\id EPH - Kakchiqel, Western [ckw] NT (Guatemala) -2011 bd. \h EFESIOS \toc1 Ri wuj ri xutz'ibaj ri apóstol San Pablo chique ri kach'alal ri yec'o pan Efeso \toc2 Efesios \toc3 Ef \mt1 Ri wuj ri xutz'ibaj ri apóstol San Pablo chique ri kach'alal ri yec'o pan Efeso \ip Wuj ri xutek ri apóstol San Pablo chique ri quiniman chic ri Dios ri yec'o pa tinamit Efeso. Riya' nrajo' chi ri kach'alal ri' tiquetamaj ri ruch'obon pe ri Dios chi xtapon na wi jun k'ij tek ronojel ri ruq'uiytisan xa jun xtiquiben chuxe' ruk'a' raken ri Cristo. Y re' ma k'alajsan ta chiquiwech ri nic'aj chic. Yec'a ri ye rutinamit ri Dios can k'alajsan chic chiquiwech, chi ri Lok'olaj Espíritu xa jun rubanon chique quinojel ri ye ralc'ual ri Dios, y rumari' nic'atzin chi niquiben cuenta qui' chi can ta junan quiwech ronojel tiempo. \io1 Chupan ri tanaj 1 mocaj 1 y napon c'a pa mocaj 21 chare ri tanaj 3, nubij chi quinojel ri xa jun chic quibanon riq'ui ri Cristo, can junan wi quiwech. Y nubij chuka' chi ya ri Dios ri xcha'o quiche (quixin), xerelesaj yan pe chuxe' ruchuk'a' ri mac y xerucuy yan ruma ri rucamic ri Cristo chuwech ri cruz. Y riq'ui ri' xk'alajin c'a chi sibilaj nim ri ajowabel riche (rixin) ri Dios pa kawi'. \io1 Chupan ri tanaj 4 mocaj 1 y napon c'a pa mocaj 9 chare ri tanaj 6, ri Pablo nutij ruk'ij chi nubij chique chi tiquiya' k'ij chare ri Lok'olaj Espíritu chi ya Riya' ri nuc'uan ri quic'aslen, ruma wi queri' xtiquiben can junan wi c'a quiwech xtiquiben. Chuka' nubij chique ri achique chi c'aslen niquic'uaj ri quiniman chic ri Dios. \io1 Y chupan ri tanaj 6 mocaj 10 y napon c'a pa mocaj 20, ri Pablo nubij chi ri quiniman chic ri Dios can yec'o pa jun ch'a'oj espiritual. Rumari' nubij chique chi tiquicanoj quichuk'a' riq'ui ri Ajaf Jesús, riche (rixin) chi queri' cof yepa'e' chuwech ri itzel winek, y ma yetzak ta pa ruk'a'. \c 1 \s1 Ri San Pablo nutek el rutzil quiwech ri kach'alal \p \v 1 Riyin ri Pablo, yin jun ru'apóstol ri Jesucristo ruma yari' ri ruraybel ri Dios. Y ntz'ibaj c'a el re wuj re' chiwe riyix lok'olaj tak wach'alal, ri yixc'o pa tinamit Efeso; riyix ri can cukul wi ic'u'x\f + \fr 1:1 \ft Col. 1.2.\f* riq'ui ri Cristo Jesús. \v 2 Y ya ta c'a ri utzil y ri uxlanibel c'u'x ri nuya' ri Katata' Dios y ri Ajaf Jesucristo ri xtic'oje' pa tak iwánima chi'iwonojel. \s1 Q'uiy bendición nikac'ul ruma ri Cristo \p \v 3 Tikaya' c'a ruk'ij ri Dios ri Rutata' ri Kajaf Jesucristo, ruma Riya' nuya' ronojel bendición riche (rixin) chila' chicaj chake riyoj ri xa jun chic kabanon riq'ui ri Cristo. \v 4 Ruma tek can c'a ma jane c'o ta re ruwach'ulef, yari' tek xojrucha' yan.\f + \fr 1:4 \ft 1 P. 1.2.\f* Xojrucha' ruma ri Cristo; queri' xuben ri Dios ruma nrajo' chi riyoj yoj-oc lok'olaj tak ralc'ual Riya',\f + \fr 1:4 \ft Lc. 1.74, 75.\f* y man ta jun etzelal c'o pa tak kac'aslen. \v 5 Y ruma chi ri Dios sibilaj yojrajo' rumari' tek ruch'obon chic pe chi nuben chake chi yoj-oc ralc'ual,\f + \fr 1:5 \ft Jn. 1.12; Ro. 8.29.\f* ruma can queri' ri ruraybel pa kawi'. \v 6 Queri' xuben ri Dios riche (rixin) chi niya'ox (nya') ruk'ij ruc'ojlen ruma ri nimalaj rutzil ránima pa kawi'.\f + \fr 1:6 \ft Ro. 3.24.\f* Y ruma c'a ri rutzil ri kac'ulun, rumari' tek xa jun chic kabanon riq'ui ri lok'olaj Ruc'ajol. Y ri Dios, ruma chi can sibilaj nrajo' ri Ruc'ajol, rumari' can yojruc'ul chuka' riyoj. \v 7 Ri Ruc'ajol xcom kuma riyoj y xbiyin ri ruquiq'uel riche (rixin) chi xutoj y xucuy ri kamac.\f + \fr 1:7 \ft Ro. 3.24; He. 9.12.\f* Jabel c'a nik'alajin chi ri nimalaj rutzil ri Dios can achi'el jun nimalaj beyomel ri xkac'ul, ruma xutek pe ri Cristo chkacolic. \v 8 Y ri rutzil ri Dios ri ruya'on chake sibilaj nim, ruma nuya' q'uiy etamabel chake y nuya' chuka' q'uiy kana'oj.\f + \fr 1:8 \ft Col. 2.3.\f* \v 9 Ruma can xuk'alajsaj wi c'a chkawech ri ruraybel Riya' ri majun bey k'alajsan ta;\f + \fr 1:9 \ft Col. 1.26.\f* y can pa ránima c'a Riya' xpe wi chi xuk'alajsaj chkawech ri ruch'obon pe, \v 10 chi tek nberila' ruk'ijul, tek tz'aket chic ri tiempo, can pa ruk'a' ri Cristo\f + \fr 1:10 \ft Ef. 1.22.\f* xtuya' wi ronojel ri c'o chila' chicaj y ri c'o wawe' chuwech re ruwach'ulef. Y xa jun xtiquiben. \p \v 11 Can ruma chi xa jun chic kabanon riq'ui ri Cristo tek c'o kaherencia\f + \fr 1:11 \ft Ro. 8.17.\f* riyoj, ruma queri' ruch'obon chic pe ri Dios chi nikac'ul. Y can ronojel wi c'a ri ruch'obon chi nuben, can ya wi ri' ri ruraybel.\f + \fr 1:11 \ft Is. 46.10.\f* Ri Dios ruch'obon c'a pe chi nikac'ul jun kaherencia \v 12 ruma nrajo' chi kuma riyoj ninimirisex\f + \fr 1:12 \ft 2 Ts. 2.13.\f* ri rubi' y nuc'ul ruk'ij ruc'ojlen. Queri' nrajo' chake riyoj ri can pa nabey koyoben pe ri utzil ri xtuya' ri Cristo chake. \v 13 Y riyix chuka' xiwac'axaj ri ruch'abel ri Dios. Can kitzij wi c'a ri ch'abel ri xiwac'axaj, y ya lok'olaj ch'abel ri' ri xc'amo pe colotajic chiwe. Riyix can xinimaj c'a ri Cristo, y ri Dios xuya' ri Lok'olaj Espíritu chiwe,\f + \fr 1:13 \ft Jl. 2.28, 29; 2 Co. 1.22.\f* can achi'el wi ri rutzujun (rusujun) pe chi nuya'. Y ri Lok'olaj Espíritu ri' yari' retal chi yix riche (rixin) chic ri Dios. \v 14 Y ri Lok'olaj Espíritu ri c'o chic kiq'ui,\f + \fr 1:14 \ft Hch. 20.28; Ro. 8.23; 2 Co. 5.5.\f* re' jun retal chi riyoj c'o jun kaherencia ri xtikac'ul re chkawech apo. Re' xtikac'ul pero c'a ya tek xquecolotej el chuwech ri mac quinojel ri ye riche (rixin) chic ri Dios. Y ronojel re' can riche (rixin) wi chi ninimirisex ri rubi' ri Dios ruma chi can c'o nimalaj ruk'ij ruc'ojlen. \s1 Tek ri Pablo xuc'utuj chare ri Dios chi nuya' ta quina'oj ri kach'alal aj Efeso \p \v 15 Rumari' tek xinwac'axaj chi riyix can cukul ic'u'x riq'ui ri Ajaf Jesús, y tek xinwac'axaj chi sibilaj ye'iwajo' quinojel ri nic'aj chic lok'olaj tak kach'alal,\f + \fr 1:15 \ft Col. 1.3, 4.\f* \v 16 can ma yitane' ta chi yimatioxin chare ri Dios iwuma riyix, ruma binakil yixoka chuwe y nben orar pan iwi'. \v 17 Nc'utuj chare ri Dios chi ri Lok'olaj Espíritu ri niya'o ri na'oj, can ta xtuya' pa ruq'uiyal chiwe.\f + \fr 1:17 \ft Col. 1.9.\f* Ri Lok'olaj Espíritu q'uiy ta xtuk'alajsaj chiwech, riche (rixin) chi niwetamaj ruwech ri Dios. Yare' ri nc'utuj chare ri Tata'ixel ri c'o ruk'ij ruc'ojlen; ri Dios ri riche (rixin) ri Kajaf Jesucristo. \v 18 Nc'utuj c'a chare ri Dios chi xtusakirisaj ta ri ina'oj, riche (rixin) chi nik'ax ta chiwech ri utzil ri koyoben ri rutzujun (rusujun) ri Dios chake, ruma can riche (rixin) chi niwoyobej ri utzil ri' tek xixrusiq'uij (xixroyoj). Nc'utuj chuka' chi nik'ax ta chiwech chi ri herencia\f + \fr 1:18 \ft Hch. 26.18.\f* riche (rixin) ri chila' chicaj can utz y jabel, jun herencia ri can achi'el jun nimalaj beyomel. Y can xtoc wi kiche (kixin) junan quiq'ui quinojel ri lok'olaj tak kach'alal. \v 19 Nc'utuj c'a chuka' ruma nwajo' chi riyix xtik'ax ta chiwech chi can sibilaj nim ri ruchuk'a'\f + \fr 1:19 \ft Col. 1.29.\f* ri Dios ri c'o kiq'ui riyoj ri kaniman. Ri ruchuk'a' ri c'o kiq'ui riyoj junan riq'ui ri ruchuk'a' ri xucusaj \v 20 tek xuc'asoj\f + \fr 1:20 \ft Hch. 2.24.\f* ri Cristo chiquicojol ri caminaki' y xuben chare chi xbetz'uye' chila' chicaj pa rajquik'a'\f + \fr 1:20 \ft Sal. 110.1; Col. 3.1.\f* Riya'. \v 21 Ri Cristo xban c'a chare ruma ri Dios chi ya Riya' ri can sibilaj nim ruk'ij que chiquiwech ri ángeles.\f + \fr 1:21 \ft He. 1.4.\f* Y can sibilaj nim ruk'ij que chiquiwech ri aj k'atbel tak tzij, y ri nic'aj chic ri c'o uchuk'a' pa quik'a' y ri can c'o quik'ij.\f + \fr 1:21 \ft Col. 2.10.\f* Riya' sibilaj nim que chiquiwech quinojel;\f + \fr 1:21 \ft Fil. 2.9.\f* ma xu (xaxe) ta chupan re tiempo re', xa can queri' chuka' ri chkawech apo. \v 22 Ri Dios xuya' ronojel pa ruk'a' ri Cristo,\f + \fr 1:22 \ft Mt. 28.18; He. 2.7.\f* y can xuben chuka' chake chi ya Riya' ri jolomaj (wi'aj) ri c'o pa kawi' konojel riyoj ri kaniman, ri nibix iglesia chake. \v 23 Can yoj c'a riyoj ri iglesia ri yoj oconek ruch'acul ri Cristo,\f + \fr 1:23 \ft Ro. 12.5.\f* rumari' can tz'aket kabanon. Riya' can ronojel c'a lugar c'o wi, y runojsan ronojel. \c 2 \s1 Xojcolotej c'a pe chupan ri kamac ruma ri rutzil ri Dios \p \v 1 Y tek rubanon ca xa yix caminek chupan ri imac y chupan ri itzel ri xe'ibanala'. Yac'a ri Dios xuya' jun c'ac'ac' ic'aslen.\f + \fr 2:1 \ft Jn. 5.24.\f* \v 2 Itzel ri ic'aslen ri xic'uaj tek rubanon ca. Junan rubaniquil ri ic'aslen quiq'ui ri nic'aj chic winek, ruma xitzekelbej ri etzelal ri niban chuwech re ruwach'ulef. Xitzekelbej ri itzel winek ri cajawalul ri itzel tak espíritu ri yec'o pa cak'ik'. Ya c'a espíritu ri' ri nisamej pa tak cánima ri winek ri ma yeniman ta chare ri Dios. \v 3 Tek rubanon ca, queri' chuka' xkaben konojel riyoj. Xojuc'uex ruma ri itzel tak karaybel. Ri etzelal ri xekach'obola' y xekarayij,\f + \fr 2:3 \ft Tit. 3.3.\f* yeri' ri xekaben. Can xkasiq'uij (xkoyoj) wi ri royowal ri Dios pa kawi', ruma riyoj can pa kalaxic pe majun utz ta chake;\f + \fr 2:3 \ft Sal. 51.5.\f* can achi'el ri nic'aj chic winek. \v 4 Yac'a ri Dios sibilaj nim ri ajowabel ri c'o riq'ui, sibilaj xojrajo' y xujoyowaj kawech. \v 5 Astape' c'a yoj caminek na c'a chupan ri kamac, xojrajo'\f + \fr 2:5 \ft Ro. 5.6.\f* y xuya' kac'aslen achi'el ruc'aslen ri Cristo, quec'ari' xuben ri Dios kiq'ui, xuya' kac'aslen. Y can ruma c'a ri rutzil Riya' tek xojcolotej pe chupan ri kamac. \v 6 Y ruma chi ri Dios xuc'asoj ri Cristo chiquicojol ri caminaki', queri' chuka' xuben kiq'ui riyoj, xojruc'asoj. Y xuben chake chi xojtz'uye' chila' chicaj\f + \fr 2:6 \ft Ef. 1.3.\f* riq'ui ri Cristo Jesús. \v 7 Queri' xuben ruma nrajo' chi chupan re tiempo re petenak chkawech apo, can ta nitz'etetej chi sibilaj nim ri rutzil Riya' pa kawi', jun utzil ri can achi'el jun nimalaj beyomel. Can sibilaj wi utz ri nuben kiq'ui riyoj ri xa jun chic kabanon riq'ui ri Cristo Jesús. \v 8 Can ruma wi ri rutzil ri Dios tek xixcolotej ruma xicukuba' ic'u'x riq'ui. Ruma iyon riyix ma yixcowin ta nicol iwi',\f + \fr 2:8 \ft Jn. 6.44.\f* ri colotajic xa nisipex chake ruma ri Dios. \v 9 Y ma ruma ta chi c'o samaj ri xiben tek xiwil ri colotajic,\f + \fr 2:9 \ft Ro. 3.20.\f* riche (rixin) chi queri' majun ri xticowin ta xtunimirisaj ri' y xtubij ta chi riyin xicowin xincol wi'. \v 10 Ruma ya ri Dios xbano chake chi nikac'uaj jun c'ac'ac' c'aslen riyoj ri xa jun chic kabanon riq'ui ri Cristo Jesús, riche (rixin) chi queri' nikac'uaj jun c'aslen utz y nikaben utzilaj tak samaj; ruma yari' ri ruch'obon pe ri Dios pa kawi' ojer ca\f + \fr 2:10 \ft Ef. 1.4.\f* chi nikaben. \s1 Ruma chi xcom ri Cristo chuwech cruz tek junan chic kawech riq'ui ri Dios, chi israelitas y chi ma israelitas ta \p \v 11 Y ruma ronojel ri xinbij yan, riyix ri ma yix israelitas ta, toka chi'ic'u'x chi tek rubanon ca, can ya ri itzel tak iraybel ri xuc'uan iwuche (iwixin), y rumari' xbix chiwe cuma ri ye wech aj Israel, chi ma yix junan ta quiq'ui riye', ruma riye' can banon ri circuncisión chique, circuncisión ri xa ya ri quich'acul nuc'uan\f + \fr 2:11 \ft Ro. 2.28.\f* y winek ri nibano chique. \v 12 Toka chi'ic'u'x chi chupan ri tiempo ri'\f + \fr 2:12 \ft Ga. 4.8; Col. 1.21.\f* ma jane c'o ta ri Cristo iwuq'ui. C'a nej na yixc'o wi riche (rixin) chi yixoc rutinamit ri Dios. Ma jane iwuche (iwixin) ta riyix ri utzil ri rutzujun (rusujun) pe\f + \fr 2:12 \ft Ro. 9.4, 8.\f* ri Dios chupan ri trato ri xuben. Majun utzil iwoyoben ta ri yixc'o chuwech re ruwach'ulef, ni majun chuka' Dios iwuq'ui. \v 13 Tek rubanon ca, nej c'a yixc'o wi chare ri Dios. Yac'a re wacami xa jun chic ibanon riq'ui ri Cristo Jesús,\f + \fr 2:13 \ft Ga. 3.28.\f* y rumari' xixjel yan apo riq'ui ri Dios. Xixcowin xixjel apo riq'ui ruma ri ruquiq'uel ri Cristo ri xbiyin kuma konojel tek xcamisex. \v 14 Ri Cristo xuya' uxlanibel c'u'x chkacojol riyoj israelitas iwuq'ui riyix ri ma yix israelitas ta y xa jun tinamit xuben chake,\f + \fr 2:14 \ft Mi. 5.4, 5.\f* ruma ri Cristo xuwulaj ri c'o chkacojol. \v 15 Queri' xuben ri Cristo tek xcom chuwech ri cruz. Can ruma c'a ri rucamic tek xuben chare ri ley ri xuya' ri Moisés chake riyoj israelitas chi majun chic rejkalen. Y queri' xuben riche (rixin) chi wacami c'o chic uxlanibel c'u'x chkacojol riyoj israelitas iwuq'ui riyix ri ma yix israelitas ta; xa junan chic kawech. Xojjalatej yan c'a; can c'ac'ac'\f + \fr 2:15 \ft 2 Co. 5.17.\f* chic kac'aslen ruma xa jun chic kabanon riq'ui ri Cristo. \v 16 Can ruma wi c'a chi xcom ri Cristo chuwech cruz tek junan kawech xuben riq'ui ri Dios. Y junan kawech xuben chake riyoj israelitas iwuq'ui riyix ri ma yix israelitas ta y xrelesaj ri oyowal chkacojol. \p \v 17 Tek xpe ri Cristo xoruya' ri utzilaj rutzijol ri uxlanibel c'u'x chique ri winek. Xubij chique ri nej yec'o wi el chare ri Dios,\f + \fr 2:17 \ft Is. 57.19; Zac. 9.10.\f* y xubij chuka' chique ri nakaj yec'o wi chare ri Dios. \v 18 Can ruma wi ri Cristo tek konojel yojcowin yojjel apo riq'ui ri Tata'ixel,\f + \fr 2:18 \ft Jn. 14.6; Ef. 3.12.\f* chi israelitas y chi ma israelitas ta.\f + \fr 2:18 \ft 1 Co. 12.13.\f* Ruma xa jun ri Lok'olaj Espíritu ri nito'o kiche (kixin) riche (rixin) chi junan kawech yojjel apo riq'ui. \v 19 Rumari' riyix ma yix achi'el ta chic winek ri yix riche (rixin) jun chic ruwach'ulef.\f + \fr 2:19 \ft Ef. 2.12.\f* Xa can yix junan chic quiq'ui ri lok'olaj tak kach'alal ri ye rutinamit ri Dios y yix ralc'ual chic Riya'.\f + \fr 2:19 \ft He. 12.22, 23.\f* \v 20 Can yix tiquil c'a pa ruwi' jun cimiento, y ri cimiento ri' ya ri ruch'abel ri Dios ri nitzijox cuma ri apóstoles y ri profetas.\f + \fr 2:20 \ft 1 Co. 12.28.\f* Y can ya c'a ri Jesucristo ri achi'el abej\f + \fr 2:20 \ft Sal. 118.22; Mt. 16.18.\f* ri nucusex chare ri xquina riche (rixin) ri jay ri' riche (rixin) chi ma nitzak ta. \v 21 Y quinojel ri xa jun chic quibanon riq'ui ri Jesucristo ye'ucusex chuka' chare ri jay, y can jabel rubanic ntajin niban chare riche (rixin) chi ntoc jun lok'olaj rachoch ri Ajaf.\f + \fr 2:21 \ft 1 Co. 3.16.\f* \v 22 Y queri' chuka' riyix ri xa jun chic ibanon riq'ui ri Jesucristo, can yixucusex\f + \fr 2:22 \ft 1 P. 2.5.\f* chare ri rachoch ri Dios, ruma c'o chic ri Lok'olaj Espíritu pa tak iwánima. \c 3 \s1 Ri samaj ri ya'on chare ri Pablo, ya ri nutzijoj chique ri ma ye israelitas ta ri lok'olaj ch'abel ri niya'o colotajic \p \v 1 Rumac'ari' riyin ri Pablo, yin ya'on pa cárcel\f + \fr 3:1 \ft Hch. 21.33; 2 Ti. 2.10.\f* ruma ntzijoj ri ruch'abel ri Cristo Jesús chiwe riyix ri ma yix israelitas ta. \v 2 Y riyin nbij chi riyix iwac'axan chi ri Dios ruya'on re samaj re' chuwe, riche (rixin) chi nk'alajsaj\f + \fr 3:2 \ft Hch. 9.15; Ro. 1.5.\f* ri utzil ri ruya'on chiwe riyix. \v 3 Ojer ca, pa quitiempo ri kati't kamama' ma jane k'alajsan ta jabel ri ruch'obon pe ri Dios pan iwi'. Yac'a re wacami ri Dios ruk'alajsan chic chuwe riyin, can achi'el ri xintz'ibaj yan juba' chiwe. \v 4 Y tek riyix xtisiq'uij re wuj re', xtiwetamaj c'a chi can k'alajsan chic\f + \fr 3:4 \ft Ef. 6.19.\f* chinuwech ruma ri Dios ri ma can ta k'alajsan ojer ca chrij ri Cristo. \v 5 Re' ma can ta k'alajsan pe chiquiwech ri winek ri xec'oje' ojer ca. Xa c'a ya re wacami xk'alajsex ruma ri Lok'olaj Espíritu chiquiwech ri lok'olaj tak apóstoles riche (rixin) ri Cristo y chiquiwech ri profetas ri yek'alajsan ri ruch'abel ri Dios. \v 6 C'a ya c'a re wacami xuk'alajsaj chi riyix ri ma yix israelitas ta c'o chuka' ri herencia xtiwil junan kiq'ui riyoj israelitas.\f + \fr 3:6 \ft Ga. 3.14.\f* Y junan chi yoj ruk'a' raken ri Cristo y kiche (kixin) konojel ri utzil ri rutzujun (rusujun) pe ri Dios. Y ronojel re' ruma ri Cristo Jesús y ruma chuka' kaniman ri lok'olaj ch'abel ri niya'o colotajic. \p \v 7 Y ruma ri rutzil ri Dios ri yatajnek chuwe tek riyin xinoc rusamajel riche (rixin) chi ntzijoj ri lok'olaj ch'abel ri niya'o colotajic. Ri Dios can riq'ui c'a ri ruchuk'a' xsamej pa wánima rumari' tek nben re samaj re'.\f + \fr 3:7 \ft Ro. 15.18.\f* \p \v 8 Riyin xa majun oc nuk'ij que chiquiwech quinojel ri lok'olaj tak kach'alal. Yac'a ri Dios xuya' ri rutzil\f + \fr 3:8 \ft Sal. 31.19; Jn. 1.16; Fil. 4.19.\f* chuwe riche (rixin) chi ntzijoj chiwe riyix ri ma yix israelitas ta ronojel ri nimalaj utzil ri nuya' ri Cristo chiwe,\f + \fr 3:8 \ft Col. 1.27.\f* ri can achi'el jun nimalaj beyomel, ruma chi can sibilaj nim, y ri ti kach'obonic ma janipe' ta chi nik'ax chuwech. \v 9 Y ruya'on chuka' chuwe riche (rixin) chi nk'alajsaj chiquiwech ri winek ri can ojer chic ruch'obon pe ri Dios chi nuben. Tek ri Dios c'a ma jane tuben re ruwach'ulef y ronojel ri yec'o,\f + \fr 3:9 \ft Sal. 33.6; Jn. 1.3; Col. 1.16.\f* can yari' tek xuch'ob yan ri achique nuben. Y xa c'a ma jane q'uiy ta tiempo tuk'alajsaj.\f + \fr 3:9 \ft Mt. 13.17; Ro. 16.25, 26; 1 Co. 2.7, 10.\f* \v 10 Ri Dios nrajo' c'a chi ri c'o nimalaj tak uchuk'a' pa quik'a' ri yec'o chila' chicaj niquitz'et ri utzil ri nuben chake riyoj ri kaniman chic Riya' ri nibix iglesia chake. Y queri' tiquetamaj c'a chi ri Dios sibilaj q'uiy na'oj ri c'o riq'ui. \v 11 Ri Dios can ruch'obon pe\f + \fr 3:11 \ft Ef. 1.11.\f* chi queri' nibanatej, chi tetamex ri utzil ri nuc'om pe ri Kajaf Cristo Jesús. \v 12 Y riyoj ri xa jun chic kabanon riq'ui ri Cristo, ma nikaxibij ta chic ki' chi yojjel apo\f + \fr 3:12 \ft Ef. 2.18.\f* riq'ui ri Dios. Xa can cukul kac'u'x\f + \fr 3:12 \ft Mr. 11.22.\f* yojjel apo riq'ui ruma kaniman ri Cristo. \v 13 Rumari' nchilabej c'a chiwe chi ma timalij ta ic'u'x y ma tibison ta ri iwánima, tek yinitz'et chi riyin nk'axaj tijoj pokonal\f + \fr 3:13 \ft 2 Co. 1.6.\f* iwuma riyix. Xa quixquicot c'a ruma re nk'axaj, ruma chi riq'ui re' nik'alajin chi can c'o ik'ij. \s1 Ri ajowabel riche (rixin) ri Cristo sibilaj nim que chuwech ri nikach'ob riyoj \p \v 14 Rumari' tek riyin yixuque'\f + \fr 3:14 \ft Ro. 14.11; Fil. 2.10.\f* chuwech ri Dios ri Rutata' ri Kajaf Jesucristo. \v 15 Ruma ri yec'o chic chila' chicaj y ri c'a yojc'o na wawe' chuwech re ruwach'ulef can kac'uan chic c'a rubi' ri Dios ruma can yoj rufamilia chic. \v 16 Y Riya' can c'o wi nimalaj ruk'ij ruc'ojlen\f + \fr 3:16 \ft Col. 1.11.\f* ri can achi'el jun nimalaj beyomel. Y rumari' riyin nc'utuj utzil chare pan iwi' riyix riche (rixin) chi ri Lok'olaj Espíritu tuya' ruchuk'a' pa tak iwánima.\f + \fr 3:16 \ft Sal. 28.8; Is. 40.29-31.\f* \v 17 Nc'utuj chuka' chare chi xtuben ta chiwe chi can nicukuba' ic'u'x riq'ui, riche (rixin) chi can ta nic'oje' ri Cristo pa tak iwánima. Y riq'ui ri' can ta xtibe ka ruc'amal ri ajowabel\f + \fr 3:17 \ft Jn. 14.23.\f* iwuq'ui y nitique' chiri' pan iwánima. \v 18 Y rumari' can ta yixcowin chi xtik'ax jabel chiwech quiq'ui quinojel ri lok'olaj tak kach'alal, ri janipe' rubanic ri ajowabel ri c'o riq'ui ri Cristo; janipe' ruwech, janipe' raken, janipe' rujotolen y janipe' ka rupan. \v 19 Can xtiwetamaj ta c'a chrij ri ajowabel ri c'o riq'ui ri Cristo; jun ajowabel ri sibilaj nim que chuwech ri yojcowin nikach'ob riyoj. Queri' nc'utuj chare ri Dios pan iwi' ruma nwajo' chi can nojnek ta iwánima chiretamaxic kas achique rubanic ri Dios. \p \v 20 Tikaya' c'a ruk'ij ri Dios.\f + \fr 3:20 \ft Ro. 16.25.\f* Riya' can c'o ronojel uchuk'a' riq'ui, uchuk'a' ri can nisamej pa tak kánima. Yac'a Riya' ma xu (xe) ta wi ri nikac'utuj chare ri nicowin nuben, xa can c'o c'a más ri nicowin nuben. Can ma yojcowin ta c'a nikach'ob ronojel ri nicowin nuben Riya'. \v 21 Y kuma riyoj ri xa jun chic kabanon riq'ui ri Cristo Jesús ri nibix iglesia chake, ri Dios nuc'ul ta c'a ruk'ij ruc'ojlen riche (rixin) xtibe k'ij xtibe sek.\f + \fr 3:21 \ft 1 Ti. 1.17.\f* Amén. \c 4 \s1 Junan chic kawech ruma ri Jesucristo \p \v 1 Rumac'ari', riyin ri Pablo ri yin ya'on pa cárcel ruma ri rubi' ri Ajaf, can nchilabej c'a chiwe chi tic'uaj jun c'aslen achi'el ri ruc'amon chi nic'uaj ruma ya ri Dios\f + \fr 4:1 \ft Col. 1.10.\f* ri xsiq'uin (xoyon) iwuche (iwixin) riche (rixin) chi xixoc ralc'ual. \v 2 Tich'utinirisaj iwi'. Y riq'ui ch'uch'ujil tiwajo' iwi' chi'iwachibil iwi'. Ruma wi can kitzij chi niwajo' iwi',\f + \fr 4:2 \ft Ga. 5.22; Col. 3.14.\f* can xticoch'ola' chuka' iwi'. \v 3 Titija' c'a ik'ij chi can tibana' cuenta iwi' chi can ta junan iwech y man ta jun oyowal chicojol. Y can ya ta c'a ri Lok'olaj Espíritu ri nibano chi can ta junan iwech. \v 4 Xa jun chic c'a ri kabanon\f + \fr 4:4 \ft Ro. 12.5.\f* chikach'alal ki' y jun ri Lok'olaj Espíritu ri c'o pa tak kánima. Y riyix can xixsiq'uix (xixoyox) chuka' riche (rixin) chi junan nikoyobej iwuq'ui ri utzil ri xtuben ri Dios kiq'ui. \v 5 Xa jun c'a ri Kajaf,\f + \fr 4:5 \ft 1 Co. 8.6.\f* xa jun c'a ri kaniman, y xa jun chuka' bautismo banon chake konojel. \v 6 Xaxu (xaxe wi) jun Dios c'o. Y ya Riya' ri Tata'aj kiche (kixin) konojel. Riya' can c'o pa kawi' konojel, y nisamej pa tak kac'aslen chikonojel, y can c'o chuka' pa tak kánima. \p \v 7 Xa yac'a chikajujunal c'o c'a jojun samaj ri yatajnek chake\f + \fr 4:7 \ft Ro. 12.6.\f* ruma rutzil ri Cristo y can ya c'a ri Cristo ri nibin ri achique chi samaj ri nuya' pe chake. \v 8 Rumac'ari', chupan ri ruch'abel ri Dios nubij chrij ri Cristo: \q1 Tek xtzolin el chila' chicaj, ch'aconek chic c'a ca chrij ri itzel y xeruc'uaj ri yec'o pa ruk'a'. \q1 Y yac'ari' tek xuya' rutzil chique ri winek riche (rixin) chi yecowin niquiben jalajoj ruwech samaj.\f + \fr 4:8 \ft Sal. 68.18.\f* \m Queri' nubij ri ruch'abel ri Dios. \m \v 9 Y ruma nubij chi xbe chic chila' chicaj, ntel chi tzij chi xpe chuwech re ruwach'ulef. \v 10 Ri xpe c'a chuwech re ruwach'ulef xa can ya chuka' ri' ri xtzolin chic el chila' chicaj\f + \fr 4:10 \ft Lc. 24.51; He. 4.14.\f* ri acuchi (achique) xbec'oje' pa ruwi' ronojel. Queri' xuben riche (rixin) chi queri' can ronojel lugar c'o wi y runojsan ronojel. \v 11 Can ya wi c'a Riya' ri xya'o ri samaj chique ri winek ri ye nimayon riche (rixin); xuben chique nic'aj chi xe'oc apóstoles; y xuya' chique nic'aj chi xe'oc profetas, y queri' chuka' yec'o nic'aj ri xyatej chique chi yebe chi nej chi nakaj chutzijoxic ri lok'olaj ch'abel ri niya'o colotajic, yec'o ri yeyuk'un quiche (quixin) ri kach'alal y niquic'ut\f + \fr 4:11 \ft 1 Co. 12.28.\f* ri ruch'abel ri Dios. \v 12 Xeruya' c'a re aj samajel re' riche (rixin) chi can yequito' ri lok'olaj tak kach'alal chuchojmirisaxic ri c'a nrajo' na chare ri quic'aslen, riche (rixin) chi yecowin niquiben ri rusamaj ri Dios, riche (rixin) chi yeq'uiy\f + \fr 4:12 \ft 1 Co. 14.26.\f* chupan ri quic'aslen riq'ui ri Dios quinojel ri can ye achi'el chic ruch'acul ri Cristo. \v 13 Y konojel can junan ta c'a kawech xtikaben,\f + \fr 4:13 \ft Col. 2.2.\f* ruma kaniman y ketaman chic ruwech ri Ruc'ajol ri Dios. Y que ta c'a ri' xtibanatej apo c'a ya tek xtibekila' c'a jun c'aslen ri can tz'aket; can achi'el ri ruc'aslen ri Cristo ruma Riya' can tz'aket wi ri ruc'aslen. \v 14 Y tek tz'aket chic c'a ri kac'aslen, man chic xtikaben ta achi'el niquiben ri ac'ala' chi yebe quela' y yebe quela'.\f + \fr 4:14 \ft Mt. 11.7.\f* Riyoj ma tikaya' ta k'ij chi yojuc'uex ruma xabachique ruwech tijonic ri man achi'el ta nubij ri ruch'abel ri Dios; y ma kojtzak ta pa quik'a' winek ri xa ma ya ta ri utz niquisamajij, winek ri can c'o quina'oj chubanic riche (rixin) chi yojquik'ol. \v 15 Xa nic'atzin chi kojbiyin chupan ri kitzij\f + \fr 4:15 \ft 2 Co. 4.2.\f* pero riq'ui ajowabel. Kojq'uiy riq'ui ri kac'aslen riche (rixin) chi nbekila' jun c'aslen ri can tz'aket wi, achi'el ri ruc'aslen ri Cristo. Y ya Riya' ri jolomaj (wi'aj) ri c'o pa kawi' konojel ri kaniman chic. \v 16 Riq'ui chuka' Riya' nikil wi ri kachuk'a' riche (rixin) chi yojq'uiy. Xa can achi'el nuben ri ruch'acul ri winek, tek ronojel ri ruk'a' raken ye utz y niquitola' qui', can c'o c'a ruchuk'a'. Can queri' wi c'a nikaben riyoj ri xa jun chic kabanon riq'ui ri Cristo. Tek junan kawech konojel y nikaben ri samaj ri ya'on chake chikajujunal, can ntajin c'a yojq'uiy\f + \fr 4:16 \ft Col. 2.19.\f* chupan ri kac'aslen riq'ui ri Dios. Queri' nibanatej tek c'o ajowabel kiq'ui. \s1 Ri c'ac'ac' c'aslen ri xuya' ri Cristo \p \v 17 Tek rubanon ca, riyix xic'uaj\f + \fr 4:17 \ft Ef. 2.2.\f* jun c'aslen achi'el quic'aslen ri nic'aj chic winek ri can ma ye israelitas ta chuka' achi'el riyix ri xa ruyon na'oj ri majun utz nuc'om pe chique, xa yari' ri yequibanala'. Y pa rubi' c'a ri Ajaf nchilabej c'a chiwe chi ma tirayij ta chi niben queri'. \v 18 Riye' can k'ekumatajnek\f + \fr 4:18 \ft Ro. 1.21.\f* ri quina'oj. Can k'alaj chi ma quetaman ta ruwech ri Dios\f + \fr 4:18 \ft 1 Ts. 4.5.\f* ruma xa cowirnek ri cánima pa mac.\f + \fr 4:18 \ft Is. 44.18.\f* Rumari' ma niquic'ul ta ri c'aslen ri nipe riq'ui ri Dios. \v 19 Man chic c'a niquina' ta chi mac ri yetajin chubanic;\f + \fr 4:19 \ft 1 Ti. 4.2.\f* y yari' tek can riq'ui ronojel cánima niquiben ri etzelal ri sibilaj yeya'o q'uix. Can nic'at wi c'a ri cánima chubanic ronojel ruwech etzelal. \v 20 Yac'a riyix ma ya ta chi c'aslen ri' ri xiwetamaj riq'ui ri Cristo, \v 21 wi kas kitzij chi xiwac'axaj ri ruch'abel Riya', y wi kas kitzij chi xixtijox riq'ui ri kitzij\f + \fr 4:21 \ft Ef. 1.13.\f* ri c'o riq'ui ri Cristo. \v 22 Tiya' ca ri itzel c'aslen ri xic'uaj\f + \fr 4:22 \ft Ro. 6.6; Ef. 4.17; Col. 3.8.\f* tek rubanon ca, tek c'a ma jane jalatajnek ta ri ic'aslen; tek xa c'a yix k'olotajnek na pa quik'a' ri itzel tak iraybel. Ruma ri c'aslen ri' xa yixrutz'ila'. \v 23 Y can tijalatej c'a ri iwánima y ri ich'obonic.\f + \fr 4:23 \ft Ro. 12.2.\f* \v 24 Tic'uaj c'a ri c'ac'ac'\f + \fr 4:24 \ft Ef. 2.15.\f* c'aslen ri ruya'on ri Dios chiwe; can achi'el tek niwik iwi' riq'ui c'ac'ac' tak tziek; jun c'aslen ri can achi'el c'aslen riche (rixin) ri Dios, ri can kitzij chi choj y ch'ajch'oj. \p \v 25 Rumac'ari' tiya' ca ri tz'ucuj tak tzij; y can xaxu (xaxe wi) ri kitzij\f + \fr 4:25 \ft Ef. 4.15.\f* tibij tek yixtzijon chi'iwachibil iwi'. Ruma xa jun chic kabanon riq'ui ri Cristo.\f + \fr 4:25 \ft Ro. 12.5.\f* \p \v 26 Tek c'o jun ruma nipe iwoyowal, man c'a quixtzak ta pa mac.\f + \fr 4:26 \ft Sal. 4.4.\f* Y ma tiya' ta k'ij chi c'a c'o na ri iwoyowal tek nika ka ri k'ij. Rajawaxic chi can chanin nichojmirisaj ri oyowal ri'. \v 27 Ma tiya' ta k'ij chi yixtzak pa ruk'a' ri itzel winek.\f + \fr 4:27 \ft Hch. 5.3; Ef. 6.11; Stg. 4.7.\f* \p \v 28 Wi c'o jun ri nibano alek' tek rubanon ca; y wacami kach'alal chic, xa can tisamej y ma tuben ta chic alek'. Xa can querucusaj ri ruk'a' riche (rixin) chi nuben jun samaj\f + \fr 4:28 \ft 1 Ts. 4.11.\f* utz riche (rixin) chi queri' nicowin chuka' yeruto' ri nic'atzin quito'ic.\f + \fr 4:28 \ft Ro. 12.13.\f* \p \v 29 Ma tibila' ta itzel tak tzij. Xa can xu (xe) wi c'a ri utz\f + \fr 4:29 \ft Mt. 12.34-37; Col. 4.6.\f* ri tibij, ch'abel ri nic'atzin riche (rixin) chi ri ye'ac'axan iwuche (iwixin) yeq'uiy chupan ri quic'aslen riq'ui ri Dios, riche (rixin) chi queri' can c'o utzil nuc'om pe chique. \v 30 Y ma tiya' ta pa bis\f + \fr 4:30 \ft Gn. 6.3, 6; Is. 63.10.\f* ri Lok'olaj Espíritu riche (rixin) ri Dios. Riya' c'o chic pa tak kánima, y yari' retal chi can xkojcolotej wi el chuwech ri mac tek xtapon ri ruk'ijul. \p \v 31 Tiq'uis ronojel ri nijaro pa tak iwánima. Ma itzel ta tina' chare jun chic. Ma tic'oje' ta ri oyowal\f + \fr 4:31 \ft Col. 3.19.\f* pa tak iwánima, ni ma que'ibanala' ta ri xa ma ruc'amon ta ruma ri iwoyowal. Ma tirek ta ichi' tek yixch'o. Tiq'uis chuka' el pa tak iwánima ri raybel chi niben etzelal chique nic'aj chic. \v 32 Xa can utz ina'oj tibanala' chi'iwachibil iwi'. Tijoyowaj iwech chi'iwachibil iwi', ticuyula' iwi',\f + \fr 4:32 \ft Mt. 6.14; Col. 3.12, 13.\f* can achi'el xuben ri Dios chi xucuy ri kamac riyoj ruma chi xa jun chic kabanon riq'ui ri Cristo. \c 5 \s1 Ri utz chi niquiben ri ye ralc'ual chic ri Dios \p \v 1 Ruma c'a chi yix ralc'ual chic ri Dios y sibilaj chuka' yixrajo', can tibana' c'a achi'el ri nuben Riya'. \v 2 Can que'iwajo' c'a quinojel,\f + \fr 5:2 \ft Jn. 13.34.\f* achi'el chuka' xojrajo' ri Cristo; Riya' ma xupokonaj ta c'a xuya' ri' pa camic kuma riyoj, riche (rixin) chi xutzuj (xusuj) ri' achi'el jun ofrenda ri jubul ruxla' chuwech ri Dios, achi'el xban chique ri chicop\f + \fr 5:2 \ft Gn. 8.20; Lv. 1.9.\f* ri xecamisex y xeporox chuwech ri Dios. \p \v 3 Y riyix can yix riche (rixin) chic ri Cristo, rumari' ma tiben ta ri xa iraybel ka riyix. Ri winek ri xa ma quic'ulaj ta qui' ma tiquicanoj ta qui' riche (rixin) chi yemacun.\f + \fr 5:3 \ft Col. 3.5.\f* Ni ma tic'uaj ta jun c'aslen tz'il. Ma tirayij ta apo ri c'o riq'ui jun chic, ruma ronojel re' ma ruc'amon ta ni xa ta riche (rixin) chi ye'itzijoj riyix, ruma can yix lok'olaj tak ralc'ual chic ri Dios. \v 4 Ma tibila' ta c'a ch'abel ri sibilaj q'uixbel. Ma tibila' ta nacanek tak tzij. Ma tibila' ta tzij ri majun rejkalen. Ma tiben ta queri' ruma ma ruc'amon ta.\f + \fr 5:4 \ft Ro. 1.28.\f* Ri ruc'amon chi niben riyix ya ri tiya' matioxinic chare ri Dios. \v 5 Y riyix iwetaman chic ronojel re', chi majun achi y majun ixok ri xa ma quic'ulaj ta qui' y niquicanola' qui' riche (rixin) chi yemacun, ni majun chique ri yebano etzelal ri xtoc ta quiche (quixin) ri rajawaren\f + \fr 5:5 \ft Ap. 22.15.\f* ri Dios. Y queri' chuka' ri chak benak cánima chi niquirayij ri cosas ri c'o riq'ui jun chic, majun quiherencia pa rajawaren ri Dios y ri Cristo, ruma ri yebano queri' xa yetajin chubanic achi'el ri yeya'o quik'ij dios ri xa ye banon cuma winek. \v 6 Man c'a quixk'olotej\f + \fr 5:6 \ft Jer. 29.8; Mt. 24.4.\f* ta pa quik'a' ri winek ri niquibij tzij ri xa majun rejkalen. Ruma quinojel ri yebano ri mac re xenbij ka, can kitzij na wi chi xtika ri royowal ri Dios pa quiwi' ruma ma niquinimaj ta rutzij ri Dios. \v 7 Rumari' riyix ma quixoc ta cachibil, ma tiben ta achi'el niquiben riye'. \p \v 8 Ruma tek rubanon ca, ri ic'aslen c'o pa k'eku'm. Yac'a re wacami yixc'o chic pa sakil ruma ri Ajaf. Rumari' tic'uaj c'a ri c'aslen riche (rixin) sakil.\f + \fr 5:8 \ft Is. 9.2; Jn. 8.12; 1 Jn. 2.9.\f* \v 9 Ruma ri samaj riche (rixin) ri Lok'olaj Espíritu\f + \fr 5:9 \ft Ga. 5.22.\f* can nuben c'a chiwe riyix chi niben ri utz, ri choj y nitzekelbej ri kitzij. \v 10 Y can titija' c'a ik'ij chiretamaxic chi niben ri nika chuwech ri Ajaf.\f + \fr 5:10 \ft Ro. 12.2; Fil. 1.10.\f* \v 11 Man c'a tiben ta riyix achi'el niquiben ri ye riche (rixin) ri k'eku'm,\f + \fr 5:11 \ft Lv. 19.17; 1 Co. 5.9.\f* ruma wi xa queri' niben majun utz nuc'om pe chiwe. Pa ruq'uexel chi yixoc cachibil ri yebano queri', xa que'ik'ila', tibij chique chi riye' xa ma utz ta ri yetajin chubanic. \v 12 Ruma ri mac ri yequibanala' riye' pan ewel, astape' xaxu (xaxe wi) chi nitzijox, ri' sibilaj q'uixbel.\f + \fr 5:12 \ft Ro. 1.26.\f* \v 13 Y yac'a tek nik'alajsex\f + \fr 5:13 \ft He. 4.13.\f* chiquiwech ruma ri sakil ri itzel ri yetajin chubanic, c'a yac'ari' tek nik'ax chiquiwech chi can ma utz ta ri quibanon, ruma ri sakil nusakirisaj c'a ri quic'aslen. \v 14 Rumari' c'o jun tzij ri nubij: \q1 Cac'astej c'a riyit ri xa achapon waran, \q1 catel c'a pe chiquicojol ri ye achi'el caminaki'.\f + \fr 5:14 \ft Jn. 5.25.\f* \q1 Ma cac'oje' ta chic pa k'eku'm, y ri Cristo can xtusakirisaj wi ri ac'aslen.\f + \fr 5:14 \ft Is. 60.1.\f* \m Queri' nubij ri tzij ri'. \p \v 15 Rumac'ari', can titija' c'a ik'ij chi jabel ruc'uaxic tibana' chare ri ic'aslen. Man c'a tiben ta achi'el niquiben ri winek ri xa majun quina'oj. Riyix tibana' achi'el ri can c'o quina'oj.\f + \fr 5:15 \ft Col. 4.5.\f* \v 16 Can utz rucusaxic tibana' chare ri tiempo, ruma re k'ij re yojc'o wi xa can itzel wi. \v 17 Rumari' ma tiben ta achi'el ri niquiben ri nacanek tak winek. Xa can nic'atzin chi tik'ax chiwech achique ri ruraybel\f + \fr 5:17 \ft Ro. 12.2.\f* ri Ajaf. \v 18 Man c'a quixk'aber ta,\f + \fr 5:18 \ft Ro. 13.13.\f* ruma ri k'abaric xa ruyon itzel nuc'om pe chiwe. Pa ruq'uexel chi que ta ri', xa tiya' k'ij chare ri Lok'olaj Espíritu chi nunojsaj ri iwánima. \v 19 Y tipixabala' iwi' riq'ui ri ch'abel ri nubij ri salmos,\f + \fr 5:19 \ft Col. 3.16; Stg. 5.13.\f* ri himnos y nic'aj chic bix ri ye'alex pa tak iwánima ruma ri Lok'olaj Espíritu. Can quixbixan c'a riq'ui ronojel iwánima y tiya' ruk'ij ri Ajaf. \v 20 Man c'a quixtane' ta chi nimatioxij\f + \fr 5:20 \ft Sal. 34.1.\f* ronojel pa rubi' ri Kajaf Jesucristo chare ri Dios Tata'ixel. \s1 Tinimaj titakej iwi' chi'iwonojel \p \v 21 Tinimaj titakej c'a iwi' chi'iwonojel, can achi'el ninimaj ri Dios. \p \v 22 Riyix ixoki' ri c'o iwachijlal, can ruc'amon wi chi que'inimaj que'itakej ri iwachijlal,\f + \fr 5:22 \ft Gn. 3.16; Col. 3.18.\f* ruma iwetaman chi ri Ajaf yari' ri nika chuwech chi niben. \v 23 Ruma ye ri iwachijlal ri ye jolomaj (wi'aj) ri yec'o pan iwi', can achi'el rubanon ri Cristo\f + \fr 5:23 \ft 1 Co. 11.3; Ef. 1.22, 23.\f* chi ya Riya' ri jolomaj (wi'aj) ri c'o pa kawi' konojel riyoj ri kaniman chic Riya' ri nibix iglesia chake. Ya c'a Riya' ri Kacolonel riyoj ri can yoj achi'el ruch'acul. \v 24 Riyoj c'a ri iglesia can nikanimaj nikatakej ri Cristo. Y quec'ari' ruc'amon chi niben riyix ixoki' ri c'o iwachijlal, can que'inimaj que'itakej ri iwachijlal riq'ui ronojel ri ye'ibanala'. \p \v 25 Y riyix achi'a' can ruc'amon wi c'a chi ye'iwajo'\f + \fr 5:25 \ft Col. 3.19.\f* ri iwixjaylal, achi'el ri Cristo xojrajo' riyoj ri nibix iglesia chake y ma xupokonaj ta xuya' ri' pa camic kuma riyoj. \v 26 Queri' xuben ri Cristo riche (rixin) chi xoj-oc lok'olaj tak winek. Riya' can xuben wi c'a ch'ajch'oj chake,\f + \fr 5:26 \ft Jn. 15.3; Tit. 3.5; He. 10.22.\f* xuben ch'ajch'oj chare ri kac'aslen riq'ui ri ruch'abel y riq'ui ya'. \v 27 Queri' xuben ruma can ruraybel wi c'a chi riyoj ri yoj iglesia can c'o c'a kak'ij kac'ojlen y can yoj ch'ajch'oj tek xkojruc'ul.\f + \fr 5:27 \ft 2 Co. 11.2.\f* Y ma nrajo' ta chi c'o ta jun tz'il pa tak kac'aslen. Xa nrajo' chi can yoj lok'olaj tak ralc'ual, achi'el jun tziek ri ch'ajch'oj chic; banon chic ruchojmil, y ma k'ochok'ek ta. \v 28 Y can achi'el c'a ri ajowabel ri nuc'ut ri Cristo, queri' chuka' nic'atzin chi niben riyix achi'a' quiq'ui ri iwixjaylal. Can que'iwajo' c'a, achi'el niwajo' ka ri ich'acul. Ruma jun achi ri nrajo' rixjayil, can ntel c'a chi tzij chi nrajo' ka ri' riya'. \v 29 Ruma majun winek ri nretzelaj ta ka ri'. Konojel xa jabel nikatzuk y nikilij ri kach'acul. Y queri' c'a tibana' quiq'ui ri iwixjaylal. Achi'el nuben ri Cristo kiq'ui riyoj ri kaniman Riya' ri nibix iglesia chake. \v 30 Ruma riyoj can yoj ruk'a' raken\f + \fr 5:30 \ft Ro. 12.5; 1 Co. 6.15.\f* ri ruch'acul y can yoj achi'el rutiojil y rubakil. \v 31 Y que c'a chuka' ri' ri achi riq'ui ri rixjayil. Achi'el ri nubij chupan ri ruch'abel ri Dios ri tz'ibatal ca: Rumari' ri achi ma xtic'oje' ta chic quiq'ui rute' rutata', xa xtiquic'uaj qui' riq'ui ri rixjayil. Y chi ye ca'i', xa jun c'a xtiquiben.\f + \fr 5:31 \ft Gn. 2.24.\f* Queri' ri tz'ibatal ca. \v 32 Yac'a ri yitajin chubixic chiwe sibilaj nim ruk'ij, y xa ma k'alajsan ta pe ojer ca. Yac'a wacami riyin nbij re' chiwe. Y re' can chrij wi ri Cristo y chikij riyoj ri kaniman chic ri nibix iglesia chake nich'o wi. \v 33 Y nbij chic c'a jun bey chiwe chi'ijujunal chi tiwajo' ri iwixjayil,\f + \fr 5:33 \ft Col. 3.19.\f* can achi'el ri niwajo' ka iwi' riyix. Y ri ixok tubana' chare ri rachijil chi can c'o wi ruk'ij.\f + \fr 5:33 \ft 1 P. 3.6.\f* \c 6 \p \v 1 Y riyix ac'ala',\f + \fr 6:1 \ft Pr. 23.22.\f* tinimaj c'a quitzij ri ite' itata', riche (rixin) chi queri', ninimaj chuka' rutzij ri Ajaf. Ruma queri' utz chi niben. \v 2 Achi'el ri nubij chupan ri ruch'abel ri Dios, chi taya' quik'ij ri ate' atata'. Y yare' ri nabey pixa' ri nubij chi c'o utz ri xtikac'ul, wi nikaben ri nubij. \v 3 Ri pixa' ri' nubij: Taya' quik'ij ri ate' atata',\f + \fr 6:3 \ft Ex. 20.12; Dt. 5.16; 27.16; Mt. 15.4.\f* riche (rixin) chi utz yac'oje' y q'uiy juna' xcac'ase' el chuwech re ruwach'ulef. \p \v 4 Y riyix te'ej tata'aj,\f + \fr 6:4 \ft Col. 3.21.\f* ma tik'ax ta ruwi' ri niben chique ri iwalc'ual. Ma utz ta c'a ri niben wi nik'ax ruwi' niben chique y rumari' ri iwalc'ual nipe coyowal chiwe. Xa can que'iq'uiytisaj c'a riq'ui ri nubij ri ruch'abel ri Ajaf, y tek nic'atzin tiya' jun ti quixc'a'y. \p \v 5 Y riyix mozos,\f + \fr 6:5 \ft Col. 3.22.\f* tinimaj quitzij ri ipatrón. Riq'ui ronojel iwánima tibana' ri samaj ri nicajo' chi niben y riq'ui xibinri'il, achi'el xa ta can rusamaj ri Cristo ri niben. \v 6 Ma tiben ta chi xaxu (xaxe wi) tek yec'o apo ri ipatrón iwuq'ui tek yixsamej jabel, riche (rixin) chi niwajo' yixtz'etetej chi can yix utzilaj tak mozos. Riyix yix rusamajel ri Cristo, y rumari' nic'atzin chi riq'ui ronojel iwánima tibana' rusamaj ri ipatrón, ruma yari' ri ruraybel ri Dios. \v 7 Can riq'ui c'a ronojel iwánima tibana' rusamaj ri ipatrón. Achi'el xa ta can ya ri rusamaj\f + \fr 6:7 \ft Col. 3.23, 24.\f* ri Ajaf Jesucristo ri niben y ma tich'ob ta chi xa riche (rixin) ri ipatrón ri niben. \v 8 Riyix can iwetaman c'a chi ri Ajaf xtuya' rajel ruq'uexel\f + \fr 6:8 \ft Ro. 2.6; 2 Co. 5.10.\f* chiwe chi'ijujunal ronojel ri utz ri niben. Y majun rubanon, wi yix ximil o ma yix ximil ta pa samaj riq'ui jun patrón; xaxu (xaxe wi) tibana' ri utz y xtic'ul jun utzilaj rajel ruq'uexel. \p \v 9 Y queri' chuka' riyix patrón,\f + \fr 6:9 \ft Col. 4.1.\f* ya ri utz ri tibana' quiq'ui ri imozos y majun etzelal tibila' o tibanala' chique riche (rixin) chi ye'ixibij.\f + \fr 6:9 \ft Lv. 25.43.\f* Ma timestaj ta chi c'o jun Iwajaf chila' chicaj, y Riya' can Cajaf wi riye' chuka'. Y Riya' junan nuben chique quinojel,\f + \fr 6:9 \ft 1 P. 1.17.\f* chi patrón y chi mozos. \s1 Ri tobel kiche (kixin) ri ruya'on ri Dios \p \v 10 Y ri ruq'uisbel c'a ri nbij el chiwe wach'alal, chi can tic'oje' iwuchuk'a'\f + \fr 6:10 \ft 2 Ti. 2.1.\f* riq'ui ri Ajaf, ruma riq'ui Riya' can nim wi c'a ri uchuk'a' c'o. \v 11 Can tiwika' c'a iwi' achi'el nuben jun soldado. Riya' can c'o ch'ich' ri yerucusaj riche (rixin) chi nuto' ri' chuwech ri ruc'ulel. Y riyix chuka', can ticusaj c'a ronojel ri ruya'on ri Dios chiwe riche (rixin) chi nito' iwi'\f + \fr 6:11 \ft Ro. 13.12; 2 Co. 6.7.\f* chuwech ri itzel winek. Queri' tibana' riche (rixin) chi ma yixtzak ta pa ruk'a', ruma riya' can c'o wi runa'oj chubanic. \v 12 Queri' nbij chiwe ruma ma quiq'ui ta c'a winek nikaben wi ch'a'oj, riyoj can quiq'ui c'a cajawalul ri itzel tak espíritu,\f + \fr 6:12 \ft Ro. 8.38.\f* quiq'ui espíritu ri c'o uchuk'a' pa quik'a', quiq'ui ri espíritu ri ye riche (rixin) ri k'eku'm ri uc'uayon quiche (quixin) ri winek ri xa riq'ui re ruwach'ulef quicukuban wi quic'u'x, y quiq'ui chuka' itzel tak espíritu ri yec'o pa cak'ik' ri nikaben wi ch'a'oj. \v 13 Rumac'ari' nbij chiwe chi ticusaj ronojel ri ruya'on ri Dios chiwe riche (rixin) chi nitobej iwi' riche (rixin) chi queri' can yixcowin c'a nicoch' tek c'o k'ij nik'axaj ri ruc'ayewal. Y astape' q'uiy c'a pokonal ri nik'axaj, ma yixtzak ta pa ruk'a', xa cof yixpa'e' ca. \v 14 Rumac'ari' cof c'a quixpa'e', tibatz'a' jabel ri ipan riq'ui ri kitzij. Achi'el nuben jun soldado, riya' nubetz' rupan riq'ui jun ch'ich' achi'el cincho riche (rixin) chi nibe pa ch'a'oj. Y nucusaj chuka' jun rutziak can ch'ich' riche (rixin) chi nuto' ri' chuwech ri ruc'ulel. Y riyix riche (rixin) chi nito' iwi', ya c'a ri c'aslen choj ri tic'uaj.\f + \fr 6:14 \ft Is. 11.5; 59.17.\f* \v 15 Jun soldado jabel chuka' nuchojmij el ri ruxajab riche (rixin) chi nuto' ri raken tek nibe pa ch'a'oj. Que c'a chuka' ri' riyix, can ya c'a ri lok'olaj ch'abel ri niya'o uxlanibel c'u'x\f + \fr 6:15 \ft Is. 52.7.\f* ri ticusaj el riche (rixin) chi nitobej iwi'. \v 16 Jun soldado nuc'uaj chuka' jun perepic ch'ich' ri achoj chrij nuto' wi ri' chiquiwech ri ch'ab (flecha) ri c'o el k'ak' chutza'n. Y riyix riche (rixin) chi nik'et ri itzel winek tek can nutij ruk'ij chiwij riche (rixin) chi nrajo' yixmacun, nic'atzin chi can ticukuba' ic'u'x riq'ui ri Dios ruma ri icukbel c'u'x can achi'el ri perepic ch'ich' ri nucusaj ri soldado. \v 17 Riya' nucusaj chuka' jun ch'ich' pa rujolon (ruwi') riche (rixin) chi nuto' ri' chuwech ri ruc'ulel, y quec'ari' rucusaxic tibana' chare ri colotajic. Y ticusaj chuka' ri espada\f + \fr 6:17 \ft He. 4.12; Ap. 1.16.\f* ri nuya' ri Lok'olaj Espíritu pan ik'a' y ri' ya ri ruch'abel ri Dios. \v 18 Y ma quixtane' ta chi niben orar,\f + \fr 6:18 \ft Fil. 1.4.\f* can riq'ui ronojel iwánima tic'utuj rutzil ri Dios, y tek niben orar can ya ta ri Lok'olaj Espíritu nito'o iwuche (iwixin). Y man c'a timalij ta ri oración, xa can ronojel k'ij tic'utuj rutzil ri Dios pa quiwi' quinojel ri lok'olaj tak kach'alal. \v 19 Y can tibana' chuka' orar pa nuwi' riyin, riche (rixin) chi ri Dios xtuya' ch'abel pa nuchi' y man ta nxibij wi' riche (rixin) chi ntzijoj\f + \fr 6:19 \ft Col. 4.3, 4.\f* ri lok'olaj ch'abel ri niya'o colotajic, ch'abel ri ma k'alajsan ta pe ojer ca, yac'a re wacami can k'alajsan chic chkawech ruma ri Dios. \v 20 Can yin jun c'a samajel riche (rixin) chi ntzijoj ri lok'olaj ch'abel ri niya'o colotajic, y rumari' tek yin ximil pa cárcel.\f + \fr 6:20 \ft Hch. 28.20.\f* Tic'utuj c'a chare ri Dios pa nuwi' riche (rixin) chi man ta nxibij wi'\f + \fr 6:20 \ft 1 Ts. 2.2.\f* ntzijoj ri ch'abel ri', can achi'el ri ruc'amon chi ntzijoj. \s1 Ri ruq'uisbel tak ch'abel chare re wuj re' \p \v 21 Y riche (rixin) chi niwetamaj chuka' riyix ri achique nbanon, ntek c'a el ri kach'alal Tíquico iwuq'ui. Riya' jun kach'alal ri sibilaj nwajo' y can ma nitane' ta chi nuben ri rusamaj ri Ajaf. Riya' xtiberubij c'a ronojel chiwe ri achique nbanon wawe'. \v 22 Rumari' ntek c'a el, riche (rixin) chi niwetamaj achique kabanon riyoj wawe', y riche (rixin) chuka' chi xtucukuba' más ic'u'x. \p \v 23 Ya ta c'a ri uxlanibel c'u'x ri nuya' ri Katata' Dios y ri Kajaf Jesucristo ri xtic'oje' pa tak iwánima chi'iwonojel riyix kach'alal; xtiban ta c'a chiwe ruma ri Dios y ri Jesucristo chi xtic'oje' ta c'a jun icukbel c'u'x pero jun cukbel c'u'x rachibilan ri ajowabel. \v 24 Y ri rutzil ri Dios xtic'oje' ta c'a iwuq'ui chi'iwonojel riyix, ri can riq'ui ronojel ic'u'x niwajo' ri Kajaf Jesucristo. Amén.