\id ROM - Chachi NT -Ecudaor 2012 (DBL -2013) \h ROMANOS \toc1 Romasha keranguemulachi Pablo' pilla kiika \toc2 Romanos \toc3 Rom \mt1 Romasha keranguemulachi \mt2 Pablo' pilla kiika \c 1 \s1 Peepundu pañu palaa \p \v 1 Iya Pablo, Jesucristochi taawasha kemu ruku, entsa kiika ñullanu piikentsuyu. Iya Jesús' mitya kuinda kenu lara' eranu mikayayu, ura patiñuya, Diosa' mika ura kuinda mijakares nenu te'laraa chachiyu, \v 2 matyu Dios kaspeleren ya' mitya pamu rukulanu piikikare' waingaatu, juntsa mika ura kuinda uwain mijakarenbera kenu dejuve timuwaañu' mitya. \v 3 Entsa kuinda pamiya Diosa' Na, Jesucristo, lala' Bale Ruku, chachi tiya' rei Davidnu sera' jamunaa laapu' pantsuve, \v 4 tsaaren Dioschin juu tirekaamu Espíritu Santo tsanguekaañaa, ya juntsai peya' mangujtu Diosa' Na ju' tsamantsaa ju' bain juntsai keengayave. \p \v 5 Jesucristo' mityaren iya, ya' mitya kuinda kenu lara' eramu ruku tiya', yachi taawasha kemu tireñu mika balengurentsuyu, tsejtaa nuka chumu chachillanuba yanu dekeenguikare', ya tyee kide tiñuba tsangue meenguen chumu chachi detirenu. \v 6 Ñui bain Jesucristochi tiyanu mikayamu chachi deeve. \v 7 Kumuinchi ñulla Dioschi estyanu chachilla, Roma pebulunu chudenashu juntsala, Dioschin juu chachi tiyanu mikayamula, lala' Apa Dios bain, Bale Ruku Jesucristo bain ñullanu estya' keeware' nejuu tiba bulla jutyu ura' dechujti' jintsusa tenñu piikentsuyu. \s1 Pablo Romasha jinu tyami. \p \v 8 Kayu pa' ji'mujchiren tsandinu tenve: Jesucristo' mityaren, Diosnu ñulla' mitya yuj sundenve ti' pantsuyu, ñulla naake keengue' jindetsuñu bain nukaba tsai meejantsuñu' mitya. \v 9 In pensa pudengama yachi tiba kiike' ya' Na' mika ura kuinda wandis neintsaashu juntsa Diosya mive naa-uwanuba iya yaba kuinda kenu uranu ñullanu tengayaa tsanañu bain. \v 10 Tsenmin naa-uwanu Diosba kuinda kike' bain, yachi tsanguiñu uraaba jushu juntsaya, umaa ñulla' junga uu januu tinbu janmalaya inu eeka ti' papatinchin juuyu. \v 11 Tsangue' ñullanu kayu daran keenguenu mijakaamishtinmala, ñulla kayu dera' keengues dejisa tenñu' mityaa, ñullanu katanu pensayu, \v 12 tsaaren ura pañuya, naa iya bain, naa ñui bain manbarejuren keengues jiindetsaashu juntsatala veta' veta' kuinda deke' sundyanu ju' mityaa ñullanu katanu pensayu. \p \v 13 Keranguemu naatalala, iya ñulla' junga janu ketindun, chaikama jakeenu kindyuñuba ñulla demijasa tenve. In pensaya ñulla' chundala bain Diosnu dekeenguikare' kayu awa' jintsunu detikare' vee mujtu bain naakemu ju'ba, juntsangue' puka iwaren tsanguenu pensayu, \v 14 matyu in pensaya naa munu bain tsaren Diosa' palaa mijakaranu juve tenve, naa griego palaachi pamulanu bain, naa vejan chachillanu bain, naa aseetaju chachillanu bain, naa aseeta jutyu chachillanu bain. \v 15 Tsa' mitya ñulla' chunu Romasha bain ja' Diosa' mika ura kuinda kes nenu ajchundenve. \s1 Diosa' mika ura kuindaya dera. \p \v 16 Inuya Diosa' mika ura kuinda kes nenu jaiba yujtendyuve, juntsa mika ura kuinda' mityaa Dios pude ju'ba juntsa keeware' mun keranguiñuba livee inu tiremu juñu' mitya. Livee inu kuinda ajke' mijakaamiya judío chachillanaa mijakaanu tsuyu, naa bene judío chachi jutyulanu bain tsaren mijakaanu ju'ba. \v 17 Entsa Diosa' mika ura kuinda, naaketaa Dios lalanu tichiba kuipajtu tiremuñuba tsangue keewaamuve, vera jutyu, kerangue' uwain tsaave tyaturen juu. Tsandive Diosa' Kiikanu: \it Dios naakesa tyañuba tsanguen chumu chachiya Diosnu ura' keenguen mityaa chunu tsuve, \it*\f + \fr 1.17 \ft Habacuc 2.4\f* ti' pillave. \s1 Mu bain Diosa' ajuushakuipa deeve. \p \v 18 Naa Diosnu bain, naa ne chachillanu bain tsangue' firu' kiikemu chachillanu, Dios selusharen naake taaju iwaanu ju' bain tsaa dekeewaantsuve, matyu entsaa chachilla mika firu' kenchin veelanu Dios naa naajuñuba juntsaa aseetanguikaakaanu dejutyuñu' mitya. \v 19 Matyu Diosnu naa-i keemijanuu juñuba yala nara kera deeve, Diosren yalanu tsangue keewaañu' mitya. \v 20 Tsaaren naa yanu entsangue katanu dejutyu' bain, entsa tu dekenu tinbunuren tiba deke' jintsuñuba juntsanu keekituren mijanu dejuve, ya Dios ju', naa-uwanuba pude juñu bain. Tsaañu' mitya firu' ken chumu chachilla naati' ne mijtuwa deeyu tinu dejutyuve. \v 21 Naamika yala Diosnu kerawa deju'ba, naake balengure' keewaanuu juñuba tsanguindetyuñuve, tsenmin Dios ti bain uraa keñuba yala juntsan mitya mika ura' kive tindetyuñuve. Tsaju' tiba balejtutalaa aa pensanguen dechu', Dioschi tiba jumulanu tsaa katatyuñuu detiya' nejuu tiredekiñuve. \v 22 Naa yalaa aseetaju chachi deeyu tyamu deju' bain, tiba aseetanguityu chachi ne tiyaila, \v 23 matyu peyai'mujchi naa-uwanuba chumu Diosnu, rei juuñuu tsamantsaa jumunaa aawa kure' keewaatyumujchi, naa-uwanuba tsanatyu ne peyaimu chachilla' muute juulanu bain, naa pishku muute juulanu bain, naa taapai neepachi neimu animaa muute juulanu bain, naa ajkachi shilla' neimu animaa muute juulanu bain, juntsaaya ke' aawa kure' keewaawaakila. \v 24 Tsenñu' mitya Diosya yala naake firu' pensa deke'ba tsa dekisa tyatu yalanu tyallakiñu, yai tene veta' veta' yala' bulunu uu yujtyanuu tene kidekive. \v 25 Tsejtu yala uwain Diosnaa kerangui'mujchi, anbukuindanaa urave tya' demeengue', Dioschi tiba deke' faawara jumulanaa aawa kure' keewaala. ¡Tsaaren Diosya naa-uwanuba balenguramu jusa! Tsaasa. \v 26 Tsenñu' mityaa, yala naa kindya'ba tsa dekisa tya', Dios yalanu tyallakiñu, yala' supula unbee rukulaban tsainuu juunun supuutalan tsangue' mayujpeyaa kiidekive, \v 27 tsenmala unbee rukula bain supulaban tsainuu junun tsanguityu', yaatalaa veta' veta' tsainu tya' mayujpeyaa kiidekive. Tsa' mitya yala' ujcha' mityan, ura yala' cha' bulunaa tsa tsai taaju pullandetsuve. \v 28 Tsenñu' mitya Diosya, yanu dekeenguityu' tituba pensandandaa judeeñu' mitya, yalanu tyallakive, tsenmalaa tyee urajtu kenu tya'ba tsangue dekisa tyatu. \v 29 Matyu juntsalaa entsaa tene kemu deeve: Dios naakesa tyañuba juntsaa kityu deju', firu' kemu deju, tanaturen kayu tiba tadinu tyamu deju, tituba urajtu kemu deju, kishtyamu deju, cha' tu'mu deju, vinbas nemu deju, anbuti' keranguekaamu deju, firu' ikaachi tyamu deju, na'baasa kuinda mere' mawandis nemu deju, \v 30 veelanu tituba pas nemu deju, Diosnu kundaa chachi deju, veelanu tituba kindyamee tsanguemu deju, dajtyamu deju, tichiba pulla deeyu tyamu deju, firu' kenu pensa kalare' tsanguenu tyamiya tsanguemishtimu deju, yala' apalanu meenguityu deju, \v 31 tyee urañu bain, tyee urajtuñu bain pensangue' kityu deju, naati pa'ba tsanguityu deju, estyatyu chachi deju, tsenmin tenbityatyu chachi deeve. \v 32 Tsaaren yala nara mideeve, naa juntsaa firu' ken chumu chachillaya peyainuu dejuve ti', Diosa' lei kiikanu tsa pillañuba, tsejturen yai bain juntsaaren ken chutyu deju', veela bain tsaren dekinmalaya, ura' dekive tya' sundyamu deeve. \c 2 \s1 Diosya deechu' kavitu kemu. \p \v 1 Mun veelanu ura' kindyuve ti' bain, maaliren kavitu i' kuipa viiñuu intsuve, naake ura' kindyuve ti'ba ñu bain juntsaaren kentsu' mitya. Tsaju' ñuya naati' veelanu kuipa faawaanuba jutyuve. \v 2 Tsaaren juntsaa ura' ken chutyu chachillanu Diosya naake ura' deechu' kavitu kemuñuba mideeyu. \v 3 Tsaaren ñu veelanu ura' kindyuve timuren, ñu bain juntsaaren kemun tsandimushu juntsaa, Dioschi taaju-i' pullai'chuyu tyatyude. \v 4 Ñuya Dios naaju' yaa mika aa ura ruku bain, naa jei kidandai paijtyu ruku bain, naa ñu ti pa'ñuba yaa meemu bain jutu, yaa ura' kenu tyañuba ñu juntsaatala mijapetse kindyuve. Tsaaren ñuya aseetanguindyuve ya juntsaatu ñunu veta' pensa mangaatu meenguikare' ura' kenu tyantsu' mityaa tsaañuba. \v 5 Tsaaren ñuya pañu meetyu', veta' pensa mandyatyu' tsanashu juntsaya, maaliren kayu taaju-i' pullainuuya tiyantsuve, Dios naake ura' kavitu kemu ju'ba juntsangue kavitu dekenu malu janmala. \v 6 Main main naaken chumu deju'ba Dioschi tsa tsai inu detsuve, naa ura' iina' bain, naa firu' iina' bain. \v 7 Dioschi balengura' ura' katawachi tya', naa-uwanuba Diosba ura' chunu tya', juntsaa mi'kenchin juu chudi' naa-uwanuba ura' ken chudenashu juntsa chachillanuya, Dios naa-uwanuba yaba ura' chunu detirenu tsuve. \v 8 Tsaaren mun maali ya' mityan juu ura' kiikenu tya' Dioschi deechu' jumunu meenguityu chachillaya, matyu firu' kiikendalaa aindya' kemulaya Dioschi ajaatya' taaju-i' puiwaranu detsuve. \v 9 Naajula bain tiba firu' juu kiikemulaya mika taaju kikara' llakinguikaranu detsuve, tsaaren judío chachillaa uwain taaju-i' pullanbera inu detsuve, naa judío chachi jutyula bain tsaren inu deeñuba. \v 10 Tsaaren Diosya naajulaa ura' juu tene ken chumu deeñuba juntsalanuya tsamantsaa balengura' tiba bulla jutyu chukaanu tsuve. Uwain judío chachillaa ura' inbera inu detsuve, naa judío chachi jutyula bain tsaren inu deeñuba. \v 11 Matyu Dios kavitu kemiya, mainnun balela-i', kamainnuya balelatyuu jutyuve, yaa naajulanuba tsaren kavitu kemu juve. \p \v 12 Moisés' wandya leichi uuden juu chutyularen ujcha lamulaya leichi jutyuren kavitu i' kuipa vi' pinu detsuve, tsaaren Moisés' wandya leichi uuden juu chumularen ujcha lamulaya juntsa leichin kavitu i' kuipa vinu detsuve. \v 13 Naajulaba Moisés' wandya lei naaken chudei tiñuba meeturen tsanguityulanuya Dios mutya' keetyu ju', meengue' tsanguen chumulanuya mutyamu juve. \v 14 Tsaaren judío chachi jutyula lei kerajtula, lei naatiñuba mijturen, juntsanguen chutaa, yalaren yala' lei majuuñuu judeeve. \v 15 Yala tyee kiidekiñuba yala' tenbu' pensaren wandintsuve, naa ura' kiidekiñu bain, naa urajtu juu kiidekiñu bain. Juntsaataa naa Diosa' lei yala' tenbukasha chuñuba keewarentsuve. \v 16 Tsa' mitya entsaaya dekataanu tsuve Dios Jesucristo' mitya kavitu kenu malunu, iya mijakares nentsaashu juntsa Diosa' mika ura kuinda naatiñuba juntsanguetu. Tsenmala kumuinchi chachilla yala' pensasha pantsuraa tanañudenashu juntsa dekataanu tsuve. \s1 Judío chachillanuMoisés' wandya lei naatiñuba \p \v 17 Ñulla judío chachilla deeyu ti', Moisés' wandya leinu keetadimu deju' mityaa liveeju deeyu tya', tsenmin ñulla' Diosa' mitya mika sundya' dajtyan chumu deju', \v 18 Dios naakesa tyamuñu bain miyu detya', leichi mijakaramu de' mityaa kayu uraa kiikenu miyu tyamu deeve. \v 19 Kapuka puñu jutyu chachillanu ñullaya ura' jimishtinuuyu tyamu deeve, naa dishkejtsa neiñuu chachillachi bain ñullaya ñillu juuñu deeyu tyamu deeve. \v 20 Ñullaya miyu detya', aseeta jutyu chachillanu bain, naa kailla juuñuu tiba mijtu chachillanu bain mijakaanuuyu tyamu deeve, matyu Moisés' wandya lei mide' mitya ti bain mideju', uwain Dioschi titala bain naajuñuba mideeyu tyamu de' mitya. \v 21 Tsaaren ñulla uwain veelanu mijakaamu deeshu juntsaa, ¿ñui tene bain mijanu dejutyuu?, tsenmin veelanu mijakaatu taanguiñu urajtuve timu deeshu juntsaa, ¿nejtaa taanguemu deeyu? \v 22 Tsenmin vee matsaiñu urajtuve timu deeshu juntsaa, vee matsaityudei, tsenmin chi dyuslanu ñulla kerandyatyu deeshu juntsaa, juntsalanu utya kensha tiba pure' balee tsumu taanguityudei. \v 23 Ñulla Moisés' wandya lei' mityan tsamantsa dajtyamularen, Diosnu jaiba balengure' keewarendetyuve, lei naatiñuba tsanguen dechutyu' mitya. \v 24 Matyu Diosa' Kiikanu naatiñuba juntsaave: \it Ñulla' kuipa' mityaa Diosnuya keranguityu chachilla, Diosnu firu' pamu deeve, \it*\f + \fr 2.24 \ft Isaías 52.5\f* ti' pillave. \p \v 25 Mun Moisés' wandya lei naaken chunu mandanguiñuba tsanguen chunaa Dioschi señas ishu juntsaa balenu juve, tsaaren Moisés' wandya lei naaken chunu mandanguiñuba tsanguen chutyuren, Dioschi señas ishu juntsaa jui'ñuba ne uraave. \v 26 Tsaaren naa Dioschi señas jutyu chachi ju' bain, Moisés' wandya lei naatiñuba tsanguen chumushu juntsaa, ¿naa ya' bulunu señas jutyu ju' bain, Dioschi señas iiñuu jun jutyun? \v 27 Tsa' mitya mun ya' bulunu Dioschi señas jutyuren, Moisés' wandya lei naatiñuba tsanguen chumushu juntsaa, Dioschi señas juren Moisés' wandya lei naatiñuba tsanguen chutyulanu kavitu ke' kuipa punu dejuve, matyu yala meenguityu deeñu' mitya. \v 28 Tsaju' judío chachiyu titu avindaa keranchin judío chachi' juunu jutyuve, ne Dioschi señas juju' bain, ne avindala ya' bulunun uwain juntsaa katawainu jutyuve. \v 29 Main uwain judío chachi juu keewaramiya Dios naakesa tyañuba ya' pensasha tsanguen chutaa judío chachi keewaranu juve, tsenmin Espíritu Santo naakeñuba juntsaa ya' tenbukasha Dioschi señas iiñuu juve, matyu Moisés' wandya lei naaken chunu mandangueñuba juntsanguen chutaa ya' bulunu Dioschi señas i'mujchi. Tsa' mitya juntsaa chachillaya Dioschee ura' katawanu detsuve, naa ne chachillachiya tsai katawanu jutyu'ba. \c 3 \p \v 1 Tsa' mitya judío chachi jutu ¿ti' mityaa pullaañuu jun? Dioschi señas itu, ¿ti' mityaa pullaañuu jun? \v 2 Uwain judío chachi jutu ti' mityaba depullaave, tsaamiya Dios judío chachillanaa ya' palaa demijakaasa tya' kumuwaañu' mityaa tsaa keewarave. \v 3 Tsaanun mantsa chachilla Diosnu tsa tsangue demeenguityuñu' mityaa, ¿Dios bain naatimu ju'ba tsanguen jutyutun? \v 4 Uwain tsa jutyuve, naamika chachillaa Dios naakenu uudenguiñuba tsa tsangue meenguityu deeñuba, Diosya naa naakenu pa'ba tsanguemuve, matyu Diosa' Kiikanu Diosnu laapu' patu entsandive: \it Ñu naati pañuba uwain ura' pamuve tya' keenu detsuve, tsenmala naa ñunu kavitu dekiñu bain, ñaa puinu tsuve, \it*\f + \fr 3.4 \ft Salmo 51.4\f* tive. \p \v 5 Tsaaren lala firu' kiiken dechunmalaa, Dios ura' kemu ju'ba juntsai katawashu juntsaa, ¿naa tinuj deewa? ¿Diosya lalanu ajaatya' taaju i' puiwaanmalaa, Dios ura' kindyuve tinuj deewa? (Chachilla naati pensangue' pamu deeñuba tsandi pantsuyu.) \v 6 ¡Ti' mityaba tsa jutyuve! Matyu Dios deechu' kityu jushu juntsaya, ¿naa ketaa chachillanu kavitu kenu jun? \p \v 7 Mu bain entsandi'bandinu dejuve: Iya Diosa' uudennu meenguityu chachi junmalaa, Dios kayu deechu' kemu katawa' balengurashu juntsaa, ¿nenñaa ujcha lamu kure' kavitu kenuj den? ti'bandinu dejuve. \v 8 ¿Tsaashu juntsaa, entsandinuj deewa: nenñaa urajtu tene kiiken dejutyuwa, tsenmalaa uraa tene katawanutsu? Iya entsaaya kide ti' mijakares nentsuve detive mantsa chachillaya, in mijakaranu meenguikarendyai'tu. Tsaaren juntsandimu chachillaya mikan kavitu i' kuipa vinu detsuve. \s1 Dios naakesa tyamuñubamuba tsanguemu dejutyu. \p \v 9 ¿Tsaashu juntsaa naajutun? ¿Lala judío chachilla kayu livee inbera ikeyanujtun vee chachillanu pensanguiñuya? ¡Ti' mityaba tsa jutyuve! Yumaa dewainyu naa judío chachilla bain, naa judío chachi jutyula bain, kumuinchi firu' ken chunu tene tiya de-i' ujcha lan chumu deju'ba. \v 10 Matyu Diosa' Kiikanu naatiñuba juntsaave: \q1 \it Muba, naa ne main juuñuba, \it* \q1 \it Dios naakesa tyañuba tsanguen chumu dejutyuve.\it* \q1 \v 11 \it Muba aseetajuu juba dejutyuve;\it* \q1 \it muba Diosnu ne mityaa kebainguityu deeve.\it* \q1 \v 12 \it Naajulaba urajtu tene mangue' mijideive;\it* \q1 \it kumuinchi chachilla firu' kemu tene tiya de-i'\it* \q1 \it Dioschi urajtu kuraa tene tiya deive;\it* \q1 \it ¡mu bain ne tiiñuba uraa kityu tene tiya deive!\it* \q1 \it ¡Muuba, naa ne main juuñuba!\it*\f + \fr 3.12 \ft Salmos 14.1-3; 53.1-3\f* \q1 \v 13 \it Yala' fi'pakisha fale'\it* \q1 \it firu' kekaamishtimu palaaya ujkun tujuusha falekiñuuve.\it* \q1 \it Yala' palaaya anbukuinda tene judeeve.\it*\f + \fr 3.13 \ft Salmo 5.9\f* \q1 \it Yala' panu palaaya piñi fi' cha' tu'mu pi juuñuuve.\it*\f + \fr 3.13 \ft Salmo 140.3\f* \q1 \v 14 \it Yala' fi'pakichiya Dioschi firu' isa tya' depa', \it* \q1 \it naa tyutyawaakenuu palaa bain den pamu deeve.\it*\f + \fr 3.14 \ft Salmo 10.7\f* \q1 \v 15 \it Ta'ke' cha' tu'nuya te' nemu deeve.\it* \q1 \v 16 \it Yala nutala pulla' nedeiñu bain, \it* \q1 \it yala' nendalaya tiba milla desenaa-eraañuu tene judeeve, \it* \q1 \it naa tiba tenbiyaa tene jungue tires nemu deeve.\it* \q1 \v 17 \it Munuba tiba bulla jutyu ura' ken chunu mijaindetyuve.\it*\f + \fr 3.17 \ft Isaías 59.7-8\f* \q1 \v 18 \it Tsenmin Diosnu jeetyanu juve\it* \q1 \it tya' pensa juuba dejutyuve, jayuuba, \it*\f + \fr 3.18 \ft Salmo 36.1\f* tive. \p \v 19 Lala mideeyu, Moisés' wandya lei naati' bain lala juntsa leichi uuden juu chumu chachillanaa tsandiñuba, tsenmalaa mu bain patyui detiya', kumuinchi chachilla Dioschi kavitu-inu tene juunudetsu; \v 20 matyu mu bain Moisés' wandya lei naaken chunu mandanguiñuba tsanguen chutaa Dioschi ujcha kityu kuranu dejutyuve, matyu leiya ujcha lan chumu deeve ti' keewaamun ne juuñu' mitya. \s1 Jesucristonu keenguitaaDiosba ura' mandiranu deju. \p \v 21 Tsaaren challa Dios naaketaa chachillanu lei naaken chusa tyañuba tsanguen chutyumujchiren yachi ura' kemu kuranuu juñuba juntsa keewaave. Entsanu laapu' patu Diosa' mitya pamu rukula bain, naa Moisés' wandya lei bain entsandimuwaala. \v 22 Diosya munu bain Jesucristonu dekeenguiñaa yachi ura' kemu kuranuu detiremuve, \v 23 matyu kumuinchi ujcha dela' mitya, Dios juuñuu urandene junu dejutyuve. \v 24 Tsaaren Diosya mika aa ura ruku' mitya, lalanu tiba paangui'mujchiren yachi naakesa tya'ba tsanguen chumu kuranuu tireve, Jesucristo lala' mitya peya' livee inu tireñu. \v 25 Diosya, Cristo tuta' ya' asa shajaakaañaa, ujcha' mitya paanguenu ya tyee kenuu ju'ba tsangue' puive. Lala uwain Cristaa ujcha' mitya paanguenu tutave tya', yanu dekeenguishu juntsaa, lala' ujcha manbitsalanu detsuyu. Diosya juntsanguitaa yaa tiba naake ura' kemu ju'ba tsangue keewaave. Diosya tiba jei kidandai paijtyu ju' mityaa, yumala chachilla ujcha delañuba jeke taaju de-iware' puitetyu', yala' ujcha jumulanu ne keeminchangue' pullaiñuu ive, tsejturen challa Cristo animaa tuta' keewaran tsaiñaa naaju ujcha jumulaba demanbitsalanuu tiyave. \v 26 Tsaaren entsa tinbutalaya Dios juntsanguitaa ya naake ura' kemu ju'ba tsangue keewarentsuve. Tsa' mitya ya naati pa'ba juntsanguemu' mityaa, lalanu bain Jesúsnu dekeenguenmalaya ya naakesa tya'ba tsanguen chumu kuremuve. \v 27 Tsaashu juntsaa, ¿Diosa' ajuunuya dajtyanu cha' pensaya baleñu jutyutun? Uwain jaiba baleñu jutyuve. Tsen, ¿nejtaa tsaañanga? Moisés' wandya lei naatiñuba main tsanguen chunu kiikentsushu juntsaa, dajtya'ba inu kenu juve; tsaaren Cristonaa main keengue' jintsushu juntsaa, naake' dajtyan tsaa juuve. \v 28 Tsa' mitya lalaa entsaaya juve tindetsuyu: Jesúsnu keenguitaa Dios naakesa tyañuba tsanguen chumu kuranu ju', Moisés' wandya lei naakenu mandangueñuba juntsaaya ken chutyumujchin Dioschi ura kuramu deeyu tindetsuyu. \v 29 ¿Tsejtu judío chachillachin Dios juutun? ¿Naaju chachillachi bain Dios jutyuu? \v 30 Kayu vee Dios jutyuve, ma Diosren juuve. Naa Dioschi señas jumula bain, naa Dioschi señas jutyula bain Jesúsnu keenguitun Dios naakesa tyañuba tsanguen chumu kuranuu judeeve. \v 31 Tsaashu juntsaa, ¿lala Cristonu keranguetu Moisés' wandya leinu tsaa nebaade tirekitu dekiwa? ¡Ti' mityaba tsa jutyuve! Keranguitaa leinu kayu bale kurendetsuyu. \c 4 \s1 Abrahamnu laapu' pañu kuinda \p \v 1 Tsaaya, ¿naa tinuj deewa lala' tinbu ruku Abrahamnu laapu' patu? \v 2 Abrahamya tyee uraa kiike'ba juntsan mityaa Dios naakesa tyañuba tsanguen chumu kuratuya, uwain maaliren balengura' dajtya' sundyanu juve, naamika Diosa' ajuushaya balenguranu jutyu'ba. \v 3 Matyu Diosa' Kiikanu entsandive: \it Abraham Diosnu keenguiñaa, ya naakesa tyañuba tsanguen chumu kureve, \it*\f + \fr 4.3 \ft Génesis 15.6\f* tive. \v 4 Tsenmala naa taawashanu pensanguiñu bain entsaave: mun taawasha keñu bain ya' taawasha' mitya lushi kuwadekishu juntsa ne me'ñu lushi jutyuve, matyu ya' taawasha' mitya paanguiñu lushive. \v 5 Tsaaren mun maaliren lei naaken chunu mandanguiñuba juntsanguen chutaa Dios naakesa tyañuba tsanguen chumu kuran jutyuyu tya', ujcha lamulanu manbitsaamu Diosnu keenguitaa ura' kemu kuranu juyu tyamuya, uwain Dioschi ura' kemu kuranu tsuve. \v 6 David bain, sundyade ti' pamuwaave mun Diosnu keenguitaa Dios naakesa tyañuba tsanguen chumu kura'ba, matyu maaliren tiba uraa kiiketaa Dioschi ura' kemu kuranu jutyu'ba. \v 7 Tsejtu rei David entsandive: \q1 \it Naajulanun Dios yala' firu' keñu jumula demanbitsale', \it* \q1 \it yala' ujcha keeminchai kutimulaya\it* \q1 \it Dioschi ura' imu deeve.\it* \q1 \v 8 \it ¡Dioschi ura' imu chachive, \it* \q1 \it mun ya' ujcha manbitsala'\it* \q1 \it Dioschi ne tsaatala keetadikutya' jijiintsutyu chachiya!\it*\f + \fr 4.8 \ft Salmo 32.1-2\f* tive. \p \v 9 ¿Tsejtu Dioschi ura' inuu jumula yachi señas jumulachin juutun? ¿Naa Dioschi señas jutyulachi bain tsaren juñanga? Yumaa tsa detiyu, matyu Dios Abrahamnu ya naakesa tyañuba tsanguen chumu kuremiya, yanu keenguiñaa tsanguive detiyu.\f + \fr 4.9 \ft Génesis 15.6\f* \v 10 Tsaaren, ¿naa-uwanaa Abrahamnu tsanguiñanga? ¿Abraham Dioschi señas iñaa tsanguiñanga?, ne ¿Abraham Dioschi señas indyuñaa tsanguiñanga? Uwain Abraham Dioschi, ya naakesa tyañuba tsanguen chumu kura'ba kayu Dioschi señas jutyuren tsaive. \v 11 Tsejtu Abrahamnu Dios señas ikaamiya, yachi señas jutyuwaaren yanu keenguitaa uwain ya naakesa tyañuba tsanguen chumu kurave ti' keewaanaa tsanguemi. Abraham juntsaitaa Dioschi señas jutyularen Diosnu keenguimulachiya ya' apa juuñuu kurave, matyu Diosnu keenguitaa yai bain Dioschi ura' kemu kuranu deeñu' mitya. \v 12 Tsenmin Abrahamya Dioschi señas imularen Diosnu keenguitaa Dios naakesa tyañuba tsanguen chumu kuramulachiya yala' apa juuñuuve, matyu Dioschi señas jutyuren Diosnu keenguemu Abraham tsaa naake' jintsuñuba yai bain juntsanguendaa Dioschi ura' kemu kurandetsu' mitya. \s1 Dios keenguemulachiyanaakenu ti'ba tsanguemu. \p \v 13 Uwain Diosya Abrahamnu, tsa jutyu'ba, yanu sera' jimu chachillanu, kumuinchi tu kuwanbera kenu tsuyu titu, Abraham Moisés' wandya lei naatiñuba tsanguen chuñaa tsandindyuve, yanu keenguiñu ura' kemu kure' mityaa tsandive. \v 14 Moisés' wandya lei naaken chunu mandanguiñuba tsanguen chutaa kumuinchi tu tashuwanu juñuya, Diosnu keengui'ñuba ne uraachuve, tsenmala Dios bain kuwanbera kenu tsuyu tiñu nebaade ne juuchuve. \v 15 Moisés' wandya leinu meengui'shu juntsaya taaju iwaanuu tirekaamuve, tsaaren lei jui'shu juntsaa, naati' entsa uudenya kityuve ti' kuipa pun tsaave. \p \v 16 Tsaju' Dios tyee tsanguenbera kenu tsuyu tiñu bain, uwain tsainu tsuve tya' keenguiñaa tsaa de-i' puimu juve, tsenmalaa Dios tyee tsanguendya' estya' ne kuwamuñuba kumuinchi Abrahamnu sera' jimulachiya juntsaa i' jintsunutsu, tsaju' Moisés' wandya lei mijamulachin jujutyu', Abraham tsaa, Dios naatiñuba uwain tsaave tya' keenguemulachi bain juve. Juntsaataa Abraham kumuinchi lala Diosnu keenguemulachiya lala' apa juuñuuve. \v 17 Matyu Diosa' Kiikanu naatiñuba juntsaave: \it Naaju chachillachiba ñunu apa tirekiyu, \it*\f + \fr 4.17 \ft Génesis 17.5\f* tive. Entsa Diosnaa Abraham keenguive, naa pemulanu bain mangujtemu, tsenmin naa tiba jutyunun deke' faawaamu Diosnu. \p \v 18 Naa pensangue' keeñuya uwain inu' jutyuu juñuba, Abrahamya ura uwain tsa inbera inu tsuve tya' keengue' mityaa, naaju ma uñichi uuden juu chumu chachillachiba ya' apa tiyanu tsuyu tyamuwaami, \f + \fr 4.18 \ft Génesis 17.5\f* Dios entsandimuwaañu: \it Ñunu sera' jimula pure' juunu detsuve, \it*\f + \fr 4.18 \ft Génesis 15.5\f* timuwaañu' mitya. \v 19 Naamika Abrahamya 100 añutalaa ma juju' bain, Diosya ura uwain tsanguenbera kenu tsuve tya' keengue' jintsumuwaami, naa pure' rukuu deju' na miyandinuu jutyu deju' bain, tsenmin naa Sara bain yumaa nakakenuu jutyuwaañu bain. \v 20 Tsaju' yanu Dios naatiñuba juntsanu anbudameete tyatyumujchi Dios tsanguenbera kentsuyu tinu palaanu uwain tsanguenu tsuve tya', kayu daran keranguemi, Diosnu aawa kure' keewaawaa kendu, \v 21 matyu Diosya naati'ba tsanguenbera kemu ju', uwain tsanguenu juve tya' mitya. \v 22 Tsenñu Dios juntsan mityaren Abrahamnu ya naakesa tyañuba tsanguen chumu kuremi.\f + \fr 4.22 \ft Génesis 15.6\f* \p \v 23 Tsaaren Abrahamya Dios naakesa tyañuba tsanguemu kurave ti' piiketu, Abrahamnun laapuke' pillajtuve, \v 24 naa lalanu bain, matyu lala' Bale Ruku Jesús pemunuren mangujtemu Diosnu keranguemulanuya laapu' pillave. \v 25 Jesúsya lala' ujcha' mitya tutaturen mangujtave, tsangue' lalanu Dios naakesa tyañuba tsanguemu dekurenu. \c 5 \s1 Jesucristo' mityaaDiosba ura' mandinu jula. \p \v 1 Tsaju' Dios lalanu ya naakesa tya'ba tsanguen chumu dekuremiya, yanu dekeengueñu' mityaa tsanguive, tsenñu lala' Bale Ruku Jesucristo' mityaren lala Diosba tiba bulla jutyu ura' dechuyu. \v 2 Lala Cristo' mityaren Diosnu dekeengue' Dioschi ura' is jindetsuyu, tsai' Diosba bulu pu' ya naaju tsamantsaa juñuba tsaive'nu ajchundya' dekeenayu. \v 3 Tsenmin juntsaren jutyuve, naa lala taaju ke' llakingue' pullandu bain, juntsaitaa naake puula' chunuu juñuba mijandetsu' mitya, sunden dejuyu. \v 4 Tsaju' naake puula' chunuu juñuba mijamiya deechu' kemu ju', kidanda ken jutyu mijanu tsuve, tsenmala deechu' kemu ju', kidanda ken jutyu mijamiya, Dios naakenu pamuñuba juntsaisa tya' ajchundya' keenanu tsuve. \v 5 Tsaju' Dios naakenu pañuba tsaa puinu juñu anbuda jutyuve, matyu Dios lalanu Espíritu Santo kuwatu, ya' mityaren estyanu pensa lala' tenbukasha dechujtiñu' mitya. \p \v 6 Lala laa teneya ujchachi naa-i' livee in tsa deeñu, tsanguenu tinbu jañu, Cristo pemuwaave ujcha lamu chachillanu la'kanu. \v 7 Muba veela' mitya tutachi tyanu dejutyuve, yuj jeetyanu dejuve tsandyanu. Naa main tsamantsa ura' kemu chachi juuñu bain, muba ya' mitya tutandyanu dejutyuve, naamika mallee ura' ken chumu chachi' mityaa tutanu tya'ba inu deeñu bain. \v 8 Tsaanuren naa lala ujcha lamu chachi deeñuba, Diosya tsangue' Cristonu lala' mitya peyakaatu, lalanu naa-i estyamu ju'ba tsangue keewaave. \v 9 Tsaaren Cristo peyañu' mityaren challa lala Dios naakesa tyañuba tsanguen chumu kuraa jushu juntsaa, kayu mikan ya' mitya livee junu detsuyu Dioschi taaju de-i' puinu malunu. \v 10 Tsaaren naa lala kaspeleya Diosba kundaraa juwa deeñuba, ya' Na peyañu' mityaren, lalanu yaba ura' mandiremuwaave. Tsejtu challa lala Diosba deechu' kemu kuraa dechu' mitya, kayu mikan livee inuu dejuyu, Cristo chuñu' mitya. \v 11 Tsenmin ne entsan juu jutyuve, lala' Bale Ruku Jesucristo' mityaren Diosba yuj sunden dejuyu, Cristo' mityaren challa Diosba ura' demandi' mitya. \s1 Adánya peyanuu tireñuba, Cristoya chunuu tireve. \p \v 12 Entsaave, ma ruku' mityaren entsa tusha ujcha faave, tsenñu juntsa ujcha' mityaren peyainuu tene deshuwave, juntsaiñaa naaju chachillaba ujcha dela' mitya, peyainuu tene deshuwave. \v 13 Moisés' wandya lei kayu jutyunu uwanun entsa tusha ujcha juwaami, tsaaren naa chachilla ujcha landetsuñuba, lei jutyunu uwanuya Dios taaju-i' puiwarendyuwaami. \v 14 Tsaaren Adán' chunu tinbunu pensanguemin, Moisés' chunu tinbunu jingue pensanguiñuba, juntsa tinbutalan naaju chachillaba ujcha lamu deju' peyandene imuwaala, naamika yalaa Adán tsaa ma uudennu meengui'taa ujcha delatyu'ba. Tsaju' Adánnu laapu' pensanguiñuya, main jainuusu juntsaba pensanguikiñuuve: Adánya ma ruku juuren kumuinchi chachillanu ujcha delawarenmala, Cristo bain ma ruku juuren kumuinchi chachillanu livee inuu tireve. \p \v 15 Tsaaren tsai' Adán ujcha lañu, Dios naake' mika ura' keñuba juntsaba pensangue' keeñu pareju jutyuve, matyu ma ruku ujcha laiñuren kumuinchi chachilla peyainuu tene detiyañuba, Jesucristo bain, ma ruku juuren kumuinchi chachillanu Dioschi tenbi kerainuu tene detire' livee iinuu shuikive. \v 16 Ma ruku juntsai' ujcha lañu, Dios naake ura' keñuba juntsaba pensangue' keeñu pareju jutyuve, matyu ma ruku' ujcha' mityaren kumuinchi chachilla kavitu i' kuipa vinuu deshuwañu' mitya, tsenmala naamika pure' chachilla ujcha delañuba, Diosya chachillanu ya naakesa tya'ba tsanguen chumu dekurenuu shuikemuve. \v 17 Tsaaren naa ma ruku juu ujcha lañuren kumuinchi peyainuu tene deshuwañu bain, Dios ne tsanguendya' mika ura' keñu ura' kuran chumu chachillaya kayu mikan ura' in chunu detsuve ma ruku juu Jesucristo' mityaren, bene rei juuñuu Diosba chunu uwanu. \p \v 18 Naa-inga Adán ujcha latu naaju chachillanu bain tsaa kavitu de-i' yumaa kuipa ma puu tene detirekishu, tsaren Jesucristo bain main juuren uraanuu ketu, naaju chachillanuba Dios naakesa tyañuba tsanguen chumu kurainuu detire', naa-uwanuba Diosba ura' chunuu detirekive. \v 19 Ura patiñuya, ma ruku juu meenguityuñuren naaju chachillaba ujcha lamu tene detiyave, tsenmala ma ruku juu meenguiñuren, naaju chachillaba Dios naakesa tyañuba tsanguen chumu kurainuu detiyave. \v 20 Moisés' wandya lei faanmala kayu ujcha laiñu deive, tsenmala tsai' kayu ujcha delañu, Diosya kayu ura' kemu ruku ju'ba tsangue keewaave. \v 21 Tsa' mitya naakenga ujchaa tsangue' depeyainuu tire' jintsushu, tsaren juuñu ju' Dios bain mika aa ura ruku jutu, lala' Bale Ruku Jesucristo' mityaren Dios lalanu ya naakesa tya'ba tsanguen chumu kure', naa-uwanuba yaba ura' chunuu detireve. \c 6 \s1 Ujchachiya peyaañuu deju', Cristochee chudei. \p \v 1 Tsaashu juntsaa, ¿naa tinuj deewa? ¿Dios kayu aa ura ruku katawanutsu ujcha la' jintsunuj deewa? \v 2 ¡Ti' mityaba tsa jutyuve! Ujchanu pensangue' panmalaya, lala yumaa peyaiñuu judeeyu. Tsaaba, ¿naa-itaa jungajte kayu ujcha lan chunu dejuwa? \v 3 ¿Tsejtu ñullaa mijdetuu lala Jesucristo' mitya mungaratu yaba ma bulu tiyaiñu' mitya, ya tutamuñu laa bain tsaren yaba peyaiñuu deju'ba? \v 4 Lala mungaratu Cristoba peya' bulu menaiñuu ideiyu, tsai' mangujta' kasa chachi juu manchunu, naa-inga Cristo bain peyaturen ya' Apa tsanguenuu juñu mangujtamuwaasu laa bain juntsaitu. \p \v 5 Tsaju' lala Cristoba ma bulu juuñuutaa yaba bulu peyaiñuu imu deeshu juntsaa, Cristo bain mangujtamuwaañu laa bain tsaren i' yaba bulu mangujtaiñuu inu dejuyu. \v 6 Lala kaspele naaken chumuwa deju'ba juntsa pensaya Cristoba bulu kuusanu tu'viiñuu iñuba mideeyu, tsenmalaa lala' firu' kenu pensa peyaiñu inmala, ujchaya malan chun jutyu tiyanu. \v 7 Lala Cristoba ju' yaba bulu peyaiñuishu juntsaa, ujchachiya ma-uuden-in chun jutyuu detiyayu. \v 8 Lala Cristoba bulu ju' peyaiñu de-i' mitya, uwain yabaren bulu chunu detsuyu pensa deeyu. \v 9 Cristo peyaturen mangujtatu naa-uwanuba manbeyan jutyu tiyañuba lala mideeyu, ti' mityaba manbeyainuu jutyu tiyañu' mitya. \v 10 Cristo lala' ujcha' mityaren peyatu, ujcha' mityaya naa-uwanuba manbeyan jutyu tiyave, tsejtu challa chumiya Dioschee chuve. \v 11 Tsa' mitya tsaren juuñu ju', ñui bain ujcha kenu pensachiya peyaiñuu kuradei, tsaaren chumiya Dioschee dechuyu tyadei, Jesucristoba ma bulu juu. \p \v 12 Tsaju' ñulla' bulu tyee kesa tyañuba juntsaa kiiketyu', ujcha kekaakaakenu pensachiya ñulla entsa tusha chungamaya uuden ma-in chunu kityudei. \v 13 Firu' kikaanu pensa naakesa tyañu bain juntsaaya kiike', ñulla' bulunu ujcha kikaren chutyudei, tsejtu peya' mangujtamu chachi juuñuu deju', Diosnaa ñulla' bulu kuwa', ya naakesa tyañuba juntsaaya ken chu', Dioschi ura' kemu kuradei. \v 14 Tsejtu ñulla juntsaa dechushu juntsaa, ujcha kekaanu pensachi uuden in chunu dejutyuve, matyu ñulla yumaa Moisés' wandya lei naaken chunu uudenguemuñuba tsa tsanguen chunu dejutyu' mitya, tsaju' Dios tsamantsa aa ura ruku juñu yachee washa deeve. \s1 Manda-in chumu chachillanulaapu' pañu kuinda \p \v 15 ¿Tsaashu juntsaa, naajutun? ¿Yumaa lala Moisés' wandya lei naakenu mandangueñuba tsanguen dechutyu', Dios tsamantsa aa ura ruku juñu yachee washa de' mitya, ujcha lanuj deewa? ¡Ti' mityaba tsa jutyuve! \v 16 ¿Ñulla mijdetuu mucheeba manda-i' taawasha kenu tya', yanu meenguen chushu juntsaa, yachi tiba tsanguenbera ken chumu chachi tiyaimu deeñuba? Uwain tsaave. Tsa' mitya ujcha kekaanu pensa naakesa tyañuba juntsaaya ken dechushu juntsaa, peyainuu junu detsuve, tsaaren Dios naakesa tyañuba tsanguen dechushu juntsaa, Dioschi ura' ken chunu detsuve. \v 17 Tsaanuren naamika ñulla kaspeleya ujcha kekaanu pensa naaken chusa tyañuba tsanguen dechu', juntsachee manda-i' taawasha kemu juuñuu deju'ba, ñullanu Diosa' mika ura kuinda veela demijakaañaa juntsanu ñulla' tenbukachiren tsangue mameenguiñu' mitya, Diosya ñullanu yuj ura' kive. \v 18 Tsaju' ujcha kekaakaakenu pensa naakesa tyañuba tsanguen chutyu detiya' mitya, challaya ura' kiiken chunuuya detiyave, Dioschi uraa kiikendu. \v 19 Uwain entsanditu chachilla naatimu deeñuba juntsandi pantsuyu, matyu ñulla ne chachi deju' ura' aseetandyatyu deeñu' mitya. Ñulla kaspele firu' kekaamu pensa naakesa tyañuba juntsaaya ken chumu deju'ba, umaa ura' kiikinchee uuden in chumu chachi juuñuu tiyadei, tsejtaa naa-uwanuba uwain ñulla' bulu Dioschin juu katawanu. \p \v 20 Ñulla kaspele ujcha kekaamu pensachee manda-i' taawasha kemu juuñuu chunatuya, Dioschi uraanuu kiikenutala ti pensaba jutyuwa deeve. \v 21 Tsejtu firu' kekaamu pensachee uuden in chunañunatuya, ¿tyee uraa dekatayu? Juntsaa ken chutuya yujtyanuu tene ken chumuwa deju', peyainuu tene tiyaimuwa deeve. \v 22 Tsaaren umaa ujcha kekaamu pensachiya uuden ma-in chutyu detiya' mitya, Dios naakesa tyañuba juntsaaya manguen chutu, Dioschin juu dechuve, tsenmin bene naa-uwanuba Diosba ura' chunu tiyanu detsuve. Tsa' mitya entsaaya keñu yuj urave. \v 23 Ujchaya peyawaamuve, tsenmala Diosya lala' Bale Ruku Jesucristo' mityaren naa-uwanuba yaba ura' chunuuya me'muve. \c 7 \s1 Ma rukunu ya' shinbubalaapu' pañu kuinda \p \v 1 Keranguemu naatalala, lei naatiñuba ñulla kera deeve, tsenmin ñulla mideeve naa leiya chachi main kayu peyai'mujchi chumunun uudenguikenuu juuñuba. \v 2 Ma shinbunu laapu' pañuba entsaave: ma shinbu ya' rukuba bulu chunu juve ti' lei naatiñuba juntsaa chunu juve, ya' ruku peyaindyuya, tsaaren ya' ruku peyashu juntsaa, entsa shinbu maali mandiya' mitya, ya' rukuba bulu chunu juve ti' lei naatiñuba juntsachiya liveeju mandiyanu tsuve. \v 3 Tsaaren juntsa shinbu ya' ruku churen veraba matsushu juntsaa, vee matsai' ujcha lantsuve; tsaaren ya' ruku peyashu juntsaa, ya' rukuba bulu chunu tsuve ti' lei naatiñuba juntsachiya liveeju mandiya' mitya, vee rukuba machu'ba vee matsaiñu ujcha laindyuve. \p \v 4 Tsaañu' mitya, keranguemu naatalala, ñui bain juntsaañu deeve. Ñulla Cristoba buuditu peyaiñuu i' Moisés' wandya leichiya uuden jutyu tiya deive, tsejtaa veraba manbuudinu, ura patiñuya peya' mangujtamuba manbuudinu, tsejtu Dioschi uraanuu kiikenu. \v 5 Lala ujcha lamu chachi juu chunu tinbunuya, leiya lala' bulunu, tituba firu' kikaachi tyanu pensa tene ma kuwakentsumuwaave, tsejtu tsanguen chutu peyainuuya tiyamuwa deeyu. \v 6 Tsaaren challaya lala leichiya peyaiñu de-i', leichiya uuden in chutyu detiya', Dios naakesa tyañuba juntsaaya ken chumu detiyayu Espíritu Santo' mityaren. Tsa' mitya kaspele uuden in chunu leichiya challaa uuden in chutyu detiyayu. \s1 In bulunu chumu ujcha \p \v 7 Tsaashu juntsaa, ¿leiya ujcha lawaamuve tinuj deewa? ¡Ti' mityaba tsa jutyuve! Leiren jui'ñuya tyee ujchañuba mijtuchuyu, tsenmin leiren: \it Veela ti detañuba mujkeetyude\it*\f + \fr 7.7 \ft Éxodo 20.17; Deuteronomio 5.21\f* ti'ñuya, juntsangue pensangue' keeñu ujcha juñuba mijtuchuyu. \v 8 Tsaaren lei juntsandiñaa inu ujcha kekaanu pensaya tiba urajtuu kekaanu tene pensanguikaakive. Matyu lei jui'shu juntsaa, ujchaya pemu juuñuuve. \v 9 Tsaañu' mitya, iya kayu lei naakide tiñuba tsanguen chutyunu uwanuya nejuu chumuwaayu, tsaaren lei naakide tiñuba tsanguen chumin mijayu naa iya ujcha lan chumu jutu leichiya kuipa vi' peyaiñuu i'ba. \v 10 Tsa' mitya leiya ura' chuwaanaaba kenuuya, inuya peyainuuya tiwaañuba mijayu. \v 11 Lei naa naakide tiñuba tsanguen chunu pensangueñun, in ujcha' mityaren tsanguen chunu jutyu', naaken tsai tiya' mitya, leiya inu peyainuuya tireve. \p \v 12 Tsa' mitya Moisés' wandya leiya Dios naakide tiñuba juntsa juve, tsaju' tsanguidei ti' kuwaya Diosren tsandiñu ju', mika deechu' ju', yuj ura juve. \v 13 Tsaashu juntsaa, ¿ura' kekaanu kuwa leiya inu peyainuu tiwaatunguen? ¡Ti' mityaba tsa jutyuve! Ujchaya uwain mika urajtu ju'ba juntsangue keewaanaa ura' kikaanu leichiren tsaa inu peyainuu tireve. Tsa' mitya tsanguidei ti' kuwa uuden' mityaren ujchaya mika urajtu ju'ba juntsai katawave. \p \v 14 Leiya Dios naakesa tyañuba juntsa uudenya juñuba mikeeve, tsaaren iya ne chachi ju' mitya inchiya tsanguenu yuj taajuve, matyu ujcha kekaamu pensachee uuden juu chu' mitya. \v 15 Matyu iya tyee induba mijtuyu, tyee kenu tenñuba juntsaaya kityu', iya tyee kindendyuñuba juntsaaya kiikentsu' mitya. \v 16 Tsaaren iya tyee kindendyuñuba juntsaa kishu juntsaa, lei tyee kenu uudenguiñuba juntsaya ura deeñuba keewarentsuyu. \v 17 Tsaju' juntsaaya kishu juntsaa iyaa tsanguindyuyu, ujcha kekaanu pensa inu kikaamaa tsanguekaantsuve. \v 18 Iya miyu chachilla tyee ken chunu tyamu deeñuba juntsaaya ken chu', tiba uraaya ken chutyu'ba, matyu uraaya kenu tenñuren, juntsaaya kityu juju' mitya. \v 19 Tiba uraa kechi tenñuya ki'mujchiren, kityuchi tennu urajtu jumaa kiikiyu. \v 20 Tsaaren iya tyee kendendyuñuba juntsaaya kiikishu juntsaa, iyaa tsanguindyuyu, ujcha kekaanu pensa inu kikaamaa tsanguekaantsuve. \p \v 21 Entsangue aseetanguiyu: naamika uraa kechi tenñuba, urajtu juu tene kiikiyu. \v 22 Uwain in pensashaya Diosa' lei urave, \v 23 tsaaren mijayu naa inu firu' kekaanu pensaa lei juuñuu tsanañuba, juntsaya ujcha lawaamu pensaa juntsave. Tsejtu iya naakenu tyañuba juntsaa kikaatyu jujuuve, matyu juntsaa inu uudenguen tana' naakesa tya'ba tsa tsanguikaantsu' mitya. \p \v 24 ¡Inu naaken tsandenve! ¿Maa entsa in bulu inu peyakaakenuu tiremunu livee ikaachunga? \v 25 Uwain Diosnu lala' Bale Ruku Jesucristo' mityaren ura' kive tintsuyu. Tsa' mitya entsaaya mijayu: in pensachiya Dios naakesa tyañuba juntsaa ke' jintsuyu, tsaaren in buluchiya chachilla naaken chunu tyamu deeñuba juntsaaya ke' jintsu', ujcha kekaamu pensachee uuden i-iintsuyu. \c 8 \s1 Espíritu naa kekaren chukaañubatsai kutidei. \p \v 1 Tsa' mitya Jesucristoba ma bulu juu chumulaya umaa ne ti' mityaba kavitu de-i' kuipa viiba in dejutyuve, \v 2 matyu Jesucristoba chuwaanu tiremu Espíritu' mityaren ñunu naaken chusa tyañuba juntsanguen chukaamaa, naa ujcha kekaanu pensanu bain, naa peyanu tirekaamunu bain livee kive. \v 3 Moisés' wandya lei naaken chunu mandanguiñuba chachillaa, ne chachi deju' mitya, tsanguen chunu dejutyuñu, Dios ya' Nanu eeve, ujcha lan chumu chachilla naadejuñuba juntsaju, tsenmin ujcha' mityaren animaa tute' keewaren tsangue' paanguenu eeve. Juntsanguitaa ne chachi juu tiya' chukaaturen ujchanu kavitu ke' kuipa pun tsanguive. \v 4 Tsaaren tsanguemiya, chachilla naaken chumu deeñuba lala juntsanguen chutyumujchi, Espíritu naakesa tyañuba challa tsanguen dechutu ura' jumu Moisés' wandya lei naakenu mandangueñuba tsanguenu dejuñaa tsanguive. \p \v 5 Chachilla tyee ken chunu tyamu deeñuba tsanguen chumulaya juntsanun aa pensaa chumu deeve, tsaaren Espíritu naakesa tyañuba tsanguen chumulaya Espíritu tyee kisa tyañuba juntsaa kiikenu aa pensanguen chumu deeve. \v 6 Tsa' mitya chachilla tyee ken chunu tyamu deeñuba juntsaatalaa aa pensanguen dechushu juntsaa, peyainuuya tiyanu detsuve, tsaaren Espíritu naakesa tyañuba juntsaatalaa aa pensanguen chumulaya naa-uwanuba chumu tiya' tiba bulla jutyu ura' chunu detsuve. \v 7 Chachilla naaken chunu tyamu deeñuba juntsaaren aa ken chunu tyaimulaya Diosnu kundara deeve, matyu Diosa' leinu meenguindyatyu', naa uudennu bain naake' meenguenuba dejutyu' mitya. \v 8 Tsaju' chachilla naaken chunu tyamu deeñuba tsanguen chumulaya Diosnu ura' tyawaakenuu dejutyuve. \p \v 9 Tsaaren ñullaya chachilla naaken chunu tyamu deeñuba tsanguen chutyu', Espíritu tyee kesa tyañuba juntsaaya ken chumu deeve, matyu Diosa' Espíritu ñullanu chuñu' mitya. Naajulanu Cristo' Espíritu chutyuñuba juntsalaya Cristo' chachi dejutyuve. \v 10 Tsaaren Cristo ñullanu chushu juntsaa, Diosya ñullanu ya naakesa tya'ba tsanguen chumu kuretu, Espíritu Santochee ñullanu chuwaanu juve, naamika ujcha' mityaren ñulla peyainuu dejuñuba.\f + \fr 8.10 \ft Veelaa bersikulu 10nu entsangue aseetanguemu deeve: \fk Ujcha kuipa' mityan cha' bulu peyainuuya tiyave, tsaaren Cristo cha' bulunu chushu juntsaa, naa cha' espiritu bain chunu tsuve, Dios yanu tiba deechu' kemu juve ti' tsangueñu.\f* \v 11 Tsaju' peyañuren Jesúsnu mangujtemu Diosa' Espíritu ñullanu chushu juntsaa, Cristonu mangujtemu Diosren ñulla' ujkun bulunu bain mangujtenu tsuve, ñullanu chumu ya' Espíritu' mityaren. \p \v 12 Tsa' mitya keranguemu naatalala, uwain lala Espíritu naaken chusa tyañuba juntsanguen chunaa dejuyu, matyu chachilla naaken chunu tyamu deeñuba juntsanguen chutyumujchi. \v 13 Chachilla naaken chunu tyamu deeñuba juntsaaya ken dechushu juntsaa, naa-uwanu' mityaba tsai peyanuuyaa tiyanu detsuve, tsaaren Espíritu Santo' mityaren chachilla' kiikenutala tsaa pashinchi ideishu juntsaa, Diosba naa-uwanuba ura' chunu tiyanu detsuve, \v 14 matyu naaju chachillaba Diosa' Espíritu naakesa tyañuba tsanguen chumulaya Diosa' na deju' mitya. \v 15 Tsenmin ñullaya veelachi uuden in chuwaakemu espiritu juuya kaindetyuve majeetyan chunu; tsa jutyu', Diosa' na tiremu Espíritu juuyaa dekave. Tsejtu entsa Espírituchee patu lala Diosnu entsa entsa detiyu: “Abba”, tsandishu juntsaa “Apa” titu. \v 16 Tsenmala entsa Espírituren lala' aamaba buuditu uwain naa lala Diosa' na deeñuba tsangue keewaakaantsuve. \v 17 Tsejtu lala ya' na deju' mitya, Dios ura uwain kunu tsuyu ti' ma tsandi pamuwaañu laa bain tsaren kanu detsuyu. Tsejtu lala Cristoba buuna' mityaren ya naake taaju ke' puimuwaañuba laa bain tsaren taaju ke' puishu juntsaa, yabaren bulu tiba uraa kanu detsuyu, tsejtaa ya rei juuñuu tsamantsaa chunmala, laa bain yabaren bulu balenguran chunu detsuyu. \s1 Bene Dioschi vera' mandiya'livee junu detsuyu. \p \v 18 Lala challa naake taaju ken dechu'ba juntsaya tiba jutyunchi juuve, bene Dios tsamantsaa juñuba kataakenu deewashu juntsaba pensanguiñuya. \v 19 Ti bain Diosa' keñu imulaya, lala Diosa' na dejutu naaju' tsamantsaa junu deeñuba tsaa katanu kumuinchi ajchundya' dekeenayu. \v 20 Ti bain Dioschi dekeñu imulaya urajtu tene ma tiya deive, tiba dekemu Diosren juntsainuu tireñu' mitya. Tsaaren naa challa firu' kuraa tsa dena'ba, \v 21 Dioschi tiba dekiñu jumula bene tiba jutyu ura' juu mandiyanu detsuve, tsejtaa challa firu' kuraa tsa dena'ba, Diosa' nala naaju tsamantsa ura' chunu deeñuba tsaren mandiyanu detsuve. \v 22 Tiba Dioschi dekiñu jumula, chaiba kumuinchiren ma shinbu tsaaya nakandu kitya' tsamantsa taaju ken tsanguendetsuñuba lala mideeyu. \v 23 Tsaaren Dioschi tiba dekiñu jumularen tsandyaindetyuve, naa lala bene tyeeba kanu deju' juntsan mitya yumaa Espíritu tanamula bain tsandyandetsuyu. Tsejtu naamaa uwain Diosa' na tiyanu ju'ba pensa dekeenatu taaju ken dekeenayu, tsejtaa umaa lala' cha' bulu liveeju tiyanu deju' mitya. \v 24 Uwain livee dejuyu, tsaaren lala' cha' bulu kayu vera' juu mandiya' pullaindetyu' mitya, uwain tsainu challa dekeenayu. ¿Tsaaren mu bain yumaa tyee kanu ju'ba juntsa kashu juntsaa, kayu tyeeba manganu keenanu jun? \v 25 Tsejturen lala washna' keradenaashu juntsa chaiba entsai katawaindyuya, mika malumere taaju kendu'ba washna' keenanu dejuyu. \v 26 Tsenmin lala chachi deju' Dios naakesa tyañuba tsa tsangue kenuu dejutyuñu, Espíritu Santo bain tsaren lalanu kive'muve. Tsaju' Diosnu naati panuu juñuba lala tsa detityuñu, Espíritu Santoren Diosnu patu chachillaya naati' pan tsaa palaachi pa' endin tsandintsuve. \v 27 Tsenñu chachilla' tenbukasha ti pensa deeñuba keekeenamu Diosya mive Espíritu lala' mitya naati' tsandintsuñu bain, matyu Espíritu Santo entsandi' u'tandi' patu, Dioschin juu chachilla' mitya Dios naatisa tyañuba juntsaaya pamuñu' mitya. \p \v 28 Tsenmin Dios livee kendya' yanu dekeenguikaañu mikaya chachillaya, ura patiñuya, yanu estyamu chachilla tyee de-iñuba Diosya yalanu ti bain ura' tirekenuuya ikare' puitemu juñuba lala mideeyu. \v 29 Matyu yachi kaspelen mi'ke' kaya chachillanuya ya' Na keraa tiyanu detireve, tsenmalaa ya' Naya pure' naatala jumulachiya avenju na junutsu. \v 30 Naajulanaa Dios ya' Na keraa tirenu ju'ba, juntsalanu ya' Na keraa tirenu mikave; tsejtu juntsalanu ya naakesa tya'ba tsanguen chumu dekureve, tsenmin tsaalanu rei juuñuu tsamantsa balenguranu tireve. \s1 Dios estyamu'baJesús' mityaa juntsaa keewaami. \p \v 31 Tsaashu juntsaa, ¿naa tinuj deewa? Dios laaba buunashu juntsaa, ¿firu' kundaa kemu lalanu tyee kenuu junu jun? \v 32 Diosya ura ya' Nanuren ne espatibandi'mujchi kumuinchi lala' mityaren tsaa peyawaakemuba, ¿kayu ti juuya kuwai'chunga? \p \v 33 ¿Naajulaa Dioschi mi'ke' kaya chachillanu tsa dekive ti' kuipa puchudeenga? Diosren lalanu ya naakesa tya'ba tsanguen chumu dekureñu' mitya, uwain muba tsandinu dejutyuve. \v 34 Tsenmala Jesucristaa lala' mitya peyatu mangujta' Diosa' urandyasha chuna', lala' mitya pakantsuñuba, ¿maa lalanu kavitu ke' kuipa puchudeenga? Muba tsanguenu dejutyuve. \v 35 ¿Naa lala taaju-i' puindetsu' bain, naa ti ken tsandentsuñu bain, naa firu' kenu bendaa kiikendetsuñu bain, naa tiba yamuj tinbu juñu bain, naa tiba pannu jali tajtu ju' bain, naa tyeeba i' peyainuu faañu bain, naa jei peyanuu ju' bain, juntsaa de-i' puintsumiya, Cristo lalanu estyatyuve tyanuj deewa? ¡Ti' mityaba tsa jutyuve! \v 36 Matyu Diosa' Kiikanu naatiñuba juntsaave: \q1 \it Ñu' mityaren lala naa-uwanu bain peyainuu tene ma juu tsa tsadenayu;\it* \q1 \it lalanu uvejaaba dejuñu yalanu tutensha tajin tsa tsadeive, \it*\f + \fr 8.36 \ft Salmo 44.22\f* ti' pillave. \p \v 37 Tsaaren naa entsai taaju de-i' pullandu bain, lalanu estyamu Cristo' mityaren ti' mityaba tsamantsa depullaa juju deeyu. \v 38 Dios lalanu estyamu juñu tiba manbaka' me-eren jutyuñuba nara miyu, naa pekeyanuu juuñu bain, naa chukeenu juuñu bain, naa anjee juula bain, naa mandanguen chumu espiritu juu bain, naa challa tyee intsuñu bain, naa bene tyee inuu juñu bain, naa ti pudee juula bain, \v 39 naa jelekenu aa katyu bain, naa jelekenu aabaa tujuru, naa tiba Dioschi imu juula bain tiba manbaka' me-eren dejutyuve, matyu Dios lalanu estyanchin lala' Bale Ruku Jesucristonu kuwa' tsangue keewaañu. \c 9 \s1 Diosyaa Israel chachillanumi'ke' kave. \p \v 1 Iya Cristonu keenguentsu' mitya, ura naajuñuba tsandinu juyu, anbutin jutyuyu. Tsenmin in tenbu' pensaya Espíritu Santochee pensanguikara' mitya, uwain anbukuinda kityumujchi tsandinu tenve. \v 2 Uwain iya pure' pensaa chuyu, tsenmala in tenbukashaa naa-uwanuba yuj llaki juu tsanayu. \v 3 Matyu tsainaaba juñuya, Dioschi firu' i' Cristonu manbaka' miichuyu, juntsaitaa in bulu judío chachillanu, in naatala juuñuulanu ura' ikaanaaba juñuya. \v 4 Yala Israelnu sera' jamula deeve, yalanaa Dios ya' nala deesa tya' mi'ke' kañu chachi deeve. Diosya yala' kejtsapala tsanatu tsamantsaa rei juuñuu katawamuwaave, tsenmin Dios yaiba veta' veta' tsanguedaa tiitimuwaave, naa Moisésnu bain yala' mitya lei kumuwaave, naa yanu naa naake aawa kure' keewaanuu juñu bain mijakaave, tsenmin ura uwain tsanguenu tsuyu ti' bain Dios yalanu tsandimuwaave. \v 5 Matyu yalaa lala' tinbu aa-apala dajka kuramulanu sera' jamu chachi deeve, tsenmin yala' bulu chachillanun Dioschi Mi'ke' Kayamu faave. Yaa tinuba depullaa Dios ju'; naa-uwanuba ura' jusa tenve. Tsaasa. \p \v 6 Tsaaren entsanditu Dios Israel chachillanu tyee tsanguenbera kenu tsuyu timuwa ju'ba tsanguindyuñaa tsandindyuyu, matyu kumuinchi Israelnu sera' jamu chachilla naajulaba Dioschi mi'ke' kaya tene dejutyu', uwain Israel chachi kuramu tene dejutyuñaa tsandintsuyu. \v 7 Naa Israel chachilla Abrahamnu sera' jamu deju'ba, ura uwain yanu sera' jamu tene kuranu dejutyuve, matyu Dios yanu entsandimuwaave: \it Ñu' na Isaacnu sera' jimulanaa uwain ñunu sera' jamu kurenu tsuyu, \it*\f + \fr 9.7 \ft Génesis 21.12\f* timuwaave. \v 8 Ura patiñuya, naajulanu sera' jamulaba Diosa' na kuramu dejutyuve, tsaaren Dios tyee ura uwain tsanguenbera kenu tsuyu timuwaañuba tsanguikaañaa Diosa' na tiyamulaya, juntsalaa Diosa' na kuranu detsuve, \v 9 matyu Dios ura uwain tsanguenu tsuyu ti' Abrahamnu tsanditu entsaaya pamuwaañu: \it Ma añu insha maanu tsuyu, tsenmala Sara na main miyanu tsuve, \it*\f + \fr 9.9 \ft Génesis 18.10, 14\f* timuwaave. \v 10 Tsenmin entsaren jujutyuve, lala' tinbu aa-apa Isaacchi Rebeca ma bijeenun pai na kamuwaave. \v 11-13 Tsenmin yala kayu nakayaba indetyu', naa tiba uraanuu bain, naa urajtuu bain kindetyuren, Dios Rebecanu entsandimuwaami: \it Ya' uñaku ya' bennachi uuden in chunu tsuve, \it*\f + \fr 9.11-13 \ft Génesis 25.23\f* timuwaami. Matyu Diosa' Kiikanu naatiñuba juntsaave: \it Jacobnaa kayu aa estyayu; Esaúnaa aa estyatyumujchi, \it*\f + \fr 9.11-13 \ft Malaquías 1.2-3\f* ti' pillami. Juntsanguitaa Diosya tyee kiidekiñuba juntsanu keetaa katyumujchi munu mi'ke' kandyamu ju'ba entsangue keewaami, tsejtaa ya naakenu tya' mi'ke' ka' bain tsanguenu. \v 14 ¿Ne tsaañu' mitya, Diosya deechu' kityuve tinuj deewa? ¡Ti' mityaba tsa jutyuve! \v 15 Diosya Moisésnu entsandimuwaave: \it Munu tenbityanu ju'ba tsanguenu tsuyu, tsenmin munu ura' kenu ju'ba tsanguenu tsuyu, \it*\f + \fr 9.15 \ft Éxodo 33.19\f* timuwaave. \v 16 Tsa' mitya Diosya munu tenbitya' mi'ke' kandya'ba ne kakemuve, naa chachilla tyeeba uraanuu ke' kayachi tya' tsanguiñu bain. \v 17 Diosa' Kiikanu Egipto reinu, matyu faraónnu Dios patu entsandive: \it Ñu' mityaren iya naakenu ju'ba juntsaa keewaanaa ñunu rei tireyu, tsenmin iya naaju'ba kumuinchi chachillanu dekeemijakaanu, \it*\f + \fr 9.17 \ft Éxodo 9.16\f* ti' pillave. \v 18 Tsa' mitya Diosya munu tenbityanu ju' bain tenbityamuve, tsenmin naajulanu yala' pensasha meenguityu tiwaanu tya' bain tsanguemuve. \p \v 19 Entsandiñu, entsandi'bandinu dejuve: Tsaashu juntsaa, ¿nejtaa Dios chachillanu kuipa punuu jun, Diosya naakenu tya'ba tsanguikaañu, chachillaa tiba masmi' kikenuu dejutyuñuba? \v 20 Tsaaren ¿ñu muyu Diosnu aantsangue pensangue' panu? Tsejtu ¿naa tu piyama ju'ba tu piyama kiikemu rukunu entsandinu jun: Nenñunguiyu inu ne entsangue kemi, tinu jun? \v 21 ¿Tsejtu tu piyama kiikemu rukuya tu piyamanu naakenu tya'ba tsanguenuu jutyun? Uwain juntsa tu piyama kentsumi tunun naa kayu balenguendun talaikenu piyama juu bain, naa ne talantsumi piyama juu bain kenu juve. \v 22 Tsa' mitya Dios bain juntsaave: yaren tsanguendyashu juntsaa, ajaatya' ya naakenu ju'ba juntsaa keewaanu juve, tsaaren ya tsanguindyai'shu juntsaa, jeke taaju ikare' puitetyu' naa dekike' pirekenuu chachillanuba tibangui'mujchi tsangaamuve. \v 23 Juntsanguitaa Dios tsamantsa tenbitya' estyamu ju'ba tsangue keewaave, tsenmalaa umanbelen desekuwangue' yachi estya' mi'ke' kaya chachillaya ya rei juuñuu tsamantsaa chuinsha yaba bulu tsanave'nudetsu. \v 24 Entsangue' mitya Dios lalanu dete'lare' katu, judío chachilla' kejtsapala bain, naa judío chachi jutyula' kejtsapala bain dete'lare' kave. \p \v 25 Matyu naatinga Oseas' piikeñu kiikanu entsandishu: \q1 \it Kaspeleya in chachi jutyulanaa challaya in chachi deeve tinu tsuyu, \it* \q1 \it tsenmin kaspeleya in estyanu jutyu chachillanaa in estennu chachi deeve tinu tsuyu, \it*\f + \fr 9.25 \ft Oseas 2.23\f* tive. \q1 \v 26 \it Tsenmin Dios naaju tenanaa: Ñullaa in chachi dejutyuve, ti' bain, \it* \q1 \it junuren ñullaya chumu Diosa' na deeve tinu tsuyu, \it*\f + \fr 9.26 \ft Oseas 1.10\f* ti' pillave. \p \v 27 Tsenmala Diosa' mitya pamu ruku Isaías bain Israel chachillanu laapu' patu entsandive: \q1 \it Naamika Israelnu sera' jamu chachilla\it* \q1 \it pure' sera de-i' lamaa ñiipe tsun tsai desera'ba, \it* \q1 \it jayun livee iinu detsuve, \it* \q1 \v 28 \it matyu Bale Rukuya entsa tusha tyee ke' taaju de-iwaanu ju'ba\it* \q1 \it wajturen tsanguenuuñu' mitya, \it*\f + \fr 9.28 \ft Isaías 10.22-23\f* timuwaave. \p \v 29 Tsenmin Isaíasren kaspele naatimuwaañuba juntsaave: \q1 \it Tsamantsa tichiba Bale Rukuren\it* \q1 \it lala Israelnu sera' jamulanu maliba laakaatyuñuya, \it* \q1 \it Sodoma pebulu bain, naa Gomorra pebulu bain\it* \q1 \it naa-i dejupe' piñuba yumalaren tsaikeechuve, \it*\f + \fr 9.29 \ft Isaías 1.9\f* timuwaave. \s1 Livee inu kuindanuIsrael chachilla meenguindyai'la. \p \v 30 Tsaaya, ¿kumuinchi entsa kuindanu naati aseetangue' panuj deewa? Judío chachi jutyula Dios naakesa tyañuba tsanguen chumu kuranu tya' mi'kityulaa Dioschi ura' kemu dekurave, yalaa Diosnu dekeengue' mitya. \v 31 Tsaaren Israel chachilla Moisés' wandya lei naakenu mandanguiñuba tsanguen chutaa Dios naakesa tyañuba tsanguemu kuranu tyamulaya juntsaityula. \v 32 Tsen ¿nejtaa tsaatu den? Yala tsaalaya Diosnu keengui'mujchi, yala tyee kiideki'ba juntsan mityaa Dioschi deechu' kemu kuranu detya' mityaa tsa deeve. Tsa' mityaa yaichiya Cristo tyu'lekaantsumi shupuka juuñuu tiyaive, \v 33 matyu Diosa' Kiikanu naatiñuba juntsaave: \q1 \it Sión pebulunu ma aa shupuka juuñuu tsuunu tsuyu, \it* \q1 \it tsenmala junu tyu'le' tsuji tsujiinu detsuve, \it* \q1 \it tsaaren mun yanu keenguishu juntsaa\it* \q1 \it nenñu iwa tya' ne yujpeyainu dejutyuve, \it*\f + \fr 9.33 \ft Isaías 8.14; 28.16\f* ti' pillave. \c 10 \p \v 1 Keranguemu naatalala, Israel chachilla delivee-isa tenñu, yala' mitya Diosnu pakantsuyu, tsanguide tindu. \v 2 Tsaaren yala' mitya patu entsandinu tsuyu: yala Dioschi ti bain kenu ajchu detyave, tsejturen tyee kenduba mijtu judeeve, \v 3 matyu yalaya naaketaa Dios naakesa tyañuba tsanguen chumu kuranu deju'ba mijdetu' mitya. Tsa deju' naake' Dioschi ura' kemu kuranu deju'ba tsanguindetyuve, matyu yai tenee ti kiike'ba juntsanguitaa Dios naakesa tyañuba tsanguen chumu kuranu dejuyu tya' mitya. \v 4 Cristo engu jataa, Moisés' wandya lei naakenu uudenguiñuba kumuinchi tsa tsangue deke' puiñu' mitya nejui tiyave, tsenmalaa naajulaba Cristonu keenguemulaya Dios naakesa tyañuba tsanguen chumu kuranu tiyanudetsu. \p \v 5 Mun lei naakenu mandanguiñuba tsanguen chutaa Dioschi ura' ken chumu kuranu tya' tsanguemunuya Moisés entsangue piikemuwaave: \it Lei naatiñuba tsanguen chumu chachiya leinu meenguentsu' mityaa chunu tsuve, \it*\f + \fr 10.5 \ft Levítico 18.5\f* tive. \v 6 Tsaaren Cristonu keranguitaa Dios naakesa tyañuba tsanguen chumu kuranu pensaya: \it Livee ikeyan jutyumee tenve tya' entsangue pensanguityude: “¿Maa selusha luchunga?”\it*\f + \fr 10.6 \ft Deuteronomio 30.12\f* matyu juntsandimiya ¿maa Cristonu engu manbajakaachunga? titaa tsandive, livee ikeyan jutyumeete tyatu. \v 7 Tsenmin Dioschi deechu' kemu kurakeyan jutyumee tenve tya', entsa pensa bain kityude: \it “¿Maa jelekenuu juwan jurusha vichunga?”\it* matyu juntsandimiya: ¿Maa Cristo peya' tsuñu mangujtechunga? titaa tsandive. \v 8 Tsaaren Diosa' Kiikanuya entsanditaa tsandive: \it Diosa' kuinda ñulla' keetalaren merendetsuve, ñullaren juntsa kuinda pamu deeve, tsenmin ñulla' pensasharen juntsa kuinda mideju' tsanguen chumu deeve, \it*\f + \fr 10.8 \ft Deuteronomio 30.12-14\f* tive. Juntsa palaaya Diosnu keenguenu kuinda mijakares neindetsaashu juntsaa juntsave. \v 9 Ñu' fi'pakichiren, ñu uwain Jesúsya Bale Rukuve ti' ma tsandipa' wainshu juntsaa, tsenmin Jesús peyañuren Diosya mangujtemuve tya' ñu' tenbukasharen ma tsangue keenguishu juntsaa, ñu livee inu tsuve. \v 10 Dios naakesa tyañuba tsanguen chumu kuranuya lala' tenbukachiren uwain keenguinaa juve; tsenmin livee inu jumiya uwain keengue' lala' fi'pakichiren wandinaa juve, \v 11 matyu Diosa' Kiikanuren entsandiñu' mitya: \it Mun yanu keenguishu juntsaa nenñu iwa tya' ne yujpeyainu dejutyuve, \it*\f + \fr 10.11 \ft Isaías 28.16\f* ti' pillave. \p \v 12 Naa judío chachilla bain, naa judío chachi jutyula bain Diosnu keengue' livee inuya vera' dejutyuve, matyu Bale Rukuya naajulachiba Bale Rukuren juñu' mitya, tsenmin yaa tsamantsa ura rukunchin mun yanu depaka' pa'ñuba naajulanu bain tiba uraa kemuve. \v 13 Matyu Diosa' Kiikanu entsandive: \it Mun Bale Rukunu pakamulaya livee inu detsuve, \it*\f + \fr 10.13 \ft Joel 2.32\f* tive. \v 14 Tsaaren, ¿nejtaa yanu paka' panu dejun kayu yanu kerangui'mujchiba? Tsenmin, ¿nejtaa yanu keranguenu dejun kayu ya' kuinda merei'mujchiba? Tsenmin, ¿nejtaa ya' kuinda meenu dejun, muba ya' kuinda kes nendetyuba? \v 15 Tsenmin, ¿nejtaa ya' kuinda kes nemu deeñu, tsangues nedei ti' erendetyuba? Matyu Diosa' Kiikanu naatiñuba juntsaave: \it Yuj uukerave mika ura kuinda tanemula dejañu, \it*\f + \fr 10.15 \ft Isaías 52.7\f* tive. \p \v 16 Tsaaren naa chachilla Diosa' mika ura kuinda mere'ba, kumuinchi meenguindetyuve, matyu Diosa' mitya pamu Isaías naatiñuba tsaave: Bale Ruku, \it ¿maa lala' mijakara kuindanu dekeranguen?\it*\f + \fr 10.16 \ft Isaías 53.1\f* timuwaave. \v 17 Tsa' mitya lala dekeenguemiya livee inu kuinda meetaa tsa deiyu, tsenmala juntsa kuindaya Cristonu laapu' pañu kuindaa juntsave. \p \v 18 Tsaaren inaa entsandinu tenve: ¿Tsaaya, entsa livee inu kuinda mere' puityuwaataa tsaatu den? Uwain demere' puive. Diosa' Kiikanu entsandive: \q1 \it Nukaba entsa kuinda kes nemula pure' pas nedeive, \it* \q1 \it naa kuinda den kes nei'nushaba depas neve, \it*\f + \fr 10.18 \ft Salmo 19.4\f* tive. \m \v 19 Manen entsandintsuyu: Tsaashu juntsaa, ¿Israel chachilla jaiba aseetangui'taa tsaatu den? Tsa jutyuve, uwain aseeta dekive. Tsaaren Moisés' pilla kiikanu Dios entsandimuwaañu ajke' meedisai: \q1 \it In chachi jutyula' mityaren ñullanu kishtyawaanu tsuyu;\it* \q1 \it tsandityu' bain, tiba aseeta jutyu chachilla' mityaren\it* \q1 \it ñullanu ajaavikaapunu tsuyu, \it*\f + \fr 10.19 \ft Deuteronomio 32.21\f* tive. \p \v 20 Tsenmala Isaías' pilla kiikanu bain Dios entsandimuwaave: \q1 \it Inu mi'kityulaa dekatave;\it* \q1 \it inu mitya puu ne' pake'meres netyu chachillanaa\it* \q1 \it iya entsai katawayu, \it*\f + \fr 10.20 \ft Isaías 65.1\f* tive. \p \v 21 Tsenmala Isaías' pilla kiikanu Dios Israel chachillanu laapu' patu entsandive: \q1 \it Malumere veta' pensa mangaanu kenchin juuyu, \it* \q1 \it pañu meetyu firu' chachillanu, \it*\f + \fr 10.21 \ft Isaías 65.2\f* tive. \c 11 \s1 Dios ya' chachillanuyatyaikindyuve. \p \v 1 Tsaashu juntsaa, entsandinu tenve: ¿Dios yachi mi'ke' kaya Israel chachillanu mandyallaketunguen? ¡Ti' mityaba tsa jutyuve! I bain Israel chachiyu, Abrahamnu sera' jamu, matyu Benjamínnu sera' jamu. \v 2 Diosya kaspelen yachi tirenu mi'ke' kaya chachillanuya mandyaikendyuve. ¿Ñulla mijdetuu Diosa' Kiikanu kaspele Diosa' mitya pamu ruku Elías Israel chachillanu kuipa pu' Diosnu patu entsandimuwaañuba? \v 3 \it Bale Ruku, ñu' mitya pamu rukulanu detutedekive, naa ñuchi ufeenda tsure' ju'kenunu bain demusha dekive. Iren main ura' keenguikemu laraiyu, \it*\f + \fr 11.3 \fk Iren main ura' keenguikemu laraiyu \ft tiñu bain, veelaa enu entsangue aseetanguemu deeve: \fk Iren yaichi tutai'mujchi laraiyu.\f* tsaaren inu bain tu'nu tyandetsuve, \f + \fr 11.3 \ft 1 Reyes 10.10, 14\f* timuwaave. \v 4 Tsandiñu Diosya entsandimuwaave: Chi dyus Baal' ajuusha teedityulanu inchi 7.000 chachi laakare' tanayu, \f + \fr 11.4 \ft 1 Reyes 19.18\f* timuwaami. \v 5 Tsenmala chai bain tsaren juve, Dios mika ura ruku jutu, ya tsanguenu tyañu, yachi mi'ke' kayamu chachilla laramulaya mantsala dejuve. \v 6 Matyu Diosya tsanguendya' mi'ke' ka' mitya, ne chachilla naaken chumu deeñuba juntsanu kere' kaindyuve. Tsaaren tsa ju'ba juñuya, Dios tsanguendya' mi'ke' kai'ñaa tsaanu juve. \p \v 7 Tsaashu juntsaa entsaave: Israel chachilla tiba uraa kiiketaa livee inu tyamulaya delivee-ityuñuba, Dioschi mi'ke' kaya Israel chachillaya delivee-ive, tsaaren mantsalaya Dioschi masmi' pensa tene kikara deive, \v 8 Diosa' Kiika naatiñuba juntsaitu: \q1 \it Dios yalanu pañu meen jutyu pensa detireve, \it* \q1 \it naa kapuka bain katan jutyu, \it* \q1 \it naa pungui bain meren jutyu detireve, \it* \q1 \it tsenñu naa chaikama bain tsaren dejuve.\it*\f + \fr 11.8 \ft Deuteronomio 29.4; Isaías 29.10\f* \p \v 9 David bain laapu' patu entsandimuwaave: \q1 \it Yala' wa'di' fandangu ke' panda fifikeñu jumula\it* \q1 \it yaichi tyeeba urajtu ikaakenuu tiyaisa, \it* \q1 \it matyu waaku juuñuu tiya-i', \it* \q1 \it jundaa dechuji' kuipa vi' taaju ikara deisa.\it* \q1 \v 10 \it Tsenmala yala' kapukaya dedishpajtya' jaiba katatyu tiya deisa, \it* \q1 \it tsenmala yala' beenbushuya tsaa taaju ke'\it* \q1 \it jinchin dewayu'ka' naa-uwanuba matse'kityui detiyasa, \it*\f + \fr 11.10 \ft Salmo 69.22-23\f* timuwaave. \s1 Judíola Diosnu meenguityu', veelanu livee inu tirela. \p \v 11 Tsaaya entsa mandinu tenve: Tsaashu juntsaa, ¿judío chachilla Cristonu keenguityu' tsaa tyu'lekiñungue' tsai tsujiiñuu itu den? Uwain tsa jutyuve; ura pañuya, juntsaju' Israel chachilla dekeenguityuñaa, judío chachi jutyula bain Cristonu keengue' livee iinuu detiyave, tsenmalaa juntsa-i' livee iinuu detiyanmala Israel chachilla kishtyanudetsu. \v 12 Tsa' mitya judío chachilla Cristonu demeengui'tu, naaju chachillanuba, ura patiñuya, judío chachi jutyulanu bain Dioschi livee iinuu detireve. Tsaaren judío chachilla bain Cristonu demangueengue' livee iinuu detiyanmalaya ¿kayu naaju ura' juchunga? \p \v 13 Tsaaren umaa ñullanu judío chachi jutyulanu entsandinu tenve: Naakenga Diosren inu entsangue' judío chachi jutyula' junga jisa tya' Jesús' mitya kuinda kenu lara' eramu tire' eeñu' mitya, mika ajchundenna ke' balenguuntsuyu, \v 14 tsejtaa judío chachi jutyula Diosnu keengue' jindetsunmala, in bulu judío chachilla keenatu kishtyanudetsu, tsanguitaa yalanu bain livee inuu demandirenu tenñu. \v 15 Matyu judío chachilla Cristonu dekeengui'taa, yala Dioschi keviiñu de-i', naaju chachillanuba Diosba ura' mandiya' chunuu tiredekive. Tsaaren Dios manen judío chachillanu yachi mandirenu tya' manganmalaya, ¿kayu naaju ura' juchunga? Peyamularen mangujpa' machudiñuu juunu tsuve. \v 16 Matyu pannu laapu' pañuba debejte' tsura aa bulu tsumunu daaka' ajke' keñu pan Dioschin juu keewarashu juntsaa, ura ya' aa bulu debejta' tsura bain tsaren Dioschin juu keewaañuu juve. Tsenmala chinu laapu' pañu bain, ya' telelen Dioschin juu keewarashu juntsaa, kumuinchi chi ali juula bain tsaañu deeve. \p \v 17 Tsenmala naa ulibu chinu laapu' pañu bain, judío chachillaa ulibu chi juuñu deju', mantsa ali dedaakayave, tsenmala ñulla judío chachi jutyula maali jeenbasha awamu ulibu chi ali juuñuulaa juntsa ali daapunutala mashingara' mashu'kikarave. Juntsai' mashu'kikarataa juntsa ulibu chi chumu telelechin chu' yaba bulu chuve. \v 18 Tsaaren naa tsana'ba tsanamu ali pumulanaa faatangure' ne puita dajtyanu kityude. Tsandya'ba imiya pashtyude, ne ñaa telelenu deengare' tanatyuve, telelee ñunu deenamishtintsuve. \p \v 19 Tsaaren ñu entsandi'bandinu tsuve: Tsaave, tsaaren ulibu chinu mantsa ali dedaapumiya junu inu demashu'kikaanaa tsaive, ti'bandinu tsuve. \v 20 Uwain tsaave. Tsai' mantsa Israel chachilla ulibu ali juuñu ju' dedaakaya'ba, Diosnu keenguityu de' mityaa tsa deive, tsenmala ñuya junu ali juuñuu mashu'kikaranu pumiya Diosnu keengue' mityaa puve. Tsa' mitya balendyanu pensangui'mujchi Diosnaa balengure' jeetyade. \v 21 Matyu Diosya ura ulibu chi ali pumulanuren daakamuba, ¿kayu ñunaa vee ali juuñuu mashu'kikaramunaa daakanbera ki'chunga? \v 22 Diosya yuj urave, tsaaren tiba tsa tsa dekesa tyamuve. Yanu meenguityu' ali daakayan tsaimulanu tsaren deechu' kikaanu tene kemuwaave, tsaaren ñuibaya yuj urave. Tsaañu' mitya ñullaya yaa naakesa tyañuba juntsanguen chu' yachi ura' in chudei. Tsaaren juntsanguen chutyushu juntsaa, ñui bain ali daakaya' kevin tsainu detsuve. \v 23 Tsaaren judío chachilla veta' pensa mangue' Diosnu demangueenguishu juntsaa, ali juuñu ju' junu mashu'kikaranu detsuve, matyu Diosya alleeba juñu mashu'kikaren tsanguemu ju' mitya. \v 24 Ñulla kayu jeen ulibu chi ali juuñuulaa, ura ulibu chi alisha mandyuivi' demashu'kikarañuba ¿kayu Israel chachilla ura ulibu chinu shu'namu ali juuñuulaa, kayu ura' mashu'ki'chunga? \s1 Israel chachilla ura' ma-inu jula. \p \v 25 Keranguemu naatalala, ñullanu Dios tyee kenu pensañuba mijakaanu tenve, tsenmalaa yuj aseeta ruku deeyu tyan chui'nudetsu: uwain mantsa Israel chachilla Diosnu pañu meetyu tiya' jijiintsunu detsuve, tsaaren Israel chachi jutyula Dioschi mi'ke' kayala dekeenguinberan ne tsaintsunu detsuve. \v 26 Tsa' mitya kumuinchi Israel chachilla livee inu detsuve, matyu Diosa' Kiikanu naatiñuba juntsaave: \q1 \it Sión pebulubi main livee kemu ruku fale' janu tsuve, \it* \q1 \it tsenmee Jacobnu sera' jamu chachillanu ujcha demanbirekaanu tsuve.\it* \q1 \v 27 \it Tsa' mitya iya yala' ujcha demanbirekenmalaa, \it*\f + \fr 11.27 \ft Isaías 59.20-21; Jeremías 31.33-34\f* \q1 \it yaiba veta' veta' naaken chunu timuwa ju'ba juntsangue keñu keewaranu tsuve, \it*\f + \fr 11.27 \ft Isaías 27.9\f* ti' pillave. \p \v 28 Tsenmala challa Diosa' mika ura kuindanu laapu' panmalaya, uwain Israel chachilla juntsa kuindanu merendyatyu' Dioschi kundara deeve, tsaaren tsaatu ñullanu ura' ne kikendetsuve ñullanaa juntsa kuinda meedikaanu kendetsu' mitya. Tsaaren Dios chaiba yalanu estyamuve, matyu yala' tinbu aa-apalanu ya' chachi tirenu mi'ke' kamuwa' mitya, \v 29 matyu Diosya ti kuwa' bain machi'kityuve, tsenmin naa mi'ke' kake' bain veta' pensa mantyuve. \v 30 Uwain ñulla kaspee tinbutalaya Diosnu pañu meetyu chachiwa deeve, tsaaren umaa judío chachilla Diosnu meenguityu detiyañaa, Dios ñullanu tenbityave. \v 31 Tsaju' Dios naakenu tyañuba juntsa i', yala meenguityu chachi detiyañaa, naa ñullanu bain, naa yalanu bain tenbityanu tiyave. \v 32 Naaju chachillaba Diosnu meenguityu detiyañu, Dios tsanguikaren tanave, juntsanguitaa munu bain tenbitya' keewaanu. \p \v 33 Diosya tsamantsa aa ura ruku ju' tichiba tsamantsaa juve, naa aseeta junchi bain, naa minchi bain tsamantsaave. Tsenmin Dios tyeeba kenu tyatu, nenñaa tsanguentsuñuba muba wainnu dejutyuve, tsandityu'ba Dios tyee kenaa tsangueñuba muba aseeta dekityuve. \v 34 Matyu, \q1 \it ¿maa Bale Ruku naaju pensañuba midejun?\it* \q1 \it ¿Maa yanu jayu uunu juchudeenga?\it*\f + \fr 11.34 \ft Isaías 40.13\f* \q1 \v 35 \it ¿Maa kaspele yanu tiiñuba kumuwaañaa, \it* \q1 \it ya bain challa vejmi' manguwakenuu jun?\it*\f + \fr 11.35 \ft Job 41.11\f* \m \v 36 Matyu kumuinchi naa ti juu bain Diosnu tene fale' jamu deeve, yachee de-i' faave, tsenmin yanu ura' tyawaanaa dejuve. ¡Naa-uwanuba Diosya tsamantsaave tya' keewarasa! ¡Tsaasa! \c 12 \s1 Kasa juu manchunu \p \v 1 Tsa' mitya keranguemu naatalala, Dios ñullanu tenbityamuñu, ya' mitya entsandi' u'tandinu tenve: ñulla chumujchiren Dioschi animaa juuñuu tuta' jupe' kuwan tsa-in dechu' Dioschin juu kura' Diosnu ura' tyawaadei. Ñulla juntsa deishu juntsaa uwain Diosnu balengure' aawa kure' keewaataa tsainu dejuve. \v 2 Challa tinbutala ujcha lan chumu chachilla naakemu deeñuba ñui bain juntsanguen chunu kityudei; tsa jutyu', veta' pensaa mangue' vera' juuya chunu kidei, tsejtaa Dios tyee kesa tyañu bain juntsa keemijanu, ura pañuya, yachi tyee urañu bain, tyee sundyainuu juñu bain, tsenmin naaketaa deechu' ken chunu juñu bain, juntsa keemijanu. \p \v 3 Diosren tsanguendya' inu entsandis nenu tireñu, ñullanu entsandinu tenve, naa mu bain ne maaliren vejanlanu tichiba depullaayu tya' dajtyatyudei tenve. Tsanguityu' main main lu'tsaki' mitya mikaka juu ne pensaadei puitandyai'mujchi, matyu Dios ñullanu naake keenguikare' naaju tireñuba juntsa pensaren juudei. \v 4 Naajuinga ma cha' bulunu tiba vee vee deju', ti ke' bain kumuinchi juntsala ma mumuu kenu dejutyuve. \v 5 Naa laa bain pure' judeju'ba Cristobaya main judeeyu. Tsejtu naa vee vee deju'ba, ma bulu juuñuu demi'nayu. \p \v 6 Dios keranguemulanu tiba vee vee kemu tireve, tsejtu main main ya naa naake dekisa tya'ba tsanguive. Tsa' mitya munaa Diosa' mitya pamu tireñuba, naake keenguemu ju'ba tsa tsandi pade. \v 7 Tsenmala Dios munaa veelachi uraa ken chunu chachi tireñuba ura' tsanguen chude, tsenmala munaa Dios veelanu mijakarenu tireñuba uwain mijakaren chude. \v 8 Tsenmala munaa Dios veelanu ule' masundyawaanuu tireñuba tsa tsanguide, tsenmala mun ti kuwake'ba ti pensaba jutyu tsanguide, tsenmala mun bale rukula' taawasha kentsu'ba, kidyatyumujchi ajchundya' kiikide, tsenmala mun tiba meneste juu chachillanu tyeeba ke' ura' kiiken chu'ba, sunden tsa tsanguide. \s1 Keranguemulatyeenguenuu dejuñu bain \p \v 9 Veta' veta' ura' estyan dechu', juntsai estyai'mujchiren estyaiñungue keewaanu kityudei. Tsa deju' tiba urajtuuya dekityu', tiba uraa tene kiikidei. \v 10 Muba naatala juuñuu veta' veta' estyan chudei, tsenmin ñuitala ura' keewaandu veelanaa kayu ñullanuba pullake balenguudei. \v 11 Tsenmala veelanu tiba uraa kemishtindu naamika taaju puinduba kidei, tsenmin lamu jutyu', Bale Ruku' mitya yuj ajchundya' taawasha kidei. \v 12 Ñulla ajkesha tyee ura katanu deju'ba mide' mitya, yuj sunden chudei. Tsa' mitya naamika taaju ke' puinduba, tsaren ajkesha kerangues jintsudei, naa-uwanuba Diosba kuinda kidyatyumujchi. \v 13 Keranguemu chachilla tyeeba meneste deenmalaya, ti ta'ba kuwan chudei. Mun ñulla' junga deja' ñulla' yanu tsunu detyañu bain mikalaadei. \v 14 Ñullanu firu' kenu bendaa kes nemulanu Dioschi ura' isa tya' padei. Tsa' mitya yalanu Dioschi firu' isa tya' pa'tyumujchi, Dioschi ura' isaa tya' padei. \v 15 Sunden chumulaba buluren sundyadei, tsenmin llakinguemulabaa buluren llakinguidei. \v 16 Main main veta' veta' ura' ken chu' peletu jutyu chudei, tsenmin yuj dajkeewaamu chachi bain jutyudei, naa ne chachillanu bain buudidei, tsenmin ne munuba pulla aseetaju' kayu ura' kemuyu tyatyudei. \p \v 17 Mun ñullanu firu' dekiñuba tsaren mantyudei, naa mu' ajuusha bain tiba uraa tene kiiken chudei. \v 18 Naaken chutaa veelaba tiba bulla jutyu chunu kikeenu juñuba, ñulla' pudengura tsanguen chudei. \v 19 In estennu keranguemu naatalala, naamika ñullanu firu' dekiñuba ñuitala vejmi' firu' manguen chutyudei. Tsa' mitya naa ñullanu firu' dekiñuba Diosnaa yalanu taaju ma-iwaasa tya' shuikidei, matyu Bale Ruku entsangue piike' shuikeñu' mitya: \it Iyaa naake taaju iwaanu ju'ba yalanu main main tsa mannu tsuyu, \it*\f + \fr 12.19 \ft Deuteronomio 32.35\f* tive Bale Ruku. \p \v 20 Tsenmin entsa bain tsandive: \q1 \it Naa ñu' kundaa chachi panda mutyañuba, panda kuwade, \it* \q1 \it naa pi mutyañuba, pi bain kuwade.\it* \q1 \it Ñu tsanguishu juntsaa, \it* \q1 \it ñunu kundaa tyamu chachi pure' pensangue' yujpeyainu tsuve, \it*\f + \fr 12.20 \ft Proverbios 25.21-22\f* tive. \p \v 21 Firu' jumuchee puikutinu kityude; ura' kiikenchee firu' jumunu puide. \c 13 \s1 Bale chachillanubalengure' meenguenuu juve. \p \v 1 Naajulaba bale chachilla naadetiñuba meedin chunu dejuve, matyu naaju chachi bale depu'ba Dioschee vi' tsa denañu' mitya. Tsaju' challa pudenashu juntsala Dios tsanguikaañaa depuve. \v 2 Tsa' mitya mun bale chachilla' uudennu meenguityulaya Diosa' uuden naatiñuba tsanguindetyuve. Tsa' mitya mun entsa uudennu meenguityulaya taaju iwaranu detsuve, \v 3 matyu naaju bale chachilla depu'ba ura' kemulanu jeetyawaanaa deputyuve; firu' kemulanu jeetyawaanaa depuve. ¿Ñunu bain bale rukulanu jela putyu chunu tenguen? Uwain tsaa chundenmalaya ura' ken chude, tsenmala bale chachilla bain ñunu deechu' kiikemu kurenu detsuve, \v 4 matyu Dios juntsaa detireñu bale chachi pumulaya ñullanu ura' kemishtinaa depu' mitya. Tsaaren firu' ken dechushu juntsaa, jeetyanu dejuve, matyu yalanu Dios juntsaa tireñu taawasha ken chumiya firu' ken chumulanu taaju iwaanaa depu' mitya. \v 5 Tsa' mitya bale chachillanu meediñu urave, ne yalanu pañu meetyushu juntsaa, taaju iwaanu dejuve tenñun jujutyu, ñulla' tenbu' pensashan juntsaaya keñu urave tenñaa tsanguidei. \v 6 Tsenmin tsaju' mityaa deechu' mitya lushi paanguetu bain ñulla yalanaa paanguemu deeve, matyu yala bale chachi pulaya Dios tsaa tireñaa depu' juntsaa taawasha bain kiikendetsuñu' mitya. \p \v 7 Main mainnu naa naakenuu juñuba tsanguidei. Ti' mityaba deechu' mitya lushi paanguekenuu junmalaya paanguenuu juve; tsenmin munaa balengure' keewaanuu juñu bain tsanguenuu juve. \s1 Veelanu naakenuuñu baintsanguen chu' estyadei. \p \v 8 Munuba lushi neenatyudei, veta' veta' estyanu pensa' mityaa nelunañunadei, matyu mun vejan chachillanu estyan chumushu juntsaa yumaa Moisés' wandya lei naa naakide tiñuba tsanguive. \v 9 Entsanguidei ti' uudenju entsandive: \it Vee matsaityude, chachiitala tu'tyude, taanguityude, tsaa tadichi tya' tsamantsandya' mutyatyude, \it*\f + \fr 13.9 \ft Éxodo 20.13-15, 17; Deuteronomio 5.17-19, 21\f* tive; tsaju' entsa uuden jumula bain naa kayu vee uuden jumula bain, entsa uudennun tsanguishu juntsaa kumuinchi demeenguikiñuuve: \it Ñu maali naa-i estyamu ju'ba ñuba kalen chumu chachinu bain juntsai estyade, \it*\f + \fr 13.9 \ft Levítico 19.18\f* tishu juntsa uudennu. \v 10 Uwain estyashu juntsaa vee chachillanu firu' kityu deeve. Tsa' mitya estyan chushu juntsaa, Moisés' wandya lei naatiñuba kumuinchi tsanguendetsuve. \p \v 11 Tsenmin challa naa-intsuñuba pensangue' kere', ñu maali naa-i estyamu ju'ba veelanu bain tsaren estyan chuñu yuj urave, naa kasu'tsu' kipiiñu-induba mandengañaa urave, matyu kaspele ajke' keenguenu uranuya tsanatyuwa deju'ba, challaya livee inu kaledena' mitya. \v 12 Kaspele Cristo jatu yumaa maangumanave; tsa' mitya urajtuuya kentsutyumujchi ma suutadu juuñuu ya' jeru jali manbu' urajtunu vinguen tsanguendu maangama sekuwangue' keena' uraa tene kentsuñaa urave. \v 13 Tsa' mitya dechañu nen tsaisai firu' kentsutyumujchi, ne wa'di' fandangu ke' panda fikes nendu bain firu' kes netyusai, tsenmin ne viñaa-is netyusai, ne mu'baasa tsa tsa-i' ujcha las netyusai, tsenmin tiba firu' juunu tene amañandyanu kityusai, naa ne vinban chu bain ityusai, tsenmin kishtyan chutyusai. \v 14 Tsa jutyu' Bale Ruku Jesucristo naajuñuba juntsai tiyañu-i', ñullanu firu' kekaamu pensa tyee kesa tyañuba juntsaaya ke' sundyanu tyatyudei. \c 14 \s1 Keranguemu naatalaatalanaajunuuñu bain \p \v 1 Ñu kayu Diosnu ura' keenguen chumu ju', veela Diosnu pulu' keranguen chutyulanu bain mika' veta' veta' vera' patyumujchi yanu ura' panaa mikade. \v 2 Laapu' pañu bain entsaave: mantsala ti bain fiñu urave tyamu deeve, tsaaren veela Diosnu pulu' keranguen chutyulaya wajka buikiyan fiken chunamu deeve. \v 3 Naa tsaañu bain, mun naa tiba fikemu deju' bain jatsa' kure' panu dejutyuve ti'baasa fityulanu; tsenmala ti'baasa fityula bain naa tiba fikemulanu nenñu deken tya' firu' panu dejutyuve, matyu Dioschiya naa tsa deeñu bain ne juuñu' mitya. \v 4 Tsaaren, ¿ñu muyu main veelachi taawasha kemunun vera' tya' panu? Tsa' mitya naa ura' kityuñu bain, naa ura' keñu bain, yanu mandanguen chumu rukaa naakenu ju'ba mive, tsaaren ura pañuya uwain ura' kenu tsuve, matyu Bale Ruku Diosya uraa kekaamu juñu' mitya. \p \v 5 Uwain mantsa chachilla, veelachee bale malu jutyunuren, yaichee juntsa malu bale maluve tyatyaimu deeve, tsenmala kayu veelaya naaju maluba bale malu jutyuve tyatyaimu deeve, matyu yaichiya naaju maluba pareju judeeñu' mitya. Tsaaren ura patiñuya, main main yala' tenbu' pensashan uwain juntsaave tyanaa dejuve. \v 6 Tsenmala mun ma malunu balengure'ba Diosnu balengurenaa tsanguive, tsenmala mun ti bain fimu ju'ba, ya bain Diosnu balengurenaa tsanguive, tsenmin juntsangue' Diosnu urave ti' keewaanaa tsanguive. Tsenmala ti'baasa fityu bain juntsaatu Diosnu balengurenaa tsaave, tsenmin juntsangue' Diosnu urave ti' keewaanaa tsaave. \p \v 7 Lala mu bain ne lu'tsaki juuchi dechutyuyu, naa ne peya-i' bain ne lu'tsaki juuchi peyatyu deeyu. \v 8 Matyu chaiba chushu juntsaa, Bale Ruku' mityaa dechuyu, tsenmala peyashu juntsaa, Bale Ruku' mityaa peyanu detsuyu. Tsa' mitya ura pañuya, naa peya' bain, naa kayu peyai'mujchi chu' bain, Bale Rukuchi tene dejuyu. \v 9 Matyu tsanguenaa Cristo peyaturen manen chumu tiyave: naa pemulachi bain, naa chumulachi bain Bale Ruku tiyanu. \p \v 10 Tsa' mitya, ¿nenñaa ñuba buunamu keranguemu naatalanu tsaave tya' firu' panu juyu? Tsandityu' bain, ¿nenñaa veelanu tyuten keewaamuyu? Mu bain Diosa' ajuusha tene dewa'dinu detsuyu, tsenmala yaa lalanu kavitu dekenu tsuve. \v 11 Matyu Diosa' Kiikanu entsandive: \q1 \it Tsa-inbera inu tsuve, tive Bale Ruku, \it* \q1 \it naaju chachillaba in junga tene ja' teedinu detsuve, \it* \q1 \it tsenmin mu bain: Uwain ñaa Diosñuve, tiitinu detsuve, \it*\f + \fr 14.11 \ft Isaías 45.23\f* tive. \m \v 12 Tsa' mitya main main bene Diosa' ajuubiren titi ken chumu deju'ba tsa tsangue balela' pakanu detsuve. \s1 Keranguemu naatalalanutujlekaanu kityude. \p \v 13 Tsa' mitya laatala vera' patin chutyusai, tsa jutyu', vejan keranguemu naatalalanu urajtu mangarekenuuya ken jutyu shuwadei, tsa jutyu'ba ñu' naatalalanu Diosnu ura' keenguityuke tirenuu juu bain man jutyu shuwadei. \v 14 Iya miyu, tsenmin iya Bale Ruku Jesucristo' mityaren uwain tsaave tinu tenve, naa ti finutsumi juu bain maaliya Dioschi urajtu kuraa dejutyuve, tsaaren urajtuve tyamulachiya uwain yaichiya urajtu kuraa dejuve. \v 15 Tsaaren ñu ti fiñuba juntsa' mityaren ñu' keranguemu naatala firu' tyawarashu juntsaa, ñu yanu estyamu' keewarendyutaa tsanguenu tsuve. Tsaju' Cristo peya' mallee livee kenu tsanguiñun, ñu' finu panda' mityaren juntsanu pirekenuuya kityude. \v 16 Tsa' mitya ñuichiya urañuba veelachiya ne firu' patikaakenuu kityudei. \v 17 Matyu Diosnu rei juu tananuya, ne ti fikentsuñu bain, ne ti kujchikentsuñu bain ne juuve, matyu Espíritu Santo' mityaren, Dioschi tyee urañuba tsaa chunu, nejuu tiba bulla jutyu chunu, sunden chunu juu bain, juntsaaya kenuu juve. \v 18 Tsa' mitya mun entsanguendu Cristonu meengue' ya' taawasha ke' jintsushu juntsaa, Dioschi ura' katawamin, naa chachillachi bain yuj ura' katawanu tsuve. \p \v 19 Tsa' mitya naa-itaa nejuu tiba bulla jutyu chunuu juñuba juntsaa ken chunu kisai, tsenmin naa-itaa veta' veta' ura' ken chunu ju'ba tsaaya mi'kisai. \v 20 Lala' finu panda' mityaren Dios naakentsuñuba juntsa mushkenu kityusai, matyu ti bain finutsumi juuya Dioschiya ura deeve. Tsaaren urajtumiya ñu' panda' mityaren keenguemu naatalanu tujlewaanu tireshu juntsaa urajtuve. \v 21 Tsa' mitya kayu urave naa alla juu fityuñu bain, naa binu juu kushtyuñu bain, tsenmin ñu' naatalanu vera' kikaakenuu juuya tiba ma kityuuñaa kayu urave. \v 22 Ñu Diosnu naake keenguemu ju'ba tsaa jintsude Diosa' ajuusha. ¡Dioschi ura' imuve, mun ti kike'ba tsanguiñu urave tyamu ju', naa bene ya' tenbu' pensachi bain urajtumeete tyatyuya! \v 23 Tsaaren mun ti juu bain fiñu urajtumeete tyanduren fishu juntsaa ujcha lantsuve, yaa naa tya'ba tsanguindyu' mitya. Mun ya' tenbu' pensanu Dios naa tyakaañuba juntsaaya kityushu juntsaa ujcha lantsuve. \c 15 \s1 Veelachee uraanuu ken chudei. \p \v 1 Lala Diosnu yumaa pulu' keranguemulachiya tyeeba kiñu nejuuñuba, veela Diosnu kayu pulu' kera jutyulachiya vera' tyawaanu juñuren, ne ñuchiya juntsangue' ñunu ura' tyawaanu juushu juntsaa, ki'ñu urave. \v 2 Tsa' mitya lala main main veelanu ura' tyawaakenuuya ke', ti juu bain yaichi uranuu tene kiikisai, tsangue' veta' veta' ura' kiike' kayu Diosnu ura' keenguenu mijamishtinu, \v 3 matyu naa Cristo bain maalin ura' katawainu ki'mujchi Diosa' Kiikanu naaju pillañuba tsaaya ive: \it Ñunu kentsure' depañuba iyaa juntsan mitya ika ikakiyu, \it*\f + \fr 15.3 \ft Salmo 69.9\f* ti' pillave. \v 4 Kaspee tinbunu pilla jumulaya lalanu mijakaanaa pillave, tsenmalaa lala juntsanu kere' naatiñuba mija', naa tituba induba juntsanguen dechu', bene ura' inu detsuyu tya' keenanu. \v 5 Tsenmala lalanu naa tituba indetsuñuba tsaaren jikaantsumu, tsenmin masundyawaamu Diosya ñuitala ura' kikaren chukaasa, matyu lalanu Jesucristo naaken chumuwaañuba juntsanguendu, \v 6 tsenmee naajulaba ma pensa juuren, tsenmin naajulaba parejuren Diosnu, lala' Bale Ruku Jesucristo' Apanu, balengure' depasa. \s1 Diosa' mika ura kuindanaajulachi bain juve. \p \v 7 Matyu ñullanu naakenga Cristo Diosa' chachi detirenu mi'ke' kashu, ñui bain tsaren ju', Diosnu balengure' keewarendu veta' veta' mutyan chudei. \v 8 Cristo jatu, judío chachilla' mityaa jave tinu tenve, matyu lala' yumaa rukulanu naati' tsanguenbera kenu tsuyu timuwa ju'ba tsanguenu, tsanguitaa Diosya ti kenu pa'ba uwain tsanguimuve tikaanu. \v 9 Tsaaren naa judío chachi jutyula' mitya bain jave, tsenmalaa Dios yalanu tenbityañu, yai bain Diosnu debalenguresa tyatu, matyu Diosa' Kiikanu naatiñuba juntsaave: \q1 \it Tsa' mitya judío chachi jutyula' kejtsapala ñunu balenguunu tsuyu, \it* \q1 \it tsenmin ñunu aawa kure' beesanguenu tsuyu, \it*\f + \fr 15.9 \ft Salmo 18.49; 2 Samuel 22.50\f* ti' pillave. \m \v 10 Tsenmala Diosa' Kiikanu vee mujtu pillanu bain entsandive: \q1 \it Naaju chachilla'baasa Diosa' chachillaba debuudi' sundyadei, \it*\f + \fr 15.10 \ft Deuteronomio 32.43\f* tive. \m \v 11 Tsenmin vee mujtu bain entsandive: \q1 \it Kumuinchi vejan chachilla Bale Rukunu balengure'\it* \q1 \it tsamantsa aa ura rukuve tidei, \it*\f + \fr 15.11 \ft Salmo 117.1\f* tive. \m \v 12 Tsenmala Diosa' mitya pamu Isaías bain entsangue piikive: \q1 \it Jesénu main sera' jamu telele juuñuu fale'\it* \q1 \it judío chachi jutyulanu bain uudenguen chumu tiyanu tsuve, \it* \q1 \it tsenmala judío chachi jutyula bain ya' mityaa livee junu keenanu detsuve, \it*\f + \fr 15.12 \ft Isaías 11.10\f* ti' piikive. \p \v 13 Livee inu keenanu tiremu Dios ñulla dekeenguiñu, ñullanu mika sundyawaasa, naa nejuu tiba bulla jutyu bain chunu tiresa, tsenmalaa Espíritu Santo' mityaren malumere kayu ajchundya' livee inu detsuyu tya' keenanudetsu. \s1 Pablo judío jutyulanuDiosa' mika ura kuinda mijakaami. \p \v 14 In keranguemu naatalala, uwain ñulla yuj ura' chachi deeñu bain, naa ñulla aseetaju chachi deeñu bain, tsenmin ñuitala veta' veta' ulen chunuu dejuñu bain miyu. \v 15 Tsaaren entsa kiikanu piiketu ura ñullanu naatinu tenñuba mantsa juntsandi pa' ma pilla kiyu, tsenmalaa ñulla juntsangue kiikendu manbashi'nudetsu. Tsa' mitya ñullanu entsangue piikemiya, Dios aa ura ruku jutu inu tsanguenu tireñaa, \v 16 Jesucristochi taawasha ke' judío chachi jutyula' mitya uraanuu kes nentsuyu. Chachilla' mitya Diosnu kalen jimula' taawasha kes nentsaashu juntsa, Diosa' mika ura kuinda judío chachi jutyulanu mijakares nendaa tsaintsuyu, tsanguitaa Espíritu Santo' mityaren Dioschin juu tireñu, yalanu Diosa' ajuusha tsamantsa ura' tyawaamu ufeenda keewaren tsanguenu. \p \v 17 Tsa' mitya Jesucristo' mityaren mika sundyanuu juyu Dioschi taawasha kemu jutu, \v 18 tsejtu vee kuinda juuya patyumujchi, Cristo in mityaren tyee keñuba juntsaa panu tsuyu, tsejtaa naa judío chachi jutyulanu bain Diosnu dekeenguikaanu. Tsejtu uwain dekeenguikaayu palaachiren papatindyu', naa kenchi bain tsa tsangue deke' keewaatu. \v 19 Tsenmin Diosa' Espíritu' mityaren naa Diosyaa tsanguekaantsuve tyainuu bain, naa keenbashiinuu bain kikaañu tsa tsangues nentsuyu. Tsejtu entsanguindaa Cristo' mika ura kuinda mijakares nendu, Jerusalénbi nemin, nukaba dene' Iliria tubi jingue mijakares ne' dekiyu. \v 20 Tsaaren iya Cristo' mika ura kuinda mijakares nemiya, nukaba jayuuba mera' kerajtundala tene deneyu, yumaa veela demijakare' puiñutalaren manen jundala mamijakaren jutyu tenñu, \v 21 matyu Diosa' Kiikanu naatiñuba tsanguendu: \q1 \it Ya' kuinda juu naa-uwanuba mera' kerajtularen\it* \q1 \it yanu kata' aseetanguenu detsuve, \it*\f + \fr 15.21 \ft Isaías 52.15\f* tive. \s1 Pablo Romasha jinu pensanguemi. \p \v 22 Entsangue' Diosa' mika ura kuinda mijakares nentsu' mityaa, naamika pure' bijee ñulla' junga janu tenguentsu bain, jaindyuyu. \v 23 Tsaaren umaa in taawasha entsa tu tenashaya dekike' mitya, tsenmin kaspelen ñulla' junga janu tentsumuwaañu' mitya, \v 24 umaa Españasha jindu ñulla' junga bain janu tenve. Tsenmala iya ñulla' junga ja', jayu' mitya dekatawa' ñuiba sunden puinmala, ñulla iya kayu ajkesha jinuu juñu' mitya, naake' kayu ajkesha jinuu juñuba tsa dekive'sa tenve. \v 25 Tsaaren challa Jerusalénshaa jintsuyu junga chumu keranguemu naatalalachi lushi tajinu, \v 26 naa Macedoniasha chulla bain, naa Acayasha chulla bain yai tene tsanguindya', Jerusalénsha keranguemu pure chachillachi lushi jayu jayu wa'kare' deseengue' eenu detya' tsa dekiñu tajinu. \v 27 Uwain yai tene tsanguenu tya' ketu yuj ura' dekive, ura pensanguiñuya tsanguenuu juñuba, matyu judíola bain judío chachi jutyulanu pareju Diosnu bendaa ke' deji' livee inuu demijakaañu' mitya, umaa judío chachi jutyula bain juntsan mitya judíolanu vejmi' tiiñuba mangunuu dejuve. \v 28 Tsa' mitya junga ji', wa'kara lushi yalanu dekuwamiren, Españasha jindu ñulla' junga bain puinu tsuyu. \v 29 Matyu uwain iya aangu janmala, lala kumuinchi Cristochi ura' inu detsuyu tenve. \p \v 30 Keranguemu naatalala, lala' Bale Ruku Jesucristo' mitya bain, naa lalanu estyawaakaamu Espíritu' mitya bain, in mitya Diosba kuinda kiike', inu kemishtikai tenve. \v 31 Keranguityu chachilla Judeasha chudenashu juntsalachi inu tiba ikaatyusa ti' pa'dei Diosnu, tsenmin iya kuwanu tajiintsaashu juntsa lushi bain Jerusalénsha keranguemula sunden dekasa ti' pa'dei, \v 32 tsenmalaa Dios tsaa mutyañuya iya ñuiba mika sunden katawa' ñulla' junga ja', ñuiba bulu chu' sunden puinu. \v 33 Matyu tiba bulla jutyu ura' chuwaanu tiremu Dios ñuiba bulu chusa, uwain tsaasa. \c 16 \s1 Pablochi de-insha pañu palaa \p \v 1 Ñullanu pa'nu tenve, keranguemu shinbu lala' naatala Febe' mitya, matyu Cencreassha kerangue' waku wakudimulachi tyeeba kiikentsushu juntsa' mitya. \v 2 Tsaju' Bale Ruku' mityaren yanu yuj ura' keewaadei, matyu pareju keranguemuutala naajunuuñuba tsa deju', ya ti menesteñuba kuwan chudei, ya bain munuba mika kivetemu ju', inu bain tsaren kivetemuñu' mitya. \li1 \v 3 Priscanu bain, Áquilanu bain, ura' dechusa tidei, yai bain iba buluren Jesucristochi taawasha kes nemu deeñu' mitya. \v 4 Matyu yalaa inu livee kenu tyanchin peyainuu imu deeve. Tsa deiñu, iren maali mika ura' de-ive tindyuyu, naa kerangue' vee vee mujtu waku wakudimu judío chachi jutyula bain tsaren tindetsuve yalanu. \li1 \v 5 Tsenmin Prisca, Áquilaba chunu yanu waku wakudimu keranguemulanu bain ura' dechusa tidei. \li1 Tsenmin inchi estennu ura' keranu ruku Epéneto, Asia pruvinsiasha Cristonu ajke' keenguemunu bain ura' chusa tidei. \li1 \v 6 Naa Maríanu bain ura' chusa tidei, yaa ñulla' mitya mika taawasha kemuwaave. \li1 \v 7 Tsenmin in bulu chachi iba bulu peesusha pumu Andróniconu bain, Juniasnu bain ura' dechusa tidei, matyu Jesús' mitya kuinda kenu lara' eramuutala yalaa kayu dajka' katawamu deeve, tsenmin iya kayu Cristonu keenguindyuren yalaa ajke' keenguemuwa deeve. \li1 \v 8 Naa Ampliatonu bain ura' chusa tidei, Bale Ruku' mityaren in estennu ura' kera chachinu. \li1 \v 9 Tsenmin Cristo' mitya laaba bulu taawasha kemu Urbanonu bain ura' chusa tidei, naa in estennu Estaquisnu bain. \li1 \v 10 Tsenmin Apelesnu bain ura' chusa tidei, yaa uwain Cristonu keengue' jimu ju'ba tsangue keewaamunu, tsenmin Aristóbulo' bululanu bain tsaren tidei. \li1 \v 11 Tsenmin in bulu chachi Herodiónnu bain, naa Bale Rukunu keenguemu Narciso' bululanu bain, ura' chusa tidei. \li1 \v 12 Tsenmin Trifenanu bain, naa Trifosanu bain ura' chusa tidei, yala Bale Ruku' taawasha kemulanu; \li1 tsenmin Bale Ruku' taawashanu mika pure' kiikemu lala' tsamantsa estennu keranguemu naatala Pérsidenu bain ura' chusa tidei. \li1 \v 13 Tsenmin tsaren Bale Rukunu ura' keengues jimu Rufonu bain ura' chusa tidei, tsenmin ya' amanu bain ura' chusa tidei, matyu yaa naa inchi bain in ama juuñuuwaave. \li1 \v 14 Tsenmin naa Asíncritonu bain, naa Flegontenu bain, naa Hermesnu bain, naa Patrobasnu bain, naa Hermasnu bain, naa yaiba bulu pumu keranguemu naatalalanu bain ura' chusa tidei. \li1 \v 15 Tsenmin naa Filólogonu bain, naa Julianu bain, naa Nereonu bain, naa ya' tsujkinu bain, naa Olimpasnu bain, naa yaiba bulu keranguen chumu naatalalanu bain ura' chusa tidei. \li1 \v 16 Tsenmin ñui bain ñui tene veta' veta' yuj sunden ura' chusa tidei. \li1 Tsenmin Cristonu kerangue' vee vee mujtu waku wakudimula bain kumuinchi ñullanu ura' chusa tindetsuve. \p \v 17 Keranguemu naatalala, ñullanu naake mijakaamu deeñu bain, naajulaa vera' demamijakare' vee vee pensa demandikare' devela' eekaakenu kemu deeñuba, juntsalanu keetadidei tinu tenve. Tsejtu yaiba buudityudei, \v 18 matyu yalaya lala' Bale Ruku Cristo' taawasha kityu deju', ti kenu pensa deke'ba yaichi ura deenmalaa kiikemu deeve. Tsa' mitya yalaa yuj narati pa' anbukuinda keranguekaamu deeve ne chachillanu. \v 19 Naa mu bain ñulla Diosnu meenguemu deeñuba mideeve. Tsa deeñu yuj sundenve. Tsa' mitya ura' kes nenchiya aseetajuu chachee deju', firu' kenchiya mijtu chachee judei. \v 20 Ñulla juntsa deeshu juntsaa, tiba bulla jutyu ura' chuwaanu tiremu Dios wajturen ñulla' neepachi Satanásnu teetadikaakiñunguenu tsuve. Lala' Bale Ruku Jesús ñullanu estya' keewaasa tenve. \p \v 21 Iba bulu taawasha kes nemu ruku Timoteo bain ñullanu ura' chusa tintsuve, naa in bulu chachilla Lucio bain, Jasón bain, Sosípatro bain, tsaren ñullanu ura' chusa tindetsuve. \p \v 22 Tsenmala iya, Tercio, Pablo naatiñuba entsa kiika piikemu bain, ñullanu Bale Ruku' mitya ura' dechusa tintsuyu. \p \v 23 Gayo bain ura' chudei tintsuve. Iya challa ya' yanaa kajdi' puyu, matyu yaa juntsa yanu naaju keranguemulaba ji' viviinu ya tirekive. Pebuluchi lushi uukaakaakemu ruku Erasto bain ñullanu ura' chudei tintsuve; naa keranguemu naatala Cuarto bain ura' chudei tintsuve. \v 24 \f + \fr 16.24 \ft Yumaa tinbu jumu kiikatalaya bersikulu 24nu pilla bain puve, tsaaren kayu ura' manbiike' kaya kiikalanuya entsa pilla putyuve: \fk Bale Ruku Jesucristo ñullanu main main estya' keewarentsusa. Tsaasa.\f* \p \v 25 Diosa' mika ura kuinda mijakares neintsaashu juntsa naa naajuñu bain, tsenmin Jesucristonu laapu' pañu kuinda jumula bain naa naajuñu bain tsa tsanguetu, Diosnu yuj urave ti' pasai. Yaa ñullanu deechu' juu tirenuu juve. Entsaa jumuya Dios yachi munuba mijakarajtu jumunun wainñu naa naajuñuba juntsaave. Entsa kuindaya naa tuba jutyunu tinbunun munuba keewarajtu tsanamuwaave. \v 26 Tsaaren kaspele ya' mitya pamu rukulanu tsangue piikikare' waintu, ya naakenu juwaañuba juntsa challaa demijakarave, naa-uwanuba chumu Dios naakenu uudenguemuwaañuba juntsanguetu. Tsenñu Dios naakenu juwaañuba kumuinchi chachillanu juntsa ura kuinda demijakaanu tiyave, tsenmalaa keengue' yanu meedinudetsu. \p \v 27 ¡Main juu, tsamantsa aseetaju Diosnu Jesucristo' mityaren naa-uwanuba tsamantsa urave ti' pasai! Tsaasa.