\id 1CO - Chachi NT -Ecudaor 2012 (DBL -2013) \h 1 CORINTIOS \toc1 Corintosha keranguemulachi Pablo' pilla kiika main \toc2 1 Corintios \toc3 1 Co \mt1 Corintosha keranguemulachi \mt2 Pablo' pilla kiika main \c 1 \s1 Ura' dechusa tya' pilla \p \v 1 Iya, Pablo, Diosren tsaa mutyañuya mikaya', Jesucristo' mitya kuinda kenu lara' eramu ruku, kama keranguemu naatala Sóstenesba, \v 2 Corinto pebulubi Diosnu kerangue' waku wakudimula chudenashu juntsalanu entsa kiika piikentsuyu. Ñulla Jesucristochi tiyamula, Diosa' chachin juu tiyanu mi'ke' kayamula kayu veela nuka bain wa'di' aawa kuren chumulaba Bale Ruku Jesucristonuren pakan chumula deeve. Jesúsya yala' Bale Ruku bain, naa lala' Bale Ruku bain juve. \v 3 Lala' Apa Dios bain, Bale Ruku Jesucristo bain ñullanu estya' keeware' nejuu tiba bulla jutyu ura' dechujti' jintsusa tenve. \s1 Cristo' mityaa tiba ura' kikara \p \v 4 Naa-uwanuba ñulla' mitya Diosnu ura' kive tintsuyu, matyu ñullanu Jesucristo' mityaa tiba uraanuu tene kekaañu' mitya. \v 5 Diosya ñullanu Jesús' mityaren ya' mijakara kuinda narake aseetanguenu tireve, tsenmin narati mi' panu tireve. \v 6 Tsa deeñaa, ñulla' mityaren Cristonu laapu' pañu kuinda uwain tsaañu keewarave. \v 7 Tsa' mitya lala' Bale Ruku Jesucristo' maanu malu keenangama Espíritu Santo tyeeba uraa kikaañu ñullanu tiba faatajtuve. \v 8 Matyu Diosya de-inbera ñullanu ne juidandaa juba jutyu tsaa tanañunanu tsuve, tsenmala lala' Bale Ruku Jesucristo maanu malu janmala muba ñullanu ti' mityaba ne kuipa pukenuuba katai'nudetsu. \v 9 Diosya tyee uwain tsanguenu tsuyu ti'ba tsanguenbera kemu juve, tsenmin yaa ñullanu demikave lala' Bale Ruku Jesucristoba ma bulu juu dechujtikaanu. \s1 Keranguemu chachillana'baasa ne develaala \p \v 10 Keranguemu naatalala, lala' Bale Ruku Jesucristo' mitya ñullanu u'tandintsuyu, ñuitala depa' buluren tsa tsanguenu shuwadei, tsenmin ñuitala velaa chutyudei. Matyu ma bulu juudei, naa pensachi bain, naa tyee kenu ju' bain. \v 11 In keranguemu naatalala, ñullanu entsandintsumiya Cloe' chachilla ñuitala vej vej pan dechuve ti' wainñu mijatundiyu tsandintsumi. \v 12 Matyu ñullaa ñui tene mainya: Iyaa Pablo' chachiyu, tinmala, veelaya: Iyaa Apolo' chachiyu, tiidetive, tsenmala veelaya: Iyaa Pedro' chachiyu, tinmala, kayu vejanlaya: Iyaa Cristo' chachiyu, tiidetive. \v 13 ¿Tsejtu Cristo velaa jujuu? ¿Ñulla' mitya Pablo kuusanu tu'vimuwaa juu? ¿Ne Pablo' chachi tiyanaa ñulla mungaakutimuwa dejuu? \v 14 Diosnu yuj urave tinu tenve, ñullanuya mungaretyumujchi Crisponuren, Gayoba mungareketu, \v 15 tsenmalaa mu bain in chachi tiyanaa inchi mungarayu ti'nudetsu. \v 16 Tsaaren entsandindaa mandejave, naa Estéfanas' bululanu bain mungare'ba, tsejtu veelanaa ne munu bain mungaañu tejatyuve. \v 17 Matyu Cristoya inu mungares nenaa erendyuve, Diosa' mika ura kuinda kenaa eeve, tsejtu ne tsamantsa aa mi' keewaanu palaachi mijakares nenu erendyuve, tsenmalaa Cristo kuusanu tu'vi' peyañu kuindaya balejtu kuraa tiyai'nutsu. \s1 Dios naa naajuñubaCristo juntsaa keewarave. \p \v 18 Naajulaba livee jutyulachiya Cristo kuusanu tu'vi' peyañu kuinda tiba balejtuve, tsaaren lala livee iinuu judeewashu juntsalachiya entsa kuinda Dios naa naakenuuñuba juntsa keewarave. \v 19 Matyu Diosa' Kiikanun entsa pillave: \q1 \it Miyu tyamulanuya mijtu tirekenu tsuyu, \it* \q1 \it tsandityu'ba, aseeta juyu tyamulanuya detujlewaakenu tsuyu, \it*\f + \fr 1.19 \ft Isaías 29.14\f* ti' pillave. \p \v 20 Tsa' mitya ¿entsa tinbunu naa aseetaju chachilla bain, naa Moisés' wandya lei mashturula bain, naa tiba demiiyu tyamula bain, tyee dejun? Diosya ti bain entsa tusha demiiyu tyanu pensanu tsaa tiba jutyuu keewaave. \v 21 Diosya aseetaju' kemu' mitya, ujcha lan chumu chachillanu yala' minu pensachee yanu keenguikaatyu', mun lala' mijakaakendetsaashu juntsa kuindanu keengue'ba juntsa' mityaa livee inuu kive, naamika ne chachillachiya juntsa mijakara kuinda tiba jutyu kuraa juñu bain. \p \v 22 Uwain judío chachillaya Diosyaa tsanguekaantsuve tyainuu tene ke' keewaasa tiidetive, tsenmala griego chachillaya kayu mija' jiinuu kuindaa mijakaasa tyatya deive. \v 23 Tsaanuren lalaya Dioschi Mi'ke' Kayamuya kuusanu tu'vi' peyamuve ti' kuindaa kes nenedeiyu, naamika judío chachillaya tsa jun jutyuve tya', yaichiya juntsa kuinda keenguenu' jutyuu juñu bain, tsenmala judío chachi jutyulachiya panu' jutyu palaa kuraa juñu bain. \v 24 Tsaaren Dioschi mikayamulaya naa juntsala judío chachi ju' bain, naa griego chachi ju' bain, yaichiya entsa Dioschi Mi'ke' Kaya jumaa naa Dios naa naakenuuñu bain, naa tsamantsa aseeta juu bain keewara juve. \v 25 Matyu Diosa' keñu jumuya ne chachillachi juñu' jutyuu ju'ba, kayu ne chachilla' aseetaju' pensanuba pulla aseetaju' juren tsaave, tsenmala Dioschi pudendyatyuñuu kuramu deraa, kumuinchi chachilla' deranuba kayu pullave. \v 26 Keranguemu naatalala, pensangue' keekidei: ñulla' kejtsapala chachilla' keranchiya tsamantsa aseetaju chachilla bain, naa bale rukula bain, naa tsamantsa aa balen chachillanu fale' jamula bain jayun judeeve. Tsaanuren Diosya ñullanu ya' chachi tirenu mi'ke' kamiya, kayu juñu' jutyuu chachillanaa demi'ke' kave. \v 27 Tsaaren Dios juntsangue' balejtu kuraa chachillanaa mi'ke' katu, aseeta juyu tyamu chachillanu yujpewaanaa tsanguive, tsenmin jui'ñuba ne uraa chachillanu mi'ke' katu, tsamantsa pudeyu tyamu chachillanu yujpewaanaa tsanguive. \v 28 Matyu Dios tsangue' demi'ke' katu juñu' jutyu chachillanaa dekave, tsejtu bale deeyu tyamulanu balejtu juuñuu tirenu, \v 29 tsenmalaa naaju chachillaba, Diosa' ajuushaya kayu pulla bale deeyu pensa kai'nudetsu. \v 30 Matyu Diosren ñullanu Jesucristoba debuute' chujtive, tsenmin Cristonu lala' tsamantsa ura' aseetaju' keewara tireve, naa lalanu ti kuipachi bain liveeju tiretu Cristo' mityaa tsanguive, tsenmalaa lala yachin juu jutaa liveeju tiyanudetsu. \v 31 Tsaju' Diosa' Kiikanu naatinga: \it Mun ne dajtyainu tya' bain, Bale Ruku tyee keñuba juntsa' mityaa dajtyasa, \it*\f + \fr 1.31 \ft Jeremías 9.24\f* tishu tsa dejusa. \c 2 \s1 Jesucristo kuusanu tu'vi'peyañu kuinda \p \v 1 Keranguemu naatalala, iya ñullanu Dios tyee kenu ju'ba juntsa wandi' mijakarajtu kuinda mijakaanu jitu, ne balelan miinu palaa pa', ne tsamantsa ura' aseetaju' keeware' mijakarendyuyu. \v 2 Tsejtu ñuiba bulu putu ne vera juubillaya tiba pensanguiiken jutyu shuwa', Jesucristonu laapu' panu tiya', kuusanu tu'vi' peyañu kuindaa kayu mijakaanu pensangue' ma tsanguiwayu. \v 3 Matyu ñulla' junga jatu ti kenu ju'ba mijtu ju', jelanchin depi'shikaraaya jamuwaayu. \v 4 Tsai' ñullanu pa' Diosa' palaa mijakaandu ne tsamantsa ura' aseetaju' panu palaa pa' ñullanu keenguikarendyuyu, ura pañuya Espíritu Santo tsanguikaañaa Dios tsangue' keenguikaave, \v 5 tsenmalaa ñulla' uwain tsaave tya' keenguenu pensa chachilla' mijakara palaanaa keetadi' keenguityumujchi, Dios tsanguikaañaa tsai' keenguenudetsu. \s1 Dios ya' Espírituchichachillanu keengayakutimuve. \p \v 6 Naa tsaañu bain, yumaa aseeta deju' uwain tsaave tya' pulu' keenguemulanuya kayu ura' aseetaju' palaachi pamu deeyu. Tsaaren entsa tu' chumula' aseetaju' panu palaachi patyu deeyu, naa entsa tunu uudenguen chumula' aseetaju' panu palaachi bain patyu deeyu, matyu yalaa jayu jayu de-i' piyantsunu dejuve. \v 7 Lalaya ñullanu mijakare' patu tsamantsa ura' aseetaju' palaachee Dios tsandikaañu pamu deeyu. Juntsa kuinda Dios kayu entsa tuba ki'mujchiren yaa tyee kenu ju'ba pantsuraa tanañu jumuren, yaba bulu balenguran chusa tyataa lalanu juntsa wandi' mijakaave. \v 8 Entsa ura' aseetaju kuinda juushu juntsanu entsa tunu mandanguen chumu balelaya mu bain aseetanguityuwa deeve, matyu aseetangue'banguituya lala' tsamantsaa Bale Rukunu kuusanu tu'pu' tu'tyuchu deeve. \v 9 Tsaaren Diosa' Kiikanu naatinga entsandishu: \q1 Diosya yanu estyamulachiya \q1 naa muba kata' kerajtunu juu bain, \q1 naa mera' kerajtunu juu bain, \q1 naa pensangue' kerajtunu juu bain \q1 juntsaaya deke' keenave, \f + \fr 2.9 \ft Isaías 52.15; 64.4; 65.17\f* ti' pillave. \m \v 10 Matyu entsaalaa Dios, Espíritunu tsanguikare' lalanu demijakaakaave, Espírituya tiba demii ju', naa Diosa' pensanu bain tsamantsa tanshan katapumu ju' mitya. \v 11 ¿Naaju chachillaa asu ma chachi tyee pensa juñuba midejun? Ya tyee pensa juñuba juntsa chachinu pumu pensan miive. Tsaren juve Diosnu bain, ya tyee pensa juñuba ya' Espíritu Santoren miive. \v 12 Lalaya entsa tusha firu' jumu espiritu kaindetyuyu, Diosnu fale' jamu Espíritu jumaa dekayu, tsenmalaa Dios tsanguendya' lala' mitya tyee uraa kiñuba lala mijanudetsu. \v 13 Tsejtu Dios lala' mitya tyee keñuba juntsaatala kuinda ketu, ne lala' aseetaju' panu pensachi patyumujchi, lalanu Diosa' Espíritu tyee mijakaamuñuba juntsa aseetaju' panu palaachee Espíritu tsandikaañu pamu deeyu. \p \v 14 Diosa' Espíritu tajtu ne chachillaya tiba Espíritunu fale' jamunuya jaiba aseetanguityu deeve. Yaichiya juntsaatala kuinda jumulaya na'baasa pas nemu palaa kuraa ne juuve, tsenmin naake' aseetanguenuba dejutyuve, Diosa' Espíritu tajdetu' naake' aseetanguen tsaa deju' mitya. \v 15 Tsaaren Diosa' Espíritu ta chachillaya ti bain aseetangue' mijamu deeve, naamika yalanuya yala naa naadejuñuba mu bain aseetangue' mijanu dejutyuñuba. \v 16 Matyu Diosa' Kiikanu entsa pillave: \q1 \it ¿Maa Bale Ruku naaju pensañuba mi dejun?\it* \q1 \it ¿Maa yanu mijakaakenuu dejun?\it*\f + \fr 2.16 \ft Isaías 40.13\f* tive. \p Tsaave, tsaanuren lalaya Cristo naake pensanguemuñuba juntsa pensaa tadeeyu. \c 3 \s1 Corinto' chullakayu pulu' pensajdetu \p \v 1 Keranguemu naatalala, kaspele ñullanu uwain Diosa' Espíritu naakesa tyañuba tsanguen chumu chachillanu naati panuuñuba tsandi pai'wayu; Diosnu pulu' keenguityu chachillanu pan tsandiwayu, matyu Cristonu laapu' panmalaya, challan nakayaimu juuñu deeñu' mitya. \v 2 Tsa deeñaa, li'pu' pensanguikenuu kuindaya mijakaatyu', tiba uu aseetanguenuu kuinda tene mijakaakiwayu, matyu ñullaya chu' fimu kailla juuñu deeñu' mitya, chu' pi tene kushkaakeñungue' ura panda juuya kuñungui'wayu. Jumala ñulla li'pu' pensa juuya mija' aseetanguikenuu dejutyuwa, naa chai bain tsaren dejuve, \v 3 matyu ne chachilla naadejuñuba chaikama bain juntsaren ken dechu' mitya. Tsaju' chaikama kishtyan dechushu juntsaa, tsenmin ajaatyan dechushu juntsaa, ñulla Diosnu keeminchaa chachilla naadejuñuba tsa deju' ti ken chumu deeñuba tsanguen dechuñaa tsaanu juve. \v 4 Matyu mainya: Iya Pablo' chachiyu, tinmala, kamainya: Iya Apolo' chachiyu, tiitindetsushu juntsaa, Diosnu kerajtu ne chachilla naakemu deeñuba ne juntsanguen chutaa tsaanu dejuve. \s1 Dioschi taawashaken chumu deeyu. \p \v 5 Tsaaren ura patiñuya, Apolo bain, iya Pablo bain, Dioschi taawasha kemu chachi ne judeju', Dios lalanu tyee kenu mandanguiñuba main main juntsanguitu ñullanu Diosnu keenguikaamu ne judeeyu. \v 6 Iyaa ñullanu Diosa' mika ura kuinda wanditu ti juñuba wajkikeñunguiyu, tsenmala Apoloya mijakare' naa naakenuu juñuba tsanguikaren chutu, pi waakikeñunguive, tsaaren Diosyaa ñullanu tsaatala aseetanguikare' awakaakeñunguive. \v 7 Tsa' mitya kuinda wandi' kiya wajkikeñuu kemu bain, mijakare' naa naakenuu juñuba tsangue' pitsuukentsuñuu kemu bain tiba kikeñuu jutyu deeve, matyu Diosya awakaamu juñu' mitya. \v 8 Tsa' mitya kiya wajmu bain, naa pi yuutsuumu bain tsaren ne judeeve, naamika Diosya yalanu main main naa naake kemu deeñu bain, yala' taawasha' mitya tsa tsangue kunuu juñu bain. \v 9 Lalaa Dioschi manda-i' taawasha kemula manbarejuu taawasha kemu deeyu, tsenmala ñulla Dios taawasha ke' wajtsuuñu tu jun tsaa, matyu Dioschi ya ke' chujtya juuñu deeve. \v 10 Tsenmala Diosren mika ura ju' tsanguikaañuya, iya yatyutya uikare' ya kiikemu mashturu juuñu ju', Jesucristochi mika ura kuinda mijakaayu, tsenmala main veraa juntsanu shiikare' ya kikeñunguentsu' keengue' jikaantsumu juve. Tsejturen main main naake kendu' bain minu juve, \v 11 matyu Jesucristaa ajke' yatyutya uikaran tsaa juñu' mitya, naake' junu vera manbun tsaa juve. \v 12 Tsejtu juntsa yatyutya juuñuu jandalaa ya ke' naa uruchi bain, naa lushi kenu jeruchi bain, naa naraa bale shupukachi bain kikenmalaya; tsa jutyu'ba, naa chi bain, naa pajkichi bain kike' jaki mitikenmalaya, \v 13 de-inu malunaa main main naa naake dekiñu bain entsai katawanu tsuve, matyu juntsa malunaa Bale Ruku ñiba bulu maja', main main naa naake mijakaamu deeñuba mijanu ke', ñichi deju'ke' keenmala entsai katawanu juñu' mitya. \v 14 Tsaaren mun ya' mijakaraya ya juuñuu ju' jupetyuuchi jushu juntsaa, juntsan mitya tyeeba uraa kanu tsuve. \v 15 Tsaaren mun ya' mijakaraya ya juuñu ju' jupeimuuchi jushu juntsaa millainu tsuve, naamika juntsa ya kemuya ñi paatala nepiya' tyan juu lu' livee inu ju'ba. \p \v 16 ¿Tsejtu ñulla mijdetuu naa ñullaa Diosa' pupunanu ya juuñuu kura deeñu, Diosa' Espíritu ñullanu chuñuba? \v 17 Mun Diosa' pupunanu ya juuñuulanu firu' ke' demushkiñu bain, juntsalanu Dios tsaren mannu tsuve, matyu Diosa' pupunanu ya jumuya Dioschin juu juñu' mitya, tsenmin ñullaa juntsa deeve. \p \v 18 Ne mu bain maaliren anbutikayan chutyudei: mun ñulla entsa tinbunu chumu chachilla' aseeta junu pensachee tsamantsa aseetaju rukuyu tya'ba tiba mijtuuñuu mandiyaidei, tsejtaa tsamantsa aseetaju tiyanu. \v 19 Matyu entsa tusha aseetaju tyatyainu pensaya Diosa' ajuushaya tiba juñu' jutyu kurave. Matyu Diosa' Kiikanu tsandive: \it Diosya aa mideeyu tyamulanu yala' kiikenu jumuchin ma-ikakaamuve, \it*\f + \fr 3.19 \ft Job 5.13\f* ti' pillave. \p \v 20 Tsenmin entsa bain pillave: \it Bale Rukuya naa tsamantsa aseetaju deeyu tyamula' pensa bain kera', jui'ñuba ne ura deeñuba mive, \it*\f + \fr 3.20 \ft Salmo 94.11\f* ti' pillave. \p \v 21 Tsa' mitya mu bain naaju chachilla' mityaba dajtya' keewaatyudei, matyu naa ti bain ñuichi uraanuu tene judeeñu' mitya. \v 22 Naa Pablo bain, Apolo bain, Pedro bain, naa entsa tu bain, naa ñullanu chuwarentsumu bain, naa peyawaamu bain, naa challa juushu juntsa bain, naa bene juunu deeshu juntsala bain, ñuichi uraanuu tene judeeve, \v 23 tsaanuren ñullaa Cristochi deeve, tsenmala Cristoya, Dioschive. \c 4 \s1 Jesús' mitya kuinda kenulara' eramula' taawasha \p \v 1 Tsa' mitya ne chachillaya lalanu Cristochi taawasha kivete kivetekemu jungue kure' keekai, naa Dioschi tiba keewarajtuwaasu juntsa bain mijakaakaa kemu jungue dekeesa. \v 2 Matyu mainnu tsanguide ti' mandanguetu, ¿naa tiñuba uwain tsa tsanguemu chachee jusa tyamu deetyuka juntsa manda-imunu? \v 3 Inu laapu' pañuba ne ñulla inu tsaave ti' na'baasa depa' kavitu dekiñu bain, naa balelaa tsaave deti' na'baasa pa' kavitu dekiñu bain, inchiya ne juuve. Tsenmin ne in pensasha maaliren naa naaju'ba pensangue' kerajtuyu. \v 4 Tsaaren naa ti kuipaba tajtuyu tejañu bain, juntsan mitya kuipajtuyu pensa jutyuyu, matyu Bale Rukaa naa iya kuipa juñu bain, kuipa jutyuñu bain tsa tsangue kuremu juve. \v 5 Tsa' mitya kayu juntsa malu jaindyuya tsa tsangue kuipa putyudei, matyu Bale Ruku maanbera keenadei, tsejtaa dishkejtsa ti ne pantsunañuna bain achakalisha defaawaanu tsuve, tsenmin chachilla tyee kenu pensa tatadeeñu bain wainnu tsuve. Tsenmalaa main main ti' mitya ura' dekataañu bain tsa tsangue ura' depuitenu tsuve Dios. \p \v 6 Keranguemu naatalala, iya patintsaashu juntsatala ñuichi uraa jusa tenñu maalin inu laapu' pamin, naa Apolonu bain laapu' pamindiyu, tsenmalaa ñulla lalanu kera' aseetanguisa tenñu, entsandishu juntsanu: “Naake depiike' tsuuñuba juntsanu pullangue kityudei”, tishu juntsanu, tsejtaa kuipa faawaamuya mainchiya uraa kenduba, kamainchiya urajtuuya ke' maali dajtyan jutyu. \v 7 Tsejtu, ¿maa ñullanu kayu vejanlanu pulla bale chachi junu detiren? ¿Tsenmin tyee Dios kuwai'ñu detanayu? Tsejtu yaa dekuñu kashu juntsaa, ¿nenñaa maalin tsangue kakiñundenmu jun? \p \v 8 Pensangue' keeñu, ñulla yumaa taruku deju', ti mutya'ba tadiyanuu deju', rei juuñuu lalanu menestendyañu dejutyuve. ¡Ura uwain uñi dejuñuya, laa bain ñuiba uudenguen chumaaba juchu deeyu! \v 9 In keraya lala Jesús' mitya kuinda kenu lara' eramu rukula, tsaa tutanu kuipa puu chachi juuñu deeyu, matyu lala vinguendu benga' tyulla' peesu kayamaaba dejuñu, Dios lalanu de-uinanu shili kapasha uikaren tsanguive. Matyu naa anjeelachi bain, naa naaju chachillachi bain kumuinchi dekeenbashiinuu chachi tiya deiyu. \v 10 Lalaya Cristo' mityaren ti kenduba mijtuuñuu kuramu deeyu, tsenmala Cristo' mityaren ñullaya tsamantsa aseeta juñu' tyamu deeve; tsenmala lalaya derajtu juuñu deenmala, ñullaya dee ruku juuñuu tyamu deeve; tsenmin lalanuya juñu jutyu kure' keewaamu deeñuba, ñullanuya balengure' keewaamu deeve. \v 11 Naa chaiba panda yapeyas nendetsuyu, naa pi bain mujka, naa pannu jali bain tajtu nendetsuyu, naa chachilla bain lalanu ta'ke' firu' kiidekive, tsenmin nuka tsudin tsaa judeeyu. \v 12 Lala' tyaapachin taawasha ke' tyuba tyubaimu deeyu. Lalanu firu' depanmalaya lalaya Dioschi ura' isa ti' pakamu deeyu; firu' kenu bendaa deneñuba tsaaren nentsumu deeyu. \v 13 Lalanu kentsure' padetiñu bain, lalaya sundenna palaachi pakamu deeyu. Matyu chachillachi entsa tusha tichiba balejtu juuñu deeyu. Naa chaikama bain tsa deeyu. \p \v 14 Ne entsandindu ñullanu yujpewaanu piikindyuyu, matyu ñullanu estenñu' mitya ne in kaillaaba dejuñu uumi'ten tsanguendunguiyu. \v 15 Ñullaya Cristonu bendaa jimu jutu, Cristo' kuinda mijakaamularen na washkemu chachi juuñuu tene 10.000 chachi tanañudena' bain, ñullanu washkemu apa juuñuuya aa tajdetuve. Iren ñuichi main apa juuñuu juuyu, tsejtu iyaa ñulla' apa juuñuu tiyamiya Diosa' mika ura kuinda mijakaañu, ñulla in mityaren Cristonu dekeengueñu' mitya tsaiyu. \v 16 Tsaju' iya naakes nentsuñuba ñui bain tsangues nedei tinu tenve. \v 17 Juntsa' mitya in estennu na juuñuu, Timoteonu ñulla' junga eeyu, matyu Bale Rukunu ura' keenguemunu. Yaa iya Jesucristonu keenguemu jutu naakes nentsuñuba ñullanu mamijakares nenu juve, matyu kerangue' vee vee mujtu waku wakudimulanu bain iya titi mijakares nentsuñuba juntsa demijakaanu tsuve. \v 18 Tsaaren ñulla mantsala, iya ñullanu mangueejan jutyuve pensanguetu, yuj dajkeewaren dechuve. \v 19 Tsaaren Bale Ruku tsaa mutyañuya ñullanu wajturen mangueejanu tsuyu. Tsenmee juntsa uwain yuj dajkeewaamula ne palaachin tsaa dejutyu', tyee kemu' tsa detyañu bain keemijanu tsuyu. \v 20 Mun Diosnu rei juu tana' yachi washan chumulaya ne palaachin papatintsunu jutyu', naa naakenuu juñuba tsangue kiikenuuya juve. \v 21 ¿Ñullanu naaju juuya ja' katawañu uranu jun? ¿Matyu i aangu jatu ñullanu ajaa kenaa jasa tenguen? Tsaityumee, ¿ñullanu estya' keeware' uraaya katawasa tenguen? \c 5 \s1 Tsa de-iñu kavitu kenuu dejuve. \p \v 1 Kumuinchi chachilla mideeve naa ñulla' kejtsapalaren main ya' buu-amaba\f + \fr 5.1 \fk ya' buu-amaba: \ft Kiikanu palaameemee pensanguiñuya, ne entsa pillave: \fk ya' apa' shinbuba.\f* ma machunaa detiñu kuinda, tsaaren entsanguiñu tsamantsa urajtu juve, naa Diosnuya keranguityu chachilla bain entsaatalaya jaiba kerandyatyu deeve. \v 2 ¡Tsaanuren ñullaya kayu jungajte ne dajtyan i-ideive! Ura pensanguituya llakinguinchee pure' llakinguiken chunuu dejuve. Tsenmala tsangue' chumu rukuya ñulla' kejtsapala tsaa juka'larainuuya juve. \v 3-4 Tsenmala inu laapu' panmalaya naa ñulla' junga in bulu putyu' bain, in pensaya ñuiba bulu puve. Tsa' mitya iya ñulla' junga punañuna', Bale Ruku Jesús' mityaren entsa rukunu naakeñaa uranuuñuba, iya yumaa tsangue' kuipa faawaayu. Matyu ñulla dewa'dinmala i bain in pensachi ñuiba bulu punu tsuyu, naa Bale Ruku Jesús' pudee bain ñuiba bulu punu tsuve, \v 5 tsangue' juntsa rukunu Satanás' tyaapasha kuwakidei, tsenmalaa yanu tituba taaju iware', juntsaa firu' kekaamu pensa jumula de-ikarenmalaya, \f + \fr 5.5 \fk yanu tituba taaju iware' juntsaa firu' kekaanu pensa jumula de-ikarenmala \ft tityumujchi, \fk ya' bulunu tituba taaju iware' de-ikareñu bain, \ft ti' aseetanguikara bain junu juve.\f* Bale Ruku Jesucristo' maanu maluchi livee inutsu. \p \v 6 ¡Matyu ne tsangue' firu' dekenmalaa ñulla juntsan mitya dajtya' keewaakenuu dejutyuve! ¿Ñulla mijdetuu pan pujkiwaanu llujpepe ka jayu pukiñun, pan kiikenu llujpenu tsaa depujkikaakemuñu bain? \v 7-8 Tsa' mitya ujcha latin chunu kityudei. Matyu ujchaya tiba firu' dekikemu ju', pan pujkikaantsumi yumaa pumu llujpepe juuñuuve. Tsa' mitya ujcha latin chutyu detiyashu juntsaya, kasa chachi juuñuu demandiya' Dapulla' livee kiñu fandanguchi fifikentsumi pujkikarajtu kasa pan juuñuunu detsuve. Tsenmala Dapulla' livee kiñu fandangunu laapu' panmalaya, Cristaa Dapulla' livee kiñu fandanguchi tute' keewarentsumi llupu kaa uveja juuñuuve, yaa lala' mitya kuusanu yangara' tuta' mitya. Tsaju' ñulla fandanguchi fintsumi pujkikarajtu pan juuñuuya junu dejuve, ura patiñuya tiba anbukityu ju' uraaya kiikidei. Tsejtaa ñulla pan pujkikarentsumi yumaa pumu llujpepe juuñuu dejutyu', tiba uraaya kiikemu deju', veelanu firu' kiikemu jutyudei. \p \v 9 Kaspele ñullanu kiika erekeesu juntsanu ñullanu entsaa mu'baasa tsaimulaba buudityudei tiwayu. \v 10 Entsanditu ne vee matsaimulaba, ne tiba aa tadichi tyamulaba, ne taamulaba, ne chi dyuslanu aawa kure' keewaamulaba juuya jaiba buudityudei titundindyuwayu, matyu yaiba buudin jutyuu jumiya ñulla entsa tunu lu' ma jiitaa tsainuu dejuve. \v 11 Tsangue piikemiya entsandinu tenñaa tsandiyu, matyu keranguemu naatalala deeyu titun mu'baasa tsa tsaimu, tiba aa tadichi tyamu, chi dyuslanu aawa kure' keewaamu, chachillanu tituba firu' pas nemu, viñamu, taamu, matyu tsaalabaa jaiba buudityudei titundiwayu. Ne tsaa chachillabaya buudi' bulu panda fikenuba jutyuve. \v 12-13 Tsa' mitya Diosnu keranguityu ne chachillanuya iyaa kavitu kikenuu jutyuyu, yalanuya Diosya kavitu kemuve. Tsaaren Diosnu keranguemu chachillanuya ñullaa kavitu ke' Diosa' Kiikanu naatiñuba tsanguenuu dejuve: \it Ujcha lan chumu chachinuya ñulla' kejtsapala juka'laadei, \it*\f + \fr 5.12-13 \ft Deuteronomio 17.7\f* tive. \c 6 \s1 Keranguemu jutyubalela' jungaya kavitu ken jutyu \p \v 1 Naa-uwanu ñui tene peletu faawareke'ba, ¿nenñaa keranguemu bale rukula' jungaa kavitu kenu dejityu', Diosnu kerajtu bale rukula' jungaa kavitu ke', juntsa peletu mantse'kaanu jijideiyu? \v 2 ¿Ñulla mijdetuu Diosnu keranguemu chachillaa, entsa tusha chumu ne chachillanu kavitu kenuu dejuñu bain? Tsa' mitya ñullaa entsa tusha chumu chachillanu kavitu kenuu dejushu juntsaa, ¿nejtaa ñulla entsa kaa peletu juulanuba kavitu ke' mantse'kaanu dejutyuyu? \v 3 ¿Ñulla mijdetuu naa anjeelanu bain lalaa kavitu kenuu deju'ba? Tsaashu juntsaa, ¿nejtaa kayu entsa tusha lala' peletu faawaratalaa kavitu ke' mantse'kaakenuu dejutyuwa? \v 4 Tsa' mitya ñulla ti peletu faawareke' bain ¿nenñaa keranguemulachiya tiba juñu' kurajtu chachillanaa, kavitu kenu balen chachi kujte kujtedekiyu? \v 5 Matyu ñullanu entsandimiya deyujpesa tenñundiyu: ¿Tsejtu ñulla keranguemu naatalaatalaren main kayu aseetajuu ju' kavitu ke' mantse'kaakenuuba dejutyuu? \v 6 ¡Tsa jutyumee, kayu keranguemu naatalaatalaren vejmi' vinbatityu deju', jungajte juntsa peletu kavitu kenu, Diosnu keenguityu balela' jungaa jimu deeve! \p \v 7 Tsa' mitya ne ñui tene peletu faawaraaren ñulla naaju ura' dejutyuñuba entsangue keewarentsuve. Tsaashu juntsaa, ¿ne ñulla urajtu juu de-iñaa, kayu uran jutyun? ¿Ne anbutikaya' taraiñaa kayu uran jutyun, keranguemu naatalaatalaren peletu kiiken chutyumujchi? \v 8 Tsaanuren ñullaa tsa dejutyu', keranguemu naatalaatalaren firu' kikena' bain, taanguikena' bain tsa tsa dekive. \v 9 ¿Ñulla mijdetuu naa firu' chachillaa Diosnu yala' rei juu tananu dejutyuñu bain? Tsa' mitya ne maaliren anbukuinda iiñuu in chutyudei, matyu naa mu'baasa tsa tsaimula bain, naa chi dyuslanu aawa kure' keewaamula bain, naa vee matsaimula bain, naa supu juuñuu tya' tsaimishtimula bain, naa unbee rukuutalaren tsa tsanguemula bain, \v 10 naa taamula bain, naa kayu tiba aa tadichi tyamula bain, naa viñamula bain, naa chachillanu tituba firu' pas nemula bain, naa anbutituren bibu' pa' taanguemula bain Diosnu yala' rei juu tananu dejutyuve. \v 11 Ñui bain mallee kaspele tsaawa deeve, tsaaren challaya ujcha demanbitsala' Dioschin juu chachi detiyave, tsenmin ti kuipaba tajtu detiyave, lala' Bale Ruku Jesucristo tsanguikaañu, Diosa' Espíritu' mitya. \s1 Lala' bulu Dioschin juuve. \p \v 12 Uwain mantsa chachilla: Iya ti kenu tenñuba kenuu juyu, timu deeve. Uwain tsaave, tsaaren laachi kumuinchi urandene dejutyuve. Uwain i bain ti kendenñuba tsanguenuu juyu, tsaaren tsaanchi chi'kaya' tsa tsanguenuu jutyuyu. \v 13 Entsa bain entsandimu deeve: Pandaya peshuchive, tsenmala peshu bain pandachive, tsaaren entsala Dioschiya millai de-inu tsuve, timu deeve. Tsaaren lala' buluya na'baasa tsa tsaintsumu jutyuve, matyu lala' buluya Bale Rukuchive, tsenmala Bale Ruku bain lala' bulunu washkemuve. \v 14 Matyu Dios lala' Bale Rukunu naakenga peyañuren mangujteshu, tsanguenuu ju' lalanu bain tsarenguenu tsuve. \v 15 ¿Tsejtu ñulla mijdetuu ñulla' bulu, Cristo' buluren tsaañuba? Tsaju' lala Cristo' bulun dejushu juntsaa, ¿mu'baasa tsa tsaimu shinbuba tsudinuu dejuwa? ¡Uwain tsa jutyuve! \v 16 ¿Tsejtu ñulla mijdetuu ma unbere na'baasa tsa tsaimu shinbuba tsaitu, tsaa yaba ma bulu juuñuu tiyaimuñu bain? Matyu Diosa' Kiikanuya ma ruku ya' shinbuba laapu' patu entsandive: \it Yala pallu main juuñuu tiyainu detsuve, \it*\f + \fr 6.16 \ft Génesis 2.24\f* tive. \v 17 Tsaaren mun Bale Rukuba buudi' bain ya' tenbukasha Bale Rukuba main juu tiyaimuve. \p \v 18 Tsa' mitya na'baasa tsa tsainu kityudei. Matyu vee ujcha judeeshu juntsalaa ñulla' bulunu tsamantsangue firu' kityuve, tsaaren mun na'baasa tsa tsaishu juntsaa ya' bulunun ujcha lantsuve. \v 19 ¿Tsejtu ñulla mijdetuu ñulla' bulu Diosa' pupunanu ya juuñuunmala, Diosa' kuwañu Espíritu Santo ñulla' bulunaa chuñuba? ¿Tsenmin ñulla' bulu ñuichi jutyuñuba mijdetuu? \v 20 Diosya ñullanu ati'kakiñunguive. Tsa' mitya ñulla' buluchi Diosnu balengure' keewaadei. \c 7 \s1 Supu miyalanu bain, miyajtulanu bain ula \p \v 1 Ñulla inu kiika eetu unbee rukula supu dekatyuñu urañanga ti' pake'meedekishu juntsanu pakanu tenve: \v 2 Uwain supu miyandi'ñu uraa tenve, tsaaren mu bain na'baasa tsa tsa-in chun jutyu, main main keengaya supu miyañaa uranu juve, naa supula bain keengaya unbee miyañaa uranu juve. \v 3 Tsa' mitya supunga' chumiya ya' ruku ya' shinbuba tsainuu junmalaya tsa tsainuu juve, naa ya' shinbu bain ya' rukuba tsainuu junmalaya tsa tsainuu juve. \v 4 Ne ya' shinbu bain ya' bulu yachin juu jutyuve, ya' buluya ya' rukuchee juñu' mitya; naa ya' ruku bain ya' bulu yachin juu jutyuve, ya' shinbuchee juñu' mitya. \v 5 Tsaju' ne veta' veta' kuwandyai'tu ne esatin chutyudei, ñulla palluren tsandi palaa deke' Diosba kuinda kenu ti', ma kaa tinbu' mitya tsa tsa-in chun jutyu shuwa'ba ituya. Tsejturen bene manen tsama-in chunuu dejuve, tsa deityuñu ne Satanás ujchaaba lakaan jutyuumiñu. \v 6 Ñullanu entsandindu ne uuden ketundindyuyu, matyu tsanguiñu uramee tindundiyu. \v 7 In maali pensaya ñulla kumuinchi i naajuwa juntsaa, supu miyajtu dechuñuya uraa tennaren, Diosya lalanu main main vera' vera' junuu dekive. \p \v 8 Biyuda rukulanu bain, biyuda shinbulanu bain, umaa iya naajuwa juntsaa maali juu dechuñaa yuj uranu juve. \v 9 Tsaaren tsa-in chunu tya' naaken tsandyan chushu juntsaa, supu miyañaa, unbee miyañaa uranu juve, matyu tsaa chushu juntsaa, tsaanun pensanguiiken chun jutyu. \p \v 10 Tsaaren yumaa supu miyaa, unbee miyaa chudenashu juntsalanuya entsanguidei tinu tenve, tsaaren iyaa tsandindyuyu, lala' Bale Rukaa entsandintsuve: yumaa unbee kaya' chumiya ya' rukuba mavelatyusa. \v 11 Tsandenna ya' shinbu ya' rukunu mavela'ba ishu juntsaa, unbee mangayatyusa, tsa jutyu'ba, ya' rukuban ura' manba' machunuu juve. Tsaren ju' ya' ruku bain ya' shinbunu mavelatyusa. \p \v 12 Tsaaren kayu vejanlanaa entsandinu tenve, naamika Bale Ruku' uuden jutyuñuba: main supunga' chutu, ya' rukuya keranguemu naatala tiya'ba, ya' shinbunu mavelanu jutyuve, naa ya' shinbuya keranguityu ju' bain, ya' rukuba chaiba bulu chunu tyantsushu juntsaya. \v 13 Tsenmin tsaren juve, main unbee miya chutu, ya' shinbaa keranguemu naatala tiya'ba, ya' rukunu mavelanu jutyuve, naa ya' rukuya keranguityu ju' bain, ya' shinbuba chaiba bulu chunu tyantsushu juntsaya. \v 14 Matyu ya' ruku keranguityu ju' bain, keranguemu shinbuba chu' mityaa, Dioschi ura' kuraa chunu tsuve, tsenmala naa ya' shinbu keranguityu ju' bain, keranguemu rukuba chu' mityaa, Dioschi ura' kuraa chunu tsuve. Tsa jui'ñuya ñulla' kailla faamula Dioschi urajtu kuraa juchu deeve, tsaanuren juntsa kailla Diosa' chachi kuramu deeve. \v 15 Tsaaren ne ya' ruku juu, ne ya' shinbu juu keranguityu jumuren mavelanu aityai'shu juntsaa, matyu mavelakaasa. Tsaaba ishu juntsaa, keranguemu naatala ne unbee ruku juu, ne supu juu bain, tsaa chunuu dejutyushu juntsaa, maali mandiya' chunuu juve, matyu Diosya ñulla keranguemulanu tiba bulla jutyu chunaa mikamuñu' mitya. \v 16 Matyu, ¿ñu, ya' shinbu jutu, nejtaa minu juyu, ñu' rukuba kayu chudi' jindaa, yanu livee iwaanu ju' bain? ¿Ne ñu, ya' ruku bain, nejtaa minu juyu, ñu' shinbuba kayu chudi' jindaa, yanu livee iwaanu ju' bain? \p \v 17 Naa titi i' puiñu bain, muba, Bale Ruku naadejusa tya' tsangue tireñu bain tsaa chudei, matyu Dios ñunu keranguemu chachi detirenu uwanu naajuwa'ba juntsaa.\f + \fr 7.17 \ft Pablo entsandimiya, mu bain Cristonu keranguemu chachi tiya' mityaa, naa naaju' bain vera' mandiyainuu menestejtuve titundive tsandimi: naa laapu' pañu bain, supu miyajtu ju' bain supungakenuu jutyuve, naa supu miya ju' bain mavelainuu jutyuve, naa ne chachi juju' bain, vee chachi kurainuu bain tiyanu menestejtuve titundive tsandimi. Bersikulu 20nu bain, 24nu bain lende.\f* Entsaaya nukaba kerangue' vee vee mujtu waku wakudimulanu tsanguikare' jintsuyu. \v 18 Munaa Dios ya' chachi tirenu mikatu, yachi yumaa señas juu mikamuwaañu bain, tsa jutyuyu tya' keewaanu kityude, tsenmala Dios ya' chachi tirenu mikatu, munaa yachi señas jutyu mikamuñu bain yachi kuranu ti' señas inu kityude. \v 19 Matyu naa Dioschi señas juju' bain, naa Dioschi señas jutyu' bain juntsaya ne juuve. Ura balemiya Dios naa naakide tiñuba tsanguen chushu juntsaa baleve. \v 20 Tsa' mitya naa mu bain Diosnu keranguemu chachi tiyanu uwanu naajuwa ju' bain tsaa chudi' jintsu', ujchaya mantyu tiya' bain, tiba devera' manguikenu pensaya kityudei. \v 21 Ñunu Dios mikanu uwanu manda-i' taawasha kemu juu chumuwaashu juntsaa, juntsa' mityaya pensandyatyude; tsaaren manda-i' veelachi taawasha ken chun jutyu chachi tiyanuu ju'ba jushu juntsaa, tsanguiñu yuj uranu juve. \v 22 Matyu Diosnu keranguemu tiyanu uwanu manda-i' taawasha kemu juu chumuwa ju'ba, challaya Bale Rukuchiya liveeju tiyave. Tsenmala Diosnu keenguenu uwanu manda-i' taawasha kemu jutyu chachiya umaa Cristochee manda-i' taawasha ken chumu chachi juu tiyave. \v 23 Dios ñullanu pure' balen ati'kakiñunguive. Tsa' mitya ne chachillachee manda-i' taawasha kemu chachi juuñuu tiyanu kityudei. \v 24 Tsa' mitya, keranguemu naatalala, naa mu bain Diosnu keranguemu chachi tiyanu uwanu naajuwa ju' bain Diosa' ajuusha tsaa chudi' jintsu', ujchaya mantyu tiya' bain, tiba devera' manguikenu pensaya kityudei. \p \v 25 Tsenmala unbee miyajtulanu\f + \fr 7.25 \ft Veela \fk unbee miyajtulanu \ft tinu palaanu entsangue aseetanguemu deeve: \fk supu miyajtulanu bain, unbee miyajtulanu bain.\f* laapu' panmalaya Bale Rukuchi naa naakenu uuden juñuba juntsaaya panu tanatyuyu, tsaaren Bale Ruku inu tenbityamu juñu, iya entsandinmala meenguenuu dejuñu' mitya, in pensachi entsandinu tenve: \v 26-27 supu miyajtu, unbee miyajtu chachillaya tsaa tsanañaa kayu uraa tenve. Supu miyashu juntsaa mavelatyude; miyajtushu juntsaa mi'kityude. Matyu main main naaju dechu'ba tsaa tsanadei, challa tiba taaju tinbuñu' mitya. \v 28 Tsaaren ñu supungashu juntsaa ujcha laindyuve, tsenmala naa ma panna bain unbee kaya'ba ujcha laindyuve. Tsaaren supungamu bain, unbee kayamu bain taaju detya' ti ken tsandyan chunu detsuve; tsaañu' mityaa juntsa deityusa tenñu entsandintsuyu. \p \v 29 Keranguemu naatalala, entsandindu iya tinbu aa jutyuve tindundiyu. Tsa' mitya entsa ajkeshaa naa supu miya ju' bain, naa unbee miya ju' bain, miyajtuñuu chudei, \v 30 ne depeñu llakinguen chu' bain llaki jutyuuñungue keewaadei, ne sundya-i' bain sundyajtuuñungue keewaadei, ne ti ati'kake' bain ñuichi jutyuuñungue keewaadei. \v 31 Tsenmala entsa tusha ti bain ken chu' yachi uraa katan chumuya tiba tsaatala uraa katan chuyu tyatyude, matyu entsa tunu tiba i' puimula wajtunuren de-inu juñu' mitya. \p \v 32 Iya ñulla ne tsamantsa titalaba pensaa dechutyusa tenñu, juntsaatalaa livee kenu tenve; matyu supu miyajtu chachiya Bale Ruku tyee kesa tyamuñuba juntsaatalaa kayu aa pensa ju', tsa tsangue' yanu sundyawaanuuya kemuve. \v 33 Tsaaren supu miya chachiya entsa tusha tyee ken chumu deeñuba juntsaatalaa kayu aa pensa juve, tsenmin naaketaa ya' shinbunu sundyawaanuu ju'ba juntsaaya aa ken chumuve, \v 34 tsaju' ya' pensa velanchi ne juuve. Tsenmala unbee mamiyajtu shinbu bain, naa panna bain Bale Ruku tyee kesa tyamuñuba juntsaatalaa kayu aa pensa deju', tsa tsangue' yanu sundyawaanuu kemu deeve, matyu yalaa naa yala' bulu bain, naa yala' pensa bain Dioschin juuya deju' mitya, tsaaren unbee miya shinbuya entsa tusha tyee ken chumu deeñuba juntsaatalaa kayu aa pensa juve, tsenmin naaketaa ya' rukunu bain sundyawaanuu ju'ba, juntsaaya aa ken chumuve. \p \v 35 Ñullanu entsandimiya tiba ken dejutyuve titundindyuyu, matyu ñuichi uraayaa kekaanaa tsandintsuyu, tsenmalaa tinuba pensajtu naa naaju deechu' chunuu juñuba tsaa chu', Bale Rukuchi taawasha ura' ken chunudetsu. \p \v 36 Mun yaba chunu tyanu pannaba yuj tsa-i' keenu pensanguiike', firu' ikeechuve tya', yanu ka' chuñaa urave tyashu juntsaa, tsanguiñu kayu urave tyamiya, yanu ka' chusa, tsejtu ujcha laindyuve. \v 37 Tsaaren mun yanu uuden kindetyuren maali ya' pensasha supungan jutyu tya', ya' kanu tyanu pannanu katyu' bain urave, ya' tsa-i' keenu ajchundyanutala maaliren tsanguenbera ken jutyuu jushu juntsaya. \v 38 Tsa' mitya ya' kanu tyanu pannanu ka' chushu juntsaa, ura' kive; tsaaren ka' chutyushu juntsaa kayu ura' kive.\f + \fr 7.38 \fk yaba chunu tyanu pannaba: \ft Kiikanu palaameemee pensanguiñuya, ne entsa pillave: \fk munuba tsaityu ya' panna. \ft Entsandishu juntsaa ya' kanu tyanu panna, naa tsandityu' bain, ya' na'ma titundive. Tsa' mitya naa entsangue aseetanguikara bain junu juve: \fv \ft 36 \+fv*\+fk Mun ya' pensasha, ya' na'ma yumaa depanna-i' pullantsuñu' mitya, unbee kayakaañaa urave tyashu juntsaa, naakiñaa kayu urañuba tsanguisa, naa unbee kayakare'ba ujcha laindyuve. \fv \ft 37 \+fv*\+fk Tsenmala kamainya yanu muba uudenguindetyuren, ya' pensasha yachee tsaaya uraa tya', naa-uwanuba unbee kayakaan jutyu pensangue', ya' na'manu unbee kayakaatyuñu bain urave. \fv \ft 38 \+fv*\+fk Tsa' mitya mun unbee kayakare' bain ura' kive, tsenmala mun unbee kayakaatyu bain kayu ura' kive.\f* \p \v 39 Ma shinbu yumaa unbee miyaa chushu juntsaa, ya' ruku peyaindyuya yaba chunu juve; tsaaren ya' ruku peyashu juntsaa, ya' shinbu maali mandiya' mitya, munu mangayandya'ba mangayanu juve, keranguemuutala jushu juntsaa. \v 40 Tsaaren in pensaya, unbee mangayai'shu juntsaa kayu sunden chunuumee tenve. Tsa' mitya iya entsandi' bain, Diosa' Espírituchi aseeta jutaa tsandiyu tenve. \c 8 \s1 Chi dyuslanu keewara alla \p \v 1 Umaa animaa tute' chi dyusla' ajuusha keewaawaa dekishu juntsatalaa laapu' panu tenve. Kumuinchi lala main main jayu jayu entsaatalaya mikeeve, tsaaren aseetaju pensaya dajtyawaakenuuya tirekaamuve, tsenñuren estya' keeware' veta' veta' uraa ken dechushu juntsaa, debuudi' kayu awaiñuuya tirekaamuve. \v 2 Mun titalaañuba miyu tya' bain, naaju minuu juñu bain kayu tsai mijai'mujchiren tsandyantsunu juve. \v 3 Tsaaren mun Diosnu estyamuya Dioschi kera chachive. \p \v 4 Tsa' mitya animaa tute' chi dyuslanu keeware', juntsa alla fifikenutala laapu' pañu bain, lala nara mikeeve naa chi dyusya, entsa tusha tiba jutyuñu bain, matyu Diosren ma Dios juuñu' mitya. \v 5 Naamika Dios jutyunuren, dyus tiitinu dyuslaya naa selusha bain, naa tusha bain dejuñuba (matyu tsangue pensangue' pañuya pure' dyus judeeve, naa bale rukula bain pure' judeeve), \v 6 laachiya, ne pure' dyus juu jutyuve, ma Diosren juuve, matyu tichiba Apa, tiba yanu tene i' faamu, tsenmin lala chulaya yachee dechuyu. Tsenmin laachiya Bale Ruku bain main juuve, Jesucristo, matyu ya' mityaa tiba katawadeishu juntsala bain imu deeve, naa laa bain ya' mityaa chunuu detiyayu. \p \v 7 Tsaanuren ne kumuinchi chachilla juntsaatala aseeta dejutyuve, wajtutalan mantsa chachilla chi dyuslanu aawa kure' keewaamuwa deju' tsamija de' mitya, chi dyuslanu animaa tute' keewara alla fifidekemiya yala' pensashaya juntsa alla chi dyuslanu keewarave tya' vera' tyatya deive. Tsa deju' yala' tenbu' pensaya nakululuuñuu deju' mitya, dyuslanu keewara alla fitu uwain Dioschi urajtu kura deeyu tyamu deeve. \v 8 Uwain lala panda fifiken mityaa Diosba kayu ura' tiyanuu dejutyuyu, naa ti panda fike' bain, naa ti panda fityuu ju' bain tsaren juuve Diosa' ajuushaya. \v 9 Tsaaren naa ti bain fifikenuu ju'ba, veela kayu ura' aseeta jutyula ñullanu kere' tujlekenuuya kenu kityudei. \p \v 10 Matyu ñu entsaatala yumaa aseeta dejuuren, chi dyus chunu eleshasha chudi' panda fintsu, main kayu ura' aseeta jutyu naatala tsanguintsu ñunu katatu, ¿ya bain juntsa chi dyusnu keewara alla fi' keenu tyan jutyun? \v 11 Tsa' mitya ñuya de-aseeta juuyu tya', ñuchiya tiba jutyuve pensangue' tsangueñu bain, kayu ura' aseeta jutyu keranguemu naatalanu tujlewaakare' chi dyusnu mangueenguikare' tupiwaakaanu bain juve, naa ya' mitya bain Cristo peyamuwaañuba. \v 12 Tsangue' ñulla kayu ura' aseeta jutyu keranguemu naatalalanu tenbu' pensa firu' kikare', ñulla ujcha latu, naa yalanu bain, naa Cristonu bain ujcha landetsuve. \v 13 Tsa' mitya in panda fifikeñu' mityaren, in keranguemu naatalanu ujcha lawaakenuuba jushu juntsaa, naa-uwanuba tsaa allaa mafin jutyuyu, tsanguitaa yanu juntsan mitya ujcha lawaakaan jutyu. \c 9 \s1 Jesús' mitya kuinda kenulara' eramula tyee kenu detira'ba \p \v 1 ¿Iya ti kendenñuba tsanguenu jutyuwa? ¿Jesús' mitya kuinda kenu lara' eramu ruku jutyuwa? ¿Lala' Bale Ruku Jesúsnu iya kata' kerajtuwa? ¿Iya Bale Rukuchi taawasha kes neñaa ñulla keranguemu chachi tiyamu dejutyuu? \v 2 Naamika veelachiya Jesús' mitya kuinda kenu lara' eramu ruku juu keengaya jutyu' bain, ñuichiya iya uwain tsaa keengaya junu tsuyu, matyu ñulla Bale Rukunu keenguemu deeñu' mityaren iya uwain Jesús' mitya kuinda kenu lara' eramu ruku juñuba keewara juve. \v 3 Matyu inu firu' pensangue' pamulanu entsaa in pakaya palaave: \v 4 ¿Tsejtu naa lalanu bain lala' taawasha' mitya naa panda juu bain, naa pi juu bain kuwanuu dejutyun? \v 5 ¿Naa laa bain ne vejan, Jesús' mitya kuinda kenu lara' eramu rukula tsaaya, naa ne Jesús' naatalala tsaaya, naa Pedro tsaaya, yala Diosa' palaa mijakaanu nunbalaa baajiindu bain yala' keranguemu shinbulanu miya' jimu deeñu, laaba tsangue' miya' jiinuu dejutyuwa? \v 6 ¿Tsejtu iya Bernabéban lala' taawasha' mitya keranguemu naatalalachi washan chun jutyuu juutu deewa? \v 7 ¿Naajulaa suutadu jutu yala' lushinchi tene chumu dejun? ¿Naajulaa uva wajketu pu' tinbu iñu ka' fityuba dejun? ¿Naajulaa chibu washke' chu'pi katun jaiba kushtyuba dejun? \v 8 Iya entsanditu ka ne chachilla tsa tsandyamu deeñundive tyatyudei, matyu Moisés' wandya lei bain tsandive. \v 9 Junu entsandive: \it Taawasha kemu wagara puka walla' terentsuya tiba fikaan jutyu ti' ya' fi'papanu teetyudei, \it*\f + \fr 9.9 \ft Deuteronomio 25.4\f* tive. Ne tsa pillañu, Dios taawasha kemu wagarala' mityan juu tsandityumujchi, \v 10 lalanu laapu' patun tsandintsuve. Entsa lei pillamiya lala' mityaa pillave, matyu ajke' wajkendu tu junlemu bain, naa puka iñu ka' walla' teemu bain, juntsan mitya yai bain dekuñu finu dejuyu tyataa tsangue' taawasha kemu deeve. \v 11 Tsa' mitya laa bain tsaren kiñungue' ñullanu Dioschi tirenu ñi wajken tsa dekishu juntsaa, ¿nejtaa juntsa taawasha' mitya lalanu tyeeba kuwakenuu junu dejutyuyu? \v 12 Tsaaren kayu veelaa ñulla tyeeba dekuñu fin dechushu juntsaa, ¿kayu lalanaa kuwakenuu juñu dekuwa' fikaakenuu dejutyuyu? Tsaanuren lalaya tsanguen dechutyu' taaju in dechuyu, tsenmalaa Cristo' mika ura kuinda mijakaanutala juntsan mityaren bulla kikeñuu kentsun jutyu. \p \v 13 Ñulla mideeve aa eleshasha taawasha ken chumulaya eleshasha tyee detsuñuba juntsaa fiken chumu deeñu bain; tsandityu' bain, chachilla' mitya Diosnu kalen jimula ufeenda tsure' ju'kenunu animaa tute' tsure' ju'ke' Diosnu kuwa kuwakemula juntsa laramu allaa fin chumu deeñu bain ñulla mideeve. \v 14 Tsenmin tsaren junuu tireve Bale Ruku, naa Diosa' mika ura kuinda mijakares nemula bain juntsa yala' taawasha keñu' mityaa tyeeba finutsumu dekuñu fin chunuu kikaave. \v 15 Tsaaren naa iya tsangue' inu finutsumu dekuñu fiken chunuu ju'ba, jaiba tsanguendyuyu, tsenmin naa entsangue' piike' bain inu tyeeba dekusa tenñu tsandindyuyu. Tsa' mitya inu tyeeba dekuñu, fifiken chutyumujchin Diosa' mika ura kuinda kiikes nentsuñu, ti' mityaba jutyuren tsangue' sunden neneintsuñuba, demanbirekaanu tyashu juntsaa, inchiya peyañuba ne uraanu juve. \v 16 Tsaaren iya Diosa' mika ura kuinda mijakares neneitu, juntsan mitya ne dajkeewaakenuu jutyuyu, matyu kuinda mijakares neneinuuya uuden ju' mitya. ¡Tsaaren iya tsangues netyu'ba jushu juntsaa, Dioschi taaju i' puiwaranuuya juyu! \v 17 Tsa' mitya inu muba uuden kindetyuren iya maali tsanguindenñu tsangues nentsutuya, juntsan mitya tyeeba dekuñu kakenuu juyu, tsaaren inu tsanguide ti' uudenguiñu ne tsanguentsushu juntsaa, naakenu uuden juñuba tsangues nendaa tsaintsu' mitya, tiba dekusa tenna pensa jun jutyuyu. \v 18 Tsaashu juntsaa, ¿tyee inu dekusa tenna keenanujtuuwa? Uwain inchiya juntsaañuu jumiya Diosa' mika ura kuinda mijakare', juntsan mitya tiba kai'mujchi netaa sunden jujuuyu; ura patiñuya, iya Diosa' mika ura kuinda mijakaatu, juntsan mitya dekuñu fikentsunuu ju'ba tsanguetyu' mityaa sunden juyu. \p \v 19 Naa maali nejuu chumu chachi ju' bain, naajulachi bain taawasha kemu chachi juuñuu tiyaiyu, tsejtaa Cristonu keenguemu chachi kayu serawaanu. \v 20 Judíolaba bulu pumee i bain judío chachi naaken chumu deeñuba juntsaa kiikiyu yalanu keranguemu chachi tirekaachi tenñu; ura pañuya, Moisés' wandya lei naatiñuba tsanguen chumulanu keranguemu chachi tirenu tenñu, i bain juntsa lei naatiñuba juntsanguenu kiikiyu, naamika juntsa lei naatiñuba ne tsanguen chunu jutyu' bain, iya maali tsanguichi tenñaa tsanguiyu. \v 21 Tsenmala Moisés' wandya leichi manda-in chutyulanu keranguemu chachi tirenuya, i bain leichi manda-in chutyuuñuu tiya tiyaiyu, naamika Cristo naakide tiñuba tsanguen chu', Diosa' leichi iya mandajuu chu' bain. \v 22 Kayu ura' keranguityu chachillaba buudimiya i bain tsaiñuu tiya tiyaiyu, yalanu bain ura' keenguemu tirenu. Tsa' mitya ne naaju deeñuba i bain tsaa tiya tiyaiyu, tsaindaa mallee livee kenu. \v 23 Kumuinchi entsangues nentsumiya veela Diosa' mika ura kuinda kayu ura' dekeemijasa tenñaa tsanguentsuyu, tsejtaa i bain bene juntsan mitya tyeeba kakenuu juñu kave'nu. \s1 Laa bain tyee kakenuu ju'batapa'kajinbera isai. \p \v 24 Ñulla mideeve naa daran neneimu chachilla pure' jide-i'ba, mainren pulla-i' tyeeba kakemuñu bain. Tsa' mitya ñui bain Cristonu bendaa jindaa naajulaba daran jiiñu-i' tyeeba kanu tapa'kajidei. \v 25 Tyeeba aike' puinu ke' sekuwanguikendu bain, tyee yalanu firu' kikenuu juñuba tsaatalaya jaiba keetyu tiyaimu deeve, tsaaren naa tsangue'ba ka bene de-ejbiyu' kakenuu mishmunderu pulla' kanun ne tsanguemu deeve; tsaanuren lala keranguemu chachillaya jaiba ejbiyu' katyu juu mishmunderu juuñuu pulla' kanaa tsaindetsuyu. \v 26 Tsa' mitya iya daran jinduba tyee tapa'kainu jindaa tsaindu bain miyu, naa vinguikeñuu kendu bain tinuba katityumujchin tsangue' na'baasa kikeñunguindyuyu. \v 27 Tsa jutyu', iya maaliren naa naake deechu' ken chunuu juñuba tsa tsanguenu mijayu, tsejtaa iya veelanu Diosa' palaa mijakaakaa kemu ju'ba, juntsan mitya tyeeba kakenuu juturen, tsaa kan jutyuuya tiyan jutyu. \c 10 \s1 Chi dyuslanuteedi' aawa kuren jutyu \p \v 1 Keranguemu naatalala, ñulla depashtyusa tenve naa lala' tinbu aa-apala ñivijchanaa suraa jimu deeñuba, tsenmin kumuinchiren Ungalala tinu lamaanu puimuwa deeñuba. \v 2 Juntsaitaa kumuinchi yala Moisésba ma bulu juu tiyaimuwa deeve, naa ñivijchachi bain, naa lamaachi bain tsaa mungaraiñu deitu. \v 3 Tsenmin kumuinchi yala Diosa' kuñu panda fimuwa deeve, \v 4 tsenmin kumuinchi yala Diosa' kuñu pi bain kushmuwa deeve. Matyu tu lanbakinaa pi faamu dekushve. Juntsa yaiba bulu neneimuya Cristaa juntsave, tu lanbaki juuñuu jumu. \v 5 Tsejturen Diosnu ura' tya' keewaamu chachillaya jayun juula, tsaaren pure' chachillaya Dioschi ura' dekatawatyuñu, juntsalanuya tsaa tiba den chutyuin tenasha depeyawaakemi. \p \v 6 Kumuinchi entsaa de-i' puimiya lalanu ke' keewaataa tsaive, tsenmalaa laa bain yala naake firu' kenu tyamuwa deeñu bain lalaya juntsaa kenu tyai'nudetsu. \v 7 Tsa' mitya yala mantsa naakemuwa deeñuba, ñullaya chi dyusnu aawa kure' keewaatyudei. Diosa' Kiikanu entsandive: \it Kumuinchi chachilla dechudi', panda fi', kujchi', chi dyusnu aawa kurenu beelanguenu dekujpave, \it*\f + \fr 10.7 \ft Éxodo 32.6\f* ti' pillave. \v 8 Ne mantsa yala tsaaya na'baasa tsa tsa-i', ma malunuren 23.000 chachilla peyamu deeñu, laa bain juntsaanu kityusai. \v 9 Tsenmin lalaya nan bijee firu' ke' ujcha lantsuñaa lalanu Cristo taaju iware' puitenuuñuba juntsa mijanu ke' keetyu', yala mantsala naadeke' piñichi detsu'fa' peyamuwa deeñuba tsanguenu kityusai. \v 10 Naa ne yala mantsala tsaaya Diosnu paviya kemu deeñu, tutes neneimu anjeechi tutamu deeñu lalaya tsandi' juntsainu kityusai. \p \v 11 Lala' tinbu rukulanu entsaa de-i' puimiya lalanu ke' keewaatu ive, tsejtu Diosa' Kiikanu entsa pillamiya lala challa de-inu tinbusha chumulanu tsanguityudei ti' wandyataa tsaave. \v 12 Tsa' mitya mun ura' kerangue' jintsuyu tya' bain tejan keenadei ujcha lan jutyu. \v 13 Ñulla ti firu' kenu tyanu juu deke' pulla' bain kayu vejan chachilla ika' pullaindyunu juuya ke' pulla'kerajdetuve, tsaaren Diosya uwain tsanguemuve tya', ti tsamantsangue firu' kenu tyanu juutala bain naake' tsanguenbera kikenuu juuya kikaan jutyuve tyadei. Tsaju' ñullanu ti firu' kenu tyanu juu jañuba Diosya keewaanu tsuve naaketaa ñulla tsanguityumujchi, ura' ne pullainu dejuñu bain. \p \v 14 Tsa' mitya in estennu keranguemu naatalala, chi dyusnu aawa kure' keewarensha bulu puve'tyu', tsaa nepiyanchi iiñuu idei. \v 15 Ñullanu aseetaju chachillanu pantsuyu, ñullaren pensangue' keenuu dejuve entsa in patintsaashu juntsanu. \v 16 Lala Diosnu mika urave ti', Dioschin juu basunu kujchitu, lala Cristoba ma bulu juu ju'ba entsangue keewaamu deeyu ya' asa' mityaren, tsenmin naa-uwanu Cristo' mitya ti' pan daachiti' fike' bain Cristoba ma bulu juu ju'ba entsangue keewaamu deeyu ya' bulu' mityaren. \v 17 Naa lala pure' judeju' bain, mu bain ma pannuren fimu deeyu. Tsa' mityaa lala kumuinchi keranguemula ma bulu judeeyu. \p \v 18 Asu, Israel chachillanu mandenga' keekidei: animaa tute' Diosnu keewara fifikemulaya, yai bain Diosba bulu fikeñuu kemu deeve juntsa ufeenda tsure' ju'kenunu' mityaren. \v 19 Ne tsanditu juntsa chi dyus tyeeba kenu juve titundindyuyu, ne juntsa chi dyusnu keewara alla bain tiba jutyu allanu kayu pulla bale kurave ti' paindyuyu. \v 20 Iya pamiya Diosnuya keranguityu chachilla tsangue' animaa tute' keewaatu Diosnaa kuwatyumujchi, dyabululanaa kuwa kuwadekive titundiyu. Tsaañu' mitya ñulla dyabululanaa keeware' ti' mityaba yaiba debuudityusa tenñaa tsandintsuyu. \v 21 Ñulla Bale Ruku' mitya ti', panda findu Dioschin juu basunu kujchi kujchikenduren, dyabululanu aawa kure' keewarendu kujchi kujchikentsumi basunu bain mangujchikenuu jutyuve. Tsenmin Bale Ruku' mitya ti' panda fifikenduren, manen fandangu ke' dyabululanu aawa kure' keewara panda bain fifikenuu jutyuve. \v 22 ¿Tsejtu lala Diosnu ajaavikaapunu pensa jutaa tsanguendu dekiwa? ¿Tsejtu lala kayu Diosnu pullataa jeetyatyu' tsanguendu dekiwa? \s1 Veelanu ura' kikenuuya kisai. \p \v 23 Uwain mantsa chachilla: Iya ti kenu tenñuba kenuu juyu, timu deeve. Uwain tsaave, tsaaren laachi kumuinchi urandene jutyuve, naa vejanlanu bain ura' ikaakenuu jutyuve. \v 24 Matyu naa-uwanuba ñuichin uraanuu kityudei; veela' mitya bain ura' kenaa kidei. \p \v 25 Alla atindala ne ti alla ati dekiñu bain fifikidei, juntsa alla chi dyusnu keewarañuba pake'meetyumujchi. Naamika juntsa alla chi dyusnu keewarañuba fidei, tenbu' pensasha ne juntsa fiñu urañanga, urajtuñanga tyai'mujchi, \v 26 matyu Diosa' Kiikanu entsandive: \it Entsa tu bain, naa tiba katawadeishu juntsala bain Bale Rukuchi tene judeeve, \it*\f + \fr 10.26 \ft Salmo 24.1\f* tive. \p \v 27 Main Diosnu keenguityu chachiren ñullanu panda finu mikañu, ñulla jindya' jishu juntsaa, ti dekuñuba fidei, tenbu' pensasha ne juntsa fiñu urañanga, urajtuñanga tyai'mujchi. \v 28 Tsaaren tsandenna main ñullanu: Entsa alla chi dyusnu keewarave, tishu juntsaa, fityudei, tsandimunu meengue', naa ya' tenbu' pensa bain vera' tyawaan jutyu. \v 29 Entsanditu ñu' pensanu laapu' patyumujchi, veraa ti pensa kenuuñuba juntsanu laapu' pataa tsandiyu ya' tenbu' pensasha vera' tyakaan jutyu. Tsaashu juntsaa, naa iya ti ken denñuba tsanguenuu ju'ba, in mityaren veela firu' pensanguenu deenmalaya, iya yala' mityan tsa tsanguenuu jutyuyu. \v 30 Tsa' mitya iya ti fi' bain Diosnu yuj urave ti' fifikentsu'ba, veelachiya kentsure' pakayainuuya jushu juntsaya, tsangue' firu' kikaakenuuya ken jutyuyu. \v 31 Tsa' mitya naa panda fike' bain, naa kujchike' bain, naa ti kike' bain, Diosnu ura' ke' balengurenu juu tene kiikidei. \v 32 Naa munu bain Diosnu keengue' jinutala tujlewaakenuuya kityudei: naa judíolanu bain, naa judío chachi jutyulanu bain, naa lala tsaa, Diosnu keranguemu chachillanu bain. \v 33 Iya munuba ti bain ura' kikenuu tene kemuyu, ne maali inchi uraanuu mi'ki'mujchi veelanaa ura' kendu, tsenmalaa livee inudetsu. \c 11 \nb \v 1 Iya tyee kes jintsuñu bain inaa keetadi' tsanguidei, i bain naajuwa Cristo tyee kemuñuba yanaa keetadi' tsanguemuyu. \s1 Diosnu balenguunu dewa'diñu, supulaya naakenu juñu bain \p \v 2 Ñulla' mitya sundee tinu tenve, matyu naa-uwanuba inu tengaya deju', ñullanu naake mijakaañuba tsangues jindetsuñu' mitya. \v 3 Tsaaren aseeta dejusa tenve naaju rukulachi bain Cristo ya' mishu juuñuunmala, supuchi bain unbee rukaa ya' mishu juuñuuve, matyu naajuinga Cristochi bain Diosyaa ya' mishu juuñuushu juntsaatu. \v 4 Tsaaren dewa'na' ma ruku Diosba kuinda kendu, ne Diosa' mitya patindu bain ya' mishusha jali viyake'banguishu juntsaa, ya' mishu juuñuunu balengurendyuve. \v 5 Tsenmala dewa'na' ma supu shinbu bain Diosba kuinda kikendu ne Diosa' mitya patindu, ya' mishusha jali viyajtushu juntsaa, ya' mishu juuñuunu firu' kentsurentsuve, ura pañuya, ya' mishu chapajkukungue dalaañuu juuve. \v 6 Matyu ma shinbu ya' mishusha jali vikityushu juntsaa, ya' mishunu achuwa chapajkukungue daakutiñuba ne uraave. Tsaaren supula ne achuwa juntsangue daakuti' chapajkuku keñu bain, ma yujpeyaave tyanu deeshu juntsaa, ya' mishusha jali viya kisa. \p \v 7 Unbee rukuya mishusha jali viyanu jutyuve, matyu yaa Dios naajuñuba tsaa keewaramin, naa Dios tsamantsaa juñu bain keewaramin ju' mitya. Tsaanuren supuya unbee ruku' mityaren juntsaa uukeraa faawara keewarave, \v 8 matyu unbee rukuya supunu kalare' kiñu jutyuve; supu shinbaa unbee rukunu kalare' kiñu juve. \v 9 Unbee rukuya supunu ura' ikaanu indyuve, supaa unbee rukunu ura' ikaanu ive. \v 10 Entsaañu' mitya, tsenmin anjeelanu bain balengure' keewaatu, supu shinbuya ya' mishusha jali vikitaa ya bain Diosnu balengurenuu juve ti' keewara juve. \v 11 Naa tsaañu bain, Bale Rukunu keenguemu chachillachiya unbee ruku supu jutyuya tiba jutyuve, supu bain unbee ruku jutyuya tiba jutyuve. \v 12 Uwain ajke' tinbunu Dios supu shinbu ketu ajke' jumu unbee rukunaa kalare' ke' kujteve; naa tsaañu bain, challaya naaju unbee rukulaba supu shinbunu tene fale' jamu deeve. Tsaaren naa unbee ruku bain, naa supu shinbu bain, naa tiba jumula bain Dioschi imu tene judeeve. \p \v 13 Ñui teneren pensangue' keedei, matyu supula mishusha tiba viyajtu Diosba kuinda keñu urañu bain. \v 14 Ne keranchin mikeeve naa unbee rukulaya achuwa aabarewaañu mayujpeyaa juñu bain. \v 15 Tsejturen supulachiya yuj uukera juve achuwa aabarewaañu, matyu supulanuya yala' mishu dishkaanaa tsaa achuwa aabare tirañu' mitya. \v 16 Naa tsaañu bain, mun entsa detiñu meenguindyai'tu vej vej patinuu ju' bain mijanu dejuve naa laa bain, naa kerangue' vee vee mujtu waku wakudimula bain Diosnu balenguunu wa'di' tsa tsanguemu deeve ti', supula mishusha jali viya viyakenu dejutyuve ti' panu dejutyuñuba. \s1 Bale Rukunu mandenga'panda finutala ura' kityu deeñu \p \v 17 Challa kayu piikikenu juuwashu juntsanu panmalaya ne ñulla' mitya sundenve tikeenu jutyuve, matyu ñulla waku wakudeditu kayu uraanuuba junuunuren, firu' tiyanchee ne defiru' tiyaindetsuñu' mitya. \v 18 Ajke' pamiya, ñullanu entsa detiñu meeja meejaive, ñulla Diosnu balenguunu wa'dimiya ñuitala ajaavi' vela vela deiñu kuinda meejave. Tsa detiñu uwain jayu tsa deeve tejave. \v 19 Uwain ñuitala naake'ba velainuuya dejuve, tsejtaa ñuitala naajulaa aawa tyamu deju'ba tsangue dekeewaanu. \v 20-21 Matyu entsai' develantsulaya ñulla Jesús' mitya ti' panda finu dewa'di' bain, main main titi finu taji' bain veelanu keenai'mujchi jeke fifidekiñuve. Tsenmalaa mantsalaya panda fajtuuba delaranmala, yumaa mantsalaya deviñaaba juju deeñuve. ¡Juntsa de' mityaa Jesús' mitya ti' wa'di' panda fiñunguityu juju deeve! \v 22 ¿Tsejtu ñulla naa panda fikenu bain, naa kujchikenu bain ñulla' ya tajdetuu? ¿Nenñaa Diosnu keranguemu chachillanaa balejtu kurendu dekiyu, tsangue' naa tiba tajtu chachillanu bain yujpewarendu? ¿Challa ñullanu tyeendinu juwa? ¿Yuj ura' dekive tinu juwa? Entsa' mityaya yuj ura' dekive tinu jutyuyu. \s1 Jesús' mitya ti' panda fitunaakenuu juñu bain \r (Mateo 26.26-29; Marcos 14.22-25; Lucas 22.14-20) \p \v 23 Matyu entsa iya ñullanu mijakaakentsaashu juntsa Bale Rukuren inu tsanguenu mijakaañu, i bain ñullanu tsaa mamijakaayu: matyu Bale Ruku Jesús, wandya' peesu kakaranu juñu keperen panda finundiyandu pan ka', \v 24 Diosnu yuj urave ti', pan dyaityuitu entsandimuwaave: Entsa pan in buluve, ñulla' mitya kuwainuushu juntsa. Naa-uwanuba entsanguiikidei inu mandenganu, tive. \v 25 Tsenmin bene panda fi' dyatu binu pumu basu bain ka' entsandimuwaave: Entsa binu basuya in asave, kasa bijee ñuiba veta' veta' tsanguedaa tiñu keewara jumu. Naa-uwanu in mitya ti' kujchike' bain inu mandenga' tsa tsanguidei, timuwaave. \v 26 Tsa' mitya naa-uwanu tsangue' entsa pan fike' bain, naa entsa binu kujchike' bain, Bale Ruku peyamuwaave ti' mijakaandetsuve ya' maangama. \p \v 27 Tsa' mitya mun Bale Ruku' mitya ti' pan fike' bain, naa binu kujchike' bain, naa junuu juñuba tsa jutyuren tsanguishu juntsaa, Bale Ruku' bulunu bain, naa ya' asanu bain juntsangue' balengure' keewaatyu ju' ujcha lantsuve. \v 28 Tsa' mitya main main Jesús' mitya ti' naa pan juuñu bain fityumujchin, naa binu juu bain kayu kujchityumujchin, naa naaken chu'ba keenu dejuve, \v 29 matyu naa pan fike' bain, naa binu kujchike' bain, Jesús' bulunaa tsanguendu bain tiba jutyuuñungue kurendetsushu juntsaa, maaliren kuipa vi' taaju-i' puinuuya kendetsuve. \v 30 Matyu tsanguemu de' mityaa, pure' chachilla ñuitala diluu derajtu dejuve, tsai' mantsalaa yumaa depeyave. \v 31 Tsaaren naa mu bain main main lala' pensasha kere' ura' kemu deetuya, Bale Rukuchi lala taaju ityuchu deeyu, \v 32 tsejturen naamika Bale Ruku lalanu tsangue' taaju iware' bain, ura' demandisa tyataa tsanguive, tsejtaa ujcha lan chumu chachillaba bene bulu taaju iwaren jutyu. \p \v 33 Tsa' mitya keranguemu naatalala, naa-uwanu Jesús' mitya ti' panda finu wa'di'ba, veta' veta' keenanuu dejuve kayu wa'dindetyuya. \v 34 Mun tsandenna panda iintsushu juntsaa ñulla' yasha fidei, tsanguishu juntsaa, panda finu dewa'di' ura' ki'tu Dioschi taaju iwaran dejutyu. \p Kayu vera tyee kenuu juñuba ñulla' junga maataa mijanu tsuyu. \c 12 \s1 Ma Espíriturenvee vee kikaamuve. \p \v 1 Keranguemu naatalala, Diosa' Espíritu titi kekaanu juñu bain ñullanu ma mijtuuya dejutyusa tenve. \v 2 Ñulla mideeve naa kaspele Diosnuya keranguityunu uwanuya, ñulla ti kenduba mijtu deju' chi'kayaiñu de-i' pabandityu chi dyuslanaa keengui keenguikemuwa deju'ba. \v 3 Tsa' mitya challa demijasa tenve naa mu bain Diosa' Espíritu tsandikaañu pamulaya, Jesúsnu Dioschi firu' isa tinu dejutyuñuba, tsenmin Diosa' Espíritu tsandikarendyu pamula bain: Jesúsya uwain Bale Rukuve, tinu dejutyuñuba. \p \v 4 Uwain Espíritu Santo tsanguikaañu ke' keewara ma chachimeemee vee vee kemu deeve, tsaaren juntsa tsa tsanguekaamuya ma Espíritu juuren tsanguikaamuve. \v 5 Chachilla Bale Rukuchi taawasha ketu ya naake vee vee kikaañuba tsanguemu deeve, tsaaren naajulaba ma Bale Rukunuren tsangue' balengure' keewaandetsuve. \v 6 Tsenmin Diosren tsanguikaañu vee vee kemu deeve, tsaaren juntsa bain ma Diosren kumuinchi tsanguikaamu juve naa munu bain. \v 7 Dios ma chachimeemee ya' Espíritu kuwa' tanatu, uwain Diosa' Espírituchee tyeeba tsanguentsuve tyakaanuu dekikaamuve, tsangue' veelachi ura' juu kikaanu. \v 8 Matyu mantsalanuya Espírituchee tiba yuj aseetaju' pamu chachi detiremuve, mantsalanu bain juntsa Espírituchiren tsamantsa tiba demi' pamu bain tiremuve. \v 9 Tsenmin juntsa Espírituchiren mantsalanuya Diosnu ura uwain tsanguenu tsuve tyakaanuu bain tirekaamuve, mantsalanuya dilulanu mantsatirekenuu bain tirekaamuve. \v 10 Mantsalanuya tiba tsamantsaa ke' keewara juu bain kikaanu tire', mantsalanuya Dios naatiñuba ya' kuinda chachiitala mawainmu juu bain tire', mantsalanuya naa firu' bu'chullachee tsanguendetsuñu bain, naa Diosa' Espírituchee tsanguendetsuñu bain tsaatala keemijakaanu juu bain tire', mantsalanuya naa mera' kerajtunu palaachi pakaakina' bain tsanguemuve, tsenmin mantsalanuya juntsa tsa detiñu palaatala aseetangue' wainnu juu bain detirekaamuve. \v 11 Matyu kumuinchi entsaa kemiya main juu Espírituren tsanguikaamu juve, ma chachimeemee tyee kikaañu urañuba juntsa juntsanguitu. \s1 Mu bain ma bulununtyuipunamu deeyu. \p \v 12 Cha' bulu naa pure' vee vee detyuipuu ju' bain, ma bulu juuren tsaashu, Cristo bain tsaren juve. \v 13 Naa kumuinchi lala judíola bain, naa judío chachi jutyula bain, naa manda-i' taawasha kemu chachilla bain, naa yai tene nejuu chumu chachilla bain ma Espírituchi tene demungarayu, tsa-i' ma bulu juu tiyanu, tsenmin Dios lalanu juntsa Espíritu tene main main kuve. \p \v 14 Cha' buluya ma tyuipu juu jutyuve, matyu pure' tyuipuja'teeve. \v 15 Tsandenna neepa pa'banditu: Iya tyaapa jutyu' mitya bulunu pumu jutyuyu, ti' bain, ne tsandi' mityaa bulunu tyuipunatyu jutyuve. \v 16 Tsenmala naa pungui bain: Iya kapuka jutyu' mitya, bulunu pumu jutyuyu, ti' bain, ne tsandi' mityaa, bulunu tyuipunatyu jutyuve. \v 17 Tsenmala kumuinchi lala' bulu kapuka tene ma juuñuya, naake' meren tsaanu dejuyu, tsenmin kumuinchi lala' bulu pungui tene ma juuñuya, naake' ishkan tsaanu dejuyu. \v 18 Tsaanuren Diosya lala' bulunu main main naa naake tyuipuñaa yachi uranuuñu bain tsanguive. \v 19 Tsaaren lala' bulu tiba main juuchiren detyuipu' juushu juntsaa, bulu jui'chuve. \v 20 Tsa' mitya pensanguiñu, naa lala' bulu pure' tyuipuju' bain, ma bulu juuren tsaave. \p \v 21 Kapukaya tyaapanu: Ñunaa menestejtuyu, tinu jutyuve; naa mishpuka bain neepanu: Ñunaa menestejtuyu, tinu jutyuve. \v 22 Matyu tsa jutyu', lala' bulunu tiba derañu' jutyuulaa kayu daran meneste imu deeve. \v 23 Tsenmin lala' bulunu tyuipunamulanu kayu mutyanu' jutyuulanaa tiba ke' nara kenu tyamu deeyu; tsenmin keewaanu' jutyuulanaa kayu ura' dishkaamu deeyu. \v 24 Tsejturen lala' bulunu tyuipunamulanu ura' keramu juulanuya tsangui'ñuba ne uraañu' mitya tsanguityu deeyu, matyu Diosren tsangue' lala' bulunu tsaa kayu jui'ñuba ne uraa jumulanaa kayu ura' washkenuke keñu' mitya, \v 25 tsenmalaa yaatala bulujtuuya dejutyu' veta' veta' tsaren menestejuu judeesa tyatu. \v 26 Tsa' mitya lala' bulunu tyuipunamula main tyeeba i' ne kityai'ba inmalaya, kumuinchi kityamu deeve. Tsenmin lala' bulunu tyuipunamulanu kayu mainnaa tyeeba ura' kishu juntsaa, kumuinchi sundyave'mu deeve. \p \v 27 Juntsa deju' ñui bain Cristo' bulu deeve, matyu ñulla main main vee vee kemu deju'ba, juntsa bulunu tyuipunamu deeve. \v 28 Matyu Diosya keranguemula' kejtsapala main main entsangue depu' shuikive: ajke' pumiya, Jesús' mitya kuinda kenu lara' eramu rukulanaa puve, juntsa keenuya Diosa' mitya pamu rukulanu, juntsa keenuya Diosa' kuinda mijakaamulanu, tsenmala juntsa keenuya Dios tsanguikaañu tiba tsamantsaa ke' keewara juu kemulanu bain, naa dilulanu ura' mandiremulanu bain, naa tiba menestejuu chumulanu tyeeba kemishtimulanu bain, naa elesha pumu bale rukulanu bain, tsenmin Dios tsandikaañu mera' kerajtunu palaachi pamulanu bain. \v 29 Tsaaren kumuinchi Jesús' mitya kuinda kenu lara' eramu ruku tene dejutyuve, ne kumuinchi Diosa' mitya pamu rukula tene dejutyuve, ne kumuinchi Diosa' kuinda mijakaamu tene dejutyuve, ne kumuinchi Dios tsanguikaañu tiba tsamantsaa ke' keewara juu kiikemu tene dejutyuve. \v 30 Tsenmin naajula bain dilulanu ura' mandiremula tene dejutyuve, tsenmin naajula bain Dios tsandikaañu mera' kerajtunu palaachi pamula tene dejutyuve, tsenmin ne tsandi' mera' kerajtunu palaachi depañu naati' tsa detiñuba Dios tsanguekaañu kumuinchi aseetangue' wainmula tene dejutyuve. \v 31 Ñulla Espíritu Santo tsanguekaañu ke' keewara jumula naaju kayu urañuba juntsaa kanu ajchundyadei. \s1 Estyanutsumaa tinuba pullave. \p Tsaaren iya ñullanu kayu naake ura' ken chunuu juñuba mijakaanu tsuyu entsa: \c 13 \nb \v 1 Tsandenna inu Dios tsandikaañu kerajtunu palaachi bain, naa anjeela' palaachi bain patimu ju'ba, veelanuya estyatyushu juntsaa, ti jeru dapeeba ju' deviiñu pakamu jun tsaayu, ne kanbana depakaañu na'baasa fidyatin tsandimu jun tsaayu. \v 2 Tsenmin naa iya Diosa' mitya pamu ju' bain, naa Dios tyee kiikenuu juñuba tsaatala de-aseetaju ju' bain, naa ti bain nara demii ju' bain, tsenmin Diosyaa tiba uwain tsanguenu tsuve tenna ju', naa kuyi juu bain vee mujtu mashilla' ere' chujtinu ma juju' bain, munuba estyatyu jushu juntsaa, tiba juñu jutyuyu. \v 3 Tsenmin iya ti ta'ba pure chachillanu tsaa develeke' bain, naa dajkatawachi tenñu ura in buluren veela' mitya tyeeba inu ti', ne kayakutike' bain, \f + \fr 13.3 \ft Mantsa tinbu kiikatalaya \fk dajkatawachi tenñu ura in buluren veela' mitya tyeeba inu ti', ne kayakutike' bain \ft tityumujchi, entsa pillave: \fk ura in bulu bain jupekutike'ba.\f* munuba estyatyu jushu juntsaa, tsangui'ñuba ne uraanu juve. \p \v 4 Estyan chumu chachiya tinuba jei kidandai paijtyu juve, mika ura juve, kishtyatyu juve, veelanu ti' mityaba depullaayu tyatyu juve, dajtyatyu juve, \v 5 munuba balenguumu juve, yachin uraanuu kityu juve, ajaavin chutyu juve, naa yanu firu' kemuwa deeñu bain, tsaatala mandengaken chutyu chachi juve, \v 6 firu' juunutalaya sundyatyu juve, tsaaren tiba uraanuu juutalaya sundyave'mu juve. \v 7 Tsa' mitya estyan chumu chachi jushu juntsaa, ti firu' dekiñuba tsa dekemu kuretyu juve, ti bain uwain tsanguenu detsuve tyamu juve, tiba uwain naa naa-inu tsuve tyañuba tsainu tsuve tya' keenamu juve, tsenmin naamika taajuñuba paviyaken chutyu juve. \p \v 8 Estyanutsumuya naa-uwanuba de-i' piyan jutyuve. Tsaaren Diosa' mitya papatintsunu palaayaa mandinbu tsandintsun jutyu tiyanu tsuve, tsenmin Dios tsandikaañu mera' kerajtunu palaachi papatimula bain tsandintsun jutyu tiyanu detsuve, tsenmin Dios tyee kenu juñuba juntsa keewarajtu junutala bain keemijainuu jutyu tiyanu detsuve. \v 9 Matyu entsa tinbutala lala Diosa' mitya tyeeba demijañu bain, naa Diosa' mitya tiba pandetsuñu bain, juntsalaya kumuinchi dejuu jutyuve, \v 10 tsaaren bene tiba de-ura' juu jumu janmalaya, challa Espíritu Santo tsanguikaañu ke' keewara jumulaya de-inu tsuve, juntsalaya mika urandene jutyu' mitya. \p \v 11 Kaspele iya añuñutuya kailla tyee pan chumu deeñu bain, tyee pensanguen chumu deeñu bain, naake aseetanguemu deeñu bain tsaawaayu, tsaaren derukumee kailla naaken chumu deeñuba tsa mantyu tiyaiyu. \v 12 Challaya tinaaba kere' lala' kajurunu jumululungue kataakeñuu kemu deeyu Dioschi tiba mijakare' keewara jumulanu; tsaaren bene ma malu Diosnu kaju'tala entsangue katanu detsuyu. Challaya Diosnu ma tsandaa keraayu, tsaaren bene Dios inu naaju kerañuba i bain yanu entsai keemijanu tsuyu. \p \v 13 Chaiba de-ityumujchi tsanamulaya pema dejuve: Diosnu keenguenu pensa bain, Diosya uwain tsanguenu tsuve tya' keenanu pensa bain, tsenmin veta' veta' estyanutsumu bain. Tsaaren entsalanu veta' veta' estyanutsumaa kayu baleve. \c 14 \s1 Dios tsandikaañukerajtunu palaachi pamula \p \v 1 Kayu veta' veta' estyan chunu juuya mi'kidei. Tsenmin Espíritu Santo tsanguikaañu ke' keewara juuya kanu ajchundyadei, tsaaren Diosa' mitya panu juuya kayu mutyadei. \v 2 Mun Dios tsandikaañu mera' kerajtunu palaachi pa' bain chachillanaa patyumujchi Diosnaa pantsuve, matyu naati' tsandiñuba muba aseetanguityu deeve, tsaaren ya Espíritu Santo tsandikaañu patu, Dioschi munuba keewarajtu pantsunañuu jumulaa dewandintsuve. \v 3 Tsaaren Diosa' mitya pamu chachiya veelanu mijakare' pa' yala' pensasha kayu dera' pensa juu tire', naa ule' pabaindi', naa sunden pensa bain mangumuve. \v 4 Mun Dios tsandikaañu mera' kerajtunu palaachi pa' bain ya maaliren ura' i' ne jiintsuve, tsaaren Diosa' mitya pamu chachiya kerangue' waku wakudimulanaa depa', yaichi ura' iinuuya kemuve. \v 5 Inuya kumuinchi ñulla Dios tsandikaañu mera' kerajtunu palaachi tene pamu dejusa tenve, tsaaren Diosa' mitya pamu juuya uwain kayu kumuinchi dejusa tenve, matyu tsaaya Dios tsandikaañu mera' kerajtunu palaachi pañuba kayu pulla urañu' mitya, naamika Dios tsandikaañu mera' kerajtunu palaachi depañu bain, naati' tsa detiñuba dewainñuya kerangue' waku wakudimulachi uraanuu junuuñuba. \p \v 6 Tsa' mitya keranguemu naatalala, naa laapu' pañu bain entsaave: tsandenna iya ñulla' junga challa jatu, naa Dioschi lalanu keewara jumula juu bain, naa tiba aseeta juunutala mijakara juu bain, naa Diosa' mitya panu palaa juula bain, naa tiba mijakara juula bain, juntsaaya demijakaatyumujchi Dios tsandikaañu mera' kerajtunu palaachi tene pati'bandishu juntsaa, ¿tyee ñullanu uraa ikaanu jun? \p \v 7 Tsenmala naa beesanguendu ui'kakaanutsumulanu laapu' pañu bain tsaren juve, naa pujkuna juu bain, vera' vera' tyulindyuya, vee vee ui'katyuve, naa arpa juu bain, vera' vera' tyulindyuya, vee vee ui'katyuve. Tsa' mitya vee vee tyuli'shu juntsaa ¿naa ketaa aseetanguenu dejuwa ti ui'kakaraa tyulintsuñuba? \v 8 Tsenmala naa suutadutala vinguenu jinu jutu bain, naake tyujtyu depakaañaa vinguenu sekuwanguemu deeñuba tsangue de-ui'kakaatyushu juntsaa, muba vinguenu sekuwangui'chu deeve. \v 9 Tsa' mitya ñullanu pensanguiñu bain tsaren juve: ñullaren Dios tsandikaañu mera' kerajtunu palaachi depashu juntsaa, ¿naa ketaa aseetanguenu dejun tyee pantsuñuba mijdetushu juntsaa?, matyu tinuba pai'mujchi ne patintsuñuu juunu tsuve. \v 10 Uwain entsa tusha vee vee panu palaa pure' juuve, tsaaren yaichi main main aseeta imu palaa tene dejuve. \v 11 Tsaaren inu main vee palaachi pajaiñu, naati' tsandiñuba iya aseetangui'shu juntsaa, yachiya iya vee palaachi pamu chachi junu tsuyu, tsenmala ya bain inchiya vee palaachi pamu chachi junu tsuve. \v 12 Tsa' mitya ñulla Espíritu Santo tsanguikaañu ke' keewara juu kanu ajchundyamu deju' mitya, kumuinchi kerangue' waku wakudimulachi ura' juu kemishtikenuuya aa mi'ke' kanu ajchundyadei. \p \v 13 Tsa' mitya mun Dios tsandikaañu mera' kerajtunu palaachi pamu ju' bain, ya naati' tsandi'ba veelanu aseetanguikaanuu juu bain Diosba kuinda ke' pa'nu juve. \v 14 Matyu iya Dios tsandikaañu mera' kerajtunu palaachi Diosba kuinda kendu uwain in aamachee tsanguentsuyu, tsaaren in aseeta junu pensachiya tiba uraanuu aseetanguityumujchin ne tsanguenu tsuyu. \v 15 Tsaashu juntsaa, ¿tyeenguenu juwa? Matyu in aamachi Diosba kuinda kenu tsuyu, tsejturen naa in aseetaju pensachi bain kuinda kenu tsuyu; tsenmin in aamachi beesangue' bain, naa in aseetaju pensachi bain kenu tsuyu. \v 16 Matyu ñunu Dios tsandikaañu kerajtunu palaachi pa' Diosnu yuj urave ti' pantsuñuba, main ne chachi tsandintsu meena'ba naake' ya bain uwain tsaave tive'nu jutyuve, ñu naatintsuñuba aseetanguendyu' mitya. \v 17 Tsa' mitya naa ñuya Diosba kuinda ke', yanu yuj urave ti', ñuchiya uraa i' bain, vera meenamuchiya tiba uraanuu in jutyuve. \v 18 Iya Diosnu yuj urave tintsuyu ya tsandikaañu mera' kerajtunu palaachi pamu ju', iyaa kayu ñullanu pullati pamu jutu; \v 19 tsejturen kerangue' waku wakudimulanu Diosa' palaa mijakare' panduya aseeta junu palaachi man palaa pati'ba, yalanu aseetanguikaakenuuya pa' mijakaanu tenve, naamika mera' kerajtunu palaachiya 10.000 palaa panu ju' bain. \p \v 20 Keranguemu naatalala, ñulla wajkailla tsaa pensa jutyudei, matyu firu' kiikenu juutalaa kailla tsaa tiba firu' kenu pensa jutyu judei, tsaaren pensachiya ruku pensaa ta' deechu' judei. \v 21 Matyu lei pilla kiikanu entsa pillave: \q1 Entsa chachillanuya vee palaachi patimulanaa pakaanu tsuyu, \q1 tsandityu'ba, kerajtunu palaachi kuinda kikaanu tsuyu, \q1 tsaaren naa tsanguiñu bain meepungui ki'nu detsuve, \f + \fr 14.21 \ft Isaías 28.11-12\f* ti' tsa pillave Bale Rukuchi. \p \v 22 Tsa' mitya Dios tsandikaañu mera' kerajtunu palaachi pañu jumuya Diosnu kera jutyu chachillachiya Diosyaa tsanguekaantsuve tyainuuya juve, naamika Diosnu kera juu chachillachiya tsa jutyuñu bain, tsaaren Diosa' mitya depanmalaya kera jutyu chachillachiya Diosyaa tsanguekaantsuve tyainuu jutyuñuba, Diosnu keenguemu chachillachiya Diosyaa tsanguekaantsuve tyainuu juve. \p \v 23 Tsandenna kumuinchi keenguemu chachilla wakudena' cha'meemee Dios tsandikaañu mera' kerajtunu palaachi tene ma patindetsuñu, mantsala ne chachilla juu, tsa jutyu'ba keranguityu chachilla juu devi' ñulla tsandindetsu demeetu, ñullanu yujka jutu detive tsandintsula tyanu detsuve. \v 24 Tsaaren kumuinchi ñulla Diosa' mitya panu palaaya pandetsushu juntsaa, ma chachi keranguityu juu, tsaityu'ba ne chachi juu vi', ñulla tsandindetsu meetu, uwain ujcha ke' puikeemuñuve tya', naa urajtuñuba ya maalin aseetanguenu juve ñulla tsandi' Diosa' palaa depañu meetu. \v 25 Tsenmin naa tiba yaren miinu jumula bain naajuñuba entsai dekatawanmalaya, teedi' Diosnu aawa kure' keewaanu tsuve, tsenmin uwain Dios ñuiba bulu puve tya' yuj urave tinu tsuve. \s1 Eleshasha wa'ditunaa naakenuu deju' bain \p \v 26 Tsa' mitya keranguemu naatalala, ñulla naa-uwanu wa'di' bain mantsalaya Diosnu beesanguidei, mantsalaya Diosa' palaa mijakaadei, tsa jutyu'ba, Dios tyee keemijakaañuba juntsaa wandidei, mantsalaya Dios tsandikaañu mera' kerajtunu palaachi papatidei, tsa jutyu'ba, tsandi' kerajtunu palaachi depanmala, naati' tsandiñuba mawandimu judei. Tsaaren main main veta' veta' ura' iinuuya kidei. \v 27 Tsenmala Dios tsandikaañu mera' kerajtunu palaachee pandetsushu juntsaa, pai chachiiñuba patidei, tsa jutyu'ba kayu aa payu timee pen chachiiñuba patidei, tsaaren main pa' dyanmala main main patinuuya dejuve, tsenmin tsandi' depañu, naati' tsa detiñuba mawandimu main junu juve. \v 28 Tsaaren tsandi' kerajtunu palaachi panuu deju' bain, naati' tsa detiñuba wandimula muba dejutyushu juntsaa, kerajtunu palaachi yala' wa'nainsha tsandi' depatyusa, tsenmee bene maali maali depa' yalaren ura' indu tsandi' depasa, tsenmin Diosnu bain tsaren ura' ikaandu. \v 29 Tsenmala Diosa' mitya pamu rukula bain dejushu juntsaa pai rukuuñuba, pen rukuuñuba padetisa, tsenmala chachilla meenamulaya uwain tsaañuba pensangue' kere' aseeta dekisa. \v 30 Tsaaren juntsa uwanun main vera junu pu' meenamunu Dios tiiñuba keewaanmalaya, juntsa patin uinamu manchu' veranaa pakaanu juve. \v 31 Entsanguimee mu bain yachi patinuu ura janmalaya Diosa' palaa pa' mijakaakaa kenu detsuve, tsenmalaa kumuinchi demeena' mija' kayu sunden pensa mannudetsu. \v 32 Dios tsanguikaañu Diosa' mitya pamu rukulaya naamaa panu ju' bain, naamaa panu jutyu ju' bain minu dejuve, \v 33 matyu Diosya tiba deechu' kemu ju', tiba bulla jutyu ura' chuwaanu tiremuñu' mitya. \p Matyu Cristonu keenguen chumula' wa'dindalaya tsanguemu deeñu' mitya, \v 34 supulaya keranguemuutala dewa'natu dus punanu dejuve, yalanuya na'baasa papatinu uuden jutyuñu' mitya, \f + \fr 14.34 \fk na'baasa papatinu uuden jutyuñu' mitya: \ft Kiikanu palaameemeenu pensanguiñuya, ne entsa pillave: \fk ti panu uudenba jutyuñu' mitya.\f* tsenmin Diosa' lei bain naatiñuba tsa tsangue meenguenu deju' mitya. \v 35 Tsa' mitya tyee aseetanguityu' pulla' bain yasha demiitu ya' rukunaa pake'mera' mijanu dejuve, matyu supulaya keranguemula' wa'nainsha papatiñu ura' kerajtu juñu' mitya. \p \v 36 Pashtyudei, Diosa' kuindaya ñullanu fale' jaindyuve, tsenmin ne ñullaren juu Diosa' palaa mijakaraindetyuve, naa veela bain demeeve. \v 37 Mun Diosa' mitya pamu rukuyu tya' bain, naa Diosa' Espíritu tsanguikaañaa tyeeba kemuyu tya' bain, enu entsa palaa pilla kentsaashu juntsanu uwain Bale Ruku' uudenve tyanu juve. \v 38 Tsaaren tsa jutyaa tya' keenguityushu juntsaa, naa Dios bain yanu keeminchaanu tsuve.\f + \fr 14.38 \fk Dios bain yanu keeminchaanu tsuve \ft tityumujchi, \fk ñui bain yanu meepungui kityudei \ft ti' aseetanguikara bain junu juve.\f* \p \v 39 Tsa' mitya keranguemu naatalala, Diosa' mitya papatimu tiyanaa kayu ajchundyadei, tsenmin naa Dios tsandikaañu mera' kerajtunu palaachi pamulanu bain tsanguikaatyuuya jutyudei. \v 40 Tsaaren naajulaba deechu' kiike', naa naakenuu juñuba tsa tsangue' kidanda kityudei. \c 15 \s1 Cristo peyaturen mangujtave. \p \v 1 Keranguemu naatalala, ñullanu Diosa' mika ura kuinda kikimaashu juntsa mandengaapunu tenve, matyu i tsandiñu demeenguitu chaikama juntsanun kerangues jiindetsushu juntsa kuindanu. \v 2 Tsenmin juntsa mika ura kuinda' mityaa ñulla livee inu detsuve, ñullaren i kaspele naake mijakaamuñuba tsangue keengues jinduya, tsaaren tsangue keengues jindyutuya, keengui'ñuba ne uraataa tsaanu dejuve. \p \v 3 Matyu ti' mityaba ñullanu mijakaamiya inu tyee mijakaañu mija'ba, juntsaa ñullanu bain demijakaayu: Cristo lala' ujcha' mitya peyave, Diosa' Kiikanu naaju pillañuba tsaitu. \v 4 Tsenmin Diosa' Kiikanu naatiñuba tsaitu, tute' ujkun tujuusha depuñuren pen malu insha mangujtave. \v 5 Tsejtu Pedronu mangatawatu, bene Jesús' mitya kuinda kenu lara' eramu ruku 12 tikayamulanu bain mangatawave. \v 6 Tsejtu bene keranguemu chachillanu ma bijeenuren 500 ma pullaalanu mangatawave. Junu katamu chachilla mantsala yumaa depeyave, tsaaren tsaiñu katamula entsa piikenu uwanu peyai'mujchi chumulaa kayu aa dejuve. \v 7 Tsejtu benee Santiagonu mangatawa', kayu bene vejan ya' mitya kuinda kenu lara' eramu rukulanu mangatawamuwaave. \p \v 8 Tsejtu pulla'bi inu bain katawave, naamika mantsala Jesús' mitya kuinda kenu lara' eramula ajke' kerawa deeñuba, iyaa benee keemijamuwa ju', kayu kayanu tinbu jutyunuren nakayan tsaimu ju'ba. \v 9 Matyu iyaa Jesús' mitya kuinda kenu lara' eramu rukuutala kayu juñu jutyuu juyu, tsenmin naa Jesús' mitya kuinda kenu lara' eramu rukuve tikayanu bain ma jutyuuyu, Jesús' mityaren Diosnu keranguemu chachillanu kaspele iyaa na'baasa kes nemuwa' mitya. \v 10 Tsaaren Diosya mika ura ju' inu tsanguikaañuya, iya challa tyee ju'ba juntsaa juyu, tsenmin Dios inu mika ura ju' tsanguitu nebaade tsangue' ne pullaaya indyuve, tsa jutyu' kayu iyaa vejan Jesús' mitya kuinda kenu lara' eramu rukulanu pullake aa kentsuyu, naamika Diosya tsamantsa ura ju' inu kivetentsuñu iyaa tsanguindyu ju' bain. \v 11 Tsaaren iyaa tsangues nentsu bain, naa yalaa tsangues nendetsu bain, juntsaya ne juuve, balemiya kumuinchi lala tyee demijakaañuba juntsaa baleve, matyu ñulla mere' keenguidekishu juntsa kuinda. \s1 Laa bain peya'mangujtanu detsuyu. \p \v 12 Tsaaren lala Diosa' kuinda kes netu Cristo peyaturen mangujtave tis nendetsaashuba, ¿nejtaa mantsa ñullaya, pemulaa mangujtyu deeve tiitijdetiyu? \v 13 Matyu peyamula mangujtyu deeshu juntsaa, naa Cristo bain mangujtaindyuve. \v 14 Tsejtu uwain Cristo peyatu mangujtaindyaaba jushu juntsaa, lala Diosa' kuinda kes nendetsaashu juntsa tsandis nei'ñuba ne uraanu juve, tsenmin ñulla' keenguikendetsushu juntsa bain kerangui'ñuba ne uraanu juve. \v 15 Tsaaren uwain tsaaba jushu juntsaa, laa bain Diosa' mitya pamu deeyu ti' anbutis nemu junu detsuyu, naamika Dios Cristonu mangujtendyuren, lala uwain Cristonu mangujteve tiitis neneinduya. \v 16 Matyu pemula uwain mangujtatyu deeshu juntsaa, naa Cristo bain mangujtaindyuñuve. \v 17 Ne tsaju' Cristo mangujtaindyaaba jushu juntsaa, ñulla keengui'ñuba uraanun keenguintsunu dejuve, tsenmin ñulla' ujcha bain manbitsalajtunu juve. \v 18 Tsenmin tsaashu juntsaa, Cristonu keenguen chuturen yumaa peyamu chachilla bain juntsa-i' peyatu livee indyunu dejuve. \v 19 Matyu lala peyai'mujchi chuturen Cristochi ura' in chunu jukeyaave pensa dejuñuya, naa veelanuya tenbitya' keetyuu deju' bain, lalaya uwain tenbitya' kerainuu dejuyu. \p \v 20 Tsaaren tsa jutyuve, Cristoya ura uwain peyaturen mangujtave. Ne pukaaba ju' yaa ajke' pu' imu jun tsaave, matyu yaa peyaturen ajke' mangujtatu, vejan peyamula bain mangujtanu detsuve ti' keewarave. \v 21 Naa-imuwa junga ma ruku' mityaren entsa tunu kumuinchi depeyanuu jushu, tsaren ju' ma ruku' mityaren kumuinchi peyamula mangujnuu dejuve. \v 22 Naajunga lala kumuinchi Adánnu seramulaya peyanuu tene jukeeshu, Cristo' mityaya naajulaba mangujtanuu tene jukeeve. \v 23 Tsaaren naa mangujtanu deju' bain, bene mangujnu ura janmalaa, main main mangujnu detsuve; matyu Cristoya ajke' mangujtave, bene Cristo engu maanmala umaa yanu keenguemulaa mangujnu detsuve. \v 24 Tsenmala Cristo naa firu' pudeelanu bain, naa bale jumulanu bain, naa pudelanu bain tsaa balejtu detireke', ya' uudenguen chunu chachillanu ya' Apa Diosnu demanbuitenmala, umaa entsa tusha tiba de-i' dyanu detsuve, \v 25 matyu Cristoya uudenguen chunuu juve kumuinchi kundaalanu debenga' tyuli' ya' teetanainsha detsurenbera. \v 26 Tsenmala umaa ti' mityaba de-insha kundaa benga' tyullamiya tu'mu pudeeya benga' tyullanu tsuve, \v 27 matyu Diosya ti bain Cristochi tene uuden in chunuu detirekiñu' mitya.\f + \fr 15.27 \ft Salmo 8.6\f* Tsejtu Diosa' Kiikanu ti bain Cristochi tene uuden in chunuu dejuve titu, Dios bain tsaren inu tsuve titundindyuve, matyu yaa tsangue' tiba Cristochi tene uuden in chunuu detiremu' mitya. \v 28 Tsejtu ti bain Cristochi tene uuden juu detiyanmala, umaa ya' na Cristoren, Diosa' uudenchin juu chunu tsuve, Diosya tsangue' tiba yachi tene uuden in chunuu detiremuñu' mitya. Tsenmalaa umaa naa tinu bain Diosren uudengue' washkemu juunu tsuve. \p \v 29 Tsa jui'ñuya, mantsa pemula' mitya mungaakutimula, ¿ti' mityaa tsanguichu deenga? Tsejtu pemula mangujtyu deeshu juntsaya, ¿ti' mityaa yala tsangue' mungaakutinuj den? \v 30 ¿Tsenmala naa laa bain ti' mityaa malumere pure' taaju kiikendu, matyu peyainuuba faañuya peyainuu kiikendu dekiwa, peyatu mangujtan jutyu jushu juntsaa? \v 31 Matyu iya malumere uu penui' pulla pullaintsuyu. Anbutindyuyu uwain tsaave, matyu ñulla' mitya Bale Ruku Jesucristonu keenguemu deeñu sundenguee titu anbutindyaashu, matyu entsa bain tsaave, anbutindyuyu. \v 32 Tsejtu iya Éfesosha firu animaa juuñuulaba vinguikeñunguetu, ne chachilla naakemu deeñuba ne tsanguetuya, ¿tyee juntsan mitya kakenuu junujtuuwa, uwain pemula mangujtan jutyu deeshu juntsaa? Tsa ju'ba juñuya, mantsala naatimu deeñuba juntsaaya kisai: \it Panda fidaa, kushdaa, ayu pekeenu juve, \it*\f + \fr 15.32 \ft Isaías 22.13\f* timu deeve. \p \v 33 Keranguemu naatalala, veelachi anbutikayatyudei. Naatimu deeñu bain uwain tsaave: “Ñu urajtu chachillaba den bulu nemushu juntsaa, naa ura chachi ju' bain, urajtu tiyanu tsuve.” \v 34 Tsa' mitya ñuiba ura' pensa mandei; ujcha malatyudei. Matyu mantsa ñulla Diosnu ura' keemijtu bain dejuve. Ñullanu entsanditu ura' dejui'ñu tsa deeve ti' yujpewaanaandiyu tsandimi. \s1 Pemula mangujtunaaju bulu juunu deeñuba \p \v 35 Mantsa entsangue pake'mera'banguenu dejuve: ¿Nejtaa pemulaba mangujchu deenga? ¿Mangujtatu naaju bulu juuya juchudeenga? ti'bandinu dejuve. \v 36 ¡Nejdeeyu jaiba pensangue' keenu mijtula! Asu tyeeba wajkendu ñi tsuuñu juntsa ñiren aawa' laityuve. Juntsa ñinuya wajtunun ma kuya shu'ke' awanmala vejanlaya depete' piyamuve. \v 37 Matyu ajke' wajkenduren juntsa awamu kuya wajkatyuwaave, ñi jumaa wajkamuve naa trigu wajkikendu bain, naa vee buikiya wajkikendu bain. \v 38 Tsenñu Diosya bene naa naake awakaandya'ba tsa tsanguemuve, tsenmin vee ñimeemee naa naaju kuya awakaandya'ba tsanguemuve. \v 39 Tsaren juve naa ti bulunu pensanguiñu bain. Naajulaba pareju dejutyuve: naa cha' bulu bain vera' ju, naa animaa bulu bain vera' ju, naa pishku bulu bain vera' ju, naa alla bulu bain vera' juve. \v 40 Tsenmin tsaren naa kai'sha kataamu bulu bain, naa entsa tusha kataamu bulu bain vee vee dejuve. Tsaaren kai'sha naraa kataamu buluya vera' juve, tsenmala tusha naraa kataamu bulu bain vera' juve. \v 41 Naa pajta bain vera' pi'kemuve, naa kepe pajta bain vera' pi'kemuve, naa makara bain vera' pi'kemuve; tsenmin makaraatala bain main main vee vee pi'kemu deeve. \p \v 42 Tsaren junu tsuve naa pemu mangujmula bain, matyu menamuya mushamuve, tsaaren menamuren mangujmuya mushatyunu tsuve. \v 43 Peyai'mujchi chumu buluya mafiruinuu juve, tsaaren menaturen mangujmuya tsamantsa naraanu tsuve. Matyu peyai'mujchi chumu buluya ti deraba jutyuve, tsaaren menaturen mangujmuya tsamantsa dera junu tsuve. \v 44 Peyai'mujchi chumu buluya ne cha' bulu juuve, tsaaren mena' mangujmuya selusha chumu bulu juuya mangujnu tsuve. Tsa' mitya naa ura ne cha' bulu bain, naa selusha chumu bulu bain juve. \v 45 Matyu Diosa' Kiikanu entsa pillave: Ajke' unbere Adánya ajke' i' chumu tiyave, \f + \fr 15.45 \ft Génesis 2.7\f* tsaaren Cristo, de-insha faamu Adán kuramuya, chuwaamu espiritu tiyave. \v 46 Tsaju' mitya espirituchi faamu juuya ajke' jutyuve, chachilla naadejuñuba tsaa jumaa ajke' juve, matyu benee espirituchi faamu ive. \v 47 Ajke' jumu rukunuya ya' bulu tuchee keñu ju', entsa tusha naana chumu deeñuba juntsana chumu juve, tsaaren bene jamu rukuya selusha naaju chumu deeñuba juntsaa chumu juve. \v 48 Entsa tusha chumulaya tuchi keñu ruku naaju bulu tañuba juntsaaren dejuve, tsenmala kai'sha chumulaya kai'sha jamu ruku naaju bulu tañuba yai bain juntsaaren tadeeve. \v 49 Tsa' mitya naadeju' tuchi keñu ruku naajuñuba juntsa kera deewashu, tsaren ju' selusha jumu ruku naajuñu bain juntsa keraanu detsuyu.\f + \fr 15.49 \ft Mantsa tinbu kiikatalaya \fk juntsa keraanu dejuyu \ft tityumujchi, entsa pillave: \fk juntsa keraasai.\f* \p \v 50 Keranguemu naatalala, ñullanu entsandimiya, lala chachilla naadeju'ba juntsaju', alla puju' bain, ne asa puju' bain, tsaalaya Dios rei ju' chuinsha jinuu dejutyuve, tsandityu' bain, ne tiba mushaimu juuya tiba mushatyuinsha jinu dejutyuve titundiyu. \v 51 Tsaaren ñullanu Dioschi munuba wandyajtu kuinda mijakaanu tenve: kumuinchi depeyainu dejutyuyu, tsaaren kumuinchi vera' juu mandiyanu detsuyu, \v 52 maratu kapuka washke' machainguebanguindyuren de-ive ti' keewara tyujtyu depakare' dyanmalan tsainu detsuyu. Matyu de-ive ti' keewara tyujtyu ui'kanmalan, kumuinchi peyamula manbeyan jutyu mangujtanu detsuve, tsenmala laa bain vera' juu mandinu detsuyu. \v 53 Tsejtu lala' bulu mushainuu jumuya mushatyu buluba mavetainuuya juve, tsa jutyu' bain, lala' bulu peyainuu jumuya peyan jutyu buluba mavetainuuya juve. \v 54 Tsenmalaa, Diosa' Kiikanu naatimuwaañu bain umaa tsaa i' puitaa tsainu juve, matyu Diosa' Kiikanun entsa pillave: \q1 \it Peyawaanuu jumuya de-i' piyave, pemula demangujñu' mitya.\it*\f + \fr 15.54 \ft Isaías 25.8\f* \q1 \v 55 \it ¿Tyee ketaa peyawaanuu jumuya lalanu tute' puinuu jun?\it* \q1 \it ¿Naa ketaa peyawaanuu jumuya lalanu kityawaanu jun?\it*\f + \fr 15.55 \ft Oseas 13.14\f* tive. \p \v 56 Tiba ujcha bain peyawaanu tiremuve, tsenmin tsaa jumiya Moisés' wandya lei' mityaa uwain ujcha juñuba keewara' peyanuu tirekaamuve. \v 57 Tsaanuren, Diosya yuj ura' ke', lala' Bale Ruku Jesucristo' mityaren lalanu tinuba puikare' jijiintsuve. \v 58 Tsa' mitya estennu keranguemu naatalala, naa-uwanuba keenguindanda ki'mujchi tsaa tsana' Bale Ruku' taawashanu malumere tsangues jijiintsudei, matyu ñulla mideeve naa Bale Rukuba bulu ju' taawasha kiikendetsushu juntsaa, juntsan mitya tyeeba kanu deju' bain. \c 16 \s1 Keenguemu naatalalachilushi te'ka' seewara \p \v 1 Matyu Cristonu keranguen chumu chachillachi lushi te'ka' seranguendetsushu juntsatala, Galacia tusha kerangue' waku wakudindalamee i naakekaantsuñuba ñui bain juntsangue dekisa tenve. \v 2 Main main naa naake lushi deka' pulla' bain, tsa tsangue uukaantsudei semana ajke' malu, dumingamameemee, tsai' uukaandaa iya janmala te'kas nentsun jutyu. \v 3 Tsenmala i jamee ñulla naaju chachillanu demi'ke' tanañuba juntsalaba juntsa dewa'kare' tanañu lushi Jerusalénsha eenu tsuyu, tsejtu juntsalanu lushi ta'mula deeve ti' kiika piike' kuwa bain eenu tsuyu Jerusalénsha chumulanu. \v 4 Tsenmin i bain jiñu kayu uraaba jushu juntsaa, yala iba bulu jinu detsuve. \s1 Pablo nuka dejinu ju'batsanguenu shuwami. \p \v 5 Macedonia pruvinsiashaa jinu ju' mitya, junga ajke' ji' jayu chutu, benee ñulla' junga bain janu tsuyu, Corinto pebulusha. \v 6 Tsai' jatu ñuiba jayaa ma chunakeenuumee tenve, tsaityu' bain shu tinbu tiya' depullanbera ñuiba bulu puikeenuumee tenve; tsenmalaa i bene nuka jinuuñuba, eekai tenve. \v 7 Ñulla' junbi ne jayu' mityan puna' kata' pullaindendyuve, matyu Bale Rukuren tsaisa tyañuya, ñuiba jayaa ma chunanu tenve, \v 8 tsejturen Éfeso pebulunun tsananu tsuyu Pentecostés fandangu malu jangama, \v 9 matyu in Bale Ruku' mitya kenu taawasha uu tsanguenuu faañu, yuj ura' deke' puichuyu tenve, naamika inu kundaa jumulaya pure' judeeñu bain. \p \v 10 Aangu Timoteo janmala yanu ura' mika' chu' jeetyawaakenuuya kityudei, matyu ya bain i naakes nemuñuba juntsaren ke', Bale Rukuchi taawasha kentsuñu' mitya. \v 11 Tsaju' mu bain ne yanu jatsa' tyaiñuu keewaatyudei. Tsa jutyu', ya maantsunmala titi menestenguenuuñuba dekuwa' me-eedei, tsenmala ya tiba bulla jutyu vejan keranguemu naatalalaba in junga maanutsu, iya yalanu maanu keenañu' mitya.\f + \fr 16.11 \fk vejan keranguemu naatalalaba in junga maanutsu, iya yalanu maanu keenañu' mitya \ft tityumujchi, \fk in junga maanutsu, matyu vejan keranguemu naatalalaba buluren yanu washnayu \ft ti' aseetanguikara bain junu juve.\f* \v 12 Tsenmala lala' keranguemu naatala Apolonu laapu' pañuya, mantsa keranguemu naatalalaba ñulla' junga miji' mangueejidei ti' ma u'tandiñun tsaave, challaya jandyai'mi, tsaaren bene yachi januu faanmalaya maanu tsuve. \s1 De-insha pañu palaa \p \v 13 Naa-uwanuba titala bain pashkatyumujchi dekeena' keenguindanda ki'mujchi ura' kerangues jintsudei, matyu daj pensa deju', deerukuuñuu judei. \v 14 Tsenmin ti kike' bain mika estya' keeware' kiikidei. \v 15 Keranguemu naatalala, ñulla demandengasa tenve, ñulla mideeve naa Acaya pruvinsiasha Estéfanas' bululaa Cristonu keranguemu chachi ajke' tiyamu deeñu bain; tsenmin yalaa Cristonu keranguen chumulanu tiba uraanuu ken dechuñu bain ñulla mideeve. \v 16 Tsenñu' mitya ñui bain yala naadetiñuba juntsanu meenguen chudei tenve, tsenmin naa veela bain Bale Rukuchi taawasha dya'kai'mujchi kiveten chumulanu bain meenguen chudei. \p \v 17 Mika sunden puiyu, matyu Estéfanas bain, Fortunato bain, Acaico bain in junga deja', ñulla iba bulu depui'ñu vera' tenguikentsu bain, yalaa iba entsa malutala depuimishtija', \v 18 inu dema-uusundyawaave, tsejtu ñullanu bain masundyawaanu detsuve. Entsaa chachillanuya balenguren chudei. \p \v 19 Asia pruvinsiasha kerangue' vee vee mujtu waku wakudimu naatalala ñullanu yuj ura' chusa tindetsuve. Áquila bain, Prisca bain, naa yala' yanu waku wakudimu keranguemu chachilla bain Bale Ruku' mitya ti', yuj ura' chusa tindetsuve. \v 20 Kumuinchi keranguemu naatalala ñullanu yuj ura' chusa tindetsuve. Veta' veta' ñui tene estya' keewarendu ura' dechusa tiitidei. \p \v 21 Iya, Pablo, enun in tyaapachi pillake', ñullanu ura' dechusa tintsuyu. \p \v 22 Mun lala' Bale Ruku Jesucristonu estyatyulaya, Dioschi kuipa vi' taaju isa. ¡Bale Ruku, te' maade! \p \v 23 Lala' Bale Ruku Jesús ñullanu estya' keewaren chusa tenve. \v 24 Jesucristo' mitya ti', ñullanu main main estenve tintsuyu.