\id REV - Central Cakchiquel (Guatemala) -2012 (DBL -2013) \h APOCALIPSIS \toc1 Ri xek'alajirisex chuvech ri apóstol San Juan \toc2 Apocalipsis \toc3 Ap \mt1 Ri xek'alajirisex chuvech ri apóstol San Juan \c 1 \s1 Ri nabey tak ch'abel \p \v 1 Jac'a ri xquec'ulvachitej yan, jari' ri xuk'alajirisaj ri Dios chire ri Jesucristo, richin chi ri Jesucristo tuk'alajirisaj chiquivech ri rusamajela'. Romari' ri Jesucristo xutek c'a jun ru-ángel\f + \fr 1:1 \ft Dn. 8:16; 9:21; Ap. 22:6, 16.\f* riq'uin ri Juan ri rusamajel, richin chi xuk'alajirisaj chuvech,\f + \fr 1:1 \ft Jn. 12:49.\f* ronojel ri'. \v 2 Y ri Juan xubij c'a chi can kitzij ri ruch'abel ri Dios, chi can kitzij ri xubij ri Jesucristo, y kitzij chuka' ronojel ri xutz'et.\f + \fr 1:2 \ft 1 Jn. 1:1.\f* \p \v 3 Can jebel c'a ruva-ruk'ij ri jun ri nisiq'uin re ch'abel re tz'ibatel can vave', y que chuka' ri' can jebel ruva-quik'ij ri ye'ac'axan\f + \fr 1:3 \ft Pr. 8:34; Lc. 11:28.\f* y niquinimaj\f + \fr 1:3 \ft Ap. 22:7.\f* chuka'. Roma can nakaj chic c'o-vi ri k'ij tok xquec'ulvachitej ronojel re e tz'ibatel vave'. \s1 Ri nutek-el rubixic ri Juan chique ri vuku' tzobaj (k'ataj) kach'alal ri ec'o pan Asia \p \v 4 Y yin Juan nintz'ibaj c'a el re vuj re' chive chi ix vuku' tzobaj (k'ataj) kach'alal ri ixc'o ri chiri' pa ruvach'ulef rubini'an Asia, y tic'ulu' c'a ri utzil y ri uxlanen ri nuya' ri Dios, ri can c'o-pe pa rutiquiribel,\f + \fr 1:4 \ft Ex. 3:14; Jn. 1:1.\f* c'o re vacami y xtic'oje' re xtibe-apo chuka'. Y tic'ulu' ri utzil y ri uxlanen ri quichin ri vuku' utzilej tak espíritu ri ec'o-apo chuvech ri Dios ri tz'uyul pa lok'olej ruch'acat. \v 5 Y can tic'ulu' c'a chuka' ri utzil y ri uxlanen ri nuya' ri Jesucristo, ri nibin ri kitzij,\f + \fr 1:5 \ft Jn. 8:14.\f* ri nabey ri xc'astej-pe\f + \fr 1:5 \ft Ef. 1:20; Col. 1:18.\f* chiquicojol ri caminaki' y ri pa'el pa quivi' conojel k'atoy tak tzij ri ec'o chuvech re ruvach'ulef. Rija' yojrajo',\f + \fr 1:5 \ft Jn. 13:34.\f* y romari' rija' xquen (xcom) y xbiyin ruquiq'uel, richin xuch'ej-el ri kamac.\f + \fr 1:5 \ft He. 9:14.\f* \v 6 Y xuben c'a chike konojel roj ri kacukuban kac'u'x riq'uin, chi xojoc reyes y sacerdotes\f + \fr 1:6 \ft Ap. 5:10; 20:4, 6.\f* richin nikaben rusamaj ri Dios ri Rutata'. Y can que c'a ri', chi ja ri Jesucristo ri c'o ruk'ij-ruc'ojlen y c'o ruk'atbel-tzij ri man jun bey xtiq'uis. \p \v 7 Roma tivetamaj chi ri Cristo can xtipe na vi ri pa sutz'.\f + \fr 1:7 \ft Dn. 7:13.\f* Y konojel xkojtz'eton richin. Hasta ri vinek ri xeyo'on richin ri Jesucristo pa camic xtiquitz'et c'a chuka'. Can conojel vi vinek ri ec'o ronojel ruvach'ulef xque'ok' tok xtiquitz'et rija'.\f + \fr 1:7 \ft Zac. 12:10; Jn. 19:37.\f* Ja', can que vi ri' xtibanatej. \p \v 8 Ri Ajaf, ri can ronojel vi uchuk'a' c'o pa ruk'a' y ri can c'o-pe pa rutiquiribel,\f + \fr 1:8 \ft Is. 41:4; 43:10.\f* c'o chuka' re vacami y xtic'oje' re xtibe-apo. Y rija' nubij: Ja yin ri rutiquiribel y ri ruq'uisibel, can achi'el ri nabey y ri ruq'uisibel letra. \s1 Ri Jesucristo nuk'alajirisaj-ri' chuvech ri Juan \p \v 9 Y yin Juan ri ivach'alal, can ix vachibilan c'a chupan ri tijoj-pokonal,\f + \fr 1:9 \ft Ro. 8:17.\f* ix vachibilan ri pa rajavaren o ri pa ruk'a' ri Dios, y can junan chuka' xkac'ul ri coch'onic ri nuya' ri Jesucristo chike. Yin xic'oje' c'a pa ti ruvach'ulef rubini'an Patmos, jun ti ruvach'ulef ri c'o pa ya'. Chiri' xic'oje-vi roma ri ruch'abel ri Dios y roma chuka' xink'alajirisaj ri Jesucristo. \v 10 Pero chupan ri jun k'ij richin ri Ajaf, yin xinben c'a jun achi'el achic'\f + \fr 1:10 \ft Hch. 10:10.\f* roma ri ruchuk'a' ri Lok'olej Espíritu, y xinvac'axaj c'a chi c'o jun ri nich'on-pe ri chuvij. Y ri rubanic tok nich'on, can jebel c'a nik'alajin. Can achi'el nik'ajan jun trompeta, queri'. \v 11 Y xubij chuve: Ja yin ri inc'o-pe pa rutiquiribel y ri inc'o chuka' pa ruq'uisibel,\f + \fr 1:11 \ft Ap. 1:17; 2:8; 22:13.\f* can achi'el ri nabey y ri ruq'uisibel letra. Tatz'ibaj c'a pa jun vuj ronojel ri natz'et, y tataka-el pan Asia chique ri vuku' tzobaj (k'ataj) kach'alal ri ec'o chiri', chique ri aj pan 'Efeso,\f + \fr 1:11 \ft Hch. 18:19.\f* ri aj pan Esmirna, ri aj pa Pérgamo, ri aj pa Tiatira, ri aj pa Sardis, ri aj pa Filadelfia y chique ri aj pa Laodicea, xinuche'ex. \p \v 12 C'ari' xinpiscolij-vi' richin nintz'et achique ri nitzijon viq'uin. Y tok nupiscolin chic vi', xintz'et c'a vuku' candeleros e banon riq'uin k'anapuek.\f + \fr 1:12 \ft Ex. 25:37; Zac. 4:2.\f* \v 13 Y pa quinic'ajal ri vuku' candeleros pa'el c'a jun ri can achi'el ri Jun ri xalex chikacojol,\f + \fr 1:13 \ft Ez. 1:26, 28; Dn. 7:13; 10:5; Fil: 2:7, 8; He. 2:14; Ap. 14:14.\f* rucusan jun rutziak ri napon c'a chiraken ka. Y rucusan chuka' jun ruximbal banon riq'uin k'anapuek, y re ximbel re' chuva-ruc'u'x nik'ax-vi. \v 14 Ri rujolon (ruvi') y ri rusmal tak ruvi' sek-sek, achi'el rusakil ri lana y ri tef ri nika'. Y ri runak'-ruvech achi'el ruxak tak k'ak'.\f + \fr 1:14 \ft Dn. 7:9; Ap. 2:18.\f* \v 15 Jac'a ri raken nireplun achi'el ri ch'ich' bronce tok jebel josk'in ruvech.\f + \fr 1:15 \ft Ez. 1:7.\f* Can nic'a'on (nivovon), achi'el ta pa jun k'ak' c'o-vi. Y ri ruch'abel can janíla c'a nivajin, achi'el yevajin raken tak ya'.\f + \fr 1:15 \ft Ez. 43:2.\f* \v 16 Y ri pa rajquik'a' e ruc'uan vuku' achi'el ch'umila'. Jac'a ri pa ruchi' nic'ulun-pe jun achi'el machet\f + \fr 1:16 \ft Is. 49:2.\f* y chi ca'i' lados c'o-vi rey. Y ri nitzu'un, achi'el ri k'ij tok janíla ruchuk'a'. \p \v 17 Tok xintz'et c'a yin ri', achi'el jun caminek xitzak-ka ri chiraken.\f + \fr 1:17 \ft Ez. 1:28.\f* Pero rija' xuya' ri rajquik'a' pa nuvi'\f + \fr 1:17 \ft Dn. 8:18.\f* y xubij c'a chuve: Man taxibij-avi', roma ja yin ri nabey\f + \fr 1:17 \ft Is. 41:4; 44:6.\f* y ri ruq'uisibel. \v 18 Y ja yin ri Jesucristo ri in q'ues. Xiquen na vi (Xicom na vi), pero re vacami c'o nuc'aslen\f + \fr 1:18 \ft Sal. 68:20; Ro. 6:9.\f* richin re jantape' xtibe-apo. Can que vi c'a ri'. Y c'o chuka' k'atbel-tzij pa nuk'a' richin inc'o pa ruvi' ri camic y pa ruvi' ri lugar ri ec'o-vi ri caminaki' ri man xquinimaj ta el. \v 19 Tatz'ibaj c'a ri xatz'et, ri yebanatej chic, y chuka' ri xquebanatej ri xtibe-apo. \v 20 Ri vuku' achi'el ch'umila' ri xatz'et pa vajquik'a' y ri vuku' candeleros ri e banon riq'uin k'anapuek, can c'o-vi c'a ri yec'ulun chi tzij. Ri vuku' achi'el ch'umila' ri e nuc'uan pa vajquik'a', je ri vuku' nusamajela'\f + \fr 1:20 \ft Mal. 2:7.\f* ri ec'o pa quivi' ri vuku' tzobaj (k'ataj) ri e nimayon vichin. Jac'a ri vuku' candeleros ri e banon riq'uin k'anapuek, je ri vuku' tzobaj (k'ataj) ri e nimayon vichin. \c 2 \s1 Ri nubij ri Jesucristo chique ri e nimanela' ec'o pan 'Efeso \p \v 1 Tatz'ibaj c'a el chire ri nusamajel ri c'o pa quivi' ri e nimayon vichin ri chiri' pan 'Efeso,\f + \fr 2:1 \ft Hch. 19:1.\f* y tabij-el chire, chi yin ri e nuc'uan ri vuku' achi'el ch'umila' pa vajquik'a' y yin ri yibiyaj chuka' chiquicojol ri vuku' candeleros e banon riq'uin k'anapuek, ninbij c'a, \v 2 chi vetaman\f + \fr 2:2 \ft Sal. 1:6; Mt. 7:23.\f* ronojel ri ibanobal. Vetaman ri janipe' ruc'ayeval icoch'on roma ri samaj, y vetaman c'a chuka' chi man ic'amon ta ka quivech ri vinek ri xa can e itzel. Y e itejtoben ri yebin chi e apóstoles y xe'ivil chi xa man e kitzij ta.\f + \fr 2:2 \ft 2 P. 2:1; 1 Jn. 4:1.\f* Xa quiyon e tz'ucuy tak tzij. \v 3 Icoch'on-ic'ovisan tijoj-pokonal, y janíla ix samajinek voma yin y man jani ix k'itajinek ta.\f + \fr 2:3 \ft Ga. 6:9; He. 12:3, 5.\f* \v 4 Xa jac'a c'o ri man ja ta chic ri yixajin chubanic, y jari' ri man nika' ta chinuvech yin. Y roma c'a ri' ninbij chi ri ajovabel ri xc'oje' iviq'uin nabey,\f + \fr 2:4 \ft Jer. 2:2.\f* man ja ta chic. Xa xtevur-ka ri ajovabel ri' iviq'uin. \v 5 Y toka' c'a chi'ic'u'x acuchi ix tzakinek-vi-pe. Chiri' c'a chuka' titzolin-vi ic'u'x. Can quixajovan chic c'a achi'el xixajovan ri nabey. Roma vi xa man que ta ri' ri xtiben, chanin c'a xquinapon iviq'uin y xtinvelesaj-el ri i-candelero ri acuchi c'o-vi. Y queri' xtinben chive vi man xtitzolin ta pe ic'u'x.\f + \fr 2:5 \ft Mt. 21:41; 24:48-51; Mr. 12:9; Ap. 3:3.\f* \v 6 Can c'a nik'alajin na c'a juba' chi c'o utz pan ic'aslen, roma man ic'amon ta ka quivech ri vinek ri nibix nicolaítas chique.\f + \fr 2:6 \ft Ap. 2:15.\f* Can utz vi c'a chi queri' ibanon, roma yin chuka' can itzel nintz'et ri quibanobal. \v 7 Roma c'a ri', achique ri c'o ruxiquin richin nrac'axaj, trac'axaj\f + \fr 2:7 \ft Mt. 11:15; Ap. 13:9.\f* c'a ri nubij ri Lok'olej Espíritu chique ri vuku' tzobaj (k'ataj) vinek ri e nimayon vichin. Roma achique c'a ri xtich'acon, xtinya' k'ij chire richin nutej ruvech ri che' ri richin c'aslen,\f + \fr 2:7 \ft Gn. 2:9.\f* ri c'o pa runic'ajal ri lugar richin quicoten; ri lugar ri c'o-vi ri Dios. \s1 Ri nubij ri Jesucristo chique ri e nimanela' ec'o pan Esmirna \p \v 8 Y tatz'ibaj c'a el chire ri nusamajel ri c'o pa quivi' ri e nimayon vichin ri chiri' pan Esmirna, y tabij-el chire, chi yin ri can inc'o-pe pa rutiquiribel\f + \fr 2:8 \ft Ap. 1:8.\f* y ri pa ruq'uisibel chuka', y ri xicamisex y c'o nuc'aslen, ninbij c'a ronojel re': \v 9 Chi vetaman ronojel ri ibanobal, ri itijoj-pokonal, ri imeba'il, pero chinuvech yin can ix beyoma' vi.\f + \fr 2:9 \ft Lc. 12:21; 1 Ti. 6:18; Stg. 2:5.\f* Vetaman chi ri vinek ri yebin chi e israelitas\f + \fr 2:9 \ft Ro. 2:17.\f* y xa man e israelitas ta, q'uiy itzel ri niquibij chivij. Pero ri vinek ri' xa e jun tzobaj (k'ataj) richin ri Satanás. \v 10 Man c'a tixibij-ivi'\f + \fr 2:10 \ft Is. 41:10, 14.\f* chuvech ri xtic'ulvachij ri chivech apo. Roma ri itzel-vinek xtuben chique ch'aka' ri ec'o chi'icojol chi xqueruya' pa cárcel y can nutz'et na c'a vi can cukul ic'u'x riq'uin ri Dios. Lajuj c'a k'ij ri xquixc'oje' pa tijoj-pokonal. Pero can ticukuba' c'a ic'u'x riq'uin ri Dios, stape' ta la'ek xquixapon chuvech ri camic. Y yin xtinya' ri lok'olej sipanic chive, roma can xtic'ul c'a ic'aslen ri man q'uisel ta.\f + \fr 2:10 \ft Mt. 10:22; 24:13; Stg. 1:12.\f* \v 11 Roma c'a ri', achique ri c'o ruxiquin richin nrac'axaj, trac'axaj\f + \fr 2:11 \ft Ap. 13:9.\f* c'a achique ri nubij ri Lok'olej Espíritu chique ri vuku' tzobaj (k'ataj) ri e nimayon vichin. Roma achique c'a ri xtich'acon, man c'a xtapon ta chupan ri tijoj-pokonal richin ri ruca'n camic.\f + \fr 2:11 \ft Ap. 20:14.\f* \s1 Ri nubij ri Jesucristo chique ri e nimanela' ec'o pa Pérgamo \p \v 12 Y tatz'ibaj c'a el chire ri nusamajel ri c'o pa quivi' ri e nimayon vichin ri chiri' pa Pérgamo, y tabij-el chire, chi yin ri uc'uayon ri achi'el machet ri chi ca'i' lados c'o-vi rey,\f + \fr 2:12 \ft Jos. 5:13; Is. 11:4; He. 4:12; Ap. 1:16; 19:15, 21.\f* ninbij c'a: \v 13 Yin vetaman ri ibanobal. Vetaman chi ri acuchi ixc'o-vi, chiri' tz'uyul-vi ri Satanás. Y man riq'uin ri' ri nubi' c'a q'ues na ri pa tak ivánima, y icukuban ic'u'x viq'uin. Man xinimestaj ta can chupan ri k'ij tok ri Antipas xcamisex. Rija' xutzijoj ri nuch'abel, y roma ri man xuya' ta can, rija' xcamisex ri chiri' acuchi c'o-vi ri ruch'acat ri Satanás. \v 14 Pero ec'o c'a ibanobal ri man yeka' ta chinuvech. Ri chi'icojol ec'o c'a ri man nicajo' ta niquiya' can ri itzel tak tijonic richin ri Balaam ri xerubij chire ri Balac, chi tubana' chique ri israelitas chi yetzak pa mac;\f + \fr 2:14 \ft Nm. 31:16; 2 P. 2:15; Jud. 11.\f* chi quequitija' ri sujun chic chiquivech ri dios ri xa man e kitzij ta, y chi ri achi'a' y ri ixoki' tiquicanola-qui' richin yemacun.\f + \fr 2:14 \ft Nm. 25:1; Hch. 15:29; 1 Co. 6:13.\f* \v 15 Chuka' ec'o ch'aka' ri chi'icojol ri man nicajo' ta niquiya' can ri quitijonic ri vinek ri nibix nicolaítas chique. Y ri itzel tak tijonic ri', xa can man yeka'\f + \fr 2:15 \ft Ap. 2:6.\f* ta chinuvech yin. \v 16 Roma c'a ri', tiya' can rubanic ri itzel c'aslen y titzolej c'a pe ic'u'x. Roma vi man que ta ri' ri xtiben, can jac'ari' tok xquinapon y xtinben oyoval iviq'uin. Xtinben oyoval iviq'uin riq'uin ri achi'el machet ri nel-pe pa nuchi'.\f + \fr 2:16 \ft Is. 11:4.\f* \v 17 Roma c'a ri', achique ri c'o ruxiquin richin nrac'axaj, trac'axaj c'a ri nubij ri Lok'olej Espíritu chique ri vuku' tzobaj (k'ataj) ri e nimayon vichin. Roma achique c'a ri xtich'acon, can xtinya' c'a ri vey ri rubini'an maná chire; vey ri yaquel can. Y chuka' xtinjech c'a jun ti sek abej chire, ri acuchi tz'ibatel-el jun c'ac'a' bi'aj.\f + \fr 2:17 \ft Is. 65:15; Ap. 19:12, 13.\f* Y re c'ac'a' bi'aj re', xaxe c'a ri nic'ulun richin ri netaman. \s1 Ri nubij ri Jesucristo chique ri e nimanela' ec'o pa Tiatira \p \v 18 Y tatz'ibaj c'a chuka' el chire ri nusamajel ri c'o pa quivi' ri e nimayon vichin ri chiri' pa Tiatira, y tabij-el chire, chi yin ri Ruc'ajol ri Dios, ri can achi'el ruxak-k'ak'\f + \fr 2:18 \ft Ap. 1:14.\f* ri runak'-nuvech y can yereplun chuka' achi'el bronce ri vaken, ninbij c'a: \v 19 Yin vetaman ronojel ri ibanobal. Vetaman chi can yixajovan, chi can cukul ic'u'x viq'uin, chi can yixto'on, chi can ivetaman-vi yixcoch'on, y chi can más vi ri yixajin chubanic vacami que chuvech ri pa nabey. \v 20 Xa jac'a c'o jun ibanobal ri man nika' ta chinuvech, y ri' ja ri man jun ibin chire ri ixok Jezabel\f + \fr 2:20 \ft 1 R. 16:31; 18:4, 13.\f* chi man tuben ri najin chubanic. Roma rija' can nubij c'a chi ja ri ruch'abel ri Dios ri nuk'alajirisaj, pero xaxe c'a richin yeruk'ol ri nusamajela'. Nuben chique ri nusamajela' ri' chi yeka' pa mac. Can nubij c'a chi tiquitija' ri sujun chic chiquivech dios ri xa man e kitzij ta, y chi ri achi'a' y ri ixoki' tiquicanola-qui' richin yemacun. \v 21 Y yin can nuyo'on-vi k'ij chire chi tuya' can rubanic ri mac,\f + \fr 2:21 \ft Ro. 2:4.\f* achi'el ri mac nubanala' quiq'uin achi'a'; y titzolej-pe ruc'u'x viq'uin. Pero rija' xa benek c'a ránima riq'uin ri mac ri nuben y man nitzolej ta pe ruc'u'x. Xa man c'a nrajo' ta nuya' can ri mac. \v 22 Y roma c'a ri man nuya' ta can rubanic ri rumac, xtinben c'a chire chi tika' chuvech varabel roma jun yabil. Y chuka' ri janipe' ri quibanon mac riq'uin, can xtiquic'ovisaj janíla tijoj-pokonal. Y can queri' xtinben chique vi man niquiya' ta can rubanic ri mac y vi man nitzolej ta pe quic'u'x. \v 23 Y conojel c'a ri e ral xquencamisaj, richin chi tiquetamaj conojel ri tzobaj (k'ataj) ri e nimayon vichin, chi yin vetaman ri achique ri niquich'ob y vetaman chuka' ri c'o pa tak cánima conojel.\f + \fr 2:23 \ft 1 S. 16:7; 1 Cr. 28:9; 29:17; Sal. 7:9.\f* Y can achi'el c'a ri ibanobal chi'ijujunal, can que c'a chuka' ri' ri ruq'uexel ri xtic'ul.\f + \fr 2:23 \ft Sal. 62:12; Mt. 16:27; 2 Co. 5:10.\f* \v 24 Jac'a ri ch'aka' ri ec'o pa Tiatira ri man quitzekelben ta ri rutijonic ri Jezabel, ni man chuka' xquetamaj ta ruvech ri Satanás y ri nimalej ruch'obonic, achi'el nibix chi c'o riq'uin, can utz vi ri xquiben, y man jun chic c'a ri ninchilabej chique.\f + \fr 2:24 \ft Hch. 15:28.\f* \v 25 Xaxe c'a ninvajo' chi man tiquiya' can rubanic ri utz. Y can c'a ja ta c'a ri ye'ajin chubanic tok yin xquipe chic jun bey. \v 26 Ri e janipe' c'a ri xquech'acon y can xtiquiben-vi ri xtinbij chique c'a tok xtapon na ri ruq'uisibel k'ij richin ri quic'aslen chuvech re ruvach'ulef, can xtinben c'a chique chi ja rije' ri xquek'aton tzij\f + \fr 2:26 \ft Mt. 19:28; Lc. 22:29; 1 Co. 6:3.\f* pa quivi' ri vinek. \v 27 Can achi'el ri rubanon-pe ri Nata' chuve yin. Can rujachon-vi-pe uchuk'a' pa nuk'a' pa quivi' ri ruvach'ulef. Y ri xtinjech c'a uchuk'a' pa quik'a', can xtiquik'et-vi tzij pa quivi' ri ruvach'ulef riq'uin ronojel uchuk'a'. Achi'el xa ta can jun ch'ich' ri c'o pa quik'a', richin man c'ayef ta yequipaxila', achi'el niban chique ri bojo'y.\f + \fr 2:27 \ft Sal. 2:8, 9.\f* \v 28 Y chuka' can xtinjech c'a ri nima-ch'umil pa quik'a'; nima-ch'umil\f + \fr 2:28 \ft 2 P. 1:19; Ap. 22:16.\f* ri can nik'alajin ri nimak'a'. \v 29 Roma c'a ri', ri c'o ruxiquin richin nrac'axaj, can trac'axaj c'a ri nubij ri Lok'olej Espíritu chique ri vuku' tzobaj (k'ataj) vinek ri e nimayon vichin. \c 3 \s1 Ri nubij ri Jesucristo chique ri e nimanela' ec'o pa Sardis \p \v 1 Tatz'ibaj c'a el chire ri nusamajel ri c'o pa quivi' ri e nimayon vichin ri chiri' pa Sardis, y tabij-el chire, chi yin ri c'o vuku' espíritu richin ri Dios viq'uin y vuku' chuka' achi'el ch'umila', ninbij c'a, chi vetaman ronojel ri ibanobal. Vetaman chi nibix chive chi c'o ic'aslen, pero xa man que ta ri'. Xa can ix caminek\f + \fr 3:1 \ft Lc. 15:24, 32; Ef. 2:1; Col. 2:13; 1 Ti. 5:6; Stg. 2:26; Jud. 12.\f* chinuvech yin. \v 2 Roma c'a ri', can ninbij chive chi can tuna' ivech y man tiya' k'ij chi yeq'uis chuka' ri c'a utz na ri ec'o pa tak ic'aslen. Pa ruq'uexel ri' xa tibana' chique chi yeq'uiy, roma xa can quichapon chuka' quicamic ri ca'i-oxi' ri'. Yin can nintz'et-vi c'a chi ri banobel ri ye'ibanala' rix ri ixc'o pa Sardis, man utz ta; can man utz ta vi, chuvech ri Dios. \v 3 Can toka' c'a chi'ic'u'x ri ruch'abel ri Dios ri xic'ul pa nabey y can ivac'axan-vi chuka'. Can titzolej chic c'a pe ic'u'x viq'uin y tivojkaj chic jun bey ri ruch'abel ri Dios. Roma vi xa man que ta ri' ri xtiben, xquipe pan ivi'. Xquipe achi'el nuben jun elek'on\f + \fr 3:3 \ft Lc. 12:39.\f* y man xtinabej ta c'a achique hora tok xquinoka'. \v 4 Pero chi'icojol rix ri ix nimayon vichin ri chiri' pa Sardis, can c'a ec'o c'a ri e ch'ajch'oj-ch'ajch'oj. Can man quitz'ilobisan ta qui' riq'uin banobel ri man e utz ta.\f + \fr 3:4 \ft Jud. 23.\f* Y jere' c'a ri xquebiyin viq'uin yin, quicusalon sek tak tziek,\f + \fr 3:4 \ft Is. 52:1; 61:3, 10; Ap. 7:9, 13.\f* roma can e ruc'amon-vi. \v 5 Achique c'a ri xtich'acon, xtijach chuka' ri sek tak rutziak. Y man xtinvelesaj ta ri rubi' chupan ri vuj ri richin c'aslen.\f + \fr 3:5 \ft Ex. 32:32; Sal. 69:28; Fil. 4:3; Ap. 21:27.\f* Y chuka' can xtinbij c'a chire ri Nata'\f + \fr 3:5 \ft Mt. 10:32.\f* y chique ri ángeles, chi ri jun ri' can vichin yin. \v 6 Ri vinek ri can c'o c'a ruxiquin richin nrac'axaj, can trac'axaj c'a ri nubij ri Lok'olej Espíritu chique ri vuku' tzobaj (k'ataj) ri e nimayon vichin. \s1 Ri nubij ri Jesucristo chique ri e nimanela' ec'o pa Filadelfia \p \v 7 Tatz'ibaj c'a chuka' el chire ri nusamajel ri c'o pa quivi' ri e nimayon vichin ri chiri' pa Filadelfia, y tabij-el chire, chi yin ri lok'olej,\f + \fr 3:7 \ft Is. 6:3; Lc. 1:32; Hch. 3:14.\f* ri kitzij y ri uc'uayon chuka' ri llave richin ri David, llave ri can tok nujek man jun nitz'apen y tok nutz'apej man jun nijakon,\f + \fr 3:7 \ft Job 12:14; Is. 22:22; Mt. 16:19; Ap. 1:18.\f* ninbij c'a, \v 8 chi yin vetaman ronojel ri ibanobal. Roma c'a ri' can nujakon-vi jun puerta chivech,\f + \fr 3:8 \ft 2 Co. 2:12.\f* ri man jun nitiquir nitz'apen; roma can man jun bey vi ivevan chi iniman ri nubi'. Y man riq'uin chi man jun oc ik'ij banon chive, rix can ninimaj-vi ri nubij ri nuch'abel. \v 9 Y can roma c'a ri', yin xtinben chi xquexuque'\f + \fr 3:9 \ft Is. 49:23; 60:14.\f* chivech ri jun tzobaj (k'ataj) richin ri Satanás ri yebin chi e israelitas y xa man que ta ri'. Y quere' xtinben chique richin tiquetamaj chi yin can yixinvajo-vi. \v 10 Rix can niben-vi ri nubij ri nuch'abel, chi tivoyobej riq'uin coch'onic. Y roma c'a ri utzilej ibanobal ri', can xquixinchajij c'a chuvech ri ruc'ayeval tok xtoka';\f + \fr 3:10 \ft 2 P. 2:9.\f* ruc'ayeval ri xtika' pa ruvi' ri ruvach'ulef, richin yetejtobex c'a conojel ri vinek. \v 11 Y can chanin vi c'a xquipe chic jun bey.\f + \fr 3:11 \ft Ap. 2:25; 22:7, 12, 20.\f* Y roma c'a ri' can tichajij vi c'a jebel ri iyacon pa tak ivánima, richin chi man jun xtelesan chive ri lok'olej sipanic.\f + \fr 3:11 \ft Ap. 2:10.\f* \v 12 Y ri e janipe' c'a ri xquech'acon, xtinben c'a chique chi xque'oc lok'olej tak pilares richin ri rachoch ri nu-Dios. Can chiri' c'a riq'uin ri Dios xquec'oje-vi jantape'. Y chiquij c'a rije' xtintz'ibaj\f + \fr 3:12 \ft Ap. 14:1; 22:4.\f* ri rubi' ri nu-Dios y ri rubi' ri rutinamit rija'. Y ri tinamit ri' ja ri c'ac'a' Jerusalem,\f + \fr 3:12 \ft Ga. 4:26.\f* ri nika-pe chila' chicaj riq'uin ri nu-Dios. Y chiri' chiquij ri pilares ri' xtintz'ibaj c'a chuka' ri c'ac'a' nubi' yin. \v 13 Ri achique c'a ri c'o ruxiquin richin nrac'axaj, can trac'axaj-vi c'a ri nubij ri Lok'olej Espíritu chique ri vuku' tzobaj (k'ataj) ri e nimayon vichin. \s1 Ri nubij ri Jesucristo chique ri e nimanela' ec'o pa Laodicea \p \v 14 Y tatz'ibaj c'a el chire ri nusamajel ri c'o pa quivi' ri e nimayon vichin ri chiri' pa Laodicea, y tabij-el chire, chi yin ri kitzij y yin ri yitzijon ri nutz'eton,\f + \fr 3:14 \ft Is. 55:4.\f* y yin chuka' ri inc'o riq'uin ri Dios ri pa rutiquiribel,\f + \fr 3:14 \ft Pr. 8:22; Jn. 1:1, 2.\f* tok xban re ruvach'ulef, ninbij c'a chique, \v 15 chi yin vetaman ronojel ri ibanobal. Vetaman chi man cukul ta ic'u'x viq'uin, pero chuka' man yiniya' ta can. Más ta utz chi ix mek'en ta o ix tef ta. \v 16 Pero roma c'a ri xa man ix mek'en ta, y xa ix liloj, xquixinxa' c'a el. \v 17 Roma rix can nibij c'a chi c'o i-mero, can ix beyoma'\f + \fr 3:17 \ft Os. 12:8.\f* chic y man jun chic c'a ri nic'atzin ta chive. Y man ivetaman ta chi xa c'ayef ibanon chinuvech yin. Xa ix meba', xa man jun c'o iviq'uin. Ix ch'anel, y chuka' ix moyi'. \v 18 Roma c'a ri' ninya' rutzijol chive, chi tok rix nilok' k'anapuek, tilok'o' c'a ri c'o viq'uin yin,\f + \fr 3:18 \ft Is. 55:1.\f* richin queri' can yixoc-vi beyoma'.\f + \fr 3:18 \ft Mt. 13:44.\f* Roma re k'anapuek c'o viq'uin yin, can utz vi, roma c'ovisan chic pa k'ak'. Can man jun chic c'a ti tz'il c'o riq'uin. Y tok rix nilok' chuka' tziek, can tilok'o' c'a ri sek tziek viq'uin yin, richin chi nucuch rij ri iq'uix. Y que chuka' ri' chi viq'uin yin tilok'o-vi ri ak'on richin niya' ri pa tak runak'-ivech rix, richin yixtzu'un jebel. \v 19 Y yin can ninbij c'a ri achique quibanon y yenya' chuka' pa c'ayef ri yenvajo'.\f + \fr 3:19 \ft Job 5:17; Pr. 3:11; He. 12:5, 6.\f* Romari' rix can riq'uin c'a ronojel ivánima titzolej chic pe ic'u'x viq'uin. \v 20 Roma yin can jac'are' inc'o pa ruchi-jay y yinoyon-apo. Achique c'a ri xtac'axan-pe vichin y nujek-pe chinuvech,\f + \fr 3:20 \ft Cnt. 5:2; Is. 1:18.\f* xquinoc-apo\f + \fr 3:20 \ft Jn. 14:23.\f* riq'uin y xquiva' riq'uin. Y chuka' ri jun ri' xtiva' viq'uin yin. \v 21 Achique c'a chuka' ri can xtich'acon, can xtinya' c'a chuka' k'ij chire richin chi nitz'uye' junan viq'uin.\f + \fr 3:21 \ft Mt. 19:28; 1 Co. 6:2; 2 Ti. 2:12; Ap. 2:26.\f* Can achi'el ri xban chuve yin tok xich'acon, can xitz'uye-vi riq'uin ri Nata' Dios. \v 22 Y ri achique c'a ri c'o ruxiquin richin nrac'axaj, can trac'axaj c'a ri nubij ri Lok'olej Espíritu chique ri tzobaj (k'ataj) ri e nimayon vichin. \c 4 \s1 Ri Dios nuc'ul c'a ruk'ij-ruc'ojlen \p \v 1 Y c'ari' yin Juan, xintz'et yan chic chi ri chicaj jakel jun puerta, y xinvac'axaj c'a jun ch'abel. Jari' ri nabey ch'abel ri xinvac'axaj, y ri rubaniquil ri ch'abel ri' can achi'el c'a ri nik'ajan jun trompeta.\f + \fr 4:1 \ft Ap. 1:10.\f* Y xubij c'a pe chuve: Cajote-pe; y xtinc'ut c'a chavech ri xquebanatej ri xtibe-apo.\f + \fr 4:1 \ft Ap. 1:1, 19.\f* \p \v 2 Y can jac'ari' tok xinna' chi ja ri Lok'olej Espíritu\f + \fr 4:2 \ft Ez. 3:12; Ap. 1:10; 17:3; 21:10.\f* ri uc'uayon vichin. Xintz'et c'a chi ri chicaj c'o Jun tz'uyul pa lok'olej ruch'acat.\f + \fr 4:2 \ft Is. 6:1; Jer. 17:12; Ez. 10:1; Dn. 7:9.\f* \v 3 Y ri tz'uyul pa ruvi' ri lok'olej ch'aquet ri c'o chicaj, ja ri Dios. Rija' can achi'el c'a ri abej ri nibix jaspe y cornalina chique, queri' ri nitzu'un. Y can janíla c'a niyic'lun. Ri lok'olej ch'aquet ri' surin c'a pe rij roma jun arco iris.\f + \fr 4:3 \ft Ez. 1:28.\f* Y re arco iris re' rex c'a nitzu'un, achi'el ri abej ri nibix esmeralda chire. \v 4 Ri Jun ri tz'uyul pa lok'olej ruch'acat surin c'a rij riq'uin juvinek-caji' chic ch'aquet.\f + \fr 4:4 \ft Ap. 11:16.\f* Y ri juvinek-caji'\f + \fr 4:4 \ft Ap. 5:6, 8, 14.\f* rijita'k tak achi'a' ri e tz'uyul chiri' e quicusalon c'a sek tak tziek\f + \fr 4:4 \ft Ap. 3:4.\f* y e quicusalon chuka' coronas ri e banon riq'uin k'anapuek. \v 5 Jac'a ri pa nic'aj acuchi c'o-vi ri Jun ri tz'uyul pa lok'olej ruch'acat, yec'ulun c'a pe coyopa',\f + \fr 4:5 \ft Ez. 1:13.\f* cokolojay y ch'abel. Y ri chuvech apo yec'at c'a vuku' k'ak'.\f + \fr 4:5 \ft Ex. 37:23; 2 Cr. 4:20; Zac. 4:2.\f* Y re k'ak' re', jare' ri vuku' espíritu richin ri Dios. \v 6 Ri chiri' chuvech chuka' apo ri Jun ri tz'uyul pa lok'olej ruch'acat, c'o c'a jun achi'el nimalej ya', achi'el ri nibix mar\f + \fr 4:6 \ft 1 R. 7:23; Ap. 15:2.\f* chire y achi'el vidrio nitzu'un. \p Pa nic'aj c'o-vi ri Jun ri tz'uyul pa lok'olej ruch'acat, y surin-apo rij (sutin-apo rij) coma e caji'\f + \fr 4:6 \ft Ez. 1:5.\f* ri can janíla q'uiy runak' tak quivech c'o. Can nojinek c'a quij roma ri runak' tak quivech. \v 7 Ri nabey c'a chique ri e caji' ri' can achi'el c'a rubanic jun coj. Ri ruca'n achi'el c'a jun alaj váquix. Ri rox achi'el c'a nitzu'un jun vinek. Y jac'a ri rucaj, can achi'el c'a jun xic (aj-ch'ac) ri ruric'on ruxic' benek chicaj.\f + \fr 4:7 \ft Ez. 10:14.\f* \v 8 Y rije' ox-ox c'a c'ulaj quixic' c'o,\f + \fr 4:8 \ft Is. 6:2.\f* y can nojinek-vi c'a ri quij y ri xe' tak quixic' riq'uin ri runak' tak quivech. Y man jun bey c'a ri man ta niquiya' ruk'ij ri Dios. Chi pak'ij chi chak'a' niquibij: \q1 Lok'olej, lok'olej, lok'olej Ajaf. \q1 Ajaf Dios ri can c'o-vi ronojel uchuk'a' aviq'uin. \q1 Rat ri can atc'o-vi-pe pa rutiquiribel, ri atc'o vacami, y ri xcac'oje' chuka' re xtibe-apo, yecha' c'a. \p \v 9 Y queri' niquiben c'a ri e caji' ri can janíla q'uiy runak' tak quivech c'o, richin niquiya' ruk'ij-ruc'ojlen ri tz'uyul pa lok'olej ruch'acat. Can yematioxin c'a chire ri jantape' c'o. \v 10 Y tok queri' niquiben, ri juvinek-caji' rijita'k achi'a' yexuque' c'a chuvech ri tz'uyul pa lok'olej ruch'acat. Can niquiya' c'a ruk'ij ri can jantape' c'o. Y ri rijita'k achi'a' niquelesala' c'a ri qui-coronas y yequiya-apo chuvech ri tz'uyul pa lok'olej ruch'acat, y niquibij c'a chuka': \q1 \v 11 Kajaf Dios, \q1 can ruc'amon c'a chi nac'ul ak'ij-ac'ojlen y chuka' ri uchuk'a', \q1 roma xaxe rat ri can c'o ak'ij-ac'ojlen y c'o chuka' avuchuk'a'.\f + \fr 4:11 \ft Ap. 5:9, 12.\f* \q1 Ja rat ri xabanon ronojel ri c'o y xe'aq'uiytisaj, \q1 roma can jari' ri arayibel.\f + \fr 4:11 \ft Ap. 10:6; 14:7.\f* \c 5 \s1 Ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l can ruc'amon-vi chi nujek ri vuj \p \v 1 Y xintz'et c'a chi ri Jun ri tz'uyul pa lok'olej ruch'acat, c'o jun vuj\f + \fr 5:1 \ft Is. 29:11; 34:16; Ez. 2:9; Ap. 6:1.\f* boton ri ruc'uan pa rajquik'a'. Ri vuj ri', c'o tz'ibatel chuvech y chirij, y tz'apen riq'uin vuku' tz'apebel.\f + \fr 5:1 \ft Is. 8:16; Dn. 12:4.\f* \v 2 Y can jac'ari' tok xintz'et jun ángel ri janíla ruchuk'a', y riq'uin ri janíla ruchuk'a' nuc'utuj c'a: ¿C'o ta cami jun ri can ruc'amon richin nrelesaj ri vuku' tz'apebel richin ri vuj y nujek? \p \v 3 Pero man jun. Xa can man jun c'a ri ruc'amon ta richin nujek-ka ri vuj. Man jun chupan ri caj, ni ri pa ruvi' ri ruvach'ulef y ni ri chuxe' ka ri ruvach'ulef. Stape' ta xaxe richin nutzu' juba'. \v 4 Y yin can janíla c'a yinok', roma can man jun ri ruc'amon ta richin nujek ri vuj y nusiq'uij. Can man jun c'o, stape' ta xaxe richin nutzu' juba'. \v 5 Y jun chique ri rijita'k tak achi'a' xubij chuve: Man chic c'a catok', roma ri vuj can c'o c'a Jun ri ruc'amon richin nrelesaj ri vuku' tz'apebel richin y nujek, roma ja rija' ri ch'acovinek y junan c'a riq'uin jun coj.\f + \fr 5:5 \ft Gn. 49:9.\f* Rija' can riy-rumam can ri Judá\f + \fr 5:5 \ft He. 7:14.\f* y riy-rumam can chuka' ri rey David, xcha' chuve. \p \v 6 Y c'ari' xintz'et chi ri Jun ri', jari' ri achi'el Alaj Carne'l ri xk'ax yan chuvech ri camic.\f + \fr 5:6 \ft Is. 53:7; Jn. 1:29.\f* Rija' pa'el c'a chiri' pa quinic'ajal ri Jun ri tz'uyul pa lok'olej ruch'acat, ri e caji' ri janíla q'uiy runak' tak quivech c'o, y ri rijita'k tak achi'a'. Y ri achi'el Carne'l ri' c'o vuku' ruc'a' y vuku' chuka' runak' tak ruvech.\f + \fr 5:6 \ft Zac. 3:9.\f* Y ri vuku' runak' tak ruvech ri', ja ri vuku' espíritu richin ri Dios ri e takon chuvech ri ruvach'ulef richin yesamej.\f + \fr 5:6 \ft Zac. 4:10; Ap. 4:5.\f* \v 7 Xpe c'a ri achi'el Alaj Carne'l ri k'axinek chic chuvech ri camic, xberuc'ama-pe ri boton vuj pa rajquik'a' ri tz'uyul ri pa lok'olej ruch'acat. \v 8 Y jac'a tok xberuc'ama-pe ri boton vuj ri', ri e caji' ri can janíla q'uiy runak' tak quivech y e cachibilan ri juvinek-caji' rijita'k tak achi'a', xexuque-ka chuvech ri achi'el Alaj Carne'l ri ic'ovinek chic chuvech ri camic. Y ri rijita'k tak achi'a' ri' cuc'ualon c'a ri jun ruvech k'ojon rubini'an arpa\f + \fr 5:8 \ft Ap. 14:2; 15:2.\f* y cuc'ualon chuka' lek ri e banon riq'uin k'anapuek ri c'o-el jubulej tak ak'on chupan. Y jac'ari' ri qui-oraciones\f + \fr 5:8 \ft Sal. 141:2; Ap. 8:3, 4.\f* ri lok'olej tak ralc'ual ri Dios. \v 9 Y ri rijita'k tak achi'a' ri' c'o c'a jun c'ac'a' bix niquibixaj,\f + \fr 5:9 \ft Sal. 40:3.\f* y ri bix ri' nubij c'a: \q1 Rat ri can achi'el jun Alaj Carne'l, can ruc'amon-vi\f + \fr 5:9 \ft Ap. 4:11.\f* richin xbe'ac'ama-pe ri vuj, y can ruc'amon-vi chuka' richin ye'avelesaj ri e tz'apeben-vi can; \q1 roma rat can xacamisex, y riq'uin ri aquiq'uel\f + \fr 5:9 \ft Mt. 26:28; Hch. 20:28; Ro. 3:24-26; He. 9:12; 2 P. 2:1; 1 Jn. 1:7.\f* xojacol konojel richin xojoc richin ri Dios; \q1 xabachique ta c'a ri e kati't-kamama' y kach'abel, y xabachique ta c'a chuka' katinamit y ri karuvach'ulef.\f + \fr 5:9 \ft Dn. 4:1; 6:25.\f* \q1 \v 10 Xaben c'a chuka' chike chi xojoc reyes y sacerdotes\f + \fr 5:10 \ft Ex. 19:6.\f* richin ri Katata' Dios, \q1 y junan xkojk'aton tzij pa ruvi' ri ruvach'ulef. \p \v 11 Tok xitzu'un yan chic, xintz'et chi e janíla q'uiy ángeles ri quisurin rij (quisutin rij) ri Jun ri tz'uyul pa lok'olej ruch'acat y ri e caji' ri janíla q'uiy runak' tak quivech y ri rijita'k tak achi'a'. Y ri ángeles ri ec'o chiri', can pa millones c'a,\f + \fr 5:11 \ft Dt. 33:2; Sal. 68:17; Dn. 7:10; He. 12:22.\f* y xinvac'axaj c'a \v 12 chi riq'uin ronojel cuchuk'a' niquibij: \q1 Ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l ri xcamisex,\f + \fr 5:12 \ft Ap. 5:6.\f* \q1 can ruc'amon-vi chi c'o ruchuk'a',\f + \fr 5:12 \ft Ap. 7:12.\f* c'o rubeyomel y c'o etamabel riq'uin. \q1 Rija' ronojel nitiquir nuben. \q1 Y chuka' ruc'amon chi nuc'ul ruk'ij-ruc'ojlen, y ruc'amon chi nic'oje' ri rubi' pa nabey. \p \v 13 Y xenvac'axaj c'a chuka' conojel ri e ruq'uiytisan ri Dios ri ec'o chupan ri caj, ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef, ri ec'o chuxe' ka ri ruvach'ulef, y ri ec'o chupan ri nimalej ya' rubini'an mar, niquibij c'a: \q1 Ri tz'uyul chupan ri lok'olej ruch'acat y que chuka' ri' ri achi'el Alaj Carne'l ri ic'ovinek chic chuvech ri camic, \q1 jari' ri c'o rubi' pa nabey, c'o ruk'ij, c'o ruc'ojlen,\f + \fr 5:13 \ft 1 Cr. 29:11; Jn. 5:23; Ef. 3:21; Fil. 2:10.\f* y c'o ruchuk'a' richin jantape', xecha'. \p \v 14 Y ri e caji' ri janíla q'uiy runak' tak quivech c'o, xquibij c'a: Que c'a ri'. \p Y ri juvinek-caji' rijita'k achi'a' can jac'ari' xexuque-ka richin xquiya' ruk'ij\f + \fr 5:14 \ft 1 Cr. 16:36; Ap. 19:4.\f* ri can benek-ruvech c'o ruc'aslen. \c 6 \s1 Tok ri Jesucristo xuchop rujakic ri vuj ri tz'apen riq'uin vuku' tz'apebel \p \v 1 Y jac'ari' tok xintz'et chi ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l, xrelesaj ri nabey tz'apebel richin ri boton vuj.\f + \fr 6:1 \ft Ap. 5:5, 7.\f* Jac'ari' tok xinvac'axaj chuka' chi xch'on ri jun chique ri e caji' ri janíla q'uiy runak' tak quivech c'o. Ri rubanic ri nich'on, can achi'el c'a ri cokolajay nik'ajan, y xubij c'a: ¡Catampe! ¡Tatz'eta'! \p \v 2 Y yin xintz'et c'a jun sek rij quiej,\f + \fr 6:2 \ft Zac. 6:3.\f* ch'ocolben roma jun ri ruc'uan jun ch'ab pa ruk'a'.\f + \fr 6:2 \ft Sal. 45:4, 5.\f* Xjach jun ru-corona.\f + \fr 6:2 \ft Ap. 14:14.\f* Y rija' xbe richin nech'acon, y can xtech'acon-vi. \p \v 3 Tok ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l xrelesaj ri ruca'n tz'apebel richin ri boton vuj, xinvac'axaj c'a chi xch'on ri ruca'n chique ri e caji' ri janíla q'uiy runak' tak quivech c'o, y xubij c'a: ¡Catampe! ¡Tatz'eta'! \p \v 4 Y xbec'ulun-pe jun quiej quek rij.\f + \fr 6:4 \ft Zac. 6:2.\f* Y ri ch'ocolbeyon richin, xjach-el k'atbel-tzij pa ruk'a' richin chi tuya' oyoval chiquicojol ri vinek ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef, richin queri' tiquicamisala' na qui'. Y xjach chuka' el jun nim machet ri pa ruk'a'. \p \v 5 Tok ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l xrelesaj ri rox tz'apebel richin ri boton vuj, xinvac'axaj c'a chi xch'on ri rox chique ri e caji' ri janíla q'uiy runak' tak quivech c'o, y xubij c'a: ¡Catampe! ¡Tatz'eta'! \p Tok xintz'et na vi, xintz'et jun k'ek\f + \fr 6:5 \ft Zac. 6:2.\f* rij quiej ch'ocolben roma jun ri ruc'uan jun etabel pa ruk'a'. \v 6 Y xinvac'axaj c'a chuka' chi c'o jun ri nich'on-pe ri acuchi ec'o-vi ri e caji' ri janíla q'uiy runak' tak quivech, y nubij c'a: Jun quetzal chic rajel ri ca'i' libras trigo, y jun quetzal chuka' chic rajel vaki' libras cebada. Jac'a ri aceite olivo y ri ruya'al-uva man tinek.\f + \fr 6:6 \ft Ap. 9:4.\f* \p \v 7 Tok ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l xrelesaj ri rucaj tz'apebel richin ri boton vuj, xinvac'axaj c'a chi xch'on ri ruq'uisibel chique ri e caji' ri janíla q'uiy runak' tak quivech c'o, y xubij c'a: ¡Catampe! ¡Tatz'eta'! \p \v 8 Tok xintz'et na vi, xintz'et jun k'en rij quiej y ch'ocolben-el roma jun ri rubini'an Camic. Y chirij re Camic re' tzeketel c'a el ri jun ri ruq'uexevach ri lugar ri ye'apon-vi ri caminaki' ri man xquinimaj ta el. Y pa ruk'a' c'a ri Camic y pa ruk'a' ri ruq'uexevach ri lugar ri ye'apon-vi ri caminaki', xjach c'a uchuk'a' richin chi quequicamisaj nic'aj chire ri nic'aj chique ri vinek ec'o chuvech ri ruvach'ulef, riq'uin oyoval, riq'uin vayjal, riq'uin yabil y quiq'uin ri chicop ri yec'uxun.\f + \fr 6:8 \ft Lv. 26:22; Ez. 14:21.\f* \p \v 9 Tok ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l xrelesaj ri ruvo' (ro') tz'apebel richin ri boton vuj, xintz'et c'a chi chuxe' ri altar\f + \fr 6:9 \ft Lv. 4:7; Ap. 8:3; 9:13.\f* chiri' c'o-vi ri cánima ri vinek ri e camisan-el roma xquitzijola' ri ruch'abel ri Dios y roma chuka' man xquixibij ta qui'\f + \fr 6:9 \ft Fil. 2:17; 2 Ti. 1:8; Ap. 12:17; 20:4.\f* xquik'alajirisaj chi quiniman ri Dios. \v 10 Y ri cánima ri vinek ri ec'o chuxe' ri altar ri', can riq'uin uchuk'a' niquibij: Lok'olej y kitzij Kajaf, ¿c'a jampe' c'a xtak'et tzij pa quivi' ri vinek ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef? ¿C'a jampe' c'a xtaya' ruq'uexel chique roma ri kacamic roj?\f + \fr 6:10 \ft Gn. 4:10; Zac. 1:12.\f* yecha'. \p \v 11 Y jac'ari' tok xjach quitziak sek chiquijujunal, y xbix c'a chuka' chique chi c'a ticoyobej na chic juba', roma c'a ec'o na ri cachibil pa rusamaj\f + \fr 6:11 \ft Ap. 14:13.\f* ri Cristo, y chuka' ri cach'alal qui' quiq'uin, c'a man jani yecamisex coma ri vinek, can achi'el ri xquic'ulvachij-el rije'.\f + \fr 6:11 \ft He. 11:40.\f* \p \v 12 Tok ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l xrelesaj ri ruvak (ruvakak) tz'apebel richin ri boton vuj, xintz'et c'a chi xuben jun nimalej silonel\f + \fr 6:12 \ft Jl. 2:10; Ap. 16:18.\f* (cab-raken). Y ri k'ij man nisakirisan ta chic, xa xk'eker achi'el jun pin tziek ri banon riq'uin rusmal jun chicop k'ek rij, ri tziek ri nucusex tok c'o bis. Y ri ic' quic'-quic' nitzu'un roma xcaker-ka.\f + \fr 6:12 \ft Jl. 3:15; Mt. 24:29; Hch. 2:20.\f* \v 13 Y ri ch'umila'\f + \fr 6:13 \ft Ap. 8:10; 9:1.\f* xebetzak-pe ri chicaj y xeka' pa ruvi' ri ruvach'ulef, can achi'el tok yebetzak-pe ri ruvech ri víquix (higo) pa ruk'a' jun nimalej cak'ik'. \v 14 Y ri caj xc'ol-el\f + \fr 6:14 \ft Sal. 102:26; Is. 34:4; He. 1:12.\f* achi'el tibot-el jun vuj. Y ronojel juyu'\f + \fr 6:14 \ft Jer. 3:23; 4:24.\f* y ri ruvach'ulef ri ec'o pa tak ya' xe'el ri pa tak quic'ojlibal. \v 15 Ri reyes ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef, ri ch'aka' chic k'atoy tak tzij, ri beyoma', ri e uc'uey quichin achi'a' ri e richin oyoval, ri vinek ri c'o uchuk'a' pa quik'a', ri lok'on tak samajela' y ri vinek ri can e libre vi, xquevala' c'a qui' ri pa tak jul y chucojol tak abej ri chuvech tak juyu'.\f + \fr 6:15 \ft Is. 2:19.\f* \v 16 Y conojel c'a re vinek re' yech'on c'a chique ri juyu' y ri abej, y niquibila' c'a: Quixtzak-pe\f + \fr 6:16 \ft Os. 10:8; Lc. 23:30.\f* chikij y kojivevaj chuvech la tz'uyul pa lok'olej ruch'acat. Y kojivevaj chuvech ri ruc'ayeval ri xtuya' ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l. \p \v 17 Roma xoka' yan ri k'ij\f + \fr 6:17 \ft Is. 13:6; Sof. 1:14.\f* tok nika-pe ri royoval pa kavi' y man jun c'a xtitiquir xtipa'e' ta can.\f + \fr 6:17 \ft Sal. 76:7.\f* \c 7 \s1 Ri israelitas ri xquic'ul quetal nic'aj-quivech \p \v 1 Y can jac'ari' tok xentz'et e caji' ángeles.\f + \fr 7:1 \ft Sal. 34:7; He. 1:14.\f* Jun ángel pa'el pa jun achi'el ru-squína ri ruvach'ulef, jun chic pa jun. Y queri', jujun c'a ángel e pa'el pa jujun chique ri caji' achi'el ru-squína ri ruvach'ulef, quik'aton ri caji' ruvech cak'ik',\f + \fr 7:1 \ft Ex. 15:10; Sal. 147:18; Is. 27:8; Dn. 7:2; Jon. 1:4.\f* richin chi man ye'apon pa ruvi' ri ruvach'ulef, pa ruvi' ri nimalej ya' nibix mar chire, y pa quivi' ri che'. \v 2 Y xintz'et chuka' chi c'o jun ángel ri jotol-pe quere' pa relebel-k'ij, ruc'amon-pe ri sello richin ri c'aslic Dios. Y re ángel re' riq'uin c'a ronojel ruchuk'a' xch'on-apo chique ri e caji' ángeles, ri can yo'on-vi-pe uchuk'a' pa quik'a' richin nequibana' ruc'ayeval pa ruvi' ri ruvach'ulef y ri mar. \v 3 Y xubij c'a ri jun ángel chique ri e caji': Man jun na ruc'ayeval\f + \fr 7:3 \ft Ap. 6:6; 9:4.\f* tiya' pa ruvi' ri ruvach'ulef, pa ruvi' ri mar y chique chuka' ri che', roma c'a c'o na chi nikaya' quetal\f + \fr 7:3 \ft Ez. 9:4; Ap. 13:16; 14:1; 22:4.\f* ri rusamajela' ri Dios nic'aj-quivech, riq'uin ri sello. \p \v 4 C'ari' yin Juan xinvac'axaj\f + \fr 7:4 \ft Ap. 9:16.\f* c'a chi e ciento cuarenta y cuatro mil\f + \fr 7:4 \ft Ap. 14:1.\f* israelitas ri xquic'ul quetal. Jac'ari' ri vinek richin ri cablajuj tinamit ri rubanon ri nimalej tinamit Israel. \v 5 E cablajuj mil chique ri e riy-rumam can ri Judá. E cablajuj mil chique ri e riy-rumam can ri Rubén. E cablajuj mil chique ri e riy-rumam can ri Gad. \v 6 E cablajuj mil chique ri e riy-rumam can ri Aser. E cablajuj mil chique ri e riy-rumam can ri Neftalí. E cablajuj mil chique ri e riy-rumam can ri Manasés. \v 7 E cablajuj mil chique ri e riy-rumam can ri Simeón. E cablajuj mil chique ri e riy-rumam can ri Leví. E cablajuj mil chique ri e riy-rumam can ri Isacar. \v 8 E cablajuj mil chique ri e riy-rumam can ri Zabulón. E cablajuj mil chique ri e riy-rumam can ri José, y e cablajuj mil chique ri e riy-rumam can ri Benjamín. Y jac'a conojel re' ri xquic'ul quetal nic'aj-quivech. \s1 Ri quicusalon sek tak tziek ja ri e colotajinek chic pe chupan ri nimalej tijoj-pokonal \p \v 9 Y c'ari' yin xintz'et c'a chi e janíla vinek ri man junan ta ruvach'ulef quepe-vi, man junan ta chuka' quetzu'un, man junan ta quitinamit y man junan ta quich'abel. Conojel c'a re vinek re' ec'o c'a apo chuvech ri Jun tz'uyul chupan ri lok'olej ruch'acat y chuvech chuka' apo ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l. Y re vinek re' can man jun c'a ri nitiquir ta najlan quichin, roma can e janíla.\f + \fr 7:9 \ft Ap. 5:9.\f* Y sek c'a ri quitziak ri e quicusalon,\f + \fr 7:9 \ft Ap. 3:5.\f* y e quic'ualon rámix ri pa tak quik'a'. \v 10 Y conojel can riq'uin ronojel cuchuk'a' niquibij: \q1 Re xojcolotej,\f + \fr 7:10 \ft Sal. 3:8; Is. 43:11; Jer. 3:23; Os. 13:4.\f* \q1 can jac'a ri Dios ri tz'uyul\f + \fr 7:10 \ft Ap. 5:13.\f* pa lok'olej ruch'acat ri xbanon, \q1 y chuka' ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l, yecha'. \m \v 11 Y conojel c'a ri ángeles e pa'el quisurin rij (quisutin rij) ri acuchi tz'uyul-vi ri Dios, y quisurin quij (quisutin quij) ri rijita'k tak achi'a' y ri e caji' ri janíla q'uiy runak' tak quivech c'o.\f + \fr 7:11 \ft Ap. 4:6.\f* Y richin c'a niquiya' ruk'ij ri Dios, xquikasaj-ka-qui' c'a pan ulef. \v 12 Y tok can quibin chic chi can que vi ri', xquibij c'a: \q1 Can jac'a ri rubi' ri ka-Dios c'o pa nabey. \q1 Rija' can c'o-vi ruc'ojlen, y ja rija' ri Rajaf ri etamabel. \q1 Ja chuka' rija' ri ruc'amon chi nic'ulun ri matioxinic. \q1 Rija' can c'o-vi ruk'ij, c'o ruchuk'a' richin jantape';\f + \fr 7:12 \ft Ap. 5:13.\f* can ronojel vi nitiquir nuben. \q1 Can que c'a ri', yecha'. \p \v 13 Y c'ari' jun c'a chique ri rijita'k achi'a' xuc'utuj chuve: ¿Avetaman achique c'a chi vinek la sek-sek quitziak quicusalon? ¿Y acuchi quepe-vi? xcha' chuve. \p \v 14 Y yin Juan xinbij c'a chire: Ja rat ri at etamayon achique chi vinek la', xicha'. \p Y rija' xubij c'a chuve: Jere' ri e elenek chic pe chupan ri nimalej tijoj-pokonal,\f + \fr 7:14 \ft Hch. 14:22.\f* y quich'ajch'ojirisalon y quisakirisalon-pe-qui'\f + \fr 7:14 \ft Is. 1:18; Zac. 3:3-5; He. 9:14; Ap. 1:5.\f* chupan ri ruquiq'uel ri Jesucristo\f + \fr 7:14 \ft 1 Jn. 1:7.\f* ri achi'el Alaj Carne'l. \v 15 Y romari' ec'o-apo riq'uin ri Dios, chupan ri rachoch, y chi pak'ij chi chak'a' niquiben rusamaj. Y ri Dios tz'uyul c'a chupan ri lok'olej ruch'acat e ruchajin,\f + \fr 7:15 \ft Is. 4:5, 6.\f* roma quiq'uin c'o-vi. \v 16 Re vinek c'a re' man chic xquevayjan ta, ni man chic xtichaki'j ta quichi'. Man chic xquec'at ta chuva-k'ij, ni man chuka' xtiquic'ovisaj ta chic c'aten.\f + \fr 7:16 \ft Sal. 121:6; Is. 49:10.\f* \v 17 Roma can ja ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l, ri c'o-apo chunakaj ri acuchi tz'uyul-vi ri Dios, jari' ri nichajin quichin. Y can yeruchajij\f + \fr 7:17 \ft Sal. 23:1.\f* achi'el yechajix ri carne'l, y can yeruc'uaj c'a chuka' richin nuya' quiya' ri pa tak alaxibel-ya' richin c'aslen. Y ri Dios can xtuben c'a chuka' chique chi man jun chic k'axo'n ni bis xtic'oje' quiq'uin.\f + \fr 7:17 \ft Is. 25:8.\f* \c 8 \s1 Ri xbanatej tok ri Jesucristo xrelesaj ri ruq'uisibel tz'apebel richin ri vuj \p \v 1 Y jac'a tok ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l xrelesaj ri ruvuk tz'apebel richin ri boton vuj,\f + \fr 8:1 \ft Ap. 5:1.\f* ri chila' chicaj jun la'ek nic'aj hora xuben chi man jun xk'ajan. \v 2 Y c'ari' xentz'et c'a ri e vuku' ángeles ri e pa'el-apo chuvech ri Dios. Y chique c'a re vuku' ángeles re' xjach jujun trompeta.\f + \fr 8:2 \ft Lv. 25:9, 10.\f* \v 3 Y can jac'ari' tok xintz'et chi petenek jun chic ángel\f + \fr 8:3 \ft Hch. 7:30.\f* y ruc'amon-pe jun c'ojlibel richin pon banon riq'uin k'anapuek, y choj xbepa'e' chuvech apo ri altar.\f + \fr 8:3 \ft Ex. 30:1.\f* Y xbejach c'a pe q'uiy pon chire, richin queri' nuporoj pa ruvi' ri altar k'anapuek, ri c'o-apo chuvech ri acuchi tz'uyul-vi ri Dios. Ri jubulej ruxla' ri pon y ri qui-oraciones ri lok'olej tak ralc'ual ri Dios, junan c'a ye'apon-el c'a chuvech rija'. \v 4 Y can que vi c'a ri', roma ri rusibil ri pon y ri qui-oraciones ri lok'olej tak ralc'ual ri Dios, can nik'alajin-vi c'a chi pa ruk'a' ri ángel ye'el-vi-el\f + \fr 8:4 \ft Sal. 141:2.\f* y ye'apon c'a chuvech ri Dios. \v 5 Can jac'ari' tok ri ángel xberuc'ama' chic pe ri c'ojlibel richin ri pon y xberuya-pe k'ak' chupan, ri c'o pa ruvi' ri altar. Y c'ari' xuq'uek ri k'ak' c'a pa ruvi' ri ruvach'ulef xintz'et yin. Y jari' tok xepe cokolajay,\f + \fr 8:5 \ft Sal. 18:13; Is. 30:30; He. 12:18, 19.\f* ch'abel, coyopa', y chuka' xuben silonel\f + \fr 8:5 \ft 2 S. 22:7-9; 1 R. 19:11; Hch. 4:31; Ap. 11:19; 16:18.\f* (cab-raken). \s1 Tok ri ángeles xquixupuj ri trompetas \p \v 6 Y ri vuku' ángeles ri e uc'uayon trompetas, can jac'ari' xquichojmirisala-qui' richin yequixupuj ri trompetas. \p \v 7 Y tok ri nabey\f + \fr 8:7 \ft Ap. 16:2.\f* ángel xuxupuj ri ru-trompeta, can jac'ari' tok xka' sakboch y k'ak' xolon riq'uin quic' pa ruvi' ri ruvach'ulef.\f + \fr 8:7 \ft Ez. 38:22.\f* Y jubama nic'aj chire ronojel ri che'\f + \fr 8:7 \ft Is. 2:13.\f* c'o, xuq'uis k'ak'; y que c'a ri' ronojel k'ayis.\f + \fr 8:7 \ft Ap. 9:4.\f* \p \v 8 Jac'a tok ri ruca'n ángel xuxupuj ri ru-trompeta, can xintz'et c'a jun k'ak' achi'el jun nimalej juyu' ri rubanic y xc'ak ri pa nimalej ya' ri nibix mar chire. Y jubama nic'aj chire ri mar xoc quic'.\f + \fr 8:8 \ft Ez. 14:19.\f* \v 9 Y roma c'a jubama nic'aj chire ri mar xoc quic', ronojel ri c'o quic'aslen ri ec'o chiri', xequen (xecom), y ri barcos ri e benek chiri', can xeq'uis c'a. \p \v 10 Y tok ri rox ángel xuxupuj ri ru-trompeta, xintz'et c'a chi jun nimalej ch'umil nibiron pa k'ak' xbetzak-pe ri chila' chicaj.\f + \fr 8:10 \ft Ap. 9:1.\f* Y re ch'umil re' xka' c'a pa quivi' jubama nic'aj chique ri raken tak ya' y ri alaxibel tak ya'\f + \fr 8:10 \ft Ap. 16:4.\f* ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef. \v 11 Re ch'umil c'a re' rubini'an Xakixak, y q'uey-q'uey\f + \fr 8:11 \ft Ex. 15:23; Jer. 9:15; 23:15.\f* xuben chique ri ya' chupan ri lugar ri xka-vi. Y romari' e q'uiy c'a vinek ri xequen (xecom). \p \v 12 Y ri rucaj ángel xuxupuj c'a ri ru-trompeta, y jubama nic'aj chire ri k'ij, jubama nic'aj chire ri ic' y jubama nic'aj chuka' chique ri ch'umila', xemoyomo'. Man chic c'a xesakirisan ta jebel.\f + \fr 8:12 \ft Is. 13:10; Am. 8:9.\f* Y xuben c'a can chi chire ronojel k'ij, jubama nic'aj ri man xsakirisex ta chic roma ri k'ij. Y can que c'a chuka' ri' xuc'ulvachij ri ak'a'. Jubama nic'aj chuka' ri man xsakirisex ta chic coma ri ic' y ri ch'umila'. \p \v 13 Y jac'ari' tok xintz'et y xinvac'axaj chuka' chi tiropop benek jun ángel pa runic'ajal ri caj, y riq'uin c'a ronojel ruchuk'a' nubij: Janíla c'ayef\f + \fr 8:13 \ft Ap. 9:12; 11:14.\f* c'a ri xtiquic'ulvachij ri vinek ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef, tok xquek'ajan-pe ri oxi' chic trompetas ri yexupux coma ri ángeles. \c 9 \p \v 1 Y can jac'ari' tok ri ruvo' (ro') ángel xuxupuj ri ru-trompeta, y xintz'et c'a chi c'o jun achi'el ch'umil ri xtzak-pe chila' chicaj y chuvech ruvach'ulef xka-vi. Y pa ruk'a' c'a rija' xjach-vi ri llave richin ri itzel jul ri ruyon k'eku'n rupan.\f + \fr 9:1 \ft Ap. 17:8; 20:1.\f* \v 2 Ri jun c'a achi'el ch'umil ri', xberujaka-pe ri ruchi' ri itzel jul ri k'eku'n rupan. Y chupan c'a ri jul ri' xbe'el c'a pe janíla sib, achi'el xa ta ri jul ri' jun ta nimalej horno. Ri sib c'a ri xbe'el-pe ri chiri' chupan ri itzel jul ri k'eku'n rupan, xutz'apej c'a ruvech ri k'ij,\f + \fr 9:2 \ft Jl. 2:2, 10.\f* y xunojisaj ri caj. \v 3 Y chupan ri sib ri' xebec'ulun c'a pe sac',\f + \fr 9:3 \ft Ex. 10:4.\f* y xebe pa ruvi' ri ruvach'ulef. Y xban c'a chique ri sac' ri' chi xe'oc achi'el ri alacrán, roma can niquiben-vi ch'a'oj achi'el niquiben ri alacrán. \v 4 Y xbix c'a chique chi man tiquiben\f + \fr 9:4 \ft Ap. 6:6; 7:3.\f* ch'a'oj chique ri che', ri tico'n o ri k'ayis.\f + \fr 9:4 \ft Ap. 8:7.\f* Pero tiquibana' ch'a'oj chique ri vinek ri manek quetal nic'aj-quivech,\f + \fr 9:4 \ft Ez. 9:4; Ap. 14:1.\f* roma xa can man e richin ta ri Dios. \v 5 Pero man richin ta chi yequicamisaj ri vinek, xaxe richin chi yequiya' pa k'axomal vo'o' ic'. Y ri k'axomal c'a ri', can achi'el c'a ri k'axomal ri niquiya' ri alacrán tok niquiti' can (niquich'op can) jun vinek. \v 6 Y je k'ij c'a ri' tok ri vinek xtiquicanola' ri quicamic roma ri k'axomal ri niquic'ovisaj, pero xa man jun c'a xtiquic'ulvachij. Can janíla vi c'a xtiquirayila' ri quicamic,\f + \fr 9:6 \ft Job 3:20-22; 7:15; Is. 2:19; Os. 10:8; Ap. 6:16.\f* pero ri camic xa xtanmej chiquivech. \p \v 7 Y ri quibanic c'a ri sac' ri',\f + \fr 9:7 \ft Jl. 2:4.\f* achi'el ri quiej ri banon chic el cutzil richin yebe pan oyoval. Ri pa quijolon (quivi') quic'uan c'a jun achi'el corona ri can achi'el k'anapuek nitzu'un, y ri quipalej can achi'el c'a quipalej vinek. \v 8 Can c'o c'a chuka' rusmal quivi' achi'el ri rusmal quivi' ri ixoki'. Ri quey achi'el quey ri coj.\f + \fr 9:8 \ft Sal. 57:4; Jl. 1:6.\f* \v 9 Ri quij can achi'el c'a ch'ich'. Ri quixic' can janíla c'a nik'ajan, achi'el yek'ajan e q'uiy carruajes e kiriren coma quiej y junanin e benek richin yebe pan oyoval.\f + \fr 9:9 \ft Jl. 2:5.\f* \v 10 Ri quijey achi'el ri quichin ri alacrán, y chutza'n c'o ri quich'utal. Y riq'uin ri quich'utal ri' yetiquir c'a yequiya' pa k'axomal ri vinek, vo'o' ic'. \v 11 Y ri qui-rey\f + \fr 9:11 \ft Jn. 8:44; 12:31; 14:30; Ef. 2:2; 2 Ts. 2:3-10.\f* ri sac' ri', ja ri ángel ri rajaval ri itzel jul ri k'eku'n rupan. Ri qui-rey ri sac' ri' Abadón c'a nibix chire ri pa kach'abel roj israelitas, y Apolión c'a nibix chire ri pa quich'abel ri vinek aj-Grecia. \p \v 12 Xk'ax c'a re jun ruc'ayeval re',\f + \fr 9:12 \ft Ap. 8:13.\f* pero c'a c'o chic ca'i' yecanej can. \p \v 13 Y tok ri ruvak (ruvakak) ángel xuxupuj ri ru-trompeta, xinvac'axaj c'a jun ch'abel ri xel-pe ri chiquicojol ri caji' uc'a' ri ec'o chire ri altar banon riq'uin k'anapuek,\f + \fr 9:13 \ft Ex. 30:3; Ap. 8:3.\f* ri altar ri c'o-apo chuvech ri Dios. \v 14 Y ri ch'abel ri' xubij c'a chire ri ruvak (ruvakak) ángel ri xxupun ri trompeta: Que'asolo' c'a ri caji' ángeles ri e ximil can chuchi' ri nimalej raken-ya' Eufrates,\f + \fr 9:14 \ft Gn. 2:14; 2 S. 8:3; Jer. 51:63; Ap. 16:12.\f* xuche'ex. \p \v 15 Y que c'a ri' tok xebesol can ri caji' ángeles, richin yequicamisaj ri vinek. Roma ri caji' ángeles ri' can e yacon c'a richin ri hora, ri k'ij, ri ic' y ri juna' ri'. Y jubama nic'aj chique ri vinek ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef ri xquequicamisaj. \v 16 Y ri caji' ángeles ri', can e janíla c'a achi'a' richin oyoval ec'o quiq'uin y can que c'a chuka' ri' ri quiej.\f + \fr 9:16 \ft Ez. 38:4.\f* Can yejinin. Y c'ari' yin Juan xinvac'axaj c'a chi ri achi'a' richin oyoval, ec'o c'a ca'i' ciento millones. Y can que chuka' ri' ri quiej ec'o quiq'uin. \p \v 17 Y can chupan c'a ri achi'el vachic' ri xinben, chiri' tok xentz'et ri quiej.\f + \fr 9:17 \ft Is. 5:28.\f* Y ri e ch'ocolbeyon ri quiej ri', e quicusalon c'a ch'ich' ri niquitobej ri ruva tak quic'u'x, y ri ch'ich' ri' quek, k'en y azul c'a ri yetzu'un. Ja chic c'a ri quiquiej man choj ta rujolon (ruvi') quiej, xa achi'el ri quichin ri coj,\f + \fr 9:17 \ft 1 Cr. 12:8.\f* queri'. Y k'ak', sib y azufre ri nel c'a ri pa tak quichi'. \v 18 Y can jac'a ri k'ak', sib y azufre ri ye'el ri pa tak quichi' ri quiej, jari' ri xeq'uison jubama nic'aj chique conojel ri vinek ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef. \v 19 Re quiej c'a re', ja ri quichi' y ri quijey\f + \fr 9:19 \ft Is. 9:15.\f* ri yebanon ch'a'oj, roma ri pa quichi' nel k'ak', sib y azufre. Y ri quijey achi'el cumetz, roma can riq'uin chuka' ri' niquiben-vi ch'a'oj. \p \v 20 Jac'a ri vinek ri c'a xec'ase' na can y man xka' ta ri ruc'ayeval pa quivi', can man c'a xtzolin ta pe quic'u'x. Xa can c'a xequibanala' na ri itzel tak banobel.\f + \fr 9:20 \ft Dt. 31:29; 2 Cr. 28:22; Jer. 5:3.\f* C'a xequiyala' na quik'ij ri itzel tak espíritu,\f + \fr 9:20 \ft Dt. 32:17; Sal. 106:37.\f* xequiyala' na quik'ij ri vachibel ri e quibanon\f + \fr 9:20 \ft Sal. 115:4; Is. 2:8; Jer. 44:8; Dn. 5:23; Hch. 17:29.\f* riq'uin k'anapuek, sakipuek, abej, che' y riq'uin ri ch'ich' nibix bronce chire. Jari' ri xequiya' quik'ij ri vinek ri', y xa e dios ri man yetzu'un ta, ni man ye'aq'uex ta y ni man yebiyin ta chuka'. \v 21 Man xtzolej ta c'a pe quic'u'x ri vinek ri' riq'uin ri Dios, richin xequiyala' ta can ri camisanic, ri itz y ri elek', y richin ta chuka' chi ri achi'a' y ri ixoki' ri niquicanola-qui' richin yemacun, xquimestaj ta can, pero xa man que ta ri' xquiben. \c 10 \s1 Ri ángel ri uc'uayon ri co'ol vuj \p \v 1 Y jari' tok yin xintz'et chic c'a jun ángel, ri can c'o-vi uchuk'a' pa ruk'a' y ruchapon c'a pe rukajen ri chicaj tok xintz'et. C'o-pe pa jun sutz', y c'o jun arco iris\f + \fr 10:1 \ft Ez. 1:28.\f* ri pa ruvi'. Xintz'et c'a chuka' chi ri ángel ri' can achi'el c'a nitzu'un ri k'ij.\f + \fr 10:1 \ft Mt. 17:2.\f* Y ri raken achi'el ruxak tak k'ak'.\f + \fr 10:1 \ft Ap. 1:15, 16.\f* \v 2 Y ri pa ruk'a' ruc'uan c'a jun co'ol vuj, y jakel. C'ari' xuya' c'a jun raken pa mar, y ri jun chic xuya' pa ruvi' ri ruvach'ulef. Jac'a ri rajquik'a' ri xuya' pa mar y ri rajxocon (izquierda) xuya' pa ruvi' ri ruvach'ulef. \v 3 Re ángel\f + \fr 10:3 \ft Ap. 15:1, 7.\f* c'a re', riq'uin c'a ronojel ruchuk'a' xch'on, can achi'el tok nik'ajan jun coj. Y tok ch'ovinek chic ka, ec'o c'a vuku' achi'el cokolajay\f + \fr 10:3 \ft Ap. 8:5; 14:2.\f* ri xech'on-pe. \v 4 Y tok e ch'ovinek chic c'a pe ri vuku' achi'el cokolajay ri', can ja yan ri' nintz'ibaj-ka yin ri xquibij. Pero c'o c'a jun aj-chicajil ch'abel ri xinvac'axaj, y xubij c'a pe chuve: Xaxe aviq'uin rat\f + \fr 10:4 \ft Dt. 29:29; Is. 8:16; 29:11; Dn. 8:26; 12:4.\f* tic'oje-ka ri ch'abel ri xquibij ri vuku' achi'el cokolajay, y man c'a tatz'ibaj. \p \v 5 Y ri ángel ri ruyo'on jun raken pa mar y chuka' ri pa ruvi' ri ruvach'ulef, xintz'et c'a chi xutzekej\f + \fr 10:5 \ft Dn. 12:7.\f* ri rajquik'a' chicaj, \v 6 y xubij c'a: Yin ninben jurar chuvech ri can c'o-vi jantape',\f + \fr 10:6 \ft Jer. 10:10; Dn. 12:7; Ap. 1:18; 4:9.\f* ri xbanon ri caj y ri ec'o chupan, ri xbanon ri ruvach'ulef y ri ec'o chuvech, ri xbanon ri mar y ri ec'o chupan; can chuvech c'a rija' ninben-vi jurar chi man chic xtik'ax ta más tiempo. \v 7 Roma can ja tok xtuxupuj ri ru-trompeta ri ruvuk\f + \fr 10:7 \ft Ap. 11:15.\f* ángel, can jac'ari' tok xtik'alajin jebel ri evatel-pe riq'uin ri Dios, ri xuk'alajirisaj chique ri rusamajela' ri xetzijon ri ruch'abel, ri achi'a' ri xebin ri achique xquebanatej. \p \v 8 Y ri aj-chicajil ch'abel ri xinvac'axaj yan c'a, xch'on chic c'a pe chuve jun bey y xubij c'a pe: Cabiyin y te'ac'ama-pe la jun co'ol vuj jakel pa ruk'a' la jun ángel la ruyo'on jun raken pa mar, y la jun chic ruyo'on pa ruvi' la ruvach'ulef, xcha'. \p \v 9 Can xibe na vi apo riq'uin ri ángel, y xinc'utuj ri vuj chire. Y ri ángel xubij c'a chuve: Ja vuj re'. Tatija'\f + \fr 10:9 \ft Ez. 2:8; 3:1.\f* c'a. Y xtana' c'a chi ri pan achi' achi'el ruqui'il ri cab.\f + \fr 10:9 \ft Sal. 19:10; 104:34; Jer. 15:16.\f* Jac'a ri pan apan q'uey-q'uey xtuben, xcha' chuve. \p \v 10 Y yin can xenc'ama' na vi pe ri ti vuj pa ruk'a' ri ángel, y xintej-ka. Y xinna' na vi pa nuchi' chi can achi'el ruqui'il ri cab,\f + \fr 10:10 \ft Ez. 3:3.\f* pero ri pa nupan can q'uey-q'uey na vi xuben. \v 11 Y ri ángel ri' xubij c'a chuve: C'o c'a chi nak'alajirisaj jun bey chic ri nubij ri Dios chiquij ri tinamit, ri ruvach'ulef, ri reyes, y chiquij ri vinek ri man junan ta quich'abel, xinuche'ex. \c 11 \s1 Ri e ca'i' ri yek'alajirisan richin ri Dios \p \v 1 Y xbejach c'a pe jun aj\f + \fr 11:1 \ft Ez. 40:3.\f* chuve, ri achi'el jun che' richin etabel.\f + \fr 11:1 \ft Zac. 2:1.\f* Y xbix c'a chuka' chuve: Cabiyin y tavetaj rupan ri rachoch ri Dios, tavetaj ri altar, y que'avajlaj-pe ri janipe' ri yeyo'on ruk'ij ri Dios chiri'. \v 2 Jac'a ri ruva-jay\f + \fr 11:2 \ft Ez. 40:17.\f* ri richin ri rachoch ri Dios, man tavetaj, roma xa jachon chic pa quik'a' ri vinek ri man e israelitas ta. Cavinek c'a ic' riq'uin ca'i'\f + \fr 11:2 \ft Ap. 13:5.\f* xtiquixek'-xtiquipalibej\f + \fr 11:2 \ft Dn. 8:10; Lc. 21:24.\f* ri lok'olej tinamit. \v 3 Y yin xtinya' c'a el uchuk'a' chique ri e ca'i' rusamajela' ri Dios,\f + \fr 11:3 \ft Ap. 19:10.\f* richin chi niquik'alajirisaj ri ruch'abel ri Dios.\f + \fr 11:3 \ft Ap. 20:4.\f* Y ri ca'i' samajela' ri' queri' c'a xtiquiben mil doscientos sesenta k'ij,\f + \fr 11:3 \ft Ap. 12:6.\f* y quicusalon c'a chuka' tziek ri richin bis. \p \v 4 Y ri e ca'i' c'a ri', je ri ca'i' achi'el che' olivos\f + \fr 11:4 \ft Sal. 52:8; Zac. 4:3.\f* y ri e ca'i' achi'el candeleros ri ec'o-apo chuvech ri Dios, ri Rajaf ri ruvach'ulef. \v 5 Y vi c'o c'a jun vinek ri c'o jun etzelal ri nrajo' nuben chique ri e ca'i' ri', man xtitiquir ta. Roma ri e ca'i' ri', can nel c'a k'ak'\f + \fr 11:5 \ft Jer. 5:14.\f* pa quichi' richin niquiq'uis. Y ri jun ri can c'o c'a nrajo' nuben chique, can xtiq'uis-vi c'a riq'uin ri k'ak' nel pa quichi' ri e ca'i' ri'. \v 6 Can yo'on c'a chuka' uchuk'a' pa quik'a' ri e ca'i' ri', richin niquitz'apej ri job\f + \fr 11:6 \ft 1 R. 17:1; Stg. 5:16, 17.\f* chupan ri k'ij tok rije' niquik'alajirisaj ri ruch'abel ri Dios. Can yetiquir c'a chuka' niquiben quic' chire ri ya'.\f + \fr 11:6 \ft Ex. 7:19.\f* Yetiquir c'a chuka' yequiya' xabachique k'axomal pa quivi' ri aj-ruvach'ulef tok nic'atzin. \v 7 Y tok ri e ca'i' ri' quiq'uison chic ruk'alajirisaxic ri ruch'abel ri Dios, ri itzel chicop ri nipe chupan ri itzel jul k'eku'n rupan, xtuchop c'a quij ri e ca'i' ri', xqueruch'ec\f + \fr 11:7 \ft Dn. 7:21; Zac. 14:2.\f* y pa ruq'uisibel xquerucamisaj. \v 8 Y ri quich'acul xquec'oje' c'a can ri pa nima-bey richin ri nimalej tinamit Jerusalem. Tinamit ri acuchi chuka' xcamisex-vi chuva ri cruz ri Kajaf Jesucristo,\f + \fr 11:8 \ft He. 13:12.\f* y tinamit ri nibix chuka' Sodoma y Egipto chire, roma ri itzel tak quibanobal ri vinek ri ec'o chiri'. Can e achi'el ri vinek ri xec'oje' ri pa Sodoma y ri pan Egipto. \v 9 Y oxi' c'a k'ij riq'uin nic'aj xquec'oje' ri ch'aculaj chiquivech ri vinek ri man junan ta quitinamit, man junan ta quetzu'un, man junan ta quich'abel y man junan ta quiruvach'ulef.\f + \fr 11:9 \ft Ap. 17:15.\f* Y can man xtiquiya' ta c'a k'ij chi ri ch'aculaj ri' yebemuk ta can.\f + \fr 11:9 \ft Sal. 79:2, 3.\f* \v 10 Y ri vinek c'a ri' xquequicot janíla roma ri e ca'i' xequen yan (xecom yan). Y roma ri quiquicoten ri' can janíla, can xquequibanala' c'a sipanic ri chiquivech ka rije'; roma can xec'ayevatej c'a pa quik'a' ri e ca'i' k'alajirisey ruch'abel ri Dios.\f + \fr 11:10 \ft Ap. 11:3.\f* \v 11 Jac'a tok k'axinek chic ri oxi' k'ij riq'uin nic'aj, ri Dios xuben c'a chi xc'oje' chic quic'aslen\f + \fr 11:11 \ft Gn. 2:7; Ez. 37:5, 14.\f* ri e ca'i' ri'. Romari' rije' can xepa'e' chic c'a el jun bey. Y ri vinek ri xetz'eton quichin, can janíla c'a xibinri'il xpe chique. \v 12 Y ri e ca'i' k'alajirisey ruch'abel ri Dios ri xc'oje' chic el jun bey quic'aslen, xcac'axaj c'a chi c'o jun ri nich'on-pe chique riq'uin uchuk'a' ri c'a chila' chicaj,\f + \fr 11:12 \ft 2 R. 2:1; Is. 14:13.\f* y nubij c'a pe chique: Quixampe c'a vave' chicaj, xcha'. \p Y ri e ca'i' ri' can xebe na vi el chicaj chupan jun sutz'.\f + \fr 11:12 \ft Is. 60:8; Hch. 1:9.\f* Y ri vinek ri xe'etzelan quichin, can xequitz'et c'a el tok xebe chila' chicaj. \v 13 Y can jac'ari' xpe jun nimalej silonel\f + \fr 11:13 \ft Ap. 16:19.\f* (cab-raken) chuvech ri ruvach'ulef, y jun c'a chique ri lajuj partes richin ri tinamit xbe c'a pan ulef. Y ri vinek ri xequen (xecom) roma ri silonel (cab-raken) e vuku' mil. Jac'a ri ch'aka' chic vinek ri ec'o chupan ri tinamit ri' y man jun xquic'ulvachij, xpe c'a janíla xibinri'il chique. Y xquiya' c'a ruk'ij-ruc'ojlen ri Dios ri c'o chila' chicaj. \p \v 14 Y que c'a re', xk'ax can ri ruca'n ruc'ayeval pa ruvi' ri ruvach'ulef. Y can ja chic c'a ri' chanin petenek ri rox ruc'ayeval.\f + \fr 11:14 \ft Ap. 8:13.\f* \s1 Tok ri ruvuk ángel xuxupuj ri ru-trompeta \p \v 15 Y jac'ari' tok ri ruvuk ángel xuxupuj ri ru-trompeta.\f + \fr 11:15 \ft Is. 27:13.\f* Y ec'o ri riq'uin uchuk'a' xech'on-pe ri chila' chicaj, y niquibila' c'a: \q1 Ri tinamit ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef, \q1 vacami e richin chic ri Kajaf Dios y e richin chuka' chic ri Cristo ri cha'on-pe roma ri Dios. \q1 Y can jari' ri xtik'aton tzij richin jantape',\f + \fr 11:15 \ft Dn. 2:44; 4:3, 34; Mi. 4:7; Lc. 1:33.\f* xecha'. \v 16 Y che juvinek-caji'\f + \fr 11:16 \ft Ap. 4:4.\f* rijita'k achi'a' ri e tz'uyul-apo chuvech ri Dios, can jac'ari' xexuque-ka chuvech, y xquikasaj-qui' c'a pan ulef richin niquiya' ruk'ij. \v 17 Y tok ye'ajin c'a chuya'ic ruk'ij ri Dios, niquibij c'a: \q1 Kajaf Dios, matiox nikaya' chave. \q1 Rat ri can c'o ronojel uchuk'a' pan ak'a', \q1 y can atc'o-vi-pe pa rutiquiribel, atc'o vacami, y xcac'oje' chuka' re xtibe-apo.\f + \fr 11:17 \ft Ap. 1:4.\f* \q1 Matiox nikaya' chave roma vacami xk'alajin ri nimalej uchuk'a' ri c'o pan ak'a', \q1 y ja rat ri K'atoy-Tzij. \q1 \v 18 Ri tinamit ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef yacatajinek c'a coyoval chavij rat, \q1 pero xa can ja yan c'a ri' xoka' ri k'ij richin chi rat nak'ej ri avoyoval pa quivi'. \q1 Y can jac'a chuka' re' xoka' ri k'ij richin chi rat nak'et tzij\f + \fr 11:18 \ft Dn. 7:9; Hch. 10:42; 2 Ti. 4:1; 1 P. 4:5; Ap. 6:10.\f* pa quivi' ri caminaki'. \q1 Pero chique ri asamajela' ri e k'alajirisey ri ach'abel, \q1 chique ri lok'olej tak avalc'ual y chique ri yeyo'on ak'ij, \q1 can xtaya' c'a rajel-ruq'uexel chique, chi cocoj chi nima'k. \q1 Y can xoka' c'a chuka' ri k'ij chi rat ye'aq'uis ri vinek ri yebanon chire ri ruvach'ulef richin niq'uis, xecha' ri juvinek-caji' rijita'k achi'a'. \p \v 19 Y jac'ari' tok ri rachoch ri Dios chila' chicaj, xjakatej ri ruchi'. Y can nik'alajin c'a pe ri cáxa\f + \fr 11:19 \ft Ex. 25:21, 22; Nm. 4:5; He. 9:4-8.\f* ri richin ri ru-trato ri Dios. Y xepe c'a coyopa', ch'abel, cokolajay, jun silonel (cab-raken), y jun camic sakboch. \c 12 \s1 Ri ixok y ri ral ri xechajix roma ri Dios \p \v 1 Y c'ari' ri chicaj xk'alajin c'a pe jun ixok. Y ri rubanic c'a ri ixok ri', can man jun bey c'a tz'eton, roma can achi'el k'ij nitzu'un ri rutziak y ja ri ic' ri oquinek rupalibel.\f + \fr 12:1 \ft Is. 60:19.\f* C'o c'a jun corona rucusan, y re corona re' e ruc'uan c'a cablajuj ch'umila'. \v 2 Y re ixok re' can nik'alajin chi nralaj yan jun ac'ual.\f + \fr 12:2 \ft Is. 66:7.\f* Can ruchapon c'a jiloj romari'. Can janíla c'a k'axomal ri nuc'ovisaj. \v 3 Y c'ari' ri chicaj xk'alajin c'a pe jun itzel quek rij chicop ri nibix dragón chire. Jun nimalej chicop ri man jun bey tz'eton, roma c'o vuku'\f + \fr 12:3 \ft Ap. 17:3.\f* rujolon (ruvi'), lajuj ruc'a' y ruc'uan jujun corona ri pa jujun chique ri vuku' rujolon (ruvi'). \v 4 Y re itzel quek rij dragón re', xaxe c'a riq'uin ri rujey\f + \fr 12:4 \ft Ap. 9:10.\f* xerumes-pe jubama nic'aj chique ri ch'umila'\f + \fr 12:4 \ft Dn. 8:10.\f* ri ec'o chicaj, y xeruq'uek c'a pa ruvi' ri ruvach'ulef. C'ari' xbec'oje-apo ri chuvech ri ixok\f + \fr 12:4 \ft Ap. 17:18.\f* ri nic'oje' yan ral. Ruchajin-apo jampe' xtic'oje' ri ac'ual, richin queri' nutej-el.\f + \fr 12:4 \ft 1 P. 5:8.\f* \v 5 Ri ixok ri' can xalex na vi c'a ri ral, y ala'. Y xuc'uex-el ri ala' chuvech, richin xuc'uex chire ri Dios ri tz'uyul pa lok'olej ruch'acat. Y jac'a re jun re c'ari' nalex ri xtik'aton tzij\f + \fr 12:5 \ft Sal. 2:9; Ap. 2:27; 19:15.\f* pa quivi' ri tinamit ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef, riq'uin ronojel ruchuk'a'. \v 6 Y ri ixok ri xc'oje' ral, xanmej c'a, y xbe c'a ri pa tz'iran ruvach'ulef, roma can ja lugar ri' ri canon roma ri Dios richin nicolotej. Y chiri' nilix-vi mil doscientos sesenta k'ij.\f + \fr 12:6 \ft Ap. 11:3.\f* \p \v 7 Y ri chila' chicaj xbanatej c'a jun oyoval. Ri arcángel Miguel\f + \fr 12:7 \ft Dn. 10:13; 12:1.\f* e rachibilan ri ru-ángeles, xquiben oyoval riq'uin ri itzel quek rij dragón y ri e itzel tak ru-ángeles rija'. \v 8 Pero ri itzel quek rij dragón y ri itzel tak ru-ángeles man xech'acon ta, y xe'okotex-pe\f + \fr 12:8 \ft Lc. 10:18; 2 P. 2:4.\f* ri chila' chicaj, roma can man ruc'amon ta chic chi yec'oje' chiri'. \v 9 Can xc'ak\f + \fr 12:9 \ft Lc. 10:18; Jn. 12:31.\f* c'a pe ri itzel quek rij dragón e rachibilan ri itzel tak ru-ángeles c'a ri pa ruvi' ri ruvach'ulef. Xc'ak-pe ri dragón ri nibix chuka' itzel vinek y Satanás chire. Jac'a rija' ri xoc jun cumetz\f + \fr 12:9 \ft Gn. 3:1.\f* ojer can, y ja rija' ri niyojon (niyujun) ronojel ri utz chiquivech ri vinek chuvech ronojel ruvach'ulef. \p \v 10 Y jari' tok yin Juan xinvac'axaj c'a chi ri chicaj c'o c'a jun ri nich'on-pe, y riq'uin uchuk'a'. Y nubij c'a: Ri colotajic,\f + \fr 12:10 \ft Ap. 19:1.\f* ri uchuk'a' y ri ruk'atbel-tzij ri Dios yek'alajin chic. Y que chuka' ri' xoka' yan ri k'ij chi conojel c'o chi niquiben ri nubij ri Cristo ri cha'on-pe roma ri Dios.\f + \fr 12:10 \ft Ap. 11:15.\f* Roma ri nosujun\f + \fr 12:10 \ft Job 1:9; 2:5; Zac. 3:1.\f* quichin ri kach'alal chuvech ri Dios chi pak'ij chi chak'a', xc'ak yan el. \v 11 Y ri kach'alal xech'acon\f + \fr 12:11 \ft Ro. 8:37; 16:20.\f* c'a chirij ri itzel-vinek, roma xecolotej roma ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l, ri xquen (xcom) y xbiyin ri ruquiq'uel. Y chuka' man xeq'uix ta xquik'alajirisaj-qui' chi quiniman ri Jesucristo. Y man xquixibij ta qui' yecamisex. Roma vi yecamisex, can quecamisex c'a ri', pero roma ri rubi' ri Ajaf. \v 12 Rix ri janipe' ri ixc'o chila' chicaj, tiquicot c'a ri ivánima. Jac'a rix ri ixc'o chuvech ri ruvach'ulef\f + \fr 12:12 \ft Ap. 8:13.\f* y ri ix benek pa ruvi' tak ya', tok'ex ivech. Roma ri itzel-vinek xxule-ka iviq'uin, y royoval roma retaman chi man q'uiy ta chic k'ij ri yo'on chire. \p \v 13 Ri itzel quek rij dragón xc'ak c'a pe, y tok xuna', chuvech chic re ruvach'ulef c'o-vi. Y jari' tok xuchop c'a rokotaxic ri ixok ri xc'oje' ral-ala'.\f + \fr 12:13 \ft Ap. 12:5.\f* \v 14 Y roma c'a ri ixok ri' okotan, ri Dios xuya' juc'ulaj ruxic', achi'el ri quixic' xic (aj-ch'ac) ri janíla e nima'k, richin chi nitiquir napon c'a ri pa tz'iran\f + \fr 12:14 \ft Ap. 17:3.\f* ruvach'ulef, ri lugar ri rucha'on chic ri Dios richin nilix ri oxi' juna' riq'uin nic'aj,\f + \fr 12:14 \ft Dn. 7:25.\f* lugar ri man nilitej ta roma ri dragón. \v 15 Y ri dragón ri' xuq'uek c'a jun achi'el raken-ya'\f + \fr 12:15 \ft Sal. 18:4; Is. 59:19.\f* riq'uin ri ruchi' chirij ri ixok, richin chi nukirirej ta el. \v 16 Pero ri ruvach'ulef xuto' ri ixok richin chi man nicuyun chupan ri achi'el raken-ya' ri xuq'uek ri dragón, roma xubik' (xubek') chanin ri ya' ri'. \v 17-18 Y roma c'a ri dragón ri' man xtiquir ta chirij ri ixok, janíla c'a royoval xyacatej. Romari' xbe, y xberuchapa' quij ri e ral y ri e riy can ri ixok, chi oyoval. Roma ri e ral y ri e riy can ri ixok can niquinimaj-vi ri yerubij ri Dios y chuka' can c'o chiquic'u'x ri rubin can ri Jesucristo.\f + \fr 12:17-18 \ft Gn. 3:15; Ap. 1:2, 9.\f* \c 13 \s1 Ca'i' itzel tak chicop \p \v 1 Y yin Juan ninna' c'a chi xipa'e' ri pa sanayi' chuchi' ri nimalej ya' ri nibix mar chire, y xintz'et c'a chi chupan ri ya' xbe'el-pe jun itzel chicop. Y re chicop re' c'o vuku' rujolon (ruvi') y lajuj ruc'a'. Y pa quivi' ri lajuj ruc'a' ri chicop ri', c'o c'a jujun corona. Y pa quivi' jujun jolomaj (vi'aj) e tz'ibatel c'a jujun bi'aj. Y riq'uin c'a re bi'aj re' nuyok' rubi' ri Dios.\f + \fr 13:1 \ft Dn. 7:2, 7.\f* \v 2 Re chicop re xintz'et, achi'el c'a nitzu'un jun tigre.\f + \fr 13:2 \ft Dn. 7:6.\f* Xa jac'a ri raken e achi'el raken ri chicop ri nibix oso chire. Y ri pa ruchi', achi'el pa ruchi' coj. Xpe c'a ri itzel quek rij dragón\f + \fr 13:2 \ft Ap. 12:9.\f* xuya' c'a ruchuk'a' y ruk'atbel-tzij y xuya' chuka' k'ij chire ri chicop ri' chi ja ri nubij rija' ri c'o chi niquiben ri vinek. \v 3 Y jun c'a chique ri vuku' rujolon (ruvi') ri chicop ri' xuc'ulvachij c'a jun socotajic ri can ruc'amon chic pe rucamic. Pero xa man xquen ta (xcom ta), xa xc'achoj. Y romari' ri vinek ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef, xcojkaj.\f + \fr 13:3 \ft 2 Ts. 2:3.\f* \v 4 Y ri vinek ri' can xquiya' c'a chuka' ruk'ij ri itzel quek rij dragón, roma jari' ri xyo'on uchuk'a' pa ruk'a' ri chicop. Ri vinek ri', ri can e tzekelbey c'a richin ri chicop, tok niquiya' ruk'ij niquibila' c'a: ¿C'o cami c'a jun ri junan\f + \fr 13:4 \ft Ap. 18:18.\f* ta riq'uin re chicop re'? ¿Y c'o ta cami c'a jun ri xtich'acon ta chirij? yecha'. \p \v 5 Ri chicop ri' xuc'ul c'a chuka' uchuk'a' richin chi tunimirisaj-ri' riq'uin ri ruch'abel, richin chi itzel tich'on chirij ri Dios,\f + \fr 13:5 \ft Dn. 7:23-25; 11:36.\f* y richin chuka' chi cavinek-ca'i' ic'\f + \fr 13:5 \ft Ap. 11:2.\f* ri ja ri nubij rija' ri c'o chi niquiben ri vinek. \v 6 Y can que vi c'a ri' xuben ri chicop ri'. Itzel xch'on chirij ri Dios. Xuyok' rubi' ri Dios. Itzel chuka' xch'on chirij ri rachoch ri Dios y chiquij ri ec'o chila' chicaj. \v 7 Chuka' ri chicop ri' yo'on c'a k'ij chire chupan ri tiempo ri' richin chi xyacatej y xeruchop c'a chi oyoval ri lok'olej tak ralc'ual ri Dios, richin yeruch'ec.\f + \fr 13:7 \ft Dn. 7:21.\f* Yo'on c'a chuka' k'ij chire richin chi can xe ri nubij rija' ri c'o chi niquiben ri vinek; vinek ri xa man junan ta yetzu'un, man junan ta quitinamit, man junan ta quich'abel y man junan ta quiruvach'ulef. \v 8 Can conojel vi c'a ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef, xquiya' ruk'ij ri chicop ri'. Pero ri vinek ri xebanon queri', ja ri man e colotajinek ta, ni man tz'ibatel ta ri quibi' chupan ri vuj ri richin c'aslen,\f + \fr 13:8 \ft Dn. 12:1; Fil. 4:3; Ap. 21:27.\f* ri ruvuj ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l,\f + \fr 13:8 \ft Jn. 1:29, 36; 1 P. 1:19; Ap. 5:6-13.\f* ri xcamisex roma can queri' ri ruch'obon-pe ri Dios pa ruvi', tok can c'a man jani c'o ta re ruvach'ulef.\f + \fr 13:8 \ft Ef. 1:4.\f* \p \v 9 Ri c'o quixiquin richin nicac'axaj,\f + \fr 13:9 \ft Ap. 2:7.\f* ticac'axaj c'a ri nibix chique: \v 10 Ri vinek ri yebanon chique ri ch'aka' chic richin ye'oc preso, can que c'a chuka' ri' xtiquic'ulvachij rije'. Y ri yecamisan chi machet, can chi machet c'a chuka' xquecamisex-vi.\f + \fr 13:10 \ft Gn. 9:6; Is. 33:1; Mt. 26:52.\f* Roma c'a ri' ri lok'olej tak ralc'ual ri Dios, xaxe c'a quecoch'on y ticuker más quic'u'x.\f + \fr 13:10 \ft Ap. 14:12.\f* \p \v 11 Y yin Juan xintz'et c'a chi c'o chic c'a jun itzel chicop\f + \fr 13:11 \ft Ap. 16:13.\f* ri xbec'ulun-pe ri pan ulef. Y re jun chic chicop re' c'o ca'i' ruc'a' achi'el richin jun nima-alaj carne'l. Jac'a ri ruch'abel can achi'el ri ruch'abel ri dragón. \v 12 Y re jun chic chicop re', riq'uin c'a ri ruchuk'a' ri nabey chicop tok yerubanala' ri rusamaj. Can man ruyon ta c'a tok yerubanala', xa can chuvech c'a ri nabey chicop. Can nuben c'a chique ri vinek ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef chi niquiya' ruk'ij ri nabey chicop,\f + \fr 13:12 \ft Ap. 13:2, 3, 14.\f* ri xc'achoj ri rusocotajic ri can ruc'amon chic pe rucamic. \v 13 Ri ruca'n chicop q'uiy c'a milagros man jun bey e tz'eton ta ri yerubanala'.\f + \fr 13:13 \ft Mt. 24:24; 2 Ts. 2:9; Ap. 16:14.\f* Can nuben c'a chi nika-pe k'ak' ri chicaj richin nika' pa ruvi' ri ruvach'ulef. Y can chiquivech c'a ri vinek nubanala' queri'. \v 14 Y roma ri can yo'on k'ij chire ri ruca'n chicop chi chuvech apo ri nabey chicop yerubanala' ri man jun bey e tz'eton ta,\f + \fr 13:14 \ft Ap. 19:20.\f* ri vinek ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef can xek'olotej na vi pa ruk'a'. Y xuben c'a chique ri vinek chi tiquibana' jun ruvachibel ri nabey chicop ri xc'achoj chire ri rusocotajic ri xban riq'uin jun machet. \v 15 Y ri ruca'n chicop xjach c'a uchuk'a' pa ruk'a' richin tuya' ruc'aslen ri ruvachibel ri nabey chicop, richin chi ri vachibel ri' tich'on y tutaka' quicamisaxic ri man yeyo'on ta ruk'ij.\f + \fr 13:15 \ft Ap. 20:4.\f* \v 16 Xuben c'a chuka' chi tiyalox quetal\f + \fr 13:16 \ft Ap. 15:2; 16:2.\f* ri vinek pa tak cajquik'a' o ri nic'aj-quivech. Chi cocoj chi nima'k; chi vinek beyoma', chi vinek ri man jun c'o quiq'uin; chi lok'on y chi man lok'on vinek ta. \v 17 Y man jun c'a chique ri vinek ri nitiquir ta nuben jun ti rulok'oj o jun ti ruc'ayij, vi xa manek retal ri pa ruk'a' o ri nic'aj-ruvech.\f + \fr 13:17 \ft Ap. 14:11; 15:2.\f* Y ri quetal ri' can jac'a ri rubi' ri nabey chicop; vi jac'a ri rubi' tz'iban riq'uin letras o ja ri banon riq'uin números. \v 18 Y ri ru-número ri nabey chicop ja ri seiscientos sesenta y seis; y re' jun número richin vinek. Can q'uiy c'a etamabel nrajo' richin netamex achique nic'ulun chi tzij. Romari' ri vinek ri c'o etamabel riq'uin,\f + \fr 13:18 \ft Sal. 107:43.\f* can trucusaj c'a richin chi nuch'ob rij ri ru-número ri nabey chicop richin nretamaj achique ri rubi'. \c 14 \s1 Ri yebixan ri c'ac'a' bix \p \v 1 Y jari' tok xintz'et chic c'a chi ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l,\f + \fr 14:1 \ft Jn. 1:29.\f* pa'el ri pa ruvi' ri juyu' rubini'an Sión, y ec'o c'a ciento cuarenta y cuatro mil vinek riq'uin. Y conojel c'a re', c'o ri rubi'\f + \fr 14:1 \ft Ap. 7:3, 4.\f* ri Jesucristo y c'o chuka' ri rubi' ri Rutata' ri Jesucristo nic'aj-quivech. \v 2 Y jari' tok xinvac'axaj chi c'o jun bix ri niban-pe chicaj, y ri rubanic, can achi'el c'a tok janíla yevajin q'uiy raken-ya',\f + \fr 14:2 \ft Ap. 1:15.\f* o achi'el tok nivulul jun nimalej cokolajay, o can achi'el tok navac'axaj chi yek'ojomex janíla q'uiy k'ojon ri nibix arpa\f + \fr 14:2 \ft Ap. 5:8.\f* chique. \v 3 Chuvech c'a apo ri acuchi tz'uyul-vi ri Dios y ri acuchi ec'o-vi ri rijita'k achi'a' y ri e caji' ri janíla q'uiy runak' tak quivech, chiri' yebixan-vi. Y jun c'ac'a' bix\f + \fr 14:3 \ft Ap. 5:9.\f* c'a ri niquibixaj. Y can man jun c'a chuka' ri nitiquir ta netaman ri bix ri', xa can xe c'a ri ciento cuarenta y cuatro mil ri e colotajinek chic el chuvech ri ruvach'ulef. \v 4 Y jere' ri man xeka' ta pa tak mac, ni riq'uin ixok, ni pa ch'aka' chic mac. Can e ch'ajch'oj vi,\f + \fr 14:4 \ft Sal. 45:14; 2 Co. 11:2.\f* y can jantape' cojkan ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l. Jere' ri nabey\f + \fr 14:4 \ft Stg. 1:18.\f* ri xecol-pe chiquicojol ri vinek, richin chi ye'oc achi'el nabey sipanic chire ri Dios y ri Jesucristo ri can achi'el Alaj Carne'l. \v 5 Y can man jun tz'ucun tzij\f + \fr 14:5 \ft Sal. 32:2; Sof. 3:13.\f* xilitej ri elenek ta pe pa quichi', xa can e ch'ajch'oj\f + \fr 14:5 \ft Ef. 5:27; Jud. 24.\f* vi chuvech ri Dios ri tz'uyul ri pa lok'olej ruch'acat. \s1 Ri niquik'alajirisaj e oxi' ángeles \p \v 6 Y yin Juan xintz'et jun chic c'a ángel ri benek pa runic'ajal ri caj, y ja rija' ri uc'uayon ri utzilej ch'abel richin colotajic ri man q'uisel ta.\f + \fr 14:6 \ft Tit. 1:2.\f* Y richin c'a chi nuya' rutzijol\f + \fr 14:6 \ft Mt. 28:19; Ef. 3:9.\f* chique ri vinek ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef; chique ri vinek ri ec'o ronojel ruvach'ulef, ri man junan ta yetzu'un, ri man junan ta quich'abel, y ri man junan ta quitinamit. \v 7 Y riq'uin c'a ronojel ruchuk'a' nubij: Tixibij-ivi' y tinimaj rutzij ri Dios, y tiya' chuka' ruk'ij, roma ri k'ij richin chi nuk'et tzij xa xoka' yan. Tiya' c'a ruk'ij\f + \fr 14:7 \ft Ex. 20:11; Neh. 9:6.\f* ri Dios ri banayon\f + \fr 14:7 \ft Sal. 33:6; 95:5; 124:8; Hch. 14:15.\f* ri caj y ri ruvach'ulef, ri nima'k tak ya' y ri alaxibel tak ya'. \p \v 8 Y jac'ari' tok xoc'ulun jun ruca'n ángel, y xubij: Xtzak yan ri nimalej tinamit Babilonia.\f + \fr 14:8 \ft Is. 21:9; Jer. 51:8; Ap. 16:19; 17:5; 18:2.\f* Xtzak yan. Jac'a nimalej tinamit re' ri xbanon chique conojel ruvach'ulef richin chi xquiyec royoval ri Dios pa quivi', roma xuben chique chi xeruk'abarisaj pa ruk'a' ri mac quiq'uin achi'a' y ri ixoki'. \p \v 9 Y can jari' petenek c'a jun rox ángel, y can riq'uin c'a chuka' ruchuk'a' xubij: Vi can ec'o c'a yeyo'on ruk'ij ri nabey chicop y niquiya' chuka' ruk'ij ri ruvachibel, y can nika' chiquivech chi niquic'ul quetal nic'aj-quivech o pa quik'a',\f + \fr 14:9 \ft Ap. 13:15, 16.\f* \v 10 ri xquebanon c'a queri', can xtika-vi ruc'ayeval pa quivi'. Roma ri Dios can man xtujoyovaj ta juba' quivech, xa can xtuya-pe ronojel royoval pa quivi'. Ri Dios can xtuben c'a chique chi tiquikumu'\f + \fr 14:10 \ft Sal. 75:8; Is. 51:17; Jer. 25:15.\f* ri royoval rija'. Y can chiquivech apo ri lok'olej tak ru-ángeles ri Dios y chuka' chuvech ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l, xtiquitej pokonal chupan ri k'ak' y azufre. \v 11 Y ri k'ak' ri nuben chique chi niquic'ovisaj tijoj-pokonal, man jun bey xtichup, roma ri sib\f + \fr 14:11 \ft Is. 34:10.\f* can richin jantape' pa'el ri chicaj. Y can man jun bey c'a xtitevur ta juba' ri chiri', ni chak'a' ni pak'ij. Y chupan ri lugar ri' xque'apon-vi ri yeyo'on ruk'ij ri nabey chicop y ri ruvachibel, y can quic'uan rubi' ri chicop ri' nic'aj-quivech o pa quik'a' richin quetal. \v 12 Roma c'a ri', ri e oquinek lok'olej tak ralc'ual ri Dios y nicac'axaj y niquiben ri yerubij rija' y can jantape' quicukuban quic'u'x riq'uin ri Jesús, xaxe c'a nic'atzin chi cukul quic'u'x\f + \fr 14:12 \ft Ap. 12:17; 13:10.\f* ticoyobej-apo. \p \v 13 Y yin Juan xinvac'axaj c'a chi c'o jun ri nich'on-pe chuve c'a chila' chicaj, y nubij: Tatz'ibaj c'a re xtinbij chave: Vacami can jebel c'a ruva-quik'ij conojel ri xa jun chic quibanon riq'uin ri Ajaf xquequen-el\f + \fr 14:13 \ft Ec. 4:1, 2; 1 Co. 15:18; 1 Ts. 4:16; Ap. 20:6.\f* (xquecom-el), xcha'. Y xinvac'axaj c'a chuka' chi ri Lok'olej Espíritu xubij: Ja'. Roma can xque'uxlan\f + \fr 14:13 \ft Is. 57:1, 2; 2 Ts. 1:7; He. 4:9.\f* chire ri quisamaj, y xtiquic'ul c'a ri rajel-ruq'uexel ri utzilej quibanobal. \s1 Ri ruc'ayeval ri xtipe pa ruvi' ri ruvach'ulef \p \v 14 Y tok xitzu'un yan chic, xintz'et c'a jun sutz' sek. Y pa ruvi' c'a re sutz' re' tz'uyul c'a jun ri can achi'el ri Jun ri alaxinek chikacojol.\f + \fr 14:14 \ft Ez. 1:26; Dn. 7:13; Ap. 1:13.\f* Rija' rucusan c'a jun corona ri banon riq'uin k'anapuek, y ri pa ruk'a' ruc'uan jun kupibel-trigo ri janíla rey. \v 15 Y can jac'a chuka' ri' xbe'el-pe jun ángel ri chiri' pa rachoch ri Dios, y can riq'uin c'a ruchuk'a' nich'on-apo chire ri tz'uyul pa ruvi' ri sutz'. Y nubij c'a apo chire: Tacusaj c'a la akupibal y tak'ata' la tico'n,\f + \fr 14:15 \ft Jer. 51:33; Jl. 3:13; Mt. 13:39.\f* roma xa xoka' yan ri hora y can k'en chic ri tico'n richin ri ruvach'ulef. \p \v 16 Y ri tz'uyul pa ruvi' ri sutz' can que vi ri' xuben, xuc'ovisaj ri rukupibal chuvech ri ruvach'ulef, y xk'aton c'a el. \p \v 17 Y c'ari' xbec'ulun chic c'a pe jun ángel ri pa rachoch ri Dios ri c'o chila' chicaj, ruc'amon chuka' pe jun kupibel-trigo ri janíla rey. \v 18 Y riq'uin ri altar xbe'el c'a chuka' pe jun ángel ri can yo'on uchuk'a'\f + \fr 14:18 \ft Ap. 16:8.\f* pa ruk'a' pa ruvi' ri k'ak'. Y riq'uin c'a uchuk'a' xch'on-apo chire ri ángel ri uc'uayon kupibel, y xubij: Tacusaj c'a la akupibal\f + \fr 14:18 \ft Jl. 3:13.\f* janíla rey, richin ye'akupij-pe ri tzekaj uva. Roma ri uva ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef xechak'aj yan. \p \v 19 Y ri ángel ri uc'uayon ri kupibel janíla rey, can que vi ri' xuben. Xuc'ovisaj ri rukupibal chuvech ri ruvach'ulef, y xerukupij-el ri tzekaj uva. C'ari' xeruya' pa jun nimalej achi'el pila richin chi riq'uin aken niyitz' can ri quiya'al. Y re yitz'oj re' nuk'alajirisaj c'a chikavech ri rubanic ri nimalej ruc'ayeval ri xtuya' ri Dios.\f + \fr 14:19 \ft Ap. 19:15.\f* \v 20 Ri uva ri xerukupij ri ángel, can c'a ri chuchi' el\f + \fr 14:20 \ft Is. 63:3; Lm. 1:15; He. 13:12.\f* ri tinamit xbeyitz'-vi. Y ri pila ri xyitz'-vi ri uva, tok xbe'el-pe ri ruya'al chupan, xa quic' yan chic. Y can janíla q'uiy, roma ri raken xapon c'a pan oxi' ciento kilómetros. Y ri rupimil napon c'a acuchi nibe-vi ri ch'ich' pa quichi' ri quiej. \c 15 \s1 Ri vuku' ángeles ri xqueyo'on k'axomal pa ruvi' ri ruvach'ulef \p \v 1 Y c'ari' yin Juan can xintz'et c'a chi ri chicaj ec'o c'a vuku' ángeles ri xek'alajin y can man jun bey e tz'eton ta chuka'. Re vuku' c'a ángeles re' jachon c'a jujun ruc'ayeval\f + \fr 15:1 \ft Ap. 14:10; 16:1; 21:9.\f* pa quik'a' richin chi yebequiya-pe tok xtapon ri k'ij. Y ri' ja ruq'uisibel tak ruc'ayeval ri nuya' ri Dios pa ruvi' ri ruvach'ulef. Roma jac'ari' ri royoval ri Dios ri xtuya' pa quivi' ri man xeniman ta richin. \p \v 2 Y yin xintz'et c'a chuka' chi c'o jun achi'el ri nimalej ya' ri nibix mar chire ri achi'el vidrio nitzu'un,\f + \fr 15:2 \ft Ap. 4:6.\f* y can xolon-vi c'a riq'uin k'ak'. Y ec'o c'a ri e pa'el ri chiri' pa ruvi'. Conojel re' jac'a ri man xeka' ta pa ruk'a' ri nabey chicop\f + \fr 15:2 \ft Ap. 13:15.\f* y ri ruvachibel, ni man chuka' xcajo' ta quetal o ri ru-número ri rubi' ri chicop ri nic'aj-quivech o ri pa quik'a'. Y conojel re' e pa'el c'a ri pa ruvi' ri mar ri', y e quic'ualon arpa ri e richin ri Dios. \v 3 Y niquibixaj c'a ri rubix ri Moisés ri rusamajel ri Dios y ri rubix ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l. Y ri bix que c'a re' ri niquibij: \q1 Ajaf Dios, rat can jac'a ri nima'k tak banobel ri man jun bey e tz'eton ri ye'aben,\f + \fr 15:3 \ft Ex. 15:1.\f* \q1 y can c'o-vi ronojel uchuk'a' ri pan ak'a'. \q1 Can kitzij y choj ri abey,\f + \fr 15:3 \ft Dt. 32:4; Os. 14:9.\f* \q1 y ja rat ri Rey quichin conojel ri lok'olej tak avalc'ual. \q1 \v 4 Can man jun c'a ri man ta xtuxibij-ri' chavech,\f + \fr 15:4 \ft Ex. 15:14.\f* \q1 y man ta chuka' xtuya' ak'ij-ac'ojlen, rat Ajaf. \q1 Y xaxe c'a rat ri lok'olej. \q1 Y romari' ronojel ruvach'ulef xtipe chuya'ic ak'ij, \q1 roma ri xquitz'et chi xk'alajin yan ri ak'atoj-tzij. \q1 Queri' niquibij ri bix ri'. \p \v 5 Y tok e nutz'eton chic ka ronojel re', xintz'et chi ri chicaj xjakatej\f + \fr 15:5 \ft Ap. 11:19.\f* ri jay ri acuchi nuk'alajirisaj-vi-ri' ri Dios.\f + \fr 15:5 \ft Nm. 1:50.\f* \v 6 Y chiri' xebe'el-vi-pe ri vuku' ángeles ri jachon jujun ruc'ayeval ri pa quik'a'. Y ri quitziak ri e quicusalon, jac'a ri tziek ri nibix lino\f + \fr 15:6 \ft Ex. 28:6; Ez. 44:17.\f* chire, jun tziek ri sek-sek y can niyic'lun c'a chuka'. Y ri chuva-quic'u'x ic'ovinek c'a chuka' jun ximbel ri riq'uin k'anapuek banon-vi. \v 7 Y can jac'ari' tok jun chique ri e caji' ri janíla q'uiy runak' tak quivech,\f + \fr 15:7 \ft Ap. 4:6.\f* xuyala' c'a el jujun lek pa quik'a' chiquijujunal ri vuku' ángeles, lek ri e banon riq'uin k'anapuek, y chupan ri' e benek-vi ronojel ri rubanic ri ruc'ayeval ri nuya' ri Dios ri can jantape' c'o. \v 8 Ri rachoch c'a ri Dios ri chicaj xnoj\f + \fr 15:8 \ft Ex. 40:34; 1 R. 8:10; 2 Cr. 5:14.\f* c'a pe riq'uin jun achi'el sib,\f + \fr 15:8 \ft Is. 6:4.\f* ri retal ri ruk'ij-ruc'ojlen y ri ruchuk'a'\f + \fr 15:8 \ft 2 Ts. 1:9.\f* ri Dios. Y can man jun c'a ri nitiquir ta noc-apo ri chiri' pa rachoch. Xa can xe c'a tok c'achojinek chic can ruya'ic ri vuku' ruc'ayeval coma ri ángeles, can c'ari' c'a tok utz niban-apo oquen. \c 16 \s1 Ri vuku' ruvech k'axomal ri xk'ej pa ruvi' ri ruvach'ulef \p \v 1 Y c'ari' xinvac'axaj c'a chi c'o jun ri nim ruch'abel nich'on-pe ri chiri' chupan ri rachoch ri Dios y xubij c'a chique ri vuku'\f + \fr 16:1 \ft Ap. 15:1.\f* ángeles: Quixbiyin chuk'ejic pa ruvi' ri ruvach'ulef, ronojel ruvech ri ruc'ayeval\f + \fr 16:1 \ft Ap. 14:10.\f* ri nuya' ri Dios ri ec'o-el pa vuku' k'anapuek lek. \p \v 2 Y can jari' tok xbe ri nabey\f + \fr 16:2 \ft Ap. 8:7.\f* ángel y xberuk'eja' can pa ruvi' ri ruvach'ulef, ri c'o-el chupan ri lek ri ruc'uan. Re nabey ruc'ayeval xuben c'a chi xe'el-pe itzel ch'a'c\f + \fr 16:2 \ft Ex. 9:9; Dt. 28:27; 1 S. 5:6, 9.\f* chiquij ri vinek ri quic'uan retal ri nabey chicop ri nic'aj-quivech o ri pa quik'a'. Ja vinek re' ri can xeyo'on ruk'ij ri ruvachibel ri nabey chicop. \p \v 3 Que c'a chuka' ri', ri ruca'n ángel ruc'uan ri lek xberuk'eja' can ri c'o-el chupan, pa ruvi' ri nimalej ya' ri nibix mar chire. Y ri mar xchuvir achi'el ri ruquiq'uel jun caminek, y romari' ronojel c'a ri c'o quic'aslen ri ec'o chiri', xequen\f + \fr 16:3 \ft Ap. 8:9.\f* (xecom). \p \v 4 Y ri rox ángel xberuk'eja' c'a can ri ruc'uan chupan ri lek pa quivi' ri raken tak ya' y pa quivi' ri alaxibel tak ya'.\f + \fr 16:4 \ft Ap. 8:10.\f* Y re ya' re' xe'oc c'a quic'.\f + \fr 16:4 \ft Ex. 7:17, 20.\f* \v 5 Y yin xinvac'axaj c'a chi ri ángel ri yo'on uchuk'a' pa ruk'a' pa quivi' ri ya', xch'on c'a y xubij: Ajaf Dios, rat ri can jantape' c'a atc'o-pe,\f + \fr 16:5 \ft Ap. 1:4, 8; 4:8; 11:17.\f* rat ri can at choj\f + \fr 16:5 \ft Sal. 97:2.\f* y at lok'olej vi, can pa rubeyal c'a ri yatajin chubanic riq'uin re ak'atoj-tzij. \v 6 Roma can naya' rutojbalil chique ri xecamisan quichin ri lok'olej tak avalc'ual y ri e asamajela' ri xek'alajirisan ri ach'abel.\f + \fr 16:6 \ft Mt. 23:34.\f* Y can utz vi c'a rubanic naben chique chi tiquikumu' quic',\f + \fr 16:6 \ft Is. 49:26.\f* roma jari' ri nika' chiquivech. \p \v 7 Y jac'ari' tok yin Juan xinvac'axaj chi c'o jun ri nich'on-pe riq'uin ri altar, y nubij c'a: Can que vi ri' Ajaf Dios ri c'o ronojel uchuk'a' aviq'uin, can nik'alajin-vi c'a chi ri ak'atbel-tzij can kitzij y can choj vi.\f + \fr 16:7 \ft Ap. 14:10; 19:2.\f* \p \v 8 Jac'ari' tok xpe ri rucaj\f + \fr 16:8 \ft Ap. 8:12.\f* ángel xuk'ej ri c'o-el pa lek pa ruvi' ri k'ij. Y ri k'ij can xjach-vi uchuk'a' pa ruk'a' chi queruporoj ri vinek riq'uin ri ruk'ak'al. \v 9 Y can que vi c'a ri' xc'ulvachitej, ri k'ij can itzel vi chi c'atic ri xuben chique ri vinek, y man riq'uin ri' ri vinek can man xubij ta juba' cánima chi xtzolej ta quic'u'x riq'uin ri Dios o xquiya' ta chuka' ruk'ij-ruc'ojlen. Pa ruq'uexel queri' ta xquiben, xa xquiyok'\f + \fr 16:9 \ft 2 Cr. 28:22; Is. 8:21; Jer. 5:3; Dn. 5:22.\f* ri rubi' ri Dios ri takayon-pe ri ruc'ayeval. \p \v 10 Ri ruvo' (ro') ángel xberuk'eja' c'a can ri ruc'uan pa lek, pa ruvi' ri ruch'acat ri nabey chicop y ri ruvach'ulef acuchi nik'aton-vi tzij rija', y xka' c'a jun nimalej k'eku'n\f + \fr 16:10 \ft Ex. 10:21.\f* pa ruvi'. Y roma c'a ri ruc'ayeval ri ye'ajin chuc'ovisaxic ri vinek ri aj-ruvach'ulef ri', romari' can niquicach'ala' cak'. \v 11 Man riq'uin c'a ri' ri vinek can man xtzolin ta quic'u'x riq'uin ri Dios richin xquiya' ta can rubanic ri etzelal. Xa pa ruq'uexel que ta ri' xquiben, xa xquiyok' ri Dios ri c'o chila' chicaj, roma ri k'axomal y ri itzel ch'a'c ri c'o chiquij.\f + \fr 16:11 \ft Ap. 16:2.\f* \p \v 12 Ri ruvak (ruvakak) ángel xberuk'eja' can pa ruvi' ri nimalej raken-ya' Eufrates\f + \fr 16:12 \ft Ap. 9:14.\f* ri ruc'uan-el chupan ri lek ri ruc'uan. Y ri raken-ya' ri' xchaki'j-ka\f + \fr 16:12 \ft Jer. 50:38; 51:36.\f* richin chi yetiquir yek'ax ri k'atoy tak tzij ri e petenek quere' pa relebel-k'ij.\f + \fr 16:12 \ft Is. 41:2, 25.\f* \p \v 13 Y c'ari' yin xintz'et chi ri itzel quek rij dragón,\f + \fr 16:13 \ft Ap. 12:3.\f* ri nabey chicop y ri achin ri nibin chi nuk'alajirisaj ri ruch'abel ri Dios y xa man kitzij ta,\f + \fr 16:13 \ft 1 Jn. 4:1.\f* jujun c'a xcalet (rana) ri ye'el-pe pa quichi'. Y re oxi' xcalet re', xa e oxi' c'a itzel tak espíritu. \v 14 Ri oxi' itzel tak espíritu, riq'uin c'a ri itzel-vinek e petenek-vi,\f + \fr 16:14 \ft Stg. 3:15.\f* y can yequibanala' c'a milagros richin yek'olotej\f + \fr 16:14 \ft 2 Ts. 2:9; 1 Ti. 4:1.\f* ri vinek pa quik'a'. E elenek c'a pe richin yequimol conojel k'atoy tak tzij richin ri ruvach'ulef e cachibilan ri achi'a' banoy tak oyoval. Yequimol-apo richin ri k'ij tok xtiquiben oyoval\f + \fr 16:14 \ft Ap. 20:8.\f* riq'uin ri Dios ri can c'o-vi ronojel uchuk'a' riq'uin. \v 15-16 Y ri oxi' itzel tak espíritu e achi'el quetzu'un xcalet (ranas), can xequimol c'a conojel ri k'atoy tak tzij richin ri ruvach'ulef e cachibilan ri achi'a' banoy tak oyoval. Xequimol c'a pa jun lugar ri nibix Armagedón chire, y ri lugar ri' queri' c'a nibix chire ri pa ch'abel rubini'an hebreo. Jac'ari' tok xch'on ri Jesucristo, y xubij: Tivac'axaj na pe'. Yin tok xquinoka', xquipe achi'el nuben jun elek'on,\f + \fr 16:15-16 \ft Mt. 24:43; 2 P. 3:10.\f* man xtinya' ta na rutzijol.\f + \fr 16:15-16 \ft 1 Ts. 5:2.\f* Y ri quichajin quic'aslen y e ch'ajch'oj, can jebel c'a ruva-quik'ij, roma manek itzel tak quibanobal ri yech'anaban ta chiquivech ri vinek. \p \v 17 Y can jac'ari' tok ri ruvuk ángel xuchoxij pa cak'ik' ri ruc'uan chupan ri lek, y xinvac'axaj c'a chi c'o nich'on-pe ri acuchi c'o-vi ri lok'olej ruch'acat ri Dios chiri' pa rachoch, chila' chicaj. Y can riq'uin c'a ruchuk'a' nubij-pe: Jac'are' xc'achoj yan,\f + \fr 16:17 \ft Ap. 21:6.\f* xcha'. \p \v 18 Y can xe c'a xubij queri' ri ch'abel ri', xepe c'a cokolajay, coyopa' y ch'aka' chic ch'abel. Y xuben c'a jun nimalej silonel (cab-raken) ri man jun bey banatajinek\f + \fr 16:18 \ft Dn. 12:1.\f* janipe' ri ec'o-pe vinek chuvech ri ruvach'ulef. \v 19 Y ri acuchi c'o-vi ri nimalej tinamit xjakatej ri ruvach'ulef roma ri silonel (cab-raken). Pan oxi' c'a xuben chire ri tinamit ri'. Y ri ch'aka' chic c'a nima'k tak tinamit ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef, can xebe-vi c'a chuka' pan ulef. Xetzak. Ri Dios can ja yan c'a ri' xunataj ri nimalej tinamit Babilonia,\f + \fr 16:19 \ft Ap. 14:8.\f* y can c'o-vi c'a chi nuben ruq'uexel chique ri vinek aj chiri'. Romari' ri Dios xuben chique chi tiquikumu'\f + \fr 16:19 \ft Is. 51:17; Jer. 25:15, 16.\f* ri royoval rija'. \v 20 Y roma chuka' ri nimalej silonel (cab-raken) ri xuben, ri ruvach'ulef ri ec'o pa tak ya' xebe chuxe' ya'. Y ri juyu' man xetz'etetej ta chic.\f + \fr 16:20 \ft Ap. 6:14.\f* \v 21 Chuka' chupan ri tiempo ri' xka' c'a pe sakboch ri chila' chicaj. Y jujun c'a sakboch jujun la'ek quintal calal. Y roma c'a re jun camic sakboch re',\f + \fr 16:21 \ft Ap. 11:19.\f* ri vinek janíla c'a niquiyok' ri Dios. Ri ruc'ayeval c'a ri xuya' ri Dios pa quivi' ri vinek ri', can janíla vi c'ayef. \c 17 \s1 Ri itzel tinamit Babilonia \p \v 1 Y jun c'a chique ri vuku'\f + \fr 17:1 \ft Ap. 21:9.\f* ángeles ri e uc'uayon jujun lek banon riq'uin k'anapuek, xoch'on viq'uin y xorubij c'a chuve: Catampe viq'uin y xtinc'ut c'a chavech ri achique chi ruc'ayeval ri xtika' pa ruvi' ri ixok\f + \fr 17:1 \ft Nah. 3:4.\f* ri man utz ta ruc'aslen y tz'uyul\f + \fr 17:1 \ft Jer. 51:13.\f* pa quivi' q'uiy ya'. \v 2 Can jac'a riq'uin re ixok re' quibanon-vi mac ri nima'k k'atoy tak tzij ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef. Y can rumac c'a chuka' re ixok re' tok ri vinek ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef e k'abarinek pa ruk'a' ri mac.\f + \fr 17:2 \ft Jer. 51:7.\f* \p \v 3 Y chupan c'a ri jun achi'el achic' ri xinben roma ri ruchuk'a' ri Lok'olej Espíritu, xinna' chi ri ángel xiruc'uaj c'a pa jun achi'el tz'iran ruvach'ulef. Y chiri' xintz'et yan chic ri ixok, ch'ocol chirij jun quek rij chicop ri c'o vuku' rujolon (ruvi') y lajuj ruc'a'.\f + \fr 17:3 \ft Ap. 12:3, 6; 13:1.\f* Re quek rij chicop re' ruyon c'a bi'aj rij, richin nuyok' ri rubi' ri Dios. \v 4 Y ri ixok ri' rucusan c'a tziek quek y morado. E rucusan chuka' ch'aka' chic cosas ri e banon riq'uin k'anapuek,\f + \fr 17:4 \ft Jer. 51:7.\f* riq'uin jebel tak abej y ri tak abej chuka' ri nibix perla chique,\f + \fr 17:4 \ft Ap. 18:12.\f* richin ruvikon-ri' (ruvekon-ri') jebel. Y ri pa ruk'a', ruc'uan c'a jun kumbel-ya' ri banon riq'uin k'anapuek. Y ri kumbel ri' can nojinek-el rupan riq'uin ri itzel tak rubanobal ri e rubanalon chuvech ri Dios, y riq'uin chuka' ri tz'ilolej tak banobel ri e rubanalon, achi'el ri mac quiq'uin achi'a'. \v 5 Y ri ixok ri' nic'aj c'a ruvech tz'ibatel-vi ri rubi'. Y ri rubi' rija' man can ta c'a k'alaj achique nic'ulun-vi chi tzij, pero que c'a re' ri nubij: Ri nimalej tinamit Babilonia, quite' ri xtani' ri man utz ta quic'aslen y ri quite' chuka' ri vinek ri yebanon etzelal\f + \fr 17:5 \ft 2 Ts. 2:7.\f* chuvech ri Dios. \v 6 Tok yin xintz'et c'a ri ixok ri', can xsach c'a nuc'u'x. Roma xa can k'abarinek roma ri janíla e q'uiy lok'olej tak ralc'ual ri Dios ri xerucamisaj.\f + \fr 17:6 \ft Hch. 22:20; Ap. 2:13; 6:9; 12:11.\f* Can xerucamisaj-vi ri xeniman richin ri Jesús. \v 7 Y ri ángel ri uc'uayon vichin, xubij c'a chuve: Yin xtink'alajirisaj c'a chavech ri achique nec'ulun-vi chi tzij ri ixok ri ch'ocol chirij ri chicop. Y can xtinbij-vi chuka' chave achique nic'ulun-vi chi tzij ri nimalej chicop vuku' rujolon (ruvi') y lajuj ruc'a'. Romari' man jun nic'atzin-vi chi nisach ac'u'x. \v 8 Roma ri chicop ri xatz'et, xa jun chicop ri xc'oje' ojer can y vacami manek chic. Pero man riq'uin c'a ri xa manek chic, xa can xtic'ulun chic c'a pe.\f + \fr 17:8 \ft Ap. 13:1.\f* Xtel c'a pe chupan ri itzel jul ri ruyon k'eku'n rupan.\f + \fr 17:8 \ft Ap. 11:7.\f* Roma xa jari' ri ruq'uisibel ri xtuben can y xtibe pa k'ak'. Y ec'o c'a janíla vinek ri ec'o chuvech re ruvach'ulef, ri xa can man xtic'oje' ta quibi' chupan ri vuj ri richin c'aslen. Y re' can jac'a ri pa rutiquiribel pe re ruvach'ulef\f + \fr 17:8 \ft Mt. 25:34; Jn. 17:24; Ef. 1:4.\f* tok etaman chic pe roma ri Dios. Ri vinek ri' can xtisach c'a quic'u'x roma ri niquitz'et. Roma ri chicop ri xc'oje' ojer can y xa manek chic tz'eton, can xbec'ulun chic c'a pe jun bey. \p \v 9 Re' can q'uiy c'a etamabel\f + \fr 17:9 \ft Dn. 12:4; Mt. 13:11; 24:15; Ap. 13:18.\f* nrajo' richin nik'ax, roma ri vuku' rujolon\f + \fr 17:9 \ft Ap. 13:1.\f* (ruvi') ri chicop, xa e vuku' c'a juyu' ri acuchi rubanon-vi ruch'acat ri ixok ri'. \v 10 Chuka' ri vuku' rujolon (ruvi') ri chicop, xa e vuku' c'a k'atoy tak tzij ri nibix rey chique. E vo'o' c'a chique re vuku' reyes re' xek'ax yan. Ri ruvak (ruvakak) rey nik'aton tzij vacami. Jac'a ri ruvuk rey man jani toc'ulun richin noruk'ata' tzij. Pero tok xtoc'ulun re rey re', xa man c'a xtiyaloj ta ri ruk'atbel-tzij. \v 11 C'ari', can jac'a ri chicop ri xc'oje' y vacami manek chic tz'eton, jari' ri xtoc can rey. Re ruq'uisibel rey re', can junan vi c'a runa'oj quiq'uin ri vuku' itzel tak reyes ri e k'axinek chic. Chuka' rija' xtuk'et tzij, y c'ari' xtibe pa k'ak'. \p \v 12 Y jac'a ri lajuj uc'a'\f + \fr 17:12 \ft Dn. 7:20; Ap. 12:3; 13:1.\f* ri xatz'et chi ruc'uan ri chicop, xa e lajuj c'a reyes ri man jani yek'aton ta tzij. Y re lajuj reyes re' cachibilan ri chicop, can xtijach-vi c'a uchuk'a'\f + \fr 17:12 \ft Dn. 2:40; 8:20, 24; Zac. 1:18, 21.\f* pa quik'a' richin yek'aton tzij. Pero ri uchuk'a' ri xtijach chique, xa man c'a xtiyaloj ta. Xa juba' oc xtuben. \v 13 Re lajuj reyes re c'a man jani yek'aton ta tzij, can junan vi c'a quivech. Y chi lajuj reyes xtiquiya' c'a chiquivech richin niquiya' ri quik'atbel-tzij y ri cuchuk'a' pa ruk'a' ri chicop ri'. \v 14 Y ri reyes ri' can xtiquiben c'a chuka' oyoval\f + \fr 17:14 \ft Ap. 16:14.\f* riq'uin ri Jesucristo ri can achi'el Alaj Carne'l. Rija' can c'o pa quivi'\f + \fr 17:14 \ft Dt. 10:17; Jer. 50:44; 1 Ti. 6:15.\f* conojel reyes y can jun nimalej Ajaf. Y romari' ri xqueyacatej chirij, xa xquech'acatej roma rija' y coma ri ec'o riq'uin. Ri ec'o riq'uin ri Ajaf Jesucristo, can e oyon y e cha'on roma ri Dios, y can cukul-vi chuka' quic'u'x. \p \v 15 Y ri ángel ri uc'uayon vichin xubij c'a chuka' chuve yin Juan: Ri ya' ri xatz'et-vi chi tz'uyul ri ixok ri man utz ta ruc'aslen, xa e tinamit, e janíla q'uiy vinek, ri man junan ta quich'abel y man junan ta quiruvach'ulef chuka'.\f + \fr 17:15 \ft Is. 8:7; Ap. 13:7.\f* \v 16 Y ri lajuj uc'a' ri xatz'et chi ruc'uan ri chicop, xa xtiquetzelaj c'a ri ixok ri xa man utz ta ruc'aslen. Y xtiquiya' c'a can ruyon. Can niquich'anaba-vi can. Y ri ruch'acul ri ixok ri', c'o c'a xtiquitej, y c'o xa xtiquiporoj pa k'ak'.\f + \fr 17:16 \ft Ez. 16:37-44; Ap. 18:8.\f* \v 17 Ri Dios xuya' pa cánima ri lajuj reyes chi junan quivech richin chi xeyacatej chirij ri ixok ri man utz ta ri ruc'aslen, y chuka' chi junan quivech richin chi xquijech ri quik'atbel-tzij chire ri chicop. Y can queri' xtiquiben, pero man richin ta jantape', roma tok xquebanatej ri e rubin can ri Dios chi yebanatej,\f + \fr 17:17 \ft Ap. 10:7.\f* xa xtiq'uis c'a can. \v 18 Y ri ixok\f + \fr 17:18 \ft Ap. 12:4.\f* ri xatz'et, jac'a ri jun nimalej tinamit\f + \fr 17:18 \ft Ap. 16:19.\f* ri c'o pa quivi' ri ch'aka' chic tinamit richin ri ruvach'ulef. \c 18 \s1 Tok xtzak ri itzel tinamit Babilonia \p \v 1 C'ari' xintz'et c'a chuka' jun chic ángel; jun ángel ri can c'o janíla k'atbel-tzij pa ruk'a', y ruchapon c'a pe kajen ri chicaj. Re ángel chuka' re', roma ri niyic'lun, can xusakirisaj\f + \fr 18:1 \ft Ez. 43:2.\f* ri ruvach'ulef. \v 2 Can riq'uin c'a ruchuk'a' nich'on, y nubij: Vacami xtzak yan, vacami xtzak yan ri nimalej tinamit Babilonia.\f + \fr 18:2 \ft Is. 13:19; 21:9; Jer. 51:8.\f* Vacami xa oquinek chic c'a jay richin niquimol-qui' itzel tak espíritu. Y chiri' chuka' c'o-vi quisoc itzel y tz'ilolej tak aj-xic' chicop.\f + \fr 18:2 \ft Is. 14:23; 34:14; Jer. 50:39.\f* \v 3 Roma xa ja ri Babilonia ri xbanon chique ri ch'aka' chic ruvach'ulef richin chi xquiyec royoval ri Dios pa quivi', roma xuben chique chi xeruk'abarisaj pa ruk'a' ri mac quiq'uin achi'a' y ri ixoki'. Jac'a chuka' ri Babilonia ri xbanon chique ri reyes quichin ch'aka' chic ruvach'ulef richin xeka' pa mac,\f + \fr 18:3 \ft Ap. 17:2.\f* achi'el ri mac quiq'uin ixoki'.\f + \fr 18:3 \ft Ap. 14:8.\f* Y can jac'a chuka' ri tinamit Babilonia ri xbanon chique q'uiy c'ayinela' chi xebeyomer can,\f + \fr 18:3 \ft Is. 47:15.\f* roma ri aj-Babilonia xquic'uaj jun itzel c'aslen y romari' xquisachala' janíla mero, xcha' ri ángel. \p \v 4 C'ari' xinvac'axaj c'a chi c'o jun ri nich'on-pe chila' chicaj y nubij: Rix ri can ix vichin chic yin, quixel c'a pe\f + \fr 18:4 \ft Gn. 19:12; Is. 48:20; 52:11.\f* ri pa tinamit Babilonia, man xa quixka' chuka' pa mac y yixilon chuka' rix riq'uin ri ruc'ayeval ri xtika' pa quivi' ri vinek aj chiri'. \v 5 Y ri quimac ri vinek ri can aj chiri' chupan ri tinamit ri', can molon-vi c'a ronojel. Y ronojel re mac re' jun nimalej montón chic c'a rubanon. Romari' re montón re' xa can xc'ulun yan el c'a chila' chicaj. Y ri Dios can xtuya-vi c'a ruc'ayeval pa quivi' ri vinek, roma ri quimac can nic'o chic c'a ruvi'.\f + \fr 18:5 \ft Gn. 18:20; Jon. 1:2.\f* \v 6 Pero rix, xcha' c'a ri ch'abel petenek chila' chicaj chique ri yebanon ruq'uexel chire ri Babilonia, can tibana' c'a ruq'uexel\f + \fr 18:6 \ft Sal. 137:8; Jer. 50:15.\f* chire, achi'el xuben rija' chique ch'aka' chic. Can achi'el c'a ri rubanon rija', jac'a chuka' ri' ri tibana' chire rija'. Ca'i' c'a bey más c'ayef tibana' chire, que chuvech ri xuben rija' chique ri ch'aka'. Rija' xa jun lek chire ri retzelal ri xuya', pero rix ca'i' lek tiya' chire richin niben ruq'uexel chire y tutija' na pokonal. \v 7 Tiya' pa k'axomal y tich'ujirisaj chuka' ruvech. Roma rija' xunimirisaj-ri',\f + \fr 18:7 \ft Ez. 28:2.\f* y tok ruyo'on-ri' chupan ri itzel c'aslen, xusachala' ri ru-mero. Y xubila' c'a pa ránima: Ja yin ri can achi'el reina in tz'uyul vave'. Ni man in malca'n ta, ni man xtinc'ovisaj ta\f + \fr 18:7 \ft Is. 47:7, 8.\f* chuka' k'axo'n, nicha'. \v 8 Y roma c'a ri ruch'abel ri', can pa jun k'ij c'a xquepe ronojel ruvech k'axomal pa ruvi'. Xtipe camic, ok'ej y vayjal. Y can xtic'at chuka' pa ruk'a' k'ak'. Y can que vi c'a ri' ri xtic'ulvachitej, roma ri xbin chi queri' ri xtibanatej, can ja ri Ajaf Dios ri can c'o-vi uchuk'a'\f + \fr 18:8 \ft Sal. 62:11; Is. 27:1; Jer. 50:34; Ap. 11:17.\f* riq'uin. \p \v 9 Y ri k'atoy tak tzij\f + \fr 18:9 \ft Ap. 17:2.\f* ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef janíla c'a xticok'ej\f + \fr 18:9 \ft Jer. 50:46.\f* ri tinamit Babilonia. Ri k'atoy tak tzij ri' jari' ri xek'olotej pa ruk'a'; richin chi xeka' pa mac, achi'el ri mac quiq'uin ixoki', y chuka' richin chi xeka' chupan ri itzel tak c'aslen ri acuchi xquisachala-vi qui-mero. Xticok'ej y xtiquibisoj\f + \fr 18:9 \ft Ez. 26:16, 17.\f* c'a ri tinamit Babilonia tok xtiquitz'et ri sib nijote' chicaj, roma can najin ruc'atic. \v 10 Pero roma c'a ri niquixibij-qui' chuvech ri ruc'ayeval ri kajinek pa ruvi', can c'anej c'a xquec'oje-vi-el chire y xtiquibij c'a: Tok'ex\f + \fr 18:10 \ft Is. 21:9; Ap. 14:8.\f* ruvech ri nimalej tinamit Babilonia; jun tinamit ri c'o ruchuk'a' richin xc'oje' pa quivi' conojel. Tok'ex c'a ruvech roma xa pa jun hora xq'uis pa ruk'a' ri ruc'ayeval ri xka-pe pa ruvi'. \p \v 11 Y ri c'ayinela'\f + \fr 18:11 \ft Ez. 27:27.\f* c'a ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef, can janíla c'a chuka' xticok'ej y xtiquibisoj ri tinamit ri', roma man jun chic c'a xtilok'on richin ri c'ayij e quic'ualon-apo richin nequic'ayij can chiri'. \v 12 Y ri c'ayij c'a ri e quic'ualon ri c'ayinela' ri', ja ri k'anapuek, sakipuek, ri ch'ich' cobre y hierro; ri abej ri yalan e jebel, ri mármol, y ri abej nibix chuka' perla chire; ri tziek ri yalan e jebel, achi'el ri lino, ri seda, y ri tziek morado y quek; ri cosas ri e banon quiq'uin jebel tak che' y jubul tak che'; y e quic'ualon chuka' cosas e banon riq'uin bak. \v 13 Quic'ualon chuka' canela, tak ak'on, pon, mirra y ch'aka' chic jubulej tak ak'on; ri ruya'al-uva, aceite, q'uej y trigo. E quic'ualon-apo chuka' richin yebequic'ayij can, carne'l, quiej y ch'aka' chic chicop, carruajes, y hasta vinek.\f + \fr 18:13 \ft Ez. 27:13.\f* \v 14 Vacami ri vinek ri xec'oje' ri pa nimalej tinamit, man chic c'a xquequitej ta quivech-che' ri jebel e qui' y janíla xeka' chiquivech. Xq'uis c'a ronojel ri jebel tak cosas ri ec'o quiq'uin, y can xq'uis chuka' ri quibeyomel. \p \v 15 Y ri c'ayinela' ri ye'apon pa Babilonia richin yebequic'ayila' cosas, janíla c'a xebeyomer can.\f + \fr 18:15 \ft Ez. 27:33.\f* Re c'ayinela' re' niquixibij c'a qui' chuvech ri ruc'ayeval ri kajinek pa ruvi', c'anej c'a ec'o-vi-el. Can janíla vi c'a nicok'ej y niquibisoj. \v 16 Y niquibij: Tok'ex c'a ruvech ri nimalej tinamit Babilonia, roma xa can achi'el c'a jun ixok ri ruvikon-ri' (ruvekon-ri') riq'uin tziek yalan jebel. Ruvikon-ri' riq'uin ri tziek rubini'an lino, y quiq'uin ri tziek ri quek y morado yetzu'un. Y xerucusaj c'a chuka' k'anapuek, perlas y ch'aka' chic quivech abej ri yalan e jebel. \v 17 Y xa pa jun hora xq'uis ri janipe' chi beyomel ri c'o riq'uin. \p Y ri achi'a' ri c'o quik'ij ri pa tak barcos y ri ch'aka' chic ri yesamej pa tak barcos, ri vinek ri e petenek pa tak barcos, y can conojel vi c'a ri samajela' ri richin pa ya', man c'a xejel ta apo chunakaj ri tinamit Babilonia. Xa can c'anej xepa'e-vi\f + \fr 18:17 \ft Is. 23:14; Ez. 27:29.\f* chire. \v 18 Roma xquitz'et ri sib ri jotol chicaj; sib ri nibukun nibe chicaj, roma najin ruc'atic ri tinamit. Y riq'uin c'a uchuk'a' xech'on, y xquibij: ¿Can c'o ta cami jun tinamit ri junan riq'uin re nimalej tinamit re'?\f + \fr 18:18 \ft Ez. 27:30, 31.\f* xecha'. \p \v 19 Y ri vinek c'a ri e richin pa tak barcos y ri samajela' ri richin pa tak ya', xquiyala' c'a ulef\f + \fr 18:19 \ft Jos. 7:6; 1 S. 4:12; Job 2:12.\f* pa tak quijolon (quivi'), ye'ok' y yebison c'a janíla, y riq'uin uchuk'a' niquibij: Tok'ex c'a ruvech ri nimalej tinamit Babilonia. Can riq'uin c'a ri rubeyomel rija' xebeyomer can conojel rajaf tak barcos. Y xa pa jun hora xq'uis ronojel, xecha'. \p \v 20 Y jac'ari' tok xac'axatej jun ch'abel y xubij: Rix ri ixc'o chicaj, rix apóstoles, rix k'alajirisey ri ruch'abel ri Dios y rix chuka' ri lok'olej tak ralc'ual ri Dios, quixquicot c'a,\f + \fr 18:20 \ft Sal. 48:11; 58:10; 96:11-13; Jer. 51:47, 48.\f* roma ri Dios can xutz'et ri xic'ovisaj pa ruk'a' ri Babilonia. Romari' xuya' rutojbalil chire.\f + \fr 18:20 \ft Is. 26:21; Ap. 19:1-3.\f* \p \v 21 Y jac'ari' tok jun ángel ri can janíla ruchuk'a', xberuli'ej c'a pe jun nimalej abej, ri achi'el jun ca' nitzu'un. C'ari' ri ángel ri' riq'uin ronojel ruchuk'a' xuq'uek ri abej\f + \fr 18:21 \ft Ex. 15:5; Neh. 9:11; Jer. 51:63, 64.\f* c'a pa mar, y xubij c'a: Que c'a re' xtiban chire ri nimalej tinamit Babilonia richin chi tiq'uis chiri'. Ri tinamit ri' man xtitz'etetej ta chic. \v 22 Ni man jun bey chic c'a chuka' xtic'ases\f + \fr 18:22 \ft Is. 24:8; Jer. 7:34; 16:9; 25:10.\f* ta ri pa tak rubey riq'uin ri yek'ajan ri arpas, ri trompetas y ri xul. Man jun chic c'a ri xtik'ojoman.\f + \fr 18:22 \ft Ez. 26:13.\f* Ni man c'a chuka' xquec'oje' ta chic xabachique quivech samajela' chiri' achi'el tok rubanon can. Y man c'a chuka' xquek'ajan ta chic pe ri ca'. \v 23 Man chic c'a jun k'ak' ri xtitz'etetej ta chupan, richin ta nisakirisan. Man chic xtac'axatej ta c'a chuka' chi c'o ta jun c'ulubic nibanatej. Roma chiri' xec'oje-vi ri más nima'k tak c'ayinela'.\f + \fr 18:23 \ft Is. 23:8.\f* Y chuka' roma ri itz\f + \fr 18:23 \ft 2 R. 9:22; Nah. 3:4.\f* ri xeban chiri', xek'olotej c'a conojel ri ruvach'ulef. \p \v 24 Y can chupan c'a chuka' ri tinamit Babilonia xbiyin-vi quic' quichin ri e rusamajela' ri Dios ri xek'alajirisan ri ruch'abel, y ri quic' quichin ri ch'aka' chic lok'olej tak ralc'ual ri Dios. Pa ruvi' c'a ri tinamit ri' xka-vi ri quicamic\f + \fr 18:24 \ft Jer. 51:49.\f* conojel ri nimanela' richin ri Dios ri e camisan-el chuvech re ruvach'ulef. \c 19 \p \v 1 Y chirij c'a ronojel re' tok yin Juan xinvac'axaj chi can janíla c'a quich'abel vinek ri nivajin chicaj. Y re vinek re' riq'uin cuchuk'a' niquibij c'a: \q1 Tinimirisaj rubi' ri Kajaf Dios, roma riq'uin rija' petenek-vi ri colotajic,\f + \fr 19:1 \ft Ap. 7:10; 12:10.\f* richin rija' ri uchuk'a', y can c'o chuka' ruk'ij y ruc'ojlen.\f + \fr 19:1 \ft Ap. 4:11.\f* \q1 \v 2 Tinimirisaj rubi' ri ka-Dios\f + \fr 19:2 \ft Dt. 32:43; Ap. 6:10.\f* roma ri ruk'atbel-tzij can kitzij y choj; \q1 roma can xuya'\f + \fr 19:2 \ft Ap. 18:20.\f* ruc'ayeval pa ruvi' ri ixok ri itzel ruc'aslen, \q1 ri xuben chique ri vinek ri ec'o chuvech ri ruvach'ulef richin xeka' pa mac, achi'el ri mac quichin ixoki' y achi'a'. \q1 Y ri ka-Dios, pa ruvi' c'a ri ixok itzel ruc'aslen xuya-vi ri quicamic ri rusamajela', yecha'. \p \v 3 C'ari' ri vinek ri nivajin quich'abel ri chicaj, xquibij c'a chuka': Tinimirisaj c'a rubi' ri Dios, roma ri Babilonia ruchapon ruc'atic, y ri rusibil\f + \fr 19:3 \ft Is. 34:10; Ap. 14:11.\f* can nijote' c'a richin jantape'. \p \v 4 Y chi juvinek-caji'\f + \fr 19:4 \ft Ap. 4:4, 6, 10.\f* rijita'k achi'a' ri ec'o chicaj y ri e caji' ri janíla q'uiy runak' tak quivech c'o, can jac'ari' xexuque-ka pan ulef richin xquiya' ruk'ij ri Dios c'o pa lok'olej ruch'acat. Y re rijita'k achi'a' y ri e caji' ri janíla q'uiy runak' tak quivech c'o, xquibij c'a: Can que ta c'a ri'.\f + \fr 19:4 \ft Neh. 5:13; 8:6.\f* Can xtinimirisex c'a ri rubi' ri Dios, xecha' rije'. \p \v 5 Y jac'ari' tok can c'o c'a jun ri xbech'on-pe acuchi c'o-vi ri lok'olej ruch'acat ri Dios, y que c'a re' ri nubij: \q1 Chi'ivonojel rix rusamajela' ri Dios, \q1 can tiya' c'a ruk'ij ri ka-Dios.\f + \fr 19:5 \ft Sal. 134:1; 135:1.\f* \q1 Rix ri ninimaj rutzij ri Dios, tiya' ruk'ij. \q1 Can chi cocoj y chi nima'k tibana' queri'. \s1 Ri nimak'ij richin ruc'ulubic ri Jesucristo \p \v 6 Y yin Juan, can xinvac'axaj c'a chuka' chi achi'el quich'abel janíla vinek ri nivajin ri chicaj. Ri quich'abel can nivajin c'a achi'el yevajin raken tak ya',\f + \fr 19:6 \ft Ez. 1:24.\f* y chuka' achi'el nik'ajan cokolajay. Y niquibij c'a: \q1 Tinimirisaj rubi' ri Ajaf ri ka-Dios, ri can c'o ronojel uchuk'a' riq'uin, roma ja rija' ri K'atoy-Tzij. \q1 \v 7 Can titze'en c'a kavech y tinoj ri kánima chi quicoten,\f + \fr 19:7 \ft Is. 44:23.\f* y tikaya' ruk'ij-ruc'ojlen ri Dios; \q1 roma xoka' yan c'a ri k'ij richin nibanatej ri nimalej c'ulubic\f + \fr 19:7 \ft Mt. 22:2; 25:10.\f* richin ri Jesucristo ri Jun achi'el Alaj Carne'l. \q1 Y ri xten can ruchojmirisan chic ri' richin ri ruc'ulubic. \q1 \v 8 Can xya' c'a k'ij chire ri xten richin chi xuvik yan ri' (xuvek yan ri') riq'uin tziek\f + \fr 19:8 \ft Sal. 45:13.\f* ri can janíla ch'ajch'oj y niyic'ulun; tziek ri nibix lino chire, ri janíla jebel. Y ri tziek ri', xa jac'a ri chojmilej\f + \fr 19:8 \ft Sal. 132:9.\f* tak quic'aslen ri lok'olej tak ralc'ual ri Dios. \p \v 9 Y ri ángel ri benek viq'uin, xubij c'a chuve: Tatz'ibaj c'a, chi jebel ruva-quik'ij\f + \fr 19:9 \ft Lc. 14:15.\f* ri e oyon richin ri nimak'ij chupan ri ruc'ulubic ri Jesucristo ri can achi'el Alaj Carne'l, xcha'. \p Y ri ángel ri' can xubij c'a chuka' chuve: Re tzij re xinbij chave, can jac'a ri Dios biyon y can kitzij vi. \p \v 10 Y yin can jac'ari' xixuque'\f + \fr 19:10 \ft Hch. 10:26; Ap. 22:8.\f* chuvech ri ángel ri' richin ninya' ruk'ij, pero rija' xubij c'a chuve: Man caxuque' chinuvech. Man taya' nuk'ij yin. Ja ri Dios ri taya' ruk'ij. Roma yin xa jun rusamajel ri Dios achi'el rat, y achi'el chuka' ri ch'aka' chic ri can xquic'ul ri ruch'abel ri Jesús y niquitzijoj chuka'. Xa oj junan, roma jun k'alajirisey richin ri nibix chire roma ri Dios y jun tzijoy ri ruch'abel ri Jesús, xa jun mismo Espíritu ri niyo'on quich'abel che ca'i'. Ri Espíritu ri' richin c'a ri Jesús. \s1 Ri ch'ocolbeyon richin jun sek rij quiej \p \v 11 Y tok xitzu'un yan chic, xintz'et c'a ri caj chi jakel. Y xintz'et c'a jun sek rij quiej, ch'ocolben roma ri Jun ri rubini'an Kitzij\f + \fr 19:11 \ft Jn. 14:6; Ap. 3:14.\f* y can nuben-vi ri nubij. Ri Jun c'a ri ch'ocolbeyon ri sek rij quiej, can riq'uin c'a ruchojmilal nik'aton tzij\f + \fr 19:11 \ft Is. 11:4.\f* y nuben oyoval quiq'uin ri ye'etzelan richin. \v 12 Ri runak'-ruvech can e achi'el c'a ruxak tak k'ak'.\f + \fr 19:12 \ft Ap. 1:14.\f* C'o c'a q'uiy coronas rucusan, y tz'ibatel-el ri rubi'\f + \fr 19:12 \ft Ap. 2:17.\f* chiri'. Y re bi'aj re', can man c'a jun achok chuvech nik'ax-vi, xa can xe c'a chuvech rija'. \v 13 Ri rutziak c'a ri rucusan, mu'ul pa quic'.\f + \fr 19:13 \ft Is. 63:2, 3.\f* Y rija' can c'o chic c'a jun rubi', y ri' ja ri Ruch'abel\f + \fr 19:13 \ft Jn. 1:1; 1 Jn. 5:7.\f* ri Dios. \v 14 Y ri aj-chicajil banoy tak oyoval ri e benek riq'uin, quicusan tziek ri nibix lino chire, tziek ri janíla jebel. Tziek ri can sek-sek y ch'ajch'oj-ch'ajch'oj.\f + \fr 19:14 \ft Ap. 3:4.\f* Y can conojel c'a re banoy-oyoval re', e ch'ocol-el chiquij sek tak quij quiej. \v 15 Y ri pa ruchi'\f + \fr 19:15 \ft Is. 11:4; Ap. 1:16.\f* rija' nic'ulun c'a pe jun achi'el machet ri janíla rey. Y can riq'uin c'a ri' xtukasaj\f + \fr 19:15 \ft Sal. 2:9.\f* quik'ij ri vinek ri e c'o pa tak ruvach'ulef. Y can jac'a rija' ri xtik'aton\f + \fr 19:15 \ft Ap. 12:5.\f* tzij riq'uin ronojel uchuk'a' pa quivi' ri vinek. Y can xqueruyitz'\f + \fr 19:15 \ft Is. 63:3.\f* riq'uin ri ruk'atoj-tzij. Can achi'el c'a tok niyitz' riq'uin aken ri uva chupan ri achi'el pila, can que c'a ri' ri xtuben rija' chique. Can nuk'alajirisaj c'a chikavech ri rubanic ri nimalej ruc'ayeval ri xtuya' ri Dios ri c'o ronojel uchuk'a' riq'uin. \v 16 Y ri Jun ri rubini'an Ruch'abel ri Dios, rucusan c'a jun rutziak nim raken, y chirij ri' tz'ibatel c'a jun chic rubi'. Can que c'a chuka' ri' ri pa nic'aj ka juba' chire ri rutziak, tz'ibatel jun chic. Y ri ca'i' c'a bi'aj ri' ja ri Rey pa quivi' ri reyes, y Ajaf pa quivi' ri ajaf.\f + \fr 19:16 \ft Sal. 72; Dn. 2:47; 1 Ti. 6:15; Ap. 17:14.\f* \p \v 17 Y can jac'ari' xintz'et jun ángel pa'el pa ruvi' ri k'ij. Re ángel c'a re' riq'uin ruchuk'a' xubij chique ri aj-xic' tak chicop ri yebiyaj chicaj: Quixampe. Timolo-pe ivi', roma ri Dios nuya' c'a jun nimalej va'in chive.\f + \fr 19:17 \ft Ez. 39:17.\f* \v 18 Ri vey c'a ri xtuya' ri Dios ja ri quich'acul ri reyes, quich'acul capitanes, y quich'acul c'a chuka' ri achi'a' ri janíla cuchuk'a'; quich'acul c'a chuka' quiej y ri e ch'ocolbeyon;\f + \fr 19:18 \ft Ez. 39:18, 20; Ap. 17:16.\f* can jac'a ri quich'acul conojel vinek, chi lok'on y chi man lok'on ta, chi cocoj y chi nima'k, xcha' ri ángel. \p \v 19 Y jac'ari' tok yin Juan xintz'et chic ri nabey chicop y xentz'et ri reyes richin ri ruvach'ulef chuka', y can e janíla c'a chuka' achi'a' banoy-oyoval ri e cachibilan-el. Y conojel re' can quimolon c'a qui' richin niquiben oyoval\f + \fr 19:19 \ft Dn. 7:21; Ap. 13:1.\f* riq'uin ri Jun ri ch'ocol chirij ri sek rij quiej y quiq'uin chuka' ri e tzekelbeyon richin. \v 20 Y ri nabey chicop xchap c'a el, rachibilan ri jun achin ri nibin chi k'alajirisey ri ruch'abel ri Dios y xa man kitzij ta. Re jun c'a achin tz'ucuy-tzij re', can xerubanala' c'a milagros ri man jun bey e tz'eton ta, ri chuvech apo ri chicop. Y riq'uin c'a ri', xeruk'ol ri vinek richin chi xquic'ul ri quetal nic'aj-quivech o ri pa tak quik'a'. Y re vinek re' can xquiya' c'a chuka' ruk'ij ri ruvachibel ri chicop. Y romari' ri chicop y ri jun ri xek'olon ri vinek, can e q'ues c'a xec'ak chupan ri k'ak'\f + \fr 19:20 \ft Dn. 7:11; Ap. 20:10.\f* xolon riq'uin azufre nic'a'on (nivovon). \v 21 Y jac'a ri ch'aka' chic vinek ri e benek quiq'uin ri e ca'i' ri', xecamisex c'a conojel. Xecamisex c'a riq'uin ri jun achi'el machet ri nic'ulun-pe pa ruchi' ri ch'ocol chirij ri sek rij quiej. Y ri quich'acul c'a conojel ri xecamisex, can jac'a ri aj-xic' chicop ri xetijon.\f + \fr 19:21 \ft Ap. 19:17.\f* Can xquinojisaj-vi c'a quipan riq'uin ri ti'ij ri'. \c 20 \s1 Ri jun mil juna' \p \v 1 Y c'ari' yin xintz'et c'a jun ángel ri ruchapon-pe rukajen ri chicaj y ruc'amon-pe ri llave richin ri itzel jul ri ruyon k'eku'n rupan.\f + \fr 20:1 \ft Ap. 9:1.\f* Y ruc'amon c'a chuka' pe jun nimalej cadena pa ruk'a'. \v 2 Re ángel re' xberuchapa' c'a pe ri itzel quek rij dragón, ri nibix chuka' itzel-vinek y Satanás chire.\f + \fr 20:2 \ft Ap. 12:9.\f* Y jari' ri xoc jun cumetz ojer can. Xxim c'a can roma ri ángel, richin jun mil juna'. \v 3 C'ari' xberuc'aka' can chupan ri itzel jul ri ruyon k'eku'n rupan, xutz'apej can y xuya' can jun retal ri chiri' pan oquibel richin chi man jun nijakon. Queri' xban can chire, richin chi man chic queruk'ol más ri ec'o pa ronojel ruvach'ulef.\f + \fr 20:3 \ft Mt. 24:24; Ap. 12:9; 13:14; 16:14.\f* Jun mil c'a juna' ri man xtik'alajin ta chic ri rusamaj rija'. Jac'a tok ic'ovinek chic re jun mil juna' re', xtejak c'a pe y xtitzolin chic chubanic ri rusamaj, pero xa richin chic juba' tiempo. \p \v 4 Y xintz'et c'a chi ec'o ch'aquet quichin k'atoy tak tzij,\f + \fr 20:4 \ft Dn. 7:9; Mt. 19:28; Lc. 22:30; 1 Co. 6:2, 3.\f* y chiri' e tz'uyul-vi ri yo'on chic uchuk'a' pa quik'a' richin niquik'et tzij. Xentz'et c'a chuka' ri cánima ri e caminek chic el roma xtzaq'uix quikul. Rije' xecamisex-el roma xquitzijoj ri ruch'abel ri Jesús y xquitzijoj ri ruch'abel ri Dios.\f + \fr 20:4 \ft Ap. 6:9.\f* Conojel c'a re', jere' ri man xeyo'on ta ruk'ij ri nabey\f + \fr 20:4 \ft Ap. 13:12.\f* chicop y ri ruvachibel. Ni man chuka' xcajo' ta quetal ri richin ri chicop nic'aj-quivech o ri pa tak quik'a'. Y rije' xec'astej y junan c'a yek'aton tzij riq'uin ri Cristo,\f + \fr 20:4 \ft 2 Ti. 2:12; Ap. 5:9, 10.\f* chupan ri jun mil juna'. \v 5 Y jari' ri nabey c'astajibel ri xtibanatej.\f + \fr 20:5 \ft 1 Ts. 4:16.\f* Jac'a ri ch'aka' chic caminaki' man xquec'astej ta. Xa c'a ic'ovinek chic na c'a ri jun mil juna', c'ari' tok xquec'astej-pe. \v 6 Can lok'olej c'a ri quic'aslen y jebel chuka' ruva-quik'ij ri janipe' xquec'astej chupan ri nabey c'astajibel; roma man xtitiquir ta ri ruca'n camic chiquij.\f + \fr 20:6 \ft Ap. 21:8.\f* Rije' can xque'oc c'a sacerdotes\f + \fr 20:6 \ft Is. 61:6.\f* richin ri Dios y ri Cristo. Y junan c'a xquek'aton tzij riq'uin ri Cristo chupan ri jun mil juna'. \p \v 7 Y jac'a tok k'axinek chic ri jun mil juna', ri Satanás xtelesex c'a pe chupan ri lugar ri tz'apel-vi can.\f + \fr 20:7 \ft Ap. 20:2.\f* \v 8 Y xtipe chic c'a jun bey chiquik'olic\f + \fr 20:8 \ft 1 P. 5:8.\f* ri ec'o pa ronojel ruvach'ulef. Y re vinek aj-Gog y aj-Magog re',\f + \fr 20:8 \ft Ez. 38:2.\f* can xqueruk'ol-vi. Can yerumol c'a el richin ri oyoval.\f + \fr 20:8 \ft Ap. 16:14.\f* Y can yebuchun c'a. Xa can e achi'el ri sanayi' ri c'o chuchi' ri mar. \v 9 Can xejote' na vi el ri pa tinamit ri janíla nrajo' ri Dios y ri acuchi ec'o-vi ri lok'olej tak ralc'ual rija'. Ri vinek c'a ri e ruyacon-el ri Satanás, quinojisan\f + \fr 20:9 \ft Is. 8:8.\f* c'a el ruvech ri ruvach'ulef y choj xbequisutij quij ri acuchi ec'o-vi ri lok'olej tak ralc'ual ri Dios y ri tinamit. Pero ri Dios xuben chi xbeka-pe k'ak' pa quivi', y xeruq'uis k'ak'. \v 10 Y ri itzel-vinek ri xk'olon quichin conojel ri vinek ri', xc'ak c'a chupan ri k'ak' xolon riq'uin azufre, ri acuchi chuka' xec'ak-vi ri chicop rachibilan ri jun achin ri xbin chi k'alajirisey ri ruch'abel ri Dios y xa man kitzij ta. Y chiri' chupan ri k'ak' xtiquitej c'a pokonal chi pak'ij chi chak'a' y can richin c'a jantape'.\f + \fr 20:10 \ft Ap. 20:14, 15.\f* \s1 Ri nimalej k'atoj-tzij \p \v 11 C'ari' yin xintz'et c'a jun lok'olej ch'aquet ri sek nitzu'un, y xintz'et c'a chuka' ri tz'uyul chupan. Y jac'a ri caj y ri ruvach'ulef ri ec'o-apo chuvech ri tz'uyul chupan ri lok'olej ch'aquet ri', can xquic'ol c'a el qui' chuvech. Y rije' man chic c'a xe'ilitej ta pa qui-lugar. Can man chic xetz'etetej ta.\f + \fr 20:11 \ft 2 P. 3:7.\f* \v 12 Y xentz'et ri caminaki', chi cocoj chi nima'k e pa'el-apo chuvech ri Dios.\f + \fr 20:12 \ft Jn. 5:25.\f* Xejakalox c'a ch'aka' vuj,\f + \fr 20:12 \ft Sal. 69:28; Dn. 7:10; 12:1; Fil. 4:3.\f* y xjak c'a chuka' ri jun ri richin c'aslen. Conojel c'a re caminaki' re' can xk'at c'a tzij pa quivi',\f + \fr 20:12 \ft 2 Co. 5:10.\f* riq'uin ri quibanobal xequibanala', achi'el ri e tz'ibatel ri pa tak vuj ri'. \v 13 Can conojel c'a ri caminaki' e pa'el-apo chuvech ri Dios, can conojel ri e yacon richin nik'at tzij pa quivi'. Ec'o c'a apo ri xquic'ulvachij-el quicamic chupan ri nimalej ya' nibix mar chire, y ec'o chuka' apo ri xquic'ulvachij-el quicamic juc'an chic. Y can achi'el ri quibanobal ri xquibanala-el chiquijujunal ri caminaki' ri', queri' ri k'atoj-tzij ri xban pa quivi'.\f + \fr 20:13 \ft Jer. 17:10; Mt. 16:27; Ro. 2:6.\f* \v 14 Y can jari' tok man xtic'ulvachitej ta chic camic, ni man xtic'oje' ta chuka' chic ri lugar ri richin yeyac-vi ri caminaki' richin nik'at tzij pa quivi', roma xa xqueq'uis che ca'i', ri camic y ri lugar.\f + \fr 20:14 \ft 1 Co. 15:26.\f* Xquebeq'uis c'a ri pa k'ak'. Y jac'a ri k'ak' ri ruca'n camic, ri can xtibe-ruvech. \v 15 Y can chupan c'a chuka' re k'ak' re' xec'ak-vi conojel ri vinek ri man tz'ibatel ta quibi' chupan ri vuj ri richin c'aslen. \c 21 \s1 Can ronojel chic c'ac'a' \p \v 1 Y yin Juan xintz'et c'a ri caj y ri ruvach'ulef, xejalatej. Can e c'ac'a' vi c'a. Ri caj y ri ruvach'ulef ri xec'oje' pa nabey, xa e manek chic.\f + \fr 21:1 \ft Is. 65:17; 66:22.\f* Xejal-el. Can manek chic c'a chuka' ri nimalej ya' ri rubini'an mar. \v 2 Y yin Juan xintz'et c'a ri lok'olej tinamit, ri c'ac'a' Jerusalem.\f + \fr 21:2 \ft Ga. 4:26.\f* Xintz'et c'a chi re tinamit re', ruchapon-pe kajen chila' chicaj riq'uin ri Dios. Y can jebel c'a chojmirisan y vikon-pe\f + \fr 21:2 \ft Is. 52:1; 61:10.\f* (vekon-pe), can achi'el nuben jun xten tok nuvik-ri' (nuvek-ri') jebel richin más nika' chuvech ri ala' ri nic'ule-vi-el. \v 3 Y jac'ari' tok xinvac'axaj chi c'o jun ri can riq'uin uchuk'a' nich'on-pe c'a chila' chicaj y nubij c'a: Tatzu' na pe', vacami ri Dios can chiquicojol la vinek c'o-vi. Ja rije' ri e rutinamit,\f + \fr 21:3 \ft Lv. 26:11; Ez. 43:7.\f* y ja rija' ri qui-Dios. Can junan c'a xquec'oje'. \v 4 Y ri Dios can xtusu'\f + \fr 21:4 \ft Is. 25:8.\f* c'a el ri ruya'al tak runak'-quivech, roma can xtuben chi xtiq'uis el ri k'axomal y ri jiloj.\f + \fr 21:4 \ft Is. 35:10.\f* Can xtiq'uis-el chuka' ri camic y ri ok'ej. Can xqueq'uis c'a ronojel. Ri xec'oje' rubanon can, man jun chic quetal, xcha'. \p \v 5 Y c'ari' ri Jun ri tz'uyul\f + \fr 21:5 \ft Ap. 4:2, 9.\f* pa lok'olej ch'aquet xch'on c'a y xubij: Yin can c'ac'a'\f + \fr 21:5 \ft Is. 43:19.\f* vi ri yenben. Can ronojel vi c'ac'a', xcha'. \p Y chuka' xubij c'a: Que'atz'ibaj c'a re ch'abel re xquenbij chave, roma can kitzij y utz chi nacukuba' ac'u'x riq'uin. \p \v 6 Y xubij c'a chuka' chuve: Ronojel c'a xc'achoj yan. Jac'a yin ri xitiquiriban-pe y ja chuka' yin ri xiq'uison na pa ruvi'. Jac'a yin ri achi'el nabey letra y ri ruq'uisibel. Y ri achique nichaki'j ruchi', yin xtinya' c'a ruya' ri elesan-pe pa jun alaxibel-ya'\f + \fr 21:6 \ft Is. 12:3.\f* richin c'aslen, y re ya' re' sipan. \v 7 Jac'are' ri xtiquichinaj\f + \fr 21:7 \ft Ro. 8:17.\f* ri xquech'acon. Ja yin c'a ri qui-Dios,\f + \fr 21:7 \ft Zac. 8:8.\f* y rije' ri e valc'ual. \v 8 Jac'a ri man yinquinimaj ta y ri niquixibij-qui' ye'apon pa tak tijoj-pokonal voma yin, xquentek pa k'ak'. Y can que c'a chuka' ri' xtinben quiq'uin ri man yeka' ta chinuvech, ri camisanela', ri achi'a' y ri ixoki' ri niquicanola-qui' richin yemacun, ri aj-itza', ri yeyo'on quik'ij dios ri xa man e kitzij ta, y ri e tz'ucuy tak tzij. Can xquentek na vi pa k'ak'; ri xolon riq'uin azufre nic'a'on\f + \fr 21:8 \ft Ap. 19:20.\f* (nivovon). Y jac'ari' ri ruca'n camic. \s1 Ri lok'olej tinamit Jerusalem \p \v 9 Y c'ari', jun c'a chique\f + \fr 21:9 \ft Ap. 17:1.\f* ri vuku' ángeles ri xeyo'on ri vuku' ruq'uisibel tak ruc'ayeval pa ruvi' ri ruvach'ulef, c'ayeval ri e cuc'ualon ri pa tak lek, xoch'on viq'uin y xubij c'a chuve: Catampe, y ninc'ut chavech ri xten ri c'ulan riq'uin ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l. \p \v 10 Y chupan c'a ri jun achi'el achic' ri xinben, roma ri ruchuk'a' ri Lok'olej Espíritu,\f + \fr 21:10 \ft Ap. 17:3.\f* ri ángel ri xoch'on viq'uin xiruc'uaj c'a pa ruvi' jun nimalej juyu', y chiri' c'a ojc'o-vi tok xuc'ut c'a chinuvech ri lok'olej tinamit Jerusalem ruchapon-pe kajen chila' chicaj riq'uin ri Dios. \v 11 Y re tinamit c'a re', can niyic'lun roma ri rusakil ri Dios;\f + \fr 21:11 \ft Ez. 43:2, 4.\f* can achi'el tok niyic'lun ri jaspe,\f + \fr 21:11 \ft Ap. 4:3.\f* ri jun abej janíla jebel. Ri tinamit can achi'el vidrio nitzu'un. \v 12 Y chirij c'a el re tinamit re' c'o c'a jun tz'ak ri rusurin rij (rusutin rij); jun nimalej tz'ak ri nej jotol chicaj y ruc'uan cablajuj puertas. Y pa ronojel re puertas re' ec'o c'a jujun ángel. Ri pa tak puertas ri', e tz'ibatel c'a ri quibi' ri cablajuj tinamit ri quichin ri cablajuj ruc'ajol ri Israel.\f + \fr 21:12 \ft Ez. 48:31-34.\f* \v 13 Y chi caji' c'a lados chire ri tinamit e c'o ox-ox puertas; oxi' ri pa relebel-k'ij, oxi' ri pa kajibel-k'ij, oxi' ri pa jotol, y oxi' ri pa xulan. \v 14 Y ri e oquinek c'a ruxe'\f + \fr 21:14 \ft 1 Co. 3:10, 11; Ef. 2:20.\f* ri tz'ak ri', cablajuj c'a abej ri c'o quibi' ri e cablajuj ru-apóstoles\f + \fr 21:14 \ft Mt. 10:2-4; 16:18; Ef. 3:5; 4:11; Jud. 17; Ap. 18:20.\f* ri Jesucristo chirij; ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l. \p \v 15 Y ri ángel ri nich'on viq'uin, ruc'uan c'a jun achi'el aj richin etabel,\f + \fr 21:15 \ft Is. 28:17; Ez. 40:3; 47:3; Zac. 2:1; Ap. 11:1, 2.\f* y re etabel re' can riq'uin c'a k'anapuek banon-vi. Y re ángel re' ruc'uan c'a re etabel re' richin nretaj ri tinamit Jerusalem, ri cablajuj ru-puertas y ri tz'ak.\f + \fr 21:15 \ft Ez. 42:15, 20.\f* \v 16 Ri tinamit Jerusalem cuadrado ri rubanic. Can junan vi c'a raken chi caji' lados. Y xpe ri ángel xretaj c'a ri tinamit, y ri tinamit ri' ruc'uan c'a ca'i' mil riq'uin ca'i' ciento kilómetros. Can que c'a ri' ri ruvech, ri raken y ri jotol ri tinamit. \v 17 Y ri ángel xretaj c'a ri janipe' jotol ri tz'ak. Y ri tz'ak ri' jotol c'a sesenta y cuatro metros chicaj. Que c'a ri' ri xretaj ri ángel riq'uin ri jun etabel ri can junan quiq'uin ri etabel aj-ruvach'ulef. \p \v 18 Y ri tz'ak c'a ri rusurin rij (rusutin rij) ri tinamit, can riq'uin c'a ri jun abej ri janíla jebel banon-vi. Riq'uin c'a ri jaspe banon-vi. Y ri tinamit ri', can k'anapuek, ri achi'el vidrio ri ch'ajch'oj-ch'ajch'oj nitzu'un. \v 19 Y ri cablajuj abej ri e oquinek c'a ruxe' ri tz'ak, chiquijujunal jun vi c'a ruvech abej\f + \fr 21:19 \ft Is. 54:11, 12.\f* e vikon-vi (e vekon-vi). Ri vikbel-abej (vekbel-abej) jac'a ri jaspe, ri zafiro, ri ágata, ri esmeralda, \v 20 ri ónice, ri cornalina, ri crisólito, ri berilo, ri topacio, ri crisoprasa, ri jacinto, y ri ruq'uisibel vikbel (vekbel) ja ri amatista. \v 21 Y ri cablajuj puertas e abej. Y ri abej ri' jac'a ri nibix perla chire. Ri cablajuj puertas ri', cablajuj c'a perlas. Jac'a ri nima-bey\f + \fr 21:21 \ft Ap. 22:2.\f* richin ri tinamit, can riq'uin c'a k'anapuek banon-vi, y can achi'el vidrio nitzu'un. \p \v 22 Y yin Juan man jun c'a rachoch ri Dios ri xintz'et ta, roma ri Ajaf Dios ri can c'o-vi ronojel uchuk'a' riq'uin, can chi jun c'a ri tinamit ri oquinek rachoch.\f + \fr 21:22 \ft 1 R. 8:27; Is. 66:1; 1 Co. 15:28.\f* Y can que c'a chuka' ri' rubanon ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l, chi jun ri tinamit oquinek rachoch. \v 23 Ri tinamit ri' man c'a nic'atzin ta ri rusakil ri k'ij y ri ic' chire,\f + \fr 21:23 \ft Is. 24:23; 60:19.\f* roma ri nisakirisan richin ja ri rusakil ri Dios y ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l. \v 24 Y ri e petenek pa ronojel ruvach'ulef, ri e colotajinek chic, can ja riq'uin ri rusakil ri tinamit xquetzu'un-vi richin yebiyin.\f + \fr 21:24 \ft Is. 60:3.\f* Y ri k'atoy tak tzij richin ri ruvach'ulef xquequic'uala' c'a apo ri pa tinamit chuvech ri Dios, ri cuchuk'a' y ri quik'ij. \v 25 Ri chiri', can man jun bey c'a xquetz'ape'\f + \fr 21:25 \ft Is. 60:11.\f* ta ri puertas ri niban-vi-apo oquen ri pa tinamit, roma man jun bey xtik'ekumer richin nocok'a-ka. \v 26 Ri cuchuk'a' y ri quik'ij c'a ri ruvach'ulef can xque'uc'uex-apo chupan ri tinamit, richin yesuj chire ri Dios. \v 27 Pero ronojel c'a ri xa tz'il,\f + \fr 21:27 \ft Is. 35:8; 52:1; Ap. 22:14, 15.\f* can man jun bey c'a xtoc-apo chupan ri tinamit. Ni man jun chuka' vinek ri itzel tak rubanobal chuvech ri Dios ri xtoc ta apo chiri'.\f + \fr 21:27 \ft Jl. 3:17; Fil. 4:3.\f* Ni chuka' ri e tz'ucuy tak tzij. Ri xque'oc-apo ri chiri', xaxe c'a ri c'o ri quibi' tz'ibatel\f + \fr 21:27 \ft Sal. 69:28; Dn. 12:1; Ap. 3:5; 13:8.\f* chupan ri vuj richin c'aslen, ri ruvuj ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l. \c 22 \p \v 1 Y c'ari' ri ángel ri uc'uayon vichin xuc'ut c'a jun ch'ajch'ojilej raken-ya' chinuvech; ri raken-ya' ri niyo'on c'aslen. Ri raken-ya' ri', achi'el vidrio nitzu'un y nalex-pe\f + \fr 22:1 \ft Ez. 47:1; Zac. 14:8; Jn. 7:38, 39.\f* ri acuchi c'o-vi ri lok'olej ruch'acat ri Dios y ri ruch'acat ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l. \v 2 Pa nic'aj c'a chire ri nima-bey richin ri tinamit, chiri' nik'ax-vi ri raken-ya' ri niyo'on c'aslen. Y chi ca'i' ruchi' ri raken-ya' yeq'uiy c'a ri che' ri yeyo'on chuka' c'aslen, y can cablajuj c'a bey niquiya' quivech pa jun juna'. Re che'\f + \fr 22:2 \ft Gn. 2:9; Ap. 2:7.\f* c'a re yeq'uiy chuchi' ri raken-ya', can ic'-ic' niquiya' quivech. Y ri quixak ri che' ri', e ak'on chique ri e petenek ronojel ruvach'ulef.\f + \fr 22:2 \ft Ap. 21:24.\f* \v 3 Y ri chiri' man jun chic ri c'o ta chi napon chuvech ri ruc'ayeval,\f + \fr 22:3 \ft Zac. 14:11; Ap. 21:4.\f* roma can man jun chic mac. Can chiri' c'a c'o-vi ri lok'olej ruch'acat ri Dios y ri Jesucristo ri achi'el Alaj Carne'l. Y conojel c'a ri ec'o chiri', jari' ri xquesamajin richin. \v 4 Y ri chiri', can xtiquitzu' c'a qui' riq'uin.\f + \fr 22:4 \ft Mt. 5:8; 1 Co. 13:12; 1 Jn. 3:2.\f* Y chuka' xtiquic'uaj c'a ri rubi' ri nic'aj-quivech. \v 5 Ri chiri' chupan ri tinamit ri', man jun bey c'a xtik'ekumer ta richin nocok'a-ka. Y conojel c'a ri ec'o chupan ri tinamit ri', man jun c'a xtic'atzin-vi ri rusakil jun k'ak' o rusakil ta ri k'ij chique. Can man jun. Roma can jac'a ri Dios ri Ajaf ri xtisakirisan quichin.\f + \fr 22:5 \ft Sal. 36:9; 84:11.\f* Y conojel re', jere' ri xquek'aton tzij richin jantape'.\f + \fr 22:5 \ft Dn. 7:18, 27; Ro. 5:17; 2 Ti. 2:12; Ap. 11:15.\f* \s1 Ri ruq'uisibel tak ch'abel \p \v 6 Y ri ángel c'a ri uc'uayon vichin xubij chuve: Can tacukuba' ac'u'x riq'uin re ch'abel re'. Re' can ch'abel richin ri kitzij. Roma can jac'a ri Ajaf Dios ri xyo'on ch'abel pa tak cánima ri e k'alajirisey\f + \fr 22:6 \ft He. 1:1.\f* ri ruch'abel, can ja chuka' rija' ri takayon richin ri ru-ángel richin chi nuya' rutzijol chique ri e rusamajela', chirij ri xquebanatej yan. \p \v 7 Y ri Jesucristo xch'on c'a y xubij: Yinapon yan c'a ka iviq'uin.\f + \fr 22:7 \ft Ap. 22:12, 20.\f* \p Conojel vinek ri yeniman\f + \fr 22:7 \ft Ap. 1:3.\f* ri nuk'alajirisaj ri Dios chupan re jun vuj re', jebel ruva-quik'ij. \p \v 8 Y yin Juan, can xinvac'axaj y xintz'et\f + \fr 22:8 \ft Ap. 21:2.\f* c'a chuka' ronojel re'. Y jac'a tok e vac'axan y e nutz'eton chic ka, jac'ari' tok xixuque' chuvech ri ángel ri xc'utun ronojel re' chinuvech. Xixuque' c'a chuvech richin ninya' ruk'ij.\f + \fr 22:8 \ft Ap. 19:10.\f* \v 9 Pero re ángel re' xubij chuve: Man c'a taya' nuk'ij yin. Yin xa jun chuka' rusamajel ri Dios, junan aviq'uin rat y quiq'uin ri ch'aka' chic k'alajirisey richin ri nibix chique roma ri Dios, y chuka' quiq'uin ri yeniman re ch'abel re e tz'ibatel chupan re vuj re'. Can jac'a ri Dios taya' ruk'ij, xcha'. \p \v 10 Y re ángel re' xubij c'a chuka' chuve: Re ruch'abel ri Dios tz'ibatel chupan re jun vuj re', man c'a tavevaj. Can tak'alajirisaj.\f + \fr 22:10 \ft Dn. 8:26; 12:4, 9.\f* Roma ri k'ij richin chi nibanatej ri nubij, xa can nakaj chic c'o-vi. \v 11 Romari' ri man choj ta ruc'aslen, tubana' na c'a ri nrajo'. Y ri uc'uayon jun tz'ilolej c'aslen, tubana' na c'a ri nurayij.\f + \fr 22:11 \ft Ez. 3:27; 2 Ti. 3:13.\f* Jac'a ri choj quic'aslen, man tiquijel rubanic. Y ri ch'ajch'oj quic'aslen, can que c'a ri' tiquibana-apo. Can ticuker quic'u'x jantape'. \p \v 12 Y ri Jesucristo xch'on c'a y xubij: Can kitzij vi chi noka' yan ri k'ij chi yinapon. Y can c'o c'a ruq'uexel ninc'uaj chique chiquijujunal.\f + \fr 22:12 \ft Is. 40:10; Mt. 16:27; Ro. 2:6-11.\f* Y can achique c'a rubanic ri quibanobal, can que c'a chuka' ri' ri ruq'uexel xtiquic'ul. \v 13 Y can jac'a yin ri nabey y can ja chuka' yin ri ruq'uisibel.\f + \fr 22:13 \ft Is. 44:6.\f* Can jac'a yin ri xitiquiriban-pe ronojel y can jac'a chuka' yin ri yiq'uison na pa quivi'. Yin can achi'el vi c'a ri nabey y ruq'uisibel letra. \p \v 14 Can jebel c'a ruva-quik'ij\f + \fr 22:14 \ft Sal. 106:3, 5; 119:1, 6; Is. 56:1, 2; Dn. 12:12.\f* ri nich'ajch'ojirisex quic'aslen; roma ri can e queri', can c'o c'a quik'a' chire ri ruvech ri che' ri niyo'on c'aslen, y yetiquir chuka' yek'ax ri pa tak puertas richin chi ye'oc chupan ri c'ac'a' tinamit. \v 15 Jac'a ri can itzel quic'aslen, man xquetiquir ta xque'oc-apo chupan ri tinamit. Y que chuka' ri' xtiban chique ri aj-itza', ri achi'a' y ri ixoki' ri niquicanola-qui' richin yemacun, ri camisanela', ri yeyo'on quik'ij dios ri xa man e kitzij ta, y ri can nika' chiquivech niquitz'uc tzij. Can man xque'oc ta\f + \fr 22:15 \ft Ap. 21:8.\f* vi ri pa c'ac'a' tinamit. \p \v 16 Y yin ri Jesús nutakon c'a el ri nu-ángel richin chi nuk'alajirisaj can ronojel re' chiquivech ri tzobaj (k'ataj) ri e nimayon vichin ronojel lugar. Y can jac'a yin ri riy-rumam can ri rey David.\f + \fr 22:16 \ft Is. 11:1; Jer. 23:5, 6; Zac. 6:12.\f* Y can ja chuka' yin ri Jun ri achi'el nima-ch'umil ri niyic'lun nimak'a-yan. \p \v 17 Y ri Lok'olej Espíritu y ri xten c'ulan riq'uin ri Jesucristo, niquibij c'a: Quixampe. \p Y ri ye'ac'axan, can tiquibij chuka': Quixampe. \p Y ri nichaki'j ruchi' (nichakchi'in) y can nrajo' c'a nipe, tipe c'a y tukumu' ri Ya' ri richin c'aslen.\f + \fr 22:17 \ft Is. 55:1; Jn. 7:37.\f* Y re Ya' re' sipan. \p \v 18 Y ninbij c'a chique conojel ri ye'ac'axan ri nuk'alajirisaj ri Dios chupan re jun vuj re', chi vi c'o c'a jun ri nuya-el ruvi',\f + \fr 22:18 \ft Dt. 4:2; 12:32; Pr. 30:6.\f* can que chuka' ri' xtiban chire ri ruc'ayeval ri xtuya' ri Dios pa ruvi' ri nibanon queri'; ri ruc'ayeval ri e tz'ibatel chupan re jun vuj re'. \v 19 Y vi c'o chic c'a jun ri xa nrelesaj ruchuk'a' y nujel rubanic ri nuk'alajirisaj ri Dios chupan re jun vuj re', ri Dios can xtuben chi man nuc'ul ta\f + \fr 22:19 \ft Ex. 32:33.\f* ri utzil ri nic'ul coma ri vinek ri tz'iban quibi' chupan ri vuj richin c'aslen, y man xtuya' ta chuka' k'ij chire richin noc-apo chupan ri lok'olej tinamit. Can man c'a xtrichinaj ta ri utz ri nubij chupan re vuj re'. \p \v 20 Y ri nik'alajirisan c'a ronojel re', can nubij c'a chuka': Ja', can kitzij vi chi yinapon yan,\f + \fr 22:20 \ft He. 9:28.\f* nicha'. \p Y yin Juan ninbij: Can que ta c'a ri'. Catampe yan c'a, Ajaf Jesús. \p \v 21 Y ri Ajaf Jesucristo xtuya' ta c'a ri rutzil pan ivi' chi'ivonojel ri yixniman richin.\f + \fr 22:21 \ft Ro. 16:20.\f* Que ta c'a ri'.