajíngꞌˉ Jesús, jo̱baꞌ casɨtɨ́ɨrˊ cu̱u̱˜ caléꞌˋ catú̱ˉ e lamɨ˜ iiñ˜ niquiúiñꞌˉ dseaˋ do cartɨˊ nijngángꞌˉneiñꞌ. \v 32 Jo̱ lalab cajíngꞌˉ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ Israel do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jmiguiʉbˊ jaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌ˜ɨ jmɨɨ˜ e nɨcajméˉe jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ güeaꞌˆ quiáꞌˉ Tiquiéˆe. Jo̱ lajeeˇ lajaléꞌˋ e jo̱, ¿jnang˜ e catɨ́ɨngˉ e nijngángꞌˆnaꞌ jnea˜ có̱o̱ꞌ˜ layaang˜ cu̱u̱˜? \p \v 33 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ dseaˋ Israel quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaˋ ɨˊ dsiˋ jneaꞌˆ e nijngángꞌˆnaaꞌ ꞌnʉˋ uíiꞌ˜ jaléꞌˋ e guiʉ́ˉ e nɨcajmeeꞌˉ do, co̱ꞌ nijméˆnaaꞌ lajo̱ uíiꞌ˜ e gabˋ lɨ́ɨˊ e júuˆ e fóꞌˋ na fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ. Co̱ꞌ ꞌnʉˋ jí̱i̱ꞌ˜ dseaˋ jmɨgüíbˋ lɨnꞌˊ, jo̱guɨ iinꞌ˜ jméeꞌˆ e røøbˋ cǿønꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ. \p \v 34 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jo̱ lalab féꞌˋ Fidiéeˇ fɨˊ ni˜ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌrˉ: “Jnea˜ fáꞌˋa e ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ laco̱ꞌ diée˜.” \v 35 Jo̱ nɨne˜baaꞌ røøˋ lají̱i̱ꞌ˜ e féꞌˋ e fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do e jaˋ cuǿøngˋ féꞌˆnaaꞌ e o̱ꞌ jáꞌˉ; jo̱ e fɨˊ ni˜ e júuˆ do quiáꞌˉ Fidiéeˇ féꞌˋ e jaléngꞌˋ dseaˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ casíingˋ Fidiéeˇ júuˆ quiáꞌrˉ lɨ́ɨiñˊ laco̱ꞌ diée˜. \v 36 Jo̱ co̱ꞌ Fidiéebˇ dseaˋ caguíñꞌˋ jnea˜ jo̱guɨ casíiñˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱baꞌ, ¿jial cuǿøngˋ foꞌˆ ꞌnʉ́ꞌˋ e jnea˜ fáꞌˋa júuˆ e gaˋ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ mɨ˜ fáꞌˋa e Jó̱o̱ˊ dseaˋ íbˋ lɨ́ɨnˊn? \v 37 Jo̱ jaˋ jáꞌˉ güɨlíingˋnaꞌ jnea˜ song jnea˜ jaˋ jmóoˋo dseángꞌˉ laco̱ꞌ la jmóoˋ Tiquiéˆe. \v 38 Jo̱guɨ dsʉꞌ song jmóoˋbɨ́ɨ e quɨ́ɨꞌ˜ɨ jmɨɨ˜ do e nañiˊ faꞌ jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ jnea˜, jo̱baꞌ lɨ́ꞌˆ jáꞌˉ güɨlíingˋnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ do e laco̱ꞌ nilɨñíˆnaꞌ e jaamˋ dseaˋ lɨ́ɨngˊ jnea˜ có̱o̱ꞌ˜ Tiquiéˆe, jo̱guɨ lajo̱bɨ írˋ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ cajo̱. \p \v 39 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ dseaˋ Israel lají̱i̱ꞌ˜ e cajíngꞌˉ Jesús do, jo̱baꞌ calébꞌˋ catú̱ˉ lamɨ˜ iiñ˜ e nisáiñꞌˊ dseaˋ do, jo̱ dsʉꞌ dseaˋ do dsifɨbˊ caleáangˋ ꞌñiaꞌrˊ. \p \v 40 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caquɨmꞌˉtu̱ Jesús fɨˊ lɨ́ꞌˆ lɨˊ ꞌngóoꞌ˜ guaˋ Jordán, jo̱ fɨˊ dob caje̱rˊ e fɨˊ lɨ˜ caseáangˋ Juan jmɨɨ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ lamɨ˜ jéengˊguɨ. \v 41 Jo̱ lajeeˇ táangˋ Jesús fɨˊ jo̱, i̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ cangolíingˆ e iiñ˜ ninúrˉ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ do, jo̱ lalab féꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ: \p —E jábꞌˉ e i̱ Juan do jaˋ cajméerˋ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ e li˜ e quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ lajeeˇ cateáaiñˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱ dsʉꞌ lajalébꞌˋ e cajíñꞌˉ uii˜ quiáꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ la, dseángꞌˉ jábꞌˉ. \p \v 42 Jo̱baꞌ ie˜ jo̱ i̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ i̱ jáꞌˉ calɨ́ngˉ júuˆ quiáꞌˉ Jesús e fɨˊ jo̱. \c 11 \s1 Mɨ˜ cajúngˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Lázaro \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, lajeeˇ e táamˋbɨ Jesús fɨˊ jo̱, jo̱ ie˜ jo̱ niseengˋ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Lázaro có̱o̱ꞌ˜guɨ gángˉguɨ dseamɨ́ˋ rúiñꞌˋ, jaangˋ i̱ siiˋ Yሠjo̱guɨ jaangˋ i̱ siiˋ Marta, jo̱ lajɨˋ gaaiñꞌˋ do seeiñˋ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ lɨ˜ siiˋ Betania. Jo̱ ie˜ jo̱ guiáangꞌ˜ ráangˋ Lázaro e dséeꞌr˜. \v 2 Jo̱ i̱ dseamɨ́ˋ i̱ siiˋ Yሠi̱ rúngꞌˋ Lázaro, íbˋ i̱ caꞌéeˉ jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ tɨɨˉ Jesús jo̱guɨ cajmiquiʉ̱́ꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜ jñʉguir˜ tɨɨˉ dseaˋ do lamɨ˜ jéengˊguɨ. \v 3 Jo̱ co̱ꞌ eáamˊ dséeꞌ˜guɨ Lázaro, jo̱baꞌ i̱ dseamɨ́ˋ rúiñꞌˋ i̱ gángˉ do casíiñˋ júuˆ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús, jo̱ lalab júuˆ quie̱ˊ i̱ dseaˋ do quiáꞌˉ Jesús: \p —E lab júuˆ quie̱e̱ˉ, e i̱ dseaˋ i̱ seengˋ røøˋ có̱o̱ꞌ˜ do i̱ eáamˊ ꞌneáanꞌˋ do i̱ siiˋ Lázaro eáamˊ lɨ́ɨiñˊ lana. \p \v 4 Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ canúuˉ Jesús e jo̱, jo̱baꞌ lalab cañíirˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do: \p —Jo̱ e jmohuɨ́ɨˊ e lɨ́iñꞌˉ do jaˋ nijéngˉ írˋ fɨˊ ni˜ ꞌmóˉ, co̱ꞌ e jo̱ nilɨꞌíingˆ ta˜ e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ nilɨñiˊ dseaˋ jial tíiˊ ꞌgøngꞌˊ Fidiéeˇ, jo̱guɨ laco̱ꞌ nilɨñiˊ dseaˋ cajo̱ jial tíiˊ ꞌgøngꞌˊ jnea˜, dseaˋ lɨ́ɨnˊn Jó̱o̱ˊ dseaˋ do. \p \v 5 Jo̱ doñiˊ faꞌ eáamˊ ꞌneáangˋ Jesús i̱ dseamɨ́ˋ i̱ siiˋ Marta do jo̱guɨ i̱ siiˋ Yሠjo̱guɨ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Lázaro do, \v 6 dsʉꞌ jaˋ cangórˉ dsifɨˊ fɨˊ quiáiñꞌˉ do mɨ˜ calɨñirˊ e nɨráangˋ i̱ Lázaro do dséeꞌr˜, jo̱ cajmɨꞌɨɨm˜bɨ ꞌñiaꞌrˊ tú̱ˉ jmɨɨ˜guɨ e fɨˊ lɨ˜ táaiñˋ do. \v 7 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e tú̱ˉ jmɨɨ˜ do, jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —Máˉtú̱u̱ꞌ fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea. \p \v 8 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ íˋ quiáꞌˉ Jesús, jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Tɨfaꞌˊ, jaˋ mɨˊ ngóoˊbɨ eáangˊ e jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ seengˋ fɨˊ jo̱ lamɨ˜ iiñ˜ nijngáiñꞌˉ ꞌnʉˋ có̱o̱ꞌ˜ layaang˜ cu̱u̱˜, jo̱ ꞌnʉˋ calébꞌˋ catú̱ˉ iinꞌ˜ guóꞌˆ fɨˊ jo̱. \p \v 9 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —E jábꞌˉ e seaˋ guitu̱ˊ oor˜ lajeeˇ e jmɨ́ɨˋ; co̱faꞌ jaangˋ dseaˋ ngɨrˊ lajeeˇ e jmɨ́ɨˋ do, jo̱baꞌ jaˋ dseáangꞌ˜ niquiúiñꞌˉ, co̱ꞌ jneábˋ lɨ˜ ngɨrˊ; \v 10 jo̱ dsʉꞌ song jaangˋ dseaˋ ngɨrˊ fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ nʉʉˋ, jo̱baꞌ quiungꞌˊ guiáamˊbre ngɨrˊ, co̱ꞌ jaˋ seaˋ jɨˋ có̱o̱ꞌ˜ e cuøˊ e jneáˋ lɨ˜ ngɨrˊ. \p \v 11 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e caféꞌrˋ e júuˆ na, jo̱ cajíngꞌˉguɨr casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —I̱ dseaˋ rúꞌˋuuꞌ i̱ siiˋ Lázaro do nɨcaquiamꞌˉbre, jo̱ dsʉꞌ lana ninii˜i e nijmijnéeˋtú̱u̱ dsíiˊbre. \p \v 12 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do, jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Fíiˋnaaꞌ, jo̱ laco̱ꞌ fóꞌˋ na e nɨcaquiamꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ íˋ, jo̱baꞌ e jo̱ cuøˊ li˜ e nitíimꞌ˜tu̱r. \p \v 13 Jo̱ dsʉꞌ cajíngꞌˉ Jesús lado co̱ꞌ e nɨnicajúmˉ i̱ Lázaro do, jo̱guɨ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do ɨˊ dsíirˊ e jáꞌˉbaꞌ e lɨ́ꞌˆ güɨɨmˋ Lázaro lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ jí̱i̱ꞌ˜ e nɨcajíngꞌˉ dseaˋ do. \v 14 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do dseángꞌˉ lajangꞌˉ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Lana nɨráangˋ Lázaro ꞌlɨɨm˜bre. \v 15 Jo̱ guiʉ́ˉguɨ quíiˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e jaˋ mɨˊ ngóoˊo fɨˊ do latɨˊ lana, co̱ꞌ lajo̱baꞌ e jáꞌˉguɨ nilíingˋnaꞌ júuˆ quiéˉe, jo̱baꞌ eáamˊ iáangˋ dsiiˉ. Jo̱ lanaguɨbaꞌ dséˆeeꞌ fɨˊ quiáꞌrˉ. \p \v 16 Jo̱ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús i̱ siiˋ Tomás i̱ lɨneangꞌˆ dseaˋ suung˜ mɨ˜ canúurˉ lají̱i̱ꞌ˜ e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ rúiñꞌˋ i̱ caguiaangˉguɨ do lala: \p —Máˉaaꞌ jneaa˜aaꞌ có̱o̱ꞌr˜ cajo̱, jo̱ song cajngaꞌˊ dseaˋ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ la quie̱ˊ jneaa˜aabꞌ nijú̱u̱ˉnaaꞌ có̱o̱ꞌr˜ cajo̱. \s1 Jesús i̱ cuøˊ e jí̱ꞌˊtu̱ dseaˋ mɨ˜ ningɨ́ˋ e júuiñˉ \p \v 17 Jo̱ mɨ˜ caguiéˉ Jesús co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ quiáꞌrˉ e fɨˊ Betania e fɨˊ lɨ˜ cajúngˉ i̱ Lázaro do, jo̱ nɨngóoˊ quiʉ̱́ˋ jmɨɨb˜ e nɨcaꞌángˉ dseaˋ do mɨ˜ caguilíiñˉ fɨˊ jo̱. \v 18 Jo̱ e fɨɨˋ e siiˋ Betania do jaˋ huí̱i̱ˉ néeˊ laco̱ꞌguɨ Jerusalén, co̱ꞌ tíibˊjiʉ jí̱i̱ꞌ˜ la ꞌnɨˊ kilómetro, \v 19 jo̱baꞌ fɨ́ɨmˊ dseaˋ Israel i̱ neáangˊ fɨˊ jo̱ cangolíiñˆ e cangoꞌeerˇ i̱ Marta do có̱o̱ꞌ˜guɨ Yሠe laco̱ꞌ jaˋ lɨiñꞌˊ do fɨꞌíˆ uii˜ quiáꞌˉ e cajúngˉ i̱ rúiñꞌˋ i̱ siiˋ Lázaro do. \v 20 Jo̱ mɨ˜ calɨñiˊ Marta e nɨngóoˊ Jesús fɨˊ do, jo̱baꞌ cagüɨꞌɨ́ɨrˊ e cangojmijíñꞌˊ dseaˋ do; jo̱guɨ i̱ Yሠrúiñꞌˋ do, dob caje̱rˊ fɨˊ sɨnʉ́ʉˆ lajeeˇ jo̱. \v 21 Jo̱baꞌ mɨ˜ cajíngꞌˊ i̱ Marta do Jesús, lalab casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Faꞌ jiʉ˜guɨ mɨ˜ cagüénꞌˉ jéengˊguɨjiʉ fɨˊ la, jo̱baꞌ jaˋ cajúngˉ i̱ rúnꞌˋn do jóng faco̱ꞌ lajo̱. \v 22 Jo̱ dsʉꞌ tab˜ dsiiˉ e quɨ́bꞌˉ jmɨɨ˜ e nijmɨcó̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ jnea˜ song nimɨ́ɨꞌ˜ɨre lajo̱, co̱ꞌ doñiˊ eeˋ e mɨ́ɨꞌ˜ ꞌnʉˋ dseaˋ do, dseángꞌˉ ngɨ́ɨmˋbaꞌ. \p \v 23 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Nijí̱bꞌˊtu̱ i̱ rúnꞌˋ do. \p \v 24 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseamɨ́ˋ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jábꞌˉ, nɨñiˋbaa e jo̱ e nijí̱bꞌˊtu̱ i̱ rúnꞌˋn do mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nijí̱ꞌˊtu̱ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ jo̱. \p \v 25 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lalab cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jneab˜ dseaˋ i̱ cuøˊ e jí̱ꞌˋ dseaˋ, jo̱guɨ e nijí̱ꞌˊtu̱r mɨ˜ ningɨ́ˋ e nijúuiñˉ. Jo̱baꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ júuˆ quiéˉe, jo̱ nañiˊ faꞌ júungˉ jí̱i̱ꞌ˜ ngúuˊ táaiñˋ, dsʉꞌ jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ faꞌ niꞌnáiñˋ e seeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ; \v 26 jo̱guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ júuˆ quiéˉe jo̱guɨ e seemˋbɨr mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ jo̱, jo̱baꞌ jaˋ tó̱o̱ˋ jmɨɨ˜ faꞌ niꞌnáiñˋ e seeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ cajo̱. Jo̱baꞌ ¿su jáꞌˉ lɨ́ɨnꞌˋ jaléꞌˋ e júuˆ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ la? \p \v 27 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseamɨ́ˋ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Lajo̱b lɨ́ɨˊ, Fíiˋi, dseángꞌˉ jábꞌˉ lɨ́ɨngˋ jnea˜ e ꞌnʉbˋ lɨnꞌˊ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ camɨ́ɨngꞌ˜ i̱ sɨjeengˇ jneaꞌˆ i̱ nijáaˊ fɨˊ jmɨgüíˋ la i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quíˉiiꞌ. \s1 Mɨ˜ caquiꞌˊ Jesús tɨɨˉ é̱e̱ˋ quiáꞌˉ Lázaro \p \v 28 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e sɨ́ɨngˋ Marta có̱o̱ꞌ˜ Jesús, caquɨmꞌˉbre e cangotéerˋ i̱ rúiñꞌˋ i̱ siiˋ Yሠdo. Jo̱ mɨ˜ caguiéiñꞌˉ fɨˊ quiáꞌrˉ, lalab casɨ́ꞌrˉ i̱ rúiñꞌˋ do lɨ˜ jaˋ núuˋ dseaˋ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Dob guiing˜ i̱ tɨfaꞌˊ do, jo̱ ꞌnʉbˋ tǿꞌrˋ lana. \p \v 29 Jo̱baꞌ dsifɨˊ mɨ˜ canúuˉ Yሠe júuˆ jo̱, ladsifɨˊ lanab cagüɨꞌɨ́ɨrˊ jo̱ cangórˉ fɨˊ lɨ˜ tǿꞌˋ Jesús írˋ. \v 30 Jo̱ Jesús jaˋ mɨˊ caꞌíˉbɨr e fɨˊ jee˜ fɨɨˋ do, co̱ꞌ dobɨ guiiñ˜ e fɨˊ lɨ˜ cajíngꞌˊ rúiñꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ Marta do. \v 31 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ calɨlíꞌˆ i̱ dseaˋ Israel i̱ caguilíingˉ cangoꞌeeˇ írˋ e laco̱ꞌ jaˋ lɨiñꞌˊ do fɨꞌíˆ, jo̱ mɨ˜ cangárˉ e cagüɨꞌɨ́ɨˊ i̱ Yሠdo lajmɨnáˉ e fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌrˉ do, jo̱baꞌ cangolíimˉbre tɨꞌleáaiñˊ cajo̱ laco̱ꞌ ngóoˊ i̱ dseamɨ́ˋ do, co̱ꞌ ɨˊ dsíirˊ e ngóiñꞌˉ do ngoquíiꞌ˜bre e fɨˊ lɨ˜ caꞌángˉ i̱ ꞌlɨɨ˜ rúiñꞌˋ do. \p \v 32 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caguiéˉ i̱ Yሠdo fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ Jesús, ladsifɨˊ lanab casíꞌrˋ uǿˉ jnir˜ fɨˊ quiniˇ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Faco̱ꞌ mɨ˜ ꞌnʉˋ cagüénꞌˉ jéengˊguɨjiʉ fɨˊ la, jo̱baꞌ jaˋ cajúngˉ i̱ ꞌlɨɨ˜ rúnꞌˋn do jóng faco̱ꞌ lajo̱. \p \v 33 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangáˉ Jesús e quɨꞌˊ i̱ Yሠdo có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ Israel i̱ caguilíingˉ có̱o̱ꞌr˜ do, jo̱baꞌ eáamˊ calɨcuꞌˊ dsíirˊ i̱ dseaˋ do, jo̱guɨ eáamˊbɨ calɨjiuung˜ dsíirˊ cajo̱, \v 34 jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿Jie˜ fɨˊ lɨ˜ caꞌáangˉnaꞌ i̱ dseaˋ do? \p Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do casɨ́ꞌrˉ Jesús: \p —Máˉaaꞌ jo̱ madsijǿøˆnaaꞌ fɨˊ jo̱. \p \v 35 Jo̱ canaangˋ Jesús quɨꞌˊbre cajo̱. \v 36 Jo̱ mɨ˜ calɨlíꞌˆ i̱ dseaˋ Israel do e quɨꞌˊ Jesús, jo̱baꞌ lalab cajíñꞌˉ: \p —¡Eáamˊ niꞌneáangˋ i̱ dseañʉꞌˋ na i̱ ꞌlɨɨ˜ na! \p \v 37 Jo̱ dsʉꞌ jee˜ i̱ dseaˋ Israel do seemˋbingꞌ i̱ féꞌˋ lala: \p —I̱ nabɨ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ cajméeˋ e calɨjnéꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ lamɨ˜ tiuungˉ do, jo̱ jaˋ i̱ ñiˊ jialɨꞌˊ jaˋ cajméerˋ faꞌ e jaˋ cajúngˉ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ nɨcaꞌángˉ na. \s1 Mɨ˜ cají̱ꞌˊtu̱ Lázaro \p \v 38 Jo̱ fɨˊ dsíiˊ tóˋ cu̱u̱b˜ caꞌáaiñˉ i̱ ꞌlɨɨ˜ Lázaro do, jo̱ oꞌnʉ́ˆ e é̱e̱ˋ do cajníirˊ có̱o̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ ꞌlooˋ e feꞌˋ. Jo̱ eáamˊ lɨjiuung˜ dsíiˊ Jesús cangoquiéeiñˊ e fɨˊ lɨ˜ caꞌángˉ i̱ ꞌlɨɨ˜ do. \v 39 Jo̱ lalab cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱: \p —Je̱ꞌˊnaꞌ e ꞌlooˋ e sɨjnɨˊ e oꞌnʉ́ˆ e é̱e̱ˋ na. \p Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseamɨ́ˋ i̱ siiˋ Marta do i̱ rúngꞌˋ i̱ ꞌlɨɨ˜ do e cajíngꞌˉ Jesús lado, jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Fíiˋnaaꞌ, quiʉ̱́ˋ jmɨɨ˜ nɨngóoˊ e caꞌángˉ i̱ rúnꞌˋn na, jo̱ lana nɨsɨꞌlébꞌˋ ngúuˊ táaiñˋ, faa˜aaꞌ. \p \v 40 Jo̱ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do: \p —¿Jሠmɨˊ cafɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ e song dseángꞌˉ jáꞌˉ lɨ́ɨnꞌˋ júuˆ quiéˉe, jo̱baꞌ nimóˆbaꞌ jóng jial tíiˊ laniingˉ ꞌgøngꞌˊ Fidiéeˇ? \p \v 41 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajé̱bꞌˋ i̱ dseaˋ do e cu̱u̱˜ e sɨjnɨˊ fɨˊ oꞌnʉ́ˆ é̱e̱ˋ quiáꞌˉ i̱ Lázaro do, jo̱guɨ Jesús dsifɨˊ lanab cajǿørˉ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Teaa˜, lana cuǿøˉø ꞌnʉˋ guiꞌmáangꞌˇ, co̱ꞌ jábꞌˉ canʉ́ʉꞌˉ júuˆ quiéˉe. \v 42 Jo̱guɨ ñiˋbɨ́ɨ guiʉ́ˉ cajo̱ e contøømˉ jáꞌˉ nuuˋ ꞌnʉˋ júuˆ quiéˉe, jo̱ dsʉꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ lana e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ la jmɨɨ˜ na nijáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ e ꞌnʉbˋ dseaˋ casíinꞌˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \p \v 43 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajíngꞌˉ Jesús e júuˆ na, jo̱ caféꞌrˋ teáˋ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡Júuˊ fɨˊ lɨ˜ iuunꞌˉ na, Lázaro! \p \v 44 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e caféꞌˋ Jesús lajo̱, jo̱baꞌ dsifɨˊ lanab cagüɨꞌɨ́ɨˊ i̱ dseaˋ i̱ lamɨ˜ ꞌlɨɨng˜ do, jo̱ laco̱ꞌ sɨbéꞌˋbɨ ꞌmɨꞌˊ guotɨɨrˉ, jo̱guɨ nir˜ sɨbéꞌˋ co̱o̱ˋ jmáangꞌ˜ ꞌmɨꞌˊ. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lalab cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱: \p —Síiꞌ˜naꞌ e ꞌmɨꞌˊ e sɨbeángꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ cají̱ꞌˊtu̱ na, jo̱ lajo̱baꞌ cuǿøngˋ e ngɨ́rˉ. \s1 Mɨ˜ casɨ́ɨngˉ dseaˋ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel e nisáiñꞌˊ Jesús \r (Mt. 26:1-5; Mr. 14:1-2; Lc. 22:1-2) \p \v 45 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, i̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ Israel i̱ cangolíingˉ có̱o̱ꞌ˜ Yሠdo jáꞌˉ calɨ́iñˉ júuˆ quiáꞌˉ Jesús, co̱ꞌ cangáˉbre jaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌ˜ dseaˋ do jmɨɨ˜ ie˜ mɨ˜ cajméerˋ e cají̱ꞌˊtu̱ i̱ Lázaro do. \v 46 Jo̱ dsʉꞌ i̱ lɨɨng˜guɨ i̱ dseaˋ Israel i̱ cangáˉ e cajméeˋ Jesús do cangocó̱o̱rˋ júuˆ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ góorˋ i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo jaléꞌˋ e cangárˉ do. \v 47 Jo̱ mɨ˜ calɨñiˊ i̱ dseaˋ fariseo do e jo̱, jo̱baꞌ casɨ́ɨiñˉ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ e laco̱ꞌ niseángꞌˊ i̱ dseata˜ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel e laco̱ꞌ nisɨ́iñˉ e˜ nijmérˉ có̱o̱ꞌ˜ Jesús. Jo̱ lalab jmɨngɨ́ꞌˉ rúiñꞌˋ: \p —¿E˜ nijmóˆooꞌ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseañʉꞌˋ do? Co̱ꞌ eáamˊ jmiguiʉˊ jaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ jmóorˋ e dsigáˋ dsíiˊ dseaˋ. \v 48 Jo̱ song jaˋ nijnɨɨng˜naaꞌ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ fɨ́ɨmˊ dseaˋ nidsitáaiñˉ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do, jo̱ dseáamꞌ˜ e dseata˜ i̱ neáangˊ fɨˊ Roma nijaꞌíiñˉ guáꞌˉ quíˉiiꞌ o̱si lajaléngꞌˋnaaꞌ dseaˋ lɨ́ɨˊnaaꞌ dseaˋ Israel fɨng song calɨñirˊ jaléꞌˋ e jo̱. \p \v 49 Jo̱ jaangˋ lajeeˇ i̱ fii˜ jmidseaˋ do nisiirˋ Caifás, jo̱ lɨ́ɨiñˊ fii˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ jmidseaˋ ie˜ jo̱, jo̱baꞌ lalab cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ rúiñꞌˋ caguiaangˉguɨ do jo̱ caféꞌrˋ: \p —¡Dseángꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ eeˋ ñíˆ ꞌnʉ́ꞌˋ! \v 50 Jo̱ jaˋ ɨˊ óoˊnaꞌ e guiʉ́ˉguɨ quíˉiiꞌ e nijúungˉ jaangˋ dseaˋ góoˋnaaꞌ cuaiñ˜ quíˉiiꞌ lajaléꞌˋnaaꞌ e laco̱ꞌguɨ e niꞌíingˉnaaꞌ lajaléngꞌˋnaaꞌ dseaˋ lɨ́ɨˊnaaꞌ dseaˋ Israel. \p \v 51 Jo̱ i̱ Caifás do jaˋ cajíñꞌˉ lajo̱ uíiꞌ˜ e la tɨɨiñˋ ꞌñiaꞌrˊ, dsʉꞌ fii˜ jmidseabˋ lɨ́ɨiñˊ ie˜ jo̱, jo̱baꞌ Fidiéebˇ cacuøꞌˊ írˋ e cajíñꞌˉ lajo̱ e Jesús nijúuiñˉ cuaiñ˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel; \v 52 jo̱ o̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ e nijúungˉ dseaˋ do uii˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ góorˋ, co̱ꞌ lajo̱b cajo̱ nijúuiñˉ e laco̱ꞌ nitǿꞌrˋ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ i̱ sɨguiángꞌˆ fɨˊ laꞌúngˉ fɨˊ jmɨgüíˋ e laco̱ꞌ niꞌuíiñꞌˉ do co̱o̱bˋ ꞌléꞌˋ lajeeˇ lajaléiñꞌˋ. \v 53 Jo̱baꞌ latɨˊ ie˜ jo̱b canaangˋ jaléngꞌˋ i̱ dseata˜ quiáꞌˉ dseaˋ Israel do e ꞌnóꞌrˊ jial e nijngáiñꞌˉ Jesús. \p \v 54 Jo̱ uiing˜ lajo̱baꞌ joˋ ꞌgaꞌˊ lɨ˜ jmijnéengˋguɨ ꞌñiaꞌˊ Jesús jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel, jo̱ cagüɨꞌɨ́ɨˊbre e fɨˊ lamɨ˜ táaiñˋ do e lɨ˜ se̱ꞌˊ Judea, jo̱ fɨˊ dob cangórˉ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e siiˋ Efraín e néeˊ quiá̱ꞌˉ fɨˊ guóoꞌ˜ uǿˆ quiʉ̱́ˋ, jo̱ fɨˊ jo̱b caje̱rˊ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ. \p \v 55 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, lajeeˇ e nɨjaquiéengˊ jmɨɨ˜ e quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋ dseaˋ Israel e jmóorˋ laco̱o̱ˋ ji̱i̱ˋ e siiˋ Pascua, jo̱baꞌ quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨiñˋ e dsilíiñˉ fɨˊ Jerusalén nʉ́ꞌˉguɨ e jmɨɨ˜ jo̱ e laco̱ꞌ jmiguiúngˉ yaaiñ˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ jo̱ dsiguiar˜ guiʉ́ˉ lají̱i̱ꞌ˜ e quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨiñˋ jmóorˋ do. \v 56 Jo̱ mɨ˜ caguilíingˉ i̱ dseaˋ Israel do fɨˊ Jerusalén, jo̱ seemˋbiñꞌ do ngɨrˊ ta˜ ꞌnángꞌˊ Jesús ie˜ jo̱, jo̱guɨ jmɨngɨ́ꞌˉ rúiñꞌˋ lajaangˋ lajaaiñˋ lajeeˇ e teáaiñꞌ˜ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ féꞌˋ e siꞌˊ fɨˊ jo̱, jo̱ sɨ́ɨiñˋ: \p —Jo̱ ¿e˜ fóꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ? ¿Su nijáaˊguɨ i̱ dseaˋ íˋ fɨˊ la lajeeˇ jmɨɨ˜ o̱si jaˋ nijáarˊ é? \p \v 57 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌrˉ nɨcangɨ́ɨiñˋ júuˆ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ caguilíingˉ e jmɨɨ˜ do e song jaangˋ lajeeˇ írˋ nija̱ꞌrˉ júuˆ jie˜ fɨˊ táangˋ Jesús, jo̱ e güɨjméeˋbre júuˆ ladsifɨˊ, jo̱ lajo̱baꞌ e nitengꞌˆ dseaˋ do. \c 12 \s1 Mɨ˜ caꞌéeˉ jaangˋ dseamɨ́ˋ jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ tɨɨˉ Jesús \r (Mt. 26:6-13; Mr. 14:3-9) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, jñʉ́ʉˉ jmɨɨb˜ jmóoˋguɨ e nitɨ́ˉ e jmɨɨ˜ Pascua quiáꞌˉ dseaˋ Israel do, jo̱ cangóbˉtu̱ Jesús fɨˊ Betania e cangoꞌeeˇtu̱r Lázaro i̱ cajméerˋ e cají̱ꞌˊtu̱ ie˜ lamɨ˜ jéengˊguɨ do. \v 2 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caguiérˉ fɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ do, i̱ dseaˋ seengˋ fɨˊ sɨnʉ́ʉˆ do cajméerˋ co̱o̱ˋ jmɨɨ˜ e jmɨꞌgórˋ Jesús, jo̱baꞌ cagǿꞌrˋ co̱lɨɨng˜ ie˜ canʉʉˋ e jmɨɨ˜ jo̱; jo̱ dob guiing˜ Lázaro e gøꞌrˊ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ do cajo̱, jo̱guɨ i̱ rúiñꞌˋ i̱ siiˋ Marta do, íbˋ i̱ jmóoˋ ta˜ ngɨ́ɨngˋ jmiñiˇ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ neáangˊ gøꞌˊ do ie˜ jo̱. \v 3 Jo̱ lajeeˇ guiing˜ Jesús gøꞌrˊ, co̱o̱ˋ caguiébˉ Yሠi̱ rúngꞌˋ Lázaro fɨˊ lɨ˜ guiing˜ dseaˋ do, jo̱ quie̱rˊ co̱o̱ˋ dsʉʉˉ niguoꞌˆ e a˜ trescientos gramos jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ e lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ layaang˜ nardo e ꞌmoꞌˆ eáangˊ, jo̱ có̱o̱ꞌ˜ e jo̱b caꞌéerˉ fɨˊ tɨɨˉ Jesús lajeeˇ e guiing˜ dseaˋ do gøꞌrˊ; jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajmiquiʉ̱́ꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜ jñʉguir˜. Jo̱ latøømˉ e fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ do cajóˉ jmeáˋ quiáꞌˉ e jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ do ie˜ jo̱. \v 4 Jo̱ mɨ˜ cangoyúungꞌ˜ e jo̱, jaangˋ lajeeˇ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌˉ Jesús i̱ siiˋ Judas Iscariote i̱ nɨsɨꞌíˆ i̱ niꞌnɨ́ngˉ dseaˋ do, lalab cajíngꞌˉ íˋ ie˜ jo̱: \p \v 5 —¿Jialɨꞌˊ jaˋ mɨˊ cangoꞌnɨɨ˜ e jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ la có̱o̱ꞌ˜ ꞌnɨˊ ciento cuteeˋ e laco̱ꞌ nilɨseaˋ cuuˉ e nilɨcó̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ dseaˋ tiñíingˉ? \p \v 6 Jo̱ cajíngꞌˉ Judas Iscariote e jo̱ dsʉꞌ o̱ꞌ jáꞌˉ dseángꞌˉ e fɨ́ɨˉ lɨ́ɨiñˉ jaléngꞌˋ dseaˋ tiñíingˉ, co̱ꞌ jaangˋ ɨ̱ɨ̱bˋ lɨiñꞌˊ do, co̱ꞌ ie˜ jo̱ íˋbre dseaˋ néeˊ nir˜ talooˋ téeꞌ˜ cuuˉ e lɨ́ɨˊ quiáꞌˉ Jesús co̱lɨɨng˜guɨ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do; jo̱baꞌ i̱ Judas Iscariote do guiˊbre e cuuˉ do mɨ˜ iiñ˜ ꞌñiaꞌrˊ. \v 7 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ: \p —Jaˋ e fɨꞌˊ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ i̱ dseamɨ́ˋ na, co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcajméerˋ na e nɨcaguiarˊ guiʉ́ˉ quiéˉe mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e quiáꞌˉ niꞌámˉbaa. \v 8 Jo̱ contøømˉ cuǿøngˋ líˋ jmɨcó̱o̱ꞌˇ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléngꞌˋ dseaˋ tiñíingˉ, jo̱ dsʉꞌ jnea˜guɨ jaˋ contøøngˉ táanˋn có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \s1 Mɨ˜ caꞌɨ́ˋ dsíiˊ dseaˋ e nijngáiñꞌˉ i̱ Lázaro do \p \v 9 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨjiʉ lajo̱, i̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ Israel calɨñirˊ e dobɨ táangˋ Jesús e fɨˊ Betania do. Jo̱baꞌ cangolíiñˆ cangojǿøˆbre fɨˊ jo̱, jo̱ dsʉꞌ o̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ Jesús dseángꞌˉ i̱ ngɨrˊ ꞌnáiñꞌˊ do, co̱ꞌ lajo̱b ꞌnáiñꞌˊ Lázaro cajo̱ i̱ cajméeˋ Jesús e cají̱ꞌˊtu̱ caléꞌˋ catú̱ˉ. \v 10 Jo̱baꞌ i̱ fii˜ jmidseaˋ do casɨ́ɨiñˉ røøˋ e la quie̱ˊ tɨˊ Lázarob nijngáiñꞌˉ, \v 11 co̱ꞌ féꞌˋ i̱ dseaˋ Israel i̱ quie̱ˊ nifɨˊ do e uíiꞌ˜ íbˋ fɨ́ɨngˊ i̱ dseaˋ góorˋ do nɨnaangˋ ꞌnaaiñˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ rúiñꞌˋ caguiaangˉguɨ do, jo̱ có̱o̱ꞌ˜ Jesús nɨnaaiñˋ dsitáaiñˉ. \s1 Mɨ˜ caꞌíˉ Jesús fɨˊ jee˜ fɨɨˋ Jerusalén \r (Mt. 21:1-11; Mr. 11:1-11; Lc. 19:28-40) \p \v 12 Jo̱ lajeeˇ nʉ́ꞌˉguɨ jmɨɨ˜ Pascua e tɨˊ fɨˊ Jerusalén do, fɨ́ɨmˊ dseaˋ cangolíiñˆ fɨˊ jo̱ e cangotíiñꞌˇ e jmɨɨ˜ do; jo̱ mɨ˜ cajneáˉ co̱o̱ˋguɨ jmɨɨ˜, jo̱b calɨñiˊ dseaˋ e tɨˊ niguiéeˊ Jesús fɨˊ Jerusalén e quiáꞌˉ e jmɨɨ˜ do. \v 13 Jo̱ mɨ˜ calɨñiˊ i̱ dseaˋ do e jo̱, jo̱baꞌ cangoquiʉ́ʉꞌrˇ mooˋ quieeˉ, jo̱ cangolíiñˆ cangoꞌíiñꞌˇ Jesús catɨˊ caluuˇ fɨɨˋ e quiáꞌˉ nijmiféiñꞌˊ dseaˋ do. Jo̱ mɨ˜ caꞌíñꞌˋ dseaˋ do, lalab féꞌrˋ teáˋ e iáangˋ dsíirˊ: \p —¡Majmifémꞌˊbaaꞌ i̱ dseaˋ na! ¡Jo̱guɨ juguiʉ́ˉjiʉ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ na i̱ casíingˋ Fidiéeˇ fɨˊ jmɨgüíˋ la cuaiñ˜ quiáꞌrˉ! ¡Jo̱guɨ majmifémꞌˊbaaꞌr cajo̱ i̱ dseaˋ na i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ güeangꞌˆ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ góoˋnaaꞌ dseaˋ Israel! \p \v 14 Jo̱ lajeeˇ iuungˉ Jesús fɨˊ, lado cadséiñꞌˋ jaangˋ búꞌˆ, jo̱ íbˋ caguárˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ dseaˋ malɨɨ˜guɨ eáangˊ lɨ˜ féꞌˋ lala: \q1 \v 15 Jaˋ fǿøngꞌ˜naꞌ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ i̱ seengˋ fɨˊ fɨɨˋ Sión; \q1 jo̱ jǿøˉnaꞌ, lab nɨjáaˊ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quíiˉnaꞌ e guiiñ˜ fɨˊ mocóoꞌ˜ jaangˋ búꞌˆ jiuung˜. \m \v 16 Jo̱ dsʉꞌ laꞌuii˜ jaˋ calɨlíꞌˆbɨ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do e˜ guǿngꞌˋ jaléꞌˋ e do; lɨ́ꞌˆ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, mɨ˜ cangɨ́ˋ e cangángꞌˉtu̱ Jesús fɨˊ ñifɨ́ˉ, jo̱guɨb calɨlíꞌˆ i̱ dseaˋ do e jaléꞌˋ e cajméeˋ Jesús do nɨnitó̱o̱bˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ dseaˋ lají̱i̱ꞌ˜ malɨɨ˜guɨ eáangˊ lɨ˜ féꞌˋ uii˜ quiáꞌˉ Jesús. \p \v 17 Jo̱ ie˜ jo̱, jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ cangáˉ mɨ˜ catǿꞌˉ Jesús i̱ Lázaro do e nigüɨꞌɨ́ɨiñꞌˊ do fɨˊ dsíiˊ é̱e̱ˋ quiáꞌrˉ co̱ꞌ cají̱bꞌˊtu̱r, jo̱baꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íbˋ i̱ caniꞌˊ e júuˆ jo̱ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ caguiaangˉguɨ do. \v 18 Jo̱ lajo̱b i̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ cangolíiñˆ e cangojmijíñꞌˊ Jesús, co̱ꞌ calɨñiˊbre jaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌ˜ dseaˋ do jmɨɨ˜ e cajméerˋ e fɨˊ do ie˜ jo̱. \v 19 Jo̱ i̱ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo do lalab sɨ́ɨiñˋ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜: \p —Nab nɨmóoˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ e quɨ́ɨꞌ˜naaꞌ jmɨɨ˜ nijmóˆooꞌ lana, co̱ꞌ jnéengˉ neˋbaaꞌ e jiaˋ jaˋ lajɨɨmˋ dseaˋ nɨsɨtáaiñˆ có̱o̱ꞌ˜ i̱ Jesús na lana. \s1 Mɨ˜ caꞌnangꞌˉ dseaˋ griego Jesús \p \v 20 Jo̱ jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ cangolíingˆ fɨˊ Jerusalén e cangojmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ lajeeˇ e jmɨɨ˜ jo̱, jee˜ i̱ dseaˋ íbˋ niquiéengˋ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ griego. \v 21 Jo̱ i̱ dseaˋ griego do cangoquiéeiñˊ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ jaangˋ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌˉ Jesús i̱ siiˋ Lii˜, jo̱ íˋ seeiñˋ fɨˊ Betsaida e néeˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea, jo̱guɨ i̱ dseaˋ griego do camɨꞌrˊ jmɨꞌeeˇ i̱ Lii˜ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Dsíngꞌˉ ii˜ jneaꞌˆ e nilɨcuíingˋnaaꞌ Jesús. \p \v 22 Jo̱baꞌ dsifɨˊ mɨ˜ canúuˉ Lii˜ e jo̱, cangóˉbre cangosíiꞌrˇ Dɨ́ˆ i̱ lɨ́ɨngˊ jaangˋguɨ dseaˋ guitúungˋ rúiñꞌˋ cajo̱, jo̱baꞌ lajɨˋ huáamˉbre cangolíiñˆ e cangojméeꞌrˇ júuˆ Jesús lají̱i̱ꞌ˜ e jíngꞌˉ i̱ dseaˋ griego do. \v 23 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do: \p —Lana tɨˊ nitɨ́ˉ íꞌˋ quiéˉe e ninínꞌˆtú̱u̱ fɨˊ ñifɨ́ˉ fɨˊ lɨ˜ cagáˉa mɨ˜ cagüénˉn fɨˊ la e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \v 24 Jo̱guɨ jnea˜ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e faꞌ camɨ́ꞌˆ mɨcuɨꞌieeˋ e jaˋ mɨˊ catóꞌˋ fɨˊ ni˜ uǿˆ jo̱ o̱ꞌguɨ níiꞌ˜ cajo̱, jo̱baꞌ lamɨ˜ lɨ́ɨbˊ lɨ́ɨˊ e camɨ́bꞌˆ e mɨjú̱ˋ do; jo̱ dsʉꞌ song camɨ́ꞌˆguɨ e mɨcuɨꞌieeˋ do catóbꞌˋ fɨˊ ni˜ uǿˆ jo̱guɨ caníibꞌ˜, jo̱baꞌ jmiguiʉbˊ niꞌuíingꞌˉ do mɨ˜ niróˋ. \v 25 Co̱faꞌ i̱ dseaˋ i̱ eáangˊguɨ guiing˜ dsíiˊ jaléꞌˋ e dsijéeˊ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱baꞌ niꞌíimˉ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ jo̱; jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ i̱ jaˋ guiing˜ dsíiˊ jaléꞌˋ e dsijéeˊ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ guiʉ́bˉ niꞌuíingˉ quiáꞌrˉ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ jo̱, co̱ꞌ cøømˋ nilɨseeiñˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜. \v 26 Jo̱guɨ song jaangˋ dseaˋ iiñ˜ e nilíiñˉ jaangˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ lají̱i̱ꞌ˜ e iin˜n, jo̱baꞌ ꞌnéˉ ngɨ́rˉ co̱lɨɨm˜ có̱o̱ꞌ˜ jneab˜; jo̱guɨ lacaangˋ jiéꞌˋ fɨˊ lɨ˜ seenˉ, jo̱baꞌ fɨˊ jo̱b ꞌnéˉ seeiñˋ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ cajo̱. Jo̱ song seengˋ dseaˋ i̱ jmóoˋ lají̱i̱ꞌ˜ e iin˜n, jo̱baꞌ Tiquiéˆe dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ nijmɨꞌgóˋbre i̱ dseaˋ íˋ cajo̱. \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉtu̱ Jesús e nijngángꞌˉ dseaˋ írˋ \p \v 27 ’Jo̱ fáꞌˋguɨ́ɨ lana e dseángꞌˉ dsíngꞌˉ nɨjáaˊ fɨꞌíˆ quiéˉe; jo̱ ¿e˜ nijmee˜e? ¿Su nifáꞌˆa: “Teaa˜, leaangˉ jnea˜ jee˜ jaléꞌˋ iihuɨ́ɨˊ e nidsingɨ́ɨnˉn do”? U̱˜, o̱ꞌ lajo̱, co̱ꞌ jnea˜ cagáˉa fɨˊ jmɨgüíˋ la e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ nidsingɨ́ɨnˉn jaléꞌˋ e jo̱. \v 28 Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ, Teaa˜, jmeeˉ e laco̱ꞌ nijmɨꞌgóˋ dseaˋ ꞌnʉˋ. \p Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱baꞌ guicanʉ́ꞌˋ co̱o̱ˋ luu˜ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ, jo̱ guicajíngꞌˉ lala: \p —Nɨcajméˉbaa lajo̱, jo̱ dsʉꞌ tɨˊ lɨ˜ nijmee˜baa caléꞌˋ catú̱ˉ. \p \v 29 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ teáangˉ núuˋ do ie˜ jo̱ cajíñꞌˉ e lɨɨng˜ eeˋ guicangooˋ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ; dsʉꞌ i̱ lɨɨng˜guɨ i̱ dseaˋ do féꞌrˋ: \p —Jaangˋ ángel i̱ nɨguicaféꞌˋ na. \p \v 30 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaˋ catɨ́ɨngˉ jnea˜ e guicajíngꞌˉ e luu˜ do, co̱ꞌ ꞌnʉ́bꞌˋ dseaˋ catɨ́ɨngˉnaꞌ e jo̱. \v 31 Jo̱ lanab catɨ́ˋ íꞌˋ e Fidiéeˇ niquidsirˊ íꞌˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ uii˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌrˉ, jo̱guɨ lanab cajo̱ catɨ́ˋ íꞌˋ e niꞌíingˉ bíˋ quiáꞌˉ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 32 Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ ningɨ́ˋ e niteángˉ dseaˋ jnea˜ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ e laco̱ꞌ nijúunˉn, jo̱ lajo̱baꞌ nitǿøˆø jaléngꞌˋ dseaˋ e laco̱ꞌ niꞌuíiñˉ dseaˋ quiéˉe. \p \v 33 Jo̱ cajíngꞌˉ Jesús lana co̱ꞌ nɨñiˊbre guiʉ́ˉ jial nijngaꞌˉ dseaˋ quiáꞌrˉ. \v 34 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱ e júuˆ quiáꞌˉ Jesús do, jo̱baꞌ lalab cañíirˋ quiáꞌˉ dseaˋ do: \p —Nɨneb˜ jneaꞌˆ røøˋ e tó̱o̱ˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e latab˜ nilɨseengˋ Dseaˋ Jmáangˉ, jo̱baꞌ ¿jialɨꞌˊ fóꞌˋ ꞌnʉˋ e i̱ dseaˋ i̱ jáaˊ fɨˊ ñifɨ́ˉ e lɨ́ɨiñˊ jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ ꞌnéˉ nisáiñꞌˊ fɨˊ yʉ́ꞌˆ mɨ˜ nijngaꞌˉ dseaˋ quiáꞌrˉ? Jo̱guɨ ¿i̱˜ i̱ dseaˋ i̱ julɨ́ˋ na? \p \v 35 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do: \p —Jnea˜bɨ e jɨˋ e jneáˋ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ lajeeˇ lana, jo̱ dsʉꞌ joˋ huǿøˉ e lɨ́ɨngˊguɨ́ɨ lajo̱ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ la. Jo̱baꞌ jmɨꞌúumˋbaꞌ e seemˋbaꞌ guiʉ́ˉ lajeeˇ e seemˉbɨ́ɨ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ la e laco̱ꞌ jaˋ nilíꞌˋ e lɨ˜ nʉʉˋ do ꞌnʉ́ꞌˋ. Dsʉco̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ seengˋ e fɨˊ lɨ˜ nʉʉˋ, jo̱baꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ ñirˊ jie˜ fɨˊ lɨ˜ seeiñˋ. \v 36 Jo̱baꞌ jáangꞌ˜ yaang˜naꞌ e fɨˊ lɨ˜ jneáˋ jɨˋ do lajeeˇ e seemˉbɨ́ɨ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ e laco̱ꞌ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ e nilɨseengˋnaꞌ contøøngˉ fɨˊ lɨ˜ jneáˋ jɨˋ. \p Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangɨ́ˋ e cajíngꞌˉ Jesús jaléꞌˋ e júuˆ na, jo̱baꞌ cangóˉbre, jo̱ caꞌnáamˉ ꞌñiaꞌrˊ jee˜ i̱ dseaˋ do. \s1 Jialɨꞌˊ jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ dseaˋ Israel júuˆ quiáꞌˉ Jesús \p \v 37 Jo̱ ie˜ jo̱, jaˋ e lɨ́ɨˊ e Jesús cajméerˋ jaléꞌˋ e li˜ laniingˉ e quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel, jo̱ dsʉꞌ jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨmˋbɨ i̱ dseaˋ do júuˆ quiáꞌˉ Jesús; \v 38 jo̱ lajo̱baꞌ e calɨti˜ e cajmeꞌˊ Saíiˆ, jaangˋ dseaˋ i̱ caféꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Fidiéeˇ malɨɨ˜guɨ eáangˊ ie˜ lamɨ˜ cajíñꞌˉ lala: \q1 Fíiˋnaaꞌ, ¿i̱˜ i̱ jáꞌˉ nɨcalɨ́ngˉ júuˆ quíiꞌˉ e guiaˋnaaꞌ? \q1 Jo̱guɨ ¿i̱˜ i̱ nɨcalɨñiˊ jial tíiˊ ꞌgønꞌˊ, Fíiˋnaaꞌ Fidiéeˇ? \m \v 39 Jo̱ lajo̱b jaléngꞌˋ dseaˋ do jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ líꞌrˋ ningáiñꞌˋ, co̱ꞌ lalab cajmeꞌˊguɨ Saíiˆ cajo̱ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ lɨ˜ féꞌˋ lala: \p Jnea˜ Fidiéeˇ jo̱ fáꞌˋa e júuˆ la: \q1 \v 40 Nɨcajnɨ́ˋbaa jminir˜ jo̱guɨ nɨcajnɨ́ˋbaa moguir˜ cajo̱ \q2 e laco̱ꞌ jaˋ cuǿøngˋ nilɨñirˊ júuˆ quiéˉe \q2 o̱ꞌguɨ cuǿøngˋ e ningáiñꞌˋ jial lɨ́ɨˊ cajo̱; \q1 jo̱ lajo̱baꞌ jaˋ niquɨ́ꞌˉ jíngꞌˋ yaaiñ˜ fɨˊ quiniiˉ, \q1 jo̱guɨ lajo̱bɨ jnea˜ jaˋ nijmiꞌleáanˉnre cajo̱. \m \v 41 Jo̱ cajíngꞌˉ Saíiˆ lana, co̱ꞌ nɨcangáˉbre jial tíiˊ laniingˉ ꞌgøngꞌˊ Jesús, jo̱baꞌ féꞌrˋ uii˜ quiáꞌˉ dseaˋ do. \p \v 42 Jo̱ nañiˊ faꞌ cajímꞌˉ i̱ yʉ́ʉꞌ˜ Saíiˆ do e júuˆ jo̱, dsʉꞌ fɨ́ɨmˊ dseaˋ Israel jáꞌˉ calɨ́iñˉ júuˆ quiáꞌˉ Jesús ie˜ jo̱, jo̱guɨ fɨ́ɨmˊ dseata˜ dseaˋ Israel i̱ laniingˉ jáꞌˉ calɨ́iñˉ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ do ie˜ jo̱ cajo̱. Jo̱ dsʉꞌ jaˋ féꞌrˋ lajo̱ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ jiéngꞌˋ, co̱ꞌ ꞌgǿmꞌˋbre jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo e niꞌuǿngˉneiñꞌ fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉ quiáꞌrˉ, \v 43 co̱ꞌ eáangˊguɨ iiñ˜ e dseaˋ jmɨgüíˋbingꞌ nijmɨꞌgóˋ írˋ laco̱ꞌguɨ e nijméˉ ꞌñiaꞌˊ Fidiéeˇ lajo̱ có̱o̱ꞌr˜. \s1 Jial dseángꞌˉ ꞌnéˉ nijmɨꞌgóˋ dseaˋ júuˆ quiáꞌˉ Jesús \p \v 44 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, lalab cajíngꞌˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ júuˆ teáˋ: \p —Jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ júuˆ quiéˉe, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ o̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiéˉe jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ, co̱ꞌ lajo̱b jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ júuˆ quiáꞌˉ Tiquíˆiiꞌ Fidiéeˇ cajo̱, dseaˋ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 45 Jo̱ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ níingˉ jnea˜, jo̱baꞌ níimˉbre cajo̱ i̱ dseaˋ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 46 Jo̱ jneab˜ dseaˋ lɨ́ɨnˊn e jɨˋ do, jo̱ cagáˉa fɨˊ jmɨgüíˋ la e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ júuˆ quiéˉe jaˋ nilɨseeiñˋ fɨˊ lɨ˜ nʉʉˋ. \v 47 Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ lɨco̱ꞌ núuˋ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe jo̱ dsʉꞌ jaˋ jmóorˋ nʉ́ʉꞌr˜ jaléꞌˋ e jo̱, jo̱baꞌ o̱ꞌ jnea˜ dseaˋ niquidsiiˉ íꞌˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ. Co̱ꞌ jaˋ cagáˉ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la e laco̱ꞌ niquidsiiˉ íꞌˋ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ, co̱ꞌ jnea˜ cagáˉa e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ nilaanˉre jee˜ jaléꞌˋ dseeˉ quiáꞌˉbre. \v 48 Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ jaˋ jíiꞌ˜ jnea˜ o̱ꞌguɨ jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ júuˆ quiéˉe, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ nɨseemˋbingꞌ i̱ niꞌɨ́ˉ íꞌˋ quiáꞌrˉ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e dseeˉ e nɨcaꞌéerˋ do; co̱ꞌ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e júuˆ e nɨcafáꞌˉa na, có̱o̱ꞌ˜ jí̱i̱ꞌ˜ jo̱b nitɨdsiˊ íꞌˋ quiáꞌrˉ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ jo̱. \v 49 Co̱ꞌ jnea˜ jaˋ fáꞌˋa la ñiiˉ ꞌñiáꞌˋa, dsʉco̱ꞌ Tiquíˆiiꞌ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la, íbˋ i̱ nɨcaquiʉꞌˊ ta˜ quiéˉe lají̱i̱ꞌ˜ e ꞌnéˉ e nifáꞌˆa. \v 50 Jo̱ lajo̱b nɨñiˋ jnea˜, e jalébꞌˋ ta˜ e quiʉꞌˊ Tiquiéˆe do cuøˊ e lɨseengˋ dseaˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜. Jo̱baꞌ lajo̱b lɨ́ɨˊ, jalébꞌˋ e fáꞌˋ jnea˜ dseángꞌˉ fáꞌˋa jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ ta˜ caꞌíinꞌ˜n quiáꞌˉ Tiquíˆiiꞌ. \c 13 \s1 Mɨ˜ caru̱ꞌˊ Jesús tɨɨˉ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, lajeeˇ e guatɨꞌlóˉ jmɨɨ˜ Pascua e quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋ dseaˋ Israel jmóorˋ fɨˊ Jerusalén, jo̱ ie˜ jo̱ nɨñibˊ Jesús e nɨcatɨ́bˋ íꞌˋ quiáꞌrˉ e nitʉ́rˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la jo̱ nidséiñꞌˉ nidsigüeáˋtu̱r có̱o̱ꞌ˜ Tiquíˆiiꞌ fɨˊ ñifɨ́ˉ. Jo̱ lajeeˇ cateáaiñˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la, eáamˊ cajmiꞌneáaiñˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caꞌuíingˉ dseaˋ quiáꞌrˉ, jo̱ lajo̱b cajméerˋ cartɨˊ cangángꞌˉtu̱r fɨˊ ñifɨ́ˉ. \v 2-3 Jo̱ ie˜ jo̱, tɨˊ lɨ˜ niꞌíbˋ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ fɨˊ dsíiˊ Judas, jó̱o̱ˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Simón Iscariote, jo̱ i̱ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do cajméerˋ e caꞌɨ́ˋ dsíiˊ i̱ Judas do e niꞌnɨ́iñˉ Jesús fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel. Jo̱ Jesús nɨñiˊbre guiʉ́ˉ e fɨˊ lɨ˜ guiing˜ Fidiéeˇ jáarˊ mɨ˜ cagüéiñˉ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱guɨ e fɨˊ jo̱b nidséngꞌˉtu̱r mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ quiáꞌrˉ. Jo̱ i̱ Tiquíˆiiꞌ dob i̱ nɨcacuøꞌˊ írˋ fɨˊ e néeˊ nir˜ lajaléꞌˋ. \v 4 Jo̱ ie˜ jo̱b cagǿꞌˋ Jesús íiˊ canʉʉˋ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ, jo̱ lajeeˇ e neáaiñˊ gøꞌrˊ dob mɨ˜ caráaiñˉ e fɨˊ lɨ˜ guiiñ˜ do jo̱ caguirˊ e sɨ̱ꞌrˆ e quie̱rˊ lɨ́ꞌˆ lɨˊ ni˜, jo̱guɨ caꞌñʉ́ꞌrˋ co̱o̱ˋ jmáangꞌ˜ ꞌmɨꞌˊ fɨˊ ꞌñúiñꞌˊ. \v 5 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caguiéꞌrˋ jmɨɨˋ fɨˊ dsíiˊ co̱o̱ˋ úuˊ e jaˋ aꞌˊ eáangˊ, jo̱ có̱o̱ꞌ˜ e jo̱b canaaiñˋ ru̱ꞌrˊ tɨɨˉ lajaangˋ lajaangˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do, jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ jo̱, cajmiquiʉ̱́ꞌrˉ có̱o̱ꞌ˜ e ꞌmɨꞌˊ e caꞌñʉ́ꞌrˋ tuꞌrˊ do. \p \v 6 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ catɨ́ɨngˉ Tʉ́ˆ Simón e nijgíiˉ tɨɨrˉ e nirú̱ꞌˉ Jesús, jo̱baꞌ lalab cañíirˋ quiáꞌˉ dseaˋ do: \p —Fíiˋi, jaˋ catɨ́ɨngˉ ꞌnʉˋ e nirú̱u̱ꞌ˜ tɨ́ɨˋɨ. \p \v 7 Jo̱ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ dseaˋ do: \p —Jaˋ mɨˊ ngángꞌˋ ꞌnʉˋ lana e˜ guǿngꞌˋ lají̱i̱ꞌ˜ e jmóoˋo la, jo̱ dsʉꞌ lajeeˇ lab ningánꞌˋ. \p \v 8 Jo̱ cañíiˋtu̱ Tʉ́ˆ Simón quiáꞌˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —¡Dseángꞌˉ jaˋ cuøˊbaa fɨˊ e ꞌnʉˋ nirú̱u̱ꞌ˜ tɨ́ɨˋɨ! \p Jo̱baꞌ lalab cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ dseaˋ do: \p —Lɨ́ꞌˆ jí̱i̱ꞌ˜ e labaꞌ lɨ́ɨˊ, e song jaˋ nirú̱u̱ꞌ˜u̱ tɨɨꞌ˜, jo̱baꞌ jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ jóng e lɨ́ɨngˊguɨꞌ dseaˋ quiéˉe. \p \v 9 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Tʉ́ˆ Simón quiáꞌˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jo̱ song lajo̱b nilɨ́ɨˊ Fíiˋi, jo̱baꞌ guiʉ́ˉguɨ e nirú̱u̱ꞌ˜baꞌ la quie̱ˊ guóoˋo có̱o̱ꞌ˜guɨ moguiiˉ cajo̱. \p \v 10 Jo̱ dsʉꞌ lalab cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ Tʉ́ˆ Simón jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ lalɨ́ˉ caláꞌˉ, jo̱baꞌ jaˋ ꞌnéˉ láꞌˉtu̱r ladsifɨˊ lado, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ tɨɨˉbre ꞌnéˉ nirú̱ꞌˉtu̱r co̱ꞌ sɨjgɨ́ɨmˆbre latøøiñˉ. Jo̱guɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ɨmˊbaꞌ dseaˋ sɨjgɨ́ɨngˆ, nañiˊ faꞌ jaˋ lajaléngꞌˋnaꞌ lɨ́ɨngˊnaꞌ lajo̱. \p \v 11 Jo̱ cajíngꞌˉ Jesús lana e jaˋ lajɨɨngˋ i̱ dseaˋ do lɨ́ɨiñˊ dseaˋ sɨjgɨ́ɨngˆ, co̱ꞌ nɨñiˊbre guiʉ́ˉ i̱˜ i̱ dseaˋ i̱ niꞌnɨ́ngˉ írˋ fɨˊ quiniˇ dseaˋ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel. \p \v 12 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ catóꞌˊ e ru̱ꞌˊ Jesús tɨɨˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ guitúungˋ do quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ caquɨbꞌˉtu̱r e sɨ̱ꞌrˆ do, jo̱guɨ caguábˋtu̱r e fɨˊ lɨ˜ guiiñ˜ gøꞌrˊ do, jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ cajíñꞌˉ lala: \p —¿Su ñíˆ ꞌnʉ́ꞌˋ e˜ guǿngꞌˋ jaléꞌˋ e nɨcajméˉe quíiˉnaꞌ na? \v 13 Co̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ caꞌíingꞌ˜naꞌ jnea˜ e lɨ́ɨnˊn Fíiˋnaꞌ jo̱guɨ e lɨ́ɨnˊn Tɨfaꞌˊ quíiˉnaꞌ, jo̱ e jábꞌˉ, lajo̱b lɨ́ɨˊ, co̱ꞌ lajo̱b dseángꞌˉ lɨ́ɨnˊn. \v 14 Jo̱ co̱ꞌ jnea˜, dseaˋ lɨ́ɨnˊn Tɨfaꞌˊ jo̱guɨ Fii˜ quíiˉnaꞌ, nɨcarú̱u̱ꞌ˜baa tɨɨ˜naꞌ lajaangˋ lajaangˋnaꞌ, jo̱baꞌ lajo̱b cajo̱ ꞌnéˉ jméeˆ ꞌnʉ́ꞌˋ, ꞌnéˉ rú̱u̱ꞌ˜baꞌ tɨɨˉ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ. \v 15 Jo̱ jnea˜ nɨcaꞌéeˉbaa ꞌnʉ́ꞌˋ jial ꞌnéˉ nijmeeˉnaꞌ e laco̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ nijmeeˉnaꞌ røøbˋ laco̱ꞌguɨ jí̱i̱ꞌ˜ e nɨcajméˉ jnea˜. \v 16 Jo̱ e labaꞌ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ, e jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ niingˉguɨr laco̱ꞌ fiir˜, jo̱guɨ e jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ i̱ ngɨˊ ta˜ quie̱ˊ júuˆ niingˉguɨr laco̱ꞌguɨ i̱ dseaˋ i̱ casíingˋ írˋ do. \v 17 Jo̱ song ngámꞌˋbaꞌ jaléꞌˋ e júuˆ na jo̱guɨ jmitíˆbɨꞌ e iáangˋ óoˊnaꞌ cajo̱, jo̱baꞌ juguiʉ́bˉ nilɨseengˋnaꞌ jóng. \p \v 18 ’Jo̱ dsʉꞌ e fáꞌˋa na jaˋ catɨ́ɨngˉ ꞌnʉ́ꞌˋ lajɨɨngˋnaꞌ; co̱ꞌ ñiˋbaa guiʉ́ˉ i̱˜ jaléngꞌˋ i̱ nɨcaguíinꞌ˜n. Dsʉꞌ dseángꞌˉ ꞌnéˉ lɨtib˜ jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ dseaˋ malɨɨ˜guɨ eáangˊ lɨ˜ féꞌˋ lala: “Jaangˋ lajeeˇ dseaˋ i̱ gǿꞌˋ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜baa lana, nɨꞌníꞌˋ níimˉbre jnea˜.” \v 19 Jo̱ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e júuˆ na lana e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ nɨñíˆbaꞌ jéengˊ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nidsijéeˊ jaléꞌˋ e jo̱. Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nilíˋ lajo̱, jo̱baꞌ jábꞌˉ nilíingˋnaꞌ jóng e jneab˜ dseángꞌˉ lɨ́ɨnˊn jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ fáꞌˋa e lɨ́ɨnˊn. \v 20 Jo̱guɨ e labaꞌ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ, e doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ niꞌíngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ sɨ́ɨnˉn do, jo̱baꞌ ímꞌˋbre jnea˜ cajo̱; jo̱guɨ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ íngꞌˋ jnea˜, jo̱baꞌ ímꞌˋbre i̱ dseaˋ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la cajo̱. \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús e Judas Iscariotebingꞌ i̱ niꞌnɨ́ngˉ írˋ \r (Mt. 26:20-25; Mr. 14:17-21; Lc. 22:21-23) \p \v 21 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱baꞌ dseángꞌˉ eáamˊ fɨꞌíˆ calɨ́iñˉ, jo̱ cajíngꞌˉ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —E labaꞌ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ, e jaangˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋbingꞌ i̱ niꞌnɨ́ngˉ jnea˜ fɨˊ quiniˇ i̱ dseaˋ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ góoˋnaaꞌ dseaˋ Israel. \p \v 22 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ do e júuˆ jo̱, jo̱ lɨco̱ꞌ cajǿøngˉ rúmꞌˋbre, jo̱ dsʉꞌ jaˋ calɨlíꞌrˆ i̱˜ dseángꞌˉ i̱ éengˋ Jesús do. \v 23 Jo̱ jaangˋ lajeeˇ i̱ dseaˋ guitúungˋ i̱ iing˜ Jesús eáangˊ do dseángꞌˉ cáamˋ dseaˋ do guiiñ˜, jo̱ lajo̱baꞌ cuǿømˋ sɨ́ɨiñˋ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do lajeeˇ e neáaiñˊ gøꞌrˊ. \v 24 Jo̱ co̱ꞌ huíimˉbɨguɨ guiing˜ Tʉ́ˆ Simón, jo̱baꞌ cajméerˋ li˜ có̱o̱ꞌ˜ guóorˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ guiing˜ cáangˋ Jesús do e laco̱ꞌ dseaˋ íˋ nijmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do i̱˜ lajeeˇ írˋ i̱ éengˋ Jesús do. \v 25 Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ guiing˜ cáangˋ Jesús do cangoquiéeiñˊ quiá̱ꞌˉguɨ laco̱ꞌ guiing˜ dseaˋ do, jo̱ lalab cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Fíiˋi, ¿i̱˜ i̱ dseaˋ i̱ julɨ́ˋ na? \p \v 26 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ dseaˋ do: \p —Lana nijmiꞌleaaˉ co̱o̱ˋ ꞌnáꞌˆjiʉ iñíꞌˆ, jo̱ i̱i̱ˋ i̱ dseaˋ i̱ nicuǿøˆø e jo̱, íbˋ i̱ fáꞌˋa na. \p Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ caféꞌˋ Jesús e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ cajmiꞌleáˋbre e iñíꞌˆ do, jo̱ i̱ Judas i̱ lɨ́ɨngˊ jó̱o̱ˊ Simón Iscariote, íbˋ i̱ cacuøꞌrˊ e jo̱. \v 27 Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ caꞌíngꞌˋ i̱ Judas do e iñíꞌˆ do, jo̱baꞌ dsifɨˊ lajo̱b caꞌíˉ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ siiˋ Satanás fɨˊ dsíirˊ. Jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌˉ Jesús írˋ: \p —Lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcaꞌíˋ oꞌˊ e nijméeꞌˆ, jo̱baꞌ jmeebˉ lajmɨnáˉ. \p \v 28 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ i̱ caguiaangˉguɨ do lají̱i̱ꞌ˜ e cajíngꞌˉ Jesús do, jaˋ cangáiñꞌˋ jialɨꞌˊ cajíngꞌˉ dseaˋ do lajo̱. \v 29 Jo̱ co̱ꞌ ie˜ jo̱ i̱ Judas Iscariote do lɨ́ɨiñˊ dseaˋ i̱ sɨꞌmáꞌˆ cuuˉ quiáꞌˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜guɨ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ i̱ lɨɨng˜ i̱ dseaˋ do caꞌɨ́ˋ dsíirˊ e Jesús sɨ́ꞌrˋ i̱ Judas do e lɨɨng˜ eeˋ nidsileáaˊ dseaˋ do quiáꞌˉ e niꞌnérˉ lajɨɨiñˋ lajeeˇ jmɨɨ˜ o̱si quiáꞌˉ e nicuǿꞌrˉ jaléngꞌˋ dseaˋ tiñíingˉ é. \p \v 30 Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ caꞌíngꞌˋ Judas Iscariote e iñíꞌˆ do, jo̱baꞌ cagüɨꞌɨ́ɨˊbre e fɨˊ lɨ˜ neáaiñˊ do. Jo̱ nɨcanʉʉbˋ. \s1 Júuˆ laniingˉ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ \p \v 31 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangɨ́ˋ e cagüɨꞌɨ́ɨˊ i̱ Judas Iscariote do, jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ i̱ caje̱ˊguɨ do: \p —Jo̱ lanab nɨcalɨlíꞌˆ ꞌnʉ́ꞌˋ jial tíiˊ niguoꞌˆ lɨ́ɨngˊ Fidiéeˇ mɨ˜ calɨli˜ jial tíiˊ niguoꞌˆ lɨ́ɨngˊ jnea˜, dseaˋ cagáˉa fɨˊ ñifɨ́ˉ jo̱ cagüénˉn fɨˊ jmɨgüíˋ la e lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \v 32 Jo̱ song lajo̱b lɨ́ɨˊ, e jnea˜ dseaˋ cagüénˉn fɨˊ jmɨgüíˋ la lɨ́ɨnˊn jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ e niꞌéeˆe ꞌnʉ́ꞌˋ jial tíiˊ niguoꞌˆ lɨ́ɨngˊ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ Fidiéeˇ lajo̱b nijmérˉ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ cajo̱, jo̱ lajeeˇ tab˜ nijmérˉ lajo̱. \v 33 Jo̱guɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ jó̱o̱ˋo̱, e labaꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e joˋ huǿøˉ táangˋguɨ́ɨ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ la. Jo̱guɨ ꞌnʉ́ꞌˋ niꞌnamꞌˆbaꞌ jnea˜ jo̱ dsʉꞌ joˋ niguiéngꞌˊnaꞌ jnea˜; co̱ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ jí̱i̱ꞌ˜ e nɨcafɨ́ɨˉɨ dseaˋ Israel caguiaangˉguɨ ie˜ lamɨ˜ jéengˊguɨ do, jo̱ lajo̱b fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lana cajo̱ e jaˋ cuǿøngˋ nigüɨlíingˋnaꞌ fɨˊ lɨ˜ niníngꞌˆ jnea˜. \v 34 Jo̱ uiing˜ e jo̱baꞌ e nicuǿøˆø ꞌnʉ́ꞌˋ e júuˆ laniingˉ la e jaˋ mɨˊ cafɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lamɨ˜ jéengˊguɨ, jo̱ e lab e jo̱: jmiꞌneáangˋnaꞌ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ. Jo̱ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ la ꞌneáangˋ jnea˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, lajo̱b dseángꞌˉ ꞌnéˉ jmiꞌneáangˋnaꞌ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ cajo̱. \v 35 Jo̱ song lajo̱b jmooˋnaꞌ e dseángꞌˉ jmiꞌneáangˋnaꞌ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ, jo̱baꞌ lajɨɨmˋ dseaˋ nilɨlíꞌrˆ jóng e dseángꞌˉ dseaˋ quiéˉbaa lɨ́ɨngˊnaꞌ song jmooˋbaꞌ lajo̱. \s1 Mɨ˜ cajméeˋ Jesús júuˆ e nijíngꞌˉ Tʉ́ˆ Simón e jaˋ cuíiñˋ dseaˋ do \r (Mt. 26:31-35; Mr. 14:27-31; Lc. 22:31-34) \p \v 36 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Tʉ́ˆ Simón lají̱i̱ꞌ˜ e cajíngꞌˉ Jesús do, jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Fíiˋi, ¿jie˜ fɨˊ lɨ˜ niguóꞌˆ? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jaˋ cuǿøngˋ niguøngꞌˆ ꞌnʉˋ lana e fɨˊ lɨ˜ ninínꞌˆn, jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ nilɨcøøngˋguɨjiʉ lajo̱, jo̱guɨbaꞌ e nɨcuǿøngˋ guønꞌˆ jóng. \p \v 37 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Tʉ́ˆ Simón quiáꞌˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Fíiˋi, ¿jialɨꞌˊ jaˋ cuǿøngˋ e ninínꞌˆn có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ lana? ¡Co̱ꞌ guiabˊ dsiiˉ e nijáangꞌ˜ ꞌñiáꞌˋa e nijúunˉn e laco̱ꞌ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜o̱ ꞌnʉˋ! \p \v 38 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ Tʉ́ˆ Simón do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿Su dseángꞌˉ jáꞌˉ e nijméeꞌˆ e laco̱ꞌ fóꞌˋ na, Tʉ́ˆ Simón? Co̱ꞌ lana jmɨtaaˆ oꞌˊ e lajeeˇ e nʉ́ꞌˉguɨ e niquíꞌˉ jaangˋ tuidséeˆ, ꞌnʉˋ nifoꞌˆ ꞌnɨˊ ya̱ꞌˊ e jaˋ cuíinꞌˋ jnea˜. \c 14 \s1 Jesús lɨ́ɨiñˊ e fɨˊ có̱o̱ꞌ˜ e guilíingˋ dseaˋ fɨˊ lɨ˜ guiing˜ Tiquiáꞌrˆ \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e casɨ́ɨngˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ i̱ Tʉ́ˆ Simón do, jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌˉguɨr i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —Jaˋ jmáangꞌ˜ yaang˜naꞌ fɨꞌíˆ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ jáꞌˉ nɨcalɨ́ngˉnaꞌ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱guɨ jaˋ jmitúngˆ óoˊnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ quiéˉe, co̱ꞌ ꞌnéˉ e jábꞌˉ nilíingˋnaꞌ cajo̱. \v 2 Co̱ꞌ fɨˊ lɨ˜ guiing˜ Tiquiéˆe fɨˊ ñifɨ́ˉ, fébꞌˋ jóoˋ e quiáꞌˉ nigüeáˋ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ; co̱faꞌ jaˋ lɨ́ɨˊ lajo̱, jo̱baꞌ jaˋ mɨˊ cafɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ jóng e tɨˊ lɨ˜ ninínꞌˆn e niguiaaˉ guiʉ́ˉ fɨˊ lɨ˜ nigüɨníˋnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ fɨˊ lɨ˜ guiing˜ Tiquiéˆe faco̱ꞌ lajo̱. \v 3 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangɨ́ˋ e niguiaaˉ guiʉ́ˉ e fɨˊ lɨ˜ nigüɨníˋnaꞌ do, jo̱baꞌ nigáabˊtú̱u̱ caléꞌˋ catú̱ˉ fɨˊ la e laco̱ꞌ nitøøˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e nigüɨlíingˋnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱ fɨˊ jo̱b nidsiꞌiéˆeeꞌ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜. \v 4 Co̱ꞌ nɨñíbˆ ꞌnʉ́ꞌˋ jie˜ fɨˊ lɨ˜ ninínꞌˆn jo̱guɨ nɨcuíiˋbɨꞌ cajo̱ e fɨˊ e dsijéeˊ fɨˊ jo̱. \p \v 5 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajíngꞌˉ Jesús e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ jaangˋ lajeeˇ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do i̱ siiˋ Tomás lalab cañíirˋ quiáꞌˉ dseaˋ do: \p —Fíiˋi, jaˋ ne˜ jneaꞌˆ jie˜ fɨˊ lɨ˜ niguøngꞌˆ ꞌnʉˋ, jo̱baꞌ ¿jial líˋ e nilɨcuíiˋnaaꞌ jnang˜ e fɨˊ jo̱? \p \v 6 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ dseaˋ do: \p —Jneab˜ dseaˋ lɨ́ɨnˊn e fɨˊ e laco̱ꞌ cuǿøngˋ niguilíingˋ dseaˋ fɨˊ ñifɨ́ˉ, jo̱guɨ jneab˜ dseángꞌˉ cuǿøˉø ꞌnʉ́ꞌˋ e lɨñíˆnaꞌ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱guɨ jí̱i̱ꞌ˜ jnea˜bɨ cuǿøˉø ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱ e seengˋnaꞌ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜. Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jneab˜ cuǿøngˋ e niguilíingˋ dseaˋ fɨˊ quiniˇ Tiquíˆiiꞌ Fidiéeˇ. \v 7 Jo̱ song nɨcuíimˋ ꞌnʉ́ꞌˋ guiʉ́ˉ jnea˜ lana, jo̱baꞌ nilɨcuíimˋbaꞌ Tiquiéˆe cajo̱; jo̱ dsʉꞌ latɨˊ lanab nɨnaangˋ cuíingˋnaꞌ dseaˋ do, co̱ꞌ nɨcañíimˊbaꞌre. \p \v 8 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ féꞌˋ Jesús e júuˆ na, jo̱baꞌ lalab cañíiˋ jaangˋguɨ dseaˋ quiáꞌrˉ i̱ siiˋ Lii˜ do jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Fíiˋi, cuǿøꞌ˜ jneaꞌˆ fɨˊ e nineeng˜naaꞌ Tiquíˆiiꞌ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jo̱baꞌ mɨ́ɨꞌ˜naaꞌ ꞌnʉˋ. \p \v 9 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ Lii˜ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Lii˜, nɨngóobˊ eáangˊ e seenˉ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱ ¿su jaˋ mɨˊ calɨcuíimˋbɨꞌ jnea˜? Dsʉco̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ níingˉ jnea˜, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ níimˉbre Tiquiéˆe cajo̱; jo̱baꞌ ¿jialɨꞌˊ mɨ́ɨꞌ˜ jnea˜ fɨˊ e laco̱ꞌ nimáang˜naꞌ Tiquíˆiiꞌ? \v 10 Jo̱ ¿su jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨnꞌˋ ꞌnʉˋ e jnea˜ cøømˋ seengˋ có̱o̱ꞌ˜ Tiquíˆiiꞌ jo̱guɨ e Tiquíˆiiꞌ cøømˋ seeiñˋ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ cajo̱? Co̱ꞌ jaléꞌˋ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ na jaˋ fáꞌˋa e la tɨɨnˉ ꞌñiáꞌˋa, co̱ꞌ Tiquíˆiiꞌ i̱ seengˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ do, dseaˋ íbˋ i̱ jmóoˋ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ quiáꞌˆ. \v 11 Jo̱ ꞌnéˉ lɨñíˆbaꞌ e jnea˜ cøømˋ seenˉ có̱o̱ꞌ˜ Tiquíˆiiꞌ, jo̱guɨ lajo̱bɨ írˋ seeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ cajo̱, jo̱ song jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ lɨco̱ꞌ jáꞌˉ güɨlíingˋnaꞌ júuˆ quiéˉe mɨ˜ móoˉnaꞌ jaléꞌˋ e jmóoˋo. \v 12 Jo̱guɨ e labaꞌ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ cajo̱, e doñiˊ i̱i̱ˋ i̱ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ júuˆ quiéˉe, jo̱baꞌ nijméˉbre jaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌ˜ jmɨɨ˜ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ jí̱i̱ꞌ˜ la nɨcajméˉ jnea˜ cajo̱; jo̱ dsʉꞌ seaˋbaꞌ do e nijmérˉ e niguoꞌˆguɨ eáangˊ, co̱ꞌ jnea˜ ninínꞌˆn e nija̱a̱ˆ có̱o̱ꞌ˜ Tiquíˆiiꞌ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ. \v 13 Jo̱ jaléꞌˋ e nimɨ́ɨꞌ˜naꞌ Fidiéeˇ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱baꞌ jneab˜ nijmee˜e jaléꞌˋ e jo̱ quíiˉnaꞌ, jo̱ lajo̱baꞌ nijmiféngꞌˊ dseaˋ Tiquiéˆe Fidiéeˇ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e jmóoˋ jnea˜ do. \v 14 Jo̱ doñiˊ eebˋ cuǿøngˋ líˋ jmee˜ jnea˜ song camɨ́ɨꞌ˜naꞌ Fidiéeˇ lajo̱ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜. \s1 Mɨ˜ cacuøˊ Jesús júuˆ e nisíngˉ Fidiéeˇ Jmɨguíˋ quiáꞌrˉ \p \v 15 ’Jo̱ fɨ́ɨˉguɨ́ɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e song dseángꞌˉ lajangꞌˆ júuˆ ꞌneáangˋnaꞌ jnea˜, jo̱baꞌ nijméeˆbaꞌ nʉ́ʉꞌ˜naꞌ júuˆ quiéˉe jóng. \v 16-17 Jo̱baꞌ jnea˜ nimɨ́ɨꞌ˜ɨ Tiquíˆiiꞌ dseaˋ guiiñ˜ ñifɨ́ˉ e nisíñˉ Jaangˋ i̱ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱ e jo̱b lɨ́ɨˊ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ có̱o̱ꞌ˜ e cuøꞌˊ ꞌnʉ́ꞌˋ e lɨñíˆnaꞌ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. Jo̱ e Jmɨguíˋ do contøømˉ nilɨseengˋ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ. Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ mɨˊ caꞌíngꞌˋ jnea˜, jo̱baꞌ jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ faꞌ e niꞌíñꞌˋ e Jmɨguíˋ do, co̱ꞌ jaˋ mɨˊ cangárˉ o̱ꞌguɨ cuíirˋ cajo̱; jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋguɨ nɨcuíiˋbaꞌ e Jmɨguíˋ do, co̱ꞌ nɨseemˋ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ lana, jo̱guɨ tɨˊ lɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nilɨseemˋ fɨˊ áaˊnaꞌ cajo̱. \p \v 18 ’Jo̱ fɨ́ɨˉguɨ́ɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ faꞌ niseáan˜n ꞌnʉ́ꞌˋ e lafaꞌ ꞌnɨ́ɨngˉnaꞌ, co̱ꞌ nigáabˊtú̱u̱ caléꞌˋ catú̱ˉ jo̱ nilɨseemˋtú̱u̱ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ. \v 19 Jo̱ lajeeˇ lab, jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ cuíingˋ jnea˜ joˋ niníingˉguɨr jnea˜; jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ nimáam˜tu̱ꞌ jnea˜ jo̱guɨ contøømˉ nilɨseengˋnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ cajo̱, co̱ꞌ seemˋ jnea˜ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ lata˜. \v 20 Jo̱ ie˜ jo̱b nilɨlíꞌˆnaꞌ e jnea˜ cøømˋ seenˉ có̱o̱ꞌ˜ Tiquiéˆe, jo̱guɨ ꞌnʉ́ꞌˋ cøømˋ seengˋnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱guɨ jnea˜ cøømˋ seenˉ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱. \v 21 Jo̱guɨ i̱ dseaˋ i̱ íngꞌˋ júuˆ quiéˉe jo̱guɨ jmóorˋ nʉ́ʉꞌr˜ jaléꞌˋ e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ cuøˊ li˜ e dseángꞌˉ lajamꞌˆbaꞌ e ꞌneáaiñˋ jnea˜, jo̱ lajo̱b Tiquiéˆe nijmiꞌneáamˋbre i̱ dseaˋ i̱ jmiꞌneáangˋ jnea˜ do, jo̱guɨ jnea˜ nijmiꞌneáamˋbaa i̱ dseaˋ íˋ cajo̱, jo̱guɨ niꞌéeˆbaare jial dseángꞌˉ lɨ́ɨnˊn. \p \v 22 Jo̱baꞌ cañíiˋ jaangˋguɨ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ i̱ siiˋ Judas, dsʉꞌ o̱ꞌ i̱ Iscariote do, jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Fíiˋi, ¿jialɨꞌˊ e niꞌéengˊ uøꞌˊ fɨˊ quiniˇ jneaꞌˆ jo̱ o̱ꞌ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ lɨ́ɨngˊ dseaˋ góoˋnaaꞌ? \p \v 23 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ Judas do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jmiꞌneáangˋ jnea˜, jo̱baꞌ jmóoˋbre nʉ́ʉꞌr˜ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe; jo̱ Tiquiéˆe Fidiéeˇ nijmiꞌneáamˋbre i̱ dseaˋ íˋ cajo̱, jo̱ lajo̱b Tiquiéˆe co̱lɨɨng˜guɨ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ cøømˋ nilɨse̱e̱ˉnaaꞌ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ íˋ. \v 24 Jo̱guɨ i̱ dseaˋ i̱ jaˋ ꞌneáangˋ jnea˜, jo̱baꞌ jaˋ jmóorˋ nʉ́ʉꞌr˜ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe. Jo̱ jalébꞌˋ e júuˆ e fáꞌˋ jnea˜ la, o̱ꞌ dseángꞌˉ júuˆ quiéˉe ꞌñiáꞌˋa co̱ꞌ e quiáꞌˉ Tiquíˆbaaꞌ, jo̱ íbˋ dseaˋ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \p \v 25 ’Jo̱ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ e júuˆ la lajeeˇ e táamˋbɨ́ɨ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la; \v 26 jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ ninínꞌˆn fɨˊ ñifɨ́ˉ fɨˊ lɨ˜ guiing˜ Tiquiéˆe, jo̱baꞌ dseaˋ íbˋ i̱ nisíngˉ Jmɨguíˋ quiáꞌrˉ cuaiñ˜ quiéˉe e laco̱ꞌ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱ lajo̱baꞌ niguiéngꞌˊ áaˊnaꞌ jaléꞌˋ e júuˆ e nɨcafɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lajeeˇ e nɨcataang˜naaꞌ co̱lɨɨng˜, jo̱guɨ niꞌéꞌˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ e ꞌnéˉ ñíˆnaꞌ cajo̱. \p \v 27 ’Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e ninínꞌˆn, jo̱baꞌ nisée˜e có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ e nilɨseemˋbaꞌ juguiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ. Jo̱guɨ nicuǿøˆbaa ꞌnʉ́ꞌˋ laco̱ꞌguɨ la seengˋ jnea˜ juguiʉ́ˉ có̱o̱ꞌ˜ dseaˋ do, jo̱ dsʉꞌ jaˋ nicuøøˉ e jo̱ laco̱ꞌguɨ la cuøˊ dseaˋ i̱ jaˋ cuíingˋ Fidiéeˇ. Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉguɨ́ɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e jaˋ jmeáangꞌ˜ yaang˜naꞌ fɨꞌíˆ uii˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e nidsingɨ́ɨngˉnaꞌ, o̱ꞌguɨ fǿøngꞌ˜naꞌ cajo̱ uii˜ quiáꞌˉ jaléꞌˋ e jo̱. \v 28 Jo̱ nɨcanʉ́ʉˉbaꞌ e nɨcafɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lamɨ˜ jéengˊguɨ e ninínꞌˆn fɨˊ lɨ˜ guiing˜ Tiquíˆiiꞌ, jo̱ dsʉꞌ nigáabˊtú̱u̱ jo̱ nilɨseemˋtú̱u̱ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ caléꞌˋ catú̱ˉ. Jo̱ faco̱ꞌ dseángꞌˉ jáꞌˉ e ꞌnʉ́ꞌˋ ꞌneáangˋnaꞌ jnea˜, jo̱baꞌ calɨꞌiáamˋ óoˊnaꞌ jóng mɨ˜ calɨñíˆnaꞌ e ninínꞌˆn fɨˊ lɨ˜ guiing˜ Tiquíˆiiꞌ faco̱ꞌ lajo̱, co̱ꞌ íˋbre dseaˋ niingˉguɨr laco̱ꞌguɨ jnea˜. \v 29 Jo̱ uiing˜ e jo̱baꞌ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ e la e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nidsijéeˊ jaléꞌˋ e jo̱, jo̱ lajo̱guɨbaꞌ e jáꞌˉ nilíingˋnaꞌ jaléꞌˋ e júuˆ quiéˉe do. \p \v 30 ’Jo̱ lana joˋ ꞌgaꞌˊ lɨ˜ sɨɨng˜guɨ́ɨ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, co̱ꞌ nɨjaquiéemˊ i̱ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱ dsʉꞌ nañiˊ faꞌ jaˋ bíˋ óoˋ i̱ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ do e niquiʉ́ꞌrˉ jnea˜ ta˜, \v 31 dsʉꞌ lajo̱b dseángꞌˉ nɨsɨꞌíˆ e nidsijéeˊ e laco̱ꞌ nilɨñiˊ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ e ꞌneáamˋbaa Tiquíˆiiꞌ jo̱guɨ e jmóoˋo lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ e nɨcaquiʉꞌrˊ quiéˉbaa. \p Jo̱ mɨ˜ catóꞌˊ e féꞌˋ Jesús jaléꞌˋ e júuˆ na, jo̱baꞌ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ guijángˋ quiáꞌrˉ do lala: \p —Ráangˉnaꞌ na, jo̱ maꞌuøøˉduuꞌ la. \c 15 \s1 Jesús lɨ́ɨiñˊ e huɨɨngˋ jǿꞌˆ e jloꞌˆ sɨníiꞌˇ \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, lalab cajíngꞌˉguɨ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ guijángˋ quiáꞌrˉ do: \p —Jnea˜ lɨ́ɨnˊn e huɨɨngˋ jǿꞌˆ e jloꞌˆ sɨníiꞌˇ, jo̱guɨ Tiquiéˆe lɨ́ɨiñˊ laco̱ꞌ i̱ dseaˋ jmángꞌˋ íˆ guiʉ́ˉ e huɨɨngˋ jǿꞌˆ do. \v 2 Jo̱ song co̱o̱ˋ guoꞌˋ e huɨɨngˋ jǿꞌˆ quiéˉe do jaˋ cuøˊ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ, jo̱baꞌ niquiʉ́bꞌˉ Fidiéeˇ e guoꞌˋ jo̱; jo̱ dsʉꞌ song guiʉ́ˉbɨ cuøˊ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ, jo̱baꞌ Fidiéeˇ niꞌiáꞌˉbre jo̱guɨ nisámˉbre guoꞌˋ quiáꞌˉ e laco̱ꞌ niꞌɨ́ˉ jmiguiʉˊguɨ. \v 3 Jo̱guɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lana nɨsɨguiúmˉbaꞌ laꞌeáangˊ e nɨcaꞌíingꞌ˜naꞌ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e nɨcafɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ. \v 4 Jo̱ güɨlɨseemˋbɨꞌ cøøngˋ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la seengˋ jnea˜ cøøngˋ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ. Co̱faꞌ co̱o̱ˋ guángꞌˊ quiáꞌˉ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ niꞌɨ́ˉ ꞌñiaꞌˊ song sɨꞌnaamˋ e guángꞌˊ do quiáꞌˉ e huɨɨngˋ quiáꞌˉ; jo̱ lajo̱b lɨ́ɨˊguɨ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱, jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ nijmeeˉnaꞌ e guiʉ́ˉ song jaˋ seengˋnaꞌ cøøngˋ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜. \p \v 5 ’Jo̱ fɨ́ɨˉtú̱u̱ ꞌnʉ́ꞌˋ e jneab˜ lɨ́ɨnˊn e huɨɨngˋ jǿꞌˆ do, jo̱guɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ guángꞌˊ quiáꞌˉ e huɨɨngˋ do. Jo̱ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ seengˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱baꞌ jnea˜ seemˉbaa cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ írˋ cajo̱, jo̱baꞌ eáamˊ íingˆ ta˜ jaléꞌˋ e jmóorˋ; co̱faꞌ jaˋ seeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱baꞌ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ e guiʉ́ˉ jaˋ eeˋ quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ jmérˆ jóng. \v 6 Co̱ꞌ i̱ dseaˋguɨ i̱ lɨtúngˉ dsíiˊ e seeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱baꞌ i̱ dseaˋ íˋ niꞌnámˋbre có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱baꞌ niꞌíimˉ quiáꞌrˉ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ mɨ˜ lɨquiʉ̱ʉ̱ˋ e guángꞌˊ e sɨꞌnaangˋ quiáꞌˉ e huɨɨngˋ jǿꞌˆ do, jo̱ sɨtɨ́ɨmˊ jaléꞌˋ e jo̱, jo̱ ninéˉ fɨˊ lɨ˜ nicóbˋ jóng. \p \v 7 ’Jo̱guɨ song ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ tʉ́ˋnaꞌ e seemˋbaꞌ cøøngˋ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ jo̱guɨ e teábˋ teáangꞌ˜naꞌ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ quiéˉe cajo̱, jo̱ song lajo̱b jmooˋnaꞌ, jo̱baꞌ mɨ́ɨꞌ˜naꞌ jnea˜ eeˋ iing˜naꞌ jo̱ lajo̱b nilíˋ. \v 8 Jo̱guɨ mɨ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ eáamˊ íingˆ ta˜ jaléꞌˋ e jmooˋnaꞌ, jo̱ e jo̱baꞌ cuøˊ li˜ e lɨ́ɨngˊnaꞌ dseángꞌˉ lajangꞌˆ dseaˋ quiéˉe, jo̱baꞌ nijmiféngꞌˊ dseaˋ Tiquiéˆe Fidiéeˇ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ. \v 9 Jo̱ jnea˜ eáamˊ ꞌneáanˋn ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la ꞌneáangˋ Tiquíˆiiꞌ jnea˜; jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e güɨlɨseemˋbɨꞌ e ñíˆnaꞌ jial tíiˊ e ꞌneáanˋn ꞌnʉ́ꞌˋ. \v 10 Jo̱ song ꞌnʉ́ꞌˋ nʉ́ʉꞌ˜baꞌ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe, jo̱baꞌ seemˋbaꞌ e ꞌneáamˋbɨ́ɨ ꞌnʉ́ꞌˋ jóng lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la jmóoˋ jnea˜ nʉ́ʉꞌ˜ʉ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ Tiquiéˆe, jo̱baꞌ seemˉbaa e jmiꞌneáangˋ Tiquiéˆe jnea˜. \p \v 11 ’Jo̱ fǿnꞌˋn ꞌnʉ́ꞌˋ lana e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ nilɨꞌiáangˋ áaˊnaꞌ laco̱ꞌguɨ e iáangˋ dsiˋ jnea˜, jo̱guɨ e dseángꞌˉ la iébꞌˋ nilɨꞌiáangˋ óoˊnaꞌ cajo̱ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ catɨ́ɨngˉ e lɨ́ɨngˊ dseaˋ quiéˉe. \v 12 Jo̱guɨ fɨ́ɨˉtú̱u̱ ꞌnʉ́ꞌˋ e júuˆ quiéˉe e ꞌnéˉ lɨti˜ do, jo̱ e lab e júuˆ jo̱: ꞌnéˉ nijmiꞌneáamˋbaꞌ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ jnea˜ jmiꞌneáanˋn ꞌnʉ́ꞌˋ lajaangˋ lajaangˋnaꞌ. \v 13 Jo̱ e jmiꞌneáangˋ dseaˋ rúiñꞌˋ e laniingˉguɨ eáangˊ lɨ́ɨˊ mɨ˜ jángꞌˋ ꞌñiaꞌrˊ e laco̱ꞌ nijmɨcó̱o̱ꞌr˜ dseaˋ seengˋ røøˋ có̱o̱ꞌr˜ nañiˊ song cajúiñˉ dsʉꞌ uíiꞌ˜ e cajméerˋ lajo̱. \v 14 Jo̱ song nʉ́ʉꞌ˜baꞌ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe e nɨcafɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e ꞌnéˉ jmeeˉnaꞌ, jo̱baꞌ dseaˋ seengˋ røøˋ có̱o̱ꞌ˜ jneab˜ lɨ́ɨngˊnaꞌ jóng. \v 15 Jo̱ lana joˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ dseaˋ i̱ lɨco̱ꞌ jmóoˋ ta˜ quiéˉe, dsʉco̱ꞌ i̱ dseaˋ laꞌíˋ jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ ñirˊ e˜ uiing˜ e ta˜ e jmóorˋ quiáꞌˉ i̱ fiir˜ do. Dsʉꞌ lana nɨlɨ́ɨngˊnaꞌ dseaˋ seengˋ røøˋ có̱o̱ꞌ˜baa, co̱ꞌ nɨcacuǿøˉbaa ꞌnʉ́ꞌˋ e nɨcalɨñíˆnaꞌ jaléꞌˋ e júuˆ e caꞌíinꞌ˜n quiáꞌˉ Tiquiéˆe. \v 16 Jo̱guɨ o̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ dseaˋ caguíingꞌ˜naꞌ jnea˜ e quie̱e̱ˉ nifɨˊ quíiˉnaꞌ, dsʉco̱ꞌ jneab˜ dseaˋ nɨcaguíinꞌ˜n ꞌnʉ́ꞌˋ e laco̱ꞌ niꞌuíingˉnaꞌ dseaˋ quiéˉe, jo̱guɨ nɨcacuǿøˉø ꞌnʉ́ꞌˋ ta˜ e nigüɨlíingˉnaꞌ nigüɨjmee˜naꞌ jmangꞌˉ e nilɨꞌíingˆ ta˜ quíiˉnaꞌ lata˜. Jo̱ lajo̱baꞌ Tiquíˆiiꞌ Fidiéeˇ nicuǿꞌˆbre ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ e nimɨ́ɨꞌ˜naꞌre laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜. \v 17 Jo̱ e lab e fɨ́ɨˉtú̱u̱ ꞌnʉ́ꞌˋ do caléꞌˋ catú̱ˉ e˜ ꞌnéˉ nijmeeˉnaꞌ: nijmiꞌneáangˋnaꞌ dseaˋ rúngꞌˋnaꞌ. \s1 ꞌNíꞌˋ níingˉ dseaˋ Jesús có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌrˉ \p \v 18 ’Jo̱ fɨ́ɨˉguɨ́ɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, dseaˋ quiéˉe, e jaˋ güɨdsigáˋ óoˊnaꞌ e ꞌníꞌˋ níingˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ ꞌnʉ́ꞌˋ, dsʉꞌ güɨlɨñíˆnaꞌ guiʉ́ˉ e jnea˜bingꞌ laꞌuii˜ i̱ calɨ́ˉ ꞌníꞌˋ níingˉ jaléngꞌˋ dseaˋ do. \v 19 Co̱ꞌ faco̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jaˋ cuíingˋ jnea˜, jo̱baꞌ nijmiꞌneáamˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jóng lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la jmiꞌneáangˋ rúiñꞌˋ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜. Jo̱ dsʉco̱ꞌ jneab˜ dseaˋ caguíinꞌ˜n ꞌnʉ́ꞌˋ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jaˋ cuíingˋ jnea˜ e laco̱ꞌ niꞌuíingˉnaꞌ dseaˋ quiéˉe, jo̱ uíiꞌ˜ e lajo̱baꞌ e jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ nɨꞌníꞌˋ níiñˉ ꞌnʉ́ꞌˋ, co̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ joˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ laco̱ꞌ írˋ. \v 20 Jo̱ té̱e̱ˊ áaˊnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcafɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ do: “Jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jmóoˋ ta˜ niingˉguɨr laco̱ꞌ fiir˜.” Jo̱ quie̱ˋnaꞌ cuente e gabˋ nijmeángꞌˋ dseaˋ jnea˜, jo̱baꞌ lajo̱b nijmeángꞌˋ dseaˋ ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱; jo̱guɨ song jaˋ mɨˊ calɨnʉ́ʉꞌr˜ júuˆ quiéˉe, jo̱baꞌ lajo̱b jaˋ nilɨnʉ́ʉꞌr˜ júuˆ quíiˉnaꞌ cajo̱. \v 21 Jo̱ jalébꞌˋ e gaˋ na nijmeáiñꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ uíiꞌ˜ e lɨ́ɨngˊnaꞌ dseaˋ quiéˉe, jo̱ nijmérˉ lajo̱ co̱ꞌ jaˋ cuíiñˋ i̱ dseaˋ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \p \v 22 ’Jo̱ faco̱ꞌ mɨ˜ jnea˜ jaˋ cagüénˉn fɨˊ jmɨgüíˋ la e cagaꞌéeˉe dseaˋ jmɨgüíˋ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ jaˋ calɨlíꞌrˆ jóng e lɨ́ɨiñˊ dseaˋ røøngˋ dseeˉ faco̱ꞌ lajo̱; jo̱ dsʉco̱ꞌ lanaguɨ nɨcagüémˉbaa fɨˊ la e quie̱e̱ˉ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ joˋ cuǿøngˋ líˋ féꞌrˋ náng e jaˋ dseeˉ røøiñˋ, co̱ꞌ dseángꞌˉ lajo̱b lɨ́ɨiñˊ. \v 23 Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ jnea˜, jo̱baꞌ la quie̱ˊ Tiquiéˆe dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ ꞌníꞌˋ níiñˉ cajo̱. \v 24 Jo̱ jaˋ dseeˉ røøngˋ dseaˋ jmɨgüíˋ faco̱ꞌ mɨ˜ jnea˜ jaˋ cajméˉe jee˜ írˋ jaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌ˜ɨ jmɨɨ˜ e cajméˉe e jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ dseaˋ jiéngꞌˋ jaˋ quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ mɨ˜ cajméerˋ. Jo̱ jaˋ eeˋ lɨ́ɨˊ e nɨcangábˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ jaléꞌˋ e quɨ́ɨꞌ˜ɨ jmɨɨ˜ do, jo̱ dsʉꞌ mɨˊ ꞌnooˋbɨ ꞌníꞌˋ níiñˉ jnea˜ jo̱guɨ ꞌníꞌˋ níiñˉ Tiquiéˆe cajo̱. \v 25 Jo̱ dsijéeˊ jaléꞌˋ e na, co̱ꞌ dseángꞌˉ ꞌnébˉ lɨti˜ lají̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ tó̱o̱ˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ dseaˋ malɨɨ˜guɨ eáangˊ lɨ˜ féꞌˋ lala: “Eáangˊ calɨ́ˉ ꞌníꞌˋ níingˉ dseaˋ jnea˜ e jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ uiing˜ seaˋ.” \p \v 26 ’Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ niguiéngꞌˉtú̱u̱ fɨˊ ñifɨ́ˉ, jo̱baꞌ nisɨ́ɨnˉn e Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Tiquíˆiiꞌ Fidiéeˇ e sɨ́ɨiñˋ e laco̱ꞌ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ; jo̱ e Jmɨguíˋ dob cajo̱ e niꞌéꞌˉ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ e jáꞌˉ jo̱guɨ e niféꞌˋ uii˜ quiéˉe jaléꞌˋ e níˋ e jmóoˋo. \v 27 Jo̱guɨ ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱ dseaˋ catɨ́ɨngˉnaꞌ e nifoꞌˆnaꞌ uii˜ quiéˉe fɨˊ quiniˇ dseaˋ jmɨgüíˋ, co̱ꞌ conrøøbˋ nɨcalɨsé̱ˋnaaꞌ jí̱i̱ꞌ˜ ie˜ latɨˊ mɨ˜ calɨcuíingˋ rúꞌˋnaaꞌ do. \c 16 \p \v 1 ’Jo̱ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ e júuˆ la e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ jaˋ nilɨtúngˉ óoˊnaꞌ e jáꞌˉ lɨ́ɨngˋnaꞌ júuˆ quiéˉe. \v 2 Co̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ góoˋnaaꞌ dseaˋ Israel niꞌuǿiñˉ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ dsíiˊ guáꞌˉ quíˉnaaꞌ, jo̱ jɨˋguɨ niguiéeˊ jmɨɨ˜ e doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ nijngángꞌˉ ꞌnʉ́ꞌˋ niꞌɨ́ˉ dsíirˊ e lajo̱baꞌ e jmitir˜ ta˜ fɨˊ quiniˇ Fidiéeˇ fɨng song cajméerˋ lajo̱. \v 3 Jo̱ nijmérˉ jaléꞌˋ e na uíiꞌ˜ e jaˋ mɨˊ calɨcuíimˋbɨr jnea˜ o̱ꞌguɨ mɨˊ calɨcuíiñˋ Tiquíˆiiꞌ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ cajo̱. \v 4 Jo̱ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lana e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ e nidsijéeˊ jaléꞌˋ e jo̱, jo̱baꞌ niguiéngꞌˊ áaˊnaꞌ e nɨcafɨ́ɨˉbaa ꞌnʉ́ꞌˋ jéengˊguɨ e nilíˋ lajo̱. \s1 Lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ óoˋ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ \p ’Jo̱ jaˋ mɨˊ cafɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ e na latɨˊ mɨ˜ uiing˜, co̱ꞌ lajeeˇ jo̱ táamˋ jnea˜ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ. \v 5 Jo̱ dsʉꞌ lanaguɨ ngóoˊ catɨ́bˋ íꞌˋ quiéˉe e ninínꞌˆtú̱u̱ fɨˊ ñifɨ́ˉ e nija̱a̱ˆ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ i̱ casíingˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jaˋ mɨˊ cajmɨngɨ́ɨꞌˇnaꞌ jnea˜ jie˜ fɨˊ lɨ˜ ninínꞌˆn. \v 6 Jo̱guɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lɨ́ꞌˆ lɨˊ jmooˋnaꞌ fɨꞌíbˆ dsʉꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ e júuˆ na. \v 7 Jo̱ dsʉꞌ dseángꞌˉ jábꞌˉ júuˆ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ la, e guiʉ́ˉguɨ niꞌuíingˉ quíiˉnaꞌ e ninímꞌˆbaa. Co̱ꞌ fɨng song jaˋ ninínꞌˆn, jo̱baꞌ jaˋ quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ jóng e nigüéengˉ i̱ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ niguiénꞌˉn fɨˊ ñifɨ́ˉ, jo̱baꞌ jneab˜ dseaˋ nisɨ́ɨnˆn i̱ nijmɨcó̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 8 Jo̱ mɨ˜ nigüéengˉ íˋ, jo̱guɨb nijmɨtar˜ dsíiˊ dseaˋ jmɨgüíˋ jaléꞌˋ dseeˉ quiáiñꞌˉ jo̱guɨ jial lɨ́ɨˊ e seengˋ dseaˋ e jaˋ éerˋ dseeˉ, jo̱guɨ cajo̱ jial ɨ́ɨˋ Fidiéeˇ íꞌˋ laco̱ꞌ catɨ́ɨngˉ. \v 9 Jo̱guɨ e Jmɨguíˋ do nijmɨta˜ dsíiˊ dseaˋ e lɨ́ɨngˊ dseaˋ i̱ røøngˋ dseeˉ uíiꞌ˜ e jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨiñˋ júuˆ quiéˉe; \v 10 jo̱guɨ e Jmɨguíˋ do cajo̱ nijmɨta˜ dsíiˊ dseaˋ e jnea˜ jaˋ røønˉ dseeˉ co̱ꞌ niníngꞌˆtú̱u̱ có̱o̱ꞌ˜ Tiquíˆiiꞌ Fidiéeˇ jo̱ joˋ nimáang˜guɨꞌ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 11 Jo̱guɨ cajo̱ e Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ dobaꞌ nɨjmɨta˜ dsíiˊ dseaˋ jmɨgüíˋ e nɨcaꞌɨ́ɨbˉ Fidiéeˇ íꞌˋ laco̱ꞌ catɨ́ɨngˉ quiáꞌˉ fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ quiʉꞌˊ ta˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la, co̱ꞌ dseángꞌˉ latab˜ niꞌíñꞌˋ iihuɨ́ɨˊ. \p \v 12 ’Jo̱ jmiguiʉˊbɨ jaléꞌˋ e seaˋ nifɨ́ɨˆɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, dsʉꞌ jaˋ nifɨ́ɨˆɨ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ e jo̱ dseángꞌˉ lana e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ jaˋ niꞌuíingˉ jmiguiʉˊ quíiˉnaꞌ. \v 13 Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nigüéengˉ e Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ do jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱baꞌ e jo̱b e nicá̱ˋ jmangꞌˉ júuˆ jáꞌˉ quíiˉnaꞌ, jo̱guɨ e jo̱b cajo̱ e niꞌéꞌˉguɨ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ e jaˋ mɨˊ cafɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lana; co̱ꞌ jaˋ niféꞌˋ jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ ɨˊ dsíiˊ ꞌñiaꞌˊ e Jmɨguíˋ do, co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e niꞌíngꞌˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ, jí̱i̱ꞌ˜ jo̱baꞌ e niféꞌˋ; jo̱guɨ cajo̱ niꞌéꞌˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e˜ jaléꞌˋ e nidsijéeˊ fɨˊ jmɨgüíˋ lajeeˇ lɨ˜ dséˆguɨ. \v 14 Jo̱ e Jmɨguíˋ do niféꞌˋ guiʉ́ˉ uii˜ quiéˉe, co̱ꞌ nicuǿꞌˉ ꞌnʉ́ꞌˋ lají̱i̱ꞌ˜ e niꞌíngꞌˋ quiéˉbaa e laco̱ꞌ nilɨñíˆnaꞌ jaléꞌˋ e jo̱. \v 15 Jo̱ lajɨbˋ jaléꞌˋ e seaˋ quiáꞌˉ Tiquíˆiiꞌ e quiéˉbaa lɨ́ɨˊ cajo̱, jo̱ uíiꞌ˜ e lajo̱baꞌ e fáꞌˋa e lajaléꞌˋ e júuˆ e niꞌíngꞌˋ e Jmɨguíˋ do jáaˊ fɨˊ quiéˉbaa, jo̱ jalébꞌˋ e jo̱ nicuǿꞌˉ ꞌnʉ́ꞌˋ e ningángꞌˋnaꞌ. \p \v 16 ’Jo̱ fɨ́ɨˉguɨ́ɨ ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱ e joˋ huǿøˉ táangˋguɨ́ɨ jee˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, jo̱baꞌ joˋ nimáang˜guɨꞌ jnea˜; jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ ningɨ́ˋguɨjiʉ lajo̱, jo̱baꞌ nimáam˜tu̱ꞌ jnea˜ caléꞌˋ catú̱ˉ. \s1 Cateáˋbaꞌ e calɨ́ngˉ dseaˋ guijángˋ quiáꞌˉ Jesús fɨꞌíˆ \p \v 17 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ guijángˋ do lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e cajíngꞌˉ Jesús do, jo̱baꞌ canaaiñˋ jmɨngɨ́ꞌˉ rúiñꞌˋ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜ jo̱ sɨ́ɨiñˋ: \p —¿E˜guɨ guǿngꞌˋ e féꞌˋ i̱ Fíiˋnaaꞌ na mɨ˜ jíñꞌˉ e joˋ huǿøˉ dséˉ e táangˋguɨr fɨˊ jee˜ jneaa˜aaꞌ, jo̱baꞌ joˋ nineeng˜guɨ́ɨꞌre, jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ ningɨ́ˋguɨjiʉ lajo̱, jo̱baꞌ nineem˜tú̱u̱ꞌre caléꞌˋ catú̱ˉ? jo̱guɨ ¿e˜guɨ guǿngꞌˋ e jíñꞌˉ e nidséiñꞌˉ fɨˊ lɨ˜ guiing˜ Tiquiáꞌrˆ fɨˊ ñifɨ́ˉ? \v 18 Jo̱guɨ cajo̱, ¿e˜guɨ guǿngꞌˋ e jíñꞌˉ e joˋ huǿøˉ dséˉ e táangˋguɨr jee˜ jneaa˜aaꞌ? Jo̱ lana dseángꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ capíꞌˆ jaˋ ngángꞌˋnaaꞌ e˜ guǿngꞌˋ jaléꞌˋ e féꞌrˋ na. \p \v 19 Jo̱ dsifɨbˊ calɨlíꞌˆ Jesús e i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do lɨɨm˜ eeˋ iiñ˜ nijmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do, jo̱baꞌ lalab cañíirˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jnea˜ nɨcafɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e joˋ huǿøˉ dséˉ e máangˊguɨꞌ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ ningɨ́ˋguɨjiʉ lajo̱, nimáam˜tu̱ꞌ jnea˜ caléꞌˋ catú̱ˉ. Jo̱ ¿su e nab e iing˜naꞌ e ñíˆnaꞌ do e˜ guǿngꞌˋ? \v 20 Jo̱ dsʉꞌ jnea˜ jmɨtaaˆ óoˊnaꞌ e mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nitɨ́ˉ e íꞌˋ jo̱, jo̱baꞌ eáamˊ fɨꞌíˆ nilíingˉnaꞌ jóng co̱ꞌ jɨˋguɨ cartɨˊ niquɨꞌˆbaꞌ, jo̱guɨ ie˜ jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ cuíingˋ jnea˜ eáamˊ nijmiꞌiáangˋ dsíirˊ. Jo̱ dsʉꞌ ꞌnʉ́ꞌˋguɨ cateáˋbaꞌ nilíingˉnaꞌ fɨꞌíˆ ie˜ jo̱, co̱ꞌ có̱o̱ꞌ˜ e jo̱baꞌ nijméˉ e nilɨꞌiáangˋtu̱ óoˊnaꞌ. \v 21 Co̱ꞌ e la lɨ́ɨˊ laco̱ꞌguɨ mɨ˜ jaangˋ dseamɨ́ˋ íñꞌˋ iihuɨ́ɨˊ lajeeˇ dseaˋ jmohuɨ́ɨˊ quiáꞌrˉ e lɨseengˋ jiuung˜ quiáꞌrˉ; jo̱ dsʉꞌ dsifɨˊ mɨ˜ calɨséngˋ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ íimˉ dsíirˊ lají̱i̱ꞌ˜ e iihuɨ́ɨˊ e caꞌíñꞌˋ do, co̱ꞌ eáamˊ jmiꞌiáangˋ dsíirˊ dsʉꞌ uíiꞌ˜ e nɨcalɨséngˋ i̱ yʉ̱ʉ̱ˋ do quiáꞌrˉ. \v 22 Jo̱ lajo̱b lɨ́ɨngˊ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨꞌíˆ lana, jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ nimáang˜tu̱ꞌ jnea˜ caléꞌˋ catú̱ˉ, jo̱guɨbaꞌ nilɨꞌiáangˋ áaˊnaꞌ dseángꞌˉ laco̱ꞌ sɨꞌíˆ, jo̱ e jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ cuǿøngˋ líˋ jé̱ꞌˋguɨ quíiˉnaꞌ e iáangˋ óoˊnaꞌ do. \p \v 23 ’Jo̱ ie˜ jmɨɨ˜ jo̱, joˋ e nijmɨngɨ́ɨꞌˇguɨꞌ jnea˜ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ; co̱ꞌ e jáꞌˉbaꞌ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ e ie˜ jo̱ Tiquíˆiiꞌ nicuǿꞌˉbre ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ e nimɨ́ɨꞌ˜naꞌre laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜. \v 24 Jo̱ dsʉꞌ latɨˊ lana, jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ eeˋ mɨˊ camɨ́ɨꞌ˜naꞌre laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜; jo̱ dsʉꞌ mɨ́ɨꞌ˜naꞌre jo̱baꞌ niñíimˋbaꞌ, jo̱ lajo̱baꞌ nilɨꞌiáangˋ óoˊnaꞌ dseángꞌˉ laco̱ꞌ sɨꞌíˆ. \s1 Jial laniingˉ ꞌgøngꞌˊ Dseaˋ Jmáangˉ \p \v 25 ’Jo̱ nɨcafɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ júuˆ e huɨ́ɨngˊjiʉ ngángꞌˋnaꞌ, jo̱ dsʉꞌ tɨˊ lɨ˜ nitɨ́bˉ íꞌˋ e joˋ nifǿngꞌˆguɨ́ɨ ꞌnʉ́ꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléꞌˋ e júuˆ jo̱, co̱ꞌ ie˜ jo̱ dseángꞌˉ condséebˊ nifɨ́ɨˆɨ ꞌnʉ́ꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ Tiquíˆiiꞌ dseaˋ guiing˜ ñifɨ́ˉ. \v 26 Jo̱ mɨ˜ nitɨ́ˉ e íꞌˋ jo̱, ꞌnʉ́ꞌˋ nimɨ́ɨꞌ˜naꞌre e nijmɨcó̱o̱ꞌr˜ ꞌnʉ́ꞌˋ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜; jo̱ jaˋ fáꞌˋ jnea˜ e nimɨ́ɨꞌ˜ɨ Tiquíˆiiꞌ uíiꞌ˜ ꞌnʉ́ꞌˋ, \v 27 co̱ꞌ ꞌñiabꞌˊ Tiquíˆiiꞌ ꞌneáaiñˋ ꞌnʉ́ꞌˋ cajo̱ uíiꞌ˜ e ꞌneáamˋbaꞌ jnea˜ jo̱guɨ e jáꞌˉ nɨlɨ́ɨngˋnaꞌ e Fidiéeˇ dseaˋ casíiñˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la cuaiñ˜ quiáꞌrˉ. \v 28 Co̱ꞌ fɨˊ lɨ˜ guiing˜ Tiquíˆbaaꞌ cajúˉu mɨ˜ cagüénˉn fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱ dsʉꞌ lanaguɨ nitʉ́ˆbaa fɨˊ la e laco̱ꞌ niníngꞌˆtú̱u̱ fɨˊ lɨ˜ guiiñ˜ fɨˊ ñifɨ́ˉ. \p \v 29 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱baꞌ lalab cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ guijángˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Jo̱ lanaguɨbaꞌ fóꞌˋ ꞌnʉˋ condséeˊ dseángꞌˉ laco̱ꞌ la ngángꞌˋnaaꞌ náng. \v 30 Jo̱guɨ lana nɨne˜baaꞌ cajo̱ e lajɨbˋ ñíˆ ꞌnʉˋ, jo̱baꞌ joˋ ꞌnéˉ faꞌ i̱i̱ˋ nijmɨngɨ́ꞌˉguɨ ꞌnʉˋ, co̱ꞌ có̱o̱ꞌ˜ jí̱i̱ꞌ˜ e júuˆ nab nɨjábꞌˉ lɨ́ɨˋnaaꞌ e Fidiéebˇ dseaˋ casíiñˋ ꞌnʉˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la cuaiñ˜ quiáꞌrˉ. \p \v 31 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jo̱ ¿su lanaguɨbaꞌ jáꞌˉ nɨlɨ́ɨngˋnaꞌ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ? \v 32 Jo̱ dsʉꞌ lana dseángꞌˉ ngóoˊ catɨ́bˋ íꞌˋ e ninángˋ sojǿngˉnaꞌ lajaangˋ lajaangˋnaꞌ fɨˊ la fɨˊ na, jo̱baꞌ ꞌñiáꞌˋbaa nitiúungˉguɨ́ɨ. Jo̱ dsʉꞌ e jáꞌˉ e jaˋ ꞌñiáꞌˋa seenˉ cajo̱, co̱ꞌ seemˋ Tiquíˆiiꞌ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ contøøngˉ. \v 33 Jo̱ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ jaléꞌˋ e júuˆ la e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ nilɨseengˋnaꞌ juguiʉ́ˉ júuˆ røøˋ laꞌeáangˊ e seengˋnaꞌ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜; jo̱ ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la niꞌíingꞌ˜naꞌ iihuɨ́ɨˊ, jo̱ dsʉꞌ jaˋ jmitúngˆ óoˊnaꞌ uíiꞌ˜ e jo̱, co̱ꞌ jnea˜ nɨcalɨ́ꞌˆbaa fii˜ i̱ ꞌlɨngꞌˆ i̱ ngɨˊ ta˜ jmɨgǿøngˋ dseaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \c 17 \s1 Mɨ˜ camɨˊ Jesús uii˜ quiáꞌˉ dseaˋ quiáꞌrˉ \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e caféꞌˋ Jesús jaléꞌˋ e júuˆ jo̱ fɨˊ quiniˇ dseaˋ guijángˋ quiáꞌrˉ, jo̱baꞌ caséerˋ nir˜ fɨˊ yʉ́ꞌˆ jmɨgüíˋ jo̱ cajíñꞌˉ lala: \p —Teaa˜, lanab catɨ́ˋ íꞌˋ quiéˉe, jo̱baꞌ jmɨꞌgooˋ jnea˜ e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ jnea˜ nijmɨꞌgooˉ ꞌnʉˋ. \v 2 Co̱ꞌ ꞌnʉˋ nɨcacuǿøꞌ˜ jnea˜ e ooˉ ta˜ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ e laco̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ quíiꞌˉ i̱ nɨcacuǿønꞌ˜ jnea˜, nicuǿøˆøre e nilɨseeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ lata˜. \v 3 Jo̱ niñíiñˋ e seeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ lata˜ fɨng song calɨcuíiñˋ ꞌnʉˋ jo̱guɨ calɨñirˊ e jí̱i̱ꞌ˜ ꞌnʉbˋ dseaˋ lɨnꞌˊ Fidiéeˇ i̱ jáꞌˉ, jo̱guɨ fɨng song calɨcuíiñˋ jnea˜ cajo̱ e lɨ́ɨnˊn Dseaˋ Jmáangˉ i̱ casíingˋ ꞌnʉˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \p \v 4 ’Jo̱ jnea˜ nɨcajmɨꞌgooˉbaa ꞌnʉˋ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ, co̱ꞌ lana nɨcatámꞌˊbaa lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ quiéˉe e casíinꞌˋ jnea˜ e cagajméeˋe fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 5 Jo̱baꞌ fǿnꞌˋn ꞌnʉˋ lana, Teaa˜, e nijmɨꞌgóoˋ jnea˜ mɨ˜ niguiénꞌˉtú̱u̱ fɨˊ cáanꞌˋ na lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la jmɨꞌgooˋ ꞌnʉˋ jnea˜ fɨˊ ñifɨ́ˉ quíiꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ ie˜ mɨ˜ nʉ́ꞌˉguɨ e catɨro̱o̱ˇ jmɨgüíˋ. \p \v 6 ’Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ caguíingꞌ˜ ꞌnʉˋ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ e laco̱ꞌ caꞌuíiñˉ dseaˋ quiéˉe, jo̱baꞌ nɨcajméˉbaa e nɨcalɨñirˊ i̱˜ dseángꞌˉ lɨ́ɨngˊ ꞌnʉˋ. Jo̱ lajɨɨngˋ dseaˋ i̱ cacuǿønꞌ˜ jnea˜ do, dseaˋ quíiˉbaꞌ lɨ́ɨiñˊ, jo̱guɨ lana nɨcaꞌímꞌˋbre jaléꞌˋ júuˆ quíiꞌˉ. \v 7 Jo̱baꞌ lana jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiéˉe do nɨñirˊ e jaléꞌˋ e nɨcaꞌíingꞌ˜ jnea˜, ꞌnʉbˋ dseaˋ nɨcacuǿøꞌ˜ jnea˜ e jo̱, \v 8 co̱ꞌ nɨcaníiꞌ˜baa jee˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiéˉe la jaléꞌˋ júuˆ e caꞌíinꞌ˜n quíiꞌˉ, jo̱ nɨcaꞌímꞌˋbre jaléꞌˋ e júuˆ jo̱. Jo̱ dseaˋ do nɨcalɨlíꞌˆbre e dseángꞌˉ ꞌnʉbˋ dseaˋ casíinꞌˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱guɨ dseángꞌˉ jábꞌˉ lɨ́ɨiñˋ cajo̱ e gáaˊ jnea˜ fɨˊ lɨ˜ guiing˜ ꞌnʉˋ fɨˊ ñifɨ́ˉ. \p \v 9 ’Jo̱guɨ lana mɨ́ɨꞌ˜ɨ ꞌnʉˋ uii˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ; jo̱ dsʉꞌ jaˋ mɨ́ɨꞌ˜ɨ ꞌnʉˋ uii˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jaˋ lɨ́ɨngˊ dseaˋ quíiꞌˉ, dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ dseaˋ i̱ cacuǿønꞌ˜ jnea˜ dobingꞌ i̱ mɨɨˉ uii˜ quiáꞌˉ, co̱ꞌ jí̱i̱ꞌ˜ íˋbingꞌ i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ quíiꞌˉ. \v 10 Jo̱ e quíibˉ ꞌnʉˋ lajaléꞌˋ e seaˋ quiéˉe jo̱guɨ e quiébˉ jnea˜ lajaléꞌˋ e seaˋ quíiꞌˉ, jo̱guɨ laꞌeáangˊ i̱ dseaˋ la nijnéngˋ jial tíiˊ niguoꞌˆ lɨ́ɨnˊn. \p \v 11 ’Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉguɨ́ɨ ꞌnʉˋ, Teaa˜, joˋ nija̱ˋguɨ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la, dsʉꞌ jaléngꞌˋguɨ i̱ dseaˋ quiéˉe la nijé̱ˉbɨr fɨˊ jmɨgüíˋ la lajeeˇ e niníngꞌˆ jnea˜ e nija̱a̱ˆ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ. Jo̱ co̱ꞌ ꞌnʉbˋ dseaˋ güeanꞌˆ, jo̱baꞌ mɨ́ɨꞌ˜ɨ ꞌnʉˋ e nijméeꞌˆ íˆ i̱ dseaˋ quiéˉe la laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ e ꞌgønꞌˊ do lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ e nɨcacuǿøꞌ˜ jnea˜ e ꞌgønꞌˊn cajo̱, jo̱ lajo̱baꞌ nilɨseengˋ i̱ dseaˋ quiéˉe la cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ jneaa˜aaꞌ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la seengˋ ꞌnʉˋ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ dseángꞌˉ conrøøˋ. \v 12 Jo̱ lajeeˇ e nɨcataan˜n fɨˊ jmɨgüíˋ la có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiéˉe la, nɨcanebꞌˉ niiˉre jo̱guɨ nɨcajméˉbaare íˆ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ e ꞌgøngꞌˊ quíiꞌˉ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ e nɨcuǿøꞌ˜ jnea˜ e lɨ́ɨnˊn. Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ i̱ dseaˋ quiéˉe la jaˋ mɨˊ caꞌnaaiñˋ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, dsʉꞌ dseángꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ i̱ jaangˋ i̱ nijángꞌˋ jnea˜ fɨˊ jaguóˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ ꞌníꞌˋ níingˉ jnea˜, jí̱i̱ꞌ˜ íˋbingꞌ i̱ nɨcaꞌnaangˋ conguiaˊ, jo̱ dsʉꞌ nɨcalɨ́ˉ lajo̱ e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ nilɨti˜ lají̱i̱ꞌ˜ e tó̱o̱ˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quíˉiiꞌ e cajmeꞌˊ dseaˋ malɨɨ˜guɨ eáangˊ. \p \v 13 ’Jo̱ lanaguɨ catɨ́ˋ íꞌˋ e ninínꞌˆn fɨˊ lɨ˜ guiinꞌ˜; jo̱ dsʉꞌ jaléꞌˋ e júuˆ e fáꞌˋa la, fáꞌˋa lajeeˇ e táamˋbɨ́ɨ fɨˊ jmɨgüíˋ la e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiéˉe la nilɨꞌiáangˋ dsíirˊ dseángꞌˉ laco̱ꞌ sɨꞌíˆ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la iáangˋ dsiiˉ ꞌñiáꞌˋa cajo̱. \v 14 Jo̱ jnea˜ nɨcaníiꞌ˜baa júuˆ quíiꞌˉ jee˜ i̱ dseaˋ quiéˉe la, jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ i̱ jaˋ cuíingˋ ꞌnʉˋ ꞌníꞌˋ níimˉbre jaléngꞌˋ dseaˋ quiéˉe la, co̱ꞌ jaléiñꞌˋ la jaˋ jíiꞌr˜ jaléꞌˋ e ꞌlɨꞌˆ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la o̱ꞌguɨ jnea˜ jíiꞌ˜i jaléꞌˋ e jo̱ cajo̱. \v 15 Jo̱ dsʉꞌ jaˋ mɨ́ɨꞌ˜ɨ ꞌnʉˋ e laco̱ꞌ niꞌuøønꞌˉ i̱ dseaˋ quiéˉe fɨˊ jmɨgüíˋ la, co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e mɨ́ɨꞌ˜ɨ ꞌnʉˋ e nijméeꞌˆ íˆ íˋbre e laco̱ꞌ jaˋ nijmɨgǿøngˋ i̱ ꞌlɨngꞌˆ írˋ. \v 16 Jo̱ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ jnea˜ jaˋ jíiꞌ˜i jaléꞌˋ e ꞌlɨꞌˆ e seaˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱baꞌ lajo̱b lɨ́ɨngˊ i̱ dseaˋ quiéˉe la cajo̱, co̱ꞌ jaˋ jíiꞌr˜ jaléꞌˋ e jo̱. \v 17 Jo̱ mɨ́ɨꞌ˜guɨ́ɨ ꞌnʉˋ e nijmigüeangꞌˆ i̱ dseaˋ quiéˉe la e laco̱ꞌ nijmérˉ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ e niquiʉ́ꞌˆ quiáꞌˉbre laꞌeáangˊ e nɨcaꞌíñꞌˋ jaléꞌˋ júuˆ quíiꞌˉ. \v 18 Jo̱ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ ꞌnʉˋ casíinꞌˋ jnea˜ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ cuíingˋ ꞌnʉˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱baꞌ lajo̱b jnea˜ cajo̱ nisɨ́ɨnˆn i̱ dseaˋ quiéˉe la jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jaˋ cuíingˋ ꞌnʉˋ. \v 19 Jo̱ nijáangꞌ˜ ꞌñiáꞌˋa e nijmee˜e lají̱i̱ꞌ˜ e iing˜ ꞌnʉˋ e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ i̱ dseaˋ quiéˉe na nijángꞌˋ yaaiñ˜ e nijmérˉ lají̱i̱ꞌ˜ e iing˜ ꞌnʉˋ. Jo̱ nilíꞌˋ lajo̱ laꞌeáangˊ có̱o̱ꞌ˜ e jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ i̱ dseaˋ quiéˉe la jaléꞌˋ júuˆ quíiꞌˉ. \p \v 20 ’Jo̱ jaˋ mɨ́ɨꞌ˜ɨ ꞌnʉˋ dseángꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ uii˜ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiéˉe la, co̱ꞌ lajo̱b cajo̱ mɨ́ɨꞌ˜ɨ ꞌnʉˋ uii˜ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ náˉguɨ i̱ nijáꞌˉ lɨ́ɨngˋ júuˆ quiéˉe mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ ninúrˉ e júuˆ e niꞌˊ i̱ dseaˋ quiéˉe la. \v 21 Jo̱ mɨ́ɨꞌ˜ɨ ꞌnʉˋ e jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ nilɨseeiñˋ dseángꞌˉ cøøngˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ rúiñꞌˋ e laco̱ꞌ niꞌuíiñˉ lafaꞌ jaangˋ dseaˋ laꞌeáangˊ e seeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ jneaa˜aaꞌ, Teaa˜, lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ seengˋ ꞌnʉˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ jo̱guɨ jnea˜ seenˉ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ. Jo̱ mɨ́ɨꞌ˜ɨ ꞌnʉˋ e güɨlɨseemˋbre cøøngˋ lajo̱ laꞌóꞌˋ írˋ lɨ́ꞌˆ dseángꞌˉ laco̱ꞌ sɨꞌíˆ, jo̱ lajo̱baꞌ nilɨjáꞌˉ lɨ́ɨngˋ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ e ꞌnʉbˋ dseaˋ casíinꞌˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 22 Jo̱guɨ nɨcacuǿøˉbaa jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiéˉe la e nilɨgüeaiñꞌˆ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ ꞌnʉˋ nɨcacuǿøꞌ˜ jnea˜ e nɨcalɨgüeanꞌˆn, jo̱ lajo̱baꞌ i̱ dseaˋ quiéˉe la niꞌuíiñˉ lafaꞌ jaamˋ dseaˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la lɨ́ɨngˊ jnea˜ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ e jaamˋ dseaˋ lɨ́ɨˊɨɨꞌ: \v 23 jo̱guɨ nilɨseengˋ jnea˜ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ írˋ jo̱guɨ ꞌnʉˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜, jo̱ lajo̱baꞌ niꞌuíingˉ lajɨɨiñꞌˋ do dseángꞌˉ lafaꞌ jaamˋ dseaˋ, jo̱ lajo̱baꞌ nilɨlíꞌˆ jaléngꞌˋ dseaˋ jmɨgüíˋ e ꞌnʉbˋ dseaˋ casíinꞌˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱guɨ e eáamˊ ꞌneáanꞌˋre cajo̱ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la ꞌneáangˋ ꞌnʉˋ jnea˜. \p \v 24 ’Jo̱ mɨ́ɨꞌ˜guɨ́ɨ ꞌnʉˋ, Teaa˜, co̱ꞌ ꞌnʉbˋ dseaˋ cacuǿønꞌ˜ jnea˜ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiéˉe la, jo̱baꞌ iing˜ jnea˜ e seemˋbre cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜ fɨˊ lɨ˜ niníˆi, jo̱ lajo̱baꞌ ninírˋ jial tíiˊ niguoꞌˆ lɨ́ɨnˊn, jo̱ e jo̱b e cacuǿøꞌ˜ ꞌnʉˋ jnea˜ do. Co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ lɨɨ˜baꞌ e ꞌneáanꞌˋ ꞌnʉˋ jnea˜, co̱ꞌ lají̱i̱ꞌ˜ latɨˊ mɨ˜ nʉ́ꞌˉguɨ e catɨro̱o̱ˇ jmɨgüíˋbaꞌ e jmooꞌˋ lajo̱ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜. \v 25 Teaa˜, dseángꞌˉ eáamˊ guiúngˉ ꞌnʉˋ, jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ i̱ seengˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la jaˋ cuíiñˋ ꞌnʉˋ; jo̱ dsʉꞌ jnea˜ dseángꞌˉ lajamꞌˉ cuíinˋn ꞌnʉˋ, jo̱guɨ nɨñiˊbɨ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiéˉe la e ꞌnʉbˋ dseaˋ casíinꞌˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \v 26 Jo̱guɨ nɨcacuǿøˉbaar e calɨñirˊ i̱˜ dseángꞌˉ lɨ́ɨngˊ ꞌnʉˋ, jo̱guɨ mɨˊ ꞌnooˋbɨ nifɨ́ɨˆɨre lajo̱ cajo̱ e laco̱ꞌ nijmiꞌneáangˋ rúiñꞌˋ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la ꞌneáangˋ ꞌnʉˋ jnea˜; jo̱guɨ lajo̱baꞌ nilɨseengˋ jnea˜ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ írˋ cajo̱. \c 18 \s1 Mɨ˜ casangꞌˉ dseaˋ Jesús \r (Mt. 26:47-56; Mr. 14:43-50; Lc. 22:47-53) \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e casɨ́ɨngˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ Tiquiáꞌrˆ, jo̱baꞌ cagüɨꞌɨ́ɨˊbre co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ guijángˋ quiáꞌrˉ do e fɨˊ dsíiˊ ꞌnʉ́ʉˊ tú̱ˉ fɨ́ngˉ do, jo̱ cangolíiñˆ lɨ́ꞌˆ lɨˊ ꞌngóoꞌ˜ lɨ˜ iʉ˜ co̱o̱ˋ ɨ̱́ɨ̱ˊ e siiˋ Cedrón. Jo̱ mɨ˜ catáiñˉ lɨ́ꞌˆ lɨˊ ꞌngóoꞌ˜ e ɨ̱́ɨ̱ˊ do, jo̱ caguilíiñˉ fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ iáˋ, jo̱ fɨˊ jo̱b caꞌíˉ Jesús co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do. \v 2 Jo̱guɨ i̱ Judas Iscariote i̱ nɨcanaangˋ ꞌnɨ́ɨngˋ Jesús do, guiʉ́bˉ cuíirˋ e fɨˊ dsíiˊ iáˋ jo̱, co̱ꞌ lamɨ˜ jéengˊguɨ jmiguiʉbˊ ya̱ꞌˊ caseángꞌˊ Jesús có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do e fɨˊ jo̱. \v 3 Jo̱ fɨˊ jo̱b caguiéˉ Judas Iscariote ie˜ jo̱, jo̱ nɨjéeiñˋ i̱ fɨ́ɨngˊ ꞌléeˉ quiáꞌˉ dseaˋ romano có̱o̱ꞌ˜guɨ co̱o̱ˋ tú̱ˉ mɨ́ɨngꞌ˜ dseaˋ i̱ néeˊ ni˜ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ Israel i̱ casíingˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ do co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ góorˋ i̱ lɨ́ɨngˊ dseaˋ fariseo cajo̱. Jo̱ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do quie̱rˊ jaléꞌˋ ñisʉ̱ꞌˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ quɨ́ɨˋ e cooˋ e laco̱ꞌ cuøˊ jɨˋ e jnéꞌrˋ. \v 4 Jo̱ co̱ꞌ nɨñiˊbɨ Jesús jaléꞌˋ e tɨˊ lɨ˜ nidsingɨ́ɨiñˉ do, jo̱baꞌ mɨ˜ calɨlíꞌrˆ e caguilíingˉ i̱ dseaˋ do fɨˊ jo̱, jo̱baꞌ casíngꞌˋ ꞌñiaꞌrˊ tɨˊ quiniˇguɨ laco̱ꞌ la teáangˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do, jo̱ lalab cajmɨngɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ i̱ caguilíingˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿I̱˜ ñilíingˉnaꞌ ꞌnángꞌˋnaꞌ fɨˊ la? \p \v 5 Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jesús i̱ seengˋ fɨˊ Nazaret ꞌnéngꞌˋnaaꞌ. \p Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Jnea˜bɨ dseaˋ íˋ. \p Jo̱ ie˜ jo̱ dob quíingꞌ˜ Judas Iscariote jee˜ i̱ dseaˋ i̱ caguilíingˉ tǿøˋ Jesús do. \v 6 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús e íˋbre siirˋ lajo̱, jo̱baꞌ lajɨɨmˋ i̱ dseaˋ i̱ caguilíingˉ do catǿˉ yaaiñ˜ ladsifɨˊ lana cartɨˊ caneáiñˉ uǿˉ. \v 7 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, Jesús cajmɨngɨ́ꞌˉtu̱r i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿I̱i̱ˋ dseángꞌˉ i̱ ꞌnángꞌˋnaꞌ fóꞌˋnaꞌ? \p Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ i̱ dseaˋ do quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jesús i̱ seengˋ fɨˊ Nazaret ꞌnéngꞌˋnaaꞌ. \p \v 8 Jo̱baꞌ Jesús cañíiˋtu̱r quiáiñꞌˉ do caléꞌˋ catú̱ˉ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jo̱ nɨcafɨ́ɨˉbaa ꞌnʉ́ꞌˋ e jneab˜ dseaˋ íˋ, jo̱ song jneab˜ dseaˋ ꞌnángꞌˋnaꞌ, jo̱baꞌ cuǿøꞌ˜baꞌ fɨˊ i̱ dseaˋ quiéˉe la e nidsilíiñˋ. \p \v 9 Jo̱ caféꞌˋ Jesús e júuˆ na e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ calɨti˜ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌrˉ e caféꞌrˋ lamɨ˜ jéengˊguɨ mɨ˜ cajíñꞌˉ lala: “Teaa˜, jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quíiꞌˉ i̱ cacuǿønꞌ˜ jnea˜ do, jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ jaˋ i̱i̱ˋ caꞌnaangˋ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜.” \v 10 Jo̱ dsifɨˊ lanab caguiˊ Tʉ́ˆ Simón ñisʉ̱ꞌˋ e quie̱rˊ ie˜ jo̱, jo̱ caquiʉꞌrˊ cataangˋ logua˜ dséeˊ quiáꞌˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Malco i̱ nɨlɨ́ɨngˊ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌˉ i̱ jmidseaˋ i̱ laniingˉ ie˜ jo̱. \v 11 Jo̱ mɨ˜ cangáˉ Jesús quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e calɨ́ˉ do, jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌrˉ Tʉ́ˆ Simón jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Tʉ́ˆ, te̱ꞌˋtu̱ꞌ ñisʉ̱ꞌˋ quíiꞌˉ eáangˆ quiáꞌˉ, co̱ꞌ Tiquiéˆbaa i̱ cuøꞌˊ jnea˜ e iihuɨ́ɨˊ la, jo̱baꞌ ꞌnéˉ niꞌíimꞌ˜baa jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ e nicuǿrˉ. \s1 Mɨ˜ cangojgeáaiñˆ Jesús fɨˊ quiniˇ jaangˋ jmidseaˋ i̱ siiˋ Anás \r (Mt. 26:57-58; Mr. 14:53-54; Lc. 22:54) \p \v 12 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jaléngꞌˋ i̱ ꞌléeˉ do có̱o̱ꞌ˜guɨ i̱ fii˜ quiáꞌrˉ do co̱lɨɨng˜guɨ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ Israel i̱ néeˊ ni˜ guáꞌˉ quiáꞌrˉ, casamꞌˉbre Jesús jo̱ caꞌñʉ́ꞌrˋ guooˋ dseaˋ do. \v 13 Jo̱ laꞌuii˜ cangojgeáaiñˆ dseaˋ do fɨˊ quiáꞌˉ jaangˋ jmidseaˋ i̱ siiˋ Anás, co̱ꞌ íˋ nilɨ́ɨiñˊ ngoo˜ quiáꞌˉ i̱ jmidseaˋ i̱ siiˋ Caifás ie˜ jo̱, jo̱ i̱ Caifás do lɨ́ɨiñˊ jmidseaˋ laniingˉ quiáꞌˉ dseaˋ Israel ie˜ ji̱i̱ˋ jo̱. \v 14 Jo̱ i̱ jmidseaˋ Caifás lab cajo̱, lamɨ˜ jéengˊguɨ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel e guiʉ́ˉguɨb niꞌuíingˉ quiáꞌˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ e nijúungˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ cuaiñ˜ quiáꞌˉ góorˋ laco̱ꞌguɨ e nijúungˉ i̱ fɨ́ɨngˊ i̱ dseaˋ góorˋ do. \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉ Tʉ́ˆ Simón e jaˋ cuíiñˋ Jesús \r (Mt. 26:69-70; Mr. 14:66-68; Lc. 22:55-57) \p \v 15 Jo̱ mɨ˜ catǿrˉ Jesús fɨˊ quiáꞌˉ i̱ jmidseaˋ Anás do, jo̱ tɨꞌleáamˊ gángˉ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús laco̱ꞌ cangángꞌˉ dseaˋ do, jaaiñꞌˋ do siirˋ Tʉ́ˆ Simón, jo̱guɨ i̱ jaangˋguɨ do cuíimˋ rúiñꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ jmidseaˋ laniingˉ do, jo̱baꞌ caꞌíˉbiñꞌ do e fɨˊ dsíiˊ lɨ˜ catǿrˉ Jesús, \v 16 dsʉꞌ i̱ Tʉ́ˆ Simón do fɨˊ caluuˇ oꞌnʉ́ˆ caje̱rˊ. Jo̱ mɨ˜ calɨlíꞌˆ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús i̱ cuíingˋ rúngꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ i̱ jmidseaˋ laniingˉ do e caluubˇ caje̱ˊ Tʉ́ˆ Simón, jo̱baꞌ cagüɨꞌɨ́ɨˊbre fɨˊ caluuˇ jo̱ casɨ́ɨiñˉ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseamɨ́ˋ i̱ singꞌˊ jmóoˋ íˆ e jnɨ́ˆ do e laco̱ꞌ nicuǿiñꞌˉ do fɨˊ e ningɨ́ngˉ Tʉ́ˆ Simón fɨˊ dsíiˊ siguiˊ quiáꞌˉ e ꞌnʉ́ʉˊ do, jo̱baꞌ cacuøˊbiñꞌ do fɨˊ lajo̱. \v 17 Jo̱guɨ i̱ dseamɨ́ˋ i̱ jmóoˋ íˆ e jnɨ́ˆ do, lalab cajmɨngɨ́ꞌrˉ Tʉ́ˆ Simón jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Su o̱ꞌ dseaˋ quiáꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ nɨꞌíˉ nabɨ ꞌnʉˋ? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ Tʉ́ˆ Simón quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —U̱˜, o̱ꞌ íˋ jnea˜. \p \v 18 Jo̱ co̱ꞌ ie˜ jo̱ eáamˊ güíiˉ, jo̱baꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ i̱ jmóoˋ ta˜ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌˉ i̱ jmidseaˋ Caifás do có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ i̱ néeˊ ni˜ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ Israel nɨnicaji̱ꞌrˊ jɨˋ e siguiˊ do, jo̱ fɨˊ dob neáaiñˊ jmiguiáiñꞌˊ caꞌˊ jɨˋ. Jo̱ fɨˊ dob caje̱ˊ Tʉ́ˆ Simón e jmiguiáiñꞌˊ có̱o̱iñꞌ˜ do cajo̱. \s1 Mɨ˜ caguiéngꞌˉ Jesús fɨˊ quiniˇ fii˜ jmidseaˋ \r (Mt. 26:59-66; Mr. 14:55-64; Lc. 22:66-71) \p \v 19 Jo̱ lajeeˇ e teáangˉ i̱ dseaˋ i̱ jmiguiángꞌˊ e fɨˊ siguiˊ do, jo̱baꞌ dob iuungˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜guɨ i̱ fii˜ jmidseaˋ do e fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ do. Jo̱ lajeeˇ jo̱ i̱ fii˜ jmidseaˋ do canaaiñˋ jmɨngɨ́ꞌrˉ Jesús uii˜ quiáꞌˉ dseaˋ quiáiñꞌˉ do có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléꞌˋ e nɨcaꞌeꞌrˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ cajo̱. \p \v 20 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jnea˜ nɨcaꞌéeˉe jaléngꞌˋ dseaˋ fɨˊ jee˜ dseaˋ fɨ́ɨmˊ; jo̱guɨ contøømˉ nɨcaꞌéeˉere fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ guáꞌˉjiʉ o̱si fɨˊ guáꞌˉ féꞌˋ quiáꞌˉ dseaˋ góoˋnaaꞌ dseaˋ Israel e siꞌˊ fɨˊ Jerusalén e fɨˊ lɨ˜ seáiñꞌˊ e laco̱ꞌ jmiféiñꞌˊ Fidiéeˇ; jo̱ jaˋ mɨˊ caguiáˋa jaléꞌˋ e júuˆ jo̱ faꞌ co̱o̱ˋ lɨ˜ jaˋ líˋ núˉ dseaˋ. \v 21 Jo̱baꞌ, ¿jialɨꞌˊ jnea˜ jmɨngɨ́ɨꞌˇ e jo̱? Co̱ꞌ cuǿømˋ güɨjmɨngɨ́ɨꞌˇ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ nɨcanúuˉ jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe e nɨcaguiáˋa do, jo̱baꞌ íˋbingꞌ i̱ nijmeáꞌˉ ꞌnʉ́ꞌˋ júuˆ e˜ jaléꞌˋ e nɨcafɨ́ɨˉɨre do. Co̱ꞌ nɨñibˊ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ íˋ jaléꞌˋ e júuˆ e nɨcafáꞌˉa do. \p \v 22 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ fii˜ jmidseaˋ do e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ jaangˋ i̱ dseaˋ i̱ néeˊ ni˜ guáꞌˉ quiáꞌˉ dseaˋ Israel do cajnéerˊ moni˜ Jesús, jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Su lanab ngɨɨꞌˉ quiáꞌˉ i̱ fii˜ jmidseaˋ na? \p \v 23 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Song gabˋ lɨ́ɨˊ e júuˆ e nɨcafáꞌˉa na, jo̱baꞌ iin˜n jméeꞌˆ júuˆ jialɨꞌˊ e lɨ́ɨˊ lajo̱ e nɨcafáꞌˉa na; jo̱guɨ song guiʉ́bˉ lají̱i̱ꞌ˜ e júuˆ e nɨcafáꞌˉa na, jo̱baꞌ ¿jialɨꞌˊ cabaꞌˊ moniiˉ? \p \v 24 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, i̱ fii˜ jmidseaˋ Anás do caguiéiñꞌˊ Jesús e ꞌñúungꞌ˜ dseaˋ do fɨˊ quiniˇ i̱ fii˜ jmidseaˋ rúiñꞌˋ i̱ siiˋ Caifás do. \s1 Mɨ˜ cajíngꞌˉtu̱ Tʉ́ˆ Simón e jaˋ cuíiñˋ Jesús \r (Mt. 26:71-75; Mr. 14:69-72; Lc. 22:58-62) \p \v 25 Jo̱ lajeeˇ jo̱, dobɨ singꞌˊ Tʉ́ˆ Simón e jmiguiáiñꞌˊ fɨˊ ꞌnɨꞌˋ jɨˋ e fɨˊ siguiˊ do, jo̱ co̱o̱ˋ cajmɨngɨ́ꞌˉ i̱ dseaˋ teáangˉ do írˋ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Su o̱ꞌ quíimꞌ˜bɨ ꞌnʉˋ jee˜ dseaˋ quiáꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ iuungˉ do? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ Tʉ́ˆ Simón quiáiñꞌˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —U̱˜, o̱ꞌ íˋ jnea˜. \p \v 26 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jaangˋguɨ dseaˋ ꞌléengꞌ˜ quiáꞌˉ i̱ jmidseaˋ laniingˉ do i̱ lɨ́ɨngˊ e̱e̱˜ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ caquiʉꞌˊ Tʉ́ˆ Simón logua˜ do, jo̱ dseaˋ íˋ cajmɨngɨ́ꞌrˉ Tʉ́ˆ Simón lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Su o̱ꞌ ꞌnʉˋbɨ i̱ camánˉn mɨ˜ cangoséngꞌˆnaaꞌ i̱ Jesús na e fɨˊ dsíiˊ iáˋ do? \p \v 27 Jo̱guɨ caléꞌˋ catú̱ˉ cajíngꞌˉ Tʉ́ˆ Simón e o̱ꞌ dseaˋ íˋ lɨ́ɨiñˊ, jo̱baꞌ dsifɨˊ mɨ˜ cangɨ́ˋ lajo̱ mɨfɨ́ɨngˋ caquiꞌˊ jaangˋ tuidséeˆ jóng. \s1 Mɨ˜ cangojgeáaiñˆ Jesús fɨˊ quiniˇ dseata˜ Pilato \r (Mt. 27:1-2, 11-14; Mr. 15:1-5; Lc. 23:1-5) \p \v 28 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caguíimˋbre Jesús fɨˊ quiáꞌˉ i̱ jmidseaˋ Caifás do, jo̱ cangojgeáaiñˆ dseaˋ do fɨˊ quiniˇ jaangˋ dseata˜ romano i̱ siiˋ Pilato. Jo̱ dsʉco̱ꞌ ie˜ jo̱ nɨjaquiéengˊ nijneábˋ, jo̱guɨ guatɨꞌlóˉ jmɨɨb˜ cajo̱, jo̱baꞌ jaˋ cangotáangꞌ˜ i̱ dseaˋ Israel do fɨˊ dsíiˊ e ꞌnʉfɨ́ˋ do, co̱ꞌ faco̱ꞌ mɨ˜ cajméerˋ lajo̱, jo̱baꞌ jaˋ jmitir˜ jóng lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quiáꞌrˉ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨiñˋ e jmóorˋ mɨ˜ tɨˊ jmɨɨ˜ Pascua; jo̱ co̱ꞌ jaˋ cangotáangꞌ˜guɨr fɨˊ dsíiˊ jo̱, jo̱baꞌ cuǿømˋ dǿꞌrˉ e jmiñiˇ e sɨlɨ́ɨngˇ e gøꞌrˊ ie˜ jmɨɨ˜ jo̱. \v 29 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangáˉ dseata˜ Pilato e nɨtéeˋ dseaˋ Jesús, jo̱baꞌ cagüɨꞌɨ́ɨrˊ jo̱ casɨ́ꞌrˉ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do lala: \p —¿E˜ dseeˉ e cuøꞌˊnaꞌ i̱ dseañʉꞌˋ na? \p \v 30 Jo̱baꞌ cañíiˋ dseaˋ Israel quiáꞌˉ i̱ dseata˜ Pilato do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Faꞌ jiʉ˜guɨ i̱ dseañʉꞌˋ la jaˋ jmóorˋ ta˜ ꞌléeˊ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ, jo̱baꞌ jaˋ jáangꞌ˜naaꞌre jóng fɨˊ quiníꞌˆ faco̱ꞌ lajo̱. \p \v 31 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ dseata˜ Pilato quiáꞌˉ i̱ dseaˋ Israel do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Teeˉ ꞌnʉ́ꞌˋ yaang˜naꞌ i̱ dseañʉꞌˋ góoˋnaꞌ na jo̱ quidsiˋnaꞌ íꞌˋ quiáꞌrˉ yaang˜naꞌ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ la quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋnaꞌ có̱o̱ꞌ˜ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quíiˉnaꞌ, ꞌnʉ́ꞌˋ dseaˋ lɨ́ɨngˊnaꞌ dseaˋ Israel. \p Jo̱ mɨ˜ canúuˉ i̱ dseaˋ Israel do e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ lalab cajíñꞌˉ: \p —Dsʉꞌ jneaꞌˆ, dseaˋ lɨ́ɨˊnaaꞌ dseaˋ Israel, jaˋ seaˋ fɨˊ quíˉnaaꞌ quiáꞌˉ dseaˋ romano e nicuǿøˆnaaꞌ iihuɨ́ɨˊ lɨ́ꞌˆ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ cartɨˊ nijúuiñˉ. \p \v 32 Jo̱ jo̱b calɨti˜ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e cajíngꞌˉ Jesús lamɨ˜ jéengˊguɨ quiáꞌˉ jial lɨ́ɨˊ ꞌmóˉ e nitɨ́iñˉ. \v 33 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌíbˉtu̱ dseata˜ Pilato fɨˊ dsíiˊ ꞌnʉfɨ́ˋ quiáꞌrˉ, jo̱ catǿꞌrˉ Jesús fɨˊ lɨ˜ quidsirˊ íꞌˋ, jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Su ꞌnʉbˋ i̱ lɨ́ɨngˊ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel? \p \v 34 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáiñꞌˉ do jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —¿Su uǿøˊbaꞌ iinꞌ˜ ñíꞌˆ e jmɨngɨ́ɨꞌˇ jnea˜ na, o̱faꞌ lɨ́ꞌˆ canʉ́ʉꞌˉ e féꞌˋ dseaˋ jiémꞌˋ é? \p \v 35 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ dseata˜ Pilato quiáꞌˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Jaˋ dseaˋ Israel lɨ́ɨngˊ jnea˜ la. Co̱ꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ góoꞌˋ dseaˋ Israel co̱lɨɨng˜guɨ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quíiˉnaꞌ, dseaˋ íˋbingꞌ i̱ nɨcajángꞌˋ ꞌnʉˋ fɨˊ quiniiˉ la lana. Jo̱guɨ ꞌnʉˋ, ¿e˜ dseeˉ seaˋ quíiꞌˉ quiáꞌˉ e ꞌnɨ́ɨngˋ dseaˋ ꞌnʉˋ? \p \v 36 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseata˜ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jaˋ sɨꞌíingˆ jnea˜ e niquiʉ́ꞌˆʉ ta˜ laco̱ꞌguɨ quiʉꞌˊ ta˜ jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ fɨˊ la, co̱ꞌ faco̱ꞌ lajo̱, jo̱baꞌ seemˋ dseaˋ quiéˉe i̱ nijmeáanꞌ˜n ta˜ e laco̱ꞌ jaˋ nijángꞌˋ dseaˋ jnea˜ fɨˊ quiniˇ dseaˋ góoˋo dseaˋ Israel faco̱ꞌ lajo̱. Co̱ꞌ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ fáꞌˋa na, e jaˋ sɨꞌíinˆn e niquiʉ́ꞌˆʉ ta˜ laco̱ꞌ jaangˋ dseaˋ jmɨgüíˋ. \p \v 37 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ dseata˜ Pilato quiáꞌˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Jo̱ ꞌnʉbˋ dseaˋ lɨnꞌˊ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel lɨya. \p Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseata˜ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Lajo̱b lɨ́ɨˊ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ nɨcaféeꞌ˜ na, e jneab˜ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ íˋ. Co̱ꞌ jnea˜ cagáˉa fɨˊ jmɨgüíˋ la mɨ˜ cangáanꞌ˜n e laco̱ꞌ niguiaaˉ jaléꞌˋ júuˆ jáꞌˉ. Jo̱ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jáꞌˉ lɨ́ɨngˋ e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ dseaˋ quiéˉbaa lɨ́ɨiñˊ, co̱ꞌ nʉ́ʉꞌ˜bre jaléꞌˋ júuˆ quiéˉe. \p \v 38 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ dseata˜ Pilato lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ Jesús, jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jo̱ ¿jnang˜ e júuˆ jáꞌˉ do? \s1 Mɨ˜ cahuɨ̱́ꞌˋ ta˜ e nijúungˉ Jesús \r (Mt. 27:15-31; Mr. 15:6-20; Lc. 23:13-25) \p Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajmɨngɨ́ɨˋ dseata˜ Pilato e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ cagüɨꞌɨ́ɨbˊtu̱r caléꞌˋ catú̱ˉ fɨˊ lɨ˜ teáangˆ i̱ dseaˋ Israel do e laco̱ꞌ nisɨ́ngˉtu̱r có̱o̱iñꞌ˜ do caléꞌˋ catú̱ˉ, jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ do: \p —Jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ dseeˉ jaˋ niguiéꞌˊ jnea˜ e nɨcaꞌéeˋ i̱ dseañʉꞌˋ la. \v 39 Jo̱ co̱ꞌ ꞌnʉ́ꞌˋ quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋnaꞌ e laanˉ jaangˋ dseaˋ góoˊnaꞌ i̱ sɨjnɨ́ɨngˇ lajeeˇ mɨ˜ tɨˊ jmɨɨ˜ quíiˉnaꞌ e catɨ́ˋ lana e siiˋ Pascua, jo̱baꞌ jmɨngɨ́ɨꞌˇɨ ꞌnʉ́ꞌˋ lana, ¿su iing˜naꞌ e nilaanˉ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quíiˉnaꞌ i̱ singꞌˊ la? \p \v 40 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱ e júuˆ quiáꞌˉ i̱ dseata˜ Pilato do, jo̱baꞌ lajɨɨmˋbre canaaiñˋ taꞌrˊ mɨ́ɨꞌ˜ jo̱ féꞌrˋ: \p —¡Jaˋ laanꞌˉ i̱ dseaˋ na! Jo̱ ¡leaangˉ Barrabás! \p Jo̱ i̱ Barrabás i̱ éeiñˋ do sɨjnɨ́ɨiñꞌˇ do dsʉꞌ uíiꞌ˜ e jmóorˋ ta˜ ꞌníꞌˋ níingˉ dseata˜. \c 19 \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ dseata˜ Pilato lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e casɨ́ꞌˉ dseaˋ írˋ do, jo̱baꞌ caquiʉꞌrˊ ta˜ e nisámꞌˊ i̱ ꞌléeˉ quiáꞌrˉ do Jesús e laco̱ꞌ nibǿøngˉneiñꞌ do có̱o̱ꞌ˜ loo˜ jóꞌˋ e lɨ́ɨˊ ꞌnii˜. \v 2 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, i̱ ꞌléeˉ do cajméerˋ co̱o̱ˋ lɨ́ꞌˆ corona có̱o̱ꞌ˜ layaang˜ tó̱o̱ˊ, jo̱ e jo̱b catá̱ꞌrˉ fɨˊ mogui˜ Jesús, jo̱guɨ cajlɨ́ɨiñˋ dseaˋ do có̱o̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ ꞌmɨꞌˊ niungꞌˋ e lɨ́ɨˊ laco̱ꞌ e quie̱ˊ dseaˋ niingˉ i̱ quiʉꞌˊ ta˜. \v 3 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangoquiéeiñˊ fɨˊ quiá̱ꞌˉ lɨ˜ singꞌˊ dseaˋ do, jo̱ lalab canaaiñˋ lǿøiñˉ dseaˋ do jo̱ sɨ́ꞌrˋ lala: \p —¡Güɨlɨseemˋ huǿøˆ, dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel! \p Jo̱ lajeeˇ jo̱ jnóorˊ fɨˊ moni˜ dseaˋ do. \p \v 4 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cagüɨꞌɨ́ɨˊtu̱ dseata˜ Pilato e fɨˊ lɨ˜ teáangˆ i̱ dseaˋ Israel do, jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌˉreiñꞌ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —E labaꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉ́ꞌˋ, e lab nisínꞌˆn i̱ dseañʉꞌˋ la fɨˊ quiníˆnaꞌ e laco̱ꞌ nilɨñíˆnaꞌ e jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ dseeˉ jaˋ mɨˊ cadséꞌˋe quiáꞌrˉ, co̱ꞌ lajɨbˋ nɨcajmɨngɨ́ɨꞌˇɨre. \p \v 5 Jo̱ lajeeˇ jo̱b cagüɨꞌɨ́ɨˊ Jesús e nɨꞌiʉ˜ e lɨ́ꞌˆ corona e lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ yaang˜ tó̱o̱ˊ do fɨˊ moguir˜, jo̱guɨ jlɨ́ɨiñˋ e ꞌmɨꞌˊ e niungꞌˋ huɨ́ɨngˊ do. Jo̱ lajeeˇ nɨsingꞌˊ Jesús fɨˊ quiniˇ i̱ dseaˋ do, lalab cajíngꞌˉ dseata˜ Pilato e sɨ́ꞌrˋ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ teáangˉ do ie˜ jo̱: \p —¡Lab nɨsingꞌˊ i̱ dseañʉꞌˋ la fɨˊ quiníˆnaꞌ náng! \p \v 6 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangáˉ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ Israel có̱o̱ꞌ˜guɨ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ néeˊ ni˜ guáꞌˉ quiáꞌrˉ e nɨsingꞌˊ Jesús do, jo̱baꞌ lalab canaaiñˋ áiñꞌˋ i̱ dseata˜ do jo̱ féꞌrˋ: \p —¡Fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ teáangˊ i̱ dseaˋ na! \p Jo̱baꞌ cañíiˋ dseata˜ Pilato quiáꞌˉ i̱ dseaˋ teáangˉ do ie˜ jo̱, jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Teeˉbaꞌre, jo̱ yaam˜baꞌ güɨteáangˊnaꞌre fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ, co̱ꞌ jnea˜ jaˋ mɨˊ cadséꞌˋe jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ dseeˉ quiáꞌrˉ quiáꞌˉ lají̱i̱ꞌ˜ e nɨcajmɨngɨ́ɨꞌˇɨre. \p \v 7 Jo̱ dsʉꞌ lalab cañíiˋ i̱ dseaˋ Israel i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱ quiáꞌˉ dseata˜ Pilato jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Seabˋ co̱o̱ˋ júuˆ quiʉꞌˊ ta˜ quíˉ jneaꞌˆ, dseaˋ lɨ́ɨˊɨɨꞌ dseaˋ Israel, jo̱ lalab lɨ́ɨˊ: Song jaangˋ dseaˋ féꞌrˋ e røøbˋ cǿøiñˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ, jo̱baꞌ ꞌnéˉ nijúumˉbre jóng. Jo̱ lajo̱b lɨ́ɨˊ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ na, jo̱baꞌ dseángꞌˉ ꞌnéˉ nijúumˉbre. \p \v 8 Jo̱baꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canúuˉ dseata˜ Pilato e júuˆ jo̱, eáangˊguɨ cafǿiñꞌˊ jóng. \v 9 Jo̱ caꞌíbˉtu̱r e fɨˊ lɨ˜ quiʉꞌrˊ ta˜ do co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ Jesús, jo̱ fɨˊ jo̱b cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Jie˜ fɨˊ lɨ˜ ñíiˊ ꞌnʉˋ? \p Jo̱ dsʉꞌ Jesús jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jaˋ e cañíirˋ quiáꞌˉ dseaˋ do. \v 10 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ dseata˜ Pilato jo̱ casɨ́ꞌrˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Su jaˋ iinꞌ˜ ngɨɨꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ quiéˉe jóng? ¿Su jaˋ ñíˆ ꞌnʉˋ e cuǿømˋ nifɨ́ɨˆɨ dseaˋ quiéˉe e niteáiñˉ ꞌnʉˋ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ, jo̱guɨ cuǿømˋbɨ cajo̱ e nifɨ́ɨˆɨre e nileáiñˉ ꞌnʉˋ faco̱ꞌ lajo̱? \p \v 11 Jo̱baꞌ lalab cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseata˜ do jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ bíˋ jaˋ seaˋ quíiꞌˉ e niquiʉ́ꞌˆ ta˜ quiéˉe faco̱ꞌ jaˋ Fidiéeˇ nɨcacuøꞌrˊ ꞌnʉˋ e catɨ́ɨnꞌˉ lajo̱; jo̱baꞌ i̱ dseaˋ i̱ cajángꞌˋ jnea˜ fɨˊ jaguóoꞌˋ, eáangˊguɨb røøiñˋ dseeˉ laco̱ꞌguɨ ꞌnʉˋ. \p \v 12 Jo̱ jo̱b mɨ˜ canaangˋ dseata˜ Pilato e ꞌnóꞌrˊ jial nileáiñˉ Jesús, jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ calɨlíꞌˆ i̱ dseaˋ Israel do e jo̱, jo̱baꞌ canaaiñˋ taꞌˊguɨr mɨ́ɨꞌ˜ jo̱ sɨ́ꞌrˋ dseaˋ do lala: \p —Song nilaanꞌˉ i̱ dseaˋ na, jo̱baꞌ lɨ́ɨˊ lafaꞌ ꞌníꞌˋ máamˊbaꞌ jóng i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ guiing˜ fɨˊ Roma, co̱ꞌ lɨ́ꞌˆ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jíngꞌˉ e lɨ́ɨiñˊ jaangˋ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ, jo̱baꞌ lɨ́ɨˊ lafaꞌ e ꞌníꞌˋ níimˉbre i̱ dseata˜ i̱ guiing˜ fɨˊ Roma do. \p \v 13 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ canúuˉ dseata˜ Pilato e cajíngꞌˉ i̱ dseaˋ Israel do lajo̱, jo̱baꞌ caquiʉꞌrˊ ta˜ e niguímˉbiñꞌ do Jesús jo̱ nidsijéeiñˋ dseaˋ do dseángꞌˉ lɨ˜ quidsiˊ dseata˜ Pilato íꞌˋ quiáꞌˉ dseaˋ fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ siiˋ Gabata, jo̱ có̱o̱ꞌ˜ jmíiˊ hebreo guǿngꞌˋ Guiáꞌˆ fɨˊ lɨ˜ Sɨníiꞌˆ Cu̱u̱˜. \v 14 Jo̱ ie˜ jo̱ dseángꞌˉ guatɨꞌlóˉ jmɨɨ˜ Pascua quiáꞌˉ dseaˋ Israel, jo̱ nʉ́ꞌˉ guieñíbꞌˉ nɨngóoˊ mɨ˜ cajíngꞌˉ dseata˜ Pilato e casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ Israel do: \p —¡Lab singꞌˊ i̱ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quíiˉnaꞌ! \p \v 15 Jo̱ dsʉꞌ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do canaaiñˋ taꞌˊtu̱r mɨ́ɨꞌ˜ jo̱ féꞌrˋ: \p —¡Güɨjúungˉ i̱ dseañʉꞌˋ na fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ! \p Jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌˉ dseata˜ Pilato jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¿Su jneab˜ catɨ́ɨnˉn nijngánꞌˆn jaangˋ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ quie̱ˊ nifɨˊ quíiˉnaꞌ? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ jaléngꞌˋ fii˜ jmidseaˋ i̱ teáangˉ do ie˜ jo̱, jo̱ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseata˜ do lala: \p —¡Dseángꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ i̱ guiing˜ fɨˊ Roma, jí̱i̱ꞌ˜ dseata˜ íˋbingꞌ i̱ seengˋ quíˉnaaꞌ! \p \v 16 Jo̱baꞌ dseata˜ Pilato cajámꞌˋbre Jesús fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ do ie˜ jo̱, jo̱ i̱ dseaˋ do cangojéemˋbre Jesús fɨˊ lɨ˜ nitángˉ dseaˋ do fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ. \s1 Mɨ˜ catángˉ Jesús fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ \r (Mt. 27:32-44; Mr. 15:21-32; Lc. 23:26-43) \p \v 17 Jo̱baꞌ caꞌuøømˋ i̱ dseaˋ do jéeiñˋ Jesús, jo̱ ꞌñiabꞌˊ dseaˋ do dsíiñˋ crúuˆ quiáꞌrˉ cangórˉ fɨˊ co̱o̱ˋ lɨ˜ siiˋ Cuo̱ꞌˋ Mogui˜ ꞌLɨɨ˜ e siiˋbɨ Gólgota có̱o̱ꞌ˜ jmíiˊ hebreo e féꞌˋ dseaˋ Israel. \v 18 Jo̱ mɨ˜ caguilíiñˉ fɨˊ jo̱, jo̱baꞌ fɨˊ jo̱b cateáaiñˋ dseaˋ do fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ, jo̱ jaangˋguɨ dseaˋ taang˜ la cataangˋ cáaiñˋ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ cajo̱. \v 19 Jo̱ ie˜ jo̱ i̱ dseata˜ Pilato do caquiʉꞌrˊ ta˜ e nitó̱ˉ fɨˊ yʉ́ꞌˆ gui˜ crúuˆ quiáꞌˉ Jesús e júuˆ la: “Jesús i̱ seengˋ fɨˊ Nazaret, dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel.” \v 20 Jo̱ e jo̱ cató̱ˉ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnɨˊ íingꞌ˜ jmíiˊ, jmíiˊ latín có̱o̱ꞌ˜ jmíiˊ hebreo jo̱guɨ jmíiˊ griego. Jo̱ fɨ́ɨmˊ dseaˋ Israel caꞌɨ́rˋ e júuˆ jo̱ ie˜ jo̱, co̱ꞌ e fɨˊ lɨ˜ catángˉ Jesús do jaˋ huí̱i̱ˉ eáangˊ laco̱ꞌ la néeˊ fɨɨˋ Jerusalén. \v 21 Jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ cangáˉ fii˜ jmidseaˋ quiáꞌˉ dseaˋ Israel lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e to̱o̱˜ fɨˊ yʉ́ꞌˆ crúuˆ quiáꞌˉ Jesús, jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌrˉ i̱ dseata˜ Pilato do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Guiʉ́ˉguɨ jaˋ nitó̱ˉ e júuˆ na, jo̱ güɨtó̱ˉ lala: “Lab i̱ jmɨgóoˋ e lɨ́ɨiñˊ dseata˜ dseaˋ féngꞌˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel.” \p \v 22 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ dseata˜ Pilato e júuˆ jo̱, jo̱baꞌ lalab cañíirˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Lají̱i̱ꞌ˜ e júuˆ e nɨcaquiʉ́ꞌˉʉ ta˜ e nɨcató̱ˉ na, dseángꞌˉ lanab nijé̱ˉ. \p \v 23 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangɨ́ˋ e cateáangˉ i̱ ꞌléeˉ do Jesús fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ, jo̱baꞌ casɨtɨ́ɨiñˊ sɨ̱ꞌˆ dseaˋ do jo̱ cajméerˋ guiéeˆ lajeeˇ quiúuiñˉ laꞌóꞌˋ lɨ́ɨiñˊ ꞌléeˉ, jmacó̱ˋ e ꞌmɨꞌˊ do quiáꞌrˉ lajaangˋ lajaaiñˋ. Jo̱ dsʉꞌ e sɨ̱ꞌˆ Jesús e co̱o̱ˋguɨ do, ꞌmɨꞌˊ contøømˉ lɨ́ɨˊ jo̱ jaˋ sɨꞌmiˊ cajo̱. \v 24 Jo̱ lajeeˇ jo̱ i̱ ꞌléeˉ do canaaiñˋ sɨ́ɨiñˋ laꞌóꞌˋ yaaiñ˜ lala: \p —Jaˋ guiing˜ nisiingˉnaaꞌ e ꞌmɨꞌˊ na, jo̱ macóˆooꞌ ne˜duuꞌ i̱˜ nilíꞌˋ nicó̱o̱ˋ. \p Jo̱ có̱o̱ꞌ˜ e nab calɨti˜ jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ la féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ dseaˋ malɨɨ˜guɨ eáangˊ lɨ˜ féꞌˋ lala: “Cajméebˋ dseaˋ guiéeˆ jaléꞌˋ sɨ̱́ꞌˋɨ̱, jo̱guɨ cacóorˋ quiáꞌˉ i̱˜ nilɨ́ꞌˆ e sɨ̱́ꞌˋɨ̱ e contøøngˉ do.” Jo̱ lajo̱b dseángꞌˉ cajméeˋ i̱ ꞌléeˉ do có̱o̱ꞌ˜ sɨ̱ꞌˆ Jesús. \p \v 25 Jo̱ lajeeˇ e táangˋ Jesús fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ, dob teáangˉ quiúungˉ dseamɨ́ˋ e tɨɨˉ laco̱ꞌ siꞌˊ e crúuˆ do; jo̱ jaaiñꞌˋ do lɨ́ɨngˊ niquiáꞌˆ Jesús, jo̱guɨ jaangˋguɨ rúngꞌˋ dseaˋ ngáangꞌ˜ có̱o̱ꞌ˜ niquiáꞌrˆ, jo̱guɨ jaangˋguɨ i̱ siiˋ Yሠi̱ lɨ́ɨngˊ dseamɨ́ˋ quiáꞌˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Cleofas, jo̱ jaangˋguɨ i̱ siiˋ Yሠi̱ seengˋ fɨˊ Magdala. \v 26 Jo̱ lajeeˇ jo̱b cangángˉ Jesús niquiáꞌrˆ, jo̱ cáangˋ i̱ niquiáꞌrˆ do singꞌˊ jaangˋ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús i̱ eáangˊ ꞌneáaiñˋ, jo̱ lajeeˇ jo̱ lalab casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ niquiáꞌrˆ do e éeiñˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ i̱ iiñ˜ eáangˊ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Janúꞌˋ, dseamɨ́ˋ, nab singꞌˊ i̱ lɨ́ɨngˊ laco̱ꞌ jó̱o̱ꞌˋ do. \p \v 27 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e jíñꞌˉ e jo̱, jo̱baꞌ casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ i̱ iiñ˜ eáangˊ do lala: \p —Nab singꞌˊ i̱ lɨ́ɨngˊ laco̱ꞌ niquíiꞌˆ. \p Jo̱baꞌ mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, i̱ dseaˋ i̱ iiñ˜ eáangˊ do caꞌímꞌˋbre niquiáꞌˆ dseaˋ do e lɨ́ɨiñꞌˊ do laco̱ꞌ dseaˋ sɨnʉ́ʉˆ quiáꞌrˉ. \s1 Mɨ˜ cajúngˉ Jesús \r (Mt. 27:45-56; Mr. 15:33-41; Lc. 23:44-49) \p \v 28 Jo̱ mɨꞌmɨ́ɨngˉguɨjiʉ lajo̱, jo̱ co̱ꞌ nɨñibˊ Jesús e nɨcatóbꞌˊ jaléꞌˋ ta˜ quiáꞌrˉ, jo̱guɨ e laco̱ꞌ nilɨti˜ jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ dseaˋ malɨɨ˜guɨ eáangˊ, jo̱baꞌ cajíñꞌˉ lala: \p —Dsíngꞌˉ jmɨjmɨɨnˉ. \p \v 29 Jo̱ ie˜ jo̱ nisiꞌˊ co̱o̱ˋ dsʉʉˉ e røøngˋ a˜ jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ e nɨji̱ꞌˋ, jo̱baꞌ cayé̱ꞌˋ dseaˋ e jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ do có̱o̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ jooˋ, jo̱ casɨguírˋ fɨˊ co̱o̱ˋ yʉ́ꞌˆ sɨɨˉ, jo̱ có̱o̱ꞌ˜ e jo̱b caꞌúuiñˋ fɨˊ moꞌooˉ Jesús. \v 30 Jo̱ cayʉ̱bꞌˊ Jesús e jmɨ́ꞌˆ mɨ́ꞌˆ huɨɨngˋ jǿꞌˆ ji̱ꞌˋ do. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, jo̱baꞌ cajíñꞌˉ: \p —Nab nɨcatóꞌˊ lají̱i̱ꞌ˜ ta˜ cagáˉa. \p Jo̱ co̱ꞌ catóꞌˊ e caféꞌrˋ e júuˆ jo̱, jo̱ cajgiéerˉ moguir˜ jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ cajúmˉbre jóng. \s1 Mɨ˜ caꞌiáˋ jaangˋ ꞌléeˉ ñisʉ̱ꞌˋ fɨˊ moꞌuǿøˊ Jesús \p \v 31 Jo̱ ꞌñiaꞌˊ ie˜ jmɨɨ˜ e cajúngˉ Jesús do, lɨ́ɨˊ e guatɨꞌlóˉ jmɨɨ˜ Pascua quiáꞌˉ dseaˋ Israel, jo̱ co̱ꞌ jaˋ quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋ i̱ dseaˋ íˋ faꞌ e seáangˉ ꞌlɨɨ˜ quiáꞌrˉ fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ lajeeˇ e jmɨɨ˜ jo̱, co̱ꞌ dseángꞌˉ jmɨɨ˜ e laniimˉ quiáꞌrˉ ie˜ jo̱, jo̱baꞌ camɨꞌˊ dseaˋ Israel fɨˊ i̱ dseata˜ Pilato do e nicuǿiñꞌˉ do fɨˊ e nijérˉ tɨɨˉ i̱ dseaˋ taang˜ dseꞌˋ crúuˆ do e laco̱ꞌ nijúuiñꞌˉ do jmɨnáˉguɨ, jo̱ lajo̱baꞌ cuǿøngˋ e nijgiáaiñꞌˋ do e fɨˊ lɨ˜ taaiñꞌ˜ do. \v 32 Jo̱baꞌ cangɨ́ɨmˋ i̱ ꞌléeˉ do fɨˊ e nidsilíiñˉ e nijérˉ tɨɨˉ i̱ dseaˋ gaangˋ i̱ taang˜ dseꞌˋ crúuˆ do; jo̱guɨ lajo̱b cajméerˋ, cajéeˋbre tɨɨˉ i̱ dseaˋ laꞌuii˜ i̱ táangˋ dseꞌˋ crúuˆ cáangˋ Jesús do; jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lajo̱b cajméerˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ jaangˋguɨ do i̱ táangˋ dseꞌˋ crúuˆ cajo̱ caꞌˊ dseꞌˋ crúuˆ lɨ˜ táangˋ Jesús. \v 33 Jo̱ mɨ˜ caguilíingˉ i̱ ꞌléeˉ do fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ, jo̱baꞌ calɨlíꞌrˆ e nɨꞌlɨɨm˜ dseaˋ do, jo̱baꞌ joˋ e cajmeáiñꞌˋ dseaˋ do faꞌ cajéeˋguɨr tɨɨiñꞌˉ. \p \v 34 Jo̱ nañiˊ faꞌ e calɨlíꞌˆ i̱ ꞌléeˉ do e nɨꞌlɨɨm˜ Jesús, dsʉꞌ jaangˋ lajeeˇ laꞌóꞌˋ írˋ caꞌiárˋ ñisʉ̱ꞌˋ fɨˊ dseꞌˋ moꞌuǿøˊ dseaˋ do, jo̱ ladsifɨˊ lanab catu̱u̱ˋ jmɨɨˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ jmɨꞌøøiñˉ. \v 35 Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ féꞌˋ e júuˆ la, dseángꞌˉ e jáꞌˉbaꞌ e cangárˉ laco̱ꞌ calɨ́ˉ, jo̱baꞌ dseángꞌˉ jábꞌˉ júuˆ e féꞌrˋ do e laco̱ꞌ jaléngꞌˋ ꞌnʉ́ꞌˋ jábꞌˉ nilíingˋnaꞌ dseángꞌˉ laco̱ꞌ calɨ́ˉ. \v 36 Jo̱ cangojéeˊ jaléꞌˋ e la e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ calɨti˜ lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌrˉ e cajmeꞌˊ dseaˋ malɨɨ˜guɨ eáangˊ lɨ˜ féꞌˋ lala: “Jí̱i̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ móoˋ teáaiñꞌ˜ jaˋ nijéˋ.” \v 37 Jo̱guɨ féꞌˋbɨguɨ cajo̱ lala e fɨˊ ni˜ jiˋ jo̱: “Nimáam˜baaꞌ i̱ dseaˋ i̱ lɨɨng˜ eeˋ caꞌiáˋ dseaˋ quiáꞌˉ.” \s1 Mɨ˜ caꞌángˉ Jesús \r (Mt. 27:57-61; Mr. 15:42-47; Lc. 23:50-56) \p \v 38 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e caꞌiéngˉ Jesús ñisʉ̱ꞌˋ, jo̱baꞌ ie˜ jo̱ cangóˉ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Séˆ i̱ niseengˋ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e siiˋ Arimatea, jo̱ cangórˉ cangomɨ́ɨꞌrˇ dseata˜ Pilato fɨˊ e nidsijgiáaiñˊ Jesús fɨˊ lɨ˜ táangˋ dseaˋ do fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ jo̱ nidsijéengˋneiñꞌ fɨˊ lɨ˜ niꞌáiñˉ. Jo̱ i̱ Séˆ do nɨlɨ́ɨiñˊ jaangˋ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús, dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ la ñirˊ ꞌñiaꞌˊbre, co̱ꞌ ꞌgǿmꞌˋbre jaléngꞌˋ dseaˋ Israel fɨng song calɨñiñꞌˊ do e nɨlɨ́ɨiñꞌˊ lajo̱. Jo̱ cacuøbˊ dseata˜ Pilato fɨˊ lajo̱, jo̱ cangóbˉ Séˆ e cangojgiáaiñˇ Jesús fɨˊ lɨ˜ táangˋ dseaˋ do fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ, jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ cangojéeiñˋ dseaˋ do fɨˊ lɨ˜ caꞌámˉbiñꞌ. \v 39 Jo̱ jaangˋguɨ i̱ siiˋ Nicodemo cangórˉ cajo̱ co̱lɨɨng˜ có̱o̱ꞌ˜ i̱ Séˆ do fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ crúuˆ fɨˊ lɨ˜ táangˋ Jesús. Jo̱ i̱ Nicodemo do quie̱rˊ jiéꞌˋ jaˋ guiguiˊ kiil˜ e jmeafɨɨˋ jloꞌˆ e sɨcángꞌˋ có̱o̱ꞌ˜ tú̱ˉ íingꞌ˜ mɨ́ɨˊ, co̱o̱ˋ e siiˋ mirra jo̱guɨ có̱o̱ꞌ˜guɨ e siiˋ áloe. Jo̱ i̱ Nicodemo la, íbˋ i̱ cangóˉ cangosiingˇ có̱o̱ꞌ˜ Jesús co̱o̱ˋ néeꞌ˜ e canʉʉˋ. \v 40 Jo̱ lajo̱b i̱ Séˆ do có̱o̱ꞌ˜guɨ Nicodemo cajgiáamˉbre Jesús fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ, jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ canaaiñˋ súuiñˉ dseaˋ do jaléꞌˋ e jmeafɨɨˋ do jo̱ caquɨ́ngꞌˋneiñꞌ có̱o̱ꞌ˜ co̱o̱ˋ ꞌmɨꞌˊ téˋ e sɨyáꞌˆ e jmɨɨˋ jmeafɨɨˋ do, co̱ꞌ lajo̱b quɨ́ꞌˉ tɨ́ɨngˋ jaléngꞌˋ dseaˋ Israel e jmóorˋ có̱o̱ꞌ˜ jaléngꞌˋ ꞌlɨɨ˜ quiáꞌrˉ mɨ˜ niꞌáangˉneiñꞌ. \v 41 Jo̱ e fɨˊ lɨ˜ cateáaiñˉ Jesús fɨˊ dseꞌˋ crúuˆ, fɨˊ jo̱b nilɨ́ɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ iáˋ, jo̱ e fɨˊ jo̱ niseaˋ co̱o̱ˋ tooˋ é̱e̱ˋ e ꞌmɨ́ɨˉ lɨ˜ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ jaˋ i̱i̱ˋ mɨˊ caꞌángˉ. \v 42 Jo̱ e fɨˊ dsíiˊ e tooˋ é̱e̱ˋ do cangojéeiñˋ Jesús e niꞌáiñˉ, dsʉco̱ꞌ quiá̱bꞌˉ lɨ˜ nilɨ́ɨˊ e tooˋ é̱e̱ˋ do, jo̱guɨ co̱ꞌ nɨjaquiéemˊ cajo̱ e jmɨɨ˜ e jmiꞌíngꞌˊ dseaˋ Israel. \c 20 \s1 Mɨ˜ cají̱ꞌˊtu̱ Jesús \r (Mt. 28:1-10; Mr. 16:1-8; Lc. 24:1-12) \p \v 1 Jo̱ laꞌuii˜ jmɨɨ˜ quiáꞌˉ e semaan˜ mɨ˜ cangɨ́ˋ e jmɨɨ˜ do, e eeˋbɨ eáangˊ lajeeˇ nʉ́ꞌˉguɨ e nijneáˋ, cangóˉ Yሠi̱ seengˋ fɨˊ Magdala fɨˊ lɨ˜ caꞌángˉ Jesús; jo̱ mɨ˜ caguiérˉ fɨˊ jo̱, jo̱baꞌ cangárˉ e nɨsɨjé̱bꞌˆ e cu̱u̱˜ e cajlɨ́ɨˉ e fɨˊ ooˉ tooˋ e lɨ˜ caꞌángˉ dseaˋ do. \v 2 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ calɨlíꞌrˆ e joˋ seengˋ Jesús e fɨˊ dsíiˊ tóˋ é̱e̱ˋ do, jo̱baꞌ caquɨmꞌˉtu̱r güɨꞌíiˊ e fɨˊ lɨ˜ guiing˜ Tʉ́ˆ Simón co̱lɨɨng˜guɨ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús i̱ ꞌneáaiñˋ eáangˊ do. Jo̱baꞌ lalab cajíngꞌˉ i̱ Yሠi̱ seengˋ fɨˊ Magdala do mɨ˜ caguiéiñꞌˉ jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Nɨnicaguíimˋ dseaˋ Fíiˋnaaꞌ e fɨˊ lɨ˜ caꞌáiñˉ do, jo̱ jaˋ ne˜naaꞌ jiéꞌˋ fɨˊ lɨ˜ nɨcangojéeiñˋ. \p \v 3 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Tʉ́ˆ Simón có̱o̱ꞌ˜guɨ i̱ dseaˋ rúiñꞌˋ i̱ jaangˋguɨ do lají̱i̱ꞌ˜ júuˆ e quié̱e̱ˋ i̱ Yሠi̱ seengˋ fɨˊ Magdala, jo̱baꞌ dsifɨbˊ caꞌuøøiñˋ e cangolíiñˆ lajmɨnáˉ e fɨˊ lɨ˜ caꞌángˉ Jesús do. \v 4 Jo̱ lajɨˋ huáamˉbre ngolíiñˉ cuí̱i̱rˋ, lɨfaꞌ i̱ jaangˋguɨ do jmɨnáˉguɨ cangórˉ laco̱ꞌ Tʉ́ˆ Simón, jo̱baꞌ jéengˊguɨbre caguiérˉ e fɨˊ lɨ˜ caꞌángˉ Jesús do. \v 5 Jo̱ mɨ˜ caguiérˉ fɨˊ jo̱, dsifɨbˊ catúuiñˊ jo̱ cajǿørˉ fɨˊ dsíiˊ e tooˋ é̱e̱ˋ do, jo̱ cangárˉ e ꞌmɨꞌˊ e cabeangꞌˉ dseaˋ do e laco̱ꞌ mɨlɨ́ɨbˊ néeˊ, jo̱ lɨfaꞌ jaˋ caꞌírˉ e fɨˊ dsíiˊ tooˋ é̱e̱ˋ do. \v 6 Jo̱ jiʉb˜ cøøngˋ lajo̱ caguiéˉ Tʉ́ˆ Simón, jo̱ condséebˊ caꞌírˉ e fɨˊ dsíiˊ tóˋ é̱e̱ˋ do mɨ˜ caguiérˉ, jo̱baꞌ cangáˉbre e ꞌmɨꞌˊ e cabeangꞌˉ dseaˋ do cajo̱ e laco̱ꞌ mɨlɨ́ɨbˊ néeˊ; \v 7 jo̱guɨ cangáˉbɨr cajo̱ e dob ró̱o̱ˋ e ꞌmɨꞌˊ e calɨꞌíingˆ ta˜ e quiáꞌˉ cabéꞌˋ mogui˜ dseaˋ do, jo̱ cangárˉ e jaˋ ró̱o̱ˋ caꞌˊ laco̱ꞌ ró̱o̱ˋ e ꞌmɨꞌˊ e cabeangꞌˉ dseaˋ do, jo̱ tɨˊ doguɨjiʉb ró̱o̱ˋ e sɨbéengˋ caꞌˊ laco̱ꞌ ró̱o̱ˋ e jo̱. \v 8 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caꞌíˉ i̱ dseaˋ i̱ jaangˋguɨ do i̱ caguiéˉ laꞌuii˜ e fɨˊ tooˋ é̱e̱ˋ do, jo̱baꞌ cangáˉbre jaléꞌˋ e calɨ́ˉ e fɨˊ dsíiˊ tóˋ é̱e̱ˋ do, jo̱ dseángꞌˉ jábꞌˉ calɨ́iñˉ. \v 9 Jo̱ dsʉꞌ i̱ dseaˋ gángˉ do dseángꞌˉ jaˋ mɨˊ cangámꞌˋbɨr laco̱ꞌ la féꞌˋ fɨˊ ni˜ jiˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ e cajmeꞌˊ dseaˋ malɨɨ˜guɨ eáangˊ lɨ˜ féꞌˋ e dseángꞌˉ sɨꞌíˆbaꞌ e nijí̱ꞌˊtu̱ Jesús. \v 10 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, caquɨmꞌˉtu̱ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús i̱ gángˉ do fɨˊ quiáꞌrˉ. \s1 Mɨ˜ cajmijnéengˋ ꞌñiaꞌˊ Jesús fɨˊ quiniˇ Yሠi̱ seengˋ fɨˊ Magdala \r (Mr. 16:9-11) \p \v 11 Jo̱ mɨ˜ caguiéˉtu̱ Yሠe fɨˊ lɨ˜ caꞌángˉ Jesús, jo̱baꞌ dob caje̱rˊ quɨꞌrˊ fɨˊ caluuˇ e tooˋ é̱e̱ˋ do. Jo̱ lajeeˇ siñꞌˊ quɨꞌrˊ dob catúuiñˊ e laco̱ꞌ nijǿørˉ e fɨˊ dsíiˊ tóˋ é̱e̱ˋ do, \v 12 jo̱baꞌ cangárˉ e neáangˊ gángˉ ángeles i̱ quiꞌˊ ꞌmɨꞌˊ téˋ e fɨˊ dsíiˊ tóˋ é̱e̱ˋ do, jo̱ jaaiñꞌˋ do guiiñ˜ lɨ˜ catɨro̱o̱ˇ mogui˜ Jesús jo̱guɨ jaaiñꞌˋ do guiiñ˜ fɨˊ lɨ˜ canéˉ tɨɨˉ dseaˋ do. \v 13 Jo̱ i̱ ángeles do cajmɨngɨ́ꞌrˉ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Janúꞌˋ, dseamɨ́ˋ, ¿jialɨꞌˊ sinꞌˊ quɨꞌˋ? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseamɨ́ˋ do quiáꞌˉ i̱ ángeles do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Quɨ́ꞌˋɨ dsʉco̱ꞌ jaˋ ñiiˉ i̱i̱ˋ nɨnicaguíingˋ Fíiˋi i̱ caꞌáangˉ dseaˋ e fɨˊ dsíiˊ tóˋ na, jo̱ jaˋ ñiiˉ jie˜ nɨcangojéeiñˋ lana. \p \v 14 Jo̱ jo̱bɨ lɨco̱ꞌ nɨcatóꞌˊ e jíñꞌˉ e jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cajingꞌˊ ꞌñiaꞌrˊ, jo̱ cangáiñˉ Jesús e dob nɨsingꞌˊ dseaˋ do cáaiñˋ, jo̱ dsʉꞌ jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ ñirˊ e íbˋ dseaˋ do. \v 15 Jo̱baꞌ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseamɨ́ˋ do lala: \p —Janúꞌˋ, dseamɨ́ˋ, ¿jialɨꞌˊ sinꞌˊ quɨꞌˋ? ¿I̱˜ sinꞌˊ ꞌnánꞌˋ lana? \p Dsʉꞌ i̱ dseamɨ́ˋ do ɨˊ dsíirˊ e i̱ dseaˋ i̱ jmóoˋ íˆ e dsíiˊ iáˋ dob i̱ singꞌˊ sɨ́ɨngˋ có̱o̱ꞌr˜ do, jo̱baꞌ lalab casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —Janúꞌˋ, é̱e̱ˊ, song ꞌnʉbˋ nɨcaguiinꞌ˜ i̱ Fíiˋi do, jo̱baꞌ iin˜n jméeꞌ˜ jnea˜ júuˆ jie˜ fɨˊ lɨ˜ nɨcaguijéenꞌˋre, jo̱baꞌ fɨˊ jo̱b niꞌnénꞌˆnre. \p \v 16 Jo̱baꞌ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do lala jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¡Yáˆ! \p Jo̱baꞌ cajingꞌˊ ꞌñiaꞌˊ i̱ Yሠdo jo̱ cajíñꞌˉ có̱o̱ꞌ˜ jmíiˊ hebreo lala: \p —¡Rabuni! —e guǿngꞌˋ tɨfaꞌˊ. \p \v 17 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseamɨ́ˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jaˋ güɨ́nꞌˋ jnea˜, co̱ꞌ nabɨ jaˋ mɨˊ cají̱ꞌˋtu̱ rúꞌˋnaaꞌ có̱o̱ꞌ˜ Tiquiéˆe. Jo̱baꞌ fɨ́ɨˉɨ ꞌnʉˋ lana e niguønꞌˆ güɨjméeꞌ˜ júuˆ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ nɨlɨ́ɨngˊ laco̱ꞌ rúnꞌˋn e nijmijíngꞌˊtu̱ rúꞌˋnaaꞌ có̱o̱ꞌ˜ i̱ lɨ́ɨngˊ Tiquiéˆe jo̱guɨ íˋbɨ i̱ lɨ́ɨngˊ Tiquíiˆnaꞌ cajo̱, jo̱ íbˋ Fidiéeˇ quiéˉe jo̱guɨ íbˋ Fidiéeˇ quíiˉnaꞌ cajo̱. \p \v 18 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangámꞌˉ i̱ Yሠi̱ seengˋ fɨˊ Magdala do jo̱ cangojmeáaꞌ˜bre júuˆ jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do e nɨcangámˉbre dseaˋ do jo̱guɨ casɨ́ꞌˉbɨreiñꞌ cajo̱ jaléꞌˋ e júuˆ e caꞌíñꞌˋ quiáꞌˉ dseaˋ do. \s1 Mɨ˜ cajmijnéengˋ ꞌñiaꞌˊ Jesús fɨˊ quiniˇ dseaˋ quiáꞌrˉ \r (Mt. 28:16-20; Mr. 16:14-18; Lc. 24:36-49) \p \v 19 Jo̱ mɨ˜ caꞌíˉ nʉʉˋ ꞌñiaꞌˊ ie˜ jmɨɨ˜ jo̱, e jmɨɨ˜ laꞌuii˜ quiáꞌˉ semaan˜ do, jo̱ ie˜ jo̱ nɨnicasɨtɨ́ɨngˊ rúngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ ꞌnʉ́ʉˊ lɨ˜ jnɨˊ røøˋ, co̱ꞌ ꞌgǿmꞌˋbre jaléngꞌˋ dseaˋ góorˋ dseaˋ Israel fɨng song calɨlíꞌˆ íˋ e nɨseángꞌˋtu̱ rúngꞌˋ i̱ dseaˋ do caléꞌˋ catú̱ˉ. Jo̱ lajeeˇ neáangˊ i̱ dseaˋ do, jo̱b mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caꞌíˉ Jesús fɨˊ jo̱, jo̱ casíngꞌˋ ꞌñiaꞌrˊ guiáꞌˆ jóoˋ e lɨ˜ neáangˊ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do, jo̱ lalab caféngꞌˊneiñꞌ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —¡Güɨlɨseemˋbaꞌ juguiʉ́ˉ júuˆ røøˋ! \p \v 20 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajíngꞌˉ Jesús e júuˆ na, jo̱baꞌ canaaiñˋ eꞌrˊ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do fɨˊ lɨ˜ cacuɨ́ꞌˋ guotɨɨrˉ có̱o̱ꞌ˜guɨ moꞌuǿørˊ. Jo̱baꞌ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do eáamˊ calɨꞌiáangˋ dsíirˊ mɨ˜ cangángˉtu̱r i̱ Fiir˜ do. \v 21 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lalab cajíngꞌˉtu̱ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —¡Güɨlɨseemˋbaꞌ juguiʉ́ˉ júuˆ røøˋ! Jo̱ lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌguɨ Tiquíˆiiꞌ casíiñˋ jnea˜ fɨˊ jmɨgüíˋ la, jo̱baꞌ lajo̱b cajo̱ jnea˜ nisɨ́ɨnˆn ꞌnʉ́ꞌˋ fɨˊ jmɨgüíˋ la. \p \v 22 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajiʉ́ʉrˉ fɨˊ lɨ˜ neáangˊ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Íingꞌ˜naꞌ Jmɨguíˋ quiáꞌˉ Fidiéeˇ. \v 23 Jo̱guɨ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ niꞌíingˇnaꞌ dseeˉ quiáꞌˉ, jo̱baꞌ niꞌíimˉ dseeˉ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ; jo̱guɨ doñiˊ i̱i̱ˋ dseaˋ i̱ jaˋ niꞌíingˇnaꞌ dseeˉ quiáꞌˉ, jo̱baꞌ jaˋ niꞌíingˉ dseeˉ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ íˋ cajo̱. \s1 Mɨ˜ jáꞌˉ calɨ́ngˉ Móˆ e cají̱ꞌˊtu̱ Jesús \p \v 24 Jo̱ jaangˋ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌˉ Jesús i̱ siiˋ Móˆ dseaˋ suung˜, íbˋ i̱ jaˋ seengˋ ie˜ lamɨ˜ cajmijnéengˋ ꞌñiaꞌˊ Jesús jee˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do. \v 25 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lalab casɨ́ꞌˉ i̱ dseaˋ caguiaangˉ do Móˆ jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Nɨcaneem˜baaꞌ Fíiˋnaaꞌ. \p Jo̱ dsʉꞌ Móˆ lalab cañíirˋ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ rúiñꞌˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jaˋ jáꞌˉ nilíinˋn e fóꞌˋnaꞌ na song jaˋ nimoo˜o guóorˋ lɨ˜ caꞌiáˉ mɨ́ꞌˆ clavo, jo̱guɨ song jaˋ nijnúuˆu niguóoˋo lacaangˋ lɨ˜ sɨcuɨ́ꞌˋ quiáꞌrˉ, jo̱guɨ song jaˋ nigüɨ́ꞌˆɨ moꞌuǿørˊ e lɨ˜ caꞌiáˉ ñisʉ̱ꞌˋ. \p \v 26 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jñiáˉ jmɨɨ˜ lajo̱, caseángꞌˋtu̱ rúngꞌˋ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús do caléꞌˋ catú̱ˉ fɨˊ co̱o̱ˋ sɨnʉ́ʉˆ lɨ˜ sɨjnɨˊ røøˋ, jo̱ ie˜ jo̱ quíimꞌ˜ Móˆ có̱o̱ꞌ˜ i̱ dseaˋ rúiñꞌˋ caguiaangˉguɨ do. Jo̱ lajeeˇ jo̱b caꞌíˉtu̱ Jesús fɨˊ dsíiˊ sɨnʉ́ʉˆ e lɨ˜ neáaiñꞌˊ do jo̱ casíngꞌˋtu̱ ꞌñiaꞌrˊ guiáꞌˆ jóoˋ, jo̱ lalab caféngꞌˊtu̱reiñꞌ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡Güɨlɨseemˋbaꞌ juguiʉ́ˉ júuˆ røøˋ! \p \v 27 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, lalab casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ Móˆ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Jǿøˉ guóoˋo, jo̱guɨ jnúuˉ niguóoꞌˋ lɨ˜ sɨcuɨ́ꞌˋ quiéˉe la, jo̱guɨ jnúuˉ niguóoꞌˋ e lɨ˜ sɨcuɨ́ꞌˋ moꞌuøøˉ la cajo̱. Jaˋ jmooꞌˋ e jaˋ jáꞌˉ lɨ́ɨnꞌˋ jo̱ jáꞌˉ güɨlíinꞌˋ lana. ¡Jnea˜bɨ la! \p \v 28 Jo̱ mɨ˜ canúuˉ Móˆ e jo̱, jo̱baꞌ cañíirˋ quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡Dseángꞌˉ e jáꞌˉ e ꞌnʉbˋ Fíiˋi jo̱guɨ ꞌnʉbˋ Fidiéeˇ quiéˉe cajo̱! \p \v 29 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ Móˆ jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¿Su carˋ cañinꞌˊ jnea˜, jo̱guɨbaꞌ jáꞌˉ calɨ́nꞌˉ e nɨcají̱bꞌˊtú̱u̱? Dsʉꞌ juguiʉ́ˉguɨ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ i̱ jáꞌˉ calɨ́ngˉ e nɨcají̱bꞌˊtú̱u̱ e jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ mɨˊ cangáamˋbɨr jnea˜. \s1 E uiing˜ e cajmeꞌˊ Juan e jiˋ la \p \v 30 Jo̱ lajeeˇ cateáangˉ Jesús fɨˊ jmɨgüíˋ la, jmiguiʉbˊ jaléꞌˋ e li˜ e quɨ́ɨꞌr˜ jmɨɨ˜ cajméerˋ fɨˊ quiniˇ jaléngꞌˋ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ, jo̱ dsʉꞌ jmiguiʉˊbɨ jaléꞌˋ e jo̱ jaˋ sɨlɨ́ɨˋ e fɨˊ ni˜ jiˋ la. \v 31 Jo̱ dsʉꞌ lají̱i̱ꞌ˜ e sɨlɨ́ɨˋ e fɨˊ ni˜ jiˋ la nɨcalɨ́ˉ e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ jáꞌˉ nilíingˋ jaléngꞌˋ dseaˋ e dseángꞌˉ Jesús lɨ́ɨiñˊ i̱ Dseaˋ Jmáangˉ i̱ nicá̱ˋ nifɨˊ quiáꞌˉ dseaˋ Israel jo̱guɨ i̱ lɨ́ɨngˊ i̱ Jó̱o̱ˊ Fidiéeˇ i̱ camɨ́ɨngꞌ˜ do, jo̱ lajo̱baꞌ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ jáꞌˉ nilíingˋ júuˆ quiáꞌˉ dseaˋ do quɨ́ꞌˉ jmɨɨ˜ e nilɨseeiñˋ cøøngˋ có̱o̱ꞌ˜ Fidiéeˇ lata˜. \c 21 \s1 Mɨ˜ cajmijnéengˋ ꞌñiaꞌˊ Jesús fɨˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea \p \v 1 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋguɨ lajo̱, cajmijnéemˋ ꞌñiaꞌˊ Jesús caléꞌˋ catú̱ˉ fɨˊ quiniˇ guiángˉ i̱ dseaˋ i̱ laꞌóꞌˋ quíingꞌ˜ jee˜ dseaˋ guitúungˋ quiáꞌrˉ e fɨˊ ꞌnɨꞌˋ co̱o̱ˋ guiéeˊ lɨ˜ siiˋ Tiberias e néeˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea. \v 2 Jo̱ i̱ lab jaléngꞌˋ i̱ dseaˋ i̱ taang˜ do ie˜ jo̱: jaaiñꞌˋ do siirˋ Tʉ́ˆ Simón, jo̱ jaangˋguɨ i̱ siiˋ Móˆ i̱ siiˋbɨ Dseaˋ Suung˜ cajo̱, jo̱ jaangˋguɨ i̱ siiˋ Natanael i̱ seengˋ fɨˊ co̱o̱ˋ fɨɨˋ e siiˋ Caná e néeˊ lɨ˜ se̱ꞌˊ Galilea, jo̱guɨ gángˉguɨ i̱ lɨ́ɨngˊ jó̱o̱ˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Zebedeo, jo̱guɨ gángˉguɨ dseaˋ jiéngꞌˋ i̱ quíingꞌ˜ jee˜ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús. \v 3 Jo̱ lajeeˇ jo̱b cajíngꞌˉ Tʉ́ˆ Simón e sɨ́ꞌrˋ i̱ dseaˋ rúiñꞌˋ i̱ sɨseángꞌˊ e fɨˊ ꞌnɨꞌˋ guiéeˊ do ie˜ jo̱, jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Nii˜teáa ta˜ sángꞌˊ ꞌñʉˋ. \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ do quiáꞌˉ Tʉ́ˆ Simón jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Ii˜baaꞌ dséˆeeꞌ có̱o̱ꞌ˜ ꞌnʉˋ cajo̱. \p Jo̱baꞌ lajo̱b cajméerˋ, jo̱ cangotáamꞌ˜bre fɨˊ co̱o̱ˋ dsíiˊ móoˊ jo̱ cangolíiñˆ fɨˊ lɨ˜ nɨꞌaꞌˊguɨ quiáꞌˉ e jmɨɨˋ do; jo̱ fɨˊ jo̱b canaaiñˋ bírˋ ꞌmáaˊ quiáꞌrˉ e nisáiñꞌˊ ꞌñʉˋ, jo̱ dsʉꞌ e uǿøˋ jo̱ dseángꞌˉ jí̱i̱ꞌ˜ camɨ́ɨngꞌ˜ ꞌñʉˋ jaˋ i̱i̱ˋ calɨ́ꞌrˉ. \v 4 Jo̱ mɨ˜ nɨngóoˊ nijneáˋ e uǿøˋ jo̱, jo̱ cajmijnéengˋ ꞌñiaꞌˊ Jesús fɨˊ quiá̱ꞌˉ e guiéeˊ do, jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ cangángˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do írˋ, jí̱i̱ꞌ˜ jaˋ calɨcuíiñˋ dseaˋ do lajmɨnáˉ. \v 5 Jo̱baꞌ cajmɨngɨ́ꞌˉ Jesús i̱ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Janúꞌˋ sɨmingꞌˋ, jaˋ mɨˊ lɨꞌˊnaꞌ ꞌñʉˋ, ¿jሠjáꞌˉ? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do: \p —U̱˜, jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ jaˋ i̱i̱ˋ mɨˊ calɨꞌˊnaaꞌ. \p \v 6 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Bíiˊnaꞌ ꞌmáaˊ quíiˉnaꞌ fɨˊ é̱ꞌˋ jmɨɨˋ lɨ́ꞌˆ lɨˊ dséeˊ laco̱ꞌ ngóoˊ e móoˊ quíiˉnaꞌ na, jo̱ móˆduꞌ faꞌ jaˋ líꞌˋnaꞌ ꞌñʉˋ. \p Jo̱baꞌ lajo̱b cajméeˋ i̱ dseaˋ do, cabíˋbre e ꞌmáaˊ quiáꞌrˉ do fɨˊ dsíiˊ jmɨ́ˋ; jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, i̱ ꞌleáamˉ ꞌñʉˋ calɨ́ꞌrˉ e jí̱i̱ꞌ˜ o̱ꞌ ró̱ꞌrˋ faꞌ niꞌǿngˉguɨr e ꞌmáaˊ do dsʉꞌ e nɨꞌiiˋ teáangꞌ˜ ꞌñʉˋ. \v 7 Jo̱baꞌ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús i̱ iiñ˜ eáangˊ do lalab casɨ́ꞌrˉ Tʉ́ˆ Simón jo̱ cajíñꞌˉ: \p —¡Fíiˋbaaꞌ i̱ singꞌˊ dóoˉ! \p Jo̱ dsifɨˊ mɨ˜ calɨlíꞌˆ Tʉ́ˆ Simón e Fii˜bre i̱ singꞌˊ do, jo̱baꞌ lajmɨnábˉ caquɨ́ꞌrˆ sɨ̱ꞌrˆ e caꞌuøꞌrˊ lajeeˇ jmóorˋ ta˜, jo̱ ngɨ́ˋ jo̱ canaaiñˋ bárˋ jmɨɨˋ e nidsérˉ fɨˊ lɨ˜ singꞌˊ dseaˋ do, jo̱baꞌ lajo̱b cajméerˋ. \v 8 Jo̱ i̱ dseaˋ caguiaangˉguɨ i̱ có̱o̱ꞌ˜ Tʉ́ˆ Simón do caguilíimˋbre e fɨˊ ꞌnɨꞌˋ jmɨɨˋ do e teáaiñꞌ˜ dsíiˊ móoˊ e ǿøiñˊ e ꞌmáaˊ do, co̱ꞌ sɨrǿømˋ teáangꞌ˜ ꞌñʉˋ, jo̱ huíimˉjiʉ lɨ˜ cangobíirˇ e ꞌmáaˊ do laco̱ꞌguɨ ꞌnɨꞌˋ guiéeˊ, co̱ꞌ tíibˊjiʉ la cien metros. \v 9 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ caquɨngꞌˉtu̱r fɨˊ uǿˉ quiʉ̱́ˋ, jo̱baꞌ cangárˉ co̱o̱ˋ lɨ˜ nɨnicaji̱ꞌˊ dseaˋ jɨˋ, jo̱ e fɨˊ ni˜ jɨtoꞌˋ quiáꞌˉ e jɨˋ do nɨráangˋ jaangˋ ꞌñʉˋ có̱o̱ꞌ˜guɨ iñíꞌˆ. \v 10 Jo̱ lalab cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —Cuøøngˉnaꞌ jaangˋ gángˉ ꞌñʉˋ i̱ nɨcalɨ́ꞌˆnaꞌ na. \p \v 11 Jo̱ mɨ˜ cajíngꞌˉ Jesús lajo̱, jo̱baꞌ cajgóoˉ Tʉ́ˆ Simón fɨˊ yʉ́ꞌˆ e móoˊ do quiáꞌrˉ, jo̱ caꞌǿøiñˊ e ꞌmáaˊ do dseángꞌˉ catɨˊ ni˜ tóoꞌ˜ ꞌnɨꞌˋ jmɨɨˋ. Jo̱ dseángꞌˉ eáamˊ iiꞌˋ do, co̱ꞌ ciento cincuenta y tres ꞌñʉˋ calɨ́ꞌrˉ ie˜ jo̱, jo̱ jmangꞌˉ i̱ cǿømꞌ˜ cajo̱; jo̱ dsʉꞌ cateábꞌˉ e ꞌmáaˊ do e jaˋ caꞌguɨɨˋ nañiˊ faꞌ fɨ́ɨmˊ i̱ ꞌñʉˋ do calɨ́ꞌrˉ. \v 12 Jo̱ mɨ˜ calɨ́ˉ e jo̱, lalab cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do: \p —Ñilíingˉnaꞌ ñiquiéꞌˋnaꞌ íiˊ taꞌéˋ. \p Jo̱ jí̱i̱ꞌ˜ jaangˋ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jaˋ teáˋ dsíirˊ faꞌ eeˋ nijmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do i̱˜ dseángꞌˉ lɨ́ɨngˊ dseaˋ do, co̱ꞌ ñiˊbre e dseaˋ dob lɨ́ɨngˊ Fíirˋ. \v 13 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cangoquiéengˊ Jesús fɨˊ quiniˇ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do jo̱ casá̱ꞌrˉ e iñíꞌˆ do jo̱guɨ casaiñꞌˉ i̱ ꞌñʉˋ do cajo̱, jo̱ canaaiñˋ jmóorˋ guiéeˆ jee˜ i̱ dseaˋ quiáꞌrˉ do. Jo̱ jalémꞌˋbre cagǿꞌrˋ ie˜ jo̱. \p \v 14 Jo̱ có̱o̱ꞌ˜ e lab catɨ́ˋ ꞌnɨˊ ya̱ꞌˊ e cajmijnéengˋ ꞌñiaꞌˊ Jesús fɨˊ jee˜ dseaˋ quiáꞌrˉ ie˜ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cají̱ꞌˊtu̱r caléꞌˋ catú̱ˉ. \s1 Mɨ˜ casɨ́ɨngˉ Jesús có̱o̱ꞌ˜ Tʉ́ˆ Simón \p \v 15 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangɨ́ˋ e cagǿꞌrˋ e íiˊ taꞌéˋ do, lalab cajmɨngɨ́ꞌˉ Jesús i̱ Tʉ́ˆ Simón do jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Tʉ́ˆ Simón, jó̱o̱ˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Juan, ¿su eáangˊguɨ ꞌneáanꞌˋ jnea˜ laco̱ꞌguɨ i̱ dseaˋ quiéˉe i̱ caguiaangˉguɨ la? \p Jo̱baꞌ cañíiˋ Tʉ́ˆ Simón quiáꞌˉ Jesús jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Lajo̱b lɨ́ɨˊ Fíiˋi, co̱ꞌ ñíbˆ ꞌnʉˋ guiʉ́ˉ e ꞌneáamˋbaa ꞌnʉˋ. \p Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús quiáꞌˉ Tʉ́ˆ Simón jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Te̱ꞌˋ fɨ́ɨngˋ røøˋ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ lafaꞌ joꞌseꞌˋ jiuung˜ quiéˉe. \p \v 16 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, calébꞌˋtu̱ cajmɨngɨ́ꞌˉ Jesús i̱ Tʉ́ˆ Simón do jo̱ casɨ́ꞌˉtu̱r dseaˋ do: \p —Tʉ́ˆ Simón, jó̱o̱ˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Juan, ¿su ꞌneáanꞌˋ jnea˜? \p Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Tʉ́ˆ Simón quiáꞌˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Lajo̱b lɨ́ɨˊ Fíiˋi, co̱ꞌ ñíˆbaꞌ guiʉ́ˉ e ꞌneáamˋbaa ꞌnʉˋ. \p Jo̱ ngɨ́ˋ jo̱, calébꞌˋtu̱ cajíngꞌˉ Jesús casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Jmeeˉ íˆ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ lafaꞌ joꞌseꞌˋ quiéˉe. \p \v 17 Jo̱ có̱o̱ꞌ˜ e la catɨ́ˋ ꞌnɨˊ ya̱ꞌˊ e jmɨngɨ́ꞌˉ Jesús i̱ Tʉ́ˆ Simón do jo̱ cajíngꞌˉtu̱r caléꞌˋ catú̱ˉ: \p —Tʉ́ˆ Simón, jó̱o̱ˊ jaangˋ dseañʉꞌˋ i̱ siiˋ Juan, ¿su ꞌneáanꞌˋ jnea˜? \p Jo̱ mɨ˜ canúuˆ Tʉ́ˆ e júuˆ jo̱ caléꞌˋ catú̱ˉ, jo̱baꞌ fɨꞌíbˆ calɨ́iñˉ, co̱ꞌ có̱o̱ꞌ˜ e la catɨ́ˋ ꞌnɨˊ ya̱bꞌˊ e jmɨngɨ́ꞌˉ Jesús írˋ su ꞌneáangˋ dseaˋ do írˋ. \p Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Tʉ́ˆ Simón quiáꞌˉ dseaˋ do jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Fíiˋi, guiʉ́bˉ dseángꞌˉ ñíˆ ꞌnʉˋ lajaléꞌˋ, jo̱baꞌ ñíˆbaꞌ e ꞌneáamˋbaa ꞌnʉˋ. \p Jo̱ ngɨ́ˋ jo̱, caléꞌˋ catú̱ˉ cañíiˋ Jesús quiáꞌˉ Tʉ́ˆ Simón jo̱ casɨ́ꞌrˉ dseaˋ do lala: \p —Jmeeˉ íˆ jaléngꞌˋ dseaˋ i̱ lɨ́ɨngˊ lafaꞌ joꞌseꞌˋ quiéˉe. \v 18 Jo̱ e labaꞌ jmɨtaaˆ oꞌˊ, e ie˜ lamɨ˜ bíˋbɨ aꞌˊ, guiaˋbaꞌ guiʉ́ˉ quíiꞌˉ e guoꞌˊ jiéꞌˋ fɨˊ lɨ˜ iinꞌ˜; jo̱ dsʉꞌ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ nɨdseáanꞌˉ, niníiꞌ˜ cuéeꞌˋ jo̱ dseaˋ jiémꞌˋ niguiáˉ guiʉ́ˉ quíiꞌˉ, jo̱guɨ nijéiñˉ ꞌnʉˋ jiéꞌˋ fɨˊ lɨ˜ jaˋ iinꞌ˜ guóꞌˆ. \p \v 19 Jo̱ casɨ́ꞌˉ Jesús i̱ Tʉ́ˆ Simón do lana e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ jmóorˋ júuˆ jial nijúungˉ dseaˋ do mɨ˜ nitɨ́ˉ íꞌˋ lajo̱, jo̱guɨ nidsingɨ́ɨiñꞌˉ do lajo̱ e lɨ́ꞌˆ laco̱ꞌ nijmɨꞌgóˋ dseaˋ Fidiéeˇ có̱o̱ꞌ˜ e ꞌmóˉ quiáꞌrˉ do. Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ jo̱, cajíngꞌˉguɨ Jesús casɨ́ꞌrˉ Tʉ́ˆ Simón: \p —¡Jaˋ güɨhuíinꞌˉ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜! \s1 I̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús i̱ iiñ˜ eáangˊ do \p \v 20 Jo̱ mɨ˜ cangɨ́ˋ e cajíngꞌˉ Jesús e júuˆ na, jo̱baꞌ caji̱ꞌˊtu̱ Tʉ́ˆ Simón nir˜ jo̱ mɨfɨ́ɨngˋ cangáiñˉ i̱ dseaˋ quiáꞌˉ Jesús i̱ eáangˊ ꞌneáaiñˋ do e jáaiñꞌˊ do caluurˇ, jo̱ i̱ dseaˋ íbˋ cajo̱ i̱ caguáˋ cáangˋ Jesús ie˜ mɨ˜ cagǿꞌrˋ íiˊ canʉʉˋ, jo̱ cajmɨngɨ́ꞌrˉ dseaˋ do e i̱˜ dseángꞌˉ lajeeˇ laꞌóꞌˋ írˋ i̱ niꞌnɨ́ngˉ írˋ. \v 21 Jo̱ mɨ˜ tɨˊ lɨ˜ cangángˉtu̱ Tʉ́ˆ Simón i̱ dseaˋ do, jo̱baꞌ lalab cajmɨngɨ́ꞌrˉ Jesús jo̱ cajíñꞌˉ: \p —Fíiˋi, jo̱ i̱ dseañʉꞌˋ i̱ singꞌˊ la, ¿e˜ nidsingɨ́ɨiñˉ? \p \v 22 Jo̱baꞌ cañíiˋtu̱ Jesús caléꞌˋ catú̱ˉ quiáꞌˉ i̱ dseaˋ do jo̱ casɨ́ꞌˉreiñꞌ: \p —Jo̱ song jnea˜ iin˜n e seemˋbɨ i̱ dseañʉꞌˋ la cartɨˊ mɨ˜ nigüéengˉtú̱u̱ fɨˊ jmɨgüíˋ la caléꞌˋ catú̱ˉ, jo̱baꞌ ¿e˜ cuaiñ˜ quíiˉ ꞌnʉˋ uii˜ quiáꞌˉ i̱ dseañʉꞌˋ la? Lɨ́ꞌˆ ꞌnʉˋ, jaˋ güɨhuíinꞌˉ có̱o̱ꞌ˜ jnea˜. \p \v 23 Jo̱ jo̱b mɨ˜ canaangˋ e ngɨˊ júuˆ jee˜ jaléngꞌˋ dseaˋ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ e i̱ dseaˋ i̱ iing˜ Jesús eáangˊ do jaˋ nijúuiñˉ. Jo̱ dsʉꞌ jaˋ cajíngꞌˉ Jesús faꞌ dseángꞌˉ e jaˋ nijúungˉ i̱ dseaˋ do, co̱ꞌ lalabaꞌ cajíñꞌˉ: “Song jnea˜ iin˜n e seeiñˋ cartɨˊ mɨ˜ nigüéengˉtú̱u̱ fɨˊ jmɨgüíˋ la caléꞌˋ catú̱ˉ, jo̱baꞌ ¿e˜ cuaiñ˜ quíiˉ ꞌnʉˋ faco̱ꞌ lajo̱?” \p \v 24 Jo̱ i̱ dseaˋ i̱ iing˜ Jesús eáangˊ dob cajo̱, íˋbingꞌ i̱ tíiˊ ni˜ jaléꞌˋ e cangojéeˊ do jo̱guɨ jmoꞌrˊ jaléꞌˋ e júuˆ la. Jo̱guɨ ne˜baaꞌ røøˋ e jmangꞌˉ júuˆ jáꞌˉbaꞌ féꞌrˋ. \p \v 25 Jo̱ jmiguiʉˊbɨ jaléꞌˋ e cajméeˋ Jesús jí̱i̱ꞌ˜ laco̱ꞌ e sɨlɨ́ɨˋ e fɨˊ ni˜ jiˋ la, jo̱guɨ faco̱ꞌ nilíiˋ fɨˊ ni˜ jiˋ dseángꞌˉ lajaléꞌˋ e cajméerˋ do, jo̱baꞌ jí̱i̱ꞌ˜ fɨˊ jmɨgüíˋ jaˋ niꞌíˉ jaléꞌˋ e jiˋ jo̱ faco̱ꞌ lajo̱. \p Jo̱ lanab cadséngˉ jaléꞌˋ júuˆ quiáꞌˉ Dseaˋ Jmáangˉ e cajmeꞌˊ Juan. \p Jo̱ lajo̱b nilíˋ.