\id MAT - Yipma[Baruya] [byr] -Papua New guinea 1992 (web version -2012 bd) \h Matɨyui \toc1 Matɨyui Yagaala Tewaanyaꞌ Yɨdavakesɨ \toc2 Matɨyui \toc3 Mt \mt1 Matɨyui \mt2 Matɨyui Yagaala Tewaanyaꞌ Yɨdavakesɨ. \cl Bɨrita \c 1 \s1 Jizaazai Kɨraazɨtɨyarɨ Ne Sɨnnawɨnyaraavɨre Yayangɨnesɨra. \r (Lukɨ 3:23-28) \p \v 1 Jizaazai Kɨraazɨtɨyai yɨmaꞌnanneꞌna Ne Kuvɨdaarava Ne Kwɨyakwaravaavɨne yayangɨ. Ne Devitɨmɨre yɨsavaakɨdaaꞌnyɨ Jizaazai yɨmaꞌnyɨna. Ne Evɨraamɨmɨre yɨsavaakɨdaaꞌnyɨ Devitɨ yɨmaꞌnyɨna. Yagaala daꞌ Jizaazai Kɨraazɨtɨyarera sɨnnawɨ yɨmaꞌnɨnɨkeraavɨnesɨ. \v 2 Evɨraamɨ Aazakɨmɨ ganɨmaangelyɨ. Aazakɨ Jaikopɨmɨ ganɨmaangei. Jaikopɨ Jutharɨjɨ gathaaꞌgahwaaravaavɨjɨ ganɨmaangei. \v 3 Juthai Perezarɨjɨ Jeraamɨjɨ ganɨmaangei. Perezarɨ ganaangeꞌ avaalyagaaꞌ kɨdaraarɨ maarakeꞌ Temaaꞌ. Perezai Ezɨronɨmɨ ganɨmaangei. Ezɨronɨ Raamɨmɨ ganɨmaangei. \v 4 Raamɨ Aminɨthapɨmɨ ganɨmaangei. Aminɨthapɨ Naazonɨmɨ ganɨmaangei. Naazonɨ Saalɨmonɨmɨ ganɨmaangei. \v 5 Saalɨmonɨ Bowaazarɨ ganɨmaangei. Bowaazarɨ ganaangeꞌ Rayaaꞌ. Bowaazai Wovetɨmɨ ganɨmaangei. Wovetɨmɨ ganaangeꞌ Rutɨyaꞌ. Wovetɨ Jeziyarɨ ganɨmaangei. \v 6 Jeziyai Kingɨya Devitɨmɨ ganɨmaangei. \p Devitɨ Solomonɨmɨ ganɨmaangei. Solomonɨmɨ ganaangeꞌ kwala mudɨꞌmaaꞌnyaꞌ Yuraayarɨ maaꞌnakesɨra. Yuraayai kabalaꞌ Devitɨ maaraka Solomonɨmɨ wɨmwaaihaꞌ. \v 7 Solomonɨ Rɨyavowaamɨmɨ ganɨmaangei. Rɨyavowaamɨ Avaazarɨ ganɨmaangei. Avaazai Ezarɨ ganɨmaangei. \v 8 Ezai Jewozapatɨmɨ ganɨmaangei. Jewozapatɨ Joraamɨmɨ ganɨmaangei. Joraamɨ Azaayarɨ ganɨmaangei. \v 9 Azaayai Jotaamɨmɨ ganɨmaangei. Jotaamɨ Ayaazarɨ ganɨmaangei. Ayaazai Ezɨkaayarɨ ganɨmaangei. \v 10 Ezɨkaayai Manaazarɨ ganɨmaangei. Manaazai Emozarɨ ganɨmaangei. Emozai Jozaayarɨ ganɨmaangei. \v 11 Jozaayai Jekonaayarɨjɨ gahwaaravaavɨjɨ ganɨmaangei. Sagaaꞌ Bavɨlonɨ mwaalyara Yɨzɨrelɨyaraavɨ tamakeva makwaweva Anga Bavɨlonɨ menyawɨnna wɨmwaaiheꞌ. \p \v 12 Anga Bavɨlonɨ kalavuzɨwawɨnya yadaapi Jekonaayai Sɨyalɨtiyalɨmɨ ganɨmaangelyɨ. Sɨyalɨtiyalɨ Seravaavelɨmɨ ganɨmaangei. \v 13 Seravaavelɨ Avaayatɨmɨ ganɨmaangei. Avaayatɨ Elaayakimɨmɨ ganɨmaangei. Elaayakimɨ Ezorɨ ganɨmaangei. \v 14 Ezoi Sethokɨmɨ ganɨmaangei. Sethokɨ Ekimɨmɨ ganɨmaangei. Ekimɨ Elaayatɨmɨ ganɨmaangei. \v 15 Elaayatɨ Elɨyaazarɨ ganɨmaangei. Elɨyaazai Mataanɨmɨ ganɨmaangei. Mataanɨ Jaikopɨmɨ ganɨmaangei. \v 16 Jaikopɨ Jozepɨyarɨ ganɨmaangei. Jozepɨyai Maarɨyaavɨ kwalaangai yɨmaꞌnaꞌ. Maarɨyaaꞌ Jizaazarɨ maarakelyɨ. Jizaazai sahwai Kɨraazɨtɨyai woꞌnɨkelyɨ. Gotɨyai dahɨlakakelyɨ. \p \v 17 Sarevɨdaaꞌnyɨ aayawɨ Ne Evɨraamɨ mwalyaakegaaꞌdaasɨ saamɨnaangegaaꞌ Ne Devitɨ yɨmaꞌnyɨna. Evɨraamɨmɨdaaꞌnyɨ mɨjɨyɨmaꞌnɨgaveva sɨvɨlyɨrɨdaaꞌnyɨ daraai daraalyara (14) yɨmaꞌnyaasare. Nabaai aayawɨ Devitɨ mwalyaakegaaꞌdaasɨ saamɨnaangegaaꞌ Anga Bavɨlonɨ kalavuzɨwawɨnya yaasagaaꞌ yɨmaꞌnyɨna. Yɨ Devitɨmɨdaaꞌnyɨ mɨjɨyɨmaꞌnɨgaveva sɨvɨlyɨrɨdaaꞌnyɨ daraai daraalyara yɨmaꞌnyaasare. Nabaai Bavɨlonɨ kalavuzɨwawɨnya yaasagaaꞌdaasɨ mɨjɨyɨmaꞌnɨgaveva sɨvɨlyɨrɨdaaꞌnyɨ daraai daraalyai yɨmaꞌnaꞌ Kɨraazɨtɨyai. \s1 Jizaazai Kɨraazɨtɨyarɨ maarakeꞌnesɨ. \r (Lukɨ 2:1-7) \p \v 18 Jizaazai Kɨraazɨtɨyai yɨmaꞌnakegaaꞌ dara yɨmaꞌnɨnɨkesɨ. Jizaazarɨ ganaangeꞌ Maarɨyaaꞌ sɨdɨraayaꞌ yɨmaꞌnaka Jozepɨyarɨna dahɨlakɨna yesaꞌ Jozepɨyai kwala mamaaryadɨꞌnyɨ Gotɨyare Kuryai Maarɨyaavɨre munyɨkɨ mihakɨna kyaꞌ dara wanganakeꞌ “O, Maarɨyaaꞌ kaimɨraavɨmunnakeꞌ daaka!” \v 19 Kwalaangei Jozepɨyai aꞌmwe yɨdaꞌnanyai “Wagɨla wɨjaavɨma!” majai. Sarei “Kave makwasakɨna yɨma!” \v 20 yawɨꞌdaaꞌnyɨ, yɨthaanyi, wajavɨ Naangere mamaayai ejelɨyai yɨmaꞌnaabɨna. Sara yɨmaꞌnaabɨna yaka wɨdɨna “Jozepɨyaigɨ, Devitɨmɨre gawaalɨꞌgɨ Maarɨyaavɨ maaryaꞌnevɨna yawɨta kwalaalya minnera! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kaimɨraavɨmunya saꞌ Kurya Tewaanyai wɨjaavakesɨra. \v 21 Kaimalei maaradelyɨ. Kamaarojɨ gannya yayaꞌ ‘Jizaazala,’ duthathelyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gamɨreraavɨ kumɨre kayaaꞌnanya jɨpalasɨꞌnojɨ padaihasamaaradeꞌna ‘Jizaazala (Padaihasamaaꞌdela),’ duthathelyɨra,” mamaayai wɨdaꞌ. \p \v 22 Kɨgaakuna Naangei pɨropetɨyarɨ (Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakaderɨ) kujaaꞌ sai pɨkarya yɨdayaaꞌ. Gotɨyai “Sareꞌ yunebanna yɨmaꞌnana!” kadaꞌ Maarɨyaaꞌ kaimɨraavɨmunnakeꞌ yɨmaꞌnaꞌ. Pɨropetɨyare yagaalya dara dɨnɨꞌ \q1 \v 23 “Yɨthaanyi, sɨdɨraayaꞌ aꞌmwelyɨ myeꞌmwannaryaꞌ \q1 Kaimɨraavɨmunya wannyɨna yojɨ \q1 Kaimalei maarɨna yadelyɨ. \q1 Gannya yayaꞌ ‘Yɨmanyɨwelɨma,’ wɨdɨpɨꞌdei.” \m Yayavɨ aaya kaavɨlyaꞌ daresɨ. Gotɨyai nemɨjɨ yeꞌmwannemwaaihonoyaꞌ. \p \v 24 Jozepɨyai waja yaꞌnaka dɨkaaꞌna yaka Naangere mamaayai wɨdakabaaibɨꞌ sara yaꞌ. Maarɨyaavɨ maarɨna yaꞌ. \v 25 Sareꞌ kɨrɨꞌ myeꞌmwannaryaꞌ yune kaimɨraayai maarakegaaꞌna. Maarɨyaaꞌ kamaaraꞌ gamɨre yayaꞌ “Jizaazala,” wɨdɨna yaꞌ. \c 2 \s1 Sɨlɨngaamɨnyangɨna Sɨduꞌnakera Jizaazarɨ bwanganesaꞌnesɨ. \p \v 1 Kingɨyai Erotɨyai Kwaaka Juthɨya maremwaaidɨꞌnyɨ Kwaaka Juthɨya Anga Betɨlemɨ Jizaazarɨ maarakegaaꞌ, yɨthaanyi, aꞌmwe sɨlɨngaamɨnyangɨne sɨduꞌnakera nyɨlariyara Anga Naanga Jeruzaalemɨna byɨꞌmaꞌna yeꞌ. Byɨꞌmaꞌna yeva aꞌmweraavɨ wɨdɨna \v 2 “Bwaranyai Juyaraavɨ maremwaalyaꞌnei yɨmaꞌnakei gawɨ mwaalɨka? Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmweꞌ kamaaraꞌ nyɨlyai byɨlyɨrɨꞌdeva gamɨre sɨlɨngaamɨnyarɨꞌ kyɨmaꞌnaabaꞌ tɨnna wanganona dɨnyɨna ‘Gamɨnyɨ lotuyaꞌna yɨlaaya yaana!’ Dɨnyɨna yona bɨwona,” wɨdɨna yeꞌ. \p \v 3 Yagaala saꞌ Kingɨya Erotɨyai kadɨka wɨꞌnaka jɨkurya kyaꞌ nabaai Jeruzaalemɨ mwaalyara yuyara yawɨta kwalaalya yeꞌ. \v 4 Erotɨyai jɨkurya yaka Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangeraavɨjɨ Yɨzɨrelɨyaraavɨre Kɨwɨjaraavɨjɨ jɨꞌbwaraꞌ. Sahwaraavɨ yɨdaanganaꞌ “Kɨraazɨtɨyarɨ Gotɨyai dahɨlakyaakerɨna yemwaaimanɨgo. Sahwai aaihɨba yɨmaꞌnadelaka?” \v 5 Sara kyɨdaanganaꞌ wɨdeꞌ “Kwaaka Juthɨya Anga Betɨlemɨ sahɨba yɨmaꞌnadelyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwakyaakei pɨropetɨyai dara yavɨkaryaꞌ \q1 \v 6 ‘Betɨlemɨ angebagɨ Jutharaavɨre kwaakevɨ sabagɨ \q1 Maalɨkebagɨ kɨrɨꞌ anga pɨbanyaavɨ naangebagɨnyɨ. \q1 Gɨmɨnyɨdaaꞌnyɨ Aꞌmwe Naangei yɨmaꞌnadelyɨ. \q1 Sai nɨmɨre Yɨzɨrelɨyaraavɨ maremwaaladelyɨ. \q1 Sareꞌna anga pɨbanyaavɨ davɨlaꞌdevagɨnyɨ.’ ” \m Sara wɨdeꞌ Gotɨyare bukuya kunnakera. \p \v 7 Dɨvidaaꞌnyɨ Erotɨyai sɨlɨngaamɨnyangɨ sɨduꞌnakeraavɨ kave wɨjɨvwaramaaꞌna. Miꞌna wɨjɨvwaramaaꞌna yaka nayaa yɨdaanganna “Sɨlɨngaamɨnya saꞌ behaaꞌ yɨmaꞌnaka?” Yɨdaanganna kyaꞌ sareꞌ wɨdeꞌ. \v 8 Wɨdesagaaꞌ Erotɨyai Betɨlemɨna wɨdaasɨna yaꞌ. Nabaai wɨdaꞌ “Dɨwila! Kaimalerɨna dɨvɨraawila! Tɨvɨ bɨramaarapɨjɨ dɨnyɨjideihɨlyɨra. Kanyɨdapɨjɨ yɨlaaya yɨdeꞌna wɨdeinyɨ.” Kwaasɨ sara wɨdaꞌ. \p \v 9 Kingɨyarɨ kadɨka wɨꞌneva Betɨlemɨna wɨna. Wodɨvɨꞌ yɨthaanyi, sɨlɨngaamɨnyarɨꞌ nyɨlarimagɨ tɨnna wanganesarɨꞌ ayɨna tɨnna wanganna yeva sɨlɨngaamɨnyarɨꞌ mɨdɨnna yeꞌ. Sɨlɨngaamɨnyarɨꞌ sɨnnawɨ woda angevɨ kaimalei mwaaidɨꞌnyɨyaba lɨvamudaꞌna yaꞌ. \v 10 Lɨvamudaꞌna yadɨꞌnyɨ sareꞌ yɨlaaya wana naanga yɨna yeꞌ. \v 11 Yɨlaaya naanga yɨna yeva angevɨ wɨlɨna yeva kaimalelyɨ Maarɨyaaꞌ ganaangesɨ sanaarɨ tɨnna wanganna. Tɨnna wanganna yeva kwadaai gɨlɨna yeva kaimalerɨ lotuyaꞌna yɨlaaya yeꞌ. Yɨlaaya yevegaaꞌ kumɨre bukusangɨ baasɨna yeva yanga wɨjaavɨna yeꞌ. Nɨgwia golɨyasɨ wabatɨrɨnya winyaꞌnesɨ marazɨnanya dɨragɨnyaꞌ mesɨ yanga wɨjaavɨna yeꞌ. \v 12 Wɨjaavɨna yeva pɨba se waꞌmwaꞌna yesara waja yaꞌnyɨna yadaapi Gotɨyai wɨdaꞌ “Erotɨyaryawɨnna nupɨdɨka!” Miꞌna kudaꞌ dɨkaaꞌna yeva tuta pɨrɨvɨ wɨna yeꞌ kunnya angebannera. \s1 Jozepɨyalyɨ gannya aꞌmwesɨ kaimalelyɨ Yɨzɨpɨna wawesaꞌnesɨ. \p \v 13 Wɨna yesagaaꞌ, yɨthaanyi, wajavɨ Naangere mamaaya pwai Jozepɨyarɨ wɨdaꞌ “Dɨkaaꞌna ja! Kaimalelyɨ ganaangesɨ Yɨzɨpɨna lɨkaanya dɨmakwona! Saba dɨmwaaideigɨnyɨ. Nɨmɨ kagɨthaꞌmujɨyagaaꞌna. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Erotɨyai kaimɨraayarɨna ‘Tamɨma!’ dozɨ bɨraabathelyɨ. Yarai dɨmakwona!” \v 14 Sara kudaꞌ Jozepɨyai dɨkaaꞌna yaka sawɨsagaaꞌ Yɨzɨpɨ sabanna kaimalelyɨ ganaangesɨ sawaarɨ makuna yaꞌ. \v 15 Makuna yaka Erotɨyai kuna mwaalakegaaꞌ Yɨzɨpɨ saba mwaalaꞌ. Erotɨyai mena balakegaaꞌna Jozepɨyai ayɨna bɨna yaꞌ. “Kɨgaakuna Naangeinyɨ nyuꞌnawɨjɨwaakadei yagaala jaakeꞌ yunebanna yɨmaꞌnana!” kadaꞌ ayɨna bɨna yaꞌ. Yagaala dara dɨnɨꞌ “Nyɨbwaalɨvaangerɨ jaka kude Yɨzɨpɨdaaꞌnyai baꞌ.” Sara dɨnɨkeꞌ yunebanna yɨmaꞌnaꞌ. \s1 Kaimaleraavɨ tamakyaꞌna Erotɨyai wɨdakeꞌnesɨ. \p \v 16 Sɨduꞌnakera kwaweꞌ dɨvidaaꞌnyɨ Erotɨyai dara wanganakeꞌ “Ai! Sɨduꞌnakera kwaasɨ nyɨdɨzɨwaimwaasainyɨ daaka! Ayahi mabanyɨjɨwaava!” Sara daka sɨmɨlɨkwibwaꞌnyai yawɨꞌna “Kingɨya gave kwainyɨ mwaalɨdeinyɨra. Kaimalerɨ tamakɨma!” Yawɨꞌna yaka nabaai sɨmunya yawɨꞌna “Nɨmɨnyɨ Sɨduꞌnakera sɨlɨngaamɨnyarɨꞌ gaai bilyɨrɨꞌna yakegaaꞌna nyɨjawalyaadaasaꞌ.” Sara yawɨꞌna yaka gannya malyaraavɨ wɨdaasɨna “Betɨlemɨ sabanna avaalyabanna dɨwila! Saba kaimalera kwarame pɨrɨwaaina yɨmaꞌnɨnɨkeraavɨjɨ dahaasa maalɨkeraavɨjɨ yuyaꞌ dɨramabwakɨrila!” Erotɨyai sara kudaasaꞌ malyara sara yeꞌ. \v 17 Sara yesavɨna Jeremaayai Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadei yɨdayaakeꞌ yunebanna yɨmaꞌnaꞌ. Dara dɨnɨꞌ \q1 \v 18 “Raama saba kɨnna wɨꞌnɨnɨkesɨ. \q1 Kɨnna dɨvanɨgava. Kɨnna bazɨwɨvanɨgava. \q1 Rasalaꞌ gawaalɨvavaavɨ kɨnna maredɨvanɨka. \q1 Kumɨ mamwaalyɨgasaꞌna gamɨ dara dɨvanɨko \q1 ‘Kale naanga nyadaaꞌnyɨ gaimwangeꞌnemɨlɨkaavɨ mwɨꞌnɨwɨnera!’ ” \s1 Jozepɨyalyɨ gamɨre aꞌmwesɨ kaimɨraayalyɨ ayɨna besaꞌnesɨ. \p \v 19 Dɨvidaaꞌnyɨ Erotɨyai kabalaꞌ, yɨthaanyi, Kwaaka Yɨzɨpɨ wajavɨ Naangere mamaayai Jozepɨyarɨ wɨdaꞌ \v 20 “Dɨkaavaꞌgɨzɨ kaimɨraayalyɨ ganaangesɨ sawaarɨ Kwaaka Yɨzɨrelɨna dɨmakwona! Sareꞌ dareꞌnesɨ. ‘Kaimɨraayarɨ tamakaana!’ desara miꞌna baleꞌ.” \v 21 Sara kudaꞌ Jozepɨyai se waraka mwanyavɨ dɨkaaꞌna yaka Kwaaka Yɨzɨrelɨna kaimalelyɨ ganaangesɨ sawaarɨ makabɨna yaꞌ. \p \v 22 Kaanna kaanna makabɨna yaka dara wɨꞌnakeꞌ “O, Erotɨyarɨneba gawaalɨꞌ Aakalayaazai Kwaaka Juthɨya maremwaaidei jɨmaꞌnɨwaꞌdɨka!” Sara daka yawɨꞌna “Aakalayaazai Erotɨyaibɨsalyɨ,” yawɨꞌna yaka Jozepɨyai lɨka yaka “Sawɨnna nuwɨdɨka!” dɨna yaꞌ. Miꞌna dɨna yaka sawɨsavɨ waja yaꞌnakeꞌna pɨwɨnna Kwaaka Galɨlinei kaanna wɨna yaꞌ. \v 23 Kaanna wɨna yaka Anga Naazaretɨ saba mwalaawaꞌ. Sarevɨdaaꞌnyɨ Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadɨvɨsara yɨdayaasaꞌ Jizaazarɨna yunebanna yɨmaꞌnaꞌ. Yagaala saꞌ dara dɨnɨꞌ “Pwara ‘Naazaretɨ mwaalyala! Kayaaꞌnanyaraavɨdaaꞌnyala,’ dɨpɨꞌdelyɨ.” Sara dɨnɨkesɨ. \c 3 \s1 Jonɨ Bavɨtaazɨya Yadei wɨjɨwaakakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 1:2-8; Lukɨ 3:1-18; Jonɨ 1:19-28) \p \v 1 Saba Jizaazai kuna mwaalakegaaꞌ yɨrɨka sangɨ Jonɨ aalyavɨ bavɨtaazɨya yaꞌnei Kwaaka Juthɨya wawɨmaayaba byɨꞌmaꞌna, wɨjɨwaakɨna \v 2 “Mudɨkebwi jawɨramaaka! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyai Sɨgunyavɨ mwaalɨkei nemaremwaaladeꞌ aya kɨgaaꞌ yɨmaꞌnɨwakeꞌnanyɨ.” \v 3 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sarerɨna Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakyai Aazaayai dara dɨnɨꞌ \q1 “Wawɨmaayaba pwai maanguraayaꞌ jaka yɨmanɨꞌ. \q1 ‘Naangei batherɨne tusaꞌ javadaꞌgalyɨlo! \q1 Gamɨre tusangɨ yɨdaꞌna jamakwilo!’ ” \m Jonɨmɨna sara dɨnɨkesɨ. \p \v 4 Kaamelɨarɨlya tinɨkeꞌ baazɨꞌmaꞌnaka munnaanyaꞌ yɨlakelyɨ. Gamɨre wapaaya baarɨnnajɨ aakaraavɨre kwarakejɨ sa nakelyɨ. \v 5 Sagaaꞌ Anga Jeruzaalemɨ mwaalyarajɨ Kwaaka Juthɨya anga yuyaba mwaalyarajɨ Aalya Jothanɨ pihɨrɨ pihɨrɨ anga yuyaba mwaalyarajɨ Jonɨmyawɨnna badɨvɨꞌ kadɨka buꞌneꞌ. \v 6 Kadɨka buꞌneva kunnya kayaaꞌnanya yadɨvɨsa kajalɨkurakeꞌ Aalya Jothanɨyavɨ bavɨtaazɨya yaꞌ. \p \v 7 Perɨzɨyara kwala naangeꞌ Sazuzɨyara kwala naangeꞌ yawɨꞌna “Aalyavɨ bavɨtaazɨya neyana!” yawɨꞌna yeva sara besaraavɨ Jonɨ tɨnna wanganaka maanga wɨdaꞌ “Sarɨmɨ naawɨnaanyaraavɨre kaimɨraayaihɨlyɨ. Gotɨyai sabwine saꞌ kayaaka yɨhyadeihɨlyɨ. ‘Sɨnna tɨkebwi yɨmaꞌnaabatheꞌna lɨkaanya dɨwila!’ aai yɨhɨthɨwaka! \v 8 Sarevɨdaaꞌnyɨ sarɨmɨ ‘Mudɨkebwi yawɨramaraana!’ dapɨjɨyanna tewaanya jɨla! Sara yapɨjɨ sɨmunya mudɨkebulyɨyaihi yɨsɨla nawɨꞌnyabɨta nayaa sara jideihɨlyɨ. \v 9 Sarɨmɨre sɨmunyangɨ dara myawɨpɨna! ‘Evɨraamɨmɨ gyakwalaangeina mwaaihoꞌna Gotɨyai taanga sa mujaayɨ neyadeꞌnanyɨ.’ Sareꞌ mɨka! Yɨhɨthɨma! Gotɨyarɨ aꞌmweraavɨna wɨgainajɨ kwajɨ ‘Sɨla da Evɨraamɨmɨdaaꞌnya kaimɨraayara yɨmaꞌnɨpɨka!’ dazɨ kwajɨ sa kyɨmaꞌnadɨka! Sareꞌ yɨnɨga wiꞌna yannelyɨra. \v 10 Yɨsa dawaasaꞌne saajɨngeꞌ yɨsangɨ kaavɨlyavɨ miꞌna warɨkabaaibɨꞌ Gotɨyai sarɨmɨnyɨ yɨhyawɨbwaryaꞌnei yemwaalɨka! Sarevɨdaaꞌnyɨ yɨta yuya sɨla nawɨꞌnya myɨꞌnyade dawaasɨna yojɨ dɨkevɨ marasɨꞌna yadengɨ. \p \v 11 Pwara yawɨranganna ‘Sahwara mudɨkebwi jɨvanɨgava!’ yɨhyawɨpɨꞌdeꞌna aalyavɨ bavɨtaazɨya yɨhyɨdeꞌnanyɨ. Sareinyɨ dɨvidaaꞌnyɨ nyɨmɨdɨnɨkei nyavɨlavɨkelyɨ. Dɨragɨnaangelyɨ. Gamɨnyɨna nɨmɨ tewaanyainyɨna mɨꞌ. Wɨdaayadei gamɨre maremwaaidere kwaabɨzɨvɨlyawaai makwode kɨrɨꞌ sara yɨdeꞌna yɨnɨga wiꞌna nawɨꞌnyainyɨ mɨka! Sahwai nawɨꞌnya naangelyɨ. Naangei Kurya Tewaanyarɨ pwaihɨrɨna bavɨtaazɨya yɨhyadelyɨra. Nabaai pwaihɨrɨna dɨkevɨ bavɨtaazɨya yɨhyadelyɨra. \v 12 Sahwai saavolɨya parɨnakeꞌ gannya asɨrɨ lɨmwada witɨya yɨlamarasɨꞌna yɨlamarasɨꞌna kyojɨ witɨzɨla bwalaꞌna kyojɨ yagɨnya kɨlaaka kurɨvaarɨya yɨhuta bamakuna kyojɨ sai witɨzɨla witɨzɨlangevɨ marakɨna yojɨ dɨka myɨgaayaꞌnevɨ yagɨnya kɨlaaka kurɨvaarɨya marayɨraꞌna yadengɨ.” \s1 Aalyavɨ Jonɨ Jizaazarɨ bavɨtaazɨya yakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 1:9-11; Lukɨ 3:21-22) \p \v 13 Jonɨ aalyavɨ bavɨtaazɨya yaꞌnei Jizaazai Galɨlidaaꞌnyai Aalya Jothanɨyawɨnna bɨna yaꞌ. \v 14 Sarerɨ Jonɨ wɨdɨna “Aawa, tewaanyaigɨ aalyavɨ bavɨtaazɨya yɨnneigɨnyɨ. Nɨmɨnyawɨnna gara bɨwaa?” \v 15 Wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai maꞌmaaꞌna “Sabwi aawa. Gɨthɨwɨjaꞌ dɨnyo! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyai yawɨꞌna ‘Sara yɨkajavwi yɨdaꞌmaraangesɨ.’ Sareꞌna sara yaka! Keꞌbaꞌnanyainyɨ.” Sara kudaꞌ Jizaazarɨ bavɨtaazɨya yaꞌ. \p \v 16 Bavɨtaazɨya yakegaaꞌ aalyavɨdaaꞌnyɨ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ Jizaazai byɨlaawɨna kyaꞌ, yɨthaanyi, Sɨgunyaꞌ mujaangɨna kyaꞌ Gotɨyare Kuryai kwaamɨryaibɨsarɨ tɨnna wanganna. Tɨnna wanganna yadaaꞌnyɨ Kuryai Jizaazarɨ bwalamwaaina yaꞌ. \v 17 Bwalamwaaina kyaꞌ, yɨthaanyi, Sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ maanguraayaꞌ wɨdaꞌ “Sai nɨmɨre Nyɨbwaalɨvaangelyɨ. Sarɨna tewaanna nyɨvuꞌnadelyɨ. Nɨmɨre kurya tewaanya wɨkadɨnyalyɨ.” \c 4 \s1 Saataanɨ Jizaazarɨ yɨjɨwaalyaꞌna wɨdakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 1:12-13; Lukɨ 4:1-13) \p \v 1 Sagaaꞌ Kotɨya Maryadei Jizaazarɨ yaamɨjɨta yaꞌnerɨ aꞌmwamaayaba Kuryai yɨbwarɨdaakuna. \v 2 Yɨbwarɨdaakuna kyaꞌ sawɨta aꞌmweraare sɨvɨlatɨraalya wavɨlaꞌdaaꞌnyɨ wapaaya manyaꞌ. Wapaaya manyakei mɨjɨka wiaꞌ. \v 3 Mɨjɨka wiadaaꞌnyɨ Kayaaꞌnanyaburɨ Walapapalakadei gamɨnyawɨnna bɨna yaka wɨdaꞌ “Gotɨyare Gawaalɨvaangeinyɨ daakajɨ, sɨla sangɨ kudaꞌgɨzɨ bɨretɨya kyɨmaꞌnojɨ dɨna!” \v 4 Sara kudaꞌ maꞌmaaꞌna yaꞌ “Dara dɨnɨꞌ ‘Bɨretɨya gave najaꞌ kuryarɨ dɨragɨnya wɨjaayaꞌneꞌna mɨꞌ. Aawa. Yagaala gazasaꞌ Gotɨyare maangevɨ wɨdakeꞌ kuryarɨ dɨragɨnya wɨjaayaꞌnesɨ.’ ” \p \v 5 Sagaaꞌ anga tewaanyabanna (Jeruzaalemɨna) Kotɨya Maryadei yɨbwarɨmakuna yaka Gotɨyare Angevɨ munyaba yɨlamarɨdaakuna yaka \v 6 wɨdaꞌ “Gotɨyare Gawaalɨvaangeinyɨ daakajɨ, kwaakewɨnna dɨthɨkwosɨka! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Dara dɨnɨꞌ \q1 ‘Gɨmɨnyɨna Gotɨyai mamaayaraavɨ kudozɨ \q1 Sɨlyavɨ gɨmɨre sɨvɨla mala nyamaaꞌdɨka! \q1 Sareꞌna asajɨ nayaa maragɨlɨmwabɨka!’ \m Sara dɨnɨkeꞌna kwaakewɨnna dɨthɨkwosɨka!” \v 7 Sara kudaꞌ Jizaazai yawɨraka “Saataanɨ Gotɨyare bukuyaꞌ kayaaꞌna marayɨwaka,” wɨdaꞌ “Yagaala pɨrɨꞌ dara dɨnɨꞌ ‘Naangei gɨmɨre Gotɨyarɨ yaamɨjɨ minna! Yune gɨmɨre yawɨsaꞌ yɨjaigɨ dara myawɨꞌdɨnna! “Gotɨyai yaasɨwaꞌna nyɨgaimwagatheinyɨra.” Sara myawɨꞌdɨnna!’ ” \p \v 8 Nabaai Kotɨya Maryadei ayɨna yɨbwarɨmakuna yaka mugunyavɨ keꞌmwewɨnna yɨlamarɨdakwaawɨna yaka Kwaaka davakɨ yuyaba maremwaaidɨvɨta yuyajɨ kumɨre byaannyajɨ yɨbwarɨdaakwaꞌ. \v 9 Yɨbwarɨdaakuna yaka wɨdaꞌ “Yuya nawɨꞌnya sa tɨnna wangamanɨgengɨ gɨzaavɨdeinyɨ. Kwadaai gɨlaꞌgi lotuyaꞌna yɨlaaya nyɨmaryɨjaigɨ gɨzaavɨdeinyɨ.” \v 10 Sara kudaꞌ Jizaazai wɨdaꞌ “Saataanɨ, dɨwo! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Dara dɨnɨꞌ \q1 ‘Naangei gɨmɨre Gotɨyarɨ yɨlaaya dɨmarya! \q1 Yɨsaraavɨjɨ sɨlaangeraavɨjɨ yɨlaaya minna! \q1 Gotɨyai gaverɨ yɨlaaya ja!’ \m Sara dɨnɨkeꞌna Saataanɨ dɨwo!” \v 11 Sara wɨdakegaaꞌ Kotɨya Maryadei yagalyaꞌmaꞌna kyaꞌ, yɨthaanyi, Gotɨyare mamaayara walaabɨna yeva wɨdaayɨna yeꞌ. \s1 Kwaaka Galɨli Jizaazai yamaata yakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 1:14,15; Lukɨ 4:14,15) \p \v 12 Jizaazai wɨꞌnyɨna “Kalavuzangevɨ Jonɨmɨ wɨla yɨrakesalyɨ.” Sara wɨꞌnyɨna yaka Kwaaka Galɨlina wɨna. \v 13 Kwaaka Galɨlina wɨna yaka Anga Naazaretɨ yagalyaꞌmavaka Anga Kaapanɨyamɨna bamwaaina. Kaapanɨyamɨ saba aalɨbumaangevɨ mannɨkeba. Yɨzɨrelɨya yɨsavakaai Sevyulanɨmɨyara Napɨtalaarɨyara yɨsavakaare kwaakevɨ Anga Kaapanɨyamɨ mannɨkebe. \v 14 Gotɨyai “Kɨgaaꞌ Aazaayai nyuꞌnawɨjɨwaakadei wɨjaakeꞌ yunebanna yɨmaꞌnana!” kadaꞌ saba mwaalɨna yaꞌ. Dara dɨnɨꞌ \q1 \v 15 “Sevyulanɨmɨyaraavɨrebajɨ Napɨtalaarɨyaraavɨrebajɨ, \q1 Aalɨbumaangina Aalya Jothanɨyavɨ pihɨrɨ \q1 Kwaaka Galɨli Gotɨyarɨ muꞌnyara Anga pimagɨ, \q1 \v 16 Saba mwaalyara jɨhɨnyavɨ mwaaidɨvɨsara \q1 Baaka naangei mena wanganesare. \q1 Balyaꞌnebanne aꞌmabaalyavɨ kayaaꞌna mwaaidɨvɨsaraavɨne \q1 Yɨrɨka naangeꞌ mena wɨvurakere.” \m Jizaazai mwaalakebwinajɨ wɨjɨwaakakebwinajɨ sara dɨnɨkesɨ. \p \v 17 Sagaaꞌ Jizaazai mwaalaka yagaalyaꞌ gaai wɨjɨwaakɨna. Wɨjɨwaakɨna yada wɨdaꞌ “Kayaaꞌnanyabwi wasɨꞌnaꞌgɨzɨ mudɨkebwi jawɨramaaka! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sɨgunyavɨ mwaalɨkei nemaremwaaladehaaꞌ aya kɨgaaꞌ yɨmaꞌnɨwakeꞌnanyɨra.” \s1 Jizaazai aꞌmwe daraai daraalyara mɨdɨnyaꞌneꞌna jaka wɨdakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 1:16-20; Lukɨ 5:1-11) \p \v 18 Galɨli Aalɨbumaangevɨ sahwai kaanya woda Saaimonɨ, Pitai woꞌnɨkelyɨ gamɨre gahwaalaangei Edɨruyalyɨ sadaraarɨ tɨnna wanganna. Sadaraai jawɨnya maaꞌdisaraai aalɨbunyavɨ jawɨgɨlyaꞌ wasɨꞌdiꞌ tɨnna wanganna. Wasɨꞌnagɨleꞌ dareꞌnesɨ. Jawɨnya mwagiꞌnagɨlyaraalyɨ. \v 19 Tɨnna wanganna yaka wɨdaꞌ “Saraaihi dɨnyɨmɨdɨnaabyi! Jawɨnya maaꞌditabaaibɨꞌ Gotɨyarɨne aꞌmweraavɨ maaryaꞌneraaihɨrɨ yɨhɨzɨwaakɨdeinyɨ.” \v 20 Sara kudaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ sadaraai jawɨgɨlyaꞌ yagalyaꞌmaꞌna yagɨla mɨdɨnna yagi. \p \v 21 Kaanya sangyɨneba wɨna yaka Sevathiyare gawaalɨꞌ kwaraai Jemɨzalyɨ gamɨre gahwaalaangei Jonɨjɨ kɨdaraarɨ tɨnna wanganna. Sadaraalyɨ kɨrɨnɨmaanga Sevathiyalyɨ sɨpɨyavɨ yɨlamwaaina yeva jawɨgɨlya bɨꞌnyɨna yadaapɨjɨ tɨnna wanganna. Tɨnna wanganna yaka sadaraarɨ jaka wɨdɨna. \v 22 Jaka wɨdɨna kyaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ sɨpɨyasɨ kɨrɨnɨmaangelyɨ yagalyaꞌmaꞌna yagɨla mɨdɨnna yagi. \s1 Jizaazai Gotɨyare yagaala wɨjɨwaakada nalaavɨnakeraavɨ tewaanya yakeꞌnesɨ. \r (Lukɨ 6:17-19) \p \v 23 Kwaaka Galɨli yuyaba kaanya yamaryada kumɨre lotuangengɨ wɨjɨwɨrina. Yagaala tewaanyaꞌ Gotɨyai nemaremwaalyaꞌneꞌ wɨjɨwaakɨna. Sarei aꞌmweraavɨ nabalya ge gejɨyaraavɨjɨ yɨrɨka mwaaidɨvɨsaraavɨjɨ tewaanya yavadaꞌgaina yaꞌ. \v 24 Sara tewaanya yakerɨna Kwaaka Naanga Sɨrɨya yunebanna dɨwɨna yeꞌ. Miꞌna dɨwɨna yesaꞌna nabalɨnakeraavɨjɨ nalaaya ge gejɨyaraavɨjɨ daanga naanga wɨvɨderaavɨjɨ yɨmaka widɨvɨsaraavɨ bɨꞌbɨta yadɨvɨꞌ walaꞌdaawadɨvɨsaraavɨjɨ yagɨnya bainɨkeraavɨjɨ makabɨna yeꞌ. Makabɨna kyeꞌ tewaanya yavadaꞌgalaꞌ. \v 25 Tewaanya kyavadaꞌgalaꞌ Galɨlidaaꞌnyarajɨ Anga Atɨraalyabadaaꞌnyarajɨ Anga Jeruzaalemɨdaaꞌnyarajɨ Kwaaka Juthɨyadaaꞌnyarajɨ Aalya Jothanɨyavɨ pihɨrɨdaaꞌnyarajɨ yɨkabɨna yeva kwala bwaꞌnaanya naanga mɨdɨnna yeꞌ. \c 5 \s1 Mugunyavɨ Jizaazai wɨjɨwaakakeꞌnesɨ. \p \v 1 Aꞌmwe kwala naange yɨkabɨna yadaapɨjɨ Jizaazai tɨnna wanganna yaka mugunyavɨ yɨlaawɨna yaka saba walamwaaina kyaꞌ gamɨre mɨdɨdɨvɨsara gamɨnyawɨnna bɨna yeꞌ. \v 2 Bɨna kyeꞌ gaai dara wɨjɨwaakɨna yaꞌ. \s1 Jizaazai wɨdɨna yakeꞌ aꞌmwera yɨlaaya yɨpɨneꞌnesɨ. \r (Lukɨ 6:20-23) \p \v 3 “Yɨlaaya yadɨvɨꞌ tewaanaanga yɨnɨkera Gotɨyarɨna dara yawɨꞌdɨvɨsara ‘Nemɨ maalɨkemɨlɨkane. Nemɨre kuryara dɨragɨnyara mɨꞌ.’ Sareraavɨ Sɨgunyavɨ mwaalɨkei maremwaaladeꞌnanyɨ. \p \v 4 Yɨlaaya yadɨvɨꞌ tewaanaanga yɨnɨkera kale wiadaaꞌnyɨ kayaaꞌnanyanna kɨnna dadɨvɨsara. Gotɨyai kumɨre sɨmunyangɨ dɨragɨnna yɨvaimwagadeꞌnanyɨ. \p \v 5 Yɨlaaya yadɨvɨꞌ tewaanaanga yɨnɨkera kwaamuꞌnanyara sɨmɨlɨka yarai mwɨlyɨ yadera Gotɨyai yawɨꞌna ‘Sahwaraavɨ tewaanya yuya Kwaaka yuya wɨjaavɨdeinyɨ,’ yawɨꞌna yakei wɨjaavadeꞌnanyɨ. \p \v 6 Yɨlaaya yadɨvɨꞌ tewaanaanga yɨnɨkera, aꞌmwera wapaayajɨ aalyasɨ mɨjɨka wiadevaaibɨꞌ aꞌmwera ‘Gotɨyai nemɨnyɨna “Yɨdaꞌmaraangeihi nɨmɨreihɨlyɨ,” yawɨrana!’ yawɨꞌmanɨgasara. Munya widevaaibɨꞌ Gotɨyai gamɨrebwi wɨjaavadeꞌnanyɨ. \p \v 7 Yɨlaaya yadɨvɨꞌ tewaanaanga yɨnɨkera aꞌmwe pwaraavɨna kale wɨgaimwadɨvɨtara. Pwara tewaanna yadɨvɨsaraavɨnajɨ kayaaꞌna yadɨvɨsaraavɨnajɨ kale wɨgaimwadɨvɨsara. Sareraavɨna Gotɨyai kale wɨgaimwagathei tewaanya wiadeꞌnanyɨ. \p \v 8 Yɨlaaya yadɨvɨꞌ tewaanaanga yɨnɨkera, Gotɨyarɨna sɨmunya pɨrɨꞌnanyara bɨꞌdɨvɨsara. Sarera Gotɨyarɨ bɨramaapɨꞌdeꞌnanyɨ. \p \v 9 Yɨlaaya yadɨvɨꞌ tewaanaanga yɨnɨkera, Gotɨyarɨna yuya maimaanga sabwi yɨgapalakadɨvɨsara. Gotɨyai sahwaraavɨ ‘Nɨmɨre nyɨbwaalɨvaangeigɨnyɨra,’ wɨdatheꞌnanyɨ. \p \v 10 Yɨlaaya yadɨvɨꞌ tewaanaanga yɨnɨkera, tewaanya yɨdaꞌmaraangebwi mɨdɨbɨzara dazahɨrɨvɨ taanginyaꞌ maapɨnera. Sareraavɨ Sɨgunyavɨ mwaalɨkei maremwaaladeꞌnanyɨ. \p \v 11 Yɨlaaya yadɨvɨꞌ tewaanaanga yɨhinɨkeihi, nabaai gɨmɨnyɨ pwara tɨnna gwangadɨvɨꞌ nɨmɨnyɨ nyɨmɨdɨdɨnyaꞌna bɨrala gɨthadɨvɨꞌ gɨhaꞌmɨjamaryadɨvɨꞌ yagaala kayaaꞌnanya dala pɨnɨnna pɨnɨnnanya kwaasɨ gɨthɨpɨꞌdeigɨ. \v 12 Sareꞌna Sɨgunyavɨ yanga naangeꞌ gɨrɨvɨkɨsaꞌ gɨmɨnyɨna gyemwaalɨkeꞌna yɨlaaya ja! Sareꞌna gɨmɨ munyɨꞌ nayaa gaimakunna maremwaalaꞌgi yɨlaaya naanga ja! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sɨnnawɨ Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadɨvɨsara gaꞌmɨjamakwawevera Sɨgunyavɨ yangeꞌ tɨvɨkɨta nawɨꞌnyaꞌ maryaatabaai gɨmɨ tɨvɨkɨta naangeꞌ dɨmaaꞌdeigɨnyɨra. Sareꞌna yɨlaaya naanga ja! \s1 Saainakera Dɨꞌbaaꞌnakeraavɨnesɨ. \r (Maakɨ 9:50; Lukɨ 14:34,35) \p \v 13 Gɨmɨ Kwaakevakɨyaraavɨre saalyaigɨnyɨra. Saala wapaayangɨ waburya wiadevaaibɨꞌ aꞌmwe davakɨyara gɨmɨnyɨ tɨnna gwanganapɨjɨ tewaanyabwi yawɨpɨneigɨnyɨra. Sareꞌ kɨrɨꞌ saala waryaanya yɨmaꞌnajaꞌ waburya ayɨna gara yɨmaꞌnadevaka! Saala sasareꞌ wapaayangɨna waburya mi yannesɨ. Saala sasareꞌ yɨnahu marasɨꞌna yadɨvɨꞌ kumɨre sɨvɨlyasɨ paihɨꞌdɨvɨsasɨ. \p \v 14 Gɨmɨ Kwaakevakɨyaraavɨne dɨꞌbaakeigɨnyɨ. Mugunyavɨ anga pɨrɨꞌ yɨlamannɨkeꞌ lɨka yulyaranneꞌ mɨꞌ. Aawa. Wannadesɨ. \v 15 Aꞌmwera laamɨvananyarɨ dɨkeꞌ yewɨtaꞌdɨvɨꞌ maaꞌgulyavɨ amwi wɨlakadɨvɨꞌ mɨꞌ. Aawa. Yɨꞌbɨnyavɨ aꞌbadaaꞌnyɨ munyaba yɨlakadɨvɨkɨ. Sareꞌ aꞌmwe angevɨ mwaaidapiyaraavɨ wanyɨwanya wiadesɨ. \v 16 Sarevɨ dɨꞌbaakeigɨ aꞌmwera tɨnna nayaa wangabɨꞌdeꞌna tewaanyabwina nayaa ja! Tewaanya yuyabwi yadaaꞌgɨzɨ tɨnna gwanganapɨjɨ Gɨmaamaanga Sɨgunyavɨ mwaalɨkerɨna yawɨrapɨjɨ yɨlaaya yɨna yadɨvɨꞌ gamɨnyɨ yayaꞌ munyaba makibɨꞌdelyɨ. \s1 Gotɨyare Kɨwɨnyaꞌna dɨnɨkeꞌnesɨ. \p \v 17 ‘Pɨropetɨyara Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadɨvɨsaraavɨre yagaalyajɨ Ne Mozɨzare Kɨwɨnyasɨ dɨnɨkenna marasɨꞌnadei dɨngaka?’ Nɨmɨnyɨna sɨmunya sara nyawɨꞌdɨka! Nɨmɨ marasɨtaꞌneinyɨ bɨweinyɨ mɨka! Aawa. ‘Nɨmɨ yagaala sanne yunebanna yɨmaꞌnyaꞌneinyɨ bɨweinyɨ.’ \v 18 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Sɨgunyasɨ Kwaakesɨ aaya yɨmaꞌnadehaaꞌna pɨkarya maalɨka aane pɨmɨlɨꞌ kɨmɨlɨꞌ myagalyaꞌmayɨ yadesɨ. Nabaai Kɨwɨnyavɨre maalɨka aane pɨmɨlɨꞌ kɨmɨlɨꞌ yɨwawodeꞌ mɨꞌ. Arɨkewɨ. Yagaala sangɨ kaavɨlyaꞌ tɨviꞌna yɨmaꞌnadehaaꞌna sa miꞌnanya yɨwawadengɨra. \v 19 Sarevɨdaaꞌnyɨ Kɨwɨnyavɨre yagaala maalɨka saꞌ aꞌmwe pwai marasɨꞌnajaꞌ aꞌmwe pwara kwaraavɨ wɨjɨwaakadelyɨ ‘Sasara minnera!’ Aꞌmwe sarerɨ Sɨgunyavɨ mwaalɨkei maremwaalade kwai aꞌmwemɨlɨꞌ mwaalademɨlɨkɨ. Aꞌmwei Kɨwɨnyaꞌ mɨdɨnajai aꞌmwe pwara kwaraavɨ wɨjɨwaakajai mɨdɨnyaꞌna, sahwai aꞌmwe naangei mwaaladelyɨ Sɨgunyavɨ mwaalɨkei maremwaaladevɨ. \v 20 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yagaala da gɨthɨvanɨge. Kɨwɨnya wɨjɨwaakadɨvɨsaraavɨrebulyɨ Perɨzɨyaraavɨrebulyɨ sabwi gɨmɨre yɨdaꞌmaraangebwi mwavɨlayɨ yɨjaigɨ Sɨgunyavɨ mwaalɨkei maremwaaidevɨ dulaadeigɨ mɨꞌ. Arɨkewɨ. \s1 Sɨnna tɨka wɨdaꞌdevurɨnesɨ. \r (Lukɨ 12:57-59) \p \v 21 Gɨmɨ kadɨka mena wɨꞌnagɨ yagaala dathaꞌ Ne sɨnnawɨnyara maaresavɨ. Aꞌmwerɨ maramakɨnna! Aꞌmwe pwai aꞌmwe pwarɨ tamakajaꞌna sai kotɨya wɨmaryɨpɨꞌdelyɨ. \v 22 Nebulyaꞌna dɨnɨkeꞌ nɨmɨ sainyɨ gɨthɨvanɨge. Aꞌmwe gazaizai gyaꞌmwerɨna sɨnna tɨka wɨdavajai, nabaai sahwarɨ kotɨyaꞌ wɨmaryɨpɨꞌdelyɨ. Nabaai, aꞌmwe pwai gyaꞌmwerɨ bɨrala wɨdazai kotɨya naangeꞌ wɨmaryɨpɨꞌdelyɨ. Nabaai, aꞌmwe pwai ‘Gɨmɨ yɨmaka aaꞌnaaꞌneigɨnyɨ,’ wɨdazai Dɨka Naangevɨ naawadelyɨ. \v 23 Sarevɨdaaꞌnyɨ pɨgaaꞌ gɨmɨ ‘Gotɨyarɨ wɨjaavɨma nɨmɨre kayaaꞌnanya marasɨꞌnyaꞌneꞌ!’ daꞌgɨzɨ sareꞌ wɨjaayaꞌneba makabaꞌgɨzɨ dara jawɨꞌdeꞌ ‘O, nyaꞌmwerɨna yagaalya kɨnɨnnakeinyɨ dahayɨnɨgena!’ \v 24 Sara daꞌgɨzɨ Gotɨyarɨ wɨjaayaꞌneba gɨmɨre yovɨravamakabɨzaꞌ wakaꞌgɨzɨ jaꞌmweryawɨnna jɨꞌmavaawa! Jaꞌmwelyɨ yagaalyaꞌ mena yavadaꞌgalaꞌgɨzɨ sagaaꞌ gɨmɨre yovɨraꞌdɨzaꞌ Gotɨyarɨ duzaadesɨ. \p \v 25 Pwai gɨmɨnyɨna ‘Kotɨya marima!’ kadozɨ yarai yavadaꞌgainyɨna jideraaihɨlyɨ. ‘Sahwai yawɨbwaꞌderyaba nanyɨmarakadɨka! Nabaai, yawɨbwaꞌdei nyɨmaarojɨ pɨlɨzɨmaanyaraavɨ nanyɨmarɨmwangadɨka! Pɨlɨzɨmaanyara kalavuzangevɨ nanyɨmwaaihɨpɨdɨka!’ jawɨka! \v 26 Nebulyaꞌna gɨthɨvanɨge. Gotɨyarɨne sareigɨ kayaaꞌna yagɨnebwina yuya mamubyaꞌgɨzɨyagaaꞌna kalavuzavɨ jahalyaꞌmaꞌdeigɨ mɨka! \s1 Ata lɨmwangebwinesɨ. \p \v 27 Sɨnnawɨ dɨnɨkeꞌ kadɨka mena dara wɨꞌnɨvanɨgɨ. Aꞌmwe pwarevɨ ata malɨmwadɨnnera! \v 28 Sahɨrɨꞌna dara gɨthɨvanɨge. Aꞌmwe gazaizai tɨnna banganaꞌna yajaꞌ ‘Aꞌmwevɨ ata lɨmwamwɨjainyɨ!’ yawɨꞌda gannya sɨmunyavɨ mena ata lɨmwamwakelyɨra. \v 29 Sareꞌna gɨmɨre aangasɨmagɨnya tɨnnyai banganaꞌdɨzɨyai kayaaꞌnanyabwina kagɨmwagiꞌnojɨ jɨwaꞌmwagasɨꞌna jɨtheigɨnyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kɨlaaka yuyajɨsɨyaigɨnyɨ Dɨkevɨ maragɨlɨvaramajaꞌna kayaaꞌnanyasɨ. Kɨlaaka pimagɨnya pɨjɨꞌ maayaigɨ mwaaidɨzaꞌna tewaanyasɨ. Sareꞌ daresɨ. Tɨnnyai jɨwaꞌmwagasɨꞌnyaꞌneꞌ daanga wɨvɨnyasɨ. Kɨrɨꞌ Dɨkevɨ wɨyaꞌneꞌ kayaaꞌnanaangesɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwengɨna nyawɨꞌdɨka! \v 30 Nabaai, gɨmɨre aangasɨmagɨnya asi kayaaꞌnanyaburɨ givwarɨdaakwajai dapalasɨꞌna ja! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kɨlaaka yuyajɨsɨyaigɨnyɨ Dɨkevɨ maragɨlɨvaramajaꞌna kayaaꞌnanyasɨ. Kɨlaaka pimagɨnya pɨjɨꞌ maayaigɨ mwaaidɨzɨyaꞌna tewaanyasɨ. \s1 Gannya aꞌmwevɨ wɨdaasabwinesɨ. \r (Matɨyui 19:9; Maakɨ 10:11-12; Lukɨ 16:18) \p \v 31 Kɨgaakuna dara dɨnɨkesɨ. Aꞌmwei gannya aꞌmwevɨ wɨdaasajai kwala maaryaꞌ yesɨmaꞌnya yaꞌne pɨkarɨyɨkwia wɨjaavojɨ wɨdaasadesɨ. \v 32 Dɨnɨka kɨrɨꞌ nɨmɨ gɨthɨvanɨge. Gɨnnya aꞌmwevɨ mudaasɨnnera! Aꞌmweꞌ pwarɨ maridaayɨ yajaꞌ gazaizai kudaasojɨ aꞌmwe pwarɨ maaꞌnajaꞌ gannya aꞌmwevɨna Gotɨyai yawɨꞌna ‘Aꞌmwe saꞌ ata lɨmwamanɨkesɨ. Sare kɨrɨꞌ gannya aꞌmwei yɨwetawakyaꞌ gamɨresɨ.’ Nabaai aꞌmwe pwarɨ maaꞌnajai mudɨkei savɨ ata lɨmwagathelyɨ. \s1 Gotɨyarɨna yagaala dɨragɨnyaꞌ wɨjaꞌnesɨ. Nebwi yagaala jaꞌnebwinesɨ. \p \v 33 Yagaala pɨrɨꞌ Ne sɨnnawɨnyaraavɨ wɨjaakeꞌ gɨmɨ kadɨka mena dara wɨꞌnɨvanɨgɨ. Gotɨyarɨna yagaala dɨragɨnyaꞌ ‘Nyɨgɨvɨna!’ wɨdɨzaꞌ majesɨmaꞌdɨnna! Aawa, yuya wɨdɨzaꞌ Gotɨyarɨna sasara ja! \v 34 Dɨnɨkeꞌna kɨrɨꞌ nɨmɨ gɨthɨvanɨge. ‘Sara yɨdeinyɨ,’ nebwina wɨdɨzaigɨ savɨna yagaala dɨragɨnyaꞌ sasara mudɨnna! Aangyagaala kave duthana! Dara mudɨnna! ‘Sɨgunyaꞌ nebulyaꞌna warɨkabaaibɨꞌ gɨthɨwɨjaꞌ nebulyaꞌna gɨthɨvanɨge.’ Sara mudɨnna! Sɨgunyavɨ Gotɨyai yɨlamwaaida maremwaalɨkebanneꞌna yaasɨwaꞌna sara mudɨnna! (Gɨmɨreba daa!) \v 35 Yagaala pɨrɨꞌ nebulya yɨvaimwangeꞌna Kwaakevakɨna mudɨnna! ‘Kwaakevaꞌ dɨragɨnyaꞌ warɨkeꞌna nɨmɨre yagaala nebulyaꞌ gɨthɨvanɨge!’ Kwaaka davaꞌ Gotɨyare sɨvɨlyaꞌ paihɨremwaaidevanneꞌna sara mudɨnna! Nabaai Anga Jeruzaalemɨna yaasɨwaꞌna mudɨnna yagaala pɨrɨvɨ nebulya yɨvaimwagyaꞌneꞌ! Jeruzaalemɨ saba yuyangɨ Maremwaaidere angebanneꞌna sara mudɨnna! \v 36 Yagaala pɨrɨꞌ dɨragɨnya yɨvaimwagyaꞌneꞌna mudɨnna gɨmɨre mɨnyagɨnyavɨna! ‘Nɨmɨre mɨjasajɨꞌ yaaka wannana!’ daꞌgɨzɨ yaaka yɨmaꞌnadezɨꞌ daa! ‘Nɨmɨre mɨjasajɨꞌ jɨhɨnya wannana!’ daꞌgɨzɨ jɨhɨnya yɨmaꞌnadezɨꞌna daa! Aawa! Wawɨnya Gotɨyaresɨ. \v 37 Sareꞌna aangyagaala duthana! ‘Tewaanyasɨ,’ daꞌgɨzɨ ‘Yayo,’ duthana! ‘Yɨdeinyɨ mɨꞌ,’ daꞌgɨzɨ ‘Aawano,’ duthana! Sasare sabwi wiꞌnanyɨ. Yagaala saꞌ mɨjeꞌmwamwɨya yadɨnya Kayaaꞌnanyai gɨzɨwaakadengɨ. \s1 Mɨnya maaryaꞌnebwinesɨ. \r (Lukɨ 6:29-30) \p \v 38 Yagaala pɨrɨꞌ wɨjaakeꞌ kadɨka dara wɨꞌnɨvanɨgɨ. Aꞌmwe pwai pware tɨnnyarɨ karamajɨwaꞌmwagozɨ gamɨre tɨnnyarɨ dɨramajɨwaꞌmwagyɨla! Nabaai pware maangerɨꞌ kalɨvɨkɨrojɨ sarerɨ maangerɨꞌ dɨlɨvɨkɨryɨla! \v 39 Sareꞌ kɨrɨꞌ nɨmɨ dara gɨthɨvanɨge. Aꞌmwei kayaaꞌna kagyozɨ tɨvɨkɨta minna! Aawa. Aꞌmwe pwai maangwɨdaanyaba kagɨramojɨ mɨnya mamaaꞌdɨnna! Aawa! Nayaa ja! Maangwɨdaanya pimagɨ tamyaꞌna duzaadeꞌna yawɨrannelyɨ. \v 40 Pwai gɨmɨnyɨna yawɨꞌna ‘Sahwarɨ kotɨyaꞌ yaꞌmujɨ gamɨre baazɨꞌmaꞌnyaꞌ maarɨdeinyɨ.’ Sara yawɨꞌna yajarɨ yɨvɨsasɨ duzaadelyɨ. \v 41 Aꞌmwe naangei dɨragɨnna dazai ‘Nɨmɨre gɨlyɨvɨsa esaba dɨmakɨlaawa!’ Dazare gɨlyɨvɨta saamɨnyabanna dɨmakɨlaawadeigɨnyɨ. Sara Gotɨyareigɨ yɨnneigɨnyɨ. \v 42 Pwai kagithaanganojɨ ‘Saꞌ dɨnyɨmaryaama!’ ‘Nɨgwia dɨnyɨmaryaama!’ sarɨna yanga wɨjaavɨna jɨthelyɨ. Nabaai aꞌmwei kagɨthozɨ ‘Yaamata nyɨjaama!’ sahwarɨna buleꞌna mujaavɨnna! Yarai duzaama! \s1 Yɨkamaangeraavɨ wiaꞌnebwinesɨ. \r (Lukɨ 6:27-28,32-36) \p \v 43 Yagaala pɨrɨꞌ wɨjaakeꞌ kadɨka wɨꞌnɨvanɨgɨ dara dɨnɨkeꞌna. Jaꞌmwerɨna kale gyana! Yɨkamaangerɨna sɨnna tɨka gɨthavana! \v 44 Sara dɨnɨka kɨrɨꞌ nɨmɨ gɨthɨvanɨge. Gɨmɨre yɨkamaangerɨna kale gyana! Kayaaꞌna gyadɨvɨsaraavɨna wɨgaimwangeꞌna Gotɨyarɨ dara duthana! ‘Sahwaraavɨ tewaanya dɨmwaaihya! Tewaanna dɨwia!’ \v 45 Sara yɨjaigɨ ‘Nɨmaamaanga Sɨgunyavɨ mwaalɨkere kaimɨraayainyɨ yɨmaꞌnɨma!’ dadɨ yɨnneigɨnyɨra. Gotɨyai nyɨlyarɨ sara wɨdadaaꞌnyɨ nyɨlyai aꞌmwe kayaaꞌnanyaraavɨre wawɨnyangɨjɨ tewaanya kwaraavɨre wawɨnyangɨjɨ sara wɨdɨvanɨkabaaibɨsasɨ. Gotɨyai burɨkeꞌ sara wɨdadaaꞌnyɨ aꞌmwe yɨdaꞌmaraanga yadɨvɨsaraavɨrengɨnajɨ yɨdaꞌmaraanga myadɨvɨsaraavɨrengɨnajɨ burɨkeꞌ sara pɨvanɨkabaaibɨsasɨ. \v 46 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe gɨmɨnyɨ tewaanna gyadɨvɨta gaveraavɨ tewaanna yɨjaꞌna Gotɨyai tɨvɨkɨta nawɨꞌnyaꞌ gɨzaavadeꞌ daaka! Yɨthaa, taakɨzɨya maaꞌdɨvɨsara kayaaꞌna yadɨvɨsara avaaina sara yadɨvɨsarera. Sahwaraavɨrebwi davɨlaka! Gotɨyai sara yadevaaibɨꞌ aꞌmwe yuyaraavɨ tewaanna dɨwia! \v 47 Jaꞌmwe gaveraavɨ ‘Nyaꞌmweigɨ!’ dadɨ yɨlaaya wɨmarijaigɨ pwaraavɨrebwina davɨlaꞌdeigɨ daa! Aawa. Ajɨmya Pɨnɨngɨyara Gotɨyarɨ malɨmwagyadɨvɨta kwarajɨ sara yadɨvɨsare. Yuyaraavɨ yɨlaaya dumarya! \v 48 Sarevɨdaaꞌnyɨ Gɨmaamaanga Sɨgunyavɨyai nayaa yɨdaꞌna yadevaaibɨꞌ gɨmɨ kwaigɨ tewaanyaraavɨnajɨ kayaaꞌnanyaraavɨnajɨ tewaanna wiaꞌneigɨ yune nebulyaꞌnanyaigɨ yɨmaꞌnɨnneigɨnyɨ. \c 6 \s1 Tewaanna yaꞌnebwina - yanga wɨjaayaꞌnesɨ. \p \v 1 Nayaa jawɨka! Davwi minna! Tewaanya nawɨꞌnyabura dara minnera! Aꞌmwera tɨnna nyangabɨkajɨ! ‘Sai tewaanyalyɨra,’ yawɨpɨkajɨ. Sara minnera! Sara yɨjɨyaigɨnyɨ Gɨmaamaanga Sɨgunyavɨ mwaalɨkei yanga tewaanya gɨrɨvɨkɨranneigɨ mɨꞌ. \p \v 2 Sarevɨdaaꞌnyɨ ‘Aꞌmwe gɨlyɨvɨta maayaraavɨna nɨgwia wɨmaryaawɨma!’ daꞌgɨzɨyagaaꞌ nabaai dara dɨzaigɨ ‘Aꞌmwera nyangabɨka!’ aꞌmweraavɨ sɨnnawɨ namarayaasɨdɨꞌ gware makupɨjavaaina! Minna! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe kwaasɨyara yadɨvɨtabaaibɨꞌ lotuangengɨjɨ adukulalyangɨjɨ saba jaka wɨdɨna ‘Yanga nayaa wɨjaavɨma nɨgwɨmaayaraavɨne!’ Sahwara yawɨꞌna ‘Aꞌmwera nɨmɨnyɨna “Aꞌmwe tewaanyalyɨ. Yangelyɨ,” dɨnɨpɨka!’ yawɨꞌna yadɨvɨꞌ sara yadɨvɨkɨ. Nebulyaꞌna gɨthɨvanɨge. Sasareraavɨ wɨmaryɨpɨja saꞌ kumɨre wɨrɨvɨkɨsasɨ. Sasareraavɨ aꞌmwera yɨlaaya wɨmaryɨpɨjaꞌna yanga tɨviꞌna maapɨjaraavɨna Sɨgunyavɨ mwaalɨkei yanga tewaanya wɨrɨvɨkɨrannera mɨꞌ. \v 3 Sasara minna! Aawa. ‘Gɨlyɨvɨta maayaraavɨna wɨmaaryɨdeinyɨ,’ daꞌgɨzɨ yulyaꞌna jɨtheigɨnyɨ. ‘Nyaꞌmwerajɨ angebajɨyarajɨ tɨnna nanyangabɨthɨka!’ daꞌgɨzɨ yulyaꞌna dumaaryɨdevulyɨ. \v 4 Lɨka yulyaꞌna jɨthevwi Gɨmaamaangei yawɨꞌna ‘Sahwai tewaanna yɨwakeꞌ aꞌmwera yɨlaaya myɨwaasaꞌna yanga tewaanya wɨrɨvɨkɨrɨdeinyɨ.’ \s1 Tewaanna yaꞌnebwina - Gotɨyarɨ wɨjaꞌnebwinesɨ. \r (Lukɨ 11:2-4) \p \v 5 ‘Gotɨyarɨ wɨdɨma!’ daꞌgɨzɨyagaaꞌ aꞌmwe kwaasɨyara wɨdadɨvɨtabaaibɨꞌ nudɨthɨka! Sahwara lotuangengɨ wɨladaaꞌdɨvɨꞌ aꞌmwera tɨnna wanganyaꞌnera Gotɨyarɨ wɨdadɨvɨtare. Sarebwina tewaanya wɨvuꞌnadere. Nabaai tuꞌnyalabɨnyaba daaꞌdɨvɨꞌ ‘Aꞌmweyura tɨnna nyangabɨka!’ dadɨvɨꞌ Gotɨyarɨ wɨdadɨvɨsare. Sasareigɨ myɨmaꞌnɨnna! Nebulyaꞌna gɨthɨvanɨge. Aꞌmwera yɨlaaya wɨmaryɨpɨjaꞌna yanga tɨviꞌna maapɨjaraavɨna yanga tewaanya wɨrɨvɨkɨradera mɨꞌ. \v 6 Sareꞌna aawa. Gɨmɨ ‘Gotɨyarɨ wɨdɨma!’ daꞌgɨzɨyagaaꞌ gaveigɨ angevɨ kusawɨ wɨlaꞌgɨzɨ kaanya tihɨraꞌgɨzɨ Gɨmaamaanga lɨka yulyaꞌdeva mwaalɨkerɨ gaverɨ duthana! Gɨmaamaangei lɨka yulyaꞌdɨnyangɨna tɨnna wangada gɨrɨvɨkɨradelyɨ. \p \v 7 ‘Gotɨyarɨ wɨdɨma!’ daꞌgɨzɨyagaaꞌ yagaala kwalaalya yaasɨwaꞌna madɨnna! Aꞌmwe Anga Pimagɨnyara Gotɨyarɨ malɨmwagyadɨvɨsara yadɨvɨtabaaibɨꞌ minna! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sahwara yawɨꞌna ‘Yagaala kwalaalya wɨdɨvainaajaꞌ yuya maraadengɨ. Yuya yɨmaꞌnadengɨ.’ Yawɨꞌna yadɨvɨꞌ sara dadɨvɨsare. \v 8 Sarabɨꞌ myɨmaꞌnɨnna! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gɨmaamaangei gɨmɨnyɨne mena yawɨꞌmwakelyɨ. Sɨnnawɨ yagaala midaanganyɨ kyaꞌgɨzɨ mena yawɨꞌmanɨꞌ gɨhainɨvanɨka yuyanna. \v 9 Sarevɨdaaꞌnyɨ gɨmɨ Gotɨyarɨ dara duthana! \q1 ‘Nenɨmaangeigɨ Sɨgunyavɨ mwaaihɨnyaigɨ, \q1 Gɨmɨre yayaꞌ gɨrɨꞌmaayaꞌ yɨmaꞌnana! \q1 \v 10 Nemaremwaaidɨnyagaaꞌ yarai yɨmaꞌnana! \q1 Gɨmɨre sɨmunyabwi yunebanna yɨmaꞌnana! \q1 Sɨgunyavɨyara gɨmɨre sɨmunya gɨmɨdɨdɨvɨtabaaibɨꞌ \q1 Kwaakevakɨyaina gɨmɨre sɨmunya gɨmɨdɨnaana! \q1 \v 11 Yɨrɨka dahaaꞌnena aawapaaya dɨnejaama! \q1 \v 12 Kayaaꞌna neyɨvanɨgasanna marasɨꞌnɨwobaaibɨꞌ \q1 Nemɨre yɨwetawakyanna dɨnemarasɨka! \q1 \v 13 Yɨjɨwaala yɨnɨkeba nemɨnyɨ manemakabɨnnera! \q1 Aawa, Kayaaꞌnanyai nudathɨwaaladɨkajɨ dɨnevadaihasamaaka! \q1 Nemaremwaaidɨnyaigɨnyɨneꞌnanyɨ. \q1 Dɨragɨnya aaya kaavɨlyaigɨnyɨneꞌnanyɨ. \q1 Byaannyabulyɨyaigɨnyɨneꞌnanyɨra. \q1 Yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ waragotheꞌnanyɨra. \q1 Sahɨrɨsɨra. Nebula naangesɨ.’ \m Sara duthana! \v 14 Dɨnyuꞌnana! Pwara yɨwetawakya gyɨwaasanna marasɨꞌnɨjaꞌna Gɨmaamaanga Sɨgunyavɨyai gɨmɨrenna gɨmarasɨꞌnadelyɨ. \v 15 Sahwaraavɨrenna mamarasɨꞌnyɨ yɨjaꞌna Gɨmaamaanga kwalyɨ gɨmɨre yɨwetawakyanna marasɨꞌnyɨna gyathei mɨꞌ. \s1 Tewaanna yaꞌnebwina - Gotɨyarɨna wapaaya manyaꞌnebwinesɨ. \p \v 16 Gotɨyarɨ nayaa yawɨryaꞌneigɨ wapaayanna tɨka manyɨjaꞌ jɨkurya minna! Kwaasɨyara kunnya sɨnnyɨka gwarakuꞌna yadɨvɨꞌ ‘Pwara nyawɨrangabɨka! “Sai sɨnnyɨꞌ mɨjɨkɨlaaꞌna yɨwaka! Sareꞌ Gotɨyarɨna manyadei tewaanyalyɨ,” yawɨpɨka!’ yawɨꞌdɨvɨꞌ yadɨvɨtabaaibɨꞌ minna! Nebulyaꞌna gɨthɨvanɨge. Sasareraavɨ aꞌmwera yɨlaaya wɨmaryɨpɨjaꞌna yanga tɨviꞌna maꞌmwaasaraavɨna yanga tewaanya wɨrɨvɨkɨrannera mɨꞌ. \v 17 Aawa, gɨmɨ Gotɨyarɨna manyaꞌgɨzɨ sɨnnyɨkɨ aalya yɨnaꞌgɨzɨ mɨnyagɨnyavɨ welivananyaꞌ dɨvuꞌnana! \v 18 Sara yaꞌgɨzɨ ‘Aꞌmwera “Sai wapaaya manyɨvanɨkelyɨ,” nyawɨrangabɨthɨka!’ daꞌgɨzɨ gɨnnya sɨnnyɨꞌ sara mi. Aawa. Gɨmaamaanga lɨka yulyaꞌdeva mwaalɨkei gavei gɨmɨre lɨka yulyaryaꞌnebwi tɨnna wangada gɨrɨvɨkɨradelyɨ. \s1 Sɨgunyavɨ gɨlyɨvɨta tewaanya mariꞌbwarakyabwinesɨ. \r (Lukɨ 12:33-34) \p \v 19 Gɨlyɨvɨta tewaanyanna tewaanyanna mamaryovɨrawakɨnna Kwaaka davakɨ dava! Kwaaka davakɨ maaꞌnyaannyarajɨ napolɨkejɨ gɨlyɨvɨsangɨ kayaaka yɨgaidengɨ. Nabaai kukera kurɨkeꞌ daburalɨvɨꞌdɨvɨꞌ kuka maaꞌdɨvɨsangɨ. Dava sa mamaryovɨrawakɨnna! \v 20 Gɨlyɨvɨta tewaanyanna tewaanyanna dɨmaryovɨrawakya Sɨgunyavɨ! Sahɨba maaꞌnyaannyarajɨ napolɨkejɨ gɨlyɨvɨsangɨ kayaaka myɨgalyadengɨ. Nabaai kukera madaburalɨvɨryadɨvɨꞌ kuka myadɨvɨsangɨ. (Tewaanya yuyanna gɨthɨwe sara yaꞌgɨzɨ gɨmɨre gɨlyɨvɨta Sɨgunyavɨya kɨnɨnnakeigɨ dɨmwaaideigɨnyɨ.) \v 21 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gɨmɨre gɨlyɨvɨta tewaanya mariꞌbwarakɨnɨkeba sahɨba gɨmɨre sɨmunyasɨ warɨkesɨ. (Pwai Sɨgunyavɨ gɨlyɨvɨta tewaanya mariꞌbwarakada sahɨnɨngɨna sɨmunya pɨrɨꞌnanyai mwaaidelyɨ. Gotɨyarɨ yawɨꞌdelyɨ. Sareꞌna gɨthɨwa.) \r (Lukɨ 11:34-36) \p \v 22 Tɨnnyai kɨlaakejɨkɨne laamɨvananyaꞌ wannadevaaibɨꞌ aꞌmweraavɨre sɨmunya yawɨꞌdɨvɨsasɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ sɨmunyavɨ nayaa yawɨꞌdɨ yanga nayaa wɨmaryɨjaꞌ laamɨvananya saꞌ nayaa wannade yunejɨkɨra. \v 23 Sareꞌ sɨmunyavɨ kayaaꞌna yawɨꞌdɨ yanga nayaa mumaryɨjaꞌ laamɨvananyaꞌ jɨhɨnyaꞌ waꞌdezɨkɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ tɨnnyai jɨhɨnyaꞌ sara yɨmaꞌnajaꞌ gɨmɨre sɨmunya jɨhɨnya naangeꞌbɨꞌ kayaaꞌnanya sa yawɨꞌdɨnneigɨnyɨ. \r (Lukɨ 16:13) \p \v 24 Maremwaala pwaraarɨna aane pwai kwai yɨnɨga wiꞌna wɨdaayaꞌnei mɨka! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Pwarɨna sɨnna tɨka wɨdavojɨ pwarɨna tewaanna wɨvuꞌnyɨna. Pwarɨ lɨmwanna yada pwarɨ buleꞌna wɨjaavɨna yadelyɨ. Sabaaibɨꞌ avaalyagaaꞌ Gotɨyare wɨdaayaꞌneigɨ yɨmaꞌnyɨna, nɨgwia naanga maaryaꞌneigɨ yɨmaꞌnyɨna jɨtheigɨ mɨka! Nɨgwia naangenna yawɨꞌna yɨjaigɨ Gotɨyarɨ myawɨri. Gotɨyarɨ yawɨꞌna yɨjaigɨ nɨgwia naangenna myawɨri. \s1 Sɨmunya kwalaalya yawɨsabwinesɨ. \r (Lukɨ 12:22-31) \p \v 25 Sarevɨ gɨthɨvanɨge. Tewaanya mwaaidɨnyavɨna sɨmunya kwalaalya myawɨꞌdɨnna! Sara yawɨꞌdɨ dɨna ‘Nɨmɨ benɨ nɨwɨneka? Be aalya nɨwɨneka?’ Nabaai gɨmɨre kɨlaakejɨkɨna sɨmunya kwalaalya myawɨꞌdɨnna! Sara yawɨꞌdɨ dɨna ‘Nɨmɨ kannya yɨvɨta benɨ yɨraꞌnɨwɨneka?’ Dɨna myɨnna! Tewaanya mwaaidɨnyaꞌ wavɨlavɨkeꞌ midaaka tɨka wapaaya sangɨ! Kɨlaakejɨꞌ wavɨlavɨkeꞌ midaaka kannya yɨvɨta sangɨ! \v 26 Yusara munyawɨ pɨlakwodɨvɨsaraavɨ tɨnna dangana! Wapewia mamayadɨvɨtare. Angengɨ wapaaya mamujɨꞌbwarakyadɨvɨtare. Sarera kwaraavɨna Gɨmaamaanga Sɨgunyavɨyai wapaaya wɨjaavadengɨ. Gotɨyai yusaraavɨ nayaa maremwaaidei yawɨꞌdele! Gɨmɨ naangeigɨ midaaka! Yusara yune maalɨkera midaaka! Gotɨyarɨna naangeigɨnyɨra. \v 27 Sarɨmɨjɨya pwai yawɨta kwalaalya yojɨ ‘Kwarame kwalaalya mwaalɨdeinyɨ,’ dɨragɨnna dozɨ sara yɨmaꞌnadei daaka! Sareꞌna mɨka! \v 28 Nabaai kannya yɨvɨsangɨna sɨmunya yawɨrɨkwaasaꞌ beꞌna yawɨꞌmanɨgɨ! Kaabidaryaba pwasa waayɨkengɨ tɨnna jawɨrangana! Mɨraagɨkɨꞌna yade mɨꞌ. Baazɨꞌmaꞌnya tidɨvɨta mɨꞌ. \v 29 Sara myadɨvɨta kɨrɨꞌ dara gɨthɨvanɨge. Sɨnnawɨ sagaaꞌ Ne Solomonɨ gannya nɨgwɨlalaaka byaannaka yuya wakakelyɨ. Sareꞌ kɨrɨꞌ nɨgwɨlalaaka nawɨꞌnya maayalyɨ pwasa waayɨka dazabɨsa. \v 30 Pwasa kaabinnyangɨne nɨgwɨlalaakebɨsa nawɨꞌnya dahaaꞌ waayɨꞌ. Mwanyagaaꞌ kaabinna samɨlɨka ‘Maalɨkesɨra,’ dadɨvɨꞌ davɨna yapɨjɨ dɨkevɨ yɨrapɨꞌdengɨ. Kurɨvaarɨya sasare Gotɨyai pwasa wakada nayaa maremwaalɨꞌ. Sareꞌ ‘Gotɨyai nayaa mamaremwaalyɨ neyadelyɨ,’ yawɨꞌmanɨgɨnyaigɨ nayaa jawɨka! Kurɨvaarɨya sasare Gotɨyai nayaa maremwaalanneꞌna gɨmɨnyɨ gɨvaazɨꞌmakwadeigɨ midaaka! \v 31 Sarevɨdaaꞌnyɨ sɨmunya yawɨrɨkwaasaꞌ myawɨꞌdɨnna! Dara nadɨthɨꞌ ‘Nɨmɨ benɨ nɨwɨneka? Be aalya nɨwɨneka? Nɨmɨ kannya yɨvɨta benɨ yɨraꞌnɨwɨneka?’ Sara madɨnna! \v 32 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyarɨ malɨmwagyadɨvɨsara ajɨmya yuyangɨyara sɨmudaadaanya yawɨꞌdɨvɨꞌ yuya daza bɨramaaꞌdɨvɨsabulyɨ. Gɨmɨrebwi pɨbulyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gɨmaamaanga Sɨgunyavɨyai gɨmɨnyɨna mena yawɨꞌmanɨꞌ ‘Sa wɨmudaasɨwaka.’ \v 33 Sazanna sɨmunya kwalaalya myawɨꞌdɨnna! Sɨnnawɨ Gotɨyai yuyaraavɨ maremwaalade gaveꞌ jawɨka! Gotɨyare yɨdaꞌmaraanga sabwina jawɨka! Sara yɨjaigɨ dɨvidaaꞌnyɨ yuya sa pɨnɨ kɨnɨjɨ gɨzaavadelyɨ. Nayaa gyavadaꞌgalamaremwaaladelyɨ. \v 34 Sarevɨdaaꞌnyɨ mwanyagaaꞌnengɨna sɨmunya kwalaalya myawɨꞌdɨnna! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Mwanyagaaꞌ puꞌdehaaꞌ sangɨna jawɨꞌdehaakɨ. Dahaasagaaꞌne taanginya warɨꞌ. Sa wiꞌnanyɨ. Mwanyagaaꞌne taanginya yɨmaꞌnadengɨna dahaaꞌ myawɨꞌdɨnna! \c 7 \s1 Aꞌmweraavɨ wɨrɨvɨkɨryaꞌnebwinesɨ. \r (Lukɨ 6:37-38,41-42) \p \v 1 Aꞌmweraavɨ yaasɨwaꞌna mamaryawɨbwaꞌdɨnna! ‘Sai kayaaꞌnanyalyɨ,’ kyawɨranganaꞌgɨzɨ Gotɨyai ‘Kayaaꞌnanyaigɨnyɨ,’ gyawɨbwaradeigɨnyɨ. \v 2 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Pwaraavɨ yawɨbwaꞌdɨzabaaibɨꞌ Gotɨyai avaaina gyawɨbwaradeigɨnyɨ. Aꞌmweraavɨ tɨvɨkɨꞌdɨzabaaibɨꞌ Gotɨyai avaaina gɨrɨvɨkɨradeigɨnyɨ. \v 3 Sareꞌ keꞌbaꞌna gɨthɨma! Gɨmɨre tɨnnyarɨ yɨsavaꞌ gwarɨkeꞌ berɨꞌna myawɨryadɨ jaꞌmwere tɨnnyarɨ yɨtɨrɨdɨrɨnyamɨlɨꞌ banganaꞌmanɨgɨ! \v 4 Yɨthaa, gɨmɨre tɨnnyarɨ yɨsavaꞌ gwarɨka kɨrɨꞌ wɨdɨna ‘Yɨtɨrɨdɨrɨnya gɨmarasɨꞌnaabɨma!’ wɨdɨna yaꞌgɨzɨ gathaꞌdara jɨtheigɨnaka! (Gamɨre yɨwetawakya maalɨkemɨlɨꞌ yɨtɨrɨdɨrɨnyamɨlɨꞌbɨsamɨlɨꞌ warɨka kɨrɨꞌ gɨmɨre yɨwetawakyaꞌ naangeꞌnanyɨ.) \v 5 Kwaasɨyaigɨ, aayagaaꞌ gɨnnya tɨnnyarɨ yɨsavaꞌ yuneꞌna marasɨꞌnaꞌgɨzɨ yɨ dɨvidaaꞌnyɨ jaꞌmwere tɨnnyarɨ yɨtɨrɨdɨrɨnyamɨlɨꞌ marasɨꞌnyaꞌneigɨ gɨmɨre tɨnnyalyɨ nayaa dangadeigɨnyɨ. \p \v 6 ‘Tɨka nanyɨdavadɨka!’ dadɨ jɨlɨkeraavɨna gɨrɨꞌmaaya mujaavɨnnebaaibɨꞌ Gotɨyare yagaala tewaanyaꞌ aꞌmwera ‘Yagaala saꞌ muꞌnaanna!’ yawɨꞌdɨvɨsaraavɨna mujaavɨnna! ‘Yaawaryara sɨvɨla nalɨvadɨvainadaapɨka!’ dadɨ kwaakevɨ gɨnnya kwaalɨka nawɨꞌnyaꞌ mamarasɨꞌnɨnnebaaibɨꞌ Gotɨyare yagaala tewaanyaꞌ aꞌmwera yaawaryarabɨsara ‘Saꞌ yaasɨwaꞌnanyasɨ,’ dɨragɨnna yawɨꞌdɨvɨsaraavɨ mujɨwaakɨnna! \s1 Gotɨyarɨ dɨragɨnna wɨjaꞌnebwinesɨ. \r (Lukɨ 11:9-13) \p \v 7 Gotɨyarɨ yaamɨjɨ yɨdaanganyɨ yɨdaanganya kyaꞌgɨzɨ gɨzaavadeigɨnyɨ. Gotɨyarɨ wɨdɨzaigɨ bɨrɨbɨrya yaꞌgɨzɨ dɨvɨramaaꞌdeigɨnyɨ. Gotɨyarɨ wɨdɨzaigɨ kaanyavɨ mala tamaabɨ tamaabya yaꞌgɨzɨ Gotɨyai gɨvasamaraabatheigɨnyɨ. \v 8 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gazaizai yɨdaangada maaradeꞌnanyɨ. Bɨꞌdei bɨramaaradeꞌnanyɨ. Kaanyavɨ mala tamaabaderɨ Gotɨyai wɨbasamaraabatheꞌnanyɨ. \v 9 Sarɨmɨjɨyarɨ gawaalɨvaangei ‘Nɨmwai, gɨrɨkulyaꞌ dɨnyɨmaryaama!’ yɨdaanganajaꞌna ganɨmaangei sɨlyai wɨmaryaabathei dɨngaka! \v 10 ‘Nɨmwai jawɨnyaꞌ dɨnyɨmaryaama!’ yɨdaanganajaꞌna naawɨnaanyai wɨmaryaabathei dɨngaka! Sarei baawalaka! \v 11 Sarevɨdaaꞌnyɨ gɨmɨ kayaaꞌnanyaigɨ kwaigɨ kɨrɨꞌ gɨnnya kaimɨraayangɨ tewaanya wiadɨnyaigɨnyɨ. Yɨthaa, Tewaanaangei Gɨmaamaanga Sɨgunyavɨ mwaalɨkei yuyaraavɨ wavɨlavɨkei tewaanya wɨjaavade yɨdaangabɨzaraavɨna! Ai, naangaange! \v 12 Sarevɨdaaꞌnyɨ ‘Aꞌmwera nɨmɨnyɨna sara yɨpɨka!’ dɨzanna aꞌmweraavɨna dazahɨbwina sara ja! Dazaꞌ Kɨwɨnya dɨnɨkevɨjɨ yagaala pɨropetɨyara Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadɨvɨsaraavɨrevɨjɨ aaya kaavɨlyasɨ. \s1 Tɨkurya maalɨkevɨna dɨnɨkeꞌnesɨ. \r (Lukɨ 13:24) \p \v 13 Tɨkurya pwigalyarɨkɨ dula! Kayaaka yɨgalyaꞌneba Dɨkeyabanne tɨkurya naangaangeꞌ yaka maadaawaꞌnyasɨ. Dɨkeyabanne tutaanya yɨgɨpala yɨnɨgukesɨ. Savɨdaaꞌnyɨ dazahɨrɨvɨ aꞌmwe kwalaalyara wimanaawɨgasarera. \v 14 Yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ mwaalyaꞌnebanne tɨkurya pwigalyarɨꞌ warɨkerɨkɨ. Gaalyaꞌnebanne tutaanyavɨ yagɨyagɨ wɨyaꞌnesɨ. Savɨdaaꞌnyɨ dazahɨrɨkɨ aꞌmwe pwaina pwaina bɨramaaꞌmanɨgasarera. Sareꞌna tɨkurya pwigalyarɨkɨ nayaa dula! \s1 Aꞌmwera Gotɨyarɨna kwaasɨ yagaala wɨjaꞌnesɨ. \r (Lukɨ 6:43,44; 13:25-27) \p \v 15 Nayaa jawɨka! Gotɨyarɨna kwaasɨ yagaala wɨjaꞌneraavɨna mala nayaa jɨwannana! Kumɨre kɨlaakejɨka tɨnna wanganaꞌgɨzɨ ‘Sahwara sipɨzipɨyarera. Naangerera nɨmɨnyawɨnna bɨvanɨgasarera,’ yaasɨwaꞌna madɨnna! Yɨ ‘Kɨlaakejɨkɨna sipɨzipɨyara mwaaihata kwara kɨrɨꞌ sɨmunyavɨna kavɨjɨlɨka mɨjɨꞌnanyara mwaaihava,’ gɨthɨwa. Sahwara kayaaka gyɨpɨꞌderera. \v 16 Sahwaraavɨre saburɨna yɨsɨlyabɨꞌ jawɨrangadeigɨnyɨ. Dara jawɨka! Gɨraipɨzɨla namannyulyabaarɨ maaꞌdɨvɨsara daa! Pihɨzɨla yɨta lannakikɨ maaꞌdɨvɨsara daa! Sabaaibɨꞌ kayaaꞌnanyabulyɨyara yagaala nawɨꞌnyaꞌ nayaa gɨzɨwaakɨpɨꞌdera daa! \v 17 Sasarevɨdaaꞌnyɨ yɨta tewaanya gazɨsɨꞌ yɨsɨla nawɨꞌnya yɨꞌnadikɨ. Yɨta kayaaꞌnanyɨꞌ yɨsɨla kayaaꞌnanya yɨꞌnadikɨ. \v 18 Yɨta tewaanyɨꞌ yɨsɨla kayaaꞌnanya yɨꞌnadiꞌ mɨꞌ. Nabaai yɨta kayaaꞌnanyɨꞌ yɨsɨla nawɨꞌnya yɨꞌnadiꞌ mɨꞌ. \v 19 Yɨta gazɨsɨꞌ yɨsɨla tewaanya myɨꞌnyadiꞌ dɨkevɨ dapalasɨꞌna yadɨvɨsɨkɨ. \v 20 Sarevɨdaaꞌnyɨ Gotɨyarɨna kwaasɨ yagaala wɨjaꞌneraavɨre saburɨna jawɨrangadeigɨnyɨ. Kayaaꞌnanyanna yaꞌneraavɨna jawɨka! ‘Gotɨyare yagaala manejɨvanɨgasare!’ \p \v 21 Gazaizai nɨmɨnyɨ ‘Naangeigɨ! Naangeigɨ!’ nyɨdadei Sɨgunyavɨya maremwaaideva wɨlamwaaladei mɨꞌ. Aawa. Aꞌmwei Nɨmaamaanga Sɨgunyavɨ mwaalɨkere sɨmunyabwi mɨdɨnajai yune sahwaina wɨlamwaaladelyɨ. \v 22 Sagaaꞌ Yɨrɨka Naanga sarɨkɨ aꞌmwe kwalaalyara dara nyɨdɨpɨꞌde ‘Naangeigɨ! Naangeigɨ! Gɨmɨnne yayaꞌ maarona Gotɨyare yagaala wɨdahoina midaaka! Gɨmɨnne yayaꞌ yɨmaka widɨvɨsaraavɨ dɨragɨnna wɨdona yɨmaka sa wɨdaasɨna yoina midaaka! Gɨmɨnne yayaꞌ dɨragɨnna wɨdona atɨka maruꞌnaryaꞌne sanna yoina midaaka!’ \v 23 Sara kanyɨdapɨjɨ sahwaraavɨ dara jalɨkurakɨdeinyɨ ‘Yuyagaaꞌ myɨhwanganyadɨnyaihɨlyɨ. Maaveihɨlyɨ. Kayaaꞌna yadɨvɨsaihi kaanna dɨwila!’ \s1 Anga majaraarɨnesɨ. \r (Lukɨ 6:47-49) \p \v 24 Aꞌmwe gazaizai nɨmɨre yagaala da kadɨka wɨꞌnojɨ mɨdɨnajai sɨmunnakelyɨ. Pwaibɨsalyɨ. Yɨ, sai gamɨre angeꞌ sɨlaangerɨ aꞌbadaaꞌnyɨ yɨlamadakelyɨ. \v 25 Dɨvidaaꞌnyɨ burɨka naangeꞌ padaaꞌnyɨ aalyaaka puꞌdaaꞌnyɨ yɨhusa dɨragɨnna yadaaꞌnyɨ yuya sa anga savɨ mɨlyɨtakuꞌna. Mɨlyɨtakuꞌna yaka kɨrɨꞌ mwalaraawiaꞌ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sɨlaangerɨ aꞌbadaaꞌnyɨ sɨla lɨvalaanna kyaꞌ dɨragɨnna mɨwɨꞌnɨkeꞌna mwalaraawiaꞌ. \v 26 Aꞌmwe gazaizai nɨmɨre yagaala da kadɨka wɨꞌnojɨ mamɨdɨnyɨ yajai sɨduꞌmaayalyɨ. Pwaibɨsalyɨ. Yɨ, sai gamɨre angeꞌ siwekevɨ madakelyɨ. \v 27 Nabaai, burɨka naangeꞌ padaaꞌnyɨ aalyaaka puꞌdaaꞌnyɨ yɨhusa dɨragɨnna yadaaꞌnyɨ anga saꞌ mɨlyɨtakuꞌna kyaꞌ angeꞌ walaraawɨna. Yo, walaraawɨna yaka kayaaka yuna yɨgaina yakesɨ.” \p \v 28 Jizaazai yagaala saꞌ mena jɨꞌmwannakegaaꞌ aꞌmwe kwala bwaꞌnaanyara atɨka maruꞌnakulɨna yeꞌ. \v 29 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kumɨnyɨ Kɨwɨjara wɨjɨwaakadɨvɨtabaaibɨꞌ mujɨwaakyaꞌ. Aawa, yagaalyavɨ aaya kaavɨlyai dɨragɨnyasɨyai wɨjɨwaakakeꞌna atɨka maruꞌnakulɨna yeꞌ. \c 8 \s1 Jizaazai aꞌmwe samatanakerɨ yavadaꞌgalakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 1:40-44; Lukɨ 5:12-14) \p \v 1 Mugunyavɨ yagalyaꞌmavaka kaanna walaabɨna yadaaꞌnyɨ kwala bwaꞌnaanya kwalaalyara gamɨre yagaala wɨꞌnesara mɨdɨnna yɨna. \v 2 Mɨdɨnna yɨna yadaapi, yɨthaanyi, samatanakei gamɨnyawɨ aya kɨbanna bɨna yaka lotuyaꞌna kwaakewɨ walarutaꞌnyɨna yaka lotuyaꞌna kwadaai gɨlɨna yakegaaꞌ wɨdɨna “Naangeigɨ, nɨmɨnyɨna ‘Tewaanya yavadaꞌgaina wima!’ dɨzaꞌna gɨmɨ wikɨra.” \v 3 Wɨdɨna kyaꞌ ata dathɨwanna yaka wɨdɨna “Sareꞌ nyɨvuꞌnɨwaꞌ. Maamɨdarya jɨmaꞌnana!” Dazagaaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ gamɨre samate yɨwɨna kyaꞌ tewaanyai yɨmaꞌnakelyɨ. \v 4 Tewaanyai yɨmaꞌnakerɨ Jizaazai wɨdɨna “Dɨnyuꞌnana! Sareigɨ aꞌmwe aane pwai kwarɨ nujɨwaakɨdɨka! Aawa. Gotɨyare Angevɨna yarai wawaꞌgɨzɨ Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌderɨ gɨnnya kɨlaaka tewaanyajɨꞌ duzɨwainaawɨdeigɨnyɨ. Tɨnna miꞌna kagyɨwarojɨ Gotɨyarɨna wɨjaayaꞌneꞌ Ne Mozɨzare Kɨwɨnyaꞌ dɨnɨkeꞌ sara jɨtheigɨnyɨ. Sara kyaꞌgɨzɨ pwara jalɨkurakɨna ‘Sarei tewaanya yɨmaꞌnɨwaꞌ. Gamɨre samate mena yɨwɨwaka!’ Pwara sara yawɨtaꞌna sara jɨtheigɨnyɨ.” \s1 Jizaazai Romɨ mwaalya aawɨlata naangererɨ yavadaꞌgalakeꞌnesɨ. \r (Lukɨ 7:1-10) \p \v 5 Anga Kaapanɨyamɨna wɨlaawɨna kyaꞌ Romɨya aawɨlasaraavɨ maremwaalaka pwai bɨna yaka dɨragɨnna buthɨna \v 6 “Naangeigɨ nɨmɨre yaasɨwaꞌwawɨnyai nalaavɨnakei angevɨ warɨka. Gamɨre yagɨnya yuya mena bainɨkerɨnera. Daanga naanga wɨvɨmanɨkerɨnera.” \v 7 Sara buthɨna kyaꞌ “Nɨmɨ wawaꞌmujɨ tewaanya yavadaꞌgalɨma!” \v 8 Wɨdaka kɨrɨꞌ aawɨlasaraavɨ maremwaalakei dara maꞌmaaꞌna “Naangeigɨ, nɨmɨre angevɨna aꞌmwe maalɨkeinyɨrevɨna nulaabɨthɨka! Aawa. Maalɨkinyainyɨ. Gɨmɨ Naangeigɨnyɨra. Sareꞌna yune yagaalyaꞌna kadaꞌgɨzɨ nɨmɨre nyɨdaayadei tewaanya yɨmaꞌnadelyɨra. \v 9 Gɨthɨweꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmɨnyɨ naangera nyɨmaremwaaihasaraavɨ dɨragɨnnakeraavɨ mɨdɨnna yadɨnyainyɨ. Nabaai aawɨlasara pwaraavɨ maremwaaiheinyɨ. Sareinyɨ pwarɨ wɨdɨwɨjaꞌ ‘Gɨmɨ dɨwona!’ sai kaanna wɨna yadelyɨ. Nabaai pwarɨ wɨdɨna ‘Gɨmɨ kaaja!’ sai bɨna yadelyɨ. Nɨnnya yaasɨwaꞌwawɨnyarɨ wɨdɨna ‘Wawɨnya dazaꞌ jɨtheꞌnanyɨ,’ sai wawɨnyaꞌ sara yɨna yadelyɨ. Sareinyɨ gɨthɨwa ‘Sabaaibɨꞌ yune yagaalyaꞌna kadaꞌgɨzɨ nɨmɨre wɨdaayadei tewaanya yɨmaꞌnadelyɨ.’ ” \v 10 Wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai saꞌ kadɨka wɨꞌnaka atɨka maruꞌnaꞌna yɨna yaka aꞌmwera mɨdɨnesaraavɨ wɨdɨna “Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Yɨzɨrelɨyai dɨragɨnna lɨmwanga daꞌdarebulyɨya aane pwai kwarɨ mabɨramaaryadɨnyainyɨ. (Romɨ mwaalya dai nɨmɨnyɨna yawɨꞌna ‘Dɨragɨnaangei yune yagaalyaꞌna nalaavɨnakeraavɨ yavadaꞌgaidelyɨ.’) \v 11 Sareꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Nyɨlyai bilyɨrɨꞌdimagɨdaaꞌnya aꞌmwe kwalaalyara yɨꞌmavaabɨna. Yɨ nyɨlyai walakadimagɨ yɨꞌmavaabɨna. Yɨnasarajɨ saajarajɨ yɨꞌmavaabɨna yɨpɨꞌdere. Maremwaalade Sɨgunyavɨyavɨ yɨꞌmavaabɨna yapɨjɨ tɨꞌmunnevɨ Yɨzɨrelɨyaihɨre Ne sɨnnawɨnyara Evɨraamɨjɨ Aazakɨjɨ Jaikopɨjɨ sarajɨ yeꞌmwannemwaala yɨpɨꞌdere. \v 12 Sareꞌ kɨrɨꞌ Yɨzɨrelɨyaihi Gotɨyai yɨhɨmaremwaalanne pwaihɨrɨ mwasawɨ jɨhɨnya kewewɨnɨ yɨhɨmarasɨꞌnadeihɨlyɨ. Dazahɨba kɨnna naanga dadɨvɨꞌ maangerɨkaavɨ dɨhɨzɨvainyideihɨlyɨ.” \v 13 Sara wɨdaka aawɨlasaraavɨ maremwaaiderɨ wɨdɨnana “Gɨnnya angevɨna dɨwona! ‘Nɨmɨre yaasɨwaꞌwawɨnyarɨ yagaalyaꞌna tewaanya javadaꞌgaidelyɨ,’ yawɨꞌmwaanyabaaibɨꞌ sahwai tewaanya sara yɨmaꞌnadeꞌnanyɨ.” Sara wɨdakegaaꞌ sahɨgaaꞌ yaasɨwaꞌwawɨnyai tewaanya yɨmaꞌnaꞌ. \s1 Jizaazai kwalaalyaraavɨ yavadaꞌgalakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 1:29-31; Lukɨ 4:38,39) \p \v 14 Pitare angevɨ Jizaazai wɨlɨna yaka Pitarɨ ganyaalɨmaangeꞌ nabalɨdɨꞌnakeꞌ waꞌdɨꞌnyɨyavɨ tɨnna wanganna. \v 15 Tɨnna wanganna yaka gamɨre asɨrɨ dathɨwanna kyaꞌ nabalɨdɨkeꞌ yagalyaꞌmakuna. Sara yagalyaꞌmakuna kyaꞌ daavɨna yaka Jizaazarɨne tɨka wapaaya yovɨrawakɨna yaꞌ. \r (Maakɨ 1:32-34; Lukɨ 4:40-41) \p \v 16 Sawɨtɨrɨnyaburɨ nyɨlyai walakakegaaꞌ Kwazaakegaaꞌ yɨꞌmwannakegaaꞌ Jizaazaryawɨnna aꞌmwe yɨmaꞌnaka kwalaalyaraavɨ makabɨna yɨna. Makabɨna yɨna kyeꞌ yagaala gaveꞌ yɨmakeraavɨ wɨdaasɨna. Wɨdaasɨna yaka pwara nalaavɨnaka yuyaraavɨ tewaanya yavadaꞌgaina. \v 17 Sarevɨdaaꞌnyɨ Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadei pɨropetɨyai Aazaayai kɨgaakuna jaakeꞌ yuneꞌ yɨmaꞌnyɨna. Dara dɨnɨkeꞌ \q1 “Gamɨ nemɨre nagaazabwi marasɨꞌmwaꞌ. \q1 Nemɨre nabalya yuya makuwaꞌ.” \m Sara dɨnɨkeꞌ yunebanna yɨna yaꞌ Jizaazai. \s1 Jizaazarɨ mɨdɨnyaꞌneraavɨnesɨ. \r (Lukɨ 9:57-60) \p \v 18 Kwala bwaꞌnaanya naangeꞌ Jizaazaryawɨnna yɨkabɨna yɨkabɨna yadaapɨjɨ sai tɨnna wanganna yɨna yakegaaꞌ gamɨreraavɨ wɨdɨna “Aalɨbunya kengimagɨnna wawaana!” \v 19 Miꞌna kudaꞌ Kɨwɨjai bɨna yɨna yaka wɨdɨna “Wɨjɨwaakyaigɨ, nɨmɨ gɨmɨdɨnamarideꞌnanyɨ kaanya yamarija yuyabanna.” \v 20 Sara kudaꞌ sai wɨdɨna “Kavɨjɨlɨka maalɨkera kwaakevakɨ daibuꞌnya kɨnɨnnakere. Nabaai sɨgunyavɨne yusara arɨta kɨnɨnnakere. Sareꞌ kɨrɨꞌ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ mɨnyagɨnya dɨhaihɨsaꞌneba kuneinyɨ. (Anga se waꞌdɨnyaꞌ kuneinyɨ. Nɨmɨ sareinyɨna ‘Mɨdɨnɨma!’ dɨzaigɨ se waryaba sɨmunya yuneꞌna yawɨraꞌgɨzɨ dɨnyɨmɨdɨnaama!)” \v 21 Wɨdakegaaꞌ mɨdɨnyaꞌne pwai wɨdɨna “Naangeigɨ, mɨdɨnyaꞌna tewaanyaꞌ dɨngaka nɨnnya nɨmwarɨ tɨviꞌna maralɨkirakaꞌmujɨyagaaꞌna?” \v 22 Sareꞌ Jizaazai wɨdɨna “Kanyɨmɨdɨnaꞌgɨzɨ manyɨmɨdɨnyadɨvɨsara bainɨkerabɨsara balyaraavɨ sara lɨkirakɨpɨka! Kuna nyɨmɨdɨnaama!” \s1 Jizaazai yɨhuta naangevɨ se dakakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 4:36-41; Lukɨ 8:22-25) \p \v 23 Aalɨbunyavɨ aꞌba sɨpɨyaꞌ warakevɨ sai yɨlamwaaina kyaꞌ gamɨre mɨdɨdɨvɨsara mɨdɨdɨvɨꞌ yɨlamwaaina kyeꞌ aalyavɨ makuna. \v 24 Aalyavɨ makuna yadaaꞌnyɨ, yɨthaanyi, yɨhuꞌmaanarya naangeꞌ yɨna yaka sɨpɨyavɨ aalɨmavajɨnaaka mɨladathɨvaina yɨna yadaaꞌnyɨ kɨrɨꞌ sai se warɨna. \v 25 Se waꞌdɨꞌnyɨ wɨna yeva yɨdɨkaaꞌna yeva yarai wɨdɨna “Naangeigɨ! Dɨnevadaihasamaaka! Yɨwawaadeꞌna yɨwona!” \v 26 Yarai wɨdɨna kyeꞌ wɨdɨna “Lɨkeꞌ baaꞌna yɨvanɨgava! ‘Gotɨyai nayaa mamaremwaalyɨ neyadelyɨ,’ lɨmwamanɨgasaihi daaka!” Sara wɨdɨna yaka daavɨna yaka yɨhusangɨjɨ aalɨmavajɨnaakengɨjɨ maanga wɨdɨna. Maanga wɨdɨna yakeꞌna yɨhusa myɨna, aalyaꞌ ayahi kave dathɨvaaina yaꞌ. \v 27 Kave dathɨvaaina kyaꞌ aꞌmwera atɨka maruꞌnakulɨna yeva dɨnyɨna “Aꞌmwe dazai beibɨtalaka? Yɨhusasɨ aalyasɨ gamɨre yagaalyaꞌ nebwi kadɨka yɨna yɨwakeva?” \s1 Jizaazai yɨmaka kɨnɨnnakeraarɨ yavadaꞌgalakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 5:1-17; Lukɨ 8:26-37) \p \v 28 Aalɨbumaangevɨ pimagɨ Gathaara mwaalyaraavɨre kwaakevɨna sai yɨꞌmavaawɨna. Sahɨba aꞌmweraai yɨmakera kɨnɨnnakeraai mwaalɨna. Saraai gɨlekaviꞌnɨnnyaba mwaalɨna. Saraai sɨgyaarya yɨmaꞌnadisaraai mwaalɨna. Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwera tutaanya saba kaanya myamaryadɨvɨsare. Sareraai gɨlekaviꞌnɨnnyabadaaꞌnyaraai gamɨnyɨ burataꞌnyɨna. \v 29 Burataꞌnyɨna yagɨla, yɨthaanyi, jaka wɨdanganna “Nemɨnyɨ gara dɨneyɨdeꞌneka! Gotɨyare Kaimɨraayaigɨ, Yawɨbwasagaaꞌ yɨrɨka aayarɨꞌ mavurinanyɨra! Davanna bɨwaanyaꞌ sɨnnawɨ nemɨnyɨ sagaaꞌne daanga wɨjaayaꞌneigɨ davɨwaana! Yɨrɨka sarɨꞌ aawano.” Sara wɨdahi. \v 30 Sagaaꞌ yaawarya kwalaalya naanga menya kɨbaweba mwaaleva kurɨvaarɨya tɨka nɨdaaꞌnyɨna. \v 31 Tɨka nɨdaaꞌnyɨna yadaapɨjɨ yɨmakera Jizaazarɨ dɨragɨnna yɨdaanganna “Nabaai, nedaasɨjaꞌ, yɨ yaawarɨkwala dazavɨ yɨkulaadeꞌna dɨnedaasɨdeigɨnyɨ.” \v 32 Sara wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai wɨdɨna “Kaanna dɨwila!” Yɨthaanyi, sagaaꞌ aꞌmwe saraarɨ yagalyaꞌmaꞌna yɨna yeva yaawaryaraavɨ kusawɨ wɨlɨna yɨna. Wɨlɨna yɨna kyeꞌ, yɨthaanyi, yaawarya yuya dazara kaanyaveꞌna walaawɨna yɨna yeꞌ davaanyaba. Davaanyaba walaawɨna yɨna yeva aalɨbunyavɨ walaraawɨna yeva aalyavɨ baihulaawɨna yeꞌ. \p \v 33 Yaawaryara balɨna kyeꞌ sagaaꞌ yaawaryaraavɨ maremwaaidɨvɨsara lɨkaanya wɨna. Sara yeva kumɨre anga naangebanna yɨꞌmavaawɨna yeva yagaala yuya daza wɨjɨwaakɨna yɨna yeꞌ. Aꞌmweraai yɨmaꞌnakeraarɨ yaka sabwina bazɨwɨna. \v 34 Bazɨwɨna kyeꞌ anga naanga sabanyara Jizaazarɨna bavɨramaaꞌna. Sahwarɨna bavɨramaaꞌna yeva yagaala dɨragɨnna yɨdaanganna “ ‘Kwaaka nemɨre dava yagalyaꞌmavojɨ kwaaka pɨwɨnna kaanna yɨna yana!’ kadɨwo sara ja!” \c 9 \s1 Aꞌmwe sɨvɨla ata bainɨkerɨ yavadaꞌgalakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 2:1-12; Lukɨ 5:17-26) \p \v 1 Sɨpɨyavɨ yɨlamwaaina yaka aalɨbumaangebaarɨ pimagɨnna ayɨna wɨna yaka gannya angebanna yɨꞌmavaawɨna. \v 2 Miꞌna yɨꞌmavaawɨna kyaꞌ, yɨthaanyi, gamɨnyawɨnna aꞌmwe nalaavɨnaka pwai makabɨna yeꞌ. Aꞌmwe sare yagɨnya yuya bainɨkei yɨꞌbɨnyavɨ warɨbainyɨna yakelyɨ. Makabɨna kyeꞌ sai kumɨre lɨmwangebwi tɨnna yawɨranganna “Sahwara nɨmɨnyɨna ‘Yavadaꞌgalannelyɨ,’ deva makabɨwaava.” Tɨnna yawɨranganna yaka nalaavɨnaka sarɨ wɨdɨna “Kaimɨraayaigɨ, lɨka minnera! Gɨmɨre kayaaꞌnanya marasɨꞌnɨvanɨge.” \p \v 3 Yɨthaanyi! Aꞌmwe Kɨwɨja pwara dɨnyɨna “Aꞌmwe dazai kayaaꞌnanya kwaasɨ marasɨꞌnyaꞌnei aꞌmwe kwai kɨrɨꞌ kwaasɨ yawɨꞌna ‘Nɨmɨ Gotɨyainyɨ.’ Sareꞌna Gotɨyarɨ bɨrala wɨdɨwakelyɨ.” \p \v 4 Kumɨre sɨmunyangɨ mena yawɨrangada Jizaazai dara wɨdɨna “Sarɨmɨre sɨmunyangɨ kayaaꞌnanyanna beꞌna yawɨꞌmanɨgava! \v 5 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yagaala naangewaai aꞌmwe darɨ wɨdɨma! Pɨrɨꞌ wɨdɨwɨjaꞌ ‘Gɨmɨre kayaaꞌnanya gɨmarasɨꞌnɨvanɨge,’ pɨrɨꞌ wɨdɨwɨjaꞌ ‘Dɨkaavaꞌgɨzɨ kaanya jamarya!’ Yagaala sawaai naangewaai midaaka! \v 6 Sarɨmɨ yawɨramaata jideꞌna yɨhɨzɨwaainɨma! ‘ “Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai dɨragɨnyaꞌ kɨnɨnnakelyɨ. Kwaaka davakɨ wagɨlyaꞌ marasɨꞌnyaꞌne dɨragɨnyaꞌ kɨnɨnnakelyɨ,” jawɨryɨla!’ dena yɨhɨzɨwaainɨma!” Wɨdaka yagɨnya yuya bainɨka sarɨ wɨdɨna “ Dɨkaavaꞌgɨzɨ gɨnnya yɨꞌbɨnyaꞌ maarɨna, gɨnnya angevɨna kaanna makuna jɨ!” \v 7 Sarei daavɨna yɨna yaka gannya angevɨna kaanna wɨna. \v 8 Kaanna wɨna yadaaꞌnyɨ kwala bwaꞌnaanyaꞌ savɨ tɨnna wanganeva lɨka yɨna. Lɨka yevegaaꞌ “Aꞌmwe darɨ dɨragɨnya sasareꞌ wɨjaavadele!” dɨneva Gotɨyarɨne yayaꞌ munyaba makina yeꞌ. \s1 Matɨyurɨ Jizaazai jaka wɨdakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 2:13-17; Lukɨ 5:27-32) \p \v 9 Jizaazai saba yagalyaꞌmavaka kaanya yamaryada aꞌmwe pwarɨ tɨnna wangamabɨna. Aꞌmwe sai Matɨyui woꞌnɨkei taakɨzɨangevɨ taakɨzɨya maaꞌda mwaalɨna. Mwaalɨna yadɨꞌnyɨ tɨnna wangamabɨna yaka wɨdɨna “Dɨnyɨmɨdɨnaama!” Sara wɨdɨna kyaꞌ sai daavɨna yaka mɨdɨnna. \p \v 10 Sagaaꞌ Matɨyure angevɨ wapaaya nyemwaaina yada, yɨthaanyi, aꞌmwe kwalaalyara taakɨzɨya maaꞌdɨvɨsarajɨ kɨwɨnya galazekɨvaidɨvɨsarajɨ yɨkabɨna. Yɨkabɨna yeva Jizaazalyɨ gamɨre mɨdɨdɨvɨsara kwarajɨ wapaaya yeꞌmwannanyɨna. \v 11 Wapaaya yeꞌmwannanyɨna yadɨvɨꞌ Perɨzɨyara tɨnna wanganna yeva dɨvidaaꞌnyɨ gamɨreraavɨ maanga wɨdɨna “Beꞌnevaka! Sarɨmɨre wɨjɨwaakyai taakɨzɨya maaꞌdɨvɨsarajɨ kɨwɨnya galazekɨvaidɨvɨsarajɨ wapaaya beꞌna yeꞌmwannanɨvanɨkelaka! Tewaanyara daaka!” \p \v 12 Savɨ sai kadɨka wɨꞌnyɨna yaka keꞌbaꞌna wɨdɨna “Aꞌmwe dɨragɨnnakera dotaravaavɨna wɨgainadera mɨka! Aawa. Aꞌmwe nalaavɨnakerana dotaravaavɨna wɨgainadere. \v 13 Gotɨyare bukuyaꞌ dara dɨnɨkesɨ. Bulɨmakaawoyangɨjɨ sipɨzipɨyangɨjɨ mubɨthɨka yɨrasaꞌne yaasɨwaꞌna nyɨjaavadɨvɨsanna aala! Pwaraavɨ kaleꞌna duhaimwagyidevwina nyɨvuꞌnɨvanɨꞌ. Sara dɨnɨkeꞌ dareꞌnesɨ. Sɨmunya nayaa jawɨramaraawila! Aꞌmwera dɨragɨnnakerabɨsara ‘Nemɨ yɨdaꞌmaraangeinera,’ dɨdɨvɨsaraavɨ jaka wɨjaꞌneinyɨ bɨweinyɨ mɨka. Aawa. Aꞌmwera nalaavɨnakerabɨsara ‘Nemɨ kayaaꞌnanyainera,’ dɨdɨvɨsaraavɨ jaka wɨjaꞌneinyɨ bɨweinyɨ.” \s1 Ne sɨnnawɨnyaraavɨreburajɨ Jizaazare mudɨkeburajɨ sangɨnesɨ. \r (Maakɨ 2:18-22; Lukɨ 5:33-39) \p \v 14 Sagaaꞌ Jonɨmɨ mɨdɨnesara gamɨnyawɨnna bɨna yeva wɨdɨna “Gathaꞌdarevaka? Nemɨjɨ Perɨzɨyarajɨ Gotɨyarɨ wɨjaꞌna tɨka munnenna kɨmaakɨya dakɨdaanyaꞌ kɨrɨꞌ gɨmɨdɨdɨvɨsara sazabwina myadɨvɨsaꞌ beꞌnevaka?” \p \v 15 Jizaazai keꞌbaꞌna wɨdɨna “Kumɨnyaba munnevɨ kwala maaryai mwaaidɨꞌnyɨ sagaaꞌ mɨgɨnyalyɨyaraavɨ kale wiadera daa! Aawa. Dɨvidaaꞌnyɨ kumɨnyawɨdaaꞌnyɨ mɨgɨnyarɨ yɨpalamaapɨꞌdehaaꞌ sagaaꞌ tɨka munnenna ‘Aala!’ wɨdɨpɨꞌdeꞌnanyɨra.” \p \v 16 Keꞌbaꞌna pɨrɨꞌ wɨdɨna “Baazɨꞌmaꞌnya yawaka dabuꞌnɨkevɨ gipwalyaꞌna aꞌmwe aane pwai kwai kwaabɨhannya gaala pɨmɨlɨꞌ aalya myamɨlɨꞌ maaꞌdei mɨꞌ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nabaai sasara maarajaꞌ dabuꞌnɨka savɨ gipwalyaꞌne kwaabɨhannyamɨlɨꞌ aalya yagaaꞌ maalɨka wannyɨna yojɨ baazɨꞌmaꞌnyaꞌ ayahi kayaaka lihɨꞌna yadesɨ. Sara yojɨ dabuꞌnɨkeꞌ naanga yɨmaꞌnyɨna yadesɨ.” (Ne sɨnnawɨnyaraavɨre yagaalyavɨnajɨ Jizaazare yagaala mudɨkevɨnajɨ wɨdɨna.) \v 17 Wɨdɨna yaka keꞌbaꞌna wɨdɨna “Nabaai aꞌmwera aalɨtala memehɨlaaka yawakevɨ waainɨya gaalyaꞌ mwaꞌmwagikadɨvɨtara mɨꞌ. Kɨrɨꞌ sara yɨpɨjaꞌ waainɨya gaalyaꞌ bilamariꞌbwarakadaawori kɨlaakeꞌ tɨꞌmɨwɨꞌna yadesɨ. Sara yojɨ waainɨyaꞌ bwaladɨmaꞌnaawɨna yojɨ waainɨyasɨ kɨlaakesɨ kayaaka yadewaalyɨ. Kɨrɨꞌ memehɨlaaka mudɨkevɨ waainɨya mudɨkeꞌ mwaꞌmwagikadɨvɨsaꞌ yuyawaai tewaanna warɨna yadewaalyɨ.” \s1 Jizaazai aꞌmwevɨjɨ taayavɨjɨ tewaanya yavadaꞌgalakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 5:22-43; Lukɨ 8:41-56) \p \v 18 Jizaazai yagaala saꞌ kuna wɨdadaaꞌnyɨ lotuangevɨ aꞌmwe naanga pwai aya kɨbanna wɨlaabɨna yaka kwadaai bulagina yaka wɨdɨna “Nɨmɨre taayaꞌ dahaasagaaꞌ mena kabaimwakɨra. Kɨrɨꞌ gɨmɨ ata buladathɨwanna kyaꞌgɨzɨ ayahi gaalyaꞌ mwaaladeꞌnanyɨra.” \v 19 Sara wɨdɨna kyaꞌ daavɨna yaka mɨdɨnna yada gamɨre mɨdɨdɨvɨsarajɨ mɨjamakuna. \p \v 20 Yɨthaanyi, aꞌmwe pɨrɨꞌ baizaaka maꞌnyaakeꞌ kwarame atɨraai sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pɨrɨwaaina wavɨlavakeꞌ nabalɨnakeꞌ mwaaidɨꞌnyɨ. Aꞌmwe dazaꞌ sarɨ bulyɨmagɨ kɨbaweba gidɨkuꞌna wɨlaabɨna yaka gamɨre baazɨꞌmaꞌnyɨmaangebaarɨ ata bulayɨmeꞌnyɨna. \v 21 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gannya sɨmunyavɨ dara dɨna “Nɨmɨ gamɨre baazɨꞌmaꞌnyavɨ yune asaꞌna yɨmeꞌnɨwɨjaꞌ ayɨna tewaanya yɨmaꞌnɨdera.” Yawɨta savɨdaaꞌnyɨ ata bulayɨmeꞌnyɨna. \v 22 Ata bulayɨmeꞌnyɨna kyaꞌ sai gɨnyɨmaꞌnyɨna yaka tɨnna wanganna yakegaaꞌ wɨdɨna “Nyɨraavaangeꞌgɨ lɨka minnera! Nɨmɨnyɨ dɨragɨnna yawɨralɨmwanna yɨwaanyaꞌna tewaanya gyavadaꞌgaimweꞌgɨnyɨ.” Sara wɨdɨna kyaꞌ sagaaꞌdaaꞌnyɨ aꞌmweꞌ tewaanya yɨmaꞌnyɨna yaꞌ. \p \v 23 Aꞌmwe naanga dazare angevɨna Jizaazai biꞌmaꞌna yɨna yaka, aꞌmwera gwarevɨ makuꞌdaapi kwalaalyara kɨnna naanga dadaapi tɨnna wanganna. \v 24 Tɨnna wanganna yaka wɨdɨna “Dalyula! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Taayaꞌ yɨnahu mabalyɨwaka! Aawa. Se warɨka. Sareꞌna dalyula!” Sara wɨdɨna kyaꞌ “Se mwarika! Baimwakevɨnera,” deva jɨka maregina. \v 25 Jɨka maregina kyeꞌ kwalaalyaraavɨ mena wɨdaasaka sagaaꞌ kusawɨ wɨlɨna yaka taavɨzɨdɨraaya savɨre asɨrɨ lɨmwanna yɨna yaka yɨdɨkaaꞌna. \v 26 Sara yakevɨ yagaala anga yuneba maredɨmwɨna yeꞌ. \s1 Tɨbɨnyaraarɨjɨ maanga bɨpainɨkerɨjɨ yavadaꞌgalakeꞌnesɨ. \p \v 27 Jizaazai anga saba yagalyaꞌmavaka kaanya yamaryada aꞌmwe tɨbɨnya pwaraai mɨdɨnna yagɨla jaka danganna “Ne Devitɨmɨre kaimɨraayaigɨ! Naarɨmɨnyɨ kaleꞌna dɨnehɨhaimwana!” \v 28 Jaka danganna kyagi angevɨ wɨlɨna yɨna kyaꞌ tɨbɨnya saraai gamɨnyabanna wɨlaabɨna yɨna kyagi sai saraarɨ wɨdɨna “Nɨmɨnyɨna dara jawɨralɨmwamanɨgi? ‘Sahwai naarɨmɨnyɨne yavadaꞌgaina nehyadelyɨra. Sahwai wikɨra.’ ” Sara wɨdɨna kyaꞌ saraai wɨdɨna “Yo, Naangeigɨ sara yawɨꞌmwoi.” \v 29 Miꞌna wɨdɨna yagɨlyagaaꞌ kɨrɨmɨre tɨnnyaraarɨ ata dathɨwanna yaka wɨdɨna “Nɨmɨnyɨna dɨragɨnna yawɨralɨmwamanɨgɨlabaaibɨꞌ sara yɨmaꞌnyɨna yɨhyana!” \v 30 Sara kudaꞌ yuyaraare tɨnnyaraai yɨta lɨvɨna yaka tɨnna wanganna. Tɨnna wanganna kyagi Jizaazai dɨragɨnna dara wɨdɨna “Mala nayaa jɨwannyi! Aꞌmwe aane pwai kwai dazavɨ nyawɨranganadɨka! Mujɨwaakyɨkana!” \v 31 Wɨdɨna yaka kɨrɨꞌ saraai mwasawɨnna walyuna yagɨla yagaala saꞌ wɨjɨwakamarina yɨna yagi gamɨnyɨna anga yunebanyaavɨ. \p \v 32 Saraai walyuna yadaakɨlyɨ, yɨthaanyi, aꞌmwe pwarɨ makabɨna. Aꞌmwe sarɨ yɨmakei wɨlamwaaidei maanga bɨpainɨkelyɨ. \v 33 Sahwarɨ makabɨna kyeꞌ yɨmakerɨ miꞌna wɨdaasɨna yɨna kyaꞌ maanga bɨpainɨkei yagaala dɨna. Yagaala dɨna yada yɨ kwala bwaꞌnaanya atɨka maruꞌnaꞌna yadɨvɨꞌ dɨna “Nemɨ Yɨzɨrelɨyainaavɨreba aane kɨgaaꞌ pɨgaaꞌ daꞌdare pɨnɨ wangadaanyaina mɨꞌ.” \v 34 Sareꞌ kɨrɨꞌ Perɨzɨyara maanga dɨna “Yɨmaka naangere dɨragɨnyavɨ wɨdaasɨvanɨka yɨmakeraavɨ.” \s1 Jizaazai aꞌmweraavɨna kale wiakeꞌnesɨ. \p \v 35 Anga naangebanyajɨ anga maalɨkebanyajɨ yunebanna Jizaazai yamarina yada kumɨre lotuangengɨ aꞌmweraavɨ wɨjɨwɨrina, Gotɨyai maremwaalyaꞌne yagaala tewaanyaꞌ wɨjɨwaakɨna, nabalya yuya dala nabinyannajɨ nalaaya yuya dala nabinyannajɨ tewaanya yavadaꞌgaina. \v 36 Sana sana yada kwala bwaꞌnaanyangɨ tɨnna wanganaka sahwaraavɨna kale naanga wina yaꞌ. Sipɨzipɨyaraavɨ maremwaaidei maayara mwaaihatabaaibɨꞌ sahwara taanginyajɨ yawɨta kwalaalyajɨ yadɨvɨꞌ dɨragɨmaayara mwaalesaꞌna kale naanga wina. \v 37 Sarevɨdaaꞌnyɨ gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ dɨragɨmaayara gamɨnyɨ lɨmwabɨneraavɨna keꞌbaꞌna wɨdɨna “Wawɨnyangɨ tɨka munne kwalaalya mya mena yɨlakengɨ. Kɨrɨꞌ mya maaꞌdɨvɨsara kwalaalyara mɨꞌ. \v 38 Sarevɨdaaꞌnyɨ tɨka munne Maremwaaiderɨ duzɨla! ‘Gɨnnya yadɨvɨsaraavɨ gɨmɨre tɨka munne mariꞌbwarakyaꞌneraavɨ duthaasa!’ dapɨjɨ sara duzɨla.” \c 10 \s1 Jizaazai gannyaraavɨ gannya yagaalyaꞌna wɨdaasakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 3:13-19; Lukɨ 6:12-16) \p \v 1 Jizaazai gannya mɨdɨdɨvɨsaraavɨ (12) jaka wɨdɨna kyaꞌ sarera yɨkabɨna. Yɨkabɨna kyeꞌ gannya dɨragɨnyaꞌ wɨjaavɨna. Yɨmaka gɨrɨꞌnakera aꞌmweraavɨre munyɨkaavɨ wɨlamwaalesaraavɨ dɨragɨnna wɨdaasaꞌnebulyɨ nalaaya yuya dala nabinya nabalya yuya tewaanya yavadaꞌgalyaꞌnebulyɨ sazaburaavɨneꞌna gannya dɨragɨnyaꞌ wɨjaavɨna. \v 2 Gamɨre yagaalyaꞌ wɨdaasade sɨvɨlyɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraalyaraavɨne yaya darengɨ. Aaya mudɨꞌnanyai Saaimonɨ, Pitai woꞌnɨkelyɨ, yɨ gamɨre gahwaalaangei Edɨruyalyɨ. Pwai Jemɨzai Sevathiyare kaimɨraayalyɨ, gamɨnyɨ gahwaalaangei Jonɨjɨ. \v 3 Pilipɨjɨ Baatolomyulyɨ. Tomaazalyɨ Matɨyui taakɨzɨya maarakelyɨ. Jemɨzai Alɨpɨyaazare kaimɨraayalyɨ Tathɨyaazalyɨ. \v 4 Saaimonɨ “Kumɨrebanna Romɨyaraavɨ yɨrawasaana!” dadɨvɨsarajɨyalyɨ Juthaazai Yɨzɨkerɨyotɨyai dɨvidaaꞌnyɨ Jizaazarɨ yɨkamaangeraavɨna wibwarɨdaakwakelyɨ. Yuyara wɨdaasaderera. \r (Maakɨ 6:7-13; Lukɨ 9:1-6) \p \v 5 Sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraala saraavɨ Jizaazai maryaasaꞌnei yagaaikɨwɨnya dara wɨjaavɨna. Nɨmɨre yagaalyaꞌna duzɨwaakyɨla! Ajɨmya pɨnɨngɨyaraayawɨnna mupɨnera! Anga naanga Samerɨya mwaalyaraayawɨnna mwibɨnera! \v 6 Aawa. Yɨzɨrelɨya sɨmyaraayawɨnna dɨwila! Yɨzɨrelɨya yuyara dɨragɨnna malɨmwagyadɨvɨsara sipɨzipɨyara yɨwɨnamaꞌna sotaꞌ sotaꞌ yɨgasaraayawɨnna dɨwila! \v 7 Sarɨmɨ wawopɨjɨ yagaalyaꞌ dara duzɨwakaawi! “Sɨgunyavɨya maremwaaideꞌ nebawa mɨka! Aya kɨgaaꞌ yɨmaꞌnɨwaka!” \v 8 Nabaai wawopɨjɨ nalaavɨnakeraavɨ javadaꞌgalyɨla! Bainɨkeraavɨ jathɨkaayɨla! Samatanakeraavɨ tewaanya javadaꞌgalyɨla! Sara yadɨvɨꞌ aꞌmweraavɨre munyɨkaavɨ yɨmakera wɨlamwaaidɨvɨsaraavɨ duthaasɨla! Sasare dɨragɨnyabwina sarɨmɨ yanga maaꞌdɨvɨta nɨgwia mubyaꞌne maayangɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ dazabwina yanga nayaa duzaayɨla! Sanna nɨgwia mamaapɨna! \v 9 Sarɨnnya paawɨzɨyangɨ golɨyajɨ monejɨ nɨgwiajɨ mamihakɨpɨna! \v 10 Kaanya wodɨvɨsaꞌne gɨlyajɨ mamaapɨna! Baazɨꞌmaꞌnya pɨrɨsɨ kwaariꞌmasɨvɨla pɨrɨwaalyɨ yadita mavamaryaꞌne pɨrɨsɨ mamaapɨna! Aawa. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwei wawɨnya yojɨ gannya tɨka wapaaya maaranneꞌnanyɨ. \p \v 11 Anga naanga pɨbajɨ anga maalɨka kɨbajɨ kusawɨ wɨlapɨjɨ sɨmunyaꞌ nayaa dara jawɨranganyideihɨlyɨ. Aꞌmwe anga dazabanyai tewaanya yaka yɨdaꞌmaraangei aaihwalaka? Yɨ, aꞌmwe salyɨ sarɨmɨ kuna yeꞌmwannemwaaina yapɨjɨ yune anga saba yagalyaꞌmapɨjahaaꞌnanneihi. \v 12 Yɨ sarerɨ angevɨ wɨlapɨjɨyagaaꞌ anga savɨyayorɨ “Nyaꞌmwenɨdaki! Gotɨyare kwaamuꞌnanyabwi yɨhwarana!” duzideihɨlyɨ. \v 13 Nabaai anga savɨyara sarɨmɨnyɨna tewaanna yɨhyɨpɨjaꞌ sarɨmɨre yagaala tewaanyavɨyaꞌ saraavɨ tewaanya waradesɨ. Sahwara kwaamuꞌna mwaaibɨꞌdera. Kɨrɨꞌ nawɨꞌnya myɨ yɨhyɨpɨjaꞌ yagaala tewaanyavɨyaꞌ sarɨmɨnyawɨnna ayɨna gɨnyɨravaabathesɨ. \v 14 Nabaai pwai kwai angevɨna makuyaꞌna “Aala!” wɨvuꞌnajai sarɨmɨre yagaalyangɨ kadɨka muꞌnyɨ yɨhyɨpɨjaꞌ anga savɨ, pɨrɨvɨ anga naanga kɨba mwasawɨ walyaabɨna yɨna yapɨjɨ “Gotɨyai yagaainakei yɨhɨzathelyɨ,” wɨdapɨjɨ sarɨmɨre sɨvɨlyangɨ kwaatɨrɨdɨrɨnya yɨhɨmɨwɨꞌnɨka sa purakɨrasɨꞌna jideihɨlyɨ. \v 15 Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Kotɨya maryaꞌne yɨrɨkerɨkɨ Anga Sothomɨ Anga Gomora kayaaꞌnanyabanyaai mwaalyaraavɨneꞌ tɨvɨkɨsavɨ anga naanga dazaba mwaalyaraavɨre tɨvɨkɨsaꞌ wavɨlavadesɨ. \s1 Taanga pɨbwina pɨbwina yɨmaꞌnadeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 13:9-13; Lukɨ 21:12-17) \p \v 16 Yɨthaanyi! Nɨmɨ kavɨjɨlɨkeraavɨ tɨnnyawɨnna sipɨzipɨya kwaamusaihɨrɨ marayɨhyaasɨwa. Sarevɨdaaꞌnyɨ sarɨmɨ sɨmunyaꞌ nayaa yawɨꞌdɨvɨꞌ nayaa jideihɨlyɨ. Nabaai kwaamɨryarebwibɨꞌ kave mwaaidɨvɨꞌ pwaraavɨ kayaaꞌna mipɨnera! Nayaa duzɨwaakyɨla! \v 17 Aꞌmweraavɨna mala nayaa jɨwannyɨla! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kunnya kaajolɨyaraayabanna kotɨya yɨhɨmaripɨꞌdeihɨlyɨ. Kunnya lotuangengɨ kusawɨ wɨlyabaalyɨ dɨka yɨhɨhɨdapɨꞌdeihɨlyɨ. \v 18 Nɨmɨnyɨna “Walamarakaana!” yawɨꞌdɨvɨꞌ Gaꞌmaanɨyaraayawɨnnajɨ Kingɨyaraayawɨnnajɨ yɨhɨmakupɨꞌdeihɨlyɨ. Sagaaꞌ sahwaraavɨ kadɨka muꞌnyadɨvɨsaraavɨjɨ ajɨmya yuyangɨyaraavɨjɨ nɨmɨnyɨneꞌna jalɨkurakyaꞌneihi duzɨwaakyideꞌnanyɨ. \v 19 Kotɨyavɨ kyɨhɨmarɨmwangapɨjɨ yawɨta kwalaalya myadɨvɨꞌ dara nyawɨpɨdɨꞌ! “Nemɨ gara wɨdaazɨwona? Nemɨ be yagaalyaꞌ wɨrɨvɨkɨraanneka?” Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sagaasagaaꞌ yunegaaꞌ yagaala duzɨwaakyideꞌ sarɨmɨre sɨmunyavɨ Gotɨyare Kuryai yɨhwakadelyɨ. \v 20 Yune sarɨmɨ saihina duzɨwaakyideihi mɨꞌ. Aawa. Sɨrɨnɨmaangere Kuryai wɨlayɨhɨmwaaida yagaala saꞌ sarɨmɨre maangikaavɨdaasɨ wɨjɨwaakadelyɨ. \v 21 Nabaai aꞌmwei Gotɨyarɨ malɨmwagyadei gahwaalaangerɨ Gotɨyare lɨmwadeꞌna kotɨya kumarɨmwaaihojɨ yɨnahu tamakɨpɨjai. Yɨ nabaai ganɨmaangei gannya kaimɨraayarɨ avaala sana yadelyɨ. Nabaai kaimɨraayara kɨrɨnaangewaarɨ yɨkamaanga yɨmaꞌnyɨna yapɨjɨ tamakyaꞌna kotɨyavɨ wɨmwaaihɨna. \v 22 Nɨmɨre yayavɨneꞌna yuyara sɨmɨlɨka widere sarɨmɨnyɨna. Kɨrɨꞌ aaya yune naangegaaꞌna aꞌmwe dɨragɨnna daavajai Gotɨyai padaihasamaaradelyɨ. \v 23 Nabaai anga naanga pɨba Gotɨyarɨne yawɨsaihɨrɨ kayaaka juwɨꞌnyɨna kihyapɨjɨ anga naanga pɨbanna lɨkaanya yɨkuna jideihɨlyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Sarɨmɨ wawɨnyaꞌ Yɨzɨrelɨ anga naanga yuyabanya yarai miꞌmwannyadapi Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai bathehaaꞌnanyɨ. \p \v 24 Mɨdɨdei gannya wɨjɨwaakyarɨ wavɨlavadei mɨꞌ. Nabaai yaasɨwaꞌwawɨnyai gamɨre naangei wavɨlavadei mɨꞌ. \v 25 Yɨ mɨdɨdei gamɨre wɨjɨwaakyai mwaaidevaaibɨꞌ yɨmaꞌnajaꞌ saꞌ wikɨra. Nabaai wawɨnya wɨdaayadei gamɨre maremwaalyai mwaaidevaaibɨꞌ yɨmaꞌnajaꞌ saꞌ wikɨra. Nɨmɨnyɨ kayaaꞌna yɨpɨjaꞌ sarɨmɨnyɨ kayaaꞌna yɨhyɨpɨꞌdeihɨlyɨ. Nɨmɨ angevɨ maremwaaidɨnyainyɨna dara dɨwaꞌdaaꞌ “Yɨmaka Naangere dɨragɨnyavɨna yɨmakeraavɨ wɨdaasɨvanɨꞌ.” Sara dɨna “Biyelɨzɨvulɨgɨ Yɨmaka Naangeigɨnyɨ,” dɨna yɨwaꞌdaasaꞌna sarɨmɨnyɨna nɨmɨre angevɨyaihɨrɨna kayaaꞌna gathaꞌdara dɨpɨꞌdeꞌneka! \r (Lukɨ 12:2-7) \p \v 26 Sarevɨdaaꞌnyɨ kumɨnyɨna lɨka mipɨnera! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yuyaburaavɨjɨ yuyangɨjɨ bwakakɨnɨke kuꞌmaayaba waraabathengɨ. Yuya kulaaꞌnya lɨka yulyarɨke aꞌmwera yawɨrangabɨꞌdengɨ. \v 27 Sarenna jɨhɨnyavɨ lɨka yulyarɨkevɨ yagaala yɨhɨthɨvanɨge daza yɨrɨkegaaꞌ aꞌmweraayaba duzɨwaakyidengɨ. Nabaai sarɨmɨ kave kadɨkiꞌna wɨꞌnakɨvanɨgasa angevɨ munya keꞌba daaꞌdɨvɨꞌ naanna duzɨwaakyidengɨ. \v 28 Sarɨmɨre kɨlaakejɨkaavɨ aꞌmwe yɨnahu tamakɨpɨꞌderaavɨna lɨka mipɨna! Kɨrɨꞌ sarɨmɨre kuryaraavɨjɨ tamakɨpɨnera mɨꞌ. Aawa. Dɨka Kayaaꞌnanaangevɨ Gotɨyai kuryarɨjɨ kɨlaakejɨkɨjɨ yuyaraarɨ kayaaka yɨgalannerɨna lɨka jideꞌnanyɨ. \v 29 Yuta maalɨka pwaraai nɨgwia puꞌnanyɨsɨ mubadɨvɨsɨꞌ midaaꞌ! Kɨrɨꞌ Sɨrɨnɨmaangei “Aala!” kadozɨ yuta maalɨka sarei mabalyojɨ kwaakevakɨ bwalaraawadei mɨꞌ. \v 30 Kɨrɨꞌ sarɨmɨnyɨneꞌna sarɨmɨre mɨnyagɨnyangɨ mɨjata yuyangɨ ata mena ginɨkengɨ. Gotɨyai sarɨmɨnyɨna mena yuna yawɨꞌnɨkeihɨlyɨ. \v 31 Sarevɨdaaꞌnyɨ lɨka mipɨna! Dareꞌ jawɨryɨla! Yuta maalɨkeraavɨ Gotɨyai nayaa maremwaaide kwalaalyaraavɨ nemɨ dɨragɨnna mena wavɨlaꞌmwoinera! Sara jawɨryɨla! \r (Lukɨ 12:8,9) \p \v 32 Sarengɨdaaꞌnyɨ yɨhɨthɨma! Gazaizai Kwaaka davakɨ aꞌmweraayaba jalɨkurakɨvanɨkei “Nɨmɨ Jizaazareinyɨ,” yɨ sahwarɨna aayagaaꞌ Sɨgunyavɨ Nɨmaamaangerɨ jalɨkurakɨdeinyɨ “Sahwai nɨmɨrelyɨra.” \v 33 Kɨrɨꞌ gazaizai aꞌmweraayaba wɨjɨwaakajai “Jizaazareinyɨ mɨka!” yɨ sahwarɨna Sɨgunyavɨ Nɨmaamaangerɨ wɨjɨwaakɨdeinyɨ “Sahwarɨna myawɨriweinyɨ.” \r (Lukɨ 12:51-53; 14:26,27) \p \v 34 Sarɨmɨ sɨmunya myawɨpɨna! “Kwaaka davakɨna Jizaazai mala yuya yɨgaꞌmwagakyaꞌnajɨ narya wakyaꞌnajɨ bɨwakelyɨ.” Nɨmɨ narya wakya saꞌna bɨweinyɨ mɨꞌ. Aawa. Kwaariꞌmasɨramɨnyaꞌ makabeneinyɨ. Aꞌmweraavɨ tangɨvalyaꞌna bɨweinyɨ. \v 35 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yɨkamaanga yɨmaꞌnyaꞌnevɨna bɨweinyɨ. Nɨmɨnyɨneꞌna aꞌmwelyɨ ganɨmaangelyɨ sɨmunya geꞌ geꞌ tangɨvalakɨlyɨ maanga dɨnyɨna. Yɨ sɨdɨraayasɨ ganaangesɨ sɨmunya geꞌ geꞌ tangɨvalakɨlyɨ maanga dɨnyɨna. Yɨ aꞌmwesɨ ganyaalɨmaangesɨ sɨmunya geꞌ geꞌ tangɨvalakɨlyɨ maanga dɨnyɨna. \v 36 Yɨ aꞌmwelyɨyara avaaimwaalya kwara yɨkamaanga mwaalɨna yɨpɨꞌderera. \v 37 Aꞌmwei ganɨmaanga pwarɨna ganaanga kɨrɨvɨna dɨragɨnna yawɨꞌna yada nɨmɨnyɨna maalɨꞌna yawɨꞌna yade sahwai nɨmɨrei wiꞌnanyai mɨka. Nɨmɨnyɨna tewaanyai mɨꞌ. Nabaai gawaalɨvaanga pwarɨna garaavaanga kɨrɨvɨna dɨragɨnna yawɨꞌna yada nɨmɨnyɨna maalɨꞌna yawɨꞌna yade sahwai nɨmɨrei wiꞌnanyai mɨka! \v 38 Nabaai yɨta yovihɨrarannɨkeꞌ kanyɨjaavapɨjɨ makwawaꞌmujɨ yɨta savɨ balɨdevaaibɨꞌ nɨmɨnyɨne taanginyanna bɨraizɨkanna “Aala!” dada kuna manyɨmɨdɨnyajai nɨmɨrei wiꞌnanyai mɨka. \v 39 Aꞌmwei gannya gaala yune kaveya sabwina yawɨꞌda nɨmɨnyɨna “Aala,” dazai gamɨre kuryai kayaaka yɨnadelyɨ. Yɨ aꞌmwei nɨmɨnyɨna dɨragɨnna yawɨꞌda gamɨre mwaalyabwi yagalyaꞌmavajai nɨmɨnyɨna balajai gamɨre kuryai yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ tewaanna mwaaladelyɨ. \r (Maakɨ 9:41) \p \v 40 Nɨmɨre yagaalyaꞌ jamaryadaapɨjɨ aꞌmwei wɨgaimwangeꞌna yɨhɨmaarajai yɨ sarɨmɨnyɨ gaveihɨrɨ mamaari yɨhyadelyɨ. Avaalyagaaꞌ nɨmɨnyɨjɨ nyɨmaaradelyɨ. Nabaai nyɨmaarajai, yɨthaanyi, sarevɨdaaꞌnyɨ nyɨmaryasaabakerɨ maaradelyɨ. Tewaanya maaradelyɨ. \v 41 Aꞌmwei yawɨꞌna “Sahwai pɨropetɨyai Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadei mwaalɨkeꞌna wɨgaimwagɨma! Pɨropetɨyarɨ nɨmɨre angevɨna marakaabɨwɨjarɨ nayaa maremwaalɨma!” Yɨ aꞌmwe dazarɨ Gotɨyai pɨropetɨyarɨ yanga wɨrɨvɨkɨradevaaibɨꞌ yanga tɨvɨkɨta nawɨꞌnyaꞌ wɨjaavadelyɨ. Nabaai aꞌmwei yawɨꞌna “Sahwai yɨdaꞌmaraangei mwaalɨkeꞌna wɨgaimwagɨma!” Yawɨꞌna yojɨ gannya angevɨna maarajai Gotɨyai yɨdaꞌmaraangerɨ yanga wɨrɨvɨkɨradevaaibɨꞌ yanga wɨrɨvɨkɨta wɨjaavadelyɨ. \v 42 Nabaai pwai aꞌmwe maalɨkeraavɨ tɨnna wanganna yojɨ yawɨꞌna “Jizaazare mɨdɨderɨ wɨgaimwagɨma!” Yawɨꞌna yojɨ kaapɨvananyavɨ aalya nyaꞌne gaveꞌ yanga wɨjaavajai, yɨthaanyi, nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Aꞌmwe dazarɨne yanga wɨrɨvɨkɨta yaasɨwaꞌna yɨwawodeꞌ mɨꞌ. Arɨkewɨ. \c 11 \s1 Jonɨmɨre mɨdɨdisaraarɨ Jizaazaryawɨnna maryaasakeꞌnesɨ. \r (Lukɨ 7:18-35) \p \v 1 Jizaazai gannya sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraala saraavɨre wawɨnyaꞌna kɨwɨnya dazaꞌ tɨviꞌna jɨkuꞌna yaka sabadaaꞌnyɨ kumɨre anga naanga sawɨnna kaanna wɨna yaka aꞌmweraavɨ wɨjɨwɨryada wɨjɨwaakɨna yɨna yaꞌ. \p \v 2 Jonɨ kalavuzavɨ mwaalɨna yada Kɨraazɨtɨyai yadaaꞌnyɨya yuya sanna Jonɨ kadɨka wɨꞌnyɨna yaka gannya mɨdɨdisaraarɨ gamɨnyawɨnna maryaasɨna. \v 3 Dara wɨdaasɨna “Nemɨ ‘Sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ bathelyɨra,’ dadaanyaigɨ dahwaigɨ dɨngaka? Pwarɨna yemwalaadei dɨngaka?” \v 4 Sara wɨdaasɨna yakeraai Jizaazarɨ yɨdaanganna kyagi yagaalyavɨ tɨvɨkɨꞌna “Jonɨmyawɨnna kɨrɨmɨ yuya kadɨka wɨꞌnagɨla tɨnna wangamanɨgɨla sannajɨ duthɨthaakwila! \v 5 Tɨbɨnyara tɨnna yenyɨna, sɨvɨla kayaaꞌnanyara kaanya yamarina, samatanakera nawɨꞌnya yɨmaꞌnyɨna, aꞌmwe kadɨka muꞌnyɨmuꞌnyara yagaalyangɨ kadɨka wɨꞌnyɨna, bainɨkera ayɨna yɨdɨkaaꞌna, aꞌmwe nɨgwɨmaayaraavɨ yagaala tewaanyaꞌ wɨjɨwaakɨna yadɨnyainyɨ. \v 6 Nabaai nɨmɨnyɨna pwai sɨmunya pɨrɨwaalyɨyai mamwaalyɨ yajai dɨragɨnya nyɨlɨmwagazai yɨ dazai yɨlaaya yada tewaanaanga yɨnɨkelyɨra.” Jizaazai Jonɨmɨna sara wɨdaꞌ. \p \v 7 Jonɨmɨre saraai mena wɨna yadaakɨlyɨ sagaaꞌ Jizaazai Jonɨmɨna kwala bwaꞌnaanyavɨ dara wɨdɨna “Aꞌmwera maayabanna sarɨmɨ kaanna wɨna yeva bewarɨ wanganaaweva? Suya pɨrɨkɨ yɨhusaꞌ galalɨwihɨrakerɨꞌbɨsarɨ dahawanganaaweꞌ? \v 8 Aawa. Sarɨmɨ tɨnna bewarɨ wanganaaweva? Baazɨꞌmaꞌnya wolata baazɨꞌmaꞌnɨkerɨ dahawanganaaweꞌ? Aawa. Yɨthaanyi! Baazɨꞌmaꞌnya wolata baazɨꞌmaꞌnadɨvɨꞌ kingɨyaraavɨre angengɨ mwaaidɨvɨsare. \v 9 Kɨrɨꞌ bewarɨna waweva? Pɨropetɨyarɨ Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakaderɨ wanganyaꞌneihi dɨngaka? Yo, yɨhɨthɨvanɨge. Dazahwai pɨropetɨyai yaka kɨrɨꞌ pɨropetɨyaraavɨrebwi wavɨlavɨkelyɨ. \v 10 Yune aꞌmwe sahwarɨna dɨnɨkerɨnesɨ. Gotɨyai dara wɨjaaꞌ \q1 ‘Yɨthaa, nɨmɨre wɨjɨwaakyaꞌnei maryasaabɨdelyɨ. \q1 Gɨmɨnyɨna sɨnnawɨ waanyɨna yadelyɨ. \q1 Gɨmɨnne tutaanya maryovɨrawakɨna yadelyɨ.’ \m \v 11 Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Jonɨ Bavɨtaazɨya Yadei aꞌmweraavɨdaaꞌnyara Kwaakevakɨ yɨmaꞌnɨgata yuyaraavɨ wavɨlavɨkelyɨ. Kɨrɨꞌ Sɨgunyavɨya Gotɨyai maremwaaidevɨne aꞌmwe yune maalɨkei yɨ sahwai Jonɨmɨ wavɨlavɨkelyɨ. \v 12 Jonɨ Bavɨtaazɨya Yaderegaaꞌ dahaaꞌ kuna yɨvanɨgaꞌ. Aꞌmwera Sɨgunyavɨya Gotɨyai maremwaaideꞌ dɨragɨnna yawɨramaaꞌmanɨgasaꞌnanyɨ. Yɨ aꞌmwe dɨragɨnaangera dɨragɨnna lɨmwagaꞌmanɨgasaꞌnanyɨ. \v 13 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Pɨropetɨya yuyara dɨnɨkejɨ Kɨwɨnya kɨnɨjɨ dara dɨnɨꞌ ‘Naangei yuyaraavɨ maremwaaladelyɨ.’ Sara dɨnɨkeꞌ nabaai aayaangei Jonɨ nɨmɨnyɨna sara wɨdakelyɨ. Sagaaꞌnanyɨra. \v 14 Nabaai ‘Maremwaaladeꞌ myɨmaꞌnyɨ kyojɨ sɨnnawɨ pwai bathelyɨ. Sahwai Yɨlaajare wawɨnyaꞌ yaakeꞌ makabathelyɨ.’ Sara dɨnɨkesɨ. Sarɨmɨ ‘Kadɨka wɨꞌnaajaina,’ yawɨrapɨjɨyaihi duꞌnyɨla! Jonɨ Yɨlaajalyɨ. \v 15 Aꞌmwe kadɨꞌnakei yagaala dazaꞌ nayaa wɨꞌnana! \p \v 16 Aꞌmwe dahaasaraavɨna benɨbɨtaraavaka! Darebaaibɨsarera. Angwaasabanna avaannyaꞌne kaimɨraayara mwaaleva kaimɨraaya pwaraavɨna jaka wɨdangamanɨgaꞌ \v 17 (Jonɨmɨneꞌna) \q1 ‘Avaannyaꞌna mudɨkangengɨne gware makuꞌmanɨgo \q1 Kɨrɨꞌ “Kwarame aala!” dɨvanɨgave!’ \m (Nɨmɨnyɨneꞌna wɨdangamanɨgaꞌ) \q1 ‘Nemɨ baryangɨne kɨdaata dɨvanɨgo \q1 Kɨrɨꞌ “Kaladaata aala!” dɨvanɨgave!’ \m \v 18 Sare aaya kaavɨlyaꞌ daꞌdaresɨ. Jonɨ bakegaaꞌ wapaaya ge gejɨ waainɨyasɨ ‘Aala!’ dada mwaalakeꞌna dara dɨna yɨvanɨgaꞌ, ‘Yɨmakei kɨnɨnnakelyɨ.’ \v 19 Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai bɨwaꞌdɨkegaaꞌ wapaaya ge gejɨ waainɨyasɨ nada mwaalɨkeꞌna dɨna ‘Yɨthaanyi! Aꞌmwe sahwai munaanga naangesɨyai nɨvanɨkelyɨra. Nabaai waainɨya kwalaalya nɨvanɨkelyɨra. Taakɨzɨya maaꞌdɨvɨsaraavɨjɨ kɨwɨnya galazekɨvaidɨvɨsaraavɨjɨ kwɨyaꞌmwelyɨra.’ Jonɨjɨ sainaai Gotɨyare sɨdusabwina maarola wawɨnya nawɨꞌnya yɨvanɨgolyainaalyɨ. Wawɨnya sa sɨduꞌnakera dara yawɨranganna ‘Gotɨyare sɨduta tewaanyabwina sara yɨvanɨgi. Yɨdaꞌmaraangesɨra.’ ” \s1 Anga pɨbanyara malɨmwagyaraavɨnesɨ. \r (Lukɨ 10:13-15) \p \v 20 Sagaaꞌ anga pɨbanyaavɨ Jizaazai gamɨre dɨragɨnya kwalaalya yaka kɨrɨꞌ sɨmunya mudɨkebwi myawɨryeva. Sareꞌna dazagaaꞌ sahwai maanga gaai dara wɨdɨna \v 21 “Weꞌ! Korazinɨ mwaalyaihɨle! Betɨzaaitha mwaalyaihɨle! Weꞌ! Weꞌ! Kayaaꞌna yɨhyadeihɨlyɨ. Menyaraavɨreba Taayaa mwaalyarajɨ Saaithonɨ mwaalyarajɨ nɨmɨ dɨragɨnaanga sa sarɨmɨre angeba yɨwaꞌdengɨ tɨnna wangabɨzɨ kwajɨ yɨ kɨgaakuna sɨmunya mudɨkebwi yarai kyawɨramaapɨdɨka! Kumɨrebwina kale wiadaaꞌnyɨ baazɨꞌmaꞌnya kɨrɨkɨrɨnakera mwaaidɨvɨꞌ kwaagɨsasɨ kavuꞌnɨpɨdɨka! Sareꞌna kayaaꞌna yɨhyadeihɨlyɨra. \v 22 Sare kɨrɨꞌ yɨhɨthɨvanɨge. Kotɨya maryaꞌne yɨrɨkerɨkɨ Taayaa mwaalyarajɨ Saaithonɨ mwaalyarajɨ saraavɨre taanginyaꞌ naanga sabɨta mɨꞌ. Taanga yɨhɨvɨramaarade saꞌ wavɨlavadesɨ. \v 23 Nabaai Kaapanɨyamɨ mwaalyaihi Sɨgunyavɨna yɨhɨmakɨladeihi dɨngaka? Aawa. Dɨkevɨ dalaawideihɨlyɨra. Anga Sothomɨ nɨmɨ dɨragɨnya da sarɨmɨre angeba yɨwaꞌdengɨ yɨwɨjɨ kwajɨ dahaasagaaꞌ kuna kamannadɨka! \v 24 Kɨrɨꞌ yɨhɨthɨvanɨge. Kotɨya maryaꞌne yɨrɨkerɨkɨ Sothomɨ mwaalyaraavɨre taanginya maalɨka yaka sabaaibɨꞌ yɨhyadeꞌna mɨꞌ. Taanga sarɨmɨnyɨ yɨhyadeꞌ wavɨlavadesɨ.” \s1 “Nɨmɨnyawɨnna bapɨjɨ kwazaaka dɨmwaalyɨla!” dɨnɨkeꞌnesɨ. \r (Lukɨ 10:21-22) \p \v 25 Dazagaaꞌ Jizaazai dara dɨna “Nɨmwai! Sɨgunyavɨnajɨ Kwaaka davakɨnajɨ Naangeigɨnyɨra. Su! Su! Yuya dazanna ‘Aꞌmwe sɨmunya nayaa yawɨꞌdaanyaina sɨduꞌnakeinera. Gotɨyarɨ myawɨraanna!’ yawɨꞌdɨvɨta saraavɨna lɨka yulyakɨvanɨgɨ. Sara yagɨna ‘Nemɨ yune kaimɨraaya maalɨkeina. Sɨduꞌmaayaina,’ yawɨꞌdɨvɨsaraavɨna wibwarɨdaakuvanɨgɨnyaꞌna ‘Su! Su!’ gɨthɨvanɨge. \v 26 Yo, Nɨmwai, gɨmɨre sabwi sasarebulyɨ. Gɨmɨre yawɨta ‘Sareꞌ wabahɨlaaka nawɨꞌnyaꞌ nyɨwaꞌ,’ dahɨna sara yɨvanɨgɨnyaꞌnanyɨ. \v 27 Nɨmaamaangei yuyajɨ yuyaburajɨ nyɨmarɨmwangakeinyɨ saza maremwaaidɨnyainyɨ. Gawaalɨkɨ nayaa yuna yawɨrangadei aane pwai kwai mɨꞌ. Aawa. Nɨmwai gave sahwaina Gawaalɨkɨ nayaa yawɨrangadelyɨ. Nabaai Nɨmwarɨ gazaizai nayaa yawɨrangadei pwai mɨꞌ. Aawa. Gawaalɨꞌ gave sahwaina Nɨmwarɨ nayaa yawɨrangadelyɨ. Yɨ Gawaalɨꞌ pwai kwarɨna dara yawɨꞌna ‘Aꞌmwe sahwarɨna Nɨmwarɨ yawɨranganyaꞌna wibwarɨdaakuma!’ Yɨ sara yawɨrajaꞌ sahwara Nɨmwarɨ yawɨrangabɨꞌderera. \p \v 28 Aꞌmweihi yagɨyagɨ yadɨvɨꞌ taanga naanga maaꞌmanɨgasaihi yuyaihi nɨmɨnyawɨnna dɨvila! Nɨmɨ sarɨmɨnyɨne kuryaraavɨ kwazaakeꞌneihɨrɨ yɨhɨmwaaihɨdeinyɨra. \v 29 Kwaamuꞌnanyainyɨ sɨmɨlɨka yarai manyulyadeꞌnajɨ nɨmɨre sɨmunyavɨ nɨmɨ sainyɨ walamarakɨdɨnyaꞌnajɨ nɨmɨrebwi maaꞌdɨvɨꞌ nɨmɨreihi yɨmaꞌnadɨvɨꞌ nɨmɨre yagaala jawɨramaarila! Sara yapɨjɨ sarɨmɨre kuryara kwazaakeꞌ bɨramaaꞌdɨvɨꞌ kwaamuꞌnanyaihi dɨmwaalyideihɨlyɨ. \v 30 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmɨrebwi tewaanyabulyɨ. Taangeꞌna mɨꞌ. Sareꞌ yɨhɨhaimwagɨdeihɨlyɨ. Nɨmɨre taangeꞌ naangeꞌ mɨꞌ. Sareꞌ nɨmɨre dɨragɨnyaꞌ yɨhɨzaavɨdeihɨlyɨ.” \c 12 \s1 Juyaraavɨre Kwazaakegaaꞌne kɨmaakɨyaꞌnesɨ. \r (Maakɨ 2:23-28; Lukɨ 6:1-5) \p \v 1 Sagaaꞌ Kwazaaka pɨrɨkɨ witɨwawɨnyavɨ tɨnnyabanne tusavɨ Jizaazai kaanna wɨna. Kaanna wɨna yadaaꞌnyɨ gamɨrera mɨdɨdɨvɨsara mɨjɨka wiadaaꞌnyɨ witɨzɨlya maarɨna yeva tɨka nyɨna. \v 2 Tɨka nyɨna yadaapɨjɨ Perɨzɨyara dazavɨ tɨnna wanganna, sarɨ wɨdɨna “Yɨthaa! Gɨmɨdɨdɨvɨsara wawɨnya yɨvanɨgasaꞌna nemɨre kwazaakevɨ kɨwɨnyaꞌ galazekɨvaimanɨgasarera gɨmɨrera!” \v 3 Sara wɨdɨna kyeꞌ wɨdɨna “Kayaaꞌna myɨwaava. Ne Devitɨ yaake dɨnɨka dazavɨ madanganyadɨvɨtaihi daa! Nɨmɨ dɨwe dazagaaꞌ sahwalyɨ yeva gamɨrerajɨ mɨjɨka mwaalesagaakɨ. \v 4 Yɨ sagaaꞌ sahwara Gotɨyare angevɨ wɨlɨna yɨna yeva gɨrɨkula Gotɨyarɨne warɨke tɨka nyɨna yeꞌ. Gɨrɨkula tewaanya sa Devitɨjɨ gamɨrerajɨ tɨka nyaꞌne mɨꞌ. Aawa. Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta gavera tɨka nyaꞌnengɨra. Tɨka nyɨna yesaꞌna kɨwɨnya saꞌ galazekɨvaina yeta kɨrɨꞌ Gotɨyai yagaala mujakelyɨ. \v 5 Nabaai Kɨwɨnyavɨ dɨnɨka pɨrɨvɨ madanganyadɨvɨsaihi daaka! Sareꞌ dara dɨnɨkesɨ. Kwazaakegaaꞌ Gotɨyare Angevɨ Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨsara wawɨnya yɨpɨnerera. Yagaala mwarika! Kwazaakegaaꞌne kɨwɨnya dɨnɨkengɨ pariꞌmaꞌdɨvɨsarera. Kɨrɨꞌ yɨwetawakya maayare.” \v 6 Gamɨnyɨna keꞌbaꞌna wɨdɨna “Dathaꞌ yɨhɨthɨvanɨge. Kwaaka davakɨ pwai Gotɨyare Angeꞌ wavɨlavɨkelyɨ. \v 7 Yɨ Gotɨyare bukuyavɨ dara dɨnɨꞌ \q1 ‘Sipɨzipɨyaraavɨ yaasɨwaꞌna manyɨjaavɨpɨneihɨlyɨ. Aala! \q1 Pwaraavɨna kale gaimwangeꞌna nyɨvuꞌnɨvanɨꞌ.’ \m Sara dɨnɨkeꞌ nayaa yawɨrangabɨzɨ kwajɨ aꞌmwe kayaaꞌnanya maayaraavɨna ‘Sahwara Kɨwɨnyaꞌ galazekɨvaimwaaꞌ,’ majɨ kyɨpɨdɨka! \v 8 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai Kwazaakegaaꞌneꞌ maremwaalɨkelyɨra. Sarevɨdaaꞌnyɨ nɨmɨre yagaala dazavɨ dɨmɨdɨnyɨla!” \r (Maakɨ 3:1-6; Lukɨ 6:6-11) \p \v 9 Sabadaaꞌnyɨ Jizaazai kaanna wɨna yaka kumɨre lotuangevɨ wɨlɨna. \v 10 Yɨthaanyi, saba aꞌmwe pwai gamɨre asaꞌ yaalɨka mena yɨnɨkei mwaalɨna. Sahwarɨna yawɨꞌdɨvɨꞌ dɨnyɨna “Kwazaakebwi kayaaka kyojɨ Jizaazarɨ kotɨya jaana!” dɨneva sarɨ yɨdaanganna “Kwazaakegaaꞌ nalaavɨnakeraavɨ nawɨꞌnya yavadaꞌgalaadevwi dɨngaka? Kɨwɨnyaꞌ galazekɨvalaadevwi dɨngaka?” \v 11 Sara kudeꞌ sai wɨdɨna “Sarɨmɨjɨya pwai kwazaakegaaꞌ kaviꞌnɨnna pɨrɨvɨ gamɨre sipɨzipɨya pwai walaraawɨna yajarɨ malɨmwagyada mamwagiꞌnamakilyɨ yadei gawalaka! \v 12 Sarɨmɨjɨyai yarai mwagiꞌnamakidaavadelyɨ. Kwazaakegaaꞌna maanga aawana! Sipɨzipɨyai maalɨkelyɨra. Aꞌmwei naangaangelyɨra. Sarevɨdaaꞌnyɨ Kwazaakegaaꞌ aꞌmweraavɨne wɨgaimwangeꞌ Kɨwɨnyavɨna tewaanyasɨ.” \v 13 Sara wɨdaka asaꞌ yaalɨka mena yɨnɨkerɨ wɨdɨna “Gɨnnya asaꞌ dɨvyaasɨbwaꞌnana!” Sagaaꞌ gamɨre ata yɨwɨbwaꞌnyɨna yada asi ayabaaibɨꞌ ata pwibɨꞌ maamɨdaryi yɨmaꞌnyɨna yaꞌ. \v 14 Kɨrɨꞌ Perɨzɨyara bwalyuna yɨna yeva “Jizaazarɨ tamakaana!” deva yagaalyaꞌ jamungajɨna yeꞌ. \s1 Gotɨyare wɨdaayaderɨ dahɨlakakerɨnesɨ. \p \v 15 Jizaazai kumɨre tamakyaꞌne savɨna mena yawɨꞌna yaka saba yagalyaꞌmaꞌna, kaanna wɨna. Nabaai aꞌmwe kwalaalyara mɨdɨnna yeꞌ. Sara kyeꞌ aꞌmwe nalaavɨnaka yuyaraavɨ tewaanya yavadaꞌgaina yɨna yaꞌ. \v 16 Yavadaꞌgaina yɨna yaka dɨragɨnna wɨdɨna “Gɨmɨnyɨneꞌna yɨweꞌ pwaraavɨ mujɨwaakɨnna!” \v 17 Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwakyaakei Aazaayai dɨnɨkeꞌ “Yunebanna yɨꞌmwannana!” Gotɨyai kadaꞌ sara yɨna yaꞌ. Sahwai kave yabwina dareꞌ dɨnɨkesɨ. Gotɨyai sahwarɨna dara jaaꞌ \q1 \v 18 “Yɨthaanyi! Wɨdahɨlakɨwei nyɨdaayade tewaanyalyɨ. \q1 Sahwarɨna nɨmɨnyɨ tewaanya nyɨvuꞌnadelyɨ. \q1 Nɨmɨre sɨmunya yɨlaaya yadelyɨ. \q1 Nɨmɨre Kuryarɨ sahwarɨna yɨlawɨmwaaihɨdelyɨ. \q1 Ajɨmya yuyangɨyaraavɨ yawɨbwasaꞌnebwina wɨjɨwaakadelyɨ. \q1 \v 19 Maiyagaala majada jaka dathei mɨꞌ. \q1 Tuta naangengɨ kadɨka wɨꞌnɨpɨꞌdei mɨꞌ. \q1 Gamɨre maanguraayaꞌ jaka damaryadei mɨꞌ. \v 20 Suyarɨꞌ walagɨꞌduraꞌnɨkerɨꞌ mwagalɨvɨpaidɨvɨtabaaibɨꞌ \q1 Dɨragɨmaayaraavɨ kayaaka yɨgaladei mɨꞌ. \q1 Laamɨvananyavɨre wikɨyaꞌ maalɨꞌna nadeꞌ yɨgaaꞌmwadɨvɨtabaaibɨꞌ \q1 Sɨmunyavɨ nɨmɨnyɨna maalɨꞌna yawɨꞌnɨkeraavɨ yɨgaaꞌmwagathei mɨꞌ. \q1 Kuna yadaawori yɨdaꞌmaraangebwi yunebanna waradehaaꞌnanyɨ. \q1 \v 21 Ajɨmya yuyangɨyara sahwarɨ lɨmwabɨꞌdelyɨ. \q1 Padaihasamaaryaꞌnerɨ sahwara yemwaaibɨꞌdelyɨ.” \m Pɨropetɨya Aazaayai sara dɨnɨkesɨ. \s1 “Yɨmaka Naangei Jizaazarɨ wɨgaimwamanɨkeꞌnanyɨ,” desaꞌnesɨ. \r (Maakɨ 3:20-30; Lukɨ 11:14-23; 12:10) \p \v 22 Dazagaaꞌ gamɨnyawɨnna aꞌmwe pwarɨ makabɨna yɨna yeꞌ. Aꞌmwe dazarɨ yɨmakei wɨlamwaalɨkei. Yɨmakei wɨlamwaaidɨsɨyaꞌna sahwai tɨbɨnyai yɨmaꞌnyɨna, maanga bɨpainɨkei yɨmaꞌnyɨna yakelyɨ. Sahwarɨ Jizaazai nawɨꞌnya yavadaꞌgaina yakevɨdaaꞌnyɨ maanga bɨpainɨkei yagaala dɨna yaka tɨnna wanganna. \v 23 Yɨ aꞌmwe kwala bwaꞌnaanya yuya lɨka yɨwainɨgulɨna yɨna yeva dɨnyɨna “Dazai Ne Devitɨmɨre Kaimɨraayarɨ yemwaaimanɨgo sahwai dɨngaka!” \v 24 Kɨrɨꞌ Perɨzɨyara saꞌ kadɨka wɨꞌnyɨna yeva dɨna “Aꞌmwe dazai yɨmakeraavɨ maremwaaidei Biyelɨzɨvulɨmɨre dɨragɨnyaꞌ maaraka yɨmakeraavɨ wɨdaasɨvanɨkelyɨ.” \v 25 Sara dɨna yadaapi kumɨre sɨmunyangɨ mena yawɨranganna yaka wɨdɨna “Maremwaaide gave pɨbadaaꞌnyara pɨvakaai mararangɨvainadɨvɨꞌ mala bwaꞌnɨpɨjaꞌ maremwaaide dazaꞌ kayaaka yɨmaꞌnadesɨra. Nabaai aꞌmwe anga pɨbanyara anga kɨrɨvɨyara tɨnnyaba mararangɨvainadɨvɨꞌ mala bwaꞌnɨpɨjaraavɨreba waradeꞌ mɨꞌ. \v 26 Sabaaibɨꞌ Saataanɨmɨrera jaapainyɨna yadɨvɨꞌ pwara Saataanɨmɨre pwaraavɨ wɨdaasɨpɨjavɨdaaꞌnyɨ Saataanɨmɨre maremwaaideꞌ gara daavadevaka! Aawa. Kayaaka yɨnadevaakɨra. Kɨrɨꞌ Saataanɨ manyɨgaimwagyada yɨmakeraavɨ wɨdaasɨvanɨge. \v 27 Nabaai nyɨdɨwaasaꞌna Saataanɨmɨre dɨragɨnyavɨ yɨmakeraavɨ wɨdaasɨwɨjɨ kwajɨ sarɨmɨre mɨdɨdɨvɨsara yɨmakeraavɨ wɨdaasadɨvɨsara dɨragɨnyavɨ aaihwarevɨ wɨdaasɨvanɨgaꞌ! Sareꞌna mɨꞌ. Sarevɨ sarɨmɨrera sarɨmɨnyɨ yawɨbwaꞌna ‘Aꞌmwera Saataanɨmɨre dɨragɨnyavɨ yɨmakeraavɨ mudaasɨvanɨgava! Sabwi aawaawa!’ Sara yawɨbwapɨꞌderera sarɨmɨrera. \v 28 Kɨrɨꞌ Gotɨyare Kuryai nyɨgaimwadaawojɨ yɨmakeraavɨ wɨdaasɨwɨjaꞌ yɨ sarɨmɨ jawɨranganyide ‘Nemɨnyawɨnna Gotɨyai maremwaaideꞌ mena bɨwaka! Sareꞌna yɨmakeraavɨ sahwai wɨdaasɨvanɨkelyɨ.’ Sara jawɨranganyide.” \v 29 Gamɨnyɨneꞌna keꞌbaꞌna wɨdɨna “Pwai kwai yawɨrajai ‘Dɨragɨnyare gɨlyɨvɨsangɨ gara maarɨdeinyaka?’ Dɨragɨnyare angevɨ wɨlɨna yaka Dɨragɨnyarɨ wɨla yuneꞌna yɨrapwekaka yɨ sagaaꞌ gɨlyɨvɨsa maragɨꞌmwagamaaꞌna yɨwakelyɨ. \v 30 Pwai manyɨgaimwagyɨvanɨkei sahwai nɨmɨre yɨkamaangelyɨ. Sai nɨmɨreraavɨ myeꞌmwannayɨꞌbwaramwaaihyɨvanɨgolyai pɨwɨ pɨwɨ nɨmɨreraavɨ tamaasɨvanɨkelyɨ. \v 31 Sarevɨ yɨhɨthɨvanɨge. Kayaaꞌnanya yuyajɨ bɨrala saza dadɨvɨsajɨ Gotɨyai marasɨꞌnadelyɨ. Kɨrɨꞌ Kurya Tewaanyarɨna yagaaibɨraizɨka dazare wagɨlyaꞌ marasɨꞌnadei mɨꞌ. \v 32 Gazaizai Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayarɨna yagaala kayaaꞌnanyaꞌ bɨrala dazai yɨ gamɨre wagɨlyaꞌ Gotɨyai wɨmarasɨꞌnadelyɨ. Kɨrɨꞌ gazaizai Kurya Tewaanyarɨna yagaala kayaaꞌnanyaꞌ dazai yɨ gamɨre wagɨla dazaꞌ marasɨꞌnadei mɨꞌ. Aawa. Dahaaꞌ kɨgaasɨ dɨvi yɨmaꞌnade kɨgaasɨ waragwothesɨ. Kurya Tewaanyai yadengɨna pwai bɨralyaꞌ dazai ‘Saataanɨmɨre dɨragɨnyasɨreva,’ wagɨla dazaꞌ Gotɨyai marasɨꞌnadei mɨꞌ. \r (Lukɨ 6:43-45) \p \v 33 Nabaai sarɨmɨ yawɨrangabɨneihɨlyɨ ‘Yɨsɨꞌ tewaanyɨkɨ,’ dɨpɨjaꞌ ‘Yɨ gamɨre yɨsɨla kɨnɨjɨ tewaanyangɨra,’ dɨpɨneihɨlyɨ. Nabaai ‘Yɨsɨꞌ kayaaꞌnanyɨkɨ,’ dɨpɨjaꞌ ‘Yɨ gamɨre yɨsɨla kɨnɨjɨ kayaaꞌnanyangɨ,’ dɨpɨneihɨlyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yɨsɨlanna aꞌmwera wangadɨvɨꞌ yɨsɨlyangɨne yɨsɨkana yawɨꞌdɨvɨkɨ. (Nabaai “Jizaazai tewaanyanna yadevɨdaaꞌnyɨ sahwai tewaanyalyɨreva.”) \v 34 Naawɨnaanyarɨdaaꞌnyaihi, aꞌmwe kayaaꞌnanyaihi mwaaihasaꞌna yagaala nawɨꞌnya gathaꞌdara dɨpɨneihɨlaka! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwere sɨmunya yunevɨ yawɨꞌde daza maangevɨdaaꞌnyɨ dadelyɨ. \v 35 Aꞌmwe nawɨꞌnyai gamɨre sɨmunyavɨ yawɨta tewaanya wɨlawaꞌdelyɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ yagaala yuna tewaanyabwina dadelyɨ. Aꞌmwe kayaaꞌnanyai gamɨre sɨmunyavɨ yawɨta kayaaꞌnanya wɨlaꞌdelyɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ yagaala kayaaꞌnanyabwina dadelyɨ. \v 36 Kɨrɨꞌ sarevɨdaaꞌnyɨ yɨhɨthɨvanɨge. Kotɨya maryaꞌne yɨrɨkerɨkɨ Gotɨyai yagaala gazaza yaasɨwaꞌna damaryadɨvɨsanna maryawɨbwaradengɨra. \v 37 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yune gɨmɨre yagaala dadɨnya dazahɨrɨvɨna Gotɨyai ‘Aꞌmwe yɨdaꞌmaraangeigɨnyɨra,’ gɨthathelyɨ. Nabaai gɨmɨre yune yagaala dadɨnya sahɨrɨvɨna ‘Aꞌmwe kayaaꞌnanyaigɨnyɨra,’ gɨthathelyɨ.” \s1 “Dɨragɨnyaꞌ wɨjɨwaainyaꞌ ja!” wɨdesaꞌnesɨ. \r (Maakɨ 8:12; Lukɨ 11:29-32) \p \v 38 Dazagaaꞌ Kɨwɨja pwarajɨ Perɨzɨya pwarajɨ sara maꞌmaaꞌna “Wɨjɨwaakyaigɨ, nevuꞌnɨvanɨkeꞌna tɨnna wanganyaꞌnevɨna atɨka maruꞌnasaꞌ wɨjɨwaainyaꞌ ja! (Wanganawaajɨ ‘Jizaazai nebulyaꞌ nedɨvanɨkelyɨ,’ yawɨraadera.)” \v 39 Wɨdɨna kyeꞌ sai jaꞌnawɨdɨna “Dahaasaihi kayaaꞌnanyaihɨlyɨ. Aꞌmwei mwaaidɨꞌnyɨ aꞌmweꞌ pwaraavɨ tidavamaryadevaaibɨꞌ Gotɨyarɨ nayaa mi yadɨvɨꞌ gevwi yadɨvɨsaihɨlyɨ. Sareihi nyɨdɨwaaꞌ ‘Wɨjɨwaainyaꞌ wanganawaajɨ gyawɨranganaadeinera.’ Kɨrɨꞌ wɨjɨwaainya pɨnɨ myɨhibwarɨdaakwɨwɨna! Aawa. Wɨjɨwaainya pɨropetɨya Jonaamɨreꞌna yune sahɨrɨꞌna yɨhibwarɨdaakwɨdeinyɨ. \v 40 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kɨgaaꞌ Jonaa jawɨnya naangevɨre munyɨkɨ wɨlaꞌdɨꞌnyɨ yɨrɨka daryaai darɨꞌ wavɨlavakabaai Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai kwaakevɨ kusawɨ wɨlaꞌdozɨ yɨrɨka daryaai darɨꞌ wavɨlavadelyɨ. \v 41 Kotɨya maryaꞌnevɨ Menya Ne sɨnnawɨnya Ninɨva mwaalyarajɨ dahaasa daihɨlyɨ daavapɨjɨ sahwara sarɨmɨre kayaaꞌnanyabwina yɨhɨzɨdapɨꞌderera. Sahwara Jonaa yagaala wɨjaakevɨ kadɨka nayaa wɨꞌneva sɨmunya mudɨkebwina yawɨramaryaasaꞌnanyɨ. Yɨthaanyi, dahaaꞌ dava pwai mwaalɨꞌ Jonaamɨ wavɨlavɨkei. Sahwarɨ sarɨmɨ kadɨka wɨꞌneva malɨmwagaryɨgasaꞌna sahwara yɨhɨzɨdapɨꞌdeihɨlyɨ. \v 42 Kotɨya maryaꞌnevɨ aꞌmwe naangeꞌ kwinɨyaꞌ kwaaka aayawɨdaaꞌnyavɨjɨ dahaasa daihɨrɨjɨ kihithɨkaavojɨ kwinɨya dazaꞌ sarɨmɨre kayaaꞌnanyabwina jalɨkurakadesɨ. Tuta saamɨnaanga kɨrɨvɨ Solomonɨmɨre kunya nawɨꞌnyaangeꞌ wɨꞌnyaꞌneꞌ byaakeꞌnanyɨ. Yɨthaanyi, dahaaꞌ dava pwai mwaalɨꞌ Solomonɨmɨ wavɨlavɨkei. Sahwarɨ sarɨmɨ kadɨka wɨꞌneva mamɨdɨnyɨvanɨgasaꞌna kwinɨya dazaꞌ yɨhɨzɨdavadeihɨlyɨ.” \r (Lukɨ 11:24-26) \p \v 43 Keꞌbaꞌna wɨdɨna “Nabaai yɨmakei aꞌmwe pware munyɨkɨdaaꞌnyɨ bwalaawɨna yaka anga aꞌgaaye pɨbanna bɨryaꞌnei yaalɨkɨryabanna kaanya yɨwɨnamaꞌna. Kaanya yɨwɨnamaꞌna yada kɨrɨꞌ mwaalyaꞌne saba mabɨramaari yajai \v 44 dɨna ‘Nɨnnya angevɨdaaꞌnyɨ bwalaawɨna yɨwebanna ayɨna wɨdeinyɨ.’ Sai wɨna, anga savɨ tɨnna wanganna ‘Mena tɨrɨmaaya bwakɨreva aaraare yɨdakɨwaata kuneꞌ daaka! Yune kunesɨ. Wikɨra.’ \v 45 Sara dazai kaanna wɨna, yɨmaka ata purɨdaaꞌnyɨ pwaraalyaraavɨ wɨjɨmaꞌnaawɨna. Yɨmaka gazaizare kayaaꞌnanyabwi yɨmaka sɨnnawɨnyare kayaaꞌnanyaburɨ wavɨlavɨkerera. Sareraavɨ wɨjɨmaꞌnaawɨna yaka aꞌmwere munyɨkɨ yuyara bulamwaaina. Sɨnnawɨ yɨmaka pwarɨna aꞌmwe sai kayaaꞌna mwaalɨna, dɨvidaaꞌnyɨ yɨmaka kayaaꞌnanaangeraavɨna sai kayaaꞌna naanna mwaalɨna. Nabaai yune sasare sahɨbwina dahaasa aꞌmwe kayaaꞌnanyaihɨrɨneꞌ yɨmaꞌnadesɨ.” \s1 Jizaazarɨ ganaangesɨ gahwaalaangerajɨ sanakaavɨnesɨ. \r (Maakɨ 3:31-35; Lukɨ 8:19-21) \p \v 46 Kwala bwaꞌnaanyavɨ yagaalyaꞌ kuna wɨdadaaꞌnyɨ, yɨthaanyi, mwasawɨ gamɨre ganaangesɨ gyaꞌmwerajɨ bathaaꞌna. “Gamɨjɨ yagaala yeꞌmwannadaana!” deva bathaaꞌna yɨna yeꞌ. \v 47 Bathaaꞌna yɨna yadapɨjɨ pwai tɨnna wanganna yaka Jizaazarɨ wɨdɨna “Yɨthaanyi, gwaangesɨ jaꞌmwerajɨ ‘Yagaala yeꞌmwannadaana!’ deva mwasaba bathaakava!” \v 48 Sara kudaꞌ kɨrɨꞌ sahwarɨ maꞌmaaꞌna “Nɨmɨnyɨ nɨwaaꞌ aaihɨrɨvaka? Nɨmɨnyɨ nyaꞌmwera aaihwaravaavaka?” \v 49 Wɨdɨna yaka gamɨnyɨ mɨdɨdɨvɨsaraavɨ ata yɨdaꞌna yaka wɨdɨna “Yɨthaanyi, dazahwara kumɨre kuryaraavɨna nɨmɨnyɨ nɨwaasɨ nyaꞌmwerajɨ sanaka mwaaihaꞌ. \v 50 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sɨgunyavɨ Nɨmaamaangei mwaalɨkere sɨmunyabwi mɨdɨnajai sahwai nyaꞌmwelyɨ. Sahwai nyaꞌmwesɨ. Sahwai nɨwaasɨ.” \c 13 \s1 Aꞌmwei witɨzɨla pɨraihɨrakakevɨnesɨ. \r (Maakɨ 4:1-9; Lukɨ 8:4-8) \p \v 1 Yɨrɨka sarɨkɨ angevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai walyuna yaka aalɨbunyavɨna wɨna yaka maangebaarɨ walamwaaina. \v 2 Walamwaaina yadɨꞌnyɨ gamɨnyawɨnna kwala bwaꞌnaanya naanga yɨꞌbwaꞌnaabɨna. Sara yesaꞌna botɨya pukɨ yɨladɨkwosɨꞌna yaka yɨlamwaaina yadɨꞌnyɨ aalɨbumaangebaarɨ kwala bwaꞌnaanya yuyaꞌ daavɨna. \v 3 Daavɨna yadapi keꞌbaꞌnanyangɨ yagaala kwalaalya dara wɨjɨwaakɨna “Yɨthaanyi, gannya wawɨnyavɨ aꞌmwe pwai witɨzɨla pɨraihɨrakyaꞌnei wɨna. \v 4 Wɨna yaka pɨraihɨrakadaaꞌnyɨ witɨzɨla pɨnɨ tutaanyavɨ bwalaraawɨna. Sarengɨ yusara bamaranyɨna. \v 5 Nabaai pɨba amwi sɨla naangejɨꞌ waꞌdɨꞌnyɨ aꞌba kwaaka maalɨkejɨꞌ warɨkeba witɨzɨla pɨnɨ bwalaraawɨna. Kwaaka samwinariꞌ maayabanneꞌna sa yarai yɨrɨꞌna. \v 6 Kɨrɨꞌ nyɨlyai bilyɨrɨꞌna yada baihinyɨna. Sara yadaaꞌnyɨ sa pwipula dɨragɨnya maaya warɨna yadevɨ yɨnahu yawaka baidaaꞌnyɨna yada baihɨꞌna. \v 7 Kwaakevɨ lannake waꞌdɨꞌnyɨ aꞌba witɨzɨla pɨnɨ bwalaraawɨna yaka yɨrɨꞌna kyaꞌ lange yɨrɨꞌna yaka langa sabara naanga bilaawɨna yada witɨzɨla yɨrɨꞌdengɨ dathɨwaaina. \v 8 Kɨrɨꞌ witɨzɨla pɨnɨ kwaaka mɨnarɨnaka nawɨꞌnyavaakɨ bwalaraawɨna yɨna yada tɨka munne yɨmaꞌnyɨna. Yɨ pɨnɨ 100 yɨmaꞌnyɨna, yɨ pɨnɨ 60 yɨmaꞌnyɨna, yɨ pɨnɨ 30 yɨmaꞌnyɨna. \v 9 Aꞌmwe kadɨꞌnakei kadɨka wɨꞌnana!” \r (Maakɨ 4:10-12; Lukɨ 8:9-10) \p \v 10 Gamɨnyawɨnna gamɨre mɨdɨdɨvɨsara yɨkabɨna yeva dara buthɨna “Aꞌmweraavɨ keꞌbaꞌnanya beꞌna wɨdɨvanɨgɨna?” \v 11 Sara buthɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Sɨgunyavɨ mwaalɨkei aꞌmweraavɨ maremwaaidevɨne yoimavajalɨkurakyanna Gotɨyai mena yɨhivwarɨdaakuwakeꞌnanyɨ. Kɨrɨꞌ sahwaraavɨ yawɨta saꞌ mujaayɨwakeꞌnanyɨ. \v 12 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Pwai nɨmɨnyɨne sɨmunya kɨnɨnnakei nɨmɨnyɨna nayaa yawɨrojɨyarɨ Gotɨyai sɨmunya kwalaalya kujaavojɨ sahwai sɨmunya nawɨꞌnya naanga naanga kɨnɨnnakei yɨmaꞌnadeꞌnanyɨ. Pwai kadɨka nyuꞌnajai nɨmɨnyɨna navɨka mwaalojɨ nɨmɨnyɨne sɨmunya maayarɨ Gotɨyai sɨmunya maalɨka daza kɨmɨlɨꞌ marasɨꞌnadeꞌnanyɨ. \v 13 Sarevɨ keꞌbaꞌnanya wɨdɨvanɨge. Dara dɨnɨꞌ \q1 ‘Tɨnna wangadaapi kɨrɨꞌ myawɨranganyɨvanɨgaꞌ. \q1 Kadɨka wɨꞌnadaapi kɨrɨꞌ muꞌnamaarivanɨgaꞌ. \q1 Aaya kaavɨlyaꞌ myawɨramaari yɨvanɨgaꞌ.’ \m Sareꞌna keꞌbaꞌnanya wɨdɨvanɨge. \v 14 Sareraavɨna Pɨropetɨya Aazaayare yagaala pɨrɨꞌ wɨjaakeꞌ nebulyaꞌna yuneꞌna yɨmaꞌnɨnɨkesɨ. Dara dɨnɨkesɨ. Gotɨyai dara wɨjaaꞌ \q1 ‘Kadɨka wɨꞌnadɨvɨꞌ kɨrɨꞌ kaavɨlyavɨ jawɨramaaryideihi mɨꞌ. \q1 Tɨnna baihanaꞌdɨvɨꞌ kɨrɨꞌ kaavɨlyaꞌ jawɨranganyideihi mɨꞌ. \q1 \v 15 Aꞌmwe dazaraavɨre sɨmunya mena jɨnnɨnɨkeꞌnanyɨ. \q1 Kadɨka maaꞌna widera kadɨka wɨꞌnɨwaasaꞌnanyɨ. \q1 Kumɨre tɨnnyai tɨbarya dɨragɨnna yɨwaasaꞌnanyɨ. \q1 “Tɨnna nayaa nanganaadɨka!” deva \q1 “Kadɨka nayaa nuꞌnaadɨka!” deva \q1 “Sɨmunya nayaa nyawɨraadɨka!” deva \q1 Sahwara sara myɨpɨjɨ kwajɨ \q1 Nɨmɨnyɨna gɨnyɨwannɨpɨjɨ kwajɨ \q1 Tewaanya yavadaꞌgalamwaaihɨna kyɨwɨdɨka!’ \m Aazaayai sara dɨnɨkesɨ. \v 16 Kɨrɨꞌ sarɨmɨ yɨlaaya yɨpɨneihɨlyɨ. Sarɨmɨre tɨnnyai yawɨrangamanɨgasaꞌnanyɨ. Yɨ sarɨmɨre kadɨkiꞌ wɨꞌnamaaꞌmanɨgasaꞌnanyɨ. Sareꞌna yɨlaaya yadɨvɨꞌ tewaanaanga yɨnɨkeihɨlyɨra. \v 17 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Kɨgaakuna Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwakyaata pɨropetɨya kwalaalyarajɨ aꞌmwe yɨdaꞌmaraanga kwalaalyarajɨ tɨnna wanganyaꞌneraavɨ wɨvuꞌnakera tɨnna mwanganyɨ. Sarɨmɨ tɨnna wangamanɨgasangɨ tɨnna mwanganyɨ. Nabaai sarɨmɨ kadɨka wɨꞌnɨvanɨgasangɨna sahwaraavɨ wɨvuꞌnakera kadɨka muꞌnyaasare. Tɨnna sara wangamanɨgasaꞌnajɨ kadɨka sara wɨꞌnɨvanɨgasaꞌnajɨ yɨlaaya yɨpɨneihɨlyɨ. \r (Maakɨ 4:13-20; Lukɨ 8:11-15) \p \v 18 Sarevɨdaaꞌnyɨ sarɨmɨ keꞌbaꞌnanya witɨzɨla pɨraihɨrakamaryadevɨ aaya kaavɨlyavɨ duꞌnamaarila! \v 19 Witɨzɨla tusavɨnya daresɨ. Gazaizai, Gotɨyai maremwaalade yagaalyaꞌ kadɨka yaasɨwaꞌna wɨꞌnada aaya kaavɨlyaꞌ myawɨramaaryaderyawɨnna Kayaaꞌnanyai widaavada gamɨre sɨmunyavɨ yagaala wɨlaburɨnnɨkeꞌ yarai yɨpalamarasɨꞌdelyɨ. \v 20 Witɨzɨla sɨla naanga kɨnɨnnakebanne daresɨ. Pwai yagaalyaꞌ wɨꞌnada yɨlaaya yɨna yada yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ maarɨna. \v 21 Kɨrɨꞌ sahwai witɨya pwipula dɨragɨnya maaya waayɨkabaaibɨꞌ dɨragɨmaayai maalɨkegaaꞌ yagaalyaꞌ yagalyaꞌmaꞌna. Pwara nɨmɨre yagaalyaꞌna maanga wɨdɨna, taanginya wɨjaavɨna. Kayaaꞌna yadɨvɨsaꞌna yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ yagalyaꞌmaꞌdelyɨ. \v 22 Witɨzɨla lannakebanne daresɨ. Pwai yagaalyaꞌ wɨꞌnyɨna yada lɨmwanna yada dahaaꞌne sɨmunya kwalaalya kuna yawɨꞌda Kwaakevakɨya gɨlyɨvɨsanna nɨgwia kwalaalya mariꞌbwarakyaꞌna yawɨꞌda yɨ daza nɨmɨre yagaalyavɨ dathɨvaidelyɨ. Yɨ sareꞌna tɨka munne yɨꞌnade mɨꞌ. \v 23 Witɨzɨla nawɨꞌnyavaakɨne daresɨ. Pwai yagaala kadɨka wɨꞌnada aaya kaavɨlyaꞌ nayaa yawɨrangada tɨka munne yɨꞌnadevaaibɨꞌ tewaanya naanga yadelyɨ. Pwai waanɨ aadɨretɨyai wana nawɨꞌnyaanga yadelyɨ. Pwai sɨkɨzɨtiyai wana nawɨꞌnya yadelyɨ. Pwai tetiyai nawɨꞌnya yadelyɨ.” \s1 Witɨwawɨnyavɨ kurɨvaarɨya kayaaꞌnanya pwaꞌnadengɨnesɨ. \p \v 24 Keꞌbaꞌnanya pɨrɨꞌ wɨjaavada dara wɨdɨna “Sɨgunyavɨya maremwaaideꞌ aꞌmwe pwai sɨla nawɨꞌnya gannya wawɨnyavɨ pɨraihɨrakakabaaibɨꞌnesɨ. \v 25 Kɨrɨꞌ aꞌmwera se waꞌdapiyavɨ sarɨne yɨkamaangei bɨna yaka kurɨvaarɨya kayaaꞌnanyangɨre sɨla witɨyangɨ aꞌba bwasɨꞌna yaka kaanna wɨna. \v 26 Kaanna wɨna kyaꞌ dɨvi witɨya yɨrɨꞌna yaka sɨla yɨꞌnyɨna kyaꞌ dara wanganesaꞌ ‘O! kurɨya kayaaꞌnanyajɨ waayɨke daaka!’ \v 27 Miꞌna deva yaasɨwaꞌwawɨnyara wɨna yeva gyakwarɨ wɨdɨna ‘Maremwaaidɨnyaigɨ, gɨnnya wawɨnyavɨ sɨla nawɨꞌnya pɨraihɨrakagɨnya midaaka! Sarevɨdaaꞌnyɨ kurɨvaarɨya kayaaꞌnanya wangamwoya gawɨdaaꞌnyangaka?’ \v 28 Wɨdɨna kyeꞌ sai wɨdɨna ‘Yɨkamaanga pwai kyakɨra.’ Wɨdɨna kyaꞌ yaasɨwaꞌwawɨnyara wɨdɨna ‘Wawaajɨ kurɨvaarɨya yuya daza guvɨlayɨꞌbwarakɨna yaajɨwona?’ \v 29 Kɨrɨꞌ sai wɨdɨna ‘Aala. Sarɨmɨ kurɨvaarɨya mariꞌbwarakɨpɨjaꞌ witɨyajɨ nyelaapɨdɨka! \v 30 Waayana! Yuyawaai mena kirɨvamwannakɨlyɨ sɨla yune yabwaryagaaꞌnannengɨra. Witɨzɨla yabwaryagaaꞌ aꞌmwe wawɨnya dazavɨyaraavɨ wɨdɨdeinyɨra “Sɨnnawɨ sarɨmɨ kurɨvaarɨya kayaaꞌnanya mena mariꞌbwarakapɨjɨ dɨka marirayaꞌne wɨla dɨmaramurɨtawakyi! Kɨrɨꞌ witɨya mariꞌbwarapɨjɨ anga wɨlaryaꞌnevɨ nɨmɨre tɨka munne dɨmarakyidengɨ,” wɨdɨde,’ wɨdaꞌ.” \s1 Keꞌbaꞌnanyawaai aranyaꞌbɨta maazɨtetɨyavɨnajɨ yɨzɨyavɨnajɨ dɨnɨkeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 4:30-32; Lukɨ 13:18-21) \p \v 31 Keꞌbaꞌnanya pɨrɨꞌ wɨjaavɨna. Sɨgunyavɨya maremwaaideꞌ daꞌbɨsasɨ. Maazɨtetɨya yɨsɨkɨdaaꞌnyɨ yɨsɨla yɨrɨꞌda saamɨnyɨꞌ gɨryadevaaibɨꞌ sɨnnawɨ Gotɨyai pwara pwaraavɨ maarɨna yojɨ dɨvi aꞌmwe kwala naanga naanga wɨmaremwaaladevɨnanyɨ. Aꞌmwe pwai yɨta maazɨtetɨya sɨkɨdaaꞌnyɨ yɨsɨlyamɨlɨꞌ maarɨna yaka gannya wawɨnyavɨ maraburɨnna. \v 32 Maazɨtetɨyɨkɨre yɨsɨlyaꞌ, yɨsɨla tɨka munne pukaavɨrebɨta mɨꞌ. Aawa. Saꞌ wana maalɨkesɨ. Kɨrɨꞌ dɨvidaaꞌnyɨ yɨsɨꞌ naanga yɨmaꞌnyɨna, yuya tɨka munne wawɨnya savɨya sangɨ wavɨlaꞌna yadikɨra. Yɨsɨꞌ yɨmaꞌnadaaꞌna yadɨꞌnyɨyɨkɨ yusara sɨgunyavɨyara gamɨre taanyabaraavɨ bamwaaina yesɨkɨra. \p \v 33 Keꞌbaꞌnanya pɨrɨꞌ wɨdɨna “Sɨgunyavɨya maremwaaideꞌ yɨzɨyaꞌbɨsasɨ. Aꞌmwe pɨrɨꞌ yɨzɨya dazaꞌ maarɨna yojɨ gɨrɨkulyaꞌne pɨlawaaya naanga yegɨnyɨwanna. Dɨvidaaꞌnyɨ gɨrɨkula yuya daza lɨwɨnya mɨlamakina yakesɨ.” \r (Maakɨ 4:33,34) \p \v 34 Yagaala yuya sa Jizaazai kwala bwaꞌnaanyangɨ yune keꞌbaꞌnanya yagaalyavɨna wɨjɨwaakakengɨ. Yagaala aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ kuꞌmaayaba wɨjalɨkurakakei mɨꞌ. Aawa. Yune keꞌbaꞌnanyavɨna wɨjɨwaakaꞌ. \v 35 Sarevɨdaaꞌnyɨ pɨropetɨyai dɨnɨkeꞌ yunebanna yɨꞌmwannyɨna. Jizaazarɨna dara dɨnɨkesɨ. \q1 Maangeꞌ taavaꞌmujɨ keꞌbaꞌna dɨdeinyɨ. \q1 Kwaaka davaꞌ wakyaakevɨdaaꞌnyɨ \q1 Lɨka yulyarɨkenajɨ yoimavɨdeinyɨ. \s1 Kurɨvaarɨya kayaaꞌnanyangɨne keꞌbaꞌnanya dɨnɨkeꞌnesɨ. \p \v 36 Sagaaꞌ Jizaazai kwala bwaꞌnaanyangɨ yagalyaꞌmaꞌna yaka angevɨ wɨlɨna. Wɨlɨna kyaꞌ gamɨre mɨdɨdɨvɨsara gamɨnyawɨnna yɨkabɨna yeva wɨdɨna “Keꞌbaꞌnanya dazavɨne aaya kaavɨlyaꞌ wawɨnyavɨ kurɨvaarɨya kayaaꞌnanya pwaꞌnɨka dazaꞌna dɨnejɨwaakya!” \v 37 Sara wɨdɨna kyeꞌ dara wɨrɨvɨkɨꞌna “Aꞌmwei witɨzɨla nawɨꞌnya pɨraihɨrakakei sai Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ. \v 38 Wawɨnya saꞌ Kwaaka davakɨ. Yɨ witɨzɨla nawɨꞌnya sa maremwaaidevɨne kaimɨraayarera. Yɨ kurɨvaarɨya kayaaꞌnanya sa Kayaaꞌnanya Saataanɨmɨre kaimɨraayarera. \v 39 Yɨkamaanga kurɨvaarɨyangɨre pɨraihɨrakaka dazai Kotɨya Maryadelyɨ. Tɨka munne yabwaryaꞌnegaaꞌ, Kwaaka davaꞌ aayagaaꞌnesɨ. Wawɨnya wɨdaayadɨvɨsara yabwaryaꞌnera sahwara Gotɨyare mamaayarera. \v 40 Sarevɨdaaꞌnyɨ kurɨvaarɨya kayaaꞌnanya mariꞌbwarapɨjɨ dɨkevɨ marirapɨꞌdevaaibɨꞌ Kwaaka davakɨ yɨrɨka aayarɨkɨ yuna sasara yɨpɨꞌdere. \v 41 Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ nɨnnya ejelɨyaraavɨ maryasaabɨdeinyɨ. Kwaaka davakɨ nɨmɨre maremwaaidɨnyaba pwaraavɨre sɨmunya kayaaka yɨgaidɨvɨta yuyaraavɨjɨ yaasɨwaꞌna kayaaꞌna yadɨvɨta kwaraavɨjɨ maryɨꞌbwarapɨjɨ \v 42 dɨka naangevɨ marasɨpɨꞌdere. Dɨka dazavɨ kɨnna naanga dadɨvɨꞌ kunnya maangerɨka kɨdɨkɨvainya yɨpɨꞌdere. \v 43 Dazagaaꞌ Kuvɨnɨmaangere maremwaaidevɨ aꞌmwe yɨdaꞌmaraangera nyɨlyaibɨꞌ baaka naanga bavɨwɨna yɨpɨꞌderera. Aꞌmwe kadɨꞌnakei kadɨka padaꞌgalawɨꞌnana! \s1 Kwaakevɨ nɨgwɨbukusaꞌ yulyakɨnɨkesɨ kwaalɨturyaanga mubya naangesɨyawaarɨnesɨ. \p \v 44 Sɨgunyavɨya maremwaaideꞌ, nɨgwɨbukuta pɨrɨꞌ wawɨnya pɨrɨvɨ lɨka yulyakɨnɨkabaaibɨsasɨ. Aꞌmwe pwai wawɨnya savɨ lɨkɨna yaka ‘Nɨgwɨbukusaꞌ daaka!’ daka ayɨna lɨka yulyakɨna. Sai yɨlaaya naanga yɨna, gamɨre gɨlyɨvɨsangɨna kale mwi yakei yuya marayaasɨna yaka nɨgwia naanga maaraka nɨgwɨbukusaꞌ maaryaꞌnei wawɨnya sajɨꞌ yasaawɨna. \p \v 45 Nabaai Sɨgunyavɨya maremwaaideꞌ aꞌmwei kwaalɨturyaanga nawɨꞌnyanna nawɨꞌnyanna mubada ayɨna mubade sabaaibɨsasɨ. \v 46 Sai bɨrɨna bɨrɨna yada kwaalɨturyaanga wana nawɨꞌnyaanga pɨrɨꞌ tɨnna wanganna yaka nɨgwia naanga wɨgainakei gamɨre gɨlyɨvɨta yuya marayaasɨna yaka kwaalɨturyaanga nawɨꞌnya dazaꞌ mubaawɨna, ‘Nɨmɨresɨra,’ dɨna. \s1 Jawɨgɨlyavɨnesɨ. \p \v 47 Nabaai Sɨgunyavɨya maremwaaideꞌ saalaalyavɨ jawɨgɨlya naangeꞌ waketabaaibɨsasɨ. Sara yadɨvɨꞌ kusawɨ jawɨnya dala nabinabinya wɨlamwaaina yeva \v 48 yune warɨna kyeꞌ aalɨmaangebaarɨ tɨyawɨnna makulaabɨna. Makulaabɨna yeva jawɨnya nawɨꞌnyanna nawɨꞌnyanna tɨwɨnya naangevɨ marakɨna. Kɨrɨꞌ jawɨnya kayaaꞌnanya marasɨꞌna. \v 49 Kwaaka davakɨya yɨrɨka aayarɨkɨ sasara yɨmaꞌnadehaakɨ. Gotɨyare mamaayara walaabapɨjɨ aꞌmwe yɨdaꞌmaraangeraavɨ tɨnnyawɨ mwaaihata aꞌmwe kayaaꞌnanyaraavɨ jaapaina yapɨjɨ \v 50 kayaaꞌnanyaraavɨ dɨka naangevɨ maralɨvarabɨꞌdere. Dɨka dazavɨ kɨnna naanga dadɨvɨꞌ kunnya maangerɨka kɨjɨvainɨpɨꞌdere.” \p \v 51 Sara wɨdɨna yaka gamɨreraavɨ yɨdaanganna “Yagaala yuya dangɨne aaya kaavɨlyaꞌ mena dahayawɨꞌmwaava?” Sagaaꞌ kumɨ wɨdɨna “Yo, yawɨꞌmwona.” \v 52 Sai wɨdɨna “Sarevɨ Kɨwɨja gazaizai Sɨgunyavɨya maremwaaidevɨne mɨdɨdei yɨmaꞌnyɨna yakei angevɨ gyakwalaanga pwai mwaalakabaaibɨsalyɨ. Angevɨ gyakwai gannya yovɨravemwaalyavɨ wɨlɨna yaka gɨlyɨvɨta aya pɨnɨjɨ mudɨka pɨnɨjɨ makwalyaabɨna. Sabaaibɨꞌ nɨmɨrei Kɨwɨnyavɨ sɨduꞌnakei Gotɨyare yagaala ayajɨ nɨmɨre yagaala mudɨkejɨ yawɨramaaꞌdelyɨra.” Jizaazai sara wɨdaꞌ. \s1 Naazaretɨ mwaalyara Jizaazarɨ gɨnyɨraꞌna yesaꞌnesɨ. \r (Maakɨ 6:1-6; Lukɨ 4:16-30) \p \v 53 Jizaazai keꞌbaꞌnanya sa mena wɨdɨna yaka anga dazaba yagalyaꞌmakuna. \v 54 Sara yaka gannya angebanna wɨlaawɨna yaka kumɨre lotuangevɨ wɨlɨna yaka wɨjɨwaakɨna. Sarevɨdaaꞌnyɨ lɨka yɨwainɨgulaawɨna yɨna yeva dɨna “Yawɨta dazajɨ dɨragɨnya dazajɨ aꞌmwe dazai gawɨ maarakengaka! \v 55 Aꞌmwe dazai kaaꞌmadaayarei midaaka! Nabaai Maarɨyaaꞌ ganaangeꞌ midaaka! Jemɨzalyɨ Jozepɨyalyɨ Saaimonɨjɨ Juthaazalyɨ gamɨnyɨ gahwaalaangera midaaka! \v 56 Nabaai gamɨre gyaꞌmwe yuya nemɨjɨ myeꞌmwannemwaalyadɨvɨsa daaka! Sarevɨdaaꞌnyɨ sɨduta dazasɨ dɨragɨnya dazajɨ yuya gawɨ maarakengaka?” \v 57 Sara dɨna yevegaaꞌ sahwarɨna jɨkurya yɨna yadɨvɨsare. Jɨkurya yadɨvɨsaraavɨ Jizaazai wɨdɨna “Pɨropetɨyarɨna anga yuyabanna ‘Aꞌmwe naangelyɨ,’ dɨdɨvɨkɨ. Kɨrɨꞌ gannya angebannajɨ gannya angevɨnajɨ ‘Aꞌmwe naangelyɨ,’ majadɨvɨkɨ.” \v 58 Sagaaꞌ anga dazaba dɨragɨnya ya kwalaalya myaꞌ kumɨ sahwarɨ malɨmwagyadaapiyaꞌna. \c 14 \s1 Jonɨ Bavɨtaazɨya Yadei mena balakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 6:14-29; Lukɨ 3:19-20; 9:7-9) \p \v 1 Sagaaꞌ naanga Erotɨyai Galɨli maremwaalakei Jizaazarɨna yɨhusɨrɨ kadɨka wɨꞌnyɨna yaꞌ. \v 2 Kadɨka wɨꞌnyɨna yaka gamɨre wɨgaimwadɨvɨsaraavɨ wɨdaꞌ “Dazai Bavɨtaazɨya Yadei Jonɨ. Sai lɨkirakɨnɨkevɨdaaꞌnyɨ ayɨna dɨkaavakelyɨ. Sarevɨ dɨragɨnya naanga dazaꞌ miꞌna maaraka nawɨꞌnyangɨ yɨvanɨkesɨ.” \p \v 3 Saꞌ darevɨnyɨ. Erotɨyai Jonɨmɨ galalɨmwanna yaka wɨla senɨyabaalyɨ yɨrɨna yaka kalavuzangevɨ wɨmwaaihɨna. Erotɨyaazaꞌ kɨgaaꞌ Erotɨyare gyaꞌmwei Pilipɨmɨre aꞌmwevɨnesɨ. Pilipɨ kuna mwaaidɨꞌnyɨ Erotɨyai gyaꞌmwere balaangevɨ yaasɨwaꞌna maarakeꞌnanyɨ. \v 4 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Jonɨ Erotɨyarɨ wɨdɨna “Aꞌmwe pware dazaꞌ maaꞌmwaꞌdɨnya saꞌ Gotɨyare kɨwɨnyaꞌ galazekɨvaimanɨgɨnyaigɨnyɨ.” Wɨdɨ wɨja yadeꞌna Erotɨyaazaꞌ sɨnna tɨka wɨdaꞌdaaꞌnyɨ kudaꞌ Erotɨyai kalavuzangevɨ wɨmwaaihɨna. \v 5 Wɨmwaaihɨna yaka “Jonɨmɨ tamakɨma!” daka yaka kɨrɨꞌ aꞌmwe yuyaraavɨna lɨka yɨna. Aꞌmwe sahwara yawɨꞌna “Jonɨ Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadelyɨ. Pɨropetɨyalyɨra.” Sahwara sara yawɨꞌna yadɨvɨꞌ sahwaraavɨna lɨka yɨna navɨka mwaalɨna yakelyɨ. \p \v 6 Pɨgaaꞌ yɨrɨkerɨꞌ Erotɨyarɨ ganaangeꞌ mudanga yaka sarɨkɨna yawɨremwaalyaꞌna aꞌmwe pwara Erotɨyalyɨ yɨꞌbwaꞌnemwaaina. Tɨka munnevɨ yɨꞌbwaꞌnemwaaleva Erotɨyaazavɨre taavɨzɨdɨraayaꞌ kumɨnyɨ tɨnnyaba kwarame yɨwɨlaabɨna. (Juyaraavɨrebwi “Aꞌmwe tewaanyaꞌ aꞌmweraayaba kwarame myannera!” dɨnɨkebulyɨ.) Kwarame yɨwɨlaabɨna kyaꞌ Erotɨyai wabahɨlaaka yɨna. \v 7 Sarevɨdaaꞌnyɨ yagaala dɨragɨnaanga wakɨna “Gotɨyarɨna naanga nebulyaꞌna gɨthɨma! ‘Gɨmɨnyɨ gɨvuꞌnajanna kanyɨdaanganaꞌgɨzɨ gɨmɨnyɨ wɨjaavɨna gideinyɨ. (Nyɨgɨvɨna!)’ ” \v 8 Sara wakɨna kyaꞌ sɨdɨraaya dazavɨ ganaangeꞌ gamɨnyɨ sɨmunyaꞌ wɨjaavɨna yɨna kyaꞌ sɨdɨraayaꞌ wɨdɨna “Jonɨ Bavɨtaazɨya Yadere mɨnyagɨnyaꞌ tɨwɨnya nyegalanya pukɨ dɨꞌgwalaꞌgɨzɨ dava nɨmɨnyɨna dɨnyɨjaadeigɨnyɨ.” \v 9 Wɨdɨna kyaꞌ maremwaaidei Jonɨmɨna kale wiadaaꞌnyɨ yawɨꞌna “Aꞌmwe yuya dathara nɨmɨre yagaala dɨragɨnyaꞌ kadɨka kanyuꞌnɨwaakɨra.” Sara daka gamɨre wɨdaayadɨvɨsaraavɨ wɨdɨna “Taayaꞌ sara nyɨdɨwakeꞌ sara jɨla!” \v 10 Miꞌna wɨdɨna kyaꞌ gamɨrera kalavuzangevɨ walaawɨna yeva Jonɨmɨre mɨnyagɨnyaꞌ wopuramaaꞌna yeva \v 11 tɨwɨnya nyegalanya pukɨ gamɨre mɨnyagɨnyaꞌ dɨꞌgwalamakabɨna, sɨdɨraaya dazavɨna wɨjaavɨna. Wɨjaavɨna kyeꞌ ganaangeyawɨnna makuna. \v 12 Ganaangeyawɨnna makuna kyaꞌ sareꞌ Jonɨmɨrera kadɨka wɨꞌnyɨna yeva gɨlaayarɨ bamaaꞌna yɨna yeva lɨkirakɨna. Mena lɨkirakɨna yeva Jizaazarɨ wɨdaawɨna yeꞌ. \s1 Jizaazai aꞌmwe 5,000 wapaaya wɨjaavakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 6:30-44; Lukɨ 9:10-17; Jonɨ 6:1-14) \p \v 13 Jizaazai yagaala saꞌ kadɨka wɨꞌnyɨna yakegaaꞌ anga saba yagalyaꞌmaꞌna yaka sɨpɨyavɨ yɨlamwaaina yaka aꞌmwera mamwaalyɨgata pɨbanna kaanna wɨna. Kaanna wɨna yadaaꞌnyɨ kwala bwaꞌnaanya anga naangengɨdaaꞌnyara kadɨka sara wɨꞌnesara kwaakaanya gamɨnyɨ mɨjamakuna. \v 14 Mɨjamakuna kyeꞌ dɨvi Jizaazai tɨyawɨnna bularaawaka aꞌmwe kwalaalya naangera bamwaaidapi sai tɨnna wanganna. Kwalaalyaraavɨ tɨnna wanganna yaka kale wina kwiaꞌ nabaai kumɨre nalaavɨnakeraavɨ yavadaꞌgaina. \v 15 Sara yada sawɨtɨrɨnyaburɨ gamɨre mɨdɨdɨvɨsara gamɨnyawɨnna bɨna yeva wɨdɨna “Dazɨmagɨ aꞌmwera maayɨmagɨnyɨ. Nabaai yɨrɨkerɨꞌ mena buwaꞌ. Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmweraavɨ dɨmarayaasa! ‘Angebanya yunewɨnna yamaryapɨjɨ wapaaya mubɨpɨka!’ daꞌgɨzɨ dɨmarayaasa!” \v 16 Sara wɨdɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ Jizaazai wɨdɨna “Beꞌna wɨpɨneraavaka? Sarɨmɨ saihi wapaaya duzaayɨla!” \v 17 Sara wɨdɨna kyaꞌ gamɨrera wɨdɨna “Nemɨ dava tɨka wapaaya kwalaalya manewarika. Gɨrɨkula atinanya gave pɨnɨjɨ jawɨnya gave pwaraalyɨna warɨka.” \v 18 Wɨdɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Daza nɨmɨnyaba davanna dɨmakabila!” \v 19 Sara wɨdɨna yaka aꞌmweraavɨ wɨdɨna “Kaabinnyavɨ dalamwaalyɨla!” Wɨdɨna yaka gɨrɨkula ata pwinanyajɨ jawɨnya pwaraalyɨ maarɨna yaka Sɨgunyavɨ maranganna yɨna yaka “Wapaaya naanga nyɨjawaanyaꞌna yɨlaaya gyɨwa!” Gotɨyarɨ wɨdɨna. Wɨdɨna yaka wapaaya sa maragunyɨna yaka gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ wɨjaavɨna. Wɨjaavɨna kyaꞌ sahwara aꞌmweraavɨ yanga mudɨna. \v 20 Yanga mudɨna kyeꞌ yuyara yunebanna nyɨna yeva munya yɨnyɨna. Munya yɨnyɨna kyaꞌ gamɨrera wapaaya pɨnɨ nagihesa mariꞌbwaꞌna yɨna yeva soigɨlya tinɨka sɨvɨlyɨrɨdaaꞌnyɨ pukaalyangɨ maanga yekuꞌnyɨna. \v 21 Aꞌmwe gavera paaivɨ taawɨzanɨyara nɨnɨkeꞌna. Nabaai aꞌmwe kwalaalyajɨ kaimɨraayajɨ nɨnɨkengɨ. \s1 Jizaazai aalɨbunyavɨ aꞌba yɨlayamaryakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 6:45-52; Jonɨ 6:16-21) \p \v 22 Sagaaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ mɨdɨdɨvɨsaraavɨ wɨdɨna “Sɨpɨyavɨ dɨkwosɨꞌnapɨjɨ yɨlamwaalapɨjɨ aalɨbunyavɨ pimagɨnna sɨnnawɨ sahwaihidaaꞌnyɨ daanyɨla! Kwala bwaꞌnaanyangɨ maryaasaꞌmujɨyagaaꞌna yɨhɨzɨmaꞌnaawɨdeinyɨ.” \v 23 Miꞌna wɨdɨna yaka aꞌmweraavɨ mena maryaasɨna yɨna yaka sai gavei mugunyavɨna yɨlaawɨna, Gotɨyarɨ wɨdɨna. Kuna wɨdɨna yadaaꞌnyɨ sawɨta maalɨka jɨnnyɨna kyaꞌ mugunya savɨ yuna gavei mwaalɨna. \v 24 Mwaalɨna yadɨꞌnyɨ sɨpɨyaꞌ aalyavɨ naangebanna wɨlaawɨna yaka widawadaaꞌnyɨyagaaꞌ yɨhusaꞌ sɨnnyɨmagɨdaaꞌnyɨ wɨlaabɨna yaka aalɨmavajɨnaakeꞌ sɨpɨyavɨ galarɨvɨkɨꞌna yadaaꞌnyɨ sɨpɨyaꞌ mihɨlaꞌmihɨlaꞌ kaanya wɨna. \v 25 Kuna galarɨvɨkɨꞌna yadaaꞌnyɨ yɨrɨkunyagaaꞌ Jizaazai aalɨbunyavɨ aꞌba wɨlaabɨna yaka kumɨnyawɨnna yɨꞌmaꞌna. \v 26 Yɨꞌmaꞌna kyaꞌ mɨdɨdɨvɨsara tɨnna wanganna yadɨvɨꞌ “Akai, sai gɨlaaya pwalyɨra,” dɨna yeva lɨka yɨwainɨgulaawɨna yɨna yeva “Aaka! Aaka!” jaka dɨna. \v 27 Jaka dɨna kyeꞌ sahwai yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ wɨdɨna “Dɨragɨnna dɨmwaalyɨla! Nɨmɨ sahwainyɨra. Lɨka mipɨnera!” \p \v 28 Pitai gamɨre yagaalyaꞌ kadɨka wɨꞌnaka jaꞌnawɨdɨna “Naangeigɨ yune saigɨ mwaaidɨzaigɨ ‘Aalyavɨ aꞌba nɨmɨnyawɨnna dulaama!’ dɨragɨnna dɨnyɨdana!” \v 29 Sara wɨdɨna kyaꞌ sahwai wɨdɨna “Dulaama!” Wɨdɨna kyaꞌ Pitai sɨpɨyavɨ walyuna yaka aalyavɨ aꞌba wɨlaawɨna yɨna yaka Jizaazaryawɨnna wɨlaawɨna. \v 30 Kɨrɨꞌ yɨhusaꞌ wanganaka lɨka yɨna yada aalyavɨ kusawɨ kɨbaweba gaai walaawɨna. Sara yada jaka dɨna “Naangeigɨ dɨnyɨvadaihasamaako!” \v 31 Jaka sara kudaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ Jizaazai ata yɨwɨbwaꞌna yaka yɨrɨꞌbwaꞌna yaka wɨdɨna “Gɨmɨ nɨmɨnyɨ lɨmwangebwi yuna maalɨkebulyɨyaigɨnyɨra. Sɨmunya pɨrɨwaalyaꞌ beꞌna yawɨꞌmanɨgɨ!” \v 32 Wɨdɨna yaka saraai sɨpɨyavɨ dɨkwosɨꞌna kyagi yɨhusaꞌ miꞌna yɨwɨna. \v 33 Miꞌna yɨwɨna kyaꞌ sɨpɨyavɨ mwaalesara gamɨnyɨ kwadaai gɨlɨna yeva yɨlaaya wina yeva wɨdɨna “Naanga yuna nebulyasɨ. Gɨmɨ Gotɨyare Gawaalɨvaangeigɨnyɨra!” \s1 Jizaazai nalaavɨnaka Ganezaaretɨ mwaalyaraavɨ tewaanya yavadaꞌgalakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 6:53-56) \p \v 34 Aalɨbunyavɨ mena lɨvajulagaꞌmaveva Ganezaaretɨ sɨmagɨnna yɨꞌmavaawɨna yɨna yeꞌ. \v 35 Yɨꞌmavaawɨna yɨna kyeꞌ aꞌmwe anga dazɨmagɨnyara yawɨꞌna “Sai Jizaazalyɨra.” Yawɨꞌna yeva anga yuyabanya daza yagaalyaꞌ wɨdaasɨna yɨna yeꞌ. Sara kyeꞌ gamɨnyawɨnna nalaavɨnaka yuyaraavɨ makabɨna. \v 36 Sara makabɨna yeva aꞌmwe nalaavɨnakera tewaanya yɨmaꞌnyaꞌnera gamɨre baazɨꞌmaꞌnyavɨ maangebaarɨ asaꞌna wɨdathɨwabɨꞌdeꞌna yɨdaanganna wieꞌ. Sara yɨdaanganna kwieꞌ sahwara sara yeva yuyara ayɨna tewaanya yɨmaꞌnesarera. \c 15 \s1 Gotɨyare kɨwɨnya dɨnɨkeꞌ Ne sɨnnawɨnyaraavɨre yagaalyavɨ wavɨlavɨkeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 7:1-23) \p \v 1 Sagaaꞌ Perɨzɨya pwarajɨ Kɨwɨja pwarajɨ Jeruzaalemɨ yagalyaꞌmaveva Jizaazaryawɨnna kaanna bɨna yeva wɨdɨna \v 2 “Gɨmɨre mɨdɨdɨvɨsara Ne sɨnnawɨnyara nejaavɨnɨka sabwi marasɨta yadɨvɨsaꞌ gathaꞌdarevɨnaka? Sareꞌ dareꞌnesɨ. ‘Tɨka wapaaya naana!’ dadɨvɨꞌ Ne sɨnnawɨnyara dɨnɨkabaaibɨꞌ kunnya asa aalya yɨdɨvɨtara mɨka! Gɨrɨkitaꞌnanyara tɨka nadɨvɨsare. Beꞌneka?” \v 3 Sara wɨdɨna kyeꞌ sai wɨrɨvɨkɨꞌna “Sarɨmɨ yune sarɨnnyaburɨna mɨdɨmanɨgasaihɨlyɨ. Sara yadɨvɨꞌ Gotɨyare kɨwɨnya dɨnɨkengɨjɨ galazekɨvaimanɨgasaꞌ gathaꞌdarevɨnaka! \v 4 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyai dɨnɨꞌ ‘Gɨmaamaangelyɨ gwaangesɨ sawaare yaya makidɨ duhaimwana!’ Yɨ nabaai dɨnɨꞌ ‘Aꞌmwei ganɨmaanga pwarɨ ganaanga kɨrɨvɨ bɨraiyagaala wɨdade sai yɨnahu balana!’ \v 5 Kɨrɨꞌ sarɨmɨ Gotɨyare yagaalyaꞌ mamɨdɨnyadɨvɨꞌ Ne sɨnnawɨnyaraavɨre gavebwi mɨdɨdɨvɨꞌ dara dadɨvɨsaihɨlyɨ ‘Gazaizai nɨgwia kɨnɨnnakei gannya ganɨmaanga pwarɨ ganaanga kɨrɨvɨ wɨdɨna “Gɨmɨnyɨne gaimwangeꞌne dazaꞌ Gotɨyarɨ wɨjaayaꞌneꞌ dahɨlakɨwesɨ. Sareꞌna yɨhɨzaavɨwɨneinyɨ mɨꞌ.’” \v 6 Aꞌmwei sara wɨdazai sarɨmɨ dɨna ‘Sahwai ganɨmaanga pwarɨna ganaanga kɨrɨvɨna mugaimwagannera!’ Sara dɨna yadɨvɨta sasare dazaburɨ sarɨmɨ Gotɨyare yagaalyaꞌ walamarakadɨvɨsaihɨlyɨ. Sara yadɨvɨꞌ yune sarɨnnya sabwineꞌna munyabanna makidɨvɨsaihɨlyɨ. \v 7 Kwaasɨyaihi! Sarɨmɨnyɨna Pɨropetɨya Aazaayai yɨdaꞌna wɨjaaꞌ. Dara dɨnɨꞌ \q1 \v 8 ‘Aꞌmwe dara maangejɨ nɨmɨnne yayaꞌ munyaba makidɨvɨꞌ \q1 Kɨrɨꞌ kumɨre sɨmunya nɨmɨnyɨ menyaba warɨkengɨ. \q1 \v 9 Aꞌmweraavɨre yune kɨwɨnyanna wɨjɨwaakadɨvɨsangɨna \q1 “Gotɨyare yagaalyaꞌna dɨmɨdɨnyɨla!” wɨdadɨvɨsare. \q1 Sarevɨdaaꞌnyɨ yɨlaaya yaasɨwaꞌna nyadɨvɨsare.’ \m Sarɨmɨnyɨna nayaa sara dɨnɨkesɨ.” \p \v 10 Kwala bwaꞌnaanyavɨ gamɨnyawɨnna jaka wɨjɨvwaramaaꞌna yɨna yaka wɨdɨna “Sarɨmɨ kadɨka wɨꞌnapɨjɨ nayaa jawɨrila! \v 11 Yuya maangevɨ kusawɨ wideꞌna aꞌmwerɨ gɨrɨka yɨgalakadeꞌ mɨꞌ. Aawa. Maangevɨdaaꞌnyɨ yagaala walyaabyaꞌ yune sahɨrɨꞌna gɨrɨkitaꞌnanyai yɨmaꞌnadesɨra.” \p \v 12 Sagaaꞌ gamɨre mɨdɨdɨvɨsara gamɨnyɨ buthɨna “Aꞌmwe Perɨzɨyara gɨmɨre yagaala saꞌ kadɨka wɨꞌneva jɨkurya yɨvanɨgasaraavɨna jawɨꞌmanɨgɨna?” \v 13 Sara wɨdɨna kyeꞌ sai keꞌbaꞌna wɨrɨvɨkɨꞌna “Nɨmaamaangei Sɨgunyavɨ mwaalɨkei gazavɨzavɨ maburɨjakeꞌ yune aꞌmweraavɨreꞌ pwipula kɨnɨjɨ laavadesɨ. \v 14 Perɨzɨyaraavɨna yawɨta kwalaalya mipɨnera! Sahwara tɨbɨnyara tɨbɨnya pwaraavɨ wibwarɨdaakwadɨvɨsare. Kɨrɨꞌ tɨbɨnya pwai tɨbɨnya pwarɨ tusarɨꞌ wibwarɨdaakwajai yuya saraai kwaraai kaviꞌnɨnnyavɨ walaraawɨna yɨkaderaalyɨ.” \v 15 Sara wɨdɨna kyaꞌ Pitai wɨdɨna “Maangevɨ widevɨne keꞌbaꞌnanya dazavɨya kaavɨlyaꞌ dɨnejalɨkurakya! Sara kyaꞌgɨzɨ wɨꞌnaadeinera.” \v 16 Wɨdɨna kyaꞌ wɨdɨna “Sarɨmɨ kwaihɨlyɨ wana sɨmumaayaihi kuna jɨvanɨgava! \v 17 Dareꞌna myawɨrijɨhyɨvanɨgava! Gazaza kwaaꞌnakejɨ kwaaꞌmaayajɨ maangevɨ kusawɨ wide sa munyɨkɨ wɨlaminada dɨvidaaꞌnyɨ lɨkaviꞌnɨnnyavɨna kewɨnɨ marasɨꞌde. (Sarevɨdaaꞌnyɨ wapaaya saza gɨrɨkitaꞌnanyarɨ mumwaaihyadengɨ.) \v 18 Kɨrɨꞌ yagaala maangevɨdaaꞌnya walyaabya daza sɨmunyavɨdaaꞌnyɨ yɨmaꞌnɨvanɨkengɨ. Yɨ dazahɨnɨza aꞌmwe gɨrɨkitaꞌnanyarɨ wɨmwaaihadengɨ. \v 19 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sɨmunyavɨdaaꞌnyɨ yɨmaꞌnade sa darengɨ. Sɨduta kayaaꞌna yawɨꞌna, aꞌmweraavɨ tamakɨna, aꞌmwengɨ ata lɨmwanna, wagɨla maaryaꞌne gɨrɨkitaꞌnanya yɨna, kukebwi yɨna, kotɨyavɨ kwaasɨ jalɨkurakɨna, bɨraiyagaala dɨna. Yuya sabwi sɨmunyavɨ miꞌna yawɨꞌna yeva sara yadɨvɨsangɨ. \v 20 Sarevɨdaaꞌnyɨ yuya daza aꞌmwe gɨrɨkitaꞌnanyarɨ wɨmwaaihɨna yɨnɨkengɨ. Kɨrɨꞌ aꞌmwei gannya asi aalya minyajai tɨka wapaaya nojɨyaꞌna sahwai gɨrɨkitaꞌnanyai Gotɨyarɨna yɨmaꞌnadei mɨꞌ.” \s1 Kenaanɨ mwaalyaꞌ Jizaazarɨna dɨragɨnna lɨmwagakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 7:24-30) \p \v 21 Sahɨba Jizaazai yagalyaꞌmaꞌna yɨna yaka anga Taayaajɨ anga Saaithonɨjɨ sɨmagɨnna kaanna wɨna. \v 22 Kaanna wɨna yaka keiba yamaryadaaꞌnyɨ, yɨthaanyi, Kenaanɨ mwaalya pɨrɨꞌ menyaꞌ dazɨmagɨ mwaaideꞌ bɨna yaka jaka buthɨna “Naangeigɨ, Ne Devitɨmɨre Kaimɨraayaigɨnyɨ nɨmɨnyɨna kale dɨnyɨgaimwana! Nɨnnya taayavɨ yɨmakei yuna kayaaka nyɨgalakivanɨka!” \v 23 Sara wɨdɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ yagaala pɨrɨꞌ jaꞌnajaꞌ mi. Jaꞌnajaꞌ mi kyaꞌ mɨdɨdɨvɨsara gamɨnyawɨnna bɨna yeva dɨragɨnna wɨdɨna “Aꞌmwe dazaꞌ yune jakeꞌna jakeꞌna nedamɨdɨnɨka. Savɨ ayɨna dɨmaryaasa!” \v 24 Sara wɨdɨna kyeꞌ sai dara wɨdɨna “Yɨzɨrelɨyaraavɨre yɨsavaakɨdaaꞌnyɨ sipɨzipɨyara yɨwɨnadaaꞌna yɨnɨkeraavɨna gaveraavɨna nyɨmaryasaabakeinyɨ. (Aꞌmwe daꞌ Yɨzɨrelɨyaꞌ mɨka. Menyasɨra.)” \v 25 Wɨdɨna kyaꞌ saꞌ wɨlaabɨna yaka kwadaai bulagina yɨna yaka bularutaꞌnyɨna yaka wɨdɨna “Naangeigɨ dɨnyɨgaimwana!” \v 26 Kɨrɨꞌ sai ayɨna jaꞌnawɨdɨna “Kaimɨraayangɨre tɨka wapaaya marawaajɨ jɨlɨkeraavɨ namaralɨvaramaadɨka!” \v 27 Sara wɨdɨna kyaꞌ saꞌ wɨdɨna “Naangeigɨ nebulyaꞌna dɨwaana. Kaimɨraayara tewaanya mwaaidɨvɨsare. Nabaai jɨlɨkera wapaaya tɨrɨdɨrɨnya kwɨyakwaravaavɨre yɨꞌbɨnyavɨ bwalaꞌdaawade maribwaranadɨvɨsare.” \v 28 Sara wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Aꞌmweꞌgɨ, nɨmɨnyɨna gɨmɨre dɨragɨnna lɨmwangebwi saꞌ naangesɨ. Nyɨdɨwaanyavɨna gɨvuꞌnɨvanɨkabaaibɨꞌ saꞌ yɨmaꞌnyɨna gyana!” Sara kudaꞌ sagaasagaaꞌ gamɨre taayaꞌ ayɨna tewaanya yɨmaꞌnyɨna yakesɨ. \s1 Nalaavɨnakeraavɨ tewaanya yavadaꞌgalaka kwalaalyaraavɨ (4,000) wapaaya wɨjaavakeꞌnesɨ. \p \v 29 Anga saba Jizaazai yagalyaꞌmaꞌna yɨna yaka Galɨli aalɨbumaangebaarɨ aya kɨbanna wɨlaawɨna yaka mugunyavɨ yɨlaawɨna, yɨlamwaaina. \v 30 Yɨlamwaaina yadɨꞌnyɨ aꞌmwe kwalaalyara gamɨnyawɨnna biꞌbwaꞌnyɨna. Biꞌbwaꞌnyɨna yadɨvɨꞌ sɨvɨla kayaaꞌnanyarajɨ yagɨnya yadɨꞌmwannɨkerajɨ tɨbɨnyarajɨ maanga jɨnɨnɨkerajɨ, nabaai aꞌmwe nalaavɨnaka kwalaalya pwarajɨ saraavɨ makabɨna yeva gamɨre sɨvɨlyɨryaba gidɨkuꞌ yarai wɨmwaaihɨna. Sara yadapi tewaanya yavadaꞌgaina wiaꞌ. \v 31 Sarevɨdaaꞌnyɨ kwala bwaꞌnaanya atɨka maruꞌnaꞌna. Aꞌmwe maanga yɨnahu jɨnɨnɨkera yagaala dadaapi tɨnna wanganna, yɨ yagɨnya yadɨꞌmwannɨkera maamɨdarya yɨmaꞌnyɨna, yɨ sɨvɨla kayaaꞌnanyara kaanya yamarina, yɨ tɨbɨnyara tɨnna yenyɨna yadaapi tɨnna wanganna yeva atɨka maruꞌnaꞌna. Atɨka maruꞌnaꞌna yeva Yɨzɨrelɨyaraavɨ Gotɨyarɨna yayaꞌ byaannakeꞌ munya keꞌbanna makina yeꞌ. \r (Maakɨ 8:1-10) \p \v 32 Jizaazai gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ jaka wɨdɨna yɨna yaka wɨdɨna “Kwala bwaꞌnaanyavɨna kale naanga nyɨvanɨka. Nɨmɨjɨ yɨrɨka daryaai darɨꞌ mena nyeꞌmwannamwaaleva wapaaya maayaraavɨna. Ayɨna mɨjɨkaanya maryaasaꞌna ‘Aala!’ dɨvanɨge. Tutaanyavɨ nabalapɨdɨka!” \v 33 Wɨdɨna kyaꞌ sahwara wɨdɨna “Dathimagɨ aꞌmwera maayɨmagɨnyɨra. Sareꞌna nemɨ kwala naanga davɨ wapaaya sara wɨjaayaꞌne gɨrɨkula kwalaalya gawɨ maraajɨwona?” \v 34 Wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai wɨdɨna “Sarɨmɨnyɨne gɨrɨkula gara gara warɨka?” Wɨdɨna kyaꞌ wɨdɨna “Nemɨnyɨ gɨrɨkula ata purɨdaaꞌnyɨ pwaraaina newarɨka. Jawɨnya maalɨka pwaina pwaina warɨka.” \v 35 Wɨdɨna kyeꞌ kwala bwaꞌnaanyavɨ wɨdɨna yɨna kyaꞌ kwaakevɨ walamwaihulɨna. Kwala bwaꞌnaanyaꞌ walamwaihulɨna kyeꞌ \v 36 gɨrɨkula ata purɨdaaꞌnyɨ pwaraala sajɨ jawɨnyarajɨ maarɨna yɨna yaka Gotɨyarɨ “Su! Su!” wɨdɨna yaka gunyɨna, gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ wɨjaavɨ wɨjaaya yɨna kyaꞌ sahwara aꞌmweraavɨ yanga bumumulɨna. \v 37 Yanga bumumulɨna kyeꞌ yuyara yunebanna miꞌna nyɨna. Sara yeva munya kwinaꞌ nagiheta bwalaraawake ayɨna mariꞌbwaꞌna yɨna yeva soigɨlya tinɨka naanga ata purɨdaaꞌnyɨ pukaalyangɨ ayɨna yunebanna maanga yekuꞌnyɨna yaꞌ. \v 38 Aꞌmwera tɨka nya (4,000) po taawɨzanɨyare. Nabaai aꞌmwejɨ kaimɨraayajɨ tɨka nesangɨ. \v 39 Soigɨlyangɨ mariꞌbwarakɨna kyeꞌ kwala bwaꞌnaanyangɨ maryaasɨna yaka sɨpɨyavɨ yɨladɨkwosɨꞌnamwaaina yɨna yaka Maahathanɨ sɨmagɨnna kaanna wɨna yaꞌ. \c 16 \s1 “Wɨjɨwaainyaꞌ dɨragɨnyaꞌ tɨnna wanganaana!” wɨdesaꞌnesɨ. \r (Maakɨ 8:11-13; Lukɨ 12:54-56) \p \v 1 Perɨzɨyarajɨ Sazuzɨyarajɨ sara Jizaazaryawɨnna bɨna yeva yɨjɨwaalyaꞌna yaamɨjɨ wɨdɨna “Gotɨyai gɨmaryasaabakeigɨ dɨngaka? Sɨgunyavɨ dɨragɨnyaꞌ maaraꞌgɨzɨ atɨka maruꞌnata wɨjɨwaainyaꞌ kyaꞌgɨzɨ gɨmɨnyɨna yawɨraadeꞌnanyɨ.” \v 2 Kɨrɨꞌ sahwai yagaala saꞌ kadɨka wɨꞌnyɨna yaka wɨrɨvɨkɨꞌna “Sawɨsaburɨna dara dadɨvɨsaihɨlyɨ ‘Sɨgunyaꞌ wayaaka yɨrarakɨwakeꞌna nawɨꞌnyagaaꞌ yɨmaꞌnadera.’ \v 3 Nabaai pɨgaaꞌ mwanyavɨna dara dadɨvɨkɨ ‘Yɨraayangeꞌ tɨnga mɨlaꞌnaraka sɨgunya wayaakesɨra. Sareꞌna dahaaꞌ yɨhusasɨ burɨkesɨ waradera.’ Sara dadɨvɨkɨ. Yo, sasareꞌ sarɨmɨ sɨgunyavɨreburɨ wangadɨvɨꞌ nayaa maryawɨbwaꞌdɨvɨkɨ. Kɨrɨꞌ dahaaꞌne sangɨjɨ dɨragɨnya yɨvanɨgengɨjɨ wangadɨvɨꞌ nayaa mamaryawɨbwaryɨvanɨgaꞌ. ‘Gotɨyai naangegaaꞌ wakadehaaꞌ yarai yɨmaꞌnadesɨ,’ majɨvanɨgaꞌ. \v 4 Dahaasaihi kayaaꞌnanyaihɨlyɨ. Aꞌmwei mwaaidɨꞌnyɨ aꞌmweꞌ pwaraavɨ tidavamaryadevaaibɨꞌ Gotɨyarɨ yagalyaꞌmaꞌna yeva gevwi yadɨvɨsaihɨlyɨ. Sareihi nyɨdɨwaaꞌ ‘Dɨragɨnyaꞌ wɨjɨwaainyaꞌ wanganaana!’ Kɨrɨꞌ wɨjɨwaainyaꞌ mihibwarɨdaakwɨwɨna! Aawa. Dɨvi pɨropetɨya Jonaamɨ yaakeꞌ wɨjɨwaainya saꞌ danganyideihɨlyɨ.” Sara wɨdɨna yaka yagalyaꞌmaꞌna yaka kaanna wɨna. (Matɨyui 12:39,40) \s1 Perɨzɨyarajɨ Sazuzɨyarajɨ saraavɨre wɨjɨwaakyabwina keꞌbaꞌna dɨnɨkeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 8:14-21) \p \v 5 Aalɨbunyavɨ Jizaazalyɨ mɨdɨdɨvɨsarajɨ lɨvajulagaꞌmaꞌna yeva gamɨrera gɨrɨkula pɨnɨnna navɨka yɨna, mamakabi. \v 6 Mamakabi kyeꞌ sagaaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Mala nayaa jɨwannyɨla! Perɨzɨyarajɨ Sazuzɨyarajɨ saraavɨre yɨzɨyaꞌna mala nayaa jɨwannyɨla!” \v 7 Sara wɨdɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ sahwara dɨnyɨna “Sai dara dɨwaꞌ ‘Nɨmɨrera gɨrɨkula lɨwɨnya pamidakya mamakabi yɨwaaꞌ.’” \v 8 Sara dɨnyɨna kyeꞌ Jizaazai kumɨre yagaalyaꞌ yawɨranganna yaka wɨdɨna “Nɨmɨnyɨ maalɨꞌna lɨmwagakava. ‘Sahwai negaimwagathelyɨ,’ majɨvanɨgasaihɨlyɨ. Kɨrɨꞌ ‘Gɨrɨkulya maayainera,’ beꞌna dɨmanɨgaꞌ! \v 9 Sarɨmɨ sɨmunya maayaihi dɨngaka! Gɨrɨkula ata pwinanya sa aꞌmwe 5,000 maaresanna myawɨrijɨvanɨgaꞌ! Sara yeva soigɨlya tinɨkengɨ maangeꞌ yunebanna gara garengɨ yekureꞌ? \v 10 Nabaai sarɨmɨ myawɨrijɨvanɨgaꞌ gɨrɨkula ata purɨdaaꞌnyɨ pwaraala daza aꞌmwe 4,000 maꞌmwaꞌdaasanna! Sara yeva soigɨlya naanga tinɨkengɨ gara garengɨ maramihɨwaꞌdaaꞌ? \v 11 Myawɨrivanɨgasaꞌ gathaꞌdarevaka! Nɨmɨ gɨrɨkula pamidakyanna myɨhɨzɨvanɨge. Nɨmɨ yɨhɨthɨvanɨge. Sarɨmɨ mala nayaa jɨwannyɨla Perɨzɨyarajɨ Sazuzɨyarajɨ saraavɨre yɨzɨyaꞌna!” \v 12 Sagaaꞌ sahwara sɨmunya nayaa yawɨramaaꞌna “ ‘Gɨrɨkula pamidakyavɨne yɨzɨyaꞌna yɨpɨꞌdeꞌna,’ dɨnɨka mɨꞌ. Aawa. ‘Perɨzɨyarajɨ Sazuzɨyarajɨ saraavɨre wɨjɨwaakyanna nadapamaapɨdɨka!’ daka dɨnɨkesɨ.” \s1 Pitai “Jizaazai Kɨraazɨtɨyalyɨra,” jalɨkurakakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 8:27-30; Lukɨ 9:18-21) \p \v 13 Sizaarɨya Pilipaai sɨmagɨnna Jizaazai biꞌmavaawɨna yaka gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ yɨdaanganna “Aꞌmwera Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨna dadɨvɨta aaihwalaka?” \v 14 Yɨdaanganna kyaꞌ kumɨ dɨna “Pwara dara dɨna ‘Jonɨ Bavɨtaazɨya Yadelyɨra.’ Pwara dɨna ‘Sai Ne Yɨlaajalyɨ.’ Nabaai pwara dɨna ‘Sai Ne Jeremaayai dɨngaka? Sai ne pɨropetɨya pwai dɨngaka?’” \v 15 Mena dɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Sarɨmɨ saihi ‘Aaihwala?’ nyɨdɨvanɨgava.” \v 16 Sara wɨdɨna kyaꞌ Saaimonɨ Pitai “Gɨmɨ Kɨraazɨtɨyaigɨnyɨ. Gotɨyai dahɨlakyaakeigɨnyɨ. Gotɨyai yuyagaaꞌ gaala mwaaidere Gawaalɨvaangeigɨnyɨra.” \v 17 Sara wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai “Saaimonɨ Jonaamɨre kaimɨraayaigɨ yɨlaaya yadɨ tewaanaanga yɨnɨkeigɨnyɨ. Aꞌmwe Kwaakevakɨyara mɨwɨsajɨ tawesɨ kɨnɨnnakera givwarɨdaakwetara mɨꞌ. Aawa. Nɨmaamaangei Sɨgunyavɨ mwaalɨkei sahwai givwarɨdaakwɨwakelyɨ. Sareꞌna tewaanaanga yɨnɨkeigɨnyɨ. \v 18 Nabaai nɨmɨ gɨmɨnyɨ gɨthɨvanɨge. Gɨmɨ Pitaigɨnyɨ. Yagaala dara dɨnɨꞌ ‘Sɨlyaigɨnyɨ.’ Yɨ gɨmɨ nyɨdɨwaanyaꞌ sɨlaangeꞌbɨsavɨ munyaba nɨmɨre kusɨlaanyara angeꞌbɨsaraavɨ dɨragɨnya wɨmwaaihɨdeinyɨ. Sahwara dɨragɨnyara sara mwaaidɨvɨꞌ balyabwine dɨragɨnyasɨ saza dɨragɨnyaraavɨ dathɨwanna yade mɨꞌ. \v 19 Gotɨyarera yɨmaꞌnyaꞌnebwina Sɨgunyavɨya maremwaaidevɨne dɨragɨnyaꞌ kaanya baasaꞌneꞌ gɨzaavɨdeinyɨ. Kwaakevakɨ yangɨna ‘Kayaaꞌnanyangɨ,’ kadaꞌgɨzɨ yɨ sangɨna Sɨgunyavɨ Gotɨyai mena sara yawɨꞌna. Kwaakevakɨ yangɨna ‘Tewaanyangɨ,’ kadaꞌgɨzɨ yɨ sangɨna Sɨgunyavɨ Gotɨyai mena sara yawɨꞌna yɨnɨkelyɨ.” \v 20 Wɨdɨna yaka sagaaꞌ gamɨreraavɨ dɨragɨnna wɨdɨna “Aꞌmwe pwaraavɨ ‘Gamɨ sai Kɨraazɨtɨyalyɨra,’ nudɨpɨdɨka!” \s1 Jizaazai “Kabalaꞌmujɨ ayɨna nyɨdɨkaavadeinyɨ,” wɨdakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 8:31–9:1; Lukɨ 9:22-27) \p \v 21 Sagaaꞌdaaꞌnyɨ Jizaazai Kɨraazɨtɨyai mɨdɨdɨvɨsaraavɨ gaai yɨbwarɨdaakuna “Jeruzaalemɨna wɨwɨneinyɨ aꞌmwe naangerajɨ Gotɨyarɨne tamiraꞌdɨvɨta naangerajɨ Kɨwɨjarajɨ sara daanga naanga nyɨjaavɨpɨꞌdeinyɨ. Nabaai nyɨramakɨpɨꞌdeinyɨ. Dɨvidaaꞌnyɨ yɨrɨka darɨkaai darɨkɨ ayɨna nyɨdɨkaavadeinyɨ.” \v 22 Sara wɨdɨna kyaꞌ Pitai maanga tɨyabaarɨna makuna yaka maanga wɨdɨna “Naangeigɨ, aawa nebulyasɨ. Gotɨyarɨ gɨmɨnyɨna sɨnna tɨka wɨdaꞌdevwi magyɨmaꞌnannera!” \v 23 Wɨdɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ gamɨnyawɨnna sai gɨnyɨwannyɨna yaka Pitarɨ wɨdɨna “Saataanɨgɨ, nɨmɨnyɨ dusɨmagɨ bulaawa! Nɨmɨre tusavɨ kaanya nanyɨrihɨꞌdɨka! Gotɨyare sɨmunyaꞌ myawɨramaarivanɨgɨ. Aawa. Yune aꞌmweraavɨreꞌ yawɨramaaꞌmanɨgɨnyaigɨnyɨ.” \v 24 Wɨdɨna yaka sagaaꞌ Jizaazai gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ wɨdɨna “Gazaizai nɨmɨnyɨna ‘Mɨdɨnɨma!’ dazai gamɨrebulyɨ gamɨre yayasɨ kwaakewɨ walamarakojɨ aꞌmwera kayaaꞌna nyapɨjɨ yɨta yovihɨrarannɨkevɨri nyɨramakɨpɨꞌdevaaibɨꞌ sahwai kayaaꞌnanya maaryaꞌnei ‘Jizaazarɨna wikɨra!’ dozɨ nyɨmɨdɨnaabana! \v 25 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe pwai ‘Jizaazarɨna nanyɨramakɨpɨdɨka!’ dazai nyɨmarasɨꞌnajai padaihasamaaꞌnade kɨrɨꞌ gamɨre gaalyabwi yɨwɨna yadevulyɨ. Kɨrɨꞌ aꞌmwe pwai nɨmɨnyɨna yawɨrojɨyai balyaꞌnei dɨragɨnna nyɨlɨmwagazai gamɨre gaalyabwi bɨramaaradevulyɨ. \v 26 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe pwai Kwaakevakɨya gɨlyɨvɨta yuya maarajai kɨrɨꞌ gamɨre gaalyabwi yɨwɨna yadevulyɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ gɨlyɨvɨta sa gathaꞌdara wɨgaimwagathelaka! Sahwai gamɨre gaalyabwi ayɨna mubamaaryaꞌnei be nɨgwia wɨjaavadelaka! \v 27 Dareꞌnanyɨ. Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai Ganɨmaangere byaannyasɨ gannya ejelɨyara kwarajɨ yeꞌmwannɨgwalaabathelyɨ. Yɨrɨka dazagaaꞌ aꞌmwe yuyara yadɨvɨta yune sabwineꞌna wɨrɨvɨkɨradeꞌnanyɨ. \v 28 Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Dava daakata pwara mabalyadapiyara kuna mwaaidɨvɨꞌ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai aꞌmweraavɨ maremwaalyaꞌnei nawɨꞌnyarɨ tɨnna nayaa wangabɨꞌdehaaꞌnanyɨ.” \c 17 \s1 Jizaazare kɨlaakejɨꞌ nabinna yɨmaꞌnakerɨnesɨ. \r (Maakɨ 9:2-13; Lukɨ 9:28-36) \p \v 1 Yɨrɨka ata purɨdaaꞌnyɨ pɨrɨꞌna mena wavɨlaꞌna kyaꞌ mugunya keꞌmwewɨ yɨnaawɨnɨkevɨ Jizaazai Pitarɨjɨ Jemɨzalyɨ Jonɨ gamɨre gahwaalaangelyɨ saraarɨjɨ gaveraavɨ makɨlaawɨna. Sagaaꞌ yune kumɨnna mwaalɨna. \v 2 Yadapi Jizaazare kɨlaakejɨꞌ kumɨre tɨmyɨralyarɨ pɨjɨꞌbɨꞌ yɨmaꞌnyɨna yaka nabinna yɨmaꞌnyɨna. Nabaai gamɨre sɨnnyɨꞌ nyɨlyaꞌbɨꞌ lɨvamwadɨna, gamɨre baazɨꞌmaꞌnya sa baakeꞌbɨꞌ yaaka naanga mwadɨna. \v 3 Sara yada, yɨthaanyi, Ne Mozɨzalyɨ Ne Yɨlaajalyɨ saraai yɨmaꞌnaabɨna yagɨla Jizaazalyɨ yagaala yeꞌmwannadɨna yadaakɨlyɨ tɨnna wanganna wieꞌ. \v 4 Pitai tɨnna wanganaka Jizaazarɨ wɨdɨna “Naangeigɨ dava mwalaajaꞌ saꞌ tewaanyasɨra. Sara yawɨꞌdɨzaꞌna dava sɨmɨnya dawaai dasa marɨdaakudengɨ. Pɨrɨꞌ gɨmɨnneꞌ, pɨrɨꞌ Ne Mozɨzarɨneꞌ, pɨrɨꞌ Ne Yɨlaajarɨneꞌ.” \v 5 Sai yagaalyaꞌ kuna dadaasɨ, yɨthaanyi, yɨraaya pɨrɨꞌ wanyɨwanya naanga yɨna yaka kumɨnyɨ bwaakɨna. Yɨthaanyi, yɨraaya savɨdaasɨ maanguraaya pɨrɨꞌ yagaala dara dɨna “Dai nɨmɨre Nyɨbwaalɨvaangelyɨ. Darɨ kurya wɨkadɨnyalyɨ. Yɨlaaya nyɨgaimanɨꞌ. Dahwarɨ kadɨka duꞌnyɨla!” \v 6 Wɨdɨna kyaꞌ mɨdɨdɨvɨsara kadɨka wɨꞌnyɨna yeva kwaakewɨnna walarutaꞌnyɨna, kumɨre sɨnnyɨꞌ kwaakevɨ tutawaꞌna yɨna yadɨvɨꞌ sahwara lɨka naanga yenayɨna. \v 7 Lɨka naanga yɨna yadɨvɨꞌ Jizaazai kumɨnyawɨnna wɨlaabɨna yaka ata yɨmeꞌnyɨna yaka wɨdɨna “Sahwaihi dɨthɨkaayɨla! Lɨka mipɨnera!” \v 8 Wɨdɨna kyaꞌ tɨnna maradɨhaihɨranganna yeva aane pwai kwarɨ mamaranganyɨ. Aawa. Jizaazai yune gaverɨ maranganna. \p \v 9 Sagaaꞌ mugunyavɨ yagalyaꞌmaꞌna yeva kewɨnɨna kuna waidaawadɨvɨꞌ Jizaazai dɨragɨnna wɨdɨna “Sarɨmɨ tɨnna wangamwaata dazanna aꞌmwe pwaraavɨ nudɨpɨdɨka! Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayarɨ balojɨyarɨ yɨdɨkaavojɨyagaaꞌna duzideihɨlyɨra.” \v 10 Wɨdɨna kyaꞌ mɨdɨdɨvɨsara yɨdaanganna “Kɨwɨja sɨduꞌnakera dara gathaꞌdara dadɨvɨtavɨnaka? ‘Yɨlaajai mena kabozɨ dɨvidaaꞌnyɨ Kɨraazɨtɨyai Gotɨyai wɨdahɨlakyaakei walaabathelyɨ.’ ” \v 11 Yɨdaanganna kyeꞌ sai jaꞌnawɨdɨna “Yo, nebulyaꞌna wɨdadɨvɨsasɨ. Yɨlaajai sɨnnawɨ bɨna, yuya byavadaꞌgalawɨmwaaihyaꞌnelyɨ. \v 12 Kɨrɨꞌ yɨhɨthɨvanɨge. Yɨlaajai mena bake kwarɨ kɨrɨꞌ aꞌmwera myawɨranganyesalyɨ. Aawa. Yune kunnya saburɨna mɨdɨdɨvɨꞌ dala nabinabinyabwi wiesalyɨ. Wɨramakesalyɨ. Nabaai sasare sahɨrɨsavɨ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayarɨ wana kayaaꞌna wipɨꞌdelyɨ.” \v 13 Sara wɨdɨna kyaꞌ gamɨrera yawɨꞌna “Jonɨ Bavɨtaazɨya Yaderɨna danedɨvanɨka! Sahwai Yɨlaajalyɨra.” \s1 Kaimalerɨ yɨmakei wɨmwaalɨkerɨ nawɨꞌnya yavadaꞌgalakerɨnesɨ. \r (Maakɨ 9:14-29; Lukɨ 9:37-42) \p \v 14 Aꞌmwe kwala bwaꞌnaanya naangeraayabanna yɨꞌmavaawɨna kyeꞌ aꞌmwe pwai gamɨnyawɨnna bɨna yaka kwadaai bahina yaka \v 15 wɨdɨna “Naangeigɨ, nɨmɨre kaimɨraayarɨna gɨmɨ kaleꞌna dɨnyɨgaimwana! Yɨmaka wida gannya kɨlaakejɨꞌ yuna kayaaꞌna mwaaidelyɨra. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kwalaalyagaaꞌ dɨkevɨ walaꞌdaawadelyɨ. Nabaai aalyavɨ walaꞌdaawadelyɨ. \v 16 Gɨmɨre gɨmɨdɨdɨvɨsaraayawɨnna makabɨwei tewaanya mi kiwaakɨra.” \v 17 Wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Sarɨmɨ aꞌmwe dahaasaihi naangegaaꞌ mwaaidɨ dɨragɨnna nyɨlɨmwadɨvɨsaihi mɨka. Nabaai sarɨmɨre sɨmunyasɨ tewaanyaꞌ mɨka! Nɨmɨnyɨna nayaa myawɨryaihi sarɨmɨjɨ kuna gathaꞌdaregaaꞌ yɨhyeꞌmwannemwaalɨdehaaꞌnanaka! Gotɨyare dɨragɨnya yawɨramaaryaꞌneihɨrɨna kuna gathaꞌdaregaaꞌ nyadehaaꞌnanaka! Kaimɨraaya sarɨ dava nɨmɨnyabanna dɨmakabila!” \v 18 Wɨdɨna yaka Jizaazai yɨmaka sarɨ maiyagaala wɨdɨna kyaꞌ kaimɨraaya dazarɨ yagalyaꞌmakuna kyaꞌ sarevɨ yuna sagaasagaaꞌdaasɨ tewaanya mwaalɨna. \v 19 Tewaanya mwaalɨna kyaꞌ Jizaazaryawɨnna yune gamɨrerana bɨna yeva, pwara yagalyaꞌmavesagaaꞌ wɨdɨna “Nemɨ yɨmaka dazarɨ yɨnɨga wiꞌna mudaasɨyaꞌ gathaꞌdara yaannevɨnaka?” \v 20 Wɨdɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Gotɨyarɨ yɨnɨga wiꞌna malɨmwagyɨvanɨgasaꞌnanyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Maazɨtetɨya savɨre yɨsɨlyaꞌ maalɨtaayasɨ. Maalɨkeꞌ gɨrinɨkabaaibɨꞌ dɨragɨnna lɨmwanga maalɨtaaya dazaꞌ kɨnɨnnakeihi mwaaibɨzaihi mugunya dazaꞌ kudapɨjɨ ‘Keibanna dɨwona!’ yɨ nabaai saꞌ kaanna wɨna yadesɨ. Nabaai aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ mi jideꞌ mɨꞌ. Yuyanna jideihɨlyɨ. \v 21 Kɨrɨꞌ yɨmaka sasarera wɨdaasaꞌneꞌ davwi jɨla! Tɨka wapaaya kɨmaakɨya wakɨna yapɨjɨ, Gotɨyarɨ dɨragɨnna jɨthaanganyidevulyɨ. Sabwi gavebwi yapɨjɨ yɨmaka dazaraavɨ duthaasideihɨlyɨ.” \s1 Jizaazai ayawɨdaasɨ “Kabalaꞌmujɨ ayɨna nyɨdɨkaavadeinyɨ,” wɨdakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 9:30-32; Lukɨ 9:43-45) \p \v 22 Anga Galɨli sabanna yeꞌmwannɨguna yesagaaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ aꞌmwe pwai makabozɨ aꞌmwe naangeraavɨna kanyɨmarɨmwangojɨ \v 23 nyɨramakɨpɨꞌdeinyɨ. Nɨmɨ miꞌna balɨna kyaꞌmujɨ yɨrɨka daryaai darɨkɨ ayɨna nyɨdɨkaavadeinyɨ.” Sara wɨdɨna kyaꞌ gamɨrera kale naanga wiadaaꞌnyɨ sɨmunya yawɨriꞌmaaꞌna yɨna yeva sana mwaalɨna. \s1 Jizaazai taakɨzɨnɨgwia Gotɨyare Angevɨna wakakeꞌnesɨ. \p \v 24 Dɨvi anga Kaapanɨyamɨna yɨꞌmavaawɨna yɨna kyeꞌ Gotɨyare Angevɨne taakɨzɨya maaꞌdɨvɨsara Pitaryawɨnna buthɨna “Sarɨmɨre yɨhɨzɨwaakadei Gotɨyare Angevɨna taakɨzɨya wakadei midaaka?” \v 25 Buthɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Yo.” Sara wɨdaka angevɨ wɨlɨna kyaꞌ sɨnnawɨ Jizaazai wɨdɨna “Saaimonɨgɨ dareꞌna gara yawɨꞌmanɨgɨna? Kingɨyara Kwaakevakɨyaraavɨ maremwaaidɨvɨsara nɨgwɨtaakɨzɨya saza aaihwaravaavɨ maaꞌdɨvɨtaraavaka? Kunnya jɨlɨkaimɨraayaraavɨ maaꞌdɨvɨsara dɨngaka? Aꞌmwe pwaraavɨ maaꞌdɨvɨsara dɨngaka?” \v 26 Wɨdɨna kyaꞌ Pitai wɨdɨna “Aꞌmwe pwaraavɨre nɨgwia maaꞌdɨvɨsare.” Wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Sarevɨdaaꞌnyɨ sahwaraavɨre jɨlɨkaimɨraayara taakɨzɨya wakadɨvɨtara mɨꞌ. (Sabaaibɨꞌ Gotɨyare Kaimɨraayainyɨ Gotɨyare Angevɨna taakɨzɨya wakadɨnyainyɨ mɨꞌ.) \v 27 Kɨrɨꞌ ‘Taakɨzɨya mwaki kyakwoihɨjɨ naarɨmɨnyɨna jɨkurya nyawɨpɨdɨka!’ dena gɨthɨma! Sareꞌna wawoꞌgɨzɨ aalɨbunyavɨ jawɨwɨkɨyaꞌ dasɨꞌnaawa! Sara wasɨꞌnaꞌgɨzɨ jawɨnya aaya mudɨꞌna wɨravabwaꞌdɨzai maarɨna yaꞌgɨzɨ maangeꞌ galaraaꞌmwanna yaꞌgɨzɨ nɨgwia puꞌ kusawɨ wɨlaꞌdozɨ dɨvɨramaaꞌdeigɨnyɨ. Nɨgwia dazahuꞌ maarɨna yaꞌgɨzɨ yuya kwainaarɨne taakɨzɨyaꞌ dumaarideigɨnyɨ.” Sara wɨdɨna yaꞌ. \c 18 \s1 “Sɨgunyavɨya aꞌmwe naanga sɨnnawɨnyai aaihwalaka?” yawɨryaꞌnesɨ. \r (Maakɨ 9:33-37; Lukɨ 9:46-48) \p \v 1 Dazagaaꞌ mɨdɨdɨvɨsara Jizaazaryawɨnna bɨna yeva “Kwaaka davakɨ Jizaazai nemɨre Kingɨyai yarai yɨmaꞌnadelyɨ,” deva wɨdɨna “Sɨgunyavɨya maremwaaidevɨne gɨmɨre mɨdɨdaanyainajɨyai yuna naangei aaihwalaka? Yuyainaavɨ wavɨlaꞌmanɨkei aaihwalaka?” \v 2 Wɨdɨna kyeꞌ kaimale pwarɨ jaka jɨvwaramaaꞌna yaka tɨnnyaba marɨdaakuna yaka \v 3 dara wɨdɨna “Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Sarɨmɨ kaimɨraaya maalɨkerabɨꞌ mimaꞌnyɨ yɨpɨjaꞌ Sɨgunyavɨya maremwaaidevɨ dulyideihi mɨꞌ. Arɨkewɨnyɨra. \v 4 Sarevɨdaaꞌnyɨ pwai yune gamɨ sai kwaakewɨ walamarakɨnojɨ kaimɨraaya dazaibɨꞌ yɨmaꞌnajai, yɨ Sɨgunyavɨya maremwaaidevɨneꞌna aꞌmwe dazai pwaraavɨ wavɨlavadelyɨ. \v 5 Nabaai pwai kwai nɨmɨnyɨna yawɨrojɨ kaimɨraaya dareibɨsarɨ maarajai yɨ sarevɨ nɨmɨnyɨ nyɨmaaradelyɨ. \r (Maakɨ 9:42-48; Lukɨ 17:1-2) \p \v 6 Pwara kaimɨraaya maalɨkera kwaamuꞌ mwaaidɨvɨsarabɨtara nɨmɨnyɨna dɨragɨnna lɨmwabɨzarajɨya pwarɨ aꞌmwei walapapalakyaꞌna wɨdɨna kyojɨ nɨmɨrei kayaaꞌnanyabwi yajaꞌ yɨ aꞌmwe dazarɨna yɨhɨthɨma! Sahwai sara yajai Gotɨyarɨna yagaainakei kyɨmaꞌnojɨ Gotɨyai kayaaꞌna dɨragɨnaanna wiadelyɨ. Sɨnnawɨ nɨmɨrerɨ kayaaꞌna mujahaaꞌ sɨla naangei gamɨre tɨlɨnnyavɨ lɨvarɨdapɨjɨ kwajɨ saalaalyavɨ kewewɨnɨ maralɨvarabɨzɨ kwajɨ tewaanyaꞌ kwaradɨka! Gotɨyai kayaaꞌna dɨragɨnaanna wiadeꞌneꞌna sabwi tewaanyaꞌ kwaradɨka! \v 7 Weꞌ, aꞌmwe Kwaakevakɨyara pwaraavɨ kayaaꞌnanyabwi walapapalakyaraavɨna Gotɨyai taangebwi wɨrɨvɨkɨraderaavɨna kale nyɨwaka. Pwara nɨmɨnyɨ yagalyaꞌmapɨjaꞌna sahwaraavɨ Gotɨyai dɨragɨnaanna wiadelyɨ. Weꞌ, sareꞌna sahwaraavɨna kale nyɨwaꞌ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kayaaꞌnanya dazabwi yɨmaꞌnaabathevulyɨ. Nebulyasɨ. Kɨrɨꞌ aꞌmwe sasare sabwi makabade sarɨna, weꞌ, Gotɨyai kayaaꞌnanaanga wɨrɨvɨkɨradeꞌnanyɨ. \v 8 Nabaai gɨmɨre asɨlyɨ kayaaꞌnanya yɨjaigɨ gɨmɨre sɨmunyaꞌ kayaaka kyɨgalojɨ ‘Kayaaꞌnanyaba namwaaimudɨka!’ dɨzaigɨ sasare gɨnnya asɨrɨ dakuꞌnyɨna yaꞌgɨzɨ lɨvaranna ja! Ata gave pwina kɨnɨnnakeigɨ yuyagaaꞌne gaalyabwina dɨmwaaideigɨnyɨneꞌna tewaanyasɨ. Ata puraai kɨnɨnnakeigɨ Dɨka myɨgaayaꞌnevɨ maragɨlɨvarabɨꞌdeꞌna kayaaꞌnanyasɨ. Sareꞌna sabwina minna! Nabaai gɨmɨre sɨvɨlyɨlyɨ wawaꞌgɨzɨ kayaaꞌnanya yɨjaigɨ sɨmunyaꞌ kayaaka kyɨgalojɨ ‘Kayaaꞌnanyaba nanyɨmwaaihadɨka!’ dɨzaigɨ sasare sɨvɨlyɨrɨ dakuꞌnyɨna yaꞌgɨzɨ lɨvaranna ja! Sɨvɨla gave pwina kɨnɨnnakeigɨ yuyagaaꞌne gaalyabwina dɨmwaaideigɨnyɨneꞌna tewaanyasɨ. Sɨvɨla puraai kɨnɨnnakeigɨ Dɨka myɨgaayaꞌnevɨ maragɨlɨvarabɨꞌdeꞌna kayaaꞌnanyasɨ. Sareꞌna ayɨna dɨragɨnna gɨthɨma! Sasarebwina minna! \v 9 Nabaai gɨmɨre tɨnnyalyɨ kayaaꞌnanya wangadɨzaigɨ sɨmunyaꞌ kayaaka kyɨgalojɨ ‘Kayaaꞌnanyaba nanyɨmwaaihadɨka!’ dɨzaigɨ sasare tɨnnyarɨ jɨwaꞌmwanna yaꞌgɨzɨ lɨvaranna. Tɨnna gave pwaina kɨnɨnnakeigɨ yuyagaaꞌne gaalyabwina dɨmwaaideigɨnyɨneꞌna tewaanyasɨ. Tɨnna pwaraai kɨnɨnnakeigɨnyɨ Dɨka Naangevɨ maragɨlɨvarabɨꞌdeꞌna kayaaꞌnanyasɨ. Dazasareꞌna sabwina minna! \s1 Sipɨzipɨya yadakunɨkeina keꞌbaꞌna wɨdakeꞌnesɨ. \r (Lukɨ 15:3-7) \p \v 10 Mala nayaa jɨwannyɨla! Sarɨmɨ sɨmunya kaimɨraaya daraavɨna dara nyawɨpɨdɨꞌ! ‘Dazarajɨya pɨmɨlɨꞌ wana yaasɨwaꞌnanyalyɨra.’ Sareꞌ dareꞌnesɨ. Dara yɨhɨthɨvanɨge. Ejelɨyara kaimɨraayaraavɨ nayaa maremwaaidɨvɨsarera. Sahwaraavɨ daanga wina yadaaꞌnyɨ taanga maarɨna yɨpɨja yuyanna ejelɨyara Nɨmwai Sɨgunyavɨ mwaalɨkerɨ wɨjɨwaakadɨvɨsare. \v 11 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ tusavɨ yadakunɨkeraavɨ padaihasamaaryaꞌneinyɨ bɨweinyɨ. \p \v 12 Sarɨmɨ dareꞌna gara yawɨꞌmanɨgava? Aꞌmwe pwai sipɨzipɨya waanɨ aadɨretɨyara kɨnɨnnakei mwaalajai sipɨzipɨya pwai kyadaavojɨ bɨrɨbɨryaꞌnei wawadei midaaka! Sai mugunyangɨ sipɨzipɨyara 99 mwaaidapi yagalyaꞌmaꞌna yojɨ sipɨzipɨya gave pwainanya yadaavaja dazaina bɨrɨbɨrya yaꞌnelyɨ. \v 13 Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Sai mena bɨramaarajai sipɨzipɨya gave pwainanya dazarɨna yɨlaaya naanga yadelyɨ. Yɨ sipɨzipɨyara 99 myadaayɨ yadaapiyaraavɨna yɨlaaya maalɨka yadelyɨ. \v 14 Sasare sabaaibɨꞌ Sɨrɨnɨmaanga Sɨgunyavɨ mwaalɨkei maalɨka dazarajɨyarɨna sɨmunyaꞌ dɨna ‘Kaimɨraaya dazai myadaavanna! Aala!’ dada bɨramaaꞌmanɨꞌ. \s1 Gyaꞌmwei gyaꞌmwerɨna yɨwetawakyabwi yajai yavadaꞌgala yaꞌnebwinesɨ. \r (Lukɨ 17:3) \p \v 15 Nabaai jaꞌmwei kayaaꞌnanya pɨbwi gyazaryawɨnna wɨna yaꞌgɨzɨ yune kɨrɨmɨnna mwaalɨna yakɨlyɨ gamɨre kayaaꞌnanyabwi jalɨkurakɨna. Nabaai sai kadɨka nayaa guꞌnajai yɨ tewaanna yavadaꞌgalamwaaida gɨmɨjɨ avaaizɨmunya jeꞌmwannamwaalyideraaihɨlyɨ. \v 16 Kɨrɨꞌ gɨmɨre yagaalyaꞌ kadɨka maguꞌnyajai yɨ aꞌmwe pwaina aꞌmwe kwaraaina maarɨna yaꞌgɨzɨ gɨmɨjɨ wɨna. Wɨna kyapɨjɨ aꞌmwe pwaraaihi daraai dala kwaihi gamɨre yagaala jalɨkurakyaꞌneihi dɨthɨnyideihɨlyɨ. \v 17 Kɨrɨꞌ sahwaraare yagaalyaꞌ kadɨka muꞌnyɨ yajai nɨmɨre kusɨlaanyaraavɨ wɨdɨna. Nabaai kusɨlaanyaraavɨre yagaalyaꞌna kadɨka muꞌnyɨ yajai sarɨna dara jawɨꞌdelyɨ. Anga naanga pimagɨnyai menyai yɨmaꞌnadei daaka! Taakɨzɨya maaꞌda kuka maaꞌdei daaka! Sareraavɨ yɨvanɨgevaaibɨꞌ sahwarɨ sara yɨdeinyɨ. \v 18 Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Nɨmɨreihi sɨryaꞌmweraavɨna Kwaaka davakɨ dɨmaremwaalyideihɨlyɨ. Sahwaibɨsaraavɨna Kwaaka davakɨ ‘Sabwi kayaaꞌnanyabulyɨ. Kusɨlaanyainaayawɨ dɨwona!’ wɨdapɨjɨyagaaꞌ yɨ Sɨgunyavɨ Gotɨyai ‘Sabwi kayaaꞌnanyabulyɨ,’ mena sara yawɨꞌna. Nabaai Kwaaka davakɨ ‘Sabwi tewaanyabulyɨ,’ dapɨjɨyagaaꞌ Sɨgunyavɨ ‘Sabwi tewaanyabulyɨ,’ mena sara yawɨꞌna yadelyɨ. \v 19 Nabaai yagaala ayɨna yɨhɨthɨvanɨge. Kwaaka davakɨ gazazangɨna sarɨmɨjɨyaraai avaaizɨmunyaꞌna yakɨlyɨ Gotɨyarɨ yɨdaanganyɨkajaꞌ yɨ sasareꞌ Sɨgunyavɨ mwaalɨkei Nɨmaamaangei sahwaraarɨna yannelyɨ. \v 20 Yo, nɨmɨnyɨna aꞌmwe pwaraaihi daraai dala kwaihi anga pɨba yɨꞌbwaꞌnemwaaibɨzaihi sarɨmɨnyɨ tɨnnyaba mwaalɨdeꞌna Nɨmwai sara yɨhɨgaimwagatheꞌnanyɨ.” Sara wɨdɨna yaꞌ. \p \v 21 Dazagaaꞌ Pitai gamɨnyawɨnna bɨna yɨna yaka wɨdɨna “Naangeigɨ, nyaꞌmwei kayaaꞌnanya yɨya kanyojɨ gamɨre kayaaꞌnanya marasɨꞌnyaꞌneinyɨ kayaaꞌnanya sa gara gara nyadengaka? Yɨnɨga wiꞌna ata purɨdaaꞌnyɨ pwaraainanyaꞌna dɨngaka?” \v 22 Wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai dara wɨdɨna “Ata purɨdaaꞌnyɨ yune pwaraainanyaꞌna gɨthɨweꞌna mɨꞌ. Aawa. Yɨnɨga wiꞌna kwala naanga naangenna gɨthɨwa.” \v 23 Sara wɨdɨna yaka savɨna keꞌbaꞌnanyaꞌ dara wɨdɨna “Sarevɨdaaꞌnyɨ Sɨgunyavɨya maremwaaidevɨ aꞌmweraavɨre kayaaꞌnanyanna marasɨꞌnyaꞌnebwi dareꞌbɨsabulyɨ. Pɨgaaꞌ aꞌmwe pwai Kingɨyai maremwaaidei yawɨꞌna ‘Nɨnnya nyɨdaayadɨvɨtaraavɨre nɨgwɨtɨvɨkɨta yavadaꞌgalamaarɨma!’ \v 24 Sara yawɨꞌna kyaꞌ nɨgwia gaai yamaasagaaꞌ dinaaya naanga naangeꞌ (10 milɨyonɨ kinaaya) kɨnɨnnakerɨ makabɨna. \v 25 Makabɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ dinaaya yɨnɨga tɨvɨkɨryaꞌneꞌ sai nɨgwia maayalyɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ kingɨyai dɨragɨnna wɨdɨna ‘Aꞌmwe dazalyɨ gamɨre aꞌmwesɨ kaimɨraayajɨ gannya gɨlyɨvɨta yuyajɨ marayaasɨpɨka! Sara miꞌna yaasɨna yapɨjɨ nɨgwia daza nɨmɨnyɨneꞌna dinaaya tɨvɨkɨryaꞌne maapɨka!’ \v 26 Sara wɨdɨna yakevɨdaaꞌnyɨ wɨdaayade dazai kingɨyaryaba kwadaai bulagina yaka kɨnna dɨna yaka wɨdɨna ‘Weꞌ, nɨmɨnyɨna kale kagyozɨ nɨmɨnyɨna yemwaala dɨnya! Nabaai dinaaya yuyaꞌ gɨrɨvɨkɨrɨdeinyɨra.’ \v 27 Kadɨka sara wɨꞌnaka wɨdaayade dazare naangei sahwarɨna kale wina kyaꞌ wɨdɨna ‘Wikɨra. Gɨmɨre dinaayaꞌ manyɨjaayɨ dɨnyɨdeigɨnyɨ. Wiꞌnanyɨra. Miꞌna gɨmarasɨꞌnyɨwana.’ Sara wɨdɨna yaka dinaaya saꞌ yɨnahu marasɨꞌnyɨna. \v 28 Sara kyaꞌ mwasawɨnna wɨdaayade dazai walyuna yaka gamɨjɨya wɨdaayade pwarɨ walyanganna. Sahwai sɨnnawɨnyarɨna dinaaya maalɨkeꞌ (100 kinaaya) kɨnɨnnakelyɨ. Yɨthaanyi, sɨnnawɨnyai avaaiwawɨnya dazarɨ walyanganna yaka galalɨmwanna yɨna yaka gamɨre tɨlɨnnyavɨ galagɨraaꞌdɨwanna yada wɨdɨna ‘Nɨmɨnyɨneꞌ gɨmɨre dinaaya yuya yunebanna dɨrɨvɨkɨka!’ \v 29 Sarevɨdaaꞌnyɨ gamɨre avaaiwawɨnyai kwadaai gɨlɨna yaka dɨragɨnna yɨdaanganna ‘Nɨmɨnyɨna kale kagyozɨ nɨmɨnyɨna yemwaala dɨnya! Nɨmɨre dinaaya gɨrɨvɨkɨrɨdeigɨnyɨ.’ \v 30 Kɨrɨꞌ sai ‘Aala!’ dɨna. Aawa. Sarɨ kalavuzavɨ marɨmwaaihɨna yaka ‘Sahwai dinaaya saꞌ nɨmɨnyɨna tɨvɨkɨradehaaꞌna yagalyaꞌmavadelyɨ.’ \v 31 Sara wɨdɨna kyaꞌ sarevɨdaaꞌnyɨ gamɨre avaaiwawɨnyara sasare sabwi wanganeva kale naanga wiadaaꞌnyɨ kumɨre naangerɨ yagaala yuya daza wɨjɨwakaawɨna. \v 32 Sara wɨjɨwakaawɨna kyeꞌ aꞌmwe naangei wɨdaayade dazarɨ jaka wɨdɨna yaka dara wɨdɨna ‘Yaasɨwaꞌwawɨnya kayaaꞌnanyaigɨ! Aayagaaꞌ nɨmɨnyɨ kɨnna kanyɨdɨwaa sareꞌna gɨmɨre dinaaya yuya yaasɨwaꞌna gɨmarasɨꞌnyɨweigɨnyɨ. \v 33 Nɨmɨ kale gɨhaimwamwebaaibɨꞌ gɨmɨre avaaiwawɨnyarɨ kale kugaimwadɨka! Sara yɨjɨ kwajɨ sabwi nawɨꞌnyaꞌ kwaradɨꞌ!’ \v 34 Wɨdɨna yaka gamɨre naangei sɨnna tɨka wɨdaꞌdaaꞌnyɨ aꞌmwe daangita wɨjaavadɨvɨsaraayawɨ marɨmwangakɨna. Gamɨre dinaaya yɨnɨga wiꞌna yɨꞌmwannyaꞌnerɨ marɨmwangɨna yakelyɨ. \v 35 Nabaai sarɨmɨre sɨmunyangɨ sarɨmɨ yuyaihi sɨryaꞌmwe gazarazaraavɨre kayaaꞌnanya mamarasɨpɨjaꞌ yɨ Nɨmaamaangei Sɨgunyavɨ mwaalɨkei avaaina sana yɨhyathelyɨ.” Sara wɨdaꞌ. \c 19 \s1 Aꞌmwengɨ wɨdaasaꞌnebwinesɨ. \r (Maakɨ 10:1-12; Lukɨ 16:18) \p \v 1 Jizaazai yagaala daza jɨꞌmwannyɨna yakegaaꞌ anga Galɨli yagalyaꞌmaꞌna yɨna yaka Aalya Jothanɨ pimagɨnna anga naanga Juthɨyanna wɨna. \v 2 Wɨna kyaꞌ kwala bwaꞌnaanya naanga sahwarɨ mɨdɨnyɨna kyeꞌ dazɨmagɨ kumɨre nalaaya tewaanya yavadaꞌgaina wiaꞌ. \p \v 3 Nabaai gamɨnyawɨnna Perɨzɨya pwara bɨna yeva “Kayaaꞌna jaꞌnanedazɨwaka?” yawɨꞌna yadɨvɨꞌ yaamɨjɨ yɨjɨwaaina yaꞌnera wɨdɨna “Nemɨre kɨwɨnya dɨnɨkeburɨ gazannazanna aꞌmwei gannya aꞌmwevɨ yɨnahu wɨdaasaꞌ tewaanyaꞌ dɨngaka?” \v 4 Sara wɨdɨna kyeꞌ sai jaꞌnawɨdɨna “Gotɨyare bukuyavɨ dɨnɨka dathaꞌ madanganyadɨvɨsaihi daaka! Sɨnnawɨ kɨgaakuna Gotɨyai yuya wakyaakegaaꞌ kwalyalyɨ balyasɨ sawaarɨ yavɨkarina yaakeyolyɨ. \v 5 Sara yaka sai dɨna ‘Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwei ganɨmaangelyɨ ganaangesɨ sawaarɨ yagalyaꞌmavojɨ gannya aꞌmwesɨ yɨrakuꞌna yɨkadeyolyɨ. Nabaai sayoi kɨlaaka gave pɨjɨꞌnanyayoi yɨmaꞌnyɨkadeyolyɨ.’ Yagaala dazavɨ myawɨryadɨvɨsaihi daaka! \v 6 Sarevɨdaaꞌnyɨ sayoi kɨlaaka pɨjɨkaaina ayawɨ yɨkadewaai mɨꞌ. Aawa. Sayoi yune kɨlaaka gave pɨjɨꞌnanyɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ sasare sabwi Gotɨyai mena yeꞌmwannemwaaihɨnɨkelyɨ. Aꞌmwera nadahaaibwapɨdɨka!” \v 7 Wɨdɨna kyaꞌ sahwara wɨdɨna “Nedɨwaanyaꞌna Ne Mozɨzai kɨwɨnyaꞌ dara beꞌna dɨnɨkavaka? ‘Aꞌmwei gamɨre balaangevɨ wɨdaasaꞌnei pɨkarɨyɨkwiavɨ yɨdaꞌna yojɨ aꞌmwevɨ wɨjaavojɨ yunakaanna wɨdaasadelyɨra.’ Beꞌna dɨnɨkevɨnaka!” \v 8 Wɨdɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Sarɨmɨre sɨmunyangɨ galarɨlavɨmwaaihɨnyɨna kiwaakɨra. Sarevɨdaaꞌnyɨ Mozɨzai sarɨmɨre aꞌmwengɨ wɨdaasaꞌna baihanaꞌna yɨhyaakelyɨ. Kɨrɨꞌ sɨnnawɨ kɨgaakuna sasare dazabwi waryaakebwi mɨꞌ. \v 9 Nabaai dara yɨhɨthɨvanɨge. Pwai kwai gamɨre aꞌmweꞌ mudɨkerɨ maridaayɨ yajaꞌ sahɨrɨvɨ yaasɨwaꞌna wɨdaasadevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwe pɨrɨvɨ nayaa yɨdaanganojɨ kwala maarajai yɨ sahwarɨna Gotɨyai dɨna ‘Aꞌmwe sai ata lɨmwangebwi kayaaꞌna yɨwakelyɨ.’” \p \v 10 Sagaaꞌ gamɨre mɨdɨdɨvɨsara wɨdɨna “Aꞌmwei gannya aꞌmwevɨ sara mudaasɨ yajaꞌna nemɨ kwala namaraadɨka! Nemɨ aꞌmwe maayaina mwalaadevwi nawɨꞌnyasɨ.” \v 11 Wɨdɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Yagaala dazaꞌ yɨnɨga wiꞌna yawɨramaaryaꞌnera yuyaraavɨna mɨꞌ. Aawa. Gotɨyai kwala mamaarya sasareburɨne dɨragɨnyaꞌ wɨjaavojɨya pwaraavɨnanyɨ. \v 12 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yɨ kwala yɨnɨga mamaaryaꞌnera aꞌmwe dala pwarana pwarananyavɨnyɨ. Pwara kuvɨnaange maarɨna yesagaaꞌ kwala maaryaꞌnera mamwaalyɨ yɨpɨnerera. Pwaraavɨ aꞌmwera munya daꞌnɨkera kwala yɨnɨga maapɨꞌdera mɨꞌ. Pwara Sɨgunyavɨya maremwaaidevɨne wawɨnyaꞌ yawɨꞌdɨvɨꞌ kumɨ sara kɨmaakɨya dakadɨvɨꞌ kwala mamaaryadɨvɨsare. Aꞌmwei yagaala dazaꞌ yɨnɨga wiꞌna yawɨramaarannei sai yawɨramaaꞌna yana!” \s1 Jizaazai kaimɨraaya maalɨkeraavɨ yɨlaaya wɨmaryakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 10:13-16; Lukɨ 18:15-17) \p \v 13 Sagaaꞌ gamɨnyawɨnna kaimɨraaya maalɨka pwaraavɨ makabɨna. “Kumɨre mɨnyagɨnyangɨ gamɨre asaꞌ wɨdathɨwada Gotɨyarɨ sahwaraavɨna wɨdana!” deva makabɨna. Miꞌna makabɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ gamɨre mɨdɨdɨvɨsara kumɨnyɨ maanga wɨdɨna. \v 14 Maanga wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai wɨdɨna “Nɨmɨnyawɨnna kaimɨraayaraavɨ dɨmaryasaabila! Sarɨmɨ darihɨralɨmwagata mipɨnera! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sɨgunyavɨya maremwaaidevɨnera maalɨka sasareraavɨna Gotɨyai yanga wɨjaavadeꞌnanyɨ.” \v 15 Sara wɨdɨna kyaꞌ gamɨnyawɨnna bɨna kyeꞌ asaꞌ mɨnyagɨnyangɨ dathɨwanna wiaꞌ. Sara wiaka dɨvidaaꞌnyɨ dazɨmagɨ yagalyaꞌmaꞌna yaka kaanna wɨna yaꞌ. \s1 Mɨgɨnyai gɨlyɨvɨta kwalaalya kɨnɨnnakerɨnesɨ. \r (Maakɨ 10:17-31; Lukɨ 18:18-30) \p \v 16 Yɨthaanyi, aꞌmwe pwai gamɨnyawɨnna biꞌmaꞌna yaka wɨdɨna “Wɨjɨwaakyaigɨ, ‘Yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaalyabwi maarɨma!’ daꞌmujɨ tewaanya gareꞌna yɨdeinyaka?” \v 17 Wɨdɨna kyaꞌ jaꞌnawɨdɨna “Tewaanyaꞌna nɨmɨnyɨna beꞌna nyɨdaangamanɨgɨna? Tewaanyai yune gave sahwainanyalyɨra. Kɨrɨꞌ gɨmɨ ‘Gaala nebulyaburɨ mwaalyaꞌneinyɨ,’ yawɨꞌdɨzaꞌ kɨwɨnya dɨnɨkengɨ nayaa dɨmɨdɨna!” \v 18 Sai wɨdɨna “Kɨwɨnya garengaka?” Jizaazai wɨdɨna “Dathaꞌdarenna ‘Aꞌmwe maramakɨnnera! Pware aꞌmwevɨ ata malɨmwadɨnnera! Kuka minnera! Aꞌmwe pwaraavɨna kwaasɨ yagaala majalɨkurakɨnnera! \v 19 Gɨmɨre gɨmaamaangelyɨ gwaangesɨ sawaare yaya munyaba makidɨ duhaimwana! Gɨmɨnyɨna gɨvuꞌnadevaaibɨꞌ pwaraavɨna avaaina nawɨꞌnya gɨvuꞌnana!’” \v 20 Sara wɨdɨna kyaꞌ mɨgɨnya sai wɨdɨna “Kɨwɨnya yuya daza mena mɨdɨdɨnyangɨra. Nɨmɨnyɨ kuna gareꞌ nyɨgainɨvanɨkevaka?” \v 21 Wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Gɨmɨ ‘Yune nebulyaꞌnanyainyɨ yɨmaꞌnɨma!’ dɨzaigɨ gɨmɨre gɨlyɨvɨta yuya yasaawaꞌgɨzɨ aꞌmwe gɨlyɨvɨꞌmaayaraavɨ nɨgwia duzaama! Sarevɨdaaꞌnyɨ Sɨgunyavɨ gɨmɨ gɨlyɨvɨta kwalaalya kɨnɨnnakeigɨ jɨmaꞌnadeigɨnyɨ. Nabaai nɨmɨnyɨ dɨnyɨmɨdɨnaama!” \v 22 Wɨdɨna kyaꞌ mɨgɨnyai yagaala dazaꞌ kadɨka sara wɨꞌnyɨna yaka kale wiadaaꞌnyɨ kaanna wɨna. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sai gɨlyɨvɨta kwalaalya kɨnɨnnakelyɨ. \p \v 23 Sagaaꞌ Jizaazai gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ wɨdɨna “Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Sɨgunyavɨya maremwaaidevɨ aꞌmwe nɨgwɨhɨravɨnakei yagɨyagɨ wɨladelyɨ. Yaasɨwaꞌna mɨꞌ. \v 24 Ayahi yɨhɨthɨvanɨge. Kaamelɨyai ‘Langa kwaabɨhannya gipwaidɨvɨta sarɨkɨre daibuꞌnyavɨ wɨlɨma!’ dozɨ saꞌ yagɨyagɨ wawɨnya maayasɨ. Nɨgwɨhɨravɨnakei ‘Gotɨyai maremwaaidevɨ wɨlɨma!’ dozɨ saꞌ yagɨyagɨ wawɨnyasɨ.” \v 25 Wɨdɨna kyaꞌ mɨdɨdɨvɨsara kadɨka sara wɨꞌnyɨna yeva lɨka yɨwainɨgulaawɨna yɨna yeva wɨdɨna “ ‘Nɨgwɨhɨravɨnakei aawa!’ daakajɨ aaihwarɨ padaihasamaarannelaka?” \v 26 Wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai tɨnna baihanaꞌna wiaka wɨdɨna “Aꞌmwera wiꞌna mɨka! Kumɨ sara Gotɨyaryawɨnna mabi yɨpɨnerera. Kɨrɨꞌ Gotɨyai yuyabwi yɨnɨga wiꞌna yannelyɨ.” \v 27 Wɨdɨna kyaꞌ sagaaꞌ Pitai jaꞌnawɨdɨna “Yɨthaa, nemɨ yuyangɨ yagalyaꞌmavona gɨmɨdɨmwona. Sarevɨdaaꞌnyɨ nemɨ tɨvɨkɨryaꞌne benɨ maraadengaka?” \v 28 Wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai kumɨnyɨ dara wɨdɨna “Nebulyaꞌna dara yɨhɨthɨvanɨge. Yuya mudɨka yɨmaꞌnadehaaꞌ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai dɨragɨnyasɨ byaannyasɨ kɨnɨnnakei kingɨyarɨ namwaalyɨta nawɨꞌnyavɨ mwaalade dazahɨgaaꞌ sarɨmɨ nyɨmɨdɨdɨvɨsaihi kwaihɨlyɨ namwaalyɨta nawɨꞌnya sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraala sangɨ dɨmwaalyideihɨlyɨ. Sara yadɨvɨꞌ yawɨbwaryaꞌneihi Yɨzɨrelɨyaraavɨre yɨsavakaavɨ sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraala savakaavɨ dɨmaremwaalyideihɨlyɨ. \v 29 Nabaai gazaizai nɨmɨnne yayavɨna yawɨꞌda nɨmɨre wawɨnya yada yɨ sahwai gamɨre angevɨ yagalyaꞌmaꞌna. Yɨ gyaꞌmwe pwaraavɨ gyaꞌmwe kɨnɨngɨ yagalyaꞌmaꞌna. Yɨ ganɨmaanga pwarɨ ganaanga kɨrɨvɨ yagalyaꞌmaꞌna. Yɨ gamɨre kaimɨraayangɨ yagalyaꞌmaꞌna. Yɨ aawawɨnyangɨ yagalyaꞌmaꞌna. Yɨ sarevɨdaaꞌnyɨ sahwai tewaanya kwalaalya naanga maaradelyɨ. Nabaai sara yojɨ Ganɨmaangere yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaalyabwi maaradelyɨ. \v 30 Kɨrɨꞌ dahaaꞌ aꞌmwe kwalaalyara kumɨre yaya munyaba warɨkera dɨvi nɨmɨnyɨneꞌna kumɨre yaya kwaakeba waraderera. Nabaai dahaaꞌ aꞌmwe kwalaalyara kumɨre yaya kwaakeba warɨkera dɨvi nɨmɨnyɨneꞌna kumɨre yaya munyaba waraderera. \c 20 \s1 Gɨraipɨwiwawɨnyavɨ yadɨvɨsaraavɨnesɨ. \p \v 1 Sareꞌ daꞌdaresɨ. Sɨgunyavɨya maremwaaideꞌ aꞌmwe pwai aawawɨnya kɨnɨnnakei yɨnɨkabaaibɨsasɨ. Wana mwanyavɨ (6 kɨlokɨ) gamɨre gɨraipɨwiwawɨnyavɨ wɨdaayaꞌne pwaraavɨ maaryaꞌnei kaanna wɨna. \v 2 Kaanna wɨna yaka aꞌmweraavɨ wɨdɨna ‘Nɨmɨre gɨraipɨwiwawɨnyavɨ nyɨdaayaꞌneihɨrɨ nemɨre sabwineꞌna pwarɨ dahaaꞌne kinaayaꞌ pwarɨ dahaaꞌne kinaayaꞌ yɨhɨzaavɨdeinyɨ.’ ‘Yo, wikɨra,’ jaꞌnawɨdɨna kyeꞌ gamɨre wawɨnyavɨna wɨdaasɨna. \v 3 Wɨdaasɨna yaka mwanyɨzɨrɨgwajahaaꞌ maaketɨyaba ayahi wɨna yaka aꞌmwe pwara yaasɨwaꞌna yadapiyaraavɨ tɨnna wanganna. \v 4 Tɨnna wanganna yaka wɨdɨna ‘Sarɨmɨ kwaihɨlyɨ nɨmɨre wiwawɨnyavɨna kaanna wawopɨjɨ jaawila! Yɨ nabaai nɨgwia yɨdaꞌnanya yɨhɨzaavɨdeinyɨra.’ Kudaꞌ sarevɨdaaꞌnyɨ kaanna wɨna. \v 5 Kaanna wɨna kyeꞌ dɨvidaaꞌnyɨ sɨrɨgwajahaasɨ sɨvɨraryagaasɨ gyakwai ayahi wɨna yaka avaaina sana yɨna. \v 6 Nabaai sawɨsaburɨ (5 kɨlokɨ) ayahi kaanna wɨna yaka aꞌmwe pwara daaꞌdapiyaraavɨ tɨnna wanganna yaka wɨdɨna ‘Dava nyɨlaanga davɨ yaasɨwaꞌ gathaꞌdarevɨna daakava?’ \v 7 Sahwara jaꞌnawɨdɨna ‘Nemɨnyɨ wawɨnya nejaayaꞌnei pwai midaakajɨnyɨra.’ Jaꞌnawɨdɨna kyeꞌ sai wɨdɨna ‘Sarɨmɨ kwaihɨlyɨ nɨmɨre wawɨnyavɨna dɨwila!’ \v 8 Sara wɨdɨna kyaꞌ yuyara wawɨnya yɨna kyeꞌ nyɨla walakyagaaꞌ mena kyɨmaꞌnaꞌ wiwawɨnyavɨ gyakwalaangei gamɨre maredaasarɨ dara wɨdɨna ‘Wawɨnyavɨ nyɨdayɨwaasaraavɨ jaka wɨdaꞌgɨzɨ nɨgwia duzaama! Wawɨnya aaya dɨvidaaꞌnyaraavɨ sahwaraavɨdaaꞌnyɨ duzaama! Nɨgwia sahwaraavɨ kuna kuna wɨjaavaꞌgɨzɨ yune wawɨnya sɨnnawɨ wɨdaayaraayabanna jɨꞌmwannadesɨra.’ \v 9 Sara wɨdɨna kyaꞌ maredaasai sara yɨna yada aꞌmwera wawɨnyaꞌ yamaaꞌdɨvɨꞌ yune sawɨsaburɨ (5 kɨlokɨ) yesara biꞌmaꞌna yɨna yeva pwai kinaaya pɨrɨꞌ pwai kinaaya pɨrɨꞌ maarɨna. Sagaaꞌ yɨrɨka yunevɨna wawɨnyavɨ nɨgwia kinaaya pukɨra. \v 10 Maarɨna kyeꞌ wawɨnya aayagaaꞌdaaꞌnyɨ yamaaꞌnɨka sara tɨnna wanganna yeva yawɨꞌna ‘Dɨvidaaꞌnyara pwai kinaaya pɨrɨꞌ pwai kinaaya pɨrɨꞌ maꞌmwaasaꞌna nemɨ pɨnɨjɨ maraadeinera.’ Sara yawɨꞌna kyeꞌ kɨrɨꞌ sara kwarajɨ pwai kinaaya pɨrɨꞌ pwai kinaaya pɨrɨꞌ maarɨna. \v 11 Sara maarɨna yeva jɨkurya yɨna yeva wawɨnyavɨ gyakwalaangerɨ maanga wɨdɨna \v 12 ‘Aꞌmwe dazara aaya dɨvidaaꞌnyɨ yɨmaꞌnaabadɨvɨꞌ wawɨnyaꞌ yune waanɨ aawaayaꞌna wavɨlaꞌderera. Gɨmɨ nɨgwia saraavɨ wɨjawaanyaꞌ nemɨ maraanneꞌ wɨjawaana! Kɨrɨꞌ nemɨ wawɨnya naanga yadaa mwanyavɨdaaꞌnyaina yune nyɨla walakyagaaꞌna yɨꞌmwannɨvanɨgoinera. Sara yadaawori nyɨla naangeꞌ nebaihinɨvanɨkeinera.’ \v 13 Maanga sara wɨdɨna kyeꞌ wawɨnyavɨ gyakwalaangei kumɨjɨya pwarɨ jaꞌnawɨdɨna ‘Nyaꞌmweigɨ, gɨmɨnyɨna kayaaꞌna magivanɨge. Naarɨmɨ kinaaya pɨrɨꞌna “Tewaanyasɨra,” myawɨrijɨhyɨwola? \v 14 Sarevɨdaaꞌnyɨ gɨnnya nɨgwiaꞌ maarɨna yaꞌgɨzɨ kaanna wɨna jɨ! Nyɨvuꞌnɨvanɨka daresɨ. Gɨzaavanɨgevaaibɨꞌ aꞌmwe aaya dɨvidaaꞌnya dazarɨ avaala wɨjaawa. \v 15 Sareꞌ yune nɨmɨresɨ. Nɨnnya nɨgwia yune sangɨna yɨnɨga mi yɨwɨneinyɨ dɨngaka? Nɨmɨ tewaanyabwina yadɨnyainyɨneꞌna sɨmunyavɨ jɨkurya yawɨꞌdɨ wabarɨnna yɨvanɨgɨnyaigɨ dɨngaka?’ wɨdaꞌ. \v 16 Keꞌbaꞌna yɨhɨthɨwe daꞌdaresɨ. Aꞌmwe dɨvidaaꞌnyara sɨnnawɨnyara yɨmaꞌnɨpɨꞌderera. Nabaai aꞌmwe sɨnnawɨnyara yune dɨvidaaꞌnyɨna yɨmaꞌnɨpɨꞌderera. (Gotɨyai gannya gaalyabwi aaya dɨvidaaꞌnyaraavɨna avaaina sɨnnawɨ wɨjaavaderera. Nabaai gannya gaalyabwi sɨnnawɨ aayagaaꞌdaaꞌnyaraavɨna dɨvidaaꞌnyɨ wɨjaavaderera.)” \s1 Jizaazai balɨna, ayɨna yɨdɨkaayaꞌnei dahasaai dahaaꞌ wɨdakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 10:32-34; Lukɨ 18:31-34) \p \v 17 Jeruzaalemɨna kaanya yɨlaawiaꞌnei woda gamɨre sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraalyara gavera gamɨnyabanna jɨꞌbwaramakuna yaka tutaanyavɨ kavena wɨdɨna \v 18 “Yɨthaanyi, dahaaꞌ Jeruzaalemɨneina yimanaawɨgo. Sahɨba aꞌmwe pwai Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangeraavɨnajɨ Kɨwɨjaraavɨnajɨ nyɨmarɨmwaaihadelyɨ. Marɨmwaaihɨna kanyojɨ kotɨyavɨ nɨmɨnyɨna wɨdɨna ‘Kayaaꞌnanyai balana!’ \v 19 Sara wɨdɨna yapɨjɨ ajɨmya pɨnɨngɨyaraavɨna Menyaraavɨna nyɨmarɨmwangɨpɨꞌdeinyɨ. Wɨmarɨmwangɨna kanyapɨjɨ yagaaibɨraizɨka nyɨdanganapɨjɨ wɨla kayaaꞌnanyabaalyɨ mala naanga nyɨramapɨjɨ yɨsavɨri maranyɨramarɨmupɨꞌdeinyɨ. Sara kanyapɨjɨ yɨrɨka darɨkaai darɨkɨ ayɨna nyɨdɨkaavadeinyɨ.” \s1 Jemɨzalyɨ Jonɨjɨ kɨdaraai “Naangeinaai mwaalaka!” dahɨla yagɨlyaꞌnesɨ. \r (Maakɨ 10:35-45) \p \v 20 Dazagaaꞌ Sevathiyare balaangesɨ gamɨre gawaalɨvaangeraalyɨ kɨnɨdaka yeꞌmwannɨguna yeva Jizaazaryawɨnna bɨna. Miꞌna bɨna yeva kwaakevɨ kɨrɨnaangeꞌ walarutaꞌnyɨna yaka “Pɨrɨꞌna githaanganɨjɨwana?” wɨdɨna. \v 21 Wɨdɨna kyaꞌ wɨdɨna “Gɨvuꞌnɨvanɨkeꞌ berɨvaka?” Wɨdɨna kyaꞌ wɨdɨna “Gɨmɨre dɨmaremwaaidevɨ nɨmɨre kaimɨraaya datharaai, pwai gɨmɨre aangasɨmagɨ, pwai gɨmɨre kwanaamimagɨ mwaalyɨkadeꞌna sara dɨnyɨdana! Sareꞌna nyɨvuꞌnɨvanɨkesɨ.” \v 22 Wɨdɨna kyaꞌ jaꞌnawɨdɨna “Yɨdaangamanɨgata dazaꞌ nayaa myawɨranganyɨvanɨgaꞌ. Kaapɨvananyavɨ nɨdevaaibɨꞌ maalɨkegaaꞌ taanga naanga nyadesɨ. Taanga naanga sa kyɨhyojɨ kɨrɨmɨ yɨnɨga wiꞌna yɨkaneraaihi daaka?” Sara wɨdɨna kyaꞌ kɨdaraai wɨdɨna “Naarɨmɨ wiꞌna yakaneinaalyɨra.” \v 23 Wɨdɨna kyagi wɨdɨna “Nebulyasɨ. Nɨmɨre kaapɨvananyavɨ dɨnyideraaihɨlyɨ. Kɨrɨꞌ ‘Nɨmɨre aangasɨmagɨ sahwai mwaalana! Nɨmɨre kwanaamimagɨ sahwai mwaalana!’ wɨjaꞌneꞌ nɨmɨreꞌ mɨka! Aawa. Sahɨbanyaarɨ mwaalyaꞌneraarɨna Nɨmaamaangei mena dahɨlakɨna, sara yawɨꞌmwakelyɨ.” \p \v 24 Nabaai atɨraalyara yagaala dazaꞌ kadɨka wɨꞌnyɨna yeva sadaraarɨna sɨnna tɨka davɨna. \v 25 Sɨnna tɨka wɨdaꞌdaaꞌnyɨ kɨrɨꞌ Jizaazai gamɨnyawɨnna jaka jɨvwaramaaꞌna yaka wɨdɨna “Sarɨmɨ yawɨꞌmanɨgaꞌ ‘Kingɨyara ajɨmya yuyangɨyaraavɨrera kunnya aꞌmweraavɨ dathɨwanna yadɨvɨꞌ dɨragɨnya wɨmaremwaaidɨvɨsarera. Nabaai kumɨre aꞌmwe naangera dɨragɨnya yadɨvɨsare. Aꞌmwera aꞌmwemɨlɨka kumɨre yagaalya mɨdɨnyaꞌna dɨragɨnya yadɨvɨsare.’ \v 26 Kɨrɨꞌ sasare dazabwi sarɨmɨnyɨ myɨhwarannera! Aawa. Pwai kwai sarɨmɨjɨyai ‘Naanga mwaalɨma! Aꞌmwe naangeinyɨ yɨmaꞌnɨma!’ wɨvuꞌnajai sarɨmɨre yɨhɨthaayadei mwaalana! \v 27 Nabaai pwai kwai sarɨmɨjɨyai ‘Aaya sɨnnawɨnyainyɨ mwaalɨma!’ wɨvuꞌnajai yaasɨwaꞌwawɨnya yadeibɨꞌnanyai mwaalana! \v 28 Sabaaibɨꞌ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ ‘Nyɨdaayɨpɨꞌdeꞌnanyɨ,’ majɨ yena bɨweinyɨ. Aawa. ‘Yune kumɨnyɨ wɨdaayɨdeꞌnanyɨ. Aꞌmwe kwalaalyaraavɨneba ayɨna mubamaaryaꞌneinyɨ balɨdeinyɨ,’ dena bɨweinyɨ. Nɨmɨ yadɨnyabaaibɨꞌ sarɨmɨ duthaayideihɨlyɨ.” \s1 Jizaazai tɨbɨnya pwaraarɨ tewaanya yavadaꞌgalakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 10:46-52; Lukɨ 18:35-43) \p \v 29 Sagaaꞌ anga Jeriko yagalyaꞌmaꞌna yɨna yeva kaanna wɨna. Kaanna wɨna yadaapi kwala bwaꞌnaanya naangeꞌ mɨdɨnyɨna. \v 30 Mɨdɨnyɨna yadaapi, yɨthaanyi, tuꞌmaangebaarɨ aꞌmwe tɨbɨnyaraai mwaalɨna yadiꞌ “Jizaazai bɨvanɨkerɨnera,” kadɨka wɨꞌnyɨna yagɨla jaka dɨragɨnna dɨna “Naangeigɨ, Ne Devitɨmɨre Kaimɨraayaigɨ, naarɨmɨnyɨ kaleꞌna dɨnehɨhaimwana!” \v 31 Jaka sara kudahi kwala bwaꞌnaanyaꞌ “Jaka saꞌ makuꞌnyɨka!” deva maanga wɨdɨna. Maanga wɨdɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ saraai jaka naanga dɨragɨnna kuna wɨdɨna “Naangeigɨ, Ne Devitɨmɨre Kaimɨraayaigɨ naarɨmɨnyɨ kaleꞌna dɨnehɨhaimwana!” \v 32 Sara wɨdɨna kyagi Jizaazai mudaꞌna yaka saraarɨ jaka wɨjɨvwaramaaꞌna yaka wɨdɨna “Kɨrɨmɨnyɨ gara yɨhideꞌnanaka? Berɨvɨna yɨhɨvuꞌnadevaka?” \v 33 Wɨdɨna kyaꞌ “Naangeigɨ ‘Naarɨmɨre tɨnnyara tewaanya yavadaꞌgalana!’ kadakwoihɨjɨ dɨnehya! Sareꞌna yawɨꞌmanɨgoi.” \v 34 Kadɨka sara wɨꞌnyɨna yaka Jizaazai kale naanga wina kyaꞌ sagaaꞌ kɨrɨmɨre tɨnnyaraavɨ asa dathɨwanna. Sarevɨ wana sagaasagaaꞌ kɨrɨmɨre tɨnnyara nawɨꞌnya wanganna. Nawɨꞌnya wanganna yeva saraai gamɨnyɨ mɨdɨnna yɨna yagi. \c 21 \s1 Jeruzaalemɨna Jizaazai kingɨyai wɨlaawakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 11:1-11; Lukɨ 19:28-38; Jonɨ 12:12-19) \p \v 1 Jeruzaalemɨnera wɨna yeva Jeruzaalemɨ kɨbaweba anga Bepaaza aya kɨbanna yɨꞌmavaawɨna. Anga maalɨka saꞌ Mugunya Wolivɨ gidɨkusaba mannɨkebe. Aya kɨbanna yɨꞌmavaawɨna kyeꞌ Jizaazai gamɨre mɨdɨdita pwaraarɨ wɨdaasɨna \v 2 “Kɨrɨmɨ anga maalɨka dazaba sangihɨrɨ wɨlakɨlyɨ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ dogiya pɨrɨsɨ gamɨre dɨwɨnyai kwalyɨ wɨlyabaalyɨ galyɨrakɨnɨkenaarɨ danganyideraaihɨlyɨ. Sanaarɨ wɨla yaramaaꞌna yakɨlyɨ nɨmɨnyawɨnna dɨmakabyideraaihɨlyɨ. \v 3 Nabaai aꞌmwe pwai kwai yagaala pɨrɨꞌ yɨhɨthazai dara duzideraaihɨlyɨ ‘Naangerɨ wana kunerɨ kɨnaarɨna wɨgainɨvanɨkeꞌnanyɨ.’ Sara kudakɨlyɨ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ sanaarɨ marayɨhyasaabathelyɨra.” \v 4 Sara yeta dazaꞌ Gotɨyai “Pɨropetɨyare yagaala dɨnɨka dazavɨ yunebanna yaꞌneꞌ yɨmaꞌnana!” kadaꞌ sara yeꞌ. Yagaala saꞌ dara dɨnɨkesɨ. \q1 \v 5 Mugunya Saayonɨ mwaalyaraavɨ dara duzɨla! \q1 “Yɨthaanyi, sarɨmɨnyawɨnna sarɨmɨre kingɨyai bɨvanɨkelyɨ. \q1 Sahwai kwaamuꞌnanyai nawɨꞌnyabwi yɨna yadelyɨ. \q1 Sagaaꞌ dogiyarɨ aꞌba yɨlamwaalaka bɨvanɨkelyɨ. \q1 Sai dogiyavɨre dɨwɨnyarɨ aꞌba yɨlamwaalɨkelyɨ.” \m Pɨropetɨyare yagaalyaꞌ sara dɨnɨkesɨ. \p \v 6 Jizaazai gamɨre mɨdɨdisaraarɨ sara wɨdaasɨna kyaꞌ saraai sara yɨna. \v 7 Dogiya ganaangesɨ dɨwɨnya kwalyɨ sanaarɨ makabɨna yagɨla kɨrɨnnya baazɨꞌmaꞌnya dɨragɨnya dogiyarɨ aꞌba yɨlakɨna kyagi sai munyaba yɨlamwaaina kyaꞌ makuna. \v 8 Makuna yadaaꞌnyɨ kwala bwaꞌnaanya naangeꞌ tutaanyavakɨ yɨlaayaꞌna kumɨre baazɨꞌmaꞌnya yɨraipuꞌnyɨna yeva kwala pɨgɨlavajɨrɨꞌbwarakɨwɨlaawɨna yɨna yeꞌ. Nabaai pwara yɨtaanya paayɨna yadɨvɨꞌ tutaanyavɨ yɨlaayaꞌna wakɨwɨlɨna. \v 9 Kwala bwaꞌnaanya pɨnɨ Jizaazarɨ sɨnnawɨ yɨmaꞌnyɨna yadɨvɨꞌ waanyɨna, kwala bwaꞌnaanya pɨnɨ dɨvidaaꞌnyɨ mɨdɨnyɨna, yuyara jaka wɨdamɨdɨnna \q1 “Ne Devitɨmɨre Kaimɨraayarɨ yɨlaaya maryaana! \q1 Naangere yayavɨnei bɨvanɨkerɨ tewaanya wɨjaavana! \q1 Sɨgunya keꞌmwewɨ Gotɨyarɨneꞌ munyabanna makɨlaana!” \m Jaka saꞌ wɨdɨ wɨja yɨna yɨna yeꞌ. \v 10 Jaka wɨdɨna wɨdɨna wɨdɨna yadaapi Jeruzaalemɨna wɨlɨna yada aꞌmwe yuya angebanyara jaanga dɨkiꞌnɨgulɨna yɨna yeva dɨna “Aꞌmwe dazai aaihwalaka?” \v 11 Sara dɨna kyeꞌ aꞌmwera kaanya wodɨvɨꞌ dɨna “Dazai pɨropetɨya Jizaazalyɨ. Naazaretɨ mwaalyai Galɨlidaaꞌnyalyɨ.” \s1 Jizaazai Gotɨyare Anga Naangevɨ yakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 11:15-19; Lukɨ 19:45-48; Jonɨ 2:13-22) \p \v 12 Gotɨyare Anga Naangevɨ Jizaazai wɨlɨna yɨna yaka savɨ aꞌmwe yuyara nɨgwia maaryaꞌnera mubadɨvɨsaraavɨ wɨlatamabwakɨraasɨna. Yɨ aꞌmwera nɨgwɨyadaihamaata yadaapiya yɨꞌbɨnya yuya marapuratawakɨna. Yɨ kwaamɨrya Gotɨyarɨ wɨjaayaꞌneraavɨne aꞌmweraavɨre namwaalyɨsangɨ marapuratawakɨna. \v 13 Sara yaka sai wɨdɨna “Gotɨyare bukuyaꞌ dara dɨnɨkesɨ. Nɨmɨre Angeꞌ anga Gotɨyainyɨ nyɨdɨpɨꞌdevɨna dɨpɨꞌdesɨra. Sara dɨnɨka kɨrɨꞌ sarɨmɨ kayaaꞌna yadɨvɨꞌ aꞌmwe kukeraavɨre kɨmaꞌnyawɨbɨsaꞌ wakɨvanɨgasaihɨlyɨ,” sara wɨdaꞌ. \p \v 14 Gotɨyare Anga Naangevɨ mwaalɨna yadɨꞌnyɨ aꞌmwe tɨbɨnya pwarajɨ sɨvɨla kayaaꞌnanyarajɨ gamɨnyawɨnna bɨna kyeꞌ nawɨꞌnya yavadaꞌgaina wiaꞌ. \v 15 Kɨrɨꞌ nawɨꞌnya yɨna yakengɨ Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ Kɨwɨjarajɨ sara tɨnna wanganna yeva nabaai Gotɨyare Angevɨ kaimɨraayamɨlɨka jaka wɨladadaapi “Ne Devitɨmɨre Kaimɨraayarɨna yɨlaaya yaana!” kadɨka wɨꞌnyɨna kyeꞌ sahwaraavɨ sɨnna tɨka naanga davɨna. \v 16 Sɨnna tɨka davɨna yadaaꞌnyɨ wɨdɨna “Dazamɨlɨka yagaala dɨwaata dazaꞌ duꞌnɨwaana!” Sara wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai wɨdɨna “Yo, wɨꞌnɨwana. Sareꞌ dɨnɨkeꞌ madanganyadɨvɨtaihi daaka! Dara dɨnɨkesɨ. \q1 Kaimɨraaya maalɨkemɨlɨkaavɨre maangevɨ \q1 Aamunya nɨvanɨgasamɨlɨkaavɨre maangevɨ \q1 Gɨmɨ yɨlaaya nawɨꞌnya galawɨratayɨwaa. \q1 Gɨmɨnyɨne yayaꞌ munyabanna makimanɨgasamɨlɨke. \m Sara dɨnɨkeꞌna dɨvanɨgaꞌ.” \v 17 Wɨdɨna yaka sahwaraavɨ yagalyaꞌmaꞌna yaka anga naangeba mwasɨlaa walyuna yɨna yaka sawɨta sarɨkɨ Betaanina waꞌmwaraawɨna. \s1 Jizaazai kadaꞌ yɨta pihɨyɨꞌ yawaka balɨna yakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 11:12-14,20-24) \p \v 18 Mwanyavɨ anga naangebanna ayɨna wɨna yadaaꞌnyɨ mɨjɨka wina. \v 19 Mɨjɨka wina yadaaꞌnyɨ wodimagɨnna tuꞌmaangebaarɨ yɨta pihɨya pɨrɨꞌ tɨnna maranganna yaka savɨna biꞌmaꞌna yaka kɨrɨꞌ tɨka munne aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ mwaryadɨꞌnyɨ wanganna. Aawa. Yune kɨwasɨrana waꞌdɨꞌnyɨ wanganna. Yɨta savɨ dara wɨdɨna “Yuyagaaꞌ tɨka munne aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ myɨꞌnyɨ jɨtheꞌgɨnyɨ.” Sagaaꞌ yɨta pihɨya saꞌ yawaka balɨna. \v 20 Miꞌna yawaka balɨna kyaꞌ mɨdɨdɨvɨsara tɨnna wanganna yeva lɨka yɨwɨlɨna. Lɨka yɨwɨlɨna yeva wɨdɨna “Yɨta pihɨya saꞌ dahaaꞌ yawaka yarai gathaꞌdarevɨna baimwaka?” \v 21 Wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Sarɨmɨ dɨragɨnna lɨmwabɨzaꞌ sarɨmɨ sɨmunya pɨrɨwaai maaya yɨpɨneihi yɨ yɨta pihɨyavɨ yɨwebaaibɨꞌ yɨnɨga wiꞌna yɨpɨneihɨlyɨ. Yune sahɨrɨꞌna yanneꞌ mɨꞌ. Aawa. Sarɨmɨ mugunya dazavɨ wɨdɨna ‘Mugunyaꞌgɨ dɨkaavaꞌgɨzɨ saalaalyavɨna dɨthɨkwosɨka!’ Wɨdɨna kyapɨjɨ saꞌ sasara yannesɨ. Pwara mi yɨpɨnebaaibɨꞌ sarɨmɨ sasareꞌ yɨpɨneihɨlyɨra. \v 22 Nabaai sarɨmɨ dɨragɨnna lɨmwagaꞌdɨvɨꞌ yuya sare yaꞌne wɨjangɨ Gotɨyarɨ kidaanganapɨjɨ yɨ sa yadengɨ.” \s1 “Dɨragɨnyaꞌ aaihwai gɨzaawakavaka?” Jizaazarɨ yɨwaaravesaꞌnesɨ. \r (Maakɨ 11:27-33; Lukɨ 20:1-8) \p \v 23 Gotɨyare Angevɨ wɨlaawɨna yaka kusawɨ aꞌmweraavɨ wɨjɨwaakɨna yadaaꞌnyɨ Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ aꞌmweraavɨne aꞌmwe naangerajɨ gamɨnyawɨnna bɨna yeva wɨdɨna “Dazanna yɨvanɨgɨnya be dɨragɨnyaꞌ maaragɨna yɨvanɨgɨnyaigɨnaka? Nabaai dɨragɨnya dazaꞌ aaihwai gɨzaawakavaka?” \v 24 Sara wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Nɨmɨ kwainyɨjɨ pɨrɨꞌna yɨhiwaaravɨdeꞌnanyɨ. Nɨmɨre yɨwaarata saꞌ nyɨrɨvɨkɨpɨjaꞌ nɨmɨ kwainyɨjɨ be dɨragɨnyaꞌ maarena daza yɨvanɨgeꞌna yɨhɨthɨdeinyɨ. \v 25 Jonɨmɨre bavɨtaazɨyabwi gawɨ yɨmaꞌnakavaka? Sabwi Sɨgunyavɨdaasaꞌ daaka? Aꞌmweraavɨrennanyaꞌ daaka?” Sara wɨdɨna kyaꞌ sahwara yagaala dɨnyɨna “Nemɨ ‘Sabwi Sɨgunyavɨyasɨra,’ wɨdaazaꞌ sai dara wɨdɨna ‘Nabaai nɨmɨnyɨne sahɨrɨꞌna dɨragɨnna beꞌna malɨmwagiwaꞌdaaꞌ?’ \v 26 Kɨrɨꞌ yawɨꞌdaanyavɨdaaꞌnyɨ ‘Sabwi aꞌmweraavɨresɨ,’ wɨdaazaꞌ sarevɨ yuyara dara yawɨꞌna ‘Jonɨ sai pɨropetɨyalyɨra.’ Yawɨꞌna yadɨvɨsaꞌna ‘Naneramakɨpɨdɨka!’ yawɨꞌdaa lɨka yaanneinera.” \v 27 Miꞌna dɨnyɨna yeva sarevɨdaaꞌnyɨ sahwara Jizaazarɨ jaꞌnawɨdɨna “Nemɨ myawɨrivanɨgona.” Jaꞌnawɨdɨna kyeꞌ dara wɨdɨna “Nɨmɨ kwainyɨjɨ ‘Be dɨragɨnyaꞌ maarena daza yɨvanɨgevɨna,’ myɨhɨthɨwɨneinyɨra. \p \v 28 Nabaai sarɨmɨ gara yawɨꞌmanɨgaꞌ? Aꞌmwe pwai kaimɨraaya pwaraai kɨnɨnnakei. Gamɨre sɨraangeryawɨnna wɨna yaka wɨdɨna ‘Kaimɨraayaigɨ, dahaasagaaꞌ gɨraipɨwiwawɨnyavɨ jaawa!’ \v 29 Kɨrɨꞌ sai jaꞌnawɨdɨna ‘Aala! Myɨwɨna!’ Sara wɨdɨna yaka dɨvidaaꞌnyɨ sɨmunya ayahi yawɨraka kaanna wɨna, wawɨnya yɨna. \v 30 Nabaai ganɨmaangei kaimɨraaya pwaryawɨnna wɨna yaka avaaina sasara wɨdaawɨna kyaꞌ sai jaꞌnawɨdɨna ‘Yo, nɨmwai naangeigɨ nɨmɨ yɨdeinyɨ.’ Sara wɨdaka sai mwɨyɨna. \v 31 Kaimɨraaya pwaraala saraarɨdaaꞌnyɨ ganɨmaangere sɨmunyabwi mɨdɨnakei aaihwalaka?” Sara yɨwaaraꞌna kyaꞌ sahwara wɨdɨna “Aaya mudɨkei.” Wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai dara wɨdɨna “Sarɨmɨnyɨ nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Aꞌmwe kayaaꞌnanya taakɨzɨya maaꞌdɨvɨsarajɨ yaasɨwaꞌna maradaakudɨvɨsajɨ sa sarɨmɨnyɨ wavɨlaꞌna yeva Gotɨyai maremwaaidevɨ sɨnnawɨ waamanɨgasangɨ. \v 32 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sarɨmɨnyawɨnna Jonɨ tewaanya yɨdasabwi yɨhibwarɨdaakwiaꞌnei bɨna kyaꞌ sarɨmɨ aꞌmwe naangeihi gamɨre yagaalyaꞌ dɨragɨnna lɨmwagetaihi mɨꞌ. Kɨrɨꞌ taakɨzɨya maaꞌdɨvɨsarajɨ yaasɨwaꞌna maradaakudɨvɨsajɨ gamɨre yagaalyaꞌ dɨragɨnna lɨmwanna yesare. Sarevɨ tɨnna mena wanganeva kɨrɨꞌ sarɨmɨre sɨmunyabwi mudɨkebwi myawɨramaari yeva dɨragɨnna malɨmwagyesaihɨlyɨ. \s1 Wawɨnyavɨ maremwaaleta kayaaꞌnanyaraavɨnesɨ. \r (Maakɨ 12:1-12; Lukɨ 20:9-19) \p \v 33 Keꞌbaꞌnanya pɨrɨꞌ kadɨka duꞌnyɨla! Aꞌmwei kwaaka naanga kɨnɨnnakei mwaalaꞌ. Sahwai gɨraipɨwiwawɨnyaꞌ yɨna. Kurɨta yagɨꞌmawakɨna yaka gɨraipɨwɨlyabara dapalaburɨnna yaka wawɨnyavɨ kusɨlaa sɨlaanga gɨraipɨya mwaꞌmwagikyaꞌne lɨkayavɨkarina yaka anga maremwaalyarɨne puꞌ yɨlamanna. Sai wawɨnya sajɨꞌna aꞌmwera wawɨnya yadɨvɨsaraavɨ wɨdɨna ‘Nɨmɨre wiwawɨnyaꞌ maarapɨjɨ nayaa maremwaalapɨjɨ dɨvi wizɨla mya kyojɨ wizɨla nɨmɨnyɨne wakapɨjɨ sarɨmɨnyɨne dɨmaaryideihɨlyɨ.’ Sara wɨdɨna, pɨwɨnna wɨna. \v 34 Pɨwɨnna wɨna kyaꞌ dɨvidaaꞌnyɨ gɨraipɨwɨlyabaraavɨ sɨlya mariꞌbwarakyagaaꞌ gamɨnne wizɨla pɨnɨ maaryaꞌneraavɨ wɨdaayadɨvɨsaraavɨ wɨdaasɨna. \v 35 Sara wɨdaasɨna kyaꞌ wawɨnya savɨ yadɨvɨsara gamɨre wɨdaayadɨvɨsaraavɨ mujaayeva galalɨmwanna. Yɨ pwarɨ wɨlyabaalyɨ mararanna, yɨ pwarɨ yɨnahu tamakɨna, nabaai pwarɨ sɨlyajɨ lɨvaranna. \v 36 Sara yɨna kyeꞌ gyakwai gannya wɨdaayadɨvɨta pwaraavɨ ayahi maryasaabɨna. Kwalaalya kɨbaweraavɨ maryaasɨna, kɨgaaꞌ maryaasaka sarabɨꞌna mɨꞌ. Maryasaabɨna kyaꞌ wawɨnya savɨ yadɨvɨsara avaala sasare sabwi kayaaꞌna yɨna yeꞌ. \v 37 Nabaai dɨvidaaꞌnyɨ aayagaaꞌ wawɨnya savɨ gyakwai dara yawɨꞌna ‘Nyɨbwaalɨvaangerɨ sahwara dɨnɨpɨꞌderera “Gawaalɨꞌ naangelyɨra.” Sara dɨnyɨna nayaa yɨpɨꞌderera.’ Gyakwai sara yawɨꞌna yaka gannya gawaalɨvaangerɨ maryaasɨna. \v 38 Maryaasɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ sahwai kuna kaanna wɨna yadaaꞌnyɨ wawɨnya savɨ yadɨvɨsara gawaalɨvaangerɨ tɨnna wanganna yɨna yeva kumɨ sara dara dɨna ‘Aꞌmwe dathai ganɨmaangere yuya maaradelyɨra. Yarala! Nemɨ yarai tamakaana! Sara yawaajɨ gamɨre wawɨnya dava daꞌ maraadeinera.’ \v 39 Sarevɨdaaꞌnyɨ sahwara sarɨ galalɨmwanna yeva wawɨnyavɨ mwasɨlaanna maraasɨna yɨna yeva sarɨ yɨnahu tamakɨna. \v 40 Sara tamakɨna yesavɨdaaꞌnyɨ wiwawɨnyavɨ gyakwalaangei bozɨ aꞌmwe wawɨnyavɨ yɨvanɨgata dazaraavɨ gathaꞌdarebwi byathei dɨngaka?” \v 41 Sara wɨdɨna kyaꞌ aꞌmwe naangera wɨdɨna “Aꞌmwe kayaaꞌnanya dazaraavɨ wana kayaaka wigalakaderera. Sara yɨgalakojɨ sai gɨraipɨwiwawɨnyaꞌ aꞌmwe pwaraavɨ maremwaalyaꞌneraavɨna wɨjaavaderera. Nabaai tɨka munne maaryaꞌnegasa sahwarɨna wizɨla wɨjaavɨpɨꞌdelyɨ.” \p \v 42 Jizaazai kumɨnyɨ wɨdɨna “Sarɨmɨ Gotɨyare bukuyavɨ yɨdaꞌnɨka dazaꞌ madanganyadɨvɨꞌ daaka! Saꞌ dara dɨnɨkesɨ. \q1 Sɨlaangerɨ sianga madɨvɨsara yawɨbwarasɨꞌnesalyɨ. \q1 Simɨjamaanga nawɨꞌnyai yɨmaꞌnyɨna yakelyɨ. \q1 Naangei sasareꞌ mena yakelyɨ. \q1 Tɨnna yawɨranganona ‘Nawɨꞌnyabulyɨ,’ dɨnolyɨ. \m Nebwina sara dɨnɨkesɨ. \v 43 Sarevɨ aꞌmwe naangeihɨrɨ yɨhɨthɨvanɨge. Gotɨyai maremwaaidevɨ sarɨmɨnyɨ yɨhɨmarasɨꞌnojɨ aꞌmwe anga naanga pimagɨnya pwaraavɨna gamɨre maremwaaidevɨ nawɨꞌnyabwina wizɨlyabɨsabwina yɨpɨꞌderaavɨna yanga wɨjaavadelyɨ.” \v 44 Wɨdɨna yaka gamɨ sarɨna wɨdɨna “Nabaai sɨlaangerɨna dɨma! Sɨlaanga dazarɨ aꞌba walarannajai wana kayaaka wɨsɨꞌnadelyɨ. Nabaai sɨlaanga dazai pwai kwarɨ aꞌbadaaꞌnyɨ bwalaramajai sarɨ surɨnya yɨnahu bwalarɨngɨꞌnyɨna yojɨ yɨhusaꞌ tɨrya sa pwaꞌnyɨ makurasɨꞌna yadelyɨ.” Jizaazai pwara malɨmwagyaraavɨna wɨdaꞌ. \p \v 45 Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ Perɨzɨyarajɨ gamɨre keꞌbaꞌnanyangɨ kadɨka wɨꞌnyɨna yeva dara yawɨresaꞌ “O, nemɨ kwainaavɨna dathɨvanɨka!” \v 46 Sara deva “Sahwarɨ galalɨmwagaana!” deva kɨrɨꞌ kwala bwaꞌnaanyangɨna lɨka yɨna. Kwala bwaꞌnaanya yawɨꞌna “Jizaazai pɨropetɨyalyɨ.” Sara yawɨꞌna yesaꞌna “Sɨla nalɨwakɨpɨdɨka!” deva navɨka mwaalɨna yeꞌ. \c 22 \s1 Kwala maarya tɨka munne keꞌbaꞌnanyavɨnesɨ. \r (Lukɨ 14:15-24) \p \v 1 Jizaazai kuna wɨdada keꞌbaꞌnanya pɨrɨꞌ dara wɨdɨna \v 2 “Sɨgunyavɨya maremwaaideꞌ darebaaibɨsasɨ. Aꞌmwe kingɨyai gannya gawaalɨvaangerɨne kwala maarya munne naangeꞌ yɨna. \v 3 Tɨka wapaaya naanga yovɨrawakɨna yaka sɨnnawɨ aꞌmwe pwaraavɨ tɨka munne nyaꞌneraavɨ yagaala mena wɨdɨthaakwakeraavɨna yagaala wɨdaasɨna. Gamɨre wɨdaayadɨvɨsaraavɨ, jaka wɨjɨvwaramaaryaꞌneraavɨ sahwaraayawɨnna maryaasɨna. Maryaasɨna kyaꞌ wɨdaayadɨvɨsara sara wɨdɨna kyeꞌ sahwara sɨmunyangɨ muvuꞌnyakera ‘Aala! Mabi yɨdeinyɨ,’ dɨna. \v 4 ‘Mabi yɨdeinyɨ,’ desavɨdaaꞌnyɨ ganɨmaangei wɨdaayadɨvɨta pwaraavɨ wɨdɨna ‘Aꞌmwe jaka wɨdɨweraayawɨnna wawopɨjɨ dara duzɨla! “Yɨthaanyi, nɨmɨre tɨka munne mena yovɨrawakɨvanɨge. Bulɨmakaawoya naangerajɨ dɨwɨnya mɨnarɨnakerajɨ mena tamapɨraayɨna. Nabaai yuya pɨnɨjɨ mena yovɨrawakɨwo warɨka. Kwala maaryaꞌnegaaꞌ jɨkabila!” ’ \v 5 Wɨdaayadɨvɨsara yagaala dazaꞌ wɨdaawɨna yeꞌ. Kɨrɨꞌ sahwara kadɨka muꞌnyɨna yeva kaanya yɨwɨnamaꞌna. Pwai gannya wawɨnyawɨnna wɨna, pwai mubyaꞌnei gannya sɨtɨwaayavɨna kaanna wɨna. \v 6 Sara yɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ pwara kingɨyare wɨdaayadɨvɨsaraavɨ galalɨmwanna yɨna yeva bɨrala yɨna, mala tamɨna, yɨnahu tamakɨna. \v 7 Sarevɨdaaꞌnyɨ kingɨyarɨ sɨnna tɨka davɨna kwiaꞌ gannya aawɨlasaraavɨ maryaasɨna kyaꞌ aawɨlasara wɨdaayadɨvɨsaraavɨ tamaketa saraavɨ tamakyaꞌnera wɨna yeva sara mena yeva sahwaraavɨre anga naangeꞌ dɨka yɨraꞌna. \v 8 Sara kyeꞌ kingɨyai wɨdaayadɨvɨsaraavɨ wɨdɨna ‘Tɨka munne kwala maaryaꞌne mena yovɨrawakɨwaasa warɨka. Kɨrɨꞌ aꞌmwe nɨmɨ jaka wɨdɨwera sara galazekɨvaimwaasara yɨnɨga wiꞌna yɨpɨꞌdera mɨka. \v 9 Sarevɨdaaꞌnyɨ yuya tutaamaanga yalabɨnya yɨkebanya kaanya jamarila! Nabaai aꞌmwe yuyaraavɨ tɨnna wanganapɨjɨ tɨka munnenna jaka duzɨvwaramakabila!’ \v 10 Sara wɨdɨna kyaꞌ wɨdaayadɨvɨta dazara tutaanya yuya sabanyana yɨwɨnamaꞌna yɨna yeva aꞌmwe yuyaraavɨ mariꞌbwaꞌna. Aꞌmwe kayaaꞌnanyarajɨ aꞌmwe tewaanyarajɨ mariꞌbwaꞌna. Mudɨkanga saba bamwaaina yeva yunebanna mɨlalɨmwagaꞌna. \p \v 11 Aꞌmwera walamwaaina yadaapi kingɨyai tɨnna wanganyaꞌnei wɨlaabɨna. Wɨlaabɨna yaka aꞌmwe pwarɨ kwala maaryaꞌne baazɨꞌmaꞌnyaꞌ nawɨꞌnyaꞌ mamarakyakerɨ tɨnna wanganna. \v 12 Tɨnna wanganna yaka wɨdɨna ‘Aꞌmweigɨ, kwala maaryaꞌne baazɨꞌmaꞌnya mamarakyagɨna kuta dawɨnna gathaꞌdara bwimwaanyaigɨnaka?’ Sara wɨdɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ sai yagaala maayai. \v 13 Sarevɨdaaꞌnyɨ kingɨyai wɨdaayadɨvɨsaraavɨ dara wɨdɨna ‘Sarɨmɨ gamɨre sɨvɨla asangɨ wɨla galapwɨyapɨjɨ mwasɨlaa jɨhɨnyavɨ mwaaladeꞌna dɨmaralɨvaramila! Jɨhɨnya dazavɨ aꞌmwera kɨnna dadɨvɨꞌ kunnya maangerɨka kɨjɨvainadɨvɨsarera.’” \v 14 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Keꞌbaꞌna sara wɨdɨna yaka wɨdɨna “Yo, Gotɨyai aꞌmwe kwalaalyaraavɨ jaka wɨdadelyɨra. Kɨrɨꞌ sai gave pwaraavɨna pwaraavɨna dahɨlakadelyɨ. Aꞌmwe kwalaalyara kadɨka muꞌnyɨ yadɨvɨꞌ gamɨnyawɨnna mabyadɨvɨsare.” \s1 Sizaarɨ taakɨzɨya wɨjaayaꞌna Jizaazarɨ yɨwaaravesaꞌnesɨ. \r (Maakɨ 12:13-17; Lukɨ 20:20-26) \p \v 15 Perɨzɨyara Jizaazarɨna yagaalyaꞌ daawɨna “Sarɨ wɨla galapwɨyaꞌnevɨ nemɨ yagaalyaꞌ gara jamungajakaajɨwona? Sai yagaala kayaaꞌnanyaꞌ kudozɨ yaawiai naanyavɨ lɨvapadevaaibɨꞌ pwɨyaana!” \v 16 Dɨnyɨna yeva jamungajakɨna yeva kumɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨjɨ Kingɨya maalɨkei Erotɨyare kwaraavɨjɨ wɨdaasɨna kyeꞌ Jizaazaryawɨnna yɨꞌmavaawɨna yɨna yeva “Kwaasɨyagaala kudawaajɨ sai navɨka mwaalojɨ yaasɨwaꞌna kanedozɨ wɨla yɨraana!” deva wɨdɨna “Wɨjɨwaakyaigɨ, nemɨ yawɨꞌmanɨgo ‘Gɨmɨ aꞌmwe yɨdaꞌmaraangeigɨnyɨra. Nabaai yagaala yune nebulyaꞌnanyavɨ Gotɨyarebwi wɨjɨwaakadɨnyaigɨnyɨra. Gɨmɨ aꞌmwe pwarɨna sɨmunya kwalaalya yawɨꞌdɨnyaigɨ mɨka. Aawa. Aꞌmwe yuyaraavɨ yagaala avaainanya wɨjɨwaakadɨnyaigɨnyɨra.’ \v 17 Sarevɨdaaꞌnyɨ dɨnedana! Gɨmɨ gara yawɨꞌmanɨgɨna? Yunebanne Kingɨyai Sizaarɨ taakɨzɨya wɨjaayaꞌnebwi tewaanyabwi dɨngaka? Gotɨyai ‘Kayaaꞌnanyabulyɨ,’ yawɨꞌdei dɨngaka?” \v 18 Kɨrɨꞌ Jizaazai kumɨre sɨmunya kayaaꞌnanya sabwi yawɨranganna yaka wɨdɨna “Kwaasɨyaihi, yaamɨjɨ beꞌna nyɨjɨwaaimanɨgava! \v 19 Taakɨzɨya wakyaꞌne nɨgwia puꞌ dɨnyɨbwarɨdaakwila!” Wɨdɨna kyaꞌ sahwaryawɨnna nɨgwia sɨꞌ makabɨna. \v 20 Nɨgwia sɨꞌ makabɨna kyeꞌ sai sɨkɨna yɨdaanganna “Aꞌmabaala dathasɨ yaya dathasɨ saꞌ aarɨnevaka?” \v 21 Yɨdaanganna kyaꞌ wɨdɨna “Sizaarɨnesɨra.” Wɨdɨna kyeꞌ wɨdɨna “Sareꞌna Sizaarɨne sa Sizaarɨna durɨvɨkɨryidengɨra. Nabaai Gotɨyare sa Gotɨyarɨna durɨvɨkɨryidengɨra.” \v 22 Yagaala saꞌ kadɨka wɨꞌneva lɨka yɨwaainyɨna. Lɨka yɨwaainyɨna yadɨvɨꞌ sarɨ yagalyaꞌmaꞌna yɨna yeva kaanna wɨna. \s1 Aꞌmwera baidɨvɨꞌ ayɨna dɨkaasaꞌna yɨwaaravesaꞌnesɨ. \r (Maakɨ 12:18-27; Lukɨ 20:27-40) \p \v 23 Yɨrɨka dazarɨkɨ Sazuzɨyara gamɨnyawɨnna bɨna. Sazuzɨyara dara dadɨvɨsare “Aꞌmwera balɨna yadɨvɨꞌ ayɨna dɨkaapɨꞌdera mɨka. Aawa. Yɨnahu baidɨvɨsarera.” Gamɨnyawɨnna bɨna yeva dara yɨwaaraꞌna \v 24 “Wɨjɨwaakyaigɨ, Ne Mozɨzai kɨwɨnya dara dɨnɨkesɨ. Aꞌmwe pwai kaimɨraavɨmaayai kabalojɨ gahwaalaangei gamɨre aꞌmwevɨ kwala maarojɨ gathaakaanga baryarɨne kaimɨraaya yɨmavɨdaakuna yana! \v 25 Sara dɨnɨkeꞌna kɨgaaꞌ ata purɨdaaꞌnyɨ pwaraala kɨdaraka nemɨjɨyadaraka mwaalesare. Nabaai aaya mudɨkei kwala maaraka mwaalakegaaꞌ mena balɨna. Sai kaimɨraaya maayai balakevɨdaaꞌnyɨ gamɨre aꞌmwe dazavɨ gahwaalaangei kwala maarɨna yaka nabaai sahwalyɨ kaimɨraaya maayai balɨna. \v 26 Nabaai ayahidaaꞌnyai avaala sana yɨna, nabaai ayawɨdaasalyɨ. Sana sana yɨwɨna yeva aaya wɨryaakei yune ata purɨdaaꞌnyɨ pwaraala sai avaaina yɨna. \v 27 Yuyara mena balɨna kyeꞌ aaya dɨvidaaꞌnyɨ aꞌmwe kɨrɨsɨ balɨna. \v 28 Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwe bainɨkera ayɨna dɨkaasagaaꞌ aꞌmwe dazaꞌ ata purɨdaaꞌnyɨ pwaraala saraavɨ aꞌmwe aaihwareꞌ mwaaladevaka? Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yuyara kwala maaresaꞌna aaihwareꞌ mwaaladevaka?” \p \v 29 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Gotɨyare yagaala dɨnɨkengɨjɨ Gotɨyare dɨragɨnya kɨrɨvɨnajɨ myawɨrivanɨgata sarevɨdaaꞌnyɨ nayaa myawɨryadɨvɨꞌ dɨwaasaihɨlyɨ. \v 30 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe bainɨkera ayɨna dɨkaasagaaꞌ aꞌmwera kwala ayahi mamaaryɨ yɨpɨꞌderera. Nabaai aꞌmwe kwala ayahi mamaaꞌnyɨ yɨpɨꞌdengɨra. Aawa. Sɨgunyavɨ ejelɨyara kwala mamaaryarabɨsara mwaaibɨꞌderera. \v 31 Nabaai bainɨka sara ayɨna dɨkaasaꞌna Gotɨyai sarɨmɨre Ne sɨnnyawɨnyaraavɨ yɨhɨzaake yagaalyaꞌ madanganyadɨvɨsaihi daaka! Gotɨyai Ne Mozɨzarɨ wɨjaakeꞌ dara dɨnɨkesɨ. \v 32 Dahaaꞌ kuna nɨmɨ Evɨraamɨmɨre Gotɨyainyɨra. Aazakɨmɨre Gotɨyainyɨra. Jaikopɨmɨre Gotɨyainyɨra. Sara dɨnɨkeꞌna sahwai aꞌmwe bainɨkeraavɨre Gotɨyai mɨka. Aawa. Gamɨre bainɨkeraavɨ kuna maremwaaidelyɨ. Gamɨnyɨne aꞌmwe gaala mwaaihasaraavɨre Gotɨyalyɨ.” \v 33 Gamɨre yagaala saꞌ kwala bwaꞌnaanya kadɨka wɨꞌneva lɨka yɨwainɨgulaawɨna yeꞌ. \s1 Gotɨyare kɨwɨnya naangeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 12:28-34; Lukɨ 10:25-28) \p \v 34 Perɨzɨyara dara wɨꞌnesaꞌ “Yɨthaanyi, Sazuzɨyaraavɨ kumɨre yagaalyangɨ maange galabɨpaimwakei daaka!” Sara deva gamɨnyawɨnna yɨꞌbwaꞌnaabɨna. \v 35 Yɨꞌbwaꞌnaabɨna yeva kumɨjɨya pwai kɨwɨnya sɨduꞌnakei “Yɨwetawakya dana!” daka yɨjɨwaalyaꞌna yɨwaaraꞌna \v 36 “Wɨjɨwaakyaigɨ, kɨwɨnya yuyangɨ wavɨlavaka naanga wavɨlavɨkeꞌ kɨwɨnya berɨvaka?” \v 37 Yɨwaaraꞌna kyaꞌ wɨdɨna “Gɨmɨre Naangei Gotɨyarɨna gɨnnya sɨmunyavɨ yunebanna tewaanya gɨvuꞌnana! Gɨnnya kuryai sahwarɨ yɨlaaya yɨnɨga wiꞌna wɨmaryana! Gɨnnya sɨdusavɨ yunebanna sahwarɨ jawɨrangana! Gɨnnya sɨmunyavɨ yunebanna, gɨnnya kuryarɨ yunebanna, gɨnnya sɨdusavɨ yunebanna gɨmɨre Naangei Gotɨyarɨna tewaanya gɨvuꞌnana! \v 38 Kɨwɨnya dazaꞌ naangesɨ. Saꞌ gamɨ wana naanga nebulyasɨ. \v 39 Nabaai ayawɨdaasaꞌ dazahɨrɨꞌ saꞌbɨsasɨ. Saꞌ daresɨ. Gɨmɨnyɨna kale gyadevaaibɨꞌ aꞌmwe pwaraavɨna kale tewaanya gyana! \v 40 Kɨwɨnya pɨrɨwaala dazawaai kɨwɨnyangɨne yagaala yuya kaavɨlyawaai, nabaai Gotɨyarɨ wɨꞌneva wɨjaata pɨropetɨyaraavɨre yagaala kaavɨlyawaalyɨ.” \s1 Jizaazai Perɨzɨyaraavɨ Kɨraazɨtɨyarɨna yɨdaanganakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 12:35-37; Lukɨ 20:41-44) \p \v 41 Perɨzɨyara kuna yɨꞌbwaꞌnemwaaidapi Jizaazai kumɨnyɨ yɨdaanganna \v 42 “Sarɨmɨ Kɨraazɨtɨyarɨna Gotɨyai maryasaabyarɨna gara yawɨꞌmanɨgava? Sai kaimɨraaya aaihwarelaka?” Yɨdaanganna kyaꞌ sahwara wɨdɨna “Ne Devitɨmɨre Kaimɨraayalyɨra.” \v 43 Wɨdɨna kyeꞌ wɨdɨna “Nabaai Kurya Tewaanyai Devitɨmɨ sɨmunya kujayaaꞌ Devitɨ gathaꞌdareꞌ wɨdɨna ‘Naangeigɨ!’ Dara dɨnɨkesɨ. \q1 \v 44 Naangei nɨmɨre Naangerɨ dara wɨdaꞌ \q1 ‘Gɨmɨ nɨmɨre aangasɨmagɨ dɨragɨnyaba dɨmwaala! \q1 Nabaai dɨvidaaꞌnyɨ gɨmɨre yɨkamaangeraavɨ dathɨwagɨdeinyɨ. \q1 Gɨmɨre sɨvɨlyɨraarɨ amwi dathɨwagɨderaavɨ marulawakɨdehaaꞌnanyɨ.’ \m \v 45 Sara dɨnɨkeꞌna yɨ Devitɨ wɨdakei ‘Naangeigɨna,’ sahwai ‘Devitɨmɨre kaimɨraayalyɨreva,’ gathaꞌdarevaka?” \v 46 Sara wɨdɨna kyaꞌ gamɨre yagaala saꞌ yɨnɨga wiꞌna jaꞌnawɨdakei aꞌmwe pwai kwai mɨꞌ. Sahwara dara myawɨryesaꞌ “O, Kɨraazɨtɨyai Gotɨyare Gawaalɨvaangei daaka!” Majeva nabaai yɨrɨka dazarɨkɨ yɨdaanganyaꞌnenna lɨka gaai yeꞌ. Nabaai dɨvidaaꞌnyɨ majaꞌnawɨjɨ yɨpɨnera pɨnɨnna midaanganyɨ yɨna yeꞌ. \c 23 \s1 Kɨwɨjarajɨ Perɨzɨyarajɨ saraavɨrebwinesɨ. \r (Maakɨ 12:38-40; Lukɨ 11:37-52; 20:45-47) \p \v 1 Dɨvidaaꞌnyɨ Jizaazai kwala bwaꞌnaanyangɨjɨ gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨjɨ wɨdɨna \v 2 “Kɨgaakuna Ne Mozɨzai Kɨwɨnyaꞌ nejaavaka nemɨre sɨnnawɨnyaraavɨ wɨjɨwaakɨna neyaakelyɨ. Dahaaꞌ Mozɨzai yaakabaaibɨꞌ Kɨwɨjarajɨ Perɨzɨyarajɨ Mozɨzare namwaalyɨsavɨ Kɨwɨnya yɨhɨzɨwaakɨvanɨgasarera. \v 3 Sarevɨdaaꞌnyɨ Gotɨyare bukuyavɨne yagaala yuya sa yɨhɨzɨwaakɨvanɨgasa kadɨka nayaa wɨꞌnadɨvɨꞌ sana sana dɨmɨdɨnyɨla! Kɨrɨꞌ kumɨre yadɨvɨta sabwi sarɨmɨ mamɨdɨbɨnera! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sahwara kɨwɨnyanna dadɨvɨsa kɨrɨꞌ sabwi myadɨvɨsarera. \v 4 Aꞌmwera gɨlyɨvɨta ge ge wɨla maramurɨtaveva pwaraavɨre egwengɨ yɨlakeva ‘Sahwara taanga yuya sa makupɨka! Kɨrɨꞌ taanga sa nemɨre ata maalɨka kɨmɨlɨka mamakwawaanna!’ yawɨꞌna yeva yɨvanɨgatabaaibɨꞌ Kɨwɨjarajɨ Perɨzɨyarajɨ taanginya kɨwɨnya taanginanya wɨjaavɨna yadɨvɨꞌ sazaburana myadɨvɨsarera. \v 5 Yuyangɨ yadɨvɨsanna yawɨꞌna ‘Aꞌmwera nenganapɨjɨ “Aꞌmwe sahwai tewaanyalyɨ,” yawɨrapɨjɨ nemɨre yaya munyaba makibɨka!’ Sara yawɨꞌna yadɨvɨꞌ yuya yadɨvɨsare. Kumɨrebwi dareꞌnebulyɨ. Nemɨ Juyainaavɨrebwina kumɨre gɨlyɨka Gotɨyare yagaala pɨkarɨyɨkwia maalɨka mihyaꞌnikaavɨ naanga yavɨkaryadɨvɨꞌ aꞌmwera tɨnna wanganyaꞌnera yamengɨjɨ asangɨjɨ marapwɨyadɨvɨsare. Gotɨyarɨ wɨjaꞌnegaaꞌne baazɨꞌmaꞌnyangɨ maangebara saamɨnaangebara yavɨkaryadɨvɨꞌ aꞌmwera tɨnna wanganyaꞌneꞌnanyɨ. \v 6 Tɨka munnengɨ namwaalyɨta aaya naangengɨ walamwaalyaꞌnera nawɨꞌnya wimaꞌnaderera. Nabaai lotuangengɨ walamwaala yaꞌne aaya kekyɨrɨꞌna ‘Aꞌmwe naangeinyɨ sahɨba mwaalɨma!’ yawɨꞌdɨvɨꞌ nawɨꞌnya wimaꞌnaderera. \v 7 Aꞌmweraayaba yɨkabadɨvɨsaba ‘Aꞌmwera nedɨpɨka! “Aꞌmwe naangeigɨ! Tewaanyaigɨ!” Nabaai aꞌmwera nedɨpɨka! “Wɨjɨwaakyaigɨ!” Sazabwi tewaanya wɨvuꞌnaderera. \v 8 Kɨrɨꞌ nɨmɨreihɨrɨna aꞌmwera ‘Ravaai, Wɨjɨwaakyaigɨ!’ nyɨhɨthɨpɨdɨka! Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Sarɨmɨre wɨjɨwaakya yune gave pwainanyainyɨ mwaaiheinyɨ. Sarɨmɨ yuyaihi kwɨyaꞌmweihɨlyɨ. (Avaalyaihɨlyɨ.) \v 9 Nabaai Kwaaka davakɨ dava aꞌmwe pwarɨ ‘Nenɨmaangeigɨ!’ madɨpɨna! Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Sarɨmɨre sɨrɨnɨmaangei yune gave pwainanyalyɨ. Sahwai Sɨgunyavɨ mwaalɨkelyɨ. Sareꞌna aꞌmweraavɨ ‘Nenɨmaangeigɨ!’ madɨpɨna! \v 10 Nabaai aꞌmwera ‘Nemaremwaaidɨnyaigɨ!’ nyɨhɨthɨpɨka! Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Sarɨmɨre maremwaalyai yune gave pwainanyalyɨ. Sahwarɨ Gotɨyai dahɨlakaka maryasaabakei Kɨraazɨtɨyalyɨ. \v 11 Sarɨmɨjɨya pwai ‘Aꞌmwe naangeinyɨ yɨmaꞌnɨma!’ dazai wawɨnya yɨhɨthaayadei sarɨmɨre yagaala mɨdɨdei mwaaladelyɨ. \v 12 Aꞌmwei yaya yune gamɨnneꞌna makinajai gamɨnne yayaꞌ kwaakewɨ waradesɨ. Nabaai aꞌmwei gamɨnne yayaꞌ kwaakewɨ kamarakwojɨ yaya naangeꞌ maaradelyɨ. \p \v 13 Weꞌ! Kɨwɨjaihɨlyɨ Perɨzɨyaihɨlyɨ saihi maanga pɨrɨwaalyɨyaihi mala nayaa jɨwannyɨla! Sɨgunyavɨya maremwaaide kaadihɨsaꞌ aꞌmweraavɨre sɨnnyɨkaavɨ maratihɨꞌdɨvɨsaihɨlyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sarɨmɨ kusawɨ widɨvɨtaihi mɨka. Nabaai aꞌmwera ‘Maremwaaidevɨ kusawɨ wɨlaana!’ dadɨvɨꞌ yadaapi sarɨmɨ tusavɨ kaanya wɨridɨvɨsaihɨlyɨ. Sareꞌna mala nayaa jɨwannyɨla! \v 14 Weꞌ! Kɨwɨjaihɨlyɨ Perɨzɨyaihɨlyɨ saihi maanga pɨrɨwaalyɨyaihi mala nayaa jɨwannyɨla! Yaanyɨwaakemɨlɨkaavɨne angengɨna kwaasɨ dadɨvɨꞌ angengɨya yaasɨwaꞌna maaꞌdɨvɨꞌ sahɨmɨlɨka yune kunemɨlɨka wɨmwaaihadɨvɨsaihɨlyɨ. Sareihi sarɨmɨre kayaaꞌnanya dazangɨ lɨka yulyakyaꞌneihi Gotɨyarɨ yagaala saamɨnya kwaasɨ wɨdadɨvɨsaihɨlyɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ kayaaꞌnanya sahɨbwina tɨvɨkɨryaꞌne naanga dɨmaaryideihɨlyɨ. Pwara tɨvɨkɨryaꞌne maalɨka maapɨꞌderera. \v 15 Weꞌ! Kɨwɨjaihɨlyɨ Perɨzɨyaihɨlyɨ saihi maanga pɨrɨwaalyɨyaihi mala nayaa jɨwannyɨla! Saalaalyavɨjɨ kwaakevakɨjɨ wavɨlaꞌna yadɨvɨꞌ ‘Aꞌmwe pwai nemɨre kɨwɨnya mɨdɨnana!’ yawɨꞌdɨvɨꞌ bɨrɨkaanya yamaryadɨvɨsaihɨlyɨ. Miꞌna bɨramaaꞌna yadɨvɨꞌ sahwai yɨhɨmɨdɨdaasɨ Dɨkevɨ naawiaꞌnerɨ wɨmwaaihadɨvɨsaihɨlyɨ. Nabaai gamɨre kayaaꞌnanyabwi sarɨmɨre kayaaꞌnanyabwi wavɨlaꞌna yadelyɨ. \p \v 16 Weꞌ! Tɨnna tɨbɨnyaihi ‘Tusarɨꞌ wibwarɨdakwaana!’ dadɨvɨsaihi mala nayaa jɨwannyɨla! Dara kwaasɨ dadɨvɨsaihɨlyɨra. Gazaizai Gotɨyare Angevɨna dozɨ gamɨre yagaalyaꞌ dɨragɨnna yɨvaimwagazai nabaai sara mi yajaꞌ saꞌ yaasɨwaꞌnanyasɨra. Kɨrɨꞌ gazaizai Gotɨyare Angevɨne golɨyanna dozɨ gamɨre yagaalyaꞌ dɨragɨnna yɨvaimwagazai nabaai gamɨ dazabaaibɨꞌ sana yɨna yadelyɨra. \v 17 Tɨnna tɨbɨnyara tusarɨꞌ mwanganyadɨvɨtabaaibɨꞌ sɨduꞌmaayaihi mwaaihasaihɨlyɨ. Dɨnyɨjɨla! Golɨya naangeꞌ daaka? Gotɨyare Angeꞌ golɨya tewaanyaꞌ wakake anga saꞌ naangeꞌ daaka? Yɨ Gotɨyare Angeꞌ naangesɨ. Golɨyavɨ wavɨlaꞌnɨkesɨ. \v 18 Nabaai kwaasɨ dara dadɨvɨsaihɨlyɨ. Gazaizai yagaala dɨragɨnyaꞌ jaꞌnei Gotɨyarɨne sipɨzipɨya sazangɨne kwaraanyabanna (taangejɨ marewɨjaꞌnebanna) dozɨ dɨragɨnya saꞌ dazai saꞌ yaasɨwaꞌnanyasɨ. Kɨrɨꞌ kwaraanyaba Gotɨyarɨ wɨjaayaꞌne sipɨzipɨya sazangɨna dozɨ yagaala dɨragɨnya saꞌ dazai nabaai gamɨ dazabaaina sana yɨna yadelyɨ. Sana myɨ yojɨ yagaainakei yɨmaꞌnadelyɨ. \v 19 Tɨnna tɨbɨnyaihɨlyɨra. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sipɨzipɨya saza naange dɨngaka? Kwaraanyaꞌ sipɨzipɨya sazangɨ tewaanya yɨmaꞌnade kwaraanya saꞌ naangeꞌ dɨngaka? Kwaraanya saꞌ naangesɨ. \v 20 Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwei kwaraanyaꞌna dozɨ yagaala dɨragɨnyaꞌ dazai kwaraanyabannajɨ kwaraanyabanne sipɨzipɨya saza yuyangɨnajɨ yagaala dɨragɨnyaꞌ dathelyɨra. \v 21 Nabaai pwai Gotɨyare Angevɨna dozɨ yagaala dɨragɨnyaꞌ dazai yɨ Gotɨyare Angevɨnajɨ Gotɨyare Angevɨ mwaalɨkerɨnajɨ yagaala dɨragɨnyaꞌ dathelyɨra. \v 22 Nabaai pwai Sɨgunyavɨna dozɨ yagaala dɨragɨnyaꞌ dazai Gotɨyare namwaalyɨsarɨnajɨ namwaalyɨsarɨ yɨlamwaalɨka dazarɨnajɨ yagaala dɨragɨnyaꞌ dathelyɨra. (Matɨyui 5:33-37) \v 23 Weꞌ! Kɨwɨjaihɨlyɨ Perɨzɨyaihɨlyɨ maanga pɨrɨwaalyɨyaihi mala nayaa jɨwannyɨla! Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Wawɨnyavɨya maalɨka yuya jɨsaꞌbɨsasɨ yɨmaasaꞌbɨsasɨ saza yuya sarɨmɨ ata yuyɨraai marajaapaidɨvɨꞌ ata yuyɨraalya pimagɨnya yɨlaayaꞌna Gotɨyarɨ duzaayidengɨ. Kɨrɨꞌ sarɨmɨ Kɨwɨnyavɨya yagaala naanga pimagɨnya yagalyaꞌmaꞌmwaaꞌ. Yɨ aꞌmweraavɨ maryawɨbwata yaꞌne yagaala yɨdaꞌmaraangebwi myɨvanɨgaꞌ. Yɨ kale gaimwangeꞌnebwi myɨvanɨgaꞌ. Yɨ Gotɨyarɨ nayaa malɨmwagivanɨgaꞌ. Kɨwɨnya Gotɨyarɨne ata yuyɨraalya pimagɨnyaꞌ wɨjaayaꞌnebwi nyagalyaꞌmapɨdɨka! Kɨrɨꞌ Kɨwɨnyavɨya yagaala naanga yɨhɨthɨwe nayaa nebulyaꞌna jɨla! \v 24 Tɨnna tɨbɨnyaihi ‘Tusarɨꞌ wibwarɨdakwaana!’ kwaasɨ dadɨvɨsaihɨlyɨ. Sarɨmɨre aalyavɨ kavagazerɨ lɨwasɨꞌnadɨvɨꞌ kɨrɨꞌ sarɨmɨre aalyavɨ kaamelɨyarɨ tɨnna mwanganyɨna, yenɨguꞌnadɨvɨtabaaibɨꞌ sarɨmɨ maalɨkebwina nayaa yadɨvɨꞌ kɨrɨꞌ Gotɨyare Kɨwɨnya naanga tɨnna mwanganyɨna, navɨkaꞌna myadɨvɨsaihɨlyɨ. Sareꞌna tɨnna tɨbɨnyaihɨlyɨ. \p \v 25 Weꞌ! Kɨwɨjaihɨlyɨ Perɨzɨyaihɨlyɨ maanga pɨrɨwaalyɨyaihi mala nayaa jɨwannyɨla! Aꞌmwera paletɨyangɨjɨ kaapɨyangɨjɨ mwasɨmagɨ gɨrɨka puꞌmaꞌdɨvɨꞌ kɨrɨꞌ kusawɨ gɨrɨka waꞌda aalya wapaaya sɨvya buꞌnɨkabaaibɨꞌ sarɨmɨ aꞌmwera tɨnna wanganyaꞌneraavɨna maalɨkebwina nayaa yadɨvɨꞌ kɨrɨꞌ kusawɨ sarɨmɨre sɨmunyangɨ kuka yɨpalamaasabulyɨ wabahɨlaaka yɨhyada naanna yabulyɨ maanga yɨhyekuꞌnɨkeihɨlyɨ. \v 26 Perɨzɨyaigɨ tɨbɨnyaigɨ ‘Mwasɨmagɨ kimagɨjɨ tewaanya yɨmaꞌnana!’ daꞌgɨzɨ sɨnnawɨ kaapɨvananyarɨ kusawɨ yuneꞌna dɨvuꞌmawasɨꞌnadesɨ. Kusɨmagɨ naangimagɨnyɨ. Mwasɨmagɨ maalɨkimagɨnyɨ. \p \v 27 Weꞌ! Kɨwɨjaihɨlyɨ Perɨzɨyaihɨlyɨ maanga pɨrɨwaalyɨyaihi mala nayaa jɨwannyɨla! Sarɨmɨ gɨlekaviꞌnɨnnyangɨ yaakesɨ puꞌnɨkeibɨsaꞌnanyɨ. Mwasɨmagɨ tɨnna wanganyaꞌnyɨmagɨ nawɨꞌnyɨmagɨnyɨ. Kɨrɨꞌ kusawɨ aꞌmwe mena bainɨkeraavɨre yagɨnyajɨ bwia yuyajɨ gɨrɨkitaꞌnanyajɨ yunebanna wɨlayɨhihunarɨꞌ. Sasarebɨsaihi mala nayaa jɨwannyɨla! \v 28 Sabaaibɨꞌ sarɨmɨ kwaihi kwaasɨ yadɨvɨꞌ aꞌmwera tɨnna yɨhwangadɨvɨꞌ ‘Aꞌmwe tewaanyarera,’ yawɨꞌdɨvɨꞌ kɨrɨꞌ sarɨmɨnyɨ kusawɨ kwaasɨyabulyɨ Kɨwɨnyavɨ galazekɨvalyabulyɨ wɨlayɨhwarɨkeihɨlyɨ. \p \v 29 Weꞌ! Kɨwɨjaihɨlyɨ Perɨzɨyaihɨlyɨ maanga pɨrɨwaalyɨyaihi mala nayaa jɨwannyɨla! Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Ne pɨropetɨyaraavɨre gɨlekaviꞌnɨnnyangɨ gɨleange madɨvɨsaihɨlyɨ. Aꞌmwe yɨdaꞌmaraangeraavɨre gɨleangengɨ yɨwaala yɨwadɨvɨsaihɨlyɨra. \v 30 Yɨwaala yɨwadɨvɨꞌ nabaai dɨna ‘Nemɨre Ne sɨnnawɨnyaraavɨregaaꞌ mwalaajɨ kwajɨ pɨropetɨyaraavɨre taweꞌ munya dayaꞌna magaimwagi kyaadɨꞌ!’ \v 31 ‘Nemɨre Ne sɨnnawɨnyara,’ dadɨvɨta sarevɨdaaꞌnyɨ sarɨmɨ pɨropetɨyaraavɨ tamaketa saraavɨreihi mwaaihasaꞌ jalɨkurakɨmanɨgaꞌ. Gotɨyare yagaalyaꞌ mamaarivanɨgasaꞌna avaaina yadɨvɨsaihɨlyɨ. \v 32 Sareihi, yarala! Sarɨmɨre Ne sɨnnawɨnyaraavɨrebwi yunebanna jaawila! \v 33 Kamaala kayaaꞌnanyaihi! Naawɨnaanyaraavɨre kaimɨraayaihi sarɨmɨnyɨ Gotɨyai kotɨyaꞌ yɨhɨmaryojɨ Dɨkevɨna yɨhɨmarasɨꞌnadeihɨlyɨ. Lɨkaanya gathaꞌdara dɨwideihɨlaka! \v 34 Sarevɨ, yɨthaanyi, sarɨmɨnyawɨnna nɨmɨ pɨropetɨya pwaraavɨjɨ aꞌmwe sɨmunnakeraavɨjɨ nɨmɨre Kɨwɨjaraavɨjɨ maryasaabɨdeinyɨ. Kamaryasaabaꞌmujɨ sahwaraavɨ pwaraavɨ dɨramakyideihɨlyɨ. Pwaraavɨ yɨsavɨri nilɨya jeramyideihɨlyɨ. Sarɨmɨre lotuangengɨ pwaraavɨ wɨla kayaaꞌnanyabaalyɨ lɨkurapɨjɨ taanga wɨjaayaꞌneihi anga naanga pɨbanna sara yapɨjɨ anga naanga pɨbanna dɨhaꞌmɨjamakwideihɨlyɨ. \v 35 Sara kyapɨjɨ Kwaaka davakɨ yɨdaꞌmaraanga yuyaraavɨre taweꞌ munya dayaasavɨne tɨvɨkɨta dɨmaaryideihɨlyɨ. Saꞌ yune sarɨnnyaburɨnyɨ. Sarɨmɨ yɨdaꞌmaraangeraavɨ mena tamakyaasaraavɨ Aivelɨ yɨdaꞌmaraangerɨdaaꞌnyɨ tamakɨna, kuna kuna yeva yune Sekaraayarɨ tamakɨna. Sekaraayai Berakaayare kaimɨraayarɨ Gotɨyare Angevɨjɨ Gotɨyarɨne sipɨzipɨya sazangɨne kwaraanyabajɨ tɨnnyaba sarɨmɨ mena tamakyaasalyɨ. Saꞌ yune sarɨnnyabulyɨ. \v 36 Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Yuya kayaaꞌnanya dazanna aꞌmwe dahaaꞌ mwaaihata dazaihɨrɨ tɨvɨkɨsaꞌ yɨhimaꞌnadesɨ. (Gamɨre yagaalyaꞌ bule wɨjaavesaꞌnajɨ gamɨnyɨ tamakyaꞌnajɨ sara wɨdɨna yaꞌ.) \p \v 37 Jeruzaalemɨ mwaalyaihi! Jeruzaalemɨ mwaalyaihi! Sarɨmɨ Ne pɨropetɨyaraavɨ tamakɨna, sarɨmɨnyawɨnna Gotɨyai wɨdaasakeraavɨ sɨla lɨwakɨna yaasaihɨlyɨ. Kukuraayaꞌ gannya bwaranyangɨ jaka jɨvwaramaaꞌda gannya pɨyayawɨ marulakamaremwaaidevaaibɨꞌ sarɨmɨreraavɨ mariꞌbwarɨmwaaihyaꞌneinyɨ gara garegaaꞌ nyɨvuꞌnaka kɨrɨꞌ sarɨmɨnyɨ mihɨvuꞌnyɨvanɨka! Weꞌ! \v 38 Yɨthaanyi, sarɨmɨre anga davɨ mena yenadakupɨjava yɨmaꞌnadesɨ. \v 39 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Dara yɨhɨthɨvanɨge. Ayawɨdaasɨ tɨnna dɨnyanganyideinyɨ mɨka! Arɨkewɨnyɨ. Dɨvi nɨmɨnyɨna dara dɨzidehaaꞌnanyɨ. \q1 ‘Naangerɨne yayavɨ aꞌmwei bathelyɨra. \q1 Sahwarɨ Gotɨyai tewaanya wiadelyɨra.’ \m Sara dapɨjɨ dɨnyanganyideihɨlyɨ.” \c 24 \s1 Jizaazai Gotɨyare Angeꞌ kayaaka yɨgalakyaꞌna dakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 13:1-2; Lukɨ 21:5-6) \p \v 1 Gotɨyare Angevɨ Jizaazai yagalyaꞌmaꞌna yaka kaanna wodaaꞌnyɨ gamɨre mɨdɨdɨvɨsara Gotɨyare Angevɨya angengɨ yɨbwarɨdaakwiaꞌnera gamɨnyawɨnna bɨna yeva yɨbwarɨdaakuna. \v 2 Yɨbwarɨdaakuna kyeꞌ jaꞌnawɨdɨna “Anga yuya da dangamanɨgaꞌ! Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Dava sɨla pwai sɨla pwarɨ yɨlarɨkerɨ wanganakɨpɨꞌdei mɨꞌ. Arɨkewɨ. Yuya kayaaka woꞌdalasɨꞌna yapi kewɨnɨ pɨwɨ pɨwɨ maralɨvarabɨꞌdengɨ.” \r (Maakɨ 13:3-13; Lukɨ 21:7-19) \p \v 3 Mugunya Wolivɨyavɨ walamwaaidɨꞌnyɨ mɨdɨdɨvɨsara gavera mwaaidɨvɨꞌ gamɨnyawɨnna gavera bɨna yeva wɨdɨna “Gotɨyare Angeꞌ kayaaka yɨgaibɨꞌde nedɨwaanya gathɨngaaꞌ yɨmaꞌnadengaka? Nabaai nemɨ tɨnna berɨꞌ wanganawaajɨ yawɨranganaadeinaavaka? ‘Naangei yarai walaabathehaaꞌ aya kɨgaaꞌ yɨmaꞌnɨwaꞌ. Nabaai aayagaaꞌ Kwaaka davasɨ yuyajɨ yarai yɨwodengɨra.’” \v 4 Sara wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai dara jaꞌnawɨdɨna “Mala nayaa jɨwannyɨla! Aꞌmwe pwai kwai kwaasɨ yagaala kihɨthozɨ sarɨmɨ kwaasɨya nyɨpɨdɨka! \v 5 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe kwalaalyara nɨmɨnne yayaꞌ bihɨthadɨvɨꞌ dara dɨpɨꞌdere, “Nɨmɨ sahwainyɨ Kɨraazɨtɨyainyɨreva. Gotɨyai nyɨdahɨlakaka nyɨmaryasaabakeinyɨra.” Sara kyapɨjɨ aꞌmwe kwalaalyara kwaasɨ yagaala wɨꞌnapɨjɨ kwaasɨya mɨdɨbɨꞌderera. \v 6 Malyangɨjɨ malyavɨre yɨhukyagaalyangɨjɨ kadɨka duꞌnabalaryideihɨlyɨ. Mala nayaa jɨwannyɨla! Lɨka miwaainɨpɨnera! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Mala sajɨ maiyagaala sajɨ yɨmaꞌnadengɨ. Kɨrɨꞌ aayagaaꞌ yaraina mɨꞌ. \v 7 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Anga naanga pimagɨnyara anga naanga pimagɨnya pwaraavɨ malyaꞌ bwaꞌnɨpɨꞌderera. Nabaai kingɨya pware yɨta pɨvaaꞌ kingɨya pware yɨta pɨvaasɨ malyaꞌ bwaꞌnɨpɨꞌderera. Kingɨya kwalaalyara sana sana yɨpɨꞌderera. Nabaai kwaaka pɨwɨ pɨwɨ mɨjɨka naangeꞌ wiaderera. Kwaakevakɨ pɨwɨ pɨwɨ wɨnɨnya yadevakɨra. \v 8 Taanga yuya daza yɨmaꞌnade aꞌmweꞌ mudangegaaꞌ kaimɨraaya maaryaꞌneꞌ sɨnnawɨ aayagaaꞌ daanga wɨvɨdevaaibɨꞌ yɨmaꞌnadengɨ. Dɨvi taanga naanga yɨmaꞌnadengɨ. \p \v 9 Dazagaaꞌ nɨmɨreihɨrɨ yɨhɨlɨmwagapɨjɨ daangejɨ taanginyajɨ yɨhɨzaayaꞌneraavɨna yɨhɨmarɨmwangɨpɨꞌderera. Sara yɨhyadɨvɨꞌ daanga yɨhɨzaavapɨjɨ nabaai yɨhɨramakɨpɨꞌderera. Nabaai ajɨmya yuyangɨyara sarɨmɨnyɨna sɨmɨlɨka wimwaaladerera. Nɨmɨnne yayaꞌ yɨhwaꞌdeꞌna nyɨmɨdɨdɨvɨsaihɨrɨna sɨmɨlɨka wimwaaladengɨra. \v 10 Nabaai dazagaaꞌ kwalaalyara nyɨlɨmwabɨzara nɨmɨnyɨ yagalyaꞌmapɨꞌderera. Yagalyaꞌmavapɨjɨ kunnya kwɨyaꞌmweraavɨ yɨkamaangeraavɨna yɨbwarɨdaakupɨꞌderera. Nabaai kumɨ sara kunnya kwɨyaꞌmweraavɨna sɨmɨlɨka wimwaaladerera. \v 11 Kwaasɨya pɨropetɨya kwalaalyara yɨmaꞌnaabapɨjɨ ‘Gotɨyai kanyɨdɨwaꞌ yɨhɨthɨvanɨgeinyɨ,’ kwaasɨ yɨhɨthɨpɨꞌderera. Nabaai aꞌmwe kwalaalyara kwaasɨ yagaala wɨꞌnapɨjɨ kwaasɨya mɨdɨbɨꞌderera. \v 12 Kayaaꞌnanya sabwi naanga yɨmaꞌnyɨna yadevulyɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwe kwalaalyaraavɨre kale yabwi yɨwodesɨ. Kale mwiaderera. \v 13 Kɨrɨꞌ yune yɨrɨka aayagaaꞌna aꞌmwei dɨragɨnna daavajai sahwarɨ Gotɨyai padaihasamaaradelyɨra. \v 14 Nabaai Gotɨyai maremwaaidevɨ yagaala tewaanya dazavɨna wɨjɨwaakɨpɨꞌderera. Ajɨmya yuyangɨyaraavɨ jalɨkurakyaꞌneꞌ Kwaaka yuyawɨ gazawɨzawɨ mwaalyaraavɨ wɨjɨwaakɨpɨꞌdere. Sahɨrɨvɨ dɨvidaaꞌnyɨ yɨrɨka aayarɨꞌ yɨmaꞌnadehaakɨ. \r (Maakɨ 13:14-23; Lukɨ 21:20-24) \p \v 15 Ne Deniyalɨ, pɨropetɨyai Gotɨyarɨ wɨꞌnaka yavɨkaryaaꞌ. Dara dɨnɨkesɨ, “Anga nawɨꞌnyavɨ kayaaꞌnanaangei kayaaka yɨgaidei daavadelyɨ.” Pɨkarya dazaꞌ danganajai yagaala saꞌ sɨmunya nayaa yawɨrana! Nabaai dara wɨdɨna “Yɨ kayaaꞌnanaangei kayaaka yɨgaidei Gotɨyare Angevɨ daaꞌdozɨyarɨ tɨnna wanganapɨjɨ sarevɨdaaꞌnyɨ \v 16 Juthɨya mwaalyara mwaaibɨzara ‘Naneramakadɨka!’ dapɨjɨ mugunyangɨna lɨkaanya yɨlaawɨpɨka! \v 17 Aꞌmwei angevɨ aꞌba yɨlamwaalojɨyai gɨlyɨvɨta maaryaꞌnei gannya angevɨ mwalaawanna! Aawa. Lɨkaanya wawana! \v 18 Nabaai aꞌmwei wawɨnyawɨ mwaalojɨyai gannya yɨvɨsaꞌ maaryaꞌnei ayɨna mwawanna! Aawa. Lɨkaanya wawana! \v 19 Weꞌ! Yɨrɨka saryaavɨ aꞌmwe kaimɨraavɨmunnakejɨ aꞌmwe bwaranyangɨ aamunya wɨmaaryadaapiyajɨ lɨkaanya yarai wɨpɨꞌde mɨꞌ. Weꞌ! \v 20 Gotɨyarɨ nayaa duzɨla! ‘Yɨrɨlyagaaꞌnajɨ kwazaakegaaꞌnajɨ kayaaꞌnanyagaaꞌ lɨkaanya nawaadɨka! Sarevɨdaaꞌnyɨ tewaanyagaaꞌ dɨthakɨdesɨ.’ \v 21 Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Dazagaaꞌ taanga naangeꞌ yɨmaꞌnadeꞌnanyɨ. Maalɨkeꞌna mɨꞌ! Sɨnnawɨ Kwaaka davaꞌ mudɨkevaꞌ yɨmaꞌnyaakevɨdaaꞌnyɨ dahaaꞌ kuna waꞌdɨꞌnyɨyagaaꞌ sasare taanginya sabwi mimaꞌnyaaka taanginya sabulyɨ. Nabaai dɨvi kɨgaasɨ taanginya sasarebwi yɨmaꞌnadevwi mɨꞌ. \v 22 Gotɨyai yɨrɨka sagasa myesɨmayajɨ kwajɨ aꞌmwe yuyara yɨwɨna yɨpɨnere. Kɨrɨꞌ gannya aꞌmwe mena dahɨlakakeraavɨna Gotɨyai yawɨꞌda sarevɨ yɨrɨka sagasa yesɨmaꞌna yadehaakɨ. \v 23 Dazagaaꞌ pwai kwai kwaasɨ yɨhɨthazai ‘Yɨthaanyi, dava Gotɨyai dahɨlakaka maryasaabaka Kɨraazɨtɨyai mwaalɨka!’ nabaai yɨhɨthazai ‘Aagaiba mwaalɨꞌ,’ sarɨmɨ dɨragɨnna nyawɨralɨmwabɨthɨka! \v 24 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe pwara bɨna yapɨjɨ pwara kwaasɨ yagaala dara bihɨthɨpɨꞌderera ‘Nɨmɨ Gotɨyai nyɨdahɨlakaka nyɨmaryasaabakeinyɨ Kɨraazɨtɨyainyɨ.’ Pwara dara bihɨthɨpɨꞌderera ‘Nɨmɨ pɨropetɨya pwainyɨ. Gotɨyai kanyɨdɨwaꞌ yɨhɨthɨvanɨgeinyɨ.’ Kwaasɨya sahwara yɨjɨwaainya naangejɨ atɨka maruꞌnaryajɨ yɨpɨꞌdengɨ. Gotɨyai gamɨnne mena dahɨlakakeraavɨna ‘Navɨka marayadangɨraana!’ dadɨvɨꞌ dahɨlakakera kwaasɨya kayaaꞌnanya mɨdɨnyaꞌneraavɨ walapapalakyaꞌna yaamɨjɨ wɨdɨpɨꞌderera. \v 25 Yɨthaanyi, sara myɨmaꞌnyagaaꞌ dazaꞌna mena yɨhɨthɨwa. \v 26 Sarevɨdaaꞌnyɨ kwaasɨ dara gɨthɨpɨjaꞌ ‘Yɨthaa! Kengimagɨ aꞌmwera maayɨmagɨ mwaalɨka!’ gɨmɨ sahimagɨnna mwɨyɨ jɨdimagɨnyɨ. Kwaasɨ dara gɨthɨpɨjaꞌ ‘Yɨthaa! Kuꞌdɨka lɨka yulyarɨkevɨ mwaalɨka!’ dɨragɨnna nyawɨralɨmwadɨka! \v 27 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nyɨlyai bilyɨrɨꞌdimagɨdaaꞌnyɨ yune nyɨlyai walakadimagɨnna yɨnamɨraata yadevaaibɨꞌ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ yuyara sara nyangabɨꞌdeinyɨ. Walaabɨdehaaꞌ lɨka yulyaꞌna yɨdeinyɨ mɨꞌ. Kuꞌmaayaba walaabɨdeinyɨ. \v 28 Gazabazaba aꞌmwe bainɨkere kɨlaakejɨꞌ warɨkeba tɨka nyaꞌnera kaamyaakera biꞌbwaꞌnemwaaidɨvɨsabe. \r (Maakɨ 13:24-27; Lukɨ 21:25-28) \p \v 29 Taanginya sagaasa davwi mena kabwawojɨ maalɨkegaaꞌ nyɨlyai jɨhɨnya yaꞌna yadelyɨ. Sara yojɨ lawei baaka mavi yadelyɨ. Nabaai sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ sɨlɨngaamɨnya bwalapɨꞌdengɨ. Nabaai sɨgunyavɨya dɨragɨnaange yonyɨ yonyɨ yɨwainɨgulaawɨpɨꞌdengɨ. \v 30 Dazagaaꞌ sɨgunyavɨ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨre yɨjɨwaainyaꞌ yɨmaꞌnadesɨ. Sara kyɨmaꞌnojɨ Kwaaka davakɨya pɨvaka yuyavakɨ kɨnna naanga dɨpɨꞌderera. Kɨnna dadɨvɨꞌ sahwara tɨnna nyangabɨꞌdere. Sɨgunyavɨya yɨraayangɨ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ yɨlamwaalaꞌmujɨ dɨragɨnya naangesɨ byaanna naangesɨ sawaalyɨyainyɨ walaabɨdeinyɨ tɨnna nyangabɨꞌderera. \v 31 Waidavadaaꞌmuri gwareꞌ yagaala naangeꞌ kyɨnnojɨ nɨmɨre ejelɨyaraavɨ maryasaabɨdeinyɨ. Kamaryasaabaꞌmujɨ sahwara nɨnnya dahɨlakeraavɨ yuyɨmagɨdaaꞌnyɨ Kwaakevakɨ aaya tɨya kɨwɨjɨ yunewɨdaaꞌnyɨ makabɨpɨꞌderera. \r (Maakɨ 13:28-31; Lukɨ 21:29-33) \p \v 32 Keꞌbaꞌnanyaꞌ yɨta pihɨyarɨneꞌ sɨmunya jawɨramaarila! Gamɨre taanyabaraavɨ wɨvya naanga yada sedala pwaꞌnyɨna yada sarɨmɨ mena dara yawɨrangadɨvɨkɨ. Jarɨsagaaꞌ yarai yɨmaꞌnadesɨ. \v 33 Sara yadevaaibɨꞌ yuya yɨhɨthɨwengɨ tɨnna wanganapɨri dara jawɨranganyideihɨlyɨ. Aya kɨgaaꞌ mena jɨmaꞌnɨwaka! Kaanyayaba bathaavadei daaka! \v 34 Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Dazagaasa aꞌmwe dazara mabalyadapi yuya yɨhɨthɨwe daza yɨmaꞌnadehaaꞌnanyɨ. Arɨkawɨ. \v 35 Sɨgunyasɨ Kwaakesɨ yɨwawodesɨ. Kɨrɨꞌ nɨmɨre yagaalya yɨwawode mɨꞌ. Arɨkawɨ. \r (Maakɨ 13:32-37; Lukɨ 17:26-30,34-36) \p \v 36 Yɨrɨka sarɨkɨna sagaaꞌna yawɨrangadei aꞌmwe pwai kwai mɨka. Aawa. Sɨgunyavɨya ejelɨyara kwarajɨ myawɨryare. Gawaalɨꞌ kwalyɨ myawɨranganyalyɨ. Aawa. Nɨmwai gave pwainanyai sagaaꞌna yawɨꞌdelyɨ. \v 37 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nowaaregaaꞌ sabwi yaatabaaibɨꞌ yadaapɨjɨ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ ayɨna bamwaalɨdehaakɨ. \v 38 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aalyaaka naangeꞌ mimaꞌnyagaaꞌ sagaaꞌ tɨka wapaaya nyɨna, aalya nyɨna, kwala maarɨna, kwala maaꞌnyɨna, dazabwi kuna yadaapi Nowaai sɨpɨyavɨ wɨlɨna yaka sagaaꞌna. \v 39 Wɨlɨna yaka wɨlamwaaidɨꞌnyɨ sɨmunya myawɨryara yaasɨwaꞌ sana mwaalɨna yadapi aalyaaka naangeꞌ bathɨꞌnɨgilɨna yaka aꞌmwe yuya dazaraavɨ maraminna. Navɨka mwaalɨna yaatabaaibɨꞌ aꞌmwera kuna yadɨvɨꞌ yadaapɨjɨ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ ayɨna bamwaalɨdehaakɨ. \v 40 Dazagaaꞌ wawɨnyawɨ aꞌmwe pwaraai yɨna, ejelɨyara pwarɨna maarɨna yapɨjɨ pwarɨ marivainyɨna. \v 41 Witɨzɨla maalɨꞌna lɨlɨwadɨvɨsavɨ aꞌmwe pɨrɨwaai lɨlɨwanna yadaakɨlyɨ ejelɨyara pɨrɨvɨ maarɨna yapɨjɨ pɨrɨvɨ marivainyɨna. \v 42 Sarevɨdaaꞌnyɨ nayaa dɨvaihanaryɨla! Sarɨmɨre Naangeinyɨ walaabɨdehaaꞌ myawɨri jideꞌna nayaa dɨvaihanarila! \v 43 Nayaa dara jawɨrila! Angevɨ gyakwai mena yawɨrajɨ kwajɨ ‘Sawɨsavɨ sagaaꞌ kukei wɨlaabathehaakɨra,’ nayaa padaꞌgalamaremwaaina kyadɨka! Nabaai gamɨre angevɨ woꞌdalamakulajarɨ kuka dazarɨ kwanganakadɨka! Kuka dazarɨ kavadaihɨrakadɨka! \v 44 Sarevɨ dɨvadaꞌgalemwaalyɨla! Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ walaabɨdevɨna myawɨryadaapiyagaaꞌ walaabɨdeꞌna sagaaꞌneihi nayaa dɨvadaꞌgalemwaalyɨla! \r (Lukɨ 12:42-46) \p \v 45 Kumɨregaaꞌ angevɨ maremwaaidereraavɨna wapaaya wɨjaayaꞌnerɨ bewarɨ dahɨlakadelaka? Yɨ wɨdaayade sɨmunyaꞌ yawɨꞌdei gamɨre wawɨnyavɨ nayaa padaꞌgalamaremwaaide sahwarɨ dahɨlakadelyɨ. \v 46 Miꞌna dahɨlakojɨ pɨwɨnna wɨna. Aꞌmwe naangei ayɨna bozɨ gannya wɨdaayaderɨ sara wɨdakabaaibɨꞌ sara yadaawojɨyarɨ tɨnna bwanganna yajai wɨdaayade dazai yɨlaaya yada tewaanaanga yɨnadelyɨra. \v 47 Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Gamɨre gɨlyɨvɨta yuya sangɨneꞌna maremwaalyaꞌnerɨ dahɨlakadelyɨra. \v 48 Kɨrɨꞌ wɨdaayade dazai kayaaꞌnanyai mwaalajai gannya sɨmunyavɨ dara yawɨrajai ‘Nɨmɨre aꞌmwe naangei yarai bathei mɨka,’ \v 49 gamɨre wɨgaimwadɨvɨsaraavɨ mala tamɨna yada munnejɨ tɨka nyɨna, yɨmaka widɨvɨsaraayaba yeꞌmwannanyɨna yajai \v 50 ‘Dahaaꞌ ayɨna bathelyɨ,’ sɨmunya myawɨri yadaawojɨyagaaꞌ, yɨ sagaaꞌna sɨduꞌmaayai mwaaidozɨyagaaꞌ wɨdaayade dazare naangei bathelyɨ. \v 51 Mena bozɨ wɨdaayade dazarɨ yuna dakurakɨna yojɨ aꞌmwe kwaasɨyaraavɨjɨ maryeꞌmwannamwaaihadelyɨ. Dazɨmagɨ sahwara kɨnna naanga dadɨvɨꞌ daangeꞌna kunnya maangerɨka kɨjɨvainɨpɨꞌderera. \c 25 \s1 Sɨdɨraaya atɨraalyangɨne keꞌbaꞌnanyaꞌ dɨnɨkeꞌnesɨ. \p \v 1 Dazagaaꞌ Sɨgunyavɨya maremwaaidevwi dareꞌbɨsasɨ. Sɨdɨraaya atɨraalya mwaaidɨvɨꞌ kunnya laamɨvananya maarɨna yeva aꞌmwe mɨgɨnyai kwala maaryaꞌnerɨ lɨvawɨjɨmaaꞌnyaꞌnemɨlɨka wɨna. \v 2 Atɨlya sɨmunya kayaaꞌna yawɨꞌna, atɨlya sɨmunya tewaanna yawɨꞌna. \v 3 Sɨmunya maayamɨlɨka kunnya laamɨvananya makabɨna. Sara yeva kɨrɨꞌ welivananyasɨ mamakabi yeꞌ. \v 4 Nabaai sɨmunnakemɨlɨka kunnya welivanadalyangɨ welivananya dɨngikɨna yeva kɨnɨjɨ tɨhuꞌna makabɨna yɨna yeꞌ. \v 5 Aꞌmwei kwala maaryaꞌnei yarai mabi. Yarai mabi kyaꞌ sarevɨ aꞌmwe yuyamɨlɨka seꞌna yɨdakuwɨlaawɨna yɨna yeva se wakulɨna. \v 6 Se wakulɨna yadapi sawɨta kalawawegaaꞌ jaka pɨrɨꞌ yɨnnɨgavɨna ‘Yɨthaanyi! Kwala maaryaꞌnei kaanya yɨnɨka. Tutaanyavɨ wɨjɨmaꞌnaawapɨjɨ dɨmakabila!’ \v 7 Jaka yɨnnɨgavɨna kyaꞌ sɨdɨraaya yuya sa dɨkaaꞌna yeva kumɨre laamɨvananya yovɨrawakɨna. \v 8 Yovɨrawakɨna yadɨvɨꞌ sɨduꞌmaayamɨlɨka sɨduꞌnakemɨlɨkaavɨ wɨdɨna ‘Nemɨre laamɨvananya mena yɨgaavadeꞌna yɨwaka. Sareꞌna sarɨmɨre welivananya maalɨka pɨjɨꞌ dɨnejaayɨla!’ \v 9 Kɨrɨꞌ sɨduꞌnakemɨlɨka jaꞌnawɨdɨna ‘Nemɨre welivananya daꞌ nemɨnyɨjɨ sarɨmɨnyɨjɨ yɨnɨga wiꞌna neyadeꞌ mɨka! Aawa. Mubangevɨna wawopɨjɨ yune sarɨnnyaꞌneꞌ dɨmubaawila!’ \v 10 Sara wɨdɨna kyeꞌ samɨlɨka welivananyaꞌ mubyaꞌnemɨlɨka kaanna wɨna. Kaanna wɨna yadaapi aꞌmwei kwala maaryaꞌnei kaanya biꞌmaꞌna. Kaanya biꞌmaꞌna kyaꞌ sahwarɨna yemwaaleta samɨlɨka kwala maarya munne naangevɨnemɨlɨka gamɨjɨ yeꞌmwannɨgwina. Sara kyeꞌ kaanyaꞌ maratihɨꞌna. \v 11 Kaanyaꞌ tihɨꞌnɨkeꞌ dɨvidaaꞌnyɨ sɨdɨraaya pɨmɨlɨka bɨna yeva sahɨmɨlɨka wɨdɨna ‘Naangeigɨ, naangeigɨ, kaanyaꞌ dɨnebasamaraama!’ \v 12 Kɨrɨꞌ jaꞌnawɨdɨna ‘Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Sarɨmɨnyɨ mihwanganyadɨnyainyɨ.’ \v 13 Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwe kwala maaryaꞌnei byahaaꞌna myawɨryetabaaibɨꞌ bɨde yɨrɨka sarɨkɨna sagaaꞌna myawɨrivanɨgasaꞌna nayaa dɨvaihanaryɨla! \s1 Wɨdaayadɨvɨsara nɨgwia naanga maremwaalyavɨne keꞌbaꞌnanyaꞌ dɨnɨkeꞌnesɨ. \r (Lukɨ 19:11-27) \p \v 14 Bɨdehaaꞌneꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe pwai ‘Menyabanna kaanya wɨma!’ dakei gannya wɨdaayadɨvɨsaraavɨ jaka wɨdɨna yaka gannya gɨlyɨvɨsa wɨmaarina. \v 15 ‘Kumɨre sɨmunya genna gennanya warɨka. Sɨmunya nawɨꞌnya yaderɨna naanga wɨjaavɨma! Sɨmunya kɨbawe yaderɨna kɨbawe wɨjaavɨma! Sɨmunya maalɨka yaderɨna maalɨka wɨjaavɨma!’ daka pwarɨna paaivɨ taawɨzanɨ kinaaya (K5000) wɨmaarina, nabaai pwarɨna tu taawɨzanɨ kinaaya (K2000) wɨmaarina, nabaai pwarɨna waanɨ taawɨzanɨ kinaaya (K1000) wɨmaarina. Yuya wɨmaarina yaka pɨwɨnna kaanna wɨna. \v 16 Kaanna wɨna kyaꞌ paaivɨ taawɨzanɨ kinaaya maarakei yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ wɨna yaka mubɨmubya yaka paaivɨ taawɨzanɨya mudɨka pɨnɨjɨ yeꞌmwagakɨna yaka tenɨ taawɨzanɨ kinaaya lɨmwanna. \v 17 Nabaai sabaaibɨꞌ aꞌmwe 2,000 kinaaya maarakei sai kwalyɨ mubɨmubya yaka 2,000 kinaaya pɨnɨjɨ yeꞌmwagakɨna. \v 18 Kɨrɨꞌ aꞌmwe 1,000 kinaaya maarakei kwaakevɨ kaviꞌnɨnnyaꞌ lɨkaawɨna yaka nɨgwia sa gannya aꞌmwe naangere sa lɨkirakɨna. \p \v 19 Dɨvidaaꞌnyɨ saamɨnyagaaꞌ mena buna kyaꞌ wɨdaayadɨvɨta sahwaraavɨre aꞌmwe naangei ayɨna bɨna yaka ‘Sahwarajɨ nɨmɨre nɨgwia wɨjaave sanna yagaalyaꞌ yeꞌmwannadɨma!’ dɨna. \v 20 Dɨna yaka yeꞌmwannadɨna yada paaivɨ taawɨzanɨ kinaaya maarakei bɨna, sai nɨgwia 5,000 kinaaya pɨnɨjɨ makabɨna yaka 10,000 kinaaya wakɨna yaka wɨdɨna ‘Aꞌmwe naangeigɨ, 5,000 kinaaya nyɨjaavagɨnya. Yɨthaa! Mubɨmubya maryena 5,000 kinaaya pɨnɨjɨ maaꞌmwengɨra.’ \v 21 Sara wɨdɨna kyaꞌ gamɨre aꞌmwe naangei wɨdɨna ‘Tewaanyasɨ. Nyɨdaayadɨnya tewaanyaigɨnyɨra. Sara gɨthe wawɨnyavɨ tewaanna lɨmwadɨnyaigɨnyɨra. Wawɨnya pɨrɨꞌ pɨrɨvɨ tewaanna lɨmwadɨnyaigɨnyɨ. Sarevɨdaasɨ wawɨnya kwalaalyangɨ maremwaaidɨnyaigɨnyɨ gɨmwaaihɨma! Aꞌmwe naangeinyɨre yɨlaaya naangevɨ dulamwaala!’ \v 22 Sara wɨdɨna kyaꞌ tu taawɨzanɨ kinaaya maarakei kwalyɨ bɨna yaka wɨdɨna ‘Aꞌmwe naangeigɨ, 2,000 kinaaya nyɨjaavagɨnyangɨ. Yɨthaa! Mubɨmubya maryena 2,000 kinaaya pɨnɨjɨ maaꞌmwengɨra.’ \v 23 Sara wɨdɨna kyaꞌ gamɨre aꞌmwe naangei wɨdɨna ‘Tewaanyasɨ. Nyɨdaayadɨnya tewaanyaigɨnyɨra. Sara gɨthe wawɨnyavɨ lɨmwadɨnyaigɨnyɨra. Wawɨnya pɨrɨꞌ pɨrɨvɨ tewaanna lɨmwadɨnyaigɨnyɨ. Sarevɨdaasɨ wawɨnya kwalaalyangɨ maremwaaidɨnyaigɨnyɨ gɨmwaaihɨma! Aꞌmwe naangeinyɨre yɨlaaya naangevɨ dulamwaala!’ \v 24 Sara wɨdɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ waanɨ taawɨzanɨ kinaaya maarakei kwalyɨ bɨna yaka kwaasɨ wɨdɨna ‘Aꞌmwe naangeigɨ, mena dara yawɨꞌmanɨge. Gɨmɨ aꞌmwe kɨrɨꞌmɨryaigɨnyɨ. Wawɨnyangɨ gɨmɨre gɨthaayadɨvɨsara burɨdɨvɨta tɨka munnengɨ midɨnyaigɨnyɨ. Pwara witɨzɨla pɨraihɨramaaꞌdɨvɨta witɨzɨla sa maarakadɨnyaigɨnyɨ. \v 25 Sasareigɨnyɨneꞌna lɨka yena gɨmɨre nɨgwia 1,000 kinaaya kwaakevɨ lɨka yulyaꞌmwagake. Gɨmɨre nɨgwia dathavaaka.’ \v 26 Sara wɨdɨna kyaꞌ gamɨre aꞌmwe naangei jaꞌnawɨdɨna ‘Nyɨdaayadɨnya kayaaꞌnanyaigɨnyɨ. Maaꞌna gideigɨnyɨ. Nyɨdɨwaanyaꞌ yawɨꞌmanɨgɨnyaigɨ daa! Wawɨnyangɨ pwara burɨdɨvɨsangɨ tɨka munne yabwaryadaari pwara witɨzɨla pɨraihɨramaaꞌdɨvɨta maarakadɨnyainyɨ. \v 27 Sara kwaasɨ yawɨꞌna yɨjaigɨ bengɨyavɨ nɨnnya nɨgwia mwaki beꞌna yɨwaana! Sareꞌ tewaanna nyakɨjɨ kwajɨ nɨnnya nɨgwiajɨ nɨgwia pɨnɨjɨ kabamaaꞌmudɨkeinyɨ.’ \v 28 Sara wɨdɨna yaka pwaraavɨ wɨdɨna ‘Sarevɨdaaꞌnyɨ sarɨmɨ gamɨnyɨ 1,000 kinaaya dazaꞌ yɨpalamaarapɨjɨ tenɨ taawɨzanɨya kɨnɨnnaka dazarɨ duzaayɨla! \v 29 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gazaizai pɨnɨ kɨnɨnnakerɨ pɨnɨjɨ kujaavaꞌmujɨ naanga naanga kɨnɨnnakei yɨmaꞌnadelyɨ. Kɨrɨꞌ pɨnɨ maayarɨ maalɨkejɨꞌ navɨka lɨmwagarɨkevɨ maarɨdelyɨ. \v 30 Nyɨdaayade waryaanya dazarɨ mwasɨlaanna jɨhɨnya aayawɨnna dɨmarasɨꞌnyɨla! Dazɨmagɨ kɨnna naanga dadɨvɨꞌ daangeꞌna kunnya maangerɨka kɨjɨvainya yɨpɨꞌdevanyɨra.’ \s1 Aayagaaꞌ maryawɨbwaryaꞌnesɨ. \p \v 31 Dɨvi sagaaꞌ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai gannya byaannyavɨ maarojɨ ejelɨya yuyara kwarajɨ ayɨna bathelyɨ. Dazagaaꞌ gannya maremwaaide namwaalyɨta byaannakevɨ walamwaaladelyɨ. \v 32 Nabaai ejelɨyara nɨmɨnyawɨnna ajɨmya yuyangɨyaraavɨ maryɨꞌbwaramakabɨna kyapɨjɨ sipɨzipɨyaraavɨ maremwaaidei pimagɨ sipɨzipɨyaraavɨ pimagɨ memeyaraavɨ maryawɨbwarɨdaakuna yadevaaibɨꞌ pimagɨnyaai marɨdaakwɨdere. \v 33 Aangasɨmagɨ tewaanyara sipɨzipɨyaraavɨ marɨdaakuna, kwanaamimagɨ kayaaꞌnanyara memeyaraavɨ marɨdaakuna. \v 34 Marɨdaakuna yaꞌmujɨ nɨmɨre aangasɨmagɨ mwaaidapiyaraavɨ Kingɨyainyɨ wɨdɨna ‘Nɨmaamaangei tewaanya yɨhɨzaavɨnɨkeihi bamaarideihɨlyɨ. Aaya Kwaakevaꞌ mudɨka yɨmaꞌnakegaaꞌ Nɨmwai mena yovɨrawakɨnɨkeba sarɨmɨnyɨneba nayaa yɨhɨmaremwaaladeva sɨrɨnɨmaangereba yanga dɨvɨramaaryideihɨlyɨ. \v 35 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmɨ mɨjɨka nyakeinyɨna sarɨmɨ wapaaya wɨjaavɨna nyeꞌ. Aalyaꞌna mɨjɨka kanyaꞌ sarɨmɨ aalyaꞌ wɨjaavɨna nyeꞌ. Nɨmɨ angavaayainyɨ mwaaleinyɨ sarɨmɨre angengɨna makuna nyeꞌ. \v 36 Nɨmɨ baazɨꞌmaꞌnya maayainyɨ sarɨmɨ baazɨꞌmaꞌnyaꞌ wɨjaavɨna kanyeꞌ baazɨꞌmaꞌneinyɨ. Nɨmɨ nalaavɨnakeinyɨ mwaaideri sarɨmɨ maremwaaina nyeꞌ. Nɨmɨ kalavuzangevɨ mwaaideri sarɨmɨ banyanganesaihɨlyɨ.’ \v 37 Sara wɨdɨna kyaꞌmujɨ aꞌmwe yɨdaꞌmaraangera jaꞌnawɨdɨna ‘Naangeigɨ, nemɨ mɨjɨꞌnanyaigɨnyɨ gathɨngaaꞌ gwanganona wapaaya gɨzaavo? Aalyaꞌna mɨjɨkeꞌ gathɨngaaꞌ kagyaꞌ aalyaꞌ gɨzaavo? \v 38 Gɨmɨ angavaayaigɨnyɨ gathɨngaaꞌ gwanganona nemɨre angevɨna gɨmakwawo? Gɨmɨ baazɨꞌmaꞌnya maayaigɨ gathɨngaaꞌ yadaꞌgi baazɨꞌmaꞌnya gɨzaavo? \v 39 Nalaavɨnakeigɨnyɨ gathɨngaaꞌ gwanganona gɨmaremwaalo? Kalavuzangevɨ gathɨngaaꞌ mwaaidaꞌgi gɨmɨnyawɨnna bo?’ \v 40 Sara kanyɨdapɨjɨ Kingɨyainyɨ jaꞌnawɨdɨna ‘Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Nyaꞌmwera aꞌmwe darajɨya pwai aꞌmwe maalɨkei mwaaidɨꞌnyɨ kɨrɨꞌ sahwarɨ sara yadɨvɨꞌ yɨ nɨmɨnyɨ sara nyesaihɨlyɨ.’ \v 41 Sara wɨdɨna yaꞌmujɨ sagaaꞌ kwanaamimagɨ mwaaidapiyaraavɨ wɨdɨna ‘Dɨkevɨ marasɨꞌnyaꞌneihi nɨmɨnyawɨdaaꞌnyɨ dɨwideihɨlyɨ. Gotɨyai Dɨka dazaꞌ Saataanɨmɨnajɨ gamɨre ejelɨyaraavɨnajɨ yovɨrawakɨnɨkesɨ. Sare kɨrɨꞌ Dɨka dazaꞌ myɨgaayɨ yaꞌnevɨ dɨwideihɨlyɨ. \v 42 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Mɨjɨka mwaaideri nyaꞌne nyɨjaavetaihi mɨꞌ. Aalyaꞌna mɨjɨka nyadaaꞌnyɨ aalyaꞌ nyɨjaavetaihi mɨꞌ. \v 43 Angavaayainyɨ mwaaideri sarɨmɨre angengɨna nyɨmakwawetaihi mɨꞌ. Baazɨꞌmaꞌnya maayainyɨ baazɨꞌmaꞌnyaꞌ nyɨbaazɨꞌmakwetainyɨ mɨka! Nɨmɨ nalaavɨnakeinyɨ mwaaleinyɨ, kalavuzangevɨ mwaaideri sarɨmɨ nyɨmaremwaaletaihi mɨꞌ.’ \v 44 Sara wɨdɨna kyaꞌmujɨ nabaai kumɨ kwara jaꞌnawɨdɨna ‘Naangeigɨ, gɨmɨ mɨjɨka yadaaꞌgi gathɨngaaꞌ gwanganoigɨnaka? Nabaai aalyaꞌna baidaaꞌgi nabaai angavaayaigɨ nabaai baazɨꞌmaꞌnya maayaigɨ nabaai nalaavɨnakeigɨ nabaai kalavuzangevɨ gathɨngaaꞌ mwaaidaꞌgi nemɨ nayaa magyavadaꞌgalyo?’ \v 45 Sara kanyɨdapi jaꞌnawɨdɨna ‘Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Aꞌmwe darajɨya pwai aꞌmwe maalɨkei mwaaidɨꞌnyɨ kɨrɨꞌ sahwarɨ sara myadɨvɨꞌ yɨ nɨmɨnyɨ sara nyetaihi mɨꞌ.’ \v 46 Sara wɨdɨna kyaꞌmujɨ aꞌmwe dazara daangesɨ taangesɨ maraawɨpɨꞌderera. Kɨrɨꞌ aꞌmwe yɨdaꞌmaraangera gaala yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne mwaalyaꞌnebwi maapɨꞌderera.” \c 26 \s1 Jizaazare balyaꞌna aꞌmwe naangera jamungajakesaꞌnesɨ. \r (Maakɨ 14:1-2; Lukɨ 22:1-2; Jonɨ 11:45-53) \p \v 1 Jizaazai yagaala yuya daza mena jɨꞌmwannaka dazagaaꞌ gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ wɨdɨna \v 2 “Sarɨmɨ yawɨꞌmanɨgaꞌ ‘Yɨrɨka pɨrɨkaaina kwavɨlavojɨ Pariꞌmaꞌmunneꞌ yɨmaꞌnadesɨ.’ Sagaaꞌ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ yɨsavɨri nilɨya nyɨramarɨmudaakwiaꞌneinyɨ nyɨmarɨmwangɨpɨꞌdeinyɨra.” (Pariꞌmasaꞌnegaaꞌ Ne Mozɨzai mwaaidɨꞌnyɨ Gotɨyai Yɨzɨrelɨya sɨnnawɨnyaraavɨ yɨvainyaakegaaꞌne yawɨsaꞌnesɨ.) \p \v 3 Dazagaaꞌ Gotɨyarɨne tamiraꞌdɨvɨta naangerajɨ aꞌmweraavɨre aꞌmwe naangerajɨ sara Gotɨyarɨna mubɨthɨka Yɨraꞌde Naangere angevɨ yɨꞌbwaꞌnyɨna. Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangei Kaayapaazai woꞌnɨkelyɨ. \v 4 Yɨꞌbwaꞌnyɨna yeva yagaaikɨwɨnya bathɨwɨna “Jizaazarɨna kwaasɨ yawaajɨ kɨmaꞌnyawɨ galalɨmwagawaajɨ maratamaana!” deva jamungajakeꞌ. \v 5 Kɨrɨꞌ sahwara dɨna “Tɨka Munnevɨ sasare sa myaannera! Aꞌmwera mala narannɨpɨdɨka!” \s1 Aꞌmweꞌ Jizaazare mɨnyagɨnyavɨ welivananya wabatɨrɨnnakeꞌ dɨngakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 14:3-9; Jonɨ 12:1-8) \p \v 6 Betaani anga Saaimonɨ Samatanakerevɨ Jizaazai mwaaidɨꞌnyɨ \v 7 gamɨnyawɨnna aꞌmwe pɨrɨꞌ bɨna, sitala nawɨꞌnyavɨ welivananyaꞌ nɨgwia naanga mubya yɨnɨkeꞌ makabɨna. Makabɨna yaka yɨꞌbɨnyavɨ mwaaidɨꞌnyɨyagaaꞌ gamɨre mɨnyagɨnyavɨ welivananya saꞌ dɨngɨna. \v 8 Dɨngɨna yadaaꞌnyɨ mɨdɨdɨvɨsara tɨnna wanganna yɨna yeva sɨnna tɨka wɨdaꞌdaaꞌnyɨ dɨna “Welivananya saꞌ yaasɨwaꞌna beꞌna yɨwaka! \v 9 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nemɨ welivananya dazaꞌ aꞌmweraavɨna mubyaꞌna wɨjavaajaꞌ savɨna nɨgwia naanga marawaajɨ aꞌmwe gɨlyɨvɨta maayaraavɨ wɨjavaannengɨra.” \v 10 Kɨrɨꞌ Jizaazai kumɨre yagaalyaꞌ yawɨranganna yɨna yaka sahwaraavɨ wɨdɨna “Ai, aꞌmwe davɨ taanginyabwi beꞌna wɨjaavanɨgava! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sahɨrɨꞌ tewaanyabwi nyɨvanɨkeꞌna kave mwaalana! \v 11 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yuyagaaꞌ aꞌmwe gɨlyɨvɨꞌmaayara sarɨmɨjɨ yeꞌmwannemwaaidɨvɨsarera. Kɨrɨꞌ nɨmɨ sarɨmɨjɨ yuyagaaꞌ yeꞌmwannemwaalɨdeinyɨ mɨꞌ. \v 12 Nabaai sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmweꞌ nɨmɨre kɨlaakejɨkɨ welivananya dazaꞌ nyɨdɨngɨwakeꞌ sahɨrɨꞌ sasara yɨwaka dazaꞌ kaviꞌnɨnnyavɨ yavadaꞌgalayɨrakyaꞌneinyɨ nyɨwakeꞌnanyɨ. \v 13 Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Kwaaka yuyavakɨ yagaala tewaanya dazaꞌ wɨjɨwakamaryadɨvɨꞌ aꞌmwe dazaꞌ dava nyɨwaka dazanna dɨpɨꞌdengɨ. Sara kyapɨjɨ sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwevɨna sɨmunya nayaa yawɨpɨꞌdeꞌnanyɨ.” \s1 Juthaazai Jizaazarɨ aꞌmwe naangeraavɨna wɨmaaryaꞌna dɨragɨnna dakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 14:10-11; Lukɨ 22:3-6) \p \v 14 Dazagaaꞌ sɨvɨlyɨrɨdaasɨ pwaraalyarajɨya pwai, Juthaazai Yɨzɨkerɨyotɨyai woꞌnɨkei Gotɨyarɨne tamiraꞌdɨvɨta naangeraayawɨnna kaanna wɨna yaka \v 15 wɨdɨna “Sarɨmɨnyɨna gamɨnyɨ kyɨhibwarɨdaakwaꞌmujɨ nɨmɨnyɨ benɨ dɨnyɨjaayideihɨlaka?” Wɨdɨna kyaꞌ nɨgwia sɨlɨvaaya tetiya (30) ata gɨlɨna yeva wɨjaavɨna yeꞌ. \v 16 Wɨjaavɨna yesagaaꞌdaaꞌnyɨ “Sahwarɨ kumɨnyɨna wibwarɨdaakwiaꞌneinyɨ tewaanyagaaꞌ yɨma!” daka yaamɨjɨ yɨna yaꞌ. \s1 Naangere tɨka nyaꞌnesɨ. \r (Maakɨ 14:12-21; Lukɨ 22:7-14,21-23; Jonɨ 13:21-30) \p \v 17 Kave mwaalyaꞌnegaaꞌne yɨrɨka sɨnnawɨnyarɨkɨ bɨretɨya yɨzɨya maayagaaꞌ mɨdɨdisaraai Jizaazaryawɨnna bɨna yagɨla wɨdɨna “Pariꞌmaꞌmunneꞌ tɨka nyaꞌneigɨnyɨna tɨka wapaaya gawɨ yovɨravawakakadeinaalaka?” \v 18 Wɨdɨna kyagi gamɨ wɨdɨna “Kɨrɨmɨ anga naangewɨ wɨlaawakɨlyɨ aꞌmwe nyɨnagaawaryawɨnna wɨna yakɨlyɨ duzɨla! ‘Wɨjɨwaakyai dara gɨthɨwaka “Nɨmɨregaaꞌ aya kɨgaakɨra. Gɨmɨre angevɨ nɨmɨrerari Pariꞌmaꞌmunneꞌ yeꞌmwannanaadeꞌnanyɨ,” gɨthɨwaꞌ,’ duzɨla!” \v 19 Jizaazai sara wɨdakabaaibɨꞌ mɨdɨdisaraai sara yagɨla Pariꞌmaꞌmunneꞌ yovɨrawakɨna yagi. \p \v 20 Sawɨsaꞌ kajɨnnaꞌ yɨꞌbɨnyavɨ sɨvɨlyɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraalyarajɨ walamwaaina. \v 21 Wapaaya kuna nadɨvɨꞌ sai wɨdɨna “Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Sarɨmɨnyɨdaaꞌnya pwai nɨmɨre yɨkamaangeraavɨna nɨmɨnyɨ nyɨbwarɨdaakwadelyɨ.” \v 22 Sara wɨdɨna kyaꞌ kumɨre kale naanga wiadaaꞌnyɨ pwaidaasɨ pwaidaasɨ gaai yɨdaanganna “Naangeigɨ, nɨmɨ daaka!” \v 23 Sara wɨdɨna kyeꞌ sahwai jaꞌnawɨdɨna “Aꞌmwe dazai nɨmɨjɨ dɨzɨyavɨ ata yeꞌmwannamakwaimwaawola sai kuꞌmaayaba nyɨmarimaꞌnaabathelyɨ. \v 24 Yo, Gotɨyare bukuyavɨ mena dɨnɨkabaaibɨꞌ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ wɨdeinyɨ. Kɨrɨꞌ weꞌ! aꞌmwe dazai Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ yɨkamaangeraavɨna nyɨbwarɨdaakwaderɨ kayaaka wigaladelyɨ. Aꞌmwe dazarɨ ganaangeꞌ gamɨnyɨ mamaaryajɨ kwajɨ gamɨnyɨna tewaanyaꞌ kwaradɨka!” \v 25 Sara wɨdɨna kyaꞌ Juthaazai yɨkamaangeraavɨna wibwarɨdaakwiaꞌnei jaꞌnawɨdɨna “Wɨjɨwaakyaigɨ nɨmɨ daaka?” Gamɨ wɨdɨna “Yɨ dɨwaanya kɨbaaibɨsasɨ.” \r (Maakɨ 14:22-26; Lukɨ 22:15-20; 1 Koridɨ 11:23-25) \p \v 26 Tɨka munne kuna nadaapi Jizaazai bɨretɨyaꞌ maarɨna yaka Gotɨyarɨ “Su! Yɨlaaya gɨmariwa,” wɨdɨna yaka gunyɨna yaka mɨdɨdɨvɨsaraavɨna wɨjaavɨna yaka wɨdɨna “Maarapɨjɨ dɨnyɨla! Dazaꞌ nɨmɨre kɨlaakejɨkɨra.” \v 27 Nabaai waainɨyavɨ kaapɨvananyaꞌ maarɨna yaka Gotɨyarɨ “Su! Su!” wɨdɨna yaka sahwaraavɨna wɨjaavɨna yaka wɨdɨna “Sarɨmɨ yuyaihi aalya dazaꞌ dɨnyɨla! \v 28 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Dazaꞌ nɨmɨre taweꞌ wɨlɨmwagarɨkebwi yaꞌnesɨ. Aꞌmwe kwalaalyaraavɨre wagɨlya marasɨꞌnyaꞌneꞌ nɨmɨre taweꞌ yadɨmwawakɨnadesɨ. Gotɨyai nɨmɨre taweꞌ bwalaradeꞌ tɨnna wanganojɨ wɨlɨmwagarɨkebwi nebulyaꞌ dakadesɨ. \v 29 Yɨhɨthɨvanɨge. Gɨraipɨwɨlyabaarɨ yɨsi-aalya ayahi nɨdeinyɨ mɨꞌ. Arɨkawɨ. Dɨvi Nɨmaamaangei maremwaaladevɨ sarɨmɨjɨ yeꞌmwannemwaaina yaade yɨrɨka sagaaꞌna yɨsi-aalya mudɨkeꞌ yeꞌmwannanɨdesɨ.” \p \v 30 Daata pɨrɨꞌ mena dɨna yeva mwasawɨnna walyuna yɨna yeva Mugunya Wolivɨna kaanna wɨna. (Yɨledaata 118) \s1 Pitai Jizaazarɨna “Sahwarɨna mwanganyainyɨ,” wɨdakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 14:27-31; Lukɨ 22:31-34; Jonɨ 13:36-38) \p \v 31 Sagaaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Dahaaꞌ sawɨta davɨ sarɨmɨ yuyaihi lɨka yapɨjɨ dɨnyagalyaꞌmayideihɨlyɨ. Sareꞌ dara dɨnɨkeꞌnanyɨ \q1 ‘Nɨmɨ sipɨzipɨyaraavɨ maremwaaiderɨ karamaꞌmujɨ \q1 Sipɨzipɨyavaakɨyara lɨkaanya yɨwɨnamaꞌna yɨpɨꞌderera.’ \m Sara dɨnɨkabaaibɨꞌ lɨkaanya yɨwɨnamaꞌna jideihɨlyɨ. \v 32 Kɨrɨꞌ ayɨna kyanyɨdɨkaavojɨ Galɨlina yɨhibwaramakwaanɨdeinyɨ sarɨmɨnyɨ waanɨdeinyɨ.” \v 33 Sara wɨdɨna kyaꞌ Pitai jaꞌnawɨdɨna “Yɨ pwara yuyara lɨka yapɨjɨ lɨkaanya gyahalyaꞌmapɨjara nɨmɨ sainyɨ yuyagaaꞌ lɨka mi yaꞌmujɨ gyahalyaꞌmavɨdeinyɨ mɨꞌ. Arɨkawɨ.” \v 34 Wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Nebulyaꞌna gɨthɨvanɨge. Dahaaꞌ sawɨta dathavɨ kukuraayai jaka majadori dahasaai dahaaꞌ dara dɨthatheigɨnyɨ ‘Sahwarɨ mwanganyɨvanɨgeinyɨ.’” \v 35 Wɨdɨna kyaꞌ Pitai wɨdɨna “Arɨkewɨ. Gɨmɨjɨ yeꞌmwannabaimujainyɨ kɨrɨꞌ dɨdeinyɨ mɨꞌ ‘Sahwarɨ wangamanɨgeinyɨ mɨka!’ Aawa nebulyasɨ.” Nabaai Pitai sara wɨdakabaaibɨꞌ mɨdɨdɨvɨta yuya kwarajɨ avaaina sara dɨna yeꞌ. \s1 Wawɨnya Gazamani Jizaazai Gotɨyarɨ wɨdakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 14:32-42; Lukɨ 22:39-46) \p \v 36 Sagaaꞌ kwaaka pimagɨnya Gazamani Jizaazai kumɨjɨ yeꞌmwannɨguna yaka mɨdɨdɨvɨsaraavɨ wɨdɨna “Dava dalamwaalyɨla! Mwaaidapi kengimagɨnna wawaꞌmujɨ Gotɨyarɨ wɨdɨma!” \v 37 Wɨdɨna yaka Pitarɨjɨ Sevathiyare kaimɨraayaraai kwaraarɨjɨ yeꞌmwannɨguna yaka kale naanga wiadaaꞌnyɨ naanga yɨbwakɨnna. \v 38 Naanga yɨbwakɨnna yada kumɨnyɨ wɨdɨna “Nɨmɨre kuryai naanga kuna yɨbwakɨmanɨge. Sareꞌna nɨmɨ balɨdeꞌna yɨwana. Dava mwaalapi se mwapɨna! Nɨmɨnyɨna nyemwaalapɨjɨ nɨmɨnyɨna Gotɨyarɨ duzɨla!” \v 39 Wɨdɨna yaka kɨbaweba sangirɨꞌ wɨna yaka gamɨre sɨnnyɨꞌ kwaakeyɨna walarutaꞌnyɨna yaka Gotɨyarɨ wɨdɨna “Nɨmwai, ‘Wiꞌnanyɨra,’ dɨzaigɨ taanginya dazaꞌ dɨnyɨmarasɨka! Kɨrɨꞌ nɨmɨre yawɨsabwi manyɨmɨdɨdɨnnera! Aawa. Yune gɨmɨre yawɨsabwina dɨmɨdɨdeigɨnyɨra.” \v 40 Wɨdɨna yaka mɨdɨdɨvɨsaraayawɨnna kaanna bɨna yaka se waꞌdapi tɨnna wanganna. Tɨnna wanganna yaka Pitarɨ wɨdɨna “Gathaꞌdarevaka? Maalɨka gavegaaꞌna nɨmɨjɨ myeꞌmwanneyemwaalyɨ yɨpɨneihi daaka! \v 41 Sarɨmɨ yemwaala yapɨjɨ Gotɨyarɨ duzɨla! ‘Kayaaꞌna jɨla!’ Saataanɨ yɨhɨthaabyaꞌnei nyɨhɨvɨramaaradɨka! Sareꞌna Gotɨyarɨ duzɨla! Nebulyasɨ. Sarɨmɨre sɨmunyaꞌ tewaanya yadaawori kɨrɨꞌ kɨlaakejɨꞌ dɨragɨnya maayajɨkɨra.” \v 42 Sara wɨdɨna yaka ayahidaasɨ wɨna yaka Gotɨyarɨ wɨjaꞌ ayabaaibɨꞌna wɨdɨna “Nɨmwai, taanginya dazaꞌ yɨnɨga manyavɨlayɨ yanneꞌ sarevɨdaaꞌnyɨ taanga dazaꞌ nyana! Sara yajaꞌ yune gɨmɨre sɨmunyabwina yɨmaꞌnana!” \v 43 Nabaai ayahi bɨna yaka se waꞌdapi tɨnna bwanganna. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kumɨre tɨmakɨrɨkɨryajɨ yadapiyaꞌna se warɨna yesarera. \v 44 Bwanganna yaka ayahi yagalyaꞌmakuna yaka dahasaai dahaaꞌ Gotɨyarɨ wɨdɨna. Gotɨyarɨ wɨjaꞌ ayagaaꞌ wɨdaka sabaaibɨꞌna wɨdɨna. \v 45 Wɨdɨna yaka dɨvidaaꞌnyɨ mɨdɨdɨvɨsaraayawɨnna bɨna yaka wɨdɨna “Sarɨmɨ se kuna wareva kave damwaaihava! Yɨthaanyi! Nɨmɨnyɨnegaaꞌ mena yɨmaꞌnɨwakegaakɨra. Aꞌmwe kayaaꞌnanyaraavɨna Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ nyɨbwarɨdaakuvanɨkeinyɨ. \v 46 Sarɨmɨ dɨkaavapɨjɨ nemɨ kaanya wɨjɨmaꞌnawaana! Yɨthaanyi! Kɨbawe maalɨkeba yɨkamaangeraavɨna nyɨbwarɨdaakuvanɨkei bɨwakelyɨ.” \s1 Juthaazai yɨkamaangeraavɨre asɨrɨ Jizaazarɨ wɨmaaryakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 14:43-50; Lukɨ 22:47-53; Jonɨ 18:3-12) \p \v 47 Kuna wɨdadaaꞌnyɨ, yɨthaanyi, Juthaazai sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraalyarajɨyai bɨna. Aꞌmwe kwala naangeꞌ kwaariꞌmasɨramɨnyajɨ kɨlɨkejɨ lɨmwagevera salyɨ yeꞌmwannɨgavɨna. Sahwaraavɨ Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ aꞌmweraavɨne aꞌmwe naangerajɨ maryasaabɨna yesarera. \v 48 Nabaai aꞌmwe yɨkamaangeraavɨna wibwarɨdaakwiaꞌnei sɨnnawɨ wɨjɨwaainyaꞌneꞌna wɨdɨna “Nɨmɨ aꞌmwe pwarɨ maangwɨdaanyaba buꞌbuta yɨwɨjai sahwalyɨra. Sahwarɨ dɨhalalɨmwagyidelyɨra.” \v 49 Sara wɨdakei yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ Jizaazaryawɨnna wɨlaabɨna yɨna yaka wɨdɨna “Nyaꞌmwei! Wɨjɨwaakyaigɨ!” Wɨdɨna yaka gamɨnyɨ nayaa buꞌbuta yɨna. \v 50 Buꞌbuta yɨna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Aꞌmweigɨ, gɨmɨ yaꞌne sanna bɨwaaigɨ ja!” Sagaaꞌ gamɨnyawɨnna kaanna bɨna yeva Jizaazarɨ galalɨmwanna. \v 51 Sara galalɨmwanna kyeꞌ aꞌmwe pwai Jizaazalyɨ yeꞌmwannemwaaina yakei gamɨrei gamɨre kwaariꞌmasɨramɨnyaꞌ magalabwaꞌnyɨna yaka “Jizaazarɨ yavadaihasamaarɨma!” daka Mubɨthɨka Yɨraꞌde Naangere wɨdaayadere kadɨkiꞌ dakurasɨꞌna. \v 52 Dakurasɨꞌna yakegaaꞌ Jizaazai gamɨrerɨ wɨdɨna “Gɨmɨre kwaariꞌmasɨramɨnyaꞌ ayaba dakya! Aꞌmwe yuyara kwaariꞌmasɨramɨnyajɨ maratabɨzaraavɨ kwaariꞌmasɨramɨnyajɨ kayaaka yɨgaidɨvɨsarera. \v 53 Gɨmɨ myawɨrijɨwaana! Nɨmaamaangerɨ yɨnɨga wiꞌna myɨdaanganyɨ yɨwɨneinyɨ daaka! Sara yɨdaangamwɨjai dahaasagaaꞌ ejelɨya kwalaalya naangeraavɨ aamiya sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraalyarajɨ pwarajɨ saraavɨ nyɨjaavadeinyɨ midaaka! Sara myawɨrijɨwaana! \v 54 Kɨrɨꞌ sara yɨwɨjaꞌ Gotɨyare pɨkaryaꞌ yuya sasara yɨmaꞌnyaꞌna dɨnɨkeꞌ yuneꞌ gara yɨmaꞌnadevaka!” \p \v 55 Dazagaaꞌ Jizaazai kwala bwaꞌnaanyaꞌ wɨdɨna “Kwaariꞌmasɨramɨnyajɨ kɨlɨkejɨ lɨmwanna yadɨvɨꞌ aꞌmwe kuka yɨpalamaaꞌderɨ galapwɨyadɨvɨtabaai yaꞌneihi beva daaka! Yɨrɨka gazagaasagaaꞌ Gotɨyare Angevɨ wɨlamwaaidɨ aꞌmweraavɨ wɨjɨwaakadɨnyagaaꞌ magalanyɨlɨmwagyadɨvɨsaihɨlyɨ. \v 56 Kɨrɨꞌ pɨropetɨyaraavɨre pɨkarya dɨnɨkengɨ yunebanna yɨmaꞌnyaꞌnenna yuya daza nyɨvanɨgasannanyɨra.” Sara wɨdɨna kyaꞌ mɨdɨdɨvɨsara Jizaazarɨ yagalyaꞌmaꞌna yevera lɨkaanya yɨwɨnamaꞌna. \s1 Juyaraavɨre kaajolɨya naangera kotɨya maryesaꞌnesɨ. \r (Maakɨ 14:53-65; Lukɨ 22:54,55,63-71; Jonɨ 18:13,14,19-24) \p \v 57 Aꞌmwe Jizaazarɨ galalɨmwagevera Gotɨyarɨna Mubɨthɨka Yɨraꞌde Naangei Kaayapaazaryawɨnna makuna. Kaayapaazaryabanna Kɨwɨjarajɨ aꞌmwe naangerajɨ yɨꞌbwaꞌnemwaaina yesarera. \v 58 Makuna yɨna yadaapi Pitai menyaba mɨjamakuna yaka Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangere angwaasabanna yɨꞌmaꞌna yaka wɨlɨna yaka wɨdaayadɨvɨsarajɨ yeꞌmwannemwaaina. “Aayaꞌ berɨꞌ yɨmaꞌnadeꞌ dɨngaka? Yawɨranganɨma!” daka yeꞌmwannemwaaina yakelyɨ. \v 59 Sai mwaaidɨꞌnyɨ Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ kaajolɨya naanga yuyarajɨ aꞌmwera kwaasɨ jalɨkurakyaꞌneraavɨna bɨrɨna bɨrɨna. Jizaazarɨna kwaasɨ yagaala jaꞌnera sara jalɨkurakyaꞌna “Sahwarɨ tamakaana!” deva bɨrɨna bɨrɨna. \v 60 Kɨrɨꞌ kwaasɨya nayaa jalɨkurakyaꞌneraavɨ mabɨramaarina. Yɨ aꞌmwe kwalaalyara bɨna yeva kwaasɨ yagaala yaamɨjɨ buthɨna yeva kwaasɨ kwaasɨ kayaaꞌna jalɨkurakɨna yesaꞌna mabɨramaarina. Mabɨramaari kyeꞌ kɨrɨꞌ dɨvidaaꞌnyɨ aꞌmwe pwaraai biꞌmaꞌna yagɨla \v 61 wɨdɨna “Aꞌmwe dazai dara dakelyɨ ‘Gotɨyare Angeꞌ woꞌdaaimwɨneinyɨ. Sara yaꞌmujɨ dahasaai dahaaꞌ ayɨna mamuneinyɨ.’ Sara dakerɨ naarɨmɨ nayaa wɨꞌnolyarɨnera.” \v 62 Sara kwaasɨ kudahi Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangei daavɨna yaka gamɨnyɨ wɨdɨna “Aꞌmwe dazaraai yagaala dazaꞌ githaangamanɨgɨlyaꞌna yagaala aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ majaꞌnawɨdɨzɨwaana?” \v 63 Kɨrɨꞌ Jizaazai yagaala majai maadɨnna yɨna. Maadɨnna yɨna kyaꞌ Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangei gamɨnyɨ wɨdɨna “Gotɨya gaala kɨnɨnnakerɨneꞌna dɨragɨnna githaanganɨma! ‘Naanga nebulyaꞌ dɨnedana! Gotɨyai gɨthahɨlakaka gɨmaryasaabakeigɨ Kɨraazɨtɨyaigɨ Gotɨyare Gawaalɨvaangeigɨ daaka?’” \v 64 Sara wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Yɨ dɨwaanya kɨbaaibɨsasɨ. Sareꞌ kɨrɨꞌ yɨhɨthɨvanɨge. Dahaaꞌdaasɨ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai Gotɨyare aangasɨrɨ, yuya dɨragɨnya kɨnɨnnakere aangasɨrɨ mwaalojɨyarɨ danganyideihɨlyɨ. Nabaai sahwai sɨgunyavɨ yɨraayangɨ yɨlamwaalojɨ walaabathelyɨra.” \v 65 Sagaaꞌ sara wɨdɨna kyaꞌ Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangei sɨnna tɨka wɨdaꞌdaaꞌnyɨ gannya baazɨꞌmaꞌnyaꞌ lihɨvainyɨna yaka “Yune aꞌmwei mwaalɨkei kɨrɨꞌ ‘Gotɨyare dɨragɨnyaba mwaalɨdeinyɨ,’ dɨwakeꞌna Gotɨya nawɨꞌnyarɨna bɨrala yɨwakelyɨra,” daka wɨdɨna “Dazai Gotɨyarɨna bɨraiyagaala dɨvanɨka! Sareꞌna kusɨzɨkelyɨra. Ayahi aꞌmwe pwaraavɨ jalɨkurakyaꞌneraavɨ jaka berɨꞌna wɨdaatheinaavaka! Yɨthaanyi! Dahaasagaaꞌ Gotɨyarɨna bɨraiyagaala dɨvanɨkeꞌ kadɨka mena wɨꞌnɨvanɨgava. \v 66 Sarɨmɨ gara yawɨꞌmwaava?” Sara wɨdɨna kyaꞌ sahwara jaꞌnawɨdɨna “Kayaaꞌnanya kɨnɨnnakelyɨra. Balana!” \v 67 Wɨdɨna yeva sagaaꞌ gamɨre sɨnnyɨkɨ maagwala wopwakɨna yɨna yeva asa gwaamwanna tamɨna yeva pwara aꞌararaalyajɨ gamɨre maangwɨdaanyawaarɨ jɨrɨꞌbwaratanna yeva \v 68 wɨdɨna “Kɨraazɨtɨyaigɨ mwaaidɨzaigɨ nabaai Gotɨyai gɨthada nedadɨnyaigɨ mwaaidɨzaigɨ dɨnedana! Malyaꞌ aai gɨramwaka!” Bɨraiyagaala saꞌ wɨdɨna. \s1 “Jizaazarɨ mwanganyɨweinyɨra,” Pitai wɨdakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 14:66-72; Lukɨ 22:56-62; Jonɨ 18:15-18,25-27) \p \v 69 Mwasawɨ angwɨrɨsavɨ Pitai mwaaidɨꞌnyɨ aꞌmweꞌ wɨdaayade pɨrɨꞌ gamɨnyawɨnna wɨlaabɨna yaka wɨdɨna “Jizaazai Galɨli mwaalyaryaba gɨmɨ kwaigɨjɨ yeꞌmwannemwaaidɨnyaigɨnyɨ.” \v 70 Kɨrɨꞌ aꞌmwe yuyaraayaba yuna wɨdɨna “Aawana. Gɨmɨre dɨwaanya dazarɨ nɨmɨ mwanganyɨweinyɨra.” \v 71 Wɨdɨna yaka mwasawɨnna walyuna yaka tɨkuryavɨ yɨhulɨvɨlɨyavɨ walyamwaaina. Walyamwaaina yadɨꞌnyɨ aꞌmwe pɨrɨꞌ tɨnna wanganaka saba mwaaidapiyaraavɨ wɨdɨna “Aꞌmwe dazai Jizaazai Naazaretɨ mwaalyalyɨ yeꞌmwannemwaaidelyɨ.” \v 72 Wɨdɨna kyaꞌ sai ayɨna wɨdɨna “Gotɨyaryaba nebulyaꞌna yɨhɨthɨma! Aꞌmwe dazarɨ mwanganyɨweinyɨra.” \v 73 Wɨdɨna kyaꞌ dɨvi maalɨkegaaꞌ aꞌmwe pwara mwaaleva bathakulaawɨna yeva Pitarɨ buthɨna “Naanga nebulyasɨ. Gɨmɨ aꞌmwe sahwarajɨyaigɨnyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gɨnnya maanguraayaꞌ woꞌdɨmwaaigɨnyɨ.” \v 74 Wɨdɨna kyeꞌ sagaaꞌ sai yagaala dɨragɨnna dɨna “Gotɨyai nyangamanɨkeꞌna kwaasɨ yɨhɨthɨwɨjɨ kwajɨ buleꞌna nyɨjaavadeinyɨra! (Daaina!) Aꞌmwe dazarɨ mwanganyɨweinyɨra. Aawa, nebulyasɨ.” Sai mena kadaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ kukuraayai jaka dɨna yaꞌ. \v 75 Jaka dɨna kyaꞌ Pitai Jizaazare yagaalyaꞌ wɨdakeꞌ ayɨna yawɨꞌna “ ‘Kukuraayai jaka majadozɨ dahasaai dahaaꞌ dara dɨthatheigɨnyɨ “Sahwarɨ mwanganyɨvanɨgeinyɨ.” ’ ” Sara yawɨꞌna yaka yune mwasawɨnna walyuna yaka kɨnna naanga walyadɨna. \c 27 \s1 Paailatɨmyawɨnna Jizaazarɨ makwawesaꞌnesɨ. \r (Maakɨ 15:1; Lukɨ 23:1-2; Jonɨ 18:28-32) \p \v 1 Yɨrɨkeꞌ mena kavuraꞌ Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ aꞌmweraavɨre aꞌmwe naangerajɨ sara yagaaikɨwɨnya Jizaazarɨ tamakyaꞌna jamungajakɨna. \v 2 Mena jamungajakɨna yeva wɨla pwɨyɨna yeva Gaꞌmaanɨya naangei Paailatɨmyawɨnna makuna yeva wɨjavaawɨna. \r (Apozelɨyara 1:18-19) \p \v 3 Sagaaꞌ Juthaazai yɨkamaangeraavɨna Jizaazarɨ wibwarɨdaakwakei dara wanganakeꞌ “Kotɨyavɨ walamarakadɨvɨꞌ ‘Balana!’ dɨragɨnna dɨwaasai daaka!” Sara daka sɨmunya mudɨkebwi yawɨꞌna yɨna yaka nɨgwia sɨlɨvaaya (30) daza ayɨna makabɨna yaka Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ aꞌmwe naangerajɨ saraavɨna yaamɨjɨ wɨjaavɨna. \v 4 Sai wɨdɨna “Nɨmɨ kayaaꞌna yɨweinyɨra. Aꞌmwei kayaaꞌnanya maayarɨ gamɨre yɨkamaangeraavɨna wibwarɨdaakuweinyɨra. Sarei tawesɨ baladeꞌna nɨmɨre yɨwetawakyasɨ.” Kɨrɨꞌ sahwara wɨdɨna “Sasare saꞌ nemɨrevɨdaasɨ daaka! Aaya kaavɨlyaꞌ gɨmɨrevɨdaasɨnyɨra.” \v 5 Sara wɨdɨna kyeꞌ Gotɨyare Angevɨ nɨgwia sɨlɨvaaya (30) wasɨꞌna yaka gamɨ sai wɨla lɨvapwaraawɨna yɨna yaꞌ. \v 6 Kɨrɨꞌ Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangera nɨgwia sɨlɨvaaya daza maarɨna yɨna yeva dɨna “Nɨgwia datha aꞌmwerɨ tamakyaꞌnenna nɨgwiangɨra. Sareꞌna Gotɨyare Angevɨne nɨgwiangɨjɨ yeꞌmwagakya myaannera!” \v 7 Yagaala pɨrɨꞌ jamungajakɨna yɨna yeva nɨgwia dazajɨ wawɨnya pɨjɨꞌ kwadɨka yavɨkaryaderejɨꞌ woꞌnɨkejɨꞌ mubɨna. Aꞌmwe anga menyabadaasaraavɨna gɨlekaviꞌnɨnnyaba lɨkyɨrakyaꞌnera sajɨꞌ mubɨna. \v 8 Sarevɨ wawɨnya dazajɨꞌ yaya dɨnɨkeꞌ “Wawɨnya Tawanakejɨkɨra.” Nabaai yaya dazaꞌ dahaaꞌ kuna warɨꞌ. \v 9 Sara kyeꞌ sagaaꞌ yagaala pɨrɨꞌ sɨnnawɨ Gotɨyai Ne pɨropetɨya Jeremaayarɨ wɨjaakeꞌ yuneꞌna yɨmaꞌnakesɨ. Dara dɨnɨkesɨ. Nɨgwia sɨlɨvaaya (30) sa Yɨzɨrelɨyarajɨya pwarɨ mubyaꞌne sɨlɨvaaya dahɨlaketa daza maarɨna yeva \v 10 Naangei nyɨdakabaaibɨꞌ kwadɨka yavɨkaryadere wawɨnyajɨꞌ mubyaꞌnera wɨjaavesangɨra. Sara dɨnɨkesɨ. \s1 Paailatɨ Jizaazarɨ yɨdaanganna yakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 15:2-5; Lukɨ 23:3-5; Jonɨ 18:33-38) \p \v 11 Gaꞌmaanɨya naangeryaba Jizaazai daavɨna yadɨꞌnyɨ Gaꞌmaanɨya naangei yɨdaanganna “Gɨmɨ Juyaraavɨre kingɨyaigɨ daaka?” Yɨdaanganna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Yɨ dɨwaanya kɨbaaibɨsasɨ.” \v 12 Sagaaꞌ Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ aꞌmwe naangerajɨ sahwarɨ kotɨyaꞌ marina. Kɨrɨꞌ sahwai majaꞌnawɨjɨna. \v 13 Majaꞌnawɨjɨ kyaꞌ sagaaꞌ Paailatɨ wɨdɨna “Yagaala yuya kotɨya gɨmarivanɨgata daza kadɨka muꞌnyɨjɨvanɨgɨna!” \v 14 Wɨdɨna kyaꞌ sahwai yagaala pɨrɨꞌ majaꞌnawɨjɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ Gaꞌmaanɨya naangei atɨka naanga maruꞌnaꞌna yaꞌ. \r (Maakɨ 15:6-15; Lukɨ 23:13-25; Jonɨ 18:39–19:16) \p \v 15 Kwarame yuya sangɨ Munne savɨ Gaꞌmaanɨya naangei aꞌmwe kalavuza pwarɨna yɨralawaasadelyɨ. Kwala bwaꞌnaanyaꞌ aꞌmwe gave pwarɨna dɨna yadaapi Paailatɨ yune gave saina yɨralawaasɨna wiadelyɨ. \v 16 Nabaai dazagaaꞌ kalavuzangevɨ aꞌmwe kayaaꞌnanya pwarɨna kadɨka wɨꞌnadɨvɨsai mwaalɨna. Sahwai Baravaazai woꞌnɨkelyɨ. \v 17 Sarevɨdaaꞌnyɨ kwala bwaꞌnaanyaꞌ yɨꞌbwaꞌnaabɨna yɨna kyeꞌ Paailatɨ wɨdɨna “Sarɨmɨnyawɨnna yɨhiralawasaabɨdeꞌna aaihwarɨna yawɨꞌmanɨgava? Baravaazarɨ yɨralawaasɨjɨwana? Jizaazarɨna sahwara dɨna ‘Kɨraazɨtɨyarɨnera,’ dadɨvɨsarɨ yɨralawaasɨjɨwana?” \v 18 Sara wɨdakeꞌ dareꞌnesɨ. Sahwai yawɨꞌna “Jizaazarɨna sɨmunya kayaaꞌna jawɨꞌmanɨgava! Tɨganaaryaꞌna kotɨya marina yɨvanɨgaꞌ.” \v 19 Paailatɨ yawɨbwaꞌdere namwaalyɨsarɨ yɨlamwaaina yɨna yadɨꞌnyɨ gamɨre aꞌmweꞌ yagaalyaꞌ dara wɨdasaabɨna “Aꞌmwe yɨdaꞌmaraanga dazarɨna minnera! Sawɨsavɨ nɨmɨ wajaꞌ yaꞌnena banganakelyɨra. Sara yaꞌnena taanga naanga nyɨmwakeꞌnyɨra. Sareꞌna minnera!” \v 20 Sara wɨdasaabɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ aꞌmwe naangerajɨ kwala bwaꞌnaanyangɨre sɨmunyavɨ yɨdɨkavɨmwaaihɨna “Paailatɨmɨna jaka kadapi Baravaazarɨ kudaasojɨ Jizaazarɨ tamakɨpɨꞌdeꞌnana!” \v 21 Yɨdɨkavɨmwaaihɨna kyeꞌ Gaꞌmaanɨya naangei yaamɨjɨ wɨdɨna “Aꞌmwe dazaraarɨdaaꞌnyɨ aaihwarɨ yɨralavɨjɨwana?” Wɨdɨna kyaꞌ sahwara dɨna “Baravaazai.” \v 22 Dɨna kyeꞌ Paailatɨ wɨdɨna “Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazarɨ sahwara ‘Kɨraazɨtɨyarɨnera,’ dadɨvɨsarɨ gara yɨjɨwana?” Wɨdɨna kyaꞌ yuyara wɨdɨna “Yɨsavɨri dɨmarayeramyɨla!” \v 23 Kɨrɨꞌ Paailatɨ wɨdɨna “Beꞌnanaka! Be kayaaꞌnanya yɨwakalaka!” Kɨrɨꞌ jaka naanga dɨragɨnna danganna “Yɨsavɨri dɨmarayeramyɨla!” \p \v 24 Sagaaꞌ Paailatɨ yɨbwakɨnna “Nɨmɨre yagaalyaꞌ yɨnɨga wiꞌna mi yadeꞌ daaka! Sarevɨ mala naangeꞌ dɨkaavajɨwaka!” Sarei aalya pɨrɨꞌ maarɨna yaka kwala bwaꞌnaanyayaba gamɨre asɨraarɨ aalya yɨnyɨna. Sara yaka wɨdɨna “Aꞌmwe dazai balajaꞌ kayaaꞌnanyaꞌ nɨmɨreꞌ mɨka! Yune sarɨnnyaburɨnyɨra. Sarevɨdaaꞌnyɨ nɨnnya ata aalya yɨmwana!” \v 25 Wɨdɨna kyaꞌ aꞌmwe yuyara jaꞌnawɨdɨna “Gamɨre taweꞌna yɨwetawakya dazaꞌ nemɨnyawɨnna nabaai nemɨre kaimɨraaya kwaraavɨjɨ bathesɨra.” \v 26 Wɨdɨna kyeꞌ sagaaꞌ Paailatɨ Baravaazarɨ yɨralawaasɨna yɨna. Yɨralawaasɨna yɨna yaka Jizaazarɨ wɨla kayaaꞌnanyabaalyɨ lɨꞌbwaꞌna yɨna yaka “Yɨsavɨri nilɨya marayerabɨka!” daka aawɨlasaraavɨ wɨmaarina yaꞌ. \s1 Aawɨlasara Jizaazarɨ bɨraiyagaala wɨdesaꞌnesɨ. \r (Maakɨ 15:16-20; Jonɨ 19:2-3) \p \v 27 Dazagaaꞌ Gaꞌmaanɨya naangere aawɨlasara Jizaazarɨ Gaꞌmaanɨyare angevɨna makuna, sagaaꞌ sahwaryabanna yuyavaakɨyara yɨꞌbwaꞌnaabɨna. \v 28 Yɨꞌbwaꞌnaabɨna yɨna yeva gamɨre baazɨꞌmaꞌnya saza galyɨraipuꞌna yɨna yeva baazɨꞌmaꞌnya wayaaka nawɨꞌnya pɨrɨꞌ baazɨꞌmakuna. Kingɨyara baazɨꞌmaꞌnya saꞌ baazɨꞌmaꞌnadɨvɨsaꞌ sara baazɨꞌmakuna. \v 29 Baazɨꞌmakuna yeva wɨla lannakebaarɨ kingɨyare nyɨlɨla pwaibɨsaꞌ gɨtavagwavaaihɨꞌna yeva gamɨre mɨnyagɨnyavɨ yɨlamwaaihɨꞌna. Sara yeva suya pɨrɨꞌ kwaasɨya kingɨyare yɨsarɨꞌ gamɨre aangasɨmagɨ wɨmwangɨna yeva “Sahwai kwaasɨya kingɨyai yɨmaꞌnɨwaka. Sarevɨ bɨrala yaana!” yawɨꞌna yadɨvɨꞌ sahwarɨ kwadaai gɨlɨna yeva bɨraiyagaala wɨdanganna “Juyaraavɨre kingɨyaigɨ! Tewaanya dɨmwaala!” \v 30 Bɨraiyagaala wɨdanganna yadɨvɨꞌ maagwalyajɨ wopamɨjɨrakɨna yadɨvɨꞌ suya sarɨꞌ maarɨna yeva gamɨre mɨnyagɨnyavɨ maratanna yadɨvɨꞌ sara yɨna. \v 31 Sara yɨna yɨna yeva bɨrala mena yɨna yeva baazɨꞌmaꞌnya saꞌ galyɨraipuramaaꞌna yɨna yeva gannya baazɨꞌmaꞌnya ayaꞌ marabaazɨꞌmakuna. Ayaꞌ marabaazɨꞌmakuna yeva yɨsavɨri nilɨya maratamarɨmwiaꞌnera gamɨnyɨ kaanna makuna. \s1 Jizaazarɨ yɨsavɨri nilɨya tamesaꞌnesɨ. \r (Maakɨ 15:21-32; Lukɨ 23:26-43; Jonɨ 19:17-27) \p \v 32 Kaanya wodɨvɨsagaaꞌ aꞌmwe Saairini mwaalya pwarɨ gamɨnne yayaꞌ Saaimonɨ, yɨ sarɨ tɨnna wanganna. Tɨnna wanganna yeva sahwarɨna dɨragɨnna dɨna yeva Jizaazarɨne yɨta yovihɨrarannɨkeꞌ makwɨyaꞌna. Dɨragɨnna kyeꞌ aꞌmwei yɨta makuna yada \v 33 pɨba Golɨhota woꞌnɨkebanna yɨꞌmavaawɨna. Yaya savɨna aaya kaavɨlyaꞌ daresɨ. Pɨba Gɨlemɨnyagɨnyabanna. \v 34 Yɨꞌmavaawɨna yeva waainɨya marazɨnanya yɨrɨkesɨ yegɨnyɨwannɨkeꞌ daangeꞌneꞌ maarɨna yeva “Sai nana!” deva wɨjaavɨna. Kɨrɨꞌ nagaanganna yaka “Aala!” dɨna. \v 35 “Aala!” dɨna kyaꞌ yɨsavɨri nilɨya mena tameva “Gamɨre baazɨꞌmaꞌnya saza yamaraana!” deva saatuyara maragɨrɨdaꞌna. Saatuyara maragɨrɨdaꞌna yeva baazɨꞌmaꞌnya jaapaina yeva pwai pɨrɨꞌ pwai pɨrɨꞌ maarɨna. \v 36 Maarɨna yeva sahɨba walamwaaina yɨna yeva sahwarɨ maremwaaina. \v 37 Munyaba gamɨre mɨnyagɨnyavɨ munyaba gamɨnyɨne yagaala kotɨya maryesaꞌ yɨlayɨdawakɨna yesasɨ. Dara yɨdavesaꞌ “Dathai Jizaazalyɨ. Juyaraavɨre Kingɨyalyɨ.” \v 38 Jizaazaryaba gidɨkusaba yɨsavɨri kuka yɨpalamaaꞌdisaraarɨ nilɨya maratamarɨmuna. Aangasɨmagɨ pwarɨ kwanaamimagɨ pwarɨ maratamarɨmuna yesaraalyɨ. \v 39 Aꞌmwe kaanya yɨnadaaꞌdɨvɨsara sahwarɨ bɨraiyagaala danganna. Kumɨre mɨnyagɨnyarɨ wɨnaangɨwɨnaangɨta yadɨvɨꞌ \v 40 bɨraiyagaala dara danganna “Gotɨyare Angeꞌ woꞌdalakadɨ ‘Dahasaai dahaaꞌ ayɨna madɨdesɨra,’ jaigɨ gɨmɨ saigɨ dɨvadaihasamaaꞌnana! Gɨmɨ Gotɨyare Gawaalɨvaangeigɨ mwaaidɨzaigɨ yɨta yovihɨrarannɨka savɨ yagalyaꞌmavaꞌgɨzɨ dalaama!” \v 41 Sasarebaaibɨꞌ Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangera Kɨwɨjarajɨ aꞌmwe naangerajɨ sarajɨ bɨraiyagaala wɨdɨna \v 42 “Gamɨ padaihasamaaryaꞌnei aꞌmwe pwaraavɨ gaimwanna yaka gamɨ sai yɨnɨga gaimwannannei mɨka! Gamɨ Yɨzɨrelɨyaraavɨ kingɨyai midaaka! Yɨta yovihɨrarannɨkevɨ yagalyaꞌmavojɨ kwalaabozɨ sahwarɨ dɨragɨnna yawɨralɨmwagaatheꞌnana! \v 43 Gotɨyarɨna gannya sɨmunyavɨ dɨkavɨmwaaihɨnyɨna yakei midaaka! Gotɨyai sahwarɨna wɨvuꞌnajai dahaasagaaꞌ padaihasamaarana! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sahwai dɨna ‘Gotɨyare Gawaalɨvaangeinyɨra.’ ” \v 44 Bɨraiyagaala sara wɨdetabaaibɨꞌ kuka yɨpalamaaꞌdisaraarɨ Jizaazaryaba yɨsavɨri maratamarɨmwesaraai bɨraiyagaala wɨdahɨlyaraalyɨ. \s1 Jizaazai mena balɨna yakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 15:33-41; Lukɨ 23:44-49; Jonɨ 19:28-30) \p \v 45 Sɨrɨgwajahaaꞌdaaꞌnyɨ kwaaka yuneba jɨhɨnyaꞌ jɨnnadaaꞌnyɨyagaaꞌ yune sɨvɨraryagaaꞌna miꞌna yɨna. \v 46 Sɨvɨraryagaaꞌ aya kɨgaaꞌ Jizaazai Yɨvɨruyagaala jaka dɨragɨnna dɨna “Yɨli, Yɨli, lama savakɨtaani?” Saꞌ daresɨ. Nɨmɨre Gotɨyaigɨ, nɨmɨre Gotɨyaigɨ, beꞌna nyagalyaꞌmaꞌmwaana! \v 47 Jaka sara dɨna kyaꞌ sahɨba daavesarajɨya pwara saꞌ kadɨka wɨꞌnyɨna yeva dɨna “Aꞌmwe dazai Ne Yɨlaajarɨ jaka wɨdɨvanɨka.” \v 48 Sara dɨna kyeꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ kumɨjɨya pwai kaanyaveꞌna wawaka saalaalyavɨya jɨꞌmɨnya pɨrɨꞌ maraawɨna yɨna yaka yɨrɨkaalyavɨ marapaihɨna yaka aalɨnakeꞌ suya pɨrɨkɨ yɨlamarakɨna yaka “Nana!” daka wɨjaavɨna. \v 49 Kɨrɨꞌ pwara dɨna “Kavaaya! Nemɨ tɨnna mena wanganawaajɨna. Yɨlaajai padaihasamaraabazarɨ tɨnna wanganaadeꞌnanyɨ.” \v 50 Sara dɨna kyeꞌ Jizaazai jaka naanga dɨragɨnna ayɨna dɨna yaka gamɨre kuryarɨ yaasɨna. \p \v 51 Yɨthaanyi, Gotɨyare Angevɨ kusawɨnya tɨkuryavɨ janne naangeꞌ majɨkɨnadaaꞌdeꞌ munya keꞌba lihɨꞌna yakeꞌ yune kewɨnɨnna sara yaka pimagɨnyaai yɨmaꞌnyɨna. Sara yaka Kwaakevaꞌ wɨnɨnya yɨna yada sɨlaange tɨngɨraꞌna. \v 52 Sara yaka gɨlekaviꞌnɨnnya basɨnadaaꞌna yaka tewaanyara sɨnnawɨ se mena bainɨkera kwalaalyaraavɨre kɨlaakejɨka ayɨna yɨdɨkaaꞌna. \v 53 Yɨdɨkaaꞌna kyaꞌ kaviꞌnɨnnyangɨ yagalyaꞌmaꞌna yeva Jizaazai ayɨna mena dɨkaavakegaaꞌ anga naanga tewaanyabanna Jeruzaalemɨna wɨna. Wɨna yeva aꞌmwe kwalaalyaraayaba wɨjɨwaainyɨna kyeꞌ sahwaraavɨ tɨnna wanganna yesarera. \v 54 Wɨnɨnya yakevɨ aawɨlasaraavɨ maremwaalyalyɨ aawɨlasarajɨ Jizaazarɨ dame maredaata yesara tɨnna wanganna yeva nabaai nabinabinya yɨmaꞌnyɨna yadaapiyangɨ tɨnna wanganna yeva lɨka naanga yɨna. Lɨka naanga yɨna yadɨvɨꞌ dɨna “Naanga nebulyasɨ. Aꞌmwe dazai Gotɨyare Gawaalɨvaangelyɨra.” \p \v 55 Dazaba aꞌmwe kwalaalya kɨbaweba keiba paaꞌbwaꞌna daavɨna yeva banganaꞌna yadɨvɨꞌ mwaalesangɨra. Aꞌmwe daza Galɨli yagalyaꞌmaveva “Sahwarɨ wɨgaimwagaana!” devengɨra. \v 56 Sajɨya aꞌmwe pɨrɨꞌ Maarɨyaaꞌ Maahɨthaala mwaalyasɨ nabaai pɨrɨꞌ Jemɨzalyɨ Jozepɨyalyɨ saraarɨ ganaangeꞌ Maarɨyaasɨ, pɨrɨꞌ Sevathiyare gawaalɨvaangeraarɨ ganaangesɨ sa mwaalɨna. \s1 Jizaazare kɨlaakejɨꞌ simaangevɨ wɨlamarakesaꞌnesɨ. \r (Maakɨ 15:42-47; Lukɨ 23:50-55; Jonɨ 19:38-42) \p \v 57 Sawɨtɨrɨnyabwi kimaꞌnaꞌ aꞌmwe pwai wɨna. Sai gɨlyɨvɨta naangejɨyai Aarɨmathɨya mwaalyai Jozepɨyai woꞌnɨkelyɨ. Sahwai Jizaazarɨ mɨdɨdei mwaalaꞌ. \v 58 Sai Paailatɨmyawɨnna wɨna yaka Jizaazare kɨlaakejɨꞌ maaryaꞌna yɨdaanganna. Yɨdaanganna kyaꞌ sagaaꞌ Paailatɨ aawɨlasaraavɨ dɨragɨnna wɨdɨna kyaꞌ Jozepɨyarɨ gɨlaayai wɨmaarina. \v 59 Wɨmaarina kyeꞌ Jozepɨyai gɨlaayarɨ maarɨna yaka kwaabɨhannya yaaka nawɨꞌnyaꞌ maarɨna yaka marayewaaꞌmwanna. \v 60 Sara yɨna yaka gannya simaanga mudɨkevɨ gɨlaayarɨ kave wɨlakɨna. Simaanga saꞌ sɨlaanga pwarɨ lɨlɨsamakulaawɨnɨkesɨ. Kave wɨlakɨna yaka sɨla naanga sai maramwarangɨkulaawɨna yaka kaviꞌnɨmaangevɨ sɨlyaꞌ tihɨrakɨna yaka kaanna wɨna. \v 61 Jozepɨyai kɨlaakejɨꞌ wakadaaꞌnyɨ dazaba simaangevɨ akyamwi aꞌmwewaai walamwaaina. Aꞌmwe pɨrɨꞌ Maarɨyaaꞌ Maahɨthaala mwaalyaꞌ, yɨ pɨrɨꞌ Maarɨyaa pɨrɨꞌ gɨryawoꞌnyaꞌ. Aꞌmwe sawaai keiba walamwaaina yagi. \s1 Aawɨlasara simaangevɨ dame daavɨna yesaꞌnesɨ. \p \v 62 Yɨrɨka dɨvidaaꞌnyarɨkɨ, kwazaakegaaꞌna yovɨrawakyaꞌnegaaꞌ dɨvidaaꞌnyarɨkɨ Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ Perɨzɨyarajɨ Paailatɨmyawɨnna biꞌbwaꞌnemwaaina. \v 63 Biꞌbwaꞌnemwaaina yeva wɨdɨna “Maremwaalyaigɨ! Aꞌmwe kwaasɨya dazai kuna mwaalakegaaꞌ nedakeꞌ mena yawɨꞌmwo. Dara dɨna ‘Dɨvidaaꞌnyɨ yɨrɨka darɨkaai darɨkɨ ayɨna dɨkaavɨdeinyɨra.’ \v 64 Sarevɨdaaꞌnyɨ gɨmɨ nayaa kadaꞌgɨzɨ yune yɨrɨka darɨkaai darɨkɨnannevɨ simaanga dazavɨ nayaa tihɨpɨꞌdeꞌnanyɨ. Gamɨre mɨdɨdɨvɨsara kuka bulalɨvamaarapɨri aꞌmweraavɨ nudɨpɨdɨka! ‘Kaviꞌnɨnnyavɨdaaꞌnyai ayɨna mena dɨkaaꞌmwakerɨnera.’ Sara kudapɨri dɨvidaaꞌnyɨ kwaasɨyabwi kɨgaasa kwaasɨyaburɨ navɨlavadɨka!” \v 65 Sara wɨdɨna kyeꞌ Paailatɨ wɨdɨna “Sarɨmɨ aꞌmwe dame daayaꞌne pwaraavɨ dɨmaaryɨla! Sarɨmɨ wawapɨjɨ simaanga dazavɨ dameraavɨ dɨthaakwila! Sarɨmɨ nayaa miꞌna yawɨꞌna yɨpɨnebaaibɨꞌ dameraavɨ dɨthaakwila!” \v 66 Sara wɨdɨna kyaꞌ sahwara kaanna wɨna yeva gɨlekaviꞌnɨnnyavɨ dame daakuna. Sɨla sarɨ baavesɨ wakɨna, kaanya tɨlɨna yeva saba dame daayaꞌneraavɨ wɨdɨmwaaihɨna yeꞌ. \c 28 \s1 Jizaazai ayɨna dɨkaavakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 16:1-10; Lukɨ 24:1-10; Jonɨ 20:1-18) \p \v 1 Kwazaakegaaꞌ mena kabawoꞌ wikɨyarɨkɨne yɨrɨka mudɨkerɨkɨ yɨrɨkunyagaaꞌ Maarɨyaaꞌ Maahɨthaala mwaalyasɨ Maarɨyaa pɨrɨsɨ gɨlekaviꞌnɨnnyabanna wanganyaꞌnewaai wɨna. \v 2 Yɨthaanyi! Sagaaꞌ wɨnɨnya naangeꞌ yɨna. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ Naangere ejelɨyai walaabɨna yaka sɨlyai birɨkwasamakulaawɨna yɨna yaka sɨlyarɨ aꞌba yɨlamwaaina. \v 3 Sahware sɨnnyɨꞌ yɨnamɨraasaꞌbɨꞌ wannyɨna, nabaai gamɨre baazɨꞌmaꞌnyaꞌ sɨgujaakavɨre yaakebɨꞌ wannyɨna yakelyɨra. \v 4 Gamɨnyɨna aawɨlasara lɨka naanga yɨna yeva bɨꞌbɨta yɨna yeva aꞌmwe mena bainɨkerabɨꞌ yɨmaꞌnyɨna. \v 5 Yɨmaꞌnyɨna kyeꞌ ejelɨyai aꞌmwe sawaarɨ wɨdɨna “Kɨrɨmɨ lɨka mɨkanera! Nɨmɨ yawɨꞌna ‘Jizaazarɨ yɨsavɨri tamarɨmuwaꞌdaasarɨna bɨrɨkaanyawaaihi bɨvanɨgɨla.’ Sareꞌna lɨka mɨkanera! \v 6 Sai dava mamwaalyɨka! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kɨgaaꞌ dakabaaibɨꞌ mena yɨdɨkaaꞌmwakerɨna! Gamɨ waꞌde adava bulanganyɨla! \v 7 Nabaai yarai wawakɨlyɨ gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ duthaawila! ‘Kaviꞌnɨnnyavɨdaaꞌnyɨ mena yɨdɨkaaꞌmwakelyɨ. Nabaai, yɨthaanyi, Galɨlinei sarɨmɨnyɨ sɨnnawɨ waanadelyɨ. Dazɨmagɨ sahwarɨ tɨnna danganyiderɨna.’ Yɨthaanyi, mena yɨhɨthɨwa.” \v 8 Wɨdɨna kyaꞌ sawaai lɨka yadiꞌ yɨlaaya kuna kuna yɨna yadiꞌ simaangeyaba yarai yagalyaꞌmaꞌna yagɨla gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ wɨjaꞌnewaai kaanyaveꞌna wɨna. \v 9 Kaanyaveꞌna wɨna yadaakɨlyɨ, yɨthaanyi, tusavɨ Jizaazai sawaaryabanna yɨmaꞌnadavaabɨna yaka wɨdɨna “Nyaꞌmwewaaihi! Tewaanya kwaamuꞌnanyabwi yɨhwarana!” Wɨdɨna kyaꞌ sawaai aya kɨbanna wɨlaabɨna yagɨla gamɨre sɨvɨlyaraarɨ lɨmwanna yagɨla lotuya wina. \v 10 Dazagaaꞌ Jizaazai sawaarɨ wɨdɨna “Lɨka mɨkanera! Wawakɨlyɨ nyaꞌmweraavɨ Galɨlina wɨpɨꞌdeꞌna duthaawila! Nabaai dazahimagɨ nyangabɨꞌdeinyɨra.” \s1 Dame daavesaraavɨnesɨ. \p \v 11 Aꞌmwe sawaai kuna wodaakɨri, yɨthaanyi, dame pwara gɨlekaviꞌnɨnnyaba maredaavesara anga naangeba wɨlɨna yɨna yeva yuya yɨmaꞌnaka sanna Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangeraavɨ wɨdɨna. Sara wɨdɨna kyeꞌ \v 12 sahwara aꞌmwe naangerajɨ yɨꞌbwaꞌnemwaaina yɨna yeva yagaala pɨrɨꞌ jamungajakɨna yeva dameraavɨ nɨgwia kwalaalya wɨjaavɨna yɨna yeva \v 13 wɨdɨna “Nɨgwia dazanna maarapɨri dara dɨzideihɨlyɨ ‘Sawɨsavɨ nemɨ se waꞌdori gamɨre mɨdɨdɨvɨsara lɨka yulyaꞌna beva gɨlaayarɨ kuka bamaryawaaihasarera.’ Duzideꞌna yɨhɨmubɨwo. Sara kadapɨjɨ \v 14 Gaꞌmaanɨya naangei yagaala dazaꞌ kadɨka wɨꞌnajarɨ woyagaala wɨdawaajɨ sarɨmɨ sɨmunya kwalaalya myawɨryaꞌneihɨrɨ yɨhɨmwaihaadeihɨlyɨ.” \v 15 Sara wɨdɨna kyeꞌ damera nɨgwia sa maarɨna yɨna yeva sara wɨdetabaaibɨꞌ sara yɨna. Sara yɨna yadɨvɨꞌ yagaala dazaꞌ Juyara gazabazaba wɨꞌnyɨna yeꞌ. Nabaai dahaasagaaꞌ dazaꞌ Juyara kuna wɨdadɨvɨsasɨ. \s1 Jizaazai gamɨreraavɨ wawɨnya wɨjaavakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 16:14-18; Lukɨ 24:36-49; Jonɨ 20:19-23; Apozelɨyara 1:6-8) \p \v 16 Sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pwainanyara Galɨlinera kaanna wɨna yeva mugunya Jizaazai sahɨbanna sara dakebanna yɨꞌmavaawɨna. \v 17 Yɨꞌmavaawɨna yeva gamɨnyɨ tɨnna wanganna yeva lotuya wɨmarina. Lotuya sara wɨmarina yadɨvɨꞌ kɨrɨꞌ pwai pwai sɨmunya pɨrɨwaai yawɨꞌna. \v 18 Sara yadɨvɨꞌ yuyaraayawɨnna wɨlaabɨna yaka dara wɨdɨna “Sɨgunyavɨjɨ Kwaakevakɨjɨ sabanyaarɨ dɨragɨnyaꞌ Gotɨyai nyɨjaavakeinyɨ. Dɨragɨnya yuya pɨnɨngɨna wavɨlaꞌdɨnyainyɨra. Wawɨnya yuya sabanyaai maremwaaidɨnyainyɨ. \v 19 Sarevɨdaaꞌnyɨ sarɨmɨ Kwaaka davakɨya ajɨmya pɨnɨngɨyara nɨmɨre nyɨmɨdɨdɨvɨsara yɨmaꞌnɨpɨꞌdeꞌna duthaawila! Nɨmwalyɨ Gawaalɨvaangeinyɨjɨ Kurya Tewaanyalyɨ sainaavɨre yayavɨ aꞌmweraavɨ aalyavɨ bavɨtaazɨya jideihɨlyɨ. \v 20 Nabaai sara yapi yagaala yɨhɨzaave gazazanna mɨdɨnyaꞌneraavɨ duziwakamaryideihɨlyɨra. Yɨthaanyi! Yuyagaaꞌ yune aayaꞌne dazagaaꞌna sarɨmɨjɨ yeꞌmwannamwalaadeinyɨra.”