\id MAT - Garifuna NT -Honduras 2012 (DBL -2013) \h SAN MATEO \toc1 Ugánu Buíti le Labǘrüjabei Matéo luágu Jesúsu \toc2 San Mateo \toc3 Mt \mt1 UGÁNU BUÍTI LE LABǗRÜJABEI MATÉO LUÁGU JESÚSU \c 1 \s1 Linébaanfaangu Jesúsu \r (Lc 3.23-38) \p \v 1 Niján jíri linébaanfaangu Jesucrístu le jádaangiñebei meja ladǘgawagun Davíd lúma Abrahám. \p \v 2 Abrahám lúguchibei Isáac, Isáac lúguchi Jacób, Jacób lúguchi Judá jáu lamúlenu, \v 3 Judá lúguchi Fáres lúma Zára, Támar tugúya jáguchu, Fáres lúguchi Esróm, Esróm lúguchi Arám, \v 4 Arám lúguchi Aminadáb, Aminadáb lúguchi Naasón, Naasón lúguchi Salmón, \v 5 Salmón lúguchi Booz, Raháb lúguchu, Booz lúguchi Óbed, Rut lúguchu, Óbed lúguchi Isaí, \v 6 Isaí lúguchi urúei Davíd, urúei Davíd túma tó meja lúmari Urías, jagía lagǘbürigubaña Salomón. \p \v 7 Salomón lúguchibei Roboám, Roboám lúguchi Abías, Abías lúguchi Ása, \v 8 Ása lúguchi Josafát, Josafát lúguchi Jorám, Jorám lúguchi Uzías, \v 9 Uzías lúguchi Jótam, Jótam lúguchi Ácaz, Ácaz lúguchi Ezequías, \v 10 Ezequías lúguchi Manasés, Manasés lúguchi Amón, Amón lúguchi Josías, \v 11 Josías lúguchi Jeconías jáu lamúlenu lídan dan le janáanwagunbei Israelítagu adáürawagua Babilónia. \p \v 12 Lárigiñe le, Jeconías lúguchibei Salatiél, Salatiél lúguchi Zorobabél, \v 13 Zorobabél lúguchi Abiúd, Abiúd lúguchi Eliaquím, Eliaquím lúguchi Azór, \v 14 Azór lúguchi Sadóc, Sadóc lúguchi Aquím, Aquím lúguchi Eliúd, \v 15 Eliúd lúguchi Eleázar, Eleázar lúguchi Matán, Matán lúguchi Jacób, \v 16 Jacób lúguchi José le túmari María, tugúyati lúguchuboun Jesúsu le gíribei Crístu. \p \v 17 Catoúrusuñanu lubeíti linébaanfaangu Jesúsu lúmagiñe Abrahám lúmoun Davíd, catoúrusu lúmagiñe Davíd lúmoun janáanwagúniwa Israelítagu Babilónioun, catoúrusu lúmagiñe dan ligía lúmoun lagǘriajoún Crístu. \s1 Lagǘriajoún Crístu \r (Lc 2.1-7) \p \v 18 Ítara líña ligáburi lagǘriajoún Jesucrístu. María to lúguchu, gadáraduñoun lúma José lun tamárieidun lúma, lubáragiñeti jaganoún jámagua, lubáragiñe lasúbudirunun quei wǘri, ába tadáriragun túngua láu dagáñu tíña lan láu lubáfu Sífiri Sándu. \v 19 Quei ában lubeí wügǘri buídu tigáburi José le tadári, májati lasúbudirúniwa le asúseredubei tun María, busénrügüti lígirunun, míchugunga tidúnrun. \v 20 Dan le niján lubeí arítagua luágu cátei le, ligía larúfudagun ában láni Wabúreme Búngiu ánjeli lúngua lun lídan luwénedi, ába laríñagun lun. \p —José, ladǘgawagun Davíd, manúfudebá lun berésibirunun María queísi búmari, ladǘga irájü le lúnbei tagáraüduni, lúmagiñe Sífiri Sándu liábin. \v 21 Tagáraüduba ában irájü, ábame bíchuguni líri Jesúsu. Ítara lúba líri ladǘga lasálbarubaña lan lumútuniña lídaangiñe jafígoun. \p \v 22 Lasúseredunbei sun cátei le lun lagúnfulirun dimúrei le laríñagubei Wabúreme Búngiu liyúmulugugiñe proféta. \q1 \v 23 Tadágeinaduba ában irájü, ábame tagáraüdun ában irájü, Emanuél, ligíaba líri, \m líla íri ligía, “Búngiu wáma”. \p \v 24 Dan le lagágudunbei José lídaangiñe uwénedi ligía, ába ladǘgüni le lubeíbei ánjeli ligía lun, ába lerésibirunun María queísi lúmari, \v 25 masúbudirúngaloún queísi wǘri darí tagǘriajani furúmiñeti tiraǘ, ába líchuguni líri Jesúsu. \c 2 \s1 Jachǘlürün chu táu aríjei Jesúsu \p \v 1 Lídan fulásu le gíribei Belén, lumúanrugu Judéa, ñi lagǘriajoúa Jesúsu dán meja le Heródes lan urúeibei lídan jageíra juríu. Ábati jachǘlürün fiú wügǘriña chu táu ubúrugun Jerusalén lueígiñe oúbaü le ñígiñe lubeí laboúcha wéyu. \v 2 Ába jálügüdajan. \p —¿Jageísan jarúeite juríu le agǘriajoúbei? Aríja wamáaru luwáruguman le ñígiñe lubeí láfuara wéyu, wayábiñati lun wájuduragun lun. \p \v 3 Dan le lagáambuni urúei Heródes cátei le, ába medéraguagüdünjaali lan, jáu sun Jerusalénna. \v 4 Ábati lagúarun joun sun jábutigu fádirigu lídan jafíñen juríu, jáma ja arúfudajabalin lilúrudun Moisés joun gürígia, ába lálügüdaguniña jalíabei lan libíti fulásu lagǘriajoúa Crístu. \v 5 Ába jaríñagun lun. \p —Belén, le lumúanrugubei Judéa, ladǘga ítara líña labǘrüdüni proféta. \q1 \v 6 Amǘrü Belén, lumúanruguna Judéa, \q1 amǘrü ában lídaangiñe ubúrugu weírigutimaati lídan múa le, láu sun biñǘraü, \q1 ladǘga láfuriduba ában ábuti bídaangiñe \q1 le lúnbei loúnigiruniña numútuniña ja Israelítagu. \p \v 7 Ábati lagúarun Heródes joun chu táu arámudaguarügü, ába lálügüdüniña luágutima dan le tarúfudaguagüle warúguma túngua joun. \v 8 Ábati loúnajaniña Belén, laríñaga joun. \p —Jeíba, ábame jáluajani irájü le buídu, dánme le darí jumaali, jawísaraname, ñǘdün námuga gíñe ájuduragua lun. \p \v 9 Lárigiñe jagáambuni chu táu lerérun urúei, ába joúdin. Warúguma bugáti to jaríjuboun le ñígiñe lubeí láfuara wéyu, ába tídin jabá jabá, darí taráramun loúgiñe fulásu le ñí lubei irájü le. \v 10 Dan le jaríjinun chu táu ja warúguma, ába jagúndaaragun sarágu. \v 11 Dánti le jebélurun tídoun múna, ába jaríjini irájü le túma lúguchu to María. Ábati jájuduragun, ába jabúluchagun lun. Ába jánjunrenchunun jagáfun, ába jedéweejan gólu lúma cupáli jémeti lun, lúma ában luwúyeri árani gífiti. \v 12 Lárigiñe, ába jawísarúniwa lídan jawénedi lun magíribudun jamá ñígiñe lubeí Heródes, ába jagíribudun jageíroun lídaangiñe ámu ǘma. \s1 Anúrajani lun Ejíptoun \p \v 13 Lárigiñe joúdin chu táu jagía, ába larúfudagun ába láni Búngiu ánjeli lúngua lun José lídan luwénedi, ába laríñagun lun. \p —Sarába, barǘbei irájü le táu sun lúguchu, anúrabá Ejíptoun, ábame beréderun ñi daríme nawísarunibu, ladǘga láluajaali Heródes irájü le lun láfaruni jilágubei. \p \v 14 Ábati lásaarun José, ába lanǘgüni irájü táu sun lúguchu áriebu ligía, ába lídin jáu Ejíptoun. \v 15 Ába jeréderun ñi darí loúnwen Heródes. Lasúseredunbei sun le lun lagúnfulirun le laríñagubei Búngiu liyúmulugugiñe proféta. “Sagá numuti Niraǘ Ejíptogiñe.” \s1 Láfaraguágüdüniña Heródes irájüñü \p \v 16 Dan le ladáriragun Heródes lúngua luágu yéegua jamá lan chu táu, ába lagáñidun, ába loúnajan áfaraguaña sun irájüñü ja biáma tíña irúmu jáu lun ǘnabun, ja aganoúbaña Belén lúma sun fulásu geyégua láu, según dan le jaríñagubei chu táu luágu lagǘriajoúniwa irájü ligía. \v 17 Ítara líña lagúnfulirun le labǘrüjabei proféta Jeremías. \q1 \v 18 Agaambúati lagúarajan ában umálali Ramá láu oúnwenbun igárigu, \q1 umálali ligía tumálali Raquél, to ayájuboun járigi tirájüñü, \q1 mabúseeruntu lun támalijoún ladǘga jilágua jamá. \p \v 19 Lárigiñe loúnwen Heródes, ába liábin ába láni Búngiu ánjeli lun José lídan luwénedi yágüta Ejípto, ába laríñagun lun. \p \v 20 —Sarába, barǘbei irájü le táu sun lúguchu, giríbu jumá jageíroun Israelítagu ladǘga jilágua ja abúseerubaña meja jáfaruni irájü le. \p \v 21 Ába lásaarun José, ába lanǘgüni irájü táu sun lúguchu jageíroun Israelítagu. \v 22 Dan le lasúbudiruni José luágu Arqueláo lan agúmadijabei Judéa lewéñegua Heródes le lúguchi, ába lanúfudedun lídin ñíjin, ába laríñawagúniwa lun lídan uwénedi lun lídin Galiléoun. \v 23 Lachǘlürün ñi, ába lídin agánawa lídan fulásu le gíribei Nazarét, le lumúanrugubei Galiléa. Lasúseredunbei sun cátei le lun lagúnfulirun le jaríñagubei profétagu luágu Nazarétna lan Jesúsu. \c 3 \s1 Lapúrichijan Juan le abásteragüdajabei lídan fulásu mageírawati \r (Mr 1.1-8; Lc 3.1-9, 15-17; Jn 1.19-28) \p \v 1 Lídoun dan ligía, ába liábin Juan le abásteragüdajabei apúrichija lídan fulásu mageírawati, Judéa, \v 2 ába laríñagun lídan lapúrichijan. \p —Sáansi jumeí joúserun, ladǘga yaráfaali larúeijan Búngiu. \p \v 3 Juan le, ligía le uágubei meja labǘrüja proféta Isaías ítara. \q1 Agaambúati lumálali ában gürígia agúaraja lídan fulásu mageírawati ítara. \q1 “Aráanse jumoún janígi lubá liábin Wabúreme, \q1 queísi ladárarúniwa ǘma surúti.” \p \v 4 Lanáangun Juan, láutu lúra caméyu, liábin lagǘrüga liránaagua, guéru, chigángaru leígubaña lúma síruudu le áraabuna. \v 5 Ábaja jayábin ubúrugugiñe Jerusalén, lúma Judéagiñe, lúma lubádugiñe dúna Jordán agáambei lapúrichijan, \v 6 dántija le jagúfeseruni jafígoun, ába labásteragüdüniña lídan dúna le gíribei Jordán. \p \v 7 Dan le laríjin Juan luágu sarágu jáña lan gürígia lídaangiñetiña jadámurin fariséogu jáma saduséogu ñǘbintiña lun jabásterun, ába laríñagun joun. \p —¡Jarásan jéwe jugúya le! ¿Ca awísarubadün lun janúrajan lueí lanárime afáyeiragülei luágu figoú le lúnbei liábin? \v 8 Oúsera jumá buídu, arijúa lámuga furáangu luágu sáansigua lan ligáburi joúserun. \v 9 Mapántajan jugúyame, aríñaga jídaangua. “Linébaanfaangu Abrahám wagía”, ladǘga naríñajare jun luágu gayára lan ladǘgün Búngiu linébaanfaangu Abrahám lídaangiñe dǘbü le. \v 10 Madíseeli lagúnfulirun le laríñagubei Búngiu, luágu yaráfaali lan lidáani abeichúni luágu figoú, aráanseeru jaráwa lun lánchuajoún wéwe, áni sun wéwe le mabuídunti lin, chaǘnwati, ába lagudún. \v 11 Áu, láu dúna nabásteragüdaün, arúfudei luágu sáansi jumáali lan ligáburi joúserun, ánjeinti le lúnbei liábin nárigi, labásteragüdübadün láu Sífiri Sándu, áni lafáyeiragüdübadün luágu figoú queísi láu wátu geméti. Gabáfuti nueí darí lun madǘna nan ni lun narágachunun ligeídin. \v 12 Nújeinjaru lichóbulin lújaburugu, larúmadagüdübei türígu, ábame lanúadiruni lídaangiñe sagádi mábeijali. Ábame lareíduni türígu, ábame láguduni sagádi le mábeijali lídan wátu geméti le méñeguchadibei. \s1 Labásterun Jesúsu \r (Mr 1.9-11; Lc 3.21-22) \p \v 13 Dan le liábin Jesúsu Galiléagiñe, ába lachǘlürün luágun dúna le gíribei Jordán le ñí lubei Juan lun labásteragüdüni. \v 14 Májati yebéti Juan labásteragüdüni, ába laríñagun lun Jesúsu. \p —Nugúya lúnbei babásteragüdünina, ¿amǘrü lubeí ñǘbin nun lun nabásteragüdünibu? \p \v 15 Ába laríñagun Jesúsu lun. \p —Ítara lúba guetó, ladǘga lúnti wadǘgüni le lubeíbei Búngiu. \p Ába labásteragüdüni Juan Jesúsu, \v 16 lárigiñe labásterun Jesúsu, ába láfuridun dúnarugugiñe. Sódini ába lánjunrenchagun siélu, ába laríjini Jesúsu Sífiri Sándu larárirun camá ában únjun liábin luágun. \v 17 Ába lagaambún ába umálali siélugiñe le aríñagubei. \p —Niraǘ le jínsiñebei nun le, le áubei oúnwenbun lan nugúndan. \c 4 \s1 Loúchaguni Máfia Jesúsu \r (Mr 1.12-13; Lc 4.1-13) \p \v 1 Ába lanǘgüni Sífiri Sándu Jesúsu lídoun fulásu mageírawati lun loúchaguni Máfia. \p \v 2 Lárigiñe leréderun Jesúsu bián-wein wéyu lúma bián-wein áriebu meíginga, ába lalámachun. \v 3 Ábati liábin Máfia lubádun, ába laríñagun lun lun loúchaguni. \p —Ánjein liraǘ bubei Búngiu, salíguagüdabeí dǘbü le feínme. \p \v 4 Ába loúnabun Jesúsu. \p —Taríñajare Lerérun Búngiu. “Mámarügübei táu fein labágarida gürígia, labágariduba gíñe láu sun dimúrei le laríñagubei Búngiu.” \p \v 5 Ábati lanǘgüni Máfia Jesúsu Jerusaléoun, ubúrugu le sándubei joun juríu, ába laweínragüdüni tábulugun témpulu, \v 6 ába laríñagun lun. \p —Ánjein liraǘ bubei Búngiu, chubába yágiñe lun ǘnabun, ladǘga taríñajare Lerérun Búngiu. \q1 Laríñaguba Búngiu joun láni ánjeligu lun joúnigirunibu. \q1 Janǘgübadibu jájaburugu lun machúgeragun lan bugúdi luágu dǘbü. \p \v 7 Ába loúnabuni Jesúsu. \p —Aríñagatu gíñe Lerérun Búngiu. “Moúchaguabeí Babúreme Búngiu.” \p \v 8 Ába lanǘgüni Máfia Jesúsu luágun ában wǘbü íñuti, ába larúfuduni sun arúeijani le uboúagubei lun, lúma buri luweírigun, \v 9 ába laríñagun lun. \p —Níchugubei sun le bun ánjabu ájuduragua nun. \p \v 10 Ábati laríñagun Jesúsu lun. \p —¡Beíba nueí, Máfia! ladǘga taríñajare Lerérun Búngiu. “Lúnrügüba Babúreme Búngiu bájuduragua, lúnrügüba gíñe besériwida.” \p \v 11 Ábati ladísedun Máfia lueí, ába jayábin ánjeligu esériwidei. \s1 Lagúmeseruni Jesúsu luwádigimari, Galiléa \r (Mr 1.14-15; Lc 4.14-15) \p \v 12 Dan le lagáambunbei Jesúsu luágu níjein lan Juan furísunrugu, ába lídin lárigoún Galiléoun. \v 13 Merédeti Nazarét, ába lídin agánawa Capernaúm, ában fulásu le lárubei dúna lídan jageíra rása le Zabulón lúma Neftalí. \v 14 Lasúseredunbei sun le lun lagúnfulirun le labǘrüjabeí meja Isaías, lé meja proféta. \q1 \v 15 Lageíra Zabulón lúma Neftalí, \q1 lídan ǘma lubádu barána, lueígiñe oúbaü le ñígiñe lubeí láfuara wéyu libíti Jordán, \q1 Galiléa le ñí lubei jagánawa ja mámabaña juríu. \q1 \v 16 Jugúya lé meja lídaanbei lubúriga aríjaadün ában oúnwenbun larúgounga, \q1 jugúya lé meja lídaanbei lamúñounga le lánina oúweni, \q1 jarúgoungagüdawaali jáu. \p \v 17 Lúmagiñe dan ligía, ába lagúmeserun Jesúsu apúrichija ñi ítara. \p —Sáansi jumeí jigáburi, ladǘga yaráfaali larúeijan Búngiu. \s1 Lagúarun Jesúsu joun gádürü esénijatiña lun lánime disípulugu \r (Mr 1.16-20; Lc 5.1-11) \p \v 18 Eíbugeina líña Jesúsu láru láru dúna Galiléa, ligía laríjin bián gamúlenuguátiña, ában jádaangiñe, Simón le méme gíribei Pédro, le ában, Andrés. Esénijani jabágaribei, jáguruñati. \v 19 Ábati laríñagun Jesúsu joun. \p —Falá jumana, ábame mesénijanjadün lan úduraü, anáajarügaadünme gürígia nun lun nánigume. \p \v 20 Furése furése ába jígirunun jasénin, ába joúdin lúma. \p \v 21 Lubáruaguoun mémeraü Jesúsu, ábaya laríjin bián gamúlenuguátiña, Jacóbo lúma Juan, lirájüñü Zebedéo. Tídaañanu ában ugúnein lúma jáguchi arámadajoun jasénin. Ába lagúarun Jesúsu joun lun lánime disípulugu, \v 22 lídan óra ligía ába jígirunun ugúnein, ígira jáguchi, ába joúdin lúma Jesúsu. \s1 Larúfudajan Jesúsu joun sarágu gürígia \r (Lc 6.17-19) \p \v 23 Ábajei leíbuguni Jesúsu sun Galiléa arúfudajeina tídan buri jalígilisin juríu to lídaanboun ságü fulásu. Ábaja lapúrichijani ugánu buíti luágu larúeijan Búngiu, areídaguagüda ligía sun luwúyeri sándi le jawáguti gürígia. \v 24 Ába lagaambúniwa luágu Jesúsu lídan sun Síria, ába janǘgüniña sun ja asúfurirubaña láu ámuñegueinarügü sándi, igárigu, ja gawágubaña lagǘbüri espíritu, ja goúwejadibaña, jáma ja derégüdaaña úgubu, ába lareídaguagüdüniña. \v 25 Sarágu jáña gürígia afálaruti Galiléagiñe, lídaangiñé buri fulásu Decápolisna, Jerusaléngiñe, loúbawagugiñe Judéa, lúma lueígiñe oúbaü le ñígiñe lubeí laboúcha wéyu libíti Jordán. \c 5 \s1 Lapúrichijan Jesúsu wǘbüwaügügiñe \p \v 1 Dan le laríjinbaliña Jesúsu sun gürígia jagía, ába laweínrun luágun ában wǘbü, ába lañúurun ñi. Ábati joúndaragun láni disípulugu geyégua láu, \v 2 ába lagúmeserun arúfudaja joun ítara. \p \v 3 —Fuleíseiwatün jugúya le asúbudirubalin luágu mégei jumáni lídejan Búngiu lun jadǘgüni le labúseerubei, ladǘga méreengunbei jun lun jebélurun lídoun larúeijan Búngiu siélu. \p \v 4 ‘Fuleíseiwatün jugúya le jírubei, ladǘga líchuguba Búngiu gurásu jun. \p \v 5 ‘Fuleíseiwatün jugúya le ǘnabugubei, ladǘga jerésibirubei le uágubei laríñaga Búngiu luágu líchugubei lan jun. \p \v 6 ‘Fuleíseiwatün jugúya le weíribei jabúseerun lúaradagun jabágaridun, ladǘga líderagubadün Búngiu lun jadǘgüni. \p \v 7 ‘Fuleíseiwatün jugúya le gudémejabubei, ladǘga gudémebadün gíñe lun Búngiu. \p \v 8 ‘Fuleíseiwatün jugúya le jarúmabei anígi, ladǘga jaríjubei Búngiu. \p \v 9 ‘Fuleíseiwatün jugúya le áfaagubei lun jámalijan sun cátei, ladǘga lagúarubadün Búngiu queísi lirájüñü. \p \v 10 ‘Fuleíseiwatün jugúya le asúfurirubei eíbaajoúni luágu lúaragun jibágari, ladǘga jebéluruba lídoun larúeijan Búngiu siélu. \p \v 11 ‘Fuleíseiwatün dan le janábagunün gürígia, eíbaaja jamaǘn, aríñaga jagía sun luwúyeri iyéeni juágu, nueígiñe. \v 12 Gúndaañu jumá, ladǘga jerésibiruba ában oúnwenbun fáyeiti siélu, ítara liñá meja gíñe jeíbaajoúniwa profétagu ja ñǘbinbaña jubáragiñe. \s1 Ítara jíña queísi sálu lúma lámpu lun uboú \r (Mr 9.50; Lc 14.34-35) \p \v 13 Ába lasígirun Jesúsu aríñaga. \p —Ítara jíña quei sálu joun lílana uboú le lun jeréderuniña lueí jagádeirun, ánjein leféridira sálu lubásuan, ¿cábagi un ju lan? Úaalime ju lan ni ca un lueídügüya lun lágurúniwa, ábame jadǘgüraguni gürígia. \p \v 14 ‘Ítara jíña quei lámpu joun lílana uboú le. Ában ubúrugu le luáguti ában wǘbü siñáti larámudagun, furáanguti larijoúniwa. \v 15 Mebedúnti gíñe ában lámpu lun líchugúniwa tábugiñe ában gáfu, luágu dábula líchugúa lun larúgoungadágüdün jáu sun ja múnadabaña. \v 16 Ítara jumá gíñe, durúnguagüda jumeí jilámpun jádan gürígia, lun dánme lan jaríjini buíti le jadǘgübei, ábame gíñe jadímurejan buíti luágu Wáguchi Búngiu le siélubei. \s1 Larúfudajan Jesúsu luágu lilúrudun Moisés \p \v 17 ‘Marítagua jumátia luágu niábiña lan agídarei lilúrudun Moisés, ni le jarúfudajabei profétagu, máma niábiña agídarei, niábiña arúfudei líla le tímatimaati. \v 18 Ninárün lubeíti jáu luágu níjeingua rügáali ligía lan siélu lúma uboú, magídarúnwabei ni ában púntu, ni ában létüra lídaangiñe lilúrudun Moisés daríme suséreeli le lúnbei lasúseredun. \v 19 Ligía, le lubeí íchuguti mebéreseni luágu furúmierügü gumádi lídaangiñe lúrudu, íbini le lan ñǘraütimaabei lídaangiñe, arúfudaja ligía joun gürígia lun jadǘgüni líbe le ladǘgübei, ñǘraüraübei lanügǘniwa yágüta siélu lídan larúeijan Búngiu. Ánjeinti le ñǘdünbei láu sún buri gumádi lídan lúaragun, ítara gíñe larúfudajan, weíribei lanügǘniwa yágüta siélu. \v 20 Naríñajare jun luágu ánjein lan mabuídun ligáburi joúserun sarágu weíyaasu jaweí arúfudajatiña lilúrudun Moisés, jáma fariséogu, mebélubadün lídoun larúeijan Búngiu siélu. \s1 Larúfudajan Jesúsu luágu igáñi \r (Lc 12.57-59) \p \v 21 ‘Agáamba jumáali luágu aríñawagúa lán meja joun binádu jagǘbürigu lun máfarajan jamá, ladǘga furúmieguarügü lan le áfarajati, lagúseragüdǘwaba. \v 22 Wel, naríñajare jun luágu furúmieguarügü lan le agáñiduti lúma gürígia líledi lagúseragüdǘwaba. Le anábuti gürígia líledi lagúseragüdǘbei luweírin-ágei lúrudu, le aríñaguti lun gürígia líledi, “ibídiougua táu”, luáguñein ǘma lun máfiougatin. \v 23 Ítara líña lubeíti, ánjein banǘga bedéweejan luágun láni Búngiu latárü, báu ñi ába barítaguni luágu níjein lan cátei lídan furúmieguarügü gürígia bubá, \v 24 ígirabeí le lúnbei bedéweejani ñi ligíbugiñe latárü, ábame bídin aráandara lúma gürígia ligía. Lárigiñemeti, gayáraajalíme bagíribudun luágun latárü íchigei bedéweejan. \p \v 25 ‘Ánjein abúseera ában gürígia lanǘgünibu ligíbugiñoun lúrudu, belúba lídoun úarani lúma luágu jeíbuguniwagu lueí ledéregerunibu lun agúseragüdüti, ledéregerabume agúseragüdüti lun polisía, ábame badaürǘn. \v 26 Ninárün báu, máfuridunbadibu ñígiñe darí bafáyeiruni lagúmujoún gáwanün. \s1 Larúfudajan Jesúsu luágu adultériu \p \v 27 ‘Agáambaadün luágu aríñawagúa lán meja. “Magámarida jumá jámari ámu, adultériu líra.” \v 28 Áu naríñajare jun luágu furúmieguarügü lan le awámadirutu ában wǘri, adǘgaali adultériu túma tídan lanígi. \p \v 29 ‘Ánjabu lubeíti lafígoungüda bágu le lueígiñebei boúnwenren, sagábei, fíbei díse, buítimaati lun beféridirun ában lídaangiñe umégeguni le buágubei sügǘ láu bídin láu sun búgubu máfiougatin. \v 30 Ánjein bújabu lubeí le boúnwenren afígoungüdübadibu, dürǘbei, fíbei díse, buítimaati lun leféridirún ában lídaangiñe umégeguni le buágubei sügǘ láu bídin láu sun búgubu máfiougatin. \s1 Larúfudajan Jesúsu luágu ígiraguni \r (Mt 19.9; Mr 10.11-12; Lc 16.18) \p \v 31 ‘Aríñawagúati meja gíñe luágu furúmieguarügü lan le ígirutu lúmari lúnti líchugun gárada lánina ígiraguni tun. \v 32 Áu naríñajare jun luágu furúmieguarügü lan wügǘri ígirutu lúmari, ánjein máma lubeí ladǘga tagámaridun ligíbuagun, ába taganoún lúma ámu wügǘri, adǘgagüda lumútu furúmiñeti wügǘri adultériu. Le gíñe agámaridutu wǘri ígiraguaaru ladǘgüña gíñe adultériu. \s1 Larúfudajan Jesúsu luágu áfiñuruni \p \v 33 ‘Agáambaadün gíñe luágu aríñawagúa lán meja joun binádu agǘbürigu lun jagúnfulirun láu le jaríñagubei láu áfiñuruni ligíbugiñe Búngiu. \v 34 Áu naríñajare jun luágu moún lumuti lan jáfiñurun ni ca uágu—ni luágu siélu ladǘga ñi lan lañúura Búngiu, \v 35 ni luágu múa ladǘga ñi lan líchigei Búngiu lugúdi, ni luágu Jerusalén ladǘga ligía lubúrugutebei Warúeite Búngiu le weírigubei, \v 36 ni luágu jichǘgü ladǘga siñáti ni jájarudagüdün ni jáuridagüdün ában ídiburi. \v 37 Aríñagarügü jumá “ánja” o “uá”, máfiñurunga ni ca uágu, ámu cátei lueí líra lúmagiñeti Máfia. \s1 Larúfudajan Jesúsu luágu láguyugüdüniwa wuríbani \r (Lc 6.29-30) \p \v 38 ‘Agáambaadün luágu aríñawagúa lán meja. “Águu luágu águu, ári luágu ári.” \v 39 Áu naríñajare jun lun máguyugüdün jumá wuríbani luágu wuríbani, lubáragiñe líra, ánjein íchiga mútu agúfudein luágu ában loúba jigíbu, rúya jumeí le ában oúbaü lun. \v 40 Le áluguti lanǘgünün ligíbugiñoun lúrudu tueígiñe jisímisin, ígira jumeí lun gíñe lanǘgünun jabíte. \v 41 Ánjaün lafósura ában gürígia lun janǘgün ában anǘgüni ában máili, barǘjumei bián máili. \v 42 Furúmieguarügü le amúriajati ában cátei júma, rújumei lun, míchiga jumeí gíñe janágan luágun le afúredeijati júma. \s1 Ísiñejabuni joun áganiñu \r (Lc 6.27-28, 32-36) \p \v 43 ‘Agáambaadün gíñe luágu aríñawagúa lán meja. “Jínsiñelá bumáda bun, liyéreegudame bágani bun.” \v 44 Áu naríñajare jun. Jínsiñe jamá jáganiñu jun, buídulá jayúmajan jabá ja wuríbabei jayúmajan jubá, adǘga jumá buíti joun ja iyéreejabúbaña jun, ayúmuragua jumá lun Búngiu jawágu ja anábagubadün, ja wuríbabei oúserunün. \v 45 Ítara lúba jagáburiduña lan queísi lirájüñü Júguchi Búngiu le siélubei, ligía oúnaja lumúti wéyu joun buítiña jáma wuríbatiña, oúnajaleí júya dándu joun múaraantiña queísi joun úaratiña. \v 46 Ánjein já rügǘbaña lubeí jínsiñejabúbaña jun ínsiñeda jun, ¿cábagi fáyeiti jerésibira luágu líra? Adǘga jamúti gíñe ja agúburajabalin liseínsuna gumádi ítara. \v 47 Ánjein joún rügǘñein lubeí jumádagu jayoúragua, ¿ca buíti jadǘgübei láu líra? Íbini ja ibídiñejabubaña lun Búngiu adǘga jamúti líra. \v 48 Úaragua jumá le gumúti queísi úaragua lan Júguchi Búngiu le siélubei. \c 6 \s1 Larúfudajan Jesúsu luágu ladügǘn cátei buíti \p \v 1 Ába lasígirun Jesúsu arúfudaja joun gürígia wǘbüwaügügiñe, laríñaga. \p —Toúnigi jumá lueí jadǘgün cátei buíti jagíbugiñe gürígia lúnrügü jaríjinün. Ánjein jadǘga ítara, míchubei Júguchi Búngiu le siélubei fáyeiti buíti jun. \v 2 Ligía, dánme lubeí jíderagun ában gudémeti, masúbudiragüda jumeí lun sun uboú quei jadǘga ja biánguabaña igíbu ligílisirugu lúma ǘmadarugu. Jagía, jadǘgüni líra lúnrügü jadímurejan gürígia buídu jawágu. Ninárün jáu luágu láu lan jadǘgüni líra, ibíja jamáali jafáyeiruája. \v 3 Dan le jíchugun ában cátei lun gudémeti, masúbudiraleí ni lubuídun-ágei jumáda, \v 4 adǘga jumeí lábugiñe libídiñewa. Júguchi Búngiu le aríjubalin le jadǘgübei lábugiñe libídiñewa, líchuguba jafáyeiruája. \s1 Larúfudajan Jesúsu luágu ligáburi ayúmuraguni lun Búngiu \r (Lc 11.2-4) \p \v 5 ‘Dan gíñe le jayúmuragun lun Búngiu, mítaran jumá quei ja biánguabaña igíbu ja jínsiñebei joun lun jayúmuragun rára tídan jalígilisin juríu lúma lídan legéyedun ǘma lun jaríjiniña gürígia. Ninárün jáu luágu láu lan jadǘgüni líra ibíja jamáali jafáyeiruája. \v 6 Dan le jayúmuragun lun Búngiu, belújuma jirúmurugun, darú jumeíme jubéneri, ábame jayúmuragun lun Júguchi Búngiu le lábuguabei júma ñi. Júguchimeti Búngiu, le aríjubalin le jadǘgübei lídan límanin, líchuguba jafáyeiruája. \v 7 Lídan le jayúmuragun, máguyuguagüda jumá luágu dimúrei le málati quei jadǘga ja ibídiñejabubaña lun Búngiu, jarítaguatiñati luágu lagáambubaña lan Búngiu ladǘga líbe jadímurejan. \v 8 Mítaran jumá lubeíti quei jagía, ladǘga lubáragiñe jayúmuragun lun Búngiu subúdi láali ca lan jabúseerubei. \v 9 Ítara lúba lubeíti jayúmuragun. \q1 Wáguchi Búngiu le siélubei, \q1 inébewalá bíri. \q1 \v 10 Nǘbinlá bidáani lun barúeijan ya uboúagu, \q1 adügǘwalá bugúndan uboúagu quei ladügǘniwa bugúndan siélu. \q1 \v 11 Rúba fein buídurügütu woun lun wéyu le ugúñebei, \q1 \v 12 ferúdunabeí wuríbati le adǘga wamáalibei quei ferúduna wamániña ja adǘgübaña wuríbati woun. \q1 \v 13 Mígira báwa lun wáburujan lídoun wuríbani, \q1 dísegüdarügü báwa lueí, \q1 ladǘga amǘrü le arúeijabei, amǘrü le Súntibei Gabáfu, amǘrü le weírigubei lun sun dan. Ítaralá. \p \v 14 ‘Ítara líña lubeíti, ánjaña ferúduna jumá ámu luágu wuríbati le adǘga jamáalibei jun, ferúduna lubádün gíñe Júguchi Búngiu le siélubei, \v 15 ánjein úa ferúduna jumá ámu, úabei gíñe ferúduna láani Júguchi Búngiu jifígoun. \s1 Larúfudajan Jesúsu luágu ayúnaruni \p \v 16 Ába laríñagun Jesúsu. \p —Jugúya, dánme le jayúnarun, marúfuda jumá lírun igíbu quei jadǘga biángua tigíbu, jagía jadǘgünbalin ítara lun jaríjini gürígia luágu jayúnaruña lan. Ninárün jáu luágu láu lan jadǘgüni líra ibíja jamáali jafáyeiruája. \v 17 Ánjein jugúya, dan le jayúnarun, amúriga jumeí jídiburi, chibá jumeíme jigíbu, \v 18 meféen jamámuga gürígia luágu jayúnaruña lan. Júguchirügǘba Búngiu le júmabei ñi geféen luágu jayúnaruña lan, ábameti líchugun jafáyeiruája. \s1 Irísini siélu \r (Lc 12.33-34) \p \v 19 ‘Moúndaragua jumá irísini ya uboúagu le ñí lubei gayára lan jájüchün jamútiri áni gayára ligía lagájüdün ámu luwúyeri irísini, le gíñe ñíjin lubeí gayára lan jebélurun jíwerutiña lun jíwerujan. \v 20 Oúndaragua jumá irísini siélu, le ñí lubei siñá lan jájüchün jamútiri, magájüdadi ni cáta, mebélu jagía jíwerutiña íweruja ñi. \v 21 Le ñí lumuti jirísin, ñíñoun gíñe janígi. \s1 Lilámpun úgubu \r (Lc 11.34-36) \p \v 22 ‘Ítara líña bágu quei ában lámpu lun búgubu, ánjein lubeíti buídu lubeí bágu, aríja ligía luágun irísini siélu, camá jamuga jarúgoungabei gíñe láu sun búgubu, áni buídubei gíñe sun bigáburi. \v 23 Ánjein sándi lubeí bágu, aríja ligía luágun irísini ya uboúagu, camá jamuga lídaanbei lubúriga sun búgubu, áni wuríbabei gíñe bigáburi. Ánjein ñǘbin larúgounga le bídaanbei lun lubúrigame, ¡luweírin méfuna líwurin lubúriga ligía! \s1 Búngiu lúma seínsu \r (Lc 16.13) \p \v 24 ‘Úati ni ában gayáraati lesériwidun joun biáma iyúbudirigu, ladǘga lísiñeduba ában jádaangiñe lun, liyéreegudáme le ában lun, úaraguabei lúma ában jádaangiñe, líchigame mebéreseni luágu le ában. Siñáti lesériwidúniwa lun Búngiu lúma lun seínsu. \s1 Toúnigi lumútiña Búngiu lirájüñü \r (Lc 12.22-31) \p \v 25 ‘Naríñajare lubeíti jun, madíjeri jumá luágu cába lan jeíga o cába lan játa lun jabágaridun, ni tuágu anáanguni to lúnboun jadáürunun. ¿Máfunagi gebégitimaati ibágari sügǘ láu eígini, gebégi úgubu sügǘ táu anáanguni? \v 26 Aríja jumá joun dunúru ja ájamajabaña garábalirugu. mábunagun jáña, malúbajan, mareídun jameí alúbajani lídan lágei, láu sun líra, rúti Júguchi le siélubei eígini joun. ¡Sarágu gebégitima jumá sügǘ jáu dunúru! \v 27 ¿Cáteigi jídaangiñe gayáraabei líchugun bián ugúdi lánwoun lúgubu, ca lan lanárimebei láfaagun luágu? \p \v 28 ‘¿Ca uágu jadíjerida tuágu anáanguni? Aríja jumá ída líña lan laweínamudun fulúri. láu sun mawádigimari lan, madǘgün ligía gamísa, \v 29 ni méja urúei Salomón láu sun luwéndegun, mawéndentí meja ladáüragun quei fulúri. \v 30 Ánjeinti daǘguagüda lubálin Búngiu jíduru ítara le ugúñebei lájücha, jarúgabei yebe lagudúña, ¿gúbumésan líderaguajün loúgua tafíñen jugúya le? \v 31 Madíjerida jumá lubeíti aríñaga. “¿Cába weíga?” o “¿Cába wáta?” o “¿Cába wadáüra?” \v 32 Gürígia ja lánigu uboú le, luágu rügüñeín buri cátei le jarítagua, ánjein jugúya, níjein júguchi Búngiu siélu le subúdijabúbei cátei lan jemégeirubei. \v 33 Seríwi jumá lun Búngiu furúmiñe, áluaja jumeí ibágari surúti le áubei lagúndaara, ábame líchuguni sun le jemégeirubei jun. \v 34 Madíjerida jumá lubeíti luágu jarúga, ladǘga barǘ lumuti gíñe jarúga lidíjeridüna lúmagua. Ságü ában wéyu gíbeti cátei lun. \c 7 \s1 Míchiga jumá jadúnrun ámu \r (Lc 6.37-38, 41-42) \p \v 1 Ába lasígirun Jesúsu aríñaga joun gürígia wǘbüwaügügiñe. \p —Míchiga jumá jadúnrun ámu, míchugun lámuga gíñe Búngiu jidúnrun, \v 2 ladǘga quei ligáburi jíchugun jadúnrun ámu, ítara lúba gíñe líchugun Búngiu jidúnrun, le áubei jamísuraja, láuba gíñe lamísurajaün Búngiu. \v 3 ¿Ída lubásan gayára lan jaríjini liraǘraü ífei le lídaanbei lágu jamúlen áni masándi jumúti durúsu le lídaanbei jágu? \v 4 ¿O ída lúba gayára lan jaríñagun lun jamúlen. “Sagánei liraǘraü ífei le lídaanbei bágu,” áni níjein ában durúsu lídan jágu? \v 5 ¡Biángua tigíbu jugúya le! Sagájumei durúsu le lídaanbei jágu furúmiñe, ítara lúba gayára lan jaríjin buídu lun jaságaruni liraǘraü ífei le lídaanbei lágu jamúlen. \p \v 6 ‘Míchiga jumeí arúfudajani luáguti asálbaruni joun gürígia ja gáñitiña, garábagua jáñein juágun quei oúnli lun jágürünün. Míchiga jumeí gíñe arúfudajani ligía le gebégibei sarágu joun gürígia ja büírujuduátiña, dügǘgua jañálin. \s1 Agáamba lumúti Búngiu wamúriajan lúma \r (Lc 11.9-13, 6.31) \p \v 7 ‘Jamúriaja lúma Búngiu, ábame líchugun jun, jáluaja, ábame jadárirun, daǘnjuma luágu béna, ábame lánjunrenchún jun. \v 8 Ladǘga le amúriajati, abíjati, le áluguti, daríti, le adaǘnjati luágu béna, jurénwati lun. \p \v 9 ‘¿Níjein funági ában jídaangiñe gayáraati líchugun ában dǘbü lun lisáani dan le lamúriajan fein lúma? \v 10 ¿o líchugun lan ában jéwe lun dan le lamúriajan úduraü lúma? \v 11 Ánjein lubeíti láu lubeí sun wuríba jumá, gíchigaditün cátei buíti joun jisáanigu, ¡gúbuméti líchiga Júguchi Búngiu le siélubei cátei buíti joun ja amúriajatiña lúma! \p \v 12 ‘Súnwandanlá lubeíti jadǘgün joun ámu quei le jabúseerubei lun jadǘgüni jun, ladǘga ligía laríñagubei lilúrudun Moisés túma jalíburun profétagu. \s1 Bürǘraüti lubéneri siélu \r (Lc 13.24) \p \v 13 ‘Belújuma lídaangiñe béna le bürǘraübei. Béna lúma ǘma le anǘgübei gürígia lídoun féridi, tuléburi líña, gabáranouga ñi, áni sarágu jáña ebélurutiña lídaangiñe. \v 14 Ánjeinti béna lúma ǘma le anǘgübei gürígia lídoun ibágari le magúmuchaditi, bürǘraü líña, murúgua, míbetiñati adáriruti. \s1 Luágu cátei le wadǘgübei lasúbudirúa cátawa lan \r (Lc 6.43-44) \p \v 15 ‘Toúnigi jumá jaweí yéetiña ja aríñagubaña luágu lerérun lan Búngiu jadímureja. Jayábin jun quei mudún boúgudigiñe jabíti, ánjein múnadagiñe, ítara jáña quei anímaalu gáñitiña. \v 16 Jugúya, gayáraabei jasúbudiruniña luágu le jadǘgübei, malúbajoúntu beíbei lídaangiñe jíyu, ni ígo lídaangiñe guríbiyuwa. \v 17 Sun lubeíti wéwe le buíti, buíti lin, wéwe le wuríbati, wuríbati lin. \v 18 Wéwe le buíti, siñáti wuríba lan lin, wéwe le wuríbati, siñáti gíñe buídu lan lin. \v 19 Sun wéwe le mabuídunti lin, chaǘnwati, ába lágudúniwa. \v 20 Jasúbudirubaña lubeíti yéetiña jagía luágu le jadǘgübei. \s1 Másubaña ebélura lídoun arúeijani le siélubei \r (Lc 13.25-27) \p \v 21 ‘Máma sun ja aríñagutiña nun. “Nabúreme, Nabúreme,” jebéluruba lídoun arúeijani le siélubei,’ líña Jesúsu. ‘Ja rügǘbaña adǘgübalin lugúndan Núguchi Búngiu le siélubei ebélura. \v 22 Dánme lachǘlürün wéyu lánina agúseragüdüni, sarágubaña aríñagutiña nun. “Wabúreme, Wabúreme, apúrichijatiwa mejátia luágu bíri, sagá wagía espíritugu wuríbatiña lídan bíri, adǘga wagía sarágu miláguru lídan bíri.” \v 23 Ábameti naríñagun joun. “Ibídiñegubeiñadün nun, díse jumá nueí, jugúya le adǘga jumáalibei le wuríbabei.” \s1 Jawúyeri gürígia ja agáambubalin lerérun Búngiu \r (Lc 6.47-49; Mr 1.22) \p \v 24 ‘Le agáambutina, adǘgaleí le nubeíbei, ítara líña quei ában wügǘri gunfaráandati le adǘgübei lúban ligíbuagu dǘbü. \v 25 Ába liábingua júya, ába liñúrun dúna, fúgua garábali tuágun múna tugúya, meíguaduntu ladǘga luáguñein lan dǘbü tuágaburi. \v 26 Ánjeinti le agáambutina, madǘgün lumúti le nubeíbei, ában wügǘri ibídiougua táu ligía, le ábunagubei ligíbuagu ságoun. \v 27 Ába liábingua júya, iñúra dúna, fúgua garábali tuágun múna tugúya, ¡ma lanárime táburujan! \p \v 28 Dan lásurun ladímurejan Jesúsu, ¡ma luweírin janígi gürígia láu le larúfudajabei! \v 29 ladǘga láu lan ubáfu larúfudaja, máma quei arúfudajatiña lilúrudun Moisés. \c 8 \s1 Lareídaguagüdün Jesúsu ában gawáguti gumeín le mareídaguadibei \r (Mr 1.40-45; Lc 5.12-16) \p \v 1 Dan le larárirunbei Jesúsu lueígiñe wǘbü, sarágu jáña gürígia afálaruti. \v 2 Ába liábin ában wügǘri gawáguti gumeín le mareídaguadibei, ába lájuduragun ligíbugiñe Jesúsu, ába laríñagun lun. \p —Nabúreme, ánjabu busén, gayáraati bareídaguágüdünina. \p \v 3 Ábati lagúurun Jesúsu luágu láu lújabu, aríñageina ligía. \p —Buséntina, areídaguagüda numútibu. \p Quei laríñagun ítara, ába lareídagun sánditi ligía. \v 4 Ába laríñagun Jesúsu lun. \p —Maríñaga beítia ni ca un, ñǘdünrügübá arúfudagua búngua lun fádiri, rúbeíme edéweejani le uágubei laríñaga Moisés, lun jaríjini gürígia luágu areídaguaadibu lan. \s1 Lareídaguagüdüni Jesúsu lumúsun ában gumándan Rómana \r (Lc 7.1-10) \p \v 5 Dan le lebélurun Jesúsu lídoun fulásu le gíribei Capernaúm, ába liábin ában gumándan Rómana lubároun, \v 6 ába layúmuragun lun ítara. \p —Nabúreme, níjein numúsun roun láu sándi le derégüdaü, lúma sarágu gáriti luágu. \p \v 7 Ába laríñagun Jesúsu lun. \p —Neíbuga agáranija lun. \p \v 8 Ába loúnabun gumándan. \p —Nabúreme, madǘnatina lun bebélurun núbiñoun, aríñagarügübeí dimúrei, ábame lareídagun numúsun. \v 9 Naríñagubaalin líra ladǘga nugúya lábugiñeñadina gíñe gumádi le íñutimaati, áni añájein gíñe súdaara lábugiñe nagúmadijan. Dan le naríñagun lun ában jádaangiñe lun lídin, ñǘdünti, dan le naríñagun lun ában lun liábin, ñǘbinti, dan le naríñagun lun numúsun lun ladǘgün furúmieguarügü cátei, adǘga lumúti. Ítara lúba, luágu berérun mósu lídin sándi lueí numúsun. \p \v 10 Dan le lagáambunbalin Jesúsu le laríñagubei gumándan ligía ába laweíridun lanígi, ába laríñagun joun ja afálarubalin. \p —Ninárün jáu luágu madárigidina lan wügǘri weíri tafíñen ni jádan numútuniña Israelítagu quei wügǘri le. \v 11 Naríñajare jun luágu sarágujaba lan já meja ibídiñejabubaña lun Búngiu ñǘbintiña lueígiñe oúbaü le ñígiñe lubeí laboúcha wéyu, jáma le ñígiñe lubeí lálüda, ábame jañúurun eíga lúma Abrahám, Isáac lúma Jacób lídan arúeijani le lánina siélu. \v 12 Ánjeinti já yebe lúnbaña lídan jamá arúeijani ligía jaságarúba bougudín, ábame jádarúniwa lídoun luweírin-ágei lubúriga, ábame jayájuajan, ábame lacǘnrinjan jári le luweírin jagárigu. \p \v 13 Ába laríñagun Jesúsu lun gumándan ligía. \p —Beíba búbiñoun, le uágubei bafíñera, ladügǘba bun. \p Ába lareídagun músu ligía lídan óra ligía. \s1 Lareídaguagüdünun Jesúsu límenidi Pédro \r (Mr 1.29-31; Lc 4.38-39) \p \v 14 Ába lídin Jesúsu lúbiñe Pédro, ába ladárirunun límenidi Pédro roun láu abíruaü. \v 15 Ába lagúurun luágu tújabu, ába lagídarun abíruaü tueí, ába tásaarun, ába tagúmeserun esériwidaña. \s1 Lareídaguagüdün Jesúsu sarágu sánditiña \r (Mr 1.32-34; Lc 4.40-41) \p \v 16 Dan le lagúñedunbei, ába janǘgün sarágu gürígia ja gawágutiña espíritugu wuríbatiña lun Jesúsu, ába laságajaniña espíritugu wuríbatiña jagía jaweí láurügü ában dimúrei, areídaguagüda láña sun ja sándibaña. \v 17 Lasúseredunbei sun le lun lagúnfulirun lé meja uágubei ladímureja proféta Isaías dan le laríñagunbei luágu Jesúsu. “Barǘ lumuti wadébilin, gidálei wasándigu.” \s1 Já yebe abúseerubaña jafálaruni Jesúsu \r (Lc 9.57-62) \p \v 18 Dan le laríjin Jesúsu luágu sarágu jáña lan gürígia geyégu láu, ába líchugun dimúrei lun jájiñuragun ligía jáma láni disípulugu loubáfurugun dúna. \v 19 Ába layárafadun ában arúfudajati lilúrudun Moisés lun Jesúsu, ába laríñagun lun. \p —Maésturu, buséntina nafálarunibu le ñíjin lumúti bídin. \p \v 20 Ába loúnabuni Jesúsu. \p —Darítiña gasígamu júyu lun jaganoún ñi, gádibutiña gíñe dunúru, ánjeinti áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, madáritina ni jalíaba lan nabálachagüdei nichǘgü. \p \v 21 Laríñaga ában jádaangiñe láni disípulugu lun. \p —Nabúreme, buséntina nafálarunibu, lárigiñeme loúnwen núguchi, buná neíme, ábame nafálarunibu. \p \v 22 Ába loúnabuni Jesúsu. \p —Falábana guetó, ígira báña ja jiláñubaña lun cátei le lánina larúeijan Búngiu lun jábununiña jegéburi. \s1 Lagálumaruni Jesúsu garábali lúma lugúdi barána \r (Mr 4.35-41; Lc 8.22-25) \p \v 23 Ába ládinun Jesúsu tídoun ugúnein, ába joúdin láni disípulugu lúma. \v 24 Sódini ába láfuragun ában garábali jéreti, ába lebélujan lugúdi barána tídoun ugúnein. Larúmuguñati Jesúsu. \v 25 Ába jagágudajani láni disípulugu, ába jaríñagun lun. \p —¡Wabúreme, séfu báwa! ¡Wadíbiragua! \p \v 26 Ába loúnabuniña. \p —¿Cásan uágu janúfudeda? ¡Loúgua tafíñen jugúya le! \p Ába lásaarun, ába ladeínjan lun garábali lúma barána, ába lagálumadun. \v 27 Ába laweíridun janígi, ába jaríñagun. \p —¿Cáteisan wügǘri le, agáamba lubálin garábali lúma barána? \s1 Laságarun Jesúsu espíritugu wuríbatiña jádaangiñe bián wügǘriña Gadárana \r (Mr 5.1-20; Lc 8.26-39) \p \v 28 Dan le lachǘlürün Jesúsu loubáfurugu dúna, jageíroun Gadárana, ába jáfuridun bián wügǘriña lídaangiñe buri umúajaü achigíti luágu dǘbü, ába jayábin luágun. Biángubei jagía, jáuñanu espíritugu wuríbatiña áni janárimetiti jagáñi darí lun siñá lan jásügürün gürígia lídaangiñe ǘma ligía. \v 29 Ábati jagúarajan ítara. \p —¿Cásan uágu bemétera wámoun, Jesúsu Liraǘ Búngiu? ¿Biábiña asúfuriragüdawa lubáragiñe dan le lánina asúfuriruni? \p \v 30 Ñíñanu sarágu büíruju eíga madíse ñígiñe, \v 31 ába jayúmuragun espíritugu wuríbatiña ja lun Jesúsu, jaríñaga lun. \p —Ánjawa baságara, ígirabá lun webélurun jádoun büíruju ja. \p \v 32 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —¡Jeíbati jádoun! \p Ába jáfuridun espíritugu wuríbatiña jagía jádaangiñe wügǘriña jagía, ába jebélurun jádoun büíruju, ába jáguragun büíruju jagía joúngua lueígiñe ában gudúungu, ába jáburujan dúnarugun, ába jañáradagun. \p \v 33 Ába janúfudedagun ja oúnigirubaliña büíruju, ába jeíbaagun, jachǘlün aǘdübü, ába jabájüdaguni le asúseredubei joun büíruju lúma joun wügǘriña já buga jáubaña espíritugu wuríbatiña. \v 34 Ábati jayábin sun lílana fulásu ligía lúmoun Jesúsu, ába jayúmuragun lun lun láfuridun jageíragiñe. \c 9 \s1 Lareídaguagüdün Jesúsu ában wügǘri derégüdaali \r (Mr 2.1-12; Lc 5.17-26) \p \v 1 Ábati ládinun Jesúsu tídoun ugúnein tugúya, ába lánjiñuragun loubáfurugun dúna, ába lachǘlürün lageíroun. \v 2 Ába janǘgün ában wügǘri derégüdaali lun, roun tídan lubárari. Dan le laríjinbalin Jesúsu luweírin jafíñen, ába laríñagun lun sánditi ligía. \p —Ragǘba gurásu, niraǘ, ferúdunawati bifígoun. \p \v 3 Ñíñanuti jádaangiñe arúfudajatiña lilúrudun Moisés, aríñagutiña joúnguarügü. “Lanábaguñeigan wügǘri le Búngiu láu dimúrei le laríñagubei.” \v 4 Queíti subúdi lubálin Jesúsu le uágubei jasáminara, ába laríñagun joun. \p —¿Cásan uágu luríbanbei jisáminan ítara? \v 5 ¿Cátimasan ménreengúnbei laríñawagúniwa. “Ferúdunawati bifígoun”, ódi “Sarába, beíbuga”? \v 6 Narúfudaaliti jun luágu gabáfu nan, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, lun ferúduna nan figoú. \p Ába laríñagun lun sánditi ligía. \p —Sarába, budáboun bubárari, beíba búbiñoun. \p \v 7 Ába lásaarun sánditi ligía, ába lídin lúbiñoun. \v 8 Dan le jaríjinbaalin gürígia cátei le, ába laweíridun janígi, ába jadímurejan buíti luágu Búngiu luágu líchuguni ubáfu le joun wügǘriña. \s1 Lagúarun Jesúsu lun Matéo lun lánime disípulu \r (Mr 2.13-17; Lc 5.27-32) \p \v 9 Ába lídin Jesúsu ñígiñe, ába laríjinina, áu le gíribei Matéo, le abǘrüjabarun líburu to. Agúburajatina meja liseínsuna gumádi, ñun níña lídan nubára lánina agúburajani wéyu ligía dán le lásügürünbei Jesúsu ñígiñe. Ába laríñagun nun. \p —Falábana, queímoun núma queísi náni disípulu. \p Ába násaarun, ába nafálaruni. \p \v 10 Lárigiñe, ñun líña Jesúsu eíga, sarágu jáña giñéti ja agúburajabalin liseínsuna gumádi jáma ámu gafígountiña eíga lúma úara jáma láni disípulugu. \v 11 Dánti le jaríjini fariséogu cátei le, ába jaríñagun joun láni Jesúsu disípulugu. \p —¿Ída liñásan leíginbei jumáesturun jáma agúburajatiña liseínsuna gumádi lúma jáma ámu gafígountiña? \p \v 12 Ába lagáambuni Jesúsu, ába laríñagun joun. \p —Ja magádiebaña mabúseeruntiña surúsia, ja sándibaña, jagía busénbaña surúsia. \v 13 Furéndei jumeí ca lan laníchigubei le uágubei laríñaga Búngiu tídan Lerérun. “Buséntina lun gudémejabu jumá, máma lun jadágaragüdün anímaalu nun.” Máma niábiña áluajaña ja magádiebaña ligíbugiñe Búngiu, niábiña áluajaña gafígountiña lun jasáansiruni ligáburi joúserun. \s1 Jálügüdüni Jesúsu libǘgürü ayúnaruni \r (Mr 2.18-22; Lc 5.33-39) \p \v 14 Ábati jayábin ja láni Juan le abásteragüdajabei disípulugu, ába jaríñagun lun Jesúsu. \p —¿Ánsan wagía jáma fariséogu ayúnara wabeí sarágu, ánjaña báni disípulugu mayúnaruntiña? \p \v 15 Ába líchuguni Jesúsu jémpulu le joun luágu iséri larúfudajan lúma binádu, laríñaga. \p —¿Gayáraati funági jíruñu jamá ja amísurajoúbaña lídoun ában maríei dan le niján lan adári jáma ñi? Lachǘlürüba wéyu lun lúadun adári jáma, ligíaalime jayúnarun. \p \v 16 ‘Siñáti táfadajoún gamísa ñulújaru táu murúsun to derégiru ladǘga dánme le tacháwaragun to derégiruboun ábame tajeíridagun to ñulújaruboun, ábatimámeti laweíridun jeíriti. \v 17 Siñáti gíñe léserúniwa bínu le isérigili lídoun guéru le binádujali, ánjein adügǘwa ítara, ábame lafaǘnchün guéru dánme le liñúrun bínu, féridiwa ligíameti gúeru, féridiwa bínu. Ligía lúnti lubeí léserúniwa bínu iséri lídoun guéru iséri, ítara lúba lesériwidun biángubei. \s1 Liraǘ Jáiro túma wǘri to agúurubarun lanáangun Jesúsu \r (Mr 5.21-43; Lc 8.40-56) \p \v 18 Dan ñíñein lan Jesúsu arúfudajei sún buri cátei le, ligía liábin ában ábuti jádaangiñe juríu, ába lájuduragun ligíbugiñe, ába laríñagun lun. \p —Sun líña toúnwen nisáani, ánjabu ñǘdün lun bíchuguni bújabu tuágu, táguyuguba. \p \v 19 Ába lásaarun Jesúsu, ába lídin lúma ñi jáma láni disípulugu. \v 20 Ñíñounti ában wǘri ǘmada sánditu, dúusu irúmu táu láu lésejan jítaü tídaangiñe, ába tayárafadun lun Jesúsu lanágangiñe, ába tagúurun luágu táru lanáangun, \v 21 taríñaga túnguarügü. “Láurügü nagúurun tuágu lanáangun nareídaguba.” \v 22 Ába lagáraragun Jesúsu, ába laríjinun, ába laríñagun tun. \p —Ragǘba gurásu niraǘ, areídaguaadibu ladǘga bafíñen. \p Lúmagiñe óra ligía ába tareídagun. \p \v 23 Dan le lachǘlürün Jesúsu lúbiñoun buga ábuti ligía, dan le laríjiniña íñaajatiña aráanseña lun ábunajani, añája gürígia areíncha, \v 24 ába laríñagun joun. \p —Furíjuma yágiñe, moúnwengiru irájü to, tarúmuguña. \p Ába jéjerajan láu. \v 25 Dan le furígüda láaña sun gürígia, ába lebélurun, ába lárügüdüni tújabu irájü tugúya, ába tásaarun. \v 26 Ába labúruchagun luágu le asúseredubei lídan sun fulásu ligía. \s1 Lareídaguagüdün Jesúsu bián maríjintiña \p \v 27 Dan láfuridun Jesúsu ñígiñe, ába joúdin bián wügǘriña maríjintiña lárigi, agúarajeina ítara. \p —¡Gudéme wamá bun, amǘrü le ladǘgawagun Davíd! \p \v 28 Dan lebélurun Jesúsu múnadoun, ába jachǘlürün maríjintiña jagía lúmoun, ába laríñagun joun. \p —¿Afíñetün luágu gayára lan nareídaguagüdünün? \p Ába jaríñagun. \p —Ánja, afíñetiwa, Wabúreme. \p \v 29 Ába lagúuruni Jesúsu jágu, ába laríñagun joun. \p —Ítaralá quei ligáburi jafíñen. \p \v 30 Ába léfegechun jágu, ába léredun Jesúsu jawágu lun joúchun lun masúbudirúniwa lan luágu ligía lan agáranijabei joun. \p \v 31 Quei jáfuridun ñígiñe, ába jabájüdaguni le ladǘgübei Jesúsu lídan sun fulásu geyégua láu. \s1 Lareídaguagüdün Jesúsu ában meréngaditi \p \v 32 Dan le áfurideina jamá, ligía jayábin fiú gürígia láu ában wügǘri meréngaditi, gawáguti ában espíritu wuríbati, ába jayábin láu lun Jesúsu. \v 33 Lárigiñe laságaruni Jesúsu espíritu wuríbati ligía lueí meréngaditi ligía, ába lagúmeserun adímureja. Ába laweíridun janígi gürígia, ába jaríñagun. \p —Maríjiñajágidiwa líbe le jageíra Israelítagu. \p \v 34 Jaríñagaídan sun fulásu geyégua ti fariséogu luágu láu lan lubáfu Máfia le jábuti espíritugu wuríbatiña laságaja Jesúsu espíritugu wuríbatiña. \s1 Lugúdemejabu Jesúsu joun gürígia \p \v 35 Eíbuga lumúti meja Jesúsu sun fulásu arúfudajeina tídan jalígilisin juríu, apúrichijei ugánu buíti luáguti arúeijani le lánina siélu, areídaguagüdeina sun luwúyeri sándi lúma gáriti. \v 36 Dan laríjiniña gürígia, ába jagúdemedagun lun, ladǘga nidíjeri jamá, magúraasun jagía, camá mudún ja moúniritiña. \v 37 Ába laríñagun joun láni disípulugu jabǘgürü gürígia jagía. \p —Sarágu jáña gürígia buséntiña jagáambuni ugánu luáguti asálbaruni, ítara jáña quei nádü lun lalúbajoún, áni loúguatiña ñadágimeintiña. \v 38 Lúnti lubeíti jamúriajan lúma Labúreme nádü lun loúnajan ñadágimeintiña lun japúrichijan joun. \c 10 \s1 Láni Jesúsu dúusu disípulugu \r (Mr 3.13-19; Lc 6.12-16) \p \v 1 Ába lagúarun Jesúsu joun dúusu láni disípulugu, ába líchugun ubáfu joun lun gayára lan jaságajan espíritugu wuríbatiña jaweí gürígia lúma lun jareídaguagüdün sun luwúyeri sándi lúma gáriti. \v 2 Niján jíri dúusu láni Jesúsu disípulugu jagía. Furúmiñeti, Simón le méme gíribei Pédro, lúma Andrés le lamúlen, Jacóbo lúma Juan le lamúlen—lirájüñü Zebedéo, \v 3 Felípe, Bartolomé, Tomás, núma, áu Matéo le agúburajabeí meja liseínsuna gumádi, Jacóbo le liraǘ Álfeo, Lébeo, le méme gíribei Tadéo, \v 4 Simón—ában meja wügǘri áfaaguti lun jawáanserun juríu, lúma Júdas Iscarióte, le alúgurubalin Jesúsu. \s1 Loúnajaniña Jesúsu disípulugu apúrichija \r (Mr 6.7-13; Lc 9.1-6) \p \v 5 Dan loúnajabaliña Jesúsu dúusu ja apúrichija, ába laríñagun joun ítara. \p —Mídin jumá le ñí jamuti ja mámabaña juríu, mebélu jugúyame lídoun buri fulásu le láni Samária, \v 6 jabǘgürülá gürígia féridijaña ja Israelítagu jídin. \v 7 Jeíba, apúrichijeina luágu yaráfaali lan larúeijan Búngiu. \v 8 Areídaguagüda jumáña ja gawágutiña gumeín luágu jára, jáma ja gawágutiña ámu luwúyeri sándi, sarágüda jumá jiláaña, sagá jumaña espíritugu wuríbatiña. Mafáyeijántün lun jibíjini ubáfu le, magúburaja jumá gíñe luágu. \p \v 9 ‘Manǘga jumá seínsu, \v 10 manǘgün jugúyame lágei ni cáta. Ábanrügütá simísi janǘga, manǘgün jugúyame sabádu ni bádun, ladǘga le ñadágimeinbei garíchati lun leígin lídaangiñe luwádigimari. \p \v 11 ‘Dánme le jachǘlürün lídoun ában ubúrugu o ában lan liraǘraü fulásu, ábame jálugun gürígia ja ánjatiña lun jerésibirunün ñi, ábame jeréderun jáma jábiñe darí jídin. \v 12 Dánme jebélurun tídoun ában múna, ábame jabúsurun, ayúmuragueina magádiei jawágu tílana múna tugúya. \v 13 Ánjaün jerésibira tílana múna tugúya, ígira jumeí jabúsurun jáma, ánjaün merésibirun jamá, giríbugüda jumeí busúguaü ligía lun úa lan magádiei joun. \v 14 Ánjaünti merésibirun jamá, mája jagía jagáambunün, ábame jáfuridun tídaangiñe múna tugúya o lídaangiñe lan fulásu ligía, ábame jáfuruduni calíqui lueígiñe jugúdi lun jarúfuduni luágu mabuídun lan jagáburi gürígia jagía, ígira jumáña quei jadáriragun joúngua. \v 15 Ninárün jáu luágu dánme lan le lachǘlürün wéyu lánina agúseruni, weíritimaabei jasúfurirun lílana fulásu ligía sügǘ láu jasúfurirun lílana Sodóma lúma Gomórra. \s1 Eíbaajoúni le lúnbei jasúfuriruni láni Jesúsu disípulugu \p \v 16 ‘Noúnajaadüntia quei mudún jagánaguoún anímaalu gáñitiña. Aráanseñu jumá lubeíti ítara quei jéwe, áni ítara jumá quei únjun madǘgünga wuríbani. \v 17 Toúnigi jumá ladǘga j juríu. \v 18 Janügǘwaba jagíbugiñoun gumádimatiña lúma jagíbugiñoun urúeigu lueígiñe jesériwidun nun, ítara lúba gayára lan jadímurejan nuágu jagíbugiñe, lúma jagíbugiñe ja mámabaña juríu. \v 19 Dánme le jedéregerúniwa joun lúrudugu, májüchüra jumá luágu cába lan jaríñaga o ída lúba lan jaríñaguni, ladǘga dánme lachǘlürün óra lun jadímurejan, líchugubei Búngiu le lúnbei jaríñaguni jun. \v 20 Mámaba jugúya adímureja, láni Júguchi Búngiu Espíritu, ligíaba adímureja jídaangiñe. \p \v 21 ‘Jalúgurubaña wügǘriña jabíriña guánarü lun jafarún jilágubei, alúgura jamáñame agǘbürigu jasáanigu, garábagua jagíame isáanigu jawágun jagǘbürigu lun jáfaragüdüniña. \v 22 Jeyéreegudúba lun sun uboú nueígiñe, áni le derégüdaguati darí lúmoun lagúmuchun libágari, lebéluruba siélun. \v 23 Dánme le jeíbaajoún lídan ában fulásu, ábame janúrajan lídoun ámu, ninárün jáu, niábinyaba, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, lubáragiñe jeíbuguni sún buri jabúrugute Israelítagu. \p \v 24 ‘Úati disípulu íñuguti lueí lumáesturun ni músu lueí liyúbudiri, ánjana asúfurira, lúnti gíñe jasúfurirun. \v 25 Lúnti gúndan lan disípulu láu lachǘlürün ítarada quei lumáesturun, lúma músu quei liyúbudiri. Ánjein aríñawagúa lubeí nuágu luágu jábutiná máfianu, gúbume janábawagua ja afálarubalina. \s1 Cába lan ueí lanúfudedúa \r (Lc 12.2-9) \p \v 26 ‘Ligía manúfudeda jumá lubeí jaweí gürígia,’ líña Jesúsu joun láni disípulugu lubáragiñe loúnajaniña apúrichija. ‘Úati cátei darúguati láu lun machǘlaagunbei lan, úa ni cáta le arámudagúati lun masúbudirúnwabei lan. \v 27 Le naríñagubei jun lídan lubúriga aríñaga jumeí lídan larúgounga, le naríñagubei jun ibídiñoun joun ámu, wágua jumeí íñugiñe tibíti múna. \v 28 Manúfudeda jumá jaweí ja gayáraabei jáfaruni úgubu jilágubei áni siñáti jáfarunun uwáni, Búngiu le gayáraabei lasúfuriragüdüni úgubu túma uwáni máfiougati lun sun dan, ligía lúnbei janúfudedun lueí. \p \v 29 ‘¿Malúgurúntiña funági bián jarájüñü dunúru luágu ában liraǘraü seínsu? Áni máburujantu ni ában jádaangiñe múarugun ánjein mabúseerun lubeí Júguchi Búngiu. \v 30 Ásta ídiburi le jábulugubei, abájüdǘwati ában ában. \v 31 Manúfude jumá lubeíti, gebégitün sügǘ jáu dunúru. \s1 Ja mayéedagúnbaña láu Jesúsu jagíbugiñe gürígia \r (Lc 12.8-9) \p \v 32 ‘Sun ja arúfudagutiña joúngua jagíbugiñe gürígia luágu númagiñeñánu lan, naríñaguba gíñe ligíbugiñe Núguchi Búngiu le siélubei luágu nánigu jamá. \v 33 Ja ayéedagutiña náu jagíbugiñe gürígia, nayéedaguba gíñe jáu ligíbugiñe Núguchi Búngiu le siélubei. \s1 Le busénbei lun lafálaruni Jesúsu \r (Lc 12.51-53, 14.26-27) \p \v 34 ‘Marítagua jumátia luágu niábiña lan lúnrügü níchugun gáluma uboúagu, máma niábiña íchiga gáluma, niábiña íchiga wuríbu. \v 35 Láu niábin, jafánreinraguba ja mafíñebaña nuágu jáma ja afíñebaña nuágu, lawúribujaba wügǘri lúma lúguchi, isáani túma túguchu, ídiñu túma tágürü, \v 36 lagáganiraguba cáda ában jáma lidújeñu. \p \v 37 ‘Le jínsiñejabuti lun lúguchi o lúguchu sügǘ láu nísiñe lun, madǘna lumúti nánigu lan, le jínsiñejabuti joun lirájüñü sügǘ láu nísiñe lun, madǘna lumúti gíñe nánigu lan. \v 38 Le mawándunti asúfuriruni líbe lasúfurirúniwa luágu gurúwa lun lafálarunina, madǘna lumúti nánigu lan. \v 39 Le busénbei leséfuragun lúngua ya uboúagu leféridirubei ibágari le magúmuchadibei siélu, ánjein le ánjabei leféridiragun lúngua ya uboúagu nueígiñe, libíjubei ibágari magúmuchaditi siélu. \s1 Ja lúnbaña jerésibiruni jafáyeiruaja lúmagiñe Búngiu \r (Mr 9.41) \p \v 40 ‘Le erésibirutün resíbi lumútina, le erésibirutina resíbi lumúti le oúnajabalina. \v 41 Le erésibiruti ában proféta ladǘga liábin láu líri Búngiu, lerésibirubei afáyeiruajaü le libíjubei ában proféta, le erésibiruti ában wügǘri buíti ladǘga lubuídun, lerésibirubei afáyeiruajaü le lerésibirubei ában wügǘri buíti. \v 42 Furúmieguarügü le íchuguti ában wéru dúna dilíti lun ában jádaangiñe ǘnabugutiña ja ladǘga nánigu jamá, libíjuba lafáyeiruaja lúmagiñe Búngiu. \c 11 \s1 Ja loúnajabaña Juan le abásteragüdajabei adímureja lúma Jesúsu \r (Lc 7.18-35) \p \v 1 Dan le lásurunbei laríñaguni Jesúsu le lúnbei jadǘgüni láni disípulugu, ába lídin ñígiñe lun larúfudajan, apúrichija ligíame lídan buri fulásu geyégua láu ubúrugu le Capernaúm. \p \v 2 Dan ligía, furísunruguñein Juan, ába lagáambun luágu sun le ladǘgübei Crístu. \v 3 Ába loúnajan biáma jádaangiñe láni disípulugu aríjei Jesúsu lun jálügüdüni ítara. \p —¿Amǘrü Crístubei le lúnbei liábin ódi lúnti wagúrabajan ámu? \p \v 4 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Jeíba jaríñageime le jaríjubei lúma le jagáambubei lun Juan. \v 5 Jabájüdaguáme lun luágu aríjaaña lan já meja maríjinbaña, eíbuga já meja meíbugunbaña, areídagua jagía já meja gawágubaña gumeín luágu jára, agáamba já meja magáambubaña, sará jagía jiláaña, apúrichijoúa luágu ugánu buíti le lánina asálbaruni joun gudémetiña. \v 6 Áni fuleíseiwati le meféridirunbalin lafíñen nuágu. \p \v 7 Dan le joúdin, ába lagúmeserun Jesúsu adímureja joun gürígia luágu Juan, ába laríñagun. \p —¿Cásan jídinbei meja aríja lídan fulásu le mageírawati? ¿Ában wügǘri le medéraaguagüdünti larítagun queísi ában mabúru le lánjingichun garábali? \v 8 Ánjein máma lubeí líña, ¿cáti jídinbei aríja? ¿Ában wügǘri wéndeti ladáüragun? Subúsiti jun luágu ja lan wéndebaña adáüragun, tídaañanu lan jában urúeigu. \v 9 ¿Cáteiti jídinbei aríja? ¿Ában proféta? Ánja, ligía, áni ában wügǘri weíriguti sügǘ láu ában proféta Juan. \v 10 Ligía le uágubei taríñaga Lerérun Búngiu. \q1 Noúnajañein noúnagüle bubáragiñe, \q1 lun laráansejani ǘma bubá. \m \v 11 Ninárün jáu, jádan sun gürígia, úagili ni ában weíriguti lueí Juan le abásteragüdajabei, láu sun líra, le ǘnabutimaabei lídan arúeijani le siélubei weíritimaati lueí le anǘgarügübalin ugánu luágu arúeijani ligía. \p \v 12 ‘Lúmagiñe dan le liábinbei Juan le abásteragüdajabei darí lúmoun dan le, murúgu jáña gürígia áluga jebélurun lídoun larúeijan Búngiu. Ja ebélurubaña, ragǘ jamuti jabára ñi queísi ában cátei le gebégiti sarágu. \v 13 Lilúrudun Moisés jáma sun profétagu, adímurejatiñá meja luágu larúeijan Búngiu, láu liábin Juan, ába lagúmeserun jerérun profétagu jagía luágu larúeijan Búngiu agúnfulira. \v 14 Ánjeinti busén jubeí jafíñerun, Juan ligía proféta Elías lé meja lúnbei liábin lubáragiñe liábin arúeijani ligía. \v 15 Ja garígeirugubaña lun jagáambun, agáamba jamá. \p \v 16 ‘¿Cábasan úma núaradaguágüdaña gürígia ja lánina dan le? Magúndaatiña ni ca áu, ítara jáña quei irájüñü ja añúurubaña adíbirija mágidirugu, ába jagúarajan joun jíbirigu ítara. \v 17 “Íñaajatiwa fídu jun, mabínajantün, erémuja wagía urému jírutu jun, mayájuntün.” \v 18 Ladǘga liábin Juan meígin líña buídu quei leígin furúmieguarügü, mátun, ába jaríñagun luágu níjein lan espíritu wuríbati lídan. \v 19 Lárigiñe, ába niábin, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, jou áu quei leígin furúmieguarügü, gurá, ába jaríñagun luágu geígadi nan, gátadi, jamáda áu gafígountiña jáma agúburajatiña liseínsuna gumádi. Wel, ja chúbaña áu, subúdi jamúti luágu buídu lan le ladǘgübei Búngiu láu lichú láu. \s1 Lílana buri fulásu ja magáambadibaña \r (Lc 10.13-15) \p \v 20 Ábati lagúmeserun Jesúsu adeínja joun gürígia lídan fulásu buri le ñi lubeí meja ladǘgei líbe-ágei láni miláguru, ladǘga masáansirun jamágili lan joúserun. Ába laríñagun. \p \v 21 —¡Fugiábu jugúya Corazínna! ¡Fugiábu jugúya Betsáidana! Lun jamúga lídan lan ubúrugu le gíribei Tíro lúma Sidón ladügǘwa miláguru buri le adügǘbei jagánagua, binárü jamúga lasáansiragua jagáburi lílana, ába jamúga jarúfuduni láu jadáüragun lúdu lúma balígi. \v 22 Naríñajare jun luágu dánme lan lachǘlürün wéyu lánina agúseraguni, weíritimaabei jabeichún sügǘ jáu ja Tírobaña jáma ja Sidónbaña. \v 23 Amǘrüti ubúrugu le Capernaúm, ¿jarítaguatibu luágu weírigubadibu lan queísi siélu? Maweírigúnbadibu ítara quei maweírigun lan máfiougati. Ladǘga lun jamúga lídan lan ubúrugu Sodóma ladügǘwa miláguru le adügǘbei bídan, níjeingua jamúga fulásu ligía lúmoun dan le. \v 24 Naríñajare jun luágu lídan lánme wéyu lánina agúseraguni, weíritimaabei jabeichún sügǘ jáu Sodómana. \s1 Jigoúgu lun Jesúsu, eméraagua jumámuga \r (Lc 10.21-22) \p \v 25 Lídan dan ligía, ába laríñagun Jesúsu lun Búngiu. \p —Adímurejatina buíti buágu, Núguchi le Labúremebei siélu lúma uboú, ladǘga barámuduni buri cátei le jaweí chu táu jáma gunfaráandatiña, ába barúfuduni joun ja mafúnrendeirungiñábaña queísi irájüñü. \v 26 Ánja, Núguchi, ladǘga ítara líña lan babúseeruni. \p \v 27 ‘Derége láali Núguchi sun cátei nun. Ibídiñeti Búngiu Irájü ni ca un buídu buídu lueídügüya lun Búngiu Úguchili, ibídiñeti gíñe Búngiu Úguchili ni ca un buídu buídu lueídügüya lun Búngiu Irájü jáma ja únbaña labúseera Búngiu Irájü lasúbudiragüdüni. \v 28 Jigoúgu númoun, sun jugúya ja bucháañabaña uágu lárigi juwádigimari lúma lijǘrü janǘgün, eméraaguagüda námugaün. \v 29 Resíbi jumeí narúfudajan, furéndei jugúyame númagiñe, láu gagúraasun nan, ñulú tugúya nanígi, ábame jadárirun eméraaguni tun juwáni. \v 30 Ménreengunti lun jesériwidun nun, juáliti gíñe anǘgüni le níchugubei jun lun janǘgüni. \c 12 \s1 Játünjan disípulugu türígu lídan wéyu le eméraaguagülei \r (Mr 2.23-28; Lc 6.1-5) \p \v 1 Luágu ában wéyu le eméraaguagülei eíbugeina líña Jesúsu jáma láni disípulugu labádinagua nádü. Ába jalámachun láni disípulugu, ába játünjan lílewe türígu, ába jeígini líla. \v 2 Dan le jaríjini fariséogu cátei le, ába jaríñagun lun Jesúsu. \p —Añájatia báni disípulugu adǘga wadágimanu le moún lumuti ladügǘn lídan wéyu le eméraaguagülei. \p \v 3 Ába laríñagun joun. \p —¿Malíijangidün luágu lé meja ladǘgübei Davíd luágu ában dan, dan le lalámachunbei, ligía jáma ja úarabaña lúma? \v 4 Ába lebélurun tídoun lúban Búngiu, ába leígin tídaangiñe fein to sagráuboun to moun luboún yebe leíginun, ni ligía ni ja úarabaña lúma, fádirigu rügǘñanu lun jeíginun fein tugúya según lilúrudun Moisés, áni mámati figoú le ladǘgübei Davíd ligíbugiñe Búngiu. \v 5 ¿Ódi malíijangidün lídan lilúrudun Moisés luágu ñadágimein jamá fádirigu tídan lúban Búngiu lídan wéyu le eméraaguagülei áni máma figoú? \v 6 Naríñajare jun luágu níjein lan ában weíriguti sügǘ táu lúban Búngiu ya, áu. \v 7 Jugúya, úagili gunfaráanda jumáni le laríñagubei Búngiu tídan Lerérun. “Jímein numúti lun gudémejabu jumá sügǘ láu jadágaragüdün anímaalu nun.” Lun jamúga gunfaráanda jumáni, madímurejaantün jamúga wuríbati jawágu gürígia ja madǘgünbaña ni cáta wuríbati. \v 8 Gabáfutina gíñe, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, lun naríñagun cába lan gayára ladügǘniwa lídan wéyu le eméraaguagülei. \s1 Wügǘri le jiláalibei ában lújabu \r (Mr 3.1-6; Lc 6.6-11) \p \v 9 Ába lídin Jesúsu ñígiñe, ába lebélurun tídoun jalígilisin juríu. \v 10 Ñíñein ában wügǘri jiláali ában lújabu, queíti busén jamá fariséogu jáma arúfudajatiña lilúrudun Moisés jadárirun lichára Jesúsu, ába jaríñagun lun. \p —¿Gayáraatísan lagáranijoún lun ában sánditi lídan wéyu le eméraaguagülei? \p \v 11 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —¿Ca jídaangiñe, ánjein galǘgün lubeí ában mudún, ába teíguadun lídoun ában wélu wéyu le eméraaguagülei, lun mídinbei lan aságaroun? \v 12 ¡Ma gebégitimaati ában wügǘri sügǘ táu ában mudún! Gayáraati lubeíti ladügǘn buíti lídan wéyu le eméraaguagülei. \p \v 13 Ába laríñagun lun wügǘri ligía. \p —Tulébei bújabu. \p Dan le látuleruni, ába lareídagun quei le ában. \v 14 Ába jáfuridunga fariséogu, ába jagúmeserun áluaja ída lúba lan jáfaruni Jesúsu jilágubei. \s1 Lé meja laríñagubei Isaías luágu Jesúsu \p \v 15 Dan lasúbudirunbalin Jesúsu cátei le, ába lídin ñígiñe, ába jafálaruni sarágu gürígia, ába lareídaguagüdüniña sun sánditiña. \v 16 Ábaja laríñagun joun lun maríñagun jamáni cáteiñein lan. \v 17 Lasúseredunbei líra lun lagúnfulirun lé meja laríñagubei proféta Isaías. \q1 \v 18 Niján numútun le nanúadirubei lun lesériwidun nun, le jínsiñebei nun, le áubei nagúndaara, líña Búngiu. \q1 Níchugubei náni Espíritu luágu, \q1 ábame larúfudajani joun ja mámabaña juríu ída lúba lan gayára lan júaradun nigíbugiñe. \q1 \v 19 Mageíndagunbei, magúaragun, \q1 mareínjabei ǘmada. \q1 \v 20 Gudémejabubei joun gürígia ja gudémebaña queísi ában mabúru le barúguaali, lúma joun ja débilibaña lídan jafíñen queísi ában lámpu le ñegúmemeeli. \q1 Ítara méme lúba daríme adǘga láali larúeijan le úaraguabei. \q1 \v 21 Ábame jíchuguni ja mámabaña juríu jeménigi luágu. \s1 Laríñawagún luágu lubáfu lan Máfia lúmabei Jesúsu \r (Mr 3.19-30; Lc 11.14-23, 12.10) \p \v 22 Ábati lanügǘniwa ában wügǘri lun Jesúsu, maríjin líña, madímurejan, láuñein ában espíritu wuríbati. Ába laságaruni Jesúsu espíritu wuríbati lídaangiñe, ába laríjin, adímureja ligía. \v 23 Ába laweíridun janígi sun ja ñíbaña, ába jaríñagun. \p —¿Niján funásan ladǘgawagunbei Davíd? \p \v 24 Dan le jagáambunbalin fariséogu cátei le, ába jaríñagun. \p —Wügǘri le, láu lubáfu Beelzebú, le Máfia, le jábuti espíritugu wuríbatiña laságajaña. \p \v 25 Quei subúdi láani Jesúsu le jarítagubei, ába laríñagun joun. \p —Furúmieguarügü arúeijani le afánreinraguti lun jageíndagun jámagua, lagǘnrinchaguba, ánjaña gíñe afáreinragua lílana ában ubúrugu o ában lan família ladǘga wuríbu, siñábei jadúrarun. \v 26 Ítara líña giñéti, ánjein laságara Máfia máfia guánarügü, ligía guánarügü afánreinragubei, áni ¿ída lubáti ladúrarun lubáfu ítara? \v 27 Jugúya, aríñagatün luágu láu lan lubáfu Beelzebú, o Máfia, naságaja espíritugu wuríbatiña, ánjein ítara líña lubeí, ¿cáti íchugubei ubáfu joun ja jánigu jugúya lun jaságajaniña, Máfia ódi Búngiu? Jagía guánarügü arúfuda jamúti luágu bulíeigua jumá. \v 28 Áu, láu lubáfu láni Búngiu Espíritu naságaja espíritugu wuríbatiña. Arúfuda lumúti líra luágu chülǘjali lan larúeijan Búngiu jídoun. \p \v 29 ‘¿Ída lubági gayára lan lebélurun ában gürígia lúbiñoun ában wügǘri jéreti lun lanǘgüni lílagu ánjein magǘragun lan furúmiñe? Ítara rügǘñein lun gayára lan lanǘgüni lílagu. \p \v 30 ‘Le mámabei númagiñe, náganiñein, le míderagun lumútina, güríngua lumúti le nadǘgübei. \p \v 31 ‘Jugúya aríñagatün luágu láu lan lubáfu Máfia naságaja espíritugu wuríbatiña, áni láu lubáfu Sífiri Sándu naságajaña. Ligía naríñagunbei jun luágu gayára lan ferúdunawa lan sun figoú lúma sun wuríbati le jaríñagubei gürígia, ánjein lun jadímurejan wuríbati luágu Sífiri Sándu, siñábei ferúdunawa lan figoú líra. \v 32 Furúmieguarügü gíñe le aríñaguti furúmieguarügü cátei wuríbati nuágu, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, gayáraati ferúdunawa lan, ánjeinti le adímurejati wuríbati luágu lubáfu Sífiri Sándu le nídaanbei, úabei ferúdunawa lan ni lídan uboú le, ni lídan le ában. \s1 Luágu lin ídibu lasúbudirúa ca lan luwúyeribei \r (Lc 6.43-45) \p \v 33 ‘Ánjein buídu lubeí ídibu, buídubei gíñe lin, ánjein mabuídun lubeí ídibu, mabuídunbei gíñe lin. Luágu lin ídibu lasúbudirúa ca lan luwúyeribei. \v 34 ¡Jarásan jéwe jugúya le! Siñáti jadímurejan cátei buíti, wuríbatüngan. Cátei le buínbei tídan anígi, ligía laríñagubei iyúmaü. \v 35 Wügǘri le buídubei, cátei buíti laríñagubei ladǘga tídaañein lan lanígi ubuíduni, wügǘri le wuríbabei, cátei wuríbati laríñagubei ladǘga tídaañein lanígi wuríbani. \v 36 Naríñajare jun luágu dánme lan lachǘlürün luwéyuri agúseruni, sun gürígia geféenbaña luágu sun dimúrei málati le jaríñagubei, \v 37 ladǘga luáguba le baríñagubei bagúseragüdǘwa, ligíaba arúfudei ánjein gadúnrun bubeí lúmoun madúnrun ban. \s1 Jamúriajan gürígia wuríbatiña seíni láuti miláguru \r (Mr 8.12; Lc 11.29-32) \p \v 38 Ába jaríñagun jádaangiñe fariséogu jáma arúfudajatiña lilúrudun Moisés lun Jesúsu. \p —Maésturu, buséntiwa waríjin badǘgün ában seíni le láuti miláguru luágu lúmagiñe lan Búngiu biábin. \p \v 39 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Gürígia wuríbatiña áni magúnfuliruntiña amúriajatiña seíni láuti miláguru, míchugúnbei ámu seíni joun lueí le asúseredubei lun proféta Jonás. \v 40 Ladǘga queí leréderun Jonás ǘrüwa wéyu ǘrüwa áriebu lurágeirugu údu, ítara lúba gíñe neréderun, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, lídan numúaja ǘrüwa wéyu, ǘrüwa áriebu, según ligáburi jabájüdüni juríu dan. \v 41 Já meja aganoúbaña Nínive jásaaruba lídan luwéyuri agúseruni dánme jagúseragüdǘniwa gürígia ja lánina dan le, ábame jíchugun jadúnrun ladǘga sáansiguati jagáburi Nínivena dan le lapúrichijanbalin Jonás lugánute Búngiu joun, áni anája áu, ában weíriguti sügǘ láu Jonás, áni májatün jagáambunina. \v 42 Tásaaruba gíñe lurúeitena Súru lídan luwéyuri agúseruni dánme le jagúseragüdǘniwa gürígia ja lánina dan le, ábame tíchugun jadúnrun, ladǘga ñǘbintu lídaangiñe lidíse-ágei uboú lun tagáambuni lichú láu Salomón, áni anája áu, ában weíriguti sügǘ láu Salomón, áni májatün jagáambunina. \s1 Espíritu wuríbati le agíribuduti \r (Lc 11.24-26) \p \v 43 ‘Dan le láfuridun ában espíritu wuríbati lídaangiñe ában gürígia, ába eíbugañaja lan lídan fulásu mábeiti áluaja leméraagun, dan madári láani, ába laríñagun lúnguarügü. \v 44 “Nagíribuda tídoun núban to ñígiñe lubeí náfurida.” Dan le lagíribudun, ába ladáriruni gürígia buga ligía queísi ában múna to málatu, abuídajoúaaru, aráanserúa. \v 45 Ábati lídin, ába liábin jáu sédü espíritugu wuríbatimaatiña sügǘ láu, ába jebélurun sun jagía agánawa lídan gürígia ligía, wuríbatimájaliti le gádaanbalin sügǘ láu meja furúmiñe. Ítara lúba giñéti lasúseredun joun gürígia wuríbatiña ja lánina dan le. \s1 Lúguchu Jesúsu jáma lamúlen \r (Mr 3.31-35; Lc 8.19-21) \p \v 46 Ñígili Jesúsu adímureja joun gürígia, ligía tiábin lúguchu jáu lamúlenu. Ába jeréderun boúgudi, buséntiña yébe jadímurejan lúma. \v 47 Ába laríñawagún lun Jesúsu. \p —Nuján búguchu jáma bamúlenu ya boúgudi, buséntiña jadímurejan búma. \p \v 48 Ába laríñagun Jesúsu lun le awísarubalin. \p —¿Ca núguchuboun, ca namúlenubaña? \p \v 49 Ába larúfudun jawágun láni disípulugu, ába laríñagun. \p —Añája núguchubaña, jagía gíñe namúlenubaña, \v 50 ladǘga furúmieguarügü le adǘgüti lugúndan Núguchi le siélubei, ligía namúlenbei, nítu, núguchu. \c 13 \s1 Jémpulu luáguti ábunaguti \r (Mr 4.1-9; Lc 8.4-8) \p \v 1 Wéyu ligía, ába láfuridun Jesúsu múnadagiñe, ába lañúurun láru dúna. \v 2 Quei jagíbedagun gürígia le ñí lubei, ába ládinun tídoun ában ugúnein, ába lañúurun, ába jeréderun sun gürígia láru dúna. \v 3 Ába larúfudajan sarágu cátei joun láu jémpulu, ába laríñagun. \p —Ñíñein ában ábunaguti, ába láfuridun ábunagua. \v 4 Lídan afúrujeina láani líla nádü, ába láburujan lídaangiñe luágun ǘma, ába jayábin dunúru, ába jeígini. \v 5 Líbiri, ába láburujan labádinaguoún dǘbü le ñí lumuti úa lan sarágu múa, ába laboúchun furése ladǘga majúlilin lan múa. \v 6 Dan le lásüdün wéyu, ába lásaürün queíti málagüle lan, ába loúnwen. \v 7 Líbiri ílaü, ába láburujan labádinaguoún jíyu, ába laweínamudun jíyu úara lúma, ába láfaruni. \v 8 Ñíñein lídaangiñe, áburujati lídoun múa buíti, alúbajoúati buídu, níjein lídaangiñe, íchuguti san águu luágu cáda ában águu, líbiri rúti ǘrüwa-wein, líbiri darándi. \v 9 Jugúya le garígeirugubei lun jagáambun, agáamba jumána. \s1 Ca lan laníchigubei jémpulu le \r (Mr 4.10-12; Lc 8.9-10) \p \v 10 Ábati jayábin disípulugu, ába jaríñagun lun Jesúsu. \p —¿Cásan uágu badímureja joun gürígia láu jémpulu? \p \v 11 Ába laríñagun joun. \p —Jugúya, subúdigüda láali Búngiu sun cátei arámudaguati le lánina larúeijan jun, ánjein jagía, siñáti jasúbudiruni. \v 12 Le agúnfuliruti lúma inárüni le lagáambubei, líchugúba lánwoun lun, ánjein le maténirunti lun, gidáwarügübei murúsun larúgounga le lúmabei lueí. \v 13 Ligía nadímurejanbei joun láu jémpulu ladǘga aríja jamáni le nadǘgübei, ába jeréderun camá maríjintiña, agáamba jameí le naríñagubei, ába jeréderun úaga gunfaráanda jamá camá jamuga magáambuntiña. \v 14 Jawágu lagúnfulira lé meja laríñagubei proféta Isaías dan laríñagunbei. \q1 Jugúya, jagáambuba, úabei gunfaráanda jumá, \q1 jaríjuba, ibídiñebei jun ca lan lílabei le jaríjubei, \q1 \v 15 ladǘga deréeru janígi, \q1 wuríbaaliti jagáambun, \q1 murúñu líña jágu, \q1 lun maríjin jumá láu, \q1 magáambun láu jarígeirugu, \q1 úa gunfaráanda jumá táu janígi, \q1 magáraragun jugúyame nun lun nareídaguagüdünün. \p \v 16 ‘Ánjeinti jugúya le nánigubei, fuleíseiwatün ladǘga aríjatün láu jágu, agáamba jugúya láu jarígeirugu. \v 17 Ninárün jáu, sarágu jañá meja profétagu jáma ámu gürígia gúnfulitiña lúma Búngiu abúseerutiña jamúga jaríjinina quei jaríjinina jugúya guetó, maríjin jamútina, buséntiña jamúga meja jagáambuni le jagáambubei jugúya, magáambun jamúti. \s1 Lafúnraanguagüdüni Jesúsu jémpulu luáguti ábunaguti \r (Mr 4.13-20; Lc 8.11-15) \p \v 18 ‘Agáamba jumeíti le lílabei jémpulu luáguti ábunaguti. \v 19 Ja agáambubalin ugánu luáguti arúeijani le lánina siélu áni úati gunfaráanda jamáni, ítara jáña quei ǘma le ídounbei láburuja lídaangiñe líla nádü, ába liábin Máfia, ába laságaruni ugánu buíti le ábunúbei tídaangiñe janígi. \v 20 Dǘbü le ñíjin lubeí láburuja ílaü, ítara líña quei gürígia ja agáambubalin ugánu, ába jerésibiruni láu ugúndani, \v 21 quei márügüdün lubeí buídu tídan janígi, madúrati jádan. Dánti le lachǘlürün dan lun joúchawagún lúma jeíbaajoún lueígiñe ugánu ligía, ába leíguadun jarǘna. \v 22 Jíyu le ñíjin lubeí láburuja ílaü, ítara líña quei gürígia ja agáambubalin ugánu, weíritimaati jafúudun luágu cátei le lánina ibágari le, ába leyéeduniña irísini. Sun le, ába láfaruni ugánu tídaangiñe janígi, mígiruntiti lun lalúbajoún jádan gürígia jagía. \v 23 Múa buíti le ñíjin lubeí láburuja ílaü, ítara líña quei gürígia ja agáambubalin ugánu, ába gunfaráanda jamáni, ába jíchugun ában alúbajoúni buíti. Añájein, ítara jáña quei ílaü le íchugubei san águu luágu ában, jíbiri quei le íchugubei ǘrüwa-wein, jíbiri quei le íchugubei darándi. \s1 Jémpulu luáguti jíduru wuríbati labádinagua türígu \p \v 24 Ábaya líchuguni Jesúsu jémpulu le joun. \p —Arúeijani le lánina siélu, ítara líña quei ában wügǘri le ábunagubei ílaü buíti lídan lufúlasun, \v 25 dan añája lan sun ja ñíbaña arúmuga, ába lebélurun ában lágani labúreme fulásu ligía, ába lábunun jíduru wuríbati labádinagua türígu, ába lídin. \v 26 Dan le laweínamudun türígu ába legélewejan, ába gíñe lachǘlaagun jíduru wuríbati. \v 27 Ába joúdin músu, ába jaríñagun lun jayúbudiri. “Wayúbudiri, ánjein buídu lubeí ílaü le bábunagubei bumúanrugu, ¿jalíagiñésan lasálira jíduru wuríbati le?” \v 28 Ába laríñagun iyúbudiri joun. “Ladǘga ában ágani le.” Ábati jaríñagun músu lun. “¿Buséntibu lun wájulajani jíduru wuríbati le?” \v 29 Ába laríñagun joun. “Uá, ladǘga dánme jájulajani jíduru wuríbati, julá jíñein lin gíñe türígu úara lúma. \v 30 Ígiragubei jumeí lun laweínamudun úara daríme lidáani alúbajani, ábame naríñagun joun ñadágimeintiña lun jájulajani jíduru wuríbati furúmiñe, ábame jagǘraguni lun lágudúniwa, lárigiñeme, ábame jareíduni türígu tídan lágei.” \s1 Jémpulu luáguti tíla mostása \r (Mr 4.30-32; Lc 13.18-19) \p \v 31 Rúlumuti gíñe Jesúsu jémpulu le joun. \p —Ítara líña arúeijani lánina siélu quei ában tíla mostása le lábunubei ában wügǘri lufúlasunrugu. \v 32 Tíla mostása, ligía ílaü ñǘraütimaabei lídaangiñe sun ílaü, áni dan laboúchun, ligía weíritimaabei lídaangiñe sun nádü, ába liábin lun ábanbei lan wéwe weíriti darí lun jayábin dunúru adǘga jádibu luágu lilímun. \s1 Jémpulu luáguti ísi \r (Lc 13.20-21) \p \v 33 Rúlumuti gíñe jémpulu le joun. \p —Ítara líña arúeijani le lánina siélu quei ísi le tagúbudubei ában wǘri tídan ǘrüwa líburu fulúwaaru, ába terésirun sun fulúwaaru tugúya. \s1 Ca lan lébunabei líchuguni Jesúsu jémpulu buri le \r (Mr 4.33-34) \p \v 34 Láu jémpulu laríñagei Jesúsu sun cátei le joun gürígia, maríñagunti ni cáta joun mayúsurunga jémpulu. \v 35 Sun cátei le, lun lagúnfulirun le laríñagubeí meja Búngiu liyúmulugugiñe proféta. \q1 Nadímurejaba láu jémpulu jun, \q1 nafúnraanguagüdübei cátei lé buri meja arámudaguabei jun lúmagiñe nadǘgüni uboú. \s1 Lafúnraanguagüdüni Jesúsu jémpulu le luáguti jíduru wuríbati labádinagua türígu \p \v 36 Ába loúnajaniña Jesúsu gürígia jábiñoun, ába lebélurun múnadoun, ába jayábin láni disípulugu, ába jaríñagun lun. \p —Furáanguagüdabeí jémpulu le luáguti jíduru wuríbati woun. \p \v 37 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, áu le ábunagubalin ílaü buíti, \v 38 múa, ligía uboúbei, ílaü buíti, jagía gürígia ja lílana larúeijan Búngiu, jíduru wuríbati, jagía gürígia ja lánigu Máfia, \v 39 áganiti le ábunubalin jíduru wuríbati, Máfia méme, alúbajani, ligía lagúmuchunbei uboú, ja alúbajabaña, ánjeligu. \v 40 Ítara quei labúdajoúniwa jíduru wuríbati ába lágurún wáturugun lun lágudun, ítara lúba gíñe lasúseredun dánme lagúmuchun uboú, \v 41 áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, noúnajabaña náni ánjeligu aságaraña sun ja afígoungüdübaña ámu, jáma ja adǘgübaña wuríbati, lídaangiñe narúeijan, \v 42 ábame jácharaguniña lídoun wátu geméti lánina máfiougati. Ábame jayájuajan ñi, ábame lacǘnrinjan jári. \v 43 Jámeti adǘgübalin le lubeíbei Búngiu, ábame jámiridun quei wéyu lídan larúeijan Wáguchi Búngiu. Agáamba jumána, jugúya le garígeirugubei lun jagáambun. \s1 Jémpulu luáguti irísini le arámudúañubei \p \v 44 ‘Ítara líña arúeijani le lánina siélu quei irísini le arámudúañubei lábugiñe múa. Ladárirei ában wügǘri irísini ligía, ábaya larámuduni ñi méme, le luweírin lugúndan, ába lídin, ába lalúguruni sun le lúmabei, ába lagáñijani fulásu ligía. \s1 Jémpulu luáguti pérla le weíribei ebégi \p \v 45 ‘Ítara líña gíñe arúeijani le lánina siélu quei ában alúgurajati le eíbugañajabei áluaja pérla fínuti, \v 46 dánti ladárirun ában le weíriti lebégi, ába lídin, ába lalúguruni sun le lúmabei, ába lagáñijani pérla ligía. \s1 Jémpulu tuáguti séni \p \v 47 ‘Ítara líña gíñe arúeijani le lánina siélu quei ában séni to agurúboun baránaja, ába tañúgun sun jawúyeri úduraü. \v 48 Dan tabuínchun, ába jacháwarunun esénijatiña lárun béya, ába jañúurun ñi anúadajaña úduraü, ába jareíduniña ja buídubaña, ába jachágaruniña ja wuríbabaña. \v 49 Ítara lúba dánme lagúmuchun uboú, jayábiba ánjeligu lun jafánreinruniña ja buídubaña jádaangiñe ja wuríbabaña. \v 50 Ábame jádaruniña ja wuríbabaña lídoun wátu geméti lánina máfiougati, ñíba lubeí jayájuaja, acǘnrijame jári. \s1 Irísini buri iséri lúma binádu \p \v 51 Ábati lálügüdüniña Jesúsu, laríñaga joun. \p —¿Gunfaráanda jumútisan sun cátei le? \p Ába jaríñagun. \p —Ánja, Wabúreme. \p \v 52 Ábati laríñagun joun. \p —Dan le liábin ában arúfudajati lilúrudun Moisés lun gunfaráanda láni luáguti arúeijani le lánina siélu, ába ítara lan quei ában iyúbudiri le gaságaraditi cátei iséri buri lúma cátei binádu buri lídaangiñe lirísin lun líchuguni joun tílana lúban dan le jemégeiruni, queígubeirügü, gayáraati larúfudajan joun gürígia luágu lilúrudun Moisés lúma gíñe luágu cátei le narúfudajabei, áu le Jesúsu. \s1 Jesúsu lídan fulásu le gíribei Nazarét \r (Mr 6.1-6; Lc 4.16-30) \p \v 53 Dan lagúmuchunbei líchuguni Jesúsu jémpulu buri le, ába lídin ñígiñe, \v 54 ába lachǘlürün lageíroun. Ába lagúmeserun arúfudaja tídan jalígilisin juríu to lídaanboun fulásu ligía, ába laweíridun janígi gürígia, ába jaríñagun. \p —¿Jalíasan lafúnrendeirei wügǘri le sun lichú áu le? ¿Ída liñásan gayára láani miláguru buri le adǘga? \v 55 Liraǘga saráfangei le, María lúguchuboun, líbugaña Jacóbo, José, Simón lúma Júdas, \v 56 ya gíñe jagánawa lamúlenu jáma lítunu wádan. ¿Jalíagiñeti lasúbudirei sun le? \p \v 57 Ába jamájarun lun jerésibiruni. Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Sun gürígia jínsiñeti ában proféta joun, mámarügaali ligía lídaangiñeti fulásu le ñí jabeí o tílana lan jában. \p \v 58 Madǘgüntiti sarágu miláguru ñi ladǘga mafíñen jamá luágu. \s1 Loúnwen Juan le abásteragüdajabei \r (Mr 6.14-29; Lc 9.7-9) \c 14 \p \v 1 Lídan dan ligía, ába lagáambun Heródes, le gumándan lídan fulásu le gíribei Galiléa, luágu Jesúsu, \v 2 ába laríñagun joun ja lúmabaña. \p —Juan le abásteragüdajabei le, sará jádaangiñe jiláaña, ligía gabáfu lubeí lun ladáagun miláguru. \p \v 3 Lé meja suséreelibei, daǘlumuti meja Heródes Juan, ába lagǘraguágüdüni láu güríngüri tueígiñe Heródias tó meja lúmari Felípe, le lamúlen. \v 4 Aríñagaalí meja Juan lun Heródes luágu moun láni lagámaridunun lúmari lamúlen, madǘgünti Heródes gásu láu. \p \v 5 Busénti yebéti Heródes láfaruni Juan jilágubei, ladǘga lanúfude jaweí gürígia, madǘgun lumúti ladǘga sun lan gürígia afíñetiña luágu proféta lan Juan. \v 6 Dánti le efédujani luágu lagúnfulirun Heródes irúmu, ába tiábin tiraǘ Heródias, ába tabínajan jagíbugiñe amísurajoútiña, léti línsiñe tabínajan lun Heródes, \v 7 ába laríñagun tun láu fiñún luágu líchugubei lan furúmieguarügü cátei le tamúriajan lúma tun. \v 8 Ábati taríñagun túguchu tun lun tamúriajani lábulugu Juan le abáste jilágubei, ladǘga, lun jíchuguni tun lídan ában asíedu, ába tamúriajani lúma ítara. \p \v 9 Ába lírudagun Heródes lueígiñe cátei le, quei aríñaga láali lan láu fiñún, agáamba jameí amísurajoútiña, ába laríñagun lun líchugúniwa tun. \v 10 Ábati laríñagun lun ladǘrürǘniwa lábulugu Juan furísunrugu, \v 11 ába janǘgüni lídan ában asíedu, ába líchugúniwa tun irájü tugúya, ába tíchuguni tun túguchu. \p \v 12 Ábati jayábin l-íñagun tun láu fiñún luágu lanigu Juan, ába janǘgüni lúgubu, ába jábununi, lárigiñe, ába joúdin awísarei Jesúsu. \s1 Líchugun Jesúsu eígini joun seíngü mílu wügǘriña \r (Mr 6.30-44; Lc 9.10-17; Jn 6.1-14) \p \v 13 Dan lagáambuni Jesúsu cátei le, ába lídin ñígiñe jáurügü láni disípulugu tídan ában ugúnein lídoun ában fulásu mageírawati. Ába jasúbudiruni gürígia, ába jáfuridun lídaangiñé buri aǘdü, ába joúdin lárigi, eíbu. \v 14 Dan larárirun Jesúsu tídaangiñe ugúnein, ába laríjin luágu sarágu jaña lan gürígia jagía, ába jagúdemedagun lun, ába lareídaguagüdüniña ja sándibaña jádan. \v 15 Queíti agúñedeinaali lubeí, ába jaríñagun láni Jesúsu disípulugu lun. \p —Dárüjalitia áni úatiña gürígia aganoútiña lídan fulásu le. Oúnaja báña gürígia ja, ñǘdün jamámuga lídoun buri lirájüñü fulásu yaráfa agáñija eígini lun jeígin. \p \v 16 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Mídinbaña, rújuma eígini joun. \p \v 17 Ába jaríñagun lun. \p —Seíngü rügǘñoun fein wáma ya, jáma bián úduraü. \p \v 18 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Barǘjumoun nun ñájoun. \p \v 19 Ába laríñagun joun gürígia lun jañúurun luágu jíduru. Ába lanǘgünun seíngü fein jáma bián úduraü jagía lújaburugu, ába laríjin siélun, ába leteíngiruni Búngiu tuágu. Ábati lagúbachagunun fein, ába líchugunun joun láni irun Jesúsu tídaangiñe ugúneidisípulugu, ába jafánreinjanun jádan gürígia. \v 20 Sun jagía joútiña quimúle, lárigiñe, ába jabuínchagüdün dúusu faníñe táu to ígiragutu. \v 21 Seíngüñanu mílu wügǘriña eígitiña, mabájüdünga würíña jáma irájüñü. \s1 Leíbugun Jesúsu ligíbuagu dúna \r (Mr 6.45-52; Jn 6.16-21) \p \v 22 Ába loúnajaniña Jesúsu láni disípulugu lubá tídan ugúnein tugúya lun jánjiñuragun loubáfurugun sun niján lan oúnajaña gürígia águyu. \v 23 Lásun loúnajaniña, ába laweínrun lábugua luágun wǘbü ayúmuragua lun Búngiu. Dan le lagúñedunbei, ñíñein Jesúsu lábugua, \v 24 sun núnguran tan ugúnein lamídan dúna. Ába láfarajan lugúdi barána tuágu ugúnein ladǘga tubárouñein lan garábali. \v 25 Ába liábin Jesúsu jawágun lubá larúgan, eíbugeina ligíbuagu dúna. \v 26 Dan jaríjini láni disípulugu eíbugeina ligíbuagu dúna, ába janúfudedagun, ába jagúaragun láu anúfudei. \p —¡Úfiaü! \p \v 27 Ába ladímurejan Jesúsu joun, ába laríñagun joun. \p —¡Ragǘjuma anígi, áu le, manúfudeda jumá! \p \v 28 Ába laríñagun Pédro lun. \p —Nabúreme, ánjein amǘrü lubeí, eíbugagüda bána gíñe ligíbuagu dúna chülǘ le ñí bubei. \p \v 29 Ába laríñagun Jesúsu lun. \p —Jigábuti. \p Ába larárirun Pédro tídaangiñe ugúnein, ába lagúmeserun eíbuga le ñíjin lubeí Jesúsu ligíbuagu dúna. \v 30 Dan le lasándiruni lére garábali ába lanúfudedagun, ába lagúmeserun abúlucha, ába lagúaragun. \p —¡Séfu bána Nabúreme! \p \v 31 Ába lárügüdüni Jesúsu lújabu, ába laríñagun lun. \p —¡Loúguati gíñe bafíñen! ¿Ca uágu laloúguada bafíñen? \p \v 32 Dan jádinun tídoun ugúnein, ába lagálumadun garábali. \v 33 Játi buga tídaanbaña ugúnein, ába jájuduragun ligíbugiñe Jesúsu, ába jaríñagun. \p —Inárüni luágu Liraǘ ban Búngiu. \s1 Lareídaguagüdüniña Jesúsu sánditiña Genésaret \r (Mr 6.53-56) \p \v 34 Ába jánjiñuraguni dúna, ába jachǘlürün Genésaret. \v 35 Dan le jíchugunbei lílana fulásu fe luágu Jesúsu lan, ába jabúruchaguagüdüni lídan sun fulásu ligía, ába janǘgüniña sun sánditiña le ñíjin lubeí. \v 36 Ába jayúmuragun lun lun lígirun lúnrügü jagúuruni táru lanáangun, sun ja agúurubarun, areídaguátiña. \c 15 \s1 Cátei le marúmadagüdünbaliña gürígia ligíbugiñe Búngiu \r (Mr 7.1-23) \p \v 1 Ába jayábin fiú fariséogu jáma arúfudajatiña lilúrudun Moisés, ñǘbintiña ubúrugugiñe Jerusalén lúmoun Jesúsu, ába jaríñagun lun. \p \v 2 —¿Ánsan jájalachagunbalin báni disípulugu binádu jagáburi weíyaaña mútu? Magúnfuliruntiña láu lachibúniwa újabu lubá eígini, según wagáburi. \p \v 3 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —¿Ánti gíñe jájalachagunbalin lerérun Búngiu lun jafálaruni binádu jigáburi? \v 4 Laríñajare Búngiu. “Inébe jamá bagǘbürigu bun, le anábagubaliña lagǘbürigu, jilála.” \v 5 Ánjeinti jugúya, aríñagatün luágu gayára lan laríñagun ában gürígia lun lúguchi o tun lúguchu. “Siñáti níderagunibu ladǘga sun le númabei, aríñagaadina luágu lun lan níchuguni lun Búngiu”, \v 6 luágu furúmieguarügü lan le aríñaguti ítara, mámaali lan lúnti líderaguniña lagǘbürigu. Láu líra mebégigüda jumáali lagúmadijan Búngiu lun jafálaruni binádu jigáburi. \v 7 ¡Biángua tigíbu jugúya le! Linárün proféta Isaías laríñagunbei juágu ítara. \q1 \v 8 Jayumárurügü gürígia ja jíchiga inébesei nun, líña Búngiu, \q1 ánjein tídan janígi, mebéresentiña náu. \q1 \v 9 Málati jájuduragun nun, \q1 ladǘga le rügǘñein jagúmadijan wügǘriña jarúfudaja. \p \v 10 Ábati lagúarun joun gürígia, ába laríñagun joun. \p —Agáamba jumá, gunfaráanda jugúyame. \v 11 Máma eígini le leígubei gürígia adǘgübalin lun marúman lan ligíbugiñe Búngiu, dimúrei wuríbati le laríñagubei wügǘri, ligía adǘgübalin lun marúman lan. \p \v 12 Ábati jayábin disípulugu lúmoun Jesúsu, ába jaríñagun lun. \p —¿Subúditisan bun luángiu lun jafálaruni binádu jiggu wuríba lan láburujan dimúrei le baríñagubei joun fariséogu? \p \v 13 Ába laríñagun joun. \p —Furúmieguarügü nádü to máma lábunun Núguchi Búngiu le siélubei, lájulúba láu sun lílagüle. \v 14 Ígira jumáña, maríjintiña ja adúndejatiña maríjintiña jáledi jagía. Áni ánjein adúndeja ában maríjinti ában maríjinti líledi, jeíguaduba biángubei jagía lídoun ában júyu. \p \v 15 Ábati laríñagun Pédro lun Jesúsu. \p —Furáangugüdabeí jémpulu le woun. \p \v 16 Ába laríñagun Jesúsu. \p —¿Úati gíñe gunfaráanda jumá? \v 17 ¿Úati gunfaráanda jumá luágu sun lan le ebélurubei lídoun iyúmaü, ába lídin lídoun urágei, lárigiñe ába láfuridun lídaangiñe úgubu? \v 18 Ánjein dimúrei le áfuridubei lídaangiñe iyúmaü, tídaangiñe anígi liábin, ligíati ádügübalin wügǘri lun marúman lan ligíbugiñe Búngiu, \v 19 ladǘga tídaangiñe anígi láfurida samínaü wuríbati, áfarajani, adultériu, salúfuri, íweru, iyéeni, marásualugu. \v 20 Ligía buri cátei le adǘgübalin wügǘri lun marúman lan, ánjeinti leigíniwa machibúnga újabu según jagáburi juríu marúmadagüdün lumúti ligíbugiñe Búngiu. \s1 Ában wǘri teréncha to afíñeruboun luágu Jesúsu \r (Mr 7.24-30) \p \v 21 Ába láfuridun Jesúsu ñígiñe, ába lídin lídoun buri fulásu geyégua láu fulásu le Tíro lúma Sidón. \v 22 Ñíñoun ában wǘri jádaangiñetu Cananítagu aganoúti lídan fulásu ligía, ába tiábin luágun Jesúsu agúarajeina. \p —¡Nabúreme, ladǘgawagun Davíd, gudémená bun! Níjein ában espíritu wuríbati tuágu nisáani, weíriti tasúfurirun lurúma. \p \v 23 Moúnabun lumútu Jesúsu. Ábati jayábin disípulugu, ába jayúmuragun lun, ába jaríñagun. \p —Adǘgabeí le tamúriajabei búma, ladǘga nuteíntia agúarajeina wárigi. \p \v 24 Ába laríñagun Jesúsu. \p —Joún rügǘñein gürígia féridijaña ja Israelítagu loúnajana Búngiu lun níderaguniña. \p \v 25 Ába tiábin wǘri tugúya, ába tájuduragun ligíbugiñe, ába taríñagun. \p —¡Nabúreme, íderagua bána! \p \v 26 Ába laríñagun Jesúsu tun. \p —Lúnti níderaguniña numútuniña ja juríu furúmiñe, mabuídunti lun tagídarúniwa fein jaweí isáanigu lun tíchugúniwa joun oúnli. \p \v 27 Ába taríñagun. \p —Ánja, Nabúreme, láu sun líra, gayáraati jeígini oúnli ífei le áburujati lueígiñe jadábulan jabúriña. \p \v 28 Ábati laríñagun Jesúsu tun. \p —Wǘri, ¡weíriti gíñe bafíñen! Susérelá le babúseerubei. \p Lúmagiñe óra ligía, ába tareídagun tisáani. \s1 Lareídaguagüdün Jesúsu sarágu sánditiña \p \v 29 Ába láfuridun Jesúsu ñígiñe, ába lachǘlürün lárun dúna Galiléa, lárigiñe, ába laweínrun luágun ában wǘbü, ába lañúurun ñi. \v 30 Ába jayábin sarágu gürígia le ñíjin lubeí barüína jagía meíbuguntiña, maríjintiña, maríñaguntiña, danímaati jarǘna, jáma sarágu jawúyeri sánditiña. Ába jíchuguniña lubádu lugúdi Jesúsu, ába lareídaguagüdüniña. \v 31 Ába laweíridun janígi gürígia láu jaríjin adímurejaña jamá já meja maríñagadibaña, areídagua ja danímaabaña arǘna, eíbuga ja meíbuguñajabaña, aríja ja maríjiñajabaña. Ába jagúmeserun adímureja weírigu luágu Jabúngiute Israelítagu. \s1 Líchugun Jesúsu eígini joun gádürü mílu wügǘriña \r (Mr 8.1-10) \p \v 32 Ábati lagúarun Jesúsu joun láni disípulugu, ába laríñagun joun. \p —Gudémetiña gürígia ja nun ladǘga ǘrüwaali wéyu jáu núma ya áni úaali ni cáta jáma lun jeígin. Mabúseeruntina noúnajaniña jábiñoun meíginga, dagá líñein falálaü jawágu ǘmada. \p \v 33 Ábati jaríñagun láni disípulugu lun. \p —¿Ída lubáti wadárirun eígini joun sarágu gürígia ya lídan fulásu le ñí lumuti úa jamá aganoútiña? \p \v 34 Ába lálügüdüniña Jesúsu. \p —¿Átiriñoun fein júma? \p Ába jaríñagun. \p —Sédü, jáma biánraü úduraü. \p \v 35 Ába laríñagun joun gürígia lun jañúurun múarugu, \v 36 ába lanǘgünun sédü fein jáma úduraü jagía lújaburugu, ába leteíngiruni Búngiu. Ába lagúbachagunun fein, ába líchugunun joun láni disípulugu jáu sun úduraü, ába jafánreinjanun joun gürígia. \v 37 Joútiña súngubei quimúle, buíngüda gíñe sédü faníñe táu to ígiraguboun. \v 38 ¡Gádürüñanu mílu wügǘriña eígitiña, mabájüdünga würíña jáma irájüñü! \v 39 Lárigiñe, ába loúnajaniña Jesúsu gürígia águyu, ába ládinun tídoun ugúnein, ába lídin loúbawagun Mágdala. \c 16 \s1 Jamúriajan fariséogu jáma saduséogu ában seíni le láuti miláguru \r (Mr 8.11-13; Lc 12.54-56) \p \v 1 Ába joúdin fariséogu jáma saduséogu aríjei Jesúsu. Lun jáburugüdüni tídoun sádara, ába jaríñagun lun lun larúfudun ában seíni láuti miláguru le siélugiñeti joun, afíñe jamámuga luágu lúmagiñe lan Búngiu liábin. \v 2 Ába laríñagun joun. \p —Rábounwéyu, ába jaríñagun. “Buídubei dan ladǘga funáti siélu.” \v 3 Bináafin, ába jaríñagun. “Wuríbabei dan ugúñe ladǘga funáñu líña siélu áni jamúñounga.” ¡Biángua tigíbu jugúya le! Subúditi luáguti ligáburi dan jun, áni ibídiñeti jun luágu chülǘjali lan lidáani asálbaruni. \v 4 Gürígia wuríbatiña, múaraantiña ja, amúriajatiña seíni láuti miláguru lun jafíñerun luágu áu lan anǘgübei asálbaruni joun gürígia. Wel, marúfudúnbei ámu seíni joun lueí liseíni Jonás. \p Ába lígiruniña, ába lídin. \s1 Ítara líña jarúfudajan fariséogu quei ísi \r (Mr 8.14-21) \p \v 5 Dan le jájiñuragunbei disípulugu lúma Jesúsu loubáfurugun dúna, bulíei jamúti janǘgün fein. \v 6 Ábati laríñagun Jesúsu joun. \p —Toúnigigua jumátia júngua lueí jísite fariséogu jáma saduséogu. \p \v 7 Ába jagúmeserun disípulugu aríñaga jámagua. \p —Ladǘgatia manǘgün wamá fein laríñagunbei ítara. \p \v 8 Ába lasúbudiruni Jesúsu, ába laríñagun joun. \p —¿Ca uágu jadíjerida luágu úa tan fein júma? ¡Loúguati gíñe jafíñen! \v 9 ¿Úagili gunfaráanda jumá, marítagun jugúya tuágu seíngü fein to nafánreinjaboun jádan seíngü mílu wügǘriña lúma átiriñein lan faníñe táu ígiragutu? \v 10 ¿Bulíeiguatün funásan tuágu sédü fein to nafánreinjaboun jádan gádürü mílu wügǘriña lúma átiriñein lan faníñe táu ígiragutu? \v 11 ¿Ída liñági meféen jubeí luágu máma lan tuágu fein nadímureja dan le naríñagunbei jun lun joúnigiragun júngua lueí jísite fariséogu jáma saduséogu? \p \v 12 Ába gunfaráanda jamáni luágu máma lan luágu tísitena fein laríñaga joun, lueí lan arúfudajaní le jáni fariséogu jáma saduséogu lawéridiraña. \s1 Laríñaguni Pédro luágu Jesúsu lan Crístubei \r (Mr 8.27-30; Lc 9.18-21) \p \v 13 Dan le lachǘlürün Jesúsu ubúrugu Cesaréa le Filípo ába lálügüdüniña láni disípulugu. \p —¿Cátanasan lídan jarítagun gürígia, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti? \p \v 14 Ába jaríñagun. \p —Añájein aríñagutiña luágu Juan lan lé meja abásteragüdajabei amǘrü, jíbiri aríñaga luágu Elías ban, añájeingua aríñagutiña luágu Jeremías ban o ámu lan proféta. \p \v 15 Ábati laríñagun joun. \p —Ánti jugúya, ¿cátanati lídan jarítagun? \p \v 16 Ába laríñagun Simón Pédro lun. \p —Crístu le Liraǘ Búngiu le wínwanbei amǘrü, le ñǘbinbei asálbaraña gürígia uboúagu. \p \v 17 Ába laríñagun Jesúsu lun. \p —Fuleíseiwatibu Simón, liraǘ Jonás, ladǘga máma lasúbudirágüdün ni ába gürígia cátei le bun, lasúbudiragüdün Núguchi Búngiu le siélubei bun. \v 18 Naríñajare bun luágu Pédro lan amǘrü, líla íri ligía, “dǘbü”, luáguba ébuu le nábunaguoun nilígilisin, áni ni íbini oúweni mabáfubei tuágu. \v 19 Níchugubei ligélen arúeijani le lánina siélu bun, le cátei le uáguti baríñaga luágu moun lan jadǘgüni afíñetiña, ligía gíñe uágubei laríñaga Búngiu luágu siñá lan ladügǘniwa, le cátei le uáguti baríñaga luágu gayára lan ladügǘniwa, ligía gíñe le uágubei laríñaga Búngiu luágu gayára lan ladügǘniwa. \p \v 20 Ábati laríñagun Jesúsu joun láni disípulugu lun maríñagun jamá ni ca un luágu ligía lan Crístubei. \s1 Ladímurejan Jesúsu luágu loúnwen \r (Mr 8.31–9.1; Lc 9.22-27) \p \v 21 Lúmagiñe dan ligía, ába lagúmeserun Jesúsu aríñaga joun láni disípulugu furáangu luágu lúnti lan lídin Jerusalén, luágu gíñe jasúfuriragüdübei lan wügǘriña weírigutiña lídan jafíñen juríu, jáma jábutigu jafádirigun juríu, jáma arúfudajatiña lilúrudun Moisés. Aríñagati joun luágu láfarúba lan jilágubei, áni lásaaruba lan luágu lǘrüwan wéyu. \v 22 Ába ladíñurun Pédro láu Jesúsu ñígiñe murúsun, ába laríñagun lun táu sun lanígi. \p —¡Mabúseeraleí Búngiu líra, Nabúreme! ¡Siñáti lasúseredun cátei le bun! \p \v 23 Ába lagáraragun Jesúsu, ába laríñagun lun Pédro. \p —¡Dísebá nueí, Máfia! Babúseerúña beréderuni ladügǘniwa lugúndan Búngiu. Masáminaruntibu quei Búngiu, basáminarun quei wügǘri. \p \v 24 Ábati laríñagun Jesúsu joun láni disípulugu. \p —Le busénti lafálarunina, bulíeileí cáteiñein lan, awándaleí sun luwúyeri asúfuriruni le lúnbei liábin lun nueígiñe queísi lanǘgüni ában wügǘri lugúruwan, falálana. \v 25 Ladǘga le abúseeruti leséfuragun lúngua ya uboúagu leféridirubei ibágari le magúmuchaditi, ánjein le ánjabei leféridiruni libágari ya uboúagu nueígiñe, libíjubei ibágari le magúmuchaditi siélu. \v 26 ¿Cági ju lan lun gürígia lagáñeiruni sun le lánina uboú le, leféridireime lubára siélu? Úati ni cáta lánina uboú le áuti gayára lan lagáñijan gürígia ubáraü siélu. \v 27 Nagíribuduba, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, úara jáma náni ánjeligu, niábinba láu uweíriguni le meme láni Núguchi. Ábameti nafáyeiruniña gürígia quei ligáburi le adǘga jamáalibei. \v 28 Ninárün jáu luágu añájein lan jádaangiñe ja yábaña guetó, moúnwenbaña daríme jaríjini liábin narúeijan, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti. \c 17 \s1 Lámuñedagun larijín Jesúsu \r (Mr 9.2-13; Lc 9.28-36) \p \v 1 Sísi wéyu lárigiñe, ába lanǘgüniña Jesúsu Pédro, Jacóbo, lúma Juan le lamúlen Jacóbo, ába lídin jáu luágu ában wǘbü íñuti, jagía rügǘñanu ñi. \v 2 Ába lámuñedagun larijín Jesúsu ñi jagíbugiñe, ába lámiridun ligíbu quei wéyu, ába tájarudun lanáangun quei larúgounga. \v 3 Sódini ába jaríjini Moisés lúma Elías (já meja abágaridubaña lídan dan le sügǘjalibei) ayánuja lúma Jesúsu. \v 4 Ába laríñagun Pédro lun Jesúsu. \p —Nabúreme, ¡lídan dan awánja lan ya! Ánjabu busén, adǘga wagíame ǘrüwa dibásein ya, ában bun, ában lun Moisés, ában lun Elías. \p \v 5 Dan niján lan Pédro adímureja, ába liábin ában juánriñu miríti, ába loúburaguniña, ába lagaambúniwa ában umálali lídaangiñe juánriñu ligía le aríñagubei. \p —Niján niraǘ le jínsiñebei nun, le aúbei oúnwenbun lan nugúndan, adǘga jumeí le lubeíbei. \p \v 6 Dan jagáambuni disípulugu, ába jabúluchagun láu jagíbu múarugu le luweírin janúfude. \v 7 Ába liábin Jesúsu jawágun, ába lagúrurun jawágu, ába laríñagun joun. \p —Sarájuma, manúfudeda jumá. \p \v 8 Dan le jaríjinbei, maríjinjaña ámu lueídügü Jesúsu. \p \v 9 Dan le arárireina jamáni wǘbü, ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Mabájudagua jumeítia cátei le aríja jumáalibei lun ni ában daríme saráadina, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, lídaangiñe oúweni lúnya nabágaridun. \p \v 10 Ábati jaríñagun disípulugu lun Jesúsu. \p —Guetó subúdi wamáali luágu amǘrü lan Crístubei. Quei ítara líña lubeí, ¿cáti uágu jaríñaga arúfudajatiña lilúrudun Moisés luágu lúnti lan liábin Elías lubáragiñe liábin Crístu? \p \v 11 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Inárüni luágu liábinba lan Elías, ábame líchugun sun cátei lídoun lubúdubu, \v 12 áni naríñajare jun luágu ñǘbinjali lan Elías, masúbudirun jamúti gürígia, adǘgarügü jamúti sun le jabúseerubei láu. Ítara lúba gíñe jasúfuriragüdünina, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti. \p \v 13 Ábati jasúbudiruni disípulugu luágu Juan lan lé meja abásteragüdajabei, ligía lan Elíasbei le uágubei ladímureja Jesúsu. \s1 Lareídaguagüdün Jesúsu ában irájü goúwejaditi \r (Mr 9.14-29; Lc 9.37-43) \p \v 14 Dan le jachǘlürünbei le ñíjin jabeí gürígia, ába liábin ában wügǘri lúmoun Jesúsu, ába lájuduragun ligíbugiñe, ába laríñagun lun. \p \v 15 —Nabúreme, gudémelá nisáani bun, goúwejaditi, weírititi lasúfurirun, níjein dan jeíguati wáturugun, níjein dan dúnarugun. \v 16 Barǘ numuti ñájoun joun báni disípulugu, siñá jamuti areídaguagüda. \p \v 17 Ába loúnabun Jesúsu. \p —¡Gürígia mafíñeraditiña, gürígia wuríbatiña! ¿Átiribeísan dan lun neréderuni júma lubá gayára lan jafíñerun nuágu? ¿Ídame lagúmucha mafíñeni le jídaanbei? Barǘjumei irájü ligía ñájoun. \p \v 18 Ábati ladeínjan Jesúsu lun espíritu wuríbati ligía, ába láfuridagüdüni lídaangiñe lúmagiñe óra ligía, ába lareídagun irájü le. \p \v 19 Lárigiñe, ába jadímurejan disípulugu lúma Jesúsu jábugua, ába jálügüdüni. \p —¿Cásan uágu siñá wabalin espíritu wuríbati ligía aságara? \p \v 20 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Ladǘga liloúguan jafíñen. Ninárün jáu luágu ánjein lan ibíja jubeí fe íbini ñǘraüraü lan quei ában tágu mostása, jaríñaguba lun wǘbü le. “Gidába yágiñe, beíba lídoun ámu fulásu”, ábame lagídarun wǘbü ligía. Úabei ni cáta jásiñerun ánjein ibíja jubeí fe le tímatimaati. \v 21 Ánjeinti jíbe espíritugu ja, láu rügǘñein ayúmuraguni lun Búngiu lúma ayúnaruni gayára lan jaságarúniwa. \s1 Ladímurejaanya Jesúsu luágu loúnwen \r (Mr 9.30-32; Lc 9.43-45) \p \v 22 Dan le eíbugeina jamá úara loúbawagu Galiléa, ába laríñagun Jesúsu joun luágu ledéregerúaba lan, ligía le Wügǘri Garaǘwarügüti, jájaburugun wügǘriña wuríbatiña, \v 23 ábame jáfaruni jilágubei, áni lásaaruba lan lídaangiñe oúweni luágu lǘrüwan wéyu. Ába jírudagun sarágu dan le jagáambuni cátei le. \s1 Lafáyeirúniwa tiseínsuna témpulu \p \v 24 Dan lachǘlürün Jesúsu jáma láni disípulugu Capernaúm, ába joúdin ja agúburajabalin tiseínsuna témpulu to Jerusalénboun lúmoun Pédro, ába jaríñagun lun. \p —¿Mafáyeijantisan jumáesturun tiseínsuna témpulu? \p \v 25 Ába loúnabun Pédro, ába laríñagun lun. \p —Afáyeijati. \p Dánti lebélurun Pédro múnadoun, ába lálügüdüni Jesúsu Pédro lubáragiñe gayára lan ladímurejan. \p —¿Ída líña baríjin lun líra, Simón? ¿Cátaña jagúburajabaña urúeigu ja lánina uboú le, jásan lílana fulásu ódi ja teréncha? \p \v 26 Ába laríñagun Pédro lun. \p —Ja teréncha. \p Ába laríñagun Jesúsu lun. \p —Játi lílana fulásu jáledi moún lumuti lubeíti jafáyeijan, áu le Liraǘ Búngiu, moún lumuti nafáyeijan tiseínsuna lúban Núguchi. \v 27 Lun magáñidagüdün wamá ni ában, beíba, ábame bachǘrunun bürǘnjüre dúnarugun, ábame badígini furúmiñeti úduraü le eígiti bun. Badáriruba ában seínsu liyúmulugu úduraü ligía, buídurügübei lun bafáyeijan wawoúgua láu, ábame bafáyeiruni. \c 18 \s1 ¿Cáteisan weírigutimaabei lídan larúeijan Búngiu? \r (Mr 9.33-37; Lc 9.46-48) \p \v 1 Lídan dan ligía, ába jayábin disípulugu lúmoun Jesúsu, ába jálügüdüni. \p —¿Cáteisan weírigutimaabei lídan larúeijan Búngiu? \p \v 2 Ába lanǘgün Jesúsu ában irájü, ába líchuguni jamídan jámagua, \v 3 ába laríñagun. \p —Ninárün jáu luágu ánjaün lan mayábin lun jítaradun quei irájüñü, mebélubadün lídoun larúeijan Búngiu. \v 4 Ítara líña lubeíti, le ñǘraüti lanáangun lúngua, ñǘbin ligía lun ítarabei lan quei ában irájü, ligía weírigutimaabei lídan arúeijani le lánina siélu. \v 5 Gürígia gíñe le erésibiruti ában irájü lídan níri resíbi lumútina gíñe. \s1 Luríban lafígoungüdǘniwa ában gürígia \r (Mr 9.42-48; Lc 17.1-2) \p \v 6 ‘Furúmieguarügü le afígoungüdüti ában jádaangiñe ja isérigiñabaña lídan jafíñen nuágu, buítimaati jamúga lun lun lagurúniwa baránajoún láu ában oúnwenbun dǘbü le amúligülei güráñu luágu ligíina sügǘ láu ladǘgüni cátei líra. \v 7 ¡Wuríbati lun uboú, níjein lán buri cátei le afígoungüdübaliña gürígia! Súnwandan ñíbei lan, áni ¡fugiábu le wügǘri le lébunabei! \p \v 8 ‘Ligía ánjein lubeí lafígoungüdǘbadibu lubeí bújabu o bugúdi lan, dürǘbei, fíbei díse buáriua, buítimaati lun bebélurun siélun májabuga o magúdiga, sügǘ láu badarún láu biángubei bújabu lúma biángubei bugúdi máfiougatin le ñí lubei wátu le méñeguchadibei. \v 9 Ánjein bágu lubeí afígoungüdǘbadibu, sagábei, fíbei díse buáriua, buítimaati lun bebélurun siélun máguga sügǘ láu badarún láu biángubei bágu máfiougatin. \s1 Jémpulu tuáguti mudún to eféridiruboun \r (Lc 15.3-7) \p \v 10 ‘Manǘga jumá ni ában jádaangiñe ja ǘnabugububaña ja quei ni cáta. Naríñajare jun luágu ligíbugiñeñanu lan Núguchi Búngiu le siélubei ánjeligu ja aríjubaña jáu afíñetiña ja súnwandan. \v 11 Ladǘga asálbarei le féridijalibei yebe niábin, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti. \p \v 12 ‘¿Ída líña jaríjin lun? Ánjein añájein lubeí san mudún lúma ában wügǘri, teféridira ában jádaangiñe, ¿ma lígirubaña jíbiri luágu wǘbü, ábame lídin áluajoun to ayúridaguboun? \v 13 Ánjounti ladárira, choúruti luágu gúndaabei lan táu sügǘ jáu ja mayúridagunbaña. \v 14 Ítara líña giñéti, mabúseerunti Júguchi Búngiu le siélubei lun leféridirun ni ában jádaangiñe ǘnabugutiña ja. \s1 Ligáburi ferúdunawa jamá idújeñu lueígiñe Jesucrístu \r (Lc 17.3) \p \v 15 ‘Ánjein adǘga bidúje ában wuríbani bun, badímureja lúma jábuguarügü, ábame basúbudiragüdüni lidúnrun lun. Ánjein adǘga gásu báu, gamádaguayáadün. \v 16 Ánjein madǘgün gásu báu, ábame banǘgün ában o bián gürígia jánwoun lun sun lan le aríñawagúti, añájein jamámuga ámu geféentiña luágu. \v 17 Ánjein madǘgün gásu jáu, ábame baríñaguni lun jadámurin afíñetiña, ánjein madǘgün gásu láu adámurini, ábame banǘgüni quei ában mafíñeti luágu Búngiu o quei lan ában agúburajati liseínsuna gumádi, gayára lámuga lasáansiruni luríban ligáburi. \p \v 18 ‘Ninárün jáu luágu le lan cátei le uáguti jaríñaga jugúya disípulugu luágu moun lan jadǘgüni afíñetiña, ligía gíñe uágubei laríñaga Búngiu luágu siñá lan ladügǘniwa, le cátei le uágubei jaríñaga luágu gayára lan ladügǘniwa, ligía gíñe le uágubei laríñaga Búngiu luágu gayára lan ladügǘniwa. \p \v 19 ‘Naríñajare gíñe jun luágu ánjaña lan úarada biáma jídaangiñe ya uboúagu lun jamúriajan ában cátei lúma Búngiu le siélubei, líchugubei jun, \v 20 ladǘga le ñí jamuti biáma o ǘrüwa oúndaragu lídan níri, anájein ñi jamídaangua. \p \v 21 Ába layárafadun Pédro lun Jesúsu, ába laríñagun lun. \p —Nabúreme, ¿átiribeísan weíyaasu ladǘgün nibíri ában wuríbani nun lun ferúduna méme náani? Darí sédü weíyaasu? \p \v 22 Ába laríñagun Jesúsu lun. \p —Maríñaguntina bun luágu darí lan sédü weíyaasu lúnti ferúduna báani, darí ǘrüwa-wein-díisi weíyaasu sédü. \s1 Jémpulu luáguti músu le májabei ferúduna lan \p \v 23 ‘Ligía ítara líña lubeí arúeijani le lánina siélu quei ában urúei le ñǘbinbei lun laráansejan luágu seínsu jáma lumúsuniña. \v 24 Lagúmesera adǘgei, ába janǘgün ában le adúweirubalin sarágu míñun fiádürü, \v 25 quei maseínsun lan lun lafáyeijan, ába laríñagun urúei lun lalúgurúniwa idámunime táu sun lúmari, lirájüñü, lúma sun le lúmabei lun lafáyeiruni ladúweijan. \v 26 Ába lájuduragun músu ligía ligíbugiñe urúei, ába layúmuragun lun ítara. “Nabúreme, gagúraasunbá nubá, nafáyeirubei sun le nadúweirubei bun.” \v 27 Ába lagúdemedagun lun urúei, ába ferúduna láani ladúweiruni, ába lígiragüdüni. \v 28 Quei láfuridun músu ligía ñígiñe, ítara ladúnragun lúma ában músu líledi le adúweirubalin átiri fiádürü. Ába lárügüdüni lueígiñe ligíina, ába lagúmeserun achócurei, ába laríñagun lun. “Fáyeibeí le badúweirubalina.” \v 29 Ábati lájuduragun ligíbugiñe, ába layúmuragun lun ítara. “Gagúraasunbá nubá, nafáyeirubadibu.” \v 30 Májati le ában, ñǘdünrügü ligía ába ládaruni furísunrugun darí lafáyeiruni ladúweijan. \v 31 Dan le jaríjinbaalin ja jíbiri músu cátei le, ába lagáridun joun sarágu, ába joúdin, ába jabájüdaguni lun urúei. \v 32 Ába loúnajan urúei oúgei, ába laríñagun lun. “¡Músu wuríbati! Ferúduna numúti sun badúweijan ladǘga bayúmuragun nun. \v 33 Lúnti yebe gíñe gudéme lan boúba bun quei bagúdemedun nun.” \v 34 Ába lagáñidun urúei sarágu, ába líchugun dimúrei lun jasúfuriragüdüni daríme lafáyeiruni sun ladúweijan. \p \v 35 Ába lásurun Jesúsu aríñageina. \p —Ítara lúba gíñe ladǘga Núguchi Búngiu le siélubei jun ánjaün úa ferúduna láani cáda ában jídaangiñe libíri tídaangiñe lanígi. \c 19 \s1 Larúfudajan Jesúsu libǘgürü ígiraguni \r (Mr 10.1-12; Lc 16.18) \p \v 1 Lárigiñe laríñaguni Jesúsu sun cátei le, ába lídin Galiléagiñe lun loúbawagun Judéa le lueígiñebei oúbaü le ñígiñe lubeí laboúcha wéyu libíti Jordán. \v 2 Sarágu jáña gürígia afálaruti, ába lareídaguagüdüniña sánditiña ñi. \p \v 3 Ábati jayábin fiú fariséogu lúmoun Jesúsu áluga jáburugüdüni tídoun sádara, ába jálügüdüni. \p —¿Según barítagun, gayáraatísan lígirunun gürígia lúmari lueígiñe furúmieguarügü cátei? \p \v 4 Ába loúnabun Jesúsu. \p —¿Malíijangidün tídan Lerérun Búngiu luágu lúmagiñe lan furúmiñeti dan, dan le ladǘgünbaliña Búngiu gürígia, adǘga lumúti wügǘri, adǘga wǘri? \v 5 Aríñagati gíñe. “Ligía lígirubei lubeí wügǘri lúguchi túma lúguchu lun laganoúniwa túma lúmari, ábame jeréderun quei ábanrügü.” \v 6 Mámaaña lubeíti biáma, ábanrügaaña. Ligía moún lubei lafánreinraguni wügǘri le ladúnraguagüdübei Búngiu. \p \v 7 Ábati jálügüdüni. \p —¿Cáti uágu laríñaga lilúrudun Moisés lun lan tíchugúniwa gárada lánina ígiraguni tun wǘri lun tigirún? \p \v 8 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Ladǘga tidére janígi lánjarunbei Búngiu lun jígiragun jáma júmarigu, máma líña meja furúmiñe. \v 9 Naríñajare jun luágu furúmieguarügü lan le ígirutu lúmari ába lagámaridun ámu, ladǘgüña adultériu, mámarügaali ligía ladǘga tagámaridun ligíbuagun, le gíñe agámariduti wǘri to ígiraguaaru, ladǘgüña gíñe adultériu. \p \v 10 Ábati jaríñagun láni disípulugu lun. \p —Ánjein ítara líña lubeí luáguti wügǘri túma lúmari, buítimaati lubeí lun magámaridun jamá gürígia. \p \v 11 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Másutiña gayára jabágaridun mámariga, ja rügǘñanu únbaña rújali lan Búngiu ubáfu. \v 12 Ámuñegueinarügüti lébuna magámaridun jamá wügǘriña, añájein, ítaragubeíñanu lúmagiñe jagǘriajoún, jíbiri, adügǘwarügüti joun, jíbiri, reídeitiña magámaridunga lun jedéregeragun joúngua le gumúti lun jesériwidun lun Búngiu. Le gabáfubei lun magámaridun lan, magámaridalá. \s1 Labíniruniña Jesúsu irájüñü \r (Mr 10.13-16; Lc 18.15-17) \p \v 13 Ába janügǘniwa irájüñü lun Jesúsu lun líchuguni lújabu jawágu lúma lun layúmuragun lun Búngiu jawágu, ába jagúmeserun disípulugu adeínja joun ja anáajabaliña. \v 14 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Ígira jumá lun jayábin irájüñü nun, mamájara jumá, ladǘga ja jarúmabaña afíñe quei irájüñü, jagía lílana arúeijani le lánina siélu. \p \v 15 Ába líchuguni lújabu jawágu irájüñü jagía, lárigiñe, ába lídin lídaangiñe fulásu ligía. \s1 Ladímurejan ában wügǘri ñǘraügili lúma Jesúsu \r (Mr 10.17-31; Lc 18.18-30) \p \v 16 Ába lídin ában wügǘri ñǘraügili aríjei Jesúsu, ába laríñagun lun. \p —Maésturu buíti, ¿cásan cátei buíti lúnbei nadǘgüni lun nibíjini ibágari le magúmuchaditi? \p \v 17 Ába laríñagun Jesúsu lun. \p —¿Ca uágu baríñaga nun “buíti”? Ában rügǘñein buíti, Búngiu. Ánjein busén bubei bibíjini ibágari magúmuchaditi, gúnfulibá lúma gumádi. \p \v 18 Ába laríñagun wügǘri ligía lun. \p —¿Cáteigi buri? \p Ába laríñagun Jesúsu lun. \p —Máfarajabá, magámaridabá wǘri gámaritu, míwerujabá, madímurejabá iyéeni luágu ni ában, \v 19 inébe jamá bagǘbürigu bun, jínsiñe jagíame gürígia bíledigu bun quei bínsiñegua búngua. \p \v 20 Ába laríñagun lun. \p —Gúnfuli numúti sun le lúmagiñe ñǘraügidina, ¿cági ámu nemégeirubei? \p \v 21 Ába laríñagun Jesúsu lun. \p —Ánjein busén bubei buídu ban le gumúti, alúgurabeí sun le búmabei, ábame bíchuguni lebégi joun gudémetiña, ábame bibíjin irísini siélu, ábameti biábin, ábame bafálarunina. \p \v 22 Dan lagáambunbalin wügǘri ligía cátei le, májati, ladǘga weíribalin Jesúsu cába lan ladǘgti lirísin, ába lídin láu íruni. \p \v 23 Ábati laríñagun Jesúsu joun láni disípulugu. \p —Ninárün jáu luágu jénreengu lan lun lebélurun ában rísiti lídoun arúeijani le lánina siélu. \v 24 Aríñagaya numúti jun luágu ménreenguntima lan lásügürün ában caméyu lídaangiñe lujúyun ában agúsa, sügǘ láu lebélurun ában rísiti lídoun arúeijani le lánina siélu. \p \v 25 Dan jagáambuni disípulugu cátei le, ába laweíridun jan-balin Jesúsu cába lan ladǘgigi sarágu, ába jálügüdagun jámagua. \p —¿Cáteiti gayáraabei lasálbarun? \p \v 26 Ába laríaguniña Jesúsu, ába laríñagun joun. \p —Siñáti jasálbaragun gürígia joúngua, ánjein Búngiu, gayára lumúti sun cátei adǘga. \p \v 27 Ábati laríñagun Pédro lun. \p —Nabúreme, wagía, ígira wamáali sun lé meja wámabei lun wafálarunibu. ¿Cábasanti wabíja? \p \v 28 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Ninárün jáu luágu lídan lánme dan ligía dánme iséri lan sun cátei, dánme le nañúurun, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti luágu nála yágüta siélu lun narúeijan láu sun nuweírigun, jugúya le afálarubalina jañúuruba gíñe luágu dúusu jalaǘ lun jagúseragüdüniña dúusugubei láni Israél türíbu. \v 29 Súnti ja ígiraañábaña jában, o jamúlenu, o játunu, o jagǘbürigu, o jasáanigu, o jamúan, nuágu, jerésibiruba san weíyaasu lánwoun, resíbi jameíme ibágari magúmuchaditi. \v 30 Áni sarágu jáña ja furúmiñetiñábaña guetó, jagíaba agúmujoúni, sarágu ja agúmujoúnibaña guetó, jagíaba furúmiñe. \c 20 \s1 Jémpulu jawáguti ñadágimeintiña \p \v 1 Ába laríñagun Jesúsu. \p —Ítara líña arúeijani le lánina siélu quei ában labúreme ichári le áfuridubei bináafingua áluaja ñadágimeintiña lun talúbajoún linádirigu. \v 2 Ába ladǘgün darádu jáma ñadágimeintiña lun líchugun fiádürü joun luágu wéyu, ába loúnajaniña ñadágimein lichárirugu. \v 3 Lárigiñe, ábaya láfuridun queí buri ladaǘnrün néfu bináafin, ábaya ladárirun ámu wügǘriña mafísiutetiña, mágidirugu. \v 4 Ába laríñagun joun. “Jeíba gíñe ñadágimein nichárirugu, ábame nafáyeiruni lebégi juwádigimari jun.” Ába joúdin. \v 5 Ábaya láfuridun amídirugu, furí ligía ladaǘnrün ǘrüwa rábounwéyu, ligía méme ladǘga. \v 6 Queí buri ladaǘnrün seíngü rábounwéyu, ábaya lídin mágidirugu, ábaya ladárirun wügǘriña mafísiutetiña ñi, ába laríñagun joun. “¿Cásan uágu yá jubei sun wéyu mawádigimariga?” \v 7 Ába jaríñagun lun. “Úagili ni ában álugutiwa.” Ába laríñagun joun. “Jeíba gíñe ñadágimein nichárirugu, ábame nafáyeiruni lebégi juwádigimari jun.” \v 8 Dan le lagúñedunbei, ába laríñagun labúreme ichári lun jábuti ñadágimeintiña. “Wába joun ñadágimeintiña, fáyei bámugaña, bagúmeserame jámagiñe ja atátirubaña agúmujoúni, bagúmuchame jáma ja atátirubaña furúmiñe.” \v 9 Ábati jayábin ja atátirubaña ñadágimein queí buri ladaǘnrün seíngü rábounwéyu, ába jibíjin fiádürü cáda ában. \v 10 Lárigiñe, dan le lachǘlürün jadáani ja atátirubaña furúmiñe, ába jarítagun luágu gíbetimaabei lan jabíjin. Ába gíñe jabíjin fiádürü cáda ában. \v 11 Dan le jerésibiruni jaseínsun, ába magúndan jamá lúma labúreme ichári, \v 12 ába jaríñagun. “Ja ñǘbinbaña agúmujoúni, ában rügǘñein óra jawádigimari, ában lábu bafáyeiruniña quei wagía, wagía le awándubalin wadágimanu lúma lísüga sun wéyu.” \v 13 Ába loúnabun labúreme ichári, ába laríñagun lun ában jádaangiñe. “Numáda, máma nadǘgüña ni murúsun maríchaü jun. ¿Ma funági luágu ában fiádürü jadǘga darádu núma? \v 14 Barǘjumei jiseínsun, jeíba. Nafáyeiruñanu ja atátirubaña agúmujoúni quei nafáyeirunün ladǘga ítara líña lan nabúseerun. \v 15 ¿Maríchatina funági lun nadǘgüni le nabúseerun láu niseínsun? ¿Ódi gimúgatün ladǘga nubuídun?” \v 16 Ítara líña lubeíti, sarágu jáña ja agúmujoúnibaña guetó, jagíaba furúmiñetiña, sarágu jáña gíñe ja furúmiñetiñábaña guetó, jagíaba agúmujoúni. Ladǘga sarágu jáña agúarútiña áni míbetiña anúadirútiña. \s1 Ladímurejaanya Jesúsu luágu loúnwen \r (Mr 10.32-34; Lc 18.31-34) \p \v 17 Dan le niján lan Jesúsu luágu ǘma lun Jerusaléoun, ába ladíñurun jáu láni dúusu disípulugu jaweí ja jíbiri gürígia ja luágubaña ǘma úara jáma, ába laríñagun joun. \p \v 18 —Quei lubeí jaríjini, aweínreina wáña Jerusaléoun le ñíba lubeí nedéregerúa, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, joun jábutigu jafádirigun juríu lúma joun arúfudajatiña lilúrudun Moisés, ja lúnbaña jasíadirunína lun noúnwen. \v 19 Ábame jedéregerunina joun ja mámabaña juríu lun jéjerajan náu, áfara jamáname, ábame jádaragunina luágu gurúwa, áni násaaruba lídaangiñe oúweni luágu lǘrüwan wéyu. \s1 Le tamúriajabei jáguchu Jacóbo láu Juan lúma Jesúsu \r (Mr 10.35-45) \p \v 20 Ábati tiábin jáguchu Jacóbo láu Juan, ja lisáanigu Zebedéo, lúmoun Jesúsu jáu tisáanigu, ába tájuduragun lun tamúriajan ában fuleísei lúma. \v 21 Ába laríñagun tun. \p —¿Ca babúseerubei? \p Ába taríñagun lun. \p —Aríñagabá lun jañúurun bián nisáanigu ja, ában lueígiñe boúnwenren, ában lueígiñe bubaǘna yágüta lídan barúeijan. \p \v 22 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Ibídiñeti jun ca lan jamúriajabei. ¿Gayáraati jawánduni luweírin igárigu le lúnbei nawánduni, gayára ligíame júaradun núma lídan nasúfurirun? \p Ába jaríñagun. \p —Gayára wabeí. \p \v 23 Ába laríñagun joun. \p —Inárüni, lúnti jawánduni igárigu le lúnbei nawánduni, úara jugúyame núma lídan nasúfurirun, ánjeinti lun jañúurun lueígiñe noúnwenren lúma lueígiñe nubaǘna, máma áu lúnbei níchuguni, líchugúaba joun ja ubáabaña laráanserei Búngiu. \p \v 24 Dan le jagáambunbalin jíbiri díisi disípulugu cátei le, ába jagáñidun jáma bián amúlenugu jagía. \v 25 Ába lagúarun Jesúsu joun, ába laríñagun joun. \p —Queísi jasúbudiruni, ja agúmadijabaña jádan ja mámabaña juríu arúfudaguatiña joúngua camá jamuga jabúriña lílana fulásu ligía, játi weínamubaña jádan, arúfuda jamúti jabáfu. \v 26 Ánjein jídan, máma lúba, le abúseeruti lun weíri lan jídan, lúnti lesériwiduniña jíbiri. \v 27 Furúmieguarügü jídaangiñe le abúseeruti lun ligíaba lan furúmiñeti, lúnti idámuni lan joun jíbiri \v 28 ítara quei máma lan niábiña, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, lun nesériwidúniwa, niábiña lun nesériwidun lúma lun níchuguni nibágari lebégime jasálbarun sarágu. \s1 Lareídaguagüdün Jesúsu bián maríjintiña \r (Mr 10.46-52; Lc 18.35-43) \p \v 29 Dan le áfurideina jabeí Jesúsu jáma láni disípulugu Jericógiñe, sarágu jáña gürígia afálaruti Jesúsu. \v 30 Ñíñanu bián maríjintiña ñun láru ǘma, dan le jagáambun luágu Jesúsu lan le ásügürübei, ába jagúaragun. \p —¡Wabúreme, ladǘgawagun Davíd, gudéme wamá bun! \p \v 31 Ába jadeínjan gürígia joun lun jámanichun, ligíatima jagúaragun. \p —¡Wabúreme, ladǘgawagun Davíd, gudéme wamá bun! \p \v 32 Ába leréderagun Jesúsu, ába lagúarun joun, ába laríñagun joun. \p —¿Ca jabúseerubei nadǘgün jun? \p \v 33 Ába jaríñagun lun. \p —Wabúreme, buséntiwa waríjin. \p \v 34 Ába jagúdemedagun lun Jesúsu, ába lagúurun luágu jágu. Lúmagiñe óra ligía ába jaríjin, ába jafálaruni. \c 21 \s1 Lebélurun Jesúsu Jerusaléoun \r (Mr 11.1-11; Lc 19.28-40; Jn 12.12-19) \p \v 1 Dan le yaráfaaña lubeí lun Jerusalén, ába jachǘlürün ligíbugiñe fulásu le gíribei Betfajé, le ǘnabubei libíti wǘbü le Olívos, \v 2 ába laríñagun Jesúsu joun biáma jádaangiñe láni disípulugu. \p —Jeíba lídan liraǘraü fulásu le wagíbugiñebei, jadáriruba ában burígü güráñu ñi láu ában liraǘraü burígü túma, ábame jafáragaduniña, ábame janǘgüniña nun. \v 3 Ánjein ñi adímurejati jun lueígiñe jadǘgüni, ábame jaríñagun lun luágu busén lániña Jesúsu, luágu láguyugüdübaña lan. \p \v 4 Lasúseredunbei líra lun lagúnfulirun lé meja laríñagubei proféta dan le labǘrüjanbei ítara. \q1 \v 5 Aríñaga jumá lun ubúrugu Sión. \q1 “Niteín Burúeite bun láu ǘnabuni, \q1 waríñu lanágawagu ában burígü, \q1 waríñu luágu ában liraǘraü burígü, anímaalu anáajati ílaü.” \p \v 6 Ába joúdin disípulugu, ába jadǘgüni quei laríñaguni Jesúsu joun. \v 7 Ába janǘgünun burígü tugúya láu sun tiraǘ, ába jíchugunun janáangun jawágu, ába lawárirun Jesúsu. \v 8 Sarágu jañáti gürígia, ába jábudunun janáangun luágu ǘma, jíbiri, ába jáchuajan tilímun wéwe, ába jíchaajani luágu ǘma. \v 9 Dándu gürígia ja ubáraübaña quei ja árigibaña, ába jagúmeserun agúaraja. \p —¡Uweíriguni lun ladǘgawagun urúei Davíd! ¡Biníwati wügǘri le ñǘbinbei lídan líri Wabúreme Búngiu! ¡Uweíriguni lun Búngiu! \p \v 10 Dan lebélurun Jesúsu ubúrugun Jerusalén, ába jafúudun sun ja ñíbaña, ába jaríñagun sarágu. \p —¿Cáteisan gürígia le? \p \v 11 Ába jaríñagun gürígia. \p —Jesúsu le, le Nazarétna, fulásu le lídaanbei Galiléa. Ligía ában proféta. \s1 Larúmadagüdünun Jesúsu témpulu \r (Mr 11.15-19; Lc 19.45-48; Jn 2.13-22) \p \v 12 Lárigiñe, ába lebélurun Jesúsu tídoun láni Búngiu témpulu, ába labúgaguniña sun alúgurajatiña jáma agáñijatiña ja ñíbaña. Ába lagárabaguni dábula buri le jadábulan asáansijabaña seínsu ñi joun gürígia, lúma jála ja alúgurajabaña únjun. \p \v 13 Ába laríñagun joun. \p —Laríñajare Búngiu tídan Lerérun. “Núban fulásu le ñí lubei gayára lan jayúmuragun gürígia nun”, ánjein jugúya, barǘ jumaaru quei jában jíwerutiña. \p \v 14 Ába jayábin fiú maríjintiña jáma danímaatiña lúmoun Jesúsu ñi témpulurugu, ába lareídaguagüdüniña. \v 15 Dan le jaríjinbaalin jábutigu fádirigu jáma arúfudajatiña lilúrudun Moisés miláguru buri le ladáagubei, lúma dan le jagáambuni jagúarajan irájüñü témpulurugu. “¡Uweíriguni lun ladǘgawagun urúei Davíd!”, ába jagáñidun. \v 16 Ába jaríñagun lun Jesúsu. \p —¿Agáamba bumútisan le jaríñagubei ja? \p Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Ánja, agáamba numúti. ¿Malíijan jumágili tídan Lerérun Búngiu le ñí lubei laríñawagúa lun Búngiu. \q1 Adǘgaadibu lun jerémujan ñǘbürigiña jáma irájüñü ja machǘlaagiña, \q1 cátei buíti buágu? \p \v 17 Ába lígiruniña, ába lídin ubúrugugiñe lun Betánioun, ába lásügürüni áriebu ñi. \s1 Líñaragunun Jesúsu tídibu ígo to míinboun \r (Mr 11.12-14, 20-26) \p \v 18 Larúgan bináafin, dan le lagíribudun Jesúsu ubúrugun, ába lalámachun. \v 19 Ába laríjin ában tídibu ígo láru ǘma, ába lídin tuágun, madáriti ni cáta tuágu lueídügüya ubánaü. Ába laríñagun tun tídibu ígo tugúya. \p —¡Magíindadügüyabá! \p Lídan óra ligía ába tásaürün. \v 20 Dan jaríjini disípulugu cátei le, ába laweíridun janígi, ába jaríñagun lun Jesúsu. \p —¿Ída liñásan tásaürübei tídibu ígo to ítara oúfun? \p \v 21 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Ninárün jáu, ánjaün afíñe le gumúti, mámarügübei líbe le nadǘgübei tun tídibu ígo to gayára jumá adǘga, gayáraabei jaríñagun lun wǘbü le. “Gidába yágiñe, dabúba baránajoun”, ábame lasúseredun. \v 22 Súnme gíñe cátei le jamúriajan lúma Búngiu, ánjein afíñe jubeí, jibíjubei. \s1 Lubáfu Jesúsu \r (Mr 11.27-33; Lc 20.1-8) \p \v 23 Ábati lebélurun Jesúsu témpulurugun, dan niján lan arúfudaja ñi, ába jayábin jábutigu fádirigu jáma wügǘriña ábutigu lídan jafíñen juríu, ába jaríñagun lun. \p —¿Aríñagabeí woun ca lan biríchabei lun badǘgüni cátei le? ¿Ca íchugubalin ubáfu le bun? \p \v 24 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Nálügüdaadün gíñe ában cátei, ánjein joúnaba nun, ábame naríñaguni jun ca lan áu ubáfu nadǘgei buri cátei le. \v 25 ¿Ca oúnajabalin Juan abásteragüdaja? ¿Búngiu, ódi wügǘriña? \p Ába jagúmeserun adímureja jámagua, ába jaríñagun. \p —Ánjawa aríñaga luágu Búngiu lan oúnajabalin, laríñaguba woun ca lan uágu mafíñerun wabeí lun. \v 26 Ánjawa aríñaga luágu joúnajan lan wügǘriña, joúserubadiwa gürígia wuríba ladǘga súngubei afíñetiña luágu proféta lán. \p \v 27 Ábati jaríñagun lun Jesúsu. \p —Ibídiñeti woun. \p Ába giñeti laríñagun joun. \p —Maríñagun nubeí giñéti jun ca lan áu ubáfu nadǘgei buri cátei le. \s1 Jémpulu jawáguti bián isáanigu \p \v 28 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Nabájüdaguá ában cátei jun, jaríñageime nun ída líña lan jaríjin lun. Ñíñein ában wügǘri, biámañanu lisáanigu. Ába laríñagun lun ában jádaangiñe. “Niraǘ, beíba ñadágimein ugúñe lídan talúbajoún ninádirigu.” \v 29 Ába laríñagun lisáani lun. “Mabúseeruntina nídin.” Lárigiñe, ába lasáansiragun larítagun, ába lídin ñadágimein. \v 30 Lárigiñe, ába lídin úguchili aríjei le ában, aríñageinaleí le méme laríñagubeí buga lun le furúmiñeti lun. Ába loúnabun le. “Ánja, nídiba.” Mídinti. \v 31 Aríñaga jumeí nun, ¿cági jádaangiñe biángubei adǘgübalin le labúseerubei úguchili? \p Ába jaríñagun. \p —Le furúmiñebei. \p Ábati laríñagun Jesúsu joun. \p —Ninárün jáu luágu choúrutima lan jebélurun agúburajatiña liseínsuna gumádi jáma jórugu lídoun larúeijan Búngiu sügǘ jáu, \v 32 ladǘga ñǘbinti Juan le abásteragüdajabei arúfudaja jun ída lúba lan ligáburi jabágaridun, mafíñeruntün lun, ánjañati ja agúburajabaña liseínsuna gumádi jáma jórugu, afíñeratiña lun. Jugúya, láu sun aríja jumáni sun líra, masáansiragunti jigáburi lun jafíñerun lun. \s1 Jémpulu jawáguti ñadágimeintiña ja wuríbabaña \r (Mr 12.1-12; Lc 20.9-19) \p \v 33 ‘Agáamba jumeí ábaya jémpulu le. Luáguti ában wügǘri labúreme ában ichári, ában lábunagun tídibu beíbei lichárirugu, ába ladǘgün baríeru láu, adǘga ligía ában ágei lun laríbichawagún tíra beíbei lídoun lúma ában wáyelesi lun gayára lan loúnigiruni sun cátei. \p ‘Ába lájayajani ichári joun ñadágimeintiña, ába lídin adǘga weíyaasu. \v 34 Dan le lachǘlürün dan lun alúbajani, ába loúnajan jádaangiñe lumúsuniña amúriajei lufánran jámagiñe ñadágimeintiña. \v 35 Ábarüga járügüdüniña ñadágimeintiña músu jagía, buleísei jameí ában, áfara jameí ában jilágubei, rúgua jagía dǘbü luágu le ában. \v 36 Ábaya loúnajan labúreme ichári gíbetimaajaña sügǘ jáu ja loúnajabaña furúmiñe, ligía méme jadǘga ñadágimeintiña joun. \p \v 37 ‘Agúmujoúni, ába loúnajani liraǘ, ába laríñagun lúnguarügü. “Inébebei niraǘ joun.” \v 38 Dan le jaríjinbaalin ñadágimeintiña liraǘ, ába jaríñagun jámagua. “Nijánba le erésibirei alágan, wáfaraali jilágubei, reídei wamámuga láu alágan.” \v 39 Ábati járügüdüni, ába jaságaruni lídaangiñe ichári, ába jáfaruni jilágubei. \p \v 40 Ába lálügüdajan Jesúsu. \p —Dánmeti liábin labúreme ichári, ¿cábagi ladǘga jáu ñadágimeintiña ja? \p \v 41 Ába jaríñagun lun. \p —Láfaragubaña wuríbatiña jagía jilágubei, magúdemedagúnbaña lun, ábame lájayajani ichári joun ámu ñadágimeintiña ja lúntiña jedéregeruni lufánran lun lídaangiñe alúbajani lídan dan. \p \v 42 Ábati laríñagun Jesúsu joun. \p —¿Malíijañaja jumágiru Lerérun Búngiu? Taríñajare nuágu. \q1 Le meja dǘbü le mabúseerun jabeí ábunagutiña, \q1 ligíaali furúmiñeti. \q1 Wabúreme Búngiu adǘgübalin lun furúmiñebei lan, \q1 áni aríja wamúti quei ában cátei weíriguti. \m \v 43 Ligía naríñagunbei jun luágu lagídarúaba lan larúeijan Búngiu jueí, jugúya le weírigubei lídan jafíñen juríu, ábame líchugúniwa joun gürígia ja edéregeruti alúbajani le láni larúeijan Búngiu. \v 44 Ánjeinti áu, le dǘbü ligía, furúmieguarügü le eíguaduti nuágun lañaǘrudagúba, léti uáguti leíguada nigáñi, lagúmuchaguagüdübei. Ligíaba asúsereda joun gürígia ja májabaña nun. \p \v 45 Dan le jagáambunbalin jábutigu fádirigu jáma fariséogu jémpulu buri le líchugubei Jesúsu, ába jasúbudiruni luágu jawágu lan ladímureja. \v 46 Ábati jabúseerún yebe járügüdüni, madǘgün jamúti ladǘga janúfude jaweí gürígia, ladǘga afíñe jamá gürígia luágu proféta lan. \c 22 \s1 Jémpulu luáguti maríei \p \v 1 Ábaya lagúmeserun Jesúsu adímureja joun láu jémpulu, ába laríñagun joun. \p \v 2 —Nijánya ában jémpulu luáguti arúeijani le lánina siélu. Ñíñein ában urúei adǘgüti ában fédu lubá lamárieidun lisáani. \v 3 Ába loúnajaniña lumúsuniña oúgaña amísurajoútiña, májatiña amísurajoútiña jayábin. \v 4 Ábaya loúnajan ámu músu, ába laríñagun joun. “Aríñaga jumá joun amísurajoútiña luágu aráanseeli lan eígini. Áfaragüda náaña bágasu jáma nilǘgüniña anímaalugu dibúnetiña, aráanseeli sun cátei, lun jayábin maríeirugu.” \v 5 Madǘgüntiña amísurajoútiña gásu. Ába lídin ában jádaangiñe lichárigu, ñǘdün ában adǘga ámu wadágimanu, \v 6 ja jíbiri, ába járügüdüniña lumúsuniña urúei, ába joúseruniña wuríba, ába jáfaraguniña jilágubei. \v 7 Ábati lagáñidun urúei sarágu, ába loúnajaniña lisúdaaranigu áfaraguaña gáfarajatiña jagía jilágubei lúma águdei jageíra. \v 8 Ába laríñagun joun lumúsuniña. “Aráanseeli sun cátei lun maríei, áni amísurajoútiña jagǘra madǘnamatiña lun jamísurajoúniwa. \v 9 Jeíba lubeíti luágu buri larígei ǘma, ábame jamísurajaniña sun ja úmatiña jadúnragua.” \v 10 Ába joúdin músu luágu buri ǘma, ába joúndaruniña sun ja úmabaña jadúnragua, buítiña jáma wuríbatiña, ába tabuínchun múna jáu gürígia. \p \v 11 ‘Ábati lebélurun urúei aríjaña amísurajoútiña, ába laríjin ában wügǘri le madáüragunti quei lun ában maríei ñi. \v 12 Ába laríñagun lun. “Numáda, ¿ída liñági bebélurunbei ñájoun madáüragunga quei lun ában maríei?” Maní ligía. \v 13 Ába laríñagun urúei joun ja eténirubaña lún buri dábula. “Gürágua jumeí lugúdi lúma lújabu, fíjumei lídoun lubúriga le boúgudibei, le ñíba lubeí layájuaja, acǘnrijame lári.” \v 14 Ába laríñagun Jesúsu joun ja agáambubalin. \p —Gíbetiña agúarútiña lun jebélurun lídoun larúeijan Búngiu, míbetiña anúadiruña. \s1 Luáguti lafáyeirun liseínsuna gumádi \r (Mr 12.13-17; Lc 20.20-26) \p \v 15 Ába joúdin fariséogu, ába júaradun aríja cába lan gayára lan jadǘgün lun jaríñagagüdüni Jesúsu cátei le uáguti gayára lan jadárirun lidúnrun. \v 16 Ábati joúnajan jádaangiñe jánigu úara jáma jádaangiñe lánigu Heródes, aríñaga lun Jesúsu. \p —Maésturu, subúdi wamúti luágu inárüni lan baríñagubei, luágu gíñe arúfuda báani lémeri Búngiu láu inárüni, manúfudeiga lueí ni ában, ladǘga ni cáta lan luweírigun gürígia bun. \v 17 Rúbei lubeíti barítagun woun. ¿Buítisan lun lafáyeirúniwa seínsu lun urúei Rómana ódi mabuídunti? \p \v 18 Aríagu líña Jesúsu lun luríba jayúmajan, ába laríñagun joun. \p —¡Biángua tigíbu jugúya le! ¿Ca uágu jíchaaja sádara nubá? \v 19 Arúfuda jumeí seínsu le áubei lafáyeijoúa liseínsuna gumádi nun. \p Ába janǘgün ában seínsu le denáriu lun. \v 20 Dan laríjini, ába lálügüdüniña. \p —¿Ca iyáwa le luágubei seínsu le, lúma íri le bürǘwañubei luágu? \p \v 21 Ába jaríñagun lun. \p —Láni urúei Rómana. \p Ábati laríñagun Jesúsu joun. \p —Rújumeiti láni urúei lun urúei, rújumeime láni Búngiu lun Búngiu. \p \v 22 Dan jagáambunbalin le, ába laweíridun janígi, ába jígiruni, ába joúdin. \s1 Álügüdajani libǘgürü ásaaruni lídaangiñe oúweni \r (Mr 12.18-27; Lc 20.27-40) \p \v 23 Wéyu méme ligía, ába joúdin fiú saduséogu aríjei Jesúsu. Jaríñajare saduséogu luágu úa lan ásaaruni lídaangiñe oúweni. Ábati jaríñagun lun Jesúsu. \p \v 24 —Maésturu, aríñagatí meja Moisés luágu ánjein lan oúwe ában wügǘri le maríeiti masáaniguga táu lúmari, lúnti lan lamárieidun lamúlen túma wǘri to ueíboun loúwe, lun gasáanigu lan táu lun líbugaña le oúwebei. \v 25 Wel, ñíñanu méjati sédü gamúlenuguátiña ya wádan, ába lamárieidun le furúmiñeti, ába loúnwen. Quei masáanigu lubeí táu lúmari, ába lígirunun lun lamúlen. \v 26 Ligía méme suséreti lun jabíaman, lárigiñe lun jǘrüwan darí lúmoun jasédün. \v 27 Lárigiñe, ába gíñe toúnwen wǘri. \v 28 Dánmeti jásaarun lídaangiñe oúweni, ¿cábati úmari wǘri tugúya jádaangiñe sédü gamúlenuguátiña ja, lárigiñe maríei jamá sun jagía túma? \p \v 29 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Bulíeiguatün ladǘga libídiñe tuáguti Lerérun Búngiu jun, ni luáguti lubáfu Búngiu. \v 30 Dánme le jásaarun jiláaña lúnya jabágaridun, ámujalime jabágari, magámaridun jába, míchugun jamáñame jasáanigu lun maríei, queísi magámaridun jamá ánjeligu siélu. \v 31 Ánjeinti luágu sará jamá jiláaña lúnya jabágaridun, ¿malíijan jumágili le laríñagubei Búngiu gúanarü jun? ítara líña laríñagun. \v 32 “Áu Lubúngiutebei Abrahám, Lubúngiute Isáac, Lubúngiute Jacób.” Ítara líña lubeíti, ánjein jamúga jiláañu jáña lubeí wügǘriña jagía lun sun dan, maríñagunti jamúgati Búngiu luágu Jabúngiute lan, ladǘga máma Jabúngiute jiláguaaña Búngiu, Jabúngiute wínwangiña. \p \v 33 Dan jagáambunbalin gürígia cátei le, ába laweíridun janígi láu le larúfudajabei. \s1 Gumádi le weírigutimaabei \r (Mr 12.28-34) \p \v 34 Dan le jasúbudirunbalin fariséogu luágu manígüda láaña lan Jesúsu saduséogu, ába joúndaragun, \v 35 ñíñein ában jádaangiñe le arúfudajati lilúrudun Moisés, abúseeruti laríjin lábun Jesúsu, ába laríñagun lun. \p \v 36 —Maésturu, ¿cásan gumádi weírigutimaabei lídan lilúrudun Búngiu? \p \v 37 Ába laríñagun Jesúsu lun. \p —“Jínsiñelá Babúreme Búngiu bun táu sun banígi, táu sun buwáni, láu sun bisáminan.” \v 38 Niján gumádi weírigutimaabei, furúmiñeti gíñe lídaangiñe sun lugúmadin Búngiu. \v 39 Áni le libíaman lídan uweíriguni lenége le, ítara líña. “Jínsiñe jamá bíbirigu bun quei bínsiñegua búngua.” \v 40 Bián gumádi le, ligía ébuubei lun sun lilúrudun Moisés lúma jarúfudajan profétagu. \s1 ¿Ca adǘgawagun Crístu? \r (Mr 12.35-37; Lc 20.41-44) \p \v 41 Sun añája lan fariséogu oúndaragu, \v 42 ába laríñagun Jesúsu joun. \p —¿Cásan jarítagubei libǘgürü Crístu le lanúadirubei Búngiu lun lasálbaruniña gürígia? ¿Cásan adǘgawagun? \p Ába jaríñagun lun. \p —Ladǘgawagun Davíd. \p \v 43 Ábati laríñagun Jesúsu joun. \p —¿Ída liñáti lagúarunbalin Davíd quei Abúremein, láu lubáfu Sífiri Sándu? Aríñagatiga Davíd. \q1 \v 44 Laríñajare Búngiu lun Nabúreme. \q1 “Ñurúba núma lueígiñe noúnwenren \q1 daríme níchuguniña báganiñu bújaburugun.” \m \v 45 ¿Ída lubáti ladǘgawagun lan Davíd Crístu ánjein wá lubali Davíd guánarü Crístu Nabúreme? \p \v 46 Úati ni ában gayáraati loúnabun ni ában dimúrei, lúmagiñeti wéyu ligía, manígiti ni ában lun liábin álügüdaguei. \c 23 \s1 Líchugun Jesúsu jadúnrun fariséogu jáma arúfudajatiña lilúrudun Moisés \r (Mr 12.38-40; Lc 11.37-54, 20.45-47) \p \v 1 Ábati laríñagun Jesúsu joun láni disípulugu jáma jíbiri gürÍgia ja ñíbaña. \p \v 2 —Gabáfutiña arúfudajatiña lilúrudun Moisés jáma fariséogu lun jafúnraanguagüdüni líla lilúrudun Moisés. \v 3 Agáamba jumáña lubeíti, adǘga jumeíme sun le jaríñagunbei jun, le jadǘgübei, mafálara jumeí ladǘga aríñagatiña ában cátei, jadǘga ámu. \v 4 Rújamuti gumádi joun gürígia queísi anǘgüni jǘrüti le siñábei lanügǘniwa, ánjein jagía, madǘgüntiña ni cáta lun jíderaguniña gürígia luágu buri anǘgüni lánina lúrudu le jíchugubei jawágu. \v 5 Jadǘgüni sun cátei lun jaríjiña gürígia. Jínsiñeti joun lun jíchugun tirájüñü gáfu táu Lerérun Búngiu jeréberugu lúma luágu buri jarǘna, lúma lun jadáüragun anáanguni to durúrutu. \v 6 Buséntiña járügüdüni lubuídun-ágei ubáraü lídan eígini lúma jalaǘ le jála weírigutiña tídan jalígilisin. \v 7 Buséntiña lun jabúsurun gürígia joun láu sarágu inébesei ǘmada, lun gíñe lagúarúniwa joun, “maésturugu”. \p \v 8 ‘Ánjein jugúya, mígira jumá lun laríñawagúniwa jun, “maésturugu”, ladǘga sun jugúya ában jáu, áni ában rügǘñein gíñe Jumaésturun, áu le Crístubei. \v 9 Maríñaga jumá gíñe “núguchi” lun ni ában wügǘri uboúagu lídan ligáburi jagúaruni Búngiu le siélubei “Núguchi”. \v 10 Mígirun jugúyame lun laríñawagúniwa jun “ábutigu” ladǘga Crístu rügǘñein Jábuti. \v 11 Le esériwidubei joun jíbiri, ligía weírigutimaabei jídan, \v 12 ladǘga le anáanguti lúngua weíri, lǘnabudagüdǘwaba, ánjein le anáanguti lúngua ǘnabu, laweíridagüdǘwaba. \p \v 13 ‘¡Fugiábugu jugúya arúfudajatiña lilúrudun Moisés jáma fariséogu! ¡Biángua tigíbu!, ladǘga darú jumuti lubéneri arúeijani le lánina siélu lueí jebélurun ámu, mebélu jugúyati, mígirun lun jebélurun ja busénbaña jebélurun. \p \v 14 ‘¡Fugiábugu jugúya, arúfudajatiña lilúrudun Moisés jáma fariséogu! ¡Biángua tigíbu! Gidá jumutu jában würíña ja jiláaña úmari jaweí, lúnti ibídiñewa lan, ába jadáagun ayúmuraguni lun Búngiu le migínaguti. Ligía weíritimaabei lubeí jasúfurirun lueígiñe. \p \v 15 ‘¡Fugiábugu jugúya arúfudajatiña lilúrudun Moisés jáma fariséogu! ¡Biángua tigíbu! Eíbuga jumúti múa, áfayaja jumeí barána áluaja gürígia lun jánigume, dánti le ibíja jumáali le jabúseerubei, ába jadǘgüniña gürígia jagía bián weíyaasu lúntima joúdin máfiougati sügǘ jáu. \p \v 16 ‘¡Fugiábugu jugúya, adúndejatiña maríjintiña! Aríñagatün luágu le lan gürígia íchuguti dimúrei, ánjein áfiñura tuágu témpulu mála lan líra, áni ánjein lan áfiñura luágu tigóluna témpulu, aná lan líra, lúnti lan lagúnfulirun. \v 17 ¡Ibídiougua líña jáu, maríjin! ¿Cági weírigutimaabei, gólu ódi témpulu to adǘgüboun lun sagráubei lan gólu? \v 18 Aríñagatün gíñe luágu ánjein lan íchiga gürígia dimúrei lun láfiñurun luágu latárü, mála lan líra, áni ánjein lan áfiñura luágu cátei le adágaragüdǘwabei luágu latárü, aná lan líra, lúnti lan lagúnfulirun. \v 19 ¡Ibídiougua líña jáu, maríjin! ¿Cági weírigutimaabei, cátei le luágubei latárü ódi latárü le adǘgübalin cátei ligía lun sagráubei lan? \v 20 Le áfiñurubei luágu latárü, máma rügǘñein luágu latárü láfiñurun, láfiñuruña gíñe luágu sun le ligíbuagubei latárü. \v 21 Le gíñe áfiñurubei tuágu témpulu, máma rügǘñein gíñe tuágu témpulu láfiñura, láfiñuruña gíñe luágu Búngiu le aganoúbei tídan. \v 22 Le gíñe áfiñurubei luágu siélu, láfiñuruña gíñe luágu lála Búngiu, lúma gíñe luágu Búngiu le añúurubei luágu jalaǘ ligía. \p \v 23 ‘¡Fugiábugu jugúya arúfudajatiña lilúrudun Moisés jáma fariséogu! ¡Biángua tigíbu! Adǘgatün díisi fáreinti láu jíduru le ménta, anísi, lúma comíno lun jíchugun ában fáreinti lun Búngiu, áni mebéresentün láu arúfudajani le weírigutimaabei lídan lilúrudun Búngiu, queí buri lun jadǘgüni sun cátei láu úaraguni, lúma lun jagúdemedun gürígia jun, lúma lun jagúnfulirun lúma Búngiu. Ligía buri cátei le lúnbei jadǘgüni, mígirunga jumeíme jadǘgüni le líbiri. \v 24 ¡Jugúya, adúndejatiña maríjintiña jugúya le, áseija jumúti ában minímini áni julútün ában caméyu! \p \v 25 ‘¡Fugiábugu jugúya arúfudajatiña lilúrudun Moisés jáma fariséogu! ¡Biángua tigíbu! Adǘgatün lun jarítagun gürígia luágu buídu lan jigáburi. Ítara jíña quei wéru lúma asíedu le jachíbubei boúgudigiñe libíti, ánjein múnadagiñe jibíti, buin jíña láu buri luweínamu-águu lúma íweruni. \v 26 Fariséogu maríjintiña. jarúmagüda jumeí wéru lúma asíedu lurágeirugugiñe furúmiñe, ábame gíñe larúmadun boúgudigiñe libíti. \p \v 27 ‘¡Fugiábugu jugúya arúfudajatiña lilúrudun Moisés jáma fariséogu! ¡Biángua tigíbu! Ítara jíña quei umúajaü le afeíndijoúti láu jarúti boúgudigiñe libíti, buídumeraüti larijín, ánjein lurágeirugugiñe, buín líña láu jábu jiláaña lúma sun luwúyeri iwíyei. \v 28 Ítara jíña, boúgudigiñe jibíti, ma lubuídun jarijíniwa jagíbugiñe gürígia, ánjein múnadagiñe, buín jíña láu iyéerejabuni lúma wuríbani. \p \v 29 ‘¡Fugiábugu jugúya arúfudajatiña lilúrudun Moisés jáma fariséogu! ¡Biángua tigíbu! Rújumuti dǘbü arítaguagüleime luágu jamúaja profétagu, wéndegüda jumeí umúajaü le jáni gürígia já meja buídubaña. \v 30 Ábati jaríñagun. “Lun jamúga meja awánjeinjadiwa lan le jadáani binádu wagǘbürigu, míderagun wamútiña jamúga áfaraguaña profétagu.” \v 31 Láu líra, subúdiguatün júngua luágu jádaangiñetün lan ja áfaragubaliña profétagu jagía. \v 32 ¡Gumújumeiti jadǘgüni lé meja jagúmeserubei binádu jagǘbürigu adǘga! \p \v 33 ‘¡Jéwegu! ¡Jarásan jéwegu! ¿Ída lubásan jeséfurun lueí asúfuriruni le lánina máfiougati? \v 34 Ligía noúnajaba lubeí profétagu, jáma ja chúbaña áu, jáma arúfudajatiña, jun. Áni jugúya, jáfaragubaña jádaangiñe, dágua jumáñame jíbiri luágu gurúwa, bei jumáñame jíbiri tídan jalígilisin juríu, eíbaaja jumáñame lídan sun fulásu. \v 35 Ítara lúba láburujan dúru juágun luágu sun jítaü le áwiyurubei jádaangiñe sun wügǘriña buítiña ja jáfarawagúbaña, lúmagiñé meja Abél le richáguabei darí lúmoun Zacarías, liraǘ Berequías lé meja jáfarubei tabádinagua témpulu lúma latárü. \v 36 Ninárün jáu luágu láburujaba lan dúru jawágun gürígia ja lánina dan le luágu buri sun cátei le. \s1 Layájun Jesúsu jawágu lílana Jerusalén \r (Lc 13.34-35) \p \v 37 ‘¡O jugúya Jerusalénna! ¡Áfaragua jumáaña profétagu, chǘgua jugúya dǘbü jawágun ja loúnajabaña Búngiu láu ugánu buíti jun! ¡Sarágu weíyaasu nálugun natoúnigirunün quei tatoúnigiruniña gáyu tirájüñü lábugiñe tarǘna, májatün! \v 38 Ígira láadün Búngiu, \v 39 áni naríñajare jun luágu maríjindügüya jumáadina lan queísi jasálbaragüle daríme lachǘlürün dan lun jaríñagun. “Biníwati le ñǘbinbei lídan líri Wabúreme Búngiu.” \c 24 \s1 Laríñagun Jesúsu luágu tagǘnrinchawagúba lan témpulu \r (Mr 13.1-2; Lc 21.5-6) \p \v 1 Dan le láfuridun Jesúsu témpulurugugiñe, leíbuga yebe, ligía jayábin láni disípulugu lúmoun, ába jarúfudun tuágun témpulu lun. \v 2 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —¿Aríja jumútu sun to? Ninárün jáu luágu merédebei lan ni ában dǘbü ligíbuagu dǘbü, tagǘnrichawagúba sun to. \s1 Seíni buri lubáragiñe lagúmuchun uboú \r (Mr 13.3-23; Lc 21.7-24, 17.22-24) \p \v 3 Ábati joúdin luágu wǘbü Olívos, dánti ñun lan Jesúsu ñi, ába joúdin láni disípulugu agǘlülüja lúma, ába jaríñagun lun. \p —Buséntiwa lun baríñaguni woun ídaba lan tagǘnrinchawagúa témpulu. ¿Cába liseíni bagíribudun uboúagun, lúma lagúmuchagüle? \p \v 4 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Toúnigi jumá lun úa lan ayéedutün, \v 5 ladǘga sarágujaba ñǘbintiña aríñageina. “Áu Crístubei”, áni sarágujaba jayéedun. \v 6 Jugúya jagáambuba lamúri wuríbu yaráfa jun lúma ugánu luágutí buri wuríbu díseti jueí, manúfudedagua jumá. Lúnti ítara lan, mámagilíme lagúmuchagüle uboú líra. \v 7 Lageíndaguba ában ageíraü lúma ában, lawúribujaba ában fulásu lúma ában, ñíbei ilámaü, sándi, járabaganáli lídan sarágu fulásu. \v 8 Sun líra lagúmesejarügügili le lúnbei lasúfurirúniwa. \p \v 9 ‘Jugúyati, jedéregerúaba lun lúrudu lun jasúfurirawagüdǘn, lun gíñe jáfarawagúniwa jilágubei, jiyéreegudúba lun sun uboú nueígiñe. \v 10 Lídaanme dan ligía, sarágujaba eféridiruti jafíñen nuágu, ábame jeyéreegudún joúniwagua, ábame jalúguragun joúniwagua. \v 11 Jachǘlaaguba sarágu yéetiña aríñaga luágu profétagu jamá áni sarágujaba gürígia jayéedun. \v 12 Ñíbei sarágu wuríbani daríme lun jeféridiruni sarágu jádaangiñe lánigu Búngiu ínsiñejabuni jádaangua. \v 13 Le asígiruti derégüdagu darí lúmoun lagúmujoún, lasálbarúba. \v 14 Lapúrichijoúba ugánu buíti le luáguti larúeijan Búngiu lídan sun uboú lun lasúbudirúniwa lídan sun fulásu, ligíaalímeti lagúmuchun uboú. \p \v 15 ‘Abǘrüjatí meja proféta Daniél luágu cátei iyéreeguti le gagǘnrinchaguagüdadibei, dánme le jaríjin chülǘjali lan cátei le lídoun fulásu le sánduti—le alíijabei, gunfaráandalá—, \v 16 jámeti Judéabaña, lúntime janúrajan luágun buri wǘbü. \v 17 Léme tábulugubei lúban wéyu ligía, maráriralá aságara ni cáta múnadagiñe, \v 18 le áraabubei, magíribudalá ni abúdoun lanáangun. \v 19 ¡Fugiábugume würíña ja dageínatiña o ja lan gasáanigutiña ja gurágiña lídounme wéyu ligía! \v 20 Amúriaja jumá lúma Búngiu lun máma lan lídan lidíliga ni lídan luwéyuri eméraaguni janúraja. \v 21 Ladǘga ñíbei sarágu súfuri le úagili líbe lúmagiñe lagúmeserun uboú, úabei gíñe lárigiñe. \v 22 Lun jamúga madǘraagun lubeí lan Búngiu dan ligía, úati jamúga ni ában asálbaruti, ladǘraagubei jawágurügü ja lanúadirubaña lun lánigu jamá. \p \v 23 ‘Ánjein lubeíti aríñawagua jun. “Niján Crístu” o “Ningitán lan”, mafíñera jumá, \v 24 ladǘga jayábinba ayéejatiña lun jarúfudagun joúngua camá Crístu, camá buri profétagu, áni jadáaguba oúnwenbun buri seíni lúma miláguru lun jeyéedaguniña ja anúadira láañabaña Búngiu ánjaña gayára. \v 25 Aríñaga náali le jun lubáragiñe lasúseredun, \v 26 ligía lubeíti, ánjein aríñawagua jun. “Níjein Crístu yára lídan fulásu le mageírawati”, mídin jumá ñi, ánjaña aríñaga jun. “Niján ya rúmurugu”, mafíñera jumá. \v 27 Quei larijíniwa labírichagun lueígiñe ában oúbaü libíti siélu lun luágun le ában, ítara lúba dánme le niábin, aú le Wügǘri Garaǘwarügüti. \v 28 Ábame láburujan ligáñi Búngiu jawágun gafígountiña quei wadúbi luágun úgubu jiláali. \s1 Seíni buri lubáragiñe lagíribudun Crístu uboúagun \r (Mr 13.24-37; Lc 21.25-33, 17.26-30, 34-36) \p \v 29 ‘Lárigiñerügüme lásügürün wéyu buri lánina súfuri ligía, ábame labúrigadun wéyu, marúnijalime játi, ábame jeíguadúnga warúguma ja siélubaña, ábame ladádagarun sun siélu. \v 30 Ábameti jaríjini niseíni siélu, súnme gürígia wuríbatiña uboúagu, jayájuajaba láu jaríjini niábinya, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, lídan juánriñu siélugiñe láu oúnwenbun ubáfu lúma uweíriguni. \v 31 Dánme línwirúniwa fídu rein, ábame noúnajaniña náni ánjeligu ja siélubaña lun joúndaruniña nánigu ja anúadira náañabaña lídaangiñe gádürü larígei uboú. \p \v 32 ‘Furéndei jumeí jémpulu le tuáguti tídibu ígo. Dan le ñulúgili tilímun, ába laboúchun tubána, subúdi jumúti luágu yaráfaali lan lubáchouga. \v 33 Ítara méme, dánme gíñe jaríjini sún buri cátei le, subúdi jumeí luágu yaráfaali lan niábin. \v 34 Ninárün jáu, luágu lagǘnrinchawagúba lan sun ubúrugu le Jerusalén lubáragiñe joúwegun gürígia ja lánina dan le. \v 35 Lagúmuchaguba siélu lúma uboú, ánjein nerérun, merédebei magúnfulirúnga. \p \v 36 ‘Ánjeinti luágu wéyu lúma óra le lúnbei nagíribudun uboúagun, ibídiñeti ni ca un, ni joun ánjeligu ja siélubaña, ni nun, áu le Liraǘ Búngiu, Búngiu rügǘñein Úguchili asúbudirei. \p \v 37 ‘Ítara queí meja lasúseredun lídan meja lidáani Noé, ítara lúba gíñe dánme le niábin, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti. \v 38 Lídan meja dan ligía, lubáragiñe ladíbirun uboú, jerédera meja gürígia eíga, áta, amárieidagua, íchaajaña jasáanigu lun maríei, darí wéyu le lebélurunbei Noé tídoun ugúnein. \v 39 Meféentiña, darí ladíbirun uboú, ába jañáradagun súngubei. Ítara lúba gíñe dánme niábinya, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti uboúagun. \v 40 Lídaanme dan ligía, ñíbaña bián wügǘriña áraabu, lanügǘba ában, igirúame le ában según jafíñen nuágu. \v 41 Ñíbaña bián würíña amúlija, tanügǘba ában, igirúame to ában. \p \v 42 ‘Agágudúañu jumá, ladǘga ibídiñeti jun cába lan óra niábin, áu le Jabúreme. \v 43 Subúdi jumeí le, luágu ánjein lan jamúga lasúbudira tabúreme ában múna cába lan óra liábin jíweruti áriebu, leréderuña jamúga marúmugunga, mígirunti jamúga lun lebélurúniwa íweruja lúbiñe. \v 44 Ligía aráanseñu jumá lubeí, ladǘga léme óra magáradajan jumá, ligíame niábin, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti. \s1 Músu le úaraguabei, lúma le múaragúnbei \r (Lc 12.41-48) \p \v 45 ‘Ítara jumá queísi músu úaraguati, gunfaráanda ligía, le lígirubei liyúbudiri lun laríjin jáu ja lúbiñebaña lun líchugun eígini joun lídan dan. \v 46 Gúndaabei músu le dánme le liábin liyúbudiri ánjein ladárira agúnfulira lúma lifísiute. \v 47 Ninárün jáu luágu líchugubei lan liyúbudiri lun laríjin láu sun lumégen. \v 48 Ánjein ában lubeí wügǘri wuríbati músu ligía, ábame larítagun luágu lǘgili lan liábin liyúbudiri, \v 49 ábame lagúmeserun oúseraña jíbiri músu wuríba, reídei ligíame eíga lúma áta jáma bacháruatiña, \v 50 ábameti liábin liyúbudiri lídan wéyu le magúrabun láani, lídan óra le ibídiñeti lun. \v 51 Ábame líchuguni luweírin-ágei abeichúni luágu, lasíadireime lun máfiougatin úara jáma biángua tigíbu, ábame layájun, acǘnrijame lári. \c 25 \s1 Jémpulu jawáguti díisi würíña irájüñü \p \v 1 Ába laríñagun Jesúsu. \p —Ítara lubáti arúeijani le lánina siélu quei díisi würíña irájüñü ja anǘgübaña jalámpun le gálati gási, ába jáfuridun lun jadúnragun lúma adári, ñǘdün jamámuga úara lúma maríeirugun. \v 2 Seíngü jádaangiñe, maráanseruntiña, seíngü aráansetiña. \v 3 Ja maráanserunbaña, dan le janǘgünbalin jalámpun, manǘgüntiña ámu gási lueí le lídaanbei jalámpun, \v 4 ánjañati ja aráansebaña, barǘtiña jabúdein láu gási boúgudin lueí le lídaanbei jalámpun. \v 5 Queísiti ladárasarun adári, ába ladábudunga jágu súngubei, ába jarúmugun. \v 6 Queí buri luágu amídi áriebu, ligía lagaambúniwa agúaraguni. “Niteín adári, furíjuma adúnraguei.” \v 7 Sun würíña irájüñü jagía, ába jásaarunga, ába jagúmeserun aráansejei jalámpun. \v 8 Ába jaríñagun ja maráanserunbaña joun ja aráansebaña. “Rújuma murúsun lídaangiñe jigásin woun, ladǘga léñeguchuña walámpun.” \v 9 Ába jaríñagun ja aráansebaña joun. “Siñáti, ladǘga loúguabei woun, loúguame jun. Jeíbagubei le ñí lubei lalúgurajoúa agáñija jumámuga júngua.” \v 10 Léti añángüra lan ja maráanserunbaña agáñija gási, ligía liábin adári. Játi aráansebaña, ába jebélurun lúma maríeirugun, ába ladaurúniwa béna. \v 11 Lárigiñe, ligía jachǘlürün jíbiri würíña irájüñü jagía, ába jaríñagun. “¡Wabúreme, wabúreme, darábei béna wabá! \v 12 Ába laríñagun joun. “Ninárün jáu, ibídiñetün nun.” \p \v 13 Ábati laríñagun Jesúsu joun. \p —Agágudúañu jumá, ladǘga ibídiñeti jun cába lan wéyu, ni cába lan óra nagíribudun, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, uboúagun. \s1 Jémpulu luáguti seínsu \p \v 14 ‘Ítara líña arúeijani le lánina siélu quei ában wügǘri le dan lébei laráansejan lun ladǘgün weíyaasu lídoun ámu fulásu, ába lagúarun joun lumúsuniña, ába líchuguni liseínsun lábugiñoun jaríaajan. \p \v 15 ‘Lun ában jádaangiñe, rúti queí buri seíngü-mílu fiádürü, queí buri bián-mílu lun ában, queí buri mílu lun ában. Lafánreinjani joun quei jabáfu lun jawádigimariduni. Ábati lídin luágu luweíyasun. \v 16 Le músu le erésibirubei seíngü-mílu fiádürü, ába luwádigimariduni, ába lagáñeirun seíngü-mílu fiádürü ligíbuagun. \v 17 Ítara méme le erésibirubei bián-mílu, gáñeiti bián-mílu lánwoun. \v 18 Ánjeinti le erésibirubei mílu, ába lídin, ába lachígin ában júyu, ába larámuduni liseínsun liyúbudiri ñi. \p \v 19 ‘Sarágu dan lárigiñe, ába lagíribudun iyúbudiri, ába lagúmeserun aráanseja jáma luágu seínsu. \v 20 Furúmiñe, ába liábin le erésibirubei seíngü-mílu fiádürü, ába ledéregeruni lun liyúbudiri láu seíngü-mílu le lagáñeirubei ligíbuagun, ába laríñagun lun. “Niyúbudiri, seíngüñein-mílu fiádürü bíchugun nun, niján seíngü-mílu nagáñeirun ligíbuagun.” \v 21 Ába laríñagun iyúbudiri lun. “Buíti, ában músu buíti amǘrü, úaragua, quei úaragua bubeí lídan le murúsunrügüti, níchiga gíbetimaati lábugiñe baríaajan. Queímoun, gúnda amǘrüme úara núma.” \v 22 Lárigiñe, ába liábin le erésibirubei bián-mílu fiádürü, ába laríñagun. “Niyúbudiri, biámañein-mílu fiádürü bíchugun nun, niján bián-mílu nagáñeirun ligíbuagun.” \v 23 Ába laríñagun liyúbudiri lun. “Buíti, ában músu buíti amǘrü, úaragua, quei úaragua bubeí lídan le murúsunrügüti, níchiga gíbeti lábugiñe baríaajan. Queímoun, gúnda amǘrüme úara núma.” \v 24 Ligía liábin le erésibirubei mílu fiádürü, ába laríñagun lun liyúbudiri. “Niyúbudiri, subúdigubei numúti luágu wügǘri ban jéreguti, alúbaja ban le ñí lumuti mábunagun ban, abúdaja amǘrü le ñí lumuti machágarun ban ni cáta. \v 25 Ligía nanúfudedunbei, ába nídin arámudei biseínsun lábugiñe múa. Niján le báni.” \v 26 Ába laríñagun iyúbudiri lun. “Músu wuríbati, moúnti. Subúdigubei bíñein luágu alúbaja nan le ñí lubei mábunagun nan, abúdaja áu le ñí lubei machágajan nan ni cáta. \v 27 Ligía lúnti lubeí jamúga bíchuguni niseínsun báncürugun lun dan lan jamúga nagíribudun, nerésibiruni le náni láu agáñeiruni.” \v 28 Ába laríñagun joun ja ñíbaña. “Gidájumei seínsu le lúmabei lueí, rújumei lun le láubei díisi-mílu, \v 29 ladǘga le adǘgübei buíti láu le lúmabei, líchugúba lánwoun lun, ábanme lígiragun lun, ánjein le madǘgübei buíti láu murúsun le lúmabei, lagídarúaba lueí. \v 30 Músuti moúnti le, fíjumei lídoun lubúriga le boúgudibei, le ñíba lubeí layájuaja, acǘnrijame lári.” \s1 Jagúseragüdǘniwa sun gürígia \p \v 31 ‘Dánme nagíribudun, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, uboúagun, niábinba quei urúei geyégu ánjeligu náu, ábame nañúurun luágu nála láu uweíriguni lun nagúseragüdüniña sun gürígia. \v 32 Ábame joúndaragun gürígia ja lílana sun fulásu nigíbugiñe, ábame nafánreinraguniña jawáriuagua quei lafánreinraguniña joúniri mudún, mudún jádaangiñe gábara. \v 33 Ja richáguabaña ligíbugiñe Búngiu, ábame níchuguniña lueígiñe noúnwenren, ja wuríbabaña ligíbugiñe Búngiu, lueígiñebaña nubaǘna. \v 34 Naríñagame joun ja lueígiñebaña noúnwenren. “Jigoúgu, jugúya le biní laalíbei Núguchi, resíbi jumeí arúeijani le aráanserúbei jubá lúmagiñe ladǘgüni Búngiu uboú. \v 35 Ladǘga dan le nalámachunbei, rútün eígini nun, dan le namágürabudunbei, rútün dúna nun, dan le eíbugañaja nubeí quei chülǘdügüti, rútün múna nun. \v 36 Dagáti manáanguni nuágu, rútün anáanguni nun, dan le nasándirunbei, ñǘdüntün aríjana, dan le nadaürǘnbei, ñüdǘntün aríjana.” \v 37 Ábameti jaríñagun richáguatiña jagía nun. “Wabúreme, ¿ída bugagí waríjabu láu ilámaü, ába wíchugun eígini bun? ¿ída bugagí waríjabu láu mágürabu, ába wíchugun dúna bun? \v 38 ¿Ída bugagí waríjabu quei chülǘdügüti, ába wíchugun múna bun? ¿o manáangunga, ába wíchugun anáanguni bun? \v 39 ¿Ída bugagí waríjabu láu sándi o furísunrugu, ába woúdin aríjabu?” \v 40 Ábame naríñagun joun. “Ninárün jáu, furúmieguarügü cátei le jadǘgübei lun ában jádaangiñe namúlenu, ca lan lǘnabunbei, nun méme jadǘgei.” \p \v 41 ‘Naríñagameti joun ja lueígiñebaña nubaǘna. “Díse jumá nueí, jugúya le lúnbei jasúfurirun lun sun dan, jeíba lídoun wátu geméti le méñeguchadibei, le aráanserúbei lubá Máfia jáu lánigu. \v 42 Ladǘga dan le nalámachunbei, míchutün eígini nun, dan le namágürabudunbei, míchutün dúna nun. \v 43 Eíbugatina quei chülǘdügüti, míchutün múna nun, mégeitina anáanguni, míchutün nun, sánditina, daǘwa áu, mídintün aríjana.” \v 44 Ábame jaríñagun wuríbatiña jagía nun. “Wabúreme, ¿ída bugagí waríjabu láu ilámaü o mágürabu, o quei chülǘdügüti, o manáangunga, o láu sándi, o furísunrugu, míderagun wamútibu?” \v 45 Naríñagame joun. “Ninárün jáu, luágu furúmieguarügü lan cátei le madǘgün jubeí joun gürígia, ca lan lǘnabunbei, madǘgün jumúti gíñe nun.” \v 46 Ábameti joúdin ja máfiougatin lun jasúfurirun ñi lun sun dan, jámeti richáguabaña ligíbugiñe Búngiu, ábame joúdin siélun lun jagúndaarun ñi lun sun dan. \c 26 \s1 Aráansejani lun lárügüdǘniwa Jesúsu \r (Mr 14.1-2; Lc 22.1-2; Jn 11.45-53) \p \v 1 Dan aríñaga láali Jesúsu sun cátei le, ába laríñagun joun láni disípulugu. \p \v 2 —Quei jasúbudiruni, bián wéyu lárigiñe le, ligíame fédu le páscua, áni nedéregerúaba, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, lun nádarawagún luágu gurúwa. \p \v 3 Ába joúndaragun jábutigu fádirigu, arúfudajatiña lilúrudun Moisés, jáma wügǘriña weírigutiña lídan jafíñen juríu tigíbugiñe lúban Gáifasi, fádiri le íñutimaabei. \v 4 Ñi jaráanseja luágu Jesúsu lun járügüdüni láu yéguaü, lun jáfaruni jilágubei. \v 5 Jaríñagati. \p —Máma látia fédurugu lueí jachágaragun gürígia. \s1 Tájuduraguni ában wǘri lábulugu Jesúsu \r (Mr 14.3-9; Jn 12.1-8) \p \v 6 Betániañein Jesúsu, lúbiñe Simón lé meja gawágubei gumeín luágu sun lúra, \v 7 ába tiábin ában wǘri luágun, gámeina tugúya ában lágei ibíñei le weíriti lisérun. Dan luáguñein lan dábula Jesúsu, ába téseruni ibíñei ligía lábulugun. \v 8 Dan jaríjinbaalin disípulugu cátei le, ába jamágundarun, ába jaríñagun. \p —¿Cámesan leféridirúa le ítara? \v 9 Gayáraati jamúgagu lalúgurúniwa le luágu sarágu seínsu lun jíderawagún gudémetiña. \p \v 10 Ába lagáambuni Jesúsu le jaríñagubei, ába laríñagun joun. \p —¿Ca uágu jañáwurija tun wǘri to? Cátei buíti le tadǘgübei. \v 11 Súnwandan yábaña lan gudémetiña júma, ánjein áu, mámaba súnwandan júma nan. \v 12 Le tadǘgübei wǘri to láu téseruni ibíñei le nuágun, taráanseruñádina lubá nábunúniwa. \v 13 Ninárün jáu luágu le lan ñí lumuti lapúrichijoúa ugánu luáguti asálbaruni lídan sun uboú, labájüdawagúaba gíñe le tadǘgübei wǘri to, lun larítawagún tuágu. \s1 Lalúguruni Júdas Jesúsu \r (Mr 14.10-11; Lc 22.3-6) \p \v 14 Ába lídin ában jádaangiñe dúusu disípulugu, le gíribei Júdas Iscarióte, adímureja jáma jábutigu fádirigu. \v 15 Ába laríñagun joun. \p —¿Atiribei jíchugun nun ánjein nedéregera Jesúsu jun? \p Ába jíchugun darándi murúsun pláta lun. \v 16 Lúmagiñeti óra ligía, ába láluajan Júdas ída lúba lan luwúyeri ledéregeruni Jesúsu joun. \s1 Lagúmujoún leígin Jesúsu jáma lánigu \r (Mr 14.12-25; Lc 22.7-23; Jn 13.21-30, 1 Co 11.23-26) \p \v 17 Le furúmiñeti wéyu lídan fédu le ñí lubei teigúa fein magánatu ísi, ába jayábin disípulugu lúmoun Jesúsu, ába jaríñagun lun. \p —¿Jalía babúseera waráanserun lun ñíba lan wadǘgei eígini le lánina páscua? \p \v 18 Ába laríñagun joun. \p —Jeíba ubúrugu, lúbiñe ítaga wügǘri, ábame jaríñagun lun. “Ítara líña laríñagun Maésturu. Yaráfaali nórate, búbiñeba nefédujei páscua jáma náni disípulugu.” \p \v 19 Ába jadǘgüni disípulugu quei laríñaguni Jesúsu joun, ába jaráanseruni eígini le lánina páscua. \p \v 20 Dan le lagúñedunbei, ába lañúurun Jesúsu luágu dábula jáma láni dúusu disípulugu, \v 21 súnti añája lan eíga, ába laríñagun joun. \p —Ninárün jáu luágu lalúgurubadina lan ában jídaangiñe. \p \v 22 Ábati jajírudagun, ába jagúmeserun álügüdei ában ában. \p —Nabúreme, ¿nugúya funásan? \p \v 23 Ába laríñagun joun. \p —Le éderutu leígan fein núma lídan asíedu, ligiába alúgurana. \v 24 Nídiña, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, luágu ǘma le uágubei taríñaga Lerérun Búngiu, áni ¡fugíabutia wügǘri le alúgurutina! Buítimaati jamúga lun magǘriajoúagubei lan. \p \v 25 Ábati ladímurejan Júdas, ába lálügüdajan. \p —Maésturu, ¿nugúya funásan? \p Ába laríñagun Jesúsu lun. \p —Ánja, bugúya. \p \v 26 Dan añája lan eíga, ába lanǘgünun Jesúsu fein lújaburugu, ába leteíngiruni Búngiu tuágu, lásun lagúbachagunun, ába líchugunun joun láni disípulugu, aríñageina. \p —Joújuma, núgubu le. \p \v 27 Lárigiñe, ába lárügüdün ában wéru buin táu diweín lújaburugu, ába leteíngiruni Búngiu tuágu, ába lásügüragüdüni joun, aríñageina. \p —Gurájuma lídaangiñe le, sun jugúya. \v 28 Níta le, le añúuragüdübalin iséri darádu, le gíñe áwiyurubei joun sarágu gürígia lun ferúdunawa lan jafígoun. \v 29 Naríñajare jun luágu mátundügüyaadina lan diweín daríme wéyu le lúnbei nátunun iséri tuwúyeri diweín júma lídan larúeijan Núguchi Búngiu yágüta siélu. \s1 Laríñaguni Jesúsu luágu leyéedaguba lan Pédro láu \r (Mr 14.26-31; Lc 22.31-34; Jn 13.36-38) \p \v 30 Lárigiñe jerémujani urému luágu Búngiu, ába joúdin luágu wǘbü Olívos. \v 31 Ába laríñagun Jesúsu joun láni disípulugu. \p —Sun jugúya, jasándiraguba júngua láu magúraasuni nuágu áriebu le, ladǘga laríñajare tídan Lerérun Búngiu. “Náfarubei joúniri mudún jilágubei, ábame jeréderun mudún chagágu.” \v 32 Lárigiñeme násaarun lídaangiñe oúweni lúnya nabágaridun, nídiba Galiléa jubáragiñe. \p \v 33 Ába laríñagun Pédro lun. \p —Gayáraati járügüdün súngubei magúraasuni buágu, nugúya no. \p \v 34 Ábati laríñagun Jesúsu lun. \p —Ninárün báu luágu áriebu méme lan le, lubáragiñe layúgurujan gáyu, beyéedaguba náu ǘrüwa weíyaasu. \p \v 35 Ába laríñagun Pédro lun. \p —Gayáraati noúnwen búma, meyéedagunbadina báu. \p Ligía méme gíñe jaríñaga sun disípulugu. \s1 Layúmuragun Jesúsu lun Búngiu, Getsemaní \r (Mr 14.32-42; Lc 22.39-46) \p \v 36 Ábati lachǘlürün Jesúsu jáu láni disípulugu lídoun ában fulásu gíriti Getsemaní, ába laríñagun joun. \p —ñurújuma ya, neíbuga ayúmuragua lun Búngiu yára. \p \v 37 Ába lanǘgüni Pédro jáma bián lirájüñü Zebedéo lúmagua, ába jagúmeserun asándira íruni lúma tigári anígi. \v 38 Ábati laríñagun joun. \p —Sandítina ában íruni le lánina oúweni tídan nuwáni. Reídei jumá ya, agágudúañu jugúyame núma. \p \v 39 Ábati lídin Jesúsu lubáruaguoún mémeraü, ába lájuduragun láu ligíbu múarugun, ába layúmuragun lun Búngiu ítara. \p —Núguchi, ánjein gayára lubeí, adǘgabá lun masúfurirun náani cátei le lúnbei nasúfuriruni, mámalá quei nabúseerun, queílá babúseerun. \p \v 40 Ábati lagíribudun le ñíjin jabeí láni disípulugu, ába ladáriruniña arúmuga, ába laríñagun lun Pédro. \p —¿Siñátisán buga jeréderun agágudúañu núma ni ában óra? \v 41 Agágudúañu jumá, ayúmuragua jugúyame, máburujan jumámuga lídoun ínchajoúni lun jeféridiruni jafíñen nuágu. Inárüni luágu ánja tan juwáni lun cátei le buídubei, ánjeinti júgubu, débiliti. \p \v 42 Ábaya lídin luágu libíaman weíyaasu, ába layúmuragun ítara. \p —Núguchi, ánjein siñá lubei masúfurirun náani le lúnbei nasúfuriruni, adügǘwalá bugúndan. \p \v 43 Ábaya lagíribudun, ábaya ladáriruniña láni disípulugu arúmuga ladǘga weírijali lidábu jágu. \v 44 Ába lígiruniña, ábaya lídin ayúmuragua luágu lǘrüwan weíyaasu, aríñageina méme dimúrei ligía. \v 45 Ábati lídin le ñíjin jabeí láni disípulugu, ába laríñagun joun. \p —¿Jarúmuguña mémesan, eméraagua jugúya? Chülǘjali óra lun nedéregeruníwa, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, jájaburugun gafígountiña. \v 46 Sarájuma, queímoun lubároun le lúnbei lalúgurunina, níteeli. \s1 Janǘgüni Jesúsu adáüra \r (Mr 14.43-50; Lc 22.47-53; Jn 18.2-11) \p \v 47 Ñígili Jesúsu adímureja, ligía liábin Júdas, le ábanbei jádaangiñe dúusu disípulugu, jáu sarágu gürígia táu efeín lúma wéwe. Jayábin lueígiñe joúbadina jábutigu fádirigu jáma wügǘriña weírigutiña lídan jafíñen juríu. \v 48 Aríñagaaliti buga Júdas joun. \p —Le nachúurun, ligía, járügüdeime. \p \v 49 Ábati layárafadun lun Jesúsu, ába laríñagun. \p —¡Buíti gúñoun, maésturu! \p Ába lachúuruni. \v 50 Ába laríñagun Jesúsu lun. \p —Numáda, ¿ca bálugubei? \p Ábati jayábin, ába járügüdüni Jesúsu, ába janǘgüni adáüra. \p \v 51 Ábati laságarunun ában jádaangiñe láni Jesúsu disípulugu lefeínte, ába láchuguni ában larígei lumúsun fádiri le íñutimaabei. \v 52 Ába laríñagun Jesúsu lun. \p —Areídaboún befeínte, ladǘga sun ja áfarajatiña táu efeín, táuba gíñe efeín jáfarúa. \v 53 ¿Ibídiñeti bun luágu ánjana lan jamúga busén, gayára lan namúriajan ǘrüwa-wein-díisi-mílu jádaangiñe láni Núguchi ánjeligu, áni loúnajañanu lan jamúga? \v 54 Lun jamúga nadǘgüni ítara, ¿ída lubági lagúnfulirun le tídaanbei Lerérun Búngiu to aríñaguboun luágu lúnti lan lasúseredun le ítara? \p \v 55 Ábati laríñagun Jesúsu joun mútu jagía. \p —¿Jiábin táu efeín lúma wéwe lun járügüdünina camá jamuga jíwerutina? Ságüñaja wéyu nañúurun témpulurugu jagánagua arúfudaja, madaǘ jumútina. \v 56 Wel, lasúseredunbei sun le lun lagúnfulirun le jaríñagubei profétagu tídan Lerérun Búngiu. \p Ábati jígiruni sun disípulugu Jesúsu lábugua, ába janúrajan. \s1 Jesúsu ligíbugiñe líñun-ágei lúrudu \r (Mr 14.53-65; Lc 22.54-55, 63-71; Jn 18.12-14, 19-24) \p \v 57 Ja adáürübalin Jesúsu, ába janǘgüni ligíbugiñoun Gáifasi, fádiri le íñutimaabei, le ñí lubei adámurigu jamá arúfudajatiña lilúrudun Moisés jáma wügǘriña weírigutiña lídan jafíñen juríu. \v 58 Ánjeinti Pédro, falá lumuti dísegiñe darí tübǘrürürugun lúban fádiri le íñutimaabei le ñíjin lubeí lebélura, ába leréderun ñun jáma oúnigirutiña témpulu lun laríjin jalíaba lan lébeda cátei le. \p \v 59 Jáluajati jábutigu fádirigu, jáma sun jíbiri líñun-ágei lúrudu lidúnrun Jesúsu láu iyéeni lun gayáraabei lan jasíadiruni lun loúnwen, \v 60 madáritiña, láu sun sarágu jáña lan gürígia ñǘdüntiña aríñaga iyéeni luágu. Agúmujoúni, ligía jayábin biáma yéetiña íchiga fe luágu, \v 61 ába jaríñagun. \p —Aríñagati wügǘri le luágu gayára lan lagǘnrichagunun láni Búngiu témpulu, ábaya lánme laráramagüdǘnun lídan ǘrüwa wéyu. \p \v 62 Ábati laráramun fádiri le íñutimaabei, ába laríñagun lun Jesúsu. \p —¿Moúnabuntíbusan ni cáta? ¿Cáteigi le, le aríñawagúbei buágu? \p \v 63 Reídeiti Jesúsu maníñu. Ábati laríñagun fádiri le íñutimaabei lun. \p —Luágu líri Búngiu le wínwanbei báfiñura lun baríñaguni inárüni. Aríñagabeí woun ánjein amǘrü lubeí Crístubei le Liraǘ Búngiu, le lanúadirubei Búngiu lun lasálbaruniña gürígia uboúagu. \p \v 64 Ába laríñagun Jesúsu lun. \p —Ánja, áu, quei baríñaguni. Aríñagatina gíñe jun luágu jaríjubadina lan, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, ñun lueígiñe loúnwenren Búngiu le Súnti Gabáfu, jaríjubei gíñe niábin lídan juánriñu siélugiñe. \p \v 65 Ábati lajeíridagunun fádiri le íñutimaabei lanáangun, le ligáñi, ába laríñagun. \p —¡Anába láali wügǘri le Búngiu láu lerérun! Mabúseerunjadiwa ámu lun líchugun fe luágu, agáamba jumáali anábuni le laríñagubei, \v 66 ¿ída líña jaríjin lun? \p Ába jaríñagun. \p —Gadúnrunti, lúnti loúnwen. \p \v 67 Ábati jásueraguni ligíbu, buleísei jameí, jíbiri, ába jagáyuajan ligíbuagun, \v 68 ába jaríñagun lun. \p —Quei amǘrü lan Crístubei, ¡aríñaga beígia ca lan agáyuajabei buágu! \p Jaríñagunbei lun ítara ladǘga gürágu líña lan lágu. \s1 Laríñagun Pédro luágu ibídiñe lan Jesúsu lun \r (Mr 14.66-72; Lc 22.56-62; Jn 18.15-18, 25-27) \p \v 69 Súnti lasúseredun sun cátei le, ñun líña Pédro boúgudi tübǘrürürugu lúban fádiri le íñutimaabei, ába tiábin ában esériwijatu luágun, ába taríñagun lun. \p —Bugúya, lúmañadibútia giñéñaja Jesúsu le Galiléana. \p \v 70 Ába leyéedagun Pédro jagíbugiñe súngubei, ába laríñagun. \p —Ibídiñeti nun ca lan uágu badímureja. \p \v 71 Leíbuga yebe Pédro luágun béna, ligía taríjini ábanya, ába taríñagun joun ja ñíbaña. \p —Eyéri le, lúmañajañein gíñe Jesúsu le Nazarétna. \p \v 72 Ábaya leyéedagun Pédro láu fiñún, ába laríñagun. \p —Ibídiñeti wügǘri ligía nun. \p \v 73 Murúsun lueígiñe, ába jayábin ja ñíbaña lúmoun Pédro, ába jaríñagun lun. \p —Inárüni luágu ában lan jádaangiñe amǘrü, arijúati luágu ligáburi badímurejan. \p \v 74 Ába lagúmeserun íñaragua lúngua aríñaga láu fiñún. \p —¡Ibídiñeti gürígia ligía nun! \p Lídan méme óra ligía, ába layúgurujan ában gáyu. \v 75 Ábati larítagun Pédro luágu le laríñagubei Jesúsu lun. “Beyéedaguba náu ǘrüwa weíyaasu lubáragiñe layúgurujan gáyu.” Ába láfuridun Pédro ñígiñe, ába layájuajan láu igárigu. \c 27 \s1 Ledéregerúniwa Jesúsu lun Piláto \r (Mr 15.1; Lc 23.1-2; Jn 18.28-32) \p \v 1 Dan larúgadunbei, ába jadámuridagun sun jábutigu fádirigu jáma wügǘriña weírigutiña lídan jafíñen juríu aríja cába lan jadǘga lun lasíadirúniwa Jesúsu. \v 2 Ába janǘgüni gürágu, ába jedéregeruni lun Póncio Piláto le gumádimati. \s1 Loúnwen Júdas \p \v 3 Dan le laríjinbei Júdas, le alúgurubalin Jesúsu, luágu siádi jamáali lan Jesúsu lun loúnwen, ába laságürijan, ába láguyugüdüni darándi murúsun pláta ligía joun jábutigu fádirigu lúma joun wügǘriña weírigutiña, \v 4 ába laríñagun joun. \p —Afígounjaadina láu nedéregerun ában wügǘri madúnrunti lun loúnwen. \p Ába jaríñagun lun. \p —¿Cámegi le warúma? ¡Bugúya lun baríjini líra! \p \v 5 Ába lachágaruni Júdas seínsu ñi témpulurugu, ába lídin átigiragua lúngua. \p \v 6 Ába jabúduni jábutigu fádirigu seínsu ligía, ába jaríñagun. \p —Siñáti wíchuguni seínsu le tídoun gáfu to lágei liseínsuna Búngiu ladǘga lebégi oúweni. \p \v 7 Ába júaradun lun lagáñijoún lufúlasun ában wügǘri le adáagubei barámbi láu seínsu ligía lun jábunajoún teréncha ñi. \v 8 Ligía Lufúlasun Jítaü lubeí líribei fulásu ligía chülǘ lúmoun dan le. \v 9 Ítara líña lagúnfulirun lé meja laríñagubei proféta Jeremías. “Barǘ jamuti darándi murúsun pláta ligía, ebégi le jíchugubei Israelítagu luágu wügǘri ligía, \v 10 ába jagáñijani lufúlasun ában wügǘri le adáagubei barámbi láu, quei laríñaguni Nabúreme nun.” \s1 Jesúsu ligíbugiñe Piláto \r (Mr 15.2-5; Lc 23.3-5; Jn 18.33-38) \p \v 11 Barǘwati Jesúsu ligíbugiñoun gumádimati, le gíribei Piláto, le álügüdübalin. \p —¿Amǘrüsan Jarúeitebei Juríu? \p Ába laríñagun Jesúsu lun. \p —Ánja, áu quei baríñaguni. \p \v 12 Dán buriti jíchugun jábutigu fádirigu jáma wügǘriña weírigutiña lidúnrun, moúnabuntija Jesúsu ni cáta. \v 13 Ábati laríñagun Piláto lun. \p —¿Magáambun bumútisan le jaríñagubei buágu? \p \v 14 Moúnabunti Jesúsu ni cáta, ábati laweíridun lanígi gumádimati. \s1 Lasiádirún Jesúsu lun loúnwen \r (Mr 15.6-20; Lc 23.13-25; Jn 18.38–19.16) \p \v 15 Gagáburi lumúti mejáti gumádimati lígiragüdǘn ában adaürǘti joun gürígia lídan fédu, furúmieguarügü adaürǘti le jamúriajan lúma. \v 16 Ñíñeinti ában adaürǘti, díseti leíbaajan líri, gíriti Barabási, \v 17 dánti le adámuriñujaña lan sun gürígia, ába lálügüdüniña Piláto. \p —¿Ca jabúseerubei nígiragüdün jun, Barabási, ódi Jesúsu le únbei laríñawagua Crístu? \p \v 18 Líridubalin gíñe Jesúsu ladǘga subúdi láali lan luágu ladǘga lan jagímugan lun jedéregerei. \p \v 19 Sun ñun lan Piláto luágu lála le lánina agúseruni, ába toúnajan lúmari aríñaga lun. “Madǘgabá ni cáta láu gürígia úaraguati le, ladǘga gewéneditina buga ában uwénedi wuríbati áriebu buga ladǘga gürígia le.” \p \v 20 Ába jádaruni jábutigu fádirigu jáma wügǘriña weírigutiña jádoun gürígia lun jamúriajan lun láfuridun Barabási, lun lafarún Jesúsu. \v 21 Ábaya ladímurejan gumádimati joun sun gürígia jagía, ába laríñagun joun. \p —¿Ca jádaangiñe biángubei jabúseerubei lun nígiragüdüni jun? \p Ába jaríñagun. \p —Barabási. \p \v 22 Ába laríñagun Piláto joun. \p —¿Cábati nadǘga láu Jesúsu le únbei laríñawagúa Crístu? \p Ába joúnabun súngubei. \p —¡Dáguabeí luágu gurúwa! \p \v 23 Ába laríñagun Piláto joun. \p —¿Cáti wuríbati ladǘgübei? \p Ábatima jagúaragun. \p —¡Dáguabeí luágu gurúwa! \p \v 24 Dan le laríjinbalin Piláto luágu siñá lan ladǘgün ni cáta lueídügüya chagáguaü, ába lamúriajan dúna, ába lachíbuni lújabu jagíbugiñe gürígia, aríñageina. \p —Máma áu lúnbei naríjin láu loúnwen wügǘri madúnrunti le, jugúya lun jaríjini ñi. \p \v 25 Ába jaríñagun sun gürígia. \p —¡Wagía jáma warájüñü, wanǘgüba furúmieguarügü dúru wawoúguoun luágu loúnwen! \p \v 26 Ábati lígiragüdüni Piláto Barabási, ába loúnajan abeíchei Jesúsu, ába ledéregeruni lun ládarawagún luágu gurúwa. \p \v 27 Lárigiñe, ába janǘgüni lisúdaaranigu gumádimati Jesúsu tídoun lúban Piláto, ába joúndaraguagüdüniña sun súdaara geyégua láu. \v 28 Ába jarágachunun lanáangun, ába jíchugun ában anáanguni funátu luágu, \v 29 ába jíchugun ában rídi láuti jíyu lábulugu, lúma ában mabúru lújaburugu le loúnwenren. Ábati jájuduragun ligíbugiñe, ába jéjerajan láu, ába jaríñagun lun. \p —¡Gabágarilá Jarúeite Juríu! \p \v 30 Ába gíñe jásueraguni, janǘgeija mabúru ligía, jíchaaguei lábulugu. \v 31 Lárigiñe jéjerajan láu ítara, ába jagídarunun anáanguni funátu lueí, ába jadáürünun lanáangun luágu. Ába janǘgüni lun ládarawagún luágu gurúwa. \s1 Ládarawagún Jesúsu luágu gurúwa \r (Mr 15.21-32; Lc 23.26-43; Jn 19.17-27) \p \v 32 Dan le áfurideina jáña lan, ába jadúnragun lúma ában wügǘri Cirénena, gíriti Simón, ába jafósuruni lun lanǘgüni lugúruwan Jesúsu. \p \v 33 Ítara líña jachǘlürün lídoun ában fulásu gíriti Gólgota, líla líra, Lufúlasun Lábu Ichǘgü. \v 34 Ñi jíchiga diweín láu árani tídan lun Jesúsu lun látunun, joúcharügü lumútu, mátun lumútu. \p \v 35 Dan le dágua jamáali luágu gurúwa, ába jájurerun súdaara ubúnuruni lun jafánreinjanun lanáangun Jesúsu jádaangua. Ítara líña lagúnfulirun lé meja labǘrüjabei proféta. “Ájureratiña ubúnuruni lun jaríjin cába lan jádaangiñe erédera táu nanáangun.” \v 36 Ába jañúurun ñi lun joúnigiruni. \v 37 Ába jíchugun ában abǘrüjoúni loúgiñe lichǘgü le ñí lubei laríñaga ca lan lidúnrunbei. Abǘrüjoúni ligía ítara líña. “Jesúsu le, le jarúeitebei juríu.” \p \v 38 Dáwaguatiña gíñe bián jíwerutiña luágu gurúwa lúma, ában lueígiñe loúnwenren, ában lueígiñe lubaǘna. \v 39 Já buriti ásügürübaña ñígiñe, ába janábuni, ába jánjingichuni jachǘgü, \v 40 aríñageina. \p —Bugúya le gayáraabei bágurunun témpulu ábaya baráramagüdünun lídan ǘrüwa wéyu, sálbaguabá búngua. Ánjein Liraǘ bubei Búngiu, raríba lueígiñe gurúwa. \p \v 41 Ítara líña gíñe jéjerajan jábutigu fádirigu jáma arúfudajatiña lilúrudun Moisés, fariséogu, jáma wügǘriña weírigutiña, láu, ábaja jaríñagun jámagua. \p \v 42 —Sálbati ámu, ánjein lúngua, siñáti lasálbaragun. Ánjein ligía lubeí Jarúeitebei Israelítagu, raríla lueígiñe gurúwa, afíñe wamámuga luágu. \v 43 Rúlaali lafíñen luágu Búngiu, sálbaleíti Búngiu guetó ánjein inárüni lubeí luágu jínsiñe lan lun, quei aríñagaali lan woun luágu Liraǘ lan Búngiu. \p \v 44 Anába jamúti gíñe jíwerutiña ja dáwaguñubaña luágu jagúruwan úara lúma. \s1 Loúnwen Jesúsu \r (Mr 15.33-41; Lc 23.44-49; Jn 19.28-30) \p \v 45 Ábati labúrigadun sun fulásu lúmagiñe amídirugu darí ladaǘnrün ǘrüwa rábounwéyu. \v 46 Queí buri óra méme ligía, ába lagúaragun Jesúsu jére. \p —Elí, Elí, ¿láma sabáctani? —líla líra. Nubúngiute, Nubúngiute, ¿cásan uágu bígirana? \p \v 47 Ñíñanu agáambuti jádaangiñe ja ñíbaña, ába jaríñagun. \p —Lagúajaña wügǘri le lun proféta Elías. \p \v 48 Ába lídin ában jádaangiñe eíbaagueina anǘga ában mudúsi, lárigiñe ladǘdüragüdüni táu diweín garǘjütu ába líchuguni luágu ában wéwe, ába línchunun lun lun lachúrunun. Ába lachúrunun. \v 49 Ába jaríñagun ja jíbiri. \p —Ígirabeí, waríja ánjein ñǘbin Elías asálbarei. \p \v 50 Ábaya ladǘgün Jesúsu ában agúaraguni jéreti, ábati loúnwen. \v 51 Lídan óra ligía, ába tajeíridagun tubélun témpulu lídan bián murúsun, íñugiñe lun ǘnabun. Ába ladágarun ában járabaganáli, ába láwarajan dǘbü. \v 52 Ába lánjunrenchúnga umúajaü, águyuguatiña sarágu jádaangiñe afíñetiña luágu Búngiu já meja jiláguaañábaña. \v 53 Ába jáfuridunga lídaangiñe jamúaja lárigiñe lásaarun Jesúsu lídaangiñe oúweni. Ába jebélurun lídoun ubúrugu Jerusalén le biníwabei, le ñí lubei jaríjaña sarágu gürígia. \p \v 54 Léti jábuti súdaara jáma súdaara ja oúnigirubalin Jesúsu, dan jasándirunbalin járabaganáli lúma dan jaríjinbaalin líbiri buri cátei le asúseredubei, ába janúfudedagun sarágu, ába jaríñagun. \p —Inárüni, Liraǘ Búngiu wügǘri le. \p \v 55 Ñíñanu sarágu würÍña aríagua dísegiñe, ja afálarubalin Jesúsu lúmagiñe Galiléagiñe íderagua jameí. \v 56 Ñíñoun María Magdaléna jádan, María to lúguchu Jacóbo lúma José, túma jáguchu lirájüñü Zebedéo. \s1 Labunúniwa Jesúsu \r (Mr 15.42-47; Lc 23.50-56; Jn 19.38-42) \p \v 57 Dan le agúñedeina líña lubeí, ába liábin ában wügǘri rísiti gíriti José, lídaangiñeti fulásu le gíribei Arimatéa, jádaangiñeti gíñe ja afálarubalin Jesúsu. \v 58 Ábati lídin aríjei Piláto, ába lamúriajani lúgubu Jesúsu lúma. Ábati laríñagun Piláto lun líchugúniwa lun, \v 59 ába lanǘgüni José, ába loúburaguni tídan ában gamísa jarúmatu. \v 60 Ába líchuguni lídoun lumúaja iséri lé yebe lachígagüdübei lubárua luágu dǘbü. Lárigiñe ladáuruni umúajaü láu ában dǘbü weíriti luágu lubéneri, ába lídin. \v 61 Ñíñounti María Magdaléna túma to ában María ñun ligíbugiñe umúajaü. \s1 Oúnigirutiña ligíbugiñe lumúaja Jesúsu \p \v 62 Larúgan, lárigiñe aráansejani lubá luwéyuri eméraaguni, ába joúdin jábutigu fádirigu jáma fariséogu aríjei Piláto, \v 63 ába jaríñagun lun. \p —Wábuti, jarítagua wamúti luágu aríñaga lán meja yéeti ligíra dán meja moúnwengili luágu lásaaruba lan luágu lǘrüwan wéyu lárigiñe loúnwen. \v 64 Oúnajagubeibá achoúrurei umúajaü daríme lǘrüwan wéyu, mayábin jamámuga láni disípulugu áriebu íwerujei lúgubu, ábame jaríñagun joun gürígia luágu saráali lan. Weíritimaajalímeti lagúmujoún iyéeni le sügǘ láu le furúmiñeti. \p \v 65 Ába laríñagun Piláto joun. \p —Barǘjuma fiú súdaara, jeíba choúru jumeí umúajaü le lubuídun-ágei juáraati. \p \v 66 Ábati joúdin, ába jachoúruruni dǘbü le luágubei umúajaü, ába jígiruniña súdaara lun joúnigiruni. \c 28 \s1 Lásaarun Jesúsu lídaangiñe oúweni \r (Mr 16.1-8; Lc 24.1-12; Jn 20.1-10) \p \v 1 Dan le lásügürünbei luwéyuri eméraaguni áni arúgadeina líña dimáasu, ába joúdin María Magdaléna túma to ában María aríjei umúajaü. \v 2 Sódini, ába ladágarun ában járabaganáli jéreti óra ligía láu larárirun ában láni Wabúreme ánjeli siélugiñe, ába liábin luágun umúajaü, ába lagídaruni dǘbü le áubei ladaurúa, ába lañúurun luágu. \v 3 Miríti ánjeli ligía quei ában labírijanoúga, tiábin lanáangun, jarú jarú. \v 4 Dan le jaríjinbalin súdaara, ába jadádagarun láu anúfudei, ába jeréderun camá jiláguaaña. \v 5 Ábati laríñagun ánjeli ligía joun würíña jagía. \p —Manúfude jumá. Subúsiti nun luágu jáluajañein lan Jesúsu le ádarawagúbei luágu gurúwa. \v 6 Úati ya, saráali quei laríñaguni. Jigoúgu jaríjei fulásu le ñíjin lubeí líchugúa, \v 7 ábame jídin furése, ábame jaríñagun joun láni disípulugu luágu saráali lan, luágu níngiran lan jubá jubá Galiléoun, ñíba jaríjei. Niján ugánu lé buga lúnbei naríñaguni jun. \p \v 8 Ába joúdin würíña jagía oúfudagueina, láu anúfudei lúma sarágu ugúndani, ába joúdin eíbaagueina aríñagei joun disípulugu. \v 9 Súnti añája lan luágu ǘma, ligía larúfudagun Jesúsu lúngua joun, ába labúsurun joun. Ábati jayárafadun lun, ába jájuduragun lun, ába joúburuni lugúdi. \v 10 Ába laríñagun joun. \p —Manúfude jumá. Jeíba awísaraña nánigu lun joúdin Galiléoun, luágu ñíba lan jaríjana. \s1 Cátei le jabájüdagubei súdaara \p \v 11 Dan le joúdiña lubeí würíña, ligía joúdin jádaangiñe súdaara ja oúnigirubaña, ába joúdin ubúrugu, ába jabájüdaguni le asúseredubei joun jábutigu fádirigu. \v 12 Ába joúdin ábutigu ja adímureja jáma wügǘriña weírigutiña lídan jafíñen juríu lun jebélurun jáma lídoun ában úarani, ába jíchugun sarágu seínsu joun súdaara, \v 13 ába jaríñagun joun. \p —Jaríñagame luágu dan lan le anjǘnja lan arúmuga áriebu, ába lan jayábin láni Jesúsu disípulugu, ába jíwerujani lúgubu. \v 14 Ánjein lasúbudira gumádimati cátei le, wadímurejaba luágu jáni fuleísei lúma lun madügǘn lan ni cáta jáu. \p \v 15 Ábati jerésibiruni súdaara jagía seínsu, ába joúdin adǘgei le uágubei laríñawagúa joun. Ítara liñáti jaríñaguni juríu chülǘ lúmoun dan le. \s1 Líchugun Jesúsu jadásin disípulugu \r (Mr 16.14-18; Lc 24.36-49; Jn 20.19-23) \p \v 16 Ába lubeíti joúdin únsu disípulugu Galiléoun luágu wǘbü lé meja uágubei laríñaga Jesúsu joun lun joúdin. \v 17 Dánti le jaríjinbalin Jesúsu, ába jájuduragun lun, láu sun añájein lan jádaangiñe, loúguati jafíñen luágu ligía lan. \v 18 Ába liábin Jesúsu jawágun, ába laríñagun joun. \p —Rúaali sun ubáfu nun siélu lúma uboúagu. \v 19 Jeíbati jabǘgürü gürígia ja lílana sun fulásu, adǘga jumáña nánime disípulugu, badíseigüda jumáña lídan líri Búngiu Úguchili, Búngiu Irájü, lúma líri Sífiri Sándu. \v 20 Arúfudaja jugúyame joun lun gagáambadi jamá lun sun le uágubei naríñaga jun. Subúdi jumeí luágu anájein lan júma ságü wéyu daríme lagúmuchun uboú. Ítaralá.