\id 1TI - Kakchiqel, Western [ckw] NT (Guatemala) -2011 bd. \h 1 TIMOTEO \toc1 Ri nabey wuj ri xutz'ibaj ri apóstol San Pablo chare ri Timoteo \toc2 1 Timoteo \toc3 1 Ti \mt1 Ri nabey wuj ri xutz'ibaj ri apóstol San Pablo chare ri Timoteo \ip Yare' ri nabey wuj ri xutek ri apóstol San Pablo chare ri Timoteo. Ri Timoteo jun c'ajol achi pastor riche (rixin) ri iglesia ri c'o pa tinamit Efeso. Riya' c'a ma jane c'o ta q'uiy runa'oj chi yeruc'uaj ri quiniman chic ri Dios, rumari' tek ri Pablo nutek re wuj re' riche (rixin) chi nupixabaj ri Timoteo chrij ri achique quic'uaxic nuben chique ri kach'alal, y nuya' chuka' na'oj chare ri achique nuben quiq'ui ri xa ma ya ta ri ruch'abel ri Dios niquitzijoj chiquicojol ri quiniman chic ri Dios. Y nucukuba' chuka' ruc'u'x chupan ri rusamaj ri Dios, riche (rixin) chi queri' ri Timoteo ntoc jun utzilaj rusamajel ri Dios. \io1 Chupan ri tanaj 1 y napon c'a pa ruq'uisbel chare ri tanaj 3, ri Pablo nuk'alajsaj chare ri Timoteo ri achique nuben chi utz ruc'uaxic nuben chare ri iglesia. Y queri' chuka' quinojel ri yesamej pan iglesia, can pa ruchojmil tiquibana' chare ri rusamaj ri Dios. \io1 Y chupan ri tanaj 4 y napon c'a pa ruq'uisbel chare ri tanaj 6, ri Pablo nuk'alajsaj más chare ri Timoteo ri achique utz chi nuben chiquicojol ri kach'alal, y ri achique chi na'oj ri utz chi nuya' chique chupan ri quic'aslen ri ruya'on ri Dios chique. \c 1 \s1 Ri San Pablo nutek el rutzil ruwech ri Timoteo \p \v 1 Riyin ri Pablo, yin jun ru'apóstol ri Jesucristo ruma queri' xubij ri Dios Kacolonel y queri' chuka' xubij ri Kajaf Jesucristo. Y can chrij wi c'a ri Ajaf Jesucristo cukul wi apo kac'u'x. \v 2 Ntz'ibaj c'a el re wuj re' chawe riyit Timoteo\f + \fr 1:2 \ft Hch. 16.1.\f* ri can yit achi'el nuc'ajol, ruma can animan wi ri Jesucristo. Ri utzil, ri joyowanic y ri uxlanibel c'u'x ri nuya' ri Katata' Dios y ri Kajaf Cristo Jesús xtic'oje' ta c'a pan awánima. \s1 Ri Pablo nubij chare ri Timoteo chi tuchajij ri' chuwech ri tijonic ri xa ma ye kitzij ta \p \v 3 Y achi'el ri xinbij ca chawe tek riyin xipe wawe' pa Macedonia,\f + \fr 1:3 \ft Hch. 20.1, 3.\f* queri' chuka' nbij chawe wacami, chi cac'oje' na pa tinamit Efeso, ruma chiri' yec'o c'a ri niquic'ut ch'abel ri xa man achi'el ta nubij ri ruch'abel ri Dios.\f + \fr 1:3 \ft Ga. 1.6, 7.\f* Y nic'atzin chi nabij chique chi ma tiquic'ut ta ch'abel ri xa ma ye kitzij ta. \v 4 Chuka' tabij chique chi ma tiquiya' ta quixquin chare ri nitzijox chiquij ri winek ri xec'oje' ojer ca y ri nic'aj chic tzij ri xa choj ye tz'ucutajnek pe.\f + \fr 1:4 \ft 1 Ti. 4.7; 2 Ti. 2.23; 4.4; Tit. 1.14.\f* Tzij achi'el ri' can yec'o pe y majun bey xqueq'uis ta. Yetzijolox, pero xa niquisuk' kana'oj. Y xa ma yojquito' ta riche (rixin) chi yojq'uiy chupan ri kac'aslen riq'ui ri Dios, c'aslen riche (rixin) ri kacukbel c'u'x riq'ui Riya'. Yac'are' nbij chawe. \p \v 5 Ronojel re nbij chawe, re' can ruma chi nwajo' chi can ta quinojel ri kach'alal nicajo' qui'\f + \fr 1:5 \ft Ro. 13.8; Ga. 5.14.\f* riq'ui jun cánima ch'ajch'oj,\f + \fr 1:5 \ft Sal. 51.10; 2 Ti. 2.22.\f* jun cánima ri nuna' chi utz c'o chuwech ri Dios, y riq'ui chuka' jun kitzij cukbel c'u'x. \v 6 Ruma yec'o nic'aj ri xa xquiya' ca rubanic ronojel re'. Xaxu (xaxe) wi chic tzij ri majun rejkalen ri yequibila'. \v 7 Riye' nicajo' yequitijoj ri winek chare ri ruley ri Dios ri rutz'iban ca ri Moisés. Pero xa ma nik'ax ta chiquiwech ri nubij ri ley ri'. Ni ma quetaman ta chuka' ri achique yequibila' chrij ri nubij ri ley. \p \v 8 Riyoj ketaman chi ri ley ri' can utz wi.\f + \fr 1:8 \ft Neh. 9.13; Ro. 7.12.\f* Pero nic'atzin chi nucusex pa ruchojmil. \v 9 Y ketaman chuka' chi ri ley ma xya'ox (xya') ta pa quiwi' ri winek ri choj quic'aslen. Ri ley xa xya'ox (xya') pa quiwi' ri winek ri ma yeniman ta tzij,\f + \fr 1:9 \ft Ga. 3.19.\f* pa quiwi' ri ma utz ta quic'aslen chuwech ri Dios, ri aj maqui', ri c'o itzel pa tak cánima, ri niquixolk'otij ri rubi' ri Dios, ri yequicamisala' quite' quitata', ri yequicamisala' xabachique winek.\f + \fr 1:9 \ft Ap. 21.8.\f* \v 10 Chuka' ri ley c'o pa quiwi' ri achi'a' y ri ixoki' ri niquicanoj qui' riche (rixin) chi yemacun y xa ma quic'ulaj ta qui',\f + \fr 1:10 \ft He. 13.4.\f* y pa quiwi' ri achi'a' ri xa quiq'ui quech achi'a'\f + \fr 1:10 \ft 1 Co. 6.9.\f* yemacun wi. C'o chuka' pa quiwi' ri ye'elek'an winek,\f + \fr 1:10 \ft Ex. 21.16.\f* pa quiwi' ri yebin ch'abel ri ma kitzij ta, pa quiwi' ri can niquinataj wi rubi' ri Dios tek yetzijon riche (rixin) chi ninimex ri niquibij,\f + \fr 1:10 \ft Mt. 5.33.\f* pero xa ma kitzij ta ri niquibij. Y c'o chuka' pa quiwi' ri winek ri ye'etzelan\f + \fr 1:10 \ft 2 Ti. 4.3.\f* ri ruch'abel ri Dios. \v 11 Queri' nubij ri lok'olaj ch'abel ri niya'o colotajic, ruch'abel ri nimalaj Dios ri nikaya' ruk'ij ruc'ojlen. Y ya c'a ch'abel re' ri chilaben chuwe riyin chi ntzijoj.\f + \fr 1:11 \ft 1 Ti. 2.7.\f* \s1 Ri samaj ri chilaben chare ri Pablo ruma ri Dios \p \v 12 Sibilaj c'a yimatioxin chare ri Kajaf Cristo Jesús, ri can ruya'on wuchuk'a' y rucukuban ruc'u'x chuwij chi can nben wi ri rusamaj. Rumari' xuben chuwe chi xinoc rusamajel.\f + \fr 1:12 \ft Col. 1.25.\f* \v 13 Queri' xuben chuwe, astape' tek rubanon ca xa xiyok'on chrij, y xenya' pa tijoj pokonal\f + \fr 1:13 \ft Hch. 8.3; 9.1.\f* ri winek ri quiniman Riya'; y q'uiy pokon ri xinbanala' chique. Pero ri Ajaf xujoyowaj nuwech, ruma ri tiempo ri' riyin ma wetaman ta ri xenbanala'\f + \fr 1:13 \ft Lc. 23.34.\f* ruma ma jane nuniman ta ri Jesucristo. \v 14 Yac'a ri Kajaf Dios sibilaj nim rutzil\f + \fr 1:14 \ft Lc. 7.47; 1 Co. 15.10.\f* ri xuya' pa nuwi'. Ruma xuben chuwe chi xincukuba' nuc'u'x riq'ui y xuya' chuka' ajowabel pa wánima can achi'el ri yatajnek chique ri xa jun chic quibanon riq'ui ri Cristo Jesús. \p \v 15 Y re ch'abel re nbij chawe wacami, can kitzij wi, y ruc'amon chi ninimex cuma quinojel: Chi ri Jesucristo xpe chuwech re ruwach'ulef chiquicolic ri aj maqui',\f + \fr 1:15 \ft Mt. 9.13; 1 Jn. 3.5.\f* y yin c'a riyin ri más yin aj mac que chiquiwech ri nic'aj chic aj maqui'. \v 16 Pero astape' ta na chi q'uiy ri numac riyin, ri Jesucristo xujoyowaj nuwech y xucuy numac riche (rixin) chi xuc'ut chiquiwech ri winek chi Riya' sibilaj nicoch'on. Xucuy numac riyin riche (rixin) chi xinoc jun c'ambel na'oj chiquiwech ri winek ri xqueniman riche (rixin), chi xabachique ta na rubanic ri quimac, xquerucuy riche (rixin) chi niquil ri c'aslen riche (rixin) xtibe k'ij xtibe sek. \v 17 Ri Dios can ya Riya' ri Rey\f + \fr 1:17 \ft Sal. 10.16; 45.1, 6.\f* riche (rixin) ronojel tiempo re benak,\f + \fr 1:17 \ft Sal. 145.13; Dn. 2.44; 7.14; Mi. 5.2.\f* Riya' ma camel ta, ni ma tz'etetel ta, y xaxu (xaxe) wi Riya' ri Dios y nimalaj etamanel. Can ta xtiya'ox (xtya') ruk'ij ruc'ojlen Riya' riche (rixin) xtibe k'ij xtibe sek.\f + \fr 1:17 \ft Mt. 6.13.\f* Amén. \p \v 18 Y riyit Timoteo ri can yit achi'el nuc'ajol, nbij c'a chawe chi man c'a tamestaj ta ri bin ca cuma ri kach'alal chi xatoc jun rusamajel ri Dios. Y ri' can ya wi ri Dios ri xk'alajsan chiquiwech riye'.\f + \fr 1:18 \ft 1 Ti. 4.14.\f* Man c'a tamestaj ta. Xa can tatija' ak'ij chi naben ri samaj ri bin ca chawe chi naben, can achi'el nuben jun utzilaj soldado. \v 19 Riyit cukul chic ac'u'x riq'ui ri Dios, y ri awánima nuna' chi utz c'o chuwech ri Dios,\f + \fr 1:19 \ft 1 Ti. 3.9.\f* y can quec'ari' tabana'. Ruma yec'o kach'alal ri ma que ta ri' xquiben, y rumari' xsach quic'u'x. \v 20 Queri' xquiben ri Himeneo\f + \fr 1:20 \ft 2 Ti. 2.17.\f* y ri Alejandro,\f + \fr 1:20 \ft 2 Ti. 4.14.\f* y rumari' xenjech pa ruk'a' ri Satanás, riche (rixin) chi queri' tiquetamaj chi ma tiquiyok' ta ri Dios. \c 2 \s1 Ri oración can nic'atzin wi \p \v 1 Wacami c'a nbij chawe: Can nic'atzin chi nikaben orar,\f + \fr 2:1 \ft Ef. 6.18.\f* tikatija' ruk'ijul chi nikac'utuj utzil chare ri Dios, can tikac'utuj achique ri nic'atzin y kojmatioxin chuka' chare ri Dios. Quec'ari' tikabana' pa quiwi' quinojel ri winek. \v 2 Tikac'utuj c'a chare ri Dios chi queruto' ri ye aj k'atbel tak tzij ri nibix reyes chique. Tikac'utuj chuka' chare chi queruto' ri nic'aj chic aj k'atbel tak tzij, riche (rixin) chi queri' xtuc'uex ta jun c'aslen ch'uch'uj kuma konojel, y man ta c'o ch'a'oj chkacojol. Y chuka' xtikac'uaj ta c'a jun utzilaj c'aslen chuwech ri Dios y chiquiwech ri winek. \v 3 Ruma yare' ri utz y ya chuka' re' ri nika chuwech\f + \fr 2:3 \ft Ro. 12.2.\f* ri Dios ri Kacolonel chi nikaben. \v 4 Ruma Riya' nrajo' chi can ta quinojel ri winek niquetamaj ta ri kas kitzij y yecolotej ta pe chupan ri quimac.\f + \fr 2:4 \ft Jn. 3.16, 17.\f* \v 5 Ruma xaxu (xaxe) wi c'a jun Dios c'o.\f + \fr 2:5 \ft Ro. 3.30.\f* Y xaxu (xaxe) wi jun k'axanel c'o pa nic'aj ri nibano chi junan kawech riq'ui ri Dios. Ri nibano ri samaj ri' ya ri Jesucristo ri xoc winek achi'el riyoj. \v 6 Riya' ma xupokonaj ta xuya' ri' pa camic riche (rixin) chi xutoj ri kamac konojel.\f + \fr 2:6 \ft Ef. 1.7.\f* Y ronojel c'a ri xuben ri Jesús xchap rutzijoxic tek xapon ri tiempo.\f + \fr 2:6 \ft Ga. 4.4.\f* \v 7 Y rumari' tek ri Dios xirucha'\f + \fr 2:7 \ft Hch. 9.15; 13.2.\f* riyin riche (rixin) chi xinoc jun apóstol riche (rixin) chi ntzijoj ri ruch'abel chique ri winek ri ma ye israelitas ta. Y ronojel re nbij wacami can kitzij wi. Ri Cristo can nutz'et wi ri wánima chi can kitzij wi ri nbij y ma ntz'uc ta tzij. Y nc'ut ri ruch'abel chiquiwech ri winek ri ma ye israelitas ta, riche (rixin) chi ticuke' quic'u'x riq'ui ri Jesucristo y tiquetamaj ri kitzij. \p \v 8 Y nwajo' c'a chi ri achi'a' tiquibana' orar pa ronojel lugar\f + \fr 2:8 \ft Mal. 1.11.\f* pa rubi' ri Dios. Y tek niquiben orar y niquiyec ri quik'a' chicaj, can riq'ui ch'ajch'ojil, y man ta riq'ui coyowal y man ta c'o ch'a'oj chiquicojol. \v 9 Y queri' chuka' ri ixoki', quequicusaj quitziak ri ma nik'ax ta ruwi'. Tiquich'obo' na jabel ri achique yequicusaj. Ma rajawaxic ta chi nik'ax ruwi' niquibanala' ruchojmil ri rusmal tak quiwi'\f + \fr 2:9 \ft 1 P. 3.3.\f* y chi nik'ax ruwi' yequicusala' cosas ri ye banon riq'ui k'anapuek, o cosas ri ye banon riq'ui ri tak abej ri nibix perla chique, o yequicusala' ta tziek ri sibilaj jotol cajel. \v 10 Ri más rajawaxic chi niquiben ri ixoki' ri can quiniman chic ri Dios, ya ri tiquibana' utzil chique nic'aj chic, can achi'el ruc'amon chi niquiben ri niquibij chi quic'uan jun c'aslen ri nika chuwech ri Dios.\f + \fr 2:10 \ft 1 P. 3.4.\f* \v 11 Y nbij chuka' chi tek nitzijox ri ruch'abel ri Dios, ri ixoki' nic'atzin chi c'o niquetamaj y rumari' xaxu (xaxe wi) tiquic'axaj y tiquinimaj ri nibix. \v 12 Y ma nya' ta k'ij chique ri ixoki' riche (rixin) chi yequitijoj ri kach'alal, y ma nya' ta k'ij chi nik'ax ri quitzij pa quiwi' ri achi'a' y tek nitzijox ri ruch'abel ri Dios, xaxu (xaxe) wi tiquic'axaj.\f + \fr 2:12 \ft 1 Co. 14.34.\f* \v 13 Ruma tek ri Dios xuben ri winek, nabey xuben ri achi ri xubini'aj Adán,\f + \fr 2:13 \ft Gn. 1.27.\f* y c'ac'ari' xuben ri ixok ri xubini'aj Eva. Rumac'ari' ma ruc'amon ta chi ri ixok nik'ax rutzij pa ruwi' ri achi. \v 14 Y chuka' ma ya ta ri Adán ri xk'olotej, xa ya ri Eva ri xk'olotej\f + \fr 2:14 \ft 2 Co. 11.3.\f* y chiri' xpe wi ri mac. \v 15 Y ri ixoki' yecolotej ruma yequiq'uiytisaj ri cal, wi can jurayil quicukuban quic'u'x riq'ui ri Dios, wi can c'o ri ajowabel pa tak cánima, wi can niquic'uaj jun c'aslen ch'ajch'oj, y wi can niquich'ob chi utz ri achique niquiben. \c 3 \s1 Ri utz chi ye'oc ancianos riche (rixin) ri iglesia \p \v 1 Wach'alal, re ch'abel re nbij chawe wacami can kitzij wi: Wi c'o jun kach'alal ri nurayij chi ntoc anciano\f + \fr 3:1 \ft Hch. 20.28; Tit. 1.7.\f* riche (rixin) ri iglesia, can utz wi ri samaj ri nurayij. \v 2 Pero jun anciano riche (rixin) ri iglesia c'o chi ruc'uan jun utzilaj c'aslen, riche (rixin) chi queri' majun tzij nibix ta chrij. C'o chi jun achi ri xaxu (xaxe wi) jun rixjayil c'o, nuch'ob jabel ri yerubanala', retaman nuk'il ri' chare ri mac, y ruc'amon chi nikaya' ruk'ij, jun achi ri can jabel yeruc'ul apo ri kach'alal pa rachoch ri xa c'a jun chic tinamit yepe wi, y can jabel nicowin nuc'ut ri ruch'abel ri Dios, \v 3 jun achi ri ma nik'aber ta, ni ma nuben ta oyowal, ni ma nubanala' ta chuka' itzel tak banobel chuch'aquic ri rurajil, xa nic'atzin c'a chi utz runa'oj quiq'ui quinojel ri winek, ch'uch'uj ránima, y man ta nibe ránima chrij ri puek. \v 4 Y chuka' jabel ta quic'uaxic rubanon chique ri ye aj pa rachoch. Ri ralc'ual jabel ta ruc'utun chiquiwech chi niquinimaj rutzij\f + \fr 3:4 \ft Tit. 1.6.\f* y niquiya' ta chuka' ruk'ij. \v 5 Ruma wi jun achi ma retaman ta quic'uaxic nuben chique ri ralc'ual pa rachoch ka riya', ¿la nicowin ta cami yeruc'uaj chi utz ri kach'alal pa rachoch ri Dios? \v 6 Y wi jun kach'alal xa c'a juba' tunimaj ri Dios, ma utz ta chi riya' ntoc anciano riche (rixin) ri iglesia. Ruma wi ta ntoc anciano riche (rixin) ri iglesia, riq'ui juba' nunimirisaj ri', y riq'ui ri' xtuc'ulwachij achi'el ri xuc'ulwachij ri itzel winek, y xtika ri nimalaj ruc'ayewal\f + \fr 3:6 \ft 2 P. 2.4.\f* pa ruwi'. \v 7 Y chuka' jun anciano pan iglesia nic'atzin chi utz nitz'etetej ri ruc'aslen\f + \fr 3:7 \ft Hch. 6.3.\f* cuma ri winek ri ma quiniman ta ri Jesucristo, riche (rixin) chi majun itzel nilitej ta chrij, y queri' ma nitzak ta pa ruk'a' ri itzel winek. \s1 Ri utz chi ye'oc diáconos \p \v 8 Y queri' chuka' ri diáconos nic'atzin chi niquic'uaj jun utzilaj c'aslen chiquiwech ri winek, chuka' nic'atzin chi can choj yetzijon, ma yek'aber ta, y ma yequibanala' ta chuka' itzel tak banobel chuch'aquic ri quirajil. \v 9 Y nic'atzin chi can tic'oje' pa tak cánima ri ruk'alajsan chic ri Dios chkawech re wacami, ri nich'o chrij ri kacukbel c'u'x riq'ui ri Jesucristo, y chuka' can ta nuna' ri ránima chi ch'ajch'oj c'o chuwech ri Dios.\f + \fr 3:9 \ft 2 Ti. 1.3.\f* \v 10 Y chuka' ma utz ta chi choj ye'oc ca diáconos. Nabey c'o chi nitz'etetej wi utz ri quic'aslen. Y wi majun tzij nibix ta chiquij,\f + \fr 3:10 \ft 1 Co. 1.8; Col. 1.22; Tit. 1.6, 7.\f* c'ac'ari' que'oc c'a chupan ri samaj ri'. \v 11 Y queri' chuka' ri ixoki' nic'atzin chi niquic'uaj jun utzilaj c'aslen chiquiwech ri winek. Y chuka' man ta yek'aban tzij.\f + \fr 3:11 \ft Sal. 15.3; Pr. 10.18; Jer. 9.4.\f* Ixoki' ri can ta ye choj riq'ui ri quic'aslen, ri can niquich'ob jabel ri niquiben, y can niquiben ta ri samaj ri nibix chique ri c'o chi niquiben. \v 12 Ri diácono can nic'atzin wi chi can xu (xe) wi jun rixjayil c'o. Y chuka' nic'atzin chi jabel ta quic'uaxic rubanon chique ri ralc'ual y ri pa rachoch. \v 13 Ruma ri diácono, wi utz nuben chare ri rusamaj, xtitz'etetej cuma ri kach'alal chi c'o ruk'ij, y chuka' más xticuke' ruc'u'x chi nutzijoj chique ri winek chi tiquinimaj ri Cristo Jesús. \s1 Wacami ri Dios xuc'ut yan chkawech ri achique rubanic jun c'aslen ri nika chuwech Riya' \p \v 14 Y ntz'ibaj c'a el re wuj re' chawe riyit Timoteo. Y chuka' nwajo' chi yinapon awuq'ui chanin. Pero ntek c'a el re wuj re' chawe, \v 15 ruma ma jane wetaman ta wi xquicowin xquinapon yan chanin. Y nwajo' chi nawetamaj ri achique ri c'o chi naben chiquicojol ri ye ralc'ual chic ri c'aslic Dios, ri nibix iglesia chique, iglesia ri chapayon y chajiyon ri kitzij ruch'abel ri Dios. \v 16 Y can kitzij wi chi sibilaj nim ruc'ojlen ri ruk'alajsan chic ri Dios chkawech re wacami, ri nich'o chrij ri achique rubanic ri c'aslen ri nika chuwech. Ruma chupan ri ruch'abel ri Dios ri tz'ibatal ca, nubij: \q1 Ri Dios xc'oje' wawe' chuwech re ruwach'ulef, y xoc winek. \q1 Xc'ut chkawech ruma ri Lok'olaj Espíritu chi can choj wi ri ruc'aslen. \q1 Chuka' xtz'etetej cuma ri ángeles. \q1 Xtzijox chique ri winek ri ma ye israelitas ta, \q1 xnimex cuma ye q'uiy chuwech re ruwach'ulef. \q1 Y xc'ul chila' chicaj riq'ui ruk'ij ruc'ojlen. \c 4 \s1 Chupan ri ruq'uisbel tak k'ij ye q'uiy ri xa xtiquiya' ca ri ruch'abel ri Dios \p \v 1 Y can jabel wi nik'alajin ri nubij ri Lok'olaj Espíritu, chi chupan ri ruq'uisbel tak k'ij yec'o winek ri xtiquiya' ca ri ruch'abel ri Dios y ma xtiquinimaj ta chic.\f + \fr 4:1 \ft 2 P. 2.1.\f* Xa ya chic ri ch'abel ri xa ma kitzij ta ri xtiquiya' quixquin chare, ri xa tijonic quiche (quixin) ri itzel tak espíritu, espíritu ri xa yek'olon. \v 2 Xtiquic'axaj c'a ri ch'abel ri yec'ut chiquiwech ri xa quiche (quixin) winek ri xa ca'i' quipalej y ma kitzij ta ri niquibij, winek ri majun k'axon niquina' pa cánima tek niquiben ri etzelal.\f + \fr 4:2 \ft Ef. 4.19.\f* \v 3 Riye' xquequik'et ri winek chi ma quec'ule' ta, y xtiquibij chuka' chi yec'o cosas ri ma utz ta chi yetij, cosas ri can ya wi ri Dios q'uiytisayon ca riche (rixin) chi yetij\f + \fr 4:3 \ft Gn. 1.29; 9.3; Ec. 5.18; 1 Co. 6.13.\f* cuma ri quiniman chic ri Dios y cuma chuka' ri quetaman chic ri kitzij, y quematioxin tek niquitij ka. \v 4 Ruma ronojel ri ruq'uiytisan ri Dios, utz.\f + \fr 4:4 \ft Gn. 1.31.\f* Y rumari' ma tibix ta chi ma utz ta chi nitij. Pero nic'atzin chi nimatioxix chare ri Dios. \v 5 Ruma riq'ui ri ruch'abel ri Dios y ri oración, ri Dios can nuben utz chare ronojel ri nitij. \s1 Jun utzilaj rusamajel ri Jesucristo \p \v 6 Y riyit Timoteo, wi xque'atijoj ri kach'alal chare ri xinbij yan ka chawe chupan re wuj re', can yatoc jun utzilaj rusamajel ri Jesucristo ri nik'alajin chi can ntajin niq'uiy ri ac'aslen riq'ui ri utzilaj ch'abel riche (rixin) ri cukbel c'u'x y riq'ui chuka' ri utzilaj tijonic ri animan. \v 7 Ma que'ac'ul ta tzij\f + \fr 4:7 \ft 1 Ti. 1.4.\f* ri xa ma riq'ui ta ri Dios ye petenak wi, tzij ri xa ye ri rijita'k tak ixoki' ye tz'ucuyun pe, tzij ri xa quiche (quixin) ri majun quina'oj.\f + \fr 4:7 \ft 2 Ti. 2.23.\f* Riyit xa can tatija' ak'ij chi nac'uaj jun utzilaj c'aslen ri nika chuwech ri Dios. \v 8 Ri etz'anen utz chi naben juba' ruma nic'atzin chi nasiloj juba' ri ach'acul. Yac'a ri más nic'atzin chi naben, ya chi nac'uaj jun utzilaj c'aslen ri nika chuwech ri Dios. Ruma c'o utz nuc'om pe chawe chupan ri ac'aslen wawe' chuwech re ruwach'ulef\f + \fr 4:8 \ft Is. 65.13; Mt. 6.33.\f* y chupan chuka' ri ac'aslen riche (rixin) ri chkawech apo. \v 9 Re ch'abel re' can kitzij wi, y ruc'amon chi ninimex cuma quinojel.\f + \fr 4:9 \ft 1 Ti. 1.15.\f* \v 10 Rumac'ari' nikaben ri rusamaj ri Dios y nikatij pokon. Can kacukuban wi apo kac'u'x riq'ui ri c'aslic Dios.\f + \fr 4:10 \ft 1 Ti. 6.17.\f* Ya Riya' ri Colonel quiche (quixin) quinojel winek, pero más quiche (quixin) ri yeniman riche (rixin). \p \v 11 Y riyit Timoteo, que'atijoj ri kach'alal riq'ui ronojel ri xa c'ari' nbij ka chawe y tabij chique chi yari' ri tiquibana'. \v 12 Y majun c'a tibano chawe chi majun awejkalen\f + \fr 4:12 \ft 1 Co. 16.11.\f* ruma chi c'a yit c'ajol na. Pero catoc c'ambel na'oj chiquiwech ri kach'alal riq'ui ri ach'abel, riq'ui chi utz ruc'uaxic abanon chare ri ac'aslen, riq'ui chi ye'awajo' quinojel, riq'ui chi uc'uan ri ac'aslen ruma ri Lok'olaj Espíritu, riq'ui chi acukuban ac'u'x riq'ui ri Dios, y riq'ui chi ac'uan jun c'aslen ch'ajch'oj. \v 13 Ruloman chi riyin yinapon, riyit can ma catane' ta chi nasiq'uij ri ruch'abel ri Dios chiquiwech ri kach'alal. Nwajo' chuka' chi que'apixabaj, y que'atijoj.\f + \fr 4:13 \ft 1 Ti. 5.17.\f* \v 14 Man c'a taya' ta ca rubanic ri samaj ri yatajnek chawe ruma ri Dios,\f + \fr 4:14 \ft 2 Ti. 1.6.\f* samaj ri xac'ul tek ri kach'alal achi'a' ri c'o quik'ij chupan ri iglesia xquiya' quik'a' pan awi' y xquibij chi xatoc jun rusamajel ri Dios. Y ri' can xk'alajsex\f + \fr 4:14 \ft 1 Ti. 1.18.\f* chique riye' ruma ri Dios. \v 15 Y can yac'ari' tabana' riq'ui ronojel awánima. Y riq'ui ri' yatz'etetej cuma quinojel chi yatajin yaq'uiy chupan ri samaj ri yatajnek chawe ruma ri Dios. \v 16 Tachajij c'a jabel ri ac'aslen y queri' chuka' tabana' riq'ui ri utzilaj tijonic ri nac'ut chiquiwech ri kach'alal. Y man taya' ta ca rubanic re nchilabej chawe, ruma wi naben ronojel re', xtacol awi' riyit\f + \fr 4:16 \ft Ez. 33.9.\f* y xque'acol chuka' ri ye'ac'axan awuche (awixin). \c 5 \s1 Ri utz chi naben quiq'ui chiquijujunal ri kach'alal \p \v 1 Wi c'o jun kach'alal achi ti ri'j chic\f + \fr 5:1 \ft Lv. 19.32.\f* ri nimacun, man c'a tabij ta chare riq'ui cowilaj tak ch'abel. Xa tabij chare riq'ui utzilaj tak ch'abel. Tabana' chare chi achi'el ta xa can atata'. Y queri' chuka' tabana' quiq'ui ri c'a ye c'ajola' na, tabana' chique chi can ye achi'el awach'alal. \v 2 Y chuka' ri ixoki' ri ye rijita'k chic, tabana' chique chi can ye achi'el ate'. Y ri k'opoji', tabana' chique chi can ye achi'el awana', y riq'ui ronojel ch'ajch'ojil. \p \v 3 Y wi yec'o malcani' tak ixoki' ri can quiyon chic y can majun chic nilin quiche (quixin), que'ato'. \v 4 Pero wi c'o malcani' tak ixoki' ri xa yec'o cal o yec'o quiy quimam, ye ri cal o ri quiy quimam ri que'ilin quiche (quixin). Ruma nic'atzin chi ri cal y ri quiy quimam tiquetamaj chi nabey pa cachoch tiquic'utu' wi jun c'aslen ri nika chuwech ri Dios. Tiquiya' c'a rajel ruq'uexel ri utzil ri banon chique cuma ri quite' quitata',\f + \fr 5:4 \ft Mt. 15.4.\f* ruma yari' ri utz chi niban y can nika chuwech ri Dios. \v 5 Ri kas kitzij chi malca'n ixok, ri can ruyon chic c'o ca, riya' can rucukuban ruc'u'x riq'ui ri Dios, y can ma nitane' ta chi nuc'utuj utzil y nuben orar chi pak'ij chi chak'a'.\f + \fr 5:5 \ft Lc. 2.37.\f* \v 6 Yac'a ri ixok ri xaxu (xaxe) chic ri quicoten riche (rixin) re ruwach'ulef ri nuch'ob, astape' c'a q'ues na, xa caminek chuwech ri Dios.\f + \fr 5:6 \ft Ap. 3.1.\f* \v 7 Tabij chique ri kach'alal chi tiquinimaj ronojel re', riche (rixin) chi niquic'uaj jun utzilaj c'aslen, y riq'ui ri' majun tzij ri nibix ta chiquij. \v 8 Y nic'atzin chi quequito' ri ye cach'alal, yac'a ri más nic'atzin chi yequilij ka, ye ri yec'o pa cachoch. Ruma wi c'o jun ri xa ma nuben ta queri', nik'alajin chi achi'el xa ma runiman ta ri Dios y xa más itzel ri ruc'aslen que chiquiwech ri winek ri ma quiniman ta ri Jesucristo. \p \v 9 Ri malca'n ixok ri utz chi nitz'ibex rubi' ri can nic'atzin chi nilix cuma ri kach'alal,\f + \fr 5:9 \ft 1 Ti. 5.3.\f* ya ri ixok ri c'o chic más sesenta rujuna' y rixjayil ca xaxu (xaxe wi) jun achi. \v 10 Chuka' wi etaman chi c'o utzil rubanon, wi ye ruq'uiytisan jabel ri ral, wi jabel xya'o posada chique ri winek,\f + \fr 5:10 \ft Hch. 16.15; 1 P. 4.9.\f* wi ma xupokonaj ta ruch'ajlon caken\f + \fr 5:10 \ft Gn. 18.4; 19.2; Jn. 13.5.\f* ri lok'olaj tak kach'alal, wi ye ruto'on ri niquitij pokon,\f + \fr 5:10 \ft He. 13.2.\f* y wi ronojel ruwech utzil ye rubanalon. \p \v 11 Yac'a ri malcani' tak ixoki' ri c'a ye k'opoji' na, ma titz'ibex ta ka quibi' chi ye'ilix cuma ri kach'alal. Ruma riye' yecowin niquibij chi ma xquec'ule' ta chic y niquijech qui' chubanic ri rusamaj ri Cristo. Pero xa c'a juba' tiquibij queri', ya xa niquimalij ca ri samaj ruma niquirayij chi yec'ule' chic jun bey. \v 12 Y ruma ma xquiben ta ri xquibij nabey, xa xquik'ej ri quitzij, y ri' can c'o ruc'ayewal nuc'om pe pa quiwi'.\f + \fr 5:12 \ft He. 6.4, 6.\f* \v 13 Y chuka' wi ma yec'ule' ta, niquichop yek'oran, yebe chi' tak jay. Y chuka' ma xu (xe) ta wi chic ri yek'oran, xa niquichop niquicamulula' tzij, niquinimila' apo qui' ri acuchi (achique) ma ruc'amon ta,\f + \fr 5:13 \ft 2 Ts. 3.11.\f* y niquibila' tzij ri ma utz ta chi nibix. \v 14 Rumac'ari' nbij chique ri malcani' tak ixoki' ri c'a ye k'opoji' na chi quec'ule' chic jun bey,\f + \fr 5:14 \ft 1 Co. 7.9.\f* chi quequiq'uiytisaj cal. Y tiquic'uaj jabel rupan ri cachoch. Riche (rixin) chi ri winek ri ye'etzelan kiche (kixin) ma yecowin ta niquibij jun tzij chikij.\f + \fr 5:14 \ft Tit. 2.8.\f* \v 15 Ruma yec'o chic c'a malcani' tak ixoki' ri quiya'on chic ca ri utzilaj c'aslen y xetzeke' el chrij ri Satanás. \p \v 16 Yac'a wi c'o jun kach'alal achi o ixok ri yec'o rach'alal malcani' tak ixoki' quiq'ui, yec'a riye' ri c'o chi ye'ilin quiche (quixin), y ma ye ta ri kach'alal. Riche (rixin) chi queri' ri kach'alal yecowin yequito' más ri malcani' tak ixoki' ri can quiyon yec'o y majun nilin quiche (quixin). \p \v 17 Ri ancianos riche (rixin) ri iglesia ri can jabel quic'uaxic niquiben chique ri kach'alal,\f + \fr 5:17 \ft Ro. 12.8.\f* can utz wi chi niya'ox (nya') quik'ij y niya'ox (nya') ri nic'atzin chique\f + \fr 5:17 \ft 1 Co. 9.10; Ga. 6.6.\f* cuma ri kach'alal. Pero re', más niya'ox (nya') chique ri yecowin chuka' niquitzijoj y niquic'ut ri ruch'abel ri Dios. \v 18 Ruma queri' ntel wi chi tzij ri nubij chupan ri ruch'abel ri Dios ri tz'ibatal ca: Ri wáquix tek nich'ayo trigo utz chi niya'ox (nya') k'ij chare chi nutij ruway. Ma tixim ta xerey.\f + \fr 5:18 \ft Dt. 25.4.\f* Y chuka' nubij: Ri samajel c'o chi nitoj ruma ri samaj ri nuben.\f + \fr 5:18 \ft Dt. 24.14; Lc. 10.7.\f* Queri' ri tz'ibatal ca. \p \v 19 Y chuka' nbij chawe, wi c'o jun anciano riche (rixin) ri iglesia ri nibix chi c'o rumac xuben y c'o jun ri nitzujun (nisujun) chrij, ma tanimaj ta chanin. Rajawaxic chi yec'o ca'i' o ye oxi' ri junan niquibij chrij chi c'o mac rubanon, c'ac'ari' tanimaj.\f + \fr 5:19 \ft Dt. 19.15.\f* \v 20 Yac'a wi c'o jun anciano riche (rixin) ri iglesia nimacun y ma nuya' ta ca rubanic ri mac, tabij c'a chare chi ma utz ta ri ntajin chubanic.\f + \fr 5:20 \ft Tit. 1.13.\f* Pero chiquiwech ri kach'alal nabij wi chare. Riche (rixin) chi queri' ri nic'aj chic niquixibij qui' yemacun.\f + \fr 5:20 \ft Dt. 13.11.\f* \v 21 Y chuwech ri Dios y chuwech ri Ajaf Jesucristo y chiquiwech ri ángeles ri ye cha'on ruma ri Dios, nchilabej c'a chawe riyit Timoteo, chi tanimaj tatakej re tzij re', can junan y pa ruchojmil tabana' quiq'ui quinojel ri c'o mac quibanon. \v 22 Ma chanin ta taya' ri ak'a' pa ruwi' jun kach'alal riche (rixin) chi ntoc pa rusamaj ri Dios, wi xa ma awetaman ta achique chi c'aslen ruc'uan, riche (rixin) chi queri' majun nawejkalej, wi c'o mac rubanon.\f + \fr 5:22 \ft 2 Jn. 11.\f* Riyit xa can tachajij awi' jabel. \p \v 23 Y riyit chak benak ruwech yit yawa'. Rumac'ari' ma utz ta chi ruyon relic ya' ri nakum. Xa takumu' chuka' juba' ruya'al uva riche (rixin) chi queri' utz nuben chare ri apan. \p \v 24 Yec'o winek ri can nitz'etetej wi chi c'o quimac tek ma jane nik'at ta tzij pa quiwi',\f + \fr 5:24 \ft Tit. 3.11.\f* y yec'o chuka' nic'aj ri netamex chi c'o quimac tek ya k'aton chic tzij pa quiwi'. \v 25 Y queri' chuka' ri utzil ri yetajin chubanic ri winek, c'o chi nbek'alajin na pe. Astape' c'o nic'aj chic utzil ri ma ye k'alaj ta, pero c'o chi yebek'alajin na pe. \c 6 \p \v 1 Quinojel c'a ri kach'alal ri c'o quipatrón,\f + \fr 6:1 \ft Tit. 2.9.\f* can ruc'amon c'a chi niquiya' ruk'ij ri quipatrón, riche (rixin) chi queri' ma niyok'otej ta\f + \fr 6:1 \ft Is. 52.5.\f* ri rubi' ri Dios y ri ruch'abel. \v 2 Y wi c'o quipatrón ri can runiman chic ri Dios, man c'a tiquiben ta chare chi majun ruk'ij, ruma cach'alal chic qui', ma que ta ri'. Xa can tiquinimaj tiquitakej chi utz,\f + \fr 6:2 \ft Col. 3.22, 23.\f* ruma can yetajin niquiben jun utzilaj samaj chare jun ri can runiman chic ri Dios y can najowex wi. Y riyit Timoteo, nbij c'a chawe chi que'atijoj y que'apixabaj ri kach'alal chi tiquibana' ronojel re'. \s1 Riq'ui quicoten tikac'uaj jun c'aslen ri nika chuwech ri Dios \p \v 3 Y wi c'o jun ri jun wi chic chi ch'abel nuc'ut chiquiwech ri kach'alal, y ri ch'abel ri nuc'ut ma junan ta\f + \fr 6:3 \ft 1 Ti. 1.10.\f* riq'ui ri utzilaj ch'abel ri ruc'amom pe ri Kajaf Jesucristo, y ma junan ta riq'ui ri ch'abel ri nuc'om pe ri utzilaj c'aslen chuwech ri Dios, \v 4 ri winek ri' can nik'alajin wi chi sibilaj nunimirisaj ri'. Y xa majun retaman.\f + \fr 6:4 \ft 1 Co. 8.2.\f* Xa sibilaj nika chuwech ri tzij ri majun utz niquic'om pe chare. Tzij ri xa niquiben chare chi itzel nuna' chare jun chic ri utz c'o, xa niquiyec royowal, xa niquiben chare chi niyok'on chiquij ri nic'aj chic, niquiben chuka' chare chi nipe itzel tak ch'obonic pa ránima chrij jun chic winek, \v 5 y niquiben chuka' chi yejalajo' chiquiwech chiquij ch'abel ri xa majun quejkalen. Tzij ri achi'el ri' xa quiche (quixin) winek ri xa yojtajnek ri quina'oj,\f + \fr 6:5 \ft 2 Ti. 3.8; Tit. 1.15.\f* y xa majun ri kas kitzij quiq'ui, ruma niquich'ob chi ri nac'uaj jun c'aslen ri nika chuwech ri Dios xa riche (rixin) chi nic'oje' arajil. Riyit ma tayuj ta awi' quiq'ui ri yebano queri'. \v 6 Yac'a ri más nim ch'acoj, ya ri can riq'ui quicoten nac'uaj jun c'aslen ri nika chuwech ri Dios.\f + \fr 6:6 \ft Sal. 37.16.\f* \v 7 Ruma tek xojalex, majun kac'amom pe. Y queri' chuka' tek xkojcom, majun chuka' xtikac'uaj el.\f + \fr 6:7 \ft Job 1.21; Sal. 49.17.\f* \v 8 Xa riq'ui chi c'o nikatij y c'o ri katziak,\f + \fr 6:8 \ft Gn. 28.20.\f* can kojquicot c'a. \v 9 Ruma ri winek ri niquirayij ye'oc beyoma',\f + \fr 6:9 \ft Pr. 15.27.\f* ri quiraybel xa nuben chique chi yetzak pa mac can achi'el quetzak pa jun trampa. Y nuben chuka' chique chi yebetzak chupan q'uiy ruwech itzel tak raynic ri xa ruc'ayewal nuc'om pe chique, ruma yebesach chupan ri quimac. Y ri quimac xa yeruc'uaj chupan jun camic riche (rixin) xtibe k'ij xtibe sek. \v 10 Ruma ri nibe awánima chrij ri puek, chiri' nipe wi ronojel ruwech etzelal. Y can yec'o kach'alal ri xquiya' yan ca ri Dios ruma xbe cánima chrij ri puek, y ri puek ri' xa q'uiy k'axon xuc'om pe chique. \s1 Can tatija' ak'ij chuc'uaxic jun utzilaj c'aslen ruma chi c'o chic acukbel c'u'x riq'ui ri Dios \p \v 11 Yac'a riyit Timoteo yit rusamajel ri Dios, ma taben ta queri'. Xa can tatija' ak'ij chi nac'uaj jun c'aslen choj. Can tabana' ri nika chuwech ri Dios. Can tacukuba' ac'u'x riq'ui ri Dios. Que'awajo' quinojel. Cacoch'on. Y can ch'uch'uj ta ri awánima. \v 12 Can tatija' ak'ij chuc'uaxic\f + \fr 6:12 \ft 2 Ti. 4.7.\f* jun utzilaj c'aslen ruma chi c'o chic ri acukbel c'u'x riq'ui ri Dios. Tatija' ak'ij chi ntoc awuche (awixin) riyit\f + \fr 6:12 \ft Fil. 3.12.\f* ri c'aslen riche (rixin) xtibe k'ij xtibe sek, ruma can riche (rixin) wi chi nac'ul ri c'aslen ri' tek xasiq'uix (xatoyox) ruma ri Dios. Ruma can chiquiwech ye q'uiy winek xabij wi chi xacukuba' ac'u'x riq'ui ri Dios. \v 13 Y c'o chic jun ri nwajo' nbij chawe. Y chuwech ri Dios\f + \fr 6:13 \ft 1 Ti. 5.21.\f* nbij wi, Dios ri niya'o quic'aslen quinojel ri yec'o. Y chuka' chuwech ri Jesucristo nbij wi, ri Jesucristo ri ma xuxibij ta ri' chi xuk'alajsaj ri kas kitzij chuwech ri aj k'atbel tzij ri xubini'aj Poncio Pilato. Y yac'are' ri nwajo' nbij chawe: \v 14 Tabana' ronojel ri nubij ri rupixa' ri Dios y ma tajel ta rubixic. Tac'uaj jun c'aslen utz riche (rixin) chi queri' majun mac nilitej ta chawij.\f + \fr 6:14 \ft 1 Ts. 3.13.\f* Y que ta c'a ri' yatajin chubanic tek xtipe ri Kajaf Jesucristo, \v 15 ri xtitak pe ruma ri Dios tek xtapon ri tiempo, y xtoruk'alajsaj ri Dios chi can nim wi ruwaruk'ij, Dios ri c'o pa ruwi' ronojel, y can nimalaj Rey pa quiwi' quinojel reyes y nimalaj Ajaf pa quiwi' quinojel ajaf.\f + \fr 6:15 \ft Ap. 17.14.\f* \v 16 Y can xu (xe) wi Riya' ri ma camel ta. Riya' can pa jun nimalaj sakil c'o wi, rumari' majun nicowin ntoc riq'ui. Ni majun achique winek ri tz'eteyon ta\f + \fr 6:16 \ft Ex. 33.20; Dt. 4.12; Jn. 1.18.\f* riche (rixin), ni majun chuka' nicowin nitz'eto. Riya' c'o pa kawi' konojel chi pak'ij chi chak'a' y can xtiya'ox (xtya') ta c'a ruk'ij ruc'ojlen, riche (rixin) xtibe k'ij xtibe sek. Amén. \p \v 17 Y riyit Timoteo, nwajo' chi nabij chique ri kach'alal ri ye beyoma' chi ma tiquinimirisaj ta qui'.\f + \fr 6:17 \ft Ro. 11.20.\f* Y tabij chuka' chique chi ma ticoyobej ta chi ri beyomel ronojel utz nuc'om pe chique, ruma ri beyomel xa niq'uis. Xa can tiquicukuba' quic'u'x riq'ui ri c'aslic Dios ri niya'o pe chake ronojel ri utz. Ruma Riya' nrajo' chi niquicot ri kánima riq'ui ri sibilaj q'uiy ruya'on chake. \v 18 Tabij chique ri beyoma' chi quequibanala' q'uiy utzil, y ye beyoma' ta chubanic ri utz chique nic'aj chic. Chi ma tiquiq'ueq'uej ta yequito' nic'aj chic ri nic'atzin quito'ic. Xa can quequito' jabel. \v 19 Riche (rixin) chi queri' niquiyec ta apo ri quibeyomal riche (rixin) chicaj ri xtic'atzin chique achi'el jun cimiento, riche (rixin) chi queri' ntoc quiche (quixin) ri c'aslen riche (rixin) xtibe k'ij xtibe sek. \s1 Ri ruq'uisbel tak ch'abel chare re wuj re' \p \v 20 Y riyit Timoteo, can tachajij c'a ri tijonic ri ya'on ca chawe. Ma que'ac'ul ta tzij ri xa ma riq'ui ta ri Dios ye petenak wi, ri xa majun utz nuc'om pe chawe. Ma que'ac'ul ta chuka' tzij ri xa itzel yech'o chrij ri ruch'abel ri Dios, tzij ri nibix chi nim etamabel quic'amom pe, y xa ma kitzij ta chi queri'.\f + \fr 6:20 \ft Ro. 1.22; 1 Co. 3.19.\f* \v 21 Yec'o xeniman ri tzij ri'. Y rumari' xesach, y xe'el el chupan ri kas kitzij ruch'abel ri Dios ri quiniman chic. Ya ta c'a ri rutzil ri Dios xtic'oje' awuq'ui riyit Timoteo. Amén.