\id LUK - Yipma[Baruya] [byr] -Papua New guinea 1992 (web version -2012 bd) \h Lukɨ \toc1 Yagaala tewaanyaꞌ Lukɨyai yavɨkaryakesɨ \toc2 Lukɨ \toc3 Lk \mt1 Lukɨ \mt2 Yagaala tewaanyaꞌ Lukɨyai yavɨkaryakesɨ. \cl Bɨrita \c 1 \s1 Lukɨyai yavɨkaryaꞌ yagaala daꞌ Tɨyopilaazarɨnesɨ. \p \v 1 Aꞌmwe naanga Tɨyopɨlaazaigɨ, yagaala davɨ duꞌnana! \p Kɨgaaꞌ aꞌmwe kwalaalyara Kɨraazɨtɨyarɨna nayaa yɨdavesaꞌ nemɨnyawɨ Gotɨyai sara yakeꞌna yɨdavesasɨ. \v 2 Sɨnnawɨ sagaaꞌ aꞌmwe pwara yuya sa tɨnna nayaa wangadɨvɨꞌ nayaa jalɨkuraketabaaibɨta yɨdaveꞌ. Aꞌmwe kwaraavɨre tɨnnyasɨ wanganɨkeraavɨ mɨdɨdɨvɨꞌ yɨdaveꞌ. Aꞌmwe sara Gotɨyare yagaalyasɨyara sahwaraavɨre maangikɨ mɨdɨneꞌ. \v 3 Tɨyopilaazaigɨ, dɨragɨnyaigɨ, nɨmɨ sara yɨdavesavɨjɨ sara nyɨdesavɨjɨ yawɨramaarena Naangerɨne yagaala aaya kaavɨlyangɨ sabura bɨramaarena “Sareꞌna yavɨkarideꞌna tewaanyasɨ,” yawɨrena yagaala da yavɨkarivanɨgeinyɨ. Sɨnnawɨnyasɨ tɨnnyabanyasɨ dɨviyasɨ yagaala yuya sa yavadaꞌgalakena gɨmɨnyɨne nayaa yavɨkarivanɨge. \v 4 Savɨdaaꞌnyɨ tɨnna wanganaꞌgɨzɨ jawɨka! “Yagaala saꞌ nɨmɨ kadɨka miꞌna wɨꞌneꞌ naanga nebulyaꞌna yawɨramaarɨma!” daꞌgi jawɨka! Sareꞌna gyavɨkarivanɨge. \s1 Ejelɨyai Sekaraayarɨ “Jonɨmɨ maaradesɨ,” wɨdakeꞌnesɨ. \p \v 5 Naanga Erotɨyai Kwaaka Juthɨya maremwaalakelyɨyagaaꞌ Sekaraayai mwaalɨna. Sai Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdelyɨ pɨrizɨyai sahwai. Gamɨjɨyara pɨrizɨyara yɨta pɨvaakɨya Avaazarera. Nabaai gamɨre balaangeꞌ Yɨlɨzavetɨyaꞌ Eronɨmɨ yɨsavaakɨdaasasɨ kɨrɨsɨ. Eronɨ sai Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangei aaya sɨnnawɨnyalyɨ. \v 6 Sayorɨna Gotɨyai yawɨꞌna “Tewaanna mwaaidisawaalyɨ. Nɨmɨre kɨwɨnyajɨ yagaalyajɨ nayaa mɨdɨdisawaai,” yawɨꞌna yakeyolyɨ. \v 7 Sayoi kaimɨraaya kunewaai. Yɨlɨzavetɨyaꞌ kwazɨka mwaaidɨꞌnyɨyaꞌna kunewaai. Nabaai kɨrɨmɨ sawaai newaai. \p \v 8 Pɨgaaꞌ Sekaraayalyɨyara Gotɨyare Angevɨ yadaapiyagaaꞌ Sekaraayai sai Gotɨyarɨna yɨna. \v 9 Pɨrizɨyara kunnya wawɨnyanna dɨnyɨna yadɨvɨꞌ Sekaraayai dahɨlakesai “Wabatɨrɨnyaꞌne yɨkunaabɨthɨka mariravɨma!” daka Gotɨyare Angevɨ wɨlɨna. \v 10 Sagaaꞌ pɨrizɨyai yɨkunaabɨthɨka yɨraꞌna yadehaaꞌ Juya pwara mwasawɨ yɨꞌbwaꞌnemwaaidɨvɨꞌ Gotɨyarɨ wɨdadɨvɨsabulyɨ. \v 11 Gotɨyare Angevɨ wɨlɨna kyaꞌ yɨkunaabɨthɨka yɨraꞌnɨke dɨꞌbɨnyavɨ Gotɨyare mamaayai ejelɨyai yɨmaꞌnaabɨna yaka dɨꞌbɨnyavɨ tewaanyaba aangasɨmagɨnna daavɨna. \v 12 Daavɨna yadɨsɨ Sekaraayai tɨnna wanganaka sɨmunya kwalaalya yawɨraka lɨka naanga yɨna. \v 13 Lɨka naanga yɨna kyaꞌ sagaaꞌ mamaayai wɨdaꞌ “Sekaraayai lɨka minnera! Gotɨyai gɨmɨre yɨdaanganyaꞌ guꞌnɨwakeꞌnanyɨ. Gɨmɨre aꞌmweꞌ Yɨlɨzavetɨyaꞌ gɨmɨre kaimalei maaradesɨ. Gamɨre yayaꞌ ‘Jonɨma,’ duthathelyɨ. \v 14 Sai kimaꞌnojɨ yɨlaaya naanga jɨtheigɨnyɨ. Aꞌmwera aꞌmwe yɨlaaya yɨpɨꞌdengɨ sahwarɨna. \v 15 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyai tɨnna wangada sarɨna dathe ‘Aꞌmwe naangelyɨ.’ Sai aalya waainɨyasɨ bɨyaayaꞌbɨsasɨ aawa, manyɨ yadelyɨra. Ganaangevɨre munyɨkɨ mwaaidori aayawɨdaasɨ Gotɨyare Kuryai yuneꞌna wɨlamwaaladelyɨ. \v 16 Aꞌmwei yɨmaꞌnojɨ Gotɨyarɨna wɨjɨwaakɨna kyojɨ Yɨzɨrelɨya kwala naanga sɨmunya mudɨka maarapɨri kunnya Gotɨyai Naangerɨ yɨlaaya ayɨna yɨpɨꞌdengɨra. \v 17 Kɨgaaꞌ Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadei pɨropetɨyai Yɨlaajai dɨragɨnna yaakabaaibɨꞌ sai waanyɨna, wɨdɨna kyojɨ dɨvi Naangei bathelyɨ. Dɨragɨnna wɨjɨwakamaryadaawori kuvɨnɨmaangera kumɨre kaimɨraayangɨ tewaanya yɨpɨꞌderera. Nabaai Gotɨyarebwi myawɨryaraavɨ mwagiꞌnamaarojɨyara yɨdaꞌmaraangeraavɨre sɨmunyaburɨ mɨdɨbɨꞌdeꞌnanyɨ. Sara jovɨrawakɨna kyojɨ Naangerɨna yemwaaibɨꞌdere.” \p \v 18 Sekaraayai ejelɨyarɨ wɨdaꞌ “Nyɨdɨwaanyaꞌ gara yojɨ nyɨdɨwaanya sareꞌ yawɨramaarɨdeinyaka! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmɨ neinyɨ. Nɨmɨre aꞌmwevɨ kwarame naanga naanga wavɨlaꞌnɨkesɨ.” \p \v 19 Ejelɨyai jaꞌnawɨdɨna “Nɨmɨ Gevɨrɨyelɨnyɨ. Gotɨyare sɨnnyɨkɨ daaꞌdɨnyainyɨ. Gotɨyai kanyɨdasɨwaabɨꞌ walaabena yagaala tewaanyaꞌ gɨmɨnyɨ gɨzaꞌneinyɨ makwalaabeneinyɨ. \v 20 Sara yɨweꞌ kɨrɨꞌ nɨmɨre yagaalyaꞌ malɨmwagiwaa. Dɨwe sa, nebulya yɨmaꞌnadengɨ kumɨregaaꞌ. Yɨthaa, nɨmɨre yagaalyaꞌ manyuꞌnyɨwaanyaꞌna yagaala majɨ yɨnneigɨnyɨ. Yagaala majaigɨ kuna mwaalaꞌgɨri gɨthɨwe kimaꞌnaabozɨyagaaꞌna dɨthatheigɨnyɨra.” \p \v 21 Sara dɨdaakɨlyɨyagaaꞌ mwasawɨ aꞌmwera Sekaraayarɨ yemwaaidɨvɨꞌ yawɨꞌdɨvɨꞌ “Gotɨyare Angevɨ naangegaaꞌ beꞌna wɨlamwaalɨꞌ?” yawɨꞌdɨvɨꞌ atɨka maruꞌnaꞌna yadɨvɨꞌ mwaalɨna. \v 22 Mwaalɨna yadapi walyuna yaka yagaala majɨ yannei kamwaalaꞌ dara wanganesaꞌ “O, Gotɨyare Angevɨ aꞌmabaaitɨnna wanganakei daaka!” Miꞌna kadeꞌ yagaala majai asaꞌna yɨna yakelyɨ. \p \v 23 Gotɨyare Angevɨ Sekaraayai gannya wawɨnyaꞌ miꞌna yakegaaꞌ gamɨre angevɨna wɨna. \v 24 Angevɨna wɨna kyaꞌ dɨvi gamɨre aꞌmweꞌ Yɨlɨzavetɨyaꞌ kaimɨraavɨmunnakeꞌ mwaalɨna. Kaimɨraavɨmunnakeꞌ mwaalɨna yada gannya angevɨ lawe atina kave wɨlamwaaina. \v 25 Wɨlamwaaina yada dakesɨ “Naangei nɨmɨnyɨna kale wiadaaꞌnyɨ tewaanna dara nyaka aꞌmweraayawɨnna nɨmɨre wagɨla maare saꞌ nyɨmarasɨꞌmwaꞌ.” \s1 Jizaazare mudangeꞌna wɨdakeꞌnesɨ. \p \v 26 Lawe ati ata purɨdaaꞌnyɨ pukɨ Yɨlɨzavetɨyaꞌ kaimɨraavɨmunnakeꞌ mwaaidɨꞌnyɨyagaaꞌ Gotɨyai Ejelɨya Gevɨrɨyelɨmɨ wɨdasaabaꞌ “Kwaaka Galɨli Anga Naazaretɨna dalaawa! \v 27 Nɨmɨre yagaalyaꞌ sɨdɨraayavɨ duthana! Sɨdɨraaya Ne Devitɨ yɨta savaakɨdaaꞌnyai Jozepɨyarɨna dakɨnɨkesɨ. Sɨdɨraaya saꞌ Maarɨyaasɨ.” \v 28 Gotɨyai kudasaabaꞌ ejelɨyai taayayawɨ wɨlaabɨna yaka wɨdaꞌ “Kwaamuꞌnanyabwi gwarana! Gotɨyai gɨmɨjɨ mwaalɨꞌ. Gotɨyai tewaanya naanga gyɨwakeꞌgɨnyɨ.” \v 29 Ejelɨyai sara wɨdakeꞌna Maarɨyaaꞌ sɨmunya kwalaalya yawɨꞌda dɨna “Saꞌ be yagaala nyɨdɨwakeꞌnyaka?” \v 30 Dɨna yaka ejelɨyai wɨdaꞌ “Maarɨyaaꞌ, lɨka minnera! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyai tewaanya gyɨvanɨꞌ. \v 31 Yɨthaa, kaimɨraavɨmunnakeꞌgɨ mwaalaꞌgɨzɨ kaimɨraayai mɨlaꞌgi gamɨre yayaꞌ ‘Jizaazala,’ dɨthathelyɨ. \v 32 Sai naangei yɨmaꞌnadelyɨ. Aꞌmwera gamɨnyɨna dɨna ‘Gotɨyai munya keꞌmwewɨnyare Gawaalɨvaangelyɨreva.’ Naangei Gotɨyai kingɨyarɨ wɨmwaaihadelyɨ. Kɨgaaꞌ Ne sɨnnawɨnyai Devitɨ gamɨre gyakwalaangei kingɨyai mwalyaakabaaibɨꞌ mwaaladelyɨ. \v 33 Yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ Jaikopɨjɨyaraavɨ maremwaaladelyɨ. Sai aꞌmweraavɨ maremwaalagwotheꞌ kayaaka mi yadesɨ.” \p \v 34 Maarɨyaaꞌ ejelɨyarɨ yɨdaanganaꞌ “Kwala manyɨmaaryaꞌnyɨ mwaaihevɨ gara yɨmaꞌnadeꞌna dɨwaana?” \p \v 35 Mamaayai jaꞌnawɨdɨna “Kuryai Tewaanyai gɨmɨnyawɨ walaabathelyɨ. Nabaai Gotɨyare dɨragɨnyaꞌ gɨvwakalɨmwagaradeꞌgɨnyɨ. Gotɨyai sara kyojɨ kaimɨraaya tewaanyarɨna ‘Gotɨyare Gawaalɨvaangelyɨ,’ dɨpɨꞌdelyɨ. \v 36 Yɨthaa, gɨmɨnyɨ jɨnyɨwanaanga Yɨlɨzavetɨyaꞌ neꞌ mwaaida ‘Kaimɨraaya mamaaryadesɨ,’ deta kɨrɨꞌ dahaaꞌ kaimɨraavɨmunnakeꞌ mwaaidɨꞌnyɨ lawe ati wavɨlaꞌmwakesɨ. \v 37 Gotɨyai mi yade pɨnɨ aawa; mwarika! Sareꞌna gamɨre yagaala gazasaꞌ sara yɨmaꞌnadesɨ.” \p \v 38 Maarɨyaaꞌ wɨdaꞌ “Gotɨyare wɨdaayadɨnyaꞌnyɨ. Gotɨyare yagaalyaꞌ sara nyɨdɨwaanyabaaibɨꞌ nyɨmaꞌnadeꞌnyɨ.” Miꞌna kudaꞌ mamaayai kaanna wɨna yaꞌ. \s1 Maarɨyaaꞌ Yɨlɨzavetɨyavɨ angyɨrɨꞌmaata yakeꞌnesɨ. \p \v 39 Yɨrɨka sangɨ Maarɨyaaꞌ yarai kaanna wɨna. Kwaaka Juthɨya sabanne mugunyangɨna kaanna wɨna. \v 40 Kaanna wɨna yaka angebanna yɨꞌmavaawɨna yaka Sekaraayare angevɨ wɨlɨna yaka Yɨlɨzavetɨyavɨ wɨdaꞌ “Aama!” \v 41 Miꞌna kudaꞌ sagaaꞌ Yɨlɨzavetɨyaꞌ kadɨka kuꞌnaꞌ gamɨre munyavɨ bwaranyai yarai yɨtaꞌna. Bwaranyai yarai yɨtaꞌna kyaꞌ Kuryai Tewaanyai Yɨlɨzavetɨyavɨ sɨmunyavɨ yunebanna wɨlamwaaina kyaꞌ \v 42 jaka naanga wɨdɨna “Gotɨyai gamɨre bwaranyarɨ maaryaꞌneꞌgɨnyɨ dahɨlakakeꞌna aꞌmwe yuya pɨnɨngɨna Gotɨyai tewaanya naanga yanga gyadeꞌnanyɨ. Nabaai bwaranyai gɨmɨre munyavɨ minɨkerɨ Gotɨyai tewaanya naanga yanga yadelyɨ. \v 43 Nɨmɨre Naangerɨ ganaangeꞌgɨ nɨmɨnyɨ angyɨrɨꞌmaata nyɨwaa. Nɨmɨ aꞌmwe naangeꞌnyɨ daaka! Maalɨkeꞌnyɨ. \v 44 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yɨthaa, ‘Aama,’ kanyɨdɨwaa nɨmɨre munyɨkɨ bwaranyai yɨlaaya yada yarai nyɨtaꞌmwakeꞌnyɨ. \v 45 Gɨmɨ dahɨna ‘Naangei nyɨdɨwakeꞌ nebulyaꞌ yɨmaꞌnadesɨ,’ dahɨna yɨlaaya yadɨ tewaanaanga yɨnɨkeꞌgɨnyɨra.” Wɨdaꞌ Yɨlɨzavetɨyaꞌ. \s1 Maarɨyaaꞌ yɨledaata dakeꞌnesɨ. \p \v 46 Maarɨyaaꞌ wɨdaꞌ \q1 “Nɨmɨre sɨmunyavɨ Naangerɨ yɨledaata dɨvanɨge. \q1 \v 47 Gotɨyai nɨmɨre padaihasamaaryaꞌnerɨ sahwarɨ \q1 Nɨmɨre kuryai yɨlaaya yɨwaꞌ. \q1 \v 48 Gotɨyare wɨdaayadɨnyaꞌ nyɨ maalɨkeꞌnyɨ nyawɨꞌmwakeꞌna \q1 Nɨmɨ saꞌnyɨ yɨlaaya naanga yɨvanɨge. \q1 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Dɨragɨnyai nawɨꞌnyabwina nyɨwaꞌ. \q1 Mɨjayɨmaꞌnɨgwɨyara ‘Maarɨyaaꞌ tewaanaanga yɨnɨkesɨra,’ maredɨmwɨpɨꞌdeꞌnanyɨ. \q1 \v 49 Dɨragɨnya Naangei naangenna nyɨwakenneꞌ dɨwɨpɨꞌdesɨ. \q1 Gotɨyarɨna yayaꞌ tewaanyaꞌ makɨlaana! \q1 \v 50 Gotɨyarɨna ‘Naangelyɨra,’ dadaanyainaavɨnajɨ \q1 Dɨvi mɨjayɨmaꞌnɨgwɨyara mɨjayɨmaꞌnɨgwɨpɨꞌderaavɨnajɨ dɨwɨpɨꞌderaavɨnajɨ \q1 Yuyainaavɨna Gotɨyai kaleꞌna negaimwadelyɨ. \q1 \v 51 Gamɨre atasɨ dɨragɨnna yɨna yada \q1 Pihadɨkeraavɨre sɨmunyavɨ ‘Tewaanyainyɨ,’ yawɨꞌdɨvɨsaraavɨ, \q1 Sara yɨpɨꞌdera dɨngakajɨ \q1 Gazawɨzawɨ marasɨꞌnamarina yadelyɨ. \q1 \v 52 Gotɨyai maremwaaidɨvɨsaraavɨ kwaakeba marulawakadelyɨ. \q1 Aꞌmwe kwaamuꞌnanyaraavɨ munyaba makɨladelyɨ. \q1 \v 53 Aꞌmwe gɨlyɨvɨꞌ maaya kuneraavɨ yanga wɨjaavade \q1 Aꞌmwe kwalaalyajɨyaraavɨ mujaayɨ yojɨ \q1 Kuneraavɨ wɨdaasɨna yadere gɨlyɨvɨꞌnakeraavɨ. \q1 \v 54 Nemɨre Ne sɨnnawɨnyaraavɨ wɨjaakeꞌ yawɨꞌda \q1 Yɨzɨrelɨyaina wɨdayadaanyainaavɨ kaleꞌna negaimwamwaꞌ. \q1 \v 55 Evɨraamɨmɨnajɨ neyakwalaangeraavɨnajɨ kale wiada \q1 Gotɨyai sahwaraavɨ nayaa wɨjaakabaaibɨꞌ \q1 Yuyagaaꞌ Evɨraamɨmɨrevaakɨdaaꞌnyainaavɨ tewaanna negaimwadelyɨ.” \m \v 56 Maarɨyaaꞌ sara daka Yɨlɨzavetɨyayaba lawe dɨkaai dɨꞌ mwaalɨna yaka gannya angebanna ayɨna wɨna yaꞌ. \s1 Jonɨ Bavɨtaazɨya Yaderɨ maarakeꞌnesɨ. \p \v 57 Yɨlɨzavetɨyaꞌ kaimɨraaya maarya yunegaaꞌ yɨbwakɨnaka kaimɨraayai maarɨna. \v 58 Kaimɨraayai maarɨna kyaꞌ anga avaalyabanyarajɨ gamɨjɨyarajɨ dara wɨꞌnesaꞌ “Ai, sareꞌna Naangei Yɨlɨzavetɨyavɨna kale naanga wiwakei daaka!” Miꞌna deva gamɨjɨ yɨlaaya yɨna yeꞌ. \v 59 Sawɨta ati ata purɨdaaꞌnyɨ dawaai kwavɨlavaꞌ bwaranyare kɨlaaka pimagɨnyajɨꞌ dawasɨꞌnyaꞌna beva yawɨꞌdɨvɨꞌ “Ganɨmaangere yaya Sekaraayai wɨdaana!” \v 60 deva saꞌ ganaangeꞌ jaꞌnawɨdɨna “Aawa, gamɨre yayaꞌ Jonɨ.” \v 61 Kumɨ wɨdeꞌ “Gɨmɨjɨya aane pwai kwai yaya savɨ mamwaalyɨka.” \v 62 Sara wɨdeva ganɨmaangerɨ yayaꞌna asaꞌna yɨna yeꞌ. \p \v 63 Sekaraayai yagaala majai pɨkarɨyɨkwiasɨ pɨkarɨyɨsarɨsɨ makabyaꞌneraavɨ ata akwebwata kyaꞌ miꞌna wɨjaavɨna kyeꞌ pɨkarya yɨdavaꞌ “Gannya yayaꞌ Jonɨ.” Sara kidavaꞌ atɨka maruꞌnaꞌna. \v 64 Atɨka maruꞌnaꞌna kyeꞌ sagaaꞌ Sekaraayai maanga tavadɨna, Gotɨyarɨ yɨlaaya wiada yɨleyagaala wɨdɨna. \v 65 Yɨleyagaala wɨdɨna kyaꞌ anga avaalyabanyara lɨka yɨna yeva dɨvi Kwaaka Juthɨya mugunya yunebanna dɨwɨna yagaala saꞌ. \v 66 Dɨwɨna yeva yuyara savɨ wɨꞌneva sɨmunyavɨ nayaa yawɨrakɨna yeva dɨnyɨna “Kaimɨraaya sai bewaibɨtai yɨmaꞌnadelaka?” Sareꞌ dareꞌnesɨ. Tɨnna dara wanganesaꞌ “Gotɨyare dɨragɨnyabwi gamɨjɨ damwaaimwaka!” Deva sara dɨnyɨna yeꞌ. \s1 Sekaraayai yɨleyagaala dakeꞌnesɨ. \p \v 67 Jonɨmɨ ganɨmaangei Sekaraayare sɨmunyavɨ Kuryai Tewaanyai yuneꞌna wɨlamwaaina yadɨꞌnyɨ Sekaraayai Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakɨna yada wɨdaꞌ \q1 \v 68 “Naangerɨ yɨlaaya wiaana! \q1 Naangerɨ yɨledaata wɨdaana! \q1 Yɨzɨrelɨyainaavɨre Gotɨyarɨ wɨdaana! \q1 Gamɨreinaavɨ negaimwamwakeꞌna \q1 Wiwawɨnyabwi neyɨpalasɨꞌnaka \q1 Nemaaꞌmwakeꞌna yɨlaaya yaano! \q1 \v 69 Wɨdaayadei Devitɨmɨre yɨsavaakɨdaasarɨ wɨmwaaihadelyɨ. \q1 Ayawɨ nevadaihasamaaraderɨ Dɨragɨnyarɨ wɨmwaaihadelyɨ. \q1 \v 70 Aayawɨdaasɨ Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadɨvɨsaraavɨ wɨjaakabaaibɨꞌ \q1 Sahwara tewaanyara nemɨnyɨna yɨdayaasaꞌ \q1 \v 71 Naangeꞌnanyaꞌ yɨhɨthɨwaꞌ \q1 ‘Yɨkamaangeraavɨ yɨhɨvadaihasamaarɨde \q1 Sarɨmɨnyɨna sɨmɨlɨka wimwaaiderera. \q1 Sahwaraavɨre dɨragɨnya marasɨꞌnɨderera.’ \q1 \v 72 Nemɨre Ne sɨnnawɨnyaraavɨna wɨdaꞌ \q1 ‘Nɨmɨre lɨmwagaka tewaanyaꞌ yawɨꞌdɨ \q1 Sarɨmɨnyɨ kale yɨhɨgaimwamanɨge Gotɨyainyɨ. \q1 \v 73-74 Ne Evɨraamɨmɨ dɨragɨnyaꞌ wɨdena \q1 Yune naanga nebulyaꞌ wɨde \q1 “Yɨkamaangeraavɨ yɨhɨvadaihasamarɨde \q1 Lɨka myadɨvɨsaihi dɨnyɨdaayideihɨlyɨ. \q1 \v 75 Yuyagaaꞌ mwaaibɨzagaaꞌ tewaanyaihi \q1 Nɨmɨnyɨna yɨdaꞌmaraangebwi yawɨꞌdɨvɨsaihi \q1 Nɨmɨnyaba tewaanna dɨmwaalyideihɨlyɨ.” ’ ” \m \v 76 Sekaraayai daka gawaalɨꞌ Jonɨmɨ wɨdaꞌ \q1 “Nyɨbwaalɨꞌ, gɨmɨnyɨna pwara dɨpɨꞌdeꞌ \q1 ‘Gotɨyai munya keꞌmwewɨ mwaalɨka \q1 Sahwarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadelyɨ pɨropetɨyai.’ \q1 Gɨthɨwe sareꞌ daꞌdareꞌnesɨ. \q1 Dɨvidaaꞌnyɨ Naangei bathevɨna \q1 Sɨnnawɨ waanyɨna yaꞌgɨzɨ \q1 Tusaꞌ javadaꞌgalakya jɨthesɨra. \q1 \v 77 Sarevɨna gamɨreraavɨ duthatheꞌnanyɨ, \q1 ‘Naangei sarɨmɨre kayaaꞌnanyabwi yɨhɨmarasɨꞌnojɨ \q1 Yɨhɨvadaihasamaarojɨyai gannya tewaanyabwi yɨhyadelyɨ.’ \q1 \v 78 Nemɨre Gotɨyai kaleꞌna negaimwadelyɨ; \q1 Nawɨꞌnya tewaanyabwi nemaremwaaidelyɨ. \q1 Sɨgunyavɨya yɨrɨkerɨ nemɨnyɨna yasaabathe. \q1 \v 79 Baakei walaabozɨ jɨhɨnyawɨ mwaidaanyaina \q1 Balyaꞌna lɨka yadaanyabwi marasɨꞌnojɨ \q1 Kwaamusagaaꞌ tewaanya mwalaadevwi nejaavadelyɨ.” \m Sekaraayai sara wɨdaꞌ. \p \v 80 Kaimɨraaya sai gɨrina yada gamɨre kɨlaakejɨsɨ kuryalyɨ naanga yaꞌ. Aꞌmwera mamwaalyaba mwaalaka dɨvidaaꞌnyɨ aꞌmwe Yɨzɨrelɨyaraayawɨ kuꞌmaayaba gamɨre wawɨnyaꞌ yakegaaꞌnanyɨ. \c 2 \s1 Maarɨyaaꞌ Jizaazarɨ maarakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 1:18-25) \p \v 1 Yɨrɨka sangɨ Romɨ Gaꞌmaanɨya Maremwaaidei Sizaa Wohazɨtaazai wɨdaꞌ “Kwaaka yuyavakaavɨ mwaalyaraavɨre yaya bukuyavɨ maapɨka!” \v 2 Sagaaꞌ yaya mudɨꞌna maaryagaaꞌ Kwirɨnɨyaazai Kwaaka Sɨrɨya maremwaaidehaakɨ. \v 3 “Yaya maapɨka!” kudaꞌ sareꞌna kuvɨnɨmaangeraavɨre angewɨnna yuyara kaanna wɨna yeꞌ. Gazaizai gannya abwaibwalaasavɨna wɨna. \p \v 4 Ne Devitɨmɨre yɨsavaakɨdaasai Jozepɨyai mwaalakelyɨ. Ne Devitɨmɨrei Kwaaka Galɨli Anga Naazaretɨdaaꞌnyai Kwaaka Juthɨya Anga Betɨlemɨna kaanna wɨna. Anga savɨ kɨgaakuna Kingɨya Devitɨmɨre angebanyɨ. Saba Devitɨmɨ ganaangeꞌ maryaakebanyɨ. \v 5 Jozepɨyarɨne taayaꞌ dakɨnɨkeꞌ Maarɨyaaꞌ kaimɨraavɨmunnakeꞌ kɨrɨsɨ “Naarɨmɨre yaya maapɨka!” dahɨla kaanna wɨna. \v 6 Kaanna wɨna yagɨla Betɨlemɨ mwaaidakɨlyɨ Maarɨyaaꞌ kaimɨraaya maaryagaaꞌ yɨbwakɨnaꞌ. \v 7 Sara yaka gannya sɨraangei maarɨna. Maarɨna yaka kwaabɨhannya maryewaaꞌmwanna yaka bulɨmakaawoyaraavɨre wapaaya nadɨvɨsavɨ maradɨꞌgwalakɨna yaꞌ. Anga pwara waraawiaꞌnevɨ yuneba gɨrasɨꞌnakeꞌna bulɨmakaawoyaraavɨrevɨ maradɨꞌgwalakɨna yakelyɨ. \s1 Ejelɨyara sipɨzipɨyangɨ maremwaaidɨvɨsaraavɨ wɨdesaꞌnesɨ. \p \v 8 Saba angeba mwasɨlaa sipɨzipɨyangɨ maremwaaidɨvɨsara mwaaidɨvɨꞌ sawɨta savɨ kaabidaryawɨ sipɨzipɨyangɨ maremwaaina yeꞌ. \v 9 Sipɨzipɨyangɨ maremwaaina yadapi Naangere ejelɨyai yɨmaꞌnaabɨna kyaꞌ Naangere byaanna dɨragɨnyaꞌ wannyɨna yakesɨ kumɨnyaba. Wannyɨna kyaꞌ lɨka naanga kyeꞌ \v 10 mamaayai wɨdaꞌ “Lɨka mipɨna! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yɨthaanyi, yagaala tewaanyaꞌ makwaimanaabɨhe. Yagaala saꞌ yuyara wɨꞌnapɨjɨ yɨlaaya naanga yɨpɨꞌdeꞌ makwaimwaabe. \v 11 Dahaasagaaꞌ Ne Devitɨmɨre angeba kaimalerɨ maaꞌmwakei. Sai sarɨmɨre kayaaꞌnanyaburɨjɨ pwaraavɨre kayaaꞌnanyaburɨjɨ yɨhɨvadaihasamaaradelyɨ. Sarɨ Gotɨyai dahɨlakaka maryasaabɨwakei Kɨraazɨtɨyalyɨ. Naangelyɨ. Sareꞌna kwalaalyara yɨlaaya naanga yɨpɨꞌdeꞌnanyɨ. \v 12 Sarɨmɨ wawapɨjɨ sarɨmɨnyɨ wɨjɨwaainyaꞌneꞌ dara wangabɨzaꞌ ‘Ai! Bulɨmakaawoyaraavɨre wapaaya nadɨvɨsavɨ kwaabɨhannya yewaaꞌmwannɨkei daaka!’ Tɨnna miꞌna wanganapɨjɨ jawɨryide ‘Nebulyasɨ. Sai nemaaradelyɨ.’” \p \v 13 Ejelɨyaryaba ejelɨya kwala naangeꞌ yarai yɨmaꞌnaabɨna yeva Gotɨyare aamiyara Gotɨyarɨ yɨlaaya yadɨvɨꞌ yɨledaata pɨrɨꞌ naanna deꞌ \q1 \v 14 “Gotɨyai Sɨgunyavɨ munya keꞌmwewɨ mwaalɨꞌ. \q1 Sarɨna nemɨ yɨlaaya naanga yaana! Su! \q1 Kwaakewɨnyaraavɨna Gotɨyarɨ kale wiada \q1 ‘Kwaamuꞌnanyabwi wɨwakɨma!’ dɨna yadelyɨ.” \s1 Sipɨzipɨyangɨ maremwaaidɨvɨsara Jizaazarɨ tɨnna wanganyaꞌnera. \p \v 15 Mamaayara Sɨgunyavɨnera ayɨna yɨlaawɨna kyeꞌ sipɨzipɨyangɨ maremwaaidɨvɨsara dɨnyɨna yeꞌ “Betɨlemɨna kaanyaana! Sara yɨmaꞌnɨwakevɨna Gotɨyai sara nedɨwakeꞌna tɨnna wanganaadeꞌna kaanyaana!” \v 16 Dɨnyɨna yeva yarai kaanna wɨna yeva wanganna yeꞌ. Maarɨyaasɨ Jozepɨyalyɨ bulɨmakaawoyaraavɨre wapaaya nadɨvɨsavɨ kaimɨraayai wɨlaꞌdɨsɨyaba tɨnna wanganeꞌ. \v 17 Gamɨnyɨ tɨnna wanganeva yagaala mamaayai wɨdakeꞌ wɨdeꞌ kaimɨraaya bwaranyarɨna. \v 18 Kumɨ sara yagaala kadeꞌ pwara wɨꞌnyɨna yeva atɨka wɨꞌnareꞌ. \v 19 Maarɨyaaꞌ gannya sɨmunyavɨ yagaala sa wakɨna yaka yawɨramaremwaaina yadesɨ. \v 20 Sipɨzipɨyangɨ maremwaaidɨvɨsara ayɨna wodɨvɨꞌ “Ejelɨyai sara nedɨwakeꞌ nebulyasɨra. Nemɨ kadɨka wɨꞌnona tɨnna wangamwo naangeꞌnanyasɨ,” dɨwɨna yadɨvɨꞌ Gotɨyarɨ yayaꞌ byaannakeꞌ munyaba makina yeva Gotɨyarɨ yɨlaaya naanga yɨwɨna yeꞌ. \s1 Jizaazarɨ yayaꞌ wɨdesaꞌnesɨ. \p \v 21 Dɨvi sawɨta ati ata purɨdaaꞌnyɨ pɨrɨwaai miꞌna kajɨnnaꞌ kɨlaaka pimagɨnyajɨꞌ dawasɨꞌna yadɨvɨsagaaꞌ kaimɨraayare kɨlaaka dawasɨꞌna yeva “Jizaazala,” wɨdɨna yeꞌ. Kɨgaaꞌ Maarɨyaaꞌ kaimɨraavɨmunya kuneꞌ mwaaidɨꞌnyɨ mamaayai yaya saꞌ wɨdakeꞌ “Jizaazala,” wɨdɨna yeꞌ. \s1 Gotɨyare Angevɨ Sɨmɨyonɨjɨ Anasɨ Jizaazarɨ wanganagɨlyaꞌnesɨ. \p \v 22 Ne Mozɨzare Kɨwɨnya dɨnɨkeꞌna (yɨrɨka 40) Jozepɨyalyɨ Maarɨyaasɨ sayoi mudangeꞌne gɨrɨkitaꞌnanyaꞌ wasɨꞌnyaꞌneꞌna Angeba Jeruzaalemɨna kaanna wɨna. \v 23 Nabaai Naangere Kɨwɨnya dɨnɨkabaaibɨsasɨ. Bwaranya sɨnnawɨnyai Naangerɨnelyɨ. Sara dɨnɨkeꞌna Jeruzaalemɨna kaimɨraayarɨ wɨjɨwaainyaꞌna kaanna makuna. \v 24 Nabaai Naangere Kɨwɨnyaꞌ dɨnɨꞌ “ ‘Kwaamɨryawaai dahamwaaihi? Gulɨkwaamɨrya tihɨnyawaai dahamwaaihi?’ daꞌgɨzɨ dɨka yɨraꞌna yɨjaꞌ dɨka nasɨꞌna yadesɨ Gotɨyarɨneꞌ. Mudangeꞌne gɨrɨkitaꞌnanya marasɨꞌnyaꞌnebwinanyɨ.” \v 25 Yɨthaa, Angeba Jeruzaalemɨ aꞌmwei Sɨmɨyonɨ woꞌnɨkei mwaalɨna yaꞌ. Sai aꞌmwe tewaanyai Gotɨyare yagaala dɨragɨnna lɨmwagaꞌdei Sɨmɨyonɨ Yɨzɨrelɨyaraavɨ tewaanya yɨvaimwaderɨna yemwaaina yakelyɨ. Gotɨyare Kuryai Tewaanyai gamɨnyɨ mwaaida yagaala naanga wɨdaꞌ \v 26 “Sɨnnawɨ Naangere wɨdahɨlakyai Kɨraazɨtɨyarɨ tɨnna wanganaꞌgɨzɨ dɨvi dɨvaideigɨnyɨ. Sɨnnawɨ dɨvaideꞌ mɨka!” \v 27 Sarei mwaalɨna kyaꞌ Kuryai Tewaanyai Gotɨyare Angevɨ wibwarɨdaakuna kyaꞌ sai kaanna wɨlaabɨna. Kaanna wɨlaabɨna yaka Gotɨyare Angevɨ mwaaidɨꞌnyɨ ganɨmaangelyɨ ganaangesɨ sayoi kaimɨraaya Jizaazarɨ makabɨna. “Gotɨyare kɨwɨnyaꞌ dɨnɨkeꞌna sara wɨjɨwainaawɨna yaka!” dahɨla makabɨna. \v 28 Miꞌna makabɨna kyagi Sɨmɨyonɨ kaimɨraayarɨ asɨrɨ yɨlamarayagalakɨna yaka Gotɨyarɨna yɨlaaya yada wɨdɨna \q1 \v 29 “Naangeigɨ, dahaaꞌ naanga nyɨdahɨnyaꞌ yɨwaa. \q1 Gɨthaayadɨnyainyɨ nɨmɨre munya tewaanya waꞌdeinyɨ \q1 Tewaanna yawɨꞌna yadɨnyainyɨ nayaa balɨdeinyɨ. \q1 \v 30 Nayaa balɨde sareꞌ dareꞌnanyɨ. \q1 Nɨnnya tɨnnyaraai dara wangamanɨgeꞌ \q1 ‘Gotɨyare nemɨnyɨ Nevadaihasamaaraderɨ dangamanɨge!’ \q1 \v 31 Sai tewaanyarɨ dahɨlakagɨna wɨmwaihɨwaa. \q1 Aꞌmwe yuyara wanganyaꞌnerɨ wɨmwaihɨwaa. \q1 \v 32 Sai baakei ajɨmya yuyangɨyaraavɨ wɨjɨwaakada \q1 Gɨmɨreburɨ mudɨkera nayaa tɨnna wangabɨꞌdere. \q1 Gɨmɨreina Yɨzɨrelɨyaina byaanna dɨragɨnyavɨ mwalaadeine.” \p \v 33 Sɨmɨyonɨ kaimɨraayarɨna wɨdakeꞌna kaimɨraayare ganɨmaangelyɨ ganaangesɨ sawaai atɨka maruꞌnaꞌna yagi. \v 34 Atɨka maruꞌnaꞌna yadaakɨlyɨ Sɨmɨyonɨ wɨdaꞌ “Gotɨyai tewaanya yanga yɨhyadelyɨ.” Wɨdaka ganaanga Maarɨyaavɨ wɨdaꞌ \q1 “Gotɨyai kaimɨraaya darɨ dahɨlakakelyɨ. \q1 Yɨzɨrelɨya pwara kuꞌnapɨjɨ munyaba makɨladerera. \q1 Pwara muꞌnyɨ yɨpɨjara kwaakeba marulawakaderera. \q1 Sai Gotɨyare sɨmunyaꞌ wɨjɨwaainada \q1 Kwalaalyara sahwarɨ maanga wɨdɨpɨꞌdevɨneꞌna \q1 \v 35 Yawɨta kayaaꞌnanya lɨka yulyaꞌdɨvɨsaraavɨna \q1 Aꞌmwe yuyara nayaa yawɨrangabɨꞌdeꞌnanyɨ. \q1 Kale naanga gyadeꞌna \q1 Kwaariꞌmasɨramɨnya sɨnnakeꞌ gɨthavadevaaibɨsaꞌna \q1 Kɨnna naanga dɨthatheꞌgɨnyɨ.” \p \v 36 Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadeꞌ pɨropetɨyaꞌ Anaꞌ mwaalaꞌ. Saꞌ Panyɨwelɨmɨre garaavaangaꞌ, Ne sɨnnawɨnyai Aazarevaakɨdaaꞌnyasɨ. Aꞌmwe saꞌ nesɨ. Aꞌmwerɨ maaꞌnaka aꞌmwelyɨyagaaꞌ kwarame ati ata purɨdaaꞌnyɨ pɨrɨwaai mwaalaka \v 37 yaanyɨwaakeꞌ kwarame 84 (aꞌmwe daraai daraalyaraavɨre atɨzɨvɨlɨraai yaka dawaai dawaai) wavɨlaꞌnɨkeꞌ aꞌmwe neꞌ mwaalaꞌ. Gotɨyare Angevɨ yagalyaꞌmata mi, yuyagaaꞌ Gotɨyarɨ dɨragɨnna yɨdaangadeꞌ wapaayajɨ manyɨ, kɨmaaka mwaaida Gotɨyarɨ wɨdada mwaalakesɨ. \v 38 Sɨmɨyonɨ kuna wɨdadaaꞌnyɨyagaaꞌ aꞌmwe saꞌ bɨna yaka Gotɨyarɨ “Su! Su!” wɨdaka kaimɨraayarɨna pwaraavɨ wɨdɨna. Gotɨyai Anga Jeruzaalemɨ mwaalyaraavɨ wiwawɨnyabwi yɨpalasɨꞌnyaꞌna yemwaalesara sahwaraavɨ wɨdɨna yaꞌ aꞌmwe saꞌ. \s1 Anga Naazaretɨna ayɨna wɨna yesaꞌnesɨ. \p \v 39 Naangere Kɨwɨnya dɨnɨka yuya miꞌna yeva Kwaaka Galɨli kunnya Anga Naazaretɨna ayɨna wɨna yeva mwaalɨna yeꞌ. \v 40 Kaimɨraayai naanga gɨrina yaka dɨragɨnya yakelyɨ. Sai sɨmunya nayaa yawɨrakei Gotɨyare yanga wɨgaimwangebwi waꞌdelyɨ. \s1 Gotɨyare Angevɨ kaimale Jizaazai mwaalakeꞌnesɨ. \p \v 41 Kwarame yuyagaaꞌ Angeba Jeruzaalemɨna Jizaazare ganɨmaangelyɨ ganaangesɨ kaanna wɨna. Kɨgaakuna Gotɨyai Yɨzɨrelɨyaraavɨ maramyɨ yaka pariꞌmaꞌna yaakeꞌna Juyara Pariꞌmaꞌmunneꞌ nyɨna yadɨvɨsaꞌna sawaai kaanna wɨna yagɨlyawaalyɨ. \v 42 Jizaazarɨ kwarame atɨraai sɨvɨlyɨrɨdaaꞌnyɨ pɨrɨwaai kwavɨlavaꞌ sagaaꞌ ayabaaibɨꞌ munne tɨka nyaꞌna Jeruzaalemɨna wɨna yadiꞌ Jizaazarɨ makilaawɨna. \v 43 Miꞌna makilaawɨna yagɨla munne nyɨna yagɨla kɨrɨnnya angevɨna kaanna wɨna. Kaanna wɨna yadaakɨlyɨ Anga Jeruzaalemɨ kaimale Jizaazai mwaalɨna. Saꞌna ganɨmaangelyɨ ganaangesɨ myawɨri yagɨla \v 44 “Pwarajɨ wɨwaka,” dahɨla yɨrɨka sari kaanna wɨna. Kaanna wɨna yagɨla sawɨsɨrɨ “Gawɨ mwaalɨka?” dahɨla kɨrɨmɨjɨyaraayaba kɨryaꞌmweraayaba bɨrɨna bɨrɨna. \v 45 Aawa. Kunewɨ wanganagɨla Jeruzaalemɨna ayɨna wɨna yagɨla \v 46 yɨrɨka daryaai darɨkɨ Jizaazarɨ bɨramaaꞌna. Gotɨyare Angevɨ Gotɨyare kɨwɨnya wɨjɨwaakadɨvɨsara Juyaraayaba bɨramaaꞌna yagi. Saba Jizaazai walamwaaina yada wɨjɨwaakadɨvɨsaraavɨre yagaala wɨꞌnaka kumɨnyɨ yɨwaaraꞌna yaꞌ. \v 47 Sai sɨmunya nayaa yawɨꞌda yagaala nayaa wɨdakeꞌna aꞌmwera wɨꞌnyɨna yeva atɨka maruꞌnaꞌna yeꞌ. \v 48 Nabaai ganɨmaangelyɨ ganaangesɨ tɨnna wanganagɨla atɨka maruꞌnaꞌna yagɨla ganaangeꞌ wɨdɨna “Kaimɨraayaigɨ, naarɨmɨnyɨna baaꞌna yɨwaa? Yɨthaa, gɨmaamaangelyɨ nɨmɨjɨ saꞌnaarɨ taanga nehyadaaꞌnyɨ gɨmɨnyɨna bɨꞌmanɨgoi.” \p \v 49 Sai wɨdaꞌ “Nɨmɨnyɨna beꞌna bɨꞌmanɨgɨla? Nɨmware angevɨ mwaaimujaꞌna beꞌna bɨramarivanɨgɨla? Kɨrɨmɨ myawɨrijɨwaai?” \v 50 Sara kudaꞌ kɨrɨꞌ sawaai myawɨramaaryagi wɨdakeꞌ. \p \v 51 Anga Naazaretɨna kɨrɨmɨjɨ walaawaka mwaalaka kɨrɨmɨ sawaarɨ kwaakewɨ nayaa mwaalaꞌ. Jizaazai yuya yakeꞌna ganaangeꞌ gannya sɨmunyavɨ nayaa wakaka kave maremwaalaꞌ. \v 52 Sɨmunya dɨragɨnna yawɨꞌdaaꞌnyɨ Jizaazare kɨlaakejɨsɨ sɨmunyasɨ tewaanna yada Gotɨyalyɨ aꞌmwerajɨ tɨnna wanganeva yɨlaaya yadaapɨjɨ mwaalaꞌ. \c 3 \s1 Jonɨ Bavɨtaazɨya Yadei yavadaꞌgalɨjɨwaakakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 3:1-12; Maakɨ 1:1-8; Jonɨ 1:19-28) \p \v 1 Taaivɨrɨyaazai Sizaai yuyaraavɨ maremwaaidɨꞌnyɨ kwarame potinɨya (14) wavɨlaꞌdaaꞌnyɨyavɨ Anga Juthɨya sɨmagɨ Podɨyaazai Paailatɨ Gaꞌmaanɨya naangei mwaaidɨꞌnyɨ Galɨli saba Erotɨyai maremwaalaka maalɨkei mwaaidɨꞌnyɨ Yɨturɨyanajɨ Tɨrakonaaitazɨnajɨ sabanyaai Erotɨyarɨ gyaꞌmwei Pilipɨ maremwaalaka maalɨkei mwaaidɨꞌnyɨ Aavɨlinɨ saba Laazanɨyaazai maremwaalaka maalɨkei mwaaidɨꞌnyɨ \v 2 nabaai Anaazalyɨ Kaayapaazalyɨ sanyalɨdaai Gotɨyarɨna Mubɨthɨka Yɨraꞌdita Naangeraai mwaaidakɨlyɨ yɨ dazagaaꞌ aꞌmwera mamwaalyɨgasaba Jonɨ Sekaraayare gawaalɨvaangei sahwaryawɨ Gotɨyare yagaalyaꞌ biꞌmaꞌna. \v 3 Sarevɨdaaꞌnyɨ sai Aalya Jothanɨyavɨ yunewɨ yuyaba yamaryada “Gotɨyai aꞌmweihɨre kayaaꞌnanya marasɨꞌnyaꞌna sɨmunya mudɨkebwi yawɨramaaꞌna kyapɨjɨ bavɨtaazɨyaꞌ yɨhideꞌnanyɨ,” sara wɨdamaryakelyɨ. \v 4 Sareꞌ kɨgaakuna Aazaayarɨ Gotɨyai kujaaꞌ bukuyavɨ pɨkarya yavɨkarinɨkabaaibɨsasɨ. Dara dɨnɨꞌ \q1 “Wawɨmaayaba pware maanguraayaꞌ jaka yɨmanɨꞌ \q1 ‘Naangerɨne tusaꞌ nayaa yavadaꞌgalakɨna jɨlo! \q1 Gamɨre tusangɨ yɨdaꞌna nayaa jamakwilo! \q1 \v 5 Taawala yuyangɨ yunebanna nayaa marajɨngɨrapɨjɨ \q1 Mugunya naangejɨ maalɨkejɨ sa dɨthavapɨraalayɨlo! \q1 Tuta kayaaꞌna naadɨya yɨdaꞌna javadaꞌgalyɨlo! \q1 Tutaanya sɨla yaasɨwaꞌna waramarike dɨmarasɨꞌnyɨlo! \q1 \v 6 Sarevɨ Gotɨyai padaihasamaaryabwina yuyara wangabɨꞌderero.’” \m Sara dɨnɨkesɨ. \p \v 7 Aꞌmwe kwala bwaꞌnaanyara Jonɨmɨre bavɨtaazɨya maaryaꞌnera yɨkabadaapɨjɨ sasarei saraavɨ wɨdɨna “Naawɨnaanyara kave kwaasɨ neyadɨvɨtabaai sarɨmɨ sɨmunya ayabwina kɨnɨnnakeihi bavɨtaazɨya yaasɨwaꞌna maaryaꞌneihi bɨvanɨgasaihi daa! ‘Gotɨyai kayaaꞌnanyanna taanga nyɨhɨzaavadɨka! Yaasɨwaꞌna bavɨtaazɨya maapɨjaihi tewaanna dɨmwaalyideihɨlyɨra,’ kwaasɨ sara aai yɨhɨthɨwaka! \v 8 Sarevɨdaaꞌnyɨ taanga naangeꞌna sɨmunya mudɨkebwina nayaa yawɨramaaꞌna jɨla! Sara yapɨjɨ sɨmunya mudɨkebulyɨyaihi yɨsɨla nawɨꞌnyabɨta nayaa sara jideihɨlyɨ. Sarɨmɨ saihi dara madɨbɨnera! ‘Evɨraamɨmɨ gyakwalaangeina mwaaihoꞌna Gotɨyai taanga sa mujaayɨ neyadeꞌnanyɨ.’ Sara myawɨpɨna! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nayaa yɨhɨthɨma! ‘Sɨla daza Evɨraamɨmɨre kaimɨraaya yɨmaꞌnana!’ Gotɨyai sara wɨdazai yɨ sahwai yɨnɨga wiꞌna yannelyɨ. ‘Evɨraamɨmɨ gyakwalaangeinera,’ dɨmanɨgasaꞌ naangeꞌ daaka! \v 9 Dahaasagaaꞌ Gotɨyai yɨsarɨ kaavɨlyawɨ dapalyaꞌnei gannya saajɨngei mena lɨmwagɨkelyɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ yɨta gazarazara yɨsɨla tewaanya miꞌnyɨ yajara sare sara dapalojɨ dɨkevɨ marasɨꞌnaderera.” \p \v 10 Sai sara wɨdadaaꞌnyɨ yɨ kwala bwaꞌnaanyara yɨdaanganna “Weꞌ! Sarevɨdaaꞌnyɨ nemɨ gara yaadeinaavaka?” \v 11 Sara yɨdaanganna kyeꞌ jaꞌnawɨdɨna “Aꞌmwei baazɨꞌmaꞌnya pɨrɨwaai kɨnɨnnakei aꞌmwe pwarɨ baazɨꞌmaꞌnyaꞌ maayarɨ pɨrɨꞌ wɨjaavana! Aꞌmwei wapaaya kɨnɨnnakei sai kwalyɨ wapaayanna avaaina sana yɨna yana!” \v 12 Wɨdɨna kyaꞌ aꞌmwe taakɨzɨya maaꞌdɨvɨta pwarajɨ bavɨtaazɨya maaryaꞌnera gamɨnyɨ wɨdɨna “Nejɨwaakadɨnyaigɨ, nemɨ gara yaadeinaavaka?” \v 13 Wɨdɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Gaꞌmaanɨyai yɨhɨthɨvanɨkabaaibɨꞌna taakɨzɨya nɨgwia yɨnɨga wiꞌnanya dɨmaaryideihɨlyɨ. Nɨgwia kwaala pɨnɨjɨ mamwagiꞌnɨpɨnera!” \v 14 Wɨdɨna kyaꞌ nabaai aawɨlata pwarajɨ sahwarɨ yɨdaanganna “Nabaai nemɨ sahwaina gara yaadeinaavaka?” Sara wɨdɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Sarɨmɨ aꞌmweraavɨ kwaasɨ kotɨyajɨ myadɨvɨꞌ kumɨre nɨgwia mwagiꞌnyaꞌneihi mipɨna! Nɨgwia mwagiꞌnyaꞌneihi aꞌmweraavɨ mala maramamaripɨnera! Sarɨmɨre maremwaaidei nɨgwia yɨhɨzaavanɨka sahɨnɨnna ‘Wikɨra!’ dɨthɨnyɨla! Nɨgwia pɨnɨjɨna mudɨpɨna!” \p \v 15 Aꞌmwe yuyaraavɨre sɨmunyavɨ Jonɨmɨna dɨragɨnna dara yawɨꞌna “Bewalaka? Berɨꞌna yadelaka?” Yawɨꞌna yadɨvɨꞌ dara yawɨꞌna “Gotɨyai pwarɨ dahɨlakojɨ maryasaabathei Kɨraazɨtɨyai dɨngaka Jonɨ?” \v 16 Sara yawɨꞌna yadaapɨjɨ Jonɨ jaꞌnawɨdɨna “Nɨmɨ sainyɨ aangaalyavɨ bavɨtaazɨya yɨhyadɨnyainyɨ. Dɨvi aꞌmwe pwai bathei yɨ gamɨre dɨragɨnyaꞌ nɨmɨre dɨragɨnyavɨ nyavɨlavɨkelyɨ. Gamɨre mamaayainyɨ nɨmɨ nebulyaꞌnanyainyɨ mɨka! Sahwarɨna nɨmɨ wana maalɨkeinyɨra. Wɨgaimwagyaꞌneinyɨ gamɨre kwaariꞌmasɨvɨlyaꞌ galyaaꞌmuneꞌ nɨmɨ aꞌmwe nawɨꞌnyainyɨ mɨꞌ. Sahwai sarɨmɨnyɨ pwaihɨrɨna Kurya Tewaanyarɨ kusawɨ bavɨtaazɨya yɨhyaꞌnei Kurya Tewaanyarɨ wɨlayɨhɨmwaaihadelyɨ. Nabaai pwaihɨrɨ muꞌnyaꞌneihɨrɨ daangevɨ bavɨtaazɨya yɨhyaꞌnei dɨkevɨ wɨlayɨhɨmwaaihadelyɨ. \v 17 Sai gannya saavolɨya parɨnakeꞌ gannya asɨrɨ lɨmwada witɨya yɨlamarasɨꞌna yɨlamarasɨꞌna kyojɨ yagɨnya kɨlaake kurɨvaarɨya yɨhuta bamakuna kyojɨ witɨzɨla gamɨre witɨzɨlangevɨ marakadelyɨ. Gamɨre mɨnyevɨ witɨya kune kwarojɨ kurɨvaarɨya dɨka migaayaꞌnevɨ mariravadengɨ.” \v 18 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jonɨ sara wɨdɨna yaka nabaai kumɨre sɨmunyarɨ yɨdɨkavɨmwaaihya yaꞌnei yagaala kwalaalya pɨnɨjɨ dɨna yɨna yaꞌ. Nabaai sasare dazabwi aꞌmweraavɨ yagaala tewaanyaꞌ wɨjɨwaakadevulyɨ. \p \v 19 Kɨrɨꞌ sai Aꞌmwe Erotɨyarɨ kumɨre maremwaala maalɨkerɨ maanga wɨdɨna. Erotɨyare gyaꞌmwere aꞌmweꞌ Erotɨyaazavɨ kuka maarakeꞌnajɨ nabaai kayaaꞌna yɨwetawakya yuya sara yakeꞌnajɨ maanga wɨdɨna. \v 20 Maanga wɨdɨna kyaꞌ Erotɨyai kayaaꞌna yɨwetawakya yaka yuya daza yɨwetawakya pɨrɨsɨ yeꞌmwanna yakesɨ. Sahwai Jonɨmɨ kalavuzavɨ wɨmwaaihɨna yakelyɨ. Sara yakesɨ. \s1 Jonɨ Jizaazarɨ bavɨtaazɨya yakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 3:13-17; Maakɨ 1:9-11) \p \v 21 Jonɨ tewaanya mwaalakegaaꞌ aꞌmwe yuyaraavɨ bavɨtaazɨya yakegaaꞌ yɨ Jizaazai kwarɨjɨ bavɨtaazɨya kyaꞌ Jizaazai Gotɨyarɨ wɨdadaaꞌnyɨ, yɨthaa, sɨgunyaꞌ mujaangɨna kyaꞌ \v 22 Kurya Tewaanyai walaabɨna. Kurya Tewaanyai yuta kwaamɨryaibɨsai sahwaryawɨnnei walaabɨna. Miꞌna walaabɨna yaka bwalamwaaina kyaꞌ Sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ maanguraaya pɨrɨꞌ jaka yɨnyɨna “Gɨmɨ nɨmɨre Nyɨbwaalɨvaangeigɨnyɨra. Gɨmɨnyɨna tewaanna nyɨvuꞌnadeigɨnyɨ. Kurya tewaanya gukadɨnyaigɨnyɨ.” \s1 Jizaazarɨ gyakwalaangeraavɨne yayannesɨ. \r (Matɨyui 1:1-17) \p \v 23 Jizaazai gamɨre wawɨnya aaya mudɨꞌna yamaata yakegaaꞌ gamɨre kwarame aꞌmwere sɨvɨlatɨraalya pware atɨraalya (30) pɨnɨjɨ mena kwavɨlavaꞌ kɨrɨꞌ aꞌmwera yawɨꞌna “Sai Jozepɨyare gawaalɨkɨra.” \q1 Sahwai Yɨlaarelyɨ. \v 24 Sahwai Maatatɨmɨrelyɨ. \q1 Sahwai Livaayarelyɨ. Sahwai Melɨkaarelyɨ. \q1 Sahwai Janaarelyɨ. Sahwai Jozepɨyarelyɨ. \q1 \v 25 Sahwai Matataayazarelyɨ. Sahwai Emozɨmɨrelyɨ. \q1 Sahwai Nayaamɨmɨrelyɨ. Sahwai Ezɨlaarelyɨ. \q1 Sahwai Nahaarelyɨ. \v 26 Sahwai Mayaatɨmɨrelyɨ. \q1 Sahwai Matataayazarelyɨ. Sahwai Semenɨmɨrelyɨ. \q1 Sahwai Jozekɨmɨrelyɨ. Sahwai Jotharelyɨ. \q1 \v 27 Sahwai Jowaananɨmɨrelyɨ. Sahwai Rezarelyɨ. \q1 Sahwai Seravaavelɨmɨrelyɨ. Sahwai Sɨyalɨtiyalɨmɨrelyɨ. \q1 Sahwai Neraarelyɨ. \v 28 Sahwai Melɨkaarelyɨ. \q1 Sahwai Ethaarelyɨ. Sahwai Kozaamɨmɨrelyɨ. \q1 Sahwai Elɨmathaamɨmɨrelyɨ. Sahwai Erɨmɨrelyɨ. \q1 \v 29 Sahwai Jozuwaakɨrelyɨ. Sahwai Elɨyazarelyɨ. \q1 Sahwai Jorimɨmɨrelyɨ. Sahwai Maatatɨmɨrelyɨ. \q1 Sahwai Livaayarelyɨ. \v 30 Sahwai Sɨmɨyonɨmɨrelyɨ. \q1 Sahwai Jutharelyɨ. Sahwai Jozepɨyarelyɨ. \q1 Sahwai Jonaanɨmɨrelyɨ. Sahwai Elaayakimɨmɨrelyɨ. \q1 \v 31 Sahwai Melɨyarelyɨ. Sahwai Mennaamɨrelyɨ. \q1 Sahwai Matatarelyɨ. Sahwai Netaanɨmɨrelyɨ. \q1 Sahwai Devitɨmɨrelyɨ. \v 32 Sahwai Jeziyarelyɨ. \q1 Sahwai Wovetɨmɨrelyɨ. Sahwai Bowaazarelyɨ. \q1 Sahwai Saalɨmonɨmɨrelyɨ. Sahwai Naazonɨmɨrelyɨ. \q1 \v 33 Sahwai Aminɨthapɨmɨrelyɨ. Sahwai Athɨminɨmɨrelyɨ. \q1 Sahwai Anaarelyɨ. Sahwai Ezɨronɨmɨrelyɨ. \q1 Sahwai Perezarelyɨ. Sahwai Jutharelyɨ. \q1 \v 34 Sahwai Jaikopɨmɨrelyɨ. Sahwai Aazakɨmɨrelyɨ. \q1 Sahwai Evɨraamɨmɨrelyɨ. Sahwai Teraamɨrelyɨ. \q1 Sahwai Naaworelyɨ. \v 35 Sahwai Seruhɨmɨrelyɨ. \q1 Sahwai Rewɨmɨrelyɨ. Sahwai Pelehɨmɨrelyɨ. \q1 Sahwai Evemɨrelyɨ. Sahwai Selaamɨrelyɨ. \q1 \v 36 Sahwai Kainaanɨmɨrelyɨ. Sahwai Aapakɨzathɨmɨrelyɨ. \q1 Sahwai Samɨmɨrelyɨ. Sahwai Nowaarelyɨ. \q1 Sahwai Lamekɨmɨrelyɨ. \v 37 Sahwai Metuzalaamɨrelyɨ. \q1 Sahwai Yɨnokɨmɨrelyɨ. Sahwai Jaaretharelyɨ. \q1 Sahwai Maalalelɨmɨrelyɨ. Sahwai Kainaanɨmɨrelyɨ. \q1 \v 38 Sahwai Yɨnozarelyɨ. Sahwai Satarelyɨ. \q1 Sahwai Aataamɨmɨrelyɨ. Sahwai Gotɨyarelyɨ. \c 4 \s1 Saataanɨ Kayaaꞌnanyai Jizaazarɨ yɨjɨwaala wiaꞌna yaamɨjɨ walapapalakya wiakebwinesɨ. \r (Matɨyui 4:1-11; Maakɨ 1:12-13) \p \v 1 Kurya Tewaanyai Jizaazarɨ yuneba wɨlamwaaidɨꞌnyɨ Aalya Jothanɨyavɨ yagalyaꞌmaꞌna yɨna yaka ayɨna kaanna wɨna. Sarevɨ aꞌmwamaayabanna Kurya Tewaanyai sahwarɨ yɨbwarɨdaakuna yadaaꞌnyɨ \v 2 sai aꞌmwera mamwaalyɨgata dazaba mwaalɨna yadɨꞌnyɨ yɨrɨka aꞌmwe pwaraare sɨvɨla atɨraalya (40) bwodaaꞌnyɨyagaaꞌ Kotɨya Maryadei kayaaꞌnanyaꞌna yaamɨjɨ walapapalakɨna. Yaamɨjɨ walapapalakɨna yadaaꞌnyɨyagaaꞌ sai wapaaya aane kɨrɨꞌ pɨrɨꞌ tɨka manyɨ kyaꞌ dɨvidaaꞌnyɨ mɨjɨka wina. \v 3 Mɨjɨka wina yadaaꞌnyɨ sagaaꞌ Kotɨya Maryadei wɨdɨna “Nabaai gɨmɨ ‘Gotɨyare Gawaalɨvaangeinyɨ daakajɨ,’ yɨ sɨla dazarɨ duthana! ‘Sɨlyaꞌgɨ bɨretɨya jɨmaꞌnana!’ ” \v 4 Wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Bukuyaꞌ dara dɨnɨꞌ ‘Yune bɨretɨyaꞌnanyaꞌ saꞌ aꞌmwerɨ gaala yɨnɨga wɨjaavadeꞌ mɨka! (Aꞌmwerɨ kuryarɨ yɨvaimwagatheꞌ mɨꞌ!)’ ” \v 5 Miꞌna wɨdɨna kyaꞌ mugunya naangevɨna makilaawɨna yaka sareꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ Kwaakevakɨya maremwaaidɨvɨta kingɨyaraavɨne yuya sangɨ wibwarɨdaakuna. \v 6 Yɨna yaka Kotɨya Maryadei wɨdɨna “Maremwaaidɨvɨta yuya dɨragɨnya daza gɨmɨnyɨ gɨzaavɨdeinyɨra. Dazahɨnɨngɨne byaanna dɨragɨnyajɨ gɨzaavɨdeinyɨ. Yuya gɨthɨwe daza nɨmɨre yuya mena yɨmaꞌnɨnɨkengɨra. Sareꞌna nɨmɨ ‘Aꞌmwe pwarɨ wɨjaavɨma!’ dɨwɨjaꞌ, yɨ nɨmɨ wɨjaavɨna yɨdeinyɨra. \v 7 Nabaai gɨmɨ walarutaꞌnaꞌdɨzaigɨ nɨmɨnyɨ lotuya nyɨmaryɨjaigɨ sarevɨdaaꞌnyɨ yuya daza gɨmɨre yɨmaꞌnadengɨra.” \v 8 Sara wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai wɨrɨvɨkɨꞌna “Bukuyaꞌ dara dɨnɨꞌ \q1 ‘Gɨmɨ Naangerɨ gɨmɨre Gotɨyarɨ yɨlaaya nayaa dumarya! \q1 ‘Yune gave sahware wawɨnyanna nayaa lɨmwagaꞌna jɨtheigɨnyɨ.’ ” \m \v 9 Wɨdɨna kyaꞌ Jeruzaalemɨna yɨbwarɨdaakuna yɨna yaka Gotɨyare Angevɨ yuna munya keꞌbevanna yɨlamarakaawɨna yaka wɨdɨna “Nabaai gɨmɨ ‘Gotɨyare Gawaalɨvaangeinyɨ daakajɨ,’ davadaasɨ kewɨnɨnna dɨthɨkwosɨka! \v 10 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Bukuyaꞌ dara dɨnɨꞌ \q1 ‘Gamɨre ejelɨyaraavɨ kudozɨ gɨmɨnyɨ nayaa gɨmaremwaaibɨꞌderera.’ \m \v 11 Nabaai \q1 ‘Sɨla pwai gɨmɨre sɨvɨlyarɨ nagɨmwinadɨka! \q1 ‘Sahwara kumɨre asajɨ maragɨlɨmwagapɨꞌderera.’ \m Sara dɨnɨkeꞌnesɨ.” \v 12 Sara wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Yagaalyaꞌ dara dɨnɨꞌ ‘Gɨmɨ Naangerɨ gɨmɨre Gotɨyarɨ yaamɨjɨ minnera! Gotɨyare sɨmunyaꞌ waꞌdori yune gɨnnya sɨmunyavɨdaaꞌnyɨ sara minnera!’ Sara dɨnɨkesɨ.” \v 13 Miꞌna wɨdɨna kyaꞌ Kotɨya Maryadei walapapalakya dala pɨnɨnnanya yaamɨjɨ mena yaka Jizaazarɨ yagalyaꞌmaꞌna yaka pɨgaaꞌnei yemwaaina yaꞌ. \s1 Galɨli Jizaazai wawɨnyaꞌ mudɨꞌna yamaarakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 4:12-17; Maakɨ 1:14-15) \p \v 14 Kurya Tewaanyare dɨragɨnyavɨ Jizaazai Galɨlinei ayɨna wɨna yaꞌ. Sarevɨdaaꞌnyɨ gamɨnyɨne yagaalyaꞌ anga saba yuyaba yɨꞌnamaryaꞌ. \v 15 Sarevɨ yuyagaaꞌ aꞌmweraavɨ kumɨre lotuangengɨ wɨjɨwaakɨna. Sara wɨjɨwaakɨna yadaaꞌnyɨ aꞌmwe yuyara gamɨnne yayaꞌ byaannakeꞌ munyaba makina yadɨvɨkɨ. \s1 Naazaretɨ mwaalyara Jizaazarɨna “Aala!” desaꞌnesɨ. \r (Matɨyui 13:53-58; Maakɨ 6:1-6) \p \v 16 Jizaazai Naazaretɨnei kaanna wɨna. Sɨnnawɨ maalɨkegaaꞌ, sai anga naanga dazaba mwaalakelyɨ. Sara mwaalaka naanga yɨmaꞌnakelyɨ sahɨba. Sai yuyagaaꞌ yadevaaibɨꞌna kwazaakegaaꞌ lotuangevɨ wɨlaawɨna. Wɨlaawɨna yaka Gotɨyare yagaalyaꞌ tɨnna danganyaꞌnei daavɨna. \v 17 Sarerɨ bukuya pɨropetɨya Aazaayai wɨjaakeꞌ dɨnɨkeꞌ wɨjaavɨna. Wɨjaavɨna kyaꞌ bukuyaꞌ maratɨlaayɨna yaka yagaalyaꞌ dara yɨdaꞌnɨkevɨ wanganna \q1 \v 18 “Naangere Kuryai nɨmɨnyɨ nyɨmwaalɨka. \q1 Sarevɨdaaꞌnyɨ gɨlyɨvɨꞌmaayaraavɨna yagaala tewaanyaꞌ wɨjɨwaakyaꞌneinyɨ \q1 Welivananyaꞌ dɨngɨna nyadevɨ nɨmɨnyɨ nyɨdahɨlakakeinyɨ. \q1 Kalavuzɨyaraavɨ dara wɨjɨwaakyaꞌneinyɨ nyɨmaryasaabakeinyɨ \q1 ‘Kalavuzɨwawɨnyavɨ yagalyaꞌmavapi kaanya dɨwila!’ \q1 ‘Aꞌmwe tɨbɨnyaihi tɨnna ayɨna danganyɨla!’ \q1 Taanga yɨhyadeihi taanga saꞌ marasɨꞌnyaꞌneinyɨ \q1 Nayaa tewaanyaihi yɨhɨmwaaihyaꞌneinyɨ nyɨdasaabakeinyɨ. \q1 \v 19 Naangere tewaanyagaaꞌ na padaihasamaaryagaaꞌna wɨjɨwaakyaꞌneinyɨ.” \m Sara tɨnna wanganna, wɨdɨna yaka \v 20 bukuyaꞌ marabukuꞌna yaka maremwaalyarɨ ayɨna wɨjaavɨna yaka wɨjɨwaakyaꞌnei walamwaaina. Sarevɨ aꞌmwe yuya lotuangevɨ mwaaidapiyara tɨnnyaꞌ yune gave sahwarɨna yɨꞌbwaranganna yesalyɨ. \v 21 Walamwaaina yaka sahwaraavɨ gaai wɨdɨna “Dahaasagaaꞌ Gotɨyare pɨkarya dazaꞌ yuna nebwina yɨmaꞌnɨwaka. Sarevɨ sarɨmɨ kadɨka mena wɨꞌnɨwaasagaaꞌ nebwina yɨmaꞌnɨwaka.” \v 22 Sara wɨdɨna kyaꞌ sahwarɨne yayavɨ munyaba makidɨvɨꞌ yagaala nawɨꞌnya gamɨre maangikɨdaaꞌnyɨ wɨdakevɨna atɨka maruꞌnaꞌna yeva dɨnyɨna “Ai, aꞌmwe dazai Jozepɨyare kaimɨraayai midaaka!” \v 23 Dɨnyɨna kyeꞌ sahwaraavɨ wɨdɨna “Naanga nebulyasɨ. Sarɨmɨ yagaala keꞌbaꞌnanya dathaꞌ dɨnyɨjideinyɨ ‘Dotaigɨ gɨmɨre kɨlaakejɨkɨ nayaa javadaꞌgainadeigɨnyɨ.’ Anga Kaapanɨyamɨ yagɨnyabaaibɨꞌna, sa kadɨka mena wɨꞌnongɨ nabaai gɨmɨre anga dava gɨmɨre kɨlaakejɨꞌbɨsaba avaala sahɨbaaibɨꞌna ja!” \v 24 Sara wɨdɨna yaka wɨdɨna “Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Gannya angeba pɨropetɨya aane pwai kware yagaalyavɨ kadɨka muꞌnyadɨvɨsarera. \v 25 Yɨthaanyi, naanga nebulyavɨnyɨ. Yɨhɨthɨvanɨge. Pɨropetɨya Yɨlaajaregaaꞌ Yɨzɨrelɨ saba yaanyɨwaaka kwalaalya mwalyaasangɨra. Dazagaaꞌ kwarame dawaai daꞌ yaka lawe ata purɨdaaꞌnyɨ puꞌna wavɨlaꞌdaaꞌnyɨ nyɨla naangegaaꞌ yada burɨka mi yada anga yuyaba yuneba mɨjɨka naangeꞌ yɨmaꞌnyɨna yaakegaakɨra. \v 26 Kɨrɨꞌ Yɨzɨrelɨdaaꞌnya yaanyɨwaaka pɨrɨyawɨnna Gotɨyai Yɨlaajarɨ mamaryaasɨ yɨna yaꞌ. Aawa. Sai Sarepaatɨ Saaithonɨ sɨmagɨnnerɨ yune menyabanyaꞌ yaanyɨwaaka pɨrɨvɨ mɨjɨkeꞌna wɨgaimwagyaꞌnerɨ maryaasɨna. \v 27 Sabaaibɨꞌ Pɨropetɨya Yɨlaazare sahɨgaaꞌ Yɨzɨrelɨ saba aꞌmwe samatanaka kwalaalyara mwaalɨna yadapi kɨrɨꞌ sahwaraavɨ myavadaꞌgalawɨmwaaihi kyaaꞌ tewaanyara mimaꞌnyaasare. Aawa. Yune menyabanyarɨ Sɨrɨyadaaꞌnya Nemaanɨ sahwarɨ yavadaꞌgalawɨmwaaihɨna yaakelyɨ.” \v 28 Jizaazai sara wɨdɨna kyaꞌ aꞌmwe yuyara lotuangevɨ mwaaleva yagaala savɨ kadɨka sara wɨꞌnyɨna yeva sɨnna tɨka yune davɨna. \v 29 Sɨnna tɨka yune davɨna kwiaꞌ daavɨna yeva anga naanga saba mwasɨlaa maryaasɨna. Kumɨre anga naanga dazaba mugunya pɨrɨvɨ yɨlamannaawodɨꞌnyɨyaba. “Davaanyavɨ kewɨnɨ sahwarɨ lɨvaramaana!” deva sahwarɨ kumɨre anga yɨlamannadɨꞌnyɨya davaamaangebaarɨ kaanya makuna. \v 30 Kaanya makuna kyeꞌ kɨrɨꞌ sahwai kumɨnyɨ tɨnnyaba pɨraaihɨꞌnyɨna yaka kaanya mena wɨna. \s1 Jizaazai yɨmakerɨ maanga wɨdaasakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 1:21-28) \p \v 31 Sai Kaapanɨyamɨna walaawɨna. Anga naanga saꞌ Galɨli mannɨkesɨ. Walaawɨna yaka Juyaraavɨre kwazaakegaaꞌ wɨjɨwaakɨna yɨna. \v 32 Sare savɨ sahwara kadɨka wɨꞌnyɨna yeva atɨka maruꞌnaꞌmuluna. Sai dɨragɨnya naangeꞌ kɨnɨnnakei wɨjɨwaakya nawɨꞌnyaꞌ wɨdakeꞌna atɨka maruꞌnaꞌmuluna. \v 33 Lotuangevɨ aꞌmwe pwai mwaalɨna. Sahwarɨ yɨmakei wɨmwaaidɨꞌnyɨyalyɨ. Sai mwaalɨna yada jaka naanga danganna \v 34 “Akai! Naazaretɨdaaꞌnyɨ Jizaazaigɨ, nemɨnyɨ gara yaꞌneigɨ bahɨneka? Nemɨnyɨ kayaaka neyɨgalyaꞌneigɨ bahɨneigɨ daaka? Gɨmɨnyɨna sɨmunya mena gyawɨꞌmwa. ‘Gɨmɨ Gotɨyare tewaanya nawɨꞌnyaangeigɨ daaka!’ yawɨꞌmwa!” \v 35 Jaka sara danganna kyaꞌ kɨrɨꞌ Jizaazai maanga wɨdɨna “Yɨmakeigɨ maangeꞌ bɨpalaꞌgɨzɨ aꞌmwe sarɨ jahalyaꞌmakwona!” Sara maanga wɨdɨna kyaꞌ aꞌmweraayaba yɨmaka dazai aꞌmwe sarɨ kwaakewɨ yɨvatawakɨna yɨna yaka sarɨ kayaaka migalyɨ yaka sarɨ yagalyaꞌmakuna. \v 36 Sara yagalyaꞌmakuna kyaꞌ aꞌmwe yuyara lɨka yɨwainɨgulɨna yadɨvɨꞌ kumɨ sara dara dɨnyɨna “Yagaala sasare saꞌ be yagaalavaka? Aꞌmwe naangeibɨsai dɨragɨnnakei yɨmakeraavɨ dɨragɨnna wɨdɨwakeꞌ sahwara kadɨka wɨꞌneva aꞌmweraavɨ yagalyaꞌmaveva kaanna wɨwaasarera.” \v 37 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazarɨne yagaalya dazɨmagɨ anga yuneba yamarina yaꞌ. \s1 Jizaazai kwalaalyaraavɨ tewaanya yavadaꞌgalakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 8:14-17; Maakɨ 1:29-34) \p \v 38 Sagaaꞌ Jizaazai daavɨna yaka lotuanga savɨ yagalyaꞌmaꞌna yaka Saaimonɨmɨre angevɨna wɨlaawɨna. Saaimonɨmɨre ganyaalɨmaangevɨ bɨꞌbɨꞌnalaayaꞌ wiadaaꞌnyɨyavɨ. Wɨlaawɨna kyaꞌ “Sahɨrɨvɨ wɨgaimwagana!” yawɨreva gamɨnyɨna yɨdaanganna. \v 39 Yɨdaanganna kyeꞌ sahɨrɨyaba aya kɨba gaidavaabɨna yɨna yaka bɨꞌbɨꞌnalaaya saꞌ maanga wɨdɨna. Sareꞌ bɨꞌbɨꞌnalaaya saꞌ yagalyaꞌmakuna. Yuna sagaasagaaꞌ aꞌmwe dazaꞌ dɨkaaꞌna yɨna yaka kumɨnne wapaaya yovɨrawakɨna yaꞌ. \p \v 40 Nyɨlyai gaai walakyagaaꞌ Juyaraavɨre kwazaakeꞌ mena yɨwawakegaaꞌ sawɨtɨrɨnyaburɨ aꞌmwe kwɨyaꞌmwanakera nalaaya dala nabinabinyajɨyaraavɨ sahwaryawɨnna makabɨna. Miꞌna makabɨna kyeꞌ sai gamɨre asaꞌ aꞌba yɨlakadaaꞌnyɨ aꞌmwe yuya sare saraavɨ tewaanya ayɨna yavadaꞌgaina. \v 41 Nabaai yɨmakera aꞌmwe kwalaalyaraavɨ yagalyaꞌmaꞌdɨvɨꞌ yuna kaanna wɨna. Yɨmaka dazara jaka naanga danganna “Gɨmɨ Gotɨyare Gawaalɨꞌgɨnyɨra.” Sahwara sɨduꞌnaka dareꞌna yawɨꞌdɨvɨsaꞌna “Sai Kɨraazɨtɨyai daaka! Gotɨyai dahɨlakaka maryasaabakei daaka!” jaka sara danganna. Jaka danganna yadaapɨjɨ sahwai mayagaala wɨdɨna kyaꞌ sahwara maanga bɨpaina yeva kaanna wɨna. \r (Maakɨ 1:35-39) \p \v 42 Yɨrɨka gaai puꞌdaaꞌnyɨ anga saba yagalyaꞌmaꞌna yɨna yaka aꞌmwera mamwaalyɨgasɨmagɨnna kaanna wɨna. Kaanna wɨna kyaꞌ kwala bwaꞌnaanya sahwarɨna bɨrɨbɨrya yɨna yeva gamɨnyawɨnna yɨkuna. “Nemɨnyɨ neyagalyaꞌmavojɨ nawodɨka! Gamɨnyɨ dahalalɨmwagaana!” yawɨreva yɨkuna. \v 43 Kɨrɨꞌ sahwai wɨdɨna “Gotɨyai maremwaaide yagaala tewaanyaꞌ anga naanga pɨbanyajɨ wɨjɨwaakɨma! Wawɨnya dazaꞌ yaꞌneinyɨ Gotɨyai nyɨdasaabakeinyɨ.” \v 44 Sarei nabaai Juyaraavɨre lotuangengɨ yagaalyaꞌ wɨjɨwaakɨna yaꞌ. \c 5 \s1 Jizaazai gamɨre mɨdɨdɨvɨta sɨnnawɨnyaraavɨ jaka jɨvwaramaaꞌna yakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 4:18-22; Maakɨ 1:16-20) \p \v 1 Pɨgaaꞌ aalɨbunya Ganezaaretɨ maangebaarɨ daavɨna. Aꞌmwe kwala bwaꞌnaanyaꞌ gamɨnyɨ yuneba gɨhɨpalemwaaina Gotɨyare yagaalyavɨna kadɨka wɨꞌnyaꞌnere. \v 2 Aalɨbumaangebaarɨ botɨya pukaai waꞌdɨꞌnyɨ kɨrɨꞌ aꞌmwe jawɨnya maaryaꞌnera botɨyɨkaarɨ yagalyaꞌmaꞌna yɨna yeva jawɨnya mwagiꞌnyaꞌne jawɨgɨlya aalya lɨvayɨna yesarera. \v 3 Daavɨna yaka kwala bwaꞌnaanyaꞌ yuneba gɨhɨpalemwaalesaraavɨ tɨnna wanganna yada botɨya pukɨ dɨkwosɨꞌna. Botɨya sɨꞌ Saaimonɨmɨrikɨ. Sara yaka botɨyɨkɨ gyakwalaangerɨ wɨdɨna “Botɨya dɨkɨ kengina maalɨkɨbaweba jɨtawaasa!” Sagaaꞌ botɨyɨkɨ yɨlamwaaina yaka kwala bwaꞌnaanyangɨ wɨjɨwaakɨna. \v 4 Yagaala mena wɨjɨwaakɨna yakegaaꞌ Saaimonɨmɨ wɨdɨna “Botɨyɨꞌ aalyavɨ tɨnnyaba pɨzɨꞌgwana jɨtavamakulaawa! Sara yaꞌgɨzɨ kɨrɨmɨ jawɨnya maaryaꞌne jawɨgɨlyaꞌ dakyɨla!” \v 5 Sara wɨdɨna kyaꞌ Saaimonɨ wɨdɨna “Aꞌmwe naangeigɨ dahaaꞌ sawɨta darɨkɨ nemɨ yuyaina yagɨyagɨ wawɨnya yɨvanɨgoine. Sara yadaa kɨrɨꞌ jawɨnya aane pɨnɨ kɨnɨ maaꞌmanɨgoina mɨꞌ. Sareꞌ kɨrɨꞌ gɨmɨ dɨwaanyaꞌna jawɨgɨlyaꞌ marakɨma!” \v 6 Sara yɨna yagɨla jawɨnya kwalaalya naanga bulaminyɨna yadaapiyagaaꞌ jawɨgɨlyaꞌ maramumwɨnyɨrɨjɨ yɨna. \v 7 Sara kyaꞌ sagaaꞌ botɨya pukɨ mwaaidakiya kumɨjɨyaraarɨ jaka wɨdɨna yagɨla kɨrɨmɨnyɨ gaimwangeꞌna akwebwata yɨna kyagi sara yɨkabɨna kyagi botɨya sɨkaarɨ jawɨnya yunebanna yekuꞌnyɨna. Sagaaꞌ botɨya sɨkaai kewɨnɨ makwalaawɨjɨ yɨna. \v 8 Sara yɨna yadaaꞌnyɨ Saaimonɨ Pitai tɨnna wanganna yaka Jizaazaryawɨ sɨvigɨꞌnyɨryawɨ walarutaꞌnyɨna yɨna yaka dɨna “Naangeigɨ, nɨmɨ kayaaꞌnanyabwi kɨnɨnnakeinyɨna nyagalyaꞌmavaꞌgɨzɨ dɨwona!” \v 9 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sahwai jawɨnya yuya maareta sangɨ tɨnna wanganaka lɨka yɨwaainyɨna. Nabaai aꞌmwe gamɨjɨ yeꞌmwannamwaaleta kwarajɨ sara kwara lɨka yɨwaainyɨna. \v 10 Nabaai sabaaibɨꞌ Sevathiyare kaimɨraayaraai Jemɨzalyɨ Jonɨjɨ saraai Saaimonɨmɨ yeꞌmwannayadisaraai kwaraalyɨ lɨka yɨwaainyɨna. Pitai lɨka yɨwaainyɨna yaka sara wɨdɨna. Sara wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai Saaimonɨmɨ wɨdɨna “Lɨka minnera! Dahaaꞌdaaꞌnyɨ aꞌmweraavɨ gaala mwaalyaꞌneraavɨ maarɨ maarya jɨtheigɨnyɨra.” \v 11 Wɨdɨna kyaꞌ maangebaarɨ tɨyawɨnna botɨyɨkaai yɨtavamakulaawɨna yɨna yeva yuya sa saba yovɨgaipwakɨna yeva sahwarɨ mɨdɨnyɨna yeꞌ. \s1 Jizaazai samatanaka pwarɨ tewaanya yavadaꞌgalakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 8:1-4; Maakɨ 1:40-45) \p \v 12 Jizaazai anga naanga pɨba mwaaidɨꞌnyɨ, yɨthaa, aꞌmwe pwai gamɨre kɨlaakejɨkɨ yunebanna samate waꞌdɨꞌnyɨyai mwaalɨna. Sai mwaalɨna yaka Jizaazarɨ tɨnna wanganna, gamɨre sɨnnyɨkɨ kwadaai walarutaꞌnyɨna yaka sahwarɨ dɨragɨnna yɨdaanganna “Naangeigɨ, gɨnnya sɨmunyavɨ sara yawɨꞌdɨzaꞌ yɨnɨga wiꞌna tewaanya nyavadaꞌgaidɨnneigɨnyɨ.” \v 13 Sara yɨdaanganna kyaꞌ asaꞌ yɨwɨbwaꞌna yaka sahwarɨ asaꞌ dathɨwanna yaka wɨdɨna “Sɨmunyavɨ sara yawɨꞌmwa. Tewaanya jɨmaꞌnana!” Sara wɨdɨna kyaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ samate saꞌ mena yɨwɨna. \v 14 Mena yɨwɨna kyaꞌ “Aꞌmwera nɨmɨnyawɨnna yaasɨwaꞌna nabɨpɨdɨka!” daka dɨragɨnna wɨdɨna “Sarevɨ aꞌmwe aane pwai kwarɨ nujɨwaakɨdɨka! Aawa. Gɨmɨre kɨlaakejɨꞌ Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌderɨ pɨrizɨyarɨ duzɨwainaawa! Sara yaꞌgɨzɨ Mozɨzai dakabaaibɨꞌ yɨraꞌnadeꞌ dɨka nasɨꞌnade gɨmɨnyɨna girayadelyɨra. Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwera gyawɨrangabɨꞌderera ‘O, sare samateꞌ mena jɨwɨwaka!’ ” \v 15 Sara dɨragɨnna wɨdɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ sanna yɨhusɨnna yɨnnagɨꞌmavaka kuna naangeba yɨꞌnamarina. Sara yadaaꞌnyɨ sarevɨdaaꞌnyɨ kwala bwaꞌnaanya kwalaalya gamɨnyawɨnna yɨkabɨna. Gamɨre yagaalyavɨ kadɨka wɨꞌnyaꞌnera kumɨre nalaaya marasɨꞌnyaꞌnajɨ yɨkabɨna. \v 16 Yɨkabɨna yadaapi kɨrɨꞌ yuyagaaꞌ sai aꞌmwera mamwaalyɨgasaba woda gavei Gotɨyarɨ wɨdadelyɨ. \s1 Jizaazai ata sɨvɨla bainɨkerɨ tewaanya yavadaꞌgalakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 9:1-8; Maakɨ 2:1-12) \p \v 17 Pɨgaaꞌ sai wɨjɨwaakɨna yadaaꞌnyɨ Perɨzɨya pwarajɨ kɨwɨnya dɨnɨkengɨna maremwaaidɨvɨsarajɨ sara mwaalɨna. Anga yuyabanyadaasɨ Galɨli sɨmagɨdaasɨ Juthɨya sɨmagɨdaasɨ Jeruzaalemɨ sɨmagɨdaasɨ yɨkabevere. Sarevɨ Naangere dɨragɨnyaꞌ Jizaazarɨ wɨlaꞌdɨꞌnyɨ nalaavɨnakeraavɨ tewaanya yavadaꞌgalyaꞌnei mwaalɨna. \v 18 Sara mwaalɨna yadɨꞌnyɨ, yɨthaa, aꞌmwe pwara aꞌmwe pwarɨ yɨꞌbɨnyavɨ makabɨna. Aꞌmwe dazare yagɨnya yuya mena bainɨkei. Sare sarɨna “Angevɨ marikwavamakulaawɨna yawaajɨ gamɨnyawɨ aya kɨba gidɨkuꞌnawakaana!” deva \v 19 kɨrɨꞌ kwala bwaꞌnaanyaꞌna yesarera. Kwalaalyara mɨjahɨbalakɨna yadapi nalaavɨnaka sarɨ makulaawiaꞌne tutaanya aane pɨrɨꞌ minyadɨꞌnyɨ bɨrɨbɨrya yɨꞌmaareva. Sarevɨdaaꞌnyɨ angevɨ munyabanna bamaragaꞌnɨgilaawɨna yɨna yeva angevɨ munyabanna daburaabɨna. Mena daburaabɨna yeva yɨꞌbɨnyavɨ yɨlaꞌdɨꞌnyɨyarɨ maralaaꞌmwanna yɨna yeva wɨlyabaarɨ aꞌmweraayaba tɨnnyaba kewɨnɨ kave yɨbwaꞌmwagaasɨna yeva Jizaazarɨ kusɨmagɨ walakɨna. \v 20 Walakɨna kyeꞌ kumɨre gamɨnyɨneꞌna lɨmwanga saburɨ yawɨranganaka wɨdɨna “Aꞌmweigɨ, gɨmɨre kayaaꞌnanya mena gɨmarasɨꞌmwana.” \v 21 Wɨdɨna kyaꞌ Kɨwɨjarajɨ Perɨzɨyarajɨ kumɨ sara yagaaikwalaalya dɨnyɨna “Aꞌmwe dazai yuna bewai dɨngaka! Gotɨyarɨna yagaaibɨraizɨka yɨvanɨka sala! Kayaaꞌnanya sangɨ yɨnahu marasɨꞌnadei aꞌmwei pwai mɨka. Saꞌ Gotɨyai wawɨnyaꞌ yune gave sahwaresɨra.” \v 22 Dɨnyɨna yadaapi Jizaazai kumɨre sɨmunya yawɨꞌdaapiyangɨ mena yawɨranganna yaka kumɨnyɨ dara jaꞌnawɨdɨna “Sarɨmɨre sɨmunyangɨ sɨmugwalaalya yaasɨwaꞌna yawɨꞌmanɨgasaꞌ beꞌneka! \v 23 Kaveya yaꞌne pɨrɨwaai berɨwaalaka! Nabaai nɨmɨ dɨwɨjaꞌ dɨngaka? ‘Gɨmɨre kayaaꞌnanya mena marasɨꞌmwana?’ Nabaai nɨmɨ dɨwɨjaꞌ dɨngaka? ‘Gɨmɨ daavaꞌgɨzɨ kaanya dɨwona?’ Aawa. Yuyawaai naangewaalyɨ. \v 24 Kɨrɨꞌ sarɨmɨnyɨna ‘Sahwara nayaa dara yawɨpɨka! “Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai Kwaaka davakɨneꞌna kayaaꞌnanyanna yɨnɨga wiꞌna marasɨꞌnyaꞌnei dɨragɨnya kɨnɨnnakelyɨ,” ’ dena yɨma!” Aꞌmwe gannya yagɨnya yuya mena bainɨka sarɨ dara wɨdɨna “Gɨthɨwa. Gɨmɨ daavaꞌgɨzɨ gɨnnya yɨꞌbɨnyaꞌ maaraꞌgɨzɨ gɨnnya angevɨneigɨ kaanya dɨmakwona!” \v 25 Sara wɨdɨna kyaꞌ aꞌmwe dazaraavɨre tɨnnyarɨ yuna sagaasagaaꞌ sai daavɨna yaka kɨgaaꞌ yɨlarakeꞌ maarɨna yɨna yaka gannya angevɨna kaanna wɨna. Sarevɨ sai Gotɨyarɨne yayaꞌ munyaba makina yada kaanna wɨna. \v 26 Kaanna wɨna kyaꞌ yuyara atɨka maruꞌnakulɨna yeva Gotɨyarɨne yayaꞌ byaannakeꞌ munyaba makina yadɨvɨꞌ lɨka yɨwainɨgulɨna yeva dɨna “Dahaaꞌ nemɨ nabinya pɨburɨ wangamwona!” \s1 Jizaazai Livaayarɨ jaka jɨvwaramaaꞌna yakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 9:9-13; Maakɨ 2:13-17) \p \v 27 Dɨvidaaꞌnyɨ yagalyaꞌmaꞌna yada taakɨzɨya maaꞌdɨvɨta angevɨ taakɨzɨya maaꞌde pwai Livaayai woꞌnɨkei mwaaidɨꞌnyɨyarɨ tɨnna wangamabɨna yaka wɨdɨna “Dɨnyɨmɨdɨnaama!” \v 28 Wɨdɨna kyaꞌ daavɨna yaka yuya sa saba yagalyaꞌmawakɨna yɨna yaka Jizaazarɨ mɨdɨnyɨna. \p \v 29 Sara yakei Livaayai gannya angevɨ gamɨnyɨne tɨka wapaaya yɨdɨka naanga yɨna. Aꞌmwe taakɨzɨya maaꞌdɨvɨta kwalaalyarajɨ aꞌmwe kwalaalya pwarajɨ walamwaaina yɨna yeva saraalyɨ tɨka wapaaya yeꞌmwannanyɨna. \v 30 Sahwarajɨ yeꞌmwannanyɨna yadaapi Perɨzɨyarajɨ kumɨrera Kɨwɨjarajɨ sara gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ maamayagaala wɨdɨna. Sahwara wɨdɨna “Aꞌmwe taakɨzɨya maaꞌdɨvɨsarajɨ gɨrɨkitaꞌnanyarajɨ sarɨmɨ tɨka wapaayajɨ aalyajɨ beꞌna yeꞌmwannanɨvanɨgava!” \v 31 Maanga wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai wɨrɨvɨkɨꞌna “Aꞌmwe maamɨdaryara dotaayaraavɨna wɨgainadera mɨka. Aawa. Yune nalaavɨnaka sarana wɨgainadere. \v 32 Nɨmɨ aꞌmwera ‘Nemɨ yɨdaꞌmaraangeinera,’ dɨdɨvɨsara sɨmunya mudɨkeꞌ yawɨramaapɨkajɨ jaka jɨvwaramaaryaꞌneinyɨ bɨweinyɨ mɨka! Aawa. Aꞌmwe gɨrɨkitaꞌnanyara sɨmunya mudɨkeꞌ yawɨpɨꞌdeꞌna jaka jɨvwaramaaryaꞌneinyɨ bɨweinyɨra.” \s1 Gotɨyarɨna tɨka munnengɨ kɨmaakɨya dakyabwinesɨ. \r (Matɨyui 9:14-17; Maakɨ 2:18-22) \p \v 33 Sagaaꞌ gamɨnyɨ dara wɨdɨna “Jonɨmɨrera tɨka munnengɨ kɨmaakɨya dakadɨvɨsare. Sara yadɨvɨꞌ Gotɨyarɨ saamɨnyagaaꞌ wɨdadɨvɨsare. Sabaaibɨꞌ Perɨzɨyainaavɨre kwarajɨ avaala sara yadɨvɨsare. Sareꞌ kɨrɨꞌ gɨmɨrera kɨmaakɨya madakyadɨvɨꞌ tɨka wapaayajɨ aalyajɨ tɨka nɨvanɨgave!” \v 34 Sara wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai sahwaraavɨ wɨdɨna “Mudɨkangegaaꞌ aꞌmwe pwaraavɨre kwɨyaꞌmwei kwala maaryaꞌnei aꞌmwe dazai sarajɨ kuna yeꞌmwannemwaaidori sarɨmɨ tɨka munne yɨnɨga kɨmaakɨya dakɨpɨneihi daaka! Aawa. \v 35 Kɨrɨꞌ dɨvi sagaaꞌ kumɨnyɨ aꞌmwe kwala maaryaꞌne dazarɨ kipalamakwopɨjɨ yɨ dazagaaꞌ kuna tɨka munne kɨmaakɨya dakɨbɨꞌderera.” \v 36 Wɨdɨna yaka keꞌbaꞌnanyaꞌ sahwaraavɨ wɨdɨna “Baazɨꞌmaꞌnya gaalyavɨdaaꞌnyɨ pɨmɨlɨꞌ davamaarojɨ baazɨꞌmaꞌnya lihɨꞌnɨka yawakevɨ mɨwɨryaꞌnei aꞌmwei aane pwai kwai mɨka! Aawa. Aꞌmwe pwai sasara yajaꞌ baazɨꞌmaꞌnya mudɨkeꞌ kayaaka yɨgaladelyɨ. Nabaai kwaabɨyɨvɨta davamaaraja gaala mudɨkemɨlɨꞌ baazɨꞌmaꞌnya yawaka dazaꞌbɨꞌ avaaina wannadewaai mɨꞌ. \v 37 Nabaai aꞌmwe aane pwai kwai aalya waainɨya mudɨkeꞌ meme kɨlaaka aya yawakevɨ maradɨngiꞌdei mɨꞌ. Aawa. Pwai sara yajai waainɨya gaala mudɨkeꞌ aalɨmaagwala bilamariꞌbwarakada kɨlaakeꞌ maramumwɨnyɨrojɨ kwaakevakɨna bwaladɨmaꞌnaawɨna. Sara yojɨ nabaai meme kɨlaaka kɨrɨsɨ kayaaka yɨnyɨna. \v 38 Kɨrɨꞌ aꞌmwei meme kɨlaaka yune gaala mudɨkevɨna waainɨya gaala mudɨkeꞌ maradɨngikadelyɨ. Yɨ tewaanyasɨ.” \v 39 Gamɨre wɨjɨwaakya mudɨkevɨna sai wɨdɨna “Nabaai yuyagaaꞌ aꞌmwei aalya waainɨya aya yawakeꞌ mena nadei aalya mudɨkeꞌna wɨvuꞌnadeꞌ mɨꞌ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yuyagaaꞌ aya yawakeꞌna yawɨꞌna yada dadelyɨ ‘Aya yawakeꞌ waburyasɨra.’ ” \c 6 \s1 Kwazaakegaaꞌne Naangerɨnesɨ. \r (Matɨyui 12:1-8; Maakɨ 2:23-28) \p \v 1 Kwazaaka pɨgaaꞌ witɨwawɨnyavɨ tusavɨ kaanya yamarina yadaaꞌnyɨ gamɨre mɨdɨdɨvɨsara witɨzɨla pɨnɨ gimujɨna yɨna yeva kumɨre asangɨ lɨlɨvɨwanna yeva tɨka nyɨna. \v 2 Tɨka nyɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ Perɨzɨya pwara dɨna “Gimujɨna yeva lɨlɨvɨwanna yɨwaasaꞌ Kwazaakegaaꞌna kɨmaakesɨra. Sarɨmɨ beꞌna yɨvanɨgava!” \v 3 Sara dɨna kyeꞌ Jizaazai wɨrɨvɨkɨꞌna “Ne Devitɨ yaka dazanna pɨkarya dɨnɨkevɨ madanganyadɨvɨtaihi daaka! Dɨvanɨge dazagaaꞌ sahwalyɨ gamɨrerari saraavɨ mɨjɨka yesagaaꞌ. \v 4 Devitɨ Gotɨyare Angevɨ wɨlaawɨna yɨna yaka bɨretɨyaꞌ Gotɨyaryaba wakyaasaꞌ maarɨna yaka tɨka nyɨna. Bɨretɨya dazaꞌ aꞌmwe yuyaraavɨna kɨmaakɨya dakɨnɨkesɨ. Yune pɨrizɨyarana tɨka nyaꞌnesɨ. Yɨ sareꞌ kɨrɨꞌ Devitɨ tɨka naka gamɨre kwaraavɨjɨ wɨjayaakesɨ. Dazahɨrɨvɨ madanganyadɨvɨtaihi daaka! Sai yaasɨwaꞌna manyaakeꞌna Gotɨyai maanga majaakelyɨ.” \v 5 Wɨdɨna yaka wɨdɨna “Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai kwazaakegaaꞌne Naangelyɨ. (Kwazaakevɨ ‘Saꞌ nawɨꞌnyabulyɨ. Saꞌ kayaaꞌnanyabulyɨ,’ dakannelyɨ.)” \r (Matɨyui 12:9-14; Maakɨ 3:1-6) \p \v 6 Kwazaaka pɨrɨkɨ Juyaraavɨre lotuangevɨ wɨlaawɨna yaka aꞌmweraavɨ yagaalyaꞌ wɨjɨwaakɨna. Sagaaꞌ aꞌmwe pwai gamɨre aangasɨmagɨnya asi yaalɨka yɨnnɨkei mwaalɨna. \v 7 Sarei mwaalɨna yadɨꞌnyɨ Kɨwɨjarajɨ Perɨzɨyarajɨ Jizaazarɨ yawɨrabanganaꞌna. “Yawɨranganaana! Kwazaakegaaꞌ nalaavɨnakeraavɨ tewaanya yavadaꞌgaladei dɨngaka? Sara yajaꞌ kotɨyaꞌ maryaꞌneina yaana!” deva yawɨrabanganaꞌna. \v 8 Sara yadaapi kɨrɨꞌ kumɨre sɨmunyangɨ mena yawɨranganna yaka aꞌmwe dazarɨ asi yaalɨka yɨnnɨkerɨ wɨdɨna “Gɨmɨ daavaꞌgɨzɨ tɨnnyaba dɨthaaka!” Wɨdɨna kyaꞌ sai dɨkavedaaꞌna. \v 9 Sara yɨna kyaꞌ Jizaazai kumɨnyɨ wɨdɨna “Yɨhithaanganɨdeꞌnanyɨra ‘Nabaai kwazaakegaaꞌ tewaanyabwina yadaanyaꞌ yɨdaꞌnanyaꞌ dɨngaka? Kayaaꞌnanyabwina yadaanyaꞌ yɨdaꞌnanyaꞌ dɨngaka? Nabaai aꞌmweraavɨ padaihasamaꞌdaanyabwineꞌ dɨngaka? Aꞌmweraavɨ kayaaka yɨgaidaanyabwineꞌ dɨngaka?’ ” \v 10 Wɨdɨna yaka aꞌmwe yuyaraavɨ tɨnna wanganamarina yaka aꞌmwe dazarɨ wɨdɨna “Gɨmɨre asaꞌ jɨwɨbwaka!” Wɨdɨna kyaꞌ aꞌmwei sara yɨna kyaꞌ gamɨre asaꞌ ayɨna maamɨdarya yɨmaꞌnyɨna. \v 11 Yɨmaꞌnyɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ sahwara sɨnna tɨka yuna naanga davɨna yadaaꞌnyɨ kumɨ sara dɨnaawɨna “Nemɨ Jizaazarɨ gara yaadeinaavaka?” \s1 Jizaazai gamɨre sɨvɨlɨrɨdaaꞌnya pwaraalyaraavɨ dahɨlakakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 10:1-4; Maakɨ 3:13-19) \p \v 12 Dazagaaꞌ “Nɨmwarɨna wɨdɨma!” daka mugunyavɨna yɨlaawɨna yɨna yaka Gotɨyarɨ wɨdɨna. Sawɨta dazagaasa sarɨkɨ Gotɨyarɨna kuna yɨdangadaaꞌnyɨ yune yɨrɨkeꞌna mɨdaihɨrakɨna. \v 13 Nyɨlyai bilyɨrɨꞌna kyaꞌ gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ jaka wɨdɨna kyaꞌ yɨkabɨna. Sara yɨkabɨna kyeꞌ sahwarajɨya sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraalyaraavɨ dahɨlakɨna yɨna yaka “Yayaꞌ Apozelɨyaihɨlyɨ. (Nɨmɨre yagaalyaꞌna yɨhɨthaasɨdeihɨlyɨra,)” wɨdɨna. \v 14 Pwai Saaimonɨnyɨ. Sarei sarɨ Jizaazai “Pitaigɨnyɨ,” yaya saꞌ wɨdɨna. Nabaai Edɨruyai, Saaimonɨmɨ gahwaalaangelyɨ. Nabaai Jemɨzalyɨ Jonɨjɨ Pilipɨjɨ Baatolomyulyɨ \v 15 Matɨyulyɨ Tomaazalyɨ. Nabaai Jemɨzai Alɨpɨyaazare gawaalɨkɨ. Nabaai Saaimonɨ yaya pɨrɨꞌ Selotɨma woꞌnɨkelyɨ. (Selotɨ - gannya kwaakevakɨna yawɨꞌdei.) \v 16 Nabaai Juthaazai Jemɨzare gawaalɨkɨ. Nabaai Juthaazai Yɨzɨkerɨyotɨyalyɨ. Dɨvidaaꞌnyɨ sai Jizaazarɨ gamɨre yɨkamaangeraavɨna wibwarɨdaakwiai yɨmaꞌnakelyɨra. \s1 Yɨlaayabwina taangebwina sawaarɨnesɨ. \r (Matɨyui 4:23-25) \p \v 17 Dahɨlakakegaaꞌ kewɨnɨ kumɨjɨ yeꞌmwannɨgwalaawɨna yeva kwaaka waraasaba daavɨna. Sahɨba gamɨre pwara kwalaalyarajɨ aꞌmwe kwala naangera, yuya Juthɨya sabadaasarajɨ Jeruzaalemɨdaasarajɨ saalaalyavɨ maangebaarɨ Anga Taayaajɨ Anga Saaithonɨjɨ sawaarɨ aya kɨbadaasarajɨ mwaalɨna. \v 18 Gamɨre yagaalyavɨ kadɨka wɨꞌnyaꞌnera “Sahwai nemɨre nalaaya nemarasɨꞌnadeꞌnana! Nemɨnyɨ pwaraavɨ, yɨmakera taanga wɨjaayaraavɨ yɨmakeraavɨ wɨdaasadeꞌnana!” yawɨreva yɨkabɨna. Sarera yɨkabɨna kyeꞌ tewaanya yavadaꞌgaina. \v 19 Sagaaꞌ gamɨre dɨragɨnyaꞌ yɨna yaka yuyaraavɨ tewaanya wimaꞌnakeꞌna kwala bwaꞌnaanyaꞌ yuyara “Gamɨnyɨ yune asaꞌna kimeꞌnawaajɨ tewaanya neyavadaꞌgaladeꞌnana!” Sara deva sara yeva tewaanya mwaalɨna. \r (Matɨyui 5:1-12) \p \v 20 Gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ tɨnna maranganna yɨna yada wɨdɨna \q1 “Yɨlaaya yadɨvɨꞌ tewaanaanga yɨnɨkeihɨlyɨ gɨlyɨvɨꞌmaayaihi. \q1 Gotɨyai maremwaaidevɨ sarɨmɨ sahwaihɨre warɨkeꞌnanyɨ. \q1 \v 21 Yɨlaaya yadɨvɨꞌ tewaanaanga yɨnɨkeihi, \q1 Dahaaꞌ mɨjɨka yɨhivanɨkeihi \q1 Dɨvi yunebanna napɨjɨ \q1 Sarɨmɨnyɨ munya yɨhinadeꞌnanyɨ. \q1 Yɨlaaya yadɨvɨꞌ tewaanaanga yɨnɨkeihi, \q1 Dahaaꞌ kɨnna dɨwaainɨvanɨgasaihi \q1 Dɨvidaaꞌnyɨ jɨka dɨhideꞌnanyɨ. \m \v 22 Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ nyɨmɨdɨdaapiyaꞌna aꞌmwera sarɨmɨnyɨna sɨmɨlɨka wɨladere. Sara kwɨyojɨ sarɨmɨnyɨ yɨhɨthaasadɨvɨꞌ navaruyagaala yɨhɨthadɨvɨꞌ sarɨmɨnyɨne yaya yuna kayaaꞌna marihɨlaasɨna yɨhipɨꞌdere. Nɨmɨnyɨneꞌna sara kihyapɨjɨ sare saꞌna yɨlaaya yadɨvɨꞌ tewaanaanga yɨnɨkeihɨlyɨ. \v 23 Sagaaꞌ sasare saꞌ yɨhipɨjaꞌ yɨ yɨlaaya naanga yadɨvɨꞌ yɨlaaya nebwina kwarame jideihɨlyɨ. Yɨthaanyi! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sɨgunyavɨ Gotɨyaryaba sarɨmɨre wɨrɨvɨkɨsaꞌ yuna naangesɨ. Nabaai sareꞌ dareꞌnesɨ. Sɨnnawɨ kwɨyakwarava kuvɨdaarava Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadɨvɨsaraavɨ pɨropetɨyaraavɨ avaaina sasara yaasare tɨvɨkɨta nawɨꞌnya maaryaꞌneraavɨ. \p \v 24 Sare kɨrɨꞌ \q1 ‘Weꞌ! Gɨlyɨvɨꞌnakeihi sɨmunyangɨ tewaanya yɨhyaꞌne \q1 Sarɨmɨ mena maaresaꞌna mala nayaa jɨwannyɨla! \q1 Sareihi Gotɨyarɨ myawɨryaꞌneihi taanga wɨjaavɨna yɨhyadeihɨlyɨ. \q1 \v 25 Weꞌ! Dahaaꞌ yunebanna neva munya yɨhimwakeihi \q1 Dɨvidaaꞌnyɨ mɨjɨka yɨhyadeꞌna sarɨmɨ mala jɨwannyɨla! \q1 Sareihi Gotɨyarɨ myawɨryaꞌneihi taanga wɨjaavɨna yɨhyadeihɨlyɨ. \q1 Weꞌ! Dahaaꞌ jɨka givanɨgasaihi mala jɨwannyɨla! \q1 Dɨvidaaꞌnyɨ kɨnna dadɨvɨꞌ kɨdaraalya naanga bwalayɨhɨravaawadengɨ, \q1 Sareihi Gotɨyarɨ myawɨryaꞌneihi taanga wɨjaavɨna yɨhyadeihɨlyɨ. \m \v 26 Weꞌ! Yuyara sarɨmɨnyɨne yaya munyaba makibɨzaꞌna yɨ nabaai mala jɨwannyɨla! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sɨnnawɨ kwɨyakwarava kuvɨdaarava pɨropetɨya kwaasɨyaraavɨne yaya munyaba avaaina sasara makɨlyaasare tɨvɨkɨta kayaaꞌnanya maaryaꞌneraavɨna.’ \s1 Yɨkamaangeraavɨna tewaanna wɨvuꞌnyabwinesɨ. \r (Matɨyui 5:38-48; 7:12) \p \v 27 Kɨrɨꞌ nɨmɨre yagaalyaꞌ kadɨka nyuꞌnɨvanɨgasaihɨrɨ yɨhɨthɨvanɨge. Sarɨmɨre yɨkamaangeraavɨna kale yɨhyana! Aꞌmwera sarɨmɨnyɨna sɨmɨlɨka widaaworiyaraavɨ tewaanyabwina jideihɨlyɨ. \v 28 Aꞌmwera sarɨmɨnyɨ paasɨyagaala yɨhɨthɨpɨjaraavɨ gaimwangebwina duzideihɨlyɨ ‘Gotɨyai tewaanna yɨhyana!’ Aꞌmwe bɨraiyagaala yɨhɨthɨpɨjaraavɨ gaimwangeꞌna Gotɨyarɨ duzideihɨlyɨ. \v 29 Nabaai aꞌmwe pwai gɨmɨre maangwɨdaanya pimagɨ kagɨramojɨ yɨ gɨmɨre maangwɨdaanya pimagɨ tamyaꞌna gɨnyɨwannyɨna jɨtheigɨnyɨ. Aꞌmwe pwai gɨmɨre yɨvɨsaꞌ kagɨmwagiꞌnojɨ gɨmɨre baazɨꞌmaꞌnyaꞌ maarajaꞌna kɨmaakɨya madakɨnnera! \v 30 Nabaai gazaizai gɨlyɨvɨta pɨnɨnna kagithaanganojɨ sarɨ wɨjaavɨna jɨthelyɨ. Aꞌmwe pwai gɨmɨre gɨlyɨvɨsa kagɨmaarojɨ ‘Ayɨna dɨnyɨjaama!’ dɨragɨnna mudangadɨnna! \v 31 Sasare sabwi sarɨmɨ yawɨꞌdɨvɨsabwina ‘Aꞌmwera sara nyɨpɨka!’ dapi sasare sahɨbaaibɨꞌ kumɨnyɨ sara jideihɨlyɨ. \p \v 32 Nabaai sarɨmɨnyɨna kale wiadevaaibɨꞌ sarɨmɨ aꞌmweraavɨna kale yɨhyajaꞌ Gotɨyarɨ sarɨmɨnyɨ yanga gaimwanga yaꞌne benɨ dɨmaaryideihɨlaka! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe kayaaꞌnanya kwarajɨ sahwaraavɨna kale wiade saraavɨna kale wiadere. Sareihi sahwaraavɨ wavɨlaꞌmanɨgasaihi daa! \v 33 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sarɨmɨ aꞌmwera tewaanna yɨhipɨjaraavɨ tewaanyabwina wiadɨvɨꞌ sarɨmɨnyɨ gaimwanga yaꞌne benɨ dɨmaaryideihɨlaka! Yɨ aꞌmwe kayaaꞌnanya sara kwarajɨ sasare sabwi yɨna yadɨvɨsare. \v 34 Sarɨmɨ gɨlyɨvɨta yaamata wɨjaayaꞌneihi yawɨꞌna ‘Sa ayɨna nyɨjaavadelyɨ,’ Gotɨyarɨ sarɨmɨnyɨ gaimwanga yaꞌne benɨ dɨmaaryideihɨlaka! ‘Avaalya ayɨna maarɨma!’ dadɨvɨꞌ kayaaꞌnanya kwarajɨ kayaaꞌnanya kwaraavɨ yaamata wɨjaavadɨvɨsare. \v 35 Sare kɨrɨꞌ sarɨmɨ sarɨnnya yɨkamaangeraavɨna kale yɨhyana! Sahwaraavɨ nayaa tewaanyabwina jɨla! Aꞌmweraavɨ gɨlyɨvɨta yaamata nayaa duzaayɨla! ‘Ayɨna nyɨrɨvɨkɨpɨꞌdengɨra,’ sanna sɨmunya nyawɨpɨdɨka! Sarɨmɨ sara yɨpɨjaꞌ, Gotɨyaryaba sarɨmɨre wɨrɨvɨkɨsaꞌ yuna naangesɨ. Nabaai sarɨmɨ Gotɨya Munya Keꞌbevanyare kaimɨraayaihi dɨmwaalyideihɨlyɨ. Sahwai aꞌmwera gamɨnyɨ ‘Su! Su!’ mujadɨvɨsaraavɨ aꞌmwe kayaaꞌnanya kwaraavɨ naangeꞌna wiadeꞌnanyɨ. Sarei yadevaaibɨꞌ tewaanna yɨpɨjaihi sasare sare kaimɨraayaihi dɨmwaalyideihɨlyɨ. \v 36 Sɨrɨnɨmaanga Sɨgunyavɨyarɨ aꞌmwe yuyaraavɨna kale wiadevaaibɨꞌ aꞌmweraavɨna kale nayaa yɨhyana! \s1 Aꞌmweraavɨ yawɨbwaꞌdeibɨꞌ maryawɨbwasabwinesɨ. \r (Matɨyui 7:1-5) \p \v 37 Sarɨmɨ aꞌmwe pwaraavɨ mamaryawɨbwaryadɨvɨꞌ ‘Kayaaꞌnanyarera,’ madɨpɨna! Sara majɨpɨjaihɨrɨna Gotɨyai kwalyɨ ‘Kayaaꞌnanyarera,’ dathei mɨka! Arɨkewɨ. Nabaai pwaraavɨ majɨdapɨnera! Sara majɨdayɨpɨjaihɨrɨ Gotɨyai kwalyɨ jɨdavadei mɨka! Arɨkewɨ. Aꞌmweraavɨre kayaaꞌnanya sarɨmɨnyɨne dɨmarasɨꞌnyideihɨlyɨ. Sara yɨpɨjaihɨre kayaaꞌnanya Gotɨyai yɨhɨmarasɨꞌnadelyɨ. \v 38 Sarɨmɨ aꞌmweraavɨ gɨlyɨvɨsanna yanga nayaa duzaayideihɨlyɨ. Sara yɨpɨjaihɨrɨ Gotɨyai yanga nayaa yɨhɨzaavadelyɨ. Yanga naanga naanga yɨhɨzaavadelyɨ. Maanga yunebanna yekuꞌnyaꞌne wɨjaavɨna, tɨvɨpalamihya yɨna, purataꞌnyɨna, naanga naanga wɨjaavɨna, kuneba mwari yada pɨnɨ bwalaraawɨna yade sabaaibɨꞌ yɨhɨzaavadelyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yɨnɨga wiꞌnanya sarɨmɨ aꞌmweraavɨ wɨrɨvɨkɨꞌdɨvɨsa yanga wɨjaaya dazahɨnɨngɨ Gotɨyai sarɨmɨnyɨ ayɨna yɨhɨrɨvɨkɨradelyɨ.” \p \v 39 Keꞌbaꞌna yagaala pɨrɨꞌ wɨjɨwaakɨna “Aꞌmwe pwai tɨbɨnyai aꞌmwe tɨbɨnya pwarɨ tusarɨꞌ yɨnɨga yɨbwarɨdaakwannei dɨngaka! Aawa. Yuyaraai kaviꞌnɨnnyavɨ walaraawɨna yɨkaneraalyɨ. (Gotɨyarɨ myawɨryai Gotɨyareburɨ pwarɨ yɨbwarɨdaakwannei mɨka!) \v 40 Nabaai sɨkulɨya yadei gamɨre wɨjɨwaakyarɨ wavɨlavadei mɨka! Gazaizai sɨkulɨyaꞌ mena yɨꞌmwannojɨ gannya wɨjɨwaakyaibɨꞌ avaaina yɨmaꞌnadelyɨ. \v 41 Gɨmɨnyɨ jaꞌmwere tɨnnyarɨ yɨtɨrɨdɨrɨnya maalɨkemɨlɨꞌ waꞌdɨꞌnyɨ tɨnna wanganna. (Sareꞌ daresɨ. Jaꞌmwere yɨwetawakya maalɨkemɨlɨꞌ waꞌdɨꞌnyɨyasɨ.) Tɨnna wanganna yaka kɨrɨꞌ gɨnnya tɨnnyarɨ yɨta naangewaꞌ gwaꞌdɨꞌnyɨyaigɨ nayaa beꞌna myawɨryaigɨnaka! \v 42 Gathaꞌdara yaꞌgɨzɨ jaꞌmwerɨ yɨnɨga wiꞌna wɨdɨnneigɨnaka! ‘Nyaꞌmwei, gɨmɨre tɨnnyarɨ yɨtɨrɨdɨrɨnya maalɨka gwarɨka saꞌ gɨthɨhaaꞌmwagɨdeinyɨra.’ Gɨmɨ tɨnna nayaa myennyaigɨ gɨmɨre tɨnnyarɨ yɨta naanga gwarɨka savaaꞌna sara gathaꞌdara duthatheigɨnaka! Kwaasɨyaigɨ, aayagaaꞌ gɨmɨre tɨnnyarɨ gwarɨka yɨta naanga savaaꞌ yuneꞌna papurasɨꞌnaꞌgɨzɨ dɨvi tɨnna nayaa padaꞌgalanganaꞌgɨzɨ yɨtɨrɨdɨrɨnya maalɨka pɨmɨlɨꞌ jaꞌmwere tɨnnyarɨ warɨkeꞌ dɨvapurasɨꞌdeigɨnyɨ. \s1 Yɨsasɨ gamɨre yɨsɨlyajɨ sangɨnesɨ. \r (Matɨyui 7:17-20; 12:34-35) \p \v 43 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yɨta tewaanyɨꞌ yɨsɨla kayaaꞌnanya yɨꞌnadiꞌ mɨka! Nabaai yɨta kayaaꞌnanyɨꞌ yɨsɨla tɨka munne tewaanya yɨꞌnadiꞌ mɨka! \v 44 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwera yɨta gazɨsɨkɨ tɨka munnengɨ mena yawɨranganapɨjɨyara sahwara yawɨꞌna ‘Sɨkɨre yɨsɨla nawɨꞌnya yɨꞌnɨwakeꞌna yɨta tewaanyɨkɨra.’ Yɨta pukɨna yawɨꞌna ‘Sɨkɨre yɨsɨla kayaaꞌnanya yɨꞌnɨwakeꞌna yɨta kayaaꞌnanyɨkɨra.’ Tɨka munnengɨ mena yawɨranganna yadɨvɨꞌ yawɨꞌdɨvɨsare. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwera yɨta pihɨyɨkɨre yɨsɨlya lannakengɨ maaꞌdɨvɨtara daa! Nabaai wɨla gɨraipɨwɨlyavɨ yɨsɨlya mubwawɨlyabaarɨ gimujadɨvɨta daa! \v 45 Aꞌmwe tewaanyai gamɨre sɨmunyavɨ nawɨꞌnaange wɨwarɨkei. Sarevɨdaaꞌnyɨ sai tewaanyabwina yadelyɨ. Aꞌmwe kayaaꞌnanyai gamɨre sɨmunyavɨ kayaaꞌnanaange wɨwarɨkei. Sarevɨdaaꞌnyɨ sai kayaaꞌnanyabwina yadelyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yawɨta sasare saꞌ sɨmunyavɨ yunebanna wɨlaꞌdeꞌ, yɨ saꞌ maangiꞌ dadevulyɨ. \s1 Anga maja pɨburaainesɨ. \r (Matɨyui 7:24-27) \p \v 46 Sarɨmɨ ‘Naangeigɨ! Naangeigɨ!’ beꞌna nyɨdangadɨvɨsaihɨlaka! ‘Naangeigɨ!’ nyɨdangadɨvɨta kɨrɨꞌ nɨmɨre yagaalyangɨ mamɨdɨnyɨ yɨpɨjaihɨlyɨ. \v 47 Nabaai gazaizai nɨmɨnyawɨnna bozɨyai nɨmɨre yagaalyangɨ kadɨka nyuꞌnada yagaalyangɨ mɨdɨnajarɨ, gamɨrebwina sɨmunya jawɨryideꞌna yɨhibwarɨdaakwɨdeinyɨ. \v 48 Aꞌmwe dazai aꞌmwe pwai ‘Angeꞌ madɨma!’ dada yadevaaibɨsalyɨ. Aayagaaꞌ kaviꞌnɨnnyaꞌ lɨkɨwaidaawada kwaakevɨ kusawɨ yune sɨla naangevaakɨ gɨrɨkwidelyɨ. Sara yada nabaai dɨvidaaꞌnyɨ angeꞌ sahɨvaakɨ aꞌbadaaꞌnyɨ yɨlamadesɨ. Nabaai dɨvidaaꞌnyɨ aalyaaka naangeꞌ puꞌda aalyaꞌ anga dazavɨ tɨvɨtawakɨna yadaasɨ kɨrɨꞌ mwalaraawi yɨna yadesɨ. Aꞌmwe dazai angeꞌ tewaanya madevɨna mwalaraawi. \v 49 Kɨrɨꞌ pwai nɨmɨre yagaalyaꞌ kadɨka nyuꞌnada mamɨdɨnyɨ yajai, yɨ sai aꞌmwe pwai angeꞌ kwaakevakɨ yaasɨwaꞌ madathɨhɨdaakuna yadevaaibɨsalyɨ. Aayagaaꞌ kwaakevɨ kusawɨ yune sɨla naangevaakɨ gɨrɨkwidei mɨꞌ. Dɨvi aalya saꞌ anga savɨ tɨvɨtawakɨna yadaaꞌnyɨ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ walaraawɨna yada yɨnahu kayaaka yɨmaꞌnyɨna.” \c 7 \s1 Aamiyaraavɨ maremwaaidere lɨmwangeburɨnesɨ. \r (Matɨyui 8:5-13; Jonɨ 4:43-54) \p \v 1 Aꞌmwera kadɨka wɨꞌnyaꞌne gamɨre yagaalya mena wɨdaka sabadaaꞌnyɨ anga Kaapanɨyamɨ sabanna yɨꞌmavaawɨna. \v 2 Saba aꞌmwe atɨlyaraavɨre sɨvɨla atɨraalya aawɨlasaraavɨ maremwaaide akwai mwaalɨna. Sare sai gamɨre yaasɨwaꞌwawɨnyai sarɨna tewaanya wɨvuꞌnadei. Yɨ wɨdaayade dazai sagaaꞌ nalaayaꞌ kɨnɨnnakei mena balyaꞌneba yadaaꞌnyɨ \v 3 aawɨlasaraavɨ maremwaaidei “Jizaazai bamwaalɨka!” kadɨka wɨꞌnyɨna yaka Juyaraavɨre aꞌmwe naanga pwaraavɨ dara wɨdaasɨna “Gɨmɨ baꞌgɨzɨ nɨmɨre nyɨdaayaderɨ tewaanya javadaꞌgaideigɨ daaka?” \v 4 Wɨdaasɨna kyaꞌ sahwara Jizaazaryawɨnna yɨꞌmavaawɨna yɨna yeva sahwarɨ wɨdɨna yeva yagaala dɨragɨnna wɨdɨna “Sai aꞌmwe tewaanyarɨnera. Gɨmɨ yɨnɨga wiꞌna dɨhaimwaderɨnera. \v 5 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sai nemɨ Juyainaavɨna tewaanya wɨvuꞌnaderɨnera. Sai yune gamɨ sai nemɨre lotuangeꞌ madakerɨnera.” \v 6 Sara wɨdɨna kyeꞌ sahwarajɨ Jizaazai yeꞌmwannɨguna yaka angeyaba aya kɨbanna mena yɨꞌmavaawɨna kyaꞌ aawɨlasaraavɨ maremwaaide dazai gyaꞌmwe pwaraavɨ maryaasɨna yɨna kyaꞌ Jizaazarɨ yagaalyaꞌ dara wɨjaꞌnera makabɨna “Naangeigɨ, nɨmɨnyawɨnna byaꞌneigɨnyɨ taanga nagɨzaavɨwɨdɨka! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmɨ aꞌmwe tewaanyainyɨ daaka! Nɨmɨre angevɨ bwidɨzaꞌna nɨmɨ yɨnɨga wiꞌna nawɨꞌnyaigɨbɨsainyɨ daaka! Tewaanyaigɨnyɨnera. \v 7 Sarevɨdaaꞌnyɨ nɨmɨ kwainyɨ yawɨꞌmwa ‘Nɨmɨ aꞌmwe nawɨꞌnyainyɨ daaka! Nabaai gɨmɨnyawɨnna yɨnɨga wiꞌna wɨdeinyɨ daaka!’ Aawa. Gɨmɨ yune yagaalyaꞌna kadaꞌgɨzɨ nyɨdaayadei ayɨna tewaanya yɨmaꞌnana! \v 8 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmɨ kwainyɨ aꞌmwe naangera nyɨmaremwaaidɨvɨꞌ wawɨnya nyɨjaavadɨvɨsainyɨ. Sareinyɨ mwaaidɨ nabaai nɨmɨre aawɨlasara kɨnɨnnakeinyɨ kwaakewɨ nyɨmwaaihasara. Yɨ nabaai nɨmɨ pwarɨ kudaꞌmujɨ ‘Gɨmɨ dɨwona!’ yɨ sai kaanna wɨna yadelyɨ. Nabaai nɨmɨ pwarɨ kudaꞌmujɨ ‘Gɨmɨ kaaja!’ sai kaanna bɨna yadelyɨ. Nabaai nɨmɨre yaasɨwaꞌwawɨnyarɨ wɨdɨna ‘Gɨmɨ wawɨnya sasare saꞌ ja!’ Sara kudaꞌmujɨ yɨ sai wawɨnya saꞌ yɨna yadelyɨ. (Sarevɨdaaꞌnyɨ yune yagaalyaꞌna kadaꞌgɨzɨ nyɨdaayadei tewaanya yɨmaꞌnadelyɨ.)” \v 9 Sara wɨdasaabɨna kyaꞌ Jizaazai yagaala dazavɨ kadɨka wɨꞌnaka atɨka maruꞌnaꞌna yaka gɨnyɨmaꞌnyɨna yaka kwala bwaꞌnaanyaꞌ mɨdɨdapiya saraavɨ wɨdɨna “Sarɨmɨnyɨ anga menyabadaaꞌnya sarɨna yɨhɨthɨvanɨge. Yune Yɨzɨrelɨ kɨbadaaꞌnyɨ yawɨralɨmwanga sasare sabwi kɨnɨnnaka aꞌmwe pwarɨ mabɨramaaryainyɨ.” \v 10 Sara wɨdɨna kyaꞌ aawɨlasaraavɨ maremwaaidei maryasaabaka aꞌmwe dazara angevɨna ayɨna wɨna yeva wawɨnya wɨdaayaderɨ maamɨdaryai mena yɨmaꞌnakerɨ tɨnna wanganna. \s1 Jizaazai yaanyɨwaakevɨrerɨ ayɨna yɨdɨkaavakeꞌnesɨ. \p \v 11 Dɨvi maalɨkegaaꞌ mwanyavɨ anga naanga pɨbanna Nenɨ woꞌnɨkebanna kaanna wɨna. Gamɨre mɨdɨdɨvɨta kwarajɨ kwala bwaꞌnaanya naangerajɨ yeꞌmwannɨguna. \v 12 Yeꞌmwannɨguna yadaapi sai kaadihɨta anga naangeyabanya dazayaba aya kɨbanna badaaꞌnyɨ, yɨthaa, aꞌmwe bainɨka pwarɨ makabɨna. Aꞌmwe bainɨka dazarɨ ganaangeꞌ kaimɨraaya yune gave dazahwainanyalyɨyasɨ. Aꞌmwe saꞌ yaanyɨwaakesɨ. Anga naanga dazabadaaꞌnya aꞌmwe kwala bwaꞌnaanya naangera aꞌmwe dazasɨ yeꞌmwannɨgavɨna. \v 13 Sara yɨna kyeꞌ Naangei aꞌmwe dazavɨ tɨnna wanganna yaka gamɨnyɨna kale yenyɨꞌnyɨna yaka aꞌmwevɨ wɨdɨna “Kɨnna madɨnnera!” \v 14 Sara wɨdɨna yaka aya kɨba gidɨkuꞌ wɨlɨna yaka aꞌmwe bainɨkei yɨlaꞌdɨꞌnyɨya yɨꞌbɨnya savɨ asaꞌ dathɨwanna kyaꞌ aꞌmwe barɨyɨꞌbɨnya saꞌ makabadaapiyara sana dakulɨna yɨna yadapi wɨdɨna “Mɨgɨnyaigɨ gɨmɨnyɨ gɨthɨvanɨge. Dɨthɨkaaka!” \v 15 Sara wɨdɨna kyaꞌ mena bainɨka dazai dɨkaaꞌna yaka dɨkavamwaaina yaka yagaalyaꞌ gaai dɨna. Sara yadaaꞌnyɨ sai aꞌmwe dazarɨ ganaangevɨna wɨmaarina. \v 16 Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwe yuyara lɨka naanga yɨna yeva Gotɨyarɨne yayaꞌ byaannakeꞌ munya keꞌbeva makina. Sahwara dɨna “Nemɨnyɨ pɨropetɨya naangei Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadei mena kimaꞌnaabɨka!” Nabaai dɨna “Gamɨre aꞌmweinaavɨ gaimwanga yaꞌne Gotɨyai mena bakelyɨreva.” \v 17 Dɨna kyeꞌ aꞌmwera Juthɨya yuyabajɨ yuya bularaawia kɨbajɨ yamaryadɨvɨꞌ gamɨ yaka sanna yagaaikɨwɨnya bathɨwɨna. \s1 Jonɨ gamɨre pwaraarɨ Jizaazaryawɨnneraarɨ wɨdasaabakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 11:2-19) \p \v 18 Jizaazai yaka yuya dazangɨna Jonɨmɨre mɨdɨdɨvɨsara kalavuzangevɨ Jonɨmɨ wɨjɨwaakɨna. \v 19 Sarevɨ Jonɨ gamɨre pwaraarɨ jaka wɨdɨna yaka Naangerɨ wɨjaꞌne yagaala pɨrɨꞌ makwɨyaꞌneraarɨ wɨdaasɨna. Sai saraarɨ wɨdɨna “ ‘Aꞌmwe bathelyɨra,’ Juyaina dadaanyaigɨ sahwaigɨ bahɨnyaigɨ dɨngaka? Pwarɨna yemwalaadeina dɨngaka?” \v 20 Wɨdasaabɨna kyaꞌ aꞌmwe pwaraala dazaraai gamɨnyawɨnna mena yɨꞌmaꞌna yɨna yagɨla wɨdɨna “Jonɨ Bavɨtaazɨya Yadei gɨmɨnyawɨnna nehɨmaryasɨwaabɨkeinaalyɨra. Sai dara dɨwaꞌ ‘ “Aꞌmwe bathelyɨra,” dadaanyaigɨ sahwaigɨ bahɨnyaigɨ dɨngaka? Pwarɨna yemwalaadeina dɨngaka?’ ” \v 21 Wɨdɨna kyagi dazahɨgaaꞌ aꞌmwe kwalaalyaraavɨ tewaanya yavadaꞌgaidaaꞌnyɨyagaaꞌ. Nalaaya dala nabinabinya kɨnɨnnakeraavɨjɨ nabalya taanga wɨjaayaꞌne kɨnɨnnakeraavɨjɨ yɨmakera kɨnɨnnakeraavɨjɨ tewaanya yavadaꞌgaina. Nabaai tɨbɨnya kwalaalyara, yangeꞌna yavadaꞌgaidaaꞌnyɨ tɨnna yenyɨna. \v 22 Sara yavadaꞌgaina yaka Jonɨmɨreraarɨ yɨwaarasaꞌna jaꞌnawɨdɨna “Kaanya wawokɨlyɨ Jonɨmɨ duthɨthaakwila! Dahaaꞌ tɨnna wangadiꞌ kadɨka wɨꞌnɨwaalyangɨna duthaawila! Aꞌmwe tɨbɨnyara tɨnna ayɨna yenyɨna, sɨvɨla kayaaꞌnanyara kaanya yamarina, samatanakeraavɨre kɨlaakejɨka nawɨꞌnya yɨmaꞌnyɨna. Nabaai aꞌmwe kadɨka muꞌnyɨmuꞌnyara yagaalyangɨ kadɨka wɨꞌnyɨna, aꞌmwe bainɨkera ayɨna dɨkaaꞌna, aꞌmwe gɨlyɨvɨꞌmaayaraavɨ yagaala tewaanyaꞌ wɨjɨwaakɨna yadɨnyainyɨ. Sasarera sara yɨvanɨgaꞌ. \v 23 Nabaai aꞌmwei nɨmɨnyɨ lɨmwangebwina yawɨta kwalaalya myaja sare sai yɨlaaya yada tewaanaanga yɨnɨkelyɨ.” Jizaazai Jonɨmɨna sara wɨdaꞌ. \p \v 24 Jonɨ maryasaabaka saraai mena kaanna wodaakɨlyɨ kwala bwaꞌnaanyaraavɨ Jonɨmɨna wɨdɨna “Aꞌmwera maayabanna tɨnna bewarɨ wanganyaꞌneihi wɨwaꞌdaataihɨlaka? Suya pɨrɨꞌ yɨhusaꞌ galalɨwihɨrakerɨꞌbɨsarɨ tɨnna wanganyaꞌneihi wɨwaꞌdaasaihi dɨngaka? \v 25 Aawa. Tɨnna bewarɨ wanganyaꞌneihi wɨwaꞌdaataihɨlaka? Baazɨꞌmaꞌnya wolasa baazɨꞌmaꞌnɨkerɨ wanganyaꞌneihi wɨwaꞌdaasaihi daaka? Yɨthaanyi! Baazɨꞌmaꞌnya nawɨꞌnyɨnaangenna wakadɨvɨꞌ kɨlaakejɨkɨne gɨlyɨvɨta nawɨꞌnyanna kɨnɨnnaka sasara aꞌmwe dazara kingɨyaraavɨre angengɨ mwaaidɨvɨsare. Sasarerabɨtarɨ mɨꞌ. \v 26 Aawa. Tɨnna bewarɨ wanganyaꞌneihi wɨwaꞌdaataihɨlaka? Pɨropetɨya Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadei dɨngaka? Yo, sarɨmɨnyɨ yɨhɨthɨvanɨge. Sai pɨropetɨyai yaka kɨrɨꞌ yɨ pɨropetɨyaraavɨreburɨ wavɨlavɨkelyɨ. \v 27 Nabaai aꞌmwe yune dazahwarɨna Bukuyaꞌ yɨdaꞌnɨkerɨnera. Dara dɨnɨꞌ \q1 ‘Yɨthaa, nɨmɨre yagaalyaꞌ makwɨyaꞌnerɨ maryasaabɨdeinyɨ. \q1 ‘Sɨnnawɨ gɨmɨnyɨ yɨbwaramakwaanna gyathelyɨ. \q1 ‘Sai gɨmɨnyɨna tusaꞌ maryovɨrawakɨna yadelyɨ.’ \m Sara dɨnɨkesɨ. \v 28 Sarɨmɨnyɨ yɨhɨthɨvanɨge. Jonɨ Kwaakevakɨ aꞌmweraavɨdaaꞌnyara yɨmaꞌnɨgata yuyaraavɨ wavɨlavɨkelyɨ. Aꞌmwe Gotɨyai maremwaalademɨlɨꞌ yɨmaꞌnajamɨlɨꞌ yuna maalɨkemɨlɨꞌ mwaaloriyamɨlɨꞌ kɨrɨꞌ Jonɨmɨ wavɨlavademɨlɨkɨra.” \v 29 Sara wɨdɨna kyaꞌ sahwara kadɨka wɨꞌneva aꞌmwerajɨ aꞌmwe taakɨzɨya maaꞌdɨvɨsarajɨ sahwara dɨna “Yo, Gotɨyare sabwi yɨdaꞌmaraangebulyɨ.” Jonɨmɨ sahwara bavɨtaazɨya maaresare. \v 30 Kɨrɨꞌ nabaai Perɨzɨyarajɨ kɨwɨnyangɨ yawɨꞌdɨvɨta sɨduꞌnakerajɨ Jonɨmɨ bavɨtaazɨya maaretara mɨꞌ. Sarevɨdaaꞌnyɨ sahwara Gotɨyai wibwarɨdakwadaaꞌnyɨya nawɨꞌnya savɨ buleꞌna wɨjaavesare. \p \v 31 Jizaazai dɨna “Sarevɨdaaꞌnyɨ nɨmɨ dazagaaꞌne aꞌmweraavɨna keꞌbaꞌnanya berɨꞌ yɨhɨthɨma! Sahwara gathaꞌdara aꞌmweraavaka! \v 32 Sarera darebaaibɨsamɨlɨke. Avaannyaꞌne kaimɨraayamɨlɨka angwaasabanna mwaaidɨvɨꞌ kaimɨraaya pɨmɨlɨkaavɨna jaka dangadɨvɨsamɨlɨke (Jonɨ yaasɨwakebwi myaderɨna) \q1 ‘Kwala maaꞌnyaꞌne gware makuꞌmanɨgo. \q1 Kɨrɨꞌ “Kwarame aala!” dɨvanɨgave!’ \m (Nɨmɨ angyɨrɨꞌmaasabwi yadɨnyainyɨna) \q1 ‘Nemɨ baryangɨne kɨdaata dɨvanɨgo. \q1 Kɨrɨꞌ sarɨmɨre kɨdalaala mabwalayɨhɨravaawivanɨke!’ \m \v 33 Sareꞌ daꞌdareꞌnesɨ. Jonɨ Bavɨtaazɨya Yadei bɨna yɨna yaka pɨgasa bɨretɨya tɨka manyɨ, yuyagaaꞌ waainɨya tɨka manyɨ. Sareꞌna nabaai sarɨmɨ dɨna ‘Yɨmakei kɨnɨnnakelyɨ.’ \v 34 Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai bɨna yɨna yaka tɨka wapaa nada waainɨyasɨ nadaaꞌnyɨ sarɨmɨ dɨna ‘Yɨthaanyi! Sai aꞌmwe tɨka kwalaalya nadelyɨra. Sara yada waainɨya kwalaalyajɨ nadelyɨ. Yaawaryaibɨsalyɨ. Sai aꞌmwe taakɨzɨya maaꞌdɨvɨsaraavɨjɨ aꞌmwe kayaaꞌna gɨrɨkitaꞌnanyaraavɨjɨ sahwaraavɨ kwɨyaꞌmwelyɨra.’ Sara dadɨvɨsaihɨlyɨ. \v 35 Kɨrɨꞌ Jonɨjɨ sainaai Gotɨyare sɨdusabwine kaimɨraayainaai wawɨnya nawɨꞌnya yɨvanɨgolyainaalyɨ. Wawɨnya sa sɨduꞌnakera dara yawɨranganna ‘Gotɨyare sɨduta tewaanyabwina sara yɨvanɨgi. Yɨdaꞌmaraangesɨra.’” \s1 Aꞌmwe kayaaꞌnanya pɨrɨꞌ Jizaazare sɨvɨlyɨrɨ welivananyaꞌ purakeꞌnesɨ. \p \v 36 Perɨzɨya pwai gamɨjɨ tɨka wapaaya byeꞌmwannanyaꞌna Jizaazarɨ wɨdɨna. Sara wɨdɨna kyaꞌ Perɨzɨya dazare angevɨna kaanna wɨna yaka tɨka munne savɨ mwaalɨna. \v 37 Yɨthaa! Anga naanga dazaba aꞌmwe kayaaꞌnanya yadeꞌ mwaalɨna. Sare saꞌ “Jizaazai anga Perɨzɨya dazare angevɨ tɨka wapaaya nɨvanɨkeva,” wɨꞌnyɨna. Sarevɨ aꞌmwe dazaꞌ gamɨre kayaaꞌnanyanna yawɨraka sitala (sɨla alɨvezɨta) saadaaya nawɨꞌnyaangeꞌ yɨꞌnɨkeꞌ makabɨna yɨna yaka \v 38 wɨlaabɨna yɨna yaka Jizaazaryaba bulyɨmagɨ aya kɨba sɨvigɨꞌnyɨryawɨ gidɨkuꞌ bulagaidaaꞌna yɨna yaka kɨnna dɨwaainyɨna. Kɨnna dɨwainadaaꞌnyɨ gamɨre kɨdalaalya Jizaazare sɨvɨlyɨrɨ bwalaravaawɨna kyaꞌ gannya mɨjata saamɨnyasɨ yaalɨka yɨmwanna. Sara miꞌna yaka gamɨre sɨvɨlyɨrɨ buꞌbuta kwalaalya biwɨna yaka welivananya saadaayasɨ sɨvɨlyɨrɨ yevuꞌna. \v 39 Sara yɨna yadaaꞌnyɨ Perɨzɨya gamɨnyɨ wɨjɨvwarɨjɨmaaꞌnaka dazai sasarevɨ tɨnna wanganaka sɨmunyavɨ dara yawɨꞌna “Aꞌmwe dathai sai pɨropetɨya nebulyai mwaalajɨ kwajɨ aꞌmwe gamɨnyɨ ata dathɨwamanɨka savɨ kyawɨranganadɨka! Nabaai gamɨre kɨburɨjɨ kyawɨranganadɨka! Yɨ dazaꞌ aꞌmwe kayaaꞌnanya yadeꞌ mwaalɨkeꞌnanyɨ.” \v 40 Sara yawɨꞌna kyaꞌ Jizaazai gamɨre sɨmunyaburɨna jaꞌnawɨdɨna “Saaimonɨ, yagaala pɨrɨꞌ gɨthɨdeꞌ warɨꞌ.” Wɨdɨna kyaꞌ sai wɨdɨna “Nejɨwaakadɨnyaigɨ dɨnyɨdana!” \v 41 Sara kudaꞌ wɨdɨna “Aꞌmwe pwaraai aꞌmwe pwarɨ dinaayaꞌ kɨnɨnnakeraai. Pwai dinaayaꞌ naanga naanga (K500) wɨwarɨkei, nabaai pwai yune kɨbawe (K50) wɨwarɨkei. \v 42 Saraai dinaaya dazaꞌ yɨnɨga wiꞌna yɨkaderaai mɨka! Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwe sai ‘Saraaihɨre dinaaya maarɨderaaihi mɨꞌ,’ wɨdɨna yadelyɨ. Nabaai sarevɨdaaꞌnyɨ dazahwaraarɨdaaꞌnyɨ pwai sahwarɨna tewaanya naanga wɨvuꞌnɨvanɨkei aaihwalaka?” \v 43 Wɨdɨna kyaꞌ Saaimonɨ dara jaꞌnawɨdɨna “Nɨmɨ yawɨꞌmanɨge. Aꞌmwe dazai dinaaya naangeꞌ miꞌnanyaꞌ dakɨwakei dɨngaka!” Sara wɨdɨna kyaꞌ sahwarɨ wɨdɨna “Gɨmɨre yawɨbwata yɨwaanyaꞌ yɨdaꞌnanyasɨra.” \v 44 Wɨdɨna yaka aꞌmwe dazayɨmagɨnna gɨnyɨmaꞌnyɨna yaka Saaimonɨmɨ wɨdɨna “Gɨmɨ aꞌmwe dathava davɨ tɨnna mwanganyɨjɨwaana! Angyɨrɨꞌmaasaraavɨna Juyaina yadaanyabaaibɨꞌ gɨmɨre angevɨ kabwimwa nɨmɨre sɨvɨlyavɨ aalya yɨnyaꞌneꞌ nyɨjawaanyaigɨ mɨka. Kɨrɨꞌ aꞌmwe dathaꞌ gamɨre kɨdaraaibɨrɨkesɨ nɨmɨre sɨvɨlyɨraarɨ nyɨwakesɨra. Sara yaka gannya mɨjasasɨ yaalɨka nyimwamwakesɨra. \v 45 Gɨmɨ buꞌbuta maranyɨwaanyaigɨ mɨka! Kɨrɨꞌ nabaai nɨmɨ bwimwegaaꞌdaasɨ yaka kuna dahaakɨgaasɨ aꞌmwe dathaꞌ nɨmɨre sɨvɨlyawaarɨ buꞌbusaꞌ kuna maranyɨvanɨka. \v 46 Nɨmɨre mɨnyagɨnyavɨ welivananyasɨ nyɨvuꞌmwaanyaigɨ mɨka! Kɨrɨꞌ aꞌmwe dathaꞌ nɨmɨre sɨvɨlyawaarɨ welivananya saadaayasɨ nyɨvuꞌmwakeinyɨra. \v 47 Sarevɨdaaꞌnyɨ gɨmɨnyɨ gɨthɨvanɨge. Dazahɨrɨꞌ kayaaꞌnanya kwalaalyabwi yadevɨ gamɨre kayaaꞌnanya daza marasɨꞌmweꞌna, sarevɨdaaꞌnyɨ sahɨrɨꞌ nɨmɨnyɨna yuna nebwina wɨvuꞌnɨvanɨkesɨ. Kɨrɨꞌ aꞌmwei kayaaꞌnanya maalɨkemɨlɨꞌ yaderɨ nɨmɨ marasɨꞌnɨwɨja saꞌ yɨ sai nɨmɨnyɨna yuna maalɨꞌna wɨvuꞌnadelyɨ.” \v 48 Wɨdɨna yaka sahɨrɨvɨ wɨdɨna “Gɨmɨre kayaaꞌnanya mena gɨmarasɨꞌmwengɨra.” \v 49 Wɨdɨna kyaꞌ aꞌmwera gamɨjɨ wapeyɨꞌbɨnyavɨ yeꞌmwannemwaalesara kumɨ sahwaraavɨ gaai dɨnyɨna “Aꞌmwe kayaaꞌnanyabwi marasɨꞌmwaka dazai bewai dɨngaka?” \v 50 Sarevɨ Jizaazai aꞌmwe savɨ wɨdɨna “Nɨmɨnyɨ dɨragɨnna nyɨlɨmwamwaanyaꞌna gɨmɨnyɨ kayaaꞌnanyabwina gɨvadaihasamaaꞌmweꞌgɨnyɨ. Gɨmɨ kaanna wawoꞌgɨzɨ gɨmɨre munyɨꞌ kwaamuꞌ kave nayaa gwarana!” \c 8 \s1 Wawɨnyavɨ witɨzɨla pɨraihɨrakyaꞌna dɨnɨkebwinesɨ. \r (Matɨyui 13:1-9; Maakɨ 4:1-9) \p \v 1 Dɨvi maalɨkegaaꞌ anga naangebanyajɨ anga maalɨkebanyajɨ Jizaazai kaanya yamarina yada Gotɨyai maremwaaidevɨne yagaala tewaanyaꞌ wɨjɨwaakɨna. Sagaaꞌ sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraalyara gamɨjɨ yeꞌmwannayamarina. \v 2 Nabaai aꞌmwe pɨnɨ, sɨnnawɨ kɨgaaꞌ Jizaazai kumɨjɨya pɨnɨngɨ yɨmakera marasɨꞌnaka pɨnɨngɨre nalaaya marasɨꞌnake, sa kɨnɨjɨ sahwalyɨ yeꞌmwannayamarina. Aꞌmwe pɨrɨꞌ Maarɨyaasɨ. Sahɨrɨvɨna Maahɨthaala mwaalyava wɨdadɨvɨsasɨ. Sɨnnawɨ Jizaazai sahɨrɨvɨ yɨmaka ata purɨdaaꞌnyɨ pwaraainanyara marasɨꞌnakesɨ. \v 3 Nabaai pɨrɨꞌ Jowaanaꞌ, Erotɨyare angevɨ maremwaaide Suzaamɨre aꞌmwesɨ. Pɨrɨꞌ Suzanasɨ. Nabaai aꞌmwe yuya kwalaalya pɨnɨjɨ sahɨnɨjɨ sahwalyɨ yeꞌmwannɨguna. Aꞌmwe daza Jizaazarɨjɨ gamɨreraavɨjɨ kumɨre gɨlyɨvɨsangɨ wɨgaimwagesangɨ. \p \v 4 Sarevɨ aꞌmwe kwala bwaꞌnaanya naangera biꞌbwaꞌnemwaaina yadɨvɨꞌ anga pɨnɨngɨdaaꞌnyara gamɨnyawɨnna yɨkabɨna yɨkabɨna. Yɨkabɨna yɨkabɨna yɨna kyeꞌ yagaala keꞌbaꞌnanyaꞌ wɨdɨna \v 5 “Pɨraihɨrakade pwai witɨzɨla pɨraihɨrakyaꞌnei wɨna. Wɨna yaka wawɨnyavɨ witɨzɨla pɨraihɨrakamarivanɨkelyɨ. Sai pɨraihɨrakɨwodaasɨ nabaai witɨzɨla pɨnɨ tusavɨ bwalaraawɨna. Sare sangɨ nabaai aꞌmwera sɨvɨlyajɨ paihɨramarina yadaapi yusara sɨgunyavɨyara tɨka maranyɨna. \v 6 Nabaai witɨzɨla pɨnɨ sɨlaangevɨ kwaaka maalɨkevɨ bwalaraawɨna. Sa yɨrɨꞌna yaka kɨrɨꞌ kwaakevaꞌ aalya tɨꞌgɨrya maayavakɨ sarevɨdaaꞌnyɨ sɨla sasare daza yɨnahu yawaka baidaaꞌna yaka balɨna. \v 7 Nabaai witɨzɨla pɨnɨ wɨla lannakebaraayaba bwalaraawɨna. Sare sa wɨla lannakebarajɨ yeꞌmwannayɨrɨꞌna yɨna yaka aꞌnɨngɨ dathɨwaaina. \v 8 Nabaai witɨzɨla pɨnɨ kwaaka nawɨꞌnya mɨnarɨnakevakɨ bwalaraawɨna yɨnɨke sa yɨrɨꞌna yaka tɨka munne kwalaalya yɨꞌnyɨna. Darebɨsa yɨꞌnyɨna, gavemɨlɨkɨdaaꞌnyɨ waanɨ aadɨretɨya yɨꞌnyɨna.” Sara wɨdɨna yaka jaka dɨragɨnna wɨdɨna “Aꞌmwe kadɨꞌnakei yagaala dathavɨ kadɨka nayaa wɨꞌnana!” \r (Matɨyui 13:10-17; Maakɨ 4:10-12) \p \v 9 Gamɨre mɨdɨdɨvɨsara gamɨnyɨ keꞌbaꞌnanya dazavɨneꞌna yagaala kaavɨlyaꞌna yɨdaanganna. \v 10 Yɨdaanganna kyeꞌ sai wɨdɨna “Sarɨmɨnyɨ Gotɨyai gannya maremwaaidevwina yulyakɨyagaala dɨnɨka aaya kaavɨlyavɨ yawɨranganyaꞌneihɨrɨ mena yɨhibwarɨdaakuwakelyɨ. Sarevɨ kɨrɨꞌ aꞌmwe pwara yune keꞌbaꞌnanya yagaalyavɨ kadɨka wɨꞌnɨvanɨgaꞌ. Sarevɨdaaꞌnyɨ \q1 ‘Tɨnna wangadɨvɨꞌ kɨrɨꞌ yawɨrangadɨvɨꞌ mɨꞌ. \q1 Kadɨka wɨꞌnadɨvɨꞌ kɨrɨꞌ wɨꞌnamaaꞌdɨvɨꞌ mɨꞌ.’ \r (Matɨyui 13:18-23; Maakɨ 4:13-20) \p \v 11 Keꞌbaꞌna yagaala dazavɨne aaya kaavɨlyaꞌ yɨ daresɨ. Witɨzɨla daza yɨ sa Gotɨyare yagaalyasɨ. \v 12 Nabaai witɨzɨla pɨnɨ tusavɨ bwalaꞌdaawade, yɨ sa aꞌmwera yagaalya kadɨka wɨꞌnadɨvɨsaꞌnesɨ. Kɨrɨꞌ dɨvidaaꞌnyɨ Kotɨya Maryadei badehaaꞌ kumɨre sɨmunyavɨ yagaala dazaꞌ marasɨꞌdelyɨ. Sai ‘Gotɨyarɨ nalɨmwabɨka! Sara kyapɨjɨ Gotɨyai nuvadaihasamaaradɨka!’ daka marasɨꞌnadelyɨ. \v 13 Nabaai witɨzɨla pɨnɨ sɨlaangevɨ kwaakejɨkɨ bwalaraawɨna, yɨ sa aꞌmwera yagaalyavɨ kadɨka wɨꞌnadɨvɨꞌ wɨꞌnamaaꞌna yadɨvɨꞌ savɨneꞌna yɨlaaya naanga yɨna. Sahwara pwipula maayara maalɨkegaaꞌna lɨmwadɨvɨꞌ kɨrɨꞌ yɨjɨwaala pɨgasa lɨka sangina yɨgɨꞌdaaꞌdɨvɨsare. \v 14 Nabaai witɨzɨla pɨnɨ wɨla lannakebaraavɨ bwalaꞌdaawade yɨ sa aꞌmwera yagaalya kadɨka wɨꞌnadɨvɨꞌ kaanya yamaryadaapɨjɨ taanginya dala nabinya pɨburajɨ nɨgwia gɨlyɨvɨta sajɨ Kwaaka davakɨya yɨlaaya dala nabinya saburajɨ wɨdathɨvaidere. Yuya sa Gotɨyarɨ mwagiꞌnadengɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ kumɨre tɨka wapaaya sa yɨꞌnabaladengɨra. Bwɨyangɨra. \v 15 Kɨrɨꞌ witɨzɨla kwaaka nawɨꞌnya mɨnarɨnakevakɨ bwalaꞌdaawade daza, yɨ sa aꞌmwera kumɨre sɨmunya nawɨꞌnyaangevɨ Gotɨyare yagaalyaꞌ kadɨka wɨꞌnadɨvɨꞌ yuna dɨragɨnna lɨmwagaꞌna. Sara yadɨvɨꞌ taanginya wiadaaꞌnyɨ dɨragɨnna kuna yadɨvɨꞌ tɨka munne naanga yɨmaꞌnadaaꞌnyɨ mwaalɨna. \s1 Dɨꞌbaakeꞌ yɨꞌbɨnyavɨ yɨlɨmwaaihyaꞌnesɨ. \r (Maakɨ 4:21-25) \p \v 16 Aꞌmwe aane pwai kwai laamɨvananyaꞌ yewɨtaꞌda maaꞌgulyavɨ amwidaaꞌnyɨ yulyakadei mɨꞌ. Nabaai se waryaꞌne yɨꞌbɨnyavɨ dalaangevɨ marulyakadei mɨꞌ. Aawa. Laamɨvananyavɨne yɨꞌbɨnyavɨ aꞌba munyaba yɨlɨmwaaihadesɨ. ‘Aꞌmwera angevɨ bulapɨriyara dɨꞌbaaka dazavɨ tɨnna wangabɨka!’ dada munyaba yɨlɨmwaaihadesɨ. \v 17 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yuya lɨka yulyakɨnɨke dɨvi nabaai sa kuꞌmaayaba yuna yalɨkuꞌnaraabathengɨ. Yuya bwakakɨnɨke dɨvi nabaai sa kuꞌmaayaba jalɨkuꞌnaraabathengɨ. Sare sangɨ nabaai aꞌmwera yuna yawɨrangabɨꞌdengɨ. \v 18 Sarevɨdaaꞌnyɨ sarɨmɨ mala nayaa jɨwannyɨla! Sara yapi nɨmɨre yagaalyavɨ kadɨka nayaa dɨnyuꞌnyideihɨlyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe pwai nɨmɨre yagaalyaꞌ lɨmwagarojɨyarɨ sare sarɨ nabaai Gotɨyai lɨmwanga pɨbulyɨ yanga kuna wɨjaavadelyɨ. Kɨrɨꞌ pwai nɨmɨre yagaalyaꞌ malɨmwagaryajai nebulyaꞌna kwaasɨ yawɨꞌmanɨke ‘Mena lɨmwamanɨgena,’ yawɨꞌmanɨkeꞌna, yɨ sa Gotɨyai marasɨꞌnadengɨ.” Jizaazai sara wɨdakesɨ. \s1 Jizaazarɨ ganaangesɨ Jizaazarɨ gahwaalaanga kwaraavɨjɨnesɨ. \r (Matɨyui 12:46-50; Maakɨ 3:31-35) \p \v 19 Sagaaꞌ gamɨnyawɨnna ganaangesɨ gahwaalaangerajɨ yɨkabɨna. Kɨrɨꞌ aꞌmwe kwala bwaꞌnaanya naangera kwala yɨꞌbwaꞌnyɨna yadaapɨjɨyavɨna gamɨnyaba aya kɨbanna gidɨkuꞌ mulaabi. \v 20 Mulaabi kyeꞌ sahwarɨ aꞌmwe pwara wɨdɨna “Gɨmɨnyɨ gwaangesɨ gɨmɨre jɨhwaalaangerajɨ tɨnna gwanganyaꞌnera mwasawɨ bathaakava.” \v 21 Wɨdɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ sahwai sahwaraavɨ maꞌmaaꞌna “Aꞌmwera Gotɨyare yagaalyaꞌ kadɨka wɨꞌnadɨvɨꞌ mɨdɨbɨzara, yɨ dazara nɨmɨnyɨ nɨwaavajɨ nɨmɨnyɨ nyɨgwaalaangerera.” \s1 Jizaazai yɨhuꞌmaanaryaꞌ maanga kudaꞌ mudarakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 8:23-27; Maakɨ 4:35-41) \p \v 22 Yɨrɨka pɨrɨkɨ sɨpɨya pɨrɨvɨ gamɨre mɨdɨdɨvɨsarajɨ yɨladɨkwosɨꞌnamwaaina yaka kumɨnyɨ wɨdɨna “Nemɨ aalɨbunyavɨ pimagɨ, kengimagɨnna bwalyawaadeinera.” Sara wɨdɨna yaka kaanna wɨna. \v 23 Sɨpɨyaꞌ kaanya wodaaꞌnyɨyagaaꞌ sai se warɨna. Se warɨna yadɨꞌnyɨ aalɨbunyavɨ yɨhuꞌmaanaryaꞌ yɨmaꞌnyɨna kyaꞌ sɨpɨyavɨ bwaladɨꞌnaawɨna yadɨꞌnyɨ kewɨnɨ walamaradathataꞌneba aya kɨba mena yɨmaꞌnyɨna kyaꞌ \v 24 bulaawɨna yeva gamɨnyɨna bulyɨdɨkavaawɨna yevegaaꞌ wɨdɨna “Aꞌmwe naangeigɨ! Aꞌmwe naangeigɨ! Yuna dahaasagaaꞌ nemɨ yaraina yɨwawaadeꞌna yɨwoneva.” Wɨdɨna kyeꞌ daavɨna yaka yɨhuta sasɨ aalɨmavajɨnaaka naanga sasɨ maanga wɨdɨna. Sara wɨdɨna kyaꞌ yɨhuta yɨnahu mudaꞌna kyaꞌ aalyaꞌ ayɨna aalɨmavajɨnaaka mimaꞌnyɨna. \v 25 Sara kyaꞌ sagaaꞌ sai wɨdɨna “Sarɨmɨre dɨragɨnna lɨmwangebwi gawɨ warɨka!” Sagaaꞌ sahwara lɨka yɨna yadɨvɨꞌ atɨka maruꞌnaꞌna yadɨvɨꞌ dɨnyɨna “Sarevɨdaaꞌnyɨ be aꞌmwelaka! Sai yɨhusasɨ aalyasɨ maanga kudɨwaꞌ kadɨka wɨꞌnyɨna yɨwaai!” \s1 Jizaazai aꞌmwerɨ yɨmakeraavɨ marasɨꞌnakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 8:28-34; Maakɨ 5:1-20) \p \v 26 Dɨvi sɨpɨyɨhuselɨyaꞌ makuna yaka Geraaza sɨmagɨnna yɨꞌmavaawɨna. Anga dazaba aalɨbunya Galɨli pimagɨ warɨkeba. \v 27 Yɨꞌmavaawɨna kyaꞌ Jizaazai sɨpɨyavɨ yagalyaꞌmavaka tɨyawɨnna wɨlaawɨna kyaꞌ aꞌmwe anga naanga dazabnne mwaalyai sahwarɨ wɨrataꞌnyɨna. Aꞌmwe dazarɨ yɨmaka pwara wɨmwaaidapiyai. Saamɨnyagaaꞌ sahwai kwaabɨhannya kuna miraꞌnyadei. Sahwai anga aane pɨrɨꞌ kɨrɨvɨ mwaaidei mɨꞌ. Aawa. Sai gɨlekaviꞌnɨnnyabanya mwalamaryadelyɨ. \v 28 Aꞌmwe dazai Jizaazarɨ tɨnna wanganaka jaka danganna yɨna yaka gamɨre sɨvigɨꞌnyɨryaba aya kɨba wɨlaabɨna yaka kwaakevakɨ bulaꞌna yaka jaka naangaveꞌna danganna “Jizaazai, Gotɨya yuna munya keꞌbevanyareigɨ! Nɨmɨnyɨ gara dɨnyɨdeꞌna bahɨneigɨnaka? Akai, dɨragɨnna yɨdaanganna gima! Nɨmɨnyɨ daanga manyɨjaavɨnnera!” \v 29 Sara wɨdakeꞌ dareꞌnesɨ. Jizaazai yɨmaka dazarɨna mena wɨdɨna “Aꞌmwe dazarɨ yagalyaꞌmakuna yɨna ja!” Nabaai sareꞌ dareꞌnanyɨ. Saamɨnya kwalaalyagaaꞌ yɨmaka dazai aꞌmwe dazarɨ galalɨmwagaꞌdelyɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwera yuyagaaꞌ sahwarɨ asawaalyɨ wɨla senɨyabaalyɨ yapwekɨna yadɨvɨꞌ sɨvɨlyaraalyɨ wɨla yapwekɨna yadɨvɨta sahwarɨ maredaaꞌdɨvɨsalyɨ. Kɨrɨꞌ sahwai yuya kwaariꞌmawɨla kɨbara yesɨvalakɨwɨna yada sarevɨ yɨmaka dazai aꞌmwera mamwaalyɨgata pimagɨnna yɨdangɨramakwodelyɨ. \v 30 “Daanga manyɨjaavɨnnera!” jaka kudaꞌ Jizaazai sahwarɨ yɨdaanganna “Gɨmɨnne yayaꞌ aaihwaigɨnaka?” Yɨdaanganna kyaꞌ sai wɨdɨna “Kwalaalyainyɨ.” Yɨmaka kwalaalyara gamɨnyɨ wɨlamwaainɨkerɨna “Kwalaalyainyɨ,” wɨdɨna. \v 31 Wɨdɨna yaka yɨmaka dazara jaka dɨragɨnna danganna “Gɨmɨ nemɨnyɨ dɨka kewewɨnneinaavɨna mamaraneyaasɨnnera!” \v 32 Sara dɨragɨnna danganna yevegaaꞌ yaawarɨkwala naangeꞌ mugunyavɨ aya kɨba kurɨvaarɨya nɨdaaꞌnyɨna yadaapi yɨmaka dazara yawɨꞌdɨvɨꞌ “Daanga naangeba nalarawaadɨka!” jaka dɨragɨnna danganna “Yaawarɨkwala naanga dazaraayawɨnna kanedaasaꞌgɨzɨ yuimɨlaana!” Dɨragɨnna sara danganna kyeꞌ wɨdanganaasɨna yɨna. \v 33 Wɨdanganaasɨna yɨna kyaꞌ yɨmaka dazara aꞌmwe dazarɨ yagalyaꞌmaꞌna yɨna yeva yaawaryaraavɨre munyɨkaavɨ wiminna. Sara kyeꞌ yaawarɨkwala dazaꞌ davaanyavɨ kaanyaveꞌna dɨragɨnna walaawɨna. Sare sara aalɨbunyavɨ walakuna yɨna yeva aalya mihuna yɨna yeva yuya kwalyaꞌ baihɨrirɨꞌna yeꞌ. \p \v 34 Yaawaryaraavɨ yɨꞌdɨvaidɨvɨsara sasara yɨmaꞌnaka dazangɨ tɨnna wanganna yeva lɨkaanya wɨna. Lɨkaanya wɨna yeva anga naangebanyavɨjɨ wawɨnangengɨjɨ mwaaidɨvɨsaraavɨna yagaala dazaꞌ wɨjɨwakamaryaawɨna. \v 35 Sara yɨna kyeꞌ aꞌmwera dazangɨ tɨnna wanganaawiaꞌnera Jizaazaryawɨnna biꞌmaꞌna yɨna yeva aꞌmwerɨ yɨmakera mena yagalyaꞌmakwawesarɨ tɨnna wanganna. Sai kwaabɨhannyaꞌ yɨraꞌnɨkei gamɨre sɨmunyai nawɨꞌnya yawɨꞌda Jizaazare sɨvɨlyɨryaba gidɨkuꞌ aya kɨba mwaaidɨꞌnyɨ. Aꞌmwera dazavɨ tɨnna wanganeva lɨka naanga yɨna. \v 36 Nabaai aꞌmwera sasare dazangɨ tɨnna wanganesara sɨnnawɨ aꞌmwe dazarɨ yɨmakera wɨlamwaaidapiyarɨ ayɨna tewaanya yavadaꞌgalakerɨna sara wɨjɨwaakɨna. \v 37 Wɨjɨwaakɨna yɨna kyeꞌ aꞌmwe yuya anga Geraaza sɨmagɨdaaꞌnyara gamɨnyɨ wɨdɨna “Nemɨnyɨ neyagalyaꞌmavaꞌgɨzɨ kaanya dɨwona!” Kumɨ lɨka naanga yadɨvɨsaꞌna sara wɨdɨna. Sara yadaapi sɨpɨyavɨ dɨkwosɨꞌna yaka ayɨna kaanna wɨna. \v 38 Kuna mwaaidɨꞌnyɨyagaaꞌ aꞌmwe yɨmakera mena yagalyaꞌmakwaweta dazai dɨragɨnna yɨdaanganna “Nɨmɨ gɨmɨjɨ yeꞌmwannɨguma!” Sara wɨdɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ sahwarɨ wɨdaasaꞌnerɨ wɨdɨna \v 39 “Gɨnnya angebanna ayɨna kaanna dɨwodeigɨnyɨra. Sara wawoꞌgɨzɨ Gotɨyai gɨmɨnyɨ giwaka yuya sanna duzɨwaakɨdeigɨnyɨra.” Sara wɨdɨna kyaꞌ sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwe dazai kaanna wɨna yaka gamɨre anga naangebanya yuyaraavɨ yagaalyaꞌ wɨjɨwaakɨna. Jizaazai gamɨnyɨ wɨvadaꞌgalaka yuya sanna wɨjɨwaakɨna. \s1 Taayaꞌ bainɨkesɨ aꞌmwe nalaavɨnakesɨ sawaarɨnesɨ. \r (Matɨyui 9:18-26; Maakɨ 5:21-43) \p \v 40 Jizaazai ayɨna kaanna bakevɨ aꞌmwe kwala bwaꞌnaanyaꞌ wɨjɨmaꞌnaabɨna yeva yɨlaaya yɨna. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yuyara sahwarɨna yemwaaina yadɨvɨꞌ yɨlaaya yɨna. \v 41 Yɨlaaya yɨna yadaapi aꞌmwe pwai sahwarɨne yayaꞌ Jaairazai biꞌmaꞌna. Sai Juyaraavɨre lotuangeꞌ maremwaaide pwalyɨ. Sai biꞌmaꞌna yaka Jizaazare sɨvigɨꞌnyɨrɨ bulaꞌna yaka dɨragɨnna yɨdaanganna “Nɨmɨre angevɨna dɨvama! \v 42 Nɨnnya taayaꞌ yune gave kɨrɨꞌnanyasɨra. Yɨ gamɨre kwarame atɨraai sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraaibɨsasɨ. Sareꞌna saꞌ baladeꞌna nebawa mɨka. Sareꞌna yarai dɨvama!” \p Jizaazai kaanya wodaaꞌnyɨ aꞌmwe kwala bwaꞌnaanya naangeꞌ gamɨnyɨ yunebanna bathakwamwadakuna. \v 43 Bathakwamwadakuna yadapi aꞌmwe pɨrɨꞌ mwaalɨna. Dazahɨrɨꞌ yuyagaaꞌ baizaaka maꞌnada kuna mwaaidɨꞌnyɨ kwarame sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraaina mwaainɨkeꞌ. Nabaai gamɨre nalaaya sasare dazaꞌ aꞌmwe tewaanya yavadaꞌgala yaꞌnei aane pwai kwai mamwaalyɨna. \v 44 Aꞌmwe dazaꞌ gamɨnyɨ dusɨ bulyɨmagɨnna wɨlaabɨna yɨna yaka gamɨre baazɨꞌmaꞌnyavɨre maangebaarɨ asaꞌ dathɨwagaavɨna. Asaꞌ sara dathɨwagaavɨna kyaꞌ sagaasagaaꞌ gamɨre taweꞌ yaalɨka yɨlɨna yaka ayɨna mimaꞌnyɨ. \v 45 Ayɨna mimaꞌnyɨ kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Nɨmɨnyɨ asaꞌ aai nyɨdathɨwamwaabɨka!” Wɨdɨna kyaꞌ sareꞌna yuyara mɨjadɨwɨlɨna “Nɨmɨ aawa. Nɨmɨ aawa.” Sara yɨna kyeꞌ Pitai wɨdɨna “Aꞌmwe naangeigɨ, aꞌmwe kwala bwaꞌnaanya naangera gɨmɨnyɨ gyahɨhɨpaledaakava. Yɨ sara yeva yunebanna gɨhɨpaledaakava!” \v 46 Wɨdɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ Jizaazai wɨdɨna “Pɨmɨlɨꞌ ata nyɨdathɨwamwakeinyɨra. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmɨ yɨbwakɨmanɨge. ‘Nɨmɨre dɨragɨnya pimagɨnyaꞌ mena wɨwakeinyɨ daaka!’ yawɨꞌmanɨge.” \v 47 Wɨdɨna kyaꞌ aꞌmwe dazaꞌ yawɨꞌna yaka “Gamɨnyɨna lɨka myulyaki yɨdeꞌnyɨ daaka!” yawɨraka. Sarevɨdaaꞌnyɨ saꞌ lɨka naanga yɨna yada gamɨnyɨ aya kɨba kwaakevakɨ kwadaai bulagina. Sara yaka aꞌmwe yuyaraayaba gannya nalaayaꞌna asaꞌ dathɨwagakeꞌ wɨjɨwaakɨna yaka nabaai wɨdɨna “Sara yena sagaaꞌ nɨmɨre nalaayaꞌ yarai yɨwɨwakeꞌnera.” \v 48 Dɨna kyaꞌ sahɨrɨvɨ wɨdɨna “Nyɨraavɨ, gɨmɨre dɨragɨnna nyɨlɨmwamwaanyabwi gɨmɨnyɨ ayɨna tewaanya gyavadaꞌgaimwakeꞌgɨnyɨ. Gɨmɨre munyɨꞌ kave kwaamuꞌ waꞌdozɨ kaanya dɨwona!” \p \v 49 Sai yagaalyaꞌ kuna dadaaꞌnyɨ aꞌmwe pwai maremwaaidere angevɨdaaꞌnyai bɨna yɨna yaka maremwaaiderɨ wɨdɨna “Gɨmɨre jɨraavaangeꞌ mena kabaimwakɨra. Nejɨwaakaderɨ yaasɨwaꞌna mamakunnera!” \v 50 Sara wɨdɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ Jizaazai dazaꞌ kadɨka wɨꞌnaka ganɨmaangerɨ jaꞌnawɨdɨna “Gɨmɨ lɨka minnera! Gɨmɨ yune dɨragɨnna dɨnyawɨralɨmwagaka! Sareꞌna gɨmɨre kaimɨraayaꞌ ayɨna tewaanya yɨmaꞌnadesɨ.” \v 51 Wɨdɨna yaka maremwaaidere angevɨna kaanna wɨna yaka aꞌmweraavɨ mwanganaki, gamɨjɨ angevɨna yeꞌmwannɨgulyaꞌna. Aawa. Sahwai yune Pitarɨjɨ Jonɨmɨjɨ Jemɨzarɨjɨ taayavɨ ganɨmaangeyorɨjɨ maarɨna yaka gamɨjɨ yeꞌmwannɨgwina. \v 52 Nabaai aꞌmwe yuyara kaimɨraaya dazavɨna kɨnna jakɨnna bazemwaihuna yadaapi kɨrɨꞌ wɨdɨna “Sarɨmɨ kɨnna madɨpɨnera! Saꞌ mena baimwakaꞌ mɨka. Aawa. Saꞌ se warɨka.” \v 53 Wɨdɨna yadaaꞌnyɨ gamɨnyɨ jɨka maregina. Kumɨ yawɨꞌdɨvɨꞌ “Saꞌ mena baimwakesɨra,” bɨrala wɨdɨna. \v 54 Bɨrala wɨdɨna kyeꞌ sarevɨ kɨrɨꞌ kaimɨraayavɨre asɨrɨ lɨmwagaꞌna yɨna yaka jaka wɨdɨna “Kaimɨraayaꞌgɨ dɨthɨkaaka!” \v 55 Sara wɨdɨna kyaꞌ taaya dazavɨre kuryai gamɨnyawɨnna ayɨna bɨna yaka bulamwaaina kyaꞌ sagaasagaaꞌ taayaꞌ dɨkavamwaaina. Miꞌna dɨkavamwaaina kyaꞌ sarevɨna sayorɨ wɨdɨna “Sahɨrɨvɨ wapaaya dumaarila!” \v 56 Taayavɨ ganɨmaangeyoi atɨka maruꞌnaꞌna yadaakɨlyɨ sahɨyorɨ dɨragɨnna wɨdɨna “Nɨmɨ yɨwe dazaꞌna kɨrɨmɨyoihi aꞌmwe pwaraavɨ nujɨwaakikadɨka!” \c 9 \s1 Jizaazai gamɨre sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraalyaraavɨ wɨdaasakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 10:5-15; Maakɨ 6:7-13) \p \v 1 Sagaaꞌ gamɨre sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraalyaraavɨ jaka wɨjɨvwarɨjɨmaaꞌnyɨna yɨna yaka sare saraavɨ dɨragɨnya naangesɨ naangaangenna yaꞌneraavɨne dɨragɨnyabulyɨ wɨjaavɨna. Yuya yɨmakeraavɨjɨ nalaaya dala nabinanyangɨjɨ marasɨꞌnyaꞌnebwi wɨjaavɨna. \v 2 Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaidevɨjɨ wɨjɨwaakyaꞌneraavɨ nabaai nalaavɨnakeraavɨ tewaanya yavadaꞌgalyaꞌneraavɨ wɨdaasɨna. \v 3 Wɨdaasɨna yakegaaꞌ wɨdɨna “Sarɨmɨ gɨlyɨvɨta kaanya yamaryaꞌne aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ namaapɨdɨka! Yadisarɨkajɨ gɨlya yɨvɨlyajɨ wapaayajɨ nɨgwiajɨ wana yuna namaapɨka! Nabaai sarɨmɨ baazɨꞌmaꞌnya pɨrɨwaaina namaapɨdɨka! \v 4 Nabaai sarɨmɨ anga pɨrɨvɨ wɨlapɨjɨ yɨ yune anga dazahɨrɨvɨna dɨmwaalyideihɨlyɨ. Anga saba wɨjɨwaakɨna jideihɨlyɨ. Dɨvi anga dazavɨ yagalyaꞌmavapɨjɨ yɨ kaanna dɨwideihɨlyɨ. \v 5 Pwara kumɨre angengɨna mihɨmakwi yɨhipɨjaraavɨ anga naanga dazaba jahalyaꞌmakwideihɨlyɨ. Sara yapɨjɨyaihi sarɨmɨre sɨvɨlyangɨ kwaatɨrɨdɨrɨnya dɨvurakɨrasɨꞌnɨgwideihɨlyɨ. Sahwara tɨnna wanganapɨjɨ kumɨre sabwinajɨ Gotɨyai taanga wɨjaayaꞌnajɨ yawɨpɨꞌdeꞌnanyɨ. Kumɨnyɨne jalɨkurakyaꞌnesɨ.” \v 6 Wɨdɨna kyaꞌ sahwara anga yuyabanya kaanya yamarina yadɨvɨꞌ yagaala tewaanyaꞌ wɨjɨwaakɨna yadɨvɨꞌ gazabazaba nalaavɨnakeraavɨ nawɨꞌnya yavadaꞌgalamwaaihɨna yeꞌ. \r (Matɨyui 14:1-12; Maakɨ 6:14-29) \p \v 7 Galɨli saba maremwaalaka maalɨkei Erotɨyai yuya dazangɨneꞌna kadɨka wɨꞌnyɨna yaka yawɨta kwalaalya yɨna. Jizaazarɨna aꞌmwe pwara dɨna “Jonɨ kaviꞌnɨnnyavɨdaaꞌnyai ayɨna dɨkaaꞌmwakerɨnereva.” \v 8 Nabaai pwara dɨna “Ne Pɨropetɨya Yɨlaajai yɨmaꞌnaabɨvanɨkerɨnereva.” Nabaai pwara “Pɨropetɨya sɨnnawɨ kɨgaakunanya pwai ayɨna dɨkaaꞌmwakerɨnereva.” Sara wɨdesaꞌna yawɨta kwalaalya yɨna. \v 9 Sarevɨ Erotɨyai dɨna “Nɨmɨ Jonɨmɨre tɨlɨnnyaꞌ mena woripuragerɨnera. Kɨrɨꞌ aꞌmwe dazai yagaala dazavɨ sasara wɨꞌnɨvanɨgei bewalaka?” Sara dakei “Aꞌmwe sahwarɨ tɨnna wanganɨma!” daka yakelyɨ. \s1 Jizaazai aꞌmwe paaivɨ taawɨzanɨyaraavɨ (5,000) wapaaya wɨjaavakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 14:13-21; Maakɨ 6:30-44; Jonɨ 6:1-14) \p \v 10 Wɨdaasakera apozelɨyara yagalaawɨna yeva yuya kumɨ yageta sanna gamɨnyɨ wɨdɨna. Mena wɨdɨna kyeꞌ sahwai sahwaraavɨ maarɨna yaka aꞌmwe pwaraavɨ yagalyaꞌmaꞌna yɨna yaka yune kumɨ sarana anga naanga pɨbanna Betɨzaaitha woꞌnɨkebanna kaanna makuna. \v 11 Makuna kyaꞌ kɨrɨꞌ dɨvidaaꞌnyɨ aꞌmwera dazavɨna yawɨꞌna yeva sahwarɨ mɨjamakuna. Sara yevera gamɨnyawɨnna yɨkabɨna kyeꞌ gamɨnyawɨnna bahesaꞌna sahwai yɨlaaya yɨna. Yɨlaaya yɨna yaka Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaidevɨna wɨjɨwaakɨna. Sara yada aꞌmwe nalaavɨnakeraavɨ nawɨꞌnya yavadaꞌgaina. \v 12 Sara kyaꞌ sawɨtɨrɨnyaburɨ gamɨre sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraalyara gamɨnyawɨnna bɨna yɨna yeva wɨdɨna “Gɨmɨ aꞌmweraavɨ kamaryaasaꞌgɨzɨ anga yuyabanyajɨ wawɨnangejɨ sawɨnna ‘Wawopɨjɨ wapaaya napɨjɨ se waꞌmwaraawɨpɨka!’ daꞌgɨzɨ dɨmaryaasa! ‘Nemɨ mwaaihoya dimagɨ aꞌmwera maayɨmagɨnyɨra,’ gɨthɨwoꞌnanyɨ.” \v 13 Sara wɨdɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ wɨdɨna “Yune sarɨmɨ saihina tɨka nyaꞌne duzaayɨla!” Kɨrɨꞌ sahwara wɨdɨna “Nemɨ wapaaya kwalaalya manewarika. Bɨretɨya atina yaka jawɨnya pwaraalyɨna warɨka. Aꞌmwe yuya datharaavɨneꞌna nemɨ tɨka munne mubawaadeꞌna sara dahayawɨꞌmwaana?” \v 14 Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Aꞌmwe paaivɨ taawɨzanɨya (5,000) darerabɨꞌ mwaaidapi. Gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ wɨdɨna “Sarɨmɨ duzɨla! ‘Pivɨti pivɨtiyara avaala pɨba yɨꞌbwaꞌnapɨjɨ nayaa walamwaaina jɨla!’” \v 15 Wɨdɨna kyaꞌ sara wɨdɨna yeva aꞌmwe yuyaraavɨ nayaa sara waladɨmwaaihɨna. \v 16 Waladɨmwaaihɨna kyeꞌ bɨretɨya atɨlya sajɨ jawɨnyaraalyɨ maarɨna yaka Sɨgunyavɨna maranganna yaka “Wapaayanna yɨlaaya gɨmaryɨwa!” wɨdɨna. Sara mena yakegaaꞌ gunyɨna yaka aꞌmwe kwala bwaꞌnaanyaraavɨ yanga bumumulaawiaꞌne gamɨreraavɨ wɨmaarina. \v 17 Wɨmaarina kyaꞌ yuyaraavɨna wɨjavaawɨna kyeꞌ yunebanna mena nyɨna yeva. Yuyara munya mena yɨnyɨna kwiaꞌ nɨganamudɨwɨraketa yuya sa kuna bwakwodɨꞌnyɨ soigɨlya sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pukaalyangɨ maramihɨna. \s1 Pitai “Jizaazai Kɨraazɨtɨyalyɨra,” jalɨkurakakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 16:13-28; Maakɨ 8:27–9:1) \p \v 18 Pɨgaaꞌ sahwai gavei Gotɨyarɨ wɨdadaaꞌnyɨ gamɨre mɨdɨdɨvɨsara gamɨjɨ yeꞌmwannemwaaina. Sagaaꞌ sahwai sahwaraavɨ yɨdaanganna “Kwala bwaꞌnaanya nɨmɨnyɨna nyɨdɨvanɨgata aaihwainyaka?” \v 19 Sarevɨ nabaai sahwara jaꞌnawɨdɨna “Pwara ‘Jonɨ Bavɨtaazɨya Yadelyɨra,’ gɨthɨvanɨgasaigɨnyɨ. Nabaai pwara ‘Yɨlaajalyɨra,’ gɨthɨvanɨgasaigɨnyɨ. Nabaai pwara dɨna ‘Pɨropetɨya sɨnnawɨ kɨgaakunanya pwai gɨlekaviꞌnɨnnyavɨ ayɨna dɨkaaꞌmwakelyɨreva.’ ” \v 20 Sara jaꞌnawɨdɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Nabaai yune sarɨmɨ saihi nɨmɨnyɨna nyɨdɨvanɨgata bewainyaka?” Sara wɨdɨna kyaꞌ Pitai jaꞌnawɨdɨna “Gɨmɨ Gotɨyai gɨthahɨlakaka maryasaabakeigɨ Kɨraazɨtɨyaigɨnyɨra. Gotɨyareigɨnyɨra.” \v 21 Kɨrɨꞌ kumɨnyɨ dɨragɨnna wɨdɨna “Mala nayaa jɨwannyɨla! Aꞌmwe pwara kwaraavɨ yagaala dazaꞌ wɨjɨwaakyaꞌna kɨmaakɨya miꞌna dakɨwana!” \v 22 Sara wɨdɨna yaka wɨdɨna “Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai taanga kwalaalya maaradelyɨra. Sarevɨ nabaai aꞌmwe naangerajɨ Gotɨyarɨne tamiraꞌdɨvɨta naangerajɨ Kɨwɨjarajɨ sahwarɨ buleꞌna wɨjaavɨpɨꞌdelyɨra. Sara yapɨjɨ sahwarɨ tamakɨpɨjai yɨrɨka daryaai darɨkɨ sahwarɨ ayɨna yɨdɨkaavadelyɨ.” \p \v 23 Sahwai yuyaraavɨ wɨdɨna “Nabaai aꞌmwe pwai kwai nɨmɨnyɨ ‘Mɨdɨnɨma!’ yawɨrajai gamɨ sai gannya sɨmunyavɨ wiekɨrakada yuya yɨrɨkerɨkaavɨ gannya yɨta yovihɨrarannɨkeꞌ nayaa marikwavadeꞌbɨꞌna ‘Nɨmɨ Jizaazarɨna baimujaꞌ tewaanyasɨ. Aꞌmwera Jizaazarɨna kayaaꞌna nyɨpɨꞌdeꞌ wikɨra,’ yawɨꞌda nɨmɨnyɨ sɨvigɨꞌnyɨrɨ nayaa nyɨmɨdɨnadelyɨ. \v 24 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe pwai ‘Jizaazarɨna nanyɨramakɨpɨdɨka!’ dazai nɨmɨnyɨ nyɨmarasɨꞌnajai kuna mwaalade kɨrɨꞌ gamɨre gaala mwaalyabwi yagalyaꞌmavadevulyɨ. Kɨrɨꞌ pwai nɨmɨnyɨna yawɨrojɨ balajai dɨragɨnna nyɨlɨmwagazai yɨ yɨnɨga wiꞌnanyɨra. Sahware gaalyabwi tewaanna padaihasamaaꞌnadelyɨ. \v 25 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe pwai nɨgwia gɨlyɨvɨta saza Kwaakevakɨya yuya sa maarajai sarevɨ gamɨ sai yuna kayaaka yɨmaꞌnada nabaai gamɨre gaala mwaalyabwi yagalyaꞌmavojɨ gamɨ yuya maarɨna yaja sasare daza gamɨnyɨ gathaꞌdara gaimwagathengaka! \v 26 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe pwai nɨmɨnyɨnajɨ nɨmɨre yagaalyavɨnajɨ sangɨna ‘Wagɨla nanyɨvwaꞌnadɨka! Sahwarɨ wasɨꞌnɨma!’ dazai Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai gannya byaanna naangevɨjɨ Nɨmwarevɨjɨ ejelɨya tewaanyaraavɨrevɨjɨ walaabathehaaꞌ yɨ sahwai ‘Aꞌmwe dazai kwarɨna wagɨla nanyɨvwaꞌnadɨka! Bule wɨjaavɨma!’ wɨdathelyɨ. \v 27 Sareꞌ kɨrɨꞌ nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Nabaai aꞌmwe pwara dava daakata dara yarai mabalyadapi Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaidevɨ tɨnna wangabɨꞌdehaaꞌnanyɨ.” \s1 Jizaazai kɨlaakejɨꞌ nabinna yɨmaꞌnakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 17:1-13; Maakɨ 9:2-13) \p \v 28 Yagaala daza mena dakegaaꞌ, dɨvi yɨrɨka ata purɨdaaꞌnyɨ daraai mena kwavɨlavaꞌ sahwai Pitarɨjɨ Jonɨmɨjɨ Jemɨzarɨjɨ maarɨna yɨna yaka mugunyavɨna Gotɨyarɨ wɨjaꞌnei yɨlaawɨna. \v 29 Yɨlaawɨna yaka Gotɨyarɨ kuna wɨdɨvainadaaꞌdɨꞌnyɨ gamɨre sɨnnyɨꞌ mudɨka pwaibɨꞌ yɨmaꞌnyɨna yaka nabaai gamɨre baazɨꞌmaꞌnyaꞌ yuna yaakeꞌ wannyɨna, kɨmihɨmɨla yɨna. \v 30 Sara kyaꞌ, yɨthaa, aꞌmwe pwaraai sahwalyɨ yagaala yeꞌmwannadɨna. Pwai Ne Mozɨzalyɨ. Pwai Ne Yɨlaajalyɨ. \v 31 Yɨ sahwaraai byaanna naangevɨ yagɨleraai yɨmaꞌnaabɨna yagɨla sare saraai Jizaazai Jeruzaalemɨ yuneꞌna yaꞌna sanna dɨnyɨna. Sahwai Kwaaka davakɨ yagalyaꞌmavojɨ wawodelyɨra. \v 32 Wɨdɨna yadaapi Pitalyɨ pwaraai gamɨjɨyaraalyɨ seyɨvɨta kwimaꞌnaꞌ kɨrɨꞌ yaaka dɨkavayɨmaꞌnyɨna yeva byaanna naangeꞌ sahwarɨdaaꞌnyɨ kimaꞌnaꞌ tɨnna nayaa wanganna. Nabaai aꞌmwe dazaraai kwaraalyɨ sahwalyɨ yeꞌmwannadaaꞌdakɨlyɨ tɨnna wanganna. \v 33 Saraai “Gamɨnyɨ yagalyaꞌmavakwoihɨlyɨ wawaka!” dahɨla yadaakɨlyɨ Pitai Jizaazarɨ wɨdɨna “Aꞌmwe naangeigɨ, nemɨ dava mwaaihoyaꞌ tewaanyasɨra. Sɨmɨnya dawaai dasa yarɨlaadeinera. Pɨrɨꞌ gɨmɨnyɨneꞌ, pɨrɨꞌ Mozɨzarɨneꞌ, pɨrɨꞌ Yɨlaajarɨneꞌ.” Pitai sahwai sɨmunya nayaa myawɨryakei yagaala dazaꞌ sara wɨdɨna. \v 34 Kuna wɨdɨna yadaaꞌnyɨ yɨraaya pɨjɨꞌ galayewaaꞌmwanna. Yɨraayajɨꞌ galayewaaꞌmwanna yadaaꞌnyɨ sahwara lɨka naanga yɨna. \v 35 Lɨka yɨna yadaapi yɨraaya savɨ kusawɨdaaꞌnyɨ maanguraaya pɨrɨꞌ jaka yɨnyɨna “Dathai nɨmɨre Nyɨbwaalɨvaangelyɨra. Nɨmɨ mena wɨdahɨlakelyɨra. Gamɨre yagaalyavɨ kadɨka duꞌnyɨla!” \v 36 Maanguraaya dazaꞌ mena kabinɨgwawaꞌ Jizaazai yuna gavei mwaaidɨꞌnyɨ tɨnna wanganna. Sara yeva kumɨre maange bɨpaina. Nabaai dazagaaꞌ aꞌmwe aane pwai kwarɨ sahwara tɨnna wanganeta sanna mujɨna. \s1 Jizaazai kaimɨraaya yɨmakei mwaaidɨꞌnyɨyarɨ tewaanya yavadaꞌgalakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 17:14-21; Maakɨ 9:14-29) \p \v 37 Yɨrɨka ayawɨdaasarɨkɨ mugunyavɨ yagalyaꞌmaveva walaawɨna kyeꞌ aꞌmwe kwala bwaꞌnaanya naangeꞌ gamɨnyɨna burataꞌnyɨna. \v 38 Burataꞌnyɨna kyeꞌ, yɨthaa, aꞌmwe pwai kwala bwaꞌnaanya dazavɨdaaꞌnyai jaka danganna, “Wɨjɨwaakadɨnyaigɨ, dɨragɨnna githaanganɨma! Nɨmɨre kaimɨraayarɨ tɨnna dɨnyanganya! Nɨmɨ kaimɨraaya yune gave dazahwainanyainyɨra. \v 39 Sare sarɨ, yɨthaa, yɨmakei galapwelɨmwagaꞌdelyɨra. Sara wiadaaꞌnyɨ sahwai jaahwasaꞌbɨꞌ kayaaꞌjaka dadelyɨra. Nabaai sara yada yɨmaka dazai yuna kayaaꞌna galarɨvɨtawakadelyɨra. Sara wiadaaꞌnyɨ gamɨre maangevɨdaaꞌnyɨ maagwaitala yaakeꞌ yɨmaꞌnaabadelyɨ. Gamɨre kɨlaakejɨkɨ yuna kayaaka wigalakada yarai yagalyaꞌmakwodei mɨꞌ. \v 40 Nabaai ‘Yɨmaka dazai marasɨpɨka!’ dena gɨmɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ wɨdena yagɨnna yɨdangadaari kɨrɨꞌ yuna aawaawa. Myɨ yɨpɨnere.” \v 41 Jaka sara danganna kyaꞌ Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Sarɨmɨ aꞌmwe dathahaasaihi dɨragɨnna lɨmwangebwi kuneihi, sarɨmɨre sɨmunyaꞌ nayaa yɨdaꞌna mwarikeihi, sarɨmɨjɨ kuna gathaꞌdaregaaꞌna yɨhyeꞌmwannemwaalaꞌmujɨ sarɨmɨre taanginya maarɨdeinyaka! Gɨmɨre kaimɨraayai davanna dɨmakulaama!” \v 42 Wɨdɨna kyaꞌ gamɨre kaimɨraayai kuna widavadaaꞌnyɨ yɨmaka dazai kwaakewɨ marawɨnangɨrakɨna yaka yuna kayaaꞌna yawɨnangɨrakɨna. Sara wiadaaꞌnyɨ kɨrɨꞌ Jizaazai yɨmaka dazarɨ maanga wɨdɨna yaka kaimɨraayarɨ tewaanya yavadaꞌgaina yɨna yaka ganɨmaangerɨ ayɨna wɨjaavɨna. \v 43 Sarevɨ aꞌmwe yuyara Gotɨyare dɨragɨnyaꞌ byaanna savɨ tɨnna wanganeva lɨka yɨwainɨgulɨna. \r (Matɨyui 17:22-23; Maakɨ 9:30-32) \p Aꞌmwe yuyara Jizaazai yaka yuya dazanna atɨka kuna maruꞌnaꞌna yadaapi gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ wɨdɨna \v 44 “Sarɨmɨ yagaala dathavɨneꞌna gɨthɨdeꞌ kadɨkikɨ nayaa dakyɨla! Daꞌdaresɨ. Dɨvi kɨbawe maalɨkegaaꞌ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ nɨmɨre yɨkamaangeraavɨna nyɨbwarɨdaakwadeinyɨra.” \v 45 Kɨrɨꞌ sahwara yagaala dazavɨ nayaa myawɨramaari. Yagaala dazavɨne aaya kaavɨlyaꞌ sahwaraavɨna kukuꞌnya wɨlaꞌna. Sarevɨdaaꞌnyɨ sahwara sahɨrɨvɨna nayaa myawɨramaari. Sarevɨ nabaai sahwara yagaala dazavɨna yɨdaanganyaꞌna lɨka yɨna. \s1 Gamɨrera “Nemɨnyɨdaaꞌnya naangei aaihwai dɨngaka?” dɨnesaꞌnesɨ. \r (Matɨyui 18:1-5; Maakɨ 9:33-37) \p \v 46 Sagaaꞌ gamɨrera gemarasɨꞌnyɨyagaala pɨrɨꞌ “Nemɨjɨya naangei aaihwalaka? Nɨmɨnyɨra. Nɨmɨnyɨra,” geꞌ bivɨkɨꞌnɨguna. \v 47 Geꞌ bivɨkɨꞌnɨguna yadaapi Jizaazai kumɨre sɨmunyavɨ gemarasɨꞌnyɨyagaalyavɨ yawɨranganna. Yawɨranganna yaka sarevɨ sahwai kaimɨraaya maalɨka pɨmɨlɨꞌ maarɨna yaka gamɨjɨ maryeꞌmwannadaaꞌna. \v 48 Sara yaka sai wɨdɨna “Aꞌmwe pwai kaimɨraaya maalɨka dathamɨlɨkɨ nɨmɨnyɨne yayavɨna maarajai sai nɨmɨnyɨ nyɨmaaradelyɨ. Nabaai sai nɨmɨnyɨ nyɨmaarajai yɨ nɨmɨnyɨ nyɨmaryasaabaka dazarɨ maaradelyɨ. Sarebwi dareꞌnebulyɨ. Aꞌmwei sarɨmɨ yuyaihɨrɨneꞌna tɨnnyabanyai yuna maalɨka mwaalajai yɨ Gotɨyarɨna sai yuna naangelyɨ.” \r (Maakɨ 9:38-40) \p \v 49 Jonɨ jaꞌnawɨdɨna “Aꞌmwe naangeigɨ, aꞌmwe pwai gɨmɨnyɨne yayavɨ yɨmakeraavɨ wɨdasadaaꞌnyɨ tɨnna wangamwoine. Sara yada kɨrɨꞌ nemɨnyɨ manemɨdɨnyɨvanɨkeꞌna sahwarɨna kɨmaakɨya dakɨwolyɨ.” \v 50 Wɨdɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ Jizaazai sahwarɨ wɨdɨna “Sahwarɨna kɨmaakɨya madakɨpɨnera! Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Aꞌmwei sarɨmɨnyɨna yɨkamaanga mihivanɨkei sai sarɨmɨnyɨnelyɨra. Yɨkamaangei mɨka!” \s1 Samerɨya mwaalyara kunnya angeba Jizaazarɨna kaanya tihɨresaꞌnesɨ. \p \v 51 Jizaazarɨ Sɨgunyavɨna makilaawia yaꞌne Gotɨyaregaaꞌ aya kɨgaaꞌ mena kimaꞌnaꞌ gamɨre sɨmunyai yovɨrawakɨna yaka Jeruzaalemɨna kaanya wɨyaꞌna. \v 52 Sarevɨ gamɨnyɨ sɨnnawɨ yovɨrawakaawiaꞌna pwaraarɨ yagaalyaꞌ wɨdaasɨna. Miꞌna wɨdaasɨna kyaꞌ dazaraai kaanna wɨna yeva Samerɨya mwaalyaraavɨre anga pɨbanna wɨlaawɨna. \v 53 Sabanna wɨlaawɨna kyagi kɨrɨꞌ anga dazabanyara Jizaazarɨ kumɨre angengɨna makwɨyaꞌna “Aala!” dɨna, mamaari. Sahwara yawɨꞌdɨvɨꞌ “Sahwai Jeruzaalemɨna wawadeꞌnanyɨra. Nemɨre naangebanna mɨꞌ.” Sahwara gevwi yadɨvɨsaꞌna “Aala!” dɨna. \v 54 “Aala!” dɨna kyeꞌ gamɨre mɨdɨdisaraai Jemɨzalyɨ Jonɨjɨ sahwaraai sasare saburɨ wanganagɨla wɨdɨna “Naangeigɨ, kayaaꞌna sara yɨwaasaꞌna Sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ dɨkeꞌna kudawaajɨ dɨkeꞌ walaabozɨ aꞌmwe datharaavɨ dɨkeꞌ nakadeꞌna sɨmunya myawɨrijɨwaana?” \v 55 Wɨdɨna kyagi kɨrɨmɨnyɨmagɨ gɨnyɨmaꞌnyɨna yaka maanga wɨdɨna. \v 56 Maanga wɨdɨna yaka sahwara anga pɨbannera kaanna wɨna. \s1 Aꞌmwera “Jizaazarɨ mɨdɨnɨma!” dɨpɨjara yadɨvɨsaraavɨnesɨ. \r (Matɨyui 8:19-22) \p \v 57 Sahwara tutaanyavɨ kaanya wodɨvɨꞌ aꞌmwe pwai gamɨnyɨ wɨdɨna “Gɨmɨ kaanya yamarija anga yuya sabanya nɨmɨ kwainyɨjɨ gɨmɨdɨnamarideinyɨ.” \v 58 Wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Kavɨjɨlɨkera kwaakevakɨ kumɨre daibuꞌnya kɨnɨnnakerera. Nabaai sɨgunyavɨne yuta kwarajɨ arɨsa kɨnɨnnakerera. Sareꞌ kɨrɨꞌ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai gamɨre mɨnyagɨnyɨꞌ yɨladɨhaihɨta yaꞌneba kunelyɨra.” \v 59 Wɨdɨna yaka aꞌmwe pwarɨ wɨdɨna “Nɨmɨnyɨ dɨnyɨmɨdɨnaama!” Kɨrɨꞌ sai wɨdɨna “Gɨmɨ nɨmɨnyɨna ‘Ya,’ majɨ jɨtheigɨ dɨngaka? Nɨmɨnyɨ nɨmaamaangerɨ tɨviꞌna maralɨkirakaawaꞌmujɨneinyɨra. (Miꞌna kabalojɨ bɨdeinyɨra.)” \v 60 Wɨdɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ sahwarɨ wɨdɨna “Baaꞌnana! Pwara, Gotɨyarɨna majadɨvɨsara, kurya bainɨkera baryaraavɨ maralɨkirakɨpɨꞌderera. Kɨrɨꞌ gɨmɨ kaanya wawaꞌgɨzɨ Gotɨyai maremwaaidevɨna aꞌmweraavɨ duzɨwakaawa!” \v 61 Wɨdɨna kyaꞌ nabaai aꞌmwe pwai wɨdɨna “Naangeigɨ, gɨmɨnyɨ gɨmɨdɨmune kɨrɨꞌ nɨmɨnyɨna ‘Ya,’ kyawɨraꞌgɨzɨ nɨmɨ wawoꞌmujɨyagaaꞌ nɨmɨjɨ avaaimwaalya yuyaraavɨ ata yuneꞌna bwaꞌnaawɨdeinyɨ.” \v 62 Sarevɨ Jizaazai sarɨ wɨdɨna “Pwai nɨmɨre wawɨnya yadei kwai kɨrɨꞌ yuyagaaꞌ dusɨmagɨnna gamɨre ayabwina gɨnyɨmaꞌnangadei sasare sai Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaideꞌna wɨjɨwaakyaꞌnei yɨnɨga wiꞌna yadei mɨka.” \c 10 \s1 Jizaazai aꞌmwe kwala naangeraavɨ (72) gamɨre wawɨnyaꞌna wɨdaasakeꞌnesɨ. \p \v 1 Sa yaka dɨvidaaꞌnyɨ Naangei aꞌmwe sevedituya (72) pwaraavɨjɨ dahɨlakɨna yaka pwaraarɨna pwaraarɨna maryaasɨna. Gamɨnyɨneꞌna sahwaraavɨ sɨnnawɨ wɨdaasɨna. Anga naanga yuyabanyaavɨnajɨ anga maalɨka yuyabanyaavɨnajɨ dɨvidaaꞌnyɨ yune gamɨ saina wɨyaꞌnebanyana sahwaraavɨ maryaasɨna. \v 2 Sarevɨ sai sahwaraavɨ wɨdɨna “Pɨrɨꞌ daresɨ. Tɨka munne kwalaalya wawɨnyavɨ mena yovɨgaipwakɨnɨkengɨra. Pɨrɨꞌ daresɨ. Tɨka munne maaryaꞌne aꞌmwera kwalaalyara mɨka. Sarevɨdaaꞌnyɨ sarɨmɨ wawɨnyavɨ Naangerɨ kidaanganapɨjɨ gamɨre tɨka wapaaya mariꞌbwarakyaꞌnera gamɨre wawɨnya wɨdaayadɨvɨsaraavɨ yarai wɨdaasaderera. \v 3 Nabaai sarɨmɨ kaanya dɨwila! Yɨthaanyi! Nɨmɨ yɨhɨmaryaasɨweihi kavɨjɨlɨkeraavɨ tɨnnyabanna sipɨzipɨya maalɨkebɨsaihi dɨwideihɨlyɨra. \v 4 Sarɨmɨ nɨgwɨpaawɨzɨyasɨ gɨlyasɨ kwaariꞌmasɨvɨla pɨrɨwaalyɨ namaapɨdɨka! Tutaanyavɨ aꞌmwera badaapiyaraavɨ aangaaꞌna dɨvainadaasaꞌna ‘Nyaꞌmwei! Nyaꞌmwei!’ mudɨpɨna! \v 5 Nabaai sarɨmɨ anga pɨrɨvɨ wɨlapɨjɨ yɨ sɨnnawɨ aayagaaꞌ dara duzideihɨlyɨ ‘Anga davɨ wɨlamwaaidɨvɨsangihɨrɨ kave kwaamuꞌ tewaanya yɨhwarana!’ \v 6 Nabaai aꞌmwe pwai kave kwaamuꞌ maaꞌdei anga dazavɨyai mwaalajai yɨ sarɨmɨ kwaamuꞌ wɨjaavɨpɨja saꞌ dazarɨ wɨlawɨwaradesɨ. Kɨrɨꞌ nabaai aꞌmwe pwai sasara mi yajaꞌ yɨ sabwi sarɨmɨnyawɨnna ayɨna bozɨ kwɨyakwaihɨrɨ bihwaradesɨ. \v 7 Kɨrɨmɨnyɨ maarɨna yɨpɨjara sahwaraavɨre yune anga gave pɨrɨvɨna dɨmwaalyideihɨlyɨ. Sara yapi tɨka wapaajɨna aalyajɨna yɨhɨzaavɨpɨja dɨnyideihɨlyɨ. Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Wawɨnya wɨdaayadei gannya wawɨnyaꞌna gannya nɨgwia yɨnɨga wiꞌna maarannelyɨ. Sarebaaibɨꞌna yɨhɨzaavɨpɨja dɨnyideihɨlyɨ. Anga pɨrɨvɨdaaꞌnyɨ anga pɨrɨvɨna tɨka wapaaya maaryaꞌneihi yaasɨwaꞌna nyamaripɨka! \v 8 Nabaai sarɨmɨ anga naanga pɨba kulaawopɨjɨ sahɨbanyara yɨhɨmaarapɨjɨ kunnya angengɨna kihɨmakwopɨjɨ yɨ wapaaya yanga yɨhɨzaavɨpɨja dɨthaapyideihɨlyɨ. \v 9 Nabaai anga dazabanya aꞌmwe nalaavɨnakeraavɨ ayɨna tewaanya yavadaꞌgaina jideihɨlyɨ. Sara yapɨjɨ duzideihɨlyɨ ‘Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaideꞌ yɨmaꞌnaabathehaaꞌ sarɨmɨnyɨna mena aya kɨgaaꞌ yɨmaꞌnaabɨwaka.’ Sara duzideihɨlyɨ. \v 10 Kɨrɨꞌ sarɨmɨ anga naanga pɨbanna kulaawapɨjɨ sahɨbanyara kunnya angengɨna mihɨmakwɨyɨ kihyapɨri yɨ anga dazabadaaꞌnya tuꞌmaangeba davaawapɨjɨ dara dɨzideihɨlyɨ \v 11 ‘Sarɨmɨre anga dazabadaaꞌnyɨ kwaatɨryamɨlɨka naarɨmɨre sɨvɨlyangɨ nehɨmɨwɨꞌnɨwake sarɨmɨnyawɨnna ayɨna yɨhɨpurakɨrasɨꞌnaabakadengɨ. Sareꞌ kɨrɨꞌ sɨmunya nayaa dara jawɨrila! “Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaideꞌ yɨmaꞌnaabathehaaꞌ mena aya kɨgaaꞌ yɨmaꞌnaabɨwaka!” \v 12 Nɨmɨ yɨhɨthɨvanɨge. Yɨrɨka aaya sarɨkɨ anga naanga dazahɨbanyaraavɨ taanginya naanga wɨjaavadere. Taanginya dazaꞌ kayaaꞌnanyara Sothomɨ mwaalyaraavɨ taanginya naangeꞌ wɨjaavadeꞌ wavɨlavadesɨ. \r (Matɨyui 11:20-24) \p \v 13 Weꞌ! Korazinɨ mwaalyaihɨle! Weꞌ! Betɨzaaitha mwaalyaihɨle! Weꞌ! Nɨmɨ anga Taayaajɨ anga Saaithonɨjɨ sabanyaai nɨmɨre dɨragɨnyaꞌ yɨwɨjɨ kwajɨ sarɨmɨre angeba nɨmɨ yebaaibɨꞌ yɨ sarevɨ sɨnnawɨ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ sabanyaalyara kaleꞌna baazɨꞌmaꞌnya mumunyɨꞌnɨka baazɨꞌmaꞌnadɨvɨꞌ kwaagɨsavɨ mwaalapɨjɨ sɨmunya mudɨkeꞌ kyawɨpɨdɨka! \v 14 Sare kɨrɨꞌ Gotɨyai aꞌmweraavɨ maryawɨbwata yadehaaꞌ taanginya naangeꞌ Taayaajɨ Saaithonɨjɨ sabanyaalyaraavɨ wɨjaavadere. Taanginya naanga sarɨmɨnyɨ yɨhɨzaavadeꞌ yɨ sahwaraavɨrevɨ wavɨlavadesɨ. \v 15 Nabaai Kaapanɨyamɨ mwaalyaihi ‘Nemɨ Sɨgunyavɨnna nennya yaya makɨlaana!’ dadɨvɨꞌ kɨrɨꞌ yune Dɨkevɨna dalaawideihɨlyɨ. \p \v 16 Aꞌmwei sarɨmɨre yagaalya kadɨka nayaa yɨhuꞌnajai yɨ sai nɨmɨre yagaalya kadɨka nyuꞌnadelyɨ. Nabaai aꞌmwei sarɨmɨnyɨ buleꞌna yɨhɨzaavajai yɨ sai nɨmɨnyɨ buleꞌna nyɨjaavadelyɨ. Kɨrɨꞌ nɨmɨnyɨ buleꞌna nyɨjaavajai yɨ sai nɨmɨnyɨ nyɨmaryasaabaka sai kwarɨjɨ buleꞌna wɨjaawakelyɨra.” Jizaazai sara wɨdaꞌ. \p \v 17 Dɨvi aꞌmwe sevedituyara ayɨna beva sahwara yɨlaaya naanga yɨna yadɨvɨꞌ wɨdɨna “Naangeigɨ, nemɨ gɨmɨnne yayaꞌ kumɨnyɨ wɨdaasaꞌneina wɨdadaawori yɨmaka kwarajɨ nemɨre yagaalyangɨ mɨdɨdɨvɨꞌ aꞌmweraavɨ yagalyaꞌmakuna yesarera.” \v 18 Sara wɨdɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Yɨmakeraavɨ wɨdaasɨwaꞌdaasagaaꞌ nayaa dara wangamwaꞌde ‘Yɨraayavɨ yɨꞌmunya pidevaaibɨꞌ Saataanɨmɨre dɨragɨnyaꞌ yarai bwalarakelyɨ.’ \v 19 Yɨthaanyi, sarɨmɨnyɨ dɨragɨnyaꞌ mena yɨhɨzaawa. Yɨ sarevɨdaaꞌnyɨ naawɨnaanyaraavɨjɨ marayɨnɨgaawalyaraavɨjɨ sɨvɨlyaꞌ yɨnɨga bɨzaꞌjɨvaibɨneihɨlyɨ. Nabaai Yɨkamaangerɨne dɨragɨnya yuya sangɨ yɨnɨga wiꞌna davɨlayideihɨlyɨ. Sarevɨ sarɨmɨnyɨ kayaaka yɨgalakyaꞌne yuya pɨnɨ sa kayaaka yɨnɨga wiꞌna yɨhigalakade mɨꞌ. \v 20 Sare kɨrɨꞌ sarɨmɨ yɨlaaya myadɨvɨꞌ dara yɨvanɨgasaihɨlyɨ ‘Yɨmakera nemɨre yagaala dɨvanɨgo dangɨ mɨdɨnna kyɨwaaꞌ wɨdaasɨvanɨgorera.’ Aawa. Sabwi maalɨkebulyɨ. Sarɨmɨnyɨne yaya Sɨgunyavɨ mena yavɨkaryakɨwakebwi naangebulyɨ. Sareꞌna Gotɨyarɨna yɨlaaya nayaa jɨla!” \r (Matɨyui 11:25-27; 13:16,17) \p \v 21 Dazagaasagaaꞌ Kurya Tewaanyai Jizaazare sɨmunyavɨ yɨlaaya yɨwagɨmwaaihɨna yɨna kyaꞌ sahwai wɨdɨna “Nɨmwai, gɨmɨ saigɨ Sɨgunyavɨnajɨ Kwaakevakɨnajɨ yuna Naangeigɨnyɨ. Gɨmɨre yayaꞌ munyaba makimanɨge. ‘Su! Su!’ Gɨmɨ aꞌmwe daraavɨ sɨkulɨya myaraavɨna yuya da wibwarɨdakuwaanyaigɨnyɨ. Yɨ aꞌmwe sɨmunnakeraavɨnajɨ sɨkulɨya yaraavɨnajɨ yuya da lɨka yulyakɨwaanyaigɨnyɨ. Yɨ sareꞌna gɨmɨre yayaꞌ munyaba makimanɨge. Yo, Nɨmwai gɨmɨre sɨmunya sabwi yune sasarebulyɨ. Sareꞌna sara yadɨnyaigɨnyɨ.” \v 22 Sara wɨdɨna yaka aꞌmweraavɨ wɨdɨna “Nɨmaamaangei sɨmunya yuya nyɨmarɨmwangakeinyɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ Gawaalɨvɨ aaya kaavɨlyaꞌ yawɨrangadei aꞌmwe aane pwai kwai mɨꞌ. Aawa. Sahwarɨ Nɨmwai yune gave sahwaina yawɨrangadelyɨ. Sarevɨ nabaai Nɨmwarɨ yawɨrangadei aꞌmwe aane pwai kwai mɨꞌ. Aawa. Sahwarɨ yune Gawaalɨꞌna yawɨrangadelyɨ. Nabaai aꞌmweraavɨ Gawaalɨꞌ Nɨmwarɨ wibwarɨdaakwajara, sara Nɨmwarɨ yawɨrangabɨꞌdere.” \p \v 23 Yune gamɨre mɨdɨdɨvɨsarana Jizaazalyɨ yeꞌmwannamwaaleva yɨ sahwai kumɨnyɨmagɨnna gɨnyɨmaꞌnyɨna yaka wɨdɨna “Sarɨmɨ wangamanɨgasangɨ pwara wangadɨvɨꞌ sahwara yɨlaaya naanga yadɨvɨꞌ tewaanaanga winadere. \v 24 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmɨ yɨhɨthɨvanɨge. Ne pɨropetɨya kwalaalyarajɨ ne kingɨya kwalaalyarajɨ yuyangɨ sarɨmɨ tɨnna wangamanɨgata sangɨ ‘Wanganaana!’ deva yeta kɨrɨꞌ sahwara tɨnna mwanganyɨna. Nabaai yagaala sarɨmɨ kadɨka wɨꞌnɨvanɨgata dazangɨ ‘Kadɨka wɨꞌnaana!’ deva yeta kɨrɨꞌ sahwara kadɨka muꞌnyɨna. Sareꞌna yɨlaaya jɨla!” \s1 Samerɨyadaaꞌnya tewaanyai yɨkamaangerɨna kale wiakerɨnesɨ. \p \v 25 Sagaaꞌ, yɨthaa, kɨwɨnyangɨ wɨjɨwaakade pwai Jizaazarɨ yaamɨjɨ walapapalakyaꞌnei daavɨna yaka wɨdɨna “Wɨjɨwaakadɨnyaigɨ, gara yaꞌmujɨ yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaala mwaalyabwi maaꞌmuneinyaka?” \v 26 Sara wɨdɨna kyaꞌ sai wɨdɨna “Kɨwɨnyavɨ be yagaalyaꞌ dɨnɨkevaka? Gɨmɨ gathaꞌdara dangamanɨgɨ?” \v 27 Wɨdɨna kyaꞌ sahwai jaꞌnawɨdɨna “Naangei gɨmɨre Gotɨyai sahwarɨna gɨmɨre sɨmunya yunevɨ yuna tewaanya gɨvuꞌnadeigɨnyɨra. Nabaai gɨmɨre kurya yuyarɨ yuna tewaanyarɨnajɨ gɨmɨre dɨragɨnya yuyavɨ yuna tewaanyarɨnajɨ gɨmɨre sɨduta yuyavɨ yuna tewaanyarɨnajɨ gɨvuꞌnadeigɨnyɨ. Nabaai yune gɨmɨ saigɨnyɨna tewaanya gɨvuꞌnadevaaibɨꞌ aꞌmwe pwarɨna avaaimwaalya kwarɨna tewaanya nayaa gɨvuꞌnada duhaimwadeigɨnyɨ.” \v 28 Wɨdɨna kyaꞌ sai wɨdɨna “Gɨmɨ yagaala nebulyaꞌ jaꞌnanyɨdɨwaanyaꞌ. Yɨ sasara yaꞌgɨzɨ yuyagaaꞌ gaala dɨmwaaideigɨnyɨ.” \p \v 29 Sareꞌ kɨrɨꞌ sɨduꞌnakei yawɨꞌna “Pwara nɨmɨnyɨna yawɨpɨka! ‘Sahwai sasarebwine yɨdaꞌmaraangei mwaaidelyɨ.’ ” Sara yawɨꞌna yaka Jizaazarɨ wɨdɨna “Nɨmɨnyɨ avaaimwaalyai bewalaka?” \v 30 Sara wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai sahwarɨ dara jaꞌnawɨdɨna “Juya pwai Jeruzaalemɨ yagalyaꞌmavaka Jerikonei kaanya waidawadaaꞌnyɨ tutaanyavɨ aꞌmwe yɨpalamaaꞌdɨvɨsara sahwarɨ bɨramaareva sahware gɨlyɨvɨta yuya yɨpalamaaꞌna yɨna yeva yɨraipɨvalakɨna yɨna yeva mala naanga miꞌna tameva balyaꞌneba yagalyaꞌmaꞌna yɨna yeva kaanna wɨna. Sarei sai tutaanyavɨ warɨna yadɨꞌnyɨ sai mena balya yaꞌneba. \v 31 Dazagaaꞌ tutaanya dazavɨ Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdei pɨrizɨya pwai kaanna wɨna. Kaanya sara wodehaaꞌ aꞌmwe sarɨ tɨnna wanganalɨkɨmawakaabɨna yaka sarɨ wangamabɨna yɨna yaka tutaamaangebaarɨ yaaikaanna wɨna yaka wavɨlakuna. \v 32 Sasare sahɨbaaibɨꞌ nabaai Gotɨyare Angevɨ wɨdaayadei Livaaya pwai sahimagɨ biꞌmaꞌna yɨna yaka aꞌmwe sarɨ kave wanganyɨkɨmawakaabɨna yaka sarɨ wangamabɨna yakegaaꞌ tutaamaangebaarɨ yaaikaanna wɨna yaka wavɨlakuna. \v 33 Nabaai aꞌmwe Samerɨya mwaalya pwai Juyara jɨkurɨtɨnna yadɨvɨsaraavɨdaaꞌnyai tutaanyavɨ kaanya badehaaꞌ aꞌmwe sai waꞌdɨsɨyaba biꞌmaꞌna. Miꞌna biꞌmaꞌna yaka sahwarɨ tɨnna wanganna yaka kale naanga yenyɨꞌnanganna. \v 34 Sara yakei sahwaryabanna wɨlaawɨna yaka gamɨre kɨlaakejɨkɨ mala tamagɨthaaihɨresangɨ welivananyasɨ waainɨyasɨ dɨngavuꞌna yaka waꞌwaaya sangɨ wɨla pwɨyɨna. Sara mena yaka aꞌmwe sarɨ dɨhaaꞌbwaꞌna yaka gamɨre dogiyarɨ munyaba yɨlamaramwaaihɨna yaka kaanna makwalaawɨna, angavaavɨhaanya wodɨvɨsara waraawiaꞌne angevɨna marakaawɨna yaka nayaa maremwaaina. \v 35 Sarevɨ yɨrɨka dɨvidaaꞌnyarɨkɨ gamɨre gɨlyavɨ nɨgwia pukaai daapɨna yaka aꞌmwe anga angavaayara waryaꞌne savɨ gyakwarɨ wɨjaavɨna yaka wɨdɨna ‘Aꞌmwe datharɨ nayaa dɨmaremwaaidelyɨra. Nabaai gɨmɨre nɨgwia pɨnɨjɨ aꞌmwe darɨna yɨgainamayɨꞌdɨzaꞌ yɨ ayɨna baꞌmujɨyagaaꞌ nɨmɨre nɨgwia bahɨzaavɨdeinyɨ.’ ” \v 36 Jizaazai sara wɨdɨna yaka wɨdɨna “Dahaaꞌ gɨmɨ gara dahayawɨꞌmwaana? Daraai dala saraavɨdaaꞌnyɨ pwai aꞌmwe yɨpalamaaꞌdɨvɨsara sara kyeꞌ kayaaka yɨnaka dazarɨna avaaimwaalyai yɨmaꞌnakei bewai dɨngaka?” \v 37 Sara wɨdɨna kyaꞌ sahwai wɨdɨna “Aꞌmwe kale kwiaꞌ gaimwanga yaka dazalyɨ.” Wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Gɨmɨ wawoꞌgɨzɨ avaaina sasara jɨtheigɨnyɨ.” \s1 Maathasɨ Maarɨyaasɨ kɨnadaare angevɨnesɨ. \p \v 38 Kaanya wodɨvɨsagaaꞌ Jizaazai anga pɨbanna kaanya wɨlaawɨna. Kaanya wɨlaawɨna kyaꞌ aꞌmwe pɨrɨꞌ gamɨnne yayaꞌ Maathaꞌ sahɨrɨꞌ gamɨre angevɨna “Dɨneyɨrɨꞌmarɨmwaaihya!” wɨdɨna. \v 39 Aꞌmwe sareꞌ gamɨnyɨ ganyaabulaangeꞌ sahɨrɨvɨne yayaꞌ Maarɨyaaꞌ kɨnɨnnakesɨ. Maarɨyaa saꞌ Naangere sɨvigɨꞌnyɨryawɨ bulamwaaina yaka sahware yagaala dadaaꞌnyɨyangɨ kadɨka bulawɨꞌbaleꞌna. \v 40 Kadɨka bulawɨꞌbaleꞌna yadɨꞌnyɨ Maathaꞌ tɨka wapaaya yovɨrawakyaꞌ wawɨnya kwalaalya biwɨna. Sara biwoda gamɨre sɨmunyai kewi kewi sɨmunya yawɨꞌdaaꞌnyɨna. Sara yawɨꞌdaaꞌnyɨna yakeꞌ gamɨnyawɨnna wɨlaabɨna yaka wɨdɨna “Naangeigɨ, nɨmɨnyɨ nyɨnyaabulaangeꞌ nɨmɨnyɨ gaveꞌnyɨ nyagalyaꞌmakuwakeꞌnyɨra. Sareꞌnyɨ tɨka wapaaya yovɨrawakɨvanɨgena. Ai, gɨmɨ dazavɨneꞌna sɨmunya myawɨrijɨvanɨgɨna? Nɨmɨnyɨna ‘Wɨgaimwagana!’ daꞌgɨzɨ sara duthana!” \v 41 Kɨrɨꞌ Naangei sahɨrɨvɨ jaꞌnawɨdɨna “Maathaꞌ, Maathaꞌ, gɨmɨ sɨmugwalaalya yawɨꞌdɨ gɨmɨre sɨmunyaꞌ yawɨta kwalaalyangɨna yɨwaꞌnadɨkaata yɨvanɨkesɨ. \v 42 Kɨrɨꞌ gave pɨrɨꞌnanyaꞌ wɨmudaasɨvanɨꞌ. Sareꞌna dareꞌnanyɨ. Maarɨyaaꞌ tewaanya dazaꞌ maaꞌmanɨkeꞌnanyɨra. Sahɨrɨvɨ saꞌ tewaanya dazaꞌ mamarasɨꞌnɨwɨna!” \c 11 \s1 Gotɨyarɨ wɨjavwina Jizaazai wɨjɨwaakakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 6:9-15; 7:7-11) \p \v 1 Pɨgaaꞌ Jizaazai gave pimagɨnna bulamwalaawaka Gotɨyarɨ wɨdɨna. Dɨvi sai mena wɨdakegaaꞌ gamɨre mɨdɨde pwai gamɨnyɨ wɨdɨna “Naangeigɨ, Jonɨ gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ wɨjɨwaakakabaaibɨꞌ Gotɨyarɨ wɨdaathevwina dɨnejɨwaakya!” \v 2 Sara wɨdɨna kyaꞌ sai saraavɨ wɨdɨna “Sarɨmɨ Gotɨyarɨna ‘Wɨdaana!’ yawɨrapɨjɨyagaaꞌ yɨ dara duzideihɨlyɨ, \q1 ‘Nɨmwai, gɨmɨnne yayaꞌ gɨrɨꞌmaayaꞌ yɨmaꞌnana! \q1 Gɨmɨre maremwaaidɨnyaꞌ yuneba nayaa yɨmaꞌnana! \q1 \v 3 Gazagaasagaaꞌ nemɨnne mwanyagaaꞌne nyɨnyaꞌne dɨnejaama! \q1 \v 4 Nemɨre kayaaꞌnanya dɨnemarasɨka! \q1 Sareꞌ darevɨnyɨra. \q1 Kayaaꞌna neyade gazaizare \q1 Wɨrɨvɨkɨta marasɨꞌdaanyabaaibɨsasɨ. \q1 Yaamɨjɨ yɨjɨwaala yaꞌne saburɨ \q1 Maneyɨbwarɨdaakunnera nemɨnyɨ!’ \m Gotɨyarɨ sara duzideihɨlyɨ.” \p \v 5 Nabaai sai wɨdɨna “Sarɨmɨjɨya pwai gyaꞌmwe pwai kɨnɨnnakei mwaalajai sawɨta naanga kalawawegaaꞌ kaanna wɨna yojɨ gyaꞌmwe dazarɨ wɨdaawɨna ‘Nyaꞌmweigɨ, bɨretɨya dawaai data pɨnɨ dɨnyɨjaama! \v 6 Nɨmɨnyɨ nyaꞌmwe pwai kaanya yamarivanɨkei nɨmɨnyawɨnna kabiꞌmaꞌmwaꞌ sahwarɨ wɨjaayaꞌne wapaaya kuneinyɨ yenanyɨra.’ \v 7 Nabaai aꞌmwe anga dazavɨ kusawɨdaaꞌnyai jaꞌnawɨdɨna ‘Taanga manyakɨnnera! Kaanyaꞌ mena tihɨꞌnɨwakesɨra. Sarevɨ nabaai nɨmɨre kaimɨraayamɨlɨka kuvɨnɨmaangeinyɨjɨ yɨꞌbɨnyavɨ mena yeꞌmwannaꞌmwaasainyɨ. Nɨmɨ madɨkaayɨ yaꞌmujɨ magɨmaari yɨwɨneinyɨra,’ wɨdaꞌ. Sarevɨ gathaꞌdarevaka! \v 8 Sarɨmɨnyɨ yɨhɨthɨvanɨge. Angevɨ gyakwai aꞌmwe sarɨna gyaꞌmwe kwai mwaalajai kɨrɨꞌ mujaayɨ. Sareꞌ kɨrɨꞌ aꞌmwe sai jakeꞌna jakeꞌna kudozɨ sahwai yuna maaꞌna wida sarevɨdaaꞌnyɨ sai gamɨnyɨ wɨmudaasa yuya sa wɨmaarina yannelyɨ. \v 9 Nabaai sarɨmɨnyɨ yɨhɨthɨvanɨge. Sarɨmɨ Gotɨyarɨ kuna nayaa kidaanganapɨri yɨhɨzaavadelyɨra. Yɨdaanganyaꞌ kuna nayaa bɨrapɨri yɨ dɨvɨramaaryideihɨlyɨ. Kaanyavɨ mala kuna karamapɨri Gotɨyai kaanyaꞌ yɨhɨvasamaraabathelyɨ. \v 10 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe gazaizai Gotɨyarɨ maaryaꞌnei sahwarɨ yɨdaangada maaꞌdelyɨra. Bɨrɨbɨrya yadei bɨramaaꞌdelyɨ. Nabaai kaanyavɨ mala tamaabaderɨ Gotɨyai kaanyaꞌ wɨbasamaraabathelyɨ. \v 11 Sarɨmɨjɨya ganɨmaanga pwarɨ gawaalɨvaangei kidaanganojɨ ‘Nɨmwai, jawɨnya pɨrɨꞌ nyɨmaryaama!’ naawɨnaanyarɨ wɨmaaryadei daaka! \v 12 ‘Yukwaraka pɨrɨꞌ nyɨmaryaama!’ kidaanganojɨ marayɨnɨgaawalyaꞌ wɨmaaryadei daaka! Arɨkewɨnyɨ. \v 13 Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwe kayaaꞌnanyaihi mwaaidɨvɨꞌ sarɨmɨre kaimɨraayamɨlɨkaavɨ tɨka nyaꞌne nawɨꞌnyanna wɨjaavɨpɨjaihi sasare sahɨbwi Gotɨyai wavɨlaꞌdei daaka! Sahwai Nɨmwai Sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ aꞌmwe gamɨnyɨ yɨdangadaapiyaraavɨna Kurya Tewaanyarɨ wɨjaavadere.” Sara wɨdɨna. \s1 Jizaazalyɨ Biyelɨzɨvulɨjɨ saraarɨnesɨ. \r (Matɨyui 12:22-30; Maakɨ 3:20-27) \p \v 14 Yɨmaka pwai aꞌmwe pwarɨ wɨlamwaaina yada aꞌmwe sare maangeꞌ mena bɨpainɨkelyɨ. Jizaazai yɨmaka sahwarɨ wɨdaasɨna kyaꞌ sare sarɨ yɨmakei mena wɨna kyaꞌ aꞌmwe maanga bɨpainɨka dazai yagaala wɨdɨna kyaꞌ kwala bwaꞌnaanya atɨka maruꞌnaꞌna. \v 15 Atɨka maruꞌnaꞌna kyeꞌ kɨrɨꞌ aꞌmwe pwara dɨnyɨna “Sahwai yɨmakeraavɨ marasɨꞌmanɨkeꞌna Biyelɨzɨvulɨmɨre dɨragɨnyasɨ marasɨꞌmanɨkelyɨ. Yɨmakeraavɨ maremwaaidere dɨragɨnyasɨnyɨra.” \v 16 Nabaai aꞌmwe pwara “Yaamɨjɨ yɨjɨwalaana!” yawɨreva sarera wɨdɨna “ ‘Gotɨyai gamɨjɨ dahamwaalɨka?’ yawɨtaꞌneina dara gɨthaana! Sɨgunyavɨdaaꞌnya dɨragɨnya pɨrɨꞌ kyaꞌgɨzɨ tɨnna wanganaana!” \v 17 Sara yawɨꞌna yadaapi kɨrɨꞌ kumɨre sɨmunyangɨ yawɨranganna yaka wɨdɨna “Maremwaaide gave pɨbadaaꞌnya pwara pɨvakaai tangɨvalapɨjɨ mala bwaꞌnɨpɨjaꞌ maremwaaide dazaꞌ kayaaka yɨnyɨna yadesɨ. Nabaai gave kɨnɨdaka tangɨvainapɨri mala bwaꞌnɨpɨjaꞌ dazanɨdaka kayaaka yɨmaꞌnyɨna yɨpɨꞌdenɨdakera. \v 18 Nabaai Saataanɨmɨre yɨsavaaꞌ pɨvakaai tangɨvainapɨri mala bwaꞌnɨpɨjaꞌ gamɨre maremwaaideꞌ gara warannevaka! Sarɨmɨ kanyɨdɨwaakɨra ‘Biyelɨzɨvulɨmɨre dɨragɨnyasɨ wɨdaasɨvanɨkelyɨreva.’ \v 19 Nabaai Biyelɨzɨvulɨmɨre dɨragɨnyasɨ yɨmakeraavɨ wɨdaasɨwɨjɨ kwajɨ yɨ sarɨmɨrera dɨragɨnya aaihwaresɨ wɨdaasadɨvɨtavaka? Sarevɨ kumɨ sara sarɨmɨre kwaasɨ yagaala dazangɨ yɨhyawɨbwapɨꞌdere. \v 20 Kɨrɨꞌ Gotɨyare aꞌjawɨnyai nɨmɨnyɨ nyɨgaimwadaaꞌnyɨ nɨmɨ yɨmakeraavɨ wɨdaasɨwɨjaꞌ yɨ sarɨmɨnyawɨnna Gotɨyai maremwaaideꞌ mena bɨvanɨꞌ. \v 21 Aꞌmwe dɨragɨnaanga kwai mwaryagɨnyɨsɨ mwasaagalyajɨ yune lɨmwadei damei gannya angwaasaba nayaa dɨragɨnna maredaaꞌna yadɨꞌnyɨ gamɨre gɨlyɨvɨta yuya sa nayaa dathɨvaina waradengɨ. \v 22 Kɨrɨꞌ dɨragɨnaanga pwai sɨnnawɨnyare dɨragɨnyaꞌ wavɨlaꞌdei bɨna yaka dathɨvaina yaka gamɨre mwaryagɨnya mwasaagala kɨlɨka gamɨnyɨ yɨvaimwade sa yuya tamipalamaaꞌna. Sara tamipalamaaꞌna yaka gamɨre gɨlyɨvɨta yuya sa yanga mudɨna. \v 23 Pwai yaasɨwaꞌna ‘Yɨmakeraavɨ maremwaaidere dɨragɨnyasɨnyɨra,’ yawɨꞌde sai nɨmɨnyɨnei mwaaidei mɨꞌ. Yɨ sahwai nɨmɨnyɨna yɨkamaangelyɨ. Pwai nɨmɨjɨ sipɨzipɨyaraavɨ myeꞌmwannamwaaihyɨ yada sahwai yaasɨwaꞌna tamayɨwɨnasamaryadelyɨ. \r (Matɨyui 12:43-45) \p \v 24 Yɨmakei aꞌmwe pwarɨ mena yagalyaꞌmavaka nawɨꞌnya pɨba bɨramaaryaꞌnei aꞌgaaye mwaalyaꞌnei yaalɨkɨryabanna loꞌmavamarina. Nabaai sasare pɨba mabɨramaari yaka yɨ dara dɨna ‘Anga sɨnnawnnaɨ nɨmɨ mwaale dazavɨdaaꞌnyainyɨ ayɨna kaanya wɨdeꞌnanyɨra.’ \v 25 Sare sai kaanna wɨna yaka anga dazavɨ tɨnna wanganaawɨna, dara yakeꞌ ‘Mena padaꞌgalabwakɨraka mena nayaa warɨkeꞌ daaka! Kuneꞌ daaka!’ \v 26 Sara dozɨ kaanna wɨna yojɨ yɨmaka gamɨre kayaaꞌnanyaꞌ wavɨlaveta ata purɨdaaꞌnyɨ pwaraainanyaraavɨ kayaaka yɨgalakyaꞌneraavɨ wɨjɨmaꞌnaawɨna. Sara yaka yuyara bɨna yeva sare sara kusawɨ wɨlɨna yeva wɨlamwaaina. Sɨnnawɨ aꞌmwe dazai kayaaꞌna mwaalakelyɨ. Kɨrɨꞌ aayagaaꞌ yuna kayaaꞌnanaangei mwaalɨna. (Sasarebaaibɨꞌ aꞌmwere sɨmunyaꞌ kuneꞌ waꞌdɨꞌnyɨ Gotɨyai mulamwaalyadɨꞌnyɨ sahwai kayaaꞌnanaangei mwaalɨna yadelyɨ.)” \p \v 27 Yagaala daza kuna wɨdɨna yadaaꞌnyɨ kwala bwaꞌnaanyavɨ aꞌmwe pɨrɨꞌ jaka wɨdanganna “Aꞌmwe sɨnnawɨ gɨmɨnyɨ mudanga gyaka aamunya gɨzaavaka saꞌ yɨ sahɨrɨꞌ yɨlaaya yada tewaanaanga yɨnɨkesɨra.” \v 28 Jaka wɨdanganna kyaꞌ kɨrɨꞌ sai wɨdɨna “Aawa, aꞌmwera Gotɨyare yagaalyaꞌ kadɨka wɨꞌnadɨvɨꞌ mɨdɨbɨzara sahwara yɨlaaya yadɨvɨꞌ tewaanaanga yɨnɨkerera.” \s1 Jonaamɨne dɨragɨnyaꞌ wɨjɨwaainyaꞌnevɨnesɨ. \r (Matɨyui 12:38-42; Maakɨ 8:12) \p \v 29 Kwala bwaꞌnaanya kuna biꞌbwaꞌnemwaaidapi sai dara wɨdɨna “Dathahaasara aꞌmwe kayaaꞌnanyarera. Sahwara ‘Dɨragɨnya wɨjɨwaainya pɨrɨvɨ tɨnna wanganaana!’ yawɨreva jaka wɨdɨna. Sara kanyɨdɨwaaꞌ kɨrɨꞌ sahwaraavɨ dɨragɨnya wɨjɨwaainya pɨrɨꞌ wɨjɨwaainɨdeinyɨ mɨka. Aawa. Ne Jonaamɨre dɨragɨnya wɨjɨwaainya yune dazahɨrɨꞌnanyawɨkuꞌ wɨjɨwaainɨdeinyɨra. \v 30 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sɨnnawɨ kɨgaaꞌ Jonaa Ninɨva mwaalyaraavɨna Gotɨyare wɨjɨwaainyaꞌneꞌ yɨmaꞌnyaakabaaibɨꞌ yɨ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai dathahaasaraavɨnei Gotɨyare wɨjɨwaainyaꞌneꞌ yɨmaꞌnadelyɨ. (Sareꞌna sarɨmɨ yawɨꞌna ‘O, Gotɨyai Jizaazarɨ maryasaabakelyɨ.’) \v 31 Dɨvi Gotɨyai aꞌmweraavɨ yawɨbwaradehaaꞌ saawɨtɨyɨmagɨdaaꞌnyɨ kwinɨyaꞌ maremwalyaakevɨ aꞌmwe dathahaasa daraavɨjɨ yɨdɨkaaꞌna kyojɨ kwinɨya sahɨrɨꞌ kumɨre kayaaꞌna yadɨvɨsabwine yagaainakeraavɨna jalɨkurakaabathesɨ. Kwinɨya dazaꞌ Kwaakevakɨ tɨyawɨnnanyawɨ Solomonɨmɨre sɨdusabwi kadɨka wɨꞌnyaꞌneꞌ bɨna. Yɨ sahɨrɨꞌ bɨna kyaaꞌ, yɨthaanyi, dahaaꞌ Solomonɨmɨ wavɨlaꞌdei dava mwaalɨka dalaaka! Mwaalɨka kɨrɨꞌ sarɨmɨ manyuꞌnyɨvanɨgasaꞌneꞌna kwinɨya saꞌ nayaa wɨꞌnyaakeꞌ sarɨmɨre kayaaꞌnanyabwi jalɨkurakaabathesɨ. \v 32 Nabaai maryawɨbwaradehaaꞌ aꞌmwe Ninɨva mwaalyaraavɨ dathahaasaraavɨjɨ yɨdɨkaaꞌna kyojɨ dathahaasaraavɨre kayaaꞌnanyabwina jalɨkurakaabɨpɨꞌderera. Ninɨva mwaalyara Ne Jonaa wɨjɨwakadaaꞌnyangɨ kadɨka wɨꞌnadɨvɨꞌ sɨmunya mudɨkeꞌ yawɨramaaꞌna. Sahwara sara yɨna kyaaꞌ, yɨthaanyi, dahaaꞌ Jonaamɨ wavɨlaꞌdei sai dava mwaalɨka dalaaka! Mwaalɨka kɨrɨꞌ muꞌnyɨvanɨgasaꞌneꞌna Ninɨva mwaalyara nayaa wɨꞌnyaasara kumɨre kayaaꞌnanyabwi jalɨkurakaabɨpɨꞌderera. \s1 Kɨlaakejɨkɨne baakeꞌna dɨnɨkesɨ. \r (Matɨyui 5:15; 6:22,23) \p \v 33 Aꞌmwe aane pwai kwai laamɨvananyaꞌ yewɨtaꞌda lɨka yulyaryaꞌneba wɨlakada mɨꞌ. Nabaai maaꞌgula pɨrɨvɨ amwihidaaꞌnyɨ wɨlakada mɨꞌ. Aawa. Yɨꞌbɨnyavɨ munyaba yɨlakadesɨ. Sarevɨ aꞌmwera kusawɨnna bwidɨvɨꞌ ‘Dɨꞌbaaka wanyɨwanya dazavɨ tɨnna wangabɨka!’ dada saba yɨlakadesɨ. \v 34 Gɨmɨre tɨnnyai kɨlaakejɨkɨna laamɨvananyalyɨ. Tɨnnyai baakeꞌ maaꞌdelyɨ. Tewaanyabwi baakeꞌbɨsabwi sɨmunya nayaa yawɨꞌdɨ yɨ gɨmɨre yuya kɨlaakejɨꞌ baaka padezɨkɨ. Kɨrɨꞌ kayaaꞌnanyabwi jɨhɨnyaꞌbɨsabwi sɨmunya yawɨꞌdɨ yɨ gɨmɨre kɨlaaka yuyajɨꞌ yuna jɨhɨnya yɨmaꞌnadezɨkɨ. \v 35 Sarevɨdaaꞌnyɨ nayaa dɨmaremwaainyɨla! Baaka gɨmɨnyɨ wɨlagwarɨka dazaꞌ jɨhɨnya nyɨmaꞌnadɨka! Nɨmɨnyɨna nayaa jawɨka! \v 36 Sarevɨdaaꞌnyɨ gɨmɨre kɨlaaka yuyajɨꞌ baaka kɨnɨnnakejɨꞌ yajazɨꞌ pimagɨnya pɨjɨꞌ jɨhɨnya pɨjɨꞌ myajazɨꞌ yɨ sarevɨ laamɨvananyavɨre baakeꞌ gɨlɨvamwadadevaaibɨꞌ gɨmɨre kɨlaakejɨꞌ yunebanna baaka padezɨkɨ.” \s1 Perɨzɨyarajɨ Kɨwɨjarajɨ kayaaꞌnanyabwi yɨgasaꞌnesɨ. \r (Matɨyui 23:1-36; Maakɨ 12:38-40; Lukɨ 20:45-47) \p \v 37 Jizaazai yagaala mena jɨꞌmwannaka yadɨꞌnyɨ Perɨzɨya pwai gamɨre angevɨ wapaaya tɨka nyaꞌna sahwarɨ jaka jɨvwarɨjɨmaaꞌnyɨna. Sarei sai angevɨna wɨlaawɨna yaka wapaaya nyaꞌne yɨꞌbɨnyavɨ mwaalɨna. \v 38 Sare yaka sɨnnawɨ ata aalya minyai wapaaya nadaaꞌnyɨ Perɨzɨya sai tɨnna wanganna yaka aalya minyaꞌna nɨꞌnɨka yɨna. \v 39 Nɨꞌnɨka yɨna kyaꞌ Naangei wɨdɨna “Sarɨmɨ Perɨzɨyaihi kaapɨvananya paletɨyangɨ mwasɨmagɨnna aalya yadɨvɨkɨ. Kɨrɨꞌ sarɨmɨnyɨ kusawɨ kukebulyɨ kayaaꞌnanya gɨrɨkitaꞌnanyabulyɨ yuna wɨlayɨhwarɨkeihɨlyɨ. \v 40 Aꞌmwe sɨduꞌmaayaihi! Gotɨyai yune mwasawɨnya yavɨkaryaka nabaai kusawɨnya yavɨkaryaakei daaka! (Sarɨmɨre sɨmunyavɨjɨ padaꞌgalamaremwaaina jɨla!) \v 41 Sare kɨrɨꞌ sarɨmɨre sɨmunyavɨ aꞌmwe gɨlyɨvɨsanna wɨgainɨvanɨkeraavɨ yanga nayaa duzaayɨla! Kwaasɨyaꞌna mujaavɨpɨna! Nabaai sasara tewaanya yɨpɨjaꞌ aꞌmwera dara yawɨpɨꞌdeꞌ ‘O, aꞌmwe sasarei gamɨre sɨmunyaꞌ yuneꞌna tewaanya warɨkeꞌ daaka! Yuya gɨrɨkitaꞌnanya maaya daaka!’ \p \v 42 Weꞌ! Perɨzɨyaihi mala nayaa jɨwannyɨla! Sarɨmɨ yɨmaasajɨ jɨsajɨ sɨgya yuya dala nabinyajɨ mɨlɨkɨvaidɨvɨꞌ atɨraai yɨmaꞌnadaaꞌnyɨ pimagɨnyavaaꞌ Gotɨyarɨ wɨjaavadɨvɨsaihɨlyɨ. Sara nayaa yadɨvɨꞌ kɨrɨꞌ yɨdaꞌmaraangeburɨjɨ Gotɨyarɨna tewaanya wɨvuꞌnyaburɨjɨ wavɨlaꞌdɨvɨsaihɨlyɨ. Sasare sabwi yadɨvɨꞌ pɨbwi sɨgyajɨyabulyɨ myagalyaꞌmayɨ yɨpɨjaꞌ saꞌ tewaanyasɨ. (Sareꞌna Gotɨyai daanga wɨjaayaꞌneihi mala jɨwannyɨla!) \v 43 Perɨzɨyaihi, weꞌ! Sarɨmɨ lotuangengɨ aꞌmweraavɨ sɨnnyɨkaavɨ, tewaanyaba walamwaalyaꞌna tewaanya yɨhɨvuꞌnadeihɨlyɨ. Sarevɨ nabaai aꞌmwera kwala yɨꞌbwaꞌnadɨvɨsaba ‘Aꞌmwe naangeigɨ!’ wɨjaꞌna nawɨꞌnya yɨhɨvuꞌnadeihɨlyɨ. Sareꞌna mala nayaa jɨwannyɨla! \v 44 Sarɨmɨ weꞌ! Gɨlekaviꞌnɨnnya kwaakevɨ kusawɨ lɨka yulyarɨkebɨsaihɨlyɨ. Sara yulyaꞌdɨꞌnyɨ aꞌmwera tɨnna mwanganyadɨvɨꞌ gɨrɨkitaꞌnanyaꞌna myawɨryadɨvɨꞌ sahɨnɨngɨ aꞌbadaaꞌnyɨ yɨlayamaryadɨvɨsare. Sarɨmɨre gɨrɨkitaꞌnanya lɨka yulyaꞌdɨvɨsaꞌna mala nayaa jɨwannyɨla!” \p \v 45 Aꞌmwe kɨwɨnya dɨnɨkengɨ sɨduꞌnaka pwai gamɨre yagaalyangɨ jaꞌnawɨdɨna “Wɨjɨwaakadɨnyaigɨ, sara wɨdadɨ gɨmɨre yagaala taanga nemɨ kwainaavɨjɨ dɨragɨnna nedangamanɨgɨna!” \v 46 Wɨdɨna kyaꞌ sai wɨdɨna “Kɨwɨnya dɨnɨkengɨ yawɨꞌdɨvɨsaihi, weꞌ! Aꞌmweraavɨ taanginya yɨlakadɨvɨsaihɨlyɨ. Naanga dakadɨvɨsaihɨlyɨ. Sara wiadaapi yagɨyagɨ makidɨvɨsarera. Kɨrɨꞌ sarɨmɨ saihi taanginya maakata dazangɨ yaꞌneihi ata pwi wakya yadɨvɨtaihi mɨꞌ. Sareꞌna mala nayaa jɨwannyɨla! \v 47 Sarɨmɨnyɨ weꞌ! Sarɨmɨre Ne sɨnnawɨnyara pɨropetɨyaraavɨ tamakesarera. Sarevɨ sahwaraavɨre gɨleange madɨvɨsaihɨlyɨra. Sareꞌna mala nayaa jɨwannyɨla! \v 48 Sasare dazabwi aꞌmweraavɨ dareꞌbɨꞌ yɨbwarɨdaakwadɨvɨsaihɨlyɨ ‘Ne sɨnnawɨnyara sasara yaata sabwina nawɨꞌnyasɨ.’ Yɨ, pɨropetɨyaraavɨ tamakadaapɨjɨ sarɨmɨ gɨleange madɨvɨsaꞌna ‘Ya, tewaanyabulyɨ,’ jalɨkurakɨdɨvɨsaihɨlyɨ. \v 49 Sarevɨ sarɨmɨnyɨna Gotɨyare sɨduta naangesɨyai sai mena dara dɨnɨꞌ ‘Pɨropetɨyaraavɨjɨ wɨdaasadɨnyaraavɨjɨ maryaasɨwɨjaraavɨ pwaraavɨ tamayɨwɨnasamaryadɨvɨꞌ pwaraavɨ tamakɨpɨꞌderera.’ \v 50 Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwe dathahaasaihi sɨnnawɨ kɨgaakuna pɨropetɨya yuyaraavɨ tamakyaasaihɨre mɨnya maaryaꞌne sangɨjɨ dahaaꞌ kɨgaasɨ kuna yɨvanɨgasaihɨre mɨnya maaryaꞌne sangɨjɨ dazahɨrɨvɨne taanginyaꞌ dɨmaaryideihɨlyɨ. \v 51 Yɨ sɨnnawɨ Aivelɨmɨre taweꞌ bwalaawɨna yaakelyɨ sareibɨsara dɨvidaaꞌnyɨ tɨnnyabanyaraavɨre tawe bwalaawɨna yaakerajɨ aayagaaꞌ Sekaraayare taweꞌ bwalaawɨna yakelyɨ saraavɨne tawevɨnanyɨra. Aayai Sekaraayarɨ kwaraanyabajɨ (taangejɨ marewɨjaꞌnebajɨ) anga nawɨꞌnyavɨjɨ tɨnnyaba tamakesalyɨ. Yo, sarɨmɨnyɨ yɨhɨthɨvanɨge. Yuya dazavɨneꞌna dathahaasaihɨrɨ mɨnya maaradeꞌnanyɨ tawe saꞌ. \v 52 Kɨwɨnya dɨnɨkengɨ sɨduꞌnakeihi, weꞌ! Sarɨmɨ Gotɨyarɨne yagaalyavɨ sɨduta yawɨramaaryaꞌne sɨmunyaꞌ kiyaꞌbɨꞌ kuka marasɨꞌmwaasasɨ. Sarɨmɨ saihi sɨmunya dazavɨ kaanyavɨ mabaasadɨvɨꞌ kusawɨ mulyɨvanɨgaꞌ. Aꞌmwe pwara ‘Kusawɨ wɨlaana!’ dadɨvɨꞌ yadaapi sahwaraavɨ kaanyaꞌ tihɨꞌmanɨgasaihɨlyɨ. Sareꞌna mala nayaa jɨwannyɨla!” \p \v 53 Anga dazavɨdaaꞌnyɨ walyuna yadaaꞌnyɨ Kɨwɨjarajɨ Perɨzɨyarajɨ saraavɨ sɨnna tɨka naanga wɨdaꞌdaaꞌnyɨ gamɨnyɨ kwaasɨ yagaala jɨdayaꞌneꞌna yagɨyagɨ bɨrɨna. “Gamɨnyɨ yaamɨjɨ walapapalakaana!” yawɨꞌdɨvɨꞌ yaamɨjɨ yɨna yɨna. \v 54 Sahwarɨ kotɨya yɨnɨga maryaꞌne saꞌna “Gamɨre maangikɨdaaꞌnyɨ yagaala pɨrɨꞌ kinori bɨramaraana!” yawɨꞌdɨvɨꞌ sahwarɨ nayaa baihanaramarina. \c 12 \s1 Kwaasɨ javwina nayaa yavadaꞌgainyaꞌnesɨ. \r (Matɨyui 10:26-33; 12:32; 10:19,20) \p \v 1 Sarevɨ aꞌmwe kwala bwaꞌnaanyavɨne taawɨzanɨya naangera yɨꞌbwaꞌnyɨna yeva pwaraavɨre sɨvɨlyangɨ dɨhɨbainadɨvɨꞌ yuneba mɨjahɨbalakɨna. Yuneba mɨjahɨbalakɨna yadapi sɨnnawɨ gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ gaai wɨdɨna “Perɨzɨyaraavɨre yɨzɨyavɨna nayaa javadaꞌgalayawɨrila! Kumɨre kwaasɨya sabwina yɨhɨthɨvanɨge. (Bɨretɨya yavɨkaryadɨvɨꞌ yɨzɨyaꞌ yuneba pamidakɨna yadevaaibɨꞌ Perɨzɨyaraavɨre kwaasɨya sabwina sarɨmɨnyɨ yuneba nulayɨhwaradɨka!) \v 2 Yuya sa bwakakɨna yɨnɨke yɨ kuꞌmaaya yamaꞌmawakɨna yadengɨ. Nabaai yuya kukuꞌnyɨ yagaalya yawɨrangabɨꞌdengɨ. \v 3 Sarevɨdaaꞌnyɨ sarɨmɨ yagaala yuya jɨhɨnyavɨ dadɨvɨsa yɨrɨkevɨ aꞌmwera kadɨka wɨꞌnɨpɨꞌdere. Nabaai yagaala yuya sarɨmɨ angengɨ kusawɨ kadɨkengɨ yuna kavena aꞌmabyahaala dadɨvɨsa, yɨ sare sa angevɨ munyaba yɨladaavapɨjɨ wɨjɨwaakɨpɨꞌdengɨ. \p \v 4 Nɨnnya nyaꞌmweihi, sarɨmɨnyɨ dara yɨhɨthɨvanɨge. Aꞌmwera sarɨmɨre kɨlaakejɨꞌ yuna baimwagakya yaꞌna lɨka mipɨnera! Sareꞌna nabaai dɨvi ayahi pɨnɨjɨ yɨpɨꞌdera mɨꞌ. \v 5 Sarɨmɨ lɨka jiderɨna yɨhibwarɨdaakwɨdeinyɨ. Sai Gotɨyai tamakojɨ dɨvi dɨragɨnyaꞌ kɨnɨnnakei aꞌmweraavɨ Dɨkevɨ kewɨnɨ maralɨvaramanne dazarɨna lɨka jideihɨlyɨ. Yo, sarɨmɨnyɨ yɨhɨthɨvanɨge. Dazahwarɨna lɨka nayaa jideihɨlyɨ. \v 6 Binna atɨlyara nɨgwia maalɨka pukaalyɨna mubadɨvɨsɨkaai daaka! Sareꞌna kɨrɨꞌ Gotɨyai yuta sasare gave saina navɨka yadei mɨꞌ. \v 7 Aawa. Sarevɨ sahwai sarɨmɨre mɨnyagɨnyangɨya mɨjata yuyangɨ ata mena gimanɨkengɨ. Sareꞌna lɨka mipɨnera! Binna kwalaalyaraavɨne nɨgwiangɨ sarɨmɨ mena wavɨlaꞌnɨkeihɨlyɨra. \p \v 8 Sarɨmɨnyɨ yɨhɨthɨvanɨge. Aꞌmwe gazaizai nɨmɨnyɨna aꞌmweraayaba jalɨkurakajai ‘Sahwarɨ mɨdɨdɨnyainyɨ,’ yɨ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai sai kwai dazarɨna Gotɨyare ejelɨyaraayaba jalɨkurakadelyɨ ‘Sahwai nɨmɨrelyɨra.’ \v 9 Kɨrɨꞌ pwai nɨmɨnyɨna aꞌmweraayaba jalɨkurakajai ‘Mamɨdɨnyadɨnyainyɨ,’ yɨ dazarɨna Gotɨyare ejelɨyaraayaba ‘Nɨmɨrei mɨka,’ jalɨkurakadelyɨ. \v 10 Gazaizai Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayarɨna bɨraizɨka wɨdazai, yɨ Gotɨyarɨ kudozɨ gamɨre kayaaꞌnanya saꞌ marasɨꞌnadelyɨ. Kɨrɨꞌ Kurya Tewaanyarɨna yagaaibɨraizɨka dazai, yɨ Gotɨyai gamɨre kayaaꞌnanya saꞌ marasɨꞌnadei mɨꞌ. \v 11 Nabaai kotɨyaꞌna lotuangengɨ maremwaaidɨvɨsaraayabajɨ gaꞌmaanɨyaraayabajɨ yawɨbwaꞌdɨvɨsaraayabajɨ yɨhɨmakwodɨvɨꞌ sarevɨ yawɨta kwalaalya mi yadɨvɨꞌ sɨmunya dara myawɨpɨnera! ‘Nemɨ yagaalyaꞌ gara wɨrɨvɨkɨraadeinaavaka? Be yagaala wɨdaatheinaavaka?’ \v 12 Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Dazahɨrɨsavɨ dazahaasagaaꞌ Kurya Tewaanyai sarɨmɨre yagaala wɨdɨpɨneꞌ kihɨzaavojɨ duzideihɨlyɨ.” \s1 Gɨlyɨvɨkɨravɨnakei navɨꞌnavɨka yadevwine keꞌbaꞌnanyavɨnesɨ. \p \v 13 Kwala bwaꞌnaanyavɨ aꞌmwe pwai wɨdɨna “Wɨjɨwaakadɨnyaigɨ nehɨrɨnɨmaangei kabaimwaꞌdɨꞌ nyɨdaakaangei gɨlyɨvɨta yuya maaꞌmwaꞌdɨkelyɨ. Sahwarɨ duthatheꞌna gɨthɨwana. Gɨlyɨvɨsa tɨnnyaba jaapalojɨ pimagɨnyavaaꞌ nyɨjaavadeꞌna.” \v 14 Wɨdɨna kyaꞌ sai wɨdɨna “Gathaꞌdarevaka! Kɨrɨmɨnyɨ yawɨbwataꞌneinyɨ aaihwai nyɨdahɨlakɨwakainyaka! Gɨlyɨvɨsa jaapala yɨhɨthaayaꞌneinyɨ daaka!” \v 15 Sara wɨdɨna yaka kumɨnyɨ wɨdɨna “Sarɨmɨ mala jɨwannyɨla! Nayaa javarannemwaalyɨla! Gɨlyɨvɨsangɨna tɨganaarya nyɨpɨdɨka! Aꞌmwe gɨlyɨvɨta naanga kwalaalyajɨyai, sai gamɨre gɨlyɨvɨta dazangɨna gaalyabwi kɨnɨnnakei daaka!” \v 16 Wɨdɨna yaka keꞌbaꞌnanya pɨrɨꞌ wɨdɨna “Aꞌmwe pwai gɨlyɨvɨkɨravɨnakei gamɨre wawɨnyajɨꞌ tɨka munne kwalaalya maarakejɨkɨ. \v 17 Sarevɨneꞌna aꞌmwe dazai gannya sɨmunyavɨ dara yawɨrakelyɨ ‘Aka, nɨmɨ dainyɨ gara yɨwɨneke! Nɨmɨre tɨka munne yuya yɨnɨga mariꞌbwarakɨde ange kuneinyɨre!’ \v 18 Dɨna yaka sai dɨna ‘Yɨ, nɨmɨ dara yɨdesɨ. Nɨmɨre anga yuya tɨka munne marikwakadɨnya sa woꞌdaalaꞌmujɨ yune naangenna naangenna madɨdeinyɨra. Sara madaꞌmujɨ nɨmɨre witɨya yuyajɨ gɨlyɨvɨta yuyajɨ anga dazangɨ mariꞌbwarakɨdeinyɨra. \v 19 Sara yaꞌmujɨ nabaai nɨmɨre kuryarɨ wɨdɨna “Kuryaigɨ, kwarame kwalaalyangɨne tɨka munne yɨnɨga waradengɨra. Sarevɨ dahaaꞌ kave aꞌgaaye dɨmwaaideꞌnanyɨ. Tɨka wapaajɨ nadɨ waainɨyajɨ nadɨ yɨlaaya yadɨ dɨmwaaideꞌnanyɨ.” ’ \v 20 Sara dɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ Gotɨyai sahwarɨ wɨdɨna ‘Aꞌmwe sɨmumaayaigɨ! Yuna dahaasagaaꞌ sawɨta davɨ dɨvaideigɨnyɨ. Gɨmɨre kuryarɨ maarɨdelyɨ. Sareꞌna gɨlyɨvɨta yuya yovɨgaipwakɨvanɨgɨnya yɨ sa aaihwai maaradengaka! Gɨmɨ aawa!’ \v 21 Sasarebaaibɨꞌ Gotɨyarɨna nawɨꞌnya naangebura maayai, Gotɨyarɨna gɨlyɨvɨkɨravɨnakei mamwaalyɨ yajai gɨlyɨvɨta gannyanne kwalaalya naanga mariꞌbwarakadei gamɨre kuryai waryaanyai yɨmaꞌnadelyɨra.” \s1 Gotɨyarɨ nayaa lɨmwadaanyaburɨnesɨ. \r (Matɨyui 6:25-34) \p \v 22 Gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ wɨdɨna “Sarevɨ sarɨmɨnyɨ yɨhɨthɨvanɨge. Sarɨmɨre mwaalyabwina sɨmunya kwalaalya myawɨpɨnera! Sara yawɨꞌdɨvɨꞌ dara nadɨpɨka! ‘Nemɨ tɨka munne benɨ naadeinaavaka?’ Nabaai sarɨnnya kɨlaakejɨkaavɨna sɨmunya kwalaalya myawɨpɨnera! Sara yawɨꞌdɨvɨꞌ dara nadɨpɨdɨka! ‘Nemɨre kɨlaakejɨkɨ be yaawiajɨ baazɨꞌmaꞌnaadeinaavaka?’ \v 23 Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Gaalyabwi sabwi naangebulyɨ. Tɨka nyaꞌnennanya sa maalɨkengɨ. Nabaai kɨlaaka sajɨꞌ naangejɨkɨra. Baazɨꞌmaꞌnya sa maalɨkengɨra. \v 24 Yusaraavɨna jawɨranganyɨla! Witɨya wia burɨdɨvɨtara mɨꞌ. Tɨka munne gimujayɨꞌbwarakaabadɨvɨtara mɨꞌ. Kumɨre tɨka munne angejɨ anga yuhwakamaaryaꞌnejɨ kunere. Kɨrɨꞌ Gotɨyai tɨka wapaaya wɨjaavadere. Sareꞌna sarɨmɨ aꞌmweihi yusaraavɨ yuna naanga wavɨlaꞌdɨvɨsaihi midaaka! \v 25 Sarɨmɨjɨya pwai sɨmunya kwalaalya yawɨrajai sangirɨꞌ kɨbawamaalɨꞌna pɨrɨsɨ gamɨre mwaalyagaaꞌna yɨbwaꞌmwagannei daaka! \v 26 Sarevɨdaaꞌnyɨ sarɨmɨ sare maalɨka samɨlɨꞌ mi yɨpɨneihi mwaaibɨzaꞌ yɨ yuya pɨnɨnna sɨmunya kwalaalya beꞌna yawɨꞌmanɨgaꞌ! \v 27 Sarɨmɨ mayawaaꞌ pwasangɨna jawɨranganyɨla! Tɨretɨya mihwiadɨvɨsangɨ. Kwaabɨyɨvɨta marɨlyadɨvɨsangɨ. Kɨrɨꞌ sarɨmɨnyɨ yɨhɨthɨvanɨge. Kɨgaakuna Kingɨya Solomonɨ gamɨre nɨgwɨlalaaka byaannaka yuya yɨwaala yɨwannyaakelyɨ. Kɨrɨꞌ mayawaaꞌ pwata dazabaaibɨꞌ sahwai gamɨre yɨwaala tewaanya kɨnɨnnakei mɨꞌ! \v 28 Wawɨnyangɨ dahaaꞌ kurɨvaarɨya waayɨke sare sa yune mwanyagaaꞌ davapɨjɨ dɨkevɨ sɨtovɨyavɨ marirapɨꞌdengɨ. Nabaai yaasɨwakurɨvaarɨya sa, yɨ sangɨ Gotɨyai yɨwaala yɨwagɨthaakwadengɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ yɨ sarɨmɨ dɨragɨnna maalɨꞌna lɨmwadɨvɨsaihi kurɨvaarɨya sa yuna naanga wavɨlaꞌdɨvɨsaihɨrɨ yɨhɨvaazɨꞌmakwadei daaka! \v 29 Sarevɨ sarɨmɨ yawɨrɨkwaasa kwalaalya myɨpɨnera! ‘Nemɨ tɨka wapaaya benɨ naadeinaavaka? Aalya benɨ naadeinaavaka?’ Nabaai sɨmudaadaanya myawɨpɨnera! \v 30 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kwaaka davakɨ Naangerɨna malɨmwagyadɨvɨsara ajɨmya yuyangɨyara wapaaya aalya gɨlyɨvɨta sazanna bɨramaaryaꞌnera sɨmunya kwalaalya yawɨꞌdɨvɨsare. Sarɨmɨ yuya sasarenna yɨhɨmudaasada sanna Sɨrɨnɨmaangei mena yawɨꞌmanɨkelyɨ. \v 31 Sare kɨrɨꞌ Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaideꞌ bɨramaasaꞌna sɨmunya jawɨryideꞌnanyɨ. Sara kyawɨrapɨri yuya daza kɨnɨjɨ yɨhɨzaavadelyɨ. \r (Matɨyui 6:19-21) \p \v 32 Sarɨmɨ sipɨzipɨya maalɨkevaasɨyaihi lɨka mipɨnera! Gamɨre maremwaaideꞌ yɨhɨzaayaꞌnei Sɨrɨnɨmaangei yagaalyaꞌ mena jamungajakelyɨ. Sareꞌ yɨlaaya yakelyɨ. Sareꞌna lɨka mipɨnera! \v 33 Sarɨmɨre gɨlyɨvɨsa mubya yapɨjɨ sare nɨgwianna wɨmudaasɨvanɨkeraavɨ gaimwangeꞌna yanga duzaayidengɨ. Sara kyapɨri Sɨgunyavɨ gɨlyɨvɨta nawɨꞌnyanna nawɨꞌnyanna sarɨmɨnyɨne waradeꞌnanyɨ. Sɨgunyavɨya gɨlyɨvɨsa yuneba dɨmariꞌmwanade mɨꞌ. Sara kyapɨri Sɨgunyavɨ sarɨmɨnyɨne nɨgwɨpaawɨzɨya kayaaka minyɨ yade waradengɨ. Sarevɨ nabaai kukera kuka mamaraabyadɨvɨsangɨ. Saba maaꞌnyaannyɨkera tɨka manyadɨvɨsangɨ. \v 34 Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Sarɨmɨre gɨlyɨvɨta nawɨꞌnyanna nawɨꞌnyanna warɨkebanna yɨ dazahɨbanna sarɨmɨre sɨmunya yawɨrɨbainyɨna jidevera. \s1 Naangerɨna lɨmwadɨvɨsara tavaravana mwaaibɨꞌdeꞌna dɨnɨkeꞌnesɨ. \p \v 35 Tavaravananeꞌna sarɨmɨre kwaabɨhannya keꞌbanna gɨꞌmwagayɨraꞌnapɨjɨ munnaanya dɨvadathɨvainyɨla! Sara yapɨjɨ laamɨvananyaꞌ yewɨtawakapɨjɨ tavaravana dɨmwaalyɨla! \v 36 Aꞌmwera kunnya naangerɨna mudɨkangeyaba munne naangeyabadaaꞌnyai bazarɨna yawɨꞌdɨvɨꞌ yemwaaidɨvɨtabaaibɨꞌna jemwaalyɨla! Nabaai ‘Sai bozɨ kaanyavɨ mala kabaramojɨ kaanyaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ basamaraana!’ dapi jemwaalyɨla! \v 37 Naangei bozɨ gamɨre wɨdaayadɨvɨsara nayaa baihanaꞌdɨvɨꞌ se mwaryadapi wanganojɨ yɨlaaya yada sarevɨ wɨdaayadɨvɨta dazara yɨlaaya yadɨvɨꞌ tewaanaanga yɨnɨkerera. Naanga nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Naangei sai gamɨ sai kwaabɨhannyaꞌ tuꞌna gɨꞌmwagayɨraꞌnojɨ munnaanyaꞌ padathɨvainojɨ gamɨreraavɨ ‘Yɨꞌbɨnyavɨ walamwaaibɨkajɨ,’ wɨdathelyɨ. Sara yojɨ gamɨ sai tɨka wapaaya buzaavadelyɨ. \v 38 Nabaai sai sawɨsavɨ kalawawegaaꞌ bathei dɨngaka? Yɨrɨꞌjɨhɨnyagaaꞌ bathei dɨngaka? Sara bazai tɨnna dara wanganajaꞌ ‘O, se mwarijɨhava!’ Yɨ wɨdaayadɨvɨta sara yɨlaaya yadɨvɨꞌ tewaanaanga winaderera. \v 39 Daꞌdareꞌ jawɨrila! ‘Angevɨ gyakwalaangei mena yawɨrajɨ kwajɨ “Aꞌmwe kukei sagaaꞌ bathei daaka!” aꞌmwe kuka dazai angevɨ kadavalɨvɨramakulaꞌ sahwarɨ kwanganakadɨka!’ \v 40 Nabaai sarɨmɨ kwaihɨlyɨ nayaa tavaravana dɨmwaalyɨla! Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai gave pɨgaaꞌ bathehaaꞌna sarɨmɨ jawɨryidehaaꞌ ‘Dahaasagaaꞌ mabi yadelyɨra,’ yɨ dazagaasagaaꞌ bathelyɨra. Sareꞌna tavaravana dɨmwaalyɨla!” \r (Matɨyui 24:45-51) \p \v 41 Sagaaꞌ Pitai wɨdɨna “Naangeigɨ, keꞌbaꞌnanya dazaꞌna yune nemɨnyɨneꞌ dahanedɨvanɨgɨna? Aꞌmwe yuya kwaraavɨjɨneꞌ dahanedɨvanɨgɨna?” \v 42 Sara wɨdɨna kyaꞌ Naangei wɨdɨna “Yɨ, maremwaaide sɨmunya nawɨꞌnya kɨnɨnnakei gannya wawɨnyavɨ nayaa lɨmwagaꞌdei aaihwalaka? Dazahwai sarɨ gannya naangei gamɨre wɨdaayadɨvɨsaraavɨ maremwaalyaꞌnerɨ dahɨlakadelyɨ. Maremwaalya sahwai sahwaraavɨnegaaꞌ kimaꞌnojɨ wapaaya saza yanga wɨjaayaꞌnelyɨ. \v 43 Gamɨre naangei ayɨna kaanya byaꞌnegaaꞌ sɨnnawɨ wɨdakabaaibɨꞌ sara yaderɨ yɨ yaasɨwaꞌwawɨnya dazarɨ tɨnna dara kwanganori yɨ sarevɨ yɨlaaya naanga yada tewaanaanga winadelyɨ. \v 44 Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Naangei gamɨre gɨlyɨvɨta yuyangɨ maremwaala yaꞌnerɨ dahɨlakadelyɨ. \v 45 Kɨrɨꞌ yaasɨwaꞌwawɨnya dazare sɨmunyavɨ dara yawɨrajai ‘Nɨmɨre naangei yarai mabi yannei dɨngaka,’ wawɨnya wɨdaayadɨvɨsaraavɨjɨ wɨdaayadɨvɨsangɨjɨ mala tamɨna. Sara tamɨbainadaaꞌda tɨka munne naangejɨ biyaayajɨ nyɨna yada yɨmaka wɨlɨbainadaaꞌna. \v 46 Sahwai sasara yɨbainadaaꞌdori yaasɨwaꞌwawɨnya dazare naangei yɨrɨka pɨgaaꞌ ayɨna bɨna yadelyɨ. Baza sagaaꞌ sarɨkɨ wɨdaayadei yemwaala yadei mɨꞌ. Nabaai yɨrɨka gave pɨgaaꞌ sahwai yawɨrangadei mɨꞌ. Kayaaꞌna yɨna yadaawori naanga dazai sahwarɨ yuna woripuꞌna yadelyɨ. Sara yada aꞌmwe malɨmwagyadɨvɨsaraavɨre tɨvɨkɨsaburɨ yeꞌmwagamwaaihɨna yadelyɨ. \v 47 Wɨdaayade dathai gamɨre naangere saburɨ mena yawɨꞌda kɨrɨꞌ tavaravana myada naangere saburɨ mamɨdɨnyade sarerɨ naangei mala dɨragɨnna tamɨna yadelyɨ. \v 48 Kɨrɨꞌ wɨdaayadei sɨmunya myawɨryai naangere saburɨ gamɨnyɨ mala yɨnɨga tamannerɨna, saꞌna naangei mala maalɨꞌna tamɨna yadelyɨ. Aꞌmwe kwalaalya maaꞌdɨvɨsara ayɨna kwalaalya wɨrɨvɨkɨradere. Nabaai aꞌmwera aꞌmwe pwarɨ gɨlyɨvɨta kwalaalya wɨjaavɨpɨjai yɨ sare sarɨ ‘Gɨlyɨvɨta kwalaalya pɨnɨjɨ nerɨvɨkɨrana!’ yawɨrapɨjɨ jaka wɨdɨpɨꞌdelyɨ. \s1 Jizaazarɨna aꞌmwera maratangɨvala yaꞌnebwinesɨ. \r (Matɨyui 10:34-36) \p \v 49 Dɨkeꞌ kurɨya yaaye yɨngakɨnɨke nadevaaibɨꞌ aꞌmweraavɨ maratangɨvalyaꞌneinyɨ Kwaakevakɨna bɨweinyɨ. Sarevɨ tewaanna yawɨꞌmanɨge dɨka dazaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ yɨdatheꞌna. \v 50 Taanginyavɨ (bavɨtaazɨyavɨ) nyɨvaihadeꞌ kɨnɨnnakeinyɨ. Dahaaꞌ sara manyainyɨ nɨmɨre sɨmunyaꞌ taanga nyɨnaꞌmanɨkeꞌna ‘Yarai yɨmaꞌnadeꞌ tewaanyasɨ,’ yawɨꞌmanɨge. \v 51 Sarɨmɨ nɨmɨnyɨna dahayawɨꞌmanɨgava? ‘Kwaakevakɨya yuyaraavɨ avaaizɨmunya wakyaꞌnei bɨwakei dɨngaka!’ Aawa. Sarɨmɨnyɨ yɨhɨthɨvanɨge. Nɨmɨ aꞌmweraavɨ maratangɨvalyaꞌneinyɨ bɨweinyɨra. \v 52 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Dahaasɨ dɨvi kɨgaasɨ anga pɨrɨvɨ aꞌmwe atɨlya mwaalapɨriyangɨ pɨvakaai tangɨvainɨpɨꞌdengɨ. Dawaai dasamɨlɨka pɨrɨwaarɨna sɨmunya geꞌ kɨnɨnnake mwaaibɨꞌdengɨ. Nabaai pɨrɨwaai dawaai dasangɨna sɨmunya geꞌ kɨnɨnnakewaai mwaalyɨkadewaalyɨ. \v 53 Kɨnɨdaai jaapainakɨlyɨ ganɨmaangei gevwi yawɨꞌna, gawaalɨvaangei gevwi yawɨꞌna yadiꞌ mwaalyɨkaderaalyɨ. Nabaai kaimɨraayai gannya ganɨmaangerɨna gevwi yawɨꞌna yadelyɨ. Kɨnaai jaapainakɨlyɨ ganaangeꞌ gevwi yawɨꞌna, taayaꞌ gevwi yawɨꞌna mwaalyɨkadewaalyɨ. Nabaai kɨyataai jaapainakɨlyɨ aꞌmwe naangeꞌ gyaayaꞌ gevwi yawɨꞌna, gyaayaꞌ gevwi yawɨꞌna yadiꞌ mwaalyɨkadewaalyɨ.” \s1 Yɨmaꞌnaabathe pɨnɨnna sɨmunya yawɨsabwinesɨ. \r (Matɨyui 16:2-3; Maakɨ 8:11-13) \p \v 54 Aꞌmwe kwala bwaꞌnaanyangɨjɨ wɨdɨna “Nyɨlyai walakadimagɨ yɨraaya tɨnga yemina yadaaꞌnyɨ sarɨmɨ tɨnna sara wangadɨvɨꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ dara dadɨvɨsaihɨlyɨ ‘Ai, burɨkeꞌ bwalaradeꞌnanyɨra.’ Sara deva yadapi yɨ sara yɨmaꞌnyɨna. \v 55 Nabaai yɨhuta dɨragɨnyaꞌ saawɨtɨyɨmagɨdaaꞌnyɨ badevɨ tɨnna wangadɨvɨꞌ sarɨmɨ dadɨvɨkɨ ‘Nyɨlyaꞌ tɨrɨkwaaꞌdɨka nadeꞌna yɨwaka.’ Yɨ sare saꞌ yɨmaꞌnyɨna yadesɨ. \v 56 Kwaasɨ yadɨvɨsaihi, Kwaakevakɨya saburɨjɨ sɨgunyavɨya saburɨjɨ tɨnna nayaa yawɨrangadɨvɨsaihɨlyɨ. Sare kɨrɨvɨdaaꞌnyɨ kɨrɨꞌ dahaasa sabwineꞌna Gotɨyai yɨvanɨka aaya kaavɨlyaꞌna sɨmunya myawɨranganyɨvanɨgasaꞌ baaꞌna yadɨvɨkaka! \r (Matɨyui 5:25,26) \p \v 57 Sarɨmɨ saihi nɨmɨnyɨna sɨmunya nayaa mamaryawɨbwaryadɨvɨꞌ ‘Sai yɨdaꞌmaraangelyɨ,’ beꞌna yadɨvɨkaka! \v 58 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kotɨyaꞌneigɨ aꞌmwe pwalyɨ tutaanyavɨ kaanya yeꞌmwannɨgwodiꞌ aꞌmwe sai kotɨya gɨmaryaꞌnelyɨ saraaihi tutaanyavɨ kaanya kuna wodiꞌ yɨ dazagaaꞌ yagaalyaꞌ yuneꞌna jamungajakyaꞌ jideraaihɨlyɨ. Sahwai yawɨbwaꞌderyawɨnna nagɨmakwodɨꞌdeꞌna. Sara kagɨmakwawojɨ yɨ yawɨbwaꞌdei pɨlɨzɨmaanɨyarɨ kagɨmaaryojɨ pɨlɨzɨmaanɨyai kalavuzangevɨ nagɨmwaaihadɨka! \v 59 Gɨmɨnyɨ gɨthɨvanɨge. Kalavuzanga dazavɨ yarai jahalyaꞌmakwodeigɨ mɨka! Aayagaaꞌ gɨmɨre yadɨnya naanga sannajɨ maalɨka sannajɨ yuneꞌna tɨvɨkɨraꞌgɨzɨyagaaꞌnanyɨ. Gotɨyai nagɨmaryawɨbwaradɨka!” \c 13 \s1 Aꞌmwei sɨmunya mudɨkebwi myawɨramaari yajai sai yɨnahu kayaaka yɨnadeꞌnesɨ. \p \v 1 Sahɨgaaꞌ aꞌmwe pwara bamwaaina yeva aꞌmwe Galɨli mwaalya pwaraavɨna wɨdɨna. Sahwaraavɨ Paailatɨ tamakaka Naangerɨna Pɨrizɨyara sɨmakurɨꞌdɨka tamiraꞌmwaꞌdaata sangɨre tawesɨ sahwaraavɨre tawesɨ waramwannyɨna kyɨwaꞌdɨꞌ balɨna yɨwaꞌdaasaraavɨna wɨdɨna. \v 2 Wɨdɨna kyeꞌ sai jaꞌnawɨdɨna “Sarɨmɨ dahayawɨꞌmanɨgaꞌ ‘O, aꞌmwe Galɨlidaaꞌnya dazara taanginya sara maaꞌmwaꞌdaasaꞌna nemɨ yawɨꞌmwo “Galɨlidaaꞌnya yuya pwaraavɨre yuna kayaaꞌnanya gɨrɨkitaꞌnanyabwi wavɨlakasarera.” ’ Sara dahayawɨꞌmanɨgaꞌ? \v 3 Nɨmɨ yɨhɨthɨvanɨge. Sasarebwi mɨꞌ. Aawa. Sarɨmɨ sɨmunya mudɨkebwi myawɨramaari yɨpɨjaꞌ sarɨmɨ yuya kwaihi yuna kayaaka avaaina sasara jɨmaꞌnyideihɨlyɨ. \v 4 Nabaai aꞌmwe (18) eitinɨyara kɨgaaꞌ anga saamɨnaanga Silowamɨneꞌ kumɨnyɨ dɨthɨngɨta tamaka tamakɨna yakere. Saꞌna sarɨmɨ dara dahayawɨꞌmanɨgaꞌ? ‘Baihɨraka saraavɨre tɨvɨkɨsabwina aꞌmwe pwara anga Jeruzaalemɨ mwaaihata saraavɨre kayaaꞌnanyangɨne saburɨ wavɨlavɨkebwi dɨngaka!’ \v 5 Nɨmɨ yɨhɨthɨvanɨge. Sasarebwi mɨꞌ. Aawa. Sarɨmɨ sɨmunyabwi mudɨkebwi myawɨramaari yɨpɨjaꞌ sarɨmɨ yuya kwaihi yuna kayaaka saꞌbɨꞌna jɨmaꞌnyideihɨlyɨ.” \p \v 6 Keꞌbaꞌnanya daꞌ wɨjɨwaakɨna yɨna “Aꞌmwe pwai gamɨre gɨraipɨwiwawɨnyajɨkɨ yɨta pihɨyaꞌ waayɨkesɨ. Sara waayɨkevɨ pɨgaaꞌ tɨka munne pɨnɨ yɨꞌnajanna bɨramaaryaꞌnei kaanna bɨna. Aawaawa, pɨnɨ miꞌnyɨna. \v 7 Sarevɨdaaꞌnyɨ wawɨnyavɨ wɨdaayaderɨ wɨdɨna ‘Yɨthaa, kwarame dawaai dasangɨ yɨta pihɨya savɨ yɨsɨla yɨꞌnajanna bwanganyaꞌneinyɨ, kɨrɨꞌ miꞌnyɨ yadesɨ. Sareꞌna yɨta saꞌ dawasɨꞌna jɨthesɨ. Kwaakevakɨya mɨnarya sajɨꞌ yaasɨwaꞌna beꞌna yɨgainamayɨꞌdezɨkaka!’ \v 8 Sara wɨdɨna kyaꞌ sai jaꞌnawɨdɨna ‘Aꞌmwe naangeigɨ, kwarame dahaasa davɨ wanganakɨna jɨthelyɨ. Pɨzɨꞌgwa waayadelyɨ. Yɨta sɨkɨ kaavɨlyawɨ kwaakejɨꞌ lɨkaꞌmujɨ bulɨmakaawoyaraavɨre lɨkejɨ marakaabɨdehaaꞌnanyɨ. \v 9 Kwarame ayawɨdaasa pɨrɨvɨ yɨsɨlya tewaanya yɨꞌnadiꞌ dɨngaka? Sarevɨ nabaai miꞌnyɨ yajɨꞌ dapalasɨꞌna jɨthikɨ.’ ” \s1 Kwazaakegaaꞌ Jizaazai aꞌmwe pɨrɨvɨ tewaanya yavadaꞌgaina yakeꞌnesɨ. \p \v 10 Kwazaakegaaꞌ lotuanga pɨrɨvɨ aꞌmweraavɨ wɨjɨwaakɨna. \v 11 Yɨthaa, sagaaꞌ aꞌmwe pɨrɨꞌ nalaaya yɨmakei mwaaidɨꞌnyɨyaꞌ mwaalɨna. Sarevɨ yɨmaka dazai nalaayaꞌ kuna wɨjavadaaꞌnyɨ kwarame (18) eitinɨya wavɨlaꞌnɨkesɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwe dazavɨre bulayagɨnyarɨꞌ naadɨya gɨhaarɨꞌnɨkerɨkɨ. Sara yɨnɨkevɨ yɨdaꞌna nayaa madaayɨ yadesɨ. \v 12 Jizaazai wɨjɨwaakɨna yada aꞌmwe sahɨrɨvɨ tɨnna wanganna yɨna yaka jaka jɨvwarɨjɨmaaꞌnyɨna yakegaaꞌ wɨdɨna “Aꞌmweꞌgɨ, gɨmɨre nalaayaꞌ mena wɨla gyaaꞌmwesɨra.” \v 13 Sara wɨdaka aꞌmwe dazavɨ asaꞌ yɨladathɨwanna kyaꞌ jaahwasaꞌbɨꞌ yɨdaꞌna tewaanna daavɨna. Yɨdaꞌna tewaanna daavɨna yaka Gotɨyarɨne yayaꞌ munyaba makida yɨlaaya naanga yɨna. \v 14 Yɨlaaya naanga yɨna kyaꞌ lotuangevɨ maremwaaidei Jizaazai kwazaakegaaꞌ tewaanya yavadaꞌgaidaaꞌnyɨyaꞌna sɨnna tɨka davɨna. Sarevɨ maremwaaidei kwala bwaꞌnaanyavɨ wɨdɨna “Wawɨnya yaꞌne yɨrɨterɨka ata purɨdaaꞌnyɨ pwaina. ‘Aꞌmwera nemɨre nalaaya nemarasɨpɨka!’ yawɨpɨjaihi wawɨnya yaꞌne yɨrɨka dazarɨkaavɨ dɨvideihɨlyɨ. Sasare sa yaꞌneihi kwazaakegaaꞌ mikabɨpɨnera!” \v 15 Sara wɨdɨna kyaꞌ Naangei jaꞌnawɨdɨna “Kwaasɨ yadɨvɨsaihi! Kwazaaka sagaaꞌ sarɨmɨ yuyaihi wodɨvɨꞌ bulɨmakaawoya pwaraavɨjɨ dogiya kwaraavɨjɨ pwɨyɨnɨkeraavɨ yɨralawaasadɨvɨsaihɨlyɨ. Sara yadɨvɨꞌ aalya nyaꞌneraavɨ aalyayawɨnna makwodɨvɨsaihɨlyɨ. Saꞌ tewaanyabulyɨ. \v 16 Kɨrɨꞌ aꞌmwe dathaꞌ aꞌmwesɨ. Ne sɨnnawɨnya Evɨraamɨmɨresɨ. Sarevɨ Saataanɨ, yɨthaanna, kwarame (18) eitinɨyangɨ dathɨwagamaremwaaidesɨ. Sareꞌ pwɨyɨnɨkesɨ. Kwazaakegaaꞌ sasare pwɨyɨnɨka dazaꞌ wɨla yaaꞌmujaꞌ, yɨ saꞌ kayaaꞌnanyaꞌ dɨngaka!” \v 17 Sai sara kudaꞌ sagaaꞌ gamɨre yɨkamaangera wagɨla maarɨna. Nabaai sai nawɨꞌnya byaannaka yaka sangɨ kwala bwaꞌnaanya yuyaꞌ wanganeva yɨlaaya naanga mɨjɨwɨlɨna. \s1 Yɨsɨla maazɨtetɨyarɨnajɨ yɨzɨyavɨnajɨ keꞌbaꞌna dɨnɨkesɨ. \r (Matɨyui 13:31-33; Maakɨ 4:30-32) \p \v 18 Sarevɨdaaꞌnyɨ ayahi pɨnɨjɨ wɨdɨna “Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaideꞌ berɨꞌbɨtavaka! Nɨmɨ gathaꞌdara yɨhɨzɨwaakɨwɨnevaka! \v 19 Davaaibɨsasɨra. Aꞌmwe pwai arajɨla pɨrɨꞌ maaraka gannya wawɨnyajɨkɨ maraburɨnna. Sara maraburɨnna yaka savɨ naanga yɨrɨꞌna yaka yɨsɨꞌ yɨmaꞌnyɨna. Sara yakikɨ sɨgunyavɨya yusara taanyabaraavɨ bamwaaina. Sabaaibɨsasɨra.” \p \v 20 Sarei ayɨna wɨdɨna “Nɨmɨ Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaidevɨna gathaꞌdara yɨhɨzɨwaakɨwɨnevaka! \v 21 Davaaibɨsasɨra. Aꞌmwe pɨrɨꞌ yɨzɨyaꞌ maaraka gɨrɨkwimaaꞌgula naangevɨ yegɨnyɨwanna kyaꞌ dɨvidaaꞌnyɨ gɨrɨkula yuya sa lɨwɨnya pamidakɨna. Saꞌbɨsasɨra.” \s1 Kaadihɨta maalɨkerɨkɨnesɨ. \r (Matɨyui 7:13,14,21-23) \p \v 22 Sahwai Jeruzaalemɨ sabannei kaanya woda anga naanga pɨbanyajɨ anga maalɨka pɨbanyajɨ sabanyaavɨ lotavamarina. Kaanya sara lotavamaryadehaaꞌ yuyaraavɨ wɨjɨwaakɨna. \v 23 Lotavamarina yadaaꞌnyɨ aꞌmwe pwai yɨdaanganna “Naangeigɨ, Gotɨyai aꞌmwe pwaina pwainanyaraavɨna padaihasamaaradei dɨngaka?” Sara yɨdaanganna kyaꞌ yuyaraavɨ wɨdɨna \v 24 “Kaadihɨta maalɨka dazarɨkɨ wɨlyaꞌnevɨ sarɨmɨre yagɨnya nayaa dɨragɨnna taabɨrɨwala dɨthaayɨla! Nɨmɨ yɨhɨthɨvanɨge. Aꞌmwe kwalaalyara ‘Kusawɨ wɨlaana!’ dapɨjɨ yɨpɨjara kɨrɨꞌ yɨnɨga wiꞌna wibɨꞌdera mɨꞌ. Sareꞌna sarɨmɨre yagɨnya nayaa dɨragɨnna taabɨrɨwala dɨthaayɨla! \v 25 Dɨvi sagaaꞌ anga savɨ gyakwalaangei angevɨya kaadihɨsaꞌ kaanya maratihɨꞌna yajavɨ. Sarɨmɨ mwasaba bathaaꞌna yapɨjɨ kaanyavɨ mala baramɨdaaꞌnadɨvɨꞌ jaka dara dɨna jideihɨlyɨ ‘Naangeigɨ, nemɨnyɨ kaanyaꞌ dɨnebasamaraama!’ Sara kudapɨjɨ sai sarɨmɨnyɨ dara yɨhɨthathelyɨ ‘Nɨmɨ mayɨhwanganyadɨnyainyɨra. Sarɨmɨ aꞌmwe anga gavadaasaihɨlaka!’ \v 26 Sareꞌna nabaai sarɨmɨ gaai duzideihɨlyɨ ‘Nemɨ gɨmɨjɨ tɨka wapaaya aalya yeꞌmwannanoneinera. Nabaai gɨmɨ nemɨre tusabanyaavɨ nemɨnyɨ nejɨwaakagɨnyaigɨnyɨra.’ \v 27 Kɨrɨꞌ sahwai sarɨmɨnyɨ ayɨna yɨhɨthathelyɨ ‘Nɨmɨ mayɨhwanganyadɨnyainyɨra. Sarɨmɨ aꞌmwe anga gavadaasaihɨlaka! Sarɨmɨ aꞌmwe kayaaꞌnanyabwina yadɨvɨsaihi, sareihi yuyaihi nɨmɨnyɨ dava ganyɨla!’ \v 28 Sarɨmɨ Ne Evɨraamɨmɨjɨ Ne Aazakɨmɨjɨ Jaikopɨmɨjɨ pɨropetɨya yuyaraavɨjɨ tɨnna danganyideihɨlyɨ. Yɨ sahwara Gotɨyai maremwaaidevɨ mwaaidapɨjɨ kɨrɨꞌ sarɨmɨ saihi yɨnahu mwasɨlaa yɨhɨmarasɨꞌnajaihi dɨmwaalyideihɨlyɨ. Sarevɨ sarɨmɨ kɨnna dadɨvɨꞌ sarɨnnya maangerɨkaavɨ dɨhɨzɨvainyidesɨra. \v 29 Yɨ, aꞌmwerajɨ aꞌmwejɨ nyɨlyai bilyɨrɨꞌdimagɨdaaꞌnyarajɨ nyɨlyai walakadimagɨdaasarajɨ akyamwidaaꞌnyarajɨ sahwara Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaidevɨ tɨka munne nyemwaaibɨꞌdere. \v 30 Yɨthaanyi, aꞌmwe pwara kumɨre yaya kwaakeba warɨkera dɨvi kumɨre yaya munyaba waraderera. Nabaai pwara kumɨre yaya munyaba warɨkera dɨvi kumɨre yaya kwaakeba waraderera.” \s1 Jizaazai Jeruzaalemɨ mwaalyaraavɨna kɨnna dakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 23:37-39) \p \v 31 Sagaasagaaꞌ gamɨnyawɨnna Perɨzɨya pwara yɨkabɨna yɨna yeva wɨdɨna “Erotɨyai gɨmɨnyɨ gɨramakadeꞌna anga dathava yagalyaꞌmavaꞌgɨzɨ pimagɨnna dɨwodeigɨnyɨra.” \v 32 Sara wɨdɨna kyeꞌ kumɨnyɨ wɨdɨna “Kavɨjɨlɨka kayaaꞌnanya dazarɨ dara duthaawila! ‘Yɨthaanyi! Dahaasɨ mwanyagaasɨ nɨmɨ yɨmakeraavɨ wɨdaasadɨ aꞌmwe nalaavɨnakeraavɨ tewaanya yavadaꞌgaimanɨgehaakɨ. Sarevɨ yɨrɨka daryaai darɨkɨ nɨmɨre wawɨnyaꞌ yuneba yɨꞌmwannɨdehaakɨ.’ \v 33 Sareꞌ kɨrɨꞌ dahaasɨ mwanyagaasɨ alyɨjɨ nɨmɨ kaanya wɨdehaakɨ. Anga pɨba pɨropetɨya aane pwarɨ tamakɨpɨꞌdei mɨꞌ. Aawa. Yune Jeruzaalemɨ sahɨbanna nyɨramakɨpɨꞌdeinyɨ. \v 34 Jeruzaalemɨgɨ, Jeruzaalemɨgɨ pɨropetɨyaraavɨ tamakadɨnyabagɨnyɨ. Sara yadɨ Gotɨyai aꞌmweraavɨ gɨmɨnyawɨnna maryasaabaderaavɨ sɨlyajɨ lɨwakadɨnyabagɨnyɨ. ‘Kukuraayaꞌ gannya pɨyayawɨ bwaranyangɨ marulakamaremwaaidevaaibɨꞌ saamɨnya kwalaalya naangegaaꞌ gɨmɨre kaimɨraayangɨ mariꞌbwarɨma!’ dena yɨweinyɨ. Sarɨmɨ ‘Aala,’ dadaapɨjɨnyɨ. \v 35 Yɨthaanyi! Gɨmɨre angevɨ Gotɨyai mena yagalyaꞌmaꞌmwakesɨ. Sarɨmɨnyɨ yɨhɨthɨvanɨge. Sarɨmɨwɨ dɨpɨja sagaaꞌna ‘Naangerɨne yayavɨna bɨvanɨka dazarɨ yayaꞌ munyaba makɨlaana!’ dɨnyanganyideinyɨ. Pɨgaaꞌ nɨmɨnyɨ ayawɨdaaꞌnyɨ dɨnyanganyideinyɨ mɨka! Arɨkewɨnyɨ.” \c 14 \s1 Aꞌmwe Perɨzɨya pware angevɨ Jizaazai mwaalakeꞌnesɨ. \p \v 1 Kwazaaka pɨgaaꞌ pɨrɨkɨ Perɨzɨyaraavɨ maremwaaidere angevɨ Jizaazai tɨka wapaaya nyaꞌnei wɨna. Wɨna yaka sara nadaaꞌnyɨ kumɨ nayaa baihanaꞌna. \v 2 Nayaa baihanaꞌna yadaapi, yɨthaa, aꞌmwe pwai, gannya kɨlaakejɨꞌ mɨlamakinɨkei, sare sai gamɨnyaba aya kɨba bamwaaina. \v 3 Aya kɨba bamwaaina kyaꞌ Jizaazai kɨwɨnyangɨ maremwaaidɨvɨsaraavɨjɨ Perɨzɨyaraavɨjɨ yɨdaanganna “Kwazaakegaaꞌ nemɨ nalaavɨnakeraavɨ tewaanya yavadaꞌgalaanneꞌ tewaanyaꞌ dɨngaka? Aawa dɨngaka?” \v 4 Yɨdaanganna kyaꞌ sahwara kadɨka wɨꞌnabalakulɨna yadapi aꞌmwe sarɨ maarɨna yɨna yaka tewaanya yavadaꞌgaina yaka gannya angebannerɨ wɨdaasɨna. \v 5 Wɨdaasɨna yaka sarevɨ wɨdɨna “Sarɨmɨjɨya pwai kaviꞌnɨnnyavɨ gamɨre kaimɨraaya pwai bulɨmakaawoya kwai kwalyɨꞌnaraawojɨ kwazaakegaaꞌ aꞌmwe sai yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ malɨvamakɨlyɨ yadei daaka!” \v 6 Sarevɨdaaꞌnyɨ ayɨna mujaꞌnawɨjɨ yɨpɨnerera. \p \v 7 Aꞌmwera tɨka munne dazavɨnera badaapi namwaalyɨta nawɨꞌnyangɨna “Mwalaana!” dadɨvɨꞌ yadaapi sahwai tɨnna wanganna yaka sarevɨdaaꞌnyɨ keꞌbaꞌna yagaala pɨrɨꞌ wɨjɨwaakɨna. Sai wɨdɨna \v 8 “Nabaai aꞌmwe pwai mudɨkangegaaꞌne munne naanga savɨna jaka gɨthɨjɨmaaꞌnajaigɨ namwaalyɨta nawɨꞌnyavɨ mamwaaidɨnnera! Aꞌmwe mudɨkanga sahɨrɨsɨyai aꞌmwe pwarɨ gɨmɨnyɨne yayavɨ gwavɨlavɨka pwarɨ jaka nujɨvwarɨjɨmaaꞌnadɨka! \v 9 Nabaai sasara yajaꞌ yɨ aꞌmwe yuyaraaihɨrɨ jaka yɨhizɨvwarɨjɨmaaꞌnajai dara gɨthathelyɨ ‘Aꞌmwe daahawai namwaalyɨta daahaꞌ maarana!’ Sara kyojɨ gɨmɨ wagɨla naangeꞌ maarɨna yaꞌgɨzɨ gamɨnyɨ dusɨmagɨdaasɨ kewɨnɨna walyamwalaawɨna jɨtheigɨnyɨ. \v 10 Namwaalyɨta nawɨꞌnyavɨ yarai mwaalyaꞌnebwi jɨtheigɨ mɨꞌ. Aawa. Aꞌmwe pwai jaka gɨthazaigɨ munne savɨna woꞌgɨzɨyaigɨ yune aaya tɨyawɨnna dɨmwaaideigɨnyɨ. Gɨmɨ sara yɨjaꞌ aꞌmwe gɨmɨnyɨ jaka gɨthazai sai bɨna yojɨ gɨthathelyɨ ‘Nyaꞌmweigɨ, namwaalyɨta naanga nawɨꞌnya dava davɨ bilamwaala!’ Sai sasara kyojɨ aꞌmwe yuyaraavɨre tɨnnyarɨ yaakimaꞌnyaigɨ mwaalaꞌgɨzɨ tɨka wapaaya jeꞌmwannanadeigɨnyɨ. \v 11 Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Gazaizai yune gamɨnne yayaꞌ munyaba makɨlajai Gotɨyai dalaangewɨ marulawakɨna yadelyɨ. Kɨrɨꞌ pwai yayaꞌ gamɨnyɨna mamakinyɨ yajai yɨ sarɨna Gotɨyai gamɨnne yayaꞌ munyaba makɨladelyɨ.” \p \v 12 Sagaaꞌ sai tɨka munne savɨna jaka jɨvwarɨjɨmaaꞌnaka aꞌmwerɨ wɨdɨna “Nabaai gɨmɨ tɨka munne naanga pɨrɨꞌ yɨdɨka yɨjaigɨ gɨmɨnyɨ gwajaꞌmweraavɨjɨ jɨthaaꞌjɨhwaaravaavɨjɨ gɨmɨre avaaitawejɨkɨyaraavɨjɨ gɨmɨre angebanya avaaimwaalya gɨlyɨvɨkɨravɨnakeraavɨjɨ Gotɨyai tɨvɨkɨta gɨzaayaꞌneigɨ jaka mudɨnneigɨnyɨ. Nabaai dɨvidaaꞌnyɨ gɨmɨnyɨ jaka kagɨthapɨjɨ kumɨre angengɨ gɨmɨre tɨka wapaaya yɨdɨka wɨdaayɨja sanna nanaawɨdɨka! Sara kyaꞌgɨzɨ Gotɨyare wɨrɨvɨkɨta dɨmaaꞌdeigɨ mɨꞌ! \v 13 Aawa. Gɨmɨ tɨka munne yɨdɨka naanga yaꞌgɨzɨ yɨ aꞌmwe gɨlyɨvɨꞌmaayaraavɨjɨ aꞌmwe kɨlaaka kayaaka yɨmaꞌnɨnɨkeraavɨjɨ sɨvɨla kayaaꞌnanyaraavɨjɨ aꞌmwe tɨnna tɨbɨnyaraavɨjɨ duzɨmaaꞌnadeigɨnyɨ. \v 14 Aꞌmwe sasare sara tɨka munne gɨmɨre sanna ayɨna gɨrɨvɨkɨpɨꞌdera mɨꞌ. Sareꞌna yɨlaaya yadɨ tewaanaanga gyɨnadeigɨnyɨ. Sareꞌ dathareꞌnesɨ. Dɨvi aꞌmwe yɨdaꞌmaraangeraavɨ kaviꞌnɨnnyavɨdaaꞌnyɨ ayɨna yɨdɨkaavajahaaꞌ Gotɨyai tɨka munne daza gɨrɨvɨkɨradeigɨnyɨ.” \s1 Tɨka munne naangevɨna keꞌbaꞌna dɨnɨkeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 22:1-10) \p \v 15 Aꞌmwe saraavɨdaaꞌnya pwai gamɨjɨ tɨka wapaaya yeꞌmwannanyɨna yada yagaala dazavɨ kadɨka wɨꞌnakei sahwarɨ wɨdɨna “Aꞌmwe Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaidevɨ tɨka munne najai sai yɨlaaya yada tewaanaanga yɨnadelyɨ.” \v 16 Wɨdɨna kyaꞌ sahwai wɨdɨna “Aꞌmwe pwai ‘Tɨka munne naanga yɨdɨka yɨma!’ daka aꞌmwe kwalaalyaraavɨ tɨka munne savɨna yɨkabyaꞌneraavɨ jaka mena wɨdakere. \v 17 Nabaai tɨka munne sa nyaꞌnegaaꞌ mena kɨbawa kimaꞌnaꞌ gamɨre wɨdaayaderɨ wɨdaasɨna kyaꞌ aꞌmwe sɨnnawɨ jaka wɨjɨvwarakeraavɨ wɨdaawɨna. Sai dara wɨdɨna ‘Sarɨmɨ kaajɨla! Yuya tɨka wapaaya sa tɨvi mena yovɨgaipwakɨwona.’ \v 18 Kɨrɨꞌ aꞌmwe yuya dazara sɨmunya pɨrɨvɨ yagaalyaꞌ dɨna yeva wɨdɨna ‘Nemɨ mwawaanneinera.’ Aꞌmwe pwai wɨdɨna ‘Nɨmɨ wawɨnya pɨjɨꞌ mena mubena tɨnna wanganaawɨdera. Weꞌ, munne savɨ yuna wɨdeinyɨ mɨka!’ \v 19 Nabaai pwai wɨdɨna ‘Nɨmɨre wawɨnya yaꞌne bulɨmakaawoya mena mubeneinyɨra. Sara mubɨwe sa yaamɨjɨ yaawɨdeꞌnanyɨ. Weꞌ, munne savɨ yuna wɨdeinyɨ mɨka!’ \v 20 Nabaai pwai wɨdɨna ‘Yuna dahaasagaaꞌ mudɨkangeꞌ madeneinyɨra. Sɨdɨraayaꞌ mena maareneinyɨra. Sareinyɨ yuna wɨdeinyɨ mɨka!’ \v 21 Yuyara avaaina ‘Aala!’ wɨdɨna kyeꞌ wɨdaayade dazai ayɨna wɨna yaka sasare sabwineꞌna gamɨre aꞌmwe naangerɨ wɨdɨna. Wɨdɨna kyaꞌ angevɨ gyakwalaangei sɨnna tɨka wɨdaꞌdaaꞌnyɨ gamɨre wɨdaayaderɨ wɨdɨna ‘Yarala! Tutaanya naangebanyana yarai wawaꞌgɨzɨ anga naangebanna yɨnɨguka tutaanya maalɨka yuyabanyanajɨ dɨwodeigɨnyɨ. Sara wawaꞌgɨzɨ aꞌmwe gɨlyɨvɨꞌmaayaraavɨjɨ aꞌmwe kɨlaaka kayaaka yɨmaꞌnɨnɨkeraavɨjɨ aꞌmwe tɨnna tɨbɨnyaraavɨjɨ aꞌmwe sɨvɨla kayaaꞌnanyaraavɨjɨ sasare sara mariꞌbwaramaryaꞌgɨzɨ nɨmɨre angevɨna dɨmakadeigɨnyɨ.’ \v 22 Sara wɨdɨna kyaꞌ wɨdaayade dazai sara yaka dɨna ‘Naangeigɨ, gɨmɨre yagaalyavɨ mena gɨmɨdɨmwana. Kɨrɨꞌ namwaalyɨta pɨnɨ sɨhumale pɨnɨ yaasɨwaꞌ warɨna.’ \v 23 Wɨdɨna kyaꞌ naangei gamɨre wɨdaayaderɨ wɨdɨna ‘Tutaanya yuya naangebanya wawaꞌgɨzɨ wawɨnyabanya wawɨdɨvɨmaangebaraavɨ yamaryadɨ aꞌmweraavɨ aꞌmwemɨlɨkaavɨ bulamariꞌbwarɨmwaaihya! “Nɨmɨre angeꞌ yunebanna yana!” dena yawɨꞌmanɨgena. \v 24 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gɨmɨnyɨ gɨthɨvanɨge. Aꞌmwe yuya dazara sɨnnawɨ kɨgaaꞌ nɨmɨ jaka jɨvwarɨjɨmaaꞌnera nɨmɨre tɨka wapaaya yɨnɨga wiꞌna nagaangabɨꞌdera mɨka.’ ” \s1 Aꞌmwei sɨmunya nayaa padaꞌgalayawɨrojɨ Jizaazarɨ mɨdɨnyaꞌnebwinesɨ. \r (Matɨyui 10:37-38) \p \v 25 Jeruzaalemɨna kuna woda kwala bwaꞌnaanya naangera gamɨjɨ kaanya yamarina yadaapi sahwai gɨnyɨmaꞌnyɨna yaka wɨdɨna \v 26 “Gazaizai nɨmɨnyawɨnna bazai, kɨrɨꞌ sai ganɨmaangerɨjɨ ganaangevɨjɨ gannya aꞌmwevɨjɨ kaimɨraayangɨjɨ gathaaꞌgahwaaravaavɨjɨ gyaꞌmwengɨjɨ nabaai gannya gaala kɨrɨvɨjɨ sangɨna tewaanya naanga wɨvuꞌnajai nabaai nɨmɨnyɨna tewaanya maalɨꞌna wɨvuꞌnajai yɨ sahwai nɨmɨre nyɨmɨdɨdei myɨmaꞌnyɨ yannelyɨra. \v 27 Aꞌmwei balyaꞌnei gannya yɨta yovihɨrarannɨkeꞌ mamarikwayɨ yojɨyai nyɨmɨdɨnajai yɨ sahwai nɨmɨre nyɨmɨdɨdei myɨmaꞌnyɨ yannelyɨra. \v 28 Sareꞌ daꞌdareꞌnesɨ. Sarɨmɨjɨya pwai ‘Anga saamɨnaanga keꞌmwewɨnya pɨrɨꞌ madɨma!’ dozɨyai yɨ sai kave kwaamuꞌ mwaalojɨ anga dazavɨne nɨgwiaꞌna sɨmunya nayaa yawɨradelyɨ. Sai yawɨrade ‘Nɨgwia anga savɨneꞌ yɨnɨga wiꞌna majɨꞌmwannyaꞌneꞌ dɨngaka?’ \v 29 Nabaai yuneꞌna sasara mi yajaꞌ, yɨ dɨvidaaꞌnyɨ simɨnyeꞌ mena laabozɨya kɨrɨvɨ anga saꞌ yunebanna majɨꞌmwannadeꞌ mɨꞌ. Sarevɨ aꞌmwe yuyara tɨnna wanganna yɨna yapɨjɨ aꞌmwe dazarɨ yagaaibɨraizɨka buthangamuna nyɨpɨdɨka! \v 30 Dara wɨdɨna ‘Aꞌmwe dazai anga dazaꞌ madɨthaakuna yɨna yaka nɨgwiaꞌna majɨꞌmwannyaꞌnei mi yannelyɨra.’ \v 31 Nabaai kingɨya pwai kingɨya pwalyɨ mala bwaꞌnyaꞌnei, yɨ sarei nayaa kwaamuꞌ mwaalojɨ sɨmunya nayaa yawɨradelyɨ. Gamɨ sare aawɨlasara (10,000) tenɨ taawɨzanɨyarajɨyai dara yawɨꞌna ‘Kingɨya sahware aawɨlasara (20,000) tɨwedi taawɨzanɨyarajɨyalyɨ malyaꞌ yɨnɨga wiꞌna bwaꞌnɨdeinyɨ dɨngaka? Aawa dɨngaka?’ Sare savɨneꞌna yuneꞌna yawɨrojɨyai \v 32 sai yawɨꞌna ‘Malyaꞌ yɨnɨga wiꞌna mwavɨlaꞌmuneinyɨ daaka!’ yawɨrojɨ, yɨthaanyi, gamɨre yɨkamaangei mena saamɨnyaba kuna yɨdori, sai aꞌmwe pwara maryaasɨna yadelyɨ. Maryaasajara wawapɨjɨ malyavɨ woyagaala dahidɨwagaawia yaꞌnera. \v 33 Sasare sahɨbaaibɨꞌ sarɨmɨjɨya gazaizai gannya gɨlyɨvɨta yuya sangɨna buleꞌna mujaayɨ yajai, yɨ sahwai nɨmɨre nyɨmɨdɨdei myɨmaꞌnyɨ yannelyɨra. \r (Matɨyui 5:13; Maakɨ 9:50) \p \v 34 Sarevɨdaaꞌnyɨ yɨhɨthɨma! Saala sa yuna nawɨꞌnyaangengɨ. Kɨrɨꞌ nabaai saalyaꞌ gamɨre yɨrɨla miꞌna kadozɨ yɨ ayɨna gannya saalyaꞌ nawɨꞌnyaꞌ nemɨ gara kyawaajɨ yɨmaꞌnannevaka! \v 35 Sasare saala saꞌ wawɨnyangɨ nemɨ yɨnɨga wakaanne mɨꞌ. Nabaai bulɨmakaawoyangɨre lɨkejɨ yɨnɨga wiꞌna marirakurakaanne mɨꞌ. Nemɨ yaasɨwaꞌna bwakɨrasɨꞌdaanyangɨ. Aꞌmwei kadɨꞌnakei yagaala dazaꞌ sai kadɨka nayaa wɨꞌnana!” \c 15 \s1 Sipɨzipɨyai yadaaꞌnɨkerɨna keꞌbaꞌna yagaala dɨnɨkeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 18:12-14) \p \v 1 Pɨgaaꞌ aꞌmwe taakɨzɨya maaꞌdɨvɨsarajɨ aꞌmwe gɨrɨkitaꞌnanyarajɨ gamɨre yagaalyaꞌ kadɨka wɨꞌnyaꞌnera gamɨnyawɨnna yɨkabɨna yɨna. \v 2 Yɨkabɨna yɨna yeva Perɨzɨyarajɨ Kɨwɨjarajɨ mayagaala yawɨꞌna, dɨnyɨna “Aꞌmwe dazai aꞌmwe gɨrɨkitaꞌnanyarajɨ yeꞌmwannemwaaida tɨka yeꞌmwannanɨvanɨkelyɨreva.” \p \v 3 Sai sarevɨ yawɨꞌna yaka keꞌbaꞌna yagaalyaꞌ wɨdɨna \v 4 “Aꞌmwe pwai sarɨmɨjɨyai sipɨzipɨya (100) waanɨ aadɨretɨya kɨnɨnnakei, nabaai sipɨzipɨya pwai sangineba yadaaꞌna kyojɨ sipɨzipɨyangɨ gyakwalaangei (99) naaidi naainɨyangɨ pimagɨ aꞌmwamaayaba yagalyaꞌmaꞌna yojɨ kurɨvaarɨya nɨdaꞌnadaapi kaanna wɨna sipɨzipɨya pwai yadaavajaina bɨramaarajahaaꞌna. Sarɨmɨjɨyai sara yadei midaaka! \v 5 Mena bɨramaarojɨ gamɨre egwevɨ yɨlamarakwojɨ yɨlaaya naanga yada marikwavamakuna. \v 6 Nabaai gamɨre angevɨ bamariꞌmavojɨ gamɨre gyaꞌmweraavɨjɨ avaaimwaalyaraavɨjɨ jaka wɨjɨꞌbwaꞌna kyojɨ sarera biꞌbwaꞌnyɨna. Biꞌbwaꞌnyɨna kyapɨjɨ sai wɨdɨna ‘Sarɨmɨ nɨmɨjɨ yɨlaaya dɨnyeꞌmwannayɨla! Nɨmɨre sipɨzipɨya pwai yadaaꞌnɨkei nɨmɨ bɨrena mena bɨramaaꞌmwana!’ Sara wɨdathelyɨ. \v 7 Sarɨmɨnyɨ yɨhɨthɨvanɨge. Sasarebaaibɨꞌ, Sɨgunyavɨ mwaaidɨvɨsara yɨlaaya yadɨvɨsarera. Aꞌmwe naaidi naainɨyara ‘ “Nemɨ yɨdaꞌmaraangeina,” dadaa sɨmunya mudɨkebwi yawɨramaaryaꞌneina mamwaalyɨgoinera!’ yawɨꞌdɨvɨsara yɨ sahwaraavɨna yɨlaaya myadɨvɨsasɨ. Kɨrɨꞌ aꞌmwe kayaaꞌna yade pwai sɨmunya mudɨkebwi yawɨramaarajarɨna yɨlaaya naanga yadɨvɨsasɨ. \s1 Nɨgwiꞌ yɨmaanɨnɨkeꞌna dɨnɨkeꞌnesɨ. \p \v 8 Nabaai aꞌmwe pɨrɨꞌ nɨgwia atɨraalya kɨnɨnnakeꞌ dɨvi nɨgwia puꞌ yɨmaanyɨna. Daꞌdara yadeꞌ midaaka! Laamɨvananyai yewɨtaꞌna yɨna yojɨ nɨgwiꞌna bwakɨranganna, bavuralangasɨwalyuna, kuna bɨrɨna yada yune bɨramaarajahaaꞌna. \v 9 Mena bɨramaaꞌna yojɨ gamɨre gyaꞌmwengɨjɨ gamɨre avaaimwaalyayuraavɨjɨ jaka wɨdɨna kyojɨ biꞌbwaꞌnemwaaina kyapɨjɨ wɨdɨna ‘Nɨmɨjɨ yɨlaaya dɨnyeꞌmwannayɨla! Nɨmɨre nɨgwia nawɨꞌnya puꞌ yɨwɨwakiꞌ mena bɨramaarena ayɨna mena maaꞌmwana!’ Sara wɨdathesɨ. \v 10 Sarevɨdaaꞌnyɨ sarɨmɨnyɨ yɨhɨthɨvanɨge. Sasarebaaibɨꞌ aꞌmwe kayaaꞌna yade pwai sɨmunya mudɨkebwi yawɨramaarajaꞌna Gotɨyare mamaayara yɨlaaya yɨpɨꞌdere.” \s1 Mɨgɨnyai ganɨmaangerɨ yagalyaꞌmakwokeꞌna dɨnɨkeꞌnesɨ. \p \v 11 Nabaai wɨdɨna “Aꞌmwe pwai mɨgɨnya pwaraai kɨnɨnnakei. \v 12 Sarevɨ gahwaalaanga aaya wɨryaakei ganɨmaangerɨ wɨdɨna ‘Nɨmwai, nɨmɨ gɨlyɨvɨta yuyangɨna dara yawɨꞌmwa “Naarɨmɨ yuya darainaarɨ dɨnehɨzaapalya! Sara jaapalaꞌgɨzɨ nɨmɨnyɨnevaaꞌ dahaaꞌ yuneꞌna dɨnyɨjaapalya!” ’ Wɨdɨna kyaꞌ kɨrɨnɨmaangei gamɨre gɨlyɨvɨta yuya sadaraarɨ wɨjaapalyɨna. \v 13 Wɨjaapalyɨna yaka aaya wɨryaakerɨna wɨjaavɨna kyaꞌ sahwai saba maalɨkegaaꞌ mwaalɨna yaka gamɨre gɨlyɨvɨta yuya mariꞌbwaꞌna yaka anga saamɨnya menya pɨwɨ pwaraavɨrewɨnna mwalaawɨna. Anga dazaba kuna mwaaida gamɨre gɨlyɨvɨsa yaasɨwaꞌ mariwɨnamaꞌna yɨna yaka gannya kayaaꞌnanya yade saburɨdaasɨ yuna gɨlyɨvɨꞌmaayai mwaalɨna. \v 14 Sahwai gamɨre gɨlyɨvɨta yuya mena wasɨꞌnakei mwaaidɨꞌnyɨ dɨvidaaꞌnyɨ anga dazaba mɨjɨka naanga pɨrɨꞌ yɨmaꞌnyɨna. Sara yɨmaꞌnyɨna kyaꞌ sai gɨlyɨvɨta aane pɨmɨlɨꞌ muwaryadɨsɨ. \v 15 Sarei anga dazabadaaꞌnya aꞌmwe pwarɨ wawɨnyaꞌ wɨdaayɨna. Aꞌmwe sai gamɨre yaawarɨkurɨsabanna wɨdaasɨna yɨna yakei yaawaryaraavɨ maremwaaida yɨꞌdɨvaina. (Juyaraavɨne wawɨnya saꞌ gɨrɨkitaꞌnanyaꞌ warɨka kɨrɨꞌ yɨna.) \v 16 ‘Yaawaryara nadɨvɨsa nɨmɨre munya wiꞌna wiana!’ daka yakelyɨ. Sahwarɨ wapaaya wɨjaayaꞌnei aꞌmwe aane pwai kwai mɨꞌ. \v 17 Sagaaꞌ gamɨ kayaaꞌna mwaalake sabwineꞌna sɨmudaadaanya kwalaalya yawɨraka gamɨnyɨneꞌna nayaa yawɨꞌna yaka dɨna ‘Nɨmɨnyɨ nɨmware yuya wawɨnya wɨdaayadɨvɨsara tɨka munne kwalaalya nadaapi kɨrɨꞌ dava yune nɨmɨ mwaaihe dainyɨ mɨjɨka naangeꞌ yuna jɨvanɨgena! \v 18 Baaꞌnana! Nɨmɨ wɨladaaꞌna yaꞌmujɨ nɨnnya nɨmwaryawɨnna ayɨna wɨdeꞌnanyɨ. Sara yaꞌmujɨ nɨmwarɨ dara wɨdɨdeinyɨ. Nɨmwai, nɨmɨ kayaaꞌnanyabwi sana yɨweinyɨ. Sɨgunyavɨya Gotɨyarɨjɨ gɨmɨnyɨjɨ kayaaꞌnanyabwi sana yɨweinyɨ. \v 19 Dahaaꞌ nɨmɨ aꞌmwe nawɨꞌnyainyɨ mɨꞌ. Sareꞌna nɨmɨnyɨna ayawɨdaaꞌnyɨ “Nɨmɨre kaimɨraayalyɨra,” nyɨdɨnneinyɨ mɨka. Gɨmɨre wawɨnya gɨthaayaꞌneinyɨ dɨnyɨdahɨlakɨdeigɨnyɨra.’ \v 20 Sarevɨ sai ganɨmaangeryawɨnnei kaanna wɨna. Sara kaanna wɨna yake sai menya keiba kuna widavadaaꞌnyɨ ganɨmaangei tɨnna maranganna. Tɨnna maranganna yɨna yaka ganɨmaangere kale sahwarɨna yenyɨꞌnanganna wiadaaꞌnyɨ kaanyaveꞌna walyuna yaka gannya kaimɨraayarɨ walyagalamujɨraawɨna yɨna yaka maangwɨdaanyaba buꞌbuta marina. \v 21 Buꞌbuta marina yadaaꞌnyɨ gawaalɨvaangei wɨdɨna ‘Nɨmwai, nɨmɨ kayaaꞌnanyabwi sana yɨweinyɨ. Sɨgunyavɨya Gotɨyarɨjɨ gɨmɨnyɨjɨ kayaaꞌnanyabwi sana yɨweinyɨ. Dahaaꞌ nɨmɨ aꞌmwe nawɨꞌnyainyɨ mɨꞌ. Nɨmɨnyɨna ayawɨdaaꞌnyɨ “Nɨmɨre kaimɨraayalyɨra,” nyɨdɨnneinyɨ mɨka!’ \v 22 Kɨrɨꞌ ganɨmaangei gamɨre yaasɨwaꞌwawɨnyaraavɨ wɨdɨna ‘Yarala! Sarɨmɨ baazɨꞌmaꞌnya nawɨꞌnyaangesɨ maarapɨjɨ makabapɨjɨ dɨvaazɨꞌmakwila! Sara miꞌna yapɨjɨ nɨgwɨlalaaka nawɨꞌnya dɨrɨmwila! Nabaai kwaariꞌmasɨvɨlyai maarapɨjɨ dɨvaazɨꞌmakwila! \v 23 Sara mena yapɨjɨyagaaꞌ bulɨmakaawoya dɨwɨnya sɨgunnakei galyɨramakabapɨjɨ baramila! Nemɨ tɨka munne yabwakɨlanadaa yɨlaaya yaadeꞌnanyɨ. \v 24 Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Nɨmɨre kaimɨraaya dathai mena bainɨkei, kɨrɨꞌ dahaaꞌ sai gaala ayɨna mwaalɨka. Mena yadakwokei, kɨrɨꞌ nemɨ ayɨna bɨramaaꞌmwolyɨra.’ Sara daka wapeyɨdɨka naanga pɨrɨꞌ yɨna. \p \v 25 Yɨlaaya yadaapi aaya sɨraangei wawɨnyawɨ yɨbwaꞌnyɨna yaka dɨvidaaꞌnyɨ angebanna bɨna yaka anga kwala bwaꞌnaanya bwamwaihodapiyabanna wɨlaabɨna yaka kadɨkeꞌ wɨꞌnyɨna ‘Pɨradazajɨ tadɨvɨꞌ kwarame dahɨꞌmaꞌmanɨgava!’ \v 26 Kadɨka wɨꞌnyɨna yaka wɨdaayade pwarɨ jaka jɨvwarɨjɨmaaꞌnyɨna yɨna yaka sahwarɨ yɨdaanganna ‘Gathaꞌdara yɨvanɨgava?’ \v 27 Yɨdaanganna kyaꞌ sai wɨdɨna ‘Jɨhwaalaangei ayɨna mena bɨwakerɨnereva. Sara bɨwakerɨna gɨmɨnyɨ gɨmaamaangei bulɨmakaawoya dɨwɨnyai maratamaka sahwarɨna yɨdɨka yakevɨnyɨra. Gannya kaimɨraayai kɨgaakuna mena yɨwɨnɨka kwai ayɨna mena maaraka maamɨdarya mwaaimwakerɨna yoꞌdakwɨya miwakerɨna yɨwakeꞌnanyɨ.’ \v 28 Nabaai sare kɨrɨvɨ aaya sɨraangei sɨnna tɨka wɨdaꞌdaaꞌnyɨ angevɨ wɨlyaꞌna ‘Aala!’ yawɨꞌna. Sara yawɨꞌdaꞌnadaaꞌnyɨ gannya ganɨmaangei mwasawɨnna bwalyuna yɨna yaka yagaala nawɨꞌnyaꞌ bwalyawɨdɨna. \v 29 Sara wɨdadaaꞌnyɨ ganɨmaangerɨ jaꞌnawɨdɨna ‘Yɨthaa, kwarame kwalaalya bodaaꞌnyɨyangɨ nɨmɨ gɨmɨre wawɨnyaꞌ lɨmwagaꞌdɨnyainyɨ. Yuyagaaꞌ nɨmɨ gɨmɨre yagaalyaꞌ galagɨzekɨvaidɨnyainyɨ mɨka! Sareꞌna kɨrɨꞌ gɨmɨ memedɨwɨnyai pwai nɨmɨ nyaꞌmwerajɨ yɨlaaya yadɨ yɨdɨka yanɨwɨnei nyɨꞌdaalyadɨnyainyɨ mɨka! Yuna aawaawa. \v 30 Sarevɨ da gɨmɨre kaimɨraaya dathazai gɨmɨre gɨlyɨvɨta yuya dazaza aꞌmwe kayaaꞌna gɨrɨkitaꞌnanyabwi yadɨvɨsamɨlɨkaavɨ yanga yaasɨwaꞌna wɨjavamaryada yuya gɨlyɨvɨsa yɨmɨngaasɨnakelyɨ. Sara yakei ayɨna bakerɨ, gamɨnyɨna kale kagiwaꞌ bulɨmakaawodɨwɨnyai maratamagɨna yɨdɨka yɨvanɨgɨ.’ \v 31 Sara wɨdɨna kyaꞌ sai wɨdɨna ‘Kaimɨraayaigɨ, gazagaasagaaꞌ naarɨmɨnɨdainaai yeꞌmwannemwaaidasanɨdainaalyɨ. Sarevɨ nɨmɨre gɨlyɨvɨta yuya sa yune gɨmɨnyɨnannengɨ. \v 32 Sare kɨrɨvɨ dahaasagaaꞌ nemɨ yɨlaaya yaadeꞌnanyɨ. Yɨlaaya sara yawaajɨ nemɨre munyɨꞌ tewaanya nawɨꞌnya yɨmaꞌnadeꞌna. Gɨmɨre jɨhwaalaanga dazai mena yɨnahu bainɨka kwai, kɨrɨꞌ dahaaꞌ gaalyai mwaaimwaꞌ. Sai mena yagalyaꞌmakwokei kwai, kɨrɨꞌ dahaaꞌ nemɨ ayɨna bɨramaaꞌmwolyɨ. Sareꞌna yɨlaaya davwi yakadeꞌ tewaanyasɨra.’ ” \c 16 \s1 Wɨdaayadɨvɨsaraavɨ maremwaaide sɨduꞌnakei keꞌbaꞌna dɨnɨkeꞌnesɨ. \p \v 1 Nabaai Jizaazai gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ wɨdɨna “Aꞌmwe gɨlyɨvɨkɨravɨnaka pwai gamɨre wawɨnyavɨ maremwaaidei kɨnɨnnakelyɨ. Nabaai aꞌmwe pwara gɨlyɨvɨkɨravɨnaka saryawɨnna yɨkabɨna yeva wawɨnyavɨ maremwaaide sarɨna jɨdaꞌna ‘Gɨmɨre wawɨnyavɨ gɨmaremwaalyadei gɨmɨre gɨlyɨvɨsa yaasɨwaꞌna mariwɨnamaꞌna yɨvanɨkelyɨra.’ \v 2 Sara jɨdaꞌna kyeꞌ sai gamɨre wawɨnyavɨ maremwaaiderɨ jaka jɨvwarɨjɨmaaꞌnyɨna yaka wɨdɨna ‘Gɨmɨnyɨna yagaala wɨꞌnɨweꞌ gathaꞌdarevaka! Kaanya wawaꞌgɨzɨ gɨmɨre wawɨnyaꞌne pɨkarɨyɨkwia yavadaꞌgalakaawɨna ja nɨmɨre gɨlyɨvɨta yuya maremwaaidɨnya sanna! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gɨmɨ maremwaalyaꞌ ayahi pɨrɨsɨ jɨtheigɨ mɨka!’ \v 3 Sarevɨ maremwaala dazai gamɨre sɨmunyavɨ dara dɨnyɨna ‘Aka, nɨmɨre naangei nɨmɨre maremwaala yadɨnya savɨ nyɨdaasadeꞌna nyɨwakeꞌna gara yɨdeinyaka? Nɨmɨ kwaakevaꞌ yɨnɨga malɨki yɨwɨneinyɨ dɨragɨnya maayainyɨra. Sareꞌna nabaai aꞌmwe pwaraavɨ wapejanna damaasaꞌna, nɨmɨnyɨ wagɨla nyɨvwaꞌnadeinyɨra. \v 4 Kɨrɨꞌ dahaaꞌ nɨmɨ yawɨꞌmanɨge. Nɨmɨ gara yaꞌmujɨ yɨdeinyaka? O, miꞌna yawɨramaaꞌmwana! Naangei maremwaala savɨ nyɨdaasajahaaꞌ “Aꞌmwera kumɨre angengɨ wɨwɨjahaaꞌ nɨmɨnyɨ nyɨmaapɨka!” dadɨ mena yawɨꞌmwa.’ \v 5 Sara yawɨꞌna yaka sarevɨ sai aꞌmwe gamɨre naangerɨ dinaaya damaaꞌdɨvɨsaraavɨ jaka wɨdɨna kyaꞌ sare sara pwaidaaꞌnyɨ pwaidaaꞌnyɨ gamɨnyawɨnna bɨna. Aꞌmwe pwaidaaꞌnyɨ sɨnnawɨ wɨlaabɨna kyaꞌ maremwaaidei yɨdaanganna ‘Nɨmɨre naangerɨ dinaaya gara gare gwarɨkaigɨnaka?’ \v 6 Yɨdaanganna kyaꞌ sai wɨdɨna ‘(100) Waanɨ aadɨretɨ kwadɨka naanga welivanatainakengɨra.’ Wɨdɨna kyaꞌ maremwaaidei wɨdɨna ‘Gɨmɨre dinaaya dazaꞌne pɨkarɨyɨkwiaꞌ maaraꞌgɨzɨ sarevɨ walamwaaina yaꞌgɨzɨ yune (50) pivɨtiyaꞌna yarai jɨthaka! Nabaai nɨmɨnyɨna nayaa sara jawɨka!’ \v 7 Nabaai dɨvidaaꞌnyɨ aꞌmwe pwai biꞌmaꞌna yɨna kyaꞌ sahwai yɨdaanganna ‘Gɨmɨre dinaaya gara garengaka?’ Sara wɨdɨna kyaꞌ sai wɨdɨna ‘Gɨlya naanga (100) waanɨ aadɨretɨ witɨyangɨra.’ Wɨdɨna kyaꞌ sai wɨdɨna ‘Gɨmɨre dinaayaꞌna pɨkarɨyɨkwia daꞌ maaraꞌgɨzɨ yune (80) eitiyaꞌna jɨthawakya!’ Sana sana yɨna. \v 8 Sana sana yɨna kyaꞌ naangei sareꞌ yawɨranganna yaka maremwaala kayaaꞌnanya kukebwi yaka kɨrɨꞌ dazai aꞌmwe sɨduta yawɨꞌnɨkeibɨꞌ yade sabwineꞌna yɨ sahwarɨ wɨdɨna ‘Gɨmɨ saigɨnyɨ gaimwannyaꞌneigɨ sɨduꞌnakeigɨne!’ Aꞌmwe naangei sara yɨna. Sareꞌna dareꞌnanyɨ. Kumɨregaasaraavɨna aꞌmwe Kwaaka dathavakɨyabwinera kumɨre wawɨnya yabwina dɨragɨnya yadɨvɨsare. Sara yadɨvɨꞌ aꞌmwe baakevɨyabwineraavɨ wavɨlaꞌdɨvɨsare. \v 9 Nabaai nɨmɨ sarɨmɨnyɨ yɨhɨthɨvanɨge. Aꞌmwera nɨgwia maaꞌdɨvɨꞌ dazajɨ kayaaꞌnanya dala nabinabinyanna marayadɨvɨsare. Sare kɨrɨꞌ sarɨmɨ daza maarapɨjɨ dazajɨ nawɨꞌnyanna kamarayapɨjɨ sarɨnnya sɨryaꞌmwe yɨmaꞌnɨpɨꞌdeꞌnanyɨ. ‘Dɨvi nɨgwia lɨmwagasagaaꞌ mena kiwawojɨ yɨ anga yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ nayaa kwaamuꞌ mwaalyaꞌnebanna Gotɨyai nemaramwaaihana!’ dapi sara jideihɨlyɨ. \v 10 Aꞌmwe kwai gɨlyɨvɨta wana maalɨkeꞌna nayaa padaꞌgainemwaaina yajai yɨ sai gɨlyɨvɨta naanga kɨrɨvɨnajɨ nayaa padaꞌgainemwaaladelyɨ. Nabaai aꞌmwei gɨlyɨvɨta wana maalɨkeꞌna kayaaꞌna yɨna, yɨdaꞌna myajai yɨ sai gɨlyɨvɨta naanga kɨrɨvɨna kayaaꞌna yɨna, yɨdaꞌna mi yadelyɨ. \v 11 Sarevɨdaaꞌnyɨ sarɨmɨ Kwaaka davakɨya nɨgwiajɨ kayaaꞌna marayadɨvɨta sanna mavadaꞌgainemwaalyɨ yɨpɨjaꞌ nebula nawɨꞌnya maremwaala yaꞌneihɨrɨ aaihwai yɨhɨzaavadeihɨlaka! \v 12 Nabaai sarɨmɨ pware gɨlyɨvɨsangɨ nayaa mamaremwaalyɨ yɨpɨjaꞌ yɨ nebula nawɨꞌnya sarɨnnyannanyaꞌ Gotɨyai dɨragɨnna dakeꞌ yɨhɨzaavadeꞌ daaka! \v 13 Angevɨ wɨdaayadei maremwaala yuyaraare wawɨnyawaai lɨmwagaradei aane pwai kwai mɨka. Aawa. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Maremwaala pwarɨna sɨmɨlɨka wimwaaina yojɨ pwarɨna tewaanna wimaꞌnyɨna yadei dɨngaka! Pwarɨ lɨmwagaꞌna yada pwarɨ buleꞌna wɨjaavɨna yadei dɨngaka! Sarɨmɨ Gotɨyarɨnajɨ gɨlyɨvɨsangɨnajɨ saburaarɨna wawɨnya wɨdaayɨpɨneihi mɨka!” \p \v 14 Perɨzɨyara nɨgwianna tewaanya wimaꞌnadere. Sare sara Jizaazai dadaaꞌnyɨya yagaala yuya dazangɨ kadɨka wɨꞌnevera gamɨnyɨ bɨraiyagaala wɨdɨna. \v 15 Sara yɨna yadaapi sai wɨdɨna “Sarɨmɨ yawɨꞌna ‘Aꞌmwera nenganapɨjɨ nemɨnyɨna yawɨpɨka! “Aꞌmwe yɨdaꞌmaraangerera.” ’ Yawɨꞌna yadɨvɨꞌ yɨvanɨgasaihɨlyɨra. Sara yadɨvɨta sabwina sarɨmɨre sɨmunyaburɨ Gotɨyai mena yɨhyawɨrangamanɨkelyɨ. Aꞌmwera yɨlaaya yadɨvɨsanna yɨ Gotɨyare tɨnnyarɨ gɨrɨkitaꞌnanya kayaaꞌnanyabulyɨra. \p \v 16 Mozɨzare yagaala Kɨwɨnyavɨnesɨ pɨropetɨyaraavɨre yagaalyasɨ yune Jonɨmɨregaaꞌna waꞌmwaꞌdɨkengɨ. Kɨrɨꞌ yune Jonɨmɨregaaꞌdaasɨ yaka dahaakɨgaasɨ Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaidevɨne yagaala tewaanyaꞌ anga yuyabanya yɨmaꞌnɨvanaabɨkesɨ. Nabaai aꞌmwe yuyara maremwaaide dazavɨ wɨlamwaalyaꞌna dɨragɨnya kuna yɨvanɨgasare. \v 17 Sɨgunyavasɨ Kwaakevasɨ yɨwawodeꞌ wawɨnya maalɨkesɨ. Kɨrɨꞌ kɨwɨnyavɨya maalɨka pimagɨnyamɨlɨꞌ saꞌ yɨwawodeꞌ wawɨnya naangesɨ. Yunenna yɨmaꞌnadengɨ. \r (Matɨyui 5:31-32; 19:9; Maakɨ 10:11,12) \p \v 18 Gazaizai gannya aꞌmwevɨ wɨdaasada aꞌmwe mudɨka pɨrɨvɨ maarajai baꞌdalavalɨmwangebwi yɨna. Ata lɨmwangebwi yɨna. Nabaai aꞌmwei aꞌmwe pɨrɨvɨ sɨnnawɨ gannya wasɨꞌnajavɨ kwala maarajai sai baꞌdalavalɨmwangebwi yɨna. \s1 Gɨlyɨvɨkɨravɨnakelyɨ Lazaarazalyɨ saraarɨnesɨ. \p \v 19 Aꞌmwe pwai gɨlyɨvɨkɨravɨnakei mwaalɨna yakelyɨ. Yuyagaaꞌ baazɨꞌmaꞌnya taaihɨja tewaanyanna tewaanyanna, baazɨꞌmaꞌnya wayaakejɨ wakadelyɨ. Sara yada yuya yɨrɨkerɨkaavɨ tɨka wapaa tewaanyanna tewaanyanna yovɨgalamaaꞌdelyɨ. \v 20 Gamɨre angevɨne tɨkuryaba aꞌmwe gɨlyɨvɨꞌmaaya pwarɨ walawɨmwaaihɨna yesalyɨ. Gamɨnne yayaꞌ Lazaarazai woꞌnɨkei gamɨre kɨlaakejɨkɨ yunebanna waꞌwaaya waꞌdɨsɨyai. \v 21 ‘Aꞌmwe gɨlyɨvɨkɨravɨnaka dazare yɨꞌbɨnya wapewakyaba wapaaya tɨrɨdɨrɨnya yɨꞌbɨnyavɨ dalaangewɨ bwalaꞌdawadaaꞌnyɨya maranɨdeinya. Sa maranadɨ munya nyɨnadeinya,’ yawɨꞌda nabaai jɨlɨkera wɨlaabɨna yadɨvɨꞌ gamɨre waꞌwaayangɨ kumɨre taalɨsajɨ yanyɨna. \v 22 Dɨvi aꞌmwe gɨlyɨvɨꞌmaaya dazai balɨna yɨna kyaꞌ sareꞌ ejelɨyara maarɨna yɨna yeva makuna yevera Evɨraamɨjɨ yeꞌmwannamwaihaawɨna. Nabaai aꞌmwe gɨlyɨvɨkɨravɨnaka sai kwalyɨ balɨna yɨna kyaꞌ lɨkirakɨna. \v 23 Sai Dɨkevɨ mwaalaka daanga naanga wɨvɨnyɨna. Sara wɨvɨdaaꞌnyɨ munyaba kekina tɨnna maranganna. Evɨraamɨ saamɨnya menyaba mwaaidɨꞌnyɨ Lazaarazai sahwalyɨ yeꞌmwannemwaaidɨꞌnyɨ tɨnna wanganna. \v 24 Tɨnna wanganna yaka gɨlyɨvɨkɨravɨnakei jaka danganna ‘Nɨmwai, Ne Evɨraamɨ, dɨka davɨ daanga naanga kayaaꞌna nyɨvɨmanɨkeꞌna nɨmɨnyɨna kale kagyozɨ “Gamɨre aꞌjawɨnyai aalyavɨ bwalapaihojɨ aꞌmwere taalɨsarɨ kudathɨwagaavojɨ yɨrɨla maalɨꞌna wɨdana!” daꞌgɨzɨ Lazaarazarɨ dɨmaryasaama!’ \v 25 Sara danganna kyaꞌ kɨrɨꞌ Evɨraamɨ wɨdɨna ‘Kaimɨraayaigɨ, dahaaꞌ gɨmɨ pɨnɨnna jawɨka! Sɨnnawɨ gɨmɨ gaala mwaalagɨnegaaꞌ gɨlyɨvɨta yuya tewaanya maaragɨ. Nabaai Lazaarazai yuya kayaaꞌnanya maarakelyɨ. Kɨrɨꞌ dahaaꞌ anga dava gamɨre munyɨꞌ tewaanna waꞌmanɨka. Sara yadaaꞌnyɨ gɨmɨ daanga kayaaꞌnanyaꞌ maaꞌmanɨgɨ. \v 26 Nabaai pɨnɨjɨyavɨ nemɨnyɨ tɨnna dava sarɨmɨnyɨjɨ nemɨnyɨjɨ Gotɨyai sitɨkulala naanga pɨrɨꞌ wakakesɨ. Sarevɨna aꞌmwe dava mwaaihasara sitɨkulala savɨ mavɨralavaabyapɨjɨ sarɨmɨnyawɨnna wɨyaꞌna wɨpɨnera mɨꞌ. Nabaai aꞌmwe kengimagɨ mwaaihasara sitɨkulalyavɨ mavɨraalayapɨjɨ nemɨnyawɨnna wɨlaabɨpɨnera mɨꞌ.’ \v 27 Wɨdɨna kyaꞌ sai wɨdɨna ‘Sarevɨdaaꞌnyɨ Nɨmwai, gɨmɨnyɨ githaangamanɨge. Nɨmaamaangere angevɨna Lazaarazarɨ dɨmaryaasa! \v 28 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmɨ atɨla nyɨdaaꞌnyɨgwaaravaava mwaaihasara kɨnɨnnakeinyɨ. “Saraayawɨnna Lazaarazai wawojɨ yagaala jalɨkurakɨna yana! Nabaai daanga naanga maaryaꞌne davanna sara kwarajɨ nabɨpɨdɨka!” dena githaangamanɨge. Sɨmunya mudɨkebwi yawɨramaapɨjaꞌ daanga wɨvɨnadera mɨka!’ \v 29 Wɨdɨna kyaꞌ Evɨraamɨ wɨdɨna ‘Mozɨzare yagaalyajɨ Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwakyaasaraavɨrejɨ warɨka. Sare sangɨ kadɨka wɨꞌnɨpɨka!’ \v 30 Wɨdɨna kyaꞌ sai wɨdɨna ‘Aawaawa, Nɨmwai Evɨraamɨ, saꞌ yɨnɨga wiꞌnanneꞌ mɨka! Aawa. Aꞌmwe bainɨka pwai bainɨkeraayawɨ ayɨna dɨkaavojɨ kumɨnyawɨnna kwawojɨ sahwara sɨmunya mudɨkebwina yawɨramaaꞌna yɨpɨꞌderera.’ \v 31 Wɨdɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ wɨdɨna ‘Nabaai Mozɨzare yagaalyangɨjɨ wɨjaata pɨropetɨyaraavɨrengɨjɨ kadɨka muꞌnyɨ yɨpɨjaꞌ yɨ nabaai aꞌmwe pwai bainɨkeraayawɨ ayɨna dɨkaavajaꞌna nabaai saꞌ kɨrɨꞌnajɨ dɨragɨnna lɨmwabɨꞌdera mɨka!’ ” \c 17 \s1 Kayaaꞌnanyabulyɨ dɨragɨnna lɨmwangebulyɨ wɨdaayaderebulyɨ saburɨnesɨ. \r (Matɨyui 18:6-7,21-22; Maakɨ 9:42) \p \v 1 Sagaaꞌ sahwai gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ wɨdɨna “Dala pɨnɨnna pɨnɨnnanya sabura aꞌmweraavɨ kayaaꞌnanyabwina walapapalakyaꞌna yɨmaꞌnaabathengɨ. Kɨrɨꞌ aꞌmwe walapapalakyabwi sasara wɨjaavaja sarɨna weꞌ, mala nayaa yɨwannana! \v 2 Nabaai kaimɨraaya maalɨkemɨlɨkaavɨdaaꞌnya pɨmɨlɨkɨ kayaaꞌnanyabwina walapapalakadelyɨ. Yɨ sahwai sara kayaaꞌna myɨ yojɨyagaaꞌ sɨla naanga lɨlɨꞌnɨka pwai gamɨre tɨlɨnnyavɨ maryegipwɨyapɨjɨ saalaalyavɨ kewɨnɨ maralɨvarabɨꞌdeꞌ yɨ gamɨnyɨna tewaanyasɨra. Pɨmɨlɨkɨ kayaaꞌnanyaburɨ marulawakajarɨ Gotɨyai kayaaꞌna yadeꞌna yɨ gamɨnyɨna kayaaꞌnanaangesɨ. \v 3 Sarɨmɨ sahwaihɨrɨna mala nayaa jɨwannyɨla! Gɨmɨnyɨ jɨthaaꞌjɨhwaai kayaaꞌnanyabwi kagyozɨ sarɨ maanga duthatheigɨnyɨ. Nabaai sai mudɨkebwi kyawɨramaarojɨ gamɨre kayaaꞌnanyabwi dɨmakwaasa! \v 4 Nabaai yɨrɨka gave pɨgaaꞌ pɨrɨkɨ sai kayaaꞌnanyabwi gɨmɨnyɨ ata purɨdaaꞌnyɨ pɨgasaaina kagyozɨ nabaai ata purɨdaaꞌnyɨ pɨgasaaina gɨmɨnyawɨnna ayɨna bozɨ wɨdɨna ‘Kale nyɨwaka! Mudɨkebwi yawɨramaarɨma!’ Sara kagɨthozɨ gamɨre kayaaꞌnanyabwi dɨmakwaasa!” \p \v 5 Naangei maryaasadera apozelɨyara Naangerɨ wɨdɨna “Pwaraavɨre kayaaꞌnanyabwi marasɨꞌnyaꞌneburɨna gɨmɨnyɨna nemɨre lɨmwangebwi naanga jahɨriwana! Nemɨ yɨnɨga wiꞌna yaanneina daaka!” \v 6 Sara wɨdɨna kyeꞌ Naangei wɨdɨna “Sarɨmɨre lɨmwangebwi aranyavɨre sɨla maalɨkemɨlɨꞌbɨsabwi gɨryaꞌnebwi warajɨ kwajɨ yɨta mɨjamaanga daꞌ dara duzideihɨlyɨ ‘Gɨmɨre pwipula lɨkalaaꞌnaꞌgɨzɨ saalaalyavɨ ayɨna dɨthavaawa!’ Yɨ sara kudapɨjɨ sarɨmɨre yagaalyavɨ yɨhuꞌnojɨ kihɨmɨdɨnadɨka! \p \v 7 Nabaai aꞌmwe sarɨmɨnyɨdaaꞌnya pwai yaasɨwaꞌwawɨnya pwai kɨnɨnnakei mwaalajai gamɨre wawɨnyai kwaaka budawakɨwodei dɨngaka? Sipɨzipɨyarajɨ maremwaaidei dɨngaka? Sare sai dɨvidaaꞌnyɨ wawɨnyavɨdaaꞌnyɨ ayɨna bɨna kyojɨ maremwaalyai sahwarɨ dara wɨdathei daaka! ‘Yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ kaanya baꞌgɨzɨ bamwaalaꞌgɨzɨ tɨka munne dɨnana!’ Sara wɨdathei daaka! \v 8 Aawa. Sai wɨdɨna yadelyɨ ‘Munnaanyasɨ marilaꞌgɨzɨ nɨmɨnne wapaaya jovɨrawakya! Sara yaꞌgɨzɨ nɨmɨnne wapaaya lɨvadɨꞌgwalaꞌgɨzɨ dɨmakulaama! Tɨka wapaajɨ waainɨyasɨ mena kanaꞌmujɨ dɨvidaaꞌnyɨ gɨmɨ tɨka wapaajɨ waainɨyasɨ dɨnadeigɨnyɨ.’ \v 9 Yaasɨwaꞌwawɨnya dazai gamɨre yagaalyaꞌ nayaa yadeꞌna aꞌmwe naanga sai yɨlaaya yada ‘Kaimala! Su!’ wɨdadei dɨngaka! Aawa. \v 10 Sarevɨdaaꞌnyɨ nabaai sarɨmɨ kwaihi Gotɨyai yɨhɨthathengɨ sara yapɨjɨ nayaa dara dɨzi! ‘Nemɨ yaasɨwaꞌwawɨnya waryaanyainera. Wawɨnya sara yɨwo sa, yɨ sa yuna nemɨre wawɨnyaꞌna yɨwongɨra. Wawɨnya kwaala myɨwo.’ ” \s1 Jizaazai aꞌmwe atɨraala samatanakeraavɨ tewaanya yavadaꞌgalakeꞌnesɨ. \p \v 11 Jizaazai anga Jeruzaalemɨnei woda anga Samerɨyanajɨ anga Galɨlinajɨ tɨnna yaareba wɨna. \v 12 Wɨna yada anga pɨba yɨꞌmavaawɨna yɨna yadaaꞌnyɨ aꞌmwe samatanaka atɨraalyara tutaanyavɨ bavɨramaaꞌna yeve kwara menyaba sangirɨꞌ daavɨna yeva \v 13 jaka dɨragɨnna wɨdɨna “Jizaazai, aꞌmwe naangeigɨ, nemɨnyɨna kaleꞌna dɨnegaimwana!” \v 14 Jaka sara wɨdɨna kyeꞌ sai sahwaraavɨ tɨnna wanganna yɨna yaka wɨdɨna “Pɨrizɨyara Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨsara ‘Tewaanyaihɨlyɨra,’ wɨjaꞌneraayawɨnna sarɨmɨre kɨlaakejɨꞌ makwopɨjɨ duzɨwainaawila!” Sara kudaasaꞌ sahwara kaanna yɨkuna yɨna yeva yadaapi kumɨre kɨlaakejɨꞌ tewaanya yɨmaꞌnyɨna. \v 15 Sarevɨ nabaai sahwaraavɨ tɨnnyabadaaꞌnya aꞌmwe pwai gannya kɨlaakejɨꞌ tewaanya yɨmaꞌnɨwakejɨkɨ tɨnna yennaka sai ayɨna kaanna bɨna. Sara yake sai jaka naanga dada Gotɨyarɨne yayaꞌ byaannakeꞌ munyaba makina. \v 16 Makina yada Jizaazare sɨvigɨꞌnyɨryawɨ yarai walarutaꞌnyɨna yaka “Kaimala! Su!” wɨdɨna. Aꞌmwe dazai Juyai mɨka. Sahwai anga Samerɨya mwaalyai. \v 17 Wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai yagaala dɨna “Nɨmɨ yawɨꞌmweꞌ ‘Aꞌmwe atɨraalyara tewaanya dahayɨmaꞌnɨwaava.’ Kɨrɨꞌ aꞌmwe ata purɨdaaꞌnyɨ daraai daraalyara pwara gazɨ mwaaihava! \v 18 Ayɨna bozɨ Gotɨyarɨne yayaꞌ munyaba makɨladei aꞌmwei pwai mɨka! Aꞌmwe anga pimagɨdaaꞌnya dazai yune gave pwainanyai dɨngaka!” \v 19 Nabaai sai wɨdɨna “Daavaꞌgɨzɨ kaanna dɨwona! Nɨmɨnyɨ dɨragɨnna yawɨralɨmwangebwi tewaanya ayɨna gyavadaꞌgaimwaka.” \s1 “Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaladeꞌ batheꞌnanyɨ,” dɨnɨkeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 24:23-28,37-41) \p \v 20 Pɨgaaꞌ Perɨzɨyara sahwarɨ yɨdaanganna “Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaladeꞌ gathɨngaaꞌ biꞌmavadevaka?” Sara yɨdaanganna kyeꞌ sahwai jaꞌnawɨdɨna “Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaladeꞌ bathehaaꞌna aꞌmwera aꞌmwemɨlɨka tɨnnyarajɨ baihanaꞌdɨvɨsara mɨka. \v 21 Sahwara dara dadɨvɨsara mɨꞌ! ‘Yɨthaa! Dava dahawarɨka! Aagaiba dahawarɨka!’ Yɨthaanyi! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaladeꞌ sarɨmɨnyɨ kusawɨ mena yɨhɨmwaalɨka!” (Gamɨ sahwarɨna “Mena yɨhɨmwaalɨka!” wɨdɨna yaꞌ.) \p \v 22 Sagaaꞌ gamɨre wɨmɨdɨdɨvɨsaraavɨ wɨdɨna “Dɨvi pɨgaaꞌ yɨmaꞌnajahaaꞌ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayare yɨrɨka pɨrɨꞌ tɨnna wanganyaꞌneihi sarɨmɨre sɨmunyaꞌ tewaanna kuna yɨhɨvuꞌnadeihɨlyɨ. Kɨrɨꞌ sarɨmɨ tɨnna danganyideihi mɨꞌ. \v 23 Nabaai yɨhɨthɨpɨꞌdesɨ. Yɨthaanyi, aagimagɨ mwaalɨka! Pwara yɨhɨthɨpɨꞌdesɨ. Yɨthaanyi, dava mwaalɨka! Kɨrɨꞌ sarɨmɨ mupɨnera! Sahwaraavɨ mamɨjamakupɨnera! \v 24 Sasarevɨ dareꞌnesɨ. Sɨgunyavɨ yuneba, pimagɨdaaꞌnyɨ sɨmagɨnna yɨnamɨraata yadevaaibɨꞌ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai biꞌmavadehaaꞌ yuyara wangabɨꞌdelyɨra. \v 25 Kɨrɨꞌ sahwai taanga kwalaalya maarojɨyarɨ aꞌmwe dahaasa dathara buleꞌna wɨjaavɨpɨꞌdelyɨra. \v 26 Nowaare yɨrɨkeryaavɨ yetabaaibɨꞌ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayaregaaꞌ yɨmaꞌnade yɨrɨkeryaavɨ yɨ sara yɨpɨꞌdere. \v 27 Tɨka munnejɨ nɨwainadaapi, waainɨyajɨ nadaapi, kwala maꞌdaapi, kwala maꞌnadaapi yune Nowaai sɨpɨyavɨ wɨlaka sagaaꞌna. Yɨthaanyi, sagaaꞌ burɨka naangeꞌ bwalaꞌna yaka aalɨbunya naangeꞌ padɨꞌnyɨna yakegaaꞌ yuya aꞌmweraavɨ yuna kayaaka yɨgalakɨna. \v 28 Nabaai Lotɨmɨre yɨrɨkeryaavɨ avaaina sasare yesare. Tɨka munne nyemwaaina, waainɨyajɨ nadaapi, gɨlyɨvɨsa mubɨna, ‘Gɨlyɨvɨsa pwara mubya neyɨpɨka!’ yawɨꞌdɨvɨꞌ mubɨna, wawɨnyajɨ yɨna, angejɨ madɨna. \v 29 Kɨrɨꞌ anga Sothomɨ Lotɨ yagalyaꞌmavaka kaanna wɨna yaakegaaꞌ nabaai yɨrɨka yune dazahɨgaasarɨkɨ sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ burɨkeꞌbɨꞌ dɨkesɨ sɨla dɨꞌnakesɨ anga saburɨna wasɨꞌnaabɨna kyaꞌ yuya aꞌmweraavɨjɨ aꞌmwengɨjɨ yuna kayaaka baihɨrakɨna. \v 30 Yɨ avaaina sasare sahɨbaaibɨꞌ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai kuꞌmaayaba yɨmaꞌnaabathe yɨrɨkerɨkɨ yɨmaꞌnadesɨ. \v 31 Yɨrɨka dazarɨkɨ aꞌmwe pwai gannya angevɨ munyaba yɨlamwaalojɨ, nabaai angevɨ kusawɨ gamɨre gɨlyɨvɨsa waꞌdoriya gɨlyɨvɨsanna angevɨ nulamaaradɨka! Nabaai sasare sahɨbaaibɨꞌ aꞌmwe pwai wawɨnyawɨ mwaalojɨyai ayɨna nawodɨka! \v 32 Lotɨmɨre aꞌmweꞌ gɨlyɨvɨsanna tɨgɨnyɨmaꞌnya yɨwiaakevɨna sarɨmɨ sɨmunya nayaa jawɨrila! Lɨkaanya jɨla! \v 33 Aꞌmwe gazaizai gannya kɨlaakejɨkɨne mwaalyabwina yɨlaaya yawɨꞌda lɨmwagarajai yɨ gamɨre gaalyabwi yɨwawodevulyɨ. Sareꞌ kɨrɨꞌ, nabaai aꞌmwe gazaizai gannya mwaalyabwi yagalyaꞌmavojɨyai yɨ gamɨre gaalyabwi tewaanna nayaa wɨvadaihasamaaradesɨ. \v 34 Nɨmɨ yɨhɨthɨvanɨge. Sawɨta dazarɨkɨ aꞌmwe pwaraai yɨꞌbɨnya pɨrɨvɨ se warɨna yadakɨlyɨ Gotɨyai pwarɨ maarɨna yojɨ pwarɨ saba yagalyaꞌmaꞌna. \v 35 Aꞌmwe pɨrɨwaai witɨzɨla lɨlɨka yɨmaꞌnyaꞌne yadaakɨlyɨyagaaꞌ Gotɨyai pɨrɨvɨ maarɨna yojɨ pɨrɨvɨ saba yagalyaꞌmaꞌna. \v 36 Aꞌmwe pwaraai wawɨnyawɨ mwaalɨna yadakɨlyɨ Gotɨyai pwarɨ maarɨna yojɨ pwarɨ saba yagalyaꞌmaꞌna.” \v 37 Yagaala dazaꞌ kadɨka wɨꞌneva sahwara wɨdɨna, “Naangeigɨ, nedɨwaanya dazasaꞌ gawɨ yɨmaꞌnadeꞌnevaka?” Sara wɨdɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Bainɨkeraavɨre kɨlaakejɨꞌ warɨkeba yune dazahɨbeva yuta kaamyaakera kwala biꞌbwaꞌdɨvɨsabera.” \c 18 \s1 Yaanyɨwaakeꞌ gamɨre kotɨyaꞌna yawɨbwaꞌderɨ jaka wɨjaꞌnesɨ. \p \v 1 Sagaaꞌ yuyagaaꞌna Gotɨyarɨna yɨdaangabɨꞌdeꞌ, maaꞌna nyunadɨꞌdeꞌna Jizaazai keꞌbaꞌna dara wɨjɨwaakɨna \v 2 “Anga naanga pɨba yawɨbwaꞌde pwai mwaalɨna. Yawɨbwaꞌde dazai Gotɨyarɨna myawɨri yada nabaai aꞌmwe kwaraavɨnajɨ sɨmunya kwalaalya myawɨryadei. \v 3 Nabaai aꞌmwe pɨrɨꞌ yaanyɨwaakeꞌ anga naanga dazaba mwaalɨna. Yuyagaaꞌ yawɨbwaꞌde dazaryawɨnna bɨbya yɨbainadaaꞌdehaaꞌ wɨdadesɨ ‘Nɨmɨre yɨkamaangei kayaaka nyɨgalakadeꞌnanyɨ. Sahwarɨ gɨmɨ kotɨyavɨ nayaa dɨnyɨgaimwadeꞌnanyɨra.’ \v 4 Sara wɨdɨwɨja yada sɨnnawɨ sagaaꞌ yawɨbwaꞌde dazai sahɨrɨvɨna kotɨyavɨ gaimwangeꞌna ‘Aala,’ yawɨꞌna. Sara yawɨꞌna yaka kɨrɨꞌ dɨvi sai gannya sɨmunyavɨ dara yawɨꞌna ‘Nɨmɨ Gotɨyarɨna lɨka mivanɨgeinyɨ. Nabaai aꞌmwe kwaraavɨnajɨ sɨmunya yawɨrɨkwaasa mivanɨgeinyɨ. \v 5 Kɨrɨꞌ aꞌmwe dathava dathaꞌ yaanyɨwaaka dathaꞌ nɨmɨnyɨ taanga nyɨjaavadeinyɨra. Yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ bɨbya yɨbainadaꞌdavadaawori dɨvi nɨmɨre kɨlaakejɨꞌ yuna maaꞌna nanyɨmaꞌnadɨka!’ daka gamɨre kotɨyaꞌna gaimwanna wina yakelyɨ.” \v 6 Naangei sara wɨdɨna yaka dara wɨdɨna “Yawɨbwaꞌde kayaaꞌnanya dazare yagaalyaꞌ nayaa jawɨrila! \v 7 Yawɨbwaꞌde kayaaꞌnanyai kave kave yawɨbwarakelyɨ. Gotɨyai avaalyai daaka! Gotɨyare dahɨlakakera yuya yɨrɨkerɨkaavɨjɨ yuya sawɨsarɨkaavɨjɨ sahwarɨ yɨdaangadɨvɨsaraavɨ kotɨyaꞌna yarai gaimwanna mwi yadei daaka! Sahwaraavɨ kave kave gaimwanna mwi yadei daaka! Aawa. \v 8 Yɨhɨthɨvanɨge. Sai kotɨyaꞌna yarai wɨgaimwagathelyɨ. Sareꞌ kɨrɨꞌ dɨvi Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai bathehaaꞌ dazagaasagaaꞌ aꞌmwe Kwaakevakɨyaraavɨ tɨnna wanganajaꞌ dɨragɨnna lɨmwadɨvɨꞌ dɨngaka!” wɨdɨna. \s1 Taakɨzɨya maaꞌdelyɨ Perɨzɨyalyɨ saraarɨna keꞌbaꞌna dɨnɨkeꞌnesɨ. \p \v 9 Aꞌmwe pwara yayaꞌ yune kumɨ saraavɨneꞌna makinadɨvɨꞌ “Nemɨ aꞌmwe yɨdaꞌmaraangeinera. Aꞌmwe pwara yuna kayaaꞌnanaangerera,” dadɨvɨsaraavɨ keꞌbaꞌna dara wɨdɨna \v 10 “Aꞌmwe pwaraai Gotɨyarɨ wɨjaꞌneraai Gotɨyare Angevɨna kaanna wɨlaawɨna. Pwai Perɨzɨyai. Nabaai pwai aꞌmwe taakɨzɨya maaꞌdelyɨ. \v 11 Perɨzɨyai dazai daaꞌda yune gannya sɨmunyavɨna Gotɨyarɨna dara dɨna ‘Gotɨyaigɨ, nɨmɨ aꞌmwe pwarabɨtainyɨ mɨka! Sarevɨdaaꞌnyɨ gɨmɨnyɨna “Su! Su!” gɨthɨwa. Pwara kwaasɨ yɨna yadɨvɨꞌ kuka yɨna yadɨvɨsare. Nayaa yɨdaꞌmaraangebwi myadɨvɨsare. Pwaraavɨrengɨ ata lɨmwadɨvɨsare. Nabaai nɨmɨ aꞌmwe taakɨzɨya maaꞌde dazaibɨtainyɨ mɨka. Kɨrɨꞌ nɨmɨ aawa. \v 12 Yuya wikɨyarɨkaavɨ yɨrɨka pɨrɨkaarɨna tɨka wapaaya kɨmaakɨya dakadɨnyainyɨ. Nabaai yuya maaꞌdɨnya ata yuyɨraai jaapaidɨ pimagɨnyavaaꞌ gɨmɨnyɨ gɨzaavadɨnyainyɨ.’ \v 13 Sara wɨdɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ aꞌmwe taakɨzɨya maaꞌdei menya saamɨnya keiba daavɨna yaka Sɨgunyavɨna kekina mamaranganyaꞌ. Aawa. Sai gamɨre kayaaꞌnanyabwina kale wiada gannya kɨhɨsaba mala tannyɨna yaka dɨna ‘Gotɨyaigɨ, nɨmɨ aꞌmwe kayaaꞌna yadɨnyainyɨ. Sareinyɨna kaleꞌna dɨnyɨgaimwana! Nɨmɨnyɨna gɨmɨre sɨnna tɨka wɨdaꞌdevwi dɨnyɨmarasɨꞌna!’ \v 14 Sarɨmɨnyɨ yɨhɨthɨvanɨge. Aꞌmwe taakɨzɨya maaꞌde dazai, Gotɨyai gamɨre kayaaꞌnanyanna marasɨꞌnaka ‘Tewaanyaigɨnyɨra,’ wɨdakei sarei gannya angevɨna ayɨna wawakelyɨ. Kɨrɨꞌ nabaai aꞌmwe pwai aawa. Aꞌmwei yayaꞌ yune gamɨnneꞌna munyaba makɨlajai, Gotɨyai dalaangewɨ marulawakadelyɨ. Kɨrɨꞌ aꞌmwei gamɨnyɨne yayaꞌ munyaba mamakinyɨ yajai, yɨ Gotɨyai gamɨnyɨne yayaꞌ munyaba makɨladelyɨ.” \s1 Jizaazai kaimɨraaya maalɨkemɨlɨkaavɨ ata nayaa dathɨwagakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 19:13-15; Maakɨ 10:13-16) \p \v 15 Kaimɨraaya maalɨkemɨlɨkaavɨjɨ gamɨnyawɨnna makabɨna yɨna. Sahɨyura yawɨꞌna “Tewaanyaꞌna asaꞌ dathɨwagatheꞌna gamɨnyawɨnna makwawaana!” deva makabɨna yadaapi kɨrɨꞌ gamɨre mɨdɨdɨvɨsara dazavɨ tɨnna wanganna yeva sahɨyuraavɨ maanga wɨdɨna. \v 16 Maanga wɨdɨna yadaapi Jizaazai kaimɨraayamɨlɨkaavɨ gamɨnyabanna jaka jɨvwarɨjɨmaaꞌnyɨna yaka wɨdɨna “Kaimɨraayamɨlɨka yune nɨmɨnyawɨnna bɨpɨka! Sarɨmɨ magaladalɨmwabɨnera! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaideꞌ, yɨ sasaremɨlɨkaavɨnesɨ. \v 17 Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Pwai kwai Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaideꞌ kaimɨraaya maalɨkemɨlɨꞌbɨꞌ mamaaryajai, yɨ sai kusawɨ yɨnɨga wiꞌna wɨladei mɨka. Arɨkewɨ.” \s1 Aꞌmwe naangei gɨlyɨvɨkɨravɨnakerɨnesɨ. \r (Matɨyui 19:16-30; Maakɨ 10:17-31) \p \v 18 Aꞌmwe naanga pwai gamɨnyɨ yɨdaanganna “Wɨjɨwaakya tewaanyaigɨ, nɨmɨ gara yaꞌmujɨ gaala yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ tewaanya mwaalyaꞌneꞌ maarɨdeinyaka?” \v 19 Yɨdaanganna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “ ‘Tewaanyaigɨnyɨreva,’ beꞌna nyɨdɨwaana? Tewaanyai, Gotɨyai yune gave sahwainanyalyɨra. Pwara aawa. \v 20 Kɨwɨnya dɨnɨkevɨ mena yawɨꞌdɨnyaigɨnyɨ. Dara dɨnɨꞌ ‘Aꞌmwe pwaraavɨrengɨ ata malɨmwadɨnna! Aꞌmweraavɨ maramakɨnna! Kuka mamaaꞌdɨnna! Aꞌmwe pwarɨneꞌna kwaasɨ majalɨkurakɨnna! Gɨnnya gɨmaamaangelyɨ gwaangesɨ sawaare yagaalyangɨ nayaa dɨmɨdɨna! Kɨrɨmɨre yayaꞌ dɨmakɨla!’ ” \v 21 Wɨdɨna kyaꞌ sai wɨdɨna “Kɨgaaꞌ yune kaweꞌnyagaaꞌdaaꞌnyɨ dahaakɨgaasɨ kɨwɨnya yuya dazangɨ mɨdɨmanɨgeinyɨ.” \v 22 Jizaazai yagaala dazaꞌ kadɨka wɨꞌnaka sahwarɨ wɨdɨna “Yune gave pɨnɨnneꞌna kuna gɨmudaasɨvanɨkeigɨnyɨra. Aꞌmwera mubya gipɨꞌdeꞌna gɨmɨre gɨlyɨvɨta yuya duzaama! Nɨgwia maaraꞌgɨzɨ aꞌmwe gɨlyɨvɨꞌmaayaraavɨ gɨmɨre nɨgwia duzaama! Gɨmɨ sasara yɨjaꞌ, Sɨgunyavɨne nawɨꞌnyaange kɨnɨnnakeigɨnyɨra. Sareigɨ dɨnyɨmɨdɨnaama!” \v 23 Wɨdɨna kyaꞌ dazai yagaala dazaꞌ kadɨka wɨꞌnaka gamɨre sɨmunyai taanga yɨmaꞌnyɨna. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sahwai aꞌmwe gɨlyɨvɨkɨravɨnakei. \v 24 Gamɨre sɨmunyai taanga yɨmaꞌnyɨna kyaꞌ Jizaazai sahwarɨ tɨnna wangada wɨdɨna “Aꞌmwe gɨlyɨvɨta kwalaalyajɨyara Gotɨyai maremwaaidevɨ yagɨyagɨ wibɨꞌderera. \v 25 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kaamelɨyaꞌ ‘Langerɨkɨre daibuꞌnyavɨ wɨlɨma!’ dozɨ yajaꞌ sara mi yadesɨ. Sahɨbaaibɨꞌ aꞌmwe gɨlyɨvɨkɨravɨnakei ‘Gotɨyai maremwaaidevɨ wɨlaawɨma!’ dada yagɨyagɨ yɨna yajaꞌ yadei mɨꞌ.” \v 26 Wɨdɨna kyaꞌ aꞌmwera dazaꞌ kadɨka wɨꞌnevera wɨdɨna “Nabaai sasara yajaꞌ aarɨ wɨvadaihasamaaradelaka? Gaala yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ mwaalyaꞌneꞌ maarojɨ mwaaladei aaihwalaka?” \v 27 Sara wɨdɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Aꞌmwera yuya mi yɨpɨne sangɨ, sa Gotɨyai yɨnɨga wiꞌna yadengɨra.” \v 28 Wɨdɨna kyaꞌ Pitai wɨdɨna “Yɨthaa, nemɨre angebanyajɨ gɨlyɨvɨsangɨjɨ mena yagalyaꞌmavoneinera. Sara yona gɨmɨnyɨ gɨmɨdɨdaanyaꞌnanyɨ.” \v 29 Wɨdɨna kyaꞌ sai kumɨnyɨ wɨdɨna “Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Aꞌmwe aane pwai kwai, Gotɨyai maremwaaidevɨna yawɨꞌda angevɨjɨ aꞌmwevɨjɨ gathaaꞌgahwaaravaavɨjɨ ganɨmaangeyorɨjɨ kaimɨraayangɨjɨ yagalyaꞌmavakerɨna, \v 30 nabaai dahaasavɨ Gotɨyai kwalaalya sanna mibwaꞌmwagi yadei daaka! Nebulyasɨ. Nabaai sarei dɨvi naanga yɨmaꞌnajahaaꞌ gaala yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ mwaalyaꞌneꞌ maaradelyɨra.” \s1 Jizaazai dahasaai dahaaꞌ “Balaꞌmujɨyainyɨ ayɨna dɨkaavɨdeinyɨra,” dakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 20:17-19; Maakɨ 10:32-34) \p \v 31 Sagaaꞌ gamɨre atɨraai sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraalyaraavɨ maarɨna yɨna yaka wɨdɨna “Yɨthaanyi, dahaaꞌ Jeruzaalemɨna wimanaabɨho. Sahɨba Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨna Gotɨyai pɨropetɨyaraavɨ kujaaꞌ yagaala yuya sa yɨdayaasangɨ yuna yɨmaꞌnyɨna yadeꞌnanyɨra. \v 32 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sahwainyɨ aꞌmwe Anga Naanga Pimagɨnyaraavɨna nyɨmarɨmwangɨpɨꞌdeinyɨra. Sara yapɨjɨ yagaaibɨraizɨkejɨ nyɨdangadɨvɨꞌ yuna kayaaꞌna nyɨgaidɨvɨꞌ nɨmɨre sɨnnyɨkɨ maagwala nyuraꞌmwawakɨpɨꞌdeinyɨra. \v 33 Wɨlyabaalyɨ dɨka nyɨlɨꞌbwarapɨjɨ maratamanyɨrɨmupɨꞌdeinyɨra. Balaꞌmuri yɨrɨka daryaai darɨkɨ ayɨna dɨkaavɨdeinyɨra.” \v 34 Wɨdɨna kyaꞌ yagaala dazaꞌ myawɨrina. Yagaala dazavɨne aaya kaavɨlyaꞌ kumɨnyɨ lɨka yulyaꞌna. Sahwara sɨmunyaꞌ nayaa myawɨri yagaala wɨdaka dazavɨ. \s1 Jizaazai aꞌmwe tɨbɨnya pwarɨ tewaanya yavadaꞌgalakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 20:29-34; Maakɨ 10:46-52) \p \v 35 Sahwai anga Jeriko aya kɨbanna yɨꞌmaꞌna yaka, yadaaꞌnyɨ tuꞌmaangebaarɨ aꞌmwe pwai tɨbɨnyai walamwaaida aꞌmweraavɨ nɨgwianna jaka wɨdangadelyɨ. \v 36 Sarevɨ sahwai aꞌmwe kwala bwaꞌnaanyaꞌ yɨkabɨvanɨgaveva, kadɨka wɨꞌnyɨna yaka sai aꞌmwe pwaraavɨ yɨdaanganna “Gathaꞌdara yɨvanɨgaveva?” \v 37 Yɨdaanganna kyaꞌ jaꞌnawɨdɨna “Jizaazai Naazaretɨ mwaalyai kaanya bɨvanɨkeva.” \v 38 Sara wɨdɨna kyeꞌ sai jaka wɨdanganna “Jizaazai, Devitɨmɨ gawaalɨꞌgɨ nɨmɨnyɨna kale gyana!” \v 39 Jaka wɨdangadaaꞌnyɨ aꞌmwe aaya sɨnnawɨ yɨkwaadɨvɨsara maanga dara wɨdɨna “Maangeꞌ bɨpaina yaꞌgɨzɨ dɨmakuꞌnana!” Kɨrɨꞌ jaka naanga kuna danganna yada wɨdɨwɨja yɨna “Devitɨmɨ gawaalɨꞌgɨ, nɨmɨnyɨ kaleꞌna dɨnyɨgaimwana!” \v 40 Sara wɨdɨwɨja yɨna yadaaꞌnyɨ Jizaazai bathaaꞌna yɨna yaka saraavɨ dɨragɨnna wɨdɨna “Davanna nɨmɨnyabanna dɨmakabila!” Wɨdɨna kyaꞌ sai mena aya kɨbanna wɨlaabɨna yɨna yaka yadɨꞌnyɨ sai sahwarɨ yɨdaanganna \v 41 “Nɨmɨ gɨmɨnyɨ berɨꞌ gara gideꞌnanaka?” Yɨdaanganna kyaꞌ sai wɨdɨna “Naangeigɨ, ‘Nɨmɨ tɨnnyaꞌ ayɨna wanganɨma!’ dena yawɨꞌmanɨgena.” \v 42 Wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Gɨmɨre tɨnnyai ayɨna danganna! Gɨnnya dɨragɨnna lɨmwangebwi gɨmɨnyɨ tewaanya gyavadaꞌgaimwaka.” \v 43 Sara wɨdɨna kyaꞌ jaahwasaꞌbɨꞌ gamɨre tɨnnyai tewaanya yɨmaꞌnyɨna yaka yennyɨna. Sarei Jizaazarɨ mɨdɨnna yɨna yaka Gotɨyarɨne yayaꞌ byaannakeꞌ munyaba makina. Sarevɨ aꞌmwera dazavɨ tɨnna wanganeva Gotɨyarɨne yayaꞌ munyaba makina yeꞌ. \c 19 \s1 Sakɨyaazarɨna dɨnɨkeꞌnesɨ. \p \v 1 Jeriko sawɨnna wɨlaawaka adutaanyavɨ kaanna wɨna. \v 2 Yɨthaa, sagaaꞌ saba aꞌmwe pwai, Sakɨyaazai woꞌnɨkei mwaalɨna. Sai aꞌmwe taakɨzɨya maaꞌdɨvɨsaraavɨ maremwaaide aꞌmwe naangelyɨ. Sare sai nɨgwia kwalaalya kɨnɨnnakelyɨ. \v 3 Sahwai “Jizaazai bewai dɨngaka? Yawɨranganɨma!” daka yakelyɨra. Aꞌmwe kwala bwaꞌnaanyaꞌ mwaaidapi Sakɨyaazai sahwai aꞌmwe tuꞌnanyalyɨ. Sare sai gamɨnyɨ tɨnna mwanganyɨna. \v 4 Sara mwanganyɨ yakegaaꞌ sɨnnawɨ gamɨdaaꞌnyɨ kaanyaveꞌna wɨlaawɨna yɨna yaka “Sahwarɨ tɨnna yɨwarɨma!” yawɨꞌna yaka yɨta mɨgɨlyarɨ keꞌmu yɨꞌnɨgina. Sahwai yawɨꞌna “Sarei tutaanyarɨꞌ darɨkɨ bathei daaka!” yɨladaaꞌna. \v 5 Yɨladaaꞌna yaka yemwaaidɨꞌnyɨyɨmagɨnna Jizaazai biꞌmaꞌna yɨna yaka kekina maranganna yaka wɨdɨna “Sakɨyaazai, yɨta sarɨ yarai yagalyaꞌmaꞌna yaꞌgɨzɨ dalaama! Yuna dahaasagaaꞌ nɨmɨ gɨmɨre angevɨ mwaalɨdera.” \v 6 Sara wɨdɨna kyaꞌ wɨꞌnyɨna yaka yarai walaabɨna yɨna yaka gamɨre sɨmunyaꞌ yɨlaaya yɨna yakegaaꞌ gamɨre angevɨnerɨ kaanna makuna. \v 7 Nabaai aꞌmwe yuyara dazaꞌ tɨnna wanganeva kɨnɨmyagaala dɨna “Aꞌmwe kayaaꞌna yade pware angevɨ angyɨrɨꞌmaata yɨvanɨkelyɨra.” \v 8 Kɨnɨmyagaala sara dɨna kyeꞌ Sakɨyaazai daavɨna yaka Naangerɨ wɨdɨna “Naangeigɨ, yɨthaa, nɨmɨre gɨlyɨvɨta yuya sa yune tɨnnyabanna jaapalɨdeꞌnanyɨra. Sara jaapalaꞌmujɨ pimagɨnyavaaꞌ aꞌmwe gɨlyɨvɨꞌmaayaraavɨ yanga wɨjaavɨdeinyɨra. Nabaai nɨmɨ aꞌmwe gazarɨzarɨ kwaasɨ yagaala wɨdena gamɨre gɨlyɨvɨta pɨrɨꞌ kuka sara maarena yɨ gamɨnyɨ gɨlyɨvɨta dawaai dawaalya sanna ayɨna wɨrɨvɨkɨrɨdeinyɨra.” \v 9 Sara wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai sahwarɨ wɨdɨna “Yuna dahaasagaaꞌ aꞌmwe anga dathavɨyarɨ Gotɨyai mena wɨvadaihasamaaꞌmwakelyɨra. Aꞌmwe dazai kwai Ne sɨnnawɨnya Evɨraamɨmɨrei nebwina yɨmaꞌnɨwakeꞌnanyɨ. \v 10 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai aꞌmwera yagalyaꞌmaꞌnɨkeraavɨ ayɨna bɨramaaryaꞌnei nabaai padaihasamaaryaꞌnei bɨwakelyɨra.” \s1 Aꞌmwe atɨraalyara nɨgwia maaryaꞌnebwina keꞌbaꞌna dɨnɨkeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 25:14-30) \p \v 11 Sagaaꞌ sahwara yagaala dazaꞌ kadɨka wɨꞌnyɨna yeva yawɨꞌna “Yuna dahaasagaaꞌ Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaladeꞌ kuꞌmaayaba yɨmaꞌnaabatheꞌna yɨwaka! Gotɨyai nevadaihasamaarojɨ Jizaazai nemɨre kingɨya naangerɨ yarai wɨmwaaihadeꞌnanyɨ.” Sara yawɨꞌna yɨna yesaꞌnajɨ nabaai anga Jeruzaalemɨna aya kɨba mena yɨꞌmata yaꞌneba yɨdɨꞌnyɨyaꞌnajɨ keꞌbaꞌna yagaala pɨrɨsɨ wɨdɨna. \v 12 Sarevɨdaaꞌnyɨ dara wɨdɨna “Aꞌmwe naanga akwai anga saamɨnya menya pɨwɨnna kingɨyai yɨmaꞌnyaꞌnei yagalaawɨna yaꞌnei wɨna. \v 13 Sɨnnawɨ sare sai gamɨre yaasɨwaꞌwawɨnya atɨraalyaraavɨ jaka jɨꞌbwaꞌna yaka nɨgwia kinaaya jaapaina yaka sɨvɨlatɨraala pwarɨ sɨvɨlatɨraala pwarɨ sana sana avaaina yanga wɨjaavɨna. Sara yakegaaꞌ wɨdɨna ‘Sarɨmɨ nɨgwia daza makwawopɨjɨ nɨmɨnyɨneba bɨzɨnɨzɨya pɨnɨ javɨkaryaawila! Yune nɨmɨ ayɨna bɨwɨjahaaꞌnaneihɨlyɨra.’ Sara wɨdɨna yaka kaanna wɨna. \v 14 Kaanna wɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ aꞌmwe anga dazabanyara dazalyɨya avaaimwaalyara sahwarɨna sɨmɨlɨka wimwaaina. Sɨmɨlɨka sara wimwaaina yadɨvɨꞌ gamɨnyɨ dɨvidaaꞌnyɨ aꞌmwe marewɨjaraavɨ maryaasɨna kyeꞌ sahwarɨ dɨvidaaꞌnyɨ mɨjamakuna. Sara yevera sahwara dɨna ‘Nemɨ yawɨꞌmwo. Aꞌmwe dazai nemɨre kingɨyai namwaaladɨka!’ \v 15 Yagaala saꞌ mɨjamakuna kyeꞌ kɨrɨꞌ sarɨ kingɨya dahɨlakɨna yesai dɨvi ayɨna bɨna yɨna yakei. Sai wɨdɨna ‘Nɨmɨre nyɨdaayadɨvɨta sɨnnawɨ nɨgwia wɨjaavena maryaasage dazaraavɨ jaka duzɨla! Nɨmɨ yawɨranganɨdeꞌna aꞌmwe yuya pwaina pwainanyara nɨgwia kwaala gara gare maꞌmwaata dɨngaka?’ \v 16 Sara wɨdɨna kyaꞌ sahwara bɨna yeveraavɨdaaꞌnyɨ pwai aayagaaꞌ maarakei wɨdɨna ‘Naangeigɨ, gɨmɨre nɨgwia tɨwedi kinaaya (20) dazangɨdaaꞌnyɨ bɨzɨnɨzɨya yavɨkaryena nɨgwia kwaala tu aadɨretɨ kinaaya (200) maaꞌmwana.’ \v 17 Sara wɨdɨna kyaꞌ kingɨyai wɨdɨna ‘Nyɨdaayadɨnya tewaanyaigɨ, wawɨnya tewaanaangeꞌna yadɨnyaigɨnyɨra. Gɨlyɨvɨta maalɨkengɨneꞌna nayaa yavadaꞌgainadɨnyaigɨnyɨra. Sarevɨdaaꞌnyɨ dahaaꞌ anga atɨraalyangɨ dɨmaremwaaideigɨnyɨ gɨthahɨlakɨweigɨnyɨra.’ \v 18 Nabaai ayawɨdaaꞌnyɨ pwai bɨna yaka buthɨna ‘Naangeigɨ, gɨmɨre tɨwedi kinaayajɨ (20) nɨmɨ bɨzɨnɨzɨwawɨnya yadɨ dahaaꞌ nɨgwia kwaala waanɨ aadɨretɨ kinaaya (100) maaꞌmwana.’ \v 19 Sara wɨdɨna kyaꞌ kingɨyai wɨdɨna ‘Nabaai sabaaibɨꞌ anga atɨlyangɨ dɨmaremwaaideigɨnyɨ gɨthahɨlakɨweigɨnyɨra.’ \v 20 Nabaai wawɨnya wɨdaayade pwai bɨna yɨna yaka wɨdɨna ‘Naangeigɨ, gɨmɨre nɨgwia tɨwedi kinaaya (20) dava warɨka dangaakana! Kwaabɨyɨvɨꞌbubunya pɨrɨvɨ yewaaꞌmwagena wake davaakana! \v 21 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gɨmɨnyɨ gwangadɨ aꞌmwe kɨrɨꞌmɨryaigɨnyɨ. Gɨlyɨvɨta aꞌmwe pwara wakamaremwaaidɨvɨsa, sa gɨmɨ maarɨna yadɨnyaigɨnyɨ. Nabaai tɨka wapaaya aꞌmwe pwara burɨdɨvɨsa, sa gɨmɨ yabwarina yadɨnyaigɨnyɨ. Sareꞌna nɨmɨ gɨmɨnyɨna lɨka naanga yadɨnyainyɨ.’ \v 22 Sara wɨdɨna kyaꞌ kingɨyai wawɨnya wɨdaayade dazarɨ wɨdɨna ‘Nyɨdaayadɨnya yuna kayaaꞌnanyaigɨ, yune gɨnnya yagaala dazahɨrɨvɨneꞌna kotɨyaꞌ gɨmarideigɨnyɨra. Gɨmɨ yawɨꞌdɨnyaigɨnyɨ. Nɨmɨ aꞌmwe kɨrɨꞌmɨryainyɨ. Nabaai gɨlyɨvɨsa aꞌmwe pwara wakamaremwaaidɨvɨsa nɨmɨ maaꞌdɨnyainyɨ dɨngaꞌ! Nabaai tɨka munne aꞌmwe pwara burɨdɨvɨsa, sa nɨmɨ yabwaryadɨnyainyɨ dɨngaka! Sasareinyɨ dɨngaka! \v 23 Nɨnnya nɨgwia “Bengɨyavɨ wakɨma!” majaꞌneigɨ beꞌna yadɨnyaigɨnaka? Sara yɨjɨ kwajɨ nabaai ayɨna bena nɨgwia kwaalyajɨ yɨlakɨpɨja kabamaaꞌmudɨka!’ \v 24 Nabaai aꞌmwe aya kɨba gaidaꞌdaavadapiyaraavɨ dara wɨdɨna ‘Dazahware tɨwedi kinaaya (20) dazaꞌ wɨdamaarapɨjɨ aꞌmwe tu aadɨretɨ kinaayajɨya (200) dazarɨ dumaarila!’ \v 25 Sara wɨdɨna kyaꞌ sahwara wɨdɨna ‘Naangeigɨ, sai mena tu aadɨretɨ kinaaya kɨnɨnnakelyɨra.’ \v 26 Sara wɨdɨna kyeꞌ sai wɨdɨna ‘Yɨhɨthɨvanɨge. Aꞌmwe gazaizai tewaanya kɨnɨnnakei lɨmwagazaꞌ nabaai nɨmɨ naanga pɨnɨjɨ yanga wɨjaavɨdeinyɨ. Kɨrɨꞌ aꞌmwe pwai tewaanya malɨmwagaryajai, sai yune maalɨkenna lɨmwagarajaꞌ sasare saꞌ marasɨꞌnɨdesɨ. \v 27 Sare kɨrɨꞌ nɨmɨre yɨkamaanga dazara, sahwara yawɨꞌna “Sai nemɨre kingɨyai namwaaladɨka!” Sara yawɨꞌdɨvɨsaꞌna sarɨmɨ nɨmɨre tɨnna daryabanna makabapɨjɨ baramakila!’ ” \s1 Jeruzaalemɨ Jizaazai kingɨya pwai wɨlaawakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 21:1-11; Maakɨ 11:1-11; Jonɨ 12:12-19) \p \v 28 Jizaazai yagaala dazaꞌ mena jɨꞌmwannaka sɨnnawɨ anga Jeruzaalemɨna kaanya waanyɨna. \v 29 Waanyɨna yadehaaꞌ anga Bepaaza anga Betaani sabanyaaina aya kɨbanna yɨꞌmaꞌna, mugunyavɨ Wolivɨ woꞌnɨkebanna, sare sabadaaꞌnyɨ gamɨre mɨdɨdita pwaraarɨ dara wɨdaasɨna \v 30 “Kɨrɨmɨ saraaihi anga akyamwina dulaawideraaihɨlyɨra. Sara wɨlaawakɨlyɨ dogiya dɨwɨnya pwai wɨla yɨrakɨnɨkerɨ bɨramaaꞌna jideraaihɨlyɨ. Dogiya sai aaya mudɨꞌna aꞌmwe aane pwai kwai milamwalɨbwaayarɨ. Sare sai wɨlyaꞌ yarɨmakwaasakɨlyɨ dɨmakabidelyɨ. \v 31 Sare savɨ nabaai aꞌmwe pwai kwai dara yɨhithaanganajai ‘Dogiya sarɨ beꞌna yɨralaꞌmanɨgɨleva!’ yɨ kɨrɨmɨ ayɨna dara duzideraaihɨlyɨ ‘Naangerɨ kumudaasɨwaꞌ bamaaꞌmwoi.’ ” \v 32 Saraarɨ sara mena maryaasɨna kyaꞌ saraai kaanna wɨna yagɨla kɨrɨmɨnyɨ yuya sara wɨdaka sanna bɨramaaꞌna. \v 33 Bɨramaaꞌna yagɨla dogɨya dɨwɨnya sarɨ wɨlaꞌnya yɨꞌdɨvalakɨnɨkeꞌ yaarɨna yadaakɨlyɨ dogɨya sahwarɨ kwɨyakwarava saraarɨ yɨdaanganna “Dogiya dɨwɨnya sarɨ wɨlyaꞌ beꞌna galyaaꞌmanɨgɨleva?” \v 34 Sara yɨdaanganna kyeꞌ saraai wɨdɨna “Naangerɨ kumudaasɨwakɨra.” \v 35 Wɨdɨna kyagi “Wikɨra,” wɨdɨna kyeꞌ Jizaazaryawɨnna saraai dɨwɨnya sai makabɨna yagɨla kɨrɨmɨre baazɨꞌmaꞌnya saamɨnya dogiyarɨ aꞌba yɨlakɨna kyagi Jizaazai aꞌba bulevɨ yɨlamwaaina. \v 36 Dogiyarɨ yɨlamwaaina yadɨꞌnyɨ makuna yadaaꞌnyɨ aꞌmwera aꞌmwemɨlɨka yɨlaayaꞌna kumɨre baazɨꞌmaꞌnya saamɨnya tutaanya kaanya widavadaaꞌnyɨyavakɨ kwala pɨgɨlawakɨwɨlaawɨna. \v 37 Kwala pɨgɨlawakɨwɨlaawɨna yadaapi sahwai aya kɨba tuꞌadaihɨsaba Mugunya Wolivɨ mena wɨlaabɨna. Mena wɨlaabɨna yakegaaꞌ aaya walaraimwannasaba gamɨre mɨdɨdɨvɨsara kwala bwaꞌnaanya yuyara Gotɨyarɨ yɨlaaya naanga yɨna. Yuya dɨragɨnya yɨjɨwakadaaꞌnya tɨnna wanganeta sanna yawɨꞌdɨvɨꞌ jaka dɨragɨnna dɨna yadɨvɨꞌ Gotɨyarɨ yayaꞌ munyaba makina. \v 38 Jakeꞌ dara dɨna \q1 “Naangerɨne yayavɨna bɨwaka Kingɨyarɨ \q1 Tewaanya naanga yanga yana! \q1 Sɨgunyavɨne naryaꞌ yarai yɨmaꞌnana! \q1 Munyawɨnyarɨne yayaꞌ byaannakeꞌ makɨlaana!” \m \v 39 Jaka sara dɨna yadaapi Perɨzɨya pwara kwala bwaꞌnaanyavɨdaaꞌnyara gamɨnyɨ wɨdɨna “Wɨjɨwaakadɨnyaigɨ, gɨmɨre gɨmɨdɨdɨvɨsaraavɨ mayagaala duthatheꞌnanyɨra.” \v 40 Sara wɨdɨna kyeꞌ jaꞌnawɨdɨna “Yɨhɨthɨvanɨge. Kumɨre maange bɨpaibɨzaꞌ, yɨ sɨlyara kumɨ sara yagaala jaka dɨpɨꞌdera daaka!” \p \v 41 Jeruzaalemɨ aya kɨbanna sai yɨꞌmavaka anga naangeba tɨnna wanganna yɨna yaka savɨna kɨnna maredɨna. \v 42 Sai dɨna “Dahaaꞌ yɨrɨka darɨkɨ nabaai gɨmɨ kave mwaalya sabwina, naryavɨne mena kyawɨꞌdɨkebagɨ - weꞌ! Kɨrɨꞌ dahaaꞌ nɨmɨnyɨna myawɨryadɨnyaꞌna naryavɨ wakyaꞌnebwi myawɨramaarivanɨgɨ. (Nɨmɨnyɨna ‘Aala!’ dadɨvɨꞌ daza gɨmɨ tɨnna mwanganyɨvanɨgɨ.) \v 43 Pɨgaaꞌ yɨmaꞌnajahaaꞌ mala bwaꞌnyaꞌne gɨmɨre yɨkamaangera gɨmɨnyɨ yunewɨnna kurɨta keꞌbeva saamɨnya gyamaapɨꞌdeꞌgɨnyɨra. Kurɨta dazavɨ yunebanna bamwadaꞌnarapɨjɨ yunebanna akyamwi akyamwi maragɨhɨpaledaaꞌna gyɨpɨꞌdeꞌgɨnyɨ. Akyamwidaaꞌnyɨ akyamwidaaꞌnyɨ mala makulaabɨpɨꞌdevagɨnyɨ. \v 44 Sara yapɨjɨ gɨmɨnyɨ kayaaka kuna gihalakapɨjɨ gɨmɨjɨ gɨnnyarajɨ sanaaihɨrɨ kayaaka yɨhigalakɨpɨꞌdenaaihɨlyɨ. Sareꞌna gɨmɨnne sɨla pwarɨ wanganakɨpɨꞌdei mɨꞌ. Kurɨkavɨne sɨla pwarɨ aꞌba yɨlamwaalɨkei mwari yadelyɨ. Aawa. Yuya woꞌdalasɨꞌnɨpɨꞌdere. Aane pwai kwai waradei mɨꞌ. Aawa. Gotɨyai maryasaabakei gɨvadaihasamaaryaꞌnerɨ gɨmɨ sɨmunya myawɨri yagɨna bule wɨjaavanɨgɨnyaꞌgɨnyɨ.” \s1 Gotɨyare Angevɨ Jizaazai yakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 21:12-17; Maakɨ 11:15-19; Jonɨ 2:13-22) \p \v 45 Sai sara kɨnna maredɨna yada sara dɨna yakegaaꞌ Gotɨyare Angevɨ wɨlaawɨna yaka sahɨba kusawɨ nɨgwia mwagiꞌnadɨvɨsaraavɨ wɨlatamabwakɨraasɨna yada \v 46 wɨdɨna “Gotɨyare Bukuyaꞌ dara yɨdaꞌnɨkesɨ. Nɨmɨre angeꞌ nɨmɨnyɨ wɨjaꞌneꞌ mannadesɨra. Sara dɨnɨka kɨrɨꞌ sarɨmɨ yɨwaasaꞌna aꞌmwe kukera lɨka yulyaryaꞌnebabɨsaba yɨmaꞌnɨwakebera.” \p \v 47 Yuya yɨrɨkerɨkaavɨ Gotɨyare Angevɨ wɨjɨwaakada mwaalɨna. Sare sarɨna Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ Gotɨyare Kɨwɨjarajɨ aꞌmweraavɨre aꞌmwe naangerajɨ “Sahwarɨ tamakaana!” deva yesare. \v 48 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe yuyara gamɨre yagaalyaꞌ kadɨka wɨꞌnyaꞌna dɨragɨnna yɨvanɨgasaraavɨneꞌna. \c 20 \s1 “Wawɨnya dɨragɨnyaꞌ aai gɨzaawakavaka?” Jizaazarɨ yɨdaanganesaꞌnesɨ. \r (Matɨyui 21:23-27; Maakɨ 11:27-33) \p \v 1 Yɨrɨka pɨrɨkɨ pɨgaaꞌ Gotɨyare Angevɨ sai aꞌmwemɨlɨka aꞌmweraavɨ wɨjɨwaakɨna yɨna yada yagaala tewaanyaꞌ wɨjɨwaakɨna. Sara yadaaꞌnyɨyaba gamɨnyawɨnna Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ Kɨwɨjarajɨ nabaai aꞌmwe naangerajɨ yɨkabɨna. \v 2 Sara yɨkabɨna yeva wɨdɨna “Nemɨnyɨ dɨnedana! Daza yɨvanɨgɨnyanna be dɨragɨnyasɨ yɨvanɨgɨnyavaka? Dɨragɨnya dazaꞌ aaihwai gɨzaawakavaka?” \v 3 Sara wɨdɨna kyeꞌ sai kumɨnyɨ jaꞌnawɨdɨna “Nabaai nɨmɨ kwainyɨjɨ yagaala pɨrɨꞌna yɨhithaanganɨdeꞌnanyɨra. Nɨmɨnyɨ dɨnyɨjɨla! \v 4 Jonɨmɨre bavɨtaazɨya yadeꞌ Sɨgunyavɨyaꞌ dɨngaka? Saꞌ aꞌmweraavɨre sɨmunyaburɨdaaꞌnyaꞌ dɨngaka?” \v 5 Sara jaꞌnawɨdɨna kyaꞌ sarevɨ kumɨ sara dɨnyɨna “Nabaai nemɨ wɨdaazaꞌ ‘Sabwi Sɨgunyavɨyabulyɨra,’ sai nedathe ‘Jonɨmɨre yagaalyavɨna dɨragɨnna malɨmwagyaihi beꞌna yadɨvɨtaihɨlaka!’ \v 6 Nabaai nemɨ wɨdaazaꞌ ‘Sabwi yune aꞌmweraavɨre sɨmunyaburɨdaaꞌnyabulyɨra,’ sara wɨdaazaꞌna aꞌmwe yuyara sɨla nanelɨwakɨpɨdɨka! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yuyara ‘Jonɨ Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadei, pɨropetɨyalyɨra,’ dɨragɨnna yawɨꞌdɨvɨsaꞌnanyɨra.” \v 7 Sara dɨnyɨna yeva jaꞌnawɨdɨna “Nemɨ myawɨrivanɨgo. Jonɨmɨre bavɨtaazɨyaꞌ gawɨdaaꞌnyɨ yɨmaꞌnakeꞌ dɨngaka?” \v 8 Jaꞌnawɨdɨna kyeꞌ Jizaazai kumɨnyɨ wɨdɨna “Sasare savɨdaaꞌnyɨ ‘Nɨmɨ dɨragɨnya gathaꞌdaresɨyainyɨ yadɨnyainyakeva,’ mayɨhɨzɨ yɨhideinyɨ.” \s1 Kayaaꞌnanyara gɨraipɨwawɨnyavɨ maremwaaidɨvɨsaraavɨnesɨ. \r (Matɨyui 21:33-46; Maakɨ 12:1-12) \p \v 9 Aꞌmweraavɨ keꞌbaꞌna yagaala dathaꞌ gaai wɨjɨwaakɨna “Aꞌmwe pwai gɨraipɨwawɨnya pɨjɨꞌ yaburɨdakɨna yajazɨkɨ. Gɨraipɨwawɨnya sajɨꞌ ‘Aꞌmwe pwara maremwaaibɨkajɨ,’ wɨjaavɨna yakei gamɨ sai anga menya pɨwɨ saamɨnyagaaꞌ mwaalyaꞌnei. \v 10 Gɨraipɨwawɨnyajɨkɨ tɨka munne yabwaryagaaꞌ gamɨre wawɨnyavɨ maremwaaidɨvɨsaraayawɨnna gamɨre wɨdaayade pwarɨ maryasaabɨna. ‘Wawɨnya maremwaaidɨvɨta sangɨdaaꞌnyɨ tɨka munne pɨvaaꞌ wiabwaripɨkajɨ,’ maryasaabɨna. Sara yɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ aꞌmwe wawɨnyavɨ maremwaaidɨvɨsara wɨdaayaderɨ mala tamɨna yeva kunerɨ ayɨna maragaibwakɨrasaabɨna. \v 11 Sara yɨna kyeꞌ nabaai wawɨnya wɨdaayade pwarɨ ayɨna ayawɨnna maryaasɨna. Maryaasɨna kyaꞌ nabaai sai kwarɨjɨ mala tamɨna yeva bɨralyabwi yɨna yeva maragaibwakɨrasaabɨna. \v 12 Nabaai ayɨna ayawɨnna pwarɨna maryaasɨna. Sarerɨ yɨnahu tamɨna yeva gaꞌbwarala naanga yɨnɨkerɨ mwasɨlaa marasɨꞌnyɨna kyeꞌ sai kunei ayɨna bɨna. \v 13 Sara yadaapɨri wawɨnyavɨ gyakwai dɨna ‘Gathaꞌdara yɨdeinyaka? Nɨnnya nyɨbwaalɨvaangei nawɨꞌnyɨna tewaanna wivanɨgei maryaasɨdera. Sahware yagaalyavɨ kadɨka yɨnɨga wiꞌna wɨꞌnɨpɨꞌdei dɨngaka?’ \v 14 Maryaasɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ wawɨnya dazavɨ maremwaaidɨvɨta dazara gamɨre gawaalɨvaangei badaaworiyarɨ tɨnna wanganna yeva kumɨ sara dɨnyɨna ‘Aꞌmwe dazai dɨvi ganɨmaangere yuya sa maaradelyɨra. Yarala, tamakaana! “Wawɨnya dazɨꞌ yune nemɨ saina lɨmwagaraana!” dawaajɨ tamakaana!’ \v 15 Sara dɨnyɨna yeva gɨraipɨwawɨnya sajɨkɨ mwasɨlaa makwalyuna yeva yɨnahu tamakɨna. Sarevɨdaaꞌnyɨ gɨraipɨwawɨnya sajɨkɨ gyakwai sahwaraavɨ gathaꞌdara wiadelaka! \v 16 Aꞌmwe wawɨnyavɨ maremwaaidɨvɨsaraavɨna bɨna yojɨ kayaaka wigalakadelyɨ. Sara yojɨ gɨraipɨwawɨnya sajɨꞌ aꞌmwe mudɨka pwaraavɨ wɨjaavadezɨkɨ.” Jizaazai sara wɨdɨna kyaꞌ saꞌ kadɨka wɨꞌnevera wɨdɨna “Sasare sabwi myɨmaꞌnanna! Arɨkawɨ.” \v 17 Sara wɨdɨna kyeꞌ sahwai kumɨnyɨ tɨnna wanganaka wɨdɨna “Bukuyavɨ yagaala dazavɨ be kaavɨlaꞌ warɨkavaka? \q1 ‘Sɨla dazai anga madɨvɨsara yawɨbwarasɨꞌnesai, \q1 Angevɨ simɨjamaanga yuna naangei yɨmaꞌnɨwakelyɨra.’ \m \v 18 Sara dɨnɨkeꞌ aꞌmwe gazaizai sɨla dɨragɨnaanga dazarɨ walatannojɨyai, yuna kayaaka wɨsɨꞌnadelyɨ. Nabaai sɨla dazai aꞌmwe pwai kwarɨ aꞌbadaaꞌnyɨ walaramajai dazai yuna kayaaka mɨlɨkiꞌnyɨna yojɨyai yune surɨnya yɨwagakɨna yadelyɨra.” \p \v 19 Aꞌmwe Kɨwɨjarajɨ Gotɨyarɨne tamiraꞌdɨvɨta naangerajɨ sahwara yawɨꞌna “Yuna dazagaaꞌ sahwarɨ galalɨmwagaana!” dɨnyɨna. Sareꞌ dareꞌnesɨ. “Sahwai yagaala dazaꞌ nemɨnyɨneꞌna kwaasɨ dɨvanɨkeva.” Kɨrɨꞌ aꞌmwe yuyara mwaaidapiyavɨna lɨka naanga yɨna yeva kave mwaalɨna. \s1 Sizaarɨ taakɨzɨya wɨjaayabwina yɨdaanganesaꞌnesɨ. \r (Matɨyui 22:15-22; Maakɨ 12:13-17) \p \v 20 Sagaaꞌ gamɨnyɨ baihanaꞌna yadɨvɨꞌ aꞌmwe pwaraavɨ gamɨreburɨ kwaasɨ yawɨramaataꞌneraavɨ maryasaabɨna. Aꞌmwe dazara kwaasɨ darebwi yadɨvɨꞌ “Nemɨnyɨna ‘Aꞌmwe yɨdaꞌmaraangerera,’ yawɨrana!” yawɨresaraavɨ “Gamɨre yagaala kayaaꞌnanyaꞌ wɨꞌnawaajɨ Gaꞌmaanɨya naangeryaba kotɨyavɨ marakaana!” deva maryasaabɨna. \v 21 Sarera kwaasɨ dara yɨdaanganna “Wɨjɨwaakadɨnyaigɨ, nemɨ nayaa yawɨꞌmanɨgo ‘Gɨmɨre yagaalyaꞌ yɨdaꞌmaraangesɨra. Sara yadɨ gɨmɨ saigɨ aꞌmwemɨlɨkaavɨ aꞌmweraavɨ yagaala nebulyaꞌna wɨjɨwaakadɨnyaigɨnyɨra. Aꞌmwe naangeraavɨna lɨka myadɨnyaigɨnyɨ. Aawa. Yuyaraavɨ Gotɨyarebwi yune nebulyabwina wɨjɨwaakadɨnyaigɨnyɨra.’ \v 22 Sareigɨ gara yawɨꞌmanɨgɨna? Gotɨyare kɨwɨnyaꞌ berɨꞌ dɨnɨkavaka? Sizaarɨ taakɨzɨya wɨjavaadeina dɨngaka? Mujaayɨ yaadeina dɨngaka?” \v 23 Sara yɨdaanganna kyeꞌ sahwai kwaasɨ yagaala wɨdadaapiya dazabwina mena yawɨꞌna. Sarevɨ sai wɨdɨna \v 24 “Taakɨzɨnɨgwia pɨrɨꞌ dɨnyɨjɨwaainyɨla! Nɨgwia dazavɨ pɨkaryasɨ pikɨzaayasɨ warɨkeꞌ aarɨnevaka?” Wɨdɨna kyaꞌ sahwara wɨdɨna “Sizaarɨnesɨra.” \v 25 Sara wɨdɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Yɨ Sizaarɨne sa, Sizaarɨ duzaayidengɨra. Nabaai Gotɨyare sa, yɨ Gotɨyarɨ duzaayidengɨra.” \v 26 Sara nayaa wɨdɨna kyaꞌ aꞌmweraayaba gamɨre yagaalyavɨna magalalɨmwagi yeꞌ. Yagaala kumɨnyɨ wɨrɨvɨkɨꞌdaasɨya dazanna atɨka maruꞌnaꞌna. Sara yeva yagaala majɨna. \s1 Aꞌmwera baidɨvɨꞌ ayɨna dɨkaasabwina yɨdaanganesaꞌnesɨ. \r (Matɨyui 22:23-33; Maakɨ 12:18-27) \p \v 27 Aꞌmwe pwara Sazuzɨyaraavɨre yɨsavaakɨdaasara gamɨnyawɨnna bɨna. Sahwara Sazuzɨyara yuyara dara dadɨvɨsare “Aꞌmwe baidɨvɨsara ayɨna madɨkaayɨ yɨpɨꞌderera.” \v 28 Sarera bɨna yeva yɨdaanganyaꞌ wɨdɨna “Wɨjɨwaakadɨnyaigɨ, nemɨnyɨna Mozɨzai yagaala pɨrɨꞌ dara yɨdayaakesɨra ‘Aꞌmwe pwai kwai kwala maarojɨyai dɨvidaaꞌnyɨ kaimɨraavɨmaayai balɨna yajaꞌ nabaai gamɨjɨya gathaaꞌgahwaai pwai aꞌmwe savɨ kwala maarɨna yojɨ baryarɨne kaimɨraayai yɨmavɨdaakuna yana!’ \v 29 Sara yɨdaꞌnɨkevɨdaaꞌnyɨ kumɨ avaalyadaraka ata purɨdaaꞌnyɨ pwaraalyara mwaalɨna. Sareraavɨdaaꞌnyɨ pwai aaya sɨraangei aꞌmwevɨ kwala maarɨna. Sarei sai kaimɨraavɨmaayai balɨna. \v 30 Sara balɨna kyaꞌ ayawɨdaaꞌnyɨ gahwaalaanga pwai aꞌmwe dazavɨ kwala maarɨna, balɨna. \v 31 Dɨvidaaꞌnyɨ ayawɨ gahwaalaanga pwai avaaina sana yɨna. Sasare savɨ ata purɨdaaꞌnya pwaraala yuya sadaraka aꞌmwe savɨ kwala maareva yuyara kaimɨraavɨmaayara balɨna. \v 32 Yuyara sara balɨna kyeꞌ dɨvidaaꞌnyɨ aꞌmwe saꞌ kɨrɨsɨ balɨna. \v 33 Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwe baidɨvɨsara ayɨna dɨkaapɨjahaaꞌ aꞌmwe dazaꞌ aꞌmwe aaihwareꞌ mwaaladevaka? Yɨdaanganya sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe ata purɨdaaꞌnyɨ pwaraalyara aꞌmwe savɨ kwala maareva kumɨre aꞌmweꞌ mwaalakeꞌnanyɨra.” \p \v 34 Jizaazai kumɨnyɨ wɨdɨna “Yuna dahaasara kwala maaꞌdɨvɨꞌ kwala maaꞌnadɨvɨsare. \v 35 Kɨrɨꞌ dɨvi nawɨꞌnya sagaaꞌ kurɨnakera mwaaibɨnera, ayɨna dɨkaapɨnera yɨ dazara kwala mamaari yɨna, kwala mamaaꞌnyɨ yɨna yɨpɨꞌderera. \v 36 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Ayawɨdaaꞌnyɨ ayɨna mabalyɨ yɨpɨꞌdera. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Ejelɨyarabɨꞌ mwaaibɨꞌderera. Gotɨyai baryaraavɨ ayɨna yɨdɨkaavajaꞌna gamɨre kaimɨraayara mwaaibɨꞌderera. \v 37 Nabaai aꞌmwe bainɨkera ayɨna dɨkaapɨꞌdeꞌ Mozɨzai kwalyɨ nejɨwaakadelyɨ. Yɨta maalɨkikɨ dɨtaalɨta yɨdadaaꞌnyɨyaꞌnajɨ kɨwɨnya dara dadelyɨ ‘Dahaaꞌ Naangei Evɨraamɨmɨre Gotɨyalyɨ. Aazakɨmɨre Gotɨyalyɨ. Jaikopɨmɨre Gotɨyalyɨ.’ Sara dɨnɨkesɨ. \v 38 Sasare savɨdaaꞌnyɨ Gotɨyai yune aꞌmwe bainɨkeraavɨna Gotɨyai mɨka. Aawa. Sai Gotɨya aꞌmwe gaala kurɨnakeraavɨnelyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyai yawɨꞌna ‘Aꞌmwera yawɨꞌna “Bainɨkerera,” kɨrɨꞌ yuyara gaala kurɨnakerera.’ ” \v 39 Sara wɨdɨna kyaꞌ Kɨwɨja pwara gamɨnyɨ jaꞌnawɨdɨna “Wɨjɨwaakadɨnyaigɨ gɨmɨ tewaanya dɨwaana.” \v 40 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwera ayɨna yɨdaanganya aane pɨrɨꞌ kɨrɨsɨ wɨjaꞌneꞌ lɨka naanga yesaꞌnanyɨ. \s1 Jizaazai gamɨzarɨna Perɨzɨyaraavɨ yɨdaanganakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 22:41-46; Maakɨ 12:35-37) \p \v 41 Kumɨnyɨ wɨdɨna “Gathaꞌdarevɨ dadɨvɨtavaka? ‘Kɨraazɨtɨyai, Gotɨyai dahɨlakakei, Devitɨmɨre kaimɨraayalyɨreva.’ \v 42 Yɨdaanganya sareꞌ dareꞌnesɨ. Bukuya Saamɨyavɨ Devitɨ gamɨ sai dara wɨjaaꞌ \q1 ‘Naangei nɨmɨre Naangerɨ dara wɨdaꞌ \q1 “Gɨmɨ nɨmɨre aangasɨmagɨ dɨragɨnyaba mwaaidaꞌgɨzɨ \q1 \v 43 Yɨkamaangeraavɨ gɨmɨre sɨvɨlyɨraarɨ marulawakɨdehaaꞌnanyɨ,” ’ \m \v 44 Sara dɨnɨkevɨdaaꞌnyɨ Devitɨ gamɨ sai dɨna ‘Naangelyɨra.’ ‘Sai gamɨre kaimɨraayala,’ gathaꞌdarevɨnaka?” \r (Matɨyui 23:1-36; Maakɨ 12:38-40; Lukɨ 11:37-54) \p \v 45 Aꞌmwe yuyaraayaba, yuyara kadɨka wɨꞌnyɨna yadaapi, sai gamɨre mɨdɨdɨvɨsaraavɨ wɨdɨna \v 46 “Aꞌmwe Kɨwɨja daraavɨna yawɨrapɨjɨ nayaa javadaꞌgainyideihɨlyɨra. Mala nayaa jɨwannyideihɨlyɨra. Dareraavɨnesɨ. Baazɨꞌmaꞌnya saamɨnya baazɨꞌmaꞌnadɨvɨꞌ kaanya yamaryaꞌna tewaanna wɨvuꞌnaderera. Aꞌmwe aꞌmwera kwala yɨꞌbwaꞌnemwaaidɨvɨsaba wabwiwayagaala ‘Aꞌmwe naangeigɨ!’ wɨjavwina tewaanna wɨvuꞌnaderera. Lotuangevɨ nawɨꞌnyaba aꞌmweraavɨre tɨnnyarɨ walamwaalyaꞌna tewaanna wimaꞌnaderera. Sara yadɨvɨꞌ tɨka munne naangengɨ namwaalyɨta nawɨꞌnyarɨ yɨlamwaalyaꞌna tewaanna wɨvuꞌnaderera. \v 47 Sarera aꞌmwe yaanyɨwaakengɨ kwaasɨ yagaala wɨdadɨvɨꞌ kunnya angengɨya kuka yuna maaꞌdɨvɨsarera. ‘Aꞌmwera nemɨnyɨna “Tewaanyarera,” yawɨpɨka!’ deva Gotɨyarɨ wɨjavwina saamɨnyabwi mɨjeꞌmwamwodɨvɨsarera. Sara yadɨvɨta sabwineꞌneꞌ wɨrɨvɨkɨryaꞌnegaaꞌ taanginya naangeꞌ pwaraavɨ wavɨlasaꞌ kuna maapɨꞌderera.” \c 21 \s1 Aꞌmwe yaanyɨwaakeꞌ Gotɨyarɨne nɨgwia wɨjaavakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 12:41-44) \p \v 1 Maranganna yaka baihanaꞌdɨꞌnyɨ aꞌmwe gɨlyɨvɨta naangejɨyara Gotɨyarɨne nɨgwia wakadɨvɨta bukusarɨ nɨgwia sɨhumale wakɨ wakya yɨna. \v 2 Wakɨ wakya yɨna yadaapi tɨnna baihanaꞌna yada aꞌmwe yaanyɨwaaka wɨgainaka pɨrɨvɨ tɨnna wanganna. Sahɨrɨꞌ bukusarɨ nɨgwia maalɨka pukaainanyɨkaai yɨrakakesɨ. \v 3 Tɨnna wanganna yaka wɨdɨna “Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Aꞌmwe yaanyɨwaaka wɨgainada dazaꞌ nɨgwia yɨrakɨvanɨkeꞌ aꞌmwe pwaraavɨ wavɨlaꞌmwakesɨra. \v 4 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yuya dazara nɨgwia naanga kɨnɨnnakera, sarera Gotɨyarɨne wɨjaayaꞌne pimagɨnya maalɨkemɨlɨꞌna wɨjaavanɨgasarera. Kɨrɨꞌ aꞌmwe dazaꞌ yuna wɨgainadaaꞌnyɨ kɨrɨꞌ gamɨre nɨgwia yuya yɨrakɨna yɨvanɨkeꞌ, gamɨnne tɨka wapaaya mubyaꞌne pɨnɨ mivainyɨ yɨwakesɨra.” \s1 Jeruzaalemɨ kayaaka yɨnyaꞌnesɨ. Aayagaaꞌne wɨjɨwaainyaꞌnesɨ. \r (Matɨyui 24:1-2; Maakɨ 13:1-2) \p \v 5 Aꞌmwe pwara Gotɨyare Angevɨna dɨna “Anga dazavɨ sɨla tewaanya paidapaide yɨꞌdejɨ mannɨkesɨra. Nabaai Gotɨyarɨne yuya nawɨꞌnya, sɨhumale sajɨ aaraare yawakadɨvɨsasɨra.” Sara dɨna yadaapi sai wɨdɨna \v 6 “Dahaaꞌ sarɨmɨ tɨnna wangamanɨgata daza pɨgaaꞌ yɨmaꞌnajahaaꞌ sɨla pwai sɨla pwarɨ aꞌbadaaꞌnyɨ yɨlamɨwɨꞌnaradei mɨka! Yuya budawasɨꞌna yɨpɨja kewɨnɨ bwalaraawadengɨra.” \r (Matɨyui 24:3-14; Maakɨ 13:3-13) \p \v 7 Sahwarɨ yɨdaanganna wieꞌ “Nejɨwaakadɨnyaigɨ, dazaba gathɨhaasagaaꞌ yɨmaꞌnadevaka? Sarevɨ nemɨ yawɨranganaade ‘Sarevɨ saꞌ yɨmaꞌnadehaaꞌ aya kɨgaaꞌne wɨjɨwaainyaꞌ berɨvaka?’ ” \v 8 Sara yɨdaanganna kyeꞌ sai wɨdɨna “Sarɨmɨ mala nayaa jɨwannyɨla! Kwaasɨyabwina nayɨhɨthɨpɨka! Sarevɨ dareꞌnesɨ. Sarɨmɨnyawɨnna aꞌmwe kwalaalyara badɨvɨꞌ nɨmɨnyɨne yayaꞌ yɨhɨthadɨvɨꞌ wɨdɨna ‘Nɨmɨ sainyɨ sahwainyɨra.’ Nabaai sahwara yɨhɨthɨpɨꞌde ‘Aya kɨgaaꞌ mena yɨmaꞌnɨwakegaakɨra.’ Sara yɨhɨthɨpɨjaraavɨ namɨdɨbɨthɨka! \v 9 Mala naanga bwaꞌnadɨvɨꞌ dadaapiya sangɨna sarɨmɨ kadɨka duꞌnyideihɨlyɨ. Sare sanna sarɨmɨ lɨka nyɨwaainɨpɨdɨka! Aawa. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sasare dazaza sɨnnawɨ mena yɨmaꞌnojɨ kɨrɨꞌ yɨrɨka aayarɨꞌnegaaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ yɨmaꞌnadeꞌ mɨka!” \p \v 10 Sagaaꞌ sahwai wɨdɨna “Aꞌmwe anga naanga pimagɨnyarajɨ aꞌmwe anga naanga pimagɨnya pwarajɨ mala bwaꞌnɨpɨꞌderera. Nabaai kingɨya pware savaasɨ kingɨya pware sarajɨ mala bwaꞌnɨpɨꞌderera. \v 11 Kwaakevakɨ wɨnɨnya naangenna naangennanya lavirɨꞌmwagakadevakɨra. Anga pimagɨdaaꞌnyɨ anga pimagɨnna aꞌmweraavɨ mɨjɨka naangejɨ nabalya naangejɨ yɨmaꞌnaderera. Sɨgunyavɨ dala nabinabinya naangenna naangennanya wɨjɨwaainya yɨmaꞌnaabazangɨ lɨka yɨrɨꞌgalamihyaꞌne danganyideihɨlyɨ. \v 12 Kɨrɨꞌ yuya daza mimaꞌnaabyadozɨ sarɨmɨnyɨ ata galayɨhɨlɨmwagapɨjɨ yuna kayaaꞌna yɨhipɨꞌdeihɨlyɨ. Lotuangengɨ kotɨya yɨhɨmaryadɨvɨꞌ kalavuzavɨ yɨhɨmwangɨmwaaihɨpɨꞌdeihɨlyɨ. Nɨmɨnne yaya savɨna ‘Marulawakaana!’ yawɨꞌdɨvɨꞌ kingɨyarajɨ Gaꞌmaanɨya naangerajɨ saraayawɨnna yɨhɨmakabadɨvɨꞌ yɨhɨmarɨdaakupɨꞌdeihɨlyɨ. \v 13 Sasare savɨ nɨmɨnyɨna nayaa jalɨkurakɨna jideꞌnanyɨ. \v 14 Sare savɨdaaꞌnyɨ sarɨmɨ yagaala kumɨnyɨ ayɨna wɨjaꞌne sarɨmɨre sɨmunyarɨ myawɨramaremwaaibɨna! \v 15 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sarɨmɨre maangikaavɨ nɨmɨ sainyɨ nɨmɨre yagaalya yɨhwakadɨ sɨmunya tewaanya yɨhɨzaavɨdeinyɨra. Sareꞌna sarɨmɨre yuya yɨkamaanga kwara nɨmɨre yagaala yɨhɨzaavɨwɨja dazavɨ marayɨhɨrɨvɨkɨpɨꞌdera mɨka! \v 16 Sɨrɨnɨmaangerajɨ sɨrɨdaasɨrɨgwaaravajɨ avaalyarajɨ sɨryaꞌmwerajɨ sara yɨkamaangeraayawɨnna yɨhɨmaaripɨꞌdeihɨlyɨ. Sara yadaapi sarɨmɨnyɨdaaꞌnya pwaraavɨ tamakɨpɨꞌderera. \v 17 Nabaai aꞌmwe yuyara nɨmɨnne yaya savɨna yawɨꞌdɨvɨꞌ sarɨmɨnyɨna sɨmɨlɨka wimwaaladeꞌnanyɨ. \v 18 Kɨrɨꞌ sarɨmɨre mɨnyagɨnyangɨya mɨjata aane pwai kwai samwi yalaꞌdaavadei mɨka. Arɨkewɨ. \v 19 Sarɨmɨ dɨragɨnna daavapɨjɨyavɨ sarɨmɨre gaalyabwi dɨmaaryideihɨlyɨra. \r (Matɨyui 24:15-21; Maakɨ 13:14-19) \p \v 20 Dɨvi Jeruzaalemɨna aamiyara aawɨlasara bapɨjɨ bahɨhɨpaidapi sarɨmɨ danganyidehaaꞌ jawɨryide ‘Anga naangeba kayaaka yɨgalakyaꞌnegaaꞌ mena nebawa mɨka!’ \v 21 Dazagaaꞌ aꞌmwe anga Juthɨya mwaaibɨzara mugunyangɨna lɨkaanya yɨlaawɨpɨka! Nabaai aꞌmwe Jeruzaalemɨ mwaaibɨzara yarai yagalyaꞌmavapɨjɨ pɨwɨnnera wɨpɨka! Yɨ anga naangeba mwasɨlaa mwaaibɨzara sahɨba kusawɨ mulaawɨpɨna! \v 22 Dazahɨgaaꞌ yɨ Gotɨyaregaaꞌ kayaaꞌnanyabwina tɨvɨkɨta yaꞌnegaaꞌ yɨmaꞌnadehaakɨra. Sarevɨdaaꞌnyɨ yagaala yuya Gotɨyare Bukuyavɨ yɨdaꞌnɨke sa yuna nebwina yɨmaꞌnadennanyɨra. \v 23 Yɨrɨka sasarerɨkaavɨ aꞌmwe kaimɨraavɨmunnakenna weꞌ! Nabaai kaimɨraayangɨ aamunya yaꞌdaapɨjɨyanna weꞌ! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kwaaka dazavakɨ taanginya naangeꞌ yɨmaꞌnadevakɨra. Gotɨyare sɨnna tɨkeꞌ aꞌmwe dazaraavɨ aꞌmwe dazamɨlɨkaavɨ waradesɨra. \v 24 Kwaariꞌmasɨramɨnyaꞌ yuneba tamaasaderera. Yɨkamaangera kalavuza maaꞌdɨvɨꞌ ajɨmya yuyangɨyaraavɨ marɨmwaaihɨpɨꞌdere. Aꞌmwe ajɨmya yuyangɨyaraavɨre sɨvɨlyajɨ Jeruzaalemɨ paihɨꞌdɨvɨꞌ dathɨwagemwaaibɨꞌderera. Sara yapɨjɨyaraavɨregaaꞌ dɨvidaaꞌnyɨ ajɨmya yuyangɨya saraavɨregaaꞌna yɨnahu miꞌna kyɨmaꞌnojɨ Jeruzaalemɨ Juyara ayɨna nayaa maremwaaibɨꞌdesɨra. \r (Matɨyui 24:29-31; Maakɨ 13:24-27) \p \v 25 Nyɨlyarɨjɨ lawerɨjɨ sɨlɨngaamɨnyarɨkaavɨjɨ sɨgunya yunevɨ dala nabinabinya wɨjɨwaainyaꞌne yɨmaꞌnadengɨ. Nabaai Kwaakevakɨ saalaalyavɨre aalɨmavajɨnaakeꞌ yɨꞌmunyaꞌbɨꞌ wɨlapida gazamɨlɨsamɨlɨꞌ wɨlamujangɨꞌdaawori aꞌmwe ajɨmya yuyangɨyaraavɨre sɨmunyavɨ yuna kayaaka wigaida lɨka naanga yɨpɨꞌderera. \v 26 Aꞌmwera Kwaakevakɨ yɨmaꞌnade sanna yawɨꞌdɨvɨꞌ kumɨre kɨlaakejɨꞌna lɨka naanga yɨpɨꞌderera. Sareꞌna kumɨre tɨnnyara jɨhɨmihɨta kɨrɨbɨbɨnya wɨbwaaꞌnaderera. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sɨgunyavɨya dɨragɨnya dɨꞌnake sa yonyɨ yonyɨ yɨmaꞌnadeꞌnanyɨra. \v 27 Dazaꞌ kimaꞌnojɨ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ yɨraaya pɨjɨkɨ waidavadaaꞌmuri dɨragɨnya naangesɨ byaanna naangesɨyainyɨ nyangabɨꞌdeinyɨ. \v 28 Dɨvi yuya daza gaai yɨmaꞌnadaawori ‘Gotɨyai nemɨnyɨ ayɨna maaryaꞌnegaaꞌ aya kɨba menanyɨra,’ yawɨꞌdɨvɨꞌ sara yɨmaꞌnyaꞌneꞌna nayaa dɨragɨnna daavapɨjɨ sarɨmɨre mɨnyagɨnyɨꞌ kekina dɨhaihɨta jideihɨlyɨ.” \r (Matɨyui 24:32-35; Maakɨ 13:28-31) \p \v 29 Sahwai keꞌbaꞌna yagaala pɨrɨꞌ kumɨnyɨ wɨdɨna “Yɨta pihɨyɨkɨjɨ yɨta pukaavɨjɨ tɨnna wangadɨvɨsaihɨlyɨ. \v 30 Yɨkwarakeꞌ yɨnarɨwaala kyaꞌnojɨ tɨnna wanganapɨjɨ sarɨmɨ saihi jawɨryide ‘Nyɨlyai gaai damaarojɨ tewaanyagaaꞌ aya kɨgaaꞌ yɨmaꞌnadeꞌ daaka!’ \v 31 Sasare sahɨbaaibɨsaꞌ sasare sahɨnɨ kimaꞌnojɨ tɨnna wanganapɨjɨ jawɨryide ‘Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaideꞌ mena aya kɨba daaka!’ \v 32 Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Sarevɨ aꞌmwe sagaasara mabalyɨ kyapɨri yuya daza mena yɨmaꞌnadehaaꞌnanyɨ. Arɨkewɨ. \v 33 Sɨgunyasɨ Kwaakesɨ mena yɨwɨna yojɨ kɨrɨꞌ nɨmɨre yagaalyaꞌ yɨwodeꞌ mɨka. Arɨkewɨ. \p \v 34 Sarɨmɨ mala nayaa jɨwannyɨla! Biyaaya nyawaaihasaꞌna mɨnyagɨnyɨꞌ kɨrɨbɨbɨnya nyɨhimaꞌnadɨka! Biyaaya yuyagaaꞌ yaasɨwaꞌna nadɨvɨꞌ yɨmaka nyuibɨthɨka! Kɨlaakejɨkɨne sanna sɨmudaadaanya nyawɨꞌmwaainɨpɨdɨka! Sasare sabwi sarɨmɨre sɨmunyavɨ kuna dathɨvaina yɨhyojɨ yɨ sagaaꞌ naanyaꞌ yaawiarɨ lɨvavuꞌdɨhɨꞌdevaaibɨꞌ Naangere yɨrɨkerɨꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ yɨhɨbɨramaaradeihɨlyɨ. \v 35 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yɨrɨka dazarɨꞌ aꞌmwe Kwaakevakɨ yuneba mwaaihata yuyaraavɨ yɨmaꞌnaderɨkɨ. \v 36 Gazagaasagaaꞌ sarɨmɨ nayaa dɨvaihanaryɨla! Sara yadɨvɨꞌ ‘Nemɨnyɨ dɨragɨnya nejaavana!’ dapi Gotɨyarɨ dɨragɨnna jɨthaanganyɨla! Sarevɨdaaꞌnyɨ yɨ yɨmaꞌnaabathe yuya dazangɨ davɨlayideihɨlyɨra. Sara yapi Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyaba dɨthaayideꞌnanyɨra.” \p \v 37 Yuya yɨrɨkerɨkaavɨ Gotɨyare Angevɨ aꞌmweraavɨ wɨjɨwaakakelyɨ. Sawɨsavɨ Mugunya Wolivɨ woꞌnɨkevɨna se yɨlaꞌdaawadelyɨ. \v 38 Sarevɨ yuya aꞌmwera yuna mwanyavɨna dɨkakwalyodɨvɨꞌ Gotɨyare Angevna gamɨre yagaalyangɨ kadɨka buꞌnyaꞌnera badɨvɨsarera. \c 22 \s1 Aꞌmwe naangeraavɨna Jizaazarɨ wibwarɨdaakwiaꞌna Juthaazai nebwina wɨdakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 26:1-5,14-16; Maakɨ 14:1-2,10,11; Jonɨ 11:45-53) \p \v 1 Gɨrɨkula lɨwɨnya mavamidakyaꞌne munnegaaꞌ nawɨꞌnyagaaꞌ aya kɨgaaꞌ mena yɨmaꞌnyɨna. Yɨ “Pariꞌmaꞌmunneva! Gotɨyai Ne sɨnnawɨnyaraavɨ yɨvainyaakegaaka!” dadɨvɨsagaakɨ. \v 2 Aya kɨgaaꞌ mena yɨmaꞌnyɨna kyaꞌ Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ Kɨwɨjarajɨ sahwara aangaꞌmweraavɨna lɨka yɨna yeveꞌna kuna dɨnyɨna “Nemɨ sahwarɨ kave gathaꞌdara yawaajɨ tamakaadelaka?” \p \v 3 Sagaaꞌ Kayaaꞌnanyai Saataanɨ Juthaazare sɨmunyavɨ wɨlamwaaina. Sai Yɨzɨkerɨyotɨyala woꞌnɨkei, sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraalyaraavɨdaaꞌnyai. \v 4 Sarei wawokegaaꞌ Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨtara pɨrizɨya naangerajɨ Gotɨyare Angevɨ maremwaaidɨvɨta naangerajɨ yagaalyaꞌ jamungajɨna. Sahwarɨ kumɨnyɨneba wɨmaaryaꞌne tusarɨꞌna bɨryaꞌnei. \v 5 Sara mena jamungajevera yɨlaaya yeva Juthaazarɨ nɨgwia wɨjaayaꞌneꞌna jamungajakɨna. \v 6 Sarevɨ kumɨre yagaalyavɨna Juthaazai “Ya!” wɨdɨna yakei sahwarɨ kumɨnyɨneba wɨmaaryaꞌne tusarɨꞌna bɨrɨna bɨrɨna. Sarei yune gave pɨgaaꞌnei, aꞌmwera aꞌmwe gamɨjɨ myeꞌmwannamwaalyadapiyagaaꞌnei. \s1 Tɨka wapaaya yeꞌmwannanyaꞌne aayaꞌnesɨ. \r (Matɨyui 26:17-25; Maakɨ 14:12-21; Jonɨ 13:21-30) \p \v 7 Gɨrɨkula lɨwɨnya mavamidakyaꞌne yɨrɨkeꞌ yɨmaꞌnyɨna. Yɨrɨka dazarɨkɨ Pariꞌmaꞌmunne sipɨzipɨya dɨwɨnyai tadɨvɨsagaakɨ. \v 8 Sarevɨ sai Pitarɨjɨ Jonɨmɨjɨ saraarɨ maryaasaꞌneraarɨ wɨdɨna “Kɨrɨmɨ wawokɨlyɨ nemɨnne tɨꞌmunne tɨka naade jovɨrawakaawila!” \v 9 Wɨdɨna kyaꞌ saraai wɨdɨna “Naarɨmɨ gawɨ yovɨrawakadeꞌna nehɨthɨwaana?” \v 10 Wɨdɨna kyagi sai wɨdɨna “Yɨthaanyi! Anga naangebanna wɨlaawakɨlyɨ aꞌmwe pwai kwadɨka naangevɨ aalyaꞌ makwojɨyai tutaanyavɨ kɨrɨmɨnyɨ yɨhurataꞌnajai. Yɨ kɨrɨmɨ sarɨ mɨjamakuna yakɨlyɨ anga gamɨ wɨlaja savɨna kwaraaihɨlyɨ wɨlɨna jidesɨra. \v 11 Sara yakɨlyɨ anga dazavɨ gyakwalaangerɨ nayaa dara duzideraaihɨlyɨ ‘Nejɨwaakadei gɨmɨnyɨ gɨthɨwakeigɨnyɨ “Nɨmɨrerajɨ tɨꞌmunne naadeꞌ nɨmɨnne kuꞌdɨkeꞌ gava warɨka?” ’ \v 12 Sara kudakɨlyɨ sai kuꞌdɨka yarinɨka naangeꞌ munyawɨ, wapeyɨꞌbɨnyajɨ namwaalyɨsajɨ kɨnɨnnakevɨ yɨhibwarɨdaakwadelyɨ. Kuꞌdɨka dazahɨrɨvɨ tɨꞌmunne jovɨrawakyideraaihɨlyɨ.” \v 13 Miꞌna wɨdɨna kyaꞌ maryaasakeraai kaanna wɨna yagɨla gamɨ wɨdaka kɨbaaina sana yɨna yagi. Sara yagɨla Pariꞌmaꞌmunne yovɨrawakɨna. \r (Matɨyui 26:26-30; Maakɨ 14:22-26; 1 Koridɨ 11:23-25) \p \v 14 Tɨka nyaꞌnegaaꞌ mena kimaꞌnaꞌ yɨꞌbɨnyavɨ sai walamwaaina yadaaꞌnyɨ wɨdaasadera apozelɨyara walayeꞌmwannemwaaina. \v 15 Sai wɨdɨna “Sarɨmɨjɨ Pariꞌmaꞌmunne daꞌ yeꞌmwannanyaꞌna tewaanya dɨragɨnna nyɨvuꞌnɨvanɨꞌ. Sara yaꞌmujɨyainyɨ dɨvi daanga maarɨdeinyɨra. \v 16 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Dara yɨhɨthɨvanɨge. Sarɨmɨjɨ tɨꞌmunne ayawɨdaaꞌnyɨ sasara yɨhyeꞌmwannanɨdeinyɨ mɨka. Arɨkawɨ. Kɨrɨꞌ Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaalade sa yune nebwina yɨmaꞌnajahaaꞌna yɨ sagaaꞌ ayɨna nɨdeinyɨ.” \v 17 Wɨdɨna yaka kaapɨvananyai maarɨna yaka Gotɨyarɨ suya wɨdɨna yaka wɨdɨna “Sarɨmɨ dathaꞌ maarapɨjɨ yanga dɨmunɨgulaawila! \v 18 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Dara yɨhɨthɨvanɨge. Dahaasɨ dɨvi kɨgaasɨ waainɨwɨlyabaarɨdaaꞌnya yɨsiaalya manyɨ yɨdeinyɨra. Arɨkawɨ. Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaalade saꞌ yuneꞌ nebwina yɨmaꞌnajahaaꞌna yɨ sagaaꞌ ayɨna nɨdeinyɨ.” \v 19 Wɨdɨna yaka gɨrɨkulyaꞌ maarɨna yaka Gotɨyarɨ suya wɨdɨna yaka gunyɨna yaka wɨjaavɨna yakegaaꞌ wɨdɨna “Dazaꞌ nɨmɨre kɨlaakejɨkɨra. Sarɨmɨnyɨneꞌna wɨjaavɨnɨdezɨkɨra. Sarɨmɨ yuyagaaꞌ sasara yadɨvɨꞌ nɨmɨnyɨna ayɨna jawɨryidevwinesɨ.” \v 20 Wɨdɨna kyaꞌ mena nevegaaꞌ kaapɨvananya sahwarɨ avaaina sana yɨna, “Kaapɨvananya dathai nɨmɨre tawevɨya yagaala wɨlɨmwagarɨke mudɨkesɨra. Sarɨmɨnyɨneba nɨmɨre taweꞌ yɨhɨthɨngikɨdesɨra. Nyɨramakɨpɨꞌdesɨra. \v 21 Kɨrɨꞌ yɨthaanyi, aꞌmwe nɨmɨnyɨ yɨkamaangeraavɨna nyɨbwarɨdaakwiaꞌnei yɨꞌbɨnya dava davɨ nɨmɨjɨ yeꞌmwannamwaaihola dalaakana! \v 22 Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayainyɨ sɨnnawɨ Gotɨyai tuta yawɨbwarakakevɨ mɨdɨmanɨge. Kɨrɨꞌ weꞌ! Yɨkamaangeraavɨna nyɨbwarɨdaakwiaꞌne dazarɨ kayaaka gara yɨgainadei dɨngaka! Weꞌ!” \v 23 Sai sara daka yadɨꞌnyɨ kumɨ sara yɨdaanganyɨ yɨdaanganya binɨgulɨna “Sasare sabwi aaihwai yadeꞌnevaka?” \p \v 24 Dɨvi maalɨkegaaꞌ sahwara gavamarasɨꞌnyɨyagaala dɨnyɨna, “Aꞌmweraayaba nemɨnyɨdaaꞌnyɨ nemɨre aꞌmwe naangei aaihwalaka? Nɨmɨ dɨngaka!” \v 25 Sara wɨdesavɨna sai wɨdɨna “Ajɨmya yuyangɨya kingɨyara kwaakewɨnna aꞌmweraavɨ marulawakadɨvɨsara. Aꞌmweraavɨ maremwaalyabwine dɨragɨnyaꞌ kɨnɨnnakera yawɨꞌna ‘Aꞌmwera nemɨnyɨna yawɨpɨka! “Sahwara yanga neyadɨvɨsarera.” ’ \v 26 Kɨrɨꞌ sarɨmɨ sasare sabwi nyɨpɨdɨka! Aawa. Aꞌmwe sarɨmɨnyɨdaaꞌnyɨ pwai naanga yɨmaꞌnajai sai aaya dɨviyai yɨmaꞌnana! Nabaai sarɨmɨre maremwaalyai sara yɨhɨthaayadei mwaalana! \v 27 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe naangei aaihwalaka? Aꞌmwei yɨꞌbɨnyavɨ namwaalyɨsarɨ mwaaidei dɨngaka? Aꞌmwei wapaaya bulawɨjaayaꞌne wɨdaayadei dɨngaka? Namwaalyɨsarɨ yɨlamwaalaka tɨka munne nada aꞌmwe dazai sahwalyɨra. Kɨrɨꞌ sarɨmɨnyɨ tɨnnyaba sarɨmɨnyɨ gaimwanga yaꞌneinyɨ yɨhɨthaayadeibɨsainyɨra.” \p \v 28 “Nɨmɨnyɨ yɨjɨwaalaꞌne yɨmaꞌnakegaaꞌ sarɨmɨ kwaihɨlyɨ kuna nyeꞌmwannamwaaimanɨgasaihɨlyɨ. Nyagalyaꞌmakuvanɨgataihi mɨka. \v 29 Sarevɨ nɨmɨnyɨna Nɨmaamaangei maremwaalyaburɨ nyɨjaavakabaaibɨꞌ sarɨmɨnyɨna maremwaalyabwi yɨhɨzaavɨdeinyɨra. \v 30 Nɨmɨre maremwaaidɨnyainyɨre yɨꞌbɨnyavɨ tɨꞌmunne nyeꞌmwannanadɨvɨꞌ aalya nyeꞌmwannanyaꞌneihi yɨhɨzaavɨdeihɨlyɨ. Nabaai kingɨyaraavɨre namwaalyɨsaraavɨ mwaalapɨri aꞌmwe Yɨzɨrelɨya yɨta savakaavɨya sɨvɨlɨrɨdaaꞌnya pwaraalyaraavɨne yawɨbwaꞌdɨvɨsaihi dɨmwaalyideihɨlyɨ.” \r (Matɨyui 26:31-35; Maakɨ 14:27-31; Jonɨ 13:36-38) \p \v 31 “Saaimonɨ! Saaimonɨ! Yɨthaa! Kayaaꞌnanyai Saataanɨ sarɨmɨnyɨ maaryaꞌna mena wɨdɨwakeihɨlyɨ. Witɨya asasɨ gɨrɨdavalɨlɨvaidevaaibɨꞌ yɨjɨwaalyaꞌneihɨrɨ walayɨhɨvapalakadeihɨlyɨra. \v 32 Sare kɨrɨꞌ Gotɨyarɨ gɨmɨnyɨna dara yɨdaangamweigɨnyɨ ‘Saaimonɨmɨre dɨragɨnna lɨmwagasabwi mimaananna!’ Sareigɨ nɨmɨnyɨna ayɨna gɨnyɨmaꞌnaawaꞌgɨzɨ baꞌgɨzɨyaigɨ gɨmɨjɨya jaꞌmweraavɨ jɨvaimwadeigɨnyɨra.” \v 33 Sara wɨdɨna kyaꞌ sai wɨdɨna “Naangeigɨ, gɨmɨjɨ kalavuzangevɨna yeꞌmwannɨgwɨyaꞌnajɨ gɨmɨjɨ yeꞌmwannabalyaꞌnajɨ mena yawɨmaꞌnɨweinyɨra.” \v 34 Sara wɨdɨna kyaꞌ sai wɨdɨna “Pitaigɨ gɨthɨvanɨge. Sawɨta datharɨkɨ yɨrɨkunyagaaꞌ kukuraayai jaka majadoriyagaaꞌna dahasaai dahaaꞌ ‘Jizaazarɨ mwanganyainyɨra,’ duthatheigɨnyɨra.” \p \v 35 Sai yuya sahwaraavɨ wɨdɨna “Sɨnnawɨ kɨgaaꞌ nɨmɨ yɨhɨmaryaaseihi, nɨgwɨpaawɨzɨyajɨ gɨlyajɨ kwaariꞌmasɨvɨlyajɨ mamakwɨyɨ yesaihɨlyɨ. Dazahɨgaaꞌ sarɨmɨ gɨlyɨvɨta pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ yɨhɨmudaasakeihi daaka?” Wɨdɨna kyaꞌ sahwara wɨdɨna “Aawa. Nemɨnyɨ aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ mɨka!” \v 36 Wɨdɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Kɨrɨꞌ dahaaꞌ aꞌmwei nɨgwɨpaawɨzɨya kɨnɨnnakei sai saꞌ nayaa maarana! Gɨlya kɨrɨsɨ avaala sara jɨla! Aꞌmwei kwaariꞌmasɨramɨnya maayai gannya yɨvɨsaꞌ nɨgwianna mubɨna yojɨ kwaariꞌmasɨramɨnya pɨrɨꞌ mubathelyɨra. \v 37 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Dara yɨhɨthɨvanɨge. Gotɨyare bukuyavɨ yɨdaꞌnɨkeꞌ yunebanna nɨmɨnyɨ nyɨmaꞌnana! Dareꞌ dɨnɨꞌ ‘Aꞌmwe kɨwɨnyangɨ galazekɨvaidɨvɨsarajɨ yeꞌmwagakɨpɨꞌdelyɨra.’ Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yuna dazahɨrɨsaꞌna nɨmɨnyɨna yɨdaꞌnɨke dazaꞌ, saꞌ yunebanna dahaaꞌ nebwina nyɨꞌmwannadeꞌnanyɨ. (Aꞌmwera nɨmɨnyɨna kayaaꞌna yawɨꞌmanɨgatabaaibɨꞌ nabaai sarɨmɨnyɨna yawɨpɨꞌdevɨna yɨhɨthɨwa.)” \v 38 Sara wɨdɨna kyaꞌ sahwara wɨdɨna “Naangeigɨ, yɨthaa, kwaariꞌmasɨramɨnya pɨrɨwaai dathawaalaakana!” Wɨdɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Saꞌ yɨnɨga wiꞌnanyɨra!” \r (Matɨyui 26:36-46; Maakɨ 14:32-42) \p \v 39 Anga naangebadaaꞌnyai walyawoka yuyagaaꞌ ayabanna widaawadeva Mugunya Wolivɨnei kaanna wɨna yadaaꞌnyɨ mɨdɨdɨvɨsara sahwarɨ mɨdɨnna. \v 40 Sara yadaapɨjɨ sɨmagɨ kɨba mena yɨꞌmavaka sahwaraavɨ wɨdɨna “Naangerɨ nayaa duzɨla! Yɨjɨwaalaꞌne kayaaꞌnanyabwi sarɨmɨnyɨ nyɨhɨbɨramaaradɨka!” \v 41 Wɨdɨna yaka saraavɨ yagalyaꞌmaꞌna yaka menya sangirɨꞌ aꞌmwei sɨla lɨwakadaaꞌnyɨ waꞌdaawadevanna wɨna. Miꞌna wɨna yaka kwadaai walagina yaka wɨdɨna \v 42 “Nɨmwai, gɨmɨ tewaanna nyawɨraꞌgɨzɨ kaapɨvananya dai dɨmarasɨꞌdevaaibɨꞌ balyaꞌne daꞌ dɨmarasɨka! Sareꞌ kɨrɨꞌ nɨmɨrebwi mamɨdɨdɨnna! Aawa. Yune gɨnnyabwina dɨmɨdɨna!” \v 43 Wɨdɨna kyaꞌ Sɨgunyavɨdaaꞌnya ejelɨya pwai gamɨnyawɨnna walaabɨna yaka dɨragɨnna yɨvaimwanna. \v 44 Sagaaꞌ Jizaazai gamɨre kɨlaakejɨkɨ taanga naanga widaaꞌnyɨ yɨbwakɨda Gotɨyarɨna dɨragɨnna naanga kuna wɨdɨna. Sara wɨdadaaꞌnyɨyavɨ gamɨre dɨkwagɨlyaꞌ taweꞌbɨꞌ yɨmaꞌnyɨna yaka kwaakevakɨna bwalaravaawɨna. \v 45 Bwalaravaawɨna kyaꞌ mena wɨdakegaaꞌ daavɨna yaka gamɨreraayawɨnnei kaanna wɨna. Sarei gamɨreraavɨ tɨnna dara wanganakeꞌ “Se dakava!” Sɨmunyai taanga winaꞌdaaꞌnyɨ, sarevɨdaaꞌnyɨ waꞌdapi. \v 46 Sara daka wɨdɨna “Se daꞌ beꞌneꞌ wakava! Dɨkaavapɨjɨ Gotɨyarɨ duzɨla! Sarɨmɨnyɨ yɨjɨwaalaꞌne kayaaꞌnanyabwi bozɨ nayɨhɨlɨmwagathɨka!” \r (Matɨyui 26:47-56; Maakɨ 14:43-50; Jonɨ 18:3-12) \p \v 47 Sahwai yagaalyaꞌ kuna dadaaꞌnyɨyagaaꞌ, yɨthaa, kwalaalyara yɨkabɨna. Aꞌmwe dazai Juthaazai woꞌnɨkei, sai sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pwaraalyaraavɨdaaꞌnyai, yɨ sahwai wibwarɨdaakuna. Sarei maangwɨdaayɨlaaya yaꞌnei Jizaazaryaba aya kɨbanna wɨlaabɨna. \v 48 Wɨlaabɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ Jizaazai wɨdɨna “Juthaazaigɨ, Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayarɨ maangwɨdaayɨlaaya yɨwaanyaꞌ yɨ dazaꞌ nɨmɨre yɨkamaangeraavɨ nyɨmarɨmwangɨdeꞌna daaka!” \v 49 Wɨdɨna kyaꞌ gamɨnyaba daavesara yɨmaꞌnyavɨna yawɨranganna yeva dɨna “Naangeigɨ, dahwaraavɨ nemɨ kwaariꞌmasɨramɨnyasɨ tamakaadeꞌna gɨmɨ gara yawɨꞌmwaana?” \v 50 Dɨna kyeꞌ gamɨre pwai Gotɨyarɨna Mubɨthɨka Yɨraꞌde Naangere wɨdaayaderɨ mala yarai tamɨna yaka kadɨka aangasɨmagɨnyɨꞌ yuna dakuꞌna kyaꞌ bwalaraawɨna. \v 51 Sare savɨ Jizaazai tɨnna wanganaka jaꞌnawɨdɨna “Sabwi mipɨna!” Sara wɨdaka aꞌmwe dazare kadɨkikyaba ata dathɨwanna yɨna yaka aꞌmwerɨ ayɨna tewaanya padaꞌgalawɨmwaaihɨna. \v 52 Tewaanya padaꞌgalawɨmwaaihɨna yaka Jizaazai Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ Gotɨyare Angevɨ maremwaaidɨvɨsarajɨ aꞌmwe naangerajɨ sara gamɨnyɨ galalɨmwangeꞌna yɨkabesaraavɨ wɨdɨna “Kuka yɨpalasɨꞌnaderɨ yɨravɨmaaryaꞌneihi badɨvɨtabaaibɨꞌ kwaariꞌmasɨramɨnya darɨkajɨ kɨlɨka dajɨ makabɨwaata daihi bɨwaasaihi daaka! \v 53 Yuya yɨrɨkerɨkaavɨ Gotɨyare Angevɨ sarɨmɨjɨ yɨhyeꞌmwannemwaaidɨnyainyɨra. Sare sagaaꞌ galanyɨlɨmwadɨvɨtainyɨ mɨka. Aawa. Dahaaꞌ sagaaꞌ yuna sarɨmɨregaakɨra. Dahaaꞌ jɨhɨnyavɨre dɨragɨnyaꞌ wavɨlavadehaakɨra.” \s1 Pitai Jizaazarɨna “Mwanganyainyɨra,” wɨdakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 26:57-58,69-75; Maakɨ 14:53,54,66-72; Jonɨ 18:12-18,25-27) \p \v 54 Sarɨ galalɨmwanna yeva makuna. Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangere angevɨna makwina. Sagaaꞌ Pitai kwalyɨ mɨdɨnna yake kwai kɨrɨꞌ menyaba sangirɨꞌ mwaalɨna. \v 55 Angwɨrɨka byarihwinaakevɨ dɨkeꞌ yɨraꞌna yeva mwaihulɨna. Sara mwaaidapiyaba dɨvidaaꞌnyɨ Pitai walajaꞌnagaimwaaina. \v 56 Sarei dɨkevɨ mwaaidɨꞌnyɨ wɨdaayade aꞌmwe pɨrɨꞌ tɨnna wanganna. Wɨdaayade dazaꞌ baihanaꞌna yaka wɨdɨna “Aꞌmwe dazai kwalyɨ sahwalyɨ yeꞌmwannemwaaidakɨlyɨ wangamwaꞌdelyɨra.” \v 57 Dɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ sai “Aawa,” wɨdɨna yaka wɨdɨna “Aꞌmweꞌgɨ nɨmɨ mwanganyainyɨra.” \v 58 Wɨdɨna kyaꞌ dɨvi maalɨkegaaꞌ aꞌmwe pwai tɨnna wanganakei wɨdɨna “Gɨmɨ kwaigɨ sahwarajɨyaigɨnyɨra.” Sara wɨdɨna kyaꞌ Pitai wɨdɨna “Aꞌmwaagaigɨ, nɨmɨ sahwainyɨ mɨka!” \v 59 Dɨvi kɨbawa nyihaanya pɨrɨꞌ mena kabwawaꞌ aꞌmwe pwai dɨragɨnna wɨdɨna “Naanga nebulyasɨ. Aꞌmwe dazai kwalyɨ yeꞌmwannemwaaidelyɨra. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sai aꞌmwe Galɨlidaasalyɨra.” \v 60 Wɨdɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ Pitai wɨdɨna “Aꞌmwaagaigɨ, yagaala dɨwaanya savɨ nɨmɨ myawɨryainyɨra.” Sai kuna dadaaꞌnyɨ jaahwasaꞌbɨꞌ kukuraayai jaka dɨna. \v 61 Jaka dɨna yakegaaꞌ Naangei gɨnyɨmaꞌnyɨna yaka Pitarɨ maranganna. Pitarɨ maranganna kyaꞌ sai ayɨna yawɨꞌna yagaala Naangei wɨdaka saꞌna. Sagaaꞌ dara wɨdakeꞌna “Sawɨta dazarɨkɨ kukuraayai jaka majadori gɨmɨ dahasaai dahaaꞌ dɨthatheigɨnyɨ ‘Jizaazarɨ mwanganyainyɨra.’ ” \v 62 Sara yawɨꞌna yaka mwasɨlaanna walyuna yaka kɨnna walyadɨna. \s1 Jizaazarɨ bɨraiyagaalyajɨ wɨdadɨvɨꞌ mayagaala wɨdesaꞌnesɨ. \r (Matɨyui 26:67-68; Maakɨ 14:65) \p \v 63 Aꞌmwera gamɨnyɨ galalɨmwanna yeva bɨraiyagaala wɨdadɨvɨꞌ mala tamɨna \v 64 yadɨvɨꞌ kwaabɨyɨvɨsasɨ gamɨre tɨnnyarɨ kawaaka yɨrakɨna yeva yɨdaanganna “Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨdadɨnyabaaibɨꞌ dɨnedana! Malyaꞌ aai gɨramanɨka!” \v 65 Yagaala kayaaꞌnanya kwalaalya pɨnɨjɨ bɨraizɨka wɨdɨna yeꞌ. \s1 Jizaazai Paailatɨmyabajɨ Erotɨyaryabajɨ daavakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 26:59-66; Maakɨ 14:55-64; Jonɨ 18:19-24) \p \v 66 Nyɨlyai bilyɨrɨꞌdaasɨyagaaꞌ aꞌmweraavɨre aꞌmwe naangera savaakɨyara, Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naanga kwarajɨ Kɨwɨja kwarajɨ sara yɨꞌbwaꞌnemwaaina. Sarera gamɨnyɨ kumɨre kaajolɨyaraayawɨnna makuna yɨna yeva wɨdɨna \v 67 “Gɨmɨ Kɨraazɨtɨyaigɨ mwaaidɨzaigɨ dɨnedana! Kɨraazɨtɨyaigɨ daaka?” Dɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Nabaai nɨmɨ yɨhɨthɨwɨjaꞌ sarɨmɨ dɨragɨnna myawɨralɨmwagi jideihɨlyɨ. \v 68 Nabaai yagaala pɨnɨnna yɨhithaangamujaꞌ, nɨmɨre yɨhɨthɨwɨjavɨ dɨnyɨjaꞌnajideihi mɨka! Arɨkewɨ. \v 69 Kɨrɨꞌ dahaasɨ yuya dɨvi kɨgaasɨ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai Gotɨyare aangasɨmagɨ dɨragɨnya naangesɨyaba walamwaaladelyɨ.” \v 70 Wɨdɨna kyaꞌ yuyara wɨdɨna “Sarevɨdaaꞌnyɨ yuna gɨmɨ saigɨ Gotɨyare Kaimɨraayaigɨ daaka?” Dɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Sarɨmɨ saihi dɨwaasaꞌ. Yɨ nɨmɨ sahwainyɨra.” \v 71 Wɨdɨna kyaꞌ sahwara dɨnyɨna “Yagaalyaꞌ jalɨkurakyaraavɨreꞌ kadɨkeꞌ ayɨna beꞌna wɨꞌnaajɨwona! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gamɨre maangikɨdaaꞌnyɨ yagaala dazaꞌ kadɨwaꞌ nemɨ mena wɨꞌnɨwona.” \c 23 \r (Matɨyui 27:1,2,11-14; Maakɨ 15:1-5; Jonɨ 18:28-38) \p \v 1 Aꞌmwe yuyara daavɨna yeva gamɨnyɨ maarɨna yeva Paailatɨmyabanna makuna. \v 2 Sara yeva kotɨyaꞌ gaai marina yadɨvɨꞌ wɨdɨna “Nemɨ aꞌmwe dazarɨ tɨnna wangamanɨgolyɨ. Nemɨjɨya yɨta savaakɨyaraavɨrebwi yɨpalasɨꞌda gamɨrebwi yɨvanɨkelyɨra. Sizaarɨ taakɨzɨya wɨjaayaꞌnajɨ kɨmaakɨya nedakɨvanɨkelyɨra. Nedadelyɨ ‘Nɨmɨ sainyɨ Kɨraazɨtɨyainyɨra. Kingɨyainyɨra.’ ” \v 3 Wɨdɨna kyeꞌ Paailatɨ sahwarɨ yɨdaanganna “Gɨmɨ Juyaraavɨre kingɨyaigɨ daaka?” Wɨdɨna kyaꞌ Paailatɨmɨ jaꞌnawɨdɨna “Gɨmɨ saigɨ sara dɨwaanyaꞌ sahɨrɨsɨra.” \v 4 Wɨdɨna kyaꞌ Paailatɨ Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ kwala bwaꞌnaanyavɨyarajɨ saraavɨ wɨdɨna “Aꞌmwe datharɨ gamɨre yɨwetawakya aane pɨmɨlɨꞌ mabɨramaariwana!” \v 5 Sarevɨ kɨrɨꞌ sahwara naanga dɨragɨnna kuna wɨdɨna “Sahwai aꞌmweraavɨ aꞌmwemɨlɨkaavɨ yagaala wɨjɨwaakada Juthɨya sɨmagɨ yunebanna lɨka yɨwainɨgwimanaawɨgasalyɨra. Galɨli sabadaaꞌnyɨ yamaaꞌdei sasare sabwi mɨjɨmabada yune davannanyɨra.” \p \v 6 Paailatɨ kadɨka sara wɨꞌnaka sahwaraavɨ yɨdaanganna “Aꞌmwe dazai Galɨli mwaalyai daaka?” \v 7 Yɨdaanganna yaka kumɨre jaꞌnawɨjaꞌ “Aꞌmwe kwaaka Erotɨyai maremwaaide sɨmagɨdaaꞌnyalyɨra,” kadɨka wɨꞌnaka yawɨbwaryaꞌnei Erotɨyaryawɨnnerɨ maryaasɨna. Dazagaaꞌ kɨgaaꞌ Erotɨyai kwalyɨ Jeruzaalemɨ mwaaidɨꞌnyɨ. \v 8 Maryaasɨna kyaꞌ Erotɨyai Jizaazarɨ tɨnna wanganaka yɨlaaya naanga yɨna. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sahwarɨna yagaalyaꞌna kadɨka wɨꞌnadei, saamɨnyagaaꞌ kuna “Sahwarɨ yɨwarɨma!” yawɨꞌdei. Nabaai “Sahwai atɨka maruꞌnata pɨrɨꞌ wɨjɨwaainyaꞌ kyojɨ wanganɨma!” yawɨꞌdei. \v 9 Sare sagaaꞌ Erotɨyai kwalaalyanna bithangamuna. Sareꞌ Jizaazai gamɨre yagaalyangɨna yagaala aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ mujaꞌna muraayɨ. \v 10 Mujaꞌna muraayɨ kyaꞌ Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ Kɨwɨjarajɨ sara gamɨnyaba bahaidaaꞌna yɨna yeva kotɨyaꞌ dɨragɨnna marina. \v 11 Sara yadaapi Erotɨyai gamɨre aawɨlasarajɨ yuna kayaaꞌna jɨwɨꞌnyɨna yada bɨraiyagaalyajɨ wɨdɨna. Miꞌna wɨdɨna yeva bɨralyaꞌna kingɨyare yɨvɨta nawɨꞌnyaanga pɨrɨꞌ maarɨna yeva marabwakaabɨna yeva Paailatɨmyawɨnna ayɨna maryaasɨna yaꞌ. \v 12 Sɨnnawɨ kɨgaaꞌ Erotɨyai Paailatɨjɨ yɨkamaanga yɨmaꞌnagɨlyaraalyɨ. Kɨrɨꞌ dahaaꞌ saraai nyaꞌmwana dɨnagɨla nawɨꞌnyɨna mwaalɨna. \r (Matɨyui 27:15-26; Maakɨ 15:6-15; Jonɨ 18:39–19:16) \p \v 13 Paailatɨ Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangeraavɨjɨ aꞌmwe naangeraavɨjɨ aꞌmweraavɨjɨ jaka wɨdɨna kyaꞌ sarera biꞌbwaꞌnyɨna. \v 14 Biꞌbwaꞌnyɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Aꞌmwe nɨmɨnyawɨnna nyɨmakabɨwaata dazarɨna sarɨmɨ dɨwaaꞌ ‘Aꞌmweraavɨrebwina nemaruwɨnakadelyɨra.’ Sareꞌna nabaai sarɨmɨre tɨnnyarɨ yɨdasaba yagaala dazahɨrɨꞌneꞌna yɨdangadaari. Yɨthaanyi! Sarɨmɨ kotɨya marivanɨgata dazaꞌneꞌ nɨmɨ gamɨre yɨwetawakya aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ mabɨramaariwelyɨra. \v 15 Aawa. Erotɨyai kwalyɨ avaala sana yɨwakelyɨra. Sara yaka nemɨnyawɨnna nemaryasɨwaabɨkelyɨra. Yɨthaanyi! Aꞌmwe dazai nemɨ yɨnɨga wiꞌna maratamarɨmwaadeꞌ yɨwetawakya aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ yadei mɨka! \v 16 Sarevɨdaaꞌnyɨ wɨlyabaalyɨna lɨꞌbwaraꞌmujɨ wɨdaasɨdelyɨ.” \v 17 Kumɨrebwi sasarebwi yadɨvɨsara “Yuya Pariꞌmaꞌmunne tewaanya sarɨkaavɨ Paailatɨ aꞌmwe kalavuzarɨ kumɨnyɨna wɨmaaryadelyɨ.” \p \v 18 Sagaaꞌ kwala bwaꞌnaanyasɨ jaka naangaꞌna dara dɨna “Yɨsavɨri dɨmaratamarɨmwia! Sara yaꞌgɨzɨ Baravaazai nemɨnyawɨnna dɨnejaama!” \v 19 Baravaazai sai anga naangeba gaꞌmaanɨyaraavɨ mala bwaꞌdelyɨ. Sara bwaꞌda aꞌmwerɨ tamakadaaꞌnyɨ kalavuzavɨ wɨmwaaihɨnɨkelyɨ. \v 20 Jaka sara kadeꞌ Paailatɨ “Jizaazarɨ wɨdaasɨdeꞌnana,” yawɨraka ayɨna jaka wɨdɨna. \v 21 Sara yadaaꞌnyɨ jaka wɨdɨna yeꞌ “Maaraꞌgɨzɨ yɨsavɨri jeramo! Yɨsavɨri jeramo!” \v 22 Jaka sara wɨdɨna kyeꞌ dahasaai dahaaꞌ wɨdɨna “Beꞌnanaka! Aꞌmwe dazai be kayaaꞌnanyabwi yɨwakalaka! Nemɨ gamɨnyɨ yɨnɨga wiꞌna maratamarɨmwaade kayaaꞌnanya aane pɨrɨꞌ kɨrɨvɨ mabɨramaariwelyɨra. Sarevɨdaaꞌnyɨ wɨlyabaalyɨ lɨꞌbwaraꞌmujɨ maryaasɨma!” \v 23 Wɨdɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ jaka dɨragɨnna naangaꞌna dɨna yɨna yeva jaka naanga dɨragɨnna kuna dɨna, “Sahwarɨ maaraꞌgɨzɨ yɨsavɨri jeramo!” Kumɨre jaka naanga bathɨwaweta sa Paailatɨmɨre yagaalyaꞌ dathɨwanna. \v 24 Sara kyeꞌ Paailatɨ kumɨre yagaalyangɨ mɨdɨnna. \v 25 Aꞌmwera jaka wɨdɨna aꞌmwe kalavuzavɨ mwaaidɨꞌnyɨya sarɨ ayɨna maaryaꞌna gaꞌmaanɨyaraavɨ mala bwaꞌda aꞌmwerɨ tamakakerɨ sagaaꞌ Paailatɨ kumɨre asɨrɨna wɨmaarina. Kumɨreburɨ mɨdɨnna yaka Jizaazarɨ aawɨlasaraavɨre asɨrɨna wɨmarɨmwaaihɨna. \s1 Jizaazarɨ yɨsavɨri nilɨya wɨramesaꞌnesɨ. \r (Matɨyui 27:32-44; Maakɨ 15:21-33; Jonɨ 19:17-27) \p \v 26 Gamɨnyɨ makwodɨvɨꞌ aꞌmwe pwarɨ Saaimonɨ Saairini mwaalyarɨ galalɨmwanna. Sai anga naangeba wɨlaawiaꞌnei tutaanyavɨ kaanya yɨdɨꞌnyɨ. Galalɨmwanna yeva yɨta yovihɨrarannɨkeꞌ gamɨre egwevɨ yɨlamarakɨna kyeꞌ yɨkwavamakwoda Jizaazarɨ mɨdɨnna. \v 27 Mɨdɨnna yadaaꞌnyɨ kwala bwaꞌnaanya naanga, aꞌmwerajɨ aꞌmwejɨ gamɨnyɨ mɨdɨnna. Aꞌmwe sa kale wiadaaꞌnyɨ kɨnna dadɨvɨꞌ kaladaasajɨ damɨdɨnna. \v 28 Damɨdɨnna yadaapi Jizaazai gɨnyɨmaꞌnyɨna yaka wɨdɨna “Aꞌmwe Jeruzaalemɨdaasangihi, nɨmɨnyɨna kɨnna madɨpɨnera! Aawa. Kɨnnyaꞌ yune sarɨmɨnyɨneꞌnajɨ sarɨnnya kaimɨraayangɨnajɨ dɨzideꞌnera. \v 29 Yɨthaanyi! Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Dɨvi pɨgaaꞌ yɨmaꞌnajahaaꞌ dɨpɨꞌde ‘Aꞌmwe kaimɨraayanna yagɨnyajɨ bwaraminya kwazɨka kɨnɨnnakejɨ aamunya myaayadɨvɨsajɨ kumɨ sa yɨlaaya yadɨvɨꞌ tewaanaanga winadengɨra.’ \v 30 Dazagaaꞌ aꞌmwera mugunyangɨ dangabɨꞌdengɨ ‘Mugunya keꞌnɨngihi bwalanelamwaalyɨla!’ Mugunya maalɨkerɨkaavɨ wɨdɨpɨꞌde ‘Mugunya ketɨrɨkaavihi bwalanelamwalabaihɨrakyɨla!’ Lɨka naanga yadɨvɨꞌ sara dɨpɨꞌdere. \v 31 Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Yɨta gaalyarɨ dɨkeꞌ navɨridevaaibɨꞌ tewaanyainyɨ kɨrɨꞌ nyɨramakɨpɨjaꞌ yɨ yɨta yawakerɨ dɨkeꞌ yarai nasɨꞌdevaaibɨꞌ kayaaꞌnanyaihɨrɨ gathaꞌdareꞌ yɨhimaꞌnadeihɨlaka!” \p \v 32 Aꞌmwe pwaraai kwaraarɨjɨ makuna. Aꞌmwe saraai kayaaꞌnanyabwi yadisaraarɨ. Saraai gamɨnyɨjɨ yeramyaꞌneraarɨ. \v 33 Kaanya makuna yadɨvɨꞌ pɨba Gɨlemɨnyagɨnyaba woꞌnɨkebanna yɨꞌmavaawɨna yevegaaꞌ dazahɨba gamɨnyɨ yɨsavɨri wɨrameꞌ. Nabaai aꞌmwe kayaaꞌnanya saraai kwaraarɨjɨ yerameꞌ. Pwarɨ gamɨnyɨ aangasɨmagɨ tamɨna, pwarɨ kwanaamimagɨ tamɨna. \v 34 Yɨsavɨri kurameꞌ Jizaazai wɨdɨna “Nɨmwaigɨ, kumɨre kayaaꞌna yɨwaata davurɨ tɨvɨkɨta dɨmarasɨka! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yɨvanɨgata dahɨbwina myawɨryarera.” Wɨdɨna kyaꞌ aawɨlasara gamɨre kwaabɨyɨvɨta saza maramunyɨna yeva saatuyara gɨrɨdaꞌgɨrɨdata yeva pwai wavɨlavakei pɨvaaꞌ maarɨna. Sana sana yeva yuyara yunebanna maarɨna. \v 35 Sare savɨ aꞌmwera bathakuna yeva baihanaꞌna. Sahwara baihanaꞌna yadaapi aꞌmwe naangera gamɨnyɨ bɨraiyagaala wɨdanganna “Sai aꞌmwe pwaraavɨ padaihasamaaꞌna mena yakelyɨ. Gotɨyare Kɨraazɨtɨyai, Gotɨyai dahɨlakadei mwaalajaꞌ yɨ sarei gamɨ sai padaihasamaaꞌnana! Nabaladɨka!” \v 36 Bɨraiyagaala wɨdanganna yadaapi aawɨlata kwarajɨ bɨraiyagaala wɨdɨna yadɨvɨꞌ gamɨnyabanna wɨlaabɨna yɨna yeva “Waainɨya yɨrɨkeꞌ wɨjavaana!” deva yaamɨjɨ makina yeva \v 37 dara dɨna “Juyaraavɨre kingɨyaigɨ mwaaidɨzaigɨ gɨmɨ saigɨ dɨvadaihasamaaꞌna!” \v 38 Pɨkarya pɨrɨꞌ gamɨnyɨ munyaba yɨdaꞌnɨkeꞌ dɨna “Aꞌmwe dazai Juyaraavɨre Kingɨyalyɨra.” \p \v 39 Aꞌmwe kayaaꞌnanya tamarɨmweta saraarɨdaaꞌnya pwai gamɨnyɨ bɨrala wɨdɨna “Kɨraazɨtɨyaigɨ daaka! Gɨmɨ saigɨ dɨvadaihasamaaꞌnana! Nabaai naarɨmɨ kwainaarɨjɨ dɨnehɨvadaihasamaaka!” \v 40 Bɨrala sara wɨdɨna kyaꞌ kayaaꞌnanya pwai yagaala dazaꞌ kadɨka wɨꞌnaka maanga wɨdɨna “Sahwalyɨ daangeꞌ avaaina maꞌmwaanyaꞌna Gotɨyarɨna lɨka mijɨwaana! \v 41 Naarɨmɨnyɨ nehɨramwaasaꞌ, saꞌ tewaanya yɨdasabwi yɨwaasasɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Naarɨmɨ taanga maaꞌmwola davwi naarɨmɨ yadata yuna yɨdata sabwina maaꞌmwoi. Kɨrɨꞌ aꞌmwe dava dai yɨwetawakya aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ myadelyɨ.” \v 42 Wɨdɨna yaka wɨdɨna “Jizaazaigɨ, dɨvi dɨragɨnna maremwaalaꞌgɨzɨ nɨmɨnyɨna nayaa dɨnyawɨꞌdeigɨnyɨ.” \v 43 Dɨna kyaꞌ sai wɨdɨna “Nebulyaꞌna gɨthɨwa ‘Yuna dahaasagaaꞌ nɨmɨjɨ anga Tewaanyaba dɨmwaaideꞌnanyɨ Parathaazɨ.’ ” \s1 Jizaazai mena balɨna yakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 27:45-56; Maakɨ 15:33-41; Jonɨ 19:28-30) \p \v 44 Nyɨlyagaaꞌ sɨrɨgwajahaaꞌbɨsagaaꞌ yɨmaꞌnyɨna kyaꞌ nyɨlyai balɨna. Sarevɨ jɨhɨnyaꞌ anga yuneba jɨnnaraka yune sawɨꞌjɨhɨnyaꞌ tɨri kɨlokɨyagaaꞌna sawɨsɨrɨ. \v 45 Yɨrɨkeꞌ yɨmaanyɨna yaka dɨvidaaꞌnyɨ Gotɨyare Angevɨya kwaabɨyɨvɨta naangeꞌ jɨkɨꞌnadaaꞌdɨꞌnyɨya janne saꞌ yuneba kayaaka lihɨꞌna yɨna yaka pɨvakaai yɨmaꞌnyɨna. \v 46 Sagaasagaaꞌ Jizaazai jaka naanga dɨragɨnna wɨdɨna “Nɨmwai nɨmɨre kuryai gɨmɨre asɨrɨ gwakɨwana.” Sai sara wɨdɨna yaka gannya kuryarɨ yaasɨna. \v 47 Yaasɨna kyaꞌ aawɨlasaraavɨ maremwaaidei dazangɨ tɨnna wanganaka Gotɨyarɨne yayaꞌ munyaba makɨlaka sai dɨna “Yuna nebulyasɨ. Aꞌmwe dazai yuna yɨdaꞌmaraangelyɨra.” \v 48 Dɨna kyaꞌ kwala bwaꞌnaanya baihanasaꞌna biꞌbwaꞌnesara yɨmaꞌnaka sangɨ tɨnna wanganeva kunnya kɨhɨsangɨ kaleꞌna mala tannadɨvɨꞌ kaanna ayɨna yɨkwaweꞌ. \v 49 Sarevɨ gamɨre yuya gyaꞌmwerajɨ aꞌmwe Galɨlidaaꞌnyɨ yawɨmaꞌneva gamɨnyɨ mɨdɨnaabesamɨlɨkajɨ sangirɨꞌ menyaba daaveva yuya yɨmaꞌnaka dazangɨ tɨnna wanganeꞌ. \s1 Jizaazare kɨlaakejɨꞌ sikaviꞌnɨnnyavɨ wakesaꞌnesɨ. \r (Matɨyui 27:57-61; Maakɨ 15:42-47; Jonɨ 19:38-42) \p \v 50 Yɨthaa! Aꞌmwe pwai Jozepɨyai woꞌnɨkei Juyaraavɨre Anga Aarɨmathɨya sabadaaꞌnyai mwaalɨna. Sarei Juyaraavɨ kaajolɨyai, aꞌmwe tewaanyai yune yɨdaꞌmaraangei \v 51 kaajolɨya pwaraavɨre sɨmunyabwinajɨ kumɨrebwinajɨ aala wɨvuꞌnadei, sai Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaidevɨna yemwaaidelyɨ. \v 52 Aꞌmwe dazai Paailatɨmyawɨnna kaanna wɨna yaka sahwarɨ Jizaazare kɨlaakejɨꞌ maaryaꞌna yɨdaanganna. \v 53 Sara yaka yagaalyaꞌ maarɨna yaka wɨna yaka yɨsavɨdaaꞌnyɨ gamɨre kɨlaakejɨꞌ makwalaabɨna yɨna yaka kwaabɨyɨvɨta yaakesɨ yewaaꞌbwaꞌna yɨna yaka simaangevɨna wɨlakaawɨna. Simaanga dazaꞌ sɨla naangevɨ lɨlɨsɨwinɨkeꞌ. Sɨnnawɨ kɨgaaꞌ aꞌmwe bainɨka aane pwai kwarɨ mulakɨbwaayavɨ, mudɨꞌna wakaꞌ. \v 54 Sagaaꞌ yɨrɨka tɨka munne yovɨrawakyaꞌnerɨkɨra. Kwazaakegaaꞌ maalɨkegaaꞌ yɨmaꞌnyaꞌnegaakɨ. \v 55 Jozepɨyai sara yadaaꞌnyɨ aꞌmwe Galɨlidaaꞌnyɨ yawɨmaꞌneva Jizaazarɨ mɨjɨmabesa sahwarɨ mɨjamakuna. Yevemɨlɨka simaanga dazavɨ tɨnna wanganna yeva gamɨre kɨlaakejɨꞌ sara wakɨnɨkejɨꞌ tɨnna wanganna. \v 56 Tɨnna mena wanganna yeve sagaaꞌ kunnya angengɨna ayɨna kaanna wɨna. Saremɨlɨka marazɨnanyajɨ welivananya wabatɨrɨnnaka nawɨꞌnyajɨ yovɨrawakɨna yeꞌ. \p Sara yevemɨlɨka kwazaakegaaꞌ kɨwɨnyaꞌ sara dɨnɨkevɨna kave mwaalɨna yeꞌ. \c 24 \s1 Jizaazai ayɨna dɨkaavakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 28:1-10; Maakɨ 16:1-8; Jonɨ 20:1-10) \p \v 1 Wikɨya mudɨkerɨkɨ Saadehaaꞌ, byaaka wanyɨwanya yakegaaꞌ simaangeyabanne kaanna wɨna. Sɨnnawɨ mena tɨviꞌna yovɨrawaketa welivananya nawɨꞌnya tɨrɨnnaka sajɨ maarɨna yeva makuna. \v 2 Sare dara wanganesaꞌ “O, sɨlyai kengimagɨ mena mwarangɨramwaihɨwaasai daaka!” Simaangevɨre tɨkuryavɨ marihɨꞌnaryadɨꞌnyɨ sara dɨna. \v 3 Dɨna yeva kusawɨ wɨlɨna yeva dara wanganesaꞌ “O, Naanga Jizaazare kɨlaakejɨꞌ mwarijɨka!” \v 4 Sara deve saꞌneꞌna sɨmunya kwalaalya yawɨꞌdaaꞌnadɨvɨꞌ navɨꞌnavɨka yɨdaaꞌnyɨna. Sara yadɨvɨꞌ, yɨthaa, aꞌmwe pwaraai kumɨnyabanna yɨmaꞌnaabahɨla daaꞌdakɨlyɨ wanganna. Saraai kɨrɨmɨre baazɨꞌmaꞌnyawaarɨdaaꞌnya lɨvamwadadaaꞌnyɨyaraai. \v 5 Wanganna yeva lɨka naanga yadɨvɨꞌ kumɨre mɨnyagɨnya samwina tutaꞌnareva kwaakeyɨna baihanaꞌna yadapi saraai wɨdɨna “Aꞌmwe bainɨkeraavɨreba aꞌmwe gaala kɨnɨnnakerɨna beꞌna bɨꞌmanɨgatangihɨlaka! \v 6 Dava mwarika. Aawa. Mena yɨdɨkaaꞌmwakerɨnera! Sɨnnawɨ sai Galɨli kuna mwaalakegaaꞌ yɨhɨthaka dazaꞌna ayɨna jawɨrila! \v 7 Sai dara yɨhɨthaꞌ ‘Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai aꞌmwe kayaaꞌnanyaraavɨre asɨrɨ kumarɨmwangapɨjɨ yɨsavɨri tamarɨmupɨꞌdelyɨ. Sarei yɨrɨka darɨkaai darɨkɨ ayɨna dɨkaavadelyɨ.’ ” \v 8 Sara wɨdɨna kyagi sa gamɨ kɨgaaꞌ yagaala wɨdaka sanna yawɨꞌna yɨna yeva \v 9 simaangeyaba yagalyaꞌmakuna yeva sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pwainanyaraavɨjɨ aꞌmwe yuya pwaraavɨjɨ yuya wanganeta dazanna wɨdaawɨna. \v 10 Aꞌmwe sa, Maahɨthaala mwaalyaꞌ Maarɨyaasɨ Jowaanasɨ Maarɨyaaꞌ Jemɨzare ganaangesɨ sajɨ aꞌmwe pɨmɨlɨka yeꞌmwannamwaaina yesamɨlɨkajɨ sa apozelɨyaraavɨ yagaala dazaꞌ wɨdaawɨna. \v 11 Sara wɨdaawɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ sahwara yawɨꞌna “Aꞌmwe da kɨrɨbɨbɨyagaala dahanedɨwaava!” Sara yawɨꞌna yeva kumɨre yagaalyangɨ myawɨralɨmwagina. \v 12 Sara yadaapi Pitai simaangeyabannei yarai kaanyaveꞌna wɨna yaka walarutaꞌnyɨna yaka keꞌmu kusawɨnna wanganaasɨna yakei kwaabɨyɨvɨsanna gavenna waꞌdɨꞌnyɨ wanganna. Sarei angebanna ayɨna wɨna yaka mena wanganaka sanneꞌna sɨmugwalaalya yawɨꞌna. \s1 Anga Emayaazɨne tutaanyavɨneꞌnesɨ. \r (Maakɨ 16:12-13) \p \v 13 Yɨthaa, yɨrɨka dazahɨrɨka sagaaꞌ kumɨnyɨdaaꞌnya pwaraai, saraai anga maalɨka pɨba Emayaazɨ woꞌnɨkebanna kaanya wɨna. Tuta saꞌ yune Jeruzaalemɨdaaꞌnyaꞌ Emayaazɨna yɨnamudarɨkeꞌ levenɨ kilomitaayababɨsaba. \v 14 Saraai kaanya wodiꞌ yuya yɨmaꞌnaka dazanna yagaalyaꞌ dɨnɨguna. \v 15 Kɨrɨmɨ saraai yɨdaanganyɨ yɨdaanganya yadiꞌ wɨna. Sara yɨnɨgodaakɨlyɨ Jizaazai gamɨ sai aya kɨbanna yɨmaꞌnadavaabɨna yɨna yaka saraalyɨ yeꞌmwannɨgwaanna. \v 16 Saraalyɨ yeꞌmwannɨgwaanna yadaaꞌnyɨ kɨrɨꞌ kɨrɨmɨre tɨnnyangɨ nabinya pɨnɨ bɨꞌjɨralɨmwagaꞌdɨꞌnyɨ saraai myawɨri “Sai Jizaazai daaka!” \v 17 Sara myawɨri kyagi sai wɨdɨna “Saraaihi, benna dɨnɨgodiꞌ wɨvanɨgɨla?” Sara wɨdaka saꞌna saraai daavɨna yagɨla sɨmunyaꞌ taanga winaꞌdɨꞌnyɨ sɨnnyɨꞌ gwarakuꞌna. \v 18 Sara yagɨla aꞌmwe pwai Kɨlayopaazai woꞌnɨkei jaꞌnawɨdɨna “Aꞌmwe kwalaalya anga pɨbadaaꞌnya pɨbadaaꞌnyara dahaaꞌ Jeruzaalemɨ yune sabanna mwaaihava. Sareꞌna nabaai gɨmɨ gaveigɨ yune yɨrɨka dahɨnɨngɨ anga naanga Jeruzaalemɨ yɨmaꞌnɨwaka savɨ myawɨryaigɨ daaka!” \v 19 Sai sara daka yadɨꞌnyɨ sahwai saraarɨ yɨdaanganna “Benɨnneka?” Yɨdaanganna kyaꞌ saraai wɨdɨna “Yɨmaꞌnɨwaka sa Jizaazai Naazaretɨ mwaalyarɨnera. Sahwai Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadei Gotɨyare tɨnnyarɨjɨ aꞌmwe yuyaraavɨre tɨnnyarɨjɨ wawɨnya dɨragɨnyajɨ yada yagaala dɨragɨnyajɨ dadelyɨ. \v 20 Sarerɨ Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ nemɨre maremwaaidɨvɨsarajɨ Gaꞌmaanɨyare asɨrɨ marakesarɨnera. Sarerɨ Gaꞌmaanɨyai balyaꞌnerɨna yagaala jamungajakerɨnera. Sarerɨ tamarɨmwɨwaꞌdaasarɨnera. \v 21 Sare kɨrɨꞌ kɨgaaꞌ nemɨ dɨragɨnna dara lɨmwagoine. Aꞌmwe dazai Yɨzɨrelɨyainaavɨ ayɨna nevadaihasamaaradei daaka! Yo, nabaai yagaala pɨrɨsɨ kuna warɨꞌ. Sasare daza mena yɨmaꞌnɨwaꞌdɨkevɨ yɨ dahaaꞌ yɨrɨka gamɨnne darɨkaai yaka darɨkɨnyɨ. \v 22 Sarevɨ yuna dahaasagaaꞌ nemɨnyɨdaaꞌnya aꞌmwe pɨnɨ nemɨnyabanna kabathɨwaaꞌ lɨka yɨwaainɨwoinera. Yuna mwanyavɨ simaangeyabanna wawevemɨlɨka \v 23 gamɨre kɨlaakejɨꞌ mwanganyɨwaasamɨlɨkera. Sara mwanganyɨ yeva ayɨna beva dara nedɨwaaꞌ ‘Nemɨ ejelɨya pwaraarɨ wangamwo. Sahwaraai nedɨwaai “Sai gaala mwaalɨꞌ.” ’ \v 24 Nabaai nemɨnyɨdaaꞌnya pwaraai simaangeyaba wawogɨla aꞌmwe nedɨwaatabaai avaaina sarengɨ wangamwaalyaraalyɨ. Kɨrɨꞌ yune gamɨ sarɨ miwariwaala.” \v 25 Sara wɨdɨna kyagi wɨdɨna “Kɨrɨmɨ sɨmunya maayaraaihi! Yagaala yuya pɨropetɨyara dɨhata sangɨna kɨrɨmɨre sɨmunyaꞌ dɨragɨnyaꞌ yawɨralɨmwadiꞌ mɨꞌ. \v 26 Gathaꞌdarevɨnaka! Kɨrɨmɨ myawɨriwaai ‘Kɨraazɨtɨyai daangeꞌ aayagaaꞌ mena maarojɨyai dɨvi gannya byaanna dɨragɨnyavɨ wɨlamwaaladei daaka!’ ” \v 27 Sara wɨdɨna yaka Mozɨzare yagaalyangɨnajɨ pɨropetɨya yuyaraavɨre yagaalyajɨ sareꞌ wɨjɨwaakɨna. Yune gamɨ sarɨna dɨnɨka Bukuyavɨ yuya aaya kaavɨlyajɨ maridɨna. \p \v 28 Sarera saraai puꞌnɨgohɨla anga saba aya kɨbanna yɨꞌmaꞌna. Sarevɨ gamɨ “Sangirɨꞌ kɨbawa wɨma!” yawɨrakei sara yɨna. \v 29 Sara yɨna yadaaꞌnyɨ saraai dahalalɨmwanna yagɨla wɨdɨna “Naarɨmɨjɨ yeꞌmwannamwalaana! Nyɨlyai gaai waladathakadaaꞌnyɨyagaaꞌ sawɨta mɨlyɨnɨgubala yaꞌne kɨbawa yadɨꞌnyɨ.” Sara dɨragɨnna wɨdɨna kyagi sai kusawɨ wɨlɨna yaka saraalyɨ wɨlyeꞌmwannamwaaina. \v 30 Sara yɨna yeva dɨvi “Tɨka wapaa naana!” deva saraalyɨ walamwaaina yaka ayabaaibɨꞌ bɨretɨyaꞌ maarɨna yaka Gotɨyarɨ “Wapaayanna gɨmɨre yayaꞌ makimwa!” wɨdɨna yaka gunyɨna yaka saraarɨ wɨjaavɨna. \v 31 Sai sara kyaꞌ kɨrɨmɨre tɨnnya padaꞌgalayenna yɨna yagɨla sagaaꞌ sahwarɨ yɨwaranganna. Sara mena kyagi sawɨ sai kaanna yɨmamajɨnaꞌna kyaꞌ saraai ayawɨ mwanganyɨ yagi. \v 32 Sarevɨ saraai dɨnyɨna “Naarɨmɨ tutaanyavɨ badaakwoihɨlyɨyagaaꞌ yagaalyaꞌ nehɨzɨwaakada Bukuyavɨre yawɨta aaya kaavɨlyabwi nehɨzɨwakadaaꞌnya yɨ dazagaaꞌ naarɨmɨre sɨmunyaꞌ yuna nebwina nehidɨkaaꞌmwakeꞌ daaka!” \v 33 Sara dɨnyɨna yagɨla dazagaasagaaꞌ kuna Jeruzaalemɨneraai ayɨna kaanna wɨna yagi. Wawogɨleraai yɨꞌbwaꞌnemwaaidapi sɨvɨlɨrɨdaaꞌnyɨ pwainanyaraavɨjɨ kɨryaꞌmwe pwaraavɨjɨ bɨramaaꞌna. \v 34 Sara kyagi saraarɨ wɨdɨna “Naangei nebwina ayɨna dathɨkaaꞌmwaka! Saaimonɨmɨ mena yɨmaꞌnaabɨwakelyɨ.” \v 35 Sara wɨdɨna kyeꞌ saraai tutaanyavɨ wodiꞌ wanganagɨlyanna wɨjɨwaakɨna. Saraai wɨdɨna “Sai gunyadaaꞌnyɨ naarɨmɨ yawɨrangamwolyarɨnera.” \s1 Jizaazai gannya mɨdɨdɨvɨsaraayaba yɨmaꞌnaabakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 28:16-20; Maakɨ 16:14-18; Jonɨ 20:19-23; Apozelɨyara 1:6-8) \p \v 36 Yagaalyaꞌ kuna dɨnɨbainadaaꞌdapi sahwai kumɨnyɨ tɨnnyaba yɨmaꞌnadavaabɨna yaka wɨdɨna “Kwaamuꞌ dɨmwaalyɨla!” \v 37 Saꞌneꞌ lɨka yɨwaaineva lɨka naanga yɨna. “Kurya pwarɨ dahawangamwona,” yawɨreva lɨka yɨna kyeꞌ \v 38 sai wɨdɨna “Sarɨmɨre sɨmunyai beꞌneꞌ yɨwɨnakɨvanɨgava! Nabaai sɨmunyangɨ yawɨta kwalaalya beꞌna yawɨꞌmanɨgava! \v 39 Nɨmɨre asɨraalyɨ sɨvɨlyɨraalyɨ dɨnyanganyɨla! Nɨmɨ sainyɨ sahwainyɨra. Asa nyɨmwangadɨvɨꞌ dɨnyanganyɨla! Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Nɨmɨnyɨ nyangamwaatabaaibɨꞌ kuryai mɨwɨta yagɨnya kunelyɨ.” \v 40 Sara wɨdɨna yaka kumɨnyɨ gamɨre ata sɨvɨla wɨjɨwaainyɨna. \v 41 Tɨviꞌna wɨjɨwaainyɨna kyaꞌ yɨlaaya naanga yadɨvɨsaꞌnajɨ atɨka maruꞌnaꞌdɨvɨsaꞌnajɨ sareꞌ myawɨralɨmwagi yadaapi sai wɨdɨna “Dava sarɨmɨre tɨka wapaaya pɨnɨ mwarijɨka?” \v 42 Wɨdɨna kyaꞌ yɨdɨka yakɨnɨka jawɨnya pimagɨnyavaaꞌ wɨmaarina kyeꞌ \v 43 sai maaraka nadaaꞌnyɨ tɨnna wanganna. \p \v 44 Sai kumɨnyɨ wɨdɨna “Kɨgaaꞌ sarɨmɨjɨ kuna mwaalena yagaala da mena yɨhɨthe. Sɨnnawɨ kɨgaaꞌ nɨmɨnyɨna yuya yɨdaveta sa Mozɨzare Kɨwɨnyavɨjɨ pɨropetɨyaraavɨre bukuyangɨjɨ Saamɨyangɨjɨ yuya daza yɨ yunebanna sara yɨmaꞌnyaꞌnevɨnyɨ.” \v 45 Wɨdɨna yaka sagaaꞌ Gotɨyare Bukuyavɨ yawɨranganyaꞌnera kumɨre sɨmunyangɨ yɨwɨrinyaꞌne sɨmunya wakɨna yaka \v 46 wɨdɨna “Bukuyaꞌ dara dɨnɨꞌ ‘Kɨraazɨtɨyai daangeꞌ maarojɨyai yuna baladei yɨrɨka darɨkaai darɨkɨ ayɨna dɨkaavadelyɨ. \v 47 Sarerɨneꞌna nabaai gamɨnne yayavɨ yuya ajɨmya yuyangɨyaraavɨ wɨjɨwakadaapɨri pwara sɨmunya mudɨkebwi kyawɨramaarapɨri Gotɨyai kumɨre gɨrɨkitaꞌnanya duimwagasɨꞌnaderera. Wawɨnya dazaꞌ Jeruzaalemɨdaaꞌnyɨ yamaapɨꞌderera.’ \v 48 Yuya dazanna aꞌmweraavɨ jalɨkurakyaihɨlyɨ. \v 49 Yɨthaanyi! Nɨmwai yune naanga nebulyaꞌna dakeꞌ yɨhɨzaayaꞌnerɨ sarɨmɨnyawɨnna yɨhyasaabɨdeꞌnanyɨ. Kɨrɨꞌ anga naanga dathahɨba kuna mwaalapɨjɨ yune keꞌmwewɨ Sɨgunyavɨdaaꞌnya dɨragɨnyaꞌ walaabazahaaꞌnanneihɨlyɨ.” \s1 Gotɨyai Jizaazarɨ Sɨgunyavɨna makilaawakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 16:19-20; Apozelɨyara 1:9-12) \p \v 50 Gamɨreraavɨ Betaani sabanna makuna yaka. Sara yakei gamɨre asɨraai munyaba makɨlaka Gotɨyare dɨragɨnya yanga wɨjaayaꞌnei kumɨnyɨ tewaanaangeꞌ winadeꞌ wɨdɨna. \v 51 Kuna wɨdɨna yada kumɨnyɨ yagalyaꞌmakuna kyaꞌ Gotɨyai Sɨgunyavɨnerɨ makilaawɨna. \v 52 Makilaawɨna yadaaꞌnyɨ sahwara gamɨnyɨ yɨlaaya wɨmarina yeva Jeruzaalemɨna ayɨna wawesara yɨlaaya naanga yɨna. \v 53 Sarera yuyagaaꞌ Gotɨyare Angevɨ mwaaidɨvɨꞌ Gotɨyarɨne yayaꞌ munyaba makidɨvɨsare.