\id JHN Cakchiquel de Santa Maria de Jesus NT [cki] (Colombia) -2010 bd. \h SAN JUAN \toc1 Ri rucꞌaslien ri Jesucristo ri xutzꞌibꞌaj can San Juan \toc2 SAN JUAN \toc3 Jn. \mt1 Ri rucꞌaslien ri Jesucristo ri xutzꞌibꞌaj can San Juan \ip Ri xtzꞌibꞌan va evangelio va, ja ri apóstol Juan. Chupan ri Juan nuꞌej chi ri Jesús jareꞌ ri Chꞌabꞌal. Ri tzij “Chꞌabꞌal” nrajoꞌ nuꞌej chi ri Kajaf Jesús xcusas ruma ri Dios, richin chi xuꞌej ri chica rubꞌanun-pa pensar ri Dios pa quiveꞌ ri vinak ri icꞌo choch ri ulief. Nuꞌej jeꞌ chi ri Jesús can Dios-ve y ruma jajaꞌ, cꞌo nojiel ri ncaꞌtzꞌiet y ri man ncaꞌtzꞌiet ta. \ip Y va libro va xtzꞌibꞌas richin chi nucꞌut chi ri Kajaf Jesús can ja-ve jajaꞌ ri ruꞌeꞌn-pa ri Dios chica ri israelitas chupan ri Antiguo Testamento chi nipa. Y rumareꞌ nuꞌej chi chica-na cꞌa ri xtiniman ri Jesús, can xtiril cꞌa jun cꞌaslien ri man niqꞌuis ta. \io1 Ri capítulo 1:1-18 nuꞌej chi ri Chꞌabꞌal xuoc vinak, y chi ri Chꞌabꞌal jareꞌ ri Jesucristo. \io1 Ri capítulo 1:19-34 nuꞌej ri samaj ri xuꞌon ri Juan el Bautista y ri xuꞌej chirij ri Alaj Oveja ri takuon-pa ruma ri Dios. \io1 Ri capítulo 1:35-51 nuꞌej chirij antok ri Jesús xaꞌrayuoj ri naꞌay ru-discípulos. \io1 Ri capítulo 2:1–12:50 nuꞌej antok ri Kajaf Jesús xutzꞌom rusamaj chupan ri Judea y ri xuꞌon chupan ri Galilea. \io1 Ri capítulo 13:1–19:42 nuꞌej ri chica xbꞌanataj chupan ri Jerusalén ri ruqꞌuisbꞌal tak kꞌij ri xuꞌon ri Kajaf Jesús. \io1 Y ri capítulo 20:1–21:25 nuꞌej antok ri Kajaf Jesús xcꞌastaj-pa chiquicajol ri quiminakiꞌ. Nuꞌej jeꞌ chi jajaꞌ xucꞌut-riꞌ chiquivach ri ru-discípulos chi xcꞌastaj-pa chiquicajol ri quiminakiꞌ, xtzijuon, xvaꞌ y xukun yaꞌ quiqꞌuin chuchiꞌ ri mar Galilea. Y nuꞌej jeꞌ antok ri Jesús xuꞌej cha ri Pedro chi jajaꞌ ri ntuoc ucꞌuay-bꞌay quichin ri nicꞌaj chic discípulos. Ri apóstol Juan nuꞌej jeꞌ ri chica rucꞌatzil chi xtzꞌibꞌas va libro va. \c 1 \s1 Ri Chꞌabꞌal xuoc vinak incheꞌl ojreꞌ \p \v 1 Antok xtiquir-pa nojiel; ri Chꞌabꞌal can cꞌo-ve. Jajaꞌ can cꞌo-ve riqꞌuin ri Dios, y jajaꞌ jeꞌ can Dios-ve. \v 2 Jajaꞌ can cꞌo-ve riqꞌuin ri Dios antok xtiquir-pa nojiel. \v 3 Y ruma jajaꞌ cꞌo nojiel y man jun kax ri cꞌo vacame ri man ta jajaꞌ xbꞌano. \v 4 Riqꞌuin jajaꞌ cꞌo-ve ri cꞌaslien. Y ri cꞌaslien reꞌ, jareꞌ ri Sakil quichin ri vinak. \v 5 Y ri Sakil reꞌ, can nuꞌon sakil cha ri quicꞌaslien ri vinak ri icꞌo pa kꞌakuꞌn. Y man jun bꞌay cꞌa ri kꞌakuꞌn nicovin nuchup. \p \v 6 Y xcꞌujieꞌ jun ache ri xtak-pa ruma ri Dios, ri Juan rubꞌeꞌ.\x + \xo 1:6 \xt Mt. 3:1; Mr. 1:4; Lc. 3:1-2.\x* \v 7 Jajaꞌ xpa chi xalrutzijuoj ri Sakil, richin chi quinojiel ri vinak tiquinimaj ri nuꞌej chica. \v 8 Y man jajaꞌ ta ri Sakil. Jajaꞌ joꞌc xutzijuoj ri Sakil. \p \v 9 Y xalka ri Sakil choch-ulief. Jareꞌ ri ketzij Sakil, ri nuꞌon sakil cha ri quicꞌaslien ri vinak. \v 10 Can xalka choch-ulief ri rubꞌanun jajaꞌ, pero ri icꞌo choch-ulief man xquitamaj ta roch antok xalka. \v 11 Can quiqꞌuin ri ruvanakil israelitas xalka-ve, pero ri ruvanakil xa man xquiꞌan ta recibir. \v 12 Pero quinojiel ri xaꞌbꞌano recibir y xquinimaj, jajaꞌ xuꞌon chica chi xaꞌuoc ralcꞌual ri Dios. \v 13 Ri vinak ri xaꞌuoc ralcꞌual ri Dios, can xaꞌlax-ve chic jun bꞌay, pero man junan ta chic riqꞌuin antok xaꞌlax naꞌay riqꞌuin ri quitieꞌ, antok ja ri quitie-quitataꞌ xcajoꞌ chi xaꞌcꞌujieꞌ. Vacame xaꞌlax chic jun bꞌay ruma quireꞌ xrajoꞌ ri Dios, y man ruma ta xrajoꞌ jun ache. \p \v 14 Y ri Chꞌabꞌal xalka choch-ulief y xuoc vinak incheꞌl ojreꞌ. Jajaꞌ xcꞌujieꞌ chikacajol y xkatzꞌat chi joꞌc jajaꞌ ri Rucꞌajuol ri Dios, ruma can xkatzꞌat ri namalaj ru-gloria. Y jajaꞌ nojnak riqꞌuin ri ketzij y nojnak riqꞌuin ri ru-favor ri Dios. \v 15 Y ri Juan cꞌo ri ruꞌeꞌn can chirij ri Cristo. Can cof xchꞌoꞌ y xuꞌej: Jareꞌ ri nutzijuon chiva, antok xinꞌej chiva chi ri xtalka chuvij inreꞌ, jareꞌ ri cꞌo antes chinoch. Y can cꞌo-ve naꞌay antok inreꞌ cꞌa majaꞌ quinalax vaveꞌ choch-ulief, xchaꞌ ri Juan. \p \v 16 Can konojiel ojreꞌ kiluon ri ru-favor ri Cristo. Y man nitanieꞌ ta cꞌa chi nuya-pa ri favor reꞌ pa kaveꞌ. \v 17 Ri Dios ja ri Moisés ri xucusaj chi xuya-pa ri ley. Pero antok xuya-pa ri favor y ri ketzij, ja ri Jesucristo xucusaj. \v 18 Man jun vinak ri tzꞌatayuon richin ri Dios. Ri Dios joꞌc jun Rucꞌajuol cꞌo y junan icꞌo. Y jajaꞌ ri xalꞌeꞌn-ka ri Rutataꞌ chakavach vaveꞌ choch-ulief. \s1 Ri Juan el Bautista nuꞌej chi man jajaꞌ ta ri Cristo \r (Mt. 3:11-12; Mr. 1:7-8; Lc. 3:15-17) \p \v 19 Y ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas chireꞌ pa tanamet Jerusalén, xaꞌquitak-el sacerdotes y achiꞌaꞌ ri niꞌeꞌx levitas chica riqꞌuin ri Juan el Bautista, chi xiꞌquicꞌutuj cha: ¿At chica atreꞌ? \v 20 Jajaꞌ can ja ri ketzij ri xuꞌej chica, ruma xuꞌej: Man inreꞌ ta ri Cristo. \p \v 21 Y ri achiꞌaꞌ ri i-takuon-el xquicꞌutuj chic cha: ¿At chica cꞌa atreꞌ? ¿Xa atreꞌ ri Elías?\x + \xo 1:21 \xt Mal. 4:5.\x* xaꞌchaꞌ cha. Y ri Juan xuꞌej chica: Man inreꞌ ta. Y ri achiꞌaꞌ reꞌ xquicꞌutuj chic cha: ¿Atreꞌ ri profeta?\x + \xo 1:21 \xt Dt. 18:15, 18.\x* xaꞌchaꞌ cha. Jajaꞌ xuꞌej chica: Man inreꞌ ta. \p \v 22 Y ri achiꞌaꞌ reꞌ can xquicꞌutuj chic cha: ¿At chica cꞌa atreꞌ? Chi quireꞌ jareꞌ nakaꞌej chica ri i-takayuon-pa kichin. ¿Chica cꞌa naꞌej chavij atreꞌ? xaꞌchaꞌ. \p \v 23 Y jajaꞌ xuꞌej chica ri achiꞌaꞌ reꞌ: Inreꞌ ri jun ri choj chirij rutzꞌibꞌan can ri profeta Isaías. Ri xutzꞌibꞌaj can jajaꞌ, nuꞌej: Cꞌo jun ache ri xticꞌujieꞌ chupan jun lugar desierto, y jajaꞌ xturak cꞌa ruchiꞌ chi xtuꞌej chica ri vinak ri xcaꞌbꞌaka riqꞌuin: Tichojmij-apa rubꞌiey ri Ajaf,\x + \xo 1:23 \xt Is. 40:3.\x* xchaꞌ ri Juan chica. \p \v 24 Ri achiꞌaꞌ ri xaꞌbꞌaka riqꞌuin ri Juan, i-cachꞌil ri achiꞌaꞌ fariseos. \v 25 Y ri achiꞌaꞌ reꞌ xquicꞌutuj chic cha ri Juan: ¿Karruma atreꞌ ncaꞌan bautizar ri vinak, xa man atreꞌ ta ri Cristo, ni man atreꞌ ta ri Elías, ni man atreꞌ ta ri profeta ri eꞌn chi nipa? xaꞌchaꞌ ri achiꞌaꞌ reꞌ cha ri Juan. \p \v 26 Y ri Juan xuꞌej chica: Inreꞌ, yaꞌ ri nicusaj chi nquixꞌan bautizar, pero chiꞌicajol ixreꞌ cꞌo Jun ri man ivataꞌn ta roch, \v 27 y jajaꞌ can chuvij inreꞌ xtalka-ve, pero jajaꞌ can cꞌo antes chinoch inreꞌ. Ri nixta nucꞌul chi inreꞌ niquir ri ximbꞌal-roch ri ruxajabꞌ, ruma jajaꞌ nem rukꞌij. \p \v 28 Y nojiel reꞌ xbꞌanataj chireꞌ Betábara, ri lugar ri cꞌo-apa jucꞌan ruchiꞌ ri río Jordán, pacheꞌ nuꞌon-ve bautizar ri Juan. \s1 Ri Alaj Oveja ri takuon-pa ruma ri Dios \p \v 29 Chucaꞌn kꞌij, antok ri Juan el Bautista xutzꞌat chi ri Jesús choj patanak riqꞌuin, xuꞌej: Ja-la ri Alaj Oveja ri takuon-pa ruma ri Dios, chi nralasaj qui-pecados ri vinak ri icꞌo choch-ulief. \v 30 Jareꞌ ri nutzijuon-pa chiva, antok xinꞌej chi chuvij inreꞌ xtalka Jun ri cꞌo antes chinoch inreꞌ, y can cꞌo-ve naꞌay, antok inreꞌ majaꞌ quinalax choch-ulief. \v 31 Y inreꞌ man vataꞌn ta roch chica jajaꞌ. Pero chi nikꞌalajin chiquivach ri vinak israelitas, rumareꞌ xipa inreꞌ chi niꞌan bautizar cha yaꞌ. \p \v 32 Y ri Juan xutzijuoj jeꞌ y xuꞌej: Inreꞌ can xintzꞌat ri Espíritu Santo ri xka-pa chicaj incheꞌl jun paluomix y xalcꞌujie-ka paroꞌ jajaꞌ. \v 33 Y inreꞌ man vataꞌn ta roch chica jajaꞌ. Pero ri Dios, ri xitako-pa chi ncaꞌnꞌan bautizar ri vinak cha yaꞌ, can ruꞌeꞌn chic chuva, chi antok xtintzꞌat chi nika-pa ri Espíritu Santo y nalcꞌujie-ka paroꞌ Jun, jareꞌ ri nibꞌano bautizar riqꞌuin ri Espíritu Santo. \v 34 Vacame xintzꞌat, y rumareꞌ nitzijuoj chi jajaꞌ ri Rucꞌajuol ri Dios. \s1 Ri naꞌay discípulos \p \v 35 Y chucaꞌn kꞌij, ri Juan y icaꞌyeꞌ chiquivach ri ru-discípulos icꞌo chic chireꞌ jun bꞌay. \v 36 Y antok jajaꞌ xutzꞌat chi ri Jesús nakꞌax chireꞌ, xuꞌej: Titzꞌataꞌ, ja Alaj Oveja la ri takuon-pa ruma ri Dios. \p \v 37 Y antok ri icaꞌyeꞌ ru-discípulos ri Juan xcaꞌxaj quireꞌ, ja xaꞌa chirij ri Jesús. \v 38 Y antok ri Jesús xtzuꞌn can chirij y xutzꞌat chi ri icaꞌyeꞌ ru-discípulos ri Juan i-bꞌanak chirij, jajaꞌ xuꞌej chica: ¿Chica nticanuj? xchaꞌ chica. Y ijejeꞌ xquiꞌej cha ri Jesús: Rabí (ri tzij Rabí nrajoꞌ nuꞌej Maestro), ojreꞌ nakajoꞌ nakatamaj pacheꞌ atcꞌo-ve, xaꞌchaꞌ cha. \p \v 39 Y ri Jesús xuꞌej chica: Joꞌ y titzꞌataꞌ. Y ijejeꞌ can xaꞌa y xquitzꞌat ri pacheꞌ cꞌo-ve. Y xaꞌcꞌujie-ka riqꞌuin ri Jesús ri jun nakakꞌij reꞌ, ruma ya a las cuatro. \p \v 40 Ri jun chiquivach ri icaꞌyeꞌ discípulos ri xraꞌxaj ri xuꞌej ri Juan y xaꞌa chirij ri Jesús, ja ri Andrés ri quichakꞌ-quinimal-quiꞌ riqꞌuin ri Simón Pedro. \v 41 Ri Andrés naꞌay xril ri Simón ri quichakꞌ-quinimal-quiꞌ riqꞌuin y xuꞌej cha: Vacame xkil ri Mesías (ri tzij Mesías nrajoꞌ nuꞌej ri Cristo). \p \v 42 Y ri Andrés xucꞌuaj ri Simón riqꞌuin ri Jesús. Y antok ri Jesús xutzꞌat, xuꞌej cha: Atreꞌ ri Simón ri at rucꞌajuol ri Jonás. Vacame xtiꞌeꞌx Cefas chava (ri tzij Cefas nrajoꞌ nuꞌej Pedro). \s1 Antok ri Jesús xaꞌrayuoj ri Felipe y ri Natanael \p \v 43 Y chucaꞌn kꞌij, ri Jesús xuꞌon pensar chi niꞌa cꞌa Galilea. Y chupan ri kꞌij reꞌ ri Jesús xbꞌarucꞌuluꞌ jun ache Felipe rubꞌeꞌ y xuꞌej cha: Joꞌ viqꞌuin. \p \v 44 Y ri Felipe aj-Betsaida, ri quitanamit jeꞌ ri Andrés y ri Pedro. \v 45 Ri Felipe xbꞌarucꞌuluꞌ ri Natanael, y xuꞌej cha: Vacame xkil ri Jun ri choj chirij rutzꞌibꞌan can ri Moisés chupan ri ley y ri quitzꞌibꞌan can ri profetas ojier can tiempo. Jajaꞌ ja ri Jesús ri rucꞌajuol ri José aj-Nazaret. \p \v 46 Y ri Natanael xuꞌej: ¿Xtiel-pa came jun utzulaj ache chireꞌ pa tanamet Nazaret? xchaꞌ cha. Pero ri Felipe xuꞌej cha: Joꞌ y katzꞌataꞌ. \p \v 47 Y antok ri Jesús xutzꞌat chi ya nalka ri Natanael riqꞌuin, xuꞌej: Titzꞌataꞌ ri jun ache la, jajaꞌ jun ketzij israelita, ruma man jun engaño riqꞌuin. \p \v 48 Y ri Natanael xucꞌutuj cha ri Jesús: ¿Pacheꞌ xavatamaj-ve noch? Y ri Jesús xuꞌej cha: Inreꞌ xantzꞌat antok atcꞌo chuxieꞌ ri mata víquix, antok cꞌa majaꞌ carayuoj ri Felipe, xchaꞌ ri Jesús cha. \p \v 49 Ri Natanael xuꞌej cꞌa cha: Rabí, atreꞌ ri Rucꞌajuol ri Dios. Y atreꞌ ri Rey richin ri tanamet Israel, xchaꞌ. \p \v 50 Y ri Jesús xuꞌej cha ri Natanael: ¿Atreꞌ xanimaj chi inreꞌ ri Rucꞌajuol ri Dios, ruma xinꞌej chava chi xantzꞌat chuxieꞌ ri mata víquix? Cꞌo kax más nimaꞌk xtatzꞌat, choch ri xatzꞌat vacame. \p \v 51 Y ri Jesús xuꞌej cꞌa: Can ketzij, ketzij ri niꞌej chiva: Ixreꞌ can xtitzꞌat chi ri chicaj xtijakataj, y ri ángeles richin ri Dios xcaꞌxulie-xcaꞌjotieꞌ\x + \xo 1:51 \xt Gn. 28:12.\x* paroꞌ ri Xtak-pa chicaj chi xalax chiꞌicajol, xchaꞌ chica. \c 2 \s1 Ri xbꞌanataj chupan jun cꞌulubꞌic ri pa tanamet Caná \p \v 1 Y chi oxeꞌ kꞌij, chireꞌ pa tanamet Caná ri cꞌo Galilea, cꞌo jun cꞌulubꞌic xꞌan. Y ri rutieꞌ ri Jesús cꞌo chireꞌ. \v 2 Y ri Jesús y ri ru-discípulos xaꞌan jeꞌ invitar chupan ri cꞌulubꞌic reꞌ. \v 3 Y ri vino xa xqꞌuis chupan ri cꞌulubꞌic. Y ri rutieꞌ ri Jesús xjiel-pa riqꞌuin y xuꞌej cha: Manak chic vino quiqꞌuin. \p \v 4 Pero ri Jesús xuꞌej cha: ¿Chica navajoꞌ chuva nuoya? Ruma ri nu-huora majaꞌ talka, xchaꞌ cha. \p \v 5 Y ri rutieꞌ ri Jesús xuꞌej chica ri ncaꞌbꞌano servir: Xa cꞌo chica xtuꞌej ri Jesús chiva, tibꞌanaꞌ nojiel, xchaꞌ chica. \p \v 6 Y chireꞌ icꞌo vakiꞌ yacbꞌal-yaꞌ i-bꞌanun cha abꞌaj, ruma chupan reꞌ ri israelitas niquiya-ve ri yaꞌ ri nicꞌatzin chica chi niquichꞌaj-quiꞌ, incheꞌl nuꞌej ri ley chi tiquibꞌanaꞌ. Y ri yacbꞌal-yaꞌ reꞌ, cajeꞌ o vuꞌuoꞌ cucuꞌ quipan. \v 7 Y ri Jesús xuꞌej chica ri ncaꞌbꞌano servir: Quiꞌinojsaj ri yacbꞌal-yaꞌ reꞌ cha yaꞌ, xchaꞌ chica. Y ijejeꞌ quireꞌ xquiꞌan. Can xaꞌquinojsaj ri yacbꞌal-yaꞌ. \v 8 Después ri Jesús xuꞌej chica: Vacame tipaja-el jubꞌaꞌ y tivucꞌuaj cha ri ache ri encargado richin ri namakꞌej. Y ri ncaꞌbꞌano servir, can xquiꞌan-ve ri xuꞌej ri Jesús chica. \v 9 Y antok ri ache ri encargado richin ri namakꞌej xunaꞌ chi jaꞌal ruquiꞌal ri vino reꞌ, jajaꞌ man rataꞌn ta pacheꞌ xpa-ve, xa joꞌc ri xaꞌpajo-el ri i-taꞌmayuon. Mareꞌ xrayuoj ri alaꞌ ri xcꞌulieꞌ, \v 10 y xuꞌej cha: Antok cꞌo jun namakꞌej quireꞌ, quinojiel vinak ja ri vino ri más otz niquiyaꞌ naꞌay, y antok ri icꞌo pa namakꞌej quikumun qꞌuiy chic vino, jareꞌ antok niquiyaꞌ ri vino ri man can ta otz. Pero atreꞌ xa man quireꞌ ta xaꞌan. Atreꞌ xa cꞌajaꞌ xavalasaj-pa ri vino ri más otz, xchaꞌ ri encargado. \p \v 11 Ri xuꞌon ri Jesús chupan ri cꞌulubꞌic pa tanamet Caná ri cꞌo Galilea, jareꞌ ri naꞌay milagro ri xuꞌon. Y riqꞌuin reꞌ, xucꞌut cꞌa chi jajaꞌ cꞌo rukꞌij. Y ri ru-discípulos can xquiyaꞌ cánima riqꞌuin. \p \v 12 Antok xqꞌuis ri namakꞌej richin ri cꞌulubꞌic, ri Jesús, ri rutieꞌ, ri i-ruchakꞌ y ri ru-discípulos xaꞌa-ka pa tanamet Capernaum.\x + \xo 2:12 \xt Mt. 4:13.\x* Y xaꞌcꞌujieꞌ chireꞌ man qꞌuiy ta kꞌij. \s1 Ri Jesús ncaꞌrutarariej-el ri ncaꞌcꞌayin y ri ncaꞌlakꞌo pa templo \r (Mt. 21:12-13; Mr. 11:15-18; Lc. 19:45-46) \p \v 13 Y xa cierca chic ri Pascua, ri jun quinamakꞌej ri israelitas\x + \xo 2:13 \xt Ex. 12:1-27.\x* y ri Jesús xꞌa cꞌa pa tanamet Jerusalén richin ri namakꞌej reꞌ. \v 14 Y chireꞌ pa templo ri cꞌo Jerusalén, ri Jesús xaꞌbꞌarilaꞌ ri ncaꞌcꞌayin váquix, ovejas y paluomix. Y ri niquicꞌax miera i-tzꞌuyul chireꞌ. \v 15 Y ri Jesús xuchojmij jun caloꞌ chi ncaꞌruchꞌey y xaꞌrutarariej-el quinojiel ri ncaꞌcꞌayin ovejas y váquix chireꞌ pa templo. Y chica ri niquicꞌax miera, xuqꞌuiak can ri qui-miera chiquivach y xupajqꞌuij can ri qui-mesas. \v 16 Y chica ri ncaꞌquicꞌayij paluomix xuꞌej: Quiꞌivalasaj-el reꞌ vaveꞌ. Y man tiꞌan cha ri rachuoch ri Nataꞌ Dios jun qꞌuiyiꞌal, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 17 Rumareꞌ ri ru-discípulos xalka pa quiveꞌ ri tzij ri tzꞌibꞌan can chupan ri ruchꞌabꞌal ri Dios. Ri tzij reꞌ nuꞌej: Nikꞌaxo vánima ruma ri niquiꞌan ri vinak chupan ri avachuoch,\x + \xo 2:17 \xt Sal. 69:9.\x* nichaꞌ. \p \v 18 Y ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas xquiꞌej cha ri Jesús: ¿Chica señal naꞌan chakavach chi nakatzꞌat chi cꞌo poder pan akꞌaꞌ chi xaꞌvokotaj-el ri vinak vaveꞌ? xaꞌchaꞌ cha. \p \v 19 Y ri Jesús xuꞌej chica: Tivulij va templo va, y inreꞌ chi oxeꞌ kꞌij xtinpabꞌaꞌ chic jun bꞌay,\x + \xo 2:19 \xt Mt. 26:61; 27:40; Mr. 14:58; 15:29.\x* xchaꞌ. \p \v 20 Y ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas xquiꞌej cha ri Jesús: Ri templo va, cuarenta y seis junaꞌ xꞌan chi xpabꞌax. ¿Y atreꞌ naꞌej chi napabꞌaꞌ chi oxeꞌ kꞌij? xaꞌchaꞌ cha. \p \v 21 Pero ri templo ri xuꞌej ri Jesús chica ri vinak reꞌ, xa ja ri ru-cuerpo jajaꞌ. \v 22 Y rumareꞌ, antok ri Jesús xbꞌacꞌastaj-pa chiquicajol ri quiminakiꞌ, ri ru-discípulos xalka pa quiveꞌ ri tzij ri xuꞌej chica ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas. Y xquinimaj ri ruchꞌabꞌal ri Dios ri tzꞌibꞌan can y ri tzij ri i-ruꞌeꞌn can ri Jesús. \s1 Ri Jesús rataꞌn ri cꞌo riqꞌuin cánima quinojiel \p \v 23 Y chupan ri kꞌij antok ri Jesús cꞌo pa tanamet Jerusalén ruma ri namakꞌej Pascua, can iqꞌuiy xaꞌniman richin ruma xaꞌquitzꞌat ri milagros ri xaꞌruꞌon. \v 24 Pero ri Jesús man xuꞌon ta confiar-riꞌ quiqꞌuin, ruma jajaꞌ rataꞌn ri cꞌo riqꞌuin cánima quinojiel. \v 25 Y man nicꞌatzin ta chi cꞌo ta jun ri niꞌeꞌn cha chica rubꞌanun ri quicꞌaslien chiquijunal, ruma jajaꞌ rataꞌn ri cꞌo riqꞌuin cánima. \c 3 \s1 Ri Jesús y ri Nicodemo \p \v 1 Y cꞌo jun ache chiquicajol ri fariseos ri rubꞌinan Nicodemo, y ri ache reꞌ jun principal chiquivach ri vinak israelitas. \v 2 Jajaꞌ xalka riqꞌuin ri Jesús jun nocokꞌaꞌ y xuꞌej cha: Rabí, kataꞌn chi at jun Maestro ri at-takuon-pa ruma ri Dios; ruma man jun nitiquir nibꞌano ri milagros ri incheꞌl naꞌan atreꞌ, xa manak ri Dios riqꞌuin, xchaꞌ. \p \v 3 Y ri Jesús xuꞌej cha ri Nicodemo: Can ketzij, ketzij ri niꞌej chava, chi xa jun man xtalax ta chic jun bꞌay, man xtuoc ta chupan ri ru-reino ri Dios, xchaꞌ cha. \p \v 4 Pero ri Nicodemo xuꞌej cha ri Jesús: ¿Cꞌo came cheꞌl nalax chic jun bꞌay jun ache ri qꞌuiy chic rujunaꞌ? ¿Cꞌo came cheꞌl ntuoc chic chupan ri rutieꞌ y nalax chic jun bꞌay? xchaꞌ. \p \v 5 Ri Jesús xuꞌej: Can ketzij, ketzij ri niꞌej chava, chi xa jun man xtalax ta riqꞌuin yaꞌ y riqꞌuin ri Espíritu Santo, man xtuoc ta chupan ri ru-reino ri Dios. \v 6 Ri nalax choch-ulief, can richin ri roch-ulief. Pero ri nalax riqꞌuin ri Espíritu Santo, can richin ri Espíritu Santo. \v 7 Man cachapataj ruma ri xinꞌej chava: Chi nicꞌatzin chi ncatalax chic jun bꞌay. \v 8 Ri cakꞌiekꞌ chica-na lugar nipa-ve y navaxaj, pero man avataꞌn ta pacheꞌ patanak-ve y man avataꞌn ta jeꞌ pacheꞌ niꞌa-ve. Quireꞌ mismo nibꞌanataj quiqꞌuin ri ncaꞌlax riqꞌuin ri Espíritu Santo, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 9 Y ri Nicodemo xucꞌutuj cha ri Jesús: ¿Chica cꞌa modo nibꞌanataj reꞌ? \p \v 10 Ri Jesús xuꞌej cha: ¿At jun maestro chiquicajol ri israelitas, y man avataꞌn ta? \v 11 Inreꞌ can ketzij, ketzij ri niꞌej chava, chi ri nitzijuoj ja ri vataꞌn y ri nutzꞌatuon, pero atreꞌ y ri vinak man ntivajoꞌ ta ntinimaj. \v 12 Ixreꞌ man ntinimaj ta ri niꞌej chiva, y xa chiquij kax ri ncaꞌbꞌanataj vaveꞌ choch-ulief nquichꞌo-ve. ¿Chica modo xtinimaj xa ta nquichꞌoꞌ chiva chiquij ri kax richin ri chicaj? \p \v 13 Y chicaj man jun bꞌanak, xa joꞌc ri Jun ri Xtak-pa chicaj chi xalax chiꞌicajol y can riqꞌuin ri Dios cꞌo-ve. \v 14 Y incheꞌl xuꞌon ri Moisés ojier can antok xcꞌujieꞌ pa desierto, xutic jun chieꞌ nem rakan y xuyaꞌ jun cumatz paroꞌ ri bꞌanun cha bronce,\x + \xo 3:14 \xt Nm. 21:9.\x* quireꞌ mismo nicꞌatzin niꞌan cha ri Jun ri Xtak-pa chicaj chi xalax chiꞌicajol. \v 15 Chi quireꞌ chica-na ri xtiniman richin, man niꞌa ta chupan ri sufrimiento ri man niqꞌuis ta, xa can xticꞌujieꞌ riqꞌuin ri cꞌaslien ri man niqꞌuis ta. \s1 Ri Dios nrajoꞌ chi quinojiel vinak ncaꞌcolotaj \p \v 16 Ri Dios can altíra ncaꞌrajoꞌ ri vinak ri icꞌo choch-ulief, rumareꞌ xutak-pa ri único Rucꞌajuol vaveꞌ choch-ulief, chi quireꞌ chica-na vinak ri xtiniman richin, man xtiꞌa ta chupan ri sufrimiento ri man niqꞌuis ta, xa can xticꞌujieꞌ riqꞌuin ri cꞌaslien ri man niqꞌuis ta. \v 17 Ruma ri Dios man xutak ta pa ri Rucꞌajuol vaveꞌ choch-ulief chi ncaꞌruꞌon condenar ri vinak. Ri Dios xutak-pa ri Rucꞌajuol chi ncaꞌrucol ri vinak. \p \v 18 Ri xtiniman richin, man xtiꞌan ta condenar. Pero ri man xtiniman ta richin, can ya bꞌanun chic condenar, ruma man xunimaj ta ri único Rucꞌajuol ri Dios. \v 19 Ri Dios ncaꞌruꞌon condenar ri vinak; ruma ri Sakil xalka choch-ulief, pero ri vinak más xcajoꞌ ri kꞌakuꞌn choch ri Sakil, ruma ijejeꞌ joꞌc ri itziel tak kax ri nicajoꞌ niquiꞌan. \v 20 Y quinojiel ri ncaꞌbꞌano ri itziel tak kax, man nika ta chiquivach ri Sakil, ni man ncaꞌpa ta chupan, ruma ri Sakil nuꞌon chi ncaꞌbꞌakꞌalajin-pa nojiel ri itziel tak kax ri ncaꞌquiꞌan. \v 21 Pero ri vinak ri niquiꞌan ri ketzij, can ncaꞌpa chupan ri Sakil chi nikꞌalajin chi niquiꞌan incheꞌl nrajoꞌ ri Dios. \s1 Ri ru-amigo ri ache \p \v 22 Después reꞌ, ri Jesús y ri ru-discípulos xaꞌa Judea, y chireꞌ xaꞌbꞌacꞌujie-ve. Y xaꞌlka ri vinak chireꞌ chi xaꞌan bautizar. \v 23 Chupan jeꞌ ri tiempo reꞌ, ri Juan el Bautista cꞌo chireꞌ Enón, ri cꞌo cierca ri tanamet Salim. Jajaꞌ chireꞌ ncaꞌruꞌon-ve bautizar ri vinak, ruma chupan ri lugar reꞌ qꞌuiy yaꞌ cꞌo. Ri vinak ncaꞌlka riqꞌuin chi ncaꞌan-el bautizar. \v 24 Chupan ri tiempo reꞌ ri Juan el Bautista cꞌa majaꞌ titzꞌapes pa cárcel.\x + \xo 3:24 \xt Mt. 14:3; Mr. 6:17; Lc. 3:19-20.\x* \p \v 25 Y icꞌo israelitas ri xquitzꞌom-quiꞌ chi tzij quiqꞌuin ri ru-discípulos ri Juan chirij ri chica bautismo ri más otz. \v 26 Xaꞌpa ri discípulos reꞌ riqꞌuin ri Juan y xquiꞌej cha: Rabí, ri Jun ri xalka aviqꞌuin ri jucꞌan chic ruchiꞌ ri río Jordán, ri xaꞌej chi jajaꞌ ri natzijuoj, ncaꞌruꞌon bautizar ri vinak y quinojiel chic ri vinak ncaꞌlka riqꞌuin. \p \v 27 Y ri Juan xuꞌej chica ri ru-discípulos: Man jun nicovin nuꞌon jun kax, xa man ja ta ri Dios yaꞌyuon-pa cha. \v 28 Y ixreꞌ mismo ivaxan ri nuꞌeꞌn inreꞌ, chi man inreꞌ ta ri Cristo.\x + \xo 3:28 \xt Jn. 1:20.\x* Inreꞌ joꞌc nuꞌeꞌn chi xitak-pa naꞌay choch jajaꞌ. \v 29 Niꞌan incheꞌl nuꞌon jun alaꞌ, ri cꞌo jun ru-amigo ri xcꞌulieꞌ y niquicuot ruma ncaꞌraꞌxaj ri ache y ri ixok ncaꞌtzijuon. Can rataꞌn chi ri ixok cꞌo chic riqꞌuin ri rachajil, quireꞌ nquiquicuot inreꞌ riqꞌuin ri Cristo. \v 30 Can ja ri Jesucristo ri nicꞌatzin chi kꞌij-kꞌij ninimar más rukꞌij, pero inreꞌ otz chi kꞌij-kꞌij más coꞌl niꞌan-ka, xchaꞌ ri Juan. \s1 Ri Jun ri patanak chicaj \p \v 31 Ri Jun ri patanak chicaj, jareꞌ ri cꞌo pa kaveꞌ konojiel. Ri cꞌo choch-ulief joꞌc ri cꞌo choch-ulief ri nitiquir nuꞌej. Pero ri Jun ri kajnak-pa chicaj cꞌo paroꞌ nojiel. \v 32 Ri Jun ri patanak chicaj, ja ri raxan-pa y rutzꞌatuon-pa, jareꞌ ri nalrutzijuoj-ka chika. Pero ri vinak man nicajoꞌ ta niquinimaj ri nutzijuoj jajaꞌ. \v 33 Pero ri vinak ri niquinimaj ri nutzijuoj ri Jun ri patanak chicaj, can niquiꞌej chi ri Dios can ketzij-ve. \v 34 Ruma ri Jun ri Xtak-pa ruma ri Dios choch-ulief, can ja ri nuꞌej ri Dios ri nutzijuoj. Y ri Dios can ruyoꞌn-pa ri Espíritu Santo cha, y man xrataj ta xuya-pa cha. \v 35 Y ri Ajaf Dios altíra nrajoꞌ ri Rucꞌajuol, y pa rukꞌaꞌ jajaꞌ xujach-ve nojiel.\x + \xo 3:35 \xt Mt. 11:27; Lc. 10:22.\x* \v 36 Ri vinak ri xtiquinimaj ri Rucꞌajuol ri Dios, can xticꞌujieꞌ quiqꞌuin ri cꞌaslien ri man xtiqꞌuis ta. Pero ri vinak ri man nicajoꞌ ta niquinimaj ri Rucꞌajuol ri Dios, man xticꞌujieꞌ ta quiqꞌuin ri cꞌaslien ri man niqꞌuis ta; xa ja ri rayoval ri Dios ri cꞌo pa quiveꞌ. \c 4 \s1 Ri Jesús y ri ixok aj-Samaria \p \v 1 Ri Ajaf Jesús xunaꞌiej chi ri achiꞌaꞌ fariseos caxan chi jajaꞌ más iqꞌuiy vinak ri ncaꞌruꞌon bautizar y más iqꞌuiy ri ru-discípulos que choch ri Juan el Bautista. \v 2 Pero man ja ta ri Jesús nibꞌano bautizar quichin ri vinak; xa ja ri ru-discípulos ri ncaꞌbꞌano bautizar. \v 3 Antok ri Jesús xunaꞌiej quireꞌ, xiel-el chireꞌ Judea y xtzalaj chic jun bꞌay Galilea. \p \v 4 Y chi niꞌka Galilea, nicꞌatzin chi nakꞌax Samaria.\x + \xo 4:4 \xt Ri tzij “nicꞌatzin chi nakꞌax Samaria” nrajoꞌ nuꞌej chi ri Dios xrajoꞌ chi ri Jesús xakꞌax ri Samaria.\x* \v 5 Ri Jesús xbꞌaka chupan ri tanamet Sicar, ri jun tanamet richin ri Samaria ri cꞌo cierca ri ulief ri xuyaꞌ ri Jacob cha ri José ri rucꞌajuol ojier can. \v 6 Y chireꞌ cꞌo-ve ri pozo ri ranun can ri Jacob. Chireꞌ xtzꞌuye-ve ri Jesús, ruma jajaꞌ altíra cosnak-pa ruma ri bꞌinien ri ranun-pa. Como pa nicꞌaj-kꞌij laꞌk reꞌ. \v 7 Y cꞌo jun ixok aj-Samaria xalka chuchiꞌ ri pozo chi nralasaj ruyaꞌ. Y ri Jesús xuꞌej cha ri ixok reꞌ: Tasipaj bꞌaꞌ nuyaꞌ chi nikun, xchaꞌ cha. \v 8 Antok xalka ri ixok, i-bꞌanak ri ru-discípulos pa tanamet chulokꞌic ri chica niquitej. \p \v 9 Ri ixok aj-Samaria xuꞌej cha ri Jesús: ¿Karruma nacꞌutuj ayaꞌ chuva inreꞌ ri in jun ixok aj-Samaria, y atreꞌ xa at israelita? xchaꞌ ri ixok. Jajaꞌ xuꞌej quireꞌ ruma ri israelitas y ri aj-Samaria xa man nicajoꞌ ta quiꞌ.\x + \xo 4:9 \xt Neh. 4:1-2.\x* \p \v 10 Ri Jesús xuꞌej cha ri ixok reꞌ: Xa ta atreꞌ avataꞌn ri chica ruyoꞌn-pa ri Dios, y avataꞌn ta jeꞌ ri chica nicꞌutun ruyaꞌ chava; atreꞌ yan chic nacꞌutuj ayaꞌ cha, y jajaꞌ nuyaꞌ chava ri yaꞌ ri nuyaꞌ cꞌaslien, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 11 Y ri ixok xuꞌej cha ri Jesús: Tuoya, ri pozo naj kajnak, y atreꞌ man jun choj cha navalasaj-ka ri yaꞌ. ¿Pacheꞌ nacꞌan-ve ri yaꞌ ri nuyaꞌ cꞌaslien? \v 12 ¿Será que atreꞌ más at nem choch ri kamamaꞌ Jacob ri xcꞌujieꞌ ojier can, ri xuyaꞌ chika va pozo va, ruma chupan va xralasaj-el ruyaꞌ jajaꞌ, y quichin ri ralcꞌual y ri cavaj? xchaꞌ ri ixok. \p \v 13 Y ri Jesús xuꞌej cha ri ixok: Ri ncaꞌkumu ri yaꞌ ri ntiel chupan va pozo va, man xtiqꞌuis ta ri chakej-cheꞌ chiquij. \v 14 Pero ri ncaꞌkumu ri yaꞌ ri niyaꞌ inreꞌ, man jun bꞌay xtichakej ta chic quichiꞌ, xa xtuꞌon riqꞌuin cánima incheꞌl jun nacimiento richin yaꞌ, ri can xtipulin richin ri cꞌaslien ri man niqꞌuis ta. \p \v 15 Y ri ixok xuꞌej cha ri Jesús: Tuoya, tayaꞌ ri yaꞌ reꞌ chuva inreꞌ, chi quireꞌ man chic xtichakej ta nuchiꞌ y ni man chic xquipa ta vaveꞌ chuchiꞌ ri pozo chi nalvalasaj. Quireꞌ xuꞌej ri ixok. \p \v 16 Ri Jesús xuꞌej cha ri ixok: Caꞌin y avayuoj ri avachajil, y ncapa chic vaveꞌ, xchaꞌ ri Jesús cha. \p \v 17 Ri ixok xuꞌej: Inreꞌ manak vachajil, xchaꞌ. Y ri Jesús xuꞌej cha: Can ketzij ri naꞌej chi manak avachajil. \v 18 Ruma ivuꞌuoꞌ yan avachajil caꞌcꞌujieꞌ, y ri ache ri cꞌo aviqꞌuin vacame man avachajil ta. Can ketzij ri xaꞌej chi manak avachajil, xchaꞌ ri Jesús cha. \p \v 19 Y ri ixok xuꞌej cha ri Jesús: Tuoya, inreꞌ niꞌan pensar chi atreꞌ at jun profeta. \v 20 Ri katie-katataꞌ ri xaꞌcꞌujieꞌ ojier can, paroꞌ ri jun juyuꞌ va\x + \xo 4:20 \xt Ri juyuꞌ ri choj chirij nchꞌo-ve ri ixok, ja ri juyuꞌ rubꞌinan Gerizim.\x* xquiyaꞌ rukꞌij ri Dios. Pero ixreꞌ ri israelitas ntiꞌej chi ja ri Jerusalén ri lugar ri pacheꞌ niyoꞌx rukꞌij ri Dios, xchaꞌ ri ixok. \p \v 21 Y ri Jesús xuꞌej cha: Nuoya, tanimaj ri xtinꞌej chava, chi xtalka jun kꞌij antok quinojiel vinak man paroꞌ ta chic ri juyuꞌ va, ni Jerusalén jeꞌ xtiquiyaꞌ rukꞌij ri Katataꞌ Dios. \v 22 Ixreꞌ aj-Samaria man ivataꞌn ta roch ri ntiyaꞌ rukꞌij. Pero ojreꞌ ri israelitas kataꞌn ri chica ri nakayaꞌ rukꞌij; ruma kiqꞌuin ojreꞌ ntiel-pa ri nicalo quichin ri vinak. \v 23 Ri jun kꞌij ri xinꞌej chava chi nipa, ya xalka. Ruma vacame ri ketzij xtiquiyaꞌ rukꞌij ri Katataꞌ Dios, can ketzij y riqꞌuin nojiel cánima xtiquiyaꞌ rukꞌij. Y ri Dios ncaꞌrucanuj ri vinak ri ncaꞌbꞌano quireꞌ. \v 24 Ri Dios can Espíritu. Rumareꞌ ri vinak ri ncaꞌyoꞌn rukꞌij, can nicꞌatzin chi ketzij y riqꞌuin nojiel cánima tiquiyaꞌ rukꞌij ri Dios. \p \v 25 Y ri ixok xuꞌej cha ri Jesús: Inreꞌ vataꞌn chi cꞌo jun kꞌij antok ri Mesías ri niꞌeꞌx jeꞌ Cristo cha, xtalka choch-ulief. Y ri kꞌij antok xtalka jajaꞌ, nojiel xtuꞌej chakavach, xchaꞌ ri ixok. \p \v 26 Ri Jesús xuꞌej cha: Ri Mesías xa inreꞌ ri nquitzijuon aviqꞌuin, xchaꞌ cha. \p \v 27 Y jareꞌ antok xaꞌlka ri ru-discípulos; y can xaꞌchapataj ruma nitzijuon riqꞌuin jun ixok, pero man jun chiquivach xcꞌutun cha ri Jesús: ¿Chica nacꞌutuj cha? o, ¿Chica ri natzijuoj riqꞌuin? \v 28 Y ri ixok reꞌ xuyaꞌ can ri ru-cántaro chireꞌ y xꞌa pa tanamet. Y xbꞌaruꞌej chica ri vinak: \v 29 Cꞌo jun ache xtzijuon viqꞌuin y xuꞌej chuva nojiel ri i-nubꞌanun. ¿Man ja ta came reꞌ ri Cristo? Quixam-pa y titzꞌataꞌ, xchaꞌ chica. \p \v 30 Y ri vinak ri xaꞌcꞌaxan, xaꞌiel-pa pa tanamet y xaꞌa cꞌa pacheꞌ cꞌo-ve ri Jesús. \p \v 31 Y antok cꞌa majaꞌ caꞌlka ri vinak, ri discípulos xquiꞌej cha ri Jesús: Rabí, cavaꞌ, xaꞌchaꞌ cha. \p \v 32 Pero jajaꞌ xuꞌej chica: Inreꞌ cꞌo nutiꞌ chi nitej, y ixreꞌ man ivataꞌn ta chica, xchaꞌ. \p \v 33 Ri ru-discípulos xquiꞌej-ka chiquivach: ¿Cꞌo came jun xcꞌamo-pa ri chica nutej? \p \v 34 Y ri Jesús xuꞌej chica: Ri nutiꞌ inreꞌ ja chi niꞌan ri nurayij ri takayuon-pa vichin y niqꞌuis can rubꞌanic nojiel ri rusamaj. \v 35 Ixreꞌ ntiꞌej chi cꞌa cꞌo cajeꞌ icꞌ nrajoꞌ chi ntiꞌan cosechar nojiel ri ticoꞌn. Pero inreꞌ niꞌej chiva: Quixtzuꞌn chila y quiꞌitzꞌataꞌ la vinak. Ijejeꞌ i-incheꞌl jun ticoꞌn ri kꞌan chic. Quiyoꞌien chic chi nitzijos ri ruchꞌabꞌal ri Dios chica, chi niquinimaj. \v 36 Ri xcaꞌbꞌano cosechar ri cosecha reꞌ can xcaꞌtuoj; ruma ri vinak ri xtiquinimaj ri ruchꞌabꞌal ri Dios, xticꞌujieꞌ quiqꞌuin ri cꞌaslien ri man niqꞌuis ta. Y rumareꞌ ri i-tiquiyuon can ri ruchꞌabꞌal ri Dios, can xtiquicuot cánima junan quiqꞌuin ri xcaꞌbꞌano cosechar. \v 37 Vaveꞌ ketzij ntiel ri tzij ri nuꞌej: Jun-ve ri nitico y jun-ve chic ri nibꞌano cosechar. \v 38 Inreꞌ xixtak chi ixreꞌ joꞌc chic ntiꞌan cosechar ri man ixreꞌ ta ri xixtico. Nicꞌaj chic ri i-tiquiyuon can ri ticoꞌn reꞌ, y ixreꞌ joꞌc chic xiꞌbꞌanaꞌ cosechar, xchaꞌ ri Jesús chica ri ru-discípulos. \p \v 39 Y chupan ri kꞌij reꞌ, can iqꞌuiy vinak xquinimaj ri Jesús chireꞌ pa tanamet Sicar, ri cꞌo Samaria. Ijejeꞌ xquinimaj ruma ri ixok xbꞌaruꞌej chica: Ri Jesús can xuꞌej chuva nojiel ri i-nubꞌanun-pa. \v 40 Entonces ri vinak aj-Samaria xaꞌlka y xquicꞌutuj favor cha ri Jesús chi ticꞌujie-ka quiqꞌuin. Y jajaꞌ xcꞌujieꞌ caꞌyeꞌ kꞌij quiqꞌuin. \v 41 Y más iqꞌuiy xquinimaj antok xcaꞌxaj ri xuꞌej ri Jesús. \v 42 Ri vinak reꞌ niquiꞌej cha ri ixok: Vacame nakanimaj man joꞌc ta ruma ri xaꞌej atreꞌ chika, xa nakanimaj ruma ri xkaxaj ojreꞌ mismo. Xkatamaj chi ketzij chi jajaꞌ ri Cristo, ri nicalo quichin quinojiel vinak ri icꞌo choch-ulief. \s1 Ri Jesús nuꞌon sanar ri rucꞌajuol jun rusamajiel ri rey \p \v 43 Antok kꞌaxnak chic ri caꞌyeꞌ kꞌij, ri Jesús xuyaꞌ can ri tanamet Sicar ri cꞌo Samaria y xꞌa cꞌa Galilea. \v 44 Ruma jajaꞌ mismo xꞌeꞌn: Ri profeta pa rutanamit, man jun rakalien xtiꞌan cha.\x + \xo 4:44 \xt Mt. 13:57; Mr. 6:4; Lc. 4:24.\x* \v 45 Pero antok ri Jesús xalka Galilea, ri vinak aj-chireꞌ can otz xquiꞌan recibir; ruma ri vinak reꞌ xaꞌcꞌujieꞌ Jerusalén chupan ri namakꞌej y xquitzꞌat ri milagros ri xaꞌruꞌon ri Jesús.\x + \xo 4:45 \xt Jn. 2:23.\x* \p \v 46 Xpa chic jun bꞌay ri Jesús pa tanamet Caná ri cꞌo chireꞌ Galilea, pacheꞌ xuꞌon cha ri yaꞌ chi xuoc vino.\x + \xo 4:46 \xt Jn. 2:1-11.\x* Y chireꞌ mismo Galilea, chupan ri tanamet Capernaum, cꞌo jun rusamajiel ri rey, ri niyavaj jun rucꞌajuol. \v 47 Antok ri rusamajiel ri rey xraꞌxaj chi ri Jesús patanak cꞌa Judea y vacame cꞌo Galilea, jajaꞌ xpa cꞌa riqꞌuin y xucꞌutuj favor cha chi niꞌa-ka riqꞌuin chi niꞌrubꞌanaꞌ sanar ri rucꞌajuol, ruma ya nicon. \v 48 Ri Jesús xuꞌej cha ri rusamajiel ri rey: Xa man ta ntitzꞌat ri señales y milagros ri niꞌan inreꞌ, man ta nquininimaj. \p \v 49 Pero ri ache ri rusamajiel ri rey xuꞌej cha ri Jesús: Ajaf, tabꞌanaꞌ favor cꞌa chi ncaꞌa-ka pa tanamet Capernaum, antes que nicon-ka ri nucꞌajuol. \p \v 50 Y ri Jesús xuꞌej cha: Caꞌin. Ri acꞌajuol man xticon ta. Y ri ache reꞌ can xunimaj ri xuꞌej ri Jesús, y xꞌa. \v 51 Antok ri ache ri rusamajiel ri rey xulan-ka, ri ru-esclavos jajaꞌ xalquicꞌuluꞌ y xquiꞌej cha: Ri acꞌajuol cꞌas. Man xcon ta, xaꞌchaꞌ cha. \p \v 52 Y jajaꞌ xucꞌutuj chica ri ru-esclavos chi chica huora xquitzꞌat chi otz xunaꞌ ri rucꞌajuol. Y ri ru-esclavos xquiꞌej: Nakakꞌij ivir a la una, antok xqꞌuis-el ri cꞌatan chirij, xaꞌchaꞌ. \p \v 53 Ri rutataꞌ ri alaꞌ xalka paroꞌ chi ja huora reꞌ antok ri Jesús xuꞌej cha chi ri rucꞌajuol man xticon ta. Y rumareꞌ jajaꞌ y ri ru-familia xquinimaj ri Jesús. \p \v 54 Y jareꞌ ri rucaꞌn milagro ri xuꞌon ri Jesús chireꞌ Galilea; antok patanak cꞌa Judea. \c 5 \s1 Ri paralítico ri cꞌo chuchiꞌ ri estanque rubꞌinan Betesda \p \v 1 Y después ri nojiel reꞌ, ya mero nalka jun quinamakꞌej ri israelitas, y rumareꞌ ri Jesús xꞌa-el pa tanamet Jerusalén. \p \v 2 Y chireꞌ pa tanamet Jerusalén, cierca ri puerta ri niꞌeꞌx Quichin Ovejas cha, cꞌo jun estanque ri pa chꞌabꞌal hebreo niꞌeꞌx Betesda cha. Chuchiꞌ reꞌ cꞌo vuꞌuoꞌ galeras. \v 3 Chireꞌ chupan ri galeras icꞌo iqꞌuiy yavaꞌiꞌ, icꞌo muoy, icꞌo ri jacajic cakan, y icꞌo paralíticos, y quiyoꞌien chi nisiluon-pa ri yaꞌ. \v 4 Ruma ri yaꞌ reꞌ cꞌo kꞌij nalsilos ruma jun ángel ri nika-pa chicaj riqꞌuin ri Dios. Y ri nika-ka naꞌay chupan ri yaꞌ, jareꞌ ri nicꞌachoj; mesque chica-na yabꞌil ntuoc cha. \v 5 Y chireꞌ chuchiꞌ ri yaꞌ cꞌo jun ache ri treinta y ocho junaꞌ tiyavaj-pa. \v 6 Y jun kꞌij antok ri Jesús nakꞌax chireꞌ, xutzꞌat ri ache catzꞌol chireꞌ. Y can rataꞌn chi ri ache reꞌ can qꞌuiy junaꞌ ri quireꞌ rubꞌanun-pa. Y jajaꞌ xucꞌutuj cha ri ache reꞌ: ¿Navajoꞌ ncaꞌan sanar? xchaꞌ cha. \p \v 7 Y ri ache xuꞌej cha ri Jesús: Tuoya, antok nisiluon-pa la yaꞌ, man jun nibꞌano favor chuva chi nquiruyaꞌ cꞌa chupan. Rumareꞌ, mesque nitej nukꞌij chi nquiꞌa-apa, pero cꞌa majaꞌ quibꞌaka inreꞌ, ja nika-ka jun naꞌay chinoch, xchaꞌ cha ri Jesús. \p \v 8 Y ri Jesús xuꞌej cha ri ache: Capalaj, tavucꞌuaj ri avaraꞌal y caꞌin, xchaꞌ cha. \p \v 9 Y chaꞌnin ri ache reꞌ xꞌan sanar riqꞌuin ri ruyabꞌil, xucꞌol-el ri ruvaraꞌal y niꞌin xꞌa. Ri kꞌij reꞌ, kꞌij richin uxlanien. \v 10 Y ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas xquiꞌej cha ri ache ri xꞌan sanar: Vacame kꞌij richin uxlanien, man otz ta chi avucꞌuan la avaraꞌal,\x + \xo 5:10 \xt Neh. 13:19; Jer. 17:21.\x* xaꞌchaꞌ cha. \p \v 11 Pero jajaꞌ xuꞌej chica ri achiꞌaꞌ reꞌ: Ri xibꞌano sanar xuꞌej chuva: Tavucꞌuaj la avaraꞌal y caꞌin, xchaꞌ chuva. \p \v 12 Y ri achiꞌaꞌ reꞌ xquicꞌutuj cha ri ache: ¿Chica xꞌeꞌn chava chi tacꞌaloꞌ ri avaraꞌal y caꞌin? xaꞌchaꞌ cha. \p \v 13 Pero ri ache man rataꞌn ta ri chica xbꞌano sanar richin, ruma ri Jesús xa man xcꞌujieꞌ ta ka chiquicajol ri vinak ri icꞌo chireꞌ. \v 14 Después ri Jesús xbꞌarilaꞌ ri ache pa templo y xuꞌej cha: Vacame at otz yan chic. Man chic taꞌan pecado, chi quireꞌ man xtipa ta chic jun kax más peor chavij, xchaꞌ cha. \p \v 15 Y ri ache xꞌa, y xbꞌaka quiqꞌuin ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas, y xuꞌej chica: Ri xibꞌano sanar, ja ri Jesús, xchaꞌ chica. \v 16 Rumareꞌ ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas can xaꞌpalaj chirij ri Jesús, y niquiꞌan pensar chica niquiꞌan chi niquiquimisaj, ruma ri Jesús cꞌo milagros ncaꞌruꞌon chupan ri kꞌij richin uxlanien. \v 17 Pero ri Jesús xuꞌej chica: Ri Nataꞌ Dios cꞌa nisamaj vacame, y quireꞌ jeꞌ niꞌan inreꞌ, cꞌa nquisamaj. \p \v 18 Y ja antok ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas, más xquiꞌan pensar chirij chica niquiꞌan chi niquiquimisaj ri Jesús; ruma chiquivach ijejeꞌ, xajan ri ncaꞌruꞌon chupan ri kꞌij richin uxlanien. Y man joꞌc ta rumareꞌ, xa ruma jeꞌ ri Jesús nuꞌej Rutataꞌ cha ri Dios y nuꞌon chi jajaꞌ junan riqꞌuin ri Dios. \s1 Ri ru-autoridad ri Rucꞌajuol ri Dios \p \v 19 Y ri Jesús xuꞌej: Can ketzij, ketzij ri niꞌej chiva: Ri Rucꞌajuol ri Dios man nisamaj ta ruyuon; xa nicꞌatzin chi nroyoꞌiej ri nuꞌej ri Rutataꞌ. Ruma ja ri samaj ri nrajoꞌ ri Rutataꞌ, jareꞌ ri nuꞌon. \v 20 Y ruma ri Rutataꞌ altíra nrajoꞌ ri Rucꞌajuol, rumareꞌ jajaꞌ nucꞌut choch nojiel ri rusamaj. Y chakavach-apa cꞌo samaj más i-nem ri xtucꞌut choch. Y antok xtuꞌon ri samaj reꞌ, ixreꞌ can xquixchapataj. \v 21 Y incheꞌl nuꞌon ri Rutataꞌ antok ncaꞌrupilisaj ri quiminakiꞌ y nuyaꞌ quicꞌaslien, quireꞌ jeꞌ nuꞌon ri Rucꞌajuol. Jajaꞌ nuyaꞌ jeꞌ quicꞌaslien ri choj chica nrajoꞌ nuya-ve. \v 22 Ri Rutataꞌ pa rukꞌaꞌ ri Rucꞌajuol ruyoꞌn chi ncaꞌruꞌon juzgar ri vinak y man jajaꞌ ta xtibꞌano. \v 23 Chi quireꞌ niyoꞌx rukꞌij incheꞌl niyoꞌx rukꞌij ri Rutataꞌ. Ruma chica-na ri man xtiyoꞌn ta rukꞌij ri Rucꞌajuol, man nuyaꞌ ta jeꞌ rukꞌij ri Rutataꞌ, ri takayuon-pa richin. \p \v 24 Ruma can ketzij, ketzij ri niꞌej chiva: Ri nicꞌaxan ri nutzij y nunimaj ri takayuon-pa vichin, cꞌo chic riqꞌuin ri cꞌaslien ri man xtiqꞌuis ta. Man xtiꞌa ta chupan ri lugar ri pacheꞌ cꞌo qꞌuiy sufrimiento, ruma ya xcolotaj choch ri camic, y xakꞌax-apa chupan ri cꞌaslien ri man niqꞌuis ta. \v 25 Y can ketzij, ketzij ri niꞌej chiva: Cꞌo jun kꞌij ri ayoꞌien y ja xalka yan, chi ri i-quiminak xticaꞌxaj ri rutzij ri Rucꞌajuol ri Dios. Y ri xticaꞌxaj, xtiquil quicꞌaslien. \v 26 Ruma incheꞌl ri Rutataꞌ cꞌo rucꞌaslien, quireꞌ mismo rubꞌanun cha ri Rucꞌajuol chi cꞌo rucꞌaslien. \v 27 Y ruyoꞌn jeꞌ autoridad cha chi ncaꞌruꞌon juzgar ri vinak, ruma jajaꞌ ri Xtak-pa chicaj chi xalax chiꞌicajol. \v 28 Man quixchapataj ruma ri xinꞌej yan chiva, ruma xtalka ri kꞌij chi quinojiel quiminakiꞌ ri i-mukun xticaꞌxaj ri rutzij. \v 29 Y ri otz quicꞌaslien xquicꞌuaj choch ri Dios, xcaꞌbꞌacꞌastaj-pa chi xticꞌujieꞌ quiqꞌuin ri cꞌaslien ri man niqꞌuis ta. Pero ri man otz ta quicꞌaslien xquicꞌuaj choch ri Dios, xcaꞌbꞌacꞌastaj-pa chi ncaꞌa chupan ri sufrimiento.\x + \xo 5:29 \xt Dn. 12:2.\x* \s1 Ri ncaꞌeꞌn ri ketzij chirij ri Cristo \p \v 30 Inreꞌ man jun kax xtinꞌan-ka nuyuon; ruma inreꞌ ncaꞌnꞌan juzgar ri vinak, pero joꞌc incheꞌl ri niꞌeꞌx chuva. Y antok inreꞌ niꞌan juzgar, pa ruchojmil niꞌan-ve; ruma man ja ta ri nirayij inreꞌ ri niꞌan, xa ja ri nurayij ri Nataꞌ Dios ri takayuon-pa vichin. \v 31 Xa ta nuyuon inreꞌ niꞌej chi otz ri niꞌan, man ketzij ta ri niꞌej. \v 32 Pero cꞌo Jun\x + \xo 5:32 \xt Ri tzij “Jun” ja ri Dios.\x* ri otz nichꞌoꞌ chuvij. Y ri nuꞌej jajaꞌ chuvij inreꞌ, can ketzij ri nuꞌej. \v 33 Ixreꞌ cꞌo xiꞌtak-el riqꞌuin ri Juan el Bautista chi xquicꞌutuj cha, y jajaꞌ xuꞌej-pa chiva ri ketzij.\x + \xo 5:33 \xt Jn. 1:19-27; 3:27-30.\x* \v 34 Pero inreꞌ man ja ta ri nuꞌej jun ache chuvij ri xtinyaꞌ pa cuenta. Ri xinꞌej chiva, richin nquixcolotaj. \v 35 Y ri Juan el Bautista incheꞌl jun antorcha ri nicꞌat y nuyaꞌ sakil. Y ixreꞌ xirayij y xixquicuot riqꞌuin ri sakil reꞌ, pero xa man qꞌuiy ta kꞌij ri xiꞌan quireꞌ. \v 36 Y ruma ri xutzijuoj ri Juan chuvij inreꞌ, can otz chi nquininimaj. Pero más nicꞌatzin chi nquininimaj, ruma ri samaj ri ncaꞌnꞌan chivach. Ja ri samaj reꞌ ri niꞌeꞌn chi ja ri Nataꞌ Dios ri takayuon-pa vichin. Y jajaꞌ ri bꞌiyuon-pa chuva chi niꞌan ri samaj reꞌ. \v 37 Y ja ri Nataꞌ Dios ri xtako-pa vichin otz chꞌovinak chuvij jeꞌ,\x + \xo 5:37 \xt Mt. 3:17; Mr. 1:11; Lc. 3:22.\x* pero ixreꞌ man jun bꞌay ivaxan cheꞌl rukul, ni man jun bꞌay itzꞌatuon roch. \v 38 Ri ruchꞌabꞌal jajaꞌ man acunak ta riqꞌuin ivánima, ruma ixreꞌ man ntinimaj ta ri Xtak-pa chi xalcꞌujieꞌ chiꞌicajol. \v 39 Ixreꞌ titzꞌataꞌ otz ri ruchꞌabꞌal ri Dios ri tzꞌibꞌan can, ruma ivataꞌn chi chupan reꞌ ntivil ri cꞌaslien ri man niqꞌuis ta. Y ri ruchꞌabꞌal ri Dios xa chuvij inreꞌ nichꞌo-ve. \v 40 Pero mesque quireꞌ, ixreꞌ man ntivajoꞌ ta nquixpa viqꞌuin, chi quireꞌ ntivil ri icꞌaslien ri man niqꞌuis ta. \p \v 41 Y nojiel ri xinꞌej yan chiva, man ruma ta nivajoꞌ chi ixreꞌ ntiyaꞌ nukꞌij. \v 42 Inreꞌ vataꞌn otz ivach, rumareꞌ vataꞌn chi man ntivajoꞌ ta ri Dios pa tak ivánima. \v 43 Ruma inreꞌ can pa rubꞌeꞌ ri Nataꞌ Dios in-patanak-ve y xa man nquininimaj ta. Pero xa ta cꞌo jun ri nipa pa rubꞌeꞌ jajaꞌ mismo, jareꞌ can chaꞌnin ntinimaj. \v 44 Ixreꞌ man nticanuj ta ikꞌij riqꞌuin ri ketzij Dios; xa chiꞌicajol-ka ixreꞌ mismo nticanuj-ka ikꞌij, rumareꞌ man ntiyaꞌ ta ivánima viqꞌuin inreꞌ. \v 45 Y man tiꞌan pensar chi inreꞌ ri xquibꞌano acusar ivichin choch ri Nataꞌ Dios. Ri xtibꞌano acusar ivichin choch ri Dios ja ri Moisés; ri choj-iqꞌuin iyoꞌn-ve ivánima. \v 46 Ruma xa ta ixreꞌ ketzij ntinimaj ri i-rutzꞌibꞌan can ri Moisés, can ta nquininimaj inreꞌ, ruma ri i-rutzꞌibꞌan can jajaꞌ, can chuvij inreꞌ ncaꞌchꞌo-ve. \v 47 Y xa man ntinimaj ta ri i-rutzꞌibꞌan can ri Moisés, ¿cheꞌl xtinimaj ri chꞌabꞌal ri nucꞌamun-pa inreꞌ chiva? xchaꞌ ri Jesús. \c 6 \s1 Ncaꞌtzuk ivuꞌuoꞌ mil \r (Mt. 14:13-21; Mr. 6:30-44; Lc. 9:10-17) \p \v 1 Después nojiel reꞌ, ri Jesús xꞌa cꞌa jucꞌan chic ruchiꞌ ri mar Galilea; ri niꞌeꞌx jeꞌ Tiberias cha. \v 2 Can iqꞌuiy vinak ri i-bꞌanak chirij, ruma ri vinak reꞌ quitzꞌatuon chic ri milagros ri ncaꞌruꞌon quiqꞌuin ri ncaꞌyavaj. \v 3 Ri Jesús y ri ru-discípulos xaꞌjotie-el paroꞌ jun juyuꞌ; y jajaꞌ chireꞌ xtzꞌuye-ka quiqꞌuin ri ru-discípulos. \v 4 Ri kꞌij reꞌ, xa cierca chic ri Pascua, ri jun quinamakꞌej ri israelitas. \v 5 Y antok ri Jesús xtzuꞌn-apa y xutzꞌat chi can iqꞌuiy ri vinak ri xaꞌlka riqꞌuin, jajaꞌ xuꞌej cha ri Felipe ri jun ru-discípulo: ¿Pacheꞌ cꞌa xtakalakꞌo-pa simíta chi ncaꞌkatzuk ri vinak reꞌ? \p \v 6 Quireꞌ xuꞌej ri Jesús cha ri Felipe, richin xuꞌon probar. Pero ri Jesús xa rataꞌn chic chica nuꞌon chi ncaꞌrutzuk ri vinak reꞌ. \v 7 Y ri Felipe xuꞌej cha ri Jesús: Mesque xtakalokꞌ doscientos denarios simíta, man xcaꞌruꞌon ta, mesque joꞌc jutak bꞌaꞌ oc ri nakayaꞌ chica. \p \v 8 Y jun chiquivach ri ru-discípulos, ri Andrés rubꞌeꞌ, ri quichakꞌ-quinimal-quiꞌ riqꞌuin ri Simón Pedro, xuꞌej: \v 9 Vaveꞌ cꞌo jun alaꞌ cꞌo vuꞌuoꞌ simíta bꞌanun cha cebada y caꞌyeꞌ chꞌitak car rucꞌamun-pa, pero ¿chica xcaꞌruꞌon ri iqꞌuiy vinak reꞌ? xchaꞌ ri Andrés. \p \v 10 Entonces ri Jesús xuꞌej: Tiꞌej chica ri vinak chi caꞌtzꞌuye-ka. Y ri lugar reꞌ rax rubꞌanun ri kꞌayis, y ri vinak ri xaꞌtzꞌuyeꞌ, icꞌo laꞌk vuꞌuoꞌ mil achiꞌaꞌ. \v 11 Ri Jesús xutzꞌom ri vuꞌuoꞌ simíta reꞌ y xuyaꞌ tiox bꞌaꞌ cha ri Dios, y xujach chica ri ru-discípulos, y ri discípulos xbꞌaquiyaꞌ chica ri vinak ri i-tzꞌuyul. Y quireꞌ mismo xuꞌon ri Jesús riqꞌuin ri caꞌyeꞌ car. Ri vinak xquicꞌux janeꞌ na (jaroꞌ na) ri xcajoꞌ. \v 12 Y antok i-viꞌnak chic jaꞌal ri vinak reꞌ, ri Jesús xuꞌej chica ri ru-discípulos: Timalo-pa nojiel ri jutak pir ri xuꞌon suobra, chi quireꞌ man choj ta cala niqꞌuis can, xchaꞌ. \p \v 13 Ri discípulos can xbꞌaquimalo-pa y xquinojsaj doce (cabꞌalajuj) chacach riqꞌuin ri jutak pir ri xmuol can ri xuꞌon suobra, antok i-viꞌnak chic ri vinak. Jareꞌ ri xmolotaj can cha ri vuꞌuoꞌ simíta bꞌanun cha cebada. \v 14 Y antok ri vinak reꞌ quitzꞌatuon chic ri milagro ri xuꞌon ri Jesús, ijejeꞌ xquiꞌej: Can ketzij chi jajaꞌ ri profeta ri qꞌuiy yan tiempo ayoꞌien chi nipa choch-ulief, xaꞌchaꞌ. \p \v 15 Ri Jesús xunaꞌ chi ri vinak nicajoꞌ niquicꞌuaj chi niquiꞌan qui-rey cha, rumareꞌ xꞌa chic el paroꞌ ri juyuꞌ. \s1 Ri Jesús niꞌin paroꞌ ri mar \r (Mt. 14:22-27; Mr. 6:45-52) \p \v 16 Y antok xcokꞌa-ka, ri ru-discípulos ri Jesús xaꞌa-ka chuchiꞌ ri yaꞌ. \v 17 Ijejeꞌ xaꞌuoc chupan jun barco y xaꞌa paroꞌ ri mar chi ncaꞌbꞌaka pa tanamet Capernaum. Can kꞌakuꞌn chic y ri Jesús xa majaꞌ talka quiqꞌuin. \v 18 Y jareꞌ antok xbꞌatiquir-pa jun nem cakꞌiekꞌ ri altíra ruchukꞌaꞌ paroꞌ ri mar; y rumareꞌ altíra nisiluon ri yaꞌ. \v 19 Antok ya i-bꞌanak jun vuꞌuoꞌ o vakiꞌ kilómetros paroꞌ ri mar, ri discípulos xquitzꞌat chi ri Jesús niꞌin paroꞌ ri mar y cierca chic ri barco cꞌo-ve, rumareꞌ ijejeꞌ altíra xquixiꞌij-quiꞌ. \v 20 Pero ri Jesús xuꞌej chica: Man tixiꞌij-iviꞌ. Xa inreꞌ, xchaꞌ chica. \p \v 21 Y antok ri discípulos xcaꞌxaj chi jajaꞌ, xaꞌquicuot xquicusaj-pa chupan ri barco. Y ja xaꞌbꞌaka ri lugar ri pacheꞌ ncaꞌbꞌaka-ve. \s1 Ri vinak ri xaꞌa chucunuxic ri Jesús \p \v 22 Chucaꞌn kꞌij, ri vinak ri icꞌo ri jucꞌan chic ruchiꞌ ri mar, can cataꞌn chi joꞌc ri ru-discípulos ri Jesús ri xaꞌa chupan ri jun oc barco ri cꞌo chireꞌ. Y ri Jesús man xꞌa ta quiqꞌuin. \v 23 Ri kꞌij reꞌ, icꞌo barcos ri i-patanak pa tanamet Tiberias y xaꞌlka cierca ri pacheꞌ xquicꞌux-ve ri simíta ri vinak antok ri Ajaf Jesús xuyaꞌ tiox bꞌaꞌ cha ri Dios. \v 24 Y ri vinak reꞌ, ruma xquitzꞌat chi ri Jesús xa man cꞌo ta chic chireꞌ y ri ru-discípulos xa man icꞌo ta chic jeꞌ, ijejeꞌ xaꞌjotie-el chupan ri barcos y xaꞌa Capernaum chucunuxic ri Jesús. \s1 Ri Jesús jareꞌ ri Simíta ri niyoꞌn cꞌaslien ri man niqꞌuis ta \p \v 25 Antok ri vinak reꞌ xbꞌaquilaꞌ ri Jesús ri jucꞌan chic ruchiꞌ ri mar, xquiꞌej cha: Rabí, ¿jampeꞌ xatalka vaveꞌ? xaꞌchaꞌ cha. \p \v 26 Pero ri Jesús xuꞌej chica ri vinak reꞌ: Can ketzij, ketzij ri niꞌej chiva, chi ixreꞌ nquinicanuj ruma xixtzuk y jaꞌal xinojsaj ipan, y man ruma ta xitzꞌat ri milagros. \v 27 Can quixsamaj, pero man richin ta ntichꞌec ri simíta ri xa niqꞌuis. Xa can quixsamaj chi ntichꞌec ri Simíta ri nuyaꞌ cꞌaslien ri man niqꞌuis ta. Y ri Xtak-pa chicaj chi xalax chiꞌicajol nuyaꞌ chiva ri Simíta reꞌ, ruma jajaꞌ ri Xtak-pa ruma ri Rutataꞌ Dios, xchaꞌ. \p \v 28 Y ri vinak reꞌ xquiꞌej cha ri Jesús: ¿Chica ri nrajoꞌ ri Dios chi nakaꞌan? \p \v 29 Y ri Jesús xuꞌej chica: Ri nrajoꞌ ri Dios chi ixreꞌ ntiꞌan, ja chi tinimaj ri Xtak-pa ruma jajaꞌ. \p \v 30 Y ri vinak xquiꞌej cha ri Jesús: ¿Chica señal naꞌan chakavach chi quireꞌ nakatzꞌat y ncatkanimaj? ¿Chica naꞌan? \v 31 Ruma ri ojier tak kateꞌt-kamamaꞌ antok xaꞌcꞌujieꞌ chupan ri desierto, ja ri simíta ri xubꞌinaj maná ri xquicꞌux.\x + \xo 6:31 \xt Ex. 16:4, 15.\x* Can incheꞌl ri nuꞌej ri ruchꞌabꞌal ri Dios ri tzꞌibꞌan can: Simíta ri patanak chicaj ri xuyaꞌ chica chi xquicꞌux.\x + \xo 6:31 \xt Sal. 78:24.\x* \p \v 32 Y ri Jesús xuꞌej chica: Can ketzij, ketzij ri niꞌej chiva: Ri simíta ri xpa chicaj, man ja ta ri Moisés ri xyoꞌn. Ja ri Nataꞌ Dios ri xyoꞌn chica, y vacame nuyaꞌ chiva ri ketzij Simíta ri patanak chicaj. \v 33 Ruma ri Simíta ri richin ri Dios, ja ri Jun ri patanak chicaj. Y jareꞌ ri cꞌamayuon-pa ri cꞌaslien chica ri vinak ri icꞌo choch-ulief, xchaꞌ chica. \p \v 34 Antok xcaꞌxaj quireꞌ ri vinak, xquiꞌej cha ri Jesús: Tuoya, siempre tayaꞌ ri Simíta reꞌ chika, xaꞌchaꞌ. \p \v 35 Y ri Jesús xuꞌej chica: Inreꞌ ri Simíta ri niyoꞌn cꞌaslien. Ri nipa viqꞌuin, man xtunaꞌ ta chic viꞌjal. Y ri xquirunimaj, man xtichakej ta chic ruchiꞌ. \v 36 Pero incheꞌl ri nuꞌeꞌn chiva, mesque ixreꞌ xitzꞌat ri xinꞌan, man nquininimaj ta. \v 37 Quinojiel ri ncaꞌruyaꞌ ri Nataꞌ chuva, ncaꞌpa viqꞌuin, y ri ncaꞌpa viqꞌuin, man xcaꞌntarariej ta el. \v 38 Ruma inreꞌ ri xika-pa chicaj, man ja ta ri nivajoꞌ inreꞌ nalbꞌana-ka. Inreꞌ xika-pa chicaj chi nalbꞌana-ka ri nrajoꞌ ri takayuon-pa vichin. \v 39 Ri Nataꞌ Dios ri takayuon-pa vichin, nrajoꞌ chi quinojiel ri i-ruyoꞌn chuva, man jun ta chiquivach ijejeꞌ xtisach can, y pa ruqꞌuisbꞌal kꞌij ncaꞌncꞌasuoj-el chiquicajol ri quiminakiꞌ. \v 40 Ja-va ri nrajoꞌ ri takayuon-pa vichin: Chi quinojiel ri ncaꞌtzꞌato ri Rucꞌajuol y niquinimaj, xticꞌujieꞌ quiqꞌuin ri cꞌaslien ri man niqꞌuis ta; y ncaꞌncꞌasuoj-el chiquicajol ri quiminakiꞌ ri pa ruqꞌuisbꞌal kꞌij, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 41 Pero ri vinak israelitas reꞌ xaꞌchꞌo-ka chirij ri Jesús, ruma jajaꞌ xuꞌej: Inreꞌ ri Simíta ri kajnak-pa chicaj. \v 42 Y niquiꞌej: ¿Man ja ta reꞌ ri Jesús ri rucꞌajuol ri José cꞌa? Xa kataꞌn quivach ri rutie-rutataꞌ. ¿Karruma nuꞌej chika chi jajaꞌ kajnak-pa chicaj? ncaꞌchaꞌ. \p \v 43 Pero ri Jesús xuꞌej chica: Man quixchꞌoꞌ chuvij. \v 44 Ni jun nicovin nipa viqꞌuin inreꞌ, xa man ta ri Nataꞌ Dios ri takayuon-pa vichin nucꞌam-pa viqꞌuin. Y inreꞌ xtincꞌasuoj chiquicajol ri quiminakiꞌ pa ruqꞌuisbꞌal kꞌij. \v 45 Ri tzꞌibꞌan can cuma ri profetas ojier can tiempo nuꞌej: Y quinojiel ri vinak xcaꞌtijox ruma ri Dios.\x + \xo 6:45 \xt Is. 54:13.\x* Quireꞌ ri tzꞌibꞌan can. Y ri nraꞌxaj ri nuꞌej ri Nataꞌ Dios y nratamaj, can nipa viqꞌuin. \p \v 46 Pero inreꞌ man niꞌej ta chi cꞌo jun vinak ri tzꞌatayuon richin ri Katataꞌ Dios, man quireꞌ ta. Joꞌc ri patanak chicaj riqꞌuin jajaꞌ ri tzꞌatayuon roch. \v 47 Can ketzij, ketzij ri niꞌej chiva: Ri niniman vichin, can cꞌo riqꞌuin ri cꞌaslien ri man niqꞌuis ta. \v 48 Inreꞌ ri Simíta ri niyoꞌn cꞌaslien. \v 49 Ri ivateꞌt-imamaꞌ can, ja ri maná ri xquicꞌux ri pa desierto, y xaꞌcon. \v 50 Pero ri ketzij Simíta ri kajnak-pa chicaj, nuꞌon chica ri ncaꞌcꞌuxu richin chi man xcaꞌcon ta richin xa jun tiempo. \v 51 Inreꞌ ri Simíta ri niyoꞌn cꞌaslien ri xka-pa chicaj. Ri xcaꞌcꞌuxu cꞌa ri Simíta reꞌ, xcaꞌcꞌasieꞌ richin nojiel tiempo. Ri Simíta ri xtinyaꞌ inreꞌ, ja ri nu-cuerpo ri xtinyaꞌ chi nucꞌam-pa cꞌaslien chica ri vinak ri icꞌo choch-ulief. \p \v 52 Y antok ri vinak israelitas reꞌ xcaꞌxaj ri xuꞌej ri Jesús, xquitzꞌom-ka-quiꞌ chi tzij chiquivach, y niquiꞌej cꞌa: ¿Chica modo reꞌ chi jajaꞌ nuyaꞌ ri ru-cuerpo chika chi nakatej? ncaꞌchaꞌ. \p \v 53 Y ri Jesús xuꞌej chica: Can ketzij, ketzij ri niꞌej chiva: Xa man ntitej ta ri ru-cuerpo y man ntikun ta jeꞌ ri ruquiqꞌuiel ri Xtak-pa chicaj chi xalax chiꞌicajol, man xticꞌujieꞌ ta iviqꞌuin ri cꞌaslien ri man niqꞌuis ta. \v 54 Ri xtiquitej ri nu-cuerpo y xtiquikun jeꞌ ri nuquiqꞌuiel, cꞌo quiqꞌuin ri cꞌaslien ri man niqꞌuis ta. Y inreꞌ xtinꞌan chica chi ncaꞌcꞌastaj-el chiquicajol ri quiminakiꞌ pa ruqꞌuisbꞌal kꞌij. \v 55 Ruma ri nu-cuerpo inreꞌ jareꞌ ri ketzij Simíta y ri nuquiqꞌuiel jareꞌ ri ketzij Yaꞌ. \v 56 Ri niquicꞌux ri nu-cuerpo y niquikun jeꞌ ri nuquiqꞌuiel, joꞌc jun xtakaꞌan quiqꞌuin. Ijejeꞌ xcaꞌcꞌujieꞌ viqꞌuin inreꞌ y inreꞌ quiqꞌuin ijejeꞌ. \v 57 Ruma ja ri Nataꞌ ri takayuon-pa vichin ri cꞌas richin nojiel tiempo, inreꞌ jeꞌ incꞌas richin nojiel tiempo. Y ri nquirucꞌux inreꞌ, can xticꞌasieꞌ vuma inreꞌ. \v 58 Ri ketzij Simíta, ri kajnak-pa chicaj, man junan ta riqꞌuin ri maná ri xquicꞌux ri ivateꞌt-imamaꞌ, ruma ijejeꞌ xa xaꞌcon. Pero ri niquicꞌux ri ketzij Simíta ri kajnak-pa chicaj, xticꞌujieꞌ quiqꞌuin ri cꞌaslien ri man niqꞌuis ta. \p \v 59 Jareꞌ ri xuꞌej ri Jesús chica ri vinak israelitas ri quimaluon-quiꞌ chupan ri sinagoga, chireꞌ pa tanamet Capernaum. \s1 Ri ruchꞌabꞌal ri Jesús can nuyaꞌ cꞌaslien ri man niqꞌuis ta \p \v 60 Y antok ri ru-discípulos ri Jesús xcaꞌxaj ri xuꞌej, iqꞌuiy chiquivach ijejeꞌ xquiꞌej: Altíra cuesta ri xuꞌej. ¿Chica xticꞌaxan richin? \p \v 61 Y ri Jesús xa rataꞌn ri chica xquiꞌej-ka ri ru-discípulos, mareꞌ xuꞌej chica: ¿Man xka ta chivach ri xinꞌej? \v 62 ¿Y chica xtiꞌej xa ta ntitzꞌat ri Xtak-pa chicaj chi xalax chiꞌicajol chi nitzalaj-el chila ri pacheꞌ patanak-ve? \v 63 Ja ri Espíritu ri niyoꞌn cꞌaslien, ri i-cuerpo xa manak nuyaꞌ. Y ri Espíritu ri niyoꞌn ri ketzij cꞌaslien, ja ri chꞌabꞌal ri i-nuꞌeꞌn chic chiva. \v 64 Pero iqꞌuiy chivach ixreꞌ ri man nquinquinimaj ta, xchaꞌ ri Jesús. Jajaꞌ quireꞌ xuꞌej ruma rataꞌn-ve-pa chica vinak ri man xtiquinimaj ta, y ri chica xtijacho richin. \p \v 65 Y ri Jesús xuꞌej: Ruma cꞌa reꞌ nuꞌeꞌn chiva, chi man jun ruyuon xtipa viqꞌuin chi nquirunimaj, xa man ta ja ri Nataꞌ Dios ri xticꞌamo-pa richin, xchaꞌ. \p \v 66 Ruma quireꞌ xuꞌej ri Jesús, iqꞌuiy chiquivach ri ru-discípulos xa xaꞌtzalaj can chiquij y man chic xaꞌa ta chirij. \v 67 Y ri Jesús xuꞌej chica ri doce (cabꞌalajuj) discípulos: ¿Ixreꞌ jeꞌ ntivajoꞌ nquixꞌa? \p \v 68 Y ri Simón Pedro xuꞌej cha ri Jesús: Ajaf, ¿choj-iqꞌuin nkuꞌa-ve? Ruma joꞌc ri achꞌabꞌal atreꞌ nuyaꞌ cꞌaslien ri man niqꞌuis ta. \v 69 Ojreꞌ kaniman y kataꞌn chi atreꞌ ri Cristo, ri Rucꞌajuol ri cꞌaslic Dios.\x + \xo 6:69 \xt Mt. 16:16; Mr. 8:29; Lc. 9:20.\x* \p \v 70 Y ri Jesús xuꞌej: Inreꞌ ri xichoꞌn ivichin ixreꞌ ri ix doce (cabꞌalajuj), pero jun chivach ixreꞌ xuoc ri diablo riqꞌuin. \p \v 71 Antok ri Jesús xuꞌej quireꞌ, chirij ri Judas Iscariote xchꞌo-ve; ri Judas ri rucꞌajuol ri Simón. Ri Jesús xunataj reꞌ, ruma jareꞌ ri xtijacho richin. Y jajaꞌ jun chiquivach ri doce (cabꞌalajuj) discípulos. \c 7 \s1 Ri Jesús man ninimax ta cuma ri ruchakꞌ \p \v 1 Después nojiel reꞌ, ri Jesús xꞌa pa tak tanamet ri icꞌo Galilea. Man xrajoꞌ ta chic nakꞌax pa tak tanamet ri icꞌo Judea, ruma ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas niquicanuj manera chi niquiquimisaj. \v 2 Ri tiempo reꞌ, xa cierca chic ri quinamakꞌej ri israelitas ri niꞌeꞌx tabernáculos cha.\x + \xo 7:2 \xt Lv. 23:34; Dt. 16:13.\x* \v 3 Y ri ruchakꞌ ri Jesús xquiꞌej cha: Catiel vaveꞌ Galilea y caꞌin cꞌa Judea, chi quireꞌ ri a-discípulos ri icꞌo chireꞌ, niquitzꞌat ri milagros ri naꞌan. \v 4 Ruma man jun ri nrajoꞌ nucꞌut-riꞌ, nuꞌon kax pan aval. Can nicꞌatzin chi tacꞌutu-aviꞌ chiquivach ri vinak, xaꞌchaꞌ ri ruchakꞌ cha. \p \v 5 Mesque ijejeꞌ i-ruchakꞌ ri Jesús, pero man niquinimaj ta. \v 6 Y ri Jesús xuꞌej chica ri ruchakꞌ: Ixreꞌ chica-na kꞌij otz nquixbꞌaka chupan ri namakꞌej. Pero inreꞌ man quireꞌ ta. Inreꞌ majaꞌ talka ri nu-huora. \v 7 Ixreꞌ man itziel ta nquixtzꞌiet cuma ri vinak ri man quiniman ta ri Dios. Pero inreꞌ itziel nquitzꞌiet, ruma inreꞌ niꞌej ri itziel tak kax ri ncaꞌquiꞌan. \v 8 Quixꞌin ixreꞌ chupan ri namakꞌej; inreꞌ cꞌa majaꞌ quiꞌa-el chupan ri namakꞌej reꞌ. Ri nu-huora majaꞌ talka, xchaꞌ ri Jesús chica. \p \v 9 Y antok ri Jesús ruꞌeꞌn chic nojiel reꞌ chica ri ruchakꞌ, jajaꞌ xcꞌujieꞌ can chireꞌ Galilea. \s1 Ri Jesús niꞌa ri pa namakꞌej ri niꞌeꞌx tabernáculos cha \p \v 10 Y antok i-bꞌanak chic ri ruchakꞌ chupan ri namakꞌej, cꞌajareꞌ xꞌa jajaꞌ. Pero xa man xucꞌut ta riꞌ antok xꞌa. \v 11 Y chupan ri namakꞌej, ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas, ri itziel niquitzꞌat ri Jesús, niquicanuj y niquiꞌej: ¿Pacheꞌ cꞌo-ve ri jun ache reꞌ? ncaꞌchaꞌ. \p \v 12 Y chiquicajol ri vinak chupan ri namakꞌej reꞌ, qꞌuiy niquiꞌej chirij ri Jesús. Icꞌo ncaꞌeꞌn: Ri Jesús jun utzulaj ache. Icꞌo ncaꞌeꞌn: Ri Jesús man otz ta, jajaꞌ ncaꞌruꞌon engañar ri vinak. \p \v 13 Pero man jun chiquivach ri vinak ri ncaꞌeꞌn quireꞌ nrajoꞌ nuꞌej abiertamente, ruma niquixiꞌij-quiꞌ chiquivach ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas. \p \v 14 Y antok xnacꞌajar ri namakꞌej reꞌ, ri Jesús xbꞌaka pa templo. Jajaꞌ nucꞌut ri ruchꞌabꞌal ri Dios chiquivach ri vinak ri quimaluon-quiꞌ chireꞌ. \v 15 Ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas can xaꞌchapataj, rumareꞌ niquiꞌej chirij ri Jesús: ¿Cheꞌl chi ri ache reꞌ qꞌuiy rataꞌn chirij ri ruchꞌabꞌal ri Dios y xa man jun bꞌay xkatzꞌat chi xutijuoj-riꞌ? ncaꞌchaꞌ. \p \v 16 Pero ri Jesús xuꞌej: Ri nicꞌut inreꞌ, man vichin ta inreꞌ, xa richin ri takayuon-pa vichin. \v 17 Y ri nrajoꞌ nuꞌon ri nrajoꞌ ri Dios, xtiratamaj chi ri nicꞌut inreꞌ xa riqꞌuin ri Dios patanak-ve o xa nuyuon niꞌej. \v 18 Jun vinak ri ruyuon nichꞌo-ka chirij jajaꞌ mismo, nrajoꞌ chi niyoꞌx rukꞌij cuma ri vinak. Pero inreꞌ nivajoꞌ chi ixreꞌ ntiyaꞌ rukꞌij ri Dios ri takayuon-pa vichin. Y jareꞌ nibꞌano chi nikꞌalajin chi inreꞌ ja ri ketzij niꞌan y man jun bꞌay niꞌan ri man otz ta. \p \v 19 Ri Moisés xuyaꞌ ri ley pan ikꞌaꞌ, pero man ntiꞌan ta ri chica nuꞌej ri ley reꞌ. Ruma ixreꞌ nticanuj manera chi nquiniquimisaj, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 20 Y ri vinak xquiꞌej: Xa cꞌo itziel espíritu aviqꞌuin. ¿Chica nrajoꞌ niquimisan avichin? xaꞌchaꞌ cha. \p \v 21 Pero ri Jesús xuꞌej chica: Ixreꞌ xixchapataj antok xitzꞌat chi inreꞌ chupan jun kꞌij richin uxlanien xinꞌan jun milagro. \v 22 Pero chupan ri ru-ley ri Moisés nuꞌej chi tiꞌan ri circuncisión.\x + \xo 7:22 \xt Gn. 17:10; Lv. 12:3.\x* Pero man ja ta ri Moisés ri xtzꞌucu-pa ri circuncisión, xa ja ri kateꞌt-kamamaꞌ ri xaꞌtzꞌucu-pa. Y rumareꞌ ixreꞌ vacame, mesque chupan jun kꞌij richin uxlanien, can ntiꞌan ri circuncisión cha jun xuluꞌ alaꞌ. \v 23 Ixreꞌ ntivajoꞌ ntiꞌan ri nuꞌej ri ley ri ruyoꞌn can ri Moisés, y rumareꞌ, mesque chupan jun kꞌij richin uxlanien, ixreꞌ can ntiꞌan ri circuncisión. ¿Y karruma xpa ivoyoval chuva inreꞌ ruma xinꞌan sanar jun ache chupan jun kꞌij richin uxlanien?\x + \xo 7:23 \xt Jn. 5:9.\x* \v 24 Man tiꞌej chi man otz ta ri xinꞌan, joꞌc ruma quireꞌ ntitzꞌat ixreꞌ. Ixreꞌ titzꞌataꞌ otz ri xinꞌan, cꞌajareꞌ tiꞌej xa otz o man otz ta, xchaꞌ ri Jesús. \s1 ¿Ja came va ri Cristo? \p \v 25 Y icꞌo chiquivach ri vinak aj-chireꞌ pa tanamet Jerusalén ri niquiꞌej: ¿Man ja ta came la ri nicanux chi niquimisas? \v 26 Xa man ravan ta riꞌ. ¡Titzꞌataꞌ! Ja nichꞌoꞌ chiquivach ri vinak y man jun kax niꞌeꞌx cha. ¿O xa ya xquinimaj ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chikacajol chi jajaꞌ ri Cristo? \v 27 Pero kataꞌn pacheꞌ patanak-ve jajaꞌ. Y antok xtipa ri Cristo, man jun xtinaꞌien pacheꞌ xtipa-ve, ncaꞌchaꞌ ri vinak aj-Jerusalén. \p \v 28 Y ri Jesús nichꞌoꞌ chiquivach ri vinak ri chireꞌ pa templo. Y cof xchꞌoꞌ y xuꞌej: Ixreꞌ ivataꞌn noch y ivataꞌn jeꞌ pacheꞌ xipa-ve. Pero ri takayuon-pa vichin man ivataꞌn ta roch, y jajaꞌ can ketzij. Man nuyuon ta inreꞌ xinꞌan chi xipa choch-ulief. \v 29 Inreꞌ vataꞌn roch ri man ivataꞌn ta roch ixreꞌ, ruma riqꞌuin jajaꞌ in-patanak-ve; y jajaꞌ ri takayuon-pa vichin, xchaꞌ. \p \v 30 Y icꞌo nicꞌaj xcajoꞌ ta xquitzꞌom ri Jesús, pero man jun xtzꞌamo ruma ri ru-huora majaꞌ talka. \v 31 Iqꞌuiy chiquivach ri vinak xquinimaj ri Jesús chupan ri kꞌij reꞌ y niquiꞌej: Antok xtipa ri Cristo, ¿xtuꞌon más milagros que choch va ache va? xaꞌchaꞌ. \s1 Ri achiꞌaꞌ fariseos ncaꞌquitak-el alguaciles chi niquitzꞌamaꞌ ri Jesús \p \v 32 Y ri achiꞌaꞌ fariseos xcaꞌxaj ri niquiꞌej ri vinak chirij ri Jesús. Rumareꞌ ri achiꞌaꞌ fariseos reꞌ y ri principales sacerdotes, xaꞌquitak-el ri alguaciles chi niquitzꞌamaꞌ. \v 33 Entonces ri Jesús xuꞌej: Cꞌa cꞌo jubꞌaꞌ tiempo ri nquicꞌujieꞌ iviqꞌuin. Después xquitzalaj riqꞌuin ri takayuon-pa vichin. \v 34 Ixreꞌ xquinicanuj y man xquinivil ta chic; ruma ri lugar pacheꞌ xquibꞌacꞌujie-ve inreꞌ, ixreꞌ man xquixtiquir ta xquixbꞌaka, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 35 Y ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas niquiꞌej chiquivach: ¿Pacheꞌ came xtiꞌa-ve ri Jesús chi man xtikil ta? ¿Niꞌa came nicꞌaj chic lugares quiqꞌuin ri israelitas ri icꞌo chiquicajol ri man israelitas ta, o ncaꞌbꞌarutijuoj came ri man israelitas ta? \v 36 ¿Chica nrajoꞌ nuꞌej ri xuꞌej: Ixreꞌ xquinicanuj y man xquinivil ta chic; ruma ri lugar pacheꞌ xquibꞌacꞌujie-ve inreꞌ, ixreꞌ man xquixtiquir ta xquixbꞌaka? ncaꞌchaꞌ. \s1 Ri Yaꞌ richin cꞌaslien \p \v 37 Chupan ri ruqꞌuisbꞌal y namalaj kꞌij richin ri jun namakꞌej reꞌ,\x + \xo 7:37 \xt Lv. 23:36.\x* ri Jesús xpiꞌieꞌ y cof xchꞌoꞌ: Xa cꞌo jun ri chakeꞌj ruchiꞌ, tipa viqꞌuin inreꞌ y tukumuꞌ ruyaꞌ. \v 38 Ri nquirunimaj, can nuꞌon incheꞌl nuꞌej chupan ri ruchꞌabꞌal ri Dios ri tzꞌibꞌan can. Can xtiꞌin ri Yaꞌ ri nuyaꞌ cꞌaslien riqꞌuin ránima incheꞌl nuꞌon ri río,\x + \xo 7:38 \xt Ez. 47:1; Zac. 14:8.\x* xchaꞌ ri Jesús. \p \v 39 Ri Yaꞌ ri xuꞌej ri Jesús, ja ri Espíritu Santo; ruma jareꞌ ri xtiquiꞌan recibir ri vinak ri ncaꞌniman richin ri Jesús. Y ri kꞌij reꞌ cꞌa majaꞌ tika-pa ri Espíritu Santo, ruma cꞌa majaꞌ titzalaj-el ri Jesús chicaj chi nikꞌalajin chi jajaꞌ can cꞌo-ve rukꞌij. \s1 Ri vinak xa man junan ta niquiꞌej chirij ri Jesús \p \v 40 Y icꞌo chiquivach ri vinak, antok xcaꞌxaj ri tzij ri xaꞌruꞌej ri Jesús, xquiꞌej: Can ketzij chi jajaꞌ jareꞌ ri profeta.\x + \xo 7:40 \xt Dt. 18:15, 18.\x* \p \v 41 Y icꞌo jeꞌ niquiꞌej: Jajaꞌ jareꞌ ri Cristo. Pero nicꞌaj chic niquiꞌej: ¿Galilea came nipa-ve ri Cristo? \v 42 ¿Man nuꞌej ta came ri ruchꞌabꞌal ri Dios ri tzꞌibꞌan can, chi ri Cristo rumáma can ri rey David, y chi chireꞌ Belén, ri tanamet pacheꞌ xalax-ve ri David, chireꞌ nipa-ve ri Cristo?\x + \xo 7:42 \xt Mi. 5:2.\x* ncaꞌchaꞌ. \p \v 43 Ri vinak xa man junan ta xquiꞌej-ka chirij ri Cristo. \v 44 Y icꞌo nicꞌaj chic chiquivach ri vinak, can xcajoꞌ ta xquitzꞌom-el ri Jesús, pero xa man jun xtzꞌamo. \s1 ¡Man jun chic ache nichꞌoꞌ incheꞌl nichꞌoꞌ ri Jesús! \p \v 45 Antok ri alguaciles, ri i-takuon-el cuma ri principales sacerdotes y cuma ri achiꞌaꞌ fariseos, xaꞌtzalaj-pa; xcꞌutux cꞌa chica: ¿Karruma man xitzꞌom ta pa ri Jesús? \p \v 46 Y ri achiꞌaꞌ xquiꞌej: ¡Ruma man jun chic ache nichꞌoꞌ incheꞌl nichꞌoꞌ jajaꞌ! xaꞌchaꞌ. \p \v 47 Y ri achiꞌaꞌ fariseos xquiꞌej chica: ¿Ixreꞌ jeꞌ xixꞌan engañar? \v 48 ¿Acaso icꞌo chiquivach ri autoridades y chiquivach ri achiꞌaꞌ fariseos quiniman ri nuꞌej ri Jesús? \v 49 Xa ja ri vinak ri man cataꞌn ta ri ru-ley ri Moisés, xa jareꞌ ri niquinimaj ri Jesús. Can xtika ri castigo pa quiveꞌ ri vinak reꞌ. \p \v 50 Pero ri Nicodemo, jun chiquivach ri achiꞌaꞌ fariseos, ri xbꞌaka chakꞌaꞌ riqꞌuin ri Jesús,\x + \xo 7:50 \xt Jn. 3:1-2.\x* xuꞌej chica ri nicꞌaj chic achiꞌaꞌ: \v 51 Chupan ri ka-ley nuꞌej chi manak cheꞌl nakaꞌan juzgar jun ache, xa naꞌay man kaxan ta ri chica rubꞌanun. \p \v 52 Y ijejeꞌ xquiꞌej cha ri Nicodemo: ¿At aj-Galilea atreꞌ cꞌa? Tatzꞌataꞌ otz ri ruchꞌabꞌal ri Dios ri tzꞌibꞌan can. Can kꞌalaj chi Galilea man jun cꞌa profeta alanak-pa, xaꞌchaꞌ. \s1 Ri ixok aj-achpay \p \v 53 Ri achiꞌaꞌ ri quimaluon-quiꞌ, cada uno xaꞌa chicachuoch, \c 8 \m \v 1 y ri Jesús xꞌa-el paroꞌ ri juyuꞌ Olivos. \v 2 Y antok xsakar-pa, jajaꞌ xbꞌaka chic pa templo y iqꞌuiy vinak xaꞌbꞌaka riqꞌuin. Y jajaꞌ tzꞌuyul nutzijuoj ri ruchꞌabꞌal ri Dios chiquivach. \v 3 Y ri achiꞌaꞌ fariseos y ri achiꞌaꞌ escribas xaꞌbꞌaka, quicꞌamun-pa jun ixok ri xquil nuꞌon achpay. Y xbꞌaquiyaꞌ pa nicꞌaj, pacheꞌ cꞌo-ve ri Jesús, \v 4 y xquiꞌej cha: Maestro, ojreꞌ xkil ri jun ixok va nuꞌon achpay riqꞌuin jun ache. \v 5 Y chupan ri ley ri ruyoꞌn can ri Moisés, nuꞌej chi ri ncaꞌbꞌano quireꞌ, caꞌquimisas cha abꞌaj.\x + \xo 8:5 \xt Lv. 20:10; Dt. 22:22-24.\x* Atreꞌ, ¿chica naꞌej chika? xaꞌchaꞌ cha. \p \v 6 Ri achiꞌaꞌ reꞌ quireꞌ xquiꞌej richin niquiꞌan tentar ri Jesús; chi quireꞌ niquiꞌan acusar. Pero ri Jesús xa xluquie-ka, y xtzꞌibꞌan-ka pan ulief cha ri ruve-rukꞌaꞌ. \v 7 Y ruma ri achiꞌaꞌ reꞌ man ncaꞌtanieꞌ ta ka chi niquicꞌutuj-apa cha ri Jesús xa niquimisas ri ixok o manak, rumareꞌ jajaꞌ xupilisaj ri rujaluon y xuꞌej chica: Xa cꞌo jun chivach ixreꞌ ri man jun ru-pecado rubꞌanun, tucꞌakaꞌ ri naꞌay abꞌaj chirij ri ixok, xchaꞌ chica. \p \v 8 Y xluquieꞌ chic ka jun bꞌay pan ulief y xuꞌon seguir nitzꞌibꞌan cha ri ruve-rukꞌaꞌ. \v 9 Y antok ijejeꞌ xcaꞌxaj ri xuꞌej ri Jesús, xquina-ka-quiꞌ chi ijejeꞌ jeꞌ cꞌo qui-pecados, rumareꞌ chijujun-chijujun xaꞌa; naꞌay xaꞌa ri i-mámix, y después xaꞌa ri más cꞌa acꞌolaꞌ. Y joꞌc chic ri ixok ri xbꞌaquiyaꞌ pa nicꞌaj xcꞌujieꞌ can choch ri Jesús. \v 10 Y antok ri Jesús xupilisaj chic ri rujaluon, xutzꞌat chi joꞌc chic ri ixok paꞌl can chireꞌ. Y jajaꞌ xucꞌutuj cha: ¿Pacheꞌ icꞌo-ve ri ncaꞌbꞌano acusar avichin? ¿Man jun xcꞌujieꞌ can chi ncaruquimisaj? xchaꞌ ri Jesús cha. \p \v 11 Y ri ixok xuꞌej: Tuoya, man jun. Y ri Jesús xuꞌej cha: Ni inreꞌ xtinꞌej chi ncaquimisas. Vacame caꞌin y man chic taꞌan pecado. \s1 Ri Jesús jareꞌ ri Luz richin ri roch-ulief \p \v 12 Antok ri Jesús xchꞌoꞌ chic jun bꞌay chiquivach ri vinak, xuꞌej: Inreꞌ ri Sakil richin nojiel ri roch-ulief.\x + \xo 8:12 \xt Jn. 9:5.\x* Ri niꞌa chuvij, can xtiril ri sakil richin ri rucꞌaslien viqꞌuin. Y man chic xtiꞌin ta pa kꞌakuꞌn. \p \v 13 Pero ri achiꞌaꞌ fariseos ri icꞌo chireꞌ xquiꞌej-apa cha ri Jesús: Ojreꞌ man nakanimaj ta chi ketzij ri naꞌej chavij, ruma xa ayuon atreꞌ ncaꞌeꞌn-ka otz chavij.\x + \xo 8:13 \xt Jn. 5:31.\x* \p \v 14 Pero ri Jesús xuꞌej chica ri achiꞌaꞌ fariseos: Mesque inreꞌ mismo nquichꞌo-ka otz chuvij, can ketzij ri niꞌej chuvij. Ruma inreꞌ vataꞌn ri pacheꞌ in-patanak-ve, y chireꞌ xquitzalaj-ve. Ixreꞌ man ivataꞌn ta pacheꞌ in-patanak-ve, ni man ivataꞌn ta jeꞌ pacheꞌ xquiꞌa-ve. \v 15 Ixreꞌ can ntiꞌan juzgar riqꞌuin ri noꞌj richin ri roch-ulief. Pero inreꞌ man quireꞌ ta niꞌan. \v 16 Y xa inreꞌ niꞌan juzgar, can pa ruchojmil niꞌan-ve; ruma man nuyuon ta inreꞌ, xa junan nakaꞌan juzgar riqꞌuin ri Nataꞌ ri takayuon-pa vichin. \v 17 Chupan ri i-ley ixreꞌ, ri tzꞌibꞌan can nuꞌej chi antok icꞌo icaꞌyeꞌ ri junan niquiꞌej, can kꞌalaj chi ketzij ri niquiꞌej. \v 18 Ri niꞌej-ka chuvij inreꞌ can ketzij, y ri Nataꞌ ri takayuon-pa vichin, can ketzij ri nuꞌej chuvij, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 19 Ri achiꞌaꞌ fariseos xquiꞌej cha ri Jesús: ¿Pacheꞌ cꞌo-ve ri Atataꞌ? xaꞌchaꞌ cha. Y jajaꞌ xuꞌej: Ixreꞌ man ivataꞌn ta roch ri Nataꞌ, ruma man ivataꞌn ta noch inreꞌ. Xa ta ivataꞌn noch inreꞌ, can ivataꞌn ta jeꞌ roch ri Nataꞌ. \p \v 20 Y ja tzij reꞌ ri xuꞌej ri Jesús chiquivach ri vinak ri quimaluon-quiꞌ ri pacheꞌ niyoꞌx can ri ofrenda ri chireꞌ pa templo. Pero mesque quireꞌ xuꞌej, man jun xpa chi xutzꞌom ta, ruma ri ru-huora majaꞌ talka. \s1 Pacheꞌ nquiꞌa-ve inreꞌ, ixreꞌ man nquixtiquir ta nquixꞌa \p \v 21 Y jun bꞌay chic ri Jesús xuꞌej chica: Inreꞌ nquiꞌa y ixreꞌ xquinicanuj, pero man xquinivil ta. Xa chupan ri i-pecado xquixcon-ve. Y ri pacheꞌ nquiꞌa-ve inreꞌ, ixreꞌ man nquixtiquir ta nquixꞌa, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 22 Y ruma cꞌa reꞌ ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas xquiꞌej-ka chiquivach: ¿Xtuquimisaj came riꞌ ruyuon ri Jesús? Ruma xuꞌej: Ri pacheꞌ xquiꞌa-ve inreꞌ, ixreꞌ man nquixtiquir ta nquixꞌa, xaꞌchaꞌ ri achiꞌaꞌ reꞌ. \p \v 23 Pero ri Jesús xuꞌej chica: Ixreꞌ ix aj-vaveꞌ y inreꞌ in aj-chicaj. Ixreꞌ ix richin ri roch-ulief y inreꞌ man in richin ta ri roch-ulief. \v 24 Y rumareꞌ xinꞌej chiva chi chupan ri i-pecados nquixcon-ve. Y xa man ntinimaj ta in chica inreꞌ, can xquixcon-ve chupan ri i-pecados, xchaꞌ. \p \v 25 Y ri achiꞌaꞌ reꞌ xquiꞌej chic cha ri Jesús: ¿Y at chica atreꞌ cꞌa? Y ri Jesús xuꞌej chica: Inreꞌ, xa-jan antok nutzꞌamuon-pa tzij iviqꞌuin, can nuꞌeꞌn-pa chiva in chica inreꞌ. \v 26 Inreꞌ can cꞌo cꞌa qꞌuiy kax ri niꞌej chivij, y nquixꞌan juzgar. Pero ri niꞌej chiva ixreꞌ y chica quinojiel ri vinak ri icꞌo choch-ulief, ja ri vaxan-pa riqꞌuin ri takayuon-pa vichin, jareꞌ ri niꞌej, y jajaꞌ can ketzij, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 27 Pero ijejeꞌ man xiꞌka ta pa quiveꞌ (man xquiꞌan ta entender) chi ri Jesús xa chirij ri Rutataꞌ xchꞌo-ve. \v 28 Ri Jesús xuꞌej chic: Ri kꞌij antok xtijotobꞌaꞌ choch ri cruz, ri Xtak-pa chicaj chi xalax chiꞌicajol, cꞌajareꞌ antok xtinaꞌiej in chica inreꞌ. Y xtinaꞌiej chi nojiel ri niꞌan inreꞌ, xa man nuyuon ta niꞌan, xa incheꞌl ri ruꞌeꞌn-pa ri Nataꞌ chuva inreꞌ, can quireꞌ jeꞌ niꞌej inreꞌ chiva. \v 29 Ri Nataꞌ ri takayuon-pa vichin, can cꞌo viqꞌuin. Man nquiruyaꞌ ta can nuyuon, ruma inreꞌ niꞌan ri nika choch jajaꞌ, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 30 Y ruma ri tzij ri xaꞌruꞌej ri Jesús, iqꞌuiy ri xaꞌniman richin. \s1 Ri ketzij xtuꞌon libres chiva \p \v 31 Y xuꞌej cꞌa ri Jesús chica ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas ri xaꞌniman richin: Xa ixreꞌ ntiꞌan siempre ri xinꞌej, can xquixuoc ketzij nu-discípulos. \v 32 Xtivatamaj chica ri ketzij, y ri ketzij xtuꞌon libres chiva. \p \v 33 Y ri vinak reꞌ xquiꞌej: Ojreꞌ oj rumáma can ri Abraham,\x + \xo 8:33 \xt Mt. 3:9; Lc. 3:8.\x* y rumareꞌ man jun bꞌay oj-acunak esclavos. ¿Karruma naꞌej chika chi xkujiel libres? \p \v 34 Pero ri Jesús xuꞌej chica: Can ketzij, ketzij ri niꞌej chiva, chi quinojiel vinak ri niquiꞌan pecado, can iru-esclavo ri pecado. \v 35 Y xa jun vinak ru-esclavo ri pecado, man xticꞌujieꞌ ta riqꞌuin ri Dios. Pero ri jun ri ralcꞌual ri Dios, can xticꞌujieꞌ riqꞌuin richin nojiel tiempo. \v 36 Rumareꞌ, xa ri Rucꞌajuol ri Dios nuꞌon chiva chi ix libres, can ketzij chi ix libres. \v 37 Inreꞌ vataꞌn chi ix rumáma can ri Abraham, pero ixreꞌ xa nticanuj chica manera ntiꞌan chi nquiniquimisaj. Reꞌ nucꞌut chi ixreꞌ man iyoꞌn ta lugar cha ri nuchꞌabꞌal chi acunak ta riqꞌuin ivánima. \v 38 Nojiel ri nitzijuoj inreꞌ, can ja ri Nataꞌ cꞌutuyun-pa chinoch. Quireꞌ jeꞌ ixreꞌ, nojiel ri ntiꞌan, riqꞌuin ri itataꞌ ivaxan-ve. \s1 Ri Jesús nuꞌej chica ri israelitas chi ri quitataꞌ xa ja ri diablo \p \v 39 Y ijejeꞌ xquiꞌej cha ri Jesús: Ja ri Abraham ri katataꞌ ojreꞌ, xaꞌchaꞌ. Y ri Jesús xuꞌej chica: Xa ta ix rumáma can ri Abraham, can ta ntiꞌan ri otz ri incheꞌl xuꞌon jajaꞌ. \v 40 Pero ixreꞌ xa nticanuj chica manera ntiꞌan chi nquiniquimisaj inreꞌ ri nitzijuoj ri ketzij chiva; ri ketzij ri vaxan-pa riqꞌuin ri Dios. Ri Abraham man xuꞌon ta incheꞌl ri ntiꞌan ixreꞌ vacame. \v 41 Ixreꞌ xa ja ri nuꞌon ri itataꞌ, xa jareꞌ ri ntiꞌan, xchaꞌ ri Jesús chica. Y ijejeꞌ xquiꞌej cha: Ojreꞌ kataꞌn roch ri Katataꞌ. Y joꞌc Jun ri Katataꞌ, y reꞌ ja ri Dios, xaꞌchaꞌ. \p \v 42 Ri Jesús xuꞌej chica ri vinak reꞌ: Xa ta ja ri Dios ri Itataꞌ, can ta nquinivajoꞌ; ruma inreꞌ riqꞌuin ri Dios in-patanak-ve. Jajaꞌ ri takayuon-pa vichin y man nuyuon ta inreꞌ xipa choch-ulief. \v 43 ¿Karruma ixreꞌ man niꞌka ta pan iveꞌ (man ntiꞌan ta entender) ri niꞌej chiva? Ruma man ntivajoꞌ ta ntivaxaj ri nutzij. \v 44 Ri itataꞌ ixreꞌ ja ri diablo y can ix richin jajaꞌ; y ja ri nika choch jajaꞌ, jareꞌ ri ntivajoꞌ ntiꞌan. Ri diablo can pa rutzꞌucbꞌal-pa niquimisan. Man xcꞌujieꞌ ta chupan ri ketzij, ruma man jun ketzij cꞌo riqꞌuin. Xa tzꞌakoy-tzij. Can quitataꞌ quinojiel ri i-tzꞌakoy-tzij. \v 45 Y inreꞌ ruma niꞌej ri ketzij chiva, ixreꞌ man nquininimaj ta. \v 46 ¿Chica chivach ixreꞌ niꞌeꞌn-pa chuva chica pecado i-nubꞌanun? Y xa joꞌc ri ketzij ri niꞌej, ¿karruma man nquininimaj ta? \v 47 Ruma ri richin ri Dios, nraꞌxaj ri nuꞌej ri ruchꞌabꞌal. Pero ixreꞌ man quireꞌ ta ntiꞌan, ruma man ix richin ta ri Dios, xchaꞌ ri Jesús. \s1 Ri Cristo can cꞌo-ve antok majaꞌ rutzijoxic chi nalax ri Abraham \p \v 48 Y ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas xquiꞌej cha ri Jesús: Can ketzij ri kaꞌeꞌn chavij, chi atreꞌ xa at jun vinak ri at aj-Samaria y cꞌo itziel espíritu aviqꞌuin, xaꞌchaꞌ cha. \p \v 49 Pero ri Jesús xuꞌej chica ri achiꞌaꞌ reꞌ: Inreꞌ man jun itziel espíritu cꞌo viqꞌuin. Inreꞌ can ja ri Nataꞌ ri niyaꞌ rukꞌij, pero chivach ixreꞌ xa man quireꞌ ta. Ixreꞌ xa itziel nquixchꞌoꞌ chuvij. \v 50 Inreꞌ man nicanuj ta chi ixreꞌ ntiyaꞌ nukꞌij, pero cꞌo Jun ri nrajoꞌ chi quinojiel ta vinak niquiyaꞌ nukꞌij. Y jajaꞌ jeꞌ xtibꞌano juzgar quichin ri man xtiquiꞌan ta quireꞌ. \v 51 Can ketzij, ketzij ri niꞌej chiva, chi ri nunimaj ri nutzij, man xticon ta, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 52 Y ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas xquiꞌej cha ri Jesús: Vacame kataꞌn chi cꞌo itziel espíritu aviqꞌuin; ruma naꞌej chi chica ri ncaꞌniman ri achꞌabꞌal, man xcaꞌcon ta. Ri kamamaꞌ Abraham y ri profetas ojier can tiempo xaꞌcon. \v 53 ¿Cꞌo came más avakalien atreꞌ choch ri kamamaꞌ Abraham? ¡Jajaꞌ xcon; quireꞌ jeꞌ ri profetas ri xaꞌcꞌujieꞌ ojier can tiempo xaꞌcon! ¿Chica choj-iqꞌuin navajoꞌ naꞌan at junan? \p \v 54 Y ri Jesús xuꞌej: Xa nuyuon inreꞌ niya-ka nukꞌij, man jun nicꞌatzin-ve. Pero inreꞌ, ja ri Nataꞌ niyoꞌn nukꞌij. Ri Nataꞌ jareꞌ ri ntiꞌej I-Dios cha. \v 55 Y mesque ixreꞌ quireꞌ ntiꞌej cha, man ivataꞌn ta roch. Pero inreꞌ vataꞌn roch. Y xa niꞌej chi man vataꞌn ta roch ri Dios, nquinuoc jun tzꞌakoy-tzij incheꞌl ixreꞌ. Pero inreꞌ vataꞌn roch y niꞌan ri nuꞌej ri ruchꞌabꞌal. \v 56 Ri Abraham ri ojier katataꞌ can xquicuot ránima, ruma rataꞌn chi xtutzꞌat ri tiempo antok inreꞌ xquipa choch-ulief. Y jajaꞌ xutzꞌat, y xquicuot ránima rumareꞌ, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 57 Jareꞌ antok ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas xquiꞌej cha ri Jesús: Atreꞌ cꞌa majaꞌ cincuenta ajunaꞌ y naꞌej chi atzꞌatuon ri kamamaꞌ Abraham. \p \v 58 Pero ri Jesús xuꞌej chica ri achiꞌaꞌ reꞌ: Can ketzij, ketzij ri niꞌej chiva: Inreꞌ can incꞌo-ve antes que choch ri Abraham, xchaꞌ. \p \v 59 Y ri achiꞌaꞌ reꞌ xaꞌbꞌaquisicꞌa-pa abꞌaj chi niquiqꞌuiak chirij. Pero ri Jesús xravaj-riꞌ chiquivach, y chiquicajol ri vinak xakꞌax-ve y xiel-pa ri pa templo, y xꞌa. \c 9 \s1 Ri Jesús nuꞌon sanar jun muoy xa-jan antok xalax \p \v 1 Y antok ri Jesús nakꞌax, xutzꞌat jun ache muoy; ri ache reꞌ muoy xa-jan antok xalax. \v 2 Y ri ru-discípulos xquicꞌutuj cha ri Jesús: Rabí, ¿chica xbꞌano ri pecado chi quireꞌ xalax ri ache reꞌ? ¿Ja ri rutie-rutataꞌ o jajaꞌ? xaꞌchaꞌ cha. \p \v 3 Pero ri Jesús xuꞌej: Ni jajaꞌ ni ri rutie-rutataꞌ xuꞌon pecado chi quireꞌ xalax. Jajaꞌ cala xalax, chi quireꞌ xtikꞌalajin ri samaj ri xtuꞌon ri Dios riqꞌuin. \v 4 Inreꞌ nicꞌatzin chi niꞌan ri rusamaj ri takayuon-pa vichin mientras cꞌa pakꞌij, ruma antok ntuoc-pa ri akꞌaꞌ, man jun chic nicovin nisamaj. \v 5 Pero mientras inreꞌ incꞌo choch-ulief, inreꞌ ri nquiyoꞌn sakil cha nojiel ri roch-ulief,\x + \xo 9:5 \xt Jn. 8:12.\x* xchaꞌ. \p \v 6 Antok ri Jesús ruꞌeꞌn chic ri tzij reꞌ, xchubꞌan cꞌa pan ulief, xuꞌon jubꞌaꞌ chꞌabꞌak cha ri ruchubꞌ, xubꞌach pa roch ri ache muoy, \v 7 y xuꞌej cha: Vacame caꞌin y achꞌajaꞌ ri anakꞌavach chupan ri estanque ri niꞌeꞌx Siloé cha (ri tzij Siloé nuꞌej: Takuon-el). Ri ache reꞌ xꞌa y xuchꞌaj ri nakꞌaroch, y antok xtzalaj-pa, nitzuꞌn yan chic. \v 8 Y ri vinak ri iru-vacínix ri ache reꞌ, y ri nicꞌaj chic vinak ri quitzꞌatuon chi muoy, niquiꞌej: ¿Man ja ta came la ri ache ri katzꞌatuon ri nitzꞌuyeꞌ nucꞌutuj ru-limosna? ncaꞌchaꞌ. \p \v 9 Icꞌo niquiꞌej: Jajaꞌ. Y nicꞌaj chic niquiꞌej: Casi junan ncaꞌtzuꞌn riqꞌuin ri ache reꞌ. Pero jajaꞌ nuꞌej: Inreꞌ reꞌ, xchaꞌ. \p \v 10 Y ri vinak niquicꞌutuj cha ri ache reꞌ: ¿Chica xꞌan chava chi ncatzuꞌn vacame? xaꞌchaꞌ cha. \p \v 11 Ri ache xuꞌej chica: Jun ache rubꞌinan Jesús xuꞌon jubꞌaꞌ chꞌabꞌak y jareꞌ ri xubꞌach pa noch, y xuꞌej chuva: Caꞌin y achꞌajaꞌ ri anakꞌavach chupan ri estanque ri niꞌeꞌx Siloé cha. Y ja xiꞌa, y xinchꞌaj ri nakꞌanoch y ja xitzuꞌn. \p \v 12 Pero ri vinak xquicꞌutuj cha: ¿Pacheꞌ cꞌo-ve ri Jesús vacame? xaꞌchaꞌ cha. Y jajaꞌ xuꞌej: Man vataꞌn ta, xchaꞌ chica. \s1 Ri ache muoy ri xꞌan sanar nucꞌuax chiquivach ri achiꞌaꞌ fariseos \p \v 13 Y ri vinak xquicꞌuaj cꞌa ri ache ri nitzuꞌn yan chic chiquivach ri achiꞌaꞌ fariseos. \v 14 Ri kꞌij antok ri Jesús xuꞌon ri jubꞌaꞌ chꞌabꞌak y xuꞌon cha ri ache muoy chi xtzuꞌn, chupan jun kꞌij richin uxlanien. \v 15 Antok ri ache cꞌo chic apa chiquivach ri achiꞌaꞌ fariseos, ijejeꞌ xquicꞌutuj cꞌa cha chi cheꞌl xꞌan cha chi nitzuꞌn vacame. Y jajaꞌ xuꞌej: Ri xbꞌano chuva chi xitzuꞌn, xubꞌach jubꞌaꞌ chꞌabꞌak pa noch, xinchꞌaj, y ja xitzuꞌn, xchaꞌ chica. \p \v 16 Y nicꞌaj achiꞌaꞌ fariseos xquiꞌej: Ri ache ri rubꞌinan Jesús man riqꞌuin ta ri Dios patanak-ve, ruma man nuꞌon ta guardar ri kꞌij richin uxlanien. Pero nicꞌaj chic achiꞌaꞌ fariseos xquiꞌej: ¿Can nitiquir came ncaꞌruꞌon milagros jun ache ri cꞌo ru-pecado? Ri achiꞌaꞌ fariseos reꞌ man junan ta niquiꞌej chirij ri Jesús. \v 17 Rumareꞌ ri achiꞌaꞌ fariseos xquicꞌutuj chic cha ri ache muoy ri nitzuꞌn yan chic: ¿Chica chi ache naꞌej atreꞌ ri xjako ri anakꞌavach? Y ri ache reꞌ xuꞌej: Inreꞌ niꞌej chi jun profeta, xchaꞌ chica. \p \v 18 Pero ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas, man niquinimaj ta chi ri ache reꞌ can muoy antok xalax, y vacame xa nitzuꞌn yan chic. Rumareꞌ xaꞌcayuoj ri rutie-rutataꞌ ri ache ri nitzuꞌn yan chic, \v 19 y xquicꞌutuj cꞌa chica: ¿Ja ivalcꞌual va, ri ntiꞌej chi muoy antok xalax? ¿Cheꞌl reꞌ chi nitzuꞌn yan chic vacame? xaꞌchaꞌ. \p \v 20 Y ri rutie-rutataꞌ ri ache xquiꞌej chica: Kataꞌn chi ja kalcꞌual va y can muoy antok xalax. \v 21 Pero man kataꞌn ta ojreꞌ ri chica xuꞌon chi vacame nitzuꞌn. Y man kataꞌn ta jeꞌ ri chica xbꞌano cha chi nitzuꞌn yan chic vacame. Ticꞌutuj cha jajaꞌ; ruma jajaꞌ cꞌo chic rujunaꞌ, y xtuꞌej chiva ri chica xꞌan cha, xaꞌchaꞌ. \p \v 22 Quireꞌ xquiꞌej ri rutie-rutataꞌ ri ache chica ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas, ruma quixiꞌin-quiꞌ chiquivach. Ruma ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij calasan chic rubꞌixic, chi chica-na ri xtiꞌeꞌn chi ri Jesús jareꞌ ri Cristo, can nikotax-pa chupan ri sinagoga. \v 23 Rumareꞌ ri rutie-rutataꞌ ri ache xquiꞌej chi tiquicꞌutuj cha jajaꞌ, ruma jajaꞌ cꞌo chic rujunaꞌ. \p \v 24 Y ri achiꞌaꞌ reꞌ xcayuoj chic jun bꞌay ri ache ri nitzuꞌn yan chic, y xquiꞌej cha: Ja ri Dios tayaꞌ rukꞌij. Ojreꞌ kataꞌn chi ri ache rubꞌinan Jesús xa jun pecador, xaꞌchaꞌ cha. \p \v 25 Y ri ache xuꞌej chica: Inreꞌ man vataꞌn ta xa ri ache reꞌ xa jun pecador o manak. Ri vataꞌn inreꞌ ja ri rubꞌanun-pa, chi man nquitzuꞌn ta y vacame nquitzuꞌn, xchaꞌ jajaꞌ. \p \v 26 Y ri achiꞌaꞌ reꞌ xquicꞌutuj chic cha ri ache: ¿Chica xuꞌon chava? ¿Cheꞌl antok xujak ri anakꞌavach? xaꞌchaꞌ. \p \v 27 Jajaꞌ xuꞌej chica: Pero reꞌ ya xinꞌej chiva y xa man xinivaxaj ta. ¿Karruma vacame ixreꞌ ntivajoꞌ chi inreꞌ niꞌej chic jun bꞌay chiva? ¿Ntivajoꞌ jeꞌ nquixuoc ru-discípulos jajaꞌ? xchaꞌ chica. \p \v 28 Pero ri achiꞌaꞌ reꞌ xpa quiyoval y xquiꞌej: Atreꞌ xa at jun ru-discípulo jajaꞌ, pero ojreꞌ oj ru-discípulos ri Moisés. \v 29 Ojreꞌ kataꞌn chi ri Moisés can xchꞌoꞌ ri Dios riqꞌuin, pero ri ache reꞌ man kataꞌn ta pacheꞌ patanak-ve, xaꞌchaꞌ. \p \v 30 Y ri ache xchꞌo-apa chica y xuꞌej: Inreꞌ altíra nquichapataj, ruma ixreꞌ man ivataꞌn ta pacheꞌ patanak-ve, pero inreꞌ xujak ri nakꞌanoch. \v 31 Can kataꞌn chi ri Dios man nraꞌxaj ta ri niquicꞌutuj ri pecadores cha. Pero ri jun ri nuxiꞌij-riꞌ nuꞌon pecado choch ri Dios y nuꞌon jeꞌ ri nrajoꞌ, can nicꞌaxax y niyoꞌx cha ri nucꞌutuj. \v 32 Xa-jan antok xtzꞌucutaj-pa ri roch-ulief, man jun bꞌay cꞌaxan chi cꞌo ta jun ache nuꞌon cha jun muoy xa-jan antok xalax, chi nitzuꞌn yan chic. \v 33 Y xa ta ri ache reꞌ man ta riqꞌuin ri Dios patanak-ve, man jun kax nitiquir nuꞌon, xchaꞌ. \p \v 34 Pero ri achiꞌaꞌ reꞌ xquiꞌej cha ri ache ri nitzuꞌn yan chic: Atreꞌ can xatalax chupan nojiel a-pecado, ¿y navajoꞌ nkojatijuoj ojreꞌ? xaꞌchaꞌ. Y xquikotaj-pa ri ache reꞌ chireꞌ. \s1 Ri i-muoy espiritualmente \p \v 35 Ri Jesús xraꞌxaj chi ri ache reꞌ xkotax-pa, rumareꞌ xbꞌarucanuj. Y antok xril, xuꞌej cha: ¿Nanimaj atreꞌ ri Rucꞌajuol ri Dios? xchaꞌ ri Jesús cha. \p \v 36 Y ri ache ri nitzuꞌn yan chic, xuꞌej cha ri Jesús: Tuoya, ¿chica cꞌa ri Rucꞌajuol ri Dios chi ninimaj inreꞌ? xchaꞌ ri ache. \p \v 37 Y ri Jesús xuꞌej cha: Atreꞌ atzꞌatuon chic ri Rucꞌajuol ri Dios. Y ri nichꞌoꞌ aviqꞌuin jareꞌ. \p \v 38 Y ri ache xuꞌej: Ajaf, inreꞌ ncannimaj. Y ri ache can xuyaꞌ rukꞌij ri Jesús. \p \v 39 Y ri Jesús xuꞌej: Inreꞌ xipa choch-ulief chi ncaꞌntzꞌat ri chica quibꞌanun ri vinak, xa i-otz o man i-otz ta. Y niꞌan chica ri vinak ri man ncaꞌtzuꞌn ta chi ncaꞌtzuꞌn. Pero ri niquinaꞌ chi ncaꞌtzuꞌn, xa xcaꞌuoc muoy. \p \v 40 Icꞌo achiꞌaꞌ fariseos ri icꞌo-apa chireꞌ pacheꞌ cꞌo-ve ri Jesús, antok xcaꞌxaj reꞌ, xquiꞌej: ¿Oj muoy cꞌa jeꞌ ojreꞌ? \p \v 41 Y ri Jesús xuꞌej chica: Xa ta ix muoy, otz ta, ruma manak ta i-pecado. Pero ruma ixreꞌ ntiꞌej chi man ix muoy ta, rumareꞌ cꞌo ri i-pecado. \c 10 \s1 Ri parábola (cꞌambꞌal-tzij) chirij ri quicoral ri ovejas \p \v 1 Can ketzij, ketzij cꞌa ri niꞌej chiva: Ri man ntuoc ta pacheꞌ cꞌo-ve ri ruchiꞌ ri quicoral ri ovejas y xa nijotieꞌ chirij ri coral chi ntuoc; ri nibꞌano quireꞌ xa alakꞌuon y nalakꞌ pa tak bꞌay. \v 2 Pero ri ntuoc chuchiꞌ ri coral, jareꞌ ri pastor quichin ri ovejas. \v 3 Y ri ache ri nichajin ruchiꞌ ri coral, nujak-pa ruchiꞌ ri coral choch ri ache ri nichajin quichin ri ovejas, y ri ovejas can cataꞌn chic rukul ri nichajin quichin. Jajaꞌ ncaꞌrayuoj, nuꞌej ri quibꞌeꞌ y ncaꞌralasaj-pa. \v 4 Antok ri chajiniel i-ralasan chic el quinojiel ri ru-ovejas, niꞌa naꞌay chiquivach, y ri ovejas ncaꞌa chirij. Ri ovejas quireꞌ niquiꞌan, ruma cataꞌn ri rukul ri nichajin quichin. \v 5 Pero ri man cataꞌn ta roch, man ncaꞌa ta chirij; xa ncaꞌnumaj choch, ruma man cataꞌn ta rukul. \p \v 6 Ri Jesús xuꞌej ri jun parábola (cꞌambꞌal-tzij) reꞌ chica ri achiꞌaꞌ fariseos, pero ijejeꞌ man xiꞌka ta pa quiveꞌ (man xquiꞌan ta entender) ri chica xuꞌej chica. \s1 Ja ri Jesús ri Utzulaj Pastor \p \v 7 Y ri Jesús xchꞌoꞌ chic jun bꞌay y xuꞌej chica ri achiꞌaꞌ fariseos: Inreꞌ can ketzij, ketzij ri niꞌej chiva: Inreꞌ ri Ruchiꞌ ri coral ri pacheꞌ ncaꞌuoc-ve ri ovejas. \v 8 Quinojiel ri xaꞌcꞌujieꞌ naꞌay chinoch inreꞌ y xquiꞌej chi i-takuon-pa ruma ri Dios, pero xa man quireꞌ ta, xa i-junan quiqꞌuin ri alakꞌomaꞌ y xa incheꞌl ri ncaꞌlakꞌ pa tak bꞌay. Pero ri ovejas man xaꞌa ta chiquij ijejeꞌ. \v 9 Inreꞌ ri Ruchiꞌ ri coral. Ri xtuoc viqꞌuin inreꞌ, can xticolotaj y ntiel y ntuoc y xtiril nojiel ri nicꞌatzin cha. \p \v 10 Antok nalka ri alakꞌuon, joꞌc nalakꞌ, niquimisan y nuqꞌuis can paroꞌ nojiel. Pero inreꞌ xipa chi niyaꞌ ri cꞌaslien; jun cꞌaslien ri man jubꞌaꞌ ta oc. \v 11 Inreꞌ ri Utzulaj Chajiniel quichin ri ovejas.\x + \xo 10:11 \xt Ez. 34:11-12.\x* Ri Utzulaj Chajiniel, can nuyaꞌ rucꞌaslien pa qui-cuenta ri ru-ovejas. \v 12 Pero man quireꞌ ta nuꞌon ri xa man ketzij ta chajiniel, ruma xa tajuon. Jajaꞌ xa man cajaf ta ri ovejas, y antok nutzꞌat chi nipa ri utif, xa jajaꞌ ri ninumaj-el y ncaꞌruyaꞌ can ri ovejas. Y ri utif ncaꞌrucꞌuaj ri ovejas, y ri nicꞌaj chic niquiquiraj-el-quiꞌ. \v 13 Jun ri nituoj chi ncaꞌruchajij ri ovejas xa ninumaj. Quireꞌ nuꞌon, ruma man jun ru-cuenta chica ri ovejas. \p \v 14 Inreꞌ ri Utzulaj Chajiniel, y vataꞌn quivach ri nu-ovejas, y ijejeꞌ jeꞌ cataꞌn noch inreꞌ. \v 15 Quireꞌ jeꞌ nubꞌanun riqꞌuin ri Nataꞌ. Jajaꞌ rataꞌn noch inreꞌ, y inreꞌ vataꞌn roch jajaꞌ.\x + \xo 10:15 \xt Mt. 11:27; Lc. 10:22.\x* Y inreꞌ niyaꞌ nucꞌaslien pa qui-cuenta ri nu-ovejas. \v 16 Y man joꞌc ta reꞌ nu-ovejas icꞌo, xa icꞌo jeꞌ nicꞌaj chic ri man icꞌo ta vaveꞌ chupan va jun coral va. Can nicꞌatzin chi ncaꞌncꞌam-pa, y ijejeꞌ xtiquiꞌan ri xtinꞌej chica. Richin quireꞌ xa jun xtiquiꞌan y jun oc Chajiniel xtichajin quichin. \p \v 17 Ri Nataꞌ Dios nquirajoꞌ ruma inreꞌ niyaꞌ ri nucꞌaslien pa qui-cuenta ri nu-ovejas, y nicꞌujieꞌ chic jun bꞌay ri nucꞌaslien. \v 18 Ri nucꞌaslien man jun xtimajo chuva, ruma ri nucꞌaslien xa inreꞌ mismo ri nquiyoꞌn. Pa nukꞌaꞌ inreꞌ cꞌo-ve chi niyaꞌ y pa nukꞌaꞌ jeꞌ inreꞌ cꞌo-ve chi nicꞌujieꞌ chic nucꞌaslien. Quireꞌ ri ruꞌeꞌn-pa ri Nataꞌ chuva, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 19 Y jun bꞌay chic ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas man junan ta xquiꞌan-ka pensar chirij ri tzij ri xaꞌruꞌej ri Jesús. \v 20 Iqꞌuiy chiquivach ijejeꞌ xquiꞌej chirij ri Jesús: La xa chꞌuꞌj. Xa itziel espíritu ri cꞌo riqꞌuin, y ixreꞌ, ¿karruma ntivaxaj ri nuꞌej? \p \v 21 Y ri nicꞌaj chic xquiꞌej: Jun ri cꞌo itziel espíritu riqꞌuin, man nuꞌej ta utzulaj tak tzij incheꞌl ri xaꞌruꞌej ri Jesús. ¿Nicovin came jun ri cꞌo itziel espíritu riqꞌuin nuꞌon chica ri muoy chi ncaꞌtzuꞌn? ncaꞌchaꞌ. \s1 Ri israelitas man nicajoꞌ ta ri Jesús \p \v 22 Pa ru-tiempo jobꞌ\x + \xo 10:22 \xt Chireꞌ Israel, chupan “ri tiempo jobꞌ”, man joꞌc ta nika jobꞌ, xa cꞌo jeꞌ tief.\x* nakꞌax ri namakꞌej rubꞌinan Dedicación,\x + \xo 10:22 \xt Chupan ri namakꞌej rubꞌinan “Dedicación”, ri israelitas niquinataj ri kꞌij antok xꞌan asear ri templo ri cꞌo pa tanamet Jerusalén.\x* ri pa tanamet Jerusalén. \v 23 Ri Jesús nibꞌiej chupan ri templo, chuchiꞌ jun corredor ri rubꞌinan Richin ri Salomón. \v 24 Ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas xaꞌbꞌaka riqꞌuin ri Jesús, xquimol-quiꞌ chirij y xquiꞌej cha: ¿Karruma nasach kajaluon? Xa atreꞌ ri Cristo, taꞌej chika. \p \v 25 Y ri Jesús xuꞌej chica ri achiꞌaꞌ reꞌ: Nuꞌeꞌn yan chiva y man iniman ta. Nojiel ri samaj ri ncaꞌnꞌan, pa rubꞌeꞌ ri Nataꞌ Dios ncaꞌnꞌan-ve. Y ri samaj reꞌ, jareꞌ niꞌeꞌn in chica inreꞌ. \v 26 Pero ixreꞌ man nquininimaj ta, ruma ixreꞌ man ix nu-ovejas ta; can incheꞌl ri xinꞌej yan chiva. \v 27 Ri nu-ovejas cataꞌn nukul, y ncaꞌa chuvij, y inreꞌ vataꞌn quivach ijejeꞌ. \v 28 Inreꞌ niyaꞌ chica ri cꞌaslien ri man niqꞌuis ta y man jun chiquivach xtisach ta can. Y man jun xtitiquir xcaꞌralasaj-el pa nukꞌaꞌ. \v 29 Ri Nataꞌ Dios ri xaꞌruyaꞌ chuva inreꞌ, cꞌo más ru-poder chiquivach quinojiel y man jun xtitiquir xcaꞌralasaj-el pa rukꞌaꞌ jajaꞌ. \v 30 Inreꞌ y ri Nataꞌ, joꞌc jun kabꞌanun riqꞌuin, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 31 Y ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas, xaꞌbꞌaquisicꞌaꞌ chic pa abꞌaj chirij ri Jesús chi niquiquimisaj. \v 32 Pero ri Jesús xuꞌej chica ri achiꞌaꞌ reꞌ: Can qꞌuiy utzulaj tak samaj ri i-nubꞌanun chivach, ruma ri poder ri ruyoꞌn-pa ri Nataꞌ chuva. ¿Chica chiquivach ri utzulaj tak samaj ri nubꞌanun ri man nika ta chivach, y rumareꞌ ntivajoꞌ nquiniquimisaj cha abꞌaj? xchaꞌ ri Jesús. \p \v 33 Y ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas xquiꞌej cha ri Jesús: Ojreꞌ man ruma ta jun utzulaj samaj ncatkacꞌak cha abꞌaj. Ojreꞌ ncatkacꞌak ruma naꞌej chi at Dios. Ruma jun ache ri niꞌeꞌn quireꞌ, xa nuyokꞌ rubꞌeꞌ ri Dios,\x + \xo 10:33 \xt Lv. 24:16.\x* xaꞌchaꞌ. \p \v 34 Pero ri Jesús xuꞌej chica: Chupan ri i-ley ri tzꞌibꞌan can, ri Dios nuꞌej: Inreꞌ nuꞌeꞌn chi ixreꞌ can ix dioses.\x + \xo 10:34 \xt Sal. 82:6.\x* \v 35 Jajaꞌ xuꞌej dioses chica ri choj cha xuya-ve ri ruchꞌabꞌal, y man jun modo niꞌeꞌx chi man ketzij ta nuꞌej ri ruchꞌabꞌal ri Dios ri tzꞌibꞌan can. \v 36 Xa quireꞌ xuꞌej ri Dios, ¿karruma ixreꞌ ntiꞌej chi inreꞌ xinyokꞌ rubꞌeꞌ ri Dios, ruma xinꞌej chi inreꞌ ri Rucꞌajuol ri Dios? Y inreꞌ ri xirucha-pa chi xirutak-pa choch-ulief. \v 37 Y xa man niꞌan ta ri ruꞌeꞌn-pa ri Nataꞌ Dios chuva, man nquininimaj ta. \v 38 Pero xa niꞌan ri ruꞌeꞌn-pa ri Nataꞌ Dios chuva, mesque man nquininimaj ta inreꞌ, pero tinimaj nojiel ri ncaꞌnꞌan chivach, richin quireꞌ ntivatamaj y ntinimaj chi ri Nataꞌ Dios cꞌo viqꞌuin y inreꞌ incꞌo riqꞌuin jajaꞌ, xchaꞌ ri Jesús chica ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij. \p \v 39 Ijejeꞌ can xcajoꞌ ta xquitzꞌom ri Jesús, pero xa man xaꞌtiquir ta chic, ruma xꞌa chiquivach. \p \v 40 Y ri Jesús xakꞌax chic apa jucꞌan ruchiꞌ ri río Jordán, ri lugar pacheꞌ ri Juan el Bautista xaꞌruꞌon bautizar ri vinak naꞌay;\x + \xo 10:40 \xt Jn. 1:28.\x* y chireꞌ xcꞌujie-ve-ka. \v 41 Y iqꞌuiy vinak xaꞌlka riqꞌuin ri Jesús chireꞌ. Y ri vinak reꞌ niquiꞌej: Can ketzij chi ri Juan el Bautista man jun milagro xuꞌon, pero nojiel ri tzij ri xaꞌruꞌej can chirij ri ache va, can ketzij, ncaꞌchaꞌ ri vinak. \p \v 42 Y iqꞌuiy vinak ri xquinimaj ri Jesús chupan ri lugar reꞌ. \c 11 \s1 Antok xcon ri Lázaro \p \v 1 Chupan cꞌa ri aldea Betania, cꞌo jun ache rubꞌinan Lázaro ri niyavaj. Jajaꞌ icꞌo icaꞌyeꞌ ranaꞌ quibꞌinan María y Marta, y ri iyoxeꞌ reꞌ aj-chireꞌ.\x + \xo 11:1 \xt Lc. 10:38-39.\x* \v 2 Ri María reꞌ, jareꞌ ri xyoꞌn jubꞌul akꞌuon chirij ri rakan ri Ajaf Jesús y xaꞌrusuꞌ cha ri ruveꞌ.\x + \xo 11:2 \xt Jn. 12:3.\x* Ruxiꞌal jajaꞌ ri Lázaro ri niyavaj. \v 3 Ri María y ri Marta xquitak rasuon cha ri Jesús: Ajaf, nakaꞌej chava chi ri kaxiꞌal Lázaro, ri navajoꞌ, vacame niyavaj. \p \v 4 Y antok ri Jesús xraꞌxaj ri rasuon ri takuon-el cha, jajaꞌ xuꞌej: Ri Lázaro niyavaj, pero man richin ta camic, xa richin niyoꞌx rukꞌij ri Dios, chi quireꞌ ri Rucꞌajuol ri Dios niyoꞌx rukꞌij, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 5 Ri Jesús altíra ncaꞌrajoꞌ ri Marta, ri María y ri quixiꞌal Lázaro. \v 6 Y antok jajaꞌ xraꞌxaj chi ri Lázaro niyavaj, xa man xꞌa ta chaꞌnin chutzꞌatic, xa xcꞌujie-ka chic caꞌyeꞌ kꞌij chupan ri lugar ri pacheꞌ cꞌo-ve. \v 7 Y antok kꞌaxnak chic ri caꞌyeꞌ kꞌij, ri Jesús xuꞌej chica ri ru-discípulos: Vacame kojtzalaj cꞌa Judea, xchaꞌ chica. \p \v 8 Y ri ru-discípulos xquiꞌej cha: Rabí, xa cꞌa jubꞌaꞌ oc tiempo takꞌax antok ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas xcajoꞌ ta xatquiquimisaj cha abꞌaj, ¿y vacame navajoꞌ ncatzalaj chic jun bꞌay chireꞌ? xaꞌchaꞌ ri discípulos cha. \p \v 9 Pero ri Jesús xuꞌej chica: Ri kꞌij rucꞌuan doce (cabꞌalajuj) horas. Ri niꞌin pakꞌij, man nutupij ta rakan, ruma cꞌo ri luz ri nibꞌano ri sakil cha ri roch-ulief. Can nojiel nutzꞌat ruma ri sakil reꞌ. \v 10 Pero ri niꞌin pa kꞌakuꞌn, can nutupij ri rakan, ruma xa manak ri luz riqꞌuin. \p \v 11 Y antok ri Jesús ruꞌeꞌn chic nojiel reꞌ, xchꞌoꞌ chic jun bꞌay chica ri ru-discípulos y xuꞌej: Ri ka-amigo Lázaro nivar. Pero nquiꞌa chi nicꞌasuoj, xchaꞌ chica ri ru-discípulos. \p \v 12 Y ri ru-discípulos xquiꞌej cha: Ajaf, xa ri Lázaro nivar, nuꞌon sanar, xaꞌchaꞌ. \p \v 13 Pero ri Jesús xa chirij ri rucamic ri Lázaro xchꞌo-ve antok xuꞌej chi nivar, pero ri ru-discípulos xiꞌka pa quiveꞌ (xquiꞌan entender) chi choj nivar. \v 14 Entonces ri Jesús jaꞌal cꞌa kꞌalaj xuꞌej chica: Ri Lázaro xcon. \v 15 Y can nquiquicuot ruma man incꞌo ta Betania antok xcon ri Lázaro, chi quireꞌ ixreꞌ más ntiyaꞌ ivánima viqꞌuin. Vacame joꞌ Betania, pacheꞌ cꞌo-ve ri Lázaro, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 16 Pero ri jun discípulo ri Tomás rubꞌeꞌ, ri niꞌeꞌx jeꞌ Dídimo cha, xuꞌej chica ri nicꞌaj chic discípulos: Joꞌ riqꞌuin ri Jesús, chi quireꞌ junan nkojquimisas riqꞌuin, xchaꞌ. \s1 Ri Jesús nicovin ncaꞌrucꞌasuoj quiminakiꞌ y nuyaꞌ cꞌaslien \p \v 17 Antok ri Jesús xalka Betania, ya cajeꞌ kꞌij tiyoꞌx ri Lázaro chupan ri jul ri cꞌo choch jun tanatic juyuꞌ. \v 18 Ri aldea Betania man naj ta quicajol riqꞌuin ri tanamet Jerusalén. Ri quicajol xa jun laꞌk caꞌyeꞌ kilómetros riqꞌuin nicꞌaj. \v 19 Y iqꞌuiy achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas ri xaꞌlka chi xaꞌquiꞌan consolar ri Marta y ri María, ruma xcon ri quixiꞌal Lázaro. \v 20 Antok ri Marta xunaꞌiej chi patanak ri Jesús, jun-anin xbꞌarucꞌuluꞌ. Pero ri María xa xcꞌujieꞌ can chireꞌ pa jay. \v 21 Y antok ri Marta xalka riqꞌuin ri Jesús, jajaꞌ xuꞌej cha: Ajaf, xa ta atcꞌo vaveꞌ, man ta xcon ri nuxiꞌal. \v 22 Pero inreꞌ vataꞌn chi ri xtacꞌutuj cha ri Dios vacame, ri Dios can xtuyaꞌ chava, xchaꞌ ri Marta cha ri Jesús. \p \v 23 Ri Jesús xuꞌej cha ri Marta: Ri axiꞌal Lázaro xticꞌastaj-pa. \p \v 24 Y ri Marta xuꞌej: Inreꞌ vataꞌn chi xticꞌastaj-pa; ruma antok xtalka ri ruqꞌuisbꞌal kꞌij, quinojiel ri quiminakiꞌ xcaꞌcꞌastaj-pa, xchaꞌ. \p \v 25 Ri Jesús xuꞌej cha ri Marta: Inreꞌ nquicovin ncaꞌncꞌasuoj ri i-quiminak chic y nquicovin jeꞌ niyaꞌ cꞌaslien. Rumareꞌ ri niniman vichin, mesque xticon, can xticꞌasieꞌ chic jun bꞌay. \v 26 Y chica-na vinak ri cꞌo rucꞌaslien choch-ulief y nquirunimaj inreꞌ, man xticon ta richin nojiel tiempo. ¿Nanimaj reꞌ? xchaꞌ ri Jesús cha ri Marta. \p \v 27 Y ri Marta xuꞌej cha ri Jesús: Quireꞌ Ajaf, can ninimaj chi atreꞌ ri Cristo ri Rucꞌajuol ri Dios, ri xapa vaveꞌ choch-ulief, xchaꞌ cha. \s1 Antok ri Jesús xuokꞌ chuchiꞌ ri pacheꞌ mukun-ve ri Lázaro \p \v 28 Antok ri Marta ruꞌeꞌn chic ri tzij reꞌ cha ri Jesús, xꞌa chi xbꞌarayuoj ri María ri quichakꞌ-quinimal-quiꞌ riqꞌuin. Y antok xbꞌaka, ri Marta xuꞌej pa ruxiquin ri María: Ri Maestro xalka y vacame ncarayuoj, xchaꞌ cha. \p \v 29 Ri María, antok xraꞌxaj quireꞌ, xpalaj-pa ri pacheꞌ cꞌo-ve y jun-anin xꞌa cꞌa pacheꞌ cꞌo-ve ri Jesús. \v 30 Ri Jesús cꞌa majaꞌ tuoc chupan ri aldea Betania, xa cꞌa cꞌo chupan ri lugar pacheꞌ xbꞌacꞌul-ve ruma ri Marta. \v 31 Y antok ri vinak israelitas ri icꞌo chirachuoch ri María chi niquiꞌan consolar, xquitzꞌat chi jun-anin xpalaj-el y xꞌa; ijejeꞌ xaꞌa chirij, ruma ijejeꞌ xquiꞌej-ka: Ri María niꞌuokꞌ chuchiꞌ ri jul ri pacheꞌ yoꞌn-ve ri ruxiꞌal. \p \v 32 Y antok ri María xalka pacheꞌ cꞌo-ve ri Jesús y xutzꞌat, xxuquie-ka chukul rakan y xuꞌej cha: Ajaf, xa ta atcꞌo vaveꞌ, man ta xcon ri nuxiꞌal, xchaꞌ. \p \v 33 Y antok ri Jesús xutzꞌat chi ri María ntuokꞌ y ncaꞌuokꞌ jeꞌ quinojiel ri vinak israelitas ri i-bꞌanak riqꞌuin ri María, ri ránima ri Jesús jun-ve xuꞌon xunaꞌ y xbꞌisuon-ka. \v 34 Y xucꞌutuj: ¿Pacheꞌ yoꞌn-ve ri Lázaro? xchaꞌ. Y ijejeꞌ xquiꞌej: Ajaf, joꞌ y nakacꞌutuꞌ chavach, xaꞌchaꞌ cha. \p \v 35 Y ri Jesús xuokꞌ. \v 36 Jareꞌ antok ri vinak israelitas ri ncaꞌquiꞌan consolar ri Marta y ri María, xquiꞌej: Titzꞌataꞌ, kꞌalaj chi altíra xrajoꞌ, xaꞌchaꞌ. \p \v 37 Pero icꞌo chiquivach ri vinak reꞌ xquiꞌej chirij ri Jesús: Jajaꞌ cꞌa xuꞌon cha ri muoy chi xtzuꞌn. ¿Man ta came xcovin xuꞌon chi man ta xcon ri Lázaro? xaꞌchaꞌ. \s1 Antok xcꞌastaj-pa ri Lázaro \p \v 38 Antok ri Jesús xalka chuchiꞌ ri pacheꞌ yoꞌn-ve, xbꞌisuon chic ka jun bꞌay. Ri jul\x + \xo 11:38 \xt Ri tzij “jul” nrajoꞌ nuꞌej: Tumba, sepulcro y panteón.\x* ri pacheꞌ yoꞌn can ri Lázaro jun cueva ri cꞌo choch jun tanatic juyuꞌ, ri tzꞌapin can ruchiꞌ cha jun abꞌaj. \v 39 Y ri Jesús xuꞌej: Tivalasaj-el ri abꞌaj ri choj cha tzꞌapin can ruchiꞌ ri jul, xchaꞌ chica. Pero ri Marta, ri ranaꞌ ri quiminak, xuꞌej cha ri Jesús: Ajaf, chuf chic, ruma ya cajeꞌ kꞌij ticon, xchaꞌ cha. \p \v 40 Pero ri Jesús xuꞌej cha ri Marta: Inreꞌ nuꞌeꞌn chic chava chi xa xtanimaj, can xtatzꞌat ri nuꞌon ri ru-poder ri Dios, xchaꞌ cha. \v 41 Y ja xcalasaj-el ri abꞌaj ri choj cha tzꞌapin can ruchiꞌ ri jul ri pacheꞌ cꞌo-ve ri quiminak. Y ri Jesús xtzuꞌn chicaj y xuꞌej: Nataꞌ, tiox bꞌaꞌ niyaꞌ chava ruma xinavaxaj-pa. \v 42 Inreꞌ vataꞌn chi siempre nquinavaxaj. Pero nojiel reꞌ, niꞌej cuma ri vinak ri quimaluon-pa-quiꞌ viqꞌuin vacame, chi tiquinimaj chi atreꞌ ri xatako-pa vichin ri choch-ulief. \v 43 Antok ri Jesús ruꞌeꞌn chic ri tzij reꞌ, riqꞌuin nojiel ruchukꞌaꞌ xchꞌoꞌ y xuꞌej: ¡Lázaro, catiel-pa juviera! xchaꞌ. \p \v 44 Y ri Lázaro, ri quiminak, xbꞌaꞌiel-pa. Y ri rukꞌa-rakan yoꞌn tziak chirij, y ri rupalaj tzꞌapin cha jun tziak xax. Y ri Jesús xuꞌej: Tiquiraꞌ ri tziak chirij, chi quireꞌ otz niꞌin y niꞌa, xchaꞌ. \s1 Icꞌo ri niquiꞌan pensar chi chica manera niquiꞌan chi niquiquimisaj ri Jesús \r (Mt. 26:1-5; Mr. 14:1-2; Lc. 22:1-2) \p \v 45 Y iqꞌuiy chiquivach ri vinak israelitas ri xaꞌlka riqꞌuin ri María, xquinimaj ri Jesús antok xquitzꞌat ri xuꞌon, chi xucꞌasuoj ri quiminak. \v 46 Pero icꞌo nicꞌaj xaꞌa quiqꞌuin ri achiꞌaꞌ fariseos y xbꞌaquitzijuoj chica, ri xuꞌon ri Jesús. \v 47 Y ri principales sacerdotes y ri achiꞌaꞌ fariseos xquimol-quiꞌ y xaꞌcayuoj jeꞌ ri nicꞌaj chic achiꞌaꞌ ri autoridades quichin ri israelitas y xquiꞌej chica: ¿Chica nakaꞌan? Ruma ri ache rubꞌinan Jesús qꞌuiy milagros ri ncaꞌruꞌon chiquivach ri vinak. \v 48 Y xa xtakayaꞌ lugar cha, quinojiel ri vinak xcaꞌniman richin; y xcaꞌpa ri romanos, y xtiquiꞌan destruir ri templo y ri ka-nación, xaꞌchaꞌ ijejeꞌ. \p \v 49 Entonces ri Caifás, ri sacerdote ri más cꞌo rukꞌij chupan ri junaꞌ reꞌ, jun cachꞌil ri principales sacerdotes, xchꞌoꞌ y xuꞌej chica: Ixreꞌ xa man jun ivataꞌn. \v 50 Man ntiꞌan ta pensar jubꞌaꞌ chi xa más otz chi joꞌc jun nicon pa ka-cuenta konojiel y man nkucon ta konojiel, xchaꞌ. \p \v 51 Antok ri Caifás xuꞌej quireꞌ, man runoꞌj ta jajaꞌ xucusaj. Ri tzij ri xaꞌruꞌej jajaꞌ, ja ri Dios ri xꞌeꞌn-pa cha, ruma chupan ri junaꞌ reꞌ jajaꞌ ri sacerdote ri más cꞌo rukꞌij. Rumareꞌ ri Dios xuꞌon cha chi xuꞌej chi ja ri Jesús xticon pa qui-cuenta ri vinak israelitas. \v 52 Pero ri Jesús man joꞌc ta pa qui-cuenta ri vinak israelitas xticon, xa xticon jeꞌ chi nuꞌon xa jun quiqꞌuin ri vinak ri i-ralcꞌual ri Dios ri quiquiran-quiꞌ choch-ulief. \v 53 Y chupan ri mismo kꞌij reꞌ, ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij xquiꞌej chiquivach chi xtiquiquimisaj ri Jesús. \p \v 54 Rumareꞌ, ri Jesús man chic xucꞌut ta riꞌ chiquivach ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas. Jajaꞌ xꞌa jun tanamet rubꞌinan Efraín ri cꞌo cierca ri desierto. Y xcꞌujie-ka chireꞌ quiqꞌuin ri ru-discípulos. \p \v 55 Y ya nalka ri Pascua, ri jun quinamakꞌej ri israelitas. Rumareꞌ iqꞌuiy vinak ri xaꞌiel-pa pa tak quitanamit, chi xaꞌa pa tanamet Jerusalén. Can xaꞌa chi niquiꞌan purificar-quiꞌ choch ri Dios, antes choch ri namakꞌej. \v 56 Y ri vinak niquicanuj ri Jesús, y pa templo niquicꞌutuj chiquivach: ¿Chica ntiꞌan pensar ixreꞌ? ¿Nipa came chupan ri namakꞌej reꞌ? ncaꞌchaꞌ ri vinak reꞌ. \p \v 57 Ri principales sacerdotes y ri achiꞌaꞌ fariseos calasan chic rutzijoxic, chi chica-na ri xtinaꞌien pacheꞌ cꞌo-ve ri Jesús, tuꞌej chica ijejeꞌ, chi niquitzꞌamaꞌ. \c 12 \s1 Jun ixok nukꞌej jubꞌul akꞌuon chirij ri Jesús \r (Mt. 26:6-13; Mr. 14:3-9) \p \v 1 Antok vakiꞌ chic kꞌij nrajoꞌ chi nalka ri kꞌij richin ri namakꞌej Pascua, ri Jesús xꞌa chupan ri aldea Betania, ri rutanamit ri Lázaro, ri xcon y xcꞌasos chiquicajol ri quiminakiꞌ ruma ri Jesús. \v 2 Y chireꞌ xꞌan jun vaꞌen ruma xalka ri Jesús. Y ja ri Marta ri ncaꞌtzuku-apa ri icꞌo chirij ri mesa. Y ri Lázaro cꞌo chiquicajol ri i-tzꞌuyul-apa chirij ri mesa riqꞌuin ri Jesús. \v 3 Xpa ri María ri ranaꞌ ri Lázaro, xbꞌarucꞌama-pa nicꞌaj litro nardo puro; jun jubꞌul akꞌuon ri altíra cara rajal. Y xuyaꞌ chirij rakan ri Jesús y xaꞌrusuꞌ cha ri ruveꞌ.\x + \xo 12:3 \xt Lc. 7:37-38.\x* Y ri jay reꞌ can xnuoj riqꞌuin ri ruxlaꞌ ri akꞌuon reꞌ. \v 4 Y jun chiquivach ri discípulos, ri Judas Iscariote rubꞌeꞌ, ri rucꞌajuol ri Simón; ri discípulo reꞌ ja ri xticꞌayin richin ri Jesús, xuꞌej: \v 5 ¿Karruma man xcꞌayix ta ri jubꞌul akꞌuon reꞌ? Xa ta xcꞌayix, xyoꞌx ta trescientos denarios; y ri rajal xjach ta chica ri i-puobra, xchaꞌ. \p \v 6 Jajaꞌ xuꞌej quireꞌ, pero man ruma ta altíra ncaꞌrajoꞌ ri i-puobra. Jajaꞌ quireꞌ xuꞌej ruma jajaꞌ niyaco ri miera y cꞌo ri nalakꞌaj-el. Jajaꞌ xa alakꞌuon. \v 7 Y ri Jesús xuꞌej cha: Tayaꞌ chireꞌ. Mesque majaꞌ quicon, jajaꞌ can vichin inreꞌ ruyacuon-pa ri akꞌuon reꞌ richin ri kꞌij antok xquimuk. \v 8 Ruma ri i-puobra, can siempre icꞌo iviqꞌuin.\x + \xo 12:8 \xt Dt. 15:11.\x* Pero inreꞌ man siempre ta xquicꞌujieꞌ iviqꞌuin, xchaꞌ jajaꞌ. \s1 Icꞌo ri niquiꞌan pensar chi niquiquimisaj ri Lázaro \p \v 9 Antok ri vinak israelitas xquinaꞌiej chi ri Jesús cꞌo Betania, can iqꞌuiy ri xaꞌpa, pero man joꞌc ta chi niquitzꞌat jajaꞌ, xa richin jeꞌ chi niquitzꞌat ri Lázaro, ri xcꞌasos ruma ri Jesús chiquicajol ri quiminakiꞌ. \v 10 Rumareꞌ ri principales sacerdotes xquiꞌej chiquivach chi niquiquimisaj jeꞌ ri Lázaro. \v 11 Ruma jajaꞌ, mareꞌ iqꞌuiy israelitas ri ncaꞌquiyaꞌ can ijejeꞌ y niquinimaj ri Jesús. \s1 Antok ri Jesús xuoc Jerusalén \r (Mt. 21:1-11; Mr. 11:1-11; Lc. 19:28-40) \p \v 12 Chucaꞌn kꞌij, chireꞌ pa tanamet Jerusalén, can iqꞌuiy vinak icꞌo ruma ri namakꞌej. Y antok xcaꞌxaj chi patanak ri Jesús, \v 13 xquicꞌuaj chꞌitak rukꞌaꞌ palmas y xbꞌaquicꞌuluꞌ y riqꞌuin nojiel quichukꞌaꞌ niquiꞌej: ¡Tiox bꞌaꞌ chi patanak ri Jun reꞌ!\x + \xo 12:13 \xt Sal. 118:25.\x* ¡Bendito ri patanak pa rubꞌeꞌ ri Ajaf Dios,\x + \xo 12:13 \xt Sal. 118:26.\x* jareꞌ ri Ka-Rey ojreꞌ israelitas! ncaꞌchaꞌ. \p \v 14 Y ri Jesús cꞌo jun alaj burro ri xril, chi xchꞌoquie-el chirij. Can incheꞌl ri nuꞌej chupan ri ruchꞌabꞌal ri Dios ri tzꞌibꞌan can: \q1 \v 15 Man tixiꞌij-iviꞌ ixreꞌ ri ixcꞌo pa tanamet Sion; \q1 ruma ri I-Rey ja patanak, \q1 chꞌacol-pa chirij jun alaj burro.\x + \xo 12:15 \xt Zac. 9:9.\x* \m Quireꞌ ri tzꞌibꞌan can. \p \v 16 Naꞌay ri ru-discípulos man xiꞌka ta pa quiveꞌ (man xquiꞌan ta entender) nojiel reꞌ. Cꞌajaꞌ antok ri Jesús cꞌastajnak chic pa chiquicajol ri quiminakiꞌ y cꞌo chic namalaj rukꞌij, cꞌajareꞌ xalka pa quiveꞌ chi nojiel ri xbꞌanataj, can tzꞌibꞌan can chupan ri ruchꞌabꞌal ri Dios. \p \v 17 Y ri vinak ri xquitzꞌat ri Jesús antok xrayuoj ri Lázaro ri quiminak chic y xucꞌasuoj-pa chiquicajol ri quiminakiꞌ, niquiꞌej chica ri nicꞌaj chic vinak. \v 18 Y rumareꞌ, ri vinak xaꞌpa chi nalquicꞌuluꞌ ri Jesús. Ri vinak reꞌ can caxan chic ri milagro ri xuꞌon riqꞌuin ri Lázaro. \v 19 Pero ri achiꞌaꞌ fariseos niquiꞌej chiquivach: Titzꞌataꞌ, quinojiel ri vinak i-bꞌanak chirij. Man niquinimaj ta ri katzij ojreꞌ, ncaꞌchaꞌ. \s1 Icꞌo vinak man israelitas ta ri niquicanuj ri Jesús \p \v 20 Y chiquicajol quinojiel ri vinak ri ncaꞌlka pa tanamet Jerusalén chi nalquiyaꞌ rukꞌij ri Dios chupan ri namakꞌej, icꞌo jeꞌ nicꞌaj vinak man israelitas ta. \v 21 Ri vinak reꞌ xaꞌbꞌaka riqꞌuin ri Felipe ri aj-Betsaida ri cꞌo chupan Galilea, chi niquicꞌutuj favor cha; ruma jajaꞌ jun ru-discípulo ri Jesús. Ri vinak reꞌ xquiꞌej cha: Tuoya, ojreꞌ nakajoꞌ nkuchꞌoꞌ cha ri Jesús, xaꞌchaꞌ. \p \v 22 Ri Felipe xꞌa y xbꞌaruꞌej cha ri Andrés ri jun discípulo jeꞌ. Cꞌajareꞌ ri icaꞌyeꞌ xaꞌa chi xbꞌaquiꞌej cha ri Jesús. \p \v 23 Y ri Jesús xuꞌej chica ri icaꞌyeꞌ discípulos: Ja xalka ri huora, chi ri Xtak-pa chicaj chi xalax chiꞌicajol xticꞌujieꞌ rukꞌij. \v 24 Can ketzij, ketzij ri niꞌej chiva chi xa man nitic ta jun ru-semilla trigo pan ulief, choj quireꞌ xticꞌujieꞌ. Pero xa nitic-ka pan ulief ri ru-semilla trigo reꞌ, xtiel-pa y xtuyaꞌ roch. \v 25 Ri altíra nrajoꞌ ri rucꞌaslien vaveꞌ ri choch-ulief, man xticolotaj ta. Pero ri man nrajoꞌ ta ri rucꞌaslien vaveꞌ choch-ulief, xa nuyac-apa richin ri cꞌaslien ri man niqꞌuis ta.\x + \xo 12:25 \xt Mt. 10:39; 16:25; Mr. 8:35; Lc. 9:24; 17:33.\x* \v 26 Y xa cꞌo jun nrajoꞌ nuꞌon ri nusamaj, tipa viqꞌuin. Y pacheꞌ xquicꞌujie-ve inreꞌ, chireꞌ jeꞌ xticꞌujie-ve jajaꞌ. Ri xtibꞌano ri nusamaj, xtiꞌan cha ruma ri Nataꞌ chi xticꞌujieꞌ rukꞌij. \s1 Ri Jesús nuꞌej chi xtiquimisas \p \v 27 Inreꞌ altíra nikꞌaxo ri vánima vacame. ¿Pero chica xtinꞌej vacame: Nataꞌ, quinacaloꞌ choch ri huora richin sufrimiento? Más inreꞌ xa richin reꞌ xipa. \v 28 Cꞌajareꞌ jajaꞌ xuꞌej: Nataꞌ, can tabꞌanaꞌ chi nikꞌalajin chi cꞌo akꞌij, xchaꞌ. Y jareꞌ antok Jun xchꞌo-pa chicaj y xuꞌej: Can nubꞌanun chic quireꞌ. Y xtinꞌan chic jun bꞌay, chi nikꞌalajin nukꞌij. \p \v 29 Y can iqꞌuiy chiquivach ri vinak ri icꞌo chireꞌ niquiꞌej chi jun ráya ri xcaꞌxaj antok xchꞌo-pa ri Jun chicaj. Y nicꞌaj chic niquiꞌej: Jun ángel ri xchꞌo-pa cha, ncaꞌchaꞌ. \p \v 30 Y ri Jesús xuꞌej chica: Ri xivaxaj ri xchꞌo-pa chicaj, xchꞌo-pa ivuma ixreꞌ y man vuma ta inreꞌ. \v 31 Vacame xalka ri kꞌij chi ri Dios nuꞌon juzgar ri roch-ulief, y ri Satanás, ri tzꞌamayuon ri roch-ulief, xtalasas-el. \v 32 Y antok inreꞌ xquijotobꞌax choch ri cruz, ri vinak xcaꞌpa viqꞌuin inreꞌ, xchaꞌ jajaꞌ. \p \v 33 Ri Jesús xuꞌej quireꞌ, chi xuꞌej ri chica modo xtiquimisas. \v 34 Y ri vinak xquiꞌej: Katzꞌatuon chupan ri ruchꞌabꞌal ri Dios, chi ri Cristo man nicon ta, can xticꞌasieꞌ richin nojiel tiempo.\x + \xo 12:34 \xt Sal. 110:4; Is. 9:7; Ez. 37:25; Dn. 7:14.\x* ¿Karruma naꞌej chi nicꞌatzin chi ri Xtak-pa chicaj chi xalax chikacajol nijotobꞌax choch ri cruz? Can taꞌej cꞌa chika, ¿chica reꞌ ri Xtak-pa chicaj chi xalax chikacajol? xaꞌchaꞌ. \p \v 35 Jareꞌ antok ri Jesús xuꞌej chica: Ri Luz cꞌa cꞌo jutzꞌit tiempo iviqꞌuin. Can chupan cꞌa ri Luz quixꞌin-ve, mientras cꞌa cꞌo iviqꞌuin. Y xa man xtiꞌan ta quireꞌ, antok xtinaꞌ, pa kꞌakuꞌn yan chic nquixꞌin-ve; y jun ri pa kꞌakuꞌn niꞌin-ve, man rataꞌn ta pacheꞌ bꞌanak-ve. \v 36 Mientras cꞌa cꞌo ri Luz iviqꞌuin, can tinimaj cꞌa, chi quireꞌ nquixuoc ralcꞌual ri Luz reꞌ. Quireꞌ xaꞌruꞌej ri Jesús chica ri vinak. \p Y xaꞌruyaꞌ can, y man jun xnaꞌien pacheꞌ xꞌa-ve. \s1 Ri israelitas man niquinimaj ta ri Jesús \p \v 37 Ri Jesús qꞌuiy milagros xaꞌruꞌon chiquivach ri vinak. Pero mesque quireꞌ xuꞌon, ijejeꞌ man xquinimaj ta. \v 38 Y quireꞌ ri xbꞌanataj, chi nuꞌon cumplir ri rutzꞌibꞌan can ri profeta Isaías. Jajaꞌ rutzꞌibꞌan can: \q1 Ajaf, ¿chica xniman ri atzij ri xkatzijuoj? \q1 ¿Cꞌo came jun vinak ri xutzꞌat ri a-poder?\x + \xo 12:38 \xt Is. 53:1.\x* \m Quireꞌ nuꞌej ri rutzꞌibꞌan can ri Isaías. \v 39 Ri vinak reꞌ man niquinimaj ta, ruma chupan ri rutzꞌibꞌan can ri Isaías nuꞌej jeꞌ: \q1 \v 40 Can bꞌanun chica ijejeꞌ ruma ri Dios chi man ncaꞌtzuꞌn ta y cof ranun ri cánima; \q1 mareꞌ man niquitzꞌat ta ri nicꞌut chiquivach, y man nicajoꞌ ta chi ntuoc riqꞌuin cánima, \q1 y can man nicajoꞌ ta niquiyaꞌ can ri pecado chi niquiꞌan ri nivajoꞌ inreꞌ, chi nicꞌax ri quicꞌaslien.\x + \xo 12:40 \xt Is. 6:10.\x* \m Quireꞌ nuꞌej ri Dios, ri rutzꞌibꞌan can ri Isaías. \v 41 Ri profeta Isaías, ri xcꞌujieꞌ ojier can tiempo, xuꞌej quireꞌ antok xutzꞌat yan rukꞌij ri Ajaf Jesús, y chirij jajaꞌ ruꞌeꞌn can. \p \v 42 Pero mesque quireꞌ, iqꞌuiy chiquicajol ri autoridades quichin ri israelitas xquinimaj ri Jesús. Pero man xquiꞌej ta, ruma niquixiꞌij-quiꞌ chiquivach ri achiꞌaꞌ fariseos, chi man caꞌkotax-pa chupan ri sinagoga. \v 43 Ruma ijejeꞌ más nika chiquivach chi niyoꞌx quikꞌij cuma ri vinak, que choch niyoꞌx quikꞌij ruma ri Dios. \s1 Ja ri ruchꞌabꞌal ri Jesús ri xtibꞌano juzgar quichin ri vinak \p \v 44 Y ri Jesús riqꞌuin ruchukꞌaꞌ xchꞌoꞌ y xuꞌej: Ri nquirunimaj inreꞌ, man joꞌc ta inreꞌ ri nquirunimaj, xa nunimaj cꞌa ri takayuon-pa vichin. \v 45 Ri nquirutzꞌat inreꞌ, can nutzꞌat jeꞌ ri Dios ri takayuon-pa vichin. \v 46 Ruma inreꞌ ri Luz ri xipa choch-ulief, chi quireꞌ xa cꞌo jun ri xtiniman vichin, ri rucꞌaslien man chic xticꞌujieꞌ ta chupan ri kꞌakuꞌn. \v 47 Pero ri vinak ri nraꞌxaj ri nutzij y man nuꞌon ta ri nraꞌxaj, man inreꞌ ta ri xquibꞌano juzgar richin. Ruma inreꞌ man xipa ta choch-ulief chi ncaꞌnꞌan juzgar ri vinak. Inreꞌ xipa chi ncaꞌncol ri vinak. \v 48 Ri man nquirajoꞌ ta inreꞌ y man nrajoꞌ ta ri nuchꞌabꞌal, cꞌo ri xtibꞌano juzgar richin; ja ri chꞌabꞌal ri xaꞌnꞌej, jareꞌ ri xtibꞌano juzgar richin chupan ri ruqꞌuisbꞌal kꞌij. \v 49 Ruma ri chꞌabꞌal ri xinꞌej, ja ri Nataꞌ yaꞌyuon-pa chuva. Jajaꞌ ri takayuon-pa vichin y ruꞌeꞌn-pa chuva chica chꞌabꞌal ri xtincꞌut y xtintzijuoj. \v 50 Y vataꞌn chi ri ruꞌeꞌn-pa ri Nataꞌ Dios chuva, can nuyaꞌ cꞌaslien ri man niqꞌuis ta. Rumareꞌ ri chꞌabꞌal ri niꞌej, can incheꞌl ri ruꞌeꞌn-pa ri Nataꞌ chuva inreꞌ, can quireꞌ xalꞌej-ka. \c 13 \s1 Ri Jesús nuchꞌaj cakan ri ru-discípulos \p \v 1 Y antok ya nalka ri kꞌij richin ri namakꞌej Pascua, ri Jesús rataꞌn chic chi ya nalka ri huora chi jajaꞌ ntiel-el vaveꞌ choch-ulief y nitzalaj-el chicaj riqꞌuin ri Rutataꞌ. Ri Jesús can altíra xaꞌrajoꞌ quinojiel ri i-richin jajaꞌ ri icꞌo vaveꞌ choch-ulief, y quireꞌ xuꞌon hasta cꞌa xcon. \p \v 2 Antok ri Jesús y ri discípulos ja ncaꞌvaꞌ chakꞌaꞌ, ri diablo ya ruyoꞌn chic pa ránima ri Judas Iscariote, ri rucꞌajuol ri Simón, chi tujachaꞌ ri Jesús. \v 3 Ri Jesús can rataꞌn chi nojiel jachuon-pa pa rukꞌaꞌ ruma ri Dios ri Rutataꞌ, y can rataꞌn chi riqꞌuin ri Dios patanak-ve y chireꞌ chic niꞌa-ve. \v 4 Y ri Jesús xutanabꞌaꞌ can ri ruvaꞌen, xpalaj y xralasaj-el ri tziak ri rukꞌuꞌn, xbꞌarucꞌama-pa jun tualla, y xuxim chupan. \v 5 Y xuyaꞌ jeꞌ yaꞌ chupan jun vacal y xutzꞌom ruchꞌajic ri cakan ri ru-discípulos, y nusuꞌ ri cakan cha ri tualla ri ruximuon chupan. \p \v 6 Y antok xalka riqꞌuin ri Simón Pedro chi nuchꞌaj ri rakan, ri Pedro xuꞌej cha ri Jesús: Ajaf, ¿atreꞌ nachꞌaj ri vakan inreꞌ? xchaꞌ. \p \v 7 Y ri Jesús xuꞌej cha ri Pedro: Ri nquinajin inreꞌ, man xtiꞌka ta pan aveꞌ (man xtaꞌan ta entender) vacame, pero chuaꞌk chi cabꞌij xtiꞌka pan aveꞌ (xtaꞌan entender). \p \v 8 Pero ri Pedro xuꞌej: Inreꞌ man xtinyaꞌ ta chi xtachꞌaj ri vakan, xchaꞌ. Y ri Jesús xuꞌej cha: Xa man nayaꞌ ta, man xcacꞌujieꞌ ta viqꞌuin, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 9 Rumareꞌ ri Simón Pedro xuꞌej cha ri Jesús: Ajaf, xa quireꞌ, man joꞌc ta ri vakan nachꞌaj, xa tachꞌajaꞌ jeꞌ ri nukꞌaꞌ y ri nujaluon, xchaꞌ ri Pedro. \p \v 10 Pero ri Jesús xuꞌej cha: Jun ri ya xatin, joꞌc chic ri rakan nuchꞌaj; ruma jajaꞌ can rujoskꞌin chic riꞌ. Ixreꞌ sak chic ri icꞌaslien, mesque man ixvonojiel ta, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 11 Jajaꞌ xuꞌej quireꞌ, ruma rataꞌn ri chica xtijacho richin. Y mareꞌ xuꞌej: Man ixvonojiel ta sak chic ri icꞌaslien. \p \v 12 Y antok ri Jesús ruchꞌajuon chic cakan ri ru-discípulos, xbꞌarucꞌamaꞌ chic pa ri tziak ri ruchꞌiluon can chirij, xbꞌatzꞌuyeꞌ chic chirij ri mesa y xuꞌej: ¿Xiꞌka pan iveꞌ (xiꞌan entender) ri xinꞌan inreꞌ? \v 13 Ixreꞌ, Maestro y Ajaf nquixchaꞌ chuva. Can otz ri ntiꞌej, ruma quireꞌ. \v 14 Y xa inreꞌ ri Maestro y ri Ajaf xinchꞌaj ri ivakan, quireꞌ mismo tibꞌanaꞌ ixreꞌ, tichꞌajaꞌ ivakan chivach-ka ixreꞌ. \v 15 Inreꞌ ya xincꞌut chivach. Can incheꞌl ri xinꞌan inreꞌ iviqꞌuin, can quireꞌ tibꞌanaꞌ ixreꞌ.\x + \xo 13:15 \xt Lc. 22:27.\x* \v 16 Can ketzij, ketzij ri niꞌej chiva: Man jun samajiel más nem choch ri rajaf;\x + \xo 13:16 \xt Mt. 10:24; Lc. 6:40; Jn. 15:20.\x* ni ri takuon-el, más nem choch ri takayuon-el richin. \v 17 Xa ixreꞌ xivatamaj can nojiel reꞌ y can ntiꞌan ri xivatamaj, can jaꞌal quixquicuot. \p \v 18 Man chivij ta ixvonojiel nquichꞌo-ve, ruma inreꞌ vataꞌn ivach ixreꞌ ri xixchaꞌ. Pero xtuꞌon cumplir ri tzꞌibꞌan can chupan ri ruchꞌabꞌal ri Dios ri nuꞌej: Ri jun ri xvaꞌ viqꞌuin, xpalaj chuvij.\x + \xo 13:18 \xt Sal. 41:9.\x* Quireꞌ nuꞌej chupan ri ruchꞌabꞌal ri Dios. \v 19 Reꞌ niꞌej yan chiva, chi quireꞌ antok xtalka ri kꞌij chi nibꞌanataj, xtinimaj chi inreꞌ ri Cristo. \v 20 Can ketzij, ketzij ri niꞌej chiva: Ri xtibꞌano recibir ri nitak-el inreꞌ, can inreꞌ ri nquiruꞌon recibir y ri xquiruꞌon recibir inreꞌ, can nuꞌon recibir ri takayuon-pa vichin.\x + \xo 13:20 \xt Mt. 10:40; Mr. 9:37; Lc. 9:48; 10:16.\x* \s1 Ri Jesús nuꞌej yan chi ri Judas xtijacho richin \r (Mt. 26:20-25; Mr. 14:17-21; Lc. 22:21-23) \p \v 21 Y antok ri Jesús ruꞌeꞌn chic nojiel reꞌ, ri ránima can vor chica xunaꞌ. Jajaꞌ xuꞌej chica: Can ketzij, ketzij ri niꞌej chiva, chi jun chivach ixreꞌ ri xtijacho vichin, xchaꞌ chica. \p \v 22 Y ri discípulos xquicaꞌyiej-quiꞌ, y man niquil ta chica niquiꞌej, ruma man cataꞌn ta choj chirij xchꞌo-ve. \v 23 Y ri jun chiquivach ri discípulos, ri altíra najoꞌx ruma ri Jesús, rakꞌal riqꞌuin ri Jesús. \v 24 Y cha ri jun discípulo reꞌ, xuꞌon-apa seña ri Simón Pedro, chi tucꞌutuj cha ri Jesús chi chica ri jun ri xtijacho richin. \v 25 Y ri discípulo reꞌ xrakꞌie-apa cierca ri roch-rucꞌuꞌx ri Jesús, y xucꞌutuj cha: Ajaf, ¿chica ri jun ri xtijacho avichin? xchaꞌ cha. \p \v 26 Y ri Jesús xuꞌej cha ri discípulo reꞌ: Ri choj cha xtinya-ve jun pedazo simíta mubꞌan, jareꞌ ri xtijacho vichin. Y jajaꞌ xumubꞌaꞌ jun pedazo simíta y xuyaꞌ cha ri Judas Iscariote ri rucꞌajuol ri Simón. \v 27 Y antok ri Judas Iscariote xucꞌux-ka ri simíta reꞌ, ja xuoc ri Satanás pa ránima. Y ri Jesús xuꞌej cha: Ri abꞌanun chic pensar chi naꞌan, tabꞌanaꞌ chaꞌnin, xchaꞌ cha. \p \v 28 Pero ri discípulos ri icꞌo-apa chirij ri mesa riqꞌuin, man xiꞌka ta pa quiveꞌ (man xquiꞌan ta entender) karruma quireꞌ xuꞌej cha ri Judas. \v 29 Icꞌo xquiꞌan-ka pensar chi xtak-el ruma ri Jesús chulokꞌic nojiel ri xticꞌatzin chica chupan ri namakꞌej, o chi tuyaꞌ miera chica ri i-puobra, ruma ijejeꞌ cataꞌn chi ja ri Judas ri niyaco ri miera. \v 30 Ri Judas joꞌc xucꞌux-el ri jun pedazo simíta, ja xiel-el. Antok xiel-el jajaꞌ, can chakꞌaꞌ chic. \s1 Ri Jesús nuyaꞌ jun cꞌacꞌacꞌ mandamiento \p \v 31 Y antok ri Judas alanak chic el, ri Jesús xuꞌej: Ja xalka ri huora chi ri Xtak-pa chicaj chi xalax chiꞌicajol, xtikꞌalajin chi can cꞌo-ve rukꞌij. Y quireꞌ jeꞌ ri Dios, can xtikꞌalajin ri nem rukꞌij ruma jajaꞌ. \v 32 Y ri Dios can xtikꞌalajin ri rukꞌij ruma jajaꞌ, y ri Dios can xtuꞌon chi nikꞌalajin ri rukꞌij. Y reꞌ vacame. \v 33 Chꞌitak valcꞌual, xa jubꞌaꞌ chic oc tiempo ri xquicꞌujieꞌ iviqꞌuin. Ixreꞌ xquinicanuj; pero vacame niꞌej can chiva, incheꞌl ri nuꞌeꞌn chica nicꞌaj chic israelitas, chi ri pacheꞌ xquibꞌacꞌujie-ve inreꞌ, ixreꞌ man xquixtiquir ta xquixbꞌaka vacame.\x + \xo 13:33 \xt Jn. 7:34.\x* \v 34 Vacame niyaꞌ jun cꞌacꞌacꞌ mandamiento chiva: Can tivajo-iviꞌ.\x + \xo 13:34 \xt Jn. 15:12, 17; 1Jn. 3:23; 2Jn. 5.\x* Can incheꞌl nquixvajoꞌ inreꞌ, can quireꞌ tibꞌanaꞌ ixreꞌ. Jareꞌ ri cꞌacꞌacꞌ mandamiento ri niyaꞌ can chiva. \v 35 Y xa xtivajo-iviꞌ, ri vinak xtiquitzꞌat chi ix nu-discípulos inreꞌ, xchaꞌ ri Jesús. \s1 Ri Jesús nuꞌej yan chi ri Pedro xtuꞌej chi man rataꞌn ta roch \r (Mt. 26:31-35; Mr. 14:27-31; Lc. 22:31-34) \p \v 36 Y ri Simón Pedro xuꞌej cha ri Jesús: Ajaf, ¿pacheꞌ cꞌa ncaꞌa-ve? xchaꞌ. Y ri Jesús xuꞌej cha: Vacame man ncatiquir ta ncaꞌa chuvij ri pacheꞌ xquiꞌa-ve inreꞌ. Pero después xcatiquir xcaꞌa chuvij, xchaꞌ cha ri Pedro. \p \v 37 Y ri Pedro xuꞌej cha: Ajaf, ¿karruma man nquitiquir ta nquiꞌa chavij vacame? Ruma xa nicꞌatzin chi niyaꞌ ri nucꞌaslien avuma atreꞌ, can xtinya-ve, xchaꞌ. \p \v 38 Ri Jesús xuꞌej cha: ¿Nayaꞌ came ri acꞌaslien vuma inreꞌ? Inreꞌ can ketzij, ketzij ri niꞌej chava: Cꞌa majaꞌ titzirin-pa ri mamaꞌ, antok atreꞌ oxeꞌ yan mul taꞌej chica ri ncaꞌcꞌutun chava, chi man avataꞌn ta noch, xchaꞌ ri Jesús cha ri Pedro. \c 14 \s1 Ri Jesús jareꞌ ri bꞌay ri niꞌka riqꞌuin ri Katataꞌ Dios \p \v 1 Man tichꞌujirisaj ri ivánima, xchaꞌ ri Jesús chica ri ru-discípulos. Inreꞌ vataꞌn chi iniman ri Dios. Quireꞌ jeꞌ tibꞌanaꞌ viqꞌuin inreꞌ. Can quininimaj. \v 2 Pa rachuoch ri Nataꞌ Dios qꞌuiy lugar cꞌo. Y xa man ta quireꞌ, xinꞌej yan ta chiva. Vacame nquiꞌa chi nichojmij ri i-lugar. \v 3 Y xa nquiꞌa inreꞌ, y nichojmij ri i-lugar, xquipa chic jun bꞌay y xquixvucꞌuaj viqꞌuin; chi quireꞌ, pacheꞌ xquicꞌujie-ve inreꞌ, chireꞌ jeꞌ xquixcꞌujie-ve ixreꞌ. \v 4 Ixreꞌ ivataꞌn pacheꞌ nquiꞌa-ve inreꞌ y ivataꞌn jeꞌ ri bꞌay, xchaꞌ ri Jesús chica ri ru-discípulos. \p \v 5 Y ri discípulo ri Tomás rubꞌeꞌ xuꞌej cha ri Jesús: Ajaf, ojreꞌ man kataꞌn ta pacheꞌ ncaꞌa-ve atreꞌ. ¿Cheꞌl chi kataꞌn ri bꞌay reꞌ? \p \v 6 Y ri Jesús xuꞌej: Inreꞌ ri bꞌay, inreꞌ ri ketzij, y inreꞌ ri cꞌaslien. Man jun xticovin xtibꞌaka riqꞌuin ri Nataꞌ xa man xquirunimaj ta inreꞌ. \v 7 Y xa ixreꞌ xivatamaj noch inreꞌ, can xivatamaj jeꞌ roch ri Nataꞌ. Y vacame can itzꞌatuon chic, y ivataꞌn chic roch, xchaꞌ chica. \p \v 8 Y ri Felipe, jun chic chiquivach ri discípulos, xuꞌej cha ri Jesús: Ajaf, tacꞌutuꞌ ri Atataꞌ Dios chakavach, y riqꞌuin reꞌ suficiente, xchaꞌ. \p \v 9 Y ri Jesús xuꞌej cha: ¿Qꞌuiy yan tiempo quicꞌujieꞌ iviqꞌuin, y man avataꞌn ta noch, atreꞌ Felipe? Ri tzꞌatayuon vichin, rutzꞌatuon jeꞌ ri Nataꞌ. ¿Karruma cꞌa atreꞌ naꞌej chi nicꞌut ri Nataꞌ chivach? \v 10 ¿Man nanimaj ta atreꞌ chi ri Nataꞌ cꞌo viqꞌuin inreꞌ y inreꞌ incꞌo riqꞌuin jajaꞌ? Ri tzij ri xintzijuoj chivach, can riqꞌuin ri Nataꞌ patanak-ve, ruma jajaꞌ cꞌo viqꞌuin inreꞌ. Can jajaꞌ ri nibꞌano ri samaj. \v 11 Can quininimaj chi inreꞌ incꞌo riqꞌuin ri Nataꞌ y jajaꞌ cꞌo viqꞌuin inreꞌ. Y xa man nquininimaj ta ruma ri niꞌej chiva, titzꞌataꞌ cꞌa ri nusamaj y quininimaj. \v 12 Can ketzij, ketzij ri niꞌej chiva: Ri xquirunimaj inreꞌ, xcaꞌruꞌon ri samaj ri xinꞌan inreꞌ; y can más nimaꞌk tak samaj xcaꞌruꞌon, ruma inreꞌ nquiꞌa riqꞌuin ri Nataꞌ chicaj, \v 13 y nojiel ri xticꞌutuj cha ri Nataꞌ pa nubꞌeꞌ inreꞌ, can xtinꞌan. Chi quireꞌ nikꞌalajin ri rukꞌij ri Nataꞌ vuma inreꞌ. \v 14 Xa cꞌo ri xticꞌutuj pa nubꞌeꞌ inreꞌ, can xtinya-pa chiva. \s1 Antok ri Jesús xuꞌej chi ri Dios xtutak-pa ri Espíritu Santo \p \v 15 Xa nquinivajoꞌ, can tibꞌanaꞌ nojiel ri nu-mandamientos. \v 16 Y inreꞌ xtincꞌutuj cha ri Nataꞌ, y jajaꞌ xtutak-pa Jun chic ri xtitoꞌn ivichin. Jun ri can xticꞌujieꞌ iviqꞌuin richin nojiel tiempo. \v 17 Y reꞌ ja ri Espíritu Santo ri nquixrutijuoj riqꞌuin ri ketzij. Ri vinak ri man quiniman ta ri Dios man niquiꞌan ta recibir riqꞌuin cánima, ruma ri Espíritu Santo man niquitzꞌat ta, ni man cataꞌn ta jeꞌ roch. Pero ixreꞌ ri iniman chic, can ivataꞌn chic roch, ruma jajaꞌ cꞌo chic iviqꞌuin y xticꞌujieꞌ riqꞌuin ivánima. \v 18 Inreꞌ nquiꞌa, pero man xquixyaꞌ ta can iyuon incheꞌl jun mabꞌaꞌ, ruma xa nquipa chic iviqꞌuin. \v 19 Ri vinak ri man quiniman ta ri Dios, joꞌc chic jubꞌaꞌ xquinquitzꞌat, pero ixreꞌ xquinitzꞌat chic. Ruma inreꞌ cꞌo nucꞌaslien, ixreꞌ jeꞌ xticꞌujieꞌ icꞌaslien. \v 20 Y chupan ri kꞌij reꞌ, xtikꞌalajin otz chivach chi inreꞌ incꞌo riqꞌuin ri Nataꞌ, ixreꞌ ixcꞌo viqꞌuin inreꞌ y inreꞌ incꞌo iviqꞌuin ixreꞌ. \v 21 Ri cꞌo ri nuchꞌabꞌal pa ránima y ncaꞌruꞌon nojiel ri mandamientos ri ncaꞌnꞌej, can nquirajoꞌ. Y ri nquirajoꞌ inreꞌ, can xtajoꞌx ruma ri Nataꞌ, y inreꞌ jeꞌ can xtinvajoꞌ y xtincꞌut-viꞌ choch, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 22 Y ri Judas, ri jun chiquivach ri ru-discípulos, pero man ja ta ri Iscariote, xucꞌutuj cha ri Jesús: Ajaf, ¿karruma joꞌc chakavach ojreꞌ xtacꞌut-ve-aviꞌ y man nacꞌut ta aviꞌ chiquivach ri vinak ri man quiniman ta ri Dios? \p \v 23 Y ri Jesús xuꞌej cha: Ri nquirajoꞌ, can nuꞌon ri nuꞌej ri nuchꞌabꞌal. Ri jun ri xtibꞌano quireꞌ, can xtajoꞌx ruma ri Nataꞌ. Y ri Nataꞌ y inreꞌ xkupa riqꞌuin y xtakaꞌan kachuoch riqꞌuin ránima. \v 24 Ri man nquirajoꞌ ta, man nuꞌon ta ri nuꞌej ri nuchꞌabꞌal. Y ri chꞌabꞌal ri ivaxan viqꞌuin, man vichin ta inreꞌ; xa richin ri Nataꞌ ri takayuon-pa vichin. \p \v 25 Y nojiel ri chꞌabꞌal reꞌ, can nuꞌeꞌn-pa chivach. \v 26 Y antok inreꞌ man incꞌo ta chic iviqꞌuin, ri Nataꞌ xtutak-pa ri Espíritu Santo ri xtitoꞌn ivichin. Y jajaꞌ ri xticꞌujieꞌ iviqꞌuin pa nucꞌaxiel inreꞌ. Y jajaꞌ jeꞌ xquixrutijuoj y xtunataj chiva nojiel ri chꞌabꞌal ri i-nuꞌeꞌn can inreꞌ chiva. \p \v 27 Ri paz ri cꞌo viqꞌuin inreꞌ, niyaꞌ can chiva. Ri paz ri niyaꞌ can inreꞌ riqꞌuin ivánima, man incheꞌl ta ri paz ri niquiyaꞌ ri vinak. Man tichꞌujirisaj ri ivánima, y man tixiꞌij-iviꞌ. \v 28 Xivaxaj ri xinꞌej yan chiva: Inreꞌ xquiꞌa, pero nquitzalaj chic pa iviqꞌuin. Y xa ixreꞌ nquinivajoꞌ, nquixquicuot ta, ruma inreꞌ nuꞌeꞌn chi nquiꞌa riqꞌuin ri Nataꞌ. Jajaꞌ cꞌo más rukꞌij chinoch inreꞌ. \v 29 Reꞌ niꞌej yan can chiva, chi quireꞌ antok xtalka ri kꞌij reꞌ, xtinimaj ri nuꞌeꞌn can chiva. \p \v 30 Y vacame man qꞌuiy ta chic ri chꞌabꞌal ri xtinꞌej can chiva, ruma ri tiempo xa man qꞌuiy ta chic. Ri Satanás, ri tzꞌamayuon ri roch-ulief, xa nucꞌut yan pa-riꞌ. Jajaꞌ man jun rukꞌaꞌ chuva. \v 31 Inreꞌ niꞌan ri nrajoꞌ ri Nataꞌ, chi quireꞌ ri vinak ri icꞌo choch-ulief niquitzꞌat chi inreꞌ nivajoꞌ ri Nataꞌ. Quixpalaj y kojiel-el vaveꞌ, xchaꞌ chica. \c 15 \s1 Ri Jesús ja ri ketzij mata uva \p \v 1 Y ri Jesús xuꞌej: Inreꞌ ri ketzij mata uva, y ri Nataꞌ jareꞌ ri samajiel. \v 2 Antok jun mata uva icꞌo rukꞌaꞌ ri man niquiyaꞌ ta quivach, ncaꞌlasas-el. Y ri rukꞌaꞌ ri can niquiyaꞌ quivach, ncaꞌjoskꞌis otz, chi quireꞌ niquiyaꞌ más quivach. Can quireꞌ jeꞌ inreꞌ. Ri Nataꞌ ncaꞌrutzꞌat quinojiel ri icꞌo viqꞌuin y ncaꞌralasaj-el ri man otz ta quicꞌaslien. Y ri otz quicꞌaslien, ncaꞌrujoskꞌij más, chi quireꞌ más otz nuꞌon ri quicꞌaslien. \v 3 Ixreꞌ ri ya nucꞌutun-pa ri chꞌabꞌal chivach, can ix sak chic ruma ri chꞌabꞌal reꞌ. \v 4 Can quireꞌ quixcꞌujieꞌ viqꞌuin, chi quireꞌ inreꞌ nquicꞌujieꞌ jeꞌ iviqꞌuin. Ruma jun rukꞌaꞌ ri uva man nicovin ta nuyaꞌ roch, xa man cꞌo ta chirij ri rakan. Xa nicꞌatzin chi ri rukꞌaꞌ ri uva nicꞌujieꞌ chirij ri rakan, chi quireꞌ nuyaꞌ roch. Can quireꞌ jeꞌ ixreꞌ, can nicꞌatzin chi siempre nquixcꞌujieꞌ viqꞌuin. \p \v 5 Inreꞌ ri mata uva, y ixreꞌ ri rukꞌaꞌ. Ri can siempre cꞌo viqꞌuin y inreꞌ riqꞌuin jajaꞌ, ri rucꞌaslien can otz. Ruma ri man cꞌo ta viqꞌuin, man jun ri xtitiquir xtuꞌon. \v 6 Ri man nicꞌujieꞌ ta viqꞌuin, xtuꞌon incheꞌl ri rukꞌaꞌ ri uva ri man niquiyaꞌ ta quivach. Ncaꞌlasas-el, y antok i-chakeꞌj chic, ncaꞌbꞌamuol-pa y ncaꞌcꞌak pa kꞌakꞌ, y chireꞌ ncaꞌcꞌat-ve. \p \v 7 Xa ixreꞌ xquixcꞌujieꞌ viqꞌuin y xtiꞌan ri niꞌej chiva, can ticꞌutuj cha ri Dios ri nurayij ri ivánima, y jajaꞌ xtuya-pa chiva ri nticꞌutuj. \v 8 Xa otz ri icꞌaslien, can kꞌalaj chi ketzij ix nu-discípulos. Y rumareꞌ ri xcaꞌtzꞌato ivichin, can xtiquiyaꞌ rukꞌij ri Nataꞌ. \v 9 Can incheꞌl nquirajoꞌ ri Nataꞌ Dios, can quireꞌ jeꞌ nquixvajoꞌ inreꞌ. Can siempre quixcꞌujieꞌ chupan ri nu-amor. \v 10 Y xa ixreꞌ ntiꞌan ri nuꞌej ri nu-mandamientos, can siempre ixcꞌo chupan ri nu-amor. Incheꞌl ri nubꞌanun inreꞌ riqꞌuin ri Nataꞌ, inreꞌ can niꞌan ri nuꞌej ri ru-mandamientos, y siempre incꞌo chupan ri ru-amor. \v 11 Y nojiel ri nuꞌeꞌn chic chiva, richin cꞌa chi nquixquicuot, can incheꞌl nquiquicuot inreꞌ, y chi quireꞌ siempre nquixquicuot. \p \v 12 Inreꞌ niyaꞌ ri nu-mandamiento chiva, chi tivajo-iviꞌ,\x + \xo 15:12 \xt Jn. 13:34; 15:17; 1Jn. 3:23; 2Jn. 5.\x* incheꞌl nquixvajoꞌ inreꞌ. \v 13 Man jun ri más nem ru-amor que choch ri jun ri nuyaꞌ ri rucꞌaslien pa quicꞌaxiel ri ru-amigos. \v 14 Y ixreꞌ can ix nu-amigos, xa ntiꞌan nojiel ri niꞌej inreꞌ chiva. \v 15 Ruma inreꞌ can ix nu-amigos nubꞌanun yan chiva, ruma nojiel ri ruꞌeꞌn-pa ri Nataꞌ chuva, inreꞌ can xintzijuoj yan chiva ixreꞌ. Man ix aj-nusamajiel ta chic. Ruma jun samajiel man rataꞌn ta ri chica nuꞌon pensar ri rajaf. \v 16 Inreꞌ ri xchoꞌn ivichin ixreꞌ, y man ixreꞌ ta ri xichoꞌn vichin inreꞌ. Y inreꞌ xixchaꞌ chi nquixtak chi ntiꞌan ri nusamaj y chi otz jeꞌ ri icꞌaslien, y reꞌ richin nojiel tiempo; chi quireꞌ chica-na ri xticꞌutuj cha ri Nataꞌ pa nubꞌeꞌ inreꞌ, jajaꞌ can xtuya-pa chiva. \v 17 Can niꞌan cꞌa mandar chiva, chi can tivajo-iviꞌ chibꞌil-iviꞌ. \s1 Ri ncaꞌniman richin ri Jesús itziel xcaꞌtzꞌiet \p \v 18 Y xa itziel nquixtzꞌiet cuma ri vinak ri man quiniman ta ri Dios, talka pan iveꞌ chi man joꞌc ta chiva ixreꞌ quireꞌ niꞌan, xa quireꞌ xꞌan chuva inreꞌ antes. \v 19 Xa ta ix junan quiqꞌuin ri vinak ri man quiniman ta ri Dios, can ta nquixcajoꞌ. Pero vacame itziel nquixquitzꞌat, ruma man ix junan ta chic quiqꞌuin, y ruma inreꞌ xichoꞌn-pa ivichin chiquicajol ijejeꞌ. \v 20 Can talka pan iveꞌ chi vaveꞌ choch-ulief, man jun samajiel más nem choch ri rajaf.\x + \xo 15:20 \xt Mt. 10:24; Lc. 6:40; Jn. 13:16.\x* Y xa inreꞌ ri in Ivajaf, itziel nquitzꞌiet cuma ri vinak y man otz ta ri niquiꞌan chuva, ixreꞌ jeꞌ can quireꞌ xtiꞌan chiva. Y ri niquiꞌan ri nuꞌej ri nuchꞌabꞌal, can xtiquiꞌan jeꞌ ri ntiꞌej ixreꞌ chica. \v 21 Nojiel cꞌa ri sufrimiento reꞌ xtiquiꞌan chiva ruma man cataꞌn ta roch ri Dios ri takayuon-pa vichin. Can itziel nquixquitzꞌat ruma iyoꞌn ivánima viqꞌuin. \p \v 22 Y xa man ta xipa inreꞌ choch-ulief chi xaltzijuoj ri nuchꞌabꞌal, manak ta qui-pecado. Pero vacame, ruma inreꞌ xipa choch-ulief, ijejeꞌ man xcaꞌtiquir ta xtiquiꞌej chi man jun qui-pecado. \v 23 Ri itziel ncaꞌtzꞌato vichin, man joꞌc ta inreꞌ ri itziel nquinquitzꞌat, xa quireꞌ jeꞌ niquiꞌan cha ri Nataꞌ. \v 24 Y man ta jun qui-pecado, xa ta inreꞌ man ta i-nubꞌanun nimaꞌk tak samaj ri man jun bꞌanayuon chiquivach. Pero ijejeꞌ can xquitzꞌat yan ri samaj reꞌ y man in-quiniman ta. Xa itziel nquinquitzꞌat y itziel jeꞌ niquitzꞌat ri Nataꞌ. \v 25 Nojiel reꞌ nuꞌon cumplir ri tzꞌibꞌan can chupan ri ruchꞌabꞌal ri Dios, ri nuꞌej: Itziel xinquitzꞌat, mesque man jun nuchꞌoꞌj.\x + \xo 15:25 \xt Sal. 35:19; 69:4.\x* Quireꞌ nuꞌej chupan ri ruchꞌabꞌal ri Dios. \p \v 26 Pero antok inreꞌ xquitzalaj chic chila riqꞌuin ri Nataꞌ, xtintak-pa ri Espíritu Santo ri xtitoꞌn ivichin, y jajaꞌ xquirutzijuoj, y xquixrutijuoj jeꞌ riqꞌuin ri ketzij. Y jajaꞌ riqꞌuin ri Nataꞌ xtipa-ve. \v 27 Y ixreꞌ can xquinitzijuoj jeꞌ, ruma antok xintzꞌuc-pa ri nusamaj, ixcꞌo viqꞌuin. \c 16 \p \v 1 Y nojiel reꞌ xinꞌej chiva, chi quireꞌ man jun chivach ixreꞌ ri xtitzak. \v 2 Ruma xquixkotax-pa pa tak sinagogas; y xtalka ri huora antok ri vinak xtiquiꞌan pensar chi rusamaj ri Dios niquiꞌan antok nquixquiquimisaj. \v 3 Quireꞌ xtiquiꞌan ri vinak, ruma man cataꞌn ta roch ri Nataꞌ y man cataꞌn ta jeꞌ noch inreꞌ. \v 4 Can nojiel reꞌ niꞌej can chiva, chi quireꞌ antok xtalka ri huora, xtalka pan iveꞌ chi ketzij ri xinꞌej can chiva. \s1 Ri rusamaj ri Espíritu Santo choch-ulief \p Nojiel reꞌ man nuꞌeꞌn ta chiva antes, ruma cꞌa incꞌo iviqꞌuin. \v 5 Pero vacame, ja nquiꞌa riqꞌuin ri takayuon-pa vichin. Y man jun chivach ixreꞌ nicꞌutun-pa chuva: ¿Pacheꞌ cꞌa ncaꞌa-ve? \v 6 Pa rucꞌaxiel reꞌ, xa nojnak ri ivánima riqꞌuin bꞌis, ruma ri xinꞌej chiva. \v 7 Pero inreꞌ ketzij ri niꞌej chiva: Can otz nuꞌon chiva chi nquiꞌa yan; ruma xa man nquiꞌa ta, man nipa ta ri Espíritu Santo ri xtitoꞌn ivichin. Pero xa nquiꞌa yan, ja nitak-pa. \v 8 Y antok xtalka ri Espíritu Santo, can xtuꞌej chiquivach ri vinak ri man quiniman ta ri Dios chi cꞌo qui-pecado, chi cꞌo jun choj bꞌay richin cꞌaslien, y chi ri Dios xcaꞌruꞌon condenar ri vinak ri man ncaꞌniman ta richin. \v 9 Jajaꞌ xtuꞌej chiquivach ri vinak chi cꞌo qui-pecado, ruma man nquinquinimaj ta inreꞌ. \v 10 Can xtuꞌej cꞌa chiquivach ri vinak chi cꞌo jun choj bꞌay richin cꞌaslien, ruma inreꞌ riqꞌuin ri Nataꞌ nquiꞌa-ve. Y ixreꞌ man xquinitzꞌat ta chic. \v 11 Y jajaꞌ jeꞌ xtuꞌej chi ri Dios xcaꞌruꞌon condenar ri vinak ri man ncaꞌniman ta richin, ruma vacame ri Satanás, ri tzꞌamayuon ri roch-ulief, ya xꞌan condenar. \p \v 12 Cꞌo cꞌa qꞌuiy ri man niꞌej ta can chiva, ruma vacame man nquixtiquir ta ntiꞌan entender. \v 13 Pero antok xtipa ri Espíritu Santo, can xquixrutijuoj y xquixrucꞌuaj chupan ri ketzij. Jajaꞌ man ruyuon ta xtisamaj; ruma ri chꞌabꞌal ri xtuꞌej chiva, ja ri i-bꞌeꞌn-pa cha chicaj. Y rumareꞌ jajaꞌ xtuꞌej chiva ri xcaꞌbꞌanataj chupan ri tiempo ri chivach-apa. \v 14 Y jajaꞌ xtuyaꞌ nukꞌij inreꞌ; ruma xtuꞌon recibir ri vichin inreꞌ, y xtuꞌej chiva. \v 15 Ruma nojiel ri cꞌo riqꞌuin ri Nataꞌ, can vichin inreꞌ, y rumareꞌ inreꞌ xinꞌej yan chiva chi ri Espíritu Santo xtuꞌon recibir ri vichin inreꞌ, y xtuꞌej chiva. \s1 Pa rucꞌaxiel ri bꞌis xa xquixquicuot \p \v 16 Vacame joꞌc chic jubꞌaꞌ tiempo xquinitzꞌat, ruma nquiꞌa; pero xtakꞌax chic jubꞌaꞌ tiempo, y ja xquinitzꞌat chic jun bꞌay. Quireꞌ niꞌej chiva ruma nquiꞌa riqꞌuin ri Nataꞌ Dios, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 17 Y nicꞌaj ru-discípulos xquicꞌutuj chiquivach: ¿Chica cꞌa ri xrajoꞌ xuꞌej chika riqꞌuin ri xaꞌruꞌej? Vacame joꞌc chic jubꞌaꞌ tiempo xquinitzꞌat, ruma nquiꞌa; pero xtakꞌax chic jubꞌaꞌ tiempo, y ja xquinitzꞌat chic jun bꞌay; ruma nquiꞌa riqꞌuin ri Nataꞌ Dios, xaꞌchaꞌ ri discípulos chiquivach. \v 18 Y niquiꞌej jeꞌ chiquivach: ¿Chica cꞌa nrajoꞌ nuꞌej riqꞌuin ri xuꞌej: Joꞌc chic jubꞌaꞌ tiempo? Xa man niꞌka ta pa kaveꞌ (man nakaꞌan ta entender) ri nuꞌej, ncaꞌchaꞌ. \p \v 19 Y ri Jesús chaꞌnin xuyaꞌ cuenta choch chi ri ru-discípulos cꞌo ri nicajoꞌ niquicꞌutuj cha, rumareꞌ jajaꞌ xuꞌej: Ixreꞌ ntivajoꞌ ntinaꞌiej chica ri xinꞌej, chi vacame joꞌc chic jubꞌaꞌ tiempo xquinitzꞌat, ruma nquiꞌa; pero xtakꞌax chic jubꞌaꞌ tiempo, y ja xquinitzꞌat chic jun bꞌay. \v 20 Can ketzij, ketzij ri niꞌej chiva, chi ixreꞌ can xquixuokꞌ y xquixbꞌisuon ruma nojiel ri xtiꞌan chuva inreꞌ. Pero ri vinak ri man quiniman ta ri Dios xcaꞌquicuot rumareꞌ. Pero mesque ixreꞌ nem ri bꞌis ri cꞌo riqꞌuin ivánima, ri bꞌis xa xticꞌaxtaj, y pa rucꞌaxiel ri bꞌis xa xquixquicuot. \v 21 Ri bꞌis reꞌ junan riqꞌuin ri ruquiy ri nunaꞌ jun ixok antok nalka ri huora chi nicꞌujieꞌ ruxuluꞌ. Antok ri acꞌual ya xalax, ri ixok man nalka ta chic paroꞌ chica sufrimiento ri xukꞌasaj, ruma altíra niquicuot chi xalax jun chic acꞌual choch-ulief. \v 22 Quireꞌ jeꞌ ixreꞌ, vacame cꞌo bꞌis pa tak ivánima, pero nquipa chic jun bꞌay iviqꞌuin chi nquixaltzꞌataꞌ. Y antok xquipa iviqꞌuin, ja xtiquicuot chic jun bꞌay ri ivánima, y reꞌ man jun xtitiquir xtalasan-el pa tak ivánima. \p \v 23 Y chupan ri kꞌij reꞌ, man chuva ta inreꞌ xticꞌutuj-ve jun kax. Can ketzij, ketzij ri niꞌej chiva, chi nojiel ri xticꞌutuj cha ri Nataꞌ pa nubꞌeꞌ inreꞌ, jajaꞌ can xtuya-pa chiva. \v 24 Y cꞌa vacame man jun cꞌa kax icꞌutun cha ri Nataꞌ pa nubꞌeꞌ. Can ticꞌutuj cꞌa y xtiyoꞌx chiva ri nticꞌutuj. Chi quireꞌ más xtiquicuot ri ivánima. \s1 Ri Jesús ya xchꞌacuon chirij ri Satanás, ri tzꞌamayuon ri roch-ulief \p \v 25 Nojiel ri nuꞌeꞌn chic chiva, riqꞌuin parábolas (cꞌambꞌal-tzij), pero xtalka ri kꞌij antok man quireꞌ ta chic xquichꞌoꞌ chivach. Xa kꞌalaj ri rubꞌixic xtinꞌan chivach chirij ri Nataꞌ Dios. \v 26 Y chupan ri kꞌij reꞌ, can pa nubꞌeꞌ inreꞌ xticꞌutuj cha ri Nataꞌ, y jajaꞌ xtuya-pa chiva ri nticꞌutuj cha. Y man inreꞌ ta chic xquicꞌutun pan i-cuenta cha ri Nataꞌ. \v 27 Ri Nataꞌ mismo xtuyaꞌ chiva ri nticꞌutuj cha, ruma altíra nquixrajoꞌ. Y jajaꞌ altíra nquixrajoꞌ, ruma ixreꞌ nquinivajoꞌ inreꞌ y ruma ntinimaj chi inreꞌ riqꞌuin jajaꞌ in-patanak-ve. \v 28 Can riqꞌuin ri Nataꞌ Dios in-patanak-ve chi xinalka choch-ulief. Y vacame riqꞌuin jajaꞌ nquitzalaj chic, y niyaꞌ can ri roch-ulief, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 29 Y ri ru-discípulos xquiꞌej cha: Can ketzij chi vacame man cuesta ta chi niꞌka pa kaveꞌ (nakaꞌan entender) ri xaꞌej, vacame xa can kꞌalaj nojiel ri xaꞌej. \v 30 Vacame niꞌka pa kaveꞌ (nakaꞌan entender) chi atreꞌ nojiel cꞌa avataꞌn. Man nicꞌatzin ta chi cꞌa nakacꞌutuj chava. Y rumareꞌ ojreꞌ can nakanimaj chi riqꞌuin ri Dios at-patanak-ve, xaꞌchaꞌ. \p \v 31 Y ri Jesús xuꞌej chica ri discípulos: ¿Can ntinimaj came? \v 32 Ruma can ketzij niꞌej chiva chi ri huora nipa, y ja xalka, chi ixreꞌ xtiquiraj-el-iviꞌ y xquiniyaꞌ can nuyuon inreꞌ. Pero man nuyuon ta xquicꞌujieꞌ can, ruma ri Nataꞌ cꞌo viqꞌuin. \v 33 Y nojiel cꞌa reꞌ xinꞌej chiva, chi nicꞌujieꞌ ri paz riqꞌuin ivánima, ruma xa jun ibꞌanun viqꞌuin. Y niꞌej can jeꞌ chiva, chi choch ri ulief xtikꞌasaj sufrimiento. Pero ruma inreꞌ ya xichꞌacuon chirij ri Satanás, ri tzꞌamayuon ri roch-ulief, rumareꞌ ticukubꞌaꞌ icꞌuꞌx viqꞌuin. \c 17 \s1 Ri Jesús nuꞌon orar pa qui-cuenta ri ru-discípulos \p \v 1 Y antok ri Jesús ruꞌeꞌn chic nojiel reꞌ, xtzuꞌn chicaj chi xuꞌon orar, y xuꞌej: Nataꞌ Dios, ri nu-huora ja xalka. Vacame tabꞌanaꞌ chuva inreꞌ ri in Acꞌajuol chi nikꞌalajin ri nukꞌij; chi quireꞌ, inreꞌ ri in Acꞌajuol can quireꞌ jeꞌ xtinꞌan, chi xtikꞌalajin ri akꞌij. \v 2 Ruma can ayoꞌn-pa poder pa nukꞌaꞌ chi nquicꞌujieꞌ pa quiveꞌ quinojiel vinak y chi niyaꞌ ri cꞌaslien ri man niqꞌuis ta chica ri vinak ri can i-ayoꞌn chic chuva. \v 3 Y jareꞌ ri cꞌaslien ri man niqꞌuis ta: Chi niquitamaj avach atreꞌ Nataꞌ Dios y niquitamaj jeꞌ noch inreꞌ. Ruma atreꞌ ri ketzij Dios y man jun chic Dios cꞌo, y inreꞌ ri Jesucristo ri xinatak-pa choch-ulief. \p \v 4 Inreꞌ xinyaꞌ yan akꞌij vaveꞌ choch-ulief. Y xinqꞌuis yan jeꞌ nojiel ri samaj ri aꞌeꞌn-pa chuva. \v 5 Vacame cꞌa Nataꞌ Dios, tabꞌanaꞌ chi nikꞌalajin ri nukꞌij aviqꞌuin, incheꞌl ri nukꞌij ri cꞌo antok cꞌa majaꞌ cꞌo ri roch-ulief. \p \v 6 Can xincꞌut cꞌa ri abꞌeꞌ chica ri achiꞌaꞌ ri xaꞌyaꞌ chuva, ri i-achoꞌn chic pa atreꞌ chiquicajol ri icꞌo choch-ulief. Ri achiꞌaꞌ reꞌ, can i-avichin atreꞌ, y xaꞌyaꞌ chuva inreꞌ. Y vacame ijejeꞌ niquiꞌan ri nuꞌej ri achꞌabꞌal. \v 7 Ri achiꞌaꞌ reꞌ, cataꞌn chic chi nojiel ri ayoꞌn-pa chuva, can aviqꞌuin atreꞌ patanak-ve. \v 8 Ruma ja ri chꞌabꞌal ri ayoꞌn-pa chuva chi niꞌej, jareꞌ ri xinꞌej chiquivach ri achiꞌaꞌ reꞌ. Y ijejeꞌ xquiꞌan recibir, y xquitamaj chi ketzij chi aviqꞌuin atreꞌ Nataꞌ Dios in-patanak-ve. Can xquinimaj cꞌa chi atreꞌ ri at-takayuon-pa vichin. \p \v 9 Inreꞌ nicꞌutuj chava pa qui-cuenta ijejeꞌ vacame, y man pa qui-cuenta ta ri vinak ri man at-quiniman ta. Can pa qui-cuenta ri achiꞌaꞌ ri xaꞌyaꞌ chuva nicꞌutuj chava, ruma can i-avichin atreꞌ. \v 10 Y quinojiel ri i-vichin inreꞌ, can i-avichin atreꞌ, y ri i-avichin atreꞌ, can i-vichin inreꞌ. Y inreꞌ xkꞌalajin yan ri nukꞌij cuma ri achiꞌaꞌ ri xaꞌyaꞌ chuva. \p \v 11 Santo Nataꞌ, pan akꞌaꞌ ncaꞌnjach-ve can ri achiꞌaꞌ ri xaꞌyaꞌ chuva. Caꞌchajij, chi quireꞌ can junan ta cánima y joꞌc jun ta niquiꞌan. Can niquiꞌan ta incheꞌl kabꞌanun ojreꞌ, ruma ojreꞌ joꞌc jun kabꞌanun. Caꞌchajij cꞌa, ruma ijejeꞌ cꞌa ncaꞌcꞌujieꞌ can choch-ulief, y inreꞌ ya nquitzalaj-el aviqꞌuin. \v 12 Y inreꞌ, i-nuchajin-pa ri achiꞌaꞌ ri xaꞌyaꞌ chuva. Ri tiempo ri xicꞌujieꞌ quiqꞌuin choch-ulief, can xaꞌnchajij pan abꞌeꞌ. Y man jun cꞌa xsach can chiquivach, xa joꞌc ri jun ri itziel xuꞌon y ja ri camic xuchaꞌ; chi nuꞌon cumplir incheꞌl ri tzꞌibꞌan can chupan ri achꞌabꞌal.\x + \xo 17:12 \xt Sal. 41:9.\x* \p \v 13 Inreꞌ ja nquitzalaj-el aviqꞌuin, pero ruma ri cꞌa nquicꞌujieꞌ jubꞌaꞌ choch-ulief, niꞌej reꞌ chiquivach, ruma nivajoꞌ chi niquicuot can ri cánima. Can incheꞌl nquiquicuot inreꞌ. \v 14 Ri achiꞌaꞌ ri xaꞌyaꞌ chuva, can nuyoꞌn ri achꞌabꞌal chica. Rumareꞌ ri vinak ri man at-quiniman ta, can itziel xaꞌquitzꞌat; ruma ri achiꞌaꞌ ri xaꞌyaꞌ chuva, man i-richin ta chic ri roch-ulief. Ijejeꞌ can i-incheꞌl chic inreꞌ, ruma inreꞌ man in richin ta jeꞌ ri roch-ulief. \v 15 Man nicꞌutuj ta chava chi caꞌvalasaj-el choch-ulief. Ri nicꞌutuj chava, xa caꞌtoꞌ choch ri itziel y man tayaꞌ lugar chi ncaꞌruchꞌec. \v 16 Ri achiꞌaꞌ ri xaꞌyaꞌ chuva, man i-richin ta chic ri roch-ulief, i-incheꞌl inreꞌ, y inreꞌ man in richin ta jeꞌ ri roch-ulief. \v 17 Can tabꞌanaꞌ chica chi niquijach-quiꞌ más chupan ri achꞌabꞌal. Ri achꞌabꞌal jareꞌ ri ketzij. \v 18 Y can incheꞌl ri xaꞌan-pa chuva inreꞌ chi xinatak-pa chi niꞌan ri asamaj choch-ulief, quireꞌ jeꞌ niꞌan inreꞌ chica ri achiꞌaꞌ ri xaꞌyaꞌ chuva. Can i-nutakuon-el chi niquiꞌan ri asamaj choch-ulief. \v 19 Cuma ijejeꞌ, inreꞌ nijach-viꞌ pan akꞌaꞌ, chi quireꞌ jeꞌ niquiꞌan ijejeꞌ. Can tiquijacha-quiꞌ pan akꞌaꞌ chi ncaꞌcꞌujieꞌ chupan ri ketzij. \p \v 20 Inreꞌ man joꞌc ta pa qui-cuenta ri achiꞌaꞌ ri xaꞌyaꞌ chuva nicꞌutuj chava, xa quireꞌ jeꞌ nicꞌutuj chava pa qui-cuenta quinojiel ri xcaꞌniman vichin ruma ri chꞌabꞌal ri xtiquitzijuoj ijejeꞌ; \v 21 chi quinojiel can junan ta cánima. Can joꞌc ta jun xtiquiꞌan, incheꞌl kabꞌanun ojreꞌ. Ruma atreꞌ Nataꞌ Dios atcꞌo viqꞌuin, y inreꞌ incꞌo aviqꞌuin atreꞌ. Quireꞌ nivajoꞌ chi niquiꞌan ta ijejeꞌ kiqꞌuin ojreꞌ. Y quireꞌ nikꞌalajin chiquivach ri vinak ri man at-quiniman ta, chi atreꞌ ri xatako-pa vichin. \v 22 Ri akꞌij atreꞌ ri ayoꞌn-pa chuva inreꞌ, can xinyaꞌ yan chica. Rumareꞌ cꞌo chic quikꞌij jeꞌ; chi quireꞌ joꞌc ta jun xtiquiꞌan, incheꞌl kabꞌanun ojreꞌ, joꞌc jun kabꞌanun. \v 23 Can xquicꞌujieꞌ quiqꞌuin ijejeꞌ y atreꞌ viqꞌuin inreꞌ, chi quireꞌ ijejeꞌ can joꞌc ta jun xtiquiꞌan. Y cuma ijejeꞌ, ri vinak ri man at-quiniman ta xtiquitamaj chi inreꞌ can atreꞌ Nataꞌ Dios ri xatako-pa vichin. Y xtiquitamaj ri vinak chi ncaꞌvajoꞌ, incheꞌl nquinavajoꞌ inreꞌ. \p \v 24 Nataꞌ Dios, inreꞌ nivajoꞌ chi quinojiel ri i-ayoꞌn chuva xcaꞌbꞌacꞌujieꞌ viqꞌuin chicaj, chi niquitzꞌat ri nukꞌij ri ayoꞌn, ruma in avajoꞌn-pa antok cꞌa majaꞌ cꞌo ri roch-ulief. \v 25 Nataꞌ Dios, atreꞌ ri at choj riqꞌuin nojiel, ri vinak ri man at-quiniman ta man cataꞌn ta avach. Pero inreꞌ vataꞌn avach, y ri achiꞌaꞌ ri xaꞌyaꞌ chuva xquitamaj jeꞌ chi atreꞌ ri xatako-pa vichin. \v 26 Y nucꞌutun cꞌa ri abꞌeꞌ chiquivach, y nicꞌut más; chi quireꞌ can incheꞌl nquinavajoꞌ inreꞌ, can quireꞌ jeꞌ caꞌvajoꞌ ijejeꞌ, y inreꞌ xquicꞌujieꞌ quiqꞌuin ijejeꞌ. \c 18 \s1 Antok nitzꞌam ri Jesús \r (Mt. 26:47-56; Mr. 14:43-50; Lc. 22:47-53) \p \v 1 Y antok ri Jesús ruꞌeꞌn chic nojiel reꞌ, jajaꞌ y ri ru-discípulos xaꞌiel-el, y xaꞌkꞌax-apa jucꞌan ri río coꞌl-oc ri niꞌeꞌx Cedrón cha. Chireꞌ cꞌo jun huerto\x + \xo 18:1 \xt Ri tzij “huerto” nrajoꞌ nuꞌej: Jun chꞌiti finca ri pacheꞌ cꞌo-ve cotzꞌeꞌj y qꞌuiy chieꞌ ri niquiyaꞌ quivach.\x* y chireꞌ xaꞌuoc-oc. \v 2 Ri Judas, ri nijacho richin ri Jesús, rataꞌn cꞌa ri lugar, ruma ri Jesús qꞌuiy mul i-rucꞌuan ri ru-discípulos chireꞌ. \v 3 Rumareꞌ ri Judas xaꞌrucꞌuaj cꞌa chupan ri lugar reꞌ, iqꞌuiy soldados y nicꞌaj chiquivach ri chajiniel richin ri templo ri xaꞌtak-el cuma ri principales sacerdotes y cuma jeꞌ ri achiꞌaꞌ fariseos. Ri soldados y ri chajiniel can quicꞌamun-pa lámparas y antorchas y quicꞌamun jeꞌ pa lanzas y espadas. \v 4 Y ri Jesús rataꞌn chic cꞌa nojiel ri chica xtukꞌasaj. Rumareꞌ xaꞌbꞌarucꞌuluꞌ ri i-patanak y xucꞌutuj chica: ¿Chica nticanuj? xchaꞌ chica. \p \v 5 Ijejeꞌ xquiꞌej: Ja ri Jesús ri aj-Nazaret ri nakacanuj, xaꞌchaꞌ. Y ri Jesús xuꞌej chica: Inreꞌ, xchaꞌ. Y ri Judas ri nijacho ri Jesús, can cꞌo jeꞌ chiquicajol ri vinak. \v 6 Y antok ri Jesús xuꞌej chica: Inreꞌ; ri vinak xaꞌjiel chiquij, y xaꞌtzak pan ulief. \v 7 Y ri Jesús xucꞌutuj chic jun bꞌay chica: ¿Chica ri nticanuj? xchaꞌ. Y ri vinak reꞌ xquiꞌej chic: Ja ri Jesús ri aj-Nazaret ri nakacanuj, xaꞌchaꞌ. \p \v 8 Y ri Jesús xuꞌej chica: Can ya xivaxaj ri xinꞌej chiva chi inreꞌ. Y xa inreꞌ ri nquinicanuj, tiyaꞌ lugar chica ri icꞌo viqꞌuin chi caꞌa, xchaꞌ. \p \v 9 Quireꞌ xuꞌej ri Jesús, chi quireꞌ nuꞌon cumplir incheꞌl ri ruꞌeꞌn. Jajaꞌ can ruꞌeꞌn cꞌa: Chiquivach ri achiꞌaꞌ ri xaꞌyaꞌ chuva, man jun xsach can chiquivach. \p \v 10 Pero ri Simón Pedro rucꞌuan jun espada, y xralasaj-el y xusoc ri ru-esclavo ri sacerdote ri más cꞌo rukꞌij, y xralasaj-el ri ruxiquin derecha. Y ri esclavo reꞌ Malco rubꞌeꞌ. \v 11 Y ri Jesús xuꞌej cha ri Pedro: Tayacaꞌ la av-espada chupan ri ru-vaina. ¿Atreꞌ naꞌan pensar chi ruma la xaꞌan, inreꞌ can nquicolotaj choch ri sufrimiento ri ruꞌeꞌn-pa ri Nataꞌ chi nikꞌasaj?\x + \xo 18:11 \xt Mt. 26:39; Mr. 14:36; Lc. 22:42.\x* xchaꞌ cha. \s1 Ri Jesús nucꞌuax choch ri Anás \r (Mt. 26:57-58; Mr. 14:53-54; Lc. 22:54) \p \v 12 Y ri iqꞌuiy soldados y ri qui-jefe, y ri chajiniel ri i-quitakuon-pa ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas, xquitzꞌom ri Jesús y xquixim-el. \v 13 Naꞌay xquicꞌuaj choch ri Anás, ruma ri Anás rujiꞌnan ri Caifás. Y ri tiempo reꞌ ja ri Caifás ri sacerdote ri más cꞌo rukꞌij. \v 14 Y ja ri Caifás ri bꞌiyuon chica ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas, chi más otz chi joꞌc jun ri nicon pa qui-cuenta quinojiel ri vinak.\x + \xo 18:14 \xt Jn. 11:49-50.\x* \s1 Ri Pedro cꞌo choch rachuoch ri Anás \r (Mt. 26:69-70; Mr. 14:66-68; Lc. 22:55-57) \p \v 15 Ri Simón Pedro y jun chic discípulo i-bꞌanak chirij ri Jesús. Ri jun chic discípulo can ataꞌn roch ruma ri sacerdote ri más cꞌo rukꞌij, rumareꞌ choj xuoc chirachuoch ri sacerdote ri más cꞌo rukꞌij, y xcꞌujieꞌ chojay. \v 16 Pero ri Pedro man xuoc ta oc, xa xcꞌujieꞌ can chuchiꞌ ri puerta. Y ri discípulo ri ataꞌn roch ruma ri sacerdote ri más cꞌo rukꞌij, xiel chic pa y xchꞌoꞌ cha ri ixok ri nuchajij ri puerta y xucusaj-oc ri Pedro. \v 17 Y ri xtan aj-chi-icꞌ ri nicꞌujieꞌ chuchiꞌ ri puerta xuꞌej cha ri Pedro: ¿Man at jun ta jeꞌ chiquivach ri ru-discípulos ri ache ri cꞌamun-pa? xchaꞌ cha. Pero jajaꞌ xuꞌej: Inreꞌ man in ru-discípulo ta, xchaꞌ. \p \v 18 Ri ru-esclavos ri icꞌo chupan ri jay reꞌ y ri alguaciles ri xquicꞌam-pa ri Jesús, quibꞌaxuon jun kꞌakꞌ y i-paꞌl-apa chuchiꞌ chi niquimakꞌ-quiꞌ ruma ri tief. Y ri Pedro jeꞌ paꞌl-apa chiquicajol, rumakꞌuon-apa-riꞌ chuchiꞌ ri kꞌakꞌ. \s1 Ri Anás cꞌo ri nucꞌutuj cha ri Jesús \r (Mt. 26:59-66; Mr. 14:55-64; Lc. 22:66-71) \p \v 19 Ri Anás ri sacerdote ri más cꞌo rukꞌij, xucꞌutuj cha ri Jesús chirij ri chica niquiꞌan ri ru-discípulos y xucꞌutuj jeꞌ cha chirij ri ncaꞌrucꞌut chiquivach ri vinak. \v 20 Xpa ri Jesús xuꞌej: Inreꞌ can kꞌalaj xichꞌoꞌ chiquivach quinojiel vinak. In-chꞌovinak chiquivach pa templo y pa tak sinagogas, ri pacheꞌ niquimol-ve-quiꞌ quinojiel ri israelitas. Can man jun kax pan aval xichꞌoꞌ chica. \v 21 ¿Karruma atreꞌ xa chuva inreꞌ nacꞌutuj-ve? Tacꞌutuj chica ri xaꞌcꞌaxan vichin, y ijejeꞌ ncaꞌeꞌn ri chica nutzijuon chica. Ijejeꞌ can cataꞌn ri chica nuꞌeꞌn inreꞌ chica. \p \v 22 Y antok ri Jesús ruꞌeꞌn chic reꞌ, jun chiquivach ri chajiniel ri cꞌo chireꞌ cierca, xupaj rutzubꞌal ri Jesús y xuꞌej cha: ¿Karruma cala naꞌej-apa cha la sacerdote ri más cꞌo rukꞌij? \p \v 23 Pero ri Jesús xuꞌej cha ri chajiniel reꞌ: Xa cꞌo jun tzij ri man otz ta xinꞌej-apa cha, taꞌej cꞌa ri chica ri man otz ta ri xinꞌej-apa. Y xa nojiel ri xinꞌej-apa otz, ¿karruma xinachꞌey? \p \v 24 Y ri Anás xutak ri Jesús ximuon, cha ri Caifás, ri sacerdote ri más cꞌo rukꞌij. \s1 Ri Pedro nuꞌej chi jajaꞌ man rataꞌn ta roch ri Jesús \r (Mt. 26:71-75; Mr. 14:69-72; Lc. 22:58-62) \p \v 25 Y ri Pedro paꞌl-apa chuchiꞌ ri kꞌakꞌ numakꞌ-riꞌ. Y icꞌo ri xaꞌcꞌutun cha: ¿Man at jun ta chiquivach ri ru-discípulos ri ache la? xaꞌchaꞌ cha. Y jajaꞌ man xuꞌej ta ri ketzij, ruma xuꞌej: Man inreꞌ ta, xchaꞌ. \p \v 26 Y jun chiquivach ri ru-esclavos ri sacerdote ri más cꞌo rukꞌij, rachꞌalal ri ache ri xalasas ri ruxiquin ruma ri Pedro, xucꞌutuj cha ri Pedro y xuꞌej: ¿Man atreꞌ ta cꞌa ri xantzꞌat chi atcꞌo riqꞌuin ri Jesús chireꞌ pacheꞌ xbꞌakatzꞌama-pa? xchaꞌ cha. \p \v 27 Pero ri Pedro jun chic bꞌay man xuꞌej ta ri ketzij. Y jareꞌ antok xtzirin-pa ri mamaꞌ. \s1 Ri Jesús nucꞌuax choch ri Pilato \r (Mt. 27:1-2, 11-31; Mr. 15:1-20; Lc. 23:1-5, 13-25) \p \v 28 Y ri Jesús xalasas cꞌa el pa rachuoch ri Caifás y xucꞌuax pa ru-palacio ri Pilato ri gobernador. Y cꞌa cumaj yan antok xbꞌanataj reꞌ. Ri i-cꞌuayuon richin ri Jesús man xaꞌuoc ta oc chupan ri palacio, chi quireꞌ man nuꞌon ta tzꞌil ri quicꞌaslien, y chi quireꞌ ijejeꞌ cꞌo cheꞌl niquitej ri nitij chupan ri namakꞌej Pascua. \v 29 Y ri Pilato xbꞌaꞌiel-pa y xucꞌutuj chica ri i-cꞌamayuon-pa richin ri Jesús: ¿Chica ri acusación ri icꞌamun-pa chirij ri jun ache reꞌ? xchaꞌ chica. \p \v 30 Y ri vinak ri i-cꞌamayuon-apa richin ri Jesús xquiꞌej cha: Xa ta ri ache reꞌ manak ta ruchꞌoꞌj, man ta xalkayaꞌ pan akꞌaꞌ, xaꞌchaꞌ cha. \p \v 31 Y ri Pilato xuꞌej chica: Tivucꞌuaj chic ri ache reꞌ y tibꞌanaꞌ juzgar ixreꞌ incheꞌl ri nuꞌej ri i-ley, xchaꞌ chica. Pero ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas xquiꞌej cha: Ojreꞌ man jun ley pa kakꞌaꞌ chi nakaꞌej chi tiquimisas jun vinak. \p \v 32 Y quireꞌ nuꞌon cumplir incheꞌl ri ruꞌeꞌn chic ri Jesús, chi chica manera xtiquimisas.\x + \xo 18:32 \xt Jn. 3:14; 12:32.\x* \p \v 33 Y ri Pilato xuoc chic oc chupan ri ru-palacio. Y xrayuoj ri Jesús y xucꞌutuj cha: ¿Atreꞌ ri Qui-Rey ri israelitas? \p \v 34 Pero ri Jesús xuꞌej cha ri Pilato: ¿Ri nacꞌutuj chuva, aviqꞌuin atreꞌ xiel-pa, o xa nicꞌaj chic ri xaꞌeꞌn chava? xchaꞌ. \p \v 35 Y ri Pilato xuꞌej cha ri Jesús: Inreꞌ man in israelita ta, xa ja ri avanakil y ri principales sacerdotes ri xaꞌjacho avichin pa nukꞌaꞌ. ¿Chica chꞌoꞌj abꞌanun? \p \v 36 Y ri Jesús xuꞌej cha ri Pilato: Inreꞌ man in rey ta richin ri roch-ulief. Ruma xa ta in rey richin ri roch-ulief, quinojiel ta ri nusamajiel niquiꞌan guerra, chi quireꞌ man nquijach ta pa quikꞌaꞌ ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas. Inreꞌ man in rey ta richin ri roch-ulief. \p \v 37 Y ri Pilato xucꞌutuj cha ri Jesús: ¿Entonces atreꞌ can at rey cꞌa? xchaꞌ. Y ri Jesús xuꞌej cha: Atreꞌ ncaꞌeꞌn chi in rey inreꞌ. Can rumareꞌ xinalax y ruma jeꞌ reꞌ xipa choch-ulief chi nitzijuoj ri ketzij chiquivach ri vinak. Y quinojiel ri ncaꞌniman ri ketzij, can niquiꞌan ri niꞌej inreꞌ chica, xchaꞌ. \p \v 38 Y ri Pilato xucꞌutuj chic cha ri Jesús: ¿Chica ri ketzij? \p Y antok ruꞌeꞌn chic quireꞌ cha ri Jesús, jajaꞌ xiel chic cꞌa el chupan ri ru-palacio chi xbꞌachꞌoꞌ chica ri vinak israelitas y xuꞌej chica: Inreꞌ man jun chꞌoꞌj nivil chirij ri jun ache reꞌ. \v 39 Pero juna-junaꞌ chupan ri namakꞌej Pascua, ixreꞌ cꞌo jun i-costumbre chi nticꞌutuj chuva chi nitzokopij-el jun chiquivach ri icꞌo pa cárcel. ¿Ntivajoꞌ ixreꞌ chi nitzokopij-el ri I-Rey ixreꞌ ri israelitas? \p \v 40 Pero ri vinak reꞌ, can riqꞌuin nojiel quichukꞌaꞌ xaꞌchꞌoꞌ chic apa cha ri Pilato y xquiꞌej: Ja ri Barrabás tatzokopij-el y man ja ta ri ache reꞌ, xaꞌchaꞌ. Y ri Barrabás xa jun alakꞌuon. \c 19 \p \v 1 Y rumareꞌ ri Pilato, ri gobernador, xuꞌej chi tichꞌay ri Jesús. \v 2 Y ri soldados xquipachꞌuj jun kꞌayis ri altíra ruqꞌuixal; y xquiꞌan jun corona cha, y xquiyaꞌ pa rujaluon ri Jesús. Y xquiyaꞌ jun tziak morado chirij ri Jesús. \v 3 Y ri soldados niquiꞌej cha ri Jesús: ¡Caquicuot, atreꞌ ri Qui-Rey ri israelitas! Y can niquipaj rutzubꞌal. \p \v 4 Ri Pilato xiel chic pa jun bꞌay chupan ri ru-palacio chi xalchꞌoꞌ chiquivach ri vinak, y jajaꞌ xuꞌej chica: Titzꞌataꞌ, ja ache reꞌ nivalasaj-pa chivach, chi tivatamaj chi man jun chꞌoꞌj nivil chirij, xchaꞌ. \p \v 5 Y antok ri Jesús xbꞌaꞌiel-pa, rucusan ri corona ri bꞌanun cha ri kꞌayis ri altíra ruqꞌuixal, y rucusan ri tziak morado. Y jareꞌ antok ri Pilato xuꞌej: ¡Ja ache va! xchaꞌ chica. \p \v 6 Antok ri principales sacerdotes y ri chajiniel xquitzꞌat ri Jesús, can riqꞌuin nojiel quichukꞌaꞌ xaꞌchꞌo-apa y xquiꞌej: ¡Tiꞌan crucificar! ¡Tiꞌan crucificar! xaꞌchaꞌ. Y ri Pilato xuꞌej chica: Tivucꞌuaj cꞌa ixreꞌ y tibꞌanaꞌ crucificar, ruma inreꞌ man jun chꞌoꞌj nivil chirij, xchaꞌ. \p \v 7 Pero ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas xquiꞌej-apa cha ri gobernador: Jajaꞌ nuꞌej chi Rucꞌajuol ri Dios, rumareꞌ otz chi niquimisas, ruma quireꞌ nuꞌej ri ka-ley, xaꞌchaꞌ. \p \v 8 Antok ri Pilato xraꞌxaj ri xquiꞌej ri vinak chi ri Jesús nuꞌej chi Rucꞌajuol ri Dios, más xuxiꞌij-ka-riꞌ. \v 9 Rumareꞌ xuoc chic oc jun bꞌay chupan ri ru-palacio y xucꞌutuj cha ri Jesús: ¿Chica lugar at-patanak-ve atreꞌ? xchaꞌ cha. Pero ri Jesús man jun tzij xuꞌej cha. \p \v 10 Rumareꞌ ri Pilato xuꞌej cha ri Jesús: ¿Karruma man ncachꞌoꞌ ta pa chuva? ¿Man avataꞌn ta cꞌa chi inreꞌ cꞌo autoridad pa nukꞌaꞌ chi niꞌej chi ncaquimisas choch cruz y cꞌo autoridad pa nukꞌaꞌ chi ncancol jeꞌ? xchaꞌ. \p \v 11 Y ri Jesús xuꞌej: Man jun ta av-autoridad panoꞌ, xa man ta ri Dios ri cꞌo chila chicaj ri yaꞌyuon-pa chava. Ruma cꞌa reꞌ, más nem ru-pecado ri xjacho vichin pan akꞌaꞌ, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 12 Rumareꞌ ri Pilato ri gobernador, nucanuj manera chi nucol-el ri Jesús. Pero ri vinak israelitas xaꞌchꞌoꞌ riqꞌuin nojiel quichukꞌaꞌ, y xquiꞌej: Xa xtacol-el, man at ru-amigo ta ri César. Ruma chica-na ri niꞌeꞌn chi jajaꞌ jun rey, can enemigo chirij ri César, xaꞌchaꞌ. \p \v 13 Antok ri Pilato xraꞌxaj ri tzij ri xquiꞌej ri vinak cha, ja xuꞌej chi talasas-pa ri Jesús. Y ri Pilato xbꞌatzꞌuyeꞌ pa tribunal; ri lugar ri niꞌeꞌx Empedrado cha, y pa chꞌabꞌal hebreo niꞌeꞌx Gabata cha. \v 14 Ri kꞌij reꞌ, ja nitiquir-ka ri jun namakꞌej Pascua, y rumareꞌ quinojiel vinak niquichojmij ri xticꞌatzin chica. Y pa nicꞌaj-kꞌij laꞌk ri kꞌij reꞌ, ri Pilato xuꞌej chica ri israelitas: ¡Ja I-Rey reꞌ! xchaꞌ chica. \p \v 15 Pero ri vinak ri quimaluon-quiꞌ, riqꞌuin quichukꞌaꞌ xaꞌchꞌo-apa y xquiꞌej: ¡Tavalasaj-el, tavalasaj-el vaveꞌ! ¡Tiꞌan crucificar! xaꞌcha-apa. Y ri Pilato xucꞌutuj chica: ¿Ja ri I-Rey ri ntivajoꞌ chi nitak ruquimisaxic choch cruz? Pero ri principales sacerdotes xa xquiꞌej-apa: Joꞌc ri César ri ka-rey ojreꞌ, xaꞌchaꞌ. \p \v 16 Rumareꞌ ri Pilato xuꞌon ri xquicꞌutuj ri vinak cha. Xujach-el ri Jesús chica ri xcaꞌquimisan richin choch cruz, y ijejeꞌ xquitzꞌom ri Jesús y xquicꞌuaj. \s1 Ri Jesús niꞌan crucificar chi niquimisas \r (Mt. 27:32-50; Mr. 15:21-37; Lc. 23:26-49) \p \v 17 Y ri Jesús rutalien ri cruz, rutzꞌamuon bꞌay chi niquimisas chupan ri lugar rubꞌinan Rujaluon Quiminak. Pa chꞌabꞌal hebreo, Gólgota niꞌeꞌx cha ri lugar reꞌ. \v 18 Antok xaꞌbꞌaka paroꞌ ri chꞌiti juyuꞌ, xquibꞌajij ri Jesús choch cruz, y quireꞌ jeꞌ xquiꞌan chica icaꞌyeꞌ chic achiꞌaꞌ. Y pa nicꞌaj ri icaꞌyeꞌ achiꞌaꞌ reꞌ xcꞌujie-ve ri cruz ri pacheꞌ xbꞌajix-ve ri Jesús. \v 19 Y ri Pilato cꞌo jun letrero xutzꞌibꞌaj-el, y xyoꞌx paroꞌ ri ru-cruz ri Jesús. Choch ri letrero reꞌ nuꞌej: \sc RI JESUS RI AJ-NAZARET, QUI-REY RI ISRAELITAS\sc*. \v 20 Ri letrero reꞌ, can iqꞌuiy chiquivach ri israelitas ncaꞌbꞌano leer, ruma ri lugar ri pacheꞌ xbꞌajix-ve ri Jesús choch ri cruz, xa cierca ri tanamet Jerusalén cꞌo-ve. Y ri letrero reꞌ, oxeꞌ chꞌabꞌal tzꞌibꞌan-ve. Can tzꞌibꞌan cꞌa pa chꞌabꞌal hebreo, griego, y latín. \v 21 Rumareꞌ ri principales sacerdotes chiquicajol ri israelitas xbꞌaquichꞌojij cha ri Pilato ri gobernador: Man ta xatzꞌibꞌaj ri tzij ri nuꞌej: Qui-Rey ri israelitas. Xa tatzꞌibꞌaj chi jajaꞌ ri xꞌeꞌn: Inreꞌ in Qui-Rey ri israelitas, xaꞌchaꞌ. \p \v 22 Pero ri Pilato xuꞌej chica ri principales sacerdotes reꞌ: Ri nutzꞌibꞌan, can nutzꞌibꞌan, xchaꞌ chica. \p \v 23 Antok ri soldados quibꞌajin chic ri Jesús choch ri cruz, xbꞌaquicꞌama-pa ri rutziak ri Jesús y xquijach chiquivach ijejeꞌ. Cajeꞌ xquiꞌan cha, ruma icajeꞌ ijejeꞌ. Pero ri jun tziak ri niꞌeꞌx túnica cha, man tzꞌisuon ta; xa camuon y joꞌc jun bꞌanun cha, \v 24 mareꞌ ijejeꞌ xquiꞌej chiquivach: Man takarakꞌachꞌij ri jun tziak reꞌ. Xa kalasaj suerte chirij, chi quireꞌ joꞌc jun ri nucꞌuan, xaꞌchaꞌ ijejeꞌ. Quireꞌ cꞌa xquiꞌan, chi nuꞌon cumplir ri tzꞌibꞌan can chupan ri ruchꞌabꞌal ri Dios ri nuꞌej: \q1 Xaꞌquijachalaꞌ ri nutziak chiquivach \q1 y xcalasaj jeꞌ suerte chirij.\x + \xo 19:24 \xt Sal. 22:18.\x* \m Y quireꞌ xquiꞌan ri soldados. \p \v 25 Chireꞌ chuxieꞌ ri cruz ri pacheꞌ bꞌajin-ve ri Jesús, icꞌo ri María ri rutieꞌ, ri jun chic ixok ri quichakꞌ-quinimal-quiꞌ riqꞌuin ri rutieꞌ, ri María raxjayil ri ache Cleofas y ri María Magdalena. \v 26 Y antok ri Jesús xutzꞌat-pa ri rutieꞌ y ri discípulo ri altíra nrajoꞌ,\x + \xo 19:26 \xt Ri tzij “ri discípulo ri altíra nrajoꞌ” jareꞌ ri Juan.\x* xuꞌej cha ri rutieꞌ: Nuoya, ja aval la, xchaꞌ cha. \p \v 27 Después xuꞌej cha ri ru-discípulo: Ja atieꞌ la, xchaꞌ cha. Y ri discípulo can chupan ri huora reꞌ xucꞌuaj ri María chirachuoch. \p \v 28 Y ri Jesús can rataꞌn chic chi nojiel ri samaj ri yoꞌn-pa cha ruma ri Dios ya xcꞌachoj, y chi nuꞌon cumplir incheꞌl tzꞌibꞌan can chupan ri ruchꞌabꞌal ri Dios, rumareꞌ xuꞌej: Chakeꞌj nuchiꞌ, xchaꞌ. \p \v 29 Y chireꞌ cꞌo jun xára nojnak chi vinagre. Y ri soldados chupan reꞌ xquimubꞌaꞌ jun esponja, xquiyaꞌ chutzaꞌn jun chieꞌ ri niꞌeꞌx hisopo cha, y cꞌajareꞌ xquiya-el pa ruchiꞌ.\x + \xo 19:29 \xt Sal. 69:21.\x* \v 30 Y antok ri Jesús rutzꞌuꞌn chic ri vinagre, jajaꞌ xuꞌej: Ya xcꞌachoj nojiel ri nusamaj, xchaꞌ. Xulucubꞌa-pa ri rujaluon y ja xujach ri ru-espíritu. \s1 Jun soldado nujuꞌ rutzaꞌn ri ru-lanza chucꞌalcꞌaꞌx ri Jesús \p \v 31 Ri kꞌij reꞌ, quinojiel vinak israelitas niquichojmij yan nojiel ri nicꞌatzin chica chupan ri namakꞌej Pascua. Y rumareꞌ ri achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij xaꞌa riqꞌuin ri Pilato ri gobernador y xbꞌaquicꞌutuj favor cha chi tuꞌej chi tikꞌaj cakan ri icꞌo choch cruz, chi quireꞌ ncaꞌlasas-el chireꞌ. Ruma man otz ta chi ncaꞌcꞌujieꞌ ri qui-cuerpo chireꞌ choch cruz chupan ri namalaj kꞌij, ruma Pascua y kꞌij richin uxlanien. \v 32 Y ri soldados xaꞌbꞌaka quiqꞌuin ri icꞌo choch cruz, xquikꞌaj rakan ri naꞌay y quireꞌ jeꞌ xquiꞌan cha ri jun chic. \v 33 Pero antok xaꞌbꞌaka riqꞌuin ri Jesús, man xquikꞌaj ta ri rakan, ruma xquitzꞌat chi xa quiminak chic. \p \v 34 Y mesque xquitzꞌat chi ri Jesús quiminak chic, jun chiquivach ri soldados xujuꞌ rutzaꞌn ri ru-lanza chucꞌalcꞌaꞌx ri Jesús, y ja xbꞌaꞌiel-pa quicꞌ y yaꞌ. \v 35 Y ri xtzꞌato chi quireꞌ xbꞌanataj, can nuꞌej, y ri nuꞌej jajaꞌ can ketzij. Ri rutzꞌatuon y rataꞌn, can ketzij ri nutzijuoj, chi quireꞌ ixvonojiel ixreꞌ ntinimaj jeꞌ. \v 36 Quireꞌ cꞌa xbꞌanataj, chi nuꞌon cumplir ri tzꞌibꞌan can chupan ri ruchꞌabꞌal ri Dios. Ri tzꞌibꞌan can, nuꞌej: Can man jun rubꞌakil jajaꞌ ri xtiquikꞌaj.\x + \xo 19:36 \xt Ex. 12:46; Nm. 9:12; Sal. 34:20.\x* \v 37 Y nuꞌej jeꞌ chupan ri ruchꞌabꞌal ri Dios ri tzꞌibꞌan can: Can xtiquitzꞌat cꞌa ri Jun ri xquichokꞌ cha lanza,\x + \xo 19:37 \xt Zac. 12:10; Ap. 1:7.\x* nichaꞌ. \s1 Antok xmuk ri Jesús \r (Mt. 27:57-61; Mr. 15:42-47; Lc. 23:50-56) \p \v 38 Después ri nojiel reꞌ, cꞌo jun ache José ri aj-Arimatea, jun ru-discípulo ri Jesús, pero man rucꞌutun ta riꞌ ruma nuxiꞌij-riꞌ chiquivach ri nicꞌaj chic achiꞌaꞌ ri cꞌo quikꞌij chiquicajol ri israelitas. Y jajaꞌ xbꞌaka riqꞌuin ri Pilato ri gobernador chi xucꞌutuj favor cha chi tuyaꞌ ri ru-cuerpo ri Jesús cha. Y ri Pilato xuyaꞌ cha. Xpa ri José y xucꞌuaj ri ru-cuerpo ri Jesús. \v 39 Y ri Nicodemo jeꞌ, ri ache ri xbꞌaka riqꞌuin ri Jesús chakꞌaꞌ,\x + \xo 19:39 \xt Jn. 3:1-2.\x* xalka chupan ri huora reꞌ, rucꞌamun-pa mirra xaluon riqꞌuin nicꞌaj chic quivach jubꞌul tak akꞌuon. Jun laꞌk quintal ri jubꞌul akꞌuon ri rucꞌamun-pa. \v 40 Ri José y ri Nicodemo xquibꞌol tziak ri cꞌo jubꞌul akꞌuon chirij ri ru-cuerpo ri Jesús. Ijejeꞌ quireꞌ xquiꞌan cha ri ru-cuerpo ri Jesús, ruma ri vinak israelitas quireꞌ niquiꞌan chica ri quiquiminak. \v 41 Cierca ri lugar pacheꞌ xbꞌajix-ve ri Jesús choch ri cruz, cꞌo jun huerto. Y chireꞌ cꞌo jun jul\x + \xo 19:41 \xt Ri tzij “jul” nrajoꞌ nuꞌej: Tumba, sepulcro y panteón.\x* cꞌacꞌacꞌ, ri man jun yoꞌn chupan. \v 42 Y chireꞌ chupan ri jul reꞌ xquiya-ve ri ru-cuerpo ri Jesús, ruma ri jul reꞌ xa cierca cꞌo-ve, y ruma ri quinamakꞌej ri israelitas ri niꞌeꞌx Pascua cha ya nitzꞌucutaj-ka; y ri vinak niquichojmij yan nojiel ri xticꞌatzin chica. \c 20 \s1 Antok ri Jesús xcꞌastaj-pa chiquicajol ri quiminakiꞌ \r (Mt. 28:1-10; Mr. 16:1-8; Lc. 24:1-12) \p \v 1 Y chupan ri naꞌay kꞌij richin ri semana, ri María Magdalena xꞌa chuchiꞌ ri jul. Can macꞌajan yan ri xꞌa, cꞌa kꞌakuꞌn. Y xutzꞌat chi ri abꞌaj ri choj cha tzꞌapin can ruchiꞌ ri jul, xa alasan-el. \v 2 Jajaꞌ jun-anin cꞌa xtzalaj chirij y xꞌa riqꞌuin ri Simón Pedro y riqꞌuin jeꞌ ri jun chic discípulo ri altíra xajoꞌx ruma ri Jesús.\x + \xo 20:2 \xt Ri tzij “ri jun chic discípulo ri altíra xajoꞌx ruma ri Jesús” jareꞌ ri Juan.\x* Ri María Magdalena xiruꞌej chica: Icꞌo xaꞌlasan-el ri ru-cuerpo ri Ajaf Jesús chupan ri jul, y vacame man kataꞌn ta pacheꞌ xbꞌaquiya-ve, xchaꞌ chica. \p \v 3 Ri Pedro y ri jun chic discípulo, joꞌc xcaꞌxaj ri xuꞌej ri María Magdalena chica, ja xaꞌiel-el y xaꞌa chuchiꞌ ri jul. \v 4 Jun-anin xaꞌa ri icaꞌyeꞌ. Y ri jun chic discípulo más anin xꞌa, rumareꞌ xuyaꞌ can ri Pedro, y jareꞌ ri xbꞌaka naꞌay chuchiꞌ ri jul. \v 5 Ri discípulo reꞌ xluquie-ka chi nitzuꞌn-apa chupan ri jul; y jajaꞌ xutzꞌat-apa ri tziak ri icꞌo can chireꞌ, pero man xuoc ta oc chupan ri jul. \v 6 Y antok ri Simón Pedro xalka, ruma cꞌa cꞌo can chirij ri discípulo ri xalka naꞌay, ri Simón Pedro choj xuoc chupan ri jul, y xutzꞌat ri tziak ri icꞌo can chireꞌ. \v 7 Pero ri tziak ri choj cha xxim can ri rujaluon ri Jesús, jucꞌan chic cꞌo-ve can, bꞌanun can roch. Man junan ta cꞌo can riqꞌuin ri nicꞌaj chic tziak. \v 8 Cꞌajareꞌ xuoc jeꞌ ri jun chic discípulo, ri xalka naꞌay chuchiꞌ ri jul. Y jajaꞌ xutzꞌat y xunimaj. \v 9 Ri discípulos man canun ta entender ri nuꞌej chupan ri ruchꞌabꞌal ri Dios ri tzꞌibꞌan can chirij ri Jesús, chi nicꞌastaj chiquicajol ri quiminakiꞌ. \v 10 Y ri icaꞌyeꞌ discípulos xaꞌtzalaj chiquij quiqꞌuin ri nicꞌaj chic discípulos. \s1 Antok ri Jesús xucꞌut-riꞌ choch ri María Magdalena \r (Mr. 16:9-11) \p \v 11 Ri María Magdalena ntuokꞌ xcꞌujieꞌ can chuchiꞌ ri jul. Y antok ntuokꞌ, xluquie-ka chi nitzuꞌn-apa chupan ri jul. \v 12 Y xaꞌrutzꞌat icaꞌyeꞌ ángeles ri sak quitziak. Jun tzꞌuyul ri pacheꞌ xcꞌujie-ve ri rujaluon ri Jesús y ri jun chic pacheꞌ xaꞌcꞌujie-ve ri rakan. \v 13 Y ri icaꞌyeꞌ ángeles reꞌ xquicꞌutuj-pa cha ri María Magdalena: Nuoya, ¿karruma ncatuokꞌ? xaꞌcha-pa cha. Y jajaꞌ xuꞌej chica: Inreꞌ nquinuokꞌ, ruma icꞌo xaꞌlasan-el ri ru-cuerpo ri Vajaf Jesús y man vataꞌn ta pacheꞌ xbꞌaquiya-ve, xchaꞌ chica. \p \v 14 Y antok jajaꞌ ruꞌeꞌn chic ri tzij reꞌ, xtzuꞌn can chirij. Jajaꞌ xutzꞌat chi cꞌo Jun ri paꞌl-apa, pero man rataꞌn ta chi ja ri Jesús. \v 15 Jareꞌ antok ri Jesús xucꞌutuj cha ri María Magdalena: Nuoya, ¿karruma ncatuokꞌ? ¿Chica ri nacanuj? xchaꞌ cha. Y ri María Magdalena xuꞌon-ka pensar chi ja ri nichajin ri huerto,\x + \xo 20:15 \xt Jn. 19:41.\x* rumareꞌ jajaꞌ xuꞌej cha: Xa atreꞌ ri xatucꞌuan ri ru-cuerpo ri Vajaf Jesús, taꞌej chuva pacheꞌ xaya-ve y inreꞌ xtinvucꞌuaj, xchaꞌ cha. \p \v 16 Pero ri Jesús xchꞌoꞌ chic cha y xuꞌej: ¡María! xchaꞌ. Y ri María Magdalena xtzuꞌn cꞌa apa riqꞌuin y xutzꞌat chi ja ri Jesús, y xuꞌej cha: ¡Raboni! xchaꞌ. (Ri tzij Raboni nrajoꞌ nuꞌej Maestro). \p \v 17 Y ri Jesús xuꞌej cha ri María Magdalena: Man quinatzꞌom. Ruma inreꞌ cꞌa majaꞌ quiꞌa riqꞌuin ri Nataꞌ chila chicaj. Pero abꞌej chica ri hermanos chi inreꞌ nquiꞌa riqꞌuin ri Nataꞌ, ri Itataꞌ jeꞌ ixreꞌ. Can nquiꞌa riqꞌuin ri Nu-Dios, ri I-Dios jeꞌ ixreꞌ, xchaꞌ cha. \p \v 18 Y ri María Magdalena xꞌa y xbꞌaruꞌej chica ri discípulos chi xutzꞌat ri Ajaf Jesús, y xbꞌaruꞌej chica jeꞌ ri eꞌn-el cha. \s1 Ri Jesús nucꞌut-riꞌ chiquivach ri ru-discípulos \r (Mt. 28:16-20; Mr. 16:14-18; Lc. 24:36-49) \p \v 19 Y antok xcokꞌa-ka chupan ri kꞌij reꞌ, ri naꞌay kꞌij richin ri semana, ri discípulos quimaluon-quiꞌ; i-tzꞌapal ruchiꞌ ri jay ri pacheꞌ icꞌo-ve, ruma ijejeꞌ quixiꞌin-quiꞌ chiquivach ri israelitas, ri i-quivanakil. Jareꞌ antok xalka ri Jesús chiquicajol y xuꞌej chica: Paz iviqꞌuin, xchaꞌ chica. \p \v 20 Y antok jajaꞌ ruꞌeꞌn chic quireꞌ chica ri quimaluon-quiꞌ chireꞌ, xucꞌut chiquivach ri rukꞌaꞌ y ri rucꞌalcꞌaꞌx. Y ri discípulos can xaꞌquicuot, ruma xquitzꞌat chi ja ri Ajaf Jesús. \v 21 Y ri Jesús xuꞌej chic jun bꞌay chica ri ru-discípulos: Paz iviqꞌuin. Vacame nquixtak-el, incheꞌl xirutak-pa inreꞌ ri Nataꞌ, chi xinꞌan ri rusamaj. \p \v 22 Y antok ruꞌeꞌn chic ri tzij reꞌ, jajaꞌ xaꞌruxupuj y xuꞌej chica: Tibꞌanaꞌ cꞌa recibir ri Espíritu Santo. \v 23 Y xa ixreꞌ ntiꞌan perdonar ri ru-pecados richin jun, ri Dios can nuꞌon perdonar ri ru-pecados ri jun reꞌ. Y xa ixreꞌ man xtiꞌan ta perdonar ri ru-pecados, ri Dios jeꞌ man xtuꞌon ta perdonar ri ru-pecados,\x + \xo 20:23 \xt Mt. 16:19; 18:18.\x* xchaꞌ ri Jesús. \s1 Antok ri Tomás man nunimaj ta \p \v 24 Pero ri Tomás, jun chiquivach ri doce (cabꞌalajuj) discípulos ri Jesús, ri niꞌeꞌx jeꞌ Dídimo cha, xa man cꞌo ta quiqꞌuin ri nicꞌaj chic antok ri Jesús xalka chiquicajol. \v 25 Y rumareꞌ ri nicꞌaj chic discípulos xquiꞌej cha ri Tomás: Ojreꞌ xkatzꞌat ri Ajaf Jesús, xaꞌchaꞌ cha. Pero jajaꞌ man xunimaj ta, xa xuꞌej chica: Inreꞌ cꞌa nitzꞌat-na ri pacheꞌ xaꞌuoc-ve ri clavos pa rukꞌaꞌ y cꞌa nijuꞌ na ri ruve-nukꞌaꞌ chupan ri varol ri xquiꞌan ri clavos y pa rucꞌalcꞌaꞌx jeꞌ pacheꞌ xuoc-ve ri lanza, cꞌajareꞌ xtinnimaj chi jajaꞌ, xchaꞌ ri Tomás. \p \v 26 Antok kꞌaxnak chic cꞌa ocho (vakxakiꞌ) kꞌij, ri discípulos quimaluon chic quiꞌ jun bꞌay, quitzꞌapin-quiꞌ chupan ri jay y cꞌo ri Tomás quiqꞌuin. Y mesque ri puerta richin ri jay can i-tzꞌapal, ri Jesús xalka chiquicajol, y xuꞌej chica: Paz iviqꞌuin, xchaꞌ chica. \p \v 27 Y después xuꞌej cha ri Tomás: Tajuꞌ ri ruve-akꞌaꞌ vaveꞌ y caꞌtzꞌataꞌ ri nukꞌaꞌ i-socotajnak. Taya-pa la akꞌaꞌ pa nucꞌalcꞌaꞌx y tajuꞌ pacheꞌ xuoc-ve ri lanza. Can tanimaj cꞌa, y man taꞌan incheꞌl niquiꞌan ri nicꞌaj chic vinak, ri man niquinimaj ta. \p \v 28 Y ri Tomás xuꞌej cha ri Jesús: ¡Atreꞌ at Vajaf y at Nu-Dios! xchaꞌ. \p \v 29 Pero ri Jesús xuꞌej cha ri Tomás: Cꞌa xinatzꞌat-na, mareꞌ xanimaj. Can jaꞌal caꞌquicuot ri man nquinquitzꞌat ta y nquinquinimaj, xchaꞌ ri Jesús. \s1 Ri tzꞌibꞌayuon ri libro va nuꞌej karruma chi xutzꞌibꞌaj \p \v 30 Ri Jesús qꞌuiy milagros xaꞌruꞌon chiquivach ri ru-discípulos, pero man nojiel ta tzꞌibꞌan can chupan va libro va. \v 31 Pero ri i-tzꞌibꞌan can chupan va libro va, can i-tzꞌibꞌan can chi quireꞌ ixreꞌ tinimaj chi ri Jesús jareꞌ ri Cristo ri Rucꞌajuol ri Dios. Y antok xtinimaj, can xtivil ri cꞌaslien ri man xtiqꞌuis ta. \c 21 \s1 Ri Jesús nucꞌut-riꞌ chiquivach i-siete (ivukuꞌ) ru-discípulos \p \v 1 Después ri Jesús xucꞌut chic riꞌ jun bꞌay chiquivach ri ru-discípulos chuchiꞌ ri mar Tiberias. Y quireꞌ xuꞌon antok xucꞌut-riꞌ chiquivach: \v 2 Xa jun icꞌo ri Simón Pedro, ri Tomás ri niꞌeꞌx jeꞌ Dídimo cha, ri Natanael ri patanak ri tanamet Caná ri cꞌo chupan Galilea, ri icaꞌyeꞌ rucꞌajuol ri Zebedeo y icaꞌyeꞌ chic discípulos. \v 3 Y ri Simón Pedro xuꞌej chica ri nicꞌaj chic: Inreꞌ nquiꞌa chi ncaꞌnbꞌatzꞌamaꞌ car pa yaꞌ, xchaꞌ. Y ri nicꞌaj chic xquiꞌej: Ojreꞌ jeꞌ nkuꞌa aviqꞌuin. Y quinojiel xaꞌa y xaꞌjotie-el chupan jun barco; y mesque jun akꞌaꞌ xaꞌcꞌasieꞌ, man jun car xquitzꞌom.\x + \xo 21:3 \xt Lc. 5:5.\x* \p \v 4 Y antok ya nisakar-pa, ri Jesús xalka y xalpiꞌieꞌ chuchiꞌ ri mar. Pero ri discípulos man cataꞌn ta chi ja ri Jesús. \v 5 Y jajaꞌ xchꞌo-apa chica y xuꞌej cꞌa: Chꞌitak valcꞌual, ¿cꞌo kax iviqꞌuin chi nitij? xchaꞌ chica. Y ri discípulos xquiꞌej-pa cha: Nak, xaꞌchaꞌ. \p \v 6 Xpa ri Jesús xuꞌej-apa chica: Tiya-ka la yaꞌl ri choj cha ntitzꞌom-ve car chupan ri yaꞌ, ri lado derecha ri barco, y icꞌo cꞌa car xquiꞌtzꞌom, xchaꞌ. Y ri discípulos ja xquiya-ka ri yaꞌl chupan ri yaꞌ. Y man ncaꞌtiquir ta chic nicalasaj-pa ri yaꞌl chupan ri yaꞌ, ruma qꞌuiy car ri xquiya-quiꞌ.\x + \xo 21:6 \xt Lc. 5:6.\x* \p \v 7 Y ri jun discípulo ri xajoꞌx altíra ruma ri Jesús, xuꞌej cha ri Pedro: ¡Ja ri Ajaf Jesús ri nichꞌo-pa! xchaꞌ. Y ri Simón Pedro joꞌc xraꞌxaj chi ja ri Jesús, ja xucusaj ri jun chic rutziak ri ralasan-el chirij y xuqꞌuiak-ka-riꞌ chupan ri yaꞌ chi niꞌka chuchiꞌ. \v 8 Pero ri nicꞌaj chic discípulos cꞌa chupan ri barco xaꞌpa-ve, y quichiririen-pa ri yaꞌl nojnak chi car. Man naj ta icꞌo-apa paroꞌ ri yaꞌ, xa jun laꞌk cien metros. \v 9 Y antok ijejeꞌ xaꞌlka chuchiꞌ ri yaꞌ y xaꞌiel-pa chupan ri barco, xquitzꞌat chi cꞌo rachak kꞌakꞌ, y paroꞌ cꞌo jun car sabꞌan-ka, y cꞌo jeꞌ simíta. \v 10 Ri Jesús xuꞌej chica: Ticꞌama-pa nicꞌaj car ri cꞌajaꞌ oc xiꞌvalasaj-pa, xchaꞌ. \p \v 11 Ri Simón Pedro xꞌa y xjotie-apa chupan ri barco, y xbꞌaralasaj-pa ri yaꞌl nojnak chi car y xujicꞌ-pa cꞌa chuchiꞌ ri yaꞌ. Can qꞌuiy ri i-nimaꞌk car ri icꞌo chupan ri yaꞌl. Ciento cincuenta y tres car ri xquiya-pa-quiꞌ. Can iqꞌuiy, pero ri yaꞌl man xkꞌachꞌitaj ta. \v 12 Y ri Jesús xuꞌej chica ri ru-discípulos: Quixam-pa y quixvaꞌ, xchaꞌ. Y man jun chiquivach ri discípulos xuꞌon rucovil chi xucꞌutuj cha ri Jesús: ¿At chica atreꞌ? ruma cataꞌn chi ja ri Ajaf. \v 13 Y ri Jesús xjiel cꞌa pa quiqꞌuin y xutzꞌom rujachic ri simíta chiquivach, y quireꞌ jeꞌ xuꞌon cha ri car. \p \v 14 Y jareꞌ ri ruox mul chi ri Jesús xucꞌut-riꞌ chiquivach ri ru-discípulos, antok cꞌastajnak chic pa chiquicajol ri quiminakiꞌ. \s1 Antok ri Jesús xuꞌej cha ri Pedro: Caꞌchajij ri nu-ovejas \p \v 15 Y antok ya xaꞌvaꞌ quinojiel, ri Jesús xucꞌutuj cha ri Simón Pedro: Atreꞌ Simón ri at rucꞌajuol ri Jonás, ¿nquinavajoꞌ came más que chiquivach quinojiel la? xchaꞌ cha. Y ri Simón Pedro xuꞌej: Ajaf, quireꞌ. Atreꞌ avataꞌn chi ncanvajoꞌ. Y ri Jesús xuꞌej cha: Xa nquinavajoꞌ, caꞌchajij cꞌa ri alaj tak nu-ovejas. \p \v 16 Y ri Jesús xucꞌutuj chic cha jun bꞌay: Atreꞌ Simón ri at rucꞌajuol ri Jonás, ¿can nquinavajoꞌ cꞌa? Y ri Pedro xuꞌej: Ajaf, quireꞌ. Atreꞌ avataꞌn chi ncanvajoꞌ. Y ri Jesús xuꞌej: Xa nquinavajoꞌ, caꞌbꞌanaꞌ cꞌa cuenta ri nu-ovejas. \p \v 17 Y chi oxeꞌ mul, ri Jesús xuꞌej cha: Atreꞌ Simón ri at rucꞌajuol ri Jonás, ¿can nquinavajoꞌ cꞌa? Y ri Pedro ja xbꞌisuon-ka, ruma ja oxeꞌ mul reꞌ ri xcꞌutux cha ruma ri Jesús: ¿Can nquinavajoꞌ cꞌa? Y ri Pedro xuꞌej: Ajaf, atreꞌ nojiel avataꞌn. Can avataꞌn chi ncanvajoꞌ. Y ri Jesús xuꞌej chic cha: Can caꞌchajij ri nu-ovejas. \v 18 Can ketzij, ketzij ri niꞌej chava: Antok cꞌa at cꞌajuol, can ayuon naxim apan y pacheꞌ na cꞌa navajoꞌ ncaꞌa, can ncaꞌa. Pero antok xcarijix-ka, xtayuk ri akꞌaꞌ choch jun chic, y jun chic ri xtiximo ri apan y xcarucꞌuaj pacheꞌ man navajoꞌ ta atreꞌ, xchaꞌ cha. \p \v 19 Ri xuꞌej cꞌa ri Jesús, can xuꞌej chi antok xticon ri Pedro, can xtiyoꞌx rukꞌij ri Dios. Y antok ri Jesús ruꞌeꞌn chic nojiel reꞌ, xuꞌej jeꞌ cha ri Pedro: Joꞌ viqꞌuin, xchaꞌ cha. \s1 Ri discípulo ri altíra najoꞌx \p \v 20 Y antok ri Jesús y ri Pedro i-bꞌanak, ri Pedro xtzuꞌn can chirij y xutzꞌat chi bꞌanak chiquij ri discípulo ri altíra najoꞌx ruma ri Jesús,\x + \xo 21:20 \xt Ri tzij “ri discípulo ri altíra najoꞌx ruma ri Jesús” jareꞌ ri Juan.\x* ri xrakꞌie-apa riqꞌuin ri Jesús antok xquiꞌan ri Santa Cena, y ri xcꞌutun cha ri Jesús: Ajaf, ¿chica ri xtijacho avichin?\x + \xo 21:20 \xt Jn. 13:25.\x* \v 21 Antok ri Pedro xutzꞌat ri discípulo reꞌ, xucꞌutuj cha ri Jesús: Ajaf, ¿chica xtuꞌon can jajaꞌ? xchaꞌ. \p \v 22 Y ri Jesús xuꞌej cha ri Pedro: Xa inreꞌ nivajoꞌ chi jajaꞌ cꞌa cꞌas antok xquipa chic jun bꞌay, man nicꞌatzin ta chi jareꞌ ri naꞌan pensar. Atreꞌ joꞌ viqꞌuin, xchaꞌ ri Jesús. \p \v 23 Ri tzij ri xuꞌej ri Jesús, can xꞌa cꞌa rutzijoxic chiquicajol ri hermanos. Rumareꞌ ri hermanos can xquiꞌan-ka pensar chi ri jun discípulo reꞌ man nicon ta. Pero ri xuꞌej ri Jesús xa man quireꞌ ta, ruma jajaꞌ xuꞌej: Xa inreꞌ nivajoꞌ chi jajaꞌ cꞌa cꞌas antok xquipa chic jun bꞌay, man nicꞌatzin ta chi jareꞌ ri naꞌan pensar. \p \v 24 Y ja mismo discípulo reꞌ ri tzꞌibꞌayuon can nojiel ri cꞌo chupan ri libro va. Can kataꞌn cꞌa chi ketzij nojiel ri nuꞌej, ruma jajaꞌ xutzꞌat ri xbꞌanataj. \p \v 25 Y cꞌa cꞌo qꞌuiy kax xaꞌruꞌon ri Jesús ri man i-tzꞌibꞌan ta can chupan va libro va. Ruma xa ta chijujun ri samaj xaꞌruꞌon ri Jesús xaꞌtzꞌibꞌas ta, niꞌan pensar chi ri roch-ulief man nuꞌon ta chi ncaꞌyac nojiel ri libros ri pacheꞌ ncaꞌtzꞌibꞌas-ve ri kax reꞌ. Amén.