\id GAL - Central Buang NT [big] -Papua New Guinea 2003 (web version -2012 bd) 
\h GALATA 
\toc1 Ḳapiya Sën Paulus Kevu Vu Kerisi-yi-alam Vu Galata 
\toc2 Galata 
\toc3 Gl 
\mt1 Ḳapiya Sën Paulus Kevu Vu Kerisi-yi-alam Vu Galata  
\c 1  
\p
\v 1 Sa sinarë Paulus sënë, sa su haḳo niwëëk vu mehönon rë, log mehönon ti su ggooin sa raḳ in huk sagi rë. Gaḳ Yesu Kerisi ggooin sa raḳ, luho hil Amad Anutu sën ḳo yi vër in alam-diiḳsën lo.  
\v 2 Sa ving hil arid lo pin sën denedo ving sa agi, he ḳevu ḳapiya sënë yök vu ham sën Kerisi-yi-alam ham lo pin vu distrik Galata.  
\v 3 Hil Amad Anutu luho Mehöböp Yesu Kerisi degevonġ semusën vu ham bedegevonġ beham ayomin gëp revuh.  
\v 4 Geyiḳ Yesu sagi sën loḳ yah hil bed mediiḳ in hil nġaa nipaya, yoh vu sën hil Amad Anutu kwa vo benër vu yi lo. Vonġ nebë sënë in bë geḳo hil vër in nġaa nipaya sën nepelëpin hil vu dob agi,  
\v 5 om hil ġaḳo arë jaḳ na vavunë kesuu nġaa pin degwata los degwata. Yönon.   
\s1 Yiḳ Bengö Nivesa Timu Neggëp  
\p
\v 6 Sa ḳenug ya in ham, in ham pevis beruu demimin vu Mehö sën ggooin ham raḳ bevonġ semusën vu ham in bë ham natu Kerisi-yi-alam lo. Log ham wërin ham yah menesepa loḳ ġaġek agga ngwë.  
\v 7 Rëḳ mu ġaġek agga ngwë su neggëp rë, gaḳ yiḳ alam vahi denevonġin bë dekepë ham, gedenevonġin bë depekwë Kerisi yi Bengö Nivesa sënë benatu agga ngwë jaḳ.  
\v 8 Om nabë he ma angër ti vu yaġek pekwë Bengö Nivesa sën he nër ranġah vu ham wirek lo benatu bengö agga ngwë jaḳ, og Anutu rëḳ kevoh yi bemala nama.  
\v 9 Senër vorot gesa bë nanër beron ngwë gökin nabë: Bë mehöti pekwë Bengö Nivesa sën ham nġo lo benatu Bengö agga ngwë jaḳ, og Anutu rëḳ kevoh mehö sagi bemala nama.  
\v 10 Nebë saga, om maḳ ham kwamin nevo bë sa nanër nebë sënë in bë mehönon degelë sa nivesa ma, Anutu gelë sa nivesa? Ma ham kwamin nevo bë sa nehevonġin bë mehönon degeḳo sa jaḳ-a? Bë nabë saga og maḳ sa su rëḳ natu Kerisi yi hur ti bemedo rë, gaḳ sëḳ ġevuu na.   
\s1 Degwa Sën Paulus Tu Sinarë  
\p
\v 11 Rëḳ arig lo, sa nanër vu ham yönon nabë Bengö Nivesa sën senër ranġah lo su mehönon hir ġaġek rë.  
\v 12 Log mehö la su denër tato vu sa rë, gesu denetahu sa loḳ rë, gaḳ Yesu Kerisi yö tateḳin vu sa beseraḳ ni.  
\v 13 Maḳ ham nġo sa bengöġ ggovek ya bë sa alam Yuda ti besa medo nesepa loḳ hir Horek niwëëk rot-a? Lob sa nedeġinengin nġaa maggin raḳ Kerisi-yi-alam rot gesa su kwaġ paya in sir rë, gaḳ sa nevasap sir rot.   
\p
\v 14 Log maḳ ham nġo bë sa niġ wëëk rot beḳesuu alam Yuda sën he rig loḳ ti lo pin, in sa nesepa loḳ alam ggev wirek hen hir ġaġek pin.  
\v 15 Rëḳ mu sa nahën nare loḳ ataġ ayo log Anutu ggooin sa raḳ bevonġ yi semusën vu sa in bë rëḳ geḳo sa nah vu yi.  
\v 16 Lob tato Nalu vu sa in bë sa nanër yi Bengö Nivesa ranġah vu alam dahis. Nebë saga, lom sa su nesero mehö ngwë in bë ġaḳo kwa vu yi rë.  
\v 17 Gesa su ya Yerusalem balam sën detu sinarë muġinsën lo detahu sa rë. Gaḳ sa ḳedi raḳ pevis beseya distrik Arabia loḳ tum sa sesor meyom verup Damaskus.  
\v 18 Lob sa nado Damaskus ta löö rë, loḳ mëm seya verup Yerusalem in bë ġalë Pita, lob seya verup nado soda luu ving yi.  
\v 19 Rëḳ sa su halë sinarë vahi ving rë, gaḳ yiḳ sa halë Mehöböp ari Yakobus mu.  
\v 20 Lom ġaġek sën sa ḳevu-ë, og yönon meneggëp Anutu mala, sa su nehekuung raḳ rë.   
\p
\v 21 Nebë saga, lob sa nado Yerusalem ggovek, loḳ mëm seya distrik Suria los Kilisia,  
\v 22 galam sën denesepa loḳ Kerisi vu distrik Yudea lo denahën gesu deneraḳ sa niġ rë.  
\v 23 Gaḳ yiḳ denġo mu bë mehö sën nevonġin bë kevoh sir wirek lo, mëm gwëbeng nenër ranġah bë alam ayoj na timu vu Yesu.  
\v 24 Denenġo nebë saga lob mëm deneḳo Anutu arë raḳ in sa.   
\c 2  
\s1 Sinarë Vahi Pin Deyoġekin Bengö Nivesa Sën Paulus Nenër Ranġah Lo  
\p
\v 1 Lob sa nado rot beta nemadluho-bevidek-lubeluu ggovek ya, loḳ mëm alöö Barnabas luho Titus sepa he bayah verup Yerusalem ggökin.  
\v 2 Seyah verup in Anutu tato ġaġek ti vu sa bë sa ġevonġ nabë saga. Lob mëm he los alam ggev lo nġo nado, lob senër Bengö Nivesa sën senër ranġah vu alam dahis lo tato vu sir. Sa hevonġ nebë sënë in sa nehevonġin bë dejaḳ nġaa sën sa nehevonġ lo los nġaa sën sëḳ ġevonġ lo ni bedengoġekin.   
\p
\v 3 Lom deyoġekin bemëm Titus sën alu nesepa he lo, og yi Grik ti rëḳ su denër bë gerah* navi rë gema!  
\v 4 Yönon, hil arid lo vahi denenër bë gerah rëḳ ma. Rëḳ mu su hil arid sën Kerisi-yi-alam sir yönon lo rë, gaḳ denekuungin he bë hil arid sir gedeneyam vunsën loḳ he supinsën. Denevonġin bë dejaḳ ni nabë Kerisi ḳo hil vër in Horek sën deġinengin hil wirek lo, og mëm denaduu hil bedegevonġ hil behil aġevek Horek babu gökin medeġinengin hil nah.  
\v 5 Loḳ sa niġ lëlin bë su dedahun ġaġek anon sën neggëp loḳ Bengö Nivesa lo in ham, om sën sir alam los arëj rëḳ ma gesa su nahöneng in malaj rë. Gaḳ sa niġ wëëk rot bë he su ġebë nengamin vu hir ġaġek.   
\p
\v 6 Lob alam sën arëj neggëp nebë sir ggev lo, rëḳ sa su nahöneng in sir in sir alam ggev rë. Gaḳ Anutu nelë hil pin neggëp ti og su denenër ġaġek ti ya ving Bengö Nivesa sën sa nanër ranġah lo rë.  
\v 7 Gaḳ yiḳ denenër bë, “Yönon, Anutu ggooin honġ raḳ in bë ġenanër Bengö Nivesa ranġah vu alam sën su denerah* navij rë lo. Nebë sën ggooin Pita raḳ in bë nanër Bengö Nivesa ranġah vu alam sën denerah* navij lo.”  
\v 8 In Anutu nevonġ Pita netu alam sën denerah* navij lo hir sinarë, log nevonġ niwëëk vu sa ving in bë sa ġevonġ huk nabë saga vu alam-yu-ngwë.  
\v 9 Lom mëm Yakobus lööho Pita lu Jon sën detu Yesu yi dub vabuung yi mudeng lo, deraḳ ni bë Anutu nelë sa nivesa. Lom dejom alu Barnabas nemamin in bë tato nabë he pin naloḳ vu he menehevonġ huk timu bemëm alu rëḳ ana vu alam-yu-ngwë. Gesir mëm dena vu alam sën denerah* navij lo.  
\v 10 Lob yiḳ lööho denër ġaġek timu vu aluu bë he rëḳ kwamin bo alam sën deneraḳ vu in nġaa lo badoḳ vu sir, lob sa kwaġ nevo ġaġek saga bë nivesa in senġo kwaġ vo muġin.   
\s1 Paulus Nër Pita Yi Nġaa Nipaya Ranġah  
\p
\v 11 Saga ggovek, loḳ tum nahub gePita verup vu he ggëp Antiok lob sa hevonġ ġaġek raḳ yi raḳ mala, in vonġ paya nebë sënë.  
\v 12 Negga nos ving alam-yu-ngwë sën detu Kerisi-yi-alam lo. Loḳ tum Yakobus yi mehö la ya deverup, lob tah yi ya gesu negga nos ving sir ggökin rë in neggöneng in alam sën denenër niwëëk bë hil pin gerah* navid lo.  
\v 13 Lob alam Yuda vahi desepa loḳ vaha medenevonġ nebë saga ving, lob Barnabas ving. Kwa ya vu alam Yuda saga ving betah yi in alam-yu-ngwë.   
\p
\v 14 Sa halë sënë bë su denesepa loḳ Bengö Nivesa niröp rë, lob senër vu Pita galam pin vare denenġo. Senër bë, “Honġ alam Yuda ti rëḳ mu su ġenesepa loḳ alam Yuda vahaj rë, gaḳ ġenesepa loḳ alam-yu-ngwë vahaj. Rëḳ ġenevonġ maggin vu alam-yu-ngwë bë desepa doḳ alam Yuda vahaj in va?”   
\s1 Mehö Sën Ayo Neya Timu Vu Yesu Lo Tu Mehö Yohvu  
\p
\v 15 He atamin Yuda bedeḳo he Yuda, gaḳ he su alam-yu-ngwë benimin paya rë.  
\v 16 Rëḳ mu hil araḳ ni bë nabë mehöti sepa doḳ Moses-yi-horek, og sënë su yoh vu bë gevonġ benatu mehö yohvu rë, gaḳ nabë ayo na timu vu Yesu Kerisi og mëm. Lob he ayomin neya timu vu Yesu Kerisi nebë ham, gaggata ngwë su neggëp rë, om sën he nanër bë hil ayod na timu vu Kerisi Yesu in bë hil natu mehönon yohvu. Gaḳ nabë hil sepa doḳ Moses-yi-horek, og hil su ayoh vu bë rëḳ natu mehönon yohvu rë. Yönon, nabë mehöti sepa doḳ Moses-yi-horek, og horek sagi su yoh vu bë doḳ vu yi begevonġ yi natu mehö yohvu rë.  
\v 17 Om ġaġek sën senër bë he Yuda su sepa doḳ Horek, gaḳ he sepa doḳ Kerisi nabë ham in he natu alam yohvu lo, og saga tato bë he alam nimin paya nebë ham alam-yu-ngwë. Nebë saga, om maḳ saga nër bë Kerisi vonġin bë hil sepa doḳ nġaa nipaya? Ma rot!  
\v 18 Om nabë seġërin sa nah vu Horek sën sa hevuu ya lo, og maḳ seyoh paya geseyom.  
\v 19 In Horek nër sa bë sëḳ nadiiḳ bemalaġ nama, om sën gwëbeng sa su rëḳ ġebë nengaġ vu Horek gökin rë. Gaḳ sëḳ malaġ sepa Anutu mu mesa ġevonġ noh vu kwa. In yiḳ sënë vonġ bë sediiḳ raḳ ḳelepeḳo* ving Kerisi,  
\v 20 rëḳ ma gesa nahën nado vesaġ. Rëḳ mu yiḳ su nebë sën senġo nado vesaġ rë. Gaḳ yiḳ Kerisi sënë nedo vesa loḳ sayoġ lob gwëbeng sa nado vesaġ, in sayoġ neya timu vu Anutu Nalu sën kwa pesivin sa bediiḳ loḳ yah sa böġ lo.  
\v 21 Sa su rëḳ juuk Anutu yi semusën sënë rë, gaḳ nabë Moses-yi-horek yoh vu bë gevonġ behil natu mehönon yohvu, og Kerisi vasap yi bediiḳ meris.   
\c 3  
\s1 Paulus Tateḳin Horek Los Sën Hil Ayod Na Timu Lo Degwa  
\p
\v 1 Ham alam Galata! Va vonġ ham-a? In he nër Yesu Kerisi tato vu ham geham raḳ ni bë diiḳ raḳ ḳelepeḳo* in ham ggovek ya. Rëḳ mehöti maḳ tonġ ham kwamin ma va om sën ham su nesepa loḳ ġaġek anon rë-ë?  
\v 2 Sa bë doḳ tepëḳ in ġaġek ti vu ham rë. Maḳ ham nesepa loḳ Moses-yi-horek lom Anutu vonġ Anon Vabuung vu ham-a? Ma ham nġo Bengö Nivesa beham vonġ ving rëḳ mëm-a?  
\v 3 Ham kwamin ma rot, in Anon Vabuung neḳo ham yom, loḳ ham newërin ham yah vu nġaa sën ham nevonġ wirek lo!  
\v 4 Anutu vo semusën nġahiseḳë vu ham rëḳ ham kwamin nevo bë nġaa meris-a? Bë ham kwamin bo nabë saga og ham nevasap yi nġaa betu nġaa meris yönon!  
\v 5 Ma maḳ Anutu vonġ Anon Vabuung yök vu ham benevonġ nġaa böp loḳ ham in ham nesepa loḳ Moses-yi-horek-a? Ma nevonġ vu ham in ham nevonġ ving ġaġek sën he nër ranġah vu ham wirek lo? Gaḳ ham nevonġ ving raḳ he ġaġek.   
\p
\v 6 Ham kwamin bo Abraham rë! Dekevu meneggëp loḳ Anutu-yi-ḳapiya bë, “Ayo neya timu vu Anutu lob Anutu raḳ ni benër yi bë mehö yohvu.”  
\v 7 Om ham jaḳ ni nabë alam sën ayoj neya timu vu Anutu lo og Abraham yi mewis sir yönon.  
\v 8 Anutu raḳ ni wirek beneggëp loḳ yi ḳapiya bë, alam-yu-ngwë rëḳ ayoj na timu vu yi lob mëm geḳo sir nah vu yi. Bengö Nivesa sënë neggëp loḳ yi ḳapiya vorot, loḳ ġaġek sën Anutu nër vu Abraham wirek lo nebë, “Sëḳ ġevonġ semusën vu alam-yu-ngwë pin degwa jaḳ honġ!”  
\v 9 Nebë saga om sën alam sën ayoj neya timu vu yi lo deneḳo semusën sën Abraham ḳo wirek in ayo ya timu vu Anutu lo.   
\p
\v 10 Rëḳ mu alam sën kwaj nevo bë desepa doḳ Horek in demedo malaj-tumsën lo, og rëḳ malaj nama, in ġaġek neggëp loḳ Anutu-yi-ḳapiya bë, “Mehöti sën nesepa loḳ Horek sën neggëp loḳ ḳapiya-horek-yi rëḳ su niwëëk menevonġ yoh vu ġaġek pin los dahis rë lo, og rëḳ mala nama.”  
\v 11 Lob mehöti su yoh vu bë sepa doḳ Horek pin los dahis megevonġ yi natu mehö yohvu gëp Anutu mala rë. Gaḳ ġaġek neggëp loḳ Anutu-yi-ḳapiya bë, “Alam yohvu ayoj neya timu vu Anutu lom mëm sën denedo malaj-tumsën degwata.”  
\v 12 Rëḳ Horek su nër ġaġek raḳ alam sën ayoj neya timu vu Anutu lo rë, gaḳ nër bë, “Mehöti sën nesepa loḳ Horek pin los dahis lo rëḳ medo mala-tumsën degwata.”  
\v 13 Rëḳ hil su ayoh vu bë sepa doḳ Horek pin los dahis rë, om Horek nër bë hil rëḳ malad nama na veröḳ yi. Rëḳ mu rëḳ nama, in Kerisi du hil ġaġek-nyëvewen-yi saga raḳ yah yi. Nebë saga, in dekevu wirek meneggëp loḳ Anutu-yi-ḳapiya nebë, “Anutu nelë mehönon sën derekö raḳ ḳele lo paya.”  
\v 14 Lom Anutu nevonġ nebë saga in bë Kerisi gevonġ beġaġek semusën sën nenër vu Abraham wirek lo anon jaḳ. Ġaġek semusën sënë nebë rëḳ geḳo alam-yu-ngwë nah vu yi geving. Genevonġ in bë Anon Vabuung nam medo geving hil jaḳ sën hil ayod neya timu vu Kerisi.   
\s1 Anutu Yi Horek Su Yoh Vu Bë Dahun Yi Ġaġek Semusën Sën Joo Vu Abraham Wirek Lo Na Rë  
\p
\v 15 Arig lo, sa bë nanër ġaġek ti metahu jaḳ nġaa sën hil mehönon nehevonġ vu dob lo rë. Bë mehöti najoo ġaġek venuh nabë nadiiḳ loḳ mëm debo yi ḳupeḳ gelek nalu lo losho yi alam, lob kevu megëp balam degelë, og mehö ngwë su yoh vu bë jesöö ġaġek vewen na, ma kevu yi ġaġek dus ngwë megelu doḳ na geving rë.  
\v 16 Lob ġaġek sën Anutu nër wirek lo, og nër raḳ Abraham bë, “luho yi mewis”. Su dekevu bë “losho yi mewis” rë. Bë nabë saga og denanër jaḳ alam nġahi, gaḳ yiḳ dekevu raḳ mehö timu bë, “luho yi mewis”, lob sënë valeḳ Kerisi.  
\v 17 Om ġaġek sën sa bë nanër lo nebë: Anutu joo ġaġek ving Abraham ggovek ya nebë saga beneggëp, loḳ mëm nġebek 430 maya lob mëm Anutu vonġ Horek vu Moses. Rëḳ Horek sënë yö nahën neverup tamusën rot, om su yoh vu bë kevoh ġaġek muġinsën sën Anutu joo vorot lo na benatu ġaġek meris rë.  
\v 18 Gaḳ nabë hil nanër nabë alam sën su denesepa loḳ Horek rë lo su deyoh vu bë degeḳo Anutu yi ġaġek semusën sënë rë, og hil ḳevoh ġaġek semusën sën Anutu joo ving Abraham muġinsën lo ya betu ġaġek meris.  
\v 19 Nebë saga, om maḳ nevonġ Horek yam ving in va? Nevonġ yam in bë nanër nġaa nipaya tato vu hil bena berup doḳ buk sën Abraham yi mewis ti berup lo. Yi mewis ti sën Anutu nenër ġaġek semusën raḳ yi lo. Lob angër denenër Horek saga vu Moses in bë geḳo nam vu hil ḳenud lo.  
\v 20 Rëḳ mu wirek og Anutu nevonġ ġaġek semusën saga niröp vu Abraham, gangër los mehönon su deloḳ vu yi medenër rë.   
\s1 Horek Yi Huk Bë Geḳo Hil Nam Vu Kerisi  
\p
\v 21 Om Horek maḳ neggërin Anutu yi ġaġek semusën benetu nġaa meris-a? Gaḳ ma! Bë Horek ti neggëp beyoh vu bë gevonġ behil medo malad-tumsën og nivesa. Yiḳ rëḳ gevonġ behil natu mehönon yohvu.  
\v 22 Rëḳ ma, geti su nebë saga rë. Anutu-yi-ḳapiya tateḳin bë hil pin nehevonġ nġaa nipaya meneggëp vu hil, om aggata timu neggëp. Bë hil ayod na timu vu Yesu Kerisi, og Anutu rëḳ gevonġ yi ġaġek semusën saga vu hil banon jaḳ.  
\v 23 Wirek sën ġaġek vonġvingsën-yi yö nahën lo, og Horek tu ala bedeġinengin hil. Rot beya verup loḳ buk sën Kerisi tateḳin aggata vonġvingsën-yi ranġah vu hil lo.  
\v 24 Horek tu ala meneġin hil in bë geli hil na vu Kerisi, in hil ayod na timu vu yi lob mëm Anutu nanër hil nabë hil alam yohvu.  
\v 25 Loḳ mëm gwëbeng hil ayod neya timu vu yi, lom mëm Horek su nedeġinengin hil ggökin yah rë.   
\s1 Sën Hil Ayod Neya Timu Vu Kerisi Lo Vonġ Behil Atu Anutu Nalu  
\p
\v 26 Yönon, ham pin tu Anutu nalu in ham ayomin neya timu vu Kerisi.  
\v 27 Log ham pin sën neripek bël raḳ Kerisi arë lo, ham tu Kerisi-yi-alam beham los nevonġ nġaa neggëp ti.  
\v 28 Beham su rëḳ basuh ham gökin nah nabë ham alam Yuda ma ham alam-yu-ngwë rë. Geham su rëḳ basuh ham nah nabë ham vahi og hur meris geham vahi og ala rë. Geham su rëḳ basuh ham menanër ham nabë, “Heḳ maluh gehameḳ avëh!” rë. Gaḳ ham pin netu alam degwa timu beham los Kerisi Yesu nedo revuh ti.  
\v 29 Ham tu Kerisi-yi-alam om mëm ham tu Abraham yi mewis ving nebë saga, om ham rëḳ natöḳ vu semusën pin sën Anutu baġo raḳ Abraham wirek lo geving.   
\c 4  
\s1 Kerisi Yi Hur Hil Om Rëḳ Gevonġ Behil Natu Anutu Nalu  
\p
\v 1 Bë mehöti nanër borot nabë nalu rëḳ doḳ nah ben megeḳo yi nġaa pin natu yi nġaa, rëḳ mu nalu yö nahën mahen, og yiḳ su anon raḳ beḳo pevis rë. Gaḳ yö nahën nedo nebë hur ti.  
\v 2 Log ama lo mewa lo getatovaha bedeneġin yi rot beya neverup loḳ buk sën ama ggooin raḳ lo.  
\v 3 Log hil nebë saga. Hil nahën nado nebë hurmahen gehil su arig rë, lob nġaahur sën deneġin dob agi denedeġinengin hil.  
\v 4 Rëḳ mu buk sën Anutu tunġ lo verup ggovek ya, lob vonġ Nalu yam bavëh ti ḳo yi. Lob dahun yi gesepa loḳ Horek,  
\v 5 in bë doḳ vu hil mehönon sën Horek deġinengin hil lo begeḳo hil nah natu Anutu nalu.   
\p
\v 6 Lob ham tu Anutu nalu ggovek, om sën nevonġ Nalu yi Anon Vabuung yam menedo loḳ hil ayod, benevonġ behil netahi bë, “Aba! nebë Amaġ!”  
\v 7 Om su honġ hur meris meġenevonġ huk vu ala ngwë rë, gaḳ ġetu Anutu nalu. Ġetu Anutu nalu om nër bë yi nġaa pin tu honġ nġaa.   
\s1 Paulus Kwa Ya Nġahi In Alam Galata  
\p
\v 8 Wirek ham duġin Anutu, lob ham tu anutu-kuungsën hir hur bedeneġin ham, rëḳ mu anutu-kuungsën saga su sir anutu soġek rë.   
\p
\v 9 Loḳ mëm gwëbeng sënë ham neraḳ Anutu ni ggovek ya-E mu maḳ sa nanër nabë Anutu neraḳ ham nimin-loḳ ham bë gwërin ham nah vu nġaahur meris nebë saga benatu hir hur gökin in va? Su deyoh vu bë degevonġ nġaa nivesa ti vu ham rë, gesu deyoh vu bë dedoḳ vu ham rë.  
\v 10 Ham nahën nesepa loḳ meneḳo hir buk los hir kwev mewis gesoda böp böp los ta mewis raḳ.  
\v 11 Wöp-o! Sa vasap sa mesa nehevonġ huk rot in ham rëḳ ma gesa huk anon ma!   
\p
\v 12-13 Arig lo! Ham sepa doḳ sa vahaġ nabë sën sa nesepa loḳ ham vahamin wirek lo. Sa niġ raḳ wirek rëḳ ham su nevonġ paya vu sa rë. Gaḳ niraḳsën jom sa ahon besa nado ham nyëġ, lom senër Bengö Nivesa vu ham nyëdahis.  
\v 14 Niraḳsën saga vonġ huk böp vu ham, rëḳ ham su nimin nelëlin sa ma ham ruu demimin vu sa rë. Gaḳ ham ḳo sa raḳ nebë Anutu yi angër ti, ma nebë Kerisi Yesu yö yök vu ham.  
\v 15 Lob ham kwamin vesa rot in sa, rëḳ gwëbeng og maḳ nebë va? Yönon! Seraḳ ni bë wirek og ham kwamin paya in sa rot beham vonġin bë selupek malamin ġahis vër mebo vu sa!   
\p
\v 16 Loḳ nebë va? Ham nelë sa paya gwëbeng in senër ġaġek anon ranġah vu ham ma va?  
\v 17 Loog seraḳ alam saga nij vorot bë deneḳo ham raḳ, rëḳ mu sir alam nij paya. Denevonġin bë hil basuh hil gemëm ham nimin dëlin sa geham napiiḳ vu sir mu panġsën.  
\v 18 Sa su newaġ neraḳ in ham rë! Gaḳ nabë sa su medo geving ham rë galam vahi kwaj bo nabë dedoḳ vu ham yönon, og sagaḳ nivesa.  
\v 19 Rëḳ naluġ lo! Sayoġ niḳerus rot nebë sën ata vimeng in nalu beni nesanġ lo, in bë ham natu Yesu yi alam gökin nah.  
\v 20 Sa hevonġin bë sa medo geving ham loḳ mëm seyoh vu bë nanër ġaġek niröp vu ham. Rëḳ mu ma gesa kwaġ neya nġahi bë sa ġevonġ nabë va!   
\s1 Ġaġek Peggirinsën Raḳ Hagar Lu Sara  
\p
\v 21 Ham bë ġurek nah Moses-yi-horek babu beham sepa dok-a? Om ham gwenġo ġaġek sën Horek nër agi rë!  
\v 22 Neggëp loḳ Horek nebë Abraham nalu luu. Luho yi hur avëh ti deḳo ngwë, geluho venë soġek yö deḳo ngwë. Venë soġek sënë og su hur avëh ti yi rë, gaḳ yö tu ala meneġin yi.  
\v 23 Lob nalu ngwë sën luho yi hur avëh deḳo lo, og deḳo nebë sën hil pin nehaḳo nalud lo. Gaḳ ngwë sën luho venë soġek deḳo lo, og luho deḳo sir, lob Anutu nevonġ benalu loḳ in bë yi ġaġek sën nër vorot lo anon jaḳ.   
\p
\v 24 Lob ġaġek peggirinsën raḳ ġaġek sagi. Avëh luu sënë nebë ġaġek luu sën Anutu joo vu mehönon lo. Hagar nebë Horek muġinsën sën Anutu vo vu alam Yuda ggëp Ḳedu Sinai wirek lo, beyi mewis lo detu Horek yi nġaa meris.  
\v 25 Ḳedu Sinai nedo dob Arabia sën Hagar yi mewis lo yö hir dob lo, lob sënë nebë Yerusalem sën nedo dob agi. Lob Yerusalem sën nedo dob agi, losho yi mewis lo detu nġaa-dob-yi yi nġaa meris bedeġinengin sir pin.  
\v 26 Rëḳ mu Yerusalem ngwë sën nedo vavunë lo, og saga nebë Abraham venë soġek, genġaa ti su tu ala medeġinengin yi rë. Lob avëh saga vonġ bë hil pin atad.  
\v 27 In dekevu meneggëp loḳ Anutu-yi-ḳapiya nebë:  
\q1 “Honġ avëh sën ġenare newam meris  
\q2 gesu ġeḳo nalum ti rë lo,  
\q1 kwam vesa rot!  
\q2 Honġ sën su ġenevimengin nalum ti rë lo.  
\q1 Ayem jaḳ meġenanër ranġah nabë ahëm nivesa rot!  
\q2 In avëh sën regga ni nelëlin yi lo yi mewis rëḳ nġahij seḳë rot  
\q2 kesuu avëh sën nedo ving regga lo hen.”   
\p
\v 28 Log arig lo! Ham nebë Isaak. Ham nebë hurmahen sën Anutu vonġ yam in bë ġaġek semusën sën nër vorot lo anon jaḳ lo.  
\v 29 Rëḳ hurmahen sën ata ḳo yi nebë hil atad deneḳo hil pin lo nelë hurmahen ngwë sën degwa vu Anon Vabuung lo paya wirek besis beġö vu yi, lom yiḳ gwëbeng nebë saga ving.  
\v 30 Rëḳ mu dekevu Sara yi ġaġek meneggëp loḳ Anutu-yi-ḳapiya bë, “Gwetii honġ hur avëh luho nalu dena in hur avëh nalu su rëḳ doḳ nah böm geving sa naluġ rë, gaḳ rëḳ nama!”  
\v 31 Om arig lo, hil su nebë hur avëh nalu hil rë, gaḳ hil nebë venë soġek nalu hil.   
\c 5  
\s1 Hil Sën Kerisi Ḳo Hil Vër In Nġaa Nipaya Lo Hil Su Malad Anonin Nġaa Nipaya Gökin  
\p
\v 1 Kerisi ḳo hil vër in nġaa sën deġinengin hil lo in bë hil su aġurek nah nġaa ti babu megeġin hil nah gökin. Om ham bare niwëëk geham su ġurek Horek babu medeġinengin ham.  
\v 2 Ham nġo! Sa Paulus sa bë nanër vu ham nabë: Nabë degerah* ham navimin, og Kerisi su rëḳ doḳ vu ham rë, gaḳ rëḳ nama!   
\p
\v 3 Lob sa bë nanër ġaġek sënë vu ham gökin nah rë nabë: Bë ham gwerah* navimin, og ham rëḳ sepa doḳ Horek megwevonġ noh vu pin geving. Rëḳ nabë ham kweyëh horek timu og ham rëḳ malamin nama.  
\v 4 Nabë ham kwamin bo nabë ham sepa doḳ Horek in gevonġ meham natu mehönon yohvu, og ham kwehe ham vër in Kerisi-yi-alam. Om Anutu su rëḳ nanër ham nabë ham alam yohvu rë, gaḳ rëḳ nama.  
\v 5 Rëḳ Anon Vabuung neloḳ vu hil behil nid wëëk menavo kwad in buk sën Anutu nanër hil nabë hil mehönon yohvu jaḳ sën hil ayod neya timu vu Kerisi lo.  
\v 6 In hil sën Kerisi-yi-alam hil lo, nabë hil herah* navid ma hil su herah* navid rë, og sagaḳ nġaa meris besu neloḳ vu hil rë. Gaḳ nġaa anon soġek nebë hil ayod neya timu vu yi, bahëd neving yi losho alam vahi pin sën ayoj neya timu vu yi lo.  
\v 7 Wirek ham nesepa loḳ yi nivesa, loḳ maḳ re ggërin ham om sën gwëbeng ham su nesepa loḳ ġaġek anon rë-ë?  
\v 8 Anutu sën ggooin ham raḳ lo su ggërin ham yah nebë saga rë!  
\v 9 Nġaa nipaya yiḳ nebë yiist*. Ġaġek nipaya mahen teka neloḳ ya ham ti ti ayomin, lob denenër yoh vu ham pin lob nevonġ beham pin nimin paya neraḳ.  
\v 10 Rëḳ Mehöböp vo niwëëk vu sa besa kwaġ nevo bë ham rëḳ gwevuu ġaġek nipaya saga na, gemëm hil sepa doḳ kwa timu. Rëḳ mu alam sën denevonġ ġaġek nipaya neverup loḳ ham lo, nabë sir los arëj ma alam meris, og hir nġaa nipaya sënë neggëp vu sir berëḳ degeḳo nyëvewen doḳ nah.   
\p
\v 11 Lob arig lo, alam sagi ahëj sengën vu sa, in senër bë Yesu diiḳ raḳ ḳelepeḳo* in bë geḳo hil nah vu Anutu. Gaḳ bë sa nanër nabë hil ġerah* navid in bë hil anah vu Anutu, og su rëḳ ahëj sengën vu sa rë, gesu rëḳ dedeġinengin nġaa maggin jaḳ sa rë.  
\v 12 Ham nanër vu alam sën denevonġ ġaġek nebë agi neverup loḳ ham lo nabë sahëġ neving bë degerah paya gedeketöv navij na!   
\p
\v 13 Lob arig lo, Anutu ggooin ham raḳ in bë geḳo ham vër in nġaa sën deġinengin ham lo. Rëḳ mu ham gweġin ham nivesa geham su kwamin bo nabë neḳo ham vër in Horek, om mëm ham gwevonġ nġaa sën ham malamin anonin lo jeggin jeggin noh vu kwamin. Gaḳ mu ham ahëmin geving ham beham nġo dahun ham. Ham su kwamin bo nyëvewen rë, gaḳ ham doḳ vu ham nyëmasën.  
\v 14 In hil nasupin Horek pin loḳ yah ġaġek timu sënë nebë: Ahëm geving alam sën denedo dus vu honġ lo nabë sën nġo ahëm neving honġ!  
\v 15 Ham gweġin ham nivesa. Gaḳ nabë ham medo nanër ham menakwër yalek doḳ ham ayomin, og ham rëḳ basap ham beham kwetëḳin ham genyëġ gëp meris.   
\s1 Anon Vabuung Yi Nġaa Los Hil Nġaa Muġeng  
\p
\v 16 Om sa nanër vu ham nabë: Nabë ham sepa doḳ Anon Vabuung megeġin ham, og ham su rëḳ malamin anonin nġaa nipaya meham gwevonġ rë.  
\v 17 In hil nemalad anonin nġaa sën Anon Vabuung nelë bë su yoh vu rë lo, log Anon Vabuung ahë neving bë hil ġevonġ nġaa nivesa sën hil ayod ninelëlin lo. Luho medo denesis beġö vu sir, om ham su yoh vu bë rëḳ gwevonġ nġaa nivesa sën ham kwamin nevo lo banon jaḳ rë.  
\v 18 Rëḳ mu nabë ham nesepa loḳ Anon Vabuung, og Horek su neġin ham rë.   
\p
\v 19 Lob nġaa sën hil nemalad anonin lo nebë sënë: Hil nehevonġ baggëb, gehil nehevonġ nġaa sën su yoh vu rë lo, gehil kwad nevo nġaa jeggin jeggin raḳ nġaa sën alam denevun sir in lo.  
\v 20 Hil kwad neya vu nġaa vahi kesuu Anutu, hil nehevonġ parahek los ḳatoonġ. Hil nevasuh hil menasis beġö vu hil vewen vewen, hil nanër hil, hil ayod nesis yi, hil ahëd sengën menehevonġ paanġ. Hil nevengwënġ raḳ nġaa nipaya vunsën in bë ġaḳo hil jaḳ, hil nemehoo hil, hil nevasuh hil.  
\v 21 Hil nehalë mehö ngwë paya in nġaa nivesa töḳ vu sir, hil nanum bël menġëës meneḳeyevin, hil nehevonġ nos böp los nanum benehevonġ raro nipaya genġaa jeggin jeggin, log hil nehevonġ nġaa nipaya aggagga pin nebë saga ving. Lob sa bë nanër vu ham gökin nabë sën senër vu ham wirek lo nabë: Alam sën denevonġ nġaa nebë aga, og su rëḳ dedoḳ na Anutu-yi-nyëġ bedemedo geving yi rë.  
\v 22 Rëḳ mu Anon Vabuung tahu hil loḳ nġaa nebë sënë: Hil ahëd geving hil, hil medo los kwad vesa, hil ayod gëp revuh, hil su abo doḳ nipaya nyëvewen, hil kwad bo mehö ngwë madoḳ vu sir, hil napiiḳ vu nġaa nivesa, hil ġevonġ niröp noh vu sën hil nanër lo.  
\v 23 Hil malad yes, hil najom hil ahon in nġaa nipaya. Gaḳ horek ti su neggëp in bë nanërin nġaa nebë sënë rë.   
\p
\v 24 Lob mehönon sën detu Kerisi-yi-alam lo, og desis nġaa sën malaj anonin lo los nġaa nipaya sën ayoj nevu nevu in lo raḳ ya ḳelepeḳo* in bë nama na.  
\v 25 Anon Vabuung nevo niwëëk vu hil, lob hil ayoh vu bë sepa doḳ nġaa nivesa, om hil aġurek babu mesepa doḳ vaha jaḳ buk pin.  
\v 26 Hil su sepa doḳ nġaa sën geḳo hil arëd jaḳ lo, gehil su ġevonġ bemehö ngwë ahë sengën jaḳ, gehil su ġalë mehö ngwë sën alam vahi deneḳo sir raḳ lo paya.   
\c 6  
\s1 Hil Adoḳ Vu Hil Arid Lo Sën Denetöḳ Raḳ Maggin Lo  
\p
\v 1 Arig lo! Bë ham ti gevonġ nġaa nipaya ti beham jaḳ ni, og ham sën nesepa loḳ Anutu niwëëk lo tato aggata niröp vu yi. Rëḳ mu ham gwevonġ nabë saga los malamin yes. Geham su gweḳo ham jaḳ, gaḳ ham gweġin ham, in nġaa nipaya rëḳ pelëpin ham beham rëḳ bës geving.  
\v 2 Ham doḳ vu ham vewen vewen beham kwerë maggin sën netöḳ vu ham lo. Ham gwevonġ nabë saga in ham gwevonġ noh vu Kerisi yi horek.  
\v 3 In nabë mehö meris ti kwa bo yi nabë yiḳ mehö-los-bengö ti, og mehö saga nekuung in yi.  
\v 4 Rëḳ mu alam pin yö deseggi hir huk medejaḳ ni rë, loḳ mëm nabë nivesa og mëm kwaj vesa in, gaḳ su degeḳo sir jaḳ in nabë dekesuu mehö ngwë.  
\v 5 In Mehöböp rëḳ seggi hil pin ti ti in hil nġo hil huk sën hil nehevonġ lo.   
\p
\v 6 Log ham doḳ vu ham alam sën denenër Anutu yi ġaġek vu ham lo jaḳ nġaa navij yi.  
\v 7 Ham su gwekuung in ham! In hil su ayoh vu bë tetuhin Anutu rë, gaḳ rëḳ gevonġ nyëvewen vu hil noh vu nġaa sën hil nehevonġ lo.  
\v 8 Bë mehöti sepa doḳ nġaa nipaya sën mala anonin lo, og rëḳ natöḳ jaḳ nyëvewen nipaya bemala nama. Gaḳ nabë sepa doḳ Anon Vabuung megevonġ nġaa nivesa, og rëḳ geḳo nyëvewen nivesa vu Anon Vabuung bemedo mala-tumsën degwata.  
\v 9 Om hil su nid tebö in nġaa nivesa. In nabë hil su seḳëd nama in rë gehil ġevonġ niwëëk, og hil rëḳ ġaḳo nyëvewen nivesa doḳ nah vu tamusën.  
\v 10 Om nabë aggata neggëp behil ayoh vu bë ġevonġ nġaa nivesa vu mehö ngwë, og hil ġevonġ. Hil adoḳ vu mehönon pin nabë saga, rëḳ mu hil kwad bo hil arid lo sën ayoj neya timu vu Yesu lo namuġin kesuu alam dahis.   
\s1 Paulus Kwa Vesa In Sën Kerisi Diiḳ Raḳ Ḳelepeḳo  
\p
\v 11 Log ham gwelë ġaġek dus ti sën agi nivesa! Yiḳ senġo ḳevu raḳ nemaġ niröp gesa ḳevu böpata!  
\v 12 Alam sën denevonġin bë ham gwerah* navimin lo denevonġ nebë saga in bë alam vahi degelë sir nivesa medegeḳo sir jaḳ. Log denevonġ saga in bë denoh nenga in nġaa maggin sën netöḳ vu alam sën denenër bë Kerisi diiḳ raḳ ḳelepeḳo* in hil lo.  
\v 13 Yönon, denerah* navij, rëḳ mu su denesepa loḳ Horek pin rë gema. Gaḳ denevonġin bë ham gwerah* navimin in bë yö denanër hir huk ranġah medegeḳo sir jaḳ in.  
\v 14 Rëḳ sa, og sa nehaḳo sa raḳ in nġaa timu sënë nebë: Hil Mehöböp Yesu Kerisi diiḳ raḳ ḳelepeḳo*, lob vonġ benġaa dob yi su yoh vu bë najij sa gökin rë. Lob sa su rëḳ malaġ anonin nġaa dob yi gökin nah rë.  
\v 15 In mehöti sën tu Yesu Kerisi yi alam raḳ lo, nabë rah* navi ma su rah* navi rë, og sagaḳ nġaa meris, gaḳ nġaa anon nebë mehö saga tu mewis raḳ.  
\v 16 Lob alam pin sën kwaj nevo ġaġek agi bedenesepa loḳ lo, og Anutu kwa gevonġin sir begevonġ bayoj gëp revuh, in detu alam Israel raḳ.   
\p
\v 17 Om mehöti su geḳo ġaġek saga jaḳ gökin nah. Alam denevonġ rii raḳ sa in Yesu yi hur sa, bebeġö niben neggëp loḳ sa naviġ vorot beyiḳ ggovek saga.   
\p
\v 18 Arig lo, hil Mehöböp Yesu Kerisi gevonġ semusën vu ham anomin. Yönon.