\id 2CO - Kakchiqel, Western [ckw] NT (Guatemala) -2011 bd. \h 2 CORINTIOS \toc1 Ri ruca'n wuj ri xutz'ibaj ri apóstol San Pablo chique ri kach'alal ri yec'o pa Corinto \toc2 2 Corintios \toc3 2 Co \mt1 Ri ruca'n wuj ri xutz'ibaj ri apóstol San Pablo chique ri kach'alal ri yec'o pa Corinto \ip Yare' ri ruca'n wuj ri xutek ri apóstol San Pablo chique ri quiniman chic ri Dios ri yec'o pa tinamit Corinto. Tek xutz'ibaj re wuj chique, ri Pablo y ri kach'alal aj Corinto c'o jun ruc'ayewal ri oconek chiquicojol. Ruma yec'o jojun chique riye' ri itzel yetzijon chrij ri Pablo. Pero ri Pablo xutz'ibaj re wuj re' riche (rixin) chi niq'uis ta el ri ruc'ayewal ri' y nic'oje' ta chic jun bey ri quicoten chiquicojol. \io1 Chupan ri tanaj 1 y napon c'a pa mocaj 1 chare ri tanaj 7, ri Pablo nubij chique chi riya' can rusamajel wi ri Dios y ma junan ta oc quiq'ui ri xa quipo'on anej qui' chi ye apóstoles. \io1 Chupan ri tanaj 7 mocaj 2 y napon c'a pa mocaj 16, ri Pablo nimatioxin chare ri Dios, ruma chi ri kach'alal aj Corinto xtzolin chic pe quic'u'x riq'ui ri Dios y rumari' wacami c'o quicoten chiquicojol. Y ruma ri quicoten ri' ri Pablo nubij chique chupan ri tanaj 8 y 9 chi wacami riye' xa utz chi yequito' ri kach'alal ri nic'atzin quito'ic ri yec'o pa tinamit Jerusalem (Ro. 15.26). \io1 Y chupan ri tanaj 10 napon c'a pa mocaj 10 chare ri tanaj 13, ri Pablo nubij chic jun bey chique ri aj Corinto chi riya' can jun rusamajel wi ri Dios. \c 1 \s1 Ri San Pablo nutek el rutzil quiwech ri kach'alal \p \v 1 Riyin ri Pablo, yin jun ru'apóstol ri Jesucristo ruma queri' ri xrajo' ri Dios. Riyin can wachibil c'a ri kach'alal Timoteo tek ntz'ibaj el re wuj re' chiwe riyix kach'alal ri yix iglesia riche (rixin) ri Dios ri yixc'o pa tinamit Corinto. Pero re wuj re' ma xaxu (xaxe) ta wi c'a iwuche (iwixin) riyix, xa can quiche (quixin) chuka' quinojel ri lok'olaj tak kach'alal ri yec'o pa nic'aj chic tinamit ri chiri' pa rucuenta ri Acaya. \v 2 Y ya ta c'a ri utzil y ri uxlanibel c'u'x ri nuya' ri Katata' Dios y ri Ajaf Jesucristo ri xtic'oje' pa tak iwánima chi'iwonojel. \s1 Ri Pablo nubij chi q'uiy tijoj pokonal nuk'axaj \p \v 3 Tikaya' c'a ruk'ij ri Dios, ri Rutata' ri Kajaf Jesucristo. Riya' jun Tata'aj ri can nujoyowaj wi\f + \fr 1:3 \ft Ex. 34.6; Mi. 7.18.\f* quiwech ri ye ralc'ual, y chuka' can jun Dios ri can nucukuba' quic'u'x ri ye riche (rixin) chic Riya'. \v 4 Y ya c'a Riya' ri nicukuban kac'u'x\f + \fr 1:4 \ft 2 Ts. 2.16, 17.\f* tek yojc'o pa tak tijoj pokonal, riche (rixin) chi tek riyoj yekatz'et chi yec'o kach'alal ri yec'o pa tak tijoj pokonal, can yojcowin c'a yekato'. Can yojcowin wi c'a nikacukuba' quic'u'x, achi'el rubanon ri Dios kiq'ui riyoj. \v 5 Can sibilaj wi c'a tijoj pokonal ri nikak'axaj riyoj, xa can achi'el wi ri tijoj pokonal ri xuk'axaj ri Cristo.\f + \fr 1:5 \ft Ro. 8.17; Col. 1.24.\f* Pero ri Cristo xa can sibilaj chuka' nucukuba' kac'u'x chupan ri tijoj pokonal ri nikak'axaj. \v 6 Y yac'a tek riyoj nikak'axaj tijoj pokonal\f + \fr 1:6 \ft 2 Co. 4.15.\f* pa rusamaj ri Cristo, ri' xa can riche (rixin) chi nucukuba' ic'u'x riyix y yixcolotej. Y tek riyoj nicukubex kac'u'x ruma ri Dios, xa can riche (rixin) chuka' chi nucukuba' ic'u'x riyix y yixcolotej. Y ri' nuben chiwe riyix chi nicoch' nik'axaj tijoj pokonal ri achi'el yojtajin chuk'axaxic riyoj. \v 7 Riyoj cukul kac'u'x chi riyix ma xtiya' ta ca ri Dios. Ruma ketaman chi yix kachibil chupan ri tijoj pokonal ri nikak'axaj ruma ri rusamaj ri Cristo, rumari' chi yix kachibil chuka' tek nicukubex kac'u'x riyoj. \p \v 8 Ruma riyix wach'alal, xa can nikajo' chi niwetamaj achique chi tijoj pokonal ri xkak'axaj riyoj tek xojc'oje' chila' pa rucuenta ri Asia. Ri kachuk'a' ri c'o, ma nicowin ta chic nucoch' ri tijoj pokonal ri xquiben ri winek chake. Can xkach'ob c'a chi ma xkojc'ase' ta chic, xaxu (xaxe wi) chic c'a ri kacamic koyoben. \v 9 Can xkach'ob c'a chi ma yojcolotej ta chic chuwech ri camic, pero re' xkac'ulwachij riche (rixin) chi ma nikacukuba' ta kac'u'x riq'ui ri xa kachuk'a' ka riyoj. Xa riche (rixin) chi nikacukuba' kac'u'x\f + \fr 1:9 \ft Jer. 17.5, 7.\f* riq'ui ri Dios, chi Riya' can c'o ruchuk'a', can yeruc'asoj wi c'a ri caminaki'.\f + \fr 1:9 \ft Ro. 4.17, 24; He. 11.9.\f* \v 10 Ya c'a ri Dios ri xojcolo pe chuwech ri camic ri', y re wacami can ntajin c'a chuka' yojrucol. Pero chuka' can kacukuban c'a kac'u'x riq'ui chi re chkawech apo can xkojrucol wi c'a chuwech jun camic\f + \fr 1:10 \ft 1 S. 17.37; Job 5.17-22.\f* ri sibilaj chi na pokon achi'el ri xojrucol yan wi pe jun bey. \v 11 Y can kojito' chuka' riyix riq'ui ri oración,\f + \fr 1:11 \ft Fil. 1.19; Flm. 22.\f* riche (rixin) chi queri' can ye q'uiy c'a chuka' ri yematioxin\f + \fr 1:11 \ft 2 Co. 4.15.\f* chare ri Dios kuma riyoj, tek niquitz'et ri utzil ri nuben ri Dios chake riyoj ruma ri oraciones ri yeban pa kawi'. \s1 C'o ruma tek ri Pablo ma benak ta chic pa Corinto \p \v 12 Sibilaj yojquicot riyoj wacami, ruma nikana' pa kánima chi ronojel ri yekabanala' can ch'ajch'oj y can choj wi chuwech ri Dios.\f + \fr 1:12 \ft 2 Co. 2.17.\f* Y ma kana'oj ta c'a riyoj ri nikacusaj.\f + \fr 1:12 \ft 1 Co. 2.4.\f* Ri nikacusaj c'a riyoj ya ri utzil ri kac'ulun chare ri Dios. Can que wi c'a ri' ri kac'aslen ri kac'utun chiquiwech ri winek ri yec'o chuwech re ruwach'ulef, yac'a riyix kach'alal más itz'eton. Chuka' iwetaman achique rubanic ri c'aslen ri kac'uan. \v 13 Rumari' ri ch'abel ri ntz'ibaj el chiwe, majun wi ta chic ri nubij, xa can achi'el nik'ax chiwech tek nisiq'uij, can que wi c'a ri' ri nrajo' nubij. Y riyin nrayij chiwe riyix chi can ta nik'ax chiwech jabel. \v 14 Y yec'o c'a chiwe riyix ri xk'ax yan juba' chiquiwech chi chupan ri k'ij tek xtipe ri Ajaf Jesús chikac'amaric, xquixquicot riyix kuma riyoj,\f + \fr 1:14 \ft 2 Co. 5.12.\f* can achi'el chuka' xkojquicot\f + \fr 1:14 \ft Fil. 2.16; 4.1.\f* riyoj iwuma riyix. \p \v 15 Riyin cukul nuc'u'x chi can xquixquicot na wi kuma riyoj. Xa rumac'ari' tek riyin xinwajo' c'a chi xik'ax ta c'a iwuq'ui\f + \fr 1:15 \ft 1 Co. 4.19.\f* riyix nabey, riche (rixin) chi tek yitzolin pe, can yik'ax chic c'a jun bey iwuq'ui, riche (rixin) chi camul ta c'a nic'ul ri utzil. \v 16 Can nch'obon wi c'a chi yik'ax iwuq'ui riyix chiri' pa Corinto tek xquibe pa Macedonia,\f + \fr 1:16 \ft 1 Co. 16.5.\f* y tek yitzolin pe pa Macedonia, chiri' chic iwuq'ui riyix yibec'oje' wi, y yix ta c'a riyix ri yixya'o el chuwe ri rajawaxic chuwe chupan ri nubey riche (rixin) chi yibe pa Judea. Pero xa ma que ta ri' xbanatej, xa ma xinapon ta chila' iwuq'ui. \v 17 Tek riyin xinch'ob chi yibe iwuq'ui, ¿la ma xinch'ob ta cami jabel nibij riyix? ¿La xa c'a yin junan na cami quiq'ui ri nic'aj chic winek ri niquibij chi niquiben jun cosa y ri cánima xa ma que ta ri' nubij? Riyin ma yin que ta ri'. \v 18 Achi'el ri Dios tek nubij chi nuben jun cosa can nuben wi. Quec'ari' chuka' riyoj, y Riya' can retaman wi c'a chi ri xkabij chiwe, can kitzij wi y ma xkatz'uc ta tzij. \v 19 Ri kach'alal Silvano, ri kach'alal Timoteo\f + \fr 1:19 \ft Hch. 18.5.\f* y riyin ri yojtzijon ri Jesucristo ri Ruc'ajol ri Dios\f + \fr 1:19 \ft Mr. 1.1; Lc. 1.35.\f* chiwe, riyoj can kitzij wi ri nikabij chiwe y ma nikajalala' ta ri katzij. Ruma riq'ui ri Jesucristo xa can xu (xe) wi c'a ri kitzij c'o. Tek Riya' nubij jun cosa chi kitzij, can kitzij wi y tek nubij chi majun, can majun wi c'a ri'. \v 20 Ruma can ronojel c'a ri rutzujun (rusujun) ri Dios, can riq'ui c'a ri Cristo nikil wi, y rumari' riyoj can pa rubi' c'a ri Jesucristo nikabij wi amén. Riyoj queri' nikabij tek nikaya' ruk'ij ruc'ojlen ri Dios. \v 21 Ya ri Dios ri banayon chake chi cukul kac'u'x riq'ui ri Cristo, y ya chuka' Riya' ri xojcha'o riche (rixin) chi nikaben ri rusamaj. Queri' ri rubanon iwuq'ui riyix y queri' chuka' ri rubanon kiq'ui riyoj. \v 22 Chuka' ri Dios can ruya'on wi c'a ketal, ruya'on ri Lok'olaj Espíritu\f + \fr 1:22 \ft 1 Jn. 2.20, 27.\f* ri pa tak kánima, retal\f + \fr 1:22 \ft Ef. 1.13; 4.30; 2 Ti. 2.19.\f* chi can kitzij chi niyatej\f + \fr 1:22 \ft Ef. 1.14.\f* na chake ri rutzujun (rusujun) ca. \p \v 23 Riyin can chuwech wi c'a ri Dios nbij chiwe achique ri c'o pa wánima, y achique ruma ma yin aponak ta iwuq'ui. Xa ruma chi sibilaj njoyowaj iwech y ruma chuka' chi ma nwajo' ta yibechapon chiwe,\f + \fr 1:23 \ft 1 Co. 4.21.\f* rumari' tek ma jane quinapon chic jun bey chila' pa Corinto iwuq'ui riyix. \v 24 Yac'a riyix man xa tich'ob chi riyin y ri ye wachibil nikaben mandar chiwe achique ri utz chi ninimaj. Ma que ta ri'. Ruma riyix can cof chic yixc'o chupan ri icukbel c'u'x riq'ui ri Cristo.\f + \fr 1:24 \ft 1 Co. 15.1.\f* Ri nikaben riyoj xaxu (xaxe wi) c'a nikajo' yixkato', riche (rixin) chi c'o ta más quicoten pa tak iwánima. \c 2 \p \v 1 Y ruma chi can ya wi c'a ri quicoten nwajo' chi nic'oje' iwuq'ui,\f + \fr 2:1 \ft 2 Co. 12.20.\f* rumari' can xinbij wi c'a pa wánima chi majun bey chic xquibe ta chila' iwuq'ui wi xa bis nbenya' pa tak iwánima. \v 2 Ruma wi yinapon riq'ui ch'abel ri xa nuya' bis\f + \fr 2:2 \ft 2 Co. 7.8.\f* pa tak iwánima, ¿achique ta cami c'a ri xqueya'o quicoten pa wánima riyin? Ri' xa can xu (xe) wi c'a riyix. Pero wi xa pa bis yixinya' wi riyix, can ma yixcowin ta c'a niya' quicoten pa wánima riyin. \v 3 Y can quec'ari' chuka' nubij chupan ri xintz'ibaj yan el chiwe nabey, riche (rixin) chi tek riyin xquinapon iwuq'ui, man ta xquixinya' chic pa bis, xa can ta xtiwil ri quicoten quiq'ui ri kach'alal ri can ruc'amon chi niquiya' quicoten pa wánima. Y can cukul nuc'u'x\f + \fr 2:3 \ft Ga. 5.10.\f* chi tek riyin yiquicot, chi'iwonojel chuka' riyix xquixquicot wuq'ui. \v 4 Ri xintek c'a rubixic chiwe, can riq'ui c'a ok'ej xinben el. Can riq'ui c'a k'axomal y pokonal, ruma sibilaj yixinch'ob ruma ri ic'ulwachin. Ri xintek c'a el rubixic chiwe ma riche (rixin) ta c'a chi yixinya' pa bis\f + \fr 2:4 \ft 2 Co. 7.8, 9.\f* riyix, ma que ta ri', xa riche (rixin) chi riyix niwetamaj y titz'eta' chi riyin can sibilaj c'a yixinwajo'. \s1 Ri Pablo nubij chi xucuy rumac ri xmacun \p \v 5 Y ri jun ri xiya'o pa bis riyin, ma xu (xe) ta c'a riyin ri xiruya' pa bis, xa can queri' chuka' xuben juba' chiwe riyix. Xa juba' yicha' chiwe ruma ma nwajo' ta chi nya' el ruwi' ri xbanatej. \v 6 Chare c'a ri xbano queri' chake, majun chic c'a ch'abel tibij chare, ruma xpixabex\f + \fr 2:6 \ft 1 Ti. 5.20.\f* yan cuma quinojel ri kach'alal. \v 7 Rumari', pa ruq'uexel chi riyix can c'a nibij na más ch'abel chare riche (rixin) chi nipixabaj, xa ticuyu' rumac y ticukuba' ruc'u'x.\f + \fr 2:7 \ft Ga. 6.1.\f* Riyix iwetaman chi wacami yari' ri más utz chi niben riq'ui riche (rixin) chi queri' ri jun ri' ma nicom ta ruma bis. \v 8 Rumari' can nc'utuj wi c'a jun utzil chiwe riyix wach'alal, chi can tic'utu' c'a chuwech ri jun ri' chi riyix can niwajo' wi. \v 9 Xa can ruma c'a chuka' ri' tek riyin xintz'ibaj el ri wuj ri xintek el chiwe, riche (rixin) chi nik'alajin wi can yixniman tzij.\f + \fr 2:9 \ft 2 Co. 7.15; 10.6.\f* Riyin nwajo' c'a nwetamaj wi riyix can ninimaj tzij, chare ronojel ri nbin chic el chiwe. \v 10 Ri can xticuy c'a rumac riyix, riyin chuka' queri' xtinben riq'ui. Ruma chinuwech riyin xa can xcuyutej yan c'a rumac. Y ri rumac ri xincuy riyin, can iwuma c'a riyix tek xincuy rumac. Ri mac ri xincuy riyin, ma xu (xe) ta c'a chinuwech ka riyin, xa can chuwech c'a ri Cristo chuka'. \v 11 Riche (rixin) chi queri' ma tikaya' ta k'ij chare ri Satanás\f + \fr 2:11 \ft 1 Cr. 21.1, 2; Job 1.9, 11, 22; 1 P. 5.8.\f* chi nich'acon ta chikij riyoj. Ruma ketaman ri ruch'obonic chi riya' can nrajo' chi yojka pa ruk'a' y yojruch'ec. \s1 Tek ri Pablo xc'oje' pa Troas can xrajo' c'a xretamaj achique quibanon ri kach'alal aj Corinto \p \v 12 Y yac'a tek riyin xinapon chila' pa tinamit Troas,\f + \fr 2:12 \ft Hch. 16.8; 20.6.\f* can xinapon wi c'a riche (rixin) chi nbentzijoj ri lok'olaj ch'abel ri niya'o colotajic; ch'abel ri can riche (rixin) wi ri Cristo. Y ri chila', ri Ajaf xujek c'a jun puerta chinuwech, ruma can xuya' wi c'a k'ij chuwe riche (rixin) chi xintzijoj ri lok'olaj ch'abel ri niya'o colotajic. \v 13 Pero xa chanin c'a xinya' ca ri tinamit Troas y xipe pa Macedonia. Ruma can nik'axo ri wánima ruma ma xkil ta ki' riq'ui ri Tito\f + \fr 2:13 \ft 2 Co. 8.6, 16, 23; 12.18; Ga. 2.1-3; 2 Ti. 4.10; Tit. 1.4.\f* chila' pa Troas. Y riyin xa can nwajo' yan nwac'axaj chare ri Tito achique ibanon riyix chiri'. Rumari' xenya' c'a ri kach'alal ri yec'o pa tinamit Troas y xipe wawe' pa Macedonia. \s1 Ri xa jun quibanon riq'ui ri Cristo, can yech'acon wi chrij ri itzel \p \v 14 Pero can sibilaj c'a nmatioxij chare ri Dios,\f + \fr 2:14 \ft Ef. 5.20.\f* chi Riya' can nuben c'a chake chi ronojel tiempo yojch'acon ruma xa jun chic kabanon riq'ui ri Cristo Jesús. Y ri Dios can yojrucusaj wi chuka' riche (rixin) chi nikaya' rutzijol pa ronojel lugar, ri rubanon ri Dios kiq'ui. Y ri ch'abel ri' can napon ta c'a rutzijol achi'el ruxla' jun ak'om ri jubul ruxla'. \v 15 Y queri' riyoj chuka' can yojapon c'a chuwech ri Dios achi'el jun ak'om ri jubul ruxla', ruma can c'o ri Cristo kiq'ui. Y can queri' chuka' napon quiq'ui quinojel ri winek; quiq'ui ri xquecolotej y quiq'ui chuka' ri ma xquecolotej ta.\f + \fr 2:15 \ft 1 Co. 1.18; 2 Ts. 2.10.\f* \v 16 Chique c'a ri ma xquecolotej ta, xa achi'el ruxla' jun cosa ri xa nicamisan. Yac'a chique ri yecolotej, jun uxla' riche (rixin) c'aslen,\f + \fr 2:16 \ft 1 P. 2.7, 8.\f* ruma nuya' quic'aslen riche (rixin) xtibe k'ij xtibe sek. Xa yac'a riche (rixin) chi nibiyin rutzijol ri ruch'abel ri Dios ma xabachique ta winek ri nibano ri samaj ri'.\f + \fr 2:16 \ft 2 Co. 3.5, 6.\f* \v 17 Rumari' riyoj riche (rixin) chi nikatzijoj ri ruch'abel ri Dios, nikatzijoj riq'ui jun kánima ch'ajch'oj, y ma nikaben ta achi'el niquiben nic'aj chic, ruma yec'o q'uiy ri xa niquijel rubixic ri ruch'abel ri Dios, ruma nicajo' yech'acon chrij. Yac'a riyoj can yoj rusamajel wi ri Dios ri yojrutek chubanic ri rusamaj, xa jun kabanon riq'ui ri Cristo chubanic ri samaj, y chuka' can chuwech ri Dios tek nikaben ri samaj ri'. \c 3 \s1 Ri Pablo nuk'alajsaj ri c'ac'ac' trato \p \v 1 Ri ch'abel ri xkabij chiwe, ma riche (rixin) ta chi yojtajin chic chubixic chiwe jun bey chi can utz yojic'ul. Ma que ta ri'. Riyoj ma rajawaxic ta chi nikaben achi'el niquiben ri nic'aj chic. Riye' quic'ualon apo wuj ri nubij chupan chi utz ye'ic'ul\f + \fr 3:1 \ft Hch. 18.27; 2 Co. 5.12.\f* y chuka' niquic'utuj chic el jun wuj chiwe riyix ri nubij chi quec'ul cuma ri kach'alal ri yec'o pa nic'aj chic tinamit. Yac'a riyoj ma rajawaxic ta chi queri' nikaben. \v 2 Ruma ri winek niquitz'et chi riyix xjalatej ri ic'aslen ruma ri samaj ri xkaben chicojol.\f + \fr 3:2 \ft 1 Co. 9.2.\f* Niquitz'et ri utzilaj ic'aslen y yari' ri nibin chi utz yojc'ul cuma quinojel. Y ri' pa tak kánima riyoj tz'ibatal wi y ma chuwech ta wuj. \v 3 Can nik'alajin chi yix achi'el jun wuj riche (rixin) ri Cristo ri tz'iban ruwech, ri jachon pa kak'a' riyoj riche (rixin) chi nikataluj rubixic chique ri winek, ri ma tz'iban ta riq'ui tinta. Ruma can riq'ui ri ru-Espíritu ri c'aslic Dios tz'iban wi y ma chuwech ta chuka' tz'alan tak abej\f + \fr 3:3 \ft Ex. 24.12; 2 Co. 3.7.\f* tz'iban wi, abej ri xa majun nuna' ta. Xa can chuwech ri iwánima\f + \fr 3:3 \ft Sal. 40.8; Jer. 31.33.\f* tz'ibatal wi riche (rixin) chi can nina' c'a ri nubij ri Espíritu riche (rixin) ri Dios. \p \v 4 Y riyoj can cukul wi kac'u'x chi can queri', ruma can kacukuban kac'u'x riq'ui ri Dios. Ri Cristo can nuya' wi kachuk'a' chubanic ri samaj.\f + \fr 3:4 \ft Jn. 15.5.\f* \v 5 Kayon riyoj majun yojcowin nikaben, astape' can c'o juba' samaj kabanon, pero majun modo nikabij chi can yoj c'a riyoj yojbano, ruma chi can ya ri Dios nibano chake chi yojcowin\f + \fr 3:5 \ft 1 Co. 15.10.\f* nikaben ri samaj ri'. \v 6 Y ya c'a Riya' ri yojucusan pa rusamaj, y xuben c'a chake chi xoj-oc rusamajel riche (rixin) chi nikak'alajsaj ri c'ac'ac' trato\f + \fr 3:6 \ft Jer. 31.31; Mt. 26.28.\f* chiquiwech ri winek. Y ya c'a chuka' Riya' niya'o chake ri rajawaxic, riche (rixin) chi can yojcowin nikaben ri samaj ri'. Y ma riche (rixin) ta c'a chi nikasamajij ri ojer trato ri tz'iban ca chuwech tz'alan tak abej, ma que ta ri', can riche (rixin) c'a chi nikak'alajsaj ri c'ac'ac' trato ri tz'iban riq'ui ri Espíritu.\f + \fr 3:6 \ft Ro. 7.6.\f* Ruma ri ojer trato ri tz'iban chuwech tz'alan tak abej ma nuya' ta c'aslen, xa nuc'ut chkawech chi nika ri camic pa kawi'\f + \fr 3:6 \ft Ga. 3.10.\f* ruma xa yoj aj maqui'.\f + \fr 3:6 \ft Ro. 3.20, 23.\f* Pero ri tz'iban riq'ui ri Espíritu, can nuya' wi c'aslen.\f + \fr 3:6 \ft Jn. 6.63; Ro. 8.2.\f* \p \v 7 Ri trato ri tz'iban chuwech tz'alan tak abej\f + \fr 3:7 \ft Ex. 24.12.\f* ri xya'ox (xya') chare ri Moisés xa camic xuc'om pe pa kawi'. Pero ma riq'ui wi ri' can c'o ruk'ij. Ruma can xk'alajin ri nimalaj sakil riche (rixin) ri Dios chupalej ri Moisés tek xban ri trato ri' y rumari' ri israelitas can ma xecowin ta xquitzu' apo ri rupalej ruma can sibilaj nitz'itz'an\f + \fr 3:7 \ft Ex. 34.29-35.\f* y ri sakil ri' xa niq'uis ka. Y wi nim rejkalen ri nabey trato ri', \v 8 ¿la man c'o ta cami más ruk'ij ri samaj ri ntajin nuben ri Lok'olaj Espíritu\f + \fr 3:8 \ft Ga. 3.5.\f* wacami? \v 9 Ruma wi c'o ruk'ij ri nabey trato ri xban ri xa camic xuc'om pe pa kawi'; wi queri', can más na wi nim ruk'ij ri trato ri nuben chake chi yojtz'etetej ruma ri Dios chi majun kamac.\f + \fr 3:9 \ft Ro. 1.17.\f* \v 10 Ri nabey trato, can xc'oje' wi c'a ruk'ij, pero ma junan ta ruk'ij riq'ui ri c'ac'ac' trato, ruma ri c'ac'ac' trato can más wi nim ruk'ij. \v 11 Ruma wi can xc'oje' c'a ruk'ij ri nabey trato ri ma nucusex ta riche (rixin) ronojel tiempo, ri jun chic trato can c'o c'a más ruk'ij ruma yari' ri can xtucusex c'a riche (rixin) xtibe k'ij xtibe sek. \p \v 12 Can cukul wi c'a kac'u'x riq'ui ri c'ac'ac' trato chi ma xtiq'uis ta ka ruk'ij, y rumari' can ma nikewaj ta ruk'alajsaxic chique ri winek. \v 13 Tek nikatzijoj c'a chique ri winek, ma rajawaxic ta chi nikaben achi'el xuben ri Moisés. Riya' xc'atzin chi xutz'apij rupalej riq'ui jun tziek,\f + \fr 3:13 \ft Ex. 34.35.\f* riche (rixin) chi ri israelitas man c'a niquitzu' ta tek niq'uis el ri sakil chupalej. \v 14 Pero chuka' ri israelitas ri' xa xtz'apitej quiwech, y rumari' ri quinojibal ma q'uiy ta c'a ri xk'ax chuwech. Y c'a que na ri' quibanon ri israelitas wacami. Tek nisiq'uix ri nabey trato chiquiwech, ma nik'ax ta jabel chiquiwech, ruma can c'a tz'apel na quiwech.\f + \fr 3:14 \ft Is. 6.10; Jn. 12.40.\f* Y ri nelesan ri tz'apebel quiwech xaxu (xaxe) wi c'a ri Cristo. \v 15 Y riye' can c'a que na ri' quibanon re wacami. Ruma tek nisiq'uix ri wuj chiquiwech ri ye ruya'on ca ri Moisés chique, xa ma napon ta pa tak cánima, xa can achi'el pisil rij ri cánima. \v 16 Pero tek ri israelitas ri' xtitzolin pe quic'u'x riq'ui ri Ajaf Jesucristo, yac'ari' tek xtelesex el ri tz'apeyon\f + \fr 3:16 \ft Is. 25.7.\f* quiwech y ri pisiyon rij ri cánima. \v 17 Ruma tek niquic'ul ri Ajaf Jesucristo, ya ri ru-Espíritu\f + \fr 3:17 \ft Jn. 4.24.\f* Riya' ri niquic'ul. Y ri acuchi (achique) nic'oje' wi ri ru-Espíritu Riya', can yecolotej\f + \fr 3:17 \ft Ga. 5.1, 13.\f* c'a pe chuxe' ri ley. \v 18 Xa rumac'ari' tek konojel riyoj ri kaniman chic ri Jesucristo, ma tz'apel ta chic kapalej, xa can yoj achi'el jun espejo ri can nik'alajin chic ruk'ij ruc'ojlen ri Ajaf pa kac'aslen y ri ruk'ij ruc'ojlen\f + \fr 3:18 \ft 2 Co. 4.4, 6.\f* ri Ajaf ronojel k'ij ruchapon nujel más ri kac'aslen riche (rixin) chi queri' yoj-oc na achi'el rubanic Riya'. Y can xkojjalatej wi c'a, y re' can ya c'a ri ru-Espíritu ri Ajaf nibano chake. \c 4 \p \v 1 Rumari' riyoj ma yojk'itej ta chubanic ri rusamaj ri Dios, ruma re samaj re' ya Riya' ri xya'o chake. Y xaxu (xaxe) wi c'a ruma ri rutzil Riya' tek yoj rucusan chupan re samaj re'.\f + \fr 4:1 \ft 2 Co. 3.6.\f* \v 2 Riyoj can ma nikaben ta chic achi'el ri niquiben ri nic'aj chic. Riyoj xa kaya'on chic ca rubanic ri ma pa sakil ta yeban wi y xa q'uixbel chi yeban. Majun k'oloj nikaben chique ri winek, y ma nikajel ta chuka' ruk'alajsaxic ri ruch'abel ri Dios\f + \fr 4:2 \ft 1 Ts. 2.3.\f* ri nikabij chique ri winek. Ma que ta ri' nikaben. Riyoj can ya wi c'a ri kas kitzij ri nikak'alajsaj chique ri winek, y ri winek can niquina' pa tak cánima chi can kitzij ri nikabij y nikaben chuwech ri Dios. \v 3 Pero wi ri lok'olaj ch'abel ri niya'o colotajic ri nikatzijoj riyoj, wi xa ma nik'ax ta chiquiwech\f + \fr 4:3 \ft Is. 6.9.\f* ri winek, ri' xaxu (xaxe wi) chiquiwech ri winek ri yebeka chupan ri camic riche (rixin) xtibe k'ij xtibe sek. \v 4 Ri winek c'a ri', majun nik'ax chiquiwech ruma ri Satanás ri rajawalul re tiempo re',\f + \fr 4:4 \ft Jn. 12.31.\f* can ye rumoyirisan c'a riche (rixin) chi majun nik'ax chiquiwech.\f + \fr 4:4 \ft Is. 6.10.\f* Riche (rixin) chi queri' can ma yesakirisex ta c'a ruma ri sakil riche (rixin) ri lok'olaj ch'abel ri niya'o colotajic, ri nik'alajsan ruk'ij ruc'ojlen ri Cristo. Y ri Cristo can xoruk'alajsaj wi c'a ri Dios chkawech, ruma Riya' can Dios wi. \v 5 Y riyoj can ya c'a ri Cristo ri nikak'alajsaj y ma yoj ta riyoj ri nikak'alajsaj ki'. Can nikak'alajsaj c'a chi ri Jesucristo yari' ri Ajaf pa kawi'. Riyoj xa yoj jun rumozo ri Cristo, y yoj achi'el jun imozo chuka' riyix;\f + \fr 4:5 \ft 1 Co. 9.19.\f* y ruma Riya' tek nikaben queri'. \v 6 Queri' nikabij chiwe ruma can ya ri Dios ri xbin pa rutiquiribel chi tisakirisan c'a ri sakil\f + \fr 4:6 \ft Gn. 1.14-18; Sal. 27.1; 1 P. 2.9.\f* ri pa k'eku'm, y ya chuka' Riya' ri nisakirisan\f + \fr 4:6 \ft Jn. 1.9; 8.12.\f* ri pa tak kánima wacami, riche (rixin) chi riyoj can tikasakirisaj y tikak'alajsaj c'a chique ri winek ri ruk'ij ruc'ojlen ri Dios, ri can nitz'etetej wi riq'ui ri Jesucristo. \s1 Ruma nikacukuba' kac'u'x riq'ui ri Dios tek nikil c'aslen \p \v 7 Ri sakil y ri uchuk'a' ri ruya'on c'a pe ri Dios chake, can jun nimalaj beyomel wi, pero ri kach'acul ri kayacon wi ka ri beyomel ri' xa ma nim ta rejkalen. Xa junan c'a riq'ui jun ulef lek, ruma xa can yoj ulef wi,\f + \fr 4:7 \ft 2 Co. 5.1.\f* riche (rixin) chi nik'alajin chi ri uchuk'a' ri c'o kiq'ui, riq'ui ri Dios petenak wi y xa ma kiq'ui ta riyoj nipe wi, ruma ri uchuk'a' ri'\f + \fr 4:7 \ft 1 Co. 2.5; Ef. 1.19.\f* can sibilaj wi nim. \v 8 Ruma riyoj xabacuchi (xabachique) ta na nipe wi tijoj pokonal chikij,\f + \fr 4:8 \ft 2 Co. 7.5.\f* pero ma oconek ta chikac'u'x. C'o jantek can ma nikil ta c'a achique nikaben ruma q'uiy ri rajawaxic chake, pero ma sachnek ta kac'u'x. \v 9 Xabacuchi (xabachique) c'a yojapon wi, ri winek can yojquetzelaj,\f + \fr 4:9 \ft 1 Co. 4.12.\f* yac'a ri Dios can c'o kiq'ui riyoj, y ma yoj ruya'on ta ca. Can yoj quikasan pa tak ulef, pero ma ye cowinek ta yoj quicamisan. \v 10 Re ch'aculaj re kac'uan wacami can ronojel k'ij c'o chuwech ri camic, ruma xabacuchi (xabachique) yojapon wi can najowex yojcamisex. Can nikac'ulwachij wi achi'el xuc'ulwachij ri Jesús,\f + \fr 4:10 \ft Ga. 6.17.\f* riche (rixin) chi queri' nik'alajin chi re ch'aculaj re kac'uan wacami can nuc'ul chuka' ruc'aslen achi'el ri ruc'aslen ri Jesús. \v 11 Ruma riyoj ri c'a yoj q'ues na, can ronojel k'ij c'a yojc'o chuwech ri camic,\f + \fr 4:11 \ft Ro. 8.36.\f* ruma nikaben c'a rusamaj ri Ajaf Jesús. Riche (rixin) chi queri' ri ruc'aslen ri Jesús can nik'alajin ta c'a chuka' ri pa tak kac'aslen riyoj, astape' xa yoj winek y xa yojcom. \v 12 Riyoj can q'uiy mul nikatz'et c'a ruwech ri kacamic ruma nikatzijoj ri ruch'abel ri Dios. Yac'a chiwe riyix xa nuc'om pe ri utzilaj c'aslen. \p \v 13 Y riyoj can junan cukul kac'u'x riq'ui ri Dios, ruma can c'o ri Espíritu riche (rixin) ri cukbel c'u'x kiq'ui achi'el ri tz'ibatal ca, tek nubij: Riyin xinnimaj y rumari' tek ntzijoj ri nuniman,\f + \fr 4:13 \ft Sal. 116.10.\f* nicha' ri tz'ibatal ca, y quec'ari' nikaben riyoj wacami nikatzijoj ri kaniman. \v 14 Queri' nikaben ruma can cukul kac'u'x chi ri xc'ason el riche (rixin) ri Ajaf Jesús chiquicojol ri caminaki', ya chuka' ri' ri xkojc'ason el\f + \fr 4:14 \ft Is. 26.19; Jn. 11.25, 26; 1 Co. 6.14; 15.20; 1 Ts. 4.14.\f* riyoj. Ruma riyoj xa jun chic kabanon riq'ui ri Ajaf Jesús. Riyoj y riyix junan xkojberuya' chila' chicaj.\f + \fr 4:14 \ft 2 Co. 5.1.\f* \v 15 Y ruma c'a nikajo' chi riyix niwil ri utzil ri', rumac'ari' tek riyoj kacoch'on ri tijoj pokonal,\f + \fr 4:15 \ft 2 Co. 1.6.\f* riche (rixin) chi queri' can ye q'uiy ta c'a ri yec'ulu ri utzil ri nuya' ri Dios y yecolotej ta. Y riq'ui ri' can sibilaj ye q'uiy ta c'a ri yematioxin\f + \fr 4:15 \ft 2 Co. 1.11.\f* chare ri Dios y niquiya' ta c'a ruk'ij ruc'ojlen. \p \v 16 Yac'ari' ri nibano chake riyoj chi can ma nikamalij ta kac'u'x chubanic ri samaj,\f + \fr 4:16 \ft 2 Co. 4.1.\f* astape' ta c'o tijoj pokonal. Ri ch'aculaj ri kac'uan riyoj can nuna' wi ruma ruchapon ka ruq'uisen. Yac'a ri ka'espíritu\f + \fr 4:16 \ft Ro. 7.22.\f* ma que ta ri'. Ruma ri espíritu ri c'o kiq'ui pa ruq'uexel chi niq'uis ta ka ruchuk'a', xa k'ij k'ij más ruchuk'a' nic'oje'. \v 17 Ruma ri ti juba' tijoj pokonal\f + \fr 4:17 \ft Hch. 20.23.\f* ri nikak'axaj xa can ma niyaloj ta c'a chuka', xa k'axel, y siempre más jabel c'a nuben chake. Ruma can nuben c'a chake chi nic'oje' kak'ij kac'ojlen. Y ri kak'ij kac'ojlen ri xtic'oje' xa can más wi nim y riche (rixin) xtibe k'ij xtibe sek.\f + \fr 4:17 \ft Sal. 30.5; Is. 54.8.\f* \v 18 Riyoj can ma benak ta c'a kánima chiquij ri yekatz'et chuwech re ruwach'ulef; riyoj can katzuliben c'a apo ri ma ye tz'etetel ta.\f + \fr 4:18 \ft Ro. 8.24; 2 Co. 5.7.\f* Ruma ri ye tz'etetel, xa ronojel ye k'axel, yac'a ri xa ma ye tz'etetel ta, can ye riche (rixin) xtibe k'ij xtibe sek. \c 5 \p \v 1 Can ketaman chi ri kach'acul yari' ri oconek rachoch ri kánima chuwech re ruwach'ulef, astape' re kach'acul xa nicom,\f + \fr 5:1 \ft Fil. 3.21; 2 P. 1.13.\f* pero ri kánima can xtuc'ul chic c'a jun rachoch riq'ui ri Dios. Y ri jay ri' ma winek ta banayon ruma can ya wi ri Dios ri banayon;\f + \fr 5:1 \ft He. 11.10.\f* ri jay ri' can riche (rixin) c'a xtibe k'ij xtibe sek y ya ri chila' chicaj c'o wi. \v 2 Y kitzij na wi chi re wacami ri kánima can sibilaj nijilo\f + \fr 5:2 \ft Ro. 8.23.\f* chupan ri ch'aculaj ruma sibilaj c'a nrajo' chi ntoc yan ta chupan ri jun chic rachoch ri c'o chila' chicaj, \v 3 riche (rixin) chi ri kánima can c'o ta c'a rutziak, y man ta ch'anel.\f + \fr 5:3 \ft Ap. 3.18.\f* \v 4 Ri kach'acul ri kac'uan chuwech re ruwach'ulef sibilaj yojk'axo y yojjilo ruma. Pero riyoj ma nikajo' ta chi nelesex ta el re ch'aculaj re' y man ta jun kach'acul kac'uan. Ri kas nikajo' riyoj, nabey ta niyatej jun c'ac'ac' kach'acul ri ntoc rachoch ri kánima riche (rixin) chi tek xticom y xtiq'uis re kach'acul re kac'uan re wacami, ya can c'o chic jun ch'aculaj ri ma xticom ta chic ri xtoc rachoch ri kánima.\f + \fr 5:4 \ft 1 Co. 42, 44.\f* \v 5 Y can ya wi ri Dios chojmirisayon chi xtuya' na jun chic kach'acul ri ma xticom ta chic. Y chuka' ruya'on ri Lok'olaj Espíritu\f + \fr 5:5 \ft Ro. 8.23; Ef. 1.13, 14.\f* chake riche (rixin) jun retal chi can kitzij chi can nbekila' na wi ri c'aslen riche (rixin) xtibe k'ij xtibe sek. \p \v 6 Rumari' riyoj can cukul kac'u'x, koyoben apo c'a ajan (jampe') xtikac'ul ri jun chic rachoch ri kánima. Ruma ketaman chi tek can c'a kac'uan na re ch'aculaj riche (rixin) re ruwach'ulef, xa c'a ma jane yojc'o ta riq'ui ri Ajaf Jesús chila' chicaj. \v 7 Riyoj ruma kacukuban kac'u'x\f + \fr 5:7 \ft Ro. 8.24, 25; 1 P. 1.8.\f* riq'ui ri Ajaf Jesús, rumari' tek kachapon bey\f + \fr 5:7 \ft Dt. 12.9.\f* chi yojapon riq'ui y astape' ma yojtajin ta nikatz'et ruwech\f + \fr 5:7 \ft 1 Co. 13.12.\f* wacami. \v 8 Riyoj can kacukuban wi kac'u'x riq'ui ri Dios, y nikajo' chi man ta yojc'o chic chupan re ch'aculaj re kac'uan, xa más ta utz chi can ta riq'ui chic ri Ajaf yojc'o wi.\f + \fr 5:8 \ft Fil. 1.23.\f* \v 9 Rumari' can nikatij c'a kak'ij chi nikaben ri nrajo' ri Dios riche (rixin) chi utz yojrutz'et. Nikajo' chi utz yojrutz'et tek c'a yoj q'ues na chuwech re ruwach'ulef y chuka' tek ma yoj q'ues ta chic chuwech re ruwach'ulef. \v 10 Ruma can konojel riyoj c'o chi yojapon na chuwech ri ruk'atbel tzij\f + \fr 5:10 \ft Ro. 2.5.\f* ri Cristo, riche (rixin) chi queri', can chikajujunal nikac'ul na c'a rutojbalil\f + \fr 5:10 \ft 1 R. 8.32; Job 34.11; Sal. 62.12; Is. 3.10, 11; Mt. 16.27; Ap. 22.12.\f* ri xekabanala' tek c'a yoj q'ues na chuwech re ruwach'ulef; wi utz o ma utz ta ri xekabanala'. \s1 Ri Pablo nutzijoj achique rubanic tek ri winek junan quiwech niquiben riq'ui ri Dios \p \v 11 Y ruma riyoj ketaman chi ri Ajaf can xtuk'et na wi tzij pa kawi', rumari' c'o xibinri'il\f + \fr 5:11 \ft He. 10.31.\f* kiq'ui y yojsamej c'a riche (rixin) chi yec'o ta q'uiy ri yeniman riche (rixin). Ri Dios can retaman wi c'a kawech yoj achique riyoj y retaman chi majun k'oloj pa tak kánima. Y nwoyobej chi que ta ri' nik'alajin chiwech riyix, y que ta chuka' ri' nina' ri pa tak iwánima, chi riyoj majun k'oloj kiq'ui.\f + \fr 5:11 \ft 2 Co. 4.2.\f* \v 12 Re ch'abel re nikabij chiwe, man c'a tich'ob ta chi yojtajin chic chubixic chiwe jun bey, chi can yoj c'a riyoj ri utz chi yojic'ul,\f + \fr 5:12 \ft 2 Co. 3.1.\f* ma que ta ri'. Re nikabij chiwe xa riche (rixin) chi riyix can ta yixquicot riq'ui ri samaj ri nikaben riyoj,\f + \fr 5:12 \ft 2 Co. 1.14.\f* riche (rixin) chi queri' c'o achique yixcowin nibij chique ri yebin chi can ye rusamajel ri Dios y xa ma kitzij ta chi ye rusamajel ri Dios. Ruma riye' xaxu (xaxe wi) chiquiwech ri winek niquiben chi can sibilaj ye utz y ri pa cánima xa ma que ta ri'. \v 13 Ruma yec'o yebin chi riyoj xa yoj ch'ujernek,\f + \fr 5:13 \ft 2 Co. 11.1.\f* yac'a ri niquibij xa ma kitzij ta. Riyoj yojch'ujlan pero chubanic ri rusamaj ri Dios y riche (rixin) chi ri Dios niya'ox (nya') ta c'a ruk'ij ruc'ojlen. Y wi yec'o chiwe riyix yebin chi ma yoj ch'ujernek ta, can utz wi ri nubij ruma riyoj can pa ruchojmil wi nikaben ri rusamaj ri Dios, riche (rixin) chi c'o utz xtuc'om pe chiwe riyix. \v 14 Ruma riyoj can ya c'a ri ajowabel riche (rixin) ri Cristo ri nibano chake chi queri' nikaben, ruma ri ajowabel riche (rixin) ri Cristo sibilaj nim, rumari' tek nikach'ob: Ri Cristo, wi kuma riyoj ri yoj aj maqui' tek xcom, re' ntel chi tzij chi konojel ri yoj aj maqui' can xojcom chuka' riq'ui Riya'. \v 15 Y Riya' kuma konojel riyoj tek xcom,\f + \fr 5:15 \ft Is. 53.6; Mt. 20.28; 1 Jn. 2.1, 2.\f* riche (rixin) chi ri kac'aslen ri c'o wacami ma riche (rixin) ta chic chi nikaben ri nikajo' riyoj, xa can riche (rixin) chi nikaben ri nrajo' ri xcom y xc'astej kuma. \p \v 16 Rumari' riyoj re wacami y ri chkawech apo ma tikatzu' ta achique rubanic jun winek, ma tikaben ta achi'el ri kabanon ca tek c'a ma jane jalatajnek ta ri kac'aslen. Ruma xa can queri' wi chuka' xkaben chare ri Cristo, y xkach'ob chi Riya' xa achi'el xabachique winek. Pero wacami ma que ta chic ri' nikach'ob chrij. Ruma wacami can ketaman chic c'a achique rubanic Riya'. \v 17 Y xabachique c'a winek ri xa jun chic rubanon riq'ui ri Cristo, can xjalatej wi c'a ri ruc'aslen. Can xban wi c'a jun c'ac'ac'\f + \fr 5:17 \ft Ap. 21.5.\f* winek chare. Ronojel ri itzel laj c'aslen ri xerubanala' pa nabey mul tek c'a ma jane tunimaj, xa can xecanaj wi c'a ca, y xuchop c'a el jun c'ac'ac' c'aslen. \p \v 18 Y ronojel c'a re', can pa ránima c'a ri Dios xalex wi pe. Y riche (rixin) chi riyoj can junan kawech nikaben riq'ui Riya',\f + \fr 5:18 \ft Ro. 5.10, 11.\f* can ya ri Jesucristo ri xucusaj. Y ri Dios ruya'on c'a ca ri samaj ri' chake riyoj riche (rixin) chi nikabij chique ri winek achique rubanic niquiben riche (rixin) chi junan quiwech niquiben riq'ui Riya'. \v 19 Ri Dios tek xuben ri samaj riche (rixin) chi ri winek xa jun quiwech niquiben riq'ui Riya', ya ri Cristo ri xucusaj. Ya c'a ch'abel ri' ri xuchilabej chake riyoj chi nikak'alajsaj, chi ri Dios nrajo' chi ma nuya' ta chic pa cuenta ri quimac ri ye quibanalon pe ri winek. Ri Dios nrajo' chi ri winek xa jun ta quiwech niquiben\f + \fr 5:19 \ft Is. 43.25.\f* riq'ui Riya'. \v 20 Rumac'ari' riyoj can yoj rutako'n wi ri Cristo y yojrutek pa ruq'uexel riche (rixin) chi pa rubi' Riya' yojch'o wi.\f + \fr 5:20 \ft Mal. 2.7; Ef. 6.20.\f* Pa rubi' c'a ri Cristo nikac'utuj jun utzil chiwe chi can ta junan iwech niben riq'ui ri Dios. Y ruma chi yoj ruq'uexel ri Cristo, rumari' ri nikabij chiwe, achi'el chi can ya wi c'a ri Dios ri nich'o iwuq'ui. \v 21 Queri' nikabij, ruma ri Cristo can majun bey xuben ta jun mac,\f + \fr 5:21 \ft Is. 53.9; He. 7.26.\f* pero xban chare chi ya Riya' ri xejkalen ri kamac konojel. Queri' xban chare riche (rixin) chi konojel riyoj ri xa jun chic kabanon riq'ui ri Cristo yojtz'etetej ruma ri Dios chi majun kamac.\f + \fr 5:21 \ft Ro. 1.17.\f* \c 6 \p \v 1 Riyoj ri can junan c'a yojsamej\f + \fr 6:1 \ft 1 Co. 3.9.\f* riq'ui ri Dios chubanic ri samaj chicojol riyix, can nikachilabej c'a chiwe chi can tik'alajin pan ic'aslen ri rutzil ri Dios\f + \fr 6:1 \ft He. 12.15.\f* ri ic'ulun y ma tiben ta chare chi xa majun rejkalen. \v 2 Ruma ri Dios rubin chupan ri ruch'abel ri tz'ibatal ca: \q1 Tek xberila' ri ruk'ijul riche (rixin) chi nben ri utzil, xatinwac'axaj. \q1 Y tek xberila' ri ruk'ijul ri colotajic,\f + \fr 6:2 \ft Is. 49.8.\f* xatinto'. \m Queri' ri tz'ibatal ca. \m Wacami c'a ri' ruk'ijul riche (rixin) chi nuben ri utzil ri'. Y wacami c'a ri' ruk'ijul ri colotajic. \p \v 3 Riyoj can nikatij wi c'a kak'ij riche (rixin) chi majun etzelal ri nitz'etetej ta chikij; ma nikajo' ta c'a chi kuma ta riyoj yetzak ri winek y ma niquinimaj ta ri ruch'abel ri Dios. Riyoj ma nikajo' ta c'a chi queri' nibanatej, riche (rixin) chi ma tiyok'otej ta chuka' ri samaj ri yojtajin chubanic.\f + \fr 6:3 \ft 1 Co. 9.12.\f* \v 4 Riyoj can nikac'ut wi c'a ki' chi yoj rusamajel\f + \fr 6:4 \ft 1 Co. 4.1.\f* ri Dios, y yari' ri nibin chi can utz wi chi yojc'ul ri acuchi (achique) yojapon wi. Can nik'alajin wi chi yoj rusamajel ri Dios ruma sibilaj kacoch'on kawech chupan ri rusamaj, kak'axan tijoj pokonal, kacoch'on tek c'o q'uiy rajawaxic chake, kacoch'on tek c'o k'axon ri yepe chikij. \v 5 Riyoj yoj ch'ayon cuma ri winek, yoj ya'on pa tak cárcel,\f + \fr 6:5 \ft 2 Co. 11.23, 24.\f* ye yacatajnek winek chikij, sibilaj samaj kabanon, kacoch'on waran, kacoch'on wayjal. \v 6 Kac'uan chuka' jun c'aslen ch'ajch'oj, ketaman ri ruch'abel ri Dios, nikacoch' ronojel ri pokon ri niquiben ri winek chake, utz kana'oj nikaben quiq'ui ri winek, yekajo' quinojel ri winek y ma riq'ui ta ca'i' kapalej, y c'o chuka' ri Lok'olaj Espíritu kiq'ui. \v 7 Riyoj can ya ri kitzij nikatzijoj, y c'o chuka' ri ruchuk'a' ri Dios\f + \fr 6:7 \ft Mr. 16.20; Hch. 11.21; 1 Co. 2.4; Ef. 1.19, 20; He. 2.4.\f* kiq'ui. Can choj chuka' ri kac'aslen ri kac'uan, yac'ari' ri nito'o kiche (kixin) tek yec'o yeyacatej pe chikij. Xabacuchi (xabachique) yebeyacatej wi pe, wi yepe pa kajquik'a' o yepe pa kajxocon. \v 8 Riyoj yec'o chuka' winek ri yeya'o kak'ij, pero chuka' can ye q'uiy ri majun kak'ij chiquiwech. Yec'o ri jabel yetzijon chikij, pero can yec'o chuka' ri xa itzel yetzijon chikij. Y yec'o chuka' ri yebin chi riyoj xa ma ya ta ri kitzij ri nikabij, astape' riyoj can ya ri kitzij ri nikabij. \v 9 Yec'o ri niquiben chake chi achi'el xa ma quetaman ta kawech, pero xa jabel etaman kawech.\f + \fr 6:9 \ft 2 Co. 5.11.\f* Can yoj rutzekelben ri camic,\f + \fr 6:9 \ft 1 Co. 4.9.\f* pero xa c'a yoj q'ues na.\f + \fr 6:9 \ft Sal. 118.18.\f* Yoj ya'on pa tijoj pokonal, pero ma yoj caminek ta. \v 10 Y astape' c'o bis, xa can yojquicot\f + \fr 6:10 \ft 2 Co. 7.4.\f* chuka'. Riyoj yojc'o pa meba'il,\f + \fr 6:10 \ft 2 Co. 8.9.\f* pero c'o nikaya' chique nic'aj chic, riche (rixin) chi yebeyomer. Y astape' chuka' chi xa majun c'o kiq'ui, xa can yojcowin nikabij chi can ronojel c'o kiq'ui. Y ronojel c'a re' nuc'ut chi can yoj rusamajel wi ri Dios. \p \v 11 Riyoj can ronojel c'a ri c'o pa kánima ri nikabij chiwe riyix kach'alal ri yixc'o chiri' pa Corinto. Y kas kitzij wi c'a chi yixkajo' riq'ui ronojel kánima. \v 12 Riyix can yixkajo' wi riq'ui ronojel kánima, yac'a riyix xa ma que ta ri' ri iwánima\f + \fr 6:12 \ft 2 Co. 12.15.\f* kiq'ui riyoj, ruma ma can ta yojiwajo'. \v 13 Riyin yich'o c'a iwuq'ui achi'el nuben jun tata'aj quiq'ui ri ralc'ual,\f + \fr 6:13 \ft 1 Co. 4.14.\f* y nbij c'a chiwe chi can kojiwajo' chuka' riyoj, achi'el ri nikaben riyoj iwuq'ui riyix, riche (rixin) chi queri' junan nikajo' ki'. \s1 Riyoj ri kaniman ri Jesucristo can yoj rachoch c'a ri c'aslic Dios \p \v 14 Riyix man c'a titun ta iwi'\f + \fr 6:14 \ft Dt. 7.2, 3; Ef. 5.7.\f* quiq'ui ri winek ri xa ma quiniman ta ri Cristo, ruma ma junan ta ic'aslen quiq'ui. Ruma, ¿la can jabel cami nuc'uaj ri' jun c'aslen choj riq'ui jun c'aslen ri xa ma choj ta? ¿La can junan ta cami c'a ri sakil riq'ui ri k'eku'm riche (rixin) chi niquic'uaj qui'? \v 15 ¿La can niquic'uaj cami qui' ri Cristo riq'ui ri Belial ri nibix chuka' Satanás chare? ¿O can majun cami rucojol jun ri runiman ri Cristo riq'ui jun ri xa ma runiman ta? \v 16 ¿La can jabel cami nuc'uaj ri' ri rachoch ri Dios quiq'ui ri dios ri xa ye banon cuma winek? Ruma riyix can yix rachoch wi ri c'aslic Dios. Ri Dios can queri' wi c'a rubin: \q1 Xquic'oje' y xquibiyin c'a quiq'ui. \q1 Riye' can xque'oc wi c'a nutinamit \q1 y riyin xquinoc qui-Dios.\f + \fr 6:16 \ft Lv. 26.12; Jer. 31.33; 32.38; Ez. 11.20; 36.28; 37.27; Zac. 8.8; 13.9; 1 P. 2.5.\f* \m \v 17 Rumac'ari' riyix can nich'o wi c'a chuka' ri Ajaf chiwe y nubij c'a: \q1 Quixel c'a pe chiquicojol ri ma ye wuche (wixin) ta riyin. \q1 Ma tic'uaj ta iwi' quiq'ui y ma tichop ta apo ri c'aslen ri xa tz'il,\f + \fr 6:17 \ft Is. 52.11; Ap. 18.4.\f* \q1 riche (rixin) chi queri' riyin yixinc'ul. \q1 \v 18 Riyin xquinoc c'a Tata'aj iwuche (iwixin) riyix \q1 y riyix xquixoc numi'al walc'ual.\f + \fr 6:18 \ft Jer. 31.1, 9; Ap. 21.7.\f* \m Quec'ari' nubij ri Ajaf ri nicowin nuben ronojel. \c 7 \p \v 1 Riyix wach'alal ri sibilaj yixinwajo', re xinbij yan ka chiwe, ronojel ri' can tzujun (sujun) wi chake ruma ri Dios. Rumari' can tikach'ajch'ojsaj c'a ki'.\f + \fr 7:1 \ft 1 Jn. 3.3.\f* Can tikachajij c'a ri kach'acul y ri kánima chuwech ronojel ri xa ma ch'ajch'oj ta, ruma ri Dios can xojrelesaj yan c'a pe chupan ri ma ch'ajch'oj ta. Can tikaxibij c'a ki' chuwech Riya', riche (rixin) chi queri' ronojel k'ij nich'ajch'ojir más ri kac'aslen. \s1 Ri Pablo niquicot ruma ri kach'alal aj Corinto xtzolin chic pe quic'u'x \p \v 2 Tijaka' c'a ri iwánima riche (rixin) chi yojiwajo'. Ruma riyoj xa majun c'a itzel ri kabanon ta chiwe, riyoj majun c'a winek kayojon ta runa'oj, majun ri kak'olon ta.\f + \fr 7:2 \ft 2 Co. 12.17.\f* \v 3 Pero re' xinbij ma ruma ta chi nya' imac riyix. Ma que ta ri'. Ruma riyin can nbin chic chiwe chi can yixkajo'\f + \fr 7:3 \ft 2 Co. 6.11-13.\f* riq'ui ronojel kánima, rumari' wi yojcom o yojc'ase' na, can yixkajo' wi. \v 4 Riyin can ronojel ri nna' pa wánima iwuma riyix, can nbij c'a chiwe, y rumari' wacami nbij c'a chiwe chi riyin sibilaj yiquicot iwuma riyix.\f + \fr 7:4 \ft 1 Co. 1.4.\f* Riyix can nicukuba' wi nuc'u'x, y yari' ri nibano chuwe riyin chi sibilaj yiquicot chupan ronojel tijoj pokonal.\f + \fr 7:4 \ft Ro. 5.3; Fil. 2.17.\f* \p \v 5 Riyoj can c'o c'a tijoj pokonal nikak'axaj y yari' chuka' ri xokak'axaj tek xojoka wawe' pa Macedonia.\f + \fr 7:5 \ft 2 Co. 2.13.\f* Xa can ma yojuxlan ta c'a juba' pa ruk'a' ri tijoj pokonal.\f + \fr 7:5 \ft 2 Co. 4.8.\f* Can que wi c'a ri' nikac'ulwachij riq'ui ronojel. Ri pa tak kánima c'o k'axon ruma majun ketaman ta achique ibanon riyix y rumari' c'o xibinri'il kiq'ui, y ri chikij el nikatij chuka' pokonal ruma ri oyowal\f + \fr 7:5 \ft Dt. 32.25.\f* ri niban chake. \v 6 Pero ri Dios xa can nucukuba' wi quic'u'x\f + \fr 7:6 \ft 2 Ts. 2.16.\f* ri ye kajnek pa jun tijoj pokonal y rumari' xucukuba' kac'u'x riyoj, riq'ui ri xoka ri Tito. \v 7 Ri Tito xorucukuba' kac'u'x, ma xu (xe) ta wi c'a ruma ri xoka kiq'ui y xkatz'et ruwech, ma que ta ri'. Riya' xa can xorucukuba' chuka' kac'u'x riyoj wawe', ruma riyix can xicukuba' wi c'a pe ruc'u'x ri chila'. Xoruya' chuka' rutzijol chake chi riyix xa can yojiwajo' wi, chi riyix xa yixbison wacami ruma ma chanin ta xixcowin xichojmirisaj ri xbanatej chicojol. Y chuka' xorutzijoj chake chi riyix sibilaj c'a nitij ik'ij riche (rixin) chi niben ri nbin chiwe. Ronojel c'a ri', can xuben c'a chuwe chi can sibilaj xquicot ri wánima. \p \v 8 Re wacami, riyin can ma nna' ta chic c'a ri ralal ri wuj ri xintek el chiwe nabey, astape' ri pa nabey mul can xinna' wi ralal, ruma xinch'ob chi xixinya' pa bis\f + \fr 7:8 \ft 2 Co. 2.4.\f* ruma ri xintz'ibaj el chupan. Wacami, can ma yibison ta chic ruma ri wuj ri', ruma xa ma q'uiy ta k'ij ri xixruya' pa bis. \v 9 Wacami can yiquicot wi c'a, pero ma ruma ta c'a ri xixinya' pa bis, ma que ta ri', yiquicot ruma ri bis xuben chiwe chi xtzolin pe ic'u'x.\f + \fr 7:9 \ft Is. 55.7.\f* Can ruraybel wi c'a ri Dios chi xixc'oje' pa bis, ruma c'o utzil xuc'om pe chiwe, ruma wi xa man ta xixc'oje' pa bis, man ta xtzolin pe ic'u'x, y ri' kamac ta riyoj, wi xa man ta jun ri xkabij chiwe. \v 10 Ruma ri bis ri nuya' ri Dios can nuben chare ri winek chi nitzolin pe ruc'u'x, y riq'ui ri' nicolotej.\f + \fr 7:10 \ft Jer. 31.18-20; Ez. 18.27-30.\f* Y ri xtitzolin pe ruc'u'x riq'ui ri Dios majun bey c'a xtutzolij ta chic ri' chrij, ruma ruyon utz ri nuc'om pe chare. Yac'a ri bis ri c'o quiq'ui ri winek ri xa riq'ui ri ruwach'ulef quicukuban wi quic'u'x, xa camic c'a ri nuc'om pe chique, ruma ma nuben ta chique chi nitzolin pe quic'u'x\f + \fr 7:10 \ft Mt. 27.3-5.\f* riq'ui ri Dios. \v 11 Xaxu (xaxe wi) titzu' achique chi samaj xuben pa tak ic'aslen ri bis\f + \fr 7:11 \ft Jer. 50.4, 5; Zac. 12.10.\f* ri xuya' ri Dios chiwe. Can xuben chiwe chi chanin xichojmirisaj ronojel. Ma xka ta c'a chiwech ri rubanon ri jun kach'alal chi kajnek pa mac. Can xixibij iwi' ruma xk'ax chiwech ri achique banatajnek. Can niwajo' chi nikatz'et chic kawech iwuq'ui. Can nitij ik'ij riche (rixin) chi niben ri ruraybel ri Dios, y rumari' can xiya' pa disciplina ri xmacun. Ronojel c'a can ch'ajch'oj xiben chare. Y riq'ui ri' can xk'alajin chi majun imac. \v 12 Tek riyin xintz'ibaj el ri wuj ri xintek el chiwe, ma xu (xe) ta wi c'a ruma ri jun kach'alal ri xbano ri mac. Y ma xu (xe) ta wi chuka' ruma ri jun chic kach'alal ri achoj chare xban wi ri pokon. Ma que ta ri'. Xa can riche (rixin) c'a chi tiwetamaj y tik'alajin chiwech chi riyoj can sibilaj wi c'a nikajo' yixkato', riche (rixin) chi man ta nic'ulwachitej\f + \fr 7:12 \ft 2 Co. 2.4.\f* chic queri' chicojol. Ri Dios can nutz'et wi c'a pe chi queri'. \p \v 13 Y ruma c'a riyix can xcuke' ic'u'x tek xichojmirisaj ri banatajnek, ruma chuka' ri' riyoj xcuke' c'a kac'u'x.\f + \fr 7:13 \ft 1 Co. 16.18.\f* Pero can más wi c'a xojquicot tek xkatz'et ri Tito chi sibilaj niquicot ránima tek xtzolin pe ri chiri' iwuq'ui riyix. Riyix can xiya' c'a pe ruchuk'a' ri ru'espíritu.\f + \fr 7:13 \ft Ro. 15.32; 2 Ti. 1.16; Flm. 20.\f* \v 14 Rumari' can ma yiq'uix ta\f + \fr 7:14 \ft 2 Co. 10.8.\f* chuwech ri Tito, ruma tek can c'a ma jane tibe ta chila' iwuq'ui, riyin xintzijoj chare ri Tito chi riyix sibilaj yix jabel.\f + \fr 7:14 \ft 2 Co. 8.24.\f* Y wacami xk'alajin chi man xa choj ta xinya' ik'ij riq'ui ri nuch'abel, xa can kitzij wi xel, can achi'el ri iwetaman riyix chi riyoj majun bey kabin ta chiwe jun tzij ri xa man ta kitzij. \v 15 Y ri Tito can sibilaj wi c'a yixrajo' wacami, más que chuwech tek can c'a ma jane napon ta iwuq'ui. Ruma noka c'a chuc'u'x chi tek riya' xapon iwuq'ui, ixibin iwi' xic'ul\f + \fr 7:15 \ft Fil. 2.12.\f* y yixbarbot (yixbaybot) ruma riq'ui juba' xa ma ibanon ta ri achique ruc'amon chi niben. Can iwoyoben c'a ri achique ch'abel ruc'uan el riya' chiwe. Y chuka' can noka wi c'a chuc'u'x chi riyix can sibilaj yixniman tzij.\f + \fr 7:15 \ft 2 Co. 2.9; 10.5, 6.\f* \v 16 Riyin can sibilaj wi c'a yiquicot, ruma can ruc'amon chi can ncukuba' nuc'u'x iwuq'ui chrij ronojel ri niben.\f + \fr 7:16 \ft 2 Ts. 3.4; Flm. 21.\f* \c 8 \s1 Ri ofrenda ri niquitek ri aj Corinto chique ri lok'olaj tak kach'alal \p \v 1 Wach'alal, can nikajo' chuka' nikaya' rutzijol chiwe chrij ri utzil ri ruya'on ri Dios pa tak cánima quinojel ri iglesias ri yec'o wawe' pa ruwach'ulef Macedonia.\f + \fr 8:1 \ft Hch. 16.12.\f* \v 2 Ruma riye' q'uiy tijoj pokonal ri yequik'axaj, pero ma riq'ui wi ri' riye' can xquimol jun ofrenda ri xquitek chique ri kach'alal ri nic'atzin quito'ic. Y ruma chi can c'o c'a nimalaj quicoten pa tak cánima, y ruma chuka' chi riye' can quetaman ri pobre'il,\f + \fr 8:2 \ft Stg. 2.5.\f* rumari' riye' can xquina' chi nic'atzin yequito' ri kach'alal ri nic'atzin quito'ic, y can xquiben chi achi'el xa ta can ye beyoma'.\f + \fr 8:2 \ft Lc. 21.1-4; Ap. 2.9.\f* \v 3 Riyin can kitzij wi ri nbij chiwe chi riye' xquiya' ronojel ri yecowin niquiya', y hasta xquiya' más chare ri janipe' ruc'amon chi niquiya'. Y can pa cánima wi c'a riye' xpe wi chi xquiben queri'. \v 4 Can xquic'utula' c'a utzil chake chi nikaya' k'ij chique chi yeto'on chuka' riye',\f + \fr 8:4 \ft Hch. 11.29.\f* tek nikamol el ofrenda riche (rixin) chi nikac'uaj\f + \fr 8:4 \ft Hch. 24.17.\f* chique ri lok'olaj tak kach'alal ri nic'atzin quito'ic. \v 5 Riyoj majun bey c'a xkach'ob ta chi queri' niquiben, ruma riye' ma xu (xe) ta wi xquiya'\f + \fr 8:5 \ft Fil. 4.18.\f* jun ofrenda riche (rixin) chi nuc'uex chique ri kach'alal\f + \fr 8:5 \ft Mt. 25.40; He. 13.16.\f* ri nic'atzin quito'ic. Riye' xa can nabey xquijech qui' pa ruk'a' ri Ajaf riche (rixin) chi niquiben ri nrajo' Riya', y can xquijech chuka' qui' chupan ri samaj ri kachapon rubanic riyoj, can achi'el ri nrajo' ri Dios. \v 6 Quec'ari' xquiben ri aj Macedonia, y rumari' tek riyoj xkachilabej c'a chare ri kach'alal Tito\f + \fr 8:6 \ft 2 Co. 12.18.\f* chi nibe chic jun bey iwuq'ui riyix aj Corinto, riche (rixin) chi nberuq'uisa' rumolic ri ofrenda ri xuchop ca rumolic chila' chicojol, ruma ri samaj ri' jun samaj riche (rixin) chi nibanbej utzil. \v 7 Riyix can sibilaj wi icukuban ic'u'x riq'ui ri Ajaf Jesucristo, can q'uiy wi c'a na'oj c'o iwuq'ui; y tek riyix nibij ri na'oj ri' jabel c'a rubixic niben\f + \fr 8:7 \ft 1 Co. 1.5.\f* chare, can nitij ik'ij chi niben utzilaj samaj y queri' chuka' chi yojiwajo'. Pero rajawaxic chi tiq'uiy\f + \fr 8:7 \ft 2 Co. 9.8.\f* ri utzil iwuq'ui riche (rixin) chi ye'ito' ri nic'aj chic kach'alal ri can nic'atzin quito'ic. \p \v 8 Riyin ma nbij ta c'a chiwe chi can c'o chi queri' tibana'.\f + \fr 8:8 \ft 1 Co. 7.6.\f* Ma que ta ri'. Ri nwajo' riyin chiwe ya ta chi riyix niben achi'el niquiben ri nic'aj chic kach'alal. Riye' can pa cánima c'a xpe wi riche (rixin) chi xquimol ri ofrenda. Yac'ari' nwajo' riyin chi niben riyix riche (rixin) chi nik'alajin chi kitzij c'o ajowabel iwuq'ui. \v 9 Can iwetaman chic c'a ri rutzil ri Kajaf Jesucristo; Riya' ruma can sibilaj yixrajo', rumari' xuya' ca ri rubeyomal chila' chicaj y xorubana' ka achi'el jun pobre\f + \fr 8:9 \ft Lc. 9.58; Fil. 2.6, 7.\f* chuwech re ruwach'ulef. Riya' xuben queri' riche (rixin) chi riyoj nikil ta c'a ri kitzij beyomel. \p \v 10 Y wacami riyin c'o c'a jun ri nwajo' nbij chiwe y can utz wi nuben chiwe riyix. Y yac'are' ri nwajo' nnataj: Can junabir\f + \fr 8:10 \ft 2 Co. 9.2.\f* ca xalex pan iwánima riche (rixin) chi xichop rumolic ri ofrenda quiche (quixin) ri nic'aj chic kach'alal.\f + \fr 8:10 \ft Pr. 19.17; Mt. 10.42; He. 13.16.\f* \v 11 Wacami c'a, tiq'uisa' pa ruwi' rumolic ri ofrenda. Can achi'el c'a tek xpe ri raybel iwuq'ui, c'a que ta na ri' yixtajin chubanic wacami. Y tiya' c'a janipe' ri yixcowin niya'. \v 12 Ruma wi can pan iwánima xalex wi pe ri raybel ri',\f + \fr 8:12 \ft Ex. 25.2; 35.21; 1 Cr. 29.5-9.\f* ri Dios can nuc'ul wi c'a chiwech ri janipe' ri yixcowin niya',\f + \fr 8:12 \ft Mr. 12.43, 44.\f* ruma Riya' ma nuc'utuj ta chiwe ri xa man c'o ta iwuq'ui. \p \v 13 Re nbij c'a chiwe ma riche (rixin) ta chi riyix yixoc ca pobre, y ma riche (rixin) ta chi ri yec'ulu ri ofrenda ri niya' riyix ye'oc beyoma', ma que ta ri'. \v 14 Xaxu (xaxe wi) riche (rixin) chi junan ta iwech niben quiq'ui ri yec'o pa tijoj pokonal.\f + \fr 8:14 \ft 2 Co. 9.12.\f* Ruma re wacami riyix c'o juba' iwuq'ui y rumari' utz riche (rixin) chi ye'ito' ri nic'aj chic kach'alal. Ruma xa majun etamayon ta achique ri nic'ulwachitej, y riq'ui juba' ri chkawech apo riyix nic'atzin chic ito'ic y ri chiri' xa ye chic riye' ri xqueto'o iwuche (iwixin) riyix. \v 15 Y xtibanatej c'a chicojol riyix achi'el nubij chupan ri ruch'abel ri Dios ri tz'ibatal ca, tek nubij: Ri q'uiy xumol, chak ya xuben apo chuwech, y ri xa juba' oc xumol, can chak ya xuben apo chuwech.\f + \fr 8:15 \ft Ex. 16.18.\f* Queri' ri tz'ibatal ca. \p \v 16 Y riyin sibilaj c'a yimatioxin chare ri Dios, ruma Riya' can xuya' wi c'a pa ránima ri kach'alal Tito riche (rixin) chi sibilaj nrajo' yixruto' achi'el nben riyin. \v 17 Riya' can pa ránima c'a xpe wi riche (rixin) chi nibe chila' iwuq'ui. Queri' xuch'ob ruma can sibilaj nrajo' yixruto' y ma xu (xe) ta wi ruma chi xkabij chare chi utz nibe chila' iwuq'ui.\f + \fr 8:17 \ft 2 Co. 8.6.\f* \p \v 18 Y riche (rixin) c'a chi nrachibilaj el ri kach'alal Tito, tek xtibe iwuq'ui, nikatek el jun kach'alal riq'ui.\f + \fr 8:18 \ft 2 Co. 12.18.\f* Ri kach'alal ri' ya c'a ri jabel etamatel ruwech cuma quinojel ri iglesias, ruma jabel samajnek chutzijoxic ri lok'olaj ch'abel ri niya'o colotajic. \v 19 Y ri kach'alal ri' ma xu (xe) ta wi etamatel ruwech, xa can xcha'ox (xcha')\f + \fr 8:19 \ft 1 Co. 16.3.\f* chuka' cuma ri iglesias riche (rixin) chi nikachibilaj chuka' riyoj tek xtikac'uaj ri ofrenda chique ri kach'alal ri nic'atzin quito'ic pa Jerusalem. Re ofrenda re' jachon c'a pa kak'a' riyoj riche (rixin) chi nbekajacha' chique ri kach'alal ri niquik'axaj ruc'ayewal, y riq'ui ri' ri Ajaf Dios can xtuc'ul c'a ruk'ij ruc'ojlen.\f + \fr 8:19 \ft 2 Co. 4.15.\f* Y re' xtuc'ut chuka' chi riq'ui ronojel iwánima niya' el ri ofrenda ri'. \v 20 Quec'ari' nikaben ruma ma nikajo' ta c'a chi yepe tzij chikij,\f + \fr 8:20 \ft Ef. 5.15.\f* rumac'ari' tek ma kayon ta riyoj ri yojmolo y yojbejacho riche (rixin) ri nimalaj ofrenda ri yojtajin chumolic. \v 21 Rumari' riyoj can nikatij kak'ij chi ma xu (xe) ta wi chuwech ri Ajaf Dios nik'alajin wi chi ronojel ri nikaben\f + \fr 8:21 \ft Fil. 4.8, 9.\f* can pa ruchojmil wi, xa can nikajo' c'a chuka' chi queri' nik'alajin chiquiwech ri winek,\f + \fr 8:21 \ft Pr. 3.4; Mt. 5.16; 6.1, 4; 1 P. 2.12.\f* chi can pa ruchojmil wi nikaben ronojel. \p \v 22 Y quiq'ui c'a ri ca'i' kach'alal ri yebe chila' iwuq'ui, nikatek el jun chic kach'alal ri can katz'eton wi pe riyoj chi can nutij ruk'ij chubanic xabachique samaj riche (rixin) ri Dios. Y wacami can sibilaj nrajo' chi napon chila' iwuq'ui, ruma sibilaj rucukuban chic ruc'u'x iwuq'ui ruma rac'axan ri utzilaj tak tzij ri katzijon chiwij. \v 23 Ri kach'alal c'a ri xque'apon chila' iwuq'ui, can chi ye oxi' sibilaj ye utz. Ruma ri kach'alal Tito can wachibil wi,\f + \fr 8:23 \ft Fil. 2.25.\f* y can yiruto' wi c'a chubanic ri samaj chicojol riyix. Y ri ye ca'i' chic kach'alal, riye' can ye takon c'a pe cuma ri iglesias y ruma ri quic'aslen riye', ri Cristo can niya'ox (nya') ruk'ij ruc'ojlen. \v 24 Wacami riyix can tic'utu' c'a ri utzil ri c'o iwuq'ui y can ta napon rutzijol c'a quiq'ui ri iglesias chi riyix can ye'iwajo' wi\f + \fr 8:24 \ft 2 Co. 8.7, 8.\f* ri kach'alal. Can achi'el ta c'a ri itzijol ri kelesan riyoj,\f + \fr 8:24 \ft 2 Co. 9.2.\f* chi sibilaj yix jabel,\f + \fr 8:24 \ft 2 Co. 7.14.\f* can que c'a ri' tibana'. \c 9 \p \v 1 Ma rajawaxic ta c'a chi riyin c'o ta más ntz'ibaj el chiwe chi tiya' ri ofrenda chique ri lok'olaj tak kach'alal\f + \fr 9:1 \ft Hch. 11.29.\f* ri nic'atzin quito'ic.\f + \fr 9:1 \ft Ro. 15.26; 1 Co. 16.1; Ga. 2.10.\f* \v 2 Ruma riyin wetaman c'a chi riyix can c'o raybel iwuq'ui riche (rixin) chi niya' ri ofrenda ri'. Y ya c'a ri' ri ntzijoj\f + \fr 9:2 \ft 2 Co. 8.24.\f* riyin chique ri kach'alal ri yec'o wawe' pa Macedonia, chi riyix kach'alal ri yixc'o chila' pa rucuenta ri Acaya, can junabir\f + \fr 9:2 \ft 2 Co. 8.10.\f* ri' ich'obon chic chi nitek\f + \fr 9:2 \ft 2 Co. 8.19.\f* jun ofrenda chique ri kach'alal ri nic'atzin quito'ic. Y ruma ri raybel ri c'o iwuq'ui riyix, yari' ri xbano chuka' chique ye q'uiy kach'alal chi niquitek chuka' ofrenda riye'. \v 3 Y yentek c'a el ri kach'alal chila' iwuq'ui, riche (rixin) chi queri' ronojel ri utz ntzijon chiwij can ta kitzij chi queri' xtibanatej, can ta imolon\f + \fr 9:3 \ft 2 Co. 8.6, 17.\f* chic c'a ri ofrenda ri nitek el chique ri kach'alal, achi'el ri ntzijon chiwij chi riyix can nitek wi ri ofrenda chique ri kach'alal. \v 4 Y riq'ui juba' xa yec'o kach'alal ri aj wawe' pa Macedonia ri yetzeke' chuwij\f + \fr 9:4 \ft Hch. 20.4.\f* c'a chila' iwuq'ui, y wi riyix xa c'a ma jajun puek imolon ta tek xkojapon, xa xtiya' (xtitzek) c'a iq'uix riyix y xtiya' (xtitzek) chuka' kaq'uix riyoj ri jabel yoj ch'onak chiwij. \v 5 Rumari' riyin can xinch'ob wi c'a chi xinc'utuj jun utzil chique ri kach'alal chi nabey yebe riye' c'a chila' iwuq'ui y nbequiq'uisa' rumolic ri ofrenda ri xalex pan iwánima ri niwajo' niya', riche (rixin) chi queri' ri ofrenda ri niya' can ta xtik'alajin chi can pan iwánima xalex wi pe\f + \fr 9:5 \ft Gn. 33.11.\f* chi niya' y ma rajawaxic ta chi xc'utux chiwe. \p \v 6 Y riyin nwajo' c'a nnataj chiwe: Jun aj ticonel ri ma q'uiy ta oc ri nutic, ma q'uiy ta chuka' cosecha nrelesaj. Yac'a ri aj ticonel ri q'uiy nutic, can q'uiy wi c'a ri cosecha nrelesaj.\f + \fr 9:6 \ft Pr. 11.24; 19.17; 22.9; Ga. 6.7, 9.\f* \v 7 Chi'ijujunal riyix tiya' c'a ri janipe' ri yixcowin chi niya', can achi'el ri nubij ri iwánima chiwe.\f + \fr 9:7 \ft Ex. 25.2; 35.5; Dt. 15.7; 2 Co. 8.12.\f* Man c'a tiya' ta ri ofrenda xa riq'ui bis,\f + \fr 9:7 \ft Ro. 12.8.\f* y ma rajawaxic ta chi nic'utux chiwe. Ruma ri Dios yerajo' ri yeya'o ofrenda riq'ui quicoten. \v 8 Ri Dios can nicowin nuben chi niq'uiyer ronojel ruwech utzil iwuq'ui,\f + \fr 9:8 \ft Fil. 4.19.\f* riche (rixin) chi ronojel k'ij c'o ri nicusaj y riche (rixin) chuka' chi ye'ibanala' utzil chique ri winek.\f + \fr 9:8 \ft Pr. 28.27.\f* \v 9 Can achi'el wi ri nubij chupan ri ruch'abel ri Dios ri tz'ibatal ca: \q1 Ri can xeruto' ri pobres, \q1 ri utzil ri xuben can majun bey c'a xtiq'uis ta.\f + \fr 9:9 \ft Sal. 112.9.\f* \m Quec'ari' ri tz'ibatal ca. \m \v 10 Ri Dios can nuya' wi ri ija'tz\f + \fr 9:10 \ft Gn. 1.11.\f* chare ri aj ticonel, riche (rixin) chi queri' c'o ri nutic ka, y tek ri Dios nuben pe chi niwachin ri tico'n ri', ya c'a ri' ri ntoc ruway\f + \fr 9:10 \ft Is. 55.10.\f* ri ticonel. Y queri' chuka' xtuben ri Dios chiwe riyix, can xtuya' y xtuq'uiyirisaj c'a chiwech ri c'o iwuq'ui, riche (rixin) chi q'uiy ta utzil ri xtiben.\f + \fr 9:10 \ft Os. 10.12.\f* Y ronojel c'a ri utzil ri xtiben riyix, ri Dios xtuben c'a chare chi c'o q'uiy utzil xtuc'om pe chiwe. \v 11 Queri' xtuben ri Dios chiwe riche (rixin) chi can c'o c'a nic'oje' iwuq'ui, achi'el jun beyon, y can yixcowin c'a niya' achi'el ri nrajo' ri iwánima. Y tek riyoj xtibekajacha' ri ofrenda pa quik'a' ri kach'alal, can sibilaj c'a matioxinic xtiya'ox (xtya') chare ri Dios.\f + \fr 9:11 \ft 2 Co. 4.15.\f* \v 12 Ruma ri samaj ri xtiben riyix tek xtiya' ri ofrenda quiche (quixin) ri kach'alal, ma xu (xe) ta wi xqueruto' ri lok'olaj tak kach'alal chupan ri ruc'ayewal ri yetajin chuk'axaxic,\f + \fr 9:12 \ft 2 Co. 8.14.\f* ma que ta ri', xa can xtuben chuka' chi xtiya'ox (xtya') q'uiy matioxinic chare ri Dios. \v 13 Y ruma ri xtiya' riyix chique riye', rumari' riye' sibilaj xtiquiya' ruk'ij ruc'ojlen\f + \fr 9:13 \ft Mt. 5.16.\f* ri Dios, ruma can xtiquina' wi chi can kitzij ri nibij riyix chi iniman ri nubij ri lok'olaj ruch'abel ri Cristo ri niya'o colotajic. Chuka' riye' can xtiquiya' ruk'ij ri Dios ruma xalex pe pan iwánima ri niya' chique riye' y ruma chuka' can queri' niben quiq'ui quinojel ri kach'alal.\f + \fr 9:13 \ft He. 13.16.\f* \v 14 Riye' can xtiquiben orar pan iwi'. Y can xquixcajo' ruma ri nimalaj rutzil ri Dios\f + \fr 9:14 \ft 2 Co. 8.1.\f* c'o iwuq'ui. \v 15 Matiox c'a chare ri Dios ruma ri jun nimalaj sipanic\f + \fr 9:15 \ft Stg. 1.17.\f* ri ruya'on chake. Jun sipanic ri ma nilitej ta rubixic riq'ui ch'abel. \c 10 \s1 Ri Pablo nubij chi can rusamajel wi ri Dios \p \v 1 Riyin ri Pablo can ye q'uiy wi c'a ri yetzijon chuwij y niquibij c'a: Tek ri Pablo c'o chkacojol sibilaj jabel, can nuch'utinirisaj ri' y riq'ui ch'uch'ujil nich'o wi chake,\f + \fr 10:1 \ft Is. 42.2.\f* yac'a tek xa nej c'o wi, ma nupokonaj ta chic nubij pe cowilaj tak ch'abel chake, yecha'. Pero riyin xa ma que ta ri' nben. Riyin xa can riq'ui ch'uch'ujil nc'utuj c'a jun utzil chiwe\f + \fr 10:1 \ft Ro. 12.1.\f* y can nch'utinirisaj wi' chuc'utuxic can achi'el ri ch'uch'ujil riche (rixin) ri Cristo.\f + \fr 10:1 \ft 1 P. 2.23.\f* \v 2 Y ri utzil ri nc'utuj chiwe ya ta chi ichojmirisan ta chic ronojel; riche (rixin) chi tek riyin xquinapon chila' iwuq'ui,\f + \fr 10:2 \ft 1 Co. 4.21.\f* ma rajawaxic ta chi ncusaj ri uchuk'a' ri ruya'on ri Dios pa nuk'a'. Can ma nwajo' ta nbenbij cowilaj tak ch'abel chiwe, achi'el ri nch'obon chi nbij chique ri yebin chuwij chi xa ya ri nrayij riyin ri nben y xa ma nben ta ri nrajo' ri Ajaf. \v 3 Y astape' can kitzij wi chi riyoj xa yoj winek achi'el ri nibix chikij, pero riyoj ma ya ta ri kachuk'a' ka riyoj ri nikacusaj tek nikaben ch'a'oj riq'ui ri itzel winek. \v 4 Ruma ri uchuk'a' ri nikacusaj riyoj riche (rixin) chi nikaben ch'a'oj riq'ui ri itzel, ma kachuk'a' ta riyoj, xa can riq'ui ri Dios\f + \fr 10:4 \ft Ef. 6.13; 1 Ts. 5.8.\f* petenak wi ri nimalaj uchuk'a' ri' ri can nicowin wi nukasaj ri nima'k itzel tak na'oj ri yeruya' ri itzel pa quijolon ri winek. \v 5 Can yekakasaj wi c'a tijonic ri xa quiche (quixin) winek y can yekakasaj chuka' ronojel ruwech na'oj ri yebeyacatej pe pa quijolon ri winek ri ma nuya' ta k'ij chi netamex ruwech ri Dios. Y ronojel ri ch'obonic ri xa quiche (quixin) winek can yekakasaj wi y nbekaya' chuxe' ruk'a' raken ri Cristo riche (rixin) chi niquinimaj y niquiben ri nrajo' Riya'. \v 6 Riyix wacami ma jane ninimaj ta tzij, pero tek can xtinimaj tzij y xtiben ri achique nubij ri ruch'abel ri Dios chiwe, yac'ari' tek riyoj xtikac'ajsaj quiwech\f + \fr 10:6 \ft 2 Co. 13.2.\f* ri nic'aj chic ri xa ma xtiquich'utinirisaj ta qui' riche (rixin) chi niquinimaj tzij. \p \v 7 Riyix xaxu (xaxe wi) nitz'et achique rubanic nitzu'un ri winek pero ma nitz'et ta c'a achique ri c'o pa ránima.\f + \fr 10:7 \ft Jn. 7.24; 2 Co. 5.12.\f* Y wi c'o c'a jun ri nich'obo ka chi riya' can riche (rixin) wi ri Cristo, xa can queri' chuka' tuch'obo' chikij riyoj, chi riyoj chuka' can yoj riche (rixin) wi ri Cristo.\f + \fr 10:7 \ft 1 Co. 14.37; 1 Jn. 4.6.\f* \v 8 Riyoj can yoj rusamajel wi ri Ajaf Jesucristo ruma can ruya'on wi k'atbel tzij pa kak'a'. Y ma q'uixbel ta chi nya' juba' nuk'ij tek nbij ronojel ri' chiwe, ruma can que wi ri'. Pero riyoj ma yojc'o ta c'a riche (rixin) chi nitaluj iwi', riyoj yojc'o pero riche (rixin) chi yixkato', riche (rixin) chi queri' yixq'uiy ta c'a chupan ri ic'aslen\f + \fr 10:8 \ft 2 Co. 13.10.\f* riq'ui ri Dios. \v 9 Man xa tik'ax chiwech chi re wuj re yentek el iwuq'ui xaxu (xaxe wi) riche (rixin) chi yixinxibij. \v 10 Ruma can yec'o chiwe riyix ri yebin, chi riyin tek c'o wuj yentek el chiwe, can ruyon cowilaj tak ch'abel ri can ye pokon ri yentz'ibaj el chupan. Yac'a tek yinapon c'a chila' iwuq'ui\f + \fr 10:10 \ft Ga. 4.13.\f* xa ma riq'ui ta chic cowilaj tak ch'abel ri yich'o wi iwuq'ui, y ri nuch'abel xa majun rejkalen, yecha'. \v 11 Pero ri yebin queri' xaxu (xaxe) wi c'a nwajo' nbij chique chi can achi'el wi rubanic ri ch'abel ri ye katz'iban el chupan ri wuj ri ye katakon el, xa can queri' chuka' xtibekabana' tek xkojapon chila' iwuq'ui. \p \v 12 Ruma riyoj ma juba' xtubij ta ri kánima chi yoj-oc cachibil, ni xa ta nikajunumaj ki' quiq'ui ri xa quiyon niquiya' ka quik'ij.\f + \fr 10:12 \ft 2 Co. 10.18.\f* Ruma xa pa quich'obonic ka riye' nipe wi tek niquibij chi can ye utz.\f + \fr 10:12 \ft 2 Co. 5.12.\f* Y can niquijunumaj ka qui' chiquiwech ka riye' chi achique ri más utz y xa majun quina'oj chiquibanic. \v 13 Riyoj ma nikaben ta c'a achi'el niquiben riye'. Ruma riyoj ma nikajo' ta nikac'ul kak'ij ruma jun samaj ri xa ma yatajnek ta chake. Riyoj xaxu (xaxe wi) yojsamej ri acuchi (achique) nrajo' ri Dios chi yojapon wi. Y ri Dios xuya' c'a k'ij chake chi xojbesamej c'a iwuq'ui riyix. \v 14 Y ma yoj k'axnek ta el chare ri lugar ri nrajo' ri Dios chi yojsamej wi. Queri' nikabij chiwe ruma can yoj c'a riyoj ri xojapon nabey mul ri chila' iwuq'ui; kac'uan apo ri lok'olaj ruch'abel ri Cristo\f + \fr 10:14 \ft 1 Co. 3.6; 9.1.\f* ri niya'o colotajic. \v 15 Riyoj ma nikaya' ta kak'ij ruma ri samaj ri xa banon cuma nic'aj chic. Ri koyoben c'a riyoj, ya ta chi riyix nicuke' más ic'u'x, y tek can cukul chic más ic'u'x, iwuma ta riyix más nej napon wi ri ruch'abel ri Dios. Ruma ri Dios can que wi ri' nrajo' chi nikac'uaj ri ruch'abel pa nic'aj chic lugar\f + \fr 10:15 \ft Ro. 15.20.\f* ri acuchi (achique) nrajo' wi Riya'. \v 16 Y riq'ui ri queri', riyoj xtikatzijoj ta c'a ri lok'olaj ch'abel ri niya'o colotajic c'a más quela' chare ri itinamit riyix. Y riq'ui ri queri', riyoj ma yojapon ta acuchi (achique) yec'o chic aj samajel, y c'o chic samaj quibanon. Riyoj ma ruc'amon ta chi nikaya' kak'ij ruma ri samaj ri xa banon cuma nic'aj chic. \p \v 17 Y wi c'o jun ri nrajo' nunimirisaj ri', más utz chi ya ri Ajaf tunimirisaj ruk'ij.\f + \fr 10:17 \ft Is. 65.16; Jer. 9.23, 24; 1 Co. 1.31.\f* \v 18 Ruma ri xa ruyon ka riya' nubij chi can c'o ruk'ij, ma ntel ta chi tzij chi can queri' nitz'etetej ruma ri Dios. C'a ya na c'a ri Ajaf Dios ri xtibin wi c'o ruk'ij ri winek ri' o xa majun.\f + \fr 10:18 \ft Pr. 27.2; Ro. 2.29.\f* \c 11 \p \v 1 Riyin nc'utuj c'a utzil chiwe riyix chi quinicoch'o' juba' ruma c'o ch'abel ri xquenbij\f + \fr 11:1 \ft 2 Co. 5.13.\f* chiwe chi achi'el xa yin ch'ujernek. Ruma can queri' nrajo' ri wánima chi nbij chiwe, rumari' can quinicoch'o' c'a juba'. \v 2 Queri' nbij chiwe ruma ri wánima can achi'el ránima ri Dios chi nwajo' nchajij ri ic'aslen. Queri' c'o pa wánima ruma riyix xinimaj c'a ri Cristo\f + \fr 11:2 \ft Ga. 4.17; Col. 1.28.\f* tek riyin xintzijoj ri ruch'abel chiwe. Y chinuwech riyin can yix achi'el c'a jun numi'al ri nbec'ule' yan, can ch'ajch'oj wi c'a nwajo' njech el\f + \fr 11:2 \ft Lv. 21.13.\f* chare ri jun ri xtoc rachijil. Can quec'ari' rubaniquil ri ic'aslen nwajo' riyin chi riyix ic'uan tek xquixinjech el pa c'ulanen riq'ui ri Cristo. \v 3 Pero riyin nxibin wi', ruma man xa tibanatej achi'el xbanatej riq'ui ri Eva ojer ca. Riya' xk'olotej c'a pa ruk'a' ri cumatz, riq'ui ri jabel oc rubanic xch'o chare.\f + \fr 11:3 \ft Gn. 3.4, 5.\f* Riq'ui juba' queri' chuka' xtiben riyix, xa riq'ui jun niya'o itzel na'oj chiwe, nijalatej ri nich'ob y ri' nuben chiwe chi riyix can niwajo' niya' ca ri Cristo y ma nicukuba' ta chic ic'u'x riq'ui. \v 4 Ruma riyix chak utz chiwe chi napon jun winek iwuq'ui y xa ma ya ta ri Jesús ri xkatzijoj riyoj chiwe riyix ri nutzijoj riya'. Y queri' chuka' chak utz chiwe tek nitzuj (nisuj) jun chic espíritu chiwe y xa ma ya ta ri' ri xic'ul yan nabey. Chak utz chiwe tek nibix chiwe chi c'o jun chic ch'abel ri niya'o colotajic,\f + \fr 11:4 \ft Ga. 1.6.\f* y xa ma kitzij ta ri nubij. \v 5 Wi yixquicot riq'ui jun winek ri nibin queri' chiwe, más ta utz chi wuq'ui riyin yixquicot wi. Ruma riyin can c'o wi wejkalen que chiquiwech ri nic'aj ri xa quipo'on anej qui' chi ye nima'k tak apóstoles.\f + \fr 11:5 \ft 2 Co. 12.11.\f* \v 6 Ruma astape' ri nuch'abel ma janipe' ta oc rubanic tek yich'o,\f + \fr 11:6 \ft 2 Co. 10.10.\f* pero can wetaman wi jabel ri achique ri yitajin chubixic tek yich'o. Y ri' can iwetaman\f + \fr 11:6 \ft Ef. 3.4.\f* chuka' riyix chi queri', ruma chi can itz'eton ronojel ri yekabanala'. \p \v 7 ¿Achique nibij riyix? ¿La xajan cami xinben chi xinch'utinirisaj wi' riche (rixin) chi xinya' ik'ij riyix? ¿La xajan cami xinben riyin chi majun wajel xinc'utuj chiwe tek xinapon iwuq'ui riche (rixin) chi xintzijoj ri lok'olaj ruch'abel ri Dios ri niya'o colotajic?\f + \fr 11:7 \ft Hch. 18.3; 1 Co. 9.6.\f* Ma xajan ta. \v 8 Riyin riche (rixin) c'a chi xinben ri rusamaj ri Dios chila' iwuq'ui, ri xc'atzin chuwe yec'a ri nic'aj chic iglesias ri yec'o pa nic'aj chic tinamit ri xeya'o pe. \v 9 Y tek riyin xic'oje' chila' iwuq'ui, y tek c'o rajawaxic chuwe, majun chiwe riyix ri c'o ta xinc'utuj chare, ruma ma xinwajo' ta xinya' jun ejka'n chiwij.\f + \fr 11:9 \ft Hch. 20.33; 2 Co. 12.14; 1 Ts. 2.9; 2 Ts. 3.8.\f* Ri xc'atzin chuwe chiri' pan itinamit, xa ye ri kach'alal aj Macedonia ri xe'apon wuq'ui chila' ri xeto'o ca wuche (wixin), riche (rixin) chi xik'ax chupan ri k'ij ri'. Can xintij c'a nuk'ij riche (rixin) chi majun ejka'n xinya' ta chiwij. Y c'a que na ri' ri nch'ob nben re chinuwech apo chi majun xtinc'utuj ta chiwe. \v 10 Y re xtinbij chiwe can kitzij wi, ruma ri Cristo can c'o wuq'ui: Can majun c'a chiwe riyix ri yixc'o pa ruwach'ulef Acaya ri xtelesan ta ri quicoten wuq'ui, ruma chuwe riyin can jun quicoten chi nben ri rusamaj ri Dios y nuyon c'a ntzuk wi'. \v 11 ¿Achique cami ruma tek ma nwajo' ta chi yinitzuk? ¿La ruma cami chi riyin ma yixinwajo' ta? Ma que ta ri'. Ri Dios retaman chi riyin can yixinwajo' wi,\f + \fr 11:11 \ft 2 Co. 7.3.\f* y rumari' tek ma nwajo' ta nya' jun ejka'n chiwij. \p \v 12 Y ri nbanon pe chi can nuyon ntzuk wi' y majun wajel nc'utun\f + \fr 11:12 \ft 1 Co. 9.12.\f* ta chiwe, can c'a que na ri' xtinben, ruma nwajo' chi ri winek ri quipo'on anej qui' chi ye rusamajel ri Dios ma xquecowin ta xtiquibij chi can ye junan wi kiq'ui riyoj. \v 13 Ruma riye' can ye kitzij apóstoles niquina', pero xa ma que ta ri', xa ye samajel ri xa yek'olon.\f + \fr 11:13 \ft Hch. 15.1, 24; 20.29, 30; Ga. 1.7; Fil. 3.2.\f* Can quipo'on anej qui' chi ye achi'el apóstoles riche (rixin) ri Cristo, pero xa ma kitzij ta. \v 14 Y riye' queri' niquiben y re' ma nusech ta kac'u'x ruma xa can queri' chuka' nuben ri Satanás;\f + \fr 11:14 \ft Ap. 12.9.\f* riya' nuben chi jun utzilaj ángel\f + \fr 11:14 \ft Ga. 1.8.\f* riche (rixin) ri sakil y xa ma que ta ri'. \v 15 Rumari' xinbij chiwe chi ri quipo'on anej qui' chi ye apóstoles, ma nusech ta kac'u'x. Ruma man c'a ye ta riye' ri nabey ri yebano queri', ruma ri ye rusamajel ri Satanás xa can niquipo' wi qui' chi ye samajel riche (rixin) ri chojmilal. Pero ri pa ruq'uisbel k'ij xa xtiquic'ul c'a ruc'ayewal, achi'el c'a ri nuc'utuj ri itzel ri yequibanala'.\f + \fr 11:15 \ft Is. 9.14, 15; Jer. 29.31, 32; Mt. 7.15, 16.\f* \s1 Tek ri Pablo nutzijoj ri tijoj pokonal ye ruk'axan pa rusamaj ri Dios \p \v 16 Y riyin nbij chic c'a jun bey, chi astape' q'uiy ch'abel ri ma yeka ta chinuwech ri yenbila' chiwe, majun c'a chiwe riyix tich'obo' chi riyin xa yin ch'ujernek. Pero wi xa queri' ri nich'ob riyix, can quinic'ulu' c'a achi'el jun ri can ch'ujernek. Tiya' c'a k'ij chuwe chi yich'o juba' riche (rixin) chi nya' juba' nuk'ij\f + \fr 11:16 \ft 2 Co. 12.6.\f* achi'el niquiben ri nic'aj chic. \v 17 Re nbij chiwe, chi nwajo' nc'ul juba' nuk'ij, re' ma ya ta ri Ajaf ri biyon chuwe chi nben queri'. Riyin xa yin achi'el jun ri xa ch'ujernek, ruma nchapon nya' juba' nuk'ij. \v 18 Pero xa ruma chi ye q'uiy ri yebano chi can c'o quik'ij, niquiben chi can c'o q'uiy quetaman, xa rumari' tek riyin chuka' nya' juba' nuk'ij.\f + \fr 11:18 \ft Jer. 9.23, 24.\f* \v 19 Ruma riyix xa can sibilaj yeka chiwech ye'ic'ul jabel ri xa majun oc quina'oj, y riyix nibij chi can c'o ina'oj. \v 20 Riyix can jabel c'a ina'on y jabel chuka' nitz'et chi c'o ri nibano chiwe chi yix achi'el jun mozo ri ximil pa samaj riq'ui jun patrón. Can jabel chuka' ina'on riyix chi c'o jun ri ntajin yixruq'uis y nrelesaj el chiwe ri c'o iwuq'ui, chi c'o ri palbeyon iwuche (iwixin) y majun ik'ij chuwech, y c'o chuka' nipak'ilon ipalej chi k'a'. Riyix can jabel c'a itz'eton ri'. \v 21 Astape' jun q'uixbel chuwe riyin chi nbij re' chiwe, pero xa can kitzij wi chi riyoj can majun wi kachuk'a' chi xkaben ta achi'el ri niquiben ri nic'aj chiwe. \p Pero wi ri nic'aj can ma niquixibij ta qui' yequibila' ch'abel riche (rixin) chi niquiya' quik'ij, riyin chuka' yicowin nben achi'el ri niquiben riye'. Re tzij c'a re xquenbij chiwe achi'el xa yin ch'ujernek. \v 22 Can q'uiy c'a ri niquibila' riye'; niquibila' chi ye hebreos, pero ri' ma xu (xe) ta wi riye', riyin chuka'. ¿Ye winek israelitas riye'? Queri' chuka' riyin. ¿Ye riy rumam ca ri Abraham riye'?\f + \fr 11:22 \ft Hch. 22.3.\f* Riyin chuka' queri'. \v 23 ¿Ye rusamajel ri Cristo riye'? Riyin chuka' queri'. Pero re wacami can yich'o c'a achi'el xa yin ch'ujernek y rumari' achi'el xa ch'obon ma ch'obon ta ri yenbij, chi riyin más yisamej\f + \fr 11:23 \ft 1 Co. 15.10.\f* que chiquiwech riye'. Riyin más yin ch'ayon cuma ri winek que chiquiwech riye', ruma hasta ma noka ta chic chinuc'u'x janipe' mul yin ch'ayon. Riyin xiya'ox (xya') pa cárcel más que chiquiwech riye'. Riyin can q'uiy c'a chuka' mul yin aponak chuwech ri camic.\f + \fr 11:23 \ft Hch. 9.16.\f* \v 24 Ri wech israelitas wu'o' c'a mul yin quich'ayon tzan tz'um, can treinta y nueve\f + \fr 11:24 \ft Dt. 25.3.\f* jich' c'a quiya'on chuwe chi jojun bey. \v 25 Oxmul yin ch'ayon riq'ui xc'a'y.\f + \fr 11:25 \ft Hch. 16.22.\f* Jun bey xic'ak chi abej.\f + \fr 11:25 \ft Hch. 14.19.\f* Oxmul xa juba' ma yin caminek ca pa mar, ruma ri barco ri yin benak wi xa xuchop nibe chuxe' ya'.\f + \fr 11:25 \ft Hch. 27.41.\f* C'o jun bey xink'axaj jun k'ij y junak'a' c'a c'anej pa ruwi' ri mar ruma xyojtej ri barco ri yin benak wi. \v 26 Q'uiy c'a ruc'ayewal ri ye nk'axan pa tak bey chubanic ri rusamaj ri Dios. Ruma ri bey ri ye nk'axan yec'o nima'k tak raken ya', yec'o alek'oma', yec'o wech israelitas\f + \fr 11:26 \ft Hch. 9.23; 17.5.\f* ri ye'etzelan wuche (wixin) y queri' chuka' ri nic'aj chic winek ri xa ma ye israelitas ta,\f + \fr 11:26 \ft Hch. 13.50; 14.5.\f* nk'axan ruc'ayewal pa tak tinamit, pa tak lugar ri acuchi (achique) majun winek yec'o, queri' chuka' nc'ulwachin pa ruwi' ri mar y pa quik'a' ri ma ye kitzij ta chi ye kach'alal. Can q'uiy wi c'a ri nk'axan. \v 27 Riyin sibilaj yin samajnek y q'uiy tijoj pokonal nk'axan: Nk'axan cosic, ncoch'on waran, nk'axan wayjal, nk'axan chaki'j chi', ncoch'on tef, xeq'uis ka ri nutziak\f + \fr 11:27 \ft 1 Co. 4.11.\f* chuwij y majun nc'om wi, y chuka' can q'uiy mul ma yiwa' ta riche (rixin) chi queri' c'o c'a más samaj nben. \p \v 28 Y ma xu (xe) ta wi c'a ri' ri numol ri' chuwij, xa can c'o chic nic'aj. Can k'ij k'ij nna' ri ralal ri samaj ruma sibilaj yenatej chuwe quinojel ri iglesias. \v 29 Wi c'o jun kach'alal ri majun ruchuk'a'\f + \fr 11:29 \ft 1 Co. 9.22.\f* y nuna' chi yawa', riyin chuka' can queri' nna'. Wi c'o jun kach'alal nitzak ca ruma jun chic, riyin can nna' k'axon pa wánima ruma ri xban chare. \p \v 30 Ronojel ri xa c'a xinbij ka nuc'ut chi riyin xa yin winek y xa majun wuchuk'a'.\f + \fr 11:30 \ft 2 Co. 12.5, 9, 10.\f* Y yari' ri nbij xa ta c'o rajawaxic chi nya' nuk'ij. \v 31 Riyin kas kitzij wi ri nbij. Ri Dios ri c'o ruk'ij riche (rixin) xtibe k'ij xtibe sek,\f + \fr 11:31 \ft Ro. 9.5.\f* ri Rutata' ri Kajaf Jesucristo, Riya' can retaman wi chi riyin ma ntz'uc ta tzij. \v 32 Riyin tek xic'oje' pa tinamit Damasco, c'o ri xinc'ulwachij chiri'. Ruma ri aj k'atbel tzij ri ya'on chiri' ruma ri rey Aretas jabel xuchajij ri tinamit, xeruya' chajinel ri pa tak bey ri niban wi oquen chupan ri tinamit riche (rixin) chi yichapatej.\f + \fr 11:32 \ft Hch. 9.24, 25.\f* \v 33 Pero xicolotej el pa quik'a', ruma yec'o xeya'o wuche (wixin) pa jun chaquech y c'ac'ari' xinquikasaj el pa jun ventana ri c'o chuwech ri nimalaj tz'ak ri rusutin rij ri tinamit. \c 12 \s1 Ri Pablo nutzijoj chi c'o jun k'axon ntajin nuk'axaj \p \v 1 Y can kitzij wi chi ma ruc'amon ta chi riyin nya' nuk'ij. Pero wacami riyin xaxu (xaxe wi) c'a nwajo' ntzijoj juba' ri xuc'ut ri Ajaf chinuwech pa jun achi'el achic'. Y nwajo' chuka' ntzijoj ri ye ruk'alajsan chinuwech.\f + \fr 12:1 \ft Hch. 26.19; 2 Co. 12.7; Ga. 1.12.\f* \v 2 Pa cajlajuj juna' ca jun achi ri wetaman ruwech riyin, xuc'uex c'a chila' chicaj, y can c'a pa rox caj xapon wi. Riyin wetaman c'a ruwech ri achi ri', y wetaman chi runiman chic ri Cristo,\f + \fr 12:2 \ft 2 Co. 5.17; 13.5.\f* xa yac'a ri ma wetaman ta riyin achique rubanic xban chare tek xuc'uex, wi can riq'ui ri ruch'acul o xaxu (xaxe wi) ri ru'espíritu. Xaxu (xaxe wi) c'a ri Dios etamayon achique rubanic xban chare tek xuc'uex chila' chicaj. \v 3 Riyin can wetaman c'a ruwech ri achi ri', pero xaxu (xaxe wi) c'a ri Dios etamayon chi tek xuc'uex chila' chicaj, wi can riq'ui ri ruch'acul xbe o xaxu (xaxe wi) ri ru'espíritu. \v 4 Ri wetaman riyin xaxu (xaxe wi) c'a chi riya' xuc'uex c'a chila' chupan ri lugar riche (rixin) quicoten,\f + \fr 12:4 \ft Lc. 23.43.\f* ri acuchi (achique) xerac'axaj ch'abel ri majun winek nilo ta rubixic, ch'abel ri ma yatel ta chare jun winek chi nubij. \v 5 Ri achi ri xuc'uex c'a chila' chicaj can utz wi c'a chi niya'ox (nya') ruk'ij. Yac'a riyin ma xtinya' ta nuk'ij. Pero xa ta rajawaxic chi nya' nuk'ij, ntzijoj ta ri ye nc'ulwachin ri nuc'ut chi xa yin winek y majun wuchuk'a'.\f + \fr 12:5 \ft 2 Co. 11.30.\f* \v 6 Rumari' xa ta riyin nwajo' nya' nuk'ij,\f + \fr 12:6 \ft 2 Co. 11.16.\f* ri' ma yin sachnek ta riq'ui ri nben, ruma ri nbij can kitzij wi, pero riyin ma nwajo' ta nya' nuk'ij, ruma ma nwajo' ta chi ri winek nik'ax ruwi' niquiya' nuk'ij, ruma ri winek ma xu (xe) ta wi ri niquitz'et o niquic'axaj chawij ri niquiben, xa can nik'ax chic juba' ruwi' niquiya' ak'ij. \p \v 7 Riyin can nima'k wi c'a ri ye ruk'alajsan ri Dios chinuwech. Y riche (rixin) chi ma nnimirisaj ta wi' ruma ronojel ri', ya'on c'a jun k'axon chare ri nuch'acul achi'el jun ch'ut laj q'uix.\f + \fr 12:7 \ft Ez. 28.24.\f* Ri Dios xuya' c'a k'ij chare ri Satanás\f + \fr 12:7 \ft Job 2.6, 7; Lc. 13.16.\f* chi xuya' re k'axomal re' chuwe riche (rixin) chi ma nnimirisaj ta wi'. \v 8 Y rumari' tek riyin oxi' yan mul\f + \fr 12:8 \ft Mt. 26.44.\f* nc'utun utzil chare ri Ajaf Jesucristo chi trelesaj el ri k'axon ri nibano chuwe chi ntij pokonal. \v 9 Pero ri Ajaf xubij\f + \fr 12:9 \ft Dt. 3.26.\f* chuwe: Riyit xaxu (xaxe wi) c'a caquicot riq'ui ri wutzil ri nuya'on chawe y majun chic jun ri xtic'atzin ta chawe.\f + \fr 12:9 \ft Ec. 7.18.\f* Ruma tek yatajin chuk'axaxic jun tijoj pokonal y can nana' chi majun chic awuchuk'a', yac'ari' tek xtik'alajin ri wuchuk'a'\f + \fr 12:9 \ft Is. 40.29; 41.10; He. 2.18; 2 P. 2.9.\f* riyin pan ac'aslen, xcha' chuwe. Rumari' riyin sibilaj yiquicot tek c'o ri yenc'ulwachij ri xa niquic'ut chinuwech chi majun wuchuk'a', ruma can yari' tek nika c'a pe ri ruchuk'a' ri Cristo pa nuwi'. \v 10 Rumari' sibilaj yiquicot tek can ruma ri Cristo c'o ri yenc'ulwachij ri xa niquic'ut chinuwech chi majun wuchuk'a'. Yiquicot tek c'o niquiben ri winek chuwe riche (rixin) chi yinquiq'uixbisaj, yiquicot tek c'o rajawaxic chuwe y xa majun nipe wi, yiquicot tek yinetzelex y yiquicot chuka' ri pa k'axon.\f + \fr 12:10 \ft Ro. 5.3; 2 Co. 7.4.\f* Ruma yac'a tek riyin nna' chi majun chic wuchuk'a' yari' tek nipe más wuchuk'a'.\f + \fr 12:10 \ft 2 Co. 13.4.\f* \p \v 11 Riyin xinben chi achi'el xa majun nuna'oj ruma xa nuyon riyin xinya' ka nuk'ij. Pero xa imac riyix tek xinben queri', ruma can yix ta c'a riyix ri' ri xixya'o nuk'ij. Ruma astape' riyin can majun oc nuk'ij, pero ma ntel ta chi tzij chi can yin más co'ol que chiquiwech ri niquibij chi ye nima'k tak apóstoles.\f + \fr 12:11 \ft 1 Co. 3.4-7.\f* \v 12 Ruma ronojel ri samaj ri xinbanala' chicojol, re' jun retal chi can yin apóstol wi.\f + \fr 12:12 \ft 1 Co. 9.2.\f* Ruma can c'o xyatej chuwe chi xenbanala'\f + \fr 12:12 \ft Ro. 15.18.\f* ri can ximey riyix tek xitz'et, y c'o chuka' nima'k tak milagros ri xenbanala'. Y riyin can xincoch' wi ronojel riche (rixin) chi xinben ri samaj chicojol. \v 13 ¿Achique ruma tek riyix nibij chi achi'el xa majun ik'ij nbanon chiwe que chiquiwech ri nic'aj chic iglesias ri yec'o pa nic'aj chic tinamit? ¿O xa ruma chi majun xinc'utuj ta\f + \fr 12:13 \ft 1 Co. 9.11, 12.\f* chiwe riche (rixin) chi ntzukbej wi' rumari' tek queri' nibij? Wi xa rumari', ticuyu' c'a juba' numac ruma ri nbanon chiwe. \s1 Tek ri Pablo nubij chi nibe pa rox mul chiquitz'etic ri kach'alal aj Corinto \p \v 14 Y re wacami can nchojmirisan chic wi' riche (rixin) chi yinapon chic jun bey iwuq'ui. Yac'are' ri rox mul\f + \fr 12:14 \ft 2 Co. 13.1.\f* ri xquibe iwuq'ui y tek xquinapon, man c'a tich'ob ta chi c'o cosas nwajo' chi niya' pe chuwe. Ma que ta ri'. Riyin ma ya ta c'a ri c'o iwuq'ui ri nwajo',\f + \fr 12:14 \ft Hch. 20.33.\f* riyin can yix c'a riyix ri yixinwajo'. Y ma nwajo' ta nya' jun ejka'n chiwij, ruma re wawe' chuwech re ruwach'ulef ma ye ta ri ye alc'ualaxel ri yemolo beyomel riche (rixin) chi niquiya' chare ri tata'aj,\f + \fr 12:14 \ft 1 Co. 4.14, 15.\f* xa ye ri tata'aj ri yeya'o chique ri calc'ual. \v 15 Rumari' riyin can riq'ui c'a quicoten nsech ronojel ri c'o wuq'ui iwuma riyix y hasta riyin nchapon yiq'uis ka chuka' ruma can sibilaj yixinwajo' riyix. Astape' riyix ma can ta yiniwajo' achi'el ri yixinwajo' riyin.\f + \fr 12:15 \ft 2 Co. 6.12; 1 Ts. 2.8.\f* \p \v 16 Y yec'o c'a ri yebin chuwij chi riyin majun achique ta nc'utuj chiwe\f + \fr 12:16 \ft 2 Co. 11.9.\f* y nben chi achi'el majun ejka'n nya' chiwij, pero xa jabel yix nk'olon cha', can c'o nuna'oj chinubanic y xa yix kajnek pa nuk'a' riche (rixin) chi c'o puek nwelesaj chiwe, queri' niquibij chuwij. \v 17 Pero riyix jabel iwetaman chi ma que ta ri'. ¿O la xixink'ol\f + \fr 12:17 \ft 2 Co. 7.2.\f* cami riyin riq'ui jun chique ri kach'alal ri xentek chila' iwuq'ui? \v 18 Ruma riche (rixin) chi xintek ri kach'alal Tito\f + \fr 12:18 \ft 2 Co. 8.6.\f* ri chila' iwuq'ui, nabey xinc'utuj na sibilaj utzil chare, y c'ac'ari' xbe iwuq'ui, rachibilan el jun chic kach'alal. ¿La xixruk'ol cami ri kach'alal Tito? Ma que ta ri'. Riya' can uc'uan wi ruma ri Lok'olaj Espíritu, can achi'el ri nuc'aslen riyin, can queri' chuka' ri ruc'aslen riya'. \p \v 19 ¿Nich'ob cami riyix chi ri ch'abel ri yojtajin chutz'ibaxic chiwe xa riche (rixin) chi nikatobej ki' chiwech? Ma que ta ri'. Ruma can chuwech ri Dios chi riyin y ri ye wachibil queri' nikabij chiwe ruma xa jun chic kabanon riq'ui ri Cristo. Xa can riche (rixin) wi c'a chi yixkato' tek queri' nikabij chiwe iwonojel riyix ri sibilaj yixkajo' riche (rixin) chi can yixq'uiy ta c'a chupan ri ic'aslen riq'ui ri Dios. \v 20 Ruma riyin nxibij juba' wi' yinapon chila' iwuq'ui, ruma riq'ui juba' xa ma choj ta benak ri ic'aslen,\f + \fr 12:20 \ft 1 Co. 4.21.\f* xa ma yixtajin ta chubanic achi'el ri nwajo' riyin. Y wi ta queri' ibanon tek yixinwil, riyin c'o chi xtinben ri nic'atzin chi nben, y xa ma ya ta chic ri achique iwoyoben chi nbenbana' iwuq'ui, xa ma ya ta chic samaj ri' ri nbenbana' ca chicojol. Riyin nxibij juba' wi' chi c'o oyowal chicojol, xa itzel nina' riyix chique ri nic'aj chic ruma ri utz yec'o, chuka' yec'o ri nipe coyowal, xa ma junan ta iwech ibanon, c'o itzel tak tzij ye'ibila' chiquij ri nic'aj chic, yixtzijon chiquij nic'aj chic winek, majun quik'ij niben chique ri nic'aj chic kach'alal, y yec'o chuka' ri xa ma pa rucholaj ta chic ri yixtajin, xa ya chic ri' ri xquenchojmirisaj. \v 21 Riyin nxibij wi' yinapon chic iwuq'ui, ruma man xa tukasaj nuk'ij ri Dios ruma chi riq'ui juba' xquebenwila' chi c'a ye q'uiy na kach'alal ri c'a yec'o na pa mac y ma quiya'on ta ca rubanic ri etzelal. Ri achi'a' y ri ixoki' ri xa ma quic'ulaj ta qui' c'a niquicanola' na qui' riche (rixin) chi yemacun.\f + \fr 12:21 \ft 1 Co. 5.1.\f* Can ma niquimestaj ta ca rubanic ri', y ma yeq'uix ta chuka' chubanic. Ronojel ri mac ri' can nuc'om wi pe ok'ej\f + \fr 12:21 \ft 2 Co. 2.1, 4.\f* chuwe riyin. \c 13 \p \v 1 Y yac'are' ri rox mul\f + \fr 13:1 \ft 2 Co. 12.14.\f* ri xquinapon chila' iwuq'ui. Y tek yinc'o chic chila' iwuq'ui, wi xa can c'a yec'o na ri ye kajnek pa mac, xa riq'ui ye ca'i' o ye oxi' ri junan xtiquibij\f + \fr 13:1 \ft Nm. 35.30.\f* chiquij chiquijujunal ri ye kajnek pa mac, chi can kitzij wi c'o quimac quibanon, riq'ui ri' xtikachojmirisaj ronojel ri quibanon chiquijujunal. \v 2 Can ma ncuy ta chic c'a quimac ri c'a yemacun na. Ruma tek xic'oje' ri chila' iwuq'ui ri pa rucamul can xinbij yan c'a ca chique chi wi c'a que na ri'\f + \fr 13:2 \ft 2 Co. 12.21.\f* yetajin tek xquinapon chic jun bey, can man c'a xquecolotej ta chuwech ri ruc'ayewal ri xtikaya' pa quiwi',\f + \fr 13:2 \ft 2 Co. 10.2.\f* yac'are' ri ntz'ibaj chic el chiwe wacami, achi'el ta can yinc'o apo iwuq'ui. Y can chique quinojel nbij wi. \v 3 Riyix can irayin c'a chi niwetamaj, wi riyin can ya ri Cristo\f + \fr 13:3 \ft Mt. 10.20.\f* ri nibin pe ri ch'abel chuwe ri nbij chiwe. Wacami can xtitz'et wi c'a chi ri Cristo can xtuc'ut wi ri' chiwech riyix wuma riyin, chi Riya' can c'o wi ruchuk'a' riche (rixin) chi nuya' ruc'ayewal pa quiwi' ri ye kajnek pa mac. \v 4 Ruma astape' ri Cristo xq'uis ruchuk'a' ri ruch'acul tek xcom chuwech ri cruz,\f + \fr 13:4 \ft Fil. 2.7, 8.\f* pero re wacami q'ues ruma ri nimalaj ruchuk'a' ri Dios. Y quec'ari' kabanic riyoj, can majun wi kachuk'a' can achi'el xuben ri ruch'acul ri Cristo tek xcom, ruma xa jun chic kabanon riq'ui Riya'. Pero wacami can yoj q'ues ruma ri nimalaj ruchuk'a' ri Dios\f + \fr 13:4 \ft Ro. 6.4; 2 Co. 10.3, 4.\f* y can c'o chic ri ruchuk'a' ri Dios kiq'ui riche (rixin) chi xtikaben c'a achique ri ruc'amon chi nikaben chicojol. \p \v 5 Yac'a re wacami can tina' c'a ka iwi' riyix,\f + \fr 13:5 \ft 1 Co. 11.28.\f* wi can kitzij chi cukul ic'u'x riq'ui ri Jesucristo. ¿O xa ma iwetaman ta chi ri Jesucristo c'o chic pa tak iwánima?\f + \fr 13:5 \ft Ro. 8.10.\f* C'o na c'a, wi kas kitzij chi iniman\f + \fr 13:5 \ft 1 Co. 9.27.\f* chic ri Jesucristo. \v 6 Y riyin nwoyobej c'a chi riyix xtiwetamaj chi riyoj can yoj c'ulun chic ruma ri Dios, y Riya' c'o kiq'ui. \v 7 Riyoj can nikac'utuj wi c'a chare ri Dios chi man ta jun etzelal ri niben. Riyoj nikac'utuj queri' pan iwi' riyix, pero ma ruma ta chi riyoj nikajo' chi nik'alajin chiwech chi can yoj riche (rixin) wi ri Dios y can c'o ri ruchuk'a' pa kak'a'. Ma que ta ri'. Ri nikajo' riyoj ya ta chi riyix niben ri utz, astape' ma nik'alajin ta chiwech chi can yoj\f + \fr 13:7 \ft 1 Co. 4.9, 13; 2 Co. 6.9.\f* riche (rixin) wi ri Dios. \v 8 Ruma ri uchuk'a' ri ruya'on ri Dios chuwe riyin y chuka' chique ri ye wachibil chupan ri samaj, ma riche (rixin) ta chi nikak'et ri kas kitzij, ma que ta ri', xa riche (rixin) c'a chi nikato' ri kas kitzij. \v 9 Y rumari' riyoj can sibilaj yojquicot tek majun kachuk'a' y riyix xa utz benak ri ic'aslen y can c'o iwuchuk'a'.\f + \fr 13:9 \ft 1 Co. 4.10.\f* Y riyoj can nikac'utuj wi c'a chare ri Dios pa tak ka'oración chi nuben ta chiwe chi yix tz'aket ta\f + \fr 13:9 \ft 2 Ti. 3.17; He. 6.1.\f* riq'ui ri ic'aslen.\f + \fr 13:9 \ft 1 Ts. 3.10.\f* \v 10 Rumac'ari' ntz'ibaj el re wuj re' chiwe, ya que ma jane yinapon ta iwuq'ui,\f + \fr 13:10 \ft 1 Co. 4.21; 2 Co. 2.3.\f* riche (rixin) chi queri' ma nic'atzin ta yichapon chiwe tek xquinapon iwuq'ui, ma rajawaxic ta ncusaj ri k'atbel tzij ri ruya'on ri Ajaf pa nuk'a' riche (rixin) chi yichapon chiwe. Ri k'atbel tzij ri' can ruya'on ri Ajaf pa nuk'a' riche (rixin) chi yixinto' chi yixq'uiy chupan ri ic'aslen riq'ui ri Dios, y ma riche (rixin) ta chi yixintz'ila'. \s1 Ri Pablo nuya' rutzil quiwech ri kach'alal y nuya' chuka' ruk'ij ri Dios \p \v 11 Wach'alal, pa ruq'uisbel nwajo' c'a nbij el chiwe chi can tic'oje' ri quicoten pa tak iwánima, titija' ik'ij chi nichojmirisaj ri ic'aslen, titola' iwi' y ticukubala' ic'u'x chi'ijujunal, xa jun iwech tibana',\f + \fr 13:11 \ft Ro. 12.16; 1 Co. 1.10; 1 P. 3.8.\f* y man ta jun oyowal chicojol. Y wi queri' niben, ri Dios can xtic'oje' iwuq'ui, y xaxu (xaxe wi) c'a riq'ui Riya' nipe wi ri ajowabel\f + \fr 13:11 \ft 1 Jn. 4.8-16.\f* y ri uxlanibel c'u'x.\f + \fr 13:11 \ft Ro. 15.33; 1 Ts. 5.23; He. 13.20.\f* \v 12 Can tiyala' c'a rutzil iwech chi'ijujunal riq'ui jun lok'olaj tz'uban (tz'uman) chi'ij.\f + \fr 13:12 \ft Ro. 16.16.\f* \v 13 Quinojel c'a ri lok'olaj tak kach'alal ri yec'o wawe', niquitek c'a rutzil iwech riyix. \p \v 14 Wach'alal, ri nwajo' riyin ya c'a chi ri rutzil ri Ajaf Jesucristo y ri ajowabel riche (rixin) ri Dios ri xtic'oje' ta iwuq'ui. Y nraybej chuka' chiwe chi ri Lok'olaj Espíritu c'o ta iwuq'ui, y nuben ta chiwe chi junan iwech\f + \fr 13:14 \ft Fil. 2.2.\f* iwonojel. Amén.