\id MRK - Yipma[Baruya] [byr] -Papua New guinea 1992 (web version -2012 bd) \h Maakɨ \toc1 Yagaala tewaanyaꞌ Maakɨyai yɨdaavakesɨra \toc2 Maakɨ \toc3 Mk \mt1 Maakɨ \mt2 Yagaala tewaanyaꞌ Maakɨyai yɨdaavakesɨra. \cl Bɨrita \c 1 \s1 Jonɨ bavɨtaazɨya yadei wɨjɨwaakakevɨnesɨ. \r (Matɨyui 3:1-12; Lukɨ 3:1-9,15-17; Jonɨ 1:19-28) \p \v 1 Gotɨyare Gawaalɨvaangei Jizaazai Kɨraazɨtɨyai gamɨre yagaala tewaanya mudɨkeꞌ sɨnnawɨ yɨmaꞌnaꞌ. \v 2 Gotɨyare wɨꞌnawɨjɨwaakakei Pɨropetɨya Aazaayai dara dɨnɨꞌ Jizaazarɨna, \q1 “Yɨthaa, nɨmɨre wɨdaasadɨnyai gɨmɨnyɨna waamanɨꞌ. \q1 ‘Gɨmɨre tusavɨ nayaa yadera,’ gɨthɨwa. \q1 \v 3 Wawɨnya maayaba jaꞌmaanguraayaꞌ yɨmanɨꞌ, \q1 ‘Naangei batherɨne tusaꞌ javadaꞌgalyɨlo! \q1 Gamɨre tusangɨ yɨdaꞌna jamakwilo!’ ” \m \v 4 Sara dɨnɨkeꞌna Jonɨ wawɨnya maayaba mwaalaka sɨnnawɨ sagaaꞌ aꞌmweraavɨ aalyavɨ bavɨtaazɨya yada wɨdɨna “Sarɨmɨre sɨmunyabwi mudɨkebwi yawɨramaaꞌna kyapɨjɨ nɨmɨ bavɨtaazɨya yɨhyɨdeinyɨ. Gotɨyai sarɨmɨre kayaaꞌnanyabwi yɨhɨmarasɨꞌnadelyɨra,” wɨdɨna Jonɨ. \v 5 Sara wɨdɨna yadaaꞌnyɨ “Gamɨnyawɨnna wawaajɨ yagaala saꞌ kadɨka wɨꞌnaana!” deva Kwaaka Juthɨya mwaalyarajɨ Anga Jeruzaalemɨ mwaalyarajɨ yuyara wɨna. Miꞌna wɨna yeva gamɨre yagaalyaꞌ wɨꞌneva wɨjalɨkurakɨna “Nebulyasɨra. Nemɨ kayaaꞌnanyabwi sana sana yɨwosɨra.” Wɨdɨna kyeꞌ Aalya Jothanɨyavɨ bavɨtaazɨya yaꞌ Jonɨ. \p \v 6 Jonɨ baazɨꞌmaꞌnya kaamelɨyavɨre arɨlyaꞌ yavɨkarinɨkeꞌ mariraꞌnyɨna yaka bulɨmakaawomunnaanya marida mwaalakelyɨ. Gannya wapaaya baarɨnnajɨ aakangɨre kwarakajɨ tɨka nada mwaalakei. \v 7 Yagaala daꞌ wɨdɨna “Nɨmɨ bɨweinyɨ. Dɨvi pwai bathelyɨra. Nɨmɨre dɨragɨnyaꞌ waꞌdɨꞌnyɨ kɨrɨꞌ gamɨre dɨragɨnya naangeꞌ nabaai wavɨlaꞌna yadesɨ nɨmɨrevɨ. Naangere kwaariꞌmasɨvɨlyavɨ wɨla pwɨyɨnɨkeꞌ kwadaai gɨlaꞌmwi galyaaꞌmuneꞌ nɨmɨ naangeinyɨ mɨka. Myɨwɨneinyɨra. \v 8 Nɨmɨ aalya gavevɨ bavɨtaazɨya yɨhyɨvanɨge saꞌ Naangei Kurya Tewaanyarɨ bavɨtaazɨya yɨhyadelyɨra,” wɨdɨna yaꞌ. \s1 Aalyavɨ Jonɨ Jizaazarɨ bavɨtaazɨya yakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 3:13-17; Lukɨ 3:21-22) \p \v 9 Jonɨ sara wɨdadaasɨyagaaꞌ Kwaaka Galɨli Anga Naazaretɨdaaꞌnyai Jizaazai bɨna kyaꞌ Aalya Jothanɨyavɨ Jonɨ bavɨtaazɨya yɨna. \v 10 Miꞌna bavɨtaazɨya yɨna kyaꞌ aalyavɨ sai bilaawaka yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ dara wanganakeꞌ “Sɨgunyaꞌ tɨvɨ damujaangɨka! Kekwai Kuryai kwaamɨryaibɨsai daimwaabɨka!” Mena kadaꞌ Kuryai walaabɨna yaka gamɨre munyɨkɨ kusawɨ bulamwaaina. \v 11 Bulamwaaina kyaꞌ Sɨgunyavɨdaasɨ Gotɨyarebadaasɨ Gotɨyai yagaala wɨdɨna “Saigɨ, nɨmɨre Nyɨbwaalɨvaangeigɨnyɨ. Kurya tewaanya gukadɨnyaigɨnyɨ. Sahwaigɨ yɨlaaya nyɨgaimanɨgɨ,” wɨdaꞌ. \s1 Kayaaꞌnanyaꞌna Saataanɨ Jizaazarɨ wɨdakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 4:1-11; Lukɨ 4:1-13) \p \v 12 Yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ Kuryai “Aꞌmwera maayabanna yarai dɨwo!” jɨrɨꞌgalaasaꞌ. \v 13 Jɨrɨꞌgalaasɨna kyaꞌ sahwai kaanna wɨna kyaꞌ yɨrɨka aꞌmweraare sɨvɨlatɨraai kwavɨlavaꞌ aꞌmwera maayaba mwaaidɨsɨ Saataanɨ “Kayaaꞌnanyabwi yana!” daka yaamɨjɨ yɨjɨwaalaꞌ. Yɨjɨwaaina yakegaaꞌ malakayaawaryarana mwaaidapiyaba Jizaazai sarari yeꞌmwannamwaaina yaꞌ. Sahwai saba mwaalakegaaꞌ Gotɨyare mamaayara ejelɨyara wɨgaimwanna yeꞌ. \s1 Jawɨnya maaryaraavɨ wɨdaꞌ Jizaazai. \r (Matɨyui 4:12-17; Lukɨ 4:14-15) \p \v 14 Dɨvidaaꞌnyɨ Jonɨmɨ wɨla yɨrakɨna kyeꞌ Jizaazai Kwaaka Galɨlina wɨlaawɨna yaka saba Gotɨyare yagaala tewaanyaꞌ wɨjɨwakamarina. \v 15 Wɨjɨwakamarina yakegaaꞌ wɨdaꞌ “Dahaaꞌ yemwaalyagaaꞌ aayasɨra. Dahaaꞌ yunegaaꞌnanyɨ. Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaidehaaꞌ yɨmaꞌnɨwaꞌ dahaaꞌ. Gotɨyarɨna sarɨmɨre sɨmunyabwi mudɨkebwi jawɨramaarila! Yagaala tewaanyaꞌ wɨꞌnapɨjɨ ‘Nebulyasɨra. Sara yaana!’ dɨthɨnyideꞌna yɨhɨthɨwa. Yagaala saꞌ nayaa dɨlɨmwagarila!” wɨjɨwaakɨna yaꞌ. \r (Matɨyui 4:18-22) \p \v 16 Galɨli aalɨbumaangevɨ sahwai wodaaꞌnyɨ Saaimonɨjɨ Saaimonɨmɨre gahwaalaangei Edɨruyalyɨ sadaraai jawɨgɨlyaꞌ aalyavɨ marasɨꞌna yadaakɨlyɨ wangamabɨna yaꞌ. Marasɨꞌnagɨleꞌ dareꞌnesɨ. Jawɨnya mwagiꞌnagɨlyaraalyɨ. \v 17 Wangamabɨna yaka wɨdaꞌ “Dɨnyɨmɨdɨnaabyɨla! Kanyɨmɨdɨnaabakɨlyɨ kihɨzɨwaakaꞌmuri jawɨnya maaꞌditabaaibɨꞌ Gotɨyarɨne aꞌmweraavɨ maaryaꞌneraaihɨrɨ yɨhɨmwaaihɨderaaihɨlyɨra.” \v 18 Miꞌna kudaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ kɨrɨnnya jawɨgɨlya yagalyaꞌmaꞌna yagɨla mɨdɨnna yagi. \v 19 Mɨdɨnna kyagi Jizaazai pɨzɨꞌgwa wawaka Sevathiyare gawaalɨꞌ kwaraai Jemɨzalyɨ Jonɨjɨ sadaraai wanganakeraai sɨpɨyavɨ mwaalagɨla jawɨgɨlya kayaaka yɨnɨke bɨꞌnyɨna yagi. \v 20 Bɨꞌnadaakɨlyɨ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ jaka wɨdɨna kyaꞌ “Yarai dulaabila!” kɨrɨnɨmaangei Sevathiyalyɨ gannya nɨgwɨwawɨnyarari sɨpɨyavɨ mwaalesaraavɨ yagalyaꞌmaꞌna yagɨla kɨdaraai gamɨnyɨ mɨdɨnna yagi. \s1 Jizaazai yɨmakerɨ marasɨꞌnaꞌ. \r (Lukɨ 4:31-37) \p \v 21 Kumɨ sara angeba Kaapanɨyamɨna wɨna kyeꞌ Juyaraavɨre Kwazaakegaaꞌ yɨmaꞌnyɨna kyaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ gamɨ Juyaraavɨre Lotuangevɨ wɨlɨna yaka Gotɨyare yagaala wɨjɨwaakɨna. \v 22 Wɨjɨwaakɨna kyaꞌ yuyara gamɨre yagaalyaꞌ wɨꞌneva atɨka maruꞌnaꞌmuluna yeꞌ. “Kɨwɨjaraavɨrebwi kwaasɨ kwaasɨyaꞌbɨsabulyɨ. Jizaazai gannya sɨmunyavɨ yuya yawɨꞌnɨkelyɨ,” dɨdaapi atɨka maruꞌnaꞌna yeꞌ. Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Jizaazai dɨragɨnya kɨnɨnnakei wɨjɨwaakakeꞌnanyɨ. \p \v 23 Yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ aꞌmwei yɨmaka widei Lotuangevɨ wɨlɨna yaka \v 24 jaka danganna “Jizaazai Naazaretɨ mwaalyaigɨ, nemɨnyɨ berɨꞌ dɨneyɨdeꞌna bahɨneka? Nemɨ aaꞌneinaavɨ kayaaka dɨneyɨgaideꞌna daaka? Gɨmɨnyɨna yawɨꞌmwa. Gotɨyare tewaanyaigɨnyɨna yawɨꞌmwa.” \v 25 Miꞌna jaka kadaꞌ Jizaazai maanga wɨdɨna “Yagaala madɨnnera! Aꞌmwe sarɨdaasɨ dɨwona!” \v 26 Sara kudaꞌ yɨmakei aꞌmwerɨ yɨkɨlaaka wɨlaka jaka naanga daka kaanna wɨna yaꞌ. \v 27 Aꞌmwera yuyara tɨnna wanganeva atɨka maruꞌnakulɨna yadɨvɨꞌ kumɨ sara dɨneꞌ “Ai, daꞌ berɨvaka? Wɨjɨwaakyaꞌneꞌ mudɨkesɨ. Aꞌmwe sai yagaala dɨragɨnna wɨdɨvanɨkelyɨ. Nabaai yɨmakeraavɨ sara wɨdɨwake sara yɨvanɨgava!” \v 28 Kadɨneꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ Galɨli yuyabanyara Jizaazai yakeꞌna maalɨkegaaꞌ wɨꞌnyɨna yeꞌ. \s1 Jizaazai aꞌmweraavɨ tewaanya yaꞌ. \r (Matɨyui 8:14-15; Lukɨ 4:38-39) \p \v 29 Yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ Jizaazai Lotuangevɨdaaꞌnyai bwalyuna kyaꞌ Jizaazalyɨ Jemɨzalyɨ Jonɨjɨ pwarajɨ sara kaanna wɨna yeva Saaimonɨjɨ Edɨruyalyɨ saraare angevɨ bwina yeꞌ. \v 30 Bwina kyeꞌ mɨdɨka wɨdaꞌdaasɨ Saaimonɨmɨ ganyaalɨmaangeꞌ waꞌdɨsɨ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ kumɨ Jizaazarɨ wɨdɨna. \v 31 Miꞌna wɨdɨna kyeꞌ nabalɨnakeyabanna bɨna yaka maradɨhaaꞌbwaꞌna yaꞌ. Jizaazai sara kyaꞌ nabalyaꞌ mena yɨwɨna kyaꞌ aꞌmweꞌ kumɨnyɨne wapaaya yovɨrawakɨna yaꞌ. \r (Matɨyui 8:16-17; Lukɨ 4:40-41) \p \v 32 Nyɨlyai mena walakyagaaꞌ sabanyara nabalɨnakengɨjɨ yɨmaka widɨvɨsangɨjɨ sangɨ gamɨnyawɨnna makuna yeꞌ. \v 33 Makuna yeva saba mwaalyara yuyara tɨkuryaba davaabɨna yeꞌ. \v 34 Davaabɨna kyeꞌ Jizaazai aꞌmwe nabalya ge ge waꞌdɨvɨsaraavɨ nabalyaꞌ wangadaaꞌnyɨ “Tewaanya jɨmaꞌnana!” sana sana kudaꞌ tewaanya yɨmaꞌnɨgulɨna yeꞌ. Nabaai aaꞌne kwalaalyaraavɨ wɨdaasɨna yaꞌ. Aaꞌnera gamɨnyɨna yawɨꞌdaapiyaꞌna wangada “Yagaala madɨpɨnera! Kwaasɨ yadɨvɨsaihɨrɨ nayɨhuꞌnɨpɨdɨka!” wɨdaka wɨdaasɨna yaꞌ. \s1 Kwaaka Galɨli Jizaazai wɨjɨwaakaꞌ. \r (Lukɨ 4:42-44) \p \v 35 Jizaazai se waꞌmwarakei yɨrɨkunyagaaꞌ dɨkaaꞌna yaka walyuna yaka aꞌmwera maaya kunebanna kaanna wɨna yaka Gotɨyarɨ yagaala wɨdɨna. \v 36 Kuna wɨdɨna yadaaꞌnyɨ Saaimonɨjɨ gamɨnyaba mwaalesarajɨ bɨrɨbɨrɨkaanyara wɨna yeva \v 37 yɨrɨꞌmaaꞌna yeva wɨdeꞌ “Yuyara gɨmɨnyɨna bɨramarivanɨgava aꞌmweraava.” \v 38 Tɨviꞌna kudeꞌ gamɨ wɨdɨna “Angeba pɨnɨ aya kɨbanna nemɨ kaanyaana! Anga saba Gotɨyare yagaala wɨjɨwaakɨdeꞌna bwalyuwa.” \v 39 Wɨdaka Galɨli yuyaba kumɨre Lotuangengɨ yagaala Gotɨyare wɨjɨwakamaryaꞌ. Sagaaꞌ aꞌmwe yɨmaka widɨvɨsaraavɨdaasa yɨmakeraavɨ wɨdaasaꞌ. \s1 Samatanakei tewaanya yɨmaꞌnaꞌ. \r (Matɨyui 8:1-4; Lukɨ 5:12-16) \p \v 40 Aꞌmwe samatanakei gamɨnyawɨnna bɨna yaka “Jizaazai naangelyɨ,” daka kwadaai gɨlɨna yaka yagaala naanga dɨragɨnna wɨdaꞌ “Nɨmɨre kɨlaakejɨꞌ ‘Tewaanya mwaalana!’ nyawɨꞌdɨzaꞌ gɨmɨ sara dɨnyavadaꞌgala! Sara yɨnneigɨnyɨ gɨmɨ.” \v 41 Wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai kale kwiaꞌ ata dathɨwanna yaka wɨdɨna “ ‘Sara yɨma!’ yawɨꞌmanɨge. Gɨmɨre kɨlaakejɨꞌ yɨhula dana!” \v 42 Wɨdɨna kyaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ samate saꞌ yaꞌmaꞌna yaka gamɨre kɨlaakejɨkɨ yarai yɨwɨna yaꞌ. \v 43 Kɨlaakejɨkɨ yɨwɨna kyaꞌ Jizaazai maanga wɨdɨna yaka \v 44 wɨdɨna “Nayaa dɨnyuꞌnana! (Nɨmɨnyɨna najɨꞌbwaꞌnemwaaibɨthɨka!) Aꞌmwe aane pwai kwarɨ ‘Sara nyɨwaka,’ mudɨnna! Aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ mujɨwaakɨnna! Aawa. Kaanna wawaꞌgɨzɨ sipɨzipɨya Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌderɨ pɨrizɨyarɨ duzɨwaainana! Dahaaꞌ kɨlaakeꞌ tewaanya warɨkeꞌna Mozɨzai dɨnɨkeꞌ Gotɨyarɨneꞌ dumaarideꞌna aꞌmwera yawɨꞌna ‘Aꞌmwere samateꞌ menanyɨra,’ gyawɨpɨꞌdera.” Miꞌna wɨdaka yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ wɨdaasɨna yaꞌ. \v 45 Sara kudaasaꞌ aꞌmwei walyuna yaka yuyaba yagaala saꞌ wɨjɨwaakyaꞌnei yuyaraavɨ wɨdɨvainadaaꞌna yɨkwaasaꞌ. Gamɨ sara kyaꞌ “Aꞌmwera nyanganapɨjɨ nɨmɨnyɨna nanyɨdahidɨwagamaremwaaibɨthɨka!” daka Jizaazai angeba mwɨyai yaayeba mwaalɨna yadɨsɨ gazabazabadaaꞌnyɨ gamɨnyawɨnna yɨkabɨna yeꞌ. \c 2 \s1 Jizaazai yagɨnya bainɨkerɨ yɨdɨkavamwaaihaꞌ. \r (Matɨyui 9:1-8; Lukɨ 5:17-26) \p \v 1 Sawɨta pɨjaaꞌ kajɨnnaꞌ sai Kaapanɨyamɨna ayɨna yagalaawaka bamwaaina yaꞌ. Bamwaaidɨꞌnyɨ dara wɨꞌnesaꞌ “Anga aya mwaaidevɨ damwaalɨꞌ!” \v 2 Sara deva kwala yɨꞌbwaꞌnyɨna yeꞌ. Kwala yɨꞌbwaꞌnyɨna yeva tɨkuryaba daavanneba kune pɨba madaayɨ yeva angavɨneꞌ mwasabanneꞌ bamwaihwodapi yagaalyaꞌ wɨjɨwaakɨna yaꞌ. \v 3 Wɨjɨwakadaaꞌnyɨ pwara makabɨna kyeꞌ aꞌmwe daraai daraalyara kɨlaaka yagɨnya bainɨkerɨ marikwavamakabɨna yeꞌ. \v 4 Marikwaꞌna yeva “Aꞌmwe kwalaalyara damwaaihava!” deva kwala bwaꞌnaanyavɨneꞌna Jizaazaryawɨnna mabamakulyara angevɨ aꞌba bamaragaꞌnɨgilaawɨna yɨna yeva munyaba Jizaazai wɨlamwaaidɨsɨyaba kwavɨsaꞌ daburaabɨna yeva yagɨnya bainɨkei yɨꞌbɨnnakerɨ maralaꞌmwagakɨna yeꞌ. \v 5 Maralaꞌmwagakɨna kyeꞌ Jizaazai kumɨre lɨmwangebwi yawɨranganna “Aꞌmwe dara ‘Jizaazai dɨragɨnaangei aꞌmwerɨ tewaanya negaimwagathelyɨra,’ yawɨreva makabɨwaava,” Jizaazai yawɨraka yagɨnya bainɨkerɨ wɨdɨna “Nyɨbwaalɨꞌ, gɨmɨre kayaaꞌnanya gɨmarasɨꞌmwa.” \v 6 Sara wɨdɨna kyaꞌ Kɨwɨjara pwara saba mwaaleva kumɨre kunya yawɨꞌna \v 7 “Aꞌmwe dai yagaala saꞌ baaꞌna dɨvanɨka! ‘Gotɨyarɨ wavɨlaꞌmweinyɨ,’ dathɨvanɨka! Kayaaꞌnanya aai marasɨꞌnadelaka! Gotɨyai gavei marasɨꞌnadelyɨra. Sareꞌ Gotɨyarɨ yagaaibɨraizɨka dɨwakei daaka!” yawɨranganna yeꞌ. \v 8 Yawɨrangadaapi yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ Jizaazai gannya sɨmunyavɨ yawɨꞌna “Aꞌmwe dara sara jawɨꞌmanɨgava!” daka wɨdɨna “Sarɨmɨre sɨmunyangɨ sareꞌ baaꞌna yawɨꞌmanɨgava! \v 9 Darewaai naangewaai midaaka! Pɨrɨꞌ dareꞌ. Yagɨnya bainɨkerɨ wɨdɨdeꞌ ‘Gɨmɨre kayaaꞌnanya gɨmarasɨꞌmwa.’ Pɨrɨꞌ dareꞌ. Wɨdɨdeꞌ ‘Dɨthɨkaaka! Yɨꞌbɨnyaꞌ maaraꞌgɨzɨ dɨmakwalyona!’ Yagaala yuya sawaai naangewaai midaaka! Nɨmɨ kudaꞌmuri ‘Dɨthɨkaaka! Yɨꞌbɨnyaꞌ maaraꞌgɨzɨ dɨmakwalyona!’ sara yadeꞌna \v 10 sarɨmɨ yawɨꞌna ‘Ai, Kwaaka davakɨ aꞌmwe sai kayaaꞌnanya marasɨꞌnyaꞌnei dɨragɨnnakelyɨ,’ jawɨryideihɨlyɨ. Sara jawɨryideꞌna Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai yagɨnya bainɨkerɨ sara wɨdana!” \v 11 Aꞌmwerɨ wɨdɨna “Gɨthɨwa, ‘Dɨthɨkaaka! Gɨnnya yɨꞌbɨnyaꞌ marikwavaꞌgɨzɨ gɨnnya angevɨna dɨmakwalyona!’ ” \v 12 Sara wɨdɨna kyaꞌ daavaka yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ yɨꞌbɨnyaꞌ marikwaꞌna yaka kaanya walyodaaꞌnyɨ sareꞌna aꞌmwe yuyara tɨnna wanganna yeva atɨka maruꞌnakulɨna yeva Gotɨyarɨ yɨlaaya yeva “Sabwi nemɨ sara mwanganyainera,” dɨnyɨna yeꞌ. \s1 Jizaazai Livaayarɨ wɨdaꞌ “Nyɨmɨdɨnaama!” \r (Matɨyui 9:9-13; Lukɨ 5:27-32) \p \v 13 Jizaazai ayɨna walyoka aalɨbumaangevɨ mwaaidɨsɨ aꞌmwera yuyara yɨꞌbwaꞌnyɨna yeva mwaaidapi Jizaazai wɨjɨwaakɨna yaꞌ. \p \v 14 Livaayai Alɨpɨyaazarei taakɨzɨya maaꞌdei taakɨzɨya maaꞌdeva mwaaidɨꞌnyɨ Jizaazai wangamabaka wɨdɨna “Nyɨmɨdɨnaama!” Miꞌna wɨdɨna kyaꞌ daavɨna yaka mɨjɨwɨna yaꞌ. \p \v 15 Livaayare angevɨ Jizaazai namwaaidɨsɨ taakɨzɨya maaꞌdɨvɨsarari aꞌmwe kɨwɨnya maalɨꞌna yadɨvɨsarari sara Jizaazalyɨ gamɨrerari saraayaba mwaalɨna yeꞌ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kumɨ sara kwalaalyara gamɨnyɨ mɨdɨnesara. \v 16 Namwaaidapi Kɨwɨjara Perɨzɨyara “Gamɨ salyɨ kɨwɨnya maalɨꞌna yadɨvɨsarari taakɨzɨya maaꞌdɨvɨsarari jeꞌmwannanɨvanɨgava!” deva gamɨreraavɨ wɨdɨna “Taakɨzɨya maaꞌdɨvɨsarajɨ kɨwɨnya maalɨꞌna wɨyadɨvɨsarajɨ saraayaba baaꞌna nɨvanɨka!” wɨdɨna. \v 17 Yagaala saꞌ wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai wɨꞌnakei wɨdɨna “Dotarɨna nabalɨmaayara wɨgainadera mɨꞌ. Aawa. Nabalɨnakera wɨgainadere. Sareꞌna nɨmɨ sainyɨ aꞌmwe yɨdaꞌmaraangebulyɨyainajɨyaraavɨ jɨvwaramaaryaꞌneinyɨ mabye. Aawa. Kɨwɨnya maalɨꞌna yadɨvɨsaraavɨneꞌnanyɨ.” \s1 Wapaaya manyaꞌnesɨra. \r (Matɨyui 9:14-17; Lukɨ 5:33-39) \p \v 18 Pɨgaaꞌ Jonɨmɨrerajɨ Perɨzɨyarajɨ “Gotɨyarɨna wapaaya manaannera!” deva navɨka mwaaidapi pwara wɨlaabɨna yeva Jizaazarɨ wɨdɨna “Beꞌneka? Jonɨmɨrerari Perɨzɨyaraavɨrerari sara wapaaya manyara mwaalɨna yadapi kɨrɨꞌ gɨmɨrera wapaaya baaꞌna nɨvanɨgava!” \v 19 Wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai wɨdɨna yaꞌ “Mudɨkangeyabanne munne yadɨvɨsagaaꞌ aꞌmweꞌ maarade mɨgɨnyai mwaaidozɨ aꞌmwe aꞌmwera tɨka munne manɨpɨne yɨpɨjara daaka! \v 20 Mɨgɨnyai mwaaidoriyagaaꞌ wapaa nɨpɨꞌdengɨra. Pɨgasa kimaꞌnojɨ kumɨnyabadaasai aꞌmweꞌ maarade mɨgɨnyai yɨpalasɨꞌna kyapi sagaaꞌ kumɨ sa wapaa tɨka manyɨ yɨpɨꞌdengɨra. Sareꞌ kanyɨpalasɨꞌnapɨri nɨmɨrera wapaaya manyɨ yɨpɨꞌdengɨra.” \p \v 21 Sareꞌ Jizaazai gamɨre yagaala mudɨkeꞌna wɨdɨna “Yɨvɨta gaalyaꞌ aꞌmwe pwai dakurojɨ ‘Yɨvɨta ayɨkɨ mɨwɨrɨma!’ myawɨryajai tewaanyalyɨra. Sara mɨwɨꞌna yajɨ kwajɨ mɨwɨtaꞌne yɨvɨta yɨvɨsɨkɨ kayaaka kyadɨka! Yɨvɨta gaalyamɨlɨꞌ yɨvɨta ayɨkɨ kayaaka yadeꞌna naanga lihɨꞌna yadesɨra. \v 22 Nabaai memekɨlaaka waainɨtalyaꞌ aꞌmwe aane pwai kwai waainɨtala ayavɨ waainɨya gaalyaꞌ mamaradɨngiki yadelyɨ. Sara maradɨngikajaꞌ aalɨmaagwala bilamariꞌbwarakadaawori waainɨyaꞌ memekɨlaakevɨ kayaaka kyojɨ waainɨyaꞌ bwalaraawɨna yadesɨra kɨlaaka yuya tɨꞌmɨwɨrojɨya. Sareꞌ aawa. Waainɨya gaalyaꞌ memekɨlaaka mudɨkevɨ maradɨngikɨna yajaꞌ tewaanya warɨna yadesɨra.” \s1 Juyaraavɨre Kwazaakegaaꞌ. \r (Matɨyui 12:1-8; Lukɨ 6:1-5) \p \v 23 Juyaraavɨre Kwazaaka pɨgaaꞌ lɨlaajabɨta witɨziwawɨnyavɨ tɨnnyaba tusavɨ sai widavadaasɨ gamɨrera mɨdɨnaabɨna, mɨjɨka wiadaaꞌnyɨ witɨzɨla gimujɨna yeꞌ. Saꞌna kɨwɨnya dɨnɨkeꞌ “Kwaakaanya yamaryadɨvɨꞌ tusavɨ aꞌmwera witɨzɨla maapɨka!” dɨnɨkesɨra. \v 24 Gimujɨna kyeꞌ Perɨzɨyara Jizaazarɨ wɨdɨna “Yɨthaa, Kwazaakegaaꞌ dahaaꞌ baaꞌna gimujɨvanɨgava! Kɨwɨnya sareꞌna warɨkesɨra. Sa pɨgaaꞌ dɨhimujidengɨra. Kwazaakegaaꞌ mipɨnera sabwi!” \v 25 Sara wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai wɨdɨna “Baaꞌna nyɨdɨwaava! Ne Devitɨ yaake pɨkarɨyɨkwiavɨ tɨnna mwanganyadɨvɨsaihi daaka? Devitɨjɨ gamɨjɨyarajɨ sara wapaaya kunera mɨjɨka wiadaaꞌnyɨ \v 26 sipɨzipɨya Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangei Avaayathai mwalyaakegaaꞌ Devitɨ Gotɨyarɨna yɨraꞌde pwarɨ gɨrɨkulyaꞌna wɨdaka Gotɨyare Angevɨ wɨlaabɨna kyaaꞌ Gotɨyai tɨnna wanganyaꞌne gɨrɨkula wakyaasa kujayaaꞌ maranyɨna yaaꞌ. Gɨrɨkula sa miꞌna kwaryaaꞌ ‘Gotɨyare yɨraꞌdɨvɨsara gavera maranadɨvɨsarera,’ kɨwɨnyaꞌ sara dɨnɨkesɨra. Devitɨ Gotɨyarɨna yɨraꞌdei mamwalyaakei maranyɨna yaka nabaai gamɨjɨyaraavɨna wɨmaryaaꞌ. Sareꞌ Gotɨyai maiyagaala mujaaꞌ.” \v 27 Sara wɨdaka wɨdɨna yaꞌ “Sɨnnawɨ Gotɨyai aꞌmweraavɨ yavɨkaryaka dɨvidaasɨ aꞌmweraavɨneꞌna Kwazaakegaaꞌ wakyaaꞌ. Sɨnnawɨ Kwazaakegaaꞌ mwaryaka dɨvidaasɨ Kwazaakegaaꞌneꞌna aꞌmweraavɨ myavɨkaryaaꞌ. Arɨkewɨ. \v 28 Sara yaakeꞌna Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai Kwazaakegaaꞌne Naangei ‘Aꞌmwera sara sara yɨpɨꞌderera,’ wɨdadelyɨra,” wɨdaꞌ Jizaazai gamɨnyɨneꞌna. \c 3 \s1 Kwazaakegaaꞌ Jizaazai pware ata kayaaꞌnanyaꞌ nayaa yavadaꞌgalaꞌ. \r (Matɨyui 12:9-14; Lukɨ 6:6-11) \p \v 1 Lotuangevɨ ata pimagɨnyi yaalɨka mena yɨnɨkei mwaaidɨꞌnyɨ Jizaazai ayɨna wɨlamwaaina. \v 2 Wɨlamwaaina kyaꞌ “Jizaazai Kwazaakegaaꞌ aꞌmwere asaꞌ tewaanya yavadaꞌgaina yajɨwaka?” deva Aꞌmwe Perɨzɨyara banganaꞌna yeꞌ. “Asaꞌ tewaanya yavadaꞌgaina yajaꞌ nemɨ kotɨya wɨmwaaihɨna yaadeinaava,” deva banganaꞌna yeꞌ. \v 3 Nayaa banganaꞌna yadapi Jizaazai ata kayaaꞌnanyarɨ wɨdɨna “Tɨnnyabanna dɨthaaka!” \v 4 Aꞌmweraavɨ wɨdɨna “Kwazaakegaaꞌna kɨwɨnya gara dɨvanɨka? Kwazaakegaaꞌna tewaanya yɨjaꞌnebwi sara dathɨvanɨka? Kwazaakegaaꞌna kayaaꞌnanya yɨjaꞌnebwi sara dathɨvanɨka? Nabaai ‘Aꞌmweraavɨ tewaanya mwaaibɨꞌdeꞌna dɨhaimwana!’ dathɨvanɨka? ‘Aꞌmweraavɨ dɨramakya!’ kɨwɨnya sara dathɨvanɨka?” wɨdɨna. Sara wɨdɨna kyaꞌ kumɨ sara yagaala mujɨ, maadɨnna mwaalɨna yeꞌ. \v 5 Maadɨnna mwaalɨna kyeꞌ kumɨre sɨmunyangɨ ata yaalɨka yɨnɨkerɨna kumɨnyɨ kale mwiadaaꞌnyɨ Jizaazai wangamabɨna. Wangamabɨna kyaꞌ saraavɨneꞌna kale wiadaasɨ avaalyagaaꞌ maadɨnna mwaaidapiyaraavɨna gamɨre sɨnna tɨka wɨdaꞌdaasɨ aꞌmwerɨ wɨdɨna “Gɨnnya asaꞌ jɨwɨbwaka!” Sara wɨdɨna kyaꞌ ata yɨna kyaꞌ ata kayaaꞌnanyaꞌ maamɨdaryaꞌ yɨmaꞌnyɨna. \v 6 Maamɨdaryaꞌ yɨmaꞌnyɨna kyaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ Lotuangevɨ Perɨzɨyara bwalyuna yeva Erotɨyarerajɨ yɨꞌbwaꞌnyɨna kyeꞌ jamungajeꞌ “Jizaazai baladeꞌna nemɨ gara yaadelaka?” \s1 Kwala bwaꞌnaanya aalɨbumaangebaarɨ mwaaleꞌ. \p \v 7 Jizaazalyɨ gamɨrerajɨ saba yagalyaꞌmaꞌna yeva Aalɨbunya Galɨlina wɨna. Nabaai kwala naanga kaanna wɨna. Kwaaka Galɨli mwaalyarajɨ Kwaaka Juthɨya mwaalyarajɨ \v 8 Anga Jeruzaalemɨ mwaalyarajɨ Kwaaka Yɨthumɨya mwaalyarajɨ Aalya Jothanɨ pimagɨ mwaalyarajɨ Anga Taayaa Anga Saaithonɨ sabanyaai mwaalyarajɨ yuya sara “Jizaazai sana sana yɨvanɨkelyɨra,” deva gamɨnyawɨnna kaanna bɨna. \v 9 Kaanna bɨna kyeꞌ kwala bwaꞌnaanya naangeꞌna gamɨreraavɨ wɨdɨna “Kwala bwaꞌnaanya daꞌ bule nanyɨnadɨka! Botɨyaꞌ nɨmɨnyɨneꞌ jovɨrawakyɨla! Aalyavɨ waꞌdɨꞌnyɨ botɨyavɨdaaꞌnyɨ wɨjɨwaakɨdeinyɨ.” \v 10 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sara wɨdɨna yakeꞌneꞌ Jizaazai aꞌmweraavɨ tewaanya yavadaꞌgaina kyaꞌ nalaavɨnakera “Jizaazarɨ yɨmetavɨma!” dɨneva yɨmetaꞌna yesaꞌna wɨdɨna yaꞌ. \v 11 Aꞌmwe pwara yɨmaka widɨvɨsara Jizaazarɨ tɨnna wanganeva gamɨnyawɨ walaꞌna yeva “Aakayɨ,” jaka dɨna “Gotɨyare Gawaalɨvaangeigɨnyɨra,” wɨdɨna. \v 12 Sara wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai yɨmakeraavɨ yagaala dɨragɨnɨnaanga wɨdɨna “Nɨmɨnyɨna ‘Gotɨyare Gawaalɨvaangelyɨ,’ madɨpɨnera!” \s1 Jizaazai aꞌmwe atɨraai sɨvɨlyɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraalyaraavɨ dahɨlakaꞌ. \r (Matɨyui 10:1-4; Lukɨ 6:12-16) \p \v 13 Jizaazai mugunyangɨ wɨlaawɨna yaka “Aꞌmwera nɨmɨrera yɨmaꞌnɨpɨꞌdera,” dakeraavɨ jaka wɨdɨna kyaꞌ kumɨ wɨlaabɨna yeꞌ. \v 14 Wɨlaabɨna kyeꞌ aꞌmwe atɨraai sɨvɨlyɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraalyaraavɨ dahɨlakɨna yaka “Nɨmɨnyaba dɨmwaalyɨla! Nabaai yagaala wɨjɨwakamaryaꞌna yɨhɨthaasɨdera! \v 15 Yɨmakeraavɨ wɨdaasaꞌne dɨragɨnyaꞌ yɨhɨzaavɨdeinyɨ,” wɨdɨna yaꞌ. \v 16 Aꞌmwe atɨraai sɨvɨlyɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraala sareraavɨne yaya darengɨra. Yɨ pwai Saaimonɨ yaya pɨrɨꞌ Jizaazai wɨdakeꞌ Pitai, \v 17 yɨ pwaraai Jemɨzai Sevathiyare gawaalɨvaangelyɨ Jonɨ Jemɨzare gahwaalaangelyɨ sadaraai yaya pɨrɨꞌ wɨdake Bawanezɨzɨ (aangyagaalyaꞌna Yɨꞌmuyagaainakeraai), \v 18 yɨ pwai Edɨruyai, pwai Pilipɨ, pwai Baatolomyui, pwai Matɨyui, pwai Tomaazai, pwai Jemɨzai Alɨpɨyaazarei, pwai Tathɨyaazai, pwai Saaimonɨ “Kumɨreba Romɨyara wɨpɨka!” dadei, \v 19 pwai Juthaazai Yɨzɨkerɨyotɨyai dɨvidaasɨ Jizaazarɨ yɨkamaangeraavɨna wibwarɨdaakwiaꞌnei. \s1 “Jizaazalyɨ Biyelɨzɨvulɨjɨ saraai yɨvanɨgi,” wɨdeꞌ Perɨzɨyara. \r (Matɨyui 12:24-32; Lukɨ 11:14-23; 12:10) \p \v 20 Jizaazai gannya angevɨ wɨlaabɨna. Miꞌna wɨlaabɨna kyaꞌ kwala bwaꞌnaanya yɨꞌbwaꞌnamwaaina kyeꞌ Jizaazalyɨ gamɨrerajɨ sara yɨna yɨna yeva “Wapaaya warana! Gotɨyare wawɨnya yaana!” deva wapaaya manyɨ yeꞌ. \v 21 Wapaaya manyɨ kyeꞌ Jizaazai yakeꞌna gamɨre jɨlɨkaimɨraaya sara wɨꞌneva “Nemɨ gamɨnyɨ marawaana!” deva kaanna bɨna yeꞌ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. “Sɨmunya maayai mwaalɨka,” desaꞌnanyɨ. \p \v 22 Kɨwɨjara Anga Jeruzaalemɨdaasara dɨna “Jizaazarɨ munyɨkɨ yɨmaka Biyelɨzɨvulɨ kɨnɨnnakelyɨra.” Nabaai dɨna “Yɨmakeraavɨ maremwaala naangei gannya dɨragɨnyaꞌ kujaavaꞌ Jizaazai yɨmakeraavɨ wɨdaasɨna yadelyɨ.” \v 23 Sara dɨna kyeꞌ Jizaazai aꞌmweraavɨ “Kaajɨla!” wɨdaka keꞌbaꞌna yagaala wɨdɨna “Saataanɨ Saataanɨmɨ gara yojɨ wɨdaasɨnannelaka? \v 24 Kingɨyare aꞌmwera anga kɨba mwaalyara jaapaina yɨpɨjaꞌ mala bwaꞌnyɨna yɨpɨjaꞌ sahwara dɨragɨnya daapɨneꞌ mɨka! \v 25 Aꞌmwe pɨnɨdaka kajapalemwalamaryapɨjɨ sanɨdaka dɨragɨnya daapɨneꞌ mɨka! \v 26 Savɨneꞌna Saataanɨjɨ gamɨrerajɨ jaapaina yɨpɨjaꞌ mala bwaꞌnyɨna kyapɨjɨ Saataanɨ maremwaaideva dɨragɨnya madaayɨ yannesɨ. Aawa. Savɨneꞌna Saataanɨ miꞌnanyɨ. \v 27 Aꞌmwe aane pwai kwai aꞌmwe dɨragɨnyare gɨlyɨvɨsa kuka yɨpalamaasaꞌna gamɨre angevɨ mulaawi yannelyɨ. Arɨkewɨnyɨra. Sɨnnawɨ sai aꞌmwe dɨragɨnyarɨ wɨla pwɨyajaꞌ dɨvi kuka yɨpalamaaradelyɨra. \v 28 Yagaala daꞌ jawɨka! Nebwina gɨthɨma! Aꞌmwera kayaaꞌnanyabwi yɨvanɨgasabwi sabulyɨ Gotɨyarɨna yagaaibɨraizɨka ge ge dɨza yɨvanɨgasajɨ yɨvanɨgasara Gotɨyarɨ kudapɨjɨ Gotɨyai kayaaꞌnanya sa wɨmarasɨꞌnadelyɨra. \v 29 Sare kɨrɨꞌ Kuryai Tewaanyarɨna yagaaibɨraizɨka wɨdɨvanɨgasa yuyagaaꞌ Gotɨyai mumarasɨꞌnyɨ yadelyɨra. Aawa. Kurya Tewaanyarɨna bɨrala sabwina yɨwetawakya sabwi yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ waragothevulyɨra. Sabwi Gotɨyai mamarasɨꞌnyɨ yadelyɨra!” wɨdɨna yaꞌ. \v 30 Jizaazarɨna “Yɨmakei kɨnɨnnakelyɨ. Gotɨyare Kuryai kɨnɨnnakei mɨka,” dɨnesaꞌna Jizaazai sara wɨdaꞌ. \s1 Jizaazarɨ ganaangesɨ gahwaalaangerajɨ wɨlaabeꞌ. \r (Matɨyui 12:46-50; Lukɨ 8:19-21) \p \v 31 Sagaaꞌ Jizaazarɨ ganaangesɨ gahwaalaangerajɨ biꞌmaꞌna. Miꞌna biꞌmaꞌna yeva angevɨ mwasawɨ daaveva gamɨnyɨna pwaraavɨ wɨdɨna “ ‘Gɨmɨjɨyarajɨ gwaangesɨ mwaaihava,’ duthaawila!” \v 32 Sara wɨdɨna kyeꞌ kwala bwaꞌnaanyaꞌ gamɨnyaba wɨlamwaaleva wɨdɨna “Yɨthaa! Gwaangesɨ jaꞌmwerajɨ jaꞌmwejɨ sa mwasaba bamwaaleva gɨmɨnyɨna jaka dɨvanɨgaꞌ.” \v 33 Jizaazai wɨꞌnaka maꞌmaaꞌna “Nɨnnya nɨwaaꞌ berɨvaka? Nyɨgwaalaangera bewaraavaka?” \v 34 Wɨdaka gamɨnyaba bamwaihwodapiyangɨ tɨnna wanganaka wɨdɨna “Yɨthaanyi! Dathara nɨwaasɨ nyɨgwaalaangerajɨ mwaaihaꞌ. \v 35 Aꞌmwe pwara kwara Gotɨyai wɨdɨnɨkeꞌ sara yɨvanɨgasara sahwara nɨwaasɨ nyɨgwaalaangerajɨ nyɨnyaabulaangejɨ mwaaihava.” \c 4 \s1 Witɨzɨla pɨraihɨrakakesɨra. \r (Matɨyui 13:1-9; Lukɨ 8:4-8) \p \v 1 Pɨgaaꞌ Jizaazai aalɨbumaangebaarɨ gaai wɨjɨwaakɨna. Wɨjɨwaakɨna yadaasɨ kwala yɨꞌbwaꞌnemwaalesaꞌna sɨpɨyavɨ wɨlamwaaina kyaꞌ sɨpɨyaꞌ aalyavɨ aꞌba yɨlaꞌna yadɨsɨ kwala bwaꞌnaanya yuya aalɨbumaangebaarɨ mwaalɨna. \v 2 Sara mwaalɨna yadapi Jizaazai wɨjɨwaakya kwalaalya kumɨnyɨneꞌna yagaala keꞌbaꞌna wɨdɨna yaꞌ \v 3 “Dɨnyuꞌnyɨla! Yɨthaanyi, pɨgaaꞌ aꞌmwe witɨzɨla pɨraihɨrakyaꞌnei kaanna wɨna yaꞌ. \v 4 Wawaka gannya wawɨnyavɨ sɨla kavɨraihɨrakaꞌ sɨla pɨnɨ tuꞌmaangeba bwalaraawɨna kyaꞌ yusara bamaranyɨna yeꞌ. \v 5 Pɨba amwi sɨla naangejɨꞌ waꞌdɨꞌnyɨ aꞌba kwaaka maalɨkejɨꞌ waꞌdɨꞌnyɨyaba sɨla pɨnɨ pɨraihɨrakake witɨzɨla yarai yɨrɨꞌna yaꞌ. \v 6 Yɨrɨꞌna kyaꞌ gannya mɨwɨrinya naanga magɨri kyaꞌ nyɨla naanga wɨdɨna yakegaaꞌ yawaka baihinyɨna yaka yuya balɨna yaꞌ. \v 7 Kwaakevɨ lannake waꞌdɨsɨ aꞌba sɨla pɨnɨ pɨraihɨrakake yɨrɨꞌna kyaꞌ lannake kɨnɨjɨ yɨrɨꞌna yaka naanga gɨrina yaka kayaaka galadathɨwanna kyaꞌ kurɨjɨrɨka dɨna yaka gamɨre sɨla miꞌnyɨ yaꞌ. \v 8 Sɨla pɨnɨ kwaaka tewaanyavɨ kavɨraihɨrakaꞌ sɨla sa tewaanya yɨrɨꞌna yaka naanga gɨrina, sɨla tewaanya yɨꞌnyɨna yaꞌ. Yɨꞌnyɨna yake pɨnɨ sɨla pɨrɨvɨdaaꞌnyɨ kɨbawe (30) yɨꞌnyɨna yaꞌ. Sɨla pɨnɨ sɨla pɨrɨvɨdaaꞌnyɨ naanga kɨbawe (60) yɨꞌnyɨna yaꞌ. Sɨla pɨnɨ sɨla pɨrɨvɨdaaꞌnyɨ naanga (100) yɨꞌnyɨna yaꞌ,” sara wɨdɨna yaꞌ Jizaazai. \v 9 Yagaala keꞌbaꞌna miꞌna wɨdaka Jizaazai wɨdɨna yaꞌ “Kadɨꞌnakeinyɨ daakajɨ nayaa dɨnyuꞌnana!” \s1 Yagaala keꞌbaꞌna wɨdakebwinesɨ. \r (Matɨyui 13:10-17; Lukɨ 8:9-10) \p \v 10 Aꞌmwe kwala bwaꞌnaanya mena wɨna yesagaaꞌ Jizaazare atɨraai yaka sɨvɨlyɨrɨdaasɨ pwaraai sarajɨ aꞌmwera gamɨjɨ mwaaidɨvɨsarajɨ sa Jizaazarɨ yɨwaaraꞌna “Yagaala keꞌbaꞌna dɨwaanyaꞌ dɨnejɨwaakya!” \v 11 Sara yɨwaaraꞌna kyeꞌ Jizaazai wɨdɨna “Yagaala nebulyaꞌ yoimavajalɨkurakyaꞌ Gotɨyai maremwaaideꞌneꞌ Gotɨyai yɨhɨzɨwaainɨwaka. Aꞌmwe pwara mwasɨlaanyara yagaala yuya keꞌbaꞌnanya gave pɨrɨvɨna wɨꞌnɨvanɨgaꞌ. \v 12 Saꞌna yɨmaꞌnyaꞌneꞌ dɨnɨkesɨra. \q1 Tɨnna sara wangadɨvɨꞌ kɨrɨꞌ sɨmunya myawɨranganyɨvanɨgaꞌ. \q1 Kadɨka sara wɨꞌnadɨvɨꞌ kɨrɨꞌ sɨmunya myawɨramaarivanɨgaꞌ. \q1 Yawɨrapɨjɨ mudɨkebwi yawɨramaapɨjɨ kwajɨ \q1 Gotɨyai kumɨre kayaaꞌnanyabwi kamarasɨꞌnadɨka! \s1 Yagaala pɨraihɨrakakeꞌna Jizaazai wɨjɨwaakaꞌ. \r (Matɨyui 13:18-23; Lukɨ 8:11-15) \p \v 13 Sai wɨdɨna “Yagaala keꞌbaꞌnanya saꞌ myawɨryijɨwaava? Yagaala saꞌ myawɨri yeva yagaala keꞌbaꞌnanya pɨnɨ gara jawɨryideihɨlaka? \v 14 Aꞌmwei yɨhɨthɨwei yɨsɨla pɨraihɨrakakei Gotɨyare yagaala wɨjɨwaakadelyɨra. \v 15 Sɨla pɨnɨ tuꞌmaangevɨ pɨraihɨrakake bwalaraawɨna kyaꞌ yusara maranyɨna yeta pwara Gotɨyare yagaala kuꞌnapɨjɨ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ Saataanɨ yarai bɨna yojɨ yagaala wɨꞌnɨpɨjaꞌ yarai marasɨꞌna yadengɨra. \v 16 Sɨla amwi waꞌdɨsɨ kwaaka maalɨkejɨkɨ yɨsɨla pɨraihɨrakake pwara sabaaibɨꞌ Gotɨyare yagaala yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ yɨlaayaꞌna wɨꞌnyɨna yapɨjɨ \v 17 kumɨ sara dɨragɨnyaꞌ kɨnɨnnakera mamwaalyɨ. Aawa. Dɨvi maalɨkegaaꞌ aꞌmwera Gotɨyare yagaalyaꞌna maanga wɨdɨna, taanginya wina kyapɨjɨ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ Gotɨyarɨna yagalyaꞌmaꞌna yɨpɨꞌdengɨra. \v 18 Kwaakevɨ lannake waꞌdɨsɨ sɨla pɨnɨ pɨraihɨrakake pwara Gotɨyare yagaala nayaa wɨꞌnyɨna yɨpɨꞌdengɨra. \v 19 Aꞌmwe sara Kwaaka davakɨna yawɨꞌna, nɨgwɨlalaakenna yawɨꞌna, gɨlyɨvɨta naangenna yawɨꞌdɨvɨsara sara yɨpɨꞌdeꞌna Gotɨyare yagaalyaꞌ kayaaka galadathɨwanna kyojɨ aꞌmwera navɨka mwaaipɨjara Gotɨyare yagaala navɨka yɨpɨꞌdere waryaanyara. \v 20 Kwaaka tewaanyavɨ sɨla pɨnɨ pɨraihɨrakake pwara Gotɨyare yagaala nayaa wɨꞌnyɨna, daapɨna yɨpɨꞌdengɨra. Aꞌmwe sara Gotɨyarɨne tewaanya yɨpɨꞌderera. Pwara tewaanya kɨbawe (30) yɨpɨꞌde, pwara tewaanya naanga kɨbawe (60) yɨpɨꞌde. Pwara tewaanya naanga (100) yɨpɨꞌdesɨra.” \s1 Laamuyai maaꞌgulyavɨ marayulyakɨna yɨnɨkeꞌnesɨ. \r (Lukɨ 8:16-18) \p \v 21 Sagaaꞌ sai wɨdɨna “Aꞌmwe pwai laamuyai maaꞌgulyaꞌ marirɨꞌmwagakɨnɨkerɨ lɨka marulyakadei daaka! Nabaai se waryaꞌne yɨꞌbɨnya dalaangevɨ laamuyai lɨka marulyakadei daaka! Aawa. Yɨꞌbɨnyavɨ yɨlakadeꞌnesɨra. \v 22 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmɨre yagaala aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ lɨka yulyaꞌnɨkeꞌ dɨvi nayaa yɨbwarɨdaakwadesɨ. Dahaaꞌ wɨjɨwaakɨyagaala wɨdadɨnya aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ bwakakɨnɨkeꞌ aꞌmwera myawɨrivanɨgasaꞌ ‘Dɨvi kuꞌmaayaba yɨmaꞌnaabana!’ dena bwakakeꞌnanyɨ. \v 23 Kadɨꞌnakeinyɨ daakajɨ nayaa duꞌnana!” \v 24 Jizaazai wɨdɨna “Kadɨka wɨꞌnɨvanɨgasaꞌ nayaa jawɨrila! Yawɨbwasaꞌ dɨrɨvɨkɨꞌdeꞌ saꞌ gɨrɨvɨkɨradesɨ. Nabaai pɨrɨꞌ gyeꞌmwagahɨzaavadesɨ. \v 25 Sareꞌ dara yɨhɨthɨvanɨge. Aꞌmwe pwai ‘Jizaazare yagaala waburya nyɨwaka! Wɨꞌnɨma!’ kadozɨ Gotɨyai yagaala pɨnɨ wɨjɨwaakadelyɨra. Pwai ‘Jizaazare yagaalya taanga nyɨwaka. Waramaryana!’ dazai Gotɨyare yagaalya myawɨri yajai nɨmɨre yagaalyaꞌ wasɨꞌnajarɨ Gotɨyai yagaala pɨnɨ mujɨwaaki yadelyɨra.” \s1 Wɨjɨwaakɨyagaala sɨla yɨrɨtaꞌnesɨ. \p \v 26 Yagaala pɨrɨꞌ wɨdɨna “Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaideꞌ naanga yɨmaꞌnyaꞌneꞌna daresɨ. Aꞌmwei wawɨnyavɨ sɨla pɨraihɨrakadevaaibɨsasɨ. \v 27 Pɨraihɨrakadevɨ aꞌmwei sawɨsavɨ se waꞌda yɨrɨka puꞌdaasɨyavɨ dɨkaaꞌna yada navɨka mwaaidɨꞌnyɨ sɨla pɨraihɨrakadengɨdaaꞌnyɨ bilyɨrɨꞌna. Bilyɨrɨꞌna yadevɨ naanga sara bilyɨrɨꞌdaaꞌnyɨyaꞌna myawɨri. \v 28 Kwaaka gamɨ savɨdaasɨ yɨlaabɨna. Sɨnnawɨ witɨya maalɨke bilyɨrɨꞌna, dɨvi purɨrya yɨꞌnyɨna, dɨvi sɨla yawaka yɨna yadesɨ. \v 29 Aꞌmwei dara wangadeꞌ ‘Yawaka miꞌna yɨwakeꞌ daaka!’ dada yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ kwaariꞌmata yadɨꞌmwagakɨnɨkesɨ marawɨdɨlavamaaꞌna yade sɨla maaryagaaꞌnanyɨ. Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaideꞌ naanga yɨmaꞌnyaꞌneꞌna sahɨrɨsɨra. Sareꞌna aꞌmwera myawɨryarera.” \s1 Wɨjɨwaakɨyagaala maazɨtetɨ sɨlyanna. \r (Matɨyui 13:31-35; Lukɨ 13:18-19) \p \v 30 Jizaazai wɨdɨna “Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaideꞌna be yagaala yɨhɨzɨwaakɨjɨwana? Saꞌna keꞌbaꞌnanya berɨvɨ wakaadevaka? \v 31 Darebaaibɨsasɨ. Gotɨyai maremwaaideꞌ sɨnnawɨ maalɨka warɨna, dɨvi naanga yɨmaꞌnyaꞌneꞌna yɨsɨꞌ maazɨtetɨ woꞌnɨkikɨne sɨla maazɨtetɨ maalɨkesɨra. Yuya pɨnɨ Kwaakevakɨ naangengɨra. Yɨsɨꞌ maazɨtetɨ aranya naangeꞌbɨsɨkɨra. \v 32 Yɨsɨla maalɨka saꞌ pwai kwaakevɨ maraburɨnna yada yɨsɨla maalɨtaayamɨlɨkɨdaaꞌnyɨ yɨsɨꞌ yɨrɨꞌna yada naanga gɨrina yada sɨgya naangeꞌ waayadɨꞌnyɨ yutara sɨgunyavɨyara gamɨre taanyangɨ arɨta yɨlyalaanna yadɨvɨꞌ kɨmaꞌnyawɨ mwaaidɨvɨsare. Gotɨyai maremwaaideꞌ sahɨrɨsɨra.” \v 33 Jizaazai yawɨꞌna “Kumɨre yawɨsa navɨlaꞌmudɨka! Nayaa yawɨpɨnebaaibɨꞌ wɨjɨwaakɨma!” daka keꞌbaꞌnanya kwalaalyangɨ gamɨre yagaala wɨdɨna. \v 34 Wɨdɨna yakevɨ aꞌmweraavɨ keꞌbaꞌnanyanna wɨdɨna. Kɨrɨꞌ kɨmaꞌnyawɨ gannya gaveraavɨ aangyagaala nayaa wɨjɨwaakɨna yaꞌ. \s1 Jizaazai yɨhuta naangeꞌ wɨdaasaꞌ. \r (Matɨyui 8:23-27; Lukɨ 8:22-25) \p \v 35 Yɨrɨka savɨ nyɨla kabwalaawaꞌ aalɨbumaangevɨ Jizaazai gamɨreraavɨ wɨdɨna “Aalɨbunya davɨ kengihɨrɨ gaꞌmakwawaana!” \v 36 Wɨdɨna kyaꞌ kwala naangengɨ yagalyaꞌmaꞌna yeva gamɨrera sɨpɨyavɨ Jizaazai wɨlamwaaidɨꞌnyɨyavɨ wɨlamwaaina kyeꞌ gamɨ kwarɨjɨ makuna yaꞌ. Nabaai sɨpɨya pɨnɨ aalyavɨ yɨlarake wɨna yeꞌ. \v 37 Kaanna kaanna wodaapi yɨhuꞌmaanaryaꞌ kyaꞌ aalɨmavajɨnaaka sɨpɨyavɨ yɨlawɨresɨꞌnaabɨna kyaꞌ sɨpɨyavɨ aalya buladɨꞌnyɨna yaꞌ. Aalya naangeꞌ buladɨꞌnyɨna kyaꞌ gamɨrera dara wanganesaꞌ “O, weꞌ, nemɨ balaajɨwona!” \v 38 Deva Jizaazai sɨpɨyavɨ lɨkimagɨ mwaalakei dɨhaihɨsavɨ se warakerɨ. Deva dɨthɨkavɨmwaaihɨna yeva yarai wɨdɨna “Aaka, Nejɨwaakadɨnyaigɨ, nemɨ yarai nyɨwawaadɨka! Nemɨnyɨna ‘Nabaipɨka!’ myawɨrijɨvanɨgɨ?” \v 39 Sara wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai dɨkaaꞌna yaka yɨhusavɨ maanga wɨdaka “Miꞌnanyɨra,” aalyavɨ wɨdɨna “Aalyaꞌgɨ jaka madɨnna! Kave warɨna ja!” Wɨdɨna yakevɨ yɨhuꞌmaanaryaꞌ miꞌna mudaꞌna kyaꞌ aalyaꞌ kave warɨna yaꞌ. \v 40 Aalyaꞌ kave warɨna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Lɨka baaꞌna yɨvanɨgaꞌ! Gotɨyarɨ malɨmwagyɨvanɨgaꞌ lɨka yɨwaasaꞌ!” \v 41 Gamɨrera sara wanganeva lɨka naanga yeva dɨneꞌ “Yɨhusasɨ aalyasɨ sawaai gamɨre yagaalyaꞌ wɨꞌnɨwaalyaꞌ be aꞌmwelaka!” \c 5 \s1 Jizaazai yɨmaka widerɨ tewaanya yavadaꞌgaina yaꞌ. \r (Matɨyui 8:28-34; Lukɨ 8:26-39) \p \v 1 Aalɨbunya pimagɨnna Aꞌmwe Geraaza mwaalyara mwaaidapɨjɨyabanna yɨꞌmavaawɨna kyeꞌ \v 2 sahwai sɨpɨyavɨdaaꞌnyɨ walamwaaina yadɨꞌnyɨ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ aꞌmwe pwai simaanga gɨlaaya wakesabadaaꞌnyai yɨmaka widei gamɨnyɨna wɨjɨmaꞌnaabɨna yaꞌ. \v 3 Aꞌmwe sai yuyagaaꞌ gɨlaaya wakesaba mwaalakelyɨ. Aꞌmwe aane pwai kwai gamɨnyɨ senɨyabaalyɨ wɨla mavwɨyɨ yannei. \v 4 Sareꞌ darevɨnyɨ. Kwalaalyagaaꞌ aꞌmwera senɨyabara maareva asɨraarɨ wɨla pwekɨpwekya sɨvɨlyɨraarɨ wɨla pwekɨpwekya kyeꞌ gamɨ sai asɨraarɨ wɨla pwekɨnɨke galayesɨwɨꞌna yaka sɨvɨlyɨraarɨ wɨla pwɨyɨnɨke sɨlyalyɨ lɨvatamayesɨꞌnyɨna yaꞌ. Sareꞌ aane pwai kwai dɨragɨnnakei sahwarɨ madathɨvalyɨ yannelyɨ. \v 5 Yuyagaaꞌ yɨrɨkevɨ sawɨsavɨ gɨlaaya wakadɨvɨsabajɨ mugunyabajɨ kaanya yamaryada jaka naanga dada gannya kɨlaakejɨkɨ sɨlyajɨ lɨvadaidaarivainyɨna yaꞌ yɨmaka widei. \p \v 6 Sai saamɨnyabadaaꞌnyɨ daavakei Jizaazarɨ tɨnna wanganakegaaꞌ yarai kaanyaveꞌna walyaabɨna yaka “Sahwai naangelyɨ,” daka gamɨnyawɨ kwadaai gɨlaka \v 7 jaka naanga wɨdɨna “Jizaazai, Gotɨyai Sɨgunyavɨ munya keꞌmwɨ mwaaidereigɨ midaaka! Nɨmɨnyɨna berɨꞌ jɨzɨwaana? Gotɨyarɨneꞌna naangeꞌ gɨthɨvanɨge. Daanga manyɨjaavɨnnera! Mala manyɨradɨnnera!” \v 8 Sareꞌ dareꞌnesɨ, Jizaazai “Yɨmakaihi, aꞌmwere munyɨkɨdaaꞌnyɨ dɨwila!” wɨdakeꞌna. \v 9 Sai yɨwaaraꞌna yawalyaadɨꞌ “Gɨmɨnyɨne yayaꞌ berɨvaka?” Yɨwaaraꞌna yawalyaadɨkeꞌ yɨmaka widei wɨdɨna “Nɨmɨnyɨne yayaꞌ Kwala Naangeinyɨ. Sareꞌ nemɨ kwala naangeina mwaaihoꞌnanyɨ.” \v 10 Sara wɨdaka yagaala dɨragɨnna dɨza yaꞌ “Kwaaka davɨdaasɨ yɨmakeraavɨ mudaasɨnna!” \v 11 Mugunya sakyavɨ yaawaryara kwala naanga nɨdaaꞌnyɨna yadaapɨjɨ \v 12 yɨmakera dɨragɨnna wɨdɨna “Yaawaryaraayabanna dɨnedaasa! Yaawaryaraavɨre munyɨkaavɨ wimɨlaadeꞌna dɨnedaasa!” \v 13 Yɨmakera sara wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai “Yo, dɨwila!” Wɨdɨna kyaꞌ yɨmakera aꞌmwerɨdaaꞌnyɨ bwalyuna yeva yaawaryaraavɨ wɨlɨna kyeꞌ yaawaryara kwala naanga (2,000) mwaaidapiyara davaanyavɨ yarai walaawɨna yeva aalɨbunyavɨ walaꞌna yeva yuyara balɨna yeꞌ. \p \v 14 Saba yaawaryaraavɨ yɨꞌdɨvaidɨvɨsara dara wanganesaꞌ “O, akai, nemɨre yaawaryara mena davaimwaava!” Deva yarai wɨna yɨna yeva angebajɨ wawɨnyangɨjɨ saraavɨ wɨdeꞌ yagaala saꞌ. Wɨdesaꞌna aꞌmwera dɨnyɨna “Sara yɨmaꞌnɨwakeꞌ nemɨ walyanganaana!” dɨneva walyaabɨna. \v 15 Jizaazaryawɨnna walyaabɨna yeva dara wanganesaꞌ “Aꞌmwei kwaabɨhannya mariraꞌnakei sɨduta nayaa yawɨꞌmanɨkei kɨgaaꞌ yɨmaka kwalaalyara mwaalesai tewaanyai damwaalɨka!” Deva lɨka naanga yeꞌ. \v 16 Lɨka kyeꞌ aꞌmwera yuya wanganesara mudɨkeraavɨ yɨmaka wɨlakerɨ sara yɨmaꞌnakevɨnajɨ yaawaryaraavɨnajɨ wɨjɨwaakɨna. \v 17 Sara wɨjɨwaakɨna kyeꞌ sabanyara sarɨ naanga wɨdɨna “Nemɨreba davɨ namwaaidɨka! Dɨwona!” \v 18 Wɨdɨna yesavɨ sai sɨpɨyavɨ yɨladaaꞌdɨꞌnyɨ yɨmaka wɨlakei naangeꞌ widaanganna “ ‘Gɨmɨjɨ mwaaimuneinyɨ wɨma!’ gɨthɨwa.” \v 19 Sara wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Aawa. Sare kɨrɨꞌ gɨnnya angevɨna wawaꞌgɨzɨ gɨnnya jɨlɨkaimɨraayangɨ Gotɨyai sara nayaa gyɨwakenna gɨmɨnyɨna Gotɨyare kale yɨwakeꞌna sara duzɨwaakya!” \v 20 Wɨdɨna yakeꞌna sai kaanna wɨna yaka Angaba Atɨraalyaba saba Jizaazai gamɨnyɨna sara yakenna sara kujɨwaakaꞌ aꞌmwe yuyara atɨka maruꞌnaꞌna yɨna yeꞌ. \s1 Jaarazare garaavaangesɨ aꞌmwe pɨrɨꞌ Jizaazare yɨvɨsavɨ ata yɨmeꞌnakesɨ sawaarɨnesɨ. \r (Matɨyui 9:18-26; Lukɨ 8:40-56) \p \v 21 Jizaazai sɨpɨyavɨ wɨlamwaaidɨsɨ ayɨhɨrɨna sɨpɨyaꞌ ayɨna makuna yakegaaꞌ gamɨnyawɨnna kwala bwaꞌnaanya naangeꞌ yɨꞌbwaꞌnamwaaina yadapi sai aalɨbumaangevɨ mwaalɨna. \v 22 Mwaalɨna yadɨꞌnyɨ Lotuangevɨ maremwaaide pwai Jaarazai woꞌnɨkei bwanganna yaka gamɨre sɨvɨlyaraaryaba kwadaai gɨlɨna yaka \v 23 yagaala dɨragɨnna wɨdɨna “Nɨnnya taaya nabalɨnakeꞌ baladeꞌna. ‘ “Tewaanyaꞌ yɨmaꞌnana! Gaala mwaalana!” daꞌmujɨ “Nɨmɨre asɨraai dathɨwagaawɨma!” ’ daꞌgi dulaama!” \v 24 Aꞌmwei sara wɨdɨna kyaꞌ gamɨjɨ wawagi. Kaanya wodaakɨlyɨ kwala naangeꞌ wawesara gamɨnyawɨ galyɨtata yeꞌ. \v 25 Galyɨtata kyeꞌ aꞌmwe nalaavɨnakeꞌ mwaalakeꞌ baizaaka maꞌnadeꞌ yuyagaaꞌ kwarame atɨraai sɨvɨlyɨrɨdaaꞌnyɨ pɨrɨwaalya wavɨlaꞌnɨkeꞌ mwaalakesɨra nalaavɨnakeꞌ. \v 26 Nalaaya maalɨka waꞌdɨꞌnyɨ nalaavɨnakevɨ dotarava yaamɨjɨ yɨya kyeꞌ daanga naanga wɨvɨnakeꞌ. Gamɨre yuyajɨya mena wɨjaavɨna yakeꞌ. Tewaanya aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ mi wiakeꞌ. Aawa. Aꞌmwe nɨgwɨmaayaꞌ sɨnnawɨ nalaaya maalɨkeꞌ kɨnɨnnakeꞌ, sagaaꞌ nalaaya naangeꞌ kɨnɨnnakeꞌ. \v 27 Sareꞌ Jizaazarɨneꞌna wɨꞌnaka kwala naangevɨ dusɨdaaꞌnyɨ lɨka yulyaraabɨna yaka gamɨre kwaabɨyɨvɨsavɨ yɨmeꞌnyɨna. \v 28 Sareꞌ dareꞌnesɨ. “Gamɨre kwaabɨyɨvɨta gavevɨ yɨmeꞌnɨwɨjaꞌ nɨmɨ tewaanya yɨmaꞌnɨma!” dakeꞌnanyɨ. \v 29 Yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ kurabala yaalɨka miꞌna yɨna. Miꞌna yɨna yaka dara wanganakeꞌ “Nɨmɨre nabalyaꞌ miꞌna daaka!” \v 30 Sareꞌ yɨlaaya kyaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ Jizaazai sahwai dara wanganakeꞌ “Nɨmɨnyɨ dɨragɨnyaꞌ nyalyɨwakeꞌ daaka!” Dakegaaꞌ kwala naangevɨ yarai gɨnyɨwannaka wɨdɨna “Nɨmɨre kwaabɨyɨvɨsavɨ aai yɨmeꞌnɨwaka?” \v 31 Sara wɨdɨna kyaꞌ “Kwala bwaꞌnaanya dathaꞌ gɨmɨnyɨ galyɨtata yɨvanɨgasaꞌna gara nedɨwaa? ‘Aai yɨmeꞌnɨwaꞌ?’ ” wɨdeꞌ gamɨrera. \v 32 Wɨdesaꞌ sahwai sareꞌ yakeꞌ tɨnna wanganyaꞌnei tɨnna wanganaasɨna. \v 33 Wanganasadaaꞌnyɨ aꞌmwe saꞌ “Nɨmɨre kɨlaakejɨꞌ tewaanyaꞌ yɨmaꞌnɨwaka,” daka lɨka yɨna, bɨꞌbɨta yaka gamɨnyabanna bulaꞌna yaka yuya sanna wɨdɨna. \v 34 Yuya sanna wɨdɨna kyaꞌ sai wɨdɨna “Nyɨraavɨ, nɨmɨnyɨna nayaa yawɨralɨmwamwaanyaꞌna gɨmɨ maamɨdarya yɨmaꞌnɨwaa. Gɨmɨre kɨlaakeꞌ kuna waradeꞌ kwaamuꞌna dɨmwaihwodeꞌgɨnyɨ,” wɨdɨna yaꞌ. \p \v 35 Kuna wɨdɨna yadaaꞌnyɨ Lotuangevɨ maremwaaiderera angevɨdaasɨ bwalyuna yeva kaanna bɨna yeva wɨdɨna “Gɨnnya taayaꞌ mena baimwaka. Gotɨyare yagaala wɨjɨwaakaderɨ wawɨnya naanga kuna minna! Taanga wɨjaavanɨgɨnyaꞌ kabaimwakɨra.” \v 36 Sahwara wɨdadaapi Jizaazai yagaala saꞌ kadɨka wɨꞌnada Lotuangevɨ maremwaaiderɨ wɨdɨna “Lɨka minna! Nɨmɨnyɨna sɨmunyavɨ dɨragɨnna dɨlɨmwana!” \v 37 Sara wɨdɨna yaka aꞌmwe pwaraavɨ wɨdɨna “Sarɨmɨ dɨmwaalyi! Nɨmɨjɨ Pitalyɨ Jemɨzalyɨ Jonɨ Jemɨzare gyaꞌmwelyɨ gave saina wawaana! Aane pwaigɨ kwaigɨ aawa.” \v 38 Wɨdɨna yaka kaanna wɨna yeva Lotuangevɨ maremwaaidere angevɨna yɨꞌmavaawɨna kyeꞌ dara wanganakeꞌ “Aꞌmwemɨlɨka yagaala naanga bazɨwodaapi pwara kɨnna dathɨvanɨgava! Jakɨnna dathɨvanɨgava!” \v 39 Miꞌna wanganaka angevɨ wɨlɨna yaka wɨdɨna “Yagaala naangesɨ jakɨnnyasɨ baaꞌna dɨvanɨgava! Taayaꞌ balya myɨwaꞌ. Aawa. Se warɨꞌ.” \v 40 Sara wɨdɨna kyaꞌ gamɨnyɨna mayagaaijɨka kamaregyeꞌ kɨrɨꞌ sahwai yuyaraavɨ mwasawɨnna maratɨvatawaasɨna yaka taayavɨ ganaangesɨ ganɨmaangelyɨ gamɨnyawɨ mwaalesarajɨ sa makuna kyaꞌ taayayabanna wɨlɨna yeꞌ. \v 41 Miꞌna wɨlɨna kyeꞌ gɨlaayavɨ ata lɨmwanna yaka kunnya yagaala wɨdɨna yaꞌ “Talitha kumi!” aangyagaala dɨna “ ‘Taayaꞌgɨ dɨthɨkaaka!’ gɨthɨwa.” \v 42 Sara wɨdɨna kyaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ taayaꞌ dɨkaaꞌna yaka kaanya dɨkavayamarina yaꞌ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Taaya saꞌ kwarame atɨraai sɨvɨlyɨrɨdaasɨ pwaraalya wavɨlavakesɨra. Kaanya dɨkavayamarina kyaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ atɨka kamaruꞌnareꞌ \v 43 sai dɨragɨnna wɨdɨna yaꞌ “Sarɨmɨ nayaa dɨnyuꞌnyɨla! Nɨmɨ yɨwe saꞌ aꞌmwe pwai kwai aꞌmwe pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ nyuꞌnadɨka! Dahaaꞌ taayavɨne wapaaya nyaꞌne dumaarila!” \c 6 \s1 Naazaretɨ mwaalyara “Jizaazai aꞌmwe naangei mɨka,” deꞌ. \r (Matɨyui 13:53-58; Lukɨ 4:16-30) \p \v 1 Sabadaasɨ sai gannya angebanna wɨyaꞌnei wɨna. Gamɨrera mɨdɨnna. \v 2 Gamɨre angebanna kyɨꞌmavaꞌ Juyaraavɨre Kwazaakegaaꞌ yɨmaꞌnakegaaꞌ Lotuangevɨ buladaaꞌna yakegaaꞌ wɨjɨwaakɨna. Sara wɨjɨwaakɨna yadaaꞌnyɨ aꞌmwe kwalaalyara wɨꞌneva atɨka maruꞌnareva dɨnyɨna “Yagaala dazaꞌ aꞌmwe dai gawɨ maaꞌmwaka! Bewai yɨwɨrivanɨka! Dɨragɨnya yɨya wɨꞌnɨwaꞌdo gamɨre asɨraalyɨ gara yɨwaka! \v 3 Kaaꞌmadaayai midaaka! Maarɨyaaꞌ gawaalɨꞌ midaaka! Jemɨzalyɨ Jozɨzalyɨ Juthaazalyɨ Saaimonɨjɨ saraavɨre kwɨyaꞌmwei midaaka! Dava nemɨjɨya ganyaabulaanga damwaaihava! Nemɨjɨ avaalyalyɨ. Aꞌmwe naangei mɨka,” dɨnyɨna yeꞌ. Sara dɨnyɨna yeva Jizaazare sɨmunya myawɨri kyeꞌ sagaaꞌ gamɨnyɨna sɨnna tɨka davɨna. \v 4 Sɨnna tɨka wɨdaꞌdaaꞌnyɨ Jizaazai wɨdɨna “Pwara Gotɨyare wɨꞌnawɨjɨwaakyarɨne yayaꞌ yɨlaaya makimanɨgaꞌ. Kɨrɨꞌ gamɨre kwaakeba mwaalyarajɨ kwɨyaꞌmwerajɨ gannya angevɨ mwaaihasajɨ sa gamɨre yayaꞌ mamakɨlyɨvanɨgaꞌ.” \v 5 Sara wɨdɨna yaka angeba saba dɨragɨnya yaꞌne aane pɨnɨ kɨnɨ myaꞌ. Kɨrɨꞌ nalaavɨnaka pwaina pwaina, pɨrɨꞌna pɨrɨꞌna ata kudathɨwagaꞌ tewaanya mwaalɨna yeꞌ. \v 6 Sara yesaꞌna dɨna “Aꞌmwe kwalaalyara nɨmɨnyɨna manyɨlɨmwagyɨwaava!” Sara yesaꞌna maruꞌnaꞌna yaꞌ. \s1 Jizaazarera wɨjɨwakamaryeꞌ. \r (Matɨyui 10:5-15; Lukɨ 9:1-6) \p Sabanne angebanna wɨjɨwakamarina yaꞌ. \v 7 Sara yakegaaꞌ atɨraai sɨvɨlyɨrɨdaasɨ pwaraalyara bɨna kyeꞌ “Nɨmɨre yagaalyaꞌna aꞌmwe pwaraaihi pimagɨnna dɨwila! Aꞌmwe pwaraaihi pimagɨnna dɨwila! Aꞌmwe yuyaihi sana sana jɨla! Nɨmɨre dɨragɨnyabwi kyɨhɨzaavaꞌmujɨ aꞌmwe yɨmaka widɨvɨsaraavɨ wanganapɨjɨ yɨmakeraavɨ gɨrɨꞌnakeraavɨ duthaasideihɨlyɨ. \v 8 Tusavɨne gɨlyɨvɨta maayaihi yadisarɨkananyaihi dɨwila! Tɨka wapaaya, gɨlyaꞌ, nɨgwɨgɨlyɨꞌ mamaapɨnera! \v 9 Aawa. Kwaariꞌmasɨvɨla dɨvaazɨꞌmaꞌnyɨla! Baazɨꞌmaꞌnya pɨrɨwaai mabaazɨꞌmaꞌnɨpɨnera! Sareꞌna yarai dɨwideihɨlyɨra.” \v 10 Nabaai gamɨreraavɨ wɨdɨna “Angebanna yɨꞌmavaawapɨjɨ anga gave pɨrɨvɨ dɨmwaalyɨla! Wapaayaꞌna myɨrɨꞌmaranamaripɨnera! Anga gave saba se wapɨjavadaasɨ kaanna dɨwideihɨlyɨ. \v 11 Anga pɨbanyara ‘Aꞌmweraaihi kaajɨla!’ mihɨza pwara ‘Kɨrɨmɨre yagaalyaꞌ wɨꞌnaana!’ mihɨza kwara kamwaalapɨjɨ kaanna wɨyagaaꞌ ‘Anga gɨrɨkitaꞌnanyababɨsaba midaaka!’ dɨna yakɨlyɨ tɨrya saraaihɨre sɨvɨla warojɨya purakɨrasɨꞌna yakɨlyɨ kaanna dɨwideꞌna angebanyara kunnyabwi yawɨpɨꞌderera. Sareꞌ jalɨkurakyaꞌnesɨ.” \v 12 Gamɨrera miꞌna wɨꞌneva pina pina yɨwɨnadaaꞌna yeva aꞌmweraavɨ wɨdɨna “Sarɨmɨre sɨmunyabwi mudɨkebwi jawɨramaarila!” \v 13 Sara wɨdɨna yesagaaꞌ yɨmaka kwalaalyaraavɨ wɨdaasɨna yeva aꞌmwe nabalɨnakeraavɨ yɨsiwelivananyaꞌ mɨnyagɨnyangɨ dɨngɨna yeva tewaanya wɨmwaaihɨna yeꞌ gamɨrera. \s1 Jonɨ Bavɨtaazɨya Yadei balaꞌ. \r (Matɨyui 14:1-12; Lukɨ 3:19-20; 9:7-9) \p \v 14 Yuyaba aꞌmwera gamɨ yakengɨ dɨnyɨdɨnya yadɨvɨsaꞌna pɨba maremwaaidei Erotɨyai dara wɨꞌnakeꞌ “Sahwai nawɨꞌnya jɨvanɨka!” Wɨꞌnakeꞌ daresɨ. Pwara Jizaazarɨna dɨnyɨna “Gamɨ sai Jonɨnyɨra. Jonɨ Bavɨtaazɨya Yadei balaka Gotɨyai yɨdɨkaavaka savɨna kwaihwaainakei dɨragɨnya dɨvanɨgɨnyaꞌ maaraka tewaanya saza yɨvanɨkelyɨra.” \v 15 Sara dɨnyɨna kyeꞌ pwara dɨneꞌ “Gamɨ sai Yɨlaajai kɨgaakuna balyaakelyɨra.” Dɨnesavɨ pwara dɨnyɨna “Aꞌmwe sai wɨꞌnawɨjɨwaakadei sɨnnawɨ Gotɨyarɨ wɨꞌneva aꞌmweraavɨ wɨjɨwakyaasarabɨsalyɨ.” \v 16 Aꞌmwe pwara sana sana kadɨneꞌ Erotɨyai wɨdɨna “Jonɨ sahwalyɨra. Aꞌmwerɨ wɨde ‘Aꞌmwe Jonɨmɨ tɨlɨnnyaꞌ doripuka!’ Kude balakei dahaaꞌ tewaanya mwaalɨꞌ,” wɨdaꞌ. \v 17 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sahwai Erotɨyaazaꞌ gyaꞌmwe Pilipɨmɨre balaangaꞌ kwala maaraꞌ. \v 18 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Jonɨ wɨdɨna “Jaꞌmwere aꞌmweꞌ baaꞌna maꞌmwaana! Sabwina Gotɨyare Kɨwɨnyabwi galazekɨvaimwaa,” wɨdɨna. \v 19 Sara wɨdɨna kyaꞌ Erotɨyaazavɨ sɨnna tɨka wɨdaꞌdaaꞌnyɨ Erotɨyai Erotɨyaazavɨ yɨlaaya maryaka yakeꞌna Erotɨyai aꞌmweraavɨ kudaasaꞌ Jonɨmɨ wɨla marirakɨna yeva kalavuzangevɨ wɨmwaaihɨna yeꞌ. Jonɨ kalavuzangevɨ kamwaalaꞌ Erotɨyaazavɨ sɨnna tɨka kuna wɨdaꞌdaaꞌnyɨ “Jonɨmɨ tamakɨma!” dada Erotɨyarɨ kudaꞌ “Aawa,” wɨdɨna. \v 20 Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Sai dɨna “Jonɨ aꞌmwe naangelyɨra. Sahwai yɨdaꞌmaraangei. Tewaanyaburɨ mwaaidei,” daka “Erotɨyaazaꞌ naramakadɨka!” daka Jonɨmɨ kalavuzangevɨ nayaa maremwaaina. Maremwaaina yakei Jonɨmɨre yagaalyaꞌ wɨꞌnada sɨmunya kwalaalya yawɨꞌna yada yɨlaaya yaꞌ. \p \v 21 Pɨgaaꞌ Erotɨyaazavɨnegaaꞌ yɨmaꞌnakegaaꞌ Erotɨyai daka “Nɨwaaꞌ nɨmɨnyɨ nyɨmaarakegaaꞌ jɨmaꞌnɨwaka!” daka gamɨre wɨdaayadɨvɨsaraavɨ wɨdɨna “Yarala, dahaaꞌ Kwaaka maremwaaidɨvɨsarajɨ aawɨlasaraavɨ maremwaaidɨvɨta naangerajɨ Galɨli mwaalya naangerajɨ saraavɨna tɨka munne jovɨrayɨla dahaaꞌ sagaaka!” Wɨdɨna kyaꞌ Erotɨyaazaꞌ dara wanganakeꞌ “Dahaaꞌ Jonɨmɨre balyagaaꞌ daaka!” \v 22 Sara kadaꞌ tɨka munne nadaapi Erotɨyaazavɨre garaavaangaꞌ bulaawɨna yaka kwarame yɨna. Taayaꞌ kwarame sara kyaꞌ Erotɨyalyɨ aꞌmwerari yɨlaaya yɨna. Yɨlaaya yɨna kyeꞌ Erotɨyai taayavɨ wɨdɨna “ ‘Sare nyɨjaama!’ kanyɨdaꞌgɨzɨ gɨzaavɨdeinyɨra. \v 23 Nebulyaꞌ gɨthɨwa ‘Nɨmɨre gɨlyɨvɨta naange warɨꞌ. Gɨlyɨvɨta sa Kingɨyainyɨreba yune tɨnnyabanna gɨzaapalyɨdeinyɨ,’ ” wɨdɨna. \v 24 Sara wɨdakeꞌ walyuna yaka ganaangevɨ wɨdɨna “Nɨmɨ berɨꞌna wɨdɨjɨwana?” \p “ ‘Jonɨ Bavɨtaazɨya Yadere mɨnyagɨnyaꞌ dɨnyɨmaryaama!’ sara duthana!” \v 25 Sara wɨdɨna kyaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ taaya saꞌ yarai bulaawɨna yaka Erotɨyarɨ wɨdɨna “Dara yawɨꞌmanɨge. Jonɨ Bavɨtaazɨya Yadere mɨnyagɨnyaꞌ maaraꞌgɨzɨ paletɨyavɨ wakaꞌgɨzɨ yarai nyɨjaama!” \v 26 Wɨdakevɨ Erotɨyai kale naanga wiadaaꞌnyɨ “Nebulyaꞌ gɨthɨwa,” wɨdakeꞌna nabaai tɨka munne nesara sara wɨꞌnesaꞌna “ ‘Aala,’ nudɨwɨdɨka!” daka \v 27 yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ damerɨ wɨdaasaꞌ “Jonɨ Bavɨtaazɨya Yadere mɨnyagɨnyaꞌ dalamaralɨngipuramaraawa!” Wɨdaasakei walyuna yaka kalavuzangevɨ Jonɨmɨre tɨlɨnnyaꞌ woripuꞌna yaka \v 28 mɨnyagɨnyaꞌ paletɨyavɨ wakɨna yaka makulaabaka taayavɨna bulawɨjaavaꞌ. Kabulawɨjaavaꞌ taayaꞌ ganaangevɨna wɨjaavɨna. \v 29 Sagaaꞌ Jonɨmɨrera dara wɨꞌnesaꞌ “Weꞌ, Jonɨ mena davaimwaka!” Deva kaanna wɨna yeva kɨlaakejɨꞌ maarɨna yeva kaanna makwaweva simaangevɨ wakɨna yeꞌ. \s1 Jizaazai aꞌmwe kwala naanga naangeraavɨ wapaaya wɨjaavaꞌ. \r (Matɨyui 14:13-21; Lukɨ 9:10-17; Jonɨ 6:1-13) \p \v 30 Jizaazai wɨdasaawakera yagalaaweva ayɨna beva gamɨnyɨ kumɨ yuya sara yesaꞌna nabaai wɨjɨwaakesaꞌna wɨdɨna. \v 31 Wɨdɨna yesara mwaaidapi kwalaalyara bulawɨꞌnyaagaidɨvɨꞌ wodaapi pwara bulawɨꞌnyɨna yadaapi Jizaazalyɨ gamɨrerajɨ wapaaya nyaꞌnegaaꞌ mwarina. \v 32 Wapaaya nyaꞌnegaaꞌ mwari yakeꞌna gannyaraavɨ wɨdɨna “Gaveina aꞌmwera maayawɨnna kwawaajɨ pɨgaaꞌ kwazaaka dɨmwaalyɨla!” Sara wɨdɨna kyaꞌ sahwara gavera sɨpɨyavɨ wɨlamwaaidapi pɨwɨ aꞌmwera maayawɨnna makuna yaꞌ. \v 33 Makuna yadaaꞌnyɨ aꞌmwe kwalaalyara tɨnna wanganeva “Jizaazai gamɨrerari damakuvanɨka!” deva anga yuyabanyara aalɨbumaangevɨ kaanyaveꞌna kaanyaveꞌna sahwaraavɨ wavɨlaveva aꞌmwera maayabanna yɨꞌmaꞌna yeꞌ. \v 34 Yɨꞌmaꞌna yevera aalɨbumaangevɨ mwaaidapi gamɨ kwaakevakɨ bwalamwaaina yaka dara wanganakeꞌ “Kwala bwaꞌnaanya naangeꞌ daaka!” Daka “O, aꞌmwe dara aꞌmwe da jɨlɨkyaawarya sipɨzipɨya yɨꞌdɨvaidei maaya yaasɨwaꞌna mwaaihava.” Sara dɨna yakeꞌna gamɨre kale wiadaaꞌnyɨ yagaala kwalaalya gaai wɨjɨwaakɨna yɨna yaꞌ. \v 35 Wɨjɨwaakɨna yɨna kyaꞌ sawɨtɨrɨnyaburɨ gamɨrera bɨna yeva wɨdɨna “Sawɨsaburɨ menanyɨra. \v 36 Dava anga mamannyɨka dava aꞌmweraavɨ duthana! ‘Davadaasaihi, angeburajɨ wawɨnyaba anga mannɨkebajɨ wawopɨjɨ sarɨmɨnne wapaaya nyaꞌneihi dɨnyide dɨmubyɨla!’” \v 37 Sara wɨdɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Sarɨmɨ saihi wapaaya dumaarila!” Wɨdɨna kyaꞌ “Nemɨ gara yaajɨwo? Nɨgwia kwalaalya (200 kinaaya) maraajɨ kwajɨ gɨrɨkula mubaawɨna yawaajɨ aꞌmwe yuyara wapaaya maalɨka kanɨpɨdɨka!” wɨdɨna gamɨrera. \v 38 “Wapaaya gara gara warɨꞌ? Danganamarila!” wɨdɨna. Sai wɨdɨna yakera tɨnna wanganamaryaaweva ayawɨnna beva wɨdɨna “Gɨrɨkula dawaai dawaai daꞌ jawɨnya pwaraalyɨ waꞌdɨꞌnyɨ wangamwona,” butheꞌ gamɨnyɨ. \v 39 Buthɨna kyeꞌ aꞌmwe sahwaraavɨ wɨdɨna “Kurɨvaarɨyangɨ yuyaraavɨ nayaa geva geva jawɨbwaramwaaihila!” \v 40 Sara wɨdɨna kyaꞌ pɨba kumɨ kwala naanga (100) mwaalɨna, pɨba kwala naanga (50) mwaalɨna, sana sana yeꞌ. \v 41 Sana sana mwaalɨna kyeꞌ Jizaazai gɨrɨkula atɨlya dazajɨ jawɨnya pwaraalyɨ maaraka sɨgunyavina maranganaka Gotɨyarɨna “Su! Wapaaya danna gɨmɨre yayaꞌ makimwa,” wɨdaka gɨrɨkula gunyɨna gunyɨna yaka gamɨreraavɨna wɨmaarina aꞌmwe kwala naanga mwaaidapɨjɨyaraavɨna yanga wɨmujaꞌne. Nabaai jawɨnya pwaraai mɨlɨkɨna mɨlɨkɨna yaka yuyaraavɨna yanga jaapalawɨmudaꞌ. \v 42 Kajaapalawɨmudaꞌ tɨka nyɨna kyeꞌ munya yunebanna kwinaꞌ \v 43 pɨnɨ warɨna nɨganakesa warɨna kyaꞌ gamɨrera maarɨna yeva jawɨnya sara nɨganaketa maarɨna yeva gɨlya atɨraai sɨvɨlyɨrɨdaaꞌnyɨ pukaalyangɨ maramihyekuꞌna yeꞌ. \v 44 Wapaaya nesamɨlɨkaavɨdaasara aꞌmwe gavera (5000) paaivɨ taawɨzanɨyara mwaaleva nyɨna yeꞌ wapaaya. \s1 Jizaazai aalyavɨ aꞌba wawokeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 14:22-23; Jonɨ 6:15-21) \p \v 45 Yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ gannyaraavɨ wɨdɨna “Yarala, sɨpɨyavɨ wɨlamwaalapɨjɨ angeba Betɨzaaitha aalɨbunyavɨ pimagɨ mannɨkebanna dɨwideihɨlyɨra. Wodaapɨjɨ kwala bwaꞌnaanya davɨ wɨdɨdehaaꞌnanyɨ ‘Sarɨnnya angengɨ dɨwila!’ Dɨvi nɨmɨ wɨlaabɨdera.” \v 46 Sara wɨdakera wɨna kyeꞌ kwala bwaꞌnaanyavɨ “Tewaanya dɨwila!” wɨdaka “Gotɨyarɨ wɨdɨma!” daka mugunyangɨ yɨlaawɨna yaꞌ. \v 47 Yɨlaawɨna kyaꞌ sawɨsaꞌ kajɨnnaꞌ gamɨrera sɨpɨyavɨ mwaaidapi aalɨbunyavɨ tɨnnyaba sɨpɨyaꞌ wɨlaꞌdɨꞌnyɨ gavei kwaakevakɨ mwaalɨna. \v 48 Mwaalɨna yakei wanganakeꞌ “O, yɨhuta naangeꞌ tɨvaataꞌmwakeꞌna nɨmɨrera aalyavɨ yɨsɨkari yarai yarai makwɨya yadaapi sɨpɨyaꞌ kavena damakuvanɨka!” Daka yɨrɨkunyagaaꞌ aalɨbunyavɨ aꞌba gaꞌnɨguna yaka sɨpɨyaꞌ waꞌdɨsɨyaba “Nɨmɨreraavɨ wavɨlavɨma!” yawɨꞌna. \v 49 Yawɨꞌna yakei aalyavɨ aꞌba gaꞌnɨguna yakerɨ gamɨrera wanganeva “Ai, gɨlaayai daaka!” deva “Ewɨ,” jaka wɨdɨna. \v 50 Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Yuyara gamɨnyɨna tɨnna wanganna yadɨvɨꞌ lɨka naanga yɨna. “Ewɨ,” jaka wɨdɨna kyeꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ wɨdɨna “Dɨragɨnna dɨmwaalyɨla! Nɨmɨnyɨra. Lɨka mipɨnera!” \v 51 Sara wɨdɨna yakei sɨpɨyavɨ yɨlamwaaina kyaꞌ yɨhusaꞌ mi. Yɨhusaꞌ mi kyaꞌ gamɨrera kumɨ sara tɨnna banganakulɨna yeꞌ. Atɨka naanga maruꞌnaꞌna yeꞌ. \v 52 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gamɨre dɨragɨnyaꞌna myawɨri yeꞌ. Sahwai wapaaya gunyadaaꞌnyɨ wapaaya kwalaalya yɨmaꞌnyɨna yakevɨ wanganyawalyaadaasara myawɨri yeꞌ. Aawa. \s1 Kwaakeba Ganezaaretɨ Jizaazai nalaavɨnakeraavɨ tewaanya yavadaꞌgalaꞌ. \r (Matɨyui 14:34-36) \p \v 53 Aalɨbunyavɨ gaꞌmakuna yeva Kwaaka Ganezaaretɨna yɨꞌmavaaweva sɨpɨyaꞌ wɨla marirakɨna yeꞌ. \v 54 Marirakɨna yeva sɨpɨyavɨdaasara waidavadaapi yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ aꞌmwe aꞌmwera gamɨnyɨ tɨnna wanganeva \v 55 kaanyaveꞌna waweva anga yuya dangɨ aꞌmwe nabalɨnakeraavɨ maramarina. Sai mwaaidɨsɨyabanna yɨꞌbɨnnakeraavɨ makabɨna “O sahɨbanna damwaalɨka!” deva sahɨbanna makabɨna. \v 56 Sahwai anga naanga kɨba anga maalɨka pɨba gazabazaba wɨlyɨrɨꞌmaaꞌna kyaꞌ kumɨ wapemubya yadɨvɨsabanna nabalɨnakeraavɨ makabɨna yeꞌ. Makabɨna yeva yagaala naanga wɨdɨna “Nabalɨnakera gɨmɨre kwaabɨhannyavɨ maangebaarɨ yɨmeꞌnyɨna yɨpɨka!” deva wɨdɨna kyeꞌ nabalɨnakera gamɨre kwaabɨhannyavɨ yɨmeꞌnyɨna yeva yuya sahwara tewaanya mwaalɨna yeꞌ nabalɨnakera. \c 7 \s1 Juya sɨnnawɨnyaraavɨrebulyɨ. \r (Matɨyui 15:1-9) \p \v 1 Aꞌmwe Perɨzɨyarajɨ yagaaikɨwɨjara Jeruzaalemɨdaasara pwarajɨ sara gamɨnyawɨnna yɨbwaramakabɨna yeva \v 2 dara bwanganesaꞌ “Gamɨre pwara ata gɨrɨkitaꞌnanyara asangɨ aalya minyara wapaaya danɨvanɨgava!” \v 3 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Perɨzɨyarajɨ Juya yuyarajɨ sara dɨnyɨna “Ne sɨnnyawɨnyara sara dɨnɨkeꞌna nemɨ sara yaana!” Dɨnyɨna yadɨvɨꞌ asangɨ aalya minyara wapaaya nadɨvɨtara mɨꞌ. \v 4 Sara wapemubyasɨyara kunnya angevɨ wɨleva aalya minyevera wapaaya manyɨ yeꞌ. Ne sɨnnawɨnyaraavɨrebwi kumɨre sɨmunyangɨdaasɨ maalɨkebwina mɨꞌ. Naangebulyɨ pɨburajɨ lɨmwadɨvɨꞌ “Nemɨre kuryara gɨrɨkitaꞌnanya nyɨpɨdɨka!” deva kaapɨvananya maaꞌgula paletɨya aalya yɨna yeꞌ. \p \v 5 Sara yadɨvɨsara Perɨzɨyarajɨ yagaaikɨwɨjarajɨ sara yɨkabɨna yeva yɨwaaraꞌna “Gɨmɨrera ‘Ne sɨnnawɨnyaraavɨrebwi yaana!’ majara ata gɨrɨkitaꞌnanyajɨ nɨvanɨgaꞌ. Ne sɨnnawɨnyaraavɨreburɨ kaanya myamarivanɨgaꞌ. Aawa. Ata gɨrɨkiꞌnakera wapaaya nɨvanɨgaꞌ. Sabwi beꞌna yɨvanɨgava?” \v 6 Tɨviꞌna yɨwaaraꞌna kyeꞌ wɨdaꞌ “Aazaayai Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadei pɨropetɨyai sarɨmɨnyɨna kwaasɨyabwi yadɨvɨsaihɨrɨna nayaa dɨnɨkabaaibɨsasɨra. \q1 Aꞌmwera nayaa maangiꞌna nyɨdɨvanɨgasaꞌ \q1 Kumɨre sɨmunyabwi menyaba warɨꞌ. \q1 \v 7 Gazare yɨlaaya nyɨdɨvanɨgasangɨ muꞌnyɨvanɨge. \q1 Aꞌmweraavɨrebwi yaasɨwaꞌna wɨjɨwakadaapɨri \q1 ‘Gotɨyarebulyɨra,’ yawɨꞌna yɨvanɨgaꞌ. \m Sara dɨnɨkesɨra. \v 8 Sarɨmɨ Gotɨyare yagaaikɨwɨnya yagalyaꞌmaꞌmanɨgasaꞌ aꞌmweraavɨrebwi nayaa lɨmwamanɨgaꞌ.” \v 9 Nabaai wɨdɨna “Nawɨꞌnyɨna Gotɨyare yagaaikɨwɨnya wasɨꞌna yadɨvɨꞌ sarɨnnyabwi mɨdɨnyaꞌneihi yɨvanɨgasaihɨlyɨra. Beꞌna yɨvanɨgava! \v 10 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Mozɨzai wɨjaaꞌ ‘Gɨmaamaangelyɨ gwaangesɨ sayorɨ nayaa kadɨka dɨvadaꞌgalawɨꞌnana!’ Nabaai ‘Pwai yuyagaaꞌ ganɨmaangerɨna ganaangevɨna bɨrala yadei yuna balana!’ \v 11 Mozɨzai sara wɨdɨna yaaka kɨrɨꞌ sarɨmɨ dadɨvɨꞌ ‘Pwai wɨdazaꞌ “Nɨmwai pwai nɨwaaꞌ kɨrɨꞌ kamaaradɨke nɨmɨre Kovanɨyaꞌ warɨkengɨra.” ’ (Kovanɨyaꞌ yagaala saꞌ “Gotɨyarɨna wɨjaayaꞌneva dɨnɨkeꞌ.”) \v 12 Sara kudozɨ ‘Kovanɨyaꞌ miꞌna wakaꞌgɨzɨ gɨmaamaanga pwarɨna gwaanga kɨrɨvɨna mujaavɨnna!’ sarɨmɨ sara dakadɨvɨꞌ aꞌmwe sai navɨka mwaaladelyɨ. Sara yadɨvɨꞌ ‘Nemɨrebura nemɨre kaimɨraayaraavɨ wɨjɨwakaana!’ \v 13 Sara dadɨvɨsaꞌna ‘Gotɨyai wɨjaakeꞌ gesɨra,’ yawɨꞌdɨvɨtabaaibɨsasɨ. Nabaai avaalyabɨta kwalaalya sana sana yadɨvɨsaihɨlyɨra.” \s1 Yuya gɨrɨkitaꞌnanya. \r (Matɨyui 15:10-20) \p \v 14 Sagaaꞌ kwala bwaꞌnaanyavɨ jaka ayɨna jɨvwaramaaꞌna yaka wɨdɨna “Yuyangihi, nyuꞌnapi sɨmunya nayaa jawɨrila! \v 15 Mwasɨmagɨnya aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ aꞌmwe pwarɨ kulaabozɨ gɨrɨka yɨmaꞌnannei mɨka. Aawa. Yuya aꞌmwe sare kusɨmagɨnyavɨdaasa kwalyaabozɨ gɨrɨka yɨmaꞌnadengɨra. \v 16 Aꞌmwei kadɨꞌnakei nayaa wɨꞌnana!” \p \v 17 Kwala bwaꞌnaanyavɨ yagalyaꞌmavaka angevɨ wɨlɨna yakegaaꞌ gamɨrera yagaala keꞌbaꞌnanyaꞌna wɨdɨna. \v 18 Sara wɨdɨna kyeꞌ wɨdɨna “Nabaai pwarajɨ sarɨmɨjɨ sara myawɨrijɨwaava! ‘Yuya kamaranojɨ mwasɨmagɨnya aꞌmwerɨ kulaabozɨ gɨrɨka yɨmaꞌnannei mɨka,’ myawɨrijɨwaava! \v 19 Wapaaya sa sɨmunyavɨ mulyɨ yadeꞌnanyɨ. Aawa. Gamɨre sɨngwalɨkerɨ bwalaawɨna kyojɨ lɨka wɨrasɨꞌna yadengɨra.” Sara wɨdakeꞌ “Tɨka wapaaya yuya kɨmaaka mɨka.” \v 20 Sai wɨdɨna “Aꞌmwere kusawɨnyavɨdaasaꞌ walyaabɨna kyojɨ saꞌ gɨrɨka yakadesɨra. \v 21 Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Aꞌmweraavɨre sɨmunyavɨdaasɨ yawɨta kayaaꞌna naanga yɨna, gamɨ marɨdaakunyɨna, kuka yɨna, aꞌmwerɨ tamakɨna, \v 22 aꞌmwevɨ ata lɨmwanna, gɨlyɨvɨsangɨ wabarɨnna yɨna, yɨ sɨnna tɨka wɨdayaꞌnebwi yɨna, kwaasɨ yɨna, jɨlɨkera yadɨvɨsabaaibɨꞌ yɨna, tɨganaarya yɨna, pwarɨna kwaasɨ yagaala dɨna, bɨrala yɨna, pihadɨka yɨna, yɨ yaasɨwaꞌyamarya yɨna yadɨvɨsangɨra. \v 23 Kayaaꞌnanya yuya davura kusawɨnyavɨdaaꞌnyɨ walyaabɨna, aꞌmwere sɨmunyavɨdaaꞌnyɨ walyaabɨna kyojɨ gɨrɨka yakɨna yadengɨra,” Jizaazai wɨdɨna yaꞌ. \s1 “Jizaazai dɨragɨnaangelyɨ,” aꞌmweꞌ wɨdaꞌ. \r (Matɨyui 15:21-28) \p \v 24 Sabadaasai angeba Taayaa sabannei wɨna. Anga saba Kwaaka Sɨrɨya mannɨkeba. Sai wɨna yakei “Aane pwai kwai aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ nanyanganadɨka!” daka angevɨ kave mwaalɨna yada lɨka yulyaꞌdɨꞌnyɨ kɨrɨꞌ aꞌmwera dara wanganeꞌ “O, dava sahwai damwaalɨka!” Miꞌna kadeꞌ lɨka myulyari yakelyɨ. \v 25 Yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ taayaꞌ yɨmaka widevɨ ganaangeꞌ “Sahwai mwaalɨka,” wɨꞌnaka bɨna yaka gamɨre sɨvɨlyɨraaryaba aꞌmwe saꞌ bularutawaꞌna yaꞌ. \v 26 Aꞌmwe saꞌ Gɨrikɨyagaala dadeꞌ Kwaaka Sɨrɨya mwaalya Pɨnɨzɨyaraavɨreꞌ aꞌmwe saꞌ naanga yɨwaaraꞌna “Nyɨraavaangavɨre munyɨkɨ yɨmakerɨ duthasaawadeigɨ daaka?” \v 27 Yɨwaaraꞌna kyaꞌ Jizaazai Juyaraavɨ wɨgaimwadei wɨjɨwaakɨyagaala wɨdɨna “Sɨnnawɨ kaimɨraayangɨna wapaaya wɨjaavɨpɨka! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sɨnnawɨ jɨlɨkeraavɨna kaimɨraayangɨre wapaaya namarasɨꞌnɨpɨdɨka!” Saꞌna wɨdakeꞌ sɨnnawɨ Juyaraavɨ wɨgaimwadelyɨra. \v 28 Sara wɨdɨna kyaꞌ aꞌmwe saꞌ daka “Juyaꞌnyɨ mɨka. Maaveꞌnyɨra. Jɨlɨka sarabɨsaꞌnyɨ,” daka wɨdɨna “Yo, Naangeigɨ saꞌna kaimɨraayangɨre wapepwaka kabwalaraawojɨ jɨlɨkera yɨꞌbɨnyavɨ dalaangevɨ mwaalapɨjɨ maribwaranɨpɨꞌderera.” \v 29 “Gɨmɨ nyɨdɨwaanyavɨna gɨnnya angebanna wawoꞌgɨzɨ taayavɨ dangadera. Dahaaꞌ yɨmakai taayavɨre munyɨkɨdaaꞌnyɨ mena wɨwaka.” \v 30 Aꞌmweꞌ wɨꞌnaka gannya angebanna wɨna kyaꞌ taayaꞌ yɨꞌbɨnyavɨ waꞌdɨꞌnyɨ dara wanganakeꞌ “Yɨmaka marawɨnaangɨꞌdei mena davwalyuwaka!” \s1 Kadɨkɨryai yagaala majai tewaanya yɨmaꞌnaꞌ. \p \v 31 Anga Taayaa sabadaasai Saaithonɨ angeburɨna yɨꞌmavaawɨna yaka pina lavɨtaꞌna yaka Atɨraalyaba angeburaavɨ gɨꞌmavamaryaka aalɨbunya Galɨlina yɨꞌmaꞌna yaꞌ. \v 32 Yɨꞌmaꞌna kyaꞌ gamɨnyawɨnna aꞌmwe pwara aꞌmwe kadɨkɨryai taalɨꞌmabyarɨ jɨvwaramakabɨna yeva naanga wɨdɨna “Kadɨkɨryare mɨnyagɨnyavɨ ata dɨthathɨwana!” \v 33 Sara wɨdɨna kyeꞌ sahwai kadɨkɨryarɨ sangineba makuna kyaꞌ gaveraai mwaaidakɨlyɨ Jizaazai gamɨre kadɨkikaarɨ asɨraai tɨlavalɨmwagaꞌnyɨna yaka asɨrɨ maagwala yɨnyɨna yaka kadɨkɨryare taalɨsarɨ dathakɨna yaka \v 34 sɨgunyayɨna maranganaka sɨmudɨngwaimale yaka wɨdɨna Juyaraavɨre yagaalyavɨ “Epaata!” Yagaala saꞌ “Kadɨka dɨvaaso!” kadɨka tewaanya wɨꞌnyaꞌna dɨnɨkesɨ. \v 35 Wɨdɨna kyaꞌ kadɨkɨryare kadɨka tewaanya wɨꞌnyɨna yaka gannya taalɨsalyɨ yagaala tewaanya dɨna sagaaꞌ. \v 36 Kadɨkɨryai tewaanya mwaaidɨꞌnyɨ Jizaazai aꞌmwe pwaraavɨ wɨdɨna “Nɨmɨ yɨweꞌna aane pwarɨ kwarɨ yagaala mudɨpɨnera!” wɨdaꞌ yagaala naanga. Dɨragɨnna sara wɨdake saꞌna wɨdɨwɨja yesara dɨragɨnaanga sara yeꞌ. \v 37 Pwara wɨꞌneva atɨka maruꞌnareva “Sahwai yuyangɨ tewaanya yɨwakelyɨra. Kadɨkɨryara nayaa wɨꞌnyaꞌneraavɨ wɨmwaaihada taalɨꞌmabyara nayaa wɨjaꞌneraavɨ wɨmwaaihadei,” dɨneꞌ. \c 8 \s1 Jizaazai aꞌmwe kwala naangeraavɨ (4000) wapaaya wɨjaavaꞌ. \r (Matɨyui 15:32-39) \p \v 1 Yɨrɨka sangɨ gamɨnyawɨnna kwala naangeꞌ yɨꞌbwaꞌnyɨna yeva tɨka wapemaayara mwaaidapi Jizaazai gamɨreraavɨna jaka jɨvwaramaaraka wɨdɨna \v 2 “Kwala bwaꞌnaanya dasɨ nɨmɨjɨ yɨrɨka daryaai darɨꞌ mwaaidori yaꞌna dahaaꞌ wapaaya maayaraavɨna kale nyɨwaꞌ. \v 3 Kumɨ mɨjɨka wiadaasɨ ‘Sarɨnnya angebanna dɨwila!’ wɨdɨwɨjaꞌ aꞌmwe pwara maave keiba mwaalyarajɨ aꞌmwe pwarajɨ tusavɨ mɨjɨka nabalapɨka!” \v 4 Wɨdɨna yakevɨ gamɨrera yagaala maꞌmaaꞌna “Dava aꞌmwera mamwaalyadɨvɨsaba aane pwai kwai aꞌmweraavɨne wapaaya gawɨ maarajɨwaꞌ!” \v 5 Sai yɨdaanganaꞌ “Gɨrɨkula gara gara warɨka?” Sara kyɨdaanganaꞌ “Ati ata purɨdaaꞌnyɨ pwaraaina.” \v 6 Sara wɨdɨna kyeꞌ kwala bwaꞌnaanyavɨ wɨdɨna “Yuyangihi, kwaakevɨ dalamwaalyɨla!” Wɨdɨna yaka gɨrɨkula ata purɨdaaꞌnyɨ pwaraalyangɨ maaraka Gotɨyarɨ “Su! Su!” wɨdaka gunyɨna gunyɨna yaka aꞌmwengɨne wapaaya wɨjaayaꞌnera gamɨreraavɨ wɨjaavɨna kyaꞌ sara kwala bwaꞌnaanyavɨna wɨjaavɨna. \v 7 Miꞌna wɨjaavɨna yesara jawɨnya pɨrɨꞌna pɨrɨꞌna waꞌdɨsɨya wɨmaarina kyeꞌ Gotɨyarɨ “Su! Gɨmɨre yayaꞌ makimwa,” wɨdaka gamɨreraavɨ wɨdɨna “Jawɨnya dajɨ aꞌmweyuraavɨna yanga dumaarila!” \v 8 Aꞌmwe yuya maranyɨna kyeꞌ munya yɨnyɨna kyaꞌ wapaa pɨnɨ nɨganakɨna yeta bwakuna wapaaya pɨnɨ gɨlya ati ata purɨdaaꞌnyɨ pukaalyangɨ maramiheꞌ gamɨrera. \v 9 Tɨka wapaaya neta kwala naanga naanga (4000) mwaalesare. Mwaalesaraavɨ sai wɨdɨna “Aꞌmweihi, wapaa miꞌna nɨvanɨgasaihi, sarɨnnya angebanna dɨwila!” \v 10 Sara wɨdɨna yaka yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ wɨdaasɨna, gamɨrerari sɨpɨyavɨ wɨlamwaaina kyaꞌ Kwaaka Dalɨmaanutaneraavɨ makuna yaꞌ. \s1 Perɨzɨyara Jizaazarɨ wɨdeꞌ “Aꞌmwera mwanganyadɨvɨsaꞌ ja!” \r (Matɨyui 16:1-4; Lukɨ 12:54-56) \p \v 11 Saba Perɨzɨya pwara gamɨnyawɨnna wɨlaabɨna yeva “Gamɨ sarɨ kayaaꞌnanyaꞌna yaamɨjɨ wɨdaana!” yawɨreva “Yɨdakwasanganaana!” deva wɨdɨna “Gotɨyare dɨragɨnyaꞌ maaraꞌgɨzɨ wɨjɨwaainya dɨragɨnyaꞌ ja! Wanganaadeꞌna Gotɨyareigɨ dɨngaka?” \v 12 Sara wɨdɨna kyeꞌ gamɨre sɨmunyavɨ kale wiadaaꞌnyɨ sɨmudɨngwaimale yaka wɨdɨna “Dahaaꞌ mwaaihasara ‘Wɨjɨwaainya dɨragɨnyaꞌ ja!’ baaꞌna nyɨdɨwaava! Nebwi yɨhɨthɨvanɨge. Wɨjɨwaainya dɨragɨnyaꞌ mwanganyɨ jideihɨlyɨra dahaasaihi. Arɨkawɨnyɨra.” \v 13 Sara wɨdɨna yakei kumɨ saraavɨ yarai yagalyaꞌmavaka sɨpɨyavɨ wɨlamwaaina kyaꞌ aalɨbunyavɨ pimagɨnna makuna yaꞌ. \s1 Perɨzɨyarajɨ Erotɨyalyɨ saraavɨre yagaala kayaaꞌnanyaꞌnesɨra. \r (Matɨyui 16:5-12) \p \v 14 Gamɨrera wapaayanna navɨka yɨna kyeꞌ kumɨjɨ sɨpɨyavɨ gɨrɨkula gave pɨrɨꞌna waraꞌ. \v 15 Gɨrɨkula gave pɨrɨꞌna waꞌdɨꞌnyɨyagaaꞌ gamɨ “Dɨnyuꞌnyɨla! Mala nayaa jɨwannyɨla! Perɨzɨyaraavɨre lɨwɨnya pamidakyaꞌnesɨ Erotɨyare lɨwɨnya pamidakyaꞌnesɨ nayaa jawɨrila!” \v 16 Wɨdɨna kyaꞌ gamɨrera dɨnyɨna “Wapaaya mamaariwoꞌna nedɨwaka.” \v 17 Dɨnyɨna yesaꞌna Jizaazai yawɨraka wɨdɨna “ ‘Nemɨ wapemaayainereꞌ,’ baaꞌna dɨmanɨgaꞌ! Kunyaꞌ myawɨrijɨvanɨgaꞌ! Sɨduꞌmaayaihi daa! \v 18 Tɨnnakeihi, tɨnna mwanganyɨjɨvanɨgaꞌ! Kadɨꞌnakeihi, kadɨka muꞌnyɨjɨvanɨgaꞌ! Nɨmɨ sɨnnawɨ yeꞌna nayaa myawɨrijɨvanɨgaꞌ! \v 19 Sagaaꞌ gɨrɨkula atina gunyɨna kye paaivɨ taawɨzanɨyara miꞌna kaneꞌ wapaa bwakuna yake sarɨmɨ gɨlya gara garengɨ maramiheꞌ?” Sara wɨdɨna kyaꞌ wɨdɨna yeꞌ “Atɨraai sɨvɨlyɨrɨdaaꞌnyɨ pukaalyangɨ maramiho.” \v 20 Wɨdɨna kyeꞌ wɨdɨna “Gɨrɨkula ati ata purɨdaaꞌnyɨ pwaraalyangɨ po taawɨzanɨyara kanɨwaꞌdaaꞌ wapaaya pɨnɨnna yunebanne gɨlya gara gara maramihɨwaꞌdaaꞌ?” Sara wɨdɨna kyaꞌ wɨdɨna “Ati ata purɨdaaꞌnyɨ pukaalyangɨnyɨ.” \v 21 Wɨdɨna yesaraavɨ wɨdɨna yaꞌ “Saꞌna dahaaꞌ kunya kuna myawɨrijɨvanɨgaꞌ?” \s1 Anga Betɨzaaitha tɨnnyaraai yuyaraai tɨbɨnyai wanganaꞌ. \p \v 22 Kumɨ Anga Betɨzaaithana kyɨꞌmaveꞌ gamɨnyawɨnna aꞌmwe pwara aꞌmwe tɨbɨnyarɨ jɨvwaramakuna yeva naanga wɨdɨna “Aꞌmwe darɨ ata dɨthathɨwadeꞌnanyɨ!” \v 23 Sara wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai tɨbɨnyare asavɨ maaraka angebadaasɨ jɨvwaramakuna yaka gamɨre tɨnnyaraarɨ maagwala wopɨna yaka gamɨre tɨnnyaraarɨ ata dathɨwagaka yɨdaanganna “Pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ dangamwaana?” \v 24 Yɨdaanganna kyaꞌ maranganamaryaka wɨdɨna “Aꞌmweraavɨ dahawangamanɨge? Yɨsara kaanya yamaryɨvanɨkabaaibɨꞌ sahwaraavɨ wanganaasɨwana.” \v 25 Sagaaꞌ wɨdakere tɨnnyaraarɨ ata ayɨna dathɨwanna kyaꞌ aꞌmwei dɨragɨnna kwanganaꞌ gamɨre tɨnna tewaanya kyɨmaꞌnaꞌ yuyangɨ tɨnna nayaa wanganaꞌ. \v 26 Nayaa wangadaaꞌnyɨ sai wɨdaasɨna yaꞌ “Gɨnnya angevɨna dɨwona! Anga dava ayɨna mulaawɨnnera!” \s1 Pitai Jizaazarɨna nayaa wɨdaꞌ. \r (Matɨyui 16:13-20; Lukɨ 9:18-21) \p \v 27 Jizaazalyɨ gamɨrerari sara Sizaarɨya Pilipaai angeburaavɨna gɨꞌmavamarina yadaapi gamɨreraavɨ wɨdɨna “Nɨmɨnyɨna aꞌmwera aaihwala nyɨdɨvanɨgava?” \v 28 Gamɨrera wɨdɨna “Gɨmɨnyɨna ‘Jonɨ aalyavɨ bavɨtaazɨya yakei dɨkaavakela,’ pwara dɨmanɨgaꞌ. ‘Ne Yɨlaajai dɨkaavakela,’ pwara dɨmanɨgaꞌ. ‘Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwakyaaka pwai dɨkaavakela,’ pwara dɨmanɨgaꞌ.” \v 29 Sara wɨdɨna kyeꞌ yɨwaaraꞌna “Sahwaihi, nɨmɨnyɨna baarɨva dɨmanɨgataihɨlaka?” \p “Kɨraazɨtɨyaigɨnyɨra. Gotɨyai gɨthasaabakeigɨnyɨra.” \v 30 Pitai sara wɨdɨna kyaꞌ sai “Naangeꞌ yɨhɨthɨwa. Saꞌna nɨmɨnyɨna aane pwarɨ kɨrɨvɨ mudɨpɨnera!” wɨdɨna yaꞌ. \s1 Jizaazai gannya daanga wɨvɨnyaꞌna gannya balyaꞌna wɨdaꞌ. \r (Matɨyui 16:21-28; Lukɨ 9:22-27) \p \v 31 Sai gamɨreraavɨ gaai wɨjɨwaakɨna “Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ daanga naanga nyɨvɨnadeinyɨra. Juyaraavɨre aꞌmwe naangerajɨ sipɨzipɨya Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ Kɨwɨjarajɨ sara nɨmɨnyɨna ‘Aꞌmwe kayaaꞌnanaangelyɨra,’ dɨnapɨri nyɨramakɨpɨꞌdeinyɨra. Kanyɨramakapi yɨrɨka daryaai darɨꞌ kanyavɨlavojɨ baryainyɨ ayɨna dɨkaavɨdeinyɨra.” \v 32 Yagaala saꞌ kuꞌmaayaba aangyagaala wɨdɨna kyaꞌ Pitai sahwarɨ sangyɨnebanna jɨvwaramakwoka maanga wɨdɨna “Naangeigɨ, sabwi myawɨꞌdɨnna!” \v 33 Sara maanga wɨdɨna kyaꞌ gɨnyɨmaꞌnaka gamɨreraavɨ tɨnna wanganaka Pitarɨ maanga wɨdɨna “Saataanɨgɨ, nɨmɨnyɨ dusɨmagɨnna dɨwona! Gotɨyai sara yawɨꞌmanɨkebura myawɨrivanɨgɨ. Aawa. Aꞌmwera sara yawɨꞌmanɨgasabura yawɨꞌmanɨgɨnyaꞌnanyɨ.” \v 34 Aꞌmwe kwala bwaꞌnaanyavɨjɨ gamɨreraavɨjɨ jaka wɨjɨvwaramaaꞌna kyaꞌ gamɨnyawɨnna bɨna kyeꞌ wɨdɨna “Aꞌmwe kɨrɨꞌ aꞌmwe kwai ‘Jizaazareinyɨ. Mɨdɨnɨma!’ yawɨrajaꞌ ‘Nɨmɨnyɨneꞌna myawɨꞌmunera!’ datheꞌna pwara ‘Aꞌmwerɨ yɨta yovihɨrarannɨkevɨri tamakaana!’ kadapɨri sai ‘Jizaazarɨna balɨdeinyɨra,’ dozɨ nɨmɨrebwi yawɨꞌdei nyɨmɨdɨnadelyɨra. \v 35 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yɨ aꞌmwe pwai lɨka yojɨ ‘Nanyɨramakɨpɨka! Nɨmɨre gaalyaꞌ padaihasamaaꞌnɨma! Jizaazarɨ wasɨꞌnɨdeinyɨra,’ dozɨ navɨka mwaalajai gamɨre kuryai kayaaka yadelyɨra. Kɨrɨꞌ pwai ‘Jizaazarɨna nyɨramakɨpɨꞌdeinyɨra. Nɨmɨre gaalyaꞌ kayaaka yana!’ yawɨꞌda nɨmɨre yagaala tewaanyaꞌna yawɨrajaꞌ yuyagaaꞌ gamɨre kuryai nayaa padaihasamaaꞌdelyɨra. \v 36 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe pwai Kwaaka davakɨ gɨlyɨvɨsajɨ yuyajɨ sangɨ maarojɨ manyɨlɨmwagari kyojɨ gamɨre kuryai yɨwɨna yadelyɨ. Saꞌ tewaanyaꞌ daaka! Arɨkewɨnyɨra! \v 37 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwere kuryai kayaaka yɨmaꞌnyɨna kyojɨ gannya kuryarɨna aꞌmwe sai Gotɨyarɨ berɨsɨ mubathelaka! Aawa. \v 38 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kwaaka davakɨ mwaaidɨvɨsara Gotɨyarɨna navɨka yadɨvɨꞌ aꞌmweꞌ aꞌmwe pwarɨ ata lɨmwanna yadeꞌbɨsarera. Kayaaꞌnanaangera nɨmɨnyɨnajɨ nɨmɨre yagaalyaꞌnajɨ sangɨna ‘Wagɨla nanevwaꞌnadɨka! Sahwarɨ wasɨꞌnɨma!’ deva yɨvanɨgasara. Nabaai dɨvi Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai Ganɨmaangere byaanna dɨragɨnyaꞌ kamaarojɨ Gotɨyare mamaayara ejelɨya tewaanyarajɨ kwalaabori wagɨla wɨvwaꞌnɨvanɨkeraavɨna gamɨ sarɨ wagɨla wɨvwaꞌnadelyɨra. Saraavɨ wasɨꞌnadelyɨra.” \c 9 \s1 Jizaazare kɨlaakejɨꞌ yaaka naanga byaannakejɨꞌ yɨmaꞌnaꞌ. \r (Matɨyui 17:1-13; Lukɨ 9:28-36) \p \v 1 Sai aꞌmweraavɨ wɨdɨna “Nebwi yɨhɨthɨwa. Dava mwaaihasarajɨya pwara dɨvi kwaihwaainakera kuna mwaalapɨjɨ mabalyɨ yapɨjɨ dara wangabɨꞌdeꞌ ‘Ai, Gotɨyai dɨragɨnna damaremwaalɨka!’ Sara wangabɨꞌdehaaꞌnanyɨ.” \p \v 2 Yɨrɨka daryaai daryaai daryaai kwavɨlavaꞌ Jizaazai Pitalyɨ Jemɨzalyɨ Jonɨjɨ saraavɨ maarɨna kyaꞌ mugunya naangevɨ yɨlaawɨna yɨlaawɨna yeva gavera daavɨna kyeꞌ pwara mamwaalyɨ kyeꞌ gamɨre kɨlaakejɨꞌ nawɨꞌnyajɨꞌ gavinyajɨꞌ kyalɨngɨnaꞌ kumɨ tɨnna wanganna. \v 3 Tɨnna wanganna yadaapɨjɨ gannya kwaabɨhannya yaaka naangeꞌ yɨmaꞌnakevɨ Kwaakevakɨ mwaaidɨvɨsara yaaka saꞌ sara myalɨngɨnyadesɨra. \v 4 Yaaka naangeꞌ kyɨmaꞌnaꞌ Ne sɨnnawɨnyaraai Yɨlaajalyɨ Mozɨzalyɨ saraai Gotɨyarebadaasaraai yɨmaꞌnaabɨna, daavɨna yagɨla Jizaazarɨ wɨdɨna kyagi dɨnyɨna. \v 5 Sara dɨnyɨna kyeꞌ gamɨrera tɨnna wanganna yeva Pitai Jizaazarɨ yaasɨwaꞌ wɨdɨna “Nejɨwaakadɨnyaigɨ, nemɨ dava mwaaihoꞌ tewaanyasɨra. Sɨmɨnya dawaai dasangɨ yarɨlaana! Pɨrɨꞌ gɨmɨnyɨneꞌ, pɨrɨꞌ Mozɨzarɨneꞌ, pɨrɨꞌ Yɨlaajarɨneꞌ yarɨlaana!” \v 6 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Pitai “Nɨmɨ gara dɨjɨwa?” dɨna yakelyɨ. Nabaai sareꞌ dareꞌnesɨ. Sahwalyɨ gamɨreraalyɨ sara lɨka naanga yesaꞌnanyɨ. \v 7 Sagaaꞌ yɨraayaꞌ kumɨnyɨ gɨꞌdala yɨrɨna kyaꞌ yɨraayavɨdaasɨ maanguraayaꞌ “Dathai nyɨbwaalɨvaangelyɨ. Yɨlaaya yadɨ kurya wɨkadɨnyalyɨra. Dahwarɨ nayaa duꞌnyɨla!” \v 8 Yagaala saꞌ wɨꞌneva yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ dara wanganesaꞌ “Ai, aane pwai kwarɨ tɨnna mwanganyɨ, Jizaazai gavei nemɨjɨ damwaalɨka!” \p \v 9 Sɨlyarɨdaaꞌnyɨ gamɨrerari waidavadaapi sai naanga wɨdɨna “Wangamwaasaꞌna aꞌmweraavɨ mudɨpɨnera! Dɨvi Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ balaꞌmuri bainɨkeraayawɨdaaꞌnyɨ dɨkaaꞌmujahaaꞌna yɨ sagaaꞌ duzideihɨlyɨra.” \v 10 Sara wɨdɨna kyaꞌ kumɨ sara aꞌmweraavɨ yagaala saꞌ mujɨwaaki. Mujɨwaakyaꞌnera dɨnyɨna “ ‘Balaꞌmuri bainɨkeraayawɨdaaꞌnyɨ ayɨna dɨkaavɨdeinyɨra,’ nedɨwakeꞌna be yagaalavaka?” \v 11 Sara dɨnyɨna yeva gamɨnyɨ yɨwaaraꞌna “Yagaaikɨwɨjara nedɨvanɨgaꞌ ‘Sɨnnawɨ Ne Yɨlaajai kabozɨ dɨvi Kɨraazɨtɨyai bathelyɨra.’ Savɨneꞌna baaꞌna nedɨvanɨgaꞌ?” \v 12 Sara wɨꞌnaka wɨdɨna “Yo, dɨnɨkeꞌ sɨnnawɨ Yɨlaajai bozɨ yuyangɨ yavadaꞌgaladelyɨra. Nabaai Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨna dɨnɨkeꞌ ‘Yɨ Kwaaka davakɨ daanga naanga wɨvɨnadelyɨra. Yɨ yɨlaaya mamari yɨpɨꞌdelyɨra.’ Sareꞌ gara yɨdaꞌnɨkevaka? \v 13 Kɨrɨꞌ nɨmɨ sainyɨ yɨhɨthɨvanɨge. Yɨlaajai miꞌna bakelyɨra. Miꞌna bakerɨ kayaaꞌnanaangenna wiesaꞌ Gotɨyare bukuyaꞌ sara dɨnɨkabaaibɨsaꞌnesɨra.” \s1 Kaimalei yɨmaka widerɨ Jizaazai nayaa yavadaꞌgalaꞌ. \r (Matɨyui 17:14-21; Lukɨ 9:37-43) \p \v 14 Gamɨre pwaraavɨ wɨjɨmaꞌnaaweva dara wanganesaꞌ “Kwala bwaꞌnaanya naangeꞌ kumɨnyaba mwaaidapi Yagaaikɨwɨjarajɨ nemɨrerajɨ maanga dathɨmanɨgava!” \v 15 Dɨna kyeꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ bwaꞌnaanya yuyaꞌ gamɨnyɨ tɨnna wanganesagaaꞌ atɨka maruꞌnareva gamɨnyawɨnna kaanyaveꞌna beva “Naangeigɨ,” wɨdɨna. \v 16 Sara wɨdɨna kyeꞌ sai yɨwaaraꞌna “Maanga beꞌna dɨmanɨgataihɨlaka?” \v 17 Yɨwaaraꞌna kyaꞌ bwaꞌnaanyavɨdaaꞌnya pwai wɨdɨna “Nejɨwaakadɨnyaigɨ nyɨbwaalɨvaangei yɨmaka widei yagaala majarɨ gɨmɨnyawɨnna makabɨwa. \v 18 Yɨmakei galalɨmwanna yada kaimalerɨ kwaakevɨna bwalamarakɨna yadehaaꞌ gamɨre maangevɨ maagwaitala yɨmaꞌnada maangerɨka maagɨlakuꞌgɨlakuta yadaasɨ gamɨre kɨlaaka yuneba dɨragɨnya yɨmaꞌnade sagaaꞌ. ‘Yɨmakei duthaasɨla!’ dena gɨmɨreraavɨ kudɨwa sahwara yɨna yɨna kyɨwaaꞌ yɨmakei kuna widelyɨra. Myɨ yɨpɨnere.” \v 19 Sara wɨdɨna kyaꞌ sai maꞌmaaꞌna “Dahaasaihi, malɨmwagyadɨvɨsaihi sarɨmɨnyaba mwaalaꞌmujɨ yɨhɨzɨwaakaꞌmujɨ sarɨmɨnyɨneꞌna taanga kuna gathɨngaaꞌ maarɨdeinyaka! Kaimale dai nɨmɨnyawɨnna dɨmakabyɨla!” \v 20 Miꞌna wɨdɨna kyaꞌ makabɨna kyeꞌ yɨmakei Jizaazarɨ wanganaka yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ kaimalerɨ yɨkɨlaaka galyɨmaꞌna kyaꞌ kwaakewɨ bwalaꞌna yaka gɨnyɨwannyɨ gɨnyɨwannya yɨna kyaꞌ gamɨre maangevɨ maagwaitala yɨmaꞌnyɨna. \v 21 Sara yɨmaꞌnyɨna kyaꞌ sai ganɨmaangerɨ yɨwaaraꞌna “Saꞌ garegaaꞌ yɨmaꞌnakavaka?” Yɨwaaraꞌna kyaꞌ ganɨmaangei wɨdɨna “Kaimale maalɨkegaaꞌ sara yɨmaꞌnaꞌ. \v 22 Kyɨmaꞌnaꞌ yɨmakei kwalaalyagaaꞌ kaimalerɨna ‘Tamakɨma!’ daka dɨkevɨ marasɨꞌna yada avaala kwai aalyavɨ marapaihɨna yadei. Sareꞌ kɨrɨꞌ ‘Nɨmɨre dɨragɨnyaꞌ darɨka!’ dɨzaꞌ naarɨmɨnyɨna kale kagyozɨ nehɨgaimwana!” \v 23 Sara wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “ ‘Nɨmɨre dɨragɨnyaꞌ darɨka!’ dɨzaꞌ pwai nayaa nyɨmɨdɨmanɨkei sahwai yuya yannelyɨra.” \v 24 Dɨragɨnna sara kudaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ ganɨmaangai yarai wɨdɨna “Gɨmɨdɨmanɨgevwi maalɨka warɨkeꞌna naanga yɨmaꞌnyaꞌneꞌ dɨnyɨgaimwana!” \v 25 Jizaazai dara wanganakeꞌ “O, kwala bwaꞌnaanyaꞌ kaanyaveꞌna jɨkabɨvanɨgava!” Daka yɨmakerɨ maanga wɨdɨna “Yɨmakeigɨ kadɨkɨryaigɨ yagaala majaigɨ kaimalerɨ beꞌna wɨmwaaihɨna! Gamɨre munyɨkɨdaasɨ yunakaanna dɨwona! Ayɨna nabwidɨka!” \v 26 Sara wɨdɨna kyaꞌ yɨmakei jaka dɨna yaka kaimalerɨ naanga galyɨmaꞌna yaka bwalyuna. Sara bwalyuna kyaꞌ kaimalei baryaibɨꞌ warɨna kyaꞌ pwara dɨnyɨna “Mena baimwaka.” \v 27 Sara dɨnyɨna kyeꞌ Jizaazai gamɨre asavɨ yɨrɨꞌbwaꞌna kyaꞌ kaimalei sagaaꞌ tewaanya dɨkaaꞌna yaka daavɨna yaꞌ. \v 28 Angevɨ miꞌna wɨlamwaaina kyaꞌ gamɨjɨ gamɨrerari gavera mwaaidapi gamɨrera yɨdaanganna “Sahwaina yɨmakerɨ wɨdasaanneꞌ gara yawaajɨ wɨdasaannekajɨnyɨra?” \v 29 Yɨdaanganna kyeꞌ sai wɨdɨna “Yɨmaka darɨna Gotɨyarɨ tɨbarɨyagaala kadapɨri bwalyawodelyɨra. Aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌna mɨka!” \s1 Jizaazare balyagaaꞌna pɨgasaai wɨdaꞌ. \r (Matɨyui 17:22-23; Lukɨ 9:43-45) \p \v 30 Sabadaaꞌnyara Kwaaka Galɨli wavɨlaꞌna. Wavɨlaꞌna yadaapi “Aꞌmwera nanyangabɨthɨka!” daka sai kave wɨna. \v 31 Sareꞌ dareꞌnanyɨ. “Nɨmɨreraavɨ wɨjɨwaakɨma!” daka wɨdɨna “Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ pwai nɨmɨnyɨ yɨkamaangeraavɨna kwibwarɨdaakwojɨ yɨkamaangera kanyɨramakapɨri balɨdeinyɨra. Miꞌna balaꞌmujɨ yɨrɨka daryaai darɨkɨ ayɨna dɨkaavɨdeinyɨra.” \v 32 Sara wɨdɨna kyaꞌ yagaala saꞌna myawɨryadɨvɨꞌ nabaai, yɨdaanganyaꞌna lɨka yɨna yeꞌ. \s1 “Aꞌmwe naangei bewalaka?” \r (Matɨyui 18:1-5; Lukɨ 9:46-48) \p \v 33 Angaba Kaapanɨyamɨna yɨꞌmaveva angevɨ ayɨna kabulamwaaleꞌ sai gamɨreraavɨ yɨwaaraꞌna “Tusavɨ wɨvanɨgasaihi be yagaala dɨmanɨgatavaka?” \v 34 Wɨdɨna kyaꞌ sahwara yagaala majara mwaalɨna. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Tusavɨ dɨnyɨna “Nemɨjɨyai aꞌmwe naangei aaihwalaka? Nɨmɨ dɨngaka?” \v 35 Majara mwaalɨna kyeꞌ walamwaalaka gamɨre atɨraai sɨvɨlyɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraalyaraavɨ jɨvwaramaaꞌna yaka wɨdɨna “Pwai gannya sɨmunyavɨ ‘Sɨnnawɨnyainyɨ yɨmaꞌnɨma!’ yawɨrajai sai yuyaraavɨne aayaangei yɨmaꞌnana! Yuya saraavɨna wɨdaayadei yɨmaꞌnana! Sai yawɨꞌna ‘Nɨmɨ maalɨkeinyɨra. Yuyaraavɨre wɨdaayɨdeinyɨ yɨmaꞌnɨma!’ dozɨya sahwai naangei yɨmaꞌnadelyɨra Gotɨyarɨna.” \v 36 Wɨdɨna yaka kaimɨraayamɨlɨꞌ maaraka tɨnnyaba mwaaidapiyaba gannya tɨꞌmunyavɨ maramujɨꞌna yaka wɨdɨna \v 37 “Pwai kwai nɨmɨnyɨna yawɨrojɨ kaimɨraaya daibɨsamɨlɨꞌ maarajaꞌ nɨmɨnyɨ nyɨmaaradeinyɨra. Nabaai sai sara nyɨmaarajai nɨmɨnyɨ gaveinyɨ nyɨmaaradeinyɨ mɨꞌ. Aawa. Nɨmaamaangei nyɨdasaabakerɨjɨ maaradelyɨra.” \s1 Neyaꞌmwelyɨreva. \r (Lukɨ 9:49-50) \p \v 38 Jonɨ wɨdɨna, “Nejɨwaakadɨnyaigɨ, nemɨ dara wangamwoꞌ ‘Aꞌmwei gɨmɨre yayaꞌ wɨdaka yɨmakeraavɨ aꞌmweraavɨre munyɨkaavɨdaasɨ dathasɨvanaabɨka!’ Sai nemɨjɨyai mɨꞌ. Savɨdaasɨ nemɨ wɨdɨwo ‘Sabwi minnera maaveigɨ!’ ” \v 39 Miꞌna wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “ ‘Sabwi minnera!’ mudɨpɨnera! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aane pwai kwai nɨmɨre yayaꞌ wɨdozɨ dɨragɨnaangeꞌ yojɨ maalɨkegaaꞌ nɨmɨnyɨna kayaaꞌna wɨdathei mɨꞌ. \v 40 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe nemɨre yɨkamaangei mamwaalyɨkei nemɨnyɨnelyɨ. \v 41 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Pwai sarɨmɨnyɨna ‘Kɨraazɨtɨyarerɨ mɨjɨkaꞌna aalya tɨka nyaꞌneꞌ wɨjaavɨma!’ dozɨyaꞌna nɨmɨnyɨna yɨhɨzaavajai. Yɨ sahwarɨna nebwi yɨhɨthɨwa. Gotɨyai gamɨnyɨne tɨvɨkɨta tewaanya mujaayɨ yadei mɨka! Arɨkewɨ.” \s1 Kayaaꞌnanaangebwi aꞌmweraavɨ kayaaka yadevulyɨra. \r (Matɨyui 18:6-9; Lukɨ 17:1-2) \p \v 42 “Pwai kaimɨraaya damɨlɨꞌbɨsamɨlɨꞌ nɨmɨnyɨ nyɨlɨmwagaꞌdemɨlɨꞌ pwarebwi kujaawaꞌ walaꞌmwaakeꞌ kayaaꞌnanaangesɨra. Aꞌmwei sara yajarɨna Gotɨyarɨ sɨnna tɨka naanga wɨdavadelyɨra. Sɨnnawɨ sahwai pwarebwi mujaayadɨꞌnyɨyagaaꞌ aꞌmwe darɨ maapɨjɨ kwajɨ sɨla naangeꞌ gamɨre tɨlɨnnyavɨ tɨmupɨjɨ kwajɨ aalɨbunyavɨ wɨvaihɨna kyɨpɨkeꞌna wabana yɨnɨkesɨra.” \v 43 Jizaazai yawɨraka “Kayaaꞌnanya nyɨpɨdɨka! Dɨkevɨ nulaawɨpɨka!” daka keꞌbaꞌna wɨdɨna “Nabaai gɨnnya asasɨ kayaaꞌnanyabwi yɨjɨ kwajɨ gɨnnya asavɨ woripuꞌnaꞌgi ata gavesɨyaigɨ Gotɨyarebanna jɨlaawadeꞌna tewaanyasɨra. \v 44 Kayaaꞌnanyabwi yɨjɨ kwajɨ asawaalyɨyaigɨ yaayebanna gazagaasagaaꞌ Dɨkeꞌ yɨdaꞌnɨvanɨkevɨna dulaawadeꞌna kayaaꞌnanaangesɨra. \v 45 Nabaai gɨnnya sɨvɨlyasɨ kayaaꞌnanyabwi yɨjɨ kwajɨ woripuꞌnaꞌgi sɨvɨla gavesɨyaigɨ Gotɨyarebanna dulaawadeꞌna tewaanyasɨra. \v 46 Kayaaꞌnanyabwi yɨjɨ kwajɨ sɨvɨlyawaalyɨyaigɨ Dɨkevɨna dulaawadeꞌna kayaaꞌnanaangesɨra. \v 47 Nabaai gɨnnya tɨnnyalyɨ kayaaꞌnanyabwi yɨjɨ kwajɨ gɨnnya tɨnnyai galajɨwaꞌmwannaꞌgɨzɨ tɨnna gavelyɨyaigɨ Gotɨyai maremwaaidevanna dulaawadeꞌna tewaanyasɨra. Kayaaꞌnanyabwi yɨjɨ kwajɨ tɨnnyaraalyɨyaigɨ Dɨkevɨna dulaawadeꞌna kayaaꞌnanaangesɨra. \v 48 Dɨka savɨ yuyagaaꞌ gumɨlɨka gɨlaayangɨ tɨka nadɨvɨsa mabalyɨ yɨpɨꞌdengɨra. Dɨka myɨgaakuri yadesɨra. \p \v 49 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwera Gotɨyare yagaalyaꞌ wɨꞌnadɨvɨsara tewaanna mwaaibɨꞌdere. Kayaaꞌnanyabwi dɨkeꞌbɨsabwi kyɨmaꞌnojɨ Gotɨyare dɨragɨnyabwi kujaavojɨ dɨragɨnya tewaanna mwaaibɨꞌdere. \v 50 Saalyaꞌ nawɨꞌnyasɨra. Saꞌna saalyaꞌ gɨrɨngwɨta yɨmaꞌnojɨ nawɨꞌnya ayɨna gara yadevaka? Aawa. Nawɨꞌnya mimaꞌnyɨ yadesɨra. ‘Nemɨ saala gɨrɨngwɨsaꞌbɨsaina nyɨmaꞌnaadɨka!’ dapɨjɨ nayaa dɨmwaalyidera. Gazaizai gamɨnyɨ pwarɨna kwaamuꞌna mwaalana!” \c 10 \s1 Aꞌmwera aꞌmwamarya wasɨꞌdɨvɨsabwina wɨjɨwaakaꞌ Jizaazai. \r (Matɨyui 19:1-12; Lukɨ 16:18) \p \v 1 Sabadaasai sai Kwaaka Juthɨya wavɨlavaka Aalya Jothanɨ gaꞌmavaka kwaaka saba kamwaalaꞌ gamɨnyawɨ kwala bwaꞌnaanya mwaaidapi wɨjɨwaakadevaaibɨꞌ aya kɨnɨ nayaa wɨjɨwaakɨna. \v 2 Sara wɨjɨwaakɨna yadaaꞌnyɨ Perɨzɨya pwara wɨlaabeva “Sahwai kayaaꞌnanyaꞌ yana!” deva yaamɨjɨ yɨwaaraꞌna “Pwai gannya balaangevɨ wasɨꞌnajaꞌ sabwi tewaanna yadevwi daaka? Kayaaꞌna yadevwi daaka?” \v 3 Sara yɨwaaraꞌna kyeꞌ wɨdɨna \v 4 “Savɨneꞌ Ne Mozɨzai sɨrɨnɨmaangeraavɨ yagaala berɨvɨ wɨjaihɨlaka?” Sahwara wɨdɨna “Mozɨzai daꞌ dɨnɨꞌ ‘Aꞌmwe pwai yawɨrojɨ “Nɨnnya aꞌmweꞌ wasɨꞌnɨma!” dozɨ pɨkarɨyɨkwiavɨ yagaala saꞌ yɨdavojɨ gannya balaangeꞌ yunakunyavɨ wasɨꞌnadelyɨra.’ ” \v 5 Sara wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai wɨdɨna “Sarɨmɨre sɨmunyangɨ galarɨlavɨmwaaihɨnyɨna yɨwaata sabwina kɨwɨnya saꞌ Ne Mozɨzai dɨnɨkesɨra. \v 6 Dɨnɨkeꞌ sɨnnawɨ sagaaꞌ Gotɨyai yuya wakyaakegaaꞌ Gotɨyare yagaala dɨnɨꞌ ‘Gotɨyai kwalyalyɨ gannya balyasɨ yavɨkaryaakeꞌna \v 7 aꞌmwe pwai ganɨmaangelyɨ ganaangesɨ sawaarɨ yagalyaꞌmakuna yojɨ aꞌmweꞌ maarɨna yojɨ \v 8 gamɨre aꞌmwesɨ mwaalɨna yakɨriyagaaꞌ kɨyoi avaalyawaalyɨ. Kɨlaaka gavejɨꞌ yɨmaꞌnikadewaalyɨ.’ Saꞌ dɨnɨkeꞌna aꞌmwe pwalyɨ aꞌmwe pɨrɨsɨ sawaai mɨka. Aawa. Kɨlaaka gavejɨsɨyawaalyɨ. \v 9 Sarevɨdaaꞌnyɨ Gotɨyai kɨlaaka gavejɨsɨyawaarɨ wakakeꞌna kwalaangei gannya balaangevɨ mwasɨꞌnannesɨra.” \p \v 10 Salyɨ gamɨrerari angevɨ bulamwaaina kyeꞌ gamɨrera aꞌmwevɨ wasɨꞌnyaꞌna yɨwaaraꞌna. \v 11 Savɨneꞌ yɨwaaraꞌna kyeꞌ wɨdɨna “Pwai kwai gannya balaangevɨ wasɨꞌnojɨ aꞌmwe mudɨkevɨ kamaarojɨ Gotɨyai wanganojɨ ‘Gannya balaanga ayavɨna aꞌmwe mudɨkevɨ ata lɨmwamwakelyɨra,’ dathelyɨra Gotɨyai. \v 12 Nabaai aꞌmweꞌ gannya kwalaangerɨ byenɨdaꞌmakwalyuna yajaꞌ aꞌmwe pwarɨ kamaaꞌnojɨ ‘Gannya kwalaangerɨna aꞌmwe mudɨkerɨ ata lɨmwamwakesɨra,’ dathelyɨra Gotɨyai.” \s1 Jizaazai kaimɨraayangɨna tewaanna wɨdaꞌ. \r (Matɨyui 19:13-15; Lukɨ 18:15-17) \p \v 13 Aꞌmweyura “Sahwai ata yɨmetavana!” deva gamɨnyawɨnna kunnya kaimɨraayaraavɨ makabɨna kyeꞌ gamɨrera maanga wɨdɨna “Mipɨnera!” \v 14 Jizaazai dara wanganakeꞌ “Ai, nɨmɨrera maanga duthɨvanɨgava!” Daka sɨnna tɨka kudavaꞌ wɨdɨna “Nɨmɨnyawɨnna kaimɨraaya bɨpɨka! Kumɨnyɨna kaanya maribɨnera! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyai maremwaaideva pwara kaimɨraaya darabɨsara Gotɨyarɨ lɨmwadɨvɨsara mwaaibɨꞌdengɨra. \v 15 Nebwi yɨhɨthɨwa. Pwai kwai ‘Gotɨyareba mwaalɨma!’ dazai ‘Kaimɨraayai Gotɨyarɨ yɨlaaya yadeibɨsainyɨ yɨmaꞌnɨwɨjainyɨ,’ majɨ kyori Gotɨyare maremwaaide nawɨꞌnyaba mulaabi yadelyɨra. Arɨkawɨnyɨra.” \v 16 Sara wɨdaka kaimɨraaya gannya asawaalyɨ mujɨꞌna yaka ata yɨmetaꞌna yaka “Gotɨyai gɨmɨnyɨ tewaanna gyathelyɨra,” wɨdɨna wɨdɨna yaꞌ. \s1 Aꞌmwei gɨlyɨvɨta naangejɨyarɨnesɨ. \r (Matɨyui 19:16-30; Lukɨ 18:18-30) \p \v 17 Angebadaasai kwaakaanya wodaaꞌnyɨ aꞌmwei gamɨnyawɨnna kaanyaveꞌna wawaka “Naangelyɨra,” daka kwadaai gɨlaka yɨwaaraꞌna “Nejɨwaakadɨnya tewaanyaigɨ, ‘Gotɨyare yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaalyabwi maarɨma!’ daꞌmujɨ gara yɨdeinyaka?” \v 18 Sara wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “ ‘Tewaanyaigɨ,’ nyɨdɨwaanyaꞌ baaꞌna nyɨdɨwaa? Pwara kayaaꞌnanyara, Gotɨyai gavei tewaanyalyɨra. \v 19 Yagaaikɨwɨnya dara yawɨꞌmwaa. Aꞌmwe maramakɨnna! Aꞌmwengɨ ata malɨmwadɨnna! Kuka minna! Kwaasɨ yagaala majalɨkurakɨnna! Kwaasɨya yaꞌgɨzɨ pwarengɨ kuka mamaaꞌdɨnna! Gɨmaamaangelyɨ gwaangesɨ gɨzɨkaja sara jɨthengɨra. Kɨrɨmɨre yayaꞌ dɨmakɨla!” \v 20 Aꞌmwei sare wɨꞌnaka wɨdɨna “Nejɨwaakadɨnyaigɨ, yagaaikɨwɨnya sangɨ kaweꞌnyagaaꞌdaaꞌnyɨ sara mɨdɨdɨnyainyɨ.” \v 21 Wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai wanganaka gamɨnyɨna wɨvuꞌnakerɨ wɨdɨna “Gave pɨrɨꞌna gɨhainɨvanɨꞌ. Wawaꞌgɨzɨ gɨnnya gɨlyɨvɨsa yaasaꞌgɨzɨ nɨgwia maaraꞌgɨzɨ gɨlyɨvɨꞌmaayaraavɨ yanga wɨjaavaꞌgɨzɨ Gotɨyareba warade gɨlyɨvɨsajɨyaigɨ nyɨmɨdɨnaadeigɨnyɨra.” \v 22 Sara wɨdakeꞌna aꞌmwere kale wiadaaꞌnyɨ “Aala,” dɨna jɨkurya yaka kavena wɨna yaꞌ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gamɨre gɨlyɨvɨta kwalaalya kɨnɨnnakelyɨ. \v 23 Miꞌna wɨna kyaꞌ Jizaazai aꞌmweraavɨ maranganaka gamɨreraavɨ wɨdɨna “Gɨlyɨvɨkɨraya naangejɨyara wawɨnya naanga yɨna yɨna yɨpɨjara kwajɨ Gotɨyai maremwaaideva tewaanyaba kupɨdɨkerera.” \v 24 Sara wɨdɨna kyaꞌ gamɨrera atɨka maruꞌnakulɨna. Atɨka maruꞌnakulɨna kyeꞌ Jizaazai ayɨna maꞌmaaꞌna “Kaimɨraayaihi, Gotɨyai maremwaaidevanna wɨlyaꞌna wawɨnya naangesɨra. \v 25 Langa lɨlɨtavaloꞌmaꞌnɨkerɨkɨ jɨlɨkyaawarya kaamelɨyai wɨlaawadeꞌna wawɨnya maalɨkesɨ. Gotɨyai maremwaaideva gɨlyɨvɨta naangejɨyai wɨlaawadeꞌna wawɨnya naangesɨra.” \v 26 Sara kudaꞌ atɨka maruꞌnaꞌmuluna yeva dɨnyɨna “Gotɨyarebanna aai yɨlaawadevanaka? Aarɨ padaihasamaaradelaka?” \v 27 Dɨnyɨna kyeꞌ Jizaazai kumɨnyɨ tɨnna wanganaka wɨdɨna “Aꞌmwera yapi mulaawi yɨpɨꞌdera. Aawa. Gotɨya gavei kyojɨ wɨlaawɨpɨꞌderera. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyai yuyanna yadelyɨra.” \v 28 Pitai sarɨ gaai wɨdɨna “Yɨthaa, nemɨ yuyangɨ yaꞌmawakona gɨmɨdɨnaabɨho.” \v 29 Sara wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Nebwi yɨhɨthɨwa. Aane pwai kwai nɨmɨnyɨneꞌnajɨ yagaala tewaanyaꞌnajɨ gannya angeꞌ gyaꞌmwera gyaꞌmwe ganaangeꞌ ganɨmaangei gannya kaimɨraaya gannya wawɨnya yaꞌmawakojɨ \v 30 kɨrɨꞌ dahaasagaaꞌ anga kwalaalya, gyaꞌmwe kwala naange, ganaanga kwalaalya, kaimɨraaya kwala naanga naanga, wawɨnya naangevaꞌ mamaari yadei midaaka! Kwaaka davakɨ naanga naanga maarade kɨrɨꞌ nɨmɨnyɨneꞌna pwara taanginya wɨjaavɨpɨꞌde dɨvi yɨmaꞌnadehaaꞌ Gotɨyare nawɨꞌnyaba yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaalyabwi maaradelyɨra. \v 31 Saꞌna Kwaaka davakɨ pwarɨna ‘Aꞌmwe sɨnnawɨnyalyɨra,’ dɨmanɨgasarɨna Gotɨyareba ‘O, aayaangemɨlɨkɨra,’ dɨnɨpɨꞌdelyɨra. Yɨ pwarɨna ‘Aꞌmwe aayaangemɨlɨkɨ,’ dɨmanɨgasarɨna Gotɨyareba ‘O, sɨnnawɨnyalyɨra,’ dɨnɨpɨꞌdelyɨra. Yɨ kwalaalyaraavɨna sara dɨnɨpɨꞌderera.” \s1 Dahasaai dahaaꞌ Jizaazai gannya baryagaaꞌna wɨdaꞌ. \r (Matɨyui 20:17-19; Lukɨ 18:31-34) \p \v 32 Jeruzaalemɨnera tusavɨ kaanya widawadaapi Jizaazai kaanya wodaaꞌnyɨ pwara “Sabannei lɨka myɨwaka,” deva atɨka maruꞌnakulɨna yeva mɨdɨnna yesara lɨka yɨna. Lɨka yɨna kyeꞌ sai gamɨreraavɨ pɨba wɨmwaaihaka gamɨnyɨna yɨmaꞌnyaꞌneꞌna wɨdɨna \v 33 “Yɨthaanyi! Jeruzaalemɨneina yimanaawɨgo. Saba Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ maarapi sipɨzipɨya Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ yagaaikɨwɨjarajɨ saraavɨ kanyɨmarɨmwaaihori aꞌmwe sara nɨmɨnyɨna ‘Sai baladelyɨra,’ jɨdavapi anga naanga pimagɨnyaraavɨ (Romɨ mwaalyaraavɨ) nyɨmarɨmwaaihɨpɨꞌderera. \v 34 Kanyɨmarɨmwaaihapi bɨrala nyapɨri maagwala nyopwasɨꞌnapɨri lannaka wɨlyabaalyɨ mala nyɨramapɨri nyɨramakɨpɨꞌdeinyɨ. Kabalaꞌmuri yɨrɨka daryaai darɨꞌ kwavɨlavojɨ kwaihwaainakeinyɨ ayɨna dɨkaavɨdeinyɨra.” \s1 Jemɨzalyɨ Jonɨjɨ kɨdaraai Jizaazarɨ yɨdaanganagi. \r (Matɨyui 20:20-28) \p \v 35 Sagaaꞌ Jemɨzalyɨ Jonɨjɨ kɨdaraai Sevathiyare gawaalɨꞌ kwaraai saryawɨnna wɨlaabahɨla wɨdɨna “Nejɨwaakadɨnyaigɨ, gɨthakadeꞌ naarɨmɨnyɨneꞌna sara jɨtheinaalyɨra. Sara yawɨꞌmwoi.” \v 36 Miꞌna wɨdɨna kyagi wɨdɨna “Kɨrɨmɨnyɨna baarɨꞌ yɨjɨwa?” wɨdɨna yaꞌ. \p \v 37 “Naarɨmɨnyɨna tewaanyaba maremwaalaꞌgɨzɨ gɨmɨre byaannakevɨ ‘Pwaigɨ aangasavɨ pwaigɨ kwanaamevɨ namwaalyɨta nawɨꞌnyawaarɨ kwalamwaalakɨlyɨ nemɨ maremwalaadeinera,’ sara nehɨthana!” \v 38 Saꞌ wɨdɨna kyagi Jizaazai wɨdɨna “Nyɨdaangamanɨgɨlyaꞌ myawɨriwaai. Daanga nyɨvɨnadeꞌna kaapɨya saꞌ dɨnyideraaihi daaka? Nabaai daanga kihɨvɨnojɨ dɨragɨnyaraaihi daaꞌ? Nɨmɨre kɨlaaka yuyajɨkɨ daanga nyɨvɨnadeꞌna nɨmɨre bavɨtaazɨyaꞌ nyɨmaꞌnadesɨreva nabaai kɨrɨmɨre kɨlaaka yuyajɨkɨ daanga kihɨvɨnojɨ kɨrɨmɨ dɨragɨnna dɨmwaalyideraaihi daaka?” \v 39 Sara wɨdɨna kyaꞌ wɨdɨna “Naarɨmɨ dɨragɨnyainaai wikɨra. Wiꞌna yakaneinaalyɨ.” Jizaazai wɨdaꞌ “Kaapɨyavɨ aalya nɨdeꞌ savɨ aalya dɨnyideraaihɨlyɨ. Nɨmɨnyɨ bavɨtaazɨyaꞌ nyaꞌdeꞌ kɨrɨmɨnyɨ yɨhwaradesɨ. \v 40 Sare kɨrɨꞌ nɨmɨre aangasavɨjɨ nɨmɨre kwanaamevɨjɨ walamwaalyaꞌna nɨnnya wawɨnyaꞌ daaka! Aawa. Gotɨyai yawɨrojɨ gamɨ sahwai namwaalyɨta nawɨꞌnyawaai yovɨrawakyaakewaarɨna pwaraarɨ wɨmwaaihadelyɨra.” \p \v 41 Gamɨrera pwara atɨraalyara sadaraai wɨdahɨlyaꞌ wɨꞌnyɨna kyeꞌ Jemɨzalyɨ Jonɨjɨ sadaraarɨna sɨnna tɨka wɨdavɨna. \v 42 Sɨnna tɨka wɨdaꞌdaaꞌnyɨ Jizaazai wɨjɨvwaramaaꞌna “Yuyaihi, kaajɨla!” wɨdɨna “Ajɨmya yuyangɨyaraavɨrebwi yawɨꞌmwaaꞌ. Ajɨmya yuyangɨyaraavɨ maremwaaidɨvɨsara ‘Nemɨ aꞌmwe naangeinera,’ dɨdɨvɨꞌ aꞌmweraavɨ marulawakɨna yadɨvɨꞌ mwaaihaꞌ. Nabaai kumɨre aꞌmwe naangera kumɨnyɨ dɨragɨnna yadɨvɨsarera. \v 43 Sabwi mipɨnera! Sarɨmɨjɨyai pwai ‘Nɨmɨ aꞌmwe naangeinyɨ yɨmaꞌnɨma!’ yawɨrojɨ pwaraavɨ wɨdaayojɨ aꞌmwe naangei yɨmaꞌnadelyɨra. \v 44 Pwai kwai ‘Pwaraavɨne sɨnnawɨnyainyɨ yɨmaꞌnɨma!’ yawɨrojɨ pwaraavɨre yaasɨwaꞌwawɨnyai yɨmaꞌnojɨ sɨnnawɨnyai yɨmaꞌnadelyɨra. \v 45 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sahwainyɨ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ pwara nyɨdaayɨpɨꞌdeꞌna mabyɨwa. Aawa. Pwaraavɨre wɨdaayɨdeꞌna bɨweinyɨ. Aꞌmweraavɨre kayaaꞌnanyabwina mubyaꞌna kabalaꞌmujɨ aꞌmwera tewaanna mwaaibɨꞌdeꞌna bɨweinyɨ. Kwalaalyaraavɨna aꞌmwamɨnɨgwiainyɨra.” \s1 Jizaazai tɨbɨnyarɨ tewaanya yavadaꞌgalaꞌ. \r (Matɨyui 20:29-34; Lukɨ 18:35-43) \p \v 46 Anga Jeriko yɨꞌmavaaweva sahwalyɨ gamɨrerari kwala bwaꞌnaanyasɨ sara Jeriko yaꞌmaꞌdaapi Baatɨmayaazai, Tɨmayaazare gawaalɨꞌ, tɨbɨnyai aꞌmweraavɨ “Nɨgwia nyɨjaama! Tɨbɨnyainyɨ,” dadei tuꞌmaangebaarɨ mwaalɨna. \v 47 Mwaalɨna yaka dara wɨꞌnakeꞌ “Jizaazai Naazaretɨ mwaalyai daaka!” Daka jaka wɨdɨna “Ne Devitɨmɨreigɨ, Jizaazai, nɨmɨnyɨ kale dɨnyɨgaimwana!” \v 48 Sara jaka wɨdɨna kyaꞌ pwara maanga wɨdɨna “Madɨnna! Kave dɨmwaala!” Maanga wɨdɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ jaka naanga naanga wɨdɨna “Ne Devitɨmɨreigɨ, nɨmɨnyɨ kale dɨnyɨgaimwana!” \v 49 Jizaazai sara wɨꞌnaka mudaraka pwaraavɨ wɨdɨna “Nɨmɨnyawɨnna duzɨvwaramaarila!” Miꞌna wɨdɨna kyaꞌ sahwara tɨbɨnyarɨ jaka jɨvwaramaaꞌna, wɨdɨna “Wikɨra. Jɨvaimwanna! Gɨzɨvwaramaaꞌmwakeꞌ yarai dɨthɨkaaka!” \v 50 Wɨdɨna kyeꞌ gannya yɨvɨta tapalasɨꞌnaka yarai dɨkwosɨꞌnadaavaka Jizaazaryawɨnna wɨlaabɨna. \v 51 Wɨlaabɨna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Gɨmɨnyɨna berɨꞌ yɨjɨwa? Gara yawɨꞌmwaa?” Tɨbɨnyai wɨdɨna “Naangeigɨ (Ravuni), ‘Nɨmɨ tɨnna wanganɨma!’ dena gɨthɨwa.” \v 52 Sara wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Nɨmɨnyɨ nyɨlɨmwamwaanyaꞌna gɨmɨre tɨnnyaraai tewaanya yana! Kaanya dɨwona!” Sara wɨdɨna kyaꞌ gamɨre tɨnnyaraai tewaanya kyɨmaꞌnaꞌ tusavɨ Jizaazai kwawaꞌ aꞌmwei mɨdɨnna yaꞌ. \c 11 \s1 Anga Jeruzaalemɨ Jizaazai tewaanna wɨlaawaꞌ. \r (Matɨyui 21:1-11; Lukɨ 19:28-40; Jonɨ 12:12-19) \p \v 1 Jeruzaalemɨ adaihɨsaba Anga Bepaaza Anga Betaani mannɨkeba Mugunya Wolivɨ yɨꞌmaꞌna kyeꞌ gamɨre pwaraarɨ wɨdaasɨna \v 2 “Angeba sakyɨrɨꞌ sakyaba wɨlaawakɨlyɨ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ dogiya naanga saadɨwɨnyai wɨla pwekɨnɨkerɨ wanganakɨlyɨ dogiyarɨ aꞌmwe aane pwai kwai milamwaalyarɨ wɨla yaarakɨlyɨ nɨmɨnyawɨnna dɨmakabyɨla! \v 3 Aꞌmwe pwai kwai ‘Sabwi baaꞌna yɨvanɨgi?’ yɨhɨthazaꞌ dara duzɨla! ‘Naangei sarɨna kugainɨvanɨkɨra. Nabaai miꞌna kyojɨ sagaaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ dogiyarɨ ayɨna maryasaabathelyɨ.’ ” \v 4 Miꞌna wɨdaasɨna kyaꞌ saraai kaanya wawagɨla adusavɨ dogiya naanga saanyai tɨkuryaba mwasawɨ wɨla pwekɨnɨkerɨ wanganagɨla wɨla yaarɨna. \v 5 Wɨla yaarɨna kyagi saba pwara daavɨna yeva wɨdɨna “Baarɨꞌ yɨvanɨgi? Dɨwɨnya sarɨ baaꞌna yaaꞌmanɨgi?” \v 6 Sara wɨdɨna kyeꞌ saraai Jizaazai wɨdakeꞌ kudahi “Wikɨra. Dɨmakwila!” \v 7 Sara wɨdɨna kyeꞌ Jizaazaryawɨnna dogiya saanyarɨ makabɨna kyagi yɨvɨta mararaapaleva dogiyarɨ yɨlakɨna kyeꞌ sahwai yɨvɨsɨkaavɨ aꞌba yɨlamwaaina. \v 8 Sara yɨlamwaaina kyaꞌ aꞌmwe kwalaalyara “Sahwai naangerɨ yɨlaaya yaana!” dɨnyɨna yeva kunnya yɨvɨsa tusavɨ marakɨna kyeꞌ pwara “Tɨnna tewaanya wanganyaꞌnengɨ,” deva taanya kɨwaꞌnake pedaꞌna yeva tusavɨ nayaa marakɨna. \v 9 Nayaa marakɨna kyeꞌ sai yɨlamwaaidɨꞌnyɨ sɨnnawɨnyarajɨ dɨviyarajɨ sara yɨlaaya yeva jaka wɨdanganna “Naangeigɨ, Gotɨyai padaihasamaarana! Gotɨyai Naangei gɨthasaabakeꞌna gamɨnyɨne yayavɨ bɨwaanyaigɨnyɨ tewaanna gɨzaavana! \v 10 Sɨnnawɨ Ne Devitɨ tewaanya nemaremwalyaakabaaibɨꞌ Gotɨyarɨna dɨnemaremwaala! Maremwaala savɨ Gotɨyai tewaanna wiana! Menya keꞌmwewɨnyaigɨ dɨnevadaihasamaaka! Su! Su!” \p \v 11 Sai Anga Jeruzaalemɨ wɨlaawɨna yaka Gotɨyare angevɨ wɨlaawaka saba yuyangɨ tɨnna wangamabɨna yaka sagaaꞌ sawɨsɨrɨna mena yɨmaꞌnakegaaꞌ Betaani anga maalɨkevɨna gamɨrera atɨraai sɨvɨlyɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraalyarajɨ kaanna wɨna yaꞌ. \s1 Jizaazai yɨta pihɨyarɨ wɨdaꞌ. \r (Matɨyui 21:18-19) \p \v 12 Mwanyavɨ dɨkaaveva Betaanidaasara wodaapi gamɨnyɨ mɨjɨka wina. \v 13 Mɨjɨka wina yadaaꞌnyɨ keiba yɨta pihɨyai kɨwaꞌnakerɨ tɨnna wanganaka “Yɨsɨlya daaka?” daka kaanna wɨna. Yɨsaryabanna baka sagaaꞌ dara wanganakeꞌ “O, kɨwata gave daaka?” Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yɨta yuya yɨsɨla mya mɨlyadɨꞌnyɨ. \v 14 Daka yɨsarɨ wɨdɨna “Yɨsimaayaigɨ yuyagaaꞌ aane pwai kwai gɨmɨre yɨsɨla manyɨ gyatheigɨnyɨ.” Sara wɨdadaasɨ gamɨrera wɨꞌnyɨna yeꞌ. \s1 Jizaazai Gotɨyare Angevɨna wawaꞌ. \r (Matɨyui 21:12-17; Lukɨ 19:45-48; Jonɨ 2:13-22) \p \v 15 Jeruzaalemɨna yɨꞌmavaawɨna kyeꞌ Gotɨyare angevɨ saba Jizaazai wɨlaabɨna yaka yaasaraavɨ marirɨgalaasɨna yaꞌ. Nɨgwia yanga yɨnyaꞌneraavɨre yɨꞌbɨnyangɨjɨ kwaamɨrya yaasadɨvɨsaraavɨre namwaalɨsangɨjɨ marapuratawasɨꞌna yaka \v 16 aꞌmweraavɨ wɨdɨna “Gotɨyare anga davɨ aane pwaigɨ kwaigɨ gɨlyɨvɨsa mamwaꞌnalotaꞌdɨnnera!” \v 17 Sara wɨdɨna yaka wɨjɨwaakɨna “Gotɨyare bukuyaꞌ dɨnɨkeꞌ ‘Gotɨyai dara wɨdakeꞌna daaka! “Nɨmɨre angeꞌ tɨbarɨyagaala jaꞌnesɨra. Aꞌmwe ajɨmya yuyangɨyara angevɨ wɨlaabapi tɨbarɨyagaala nyɨdɨpɨꞌdesɨra.” ’ Sara dɨnɨkeꞌ pwara wɨlaabɨna kyɨwaaꞌ sahwaraavɨre nɨgwia mwagiꞌnyaꞌneba daa dava!” \p \v 18 Sipɨzipɨya Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ yagaaikɨwɨjarajɨ sara wɨꞌnadɨvɨꞌ Juya naangera gamɨnyɨna “Baladeꞌna gara yaadeinaavaka?” dɨnyɨna. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sahwarɨna lɨka naanga yesaꞌnanyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kwala bwaꞌnaanyaꞌ wɨjɨwaakɨyagaalyaꞌna atɨka maruꞌnaꞌmuluna yeꞌ. \v 19 Sara dɨnyɨna kyeꞌ sawɨsaꞌ kajɨnnaꞌ angebadaaꞌnyɨ salyɨ gamɨrerajɨ bwalaawɨna yeꞌ. \s1 Yɨta pihɨyai wɨjɨwaakyaꞌnesɨra. \r (Matɨyui 21:20-22) \p \v 20 Mwanyavɨ tusavɨ kaanya wodaapi yɨta pihɨyaꞌ pwipulyajɨ taanyajɨ yuya yawaka balakeꞌ tɨnna wanganna. \v 21 Tɨnna wanganna kyeꞌ Pitai miꞌna yawɨraka sarɨ wɨdɨna “Nejɨwaakyaigɨ, dangana! Yɨta pihɨyai yagaala dɨragɨnyaꞌ wɨdɨwaꞌdɨnyai mena baimwaka.” \v 22 Wɨdɨna kyaꞌ kumɨnyɨ wɨdɨna “Gotɨyarɨ dɨlɨmwagarila! \v 23 Nebwi yɨhɨthɨwa. Pwai mugunyaꞌ wɨdozɨ ‘Mugunyaigɨ dɨkaavaꞌgɨzɨ saalaalyavɨ dɨvaihɨnana!’ Nabaai gamɨre sɨmunyavɨ ‘Mugunyai sara yadelyɨra,’ kalɨmwagarojɨ Gotɨyai gamɨnyɨna sara yadelyɨra. \v 24 Savɨneꞌna yɨhɨthɨwa. Tɨbarɨyagaala duthathe gɨnnya sɨmunyavɨ ‘Gotɨyai mena sara nyɨjaawaꞌ,’ kadaꞌgɨzɨ gɨzaavadengɨra. \v 25 Tɨbarɨyagaalyaꞌna daavaꞌgɨzɨ yawɨꞌdɨzaꞌ ‘Ai, pwai kwai kayaaꞌna nyɨwaka! Sɨnna tɨka nyɨdaꞌmwaꞌ,’ sagaaꞌ ‘Gamɨre kayaaꞌnanyaꞌ miꞌna marasɨꞌnɨwa,’ jawɨka! Nabaai Gɨmaamaangei Sɨgunyavɨ mwaalɨkei gɨmɨre kayaaꞌnanya marasɨꞌnadeꞌna sara ja! \v 26 Kɨrɨꞌ pwara kayaaꞌna gyɨwaasaꞌna kumɨre yɨwetawakya mamarasɨꞌnyɨ yɨjaꞌ, yɨ gɨmɨre yɨwetawakyanna Gɨmaamaangei Sɨgunyavɨ mwaalɨkei mamarasɨꞌnyɨ yadelyɨra.” \s1 Jizaazare dɨragɨnyaꞌ aai wɨjaavaꞌ? \r (Matɨyui 21:23-27; Lukɨ 20:1-8) \p \v 27 Jeruzaalemɨna ayɨna wɨlaabɨna. Miꞌna wɨlaabɨna kyeꞌ sahwai Gotɨyare angevɨ kaanya bulayamaryadaaꞌnyɨ gamɨnyawɨnna sipɨzipɨya Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ yagaaikɨwɨjarajɨ aꞌmwe naangerajɨ wɨlaabeva \v 28 wɨdɨna “Sa be dɨragɨnya yawaaihɨnyavaka? Yawaaihɨnyaꞌna sa yaꞌneigɨnyɨ dɨragɨnyaꞌ aai gɨzaavakasɨyaka?” \p \v 29 Jizaazai sahwaraavɨ wɨdɨna “Yagaala pɨrɨꞌ yɨhiwaaravɨma! Savɨ kajaꞌnanyɨdapi sara yawaaiheꞌne dɨragɨnyaꞌ yɨhɨzɨwaakɨdeinyɨra. \v 30 Jonɨ aalya bavɨtaazɨyabwina Sɨgunyavɨdaasɨ Gotɨyai duzɨwaakaka? Kwaakevakɨ aꞌmwera duzɨwaakeva? Dɨzaꞌnanyɨjɨla!” \v 31 Sara wɨdɨna kyaꞌ yagaala dɨnyɨna “ ‘Sɨgunyavɨdaasasɨra,’ kudawaajɨ ‘Jonɨ nɨmɨnyɨna wɨjɨwaakaꞌ. Baaꞌna muꞌnyetaihɨlaka!’ nanedathɨka! \v 32 Sareꞌ kɨrɨꞌ ‘Aꞌmweraavɨdaasasɨ,’ madaanna! Kwala bwaꞌnaanyaꞌ nanerabɨka! Sahwaraavɨna lɨka yadaa mwaaiho.” Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe yuyara yawɨꞌna “Nebulyasɨ. Jonɨ Gotɨyarɨ wɨꞌnanejɨwaakadelyɨ.” \v 33 Sara dɨnyɨna yeva Jizaazarɨ maꞌmaaꞌna “Saꞌna myawɨrivanɨgo.” Jizaazai wɨdɨna “Nabaai manyɨjɨvanɨgasaꞌna nɨmɨ yawaaiheꞌne dɨragɨnyaꞌna mihɨzɨwaakɨwɨnesɨ.” \c 12 \s1 Waainɨwɨla wawɨnyavɨ yadɨvɨsaraavɨnesɨra. \r (Matɨyui 21:33-46; Lukɨ 20:9-19) \p \v 1 Sahwai keꞌbaꞌna wɨdɨna “Aꞌmwe pwai wawɨnyavɨ gɨraipɨzɨla maaryaꞌna burɨnna yaꞌ. Sai kurɨta yavɨkaryaka gɨraipɨwɨla burɨdaka kaviꞌnɨnnyavɨ gɨraipɨzɨla mwaꞌmwagikyaꞌneꞌ lɨkaka anga maalɨkiꞌ wawɨnyaba banganaryaꞌniꞌ madɨna. Miꞌna madɨna yaka pwaraavɨ wɨdaꞌ ‘Nɨmɨre wawɨnyaꞌ maremwaalapi gɨraipɨzɨla pɨnɨ yɨhɨzaavɨde.’ Sahwara wawɨnyaꞌ kamaremwaaleꞌ aꞌmwe sai kwaaka pɨbanna kaanna wɨna. \v 2 Kaanna wɨna kyaꞌ gɨraipɨzɨla mya yakegaaꞌ sai gannya wawɨnyawɨnna wɨdaayaderɨ wawɨnyavɨne sɨla pɨnɨnna wɨdaasɨna. \v 3 Aꞌmwe wɨdaasɨna yakei kaanna wɨna kyaꞌ wawɨnyaꞌ maremwaaidɨvɨsara wɨdaayade sarɨ galalɨmwanna yeva mala wɨrameva ayɨna wawɨnyaꞌ gyakwaryawɨnna simaayarɨ wɨdaasɨna. \v 4 Sara wɨdaasɨna kyeꞌ gyakwai wɨdaayade pwarɨ wɨdaasɨna kyaꞌ gamɨre mɨnyagɨnyavɨ kayaaka yeva bɨrala yɨna. \v 5 Sara kyeꞌ wɨdaayade pwarɨ wɨdaasɨna kyaꞌ sarɨ mena tamakeva wɨdaayade pwaraavɨ wɨdaasakeraavɨ pwaraavɨ mala tamɨna yeva pwaraavɨ mena tamakɨna yeꞌ. \v 6 Sara kyeꞌ wawɨnya gyakware pwai gawaalɨvaangei yɨlaaya wɨmaryadei kuna mwaalaꞌ. Ganɨmaangei daka ‘Nyɨbwaalɨvaangerɨna tewaanna yawɨpɨꞌderera,’ daka wɨdaasɨna. \v 7 Wɨdaasɨna kyaꞌ widavadaaꞌnyɨ wawɨnyaꞌ maremwaaidɨvɨsara tɨnna wanganeva dɨneꞌ ‘Sai gawaalɨꞌ dɨvi ganɨmaangere yuya maaradelyɨra. Yarala, tamakawaajɨ gamɨre wawɨnyaꞌ namaaradɨꞌdeꞌna maraadeinera.’ \v 8 Sara dɨnyɨna yeva galalɨmwanna yeva tamakɨna yeva gɨraipɨziwawɨnyavɨdaaꞌnyɨ marasɨꞌna yeꞌ. \p \v 9 Gɨraipɨwawɨnyavɨ naangei berɨꞌ yadelaka? Sahwai wɨlaabozɨ aꞌmwe saraavɨ kayaaka wigalakojɨ aꞌmwe pwaraavɨ ‘Sarɨmɨ nɨmɨre wawɨnyaꞌ dɨmaremwaalyideihɨlyɨra,’ wɨdathelyɨ. \v 10 Gotɨyai dɨnɨkeꞌ pɨkarɨyɨkwia tɨnna mwanganyɨ yadɨvɨsaꞌ daaka?” wɨdɨna yaꞌ. Wɨdɨna yaka sahwai yawɨꞌna “Sɨlaangeinyɨra,” yawɨraka wɨdɨna “Dara dɨnɨkeꞌ \q1 ‘Anga madɨvɨsara sɨlaangerɨ wanganeva \q1 “Kayaaꞌnanyai,” dɨneva marasɨꞌna yesai \q1 Simɨjamaanga nawɨꞌnyai yɨmaꞌnyɨna yaꞌ. \q1 \v 11 Gotɨyare sara wakɨna yakeꞌ \q1 Tɨnna wanganona “Tewaanyaꞌ,” dɨno.’ \m Gotɨyare bukuyaꞌ sara dɨnɨkesɨ.” \v 12 Juya naangera dara wanganeꞌ “O, nemɨnyɨna keꞌbaꞌnanyaꞌ duthɨwaka!” Deveꞌna “Jizaazarɨ wɨla yɨrakaana!” dɨneva kwala bwaꞌnaanyavɨna lɨka yeva gamɨnyawɨ yagalyaꞌmavaawɨna yeꞌ. \s1 Taakɨzɨyagaalyaꞌnesɨra. \r (Matɨyui 22:15-22; Lukɨ 20:20-26) \p \v 13 Aꞌmwe naanga sara Perɨzɨya pwarajɨ Erotɨyare pwarajɨ saraavɨ wɨdaasɨna “Jizaazai kayaaꞌna wɨdatheꞌna dɨwila! ‘Kayaaꞌna kudozɨ kalavuzavɨ wɨmwaihaana!’ dapɨri dɨwila!” \v 14 Sara wɨdaasɨna yesara kaanna bɨna yeva wɨdɨna “Nejɨwaakadɨnyaigɨ, ‘Nebulyaꞌ dadeꞌ midaaka!’ gyawɨꞌmwo. Aꞌmwe aane pwai kwai gɨmɨnyɨna dɨvanɨkeꞌna lɨka myɨvanɨgɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmweraavɨre sɨnna gavevɨ tɨnna mwanganyadɨnyaigɨnyɨ. Aawa. Aꞌmwe naangeraavɨjɨ aꞌmweraavɨjɨ avaaina wɨdadɨ Gotɨyarebwi gavebwi nayaa wɨjɨwaakadɨnyaigɨnyɨra. Romɨ maremwaaidei Sizaarɨ taakɨzɨya wɨjaayaꞌna nemɨre yagaaikɨwɨnya berɨꞌ dɨnɨkavaka? Tewaanyaꞌ daaka? Aawa daaka? Taakɨzɨya wɨjavaadeina daaka? Mujavaanneina daaka?” \v 15 Sara wɨdesara kwaasɨ yagaala wɨdesaraavɨna yawɨraka wɨdɨna “ ‘Sahwai kayaaꞌnanyabwi yana!’ yawɨreva yaamɨjɨ baaꞌna nyɨdɨwaava! Moneꞌ tɨnna wanganyaꞌneinyɨ dɨnyɨmaryaama!” \v 16 Wɨdɨna kyaꞌ miꞌna makabɨna kyeꞌ wɨdɨna “Pikɨzaaya dasɨ pɨkarya dajɨ aaihwarengaka?” \p \v 17 “Maremwaaidei Sizaarengɨra,” wɨdeꞌ sahwara. Sara wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai wɨdɨna “Sizaarɨ Sizaare ayɨna duzaayɨla! Gotɨyarɨ Gotɨyare ayɨna duzaayɨla!” Sara wɨdɨna kyaꞌ gamɨnyɨna “Nawɨꞌnyabwina dadele!” dɨnyɨna yeꞌ. \s1 Baryara ayɨna kwaihwaainakera dɨkaayaꞌnesɨ. \r (Matɨyui 22:23-33; Lukɨ 20:27-40) \p \v 18 Aꞌmwe Sazuzɨyara, “Aꞌmwera kabalapi yuna madɨkaayɨ yɨpɨꞌdera,” yawɨresarajɨya pwara gamɨnyawɨnna beva yɨwaaraꞌna \v 19 “Nejɨwaakadɨnyaigɨ, Ne Mozɨzai nedɨnɨkeꞌ ‘Aꞌmwe pwai kware gyaꞌmwei balajai kaimɨraavɨmaayai aꞌmwevɨ bwasɨkwojaꞌ aꞌmwei aꞌmwe savɨ maarojɨ kaimɨraaya maryawakɨnna, yayaꞌ baryarɨneꞌ wɨdɨna yadengɨra.’ \v 20 Saꞌna dɨnɨkeꞌ aꞌmwe ata purɨdaasɨ pwaraalyadaraka mwaaleꞌ. Kamwaaleꞌ sɨraangai aꞌmwevɨ maaraka kaimɨraavɨmaayai gamɨre sɨvigwaꞌjɨkerɨnei kunei balaꞌ. \v 21 Kabalaꞌ dɨviyai aꞌmwe savɨ maaraka kaimɨraavɨmaayai balaꞌ. Kabalaꞌ dɨviya pwai avaaina yaꞌ. \v 22 Sana sana yuyara ata purɨdaasɨ pwaraalyadaraka aꞌmwe savɨ maareva kaimɨraavɨmaayadaraka baleꞌ. Kabaleꞌ aayagaaꞌ aꞌmwe saꞌ balaꞌ. \v 23 Dɨkaasagaaꞌ sahwaraavɨ kyɨdɨkaavojɨ aꞌmwe gawareꞌ mwaaladevaka? Sareꞌ dareꞌnesɨ. Ata purɨdaasɨ daraalyara yuya sadaraka balaanga saꞌ maaresaꞌnanyɨ.” \v 24 Sara yɨwaaraꞌna kyeꞌ Jizaazai wɨdɨna “Sarɨmɨre sɨmunya kayaaꞌna yawɨꞌmanɨgaꞌ. Gotɨyare bukuyasɨ Gotɨyare dɨragɨnyasɨ myawɨrivanɨgasavɨ kayaaꞌna yawɨꞌmanɨgasaꞌna midaaka! \v 25 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Baryara dɨkaapɨꞌdehaaꞌ aꞌmwera aꞌmwengɨ mamaarina, aꞌmwe aꞌmweraavɨ mamaaꞌnyɨ yɨpɨꞌdengɨ. Aawa. Sɨgunyavɨ balaangengɨ mamaaryadɨvɨsara mamaayara mwaaihatabaaibɨsarera. \v 26 Nabaai baryara dɨkaapɨꞌdeꞌna Ne Mozɨzai yɨdayaakeꞌ yɨsɨꞌ dɨka nyaakeꞌ yagaalyavɨ mwanganyɨjeva! Yɨsɨkɨdaasɨ Gotɨyai Mozɨzarɨ wɨjaaꞌ ‘Dahaaꞌ Evɨraamɨmɨre Gotɨyainyɨ. Dahaaꞌ Aazakɨmɨre Gotɨyainyɨ. Dahaaꞌ Jaikopɨmɨre Gotɨyainyɨ.’ \v 27 Mozɨzai sara yɨdayaakeꞌ aꞌmwera baleva Gotɨyareba mwaaihasaꞌna Gotɨyai wɨdɨna ‘Kumɨre Gotɨyainyɨ.’ Aꞌmwera yawɨꞌna ‘O, aꞌmwe bainɨkera.’ Kɨrɨꞌ Gotɨyai yawɨꞌna ‘Nɨmɨnyɨneꞌna gaala mwaaihasara.’ Sarɨmɨre yagaala kwaasɨ yagaalyasɨra,” wɨdɨna yaꞌ. \s1 Yagaaikɨwɨnya naangeꞌnesɨra. \r (Matɨyui 22:34-40; Lukɨ 10:25-28) \p \v 28 Yagaaikɨwɨja pwai baka dɨnyɨna yesaꞌ wɨꞌnaka dara wanganakeꞌ “Sahwai nayaa duthɨvanɨka!” Daka yɨwaaraꞌna “Yagaaikɨwɨnya kwalaalya warɨꞌ. Yagaaikɨwɨnya aaya sɨnnawɨnyaꞌ berɨvaka?” \v 29 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Yagaaikɨwɨnya sɨnnawɨnyaꞌ dara dɨnɨkeꞌ ‘Yɨzɨrelɨyaihi duꞌnyi! Naangei nemɨre Gotɨyai Naanga gave pwainanyalyɨra. \v 30 Naangei gɨmɨre Gotɨyarɨna naanga gɨvuꞌnana! Gɨmɨre sɨmunya yuyavɨjɨ gɨmɨre kurya naangeinajɨ gɨmɨre yawɨta yuyangɨjɨ, gɨmɨre dɨragɨnya yuyangɨjɨ Gotɨyarɨna naanga gɨvuꞌnana!’ \v 31 Yagaaikɨwɨnya aya kɨrɨꞌ dara dɨnɨkeꞌ ‘Gɨmɨ saigɨ gɨmɨnyɨna kale gyɨvanɨkeꞌ aꞌmwe gɨmɨre angeba mwaalɨkerɨna sara kale gyana!’ Yagaaikɨwɨnya dawaai naangewaalyɨra. Yagaaikɨwɨnya aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ yuya sawaarɨ wavɨlaꞌmanɨka pɨrɨꞌ mɨꞌ.” \v 32 Sara wɨdɨna kyaꞌ Yagaaikɨwɨjai wɨdɨna “Nejɨwaakadɨnyaigɨ, tewaanya dɨwaana. Nayaa dɨwaa ‘Gamɨ gave pwainanyalyɨ. Gotɨya aane pwai kwai mamwaalyɨꞌ.’ \v 33 Gamɨnyɨna sɨmunya yuyasɨ, munyɨꞌ yuyɨsɨ, yawɨta yuyasɨ, dɨragɨnya yuyajɨ, naanga nevuꞌnadeꞌna tewaanyasɨra. Nabaai nemɨnyɨna kale neyɨvanɨkeꞌ aꞌmwe nemɨre angeba mwaalɨkerɨna kale sara neyana! Saꞌ tewaanyasɨra. Sawaai naangewaalyɨra. Gotɨyarɨne sipɨzipɨya bulɨmakaawoya yuyara dɨka nasɨꞌna yadejɨ yuya yanga wɨmaarina yadaanyajɨ sa maalɨkengɨra.” \v 34 Sara wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai dara wanganakeꞌ “Gamɨ sai tewaanya dathɨvanɨka!” Daka wɨdɨna “Gotɨyai maremwaaideva maavewɨ mamwaalyɨgɨ.” Sara wɨdɨna kyaꞌ aꞌmwe aane pwai kwai myawɨramaari “Nɨmɨ lɨka myɨvanɨge. Yagaala pɨnɨ yɨwaaravɨdeinyɨra,” myawɨramaari yaꞌ. \s1 “Kɨraazɨtɨyai aaihwalaka?” Jizaazai wɨdaꞌ. \r (Matɨyui 22:41-46; Lukɨ 20:41-44) \p \v 35 Gotɨyare Angevɨ Jizaazai wɨjɨwaakakei wɨdɨna “ ‘Kɨraazɨtɨyai, Gotɨyai wɨdasaabathei Ne Devitɨmɨ Gawaalɨkɨra,’ Yagaaikɨwɨjara sara beꞌna wɨdɨvanɨgava? \v 36 Gotɨyare Kuryarɨ Devitɨ sahwai pɨkarya yɨdayaaꞌ \q1 ‘Nemɨre Naangei nɨmɨre Naangerɨ wɨdaꞌ \q1 “Naarɨmɨ yuyaraavɨ maremwaalakadeinaalyɨ. \q1 Nɨmɨre aangasabanna dɨmwaaideigɨnyɨ. \q1 Gɨmɨre sɨvɨlyɨraarɨ yɨkamaangeraavɨ marulawakɨdehaaꞌnanyɨ.” ’ \m \v 37 Devitɨ sahwai Kɨraazɨtɨyarɨna ‘Naangelyɨra,’ sara dɨnɨkeꞌna gamɨre gawaalɨvaangei gara mwaalɨka!” Sara wɨdɨna kyaꞌ kwala bwaꞌnaanya wɨꞌneva yɨlaaya yeꞌ. \s1 Yagaaikɨwɨjaraavɨrebwi. \r (Matɨyui 23:1-36; Lukɨ 11:37-54; 20:45-47) \p \v 38 Sara wɨjɨwaakɨna “Yagaaikɨwɨja pwaraavɨrebwi mipɨnera! Mala nayaa jɨwannyɨla! Kumɨ sara yɨlaayabwi ‘Aꞌmwera yawɨpɨka! “Sara sɨduꞌnakera mwaaihava!” ’ deva yɨvɨta gaala saamɨnyaꞌ marabwaayeva kaanya yamaryɨvanɨgasabwi. Mubyabanna aꞌmwera ‘Naangeigɨ. Tewaanyaigɨ,’ wɨdɨvanɨgasabwi. \v 39 Lotuangevɨ naangeraavɨre namwaalyɨsangɨ mwaaimanɨgasabwi. Tɨka munnegaaꞌ nawɨꞌnyaba gaveba nɨvanɨgasabwi. Sabwina yɨlaaya marivanɨgaꞌ. \v 40 Sara yɨvanɨgasara yaanyɨwaakengɨre angengɨ kuka yuna maaꞌmanɨgasara. Aꞌmwera ‘Kumɨ sara tewaanyarera,’ yawɨryaꞌnera tɨbarɨyagaala naanga kwaasɨ wɨdɨvanɨgaꞌ. Sara yɨvanɨgasaraavɨ Gotɨyai naanna jɨdavadera daanga naanga wɨvɨnaderera,” wɨdɨna yaꞌ. \s1 Yaanyɨwaakeꞌ Gotɨyarɨ nɨgwia wɨjaavaꞌ. \r (Lukɨ 21:1-4) \p \v 41 Gotɨyare angevɨ nɨgwia wakyaꞌneba aya kɨba Jizaazai mwaalaka aꞌmwera nɨgwia wakesangɨ tɨnna wanganna. Tɨnna wangadaaꞌnyɨ aꞌmwera gɨlyɨvɨta naangejɨyara nɨgwia naanga kwakeꞌ \v 42 yaanyɨwaakeꞌ gɨlyɨvɨꞌmaayaꞌ baka nɨgwia maalɨkikaai wakɨna. \v 43 Sara wakɨna kyaꞌ sai gamɨreraavɨ jɨvwaramaaꞌna yaka wɨdɨna “Nyuꞌnyɨla! Nebwi yɨhɨthɨwa. Yaanyɨwaaka gɨlyɨvɨꞌmaaya daꞌ Gotɨyarɨna naanga wɨjaawaka. Pwara maalɨꞌna wɨjawaava. \v 44 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sahwara nɨgwia naange wakɨwaasa Gotɨyai wanganaka nabaai nɨgwia naanga naanga kumɨre angengɨ kuna warɨke wanganaka dɨvanɨꞌ ‘Yanga maalɨkesɨra.’ Aꞌmweꞌ nɨgwia maalɨkikaai wakɨwakevɨ Gotɨyai wanganaka dara wangamwakeꞌ ‘Ai, aꞌmwe saꞌ wɨgainɨwakeꞌ gannya yuya dakɨwaka! Nɨgwia pɨnɨ wapaaya mubyaꞌna mwarijɨka!’ Daka dɨvanɨꞌ ‘Yanga naangesɨra.’ ” \c 13 \s1 Gotɨyare angeꞌ kayaaka yɨnyaꞌneꞌna wɨdakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 24:1-2; Lukɨ 21:5-6) \p \v 1 Sai Gotɨyare angevɨ bwalyodaaꞌnyɨ gamɨre pwai wɨdɨna “Nejɨwaakadɨnyaigɨ, dangana! Sɨla anga tewaanya sangɨ dangana!” \v 2 Jizaazai wɨdɨna “Anga tewaanya dangɨ mwanganyɨjɨvanɨgɨna? Sɨlaanga aꞌba yɨlaꞌdɨꞌnyɨyaꞌ kunewɨ mwari yadesɨ. Arɨkewɨ. Yuya woꞌdalayɨwɨnasɨpɨꞌdengɨ.” \s1 Daangegaaꞌnesɨra. \r (Matɨyui 24:3-14; Lukɨ 21:7-19) \p \v 3 Dɨvi sagaaꞌ Mugunya Wolivɨ sai mwaaidɨꞌnyɨ Gotɨyare Angeꞌ pihɨrɨ mannadɨsɨ wangadaaꞌnyɨ aꞌmwera mamwaalyaba Pitalyɨ Jemɨzalyɨ Jonɨjɨ Edɨruyalyɨ sara yɨwaaraꞌna \v 4 “Dɨnedana! Dɨwaanya saꞌ Gotɨyare angevɨna gathɨhaaꞌ yɨmaꞌnadevaka? ‘Jizaazai sara nedakeꞌ yarai yɨmaꞌnaabazɨ!’ be wɨjɨwaainyaꞌ wanganawaajɨ yawɨraadevaka?” \v 5 Miꞌna yɨwaaraꞌna kyeꞌ Jizaazai gaai wɨdɨna “Sarɨmɨ mala nayaa jɨwannyɨla! Pwai kwai kwaasɨ yagaala nayɨhɨthathɨka! \v 6 Aꞌmwe kwalaalyara nɨmɨnyɨne yayaꞌ maarapɨjɨ wɨdɨpɨꞌdera ‘Nɨmɨ sahwainyɨra. Kɨraazɨtɨyainyɨra.’ Sara kadapɨjɨ aꞌmwe kwalaalyara ‘Nebulyasɨra,’ dapi kumɨnyɨ aꞌmwe kwaasɨyaraavɨ mɨdɨbɨꞌderera. \v 7 Nabaai malyangɨnajɨ malyangɨne yɨhukyagaalyangɨnajɨ wɨꞌnapɨjɨ yawɨta kwalaalya mipɨnera! Aawa. Sa yɨmaꞌnanneꞌna kɨrɨꞌ Kwaakevakɨ aayaꞌ yarai yadeꞌ mɨꞌ. \v 8 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Anga naanga pimagɨnyara anga naanga pimagɨnya pwarajɨ mala bwaꞌnɨpɨꞌderera. Aꞌmwe naanga kingɨya pwarera aꞌmwe naangai kingɨya pwarerari mala bwaꞌnɨpɨꞌderera. Kwalaalyaba wɨnɨnya yadengɨra. Mɨjɨka naanga yɨmaꞌnadengɨra. Yuya yuya sa yɨbwasɨnapi dɨvidaasɨ kayaaꞌnanya yɨmaꞌnadehaakɨra. \v 9 Kayaaꞌnanyara kayaaka nayɨhigaibɨꞌdeꞌna nayaa jawɨrila sarɨmɨ saihi! Pwara sarɨmɨnyɨ wɨla yɨrakapɨjɨ kaajolɨyaraavɨ yɨhɨmaaripɨꞌdere. Lotuangengɨ yɨhɨrabɨꞌdeihɨlyɨ. Nɨmɨnyɨna Gaꞌmaanɨyaraavɨjɨ aꞌmwe naangeraavɨ kingɨyaraavɨjɨ kihɨmwangapɨjɨ sarɨmɨ yagaala tewaanyaꞌ nebulyaꞌna dɨzalɨkurakyideꞌnanyɨ! \v 10 Gotɨyai yawɨrakeꞌna aꞌmwe ajɨmya yuyangɨyara gazabazaba mwaaihasaraavɨ Gotɨyare yagaala tewaanyaꞌ sɨnnawɨ kujɨwaakapɨjɨ dɨvi aayaꞌna yɨmaꞌnadehaakɨra. \v 11 Wɨla yɨhirapɨjɨ kotɨya yadɨvɨta angevɨna yɨhɨmarɨmwaaihyaꞌnera kihɨmakabapɨjɨ sarɨmɨ yawɨta kwalaalya mipɨnera! ‘Nɨmɨ gara wɨdɨdeinyaka?’ myawɨpɨnera! Aawana. Sagaaꞌ Gotɨyai yagaalyaꞌ sara kyɨhɨzaavojɨ dathazaꞌ sara duzideihɨlyɨra. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sagaaꞌ sarɨmɨ duzideihi mɨka. Aawa. Kurya Tewaanyai sara wɨdathelyɨra. \v 12 Aꞌmwe pwai dɨna ‘Nyaꞌmwerɨ tamakɨpɨꞌdeꞌnanyɨ,’ dozɨ gyaꞌmwerɨ kotɨya yadɨvɨsabanna wɨmarɨmwaaihadelyɨ. Nabaai ganɨmaanga pwai gannya kaimɨraayarɨ wɨmarɨmwaaihadelyɨ. Kaimɨraaya pwara kuvɨnɨmaangeyuraavɨ kotɨyabanna makuna yɨpɨꞌde yuya baibɨꞌdengɨra. \v 13 Nɨmɨre yayavɨna yɨhyawɨꞌdɨvɨꞌ saihɨrɨna aꞌmwe yuyaraavɨ sɨnna tɨka wɨdavaderera. Kɨrɨꞌ aꞌmwe pwai nɨmɨnyɨna dɨragɨnna daavajarɨ aayagaaꞌ gannya baryaꞌnegaaꞌ Gotɨyai padaihasamaaradelyɨra.” \s1 Kayaaꞌnanaangeꞌ kayaaka yɨgaideꞌnesɨ. \r (Matɨyui 24:15-28; Lukɨ 21:20-24) \p \v 14 Yagaala daꞌ yɨdavɨdeꞌna nayaa jawɨrila! Sahwai wɨdɨna “Kayaaꞌnanaangei kayaaka yɨgaidei saba madaayɨ yajava kadaavojɨ danganyideihɨlyɨ.” Pɨkarya savɨ wanganaꞌgɨzɨ Jizaazare yagaala saꞌ jawɨramaaka! “Daaꞌdɨsɨ Juthɨya mwaalyara mugunyangɨna yarai lɨkaanya wɨpɨka! \v 15 Aꞌmwe pwai namwaalɨkwaasavɨ mwaalojɨyai ‘Angevɨ gɨlyɨvɨta kɨnɨ wɨlamaarɨma!’ majai yarai lɨkaanya wɨna yana!. \v 16 Aꞌmwe pwai wawɨnya yɨvanɨkei gannya angevɨna yɨvɨta maaryaꞌnei ayɨna mabannelyɨ. \v 17 Dazagaasagaaꞌ, weꞌ, aꞌmwe kaimɨraavɨmunnakenge! Weꞌ, aamunya wɨjaavanɨgave sagaake! \v 18 ‘Burɨkeꞌ nabwalaradɨka! Yɨrɨlyaꞌ nanedathɨka!’ dapɨjɨ tɨbarɨyagaala duzɨla! \v 19 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sagaaꞌna aꞌmweraavɨ daanga naanga wɨvɨnadehaakɨra. Daanga naanga nevɨnaja sagaaꞌ kayaaꞌnanyagaakɨra. Sɨnnawɨ Gotɨyai wakyaakegaasɨ kɨgaasɨ dahaaꞌ kɨgaasɨ wɨla dɨvi kɨgaasɨ daanga sabwi aawano. Arɨkewɨ. \v 20 ‘Yɨrɨka sa daanga naangegaaꞌ yesɨmavadɨma!’ Gotɨyai yagaala sara majɨ yajaꞌ aꞌmwe yuya kɨlaaꞌnake mamwaalyɨ yɨpɨꞌdengɨra. Aawa. ‘ “Nɨmɨre dahɨlakɨwera nabaibɨthɨka!” dena nɨmɨ yesɨmavadɨma!’ Gotɨyai dɨna yaꞌ. \v 21 Sagaaꞌ pwai kwai gɨthazaꞌ ‘Dangana! Dava Kɨraazɨtɨyai mwaalɨꞌ,’ nabaai gɨthazaꞌ ‘Dangana! Keiba mwaalɨꞌ,’ sarɨmɨ muꞌnɨpɨnera! \v 22 Dɨvi kwaasɨ kwaasɨ Kɨraazɨtɨyara, Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadɨvɨta kwaasɨ kwaasɨyara kumɨ sara kwaasɨ yawɨradɨdɨvɨꞌ wɨlaabapɨjɨ dapɨjɨ ‘Gotɨyai dahɨlakakera yawɨpɨꞌdeꞌ dɨngaka? Kwaasɨ yagaala wɨꞌnɨpɨka! Kayaaꞌna yɨpɨka!’ wɨjɨwaainyajɨ atɨka maruꞌnatajɨ kwaasɨ yɨpɨꞌderera. \v 23 Sara yɨpɨꞌdeꞌna sarɨmɨ saihi tewaanna nayaa dɨvaihanaryɨla! Mala nayaa jɨwannyɨla! Dɨvi yuya sa yɨmaꞌnyɨna yadengɨna sɨnnawɨ sagaaꞌ yɨhɨthɨvanɨge. \s1 “Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ walaabɨdeinyɨ,” wɨdakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 24:29-31; Lukɨ 21:25-28) \p \v 24 Sareꞌ kɨrɨꞌ sagaaꞌ daanga naanga wɨvɨnade sasaꞌ tɨviꞌna kyojɨ yɨrɨka sangɨ nyɨlyai mujɨ kyojɨ jɨhɨnya yɨmaꞌnyɨna, nabaai lawei mujɨ yadelyɨ. \v 25 Sɨgunyavɨdaasɨ sɨlɨngaamɨnyarɨka pɨrɨꞌ bwalaꞌna, pɨrɨꞌ bwalaꞌna, sɨgunyavɨ dɨragɨnya warɨkevɨ wɨnɨnya naangeꞌna yɨmaꞌnadesɨ. \v 26 Wɨnɨnya kyojɨ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai yɨraayavɨ dɨragɨnya naangeꞌ, tewaanya naangeꞌ, byaanna naangeꞌ waꞌdozɨyavɨ kwalaabozɨ wangabɨꞌdelyɨra. \v 27 Sahwai ejelɨyaraavɨ wɨdaasɨna ‘Nɨmɨre dahɨlakengɨ Kwaakevakɨ yuneba pimagɨ pimagɨ akyamwidaaꞌnyɨ akyamwidaaꞌnyɨ kwala dalamariꞌbwaraawila!’ wɨdasaabɨna yadelyɨra.” \s1 Aayagaaꞌna yɨta wɨjɨwaakyaꞌnesɨra. \r (Matɨyui 24:32-35; Lukɨ 21:29-33) \p \v 28 “Yɨta pihɨya wanganapɨjɨ keꞌbaꞌnanya saꞌ jawɨrila! Pihɨtaanyavɨ wɨvya naanga kyojɨ sedala pwaꞌnyɨna yojɨyagaaꞌ sarɨmɨ yawɨꞌdɨvɨꞌ ‘Pihɨyaꞌ lɨꞌmwaꞌ. Nyɨlyagaaꞌ aya kɨgaaꞌ yɨmaꞌnadehaakɨ.’ \v 29 Sara yawɨꞌdɨvɨtabaaibɨꞌ sarɨmɨ dɨwe sangɨ yɨpɨꞌdengɨ wanganapɨjɨ dara jawɨrila! ‘Gamɨ miꞌna yarai walaabathei. Tɨkuryavɨ daavɨꞌ.’ \v 30 Nebulyaꞌna yɨhɨthɨwa. Aꞌmwe sagaaꞌ mwaalyara kuna myɨmanɨgwiadapi yuya dɨwe sa yɨmaꞌnadehaaꞌnanyɨ. \v 31 Sɨgunyasɨ Kwaakevasɨ savakaai dɨvi sagaaꞌ kiwawojɨ kɨrɨꞌ nɨmɨre yagaalyaꞌ yɨwawodeꞌ mɨꞌ. Waragothesɨra.” \s1 Aayagaaꞌna yuyara myawɨryarera. \r (Matɨyui 24:36-44; Lukɨ 17:26-30,34-36) \p \v 32 “Yɨrɨka walaabɨde sagaaꞌna aane pwai kwai yawɨradehaaꞌ mɨꞌ. Ejelɨyara Gotɨyareba mwaaihasara myawɨrivanɨgaꞌ. Gotɨyarɨ Gawaalɨvaangai myawɨrivanɨꞌ. Nɨmwai gavei yawɨꞌmanɨꞌ. \v 33 Sarɨmɨ mala nayaa jɨwannyɨla! Sareꞌ dareꞌnesɨ. ‘Sagaaꞌ gathɨhaaꞌ yɨmaꞌnadeꞌ dɨngaka?’ myawɨrivanɨgo. Sareꞌna dɨvaihanaryɨla! \v 34 Aꞌmwe daibɨsainyɨra. Aꞌmwe sai pɨwɨnnei gannya wawɨnyangɨ wɨdaayadɨvɨsaraavɨ maramwaaihɨna kumɨre wawɨnyaꞌna, pwai gannya wawɨnya wɨjɨwaakɨna, pwai gannya wawɨnya wɨjɨwaakɨna sana sana yaka tɨkuryaba mwaaidei damerɨ wɨdɨna ‘Nayaa dɨvaihanaꞌ!’ wɨdɨwakelyɨ. Sahɨbaaibɨꞌ yɨhɨthɨma! \v 35 ‘Sarevɨdaaꞌnyɨ nɨmɨreihi, nabaai nayaa dɨvaihanaryɨla!’ Sareꞌ dareꞌnesɨ. Angevɨne naangerɨna yawɨꞌna ‘Gamɨ gathɨngaaꞌ bathei dɨngaꞌ!’ myawɨrivanɨgo. ‘Sawɨsavɨ bathei dɨngaka? Kalawawegaaꞌ bathei dɨngaka? Yɨrɨkunyagaaꞌ bathei dɨngaka? Yɨrɨke byaaka gaai yadaaworiyagaaꞌ bathei dɨngaka? Nemɨ myawɨrivanɨgo,’ dapi nayaa dɨvaihanaryɨla! \v 36 ‘Nɨmɨ yɨmeꞌnyabɨꞌ yɨmaꞌnaabaꞌmujɨ yarai walaabɨdeꞌna se waꞌdapi nayɨhwangamudɨꞌ! \v 37 Nabaai nɨmɨrerajɨ kayaaꞌna nabaibɨthɨka!’ dena yɨhɨthɨvanɨge saꞌna aꞌmweraavɨ wɨdɨvanɨge ‘Nayaa dɨvaihanaryɨla!’ ” wɨdɨna yaꞌ Jizaazai. \c 14 \s1 “Jizaazai balana!” desaꞌnesɨ. \r (Matɨyui 26:1-5; Lukɨ 22:1-2; Jonɨ 11:45-53) \p \v 1 “Sawɨta daryaai kajɨnnojɨ tɨka Pariꞌmaꞌmunneꞌnajɨ tɨka munne Gɨrɨkula lɨwɨnya pamidakɨna myadeꞌnajɨ naadengɨra,” Juyara dɨnyɨna. Sara dɨnyɨna kyeꞌ sagaaꞌ sipɨzipɨya Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ Juyaraavɨre Yagaaikɨwɨjarajɨ dɨnyɨna “Nemɨ lɨka gavabɨꞌ yulyarawaajɨ wɨla yɨrawaajɨ tamakaadeꞌna sahwarɨ?” dɨnyɨna yeꞌ. \v 2 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sahwara dɨna “Tɨka munne sagaaꞌ aꞌmwera mala nanerabɨka! Sagaaꞌ sarɨna mwaalana!” \s1 Aꞌmweꞌ Jizaazarɨ wabatɨrɨnya winyaꞌneꞌ dɨngaꞌ. \r (Matɨyui 26:6-13; Jonɨ 12:1-8) \p \v 3 Sai Anga Betaani mwaalaka Saaimonɨ Samatanakere angevɨ wɨlɨna wapaaya nyaꞌnei walyamwaaidɨsɨ aꞌmweꞌ wɨlaabɨna. Aꞌmweꞌ simaaꞌgula nawɨꞌnya wabatɨrɨnya naathɨ tɨrɨnya winyaꞌne mubya naange yakeꞌ yɨꞌnɨkesɨ makulaabɨna. Makulaabɨna yaka simaaꞌgulyaꞌ tɨngɨꞌna yaka gamɨre mɨnyagɨnyavɨ dɨngɨna yaꞌ. \v 4 Tɨviꞌna dɨngɨna kyaꞌ pwara sɨmunyangɨ sɨnna tɨka wɨdaꞌdaaꞌnyɨ dɨnyɨna “Wabatɨrɨnya winyaꞌneꞌ beꞌna wasɨꞌnɨwaka! \v 5 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Wabatɨrɨnya saꞌ kinaaya kwala naanga naanga (yɨrɨka 300 wawɨnyaꞌne nɨgwia) mubazɨ kwajɨ aꞌmwe nɨgwɨmaayaraavɨ nɨgwia kujaavadɨka!” Dɨnyɨna yeva “Aꞌmwemɨlɨꞌgɨ baaꞌna yɨwaa!” maanga wɨdɨna. \v 6 Maanga miꞌna wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai wɨdɨna “Aꞌmweꞌ mwaalana! Sara baaꞌna wɨdɨvanɨgava! Nɨmɨnyɨna tewaanya nawɨꞌnyaꞌ nyɨwakesɨra. \v 7 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sarɨmɨnyaba yuyagaaꞌ aꞌmwe nɨgwɨmaayara mwaaidɨvɨꞌ ‘Wawɨnya maayaraavɨ tewaanya wideinyɨ,’ yawɨrapiyagaaꞌ tewaanya jideihɨlyɨra. Wawɨmaayara yuna mwaaidɨvɨꞌ kɨrɨꞌ nɨmɨ sarɨmɨnyaba yuyagaaꞌ mamwaalyɨ yɨdeinyɨra. \v 8 Aꞌmwe saꞌ yanneꞌna yɨwaꞌ. Dahaaꞌ nɨmɨre kɨlaakejɨkɨ kanyɨdɨngɨwaꞌ dɨvidaasɨ wabatɨrɨnakeinyɨ balɨdeinyɨra. \v 9 Nebulyaꞌna yɨhɨthɨwa. Kwaaka yuyavakaavɨ yagaala tewaanyaꞌ wɨdɨpɨꞌdevakaavɨ aꞌmweꞌ nyɨnɨkeꞌ gamɨnyɨ yawɨpɨꞌdeꞌna wɨjɨwaakɨpɨꞌdesɨra.” \s1 Juthaazai daꞌ “Jizaazare yɨkamaangeraavɨ wɨdɨma!” \r (Matɨyui 26:14-16; Lukɨ 22:3-6) \p \v 10 Sagaaꞌ gamɨre aꞌmwe ata yuyɨraai sɨvɨlyɨrɨdaasɨ pwaraalyara mwaaidɨvɨꞌ aꞌmwe gavei Yɨzɨkerɨyotɨyai Juthaazai woꞌnɨkei mwaaida “Kumɨ wɨla yɨrakɨpɨꞌdeꞌna wɨdɨma!” daka sipɨzipɨya Gotɨyarɨne tamiraꞌdɨvɨta naangeraayawɨnna wɨna. \v 11 Miꞌna wawaka yagaala wɨdɨna kyaꞌ kumɨ yɨlaaya marina yeva “Gɨmɨnyɨna nɨgwia gɨzavaana!” wɨdɨna yeꞌ. Miꞌna wɨdɨna kyeꞌ yawɨꞌna “Kumɨ Jizaazarɨ wɨla yɨrakɨpɨꞌdeꞌna nɨmɨ gara yɨdeinyaka?” Yawɨraka kuna yawɨꞌna yaꞌ. \s1 Jizaazalyɨ gamɨrerajɨ tɨka munne neꞌ. \r (Matɨyui 26:17-25; Lukɨ 22:7-14,21-23; Jonɨ 13:21-30) \p \v 12 Munne Gɨrɨkula lɨwɨnya mamɨlyadeꞌ gaai yɨmaꞌnyɨna kyaꞌ sagaaꞌ Pariꞌmaꞌmunne sipɨzipɨya dɨwɨnyarɨ Juyara tadɨvɨsagaaꞌ gamɨrera wɨdɨna “Nemɨ kwawaajɨ gɨmɨ Pariꞌmaꞌmunne sipɨzipɨyarɨ dɨnadeꞌna gava yovɨrawakaajɨwona?” \v 13 Sara wɨdɨna kyeꞌ gamɨreraarɨ wɨdaasɨna yaꞌ “Angeba wɨlakɨri aꞌmwe pwai aalɨtalyaꞌ kinya marina yɨwakerɨ duzɨmaꞌnaawila! Wɨjɨmaꞌnaawakɨri angevɨ wɨlaawadevanyarɨ dɨmɨdɨnyɨla! \v 14 Saba angesɨyarɨ duzɨla! ‘Gotɨyare yagaala wɨjɨwaakadei gɨthɨvanɨꞌ “Gavi kuꞌdɨka yarinɨkevɨ se waꞌdeva gavanaka? Pariꞌmaꞌmunnevɨ nɨmɨjɨ nɨmɨrerari naadevanyɨra.” ’ \v 15 Kɨrɨmɨ sara kudakɨri gavi kuꞌdɨka naanga munyaba yarinɨkevɨ nemɨnyɨne namwaalyɨtajɨ taivolɨyajɨ warɨkevɨ yɨhibwarɨdaakwadevɨ nemɨnyɨna wapaaya jovɨrawakyɨla!” \v 16 Tɨviꞌna wɨdaasɨna kyaꞌ gamɨreraai wawagɨla angeba wɨlaawɨna yagɨla dara wanganagɨlyaꞌ “Jizaazai sara nehɨthɨwake darɨꞌ!” Miꞌna yawɨragɨla Pariꞌmaꞌmunne yuya yovɨrawakɨna yagi. \v 17 Sawɨsaꞌ mena kajɨnnaꞌ sahwai gamɨrerari bɨna yaꞌ. \v 18 Bɨna kyaꞌ wapewakamaranyavɨna asɨrajɨ dɨhaihɨꞌna yadɨvɨꞌ namwaaidapi Jizaazai wɨdɨna “Nebulyaꞌna yɨhɨthɨwa. Sarɨmɨjɨya pwai nɨmɨnyɨna yɨkamaangera wɨla nyɨrakɨpɨꞌdeꞌna nyɨmarɨmwaaihadei nɨmɨjɨ wapaa nɨvanɨgolyai nɨmɨnyɨna yɨkamaangeraavɨ wɨdathelyɨ.” \v 19 Sara wɨdɨna kyaꞌ kumɨnyɨ kale wiadaaꞌnyɨ pwai wɨdɨna “Nɨmɨ daaka? Nɨmɨ dɨngaka?” pwai wɨdɨna “Nɨmɨ daaka?” yuyara sana sana wɨdɨna. \v 20 Miꞌna wɨdɨna kyeꞌ sahwai wɨdɨna “Atɨraai sɨvɨlyɨrɨdaasɨ pwaraalyaihɨlyɨya pwalyɨ gɨrɨkula maaꞌgula gavevɨ dɨwɨlavanɨvanɨgolyalyɨra. \v 21 Gotɨyare bukuyaꞌ dɨnɨkabaaibɨsaꞌna ‘Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai baryaꞌnei wawadelyɨra.’ Weꞌ, aꞌmwei Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayarɨna yɨkamaangeraavɨ wɨdathele! Sara kyojɨ aꞌmwe sarɨ ganaangeꞌ mamaari yajɨ kwajɨ tewaanya kyadɨꞌ!” \s1 Jizaazai aalya waainɨyaꞌ gɨrɨkula wɨjaavaꞌ. \r (Matɨyui 26:26-30; Lukɨ 22:15-20; 1 Koridɨ 11:23-25) \p \v 22 Kumɨ nadaapi Jizaazai gɨrɨkula maaraka Gotɨyarɨ wɨdaꞌ “Gɨmɨre yayaꞌ makimwa. Su! Su!” Miꞌna wɨdaka gunyɨna gunyɨna yaka wɨjaavaka wɨdɨna “Dɨmaaryɨla! Daꞌ nɨmɨre kɨlaakejɨkɨra.” \v 23 Wɨdaka kaapɨvananyaꞌ maaraka Gotɨyarɨ “Su!” wɨdaka wɨjaavɨna kyaꞌ kumɨ sara yuyara pwai nyɨna pwai nyɨna yeꞌ. \v 24 Miꞌna nyɨna kyeꞌ wɨdɨna “Waainɨyaꞌ miꞌna nɨwaasaꞌ yɨ, wɨlɨmwagarɨkeburɨne nɨmɨre taweꞌ nɨwaasasɨ. Nɨmɨre tawe saꞌ gɨragɨre aꞌmwe kwalaalyaraavɨna bwalaravadesɨ. \v 25 Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Aalya waainɨyaꞌ gɨraipɨwɨlyavɨdaasaꞌ ayɨna manyaꞌmujɨ Gotɨyai maremwaaideva waainɨya mudɨkeꞌ nɨdehaaꞌnanyɨ. Arɨkewɨnyɨ.” \v 26 Tɨviꞌna wɨdɨna kyaꞌ yɨledaata pɨrɨꞌna deva Mugunya Wolivɨna kaanna wɨna yeꞌ. \s1 “Nɨmɨnyɨna Pitai ‘Maavelyɨ,’ wɨdathelyɨra.” \r (Matɨyui 26:31-35; Lukɨ 22:31-34; Jonɨ 13:36-38) \p \v 27 Jizaazai wɨdɨna “Sarɨmɨ lɨka yapi nɨmɨnyɨ dɨnyagalyaꞌmakwideihɨlyɨra. Gotɨyai dara dɨnɨkesɨ. Sipɨzipɨya yɨꞌdɨvaiderɨ karamakaꞌmujɨ sipɨzipɨyara lɨkaanya yɨwɨnadaapɨꞌderera. \v 28 Sara jide kɨrɨꞌ nɨmɨ kabalaꞌmujɨ kanyadɨkaavojɨ Galɨlineinyɨ sɨnnawɨ yɨhibwaramakwaanɨdeinyɨ waanɨdera.” \v 29 Sara wɨdɨna kyaꞌ Pitai wɨdɨna “Aꞌmwe yuyara kyagɨhalyaꞌmakwopi nɨmɨ aawa!” \v 30 Jizaazai wɨdɨna “Nebulyaꞌna gɨthɨwa. Sawɨta dahaasagaaꞌ nɨmɨnyɨna ‘Aꞌmwe sarɨ mwanganyainyɨra,’ duthatheigɨnyɨra. Dahasaai dahaaꞌ kadaꞌgɨzɨ kukuraayai yagaala pɨgasaai dathelyɨra.” \v 31 Sara wɨdɨna kyaꞌ yagaala dɨragɨnna bazɨwɨna “Gɨmɨnyɨna ‘Aꞌmwe sarɨ mwanganyainyɨ,’ majɨ yɨwɨjaꞌ nehɨramakɨpɨꞌdeinaalyɨra. Arɨkawɨ.” Gamɨ sara wɨdakeꞌ yuyara sara wɨdɨna yeꞌ. \s1 Gazamani saba Jizaazai tɨbarɨyagaala wɨdaꞌ. \r (Matɨyui 26:36-46; Lukɨ 22:39-46) \p \v 32 Yaayeba Gazamani woꞌnɨkebanna wɨna kyeꞌ sai gamɨreraavɨ wɨdɨna “Nɨmɨ tɨbarɨyagaala wɨdadaaꞌmujɨ dava dalamwaalyɨla!” \v 33 Pitalyɨ Jemɨzalyɨ Jonɨjɨ saraavɨ pɨbanna makuna yaka lɨka kyaꞌ gamɨre kale dusɨna gɨnyɨwannaꞌna kyaꞌ \v 34 kumɨnyɨ wɨdɨna “Nɨmɨre kale dusɨna nyɨgɨnyɨwannaꞌmwakeꞌ balɨdeinyɨ dɨngaka? Dava mwaalapɨjɨ dɨvaihanaryi!” \v 35 Sara wɨdɨna yaka sangirɨꞌna wawaka kwaakevɨna walaꞌna yaka tɨbarɨyagaala wɨdɨna “Daanga nyɨvɨnadehaaꞌna gɨthɨwa. Nɨmɨnyɨna ‘Daanga mavɨnannera!’ dɨzaꞌ daanga nyɨvɨnyaꞌneꞌ myɨmaꞌnyɨ yana! \v 36 Tataai, Nɨmwai, dɨragɨnaangeigɨ, yuya nayaa yɨnneigɨnyɨra. ‘Daanga nuvɨnadɨka! Sabwi marasɨꞌnɨma!’ dɨzaꞌ dɨmarasɨꞌna! Kɨrɨꞌ sɨmunya nɨmɨreburɨdaasɨ minnera! Aawa. Gɨnnyaburɨdaasɨ ja!” \v 37 Ayɨna baka dara wanganakeꞌ “Se dakava!” Daka Pitarɨ wɨdɨna “Saaimonɨ, se dakɨ? Maalɨkegaaꞌ mabaihanarijɨwaa? \v 38 Sarɨmɨ tɨbarɨyagaala dɨthavaihanarila! ‘Saataanɨ kayaaꞌna naneyadɨka!’ majaihi ‘Nemɨ nayaa baihanaraana!’ kuryaraavɨ yawɨꞌmanɨgaꞌ. Sarɨmɨre kɨlaakejɨkɨ maaꞌna naanga yɨhimanɨkeꞌna se waꞌmwaaꞌ.” \v 39 Sara wɨdaka ayɨna wawaka tɨbarɨyagaala wɨdakeꞌ ayawɨdaasɨ wɨdɨna. \v 40 Miꞌna wɨdɨna yaka ayɨna baka dara wanganakeꞌ “Se dakava!” Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kumɨre tɨnnya seꞌna yɨdaakweꞌ. Sara kadaꞌ kumɨ dɨna “Nemɨ berɨꞌ wɨdaazɨwona?” deva navɨka mwaalɨna yeꞌ. \p \v 41 Dahasaai dahaaꞌ yagalaawaka wɨdɨna “Kwazaaka se waꞌmanɨgasaihi daaka? Miꞌnanyɨra. Yɨthaanyi, dahaaꞌ kyɨmaꞌnɨwaꞌ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ tamakyaꞌna pwai kayaaꞌnanyaraavɨ malyaꞌneraavɨ mena wibwarɨdaakuwaka! \v 42 Dɨthaayɨla! Nemɨ wɨrataꞌnaana! Yɨthaanyi, nɨmɨnyɨna yɨkamaangeraavɨ wibwarɨdaakwakei yɨnɨꞌ.” \s1 Jizaazarɨ wɨla pwɨyeꞌ. \r (Matɨyui 26:47-56; Lukɨ 22:47-53; Jonɨ 18:3-12) \p \v 43 Sagaaꞌ wɨdadaaꞌnyɨ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ Juthaazai aꞌmwe atɨraai sɨvɨlyɨrɨdaasɨ pwaraalyarajɨya pwai bɨna. Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ Juyaraavɨre Kɨwɨjarajɨ Juya naangerajɨ sara wɨdaasɨna kyeꞌ kwala naanga mwaalevera kwaariꞌmasɨramɨnya, kɨlɨyɨꞌgwahaalya lɨmwanna yevera Juthaazalyɨ bɨna yeꞌ. \v 44 Sɨnnawɨ sagaaꞌ yɨkamaangeraavɨ wibwarɨdaakwakei wɨjɨwaakakei “Nɨmɨ yɨlaaya mariwɨjai sahwalyɨ. Nayaa lɨmwagapɨjɨ nayaa baihanaꞌdɨvɨꞌ dɨmakwila!” \v 45 Sara wɨjɨwaakakei baka yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ gamɨnyawɨnna wɨjɨmaatavaka wɨdɨna “Naangeigɨ!” Tɨviꞌna wɨdaka yɨlaaya marina yaꞌ. \v 46 Yɨlaaya marina kyaꞌ aawɨlasara ata galalɨmwanna yeva wɨla yɨrɨna. \v 47 Wɨla yɨrɨna kyeꞌ daavesarajɨya Jizaazarei akwai, kwaariꞌmasɨramɨnyaꞌ maaraka sipɨzipɨya Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangere yaasɨwaꞌwawɨnyarɨ yɨrɨꞌgainyɨna yaka gamɨre kadɨkikɨ lihɨwɨꞌna yaꞌ. \v 48 Sara kyaꞌ Jizaazai malyaꞌneraavɨ wɨdɨna “Kuka yɨpalamaaꞌdɨnyainyɨ daaka! Kwaariꞌmasɨramɨnyajɨ kɨlɨyɨꞌgwahaalyajɨ lɨmwanna yeva ‘Yɨpalamaaꞌdeibɨsarɨ wɨla yɨraana!’ deva davɨvanɨgaꞌ! \v 49 Gazagaasagaaꞌ yɨrɨkeryaavɨ Gotɨyare Angevɨ sarɨmɨjɨ mwaaidɨ yɨhɨzɨwaakadɨnyagaaꞌ wɨla manyɨryadɨvɨsaihɨlyɨ. Aawa. Saꞌna kɨgaakuna Gotɨyai dɨnɨkeꞌ yuneꞌna yɨmaꞌnana!” \v 50 Tɨviꞌna wɨdɨna kyaꞌ gamɨrera yagalyaꞌmaꞌna yeva lɨkaanya wɨna yeꞌ. \p \v 51 Mɨgɨnya akwai kwaabɨhannya pɨrɨꞌna yewaaꞌbwaꞌnakei mɨdɨnna kyaꞌ pwara kwaabɨhannyaꞌ galamwagiꞌnyɨna kyeꞌ \v 52 kamagaduyɨvaleꞌ kannyɨmaayai kaanyaveꞌna wɨna yaꞌ. \s1 Aꞌmwe naangeraayawɨ Jizaazai mwaalaꞌ. \r (Matɨyui 26:57-68; Lukɨ 22:54-55,63-71; Jonɨ 18:13-14,19-24) \p \v 53 Jizaazarɨ Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangeryawɨnna makuna yadaapɨjɨ Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ Juya naangerajɨ Juyaraavɨre Kɨwɨjarajɨ yɨꞌbwaꞌnɨgavɨna. \v 54 Yɨꞌbwaꞌnɨgavɨna yadaapi Pitai menyaba mɨdɨnaawɨna yaka Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangere angwaasavɨ wɨna kyaꞌ damerari mwaaleva dɨka yimwannyɨna. \v 55 Dɨka yɨmwannyɨna yadaapi Gotɨyarɨna Yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ kaajolɨya yuyarari sara dɨnyɨna “Nemɨ tamakaadeꞌna aꞌmwera dɨna ‘Jizaazai kayaaꞌna yakevɨ wanganena,’ dɨpɨꞌdera gawɨ mwaaihava?” Dɨnyɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ aꞌmwe sahwara mamwaalyɨna. \v 56 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe pɨjaakuna gamɨnyɨna kwaasɨ yagaala jalɨkurakesaꞌ kɨrɨꞌ kumɨre yagaala avaainanyaꞌ majasɨ. \p \v 57 Pwara daavɨna yeva kwaasɨ yagaala dara wɨjalɨkurakɨna \v 58 “Gamɨ dakeꞌ nemɨ wɨꞌno. Dara daꞌ ‘Gotɨyare anga daꞌ aꞌmwera yavɨkaryaasaꞌ kayaaka yɨgalaꞌmujɨ yɨrɨka daryaai darɨkɨ anga pɨrɨꞌ aꞌmwera mamajɨ yɨpɨꞌdeꞌ madɨdeinyɨra,’ sara wɨꞌno.” \v 59 Sare kɨrɨꞌ kumɨre yagaala geꞌ geꞌ dɨna yesaꞌ avaainanyaꞌ mɨka. \p \v 60 Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangei tɨnnyaba daavaka Jizaazarɨ yɨwaaraꞌna “Yagaala pɨrɨꞌ mamaꞌmaaꞌdɨnneigɨ daaka? Aꞌmwe dara jalɨkurakya aane pɨbwi kɨbwi mamaꞌmaarijɨwaana?” \v 61 Sara yɨwaaraꞌna kyaꞌ sahwai yagaala majai aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ marɨvɨkɨri yaꞌ. Pɨgasaai Sipɨzipɨya Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangei yɨwaaraꞌna “Kɨraazɨtɨyaigɨ daaka? Gotɨyai tewaanaanga yɨnɨkere kaimɨraayaigɨ daaka?” \v 62 Sara yɨwaaraꞌna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Sahwainyɨra. Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai Gotɨyai dɨragɨnnakere aangasɨmagɨ kamwaalojɨ Gotɨyalyɨ maremwaalyɨkaderaarɨ danganyidelyɨra. Nabaai yɨraaya sɨgunyavɨ waꞌdengɨ gamɨ walaabathelyɨra.” \v 63 Miꞌna wɨdɨna kyaꞌ Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangerɨ sɨnna tɨka kudavaꞌ baazɨꞌmaꞌnyaꞌ maralihɨvainyɨna yaka yuyaraavɨ wɨdɨna “Nemɨ tɨviꞌna wɨꞌnɨwoꞌ gamɨnyɨna yagaala jalɨkurakyaꞌne pwaraavɨna nemudaasɨwakeina daaka! \v 64 Gotɨyarɨna yagaaibɨraizɨka dɨwakeꞌ sarɨmɨ miꞌna wɨꞌnɨwaava. Berɨꞌ dɨzijɨwaaꞌ?” Sara wɨdɨna kyaꞌ yuyara jɨdaꞌna “Kayaaꞌnanyabwi yɨwakeꞌna balana!” \v 65 Pwara gamɨnyɨ maagwala wopwakɨna yeva gamɨre sɨnnyavɨ bwakakɨna yeva asɨlyɨ gwamwagaranna yeva wɨdɨna “Gotɨyarɨ wɨꞌnaꞌgɨzɨ dɨnejɨwaakya! ‘Aai gɨramwaka?’ ” Miꞌna wɨdɨna kyeꞌ damera gamɨnyɨ araraalyajɨ tamamakuna yeꞌ. \s1 Pitai wɨdaꞌ “Sai myawɨrivanɨge.” \r (Matɨyui 26:69-75; Lukɨ 22:56-62; Jonɨ 18:15-18,25-27) \p \v 66 Kwaakeba angwaasaba Pitai mwaaidɨꞌnyɨ Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangere wawɨnya wɨdaayadeꞌ baka \v 67 Pitai dɨka yimwannakerɨ tɨnna wanganaka baihanaꞌna yaꞌ. Baihanaꞌna yaka wɨdɨna “Gɨmɨjɨ Naazaretɨ mwaalyai Jizaazaryaba mwaaidɨnyaigɨnyɨra.” \v 68 Saꞌ wɨdɨna kyaꞌ Pitai “Nanyɨrabɨka!” daka kwaasɨ wɨdɨna “Arɨkawɨnyɨ. Gɨmɨ nyɨdɨwaanyaꞌ myawɨryadɨnyainyɨra.” Miꞌna wɨdaka adɨkurya savɨna mwalaawɨna. \v 69 Mwalaawɨna kyaꞌ wɨdaayadeꞌ wanganaka aꞌmwe yaasɨwaꞌmwaalyaraavɨ ayahi wɨdɨna “Aꞌmwe dai kumɨjɨyalyɨra.” \v 70 Pitai nabaai wɨdɨna “Arɨkawɨnyɨ.” Dɨvi sagaaꞌ kɨbawegaaꞌ aꞌmwe yaasɨwaꞌmwaalyara Pitarɨ ayahi wɨdɨna “Nebulyaꞌna gɨthɨwaka. Kumɨjɨyaigɨnyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Galɨli mwaalyaigɨnyɨra.” \v 71 Sara wɨdɨna kyeꞌ yagaala dɨragɨnya wɨdɨna “(Daaina!) Gotɨyaryaba nebulyaꞌnanyasɨra. Kwaasɨyaꞌna mɨka! Sarɨmɨ dɨwaata aꞌmwe sarɨ mwanganyadɨnyainyɨra.” \v 72 Miꞌna wɨdɨna kyaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ kukuraayai yarai pɨgasaai dɨna yaꞌ. Dɨna kyaꞌ Pitai yawɨꞌna yaꞌ “Jizaazai sara nyɨdɨwaꞌ ‘Kukuraayai pɨgasaai jaka majɨ kyojɨ nɨmɨnyɨna dahasaai dahaaꞌ julyakɨdeigɨnyɨ.’ ” Pitai sara yawɨraka “ ‘Jizaazareinyɨ mɨka,’ beꞌna wɨdɨweinyaka!” kale kwiaꞌ kɨnna bazɨwɨlaawɨna yaꞌ. \c 15 \s1 Paailatɨmyaba Jizaazai daavaꞌ. \r (Matɨyui 27:1-2,11-14; Lukɨ 23:1-5; Jonɨ 18:28-38) \p \v 1 Mwanyagaaꞌ yɨrɨkeꞌ gaai puꞌdaaꞌnyɨ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ Gotɨyarɨne tamiraꞌdɨvɨsarajɨ aꞌmwe naangerajɨ Juyaraavɨre Kɨwɨjarajɨ kaajolɨya pwarajɨ sara gamɨnyɨna jamungajɨna. Miꞌna jamungajɨna yeva Jizaazarɨ wɨla pwɨyɨna, Gaꞌmaanɨyai Kwaaka Juthɨya maremwaaide Paailatɨmyawɨnna makuna yeva sarɨ marɨmwaaihɨna. \v 2 Marɨmwaaihɨna kyeꞌ Paailatɨ gamɨnyɨ yɨwaaraꞌna “Juyaraavɨ maremwaaidɨnyaigɨ kingɨyaigɨ daaka?” Yɨwaaraꞌna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Gɨmɨ nyɨdɨwaanyaꞌ nebulyasɨ.” \v 3 Sara wɨdɨna kyaꞌ Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangera “Gamɨre kayaaꞌna yade sanna Paailatɨmɨ wɨjɨwakaana!” deva kwaasɨ yagaala kwalaalya wɨjɨwaakɨna. \v 4 Miꞌna wɨjɨwaakɨna kyeꞌ Paailatɨ ayɨna yɨwaaraꞌna “Tɨvɨkɨta pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ jaꞌnadɨna jɨtheigɨ midaaka? Yɨthaa, gɨmɨnyɨna kayaaꞌnanya kwalaalya nyɨjɨwakɨwaasange!” \v 5 Yɨwaaraꞌna kyaꞌ Jizaazai yagaala aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ majai mwaalakeꞌna Paailatɨ atɨka maruꞌnaꞌna yaꞌ. \s1 “Jizaazai balana!” wɨdeꞌ. \r (Matɨyui 27:15-26; Lukɨ 23:13-25; Jonɨ 18:39–19:16) \p \v 6 Kwazaaka naanga munne yanyagaaꞌ yuyagaaꞌ Juyara Paailatɨmɨ wɨdadɨvɨsare “Ayabaaibɨꞌ kalavuzarɨ yunakaanya duthaasa!” Sara dɨnɨkeꞌna Paailatɨ sara yakelyɨ. \v 7 Sagaaꞌ aꞌmwera kwaakevakɨ maremwaaidɨvɨsaraavɨ mala bwaꞌdaaveva aꞌmweraavɨ karamakeꞌ naangera kalavuzangevɨ wɨmwaaihɨna. Kalavuzangevɨ wɨmwaaiheta pwai Baaravaazai woꞌnɨkei mwaalɨna. \v 8 Mwaalɨna kyaꞌ kwala naangeꞌ beva Paailatɨmɨ gaai wɨdɨna “Dahaaꞌna nemɨnyɨna ayɨna yɨyabwi yagɨnyaꞌ sara ja!” \v 9 Wɨdɨna kyeꞌ Paailatɨ wɨdɨna “Aꞌmweihi, Juyaraavɨ maremwaaiderɨ wɨla yaarɨjɨwa?” \v 10 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Paailatɨ dara yawɨrakelyɨ “Aꞌmwe kwalaalyara Jizaazarɨ yɨlaaya wɨmariwaasaꞌnanyɨ. Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangera tɨganaarya yadɨvɨꞌ kotɨyavɨ marɨwɨmwaaihɨna yɨwaava.” \v 11 Miꞌna wɨdɨna kyaꞌ Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangera kwala naangevɨ wɨjɨwɨrina “ ‘Jizaazai waramaryana! Aꞌmwe Baravaazarɨ nejaavana!’ yarai duzɨla!” Sara wɨjɨwaakɨna kyeꞌ sara yɨna. \v 12 Miꞌna yɨna kyeꞌ Paailatɨ jaꞌnawɨdɨna “Nyɨdɨwaasaꞌna ‘Aꞌmwe sai Juyaraavɨ maremwaaidela,’ dadɨvɨsarɨna gara yɨjɨwa?” \v 13 Wɨdɨna kyaꞌ ayɨna jaka danganna “Yɨsavɨri tamakyaꞌna nilɨya dɨramo!” \p \v 14 “Baaꞌnevaka? Be kayaaꞌnanya yɨwakalaka?” Saꞌna wɨdɨna kyaꞌ kwala bwaꞌnaanyaꞌ jaka naanga danganna “Tamakyaꞌna yɨsavɨri nilɨya dɨramo!” \v 15 Sara danganna kyeꞌ Paailatɨ “Kwala bwaꞌnaanya nɨmɨnyɨna yɨlaaya yɨpɨka!” daka Baravaazarɨ wɨla yaaraka dameraavɨ wɨdɨna “Jizaazarɨ wɨla nilɨnakebaalyɨ tamapɨjɨ yɨsavɨ nilɨya jeramyɨla!” \s1 Aawɨlasara Jizaazarɨ bɨrala yeꞌ. \r (Matɨyui 27:27-31; Jonɨ 19:2-3) \p \v 16 Kwaaka Juthɨya maremwaaide angwaata Pɨraitorɨyamɨ (kotɨ angeꞌ) woꞌnɨkewɨnna damera Jizaazarɨ jɨvwaramakwaweva aawɨlata yuya pwaraavɨ jaka jɨvwaramaaꞌna. \v 17 Jaka jɨvwaramaaꞌna kyeꞌ yuyara yɨkabeva “Jizaazai kwaasɨkingɨyai yɨmaꞌnana! Bɨrala yaana!” deva kingɨyɨvɨta wayaakeꞌ egwevɨ marajɨkɨreva wɨla lannakesɨ gɨhɨpaleva gamɨre mɨnyagɨnyavɨ maramwaaihɨꞌna. \v 18 Maramwaaihɨꞌna yeva bɨralyaꞌna wɨdɨna “Naangeigɨ, Juyaraavɨ maremwaaidɨnyaigɨ yuyagaaꞌ dɨmwaaideigɨne!” \v 19 Sara wɨdɨna yeva yɨsarɨsɨ mɨnyagɨnyavɨ tamɨna yeva gamɨnyɨ maagwala wopwakɨna yeva “Naangelyɨra,” kwaasɨyaꞌ deva kwadaai gɨleꞌ. \v 20 Bɨralyaꞌ sara yɨna yeva yɨvɨta wayaakeꞌ mararaakurasɨꞌneva gamɨre baazɨꞌmaꞌnyaꞌ marajɨkɨreva “Yɨsavɨ nilɨya wɨramaana!” deva jɨvwaramakuna yeꞌ. \s1 Yɨsavɨri Jizaazarɨ nilɨya yerameꞌ. \r (Matɨyui 27:32-44; Lukɨ 23:26-43; Jonɨ 19:17-27) \p \v 21 Tusavɨ Saaimonɨ Anga Saairini mwaalyai, Alekɨzaadalyɨ Rupaazalyɨ saraarɨ kɨrɨnɨmaangei wawɨnyabadaaꞌnyai Jeruzaalemɨnei wɨrataꞌnyɨna yeva aawɨlasara naanga wɨdɨna “Aꞌmwe sare yɨsaꞌ dɨmakɨlaawa!” Miꞌna naanga wɨdɨna kyeꞌ Saaimonɨ yɨsaꞌ makɨlaawɨna. \v 22 Makɨlaawɨna yadaaꞌnyɨ Mugunya Golɨhotabanna Jizaazarɨ wɨjɨvwaramakuna. Golɨhota “Gɨlemɨnyagɨnyabanna,” dɨnɨkesɨ. \v 23 Saba “Daanga naanga nuvɨnadɨka!” deva aalya waainɨyavɨ kɨwata mɨrɨya woꞌnɨke yɨkeva “Daꞌ dɨnana!” wɨdɨna kyeꞌ “Aala!” wɨdɨna. \v 24 “Aala!” wɨdɨna kyaꞌ aawɨlasara Jizaazarɨ maareva yɨsavɨ nilɨya wɨrameva “Gamɨre yɨvɨta baazɨꞌmaꞌnya saza japalaana! Saatuya yawaajɨ ata gɨlyavɨ wanganawaajɨ japalamakwawaana!” deva saatuya yeva gamɨre baazɨꞌmaꞌnya jaapaina. \v 25 Sagaaꞌ yɨsavɨ nilɨya wɨramesagaaꞌ mwanyavɨ naainɨ kɨlokɨyagaakɨra. \v 26 Tamakyaꞌne pɨkarya “Kingɨyai Juyaraavɨre maremwaaidei,” yɨdaveva yɨsavɨ munyaba yɨlakɨna. \v 27 Yɨlakɨna yeva gamɨre aangasɨmagɨ aꞌmwe pwarɨ kwanaamimagɨ pwarɨ nilɨya wɨrameꞌ kuka yɨpalamaaꞌdisaraarɨ. \v 28 Saꞌna wɨramɨna kyeꞌ sagaaꞌ Gotɨyare bukuyaꞌ dɨnɨkeꞌ yuneba yɨmaꞌnaꞌ. Yagaala saꞌ “Kayaaꞌnanyaraavɨ sara yɨpɨꞌdeꞌ gamɨnyɨjɨ sara yɨpɨꞌdelyɨra,” dɨnɨkesɨra. \p \v 29 Aꞌmwe aꞌmwera wavɨlavesa kunnya mɨnyagɨnyara wɨnaangɨꞌnyɨ wɨnaangɨꞌnya yadaapi bɨrala dara wina. “Aꞌa! ‘Gotɨyare Angevɨ kayaaka yɨgalaꞌmwi yɨrɨka dawaai dasangɨ mamwɨneinyɨ,’ nedahɨnyaigɨ, \v 30 sahwaigɨ gɨmɨ saigɨ gaimwannaꞌgɨzɨ nilɨya lawasɨꞌnaꞌgɨzɨ yɨsavɨdaaꞌnyɨ dalaama! Dɨvadaihasamaaꞌnana!” \v 31 Sara bɨrala wɨdɨna kyeꞌ nabaai sabaaibɨꞌ Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangera Juya yagaaikɨwɨjarajɨ Jizaazarɨna bɨrala dɨneꞌ “Pwaraavɨna dɨragɨnna padaihasamaarakele! Gamɨ sahwai padaihasamaaꞌnannele! \v 32 Kɨraazɨtɨyai Yɨzɨrelɨyaraavɨ maremwaaidei kingɨyai yɨsavɨdaasɨ kwalaabozɨ wanganawaajɨ gamɨnyɨ nayaa lɨmwagaraadeꞌnanyɨ.” Bɨrala sara dɨnyɨna kyeꞌ gamɨnyawɨ pwaraai nilɨya wɨramesaraai bɨrala wɨdɨna yagi. \s1 Jizaazai balaꞌ. \r (Matɨyui 27:45-56; Lukɨ 23:44-49; Jonɨ 19:28-30) \p \v 33 Sɨrɨgwajahaaꞌ kyɨmaꞌnaꞌ kwaakevaꞌ yuyavaꞌ yɨrɨka kɨgaaꞌ jɨhɨnyaꞌ jɨnnaka tɨri kɨlokɨyagaaꞌ jɨhɨnyaꞌ miꞌna jɨnnakegaaꞌnanyɨ. \v 34 Sagaaꞌ tɨri kɨlokɨyagaaꞌ Jizaazai jaka naanga gannya yagaalyaꞌ danganna “Eloi, Eloi lama savakɨtaani.” Yagaala saꞌ aangyagaala “Nɨmɨre Gotɨyaigɨ, nɨmɨre Gotɨyaigɨ beꞌna nyagalyaꞌmaꞌmwaana?” \v 35 Jaka sara danganna kyaꞌ saba daaveta pwara wɨꞌneva dɨnyɨna “Yɨthaanyi, Yɨlaajarɨ jaka wɨdɨwaka.” \v 36 Dɨnyɨna kyeꞌ pɨbanna pwai kaanyaveꞌna wawaka aalya waainɨya yɨrɨkevɨ saalaalyavɨya jɨꞌmɨnyaꞌ marapaihaka aalɨnakeꞌ yɨsarɨkɨre sɨnnyarɨkɨ wakaka “Aalyaꞌ nana! Pɨzɨꞌgwa mwaalana!” daka makɨlaawaka pwaraavɨ wɨdɨna “Kavaayɨla! Yɨlaajai bozɨ yɨsavɨdaasɨ makwalaabazaꞌ wanganaadera.” \v 37 Wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai jaka naangeꞌ wɨdaka sɨmudɨnya yɨnahu yekɨꞌna yaꞌ. \p \v 38 Gotɨyai Gotɨyare Angevɨ janne naangeꞌ jɨkɨꞌnɨkeꞌ munyabadaasɨ kwaakewɨnna kayaaka daburaꞌ yuneba. \v 39 Jizaazarɨ nilɨya tameta yɨsavɨ aawɨlata naangei Anga Romɨ mwaalyai maredaavakei dara wanganakeꞌ “Sara davaimwaka!” Daka wɨdɨna “Nebulyasɨra. Aꞌmwe dai Gotɨyarɨ gawaalɨvaangelyɨra.” \v 40 Wɨdadaaꞌnyɨ keiba aꞌmwe daaveva tɨnna wanganna. Aꞌmwe sa, Maarɨyaaꞌ Maahɨthaala mwaalyasɨ Maarɨyaaꞌ Jemɨzai dɨviyalyɨ Jozɨzalyɨ kɨdaraarɨ kɨrɨnaangesɨ Saalomiyasɨ sa \v 41 Jizaazai Kwaaka Galɨli mwaalakegaaꞌ kaanya yeꞌmwannayamaryeva wapaaya aalya wɨjaavesajɨ aꞌmwe pɨnɨjɨ Jizaazalyɨ Anga Jeruzaalemɨna yɨlaabeta aꞌmwe pɨnɨjɨ sangyɨneba mwaalɨna yeva tɨnna wanganna yeꞌ. \s1 Jizaazarɨ lɨkyɨrakeꞌ. \r (Matɨyui 27:57-61; Lukɨ 23:50-55; Jonɨ 19:38-42) \p \v 42 Sawɨsaburɨ kyɨmaꞌnaꞌ Jozepɨyai Aarɨmathɨya mwaalyai bɨna. \v 43 Bɨna yakei aꞌmwe tewaanyai Kaajolɨyai sagaaꞌ Gotɨyai Kwaaka yuyavakɨ maremwaaidehaaꞌna kave yemwaalakelyɨ. Jizaazai balakegaaꞌ Pɨraaidehaaꞌ Jozepɨyai “Kwazaakegaaꞌ gɨlaayai enana narɨbainadɨka!” daka Juyaraavɨre Kwazaakegaaꞌ yovɨraꞌdaapiyagaaꞌna dɨragɨnna yɨvaimwanna yaka Paailatɨmyawɨnna baka Jizaazare kɨlaakejɨkɨna wɨdɨna “Gɨlaayai walyamarirakɨma! Nyɨmaryaama!” \v 44 Sara wɨdɨna kyaꞌ Paailatɨ maruꞌnaꞌna “Ai, dahaaꞌ miꞌna davalɨka?” daka aawɨlata naangerɨna jɨvwaramaaꞌna. Sara jɨvwaramaaꞌna kyaꞌ naangei kulaabaꞌ yɨdaanganna “Jizaazai mena baimwakei daaꞌ?” \v 45 Yɨdaanganna kyaꞌ sai “Yo. Mena baimwaꞌ,” wɨdɨna kyaꞌ Jozepɨyarɨ wɨdɨna “Wikɨra. Gɨlaayarɨ dulamaraawa!” \v 46 Sara wɨdɨna kyaꞌ Jozepɨyai wawaka kwaabɨyɨvɨta saamɨnya yaakeꞌ mubyawalyaadɨkei yɨsayabanna baka gamɨnyɨ makwalaabaka yaakesɨ yewaꞌmwagapwɨyaka makulaawaka kaviꞌnɨnnyavɨ simaangevɨ lɨlɨvɨdaakunɨkevɨ wɨlakaka sɨla naangei simaangevɨ tihɨrakɨna yaꞌ. \v 47 Jozepɨyai sara yadaaꞌnyɨ Maarɨyaaꞌ Maahɨthaala mwaalyasɨ Maarɨyaaꞌ Jozɨzarɨ ganaangesɨ gamɨre wakyaꞌneba tɨnna wanganna yagi. \c 16 \s1 Jizaazai baryai ayɨna dɨkaavaꞌ. \r (Matɨyui 28:1-8; Lukɨ 24:1-12; Jonɨ 20:1-10) \p \v 1 Kwazaakegaaꞌ miꞌna kwavɨlavaꞌ Maarɨyaaꞌ Maahɨthaala mwaalyasɨ Maarɨyaaꞌ Jemɨzarɨ ganaangesɨ Saalomiyasɨ sa “Nemɨ Jizaazare kɨlaakejɨkɨ puraana!” deva marazɨnanya wabatɨrɨnnakeꞌ mubɨna. \v 2 Mena mubɨna kyeꞌ Saadehaaꞌ mwanyavɨ yɨrɨkeꞌ gaai puꞌdaaꞌnyɨyagaaꞌ simaangevɨne aꞌmwe kaanna wɨna. \v 3 Kaanna kuna wɨna yesa dɨnyɨna “Sɨlaangei kaviꞌnɨmaangevɨ warɨkerɨ nemɨnyɨna aai baasadelaka?” \v 4 Sara dɨneva maranganna yadɨvɨꞌ dara wanganesaꞌ “Ai, sɨlyai mena davaasɨnɨka!” Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sɨla sai wapemɨnnakei warakelyɨ. \v 5 Miꞌna deva simaangevɨ wɨlaawɨna yeva kumɨnyɨ aangasɨmagɨ mɨgɨnyai kwaabɨhannya yaaka nawɨꞌnyaꞌ yɨraꞌnakerɨ tɨnna wanganna. Tɨnna wanganna yeva lɨka yɨna yeva atɨka maruꞌnaꞌna. \v 6 Atɨka maruꞌnaꞌna yadaapi mɨgɨnyai wɨdɨna “Lɨka mipɨnera! Jizaazai Naazaretɨ mwaalyarɨ yɨsavɨri nilɨya wɨramwaꞌdaasarɨna bɨꞌmanɨgava. Sara yawɨꞌmwa. Kyɨdɨkaaꞌmwaꞌ dava mamwaalyɨka. Yɨthaanyi! Wakɨwaꞌdaasaba danganyɨla! \v 7 Sare kɨrɨꞌ wawopɨri gamɨrerajɨ Pitalyɨ saraavɨ duthaawila! ‘Sɨnnawɨ Kwaaka Galɨli kwaanaꞌmujɨ sarɨmɨ nyɨmɨdɨnaabyidera! Miꞌna yɨhɨthevaaibɨꞌ saba dɨnyanganyideinyɨra,’ sahwai sara nyɨdɨwaꞌ.” \v 8 Sara wɨdɨna kyaꞌ simaangeyabadaaꞌnya kaanyaveꞌna walyaweva lɨkaanya wɨna. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Bɨꞌbɨta yadɨvɨꞌ lɨka yeva sɨmunya nayaa myawɨri. Lɨkaanya wɨna yeva aane pwarɨ kwarɨ aane pɨrɨvɨ kɨrɨvɨ mujɨ yeꞌ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Lɨka naanga wiakeꞌna sahɨnɨ kunna marinaawɨna yesangɨ. \s1 Maarɨyaaꞌ Maahɨthaala mwaalyaꞌ Jizaazarɨ wanganaꞌ. \r (Jonɨ 20:11-18) \p \v 9 Saadehaaꞌ yɨrɨkunyagaaꞌ Jizaazai dɨkaavaka sɨnnawɨ Maarɨyaaꞌ Maahɨthaala mwaalyavɨdaasɨ yɨmaka ati ata purɨdaaꞌnyɨ pwaraalyaraavɨ marasɨꞌnakevɨ gamɨnyɨna wɨjɨwaainaꞌ. \p \v 10 Wɨjɨwaainakegaaꞌ aꞌmwe saꞌ wawaka gamɨjɨyara yɨkwaraamaya dadaapiyaraavɨ buthɨna “Jizaazai kwaihwaainakei mwaaidɨꞌnyɨ wangamwerɨnera.” \v 11 Sara kadɨka wɨꞌneva “Kwaasɨ yagaala nedɨwaka,” dɨnyɨna yeva saꞌna malɨmwagi yeꞌ. \s1 Gamɨreraai Jizaazarɨ wanganagi. \r (Lukɨ 24:13-35) \p \v 12 Sara yɨna yesagaaꞌdaasɨ aꞌmweraai wawɨnyanneba kaanya kyamaryagi sahwai mudɨkeibɨsai wɨlaabaka pɨgasaai wɨjɨwaainaꞌ. \v 13 “Jizaazalyɨ,” sara yawɨragɨla ayɨna wawagɨla gamɨre pwaraavɨ wɨdɨna kyagi sahwaraare yagaalyaꞌna “Kwaasɨyaꞌ,” dɨnyɨna yeva saꞌna malɨmwagi yeꞌ. \s1 Jizaazai gamɨreraavɨ wɨjɨwaainaꞌ. \r (Matɨyui 28:16-20; Lukɨ 24:36-49; Jonɨ 20:19-23) \p \v 14 Dɨvidaaꞌnyɨ angevɨ gamɨrera atɨraai yaka sɨvɨlyɨrɨdaasɨ pwaina sarera wapaaya tɨka nadaapi sahwai wɨlaabaka gamɨ mena dɨkaavakerɨ pwara tɨnna wanganeva gamɨre pwaraavɨ wɨdesaꞌ malɨmwagyesaꞌnajɨ sɨmunya myawɨryesaꞌnajɨ maanga wɨdɨna. \v 15 Maanga miꞌna wɨdaka wɨdɨna “Yuyabanna Kwaaka yuyavakɨna wawopɨjɨ yagaala tewaanyaꞌ Gotɨyai wakyaaka yuyaraavɨ duzɨwaakyideihɨlyɨra. \v 16 Savɨneꞌna pwai kanyɨlɨmwagarojɨ aalyavɨ bavɨtaazɨya kyapi Gotɨyai kayaaꞌnanya marasɨꞌnada padaihasamaaradelyɨ. Aꞌmwe pwai manyɨlɨmwagaryojɨ gannya kayaaꞌnanya yɨnahu waragothengɨra. Sahwarɨ jɨdavadelyɨ. \v 17 Aꞌmwera kanyɨlɨmwagarapi wɨjɨwaainya dara yɨmaꞌnade. Nɨmɨre dɨragɨnyaꞌ maarapɨjɨ nɨmɨnyɨne yayavɨ yɨmakeraavɨ aꞌmweraavɨre munyɨkaavɨdaasɨ wɨdaasɨpɨꞌde. Nabaai Maaveraavɨre yagaala wɨdɨpɨꞌde. \v 18 Naawɨnaanyarɨ maarapɨjɨ aalya nabaidɨvɨsaꞌ napɨjɨ mabalyɨ yɨpɨꞌde. Arɨkawɨnyɨra. Nabalɨnakengɨre mɨnyagɨnyangɨ ata kadathɨwagapɨjɨ nabalɨnake tewaanya mwaaibɨꞌde. Sara yɨmaꞌnɨpɨꞌdengɨra,” wɨdɨna yaꞌ. \s1 Jizaazai Gotɨyarebannei Sɨgunyavɨna yɨlaawaꞌ. \r (Lukɨ 24:50-53; Apozelɨyara 1:9-11) \p \v 19 Sarevɨdaaꞌnyɨ miꞌna wɨdɨna yakegaaꞌ Gotɨyai Naanga Jizaazarɨ makɨlaawɨna. Sara makɨlaawɨna kyaꞌ Gotɨyareba Sɨgunyavɨna Jizaazai yɨlaawaka Gotɨyare aangasɨmagɨ walamwaaina. \v 20 Miꞌna walamwaaina kyaꞌ gamɨrera waweva yuyaba wɨjɨwakadaapɨjɨ Naangei wɨgaimwagaꞌ. Kugaimwagaꞌ gamɨjɨ nawɨꞌnya kyeꞌ aꞌmwera tɨnna wanganyaꞌnera dara wɨjaꞌna “Yagaala saꞌ Gotɨyaresɨra,” sahwai wɨjɨwaainya yaꞌ.