\id EPH - Central Cakchiquel (Guatemala) -2012 (DBL -2013) \h EFESIOS \toc1 Ri carta ri xutz'ibaj ri apóstol San Pablo chique ri kach'alal ri ec'o pan Éfeso \toc2 Efesios \toc3 Ef \mt1 Ri carta ri xutz'ibaj ri apóstol San Pablo chique ri kach'alal ri ec'o pan Éfeso \c 1 \s1 Ri Pablo nuchop tzij \p \v 1 Yin Pablo, ru-apóstol ri Jesucristo roma jari' ri rurayibel ri Dios. Y ninben c'a el re carta re' chive rix lok'olej tak vach'alal, ri ixc'o pa tinamit Éfeso; rix ri can cukul-vi ic'u'x\f + \fr 1:1 \ft Col. 1:2.\f* riq'uin ri Cristo Jesús. \v 2 Y ja ta c'a ri utzil y ri uxlanen ri petenek riq'uin ri Katata' Dios y ri Ajaf Jesucristo xtic'oje' pa tak ivánima\f + \fr 1:2 \ft Tit. 1:4.\f* chi'ivonojel. \s1 Roma jun kabanon riq'uin ri Cristo, ri Dios nuya' ronojel rutzil chike \p \v 3 Tikaya' c'a ruk'ij ri Dios,\f + \fr 1:3 \ft Sal. 72:17.\f* ri Rutata' ri Kajaf Jesucristo. Y roma jun kabanon riq'uin ri Cristo, ri Dios nuya' ronojel utzil richin chila' chicaj chike. \v 4 Jari' ri nuya' chike roma xojrucha'. Tok man jani c'o ta re ruvach'ulef jari' tok xuch'ob yan chi yojrucha'.\f + \fr 1:4 \ft 1 P. 1:2.\f* Xojrucha' roma ri Cristo; queri' xuben ri Dios roma nrajo' chi oj ch'ajch'oj ta chuvech rija'.\f + \fr 1:4 \ft Lc. 1:75; 1 P. 1:20.\f* Y man jun ta etzelal c'o pa tak kac'aslen. \v 5 Can roma c'a ri ajovabel ri c'o riq'uin ri Dios romari' tok xojrucha' richin xojoc ralc'ual.\f + \fr 1:5 \ft Jn. 1:12; Ro. 8:29.\f* Can ja vi c'a ri' ri rurayibel,\f + \fr 1:5 \ft Lc. 12:32.\f* chi ri Jesucristo nuben chike chi yojoc ralc'ual rija'. \v 6 Ri Dios can janíla vi nrajo' ri Ruc'ajol, y roma roj can jun c'a kabanon riq'uin ri Ruc'ajol rija', can nim vi c'a ri rutzil ri ruyo'on chike.\f + \fr 1:6 \ft Ro. 3:24.\f* Y xojrucha' c'a roma nrajo' chi nikaya' ruk'ij-ruc'ojlen\f + \fr 1:6 \ft Is. 43:21.\f* roma ri utzil ri kac'ulun riq'uin. \v 7 Ri Ruc'ajol xquen (xcom) koma roj y xbiyin ruquiq'uel richin xutoj y xucuy ri kamac.\f + \fr 1:7 \ft Ro. 3:24; He. 9:12.\f* Jebel c'a nik'alajin ri nimalej rutzil ri Dios; roma xutek-pe ri Cristo chikacolic. \v 8 Y chuka' ri nimalej rutzil ri Dios nik'alajin, roma nuya' q'uiy etamabel chike y nuya' chuka' q'uiy kana'oj.\f + \fr 1:8 \ft Col. 2:3.\f* \v 9 Can xuk'alajirisaj-vi c'a chikavech ri man jun bey k'alajirisan ta jebel;\f + \fr 1:9 \ft Col. 1:26.\f* y re' can pa ránima vi rija' xpe-vi. Re' can rurayibel vi c'a rija' y can que vi ri' ruch'obon chi nuben.\f + \fr 1:9 \ft 2 Ti. 1:9.\f* \v 10 Rija' ruch'obon-pe chi chupan re ruq'uisibel tiempo richin re ruvach'ulef xtuya' ronojel pa ruk'a' ri Cristo.\f + \fr 1:10 \ft Ef. 1:22.\f* Ronojel ri c'o chila' chicaj y ronojel ri c'o vave' chuvech re ruvach'ulef xqueruya' pa ruk'a'. Y xa jun xtiquiben pa ruk'a'. \p \v 11 Can roma vi c'a ri Cristo tok c'o kichinan\f + \fr 1:11 \ft Ro. 8:17.\f* roj ri oj cha'on roma ri Dios. Xojrucha' roma jari' ri ruch'obon chi nuben; can ronojel vi c'a ri ruch'obon chi nuben, can ja vi ri' ri rurayibel.\f + \fr 1:11 \ft Is. 46:10.\f* \v 12 Xojrucha'\f + \fr 1:12 \ft 2 Ts. 2:13.\f* roma nrajo' chi koma roj ninimirisex rubi' y nuc'ul ruk'ij-ruc'ojlen. Queri' nrajo' chike roj ri can pa nabey koyoben-pe ri utzil ri xtuya' ri Cristo chike. \v 13 Y rix chuka' xivac'axaj ri ruch'abel ri Dios. Can kitzij vi c'a ri ch'abel ri xivac'axaj, y ja utzilej ch'abel ri' ri xc'amon-pe colotajic chive. Rix xinimaj c'a ri Cristo, y ri Dios xuya' ri Lok'olej Espíritu chive,\f + \fr 1:13 \ft Jl. 2:28; 2 Co. 1:22.\f* roma queri' rubin-pe. Y ri Lok'olej Espíritu retal chi ix richin chic ri Dios. \v 14 Y roma ri Lok'olej Espíritu c'o kiq'uin,\f + \fr 1:14 \ft Hch. 20:28; Ro. 8:23; 2 Co. 5:5.\f* cukul kac'u'x chi c'o más xtikichinaj chila' chicaj. Ri Lok'olej Espíritu can xtic'oje-vi c'a kiq'uin c'a tok xkojcolotej-el chuvech ri mac, roj ri oj richin chic ri Dios. Y nic'oje' c'a kiq'uin richin chi koma roj ri Dios ninimirisex rubi' y nuc'ul ruk'ij-ruc'ojlen. \s1 Ri Pablo nuc'utuj chi ri Dios nuya' ta etamabel chique ri kach'alal aj-Éfeso \p \v 15 Yin vac'axan chi rix can cukul-vi ic'u'x riq'uin ri Ajaf Jesús. Y chuka' vac'axan chi janíla ye'ivajo' conojel ri ch'aka' chic lok'olej tak kach'alal.\f + \fr 1:15 \ft Col. 1:3, 4.\f* \v 16 Y romari' benek-ruvech yimatioxin\f + \fr 1:16 \ft Ro. 1:8.\f* chire ri Dios ivoma rix roma q'uiy utzil ic'ulun chire ri Dios, y chuka' jari' tok ninben orar ivoma: \v 17 Ninc'utuj chire ri Dios chi ri Lok'olej Espíritu ri niyo'on ri na'oj, can ta xtuya' pa ruq'uiyal chive.\f + \fr 1:17 \ft Col. 1:9.\f* Ri Lok'olej Espíritu q'uiy ta xtuk'alajirisaj chivech roma ivetaman ruvech ri Dios. Jare' ri ninc'utuj chire ri Tata'ixel ri c'o ruk'ij-ruc'ojlen; ri Dios ri richin ri Kajaf Jesucristo. \v 18 Ninc'utuj c'a chire ri Dios chi tusakirisaj más ri inojibal. Queri' ninc'utuj roma ninvajo' chi nik'ax ta chivech ri utzil ri koyoben. Y can ja ri Dios ri xojoyon, richin chi nikoyobej ri utzil ri'. Ninc'utuj c'a roma ninvajo' chi nik'ax chivech chi ri xtekichinaj\f + \fr 1:18 \ft Hch, 26:18.\f* chila' chicaj yalan utz y yalan jebel. Y can xtekichinaj-vi quiq'uin conojel ri lok'olej tak kach'alal. \v 19 Ninc'utuj c'a chuka' roma ninvajo' chi rix xtik'ax ta chivech chi can janíla nim ri ruchuk'a'\f + \fr 1:19 \ft Col. 1:29.\f* ri Dios c'o kiq'uin roj ri kaniman. Ri ruchuk'a' ri c'o kiq'uin roj junan riq'uin ri ruchuk'a' ri xrucusaj \v 20 tok xuc'asoj\f + \fr 1:20 \ft Hch. 2:24.\f* ri Cristo chiquicojol ri caminaki' y xuben chire chi xbetz'uye' chila' chicaj pa rajquik'a' rija'.\f + \fr 1:20 \ft Sal. 110:1; Col. 3:1.\f* \v 21 Ri Cristo xban c'a chire chi ja rija' ri más nim que chiquivech ri ángeles.\f + \fr 1:21 \ft He. 1:4.\f* Más nim que chiquivech ri k'atoy tak tzij, y ri ch'aka' chic ri c'o uchuk'a' pa quik'a' y ri c'o janíla quik'ij.\f + \fr 1:21 \ft Col. 2:10.\f* Rija' más nim chiquivech conojel;\f + \fr 1:21 \ft Fil. 2:9.\f* man xe ta chupan re tiempo re', xa can que chuka' ri' chupan ri tiempo petenek. \v 22 Ri Dios xuya' ronojel pa ruk'a' ri Cristo,\f + \fr 1:22 \ft Mt. 28:18; He. 2:7.\f* y can ja vi c'a rija' ri xoc jolomaj (vi'aj) pa kavi' konojel roj ri kaniman, ri nibix iglesia chike. \v 23 Can ja vi c'a roj ri oj oquinek ruch'acul rija'. Can jun chic kabanon riq'uin.\f + \fr 1:23 \ft Ro. 12:5.\f* Xaxe re quere' tz'aket kabanon. Rija' can ronojel c'a lugar c'o-vi, y runojisan ronojel. \c 2 \s1 Xojcolotej c'a pe chupan ri kamac roma ri rutzil ri Dios \p \v 1 Ri Dios xuya' ic'aslen.\f + \fr 2:1 \ft Jn. 5:24.\f* Y tok rubanon can, xa ix caminaki' vi chupan ri imac y chupan ri itzel tak ibanobal. \v 2 Itzel ri ic'aslen ri xic'uaj. Junan rubaniquil ri ic'aslen quiq'uin ri ch'aka' chic vinek, roma xitzekelbej ri banobel richin re ruvach'ulef.\f + \fr 2:2 \ft Col. 3:6; 1 Jn. 5:19.\f* Xitzekelbej ri itzel-vinek ri cajaf ri itzel tak espíritu ri ec'o pa cak'ik'. Jac'a espíritu ri' ri nisamej pa tak cánima ri vinek ri can man niquinimaj ta rutzij ri Dios. \v 3 Tok rubanon can, konojel roj que chuka' ri' xkaben. Xojuc'uex roma ri itzel tak karayibel. Ri etzelal ri xekach'obola' y xekarayila',\f + \fr 2:3 \ft Tit. 3:3.\f* jari' ri xekaben. Can xkoyoj-vi ri royoval ri Dios pa kavi', roma roj can pá kalaxic pe man jun utz ta chike;\f + \fr 2:3 \ft Sal. 51:5; Ga. 5:16.\f* can achi'el ri ch'aka' chic vinek. \v 4 Jac'a ri Dios yalan nim ri ajovabel ri c'o riq'uin, janíla xojrajo' y xujoyovaj kavech. \v 5 Xojrajo' tok c'a oj caminaki' na chupan ri kamac, y roma ruyo'on ruc'aslen ri Cristo, que chuka' ri' xuben kiq'uin roj, xuya' kac'aslen. Xojcolotej c'a pe chupan ri kamac roma ri rutzil ri Dios.\f + \fr 2:5 \ft Ro. 5:6, 8, 10.\f* \v 6 Y roma ri Dios xuc'asoj ri Cristo chiquicojol ri caminaki', que chuka' ri' xuben kiq'uin roj, xojruc'asoj. Y xuben chike chi xojtz'uye' chila' chicaj\f + \fr 2:6 \ft Ef. 1:3.\f* riq'uin ri Cristo Jesús. \v 7 Queri' xuben roma nrajo' nuc'ut chi janíla nim ri rutzil. Yalan utz nuben kiq'uin roj ri kaniman ri Cristo Jesús. Nrajo' nuc'ut ri utzil ri' chupan ri tiempo petenek chikavech apo. \v 8 Ri rutzil ri Dios xojrucol roma ri xkanimaj.\f + \fr 2:8 \ft Jn. 6:44; Ro. 4:16.\f* Roma roj man yojtiquir ta nikacol-ki' kayon, xa can ja ri Dios ri niyo'on ri colotajic chike, y re' xa nusipaj. \v 9 Man xojsamej ta c'a richin xkil colotajic. Richin queri' man jun ri xtitiquir xtunimirisaj ta ri' y xtubij ta chi yin xitiquir xincol-vi'. Can man jun c'a ri xtitiquir xtibin queri'.\f + \fr 2:9 \ft Ro. 3:20.\f* \v 10 Roma xaxe ri Dios ri niyo'on jun c'ac'a' kac'aslen roma xkanimaj ri Cristo Jesús.\f + \fr 2:10 \ft Ef. 1:4.\f* Y jari' nuya' richin chi nikac'uaj jun c'aslen utz; jari' ri ruch'obon-pe pa kavi' chi nikaben. \s1 Roj ri kaniman, junan chic kavech riq'uin ri Dios, chi israelitas o man israelitas ta \p \v 11 Y romari' rix ri man ix israelitas ta, man c'a timestaj chi tok rubanon can, ja ri itzel tak irayibel ri xuc'uan ivichin, roma xbix chive coma ri nuvinak israelitas, chi xa man ix achi'el ta rije' ri can banon ri circuncisión chique.\f + \fr 2:11 \ft Ro. 2:28.\f* Circuncisión ri xa ja ri quich'acul nuc'uan y vinek ri nibanon chique. \v 12 Man timestaj chi chupan ri tiempo ri' man jani c'o ta ri Cristo iviq'uin. C'a nej\f + \fr 2:12 \ft Ga. 4:8; Col. 1:21.\f* na ixc'o-vi richin chi yixoc ta rutinamit ri Dios. Man jani ivichin ta rix ri utzil ri rusujun ri Dios chupan ri trato ri xuben.\f + \fr 2:12 \ft Ro. 9:4, 8.\f* Man jun utzil ivoyoben ri ixc'o chuvech re ruvach'ulef, ni manek chuka' Dios iviq'uin. \v 13 Tok rubanon can, nej c'a ixc'o-vi chire ri Dios. Jac'a re vacami iniman chic ri Cristo Jesús,\f + \fr 2:13 \ft Ga. 3:28.\f* y romari' xixjel yan apo riq'uin ri Dios. Xixtiquir xixjel-apo riq'uin, roma ri Cristo koma konojel tok xquen (xcom) y xbiyin ruquiq'uel. \v 14 Y roj ri kaniman ri Cristo, junan chic kavech riq'uin ri Dios.\f + \fr 2:14 \ft Mi. 5:5.\f* Rija' xuben chike chi jun xkaben iviq'uin rix ri man ix israelitas ta, roma xrelesaj ri c'o chikacojol. \v 15 Queri' xuben tok xquen (xcom) chuva ri cruz.\f + \fr 2:15 \ft Col. 1:22.\f* Can roma c'a ri rucamic xuben chire ri ka-ley roj israelitas chi manek chic rejkalen. Queri' xuben chire ronojel ri nubij ri ka-ley. Y queri' xuben richin chi man jun chic kacojol roj israelitas iviq'uin rix ri man ix israelitas ta; xa junan chic kavech. Xojjalatej yan c'a; can c'ac'a'\f + \fr 2:15 \ft 2 Co. 5:17.\f* chic kac'aslen roma jun chic kabanon riq'uin ri Cristo. \v 16 Ri Cristo xuben chike chi junan kavech xkaben roj israelitas iviq'uin rix ri man ix israelitas ta. Roma ri rucamic chuva ri cruz xuben c'a chike konojel chi junan kavech xkaben riq'uin ri Dios. Can roma c'a ri rucamic ri Cristo tok man jun chic kacojol.\f + \fr 2:16 \ft Ro. 6:6.\f* \p \v 17 Tok ri Cristo xpe, xubij chique ri vinek ri achique rubaniquil richin junan quivech niquiben riq'uin ri Dios. Xubij chive rix ri c'a nej ixc'o-vi chire ri Dios,\f + \fr 2:17 \ft Is. 57:19; Zac. 9:10.\f* y xubij chuka' chique ri can nakaj ec'o-vi chire ri Dios. \v 18 Ri Cristo xquen (xcom) chuva ri cruz koma roj, romari' chikonojel yojtiquir yojjel-apo riq'uin ri Tata'ixel,\f + \fr 2:18 \ft Jn. 14:6, 13; Ef. 3:12.\f* chi israelitas y man israelitas ta.\f + \fr 2:18 \ft 1 Co. 12:13.\f* Jac'a ri Lok'olej Espíritu ri nito'on kichin richin chi junan kavech yojjel-apo riq'uin. \v 19 Romari' rix man ix achi'el ta ri nej yepe-vi o achi'el ta caxlan tak vinek.\f + \fr 2:19 \ft Ef. 2:12.\f* Xa can ix junan chic quiq'uin ri lok'olej tak kach'alal ri e rutinamit ri Dios y e ralc'ual chuka' chic rija'.\f + \fr 2:19 \ft He. 12:22, 23.\f* \v 20 Can ix junan c'a riq'uin jun jay; y re jay re' c'o ruxe' chupan ri ruch'abel ri Dios ri nitzijox coma ri apóstoles y ri ch'aka' chic ri yek'alajirisan ri nubij ri Dios chique.\f + \fr 2:20 \ft 1 Co. 12:28.\f* Y jac'a ri Jesucristo ri chapayon re jay re', can achi'el nuben ri abej\f + \fr 2:20 \ft Sal. 118:22; Mt. 16:18.\f* ri nucusex chire jun jay richin man nitzak. \v 21 Ri Jesucristo nuben c'a chike chi junan kavech konojel, richin chi yojucusex chire ri jay ri'. Y nuben c'a chire ri jay ri' chi noc jun lok'olej rachoch ri Ajaf.\f + \fr 2:21 \ft 1 Co. 3:16.\f* \v 22 Ri Jesucristo can que c'a chuka' ri' nuben iviq'uin rix, roma iniman. Yixrucusaj\f + \fr 2:22 \ft 1 P. 2:5.\f* c'a chuka' chire ri rachoch ri Dios, roma c'o chic ri Lok'olej Espíritu pa tak ivánima. \c 3 \s1 Ri samaj ri yo'on chire ri Pablo, ja ri nutzijoj ri utzilej ch'abel richin colotajic chique ri man e israelitas ta \p \v 1 Yin, Pablo, jun rusamajel ri Cristo Jesús, xinoc re pa cárcel\f + \fr 3:1 \ft Hch. 21:33; 2 Ti. 2:10.\f* roma xintzijoj ri ruch'abel chive rix ri man ix israelitas ta. \v 2 Y yin ninbij chi rix ivac'axan chi ri Dios ruyo'on re samaj re' chuve, richin chi nink'alajirisaj ri rutzil chive.\f + \fr 3:2 \ft Hch. 9:15; Ro. 1:5.\f* \v 3 Ojer can, pa qui-tiempo ri kati't-kamama' man jani k'alajirisan ta jebel ri ruch'obonic ri Dios pan ivi'. Jac'a re vacami ri Dios ruk'alajirisan chic.\f + \fr 3:3 \ft Ef. 1:9, 10; 3:9.\f* Xuk'alajirisaj c'a chuka' chuve yin, y jari' ri xinbij yan juba' chive chupan re carta re'. \v 4 Y tok rix xtisiq'uij re carta re', xtivetamaj c'a ri ruk'alajirisan ri Dios\f + \fr 3:4 \ft Ef. 6:19.\f* chinuvech yin chirij ri Cristo. \v 5 Re' man can ta k'alajirisan-pe chire ri vinek. Xa c'a ja re vacami xk'alajirisex chiquivech ri lok'olej tak apóstoles richin ri Cristo y chiquivech ri ch'aka' chic rusamajela' ri yek'alajirisan ri nibix chique roma ri Dios. Y ri Dios can jac'a ri Lok'olej Espíritu xrucusaj richin xuk'alajirisaj ri man can ta k'alajirisan-pe. \v 6 C'a jac'a re vacami xuk'alajirisaj chi rix ri man ix israelitas ta junan xquixichinan kiq'uin roj israelitas.\f + \fr 3:6 \ft Ga. 3:14.\f* Junan chic c'a kavech iviq'uin; roma kichin konojel ri utzil ri rusujun-pe ri Dios chike. Y ronojel re' roma ri Cristo Jesús y roma chuka' kaniman ri utzilej ch'abel richin colotajic. \p \v 7 Y roma ri rutzil ri Dios tok yin nintzijoj ri utzilej ch'abel richin colotajic.\f + \fr 3:7 \ft Ro. 15:18.\f* Ri Dios can riq'uin ruchuk'a' xsamej pa vánima tok xiruya' chupan re samaj re'. \v 8 Xa ja yin ta c'a ri más in co'ol ri', que chiquivech conojel ri lok'olej tak kach'alal. Pero man riq'uin vi ri' ri Dios xuya' ri rutzil\f + \fr 3:8 \ft Sal. 31:19; Jn. 1:16; Ef. 4:19; Col. 1:27.\f* chuve y xiruya' chupan ri rusamaj richin nintzijoj ri rutzil ri Cristo chive rix ri man ix israelitas ta. Y man tiquirel ta chi nik'ax ta chikavech jebel ronojel ri rutzil ri Cristo, roma can janíla vi nim. \v 9 Can xiruya' c'a chupan ri rusamaj richin nink'alajirisaj chiquivech ri vinek ri ruch'obon-pe ri Dios chi nuben. Tok ri Dios man jani tuben re ruvach'ulef y ronojel ri ec'o,\f + \fr 3:9 \ft Sal. 33:6; Jn. 1:3; Col. 1:16.\f* can ja yan ri' tok xuch'ob ri achique nuben. Pero xa c'a juba' re' xuk'alajirisaj.\f + \fr 3:9 \ft Mt. 13:17; Lc. 10:24; Ro. 16:25; 1 Co. 2:7.\f* Janíla c'a q'uiy tiempo evatel-pe riq'uin rija'. \v 10 Ri Dios nrajo' c'a chi ri ángeles ri ec'o chila' chicaj tiquitz'eta'\f + \fr 3:10 \ft 1 Co. 2:7.\f* ri utzil ri nuben chike roj ri kaniman chic; roj ri ru-iglesia chic rija'. Y queri' tiquetamaj c'a chi ri Dios janíla q'uiy na'oj ri c'o riq'uin. \v 11 Ri Dios can ruch'obon-vi-pe\f + \fr 3:11 \ft Ef. 1:11.\f* chi queri' tibanatej, chi tetamex ri utzil ri nuq'uen-pe ri Kajaf Cristo Jesús. \v 12 Y roj roma kaniman chic ri Cristo, man nikaxibij ta ki' yojjel-apo\f + \fr 3:12 \ft Ef. 2:18.\f* riq'uin ri Dios. Xa can cukul kac'u'x\f + \fr 3:12 \ft Mr. 11:22.\f* yojjel-apo riq'uin. \v 13 Romari' ninchilabej c'a chive chi man timalij ic'u'x y niya' bis pa tak ivánima, roma c'o nich'ob tok yinitz'et chi yin ninc'ovisaj tijoj-pokonal ivoma.\f + \fr 3:13 \ft 2 Co. 1:6.\f* Xa quixquicot c'a roma re ninc'ovisaj, roma nik'alajin chi can c'o-vi ik'ij. \s1 Ri Pablo nuc'utuj chic jun bey ri rutzil ri Dios pa quivi' ri kach'alal aj-Éfeso \p \v 14 Romari' tok yin yixuque'\f + \fr 3:14 \ft Ro. 14:11; Fil. 2:10.\f* chuvech ri Dios ri Rutata' ri Kajaf Jesucristo. \v 15 Y konojel ri kaniman, ri ec'o chic chila' chicaj y ri c'a ojc'o na vave' chuvech re ruvach'ulef, can kac'uan ri rubi' rija' roma oj ralc'ual. \v 16 Ri Dios can ronojel c'a ruvech utzil c'o riq'uin,\f + \fr 3:16 \ft Job 23:6; Sal. 28:8; Is. 40:29-31.\f* y c'o ruk'ij-ruc'ojlen.\f + \fr 3:16 \ft Fil. 4:19; Col. 1:11.\f* Y romari' ninc'utuj utzil chire pan ivi' rix, chi ri Lok'olej Espíritu tuya' janíla uchuk'a' pa tak ivánima. \v 17 Ninc'utuj chuka' chire chi xtuben ta chive chi can ticukuba' ic'u'x riq'uin, richin chi can benek-ruvech nic'oje' ri Cristo pa tak ivánima. Y riq'uin ri' can ta xtuq'uen-ka ruxe' ri ajovabel\f + \fr 3:17 \ft Jn. 14:23.\f* iviq'uin y nitique' chiri' pan ivánima. \v 18 Y romari' can ta xtik'ax chivech quiq'uin conojel ri lok'olej tak kach'alal, ri janipe' rubanic ri ajovabel ri c'o riq'uin ri Cristo; janipe' ruvech, janipe' raken, janipe' rujotolen y janipe' ka rupan. \v 19 Can xtivetamaj ta c'a más chirij ri ajovabel ri c'o riq'uin ri Cristo; ajovabel ri man xtik'ax ta chikavech jebel, roma can janíla vi nim, más que chuvech ri kach'obonic roj. Queri' ninc'utuj chire ri Dios pan ivi' roma ninvajo' chi can nojinek ta ivánima riq'uin ri Dios. \p \v 20 Tikaya' c'a ruk'ij ri Dios,\f + \fr 3:20 \ft Ro. 16:25.\f* roma rija' can c'o-vi ronojel uchuk'a' riq'uin y nisamej pa tak kánima. Roj can q'uiy vi c'a utzil ri nikac'utuj chire, pero rija' man xe ta ri' nitiquir nuben, xa can c'o c'a más ri nitiquir nuben. Can man yojtiquir ta c'a nikach'ob ronojel ri nitiquir nuben rija'. \v 21 Y koma roj ri kaniman ri Cristo Jesús y nibix iglesia chike, rija' nuc'ul ta c'a ruk'ij-ruc'ojlen richin jantape'.\f + \fr 3:21 \ft 1 Ti. 1:17.\f* Que ta c'a ri'. \c 4 \s1 Junan kavech roma ri Jesucristo \p \v 1 Yin xinoc c'a re pa cárcel roma ri rubi' ri Ajaf. Y ninbij c'a chive chi roma ja ri Dios ri xoyon kichin richin xojoc ralc'ual, romari' nic'atzin nikac'uaj jun c'aslen ri ruc'amon.\f + \fr 4:1 \ft Gn. 5:24; Hch. 9:31; Col. 1:10.\f* \v 2 Tikach'utinirisaj-ki'. Kojcuyun. Kojcoch'on. Tikajovala-ki' chikachibil ki'. Y vi can kitzij yojajovan,\f + \fr 4:2 \ft Ga. 5:22.\f* can yojcoch'on-vi c'a. \v 3 Tikatija' c'a kak'ij chi jantape' junan ta kavech y man ta jun oyoval\f + \fr 4:3 \ft Col. 3:14.\f* chikacojol. Y ja ri Lok'olej Espíritu ri nibanon chi junan kavech. \v 4 Xa jun c'a ri kabanon chikach'alal ki'\f + \fr 4:4 \ft Ro. 12:5.\f* y jun ri Lok'olej Espíritu ri c'o pa tak kánima. Can konojel c'a junan ri utzil koyoben-apo, roma ja ri Dios ri xoyon kichin. \v 5 Xa jun ri kaniman konojel. Xa jun c'a ri Kajaf,\f + \fr 4:5 \ft 1 Co. 8:6.\f* y xa jun chuka' bautismo banon chike konojel. \v 6 Xaxe jun Dios c'o. Y ja rija' ri Katata' konojel roj y can c'o ri pa tak kánima. Y chuka' c'o pa kavi' konojel, y yojrucusaj richin rusamaj. \p \v 7 Roma chikajujunal c'o c'a jun utzil\f + \fr 4:7 \ft Ro. 12:3.\f* ri kac'ulun, y can jac'a ri Cristo ri nibin ri achique nuya-pe chike. \v 8 Romari', chupan ri ruch'abel ri Dios nubij chirij ri Cristo: \q1 Tok xtzolin-el chila' chicaj,\f + \fr 4:8 \ft Sal. 68:18.\f* ch'acovinek chic c'a can chirij ri itzel y xerelesaj-el ri e richin rija'. \q1 Y jari' tok xuya' c'a pe ri utzil chique ri e rutinamit ri'. \q1 Queri' nubij ri ruch'abel ri Dios. \p \v 9 Y roma nubij chi xbe chila' chicaj, nik'alajin chi xpe chuvech re ruvach'ulef. \v 10 Xoka' chuvech re ruvach'ulef y xtzolin chic el chila' chicaj\f + \fr 4:10 \ft Lc. 24:51; He. 4:14.\f* richin chi nutz'akatisaj ronojel. Can nim vi c'a ruk'ij. \v 11 Rija' xuya' c'a ri utzil chique ri vinek ri e nimayon; chique ch'aka' xuben chi xe'oc apóstoles, ec'o ri xek'alajirisan ri xbix chique roma ri Dios, ec'o ri xetzijon ri utzilej ch'abel richin colotajic chique ri man jani quiniman ta, ec'o ri xe'uc'uan quichin ri kach'alal y xequitijoj chuka' ri kach'alal.\f + \fr 4:11 \ft 1 Co. 12:28.\f* \v 12 Xuya' quisamaj conojel roma nrajo' chi can xtitz'aket ta ri quic'aslen ri lok'olej tak kach'alal, richin chi niquiben ri rusamaj ri Dios y richin chuka' niquicukubala' quic'u'x chicachibil qui'. Y re' xtuben ta c'a chique rije' ri can e ruch'acul vi chic ri Cristo, chi yeq'uiy ta.\f + \fr 4:12 \ft 1 Co. 14:26.\f* \v 13 Y que ta ri' xtibanatej-apo; chi konojel ta junan kavech xtikaben,\f + \fr 4:13 \ft Col. 2:2.\f* roma kaniman y ketaman chic ruvech ri Ruc'ajol ri Dios, c'a tok xtekila' c'a jun c'aslen ri can tz'aket vi; achi'el ri ruc'aslen ri Cristo. \v 14 Y tok tz'aket chic c'a ri kac'aslen, man chic xtikaben ta achi'el niquiben ri ac'uala' chi yebe quere' yebe quela'\f + \fr 4:14 \ft Mt. 11:7.\f* y man c'ayef ta richin yek'olotej. Roj man chic xtikaben ta queri', chi nikaya' ta k'ij chi yojuc'uex coma tijonic ri man e kitzij ta; y yojtzak ta pa quik'a' ri can e novinek vi chubanic richin yojquik'ol. \v 15 Xa nic'atzin chi ja ri kitzij\f + \fr 4:15 \ft 2 Co. 4:2.\f* nikatzekelbej y yojajovan, y queri' yojq'uiy ta y nekila' ta jun c'aslen ri can tz'aket vi; achi'el ri ruc'aslen ri Cristo. Y ja rija' ri jolomaj (vi'aj) ri c'o pa kavi' konojel ri kaniman. \v 16 Roma ri Cristo c'o kiq'uin, romari' tok c'o kuchuk'a'. Xa can achi'el nuben ri ruch'acul ri vinek, tok ronojel e utz y jebel ec'o, can c'o c'a ruchuk'a'. Can que vi c'a ri' roj ri jun kabanon riq'uin ri Cristo. Tok junan kavech konojel\f + \fr 4:16 \ft Col. 2:19.\f* y nikaben ri samaj ri yo'on chike chikajujunal, can yojq'uiy-vi c'a. Y nicuker ta c'a kac'u'x. Queri' nibanatej tok yojajovan. \s1 Xcanej yan can ri c'aslen ri xkac'uaj tok rubanon can, vacami kachapon c'a jun c'ac'a' c'aslen \p \v 17 Tok rubanon can, rix xic'uaj\f + \fr 4:17 \ft Ef. 2:2.\f* jun c'aslen achi'el ri quic'aslen ri ch'aka' chic vinek ri xa man e israelitas ta chuka'; ri xa ruyon ch'obonic ri man jun utz nuq'uen-pe chique, jari' yequibanala'. Y pa rubi' c'a ri Ajaf ninbij y ninchilabej chive chi man tirayij te'ibana-pe queri'. \v 18 Rije' xa k'ekumatajinek ri quich'obonic. Can k'alaj vi chi man jun quetaman\f + \fr 4:18 \ft Is. 44:18; Hch. 17:30.\f* y covirinek ri cánima pa mac.\f + \fr 4:18 \ft Ro. 1:21.\f* Romari' man niquic'ul ta ri c'aslen ri nipe riq'uin ri Dios.\f + \fr 4:18 \ft 1 Ts. 4:5.\f* \v 19 Man chic niquina' ta chi e aj-maqui'; y jari' tok can riq'uin ronojel cánima xquiben ri etzelal ri janíla yeq'uixbisan.\f + \fr 4:19 \ft Ro. 1:24; 1 Ti. 4:2.\f* Can nic'at-vi c'a ri cánima chubanic ronojel ruvech etzelal. \v 20 Y rix ivetaman chi ri Cristo nubij chi man tic'uaj jun c'aslen queri', \v 21 roma ix tijon riq'uin ri tijonic ri richin rija'. Can ic'ulun-vi c'a ri tijonic ri yo'on roma rija'; ri can kitzij vi.\f + \fr 4:21 \ft Ef. 1:13.\f* \v 22 Roma c'a ri' tiya' can ri itzel c'aslen ri xic'uaj tok rubanon can,\f + \fr 4:22 \ft Ro. 6:6; Ga. 1:13; Ef. 4:17; Col. 3:8.\f* tok c'a man jani jalatajinek ta ri ic'aslen; tok xa c'a ix k'olotajinek na pa quik'a' ri itzel tak irayibel. Tiya' c'a can ri c'aslen ri'. \v 23 Y nijalatej ta c'a ri ivánima y ri ich'obonic.\f + \fr 4:23 \ft Ro. 12:2.\f* \v 24 Tic'uaj c'a ri c'ac'a'\f + \fr 4:24 \ft Ef. 2:15.\f* c'aslen ri ruyo'on ri Dios chive; jun c'aslen achi'el richin ri Dios, ri can kitzij vi chi choj y ch'ajch'oj. \p \v 25 Roma c'a ri' tiya' can ri tz'ucuj tak tzij; y xaxe c'a ri kitzij ticusaj tok yixch'on. Roj can junan chic c'a kavech roma ri Cristo.\f + \fr 4:25 \ft Ro. 12:5; Ef. 4:15.\f* \p \v 26 Tok c'o nibanon chive chi yixoyover, man quixmacun.\f + \fr 4:26 \ft Sal. 4:4.\f* Y man tiya' k'ij chi c'a c'o na ivoyoval tok nitzak-ka ri k'ij. Nic'atzin chi nichojmirisaj chanin. \v 27 Man tiya' k'ij chi yixtzak pa ruk'a' ri itzel-vinek.\f + \fr 4:27 \ft Hch. 5:3; Ef. 6:11; Stg. 4:7.\f* \p \v 28 Vi c'o jun ri kach'alal chic y xelek' tok rubanon can; tuya' c'a can ri banobel ri'. Re vacami nic'atzin chi nucusaj ri ruk'a' richin nisamej,\f + \fr 4:28 \ft 1 Ts. 4:11.\f* roma re' can utz vi y riq'uin re' nitiquir chuka' yeruto' ri c'o nic'atzin chique.\f + \fr 4:28 \ft Ro. 12:13.\f* \p \v 29 Man tibila' itzel tak tzij. Xaxe c'a ri utz\f + \fr 4:29 \ft Mt. 12:34-37; Col. 4:6.\f* y ri nic'atzin tibij richin queri' re ch'abel re' nucukuba' quic'u'x ri ye'ac'axan y c'o utzil nuq'uen-pe chique. \v 30 Man tiya' pa bis\f + \fr 4:30 \ft Gn. 6:3, 6; Is. 63:10; Ro. 8:23.\f* ri Lok'olej Espíritu richin ri Dios. Rija' c'o pa tak kánima, y ja rija' ri retal chi can xkojcolotej-vi-el chuvech ri mac chupan ri k'ij tok ri Jesucristo xtipe chikac'amic. \p \v 31 Tikaya' c'a can rubanic ronojel etzelal. Man itzel tikana' chire jun chic. Man titique' oyoval\f + \fr 4:31 \ft Col. 3:19.\f* pa tak kánima, ni man quekabanala' ri man ruc'amon ta roma ri koyoval. Mani riq'uin ronojel kuchuk'a' tikabila' ch'abel roma nikarayij. Man tikabij itzel chique ri ch'aka' chic. \v 32 Xa can xe ri utz tikabanala' chikachibil ki'. Kojjoyovan. Kojcuyun,\f + \fr 4:32 \ft Mt. 6:14; Col. 3:12, 13.\f* can achi'el xuben ri Dios chi xucuy kamac roj roma ri Cristo. \c 5 \s1 Ri ruc'amon chi niquiben ri e ralc'ual chic ri Dios \p \v 1 Roma c'a ri' roj ri ralc'ual chic ri Dios y yalan yojrajo', tikabana'\f + \fr 5:1 \ft Mt. 5:45; Lc. 6:36.\f* achi'el ri nuben rija'. \v 2 Can kojajovan c'a,\f + \fr 5:2 \ft Jn. 13:34.\f* achi'el chuka' xojrajo' ri Cristo; rija' man xupokonaj ta c'a xuya-ri' pa camic koma roj, richin chi xusuj-ri' chire ri Dios, achi'el xban chique ri chicop\f + \fr 5:2 \ft Gn. 8:21; Lv. 1:9.\f* y ri ch'aka' chic cosas ri xesuj chire ri Dios. Y ri Dios yalan xka' chuvech chi queri' xuben ri Cristo. \p \v 3 Rix can tibana' c'a achi'el xuben ri Cristo, quixajovan y mani niben ri nirayij rix. Chi achin chi ixok man ticanola-ivi' richin yixmacun.\f + \fr 5:3 \ft Col. 3:5.\f* Ni man tiben ch'aka' chic etzelal quere'. Man tirayij-apo ri utz ri c'o riq'uin jun chic, roma can ix lok'olej tak ralc'ual chic ri Dios. Can man ruc'amon ta ni richin ye'itzijoj. \v 4 Man tibila' c'a ch'abel xaxe roma ri nirayij yixtzijon y xa man e ruc'amon ta. Man tibila' ch'abel ri xa man ich'obon ta, vi utz nibij o xa man utz ta. Man tibanala' tzij ri man jun yec'atzin-vi. Man tiben queri' roma man ruc'amon ta.\f + \fr 5:4 \ft Ro. 1:28.\f* Ri tzij ri ruc'amon chi niben rix ja ri nuq'uen-pe matioxinic chire ri Dios. \v 5 Y rix ivetaman chic chi ri achi'a' y ri ixoki' ri niquicanola-qui' richin yemacun, man xque'apon ta\f + \fr 5:5 \ft Ap. 22:15.\f* chila' chicaj ri acuchi can ja ri Dios y ri Cristo ri e K'atoy-Tzij. Que chuka' ri' ri yebanon ri ch'aka' chic etzelal y ri yerayin-apo ri c'o riq'uin jun chic, man xque'apon ta chila' chicaj. Ri nibe c'a cánima chirij ri c'o riq'uin jun chic, can junan riq'uin ri niquiya' ta quik'ij dios ri xa man e kitzij ta. \v 6 Y ec'o ri yebin chi man jun itzel nuq'uen-pe banobel que tak ri'. Pero rix man c'a quixk'olotej\f + \fr 5:6 \ft Jer. 29:8; Mt. 24:4.\f* pa quik'a' riq'uin ri niquibij. Roma ri yebanon ri itzel tak banobel y man niquinimaj ta rutzij ri Dios, can kitzij vi chi xtika' ri royoval ri Dios pa quivi'. \v 7 Romari' rix man quixoc cachibil. \p \v 8 Tok rubanon can, k'ekumatajinek c'a ri ic'aslen. Jac'a re vacami sakirisan chic ri ic'aslen roma ri Ajaf. Tic'uaj c'a ri ic'aslen achi'el ruc'amon, roma c'o chic ri sakil iviq'uin.\f + \fr 5:8 \ft Is. 9:2; Lc. 16:8; Jn. 8:12; 1 Jn. 2:9.\f* \v 9 Ri rusakil c'a ri Lok'olej Espíritu\f + \fr 5:9 \ft Ga. 5:22.\f* can nuben-vi c'a chive rix chi niben ri utz, ri choj y richin chi can xe ri kitzij titzekelbej. \v 10 Can tic'uaj c'a jun c'aslen queri' y xtivetamaj chi ja c'aslen ri' ri nika' chuvech ri Ajaf.\f + \fr 5:10 \ft Ro. 12:2; Fil. 1:10.\f* \v 11 Man c'a quixoc cachibil\f + \fr 5:11 \ft Lv. 19:17; 1 Co. 5:9.\f* ri yebanon banobel richin k'eku'n, roma ri banobel que tak ri' xa man jun utz niquiq'uen-pe. Pa ruq'uexel chi yixoc ta cachibil ri queri' quibanobal, xa tibij chi ri quibanobal man utz ta. \v 12 Roma ri banobel ri yequibanala' pa tak evel (eval), hasta xaxe richin nanataj niq'uixbisan.\f + \fr 5:12 \ft Ro. 1:26.\f* \v 13 Y jac'a tok yek'alajirisex-pe\f + \fr 5:13 \ft He. 4:13.\f* ri itzel tak banobel roma ri sakil, ri e banoy richin, nik'ax chiquivech chi can man utz ta vi quibanon y nisakirisex c'a ri quic'aslen. \v 14 Romari' c'o jun tzij ri nubij: \q1 Rat ri xa achapon varan, tuna' c'a avech,\f + \fr 5:14 \ft Is. 60:1.\f* \q1 man cac'oje' can achi'el jun caminek.\f + \fr 5:14 \ft Jn. 5:25.\f* \q1 Man cac'oje' can pa k'eku'n, xa taya' k'ij chire ri Cristo richin yarusakirisaj. \q1 Queri' nubij ri tzij ri'. \p \v 15 Tichajij c'a ri ic'aslen. Man c'a tiben achi'el niquiben ri vinek ri xa e nacanek riq'uin ri quich'obonic. Xa can ticusaj c'a ri etamabel ri c'o iviq'uin.\f + \fr 5:15 \ft Col. 4:5.\f* \v 16 Man tiya' k'ij chi choj nic'o ri tiempo, roma ri k'ij ojc'o-vi xa itzel. \v 17 Romari' man tiben achi'el ri niquiben ri nacanek tak vinek. Xa can nic'atzin chi nik'ax\f + \fr 5:17 \ft Dt. 4:6; Job 28:23.\f* ta chivech ri rurayibel\f + \fr 5:17 \ft Ro. 12:2.\f* ri Ajaf. \v 18 Man quixk'aber,\f + \fr 5:18 \ft Ro. 13:13.\f* roma ruyon itzel nuq'uen-pe chive. Pa ruq'uexel ri' tiya' k'ij chire ri Lok'olej Espíritu chi nunojisaj ri ivánima. \v 19 Tic'utu' ri quicoten ri c'o iviq'uin tok nimol-ivi'; que'ibixaj\f + \fr 5:19 \ft Col. 3:16; Stg. 5:13.\f* salmos, himnos, y ch'aka' chic bix ri ye'alex pan ivánima roma can c'o ri Lok'olej Espíritu iviq'uin. Can quec'oje' c'a bixanic pa tak ivánima y tiya' ruk'ij ri Ajaf. \v 20 Benek c'a ruvech timatioxij\f + \fr 5:20 \ft Job 1:21; Sal. 34:1.\f* ronojel chire ri Dios ri Tata'ixel. Timatioxij ronojel pa rubi' ri Kajaf Jesucristo. \s1 Ri utz ri nic'atzin chi nikaben pa kachoch roj ri kaniman chic \p \v 21 Tinimala-ivi', roma ri Dios can ix rutzuliben-vi-pe. \p \v 22 Rix ixoki', can ruc'amon-vi ri ye'inimaj ri ivachijlal,\f + \fr 5:22 \ft Gn. 3:16; Col. 3:18; 1 Ti. 2:11, 12.\f* roma ivetaman chi ri Ajaf jari' ri nika' chuvech chi niben. \v 23 Roma ja ri ivachijlal ri ec'o pan ivi'; ja rije' c'a ri e jolomaj (vi'aj) ivichin rix. Can achi'el ri Cristo\f + \fr 5:23 \ft 1 Co. 11:3; Ef. 1:22, 23.\f* ri jolomaj (vi'aj) ri c'o pa kavi' konojel ri kaniman rija' y oj ru-iglesia chic. Jac'a rija' ri Kacolonel roj ri oj ruch'acul. \v 24 Roj c'a ri iglesia ja ri rutzij ri Cristo ri nikanimaj. Y que c'a ri' ruc'amon chi niben rix ixoki', chi quixniman tzij. Tinimaj quitzij ri ivachijlal chuka', roma iniman chic ri Cristo. \p \v 25 Y rix achi'a' can ruc'amon-vi c'a ri ye'ivajo'\f + \fr 5:25 \ft Col. 3:19.\f* ri ivixjaylal, achi'el ri Cristo xojrajo' roj ri ru-iglesia y man xupokonaj ta xuya-ri' pa camic koma roj. \v 26 Queri' xuben ri Cristo richin chi xojoc lok'olej tak vinek. Rija' can xojruch'ajch'ojirisaj-vi\f + \fr 5:26 \ft Jn. 15:3; Tit. 3:5; He. 10:22.\f* c'a. Y richin c'a xuch'ajch'ojirisaj ri kac'aslen, rija' xrucusaj ri ya' riq'uin ri ruch'abel. \v 27 Queri' xuben roma can rurayibel vi c'a chi roj ri iglesia yojyic'lun tok xkojruc'ul chila' chicaj. Y man nrajo' ta chi c'o ta jun tz'il pa tak kac'aslen. Xa nrajo' chi can ch'ajch'oj ri yojapon riq'uin.\f + \fr 5:27 \ft 2 Co. 11:2.\f* Achi'el jun tziek ri ch'ajch'oj chic; banon chic ruchojmil, y man yochoyic ta chic. \v 28 Y can achi'el c'a ri ajovabel ri nuc'ut ri Cristo, que chuka' ri' nic'atzin chi niben rix achi'a' quiq'uin ri ivixjaylal. Can que'ivajo' c'a. Roma xa jun ibanon. Ja ri ivixjaylal ri ch'aculaj y ja rix ri jolomaj (vi'aj). Romari' ri najovan ri rixjayil, can nubij c'a chi tzij chi nrajo-ri' rija'. \v 29 Roma man jun ri nretzelaj ta ka ri' rija'. Man jun nibanon cueri'. Konojel jebel nikatzuk y nikilij ri kach'acul. Y queri' c'a tibana' quiq'uin ri ivixjaylal. Achi'el nuben ri Cristo kiq'uin roj ri kanna' quiq'uin ri ivixjaylal. Achi'el nuben ri Cristo kiq'uin roj ri kaniman y oj ru-iglesia chic. \v 30 Roj jun c'a kabanon riq'uin rija',\f + \fr 5:30 \ft Ro. 12:5; 1 Co. 6:15.\f* roma ja roj ri ruch'acul. Can oj rutijul (roj rutiojil) y rubakil c'a rija'. \v 31 Y que c'a ri' ri achin riq'uin ri rixjayil. Achi'el ri nubij chupan ri ruch'abel ri Dios ri tz'ibatel can: Romari' ri achin man chic c'a quiq'uin ta rute-rutata' xtic'oje-vi, xa riq'uin c'a ri rixjayil xtic'oje-vi. Y che ca'i', xa jun c'a xtiquiben.\f + \fr 5:31 \ft Gn. 2:24.\f* Queri' ri tz'ibatel can. \v 32 Ri nubij, can janíla c'a nim rejkalen y xk'alajirisex chikavech roma ri Dios. Y riq'uin ri ruk'alajirisan ri Dios, yin ninvajo' c'a ninc'ut chivech chi roj ri kaniman chic ri Cristo y nibix iglesia chike, can jun c'a kabanon riq'uin ri Cristo. \v 33 Y ninbij chic jun bey chive chi'ijujunal chi tivajo' ri ivixjayil,\f + \fr 5:33 \ft Col. 3:19.\f* can achi'el ri nivajo-ka-ivi' rix. Y ri ixok tubana' chire ri rachijil chi can c'o-vi ruk'ij.\f + \fr 5:33 \ft 1 P. 3:6.\f* \c 6 \p \v 1 Y rix ac'uala',\f + \fr 6:1 \ft Pr. 23:22.\f* tinimaj c'a quitzij ri ite-itata', roma queri' ruc'amon chi niben. Y queri', ninimaj chuka' rutzij ri Ajaf. \v 2 Achi'el ri nubij chupan ri ruch'abel ri Dios, chi taya' quik'ij ri ate-atata'.\f + \fr 6:2 \ft Ex. 20:12; Dt. 5:16; 27:16; Mt. 15:4.\f* Y nubij c'a chuka' chi c'o utz ri xtikac'ul, vi nikaben ri nubij. Y jare' ri nabey pixa' chupan ri ley ri queri' nubij. \v 3 Ri tzij ri' que c'a re' ri nubij: Taya' quik'ij ri ate-atata', richin chi utz yac'oje' y q'uiy juna' xcac'ase-el chuvech re ruvach'ulef. Que c'a ri' ri tz'ibatel can. \p \v 4 Y rix te'ej-tata'aj,\f + \fr 6:4 \ft Gn. 18:19; Dt. 6:7; Col. 3:21.\f* mantic'o ruvi' ri niben chique ri ivalc'ual. Man utz ta c'a ri niben vi nic'o ruvi' niben chique y romari' ri ivalc'ual nipe coyoval chive. Xa can que'iq'uiytisaj c'a riq'uin ri nubij ri ruch'abel ri Ajaf, y tok nic'atzin tiya' xic'a'y chique. \p \v 5 Y rix samajela',\f + \fr 6:5 \ft Col. 3:22.\f* tinimaj quitzij ri i-patrón. Riq'uin ronojel ivánima tibana' ri nicajo' chi niben y tixibij chuka' juba' ivi' chiquivech; achi'el xa ta can ja ri rusamaj ri Cristo ri niben. \v 6 Man tiben c'a chi xaxe tok ec'o-apo ri i-patrón iviq'uin yixsamej, xaxe richin quixnimex chi ix utz tak samajela'. Rix ix rusamajela' ri Cristo, y romari' nic'atzin chi riq'uin ronojel ivánima tibana' rusamaj ri i-patrón, roma jari' ri rurayibel ri Dios. \v 7 Can riq'uin c'a ronojel ivánima tibana' rusamaj ri i-patrón. Achi'el xa ta can ja ri rusamaj\f + \fr 6:7 \ft Col. 3:23, 24.\f* ri Ajaf Jesucristo ri niben y man ja ta richin ri i-patrón. \v 8 Rix can ivetaman c'a chi ri Ajaf xtuya' rajel-ruq'uexel\f + \fr 6:8 \ft Ro. 2:6; 2 Co. 5:10.\f* chive chi'ijujunal roma ja ri utz ri niben. Y man jun rubanon, vi ixc'o o man ixc'o ta chuxe' rutzij jun patrón; xaxe tibana' ri utz y xtic'ul jun utzilej rajel-ruq'uexel. \p \v 9 Y que c'a chuka' ri' rix patrón,\f + \fr 6:9 \ft Col. 4:1.\f* ja ri utz ri tibana' quiq'uin ri isamajela' y man jun itzel tibila' o tibanala' chique richin tiquixibij-qui'.\f + \fr 6:9 \ft Lv. 25:43.\f* Man timestaj chi c'o jun Ivajaf chila' chicaj, y rija' can Cajaf vi rije' chuka'. Y rija' junan nuben chique conojel,\f + \fr 6:9 \ft 1 P. 1:17.\f* chi patrón y chi samajel. \s1 Ri katobal ri nuya' ri Dios \p \v 10 Y ri ruq'uisibel c'a ri ninbij-el chive vach'alal, chi can ticanoj c'a ivuchuk'a'\f + \fr 6:10 \ft 2 Ti. 2:1.\f* riq'uin ri Ajaf, roma riq'uin rija' can nim vi c'a ri uchuk'a' c'o. \v 11 Can tibana' c'a achi'el nuben jun soldado. Rija' richin nuto-ri' chuvech ri enemigo, c'o ch'ich' ri yerucusaj richin rutobal. Y rix richin c'a nito-ivi' chuvech ri itzel-vinek, ticusaj c'a ronojel ri ruyo'on ri Dios chive richin itobal.\f + \fr 6:11 \ft Ro. 13:12; 2 Co. 6:7.\f* Y tibana' queri' richin man yixtzak pa ruk'a' ri itzel-vinek, roma rija' can novinek vi chubanic. \v 12 Roj man quiq'uin ta c'a vinek nikaben-vi oyoval, can quiq'uin c'a ri itzel tak espíritu,\f + \fr 6:12 \ft Ro. 8:38.\f* quiq'uin espíritu ri c'o uchuk'a' pa quik'a', quiq'uin ri espíritu ri e uc'uayon quichin ri vinek ri c'a quicukuban na quic'u'x riq'uin re ruvach'ulef y k'ekumatajinek ri quic'aslen, quiq'uin ri itzel tak espíritu ri ec'o pa cak'ik'. Can quiq'uin c'a rije' nikaben-vi oyoval. \v 13 Romari' xinbij yan chive chi ticusaj ronojel ri ruyo'on ri Dios chive richin itobal; richin queri' can yixtiquir c'a nicoch' tok nipe ri itzel-vinek chivij. Y stape' q'uiy c'a pokonal ri nic'ovisaj, man yixtzak ta pa ruk'a', rix yixpa'e' c'a can choj. \v 14 Y richin c'a chi man quixtzak pa ruk'a', tibana' achi'el nuben jun soldado. Rija' nubetz'\f + \fr 6:14 \ft Is. 11:5; 59:17.\f* rupan pa ch'ich' richin nibe pan oyoval. Y rix richin niben oyoval riq'uin ri itzel-vinek, ja ri kitzij ri ticusaj. Jun soldado chuka' nucusaj jun ch'ich' chuva-ruc'u'x richin nuto-ri' chuvech ri enemigo. Y rix richin nito-ivi' chuvech ri itzel-vinek, jac'a ri c'aslen choj ri ticusaj. \v 15 Jun soldado nucusaj chuka' jebel tak ruxajab richin rutobal-raken\f + \fr 6:15 \ft Is. 52:7.\f* tok nibe pan oyoval. Y rix jac'a ri utzilej ch'abel richin colotajic ticusaj-el richin itobal. Y jac'a ch'abel re' ri niyo'on uxlanen. \v 16 Y chuka' jun soldado nic'atzin ri ruch'ich' ri achok chij nuto-vi-ri' chiquivech ri choj ch'ab y chuka' ri ch'ab ri quic'uan k'ak'. Y rix richin nik'et ri itzel-vinek ronojel bey tok janíla nuben chivij richin yixmacun ta, nic'atzin c'a chi tipaba' chuvech chi can cukul-vi ic'u'x riq'uin ri Dios. Y riq'uin ri' man jun xtitiquir xtuben chive. \v 17 Ri soldado nucusaj chuka' jun ch'ich' richin nuto' ri rujolon (ruvi') chuvech ri enemigo. Y rix richin chi man jun nic'ulvachij chuvech ri itzel-vinek, can ticusaj c'a ri icolotajic. Ri soldado nuc'uaj rumachet\f + \fr 6:17 \ft He. 4:12; Ap. 1:16.\f* richin nucamisaj ri enemigo. Y rix richin chi queri' niben chire ri itzel-vinek, ticusaj c'a ri nuya' pan ik'a' ri Lok'olej Espíritu. Y ri nuya' pan ik'a' ri Lok'olej Espíritu ja ri ruch'abel ri Dios. \v 18 Y can tibana' c'a orar,\f + \fr 6:18 \ft Fil. 1:4.\f* benek-ruvech. Y tok rix niben orar, tiya' k'ij chire ri Lok'olej Espíritu chi nuya' pa tak ivánima achique ri nimatioxij y nic'utuj chire ri Dios. Tic'utuj c'a chire ri Dios ronojel ri nic'atzin; y can ronojel c'a ruvech oración tibana'. Man timalij ri oración, xa can titija' ik'ij niben orar jantape'. Y riq'uin c'a ronojel ivánima tic'utuj rutzil ri Dios pa quivi' conojel ri lok'olej tak kach'alal. \v 19 Y niben ta c'a chuka' orar voma yin, richin tic'utuj chire ri Dios chi yiruto' ta richin nintzijoj ri utzilej ch'abel richin colotajic y man ta ninxibij-vi' tok nintzijoj.\f + \fr 6:19 \ft Col. 4:3.\f* Vacami ri ch'abel ri', can xk'alajirisex yan c'a jebel roma ri Dios. \v 20 Ri Dios xirucha' richin nintzijoj ri utzilej ruch'abel pa rubi' rija'. Can jac'ari' ri nusamaj, stape' vacami in quiximon pa cadena.\f + \fr 6:20 \ft Hch. 28:20.\f* Tic'utuj c'a chire ri Dios pa nuvi' chi can man ta ninxibij-vi'\f + \fr 6:20 \ft 1 Ts: 2:2.\f* nintzijoj ri ch'abel ri'; chi nintzijoj ta achi'el ruc'amon. \s1 Ri ruq'uisibel tak ch'abel \p \v 21 Y richin nivetamaj chuka' rix ri achique nubanon, nintek c'a el ri kach'alal Tíquico.\f + \fr 6:21 \ft Hch. 20:4; 2 Ti. 4:12.\f* Rija' jun kach'alal ri janíla ninvajo' y can nuben-vi c'a ri rusamaj ri Ajaf benek-ruvech. Rija' xterubij c'a ronojel chive. \v 22 Romari' nintek-el, richin chi tivetamaj achique kabanon roj vave', y richin chuka' chi xtucukuba' más ic'u'x. \p \v 23 Ja ta c'a ri uxlanen petenek riq'uin ri Katata' Dios y ri Ajaf Jesucristo xtic'oje' pa tak ivánima chi'ivonojel rix kach'alal; xtiban ta c'a chive roma ri Dios y ri Jesucristo chi xticukuba' ta más ic'u'x riq'uin, chi más ta xquixajovan. \v 24 Y ri rutzil ri Dios\f + \fr 6:24 \ft 1 Co. 16:23; 2 Co. 13:14.\f* xtic'oje' ta c'a iviq'uin chi'ivonojel rix, ri riq'uin ronojel ic'u'x nivajo'\f + \fr 6:24 \ft Mt. 22:37.\f* ri Kajaf Jesucristo. Que ta c'a ri'.