\id LUK - Garifuna NT -Honduras 2012 (DBL -2013) \h SAN LUCAS \toc1 Ugánu Buíti le Labǘrüjabei Lúcas luágu Jesúsu \toc2 San Lucas \toc3 Lc \mt1 UGÁNU BUÍTI LE LABǗRÜJABEI LÚCAS LUÁGU JESÚSU \c 1 \s1 Labǘrüjani Lúcas lé meja asúseredubei \p \v 1 Lun Teófilo le weírigubei. Gíbeeña gürígia oúchutiña jabǘrüjani cátei lé buri luáguti wasálbarun lé meja asúseredubei wagánagua lídan lúaragun, \v 2 áfaaguatiña jabǘrüjani ítara quei jarúfudajani ja aríjubalin buri cátei ligía lúmagiñe lagúmeserun, apúrichija jagía luágu, woun. \v 3 Áu gíñe, álügüdajaadina gíñe buídu buídu libǘgürü sun cátei le asúseredubei lúmagiñe lagúmeserun, áni afíñetina luágu maríban lan lun nabǘrüjanun gárada to bun quei lubúdubu, \v 4 subúdi bámugei linárün cátei le arúfudúaalibei bun buídu buídu. Niján le asúseredubei. \s1 Lasúbudiragüdüni ában ánjeli luáguti lagǘriajoún Juan le abásteragüdajabei \p \v 5 Dán meja le Heródes lan urúeibei Judéa, ñíñein meja ában fádiri lánina jafíñen juríu, gíriti Zacarías, jádaangiñeti fádirigu ja lánigu Abías. Elisabét tíribei lúmari, jádaangiñetu giñe ladǘgawagun Aarón. \v 6 Biángubei jagía, richáguatiña ligíbugiñe Búngiu, gúnfulitiña lúma, adǘga jameí sun le lubeíbei darí lun siñá lan laríñawagún ni cáta wuríbati jawágu. \v 7 Masáanigutiña ladǘga siñá lan tagáragüdün Elisabét, áni derébugugaaña gíñe jagía biángubei. \p \v 8 Luágu ában wéyu, lídan lidáani jesériwidun lánigu Zacarías quei fádirigu ligíbugiñe Búngiu, \v 9 ába jabúdujan según jagáburi fádirigu juríu, lun jasúbudiruni cába lan ebélura lídoun fulásu le sándutimaabei témpulurugu águdaja cupáli ligíbugiñe Búngiu, ába láburujan luágun Zacarías. \v 10 Sun niján lan cupáli águdajoúa, añája gürígia boúgudi ayúmuragua lun Búngiu. \v 11 Ábati lasáliragun ában láni Wabúreme ánjeli lun Zacarías, rára lueígiñe loúnwenren latárü le ñí lubei cupáli. \v 12 Dan le laríjini Zacarías ánjeli ligía, ába laweíridun lanígi, ába lebélurun anúfudei lídoun. \v 13 Ába laríñagun ánjeli ligía lun. \p —Manúfudebá, Zacarías, ladǘga agáamba láali Búngiu bayúmuragun, tagáraüduba búmari ában irájü, ábame bíchuguni líri Juan. \v 14 Tabuínchuba banígi láu ugúndani luágu, áni sarágujaba gíñe agúndaarutiña láu lagǘriajoún, \v 15 ladǘga weírigubei biraǘ ligíbugiñe Búngiu. Mátunbei diweín ni bínu, áni ñíbei Sífiri Sándu lúma lúmagiñe lubáragiñe lagǘriajoún lun ladúndejani lídan sun cátei. \v 16 Ladǘgüba lun jagíribudun sarágu jádaangiñe Israelítagu lun jagáambuni Jabúngiute, \v 17 lesériwiduba lun Búngiu láu sarágu ubáfu queí meja ladǘgüni Elías. Laráansejaba lubá Jesúsu láu laráandaragüdüniña agǘbürigu jáma isáanigu, láu gíñe larúfudajan joun ja magáambadibaña lun Búngiu lun júaradun lúma queísi gürígia richáguatiña. Ítara lúba laráanseruniña lubá jerésibiruni Jabúreme Jesúsu. \p \v 18 Ába laríñagun Zacarías lun ánjeli ligía. \p —¿Ída lubági nachoúruni cátei le? Áu táu sun númari, derébugugaadiwa. \p \v 19 Ába laríñagun ánjeli ligía lun. \p —Gabriél áu, áni nesériwiduña lun Búngiu, ligía oúnajabalina adímureja bun lun níchuguni ugánu buíti le bun. \v 20 Guetó, quei mafíñerun bubeí luágu le naríñagubei bun, berédera merérunga, siñábei badímurejan daríme lagǘriajoún biraǘ. Lagúnfuliruba cátei le lídan lidáani. \p \v 21 Sun dan le, añájati buga gürígia boúgudi agúrabajei Zacarías, weírititi janígi luágu lílü témpulurugu. \v 22 Dan le láfuridunbei, siñá ladímurejan joun, ábati jasúbudiruni luágu salígua lan som cátei lun, témpulurugu. Ladímurejati joun láu seíni, meréngadijaali. \p \v 23 Dan le lagúmuchun dan le lúnbei lesériwidun Zacarías témpulurugu, ába lídin lúbiñoun. \v 24 Lárigiñe cátei le, ába tadágeinadun Elisabét, to lúmari, ába máfuridun tan jábiñegiñe luágu seíngü játi, teréngati túnguarügü. \v 25 “Ladǘgüñein Búngiu lubuídun cátei le nun guelé lun lagídaruni nibúsigari jagíbugiñe gürígia.” \s1 Lasúbudiragǘdüni ában ánjeli luáguti lagǘriajoún Jesúsu \p \v 26 Sísi játi lárigiñe, ába loúnajani Búngiu ánjeli Gabriél lídoun ában ubúrugu láni Galiléa, gíriti Nazarét, \v 27 lun lídin bisídoun ában wǘri irájügiru, gíritu María. Wǘri tugúya, gadáraduñoun lúma ában wügǘri gíriti José lun tamárieidun lúma, wügǘri ligía, linébaanfan urúei Davíd. \v 28 Ába lebélurun ánjeli ligía le ñíjin tubeí, ába laríñagun tun. \p —¡Báfaguagüle, María! Níjein Búngiu búma, binílaadibu sügǘ jáu sun würíña. \p \v 29 Dan le tagáambuni ánjeli ligía, ába tájüchürün láu le laríñagubei, ába tálügüdagun túngua ca lan uágu labúsura tun ítara. \v 30 Ábati laríñagun ánjeli ligía tun. \p —Manúfudebá María, fuleísei láadibu Búngiu, \v 31 badágeinada, ábame bagǘriajan ában irájü, ábame bíchuguni líri Jesúsu. \v 32 Weírigubei, Liraǘ Búngiu le íñubei lúba lagúarúniwa, áni larúeigüdübei Wabúreme Búngiu quei larúeigüdüni Davíd, le binádu lidúje. \v 33 Lagúmadirubei linásiñun Israél lun sun dan, áni magúmuchadibei lagúmadijan. \p \v 34 Ábati taríñagun María lun ánjeli ligía. \p —¿Ída lubági lasúseredun cátei le, mámarigidinagu? \p \v 35 Ába laríñagun ánjeli tun. \p —Liábinba Sífiri Sándu buágun, ábame loúburagunibu lubáfu Búngiu. Ligía sándubei lubeí irájü le lúnbei bagǘriajani, Liraǘ Búngiu lúba lagúarún. \v 36 Tiábin bidúje to Elisabét, dageínaaru gíñe lau sun weíyaaru lan, tagáraüdüba ában wügǘri irájü, ítara líña lubeíti, tó meja uáguboun jaríñaga luágu siñá lan tagáraüdun, níjein sísi játi dageínaü tuágu. \v 37 Úati ni cáta siñáti lun Búngiu. \p \v 38 Ábati taríñagun María. \p —Lidámun Nabúreme Búngiu nugúya, adǘgaleí le baríñagubei náu. \p Lárigiñe, ába lídin ánjeli. \s1 Tídin María bisídoun Elisabét \p \v 39 Lídoun dan ligía, ába tídin María furése lídoun ában ubúrugu le labádinaguabei buri wǘbü Judéa, \v 40 ába tebélurun lúbiñoun Zacarías, ába tabúsurun tun Elisabét. \v 41 Dan le tagáambuni Elisabét tabúsurun, ába lánjingichagun tiraǘ turágeirugu, ába liábin Sífiri Sándu tuágun. \v 42 Ábati taríñagun láu umálali le jéreti. \p —Binílaadibu Búngiu sügǘ jáu sun jiñáriñu, binílaali gíñe biraǘ. \v 43 ¿Cátanañadina lun tiábin lúguchu Nabúreme bisídana? \v 44 Láu nagáambuni babúsurun, ába lánjingichagun niraǘ nurágeirugu láu ugúndani. \v 45 Gúndaatibu bugúya le afíñerubei, luágu lagúnfuliruba lan cátei le laríñagubei Wabúreme bun. \p \v 46 Ábati taríñagun María. \q1 Rútu nuwáni uweíriguni lun Nabúreme, \q1 \v 47 gúndaagua tugúya nanígi luágu Búngiu le Nasálbaragüle, \q1 \v 48 lugúndun gudémejabujaali nun, nugúya le lidámun. \q1 Lúmagiñe guelé, jaríñaguba sun gürígia luágu fuleíseiwaadina lan, \q1 \v 49 ladǘga adǘgaali Búngiu, le Súnti Gabáfu, cátei weínamuti nun, sánduti líri. \q1 \v 50 Súnwandan gudémebaña lan ja inébejabúbaña lun, lun. \q1 \v 51 Adúgaali oúnwenbun buri cátei, \q1 adǘgaali lun ni cáta jamá ja barǘguabaña joúngua. \q1 \v 52 Gidálaaña ja gabáfubaña lídaangiñe jaweírigun, \q1 ja ǘnabubaña, ába ladǘgüniña lun weírigu jamá. \q1 \v 53 Já buga lamábaña, quimúlegüda lumútiña, \q1 ánjeinti ja rísibaña, míchugunti ni cáta joun. \q1 \v 54 Íderagua lumútiña linásiñun Israél, ja esériwidubaña lun, \q1 mabúlieidun lumúti lun gudémejabu lan, \q1 \v 55 queí meja lidáradun jáma binádu wagǘbürigu— \q1 Abrahám jáma ladǘgawagun—lun gudémejabu lan joun lun sun dan. \p \v 56 Ába teréderun María ǘrüwa játi ñi, lárigiñe, ába tagíribudun jábiñoun. \s1 Lagǘriajoún Juan le abásteragüdajabei \p \v 57 Ába lagúnfulirun dan lun tagǘriajan Elisabét, ába tagǘriajan ában wügǘri irájü. \v 58 Dan le jagáambun tubésinanigu jáma tidújeñu luágu lubuídun cátei le ladǘgübei Búngiu tun, ába jagúndaarun úara túma. \v 59 Luágu liwídün wéyu, ába lerésibiruni circuncisión, le liseíni luágu láni lan Búngiu irájü ligía. Buséntiña yebéti jíchuguni líri lúguchi luágu, le Zacarías, \v 60 ába taríñagun lúguchu. \p —Uá, Juánba líri. \p \v 61 Ába jaríñagun tun. \p —¿Cági uágu? Úati ni ában jádaangiñe binébaanfaangu gíriti Juan. \p \v 62 Ába jálügüdüni lúguchi irájü láu seíni ca lan íri labúseerubei líchugun luágu. \v 63 Ába lamúriajan ában murúsun fuláansu, ába labǘrüdün luágun. “Juan líribei.” Ába laweíridun janígi súngubei láu cátei le. \v 64 Lídan méme óra ligía, ába gayáraajaali lan ladímurejan Zacarías, ába líchugun uweíriguni lun Búngiu. \v 65 Ába laweíridun janígi besínagu láu cátei le, ába labájüdawagún cátei le lídan sun fulásu geyégua jáu. \v 66 Sun ja agáambubalin, ába jeréderun asáminara, ába jálügüdagun jámagua, jaríñaga. \p —¿Cáteibeí funasan irájü le? \p Ladǘga biní lumútija Búngiu le tímatimaati. \s1 Lerémujan Zacarías \p \v 67 Ába liábin Sífiri Sándu luágun Zacarías, le lúguchi irájü ligía, ába ladímurejani Zacarías dimúrei le laríñagubei Búngiu lun, ába laríñagun. \q1 \v 68 Buídulá ladímurejoún luágu Wabúreme le Jabúngiutebei gürígia ja Israelítagu, \q1 ladǘga ñǘbinjali woun, wagía le lánigu, áni sálba láadiwa. \q1 \v 69 Rújali ában Asálbaragülei le gabáfuti woun jádaangiñe linébaanfaangu Davíd, lé meja esériwidubei lun. \q1 \v 70 Ítara líña meja laríñaguni Búngiu jádaangiñe láni profétagu ja edéregeragubaña joúngua lun, lúmagiñe meja binádu dan, \q1 \v 71 luágu lasálbarubádiwa lan jaweí wáganiñu lúma jaweí sun ja iyéreejabúbaña woun. \q1 \v 72 Ítara líña gudémejabu lan Búngiu joun binádu wagǘbürigu, \q1 arúfudaleí luágu mabúlieidagun lan lueí lidáradun le sándubei jáma. \q1 \v 73 Niján lé meja laríñagubei lun wáguchi Abrahám. \q1 \v 74 luágu leséfurubadíwa lan jaweí wáganiñu, \q1 lun gayáraabei lan wesériwidun lun manúfudeiga, \q1 \v 75 láu úarani, derégeguñu wagía woúngua lun, sun dan le wabágaridubei. \q1 \v 76 Áni bugúya nisáaniraü, láni Búngiu le íñubei proféta lúba bagúarúniwa, \q1 ladǘga baráansejaba lubá Wabúreme, \q1 \v 77 subúdi lámuga ǘma lánina asálbaruni joun lánigu, \q1 le áubei ferúdunawa lan jafígoun. \q1 \v 78 Wabúngiute, láu lísiñejabu lúma lugúdemejabu, \q1 loúnajabei Crístu wámoun siélugiñe \q1 \v 79 lun larúgoungadágüdün jáu ja lídaanbaña lubúriga lúma jáu ja luágubaña ǘma le oúwenibei lébeja, \q1 lúma lun ladúndejani wapásun lídoun ǘma le anǘgübaliwa lídoun darángilaü. \p \v 80 Aweírideina ligíati irájü ligía, afáragadagueina gíñe lídan láni espíritu. Ába laganoún lídan fulásu mageírawati darí lúmoun wéyu le lagúmeserun luwádigimari lun Búngiu jagánagua lumútuniña Búngiu ja Israelítagu. \c 2 \s1 Lagǘriajoúniwa Jesúsu \r (Mt 1.18-25) \p \v 1 Lídoun buga dan ligía, ába laríñagun urúei Augústo lun jabájüdǘn sun gürígia ja Rómabaña. \v 2 Furúmiñe meja jadǘgüni cátei le, dán meja le Cirénio lan agúmadijabei Síria. \v 3 Súnti gürígia mósu joúdin jageíra lun ñi lan jabájüdǘwa. \v 4 Ligía láfuridunbei José Nazarétgiñe, loúbawagugiñe Galiléa, ába lídin loúbawagun Judéa lídoun fulásu le gíribei Belén, le ñí lubei lagǘriajoúa Davíd, quei linébaanfan lubeí Davíd José. \v 5 Ába lídin Belén lun labájüdǘn úara túma María to gadáradunboun lúma lun jamárieidun, áni dageínañoun. \v 6 Dánti le añája lan ñi Belén, ába lachǘlürün dan lun tagǘriajan María. \v 7 Ába tagǘriajani furúmiñeti tiraǘ ñi, ába toúburaguni tídan lágei, ába taroúnragüdüni ñi tídan jában anímaalu ladǘga úati ubáraü joun tídan jában chülǘdügütiña. \s1 Ánjeligu jáma oúnigirutiña mudún \p \v 8 Lídan áraabu boúgudi lueí Belén, ñíñanu joúniri mudún, bou larúgan jáu oúnigiraña jalǘgüniña mudún. \v 9 Sódini, ába lasáliragun ában láni Wabúreme Búngiu ánjeli siélugiñe joun, ába jaríjin ában oúnwenbun larúgounga le lánina Búngiu geyégua jáu, ába janúfudedagun. \v 10 Ába laríñagun ánjeli ligía joun. \p —Manúfudeda jumá, ladǘga níjein ugánu buíti nanǘgün jun, lébunabei sarágu ugúndani joun sun gürígia. \v 11 luágu agǘriajoúaali lan ában asálbaragülei jun ugúñe, lageíra Davíd, Crístu le Jabúreme. \v 12 Jadárirubei irájü ligía joúburagu tídan lágei, roun tídan jában anímaalu. \p \v 13 Lídan óra ligía, ába jasáliragun sarágu ánjeligu lubádu furúmiñeti ánjeli, ába jíchugun uweíriguni lun Búngiu, jaríñaga. \q1 \v 14 ¡Uweíriguni lun Búngiu lídan líñutima siélu, \q1 darángilaü múarugu jádan gürígia ja ibíjubalin lufúleisein! \p \v 15 Dánti le jagíribudun ánjeligu járigoún siélun, ába jaríñagun joúniri mudún jámagua. \p —Queímoun Belén aríjei cátei le asúseredubei, le uágubei lasúbudiragüda Wabúreme Búngiu woun. \p \v 16 Ába joúdin furésegueina, ába jadárirunun María lúma José, lúma irájü roun tídan jában anímaalu. \v 17 Dan le jaríjinbalin, ába jabájüdaguni le laríñagubei ánjeli joun libǘgürü le. \v 18 Súnti ja agáambuliña, weíriti janígi láu le jaríñagubei. \v 19 Áni María, areídañu tíñein sun cátei le tídan tanígi, arítagua luágu. \v 20 Ábati jagíribudun joúniri mudún, adímurejeina weíri luágu Búngiu, luágu sun le jagáambubei lúma le jaríjibei, ladǘga suséreti ítara quei laríñawagúniwa joun. \s1 Larúfudúniwa Jesúsu témpulurugu \p \v 21 Luágu liwídün wéyu, ába lerésibiruni circuncisión, ába jíchuguni líri Jesúsu, íri méme le líridubei ánjeli tun María lubáragiñe tadágeinadun. \p \v 22 Dan le lagúnfulirunbei lidáani jarúmadun lagǘbürigu Jesúsu según igáburi lídan lilúrudun Moisés, ába janǘgüni irájü ligía ubúrugun Jerusalén lun jedéregeruni lun Búngiu. \v 23 Jadǘgünbalin líra ladǘga laríñajare tídan lilúrudun Búngiu. “Sun furúmiñeti wügǘri irájü agǘriajoúti lúnbei Búngiu.” \v 24 Ába lubeíti joúdin adágaragüda le uágubei laríñaga lilúrudun Búngiu. bián wagúgua o bián lan únjun. \p \v 25 Lídan meja dan ligía, ñíñein meja ában wügǘri Jerusalén gíriti Simeón. Wügǘri ligía ában wügǘri buíti, weíriti ledéregeragun lúngua lun Búngiu, áni agúraba lumúti liábin Crístu, le lúnbei lasálbaruniña Israelítagu. Ñíñein Sífiri Sándu lúma Simeón, \v 26 áni arúfuda láali lun luágu moúnwenbei lan maríjingaleí Crístu le lúnbei loúnajani Wabúreme Búngiu. \v 27 Ába lídin wügǘri ligía témpulurugun, ladúndejan Sífiri Sándu. Dánti le janǘgünbalin lagǘbürigu Jesúsu Jesúsu témpulurugun lun jadǘgüni le laríñagubei lúrudu láu, \v 28 ába loúyuajani Simeón, ába líchugun eteíngiruni lun Búngiu, aríñageina ligía. \q1 \v 29 Nabúreme, gayáraajali bígirunina lun noúnwen láu darángilaü, nugúya le esériwidubei bun, \q1 ladǘga gúnfuli báali le baríñagubei nun. \q1 \v 30 Aríja náali Wasálbaragüle láu nágu, \q1 \v 31 Asálbaragülei le boúnajabei joun sun gürígia. \q1 \v 32 Ítara lúba queísi ában lámpu lun larúfuduni inárüni joun ja mámabaña juríu, \q1 ru ligíame uweíriguni joun Israelítagu, ja bánigu. \p \v 33 Ába laweíridun lanígi José táu sun María láu le laríñagubei Simeón luágu irájü le. \v 34 Ábati labíniruniña Simeón, ába laríñagun tun María, to lúguchu Jesúsu. \p —Irájü le, lébunabei achúgeraguni joun sarágu Israelítagu, lébunabei gíñe asálbaruni joun jíbiri. Ítara lúba queísi ában seíni le lúnbei gíbe jamá májatiña jerésibiruni. \v 35 Ítara lúba lasúbudirúniwa le larítagubei cáda ában tídan lanígi luágu Crístu. Áni ítara lúba sun cátei le bun quei ában efeín to ácharurutu tuágu buwáni. \p \v 36 Ñíñoun gíñe ában wǘri proféta, gíritu Ána, wǘri tugúya liraǘ Fanuél, jádaangiñe ladǘgawagun Áser. Weíriyaaru wǘri tugúya, ñǘraügiru meja tamárieidunbei, sédüñein irúmu táu lúma túmari, ába loúnwen, \v 37 guetó, gádürü-weín-gádürü irúmu táu. Máfuriduntuti témpulurugugiñe, terédera ñi esériwida lun Búngiu áriebu wéyuagu, ayúnara lúma ayúmuragua lun Búngiu. \v 38 Ába tiábin Ána jawágun María, José, lúma Jesúsu lídan méme óra ligía, ába teteíngiruni Búngiu luágu irájü ligía, adímureja tugúya luágu Jesúsu joun sun ja agúrabajabaalin lasálbarún Jerusalén. \s1 Agíribuduni Nazarétün \p \v 39 Lárigiñeti jagúnfulirun láu sun le laríñagubei lilúrudun Búngiu, ába jagíribudun María, José, lúma Jesúsu Galiléoun lídoun jabúrugute le Nazarét. \v 40 Aweírideina ligíati irájü le, éredeina ligía, afáragadagueina lídan lichú áu, biní lumútijati Búngiu sarágu. \s1 Jesúsu témpulurugu \p \v 41 Ságüja irúmu joúdin lagǘbürigu Jesúsu ubúrugu Jerusalén lubá fédu le páscua, \v 42 áni dan le lagúnfulirunbei Jesúsu dúusu irúmu, ába joúdin súngubei Jerusalén quei le jagáburi lídan fédu ligía. \v 43 Dánti le jagíribudun lárigiñe lagúmuchagun fédu, ába leréderun irájü ligía Jerusalén, ibídiñoun tun lúguchu ni lun José, \v 44 jarítagún yebe luágu níten lan jádan gürígia ja jámarigubaña luágu ǘma. Ítara líña jadǘgün ában wéyu eíbuguni, dan le jáluajani jádan jadújeñu lúma jádan jasúbudiraagun, \v 45 madári jamúti. Ábati jagíribudun ubúrugun Jerusalén áluajei ñi. \p \v 46 Ǘrüwa wéyu lueígiñe, ligía jadáriruni témpulurugu ñun jádan arúfudajatiña lilúrudun Moisés, agáambajaña, álügüdaguaña. \v 47 Súnti ja agáambubalin, weíriti janígi luágu lichú láu lúma luágu buri loúnabagüle. \v 48 Dan le jaríjinbalin lagǘbürigu, ába laweíridun janígi, ába taríñagun lúguchu lun. \p —¿Cáme badǘgei cátei le woun, niraǘ? Nugúya lúma búguchi, wáluajañadibutia láu idíjeri. \p \v 49 Ábati laríñagun Jesúsu joun. \p —¿Cági uágu jáluajana? ¿Ibídiñeti jun luágu lúnti lan neténirun lun cátei le láni Núguchi? \p \v 50 Úati gunfaráanda jamáni le laríñagubei joun. \p \v 51 Ábati lagíribudun jáma, Nazarétün, ába lasígirun láu meme lagáambadi joun. Ábatí buri tareíduni lúguchu sun cátei le tarítagunrugun. \v 52 Niján mémeti Jesúsu aweírideina dándu lúgubu queísi lisáminan, áni buítiti dándu ligíbugiñe Búngiu quei jagíbugiñe gürígia. \c 3 \s1 Lapúrichijan Juan le abásteragüdajabei, lídan fulásu mageírawati \r (Mt 3.1-12; Mr 1.1-8; Jn 1.19-28) \p \v 1 Lídan liqueínsin lirúmuduri lagúmadijan Tibério César, Póncio Piláto ligía meja gumándanbei Judéa, Heródes gumándan Galiléa, Felípe, le lamúlen, ligía gumándan Itúrea lúma Traconíte, Lisanías gumándan Abilínia, \v 2 Anás lúma Gáifasi, jagía fádirigu íñutimáabaña lídan jafíñen juríu. Ábati líchugun Búngiu ában ugánu lun Juan, le liraǘ Zacarías, lídan fulásu mageírawati, \v 3 ába leíbuguni Juan sun fulásu buri le lubádubei dúna le Jordán, aríñagueina joun gürígia luágu lúnti lan jaságürijan luágu jafígoun, sáansi jameíme jagáburi lun ferúdunawa lan jafígoun, badísei jagíame. \v 4 Suséreti cátei le ítara queí meja labǘrüdüni proféta Isaías, laríñaga. \q1 Agaambúati lumálali ában agúarajati lídan fulásu mageírawati ítara. \q1 “Aráanseja jumoún janígi lubá liábin Wabúreme, \q1 queísi ladárarúniwa ǘma surúti. \q1 \v 5 Labuínchagüdǘwaba sun gudúungu, \q1 sun wǘbü, lagurúaba, \q1 ǘma buri le segéti, lásururuba, \q1 ǘma buri le múaragunti, lúwaradaguba. \q1 \v 6 Larijúbei sun uboú Wasálbaragüle, le loúnajabei Búngiu woun.” \p \v 7 Ñǘbintiña sarágu gürígia lun Juan lun labásteragüdǘniña, ába laríñaga joun. \p —¡Jarásan jéwe jugúya le! ¿Ca awísarubalün lun jeíbaagun lueí lanárime lafáyeiragüle figoú le yaráfaalibei? \v 8 Ígira jumeí binádu jigáburi, abágarida jumá lun gayára lan larijín buídu luágu sáansiguaali lan jigáburi. Maríñaga jumá jídaangua. “Linébaanfaangu Abrahám wagía”, ladǘga quei naríñaguni jun, gayáraati ladǘgün Búngiu linébaanfaangu Abrahám lídaangiñe buri dǘbü le. \v 9 Yaráfaali dan lun jafáyeijan luágu jifígoun queísi taráanserún jaráwa lun tánchuguni tídibu wéwe. Sun ídibu le mabuídunti lin lánchugúba, ábame lagudún. \p \v 10 Ábati jaríñagun gürígia jagía lun. \p —¿Cáteiti lúnbei wadǘgüni? \p \v 11 Ába laríñagun Juan joun. \p —Le biámabei isímisin, lúnti líchugun ában lun le úaboun ni ában lúma, le geíginbei, lúnti lafánreinraguni lúma le meíginbei. \p \v 12 Ñǘbintiña gíñe agúburajatiña liseínsuna gumádi lun jabásterun, ába jaríñagun lun. \p —Maésturu, ¿ca cátei lúnbei wadǘgüni? \p \v 13 Laríñaga Juan joun. \p —Magúburaja jumá loúgiñe le uágubei laríñaga lúrudu. \p \v 14 Aríñagatiña gíñe fiú súdaara lun. \p —Ángi wagía, ¿cági lúnbei wadǘgüni? \p Laríñaga joun. \p —Magídara jumá ni cáta ni ca ueí, ni láu siádi, ni láu jíchugun lidúnrun mútu le madǘgün lumúti, gufúruma jumá láu jafáyeiruaja. \p \v 15 Añájati gürígia madéraguagüdünja arítagua luágu fágua lan Juan Crístubei, \v 16 ába laríñagun Juan joun súngubei. \p —Áu, láu dúna nabásteragüdaün, nítenbei ában le lúnbei labásterágüdünün láu Sífiri Sándu lúma láu queísi wátu geméti, ligía Crístubei. Gabáfutimaati nueí darí lun madǘna nan ni lun nafáragaduni tagǘrüga ligeídin. \v 17 Dánme liábin, jafánreinrúaba gürígia ja lánigubaña jádaangiñe ja wuríbabaña queísigubeirügü lagídarúniwa ífei lídaangiñe türígu buíti, ába loúndarún türígu buíti tídoun lágei, ába lagudún ífei lídan wátu geméti le méñeguchati. \p \v 18 Láu igáburi le lúma láu buri ámu ewéridijani líchigei Juan ugánu buíti joun gürígia luágu wasálbaragüle. \v 19 Erérati gíñe lun gumándan Heródes luágu laganoún túma Heródias, to lúmari Felípe, le lamúlen, lúma luágu ámu buri cátei wuríbati le ladǘgübei. \v 20 Lubáragiñe ladǘgün Heródes gásu láu, adǘgarügü ligía ában cátei wuríbatimaati. ládaruni Juan furísunrugun. \s1 Labásterun Jesúsu \r (Mt 3.13-17; Mr 1.9-11) \p \v 21 Lubáragiñe ladaürǘniwa Juan, dan le labásteragüdüniña gürígia, badíseiti gíñe Jesúsu. Dánti le niján lan Jesúsu ayúmuragua lun Búngiu, ába lánjunrenchagun juánriñu, \v 22 ába larijíniwa larárirun Sífiri Sándu luágun camá jamuga ában únjun, ába lagaambúniwa laríñagun ában umálali siélugiñe. \p —Amǘrü Niraǘ le jínsiñebei nun, gúndaatina báu. \s1 Linébaanfaangu Jesúsu \r (Mt 1.1-17) \p \v 23 Queí burí darándi irúmu láu Jesúsu dan le lagúmeserunbalin luwádigimari le uágubei loúnajei Búngiu. Jarítawagúati luágu liraǘ lan José, José, liraǘ Elí, \v 24 Elí, liraǘ Matát, Matát, liraǘ Leví, Leví, liraǘ Melquí, Melquí, liraǘ Jána, Jána, liraǘ José, \v 25 José, liraǘ Matatías, Matatías, liraǘ Amós, Amós, liraǘ Nahúm, Nahúm, liraǘ Eslí, Eslí, liraǘ Nagaí, \v 26 Nagaí, liraǘ Maat, Maat, liraǘ Matatías, Matatías, liraǘ Semeí, Semeí, liraǘ José, José, liraǘ Judá, \v 27 Judá, liraǘ Joána, Joána, liraǘ Résa, Résa, liraǘ Zorobabél, Zorobabél, liraǘ Salatiél, Salatiél, liraǘ Néri, \v 28 Néri, liraǘ Melquí, Melquí, liraǘ Adí, Adí, liraǘ Cosám, Cosám, liraǘ Elmodám, Elmodám, liraǘ Er, \v 29 Er, liraǘ Josué, Josué, liraǘ Eliézer, Eliézer, liraǘ Jorím, Jorím, liraǘ Matát, \v 30 Matát, liraǘ Leví, Leví, liraǘ Simeón, Simeón, liraǘ Judá, Judá, liraǘ José, José, liraǘ Jonán, Jonán, liraǘ Eliaquím, \v 31 Eliaquím, liraǘ Meléa, Meléa, liraǘ Mainán, Mainán, liraǘ Matáta, Matáta, liraǘ Natán, \v 32 Natán, liraǘ Davíd, Davíd, liraǘ Isaí, Isaí, liraǘ Obéd, Obéd, liraǘ Booz, Booz, liraǘ Salmón, Salmón, liraǘ Naasón, \v 33 Naasón, liraǘ Aminadáb, Aminadáb, liraǘ Arám, Arám, liraǘ Esróm, Esróm, liraǘ Fáres, Fáres, liraǘ Judá, \v 34 Judá, liraǘ Jacób, Jacób, liraǘ Isáac, Isáac, liraǘ Abrahám, Abrahám, liraǘ Taré, Taré, liraǘ Nacór, \v 35 Nacór, liraǘ Serúg, Serúg, liraǘ Ragáu, Ragáu, liraǘ Pelég, Pelég, liraǘ Héber, Héber, liraǘ Sála, \v 36 Sála, liraǘ Cainán, Cainán, liraǘ Arfaxád, Arfaxád, liraǘ Sem, Sem, liraǘ Noé, Noé, liraǘ Laméc, \v 37 Laméc, liraǘ Matusalén, Matusalén, liraǘ Enóc, Enóc, liraǘ Jaréd, Jaréd, liraǘ Mahalaléel, Mahalaléel, liraǘ Cainán, \v 38 Cainán, liraǘ Enós, Enós, liraǘ Set, Set, liraǘ Adán, Adán, liraǘ Búngiu. \c 4 \s1 Loúchawagúniwa Jesúsu \r (Mt 4.1-11; Mr 1.12-13) \p \v 1 Ába lígiruni Jesúsu fulásu loúbawagu dúna Jordán, buin láu lubáfu Sífiri Sándu, ába lanǘgüni Sífiri Sándu lídoun fulásu mageírawati. \v 2 Reídeiti Jesúsu bián-wein wéyu ñi láu Máfia oúchaguei ánjein áburuja lídoun wuríbani. Meíginti ni cáta lídan sun bián-wein wéyu ligía, ába lasándirun ában oúnwenbun ilámaü. \v 3 Ábati laríñagun Máfia lun. \p —Ánjein Liraǘ bubei Búngiu, salíguagüdabeí dǘbü le feínme. \p \v 4 Laríñaga Jesúsu lun. \p —Taríñajare Lerérun Búngiu. “Mámarügüba táu fein jabágarida gürígia, jabágariduba gíñe láu jagúnfulirun láu sun dimúrei le laríñagubei Búngiu.” \p \v 5 Lárigiñe, ába lanǘgüni Máfia Jesúsu luágun ában wǘbü íñuti, ába larúfuduni sun fulásu le uboúagubei lun lídan ában. \v 6 Ába laríñagun Máfia lun. \p —Níchugubei sun ubáfu lúma sun uweíriguni le bun \v 7 ánjabu ájuduragua nun lun banǘgünina quei bubúngiute, bánibei súngubei, ladǘga ibíja náali sun le, áni gayáraati níchuguni lun le únti nabúseera. \p \v 8 Ába laríñagun Jesúsu lun. \p —Dísebá nueí, Máfia, ladǘga taríñajare Lerérun Búngiu. “Judúguabá lun Búngiu le Babúreme, lúnrügülá besériwida.” \p \v 9 Lárigiñe, ába lanǘgüni Máfia ubúrugun Jerusalén, ába laweínragüdüni tábulugu témpulu, ába laríñagun lun. \p —Ánjein Liraǘ bubei Búngiu, chǘguabá búngua yágiñe lun ǘnabun, \v 10 ladǘga taríñajare Lerérun Búngiu. \q1 Loúnajabaña Búngiu láni ánjeligu lun joúnigiruníbu, \q1 \v 11 janǘgübadibu jájaburugu lueí labúleiseirun bugúdi luágu dǘbü. \p \v 12 Ába laríñagun Jesúsu lun. \p —Taríñajare gíñe Lerérun Búngiu. “Moúchaguabeí Búngiu le Babúreme.” \p \v 13 Dánti le madárijali Máfia cába lan luwúyeri oúchawagúni ladǘga lun Jesúsu, ába lígiruni lúngua luágu átiri dan. \s1 Lagúmeseruni Jesúsu luwádigimari Galiléa \r (Mt 4.12-17; Mr 1.14-15) \p \v 14 Ába lagíribudun Jesúsu Galiléoun buin láu lubáfu Sífiri Sándu, ába buríti ladímurejoún luágu lídan sun fulásu geyégua. \v 15 Arúfudajatija tídan jalígilisin juríu lídan sun fulásu, buíti jadímurejan sun gürígia luágu. \s1 Jesúsu lídan ubúrugu Nazarét \r (Mt 13.53-58; Mr 6.1-6) \p \v 16 Ábati lídin Jesúsu Nazarétün, le fulásu le ñí lubei lagǘriajoúa, ába lebélurun tídoun jalígilisin juríu lídan wéyu le eméraaguagülei quei ligáburi yebu, ába laráramun lun lalíijan tídan Lerérun Búngiu. \v 17 Ába jíchugunun lilíburun proféta Isaías lun, dan le ladárarunun, ába ladáriruni le ñí lubei laríñaga ítara. \q1 \v 18 Níjein láni Búngiu Sífiri Sándu nuágu, \q1 ladǘga anúadaja láadina lun níchuguni ugánu buíti joun gudémetiña, \q1 oúnaja láadina lun námalijaniña ja nidíjeribaña tídan janígi, \q1 lun náfuridagüdüniña adaürǘtiña, \q1 lun níchugun aríjini joun maríjintiña, \q1 lun neséfuruniña ja ouserúabaña wuríba, \q1 \v 19 lun nadímurejan luágu dan le fuleíseijabu lan Búngiu joun gürígia. \p \v 20 Ába ladáurunun Jesúsu líburu, ába líchugunun lun ídejati tánina ligílisi, ába lañúurun. Queíti jasígirun sun ja ñíbaña aríaguei, \v 21 ába lagúmeserun adímureja, laríñaga. \p —Ugúñe guánarü gúnfulijali cátei le jigíbugiñe. \p \v 22 Adímurejatiña sun jagía buíti luágu Jesúsu, weírititi janígi luágu lubuídun buri dimúrei le laríñagubei. Jálügüdagua buríti jámagua. \p —¿Mámasan le liraǘ José le? \p \v 23 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Subúsiti nun luágu jaríñagubei lan cátei le nun. “Surúsia, agáraniguabá búngua”, jaríñaguba giñe nun. “Agáambaadiwa luágu buri cátei le adǘga báalibei Capernaúm, adǘgabeí gíñe ya bageíra.” \p \v 24 Ába lasígirun adímureja, laríñaga. \p —Ninárün jáu luágu úa lan ni ában proféta erésibirúati buídu lageíra. \v 25 Choúru numúti luágu añájein lán meja sarágu würíña ja jiláguañábaña jámarigu jádan Israelítagu lídan meja lidáani proféta Elías, dan le májuyun lubeí júya luágu ǘrüwa irúmu dimí, ába ñi lan sarágu ilámaü fulásurugu, \v 26 áni moúnajan lumúti Búngiu Elías túmoun ni ában jádaangiñe würíña jiláguaaña jámarigu jagía ja aganoúbaña Israél, loúnajei túmoun ában to aganoúboun Sarépta, yaráfa lun ubúrugu Sidón. \v 27 Ñíñanu meja gíñe sarágu gawágutiña gumeín luágu jára ñi Israél lídan lidáani proféta Eliséo, úati ni ában jádaangiñe areídawaguagüdüti lueídügüya Naamán le Síriana. \p \v 28 Dan le jagáambunbalin sun ja ñíbaña ligílisirugu cátei le, ába jagáñidun sarágu. \v 29 Ába jásaarun, ába jaságaruni Jesúsu bougudín lueí fulásu, ába janǘgüni lábulugun wǘbü le gagíbuagubalin fulásu lun jájuchuruni ñígiñe. \v 30 Ába lásügürün Jesúsu jamídaanguágiñe jámagua, ába lídin. \s1 Ában wügǘri gawáguti espíritu wuríbati \r (Mr 1.21-28) \p \v 31 Ábati lídin Jesúsu Capernaúm, ában fulásu le lídaanbei Galiléa, ába larúfudajan joun gürígia ñi lídan wéyu le eméraaguagülei. \v 32 Weírititi janígi láu ligáburi larúfudajan, ladǘga láu ubáfu ladímureja. \p \v 33 Ñíñeinti ában wügǘri ligílisirugu, gawáguti espíritu wuríbati, ába lagúaragun ítara. \p \v 34 —Ígira báwa, ¿ca uágu bemétera wámoun, Jesúsu le Nazarétna? ¿Biábiña agǘnrinchaguawa? Subúdi numútibu, áni subúdi numúti luágu amǘrü lan Liraǘ Búngiu le sándubei. \p \v 35 Ába ladeínjan Jesúsu lun espíritu wuríbati ligía, ába laríñagun lun. \p —¡Maníba, furíba lídaangiñe gürígia le! \p Ábati lájuchuruni espíritu wuríbati wügǘri ligía múarugun jagíbugiñe súngubei, ába láfuridun lídaangiñe, mabúleiseirunga. \v 36 Ába laweíridun janígi súngubei, ába jaríñagun jámagua. \p —¿Cáteisán buri dimúrei le? ¡Adímurejati wügǘri le láu gumádi lúma ubáfu joun espíritugu wuríbatiña, ába jáfuridun! \p \v 37 Adímurejoúatiti buri luágu Jesúsu lídan sun fulásu geyégua. \s1 Lareídaguágüdünun Jesúsu límenidi Pédro \r (Mt 8.14-15; Mr 1.29-31) \p \v 38 Ábati láfuridun Jesúsu tídaangiñe jalígilisin juríu, ába lídan lúbiñoun Simón. Sándiñounti límenidi Simón, tabíruajaña, ába jayúmuragun lun Jesúsu lun lareídaguagüdünun. \v 39 Ába lélemuchun Jesúsu tuágun, ába ladeínjan lun abíruaü, ába lagídarun abíruaü tueí. Lídan méme óra ligía ába tásaarun, ába tagúmeserun eténira joun. \s1 Lareídaguagüdün Jesúsu sarágu sánditiña \r (Mt 8.16-17; Mr 1.32-34) \p \v 40 Sun ja añájeinbaña sánditiña jábiñe, dan le láfuachun wéyu ába janǘgüniña lun Jesúsu, ába líchuguni lújabu jawágu cáda ában jádaangiñe, ába lareídagun furúmieguarügü sándi le jawáguti. \v 41 Sarágu jaña gíñe ja gawágutiña espíritugu wuríbatiña, ába jagídarúniwa jaweí, ába buri jagúaragun ítara. \p —Amǘrü le Liraǘbei Búngiu. \p Ába ladeínjan Jesúsu joun espíritugu wuríbatiña, mígirun lumútiña lun jadímurejan, ladǘga subúdi jamúti luágu ligía lan Crístubei. \s1 Lapúrichijan Jesúsu Galiléa \r (Mr 1.35-39) \p \v 42 Dan le larúgadunbei, ába láfuridun Jesúsu bougudín lueí ubúrugu lídoun ában fulásu mageírawati. Ába jáluajani gürígia, ába jachǘlürün le ñíjin lubeí, buséntiña yebe jeréderuni lueí lídin, \v 43 ába laríñagun joun. \p —Gásu gíñe níchuguni ugánu le luáguti larúeijan Búngiu joun lílana líbiri fulásu, ladǘga lun líra noúnajoúa. \p \v 44 Ítara líña lídin apúrichijeina tídan buri jalígilisin juríu, Galiléa. \c 5 \s1 Esénijani le láubei miláguru \r (Mt 4.18-22; Mr 1.16-20) \p \v 1 Luágu ában dan, ñíñein Jesúsu láru dúna le Genesarét, ábati jayábingua sarágu gürígia darí lun jámurudaguni, ladǘga busén jamá jagáambuni lerérun Búngiu. \v 2 Ába laríjin Jesúsu bián ugúnein málatu dúnarugu yaráfa lun láru béya, raríguaaña esénijatiña tídaangiñe, jachíbuñounti jasénin. \v 3 Ábati ládinun Jesúsu tídoun ában tídaangiñe ugúnein tugúya to lugúneboun Simón, ába laríñagun lun lun ladísedun murúsun lueí láru béya. Ábati lañúurun Jesúsu tídan ugúnein, ába lagúmeserun arúfudaja joun gürígia ñígiñe. \v 4 Dan le lásurunbei ladímurejan, ába laríñagun lun Simón. \p —Jeíba méme anágün, ábame jágurun ñi. \p \v 5 Laríñaga Simón lun. \p —Maésturu, ñadímeinjadiwa sun áriebu, mañúguntiwa ni cáta, quei amǘrü lubeí aríñagubalin, wágura. \p \v 6 Ába jágurun, dan le jiñúragunbárun séni, ñíñanu sarágu úduraü tídan darí yebe lun tajeíridagun. \v 7 Ábati jadǘgün seíni joun jíbirigu ja tídaanbaña to ában ugúnein lun jayábin íderaguaña. Ába jayábin, ába jabuínchagüdünun biángubei ugúnein darí yebe lun tadíbiragun. \v 8 Dan le laríjini Simón Pédro cátei le, ába lájuduragun ligíbugiñe Jesúsu, ába laríñagun lun. \p —Ígira bána, Nabúreme, ladǘga ában wügǘri gafígounti nugúya. \p \v 9 Laríñagubaalin Simón líra ladǘga laweíridun lanígi, jáu sun ja úarabaña lúma, luágu añúguni le jadǘgübei. \v 10 Weíriti gíñe janígi Jacóbo lúma Juan, ja lirájüñü Zebedéo, ja lúmabaña Simón. Ába laríñagun Jesúsu lun Simón. \p —Manúfudebá, lúmagiñe guetó buwádigimarida adíaja gürígia nun. \p \v 11 Lárigiñeti játürün, ába jígiruni sun cátei, ába joúdin lúma Jesúsu lun láni jamá disípulugu. \s1 Lareídaguagüdün Jesúsu ában gawáguti gumeínluágu sun lúra \r (Mt 8.1-4; Mr 1.40-45) \p \v 12 Luágu ában dan, lídaañein ában fulásu Jesúsu, le ñí lubei ában wügǘri gawáguti gumeín luágu sun lúra. Dan le laríjinbalin wügǘri ligía Jesúsu, ába lájuduragun dagá ligíbu múarugun, ába layúmuragun lun ítara. \p —Nabúreme, ánjabu busén, gayáraati bareídaguágüdünina. \p \v 13 Ábati lagúruruni Jesúsu láu lújabu, ába laríñagun. \p —Buséntina, areídaguabá. \p Quei laríñagun ítara, ába lagídarun gumeín lueí wügǘri ligía, \v 14 ábati laríñagun Jesúsu lun lun mabájüdagun láani cátei le ni ca un. Laríñaga lun. \p —Ñǘdünrügübá, arúfudagua búngua lun fádiri, rúbeíme edéweejani le uágubei laríñaga lilúrudun Moisés luágu barúmadun, aríja jamámugei gürígia luágu areídaguaadibu lan. \p \v 15 Eíbu dan, eíbu labúruchaguntima luágu Jesúsu, sarágu jañátija gürígia oúndaragutiña lun jagáambuni lúma lun lareídaguágüdüni jasándi. \v 16 Ábaja lídin Jesúsu le ñíjin lumúti úa jamá gürígia lun layúmuragun lun Búngiu. \s1 Lareídaguagüdün Jesúsu ában fadáguaali \r (Mt 9.1-8; Mr 2.1-12) \p \v 17 Luágu ában wéyu, ñíñein Jesúsu arúfudaja, ñíñanuti fariséogu jáma arúfudajatiña lilúrudun Moisés, ñǘbintiña lídaangiñe lirájüñü buri fulásu le láni Galiléa, Judéa lúma Jerusalén. Nijánti lubáfu Búngiu arijúa luágu Jesúsu láu lareídaguagüdüniña sánditiña. \v 18 Ábati jayábin fiú wügǘriña barǘina ában wügǘri fadáguaali tídan ában ubárari, jálugati jebélaagüdüni le ñíjin lubeí Jesúsu lun laríjini. \v 19 Madáritiña jalíagiñeba lan jebélura ladǘga jíbe gürígia, ábati jaweínrun tábulugun múna, ába jagídarun murúsun lueígiñe loúgiñe le ñí lubei Jesúsu, ába jarárigüdüni sánditi tídan lubárari ligíbugiñoun. \v 20 Dan le laríjinbalin Jesúsu afíñeni le jawágubei, ába laríñagun lun sánditi ligía. \p —Wügǘri, ferúdunawaali bifígoun. \p \v 21 Ábati jaríñagun arúfudajatiña lilúrudun Moisés jáma fariséogu joúnguarügü. \p —¿Cáteisan gürígia le, le minébenejabubei lun Búngiu láu ligáburi ladímurejan? Úati ámu gayáraati ferúduna lan figoú lueídügüya Búngiu. \p \v 22 Subúdi lumúti Jesúsu ca lan jasáminabei, ába laríñagun joun. \p —¿Ca uágu jasáminara ítara? \v 23 ¿Cátima méreengúnbei laríñawagun. “Ferúdunawaali bifígoun”, ódi “Sarába, beíbuga”? \v 24 Narúfudaaliti jun luágu gayára lan ferúduna nan figoú, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti. \p Ábati laríñagun lun le sándibei. \p —Sarába, barǘboun bubárari, beíba búbiñoun. \p \v 25 Lídan óra ligía, ába lásaarun sánditi ligía jagíbugiñe, ába labúdunun lubárari tó buga ídaanboun laroúnra, ába lídin lúbiñoun adímurejeina luágu luweírigun Búngiu. \v 26 Ába laweíridun janígi súngubei, ába jadímurejan luágu luweírigun Búngiu, ába jaríñagun láu luweírin janígi. \p —Aríjaadiwa cátei weíriguti ugúñe. \s1 Lagúarun Jesúsu lun Leví lun lánime disípulu \r (Mt 9.9-13; Mr 2.13-17) \p \v 27 Lárigiñe cátei le, ába láfuridun Jesúsu lídaangiñe fulásu ligía, ába laríjin ában agúburajati liseínsuna gumádi, gíriti Leví, ñun líña lídan fulásu le ñí lubei lagúburaja, ába laríñagun Jesúsu lun. \p —Falábana, queímoun núma queísi náni disípulu. \p \v 28 Ába lásaarun Leví, ába lígiruni sun cátei lánina binádu libágari, ába lídin lúma Jesúsu queísi láni disípulu lúmagiñe óra ligía. \p \v 29 Lárigiñe, ába ladǘgün Leví ában oúnwenbun fédu lun Jesúsu, lúbiñe, ñíñanuti sarágu agúburajatiña liseínsuna gumádi jámaya ámu gürígia ñun luágu dábula jáma. \v 30 Ába jagúmeserun fariséogu jáma arúfudajatiña lilúrudun Moisés adímureja luágu Jesúsu jáma láni disípulugu, ába jaríñagun joun. \p —¿Cásan uágu jeíginbei jáma agúburajatiña liseínsuna gumádi lúma jáma ámu gafígountiña? \p \v 31 Laríñaga Jesúsu joun. \p —Ja magádiebaña, memégeirúntiña surúsia, aná ja sándibaña. \v 32 Máma niábiña áluaja magádietiña ligíbugiñe Búngiu, niábiña áluaja gafígountiña lun lasáansirún joúserun. \s1 Jálügüdüni Jesúsu luágu ayúnaruni \r (Mt 9.14-17; Mr 2.18-22) \p \v 33 Ábati jaríñagun lun Jesúsu. \p —¿Ída liñásan ayúnara jabeí lánigu Juan jáma fariséogu, ayúmuragua jagía sarágu lun Búngiu, ánjaña báni disípulugu, joútiña, gurá jagía súnwandan? \p \v 34 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —¿Gayáraati funági jayúnaragüdüniña gürígia ja jamísurajan lídoun ában maríei sun niján lan adári jáma ñi? \v 35 Lachǘlürüba dan lun lídin adári, ligíameti jayúnarun. \p \v 36 Rúti gíñe Jesúsu ában jémpulu joun luágu iséri larúfudajan lúma binádu, laríñaga. \p —Úati íbuguti murúsun gamísa tueígiñe ában anáanguni isérigiru lun láfadajan ában anáanguni ñulújaru, ánjein ladǘga ítara, lagádeiruboun to isérigiruboun, áni merédebei gíñe murúsun gamísa iséri ligía buídu tuágu anáanguni ñulújaru tugúya. \v 37 Michugúntu gíñe diweín iséri lídoun guéru ñulújali, ánjein adügǘwa ítara, tajeíridagubei diweín iséri guéru ñulújali, féridiméti diweín, féridi guéru. \v 38 Ligía lúnti lubeí tíchugún diweín iséri lídoun guéru iséri, ítara lúba lesériwidun guéru, seríwi diweín. \v 39 Úati gíñe átuti diweín to binádu lun labúseerunun to iséri lárigiñe, laríñaguba. “Buítimaatu to binádu.” \c 6 \s1 Jabúdajan disípulugu türígu lídan wéyu le eméraaguagülei \r (Mt 12.1-8; Mr 2.23-28) \p \v 1 Luágu ában wéyu le eméraaguagülei, eíbugeina líña Jesúsu labádinagua nádü jáma láni disípulugu, átüjeina jagíati disípulugu lin türígu, ába jéferejani láu jájabu, ába jeígini líla. \v 2 Ábati jaríñagun jádaangiñe fariséogu joun. \p —¿Cásan uágu jadǘga wadágimanu le moún lumuti ladügǘn lídan wéyu le eméraaguagülei? \p \v 3 Laríñaga Jesúsu joun. \p —¿Malíijangidün luágu le ladǘgübei Davíd luágu ában dan, dan le lalámachunbei jáu sun ja úarabaña lúma? \v 4 Ába lebélurun tídoun lúban Búngiu, ába lanǘgün tídaangiñe fein to sagráuboun, jou ligía tídaangiñe, ru ligía joun ja úarabaña lúma, láu sun fádirigu rügǘñanu lán yebe lúnbaña jeígin tídaangiñe fein tugúya, según lilúrudun Moisés, áni máma figoú le ladǘgübei Davíd ligíbugiñe Búngiu. \p \v 5 Aríñagati gíñe joun. \p —Gabáfutina, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, lun naríñagun cába lan gayára ladügǘniwa wéyu le eméraaguagülei. \s1 Wügǘri le jiláalibei újabu \r (Mt 12.9-14; Mr 3.1-6) \p \v 6 Lídaanya ában wéyu le eméraaguagülei, ába lebélurun Jesúsu tídoun jalígilisin juríu, ába lagúmeserun arúfudaja. Ñíñein ában wügǘri jiláali lújabu le loúnwenren, \v 7 añájati arúfudajatiña lilúrudun Moisés jáma fariséogu aríaajei Jesúsu ánjein lagáranijaba lubeí lun lídan wéyu le eméraaguagülei, lun jadárirun lidúnrun. \v 8 Subúdi lumúti ca lan jarítagubei, ába laríñagun lun wügǘri le jiláalibei újabu. \p —Sarába, ráramabá wagíbugiñe. \p Ába lásaarun, ába laráramun ñi. \v 9 Ábati laríñagun Jesúsu joun jíbiri. \p —Nálügüdaadün ában cátei. ¿Ca cátei gayáraabei ladügǘn lídan wéyu le eméraaguagülei, buídu ódi wuríbani, lasálbarun ibágari ódi lagídarún? \p \v 10 Ábati laríaguniña Jesúsu sun ja geyégubaña láu, ába laríñagun lun wügǘri ligía. \p —Tulébei bújabu. \p Ába látuleruni, ába lareídagun. \v 11 Ja jíbiri, ába jagáñidun sarágu, ába jagúmeserun álügüdagua jámagua ída lúba lan gayára lan jagúmuchun láu Jesúsu. \s1 Lanúadajaniña Jesúsu dúusu apóstolugu \r (Mt 10.1-4; Mr 3.13-19) \p \v 12 Lídoun dan ligía, ába lídin Jesúsu luágun ában wǘbü ayúmuragua lun Búngiu. \v 13 Dan le larúgadunbei, ába lagúarun joun láni disípulugu, ába lanúadajan dúusu jádaangiñe, ja únbaña lagúara apóstolugu. \v 14 Niján jíribei. Simón, le méme líchubei Pédro, Andrés, le lamúlen Simón, Jacóbo lúma Juan, Felípe lúma Bartolomé, \v 15 Matéo lúma Tomás, Jacóbo, le liraǘ Alféo, Simón, le áfaaguti lun jawáanserun juríu, \v 16 Júdas, le lamúlen Jacóbo, lúma Júdas Iscarióte, le alúgurubalin Jesúsu. \s1 Larúfudajan Jesúsu joun sarágu gürígia \r (Mt 4.23-25) \p \v 17 Ába larárirun Jesúsu jáu lueígiñe wǘbü, ába leréderagun jáu láni disípulugu lídan ában fulásu le ñí lumuti sagádi wásati, ñíñanu gíñe sarágu gürígia ñǘbintiña loúbawagugiñe Judéa, Jerusalén, lúma lárurugugiñe Tíro lúma Sidón. Sun gürígia ja, jayábiña lun jagáambuni lapúrichijan Jesúsu lúma lun lareídaguagüdüni jasándi. \v 18 Já buri asúfurirubaña jáu espíritugu wuríbatiña, areídaguátiña gíñe. \v 19 Álugatiña sun gürígia jagúrurun luágu Jesúsu, ladǘga areídaguagüda lumútiña súngubei láu lubáfu. \s1 Fuleíseiwatiña jáma fugiábugu \r (Mt 5.1-12) \p \v 20 Ábati laríjin Jesúsu jawágun láni disípulugu, ába laríñagun joun. \p —Fuleíseiwatün, jugúya le mégeibei, ladǘga ménreengúnbei jun lun jebélurun lídoun larúeijan Búngiu. \p \v 21 ‘Fuleíseiwatün, jugúya le áfaagubei ilámaü guetó, ladǘga jaquímuleduba. \p ‘Fuleíseiwatün, jugúya le ayájubei guetó, jéjerajaba lárigiñe. \p \v 22 ‘Fuleíseiwatün dan le iyéreegu jumá joun gürígia nueígiñe, dan le jabúgagunün jawáriua, dan le janábagunün, dan le janǘgüni jíri queí ni cáta, quei cátei wuríbati, nueígiñe, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti. \v 23 Gúnda jumá sarágu, buin jumá láu ugúndani lídan wéyu ligía, ladǘga jibíjuba ában oúnwenbun afáyeiruajaü siélu, ítara méme líña meja jadǘga binádu jagǘbürigu gürígia ja joun profétagu. \p \v 24 ‘Fugiábugu jugúya, jugúya le rísibei, ladǘga ibíja jumáali sun ugúndani le lúnbei jibíjini. \p \v 25 ‘Fugiábugu jugúya, jugúya le químulebei, ladǘga jalámachuba. \p ‘Fugiábugu jugúya le éjerajabei guetó, ladǘga jayájuajaba láu íruni. \p \v 26 ‘Fugiábugu jugúya dan le sun jamá gürígia adímureja buíti juágu, ítara liñá meja jadímurejan binádu jagǘbürigu buíti jawágu profétagu yéetiña. \s1 Jínsiñe jamá jáganiñu jun \r (Mt 5.38-48, 7.12) \p \v 27 ‘Niján nerérun jun, Jugúya le agáambubalina. Jínsiñe jamá jáganiñu jun, adǘga jumá buíti joun ja iyéreejabúbaña jun, \v 28 biní jumaña ja íñaragutün, ayúmuragua jumá jawágu ja anábagutün. \v 29 Ánjabu láfara ában gürígia luágu ában loúba bigíbu, rúbei gíñe le ában loúba lun, le anǘgütu babíte bueí, rúboun gíñe bisímisin lun. \v 30 Furúmieguarügü le amúriajati búma, rúba lun, le anǘgüti bumégen, máluajabeí lúma. \v 31 Le cátei le babúseerubei ladügǘn bun, ligíalá badǘga joun ámu. \p \v 32 ‘Ánjein já rügǘñanu lubeí jínsiñejabúbaña jun jínsiñe jun, ¿ca buíti jadǘgübei láu líra? Ásta gafígountiña, ítara líña jadǘga. \v 33 O ánjaün lan adǘga buíti joúnrügü ja adǘgübaña buíti jun, ¿ca buíti jadǘgübei láu líra? Ítara líña gíñe jadǘgün gafígountiña. \v 34 Ánjaün afúredeija joúnrügü ja úmagiñebaña jarítagua jibíjin som cátei, ¿ca buíti jadǘgübei láu líra? Afúredeijatiña gíñe ja wuríbabaña joun wuríbatiña jáledi, agúrabañu jagía gíñe jabíjin som cátei jámagiñe. \v 35 Ánjein jugúya, lúnti jínsiñe jamá jáganiñu jun, adǘga jugúyame buíti, afúredeija jugúyame, magúrabajaanga ni cáta lewéñegua. Ítara lúba weíri lan jafáyeiruaja lúmagiñe Búngiu le íñugubei, áni lirájüñübadün gíñe le tímatimaati, ladǘga ligía, fuleíseijabúti gíñe joun ja meteíngiradibaña lúma joun ja wuríbabaña. \v 36 Gudémejabu jumá, quei gudémejabu lan júguchi Búngiu. \s1 Madímureja jumá wuríba jawágu ámu \r (Mt 7.1-5) \p \v 37 ‘Madímureja jumá wuríba jawágu ámu, ábame gíñe maríñagun lan Búngiu luágu wuríba lan jigáburi. Míchiga jumá jadúnrun ámu, míchun lámuga gíñe Búngiu jidúnrun. Ferúduna jumá, ferúduna lámugaün gíñe Búngiu. \v 38 Rújuma joun ámu, ru lámuga gíñe Búngiu jun. Líchuguba Búngiu sarágu jun, ladǘgüba jun queígubeirügü jadǘga joun ámu. \p \v 39 Rúlumuti Jesúsu jémpulu le joun. \p —¿Gayáraati funági ladúndejan ában maríjinti ában maríjinti líledi? ¿Ma jeíguaduba biángubei lídoun ában meme júyu? \v 40 Úati ni ában disípulu weíriguti lueí lumáesturun, íbini ánjein lagúmucha latúriajan, chülǘrügübei quei lumáesturun. \p \v 41 ‘¿Ída líña gayára bubálin liraǘraü ífei le lídaanbei lágu bíbugaña aríja, áni masándi bumúti durúsu le lídaanbei bágu? \v 42 ¿Ída líña gayára lubeí baríñagun lun bíbugaña. “Sagánei liraǘraü ífei le bágurugubei”, áni masándi bumúti durúsu le bágurugubei? ¡Biánguañein bigíbu! Sagábei durúsu le bágurugubei furúmiñe, gayára lámuga baríjini liraǘraü ífei le lágurugubei bíbugaña buídu lun baságaruni. \s1 Luágu lin tídibu wéwe tasúbudirúa \r (Mt 7.17-20, 12.34-35) \p \v 43 ‘Úati tídibu wéwe buíti lun wuríba lan lin, úati gíñe tídibu wéwe wuríbati lun buídu lan lin. \v 44 Sun tídibu wéwe subúdiwati luágu lin, mátüjoúntu ígo lueígiñe jíyu, ni beíbei lueígiñe guríbiyuwa. \v 45 Gürígia le buídubei, cátei buíti laríñagubei ladǘga cátei lan buíti tídaanbei lanígi, gürígia le wuríbati, cátei wuríbati laríñagubei ladǘga cátei lan wuríbati tídaanbei lanígi. Luágu le laríñagubei gürígia lasúbudirúa ca lan tídaanbei lanígi. \s1 Bián ébuu \r (Mt 7.24-27) \p \v 46 ‘¿Ca uágu jaríñaga luágu áu lan Jabúremebei áni madǘgün jumúti le nubeíbei? \v 47 Naríñagaali jun ída líña lan le ñǘbinbei nun áni adǘgaleí le nubeíbei. \v 48 Ítara líña quei ában wügǘri le ábunagubei ában múna, achíajati julíli furúmiñe, ába lábununi wagábu labádinagua dǘbü derébuguti. Dan le liñúrunbei dúna, ába liábin fulúdu láu érei tuágun múna tugúya, siñá lumutu ánjingicha ladǘga luáguñoun lan ébuu derébuguti. \v 49 Ánjeinti le agáambubalina áni madǘgün lumúti le nubeíbei, ítara líña quei ában wügǘri le ábunagubei lúban ligíbuagu ságoun, mawágaburiga, dánti le liñúrunbei dúna, ába liábin fulúdu láu érei tuágun, ába teíguadun, ába tagǘnrinchagun le gumúti. \c 7 \s1 Lareídaguagüdüni Jesúsu lumúsun ában gumándan Rómana \r (Mt 8.5-13) \p \v 1 Dan le lásurunbei ladímurejan Jesúsu joun gürígia, ába lídin Capernaúm. \v 2 Ñíñein ában gumándan Rómana ñi, láu ában lumúsun jínsiñeti lun sarágu, sándiñein músu ligía, yaráfa lun loúnwen. \v 3 Dan le lagáambunbei gumándan ligía luágu Jesúsu, ába loúnajan fiú jádaangiñe wügǘriña weírigutiña lídan jafíñen juríu lun jayúmuragun lun Jesúsu lun lídin areídaguagüdei lumúsun. \v 4 Ába joúdin lúmoun Jesúsu, ába jagúmeserun ayúmuragua lun táu sun janígi, jaríñaga lun. \p —Buíti lun bíderaguni gumándan le, \v 5 ladǘga jínsiñetiwa wagía juríu lun, ligía guánarügü ábunaguagüdübarun walígilisin. \p \v 6 Ábati lídin Jesúsu jáma, dan le yaráfaaña tun lúban gumándan ligía, ába loúnajan gumándan jádaangiñe lumádagu aríñaga lun Jesúsu. \p —Nabúreme, ítara líña gumándan lun manǘgün ban bubéresegun ñǘdün lúbiñe, luágu nege madǘna lan lun bebélurun lúbiñoun, \v 7 ligía nege mídin lubeí lúngua álugabu. Rúrügübeí dimúrei, ábame lareídagun lumúsun. \v 8 Ladǘga ligía nege gíñe lábugiñeñein gumádi íñutimaati, áni añájein gíñe súdaara lábugiñe lagúmadijan. Dan lé nege laríñagun lun ában jádaangiñe lun lídin, ñǘdünti, dan le laríñagun lun le ában lun liábin, ñǘbinti, áni dan le loúnajani lumúsun adǘga som cátei, adǘga lumúti. Ítara lúba nege, luágu berérun mósu lídin sándi lueí lumúsun. \p \v 9 Dan le lagáambunbalin Jesúsu cátei le, weíriti lanígi láu wügǘri ligía, ába laríjin jawágun gürígia ja afálarubalin, aba laríñagun joun. \p —Ninárün jáu, ni íbini jádan Israelítagu madárigidina afíñeni weíriti quei lafíñen wügǘri le. \p \v 10 Dánti le jachǘlürünbei wügǘriña ja ñǘdünbaña álugei Jesúsu járigoún lúbiñoun gumándan, areídaguaali lumúsun. \s1 Láguyuguágüdüni Jesúsu tiraǘ ában jiláali túmari \p \v 11 Lárigiñe cátei le, lídiña Jesúsu lídoun ában ubúrugu gíriti Naín, úareina jáña láni disípulugu lúma, jáma sarágu gürígia. \v 12 Dan le lachǘlürünbei yaráfa lun lubéneri ubúrugu ligía, ába laríjin joúdin ábunaja ában jiláali le ligíarügüti tiraǘ lúguchu to jiláali túmari. Sarágu jáña lílana fulásu ñǘdün ábunaja túma. \v 13 Dan le laríjinbarun Wabúreme Jesúsu, ába tagúdemedagun lun, ába laríñagun tun. \p —Mayájuabá. \p \v 14 Ába layárafadun, ába lagúrurunun gánjoun, ába jaráramagun ja anǘgübaña. Ába laríñagun lun jiláali. \p —Irájü, ¡naríñaguña bun lun básaarun! \p \v 15 Ábati lásaarun lé buga jiláalibei, ába lagúmeserun adímureja. Ába ledéregeruni Jesúsu tun lúguchu. \v 16 Dan le jaríjinbalin gürígia cátei le, ába laweíridun janígi, ába jagúmeserun adímureja buíti luágu Búngiu, jaríñaga. \p —Chülǘgua ában proféta weíriguti wádoun. \p Aríñagatiña gíñe. \p —Ñǘbinja Búngiu íderaguawa, wagía le lumútuniña. \p \v 17 Ába lagaambúniwa cátei le ladǘgübei Jesúsu lídan sun Judéa lúma geyégua láu. \s1 Loúnagülegu Juan le abásteragüdajabei \r (Mt 11.2-19) \p \v 18 Agáambati Juan luágu sun cátei le, abájüdagua jamúti lánigu lun. Ábati lagúarun joun biáma jádaangiñe, \v 19 ába loúnajaniña álügüdei Wabúreme Jesúsu ánjein ligía lubeí Crístubei le lúnbei liábin, o ánjein jagúrabajaba lubeí ámu. \v 20 Dan le jachǘlürünbei le ñí lubei Jesúsu, ába jayárafadun, ába jaríñagun lun. \p —Loúnajañadiwa Juan le abásteragüdajabei álügüdabu ánjein amǘrü lubeí Crístubei le lúnbei liábin, o ánjein lun lubeí wagúrabun ámu. \p \v 21 Lídan méme óra ligía, areídaguagüdati Jesúsu sarágu gürígia lídaangiñe jasándi lúma jasúfurirun, lúma jádaangiñe espíritugu wuríbatiña, aríjagüda ligía gíñe sarágu maríjintiña. \v 22 Ába lubeíti laríñagun joun. \p —Jeíba, jaríñageime le jaríjubei lúma le jagáambubei lun Juan. Jabájüdaguáme lun luágu jaríjin maríjintiña, jeíbugun meíbuguntiña, jareídagun láutiña gumeín luágu jára, jagáambun magáambaditiña, jáguyugun jiláaña, lúma luágu líchugún ugánu luáguti asálbaruni joun gudémetiña. \v 23 Gúndaati gíñe gürígia le meféridirun lumúti lafíñen nuágu. \p \v 24 Lárigiñe joúdin já buga loúnajabaña Juan, ába lagúmeserun Jesúsu adímureja luágu Juan joun gürígia, laríñaga. \p —¿Cásan jídinbei aríja lídan fulásu mageírawati? ¿Ában mabúru le lánjinjan garábali? \v 25 Ánjein máma lubeí ítara líña, ¿cáti jídinbei aríja? ¿Ában wügǘri táu anáanguni wéndegutu? Máma ligía, subúdi jumúti luágu ja lan wéndegubaña adáüragun, agánawa jagía buídu, tídaañanu jában urúeigu. \v 26 Lídan linárün cátei, ¿ca jídinbei aríja? ¿Ába proféta? Ánja, inárüni, áni ában weíriguti sügǘ láu proféta. \v 27 Juan, ligía oúnagülei le uágubei taríñaga Lerérun Búngiu. \q1 Noúnajañein noúnagüle bubáragiñe \q1 lun laráansejani ǘma bubá. \m \v 28 Quei naríñaguni jun, jádan sun gürígia, úagili proféta weíriguti lueí Juan, áni láu sun líra, weíriguti le ǘnabutimaabei lídan larúeijan Búngiu sügǘ láu le anǘgarügübalin ugánu luágu arúeijani ligía. \p \v 29 Dan le jagáambunbalin sun gürígia, ásta ja agúburajabaña liseínsuna gumádi, cátei le, ába jaríñagun luágu richá lan Búngiu láu laríñagun liyúmulugugiñe Juan luágu lúnti lan jasáansiraguni jagáburi. Gürígia jagía, resíbi jamáali meja labásteragüdajan Juan, \v 30 ánjañati jíbe-ágei fariséogu jáma arúfudajatiña lilúrudun Moisés, májatiña meja lun jadǘgüni le lubeíbei Juan, merésibirun jamúti lé yebe labúseerubei Búngiu ladǘgün luágu jafúleisein. \v 31 Ába laríñagun Jesúsu. \p —¿Ída liñásan jagáburi gürígia lánina dan le? ¿Cásan lenégebei? \v 32 Ítara jáña quei irájüñü ja añúurubaña mágidirugu ájurera, ába jagúaragun joun jíbegu. “Íñaajatiwa fídu jun, mabínajantün, erémujatiwa urému jíruti jun, mayájuntün.” \v 33 Ladǘga ñǘbinti Juan le abásteragüdajabei, lé meja meíginbei fein, mátun ligía diweín, aríñagatün luágu gawágu lan espíritu wuríbati. \v 34 Lárigiñe, ába niábin, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, joútina áni gurá áu. Jaríñaga luágu geígadina, gátadi, jamáda áu nege gafígountiña jáma agúburajatiña liseínsuna gumádi. \v 35 Wel, ja chúbaña áu, subúdi jamúti luágu buídu lan le ladǘgübei Búngiu láu lichú láu. \s1 Jesúsu lúbiñe Simón le fariséo \p \v 36 Ába lamísurajani ában jádaangiñe fariséogu Jesúsu lun lídin eíga lúbiñe, ába lídin Jesúsu lúbiñe fariséo ligía, ába lañúurun eíga luágu lidábulan. \v 37 Ñíñounti ában wǘri wuríbati témeri lídan ubúrugu ligía, dan le tagáambunbei luágu lídin Jesúsu eíga lúbiñe fariséo ligía, ába tídin láu ában lágei ibíñei jémeti. \v 38 Ába taráramun lanágangiñe Jesúsu, lubádu lugúdi, ába tadǘdüragüdüni lugúdi láu táguira. Nuján ayájuaja, nuján arágajei láu tídiburi, nuján achújei lugúdi, ába téseruni ibíñei luágun. \v 39 Dan le laríjinbalin fariséo le amísurajabalin Jesúsu cátei le, laríñaga lúnguarügü. “Lun jamúga inárüni lan luágu proféta lan wügǘri le, lasúbudiruñein jamúga ca lan to agúruruboun luágu lúma ca lan tuwúyeri gürígia tugúya, luágu wuríba lan témeri.” \v 40 Ábati laríñagun Jesúsu lun fariséo ligía. \p —Simón, níjein ában cátei lun naríñaguni bun. \p Laríñaga fariséo. \p —Aríñagabeí nun, maésturu. \p \v 41 Laríñaga Jesúsu lun. \p —Níñanu bián wügǘriña dúweitiña seínsu lun ában afúredeijati. Ában jádaangiñe, dúweiti seíngü-san denáriu, le ában, dimí-san. \v 42 Queíti siñá lubei jafáyeiruni, ába ferúduna láani afúredeijati ligía jadúweijan biángubei. Aríñagabeíti nun. ¿cábagi jádaangiñe jínsiñejabutima lun afúredeijati ligía? \p \v 43 Laríñaga Simón lun. \p —Lídan narítagun, le gíbetimaabei adúweijan. \p Laríñaga Jesúsu lun. \p —Richátibu. \p \v 44 Ába laríjin Jesúsu tuágun wǘri tugúya, ába laríñagun lun Simón. \p —¿Aríagu bíña tun wǘri to? Belútina búbiñoun, míchutibu dúna nun lun nachíbuni nugúdi, ánjounti wǘri to, ágawagüda tumúti nugúdi láu táguira, ába tamábeidagüdüni láu tídiburi. \v 45 Machú bumútina, ánjoun tugúya, lúmagiñe nebélurun, merédegili tachújani nugúdi. \v 46 Míchutibu aíli nábulugu, ánjoun tugúya, túguatu ibíñei jémeti luágu nugúdi. \v 47 Ligía naríñagunbei bun luágu arúfuda láani luweírin tínsiñejabu luágu ferúdunawa lan líbe tifígoun, ánjeinti gürígia le míbeti ferúdunawa lan, míbeti ínsiñeni larúfudun. \p \v 48 Ábati laríñagun Jesúsu tun wǘri tugúya. \p —Ferúdunawaali bifígoun. \p \v 49 Ábati jagúmeserun amísurajoútiña ja ñúnbaña lúma ñi aríñaga jámagua. \p —¿Cáteisan wügǘri le, ferúduna lubeí gíñe figoú? \p \v 50 Ába laríñagun Jesúsu tun wǘri tugúya. \p —Sálbawádibu lídaangiñe bifígoun ladǘga bafíñerun nuágu, beíba darángilañu. \c 8 \s1 Würíña já buri meja íderaguti Jesúsu \p \v 1 Lárigiñe cátei le, ñǘdünti Jesúsu lídoun sarágu ubúrugu lúma buri lirájüñü fulásu íchigei ugánu buíti luágu larúeijan Búngiu. \v 2 Ñǘdütiña dúusu apóstolugu lúma jáma würíña ja lareídaguagüdübaña jádaangiñe espíritugu wuríbatiña lúma sándi. Ñíñoun María to gíriboun Magdaléna jádan, to ídaangiñeboun jáfurida sédü espíritugu wuríbatiña, \v 3 ñíñoun gíñe Juána, to lúmari Chúza, le oúnigirubarun lúban Heródes, ñíñoun Susána, jámaya sarágu ámu ja íderagubálin láu le jámati. \s1 Jémpulu luáguti ábunaguti \r (Mt 13.1-9; Mr 4.1-9) \p \v 4 Sarágu jáña gürígia ñǘbinburitiña lídaangiñe sarágu fulásu lun jaríjini Jesúsu, dánti le oúndaraguaaña, ába ladímurejan Jesúsu joun láu jémpulu. Laríñaga joun. \p \v 5 —Furíti ában ábunaguti ábunagua líla nádü, dan le afúrujeina láani, ába láburujan lídaangiñe luágun ǘma, ába jadǘgüraguni ásügürütiña, ába jeígini dunúru. \v 6 Líbiri, ába láburujan labádinaguoún dǘbü, dánti le laboúchun, ába lásaürün ladǘga lumábei fulásu. \v 7 Ába láburujan líbiri labádinaguoún jíyu, ába láfaruni jíyu le ájüchübei úara lúma. \v 8 Ñíñein gíñe lídaangiñe, áburujati lídoun múa buíti, dan le laweínamudun, gin ligía, buíti lalúbajoún, cáda ílaü rúti san águu. \p Lárigiñe laríñaguni Jesúsu cátei le, ába laríñagun joun láu umálali jéreti. \p —Jugúya le garígeirugubei lun jagáambun, agáamba jumána. \s1 Le lébubei ladímurejan Jesúsu láu jémpulu \r (Mt 13.10-17; Mr 4.10-12) \p \v 9 Ábati jálügüdüni láni disípulugu ca lan lílabei jémpulu le. \v 10 Laríñaga joun. \p —Jugúya, subúdigüda láali Búngiu cátei arámudaguati le luágutibei larúeijan jun, ánjaña ja mebéresenbaña láu lerérun, láu jémpulu laríñawagúa cátei luáguti larúeijan joun lun ibídiñebei lan líla cátei le jaríjibei joun, lun gíñe úa lan gunfaráanda jamáni cátei le jagáambubei. \s1 Lafúnraanguagüdüni Jesúsu jémpulu luáguti ábunaguti \r (Mt 13.18-23; Mr 4.13-20) \p \v 11 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Niján líla jémpulu ligía. Líla nádü, ligía lerérun Búngiu, \v 12 ǘma le ñíjin lubeí láburuja lídaangiñe líla nádü, jagía gürígia ja agáambubalin lerérun Búngiu, ába liábin Máfia, ába lagídaruni tídaangiñe janígi lun mafíñerun jamá, masálbarun jagíame. \v 13 Dǘbü le ñíjin lubeí láburuja líbiri líla nádü, jagía gürígia ja agáambubalin lerérun Búngiu, ába jerésibiruni láu ugúndani, áni márügüdünti jádan buídu, afíñetiña luágu murúsun dan, áni dan le joúchawagún, mawándun jamúti, ába jeféridiruni jafíñen luágu Búngiu. \v 14 Jíyu le ñíjin lubeí láburuja líbiri líla nádü, jagía gürígia ja agáambubalin lerérun Búngiu, ába jasígiruni binádu jagáburi, ába jasígirun arítagua luágu irísini lúma ugúndani le lánina uboú le, úati fulásu jarítagurugun lun lerérun Búngiu, siñátiti laságarún cátei buíti jádaangiñe. \v 15 Ánjeinti múa buíti le ñíjin lubeí láburuja líbiri líla nádü, jagía gürígia ja agáambubalin lerérun Búngiu táu anígi buítu, adǘga jagía gásu láu lerérun, eíbuga jagía quei lubúdubu, sagáwati cátei buíti jádaangiñe. \s1 Jémpulu luáguti lámpu \r (Mr 4.21-25) \p \v 16 Ába laríñagun Jesúsu. \p —Úati gürígia ébeduti lámpu, ába ladáuragun láu láu som cátei o líchuguni lan tábugiñe gabána, íñu líchigei lun larúgoungadágüdün múnada, lun gayára lan jaríjin ja ebélurubaña jabárua. \v 17 Úati lubeíti ni cáta arámudaguati lun mafúnraangudun lan, úa ni cáta le ibídiñewati lun machǘlürün lan dan lun lasúbudirúniwa lúma lun lafúnraangudun. \p \v 18 ‘Gagáambadi jumá lubeíti buídu lun lerérun Búngiu, le gámati lerérun Búngiu tídan lanígi, libíjuba lánwoun le lúmabei, ánjeinti le úabei ni cáta lídaangiñe lerérun Búngiu tídan lanígi, íbini le uágubei larítagua luágu níjein lan lúma, lagídarúaba lueí. \s1 Lúguchu Jesúsu jáma lamúlenu \r (Mt 12.46-50; Mr 3.31-35) \p \v 19 Ábati tachǘlürün lúguchu Jesúsu jáma lamúlenu le ñíjin lubeí Jesúsu, siñáti jayárafadun lun ladǘga jíbe gürígia. \v 20 Ába laríñawagún lun. \p —Nujántia búguchu jáma bamúlenu boúgudi áni buséntiña jaríjinibu. \p \v 21 Ába laríñagun joun. \p —Ja agáambubalin lerérun Búngiu, úara jagía lúma, jagía núguchubaña jáma namúlenu. \s1 Lagálumaduni Jesúsu lérouga \r (Mt 8.23-27; Mr 4.35-41) \p \v 22 Luágu ában wéyu, ába ládinun Jesúsu tídoun ában ugúnein jáu láni disípulugu, ába laríñagun joun. \p —Queímoun loubáfurugun lagúnu. \p Ába joúdin. \v 23 Dan le añája lan ánjiñuragua, ába larúmugun Jesúsu. Ába láfurun ában garábali jéreti jáu, lagúnurugu, ába lagúmeserun dúna ebéluja tídoun jagúne yaráfa lun jadíbiragun. \v 24 Ábati joúdin agágudajei Jesúsu, ába jaríñagun lun. \p —¡Maésturu! ¡Maésturu! ¡Wadíbiragua! \p Ábati lásaarun Jesúsu, ába ladeínjan lun garábali lúma lugúdi barána, ába lagálumougadun, ába darángila lan sun cátei. \v 25 Ábati laríñagun joun disípulugu. \p —¿Ca susérebei lun jafíñen? \p Ába jálügüdagun jámagua láu anúfudei lúma luweírin anígi, jaríñaga. \p —¿Cátei funásan wügǘri le, gumádi lubáli garábali lúma lugúdi barána áni agáamba jameí? \s1 Wügǘri Gadárana le gawágubei espíritugu wuríbatiña \r (Mt 8.28-34; Mr 5.1-20) \p \v 26 Ába jachǘlürün loúbawagun Gadára, le loubáfurugubei lagúnu, ligíbugiñe Galiléa. \v 27 Dan le larárirunbei Jesúsu, ába liábin ában wügǘri lílana fulásu ligía lubádun. Lǘjali wügǘri ligía gawágu espíritugu wuríbatiña. Madáüti anáanguni, maganoún ligía tídan múna, lídan buri jabára jiláaña le achigíti luágu dǘbü lagánawa. \v 28 Dan le laríjinbalin wügǘri ligía Jesúsu, ába lájuduragun ligíbugiñe, ába lagúaragun. \p —¿Ca uágu bemétera númoun, Jesúsu Liraǘ Búngiu le Íñugutimaabei? Ayúmuraguatina bun lun masúfuriragüdün bánina. \p \v 29 Laríñagunbei ítara ladǘga lagúmadiruñein lan Jesúsu espíritu ligía lun láfuridun lídaangiñe. Saráguja weíyaasu lárügüdüni espíritu wuríbati ligía, ábaja jagǘraguni gürígia lújabu lúma lugúdi láu güríngüri lun ledéraguagüdün, ábaja látumuraguni, ába lanúragüdüni espíritu lídoun fulásu le mageírawati. \v 30 Ába laríñagun Jesúsu lun. \p —¿Ca bíri? \p Ába laríñagun. \p —Lejión níribei. \p Laríñagunbei luágu ligía lan líribei ladǘga gíbeeña espíritugu wuríbatiña ja ebélurubaña lídoun. \v 31 Ába jamúriajan espíritugu jagía lúma Jesúsu lun moúnajan lániña máfiougatin. \v 32 Queíti ñíñanu jamá sarágu büíruju eíga luágu ában wǘbü yaráfa, ába jayúmuragun espíritugu jagía lun lun loúnajaniña jádoun büíruju jagía, ába lánjarun Jesúsu. \v 33 Ábati jáfuridun espíritugu wuríbatiña jagía lueí wügǘri ligía, ába jebélurun jádoun büíruju, ábati jáguragun büíruju jagía joúngua lueígiñe ában gudúungu, ába jáburujan lídoun lagúnu, ába jañáradagun. \p \v 34 Dan le jaríjinbalin ja oúnigirubaliña büíruju cátei le asúseredubei, ába janúfudedagun, ába jeíbaagun abájüdaguei ubúrugu lúma áraabu. \v 35 Ábati joúdingua gürígia aríjei cátei le asúseredubei. Dan le jachǘlürünbei le ñí lubei Jesúsu, ába jadáriruni wügǘri le ídaangiñebei jáfurida espíritugu wuríbatiña ñun lubádu lugúdi Jesúsu, táu lanáangun, areídaguaali, ába janúfudedagun. \v 36 Játi buga aríjubalin, ába jabájüdaguni luáguti lareídagun wügǘri lé buga gawágubei espíritugu wuríbatiña joun, \v 37 ába jayúmuragun lílana fulásu ligía lun Jesúsu lun lídin ñígiñe, ladǘga janúfude. Ábati ládinun Jesúsu tídoun ugúnein lun lídin, \v 38 ába layúmuragun wügǘri le ídaangiñebei jáfurida espíritugu lun lun lídin lúma, ába laríñagun Jesúsu lun lun leréderun, laríñaga lun. \p \v 39 —Giríbubá búbiñoun, ábame babájüdaguni sun le ladǘgübei Búngiu bun. \p Ába lídin, ába labájüdaguni le ladǘgübei Jesúsu lun lídan sun fulásu ligía. \s1 Liraǘ Jáiro túma wǘri to agúrurubarun lanáangun Jesúsu \r (Mt 9.18-26; Mr 5.21-43) \p \v 40 Dan le lagíribudunbei Jesúsu loubáfurugun lagúnu, ába jerésibiruni gürígia láu ugúndani ladǘga sun jagía agúrabañu jáñein. \v 41 Ábati liábin ában wügǘri gíriti Jáiro, le ábanbei jádaangiñe tábutigu jalígilisin juríu, ába lájuduragun lubádu lugúdi Jesúsu, ába layúmuragun lun lun lídin lúbiñe, \v 42 ladǘga ában rügǘñoun liraǘ, queí buri dúusu irúmu táu, toúwe. Dan le lídinbei Jesúsu, ába jafálaruni sarágu gürígia darí lun jámurudaguni. \p \v 43 Ñíñounti ában wǘri jádan, dúusu irúmu táu láu lésejan jítaü tídaangiñe. Gásta táali sun tiseínsun jawágu surúsiagu, siñá jamutu areídaguagüda. \v 44 Ába tayárafadun lun Jesúsu lanágangiñe, ába tagúruruni táru lanáangun, lídan méme óra ligía ába tareídagun. \p \v 45 Ábati laríñagun Jesúsu. \p —¿Ca agúrurubei nuágu? \p Quei sun lan jagía aríñaga luágu magúrurúnwa lan luágu, ába laríñagun Pédro jáma líbirigu. \p —Maésturu, murúgu wañátia ya lurúma jíbe gürígia, ¿álügüdajagidibu ca lan agúrurubei buágu? \p \v 46 Ába laríñagun Jesúsu. \p —Gurúwaali nuágu, ladǘga sandí numuti luágu areídaguagüdaadina lan gürígia láu nubáfu. \p \v 47 Dan le tasúbudiruni wǘri tugúya luágu subúdiwaali lan, aba tiábin adádagareina, ába tájuduragun lubádu lugúdi Jesúsu, ába tagúfeserun lun jagíbugiñe sun gürígia ca lan lébubei tagúrurun luágu áni ába lan tareídagun lídan méme óra ligía. \v 48 Ábati laríñagun Jesúsu tun. \p —Niraǘ, areídaguaadibu ladǘga bafíñerun nuágu. Beíba darángilañu. \p \v 49 Ñígili Jesúsu adímureja, ligía lachǘlürün ában lúbiñegiñe Jáiro, ába laríñagun lun Jáiro. \p —Jilá biraǘ, mebéresejadügüyabá lun Maésturu. \p \v 50 Dan le lagáambunbalin Jesúsu le, ába laríñagun lun. \p —Manúfudedabá, afíñerügübá, ábame tareídagun biraǘ. \p \v 51 Dan le lachǘlürünbei Jesúsu lúbiñoun Jáiro, mígirunti lun jebélurun ámu lúma lueídügüya Pédro, Jacóbo lúma Juan jáma tagǘbürigu irájü tugúya. \v 52 Jayájuña sun ja ñíbaña tárigi, ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Mayájua jumá, moúnwentu, tarúmugarügüña. \p \v 53 Ába jéjerajan láu ladǘga subúdi jamáni luágu jilá tan. \v 54 Ábati lárügüdüni Jesúsu tújabu, ába laríñagun láu umálali jéreti. \p —Irájü, sarába. \p \v 55 Ába táguyugun, ába tásaarun lídan méme óra ligía, ába laríñagun Jesúsu lun jíchugun eígini tun. \v 56 Weíriti janígi tagǘbürigu, ába laríñagun Jesúsu joun lun mabájüdagun jamáni le asúseredubei ni ca un. \c 9 \s1 Loúnajaniña Jesúsu dúusu apóstolugu apúrichija \r (Mt 10.5-15; Mr 6.7-13) \p \v 1 Ába loúndaruniña Jesúsu dúusu láni apóstolugu, ába líchugun ubáfu joun lun jaságarun sun jawúyeri espíritugu wuríbatiña lúma lun jareídaguagüdün sánditiña. \v 2 Ába loúnajaniña apúrichijei ugánu luáguti larúeijan Búngiu lúma areídaguagüdaña sánditiña. \v 3 Laríñaga joun. \p —Manǘga jumá ni cáta júmagua luágu juweíyasun—ni bádun, ni ságü, ni fein, ni seínsu. Ábanrügütá símisi janǘgün. \v 4 Furúmieguarügü múna to ñíjin lumúti jachǘlüra, reídei jumá ñi darí jídin lídaangiñe fulásu ligía. \v 5 Le ñí lumuti merésibirúniwa jumá, dánme le jáfuridun lídaangiñe fulásu ligía, ábame jáfuruduni calíqui lueígiñe jugúdi, arúfuda jumámugei luágu magúndan jumá láu jagáburi lílana fulásu ligía, ígira jumáña quei jadáriragun joúngua. \p \v 6 Ábati jáfuridun apóstolugu jagía, ába jeíbuguni sun lirájüñü fulásu apúrichijeinei ugánu luáguti asálbaruni, areídaguagüdeina jagía sánditiña lídan sun fulásu le ñí lumuti joúdin. \s1 Loúnwen Juan le abásteragüdajabei \r (Mt 14.1-12; Mr 6.14-29) \p \v 7 Ába lagáambun gumádimati Heródes luágu sun cátei le ladǘgübei Jesúsu, ibídiñetiti lun cába lan larítagua, ladǘga ñíñanu aríñagutiña luágu saráali lan Juan lídaangiñe oúweni, \v 8 jíbiri aríñaga luágu proféta Elías lan achǘlaagubei, jíbiri aríñaga luágu ában lan jádaangiñe jíbiri binádu profétagu le ásaaruti lídaangiñe oúweni. \v 9 Ába laríñagun Heródes. \p —Áu guánarügü oúnajabei adǘrürei lichǘgü Juan. ¿Cátei funáti le, le uágubei nagáamba labájüdawagún sarágu cátei? \p Ábati loúchun Heródes laríjini Jesúsu. \s1 Leígagüdün Jesúsu seíngü mílu wügǘriña \r (Mt 14.13-21; Mr 6.30-44; Jn 6.1-14) \p \v 10 Dan le jagíribudun apóstolugu, ába jabájüdagun lun Jesúsu luágu sun le jadǘgübei. Ábati lanǘgüniña lídoun fulásu mageírawati yaráfa lun Betsáida. \v 11 Dan le jasúbudirunbalin gürígia, ába jafálaruni, ába lerésibiruniña Jesúsu, ába ladímurejan joun luágu larúeijan Búngiu, areídaguagüda láña sánditiña. \p \v 12 Dan le lagúmeserunbei adárüda, ába jayábin láni Jesúsu dúusu apóstolugu lúmoun, ába jaríñagun lun. \p —Oúnaja báña gürígia ja, ñǘdün jamámuga áluga jabára lun jeméraagun, áluaja jagíame eígini lídan buri lirájüñü aǘdü lúma lídan buri fulásu yaráfati, ladǘga úati ni cáta ya. \p \v 13 Laríñaga Jesúsu joun. \p —Rújuma eígini joun. \p Jaríñaga lun. \p —Seíngü rügǘñoun fein wáma jáma bián úduraü, ánjawa gubeírügü ñǘdün agáñija eígini joun sun gürígia ja. \p \v 14 Yaráfañanu joún seíngü mílu wügǘriña ñi, mabájüdünga würíña jáma irájüñü. Ába laríñagun Jesúsu joun láni disípulugu. \p —Ñurúgüda jumáña dimí dimí-san. \p \v 15 Ába jadǘgüni ítara, ába jañúurun súngubei. \v 16 Ábati lanǘgünun Jesúsu seíngü fein lújaburugu jáma bián úduraü, ába laríjin siélun, ába líchuguni eteíngiruni lun Búngiu. Lárigiñe lagúbachagunun fein lúma úwi, ába líchuguni joun láni disípulugu lun jafánreinjani jádan gürígia. \v 17 Joútiña súngubei quimúle, dan le jabúdajanun ígiragutu, buíngüdatiña dúusu faníñe láu. \s1 Laríñaguni Pédro luágu Jesúsu lan Crístubei \r (Mt 16.13-19; Mr 8.27-29) \p \v 18 Luágu ában wéyu dan le layúmuraguña lan Jesúsu lábugua, ñíñanu láni disípulugu díseraü lueí, ába laríñagun joun. \p —¿Ída liñásan jarítagun gürígia nuágu? ¿Cátanasan, según jagía? \p \v 19 Ába jaríñagun lun. \p —Añájein, aríñagutiña luágu Juan lan le abásteragüdajabei amǘrü, jíbiri, aríñaga Elías, añájeingua aríñagutiña luágu ában lan jádaangiñe binádu profétagu ásaaruti lídaangiñe oúweni amǘrü. \p \v 20 Ábati laríñagun joun. \p —Ángi jugúya, ¿cátanagi lídan jarítagun? \p Laríñaga Pédro lun. \p —Crístu, le loúnajabei Búngiu lun lasálbaruniña gürígia, amǘrü. \s1 Ladímurejan Jesúsu luágu loúnwen \r (Mt 16.20-28; Mr 8.30–9.1) \p \v 21 Ába laríñagun Jesúsu joun láu éregu lun maríñagun jamáni cátei le ni ca un. \v 22 Ába laríñagun joun. \p —Nasúfuriruba sarágu, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti. Janǘgübadina wügǘriña weírigutiña lídan jafíñen juríu, jábutigu fádirigu, jáma arúfudajatiña lilúrudun Moisés, quei ni cáta. Nafarúaba jilágubei, ábame násaarun lídaangiñe oúweni luágu lǘrüwan wéyu lúnya nabágaridun. \p \v 23 Lárigiñe, ába laríñagun joun súngubei. \p —Le busénti nánigu lan, bulíeileí cáteiñein lan, awándaleí sun luwúyeri asúfuriruni le lúnbei liábin lun, nueígiñe, queísi lanǘgüni ában wügǘri lugúruwan, falálana. \v 24 Ladǘga le abúseeruti leséfuragun lúngua ya uboúagu leféridirubei ibágari le magúmuchaditi, ánjein le ánjabei leféridiruni libágari ya uboúagu nueígiñe, libíjubei ibágari le magúmuchaditi siélu. \v 25 ¿Cági ju lan lun gürígia lagáñeiruni sun le lánina uboú, leféridireime lubára siélu o lagǘnrinchaguba lan lúngua? \v 26 Le anǘgüti busíganu nuágu lúma luágu nerérun, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, nibúsigaribadina gíñe láu dánme le niábin quei urúei láu luweírigun Núguchi jáma ánjeligu ja sándubaña. \v 27 Ninárün naríñaguni jun luágu añájein lan jádaangiñe ja yábaña guetó, moúnwenbaña maríjinga jameí larúeijan Búngiu. \s1 Lámuñedagun larijín Jesúsu \r (Mt 17.1-8; Mr 9.2-8) \p \v 28 Queíburi wídü wéyu lárigiñe laríñaguni Jesúsu cátei le, ába laweínrun luágun ában wǘbü ayúmuragua lun Búngiu, barǘ lumútiña Pédro, Jacóbo, lúma Juan lúmagua. \v 29 Dan le niján lan Jesúsu ayúmuragua, ába lámuñedagun ligíbu, ába tájarudun lanáangun, ába támiridun. \v 30 Ábati jasáliragun Moisés lúma Elías ayánuja lúma, \v 31 geyégu líña ában larúgounga weíriti jáu, jayánujaña libǘgürü oúweni le lúnbei lasúfuriruni Jesúsu, Jerusalén. \v 32 Láu sun luweírin lidábu lágu Pédro jáma líbirigu, marúmuguntiña, aríja jamúti luweírigun Jesúsu jáma bián wügǘriña ja lúmabaña. \v 33 Dan le adísedeinaña bián wügǘriña jagía lueí Jesúsu, ába laríñagun Pédro lun. \p —Maésturu, ¡lídan dan awánja lan ya! Adǘga wamá ǘrüwa dibásein ya—ában bun, ában lun Moisés, túma ában lun Elías. \p Ibídiñeti lun Pédro ca lan laríñagubei. \v 34 Súnti niján lan adímureja, ába liábin ában juánriñu oúburaguaña, ába janúfudedagun ladǘga jadáriragun joúngua lurágeirugu juánriñu ligía. \v 35 Ábati jagáambun ában umálali aríñaguti lídaangiñe juánriñu ligía. \p —Niraǘ le jínsiñebei nun le, agáamba jumeí le lubeíbei. \p \v 36 Lárigiñe ladímurejan umálali ligía, ába jaríjin disípulugu luágu lábugua rügáali lan Jesúsu. Reídeitiña maníñu, maríñagun jamúti cátei le jaríjubei lun ni ában lídan dan ligía. \s1 Lareídaguagüdün Jesúsu ában irájü gawáguti espíritu wuríbati \r (Mt 17.14-21; Mr 9.14-29) \p \v 37 Larúgan, dan le jarárirunbei lueígiñe wǘbü, sarágu jáña gürígia ñǘdüntiña lubároun Jesúsu. \v 38 Ábati lagúaragun ában wügǘri jádaangiñe láu umálali jéreti, laríñaga. \p —Maésturu, fuleíseijabubá nun, aríjabeí niraǘ le ligía rügǘñeibei, \v 39 níjein ában espíritu wuríbati luágu, dan le lárügüdüni, ába lagúaraguagüdüni, ába loúwejan, ába láfurijan jacútaü liyúmulugugiñe. Añáwurija lumúti, májati lígiruni. \v 40 Ayúmuraguaadina joun báni disípulugu lun jaságaruni espíritu wuríbati le lueí, siñá jamuti. \p \v 41 Ába loúnabun Jesúsu, laríñaga. \p —¡Jugúya gürígia mafíñeraditiña, wuríbatiña! ¿Átiribeísan dan lun neréderuni júma lubá gayára lan jafíñerun nuágu? ¿Ídame lagúmucha mafíñeni le jídaanbei? Barǘbei biraǘ ñájoun. \p \v 42 Dán yebe le lídin irájü ligía lun, ába lájuchuruni espíritu wuríbati múarugún, ába loúwejagüdüni, ába ladeínjan Jesúsu lun espíritu wuríbati ligía, ába lareídaguagüdüni irájü, ába ledéregeruni lun lúguchi. \v 43 Ába laweíridun janígi súngubei láu luweírigun Búngiu. \s1 Ladímurejaanya Jesúsu luágu loúnwen \r (Mt 17.22-23; Mr 9.30-32) \p Sun añája lan láu luweírin janígi láu le ladǘgübei Jesúsu, ába laríñagun joun láni disípulugu. \p \v 44 —Agáamba jumeí cátei le buídu. nedéregerúaba, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, jájaburugun náganiñu. \p \v 45 Úati gunfaráanda jamáni disípulugu le laríñagubei, ladǘga darúñu líña jasáminan lun cátei le, áni janúfudetiñati lun jaríñagun lun lun lafúnraanguagüdüni le laríñagubei, joun. \s1 ¿Ca weírigutimaabei? \r (Mt 18.1-5; Mr 9.33-37) \p \v 46 Ábati jagúmeserun disípulugu asígeneja jámagua luágu ca lan weírigutimaabei jádan, \v 47 quei lasúbudiruni Jesúsu jasáminan, ába lanǘgün ában irájü lubáduagun, \v 48 ába laríñagun joun. \p —Le erésibiruti ában irájü queísi irájü le lídan níri, resíbi lumútina, le erésibirutina, resíbi lumúti gíñe le oúnajabalina. Le lubeíti ǘnabugutimaabei jídan, ligía weírigutimaabei. \s1 Le mámabei wágani, wámagiñeñein \r (Mr 9.38-40) \p \v 49 Ábati laríñagun Juan lun Jesúsu. \p —Maésturu, aríjatiwa ában wügǘri aságajati espíritugu wuríbatiña lídan bíri, ába wewéridiruni ladǘga máma lan ában wádaangiñe. \p \v 50 Laríñaga Jesúsu lun. \p —Mewéridira jumeí, ladǘga le mámabei wágani, wámagiñeñein. \s1 Ladeínjan Jesúsu lun Jacóbo lúma Juan \p \v 51 Dan le layárafadun dan lun lanügǘniwa Jesúsu siélun, ába ladǘgüni luweíyasun Jerusaléoun láu anígi. \v 52 Ába loúnajan loúnagülegu lubá, ába joúdin lídoun ában liraǘraü fulásu láni Samária lun jáluajan múna lubá, \v 53 májatiña Samariána jerésibiruni ladǘga jaríjin luágu leíbuga lan Jerusaléoun. \v 54 Dan le jaríjinbalin Jacóbo lúma Juan luágu mája jamá Samariána jerésibiruni, ába jaríñagun lun. \p —Wabúreme, ¿buséntibu lun wamúriajan lun larárirun wátu geméti siélugiñe lun lagúmuchun jáu queí meja ladǘgüni proféta Elías? \p \v 55 Ábati ladígiragun Jesúsu jawágun, ába ladeínjan joun, laríñaga. \p —Ibídiñeti jun luágu wuríba lan cátei le jayúmajabei. \v 56 Máma niábiña, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, agǘnrinchaguei jabágari gürígia, niábiña asálbarei. \p Ábati joúdin lídoun ámu liraǘraü fulásu. \s1 Já yebe busénbaña jafálaruni Jesúsu \r (Mt 8.19-22) \p \v 57 Dan le luágu jamá ǘma, ába laríñagun ában wügǘri lun Jesúsu. \p —Nabúreme, buséntina nafálarunibu le ñíjin lumúti bídin. \p \v 58 Laríñaga Jesúsu lun. \p —Darítiña gasígamu júyu lun jaganoún ñi, gádibu jagía dunúru, ánjein áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, úati ni jalíaba lan nabálachagüdei nichǘgü. \p \v 59 Laríñagaya Jesúsu lun ában. \p —Falábana. \p Laríñaga lun. \p —Nabúreme, lárigiñeme loúnwen núguchi, buná neíme, ábame neíbugun búma. \p \v 60 Ába loúnabuni Jesúsu. \p —Falábana guetó, ígira báña ja jiláñubaña lun cátei le lánina larúeijan Búngiu lun jábununiña jegéburi, ánjein bugúya, beíba apúrichijei ugánu luáguti larúeijan Búngiu. \p \v 61 Ábayati laríñagun ában lun. \p —Nabúreme, buséntina nafálarunibu, neíba yebe ayoúragua joun ja wábiñebaña. \p \v 62 Laríñaga Jesúsu lun. \p —Le íchuguti lújabu luágu awoújagülei, lárigiñe ába laríjin lárigoún, mabuídunti lun lílaname larúeijan Búngiu. \c 10 \s1 Loúnajaniña Jesúsu ǘrüwa-wein-díisi disípulugu apúrichija \p \v 1 Lárigiñe cátei le, ába lanúadajan Jesúsu ǘrüwa-wein-díisi jádaangiñe lánigu, ába loúnajaniña lubá, bián bián, lídoun sun ageíraü lúma fulásu le lúnbei lídin ñi. \v 2 Laríñaga joun. \p —Inárüni, gíbetiña gürígia ja aráanseñabaña lun jagáambuni ugánu luáguti asálbaruni, jagía, ítara jáña queísi nádü le lúnbei lalúbajoúniwa, áni loúguatiña ñadágimeintiña. Ligía lúnti lubeí jamúriajan lúma Búngiu lun loúnajan ñadágimeintiña jagánaguoún. \v 3 Jeíba, noúnajañadün quei mudún jádoun anímaalu gáñitiña. \v 4 Manǘga jumá ságü júmagua, ni seínsu, ni geídi, meréderagun jugúyame ayánuja ni ca úma luágu ǘma. \v 5 Dánme le jebélurun tídoun ában múna, busújuma furúmiñe, jaríñagame. “Darángilaü joun tílana múna to.” \v 6 Ánjein añájein lubeí gürígia jínsiñejabutiña lun darángilaü tídan múna tugúya, jerésibirubadün láu ugúndani, joúnbei abúsuruni lánina darángilaü. Ánjein úa jabeí gürígia jínsiñejabutiña lun darángilaü tídan múna tugúya, giríbugüda jumeí abúsuruni. \v 7 Reídei jumá tídan múna tugúya to ñí lubei jerésibirúa, jou jumeíme, gurá le íchugúti jun úouga busíganu, ladǘga garíchati ñadágimeinti lun lafáyeiruaja. Masáansija jumá múna. \v 8 Dánme le jachǘlürün lídoun ában ageíraü le ñí lumuti jerésibirúa, joújumei le íchugúti jun, \v 9 areídaguagüda jumáña sánditiña ja ñítiña, jaríñagame joun lílana fulásu ligía. “Subúdigüdáwaali luáguti larúeijan Búngiu jun.” \v 10 Ánjaün achǘlüra lídoun ában ageíraü le ñí lumuti merésibirúniwa jumá, furíjuma lídoun buri ǘma, jaríñagame. \v 11 “Ásta licáliquin jageíra le luágubei wagúdi furú wamuti lun warúfuduni jun luágu magúndan wamá láu jigáburi, áni subúdi jumeí luágu subúdigüdáwaali lan luáguti larúeijan Búngiu jun.” \v 12 Naríñajare jun luágu lídan lánme luwéyuri lagúseragüdüniña Búngiu gafígountiña, janárimetimaabei jabeichúniwa lílana fulásu le merésibirunbadün sügǘ láu jabeichún lílana ubúrugu le Sodóma. \s1 Lílana ageíraü buri magáambaditiña \r (Mt 11.20-24) \p \v 13 ‘¡Fugiábu jugúya lílana Corazín! ¡Fugiábu jugúya lílana Betsáida! Ladǘga lun jamúga ubúrugu lan Tíro o Sidón ladügǘwa buri miláguru le adügǘbei lídan jubúrugute, binárü jamúga lasáansiragua jagáburi lílana, ába jamúga jarúfuduni láu jadáüragun lúdu lúma balígi. \v 14 Ánjein jugúya, lídaanme luwéyuri agúseruni, weíritimaabei jabeichúniwa sügǘ jáu gürígia Tírona jáma Sidónna. \v 15 Amǘrüti, ubúrugu le Capernaúm, ¿jarítaguatibu luágu liñurúaba lan bíri queísi líñun siélu? Larárirawagüdǘwaba bíri ǘnabun queísi lǘnabun máfiougati. \p \v 16 Ába laríñagun Jesúsu joun ǘrüwa-wein-díisi disípulugu ja loúnajañabaña apúrichija luágu larúeijan Búngiu. \p —Le agáambutün, agáamba lumútina, le májati lagáambunün, májati gíñe lagáambunina, áni le májati lagáambunina, májati gíñe lagáambuni Núguchi le oúnajabalina. \s1 Jagíribudun ǘrüwa-wein-díisi disípulugu \p \v 17 Ába jagíribudun ǘrüwa-wein-díisi disípulugu jagía lídaangiñe jaweíyasun láu ugúndani, aríñageina jagía. \p —Wabúreme, ásta espíritugu wuríbatiña agáamba jamútiwa dan le waságaruniña lídan bíri. \p \v 18 Laríñaga Jesúsu joun. \p —Ánja, aríja numúti ligáburi leíguadun Máfia siélugiñe quei ában labírijanouga. \v 19 Rújadina ubáfu jun lun jadǘgüragun jéwe jáma águru, masúfurirunga ni cáta, lúma lun jére lan jubáfu lueí lubáfu Máfia. \v 20 Láu sun líra, magúndaara jumá luágu jagáambunün espíritugu, gúnda jumá luágu níjein lan jíri bürǘwañu tídan lilíburun Búngiu siélu. \s1 Lagúndaarun Jesúsu \r (Mt 11.25-27, 13.16-17) \p \v 21 Lídan óra ligía, ába labuínchagüdüni Sífiri Sándu Jesúsu láu ugúndani, ába laríñagun. \p —Núguchi, le Labúremebei siélu lúma múa, iñúragüda numúti bíri, ladǘga arámuda báali cátei luáguti barúeijan jaweí chútiña áu jáma furéndeitiña, ába bafúraanguagüdüni joun ja loúguabaña ufúrendei queísi irájüñü. Ánja, Núguchi, ladǘga ítara líña babúseeruni. \p \v 22 ‘Derége láali Núguchi sun cátei nun. Úati ni ában subúdijabuti cátana lan lueídügüya Núguchi, úati gíñe ni ában subúdijabuti cáteiñein lan Núguchi nueídügüya jáma ja úntiña nabúseera nasúbudiragüdüni. \p \v 23 Ábati ladígiragun adímureja joúnrügü láni disípulugu, laríñaga. \p —Fuleíseiwatiña ja aríjubalin cátei le jaríjubei jugúya, \v 24 ladǘga naríñajare jun luágu sarágu jáña urúeigu jáma profétagu abúseerutiña yebe meja jaríjini le jaríjubei jugúya guetó, maríjin jamúti, busén jagía yebé meja jagáambuni le jagáambubei guetó, magáambun jamúti. \s1 Jémpulu luáguti Samariána le buídubei \p \v 25 Lídan ában guríriguaü, ñíñein ában arúfudajati lilúrudun Moisés, abúseeruti loúchaguni Jesúsu, ába lásaarun, ába laríñagun lun. \p —Maésturu, ¿cábasan nadǘga lun gayára lan nibíjini ibágari magúmuchaditi? \p \v 26 Laríñaga Jesúsu lun. \p —¿Cáteigi bürǘwañubei lídan lilúrudun Moisés? ¿Ída liñágia balíijan ñi? \p \v 27 Ába loúnabun, laríñaga. \p —Jínsiñelá Babúreme Búngiu bun táu sun banígi, táu sun buwáni, láu sun bére, lúma láu sun bisáminan, jínsiñe jagíame bíbirigu bun quei bínsiñegua búngua. \p \v 28 Ábati laríñagun Jesúsu lun. \p —Oúnabaadibu buídu, ánjein badǘga ítara, bibíjubei ibágari magúmuchaditi. \p \v 29 Queíti busén lan arúfudajati ligía larúfuduni luágu buídu lan lálügüdajan, ába laríñagun lun Jesúsu. \p —¿Cátañagi níbirigubaña? \p \v 30 Ábati loúnabuni Jesúsu, laríñaga lun. \p —Ñíñein ában wügǘri arágachuti Jerusaléngiñe lun ubúrugun Jericó, luágu luweíyasun ába járügüdüni jíwerutiña, ába jíwerujani sun le lúmabei ásta lanáangun, buleísei jameí, ába jígiruni jilá mémeeli. \v 31 Ába lásügürün ában jafádirin juríu lídaangiñe méme ǘma ligía, dan le laríjinbalin wügǘri ligía, mebéresenti láu, ába lasígiruni leíbugun loubáfurugugiñe ǘma. \v 32 Sügǘ ligía ában jádaangiñe ladǘgawagun Leví ñígiñe, dan gíñe le laríjini wügǘri buleíseiwaali ligía, ába gíñe lasígiruni leíbugun loubáfurugugiñe ǘma, mebéresenga gíñe láu. \v 33 Ábati lásügürün ában wügǘri Samariána aweíyasujati lídaangiñe ǘma ligía, dan le laríjinbalin, ába lagúdemedagun lun. \v 34 Ába liábin, ába lagáranijan lun bíti buri le luágubei láu aíli túma diweín, ába lagǘraguni. Ába laweínragüdüni luágu lilǘgün burígü, ába lanǘgüni tídoun jában chülǘdügütiña, ába ladǘgüni le liyáraati lun. \v 35 Larúgan, dan le leíbuga lan Samariána ligía, ába láluguchun bián seínsu le denáriu, ába líchuguni lun tabúreme múna, laríñaga lun. “Toúnigibeí wügǘri le, ánjabu agástara ámu lueí le níchugubei bun luágu, nafáyeirubei bun dánme le nagíribudun.” \p \v 36 Ábati lálügüdüni Jesúsu arúfudajati ligía. \p —¿Cáteiti jádaangiñe ǘrüwa wügǘriña ja líbiribei le ueíbei líwerujoúa, lídan barítagun? \p \v 37 Laríñaga lun. \p —Le gudémejabubei lun. \p Laríñagati Jesúsu lun. \p —Ítaralá gíñe badǘga. \s1 Jesúsu jábiñe Márta túma María \p \v 38 Ába lasígirun Jesúsu luágu luweíyasun jáma lánigu, ába lachǘlürün lídoun ában liraǘraü fulásu le ñí lubei terésibirei ában wǘri gíritu Márta, túbiñe. \v 39 Ñíñoun ában tamúlelua Márta gíritu María, ába tañúurun lubádu lugúdi Jesúsu lun tagáambuni le laríñagubei, \v 40 ánjounti Márta, weíriti teténirun lun tubéresegun. Ába taríñagun Márta lun Jesúsu. \p —Nabúreme, ¿mebéresentibusan láu tígirunina namúlelua adǘgei sun berésegu nábugua? Aríñagabá tun lun tíderagunina. \p \v 41 Ába loúnabunun Jesúsu, laríñaga tun. \p —Márta, bafúuduña luágu sarágu cátei, \v 42 buídurügüti murúsun lun weígin. Anúadaja táali María lubuídun-ágei cátei le lúnbei ladügǘniwa, áni úabei ni ában lun lagídaruni tueí. \c 11 \s1 Larúfudajani Jesúsu ayúmuraguni lun Búngiu \r (Mt 6.9-15, 7.7-11) \p \v 1 Luágu ában wéyu, layúmuraguña Jesúsu lun Búngiu lídan ában fulásu, dan le lásurun, ába laríñagun ában jádaangiñe láni disípulugu lun. \p —Nabúreme, arúfudajabá ayúmuraguni woun quei larúfudajan Juan joun láni disípulugu. \p \v 2 Laríñaga Jesúsu lun. \q1 —Dánme le jayúmuragun lun Búngiu, \m jaríñagame ítara. \q1 Wáguchi Búngiu le siélubei, \q1 inébewalá bíri. \q1 Ñǘbinlá bidáani lun barúeijan ya uboúagu, \q1 adügǘwalá bugúndan uboúagu quei ladügǘn bugúndan siélu. \q1 \v 3 Rúboun fein buídurügütu woun lun wéyu le ugúñebei. \q1 \v 4 Ferúdunabeí wuríbati le adǘga wamáalibei quei ferúduna wamániña ja adǘgübaña wuríbati woun. \q1 Mígira báwa lun wáburujan lídoun wuríbani, \q1 dísegüdarügü báwa lueí. \p \v 5 Aríñagati gíñe Jesúsu joun. \p —Niján ában jémpulu jun. lídin jamúga ában jídaangiñe lúbiñe ában lumáda amídi áriebu, ába laríñagun lun. “Numáda, furédeibá ǘrüwa fein nun, \v 6 ladǘga sun líña lachǘlürün ában numáda núbiñoun áni úati ni cáta núma lun níchugun lun.” \v 7 Ába jamúgati loúnabun le ában múnadagiñe, laríñaga jamúga. “Mebéreseja bána, darúnaali nubéneri, áni roúnjadina jáu sun nisáanigu, siñáti násaarun íchiga ni cáta bun.” \v 8 Naríñaguña jun luágu íbini lan jamúga másaarun lan íchigoun lun ladǘga lumáda lan, lásaaruña jamúga íchigoun lun lueí lasígirun ebéreseja lun. \v 9 Aríñagatina lubeíti jun. Jamúriaja, ábame líchugun Búngiu jun, jáluaja, ábame jadárirun, jadaǘnja luágu béna, ábame lánjunrenchúniwa jun. \v 10 Ladǘga sun le amúriajati, ibíjati, le áluajati, daríti, le adaǘnjati luágu béna, junrénwati lun. \p \v 11 ‘¿Gayáraabei funági líchugun ában úguchili jídaangiñe dǘbü lun liraǘ dan le lamúriajan fein lúma? ¿o líchugun lan ában jéwe lun dan le lamúriajan úduraü? \v 12 ¿o líchugun lan ában águru lun dan le lamúriajan gañeín? \v 13 Gíchigadijadün ligía cátei buíti joun jirájüñü láu sun juríban, ¡gúbumeti líchigei Júguchi Búngiu le siélubei Sífiri Sándu joun ja amúriajati! \s1 Laríñawagún luágu níjein lan lubáfu Máfia lúma Jesúsu \r (Mt 12.22-30; Mr 3.19-27) \p \v 14 Ñíñein Jesúsu aságara ában espíritu wuríbati lueí ában wügǘri le madímuregüdün láalibei yebe espíritu ligía, dánti le láfuridunbei espíritu wuríbati ligía, ába gayára lan ladímurejan meréngaditi ligía. Ába laweíridun janígi gürígia láu cátei le. \v 15 Ñíñanu gíñe, aríñagutiña. \p —Láu lubáfu Beelzebú, le Máfia, le jábuti máfianu, laságaja wügǘri le espíritugu wuríbatiña. \p \v 16 Jíbiri, lun joúchaguni, ába jamúriajan miláguru lúma lun larúfuduni luágu lúmagiñe lan Búngiu liábin lubáfu. \v 17 Queíti subúdi láani le jarítagubei, ába laríñagun joun. \p —Furúmieguarügü arúeijani le afánreinraguti lun jageíndagun jámagua, lagǘnrinchaguba, ában gíñe família fánreinguatiña ladǘga wuríbu, jagǘnrinchaguba gíñe. \v 18 Ánjein gíñe níjein lubeí fánreinguaü jádan Máfia jáma lánigu, ¿ída lubági ladúrarun lubáfu? Naríñagunbalin le, ladǘga jaríñagun luágu láu lan lubáfu Máfia naságaja espíritugu wuríbatiña ja ebélagüdübaña Máfia guánarügü jádoun gürígia, \v 19 áni ánjein ítara líña lubeí, ¿cági íchugubei ubáfu joun ja jánigu jugúya lun jaságajan espíritugu wuríbatiña, Máfia ódi Búngiu? Láu líra, jagía guánarügü arúfuda jamúti luágu bulíeigua jumá. \v 20 Le inárünibei, láu lubáfu Búngiu naságaja espíritugu wuríbatiña, áni arúfuda lumúti líra luágu chülǘjali lan larúeijan Búngiu lídoun fulásu le. \p \v 21 ‘Ába wügǘri jéreti, dan le aráanseñu lan, toúnigi lúban buídu, sun le lúbiñebei choúruti. \v 22 Ánjein ñǘbin ában jéretimaati lueí ába lásiiraguni, lagídaruboun sun lárumate to uáguboun leménigida lueí, ábame lanǘgüni le labúseerun, ába lafánreinraguni jáma lumádagu. \p \v 23 ‘Le mámabei númagiñe, náganiñein, le míderagun lumútina, güríngua lumúti le nadǘgübei. \s1 Espíritu wuríbati le agíribudúbei \r (Mt 12.43-45) \p \v 24 Ába laríñagun Jesúsu. \p —Dan le láfuridun ában espíritu wuríbati lídaangiñe ában gürígia, eíbugañajádügü líña lídan buri fulásu mábeiti áluaja leméraagun, dánti le madári láani, ába laríñagun lúnguarügü. “Nagíribudayá tídoun núban to ñígiñe lubeí náfurida.” \v 25 Dánti le lagíribudun, ába ladáriruni gürígia buga ligía quei ában múna to buídawaru, aráanserúa. \v 26 Ábati lídin, ába liábin jáu sédü espíritugu wuríbatimaatiña lueí, ába jebélurun agánawa lídan gürígia ligía, wuríbatimaajaliti le gádaanbalin wügǘri ligía lueí buga furúmiñe. \s1 Ugúndani le tímatimaati \p \v 27 Dan le niján lubeí Jesúsu aríñagei cátei le, ába tagúaragun ában wǘri jádaangiñe gürígia, taríñaga. \p —¡Fuleíseiwatu jiñáru to agǘriajabalibu, fuleíseiwatu to átagüdübalibu! \p \v 28 Ába laríñagun Jesúsu. \p —¡Fuleíseiwatimaatiña ja agáambubalin le lubeíbei Búngiu áni abájüda jameí! \s1 Amúriajatiña gürígia wuríbatiña miláguru lúma Jesúsu \r (Mt 12.38-42; Mr 8.12) \p \v 29 Añája méme gürígia oúndaragua geyégu láu Jesúsu, ába lagúmeserun adímureja, laríñaga. \p —Wuríbatiña gürígia ja lánina dan le, áni jamúriaja miláguru núma lun narúfuduni luágu Búngiu lan oúnajabalina, wel, míchugúnbei ámu seíni joun lueí le luáguti meja proféta Jonás. \v 30 Ítara queí meja le asúseredubei lun Jonás ában seíni joun ja aganoúbaña Nínive luágu Búngiu lan oúnajabalin, ítara lúba gíñe le lúnbei lasúseredun nun, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, ligíaba ában seíni joun gürígia ja lánina dan le luágu Búngiu lan oúnajabalina. \v 31 Dánme le lidáani agúseruni, dánme le lagúseragüdüniña Búngiu gürígia ja lánina dan le, ábame tásaarun lurúeite Súru lun tasíadiruniña, ladǘga tugúya, ñǘbintu lídaangiñe lidíse-ágei uboú lun tagáambuni lichú láu Salomón, áu, weírigutimaatina sügǘ láu Salomón áni májatün jagáambunina. \v 32 Lídan mémeme agúseruni ligía, ábame gíñe jásaarun já meja aganoúbaña ubúrugu Nínive, ábame jasíadiruniña ja lánina dan le, ladǘga sáansiguati jagáburi Nínivena lárigiñe lapúrichijani Jonás ugánu le láni Búngiu joun, áni áu ában le weíriguti sügǘ láu Jonás, áni májatün lun jagáambunina. \s1 Lilámpun úgubu \r (Mt 5.15, 6.22-23) \p Ába lasígirun Jesúsu aríñaga. \p \v 33 —Úati ébeduti ában lámpu líchigei lídan fulásu arámudaguati, ni tábugiñe ában gáfu, íñuba líchigei lun larúgoungadun joun ja ebélurutiña. \v 34 Ítara líña águu quei ában lámpu lun úgubu, ánjein buídu lubeí bágu, aríja ligía luágun cátei lánina Búngiu, camá jamuga jarúgoungabei gíñe láu sun búgubu, áni buídubei gíñe sun bigáburi. Ánjein sándi lubeí bágu, aríja ligía luágun cátei lánina uboú, camá jamuga lídaanbei lubúriga sun búgubu, wuríbabei gíñe bigáburi. \v 35 Toúnigibá lun mabúrigadun lan bilámpun. \v 36 Ánjein jarúgounga lubeí láu sun búgubu, úaga ni murúsun lubúriga, baríjubei sun cátei furáangu quei dan le durúngu líña lan lámpu báu. \s1 Líchugun Jesúsu jadúnrun fariséogu jáma arúfudajatiña lilúrudun Moisés \r (Mt 23.1-36; Mr 12.38-40; Lc 20.45-47) \p \v 37 Dan le lagúmuchunbei ladímurejan Jesúsu, ába lamísurajani ában fariséo eíga lúbiñe. Ába lebélurun Jesúsu, ába lañúurun luágu dábula. \v 38 Ába laweíridun lanígi fariséo ligía láu magúnfulirun lan Jesúsu láu igáburi le lánina lachibún újabu lubá eígini. \v 39 Ába laríñagun Wabúreme Jesúsu lun. \p —Jugúya fariséogu ragá jumuti wéru lúma asíedu boúgudigiñe libíti, múnadagiñe jibíti, wíyetün, buin jíña láu luweínamu águu lúma sarágu luwúyeri wuríbani. \v 40 ¡Deré tagáambun jugúya le! ¿Ibídiñeti jun luágu le lan adǘgübalin le boúgudigiñebei, ligía lan gíñe adǘgübalin le múnadagiñebei? \v 41 Jarúma jumá múnadagiñe jibíti láu jíchugun joun gudémetiña, ítara lúba jarúma jumá gíñe boúgudigiñe jibíti. \p \v 42 ‘¡Fugiábugu jugúya fariséogu! Adǘgatün díisi fánreinti láu jíduru le ménta, rúda, lúma ámu luwúyeri nádü lun jíchugun ában fánreinti lun Búngiu, áni madǘgüntün gásu láu ísuruni lúma línsiñejabu Búngiu. Ligía lúnbei jadǘgüni, mígirunga jumeíme jadǘgüni le ában. \p \v 43 ‘¡Fugiábugu jugúya fariséogu! Buséntün járügüdüni ubáraü le jabára ja weírigutimaabaña tídan jilígilisin, busén jugúya lun labúsurún jun láu sarágu inébesei ǘmada. \p \v 44 ‘¡Fugiábugu jugúya fariséogu, biángua tigíbu!, ladǘga ítara jíña quei umúajaü le marijínti, sügǘ jagía gürígia ligíbuagugiñe ibídiñoun joun. \p \v 45 Ábati loúnabun ában jádaangiñe arúfudajatiña lilúrudun Moisés, laríñaga. \p —Maésturu, banábaguñadiwa gíñetia dan le baríñaguni le. \p \v 46 Ába laríñagun Jesúsu. \p —¡Fugiábugu gíñe jugúya, arúfudajatiña lilúrudun Moisés! Jíchigei lilúrudun Búngiu queísi ában anǘgüni jǘrüti joun ámu, áni jugúya, májatün janǘgün ni murúsun lídaangiñe. \p \v 47 ‘¡Fugiábugu jugúya!, ladǘga rújumuti dǘbü arítaguagüleime luágu jamúaja profétagu já meja jáfaragubaña binádu jagǘbürigu. \v 48 Láu líra, arúfuda jumúti luágu gúnda jumá láu le jadǘgübei binádu jagǘbürigu, jagía áfaragubaliña, jugúya wéndegüda jumúti jamúaja. \p \v 49 ‘Ligía laríñagunbei meja Búngiu láu lichú láu. “Noúnajaba profétagu jáma apóstolugu joun, ábame jáfaraguniña jíbiri jilágubei, eíbaaja jamáñame jíbiri.” \v 50 Ligía lagúseragüdübaña lubeí Búngiu gürígia ja lánina dan le luágu játa profétagu ja áfarawagúbaña lúmagiñe ladügǘn uboú, \v 51 lúmagiñe líta Abél lúmoun líta Zacarías le jáfarubei labádinagua latárü túma témpulu. Ligía naríñagunbei jun luágu lagúseragüdübaña lan Búngiu gürígia ja lánina dan le luágu joúwegun profétagu. \p \v 52 ‘¡Fugiábugu jugúya arúfudajatiña lilúrudun Moisés!, ladǘga ragǘ jumaali ligélen lubéneri subúdi, mebélurun jíña, mígirun jugúya lun jebélurun ja busénbaña jebélurun. \p \v 53 Dan le laríñagunbalin Jesúsu cátei lé buri joun arúfudajatiña lilúrudun Moisés jáma fariséogu, ába jagáñidun lúma, lárigiñe láfuridun lúbiñegiñe fariséo ligía, ába jagúmeserun ebéresejei láu sarágu buri álügüdajani \v 54 lun jaríjin ánjaña adárira lidúnrun. \c 12 \s1 Larúfudajan Jesúsu luágu mabuídun lan biángua lan igíbu \p \v 1 Ába joúndaragun sarágu mílu gürígia, gíbetiña darí lun jachúinragun joúngua. Ába lagúmeserun Jesúsu aríñaga joúntima láni disípulugu. \p —Toúnigi jumátia jaweí fariséogu, ítara líña jagáburi quei ísi—biánguañein jagíbu. \v 2 Úati ni cáta lábugiñeti lubúriga lun mafúnraangudunbei lan, úa ni cáta arámudaguati lun masúbudirúnwabei lan. \v 3 Ítara líña lubeíti, sun le jaríñagubei lábugiñe lubúriga, lagaambúaba lídan larúgounga, le jaríñagubei lanágangiñe béna, lagúarajoúba tábulugugiñe múna. \s1 Ca lan ueí lúnbei janúfudewa lan \r (Mt 10.28-31) \p \v 4 ‘Naríñajare jun, numádagu, moún lumuti janúfudedun jaweí gürígia ja gabáfubaña lun jáfarunün jilágubei, lárigiñe líra siñá jadǘgün ámu cátei jun. \v 5 Naríñagaali jun ca lan ueí lúnbei janúfudedun. Janúfude jumá lueí Búngiu le gabáfugilibei lun loúnajanun juwáni máfiougatin lárigiñe lagídaruni jibágari. Lueílá janúfudeda. \p \v 6 ‘¿Ma alúgurúatiña seíngü dunúru luágu bián gáwanün? Láu sun mebégi jamá sarágu, mabúlieidunti Búngiu ni ában jádaangiñe. \v 7 Ánjeinti jugúya, íbini ídiburi le jábulugubei abájüda láali Búngiu ában ában. Manúfude jumá lubeíti, gebégitün sügǘ jáu sarágu dunúru ligíbugiñe Búngiu, áni loúnigiruñádün. \s1 Ja meyéedagunbaña luágu Jesúsu jagíbugiñe gürígia \r (Mt 10.32-33, 12.32, 10.19-20) \p \v 8 ‘Naríñajare jun luágu sun lan ja aríñagubaña jagíbugiñe gürígia luágu nánigu jamá, naríñaguba gíñe luágu nánigu jamá jagíbugiñe láni Búngiu ánjeligu. \v 9 Ánjaña ja aríñagubaña jagíbugiñe gürígia luágu máma jamá nánigu, naríñaguba gíñe jagíbugiñe láni Búngiu ánjeligu luágu máma jamá nánigu. \p \v 10 ‘Furúmieguarügü le aríñaguti cátei wuríbati nuágu, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, gayáraati ferúdunawa lan, ánjein le anábaguti Sífiri Sándu, siñáti ferúdunawa lan. \p \v 11 ‘Dánme le janügǘn ligíbugiñoun lúrudu lun jagúserun, o jagíbugiñoun lan tábutigu jalígilisin juríu, madíjerida jumá luágu cába lan joúnaba o cába lan jaríñaga, \v 12 dánme le lachǘlürün óra lun jadímurejan, larúfudubei Sífiri Sándu le lúnbei jaríñaguni jun. \s1 Ewéridijani lueí leténirún sarágu lun irísini \p \v 13 Ába laríñagun ában jádaangiñe gürígia jagía lun Jesúsu. \p —Maésturu, aríñagabá lun níbugaña lun líchuguni nufánran nun lídaangiñe alágan. \p \v 14 Laríñaga Jesúsu lun. \p —¿Cági íchubalina quei agúseragüdüti o quei afánreinjati jídan? \p \v 15 Aríñagati gíñe ítara. \p —Toúnigigua jumá júngua lueí luweínamu águu, ladǘga máma lueígiñe líbe lúmati gürígia labágarida sarágu dan. \p \v 16 Ábati líchuguni jémpulu le joun, laríñaga. \p —Ñíñein méja ában wügǘri rísiti, ába líchugun lichári alúbajoúni buíti. \v 17 Ábati laríñagun rísiti le lúnguarügü. “¿Cábasán funa nadǘga? Ibídiñeti nun jalíaba lan nareídei sun le nalúbajabei.” \v 18 Ába lasáminarun, ába laríñagun. “Subúdi náali cába lan nadǘga, nagǘnrinchaguaru sun náni lágei líla nádü, ábame nadǘgün ámu weínamutimaatu, ábame nareíduni nalúbajan lúma sun le númabei tídan. \v 19 Ábameti naríñagun núniwagua. Buíti dan bun, níjein sarágu cátei areídañu búma lun sarágu dan, eméraaguabá, joúba, gurába, gúndaabá.” \v 20 Laríñaga Búngiu lun. “Wügǘri deré tagáambun, boúwe áriebu le, sun le búmabei areídañu, ¿cábasan un lerédera?” \v 21 Ítara líña lasúseredun lun gürígia le adámuridaguagüdüti irísini lánina uboú le lúngua, ába leréderun gudémeñu lídan cátei le luáguti Búngiu, líña Jesúsu. \s1 Toúnigi lumútiña Búngiu lirájüñü \r (Mt 6.25-34) \p \v 22 Ába laríñagun Jesúsu joun láni disípulugu. \p —Aríñagatina lubeíti jun. Madíjerida jumá luágu cába lan le lúnbei jeígini lun jawínwandun, ni tuágu anáanguni to lúnboun jadáürünun. \v 23 Gebégitimaati ibágari sügǘ láu eígini, gebégi úgubu sügǘ táu anáanguni. \v 24 Aríja jumá joun dunúru. mábunaguntiña, malúbajan, mágei ligía jeígin, láu sun líra, joúgüda lumútiña Búngiu. ¡Gebégitimaatün sügǘ jáu dunúru! \v 25 Úati ni ában jídaangiñe gayáraati líchugun lánwoun libágari láu sun luweírin lidíjeri luágu. \v 26 Ánjein lubeíti siñá lubei jadǘgüni le míbebei, ¿ca uágu jadíjerida luágu buri líbiri cátei? \p \v 27 ‘Aríja jumá ída líña lan laboúchun buri fulúri. mawádigimariti, májüchagun ligía lanáangun, áni láu sun líra, quei naríñaguni jun, ni urúei Salomón láu sun luwéndegun, mawéndedunti quei ában fulúri. \v 28 Ánjeinti ítara líña lubeí ladáüraguagüdüni Búngiu jíduru, le níjeinbei ugúñe, jarúga lagudúña, ¡ladáüraguagüdatimabadün, loúgua tafíñen jugúya le! \v 29 Madíjerida jumá lubeíti luágu ni cáta, ni luágu cába lan jeíga, ni luágu cába lan játa. \v 30 Ladǘga lirájüñü uboú le, lárigiñanu buri cátei le, ánjein jugúya, níjein ában Júguchi le subúdijabúbei lun sun jemégeirun. \v 31 Áluaja jumá lun jesériwidun lun furúmiñe, ábame líchuguni sun le jemégeirubei jun. \s1 Irísini siélu \r (Mt 6.19-21) \p \v 32 ‘Manúfude jumá, nirájüñü, láu sun míbe jumá, gúndaati Búngiu lun líchugun ában ubáraü jun lídan larúeijan. \v 33 Alúgura jumeí le júmati, jíchigeime lebégi joun gudémetiña, láu líra, jadǘgüñoun lágei seínsu to maweíyadaditu, irísini siélu le magúmuchaditi, le ñí lubei siñá lan jebélurun jíwerutiña anǘgei jirísin, úa jagía jamútiri ñi lun jeígini. \v 34 Naríñagubalin le jun ladǘga le ñí lumuti jirísin, ñíñoun gíñe janígi. \s1 Aráanseñu jumá, agúrabaja \p \v 35 ‘Aráanseñu jumá lubá nagíribudun siélugiñe, durúngu jilámpun. \v 36 Ítara jumá quei músu ja agúrabañubaña liábin jayúbudiri lídaangiñe ában maríei lun jadáraruni béna lubá, óra lagúarun. \v 37 Buídubei dan joun músu ja ladárirubaña jayúbudiri agágudúañu dan le lachǘlürün, ninárün jáu, iyúbudiri meme ligía laráanseruba, ábame lañúuragüdüniña luágu dábula, ábame lesériwiduni jeígin joun. \v 38 Íbini amídi áriebu lan lachǘlüra o lubá lan larúgan, ánjaña ladárira agágudúañu, buídubei dan joun músu jagía. \v 39 Subúdi jumeí luágu lun lan jamúga subúdi láni tabúreme múna cába lan óra lachǘlüra jíweruti íweruja, leréderuña jamúga agágudúañu, mígirunti jamúga lun tadárarún lúban lun líwerujoún lumégegun. \v 40 Jugúya, aráanseñu jumá gíñe, ladǘga lídaanme magáradajan jumá ligíame nagíribudun, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, uboúagun. \s1 Músu le úarabei, lúma le múaraanbei \r (Mt 24.45-51) \p \v 41 Ábati lálügüdüni Pédro Jesúsu, laríñaga lun. \p —Nabúreme, ¿woúnrügü bíchigei jémpulu le ódi joun súngubei? \p \v 42 Laríñaga Wabúreme Jesúsu lun. \p —Lun furúmieguarügü oúnigiruti úarati, gunfaráanda ligía, le lígirubei liyúbudiri lun laríjin jáu tílana lúban, lun leígagüdüniña lídan dan. \v 43 Buídubei dan lun músu le ladárirubei liyúbudiri agúnfulira láu luwádigimari dan le lachǘlürün. \v 44 Ninárün jáu, luágu líchugubei lan liyúbudiri lun ligía lan aríja láu sun le libíjubei. \v 45 Ánjein arítagua músu ligía luágu lǘgili lan liábin liyúbudiri, ábame lagúmeserun oúseraña jíbiri músu ja lábugiñebaña laríaajan wuríba, leréderame eíga, áta, abácharuada, \v 46 ligíame liábin liyúbudiri lídan magáradajan lan, lídan ában óra le ibídiñeti lun. Ábame líchuguni luweírin-ágei abeíchuni luágu, lasíadireime lun lasúfuriruni le jasúfurirubei ja múaraanbaña, máfiougati. \p \v 47 ‘Músu le subúdijabúbei lun ca lan labúseerubei liyúbudiri áni maráanserunti, mabájüdünleí, labeichúba sarágu. \v 48 Ánjeinti músu le ibídiñeti lun, ába ladǘgün cátei lé buri lúnti labeichún lueígiñe, maweíribei labeichún. Le únti líchugúa gíbeti, gíbebei amúriajoúti lúmagiñe, le gíbeti ígirúti lábugiñe laríaajan, gíbetimaabei amúriajoúti lúmagiñe. \s1 Jesúsu lébunabei fánreinguaü \r (Mt 10.34-36) \p \v 49 ‘Láu niábin uboúagun, ñíbei fánreinguaü uboúagu queísi wátu geméti. ¡Busénjadina jamúga durúnguaali lan wátu ligía! \v 50 Lúnti nasúfurirun le gumúti, ¡meménija nanígi lagúmuchun! \v 51 ¿Jarítaguatǘnsan luágu barǘ nán meja darángilaü númagua dan le niábinbei uboúagun? Manǘgütina darángilaü, fánreinguaü nanǘgübei. Jafánreinraguba ja mafíñebaña nuágu jáma ja afíñebaña nuágu, \v 52 lúmagiñe guetó, seíngügua tídan ában múna, jafánreinraguba ǘrüwa jaweí biáma, biáma jaweí ǘrüwa, nueígiñe. \v 53 Lagárabaguba úguchili luágun liraǘ, isáani luágun úguchili, úguchuru tuágun tiraǘ, isáani tuágun túguchu, ímenidi tuágun ágürü, ágürü tuágun ímenidi. \s1 Liseíni buri dan \r (Mt 16.1-4; Mr 8.11-13) \p \v 54 Aríñagati gíñe Jesúsu joun gürígia ítara. \p —Dan le jaríjin labúrigadun siélu, ába jaríñagun luágu lájuya lan júya, áni ligía asúsereda. \v 55 Dánti le láfurun garábali lueígiñe suédi, ába jaríñagun luágu lárougada lan, áni ligía asúsereda. \v 56 ¡Biángua tigíbu jugúya le! Subúdi jumúti luáguti ligáburi lasáansiragun dan siélu lúma múarugu, ¿ca uágu ibídiñe lubeí luáguti ligáburi dan le gádaanbalün jun? \s1 Joúcha jumá lun lídan jumá dan jáma jáganiñu \r (Mt 5.25-26) \p \v 57 ‘¿Ca uágu siñá lubei jasúbudiruni cátei le úaraguabei júngua? \v 58 Ánjein agúaragüda ában gürígia buágu, ába bídin lúma ligíbugiñe lúrudu, joúchabá baráanseragun búngua lúma luágu ǘma lubáragiñe jachǘlürün, manǘgün lámugabu ligíbugiñoun agúseragüdüti, lueí ledéregerunibu agúseragüdüti lun polisía, ábame ládarunibu furísunrugun. \v 59 Naríñajare bun luágu máfuridunbadibu lan ñígiñe darí bafáyeiruni lagúmujoún bigáwanün. \c 13 \s1 Ca lan uágu lúnti lubeí lasáansirún igáburi \p \v 1 Lídoun méja dan ligía, ába jayábin gürígia abájüdagua lun Jesúsu jawágu wügǘriña Galiléana ja láfaragubaña Piláto úara jáma anímaalu ja áfarawagúbaña lun adágaragüdüni lun Búngiu. \v 2 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —¿Jarítaguatǘnsan luágu ladǘga lan luweírin jafígoun Galiléana jagía sügǘ jáu ja jíbiri lílana jageíra lasúseredunbei le joun? \v 3 Máma lueígiñe líra, láu sun líra, naríñajare jun luágu ánjein lan masáansirun jumá jigáburi, joúweguba gíñe sun jugúya. \v 4 Ángi díisi-wídü jagǘra ja oúwegubaña dan le láburujanbei wáyelesi le Siloébei jawágun— ¿jarítaguatün luágu weíritima lan jadúnrun sügǘ jáu ja jíbiri ja aganoúbaña Jerusalén? \v 5 Máma líña gíñe, láu sun líra, naríñajare jun luágu ánjein lan masáansirun jumá jigáburi, joúweguba gíñe sun jugúya. \s1 Jémpulu tuáguti tídibu ígo to míinboun \p \v 6 Ábati labájüdaguni Jesúsu jémpulu le joun, laríñaga. \p —Ñíñein ában wügǘri, ganádiriti ában tídibu wéwe to ígo, ába lídin aríja ánjein gín tubei, madáriti ni cáta tuágu. \v 7 Ábati laríñagun lun le oúnigirubalin ichári. “Aríjabásan, ǘrüwaali irúmu gabǘgürügua niábin áluaja ígo tuágu ídibu to, madáritina. Chaǘnboun, ¿cába uágu terédera ñi luágu ni cáta?” \v 8 Ába loúnabuni le oúnigirubalin ichári, ába laríñagun. “Niyúbudiri, ígirayaboún irúmu le, nañúludagüdali múa táu, awoúja áume táu. \v 9 Fágua tagíindun ítara, ánjoun magíindun, ábame tánchugún.” \s1 Lareídaguagüdünun Jesúsu ában wǘri sebúti tanágan lídan wéyu le eméraaguagülei \p \v 10 Luágu ában wéyu le eméraaguagülei, ñíñein Jesúsu arúfudaja tídan jalígilisin juríu, \v 11 ñíñounti ában wǘri, díisi-wídü irúmu táu láu ában espíritu wuríbati tuágu, ígira láaru espíritu ligía lemúñu, siñá tásururun ni murúsun. \v 12 Dan le laríjinbarun Jesúsu, ába lagúarun tun, ába laríñaga tun. \p —Wǘri, areídaguaadibu. \p \v 13 Ábati líchuguni lújabu tuágu, lídan óra ligía ába tásururun, ába tagúmeserun adímureja buíti luágu Búngiu. \v 14 Ábati lagáñidun tábuti ligílisi ladǘga lareídaguagüdünun Jesúsu lídan wéyu le eméraaguagülei, ába laríñagun joun gürígia ja ñíbaña. \p —Níjein sísi wéyu lídan dimáasu lun gayára lan luwádigimaríniwa, lídan sísi wéyu ligía lun jiábin lun lagáranijoún jun, máma lídan wéyu le eméraaguagülei. \p \v 15 Ába laríñagun Wabúreme Jesúsu lun. \p —¡Biángua tigíbu jugúya le!, ¿ma farára jumúti sun jugúya jilǘgün bágasu o jilǘgün lan burígü lun janǘgün áta dúna lídan wéyu le eméraaguagülei? \v 16 Wǘri to, linébaanfan Abrahám, ragǘlaaru Máfia láu sándi, díisi-wídü irúmu táu láu, ¿moún lumuti funági yebe lun tareídawaguagüdǘn lídan wéyu le eméraaguagülei? \p \v 17 Dan le laríñagunbalin Jesúsu cátei le, ába nibúsigarigua jamá sun láganiñu, ánjaña sun jíbiri gürígia, gúndaatiña láu cátei lé buri weíriguti le ladǘgübei Jesúsu. \s1 Jémpulu luáguti tíla mostása \r (Mt 13.31-32; Mr 4.30-32) \p \v 18 Ábati laríñagun Jesúsu. \p —¿Ída líña ligáburi larúeijan Búngiu? ¿ca cátei úmounbei gayára lan níchuguni? \v 19 Ítara líña quei ában liraǘraü tíla mostása le lábunubei ában wügǘri lichárirugu, ába laboúchun, ába laweíridun darí lun liábin lun ábanme lan tídibu wéwe weíriti, darí lun jadǘgün dunúru jádibu luágu tuburébu. \s1 Jémpulu luáguti ísi \r (Mt 13.33) \p \v 20 Ábaya laríñagun Jesúsu. \p —¿Ca cátei úmounbei gayára lan níchuguni larúeijan Búngiu? \v 21 Ítara líña quei ísi le tíchugubei ában wǘri tídoun ǘrüwa líburu fulúaaru, ába terésirun súngubei. \s1 Béna le bürǘraübei \r (Mt 7.13-14, 21-23) \p \v 22 Ába lasígiruni Jesúsu luweíyasun Jerusaléoun, arúfudajeina ligía lídan buri sun aǘdü lúma lirájüñü fulásu le ídaangiñebei lásügüra. \v 23 Ába laríñagun ában wügǘri lun Jesúsu. \p —Nabúreme, míbetiñásan ja lúnbaña jasálbarun? \p Ába loúnabun Jesúsu, ába laríñagun. \p \v 24 —Bürǘraüti lubéneri siélu, joúcha jumá lun gayáraabei lan jebélurun lídaangiñe, ladǘga quei naríñaguni jun, sarágujaba busúentiña jebélurun, siñábei. \v 25 Lárigiñe ladáuruni tabúreme múna lubéneri, jugúya le boúgudibei jadaǘnjaba luágu béna, jaríñagame. “Wabúreme, darába béna wabá.” Ábame loúnabunün, laríñagame jun. “Ibídiñetün nun, ibídiñe gíñe nun jalíana jumá.” \v 26 Ábameti jagúmeserun aríñaga. “Joújadiwa, gurá wagía búma, arúfudaja amǘrü woun ǘmadarugu.” \v 27 Ábameti loúnabunün, laríñagame. “Aríñaga náali jun luágu ibídiñe jumá nun, ibídiñe nun jalíana jumá. Díse jumá nueí, sun jugúya le adǘgübei wuríbani.” \v 28 Ligíaba jayájuajan, acǘnrijame jári dánme jaríjini Abrahám, Isáac, lúma Jacób, jáma jíbiri profétagu lídan larúeijan Búngiu, jugúyame aságarúa boúgudin. \v 29 Jayábiba gürígia lueígiñe oúbaü le ñígiñe lubeí láfuara wéyu lúma lueígiñe le ñígiñe lubeí lálüda, lueígiñe núru lúma lueígiñe suédi lun jañúurun eíga lídan larúeijan Búngiu. \v 30 Ñíbañati jádaangiñe ja agúmujoúnibaña guetó, jagíaba furúmiñetiña, jámeti furúmiñetiña guetó, jagíaba agúmujoúni. \s1 Layájun Jesúsu jawágu lílana Jerusalén \r (Mt 23.37-39) \p \v 31 Lídan méme wéyu ligía, ába jayábin fariséogu, ába jaríñagun lun Jesúsu. \p —Beíba yágiñe, ladǘga busénti Heródes láfarunibu jilágubei. \p \v 32 Ába laríñagun joun. \p —Jeíba, jaríñagame lun wügǘri bíbuti ligía. “Ugúñe lúma jarúga naságajan espíritugu wuríbatiña jádaangiñe gürígia, areídaguagüda áu sánditiña, lárigiñe jarúga, lásurun nuwádigimari. \v 33 Lúnti nasígiruni nuweíyasun ugúñe, jarúga, lúma lárigiñe jarúga, ladǘga máma lúnti lafarúniwa ában proféta jilágubei boúgudi lueí Jerusalén. \p \v 34 Ába layájun Jesúsu jawágu lílana Jerusalén ítara. \p —¡O jugúya Jerusalénna! Áfaragua jumáaña profétagu, chǘgua jugúya dǘbü jawágun ja loúnajabaña Búngiu láu ugánu buíti jun! ¡Sarágu weíyaasu nálugun natoúnigirunün quei tatoúnigiruniña gáyu tirájüñü lábugiñe tarǘna, májatün! \v 35 Ígira láadün Búngiu, áni naríñajare jun luágu maríjindügüya jumáadina lan daríme lachǘlürün dan lun jaríñagun. “Biníwati le ñǘbinbei lídan líri Wabúreme.” \c 14 \s1 Lareídaguagüdün Jesúsu ában wügǘri lújali larǘna lúma liyáda \p \v 1 Luágu ában wéyu le eméraaguagülei, ába lídin Jesúsu eíga lúbiñe ában fariséo weíriguti, sun ja ñíbaña, jaríaguñein Jesúsu. \v 2 Ñíñein gíñe ában wügǘri láu sándi le ílu, \v 3 ábati lálügüdüniña Jesúsu arúfudajatiña lilúrudun Moisés jáma fariséogu, laríñaga joun. \p —¿Gayáraati lareídawaguágüdün ában wügǘri lídan wéyu le eméraaguagülei ódi siñáti? \p \v 4 Ába jeréderun maníñu. Ábati lanǘgüni Jesúsu sánditi ligía, ába lareídaguagüdüni, ába laríñagun lun lun lídin. \v 5 Ába laríñagun joun fariséogu. \p —Furúmieguarügü jídaangiñe, ánjein eíguada lilǘgün bágasu o lilǘgün lan burígü lídoun ában wélu lídan wéyu le eméraaguagülei, laságarubei ñígiñe furése. \p \v 6 Maríñagun jáña ni cáta. \s1 Ja amísurajoúbaña lídoun maríei \p \v 7 Dan le laríjini Jesúsu janúadajani amísurajoútiña ubáraü buri le joúnbei ja weírigubaña, ába laríñagun joun. \p \v 8 —Dánme le bamísurajoún lídoun ában fédu lánina maríei, máluajabeí lubuídun-ágei ubáraü, ñǘbin liñeín ábanya amísurajoúti weírigutimáati bueí, \v 9 ábame liábin le amísurajabalün, laríñagame bun. “Rúbei bubára lun wügǘri le.” Ábameti bídin láu busíganu añúura lídan lǘnabun-ágei ubáraü. \v 10 Dánme le bamísurajoún lídoun ában fédu, ñurúba lídan lǘnabun-ágei ubáraü, lun dánme lan le liábin le amísurajabalibu, laríñagame bun. “Numáda, sügǘba lídoun ában ubáraü weírigutimaati.” Ítara lúba berésibirun inébesei jagíbugiñe sun ja ñúnbaña luágu dábula. \v 11 Le anáanguti lúngua weíri, lǘnabudúba, le ǘnabuti lanáangun lúngua, weíribei lanügǘn. \p \v 12 Aríñagati gíñe lun wügǘri le amísurajabalin. \p —Dánme le bíchugun ában adíneruni o fédu, mamísuraja báña bumádagu, ni bamúlenu, ni bíbugañanu, ni jíbiri bidújeñu, ni bubésinanigu ja rísitiña, ladǘga jamísurajabadibu gíñe, bibíjubati bafáyeiruaja. \v 13 Dánme le badǘgün fédu, amísuraja báña gudémetiña, siñáguatiña úngua, danímaatiña, maríjintiña. \v 14 Ábame gúnda ban, ladǘga siñáti jafáyeirunibu, bibíjubeiti bafáyeiruaja lídaanme le jásaarun ja richáguabaña ligíbugiñe Búngiu lídaangiñe oúweni. \s1 Jémpulu luáguti oúnwenbun adíneruni \p \v 15 Dan le lagáambunbalin ában jádaangiñe ja ñúnbaña luágu dábula cátei le, ába laríñagun lun Jesúsu. \p —Gúndaabaña gürígia ja eígibaña lídan larúeijan Búngiu. \p \v 16 Ábati laríñagun Jesúsu lun. \p —Ñíñein ában wügǘri, íchuguti ában oúnwenbun adíneruni, ába loúnajan amísuraja sarágu gürígia. \v 17 Óra lun adíneruni, aba loúnajani lumúsun aríñaga joun amísurajoútiña. “Queímoun, aráanseeli sun cátei.” \v 18 Súngubei, ába jaríñagun luágu siñá lan joúdin. Laríñaga furúmiñeti. “Sun líña nagáñijan ában fulásu, mósu nídin aríjei, ferúduna bána, siñáti nídin.” \v 19 Laríñaga ában. “Agáñijaadina seíngü féru bágasu lánina wadágimanu, neíbuga oúchaña, adǘgabá fuleísei nun, ferúduna bána, siñáti nídin.” \v 20 Laríñagaya ában. “Sun líña namárieidun, ligía siñá lubei nídin.” \v 21 Dan le lagíribudun músu, ába labájüdaguni sun cátei le lun liyúbudiri. Ábati lagáñidun liyúbudiri, ába laríñagun lun músu. “Beíba lídan sun ǘma le ubúrugubei, banǘgañame gudémetiña, siñáguatiña úngua, danímaatiña, jáma maríjintiña.” \v 22 Lárigiñe ladǘgüni, ába laríñagun músu lun liyúbudiri. “Nabúreme, adǘga náali le bubeíbei nun, níjein mémegua ubáraü.” \v 23 Ábati laríñagun iyúbudiri lun músu ligía. “Beíba lídan sun ǘma boúgudin lueí ubúrugu, lúma sun fulásu geyégua láu, ábame bafósuruniña sun ja badárirun lun jayábin lídoun nufédun, buin támuga núban. \v 24 Ladǘga naríñajare jun luágu úabei lan ni ában jádaangiñe ja namísurajabaña eígiti lídan nadíneragüdün.” \s1 Lúnti lígirúniwa sun cátei lun lánibei lan Crístu \p \v 25 Sarágu jáña gürígia afálaruti Jesúsu, ába lagáraragun, ába laríñagun joun. \p \v 26 —Siñáti nánigubei lan le jínsiñejabutimaati lun lúguchi, o lúguchu, o lúmari, o lisáanigu, o líbugañanu jáma lamúlenu, o lítunu, o libágari guánarügü, sügǘ náu. \v 27 Le gíñe májabei lasúfurirun nueígiñe queísigubeirügü jamúga ában wügǘri le anǘgüti lugúruwan, siñáti náni lan disípulu. \v 28 Ánjein arítagua ában jídaangiñe ladǘgün ában wáyelesi, ¿ma funági lañúuruba furúmiñe asáminara átiribei lan lagástarun lun laríjini ánjein gabáfu lubeí lun lagúmuchuni? \v 29 Ladǘga ánjein líchiga ébuu, lárigiñeme lásiñerei wadágimanu agúmucha, jéjerajaba ja aríjubalin láu, \v 30 jaríñagame. “Guméseti wügǘri le ában wadágimanu, siñá lumuti agúmucha.” \v 31 Ánjein lawúribuja lubeí ában urúei lúma ámu urúei, ¿ma funági ñurúti furúmiñe lun lasáminarun ánjein gayáraabei lubeí lageíndagun jáu díisi mílu súdaara lúma le jáubei wein mílu? \v 32 Ánjeinti arítagua luágu siñábei lan, dánme le dísegili le ában urúei, ábame loúnajan aríñaga lun lun mawúribujan jamá, lun jebélurun lídoun idíli. \v 33 Ítara líña lubeíti, furúmieguarügü jídaangiñe le mígirunti sun le lúmabei lun lafálarunina, siñáti nánibei lan disípulu. \s1 Dan le leféridiruni sálu lubásuan \r (Mt 5.13; Mr 9.50) \p \v 34 ‘Buíti sálu, ánjein leféridira lubásuan, ¿cábagi un ju lan? \v 35 Mabuídunjali ni lun lábunawagún nádü lídan, ni lun lidérebugu múa, fíwarügaalime. Agáamba jumána, jugúya le garígeirugubei lun jagáambun. \c 15 \s1 Jémpulu tuáguti mudún to eféridiruboun \r (Mt 18.10-14) \p \v 1 Luágu ában wéyu, ába jayárafadun sarágu agúburajatiña liseínsuna gumádi jáma gafígountiña lun Jesúsu lun jagáambuni. \v 2 Ába jadímurejan fariséogu jáma arúfudajatiña lilúrudun Moisés luágu Jesúsu lueígiñe cátei le, jaríñaga. \p —Wügǘri le, resíbi lumútiña gafígountiña, jou ligía jáma. \p \v 3 Ábati líchuguni Jesúsu jémpulu le joun, laríñaga. \p \v 4 —¿Ca jídaangiñe, lun jamúga galǘgüniña lan san mudún, leféridira ában jádaangiñe, mígirun lubáña gádürü-wein-díisi-néfu ñi, lubárua, lun lídin áluajoun mudún to eféridiruboun? \v 5 Dan le ladárirunun, ába lanǘgünun légewagu láu ugúndani. \v 6 Dan le lachǘlürün lúbiñoun, ába loúndaruniña lumádagu jáma lubésinanigu, laríñaga joun. “Gúnda jumá úara núma, ladǘga darína nilǘgün mudún tó yebe eféridiruboun nueí.” \v 7 Naríñajare jun luágu ítara méme líña weíritima lan ugúndani siélu luágu ában gafígounti le asáansiruti luríban ligáburi lun lafálaruni Búngiu, sügǘ láu jawágu gádürü-wein-díisi-néfu gürígia richágutiña ligíbugiñe Búngiu ja memégeirunbaña jasáansiruni jagáburi. \s1 Jémpulu luáguti seínsu le eféridirubei \p \v 8 ‘¿Ca wǘri to níjeinti jamúga díisi murúsun seínsu túma, leféridira ában lídaangiñe tueí, lun mébedun tan lámpu, ába tabuídajanun múna áluajei buídu darí lun tadáriruni? \v 9 Dan le tadáriruni, ába toúndaruniña tumádagu jáma tubésinanigu, taríñaga joun. “Gúnda jumá núma, ladǘga darína seínsu lé yebe neféridirubei.” \v 10 Naríñajare jun luágu ítara líña lan gíñe ugúndani jádan láni Búngiu ánjeligu luágu ában gafígounti le asáansiraguti luríban ligáburi lun lafálaruni Búngiu. \s1 Jémpulu luáguti irájü le acháragadubei \p \v 11 Rúlumuti gíñe Jesúsu jémpulu le joun, laríñaga. \p —Ñíñein méja ában wügǘri jáu bián lirájüñü. \v 12 Ába laríñagun le amúleñein lun lúguchi. “Núguchi, rúbei alágan le yúbei nun nun guetó.” Ába lafánreinjani úguchili alágan jádan biángubei. \v 13 Málüti lueígiñe, ába loúndaruni amúleñein sun lumégegun, ába lídin díse lídoun ámu fulásu, ába lagástaruni liseínsun ñi lídan ában ibágari mabuídunti. \v 14 Dan le gumújali sun liseínsun, ába ladágarun ában lemégeirun eígini lídan fulásu ligía, ába ladáiragun lúngua lídan ában oúnwenbun mégei. \v 15 Ábati lídin áluaja wadágimanu lúma ában lílana fulásu ligía, ába loúnajani wügǘri ligía oúnigiraña lilǘgüniña büíruju. \v 16 Weíriti liláma darí lun lawámadun lun lun leígini jeígin büíruju, míchugúnwati lun. \v 17 Ábati lasáminarun, laríñaga lúnguarügü. “¡Sarágu ñadágimeintiña lúbiñe núguchi ígiraguati eígini joun, áu ya, oúwe niláma! \v 18 Nagíribuda le ñíjin lubeí núguchi, naríñagame lun. Núguchi, afígounjaadina ligíbugiñe Búngiu lúma bigíbugiñe. \v 19 Madǘnaali lun nanáangun núngua quei biraǘ, barǘbana quei ában jádaangiñe ñadágimeintiña búma.” \v 20 Ába lárügüdün ǘma lun lagíribudun lúbiñoun lúguchi. \p ‘Dísegi líña, ába laríjini úguchili irájü le, ába lagúdemedun lun. Ába leíbaagun lubároun, ába loúburuni, ába lachúuruni. \v 21 Ábati laríñagun isáani lun. “Núguchi, afígounjaadina ligíbugiñe Búngiu lúma bigíbugiñe, madǘnaali lun nanáangun núngua quei biraǘ.” \v 22 Ába laríñagun úguchili joun lumúsuniña. “Sagájumoun tubuídun-ágei anáanguni furése, daǘguagüda jumeí. Daǘjuma giñe ában bágü luágu lújabu túma geídi luágu lugúdi. \v 23 Áfara jumeí liraǘraü bágasu le dibúnetimaabei. ¡Weíga, eféduja wagíame!, \v 24 ladǘga niraǘ le, rúnaali yebe quei jiláali áni chülǘguaya, féridijalí yebe áni daríwama.” Ába jagúmeserun eféduja. \p \v 25 ‘Súnti buga dan le, níjeinti buga íbugañaü áraabu. Dánti le lagíribudun, dan le lachǘlürün tubádun múna, ába lagáambuni áfaruni lúma abínajani. \v 26 Ábati lagúarun lun ában jádaangiñe músu, ába lálügüduni ca lan susérebei. \v 27 Ába laríñagun lun. “Chülǘjali bamúlen, áfaragüdalá búguchi liraǘraü bágasu le dibúnetimaabei, ladǘga lachǘlürün láu magádiei.” \v 28 Ába lagáñidun íbugañaü, májaali lebélurun. Ába láfuridun lúguchi, ába layúmuragun lun lun lebélurun. \v 29 Ába laríñagun lun lúguchi. “Subúdi bumúti luágu seríwijadina lan bun sarágu dan, madǘraagunganeí le bubeíbei ni ában weíyaasu, míchugidibu ni ában liraǘraü gábara nun lun nefédujan jáma numádagu. \v 30 Guetóti, láu liábin biraǘ le, le achágarubalin biseínsun jáma würíña wuríbatiña, ¡áfaragüdabá bágasu le dibúnetimaabei!” \v 31 Ábati laríñagun úguchili lun. “Niraǘ, amǘrü númañadibu súnwandan, sun le náni, báni. \v 32 Ánjein guetó, lúnti wadǘgün fédu lúma lun wagúndaarun ladǘga bamúlen lé yebe rúwamaalíbei quei jiláali, chülǘguaya, féridijalí yebe, áni daríwama.” \c 16 \s1 Jémpulu luáguti oúnigiruti le múaraanbei \p \v 1 Aríñagati gíñe Jesúsu joun láni disípulugu. \p —Ñíñein méja ában iyúbudiri rísiti, ñíñein gíñe ában loúniri lumégegun, ába jayábin aríñaga lun luágu lachágaruñein lan oúnigiruti ligía lirísin. \v 2 Ábati lagúarun iyúbudiri lun, ába laríñagun lun. “Ída liñásan cátei le, le aríñawagúbei nun buágu? Rúba fe nun luágu buwádigimari, ladǘga masígijadibu oúnigirei nílagu.” \v 3 Ábati leréderun oúnigiruti ligía asáminara, laríñaga lúnguarügü. “¿Cábati nadǘga guetó lárigiñe gidála lan niyúbudiri wadágimanu nueí? Méretina lun nadǘgün wadágimanu jǘrüti, áni nibúsigaritina lun namúriajan. \v 4 Subúdi náali cába lan nadǘga lun ñí jama erésibirutina jábiñe dánme mawádigimarijadina.” \v 5 Ába loúnajan jawágu ja adúweirubalin liyúbudiri lun jayábin lun ában ában. Ába lálügüdüni le furúmiñeti, laríñaga lun. “¿Átiri badúweiruni niyúbudiri?” \v 6 Ába laríñagun lun. “Dúwei numúti san barín agǘlei.” Ábati laríñagun oúnigiruti ligía lun. “Nuján bigáradan, ñurúba furése, badǘgame ában luágurügü dimí-san.” \v 7 Lárigiñe, ábaya lálügüdün ában, laríñaga lun. “Ángi amǘrü, ¿átiri badúweijan?” Laríñaga lun. “San ságü türígu.” Laríñagati lun. “Nuján bigáradan, adǘgabá ában luágurügü gádürü-wein.” \v 8 Ába lasúbudiruni iyúbudiri luágu chu lan láu oúnigiruti ligía lídan ligáburi ladǘgüni cátei. \p Ligía laríñagun Jesúsu. \p —Gürígia wuríbatiña ja lánina uboú le, chúti jáu lídan jáni jáma ámu sügǘ jáu ja lánina larúgounga, ja lirájüñü Búngiu. \v 9 Siñáti leménigidún luágu irísini lánina uboú le, aríñagatina lubeíti jun lun jayúsuruni jirísin lun jadǘgün buíti, lun dánme lan le lagúmuchun jibágari, jerésibirúba tídan múna to magúmuchaditu, yágüta siélu. \p \v 10 ‘Le adǘgüti buíti láu le murúsunrügüti, ladǘgüba gíñe buíti láu le gíbeti, le madǘgünti buíti láu le murúsunrügüti, madǘgünbei gíñe buíti láu le gíbeti. \v 11 Ánjaün lubeíti madǘgün buíti láu buri irísini le láni uboú le, le uágubei siñá lan leménigidún, ¿cábagi afíñera juágu lun ledéregerun irísini inárüniti lábugiñe jaríaajan? \v 12 Ánjaünti madǘgün buíti láu jemégen ámu, ¿cábagi íchigei le jáni guánarügü jun? \p \v 13 ‘Siñáti lesériwidun ában gürígia joun bián iyúbudirigu, ladǘga liyéreeguduba ában lun, línsiñedame le ában lun, o úarabei lan lun ában, lanǘgeime le ában quei ni cáta. Siñáti lesériwidúniwa lun Búngiu lúma lun seínsu. \p \v 14 Agáambagu jáña fariséogu lun sun cátei le, ába jéjerajan láu Jesúsu, ladǘga jínsiñe lan seínsu joun. \v 15 Ábati laríñagun Jesúsu joun. \p —Jugúya gürígia ja arúfudagubaña joúngua quei buítiña jagíbugiñe gürígia, ánjeinti Búngiu, subúdi lumútu janígi luágu wuríba tan. Le cátei le janǘgübei gürígia quei weíriti cátei, iyéreeguti lun Búngiu. \s1 Lúrudu lúma larúeijan Búngiu \p \v 16 ‘Níjein meja lilúrudun Moisés lúma jarúfudajan profétagu darí lúmoun lidáani Juan. Lúmagiñe dan ligía, lapúrichijoún ugánu buíti le luáguti larúeijan Búngiu, sun gürígia joúchatiña lun jebélurun lídoun. \p \v 17 ‘Méreenguntimaati lun lagúmuchagun siélu lúma uboú, máma lun magúnfulirun lan liñǘraü-ágei dimúrei lídaangiñe lilúrudun Búngiu. \s1 Larúfudajan Jesúsu luágu ígiraguni \r (Mt 19.1-12; Mr 10.1-12) \p \v 18 ‘Ánjoun lígira ában wügǘri lúmari, lagámarida ámu, ladǘgüñein figoú le gíribei adultériu, le gíñe agámariduti ában wǘri to ígiraguaaru, ladǘgüña gíñe adultériu. \s1 Wügǘri le rísibei, lúma Lázaro \p \v 19 Aríñagati gíñe Jesúsu. \p —Ñíñein méja ában wügǘri rísiti, anáanguni fínutu to wéndegutu ladáüraguboun, ságüja wéyu ladáagun fédu láu sarágu wéndegu. \v 20 Ñíñein gíñe ában gudémeti gíriti Lázaro, sun lúra láu gumeín, \v 21 lañúurati buri múarugu tubéneri lúban rísiti ligía áluga leígini lífe eígini le eíguaduti lueígiñe lidábulan rísiti. Weíriti lasúfurirun darí lun lawánduni jayábin oúnli éjelujei lugúmein. \v 22 Luágu ában wéyu, ába loúnwen fugiábu ligía, ába janǘgüni ánjeligu lúmoun Abrahám, le ñíjin jabeí jiláaña buítiña, ába gíñe loúnwen rísiti, ába lábunajoún. \v 23 Dan le lasúfuriruña lan rísiti ligía lídan fulásu le ñíjin jabeí jiláaña wuríbatiña, ába liñúruni laríjin, ában laríjini Abrahám dísegiñe, láu Lázaro lúma. \v 24 Ábati lagúaragun, laríñaga. “¡Núguchi Abrahám, gudémená bun! Oúnajabeí Lázaro lun ladǘdüragüdüni ligíbu lújabu láu dúna, ñǘbin lámuga éderei tuágu niñéñe, ladǘga nasúfuriruña sarágu lídan wátu geméti le.” \v 25 Ába laríñagun Abrahám lun. “Niraǘ, jarítaguabá luágu buídu lán meja dan bun lídan bibágari, ánjein lun Lázaro, wuríbati meja dan. Guetó, buíti dan lun ya, bugúya asúfurira. \v 26 Boúgudigiñe lueí sun le, níjein ában baráangu afánreinraguáwa júma, ja jamúga buséntiña joúdin yágiñe lun ñíjin, siñáti, ni ja ñíbaña, siñáti jayábin ñájoun.” \v 27 Ábati laríñagun rísiti. “Amúriajatina búma, Núguchi Abrahám, lun boúnajani Lázaro lúbiñe núguchi, \v 28 añájein seíngü namúlenu ñi, lun ladímurejan joun, mayábin jamámuga gíñe lídoun fulásu lánina asúfuriruni le.” \v 29 Ába laríñagun Abrahám lun. “Níjein le labǘrüjabei Moisés jáma profétagu jáma ñi, ¡adǘga jamá gásu láu!” \v 30 Ába loúnabun rísiti, ába laríñagun. “Binárün, núguchi Abrahám, láu sun líra, ánjein ñǘdün ában jádaangiñe jiláaña adímureja joun, lasáansiraguba jagáburi.” \v 31 Laríñaga Abrahám lun. “Ánjein mája jabeí jadǘgün gásu láu le laríñagubei Moisés jáma profétagu, mafíñebañá giñe láu sun lásaarun ában jádaangiñe jiláaña lun lídin adímureja joun.” \c 17 \s1 Luríban lafígoungüdǘniwa ában gürígia \r (Mt 18.6-7, 21-22; Mr 9.42) \p \v 1 Ába laríñagun Jesúsu joun láni disípulugu. \p —Súnwandan níjeinbei lán buri cátei afígougüdüti gürígia, ¡áni fugiábu gürígia le afígougüdüti ámu! \v 2 Buítimaati jamúga lun lun lagurún baránajoun láu ában dǘbü le lamúlija awási güráñu luágu ligíina sügǘ láu lafígoungüdün ában jádaangiñe ja ñǘbürigiñabaña lídan jafíñen nuágu. \v 3 Ítara líña lubeíti toúnigi jumá. \p ‘Ánjein adǘga bamúlen o bíbugaña wuríbani bun, wéridibeí, ánjein asáansiragua ligáburi, ferúdunabeí, \v 4 ánjein adǘga wuríbani bun sédü weíyaasu lídan ában wéyu, sédü weíyaasu liábin aríñaga bun luágu madǘgündügüya láali lan, lúnti ferúduna báni. \s1 Lubáfu afíñeni \p \v 5 Ába jaríñagun apóstolugu lun Jesúsu. \p —Wabúreme, rúba lánwoun wafíñen. \p \v 6 Ábati laríñagun Wabúreme Jesúsu joun. \p —Lun jamúga níjein lan murúsuraü afíñeni jídan—gayáraati jamúga ñǘraüraü lan queísi ában tíla mostása—gayáraati jamúga jaríñagun tun tídibu wéwe to. “Gidába yágiñe láu sun bílagüle, beíba ájücha baránaja”, áni lasúsereduña jamúga. \s1 Wesériwidun lun Búngiu máma ában cátei lun lateíngiruníwa luágu \p \v 7 ‘Ánjein níjein lubeí lumúsun ában jídaangiñe, dan le lagíribudun áraabugiñe lárigiñe lawoújan o loúnigirun lan anímaalu, ¿laríñaguba funági lun músu ligía. “Belúba, ñurúba eíga”? \v 8 Uá, aríñagarügübei lun. “Aráansebeí neígin, aráanseñu amǘrüme lun beténirun nun sun anája lan eíga lúma áta, lárigiñeme, gayáraajalíme beígin lúma bátun.” \v 9 ¿Teínqui lumúti funági iyúbudiri músu luágu ladǘgüni le lubeíbei lun? Uá. \v 10 Jugúya giñéti, dánme lásurun jadǘgüni le uágubei laríñaga Búngiu jun lun jadǘgüni, lúnti jaríñagun. “Músu moúntiña wagía, ladǘga lé rügǘñein lúnbei wadǘgüni wadǘga.” \s1 Lareídaguagüdün Jesúsu díisi gawágutiña gumeín \p \v 11 Lídan lasígiruni Jesúsu luweíyasun Jerusaléoun, ába lásügürün labádinaguagiñe Samária lúma Galiléa. \v 12 Dan le lachǘlürünbei lídan ában liraǘraü fulásu, ába jayábin díisi wügǘriña gawágutiña gumeín, lubároun. Ába jeréderun díse lueí, \v 13 ába jagúaragun lun ítara. \p —¡Jesúsu, Maésturu, gudéme wamá bun! \p \v 14 Dan le laríjinbaliña Jesúsu, ába laríñagun joun. \p —Jeíba arúfudagua júngua joun fádirigu. \p Dánti le ídirina jamá, ába jareídagun. \v 15 Ñíñeinti ában jádaangiñe, dan le laríjinbei luágu areídaguaali lan, ába lagíribudun le ñíjin lubeí Jesúsu, adímurejeina buíti luágu Búngiu láu umálali jéreti. \v 16 Ába lájuduragun dagá ligíbu múarugu lun líchuguni eteíngiruni lun. Áni Samariána wügǘri ligía. \v 17 Ábati laríñagun Jesúsu. \p —¿Ma díisiñanu areídagutiña? ¿Jagáñagi ja jíbiri néfu? \v 18 ¿Niján gubeírügü teréncha le agíribuda eteíngirei Búngiu? \p \v 19 Ábati laríñagun lun wügǘri ligía. \p —Sarába, beíba, areídaguaadibu ladǘga bafíñen. \s1 Ída lúba lan ligáburi liábin larúeijan Búngiu \r (Mt 24.23-28, 36-41) \p \v 20 Ába jálügüdüni fariséogu Jesúsu ídaba lan lagúmesera larúeijan Búngiu, ába laríñagun joun. \p —Dánme le lagúmeserun larúeijan Búngiu, marijínbei, \v 21 maríñawagúnbei. “Niján”, o “Níngitan”, ladǘga lídan linárün cátei, níjeinjali larúeijan Búngiu jagánagua. \p \v 22 Ábati laríñagun joun láni disípulugu. \p —Lachǘlürüba dan lun meménija lánme janígi lun júmabadina lan, íbini luágurügü ában wéyu, masúseredunbei lídan dan ligía. \v 23 Laríñawagúba jun. “Niján Crístu ya”, o “Níngitan yágüta.” Iyéenibei, mídin jumá járigi, mafálarun jumáñame. \v 24 Ladǘga ítara quei larijín ában labírijaníga lueígiñe ában loúba siélu lun luágun le ában, ítara lúba dánme le nagíribudun uboúagun, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti. \v 25 Lúnti nasúfurirun sarágu furúmiñe, mebéresen jagíame gürígia ja lánina dan le náu. \v 26 Queí meja lasúseredun lídan lidáani Noé, ítara lúba gíñe lasúseredun lídan búrime wéyu le niábingüle, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti. \v 27 Dán meja ligía, jerédera meja gürígia eíga, áta, agámarida, íchaajaña jarájüñü lun jamárieidun darí wéyu le lebélurun Noé tídoun ugúnein to árca. Ába liábin gúnran, ába jañáradagun súngubei. \v 28 Ítara lúba gíñe quei lasúseredun lídan lidáani Lot. jerédera gürígia eíga, áta, agáñija, alúguraja, ábunagua, adáagua múna. \v 29 Dan le láfuridunbei Lot ubúrugugiñe Sodóma, ába láburujan wátu geméti lúma súfuru siélugiñe, ába láfaraguniña súngubei. \v 30 Ítara lúba dánme le niábin, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti. \p \v 31 ‘Lídaanme wéyu ligía, le gürígia le boúgudibei tueí lúban, ánjein níjein lubeí lumégegun múnada, mebéluralá aságarei. Le gürígia le áraabubei lídan óra ligía, magíribudalá lúbiñoun. \v 32 Jarítagua jumá luágu le asúseredubei tun lúmari Lot. \v 33 Le áluguti leséfuruni libágari ya uboúagu, leféridirubei ibágari magúmuchaditi, le ánjabei leféridiruni libágari ya uboúagu, nueígiñe, libíjuba ibágari magúmuchaditi. \p \v 34 ‘Naríñajare jun luágu áriebu lánme ligía, ñíbaña biáma gürígia arúmuga tídan ában meme gabána, lanügǘba ában jádaangiñe, ígirúame le ában según jafíñen nuágu. \v 35 Ñíbaña biáma würíña amúlija lídan ában, tanügǘba ában jádaangiñe, ígirúame to ában. \v 36 Ñíbaña biáma wügǘriña áraabu, lanügǘba ában jádaangiñe, igirúame le ában. \p \v 37 Dan le jagáambunbalin cátei le, ába jálügüdüni, jaríñaga lun. \p —¿Jalíabasan lasúsereda buri cátei le, Wabúreme? \p Laríñaga joun. \p —Le ñí lumuti lúgubu jiláali, ñíba joúndaragua wadúbi. \c 18 \s1 Jémpulu tuáguti wǘri to jiláali túmari, lúma agúseragüdüti \p \v 1 Ába labájüdagun Jesúsu ában jémpulu joun, lun larúfudajan joun luágu lúnti lan jayúmuragun lun Búngiu súnwandan, láu gurásu. \v 2 Laríñaga joun. \p —Ñíñein meja ában agúseragüdüti lídan ában fulásu, minébe líña Búngiu lun, mebéresen ligía láu ni ában gürígia. \v 3 Ñíñoun gíñe ában wǘri lídan fulásu ligía, jilá meja túmari, ságü wéyu tídin lúmoun agúseragüdüti le lun líchuguni tirícha tun luágu ában tuwúribun lúma tágani. \v 4 Luágu sarágu dan, májati yebe leténirun tun, lárigiñe, ába laríñagun lúnguarügü. “Láu sun minében lan Búngiu nun, mebéresen áu láu ni ában, \v 5 quei nuján méme lan wǘri to ásüdagüda nichǘgü, neséfuraaru, jebé lámuga tiábin, gumú líñein nugúraasun.” \p \v 6 Ába laríñagun Jesúsu. \p —Niján laríñagubei agúseragüdüti le wuríbabei, \v 7 gúbumeti leséfuraña Búngiu lánigu ja ayúmuragutiña lun wéyuagu, áriebu. ¿Lǘbei lubá líderaguniña? \v 8 Uá, madárasanbei. Láu sun le, dánme le nagíribudun, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, uboúagun, ¿nadáriruba funásan afíñeni jádan gürígia ja yábaña, nuágu? \s1 Jémpulu luáguti fariséo lúma agúburajati liseínsuna gumádi \p \v 9 Rúyati Jesúsu ában jémpulu joun ja jarítaguabaña luágu richágua jamá ligíbugiñe Búngiu, janǘgaña ámu gürígia quei ni cáta. Laríñaga. \p \v 10 —Ñǘdütiña bián wügǘriña témpulurugu ayúmuragua lun Búngiu, ában fariséo, ában agúburajati liseínsuna gumádi. \v 11 Le fariséo, rára líña layúmuragun, laríñaga. “Búngiu, teínqui numútibu luágu mítaran nan quei jíbiri gürígia—jíwerutiña, wuríbatiña, salúfuritiña, mítaraantina gíñe quei agúburajati liseínsuna gumádi le. \v 12 Ayúnaratina bián weíyaasu lídan dimáasu lun nagúnfulirun búma, rúnumuti gíñe díisi gáwanün lídaangiñe ságü fiádürü le ebélurubei nun, bun.” \v 13 Ánjeinti agúburajati liseínsuna gumádi, ába leréderun díse, mabúseerunti ni lun liñúruni laríjin siélun, le luweírin lǘnabun lanáangun lúngua. Aboújarügüleí laníguagu láu igárigu, laríñaga. “¡Búngiu, gudémená bun, nugúya le gafígounti!” \v 14 Naríñajare jun luágu giríbu lan agúburajati ligía lúbiñoun, resíbiñuleí Búngiu, máma fariséo ligía. Ladǘga le anáanguti lúngua weíri, ñǘraübei lanügǘn, ánjein le ñǘraübei lanáangun lúngua, weíribei lanügǘn. \s1 Labíniruniña Jesúsu irájüñü \r (Mt 19.13-15; Mr 10.13-16) \p \v 15 Anaajoúatiña gíñe irájüñü lun Jesúsu lun lagúrurun jawágu, dan le jaríjinbalin disípulugu cátei le, ába jadeínjan joun ja anáajabaliña irájüñü. \v 16 Ába laríñagun Jesúsu joun lun jasígirun anáajaña jarájüñü lun, ába laríñagun joun lánigu. \p —Ígira jumá lun jayábin irájüñü nun, mewéridija jumá lueí, ladǘga ja ítarabaña quei jagía, jagía lílanabaña larúeijan Búngiu. \v 17 Ninárün jáu luágu le lan merésibirun lumúti larúeijan Búngiu láu afíñeni jarúmati líbe jafíñen irájüñü, mebélubei lídoun. \s1 Layánujan ában wügǘri rísiti lúma Jesúsu \r (Mt 19.16-30; Mr 10.17-31) \p \v 18 Ába lálügüdüni ában jádaangiñe ábutigu Jesúsu, laríñaga lun. \p —Maésturu buíti, ¿ca lúnbei nadǘgüni lun gayára lan nibíjini ibágari le magúmuchaditi? \p \v 19 Laríñaga Jesúsu lun. \p —¿Ca uágu baríñaga nun “buíti”? Ában rügǘñein buíti, Búngiu. \v 20 Subúdi bumúti gumádi. Maganoúabá túma wǘri gámaritu, máfarajabá, míwerujabá, mayéejabá luágu ni ában, inébe jamá bagǘbürigu bun. \p \v 21 Laríñaga wügǘri ligía lun. \p —Gúnfulitina láu sun le lúmagiñe ñǘraügidina. \p \v 22 Lídan le lagáambunbalin Jesúsu cátei le, ába laríñagun lun. \p —Mégeigili ában cátei lun badǘgüni. alúgurabeí sun le búmabei, ábame bíchuguni lebégi joun gudémetiña, ábame garísin ban siélu. Ábame bagíribudun, ábame bafálarunina. \p \v 23 Dan le lagáambunbalin wügǘri ligía cátei le, ába lírudagun, ladǘga rísiti buídu. \v 24 Dan le laríjini Jesúsu lírudagun, ába laríñagun. \p —¡Jénreenguti lun jebélurun rísitiña lídoun larúeijan Búngiu! \v 25 Méreenguntimaati lun lásügürün ában caméyu lídaangiñe lujúyun ában agúsa sügǘ láu lebélurun ában rísiti lídoun larúeijan Búngiu. \p \v 26 Ába jaríñagun ja agáambubalin. \p —¿Cáteiti gayáraabei lasálbarun? \p \v 27 Laríñaga Jesúsu joun. \p —Le jásiñerubei gürígia adǘga, gayára lumúti Búngiu, ladǘga úati ni cáta siñáti lun Búngiu. \p \v 28 Laríñaga Pédro lun. \p —Wabúreme, wagía, ígira wamáali sun le wámati lun wafálarunibu. \p \v 29 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Ninárün jáu luágu furúmieguarügü lan le ígiruti lúban, o lagǘbürigu, o líbugañanu, o lamúlenu, o lúmari, o lirájüñü luágu larúeijan Búngiu, \v 30 libíjubatíma sarágu weíyaasu loúgiñe lídan uboú le, ibíjaleíme ibágari magúmuchaditi yágüta siélu. \s1 Ladímurejaanya Jesúsu luágu loúnwen \r (Mt 20.17-19; Mr 10.32-34) \p \v 31 Ába lagúarun Jesúsu joun láni dúusu apóstolugu jábugua, ába laríñagun joun. \p —Weíbuga Jerusalén guetó, le ñíba lubeí lagúnfulira sun le jabǘrüjabei profétagu nuágu, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti. \v 32 Jedéregerubadina joun ja mámabaña juríu, jéjerajaba náu, anába jamáname, suégua. \v 33 Jabeíchubadina, lárigiñeme, ábame jáfarunina jilágubei, áni násaaruba lídaangiñe oúweni luágu lǘrüwan wéyu lúnya nabágaridun. \p \v 34 Úati gunfaráanda jamá ni cáta lídaangiñe cátei le, ibídiñegubeíti joun ca lan uágu ladímureja joun, darúguati laníchigu cátei le laríñagubei, joun. \s1 Lareídaguagüdün Jesúsu ában Jericóna maríjinti \r (Mt 20.29-34; Mr 10.46-52) \p \v 35 Dan le achǘlüreinaali Jesúsu ubúrugun Jericó, ñíñein ában maríjinti ñun láru ǘma amúriaja. \v 36 Dan le lagáambunbei maríjinti ligía jásüüjan sarágu gürígia, ába lálügüdajan ca lan susérebei. \v 37 Ába jaríñagun lun luágu niján lan Jesúsu Nazarétna ásügüra ñígiñe. \v 38 Ábati lagúaragun, laríñaga. \p —¡Jesúsu, le ladǘgawagun Davíd, gudémená bun! \p \v 39 Ja lubá lubáabaña, ába jadeínjan lun lun lámanichun, ligíatima lagúaragun. \p —¡Ladǘgawagun Davíd, gudémená bun! \p \v 40 Ábati laráramagun Jesúsu, ába loúnajan anǘgei. Dan le yaráfaali lun, ába laríñagun lun. \p \v 41 —¿Ca babúseerubei nadǘgün bun? \p Ába laríñagun lun. \p —Nabúreme, buséntina naríjin. \p \v 42 Laríñaga Jesúsu lun. \p —¡Ibíjabeí baríjin! Areídaguaadibu ladǘga bafíñen. \p \v 43 Lídan meme óra ligía, ába laríjin maríjinti ligía, ába lafálaruni Jesúsu adímurejeina buíti luágu Búngiu. Sun gürígia ja aríjubalin cátei le, ába gíñe jadímurejan buíti luágu Búngiu. \c 19 \s1 Jesúsu lúma Zaquéo \p \v 1 Ábati lebélurun Jesúsu fulásurugun Jericó, ába lásügürün ubúrugugiñe. \v 2 Ñíñein ában wügǘri rísiti, gíriti Zaquéo, jábuti agúburajatiña liseínsuna gumádi. \v 3 Buséntiti Zaquéo laríjini Jesúsu lun lasúbudiruni, siñáti laríjini ladǘga ñǘraüraüti lúgubu, áni gíbetiña gürígia. \v 4 Lúnti gayára lan laríjini, ába leíbaagun ubáraü, ába laweínrun tuágun ában tídibu wéwe sicómoro yaráfa lun le ñígiñeba lubeí lásügüra Jesúsu. \v 5 Dan le lásügürün Jesúsu ñígiñe, ába laríjin íñun, ába laríñagun lun Zaquéo. \p —Zaquéo, raríba furése, ladǘga lúnti neréderun búbiñe ugúñe. \p \v 6 Ábati larárirun Zaquéo furése, ába lerésibiruni Jesúsu lúbiñe láu ugúndani. \v 7 Dánti le jaríjini jíbiri gürígia cátei le, ába jagúmeserun adímureja luágu lídin Jesúsu erédera lúbiñe ában gafígounti. \v 8 Ábati laráramun Zaquéo, ába laríñagun lun Jesúsu. \p —Nabúreme, níchiga lamídan le númabei joun gudémetiña, áni ánjein íwerujaadina lubeí lueí ában gürígia láu eyéeraguni, náguyugüdüba gádürü weíyaasu sügǘ láu lun. \p \v 9 Laríñaga Jesúsu lun. \p —Sálbañu jáña tílana múna to ugúñe, ladǘgawagun gíñe Abrahám amǘrü. \v 10 Ligía niábinbei uboúagu, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, lun náluajaniña lúma asálbaraña já yebe féridijañabaña. \s1 Jémpulu luáguti díisi murúsun seínsu \p \v 11 Dan le añája lubeí gürígia agáambajei laríñaguni buri Jesúsu cátei le, ába labájüdagun ában jémpulu joun, ladǘga ayárafadeinaali lan lun Jerusalén áni jarítaguatiñáti luágu lagúmesera lan larúeijan Búngiu dan ligía. \v 12 Ábati laríñagun joun. \p —Ñíñein ában wügǘri íñugutiña lidújeñu, leíbugati wügǘri ligía lídoun ámu fulásu díseti lun líchugúniwa lurúeiteme lageíra, ábayame lagíribudun. \v 13 Lubáragiñe láfuridun, ába loúnajan jawágu díisi jádaangiñe lumúsuniña, ába ledéregerun ában seínsu le gebégiti sarágu lun cáda ában, ába laríñagun joun. “Agárabaja jumeí seínsu le darí nagíribudun.” \v 14 Queíti liyéreegunbei wügǘri ligía joun lílana fulásu, ába joúnajan lárigi lun jaríñagun lun le lúnbei líchuguni ubáraü lun luágu mabúseerun jamáni lun jarúeiteme. \v 15 Láu sun líra, resíbiwati lun urúeime, ába lagíribudun lageíroun. Dan le lachǘlürün, ába loúnajan jawágu lumúsuniña já buga únbaña líchigei seínsu lun lasúbudiruni átiriñein lan lagáñirun cáda ában. \v 16 Ába liábin le furúmiñeti, ába laríñagun. “Nabúreme, gáñeitina díisi weíyaasu ligíbuagun biseínsun.” \v 17 Laríñaga urúei lun. “Buíti, ában músu buíti bugúya. Quei úara bubeí lídan le murúsunrügüti, níchigaadibu agúmadija lídan díisi fulásu.” \v 18 Ábaya liábin ában, ába laríñagun. “Nabúreme, gáñeitina seíngü weíyaasu ligíbuagun biseínsun.” \v 19 Ába gíñe laríñagun lun. “Bagúmadija lídan seíngü fulásu.” \v 20 Ábati liábin ában, ába laríñagun. “Nabúreme, niján biseínsun, areída numúti tídan ában músue ladǘga nanúfude bueí, \v 21 ladǘga ában ban wügǘri derégüdati, reídeitibu láu cátei le mawádigimaritibu luágu, alúbaja amǘrü le ñí lumuti mábunagun ban.” \v 22 Ábati laríñagun urúei lun. “Músu wuríbati, luágu guánarügü berérun nagúseragüdábu. Quei subúdi bubálin luágu ában nan wügǘri derégüdati, luágu reídei nan láu cátei le mawádigimaritina luágu, alúbaja áu le ñí lumuti mábunagun nan, \v 23 ¿cáti uágu míchububalin niseínsun báncürugun lun jamúga lagánwoundun dan le nagíribudun?” \v 24 Ába laríñagun joun ja ñíbaña. “Gidájumei seínsu lueí, rújumei lun le díisibei lúma.” \v 25 Ába jaríñagun lun. “Wabúreme, níjeinga díisi seínsu lúma.” \v 26 Ába laríñagun urúei. “Naríñajare jun luágu sun lan le adǘgati buíti láu le lúmabei, libíjuba lánwoun, ánjein le madǘgünti ni cáta buíti láu murúsun le lúmabei, lagídarúaba murúsun ligía lueí. \v 27 Játi náganiñu, já yebe mabúseerúnbaña lun urúei nan, barǘjumaña ñájoun, áfaragua jumáña jilágubei nigíbugiñe.” \s1 Lebélurun Jesúsu Jerusaléoun \r (Mt 21.1-11; Mr 11.1-11; Jn 12.12-19) \p \v 28 Lárigiñe laríñaguni Jesúsu cátei le, ába lasígiruni luweíyasun Jerusaléoun jáu lánigu, ligía jabá jabá. \v 29 Dan le chülǘ mémeeli lídoun buri fulásu le Betfajé lúma Betánia, yaráfa lun wǘbü le gíribei Olívos, \v 30 ába laríñagun joun biáma jádaangiñe láni disípulugu. \p —Jeíba lídan liraǘraü fulásu le wagíbugiñebei, dánme le jachǘlürün ñi, jadáriruba ában burígü güráñu le maweinrúngili. Jafáragadeíme, ábame janǘgüni ñájoun. \v 31 Ánjaün álügüdǘwa ca lan uágu jafáragadei, jaríñagame luágu busén láani Jabúreme. \p \v 32 Ába joúdin, ába jadáriruni ítara quei laríñaguni Jesúsu joun. \v 33 Dánti le añája lubeí afáragadei burígü, ába jálügüdüniña labúriña, jaríñaga joun. \p —¿Ca uágu jafáragadei burígü le? \p \v 34 Ába joúnabuniña. \p —Ladǘga busén láani Wabúreme. \p \v 35 Ábati janǘgüni lun Jesúsu, ába jíchugunun janáangun lanágawagun burígü, ába jaweínragüdüni Jesúsu luágun. \v 36 Quei awáansereina lan Jesúsu, átulejeina jamoún janáangun luágu ǘma lubá. \v 37 Dan le jayárafadun lun larárirún wǘbü le Olívos, ába jagúmeserun sun lánigu Jesúsu ja afálarubalin agúaraja láu ugúndani lúma adímureja luágu luweírigun Búngiu, luágu buri miláguru le jaríjibei. \v 38 Jaríñaga. \p —¡Biníwati urúei le ñǘbinbei lídan líri Wabúreme Búngiu! ¡Níjein ñurúguaü siélu, lúma uweírigu lun Búngiu! \p \v 39 Ábati jaríñagun fariséogu ja ñíbaña jádan gürígia lun. \p —Maésturu, aríñagabá joun bánigu lun jámanichun. \p \v 40 Laríñaga Jesúsu joun. \p —Ninárün jáu luágu ánjaña lan ámanichaja ja, lagúarajaba lán buri dǘbü nuágu. \p \v 41 Dan le layárafadun lun Jerusalén, dan le laríjini ubúrugu ligía, ába layájuajan jawágu lílana fulásu ligía, laríñaga. \p \v 42 —¡Lun jamúga gunfaráanda jumáni ugúñe luágu áu lan ǘmabei lun ñurúguaü jun, buíti jamúga! Májatün. \v 43 Ligía lachǘlürüba lubeí wéyu buri wuríbati jun, jadǘgame jáganiñu ában baríeru geyégua láu jubúrugute lun siñá lan jáfuridun ñígiñe, ábame jageíndagun júma lídaangiñe sun oúbaü. \v 44 Jagǘnrinchagubei jufúlasun le gumúti, mígirunbaña ni ában dǘbü ligíbuagu dǘbü, jáfarúaba sun jugúya, ladǘga mebéresen jumá láu óra le liábinbei Búngiu asálbaraün. \s1 Larúmadagüdünun Jesúsu témpulu \r (Mt 21.12-17; Mr 11.15-19; Jn 2.13-22) \p \v 45 Ábati lebélurun Jesúsu témpulurugun, ába laságaruniña ja alúgurajabaña jáma ja agáñijabaña ñi. \v 46 Laríñaga joun. \p —Laríñajare tídan Lerérun Búngiu. “Núban, fulásu le ñí lubei gayára lan jayúmuragun gürígia nun”, ánjein jugúya, barǘjumaaru quei jában jíwerutiña. \p \v 47 Ságü buri wéyu larúfudajan Jesúsu témpulurugu, añájati jábutigu jafádirigun juríu jáma arúfudajatiña lilúrudun Moisés, jáma gíñe lábutigu fulásu áluaja ída lúba lan jáfaruni jilágubei, \v 48 madáritiña ída lúba lan jadǘgüni ladǘga weíri lan joúrabajoúniwa sun gürígia lun jagáambuni lerérun. \c 20 \s1 Lirícha Jesúsu témpulurugu \r (Mt 21.23-27; Mr 11.27-33) \p \v 1 Luágu ában wéyu, dan le témpuluruguñein lubeí Jesúsu arúfudaja joun gürígia, apúrichijei ugánu luáguti asálbaruni, ligía jayábin jábutigu jafádirigun juríu, jáma arúfudajatiña lilúrudun Moisés, jáma wügǘriña weírigutiña lídan jafíñen juríu, \v 2 ába jaríñagun lun. \p —Aríñagabeí woun ca lan biríchabei lun badǘgüni cátei le. ¿Ca íchugubalin ubáfu le bun? \p \v 3 Ábati laríñagun Jesúsu joun. \p —Nálügüdáadün gíñe ában cátei, oúnaba jumána. \v 4 ¿Ca oúnajabalin Juan abásteragüdaja? ¿Loúnajan Búngiu ódi joúnajan wügǘriña? \p \v 5 Ába jagúmeserun aríñaga jámagua. \p —¿Cába waríñaga? Ánjawa aríñaga luágu loúnajan lan Búngiu, laríñagame woun ca lan uágu mafíñerun wabeí lun. \v 6 Ánjawa aríñaga luágu joúnajan lan wügǘriña, jachámuraguba gürígia dǘbü wawágun, ladǘga choúru jamúti luágu proféta lán meja Juan. \p \v 7 Ábati jaríñagun luágu ibídiñe lan joun ca lán meja oúnajabalin Juan abásterágüdaja. \v 8 Ábati laríñagun Jesúsu joun. \p —Maríñagun nubeí gíñe jun ca lan áu ubáfu nadǘgei buri cátei le. \s1 Jémpulu jawáguti ñadágimeintiña wuríbatiña \r (Mt 21.33-44; Mr 12.1-11) \p \v 9 Ába lagúmeserun Jesúsu adímureja joun gürígia, ába labájüdagun ában úraga le gíbebei laníchigu, joun. Niján úraga ligía. \p —Ñíñein meja ában wügǘri ábunaguti beíbei lichárirugu, lárigiñe, ába lájayajani lichári joun ñadágimeintiña, ába lídin lídoun ámu fulásu luágu sarágu dan. \v 10 Dan le lachǘlürün lidáani alúbajani, ába loúnajan ában lumúsun anǘgei lufánran, ába jabúleiseiruni ñadágimeintiña músu ligía, ába joúnajani lárigoún, míchugunga ni cáta lun. \v 11 Ábayati loúnajan ábanya músu, ába gíñe janábuni, buleísei jameí, oúnaja jameí, míchugunga ni cáta lun. \v 12 Ábaya loúnajan ábanya, ábaya gíñe jabúleiseiruni, ába jabúguni ñígiñe. \p \v 13 ‘Ába laríñagun labúreme ichári lúnguarügü. “¿Cábasán funa nadǘga? Noúnajaali niraǘ le jínsiñebei nun, dánme le jaríjini, fágua inébebei joun.” Ába loúnajani. \v 14 Dan le jaríjinbalin, ába jaríñagun jámagua. “Niján le lúnbei lerésibiruni alágan, wáfaraali jilágubei, wagía lámuga labúriña sun cátei.” \v 15 Ábati jaságaruni lídaangiñe fulásu ligía, ába jáfaruni jilágubei. \p Ábati lálügüdajan Jesúsu, laríñaga. \p —¿Cábati ladǘga labúreme ichári? \v 16 Liábinme, ábame láfaraguniña ñadágimeintiña jagía jilágubei, ábame líchuguni ichári joun ámu. \p Dan le jagáambunbalin cátei le, ába jaríñagun. \p —¡Masúsereda lámuga ítara! \p \v 17 Ába laríaguniña Jesúsu, ába laríñagun joun. \p —¿Cáti lílabei le bürǘñubei tídan Lerérun Búngiu le ñí lubei laríñaga. \q1 Lé meja dǘbü le mabúseerun jabeí ábunagutiña, \q1 ligíaali furúmiñeti? \m \v 18 Furúmieguarügü le achúgeraguti luágu dǘbü ligía lagǘnrinchaguba, léti uágunti láburuja, labúrechagúbei. Áu dǘbü ligía. \s1 Luáguti liseínsuna gumádi \r (Mt 21.45-46, 22.15-22; Mr 12.12-17) \p \v 19 Lídan meme óra ligía, ába jálugun jábutigu jafádirigun juríu jáma arúfudajatiña lilúrudun Moisés járügüdüni Jesúsu, ladǘga jasúbudiruni luágu jawáguti lan jémpulu le laríñagubei, madǘgün jamúti ladǘga janúfude jaweí gürígia. Ábati jagúrabajan ámu dan. \v 20 Ábati joúnajan gürígia ja ásügürütiña joúngua camá jamuga jarúmatiña lun jaríaajani Jesúsu, lun jaríñagagüdüni cátei le gawáguti gayára lan jíchugun lidúnrun lun jedéregeruni lun gumádimati. \v 21 Ligía jálügüdünbalin, jaríñaga lun. \p —Maésturu, subúdi wamúti luágu richá lan le baríñagubei lúma gíñe le barúfudajabei, manúfudetibu gíñe lueí ni ában, ladǘga ni cáta lan luweírigun gürígia bun, áni láu inárüni barúfudajei lémeri Búngiu. \v 22 Aríñagabá ában cátei woun. ¿buíti lun lafáyeijoún seínsu lun warúeite César ódi mabuídunti? \p \v 23 Ába lasúbudiruni Jesúsu luríban jarítagun, ába laríñagun joun. \p —¿Ca uágu jabúseera jíchugun sádara nubá? \v 24 Arúfuda jumá ában lídaangiñe seínsu ligía nun. ¿Cá iyáwa lúma íri le bürǘñubei luágu? \p Jaríñaga lun. \p —Láni César. \p \v 25 Ábati laríñagun joun. \p —Le láni César rújumei lun César, le láni Búngiu rújumei lun Búngiu. \p \v 26 Siñá jamútiti áburugüda tídoun jasádaran láu lé buri laríñagubei jagíbugiñe gürígia, weírirügüti janígi láu loúnabagüle joun. Ába jámanichun. \s1 Álügüdajani lübǘgürü ásaaruni lídaangiñe oúweni \r (Mt 22.23-33; Mr 12.18-27) \p \v 27 Lárigiñe, ába joúdin saduséogu aríjei Jesúsu. Jaríñajare saduséogu luágu másaarunbaña lan jiláaña lídaangiñe oúweni lúnya jabágaridun. Ábati jaríñagun lun Jesúsu. \p \v 28 —Maésturu, laríñajare Moisés woun tídan lilíburun, luágu ánjein lan oúwe ában wügǘri, ába lígirunun lúmari marájüñüga ligía táu, lúnti lan lamárieidun lamúlen túma lun garájüñü lan táu, gadǘgawagun lámuga líbugaña le oúwebei. \v 29 Wel, ñíñanu mejáti sédü wügǘriña gamúlenuguátiña, ába lamárieidun le furúmiñeti, ába loúnwen marájüñüga. \v 30 Ába lamárieidun le jabíaman túma buga lúmari íbugañaü, ába gíñe loúnwen marájüñüga. \v 31 Ábati lamárieidun le jǘrüwan túma, chülǘ lúmoun le jasédün, jilágua meme jagía, marájüñüga táu. \v 32 Ába gíñe toúnwen wǘri tugúya. \v 33 Aríñagabá ában cátei woun. dánmeti le jásaarun lídaangiñe oúweni lúnya jabágaridun, ¿cábati úmari wǘri to jádaangiñe, quei maríei tubeí jáma sédügubei? \p \v 34 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Lídan uboú le, maríeitiña wügǘriña jáma würíña, \v 35 ánjein lídaanme dan le lúnbei liábin, úabei agámariduni siélu jádan ja garíchabaña lun ásaaruni lídaangiñe oúweni lúma lun jebélurun siélun agánawa ñi lun sun dan. Magámaridubaña ñi, míchaajan jamáñame jarájüñü lun maríei, \v 36 ladǘga moúnwendügüyaaña gürígia siélu, ítaraañame quei ánjeligu, lirájüñü jañáme Búngiu ja saráaña lídaangiñe oúweni. \v 37 Moisés guánarügü arúfuda lumúti luágu níjein lan ásaaruni lídaangiñe oúweni lídan le labǘrüjanbei luágu búbugati geméti. Laríñajare ñi luágu Búngiu lan Lubúngiutebei Abrahám, Isáac lúma Jacób. \v 38 Láu dimúrei ligía, arúfuda lumúti Moisés luágu wínwangiña lan Abrahám, Isáac lúma Jacób, láu sun jilá lan jágubu, ladǘga máma Jabúngiute jiláaña Búngiu, Jabúngiute ja wínwangiñabaña. Wínwangiña lanǘgüniña Búngiu sun gürígia. \p \v 39 Ábati jaríñagun arúfudajatiña lilúrudun Moisés. \p —Buíti baríñaguni, Maésturu. \p \v 40 Ába málügüdagun jamáali lan. \s1 ¿Ladǘgawagunsan Davíd Crístu? \r (Mt 22.41-46; Mr 12.35-37) \p \v 41 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —¿Ída liñásan jaríñagunbei luágu ladǘgawagun lan Davíd Crístu? \v 42 Laríñajare Davíd guánarügü tídan líburu to gíriboun Sálmos. \q1 Aríñagati Búngiu lun Nabúreme. “Ñurúba lueígiñe noúnwenren, \q1 \v 43 daríme níchuguniña báganiñu bújaburugun.” \m \v 44 ¿Ída lubáti ladǘgawagun lan Davíd Crístu, áni aríñagati Davíd guánarügü lun Crístu “Nabúreme”? \s1 Ladárirun Jesúsu jadúnrun arúfudajatiña lilúrudun Moisés \r (Mt 23.1-36; Mr 12.38-40; Lc 11.37-54) \p \v 45 Ñíñanu sarágu gürígia agáambajei Jesúsu, ába jagáambun laríñagun joun láni disípulugu. \p \v 46 —Toúnigigua jumá júngua jaweí arúfudajatiña lilúrudun Moisés, ganígitiña jeíbugun táu anáanguni durúrutu, busén jagía lun labúsurún joun láu inébesei ǘmadarugu, áluaja jameí ubáraü le jabára weírigutiña tídan ligílisi, lúma lubuídun-ágei ubáraü lídan eígini. \v 47 Gidá jamutu gíñe jában würíña ja jiláaña úmari jaweí, lúnti jadáuragun láu, ába jadǘgün furíeigi migínaguti. Weíribei jasúfurirun luágu sun le jadǘgübei. \c 21 \s1 Seínsu le tíchugubei ában fugiábu wǘri témpulurugu \r (Mr 12.41-44) \p \v 1 Ába laríjin Jesúsu jíchaajan rísitiña seínsu tídoun buri gáfu to lágei seínsu témpulurugu, \v 2 aríja lumúti gíñe tíchugun ában wǘri jiláali túmari, gudémetu, bián gáwanün tídoun gáfu. \v 3 Ába laríñagun Jesúsu. \p —Ninárün jáu luágu gíbetima lan tíchugun fugiábu wǘri to sügǘ jáu súngubei, ladǘga sun jagía, lídaangiñe le ígiragubei jáma jíchiga, \v 4 ánjoun tugúya, láu tugúdemegun tíchigei sun le túmabei lún yebe tawínwandun. \s1 Laríñagun Jesúsu luágu tagǘnrinchawagúba lan témpulu \r (Mt 24.1-2; Mr 13.1-2) \p \v 5 Jadímurejaña fiú gürígia tuágu témpulu, luágu tubuídunmeraü láu lubuídun buri tidǘbüri lúma buri cátei le jíchugubei gürígia lun tawéndedun. Ábati laríñagun Jesúsu. \p \v 6 —Lachǘlürüba wéyu lun lagǘnrinchawagún sun le jaríagubei tuágu témpulu to guetó, merédebei ni ában dǘbü ligíbuagu dǘbü. \s1 Seíni buri lubá lagúmuchun uboú \r (Mt 24.3-28; Mr 13.3-23) \p \v 7 Ábati jálügüdüni, jaríñaga lun. \p —Maésturu, ¿ídamé san lasúseredá buri cátei le? ¿Cábasan seíni waríja luágu dánjali lan lun lasúseredun? \p \v 8 Ába laríñagun Jesúsu. \p —Toúnigi jumá, mayeedúa jumá. Jayábinba sarágu aríñageina luágu áu lan jagía, jaríñagame. “Áu Crístubei”, “Niján dan ligía.” Mafíñera jumá joun, mafálara jumáña. \v 9 Dánme le jagáambun ladímurejoún luágu awúribujani lúma jawágu gürígia agárabagua luágun jarúeite, manúfudedagua jumá, lasúsereduba le furúmiñe, mámagilíme lagúmuchun uboú líra. \p \v 10 Ába lasígirun aríñaga joun. \p —Lageíndaguba ában fulásu lúma ában, awúribuja ligíame ában ageíraü lúma ámu. \v 11 Ñíbei oúnwenbun buri járabaganáli, ilámaü, sándi, lídan ámuñegueinarügü fulásu, larijúba buri cátei janúfunati siélu lúma oúnwenbun buri seíni. \p \v 12 ‘Lubáragiñe lasúseredun sun le, járüjoúba, eíbaajoúa jugúyame. Janügǘba agúsera tídan jalígilisin juríu, jádarawagúba furísunrugun, barǘwa jugúyame jagíbugiñoún urúeigu jáma gumádimatiña, nueígiñe, lun jagúseragüdünün, \v 13 ligíame jidáani lun jadímurejan luágu nufúleisein. \v 14 Aráanse jumeí jarítagun lun madíjeri jumá cába lan jaríñaga jueígiñegua, \v 15 níchuguba dimúrei lúma lichú áu jun le lásiñerun ni ában jádaangiñe jáganiñu asígenera ni oúnaba. \v 16 Jalúgurubadün jagǘbürigu guánarügü, jíbugañanu, jamúlenu, jidújeñu, jumádagu. Jáfarúba jídaangiñe, \v 17 jiyéreeguduba joun sun gürígia, nueígiñe. \v 18 Lídaanme sun líra, latoúnigirubadün Búngiu le gumúti, \v 19 áni ánjaün meme derégüdagua lídan jafíñen nuágu, jibíjibei ibágari magúmuchaditi. \p \v 20 ‘Dánme jaríjin geyégua jamá lan súdaara ubúrugu Jerusalén, subúdi jumeí luágu yaráfaali lan lagǘnrinchagun ubúrugu ligía. \v 21 Jámeti gürígia ja Judéabaña, lúnti janúrajan luágun buri wǘbü, ja ubúrugubaña Jerusalén, lúnti jáfuridun ñígiñe, ja áraabubaña, magíribuda jamá ubúrugun. \v 22 Luwéyuri buríbei jafáyeirun gürígia luágu wuríbati le jadǘgübei, dánme le lagúnfulirún sun le bürǘwañubei tídan Lerérun Búngiu. \v 23 ¡Fugiábugume würíña ja dageínatiña lídan dan ligía, o ja lan garájüñütiña ja gurágiña! Ladǘga ñíbei sarágu igárigu uboúagu, larúfudubei Búngiu luweírin ligáñi luágu jafígoun gürígia ja juríu. \v 24 Ñíbaña oúwegutiña wuríburugu, jíbiri janáawaguba adáürawagua lídoun ámu ageíraü, ábame jagǘnrinchaguni ja mámabaña juríu ubúrugu Jerusalén daríme lagúmuchun dan le íchugúbei joun lun jadǘgüni. \s1 Ligáburi ída lúba lan liábin Crístu \r (Mt 24.29-35, 42-44; Mr 13.24-37) \p \v 25 ‘Lasáliragubáti buri seíni luágu wéyu, luágu játi lúma jawágu warúguma, ábame laweíridun janígi néchaanigu uboúagu, ábame janúfudedagun luágu lanárime lajúujan lúma laboúnjan lugúdi barána. \v 26 Ladágaruba falálaü jawágu gürígia láu anúfudei, láu jasáminarun luágu cátei le lúnbei lasúseredun, ladǘga járügüdüba lan warúguma ámu ǘma. \v 27 Ábameti larijín niábin, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, lídan juánriñu láu sun nubáfu lúma oúnwenbun nuweírigun. \v 28 Dánme le lagúmeserún buri cátei le asúsereda, ragǘjuma dǘgüdaguaü, iñúra jumeíme jichǘgü, ladǘga madíseelime jasálbarun. \p \v 29 Rúlumuti gíñe jémpulu le joun. \p —Aríja jumoún tídibu ígo, o furúmieguarügü tídibu wéwe. \v 30 Dan le jaríjin laboúchun tubána, subúdi jumúti luágu yaráfaali lan lidáani lubáchouga. \v 31 Dánme gíñe le jaríjini lasúseredun buri cátei le, subúdi jumeí luágu madíseeli lan lidáani Búngiu lun larúeijan. \p \v 32 ‘Ninárün jáu luágu lagǘnrinchawagúba lan sun ubúrugu le Jerusalén lubáragiñe joúwegun gürígia ja lánina dan le. \v 33 Lagúmuchaguba siélu lúma uboú, ánjein nerérun, ladúraruba lun sun dan. \p \v 34 ‘Toúnigi jumá, mígira jumá lun tabuínchun janígi láu cátei málati quei sarágu afúuduni, bacháruaü, lúma buri idíjeri luágu buri cátei lánina ibágari le, márügüdün lámugaün wéyu nagíribudagüle uboúagun lídan magáradajan jumá, \v 35 quei ában sádara to adárurutu. Ladǘga ítara lúba liábin wéyu ligía jawágun sun ja aganoúbaña lídan sun fulásu ya uboúagu. \v 36 Aráanseñu jumá lubeíti, ayúmuragua jumá lun Búngiu sun dan, gayára lámuga jibíjin ubáfu lun jawánduni sún buri cátei le lúnbei lasúseredun, lun giñe gayáraabei lan jarúfudagun júngua nigíbugiñe táu tarúman anígi. \p \v 37 Ábaja larúfudajan Jesúsu témpulurugu wéyuagua, áriebu, ábaja lídin erédera luágu wǘbü le Olívos. \v 38 Ábaja chülǘgiñe jamá gürígia témpulurugun ságü bináafin lun jagáambuni. \c 22 \s1 Jelédegun áganiñu lubá Jesúsu \r (Mt 26.1-5, 14-16; Mr 14.1-2, 10-11; Jn 11.45-53) \p \v 1 Yaráfaali fédu le lidáani teigíniwa fein to magánatu ísi, fédu le jarítaguagüle juríu luágu meja dan le lásügürünbei láni Búngiu ánjeli áfaraguaña jígirama Ejíptona, máfaragun lumútiña jígirama Israélitagu. \v 2 Ábati jáluajan jafádirigun juríu jáma arúfudajatiña lilúrudun Moisés ída lúba lan jáfaruni Jesúsu jilágubei, ibídiñounga joun gürígia, ladǘga janúfude jaweí. \p \v 3 Ábati lagáñeiruni Máfia larítagun Júdas Iscarióte, le ában jádaangiñe láni Jesúsu dúusu apóstolugu, \v 4 ába lídin adǘga darádu jáma jábutigu jafádiriñegu juríu jáma jábutigu tisúdaarana témpulu lun ledéregeruni Jesúsu joun. \v 5 Ába jagúndaaragun, ába jaríñagun lun Júdas luágu jíchuguba lan seínsu lun, \v 6 ába lañúurun darádu, ába lagúmeserun áluaja ída lúba lan gayára lan ledéregeruni joun dánme le úa jamá gürígia. \s1 Lagúmujoún leígin Jesúsu jáma lánigu \r (Mt 26.17-29; Mr 14.12-25; Jn 13.21-30, 1 Co 11.23-26) \p \v 7 Ába lachǘlürün fédu le ídaanbei teigúa fein magánatu ísi, ñí lubei gíñe ladágarawagüdǘwa mudún le lánina fédu. \v 8 Ába laríñagun Jesúsu lun Pédro lúma Juan. \p —Jeíba aráanserei eígini le lánina fédu. \p \v 9 Ába jálügüdüni. \p —¿Jalíagi babúseera waráanseruni? \p \v 10 Laríñaga joun. \p —Dánme le jebélurun ubúrugun, jadúnraguba lúma ában wügǘri táu ában dináa láu dúna, jafálareime chülǘ tídoun múna to ñíjin lumúti lebélura. \v 11 Jaríñagame lun tabúreme múna. “Laríñajare Maésturu. ¿Jigóun rúmu to ñí lubei gayára lan neígini eígini le lánina fédu jáu náni disípulugu?” \v 12 Ábame larúfudun ában rúmu weíritu jun toúgiñegua múna, aráanseñu tíña, jaráansereime eígini ñi. \p \v 13 Ába joúdin, ába jadáriruni sun cátei quei laríñaguni Jesúsu joun, ába jaráanseruni eígini lánina fédu ñi. \p \v 14 Dan le lachǘlürünbei óra, ába lañúurun Jesúsu jáu láni disípulugu luágu dábula, \v 15 ábati laríñagun joun. \p —¡Oúnwenbun nabúseerun neígini eígini lánina fédu le júma lubáragiñe noúnwen! \v 16 Ladǘga naríñajare jun luágu meígindügüya náali lan eígini lánina fédu le daríme lagúnfulirún laníchigu lídan larúeijan Búngiu. \p \v 17 Ábati lanǘgün ában wéru táu diweín lújaburugu, ába leteíngiruni Búngiu, laríñaga. \p —Barǘjumei le, fánreingua jumeí jídaangua, \v 18 naríñajare jun luágu mátundügüyaadina lan diweín daríme liábin larúeijan Búngiu. \p \v 19 Lárigiñe, ába lanǘgünun fein lújaburugu, ába leteíngiruni Búngiu tuágu, ába lagúbachagunun, ába líchugunun joun, aríñageina. \p —Núgubu le, le lúnbei ledéregerún juágu. Lúmagiñe guetó, adǘga jumeí le, jarítaguagüleme nuágu. \p \v 20 Ítara meme gíñe, lárigiñe jeígin, ába lanǘgüni wéru táu diweín, ába laríñagun. \p —Niján níta le lúnbei láwiyurun lídaangiñe núgubu juágu, lun lañúurun iséri darádu. \p \v 21 ‘Niján wügǘri le lúnbei ledéregerunina wáma ya luágu dábula, \v 22 luáguñadina ǘma le lúnbei nanǘgüni, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, áni ¡fugiábutia wügǘri le lúnbei lalúgurunina! \p \v 23 Ábati jagúmeserun álügüdagua jádaangua cába lánfuna alúgurei. \s1 Ladímurejoún luágu cába lan weírigutima \p \v 24 Ába jasígenejan lánigu luágu cába lan jádaangiñe weírigutimá. \v 25 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Lídan arúeijani lánina uboú le, agúmadijatiña já buri lurúeitena fulásu, camá jamuga labúreme jagía, já buri lábutigu fulásu, aríñawagúati jawágu luágu wügǘriña jamá ja gadǘgatiña fuleísei joun gürígia. \v 26 Ánjein lídan narúeijan, mítaraanti, lubáragiñe líra, le weírigutimaabei le tímatimaati jídan lúnti lanáangun lúngua quei le ǘnabutimaabei, le agúmadijabei, lúnti ítara lan quei le esériwijabei. \v 27 ¿Cági weírigutimaabei, le añúurubei eíga luágu dábula, ódi le esériwijabei? ¿Ma le añúurubei luágu dábula? Áni áu, ítara níña jídan quei le esériwijabei. \p \v 28 ‘Jugúya úarabañája núma lídan noúchawagun, \v 29 ligía níchugunbadün lun jarúeijan quei líchugunina Núguchi lun narúeijan. \v 30 Jeígiba, gurá jugúyame luágu nidábulan yágüta siélu lídan narúeijan, ñurú jugúyame luágu buri lála urúei lun jagúseragüdüniña jadǘgawagun dúusu lirájüñü Israél. \s1 Laríñaguni Jesúsu luágu leyéedaguba lan Pédro láu \r (Mt 26.31-35; Mr 14.27-31; Jn 13.36-38) \p \v 31 Aríñagati gíñe Wabúreme Jesúsu. \p —Simón, Simón, amúriajaali Máfia ǘma lúma Búngiu lun gayáraabei lan loúchagunün quei lawánijoún türígu, \v 32 ibíja lumúti, áni ayúmuraguaadina buágu lun Búngiu lun meféridirun báani bafíñen nuágu lídaanme óra ligía. Áni dánme le bagíribudun nun, rúba dǘgüdaguaü joun bíbirigu. \p \v 33 Laríñaga Simón lun. \p —Nabúreme, aráansetina lun nídin búma furísunrugun, o lun lan noúnwen búma. \p \v 34 Laríñaga Jesúsu lun. \p —Pédro, ugúñe méme, beyéedaguba náu ǘrüwa weíyaasu lubáragiñe layúgurujan gáyu, baríñaguba luágu ibídiñe nan bun. \s1 Layárafadun lórate oúchawaguni \p \v 35 Ábati laríñagun Jesúsu joun. \p —Dan le noúnajanbalün maságüteiga, ni láu lágei seínsu, ni geídi, ¿ñíñein funági jemégeirun? \p Ába jaríñagun. \p —Uá Maésturu, memégeiruntiwa ni cáta. \p \v 36 Ábati laríñagun joun. \p —Ánjeinti guetó, le gaságüteti, barǘloun, barǘ ligíame lágei seínsu, le mefeínteti, alúguraloún labíte lun lagáñijan lefeínte, ladǘga wuríbati dan le. \v 37 Naríñajare jun luágu lagúnfuliruba lan le taríñagubei Lerérun Búngiu nuágu. “Ába jabájüdüni jádan wuríbatiña.” Sun le bürǘwañubei nuágu lagúnfuliruña guetó. \p \v 38 Ábati jaríñagun. \p —Wabúreme, nuján bián efeín ya. \p Ába laríñagun joun. \p —Buíti. \s1 Layúmuragun Jesúsu Getsemaní \r (Mt 26.36-46; Mr 14.32-42) \p \v 39 Ábati láfuridun Jesúsu, ába lídin luágun wǘbü le Olívos quei ligáburiñaja, ába joúdin láni disípulugu lúma. \v 40 Dan le jachǘlürün lídan fulásu ligía, ába laríñagun joun. \p —Jayúmuragua, meféridirun jumámugei jafíñen nuágu. \p \v 41 Ába ladísedun Jesúsu jaweí murúsunraü, ába lájuduragun ayúmuragua lun Búngiu, \v 42 laríñaga. \p —Núguchi, ánjabu busén, séfu bána lueí oúnwenbun asúfuriruni le lúnbei nasúfurirun, madügǘwalá le nabúseerubei, le la babúseerubei adügǘwa. \p \v 43 Ábati liábin ában ánjeli siélugiñe lun líchugun érei lun. \v 44 Dan létima laweíridun ligárigu, ligíatima layúmuragun láu érei, lédedejati lísüga lueí camá jamuga oúnwenbun lédedejan jítaü, múarugun. \p \v 45 Dan le lásaarun lídaangiñe layúmuragun, ába ladáriruniña disípulugu arúmuga, larúmagüdün íruni. \v 46 Ábati laríñagun joun. \p —¿Ca uágu jarúmuga? Sarájuma, jayúmuragua, meféridirun jumámugei jafíñen nuágu. \s1 Janǘgüni Jesúsu adáüra \r (Mt 26.47-56; Mr 14.43-50; Jn 18.2-11) \p \v 47 Ñígili Jesúsu adímureja, ligía jayábin sarágu gürígia, Júdas, le ában jádaangiñe dúusu disípulugu, jabá jabá. Aba layárafadun lun Jesúsu lun lachúuruni. \v 48 Ábati laríñagun Jesúsu lun. \p —Júdas, ¿láu ában chúuti balúgurana, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti? \p \v 49 Játi lúmabaña Jesúsu, dan le jaríjinbalin cába lan asúsereda, ába jaríñagun lun. \p —Wabúreme, ¿ageíndagua wamáña táu efeín? \p \v 50 Ába lánchuguni ában jádaangiñe lánigu Jesúsu larígei lumúsun fádiri íñutimaati, le loúnwenren. \v 51 Ába laríñagun Jesúsu. \p —Ígira jumáña, buídurügaali. \p Ábati lagúruruni Jesúsu larígei músu ligía, ába lareídagun. \v 52 Ába laríñagun joun jábutigu fádirigu, joun wügǘriña weírigutiña lídan jafíñen juríu, lúma joun jábutigu tisúdaarana témpulu, ja ñǘbinbaña anǘgei. \p —¿Jiábin nuágu táu efeín lúma wéwe camá jamuga jíwerutina? \v 53 Dan lé meja júma nan témpulurugu ságü wéyu, magúrugubeitün nuágu, wel, niján jidáani lun jadǘgüni jugúndan náu, óraali lun lagúmadijan le labúremebei lubúriga. \s1 Laríñagun Pédro luágu ibídiñe lan Jesúsu lun \r (Mt 26.57-58, 69-75; Mr 14.53-54, 66-72; Jn 18.12-18, 25-27) \p \v 54 Ábati járügüdüni Jesúsu, ába janǘgüni lúbiñoun fádiri le íñutimaabei, ábati lafálaruni Pédro dísegiñe. \v 55 Ába jáfuragun wátu ñi lamídaangua baríeru, ába jañúurun geyégu láu, ába gíñe lañúurun Pédro jádan. \v 56 Queíti taríjini ában músu ñun larǘgürügü wátu, ába teréderun aríaguei, ába taríñagun. \p —Lúmañein buga gíñe Jesúsu gürígia le. \p \v 57 Ába leyéedagun Pédro, laríñaga. \p —Ibídiñeti wügǘri ligía nun. \p \v 58 Murúsun lueígiñe, ábaya laríjini ában, ába laríñagun. \p —Jánigu gíñe amǘrü. \p Ába laríñagun Pédro. \p —Máma jánigu áu. \p \v 59 Queí buri ában óra lárigiñe, ábaya laríñagun ában. \p —Inárüni luágu lúmañajañein lan wügǘri le ladǘga Galiléana gíñe. \p \v 60 Ábati laríñagun Pédro. \p —Ibídiñeti nun ca lan uágu badímureja. \p Lídan meme óra ligía, dan le nijángua lan Pédro adímureja, ába layúgurujan ában gáyu. \v 61 Ába ladígiragun Wabúreme Jesúsu aríja luágun Pédro, ába larítagun Pédro luágu lé buga laríñagubei Jesúsu lun. “Lubáragiñe layúgurujan gáyu ugúñe, beyéedaguba náu ǘrüwa weíyaasu.” \v 62 Ábati láfuridun Pédro, ába layájun láu igárigu. \s1 Jéjerajan láu Jesúsu \r (Mt 26.67-68; Mr 14.65) \p \v 63 Ja wügǘriña ja oúnigirubalin Jesúsu, ába jéjerajan láu, bei jameí. \v 64 Ába jagǘraguni lágu, ába jagáyuajan ligíbuagun, aríñageina jagía. \p —¡Bugúya le profétabei, aríñagabeígia ca lan agáyuajabei buágu! \p \v 65 Ába buri jaríñagun sarágu ámu cátei anábei. \s1 Jesúsu ligíbugiñe líñun-ágei lúrudu \r (Mt 26.59-66; Mr 14.55-64; Jn 18.19-24) \p \v 66 Dan le larúgadunbei, ába joúndaragun wügǘriña weírigutiña lídan jafíñen juríu, jábutigu jafádirigun juríu, jáma arúfudajatiña lilúrudun Moisés, ába janǘgüni Jesúsu ligíbugiñoún jadámurin le líñun-ágei lúrudu. Ába jaríñagun lun ñi. \p \v 67 —Aríñagabeí woun, ¿amǘrüsan Crístubei le lúnbei lasálbaruniña gürígia? \p Ába laríñagun joun. \p —Ánjana aríñaga jun luágu ánja lan, mafíñebadün nun, \v 68 ánjaün nálügüdagua, moúnabun jubádina, mígiragüdün jumáname. \v 69 Naríñaga ában cátei jun. lúmagiñe guetó, nañúuruba, áu le Wügǘri Garaǘwarügüti, lueígiñe loúnwenren Búngiu le Súnti Gabáfuti. \p \v 70 Ábati jálügüdüni súngubei. \p —¿Amǘrü lubeíti Liraǘbei Búngiu? \p Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —Ánja, áu, quei jaríñaguni jugúya guánarügü. \p \v 71 Ábati jaríñagun. \p —Mabúseerunjadiwa geféen jamá ámu woun, agáamba wamáali lídaangiñe guánarügü liyúma. \c 23 \s1 Jesúsu ligíbugiñe Piláto \r (Mt 27.1-2, 11-14; Mr 15.1-5; Jn 18.28-38) \p \v 1 Ábati jásaarun sun líñun-ágei lúrudu, ába janǘgüni Jesúsu ligíbugiñoun Piláto, \v 2 ába jagúmeserun íchiga lidúnrun, jaríñaga. \p —Darí wamaali wügǘri le achágaraguágüdaña gürígia, laríñajare luágu moun lan lun wafáyeijan seínsu lun urúei Rómana, aríñagati gíñe luágu ligía lan Crístubei le lanúadirubei Búngiu lun lasálbaruniña gürígia, aríñaga ligía luágu urúei lan ligía. \p \v 3 Ábati laríñagun Piláto lun. \p —¿Amǘrüsan Jarúeitebei Juríu? \p Laríñaga Jesúsu lun. \p —Ánja, ítara líña quei baríñaguni. \p \v 4 Ábati laríñagun Piláto joun jábutigu fádirigu lúma joun jíbiri gürígia. \p —Madáritina dúru luágu wügǘri le. \p \v 5 Ábatima jaríñagun jére. \p —Lachágaraguágüdüñanu sun gürígia Judéana láu ligáburi larúfudajan, lagúmesera Galiléagiñe, niján mémegua adǘgei chülǘ ñájoun. \s1 Jesúsu ligíbugiñe Heródes \p \v 6 Dan le lagáambunbalin Piláto cátei le, ába lálügüdajan ánjein Galiléana lubeí wügǘri ligía. \v 7 Dánti le jaríñagun lun luágu Galiléana lan, ába loúnajani lun Heródes, le gumándan Galiléa, ladǘga ñíñein Heródes Jerusalén lídan dan ligía. \v 8 Ába lagúndaaragun Heródes dan le laríjini Jesúsu, ladǘga agáambañajaali lan luágu áni lǘja labúseerun laríjini, agúrabatiti laríjin ladǘgün ában miláguru. \v 9 Ába lálügüdaguni luágu sarágu cátei, moúnabunti Jesúsu ni cáta. \v 10 Ñíñanu jábutigu fádirigu jáma arúfudajatiña lilúrudun Moisés, magúmuti jíchugun lidúnrun. \v 11 Ábati loúseruni Heródes jáu lisúdaaranigu quei ni cáta, éjeraja jagía láu. Ábati jadáüraguagüdüni táu anáanguni wéndegutu quei lanáangun urúei, ábaya loúnajani Heródes lun Piláto. \v 12 Wéyu ligía, ába gamádagua lan Heródes lúma Piláto, lubáragiñe líra, gáganiguañajatiña. \s1 Lasíadirúniwa Jesúsu lun loúnwen \r (Mt 27.15-26; Mr 15.6-15; Jn 18.39–19.16) \p \v 13 Ábati loúndaruniña Piláto jábutigu fádirigu jáma lúrudugu, jáma buri ámu gürígia, \v 14 ába laríñagun joun. \p —Jugúya anǘgübalin wügǘri le nun, jaríñaga luágu chagáguagüda lániña gürígia, álügüdagua náali jigíbugiñe, áni aríja jumúti luágu madári nan ni murúsun dúru luágu lídaangiñe le jaríñagubei luágu. \v 15 Madáriti gíñe Heródes lidúnrun, giríbugüdalá woun. Aríja jumáali luágu madǘgün lan ni cáta le lúnti lafarún jilágubei lueígiñe, \v 16 nabeíchagüdali lubeíti, lárigiñeme, ábame nígiragüdüni. \p \v 17 Gagáburititi Piláto lúnja lígiragüdün ában adaürǘti fédurugu, \v 18 ába jagúarajan súngubei lídan ában. \p —¡Áfarabeí le! ¡Ígiragüdabeí Barabási! \p \v 19 Barabási ligía, ladaürǘña lueígiñe ligía lan ában jádaangiñe ja iñúragubaña joúngua luágu gumádi, lúma lueígiñe láfarajan. \v 20 Busénti yebe Piláto lígiragüdüni Jesúsu, ábaya ladímurejan joun, \v 21 ligíatima jagúaragun. \p —¡Dáguabeí luágu gurúwa! ¡Dáguabeí luágu gurúwa! \p \v 22 Ába laríñagun Piláto joun luágu lǘrüwan weíyaasu. \p —¿Cáti wuríbati ladǘgübei? Madáritina ni cáta le lúnti lafarún jilágubei lueígiñe. Nabeíchagüdali, ábame nígiragüdüni. \p \v 23 Ábatima jagúarajan lun ládarawagún luágu gurúwa, jéretiti jagúarajan jagía jáma jábutigu fádirigu, ába jabíjini le jabúseerubei. \v 24 Ábagubeíti ladǘgüni Piláto le jabúseerubei, \v 25 ábati lígiragüdüni wügǘri le jabúseerubei, le adaürǘbei lueígiñe iñúraguni lúma áfarajani, ábati ledéregeruni Jesúsu joun lun jadǘgüni jagúndan láu. \s1 Ládarawagún Jesúsu luágu gurúwa \r (Mt 27.32-44; Mr 15.21-32; Jn 19.17-27) \p \v 26 Dan le joúdiña lan láu Jesúsu lun ládarawagún luágu gurúwa, ába járügüdün ában wügǘri Cirénena gíriti Simón, liábiña áraabugiñe, ába janǘgagüdüni gurúwa lun, ába lídin láu lárigi lárigi Jesúsu. \p \v 27 Sarágu jáña gürígia afálaruti jáma sarágu würíña jádan ayájuajeina, agúarajeina láu íruni luágu. \v 28 Ába ladígiragun Jesúsu jawágun, ába laríñagun joun. \p —Würíña Jerusalénna, mayájua jumá nuágu, jayájua juoúgua lúma jawágu jirájüñü, \v 29 ladǘga liábinba buri wéyu dánme le laríñawagún. “Fuleíseiwatiña ja siñábei jagáraüdun jáma gíñe ja marájüñüjañábaña, jáma ja mátagüdajanbaña.” \v 30 Ábameti jaríñagun gürígia lun wǘbü íñuti. “Áburujabá wawágun”, aríñaga jagíame lun wǘbü ǘnabuti. “Darúguabá wáu.” \v 31 Ladǘga ánjein adǘgajabalin sun le láu tídibu wéwe le dǘdügili, ¿cábagi madǘgün jamá láu le mábeijali? (Ítara líña ladímurejan luoúgua, le madúnrunbei, lúma jawágu ja gadúnrunbaña.) \p \v 32 Barǘtiña gíñe biáma gadúnruntiña lun jafarún úara lúma Jesúsu. \v 33 Dan le jachǘlürünbei lídoun fulásu le gíribei Lufúlasun Lábu Ichǘgü, ába jádaraguni Jesúsu luágu gurúwa jáma gíñe biáma wuríbatiña jagía, ában lueígiñe loúnwenren, ában lueígiñe lubáüna. \v 34 Dánti le añája lan ádaraguei Jesúsu luágu gurúwa, ába laríñagun. \p —Núguchi, ferúduna báña ladǘga ibídiñeti joun ca lan jadǘgübei. \p Ába jájurerun súdaara ubúnuruni lun jaríjin cába lan un jádaangiñe terédera lanáangun Jesúsu. \v 35 Ñíñanu gürígia aríagua, ñíñanu gíñe lúrudugu jéjerajaña láu, jaríñaga. \p —Sálbati ámu, sálbagualá gíñeti lúngua, ánjein inárüni lubeí luágu ligía lan Crístubei le lanúadirubei Búngiu lun lasálbaruniña gürígia. \p \v 36 Éjerajatiña gíñe súdaara láu, láu jayárafadun íchiga tagǘbüri diweín lun lun látunun, \v 37 jaríñaga buri lun. \p —Ánjein Jarúeite bubeí juríu, sálbaguabá búngua. \p \v 38 Ñíñeinti ában abǘrüjoúni loúgiñe lichǘgü, laríñajare ñi. “Niján Jarúeite Juríu.” \p \v 39 Ába lanábuni ában jádaangiñe wuríbatiña ja dáwagubaña luágu gurúwa ñi Jesúsu, laríñaga. \p —Ánjein bugúya lubeí Crístubei, sálbaguabá búngua, sálba báwame. \p \v 40 Ába ladeínjan le ában lun loúba, laríñaga lun. \p —¿Manúfudetibusan lueí Búngiu, bugúya le lábugiñebei ában meme súfuri lúma? \v 41 Wagía, garíchatiwa lun wasúfurirun ladǘga wafáyeijaña luágu wadǘga, ánjeinti wügǘri le, madǘgünti ni cáta wuríbati. \p \v 42 Ábati laríñagun. \p —Jesúsu, barítaguame nuágu dánme le lagúmeserun barúeijan. \p \v 43 Laríñaga Jesúsu lun. \p —Ninárün báu luágu númabadibu lan siélu, ugúñe méme. \s1 Loúnwen Jesúsu \r (Mt 27.45-56; Mr 15.33-41; Jn 19.28-30) \p \v 44 Amídirugu, ába labúrigadun sun fulásu darí ladaǘnrün ǘrüwa rábounwéyu. \v 45 Ába labúrigadun wéyu, ába tajeíridagun tubélun témpulu tamídan túmagua. \v 46 Ábati lagúaragun Jesúsu ítara. \p —Núguchi, deréga numútu nuwáni bújaburugun. \p Quei laríñagun ítara, ába loúnwen. \p \v 47 Dan le laríjinbalin jábuti súdaara Rómana le asúseredubei, ába ladímurejan weírigu luágu Búngiu, laríñaga. \p —Inárüni, madúnrunti buga wügǘri le. \p \v 48 Sun gürígia ja ñíbaña, ja aríjubalin le asúseredubei, ába joúdin ñígiñe, áfarajeina jameí janíguagu, le jagárigu. \v 49 Ánjaña sun lumádagu Jesúsu jáma giñe würíña ja ñǘbinbaña úara lúma Galiléagiñe, ába jeréderun díse aríjei buri cátei le. \s1 Labunún Jesúsu \r (Mt 27.57-61; Mr 15.42-47; Jn 19.38-42) \p \v 50 Ñíñein ában wügǘri gíriti José, lídaangiñeti fulásu le gíribei Arimatéa, le jafúlasun juríu. Buíti ligáburi wügǘri ligía, richáguati ligíbugiñe Búngiu, lídaañein líñun-ágei lúrudu le jáni juríu. \v 51 Agúrabañu líñein larúeijan Búngiu, magúndaanti lubeíti láu cátei le ladǘgübei líñun-ágei lúrudu láu Jesúsu. \v 52 Ábati lídin lúmoun Piláto, ába lamúriajani lúgubu Jesúsu lúma. \v 53 Lárigiñe laráriragüdüni lueígiñe gurúwa, ába loúburaguni táu ában gamísa, ába lácharuni lídoun ában umúajaü achigíti luágu ában dǘbü le ñí lubei úagili lan ni ában abunúti. \v 54 Wándaradi wéyu ligía, luwéyuri aráansejani lubá luwéyuri eméraaguni joun juríu, áni agúñeeli gumése. \p \v 55 Ába jafálaruni würíña já meja ñǘbinbaña lúma Jesúsu Galiléagiñe José, aríja jameí umúajaü, aríja jameí buídu ída líña lan líchugún lúgubu Jesúsu lídoun umúajaü. \v 56 Dan le jagíribudunbei jábiñoun, ába jaráanseruni ibíñei buri le íchugúbei jawágu jiláaña, ábati jeméraagun lídan wéyu le eméraaguagülei quei laríñaguni lilúrudun Moisés. \c 24 \s1 Lásaarun Jesúsu lídaangiñe oúweni \r (Mt 28.1-10; Mr 16.1-8; Jn 20.1-10) \p \v 1 Wéyu dimáasu, ába jagíribudun würíña luágun umúajaü, bináafingua, barǘina jameí ibíñei le jaráanserubei jámagua. \v 2 Dan le jachǘlürünbei, mámaali lídan lubára dǘbü le lidaǘ umúajaü. \v 3 Ába jebélurun lídoun umúajaü ligía, madári jamúti lúgubu Wabúreme Jesúsu ñi. \v 4 Súnti añája lan ñi arítagua jageí lánfuna, ligía jaríjin bián wügǘriña rára jarúgabu táu anáanguni mirítu. \v 5 Queíti jélemuchun láu jagíbu ǘnabun, buin láu anúfudei, ába jaríñagun wügǘriña jagía joun. \p —¿Ca uágu jáluajei le wínwanbei jádan jiláaña? \v 6 Úati ya, saráali lídaangiñe oúweni. Jarítagua jumá luágu lé meja laríñagubei jun dan le Galiléañein lán meja, luágu le lúnbei lasúseredun lun, ligía le Wügǘri Garaǘwarügüti, \v 7 luágu ledéregerúaba lan jájaburugun gafígountiña, ábame jádaraguni luágu gurúwa, ábame lásaarun lídaangiñe oúweni luágu lǘrüwan wéyu. \p \v 8 Ábati jarítagun luágu dimúrei le laríñagubei Jesúsu. \v 9 Lárigiñeti jagíribudun umúajaürugúgiñe, ába jabájüdaguni sun cátei le asúseredubei joun únsu apóstolugu lúma joun jíbiri lánigu Jesúsu. \v 10 Ja anǘgübalin ugánu le joun apóstolugu, María Magdaléna, Juána, María to lúguchu Jacóbo, jáma ja jíbiri würíña. \v 11 Dan le jaríñagunbalin buri cátei le joun apóstolugu, ába janǘgüni quei lílülün áu, mafíñetiña joun. \p \v 12 Ába láfuridun Pédro, ába lídin eíbaagueina luágun umúajaü, dan le laríjinbei lurágeirugun, gamísa rügǘñoun ñi, úaali úgubu. Ába lídin lúbiñoun láu luweírin anígi láu cátei le laríjubei. \s1 Luágu ǘma lun Emaúsun \r (Mr 16.12-13) \p \v 13 Luágu méme wéyu ligía, joúdiña biáma jádaangiñe lánigu Jesúsu lídoun ában liraǘraü fulásu gíriti Emaús, ǘrüwa óra eíbuguni Jerusaléngiñe, \v 14 adímurejeina jáña luágu sun cátei lé buri asúseredubei. \v 15 Súnti adímurejeina jamá, ába layárafadun Jesúsu joun, ába lagúmeserun eíbuga úara jáma. \v 16 Láu sun aríja jamáni, siñáti jasúbudiruni luágu Jesúsu lan. \v 17 Ábati laríñagun joun. \p —¿Cásan le uágubei jadímureja, sun eíbugeina jumá? \p \v 18 Ába jaráramagun láu íruni jagíbuagu, ába loúnabun ában jádaangiñe, gíriti Cleofás, ába laríñagun. \p —Sun gürígia subúdi jamúti le asúseredubei Jerusalén lídoun buri wéyu le. ¿Amǘrü rügǘñein jádaangiñe ja ñíbaña ibídiñejabu lun? \p \v 19 Ábati laríñagun joun. \p —¿Cági asúseredubei? \p Jaríñaga lun. \p —Luáguti Jesúsu le Nazarétna, ában meja proféta láu ubáfu luágu le ladǘgübei lúma luágu lerérun ligíbugiñe Búngiu lúma jagíbugiñe sun gürígia. \v 20 Ábati jedéregeruni jábutigu wafádiriñegu jáma walúrudungu lun siádiwa lan lun oúweni lúma lun ládarawagún luágu gurúwa. \v 21 Rúwamutí yebe wafíñen luágu ligíaba lan eséfurei linásiñun Israél. Ǘrüwa wéyu guetó lueígiñe lasúseredun cátei le. \v 22 Láu sun líra, weírigüda jamáali jádaangiñe würíña ja wámabaña wanígi láu joúdin luágun umúajaü lubá buga larúgan, \v 23 queíti madári jamáni lúgubu ñi, ába jayábin abájüdagua woun luágu aríja jamá ánjeligu ñi, aríñaga jamá joun luágu wínwan lan Jesúsu. \v 24 Ába joúdin jádaangiñe wíbirigu aríjei umúajaü, ába jadáriruni ítara quei jaríñaguni würíña jagía, maríjin jamúti Jesúsu. \p \v 25 Ábati laríñagun Jesúsu joun. \p —¡Loúguati gíñe gunfaráanda jumá, lǘti gíñe lubá jafíñerun luágu lé meja jaríñagubei profétagu! \v 26 ¿Ma funági lúnti meja lasúfuriruni Crístu sun cátei le lubáragiñe lerésibiruni luweírigun? \p \v 27 Ábati lagúmeserun afúnraanguágüdei sun le taríñagubei Lerérun Búngiu luágu joun, lagúmesera túmagiñe buri lilíburun Moisés túmoun sun jalíburun profétagu. \p \v 28 Dan le jachǘlürün lídoun fulásu le ñíjinbaña lubeí, ába ladǘgün Jesúsu camá jamuga lasígiraali leíbugun. \v 29 Ába jéredun luágu lun leréderun jáma, jaríñaga lun. \p —Reídeibá wáma, ladǘga ladáruduña áni gúñemémeeli. \p Ábati lebélurun Jesúsu lun leréderun jáma. \v 30 Dánti le ñurújali jáma luágu dábula, ába lanǘgünun fein lújaburugu, ába leteíngiruni Búngiu tuágu, ába lagúbachagunun, ába líchugunun joun. \v 31 Lídan óra ligía, ába léfegechun jágu, ába jasúbudiruni luágu Jesúsu lan, ába lagúmuchagun jagíbugiñe. \v 32 Ábati jaríñagun jámagua. \p —¿Ma sandítiwa tásüdün wanígi le wagúndan dan le adímurejeina lubeí woun luágu ǘma, aríñagaleí tíla Lerérun Búngiu woun? \p \v 33 Ábati magúrabajaanjaña lan, ába járügüdün ǘma lun jagíribudun ubúrugun Jerusalén le ñí lubei jadáriraña únsu apóstolugu oúndaragu jáma gíñe jíbiri lánigu. \v 34 Ába jaríñagun ja oúndaraguñubaña ñi joun. \p —Inárüni luágu saráali lan Wabúreme Jesúsu lídaangiñe oúweni lúnya labágaridun, aríja láali Simón. \p \v 35 Ábati jabájüdaguni bián wügǘriña jagía le asúseredubei joun luágu ǘma, lúma luágu jasúbudiruni luágu Jesúsu lan dan le lagúbachagúnbarun fein. \s1 Larúfudagun Jesúsu lúngua joun disípulugu \r (Mt 28.16-20; Mr 16.14-18; Jn 20.19-23) \p \v 36 Ñígiña adímureja luágu buri cátei le, ligía lasáliragun Jesúsu jamídaangua, ába labúsurun joun, aríñageina. \p —Ñurúguaü jun. \p \v 37 Ába tájüchürün janígi láu sarágu anúfudei, jarítagun luágu pántu lan jaríjubei. \v 38 Ába laríñagun Jesúsu joun. \p —¿Ca uágu tájüchüra janígi? ¿Ca uágu níjein lubeí liloúguan afíñeni le tídan janígi? \v 39 Aríja jumeí nújabu lúma nugúdi, áu méme le. Gurújumana, pántu, mágürügüti, mábu ligía, anáti áu. \p \v 40 Dan laríñaguni líra, ába larúfuduni lújabu lúma lugúdi joun. \v 41 Queíti mafíñen mémegiña lan ladǘga ugúndani lúma luweírin anígi le jawágubei, ába laríñagun Jesúsu joun. \p —¿Níjeinsan eígini júma ya? \p \v 42 Ába jíchugun murúsun úduraü sǘti lun lúma síruudu, \v 43 ába lanǘgüni, ába leígini jagíbugiñe sun jagía. \v 44 Lárigiñe, ába laríñagun joun. \p —Le asúseredubei nun, ligía lé meja uágubei naríñaga jun dán meja le júmagidina, luágu lagúnfulirúaba lan sun le bürǘwañubei nuágu tídan lilíburun Moisés, tídan jalíburun profétagu, lúma tídan líburu to gíriboun Sálmos. \p \v 45 Ábati gunfaráandagüda lánun Lerérun Búngiu joun, \v 46 ába laríñagun joun. \p —Bürǘwañu líña luágu lúnti lan loúnwen Crístu, ába lánme lásaarun lídaangiñe oúweni lúnya labágaridun luágu lǘrüwan wéyu, \v 47 lúnti lan gíñe lapúrichijoún lídan líri joun sun gürígia uboúagu lun jasáansiruni joúserun lun ferúdunawa lan jafígoun, lagúmeseruña apúrichijani ligía ubúrugugiñe Jerusalén. \v 48 Jugúya geféentün luágu buri cátei le. \v 49 Noúnajabei Sífiri Sándu, le uágubei laríñaga Núguchi Búngiu jun, ítara líña lubeíti, reídei jumá ya ubúrugu Jerusalén daríme jerésibiruni ubáfu lúmagiñe Búngiu le siélubei. \s1 Lamúdeirun Jesúsu siélun \r (Mr 16.19-20) \p \v 50 Ábati lanǘgüniña Jesúsu boúgudin lueí ubúrugu chülǘ Betánia, ába liñúruni lújabu, ába ln ferúdunawa laabíniruniña. \v 51 Dánti labíniruniña, ába lamúdeirun jaweí, ába lanügǘniwa siélun. \v 52 Lárigiñe jájuduragun lun, ába jagíribudun járigoún ubúrugun Jerusalén, ¡ma jagúndan! \v 53 Súnwandánti témpulurugúñanu lan íchiga uweíriguni lun Búngiu.