\id GEN - Chachi NT -Ecudaor 2012 (DBL -2013) \h GÉNESIS \toc1 Génesis \toc2 Génesis \toc3 Gn \mt1 Génesis \c 1 \s1 Dios tiba dekemi. \p \v 1 Naa tiba jutyunu uwanun, Dios tiba deke' faawaandu, selu bain, tu bain dekemi. \v 2 Tsenñu tu naa ti muuteba jutyu', tsaa juwan juruu ju' yapijurunami, tsenmin lamaa tene ne juuwaami. Tsanandala Diosa' Espírituya pi kai'tala ne neintsumuwaami. \p \v 3 Tsenñu Dios: Danguisa, tinmalan, dandakemi. \v 4 Tsangue' dangueñu Dios yuj urañu katatu, dishkejtsa bain, danda bain junuu tiremi. \v 5 Tsejtu Dios dandanuya “mandala” mumu pumi, tsenmin dishkejtsanuya “kepe” mumu pumi. Tsanguiñu juntsa ajke' malunu kepe bain, mandala bain tiya' puimi.\f + \fr 1.5 \ft Hebreo chachillaya ma malu de-i', kama malu manbeepumiya, kepenusha mandishmain ura inmalaren yumaa kama malu manbeepuve tyamu deeve.\f* \p \v 6 Bene Dios manen tsandimi: Pitalan manbela aa ba'kara jusa, tsenmalaa pi maali maali develanutsu, timi. \p \v 7 Tsanditu Dios manbela tsamantsa aa ba'kara kemi, tsenñu juntsa aa ba'kara pi develekemi. Tsenñu manbaateya juntsa aa ba'kara pandainsha shuwanmala, kamanbaateya kai'sha deshuwami. \v 8 Tsenñu juntsa aa ba'karanu “selu” mumu pumi. Tsanguiñu entsaba pai malunu kepe bain, mandala bain tiya' puimi. \p \v 9 Tsenñu Dios tsandimi: Selu pandainsha pumu piya manbelaa wakudisa, tsenmalaa ejke tena faanutsu, timi. Tsandiñu ya naati pañuba juntsaimi. \p \v 10 Tsejtu Dios ejke tenanuya “tu” mumu pumi, tsenmin selu pandainsha wa'dimu pinuya “lamaa” mumu pumi. \p Tsejtu kumuinchi ura deeñu katatu, \v 11 Dios tsandimi: Tunu ti kiya'baasa de-awasa: naa fikenuu ñi iimu chi juula bain, naa pu'chi juula bain, timi. Tsandiñu Dios naatiñuba juntsaimi. \v 12 Tsenñu tunu naa ti kiya juula bain awala, naa fikenuu ñi kuwakemu chi juula bain, naa pu'chi juula bain awala. Tsanguetu Dios juntsa ura deeñu katami. \v 13 Tsanguiñu entsaba pen malunu kepe bain, mandala bain tiya' puimi. \p \v 14-15 Tsenñu Dios tsandimi: Selusha ñillu cha'jelei detiyasa tsai' tusha dangaapunu, tsenmalaa mandala bain tiya', kepe bain tiya tiyainutsu, tsenmin selusha chumu ñillu jumulan naamaa ma malu tiyañu bain, naamaa ma añu tiyañu bain, naamaa bale malu chayañu bain mijakaanu detsuve, timi. Tsandiñu Dios naatiñu bain juntsaimi. \v 16 Tsejtu Dios pai ñillu kemi: mandala dangaamu ñillunuya daran danmu kemi, tsenmala kepe dangaanu ñillunuya mikaka danguikemu kemi. Tsenmin naa makara juula bain dekemi. \v 17-18 Tsejtu Dios juntsa ñillulanu selu kai'sha deke' chujtimi, tsenmalaa naa mandala bain, naa kepe bain tusha danbu', naa kepe bain jayu ñillu jusa tyatu, tsenmin mandala bain danbusa tyatu. Tsanguetu Dios juntsa ura deeñu katami. \v 19 Tsanguiñu entsaba taapai malunu kepe bain, mandala bain tiya' puimi. \p \v 20 Tsejtu bene Dios tsandimi: Pisha pumu animaala bain pure' tiya deisa, tsenmin naa tusha jeke' nemu pishkula bain dejusa tenve, timi. \p \v 21 Entsanguitaa Dios pisha pumu aa alla bain dekemi, tsenmin pi tainsha nemu animaala bain naaju'baasa deke', naa pishkula bain naaju'baasa dekemi. \p Entsangue' dya' Dios ura deeñu katatu, juntsa animaalanu \v 22 mika ura' idei titu entsandimi: Pure' na kike' lamaa tyuwakidei; tsenmin naa tusha bain pishku pure' seraidei, timi. \v 23 Tsanguiñu entsaba man malunu kepe bain, mandala bain tiya' puimi. \p \v 24 Tsejtu Dios manen tsandimi: Tu kuraa animaa de-awasa tenve, naa chachilla' miyandinu animaa juula bain, naa jeenbaasha chumu ajara animaa juula bain, tsenmin naa tunu ajkachi shilla' neimu animaa juula bain de-awasa tenve, timi. Tsandiñu Dios naatiñuba juntsaimi. \v 25 Tsejtu Dios entsa animaalanu naaju'baasa deketu, ura deeñu katami. \p \v 26 Tsejtu umaa Dios tsandimi: Umaya lala naadejuñuba tsaa chachi\f + \fr 1.26 \fk chachi: \ft Chachi titu hebreo palaachiya \fk adam \ft titun tsandive. Tsaju' enuya kumuinchi chachillanu laapu' patun tsandive, tsaaren vee mujtu pillashaya ma ruku' mumu laapu' pataa, Adán timuve. Génesis 3.20; 4.25nu bain lende.\f* ke' kujtedaa, tsenmalaa ya naa pisha pumu allalanu bain, naa pishkulanu bain, naa chachi miyandinuu animaalanu bain, naa jeenbaasha chumu ajara animaalanu bain, naa tutala shilla' neimu animaalanu bain mandanguen chunutsu, timi. \p \v 27 Tsejtu Dios, ya naaju'ba juntsa keraa chachi ke' kujtemi. Tsejtu unbee ruku bain, supu bain kikemi. \v 28 Tsejtu Dios yalanu: Mika ura' idei, titu tsandimi: Na demiyandi' pure' serai' entsa tu tyuwai seradei, tsenmin naa pisha pumu allalanu bain, naa pishkulanu bain, naa naaju animaalanu bain, naa tusha ajkachi shilla' neimu animaalanu bain ñulla mandanguen chudei, timi. \p \v 29 Tsejtu bene yalanu tsandimi: Ñi fainuu iimu kaa chi juula bain, kayu naa vee pu'chi juula bain iya ñullanu kuwantsuyu, tsenmalaa ñulla pu'chitala puka ka' finudetsu. \v 30 Tsaaren jeenbaasha chumu animaalanu bain, tusha ajkachi shilla' neimu animaalanu bain, naa pishkulanu bain naaju tape'baasa yaichi fikenuu detiwaayu, timi. Tsandiñu uwain juntsaimi. \v 31 Tsejtu Dios kumuinchi entsangue deketu ura deeñu katami. Tsanguiñu entsaba mandishmain malunu kepe bain, mandala bain tiya' puimi. \c 2 \p \v 1 Entsaitaa naa selu bain, naa tu bain, tsenmin naa selusha tiba katawamula bain, naa tusha tiba katawamula bain millai ila. \v 2 Dios entsangue taawasha deke' dyatu, umaa mandishpai malusha lekami. \v 3 Tsejtu Dios entsa mandishpai malunu mika ura' isa titu, bale malu kure' shuikemi, matyu juntsa malunaa tiba deke' faawaatu leka' mitya. \v 4 Entsa kuindaa, naa-itaa selu bain, naa tu bain de-i' faamu deeñuba juntsa kuindave. \s1 Naa naake deke'ba mawandya \p Yavé Dios naa selu bain, naa tu bain dekiñu, \v 5 kayu naa ti kiya juuba chutyumi, tsenmin naa ti tape juu bain kayu falendyumi, matyu Yavé Dios kayu shuwa jakaakaindyuñu' mitya, tsenmin muba taawasha kikenuu dejutyuñu' mitya. \v 6 Tsaanun tu tainshaa pi fale' kumuinchi tu ajta ajtakemi. \p \v 7 Yavé Dios chachi ketu tu llujpepechiren ke', ya' kijkapanu juipu', aama pu' kujtemuwaami. Tsenñaa umaa chachi tiya' chumi. \p \v 8 Tsejtu bene Yavé Dios pajlanu pasha Edén mumu puu vijtya main ke' chujtitu, jungaa ya' keñu chachinu pumi. \v 9 Tsejtu naaju chi'baasa awakare', uukerai katawamu tire', famu puka imu tene awakaami. Tsejtu juntsa vijtya kejtala naa chuwaanu tiremu chi bain, naa main main tyee keñu urañu bain, tyee keñu urajtuñu bain mijakaakaa kemu chi bain awakaami. \p \v 10 Edénnu pijula main fale' jitu, juntsa vijpala pi ajkemu jumi, ma pijularen taapai pala ma velaa pijula. \v 11 Ajke' pala jumuya Pisón mumumi; entsa pi uru tsunu Havilá tusha yatemu jumi. \v 12 Entsa tenatalaa naa kayu ura uru bain, naa chi pillu aindyayaa bain, naa unise mumu shupuka bain kataamumi. \v 13 Tsenmala kama pijuu palaya Guihón mumumi, Cus tinu tusha yatemu pijula. \v 14 Tsenmala kama pijuu palaya Tigris pi mumumi, Asur pebulu pajlanu pasha pumu pi. Tsenmala entsaba kumuinchibi taapai pijuu pala jumuya Éufrates mumumi. \fig |src="CO00604b.tif" size="Span" loc="Genesis 2.8-14" copy="por cortesía de Cook Communications Ministries International © 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="Génesis 2.14" \fig* \p \v 15 Tsejtu Yavé Dios, cha' rukunu Edén vijpaasha pu', tiba dewajke' washkisa tyatu, \v 16 Yavé Dios entsangue uudenguemi cha' rukunu: Vijtyasha naaju chinu puka ka' findenñuba ka' finuu juve, \v 17 tsaaren main main tyee keñu urañu bain, tyee keñu urajtuñu bain mijakaamu chinu namu pukaya ka' fityude; ñu naama juntsa puka ka' fi' bain, uwain peyanbera inu tsuve, timi. \s1 Supu shinbunu bain kemi. \p \v 18 Tsejtu bene Yavé Dios tsandimi: Unbee rukun maali juu tsanashu juntsaa urajtuve. Tsa' mitya main ti bain yaba bulu ura' kivetekenuunu kenu tsuyu, timi. \v 19-20 Tsejtu Yavé Dios tu llujpenuren kumuinchi animaa juula bain, naa pishku juula bain dekemuwaatu, umaa cha' ruku' junga deta'mi, mumu pukaanu. Tsenñu cha' ruku naajulanuba mumu depukemi, naa cha' miyanuu animaalanu bain, naa pishkulanu bain, naa jeendaa chumu ajara animaalanu bain. Tsejtu naake mumu puñuba juntsai shuwala. Tsaaren juntsa animaala, maliiba cha' rukunu bulu ura' kivetekenuu faatyula. \v 21 Tsenñu Yavé Dios cha' rukunu tengan jutyungue kaskare', ya kasu'tsunu uwanu ma vi'chi kalaami. Tsanguetu ya' allachiren junu vi'chi kalaanunu mandu'kaami. \p \v 22 Tsejtu juntsa vi'chinun Yavé Dios ma shinbu ketu, cha' rukunu taji' keewaami. \v 23 Tsenñu cha' ruku katatu tsandimi: ¡Entsaya uwain in allaren jumin, in taku bain jumin juve! “Supu shinbu” mumu junu tsuve, matyu Dios unbee rukunaa kalaañu' mitya, timi. \p \v 24 Tsa' mityaa unbee rukuya ya' apanu bain, ya' amanu bain shuike' ji', ya' shinbuba buudi' chunu tsuve; tsai' yala main juuñuu tiyainu detsuve. \p \v 25 Tsejtu naa unbee ruku bain, naa ya' shinbu bain cha'tene juularen, ne tsa deeyu tya' yujtyatyu jula. \c 3 \s1 Adán Evaba Diosnu meengui'la. \p \v 1 Yavéchi, matyu Dioschi imu jeendaa nemu ajaa animaalanu pensanguiñuya piñee kayu bibumi. Tsa' mitya supu shinbunu tsandimi: ¿Tsejtu Dios ñullanu vijpalanu chudenashu juntsa chinu puka namulaa, naaju bain fityudei, tii? timi. \p \v 2 Tsenñu supu shinbu pakatu: Lalaya naaju chinu puka ka' findenñuba ka' finuu dejuyu, \v 3 tsaaren vijtya kejtaa chunashu juntsa chinuya Dios lalanu naa ta'kabainguityudei tiñu' mitya, ka' finu dejutyuyu, matyu tsanguishu juntsaa peyanu dejuve tiñu' mitya, timi. \p \v 4 Tsenñu supu shinbunu piñi tsandimi: Anbudave, ñulla peyan dejutyuve. \v 5 Matyu Diosya naama ñulla juntsa chinu puka deka' fi' bain ñulla' kapuka dedanware', naaju urañu bain, naaju urajtuñu bain demija', Dios tsaa tiyanu dejuñuba mi' mityaa tsandive, timi. \p \v 6 Tsenñu supu shinbu juntsa chinu namu puka ne keranchiya uu finuuve tya' mujkere', aseetaju tiyachi tya' mitya, fi'kera tyami. Tsejtu manbuka walla' chiti' fitu, ya' rukunu bain kuñu, ya bain fimi. \v 7 Tsenmalan juntsa uwanu yala' kapuka dedanguiñu, naa yala pallu tsaa cha'tene ju deju'ba kayu narai mija' yujtyala. Tsejtu iguera tapee deka' detyundyu' tele' juntsachi dishukila. \p \v 8 Tsejtu bene unbee ruku bain, ya' shinbu bain kependu' ishuwa juyinu uratala Yavé Dios vijtyasha nentsuñuba demeetu, chi kejtsapala yangachi tene ji' pantsudila, matyu Yavé Dios yalanu katatyusa tyatu. \v 9 Tsenñuren unbee rukunu Yavé Dios tsandimi: ¿Nuka naanayu? timi. \p \v 10 Tsenñu cha' ruku pakatu tsandimi: Ñu vijpalasha nentsuñu meetu, cha'tene ju' mityaa, jeetenñu pantsudiyu, timi. \p \v 11 Tsenñu Dios tsandimi: ¿Tsen maa ñunu cha'tene juuve tin? ¿Tsaaya, ñunu fityude tyeesu juntsa chinu namu pukaa ka' fii? timi. \p \v 12 Tsenñu cha' ruku tsandimi: Ñu iba chunu ti' kuwakishu juntsa shinbu inu juntsa puka kuwañaa fiyu, timi. \p \v 13 Tsenñu supu shinbunu Yavé Dios tsandimi: ¿Nenñaa tsanguiyu? timi. \p Tsandiñu juntsa shinbu: Inu piñi anbutiñun, juntsa puka tsangue' fikeeñuve, timi. \p \v 14 Tsenñu piñinu Yavé Dios tsandimi: Ñu' juntsanguen mitya, mika firu' inu tsuve, ñu' chungamaya kumuinchi animaatala ñaa firu' i' taaju imu junu tsuve. Entsa malu ajkeshaa shilla' nenchi tene neinu tsuve, tsenmin ñu' chungamaya malumere tu llujpee fin chunu tsuve. \v 15 Tsenmin ñunu cha' shinbuba veta' veta' kundaa juu tirenu tsuyu, tsenmin naa ñunu sera' jimula bain, naa entsa shinbunu sera' jimula bain naa-uwanuba tsaren kundaa juu chunu detsuve. Tsa' mitya yanu sera' jimu ñu' mishunu ijchaa teenu tsuve. Ñuya ya' nenbujkuwanaa lluidi' finu tsuve, timi. \p \v 16 Tsejtu cha' shinbunu entsandimi: Navi' nakandu taaju' iinuke tirenu tsuyu; nakanu uwanu kityandaa ñu' kaillanu kanu tsuve. Ñu' rukunu meneste jujuunu tsuve, tsenmala yaa ñunu mandanguen chunu tsuve, timi. \p \v 17 Tsenmin unbee rukunu bain entsandimi: Ñu' shinbunu meedi', juntsa chinu imu puka fityude tiñun fiñu' mitya, ñu' kuipa' mityaren entsa tu mika firu' juu junu tsuve. Tsa' mitya ñu' chungamaya tsamantsa daran taawasha ketaa tyeeba wajke' de-iwaatu ka' fin chunu tsuve. \v 18 Tunu naa puchi bain, naa pu chuu tape bain awanu detsuve, tsenmin jeenbaasha chumu kiya juula bain ñu fin chunu tsuve. \v 19 Tsa' mitya taawasha ketu llashkapa chipinbee netaa panda fin chunu tsuve, ñun peya' tu mandi'mujchiya, matyu turen ñu chachi tiyamu' mitya, turen mandinu tsuve, timi. \p \v 20 Tsejtu juntsa cha' ruku Adán ya' shinbunu Eva mumu pumi, matyu yaa kumuinchi chachillachi ya' amañu' mitya. Eva titu “chumu” titundive. \p \v 21 Yavé Dios, unbee rukunu bain, ya' shinbunu bain animaa kika jali deke' kuwa' pandemi. \v 22 Tsejtu tsandimi: Umaa chachi bain lala tsaa ma tiyaive, matyu naaju urañu bain, naaju urajtuñu bain mi' mitya. Tsa' mitya naa chuwaanu tiremu chinu bain ta-ere' puka ka' fimiya, naa-uwanuba tsana chunu tiya'ba inu juve, timi. \v 23 Tsejtu Yavé Dios, cha' rukunu Edén vijtyasha mangalaatu, yanu ke' kujteñu tunuren taawasha kenu pukemi. \v 24 Tsejtu chachinu mangalare' dyatu, vijpalanu uidi' pensanguiñuya pajlanu pasha, anjee keraalanu dewashkaami, tsenmin ma peeniya, ñi llu'waraaya, juntsa miñunu nutsa kelushaba lu'tetintsunu pumi, tsenmalaa chuwaawaa kemu chisha muba kalen ji'nudetsu. \c 4 \s1 Caín bain, Abel bain \p \v 1 Cha' ruku ya' shinbu Evaba chuñu, entsa navi' Caínnu nakami. Tsejtu tsandimi: Yavé kuñuya na main unbeena miyayu, timi. \v 2 Tsejtu bene Caín' benna, Abelnu, na mangami. Tsenñu Abelya uveja washke' awakaamu tiyami, tsenmala Caínya tunu buikiya wajke' awakaamu tiyami. \p \v 3 Tsanguen dechuturen, ma malu Caín yachi tiba wajke' awakare' iwaañu puka Yavénu mantsa taji' ufeenda keewaami. \v 4 Tsenñu Abel bain ajke' nakayamu uveja kayu naraa jumu tute' ju'ke' Yavénu keewaami. Tsenñu Yavé yuj sundya' keemi Abelnu bain, naa ya' ju'ke' keewaanu ufeendanu bain. \v 5 Tsaaren naa Caínnu bain, naa ya' keewaañu ufeendanu bain mutya' keetyumi. Tsenñu' mitya Caín tsamantsai ajaavitu, naa kajuuba devera' laimi. \v 6 Tsenñu Yavé tsandimi: ¿Ti' mityaa ajaavitu iyu, naa kajuruba devera' juu ma neintsumi? \v 7 ¿Uwain ñu ura' keñuya iya mutyan jutyuwa? Tsaaren ñu tsanguityuñu' mitya, umaa ujcha jumuren ñunu mandanguenu keenave. Tsaanuren ñaa juntsa ujchanu puinuu juve, timi. \p \v 8 Ma malu, Caín ya' benna Abelba pami. Tsejtu jeenbaasha ji' yai tene punalan Caín ya' benna Abelnu tsaa tutekemi.\f + \fr 4.8 \fk Abelba pami. Tsejtu jeenbaasha ji' yai tene punalan Caín ya' benna Abelnu tsaa tutekemi \ft tityumujchi, mantsa yumaa kiikalanuya entsa pillave: \fk Abelnu jeenbaasha neinun tsa deeyu ti', miya' jimi. Tsai' ji' jeenbaasha yai tene punalan Caín ya' benna Abelnu tsaa tutekemi.\f* \p \v 9 Tsanguiñu Caínnu Yavé pake'meetu: ¿Ñu' benna Abel nuka naanain? timi. \p Tsandiñu Caín pakatu: Iyaa mijtuyu, ne iyaa in bennanu washkemaaba juumiñu, timi. \p \v 10 Tsenñu Yavé tsandimi: ¿Nenñunguiyu tsanguemi? Entsa tusha ñu' benna' asa shajaakaakishu juntsan inu naakeñu urañuba ke' kuwaka ti' pakakeñunguentsuve, timi. \v 11 Tsa' mitya, ñu firu' iwaraa jude, matyu ñu' bennanu tute' asa kushkakaakishu juntsa tuya ñunu ura' ikare' puiten jutyuve. \v 12 Tsaju' naamika tinu taawasha keñu bain, puka juntsai ma-i'nu detsuve. Tsenmin naa-uwanuba lekayajturen entsa tunu nedandaanu tsuve, timi. \p \v 13 Tsandiñu Caín pakatu Yavénu tsandimi: Inu tsamantsangue taaju ikaanujtuuyu. \v 14 Ñu umaa inu entsa tunu kelaakeñu' mitya, ñu putyuinsha baasha naa-uwanuba lekai'mujchi nedandaanu tsuyu. Tsaita nentsunmalaa mun inu kata'ba tu'nu dejuve, timi. \p \v 15 Tsandiñuren Yavé manbakatu tsandimi: Tsa jutyuve. Mun ñunu tute' bain, yalaa kayu mandishpai bijee taaju iinuu kuipa manganu detsuve, timi. Tsejtu Caínnu Yavé ma señas chujtimi, mun kata'ba tutei'nudetsu. \v 16 Tsenñu Caín Yavéba kuinda ketu Yavé' ajuunu lu' jimi, tsai' Nod tusha ji' chumi, Edénnu pensanguiñuya pajlanu deechusha. \s1 Caínnu sera' jimula \p \v 17 Caín ya' shinbunu ka' chu' tsaiñu, entsa navi', nakatu Henocnu faawaami. Tsejtu Caín ma pebulu kentsu' mitya, Henoc mumu pumi, matyu ya' na naaju mumuñuba tsanguetu. \v 18 Henocya, Irad' ya' apa\f + \fr 4.18 \fk ya' apa \ft ti' bain, ya' tinbu aa-apa tituren tsandi'bandinuu juve.\f* tiyanmala Iradya, Mehujael' ya' apa tiyamuwaami. Mehujaelya, Metusael' ya' apa tiyanmala Metusaelya, Lámec' ya' apa timuwaami. \v 19 Lámec pai shinbu miyandimuwaami: mainya Adá mumunmala, kamainya Silá mumuwaami. \v 20 Adáya Jabalnu nakami, tsenñu entsaa ajke' bijee yapayatala chudi' animaa awakaakaa kemu juwaañu, veela bain bene tsaren kila. \v 21 Tsenñu Jabal bain ma naatala Jubal mumu puu miyandimi, tsenñu entsa Jubalya beesanguendu pakaakaa kentsumi sitara bain, naa pujkuna bain ajke' bijee ke' pakaamuwaami, tsenñu bene veela bain tsaren kila. \v 22 Siláya, Tubal-caínnu nakami, tsenñu entsaa naa brunsetala bain, naa ura jerutala bain taawasha ke' tiba kiikemuwaami. Tsenñu Tubal-caínchi ma tsujki juwaami, ya' mumu Naamá. \p \v 23 Ma malu, Lámec ya' pai shinbulanu Adánu bain, Silánu bain tsandimi: Ura' meedidei in patintsaashu juntsanu: Ma cha' ruku inu lastema kishu juntsaa, iya tu'nu tsuyu; ma unna inu kai'shu juntsaa, iya tu'nu tsuyu.\f + \fr 4.23 \fk Ma cha' ruku inu lastema kishu juntsaa, iya tu'nu tsuyu; ma unna inu kai'shu juntsaa, iya tu'nu tsuyu \ft tityumujchi, entsandinu bain juve: \fk Ma cha' rukunu tu'yu, yaa inu lastema kiñu' mitya; tsandityu'ba, ma unnanu tu'yu, inu katiñu' mitya.\f* \p \v 24 Tsa' mitya uwain mun Caínnu tu'mulanaa, mandishpai bijee kayu taaju iwaanu jushu juntsaa, mun inu tu'mulaa kayu 77 bijee taaju iwaranuu kuipa vinu dejuve, timi. \s1 Setnu sera' jimula \p \v 25 Adán manen ya' shinbuba matsumi, tsenñu ya' shinbu na mavi' mangatu, Set\f + \fr 4.25 \fk Set \ft mumuya, hebreo palaachi naatitaa “kuwañuve” timu deeñuba juntsandi patiñuu juve.\f* mumu pumi, tsejtu tsandimi: Dios manen kama na manguve, Caín tutekisu juntsa Abel' mitya, timi. \p \v 26 Tsenñu Set bain na main miyanditu, Enós mumu pumi. Tsenñaa umaa Diosa' mumunu pakatu, Yavé tiitin chula. \c 5 \s1 Adánnu sera' jimu paandela \p \v 1 Enaa Adán' paandela naa-i sera' dejiñuba juntsa pillave. Dios chachi ke' kujtetu, ya kerake ke' kujte', \v 2 unbee ruku bain, supu bain kikemi, tsangue' Dios yalanu ura' dejusa ti' pami. Tsejtu yalanu ke' kujtenu malunu Dios tsandimi: “Chachi” mumu junu detsuve, timi. \p \v 3 Adán 130 añu juunu uwanu na mamiyanditu, Set mumu pumi, tsenmin entsa kaana ya' apa keraami. \v 4 Set nakayañu, Adán kayu 800 añu manchutu, naa unbeenala bain, naa supu na'mala bain kayu miyandimi. \v 5 Tsejtu kumuinchibi 930 añu chumi; tsai ruku' chunu uwanu peyami. \p \v 6 Set 105 añu juunu uwanu na miyandimi Enósnu. \v 7 Enós nakayañu, Set kayu 807 añu yapa manchutu, naa unbeenala bain, naa supu na'mala bain kayu miyandimi. \v 8 Tsejtu kumuinchibi 912 añu chumi; tsai ruku' chunu uwanu peyami. \p \v 9 Enósya 90 añu juunu uwanaa Cainánnu miyandimi. \v 10 Cainán nakayañu, Enós kayu 815 añu manchutu, naa unbeenala bain, naa supu na'mala bain kayu miyandimi. \v 11 Tsejtu kumuinchibi 905 añu chumi; tsai ruku' chunu uwanu peyami. \p \v 12 Cainánya 70 añu juunu uwanu na miyandimi Mahalalelnu. \v 13 Mahalalel nakayañu, Cainán kayu 840 añu manchutu, naa unbeenala bain, naa supu na'mala bain kayu miyandimi. \v 14 Tsejtu kumuinchibi 910 añu chumi; tsai ruku' chunu uwanu peyami. \p \v 15 Mahalalelya 65 añu juunu uwanu na miyandimi Jérednu. \v 16 Jéred nakayañu, Mahalalel kayu 830 añu manchutu, naa unbeenala bain, naa supu na'mala bain kayu miyandimi. \v 17 Tsejtu kumuinchibi 895 añu chumi; tsai ruku' chunu uwanu peyami. \p \v 18 Jéredya 162 añu juunu uwanu na miyandimi Henocnu. \v 19 Henoc nakayañu, Jéred kayu 800 añu manchutu, naa unbeenala bain, naa supu na'mala bain kayu miyandimi. \v 20 Tsejtu kumuinchibi 962 añu chumi; tsai ruku' chunu uwanu peyami. \p \v 21 Henocya 65 añu juunu uwanu na miyandimi Matusalénnu. \v 22 Tsejtu Henoc, naa-uwanuba Dios naaken chusa tyañuba tsanguen chumi. Tsejtu Henoc, ya' na Matusalén kayañu, 300 añu kayu manchutu, naa unbeenala bain, naa supu na'mala bain kayu miyandimi. \v 23 Tsejtu kumuinchibi 365 añu chumi. \v 24 Henocya naa-uwanuba Dios naaken chusa tyañuba tsanguen chumuñu, Dios yanu ka' jiñu, tsaa ma malu piyanchi ne iimi.\f + \fr 5.24 \ft Hebreos 11.5 bain, Judas 14 bain lende.\f* \p \v 25 Matusalénya 187 añu juunu uwanu na miyandimi Lámecnu. \v 26 Lámec kayañu Matusalén kayu 782 añu manchutu, naa unbeenala bain, naa supu na'mala bain kayu miyandimi. \v 27 Tsejtu kumuinchibi 969 añu chumi; tsai ruku' chunu uwanu peyami. \p \v 28 Lámecya 182 añu juunu uwanu na main miyandimi. \v 29 Tsejtu Noé mumu pumi, entsanditu: Yavé tunu firu' iwaraa tireñu, lala daran taawasha ketaa tiba wajke' awakaanuu dejuyu; tsaanuren entsa kaana jayu ma lekakaanu juve, titu. \v 30 Tsejtu Lámec, ya' na Noé nakayañu, kayu 595 añu manchutu, naa unbeenala bain, naa supu na'mala bain kayu miyandimi. \v 31 Tsejtu kumuinchibi 777 añu chumi; tsai ruku' chunu uwanu peyami. \p \v 32 Noéya yumaa 500 añu ma juunu uwanaa na miyandimuwaami Semnu bain, Camnu bain, Jafetnu bain. \c 6 \s1 Chachilla yuj firu' tiyala. \p \v 1 Chachilla entsa tunu chutu pure' seraindu, naa pannala bain tsaren serala. \v 2 Tsenñu cha' rukula' na'mala nara deeñu' mitya, Diosa' nala\f + \fr 6.2 \fk Diosa' nala \ft titu, naamika ura' mikeetyuñuba, mantsalaya selusha chumulanaa tsandimu deeve; tsenmala vejanlaya dee rukulanaa \fk Diosa' nala \ft kuremu deeve.\f* naaju kayu ura deeñu bain, mi'ke' juntsalanu supunga' yala' shinbu tire tirekila. Tsa' mitya naajulanu kandya' bain ne kakila. \v 3 Tsenñu Yavé tsandimi: Cha' ruku naa-uwanuba te' peyatyumujchi ne tsanasa tendyuve; yaa ne chachiren juñu' mitya, 120 añun chudinuke tirenu tsuyu, timi. \p \v 4 Tsa' mitya aa kasta chachi tusha defaalaya Diosa' nala cha' na'malanu supu deka' na dekiñaa faala. Tsaaren naa bene bain faala. Tsejtu juntsalaa kaspee tinbunu daj ruku jumuwaala. \p \v 5 Entsa tusha chumu chachilla mika firu' ken dechu', naa-uwanu bain firu' kiikenu pensan judeeñu, \v 6 Yavé katatu, chachillanu entsa tusha ke' chujtin jutyuunuba kikeeñuve tya', veta' pensa mantu yuj llakindyami. \v 7 Tsejtu tsandimi: In keñu chachillanu entsa tunu tsaa demanbirekenu tsuyu, tsenmin kumuinchi animaa chachi miyanuu judeeshu juntsalanu bain, naa ajkachi shilla' neimu animaalanu bain, naa pishkulanu bain demanbirekenu tsuyu, matyu ke' chujtin jutyuunuba kikeeñuve, timi. \p \v 8 Tsaaren Noéya Yavéchi ura' katawami. \s1 Noé ma baaku kemi. \p \v 9 Entsaa Noé' kuindave. Noéya yuj ura' rukuwaami, naa-uwanuba Diosnu meenguemu. Tsa' mitya ya' chunu tinbunuya, yaa Dios naaken chusa tyamuñuba tsanguen chumuwaami. \v 10 Noé pen na miyandimuwaami: Semnu bain, Camnu bain, Jafetnu bain. \p \v 11 Dioschiya tu urajtu kuraa tiyaimi, chachilla urajtu tene ken chu', tituba ne kikendetsuñu. \v 12 Tsejtu kumuinchi entsa tusha chumula urajtu tene tiya deiñu' mitya, entsa tusha tsamantsa ujcha landetsuñu katatu, Dios \v 13 tsandimi Noénu: Chachillanu depirekenu tsuyu. Yala' kuipa' mityan entsa tusha tsamantsa tituba kiken ne chudenave. Tsa' mitya, yalanu depireke', kayu vera entsa tusha tiba chudenashu juntsalanu bain depirekenu tsuyu. \v 14 Tsa' mitya pillu laimu chi mi'ke' ka', baaku main ke', suku puja'tee kide, tsangue' naa juusha bain, naa avindala bain ba'dindalaya amuyachi tene kide pi vin jutyu. \v 15 Matyu iya ñunu naake aawa kide tiñuba juntsaaya kide: bare' mityaya 300 tyabulu, tsenmala bungunchiya 50 tyabulu, tsenmin katyu' mityaya 30 tyabulu. \v 16 Tsenmin pen dijki pude, tsenmin mishbui' lunu ma tyabulu faatanainshaya ma kaa juukapaa pude ke'laalaadinunu, tsenmin luluinu juukapa bain main pude ma kelusha. \v 17 Entsa tusha pi bu'ware', kumuinchi entsa tu' chumulanu depirekenu tsuyu, naa nuka bain. Tsa' mitya kumuinchi entsa tunu chudenashu juntsalaya millai peyanu detsuve. \v 18 Tsaaren ñubaa veta' veta' uraa kenu tsuyu. Tsa' mitya baakunu vi', ñu' shinbunu bain, ñu' nalanu bain, naa ñu' suyalanu bain miya' vide. \v 19 Tsenmin tusha kataamu kumuinchi animaalanu bain, main llupu ka', main supu kake', baakusha vimishtide, yai bain ñuba bulu livee inudetsu. \v 20 Tsa' mitya vee vee animaala pallu pallu baakusha ñuba vinu dejuve; naa pishkula bain, naa tusha nemu animaala bain, naa ajkachi shilla' neimu animaala bain, tsejtaa mantsala peyai'mujchi laranudetsu. \v 21 Tsenmin titi famuñu bain juntsa vee vee deka' uukaade, tsenmee naa ñulla chachilla bain, naa animaala bain fikenuu tananudetsu, timi. \p \v 22 Tsenñu Dios naake mandangueñuba Noé kumuinchi juntsanguemi. \c 7 \s1 Shuwa pureimi. \p \v 1 Tsejtu bene Noénu Yavé tsandimi: Kumuinchi entsa tinbunu chumu chachiitala pensangue' keeñuya, ñuren main iya naaken chusa tyañuba tsanguen chumu juuve. Tsa' mitya ñu' bululaba baakusha bulu vide. \v 2 Tsenmin kumuinchi animaala Dioschiya ura kuramulanuya, llupu bain mandishpallu, supu bain mandishpallu ka' vinu juve, tsaaren Dioschi urajtu kuraa animaalanuya llupu bain main, supu bain main kakide. \v 3 Tsenmin vee vee pishkulanu bain supu mandishpallu kamin, naa llupu bain mandishpallu kaminguide, tsanguenmalaa yai bain entsa tusha piyai'mujchi chunudetsu, \v 4 matyu mandishpai malu insha 40 malu, 40 kepe shuwa jakaanu tsuyu, tsangue' entsa tunu kumuinchi in keñu chumulanu depirekenu tsuyu, timi. \v 5 Tsenñu Yavé naake mandangueñuba Noé kumuinchi juntsanguemi. \p \v 6 Tsejtu tunu debu'waakenu tinbunu Noé 600 añu juuwaami. \p \v 7 Tsenñu umaa Noé baakusha vimi, naa ya' shinbu bain, ya' nala bain, naa ya' suyala bain, tsejtaa pi bu'ñu yala livee inu. \p \v 8 Tsejtu naaju animaalaba, Dioschi ura kuramula bain, naa Dioschi urajtu kuramula bain, naa jekikemula bain, naa ajkachi shilla' neimula bain, \v 9 pallu pallu Noéba baakusha bulu vila, llupu bain, supu bain, Dios naake mandangueñuba juntsaitu. \p \v 10 Tsenñu mandishpai malusha umaa tunu pi bu'dundami. \v 11 Noé 600 añu, ma chu'chaya, 17 malu juunu malunu, pi tainsharen tsaa tu deleetse'ke' pi defalekemi, naa kai'sha selusha bain pi deseetse'kike' jaimi. \v 12 Tsejtu tusha 40 malu, 40 kepe shuwa jami. \v 13 Tsenñu juntsai' shuwa janu malunun Noé bain, naa ya' shinbu bain, naa ya' nala Sem bain, Cam bain, Jafet bain, naa ya' suyala bain baakusha vila. \v 14 Tsenñu naaju animaala bain yaiba bulu vila, naa ajara animaa juula bain, naa cha' miyanuu animaa juula bain, naa ajkachi shilla' neimu animaa juula bain, naa naaju pishkula bain, matyu tiba jekachi neimulaya kumuinchi vila. \v 15 Tsa' mitya naaju animaala bain Noéba pallu pallu baakusha vila, \v 16 matyu Noénu Dios naake uudengueñuba juntsaitu, vee vee animaala llupu bain, supu bain viila. Tsenñu bene Dios juukapa llu'mi. \p \v 17 Shuwa pure-i', 40 malu ja' dyami. Tsenñu pi bukenmalan, baaku tunu tsutun unguikemi. \v 18 Tsejtu piya kayu buke' lunchi ne iintsunmala baaku bain unguenchi ne kikentsumi. \v 19 Tsa' mitya pi tsamantsangue bukenchiren tusha aa katyu kuyi chumulanu bain tsaa debukikemi. \v 20 Tsejtu naa kuyila bain debukiketu, kayu 15 tyabulu jungue buke' dyami. \v 21 Juntsaiñaa tusha chumu chachilla millai peyala, naa pishkula bain, naa cha' miyanuu animaala bain, naa ajara animaala bain, naa ajkachi tunu shilla' neimu animaala bain millai peyala. \v 22 Matyu entsa tunu naajulaba ishin chumulaya depeyaila. \v 23 Juntsaiñu Noé, yaba bulu pumulaban laraimi, tsenmala mantsalaya, naa chachilla bain, naa cha' miyanuu animaala bain, naa pishkula bain, naa ajkachi shilla' neimu animaala bain depeyaila, \v 24 matyu tunu 150 malu pi bukaa tsanañu' mitya. \c 8 \s1 Pi mangami. \p \v 1 Tsaaren Diosya naa Noénu bain, naa yaba bulu baakusha pumu jeen animaalanu bain, naa cha' miyanuu animaalanu bain pashindyumi. Tsejtu ishuwa tusha juyikaañu pi umaa mangandundami. \v 2 Tsenñu naa pi tainsha tu leetse'ke' pi faanu juru bain demallukikemi, tsejtu naa kai'sha selusha leetseta juru bain demallu'ñu, umaa shuwa bain mandyami. \v 3 Tsenñu umaa pi jayu jayu mangantsumi. Tsejtu shuwa jadunda' dya'ka' pi demangainshabi 150 malu wanbimi. \v 4 Tsejtu mandishpai chu'chaya insha, 17 malusha juntsa baaku Ararat kuyitala tsui ejkemi. \v 5 Tsenñun pi manganchi ne kikentsuñu' mitya, paitya chu'chaya insha, ajke' malunu aa katyu kuyilaya yumaa mangatawantsula. \p \v 6 Tsenñu bene 40 malusha, Noé baakunu ke'laadinu juukapa juuke', \v 7 ma kuerbu tyaike' je'ware' eemi; tsenñu kuerbuya tu me-ejkenbera keenatu nukaba ne je'danda kes neintsumi. \v 8 Tsenñu bene Noé palumanaa mandyaike' eemi, yumaa pi mangantsuñuba mijanu tyatu; \v 9 tsenñuren pi bu'nañu' mitya paluma baakusharen miimi nukaba chudi' lekakenuu tena katai'tu. Tsenñu Noé tyaapa usake' manchujtikaatu, baaku juusha manga' pumi palumanu. \p \v 10 Tsejtu Noé mandishpai malu kayu mangueeditu, manen palumanu mandyaike' eemi. \v 11 Tsenñu yumaa ma deyapijuru' kakinsha paluma, ya' fi'papanu ulibu chi tape majkaaya miimi. Tsaiñaa Noé, naa tu yumaa demafalentsuñuba mijami. \v 12 Tsejtu mandishpai malu kayu mangueeditu manen palumanu me-eemi; tsenñuren paluma umaa maatyumi. \p \v 13 Tsenñu Noé yumaa 601 añu juunu malunaa tu deme-ejkemi. Tsejtu juntsa añu ajke' malunu Noé baaku mishbui'sha juuke' ke-eetu, tu deme-ejkee katami. \v 14 Tsa' mitya kasa añu manchañu, ma chu'chaya, 27 malusha yumaa narai deme-ejkemi. \v 15 Tsenñu Noénu Dios tsandimi: \v 16 Ñu bain, ñu' shinbu bain, ñu' nala bain, naa ñu' suyala bain maludei. \v 17 Tsenmin kumuinchi ñuba bulu pumu animaalanu, naa pishkulanu bain, naa cha' miyanuu animaalanu bain, naa ajkachi shilla' neimu animaalanu bain demangalaade, yai bain entsa tunu nukaba deji', na miyandi' deseengue', entsa tunu pure' serainudetsu, timi. \p \v 18 Tsenñu Noé ya' shinbuba, naa ya' nala bain, naa ya' suyala bain, \v 19 naa animaala bain millai malula; naa cha' miyanuu animaala bain, naa ajara animaala bain, naa ajkachi shilla' neimu animaala bain, naa jekachi neimu animaala bain ma bulu, ma bulu malula. \fig |src="CO00634b.tif" size="Span" loc="Genesis 8.15-19" copy="por cortesía de Cook Communications Ministries International © 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="Génesis 8.19" \fig* \p \v 20 Tsejtu bene Noé, ufeenda tsure' ju'kenunu main kemi Yavénu ufeenda keewaanu, tsangue' Dioschi ura kuraa animaalanu bain, naa Dioschi ura kuraa pishkulanu bain kaminguetu, detute' ju'ke' Diosnu keewaami. \v 21 Tsenñu Yavé juntsa jupe tsamantsa aindyu' ishkaputu tsandimi: Naa-uwanuba cha' ruku' kuipa' mityan entsa tunu firu' isa ti' manban jui'yu, naa chachiya nei'ba unnamiren firu' kenu pensan judeeñuba. Tsenmin naa animaalanu bain challa naake dekike' pire'ba tsa manguen jui'yu, timi. \v 22 Tsa' mitya entsa tu naa-uwanuba de-i' piyaindyuya, naa kiya wajnu tinbu bain, naa pu' inu tinbu bain, naa lujaa tennu tinbu bain, naa ishtennu tinbu bain junu tsuve; tsenmin naa shu tinbu bain, naa shu tinbu jutyu bain junu tsuve, tsenmin naa kepe bain, naa mandala bain junu tsuve, timi. \c 9 \s1 Dios Noéba veta' veta'tsanguedaa timi. \p \v 1 Dios, Noénu bain, naa ya' nalanu bain mika ura' de-isa ti' entsandimi: Pure' na miyandiyai', tunu yallui seradei. \v 2 Naaju animaala bain ñullanu yuj jeemunu detsuve. Tsenmin kumuinchi animaalanu, naa kai'sha, naa tusha, naa pisha pumulanu bain, ñullaa uudenguentsunu detsuve. \v 3 Tsenmin ti animaalanu bain ñulla finuu dejuve, matyu iya ñullanu ti buikiyalanu bain naake kuwa'ba entsa animaalanu bain finu juntsangue kuwantsuyu. \v 4 Tsaaren ñulla allanu asa erei'mujchiya finu dejutyuve, asaa chuwaamuñu' mitya. \v 5 Naa chachilla bain, naa animaala bain chachinu tute' asa shajaakaren mitya, yalanu kuipa faawaanu tsuyu. Tsenmin mun chachi tute'ba main main juntsa chachi' mitya kavitu inu detsuve. \v 6 Mun vee chachinu tute' bain, ya bain vee rukuchi tutanu tsuve, matyu chachiya Dios naajuñuba ya keraaya imuwaañu' mitya. \v 7 Tsaaren ñullaya na pure' miyandiyai', nuka bain tyuwai seradei, timi. \p \v 8 Tsejtu Dios, Noénu bain, naa ya' nalanu bain entsandimi: \v 9 Challa ñullanu bain, naa ñullanu sera' jimulanu bain veta' veta' tsanguedaa tintsuyu. \v 10 Tsenmin kumuinchi animaa baakusha pu' mala' ñuiba chudenashu juntsalanu bain, naa pishkulanu bain, naa cha' miyanuu animaalanu bain, naa ajara animaalanu bain, matyu kumuinchi tunu chumu animaalanuya tsaren tsanguenbera kenu tsuyu tintsuyu. \v 11 Tsa' mitya iya ñullanu naakenu pa' bain jaiba vera' manban jutyuyu: Umaa naa-uwanuba shuwa pure' jakaake', pi bu'ware' chachillanu bain, naa animaalanu bain demanbiren jutyuyu. Tsenmin shuwa tsamantsai maja' entsa tu manbirekenuuya naa-uwanuba majun jutyuve, timi. \p \v 12 Tsejtu Dios tsandimi: Iya ñullanu bain, naa naaju animaalanu bain pi bu'ware' manbiren jutyuyu tyeeshu juntsa ñuiba veta' veta' tsanguedaa ti' keewaanu tsuyu. \v 13 Iya ñivijchatala arku iris tingaayu, matyu juntsaa iya entsa tuba veta' veta' tsanguedaa tiñu keewara junu tsuve. \v 14 Tsa' mitya iya naa-uwanu tusha ñivijcha pajteñu ñivijchatala in arku iris fale' tindiñuba \v 15 iya ñullanu bain, naa animaalanu bain veta' veta' naakenu pamuwa ju'ba juntsa mandenganu tsuyu. Tsejtu umaa shuwa pure' jakaake' demanbirenu jutyuyu. \v 16 Tsaju' naa-uwanu arku iris ñivijchatala tinna kata' bain, naa-uwanu' mityaba veta' veta' naa naakenu pa', naa in chachillanu bain, naa kumuinchi entsa tunu chumu animaalanu bain manbiren jutyu ju'ba mandenganu tsuyu. \v 17 Tsaju' entsa palaaya iya entsa tunu chumulanu veta' veta' naa naakenu pañuba juntsa keewara juve, timi. Tsejtu Dios juntsaaya pami Noénu. \s1 Noé ya' nalaba \p \v 18 Noé' nala baakusha pu' malumula Sem bain, Cam bain, Jafet bain juula. Camya, Canaán' ya' apa tiyamuwaami. \v 19 Entsa pemalaa Noé' nala jumuwaala. Tsenñu entsalanu sera' jimulaa kumuinchi entsa tunu chachi demasera' chula. \v 20 Tsenmala Noéya tunu buikiya wajken chumuwaatu, yaa ajke' uva vijtya ke' awakaamuwaami.\f + \fr 9.20 \fk yaa ajke' uva vijtya ke' awakaamuwaami: \ft Naa tsandityu'ba, mantsalaya entsandi aseetanguikarave tyamu deeve: \fk Noéya tunu buikiya tene wajken chutu uva vijtya ke' awakaami.\f* \v 21 Tsejtu umaa ma malu Noé binu kushtu tsaa viñaimi, tsai' ya' yapayanu chipa kejtala cha'tene juu tya'pu' kasu'tsunami. \v 22 Tsenñu Canaánchi ya' apa jumu, Cam, ya' apanu cha'tene juu tsuna katamin, avindala malu', ya' vejan pai naatalalanu kuinda kijiimi. \v 23 Tsenñu Sem, Jafetba jali ka', yala' palanu llatikare' ji' ya' apanu juntsachi vikaala. Tsejtu yalaa ya' apanu cha'tene juu katan detyatyu' mitya, benga' mitya vee mujtu ke-eraa tene jiila. \p \v 24 Tsenñu Noé viña' tsu' mandengatu mijami ya' kayi na yanu tyee kiñuba. \v 25 Tsejtu tsandimi: ¡Dioschi firu' isa Canaán! ¡Matyu ya' naatalala' tiba kiikemu chachiitala yaa kayu balejtu kuraa chachi junu tsuve! timi. \p \v 26 Tsejtu bene kayu patu tsandimi: Yavé, Sem' Diosya, mika urave tikayasa, tsenmala Canaánya Semchi tiba kiikemu chachi jusa. \v 27 Tsenmin Dios, Jafetnu bain aawa tiwaasa; tsenmin Sem' chunu tunuren ya bain chusa, tsenmala Canaánya yachi tiba kiikemu chachi jusa, timi. \p \v 28 Pi bu'dunda' dyañu, bene Noé kayu 350 añu manchumi. \v 29 Tsejtu kumuinchibi 950 añu juunu uwanu peyami. \c 10 \s1 Noénu sera' jimula \p \v 1 Pi bu'ware' dyañu, Noé' nala, Sem bain, Cam bain, Jafet bain na demiyandiñu, entsai sera' jila: \p \v 2 Entsalaa Jafet' nala deeve: Gómer bain, Magog bain, Madai bain, Javán bain, Tubal bain, Mésec bain, naa Tirás bain. \v 3 Entsalaa Gómer' nawaala: Asquenaz bain, Rifat bain, naa Togarmá bain. \v 4 Tsenmala Javán' nalaa Elisá bain, Tarsis bain, Quitim bain, naa Rodanim bain. \v 5 Entsalaa Jafetnu sera' jimu detiya' ma bululu chachilla vee vee ma uñichi uuden juu chumu detiya' lamaa keetala chumuwaala, tsenmin ma bulumee ma palaachi tene patimu chachilla debuudi', yala' tunu ma bululu paande i' chuchudimuwaala. \p \v 6 Cam' nalaya Cus bain, Misraim bain, Fut bain, naa Canaán bain. \v 7 Tsenmala Cus' nalaya Sebá bain, Havilá bain, Sabtá bain, Raamá bain, naa Sabtecá bain. Tsenmala Raamá' nalaya Sebá bain, tsenmin Dedán bain. \v 8 Cusya, entsa tunu mu' mityaba ajke' kayu daj ruku tiya' chumu Nimrodchi ya' apa tiyamuwaami. \v 9 Nimrod ura' yavi' jeen aingamu tiyamuwaami. Tsenñaa yanu laapu' patu entsandimu deeve: Ya bain yavi' jeen aingamu, matyu Nimrod tsaave, timu deeve. \v 10 Ya uñi tiya' ajke' uudenguen chunu pebululaya entsaa juntsawaala: Babel bain, Érec bain, Acad bain, tsenmin Calné bain Sinar tusha. \v 11 Tsenmin entsa tu tenasha chu' malutaa Asiriasha ji' pebulu dekemi: naa Nínive bain, naa Rehobot-ir bain, naa Quélah pebulu bain, \v 12 tsenmin Resen aa pebulu bain kemi, matyu Nínive bain, Quélah bain chunu kejtaa tenatala. \p \v 13 Misraimnaa desera' jila Ludnu sera' jimu chachilla bain, naa Anamnu sera' jimu chachilla bain, naa Lehabnu sera' jimu chachilla bain, naa Naftuhínu sera' jimu chachilla bain, \v 14 naa Patrusnu sera' jimu chachilla bain, naa Casluhínu sera' jimu chachilla bain, tsenmin Caftornu sera' jimu chachilla bain. Tsenmala Casluhínu sera' jimu chachillanaa Filisteasha chumu chachilla sera' jimuwaala.\f + \fr 10.14 \ft Hebreo palaachi pilla kiikanuya, Filisteasha chumu chachilla Casluhínaa desera' jive tive, tsaaren Amós 9.7nuya Caftornaa sera' jive tive. Uwain entsa pai bulu chachillanu desera' jilaa tenve.\f* \p \v 15 Tsenmala Canaánya Sidónnu ajke' na miyandimi, tsejtu bene Hetnu bain miyandimi. \v 16 Tsenmala Canaánnu seralaa naa Jebús pebulunu chumu chachilla bain, naa Amor chachilla bain, naa Gerges chachilla bain, \v 17 naa Heve chachilla bain, naa Arac chachilla bain, naa Sin chachilla bain, \v 18 naa Arvad chachilla bain, naa Semar chachilla bain, tsenmin Hamat chachilla bain serala. Tsejtu bene kumuinchi Canaánnu bulu paande seramula na'baasa devela' jiila. \v 19 Canaánnu sera' jimu chachilla' tuya bare' tsetanchi ne kikemi. Tsa' mitya Guerar tu deechusha, Sidón pebulubi jumin Gaza pebulubi juumi, tsenmin Sodoma pebulu, naa Gomorra, naa Admá, naa Seboím pebulu deechusha bain jumin, Lesa pebulubi jingue bare' tse'kila. \v 20 Camnu sera' jimu chachilla ma bululu chachilla vee vee ma uñichi uuden juu chumu detiya', naa tu bain ma paande bulumeemee ka' dechu', main main naati vera' pamu deju'ba tsa tsai chumuwaala. \p \v 21 Jafetchi ya' uñaku Sem bain na miyandimuwaami. Kumuinchi Éber' \f + \fr 10.21 \ft Éber mumunu laapu' pataa hebreo chachilla timu deeve.\f* nalaa Semnu sera' jimu chachilla deeve. \v 22 Entsalaa Sem' na jumuwaala: Elam bain, Asur bain, Arfaxad bain, Lud bain, naa Aram bain. \v 23 Tsenmala Aram' nalaya Us bain, Hul bain, Guéter bain, naa Mas mumu bain. \v 24 Arfaxadya Sélahchi ya' apa tiyamuwaami, tsenmala Sélahya, Éberchi ya' apa tiyamuwaami. \v 25 Tsenñu bene Éber bain pai na miyandimuwaami: mainya Péleg mumuwaami, matyu ya' tinbunu chumu chachilla develadeiñu' mitya (hebreo palaachiya Péleg titu, “veenu” titundive), tsenmala Péleg' bennaya Joctán mumuwaami. \v 26 Joctán' nalaya Almodad bain, Sélef bain, Hasar-mávet bain, Jérah bain, \v 27 Hadoram bain, Uzal bain, Diclá bain, \v 28 Obal bain, Abimael bain, Sebá bain, \v 29 Ofir bain, Havilá bain, tsenmin Jobab bain. Kumuinchi entsala Joctán' na tene juwaala. \v 30 Tsejtu Mesábi tu miyalan, Sefar detiñu, matyu pajlainsha kuyi tene junainsha tu jina bare' tanamuwaala. \v 31 Semnu sera' jimu chachilla ma uñichin uuden juu chumu detiya', naa tu bain ma paande bulumeemee ka' dechu', main main naati vera' pamu deju'ba tsa tsai chumuwaala. \p \v 32 Entsalaa Noé' nalanu sera' jimu bulu paande jumuwaala, matyu ya' nalanu main main desera' ji' ma tenana chumula. Tsangue' Dios pi bu'ware' dyañu, bene Noé' nalanu sera' jitaa naa nukaba desera' ji' ma bulumeemee ma uñichin uuden juu chumu chachilla detiya' chula. \c 11 \s1 Babel aa katyu ya \p \v 1 Kaspeleya kumuinchi chachilla ma palaachin patimu juwaala. \v 2 Tsejtu yala pajlanu pasha dechuturen delu' jitu, Sinar tusha ma jatsuwa tena dekatatu, junu dekajdi' tsai chula. \v 3 Tsejtu ma malu yaitala tsandila: Tu lepaa ke', ñinbaasha pu' puulawaadaa, tila. Tsa deke' shupukaa putyumujchi tu lepaa pula, tsenmala tyakakaantsumiya amuyaa pula. \v 4 Tsejtu bene tsandila: ¡Dewa'di', ma pebulu kidaa! Tsangue' selusha tapa'kayaa ya bain main aa katyu kidaa. Tsanguishu juntsaa daj ruku keengayanu detsuyu, tsenmin tsanguishu juntsaa, entsa tunu na'baasa shajara' nenu dejui'yu, tila. \p \v 5 Tsenñu Yavé paja' keemi cha' rukula' kenu pebulunu bain, naa aa katyu yanu bain, \v 6 tsejtu entsandimi: Yala ma bulu chachi judeeve, tsenmin ma palaachiren patimu ne judeeve. Tsa deju' mityaa entsa taawasha depeepuñuve. Tsejtu yala ti kendya'ba kenuu dejuñu muba dya'kawaakenuu dejutyuve. \v 7 Tsaañu' mitya lala pajtya', yala' palaa tsaa detujlekaakidaa, tsenmalaa yaitala aseetangui'nudetsu, timi. \p \v 8 Entsanguitaa Yavé tusha na'baasa deshajara' eekemi chachillanu. Tsenñaa yala juntsa pebulunu taawasha mantyui tiyala. \v 9 Tsa' mitya juntsa tenanaa Yavé kumuinchi tusha chumula' palaa detujlekaake', naa nuka tenashaba devela' eekemuwaami. Tsenñu' mityaa juntsa pebulu Babel mumuwaami.\f + \fr 11.9 \fk Babel: \ft tsandityu' bain, Babilonia timu deeve. Babel titu naatitaa hebreo palaachiya detujlekaraa timu deeñuba juntsandi patiñuu juve.\f* \s1 Semnu sera' jimula \p \v 10 Entsalaa Semnu sera' jimu chachilla deeve. Shuwa pure-i' pi bu'ware' dyañu pai añu insha, Sem 100 añu juunu uwanu ya' na Arfaxad nakayamuwaami. \v 11 Arfaxad nakayañu, Sem 500 añu kayu manchutu, naa unbeenala bain, naa supu na'mala bain kayu miyandimi. \p \v 12 Arfaxad 35 añu juunu uwanu ya' na Sélah nakayamuwaami. \v 13 Sélah nakayañu Arfaxad 403 añu kayu manchutu, naa unbeenala bain, naa supu na'mala bain kayu miyandimi. \p \v 14 Sélah 30 añu juunu uwanu ya' na Éber nakayami. \v 15 Éber nakayañu, Sélah 403 añu kayu manchutu, naa unbeenala bain, naa supu na'mala bain kayu miyandimi. \p \v 16 Éber 34 añu juunu uwanu ya' na Péleg nakayami. \v 17 Péleg nakayañu, Éber 430 añu kayu manchutu, naa unbeenala bain, naa supu na'mala bain kayu miyandimi. \p \v 18 Péleg 30 añu juunu uwanu ya' na Reú nakayami. \v 19 Reú nakayañu, Péleg 209 añu kayu manchutu, naa unbeenala bain, naa supu na'mala bain kayu miyandimi. \p \v 20 Reú 32 añu juunu uwanu ya' na Serug nakayami. \v 21 Serug nakayañu, Reú 207 añu kayu manchutu, naa unbeenala bain, naa supu na'mala bain kayu miyandimi. \p \v 22 Serug 30 añu juunu uwanu ya' na Nahor nakayami. \v 23 Nahor nakayañu, Serug 200 añu kayu manchutu, naa unbeenala bain, naa supu na'mala bain kayu miyandimi. \p \v 24 Nahor 29 añu juunu uwanu ya' na Térah nakayami. \v 25 Térah nakayañu Nahor 119 añu kayu manchutu, naa unbeenala bain, naa supu na'mala bain kayu miyandimi. \p \v 26 Térah 70 añu tiyañu, ya' nala Abram bain, Nahor bain, Harán bain nakayala. \s1 Térahnu sera' jimula \p \v 27 Entsalaa Térahnu sera' jimu chachilla deeve: Térahya naa Abramchi bain, naa Nahorchi bain, naa Haránchi bain ya' apawaami. Tsenmala Haránya Lot' ya' apa tiyamuwaami. \v 28 Tsejturen Haránya ya' apa Térah kayu peyaindyuren ajke' peyami, ya' nakayanu tena Caldeasha, tsandityu' bain, Babilonia tusha, Ur tenanuren. \p \v 29 Abramya Sarainu supungami, tsenmala Nahorya Milcánu supungami. Entsa Milcáya Harán' na'mawaami, Iscá' uñama. \v 30 Tsaaren Saraiya na miyandinu jutyuwaami, navityu shinbu' mitya. \p \v 31 Térahya Babilonia tusha, Ur pebulunu lu' jimi, Canaán tusha jinu, tsejtu yaba ya' na Abramnu bain, naa Harán' nanu, tsandityu'ba, ya' paña Lotnu bain, naa ya' suya Sarainu bain miya' jimi. Tsaaren Harán pebulunu jiimin, junu tsai chula. \v 32 Tsejtu Térah junu Harán pebulunu peyami 205 añu juunu uwanu. \c 12 \s1 Abram' kuinda \p \v 1 Ma malu Abramnu Yavé tsandimi: In keewaanu juuwaashu juntsa tusha jinu, naa ñu' tu bain, naa ñu' paandelanu bain, naa ñu' apa' yanu bain shuike' jide. \q1 \v 2 Ñunu sera' jimu chachillanaa aa bulu chachi tiwaanu tsuyu, \q1 tsenmin ñunuya mika ura' ikare' \q1 naaju chachillachiba dekeraa ruku tiwaanu tsuyu, \q1 tsenmala naa veela bain ñu' mityaren inchi mika ura' inu detsuve. \q1 \v 3 Mun ñunu inchi mika ura' jusa detiñuba, \q1 i bain yalanu mika ura' ikaanu tsuyu, \q1 tsenmin mun ñunu inchi firu' isa tya' depañuba, \q1 i bain yalanu firu' ikaanu tsuyu; \q1 tsenmin ñu' mityaren kumuinchi entsa tu' chumu chachillanu iya mika ura' de-ikaanu tsuyu, timi. \p \v 4 Tsenñu Yavé naake uudenguiñuba Abram juntsaitu, Harán pebulunu Lotba lu' jimi. Tsejtu Canaán tusha jinu lu' jindu, Abram 75 añu juuwaami. \v 5 Abram, ya' shinbu Sarainu bain, ya' apiña Lotnu bain, tsenmin naa kumuinchi ya ti taju' bain detakikemi, tsenmin Harán pebulunu ya' chachi miyandiñu jumulanu bain demiya' jiimi. \p Tsejtu Canaán tusha devijitu, \v 6 Abram juntsa tenatala depullai' Siquem pebulubi vijitu, Dioschin juu ma ensina chi ya' mumu Moré chi chunubi jimi. Tsenñu juntsa tinbunu Canaánnu sera' jimu chachilla juntsa tenatala chumuwaala. \v 7 Tsenñu Yavé junu Abramnu katawatu tsandimi: Entsa tu ñunu sera' jimulanu kuwanu tsuyu, timi. \p Tsenñu Abram Dioschi ufeenda tsure' ju'kenunu main ke' chujtimi, junaa yanu katawañu' mitya. \v 8 Tsejtu bene Betel pebulunu pensanguiñuya pajlanu pasha kuyinbenainsha jimi. Tsejtu junu kajdi' tsumi. Ya' kajdi' chunu tenanu keeñu Betel pebuluya pajvinshaa tiyami, tsenmala Ai pebuluya pajlainshaa tiyami. Tsejtu Abram ya' chunu tenanu bain ufeenda tsure' ju'kenunu kamain mantu, Yavé' mumunu pakami. \v 9 Tsejtu bene jayu jayu jinchin tiba den chutyu Négueb tusha jintsumi. \s1 Abram Egiptobi jimi. \p \v 10 Juntsa tinbutala juntsa tu tenasha tiba pure' yamuj tiyaiñu ti fin tsaa tiyaila, tsenñu Abram Egiptosha jimi jayu tinbu' mitya chunu, matyu ya' chunu tenanuya ti fin tsaañu' mitya. \v 11 Tsejtu yumaa Egiptosha devijindu, Abram ya' shinbu Sarainu tsandimi: Uwain, ñu uukeraa shinbuñuba miyu. \v 12 Tsa' mitya Egipto' chulla nei'ba ñunu katamin: Entsa shinbuya juntsa ruku' shinbuñuve, tinu dejuve. Tsejtu inuya detute', ñunuya ka' jiinu ju' bain tsainu dejuve. \v 13 Tsa' mitya iya tiba in jutyu, matyu ñu' mityaren tutan jutyu, yala tsa detinmalaya in tsujkiyu tide, timi. \p \v 14 Tsenñu Abram Egiptobi vijinmalan, uwain Egipto' chulla, juntsa shinbunu tsamantsa uukeraañu katala. \v 15 Tsenñu Egipto' rei, tsandityu'ba faraón tiitinu' balela bain katala, tsejtu faraónnu ji' wainla, juntsa shinbu mika uukerave, titu. Tsejtu bene Sarainu faraón' chunu yasha ta'la. \p \v 16 Tsejtu faraón, Sarai' mityan Abramnu tiba uraanuu dekemi. Tsangue' naa uveja juula bain, naa wagara juula bain, naa yachi tiba kiikemu chachilla juula bain, naa buru juula bain, naa kameyu juula bain demekikemi. \v 17 Tsenñuren Sarai' mityan Yavéya faraónnu bain, naa ya' chachillanu bain pure' diipeya eeke' taaju de-iware' puitemi. \v 18 Tsenñu faraón, Abramnu ya' junga mikatu tsandimi: ¿Nenñunguiyu inu entsanguemi? ¿Nenñaa inu entsa shinbu ñu' shinbuñuba wandi'tuuyu? \v 19 Ñuya ñu' tsujkive tiwa, tsejtu naa in shinbu tireñuba tirekaakenu kive. Tsaañu bain, challa ñu' shinbunu manga' miide, timi. \v 20 Tsejtu faraón ya' suutadulanu uudenguetu, Abramnu bain, ya' shinbunu bain, tsenmin ya ti tañu bain kumuinchi juntsalaba Egiptosha me-e'laadei, timi. \c 13 \s1 Abram, Lotba vela' jila. \p \v 1 Abram ya' shinbuba, naa yachi tiba tanañu jumula bain demanga' Egiptonu malu' miitu, manen tiba den chutyu Négueb tusha miimi. Tsenñu ya' apiña Lot bain yaibaren miimi. \v 2 Abram yuj tarukumi, naa animaala bain, naa lushi kenu jeru bain, naa uru bain pure' ta' mitya. \v 3 Tiba den chutyu Négueb tusha chutu jayu jayu miinchiren Betel pebulu deechusha miimi, tsejtu junu malu' miitu, ya' uma ajke' jitu viji' chunu tenabiren miimi, Betel pebulu, Ai pebuluba chunu kejtaa tenatala. \v 4 Junaa Yavéchi ufeenda tsure' ju'kenunu main ke' chujtimuwaami. Tsejtu junu Yavé' mumunu manbakami. \p \v 5 Naa Lot bain ya' apiku Abram tsaaya, naa uveja juula, naa wagaa juula, naa yaba bulu nemu chachilla bain pure' miyaami. \v 6 Tsa deju', yala' chuinshaya naake' kumuinchi animaalanu millangue awakaren tsaala, tsenmin mu bain tiba pure' tandene jude' mitya, naake' bulu chun tsaala. \v 7 Tsa' mitya Abram' wagaa washkemu chachilla, Lot' wagaa washkemu chachillaba vingue vinguekila. Tsenmin juntsa tinbunu naa Canaánnu sera' jimula bain, naa Fereznu sera' jimula bain jundalan chumuwaala. \v 8 Tsenñu Abram ma malu Lotnu tsandimi: Iya ñubaya paande deeyu. Tsa' mitya laatala peletu juu urajtuve, naa ñu' wagaa washkemu chachilla bain, in wagaa washkemu chachillaba peletu kiikentsuñu urajtuve. \v 9 Ñu naaju tu mujñuba kanu kumuinchi junga jatsanave. Tsa' mitya iba velasa tenve. Ñu jalandyasha jinmalaya, iyaa urandyasha jinu tsuyu; tsaaren ñu urandyasha jinmalaya, iyaa jalandyasha jinu tsuyu, timi. \p \v 10 Tsenñu Lot Jordán pisha ke-eetu tsamantsa aa jatsuwa juu Sóar kaa pebulu deechusha tsaa pi puu jina' Yavé' Eden vijtyanu keekiñuna kata-eemi, matyu Egipto keraawaami. (Tsaawaamiya kayu Yavé, naa Sodoma pebulunu bain, naa Gomorra pebulunu bain dekike' pirendyunu uwanaa tsaawaami.) \v 11 Tsejtu Lot kumuinchi juntsa Jordán aa jatsuwaa mi'ke' katu, ya' punu tenanu pensangue' keeñuya, pajlanu deechushaa jimi. Entsaitaa Abram Lotba vela' jimi. \p \v 12 Tsenñu Abramya Canaán tusha chunu shuwanmala, Lotya jatsuwasha chumu pebulutala chunu jimi, Sodoma pebulu keesha, \v 13 tsaaren junga chumu chachillaya firu' kiikemu deju', Yavénu ujcha lan chuchunamu jula; juntsanainshaa Lot ji' chuimi. \p \v 14 Tsenñu Lot Abramnu vela' jiñu, bene Yavé tsandimi Abramnu: Aanu ñu' chunu tenanu ñu naana'ba ura' ke-eekide nurtesha bain, sursha bain, pajlainsha bain, naa pajvinsha bain. \v 15 Iya kumuinchi ñu kata-eekintsushu juntsa tu ñunu dekuwanu tsuyu, tsenmala naa-uwanuba ñu' tu ju', naa bene ñunu sera' jimulachi bain junu tsuve. \v 16 Tsenmin ñunu sera' jimu chachillanu ñiipeeba juñu seenguen tsanguenu tsuyu. Tsa' mitya, naajunga ñiipeeba mikanu jutyushu, naa ñunu sera' jimu chachilla bain mi'nu jutyui seranu detsuve. \v 17 ¡Tsa' mitya kujpa' jide! Tsai' entsa tu, naaju bareñu bain, naaju bunguñu bain, deneide; iya ñunu kuwanu tsuyu, timi. \p \v 18 Tsenñu Abram, ya' yapaya demangatu, Mamré mumu ruku' ensina chi chunu tenashaa yapaya ke' manchuimi, Hebrón pebulu keesha. Tsejtu junaa Yavénu balengure' keewaanu, ufeenda tsure' ju'kenunu main ke' chujtimi. \c 14 \s1 Abram Lotnu livee kemi. \p \v 1 Jumaa tinbunu Sinar pebuluchi rei chumu Amrafel bain, naa Elasar pebuluchi rei chumu Arioc bain, naa Elam pebuluchi rei chumu Quedorlaómer bain, naa Goím pebuluchi rei chumu Tidal bain, \v 2 mantsa rei chumulanu vinguila: Sodoma rei Beranu bain, Gomorra rei Birsánu bain, Admá pebulu rei Sinabnu bain, Seboím pebulu rei Semébernu bain, tsenmin Bela tityumee, Sóar tiitinu pebulu reinu bain kundaa vinguela. \v 3 Tsenñu entsa man reila yala' suutadulanu Sidim jatsuwanu dewakukaala, Pemu tinu lamaa juinsha. \v 4 Rei Quedorlaómerya juntsa man reilanu 12 añu benga' tyullaa tanamuwaami. Tsaaren 13 añushaya juntsa man reila de-ajaatse'tuware', vinguenu tiyala. \v 5-6 Tsenñu juntsa masku añuchi rei Quedorlaómer, naa yaba buunamu reila bain, Astarot Carnaim tusha jila, tsejtu junu Refanu sera' jimu chachillanu vingue' puila. Bene Ham tusha Zuznu sera' jimu chachillanu bain puila, tsenmala Emnu sera' jimu chachillanuya Savé-quiriataim tusha vingue' puila, tsenmin Hornu sera' jimu chachillanu bain Seír kuyisha debenga' tyuli' tsaa tiba den chutyu keesha El-parán tena jingue bendaakila. \v 7 Tsai' Quedorlaómer yaba nemulaba miindu, En-mispat tityumee, Cadés tiitinu tenanu vijila. Tsejtu Amalecnu sera' jimu chachilla' chundala miindu yalanu debenga' tyulikila, tsenmin tsaren kila Hasesón-tamar tusha chumu Amornu sera' jimu chachillanu bain. \p \v 8-9 Tsenñu Sodomanu chumu rei bain, naa Gomorranu chumu rei bain, naa Admánu chumu rei bain, naa Seboímnu chumu rei bain, naa Belanu, tsandityu' bain, Sóarnu chumu rei bain, Sidim jatsuwasha jila. Tsejtu junu entsa man reila, naa Elam pebuluchi rei Quedorlaómernu bain, naa Goím pebuluchi rei Tidalnu bain, naa Sinar pebuluchi rei Amrafelnu bain, tsenmin Elasar pebuluchi rei Ariocnu bain, entsa taapai reilanu vinguila. \v 10 Juntsa Sidim jatsuwatala maalin tujuru juja'tenami. Tsenñu Sodoma rei bain, Gomorra rei bain nepiyandu, juntsa jurutala devi' pantsudila, tsenmala mantsa reilaya kuyitala tene nepiyaila. \v 11 Tsejtu puimulaya Sodoma pebulunu bain, naa Gomorra pebulunu bain ti tadeeñuba dekake', naa yala' fintsumi uukara bain dekake', junu demalu' miila. \v 12 Tsejtu Sodoma pebulunaa, Abram' apiña Lot bain chumuwaañu' mitya, yanu bain ka' peesu chachi juu tireke' tsaa ya ti tañu bain juntsalaba deka' jiila. \p \v 13 Tsenñu ma unbere peyai'mujchi livee i' nepimu, hebreo chachi tiitinu ruku Abramnu, matyu Mamré tinu ruku Amornu sera' jimu chachi' ensina chi paasha chuñu' mitya, junga jitu dewanditimi. Mamréya, Escolchi bain, Anerchi bain naatalawaami; yalaa Abramba veta' veta' balelave'nu ti' tsai shuwamuwaala. \p \v 14 Tsenñu Abram ya' apiña peesu chachi juu kayañuba mijatu, yaba chu' awamula tiba kenu mijakaralanu tene 318 ruku mi'ke' katu, juntsa reilanu Dan pebulu nurtesha jingue bendaa kemi. \v 15 Tsejtu dekepeñu Abram yachi tiba kiikemu chachillaba juntsa reilanu vinguiji', ya' chachillanu mantsa mantsa devela' eetu, mijaindetyu ke' mijakaake', debenga' tyuli', Damasco pebulunu pensanguenmalaya nurtesha chumu Hobá pebulubi jingue bendaakila. \v 16 Tsanguetu juntsa reila' tiba deka' jiñu jumula demanchipakila. Tsanguitaa Abram ya' apiña Lotnu livee kemi, tsenmin kumuinchi ya ti tawaañuba juntsala bain demangake', naa supulanu bain, tsenmin kayu vee chachillanu bain deliveekemi. \s1 Melquisedec AbramnuDioschi ura' ikaami. \p \v 17 Abram, Quedorlaómernu bain, naa yaba buunamu reilanu bain depulla' miintsuñu, Sodoma pebulunu rei pumu ruku Abramba katawanu ti', Savé tinu jatsuwasha ji' keenami, challa Reichi tinu jatsuwasha. \v 18 Tsenñu Salem pebuluchi rei jumu Melquisedec pan bain, binu bain kala' kumi, yaa aa kai'sha chumu Dioschi chachilla' mitya Diosnu kalen jimu ruku juwaami. \v 19 Tsejtu Melquisedec, Abramnu Dioschi mika ura' isa ti' patu, entsandimi: Naa selu bain, naa tu bain kemu aa kai'sha chumu Dios, Abramnu mika ura' ikaasa. \v 20 Tsenmin aa kai'sha chumu Dios yuj urave tikayasa, ñunu ñu' kundaalanu ñu' tyaapanu kuwa' puikare' mitya, timi. \p Tsenñu Abram Melquisedecnu, reilanu machi'ke' tiba demangañu jumu paitya pela vele' manbaate kumi. \v 21 Tsenñu bene Sodoma pebulu rei, Abramnu tsandimi: Kumuinchi livee kikishu juntsa chachillanuya inu demanguwaka, tsaaren yala ti taawa deeñuba juntsaya deka' shuwade, timi. \p \v 22 Tsenñuren Abram tsandimi: Aa kai'sha chumu Diosnu paka' uwain tsanguenbera kenu tsuyu ti', in tyaapa usake' naa selu bain, naa tu bain kemu Yavénu entsandintsuyu: \v 23 Naa jilu juuñu bain, naa sandaliachi ma chuwa juuñu bain, naa ñuchi ti juuñu bain kan jutyuyu tintsuyu, tsenmalaa ñu: In mityaa tsai' taruku tiyave, ti'nutsu. \v 24 Tsenmin iyaa tiba kan jutyuyu, tsaaren in chachilla yumaa fidekishu juntsaya naake' manguwan tsaayu. Tsaaren iba bulu jimula Aner bain, Escol bain, naa Mamré bain, yalaa yala' mityaya tyeeba kanu detsuve, timi. \c 15 \s1 Dios Abramba veta' veta'tsanguenu shuwami. \p \v 1 Tsejtu bene entsa-i' puiñu Abramnu Yavé kipin tsa-i' katawatu entsandimi: Abram, jeetyatyude, iyaa ñunu la'kamu juyu. Tsa' mitya ñu' kakenuushu juntsa, tsamantsa aawa junu tsuve, timi. \p \v 2-3 Tsenñu Abram pakatu tsandimi: Bale Ruku Yavé, ñuya mive naa iya na miyajtuñu bain. Tsaaba ¿tyeenguenaa in kakenu juuwaashu juntsa balenu jun? Ñuya naa maliba inu na kuwaindyuñu, in miyanu chachi Eliézer, Damasco pebulu chachee, inchi tiba tañu jumula demandashuwamu tiyanu tsuve, timi. \p \v 4 Tsenñu Yavé manbakatu tsandimi: Juntsa rukaa ñuchi tiba tañu jumula demandashuwanu jutyuve. Ura ñu' na jumaa ñuchi tiba tañu jumula demandashuwamu junu tsuve, timi. \p \v 5 Tsejtu Abramnu Yavé avindala miya' luitu, tsandimi: Selusha ke'laakide, tsejtu ñuren mi'nuu jutuya kumuinchi makara mi'de. Uwain ñunu sera' jimu chachilla bain juntsai seranu detsuve, timi. \v 6 Tsenñu Yavé naatiñuba Abram keenguemi. Tsenñaa Yavé, ya naakesa tyañuba tsanguen chumu kuremi. \v 7 Tsejtu Yavé tsandimi: Iyaa ñunu Babilonia tusha, Ur pebulubi churen, entsa tu kuwanu kalare' jamu Yavéyu, timi. \p \v 8 Tsenñu Abram tsandimi: Bale Ruku Yavé, ¿nejtaa entsa tu uwain inchi tiyanuuñuba iya entsai mijanu juwa? timi. \p \v 9 Tsenñu Dios tsandimi: Ma wagaa bain, ma supu chibu bain, naa llupu uveja bain main taade, tsaaren main main pen añu juundene; tsenmin wa'pupu bain main, naa paluma kaana bain main taade, timi. \p \v 10 Tsenñu Abram kumuinchi entsa animaala Diosa' junga tajimi; tsejtu main main kejtaa dechilike', manba manba kaju'talake tsuumi. Tsaaren pishkulanuya chilindyumi. \v 11 Tsenñu juntsa pemu tsumu animaalanu, pete fimu pishkula pajtya pajtyaila, tsenñuren Abram majukaakaakemi. \v 12 Tsejtu dekependu' kakensha Abram tsamantsa kasandya' kasmi. Tsenñu wajtunuren, ya' keetala yapijurui paijñu, Abram yuj jeetyami. \v 13 Tsenñu Yavé tsandimi: Ñu mijasa tenve, naa ñunu sera' jimu chachilla bene vee tusha deji' chu', yaichi manda-i' taawasha kemu chachi juu detiya', firu' in dechu', 400 añu tsaa chunu deeñuba. \v 14 Tsaaren naaju chachillaa ñullanu yaichi manda-i' taawasha kemu chachi detireñuba, juntsalanu iya taaju iware' puitenu tsuyu, tsenmala bene ñunu sera' jimula demalivee-i', junu tiba pure' taa malu' miinu detsuve. \v 15 Tsaaren ñuya derukutu tiba jutyu, nejuu chu' peya', ñu' tinbu rukulaba manbuudiinu tsuve. \v 16 Tsenmala juntsa 400 añu insha ñunu sera' jimula entsa tunu bene maanu detsuve. Tsaaren ñunu entsa tu kayu kuwaindyumiya, chaiba Amornu sera' jimu chachilla firu' deke' juntsan mitya tu chipainuu kendetyuñu' mityaa tsaayu, timi. \p \v 17 Tsejtu yumaa pajta dishu' viñu deyajuruinu uwanu ma piyama ñivijcha butyutintsu kataamin, naa ñinbuchu bain main unsururuu katawami; tsai' junu chillaa tsumu animaala' kejtala dapulla pullaila. \v 18 Tsejtu juntsa malunun Abramnu Yavé yaba veta' veta' tsanguedaa titu, entsandimi: Entsa tu bene ñunu sera' jimu chachillanu kuwanu tsuyu, matyu Egipto pibi kuwamin, Éufrates aa pibi jingue kuwanu tsuyu, \v 19 ura pañuya Quennu sera' jimu chachilla' tu bain, naa Queniznu sera' jimu chachilla' tu bain, naa Cadmonnu sera' jimu chachilla' tu bain, \v 20 naa Hetnu sera' jimu chachilla' tu bain, naa Fereznu sera' jimu chachilla' tu bain, naa Refanu sera' jimu chachilla' tu bain, \v 21 naa Amornu sera' jimu chachilla' tu bain, naa Canaánnu sera' jimu chachilla' tu bain, naa Gergesnu sera' jimu chachilla' tu bain, naa Jebúsnu chumu chachilla' tu bain dekuwanu tsuyu, timi. \c 16 \s1 Agar ya' na Ismaelba \p \v 1 Sarai, ya' ruku Abramnu naka' kuwakenuu jutyumi, tsaaren Egiptosha chumu shinbu yachi manda-imu, ya' mumu Agarnu miyawaami. \v 2 Tsejtu Sarai Abramnu tsandimi: Yavéya inu navikareindyuñu' mitya, inchi manda-imu shinbu Agarba tsude; ñu yaba tsainmalaya, iya ya' mityaa na miyandikeenaaba jukeemeete, timi. \p Tsenñu Abram, Sarai tsandiñu, meenguemi. \v 3 Tsenñu Sarai, yachi manda-i-iimu Egipto cha' shinbu Agarnu ka', tsaa Abramba tyushtekemi. Entsaimiya Abram Canaán tusha yumaa paitya añu chuntsaa juntsaa puimi. \v 4 Tsenñu Abram Agarnu ka' yaba tsuñu, Agar navimi. Tsejtu Agar naviimiren yanu mandanguemu shinbu Sarainu, yuj jatsa' kure' keendundami. \v 5 Tsenñu Sarai Abramnu tsandimi: Agar inu jatsa' kure' keekeekiñuba juntsaya ñu' kuipave. Iyaa yanu ñuchi kama shinbu juu tirenu kuwayu, tsaanun challa entsai' navimee yaa kayu inu pullayu tyatyaive. Tsa' mitya Yavéya mijasa naa ñaa kuipañu bain, naa iyaa kuipañu bain, timi. \p \v 6 Tsenñu Abram pakatu tsandimi: Ñu' mandanguenu shinbunuya ñu naakenu tenñuba tsanguide, timi. \p Tsenñu Sarai pure' firu' kiikiñu, tsaa Agar nepiyaimi. \v 7 Tsenñu Yavé' anjee tiba den chutyuin tenasha Sur mumu tena jinu miñu keesha, tu tainsha pi fale' pusu tiyamu kelunu Agarnu katami. \v 8 Tsejtu tsandimi: Saraichi manda-imu shinbu Agar, ¿nukaa pu' jandu iyu, tsenmin nukaa jindu iyu? timi. \p Tsenñu Agar pakatu: Inu mandanguemu shinbu Sarainu nepiya' nendu iyu, timi. \p \v 9 Tsenñu Yavé' anjee tsandimi: Ñunu mandanguemu shinbu' junga miide, tsejtu ya naa naatiñu bain kumuinchi meenguide, timi. \p \v 10 Tsenmin Yavé' anjee kayu tsandimi: Bene ñunu sera' jimu chachillanu bain pure' seewaakenu tsuyu. Tsangue' muba demi'nu jutyungaanu tsuyu. \v 11 Tsenmin ñu napu' mitya nakanu tsuve, tsejtu Ismael mumaa pude, Yavéya ñu llakingues neñuba meeñu' mitya. \v 12 Tsenmin Ismaelya jeendala wajkujtu buru juuñuu junu tsuve, tsenmin naajulanu bain maaliren vinguenu tsuve, tsenmala veela bain ya maali juunuren vinguenu detsuve, tsenmin naa mutyaindetyu bain ya' naatalala' ajuushaa yapaya ke' chunu tsuve, timi. \p \v 13 Tsejtu Agarnu Yavé papatiñu, ya bain Yavénu mumu putu entsandimi: Ñuya inu keenamu Diosve, timi. Tsejtu: “¿Uwain inu keekeenamunu katatunguiwa?” tyami. \v 14 Tsa' mityaa naa juntsa pusunu bain “Chu' inu keenamu' pusu” mumu pumi. Tsenñu juntsa pusu Cadés bain, naa Béred bain chunu kejtaa tenashaa jumi. \p \v 15 Tsenñu Agar, Abramnu na main ka' kuwañu, Ismael mumu pumi Abram. \v 16 Tsenñu Ismael nakayanu tinbunu Abram 86 añu juuwaami. \c 17 \s1 Dios ya' chachillanu veta' veta'tsanguenu pa' señas kekaami. \p \v 1 Abram 99 añu juunu uwanu Yavé yanu katawatu tsandimi: Iyaa tiba kekaanuu jumu Diosyu. Tsa' mitya in ajuushaya, ñu' chungama tiba deechu' juu chude. \v 2 Tsenmala iya ñuba veta' veta' naakenu pa'ba tsangue', ñunu bene sera' jimu chachillanu pure' seewaakenu tsuyu, timi. \p \v 3 Tsenñu Abram, Dios kayu yanu pa' jintsuren teledi' ya' llashkapa tunu tapa'kanbera waikemi. \v 4 Tsenñu Dios tsandimi: Entsaa iya ñuba veta' veta' tsanguedaa tiñu jumuve: ñuya main main ma uñichi uuden juu vee vee chachi chumula' apa junu tsuve. \v 5 Tsenmin umaa Abram mumu jutyunu tsuve. Challaya ñu' mumu Abrahamya majunu tsuve, matyu iya ñunu main main ma uñichi uuden juu pure' vee vee chachi chumula' apa tirenuuñu' mitya. \v 6 Tsenmin ñunu bene sera' jimu chachillanu pure' serawaakenu tsuyu; naa vee vee chachi chumula bain ñunu tene sera' ji', mantsala rei miyaa bain tiyanu detsuve. \v 7 Iya ñuba veta' veta' tsanguedaa ti', naa ñunu sera' jimu chachillanu bain bene tsaren kenu tsuyu tiñu jumuya entsaa juntsave: Iyaa ñu' Dios junu tsuyu, naa ñunu bene sera' jimulachi bain iren naa-uwanuba yala' Dios junu tsuyu. \v 8 Ñunu bain, naa ñunu sera' jimulanu bain, challa ñu' chunashu juntsa Canaán tu dekuwanu tsuyu naa-uwanuba ñuichi junutsu, tsenmala iyaa ñulla' Dios junu tsuyu, timi. \p \v 9 Tsenmin Dios, Abrahamnu kayu patu tsandimi: Tsaaren ñu bain, naa ñunu sera' jimula bain, kayu jungajte sera' jimula bain, iba veta' veta' naakenu pa'ba juntsanu naa-uwanuba meenguidei. \v 10 Tsenmin umaa kumuinchi ñulla unbee rukulaya Dioschi deeve ti' señas junu detsuve; juntsaa iya ñuiba veta' veta' tsanguenu tsuyu ti' pañu keewara junu tsuve. Tsaañu' mitya kumuinchi ñulla, naa ñullanu sera' jimulanu bain tsarenguenu detsuve. \v 11 Tsa' mitya ñulla llu kika dedaakanmalaa, iya ñuiba veta' veta' tyeenguenu pamuñuba juntsaa keewara junu tsuve. \v 12 Uma ajkeshaa ñuitala naajulaba unbeena na dekayanmalaya mandishpen malu insha Dioschive ti' juntsangue' señas kiikenu dejuve, naa ñulla' kaillanu bain, naa ñulla' yasha nakayamu kaillanu bain, naa vee chachilla ñuichi manda-inu ati'kayamulanu bain. \v 13 Tsa' mitya ñu' yasha nakayamulanu bain, naa ñu' lushinchi ati'kañu manda-imu chachillanu bain munuba laakaatyumujchi tsaandene kenu juve. Tsenmalaa iya ñullanu veta' veta' tsanguedaa tiñu keewara jumu ñulla' allanu naa-uwanuba ñulla' chungamaya tsananu tsuve. \v 14 Tsaaren mun Dioschi kuranu ti' señas jutyuya, ñulla' kejtsapala juka'laranu tsuve, yaa iya ñuiba veta' veta' tsanguedaa tiñu palaanu meenguityun mitya. \s1 Isaac nakayanu juve, timi Dios. \p \v 15 Tsejtu Abrahamnu Dios entsa bain tsandimi: Ñu' shinbu umaa Sarai mumu jutyunu tsuve. Challaa ya' mumu Sara junu tsuve, Sara titu “rei' na'ma” titundive. \v 16 Yanu ura' ikaanu tsuyu, tsejtu Saranu na main kakare' ñunu kuwanu tsuyu. Tsenmala yaa vee vee chumu chachilla' ama junu tsuve. Tsenmin juntsalanu sera' jimulanaa rei bain tiya' chuchudinu detsuve, timi. \p \v 17 Tsenñu Abraham ya' llashkapa tunu tapa'kanbera waike' entsangue pensanguetu uukami: “¿Tsejtu ma unbere 100 añu ma juuba, na miyandi' ya' apa tiyanu juchunga? ¿Tsenmin Sara bain 90 añu ma juuba nakachunga?” tyami. \v 18 Tsejtu Diosnu tsandimi: ¡Tsaaba juñuya Ismaelya ñuchi ura' in chusa! timi. \p \v 19 Tsenñu Abrahamnu Dios pakatu tsandimi: Iya patyeeshu juntsaa ñu' shinbu Saraa ñunu na main ka' kuwanu juve titundiyu, tsenmala ñu Isaac mumu punu tsuve. Tsejtu iya veta' veta' tsanguedaa tyeeshu juntsa yabaa tsangue' jinu tsuyu, tsenmee naa yanu bene sera' jimu chachillanu bain veta' veta' ñuiba naakenu pa'ba naa-uwanuba tsangues jintsunu tsuyu. \v 20 Tsenmin Ismaelnu bain ura' ikaanu tsuyu, ñu' pañu palaanu mere' mitya. Tsejtu na pure' miyandiwaakenu tsuyu, tsangue' naa yanu sera' jimu chachillanu bain pure' seenguikaakenu tsuyu. Ismaelya 12 uñilachi ya' apa junu tsuve, tsenmin yanu ma aa bulu chachilla' apa tirenu tsuyu. \v 21 Tsaaren iya veta' veta' tsanguedaa tiñu jumuya Isaacbaa tsanguenu tsuyu, ñunu masku añusha entsa malutala Sara naka' kuwakenu juushu juntsa naba, timi. \p \v 22 Tsejtu Abrahamba Dios dekuindake' dyatu, junu malu' miimi. \v 23 Tsenñu Dios yanu naake uudenguiñuba tsanguetu juntsa malunun Abraham ya' na Ismaelnu Dioschi señas kemi, tsenmin naa yachi tiba kiikemu chachilla ya' yanu nakayamulanu bain, naa ya' lushinchi ati'kayamu chachillanu bain, matyu kumuinchi ya' yanu chumu unbee rukulanuya señas dekikemi. \v 24 Abraham 99 añu juunu uwanaa Dioschi señas imi. \v 25 Tsenmala ya' na Ismaelya 13 añu juunu uwanaa señas imi. \v 26 Tsa' mitya ma malunun Abraham bain, naa ya' na Ismael bain, \v 27 naa ya' yanu kumuinchi unbee ruku chumula, matyu yachi tiba kiikemu chachilla ya' yanu nakayamula bain, naa ya' lushinchi vee chachillanu ati'kañu kayamula bain Dioschi señas ila. \c 18 \s1 Abrahamnu Dios na mainkunu pami. \p \v 1 Abrahamnu Yavé katawami, Mamré mumu cha' ruku' ensina chi paasha, Abraham ya' yapaya juukapanu chunanu uwanu, matyu pajta katyu ura iinutala. \v 2 Abraham mishu jeeke' ke-eetu pen ruku ya' ajuusha uyudena katami. Tsejtu katamin yalanu mikanu kujpaimi. Tsai' teledi' llashkapa tunu tapa'kanbera waiketu \v 3 tsandimi: In bale ruku, iya ñuchi tiba kiikemu ruku ura' katawañuya, tsantsaya te' miityude tinu tenve. \v 4 Ñullaren tsaa demutyañuya pi jayu taakaanu tsuyu ñulla neepa manbitsaanudetsu, tsai' jayu entsa chi faapanbelesha lekanudetsu. \v 5 Tsaaren ñulla entsa ñuichi tiba kiikemu ruku' chuinsha depuijañu' mitya, ñulla kayu ajkesha miji'mujchin jayu mandeelanudetsu iya ka tyeeba fikenuuñuba taanu tsuyu, timi. \p Tsenñu yala tsandila: Tsaaya tsanguiñuba urave, tila. \p \v 6 Tsejtu Abraham ya' yapayasha mavitu, Saranu tsandimi: ¡Apain! mika 20 kiluya, pan kenu ura' llujpe tene ka', pan te' kide, timi. \p \v 7 Tsejtu Abraham yangachi wagaa panbasha ji', llupu wagaa kayu nakululuu mi'ke' ka', yachi manda-i' yanu washkemu chachinu kuwami. Tsenñu entsa ruku wajtunun jeke akaami. \v 8 Tsejtu Abraham wagaa alla akara katu, naa kitsu bain, naa chu'pi bain ka' taji' yalanu kuwami. Tsejtu yala juntsa chi panbelenu panda findetsun kayu ti demenestendyañuba ka' kuwa kuwakenu junga yala' keesha kalen uyunami. \p \v 9 Tsejtu juntsa yaa nemu rukula bene Abrahamnu pake'meetu tsandila: ¿Ñu' shinbu Sara nuka naanatun? tila. \p Tsenñu Abraham pakatu: Junga yapayasha putun tsaave, timi. \p \v 10 Tsenñu ma ruku tsandimi: Ma añu insha manen yaa janu tsuyu, tsenmala juntsa tinbunaa ñu' shinbu yumaa na main miyanu tsuve, timi. \p Tsenñu Sara juntsa tsandimu ruku' benesha yapaya juukapasha puturen kumuinchi naati kuinda kendetsuñuba meenami. \v 11 Tsaaren Abraham bain, naa Sara bain yumaa pure' rukuula, tsenmin Saraya shinbunchin naa asa bain yumaa mangueewaatyu jumi. \v 12 Tsa' mitya Sara entsandyatu dus uukami: “¿Naa itaa ka iya mallee naka' sunbechaanga, challa naa in ruku bain, naa i bain tsamantsa ruku deju'ba?” tyami. \v 13 Tsenñu Abrahamnu Yavé tsandimi: ¿Nenñundi Sara yumaa deshinbuuya na mallee kanu jutuuwa tya' uukantsumi? \v 14 Tsejtu ¿Yavéchi tiiñuba ken jutyuu juñanga? Masku añuchi juntsainu tsuve tiñu tinbutala manen maanu tsuyu, tsenmala Sara yumaa na main miyanu tsuve, timi. \p \v 15 Yavé entsandiñu, Sara meetu, jeetyami, tsejtu anbukuinda ketu entsandimi: Iyaa uukabandindyuyu, timi. \p Tsenñu Yavé tsandimi: Tsa jutyuve, uwain ñu uukave, timi. \s1 Abraham Diosnu Sodomanutibanguityusa tya' pami. \p \v 16 Tsejtu bene panda fi' demangujtu juntsa rukula Sodoma jijiinu deechushaa ke-eedi' jindetsuñu Abraham me-eesuukiimi. \v 17-18 Tsenñu Yavé entsangue pensanguemi: “¿Abrahamnaa tsamantsa pude aa bulu chachilla tiyanu deeñu' mitya, tsenmin ya' mityaa kumuinchi chachilla Dioschi ura' inu deeñu' mitya, yanu wandinjui'tuuwa, iya naakenu ju'ba? \v 19 Tsenmin yaa, ya' kaillanu bain, naa yanu bene sera' jimu chachillanu bain in uuden jumula mijakare', tsenmin tyee ura' deechu' juñu bain juntsaa kikaanutsu iya yanaa mi'ke' kayu, tsenmalaa iya tsanguenu juyu tyeeshu juntsa bain kumuinchi tsainutsu.” \v 20 Tsejtu Yavé tsandimi: Sodoma pebulu' chulla bain, naa Gomorra pebulu' chulla bain firu' kenchiya tsamantsa dajka deeve tiidetive. Tsa' mitya yala' kenu ujchaya tsamantsa urajtu deeve. \v 21 Tsaañu' mitya challa junga jindu iyu. Yala' ujcha tsamantsa urajtu juñu, inu naati pa' paka pakadekiñuba junga jitaa uwain tsaañuba mijanu tsuyu, timi. \p \v 22 Pai ruku yaba nemulaya Sodoma pebulusha jila, tsenñu Abrahamya Yavé' ajuunun uina shuwami. \v 23 Tsejtu Yavé' junga kayu kalen jiitu, entsandi pake'meemi: ¿Kuipajtulanu bain, kuipalaba bulu dekike' pirenujtuuyu? timi. \v 24 ¿Tsandenna juntsa pebulunu kuipajtu chachilla mika manchungaa dechuñuba, juntsa 50 chachilla' mitya juuñuba livee kityu' tsaa dekike' pirenujtuuyu? \v 25 Tsenmin kuipajtu chachillanu, kuipa juu chachillaba bulu detu'nu pensaa jutyumee tenve ñuya, yala buluren firu' kiikemuñungue ke' puitenu. ¡Juntsaa tsangueñu urajtuve! ¿Tsejtu ñaa kumuinchi entsa tunu kavitu kemu bale ruku jutyuu? ¿Tsejtu kuipa jutyu chachilla' mitya naakeñu urañuba juntsa ken jui'tuuyu? timi. \p \v 26 Tsenñu Yavé tsandimi: Uwain Sodoma pebulunu tiba kuipajtu chachilla manchungaa dechuñu katashu juntsaa, yala' mityaren kumuinchi junu chumulanu tibanguen jui'yu, timi. \p \v 27 Tsenñu Abraham manbatu tsandimi: Naa ñu Dios juñu, iyaa ne chachi juju', ñunu tsandinu jutyuñuba, tsandintsuyu. \v 28 Tsandenna ¿kuipajtula 50 chachi tiyanu manda faataa juñuba, juntsa manda faata jumula' mityaba, kumuinchi pebulu dekike' pirenujtuuyu? timi. \p Tsenñu Yavé tsandimi: Uwain taapaichunga mandaaba kuipajtu katashu juntsaa, dekike' piren jui'yu, timi. \p \v 29 Tsandenna kuipajtu chachilla 40 ne judeeñaa ¿naa kenu juyu? timi Abraham. \p Tsenñu Yavé tsandimi: Juntsa 40 chachilla' mityan pebulu dekike' piren jui'yu, timi. \p \v 30 Tsenñu Abraham u'ta manditu tsandimi: Juntsanun patintsuñu inu ajaavityuka. Tsandenna penchungaren kuipajtu kataakitaa, ¿naa kenu juyu? timi. \p Tsenñu Yavé tsa mandimi: Naa 30 judeeñu bain, juntsa pebulunu dekike' piren jui'yu, timi. \p \v 31 Tsenñu Abraham kayu pa' jindu tsandimi: In Bale Ruku, naa ñunu entsandintsun jutyuñuba tsandintsuyu, tsandenna kuipajtu chachilla mika mancha'luraaba kataakishu juntsaa, ¿naa kenu juyu? timi. \p Tsenñu Yavé manbakatu tsandimi: Juntsa 20 chachilla' mityan pebulunu dekike' piren jui'yu, timi. \p \v 32 Tsenñun Abraham kayu pa' jindu tsandimi: Tsantsaya, in Bale Ruku, inu ajaavityuka, tsaaren entsan manbatinu tenve, tsenmin bulla manban jui'yu. ¿Tyee kenu juyu, tsandenna paityaaba kataakishu juntsaa? timi. \p Tsenñu Yavé tsandimi: Naa juntsa paitya' mitya bain, juntsa pebulunu dekike' piren jui'yu, timi. \p \v 33 Tsenñu Yavé Abrahamba depa' dyamiren yanu shuike' miiñu, Abraham ya' yapayasha miimi. \c 19 \s1 Dios Sodoma pebulunu bain, naa Gomorranu bain ju'kemi. \p \v 1 Yumaa ma dekependu' kakensha, juntsa pai anjeela Sodoma pebulusha vijila. Tsenñu Lot, pebulu vinu juukapasha cha' waku wakudinu tenanu chunatu, yalanu katamin, kujpa' jiimi, yalanu mikanu. Tsejtu teledi', llashkapa tusha tapa'kanbera waiketu, \v 2 tsandimi: Tsantsaya iya ñuichi tiba kiikemu ruku' yasha, entsa kepe kasnu vijadei. Tsenmin jungaa neepa bain manbitsaadei, tsa-i' ayu kepenenee miidei ñulla nuka jinu tsainduba, timi. \p Tsenñuren yala tsandila: Tsaave tennaren, lalaya chachilla' den nenu tenatalaa uma kepe tsudi' puinu detsuyu, tila. \p \v 3 Tsenñuren, Lot ya' yashaa miya' jinu ti' patintsuñu, yanu bendaake' jila. Tsejtu yasha dejiñu, Lot panda uu finuke ke' kuwa', naa pujkikaantsumi putyu pan bain ke' kuñu, juntsa yaajimu rukula fila. \p \v 4 Tsejtu kayu naa tsuba indetyuren kumuinchi junu Sodoma pebulunu chumu unbee rukulaya tsaa juntsa yanu yatai uidijila, mikaka unnaalabi julan kayu rukulabi jiin wa'dijila. \v 5 Tsejtu Lotnu ui'nbashiitu entsandila: ¿Nuka naadenain ñu' yasha uma kepe jadeishu juntsa rukula? ¡Avindala kalaade! Lalanu yaiba tsunu tenve, tiitila. \p \v 6 Tsenñu Lot yaiba panu faatu, ya' benesha juukapa narake mallu'mi. \v 7 Tsejtu tsandimi: In keranu rukula, tsantsaya entsa rukulanu tsamantsa firuuya kenu kityudei. \v 8 Iya pai na'ma miyayu naajulanuba tsa-i' kerajtulanu tene. Yalanaa kalarenmala ñulla ti kendenñuba tsanguidei, tsaaren entsa rukulanuya tibanguityudei, yalaa in junga yaajamu chachi deeve, timi. \p \v 9 Tsenñu yala tsandila: ¡Aanu baka' mijiide! ¿Ñuya vee mujtu chumu rukuren engu ja' chumee lalanu uudenguemu bale ruku tiyanu kikeechunga? ¡Tsaashu juntsaa challa ñunaa kayu yalanuba pullake firu' kenu detsuyu! tila. \p Tsandimin Lotnu jeke firu' kenu kedundalan, juukapa keesha dejiila leetyui-eenu. \v 10 Tsenñuren juntsa yaanemu pai rukula tyaapa deta-ere' Lotnu manga' ya' ya juusha manbuke', juukapa mallukikila. \v 11 Tsanguemin kumuinchi avindaa uinamulanu, naa kaa unnalanu bain, naa kayu rukulanu bain tsaa kapuka dedishpajtekaadekiñu, ya juukapa mi'ketindun katai'la. \v 12 Tsejtu juntsa yaanemu rukula Lotnu tsandila: ¿Enu kayu paande miyayu? Ñu' nalanu bain, ñu' na'malanu bain, naa ñu' kiyalanu bain, tsenmin munaa entsa pebulunu kayu paande miya'ba delumishti' enu nunbai jide. \v 13 Entsa tenanu dekike' pirenu detsuyu, matyu naa-uwanuba entsa tenatala chumu chachilla firu' kiidekiñu kuinda Yavé mijatindu lalanu dekike' pirenu eeñu' mitya, tila. \p \v 14 Tsenñu Lot, ya' kiya tiyainuu jumulanu keejitu tsandimi: ¡Te' kujpa', entsa pebulunu lu' jidei! ¡Yavé entsa pebulunu dekike' pirenu juve! timi. \p Tsenñuren ya' kiya tiyainuu jumula, Lotya ne aike' pandundive tyala. \v 15 Tsenñu yumaa ma dechayaintsuñu anjeela Lotnu entsandila: ¡Apain kujpa', ñu' shinbunu bain, naa ñu' pai na'malanu bain enu demanga' miide, lala entsa pebulunu dekike' pirendetsunmala ñui bain ika' taaju ki'nudetsu! tila. \p \v 16 Tsenñuren Lot te' lu'jinu kendyuñu, anjeela tsaa ya' tyaapanu ka' taluila, naa ya' shinbunu bain, naa ya' na'malanu bain demanga' tsaa pebulu avindaa mandaluila, Yavé yalanu tenbityañu' mitya livee kenu. \v 17 Tsejtu pebulu avindaa demalutu, ma anjee tsandimi: ¡Yangachi ji' livee ide! Tsaaren benesha jayuuba mangue-eetyude; entsa jatsuwa tenanu nutalaba jaiba uidikatyude. Ñuren peyandendyuñuya kuyishaa jide, timi. \p \v 18-19 Tsenñuren Lot tsandimi: Bale Ruku, iya ñuchi tiba kiikemu chachinu ñu ura' ju' inu livee ke' pure' uraa kikentsuve. ¡Tsaaren jungaa jindendyuve! Kuyishaya jin jutyuyu, naa ma tsandaa jintsu bain Dioschi taaju i' puiwara inu tapa'kajanmalaya pekeya'ba ikeenu juñu' mitya. \v 20 Tsaaren enu baanatyununu kaa pebulu juu main chuve. Inu juntsa kaa pebulushaa nepiya' ji' livee ikaaka, timi. \p \v 21 Tsandiñu anjee manbakatu: Ñu naatiñu bain tsanguenu tsuyu. Tsa' mitya entsa ñu manbatishu juntsa bain tsaren mangue' kaa pebulunuya dekike' piren jui'yu, \v 22 tsaaren challaren ¡apain! te' jide; ñuren juntsa pebulusha te' jindyuya kayu tiba kenu jutyuyu, timi. (Tsa' mityaa juntsa pebulu Sóar mumu vimi, matyu “añuñuu” titu.) \p \v 23 Tsejtu yumaa dechayaintsaa, Lot Sóar pebulusha tyuina jimi. \v 24 Tsenñu Yavéren naa Sodoma pebulunu bain, naa Gomorra pebulunu bain ñillu asufeeba juuya shuwa pajten tsangue' \v 25 juntsa keetala chumu pebululanuya, jundala chumu chachillanu bain millangaami, tsenmin juntsa jatsuwatala awamu buikiyalanu bain millangue ju'kemi. \v 26 Tsenñun Lot' shinbu ma uidika' benesha mangue-eemi, tsenmin tsaa tyayu tene tiya-i', cha' muute jui shuwami. \p \v 27 Juntsa ayunchi Abraham kepenene kujpa' jimi, ya nunbanaa Yavéba kuinda ke'ba juntsa tenanu. \v 28 Tsejtu Sodoma deechusha bain, Gomorra deechusha bain, tsenmin kumuinchi juntsa aa jatsuwatala bain ke-eetu tsaa tusha ñivijcharen luintsu kataakemi, matyu ñillu tsamantsangue llu'kandu ñivijcha e'laren tsanguentsu katami. \v 29 Dios entsanguitaa Lot' chunu jatsuwasha chumu pebululanu millangaami, tsaaren Abrahamnu mandenga' mityaa, Lotnuya mangalaami deju'kike' pirenu tenasha. \s1 Moab chachilla bain, Amónchachilla bain defaañu kuinda \p \v 30 Bene Lot Sóar pebulunu chunu jeetyatu, ya' pai na'malaba kuyi tenashaa ji' chuimi. Tsejtu yala pema tujuushaa chumu tiyala. \v 31 Ma malu ya' ave na'ma kayi na'manu tsandimi: Lala' apa yumaa derukuintsuve, tsenmin kumuinchi entsa tenashaya lalanu ka' chudinuu jumula ma unbereba dechutyuve, matyu naaju chachillaba tsaimu deeñu laa bain tsainu. \v 32 Tsa' mitya yanu viñaware', yaba detsu', yachi na miyandi', ya' mityaa maseradaa, timi. \p \v 33 Tsejtu juntsa keperen ya' apanu binu dekushkare' viñawaatu, ave na'ma yaba tsumi; tsenñuren ya' apaa mijaba i'mi, ne ti uwanaa ya' na'ma yaba tsaiñu bain, ne ti uwanaa mangujñu bain. \v 34 Tsejtu ayunchi ya' uñama ya' miyanu tsandimi: Iya kepe apaba tsaiyu, tsa' mitya uma kepe bain ma viñawaadaa, matyu ñu bain yaba tsunutsu. ¡Tsaitaa lala yachi na miyandi' ya' mitya maseradaa! timi. \p \v 35 Tsejtu juntsa kepe bain ya' apanu binu demanguwa' maviñawaatu kayi na'ma bain yaba tsaimi, tsenñuren ya' apaa manen mijaba i'mi, ne ti uwanaa ya' na'ma yaba tsaiñu bain, ne ti uwanaa mangujpañu bain. \v 36 Juntsaitaa Lotchi pai na'mala na vila, ya' apachiren. \v 37 Tsejtu ya' uñama unbeena miyanditu, Moab mumu pumi. Tsenñu juntsaa challa Moab chachillachi ya' apa tiyamuwaami. \v 38 Tsenmala kayi na'ma bain unbeenaren miyanditu, Ben-amí mumu pumi. Tsenñu entsaa challa Amón chachillachi ya' apa tiyamuwaami. \c 20 \s1 Abraham Abimélecba \p \v 1 Abraham ya' chunu tenanu malu' miitu, Négueb tusha miimi. Tsejtu junu Cadés pebulu bain, Sur pebulu bain chunu kejtaa tenatala chudimi. Tsejtu bene, junu vee mujtu chu' jamu chachi juu Guerar pebulubi chutu, \v 2 ya' shinbu Saranu ya' tsujkive tiitimi. Tsenñu Guerar pebulunu chumu rei Abimélec, Saranu taadei, ti' mandanguemi ya' shinbu tirenu. \v 3 Tsenñuren juntsa kepe Abimélecnu Dios kipibi tsandimi: Unbee miya shinbunun manga' mitya, ñu peyanun jutyunave, timi. \p \v 4 Tsenñuren, juntsa rei kayu juntsa shinbuba tsuindyu' mitya tsandimi: Bale Ruku, ¿ñu inu, in chachillaba tu'nu pensaa, lala tiba firu' kindetyuba? \v 5 Abrahamren inu juntsa shinbu ya' tsujkive tingayu, tsenmala ya bain uwain ya' kayaa tingayu. Tsa' mitya iya naa tsangue' supu manganu ke' bain, tiba firu' pensajtu tsangue' mitya tiba urajtuuya kendyuyu, timi. \p \v 6 Tsenñu kipibi Dios tsandimi: Iya miyu naa ñu tsangue' bain tiba firu' kenu pensajtu tsanguiñuba. Tsaañu' mityaa iya ñunu juntsa shinbuba tyushtenu kindyuyu, ñu inu ujcha lan jutyu. \v 7 Tsa' mitya challa juntsa rukunu ya' shinbu mangude; yaa in mitya pamu rukuve. Tsenmalaa ya ñu peyatyusa tyatu inu u'tandinu tsuve, tsaaren ñu manguwai'shu juntsaa, ñu bain, naa ñu' chachilla bain uwain peyanu detsuve, timi. \p \v 8 Tsejtu ayunchi Abimélec kepenene kujpatu, kumuinchi yachi tiba kiikemu chachillanu demikatu, ya ti kipi'ba dekuinda kemi. Tsenñu yala, rei tsandiñu meenatu, yuj jeetyala. \v 9 Tsejtu bene Abimélec, Abrahamnu janu mandanguetu tsandimi: ¿Tyee lalanu ketunguiyu? ¿Tyee ke' ñunu firu' dekiñaa, naa inu bain, naa in chachillanu bain tsamantsa ujcha lawaanuu ketunguiyu? Juntsaaya ki'nutsumive. \v 10 ¿Naake pensanguetaa entsanguiyu? timi Abimélec, Abrahamnu. \p \v 11 Tsenñu Abraham tsandimi: In pensaya entsa tenasha Diosnu meenguityu deeve tenñundiwayu tsandimi, tsandi'shu juntsaya in shinbu' mityan inu tu'nu dejuve tenñu. \v 12 Tsaaren ura uwaindiyu yaa in tsujkive; ya in apa' na'mave, naa in amachee ya' na'ma jutyuñuba, tsenñu i yaba buudi' chuyu. \v 13 Tsejtu Dios inu in apa' yanu lu' ji' vee mujtu jide ti' uudenguiñu, nunbatalaba nenu lu' jindu, in shinbu Saranu naaju pebulutala viji'ba iya ya' kayave, tide titu tsandiyu, timi. \p \v 14 Tsenñu Abimélec Abrahamnu ya' shinbu Saranu manguwatu, naa uveja juula, naa wagaa juula, naa tiba kiikemu chachilla unbee rukula bain, supula bain demekikemi. \v 15 Tsejtu tsandimi: Keekide, entsa in turen tsanave. Nunbatalaa ñuchi kayu urañuba mi'ke' ka' chude, timi. \p \v 16 Tsejtu Saranuya tsandimi: Ñu' kayanu 1.000 lepa lushi jeru kuwayu. Tsenmalaa kumuinchi ñuiba bulu pudenashu juntsala ñunu firu' panu deke'ba yala' firu' panu pensa manbashiinudetsu. Tsa' mitya muba ñunu firu' panu dejutyuve, timi. \p \v 17 Tsenñu Abraham Diosba kuinda keñu, Abimélecnu bain, naa ya' shinbunu bain Dios ura' mandiremi. Tsenmin yachi manda-imu shinbulanu bain de-ura' mandiremi nakanudetsu, \v 18 matyu Sara' mityaren, Yavé tsaa Abimélec' yanu chumu shinbulanuya maliba navinu jutyungue shuikeñu' mitya. \c 21 \s1 Isaac nakayami. \p \v 1 Yavé Saranu tyee tsanguenbera kentsuyu timuwa ju'ba, uwain tsangue ura' kemi. \v 2 Tsenñu Sara navi', na main ka' kumi Abraham yumaa derukuunuren. Tsejtu Dios naaju tinbutalaa tsainu tsuve tiñu bain juntsa tinbutalaa tsaimi. \v 3 Tsenñu Abraham Sara' ka' kuñu nanu Isaac mumu pumi. \v 4 Tsejtu nakayañu mandishpen malu insha Dioschi señas kemi, Dios naake uudenguemuwaañuba tsanguetu. \v 5 Abraham 100 añu juunu uwanaa Isaac nakayami. \v 6 Tsenñu Sara entsandimi: Diosya inu sunden uukakaave. Tsa' mitya mun iya na main miyandiñu demija' bain sundya' iba bulu uukanu detsuve. \v 7 ¿Maa iya Abrahamnu naka' kunu juve tya' pensa dekiñanga? Tsaanuren iya na main ka' kuwayu, yumaa derukuuñu bain, timi. \s1 Agar IsmaelbaAbraham' yanu juka'larala. \p \v 8 Kaana yumaa awañu chuchu tyaikikaala. Tsejtu chuchu tyaikikaanu malunu Abraham tsamantsangue chachi wa'kare' fandangu kemi. \v 9 Tsaaren Egiptosha chumu shinbu Agar' na, matyu Abrahamnu ka' kuwañu na jumu, Isaacnu firu ti' uukapuntsu katami Sara. \p \v 10 Tsejtu Sara, Abraham' junga jitu tsandimi: ¡Manda-i' taawasha kemu shinbunu ya' naba me-eede! ¡Entsa manda-i' taawasha kemu shinbu' naya in naba, ñu ti tañuba juntsa bulu deveenu jutyuve! timi. \p \v 11 Tsandiñu, Abraham tsamantsai vera' tyami, Ismael bain ya' nañu' mitya. \v 12 Tsenñu Dios tsandimi: Juntsa na' mitya bain, naa ñu' manda-imu shinbu' mitya bain pensandyatyude. Tsa' mitya Sara naatiñu bain tsanguide, matyu Isaacnu sera' jimulaa uwain ñunu sera' jamu kuranu detsuve. \v 13 Tsenmin ñuchi manda-imu shinbu' nanu bain, iya seewaanu tsuyu, ya bain ñu' nañu' mitya, timi. \p \v 14 Tsejtu ayunchi dishkepenene Abraham Agarnu pan kuwamin, animaa kika buusa bain pi puu kuwaminguemi. Tsangue' ya' beenbushusha pandekemi, tsenmin ya' nanu bain mangumingue': Miide, ti' me-eemi. Tsenñu juntsa shinbu nuka jindu'ba mijtu ne jiindu tiba den chutyun tena Beersebasha nentsumi. \v 15 Tsejtu animaa kikanu pumu pi de-iiñu, tsaa ya' nanu da'chichii panbeenu tsureke' \v 16 ya bain vee mujtu, junu baanatyununu ji' chudimi, ya peyantsu keenandyai'tu. Tsejtu ya' ama chudi' chunatu waawaandimi. \p \v 17 Tsenñu juntsa kaana bain waañu, Dios selusharen meemi; tsenñu Diosa' anjee Agarnu paputu tsandimi: ¿Tyeengues nendu iyu, Agar? Jeetyatyude, ñu' na challa naana' waañu bain Dios meeve. \v 18 Tsa' mitya ñu' nanu mangaide, tsejtu ya' tyaapanu tyaikityude, matyu iya yanu tsamantsangue seewaakaanu tsuyu, timi. \p \v 19 Tsejtu Agarnu Dios main pi pusu katakaañu, ji' animaa kikanu pi tyuwa mangue' Ismaelnu pi kushkaami. \v 20-21 Tsejtu Dios juntsa nanu ura' kemishtintsuñu, awa' tiba den chutyu Parán tusha chumi, tsenmin arku bain yavi' tya'kemu tiyami. Tsenñu bene ya' ama, main Egiptosha chumu na'manu supungakaami. \s1 Abraham Abimélecbaveta' veta' ura' kenu tiyala. \p \v 22 Juntsa tinbutala, Abimélec Abrahamba kuinda kenu jimi. Tsenñu ya' suutadu ama Ficol bain yaba bulu jimi. Tsejtu Abimélec Abrahamnu tsandimi: Ñu ti keñu bain Diosya kemishtimuñu bain mideeyu. \v 23 Tsa' mitya, challa enuren naa inu bain, naa in kaillanu bain, naa inu bene sera' jimu chachillanu bain firu' ken jutyuyu ti', Diosnu paka' uwain tsanguenbera kentsuyu tide. Tsenmin iya naake ñunu ura' keñuba ñu bain tsanguenu tsuyu ti', Diosnu tsandide, tsenmin challa ñu' chunashu juntsa tenasha chumulanu bain tsanguenu tsuyu ti', Diosnu paka' uwain tsanguenbera kentsuyu tide, timi. \p \v 24 Tsenñu Abraham pakatu: Diosnu paka' uwain tsanguenbera kentsuyu, timi. \p \v 25 Tsejtu junuren Abraham Abimélecnu jayu jatsandya' pami, matyu Abimélecchi tiba kiikemu chachilla yanu ma pusu machi'kemuwa deeñu' mitya. \v 26 Tsenñu Abimélec tsandimi: Maa ñullanu tsanguiñuba mijtuyu, naa ñu bain inu wandindyuve. Entsa kuindaya challaa mijayu, timi. \p \v 27 Tsenñu Abraham uveja bain kamin, naa wagaa bain kamingue', Abimélecnu kuwami; tsejtu juntsa malunun yala pallu veta' veta' ura' kenu ti' ma tsai shuwala. \v 28 Tsejtu Abraham ya' uveja puinsha supu uveja kailla mandishpallu veekami. \v 29 Tsanguiñu Abimélec pake'meetu: ¿Tyeenguenaa entsa mandishpai uveja veekalaatunguiyu? timi. \p \v 30 Tsenñu Abraham tsandimi: Entsa mandishpai uveja kuwakenu juuwashu juntsaya, uwain iyaa entsa pusu kemuñuba mijakaanaa tsaave, timi. \v 31 Tsa' mityaa juntsa tenanu Beerseba mumu vimuwaami, junaa entsa pai rukula Diosnu paka' tsanguenbera kentsuyu detiñu' mitya. \p \v 32 Tsa' mitya veta' veta' tsanguedaa ti' depa' dyamin, Abimélec, ya' suutadula' ama Ficolba yala' tu Filisteasha miila. \v 33 Tsejtu junu Beersebanu Abraham, ma chi ya' mumu tamarisku chi wajtu, Yavé' mumunu pakami, naa-uwanuba tsanamu Diosnu. \v 34 Tsejtu Abraham Filistea tusha pure' tinbu chunami. \c 22 \s1 Dios uwain Abraham yanukeenguemuñuba mijanu ke'keemi. \p \v 1 Bene entsai' depuiñu, Dios uwain Abraham yanu ura' keenguemuñuba mijanu tyatu, Abrahamnu ya' mumunu pañu, pakatu: Enu entsanayu, timi. \p \v 2 Tsenñu Dios tsandimi: Main juushu juntsa nanu, matyu ñu' tsamantsa estennu na Isaacnu ka', Moria tusha jide. Tsejtu junu jitu, iya ma kuyi keewaanmala, juntsa kuyisha yanu tute' ju'ke' inu keewaaka, timi. \p \v 3 Tsenñu ayunchi Abraham dishkepenene kujpa' ya' burunu chudi' jintsumi ura' dekemi; tsangue' ju'kenu te bain paamingue' Dios tsandiñu tenasha jimi ya' na Isaacba, tsenmin yachi tiba kiikemu chachillanu bain pallu miya' jimi. \v 4 Tsejtu pen malusha, Abraham baasharen juntsa tenanu kata-eemi. \v 5 Tsejtu yachi tiba kiikemu chachillanu tsandimi: Ñullaa enu buruba keenadei. Tsenmala iyaa, in naba kayu ajkesha ji', Diosnu balengure' keeware', bene maanu detsuyu, timi. \p \v 6 Tsejtu Abraham ju'kenu te katu Isaac' beenbushusha pandekemi; tsangue' yaa kuchillu bain, ñinguma bain kake', umaa yala pallu ajkesha jila. \p \v 7 Tsenñu Isaac Abrahamnu pake'meetu: ¡Apa! timi. \p Tsenñu Abraham pakatu: ¿Tyee mujken, apa? timi. \p Tsenñu Isaac tsandimi: Enu te bain, ñi bain takendetsuyu, tsaaren ¿tute' ju'ke' keewaantsumi llupu kaa uvejaa naanain? timi. \p \v 8 Tsenñu Abraham tsandimi: Diosya tute' ju'kenu llupu kaa uveja keewaanu tsuve, apa, timi. \p Tsejtu ajkesha bulu jintsula. \v 9 Tsaindu naaju tenanaa Dios tsandiñu bain Abraham junu jimiren, Dioschi ufeenda tsure' ju'kenunu main kemi. Tsangue' te bain detsure', bene ya' na Isaacnu tele', tsaa juntsa shupu' jandala llatikaami te jandala. \fig |src="CO00663b.tif" size="Col" loc="Genesis 22.9-10" copy="por cortesía de Cook Communications Ministries International © 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="Génesis 22.9" \fig* \v 10 Tsejtu umaa kuchillu kake', ya' nanu tute' ju'ke' Diosnu keewaanu kentsuñu, \v 11 Yavé' anjee selusharen paputu: ¡Abraham! ¡Abraham! timi. \p Tsenñu ya pakatu: Enu entsanayu, timi. \p \v 12 Tsenñu anjee tsandimi: Ñu' nanu tiba kityude, matyu yumaa mijayu naa ñuya Diosnu jeetya' meenguemuñuba, ñuya ñu' na main juuñu bain kun jutyuu ki'ñu' mitya, timi. \p \v 13 Tsenñu Abraham majeeke' keetu llupu uveja main, kaa chi alinu ya' kachu pukakare' uina katami; tsejtu ji' juntsa uvejaa katu, juntsaa Isaac' mitya tute' ju'ke' Diosnu keewaami. \v 14 Tsejtu bene Abraham juntsa tenanu, “Yavéya menesteju kumuve” mumu pumi. Tsa' mityaa naa entsa piikenu uranu bain, “Kuyisha Yavéya menesteju kumuve”, tiitila juntsa tenanu. \p \v 15 Tsejtu bene bain Yavé' anjee kama bijee selusharen Abrahamnu manbaputu \v 16 tsandimi: Yavé entsandive: Ñuchi na main juuñu bain inu kun jutyuu kityu' entsangueñu' mitya, iya maaliren tsanguenbera kenu tsuyu ti' entsandintsuyu: \v 17 Ñunu mika ura' ikaanu tsuyu. Tsenmin ñunu bene sera' jimu chachillanu bain pure' seewaakenu tsuyu, selusha makara chun tsangue tirenu tsuyu, tsenmin lamaa pi keetala ñiipe tsun tsangue seewaanu tsuyu. Tsenmin yalaa yala' kundaalanu pulla' ka' uudenguen chunu detsuve. \v 18 Tsenmin ñu inu meenguen mityaren kumuinchi entsa tunu chumu chachillaya, ñunu sera' jimula' mityaren inchi ura' i-iinu detsuve, tive, timi. \p \v 19 Tsenñu Abraham bene yachi tiba kiikemu chachilla' punu tenasha miitu, kumuinchi bulu Beersebasha miila. Tsai' Abraham junu manchumi. \s1 Nahor' nala \p \v 20 Entsai' depuiñu kayu bene Abraham kuinda mijami, naa ya' naatala Nahornu, Milcá bain mantsa naka' kuñuba. \v 21 Ajke' na kayamiya Usya kayami, bene ya' naatala Buz, tsenmala kayu bene Quemuelya nakayami. Quemuelya Aram' apa tiyamuwaami. \v 22 Tsenñu bene bain na mangayala Quésed bain, Hazó bain, Pildás bain, Idlaf bain, naa Betuel bain. \v 23 Tsenñu entsa Betuelya Rebecachi ya' apa tiyamuwaami. Tsa' mitya entsa mandishpen nalaa Abraham' naatala Nahornu Milcá ka' kuñu na juwaala. \p \v 24 Tsenmin naa Nahorchi kama miyandinu shinbu Reumánu bain entsangue nakakaami: Tebanu bain, Gáhamnu bain, Tahasnu bain, tsenmin Maacánu bain. \c 23 \s1 Sara peyañu menla. \p \v 1 Sara 127 añu chumuwaami, \v 2 tsejtu Quiriat-arbá tityumee, Hebrón pebulu tiitinunu peyami, Canaán tusha. Tsenñu Abraham, Sara peyañu waatu, yuj llakindya' chumi. \v 3 Tsejtu bene ya' shinbu' ujkun bulu tsuinsha puturen, mafale', Hetnu sera' jimu paandela' chuinsha jitu tsandimi: \v 4 Iya vee mujtu tusha chumu ju'ba, ñuiba bulu chuyu. Tsaaren inu bain cha' depeñu mennu tu main miyandikaakai. In shinbunu mennu tenve, timi. \p \v 5 Tsenñu Hetnu sera' jimu chachilla pakatu tsandila: \v 6 ¡Rukui, ñu lalanu meedide! Ñuya lala' jundalaya Dioschi mi'ke' kaya bale rukuve. Tsa' mitya laachi cha' depeñu mennu tujuu naaju kayu urañuba juntsanu ñu' shinbunu mende. Muba laatalaya, cha' depeñu mennu tujuu espanu dejutyuyu, tila. \p \v 7 Tsenñu Abraham mangujpa' uidi' Hetnu sera' jimu paandela' ajuusha teledi', ya' llashkapa tunu tapa'kanbera waiketu \v 8 entsandimi: Uwain ñui bain enu in shinbunu menñu urave tenñuya, in mitya Sóhar' na Efrónnu \v 9 ji', ya' tu kapasha Macpelá, tujuu ai'ka tiidei. Tsenmala iya juntsa tu nan baleñuba paanguenu tsuyu. Tsanguetaa i bain entsa tenanu tu miyandi' cha' depeñu mennu tujuu ñulla' kejtsapala miyandinu tsuyu, timi. \p \v 10 Tsenñu Hetnu sera' jimu chachi Efrón bain junu kejtsapala putu, naa ya' paandela bain, naa pebulu vinu juukapasha pumu chachilla bain, ya naatiñuba demeesa tyatu Abrahamnu entsandimi: \v 11 ¡Tsa jutyuve, rukui! Iya ñunu juntsa tu bain, naa junu tujuu jumu bain ne kuwakenu tsuyu. Tsa' mitya iba manbelaa chumu chachilla bain demeenave naa iya ñunu uwain mekentsuñuba. Junu ñu' shinbunu mende, timi. \p \v 12 Tsenñu manen Abraham junu chumula' ajuusha wayuke' keewaatu, \v 13 kumuinchi chachilla demeenaren Efrónnu pakatu entsandimi: ¡Tsantsaya ñu inu meedika tenve! Juntsa tu' mitya lushi kade ti' u'tandinu tenve, tsenmalaa bene iya junu in shinbunu mennu tsuyu, timi. \p \v 14 Tsenñu Efrón manbakatu tsandimi: \v 15 Rukui, meedika: Juntsa tu 400 lepa lushi jeru baleve. Tsaaren ne juntsa' mityaya vinbatyudaa. Tsa' mitya ñu' shinbunu junu mende, timi. \p \v 16 Tsenñu Abraham, Efrón naake pa'ñuba kuwanu shuwatu, Hetnu sera' jimu chachilla dekeenaren, 400 siklu, tsandityu' bain, 4.4 kilu lushi jeru lepa tene kalare' paanguemi, naake yangaataa juntsangue adyu' yangaamu deeñuba juntsanguetu. \v 17 Entsanguiñaa Efrón' tu, Macpelá tenasha jumu tu, matyu Mamré chi chumu tusha jumunu pensanguiñuya pajlanu pasha, naa junu ujkun tujuu jumu bain, naa chi bain juntsa tusha chumulaya \v 18 Abrahamchi tene tiyala. Entsangue' depuiñu naa Hetnu sera' jimu chachilla bain, naa junu pebulu juukapasha pumula bain tsanguindetsu narana keenala. \p \v 19 Entsangue' depuitu, bene Abraham ya' shinbunu menmi, Macpelá tusha jumu tujuunu, matyu Mamré chi chunu tunu pensanguiñuya pajlanu pasha, tsandityu'ba Hebrónsha Canaán tusha. \v 20 Juntsanguitaa Hetnu sera' jimu chachilla' tu bain, naa junu tujuu jumu bain Abraham ati'kami, tsejtaa chachilla depeyanmala mene menekenu. \c 24 \s1 Abraham Isaacchisupu mi'kemi. \p \v 1 Abraham yumaa pure' rukuumi, tsenmin Yavé yanu tinuba ura' de-ikare' puitemi. \v 2 Tsejtu ma malu Abraham, yachi manda-i' taawasha kemu chachinu, matyu ya ti tañuba kumuinchi washna' keenamu kayu ruku chumunu mikatu tsandimi: Tsantsaya ñu' tyaapa in enbu panbeesha pukide, \f + \fr 24.2 \ft Tyaapa enbu panbeesha pukitaa tyee tsanguenbera kentsuyu ti'ba masmi' manbatinuu jutyuve ti' keewarawaami.\f* \v 3 tsejtu in na Isaacnu, enu in chunaashu juntsa Canaán tusha chumu supulanuya kakaan jutyuyu ti', naa selu bain, naa tu bain kemu Yavé Diosnu paka' tsanguikarenbera kikaan jutyuyu tika. \v 4 Tsejtu in tushaa ji', jungaa Isaacchi in bulu paande na'malanu ma supu mi'ke' kaide, timi. \p \v 5 Tsenñu yachi manda-i' taawasha kemu ruku pakatu tsandimi: Tsandenna juntsa na'ma iba jandyai'shu juntsaa, ¿tyeenguenujtuuwa? ¿Ñu' nanaa junga ñu' chudi' janu tusha ta'nujtuuwa? timi. \p \v 6 Tsenñu Abraham tsandimi: ¡Tsa jutyuve, in nanuya junga miya' jityude! \v 7 Matyu Yavé, selusha chumu Dios, inu in apa' yanu kalaamu Dios, in paandela' tusha inu kalaamu Dios, entsa tu inu sera' jimu chachillanaa kuwanu tsuyu ti' uwain tsanguenbera kenu tsuyu ti' pamu Dios, ñu' ajuusha main anjee eenu tsuve, in nachi ma supu kakaanu. \v 8 Tsandenna supu na'maa ñuba jandyai'shu juntsaa, ñu Diosnu paka' tsanguenbera kentsuyu tishu juntsa, nejuu mandiyainu tsuve naa taatyuñu bain, ¡tsaaren ti' mityaba in nanuya jungaa ta'tyude! timi. \p \v 9 Tsenñu yachi tiba kiikemu chachi, yanu uudenguemu ruku Abraham' enbu panbeesha tyaapa ta'pu' taditu, Abraham naati pañuba Diosnu paka' uwain tsanguenbera kenu tsuyu ti' pami. \v 10 Tsejtu yanu uudenguemu rukuchi tiba uukeraa bale jumula deka' jitu, paitya kameyu ka' ji', umaa Nahor pebulusha jimi, Mesopotamiasha. \v 11 Tsejtu bene malutala tiba kiikemu chachi yumaa dekependu' kakensha juntsa pebulu avindala vijimi, matyu supula pi kas neneinu uwatala, tsejtu pi pusu kelunu kameyulanu detelengaakaake' \v 12 umaa Diosba kuinda ketu entsandimi: Yavé, inu uudenguemu ruku Abraham' Dios, uma malu inu ura' puiwaaka, tsenmin inu uudenguemu rukunu bain ura' puiwaanu kikaade. \v 13 Iya challa entsa pusu kelunu entsanayu, tsenñu enu chumu pannala pi kalaaja' mijin juunu detsuve. \v 14 Tsenmala challa iya naaju na'manu: Tsantsaya, ñu' tupiyama pajtede, inu pi kushnu tenve, tinmala, Kujchide, ti', naa ñu' kameyulanu bain pi kuwanu tsuyu, ti' pakamu na'ma ju'ba, juntsaa ñuchi tiba kiikemu chachi Isaacchi mi'ke' kañu na'ma jusa. Tsenmalaa iya mijanu tsuyu naa inu uudenguemu rukunu ñu yuj ura' kentsuñuba, timi. \p \v 15 Tsejtu juntsandi' Diosba kuinda ketu kayu dekindyuren, ma na'ma ya' palanu tupiyama chuu jantsu katami. Juntsa panna Rebecami, Betuel' na'ma. Betuelya Milcáchi bain, Nahorchi bain ya' na jumi; Nahorya Abraham' naatalawaami. \fig |src="CO00668b.tif" size="Span" loc="Genesis 24.15-16" copy="por cortesía de Cook Communications Ministries International © 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="Génesis 24.15" \fig* \v 16 Tsenñu Rebeca yuj uukerami, tsenmin naajulanuba tsa-i' kerajtu jumi; naaju unbeelaba yaba tsudi' kerajtula. Tsejtu pi pususha vitu ya' tupiyamanu pi tyuwake' yumaa maluntsumi, \v 17 tsenñu Abrahamchi manda-imu chachi yangachi ji' mi'na jitu entsandimi: Tsantsaya, ñu' tupiyamanu pi jayu kuwaka; kushnu tenve, timi. \p \v 18 Tsenñu pakatu: Ruku, kushde, timi. \p Tsejtu ya' tupiyama jeke pajte' ya' tyaapachi yaitadi' kushkaami. \v 19 Tsenñu Abrahamchi manda-imu chachi pi kujchi' dyañu, Rebeca entsandimi: Ñu' kameyulachi bain pi kalaanu tsuyu, tsenmala yala naake mutya'ba tyubanbera kushnudetsu, timi. \p \v 20 Tsejtu animaa pi kushnutsumi, kule keraanu jeke ya' tupiyamanu pumu pi deyuuputu, pususha mavi' malatintsumi, kumuinchi animaala pi kujchinbera. \v 21 Tsenñu juntsa na'ma tsaita nentsuñu Abrahamchi manda-imu chachiya pabandi'mujchi ne keenami, yanu uwain Yavé ura' kemishtiñuba mijanu tyatu. \v 22 Tsejtu kameyula pi dekujchi' dyañu, juntsa ruku ma uru suutes mandishmain gramu adyu kuwami juntsa na'manu. Tsejtu tyaapanu eenguintsumi bain uru tene juu, mika 100 gramuya ma pulla adyu tene, pallu kuwami. \v 23 Tsejtu tsandimi: ¿Ñu mu' na'mayu? ti' pake'meemi. Tsanditu: ¿Ñu' apa' yasha, naa in chachillachi bain, naa inchi bain uma kepe junga tsudi' puinuu junu jun? timi. \p \v 24 Tsenñu entsandi pakami: Iya Betuel' na'mayu, matyu Milcáchi bain, naa Nahorchi bain ya' paña. \v 25 Tsenmin lala' yashaya ñu uma kepe tsudi' puinuu junu juve, tsenmin kameyulachi tsuinsha bain, naa panda bain detanayu, timi. \p \v 26 Tsenñu Abrahamchi manda-imu chachi teledi' Yavénu aawa kure' keewaatu, \v 27 entsandimi: ¡Inu uudenguemu Abraham' Dios Yavéya yuj urave tikayasa, naa inu uudenguemu rukunu bain kidanda jutyu' tenbitya' ura' ju', naa inu bain ya' paandela' junga jiinuke kikaren mitya! timi. \p \v 28 Tsenñu Rebeca ya' ama' yasha yangachi mijiimi, kumuinchi naa naa-i puiñuba kuinda kenu. \v 29-30 Rebeca main kaya miyawaami, ya' mumu Labán. Tsejtu Labán, ya' tsujki naa suutes bain, naa tyaapanu eenguintsumi bain taaya miiñu katatu, tsenmin Rebeca juntsa rukunu laapu' patu naatiñu bain kuinda kentsu meena' mitya, Labán pususha yangachi jiimi juntsa rukunu mi'kenu. Tsejtu Abrahamchi manda-imu chachi junu pusu kelunuren kameyulaba bulu de-uina, Labán kata' yanu kalen mi'na jitu \v 31 entsandimi: Yavéchi ura' imu ruku, engu jidaa. ¡Nejtaa ñu enu avindalaa shuwanu juyu, naa ñuichi yasha tsudinuu bain, naa kameyulachi tsuinsha bain ba'kaawashuba! timi. \p \v 32 Tsenñu Abrahamchi manda-imu chachi yala' yasha jiñu, Labánya kameyulanu buli delanbu' pajte' kameyulanu panda kuwa', yala' tsuinsha ishtape bain detsuumi. Tsejtu bene yaichi pi taji' kumi, tsenmalaa naa Abrahamchi manda-imu chachi bain, naa yaba bulu nemu chachilla bain yala' neepa demanbitsaasa tyatu. \p \v 33 Tsejtu bene panda bain fisa tya' dechujti' kuñu, Abrahamchi manda-imu chachi entsandimi: Iya ñullanu ti kuinda kenaa ju'ba kayu kuinda ki'mujchiya panda fin jui'yu, timi. \p Tsenñu Labán: Tsaaya pade, timi. \p \v 34 Tsenñu entsandi pami: Iya Abrahamchi manda-imu chachiyu. \v 35 Yavéya inu uudenguemu rukunu tiba pure' uraa ikaakive, tsangue' taruku tiwaave: tsejtu naa uveja juula bain, naa wagaa juula bain, naa lushi jeru juula bain, naa uru juula bain, naa yachi tiba kiikemu chachilla, supula bain, unbee rukula bain, naa kameyu juula bain, naa buru juula bain dekuwave. \v 36 Tsenmala ya' shinbu Sara bain yumaa deshinbuuren na main ka' kuve, tsenñu inu uudenguemu ruku yachi kumuinchi ti ta'ba ya' nanu tene demanguwakive. \v 37 Tsejtu inu uudenguemu ruku, inu Diosnu paka' tsanguenbera kenu tsuyu tikaatu entsandiwa: In na Isaacnu, enu in chunaashu juntsa Canaán tusha chumu supulanuya kakaatyude. \v 38 Matyu in apa' paandela' jungaa jitu, in paande supulanaa in nachi main supu mi'ke' kade, tiwa. \v 39 Tsenñu inu uudenguemu rukunu entsandiwayu: ¿Tsen, juntsa na'ma iba jandyai'shu juntsaa, naa kenujtuuwa? tiwayu. \v 40 Tsenñu ya inu tsandiwa: Iya Yavé inu naakesa tyañuba tsangues nemuyu. Yaa ya' anjee ñuba eenu tsuve, ñunu tiba ura' ikaakaanu. Tsa' mitya in apa' paandela' na'malanu ñu in nachi supunganu jide. \v 41 Tsaaren in paandela ya' na'malanu kuwandetyai'shu juntsaa, ñu Diosnu paka' inu tsanguenbera kenu tsuyu tiñu, nejuu mandiyainu juve naa tsangui'ñu bain, tiwa. \p \v 42 Tsenñu iya, uma pi pusu kelunu jatu, inu uudenguemu Abraham' Dios Yavéba kuinda ketu entsandiyu: Uwain ñuren inu ura' nekare' iya tyeenguenaa nentsuñuba juntsaikaandenmalaya, \v 43 challa iya pi pusu kelunu uinanu uwanu entsaa puiwaasa tenve: naaju na'maa pi kalaanu jañu bain, iya patu: Tsantsaya, ñu' tupiyamanu pumu pi jayu kushkaaka, \v 44 tinmala, pakatu: Kujchide, ti', naa ñu' kameyulanu bain pi kunu tsuyu, ti' pakamu na'ma ju'ba, juntsaa ñuchi manda-imu chachi Isaacchi mi'ke' kañu na'ma jusa, tiyu. \v 45 Tsejtu kayu Diosba pensachi kuinda dekindyuren Rebeca ya' palanu tupiyama chuu jantsu katayu. Tsejtu pususha vi' pi kalaañu entsandiyu: Tsantsaya, pi kuwaka, tiyu. \v 46 Tsenmalan ya' tupiyama jeke pajtetu inu tsandive: Kushde, naa ñu' kameyulanu bain pi kuwanu tsuyu, tive. Tsejtu naa inu bain, naa in kameyulanu bain pi kuve. \v 47 Tsenñu bene pake'meetu: ¿Ñu mu' na'mayu? tiyu. Tsenñu pakatu: Iya Milcáchi bain, naa Nahorchi bain ya' na juushu juntsa Betuel' na'mayu, tive. Tsenñu iya suutes kijkapanu pumin, naa tyaapanu eenguintsumi bain pallu kuwa' ya' tyaapatala puyu. \v 48 Tsejtu teledi' Yavénu aawa kure' keewaayu; tsenmin inu uudenguemu Abraham' Dios Yavénu tsamantsa yuj urave ti' payu, matyu inu ura' miñunu taja', inu uudenguemu ruku' nachi ya' naatala' pañanu kakaanu eeñu' mitya. \v 49 Tsa' mitya challa ñullaren inu uudenguemu rukuba ura' kiikenu deju' padanda deki'shu juntsaa wainkai, naa juntsaasa pensa dejutyu' bain wainkai, tsenmala iyaa mijanu tsuyu nukaa miinu ju' bain, timi. \p \v 50 Tsenñu Labán Betuelba pakatu tsandila: Kumuinchi entsa judeeshu juntsa Yavé tene tsanguikaañu' mitya, lalaya naatin tsa deeyu, naa ne urave tinu bain, naa urajtuve tinu bain dejutyuyu. \v 51 Tsa' mitya Rebeca enu entsanave; ka' miide. Tsenmala ñunu uudenguemu ruku' na' shinbu jusa, tsai' Yavé naakesa tyañuba tsaasa, tila. \p \v 52 Tsenñu Abrahamchi manda-imu chachi tsa detiñu meemin, tsaa teledi' llashkapa tunu tapa'kanbera wayu'kami, Yavénu aawa kure' keewaatu. \v 53 Tsejtu bene naa tiba lushi jeruchi dekeñu juu bain, naa uruchi dekeñu juu bain, naa jali juu bain kalare' Rebecanu kuwami. Tsenmin Rebeca' kayanu bain, naa ya' amanu bain tiba naraa dekalare' kuwami. \v 54 Tsejtu bene Abrahamchi manda-imu chachi yaba bulu jimulaba panda fila, tsai' kepe junu tsudi' puila. \p Tsejtu ayunchi kepenene dekujtu, Abrahamchi manda-imu chachi tsandimi: Tsantsaya inu uudenguemu ruku' yasha me-eekai, timi. \p \v 55 Tsenñuren Rebeca' kaya ya' amaba tsandila: Entsa panna kayu laaba paitya malutalaa manchusa, tsejtaa bene ñuba jinu tsuve, tila. \p \v 56 Tsenñu Abrahamchi manda-imu chachi tsandimi: Inu kajkaatyukai. Iya tyeengues nentsuñu bain Yavé ura' tsanguikare' puiteñu' mitya, tsantsaya daatadityumujchi inu uudenguemu ruku' yasha me-eekai, timi. \p \v 57 Tsenñu yala tsandila: Tsaayaa, pannanaa mika' pake'meedaa, matyu yaa naatiñu meenu, tila. \p \v 58 Tsejtu Rebecanu mika' pake'meetu tsandila: ¿Entsa rukuba jinu tenguen? tila. \p Tsenñu pakatu: Jinu tenve, timi. \p \v 59 Tsenñu Rebecanu bain, tsenmin yanu naa-uwanuba washi washikemu shinbunu bain bulu eela. Tsenmin Abrahamchi manda-i' washkemu chachinu bain, naa yaba bulu nemulanu bain me-eela. \v 60 Tsejtu Rebecanu Dioschi ura' isa titu entsandila: Lala' tsujki, ¡tsamantsa pure' chachillachi ama jude! ¡Tsenmin ñunu bene sera' jimu chachilla yala' kundaalanu pulla' ka' uudenguen chumu detiyasa! tila. \p \v 61 Tsenñu Rebeca yachi manda-imu shinbulaba, kameyunu delu' chudi', Abrahamchi manda-imu chachinu bendaa jila. Entsaitaa Abrahamchi manda-imu chachi, Rebecanu ka' junu malu' miimi. \p \v 62 Tsenñu Isaac Négueb tenasha chutu, ma pi pusu “Chu' inu keenamu” mumu pususha pu' miimi. \v 63 Tsejtu kependu' kainsha nenu lumi ya' yapaya keetala. Tsaintsunu uwanu kameyu kalen jandetsu kata-eemi. \v 64 Tsenmala Rebeca bain kata-eemi, tsejtu Isaacnu katamin, kameyunu pajtyaimi. \v 65 Tsejtu Abrahamchi manda-imu chachinu pake'meetu: ¿Mun juntsa unbere jeenbaatala lala' junga jaintsushu juntsa? timi. \p Tsenñu Abrahamchi tiba kiikemu chachi: Inu uudenguemu ruku Isaacve, timi. \p Tsenmalan Rebeca dukenu jali ka', ya' kajuunu dukikemi. \p \v 66 Tsenñu Abrahamchi manda-imu chachi Isaacnu dekuindakikemi naa naake' maja' bain. \v 67 Tsenñu bene Isaac ya' yapayasha miya' vimi, matyu kaspeleya ya' ama Sara' yapayanun yachi tireñu yapayasha. Tsejtu yaba tyushdi' ya' shinbu tiretu, Isaac Rebecanu yuj estyami. Entsaitaa ya' ama peyañu tsamantsa llakinguen chuturen llaki piremi. \c 25 \s1 Abraham Queturábakayu na miyandimi. \p \v 1 Abraham vee supu mangami, Queturánu. \v 2 Tsejtu juntsa shinbuba keñu ya' nalaya entsaa juntsawaala: Zimrán, Jocsán, Medán, Madián, Isbac, tsenmin Súah bain. \v 3 Tsenñu Jocsánya, naa Sebáchi bain, naa Dedánchi bain ya' apa tiyamuwaami. Tsenmala Dedánnu sera' jimu chachillaa, naa Asurnu bain, naa Letusnu bain, naa Leumnu bain sera' jila. \v 4 Tsenmala Madián' nalaya, Efá bain, Éfer bain, Hanoc bain, Abidá bain, naa Eldaá bain. Kumuinchi entsalaa Queturánu sera' jimu chachilla juwaala. \p \v 5 Tsaanuren Abraham ti deta'ba Isaacnu tene demanguwa' shuikikemi. \v 6 Tsejtu Abraham yachi vejan miyandinu shinbulaba keñu nalanuya mantsa tiiñuba mekanchi tene ne kikemi, tsejtu Abraham kayu peyai'mujchin juntsalanu pajlanu pasha devele' eekemi, matyu ya' na Isaacba bulu chui'nudetsu. \s1 Abraham peyami. \p \v 7 Abraham kumuinchibi 175 añu chumi, \v 8 tsejtu tichiba dilui'mujchiren, matyu rukunchin ne peyaimi. Tsai' peyatu ya' tinbu rukulaba manbuudiimi. \v 9 Tsenñu ya' nala, Isaac, Ismaelba, Macpelá tusha tujuru juñu' mitya junu menla, matyu Mamré pajlanu kapasha, ura pañuya, kaspele Hetnu sera' jimu chachi, Sóhar' na Efrónchi jumu tusha menla. \v 10 Entsa tunaa Abraham Hetnu sera' jimu paandelanu ati'kamuwaami. Tsejtu junaa Abrahamnu menla, ya' shinbu Sara' mennanu kelunu. \v 11 Tsai' Abraham peyañu, Isaacnu Dios mika ura' deke' puitemi. Tsenñu Isaacya “Chu' inu keenamu” tinu pusu kelunu chumu tiyami. \s1 Ismaelnu sera' jimula \p \v 12 Entsalaa Egiptosha chumu na'ma Agar, Sarachi manda-imu shinbunu Abraham nakiñu Ismael' nala deeve. \v 13 Tsenñu naa-i defaañuba tsandipañuya entsalaa juntsawaala: ya' ajke' naya Nebaiot, tsenmala bene Quedar faami, bene Adbeel faami, bene Mibsam faami, \v 14 tsenmala bene Mismá bain, Dumá bain, Masá bain, \v 15 Hadar bain, Temá bain, Jetur bain, Nafís bain, naa Quedmá bain. \v 16 Entsalaa Ismaelchi 12 nala' mumu deeve, tsenmin entsa mumuren pula naa yala' tutala bain, naa yala' kajdi' chundala bain. Tsenmin entsala main main ya' chachillachiya bale ruku tene tiyala. \p \v 17 Ismael 137 añu juunu uwanu peyami, tsai' ya' tinbu rukulaba manbuudiimi. \v 18 Tsenñu yanu sera' jimu chachilla, Havilá tena bain, naa Sur tena bain junu kejtaa tenashaa chula, Egipto tu ajuusha, Asiria tusha jijiinu miñu deechusha. Tsejtu junu chula, yala' paandela tsaa mutyaindetyuren. \s1 Jacob Esaúba nakayala. \p \v 19 Entsaa Abraham' na Isaac' kuindave. \v 20 Isaac 40 añu juunu uwanaa Rebecanu ka' chumi, Betuel' na'ma, Labán' tsujkinu. Entsa chachilla Aramnu sera' jimu chachi jula, matyu Padán-aram tusha chumula. \v 21 Rebecaya navityu jumi, tsenñu Isaac Diosnu pakatu navikaasa tya' papatiñu, Yavé pañu meetu Rebecanu navikaami. \v 22 Tsenñu ya' ajkasha puturen pai nala yaatala yuj bulla kiidekiñu: “¿Nenñaa inaa entsaa i' puindu in?” tyami. Tsejtu Yavénu pake'meejiñu, \v 23 Yavé pakatu tsandimi: Main main ma uñichin uuden juu vee vee bulu chachi tiyanuu jumula ñu' ajkasha pallu depuve, tsenmin kayu nakayai'mujchin vinguikeñuu kendetsuve pai bulu chachi tiyanuu jumula. Mainya kamainnu kayu pulla pudenu tsuve, tsaaren avenjaa kayichi manda-in chunu tsuve, timi. \p \v 24 Tsejtu Rebecachi nakanu malu tiyañu, na pallu kami. \v 25 Tsenñu ajke' faamuya achuwa ñingalalaami, tsenmin bulu kuraa ju pure' chuumi, tsenñu juntsanu Esaú mumu pula. \v 26 Tsenñu bene ya' naatala faami, matyu Esaú' nenbujkuwanu ma tyaapachi taju, tsenñu juntsanu Jacob\f + \fr 25.26 \ft Jacob titu hebreo palaachiya “chi'ke' mavinu” tinu palaaba bulu ui'kangumaami.\f* mumu pula. Isaac yumaa 60 añu juunu uwanaa Rebeca nakami. \s1 Esaú naa avenju na ju'ba, juntsa atikeñuu kemi. \p \v 27 Kailla de-awatu, Esaúya jeendaa nemu chachi tiyami, tsejtu jeendaa ne' yavi' aingamu tiyami; tsenmala Jacobya, nejuu paviya jutyu jumi, tsenmin yapayatala shuwanu ajchuu ne juumi. \v 28 Isaacya Esaúnaa kayu estyamu jumi, ya jeendaa ji' ainga' maañu alla finu ajchu' mitya, tsenmala Rebecaya Jacobnaa kayu estyamu jumi. \p \v 29 Ma malu Jacob panda kikenu uwanu, Esaú jeenbaasha pu' tyubaa ju' panda mujka miitu, \v 30 Jacobnu entsandimi: Aantsa ungalala luguu tanashu juntsa, tsantsaya jayu kuwaka, matyu pandachi peyaintsuyu, timi. (Tsa' mityaa Esaúnu Edom mumu bain pula, matyu “ungalala” titu.) \p \v 31 Tsenñu Jacob pakatu: Ñu avenju na jutu, naa naa-i uraa inu juñuba, juntsabaa vetedaa, timi.\f + \fr 25.31 \ft Kayu bene, leinuya (Deuteronomio 2.17) ajke' nakayamu unbeenanuya ya' apala ti taawa deeñuba kayu pai bijee juuñungue aa kumuwaala, tsaaren Abraham' chunu tinbunuya ajke' nakayamu unbeenaa naa ya' naatalalanu bain, naa ya' vejan bululanu bain uudenguen chunuu juwaami (Génesis 27.29). Tsenmin Abrahamnu tyee kuwanbera kenu tsuyu ti' Canaán tu kanu dejuve timuwaañuba juntsa bain kanuu tiyamuwaave (Génesis 28.4).\f* \p \v 32 Tsenñu Esaú entsandimi: Keekika, iya pandachi ma peyaintsuyu. Tsa' mitya iya avenju na jutu, naa naa-i uraa inu juñuba juntsa balejtunchi ma juuve, timi. \p \v 33 Tsandiñu Jacob entsandimi: Tsaaya, challaren Diosnu paka' uwain tsanguenbera kenu tsuyu tide, timi. \p Tsenñu Esaú Diosnu paka' uwain tsanguenbera kenu tsuyu titu, ya avenju na jutu, naa naa-i uraa inu ju'ba juntsa Jacobchi tirekemi. \v 34 Tsenñu Jacob Esaúnu pan bain, naa mulu luguu bain kuwami. Tsenñu Esaú naa panda bain, naa pi bain kujchi' dyatu, mangujpa' tsaa ne mijiimi, matyu ya avenju na ju'ba, juntsanu baleve tya' pensangui'mujchi. \c 26 \s1 Isaac Guerar pebulusha jimi. \p \v 1 Juntsa tinbunu, kumuinchi juntsa tusha tiba pure' yamuj tiyaimi. Kaspele Abraham chuumala bain tsaimuwaami. Tsenñu' mitya Isaac Guerar tusha jimi, matyu Filisteasha rei Abimélec' chuinsha. \v 2 Tsenñu junu Yavé yanu katawatu tsandimi: Egiptoshaya jityude. Tsejtu iya nunbanu chude tiñuba junu tsanade, \v 3 tsaaren challaya entsa tenanun chude. Iya ñubaren chunu tsuyu, tsenmin ñunu bain, naa ñunu sera' jimu chachillanu bain tichiba ura' de-ikaanu tsuyu, matyu kumuinchi entsa tu kuwanu ju' mitya. Tsanguetaa iya ñu' apa Abrahamnu naati' tsanguenbera kenu tsuyu timu ju'ba tsanguenu tsuyu. \v 4 Tsenmin ñunu sera' jimu chachillanu bain pure' seewaakenu tsuyu, matyu makara selusha chun tsangue deseewaanu tsuyu, tsangue' kumuinchi entsa tu dekuwanu tsuyu. Tsenmin kumuinchi tu' chumu chachilla bain ñunu sera' jimu chachilla' mityaren, Dioschi ura' i-iinu detsuve, \v 5 matyu Abrahamya inu meedi', naa in uudennu bain, naa in mandaju palaanu bain, naa in leinu bain, naa in mijakaranu bain tsa tsangue meengueñu' mitya, timi. \p \v 6 Isaac Guerar tunu chunu shuwami, \v 7 tsenñu junu chulla Rebeca maa juñuba Isaacnu depake'meeñu, Isaac jeetyanchiren ya' shinbuve tityumujchi, ya' tsujkive timi. Matyu Rebeca uukeraañu' mitya, ya' mityaren tute'ba kichu deeve pensangue' mityaa tsandimi Isaac. \p \v 8 Juntsa tusha chutu pure' malu pullaintsula, tsejtu tsa denaren ma malu Abimélec, yasha pu' keepudinu juukapanu keepunatu, Isaac ya' shinbu Rebecanu estipuntsu katami. \v 9 Tsejtu Abimélec, Isaacnu mikatu tsandimi: Entsa uwain ñu' shinbu juñuve, tsaanuba ¿nenñaa ñu' tsujkive titundiyu? timi. \p Tsenñu Isaac pakatu: Inu ya' mityaren tute'banguichu deeve pensanguetaa tsandiyu, timi. \p \v 10 Tsenñu Abimélec entsandimi: ¿Nenñaa lalanu entsanguetunguiyu? Muuñuba entsa pebulu' chulla yaba tsudi'ba deiñuya, ñu lalanu ujcha lakaachuve, timi. \p \v 11 Tsejtu Abimélec kumuinchi ya' chachillanu entsandi uudenguemi: Mun entsa rukunu bain, naa ya' shinbunu bain bulla dekishu juntsaa, tutanbera inu dejuve, timi. \p \v 12 Juntsa añunu Isaac junu buikiya wajtu pure' iwaake' kami, matyu Yavé yanu uraa ikaañu' mitya. \v 13 Tsenñu taruku tiya-i', naa tiba pure' tandiyaimi. \v 14 Tsejtu yachi naa uveja juula bain, naa wagaa juula bain, naa manda-i' washkemu chachi juula bain pureela, tsenñu Filisteasha chumu chachilla kishtya' keekeekila. \v 15 Kaspele ya' apa Abraham chuumala, Abrahamchi manda-imu chachilla tu vijchi' pi pusu kemuwaala; tsenñuren bene Filisteasha chumula kumuinchi pi pusulanu tsaa tu tene manbuke' mallukikemuwaala. \v 16 Bene Abimélec Isaacnu tsandimi: Enu malu' miide, matyu ñaa lalanuba kayu pullai taruku ju' pude tiyave, timi. \p \v 17 Tsenñu Isaac malu' miitu Guerar jatsuwabi kajdiji' dyatu, junaa manchunu shuwami. \v 18 Tsejtu pi pusu demajuukemi, kaspele ya' apa chuumala dejuukiñuren, bene ya peyanmala Filisteasha chumu chachilla demallu'ñu pusulanu. Tsanguetu ya' apa kaspele naaju mumu pumuwaañuba juntsa mumuren demanbumi. \v 19 Tsejtu ma malu Isaacchi tiba kiikemu chachilla, jatsuwasha pusu vijchindu, tu tainsha pi faamu katala. \v 20 Tsenñuren Guerar jatsuwasha uveja washken pumula, Isaacchi uveja washkemulaba vinguila, juntsa piya yaichive titu. Tsenñaa Isaac juntsa pusunu “Esek” mumu pumi, Esek titu vinguenu titundive, matyu juntsa pusu' mityaren devingueñu' mitya. \v 21 Bene bain yachi manda-imu chachilla manen vee pusu mavijchila, tsenñu juntsa pusu' mitya bain demavinguiñu, juntsa pusunuya “Sitna” mumu pumi Isaac; Sitna titu kundaa titundive. \p \v 22 Tsenñu Isaac junu malu' baasha miitu, jungaa vee pusu mavijchimi. Tsenñu umaa juntsa pusu' mityaya demavingui'ñu' mitya “Rehobot” mumu pumi, aa bungu tena titu, Yavéya challa entsa aa bungu tenanu lalanu muba bulla jutyu kayu awaiñuu i' jintsunu tireve, titu. \p \v 23 Tsejtu Isaac junu malu' miitu Beersebasha miimi. \v 24 Tsenñu juntsa kepe Yavé yanu katawatu tsandimi: Iyaa ñu' apa Abraham' Diosyu. Jeetyatyude, iya ñuba bulu juyu. Iya inchi tiba kiikemu Abraham' mityaren ñunu ura' ikaanu tsuyu, tsenmin ñunu sera' jimu chachillanu bain pure' seewaakikaanu tsuyu, timi. \p \v 25 Tsenñu Isaac junu ufeenda tsure' ju'kenunu main ketu, Yavé' mumunu pakami. Tsejtu junaa kajdi' yapaya ke' manchuñu, yachi tiba kiikemu chachilla ma pusu kenu vijchila. \s1 Isaac Abimélecbaveta' veta' ura' kenu tiyala. \p \v 26 Ma malu Abimélec Guerar tusha chutun, Isaac' chuinsha jimi Isaacba kuinda kenu. Tsenñu yanu ule ulendimu Ahuzat bain, naa ya' suutadula' ama Ficol bain yaba bulu jila. \v 27 Tsenñu Isaac tsandimi: Ñulla inu mujtyuñaa, ñulla' tusha churen inu deme-e'laasuba, ¿tyeenguenaa inu ja' keetu deiyu? timi. \p \v 28 Tsenñu yala pakatu tsandila: Lalaya uwain Yavé ñuba buunañuba demijayu. Tsaañu' mitya lalaya ñuba veta' veta' ura' ken chudaa tinu pensa dekiyu. Tsa' mitya lala ñuba Diosnu paka' tsanguenbera kenu jumiya entsaayaa kenu dejuyu: \v 29 ñu bain lalanu tiba firu' ken jutyu, naa laa bain ñunu tiba bulla kenu dejutyu. Lalaya naa-uwanuba ñunu ura' dekiyu, naa ñunu lala' junga me-e'laandu bain, ura' ne me-eedekiwayu, tsenmala challa ñunu Yavé mika ura' ikaantsuñuve, tila. \p \v 30 Tsenñu Isaac yala' mitya panda deke' tsamantsangue fandangu keñu, yala panda fi' kujchila. \v 31 Tsejtu ayunchi kepenene dekujpa', veta' veta' uwain tsanguenu deti', Diosnu paka' tsanguenbera kentsuyu tila. Tsejtu bene Isaac yalanu deme-eendu, yaatala tiba bulla jutyu ura' dechunu ti' me-eemi. \p \v 32 Tsenñu juntsa malunun yachi manda-i' washkemu chachilla yala' vijchintsunu pusunu pi dekatayu ti', uraa kuinda kejila. \v 33 Tsenñu Isaac juntsa pusunu Sebá mumu pumi, “veta' veta' Diosnu tsa detiñu” tena titu. Tsenñu entsa piikenu uwanu bain juntsa pebulu Beerseba mumumi. \s1 Vee tusha chumuEsaú' shinbula \p \v 34 Esaú 40 añu juunu uwanu Juditnu supunga' chumi, Hetnu sera' jimu chachi Beerí' na'manu. Tsenmin Basematnu bain supunga' chumi, entsa bain Hetnu sera' jimu chachi Elón' na'manu. \v 35 Tsenñu entsa pai shinbulaa naa Isaacnu bain, naa Rebecanu bain mika taaju' pensanguikaren chukaala. \c 27 \s1 Esaú mijaindyurenJacobya Dioschi ura' imi. \p \v 1 Isaac pure' rukuunchiren ya' kapuka tsaa dejuwala' pajteke' tiba katatyui tiyami. Tsejtu ma malu ya' kasna Esaúnu mikatu entsandimi: ¡Apa! timi. \p Tsenñu Esaú: Enu jayu, tikami. \p \v 2 Tsenñu Isaac entsandimi: Iya yumaa pure' rukuuyu, tsejtu naama peya'ba jei peyanuuren tsanayu. \v 3 Tsa' mitya ñu' arku bain, ya' tsuta bain kake' jeenbaasha jisa tenve, ka ti animaañuba inchi kanu. \v 4 Tsejtu bene inchi uu finuke luguu ke', inu naaju mujmuñuba juntsangue ke' taja' kuwaka, iya finutsu. Tsenmala ñunu Dioschi ura' isa ti' panu tsuyu, \f + \fr 27.4 \fk Dioschi ura' isa \ft ti' palaya ajke' nakayamu unbee nalanuren patimuwaala.\f* kayu peyai'mujchiren, timi. \p \v 5 Tsenñu Rebeca meenami naa Isaac Esaúnu tsandintsuñuba. Tsejtu Esaú jeenbaasha ya' apachi tyeeba mi'kenu jiinmalaren, \v 6 Rebeca ya' na Jacobnu mikatu entsandimi: Ñu' apa ñu' naatala Esaúba kuinda kentsu challaren merake' dyaiyu, tsenñu entsandingayu: \v 7 Ti animaañuba tute' maade, tsangue' inchi uu finuke luguu kide, iya finutsu, tsenmala iya ñunu Yavé' ajuushan Dioschi ura' isa ti' panu tsuyu, kayu peyai'mujchiren, tingayu. \v 8 Tsa' mitya, apa, ura' meedide in palaanu: \v 9 Chibu punu veetasha ji' pai chibu kailla kayu ura tene kala' taade; tsenmala iya ñu' apachi uu finuke luguu kenu tsuyu, matyu naaju ya mutyamuuñuba juntsanguenu tsuyu. \v 10 Tsenmala ñaa ya' junga tajinu tsuve ya finutsu. Tsanguenmalaa ya kayu peyai'mujchiren ñunu Dios ura' kisa ti' pa'nu tsuve, timi. \p \v 11 Tsenñu Jacob ya' amanu tsandimi: Tsaaren in naatalaya ya' bulu pijunbeeñuba, iyaa tsa jutyuyu. \v 12 Tsa' mitya, apa inu ta'kashu juntsaa, naa iya anbukentsuñuba mijanu tsuve; tsejtu Diosnu inu ura' kisa ti' pa'tyumujchi, firu' iinuuya pa'nu tsuve, timi. \p \v 13 Tsenñu ya' ama tsandimi: Naa ñu' apa tsandi' Dioschi firu' isa tya' pañuba, inaa tsaisa. Tsa' mitya ñuya iya naatiñuba juntsangue' pai chibu kailla kaide, timi. \p \v 14 Tsenñu Jacob jitu pai chibu kailla ka' taja' ya' amanu kuwañu, ya' ama uu finuke luguu ketu, Isaac naaju mutyamuñuba juntsangue kemi. \v 15 Tsejtu bene ya' uñaku Esaúchi yasha uukare' tanañu jali, kayu ura jumaa kalare' ya' benna Jacobnu pandemi. \v 16 Tsanguetu bene kaa chibu kika jumulaa Jacob' tyaapatala bain, naa kutu tyullatala bain dedishukaami, matyu ju chutyundalaya. \v 17 Tsejtu naa juntsa luguu bain, naa ya' keñu pan bain kuwa' eemi ya' apanu taji' kuwanutsu. \p \v 18 Tsenñu Jacob ya' apa' puinsha vitu: ¡Apa! timi. \p Tsenñu Isaac pakatu: Enu entsanayu. ¿Ñu mujtuuyu, apa? timi. \p \v 19 Tsenñu Jacob pakatu: Iya ñu' ajke' na, Esaúyu. Iya yumaa ñu naakenu mandangueñuba tsanguiyu. Tsa' mitya kujpa' chudi' in ka' taañu animaa panda fide, tsejtu Diosnu inu ura' kisa ti' pa'de, timi. \p \v 20 Tsenñu Isaac pake'meetu: Tsen ¿naa kitaa ura jeke katatunguiyu, apa? timi. \p Tsenñu Jacob pakatu: Ñu' Dios Yavé inu jeke katakaañu' mityaa tsanguiyu, tikami. \p \v 21 Tsenñu Isaac tsandimi: Kalen ja-i' inu ta'kakaaka, naa uwain ñu in na Esaúñuba mijanu tenve, timi. \p \v 22 Tsenñu Jacob ya' apa' junga kalen jiiñu, Isaac ta'keetu tsandimi: Pamiya Jacob pan tsandituren, tyaapaya uwain Esaú' tyaapa deeve, timi. \v 23 Tsejtu keengatyumi, ya' pejpelaya pijun juutu, ya' naatala Esaúchi kera deeñu' mitya. Tsejtu Dioschi ura' isa tinundiyandu, \v 24 manbake'meetu entsa mandimi: ¿Uwain ñu in na Esaúyu? timi. \p Tsenñu: Jeen, iya Esaúyu, tikami Jacob. \p \v 25 Tsenñu ya' apa tsandimi: Tsaaya, apa, ñu' jeendaa ji' kañu alla taade fichi, tsejtu iya ñunu Dios ura' kisa ti' pa'nu tsuyu, timi. \p Tsenñu ya' apanu Jacob panda kuwatu, binu bain taji' kuwañu, Isaac panda fi', binu bain kujchimi. \v 26 Tsejtu bene tsandimi: Apa, engu kalen ja-i' inu estikika, timi. \v 27 Tsenñu Jacob esti' kalen mi'najiñu, Isaac ya' jali aindyu ishkatu, entsandi pa' Dioschi ura' isa timi: Uwain, entsaya in na' aindyuve, Dioschi ura' iwara jeenbala aindyu jun tsaave. \p \v 28 Diosya selusha pumu shuwa ñuchi jakaakasa, ñu' pu' wajkala bain ura' de-isa, naa trigu juula bain, naa uva juula bain pure' ideisa. \p \v 29 Pure' chachilla ñuchi tiba kiikemu dejusa; tsandityu'ba, naaju chachilla bain ñu' ajuusha deteedisa. Ñu' paandelanu bain uudenguen chude; ¡Yala ñu' ajuusha deteedisa! \p Mun ñunu Dioschi firu' isa deti'ba, yalaa firu' de-isa; tsenmin mun ñunu Dioschi ura' isa deti'ba, yalaa ura' de-isa, timi. \p \v 30 Tsejtu Isaac Jacobnu Dioschi ura' isa ti' depa' dyañu, Jacob ya' apa' chuinsha pu' malun iinmalaren, Esaú jeendaa pu' maami. \v 31 Tsejtu ya bain uu finuke luguu ke', ya' apa' junga tajitu entsandimi: Apa, umaa kujpa', ñu' na' jeendaa ji' aingañu alla fide, tsejtu inu Dioschi ura' ikaaka, timi. \p \v 32 Tsenñu Isaac pake'meetu: ¿Ñu mujtuuyu? timi. \p Tsenñu: Iya ñu' ajke' na Esaúyu, tikami. \p \v 33 Tsandiñu Isaac wapanbashiimi, tsai' depi'shikendu tsandimi: Tsaaya, ¿maa jeendaa ji' ainga' maja' inu juntsa alla luguu taja' kutunguen? Tsenñu iya ñu kayu majaindyuren yumaa tiba defi'keeyu, tsenmin yanaa Dios ura' kisa ti' pa'yu. Tsa' mitya challa yaa yumaa Dioschi ura' inu tirave, timi. \p \v 34 Tsenñu Esaú ya' apa tsandiñu meenatu, pure' llakindya' ware' ui'tu entsandimi: ¡Diosnu pa' inu bain ura' kisa tide, apa! timi. \p \v 35 Tsenñu Isaac tsandimi: Yumaa ñu' benna ja' inu anbuda keranguikaañuve, tsejtu yaa Dioschi ura' inutsumi ñuchi jumunun kakeñunguive, timi. \p \v 36 Tsenñu pakatu: ¡Mikan Jacob\f + \fr 27.36 \ft Jacob titu hebreo palaachiya “chi'ke' mavinu” tinu palaaba bulu ui'kangumaami.\f* mumu depuñuve, timi Esaú, matyu yumaa pai bijee inu entsanguentsuve! Ajke' bijeenuya in avenju na deechu jumaa inu chipakeñunguive, tsenmala umaya Dioschi ura' inu jumu bain yaren mangave, timi. Tsejtu bene ya' apanu entsandimi: ¿Dioschi kayu vera ura' inutsumi juuya inchiba laakarendyuyu? timi. \p \v 37 Tsenñu Isaac pakatu tsandimi: Iya Jacobnu naa ñunu bain uudenguenu tirekiyu, tsenmin kumuinchi ya' paandelanu bain yachi tiba kiikemu chachi juu tene detireyu, naa trigu bain, naa binu bain pure' iwaakisa tiyu. Tsa' mitya ¿challa ñu' mityaya tyeenguenuu juwa, apa? timi. \p \v 38 Tsenñu Esaú patindu entsandimi: ¿Tsejtu ma bijeeren Dioschi ura' isa ti' patinuu jujuu, apa? ¡Diosnu, inu bain ura' kisa ti' pa'de! timi. \p Tsejtu manen uti' mawaami. \p \v 39 Tsenñu ya' apa Isaac tsandimi: Ura tu chutyuinsha baasha chunu tsuve, naa selusha bain shuwa pajatyuinsha. \p \v 40 Ñu' peeniyachee vinguen chunu tsuve, ñu' naatalachi taawasha kiikemu tiyanu tsuve. Tsaaren ñu bene tsanguen chutu vera' tyamiya, yachi uuden ma-in chutyu tiyanu tsuve, timi. \s1 Jacob nepimi. \p \v 41 Tsenñu jumalan Esaú tsaa Jacobnu kerandyatyuu tiyaimi, matyu ya' apa yanaa Dios ura' kisa ti' pa'ñu' mitya, tsejtu entsangue pensanguiikemi: “Wajtunuren apa peyanmalaya llakinguenu detsuyu; tsaaren tsaa depuimiya in naatala Jacobnu tu'nu tsuyu”, tyatyaimi. \p \v 42 Tsenñuren naa ya' avenju na Esaú ti kenu pensanguentsuñuba Rebecanu dewainñu mijatu, ya' kayi na Jacobnu mikatu entsandimi: Ñu' uñaku Esaú ñunu tute' vejmi' mannu tyantsuñuba mijade. \v 43 Tsa' mitya, apa, inu meedika, challaren Harán pebulusha nepiyade, in naatala Labán' yasha. \v 44 Tsejtu junga tsanade, ñu' naatala ajara de-ishpuitendyuya, \v 45 tsenmin ñu yanu naakiñuba juntsan mitya vejmi' manguen jutyuu tiyanbera junga tsanade. Tsenmala ñu maanu ura tiyanmala bene iya mawainnu tsuyu, ¡matyu ma malunun ñullanu pallu depirekindendyuve! timi. \p \v 46 Bene Rebeca Isaacnu entsandimi: Jaiba ura' chukeetyuve, Hetnu sera' jimu paande na'malanu Esaú supunga' chudishu juntsala' mityaren. Tsa' mitya Jacob bain entsa Hetnu sera' jimu paande na'mala enu Canaán tunu chumu naadejuñuba juntsaalanu supunga' chushu juntsaa, iya peñuba ne uraave, timi. \c 28 \p \v 1 Tsenñu Isaac Jacobnu mika', manen Dioschi ura' isa titu entsangue uudenguemi: Entsa Canaán tunu chumulanuya jaiba supungatyude. \v 2 Tsa' mitya Padán-aram tushaa jide, ñu' aa-apa Betuel' yasha, tsai' jungaa ñu' ajchiyu Labán' na'malanu mallee supungade. \v 3 Matyu tiba kekaanuu jumu Dios ñunu tiba ura' ikaasa, tsenmin ñunu sera' jimulanu bain pure' seewaake', main main ma uñichi uuden juu vee vee bulu chachi chumulanu deseewaasa. \v 4 Tsenmin ñunu bain, naa ñunu sera' jimu chachillanu bain, Dios naati' Abrahamnu ura' ikaanu tsuyu timuwa ju'ba ñullanu bain tsanguisa. Tsenmala challa ñu vee mujtu chumu chachi juu chunashu juntsa tunu ñuichi tirenudetsu, matyu Diosya Abrahamnu kunu pamuwaañu, timi. \p \v 5 Entsanguetaa Isaac Jacobnu Padán-aramsha eemi. Tsenñu Jacob Labán' yasha jinu jimi, matyu Aramnu sera' jimu chachi Betuel' na' junga, tsenmin Labánya Rebeca' kayami, matyu Jacobchi bain, naa Esaúchi bain ya' ama' kaya. \s1 Esaú vee supu mangami. \p \v 6 Esaú mijami naa Isaac Jacobnaa ura' isa ti' Diosnu pa' Padán-aram tushaa ji', jungaa supungade ti' eeñu bain. Tsenmin mijami naa ya' apa, Jacobnu Dioschi ura' isa ti' pa'tu, Canaán tusha chumulanuya munuba supungatyude tiñu bain, \v 7 tsenñu Jacob ya' apala naadetiñuba juntsanu meenguitaa, Padán-aramsha jiñu bain mijami. \v 8 Tsenñaa Esaú mijami naa ya' apaya, Canaán tusha chumu supulanu mutyatyuñu bain. \v 9 Tsenñu Esaú, Abraham' na Ismael' junga jiimi, tsai' ya' na'ma Mahalatnu supu mangakemi, Nebaiot naatalanu, yaa yumaa Canaán tusha chumu supula bain miyawaaren. \s1 Jacob kipimi. \p \v 10 Jacob Beerseba pebulunu lu' jitu Harán pebulusha jintsumi. \v 11 Tsejtu manbela jitu, junaa kepe tsudi' puinu tiyami, yumaa pajtaya viñu' mitya. Tsejtu juntsa tenanu tsumu shupukaa main katu, ya' mishkai'sha daatsureke' tsudi' kasmi. \v 12 Tsai' kipitu, ma llapi juuyaa tunu uinamin tsaa selusha tapa'kayana uina katami. Tsenñu juntsa llapinu Diosa' anjeelaa vija' malu maluintsula. \v 13 Tsenmin naa Yavénu bain ya' kelunu uyuna katami. Tsenñu entsandimi: Iyaa Yavéyu, matyu ñu' aa-apa Abraham' Dios, naa ñu' apa Isaacchi bain ya' Diosyu. Iyaa ñunu bain, naa ñunu sera' jimu chachillanu bain, entsa ñu' tsunashu juntsa tu dekuwanu tsuyu. \v 14 Ñunu sera' jimulaa tu llujpepe juuñuu pureinu detsuve, tsejtu naa nurtesha bain, naa sursha bain, naa pajlainsha bain, naa pajvinsha bain seetse'ke' jiinu detsuve. Tsenmin kumuinchi entsa tunu chumu chachillaya ñu' mitya bain, naa ñunu sera' jimu chachilla' mitya bain, Dioschi ura' i-iinu detsuve. \v 15 Iyaa ñuba bulu chunu tsuyu. Ñu nuka jiñuba iyaa ñunu keena' washkenu tsuyu, tsenmin entsa tusha manen majamishtinu tsuyu. Tsa' mitya ñunu naati'ba juntsa tsangui'mujchiya maali tiren jutyuyu, timi. \p \v 16 Tsenñu Jacob kipi' mandengatu, entsangue pensanguemi: “Uwain entsa tenanu Yavé punuren, iya mijaindyuwañuve”, tyami. \v 17 Tsejtu yuj balengure' jeetyatu entsangue pensanguemi: “Entsa tenasha Dioschin juu tenañuve; enu Diosa' ya chuñuve, tsenmin selusha lunu juukapañuve”, tyami. \p \v 18 Tsejtu Jacob ayunchi dishkepenene kujpatu, ya' mishkai'sha daatsuuñu shupukaa ka' llu'pu' uikaami. Tsejtu mandenga mandengakenu tiretu, juntsa shupu' jandala ulibu puka muli yuutsungaami. \v 19 Tsejtu Jacob, naa kaspeleya juntsa tenanu ma pebulu Luz mumu puu chumuwaañuba, ya' mumu maveteke', Betel, tsandityu'ba “Diosa' chununu” mumu manbumi. \p \v 20 Tsejtu Jacob junu Diosnu paka' uwain tsanguenbera kenu tsuyu titu entsandimi: Uwain Dios iba bulu ne' tiba jutyu washke' miya' ne', naa ti fikenuu bain, naa jali bain kuwa', \v 21 tiba jutyu uraren in apa' yasha miikaashu juntsaa, uwain Yavé in Dios junu tsuve. \v 22 Tsa' mitya entsa ka' llu'pu' uikaañu shupukaa, mandenga mandengakentsumi tiya', Diosa' chununu junu tsuve. Tsenmin Dios, naa-uwanuba ñu inu ti kuñu bain, juntsanu paitya pela vele' tsure', ma pela tsumuya ñunu kuwa kuwakenu tsuyu, timi. \c 29 \s1 Jacob Harán pebulusha jimi. \p \v 1 Jacob kayu miñu ajkesha jitu, pajlainsha chulla' tusha vijimi. \p \v 2 Tsejtu panbasha ma pusu katami. Tsenñu juntsa pusu keetala uveja pen bulu juna vela' tsudi' lekantsula, matyu juntsa pusunaa animaala pi kushmu de' mitya. Tsenñu juntsa pusu juukapanu ma shupuka aawa di'nami. \v 3 Tsejtu uveja washkemula kumuinchi uvejala junu dewakukaataa, juntsa shupuka manga mangakemula, tsangue' uvejalanu pi kuwanu. Tsejtu bene manen juntsa pusunu shupukachi mallu'mu jula. \v 4 Tsenñu Jacob uveja washkemulanu pake'meetu tsandimi: Rukula, ¿ñulla nuka chumu deeyu? timi. \p Tsenñu yala pakatu: Lalaya Harán pebulusha chumu deeyu, tikala. \p \v 5 Tsa detiñu pake'meetu: ¿Ñulla Nahor' paña Labánnu kera dejuu? timi. \p Tsenñu yala pakatu: Lalaya kera deeyu, tila. \p \v 6 Tsenñu Jacob manbatu: ¿Tiba jutyu ura chun? timi. \p Tsenñu uveja washkemula: Jeen, ura chuve, tila. Tsanditu: Enu entsaintsuve ya' na'ma Raquel ya' uvejalaba jantsumi, tila. \p \v 7 Tsenñu Jacob tsandimi: Chaiba aa maluñu' mitya, uveja mallu'nu ura jutyuve. ¿Nenñaa piren kushkareke' manen tape mafikaajinu dejui'yu? timi. \p \v 8 Tsenñu yala tsandila: Kayu kumuinchi uvejala tajaindetyuya, tsenmin uveja washkemula bain deja' juntsa pusu juukapanu di'namu shupuka demanga' uvejalanu pi kushkaatyumujchiya, tsanguenu dejutyuyu, tila. \p \v 9 Tsejtu Jacob yaiba tsandin uinan, Raquel ya' apa' uvejalaba junga jimi, yaa juntsa uvejalanu washkemu' mitya. \v 10 Tsenñu Jacob nei'ba ya' ajchiyu Labán' uvejalaba Raquelnu jañu katamiren, tsaa pusu juukapasha ji' junu shupuka di'namu juruke' juntsa uvejalanu pi kushkaami. \v 11 Tsejtu bene Raquelnu ura' chude ti' estitu sundenganchin ne warendimi. \v 12 Tsejtu Raquelnu Jacob, yaa Labán' ajchiñayu, tsenmin Rebeca' nayu, tinmalaren, Raquel yangachi mijiimi, ya' apanu kuinda kenu. \p \v 13 Tsenñu Labán, Jacob, ya' tsujki' nave detiñu meemiren, ya' yasha miya' jinu, tsaa yangachi jiimi, tsa' ji' katatu angue', ura' jusa ti' estitu, ya' yasha miya' jimi. Tsejtu bene Jacob ya naa naa-i' bain millandi kuinda kemi. \v 14 Tsenñu Labán entsandimi: Uwain ñu in paande' mitya, in asaren juve, timi. \s1 Raquel' mitya bain, Lía' mityabain Jacob taawasha kemi. \p Tsejtu Jacob Labánba ma chu'chaya chumi. \v 15 Tsenñu bene Labán Jacobnu entsandimi: Ñu in paandeyu titu, ñuchi tiba katyumujchiren inchi taawasha ken jutyuve. Tsaju' ñu' taawasha' mitya nan kuwasa tenñuba wainka, timi. \p \v 16 Tsaaren Labán pai na'ma miyawaami: avenjuya Lía mumunmala, kayiya Raquel mumuwaami. \v 17 Líaya bibu' kapukajtumi, tsaanuren Raquelya neepabi uukeraa lumin, tsaa mishusha lun uukerami. \v 18 Tsenñu Jacobya Raquelnu mutya' mitya, entsandi pakami: Ñu' kayi na'ma Raquel' mitya mandishpai añu taawasha kenu tsuyu, timi. \p \v 19 Tsenñu Labán pakatu tsandimi: Ñunaa kuwañu uranu juve, vee chachillanaa kuwatyumujchi. Tsa' mitya iba chude, timi. \p \v 20 Tsejtu Jacob Raquel' mitya mandishpai añu taawasha kemi, tsanguiñuren yachi juntsa tinbu jei depulla' dyami, Raquelnu tsamantsa mutyantsuñu' mitya. \v 21 Tsejtu mandishpai añu umaa tiyañu, Jacob Labánnu tsandimi: In shinbu tiyanuu jumunu inu kuwaka, yanu supunganu tenve, yumaa ya' mitya iya naake taawasha kenu ti' pamuwaañuba juntsa malu yumaa tiyave, timi. \p \v 22 Tsenñu Labán kumuinchi ya' ya keetala chumulanuya demikakemi, supunganu fandangu ketu. \v 23 Tsejturen Labán kepe Líanaa ka' Jacob' junga ta'mi, tsenñu Jacob yaba tsumi. \v 24 Tsanguetu Labán, yachi tiba kiikemu na'ma Zilpánu Líanu me'mi, matyu yanu tyeeba kive'nutsu. \v 25 Tsenñu ayunchi Jacob mijami Líabaa detsuuñuba, tsejtu Labánnu ajaa ti' ura' pake'meetu tsandimi: ¿Inu tyeenguetunguiyu? ¿Iya ñuba Raquel' mityaa taawasha kindyuwa? Tsaashu juntsaa ¿nenñaa inu anbukitunguiyu? timi. \p \v 26 Tsenñu Labán tsandimi: Enuya lalaa kayu ave na'ma unbee kayaindyuya, kayi na'manaa unbee kakaatyuwa deeyu. \v 27 Tsa' mitya Líanu ka' chuñu mandishpai malu dekide, tsenmalaa Raquelnu bain kuwanu tsuyu, ñu manen iba kama mandishpai añu taawasha mannu ti' pashu juntsaa, timi. \p \v 28 Tsenñu Jacob: Tsaaya tsanguiñu urave, timi. Tsenñu Líanu ka' chuñu mandishpai malu depuiñu, Labán Raquelnu bain Jacobnu kuwami ya' shinbu tirenutsu. \v 29 Tsanguetu Labán, yachi tiba kiikemu na'ma Bilhánu Raquelnu me'mi, yanu tyeeba kive'nutsu. \v 30 Tsenñu Jacob Raquelba bain tyushami, tsejtu yanaa Líanuba kayu pullai estyami. Tsejtu manen Labánchi kama mandishpai añu taawasha manmi. \s1 Jacob' kailla \p \v 31 Jacob, Líanu jayun mutyaimuñuba Yavé keenatu, Líanuya na miyandiwaami, tsaaren Raquelya navinu jutyumi. \v 32 Tsenñu Lía navi' nakatu, Rubén mumu pumi (hebreo palaachiya: “Keekidei, ma kaana”, titu), entsanditu: Yavéya iya llakindyañuba katave; tsa' mitya challa in ruku inu estyanu juve, titu. \p \v 33 Bene Lía kama na mangami, tsejtu Simeón mumu pumi (hebreo palaachiya, “meenu” titiñuu bain juve titu). Tsejtu tsandimi: Yavéya inu jayun mutyaimuñuba meeñuve. Tsa' mitya manen na main manguve, timi. \p \v 34 Tsejtu bene kama bijee na mangatu, Leví mumu pumi, (hebreo palaachiya “buudinu” titiñuu juve titu), entsandi' mitya: Challa in ruku inaa kayu mi'dinu juve, yumaa yanu pen na ka' kuñu' mitya, timi. \p \v 35 Tsejtu Lía bene bain kama na mamiyanditu, juntsanu Judá mumu pumi (hebreo palaachiya Judá palaa, “yuj urave” titiñuu juve titu), entsandi' mitya: Umaa entsa bijeenuya Yavénu yuj urave tintsuyu, titu. Entsaitu Lía bene umaa na mangatyui tiyami. \c 30 \p \v 1 Raquel, Jacobnu naka' kutyuumin, ya' uñamanu ne kishtyaimi, tsejtu ya' rukunu entsandimi: Inu navikaaka; vikaatyushu juntsaa yujkanchin peyanu tsuyu, timi. \p \v 2 Tsenñu Jacob yanu ajaa ti' patu entsandimi: ¿Tsejtu iyaa Dios juu? Diosyaa ñunu navikarendyuba, timi. \p \v 3 Tsenñu Raquel tsandimi: Tsaashu juntsaa, inchi tiba kiikemu na'ma Bilhánu ka' yaba tsude; tsenmala ya nakanmalaya, juntsanu in na juuñuu tirenu tsuyu, timi. \p \v 4 Entsanditu Raquel yachi tiba kiikemu na'ma Bilhánu tsaa Jacobnu kuwakemi, yachi kama miyandinu shinbu tirekitu. Tsenñu Jacob Bilhába tsumi. \v 5 Tsenñu Bilhá, Jacobnu na main ka' kuwañu, \v 6 Raquel tsandimi: Entsa kaana Dan mumunu tsuve, (hebreo palaachiya, “deechu' kenu” titiñuu juve titu), entsandi' mitya: Dios i yaba kuinda keñu mere', tyee keñu urañuba juntsangue' inu na main kuwañu' mitya, titu. \p \v 7 Tsenñu bene bain Bilhá, Jacobnu kama na manga' kuñu, \v 8 Raquel tsandimi: Entsa kaanaya Neftalí mumunu tsuve, (hebreo palaachiya, “vinguenu” titiñuu juve titu), entsandi' mitya: In uñamaba veta' veta' vinguikeñunguendun, iyaa puiyu, titu. \p \v 9 Tsenmala Lía bain yumaa na mangatyu tiyatu, yachi tiba kiikemu na'ma Zilpánu tsaa Jacobnu kuwakemi, yachi kama miyandinu shinbu tirekitu. \v 10 Tsenñu Zilpá, Jacobnu na main ka' kuwañu, \v 11 Lía tsandimi: ¡Mika urave! Tsa' mitya entsa kaanaa Gad mumunu tsuve, (hebreo palaachiya “ura' iñuve” titiñuu juve titu). \p \v 12 Tsejtu bene bain Zilpá kama na Jacobnu manga' kumi. \v 13 Tsenñu manen Lía tsandimi: ¡Yuj sundenve! Challaa supula inu yuj sundyaa tinu detsuve. Tsa' mitya entsa kaanaya Aser mumunu tsuve, (hebreo palaachiya, “sundennu” titiñuu juve titu). \p \v 14 Trigu inu tinbutala, ma malu Rubén jeenbaasha jimi. Tsejtu junga, finu puka ya' mumu mandraguras\f + \fr 30.14 \ft Entsa \fk mandraguras \ft puka navikaamuve tyamuwaala.\f* katami, tsejtu ya' ama Líachi ta'mi. Tsenñu Raquel juntsa puka katatu, Líanu tsandimi: Inuba mallee ñu' na' ka' taañu mandraguras puka kuwaka, timi. \p \v 15 Tsenñu Lía pakatu tsandimi: ¿Ñaa inu in ruku machi'ketu tiba kendyuyu tenguee? ¿Tsenmin challa in na' ka' maañu mandraguras puka bain chi'kenu tendyuka? timi. \p Tsenñu Raquel: Ñu' na' mandraguras puka inu kuwashu juntsaa, uma kepe Jacob ñuba tsunu tsuve, timi. \p \v 16 Tsenñu kepenusha Jacob jeenbaasha pu' maantsu, Lía yanu katanu lutu tsandimi: Umaa ñu iba tsunu tsuve, in na' mandraguras puka Raquelnu kuwatu tsai deshuwa' mitya, timi. \p Tsenñu Jacob juntsa kepe Líaba tsumi, \v 17 tsenñu Lía na mavi' mangami, ya Diosba kuinda keñu, Dios meeñu' mitya, tsejtu umaa juntsaba Jacobchi man na seenguemi. \v 18 Tsejtu Lía tsandimi: Entsa kaanaa Isacar mumunu tsuve, (hebreo palaachiya “ne kuwanu” titiñuu juve titu), iya in rukunu inchi manda-imu na'manu kuwan mitya Dios inu mekikiñunguive, titu. \p \v 19 Tsejtu bene Lía manen Jacobnu na manga' kuwatu, umaa entsaba yachi mandishmain na kami, \v 20 tsejtu tsandimi: Dios inu naraa me've. Tsa' mitya challa in ruku inu kayu estyanu juve, yumaa mandishmain na ka' kuwañu' mitya. Tsa' mitya entsa kaanaya Zabulón mumunu tsuve, (hebreo palaachiya “me'nu” titiñuu juve titu). \p \v 21 Tsejtu bene Lía supu na'maa katu, juntsanu Dina mumu pumi. \p \v 22 Tsenñu Dios, Raquelnu bain mandengami yaba kuinda kemuwaañu. Tsai' juntsanguetu na miyandinu tirekaami. \v 23 Tsenñu Raquel yachi ajke' na miyanditu tsandimi: Umaa Dios inu nakatyu' yujpen chuñuba umaa manbaishwaave, timi. \v 24 Tsejtu juntsa kaananu José mumu pumi (hebreo palaachiya, “kayu kunu” titiñuu juve titu), entsandi' mitya: Inu kayu na miyandikaasa, titu. \s1 Jacob taruku tiyami. \p \v 25 Raquel, Josénu nakañu, bene Jacob Labánnu tsandimi: Inu in tusha me-eeka. \v 26 Tsa' mitya in shinbulanu bain, naa in kaillanu bain iba tiba jutyu me-eeka, yala' mityaa iya ñuchi taawasha kiyu. Tsa' mitya mandyaike' me-eeka. Tsenmin ñuya mive iya ñuba naake taawasha keñuba, timi. \p \v 27 Tsenñu Labán pakatu tsandimi: Tsantsaya iba chudisa tenve. Ñuren tsandisa tyañuya entsandinu tenve: Yavéya inu ñu' mityaren ura' ikaantsuñuba mijayu. \v 28 Tsa' mitya ñu' taawasha kikenuushu juntsa' mitya nan kuwasa tenñuba inu wainka, tsenmala iya juntsangue kuwanu tsuyu, timi. \p \v 29 Tsenñu Jacob tsandimi: Ñuya nara mive iya ñu' mitya naake taawasha keñu bain, naa ñu' animaalanu naake washkeñaa kayu ura' detiyañu bain; \v 30 iya kayu engu jaindyuya ñuchi animaa jayun juuwa deeve, tsaaren challa pure' sera deive, matyu iya engu jainmalan Yavé ñunu mika ura' ikaañu' mitya. Tsa' mitya ¿naamaa iba in bululachin juu taawasha kenujtuuwa? timi. \p \v 31 Tsenñu Labán manen: ¿Ñu' taawasha kikenuushu juntsa' mitya nan kuwasa tenguen? timi. \p Tsenñu Jacob manbakatu: Tiba kuwatyuka. Tsaaren iya tyee panu juñuba ñu juntsanguenu tiyashu juntsaa, ñu' animaalanu mawashkenu tsuyu. \v 32 Uma ñu' animaa puinsha jinu tsuyu, tsejtu kumuinchi uvejalanu bain, naa chibu pe'pe'jaraalanu bain, tsenmin uveja yapijtutuulanu bain deveekanu tsuyu. Tsejtu juntsalaa in taawasha' mitya kuwakiñuu junu detsuve. \v 33 Tsenmalaa ñu mandinbu in kañu animaalanu ja' keetu, uwain iya ura' kemu ruku firu' ketyuñuve tyanu tsuve. Tsa' mitya in uveja paasha naaju chibu pe'pe'jaraa jutyula bain, naa uveja pababaa jutyula bain in junga depushu juntsaa, ñunu taanguiñaa tsaanu tsuve, timi. \p \v 34 Tsenñu Labán: Tsaaya urave, ñu naatiñu bain tsaasa, timi. \p \v 35 Tsandituren juntsa malunun Labán tsaa kumuinchi llupu chibu piichililija'teelanu bain, naa pababaa puja'teelanu bain dekakemi, tsenmin kumuinchi supu chibu pe'pe'jaraalanu bain, naa pababa puja'teelanu bain, naa ne fibaba jayu puja'teelanu bain dekakemi, tsenmin uveja pababaalanu bain dekake', ya' nalanu washkidei ti' kuwakemi. \v 36 Tsejtu bene, pen malu nainsha baasha juntsa animaalaba Jacob' pununu baajiimi. Tsaaren Labán' vejan animaalanu Jacobya washi washikentsumi. \v 37 Tsejtu Jacob alamu chi ali bain, naa almendru chi ali bain, naa kastañu chi ali bain daaka', fibaba pilla juja'tengue dellashmi. \v 38-39 Tsanguetu bene juntsa cha'li dellajchaaya animaa puinsha, yala' pi kujchi kujchikenu juusha uikaami, matyu junaa unbee rukula supulanu nakaapupu dekiñu' mitya. Tsa' mitya juntsa cha'li ajuutala tsa tsa dekiñu, yala' kailla piichililii bain, naa pe'pe'jaraa bain fale falekila. \v 40 Tsenmala Jacob vela' kalaalaakemi juntsa uvejalanu; tsanguetu Jacob Labán' animaalanu tinu bain piichililiitala bain, naa ne pababaalanu bain tsaanu tene keekaakaakemi. Entsanguetaa yachi bain maali animaala demiyandimi, matyu Labán' animaalanu mantsa vela' kalaalaaketu. \v 41 Tsejtu naa-uwanu dera' animaa juulaa tsa tsaindetsuñuba Jacob junu juntsa cha'li uikaakaakemi nunbanu pi kushmu deeñu bain, tsenmalaa animaala tsanguenu uwanu juntsa cha'linu kataataakenudetsu; \v 42 tsaaren animaala ejkee dejashu juntsaa, cha'li uikaatyu jujuumi. Tsa' mitya ejkekee animaalaya Labánchi tene detiyanmala, kayu dera' juu animaalaya Jacobchi tene tiya tiyaila. \v 43 Entsanguitaa Jacob mika taruku tiyami, naa uveja juula bain, naa chibu juula bain, naa tiba kiikemu chachilla, unbee rukula bain, supula bain, naa kameyula bain, naa burula bain pure' miyandiyaimi. \c 31 \s1 Jacob Labán' yanumalu' miinu kemi. \p \v 1 Bene Jacob mijami naa Labán' nalaya, yanu kumuinchi junu yala' apachi jumunu tene dekake' juntsachin taruku ne tiyaive, tis nendetsuñuba. \v 2 Tsenmin Jacob mijami, naa Labán bain yumaa yanu kaspele naajuwa ju'ba juntsaa jutyu detiyaintsuñuba. \v 3 Tsenñu Jacobnu Yavé tsandimi: Ñu' apa' tusha, ñu' paandela chudenashu junga miide; iya miimishtinu tsuyu, timi. \p \v 4 Tsenñu Jacob, Raquelnu bain, Líanu bain jeenbaasha ya' animaa washkensha janu mandanguemi, \v 5 tsejtu tsandimi: Naa ñulla' apa inu kaspele naajuwa ju'ba yumaa juntsaa jutyu tiyaiñuba mijayu; tsenñuren in apala' Diosya naa-uwanuba inu kemishtintsuve. \v 6 Tsaaren ñulla nara mideeve naa iya ñulla' apachi pudengura taawasha ken chumuñuba; \v 7 tsaanuren yaa inu anbukikeñunguiike', naa in taawasha' mitya inu kuwandu bain wajtunun jeke vera' mangui manguikive. Naa tsanguiñu bain, Diosya tiba yanu inu firu' kekarendyuve. \v 8 Tsa' mityaa naa-uwanu: Umaa pe'pe'jaraa animaalaa ñu' taawasha' mitya kuwanu tsuyu, tiñuba, supu animaala nakamee pe'pe'jaraa tene kamu deeve. Tsenmala naa-uwanu: Umaa piichililija'tee animaalaa ñu' taawasha' mitya kuwanu tsuyu, tiñuba, kumuinchi supu animaala nakamee piichililiindene kamu deeve. \v 9 Entsanguitaa Dios ñulla' apa' animaa dechi'ke' inu kuwave. \p \v 10 Tsaaren ma malu, supu animaala de-asanu uwanu kipiyu, tsenñu kipibi unbee ruku animaala supu animaalanu na pumula piichililii bain, naa pe'pe'jaraa bain tsaandene juju deewa. \v 11 Tsenñu tsai' kipiñu, Diosa' anjee inu in mumunu pawa, tsenñu iya: Enu entsanayu, tikawayu. \v 12 Tsenñu anjee inu entsandiwa: Ura' keekide, tsejtu katanu tsuve, unbee rukula supulanu na pumula piichililii bain, naa pe'pe'jaraa bain tsaayaa tsa tsa dekive, tsaanuren Labán ñunu naakintsuñuba mija' mityanguiyu tsanguemi. \v 13 Iyaa ñunu Betel tenabi katawamu Diosyu, ñu shupukanu muli tsure' uwain tsanguenbera kenu tsuyu ti' panu tenanu katawamu Dios. Tsa' mitya entsa tenanu mangujpa' miide, tsai' ñu' nakayanu tusha miide, tiwa, timi. \p \v 14 Tsenñu Raquel Líaba entsandi pakala: Lalaya yumaa apa' yasha tiba laachi tirekenuu tajtu tiya deiyu. \v 15 ¡Tsenmin lalanu vee chachi dejuñu ken tsangue', naa atyanchi bain lalanu atikeñunguive, tsenmin ñu lala' mitya paanguiñu taawasha' mitya bain yaa mujmuusu kive! \v 16 Naa tsanguiñuba ti bain Dios lala' apanu ñuchi detirenu chipakishu juntsaya laachi tene juuve, naa lala' kaillachi bain. Tsa' mitya Dios ñunu naatiñuba tsanguide, tila. \s1 Jacob Padán-aram tunumalu' miimi. \p \v 17-18 Tsejtu Jacob ya' apa Isaac' chunu Canaán tusha miinu ura' demanguikemi. Tsangue' ya' kaillanu bain, naa ya' shinbulanu bain, kameyu jandala de-e'lare' chujtimi, Padán-aram tusha taawasha ke' kañu animaalaba demanga' miinu ketu. \v 19 Tsenñu Labán ya' uvejalanu ju dedaanu vee tenasha jimuwaañu, Raquel tsaa ya' apa' chi dyusla, ya' paandelachi jumuwaañu tanamunu tsaa taranguemi. \v 20 Entsaitaa Jacob: Mijintsuyu, ti' waintyu' miitu, Aramnu sera' jimu chachi Labánnu anbukemi. \v 21 Tsai' kumuinchi ya ti taju'ba juntsalaba nepiya' miimi. Tsejtu wajturen Éufrates pinu mandapulla', ajkesha Galaad kuyi tenasha miimi. \s1 Labán Jacobnu bendaa kemi. \p \v 22 Bene pen malu insha Labánnu Jacob nepiya' miive, ti' wainla. \v 23 Tsenmalan Labán bendaa kenu ya' paandelaba lu' jiimi, tsejtu mandishpai malu insha Galaad kuyi tenasha mami'na jimi. \v 24 Tsenñuren Dios juntsa kepe, Aramnu sera' jimu chachi Labánnu kipibi katawatu tsandimi: Inu meedika; Jacobnu na'baasa panu kityude, timi. \p \v 25 Labán Jacobnu Galaad kuyibi mami'najimi, junaa Jacob kajdiñu' mitya. Tsejtu Labán bain ya' paandelaba juntsa butyunuren kajdijimi. \v 26 Tsejtu Jacobnu ajaa ti' patu entsandimi: ¿Nenñaa inu anbukiyu? ¡In na'malanu vingue' pulla' peesu chacheeba ka' tajan tsaiñuve! \v 27 ¿Nenñaa inu anbuke', tiba pai'mujchi nepiya' maayu? Mijaiba ituya, tsamantsa sunden depuimishti', naa chiki chiki juu bain depakare', naa arpachi juu bain beesa dekikare'ba tsangue' me-eechuyu. \v 28 Tsenmin naa in na'malanu bain, naa in pañalanu bain miindetsuñu ne estikaanungui've. ¡Matyu yuj iiñuu ne kikeñuve! \v 29 Iya ñullanu na'baasa kenu tenñuya tsangue'banguichuyu; tsaanuren kepe ñu' apa' Dios inu patu tsandingayu: Inu meedika; Jacobnu na'baasa panu kityude, tingayu. \v 30 Tsaaren ñu' apa' yasha miji'kera tenñu mala' maamiba, ¿nenñaa chi dyus jumula inchi taanguetunguiyu? timi. \p \v 31 Tsenñu Jacob Labánnu pakatu tsandimi: Iya jeetenñuuyu ñunu waintyumi. Iya tsandinmalan derancheeba ñu' na'malanu machi'ke'ba kichuve pensangue' mityaa tsaayu. \v 32 Tsaaren mun enu pudenashu juntsala ñu' chi dyus jumula tanañu katashu juntsaa ¡matyu peyasa! Ñu' paandela bain, naa in paandela bain dekeenave. Tsa' mitya wainka i ñuchi tyeeba tanañuya, tsangue' manga' miide, timi. \p Tsaaren Jacobya mijtumi, Raquelyaa juntsa chi dyus jumula taanguiñu bain. \p \v 33 Tsenñu Labán Jacob' yapayasha vi' keemi, tsejtu bene Lía' yapayasha bain vi' keetu, juntsa pallu manda-imu shinbula' yapayasha bain vi' keetun katai'mi. Tsejtu bene Raquel' yapayasha bain vimi, \v 34 tsenñuren Raquel juntsa chi dyus jumula katu, pishkali keraanu tsaa puke', kameyu jandala tsure' chuntsumi kelunu yangare' juntsa jandala chudiñumi. Tsenñu Labán juntsa yapayanu demityaketuren katai'mi. \v 35 Tsenñu Raquel tsandimi: Apa, naa iya ñu' ajuunu kujpai'ñu bain ajaavityude, tsaaren supulanaa naa-imuwa deeñuba juntsa ju', asa mangueewara' mityaa tsaayu, timi. \p Tsa' mitya Labán juntsa chi dyus jumula mi'ketun mangatai'mi. \p \v 36 Tsenñu Jacob ajaaviitu, Labánnu entsandimi: ¿Iya tyee urajtu kiwa? ¿Iya ti ujchaa keñaa tsamantsandya' inu bendaa ketunguiyu? \v 37 Kumuinchi inchi ti juñuba detyashi' kerakive. ¿Tsejtu ñu' yasha tsumu juuya tyee katayu? ¡Enu ñu' paandela' ajuunu bain, naa in paandela' ajuunu bain tsungaade, tsenmala yalaa panu detsuve, maa ura' pantsuñuba! \v 38 Tsenmin ñuba kumuinchi entsa 20 añu taawasha kikeeshu juntsa tinbutala naa-uwanuba ñu' uveja, naa supu chibu juula bain nashuikindetyuve; tsenmin ñu' uveja paasha pumulanu ne main juuñu bain tute' fibanguindyuyu; \v 39 tsenmin naa-uwanuba ne jeen animaa, ñu' animaalanu detu'ñu bain ne taja' keewarekebanguindyuyu, juntsan mitya iya in uvejaren manbu manbukiwayu; tsenmin naa mandala bain, naa kepe bain ñu' animaalanu tara dekiñuba, ñu inaa manbaki manbakikemuve. \v 40 Mandalaa lujaranchin naa-in tsandentsu punamuwaayu, tsenmala kepe bain ishanchiren naa-in tsandentsu punamuyu. ¡Tsaju' kasujturen pulla pullaimuwaayu! \v 41 Ñu' yanu ñuba 20 añu chuyu, tsejtu ñu' pai na'mala' mityaren ñu' uudenchi 14 añu taawasha kiyu; tsenmin in tanaashu juntsa animaa demiyandinu bain, ñu' animaa kejtsapala mandishmain añu taawasha kiyu, tsanguiñun ñuya inu in taawasha' mitya kuwanduba wajtutalan jeke vera' mandire mandirekiwa. \v 42 Tsa' mitya Abrahamchi bain, naa in apa Isaacchi bain aawa kure' keewaawaakenu Diosren iba jui'ñuya, uwaindiyu ñu inu tyanjuu me-eekichuve. Tsaanuren Diosya iya llakindyañuba keena', naa in tyaapa' taawasha keñutala bain keenañuve. Tsa' mityaa kepe in mitya bale-i' ñunu nepañuve, timi. \s1 Jacob Labánba veta' veta'ura' kenu tiyala. \p \v 43 Tsenñu Labán Jacobnu pakatu tsandimi: Entsa na'malaa in na'mala deeve; naa entsa pañala bain in pañala deeve; naa entsa uvejala bain in uvejala deeve. ¡Tsaju' kumuinchi enu tanashu juntsa inchi tene judeeve! Tsaaren ¿iya challa in na'malanu laapu' pañu bain, naa yala' demiyandiñu kaillanu laapu' pañu bain, yala' mitya tyee kitaa uraa kenu juwa? \v 44 Engu jade, ñuba veta' veta' ura' kedaa ti' tsanguenu tiyasai, tsenmala lala palluutala naakenu ti' deshuwañuba lalanu tsa tsanguen chunu mandengaapumu junutsu, timi. \p \v 45 Tsenñu Jacob ma shupuka ka', tyutya juuñuu uyukaami. \v 46 Tsejtu ya' paandelanu tsandimi: ¡Shupuka deka' junu wa'kaadei! timi. Tsenñu kumuinchi yala shupuka deka' wa'kaatu, shupuka tenen ma aa butyuke dewa'kare' juntsa shupu' aa butyu wa'kara kelunu panda fila. \v 47 Tsenñu Labán juntsa tenanu ya' palaachi \it Jegar Sahadutá\it* timi, (matyu Aramnu sera' jimula' palaachiya “uwain tsa dekive ti' wa'kara aa butyu” titu). Tsenñu Jacob bain ya' palaachi \it Galaad\it* timi, (matyu hebreo palaachiya “uwain tsa dekive ti' keewara” titu). \p \v 48 Tsenñu Labán tsandimi: Uma, entsa shupu' aa butyu jumu uwain lala palluutala tsa tsanguenu deshuwañuba, mandengaapupu kenu junu tsuve, timi. \p Tsa' mityaa junu Galaad mumu vimi, \v 49 tsenmin Mispá mumu bain vimi, (hebreo palaachiya entsa palaa, “washna' keenanunu” titu), Labán entsandiñu' mitya: Lala pallu jumula devela' miinmala, lalanu muba keenatyu tiyañuba Yavéya lalanu keenanu juve, titu. \v 50 Tsandenna ñu in na'malanu na'baasa keñu bain, naa yala dejuñun vee supu mangakeñuba, lalanu muba dekeenai'ñu bain, Diosyaa keena' kuipa punu juñuba tengaya jude, timi. \p \v 51 Tsanditu Labán Jacobnu kayu tsandimi: Keekide, iya ñuba tyee kenu pa'ba tsanguenu ti' shupu' butyu wakukaawashu juntsa bain, naa tyutya keraa uyukaawashu juntsa bain enu entsanave. \v 52 Entsaa lala ñuba veta' veta' naakenu depañuba juntsa keewara junu tsuve, tsenmalaa mu bain enu dapulla' ji' laatala firu' kiiken jutyu. \v 53 Tsa' mitya entsa ajkeshaya mun firu' kenu tya' dapuiñuba, ñu' aa-apa Abrahamchi bain, naa in aa-apa Nahorchi bain jumu dyusla kavitu dekisa, timi. \p Tsenñu Jacob ya' apa Isaac' aawa kure' keewaawaakenu Diosnu paka' uwain tsanguenbera kenu tsuyu, timi. \v 54 Tsejtu bene juntsa kuyisha animaa tute' ju'ke' Diosnu keewaami. Tsanguetu bene ya' paandelanu mikami panda finu. Tsejtu kumuinchi panda fi' juntsa kepe kuyinu kasla. \p \v 55 Tsejtu ayunchi dishkepenene, Labán kujpatu ya' pañalanu bain, naa ya' na'malanu bain de-esti', yalanu tichiba ura' dejusa ti' depa', bene ya' tusha miimi. \c 32 \s1 Jacob Esaúba mangatawami. \p \v 1 Tsenñu Jacobya kayu ajkesha miintsuñu, Diosa' anjeela fale' katawala. \v 2 Tsenñu Jacob yalanu katatu, entsandimi: Enuya Diosa' kajdi' chununuve, timi. Tsejtu junu Mahanaim mumu pumi (hebreo palaachiya “kajdi' pai bulu wa'na' chunu tena” titu). \p \v 3 Tsejtu bene Jacob, ya' naatala Esaúnu ya maantsuyu, ti' wainnu, Edom tu Seírsha kuinda eemi. \v 4 Tsejtu: In bale ruku Esaúnu entsandidei: Ñuchi tiba kiikemu, ñu' benna Jacob lalanu entsandinu eeve: Kumuinchi entsa tinbutala Labánba chuyu. \v 5 Tsejtu naa wagaa juula bain, naa buru juula bain, naa uveja juula bain, naa tiba kiikemu chachilla unbee rukula bain, naa supula bain taantsuyu. Tsejtu entsa kuinda iya ñuchi taawasha kemu ruku ñunu mijakaanu eentsuyu, ñuchi firu' katawan jutyu, tive, tila. \p \v 6 Tsejtu wainnu jimula miitu, Jacobnu tsandila: Ñu' naatalanu kuinda kenu dejiyu, tsenñu ya bain ñuba mangatanu titu, 400 unberelaba yumaa engu jantsuve, tila. \p \v 7 Tsa detiñu meetu, Jacob yuj jeetyatu, ti ken tsandya', mika pensa shuwami. Tsejtu yaba bulu jimu chachillanu pai bulu ma velekemi, naa uvejalanu bain, naa wagaalanu bain, naa kameyulanu bain, \v 8 matyu entsangue pensanguetu: “Esaú ja' manbaate jimulanu vinguiñu bain, vejanlaya nepinu dejuve”, tyatu. \v 9 Tsejtu bene Diosba entsandi kuinda kemi: Yavé, in aa-apa Abraham' Dios, naa in apa Isaacchi bain Dios, ñuya inu in tusha in paandela' junga miide, ti', jungaa tiba ura' dema-ikaanu tsuyu, tiwa. \v 10 Naa tsandimuwaañu bain, iya ñuchi tiba ura' iinuu chachi jutyuyu; tsaanuren ñuya iya ñuchi tiba kiikemu chachinu tsamantsangue ura' washke', naakenu ti'ba tsanguive. Tsejtu iya entsa Jordán pi pulla' jinu uwanuya ka tiba tajtu, in tyutyan cha'liren taaya dapuimuwaayu, tsaaren challaya pai bulu chachi velekenuuya tiyayu. \v 11 ¡Tsa' mitya, tsantsaya inu in naatala Esaú' tyaapanu livee kika! Matyu engu ja', naa inu bain, naa supulanu bain, naa kaillanu bain detutekichuve tendu yuj jeetenve. \v 12 Ñuya entsandimuwaave: Ñunu tiba ura' de-ikare', bene ñunu sera' jimulanu bain lamaa ñiipe tsun tsangue seeware', naake' miken tsangue tiwaanu juyu timuwaave, timi. \p \v 13 Tsejtu juntsa kepe Jacob junu kastu, ya kumuinchi ti ta'ba mekikenuu jumu demi'ke' kakemi ya' naatala Esaúnu me'nu. \v 14 Tsejtu supu chibu 200 kamin, llupu chibu 20 kamin, supu uveja 200 kamin, llupu uveja 20 kamin, \v 15 30 supu kameyu challan nakakemu ya' kaillaba kamin, supu wagara 40 kamin, llupu wagaa paitya kamin, supu buru 20 kamin, tsenmin llupu buru bain paitya kaminguemi, me'nu. \v 16 Tsejtu bene yachi tiba kiikemu chachillanu, ma bulu animaameemee devele' kuwatu entsandimi: Ñulla ajkesha jidei, tsejtu ma bulu animaamee jayu jayu baka' tajiidei, timi. \p \v 17 Tsejtu ajke' jimunu eendu tsandimi: In naatala Esaúba katatu, ya ñunu: ¿Maa ñunu uudenguemu ruku jun? ti' pake'meetu; ¿Nukaa jindu iyu? titu: ¿Ñu' tajiintsushu juntsa animaala bain muchiden? ti' pake'meenmala, \v 18 entsandi pakade: Ñuchi tiba kiikemu Jacobchive, tsejtu inu mandanguemu ruku Esaúchi erentsuve. Tsaaren naa ya bain lala' bendala jantsuve, tide, timi. \p \v 19 Tsejtu juntsa kelunu bendaa jimunu bain, naa kayu ya' benesha jimulanu bain, tsenmin kumuinchi juntsa animaa ta'mulanu bain Esaúnu katatu, tsaandene padei, timi. \v 20 Tsenmin: Ñuchi tiba kiikemu Jacob bain, lala' bendala jantsuve, tidei, timi. \p Jacobya entsangue pensanguetaa tsanguentsumi: “Naa ya ajarañuba, i yanu ajkesha me'nu eekentsaashu juntsachi ma ishpuitekare', benee i bain yaba mangatawanmalaa inu ura' mamika'ba kenuumeete”, tyataa tsanguemi. \v 21 Tsejtu mekikenuu jumulaya ajkesha de-eetu, yaa ya' kajdi' tsununu tsana shuwami, junu kepe puinu. \s1 Jacob ma anjeeba vinguemi. \p \v 22 Juntsa keperen Jacob mangujpa', tsaa ya' pai shinbulanu, naa ya' shinbulachi manda-imu pai shinbulanu bain, naa ya' 11 kailla jumulanu bain dekake', Jaboc pijulanu dapuimishtikemi, \v 23 tsenmin kumuinchi ya ti ta'ba demanbuitekemi. \p \v 24 Tsejtu Jacob maali shuwaiñu, ma unbere fale' yaba vinguenanan tsaa chayaimi. \v 25 Tsejtu juntsa ruku Jacobnu puityuumiren, tsaa Jacob' peja'chinu jayu ma daran ta'kikemi. Tsenñu juntsa rukuba vinguentsuren junu Jacobnu mujkiijiimi. \v 26 Tsenñu juntsa ruku tsandimi: Mandyallakika, yumaa ma dechayaintsuve, timi. \p Tsenñu Jacob tsandimi: Inu Dioschi ura' ikarendyuya mandyaiken jutyuyu, timi. \p \v 27 Tsenñu juntsa ruku: ¿Ti mumuyu? ti' pake'meemi. \p Tsenñu: Iya Jacob mumuyu, timi. \p \v 28 Tsenñu juntsa ruku tsandimi: Umaa Jacob mumu majun jutyuve. Ñu' mumuya Israelya ma junu tsuve, Diosba vinguemin, naa cha' rukulanu bain vingueturen puiñu' mitya, timi. \p \v 29 Tsenñu Jacob bain: Umaa ñu bain ti mumu'ba wainka, ti' pake'meemi. \p Tsenñu juntsa ruku pakatu: ¿Tyeenguenaa in mumu mijanu tenguen? timi. \p Tsejtu bene juntsa ruku junuren Jacobnu Dioschi ura' isa ti' pami. \v 30 Tsenñu Jacob juntsa tenanu Penuel mumu pumi (hebreo palaachiya, “Diosa' kajuru” titu), matyu entsanditu: Diosba kaju'talake katayu, tsejturen peyaiba indyuyu, ti' mitya. \p \v 31 Tsejtu Jacob Penuel tenanu demanbullaintsunu uwanu pajta faami; tsejturen Jacob janga' terai miintsumi, ya' peja'chi kitya' mitya. \v 32 Tsa' mityaa naa chai bain, Israelnu sera' jimulaya peja'chi allanu chitya chityanguemu wa'chuwaya fityu deeve, juntsa tenanaa Jacob daran imuwaañu' mitya. \c 33 \s1 Jacob Esaúba ura' manbami. \p \v 1 Umaa Jacob, Esaú 400 unbere miyaa jantsu katamiren, Líanu bain, Raquelnu bain, manda-imu shinbu pallu jumulanu bain tsaa kaillanu develekemi. \v 2 Tsejtu manda-imu shinbulanuya ya' kaillaba ajke' uyukaami, bene Líanu bain ya' kaillabaren uikaami, tsejtu kayu bene Raquelnu, Joséba uyukaami. \v 3 Tsejtu bene yala' ajkesha ji', teledi' mandishpai bijee ya' llashkapa tusha tyuikanbera waikemi, ya' uñaku kalen jingama. \p \v 4 Tsenñu Esaú ya' naatala' junga yangachi ji', tsaa kutunu tyaapa pilunbuke angue' uidi' estikemi. Tsejtu sundyanchin tsaa pallu dewaandila. \v 5 Tsejtu bene Esaú jeeke' keetu, naa supulanu bain, naa kaillanu bain kata' pake'meetu tsandimi: ¿Entsala ñuba nemulaa mujtuden? timi. \p Tsenñu: Ñuchi tiba kiikemu chachinu, Dios inu me'ñu kailla deeve, tikami Jacob. \p \v 6 Tsenñu manda-imu shinbula ya' kaillaba dekalen ji' yai bain, teledi' llashkapa tusha tyuikanbera waike' dyala. \v 7 Tsenñu bene Lía bain ya' kaillaba jitu, yai bain tsarenguila. Tsenñu umaa José Raquelba jitu yai bain juntsanguila. \v 8 Tsenñu Esaú pake'meetu: ¿Tyeenguetaa kumuinchi juntsa animaala iya mindala jandu katakeeshu juntsa de-eeyu? timi. \p Tsenñu Jacob pakatu: Ñu, in bale rukuchi firu' katawan jutyu tenñaa tsanguiyu, timi. \p \v 9 Tsenñu Esaú manbakatu: Tsa jutyuve, naatala, i bain mika miyayu. Tsa' mitya ñuchi tadide, timi. \p \v 10 Tsenñuren Jacob entsandimi: Tsantsaya, uwain iya ñuchi firu' katawaindyuñuya, juntsa me'ñu animaala kade, inchiya ñuba mangatatu Diosba kataakiñuuve, ñu inu mika ura' mamikañu' mitya. \v 11 Tsantsaya juntsa me'nu tajaiwaashu juntsa kade. Diosya inu taruku tiwaañu, ti bain detadiyayu, timi. \p Tsejtu Jacob patintsuñu, pulla'bi Esaú: Tsaaya kanu tsuyu, timi. \v 12 Tsejtu tsandimi: Tsaaren enu malu' miidaa. Iya ñuba bulu miinu tsuyu, timi. \p \v 13 Tsenñu Jacob pakatu tsandimi: Uñaku, ñuya mive naa kaillaya dijeru' neneinu dejutyuñuba, tsenmin naa uvejalanu bain, naa wagaalanu bain, naa yala' kaillanu bain washkenu menesteyu; yalanu yuj detyubawaashu juntsaa, ma malunun naa uvejala bain, chibula bain millai peyanuu dejuve. \v 14 Tsa' mitya entsa ñuchi tiba kiikemu chachinu ma ajñaa kayu uranu juve; tsenmala iya ka jayu jayu, in ajkesha jiindetsushu juntsa animaala naa-i dejiñuba yaiba bulu majainu tsuyu, tsenmin kailla naa-i demaañuba yaiba bulu ne majaitu ñuba Seír tenasha manbuudinu tsuyu, timi. \p \v 15 Tsenñu Esaú tsandimi: Tsaiñuba urave, tsaaren iba bulu jamulanu mallee ñuiba shuikenu tsuyu, timi. \p Tsenñu Jacob pakatu: Menestejtuyu, ñu inu ajarajtuñuba juntsan mijaitun mikave, timi. \p \v 16 Tsenñu juntsa malunun Esaú Seír tusha miinu miimi. \v 17 Tsenmala Jacobya Sucot jatsuwasha jitu, junaa yachi ya ke', naa animaalachi bain yapaya kemi. Tsenñaa junu Sucot mumumi (hebreo palaachiya, “cha'li deka' tsaa dekus-eraa yapaya” titu). \p \v 18 Jacob Padán-aram tusha pu', Canaán tusha miji', Siquem pebulu bejkundaa manchuitu, tiba jutyu ura miimi. \v 19 Tsejtu 100 lepa lushinchi Hamor' nalanu tu ati'kami, matyu Siquemchi ya' apanu, tsejtu junu ya' kajdi' chununu ya' chunu tena manguikemi. \v 20 Tsejtu junu ufeenda tsure' ju'kenunu main ketu, El-elohé-israel mumu pumi (hebreo palaachiya, “Diosya, Israel' Diosve” titu). \c 34 \s1 Dinanu Siquem firu' kemi. \p \v 1 Lía Jacobnu naka' kuwañu na'ma Dina, juntsa tenanu chumu pannala' junga yaa jimi. \v 2 Tsenñu juntsa tenanu chumu bale ruku Hevenu sera' jimu chachi Hamor' na Siquem katatu, tsaa deranchi tsudimi juntsa na'maba, tsangue' tsaimishtimi. \v 3 Tsangueturen juntsa na'manu tsamantsa mutyatu, yanu bain juntsa na'ma mutya' keekenuuya kiike' estyakutyanu mitya mityakemi. \v 4 Tsejtu Siquem ya' apa Hamornu tsandimi: Ya' apala' junga ji' entsa na'manu pa'de. Yanu supunganu tenve, timi. \p \v 5 Naa Jacobya ya' na'ma Dinanu Siquem deranchi tsaiñuba mijaturen, ya' nala jeenbasha ya' animaalaba depuñu' mitya, majaindetyuya tiba paviiki'mi. \v 6 Siquemchi ya' apa Hamor, Jacob' junga ji' keemi, yaba kuinda kenu. \p \v 7 Tsenñu Jacob' nala jeenbaasha putun demaatu, tyee iñuba mijala, tsejtu tsamantsai ajaavila, matyu Siquemya Jacob' na'maba tsutu, Israelnu balejtu kurekeñuuya ke', naatenñuba, tsanguen jutyuunuren tsangueñu' mitya. \p \v 8 Tsenñuren Hamor yaiba kuinda ketu tsandimi: In na Siquem Dinanu tsamantsa estyave. Tsa' mitya tsantsaya, yanu supungudei. \v 9 Tsai' lala' paande tiyadei. Tsaishu juntsaa lala ñulla' na'malanu supunganuu tiyanu dejuyu, tsenmala ñui bain lala' na'malanu supunganuu tiyanu dejuve. \v 10 Tsejtu laaba chudei. Matyu entsa tenanuya ñuichi chunu ainatyuve. Tsa' mitya enu dechu', ti kenu tenñuba deke', atin chu', naa tu bain ati'kadei, timi. \p \v 11 Tsenñu Siquem bain, Dina' apanu, naa ya' naatalalanu bain tsandimi: Iya ñuichi ura' katawañuya inu kuwakai ti' u'tandinu tenve. Tsa' mitya ti inu depa'ñu bain kuwanu tsuyu. \v 12 Matyu veela naake pa'muwa deeñuba juntsanu pullandi depake', naa ñulla inu lushi bain, naa kayu tiba pure' pakidekiñu bain kuwanu tsuyu; inchiya nejuuve, tsaaren juntsa na'manu inu supungukai, timi. \p \v 13 Tsenñuren Siquemya Dinanu tsaa deranchi tsaimishtiñu' mitya, Jacob' nala Hamornu bain, naa ya' nanu bain anbutitun \v 14 entsandila: Ma unbere Dioschi señas jutyunuya, lalaya lala' tsujkinu kunu dejutyuyu, matyu tsanguishu juntsaya, laachiya tsamantsai yujpeyanuu juve. \v 15 Tsa' mitya lala tsaa, kumuinchi unbeenalaya Dioschi señas indene iishu juntsaa, uwain tsanguenu dejuyu. \v 16 Tsaishu juntsaa, uwain ñulla lala' na'malanu supunganu dejuve, tsenmala laa bain ñulla' na'malanu supunganu dejuyu. Tsai' ñuiba dechudi' ma bulu chachi juu tiyainu detsuyu. \v 17 Tsaaren ñulla lala tsandi depañun, Dioschi señas de-ityushu juntsaa, enu malu' miji' lala' tsujkinu mandakikenu detsuyu, tila. \p \v 18 Tsenñu Hamor bain, naa ya' na bain, yala naadetiñu bain tsaaya uraa tyala. \v 19 Tsejtu Siquem, matyu keedi'mujchi juntsanguenu shuwami, Jacob' na'manu tsamantsai mutya' mitya. Tsenmin Siquemya, ya' buluutala kayu bale chachi jumi. \v 20 Tsenñu Hamor, ya' na Siquemba pebulu vinu juukapasha jila, yala' wa'di' kuinda kendala, tsejtu junu juntsa pebulu' chullanu entsandila: \v 21 Entsa rukula laaba ura' chachi deeve, tsa' mitya laaba bulu dechusa. Tsejtu yai bain entsa tenanu tyeeba ke' atin dechusa, matyu tuya yala nuka chundetyañuba purenañu' mitya; tsenmala lala yala' na'malanu supunganuu dejuyu. Tsenmala naa yai bain lala' na'malanu supunganuu dejuve. \v 22 Tsaaren laaba ma bulu chachi juu tiyanu shuwalaya, kumuinchi lala unbee rukulaya Dioschi señas de-i', yala naakemuwa deeñuba juntsa dekiñaa, laaba chunu shuwanu depave. \v 23 Tsenñu lala tsanguenu depashu juntsaa, kumuinchi yala ti detañu bain, naa animaala bain laachi tiyanu dejuve, tsa' mitya lala uwain Dioschi señas inuu jukeeve tinun judeeyu, tsenmalaren yala laaba chunu dejuve, tila. \p \v 24 Tsenñu kumuinchi juntsa pebulunu chumu unbee rukula, matyu suutadu jiinuu añu juulaya, naa Hamor bain, ya' na Siquem bain naadetiñuba: Uwain tsaaya tsanguiñu urave, tila, tsejtu kumuinchi tsaa Dioschi señas de-ikutikila. \p \v 25 Tsejtu juntsa rukula Dioschi señas de-itu kayu kiya ma-ujtuwarendetyuren, Jacob' nala, Simeón bain, Leví bain, matyu Dina' kayala, pen malu insha pebulusha dejitu, tsanguendenaa tya' pensaba jutyu dechuren, peeniya taa ji', kumuinchi unbee rukulanu detutekila. \v 26 Tsenmin Hamornu bain, naa ya' na Siquemnu bain detute', bene Dinanu Siquem' yasha mangalaaji' mijiila. \v 27 Tsenñu Jacob' nala kayu vejanla bain deji', peya' tsumulanu dekata' jitu, yaichi tiba tañu jumulaya millangue kala, yala' tsujkinu tsangue' dekuñu vejmi' demantu. \v 28 Tsejtu naa uveja juula, naa wagaa juula, naa buru juula bain dekake' mijiila, matyu pebulusha ti dekata' bain, naa jeenbaasha ti dekata' bain dekake' mijiila. \v 29 Tsenmin yatala bain ti kata'ba detaranguila, tsangue' kaillanu bain, naa shinbulanu bain deranchi deka' mijiila. \v 30 Tsenñu Jacob, Simeónnu bain, Levínu bain entsandimi: Ñulla inu firu' shuikikaadekive. Tsa dekiñu ñulla' kuipa' mityan inu Canaánnu sera' jimu chachilla bain, naa Fereznu sera' jimu chachilla bain kundaa tyanu dejuve. Tsenmala iya aa chachi miyajtuñu' mitya, yala debuudishu juntsaa inu vingue' pulla', inu in chachillaba bulu millangaanu detsuve, timi. \p \v 31 Tsenñu yala entsandi pakala: ¿Tsejtu Siquemya lala' tsujkinu na'baasa tsa tsaimu shinbu juuñungue kiikenu juu? tila. \c 35 \s1 Jacobnu Dios ura' ikaamiBetel tenanu. \p \v 1 Tsenñu Jacobnu Dios tsandimi: Ñu' buli ura' demangue' Betelsha miji' machude. Tsejtu juntsa tenanu ufeenda tsure' ju'kenunu main kide, matyu ñu' naatala Esaúchi nepiyantsuñu katawamu Dioschi, timi. \p \v 2 Tsenñu Jacob ya' paandelanu bain, naa yaba bulu nemulanu bain demikatu tsandimi: Ñulla' jundala chi dyus juu tadenashu juntsala avindala kalaadei. Tsangue' pipe', jali bain vera demanbana', Dioschi ura' kuraa mandiyadei. \v 3 Tsejtu Betelsha te' miidaa, iya jungaa Dioschi ufeenda tsure' ju'kenunu main kenu tsuyu, yaa iya ti ken tsaa nentsumuwaañu bain inu kemishti', naa iya nuka nentsuñu bain ibaren bulu nemu Diosve, timi. \p \v 4 Tsenñu yala Jacobnu kumuinchi tanañu chi dyusla bain, naa pungui-erara juula bain dekuwakila, tsenñu Jacob ensina mumu chi panbeesha demenekemi Siquem pebulu keesha.\f + \fr 35.4 \ft Juntsangue' naa pungui-erara juula bain dekalaakaamiya juntsachi tyeeba deke' yalanu ura' ikaakenuu jumu ki'nudetsu tyataa tsanguive, pensanguemu deeve.\f* \v 5 Tsenñu yala malu' miindetsuñu, kumuinchi jundala pebulu kalen chumulanuya Dios jeetyainuke detiremi. Tsenñaa Jacob' nalanu bendaa ki'la. \p \v 6 Tsenñu Jacob, kumuinchi ya' chachillaba Luz pebulu tityumee Betel tiitinu pebulunu vijila, Canaán tusha. \v 7 Tsejtu Jacob junu ufeenda tsure' ju'kenunu main kemi. Tsangue' juntsa tenanu El-betel mumu pumi (hebreo palaachiya, “Betelsha chumu Dios” titu), matyu junaa ya' naatalachi nepiyantsunu uwanu, Dios yanu katawamuwaañu' mitya. \v 8 Tsenmin Rebecanu washkemu shinbu Débora junu peyañu, ensina chi mumu panbeesha menla, Betel keesha. Tsejtu juntsa tenanu “Waanu Ensina Chi” mumu pula. \p \v 9 Jacob Padán-aram tusha pu' miiñu, Dios yanu mangatawa', ura' ikaatu, \v 10 entsandimi: \q1 Ñuya Jacob mumuve, \q1 tsaaren tsaa mamumun jutyuve; \q1 entsa ajkeshaa ñu' mumu Israelya junu tsuve, timi. \p Tsejtu Jacobnu Dios mumu mavete' dyatu, bene \v 11 entsandimi: \q1 Iyaa tiba kekaanuu jumu Diosyu. \q1 Pure' na miyandiyaide, \q1 ñunu sera' jimu chachilla bain pure' juunu detsuve. \q1 Ñunaa ma aa bulu chachilla defale' \q1 kayu jungajte vee vee uñichi uuden juu chumu chachilla faanu detsuve, \q1 tsenmin bene mantsala ñunu sera' jimu chachillaren \q1 naa rei bain tiyanu detsuve. \q1 \v 12 Iya Abrahamnu bain, naa Isaacnu bain kuwakeeshu juntsa turen naa ñunu bain kuwanu tsuyu, \q1 tsenmin benee ñunu sera' jimulanu bain kuwanu tsuyu, timi. \p \v 13 Tsejtu Dios, Jacobba kuinda kenu tenanu baka' miiñu, \v 14 Jacob juntsa tenanu ma shupuka ka' tsaa llu'pu' uyukaatu, yatyutya juuñunguemi, junu Dios yaba kuinda kenu tenanu. Tsangue' Dioschin juu tiretu binu bain yuutsure' keeware', naa ulibu muli bain yuutsuumi juntsa shupukanu. \v 15 Tsejtu Dios yanu junaa pamuwaañu, Jacob juntsa tenanu Betel mumu pumi. \s1 Raquel peyami. \p \v 16 Tsejtu bene Betelnu demalu' miitu, Efrata tenasha kayu maviji'mujchin, Raquel na mangatu tsamantsa taaju kendaa na mangami. \v 17 Tsenñu ya naaken tsandyantsunu uwanu, nakakaamu shinbu tsandimi: Jeetyatyude, entsa bain unbeenaren faanu juve, timi. \p \v 18 Tsenñu ya penundiyandu, aa-ishi' patu Ben-oní mumu pumi juntsa kaananu (“in kityanu na” titu); tsenñuren ya' apaya Benjamín mumu pumi (hebreo palaachiya “in urandya na” titu). \p \v 19 Entsaitaa Raquel peyañu, Efrata jinu miñusha menla, challa Belén jumubi. \v 20 Tsenñu Jacob juntsa ujkun tujuunu shupu' tyutya main uikaami, tsenñu chaiba entsa piikenu tinbunun juntsa tyutyaa junu Raquel mennañuba tengakaamu jumi. \p \v 21 Tsejtu Israel kayu ajkesha jitu, Éder aa katyu yatyutya ajkesha mangajdiimi. \v 22 Tsejtu Israel juntsa tenanu miitu tsai manchuñu, Rubén ya' apachi kama miyandinu shinbu Bilhába tsaa tsudimi. Tsenñu ya' apa mijatu mika ajaatyami. \s1 Jacob' nala \p Jacob' nala 12 jumuwaala. \li1 \v 23 Líaba miyandiñu nalaya, entsaa juntsala deeve: ya' ajke' na Rubén bain, bene Simeón bain, Leví bain, Judá bain, Isacar bain, naa Zabulón bain. \li1 \v 24 Tsenmala Raquelba miyandiñu nalaya entsalaa juntsa deeve: José bain, tsenmin Benjamín bain. \li1 \v 25 Tsenmala Bilhába, matyu Raquelchi manda-imu shinbuba miyandiñu nalaya entsalaa juntsa deeve: Dan bain, Neftalí bain. \li1 \v 26 Tsenmala Zilpába, matyu Líachi manda-imu shinbuba miyandiñu nalaya entsalaa juntsa deeve: Gad bain, Aser bain. \p Kumuinchi entsalaa Jacob' nala deeve, matyu Padán-aram tusha nakayamula. \s1 Isaac peyami. \p \v 27 Jacob, ya' apa Isaacnu Mamré mumu ruku' ensina chi chunu tenasha, Arbá tiitinu pebulu keesha, tsandityu' bain, Hebrón tiitinu pebulusha miji' mangueemi, junaa Abraham bain, Isaac bain vee tusha chumu juu ji' chuinsha. \p \v 28 Tsenñu 180 añu juunu uwanu peyami Isaac. \v 29 Tsai' yumaa derukuunu uwanu peya' ya' tinbu rukulaba manbuudiimi, tsenñu ya' nala Esaú Jacobba menla. \c 36 \s1 Esaúnu sera' jimula \p \v 1 Entsalaa Esaú tityumee, matyu Edom tiitinu rukunu sera' jimu chachilla deeve. \v 2 Esaú Canaánnu sera' jimu chachilla' na'malanaa supungamuwaami: Hetnu sera' jimu chachi Elón' na'ma Adánu bain, Hevenu sera' jimu chachi Sibón' paña Aná' na'ma Oholibamánu bain, \v 3 tsenmin Ismael' na'ma, matyu Nebaiot' tsujki Basematnu bain. \v 4 Elifazyaa, Adá Esaúnu ka' kuñu nami; tsenmala Basematyaa Reuelnu nakami. \v 5 Tsenmala Oholibamáya, Jeúsnu bain, Jaalamnu bain, Corénu bain nakami. Entsalaa Esaú' nala, Canaán tusha nakayamula deeve. \p \v 6 Esaú, naa ya' shinbulanu bain, naa ya' kaillanu bain, naa yaba chumulanu bain dekake' vee tenasha mijiimi, matyu ya' naatala Jacobnu vela' jitu. Tsejtu kumuinchi Canaánnu chu' demiyandiñu animaala bain, naa tiba detadiñu jumula bain detajiimi, \v 7 matyu yala pai naatala jumula pure' animaa tandiya deitu bulu chunu jutyui detiyatu, tsenmin kumuinchi animaalanu tape fikaanu dekenmala yala' chunu tu bain tse'kityuñu' mitya. \v 8 Tsenñaa Esaú tityumee Edom tiitinu unbere Seír kuyi tenasha ji' chumi. \p \v 9 Entsalaa Esaúnu, tsandityumee, Edomnu sera' jimu chachilla deeve, matyu Seír kuyi tenasha chumula. \v 10 Entsalaa Esaú' nala' mumu deeve: \li1 Adába keñu na Elifaz bain, naa Basematba keñu na Reuel bain. \li1 \v 11 Tsenmala entsalaa Elifaz' na jumuwaala: Temán bain, Omar bain, Sefó bain, Gatam bain, naa Quenaz bain. \li1 \v 12 Tsenmin Elifazchi kama miyandinu shinbu Timnába vera na mamiyandimuwaami; tsenñu entsaa Amalecnu nakami. Tsa' mitya entsalaa Esaú' shinbu Adánu sera' jimula deeve. \li1 \v 13 Tsenmala Reuel' nalaya entsalaa juntsa deeve: Náhat bain, Zérah bain, Samá bain, naa Mizá bain. Tsa' mitya entsalaa Esaú' shinbu Basematnu sera' jimula deeve. \li1 \v 14 Tsenmala Esaú' shinbu Oholibamá' naka' kuñuya entsalaa jumuwaala: Jeús bain, Jaalam bain, naa Coré bain. Entsa Oholibamá shinbu Aná' na'mawaami, matyu Sibón' paña. \p \v 15 Esaúnu sera' jimu bale ruku tiyamulaya entsalaa jumuwaala: Esaúchi ajke' na Elifaznu sera' jimu bale ruku tiyamulaya entsalaa juwaala: \li1 Temán bain, Omar bain, Sefó bain, Quenaz bain, \v 16 Coré bain, Gatam bain, naa Amalec bain. Tsa' mitya entsalaa Elifaznu sera' jimu bale ruku tiyamula deeve, Edom tusha, tsenmin kumuinchi entsalaa Adánu sera' jimula deeve. \li1 \v 17 Tsenmala Esaú' na Reuelnu sera' jimu bale ruku tiyamulaya entsalaa juntsala deeve: Náhat bain, Zérah bain, Samá bain, naa Mizá bain. \p Tsa' mitya entsalaa Reuelnu sera' jimu bale ruku tiyamuwaala Edom tusha, tsenmin kumuinchi entsalaa Esaú' shinbu Basematnu sera' jimula deeve. \li1 \v 18 Tsenmala Aná' na'ma, Esaú' shinbu Oholibamánu sera' jimu bale ruku tiyamulaya entsalaa juntsala deeve: Jeús bain, Jaalam bain, naa Coré bain. \p \v 19 Tsa' mitya kumuinchi entsalaa Esaú, tsandityumee Edomnu sera' jimu bale ruku tiyamula deeve. \s1 Hor chachi Seírnu sera' jimula \p \v 20 Tsenmala juntsa tusha chumula, Hor chachi Seírnu sera' jimulaya entsalaa juntsa deeve: \li1 Lotán bain, Sobal bain, Sibón bain, Aná bain, \v 21 Disón bain, Éser bain, naa Disán bain; entsalaa Hor chachi Seírnu sera' jimu bale ruku tiyamula deeve Edom tusha. \li1 \v 22 Lotán' nalaya entsalaa juntsa deeve: Horí bain, Hemam bain. Tsenmala Timnáya Lotán' tsujkiwaami. \li1 \v 23 Tsenmala Sobal' nalaya entsalaa juntsa deeve: Alván bain, Manáhat bain, Ebal bain, Sefó bain, naa Onam bain. \li1 \v 24 Tsenmala Sibón' nalaya entsaa juntsa deeve: Aiá bain, Aná bain. Tsenmala entsa Anáya tiba den chutyu tenasha, ya' apa Sibónchi buru washkendu, tu tainsha pi faamu katamuwaami. \li1 \v 25 Tsenmala Anáya main unbeena Disónnu miyandi', main supu na'ma Oholibamánu miyandimuwaami. \li1 \v 26 Tsenmala Disón' nalaya entsalaa juntsa deeve: Hemdán bain, Esbán bain, Itrán bain, naa Querán bain. \li1 \v 27 Tsenmala Éser' nalaya entsalaa juntsa deeve: Bilhán bain, Zaaván bain, naa Acán bain. \li1 \v 28 Tsenmala Disán' nalaya entsalaa juntsa deeve: Us bain, Arán bain. \li1 \v 29 Hor chachinu sera' jimula' bale ruku tiyamula entsalaa juntsa deeve: Lotán bain, Sobal bain, Sibón bain, Aná bain, \v 30 Disón bain, Éser bain, naa Disán bain. Tsa' mitya entsalaa Hor chachinu sera' jimula' bale ruku tiyamuwaala, matyu ma bulu chachimeemee, Seír tusha. \p \v 31 Entsalaa Edom tusha rei tiyamuwaala Israel chachilla kayu rei tajtunu uwanu: \li1 \v 32 Beor' na, Bela, Edom tusha rei tiyamuwaami Dinhaba mumu pebulunu. \li1 \v 33 Tsejtu Bela peyañu, ya' mitya Zérah' na Jobabya rei mavimi, Bosrá pebulusha chumu. \li1 \v 34 Tsenmala Jobab peyanmala ya' mitya Husamya rei mavimi, Temán tusha chumu. \li1 \v 35 Tsenmala Husam peyanmalaya, ya' mitya Bedad' na Hadadya rei mavi' washkemi, Avit pebulusha chumu. Entsa Hadadya, Madiánnu, Moab jeenbaasha vingue' puimuwaami. \li1 \v 36 Tsenmala Hadad peyañu ya' mitya Samláya rei mavi' washkemi, Masrecá pebulusha chumu. \li1 \v 37 Tsenmala Samlá peyañu, ya' mitya Saúlya rei mandi' washkemi, matyu pi keesha chumu pebulu Rehobotnu chumu. \li1 \v 38 Saúl peyañu, ya' mitya Acbor' na, Baal-hanánya, rei mandi' washkemi. \li1 \v 39 Tsenmala Baal-hanán peyañu Hadadya rei mandi' washkemi, Pau pebulusha chumu. Hadad' shinbu Mehetabel mumuwaami, matyu Matred' na'ma, tsenmin Mezaab' paña. \li1 \v 40 Tsenmala entsalaa Esaúnu sera' jimu paande chachilla' mumu deeve, matyu main main ya' bulu chachimee, naa tenatala pañu bain, naa mumutala pañu bain: Timná bain, Alvá bain, Jetet bain, \v 41 Oholibamá bain, Elá bain, Pinón bain, \v 42 Quenaz bain, Temán bain, Mibsar bain, \v 43 Magdiel bain, naa Iram bain. Tsenmala Esaúren, naa Edom mumu bain juwaami. Tsa' mitya entsalaa Edom tusha balen chachi tiyamuwaala, matyu main main naaju tenanu chumuwa' bain. \c 37 \s1 José ya' naatalalaba \p \v 1 Jacob Canaán tusha manchumi, jungaa kaspele ya' apa vee tusha chumu juu ji' chumuwaañu. \v 2 Entsa kuindaa Jacob' nala' kuindave: \p José 17 añu juunu uwatala, ya' naatalalaba bulu uveja washkive'muwaami. Tsaaren entsa naatalala ya' apachi vejan shinbula' na juwaala. Ya' amala' mumuya mainya Bilhá, kamainya Zilpá. Tsa tsaindu, José ya' naatalala firu' kiikemu deeve ti', ya' apanu wandi wanditimi. \p \v 3 Tsaaren Israelya, Josénaa kayu vejan nalanuba pullai estyamu jumi, matyu Joséya ya' apa Israel yumaa derukuunu uwanaa kayamuwaañu' mitya. Tsejtu Israel bareree jali, balenchi jali naraa pumi' kumi. \v 4 Tsenñu ya' naatalala naa ya' apa, kayu Josénaa yalanuba pullai estyamuñuba demijatu, Josénu yuj tyutya tyutyaila. Tsa' mitya Josénu tenbitya' pabandityu jujuula. \s1 José kipimi. \p \v 5 Ma bijee José kipiyu titu, ya' naatalalanu kuinda kemi. Tsenñu ya' naatalalaa Josénu kayu ne tyutyaila, \v 6 José yalanu entsandiñu: Inu meedikai, iya naa-i kipi'ba ñullanu kuinda kenu tsuyu. Entsai kipiyu: \v 7 Lala kumuinchi trigu paasha trigu tele' ejkewaanu kendetsuwayu. Tsenñu wajtunun inchiya trigu tela maali kujpa' uidiwa. Tsenmala, ñuichiya in junga dewayu' jadeiwa, timi. \p \v 8 Tsenñu ya' naatalala pakatu tsandila: Tsaashu juntsaa, ¿ñaa lala' uñi tiya' lalanu mandanguen chunuutundiyu tsandimi? tila. \p Tsejtu ya juntsai kipiñu' mitya bain, tsenmin ya naati wandi' papatiñu' mitya bain yanu kayu ne ajaatyaila. \p \v 9 Bene bain José manguipitu ya' naatalalanu entsandi mawainmi: ¡Meenadei! entsai kipiyu: naa pajta bain, naa kepe pajta bain, naa 11 makarala bain, in junga kalen ja' wayu'ka wayu'kakendetsu kipiyu, timi. \p \v 10 Tsejtu José ya naa-i kipi'ba ya' apanu bain, naa ya' naatalalanu bain kuinda keñu, ya' apa ajaa ti' patu entsandimi: ¿Naati patundiyu aantsai kipiyu timi? Tsejtu, ¿naa iya bain, naa ñu' ama bain, naa ñu' naatalala bain, ñu' ajuusha ja' teedinu dejuu? timi. \p \v 11 Tsenñu ya' naatalalaya dekishtyañuren, ya' apaya, ¿naa-itaa tsai kipiñanga? tya' pensa jujuumi. \s1 José ya' naatalalachi atyami. \p \v 12 Ma malu José' naatalala Siquemsha jila, ya' apa' uvejalanu ishtape mi'ke' fikaanu. \v 13 Tsai' dejiñu Josénu ya' apa Israel tsandimi: Ñu' naatalala uveja washkendu Siquemsha depuve; yalanu ji' keede, timi. \p Tsenñu José pakatu: Tsaashu juntsaa, ji' keenu tsuyu, timi. \p \v 14 Tsenñu ya' apa tsandimi: Tsaaya, ñu' naatalala bain, naa uvejala bain naadenañuba kere' kuinda manjaka, timi. \p Tsejtu Israel, ya' na Josénu Hebrón kujtu jatsuwasha chutun Siquemsha eemi. Tsenñu José Siquembi jitu, \v 15 ya' naatalalanu jeendala mi'kes netinduren kataindyumi. Tsaita nentsuñu, ma unbere katatu entsandi pake'meemi: ¿Tyee mi'kes nendu iyu? timi. \p \v 16 Tsenñu José pakatu: In naatalalanu mi'kes nendu iyu. Ñaa mi'ba jutuya yala nukaa uveja washken depuñuba inu wainka, timi. \p \v 17 Tsandiñu juntsa ruku pakatu tsandimi: Enuya yumaa demalu' miive, tsaaren Dotánsha miinu tindetsu meenayu, timi. \p Tsenñu José ya' naatalalanu jungan mi'kiitu Dotánsha mangatajimi. \v 18 Tsenñu ya' naatalala Josénu baasha jantsu dekata-eetu, yanu naaketaa anbuke' ka' tu'nu deju'ba yaitala tsandi depa' dyala. \v 19 Tsejtu yaitala entsandila: ¡Ke-eekidei, kipimu jantsuve! \v 20 Kipimu janmalaya tute' pi tujuusha pukedaa, tsejturen jeenbaasha chumu firu animaa fikeñuve tidaa; tsenmala asu, ya naa-i kipiñuba juntsaa-i' puiñu meenu, tila. \p \v 21 Tsenñu Rubén entsa detiñu meetu, Josénu livee kenu tyatu, Rubén ya' naatalalanu tsandimi: Ura tutenchiya kityu', \v 22 asa shajaakaanu kityudaa, matyu tiba den chutyu tenasha jumu pi tujuusha yanu tiba ta'ki'mujchi pukeñun, tsananu tsuve, timi. \p Tsaaren Rubén entsandimiya ya' naatalanu livee kenu tyataa tsandimi, tsangue' bene ya' apa' junga me-e'lare' me-eenu. \v 23 Tsenñu José yala' junbi jinmalaren ya' naatalala deka', ya' uukeraa aabare pana' jiñu jali tsaa chipadeke', \v 24 Josénu tiba putyunu tujuusha pukila. \p \v 25 Tsanguetu panda finu chula. Tsa denaren manbaate Ismaelnu sera' jimu chachilla, tsandityu'ba, Madiánnu sera' jimu chachilla, Galaadsha pu' jimulanu, kameyunu naa pindyupi bain, balsamu tinu chi pillu bain, mira tinu chi pillu bain puu Egiptosha takendu jindetsu katala. \v 26 Tsenñu Judá ya' naatalalanu entsandimi: Lala tiba kakeñuuya kenu dejutyuyu lala' naatalanu tute', anbukuinda ne kikituya. \v 27 Tsa' mitya Joséya ura lala' naatalaren juñu' mitya, tuteñuya urajtuve. Matyu tu'tyumujchin Ismaelnu sera' jimu chachillanu atikiñaa uranu juve, timi. \fig |src="CO00709b.tif" size="Span" loc="Genesis 37.25-28" copy="por cortesía de Cook Communications Ministries International © 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="Génesis 37.27" \fig* \p Tsandiñu, ya' naatalala bain tsanguiñu urave tyala. \v 28 Tsejtu Madiánnu sera' jimu bui atis nemu chachilla junu pullandetsunmalan ya' naatalala Josénu tujuusha pumunu demangalare' Madiánnu sera' jimu chachillanu atikila. Tsejtu 20 lepa lushi jeruchi ai'la.\f + \fr 37.28 \ft Ma ruku uveja washkemuya pai añu mandishmain chu'chaya taawasha kitaa 20 lepa lushi jeru kanuu juwaami.\f* Entsa dekiñaa Josénu Egiptosha take' jila. \p \v 29 Tsenñun bene Rubén maja' tujuusha miji' mangueeturen, ya' naatala Josénu putyu katatu mika llakindyami, tsejtu llakindya' keewaatu ya' jali kiyuuchitikemi. \v 30 Tsejtu ya' naatalala' junga miitu tsandimi: ¡Juntsa kaana putyuve! ¿Iya challa tyee kenujtuuwa? timi. \p \v 31 Tsandiñu yala José' jali deka', main kaa chibu tute', tsaa juntsa asa mai'tekila. \v 32 Tsanguitu bene ya' apa' junga deme-ere' entsandi kuinda eela: Jali entsaa dekatayu. Keekide mu' jalin; ¿ñu' na' jali jutyun? tila. \p \v 33 Tsenñu ya' apa, naa José' jaliñuba mangueengatu: ¡Uwain, entsa in na' jalive! ¡Firu ti aa animaañuba fiñuve! timi. \p \v 34 Tsejtu Jacob llakindya' ya' jali kiyuuchitiketu, cha' depeñu llakingue' pannu jali panake', ya' na' mitya pure' malu llakinguen chumi. \v 35 Tsenñu ya' nala bain, naa ya' na'mala bain dewa'di' ya' apanu masundyawaanu dekiñuba, ya' apa masundyanu tyai'tu, ya' nanu pensandyatu kayu ne waawaandimi. Tsejtu, ya' apa entsa entsandimi: In peyangama llakinguen chunu tsuyu. I bain peyataa in naba pemula' chuinsha manbuudiinu tsuyu, tiitimi. \p \v 36 Tsenmala Madiánnu sera' jimu chachillaya Egiptobi devijitu, Josénu ma ruku Potifar mumunu ma-atikila. Tsaaren Potifarya Egipto' rei, tsandityu'ba faraón' keenu mi'namu chachi jumi, ura patiñuya, washna' keenamu suutadula' ama jumi. \c 38 \s1 Judá Tamarba \p \v 1 Juntsa tinbutala, Judá ya' naatalalanu vela' jitu, Adulam pebulusha chumu, ma unbere Hirá mumu ruku' junga ji' chuimi. \v 2 Tsejtu junu ma unbere Canaánsha chumu Súa mumu ruku' na'manu keemijami, tsejtu yanaa supunga' tyushami. \v 3 Tsenñu juntsa shinbu navi' kañu, Er mumu pula. \v 4 Tsejtu manen navi' mangatu, Onán mumu pumi. \v 5 Bene bain navi' mangatu, juntsanuya Selá mumu pumi. Tsaaren Judá Quezib pebulunu chunu uwanaa entsa nanuya mangami. \p \v 6 Bene Judá, ya' ajke' na, Ernu ma na'ma Tamar mumunu supungakaami. \v 7 Tsaaren Erya Yavé' ajuusha urajtu kiikeñu' mitya, tsaa Yavé peyakaakemi. \v 8 Tsenñu Judá, ya' na Onánnu entsandimi: Ñu' naatala' biyuda shinbunu mangade, tsejtu ñu ya' apipi jutu yanu naakenuu juñuba tsanguide; tsejtaa ñu' naatala' mitya sera' jikaanu juve, timi. \p \v 9 Tsenñu Onánya naa ya' na fale' bain, ajke' jumuya ura ya' na juuñuu kuran jutyuñuba mi' mitya, naa-uwanu ya' uñaku' biyuda shinbuba tsudi' bain napunu kityu jujuumi, matyu ya' mityaya ya' uñaku millanu sera' jimu chachi dejutyusa tyatu. \v 10 Tsenñu Onán tsa tsanguitu Yavéchiya ajaatyainuu kiikeñu' mitya, yanu bain Yavé peyawaakemi. \v 11 Tsenñu Judá ya' suyanu entsandimi: Ñu' apa' yasha miji', biyuda shinbu juuren chude, in na Selá kayu musuindyuya, timi. \p Tsaaren Judá juntsandimiya ya' na Selá bain, ya' uñakula naadeiñuba juntsa-i' peyachuve pensanguitaa tsandimi. \p Tsenñu Tamar ya' apa' yasha miji' machuimi. \p \v 12 Bene pure' tinbu pullantsuñu, Judá' shinbu, Súa' na'ma bain peyami. Tsai' peyañu, Judá llakinguen chuturen puitetu, Timnat pebulusha jimi, matyu ya' uvejalanu ju daamula' puinsha. Tsenñu Adulam pebulusha chumu ruku, yachi ura' keranu chachi jumu Hirá, yaba bulu jimi. \v 13 Tsenñu Tamar ya' anchapa Timnatsha ya' uvejalanu ju daanu jintsuve detiñu kuinda mijatu, \v 14 biyudala' pannu jali manbekike', kajuru du'kentsumi jalichi dukike', jalichi ya' bulunu depijtekemi, muba yanu keengan jutyu. Tsejtu Timnat jinu miñusha chumu Enaim pebulu vinu juukapasha ji' chudimi. Tsaaren Tamar entsanguemiya, yumaa Selá de-aawañuren, yanu ya' shinbu mandirenu manguwaindyuñuba mijataa tsanguemi. \p \v 15 Tsenñu Judá yanu katatu, matyu munuba na'baasa tsa tsaimu shinbuve pensanguemi, naa ya' kajuuba dedukaañu' mitya. \v 16 Tsejtu umaa yanu kalen jitu, naa ya' suyañuba mijtu' mitya entsandimi: ¿Inu ñuba tsumishtinuuyu? timi. \p Tsenñu pakatu: ¿Iya ñuba tsun mitya inu tyee kunuuyu? tikami. \p \v 17 Tsenñu Judá pakatu: In animaa paasha pumu chibu kaanaa main kuwanu tsuyu, timi. \p Tsenñu manbakatu: Tsaaya urave, tsaaren tsanguen mitya main inu tiiñuba ñuchi kuwanu juve, kayu chibu inu kuwanu erendyuya tananu, timi. \p \v 18 Tsenñu Judá pakatu: Tsen ¿tyee shuikisa tenguen? timi. \p Tsenñu manbakatu: Muute chujtintsumi kutunu yangaanu chuwaba puu kuwaka, naa tyaapanu tanashu juntsa tyutyan cha'li bain kuwaka, timi. \p Tsenñu Judá juntsa dekuwatu umaa yaba tsumi, tsejtu na ma pukemi. \v 19 Tsenñu bene Tamar miitu ya' kajuunu dishkentsumi jali mangatu, biyudala' pannu jali manbanakemi. \p \v 20 Tsejtu bene Judá yachi ura' keranu Adulam pebulusha chumu chachiba juntsa chibu kaana eemi juntsa shinbunu kuwanutsu, tsejtaa ya' kuñu deme-eesa tyatu, tsenñuren yachi ura' keranu ruku juntsa shinbunu mangatai'mi. \v 21 Tsejtu junu chumu rukulanu depake'meetu tsandimi: ¿Nuka naanain juntsa munuba tsa tsaimu shinbu Enaim pebulu miñu keesha katawamu? timi. \p Tsenñu depakatu: Enuya munuba tsa tsaimu shinbuya maliba dechutyuve, tikala. \p \v 22 Tsenñu juntsa ruku Judá' puinsha miitu tsandimi: Iya juntsa shinbunu mangatai'yu, tsenmin juntsa tenanu chumu rukula bain, junuya munuba tsa tsaimu shinbu juulaya maliba chutyuve, detingayu, timi. \p \v 23 Tsenñu Judá pakatu: Tsaaya iya yanu kuwakeesu juntsa tsai tashuwañuba urave, tsenmalaa lalanu uukapui'nudetsu, tsaaren ne iyaa juntsa chibu kaana erendyuuba jui'yu, ñunu eeñuren ñu juntsa shinbunu katai'mujchi maave, timi. \p \v 24 Tsejtu bene pen chu'chaya insha, Judánu entsandita jila: Ñu' suya Tamar vee rukulaba matsuñuve, tsai' ma naviiñuve, tila. \p Tsenñu Judá entsandimi: ¡Tsaaya dekalare' ma jupekidei! timi. \p \v 25 Tsenñu yumaa kalaanu ma jiindetsuñu, Tamar ya' anchapanu, entsandidei ti' mandanguemi: Entsa muchiñuba juntsa rukaa inu napuve. Asu tejan keekide entsa muute chujtintsumi ya' chuwaba, naa entsa tyutyan cha'li bain muchiñuba ura' keekide, timi. \v 26 Tsenñu Judá juntsa demangueengatu tsandimi: Naa ya entsangue' firu' keñuba, iyaa kayu firu' kikeeñuve, in na Selánu yanu supu mangutyu' mitya, timi. Tsejtu naa-uwanuba juntsa shinbuba matsui'mi. \p \v 27 Tsejtu Tamar nakanu tinbu jañu nakatu, pai na kami. \v 28 Na defaanu uwanu, mainya ya' tyaapa avindala ajke' uslaami. Tsenñu nakakaamu shinbu juntsa tyaapanu ungalalaa kaa chuwa tsaa teepukemi, tsejtu tsandimi: Entsaa ajke' faave, timi. \v 29 Tsenñuren juntsa kaana ya' tyaapa mamu'kakaakenmala, ya' naatalaa ajke' faami. Tsenñu nakakaamu shinbu juntsanu Fares mumu pumi ajke' faamunu (hebreo palaachiya “faapumu” titu), matyu entsanditu: Naa itaa juuke' faatu iyu, titu. \v 30 Tsenñu benee kama kaana faami, matyu tyaapanu ungalala kaa chuwa teevimu kaana, tsenñu juntsanu Zérah mumu pumi. \c 39 \s1 Joséya Potifarchi tiba washna'keenamu tiyami. \p \v 1 Josénu Egiptosha detajiñu, ma ruku Potifar mumaa Ismaelnu sera' jimu chachillanu ati'kami. Potifarya faraón' keenu mi'namu bale ruku jumi, ura patiñuya yaa washna' keenamu suutadula' ama jumi. \v 2 Tsaaren Yavéya Josénu keena' mitya, tiba ura' kekaantsumi Egiptobi yanu uudenguemu ruku' yanu chungama. \v 3 Tsenñu yanu uudenguemu ruku bain mijami naa Yavéya Josénu tinu bain ura' kikaantsuñuba. \v 4 Tsenñu yanu uudenguemu ruku Josénu ura' tya' keekeekitu, ya' kelunu mi'namu bale ruku tirekemi. Tsejtu Potifar ya kumuinchi ti taju' bain Josénu tene washkenu dekuwakemi. \v 5 Tsenñu Potifar naamaa juntsangue' Josénu ya' kelunu mi'namu bale ruku tireñuba, José' mityaren Potifarnu Yavé mika ura' ikaami, tsejtu ya' yanu bain, naa ya' taawasha kenu jeenbaasha bain tsaren ura' de-ikaami. \v 6 Tsejtu Potifarya ti taawasha kemu ju'ba Josénu tene washkenu dekuwake' mitya, taawashatalaya naa-ichunga tya' pensajtu ju', panda finun pensaa jujuumi. \s1 José Potifar' shinbuba \p Joséya dee chachi ju', uukera' musu jumi. \v 7 Tsenñu Josénu uudenguemu ruku' shinbu, mutya' keekeekitu, Josénu ma malu entsandimi: ¡Iba tsude! timi. \p \v 8 Tsenñu Joséya tsaindyatyu' pakatu: ¡Tsandityuka! Inu uudenguemu rukuya kumuinchi ya ti taju'ba inu tene washkenu tiretu, iya entsa yanu chushu juntsaya tyee intsuñanga tya' pensajtu juve. \v 9 Entsa yanuya main kayu inu pulla bale ruku juu uudenguemuya chutyuve. Tsejtu inu uudenguemu rukuya tiba in tyaapanu tene washkenu shuikive, tsaaren ñunuya in tyaapanu shuikindyuve, ñuya ya' shinbuñu' mitya. Tsaanuba, ¿nenñaa iya tsangue' Diosnu kundaa ke' ujcha lamunga? timi. \p \v 10 Tsenñu naa juntsa shinbu Josénu malumee tsaimishtinu papatiñuba, Joséya ya' palaanu meenguityu jujuumi, tsenmin naa yanu kalen jade tiñu bain tsaindyatyu jujuumi. \v 11 Tsainduren José ma malu yasha mavimi ya' taawasha mannu, tsenñu juntsa yasha taawasha kemula muba dechutyuñu, \v 12 juntsa shinbu José' jalinu kakijitu: ¡Iba tsude! timi. \p Tsandiñu, José wapana' deengue' mafaatu, ya' jalin juntsa shinbunu tai shuwakaami. \v 13 Tsenñu José daran mafaañu, juntsa shinbu ya' jalin tai shuwa'ba mija' mitya, \v 14 juntsa shinbu ya' yasha taawasha kemulanu mika' kuinda ketu, entsandimi: Entsa hebreo chachinu ka' jañu, challa lalanu uukapukiñunguive. Iba tsunu tya', in junga ma vijaiñuren iya daran watiñu, \v 15 wapana' malutu ya' jali shuike' maluive, timi. \p \v 16 Tsanditu, juntsa shinbu José' jali uukare' tanami ya' ruku maañu keewaanu. \v 17 Tsejtu, ya' rukunu entsandi kuinda kemi: Manda-i' taawasha kemu hebreo chachi ñu ka' jaisu juntsa in sukusha vi' firu' kenu kive. \v 18 Tsenñuren iya daran watiñu, wapana' jeke mafaatu ya' jali enu shuike' maluive, timi. \s1 José peesu vimi. \p \v 19 Tsa' mitya: Ñuchi manda-i' taawasha kemu chachi inu entsanguive, tiñu, yanu uudenguemu ruku meetu yuj ajaatyami, ya' shinbu tsandi' kuinda keñu. \v 20 Tsenñu yanu uudenguemu ruku, Josénu kakare' peesu puimi rei' chachilla' peesu puinsha. \v 21 Tsenñu naamika José juntsa-i' peesu puñu bain, Yavéya yanu ura' kikaantsuñu' mitya, peesusha pumu chachillanu uudenguemu bale ruku, Josénu ura' tya' keekeekemi. \v 22 Tsejtu peesu pumula' bale rukuya, Josénaa junu peesu pumuutala washkemu bale ruku tiremi. Tsenñu junga tyee kiikenuu dejuñu bain yandene uudenguiikemu tiyami. \v 23 Tsejtu junu bale ruku pumuya, Josénaa bale ruku tire' peesu pumulanu keena' uudenguemu tire' mitya, yaa tiba mangueres netyu jujuumi, matyu Yavéya Joséba ju' titala bain ura' kekare' jintsuñu' mitya. \c 40 \s1 Nenñaa pallu tsai dekipiñubaJosé wainmi. \p \v 1 José entsai' peesu punu uwanu, Egipto reichi binu kiikemula' bale ruku bain, naa reichi pan kiikemula' bale ruku bain yanu uudenguemu rukunu firu' dekiñu, \v 2 faraón ajaatyatu, juntsa pai bale rukulanu \v 3 peesu depumi, washna' keekeenamu suutadula' ama' yasha, matyu José bain punu peesu yasharen. \v 4 Tsenñu peesu pumulanu washna' keekeenamu suutadula' amaya Josénaa washke' keekeenanu uudenguemi entsa rukulanu. Tsenñu yala junga peesusha jayee wadepula. \p \v 5 Tsanaturen entsa pai rukula reichi binu kikare' taji' kumu bain, reichi pan kiikemu ruku bain, main main kipila mangueperen. Tsenmin main main yala' kipiñu naaju' tsaañuba vee vee aseetanguekaanu jumi. \v 6 Juntsa kepenene José yala' junga ji' keeñu yuj llaki jula. \v 7 Tsenñu José yalanu pake'meetu tsandimi: ¿Nenñu deeyu uma yuj llakindyañu' kajuru jula? timi. \v 8 Tsenñu yala pakatu: Lala uma naa-i kipi' bain mijanu tenñuba, munu kuinda ke' wandikutin tsa deetu deeyu, tila. \p Tsenñu José pakatu: ¿Mu bain naa-i dekipiñuba Dioschee aseetangue' panutsumi jutyuu? Tsaaya inu kuinda kikai naa-i dekipiyu, timi. \p \v 9 Tsenñu binu kikare' faraónnu taji' kuwa kuwakemu bale ruku naa-i kipi'ba Josénu entsandi kuinda kemi: Kipibi uva chuwa main katañu, \v 10 jei awamin pen pala vi' llullu kemin, ya' llullu jumula uva tyundyu tene tiyaimin jei lluve. \v 11 Tsaiñu, iya uva katu, chuyi' bejte' basunu pu' faraón' tyaapanu taji' kuwayu, timi. \p \v 12 Tsenñu José tsandimi: Ñu' kipiñuya entsandi aseetanguikarave: pen ali juushu juntsaya pen malu juve. \v 13 Pen malu insha faraón ñunu livee ke' manen mishu mangujte', ñu' kaspee taawasha kinsha manbunu tsuve, tsenmala ñu kaspele naakentsumuwa ju'ba faraónnu tsa manguentsunu tsuve. \v 14 Tsejtu ñunu demangalaañu miji', ñu junga ura' manbumiya inu mandengaka, tsejtu in mitya tsantsaya faraónnu pade inu peesu mangalaanutsu. \v 15 Iyaa hebreo chachilla' tusha tara' jamuyu, tsenñuren iya enu peesu viinuu firu' kindyun peesu depuve, timi. \p \v 16 Tsenñu faraónchi pan kiikemu bale ruku bain Josénu meenatu naa-i kipiñuba aseetangue' uraanuuya pañu' mitya, ya bain kuinda ketu entsandimi: I bain, kipibi pen kaa pishkalisha fibaba pan tene in mishpukasha chujti' tanayu. \v 17 Tsenñu kayu kai'sha llai'namu kaa pishkalishaya faraónchi pure' vee vee pingala pan juu depunuren, pishkula in mishbui'sha deja' pishkalisha pan pumunun fifidekive, timi. \p \v 18 Tsandiñu, José pakatu tsandimi: Ñu' kipiñuya entsandi aseetanguikarave: pen kaa pishkali pan juushu juntsaya pen malu juve. \v 19 Pen malusha faraón ñu' mishu daakakare', ñu' bulu cha'linu tu'pu' uikaanu juve. Tsenmala pishkulaa deja' ñu' alla finu detsuve, timi. \p \v 20 Tsenñu pen malu insha faraónchi ya' nakayanu malu machañu, fandangu kemi ya' taawasha kemu chachillaba. Tsangue' demikatu, faraón uudengue', naa binu kekare' taji' kuwa kuwakemu bale rukunu bain, naa pan kiikemu bale rukunu bain peesu demangalaanu eemi. \v 21 Tsejtu binu kikare' kuwa kuwakemu bale rukunuya ya' kaspee taawasha kiikensha manbumi. Tsenñu juntsa ruku ya kaspele naakentsumuwa ju'ba tsa manguentsumi. \v 22 Tsangueturen, pan kiikemu bale rukunuya chisha yangaakaakemi, matyu José naati aseetangue' pañuba juntsaimi. \v 23 Tsaaren, binu kikare' faraónnu kuwa kuwakemu bale rukuya pashiitu, Josénu mandengai'mi. \c 41 \s1 Faraón naa-i kipitaa tsaiñubaJosé wainmi. \p \v 1 Pai añu puinu tinbunu, ma bijee faraón kipimi. Tsenñu faraón kipibi, Nilo pi kelunu uyunaren, \v 2 pisha mandishpai wagara faala naraa nakululuu tene. Tsejtu ñañi chundala ishtape fifikentsula. \v 3 Tsa denaren yala' benesha bain mandishpai wagara ejkekee firuundene defaatu, pi kelunu uyudila ajke' faamula' keesha. \v 4 Tsanatun, ¡entsa ejkekee firuu wagaalaya juntsa naraa nakululuu wagaalanu defikila! \p Tsenmalan faraón mandengakemi. \v 5 Tsejturen manen kasu' manguipiñu, umaa ma trigu lura narai awamin, mandishpai ali vi' trigu tene nandiyaimi. \v 6 Tsenmala bene bain mandishpai ali mafaala pajlanu deechusha jamu ishuwachi dejuya' ejke jupeendene. \v 7 Tsenmin entsa ejke ali trigu jumula naraa trigu aa ali jumulanu defikila. \p Tsenñu faraón mandengatu mijami naa kipibi tsaiñuba. \p \v 8 Tsejtu ayunchi kepenene yuj pensandyami. Tsandyatu, kumuinchi Egipto' chumu mirukulanu demikatu, faraón kuinda kemi ya naa-i kipi'ba. Tsenñuren naa-i kipitaa tsaiñuba muba aseetangui'tu waintyula. \v 9 Tsenñu binu kikare' faraónnu kuwa kuwakemula' bale ruku, faraónnu entsandimi: Naa iya pashiitu mandengatyu' firu' kikeñuu kendu bain challaa mandengayu. \v 10 Ñu kaspele, ñuchi tiba kiikemu rukulanu ajaatyatu, naa pan kiikemu bale rukunu bain, naa inu bain peesu pumuwaave peesu pumulanu washna' keekeenamula' bale ruku' yasha. \v 11 Tsenñu ya bain, i bain manguepe dekipiwayu. Tsejtu vee vee dekipiwayu, tsenmin main main naa-i depikitaa tsaiñuba aseetanguenuu juwa. \v 12 Tsenñu washna' keenamula' bale rukuchi manda-i' taawasha kemu main hebreo musu laaba puwa. Tsejtu juntsa musu lala naa naa-i dekipiñuba main main aseetangue' kuinda kiwa. \v 13 Tsenñu ya naati pañu bain juntsa deiyu. Tsejtu iya engu taawasha manjañun, mainya tuta' yangaraive, timi. \p \v 14 Tsenñu faraón ya' chachillanu Josénu peesusha mangalaanu uudenguiñu, jei mangalaajila. \p Tsejtu José malutu, tyaipu mangue', jali vera manbana', faraón' ajuusha jimi. \p \v 15 Tsenñu faraón tsandimi: Iya kipiñuren muba aseetangue' wainnu deki've, tsaaren ñuya naa-i dekipiñuba aseetangue' wainmuve detiñu mijayu, timi. \p \v 16 Tsenñu José pakatu tsandimi: Iya maali aseetangue' tsanguityu juyu; Diosya ñu naa-i kipitaa tsaiñuba wandi' ñuchi uraanuu mijakaanu juve, timi. \p \v 17 Tsenñu Josénu faraón patu tsandimi: Iya kipibi Nilo pi kelunu uyunayu. \v 18 Tsanaren pisha mandishpai wagara naraa nakululuu tene defale' ñañi chundala ishtape findetsuwa. \v 19 Tsadenan juntsala' bendala mandishpai wagara demafaave mafiruu ejkekee tene. Tsaaren naa-uwanuba Egiptosha juntsaa firuu wagaraya kata' kerajtuyu. \v 20 Tsejtu juntsa ejkekee firuu wagaala juntsa ajke' faamu mandishpai wagaa nakululuu jumulanu defidekiwa. \v 21 Tsaaren juntsangue' defituren, maliiba jayu aawa' mangueraindetyu', kaspele naaju ejkeke deju'ba juntsaaren ne judeewa. Juntsai kipitu mandengayu. \p \v 22 Tsejtu manen kasu' manguipiñu, umaa mandishpai ali trigu tene narai de-awave ma lura juunuren. \v 23 Tsenñu bene yala' benesha mandishpai trigu ali pajlanu deechusha jamu ishuwachi dejuya' ejke jupeendene de-awave. \v 24 Tsejtu entsa ejkekee ali jumula aa ali naraa jumulanu defidekiwa. Entsai kipitaa mirukulanu iya entsandi kuinda keñuren, maliiba aseeta dekityu' inu dewandi've naa-i kipitaa tsaiñuba, timi. \p \v 25 Tsenñu José faraónnu pakatu tsandimi: Ñu pai bijee kipiiñushu juntsa main juuren tsaave. Dios wajturen tyee kenu ju'ba ñunu mijakaatunguiñuve. \v 26 Mandishpai wagara naraashu juntsala mandishpai añu juve ti' keewarave. Tsenmala mandishpai trigu ali naraashu juntsala bain tsaren mandishpai añu juve ti' keewarave. Tsaju' juntsa kipiñu jumula main juuren tsaave. \v 27 Tsenmala mandishpai wagara ejkekee firuu jumula bendala faamula bain, mandishpai añu juve ti' keewarave. Tsenmala mandishpai ali ejke jupe deeve tishu juntsala bain mandishpai añu tiba yamuj inu juve ti' keewarave. \v 28 Tsa' mitya iya ñunu naati pañuba, Dios bene juntsanguenu tsuyu ti' ñunu keewaatunguiñuve. \v 29 Kumuinchi Egipto tusha mandishpai añu' mityaya pure' bui tinbu juu tiyanu tsuve. \v 30 Tsejturen bene mandishpai añu' mityaya tiba yamuj juu tiyanu tsuve. Tsainmala naa Egiptosha tiba bui tinbu i' puimuwaañuba mandengan dejutyuve. Entsa yamujka tinbu nuka bain tiba finutsumu millangue dekikaanu tsuve. \v 31 Juntsa-i' aa yamuj tiyanmala, naajulaba kaspele bui tinbu i' puimuwaañuba jaiba mandengai'nu detsuve. \v 32 Tsejtu ñunu juntsaren pai bijee kipikaamiya, Diosya ura uwain tsanguenbera kenu ju', wajturen tsanguenu jutaa tsanguiñuve. \v 33 Tsa' mitya ñu, faraón, main bibu' aseeta juunu mi'ke' kade, tsangue' yanu Egipto tunu washna' keenakaanu tireñu urave. \v 34 Tsejtu ñu entsanguide: uñi detire' naa nukaba de-eetu chachilla ti de-iware' kañu bain man pela veekare' ma pela kalare' ñuchi wa'kaakaa kikaade, matyu juntsa mandishpai añu tiba inu tinbu pullaindyuya. \v 35 Tsejtu kumuinchi juntsa finutsumi jumula juntsa mandishpai añu tiba de-inu tinbunu deka' pebulutala de-uukare', faraón' tyaapasha puite' washkikaade, bene chachilla finudetsu. \v 36 Tsenmala entsa fikenuu jumula uukara' tsananu tsuve juntsa mandishpai añu yamuj tinbu janmala chachilla finudetsu, matyu Egiptosha chumula pandachi yamuj detiya' peyan jutyu, timi. \s1 José Egipto uñi tiyami. \p \v 37 José entsandiñu, faraón bain, naa ya' kelunu mi'na' tiba kiikemu chachilla bain pensangue' keetu, uraa tyala. \v 38 Tsenñu faraón yachi tiba kiikemu chachillanu entsandimi: ¿Veelaba entsaa Diosa' espirituchi kivetaa chachi katawanu jun? timi. \p \v 39 Tsejtu Josénu tsandimi: Ñu tsaa bibu' pensa juu, tsenmin tsamantsa aseeta juuya dejutyuve, matyu Diosya ñunu entsaa mijakaanu tireñu' mitya. \v 40 Ñaa in chunu yanu bale ruku mandiyanu juve. Tsenmala kumuinchi in chachilla ñu' uudennu tene meedinu detsuve. Tsaaren iyaa rei' mitya iren ñunu kayu pullaa bale ruku chunanu tsuyu, timi. \v 41 Tsanditu: Iya ñunu kumuinchi entsa Egipto tusha washkemu uñi tirentsuyu, timi. \p \v 42 Tsejtu faraón, ya' muute chujtintsumi suutes kalaatu, José' tyamishunu pukemi. Tsanguemin balela' pannu ura linu jali pangaanu uudenguikemi, tsenmin kutunu panantsumi bain uru tene juu pandekaami. \v 43 Tsanguetu bene ya' kelunu jijiimu naraa karu kawalluchi ju'llaa jumunu e'lare' eekemi. Tsenñu ya' chachilla ajkesha utis jijiitu, chachillanu entsa entsandila: Ya' ajuusha teedi' balengure' keewaadei, tiitila. Entsaitaa José kumuinchi Egiptochi uñi tiyami. \p \v 44 Tsenñu faraón bene entsandimi: Iyaa faraónyu, tsaaren muba ñunu uuden pa'tyumujchiya Egipto' chulla tiba kenu dejutyuve, timi. \p \v 45 Tsejtu faraón Josénu vee mumu manbutu Egipto palaachi Safenat-panéah timi. Tsenmin, Josénu faraón supungumi On pebulubi chumu, pajtanu dyus kure' balenguumishtimu ruku Potifera' na'ma, Asenatnu. Tsenñu José kumuinchi Egipto tusha bale ruku tiyami. \p \v 46 José 30 añu juunu uwanaa faraónchi taawasha kemu tiyami. Tsejtu José nukaba lu' ji' deneimi Egiptosha. \v 47 Juntsa mandishpai añunu tiba pure' bui tinbu tiyaimi. \v 48 Tsenñu José juntsa bui tinbu jañu kumuinchi tiba imula mandishpai añunu deka' wa'kaatu nutsa pebulusha kalen juñuba junga taji' tsutsungaakaami. \v 49 José juntsangue', bui inu tinbu jañu deka' wa'kaatu, finutsumi trigu pure' kake' fera ñiipe tsun tsangue deka' wa'kaami, tsejtu tsamantsangue wa'kaatu naake' miken tsai tiyami. \p \v 50 Kayu yamuj tinbu jaindyuren, José ya' shinbu Asenatba pai na miyandimi. Asenatya On pebulubi chumu, pajtanu dyus kure' balenguumishtimu ruku Potifera' na'ma juwaami. \v 51 Tsejtu José ajke' nanuya Manasés mumu pumi, Dios yanu naa taaju ke' puiñuba demanbashware', naa ya' paandela' mitya bain pensandyawaatyuve titu. \v 52 Tsenmin ya' bene nanuya Efraín mumu pumi, Diosya ya' taaju-i' puinu tunuren tiba yaichi uraanuu dekikare', naa na bain miyandiwaave, titu. \p \v 53 Tsenñu Egiptosha yumaa mandishpai añuya bui tinbu de-i' puiñu, \v 54 umaa mandishpai añu yamuj tinbu tene jumu bain tiyami, José naati pamuwaañuba juntsaitu. Tsenñu naa nuka bain ti fin tsai tiyala. Tsaaren Egiptoshaya tiba fikenuu jumula tsumi. \v 55 Tsenñu bene Egipto' chulla ti fin tsai tiyatu, faraón' junga ji' panda pa' jila. Tsenñu faraón kumuinchi Egiptosha chullanu tsandimi: José' jungaa ji' dekeetu, ya naatiñuba tsanguidei, timi. \p \v 56 Tsejtu naa nuka bain ti fin tsaa tiya deiñu, José nuka nuka fikenuu buli uukara' tsuñuba majuuke' atintsumi Egipto' chullanu, matyu nukaba kayu yamujka ne tiyaintsuñu' mitya. \v 57 Tsenñu naa nuka tu' chulla bain ti fin tsandyatu Egiptosha buli ati'kanu José' junga jijiila, matyu nuka bain tiba fikenuu tsutyuñu' mitya. \c 42 \s1 José' naatalala Egiptosha jila. \p \v 1 Jacob Egiptoshaya fikenuu tsuñu mijatu ya' nalanu tsandimi: ¿Tyeenguendaa ñulla veta' veta' ne keedenayu? \v 2 Egiptoshaya fikenuu tsuve detishu, jungaa ji' ati'kaidei, laaba tyee fitaa chukeenuumiñu, timi. \p \v 3 Tsenñu José' naatalala paityalaya Egiptosha jila finutsumi ati'kainu. \v 4 Tsa deiñun Jacobya ya' kayi na, José' benna, Benjamínnuya eetyumi, tyeeba urajtu ichuve tyatu. \v 5 Tsenñu Israel' nala veelaba debuudi' jila fikenuu ati'kainu, matyu naa nukaba Canaán tusha yamuj detiyaiñu' mitya. \p \v 6 Joséya juntsa tusha uñi ju' mitya, tiba fikenuu jumula ya tene naajulanu bain ai'mu jumi. Tsenñu ya' naatalala ya' ajuusha dejitu, yala' llashkapa tusha tyuikanbera waike' keewaala. \fig |src="CO00730b.tif" size="Col" loc="Genesis 42.6" copy="por cortesía de Cook Communications Ministries International © 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="Génesis 42.6" \fig* \v 7 Tsenñu José ya' naatalalanu katatu mangueengami, tsejturen kerajtu chacheeba ju' yalanu pake'mere' daran pan tsanditu entsandimi: ¿Ñulla nuka chumaa jatu deiyu? timi. \p Tsenñu yala pakatu: Canaán tushaa dejayu fikenuu ati'kanu jatu, tila. \p \v 8 Tsaaren naa Joséya ya' naatalalanu mangueengañu bain, ya' naatalalaya yanu mangueengaindyula. \v 9 Tsenñu José mandengami kaspele yalanu kipi kipiitu naa-itaa tsaimuwa ju'ba. Tsejtu yalanu entsandimi: Entsa tutala nunbatalaa washajtuñuba ñulla jundala vinguija' kanu keentsures nemu chachi deeve, timi. \p \v 10 Tsenñu yala pakatu: Tsa jutyuve, ruku. Lala ñuchi tiba kiikemu chachillaya fikenuu ati'kanu jatu deiyu. \v 11 Lalaya kumuinchi ma apa' naren dejuyu, tsenmin ura' chachi deeyu; ñuchi tiba kiikemu chachillaya firu' kenu keentsures nemu dejutyuyu, tila. \p \v 12 Tsenñu José tsandimi: ¡Ñulla anbutindetsuve! Entsa tutala nunbatalaa washajtuñuba ñulla jundala vinguija' kanu keentsures nemu chachi deeve, timi. \p \v 13 Tsenñu yala pakatu: Lala ñuchi tiba kiikemu chachillaya 12 naatala dejuyu, ma apachi tene. Tsenmin Canaán tusha chumu deeyu. Tsaaren ma naatala kayiya lala' apaba shuwave, tsenmala mainya laaba chutyuve, tila. \p \v 14 Tsenñu José manbatu: Ñulla uwain vinguija' kanu keentsures nemu deeve. \v 15 Tsa' mitya uwain anbukuinda kindetyuñu bain mijanu tsuyu: faraónnu paka' uwain tsanguenbera kenu ti', ñulla kayi naatalanu taatyumujchiya maliba malu' mijin dejutyuve tintsuyu. \v 16 Tsa' mitya main miji' mangaidei ñulla' kayi naatalanu. Tsenmala mantsalaa enu peesusha shuwanu dejuve, uwain ura' depañuba mijanu. Tsa jutyushu juntsaa, uwaindiyu faraón chuve ti' yanu paka' ñulla uwain vinguija' kanu keentsures nemu chachi deeve, timi. \p \v 17 Tsejtu José yalanu pen malu peesusha pu' tadimi. \v 18 Tsejtu pen malusha José yalanu tsandimi: Iya Diosnu meenguemuyu. Tsa' mitya entsanguishu juntsaa tutatyu' livee inu detsuve: \v 19 ma naatala peesusha shuikike', mantsalaya demiji' ñulla' bululachi fikenuu manda'dei. \v 20 Tsejtu bene ñulla' kayi naatalanu taadei. Tsa dekishu juntsaa ura' depañuba mijanu tsuyu. Tsa deki'shu juntsaa peyanu detsuve, timi. \p Tsandiñu yala tsanguila. \v 21 Tsejturen yai tene veta' veta' tsandila: Uwain lala' bennanu yuj firu' jumuwa deeyu: ¡Tsanguityukai! tiñuba meranguityu', taaju ikaamuwa deeyu. Tsa' mityaa laa bain challa entsangue taaju manguendetsuyu, tila. \p \v 22 Tsenñu Rubén pakatu: Iya tsandiwayu: Juntsa kaananu firu' kityudei, tiñuba, demeedi'su. Challa laa bain taaju kenu dejuyu juntsan mitya, timi. \p \v 23 Tsaaren yalaa mijtula naa José yala' palaanu aseeta juñuba, matyu José yaiba kuinda kendu Egipto palaachi panmala, vee rukaa aseetangue' hebreo palaachi manba manbatintsuñu' mitya. \v 24 Tsenñu José vee mujtu baka' miji' ware', manen yala' puinsha miitu yaiba manbami, tsejtu yala dekeenaren Simeónnu kakaami peesu punu. \p \v 25 Tsanguetu bene José ya' chachillanu uudengue' ya' naatalala' kustaasha trigu tyuwake depu', naa yala' paangueñu lushi bain yalanu main main yala' kustaasha demanbu' me-ere', naa yaichi miñusha panda fintsumi bain kuwa' me-eedei, timi. Tsenñu ya' chachilla tsanguila. \p \v 26 Tsenñu fifikenutsumi pumu kustaa yala' burunu demayangare' miila. \v 27 Tsai' miindu tsunu tenanu detsundu ma ruku ya' burunu panda fikaanu kustaa yachi juukemi. Tsejtu kustaa juukapanu ya' lushi puna mangatatu, \v 28 ya' naatalalanu tsandimi: ¡Keejadei! Inu lushi manguwadekiñuve. Enu entsanave in kustaanu, timi. \p Tsejtu kumuinchi yala tsamantsa wapana' dejullukendu veta' veta' entsa entsandila: ¿Dios lalanu tyee ketunguiñu tsanguemi? tiitila. \p \v 29 Tsejtu Canaán tusha miitu, yala tyee i' demaji' bain yala' apa Jacobnu tsangue dekuindaketu, tsandila: \v 30 Juntsa tusha chumu uñi lalanu yuj ajaatya' patu: Ñulla vinguija' kanu keentsures nemu deeve, tiwa. \v 31 Tsandiñu, lala tsa detiyu: Ura' chachi tene judeeyu; tsenmin lalaya vinguija' kanu keentsures nemu bain dejutyuyu. \v 32 Lalaya 12 naatala juwa deeyu ma apachi tene. Tsaaren ma naatalaya laaba chutyuve. Tsenmala main kayi bennaya Canaán tusha lala' apaba shuwave, detiwayu. \v 33 Tsenñu ya entsandiwa: Uwain ñulla ura chachi deeñuba mijanu tsuyu. Ma naatala iba shuike', mantsalaya demiji' ñulla' bululachi finutsumu manda'dei. \v 34 Tsaaren ñulla' kayi naatalanu taadei. Tsa deishu juntsaa ñulla uwain vinguija' kanu keentsures nemu chachi dejutyu', deechu' kiikemaa dejuñuba mijanu tsuyu. Tsa dekishu juntsaa ñulla' naatalanu livee kenu tsuyu, tsenmala bene ñulla entsa tusha buli ati'kas neneinu detsuve, tiwa, tila. \p \v 35 Tsejtu yala, ya' apanu tsandi kuinda ketu, kustaa manduukendu kustaameemee kaa buusanu yala' lushi puundene katala. Tsejtu kaa buusatala lushi puu dekatatu, yala bain, naa yala' apa bain wapanla. \v 36 Tsenñu ya' apa Jacob tsandimi: Ñulla inu na miyajtu shuikikendetsuve. Joséya yumaa kataatyuve, Simeón bain. Tsenmala challa Benjamínnu bain tajinu dejuve. Entsainmala inchi tene urajtu jujuuve, timi. \p \v 37 Tsenñu Rubén ya' apanu tsandimi: Benjamínnu eede. Iyaa ya' mitya mijanu tsuyu. Iya ñunu mandaja' kutyunmalaya, in pai kaillanu tu'de, timi. \p \v 38 Tsandiñu, Jacob pakatu tsandimi: In na ñuiba jin jutyuve; Joséya peyañu, challa yaren main juuve. Miñutala jindu tyeeba iñuba ñullaa kuipanu detsuve, iya ruku llakindyanchin peyañu bain, timi. \c 43 \s1 Benjamínnu Egiptosha tajila. \p \v 1 Canaán tusha kayu yamuj tiya' ne jiintsumi. \v 2 Tsaintsuñu yala Egiptosha taañu finutsumi defiketu, Jacob ya' nalanu tsandimi: Manen demiji' laachi finutsumi ma-ati'kaidei, timi. \p \v 3 Tsenñu Judá tsandimi: Juntsa rukuya entsandiwa: Ñulla' kayi naatalanu demiya' taatyushu juntsaa, ñullanu mijapetse ken jui'yu, tiwa. \v 4 Tsa' mitya ñu' kayi nanu eeñuya finutsumi miji' ma-ati'kainu deeyu. \v 5 Tsaaren ñu' kayi nanu laaba eetyushu juntsaa jikeyan jutyuve. Juntsa rukuya entsandiwa: Ñulla' kayi naatalanu demiya' taatyushu juntsaa, ñullanu mijapetse ken jui'yu, tiwa, timi. \p \v 6 Tsenñu Israel entsandimi: ¿Ñulla tyeenguenaa tsa deti', juntsa rukunu ñulla kayi naatala miya deeyu ti' dewainyu? timi. \p \v 7 Tsenñu ya' nala entsandila: Tsaaren yaa lala nan naatala dejuñuba mijanu ti', naa lala' bululanu bain depake'meetu entsandiwa: ¿Ñulla' apa chaiba chuu? ¿Vee naatala mamiya dejuu? tiitiwa. Tsenñaa lala dekuindakiwayu ya titi pake'meeñuba. Tsa' mitya ¿nejtaa lala mijanu dejuwa naa lala' kayi naatalanu miya' jadei ti' panuuñuba? tila. \p \v 8 Tsenñu Judá ya' apa Israelnu entsandimi: Ñu' nanu iba eede, tsenmalaa lala lu' jinu detsuyu, tsejtaa laa bain, ñu bain, naa lala' kailla bain pandachi peyan dejutyu. \v 9 Iyaa ya' mitya mijanu tsuyu; tyee iñuba inaa paka. Iya mamiya' maatyushu juntsaa, naa-uwanuba in chungamaya kuipa junu tsuyu. \v 10 Tsandin keenai'tuya yumaa pai bijee ji'ba maantsuchu deeyu, timi. \p \v 11 Tsenñu ya' apa pakatu: Naaken tsaa jukeeñu' mitya, entsanguidei: juntsa rukunu kuwanu ñulla' kustaanu tiba entsa tusha kayu ura awamu take' kuwadei, naa balsamu tinu chi pillu bain jayu, mishki bain jayu, pindyupi bain, mira tinu chi pillu bain, nues bain, naa almendra bain. \v 12 Naa kustaanu puu majaishu juntsa lushi bain mandaji' kudei, ya' chachilla tujletaaba tsanguelaa tenve. Tsenmin vera ma ati'kanu lushi bain juntsangue manda'dei. \v 13 Tsejtu ñulla' bennanu Egiptosha miya' ji' juntsa rukunu keewaadei. \v 14 Matyu tiba kekaanuu jumu Dios juntsa rukunu ñulla' mitya tenbityakare' Simeónnu bain, Benjamínnu bain livee kikaasa. Naa iya in nalanu dechipainuu juñu bain chipanu tsuyu, timi. \p \v 15 Tsenñu Jacob' nala Egiptosha demiitu, uñinu kuntsumi ta'min, lushi bain pai bijee juuñungue detake', naa Benjamínnu bain miya' jila. Tsejtu José' junga jila. \p \v 16 Tsenñu José, ya' naatalala Benjamínnu demiya' jiñu katatu ya' yasha uudenguemu bale rukunu tsandimi: Entsa rukulanu in yasha miya' jide, tsejtu ma animaa tute' panda kidei. Yala uma pajta katyu urasha iba bulu chudi' panda finu detsuve, timi. \v 17 Tsenñu juntsa ruku José naake uudenguiñuba tsanguetu, juntsa rukulanu José' yasha demiya' jimi. \v 18 Tsenñu yalanu José' yashaa takendetsuñu wapanandu, entsa entsandila: Ajke' bijeenu lala' kustaasha lushi manbu' kuwadekisu juntsa' mitya lalanu kuipa faawaanaa engu detaave, tsejtaa lalanu deka', naa lala' burunu bain deka', yachi manda-i' taawasha kemu chachi detirenu, tiitila. \p \v 19 Tsejtu ya juukapa kalen dejitu, José' yasha uudenguemu bale rukunu tsandila: \v 20 Rukui, lala kaspele dejatu finutsumee ati'kanu dejayu, \v 21 tsejtu tsunu tenabi demiji' kajditaa lala' kustaa dejuukiñu, main main lala' kustaa juukapasha lala' lushi naake ati'ka' depaangueñuba tsana manbuñu dekatawayu. Tsejtu lala juntsa lushi tsai demandaayu manguwanu. \v 22 Tsenmin laachi finutsumu vera manganu bain kayu lushi demandaayu. Tsa' mitya lalaya mijdetuyu maa lala' kustaasha lushi depuñu bain, tila. \p \v 23 Tsenñu juntsa bale ruku entsandimi: ¡Pensandyatyudei! ¡Jeetyatyudei! Ñuichi bain Dios, naa ñulla' apachi bain Dios jumaa juntsa lushi kuwatunguive tsangue' ñulla' kustaasha pumi. Iya ñulla' paanguiñu lushiya kamuwaayu, timi. \p Tsejtu juntsa bale ruku, Simeónnu peesu pumunu mangalaaji' ya' naatalala' junga mandajimi. \v 24 Tsanguetu, kumuinchi yalanu José' yasha demiya' jitu neepa manbitsaanu pi bain dekuwatu, naa yala' burunu bain panda fikaami. \v 25 Tsenñu yala Josénu tyee me'nu detaji'ba ura' deke' keenala, matyu yala pajta katyu urabi Joséba bulu chudi' panda finu ju'ba demija' mitya. \p \v 26 Tsejtu José ya' yasha miiñu, yala tyee yanu me'nu taji'ba dekuwatu, ya' ajuusha deteedi' yala' llashkapa tusha tyuikanbera waike' keewaala. \v 27 Tsenñu José yalanu pake'meetu tsandimi: ¿Naaju dechuyu? ¿Ñulla kaspele ñu' apa chuve detisu, juntsa kaa ruku chaiba ura chuna? ti' pake'meemi. \p \v 28 Tsenñu yala teledi' depakatu: Lala' apa, ñuchi tiba kiikemu ruku, chaiba ura chuve, tila. \p \v 29 Tsenñu José ura ya' naatala Benjamínnu katatu, masku naatalalanu pake'meetu: ¿Entsaa ñulla' benna, ñulla kaspele padetisu juntsa kaanaa? timi. Tsanditu: Dios ñunu ura' ikaasa, in na, timi. \p \v 30 José entsandipatu, ya' bennanu keetu, yuj llakindya' waandinu tyatu, sukusha jei mavi' jungaa waami. \v 31 Tsejtu bene jayu llakindya puitetu kajuru manbitsale' mafaatu ya' chachillanu: ¡Panda chujtidei! timi. \p \v 32 Tsandiñu, Joséchiya vee mujtu chujti' kuwala, tsenmin Jacob' nalachi bain vee mujtu chujti' kuwala; naa junu Egipto' chulla José' junga fimulanu bain vee mujtu chujti' kuwala. Matyu Egiptosha chullachiya hebreo chachillaba bulu chudi' panda fishu juntsaa urajtu kurainuu juwaañu' mitya. \v 33 Tsenñu José ya' naatalalanu naake uudengue' chujtikaañu bain juntsai chula. Tsejtu yala naa-i kayamuwa deju' bain ya' naatala tene shilii chula. Tsenñu yala keraipashi' veta' veta' ne keenala. \v 34 Tsejtu Joséya ti findu bain juntsaa yalanu mangukaami, tsaaren Benjamínnuya kayu aa kuwami, man chachi fikenuke kuwami. Tsanguemin binu bain bulu dekushtu yuj sunden puila. \c 44 \s1 Benjamín peesu kayami. \p \v 1 José entsangue' dyatu ya' yasha uudenguemu bale rukunu tsandimi: Entsa rukula' kustaanu fifikenutsumi tyuwa tyuwake pu' kude, yala pude' mijinbera. Tsenmin yala' ati'ka' paanguiñu lushi bain yala' kustaameemee manbu' me-eede. \v 2 Tsanguetun kayi naatala' kustaanuya lushi jeruchi kiñu in basu pude ya' paangue' trigu ati'kañu lushiba, timi. \p Tsenñu juntsa ruku, José naake mandangueñuba tsanguemi. \v 3 Tsejtu dedanguentsuñu, José ya' naatalalanu: Miidei, ti' me-eemi. Tsenñu ya' naatalala miila yala' buruba. \v 4 Tsejtu juntsa pebulunu malu' miitu kayu baa mijindetyuren, José ya' keenu mi'namu bale chachinu entsandimi: Juntsa rukulanu bendaake' mangatatu, tsandide: ¿Nenñaa ñullanu uñi ura' keñu bain, ñullaya firu' deke', ya' bale basu taangue' maatu deiyu? \v 5 Inu uudenguemu rukuya juntsa basuchee kushmuve, tsenmin tyee inuu juñuba mija' panu juntsaa menestenguemuve. Tsa' mitya ñulla tsanguetu yuj firu' dekiñuve, tide, timi. \p \v 6 Tsenñu juntsa rukunu José naati pa' eeñuba mami'diji' mangataitu tsandi pami. \v 7 Tsandiñu yala entsandi pakala: ¿Nendiyu tsandimi? Lala ñuchi tiba kiikemu chachillaya juntsaayaa ki'chu deeyu. \v 8 Lala' kustaanu lushi pujiñu dekatataaba, Canaán tubi putun manguwanu maamuwa deeyu. ¿Tsaaba, nejtaa challa naa lushi jeru juuñu bain, naa uru juuñu bain, ñullanu uudenguemu ruku' yasha tsumu lala taanguenu dejuwa? \v 9 Tsa' mitya ñuchi tiba kiikemu chachillanu maa juntsa basu tanañu katawañuba, juntsa peyasa. Tsenmala lala vejanlaya ñuchi manda-i' taawasha kemu chachi tiyakeenu juve, tila. \p \v 10 Tsenñu juntsa bale ruku tsandimi: Ñulla naati depañu bain tsainu juve. Tsaaren mun juntsa basu tana katawañuba, juntsaa inchi manda-i' taawasha kemu chachi tiyanu tsuve. Tsenmala vejanlaya tiba jutyu liveeju miinu dejuve, timi. \p \v 11 Tsandinmalan main main yala' kustaa tusha jeke depajte' chujti' juukila. \v 12 Tsenñu juntsa bale ruku yala' kustaameemee mi'ke' jiimi. Ajke' mi'kemiya avenju naatala' kustaanu mi'ke' jimin, kayi naatalabi jingue mi'kemi. Tsanguetu kayi naatala Benjamín' kustaanaa basu pu katami. \v 13 Tsenmalan ya' naatalala llakindya' keewaatu yala' pananu jali dekiyuuchitikila. Tsejtu main main yala' burunu buli demayangare' José' chunu pebulusha miila. \v 14 Tsejtu Judá ya' naatalalaba José' yasha demiitu, José yasha churen miila, tsejtu ya' ajuusha telededi' yala' llashkapa tusha tyuikanbera dewaike' keewaala. \v 15 Tsenñu José tsandimi: ¿Tyee ketu dekiyu entsanguila? ¿Ñulla mijdetuu ma ruku i tsaaya mija' pamuuñuba? timi. \p \v 16 Tsenñu Judá pakatu tsandimi: ¿Naa titaa ñunu pakanaanga? ¿Naa titaa kuipajdetuyu tinaanga? Yumaa Diosya katakaave naa lala kuipa deeñuba. Tsa' mitya naa laa bain, naa ñu' basu puu katawamu bain buluren ñuchi manda-i' taawasha kemu chachilla tiya deiyu, timi. \p \v 17 Tsenñu José tsandimi: Tsa jutyuve, basu puu katawamuren inchi manda-i' taawasha kemu chachi tiyainu tsuve. Mantsalaya tiba jutyun ñulla' apa' junga yasha miinu dejuve, timi. \s1 Judáya Benjamín' mityapeesu kayanu pami. \p \v 18 Tsenñu Judá Josénu kalen jitu, tsandimi: Iya ñuchi tiba kiikemu chachi ñu' ajuusha uidi' panu tenve. Tsantsaya inu ajaatyatyuka, ñuya faraón naajuñuba tsaave. \v 19 Uwain ñu, in bale rukuya, lala ñuchi tiba kiikemu chachillanu pake'meetu: ¿Apa miya deeyu? ¿Naa kayu vee naatala bain jun? tiwa. \v 20 Tsenñu lala ñunu tsa detiwayu: Apa main ruku miya deeyu, tsenmin apa derukuinsha faamu na bain main lala' naatala unna miya deeyu, detiwayu. Tsenmin juntsa nanaa in apa kayu estyamuve, matyu ma shinbunu pai na miyandimuwaañuren, mainya yumaa peyañu, yaren main juuñu' mitya, detiwayu. \v 21 Tsenñu ñuchi tiba kiikemu chachillanu ñu: Juntsa kaananu miya' jadei, katanu tenve, tiñu, \v 22 lala tsa detiwayu: Entsa kaananu ya' apa ba'kikaren dyatyuve. Tsaanuren deveeshu juntsaa ya' apa pensandyatu peyanu juve, detiwayu. \v 23 Tsandiñuren, ñuya ñuchi tiba kiikemu chachillanu tsandiwa: Juntsa kaanaban jaindetyuya mamikan jutyuyu, tiwa. \p \v 24 Tsandiñu miitu, ñuchi tiba kiikemu, lala' apanu, ñu naatiñuba tsangue dekuindakiwayu. \v 25 Tsandiñuren bene apaya: Finutsumi miji' jayu ma-ati'kaidei, tiwa. \v 26 Tsandiñu lala entsa detiwayu: Lala' kayi naatalaban ji'mujchiya miikeyan jutyuve. Laa tene mijiishu juntsaya juntsa uñinu katawan jutyuve, detiwayu. \v 27 Tsenñu ñuchi tiba kiikemu, in apa, tsandiwa: Ñulla mideeve in shinbu milla pai naren miyandiyaimuwaañuba. \v 28 Tsaaren mainyaa inu ba'ke' jiñu mangataindyuyu. Uwain jeendala firu animaaba bijchuu fimee tenve. \v 29 Tsenñuren ñulla in na veranu bain inu veeka' ji' tyeeba de-iwaashu juntsaa, ñulla kuipalanu dejuve entsa kaa ruku llakindyanchin peyañuba, tiwa. \p \v 30 Tsa' mitya ñuchi tiba kiikemu, in apa, juntsa kaana' mityaa chaiba chuve, tsaanun lala juntsa kaanaba miityushu juntsaya, juntsa kaananu ya' apa yuj estyamu' mitya, \v 31 apa llakindyanchin peyanu juve, juntsa kaananu katai'tu. Tsa' mitya ñuchi tiba kiikemu lala' apa peyañuba, lala ñuchi tiba kiikemulaa kuipalanu dejuyu, titu, \v 32 iya ñuchi tiba kiikemu ruku, in apanu entsandiwayu: Iya juntsa kaananu mamiya' maatyushu juntsaya naa-uwanuba kuipa junu tsuyu, tiwayu. \v 33 Tsa' mitya tsantsaya inaa juntsa kaana' mitya ñuchi manda-i' taawasha kemu chachi juu tiwaasa tenve. Tsejtu juntsa kaananuya me-eede ya' naatalalaba miinutsu. \v 34 Matyu entsa kaanaban miityumujchiya in apa' junga miji' apa llakinguentsu katandendyuve, timi Judá. \c 45 \s1 José ya' naatalalanumangueengakutimi. \p \v 1 Tsenñu José, ya mu ju'ba wainnu tya' naaken tsandyandu, kumuinchi ya' taawasha kemu chachillanu: ¡Enu demaluidei! timi. Tsandiñu, ya' taawasha kemu chachilla junu demaludeiñu, José ya' naatalalanu mangueengakutimi. \v 2 Tsejtu José daran waañu' mitya, junu chumu Egipto chachilla demerekila, naa faraón' yasha chumula bain mijala. \p \v 3 Tsejtu José ya' naatalalanu tsandimi: Iya Joséyu. ¿In apa chaiba chuna? timi. \p Tsandiñu, ya' naatalala wapananchin pakai'la. \v 4 Tsenñu José tsandimi: In junga kalen jaidei, timi. \p Tsenñu, kalen dejiñu, tsandimi: Iya ñulla' naatala Joséyu. Ñulla inu de-ai'ñu Egiptosha taamuwa deeve. \v 5 Tsaaren challa llakindyanu kityudei, naa ñuitala ajaatya bain ityudei. Ñulla inu de-ai'ñu bain, Diosya inu engu ajke' eetunguive chachillanu livee kikaanu. \v 6 Challa yumaa pai añu puive yamuj tiyañuren, tsaaren kayu man añu faatave yamuj janu. Tsa' mitya naake buikiya dewajñu bain awai'nu tsuve. \v 7 Tsaaren Diosya inu entsa tusha eeve finutsumi uukare' ñullanu livee kikaanu tiretu, entsanguetaa pure' chachillanu livee kenu. \v 8 Tsa' mitya ñullaa tsangue' inu entsa tusha erendetyuve; Diosya inu eeve. Diosya inu faraónnu mijakares neneimu tire', kumuinchi ya' tananutsumi bain uudenguen chunu tire', naa ya' yasha bain, naa kumuinchi Egiptosha bain uudenguen chunu uñi tireve. \v 9 Tsa' mitya apain apa' junga miitu, tsandidei: Ñu' na José entsandive: Diosya inu kumuinchi Egipto tusha uñi puve, apain inu ja' keejaka. \v 10 Tsejtu Gosen tushaa chuja', in keesha kalen chunu juve ñu bain, ñu' nala bain, ñu' pañala bain, kumuinchi animaala bain, tsenmin kumuinchi ti taju'ba. \v 11 Tsa deinmalaa naa ñunu bain, naa ñu' bululanu bain, naa ñuba chumulanu bain tyee menesteñuba dekuwan chukaanu tsuyu, chaiba yamuj tinbu tene man añu tiyanuu juñu' mitya, tsenmalaa tiba yamujka juu chui'nudetsu, tidei. \v 12 Challa ñui bain, naa in naatala Benjamín bain demeenave iren entsandintsuñuba. \v 13 Tsa' mitya apanu miitu, entsa kuinda kidei: Iya Egiptosha bale ruku puñu, naake kata' miji' bain apanu tsandi kuinda ke' dijeru' miya' jadei, timi. \p \v 14 Tsejtu José ya' naatala Benjamínnu amangue' waami. Tsenñu ya' naatala Benjamín bain ya' naatala Josénu amanatun waami. \v 15 Tsejtu bene José ya' naatalalanu de-estitu amangue' waami. Tsangue' dyañu, ya' naatalala yaba kuinda kila. \p \v 16 José' naatalala dejañuba faraón' yasha mijala. Tsenñu faraón ya' kelunu mi'na' tiba kiikemulaba sundyala José' naatalala' mitya. \v 17 Tsejtu Josénu faraón tsandimi: Ñu' naatalalanu tsandide: Finutsumi deka' ñulla' burunu depande' Canaán tusha miidei, \v 18 tsejtu ñu' apanu bain, ya' bululanu bain taadei. Tsenmala iya kayu ura tu jumulaa kuwanu tsuyu, tsenmin Egipto tusha finutsumi uukeraa bain dekuwanu tsuyu. \v 19 Tsenmin ñuya yala enu Egiptobiren kawalluchi ju'lla' jimu karu jumula deka' taji' yala' shinbulanu bain, naa yala' kaillanu bain, naa ñulla' apanu bain miya' janudetsu, ka' jinu uudenguide. \v 20 Tsenmin ñulla ti tana' deshuikendu bain juntsala' mityaya pensandyatyudei, matyu kumuinchi Egiptonu kayu naraa jumulaa iya dekuwanu tsuyu, tive, tide, timi. \p \v 21 Tsenñu faraón naa naakide tiñuba José juntsangue', naa kawalluchi ju'lla' jiimu karu bain dekuwa', naa mindala finu panda bain dekuwa' me-eeñu, Israel' nala juntsanguila. \v 22 Tsenmin yalanu main main kasa jali manbannu kuwami. Tsanguetun Benjamínnuya lepa lushi jeru bain 300 kumin, jali bain manda kuwami. \v 23 Tsejtu ya' apachiya paitya burunu buli tene pande' eemi junga Egiptosha tiba ura jumu tene. Tsenmin kayu paitya burunu bain trigu tene pande' ere', naa pan juula bain, naa kayu tiba finutsumila bain de-eemi, ya' apa jandu miñutala fis janutsu. \v 24 Tsejtu, José ya' naatalala miindetsuñu, tsandimi: Jundaa miindu miñutalaaba vingues demiidaa, timi. \p Tsenñu ya' naatalala miila. \p \v 25 Tsejtu Egiptobi malu' miimin, Canaán tubi mavijila, ya' apa' chuinbi. \v 26 Tsejtu ya' apanu dekuindaketu: ¡José chaiba chuve! ¡Egiptosha yaa uñi puve! tila. \p Tsenñu ya' apa tsa detiñu meenatu, naatin tsandyamin, matyu ti ken tsandyami, yala tsa detiñu uwain tsaave tyatyu' mitya. \v 27 Tsejtu yala José naati pañuba tsandi kuinda ketu, naa kawalluchi ju'lla' jimu karu bain eeve ti' dekeewaañu, pa'piyatu yuj sundyami. \v 28 Tsenñu Israel tsandimi: In na José uwain chaiba chuñuve, kayu peyai'mujchin, ya' junga ji' keenu tsuyu, timi. \c 46 \s1 Jacob ya' bululabaEgiptosha jimi. \p \v 1 Tsejtu Israel kumuinchi ya ti ta'ba juntsalaba lu' jitu Beersebabi vijimi, tsejtu junu animaa tute' ju'ke' keewaami ya' apa Isaac' aawa kure' keewaanu Diosnu. \v 2 Juntsa kepe Israelnu kipibi katawaiñu-itu, Dios ya' mumunu pa' entsandimi: ¡Jacob! ¡Jacob! timi. \p Tsenñu Jacob pakatu: Enu puyu, timi. \p \v 3 Tsenñu Dios tsandimi: Iyaa Diosyu, ñu' apa' Dios. Egiptosha jinu jeetyatyude. Iya ñullanu juntsa tushaa aa bulu chachi detiwaanu tsuyu. \v 4 Iya ñuba Egiptosha jinu tsuyu. Tsejtu ñunu sera' jimulanu iren bene junu mangalarenbera ke' Canaán tusha mandaanu tsuyu. Tsenmin naa ñu peyañu bain, Joséya ñu' kelunu pu', ñu' kapuka du'kaanu tsuve, timi. \p \v 5 Tsejtu bene Jacob Beerseba tenanu malu' miintsuñu, ya' nala, naa ya' apanu bain, naa yala' kaillanu bain, naa yala' shinbulanu bain, kawalluchi ju'lla' jiimu karu jumulanu deka' pukila, faraón jadei ti' eeñu karunu. \v 6 Tsejtu Jacob kumuinchi yanu sera' jimulaba Egiptosha jimi, tsejtu naa yala' wagaa bain, naa yala' uveja bain, tsenmin ya Canaán tusha tyee demiyandimu ju'ba juntsala bain detakikemi. \v 7 Tsenñu kumuinchi ya' nala bain, naa ya' na'mala bain, naa ya' pañala bain, naa supu na'ma pañala bain yaba jila. \p \v 8 Entsalaa Egiptosha jimu Israel nala' mumu deeve, ura patiñuya, Jacob bain, naa yanu sera' jimula bain: \li1 Jacobchi ya' ajke' naya Rubén. \li1 \v 9 Rubén' nalaya: Hanoc bain, Falú bain, Hesrón bain, Carmí bain. \li1 \v 10 Simeón' nalaya: Jemuel bain, Jamín bain, Óhad bain, Jaquín bain, Sóhar bain, naa Canaán tusha chumu shinbu' na Saúl bain. \li1 \v 11 Leví' nalaya: Guersón bain, Quehat bain, naa Merarí bain. \li1 \v 12 Judá' nalaya: Er bain, Onán bain, Selá bain, Fares bain, naa Zérah bain (tsaaren Er, Onánbaya yumaa peyamuwaala Canaán tusharen). \li1 Fares' nalaya: Hesrón bain, Hamul bain. \li1 \v 13 Isacar' nalaya: Tolá bain, Puvá bain, Job bain, naa Simrón bain. \li1 \v 14 Zabulón' nalaya: Séred bain, Elón bain, naa Jahleel bain. \p \v 15 Kumuinchi entsa nalanaa Lía Padán-arambi Jacobnu naka' kumuwaami, naa ya' na'ma Dinanu bain. Tsa' mitya Líanu sera' jimu chachillaya kumuinchibi 33 chachi jumuwaala, matyu unbee rukulanu bain, naa supulanu bain demikaju. \li1 \v 16 Gad' nalaya: Sefón bain, Haguí bain, Esbón bain, Suní bain, Erí bain, Arodí bain, naa Arelí bain. \li1 \v 17 Aser' nalaya: Imná bain, Isvá bain, Isví bain, Beriá bain, naa yala' tsujki Sérah bain. \li1 Beriá' nalaya: Héber bain, Malquiel bain. \p \v 18 Entsalaa Zilpá Jacobnu ka' kuñu nala deeve. Tsaaren Zilpáya Labánchi manda-imu shinbuwaanuren, Labánya ya' na'ma Líanu kumuwaami. Tsa' mitya Zilpánu sera' jimu chachillaya kumuinchibi 16 chachi jumuwaala. \li1 \v 19 Raquel' nala, matyu Jacob' shinbu' nalaya: José bain, Benjamín bain. \li1 \v 20 José, Asenatba keñu nalaya entsalaa jumuwaala: Manasés bain, Efraín bain, Egiptonu nakayamula. Asenatya On pebulunu chumu pajtanu dyus kure' balenguumishtimu ruku Potifera' na'mawaami. \li1 \v 21 Benjamín' nalaya: Bela bain, Béquer bain, Asbel bain, Guerá bain, Naamán bain, Ehi bain, Ros bain, Mupim bain, Hupim bain, naa Ard bain. \p \v 22 Entsalaa Raquel, Jacobba keñu sera' jimu jula, matyu kumuinchibi 14 chachi. \li1 \v 23 Dan' naya: Husim. \li1 \v 24 Tsenmala Neftalí' nalaya: Jahseel bain, Guní bain, Jezer bain, naa Silem bain. \p \v 25 Entsalaa Bilhá Jacobnu ka' kuñu nala deeve. Bilháya Labánchi manda-imu shinbuwaanuren, Labánya ya' na'ma Raquelnu kumuwaami. Tsa' mitya Bilhánu sera' jimu chachilla kumuinchibiya mandishpai chachi juwaala. \p \v 26 Entsalaa Jacobba Egiptosha jimula deeve, ura yanu sera' jimu nalaba juuya kumuinchibi 66 chachi juwaala, tsaaren Jacob' nala' shinbulanuya mikajturen. \v 27 José Egiptobi pai na miyandimuwaami. Tsa' mitya Egiptobi jilaya 70 chachi jila Jacob' bulula tene. \s1 Jacob Joséba mangatawami. \p \v 28 Tsejtu Jacob, Judánu ajke' eemi José' junga, tsenmalaa keeji' Joséba buluuya Gosensha Jacobnu keejisa tyatu. \p Tsejtu Gosensha dejiñu, \v 29 José ya' chachillanu karu ura' dekikaami ya' apa' junga ji' keenu. Tsejtu ya' apa' junga jitu amangue' pure' waandimi ya' apanu amanamujchi. \v 30 Tsenñu Josénu ya' apa Israel tsandimi: Umaya ñu chuñuba mangata' mitya, naa peya'ba urayu, timi. \p \v 31 Tsejtu José ya' naatalalanu bain, naa ya' apa' bululanu bain tsandimi: Faraón' junga miinu tsuyu; tsejtu entsandinu tsuyu: In naatalala bain, naa in apa' bulula bain Canaán tusha chumularen iba chunu millai dejave. \v 32 Tsejtu yala' taawashaya uveja washke', wagara bain awakaamu de' mitya, naa yala' uveja juula bain, naa wagara juula bain, tsenmin ti ta'ba detajadeive, tinu tsuyu. \v 33 Tsa' mitya faraón ñullanu mika' pake'meetu: ¿Ti taawashaa kemu deeyu? tiñu bain: \v 34 Lala ñuchi tiba kiikemu chachillaya naa-uwanuba animaa washkemu deeyu, lala' kaspee apala bain animaa washkemuwa deeñu' mitya, tidei. Tsa detishu juntsaa ñulla Gosen tusha chunu detsuve. Matyu engu chullaya uveja washkemulaba bulu chunanu tyatyu deeñu' mitya, timi José. \c 47 \s1 Jacob faraón' ajuusha \p \v 1 José faraón' junga ji' kuinda kiitu, tsandimi: In apa, in naatalalaba Canaán tusha chumula yumaa Gosen tusha dejave. Tsejtu yala' uveja juula, naa wagara juula, tsenmin kumuinchi yala ti taju'ba detajadeive, timi. \p \v 2 Tsejtu José ya' naatalalanu manda miya' ji' faraónnu keewaami. \v 3 Tsenñu José' naatalalanu faraón pake'meetu tsandimi: ¿Ñulla ti taawashaa kemu deeyu? timi. \p Tsenñu yala pakatu: Lala, ñuchi tiba kiikemu chachillaya, lala' tinbu aa-apala bain naajuwa deeñuba tsa deju' uvejaa washkemu deeyu. \v 4 Lala, ñuchi tiba kiikemulaya, Canaán tusha pure' yamuj juuñu, tsenmin naa uvejala bain nuka ishtape fin tsa deeñu entsa tusha jayu tinbu' mitya chunu dejayu. Ñu tsantsaya lala ñuchi tiba kiikemu chachillanu entsa Gosen tusha chukaaka, tila. \p \v 5 Tsenñu faraón tsandimi Josénu: Ñu' apa, ñu' naatalalaba ñu' junga dejañu' mitya, \v 6 ñu Gosen tu kuwade, nunbanu Egiptosha kayu uu chunnañu bain. Tsaaren yala mallee vejan washkemu chachillanu uudenguen chunuu dejuñuya, in chachillanu wagara washkekaanu pude, timi. \p \v 7 Tsejtu José ya' apa Jacobnu bain miya' jimi faraón' junga keewaanu. Tsenñu Jacob junga jitu, faraónnu: Dioschi ura' isa tenve, ti' pami. \v 8 Tsenñu Jacobnu faraón pake'meetu: ¿Nan añu juyu? timi. \p \v 9 Tsenñu Jacob pakatu: Yumaa 130 añu juyu, matyu nukaba chudi' vee mujtu malu' miji' chuchudindu. Tsaaren in kaspee apala tsai wanchuindyuyu. Tsa' mitya jayun chudinduren naa ura' chukeyaba indyuve, timi. \p \v 10 Tsejtu Jacob faraónnu Dioschi ura' isa ti', malu' miimi. \v 11 Tsenñu José ya' apanu bain, ya' naatalalanu bain Egipto tusha, Gosensha, tsandityu'ba Ramsés tenanu kayu uu chununainshaa tu kuwami. Tsejtu faraón naa naakide tiñuba José tsanguemi. Entsanguiñaa ya' apa ya' naatalalaba taawasha kenu tu tadila. \v 12 Tsenmin José ya' apanu bain, ya' naatalalanu bain main main kailla nan miya deeñuba finutsumi kuwa kuwakemi. \s1 Finutsumi Josénaake velen chuñuba \p \v 13 Tsenñu nukaba finutsumi jutyuñu, Egipto' chulla bain, naa Canaán' chulla bain kayu aa yamuj inchi ma-iintsuñu, mantsa dedesmee-iintsula panda fi'tu. \v 14 Naa Egipto' chulla bain, naa Canaán' chulla bain finutsumi ati'ka' lushi paangui paanguidekiñu, José lushi dekatu faraón' chunu yabi de-uukaami. \v 15 Tsenñu kumuinchi Egipto' chulla bain, naa Canaánsha chulla bain lushi ma dekiketu, José' junga jitu tsandila: Ñu lalanu panda kuwaka. Tsangui'shu juntsaa lalanu ñu' ajuusha pekeyanu tsuve, lushi jutyu tichi ati'kan tsa de' mitya, tila. \p \v 16 Tsa detiñu, José tsandimi: Ñulla lushi tajdetushu juntsaya, ñulla' animaa taadei. Tsenmala finutsumichi vete vetekenu tsuyu, timi. \v 17 Tsenñu Egipto' chulla yala' kawallu juula, uveja juula, wagara juula, buru juula bain José' junga detaañu, José juntsaa ma añu de-ingamaya finutsumichi vete vetekemi. \v 18 Tsaaren juntsa añu puiñu, masku añusha manen José' junga miitu tsandila: Naa lushi bain dekideke', naa lala' animaala bain challa ñuchi tene judeeñu, lala tiba tajdetu' tichi ati'ka' fin tsa deeyu, matyu lalaren ju', lala' tu bain, juntsaren juuve. \v 19 Tsa' mitya ñu lalanu bain ati'kaka, naa lala' tu bain. Tsanguetaa lalanu fikenuu kuwaka lala peyai'nudetsu. Tsenmalaya lala faraónchi tiba kiikemu chachi tiyainu detsuyu. Tsenmin ñu lalanu wajnutsumu kiya bain kuwaka, lala' tunu tibangui'mujchi tsanakaan jutyu, tila. \p \v 20 Entsanguetaa José Egiptosha tu jumula faraónchi de-ati'kakemi, matyu Egipto' chulla panda mutyanchiren tu millangue de-atiñu. Tsenñaa kumuinchi tu faraónchi tene tiyami. \v 21 Tsejtu Egiptosha chumu chachilla naajulaba faraónchi taawasha ke' kumu tene tiyaila. \v 22 Tsaaren José vejanlanuya tu de-ati'kaketuren, pajtanu dyus kure' balenguumishtimu rukula' chunu tenanun ati'kaindyuumi. Matyu yalanuya faraón naa-uwanuba finutsumi kuwa kuwakeñu' mitya yala' tuya atindyula, faraón yalanu panda kuntsuñu fin dechu' mitya. \p \v 23 Tsejtu José Egipto' chullanu tsandimi: Umaa ñulla bain, naa ñulla' tu bain faraónchi deeve, iya ñullanu yachi de-ati'kañu' mitya. Enu wajnutsumi kiya entsanave; wajdei. \v 24 Tsaaren bui tinbu tiyanmala kamiya, man pela vele', faraónnu bain ma pela kuwa kuwakidei. Tsenmala taapai pela laramulaya ñuichi wajkentsumi bain, ñuichi bain, ñulla' kaillachi bain, tsenmin kumuinchi ñulla' yasha chumulachi bain finutsumi junu tsuve, timi. \p \v 25 Tsenñu yala pakatu tsandila: Ñuya lalanu tenbitya' la'ka' livee keñu' mitya, challa faraónchi tiba kiikemu chachi deeyu, tila. \p \v 26 José entsanguitaa kumuinchi Egipto' chullanu yala' taawashanu bui tinbu janmala kamiya, man pela vele' ma pela tsumuya faraónnu kuwa kuwakenu shuikemi kumuinchi Egipto' chullanu. Tsenñu naa entsa piikenu uwanu bain Egiptobi juntsa uudenren jumi. Tsaaren pajtanu dyus kure' balenguumishtimu rukulaya tsanguindyula, yala' tuya faraónchi tiyaindyuwaañu' mitya. \s1 Jacob Canaán tushaamenkai timi. \p \v 27 Tsejtu jumaa tinbunu Jacob' bulula Egiptobi dechu', tu bain deka', Gosen tusha chumu detiya', junu pure' seraila. \v 28 Jacob Egiptobi 17 añu chumi. Tsejtu kumuinchibi 147 añu chumi. \p \v 29 Tsejtu ma malu Israel peyanundiyandu, ya' na Josénu mika' patu tsandimi: Ñuchi uwain iya ura' katawamuwaañuya, iya ñunu tyee kisa ti' pa'ñu bain, ñu' tyaapa in enbu pandainsha ta'pu' taditu, uwain tsanguenbera kenu tsuyu tide. Tsantsaya inu Egiptosha mentyukai. \v 30 Iya enu Egiptonu peyanmala mandake' miitu, in apala' mennainshaa menjikai, timi. \p Tsandiñu José: Tsanguenu tsuyu, tikami ya' apanu. \p \v 31 Tsenñu ya' apa manbatu: ¡Diosnu paka' uwain tsanguenbera kenu tsuyu, tika! timi. Tsenñu José: Diosnu paka' uwain tsanguenbera kenu tsuyu, tiñu, ya' apa Israel ya' tsunjuusharen mishu wayuke' Diosnu aawa kure' keewaami. \c 48 \s1 Jacob, José' kaillanuya' na juuñuu detiremi. \p \v 1 Tsai' depuitu, bene José ya' apa dilu tsuve detiñu mijatu, ya' apa' junga ya' kaillanu miya' jimi Manasésnu bain, Efraínnu bain. \v 2 Tsenñu ya' apa Jacobnu, José ja' keeve detiñu mijatu, Israel deela' chunu jutyuren deengue' kujpa' chumi ya' tsunjuunu. \v 3 Tsejtu Josénu tsandimi: Luz tinu pebulubi Canaán tusha, tiba kekaanuu jumu Dios inu katawatu mika yachi ura' ikaatu, \v 4 tsandiwa: Iya ñunu na pure' seenguikaakenu tsuyu, tsenmala ñunu sera' jimulaa vee vee bulu chachi tiyanu detsuve. Tsenmin entsa tu ñullanu kuwanu tsuyu naa-uwanuba ñuichi junutsu, tiwa. \v 5 Tsanditu, Jacob entsandimi: Iya kayu ñu' junga Egiptosha jaindyu nakayamu nala Efraín bain, Manasés bain, juntsala in na juu kuranu detsuve, matyu Rubén, Simeónba in na jutu naadejuñuba juntsaanu detsuve. \v 6 Tsa' mitya vera na mangayamulaa ñuchi junu detsuve. Tsaaren juntsa bene faamula, entsa pai kaillachi naatala jumulaya, yai bain bene juntsala' mityaren inchi tyeeba tadiyanuu junu detsuve. \v 7 Iya Padán-aram tusha pu' Canaán tusha miintsu, ñu' ama Raquel, matyu Efrata pebulu maangumakaantsu ma peyaimuwaave. Tsejtu challa Efrata tityumee Belén pebulu tiitinu jinu miñusha menmuwaayu. \p \v 8 Tsandinduren Israel José' kaillanu katatu tsandimi: ¿Entsala mujtuden? timi. \p \v 9 Tsenñu José pakatu tsandimi: Entsalaa Dios inu enu Egiptonu miyandikaañu kailla deeve, timi. \p Tsenñu ya' apa tsandimi: Tsantsaya in junga kayu kalen eekide yalanu; Dios ura' de-ikaasa ti' pa'nu tsuyu, timi. \v 10 Israel pure' rukuuñu, ya' kapuka bain yumaa katatyu tiyaintsula. Tsejtu narake katatyu juñu, José ya' kaillanu ya' apa' junga kalen de-eemi, tsenñu ya' apa kaillanu esti' tsaa amanguemi. \v 11 Tsejtu bene Josénu tsandimi: Iya yumaa ñunu mangatanu pensajtuwaayu, tsaanuren Diosya manen mangatakaave, tsenmin ñu' kaillanu bain katakaaminguive, timi. \p \v 12 Tsenñu José ya' apa' enbu kejtala depuren ya' kaillanu manga', ya' apa' ajuunu teedi', ya' llashkapa tusha tyuikanbera waikemi. \v 13 Tsejtu bene ya' pai kaillanu mangatu, Efraínnaa urandyachi ka', Manasésnaa jalandyachi kakemi, tsangue' ya' apa' junga kalen manda'mi. Tsanguiñu Efraínya Israel' jalandyasha tiyanmala, Manasésya Israel' urandyasha tiyaimi. \v 14 Tsenñuren Israel ya' tyaapa us-eetu, Efraín' mishushaa ya' urandyaapa llai'kaami, matyu kayi nanu, tsenmin ya' jalandyaapaa Manasés' mishunu llai'kaami, naa yaa avenjuñu bain. \v 15 Tsanguitu Josénu Dioschi ura' isa titu entsandimi: \q1 In apala, naa Abraham bain, Isaac bain meenguenu Dios, \q1 naa inu bain nakayañu washkemin chaiba miya' nemu Dios, \q1 \v 16 tsenmin inu ti urajtutalaba livee kemu anjee juuñuu Diosya entsa kaillanu ura' ikaade. \q1 Tsenmin entsa kailla' mityan naa in mumunu bain, \q1 naa in apala Abrahamnu bain, \q1 Isaacnu bain demandengasa; \q1 tsenmin entsa tunu pure' sera deisa, timi. \p \v 17 Tsenñu José jaiba ura' tyai'mi, ya' apaya Efraín' mishunaa urandyaapa llai'kaañu' mitya. Tsejtu ya' apa' tyaapanu kake', Efraín' mishunu manbajte', Manasés' mishpukanaa mallai'kaanu kemi \v 18 entsanditu: ¡Tsa jutyuve, apa! ¡Entsaa avenju nave! ¡Ya' mishunaa ñu' urandya tsuude! timi. \p \v 19 Tsenñu ya' apa tsanguindyai'tu tsandimi: ¡Iya miyu! apa, iya miyu. Naa tsaañuba, ya bain ma aa bulu chachi tiyanu tsuve. Tsaaren, ya' bennaa kayu yanu pulla tiyanu tsuve, tsenmin yanu sera' jimulaa main main ma uñichi uuden juu vee vee bulu chumu chachilla pure' serainu detsuve, timi. \p \v 20 Tsejtu juntsa malunun Jacob yalanu Dioschi ura' de-isa ti' pa'tu, entsandimi: \q1 Israel chachillaya, ñulla' mumunaa paka', \q1 Dioschi ura' isa ti' pa'tu entsandinu detsuve: \q1 Efraínnu bain, naa Manasésnu bain \q1 Dios naakemu'ba juntsanguisa, tiitinu detsuve, timi. \p Entsanguitaa Israel Efraínnu ajke' na juuñungue tiremi. \v 21 Tsejtu bene Josénu tsandimi: Iya yumaa penundiyantsuyu, tsaaren Diosya ñuibaren junu tsuve. Tsa' mitya ñullanu ñulla' tinbu rukula' tusha manen manda'nu tsuve. \v 22 Iya ñunaa kayu ñu' naatalalanuba pullake kuwa', Amornu sera' jimu chachillanu peeniyachi bain, arkuchi bain vingue' kañu butyu kujtusha tu jumulanu ñunu main kuwantsuyu, timi. \c 49 \s1 Jacob ya' nalanaa naa-inu deeñuba wainmi. \p \v 1 Jacob kumuinchi ya' nalanu mikatu tsandimi: Kalen jaidei, tsenmala ajkesha tyee inuuñuba wainnu tsuyu. \v 2 In nala, wakudidei, tsai' ñulla' apa Israel pantsu meedidei: \q1 \v 3 Rubén, ñaa in avenju na juve, \q1 ñaa in dera, in ajke' keñu na juve, \q1 ñaa kayu balenguramu juve, ñaa kayu pude juve. \q1 \v 4 Tsaaren naake' daatadin tsaa pi deenchuwa juuñu ju' mitya, \q1 tichiba ajke' jumu juu kuran jutyuve, \q1 matyu inchi kama miyandinu shinbuba tsaitu, \q1 ñu' apa' tsuinsha lu', inu balejtu kuraanuu keñu' mitya. \b \q1 \v 5 Simeón, Levíba naatala deeve; \q1 tsaaren yala' vinguenu jeruchiya na'baasa firu' kenu tirekemu deeve. \q1 \v 6 ¡Yala' dus wa'di' kuinda kensha jayuuba puu mujtyuve! \q1 Yalan ajaavinu uwatalaya chachi tu'muwa deeve, \q1 tsenmin ne tsanguichuyu tya' dajtyamiya \q1 taawasha kemu wagaa nenbujkuwa wa'chuwa daaviimuwa deeve. \q1 \v 7 Mika ajaatya', tsamantsangue firu' kemuwa deeñu, \q1 Diosya tsa mangaatyusa. \q1 Tsa' mitya entsa Israel chachilla' kejtsapala, \q1 iya na'baasa de-erekenu tsuyu. \b \q1 \v 8 Judá, ñu' naatalala ñunaa yuj urave tinu detsuve. \q1 Ñu' kundaalanu pulla', ti kendya'ba tsa tsanguenu tsuve, \q1 tsenmin ñu' naatalalaren ñu' ajuusha teedinu detsuve. \q1 \v 9 ¡Ñu, in na Judáya! \q1 leun kaana juuñuuve, \q1 naa-uwanu alla ka' fi' bain, tsaa palu'kake', \q1 tunu tsu' lekamu leun tsaave. \q1 ¿Maa ñunu bulla kechunga \q1 leun ju' tsun tsanamunu? \q1 \v 10 Tsenmin naa mu bain Judánu bale ruku jutyungue tirenuu dejutyuve, \q1 tsa jutyu'ba, juntsa balen rukula' tyutyan cha'li tanamu jaindyuya, \q1 ya' tyaapanu bale keengayanu tyutyan cha'li tanashu juntsa \q1 muba machi'ken dejutyuve, \q1 tsenmala naaju chachilla bain yanu meedinu detsuve. \q1 \v 11 Uva chitalaren ya' buru teetsure' uikaanu tsuve; \q1 tsenmin ya' jali bain binuchi tene manbipunu tsuve, \q1 ¡matyu uva puka pichi! \q1 \v 12 Ya' kapukaya, binunuba kayu pulla yapijtutuve; \q1 ya' tejkuya chu'pinuba kayu pulla fibave. \b \q1 \v 13 Zabulónya, lamaa pi keetalaa chunu tsuve, \q1 baaku vija' u-udinu pebulu junu detsuve. \q1 Tsenmin ñu' tuya Sidón pebulu jingue bare' tse'kenu tsuve. \b \q1 \v 14 Isacarya bui pana' nemu dera animaa juuñuuve, \q1 pai kelu buli yangaraa juuñuu. \q1 \v 15 Tu naraañu kata', \q1 uu lekantsunuu katatu, \q1 yaren ya' beenbushu wayu'ka' buli pana', \q1 veelachi uuden i' taawasha kemu tiyaiñuive. \b \q1 \v 16 Danya balen chachi tiya', ya' chachillanu washkenu tsuve, \q1 matyu Israelnu sera' jimu \q1 masku bulu paande naadejuñuba juntsaa. \q1 \v 17 Danya fimu piñi minguelunu tsumu juuñuunu tsuve, \q1 matyu kawallunu nenbuupijpukanu fi', \q1 junu chuu jimu chachillanu lupajtemu junu tsuve. \b \q1 \v 18 ¡Yavé, inu livee kika tenna keenayu! \b \q1 \v 19 Gadnuya, ma aa bulu suutadu vinguenu detsuve, \q1 tsenmala yaa suutadula' beneshaa ja' kenu tsuve. \b \q1 \v 20 Aser' tuya anbu' fikenuu awakaakaa kenu tsuve, \q1 tsenmin reiren fikenutsumi panda keraa junu tsuve. \b \q1 \v 21 Neftalíya mana juuñuuve, maali nejuu chumuve, \q1 tsenmin naraa kailla miyanu tsuve. \b \q1 \v 22 Joséya pi kelunu chi chumu jun tsaave, \q1 puka pure' iimu, \q1 tsai' naa ya' pala jumula bain \q1 veetanu tyaka' luimuve. \q1 \v 23 Arku tya'kemulaya tyutya', \q1 yala' tsuta tyatyu tyatyudekive, \q1 tsangue' naa-uwanuba bulla kitindetsu; \q1 \v 24 tsaanuren Joséya dera pejpe tave. \q1 Jacob' tsamantsa pude Dios kivetentsuñu, \q1 Israelnu deendanamu shupuka juuñuuchi, \q1 matyu Israelnu washkemu Dios kivetentsuñu, \q1 ya' arku denguijtyuna tanave. \q1 \v 25 ¡Ñu' apa' Dios ñunu kivetenu tsuve, \q1 tiba kekaanuu jumu Dios ñunu mika ura' ikaanu tsuve! \q1 ¡Kai'sha selu jumuchi bain ñunu Dios ura' ikaanu tsuve! \q1 ¡Lamaa pi tainsha jumuchi bain ñunu Dios ura' ikaanu tsuve! \q1 ¡Dios ñunu pure' sera' jikaakenu tsuve! \q1 \v 26 Ñu' apa tsandi' ñunu Dioschi ura' isa ti' pakaya jumaa, \q1 naa-uwanuba tsanamu aa kuyi jumula naake Dioschi ura' ikaamu deeñuba \q1 juntsalanuba pullake Dioschi ura' isa ti' pakave. \q1 Yumaa tinbu chumu kuyila naa-uwanuba tsanangama \q1 entsa Dioschi ura' ikara pañu \q1 José' mishunu tsanamu jusa, \q1 matyu ya' naatalaatala yaa mi'ke' kayamunu. \b \q1 \v 27 Benjamínya jelekenu ajara jeengucha juuñuuve, \q1 kepenene yachi tutamunu defi', \q1 kepenusha juntsa laramu deveemu juve, timi Jacob. \b \p \v 28 Entsalaa Israelnu 12 bulu sera' jimu chachilla deeve, tsenmin entsaaya ya' apa ya' nalanu Dioschi ura' de-isa timi, main main naake Dioschi ura' inuu dejuñuba tsanditu. \s1 Jacob peyami. \p \v 29 Bene entsandi pami ya' nalanu: Peyanu kalenayu. Iya peyanmala inu tinbu rukula' mennanu tenasha menkai, Hetnu sera' jimu chachi Efrón rukunu ati'kañu tunu tujuru juushu junu. \v 30 Entsa ati'kaya tu, Canaán tusha Macpelá jeendala Mamré bejkundala juve. Junaa in aa-apa Abraham ati'kamuwaave Efrón ruku' tunu, junu ya' bululanu ujkun mene menekenu. \v 31 Junaa Abrahamnu bain, ya' shinbu Saranu bain menmuwa deeve. Tsenmin junuren in apa Isaacnu bain, ya' shinbu Rebecanu bain menmuwa deeve, naa in shinbu Líanu bain junun menyu. \v 32 Juntsa tu bain, naa junu tujuru jumu bain Hetnu sera' jimu chachillanaa ati'kayave, timi. \p \v 33 Tsejtu Jacob ya' nalanu entsandi depa' dyatu, ya' tsunjuusha ya' neepa manchi'lareke' peyami, tsejtu ya' tinbu rukulaba manbuudiimi. \c 50 \p \v 1 Tsenñu José ya' apa' bulunu amangue' ware' estimi. \v 2 Tsejtu bene yachi taawasha kiikentsumu chachillanu, dilu ura' mandiremulanu ya' apa' bulu peten jutyungue kekaanu uudenguiñu, juntsanguila. \v 3 Tsejtu pemunu peten jutyungue tirenu 40 malu wanbimu deeñu, 40 malu ila. Tsenñu Egipto' chulla 70 malu' mitya llakingue' waala. \v 4 Tsejtu 70 malu puiñu, José tsandimi faraón' keetala chu' taawasha kemu chachillanu: Ñulla' ajuusha iya ura' katawamuñuya, ñulla tsantsaya in mitya faraónnu ji' padei: \v 5 In apa penundiyandu inu Diosnu paka' tsanguenbera kenu tsuyu tikaamuwaave entsanditu: Iya peyanu kalenayu. Iya peyanmala in vijchiñu tujuubi menjika Canaán tusha, timuwaave. Tsa' mitya inu tsantsaya Canaán tusha in apanu menjinu eeka. Tsejtu maanu tsuyu, tive José, tila. \p \v 6 Tsenñu faraón entsandi kuinda eemi: Tsaashu juntsaa, ji' mende. Ñu' apa naatimuwaañaa, ñu Diosnu paka' tsanguenbera kenu tsuyu timuwaa ju'ba tsanguide, timi. \p \v 7 Tsenñu José ya' apanu mennu jiñu, kumuinchi faraón' chachilla bain, faraón' keenu mi'namu bale rukula bain, Egiptonu chumu bale rukula bain, \v 8 Jacob' bulula bain, José' bulula bain, naa ya' naatalala bain millai jila. Tsejtu kaillanuren animaalaba Gosen tusha shuikikila. \v 9 Tsenmin kawalluchi juyaa nemu karu jumula bain, naa kawallunu chuu nemula bain jila. Tsa' mitya Joséba pure' jiila. \p \v 10 Tsai' jindu Goren-ha-atad tenabi Jordán pi pajlanu deechusha dejitu, junaa wa'di' tsamantsangue llakindya' keewaala. Tsejtu José junaa kumuinchi yaba jimulaba ya' apa' mitya mandishpai malu llakingue' keewaami. \p \v 11 Tsenñu junga Canaán tusha chumula Egipto' chullanu tsamantsangue llakinguendetsuñu katatu tsandila: Egipto' chulla cha' pemunu tsamantsangue llaki dekive, tila. Tsejtu junu Jordán pi pajlanu deechusha Abel-misraim mumu pula, Egipto' chulla llakinguenu tena titu. \p \v 12 Tsejtu Jacob' nala ya' apa naati pa'muwaañu bain tsanguenu, \v 13 Canaán tusha mandake' ji' menla, Mamré pajlanu pasha jumu Macpelá jeendala tujuunu, junaa ya' aa-apa Abraham Hetnu sera' jimu chachi Efrónnu tu ati'kamuwaañu, tsejtaa chachi depeyanmala juntsa tenanu mene menekenu. \p \v 14 Bene José ya' apanu dementu Egiptosha millai miila, ya' naatalala bain, naa kumuinchi yaba menve'jimula bain. \s1 Josénu ya' naatalala jeetyala. \p \v 15 Jacob peyañu' mitya, José' naatalala yaitala entsandila: ¿Lalanu José ajara'ba jutuya, lala kaspele yanu naake firu' kemu deeñuba juntsangue mangui'chunga? tila. \p \v 16 Tsejtu ya' naatalala Josénu entsandi kuinda eela: Ñu' apa kayu peyai'mujchiren: \v 17 Josénu entsandidei, tive: Uwain ñu' naatalala ñunu firu' ke' ujcha lamuwa deeñu bain, tsantsaya tiba firu' keñu jutyu kurede, timuwaave. Tsa' mitya lala ñu' apa' Dioschi tiba kiikemu chachilla firu' kemuwa deeñuba, tsantsaya lalanu tiba firu' kemu jutyu kurekai tenve, tila. \p Tsejtu juntsa kuinda wandimula tsandi' pandetsuñu, José waandimi. \p \v 18 Tsenñu bene ya' naatalalaren José' ajuusha deji' yala' llashkapa tusha tyuikanbera dewaike' keewaatu tsandila: Enu entsa denayu. Challa ñuchi manda-i' taawasha kemu chachi deeyu, tila. \v 19 Tsenñu José ya' naatalalanu tsandimi: Jeetyatyudei, iyaa Dios jutyuyu ñullanu taaju kikaanu. \v 20 Uwain ñullaya inu juntsangue' firu' kenu pensanguemuwa deeñu bain, Diosya tsangue' ura' ne kikareke', challa naaju katandetsuñuba juntsaaya kikare' pure' chachillanu livee kikaave. \v 21 Tsa' mitya, jeetyatyudei; iya ñulla' menestengama fikenuu kuwantsunu tsuyu, naa ñulla' kaillanu bain, timi. \p José tsandi' tenbitya' pañu, ya' naatalala masundyala. \s1 José Egiptobi peyami. \p \v 22 José bain, ya' apa milla' bulula bain Egiptobi chudi' jintsumuwaala. Tsejtu José 110 añu chumuwaami. \v 23 Tsejtu José Efraín' tyuipañalanu bain katami. Naa Manasés' nalanu bain, naa Manasés' na Maquir' nalanu bain nejandala ka' esti estikemuwaami, ya' na juuñuu dekuretu. \p \v 24 Bene José ma malu ya' paandelanu tsandimi: Yumaa peyanu kalenayu, tsaaren Diosya ñullanu kivete', entsa tunu mangalare' manda'nu tsuve. Tsangue' Abrahamnu bain, Isaacnu bain, naa Jacobnu bain, uwain kuwanbera kenu tsuyu tinu tusha mandajinu tsuve, timi. \p \v 25 Tsejtu José Israelnu sera' jimulanu: Diosnu paka' tsanguenbera kenu tsuyu, tidei, titu tsandimi: Uwain Dios ñullanu la'kave'janu tsuve. Tsanditu José: Ñulla miindu in taku bain manda'dei, timi. \p \v 26 Tsejtu José 110 añubi peyañu, peten jutyungue deke' ujkungulenu pu' tsuula Egiptobi.