\id JHN - Yipma[Baruya] [byr] -Papua New guinea 1992 (web version -2012 bd) \h Jonɨ \toc1 Yagaala Tewaanyaꞌ Jonɨ yɨdavakesɨ \toc2 Jonɨ \toc3 Jn \mt1 Jonɨ \mt2 Yagaala Tewaanyaꞌ Jonɨ yɨdavakesɨ. \cl Bɨrita \c 1 \s1 Gotɨyarɨne Yagaalyai (Jizaazai) mwaalɨkerɨnesɨ. \p \v 1 Sɨnnawɨ kɨgaakuna Kwaaka davaꞌ mimaꞌnyawɨ Gotɨyarɨne Yagaalyai mwalyaakewɨnyɨ. Nabaai, Gotɨyai mwaalakewɨ gamɨnyawɨ Gotɨyarɨne Yagaalyai mwaalɨꞌ. Gotɨyarɨne Yagaalyai sahwai Gotɨyai. \p \v 2 Sɨnnawɨ kɨgaakuna aayawɨdaasɨ Gotɨyalyɨ sahwai mwalɨbainyɨna yaakelyɨ. \v 3 Gotɨyai sara kyawɨraꞌ sahwai yuyangɨ sara wakɨnɨkengɨ. Aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ gamɨ saba yɨmaꞌnakaꞌ mɨꞌ. Aawa, sahwai wakakengɨ yuya sa. \v 4 Sɨnnawɨ sagaaꞌ sahwarɨ gaalyabwi warakelyɨ. Gaala sabwi aꞌmwe yuyaraavɨre Baakelyɨ. Yɨnɨka sai aꞌmweinaavɨna kunya tewaanya yawɨryaꞌne nejaavɨnɨkerɨna. Kunya tewaanya yawɨryaꞌne wɨjaavɨna kaneyaꞌ baaka savɨ nayaa mwaidaanyaine. (Gotɨyarɨna nayaa yawɨꞌdaanyaine.) \v 5 Saburɨdaasɨ jɨhɨnya kayaaꞌnanyaburɨ Gotɨyare baakeꞌ wannyɨna. Nabaai jɨhɨnya saꞌ baakevɨ mwavɨlayɨnɨkesɨ. \p \v 6 Gotɨyai yawɨꞌna “Aꞌmwera baakevɨ mwaaibɨka!” yawɨraka sɨnnawɨ aꞌmwerɨ wɨdaasakelyɨ. Sai Jonɨ (Bavɨtaazɨya Yadei) wɨdaasakelyɨ. \v 7 Aꞌmwe sahwai jalɨkurakyaꞌnei bɨna. “Aꞌmweraavɨ aꞌmwengɨ Jizaazai Baakerɨna wɨjalɨkurakana!” daka wɨdaasakei bɨna. “Kadɨka wɨꞌnapɨjɨ Naangerɨ lɨmwagapɨka!” dakei bɨna. \v 8 Jonɨ gamɨ sai Baakei mɨka! Aawa. “Baaka nawɨꞌnya sarɨna jalɨkurakana!” dakelyɨra. \v 9 Dɨvi Baakei Kwaaka davakɨna walaabaka aꞌmwe gazainazainaavɨna Baaka nebulyaꞌnanyalyɨ. Aꞌmwe yuyainaavɨ kunya tewaanya yawɨryaꞌne nejaavadei. \p \v 10 Nabaai, Kwaaka davakɨ sai bamwaaina yaꞌ. Sɨnnawɨ Gotɨyai kyawɨraꞌ sahwai Kwaaka davaꞌ sara wakɨna. Sara wakɨna yaka bamwaaina kyaꞌ kɨrɨꞌ Kwaaka davakɨ mwaalyara gamɨ sahwarɨ myawɨramaari yesalyɨ. \v 11 Gannya Anga Yɨzɨrelɨna bɨna yaka bamwaaidɨsɨ gamɨjɨyara mamaari. \v 12 Sara yɨna yeva mamaari kyeꞌ kɨrɨꞌ aꞌmwera pwara “Nebulyasɨra. Naangelyɨra,” deva maarɨna yeꞌ. Maarɨna kyeꞌ sai yuya saraavɨna gannya dɨragɨnyabwi wɨjaavɨna yaꞌ. Gannya dɨragɨnya sabwi sahwara Gotɨyare kaimɨraayara yɨmaꞌnyaꞌnebulyɨ. Gamɨ sahwarɨnajɨ gamɨre yayavɨnajɨ lɨmwagaꞌdɨvɨsaraavɨnebulyɨ. Yɨ sahwara mudɨkera yɨmaꞌnyɨna yeꞌ. \v 13 Aꞌmweraavɨre yɨsavakaavɨdaasɨ tawengɨna mudɨkera mimaꞌnyɨna. Aawa. Kɨlaakejɨkɨya sɨdusaburɨ mudɨkera mimaꞌnyɨna. Aawa. Aꞌmweraavɨre dɨragɨnyavɨ mudɨkera mimaꞌnyɨna. Aawa. Gotɨyai gevwi yawɨꞌna “Sahwara nɨmɨre kaimɨraayara mudɨkeraavɨ yawakɨnɨma!” kadɨnɨꞌ yɨmaꞌnɨgavɨnɨkengɨ. \p \v 14 Gotɨyarɨne Yagaalyai aꞌmwe kɨlaaꞌnakei yɨmaꞌnyɨna yakei nemɨnyawɨ gannya selɨ angeꞌ yɨladaakuna. Gamɨre kɨlaakejɨkɨ wɨlamwaaina yɨna yada tɨnna dara wanganoꞌ “O, Nawɨꞌnyai dɨragɨnaangei daaka!” Sara dadaa gamɨre byaannyavɨ tɨnna wangano. Ganɨmaangerɨdaaꞌnyai gavei yamakɨnarɨkabaaibɨta byaanna sasɨ. Sahwarɨ yuneba yanga gaimwangebulyɨ nebulyabulyɨ maanga yekuꞌnɨkelyɨ. \p \v 15 Aꞌmwe Jonɨ gamɨnyɨna nejalɨkurakada jaka dara danganna “Aꞌmwe dazarɨna yɨhɨthelyɨ. Nɨmɨ Gotɨyare yagaala kyɨhɨthɨwa dɨviya pwai bozɨ yɨhɨzɨwaakadei Naangelyɨ. Nɨmɨ sahwainyɨ mɨka! Nɨmɨ maalɨkeinyɨra. Nɨmɨ mimaꞌnyagaaꞌ kuna mwalyaakeꞌna Sɨnnawɨnyalyɨ.” \p \v 16 Sahwai maanga yekuꞌnɨkevɨdaaꞌnyɨ nemɨ yuyainaavɨna wana nawɨꞌnya nejaavadeꞌna tewaanna mwaaiho. Nemɨnyɨna gamɨre yanga gaimwagaimwangeꞌ nejaavada nejaavɨnɨkelyɨ. \v 17 Sareꞌ Gotɨyai kujaaꞌ Ne Mozɨzai Gotɨyare Kɨwɨnya tewaanyaꞌ wɨjaavɨna. Wɨjaavɨna neyɨnɨkeꞌ nemɨnyawɨnna Gotɨyai Kɨraazɨtɨya Jizaazarɨ wɨdasaabɨna. Wɨdasaabɨna kyɨnɨꞌ sahwarɨ nemɨnyɨna yanga gaimwangebulyɨ nebulyabulyɨ yɨmaꞌnɨnɨkeꞌnanyɨ. \p \v 18 Gotɨyarɨ aꞌmwe Kwaaka davakɨyaina wangadaanyarɨna mɨꞌ. Aane pwai kwai tɨnna mwanganyɨ. Aawa, Gotɨyai gavei Ganɨmaangeryaba kusɨmagɨnna mwaalɨkei nemɨnyɨ yɨbwarɨdaakwia neyɨkelyɨ. \s1 Jonɨ aꞌmweraavɨ aalyaꞌ yadei wɨdɨnɨkeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 3:1-12; Maakɨ 1:7,8; Lukɨ 3:15-17) \p \v 19 Jonɨmɨre jalɨkurakya daresɨ. Jonɨmyawɨnna Juyara Anga Jeruzaalemɨ mwaalya naangera aꞌmwe pwaraavɨ wɨdaasɨna. Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨsaraavɨjɨ Gotɨyare Angevɨ wɨdaayadɨvɨsara Livaayaraavɨjɨ wɨdaasɨna. Miꞌna wɨdaasɨna kyeꞌ wɨna yɨna yeva Jonɨmɨ yɨwaaraꞌna “Gɨmɨ bewaigɨnaka?” \v 20 Yɨwaaraꞌna kyeꞌ Jonɨ “Yagaala saꞌ madɨwɨnera!” myawɨri yaka aangyagaala nebulyaꞌ kave nayaa wɨdɨna “Nɨmɨ Gotɨyai Nyɨdahɨlakyaaka Kɨraazɨtɨyainyɨ mɨka!” \v 21 Sara yɨwaaraꞌna “Nabaai, bewaigɨnaka? Ne Yɨlaajaigɨ daaka?” Sara yɨwaaraꞌna kyeꞌ Jonɨ wɨdɨna “Aawa, nɨmɨ mɨka!” Sahwara wɨdɨna “Gotɨyarɨ nayaa wɨꞌnanejɨwaakade naangerɨna yemwaaiho sahwaigɨ daa?” Wɨdɨna kyeꞌ maꞌmaaꞌna “Aawa!” \v 22 Sarevɨdaaꞌnyɨ gamɨnyɨ wɨdɨna “Dɨnedana! Bewaigɨnaka? ‘Nedasɨwaasaraavɨ jaꞌnawɨjaꞌ nayaa wɨdaana!’ dona gyɨwaaraꞌmanɨgo. Sahwaigɨ gɨmɨnyɨna be yagaala dɨmanɨgɨnyavaka?” \v 23 Wɨdɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Nɨmɨ sainyɨ dareinyɨra \q1 “Aꞌmwamaayaba maanguraayainyɨ jaka wɨdangadɨnyainyɨra. \q1 “Naangei tuta tewaanyavɨ wawodeꞌna \q1 “Tusaꞌ yɨdaꞌna nayaa jamakwila!” ’ \m Wɨꞌnawɨjɨwaakya Aazaayai nɨmɨnyɨna sara dɨnɨkesɨ.” \p \v 24 Yɨwaaraveveraavɨ aꞌmwe Perɨzɨyara wɨdaasɨna yesare. \v 25 Sahwara gamɨnyɨ yɨwaaraꞌna “Gɨthahɨlakɨnɨka Kɨraazɨtɨyaigɨ mɨka! Gɨmɨ Ne Yɨlaajaigɨ mɨka! Wɨꞌnawɨjɨwaakya naangerɨna yemwaaiho sahwaigɨ mɨka! Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmweraavɨ aalyaꞌ baaꞌna yɨvanɨgɨna?” \v 26 Jonɨ maꞌmaaꞌna “Aalyavɨ bavɨtaazɨyaꞌ yadɨnyainyɨ. Aꞌmwe pwai sarɨmɨnyaba tɨnnyaba daavɨkerɨ myawɨranganyɨvanɨgava. \v 27 Gamɨ sai aꞌmwe naangelyɨ. Sɨnnawɨ nɨmɨ bɨweinyɨ, sahwai dɨviyai yarai bathei naangei mwaalɨka. Nɨmɨ gaimwangeꞌna naangere kwaariꞌmasɨvɨlyaꞌ yɨraipurɨdeinyɨ mɨka. Sahwarɨna nɨmɨ aꞌmwe nawɨꞌnyainyɨ daaka!” sara wɨdaꞌ Jonɨ. \p \v 28 Yuya sa Aalya Jothanɨ kengihɨrɨ Anga Betaani Jonɨ aalyavɨ bavɨtaazɨyaꞌ yadaaꞌnyɨyaba yɨmaꞌnyɨna yakengɨ. \s1 Jizaazai nemɨnyɨna balakerɨnesɨ. \p \v 29 Mwanyagaaꞌ Jonɨ mwaalaka Jizaazai bakerɨ tɨnna wanganaasɨna yaka aꞌmweraavɨ wɨdɨna “Yɨthaanyi, dazai Gotɨyarei Sipɨzipɨya Dɨwɨnyala! Kayaaꞌnanyanna aꞌmwera sipɨzipɨyarɨ tamɨna yadɨvɨꞌ kwaraanyaba Gotɨyarɨna dɨka nasɨꞌna yadevaaibɨꞌ sai Kwaakevakɨ mwaalyainaavɨre kayaaꞌnanyanna marasɨsaꞌna baladelyɨ. \v 30 Sahwarɨna yɨhɨthadɨnyalyɨ. Nɨmɨ bɨweinyɨ, dɨvi aꞌmwei bathelyɨ. Nɨmɨ mimaꞌnyagaaꞌ sai kuna mwalyaakelyɨ. Sai sɨnnawɨnyai Naangelyɨ. Nɨmɨ maalɨkeinyɨra. \v 31 ‘Bozɨyai Naanga kwarɨnera,’ yawɨrena gamɨnyɨ myawɨranganyainyɨ. Aawa. ‘Sahwarɨna Yɨzɨrelɨyaraavɨ yɨbwarɨdaakwiaꞌna yɨma!’ dena bɨwa. Aalya yɨhyadɨnya savɨ dara jawɨryideꞌ ‘O, sai Naangei daaka!’ ” \p \v 32 Jonɨ tɨnna mena bahanaraka aꞌmwe Juyaraavɨ wɨjalɨkurakɨna “Sɨgunyavɨ Gotɨyarebadaaꞌnyɨ Kuryai Tewaanyai kwaamɨryaibɨsai walaabɨna yaka aꞌmwe sarɨ mwalɨbainɨkerɨ tɨnna wanganerɨnera. \v 33 Sɨnnawɨ gamɨnyɨ myawɨranganyainyɨ. Aawa. Bavɨtaazɨyaꞌna nyɨdasaabakei sahwai nyɨdaꞌ ‘Dɨvi dara dangadeigɨnyɨ. Kurya Tewaanyai aꞌmwe pwarɨ bwalamwaaina yajaꞌ wanganaꞌgɨzɨ dara jawɨꞌdeꞌ “Ai, sai aꞌmweraavɨna Kurya Tewaanyarɨ yanga wɨjaavadei daaka!” Gɨmɨ aalyavɨ bavɨtaazɨyaꞌ jɨtheꞌ sai Kuryarɨ bavɨtaazɨyaꞌ yadelyɨ.’ \v 34 Sara wɨdɨna nyakeꞌ tɨnna nayaa wangamweinyɨ yɨhɨzalɨkurakɨvanɨge. Sai Gotɨyare Gawaalɨvaangelyɨ.” \s1 Jizaazarera sɨnnawɨnyaraavɨnesɨ. \p \v 35 Mwanyagaaꞌ Jonɨjɨ gamɨreraalyɨ sara ayaba daaꞌdapi Jizaazai kaanya yamarina. \v 36 Kaanya yamarina yada Jonɨ wanganaasaka gannyaraarɨ wɨdɨna “Yɨthaanyi! Sai Gotɨyarei Sipɨzipɨya Dɨwɨnyala!” \v 37 Wɨdɨna kyaꞌ Jonɨmɨreraai kadɨka wɨꞌnyɨna yagɨlyaraai saraai Jizaazarɨ mɨdɨnna. \v 38 Sara mɨdɨnna yɨna yadaakɨlyɨ gɨnyɨmaꞌnaka saraai mɨdɨnaabɨna yagɨlyaraarɨ tɨnna wanganaka yɨwaaraꞌna “Berɨꞌna bɨꞌmanɨgɨla?” Saraai wɨdahi “Ravaai, anga garɨvɨ mwaaihɨna?” Yɨvɨruyagaalyaꞌ “Ravaai,” yagaalyaꞌ “Nejɨwaakadɨnyaigɨ,” wɨdɨnɨkesɨ. \v 39 “Ravaai, anga garɨvɨ mwaaihɨna?” wɨdɨna kyagi sai wɨdɨna “Kaanya bakɨlyɨ danganyɨla!” Sarevɨdaaꞌnyɨ gamɨjɨ wɨna yagɨla gannya anga mwaaidevɨ tɨnna wanganna yagɨla sagaaꞌ gamɨnyaba mwaalɨna yagi. Bɨna yɨna yagɨlegaaꞌ sawɨtɨrɨnyagaakɨ (4 kɨlokɨ). \p \v 40 Saraai Jonɨmɨ kadɨka wɨꞌnagɨla Jizaazalyɨ wawagɨla pwai Edɨruyalyɨ. Edɨruyai sai, Saaimonɨ Pitare gyaꞌmwelyɨ. \v 41 Edɨruyai sai sɨnnawɨ wɨna yaka Saaimonɨ gyaꞌmwerɨna bɨrɨkaanya yɨna yaka wɨdɨna “Ai! Nemɨ Mezaayarɨ mena bɨramaaꞌmwona!” Yaya saꞌ “Mezaayai,” dɨnɨꞌ “Kɨraazɨtɨyai.” \v 42 Wɨdɨna yaka Saaimonɨmɨ gamɨnyawɨnna makuna. Makuna kyaꞌ Jizaazai tɨnna wanganaka wɨdɨna “Gɨmɨ Jonɨmɨre gawaalɨꞌgɨnyɨ Saaimonɨgɨ. Gɨmɨre yayaꞌ Sipaazai gɨthɨvanɨgesɨ.” Juyaraavɨre yagaala “Sipaazai,” Gɨrikɨyagaala “Pitai,” aangyagaala “Sɨlaangei,” dɨnɨkesɨ. \s1 Jizaazai Pilipɨjɨ Nataanyalɨjɨ saraarɨ wɨdɨnɨkeꞌnesɨ. \p \v 43 Mwanyagaaꞌ Jizaazai “Pwarajɨ Galɨlineinera,” daka Pilipɨmɨ bɨrɨna yaka wɨdɨna “Dɨnyɨmɨdɨnaama!” \v 44 Pilipɨ sai Anga Betɨzaaitha mwaalyalyɨ. Anga saba Edɨruyalyɨ Pitalyɨ sadaraai mwaaidisaba. \v 45 Pilipɨ kadɨka wɨꞌnyɨna yaka Nataanyalɨmɨ bɨramaaꞌna yaka wɨdaꞌ “Kaanyaka! Ne Mozɨzai kɨwɨbukuyavɨ pwarɨna yɨdaꞌnɨkeꞌ nabaai, Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakyara sarɨna pɨkarya yɨdaꞌnɨkevɨne sarɨ mena bɨramaaꞌmwona. Sai, Jizaazai Jozepɨyare gawaalɨꞌ Naazaretɨ mwaalyalyɨ.” \v 46 Wɨdɨna kyaꞌ Nataanyalɨ yɨwaaraꞌna “Naazaretɨdaaꞌnyara tewaanyara daaka! Savɨdaaꞌnyɨ tewaanyai dalyaabɨwaka!” Pilipɨ wɨdaꞌ “Sahwaigɨ bwangana! Nebulyaꞌna gɨthɨwana. Bwangana!” \p \v 47 Nataanyalɨ badaaꞌnyɨ Jizaazai tɨnna wanganaka sarɨna wɨdɨna “Yɨthaanyi! Sai Yɨzɨrelɨya tewaanyalyɨ. Kwaasɨ yadei mɨka!” \v 48 Nataanyalɨ savɨ kadɨka wɨꞌnaka yɨwaaraꞌna “Nɨmɨnyɨna gara yawɨꞌmwaana?” Yɨwaaraꞌna kyaꞌ sai wɨdɨna “Sagaaꞌ Pilipɨ gɨmɨnyɨna mabɨriwakegaaꞌ yɨta pihɨya kaavɨlyavɨ mwaaidaꞌgi gwangamweigɨnyɨra,” wɨdaꞌ. \v 49 Nataanyalɨ wɨdɨna “Ravaai, Nejɨwaakadɨnyaigɨ, gɨmɨnyɨna dɨwa. Gɨmɨ Gotɨyare Gawaalɨkɨ. Yɨzɨrelɨyainaavɨ nemaremwaaidɨnyaigɨne!” \v 50 Wɨdɨna kyaꞌ sagaaꞌ sai wɨdɨna “ ‘Yɨta pihɨyavɨ mwaaidaꞌgi gwangamwa,’ gɨthɨweꞌna nɨmɨnyɨna danyɨlɨmwamwaana! Sabwi maalɨkebwi, dɨvi naangengɨ dangadengɨra.” \v 51 Gamɨnyɨ wɨdɨna “Nebulyaꞌ yɨhɨthɨvanɨge. Sɨgunyaꞌ basɨnadaaꞌdozɨ Gotɨyare mamaayara ejelɨyara Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayaryawɨnna walaabɨna, yɨlaawɨna yadaapɨri danganyideihɨlyɨra,” wɨdɨna yaꞌ. \c 2 \s1 Anga Kena aꞌmwei kwala maarakeꞌnesɨ. \p \v 1 Yɨrɨka daryaai darɨkɨ Kwaaka Galɨli Anga Kena savɨ kwala maarya yɨna. Kwala maarya yɨna kyeꞌ tɨka munnevɨ Jizaazarɨ ganaangeꞌ mwaalɨna yadɨꞌnyɨ nabaai, \v 2 Jizaazalyɨ gamɨrerari saraavɨ munneꞌna jɨvwaramaaꞌna. \v 3 Sara yɨna kyeꞌ munneꞌ nyɨna yadaapɨjɨ aalya waainɨyaꞌna wɨgainyɨna yadaaꞌnyɨ ganaangeꞌ Jizaazarɨ wɨdɨna “Aalya waainɨyaꞌ maayarera.” \v 4 Wɨdɨna kyaꞌ sai wɨdɨna “Aꞌmweꞌgɨ ‘Sana sana ja!’ baaꞌna nyɨdɨwaana? Nɨmɨregaaꞌ mɨka!” \v 5 Sara wɨdɨna kyaꞌ ganaangeꞌ wɨdaayadɨvɨsaraavɨ wɨdɨna “Sara yɨhɨthatheꞌna sara jɨla!” \p \v 6 Juyara aalya yɨnyabwina waꞌdɨꞌnyɨ si-aalɨtala atina ata purɨdaaꞌnyɨ nyɨdala kune warakengɨ. Aalɨtala gazasaꞌ maanga kyekuꞌnaꞌ aalya naanga (80, 100 litaaya) dɨꞌnaꞌnɨkesɨ. \v 7 Si-aalɨtala sa kune warake, sahwai wɨdaayadɨvɨsaraavɨ wɨdɨna “Aalɨtala sa aalya maanga yunebanna yekuꞌnade dɨmaradɨngikaabyɨla!” Wɨdɨna kyaꞌ maanga yekuꞌnyaꞌne aalya maradɨngikɨna maradɨngikɨna kyeꞌ \v 8 wɨdɨna “Aalya pɨrɨꞌ yɨrapɨjɨ tɨka munnevɨ maremwaaiderɨna dumaryaawila!” Sara wɨdɨna kyaꞌ makuna yeva wɨjaavɨna kyeꞌ sai yaamɨjɨ nyɨna. \v 9 Aalya saꞌ sɨnnawɨ aangaalyaꞌ dɨꞌnaꞌdɨꞌnyɨ dɨvi aalya waainɨyaꞌ yɨmaꞌnyɨna yɨnɨkesɨ. Yaamɨjɨ nyɨna yaka dɨna “Waburyasɨ. Waainɨya daꞌ gawɨdaaꞌnyavaka?” Sai myawɨri yada sareꞌna wɨdaayadɨvɨsara yawɨreva aalya wɨjaavɨna yesarera. Kuna myawɨri yada mɨgɨnyai taayaꞌ maarakerɨ munnevɨ maremwaalakei wɨdɨna “Kaajo!” \v 10 Wɨdɨna yaka wɨdɨna “Nemɨnyɨna tewaanya yɨwaana! Sɨnnawɨ aꞌmwe pwara gazarazara aalya waainɨya nawɨꞌnyaꞌ munne wɨjaavɨna yadɨvɨꞌ dɨvi aꞌmwera waainɨya naanga nadɨvɨꞌ nayaa myawɨryaraavɨna aalya waainɨya yɨrɨkeꞌ wɨjaavɨna yadɨvɨsare pwara. Sareꞌna yadɨnyaigɨ mɨka! Kwaigɨ aalya waainɨya nawɨꞌnyaꞌ navɨka yɨꞌnadɨꞌnyɨ, waainɨya pɨrɨꞌ miꞌna kanɨwo dɨvi nawɨꞌnyaꞌ wɨjaavɨna neyɨwaanyaigɨnyɨ,” wɨdɨna yaꞌ. \p \v 11 Kwaaka Galɨli Anga Kena saba Jizaazai wɨjɨwaainyaꞌne saꞌ yɨna yaꞌ. Wɨjɨwaainyaꞌne sɨnnawɨnyaꞌ yakesɨ. Gannya byaanna dɨragɨnyabwi wɨjɨwaainakeꞌna wɨjɨwaainyaꞌne saꞌ yakesɨ. Gamɨrera naangebwi wanganeva gamɨnyɨ lɨmwanna yeꞌ. \p \v 12 Mena yakegaaꞌ sagaaꞌ Anga Kaapanɨyamɨ sabanna gamɨjɨ ganaangesɨ gyaꞌmwerari gamɨrerari walyuna yeva yɨrɨka pɨrɨꞌ pɨrɨꞌ saba bamwaaina yeꞌ. \s1 Gotɨyare Angevɨna Jizaazai wawokeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 21:12,13; Maakɨ 11:15-19; Lukɨ 19:45,46) \p \v 13 Juyara dɨna “Aya kɨgaaꞌ Pariꞌmaꞌmunneꞌ naadera Gotɨyai nemɨnyɨna dɨragɨnna kavadaihasamaryaaꞌ yaasɨwaꞌwawɨnya Yɨzɨpɨ saba yagalyaꞌmayaawoꞌ yawɨtaꞌnegaaꞌ.” Juyara dɨdaapi Anga Jeruzaalemɨ sabanna yɨlaawɨna. \v 14 Yɨlaawɨna yaka Gotɨyare Angevɨ wɨlɨna yaka dara wanganakeꞌ “O, aꞌmwera bulɨmakaawoyarajɨ sipɨzipɨyarajɨ kwaamɨryarajɨ damubɨvanɨgava! Nɨgwia nawɨꞌnya Gotɨyarɨ wɨjaayaꞌna nɨgwia pɨmɨlɨka yanga yɨnyɨna yadɨvɨsara kunnya yɨꞌbɨnyangɨ damwaaihava!” \v 15 Dɨna yaka “Sabwi mipɨnera!” daka wɨlyabaai maarɨna yaka mala lɨꞌbwaryaꞌneꞌ yavɨkarina yaka Gotɨyare Angevɨdaaꞌnyɨ sipɨzipɨyarajɨ bulɨmakaawoyarajɨ saraavɨ tamaasɨna yaka nɨgwia mariwɨnasɨꞌna yaka yanga yɨnyɨna yadɨvɨsaraavɨre yɨꞌbɨnya yarai marapuratawasɨꞌna. \v 16 Sara miꞌna yaka kwaamɨryaraavɨ mubadɨvɨsaraavɨ wɨdɨna “Sa dɨmakwalyula! Nɨmware angeꞌ mubangeꞌna mɨka. Dɨmakwila!” \v 17 Wɨdɨna kyaꞌ gamɨrera yawɨꞌna “Gotɨyare bukuyaꞌ dɨnyɨna ‘Gotɨyaigɨ gɨmɨre angevɨna yɨlaaya dɨka nɨmɨre sɨmunyavɨ nyɨnadevaaibɨsasɨ.’ Dɨnɨkesɨ Gotɨyare bukuyaꞌ, sahwarɨna.” \p \v 18 Sara yakevɨdaaꞌnyɨ Juya naangera sɨnna tɨka wɨdaꞌdaaꞌnyɨ yɨwaaraꞌna “Yɨwaanyaꞌna aai gɨthɨwaka? Gotɨyai naangeigɨnyɨ gɨmwaaihɨwakeꞌ yawɨraadeꞌna dɨragɨnya wɨjɨwaainyaꞌ ja!” \v 19 Yɨwaaraꞌna kyeꞌ wɨdɨna “Gotɨyare anga nawɨꞌnya darɨ kayaaka kyɨgalapɨri yɨrɨka daryaai darɨkɨ ayɨna yɨdɨkaavɨdesɨ.” \v 20 Sarevɨdaaꞌnyɨ Juyara wɨdɨna “Saꞌ beꞌna dɨwaana! ‘Yɨrɨka daryaai darɨkɨ yarai madɨdesɨ,’ dɨwaaꞌ kɨgaaꞌ kwarame pɨjaakuna (46) sara wavɨlavakesɨ anga daꞌ madaapi. Yɨrɨka daryaai darɨkɨ gaverɨkaavɨ dɨmadeigɨ dathɨwaana!” \p \v 21 Wɨdɨna yesaꞌna kɨrɨꞌ sahwai gannya kɨlaakejɨkɨna wɨdɨna sɨlangavɨna mɨꞌ. \v 22 Sara wɨdɨna kyeꞌ dɨvi Jizaazarɨ ayɨna yɨdɨkaaꞌna kyaꞌ gamɨrera yagaalyaꞌ wɨdakeꞌna yawɨꞌna yeva dɨna “Gotɨyare bukuyaꞌ sara dɨnɨkeꞌna kɨgaakuna Jizaazai wɨdakeꞌ nebulyasɨ,” dɨna, lɨmwanna yeꞌ. \s1 Jizaazai aꞌmwe yuyaraavɨrebwi yawɨꞌna yakeꞌnesɨ. \p \v 23 Anga Jeruzaalemɨ sagaaꞌ Pariꞌmaꞌmunnegaaꞌ mwaalɨna yada nawɨꞌnyajɨ dɨragɨnyajɨ yadaaꞌnyɨ aꞌmwe kwalaalyara tɨnna sara wanganeva gamɨnyɨna dɨna “Sahwai naangelyɨ,” gamɨnne yayaꞌ lɨmwanna. \v 24 Sara lɨmwanna kyeꞌ aꞌmweraavɨrebwina aꞌmwera yaasɨwaꞌwɨꞌnya yesaꞌna nayaa yawɨꞌda kumɨnyɨna yɨlaaya yarai myɨna. \v 25 Aꞌmweraavɨre yawɨtaꞌnajɨ kumɨre sɨdusaꞌnajɨ nayaa yawɨꞌdei. Sarebwi pwai mujɨwaakyɨ yaꞌ. Sarebwi wɨgainadei mɨꞌ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sahwai aꞌmweraavɨne sɨduꞌnakei nayaa yawɨralɨmwagarɨkelyɨ. \c 3 \s1 Jizaazalyɨ Nikothimaazalyɨ saraarɨnesɨ. \p \v 1 Juya pwara Perɨzɨkɨwɨnya yadɨvɨꞌ mwaalɨna yeve pwai Nikothimaazai woꞌnɨkei Perɨzɨyai mwaalɨna yakelyɨ. Sai aꞌmwe naangei Juyaraavɨ maremwaaidei mwaalakelyɨ. \v 2 Mwaalɨna yaka sawɨta pɨrɨvɨ Jizaazaryawɨnna bɨna yaka bamwaaina yaka wɨdɨna “Wɨjɨwaakyaigɨ, ‘Gotɨyai gɨthasɨwaabɨkeigɨ bahɨna wɨjɨwaakɨna neyɨvanɨgɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwera wɨjɨwaainyangɨ yɨvanɨgɨ. Dɨragɨnya yɨvanɨgɨ. Gotɨyai magɨhaimwagyazɨ kwajɨ sara mi kyɨdɨꞌ dɨragɨnya davwi,’ sara yawɨꞌmwona.” \p \v 3 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Naanga nebulyaꞌna gɨthɨvanɨge. Aꞌmwe pwai kwai ayahi mudɨkei mimaꞌnyɨ yajai Gotɨyai maremwaaladeva tɨnna mwanganyɨ yannelyɨ.” \p \v 4 Nikothimaazai wɨdɨna “Aꞌmwe naangei mudɨkei yɨmaꞌnadeꞌna gara yojɨ yɨmaꞌnadelaka? Pɨgasaai aꞌmwei ganaangevɨ munyɨkɨ ayɨna wɨlaminyɨna kyojɨ ganaangeꞌ gara maaradelaka ayahwala!” \p \v 5 Sai jaꞌnawɨdɨna “Naanga nebulyaꞌna gɨthɨvanɨge. Kurya Tewaanyai aꞌmwerɨ aalya myɨ kyojɨ mudɨka mumwaaihi kyojɨ sai Gotɨyare maremwaaideva wɨladei mɨka! \v 6 Aꞌmweyore kaimɨraayai mɨwɨꞌnaka yagɨnnakalyɨ. Gotɨyarei, gamɨre munyɨkɨ Kurya Tewaanyai bulamwaaina kyojɨ sai aꞌmwe Gotɨyare Kuryai kɨnɨnnakelyɨ mudɨkei. \v 7 Gɨthɨweꞌna ‘Sarɨmɨnyɨ mudɨka ayahi yɨhɨmwaaihana!’ gɨthɨweꞌna atɨka maruꞌnata myɨnnera! \v 8 Yɨhuta gamɨ saꞌ kaanna wɨna yadevaaibɨsasɨ. Yɨhusaꞌ kadɨka wɨꞌnadɨnyaigɨ ‘Sawɨnna wawadeꞌ daaka! Sabadaaꞌnyɨ batheꞌ daaka!’ dadɨnyaigɨ mɨꞌ. Aawa, sareꞌna Gotɨyare Kurya Tewaanyai gazaizare munyɨkɨ bulamwaaina yɨnɨkei mudɨka yɨmaꞌnɨꞌ. Mudɨkei tewaanna yada aꞌmwera tɨnna wangamanɨgaꞌ. Kumɨ mwanganyɨvanɨgaꞌ aaya kaavɨlyavɨ.” \p \v 9 Nikothimaazai maꞌmaaꞌna, “Nyɨdɨwaanyaꞌ gara yɨmaꞌnɨnɨkavaka?” \p \v 10 Sai wɨdɨna “Yɨzɨrelɨyainaavɨre nejɨwaakadɨnyaigɨ sabwi myawɨrivanɨgɨnyaigɨ daa? \v 11 Naanga nebulyaꞌna gɨthɨvanɨge. Nayaa yawɨramaꞌdaanya yawɨꞌdaa yɨhɨthɨvanɨgo. Tɨnna nayaa wangadaanya yɨhɨthɨvanɨgo. Sara yɨhɨthɨvanɨgoꞌna nemɨre jalɨkurakyavɨ mamaaryɨvanɨgasaihɨlyɨ. Sabwi kadɨka myɨvanɨgata saꞌ baaꞌna yɨvanɨgaꞌ. \v 12 Kwaaka davakɨ yɨnɨkengɨna kyɨhɨthɨwa malɨmwagyɨvanɨgaꞌ ‘Nebulyasɨ,’ sara majɨ yɨwaasaꞌ Sɨgunyavɨ yɨnɨkengɨna yɨhɨthɨwɨjaꞌ gara dɨlɨmwagyideihɨlaka! \v 13 Sɨgunyavɨna yɨlaawakei aꞌmwei pwai kwai mɨka. Sɨgunyavɨ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai mwaalaka savɨdaaꞌnyɨ sai gavei walaabaꞌ.” \p \v 14 Kɨgaaꞌ aꞌmwamaayaba Ne Mozɨzai kwaariꞌmakamaalyaꞌ yɨsavakɨ pwɨyaka daakuna yaaꞌ. Kamaalyarɨ makilyaakabaaibɨꞌ yɨsavakɨ tamakyaꞌna Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayarɨ sara makibɨꞌdelyɨra. \v 15 Sahwai “Gazaizai nyɨlɨmwagarori gaala yuyagaaꞌnebwi maarana!” kadozɨ sara makibɨꞌdelyɨra. \v 16 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kwaaka davakɨyainaavɨna Gotɨyarɨ kale naanga kwiaꞌ Gotɨyai nemɨnyɨna Gawaalɨvaanga gaverɨ nejaavakelyɨ. “Gazaizai sahwarɨ wɨlɨmwagarojɨ myɨwawanna! Aawa. Gaala yuyagaaꞌnebwi maarana!” daka nejaavakelyɨ. \v 17 Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Gotɨyai dɨna “Nyɨbwaalɨvaangei aꞌmweraavɨ kotɨyaꞌna maryawɨbwaradela!” daka myasaabyaꞌ. Aawa. “Nyɨbwaalɨvaangerɨ aꞌmweraavɨna padaihasamaata yɨma!” daka kwaaka davakɨ yasaabɨna yaꞌ Gotɨyai. \p \v 18 Gawaalɨvaangerɨna lɨmwagaza pwarɨ Gotɨyai kotɨyaꞌ maryawɨbwaꞌdei mɨꞌ. Malɨmwagyaza pwai kotɨyaꞌ mena yawɨbwaꞌnɨkelyɨ. Gotɨyare Gawaalɨvaanga gaverɨna gamɨre yayavɨnajɨ malɨmwagaryajaꞌna kotɨyaꞌ mena dɨnɨkesɨ. \v 19 Kotɨyaꞌna dara dɨnɨꞌ “Nemɨre kwaaka davakɨ pwai nebulyaꞌ nejɨwaakakeꞌna Baakei walaabɨna yaka kɨrɨꞌ aꞌmwera kayaaꞌnanya yadɨvɨsara kayaaꞌnanyabwi jɨhɨnyaburɨna wɨvuꞌnakere. Baakerɨna wɨvuꞌnakara mɨꞌ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kumɨ yadɨvɨsa kayaaꞌnanyangɨra,” sareꞌna dɨnɨkesɨ. \v 20 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gazaizai kayaaꞌnanya yadei Baakerɨna sɨmɨlɨka wimanɨkei Baakeryawɨnna mabi yɨvanɨꞌ. “Baakeryaba pwara nɨmɨre kayaaꞌnanyabwi nanyangabɨka!” daka mabyɨvanɨꞌ. \v 21 Sara yada kɨrɨꞌ pwai nebulyaꞌna tewaanna yadei Baakeryawɨnna nayaa bɨvanɨꞌ. “Baakeryabanna kwawaꞌmujɨ pwara yawɨtaꞌna ‘Gotɨyarɨ yuya sa tewaanna jɨvanɨka!’ ” daka kaanna bɨvanɨkelyɨ. \s1 Jizaazalyɨ Jonɨjɨ saraarɨnesɨ. \p \v 22 Sangɨ dɨvidaaꞌnyɨ Kwaaka Juthɨya sawɨ Jizaazalyɨ gamɨrerari kaanna. Miꞌna kaanna yaka saba kumɨjɨ mwaalaka bavɨtaazɨyaꞌ aalya yɨna. \v 23 Bavɨtaazɨyaꞌ yadaaꞌnyɨ nabaai aalya naangeꞌ waꞌdɨꞌnyɨyaꞌna Jonɨ Kwaaka Yɨnonɨ Anga Selimɨ pimagɨnna wawaka bavɨtaazɨyaꞌ yɨna. Bavɨtaazɨyaꞌ yɨna yada gamɨnyawɨnna aꞌmwera aꞌmwe samɨlɨka badaapi kumɨnyɨ bavɨtaazɨyaꞌ yɨna yaꞌ. \v 24 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sagaaꞌ tewaanna mwaalaka kalavuza mumwaaihyagaaꞌ Jonɨmɨ. \p \v 25 Sagaaꞌ Juyai yawɨꞌna “Aalya yɨnyaꞌnebwi yɨnɨga wiꞌna daaka? Be bavɨtaazɨyavaka nawɨꞌnyaꞌ?” Dɨna yaka Jonɨmɨreraavɨ yagaala naanga wɨdɨna kyaꞌ maanga dɨnyɨna. \v 26 Miꞌna dɨnyɨna kyeꞌ Jonɨmyawɨnna gamɨrera bɨna yeva wɨdɨna “Wɨjɨwaakyaigɨ, kɨgaaꞌ Aalya Jothanɨ pimagɨ pihɨrɨ mwaalagɨna aꞌmwe pwalyɨ mwaalagɨna sarɨna nejalɨkurakagɨnyalyɨ. Yɨthaa, dahaaꞌ sai bavɨtaazɨyaꞌ yɨvanɨkeꞌ gamɨnyawɨnna yuyara wɨvanɨgaꞌ.” \p \v 27 Jonɨ maꞌmaaꞌna “Sarɨna sɨmunya kwalaalya myawɨpɨnera! Sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ Gotɨyai aꞌmwerɨ mujaayɨ yajaꞌ aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ mamaari yannelyɨ. Gotɨyai dɨna ‘Aꞌmwe pwai naangelyɨ. Pwai maalɨkelyɨ,’ sana sana yɨna yadelyɨ Gotɨyai. \v 28 Sarɨmɨ sahwaihi nɨmɨre yagaala kadɨka nyuꞌnesaihɨlyɨ. Dara yɨhɨthe. Gotɨyai dɨnɨka Kɨraazɨtɨyainyɨ mɨka! Aawa. Gotɨyai nɨmɨnyɨdaasɨ nyɨdaasakeinyɨ. Dɨvi sahwai bathelyɨ, sara yɨhɨthe. Keꞌbaꞌna yɨhɨthɨma! \v 29 Mɨgɨnyai taayaꞌ maaꞌmwakelyɨ. Mudɨkangegaaꞌ mɨgɨnyaryawɨnna taayaꞌ wɨna. Wɨna kyɨwaꞌ mɨgɨnyai yɨlaaya yɨna yaka wɨdɨna. Wɨdɨna kyɨwaꞌ gyaꞌmwei mwaalaka gamɨre maanguraayavɨ kadɨka wɨꞌnyɨna yaka yɨlaaya naanna yɨna. Taayaꞌ gyaꞌmweryawɨ mwaalɨkeꞌna yɨlaaya yɨna yɨwaꞌ. Saꞌbɨsaꞌna aꞌmwera Jizaazaryawɨnna wɨna yɨvanɨgasaꞌna yɨlaaya yuna yɨvanɨge. \v 30 Gamɨ naangei nyavɨlavɨkelyɨ. Nɨmɨ naangeinyɨ myɨmaꞌnɨwɨneinyɨ. Nɨmɨ maalɨkeinyɨ yɨmaꞌnɨdeinyɨ,” wɨdɨna yaꞌ Jonɨ. \p \v 31 Munyabadaasɨ dɨragɨnyai walaabakei yuyainaavɨ nevɨlavɨkelyɨ. Kwaakevakɨdaasɨ pwaina Kwaakevakɨyaina kwaakevakɨyabwi wɨdɨna, kwaasɨ kwaasɨ yagaala wɨdɨna yadaanyaine. Sɨgunyavɨdaasai yuyainaavɨ nevɨlavɨkelyɨ. \v 32 Sai Gotɨyaryaba tewaanyabwi tɨnna wanganakengɨ kadɨka wɨꞌnakengɨ sangɨna jalɨkurakɨna. Sare jalɨkurakɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ aane pwai kwai kadɨka wɨꞌnaka gamɨre yagaalyaꞌ muꞌnyaꞌ. Aawa. \v 33 Pwai gamɨre jalɨkurakyaꞌ daapɨna yakeꞌ yɨ, “Gotɨyai nebulyaꞌnanyai!” dɨragɨnna dɨna yaꞌ. \v 34 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sahwarɨ Gotɨyai yasaabɨna kyaꞌ Gotɨyare yagaalyangɨ wɨjɨwaakɨna. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyai sahwarɨna gamɨre Kuryarɨ wɨjaavɨna yaꞌ. Gotɨyai gamɨre Kuryarɨ maalɨꞌna wɨjaavakarɨna mɨꞌ. Naanga yuyabwi wɨjaavakerɨna. Gotɨyai gamɨre Kuryarɨ yɨnahu wɨjaavakeꞌna sai Gotɨyare yagaalyaꞌ nayaa wɨdɨna neyaꞌ. \v 35 Gawaalɨvaangerɨna Ganɨmaangerɨ tewaanya wɨvuꞌnada yɨlaaya yada dɨragɨnyajɨ yuyajɨ mwangɨna yada wɨdɨna “Yuya dɨmaremwaala!” wɨdakerɨna. \v 36 Gawaalɨvaangerɨ nayaa lɨmwagaꞌdei gaala yuyagaaꞌ yuyagaaꞌnebwi kɨnɨnnakelyɨ. Kwai Gawaalɨvaangerɨ malɨmwagaryadei gaalyabwi tɨnna mwanganyɨ. Aawa. Gotɨyarɨ sɨnna tɨka wɨdayabwi sahwarɨ kuna wɨwarɨkelyɨ. \c 4 \s1 Jizaazalyɨ Kwaaka Samerɨya mwaalyasɨ sawaarɨnesɨ. \p \v 1 Aꞌmwe Perɨzɨyara dara wɨꞌnesaꞌ “Ai, aꞌmwe kwalaalyara Jizaazarera yɨmaꞌnyɨna yeva aꞌmwe pwai pwai Jonɨmɨrera yɨmaꞌnyɨna. Jizaazai aꞌmwe kwala naangevɨ bavɨtaazɨyaꞌ jɨvanɨka!” \v 2 Sara wɨꞌneta kwaraavɨ Jizaazai bavɨtaazɨyaꞌ myaꞌ. Aawa. Gamɨrera gavera bavɨtaazɨyaꞌ yɨna yeꞌ. \v 3 Perɨzɨyara sara dɨdaapi sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai saꞌna wɨꞌnaka Kwaaka Juthɨya yaꞌmaꞌna yaka “Kwaaka Galɨlina ayɨna wɨma!” daka \v 4 Kwaaka Samerɨya lotayaꞌnei kaanna wɨna yaꞌ. \p \v 5 Wawakegaaꞌ Kwaaka Samerɨya Anga Saaika woꞌnɨkebanna yɨꞌmavaawɨna. Kɨgaakuna Ne Jaikopɨ gawaalɨvaanga Jozepɨyarɨne kwaakeꞌ wɨjayaakeba anga saꞌ mannɨkebe. \v 6 Nabaai saba Ne Jaikopɨ aalɨkaviꞌnɨnnyaꞌ lɨkyaakeba kaviꞌnɨnnyaꞌ kuna dɨꞌnaꞌdɨsɨyaba. Jizaazai kaanna kaanna wodaaꞌnyɨ maaꞌna naanga wiadaaꞌnyɨ sɨrɨgwajahaaꞌ aalɨkaviꞌnɨnna sayabanna yɨꞌmavaawɨna yaka walamwaaina yaꞌ. \p \v 7 Aalya yɨryaꞌneꞌ Kwaaka Samerɨya mwaalyaꞌ bɨna yɨna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Aalyaꞌ dɨnyɨryaama!” \v 8 Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Gamɨrera “Wapaaya mubaana!” deva anga savɨna wɨlaawɨna yesai gavei sara wɨdɨna yaꞌ. \p \v 9 Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwe saꞌ wɨdɨna “Gɨmɨ Juyaigɨ, nɨmɨ aꞌmweꞌnyɨ Samerɨya mwaalyaꞌnyɨ aalyaꞌna nyɨwaraꞌmwaanyaꞌna gɨthɨwa.” Sareꞌ dareꞌnesɨ. Samerɨya mwaalyara gwarewakɨ aalyaꞌ nyɨna yadɨvɨꞌ Juyara gwarewakɨna “Aala!” dadɨvɨsaꞌna wɨdɨna yaꞌ aꞌmweꞌ. \p \v 10 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “ ‘Gotɨyare sɨhumaleꞌ nyɨjaavana!’ yawɨꞌdɨzaꞌ aꞌmwe sai gɨthɨwaka saꞌ ‘Aalyaꞌ dɨnyɨryaama!’ gɨmɨ wɨdɨzɨ kwajɨ sai aalyaꞌ aꞌmwera gaala mwaaibɨneꞌ kagɨzaavadɨka!” \p \v 11 Aꞌmweꞌ wɨdaꞌ “Aꞌmwe naangeigɨ, aalɨkaviꞌnɨnna daꞌ saamɨnaangeꞌ warɨkeꞌ kebanɨ aalyaꞌ dɨꞌnɨꞌ. Aalɨgwareꞌ maayaigɨnyɨ. Aalyaꞌ aꞌmwera gaala mwaaibɨꞌdeꞌ gawɨ dɨmaaꞌjɨwaa? \v 12 Nemɨre Ne Jaikopɨ aalɨkaviꞌnɨnna daꞌ nemɨnyɨneꞌ kalɨkyaaꞌ aalya kuna nadaanyannera. Gamɨjɨ gawaalɨvaangerari gamɨre jɨlɨkyaawaryarari aalya daꞌ nyɨna yaaꞌ aalɨkaviꞌnɨnna tewaanya davɨ. Sarei nemɨre Nei aꞌmwe naangelyɨ aalya naanga nejayaakei. ‘Aalya tewaanya naangeꞌ gɨzaavɨma!’ dahɨna gamɨnyɨ wavɨlaꞌmwaanyaigɨ daa?” \p \v 13 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Aꞌmwe yuyara aalya daꞌ nadɨvɨꞌ dɨvi mɨjɨka ayɨna wiadeꞌ kɨrɨꞌ \v 14 aꞌmwe dai aalyaꞌ wɨjaavɨdeꞌ nojɨ yuyagaaꞌ mɨjɨka mwi yadelyɨ. Arɨkewɨ. Aalyaꞌ wɨjaavɨdeꞌ gamɨre munyɨkɨ wɨlarojɨ nabaai yimɨnyaꞌ yɨmaꞌnadelyɨ. Yimɨnyavɨdaasɨ aalya nawɨꞌnyaꞌ bilyɨrɨꞌna yada aꞌmwe savɨ yuyagaaꞌ yuyagaaꞌneꞌ gaala wɨmwaaihadelyɨ.” \p \v 15 Aꞌmweꞌ wɨdɨna “Aꞌmwe naangeigɨ, aalya saꞌ nyɨjaama! ‘Naꞌmuri mɨjɨka ayɨna manyojɨ davanna mabi yaꞌmujɨ aalyaꞌ myɨri yɨdeꞌnyɨ,’ dena gɨthɨwa.” \p \v 16 Sai wɨdɨna “Gɨnnya aꞌmwerɨna duzɨmaꞌnaawa!” \v 17 Wɨdɨna kyaꞌ aꞌmweꞌ jaꞌnawɨdɨna “Aꞌmwamaayaꞌnyɨ.” Jizaazai wɨdɨna “Naangeꞌ nyɨdɨwaana ‘Aꞌmwamaayaꞌnyɨ.’ \v 18 Sareꞌ dareꞌnanyɨ. Kɨgaaꞌ aꞌmwe atɨlyaraavɨ maaꞌnagɨna kɨgaaꞌ pɨgaaꞌ yuyaraavɨ byenɨdakwawagɨ. Dahaaꞌ aꞌmwe mwaaihɨlyai gɨmɨreina mɨka! Nebulyaꞌ sara nyɨdɨwaa.” \p \v 19 Aꞌmweꞌ wɨdɨna “Aꞌmwe naangeigɨ, gɨmɨnyɨna dara wangamweꞌ ‘O, aꞌmwe dai Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadei daaka!’ \v 20 Mugunya davɨ nɨmɨre Ne sɨnnawɨnyara Samerɨya mwaalyara Gotɨyarɨ yɨlaaya yɨna. Sara yɨna kyaaꞌ kɨrɨꞌ Juyaihi sahwaihi wɨdɨna ‘Aawa, Gotɨyarɨ yɨlaaya Jeruzaalemɨ yɨpɨꞌdeva.’ Sara nedɨvanɨgaꞌ.” \p \v 21 Jizaazai wɨdɨna “Aꞌmweꞌgɨ, gɨthɨdeꞌna duꞌnana! Dɨvi pɨgaaꞌ yɨmaꞌnadehaaꞌ mugunya davɨ aꞌmwera Nɨmwarɨ yɨlaaya mi yɨpɨꞌdeꞌ Anga Jeruzaalemɨ yɨlaaya mi yɨpɨꞌdehaakɨ. Aawa, yawɨta sabwi. \v 22 Kwaaka Samerɨya mwaalyaihi sɨduta maalɨkaꞌ yadɨvɨꞌ Gotɨyarɨ yɨlaaya kwaasɨ kwaasɨ yadɨvɨsaihɨlyɨ. Juyainaavɨdaasɨ dakɨnɨkei bɨwaka, aꞌmweraavɨ padaihasamaaꞌdeꞌna Gotɨyarɨ nayaa yawɨꞌna yadaa yɨlaaya tewaanna yadaanyaine Juyaina. \v 23 Sareꞌ kɨrɨꞌ sagaaꞌ yɨmaꞌnadehaaꞌ gɨthɨwegaaꞌ, dahaaꞌ miꞌna yɨmaꞌnɨwakegaaꞌ aꞌmwera, aꞌmwe Nɨmwarɨ yɨlaaya nebwina yɨpɨꞌdera. Kumɨre kuryara yɨlaaya yɨpɨꞌdeꞌ nabaai, nebulyaꞌna yɨlaaya yɨpɨꞌdera. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sara yɨlaaya yɨpɨꞌderaavɨna Gotɨyai dɨna ‘Sahwara yɨlaaya nyɨpɨka!’ dadelyɨ. \v 24 Gotɨyai Kuryalyɨ. Aꞌmwei mɨka. Sareꞌna aꞌmwera kumɨre kuryaraavɨjɨ nebulyaburɨjɨ yɨlaaya yɨpɨnerera. Yaasɨwaꞌna yɨlaaya mipɨna!” \p \v 25 Aꞌmwe saꞌ wɨdɨna “Dara yawɨꞌmwa. Dɨvi Mezaayai yaya pɨrɨꞌ Kɨraazɨtɨyai woꞌnɨkei bathelyɨ. Sai bazai yuyabwi, yuyangɨ nedathelyɨ.” \p \v 26 Jizaazai wɨdɨna “Dahaaꞌ gɨthɨvanɨge dainyɨ nɨmɨ sahwainyɨ.” \p \v 27 Sagaasagaaꞌ Jizaazarera yagalaawɨna yeva dara wanganesaꞌ “Ai, aꞌmwevɨ wɨdɨvanɨkei daaka!” Deva atɨka maruꞌnaꞌna yeva kɨrɨꞌ kumɨjɨya aane pwai kwai savɨ mujɨna “Baaꞌna bahɨneka?” sarɨ myɨwaarayɨna “Aꞌmwe savɨ baaꞌna wɨdɨvanɨgɨna?” Sara mujɨ, navɨka mwaalɨna yeꞌ. \p \v 28 Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmweꞌ gannya aalɨgwareꞌ wakɨna yaka gannya angebanna ayɨna wɨlaawɨna yaka aꞌmwe anga sabanyaraavɨ wɨdɨna \v 29 “Ai, aꞌmweihi kaajɨla! Aꞌmwe pwarɨ danganyɨla! Yuya yadɨnyanna nyɨdɨwakelyɨ. Gotɨyai dahɨlakyaakei Mezaayai dɨngaka?” \v 30 Sara wɨdɨna kyaꞌ anga saba yaꞌmaꞌna yeva sahwaryawɨnna wɨna yeꞌ. \p \v 31 Angebanna aꞌmweꞌ wodaaꞌnyɨ gamɨrera Jizaazarɨ wɨdɨna “Nejɨwaakadɨnyaigɨ, wapaa dɨmaranana!” \v 32 Sara wɨdɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ wɨdaꞌ “Aala, wapaa pɨnɨjɨyainyɨ sarɨmɨ mwanganya.” \v 33 Miꞌna wɨdɨna wɨyakevɨdaaꞌnyɨ gamɨrera yɨwaaraꞌnyɨna “Pwai wapaaya dahamakabɨwaka?” \p \v 34 Jizaazai wɨdɨna “Nɨmɨre wapaaya pɨrɨsɨ. Daꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Nyɨdasaabakei sara nyɨdɨvanɨkebwi gamɨre sɨmunyabwi sara yɨvanɨgeꞌna nɨmɨre wapaayasɨ. Gamɨre wawɨnyaꞌ miꞌna yɨꞌmwannyaꞌneꞌ nɨmɨre wapaayasɨ. \v 35 Sarɨmɨ wawɨnya tɨnna wangadɨvɨꞌ dara dɨdɨvɨꞌ midaaka! ‘Lawe dɨkaai dɨkaai kwavɨlavojɨ wapaaya mɨlaadera.’ Yɨhɨthɨwa. Dahaaꞌ saꞌ madɨpɨna! Yɨthaanyi! Wawɨnya keinɨngɨ nayaa danganyɨla! Kɨgaaꞌ pwara burɨnna yeva witɨzɨla yawaka yɨꞌnɨkabaaibɨꞌ aꞌmwera nɨmɨnyɨna yarai nyuꞌnɨpɨꞌderera. \v 36 Pwai wapaaya mɨlojɨ mɨlojɨ kave yovɨrawakadeꞌ gamɨre tɨvɨkɨta mena maaꞌmanɨꞌ. Yɨ witɨzɨla yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaalyabwine mena yovɨrawakɨvanɨꞌ. Sɨla pɨraihɨrakadelyɨ wapaaya yovɨrawakadelyɨ ‘Witɨzɨla mena warɨkeꞌna yɨlaaya yaka!’ dahɨla sara yovɨrawakɨvanɨꞌ. Saꞌna pwai Gotɨyare yagaalyaꞌ wɨjɨwaakɨna yadelyɨ pwai aꞌmwera Gotɨyareraavɨ wɨmwaaihɨna yadelyɨ saraai sareꞌna yɨlaaya yɨkaderaalyɨ. \v 37 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Darevɨ nebulyaꞌ dɨdɨvɨꞌ ‘Aꞌmwe pwai burɨnna yadelyɨ. Aꞌmwe pwai midelyɨ.’ Yɨ saꞌ nebulyasɨ. \v 38 Wawɨnya pɨrɨvɨ sarɨmɨ myesavɨna ‘Wapaaya dɨmaaryɨla!’ yɨhɨthɨwe. Wawɨnya savɨ pwara mɨraagɨkɨꞌna kyeꞌ sarɨmɨ kumɨre wapaaya dɨmaaryidengɨ. Sɨnnawɨ pwara aꞌmweraavɨ Gotɨyare yagaala wɨjɨwaakɨna yadɨvɨꞌ dahaaꞌ sarɨmɨ yagaala tewaanyaꞌ kudapɨjɨ aꞌmwera nɨmɨrera yɨmaꞌnɨpɨꞌderera,” wɨdɨna yaꞌ. \p \v 39 Anga saba mwaalyara Kwaaka Samerɨya mwaalya kwalaalyara aꞌmwevɨre jalɨkurakyaꞌ kadɨka wɨꞌnyɨna “Yuya yadɨnyanna nyɨdɨwakelyɨ.” Sara kadɨka wɨꞌnyɨna yeva Jizaazarɨ lɨmwanna yadɨvɨꞌ “Mezaayai Kɨraazɨtɨyalyɨ. Gotɨyai dahɨlakyaakelyɨ,” dɨna. \v 40 Sarevɨdaaꞌnyɨ Kwaaka Samerɨya mwaalyara gamɨnyawɨnna wɨna yeva dɨragɨnna wɨdɨna “Nemɨnyawɨ se daꞌmwaka!” Wɨdɨna kyeꞌ savɨ yɨrɨka daryaai mwaalɨna. \v 41 Mwaalɨna yada gamɨre yagaala wɨdɨna yakeꞌna pwara kwalaalyara gamɨnyɨ lɨmwanna yeva dɨna “Mezaayalyɨ. Gotɨyai dahɨlakakelyɨ!” \v 42 Dɨna yeva aꞌmwevɨ wɨdɨna “Nabaai, dahaaꞌ gamɨnyɨ lɨmwamanɨgo. Nedɨwaanyaꞌna mɨka! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nemɨ sahwaina kadɨka wɨꞌnona dara yawɨꞌmanɨgoꞌ ‘O, nebulyaꞌ, Kwaaka davakɨ mwaalyaraavɨna Naangei padaihasamaaradei daaka!’ Sara dona gamɨnyɨ lɨmwamanɨgo.” \s1 Jizaazai kaimɨraayarɨna nabalyaꞌ marasɨꞌnakeꞌnesɨ. \p \v 43 Anga saba sawɨta daryaai Jizaazai waꞌmwaraka saba yaꞌmaꞌna yaka Kwaaka Galɨlina wɨna. \v 44 Jizaazai sahwai wɨdakeꞌ “Gannyaba mwaalyara aꞌmwe pɨropetɨyai Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakaderɨ mujɨ ‘Aꞌmwe naangeigɨnyɨ,’ mujɨ yadɨvɨsalyɨ.” Wɨdakeꞌna Galɨlina wɨna. \v 45 Miꞌna wɨna kyaꞌ saba mwaalyara gamɨnyɨna maarɨna. Anga Jeruzaalemɨ Pariꞌmaꞌmunneꞌna kaanna yeva munnegaaꞌ Jizaazai yuyangɨ tewaanna yadaaꞌnyɨyangɨ tɨnna wanganeva “Tewaanyasɨ,” desaꞌna gamɨnyɨna yɨlaaya yɨna yeꞌ. \p \v 46 Kwaaka Galɨli Anga Kena mannɨkebanna Jizaazai ayɨna wɨna. Saba kɨgaaꞌ dɨragɨnna kyaꞌ aangaalyaꞌ waꞌdɨꞌnyɨ aalya waainɨyaꞌ yɨmaꞌnɨkebe. Anga pɨba Kaapanɨyamɨ kingɨyare aꞌmwe naangei mwaalɨna yadɨꞌnyɨ gamɨre kaimɨraayai nabalɨnakei warɨna yaꞌ. \v 47 Jizaazai Anga Kenana ayɨna wɨna kyaꞌ kingɨyare sai dara wɨꞌnakeꞌ “Galɨlina Juthɨyadaaꞌnyai Jizaazai damwaalɨꞌ!” Miꞌna daka gamɨnyawɨnna wɨna yaka yɨdaanganaꞌ “Nɨmɨre kaimɨraayai yarai baladeꞌna nɨmɨjɨ wawaꞌgɨzɨ nabalya saꞌ dɨmarasɨꞌnana! Yarala!” \v 48 Jizaazai wɨdɨna “Sarɨmɨre yawɨꞌdɨvɨsabwi yawɨꞌmwa. Nɨmɨre yɨjɨwaainyajɨ dɨragɨnyajɨ sarɨmɨ tɨnna mwanganyɨpɨjaꞌ nɨmɨnyɨ manyɨlɨmwagyɨ jideihɨlyɨ.” \p \v 49 Kingɨyarei kave wɨdɨna “Aꞌmwe naangeigɨ, nɨnnya kaimalei nabaladɨka! Naarɨmɨ yarai wawaka!” \p \v 50 Jizaazai wɨdɨna “Gɨnnya angevɨna kaanna dɨwona! Gɨnnya kaimalei mabalyai mwaalɨꞌ. Nabalyaꞌ maayai mwaalɨꞌ.” \p Jizaazai wɨdakeꞌ aꞌmwe sai lɨmwanna yaka dɨna yada “Nebulyasɨ,” kaanna wɨna. \v 51 Gannya angevɨna kuna kaanna wɨna yadaaꞌnyɨ gamɨre yaasɨwaꞌwawɨnyara wɨjɨmaaꞌnyɨna yeva wɨdɨna “Gɨmɨre kaimɨraayai tewaanya mwaalɨꞌ. Nabalyaꞌ aawa.” \v 52 Sarevɨdaaꞌnyɨ sai yɨwaaraꞌna “Nɨmɨre kaimɨraayarɨna gathɨngaaꞌ yɨwɨwaka?” Sara yɨwaaraꞌna kyaꞌ wɨdɨna “Wona sɨrɨgwajahaaꞌ waanɨ kɨlokɨyagaaꞌ kɨlaaka dɨka menanyɨra.” \v 53 Sarevɨdaaꞌnyɨ ganɨmaangei yawɨꞌna “Yo, sagaasagaaꞌ Jizaazai nyɨjawaalɨꞌ ‘Gɨnnya kaimalei tewaanyai mwaalɨꞌ.’ ” Sara yawɨꞌna yaka kɨnɨdaka sahwarɨ lɨmwanna yesanɨdakera. \p \v 54 Kwaaka Juthɨyadaasɨ Kwaaka Galɨlina yɨꞌmavaawɨna yaka Kwaaka Galɨli yɨjɨwaainyaꞌ kaimalerɨna yakeꞌ dɨragɨnya pɨrɨwaalyaꞌ yaꞌ. \c 5 \s1 Aalɨbunya Bethezɨtha Jizaazai aꞌmwe nalaavɨnakerɨ yɨdɨkaavakeꞌnesɨ. \p \v 1 Sare mena kyɨmaꞌnaꞌ Juyara Gotɨyarɨna tɨka munneꞌ nadɨvɨsagaaꞌ kyɨmaꞌnaꞌ Anga Jeruzaalemɨna Jizaazai kaanna wɨna yaꞌ. \p \v 2 Jeruzaalemɨ saba Sipɨzipɨtɨkuryaꞌ woꞌnɨkevɨ pimagɨnyavɨ aalɨbunyaꞌ dɨꞌnaꞌna yaꞌ. Aalɨbumaangevɨ yɨhulɨvɨlɨya ati mannɨꞌ. Aalɨbunya saꞌ “Bethezɨtha,” Yɨvɨruyagaala woꞌnɨkesɨ. \v 3 Yɨhulɨvɨlɨyangɨ nalaavɨnaka kwala naanga mwaalɨna yeꞌ. Nalaavɨnakera pwara tɨbɨnyara, pwara sɨvɨla nadɨya yɨnɨkera, pwara kɨlaaka bainɨkera mwaalɨna yeꞌ. Savɨ yuyara aalyaꞌ kwaayakwaayaꞌna yemwaaina. \v 4 Pɨgaaꞌ, pɨgaaꞌ aalyavɨ Sɨgunyavɨdaasai Naangere mamaayai ejelɨyai walaabɨna yaka aalyaꞌ gɨnyɨwanna. Sara gɨnyɨwanna kyaꞌ sagaaꞌ sɨnnawɨnyai nalaavɨnakei aalya sɨnaapwipulyavɨ yarai walaawɨna, yɨthaa, maamɨdaryai yɨmaꞌnakelyɨ. \v 5 Yemwaaina yadɨvɨꞌ nabaai, aꞌmwe akwai yemwaaina yada kwarame naanga naanga (kwarame 38) wavɨlaꞌdaaꞌnyai nalaavɨnakei mwaalɨna. \v 6 Sai mwaalɨna yadɨꞌnyɨ Jizaazai bɨna yaka yawɨꞌna “Weꞌ, aꞌmwe sai nalaavɨnakei kwarame kwalaalya mwaaidelyɨ,” yawɨꞌna yaka wɨdɨna “Gɨmɨre sɨmunya ‘Maamɨdaryainyɨ yɨmaꞌnɨma!’ yawɨꞌdɨnyaigɨ daaka?” \p \v 7 Nalaavɨnakei jaꞌnawɨdɨna “Aꞌmwe naangeigɨ, aalyaꞌ kwaaya yadaaꞌnyɨyagaaꞌ ‘Aalɨbunyavɨ nyɨmarapaihana!’ dena aꞌmwe bewai yanneka? Walaawɨna yadaazɨ sɨnnawɨ pwai yarai wavɨlaꞌna nyada aalyavɨ paihɨnyɨna yadelyɨ.” \p \v 8 Jizaazai wɨdɨna “Daavaꞌgɨzɨ nalabwaryaꞌ pwalaꞌgɨzɨ kaanya dɨmakwo!” \v 9 Sara kudaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ aꞌmwei maamɨdaryai yɨmaꞌnaka gannya nalabwaryaꞌ pwalaka kaanna wɨna yaꞌ. \p Sagaaꞌ Juyaraavɨre Kwazaakegaaꞌ. \v 10 Sarevɨdaaꞌnyɨ Juyara naangera nalaavɨnakei tewaanyai yɨmaꞌnakerɨ wɨdɨna “Juyainaavɨre Kwazaakegaakɨ. Nemɨre kɨwɨnyaꞌ dɨnɨꞌ ‘Kwazaakegaaꞌ nalabwaryaꞌ mamakunnera!’ Sara dɨnɨkegaaꞌ beꞌna makuvanɨgɨna?” \p \v 11 Sai wɨdɨna “Aꞌmwei maamɨdarya nyɨdɨkaaꞌmwakei nyɨdɨwaꞌ ‘Gɨnnya nalabwaryaꞌ pwalaꞌgɨzɨ kaanya dɨmakwo!’ Sara kanyɨdɨwakɨra.” \p \v 12 Kumɨ yɨwaaraꞌna “ ‘Gɨnnya nalabwaryaꞌ pwalaꞌgɨzɨ dɨmakwo!’ gɨthɨwakei aaihwalaka?” \v 13 Yɨwaaraꞌna kyeꞌ kɨrɨꞌ tewaanya yɨmaꞌnakei myawɨrina. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aalɨbunyavɨ kwala naanga mwaaidapi Jizaazai kave wɨna kyaꞌ sai sahwarɨna wɨdaꞌ “Aaihwai dɨngaka?” \p \v 14 Dɨvi sagaaꞌ Gotɨyare Angevɨ Jizaazai gamɨnyɨ bɨramaaraka wɨdɨna “Yɨthaa, dahaaꞌ maamɨdaryaigɨ mwaaihɨ. Kayaaꞌnanyabwi minna! Kɨgaaꞌ nabalya kayaaka gihaideigɨnyɨ. Aya kayaaꞌnanaanga gyadeꞌbɨta naanga pɨrɨꞌ nagyathɨka! Gɨmɨre kayaaꞌnanya minna!” \p \v 15 Aꞌmwei Jizaazarɨ kadɨka wɨꞌnyɨna yakegaaꞌ Juyara naangeraayawɨnna wɨdaawɨna “Aꞌmwei maamɨdarya nyɨdɨkaaꞌmwakei Jizaazalyɨ.” \v 16 Sarevɨdaaꞌnyɨ naangera dara yawɨresaꞌ “Nɨwaava, Juyainaavɨre Kwazaakegaaꞌ kayaakaꞌna aꞌmwe sai sabwi yadei daaka!” Sara deva Jizaazaryawɨnna kaanna yeva sagaaꞌ Kwazaakegaaꞌ sara yakeꞌna “Balana!” deva maanga gaai wɨdɨna. \v 17 Maanga gaai wɨdɨna yadɨvɨꞌ Jizaazai wɨdɨna “Dahaaꞌna nɨnnya Nɨmwai yɨvanɨkegaaꞌnanyɨ. Nabaai nɨmɨ yɨvanɨgeinyɨ.” \p \v 18 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai sara wɨdakegaaꞌ Juya naangera dɨnyɨna “Nemɨre kɨwɨnyaꞌ Kwazaakegaaꞌna kayaaka yɨwaꞌ. Saꞌ kayaaꞌnanyasɨ. Kayaaꞌnanyaꞌ kɨrɨꞌ nedɨwaꞌ ‘Gotɨyai nɨnnya Nɨmwalyɨ,’ saꞌ kayaaꞌnanaangesɨ. Yarai balana!” Jizaazai wɨdɨna “Gotɨyai nɨnnya Nɨmwalyɨ,” yaka “Nɨmɨ Gotɨyarɨ avaalyainyɨ,” dɨnɨkeꞌna dɨnyɨna yeꞌ Juyara. \s1 Jizaazare dɨragɨnyaꞌnesɨ. \p \v 19 Juya naangera dɨnyɨna yesagaaꞌ Jizaazai gamɨnyɨna wɨdaꞌ “Naanga nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Gawaalɨvaangei gamɨre sɨmunyavɨdaaꞌnyɨ aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ yannei mɨꞌ. Aawa. Nɨmwai yadaawori wanganajanna yadelyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yuya Nɨmwai yade Gawaalɨꞌ yɨvanɨke sahɨnɨngɨ. \v 20 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmwarɨ Gawaalɨvaangerɨna wɨvuꞌnadeꞌna Nɨmwai sahwai wawɨnya yɨvanɨka yuya sa yɨbwarɨdaakwadelyɨ. Gawaalɨꞌ nabalɨnakerɨ tewaanya yaka wawɨnya maalɨkesɨ. ‘Sarɨmɨ atɨka maruꞌnaꞌna jɨla!’ daka Nɨmwai wawɨnya naange wibwarɨdaakwojɨ Gawaalɨꞌ sana yadelyɨ. \v 21 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmwai bainɨkeraavɨ yɨdɨkaaꞌda gaala wɨjaavadevaaibɨꞌ Gawaalɨꞌ ‘ “Sahwaraavɨ yɨdɨkaavɨma!” daꞌmujɨ wɨmwaaihɨma!’ dozɨ gaalyabwi wɨjaavadelyɨ. \v 22 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmwai aane pwarɨ kwarɨ kotɨyaꞌ mujadelyɨ. Aawa. Wawɨnya savɨna dɨragɨnyaꞌ Gawaalɨvaangerɨ kujaawaꞌ sai kotɨya yuyanna wɨdathelyɨ. \v 23 Sarevɨ ‘Aꞌmwe yuyara Nɨmwainyɨne yayaꞌ munyabanna makimanɨgatabaaibɨꞌ Nyɨbwaalɨvɨne yayaꞌ makibɨka!’ daka wɨjaawakelyɨ. Gawaalɨvaangerɨne yayaꞌ munyaba mamakɨlyadei yɨ sai Nɨmwai wɨdasaabakerɨne yayaꞌ mamakɨlyadelyɨ. \p \v 24 Naanga nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Aꞌmwei yagaalyavɨ kadɨka nyuꞌnajai Gotɨyai nyɨdasaabakerɨ lɨmwagaꞌna yojɨ sagaasagaaꞌ yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaalyabwi kɨnɨnnakelyɨ. Sai kotɨyaꞌ jɨdayaꞌneba wɨlaabathei mɨꞌ. Aawa. Sahwai balyaburɨdaaꞌnyɨ gaalyaburɨna mena gaꞌmaꞌna yɨwakelyɨ. \v 25 Naanga nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Pɨgaaꞌ yɨmaꞌnyaꞌnegaaꞌ dahaaꞌ bainɨkera balyabwi yadɨvɨsara Gotɨyare Gawaalɨvaangere maanguraayaꞌ kadɨka mena wɨꞌnapɨjɨ nabaai, kadɨka wɨꞌnɨpɨjara gaala mwaaibɨꞌdere. \v 26 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmwai dɨragɨnna mwaalɨkei gamɨ sahwai gaalyabwine aaya kaavɨlyai mwaalɨkabaaibɨꞌ Gotɨyai Gawaalɨvaangerɨna dɨna kyaꞌ Gawaalɨvaangei gamɨ sahwai gaalyabwine aaya kaavɨlyalyɨra. \v 27 Sahwai, Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai mwaalɨkeꞌna Gotɨyai wɨdaꞌ ‘Dɨragɨnyaꞌ kagɨzaawa aꞌmweraavɨna kotɨyaꞌ jawɨbwaꞌdeigɨnyɨ.’ \v 28 Sara wɨdaka saꞌ atɨka mamaruꞌnapɨna! Dɨvi pɨgaaꞌ yɨmaꞌnajahaaꞌ wakadɨvɨsangɨdaaꞌnyɨ baryara gamɨre maanguraayavɨ wɨꞌnapɨri \v 29 kunnya wakɨnɨkeba yagalyaꞌmaꞌna, walyaabɨna yɨpɨꞌdere. Pwara mwaalyagaaꞌ tewaanna mwaaibɨzara dɨkaavapɨjɨ gaalyabwi maapɨꞌdere. Pwara mwaalyagaaꞌ kayaaꞌna mwaaibɨzara kadɨkaavapɨjɨ kotɨyaꞌ jɨdasabwi maapɨꞌdere. \p \v 30 Nɨmɨre sɨmunyavɨdaaꞌnyɨ aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ mi yɨwɨneinyɨ. Yagaala Nɨmware wɨꞌnɨwebaaibɨꞌ maryawɨbwaꞌmanɨge aꞌmweraavɨ kotɨyaꞌna. Nɨmɨre sɨmunyavɨ mabɨramaarivanɨge. Aawa. Nyɨdasaabaka sare sɨmunyaꞌ maaꞌmanɨgeꞌna nɨmɨre yawɨbwata saꞌ yɨdaꞌmaraangesɨ. \p \v 31 Sahwainyɨ gaveinyɨ ‘Naangeinyɨ,’ jalɨkurakɨmujɨ kwajɨ pwara ‘Nebulyaꞌ mɨka!’ kadɨpɨdɨka! \v 32 Nɨmɨnyɨna nayaa jalɨkurakadei pwai mwaalɨꞌ. Yagaala sara yɨhɨzalɨkurakɨvanɨkeꞌ ‘Jalɨkurakya saꞌ nebulyasɨ,’ yawɨꞌmwa. \v 33 Jonɨmyawɨnna sarɨmɨ aꞌmweraavɨ kudaaseꞌ Jonɨ nebulyaburɨna yɨhɨzalɨkurakaꞌ. \v 34 Sareꞌna aꞌmwe gaveraavɨ nɨmɨnyɨna jalɨkurakyabwina mamaaryadɨnyainyɨ. Aawa. ‘Sarɨmɨnyɨ nayaa yɨhɨvadaihasamaarɨma!’ dena yɨhɨthɨvanɨge. Jonɨ yɨhɨthakeꞌna \v 35 Jonɨ dɨꞌbaakelyɨ. Dɨꞌbaaka sai naka aꞌmweraavɨna wanyɨna yakelyɨ. Jonɨ mwaalaka gannya baakeꞌ sarɨmɨnyɨna wanyɨna yakeꞌ, maalɨkegaaꞌ baaka savɨna gamɨre yagaalyavɨna yɨlaaya yesaihɨlyɨ. Jonɨ nɨmɨnyɨna nayaa yɨhɨthakelyɨ. \v 36 Nabaai, nɨmɨnyɨna jalɨkurakya pɨnɨ warɨke Jonɨmɨre yagaalyavɨ wavɨlaꞌna yaka dɨnɨkengɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yuya yɨvanɨge Nɨmwai ‘Sana ja!’ nyɨdade wawɨnya sa yɨvanɨge tɨnna wanganeva dara yawɨꞌmwaasaꞌ ‘O, Jizaazai sara yadeꞌna Ganɨmaangei wɨdasaabakei daaka!’ Jalɨkurakya sahɨrɨsɨ. \v 37 Nɨmɨre wawɨnya sa nɨmɨnyɨna yɨhɨthɨvanɨka nabaai, Nɨmwai nyɨdasaabakei nɨmɨnyɨna nayaa jalɨkurakɨwakelyɨ. Sareꞌna sarɨmɨ gamɨre maanguraayaꞌ kadɨka muꞌnyadɨvɨꞌ gamɨre sɨnnyaꞌ tɨnna mwanganyadɨvɨsaihɨlyɨ. Arɨkawɨ. \v 38 Sarɨmɨre sɨdusangɨ gamɨre yagaalyaꞌ mwarɨbainyɨꞌ. Sahwai nyɨdasaabakeinyɨ dainyɨ manyɨlɨmwagyadɨvɨsaꞌna gamɨre yagaalyaꞌ mwarɨbainyɨna. \v 39 Sarɨmɨ yawɨꞌna ‘Yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaalyabwi kɨnɨnnakeinyɨ mwaalɨma!’ yawɨꞌna yadɨvɨsaꞌna Gotɨyare bukuyaꞌ kave bɨrɨna bɨrɨna yadɨvɨsaihɨlyɨ. Gotɨyare bukuyaꞌ dɨnɨke sahɨnɨ nɨmɨnyɨna jalɨkurakɨnɨkeinyɨra. \v 40 Nɨmɨnyɨna dɨnɨkeꞌna kɨrɨꞌ sarɨmɨ ‘Gaalyabwi kɨnɨnnakeinyɨ mwaalɨma!’ deva nɨmɨnyawɨnna dɨvideꞌ sarɨnnya sɨmunyangɨ myawɨrivanɨgaꞌ. \p \v 41 Nɨmɨnyɨna ‘Yɨlaaya yaadeina daaka!’ dɨpɨjaꞌ sarɨmɨresɨ. Aꞌmweraavɨ byaannyaꞌ mamaarivanɨge. \v 42 Aawa. Sarɨmɨnyɨna yawɨꞌmwa. Sarɨmɨnyɨ Gotɨyarɨna tewaanya yɨhɨvuꞌnadevwi mwariꞌ. Sareꞌ yawɨꞌmwa. \v 43 Nɨmware dɨragɨnyaꞌ maarena gamɨnyɨne yayavɨ bɨwa. Kabɨwa kɨrɨꞌ sarɨmɨ nɨmɨnyɨ mamaari. Pwai gannya dɨragɨnyaꞌ maarojɨ gannya yayavɨ bazai, yɨ sahwarɨ dɨmaaryideihɨlyɨ. \v 44 Sahwaihi sarɨmɨnyɨna ‘Aꞌmwe tewaanyalyɨ,’ deva yɨlaaya marivanɨgasaꞌ byaannyaꞌ wɨjaavanɨgasaꞌna ‘Gotɨyai gavei yɨlaaya neyana!’ majaihɨlyɨ. Sarɨmɨ sara yadɨvɨꞌ nɨmɨnyɨna gara dɨnyɨlɨmwagyideihɨlaka? ‘Naangeigɨnyɨ,’ gara dɨzideihɨlaka? \v 45 Sareꞌna myawɨri yadɨvɨꞌ dɨvi sarɨmɨ dɨnyɨna yɨpɨꞌde ‘Ganɨmaangerɨ nemɨnyɨna kotɨyaꞌ jɨna yadei daaka!’ Sara myawɨpɨna! Aawa, nɨmɨ kotɨyaꞌ jɨna myɨwɨna! Sarɨmɨ Ne Mozɨzarɨna dɨnyɨna ‘Sai nevadaihasamaaradelyɨ,’ dɨnyɨna yadɨvɨꞌ kɨrɨꞌ Ne Mozɨzai sarɨmɨnyɨna kotɨyaꞌ jɨna yɨhyathelyɨ. \v 46 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Mozɨzai nɨmɨnyɨna bukuyaꞌ yɨdaꞌnɨkeꞌna sarɨmɨ Ne Mozɨzarɨ nayaa lɨmwanna yɨpɨjɨ kwajɨ kanyɨlɨmwabɨthɨka! \v 47 Kwaasɨ yadɨvɨꞌ Mozɨzai yɨdaꞌnɨke malɨmwagi yeva yagaala yɨhɨthɨwe gara dɨnyɨlɨmwagyideihɨlaka?” \c 6 \s1 Jizaazai aꞌmwe kwalaalyaraavɨ (5,000) wapaaya wɨjaavakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 14:13-21; Maakɨ 6:30-44; Lukɨ 9:10-17) \p \v 1 Sare mena kyɨmaꞌnaꞌ Aalɨbunya Galɨli (yaya pɨrɨꞌ Aalɨbunya Taaivɨrɨyaazavɨ) Jizaazai sɨpɨyavɨ wɨlamwaaina kyaꞌ pimagɨnna makuna. \v 2 Makuna kyaꞌ kwala bwaꞌnaanyaꞌ mɨdɨnna. Yɨjɨwaainya naange Jizaazai nalaavɨnakera tewaanyaraavɨ wɨmwaaihɨna yake tɨnna wanganna yesaꞌna Jizaazarɨ mɨdɨnna yeva gamɨnyawɨnna bɨna. \v 3 Miꞌna bɨna kyeꞌ mugunyavɨ yɨlaawɨna yaka saba gamɨrerari walamwaaina. \v 4 Sagaaꞌ Juyaraavɨre Pariꞌmaꞌmunneꞌnegaaꞌ aya kɨgaaꞌ yɨmaꞌnakegaakɨ. \v 5 Walamwaaina yaka Jizaazai wanganaasɨna yaka tɨnna dara wanganakeꞌ “Nɨmɨnyawɨnna kwala naanga davɨvanɨgaꞌ!” Sara dakeꞌna Pilipɨmɨ wɨdɨna “ ‘Aꞌmwe dara wapaaya nɨpɨka!’ dona gɨrɨkula yuyaraavɨne gawɨ mubaazɨwona?” \v 6 Jizaazai Pilipɨmɨna dɨna “Gara nyɨdazɨhyɨwaka? Yaamɨjɨ wɨdɨma!” Sareꞌ dareꞌnesɨ. “Sara yɨdeinyɨ,” mena yakei. \p \v 7 Pilipɨ jaꞌnawɨdɨna “Weꞌ, ‘Gazaizai maalɨkeꞌ maarana!’ dona kinaaya 200 (tu aadɨretɨ) wapaaya bɨretɨyanne mubaazɨ kwajɨ wiꞌna yɨmaꞌnadeꞌ mɨꞌ.” \p \v 8 Gamɨre pwai Edɨruyai Saaimonɨ Pitare gahwaalaangei Jizaazarɨ wɨdɨna \v 9 “Dava kaimale pwai yɨsɨla baali bɨretɨya atɨlyajɨ jawɨnya pɨrɨwaalyɨ sa kɨnɨnnakei mwaalɨꞌ. Sare kɨrɨꞌ aꞌmwe kwalaalya darera tɨka nyaꞌne wapaaya sa benɨngaka!” \p \v 10 Jizaazai wɨdɨna “Aꞌmweraavɨ aꞌmwengɨ duzɨla! ‘Dalamwaalyɨla!’ ” Saba kurɨdarya naangebe. Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwera aꞌmwe walamwaaina. Aꞌmwera gavera kwalaalyara (5,000) mwaalɨna yeva walamwaaina. \v 11 Yuya, aꞌmwera aꞌmwe walamwaaina kyeꞌ Jizaazai bɨretɨya sa maarɨna yaka Gotɨyarɨ “Su! Su!” wɨdɨna kyaꞌ bɨretɨya naanga yɨmaꞌnadaaꞌnyɨ aꞌmwe walamwaaina yadapiyangɨna yanga wɨjaavɨna. Wɨjaavɨna yaka bɨretɨya wɨjaavakabaaina jawɨnyawaai wɨjaavɨna kyaꞌ “Sareꞌ nɨma!” yawɨꞌdɨvɨꞌ sara nyɨna kyeꞌ munya winaꞌ. \v 12 Munya kwinaꞌ sai gamɨreraavɨ wɨdaꞌ “Nagihɨwaasa yaasɨwaꞌ warya nyadɨka! Wapaaya waꞌmwaka yuya dɨmaaryi!” \v 13 Sarevɨdaaꞌnyɨ gamɨrera sara yeva soigɨlya atɨraai sɨvɨlyɨrɨdaaꞌnyɨ pɨrɨwaalyangɨ mihɨna mihɨna kyeꞌ maanga yekuꞌnyɨna. Aꞌmwera aꞌmwe yɨsibaalibɨretɨya nagihesa soigɨlya sangɨ maanga yekuꞌnyɨna yaꞌ. \p \v 14 Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwera Jizaazai yɨjɨwaainya saꞌ yakeꞌ tɨnna wanganna yeva dɨnyɨna “Gotɨyai wɨjaaka ‘Kwaakevakɨ nyuꞌnawɨjɨwaakadei bathelyɨra,’ wɨjaakei sahwalyɨ. Nebulyasɨra. Sahwalyɨ.” \v 15 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai dara wanganakeꞌ “ ‘Kingɨyai nemaremwaaladei yɨmaꞌnana!’ dapi yarai galalɨmwanna nyɨpɨꞌdera daaka!” Sara daka mugunyavɨ ayɨna yɨlaawɨna yaꞌ gavei. \s1 Aalɨbunyavɨ Jizaazai gaꞌnɨgokeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 14:22,23; Maakɨ 6:45-52) \p \v 16 Sawɨtɨrɨnyagaaꞌ aalɨbumaangebaarɨna gamɨrera walaawɨna yeva \v 17 sɨpɨyavɨ yɨlamwaaina kyeꞌ aalɨbunyavɨ Anga Kaapanɨyamɨna makuna. Sawɨsaꞌ kajɨnnaꞌ kumɨnyawɨnna Jizaazai kuna mabyaꞌ. \v 18 Sɨpɨyaꞌ makuna yadaaꞌnyɨ yɨhuta naangeꞌ yaka aalɨmavajɨnaaka naanga yɨna yadaaꞌnyɨ \v 19 naangeba (5 kilomitaaya pɨnɨ, 6 kilomitaaya kɨnɨ) gamɨrera sɨpɨyaꞌ yɨsajɨ aalyavɨ maarɨmaarya yɨna. Sarevɨdaaꞌnyɨ aalyavɨ aꞌba Jizaazai gaꞌnɨguna yaka sɨpɨyavɨ aya kɨbanna yɨꞌmaꞌna yakerɨ tɨnna wanganna yeva lɨka naanga yɨna. \v 20 Lɨka naanga yɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Nɨmɨnyɨra. Lɨka mipɨnera!” \v 21 Sara wɨdɨna kyaꞌ gamɨrera dɨna “Sɨpɨyavɨ yɨlamwaalana!” Dɨna kyeꞌ sahwai yɨlamwaaina kyaꞌ sagaaꞌ “Sabanna yɨꞌmavawaana!” desabanna sɨpɨyaꞌ yarai yɨmaꞌnaabɨna yaꞌ. \s1 Aꞌmwera Jizaazarɨna bɨresaꞌnesɨ. \p \v 22 Mwanyavɨ aalɨbunya pimagɨ kwala bwaꞌnaanyaꞌ kuna mwaalɨna yeva dara yawɨresaꞌ “O, wona sɨpɨya pɨnɨ mwari kyɨwaꞌdɨꞌ gaveꞌ yɨlaꞌmwaꞌdɨkeꞌ daaka!” Nabaai, dara yawɨresaꞌ “Sɨpɨyaꞌ gannyarajɨ Jizaazai milamwaalyɨ yawaalɨꞌ. Aawa. Sahwarɨ yaꞌmaꞌna kyawaaihaꞌ sɨpɨyaꞌ gavera damakwiawaalɨka!” \v 23 Dadaapi Anga Taaivɨrɨyaazɨdaaꞌnyɨ aalɨbumaanga sabaarɨna sɨpɨya pɨnɨ bɨna. Naangei Gotɨyarɨ “Su! Su!” wɨdɨna kyaꞌ kwala bwaꞌnaanyaꞌ bɨretɨya nesaba samwinebanna sɨpɨya sa bɨna. \v 24 Sarevɨdaaꞌnyɨ kwala bwaꞌnaanyaꞌ dara wanganesaꞌ “O, Jizaazai pwai midaaka! Jizaazarera pwara midaaka!” Mena deva sɨpɨya sangɨ yɨlamwaaina yeva “Jizaazarɨna bɨraana!” deva Anga Kaapanɨyamɨna wɨna yeꞌ. \s1 “Jizaazai Sɨgunyavɨne Wapaayalyɨ,” dɨnɨkeꞌnesɨ. \p \v 25 Aalɨbunyavɨ aꞌmwera gaꞌmaꞌna yeva Jizaazarɨna bɨrɨna bɨrɨna yeva bɨramaaꞌna yeva yɨwaaraꞌna “Wɨjɨwaakyaigɨ, dava gathɨngaaꞌ bɨwaa?” \p \v 26 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Naanga nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Nɨmɨ dɨragɨnna yadɨnyangɨna yɨjɨwaainyangɨna sɨdusaꞌ nayaa myawɨryadɨvɨꞌ nyɨbɨꞌmanɨgaꞌ. Aawa. Bɨretɨya neva munya yɨhinyawaalɨkeꞌna nyɨbɨꞌmanɨgaꞌ. \v 27 Wapaaya bwia buꞌdenna wawɨnyaꞌ minna! Aawa. Yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaalyaꞌne wapaaya ge waragwode sanna wawɨnyaꞌ jɨ! Wapaaya sa Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai gɨzaavadengɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyai Ganɨmaangei gannya dɨragɨnyaꞌ kujaavaꞌ baavanaka sahwai sara yadelyɨra.” \p \v 28 Sarevɨdaaꞌnyɨ kumɨ wɨdɨna “ ‘Nemɨ Gotɨyare wawɨnyanna yaana!’ dona gara yawaajɨ yaadeinaavaka?” \p \v 29 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Gotɨyare wawɨnya saꞌna daresɨ. Sahwai wɨdasaabakerɨna dɨragɨnna dɨlɨmwagarila!” \p \v 30 Sarevɨdaaꞌnyɨ kumɨ wɨdɨna “Nabaai, ‘Nemɨ tɨnna wanganawaajɨ gɨlɨmwagaana!’ dawaajɨ yɨjɨwaainyaꞌ garɨvɨ dɨneyɨdevaka? Berɨꞌ jɨzɨwaana? \v 31 Aꞌmwamaayaba Ne sɨnnawɨnyara sɨgunyavɨdaaꞌnya wapaaya manaaya nyaasare. Gotɨyare bukuyaꞌ dɨnɨkabaaibɨsasɨ. Sɨgunyavɨdaasɨ wapaaya tɨka nyaꞌne wɨjaavaꞌ. Sara dɨnɨkesɨ.” \p \v 32 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai wɨdɨna “Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Mozɨzai Sɨgunyavɨdaaꞌnya wapaayaꞌ mena yɨhɨzayaakei mɨka! Aawa. Nɨmaamaangei yuyagaaꞌ Sɨgunyavɨdaaꞌnya Wapaaya Nebulyarɨ yɨhɨzaavadelyɨ. \v 33 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyare Wapaayai Sɨgunyavɨdaaꞌnyai Kwaakevakɨ mwaalyaraavɨna gaalyabwi wɨjaavadelyɨ yuyagaaꞌ.” \p \v 34 Sarevɨdaaꞌnyɨ kumɨ wɨdɨna “Aꞌmwe naangeigɨ, yuyagaaꞌ wapaaya nedɨwaanyaꞌ dɨnejaadeigɨnyɨ.” \p \v 35 Jizaazai wɨdɨna “Gaalyabwine wapaaya sai sahwainyɨ. Aꞌmwera aawapaaya tɨka nyɨna yadɨvɨꞌ ayawɨ mɨjɨka yɨna. Aalya nyɨna yadɨvɨꞌ ayawɨ mɨjɨka yadɨvɨtara. Pwai nɨmɨnyawɨnna wɨlaabozɨ gannya kuryai mɨjɨka mwi. Arɨkewɨ. Sai nyɨlɨmwagozɨ aalyaꞌna mwinyɨ yadelyɨ. Arɨkawɨ. \v 36 Aawa. Nabaai, pɨrɨwaaina dara yɨhɨthɨwa. Tɨnna nyangamwaasainyɨ. Manyɨlɨmwagyɨvanɨgasaihɨlyɨ. \v 37 Nɨmwai nyɨjaavajara yuyara nɨmɨnyawɨnna bɨpɨꞌdeinyɨ. Nɨmɨnyawɨnna sara bozɨyarɨ mwasɨmagɨnna marasɨꞌnɨdei mɨka. Arɨkewɨ. \v 38 Nɨmɨ ‘Nɨmɨre sɨmunyabwi miwɨna! Aawa. Nyɨdasaabakere sɨmunyabwi yɨma!’ dena Sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ walaabeinyɨ. \v 39 Nyɨdasaabakere sɨmunyabwi daresɨ. Nɨmɨnyɨna yuyaraavɨ nyɨjaavake aane pwarɨ kwarɨ myagalyaꞌmayainyɨ. Aawa. Yɨrɨka Aayagaaꞌ sahwarɨ tewaanna yɨdɨkaavɨdelyɨ. \v 40 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmaamaangere sɨmunyabwi dara yawɨꞌmanɨkesɨ. Gazaizai Nyɨbwaalɨvɨ wanganojɨ sahwarɨ lɨmwagarojɨ yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaalyabwi maarana! Sara kanyɨdaꞌ Yɨrɨka Aayagaaꞌ sahwarɨ yɨdɨkaavɨdelyɨ.” \p \v 41 Jizaazai wɨdɨna “Sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ Wapaayainyɨ walaabeinyɨ.” Wɨdɨna yakeꞌna Juyara pwara jɨkurya yeva kɨnɨmyagaala dɨna. \v 42 Sarevɨdaaꞌnyɨ dɨnyɨna “Baaꞌna nedɨwaꞌ? Aꞌmwe dai Jizaazai Jozepɨyare gawaalɨvaangei daaka! Ganɨmaangerɨnajɨ ganaangevɨnajɨ yawɨꞌmwo. ‘Sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ walaabeinyɨ,’ gara nedɨwakelaka!” \p \v 43 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Jɨkurya yeva kɨnɨmyagaala dɨmanɨgasaꞌna mipɨnera! \v 44 Nɨmwai nyɨdasaabakei nɨmɨnyawɨnna aane pwarɨ kwarɨ mamwagiꞌnya yajaꞌ sai nɨmɨrei yɨmaꞌnyaꞌnei mabyɨ yannelyɨ. Nɨmwai sahwarɨ mwagiꞌnyɨ yajarɨ Yɨrɨka Aayagaaꞌ tewaanna mwaaladeꞌna yɨdɨkaavɨdeinyɨ. \v 45 Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakyara yɨdayaasangɨ dara dɨnɨkesɨ. Gotɨyai aꞌmwe yuyaraavɨ wɨjɨwaakadelyɨ. Sara dɨnɨkeꞌ gazaizai Nɨmwarɨ kadɨka wɨꞌnyɨna yojɨ gamɨre wɨjɨwaakyaꞌ maarɨna yada sahwai nɨmɨnyawɨnna bathelyɨ. \v 46 Aꞌmwe pwai kwai Nɨmwarɨ mwanganyadei mɨꞌ. Gotɨyaryawɨdaasai dazahwai gaveina wanganaꞌ Nɨmwarɨ. \v 47 Naanga nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Aꞌmwe nyɨlɨmwagarajai yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaalyabwi kɨnɨnnakelyɨ. \v 48 Sahwainyɨ gaalyabwine Wapaayainyɨ. \v 49 Aꞌmwamaayaba sarɨmɨre Ne sɨnnawɨnyara wapaaya manaayaꞌ nyaata kwara balɨna. \v 50 Balɨna yaasaꞌ Sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ Wapaayai walaabɨna yakeꞌ daresɨ. Pwai kwai Wapaaya sarɨ maranajai mabalyɨ yadelyɨ. \v 51 Wapaaya sai Sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ walaabeneinyɨ sahwainyɨ. Aꞌmwe pwai kwai Wapaaya sainyɨ nyɨnajai yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ tewaanya mwaaladelyɨ. Wapaaya nɨmɨ wɨjaavɨwɨjaꞌ nɨmɨre mɨwɨsajɨꞌna nabaai Kwaakevakɨ mwaalyaraavɨna mɨwɨta sajɨꞌ mubaꞌmujɨ Kwaakevakɨ mwaalyaraavɨ gaalyabwi wɨmaaridezɨkɨra.” \p \v 52 Sara wɨdakevɨdaaꞌnyɨ Juyara maanga naanga dɨnyɨna yeva yɨwaaraꞌnyɨna “Aꞌmwe dai gannya mɨwɨsajɨꞌ nyaꞌneꞌ gara nejaavannelaka!” \p \v 53 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai wɨdɨna “Naanga nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayare mɨwɨsajɨsɨ gamɨre tawesɨ manyɨ yɨjaꞌ sahwaigɨnyɨ gaalyabwi kɨnɨnnakeigɨ mɨꞌ. \v 54 Aꞌmwei nɨmɨre mɨwɨsajɨꞌ nyɨna, nɨmɨre taweꞌ najai yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaalyabwi kɨnɨnnakelyɨ. Yɨrɨka Aayagaaꞌ sai baryarɨ yɨdɨkaavɨdelyɨ. \v 55 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmɨre mɨwɨsajɨꞌ wapaaya nebulyasɨ. Nɨmɨre taweꞌ aalya nyɨnyaꞌne nebulyasɨ. \v 56 Aꞌmwei nɨmɨre mɨwɨsajɨꞌ nyɨna, nɨmɨre taweꞌ najai nɨmɨnyɨ wɨlamwaaina nyadelyɨ. Sarɨ wɨlamwaaina yɨdelyɨ. \v 57 Nɨmwai yuyagaaꞌ gaala mwaaida mwaalɨkei nyɨdasaabakeinyɨ Nɨmware dɨragɨnyaꞌna mwaaihevaaibɨꞌ aꞌmwei nyɨnajai nɨmɨre dɨragɨnyaꞌna mwaaladelyɨ. \v 58 Sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ Wapaaya sai walaabakelyɨ. Ne sɨnnawɨnyara wapaaya manaayaꞌ neva balyaasaꞌ wapaaya sabaaibɨtaꞌ mɨka! Aꞌmwei Wapaaya sai najai yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ gaala mwaaladelyɨ.” \p \v 59 Anga Kaapanɨyamɨ Juyaraavɨre lotuangevɨ wɨjɨwaakɨna yada yuya sa sara wɨdaꞌ. \s1 Aꞌmwera tewaanya mwaalyabwina dɨnɨkesɨ. \p \v 60 Sarevɨdaaꞌnyɨ wɨdakeꞌ gamɨrera kwalaalyara kadɨka wɨꞌnyɨna yeva dɨnyɨna “Yagaala saꞌ taangesɨ. Aai wɨꞌnojɨ daapadevaka!” \p \v 61 Jizaazai gannya sɨmunyavɨ dara yawɨrakeꞌ “Nɨmɨre mɨdɨdɨvɨsara savɨna kɨnɨmyagaala yɨvanɨgasara daaka!” Sara daka wɨdɨna “Yɨhɨthɨweꞌna sarɨmɨre sɨmunyaburɨ navɨka galayɨgala jɨhyɨwaka! Nɨmɨnyɨ dɨnyasɨꞌnyideihi daaka? \v 62 Sarevɨdaaꞌnyɨ sɨnnawɨ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai mwaalakewɨnna ayɨna yɨlaawɨna kyojɨ sarɨmɨ wangabɨzaꞌ sagaaꞌ garevaka! \v 63 Yuyagaaꞌne gaala sabwi Gotɨyare Kuryai yɨhɨzaavadelyɨ. Aꞌmweraavɨre mɨwɨsajɨkɨ dɨmaaryidevwina mɨꞌ. Yagaala sa nɨmɨnyɨna yɨhɨthɨvanɨge sa Gotɨyare Kuryaina yɨhɨthɨvanɨge. Yagaala sa gaalyabwinenna yɨhɨthɨvanɨge. \v 64 Sare kɨrɨꞌ sarɨmɨ pwaihi manyɨlɨmwagyɨvanɨgasaihi mwaaihaꞌ.” Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aayawɨdaasɨ Jizaazai malɨmwagyɨ yɨpɨjaraavɨna mena yawɨrakeꞌ nabaai sɨnnawɨ “Yɨnagaawai yɨkamaangeraavɨ nɨmɨnyɨna wibwarɨdaakwadei daaka!” mena yawɨrakelyɨ. \v 65 Sai wɨdaka wɨdɨna “Sarevɨ dara yɨhɨthɨwa. Nɨmwai aane pware kware sɨdusavɨ ‘Jizaazarɨ dɨmɨdɨna!’ yawɨta mwaki yajaꞌ nɨmɨnyawɨnna aꞌmwe sai mabi yannelyɨ.” \p \v 66 Sarevɨ gamɨrera kwalaalyara gamɨnyɨ yagalyaꞌmaveva ayɨna wɨna. Yuyagaaꞌ gamɨjɨ ayɨna myamari yeꞌ. \v 67 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai gamɨrera sɨvɨlyɨraai ata purɨdaaꞌnyɨ pwaraalyaraavɨ wɨdɨna “Nabaai, sahwaihi dɨnyaꞌmayideihi daaka?” \p \v 68 Saaimonɨ Pitai jaꞌnawɨdɨna “Naangeigɨ, aaryawɨnna wawaadeinaavaka! Aawa, yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaalyabwine yagaalya kɨnɨnnakeigɨnyɨ. \v 69 Gɨlɨmwagaꞌmanɨgo. Gɨmɨnyɨna dara yawɨꞌmwo. Gotɨyare Tewaanaangeigɨnyɨ. Gɨrɨka maayaigɨnyɨ. Sara yawɨꞌmwo.” \p \v 70 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Sɨvɨlyɨraai ata purɨdaaꞌnyɨ pwaraalyaihɨrɨ dahɨlakeihi daaka! Yo, sareꞌ sarɨmɨnyɨdaaꞌnya pwai yɨmakelyɨ.” \v 71 Saaimonɨ Yɨzɨkerɨyotɨyarɨ gawaalɨꞌ Juthaazarɨna wɨdɨna yaꞌ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Jizaazarei aꞌmwe atɨraai sɨvɨla purɨdaaꞌnyɨ pwaraalyai Juthaazai kwalyɨ mwaaleva kɨrɨꞌ dɨvi maalɨkegaaꞌ yɨkamaangeraavɨna Jizaazarɨ wibwarɨdaakwadelyɨ. \c 7 \s1 Jizaazalyɨ gyaꞌmwerari kɨdarakaavɨnesɨ. \p \v 1 Sare mena kyɨmaꞌnaꞌ Kwaaka Galɨli saba Jizaazai kaanya yamarina. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Juya naangera dɨnyɨna “Jizaazarɨ tamakaana!” dɨnyɨna yesaꞌna gamɨre sɨmunyavɨ “Kwaaka Juthɨya kaanya myamari yɨdera.” \v 2 Sagaaꞌ Juyara “Aya kɨgaaꞌ Tɨka Munne Sɨmɨnangeꞌ munneꞌ naadesɨ,” desagaakɨ. \v 3 Sarevɨdaaꞌnyɨ gamɨre gyaꞌmwera gamɨnyɨna muꞌnyadɨvɨꞌ wɨdɨna “Nɨmɨ naangeinyɨ daakajɨ, dava yaꞌmavaꞌgɨri Kwaaka Juthɨya dɨwodera. ‘Naange yɨvanɨgenna nɨmɨrera tɨnna wangabɨka!’ daꞌgɨzɨ dɨwodera. \v 4 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aane pwai kwai yawɨꞌna ‘Yuyara nyangabɨka!’ daka yɨnɨkeꞌ lɨka myulyarivanɨꞌ. Sara yɨja kwaaka yuyavakɨ kuꞌmaayaba sara jɨthera,” wɨdeꞌ. \v 5 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Pwara gamɨnyɨna “Naangelyɨ,” malɨmwagyesaꞌ nabaai, gyaꞌmwera malɨmwagyesare. \p \v 6 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai wɨdɨna “Nyɨdɨwaasaꞌ nɨmɨnyɨne tewaanyagaaꞌ myɨmaꞌnyɨwaꞌ. Yuyagaaꞌ sarɨmɨnyɨne tewaanyagaaꞌ warɨꞌ. \v 7 Kwaakevakɨ mwaalyara sarɨmɨnyɨna sɨnna tɨka mudayɨ yɨpɨneihɨlyɨ. Kɨrɨꞌ nɨmɨ ‘Sarɨmɨre yadɨvɨsabwi kayaaꞌnanaangebulyɨ,’ wɨjalɨkurakɨvanɨgeꞌna aꞌmweraavɨ nɨmɨnyɨna sɨnna tɨka davɨna yɨvanɨkere. \v 8 Tɨka munneꞌ nɨpɨꞌdewɨ jɨlaawila! Dahaaꞌ Munne savɨ milaawɨwɨna! Nɨmɨre tewaanyagaaꞌ yuna myɨmaꞌnyɨwaꞌ.” \v 9 Sara wɨdɨna yaka Kwaaka Galɨli pɨzɨꞌgwa mwaalɨna yaꞌ. \s1 Ne sɨnnawɨnyara sɨmɨnya yamwalyaasavɨya Munnevɨ Jizaazai mwaalakeꞌnesɨ. \p \v 10 Munnevɨ gyaꞌmwera mena wawesagaaꞌ Jizaazai mwaalɨna yaka savɨna kave wɨna. Aꞌmwe kwala naangerajɨ mwɨyɨ. Aawa. Dɨvi kɨmaꞌnyɨkaanyabɨꞌ kave wɨna. \v 11 Sarevɨdaaꞌnyɨ Munnevɨ Juyara yaamɨjɨ bɨrɨna yeva yɨwaaraꞌnyɨna “Gava mwaalɨka?” \p \v 12 Kwala bwaꞌnaanyavɨ aꞌmwera gamɨnyɨna aꞌmabyahaala dɨnyɨna dɨnyɨna. Pwara wɨdɨna “Aꞌmwe nawɨꞌnyalyɨ.” Pwara wɨdɨna “Sareꞌ mɨꞌ. Aawa, aꞌmweraavɨ kwaasɨ wɨdadelyɨ.” \v 13 Aꞌmabyahaala dɨnyɨna yeveꞌ kɨrɨꞌ Juya naangeraavɨna lɨka yesaꞌna kuꞌmaayaba aane pwai kwai mujɨ yaꞌ. \p \v 14 Munnevɨ tɨnnyagaaꞌ Gotɨyare Angevɨ Jizaazai wɨlaawɨna yaka wɨjɨwaakɨna. \v 15 Wɨjɨwaakɨna yadaaꞌnyɨ Juya naangera atɨka maruꞌnaꞌna yadɨvɨꞌ dɨnyɨna “Nemɨre sɨkulɨyangɨ myakeꞌ sɨduta naangeꞌ gara yawɨramaarakalaka?” \v 16 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Wɨjɨwaakadɨnyaꞌ nɨmɨre wɨjɨwaakyaꞌ mɨka! Aawa. Wɨjɨwaakya saꞌ Nyɨdasaabakeresɨ. \v 17 Pwai kwai gannya sɨdusavɨ dɨna ‘Gotɨyai sara kanedozɨ sara nebwina yɨma!’ Dɨna yajaꞌ yawɨta kɨrɨꞌ dathelyɨ ‘Gotɨyai Jizaazarɨ wɨjɨwaakyaꞌ kujaavaꞌ Jizaazai sara nejɨwaakɨvanɨkelyɨ.’ Nabaai yawɨta pɨrɨꞌ dathelyɨ ‘Jizaazai gavei yawɨraka yaasɨwaꞌna nejɨwaakɨvanɨkelyɨ.’ Yɨ Gotɨyare sɨmunyavɨ mɨdɨnajai sɨdusavɨ dɨragɨnna dara yawɨꞌna yadeꞌ ‘Ai, Jizaazare nejɨwaakadeꞌ Gotɨyarɨdaaꞌnyaꞌ daaka!’ \v 18 Aꞌmwei gannya sɨdusavɨdaaꞌnyɨ gannyabwi aꞌmweraavɨ wɨdada ‘Nɨmɨnyɨna aꞌmwera dɨnɨpɨka! “Aꞌmwe sai naangelyɨ,” sara dɨnɨpɨka!’ yawɨꞌdelyɨ. Sara yada kɨrɨꞌ pwai yawɨꞌna ‘Aꞌmwera nyɨdasaabakerɨna dɨnɨpɨka! “Gotɨyai naangelyɨ. Byaannakelyɨ,” ’ yawɨꞌna yada nebulyabwi dadelyɨ. Sai nadɨyabwi gamɨnyɨ mwariꞌ. \v 19 Ne Mozɨzai Kɨwɨnyaꞌ yɨhɨzayaakei daaka! Yɨhɨzayaaka kɨrɨꞌ sarɨmɨjɨya aane pwai kwai Kɨwɨnyaꞌ dɨnɨkebwi myadelyɨ. Nɨmɨnyɨna dɨnyɨna ‘Sarɨ tamakaana!’ Saꞌna baaꞌna dɨmanɨgataihɨlaka?” \p \v 20 Kwala bwaꞌnaanya saꞌ jaꞌnawɨdɨna “Yɨmakei gɨmwaalɨkeigɨ! Aai gɨramakajɨwaka!” \p \v 21 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Kwazaakegaaꞌ dɨragɨnya pɨrɨꞌ kye yuyaihi atɨka maruꞌnaꞌna yesaihɨlyɨ. \v 22 Ne Mozɨzai dɨnɨꞌ ‘Sawɨta ati ata purɨdaaꞌnyɨ pɨrɨwaalyɨ kajɨnnojɨ gɨnnya kaimɨraayare kɨlaakejɨꞌ dɨthako!’ Dɨnɨkeꞌna pɨgaaꞌ Kwazaakegaaꞌ kaimalerɨ davesaihɨlyɨ. Sara yadɨvɨꞌ ‘Tewaanyasɨ,’ dadɨvɨkɨ. Sabwi sɨnnawɨ Mozɨzai yakebwi mɨꞌ. Aawa. Sɨnnawɨ kɨgaaꞌ waryaakebulyɨ. \v 23 Sarɨmɨ dɨnyɨna ‘Kɨlaaka dayaꞌna Mozɨzare Kɨwɨnya kayaaka nyɨgalaadɨka! Kwazaakegaaꞌna yawɨta myaanna! Kwazaakegaaꞌ kaimalerɨ kɨlaakejɨꞌ davaadeinera.’ Sara dɨnyɨna yadɨvɨꞌ Kwazaakegaaꞌ nabalɨnakerɨ maamɨdarya yɨnahu yɨdɨkaaveinyɨna sɨnna tɨka beꞌna yɨhɨthaꞌmwaka! \v 24 Sareꞌna sarɨmɨ mwasɨmagɨnyaꞌ tɨnna wanganna yadɨvɨꞌ mipɨna! Aawa. Yawɨbwata yɨdaꞌmaraangebwi nayaa jɨla!” \s1 “Kɨraazɨtɨyai daaka?” dɨnesaꞌnesɨ. \p \v 25 Sarevɨdaaꞌnyɨ Anga Jeruzaalemɨ mwaalya pwara dɨnyɨna “Sarɨna ‘Tamakaana!’ dɨmanɨgasai daaka! \v 26 Yɨthaa, kuꞌmaayaba aꞌmweraayaba wɨdɨvanɨkelyɨ. Maiyagaala aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ yuyara mujɨvanɨgaꞌ. Nɨwaava, aꞌmwe naangera mena dɨnyɨna ‘Sai Kɨraazɨtɨyalyɨ. Gotɨyai dahɨlakyaakelyɨ,’ nayaa dɨnyɨna yɨvanɨgasara midɨngaka! \v 27 Sareꞌna kɨrɨꞌ Kɨraazɨtɨyai kabozɨ aane pwai kwai gamɨnyɨna dɨnyɨna ‘Gawɨdaasɨ bɨwakalaka! Aawa, myawɨryadaanyaine.’ Aꞌmwe dai bakewɨnna yuyaina yawɨꞌmwo.” \p \v 28 Sarevɨdaaꞌnyɨ Gotɨyare Angevɨ Jizaazai wɨjɨwaakakegaaꞌ sagaaꞌ naangaveꞌna wɨdɨna “Nɨmɨnyɨna tɨvɨ yawɨꞌmwaasainyɨ daaka! Nɨmɨ bahewɨnna jawɨꞌmanɨgava! Nɨmɨ sainyɨ sɨdusaꞌ yawɨrena mabye. Aawa. Nebulyai nyɨdasaabakei sahwarɨ myawɨranganyadɨvɨsalyɨ. \v 29 Kɨrɨꞌ sai kanyɨdasaabaꞌ gamɨnyawɨdaaꞌnyɨ baheꞌna sarɨ yawɨꞌmanɨge.” \p \v 30 Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwe naangera dɨna “Jizaazarɨ wɨla pwɨyawaajɨ kalavuzavɨ wakaana!” dɨna yeva yaamɨjɨ yɨna yɨna yeva Jizaazare balyaꞌnegaaꞌ kuna mimaꞌnyɨ yakeꞌna aane pwai kwai magalalɨmwagi yeꞌ. \v 31 Kwala bwaꞌnaanyavɨ aꞌmwe kwalaalyara gamɨnyɨ lɨmwanna yeva dɨnyɨna “Kɨraazɨtɨya kwai bozɨ dahware yɨjɨwaainya yɨvanɨke wavɨlaꞌna yadei daaka! Aawa.” \s1 Jizaazarɨ wɨla pwɨyaꞌna damera wawesaꞌnesɨ. \p \v 32 Kwala bwaꞌnaanyaꞌ sangɨ Jizaazarɨna aꞌmabyahaala dɨdaapi Aꞌmwe Perɨzɨyara kadɨka wɨꞌnyɨna yeva “Sahwarɨ wɨla yɨpɨka!” deva sahwarajɨ Gotɨyarɨne tamiraꞌdɨvɨta naangerajɨ sara Gotɨyare Angevɨ dameraavɨ wɨdaasɨna. \v 33 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai kwala bwaꞌnaanyaꞌ wɨdɨna “Pɨzɨꞌgwa sarɨmɨnyaba mwaalaꞌmujɨ dɨvi nyɨdasaabakeryawɨnna kaanya wɨdeinyɨ. \v 34 Nɨmɨnyɨna ‘Tɨnna wanganaana!’ dɨzideꞌ kɨrɨꞌ mabɨramaari dɨnyideihɨlyɨ. Sagaaꞌ mwaaimujawɨnna mwɨyɨ jideihɨlyɨ.” \p \v 35 Sarevɨdaaꞌnyɨ Juyara naangera dɨnyɨna “Mabɨramaari yaanneꞌna gawɨnnelaka? Aꞌmwe Gɨrikɨyaraavɨre angengɨ Juyara mwaaidɨvɨsangɨna wawojɨ Gɨrikɨyaraavɨ wɨjɨwaakadei daaka? \v 36 Nedɨwaꞌ ‘Nɨmɨnyɨna “Tɨnna wanganaana!” dɨzideꞌ kɨrɨꞌ mabɨranyɨmaari dɨnyidera. Mwaaimujawɨnna mwɨyɨ jideihɨlyɨ.’ Sara nedɨwakeꞌ be yagaala nedɨwaka?” \s1 Aalya nawɨꞌnya walyuna yadenna gaalyabwinengɨnesɨ. \p \v 37 Munnevɨ aayagaaꞌ sagaaꞌ naangegaakɨ. Sagaaꞌ Jizaazai daavɨna yaka naangaveꞌna wɨdɨna “Pwai kwai aalyaꞌna mɨjɨka wiajai nɨmɨnyawɨnna bozɨ nadelyɨra. \v 38 Gotɨyare bukuyaꞌ nɨmɨnyɨna dɨnɨkabaaibɨꞌ ‘Pwai lɨmwanna nyada gamɨre munyavɨdaaꞌnyɨ aalya gaalyaꞌne walaawɨna yadengɨra.’ ” \v 39 Jizaazai nabaai Gotɨyare Kuryarɨna wɨdɨna. Aꞌmwera Jizaazarɨ lɨmwanna yadɨvɨꞌ maalɨkegaaꞌ kumɨre munyangɨ Kuryai maapɨꞌdelyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sagaaꞌ Jizaazai mabalyɨ yaka madɨkaayɨ yaka Nawɨꞌnyaba byaannakei kuna myɨmaꞌnyakeꞌna Kuryaregaaꞌ mɨꞌ. Dɨvi Jizaazai yɨlaawɨna kyaꞌ Kuryarɨ wɨjaayagaaꞌ yɨmaꞌnakegaakɨra. \s1 Aꞌmweraavɨre yawɨta jaapainanyaꞌnesɨ. \p \v 40 Kwala bwaꞌnaanyavɨ aꞌmwe pwara yagaala sa kadɨka wɨꞌnyɨna yeva wɨdɨna “Nebulyasɨ. Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadei pɨropetɨya kwarɨna yemwaaimanɨgolyɨ.” \p \v 41 Pwara wɨdɨna “Sai Gotɨyai dahɨlakyaakei Kɨraazɨtɨyalyɨ.” \p Wɨdɨna yesaꞌ kɨrɨꞌ pwara wɨdɨna “Nɨwaava, Kɨraazɨtɨyai Galɨlidaaꞌnyai daaka! \v 42 Gotɨyare bukuyaꞌ dɨnɨꞌ ‘Kɨraazɨtɨyai Ne Devitɨmɨre yɨsavaakɨdaaꞌnyalyɨ. Nabaai, Devitɨ mwalyaakeba anga Betɨlemɨ saba Kɨraazɨtɨyarɨ ganaangeꞌ maaradelyɨ.’ Sara dɨnɨkeꞌ daaka!” \v 43 Sarevɨdaaꞌnyɨ kwala bwaꞌnaanyavɨ jaapalyaꞌ yɨmaꞌnyɨna. Pwara Jizaazarɨna yɨlaaya yadaapi pwara yɨlaaya mi. \v 44 Pwara yawɨꞌna “Kalavuzangevɨ wɨmwaihaana!” yawɨꞌna yeveꞌ kɨrɨꞌ aane pwai kwai ata magalalɨmwagi yeꞌ. \s1 Juya naangera Jizaazarɨ muꞌnyesaꞌnesɨ. \p \v 45 Sarevɨdaaꞌnyɨ Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ Aꞌmwe Perɨzɨyarajɨ wɨdaaseta saraayawɨnna damera ayɨna wɨna kyeꞌ sahwara yɨwaaraꞌna “Gamɨnyɨ mamakabyɨ beꞌna yɨwaava?” \p \v 46 Damera jaꞌnawɨdɨna “Pwara manejesare dahaaꞌ aꞌmwe nedɨvanɨkabaaibɨꞌ.” \p \v 47 Sarevɨdaaꞌnyɨ Perɨzɨyara jaꞌnawɨdɨna “Gamɨre kwaasɨ yagaalyaꞌna ‘Nebulyasɨ,’ dathɨwaaꞌ! \v 48 Aꞌmwe naangerajɨ Perɨzɨyainajɨ sainaavɨdaasai pwai kwai gamɨnyɨ lɨmwamanɨkei daaka! \v 49 Aawa. Kwala bwaꞌnaanya daꞌ Ne Mozɨzare Kɨwɨnyaꞌ myawɨryeva gamɨnyɨ yaasɨwaꞌna lɨmwamanɨgasaꞌna Gotɨyai Dɨkevɨ sahwaraavɨ marasɨꞌnaderera.” \p \v 50 Nikothimaazai kumɨjɨyai mwaalɨna. Sɨnnawɨ Jizaazaryawɨ sai angyɨrɨꞌmaata yakelyɨ. Sai mwaalɨna yada \v 51 wɨdɨna “Nabaai, ‘Yaasɨwaꞌna kotɨyaꞌ ja!’ madɨnyɨka nemɨre kɨwɨnyaꞌ. Dara dɨnɨꞌ ‘Aꞌmwere yagaalya nayaa wɨꞌnyɨna yaꞌgɨzɨ gamɨrebwina nayaa yawɨraꞌgɨzɨ dɨvi sagaaꞌ kotɨyaꞌna “Kayaaꞌnanyaigɨ,” dɨzɨdaꞌdeigɨnyɨ,’ ” wɨdaꞌ. \p \v 52 Kumɨ jaꞌnawɨdɨna “Nabaai, Galɨlidaasaigɨ daaka! Gotɨyarɨna yɨdaꞌnɨkengɨ nayaa wanganaꞌgɨzɨ dara jawɨꞌdeꞌ ‘Pɨropetɨya pwara Galɨlidaaꞌnyara yɨmaꞌnɨpɨꞌdera daa!’ ” \p \v 53 Sagaaꞌ wɨna. Gazaizai gannya angebannelyɨ. \c 8 \s1 Aꞌmwe ata lɨmwagakevɨnesɨ. \p \v 1 Kunnya angengɨna wɨna kyeꞌ Mugunya Wolivna Jizaazai yɨlaawɨna. \v 2 Yɨlaawɨna yaka yuna mwanyavɨ yɨrɨkeꞌ purakegaaꞌ Gotɨyare Angevɨna ayɨna wɨna. Ayɨna wɨna kyaꞌ gamɨnyawɨnna aꞌmwe yuyara yɨꞌbwaꞌna yɨna kyeꞌ Jizaazai walamwaaina yɨna yaka wɨjɨwaakɨna. \v 3 Wɨjɨwaakɨna yadaaꞌnyɨ Juyaraavɨre Kɨwɨjarari Perɨzɨyarari sara aꞌmwevɨ makulaabɨna. Aꞌmwe saꞌ pwarɨ ata lɨmwadaaꞌnyɨ galalɨmwanna yesasɨ. Aꞌmwevɨ makulaabɨna yeva aꞌmwe yuyaraayaba tɨnnyaba wɨmwaaihɨna. \v 4 Miꞌna wɨmwaaihɨna yeva Jizaazarɨ wɨdɨna “Wɨjɨwaakyaigɨ, aꞌmwe daꞌ ata lɨmwagyawaalɨkevɨ pwara galalɨmwagyawaaihaꞌ. \v 5 Nemɨre Kɨwɨnyavɨ Ne Mozɨzai dakɨnɨkeꞌ ‘Aꞌmweꞌ ata lɨmwagazaꞌ tamakyaꞌna sɨlyajɨ dɨlɨwakyidesɨ.’ Sarevɨdaaꞌnyɨ gɨmɨ gara dadɨnyaigɨnaka?” \v 6 Kumɨ yawɨꞌna “Jizaazarɨ yaamɨjɨ yɨjɨwalaana! ‘Sai kayaaꞌna wɨdɨna kyojɨ kotɨyaꞌ jɨna yaana!’ dara wɨdaana!” yawɨꞌna yeva wɨdɨna. Wɨdɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ Jizaazai walarutaꞌnyɨna yaka kwaakevɨ gannya asɨlyɨ pɨkarya yɨdaꞌna. \v 7 Pɨkarya yɨdaꞌna yadaaꞌnyɨ kumɨ kwara daavɨna yeva kuna yɨwaaraꞌna kyeꞌ sai daavɨna yaka wɨdɨna “Sarɨmɨjɨyai pwai dɨna ‘Kayaaꞌnanyasɨ,’ dɨna yojɨ yuyagaaꞌna kayaaꞌnanya myade sai sahwaidaaꞌnyɨ sɨlyaꞌ lɨwakadelyɨ.” \v 8 Wɨdɨna yaka ayɨna walarutaꞌnyɨna yaka kwaakevɨ pɨkarya yɨdaꞌna. \v 9 Pɨkarya yɨdaꞌna yadaaꞌnyɨ wɨdakevɨ kadɨka wɨꞌnyɨna yeva kunnya kayaaꞌnanya yawɨreva yuyara yaꞌmaꞌna. Pwai wɨna, pwai wɨna, sara yaꞌmaꞌna. Sɨnnawɨ aꞌmwe naangera wɨna, dɨvi aꞌmwera wɨna, dɨvi mɨgɨnyara wɨna. Yuyara yaꞌmaꞌna kyeꞌ Jizaazai gavei mwaalɨna. Aꞌmweꞌ tɨnnyaba daavɨna yadɨꞌnyɨyasɨ Jizaazai gavei mwaalɨna. \v 10 Gavei mwaalɨna yaka daavɨna yaka aꞌmwevɨ wɨdɨna “Aꞌmweꞌgɨ, gawɨ mwaaihaꞌ! Yuyara ‘Aꞌmwe kayaaꞌnanyasɨra,’ gɨzɨdaveva sɨla magɨlɨwakiwaatara daa!” \v 11 Aꞌmweꞌ wɨdɨna “Naangeigɨ, aawa, aane pwai kwai mɨka!” \p Jizaazai wɨdɨna “Nabaai, sara yɨwaasaꞌ nɨmɨjɨ sara magɨzɨdaꞌmuna! Wawaꞌgɨzɨ kɨrɨꞌ dahaaꞌdaasɨ kayaaꞌnanyabwi ayɨna minna!” \s1 Kwaakevakɨna Jizaazai dɨꞌbaakerɨnesɨ. \p \v 12 Sarevɨdaaꞌnyɨ Gotɨyare Angevɨ kwala bwaꞌnaanyaꞌ mwaaidapiyaraavɨ Jizaazai ayɨna wɨdɨna “Kwaakevakɨ mwaalyaraavɨre Baakeinyɨ. Pwai nyɨmɨdɨnaabozɨ jɨhɨnyavɨ kaanya myamari yadelyɨ. Arɨkewɨ. Aawa. Sahwai Gaalyaꞌne Baakei kɨnɨnnakei mwaaladelyɨ.” \p \v 13 Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwe Perɨzɨyara wɨdɨna “Gɨmɨ sahwaigɨnyɨna nejalɨkurakɨwaanyaꞌ yaasɨwaꞌna nedɨwaa. Sabwi gaveigɨ dadɨnyaigɨre jalɨkurakyaꞌ nebulaꞌ mɨꞌ.” \p \v 14 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Aawa, nɨmɨnyɨna yɨhɨzalɨkurakɨwɨjaꞌ kɨrɨꞌ nɨmɨre yɨhɨthadɨnyaꞌ nebulyasɨ. Kaanya bahevɨdaaꞌnyaꞌ yawɨꞌmweꞌ kaanya wɨdewɨnnyaꞌ yawɨꞌmweꞌna nebulyasɨ nɨmɨre yagaalyaꞌ. Kaanya bevɨdaaꞌnyaꞌ sarɨmɨ myawɨriwaasaꞌ kaanya wɨdewɨnnyaꞌ myawɨriwaasaꞌnanyɨ. \v 15 Sarɨmɨ aꞌmweraavɨrebwi kɨlaakejɨsɨyabwi yawɨꞌdɨvɨꞌ yawɨbwaꞌdɨvɨsaihɨlyɨ. Dahaaꞌ aane pwarɨ kwarɨ kotɨyaꞌ myawɨbwarivanɨge. \v 16 Kɨrɨꞌ yawɨbwaꞌmujaꞌ nɨmɨre yawɨbwata saꞌ nebulyasɨ. Gaveinyɨ mɨka. Aawa. Nɨmɨjɨ nyɨdasaabakelyɨ sainaai wɨdakadeꞌna nebulyaꞌ wɨdadɨnyainyɨ nɨmɨ. \v 17 Nabaai sarɨmɨre Kɨwɨnyaꞌ dara dɨnɨkesɨ. Aꞌmweraare jalɨkurakyaꞌ nebulyasɨ. \v 18 Sara dɨnɨkeꞌna nɨmɨnyɨna yɨhɨzalɨkurakɨvanɨgeꞌ, nabaai, nyɨdasaabakei Nɨmwai nɨmɨnyɨna nayaa yɨhɨzalɨkurakɨvanɨkelyɨ.” \p \v 19 Sarevɨdaaꞌnyɨ kumɨ yɨwaaraꞌna “Gɨmaamaangei gawɨ mwaalɨka?” Wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Sarɨmɨ nɨmɨnyɨ myawɨriwaaꞌ. Nɨmaamaangerɨ myawɨriwaaꞌ. Nɨmɨnyɨna yawɨpɨjaꞌ Nɨmwarɨna kyawɨpɨdɨka!” \v 20 Gotɨyare Angevɨ kuꞌdɨka Gotɨyarɨna nɨgwɨbukusa waꞌdɨꞌnyɨyaba Jizaazai wɨjɨwaakada yagaala yuya sa wɨdɨna. Sara wɨdakerɨ aane pwai kwai kalavuzaꞌna magalalɨmwagi. Gamɨregaaꞌ balyaꞌnegaaꞌ mimaꞌnyɨ yakeꞌna magalalɨmwagi yeꞌ. \s1 “Nɨmɨ wɨwɨjawɨnna dɨwideihi mɨꞌ,” wɨdakeꞌnesɨ. \p \v 21 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai ayɨna wɨdɨna “Kaanna kwawaꞌmuri sarɨmɨ yaasɨwaꞌna bɨrɨna nyapɨjɨ kɨrɨꞌ sarɨmɨre kayaaꞌnanyaburɨ dɨvalyideihɨlyɨ. Nɨmɨ wɨwɨjawɨnna sarɨmɨ mabyɨ yɨpɨneihɨlyɨ.” \p \v 22 Sarevɨdaaꞌnyɨ Juyara naangera dɨnyɨna “Nemɨnyɨ ‘Nɨmɨ wɨwɨjawɨnna sarɨmɨ mabyɨ yɨpɨneihɨlyɨ,’ wɨdɨna neyɨwakeꞌna gamɨnyɨ tamakɨnadei daaka? Gara nedɨwaka?” \v 23 Sara dɨnyɨna kyeꞌ sai wɨdɨna “Sarɨmɨ dava kwaakewɨnyangɨdaaꞌnyaihɨlyɨ. Nɨmɨ Munyabadaaꞌnyainyɨ. Kwaaka davakɨdaaꞌnyaihɨlyɨ. Kwaaka davakɨdaaꞌnyainyɨ mɨꞌ. \v 24 Sarevɨdaaꞌnyɨ dara yɨhɨthɨwe. Sarɨmɨre kayaaꞌnanyangɨ dɨvalyideihɨlyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. ‘Mwaaiheinyɨ nɨmɨnyɨra,’ yɨhɨthɨvanɨgeꞌ malɨmwagyɨ yɨpɨjaihi sarɨmɨre kayaaꞌnanyangɨ dɨvalyideihɨlyɨ.” \p \v 25 Sarevɨdaaꞌnyɨ kumɨ wɨdɨna “Bewaigɨnaka?” Sara wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai wɨdɨna “Aayawɨdaaꞌnyɨ yɨhɨthadɨnyainyɨ. \v 26 Yagaala kwalaalya yɨhɨthɨwɨjaihɨlyɨ. Yadɨvɨta kwalaalyangɨna yɨhɨthɨwɨjainyɨ. Sarengɨna yɨhyawɨbwaꞌmujainyɨ. Sareꞌ kɨrɨꞌ nyɨdasaabakei nebulyalyɨ. Nyɨdɨwake yagaala sa kadɨka wɨꞌnadɨ kwaakevakɨ mwaalyaraavɨ wɨdadɨnyainyɨ.” \p \v 27 Ganɨmaangerɨna wɨdakeꞌ sɨdusa myawɨrina. \v 28 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai wɨdɨna “Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayarɨ makilarɨmwapɨjɨ dara jawɨryideꞌ ‘O, Jizaazai nedaꞌ “Mwaaiheinyɨ nɨmɨnyɨra,” nedakeꞌ nebulyaꞌ daaka!’ Nabaai ‘O, gamɨnyɨ sɨmunyavɨ aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ mijɨvanɨka!’ Aawa. Nɨmwai sara nyɨjɨwaakɨwakabaaibɨꞌ nayaa sare yɨhɨthɨvanɨge. \v 29 Nyɨdasaabakei nɨmɨjɨ mwaaidelyɨ. Nyɨdasaabakei yɨlaaya yade yuyagaaꞌ sara yadɨnyaꞌna nɨmɨ gaveinyɨ manyaꞌmayɨwakelyɨ.” \p \v 30 Yagaala sa Jizaazai wɨdake aꞌmwe kwalaalyara kadɨka wɨꞌnyɨna yeva gamɨnyɨ lɨmwanna yesalyɨ. \s1 Yaasɨwaꞌwawɨnyaraavɨnajɨ aꞌmwe dɨragɨnyaraavɨnajɨyaꞌnesɨ. \p \v 31 Sarevɨdaaꞌnyɨ Juyara Jizaazarɨ lɨmwanna yesaraavɨ Jizaazai wɨdɨna “Nɨmɨre yagaalyavɨ sara mwaaibɨzaihi nɨmɨreihi nebulyaihi dɨmwaalyideihɨlyɨ. Sara yapɨjɨ nayaa dɨnyɨmɨdɨnyideihɨlyɨ. \v 32 Nɨmɨre nebulyabwi yɨpɨjaihi nebulyabwina sarɨmɨre yaasɨwaꞌwawɨnya yɨhɨmarasɨꞌnadengɨra.” \p \v 33 Kumɨ wɨdɨna “Ne Evɨraamɨmɨre yɨsɨlyaina. Gamɨre kaimɨraayainera. Yuyagaaꞌ yaasɨwaꞌwawɨnya myadaa mwaaihoinera. ‘Sarɨmɨre yaasɨwaꞌwawɨnyaꞌ yɨhɨmarasɨꞌnadengɨra,’ nedɨwaanya be yagaalavaka?” \p \v 34 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Naanga nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Gazaizai kayaaꞌnanyabwi yada kayaaꞌnanyabwineꞌna yaasɨwaꞌwawɨnyalyɨ. \v 35 Yaasɨwaꞌwawɨnya kwai yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ angevɨ mamwaalyadelyɨ. Gawaalɨꞌ yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ angevɨ mwaaidelyɨ. \v 36 Sarevɨdaaꞌnyɨ Gotɨyarɨ Gawaalɨꞌ sarɨnnya yaasɨwaꞌwawɨnya kyɨhipalasɨꞌnojɨ dɨragɨnyaihi nebwina dɨmwaalyideihɨlyɨ. \v 37 Sarɨnnya kɨlaakejɨkana ‘Evɨraamɨmɨre yɨsɨlyaihɨlyɨ,’ yawɨꞌmwa. Saꞌna kɨrɨꞌ nɨmɨnyɨna dɨna ‘Nemɨre sɨdusangɨ gamɨre yagaalyaꞌ mulannera!’ dɨna yadɨvɨsaꞌna ‘Sarɨ tamakaana!’ dɨnyɨna yɨvanɨgasaihɨlyɨ. \v 38 Nɨmwaryaba yawɨrangane sara yɨhɨthɨvanɨge. Sarevɨdaaꞌnyɨ sɨrɨnɨmaangerɨ wɨꞌneva sara yɨvanɨgasaihɨlyɨra.” \p \v 39 Kumɨ jaꞌnawɨdɨna “Aawa, Ne Evɨraamɨ nenɨmaangelyɨ. Sahwalyɨ.” Wɨdɨna kyeꞌ Jizaazai wɨdɨna “Evɨraamɨmɨreihi mwaaibɨzɨ kwajɨ Evɨraamɨ yaake avaalyabwi kyɨpɨdɨka! \v 40 Yuyagaaꞌ Gotɨyarɨ kadɨka wɨꞌnena nebulyaꞌ sara yɨhɨthadɨnyainyɨ. Sara yadɨ kɨrɨꞌ nɨmɨnyɨna dɨnyɨna ‘Sarɨ tamakaana!’ Sabwi Evɨraamɨ myɨna. \v 41 Sɨrɨnɨmaangei yadevwi yɨvanɨgasaihɨlyɨ.” Sara wɨdɨna kyaꞌ kumɨ yarai wɨdɨna “Aꞌmwe yaasɨwaꞌ maryawakɨdɨvɨꞌ nemwaaihɨnɨkeina mɨꞌ. Nenɨmaanga gavei kɨnɨnnakeine Gotɨyai.” \p \v 42 Jizaazai wɨdɨna “Gotɨyai sɨrɨnɨmaangei nebwina mwaalajɨ kwajɨ nɨmɨnyɨna kyɨhɨvuꞌnadɨka! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyarɨdaaꞌnyainyɨ walaabɨna yena dava mwaaihe. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sɨmunya nɨmɨrevɨdaaꞌnyɨ bɨna yeinyɨna mɨꞌ. Aawa. Gotɨyai sahwai nɨdasaabakeinyɨ. \v 43 Yagaalyaꞌ yɨhɨthɨvanɨgeꞌ myawɨramaari baaꞌna yɨvanɨgaꞌ? Nɨmɨre yagaalyaꞌna sarɨmɨ muꞌnyɨ yɨpɨneihɨlyɨ. Sarɨmɨ dɨnyɨna ‘Kadɨka muꞌnaannera!’ \v 44 Sɨrɨnɨmaangei Kotɨyaꞌ Jadereihɨlyɨ. Sɨrɨnɨmaangere yawɨsajɨ gamɨrebulyɨ sangɨna dɨnyɨna ‘Sabwi yaana! Nevuꞌnɨvanɨkebulyɨ.’ Sahwai sɨnnawɨdaaꞌnyɨ aꞌmweraavɨ tamakadelyɨ. Gamɨre sɨdusavɨ nebulyaꞌ maaya kunesɨ. Sareꞌna yuyagaaꞌ nebulyaburɨ madaayadelyɨ. Sareꞌna yuyagaaꞌ nebulyaꞌna sɨnna tɨka wɨdaꞌdelyɨ. Kwaasɨ yagaalyaꞌ dadei gamɨ sahwarebwi yadelyɨ. Kwaasɨ yagaalyaburɨ gyakwalaangelyɨ. Sareꞌna kwaasɨ yagaalyaꞌ dada gannyangɨ dadelyɨ. \v 45 Nebulyaꞌ yɨhɨthadɨnyaꞌna manyɨlɨmwagyadɨvɨta gamɨreihɨlyɨ. \v 46 Nɨmɨnyɨna nebwina aai wɨdɨwaka ‘Kayaaꞌnanyabulyɨyalyɨ!’ Aawa. Nebulyaꞌ yɨhɨthadɨ malɨmwagyɨ baaꞌna nyadɨvɨtaihɨlaka? \v 47 Gotɨyarɨdaaꞌnyai Gotɨyare yagaalya kadɨka wɨꞌnadelyɨ. Sarevɨ sarɨmɨ Gotɨyarɨdaaꞌnyaihi Gotɨyareihi mamwaalyɨgasaꞌna yagaala sa muꞌnyɨvanɨgasaihɨlyɨra.” \s1 Jizaazalyɨ Ne Evɨraamɨjɨ saraarɨnesɨ. \p \v 48 Juyara Jizaazarɨ jaꞌnawɨdɨna “Gɨmɨnyɨna ‘Sai kayaaꞌnanyai Kwaaka Samerɨya mwaalyalyɨ. Yɨmakei kɨnɨnnakelyɨ,’ nebwina sara dɨnoina daaka!” \p \v 49 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Yɨmakei maayainyɨ. Aawa. Nɨmaamaangerɨne yayaꞌ munyaba makidɨnyainyɨ. Sara makidɨnya kɨrɨꞌ nɨmɨnyɨne yayaꞌ marulawakadɨvɨsaihɨlyɨ. \v 50 ‘Nɨmɨ aꞌmwe naangeinyɨ, byaannakeinyɨ,’ majadɨ mabɨrivanɨge aꞌmweraavɨna. Aawa. Pwai nɨmɨnyɨna ‘Aꞌmwe naangei byaannakelyɨ,’ dada nɨmɨnyɨna ‘Nebwina dadelyɨ,’ jawɨbwaꞌdelyɨ. \v 51 Naanga nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Pwai kwai nɨmɨre yagaalyaꞌ mɨdɨnajai yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ balyabwi mwanganyɨ yadelyɨ. Arɨkawɨ.” \p \v 52 Juyara wɨdɨna “Sareꞌna gɨmɨnyɨna ‘Sarei yɨmakei kɨnɨnnakelyɨ,’ dɨragɨnna yawɨꞌmwo. Ne Evɨraamɨ balɨna yaaꞌ. Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakyara pɨropetɨyara balɨna yaaꞌ. Sareꞌ kɨrɨꞌ nedɨwaa ‘Pwai kwai nɨmɨre yagaalyaꞌ mɨdɨnajai yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ balyabwi myagaanganyɨ yadelyɨ. Arɨkawɨ.’ \v 53 Neyakwalaanga Evɨraamɨ balyaakerɨna, ‘Evɨraamɨ maalɨkelyɨ. Nɨmɨ naangeinyɨ,’ sara danedɨwaa! Nabaai, pɨropetɨyara balɨna yaasaꞌ gɨmɨ sahwaigɨnyɨna yawɨꞌdɨnyaigɨ bewaigɨnaka!” \p \v 54 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Nɨmɨ gaveinyɨ wɨdɨna ‘Aꞌmwe naangeinyɨ, byaannakeinyɨ,’ sara wɨdɨna yɨwɨjaꞌ nɨnnya byaannyaꞌ yaasɨwaꞌna yɨmaꞌnadesɨ. Saꞌ kunesɨ. Nɨmɨnyɨna ‘Sai byaannakelyɨ,’ wɨdɨna yade Nɨmaamaangelyɨ. Nɨmwai sahwarɨna sarɨmɨ dɨnyɨna ‘Nemɨre Gotɨyalyɨ,’ dɨnyɨna yadɨvɨta sahwalyɨ. Sareꞌna nɨmɨnyɨna avaaina kadɨpɨdɨkeihɨlyɨ. \v 55 Yuyagaaꞌ gamɨnyɨ myawɨramaarivanɨgasaꞌ kɨrɨꞌ gamɨnyɨ yawɨramaaꞌmanɨge. ‘Sarɨ myawɨrivanɨge,’ yɨhɨthɨwɨjɨ kwajɨ kwaasɨ dadɨnyainyɨ sarɨmɨbɨsainyɨ kyɨmaꞌnɨwɨdɨka! Sareꞌna gamɨnyɨna yawɨꞌmanɨgeꞌ gamɨre yagaalyaꞌ sara mɨdɨdɨnyainyɨ. \v 56 Sɨrɨnɨmaanga Evɨraamɨ nɨmɨnyɨna dɨna ‘ “Gotɨyai dahɨlakakeregaaꞌ wanganɨma!” daꞌmujɨ yɨlaaya yɨwɨjainyɨ.’ Dɨna yaka sareꞌ tɨnna wanganaka yɨlaaya yɨna yaaꞌ.” \p \v 57 Sarevɨdaaꞌnyɨ Juyara wɨdɨna “Neigɨ daaka! Kwarame pwaraare sɨvɨlatɨraai pware atɨraalya gwavɨlavakeigɨ daaka! Ne sɨnnawɨnya Evɨraamɨmɨ tɨnna danganye!” \v 58 Jizaazai wɨdɨna “Naanga nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Sɨnnawɨ Ne Evɨraamɨ mimaꞌnyagaaꞌdaaꞌnyɨ sahwainyɨ nɨmɨnyɨra.” \v 59 Sarevɨdaaꞌnyɨ kumɨ “Sɨla lɨwakaana!” deva lɨvɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ Jizaazai yulyaꞌna yaka Gotɨyare Angevɨna yaꞌmaꞌna yɨna yaꞌ. \c 9 \s1 Jizaazai tɨbɨnyarɨ tewaanya tɨnnakerɨ yavadaꞌgalakeꞌnesɨ. \p \v 1 Jizaazai kaanya yamaryada aꞌmwe pwarɨ tɨnna wangamabɨna. Aꞌmwe sarɨ mudangegaaꞌdaaꞌnyɨ tɨbɨnyai mwaalaꞌ. \v 2 Tɨnna wangamabɨna kyaꞌ gamɨrera yɨwaaraꞌna “Nejɨwaakadɨnyaigɨ, tɨbɨnyarɨna kayaaꞌnanyabwi aai yakeꞌna yɨmaꞌnakalaka mudangegaaꞌ? Sahwai kayaaꞌnanyabwi yakei dɨngaka? Gamɨnyɨ ganɨmaangeyoi kayaaꞌnanyabwi yagɨlyayoi dɨngaka?” \p \v 3 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Tɨbɨnyai mwaalɨkeꞌna gamɨre kayaaꞌnanyajɨ ganɨmaangeyore kayaaꞌnanyajɨ sangɨna mɨka. Aawa. Tɨbɨnyai mwaalɨkeꞌna Gotɨyai ‘Gamɨnyɨna nɨmɨre wawɨnyanna wɨjɨwaainɨma!’ daka sara yaꞌnesɨ. \v 4 Yɨrɨkeꞌ puꞌdaaꞌnyɨ nyɨmaryasaabakere wawɨnya kuna yaanneinera. Dɨvi aane pwai kwai wawɨnya mi yannegaaꞌ jɨnnadesɨ. \v 5 Kwaakevakɨ mwaaidɨ kwaakevakɨ mwaalyaraavɨne Baakeinyɨ.” \p \v 6 Jizaazai mena wɨdɨna yakegaaꞌ kwaakeꞌ maaraka kwaakevɨ maagwala wɨraaꞌmavaka maagwalyasɨ kwaakesɨ yamwaaihaka aꞌmwere tɨnnyaraarɨ araka marayepuraka \v 7 wɨdɨna “Aalɨbunya Silowamɨyawɨnna wawaꞌgɨri gɨnnya sɨnnyaꞌ aalya jɨnana!” wɨdɨna. Yayaꞌ Silowamɨ “Maryasaawɨnɨkevɨ,” dɨnɨkesɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwei wawaka gannya sɨnnyaꞌ aalya yɨnaka tɨnna nayaa wangada ayɨna bɨna yaꞌ. \p \v 8 Sarevɨdaaꞌnyɨ gamɨre angeꞌ avaalyaba mwaalyarajɨ sɨnnawɨ sai “Nɨgwia nyɨjaama!” wɨdadaaꞌnyɨyarɨ tɨnna wanganesarajɨ yɨwaaraꞌnyɨna “Walamwaaina yada aꞌmweraavɨ ‘Nɨgwia nyɨjaama!’ wɨdadei midaaka?” \v 9 Pwara wɨdɨna “Sahwalyɨ,” wɨdɨna yesaꞌ kɨrɨꞌ pwara wɨdɨna “Aawa, sai mɨka! Saibɨsalyɨ.” Sara dɨnyɨna yadaapi aꞌmwe sai wɨdɨna “Sahwainyɨra.” \v 10 Sarevɨdaaꞌnyɨ kumɨ yɨwaaraꞌna “Gɨnnya tɨnnyaraai tewaanyaraai waꞌdɨꞌnyɨ gara yɨmaꞌnɨwaka?” \v 11 Gamɨ jaꞌnawɨdɨna “Aꞌmwe Jizaazai woꞌnɨkei araka yamwaaihaka nɨnnya tɨnnyaraarɨ maranyɨraka nyɨdɨwaꞌ ‘Silowamɨyawɨnna wawaꞌgɨzɨ gɨnnya sɨnnyaꞌ aalya jɨnana!’ Sarevɨdaaꞌnyɨ kaanya wɨna yena yɨnɨwegaaꞌ sagaaꞌ tɨnna yarai wangamweinyɨ.” \v 12 Sara wɨdɨna kyaꞌ kumɨ yɨwaaraꞌna “Gawɨ mwaalɨka?” Gamɨ wɨdɨna “Aawa, sarɨna myawɨriwa. Gawɨ dahamwaalɨka?” \s1 Perɨzɨyara tɨbɨnyarɨ kave yɨwaaravesaꞌnesɨ. \p \v 13 Aꞌmwe Perɨzɨyaraayawɨnna aꞌmwera kɨgaaꞌ tɨbɨnyai mwaalakerɨ yɨbwaramakuna. \v 14 Jizaazai araka yamwaaihaka gamɨre tɨnnyaraai “Yenana!” dakegaaꞌ Juyaraavɨre Kwazaakegaakɨ. \v 15 Sarevɨdaaꞌnyɨ Kwazaakegaaꞌna Perɨzɨyara yɨwaaraꞌna “Tɨnna tewaanna wangamanɨgɨnyaꞌ gara yagɨneka?” Yɨwaaraꞌna kyeꞌ sai wɨdɨna “Nɨmɨre tɨnnyaraarɨ araka pɨrɨꞌ kamaranyɨꞌmwaꞌ nɨnnya sɨnnyaꞌ aalya yɨnena, yɨthaa, tɨnna tewaanna wangamanɨge.” \p \v 16 Sarevɨdaaꞌnyɨ Perɨzɨya pwara wɨdɨna “Kɨwɨnya Kwazaakegaaꞌ myadeꞌna aꞌmwe sarɨ Gotɨyai maryasaabakei mɨka. Tewaanyai mɨka!” Wɨdɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ pwara wɨdɨna “Sabwi yɨjɨwaainya yakebwi aꞌmwe kayaaꞌnanyai gara yannelaka! Tewaanyai dɨngaka?” Sara dɨnyɨna yeva kumɨnyɨ jaapainyɨna yadɨvɨꞌ maanga dɨnyɨna yeꞌ. \p \v 17 Sarevɨdaaꞌnyɨ pɨgaaꞌ Perɨzɨyara aꞌmwerɨ ayɨna yɨwaaraꞌna “Nedɨwaa ‘Nɨmɨre tɨnnyaraai tewaanyaraai wakɨwaꞌ.’ Nabaai, nedɨwaanyaꞌ sarɨna berɨva nedɨvanɨgɨ?” Aꞌmwei wɨdɨna “Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakyai pɨropetɨyalyɨ.” \p \v 18 Sarevɨdaaꞌnyɨ Juyara naangera sɨduta geꞌ geꞌ yawɨꞌna yeva dara muꞌnyɨ yesaꞌ “Ai, sɨnnawɨ tɨbɨnyai mwaalaka dahaaꞌ tɨnna nayaa wangamanɨkei daaka!” Mujevegaaꞌna pwaraavɨ wɨdɨna “Aꞌmwe darɨ ganɨmaangeyorɨna dɨmaraawila!” \v 19 Sawɨnna bɨna kyagi aꞌmwe naangera yɨwaaraꞌna “Aꞌmwe dai kɨrɨbwaalɨvaangei daaka? Mudangegaaꞌ ‘Tɨbɨnyai daaka!’ dathahi? Sarevɨdaaꞌnyɨ dahaaꞌ tɨnnyaꞌ gara yaka wangamanɨka?” \p \v 20 Sarevɨdaaꞌnyɨ neyoi jaꞌnawɨdɨna “ ‘Sahwai nehɨrɨbwaalɨvaangelyɨ. Mudangegaaꞌ tɨbɨnyai maarolyai daaka!’ yawɨꞌmanɨgoi. \v 21 Sareꞌna dahaaꞌ tɨnna wangamanɨkeꞌna myawɨrivanɨgoi. ‘Tɨnna jena!’ wɨdɨwakerɨ mwanganyaꞌnaalyɨra. Gamɨnyɨ jɨwaarayɨla! Nehɨrɨbwaalɨvaangei aꞌmwelyɨ. Sahwai gamɨnyɨna yɨhɨthathelyɨ.” \v 22 Juya naangeraavɨna lɨka yadisaꞌna neyoi sara wɨdɨna. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Juya naangera mena dɨnyɨna “Yo, pwai kwai wɨdɨna ‘Sahwai Kɨraazɨtɨyalyɨ. Gotɨyai dahɨlakyaakelyɨ,’ wɨdɨna neyajai nemɨ wɨdɨna yaanneinera ‘Nemɨre lotuangengɨ muidɨnna! Maaveigɨnyɨ.’ ” \v 23 Mena dɨnyɨna yesavɨdaaꞌnyɨ lɨka yagɨla sara wɨdɨna. Neyoi wɨdɨna “Aꞌmwelyɨ. Gamɨnyɨ jɨwaarayɨla!” \p \v 24 Sarevɨdaaꞌnyɨ pɨgasaai aꞌmwei mudangegaaꞌ tɨbɨnyai yɨmaꞌnakerɨna ayɨna jaka wɨdɨna yeva gamɨnyɨ wɨdɨna “Gotɨyai gwangamanɨkerɨna ‘Byaannakelyɨ,’ duthana! Sareꞌna nedana! Aꞌmwe sarɨ nedɨwaanyai ‘Aꞌmwe kayaaꞌnanyalyɨ,’ nayaa sara yawɨꞌmanɨgo.” \v 25 Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwe sai jaꞌnawɨdɨna “ ‘Aꞌmwei nawɨꞌnyai dɨngaka? Kayaaꞌnanyai dɨngaka?’ Sareꞌ myawɨrivanɨge. Gave pɨrɨꞌna yawɨꞌmwa ‘Kɨgaaꞌ tɨbɨnyainyɨ mwaale. Dahaaꞌ tɨnnakeinyɨ tɨnna wangamanɨgeinyɨ.’ Sara yawɨꞌmwa.” \v 26 Sarevɨdaaꞌnyɨ kumɨ yɨwaaraꞌna “Gɨmɨnyɨ gara gyaka? Gara yaka ‘Tɨnna jena!’ gɨthɨwakeꞌ?” \v 27 Aꞌmwei jaꞌnawɨdɨna “Mena yɨhɨthɨwa. Sara yɨhɨthɨweꞌ kadɨka muꞌnyɨwaataihi daa! ‘Savɨ kadɨka wɨꞌnaana!’ ayɨna baaꞌna nyɨdɨwaaꞌ. Sarɨmɨre sɨmunyavɨ ‘Gamɨreina yɨmaꞌnaana!’ dɨmanɨgasaihi daaka!” wɨdaꞌ. \v 28 Sara wɨdɨna kyaꞌ kumɨ sarɨ bɨrala wɨdɨna yeva wɨdɨna “Aꞌmwe sahwareigɨnyɨ. Nemɨ Ne Mozɨzareinera. Sarɨ mɨdɨdaanyaina. \v 29 Gotɨyai Mozɨzarɨ wɨjaakeꞌna yawɨꞌmwo. ‘Aꞌmwe pwai gawɨdaaꞌnyai dɨngaka!’ nemɨ myawɨriwo.” \p \v 30 Aꞌmwei jaꞌnawɨdɨna “Sara nyɨdɨwaasaꞌna atɨka maruꞌnaꞌmanɨge. Sawɨdaaꞌnyai bakeꞌna myawɨrivanɨgasai ‘Tɨnna jena!’ nyɨdɨwakelyɨ. \v 31 Aꞌmwera kayaaꞌnanyabwi yadɨvɨsaraavɨ Gotɨyai kadɨka muꞌnyɨ yɨvanɨkeꞌ yawɨꞌmwo. Aawa. Pwai kwai Gotɨyarɨna dɨna ‘Naangelyɨ. Lɨka yadɨnyalyɨ. Sara nyɨdatheꞌ gamɨre sɨmunyavɨ sara yɨdeinyɨ,’ daderɨ Gotɨyai kadɨka nayaa wɨꞌnyɨna yɨvanɨkelyɨ. \v 32 Sɨnnawɨ Kwaakevakɨ wakyaakegaaꞌdaasɨ yuyagaaꞌ kadɨka dara muꞌnyadaanyaꞌ ‘O, pwai mudangegaaꞌ tɨbɨnyai yɨmaꞌnakerɨ “Tɨnna jena!” dathaka!’ Sara muꞌnyadaanyainera. \v 33 Gotɨyaryawɨdaaꞌnyɨ mabi yajai Gotɨyare dɨragɨnya aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ kyadɨkaꞌ mɨka.” \p \v 34 Kumɨ wɨdɨna “Mudangegaaꞌ yuna kayaaꞌnanyaigɨnyɨ. Dɨvi kuna kayaaꞌnanyabwi yadɨnyaigɨnyɨ. Sareigɨ danejɨwakɨwaana!” Sara wɨdɨna yeva lotuangevɨ gamɨnyɨ marasɨꞌnyɨna yeꞌ. \s1 Sɨmunya kayaaꞌna yɨnɨkeꞌnesɨ. \p \v 35 Jizaazai kadɨka dara wɨꞌnakeꞌ “Lotuangevɨ aꞌmwerɨna dasɨꞌnɨwaaꞌ!” Mena daka aꞌmwerɨ bɨramaaꞌna yaka wɨdɨna “Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayarɨ dalɨmwagaꞌmanɨgɨna?” \v 36 Wɨdɨna kyaꞌ aꞌmwei wɨdɨna “Aꞌmwe naangeigɨ, aꞌmwela dɨvanɨgɨnyarɨna ‘Sahwarɨ mɨdɨnɨma!’ dena dɨnyɨbwarɨdaakwia!” \v 37 Jizaazai wɨdɨna “Gamɨ sahwarɨ tɨnna mena wangamwaa. Sai dahaaꞌ gɨthɨvanɨkei sahwalyɨ.” \v 38 Aꞌmwei wɨdɨna “Naangeigɨ, gɨlɨmwagaꞌmanɨgena.” Wɨdɨna yaka Jizaazaryaba kwadaai gɨlɨna yaka lotuya yɨna yaꞌ. \p \v 39 Jizaazai yuyaraavɨ wɨdɨna “Kwaaka davakɨ nɨmɨ aꞌmweraavɨ yawɨbwataꞌna bɨna ye. ‘Tɨbɨnyara bɨꞌmanɨgasara, nabaai sara wangabɨka!’ dena bɨna. ‘Tɨnnakera “Nemɨ tewaanyainera,” dadɨvɨtara, nabaai, tɨbɨnyara yɨmaꞌnɨpɨka!’ dena bɨna ye.” \p \v 40 Perɨzɨya pwara gamɨnyɨ mwaalesara Jizaazai wɨdakeꞌ kadɨka wɨꞌneva yɨwaaraꞌna “Nemɨnyɨna dathɨwaana? ‘Tɨbɨnyaihi Gotɨyarɨna sɨdusaꞌ myawɨrivanɨgaꞌ,’ sara dathɨwaana?” \v 41 Jizaazai wɨdɨna “Tɨbɨnyaihi bɨꞌmanɨgasaihi mwaaibɨzɨ kwajɨ kayaaꞌnanyaihi kuna mamwaalyɨ kyɨpɨdɨka! Saꞌna ‘Tɨnna nayaa wangamanɨgo tewaanyaina,’ dadɨvɨꞌ kayaaꞌnanya kɨnɨnnakeihi mwaaihaꞌ.” \c 10 \s1 Sipɨzipɨyaraavɨne kurɨsaꞌnesɨ. \p \v 1 Jizaazai wɨdaꞌ “Naanga nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Sipɨzipɨkurɨsavɨ tɨkuryavɨ mulyɨ yajaꞌ kɨrɨꞌ kukidaaꞌnyɨ dɨkwosɨꞌna yajai yɨ sai kukelyɨ. Nabaai, kuka yɨpalamaaꞌdelyɨ. \v 2 Tɨkuryavɨna aꞌmwe pwai wɨlaabɨna yajai sai sipɨzipɨyaraavɨ maremwaaidelyɨ. \v 3 Sahwarɨna kaanyavɨ maremwaaidei kaanya basadaawori sipɨzipɨyaraavɨ maremwaaide sai gannya sipɨzipɨyaraavɨ ‘Yɨnagaawai! Yɨnagaavaihaꞌ!’ jaka wɨdɨna yadaaꞌnyɨ sipɨzipɨyara gamɨnyɨ maanguraayaꞌ kadɨka wɨꞌnyɨna yadaapi mwasɨlaanna yɨbwaramakwalyuna yadelyɨ. \v 4 Mwasɨlaa gannya yuyaraavɨ mena yɨbwaramakwalyuna yada sɨnnawɨ waanyɨna yadaaꞌnyɨ gamɨnyɨ mɨdɨnna yadɨvɨꞌ gamɨre maanguraayaꞌ wɨꞌnamaaꞌna yadɨvɨsaꞌna mɨdɨdɨvɨkɨ. \v 5 Aꞌmwe mudɨkerɨ mɨdɨdɨvɨꞌ mɨꞌ. Arɨkawɨ. Aawa. Mudɨkerɨna lɨkaanya wɨna. Mudɨkeraavɨre maanguraayaꞌ yadɨvɨsaꞌna lɨkaanya wɨna yadɨvɨsarera.” \p \v 6 Jizaazai yagaala keꞌbaꞌnanya saꞌ kudaꞌ kɨrɨꞌ kumɨ dɨnyɨna “Nedɨwaka saꞌ be yagaalavaka? Myawɨriwona.” \s1 Jizaazai sipɨzipɨyaraavɨ maremwaaide tewaanyarɨnesɨ. \p \v 7 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai ayɨna wɨdɨna “Naanga nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Nɨmɨ sainyɨ sipɨzipɨyaraavɨne kaadihɨsainyɨ. \v 8 Yuya pwara sɨnnawɨ kukera kuka yɨpalamaaꞌdɨvɨsarera. Nɨmɨ mabyahaaꞌ kwaasɨyara yɨhɨthesaꞌ kɨrɨꞌ sipɨzipɨyara nɨmɨrera kadɨka muꞌnyɨ yeꞌ. \v 9 Kaadihɨsainyɨ nɨmɨnyɨra. Nɨmɨnyawɨnna aꞌmwe pwai bazai kusawɨnna wɨlajai Gotɨyai wɨvadaihasamaaradelyɨ. Sipɨzipɨkurɨsavɨ sai wɨlamwaaina yada mwasɨlaa wapaaya bwalyamaaꞌna yada ayawɨnna wɨlɨna yadelyɨ. \v 10 Kukei ‘Kuka maarɨma! Saraavɨ tamɨma! Saraavɨ kayaaka yɨgalakɨma!’ dada badelyɨ. Nɨmɨ ‘Saraavɨ gaalyabwi maapɨka! Yɨ gaalyabwi naanga naanga maapɨka! Munya winana!’ dena baheinyɨ. \p \v 11 Sipɨzipɨyaraavɨ maremwaaide tewaanyai nɨmɨnyɨra. Sipɨzipɨyaraavɨ maremwaaide tewaanyai dɨna ‘Nɨmɨrera mwaaibɨka! Nɨmɨ balɨma! Nɨmɨrera nabaibɨthɨka!’ dada gamɨre gaalyabwi walakɨna yadelyɨra. \v 12 Nɨgwɨwawɨnyai kavɨjɨlɨkei bozɨyarɨ tɨnna wanganojɨ sipɨzipɨyaraavɨ yaꞌmaꞌna yojɨ lɨkaanya wɨna. Nɨgwɨwawɨnyai sipɨzipɨyaraavɨ maremwaaidei mɨka. Gannyaraavɨ gyakwai mɨka. Savɨdaaꞌnyɨ sai lɨkaanya wɨna. Lɨkaanya wɨna kyojɨ kavɨjɨlɨkei sipɨzipɨyaraavɨ tɨka davɨna kyojɨ pwara pɨwɨnna pɨwɨnna lɨkaanya wɨna yapɨjɨ yɨwɨnadaaꞌna yɨpɨꞌderera. \v 13 Nɨgwɨwawɨnyai gannya nɨgwiannajɨ gannya kɨlaakejɨꞌnajɨ gavenna yawɨꞌna yada myawɨrina ‘Sipɨzipɨyaraavɨna yɨlaaya yɨma! Tewaanna maremwaaimujainyɨ,’ sara myawɨryori nɨgwɨwawɨnyai lɨkaanya wɨna yadelyɨ. \v 14-15 Sipɨzipɨyaraavɨ maremwaaide tewaanyai nɨmɨnyɨra. Nɨmwai nɨmɨnyɨ nyawɨꞌda nɨmɨ Nɨmwarɨ yawɨꞌdɨnyabaaibɨꞌ nɨmɨ nɨmɨreraavɨ yawɨꞌdɨ kumɨ nɨmɨnyɨ nyawɨꞌdɨvɨsainyɨ. Kumɨnyɨ yawɨꞌdɨ kumɨnyɨna nɨmɨre gaalyabwi walakɨna yadɨ baimujainyɨ. \v 16 Sipɨzipɨya pwara nɨmɨrera mwaalɨna yadɨvɨꞌ sipɨzipɨkurɨta davɨ mamwaalyɨ yadɨvɨsarera. Sahwaraavɨjɨ makabɨna yɨdere. Nɨmɨre maanguraayaꞌ kadɨka nyuꞌnapɨri dahaaꞌ nɨmɨre sipɨzipɨyara mwaaihasarajɨ mudɨkera nɨmɨrerajɨ sipɨzipɨkwala gaveꞌ yɨmaꞌnɨpɨꞌdesɨra. Yuyaraavɨ maremwaaladei gavei mwaalɨkelyɨra. \p \v 17 Savɨdaaꞌnyɨ nɨmɨ dɨna ‘ “Nɨmɨre gaalyabwi ayɨna maarɨma!” daꞌmujɨ nɨmɨreraavɨna sabwi walakɨdeinyɨ,’ dadɨnyaꞌna Nɨmwai nɨmɨnyɨna kurya nyukadelyɨ. \v 18 Aane pwai kwai nɨmɨre gaalyabwi mamaaryɨwaꞌ. Aawa. Nɨmɨ sainyɨ kave walakɨna yɨdeinyɨ. Nɨmɨ navɨka mwaalɨna kyaꞌmuri pwara nyɨramakɨpɨꞌdeꞌ mɨꞌ. Aawa, nɨmɨ sainyɨ dɨna ‘Pwara nyɨramakɨpɨka!’ dɨna kyaꞌmuri nyɨramakɨpɨꞌdeinyɨ. Sahwainyɨ dɨragɨnyainyɨ dɨna ‘Pwaraavɨna balɨma!’ nabaai Nɨmwai sara nyɨdakakeinyɨ dɨragɨnyaꞌ nyɨjaavakeꞌ dɨvi sara yɨdeinyɨra.” \p \v 19 Jizaazare yagaala sanna kadɨka wɨꞌnyɨna yeva Juyara maanga dɨnyɨna yeva ayɨna jaapainyɨna. \v 20 Kwalaalyara dɨnyɨna “Yɨmakei kɨnɨnnakelyɨ. Aaꞌnelyɨ. Yɨmakyagaala dɨvanɨkelyɨra. Gamɨnyɨ kadɨka baaꞌna wɨꞌnɨwaava!” \v 21 Sara dɨnyɨna yadaapi pwara wɨdɨna “Yagaala sa yɨmakei wɨlamwaaidere yagaala mɨka. Aaꞌnei aꞌmwe tɨbɨnyarɨ ‘Tɨnna jena!’ gara wɨdɨwaka?” wɨdɨna yeꞌ Juyara. \s1 Juyara Jizaazarɨ malɨmwagyesaꞌnesɨ. \p \v 22 Pɨgaaꞌ Anga Jeruzaalemɨ Juyara yawɨꞌdɨvɨꞌ “Gotɨyare Angeꞌ tewaanyaꞌ ayɨna yɨmaꞌnyaakeꞌna tɨka munne naana! Gotɨyarɨ yɨlaaya yaana!” Dɨnyɨna yesagaaꞌ yɨrɨlyagaaꞌ burɨkegaakɨ. \v 23 Munne sagaaꞌ Gotɨyare Angevɨ Ne Solomonɨmɨne yɨhukangevɨ Jizaazai kaanya yamarina. \v 24 Sarevɨdaaꞌnyɨ gamɨnyawɨnna Juyara yɨkabɨna, dakwamwadaꞌna yeva wɨdɨna “Nemɨ ‘Sahwai dɨngaka? Pwai dɨngaka?’ kuna yawɨꞌmanɨgoꞌna nayaa gathɨngaaꞌ dɨnedathevaka? Aangyagaala nebwina kavena dɨnedana! Kɨraazɨtɨyaigɨ Gotɨyai gɨthahɨlakakeigɨ mwaaidɨzaꞌ naangeꞌnanyaꞌ dɨnedana!” \p \v 25 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Mena yɨhɨthena kɨrɨꞌ nɨmɨnyɨ malɨmwagyɨ yɨwaava. Nɨmaamaangere dɨragɨnyasɨ tewaanna yɨvanɨge wawɨnyanna nayaa nyɨjalɨkurakyaka kɨrɨꞌ sarɨmɨ manyɨlɨmwagyɨvanɨgaꞌ. \v 26 Nɨmɨre sipɨzipɨyaihi mwaaibɨzɨ kwajɨ kanyɨlɨmwabɨthɨka! Nɨmɨre sipɨzipɨyaihɨrɨna mɨꞌ. Sareꞌna manyɨlɨmwagyɨvanɨgaꞌ. \v 27 Nɨmɨre sipɨzipɨyara nɨmɨre maanguraayaꞌ kadɨka wɨꞌnadɨvɨꞌ nɨmɨ yawɨꞌmanɨge sarera nyɨmɨdɨdɨvɨsare. \v 28 Yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaalyabwi wɨjaavadɨ yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ myɨwɨyɨ yɨpɨꞌdere. Arɨkawɨ. Nɨmɨreraavɨ aꞌmwe pwai kwai nɨmɨre asɨrɨ myɨpalasɨꞌnyɨ nyapɨjɨ kayaaꞌna myɨ yɨpɨꞌdere. \v 29 Nɨmaamaangei sahwaraavɨ nyɨjaavakei dɨragɨnaangelyɨ. Yuyara pwara dɨragɨmaayare. Nɨmaamaangei maremwaaimanɨkeraavɨ aane pwai kwai Nɨmware asɨrɨ mipalasɨꞌnyɨ yannere. \v 30 Nɨmɨjɨ Nɨmwalyɨ sanɨdainaai avaalyainaalyɨ,” wɨdɨna yaꞌ Jizaazai. \p \v 31 Sagaaꞌ Juyara “Tamakyaꞌna sɨlaange lɨwakaana!” deva sɨla ayɨna maarɨna. \v 32 Ayɨna maarɨna kyeꞌ Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Nɨmwai nyɨdaꞌ ‘Dɨragɨnyajɨ tewaanyajɨ ja!’ Sara kanyɨdaꞌ sarɨmɨnyawɨ kwalaalya sara yɨwa. Nɨmɨre wawɨnya garɨꞌna yawɨꞌdɨvɨꞌ ‘Lɨwakaana!’ dadɨvɨꞌ yɨvanɨgava sɨlyajɨ?” \p \v 33 Juyara jaꞌnawɨdɨna “Gɨmɨ wawɨnya tewaanyavɨna ‘Sɨla lɨwakaana!’ dɨvanɨgoꞌna mɨꞌ. Aawa. Gotɨyarɨna bɨrala yɨvanɨgɨnyaꞌna saꞌna yawɨꞌdaa ‘Sɨla lɨwakaana!’ dɨvanɨgoꞌna. Gɨmɨ sahwaigɨ aꞌmweigɨ kwaigɨ kɨrɨꞌ nedɨwaa ‘Nɨmɨ Gotɨyainyɨ,’ sara nedɨwaaꞌna bɨrala yɨvanɨgɨnyaigɨnyɨ aꞌmwe kwaigɨ.” \p \v 34 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Sarɨmɨre yagaaikɨwɨnyaꞌ dɨnɨꞌ ‘Gotɨyai wɨdɨna “Sarɨmɨ gotɨyaihɨlyɨ.” ’ \v 35 Sara dɨnɨkeꞌ nabaai, ‘Yuyagaaꞌ Gotɨyare bukuyavɨ yagaalyaꞌ dɨnɨkeꞌ waragothesɨ,’ yawɨꞌdaanyainera. Aꞌmwe saraavɨ Gotɨyai wɨdɨna ‘Sarɨmɨ gotɨyaihɨlyɨ,’ wɨdɨna yaakeꞌnanyɨ. \v 36 Sareꞌ Nɨmwai gamɨre wawɨnyaꞌna nayaa yɨdeꞌna tewaanyainyɨ nyɨdahɨlakaka Kwaakevakɨna maryasaabɨna kanyaꞌ sareinyɨ ‘Gotɨyarɨ Gawaalɨvaangeinyɨ,’ yɨhɨthɨweꞌna ‘Sahwai Gotɨyarɨ bɨrala yɨwaka,’ gara dɨmanɨgaꞌ! \v 37 Yɨthaa, Nɨmwai yɨvanɨkabaaibɨꞌ gamɨre wawɨnyanna myɨwɨjɨ kwajɨ malɨmwagyɨ dɨnyideihɨlyɨ. Sarebwi tewaanyabulyɨ. \v 38 Sareꞌ kɨrɨꞌ Nɨmwai yɨvanɨkabaaibɨꞌ nɨmɨ sara yɨvanɨgeꞌna dɨnyɨlɨmwagyɨla! Nɨmɨ yagaala yɨhɨthɨweꞌna malɨmwagyɨ nyɨpɨjaꞌ wawɨnya sanna yɨvanɨgevwi wanganapɨri dɨlɨmwagyɨla! Sara yapɨri ‘ “O, Nɨmwai Jizaazarɨ wɨlamwaalɨkei daaka! Jizaazai Nɨmwarɨ wɨlamwaaidei daaka!” yawɨraana! Kuna sara yawɨraana!’ dapɨri wawɨnya sanna dɨlɨmwagyɨla.” \p \v 39 Sarevɨdaaꞌnyɨ kumɨ yagaalyaꞌna jɨkurya yeva ayɨna yawɨꞌna “Kalavuzaꞌna wɨla pwɨyaana!” Sara deva yesaꞌ. Jizaazai kumɨnyabadaaꞌnyɨ kaanna wodaaꞌnyɨ tɨnna wanganeva wanganakɨna yeꞌ. \p \v 40 Aalya Jothanɨyavɨ Jizaazai ayɨna gaꞌmaꞌna yaka sɨnnawɨ sagaaꞌ Jonɨ aalyavɨ bavɨtaazɨyaꞌ yakewɨ wɨna yaka saba mwaalɨna. Saba mwaalɨna yadɨꞌnyɨ \v 41 gamɨnyawɨnna aꞌmwe kwalaalyara bɨna. “Jonɨ sahwai atɨka maruꞌnata aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ myɨ yaꞌ. Yuya aꞌmwe darɨna nedakabaaibɨsa nebulyangɨ,” dɨnyɨna yeva bɨna. \v 42 Bɨna kyeꞌ saba aꞌmwe kwalaalyara gamɨnyɨ lɨmwagaꞌna yeꞌ. \c 11 \s1 Aꞌmwe Lazaarazai balakeꞌnesɨ. \p \v 1 Aꞌmwe pwai Lazaarazai woꞌnɨkei Anga Betaani mwaalyai nabalɨnakei yɨmaꞌnyɨna. Anga Betaani savɨ Maarɨyaasɨ ganaanaanga Maathasɨ sanadaai mwaalagɨlyabanyɨ. \v 2 Maarɨyaa saꞌ Naangere sɨvɨlyaraarɨ welivananya wabatɨrɨnyaꞌ dɨngɨna yaka gannya mɨjasasɨ yɨwaipɨwanna yakeꞌ gamɨnyɨ gathaakaanga Lazaarazai nabalɨnakei mwaalakesɨ. \v 3 Nabalɨnakei yɨmaꞌnyɨna yakevɨdaaꞌnyɨ kɨnadaai Jizaazarɨ yagaalyaꞌ wɨdaasɨna “Naangeigɨ, gɨnnya jaꞌmwei nalaavɨnakelyɨ,” wɨdaasɨna yagi. \p \v 4 Jizaazai kɨrɨmɨre yagaalyaꞌ wɨdaasagɨlyaꞌ kadɨka wɨꞌnyɨna yaka gamɨreraavɨ wɨdɨna “Nabalya saꞌ yuna balyabwineꞌna mɨka. Aawa. Nabalya saꞌ yɨmaꞌnɨwaꞌdɨkeꞌna aꞌmwera dɨnyɨna ‘Gotɨyai Naangelyɨ. Gotɨyai byaanna dɨragɨnyaꞌ kɨnɨnnakelyɨ.’ Sareꞌnesɨ. Nabaai nɨmɨnyɨna ‘Gotɨyare Gawaalɨvaangei Naangelyɨ. Byaannakelyɨ,’ daka nabalya saꞌ yɨmaꞌnɨwaꞌdɨꞌ.” \v 5 Jizaazai Maathavɨjɨ gamɨre ganyaabulaangevɨjɨ Lazaarazarɨjɨ sagɨnyɨrakaavɨna wɨvuꞌnakelyɨra. \v 6 Sarevɨdaaꞌnyɨ “Nabalɨnakei mwaalɨꞌ,” wɨdaasagɨlyaꞌ Jizaazai kadɨka wɨꞌnyɨna yaka saba mwaalakeba yɨrɨka pɨryaarɨ kuna mwaalɨna. \v 7 Mena kuna mwaalɨna yaka gamɨreraavɨ wɨdɨna “Kwaaka Juthɨyanna Lazaarazare angewɨnna ayɨna wawaana!” \p \v 8 Gamɨrera wɨdɨna “Akai, nejɨwaakadɨnyaigɨ kɨgaaꞌ maalɨkegaaꞌ Juyara dɨnyɨna ‘Jizaazarɨ sɨlaangejɨ lɨwakaana!’ Sareꞌna Juthɨyanna ayɨna jɨtheigɨ daaka!” \p \v 9 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Nɨmɨregaaꞌ miꞌna daaka! Yɨthaa, yɨrɨkegaaꞌ nyɨlyai dadehaaꞌ (12 aawaaya) midaaka! Kwaaka davakɨ yɨrɨkeꞌ puꞌdaasɨyagaaꞌ aꞌmwe pwai yɨrɨkevɨ kaanna yamarina yajai kwaaka davakɨya baakeꞌ tɨnna wangadeꞌna mala myamaari yadelyɨ. \v 10 Sareꞌ kɨrɨꞌ sawɨsavɨ sai kaanna yamarina yajai baakeꞌ gamɨnyɨ mularikeꞌna mala yamaaradelyɨ. Dahaaꞌ yɨrɨkeꞌbɨsagaaꞌ wawaana!” \v 11 Sa wɨdɨna yaka pɨrɨꞌ wɨdɨna “Neyaꞌmwei Lazaarazai se waꞌmwaka kɨrɨꞌ kaanna wawaꞌmuri yɨdɨkaavɨdeinyɨ.” \p \v 12 Sarevɨdaaꞌnyɨ gamɨrera wɨdɨna “Naangeigɨ, se waꞌmanɨkeꞌ tewaanyabulyɨ. Dɨvi nalaayaꞌ mena yadelyɨ. Sareꞌna mawaanna!” \p \v 13 Jizaazai gamɨre balyaꞌnebwina wɨdakesɨ. “Lazaarazai mena baimwaka.” Gamɨrera yawɨꞌna “ ‘Se waꞌmwaka,’ nedɨwakesɨ.” \v 14 Sara yawɨꞌna yesavɨdaaꞌnyɨ Jizaazai aangyagaala kave wɨdɨna “Lazaarazai baimwakelyɨ. \v 15 Savɨdaasɨ kɨrɨꞌ gamɨnyaba mamwaalyɨweꞌna ‘Nɨmɨrera nyɨlɨmwagapɨka!’ dena yɨlaaya yɨvanɨge. Sareꞌ gamɨnyawɨnna kaanya wawaana!” \p \v 16 Sarevɨdaaꞌnyɨ Aꞌmwe Tomaazai Jizaazare pwaraavɨ wɨdɨna “Wikɨra. ‘Gamɨjɨ balaana!’ dawaajɨ yuyainajɨ wawaana!” wɨdaꞌ. Tomaazai gɨraꞌmɨraala maarakei mwaalaka kunnya yagaala “Dɨthimaazai,” woꞌnɨkelyɨ. \s1 Jizaazai aꞌmweraavɨ wɨmwaaihyaꞌnejɨ baryaraavɨ yɨdɨkaayaꞌnejɨyaꞌnesɨ. \p \v 17 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai kaanna wɨna yɨna yaka savɨna yɨꞌmaꞌna yakegaaꞌ dara wɨꞌnakeꞌ “Lazaarazai kabaimwaꞌdɨꞌ yɨrɨka daryaai daryaalyavɨ simaangevɨ wakɨnɨkelyɨra.” \v 18 Anga Betaani saꞌ Anga Jeruzaalemɨdaaꞌnyɨ esabera. Jeruzaalemɨdaaꞌnyɨ kilomitaaya dawaai dasaba mannɨkebanyɨ Anga Betaani. \v 19 Juyara “Betaani esabera,” dɨna yeva kwalaalyara Maathavɨjɨ Maarɨyaavɨjɨ sanadaarɨna angyɨrɨꞌmaata yɨna. “Kɨryaꞌmwerɨna kaleꞌna wɨgaimwagaana! ‘Kale nyɨwaka,’ wɨdaana!” deva angyɨrɨꞌmaata yɨna. \p \v 20 Maathaꞌ kadɨka dara wɨꞌnakeꞌ “Ai, Jizaazai davɨvanɨka!” Sara dakevɨdaaꞌnyɨ mwasawɨnna walyawɨjɨmaꞌnaawɨna kyaꞌ gannya angevɨ Maarɨyaaꞌ mwaalɨna. \v 21 Maarɨyaaꞌ mwaalɨna yadɨꞌnyɨ Maathaꞌ Jizaazarɨ wɨjɨmaaꞌnyɨna yaka wɨdɨna “Naangeigɨ, dava mwaaidɨzɨ kwajɨ nyɨdaakaangei mabalyɨ kyadɨka! \v 22 Savɨna kɨrɨꞌ yawɨꞌna ‘Nabaai dahaaꞌ sagaaꞌ gɨmɨ Gotɨyarɨ jɨwaaraꞌdeꞌna Gotɨyai sara wɨjaavadelyɨra.’ Sara yawɨꞌmweꞌnyɨ.” \v 23 Jizaazai wɨdɨna “Jɨthaakaangei mwaaladei dɨkaavadera.” \v 24 Sara wɨdɨna kyaꞌ aꞌmweꞌ wɨdɨna “Nɨmɨ yawɨꞌna ‘Aayagaaꞌ Kwaaka davaꞌ aayaꞌ yɨmaꞌnadehaaꞌ dɨkaasagaaꞌ ayɨna mwaaladelyɨ. Dɨkaavadelyɨ,’ sara yawɨꞌmwana.” \v 25 Jizaazai wɨdɨna “Nɨmɨ aꞌmweraavɨ aꞌmwengɨ yɨdɨkaaꞌdɨnyainyɨ nɨmɨnyɨra. Dɨkaasabwi nɨmɨnyɨra. Nɨmɨ aꞌmweraavɨ aꞌmwengɨ wɨmwaaihadɨnyainyɨ. Gaalyabwi nɨmɨnyɨra. Pwai nyɨlɨmwagazai balajai mwaaladelyɨra. \v 26 Gazaizai tewaanna mwaaida nyɨlɨmwada yuyagaaꞌ mabalyɨ yadelyɨra. Arɨkawɨ. Sabwina dalɨmwamanɨgɨ?” \p \v 27 Aꞌmweꞌ wɨdɨna “Yo, Naangeigɨ, gɨmɨnyɨna dara lɨmwamanɨge ‘Gɨmɨ Kɨraazɨtɨyaigɨ Gotɨyarɨ Gawaalɨvaangei Kwaaka davakɨna bahɨnyaigɨnyɨra.’ Sara yawɨꞌna yɨweꞌnyɨ.” \s1 Jizaazai kɨnna dakeꞌnesɨ. \p \v 28 Saꞌ Maathaꞌ wɨdakegaaꞌ ayɨna wɨna yaka ganyaabulaanga Maarɨyaavɨ kave danganna yaka kukuꞌnya wɨdɨna “Dava Nejɨwaakadei bamwaalaka gɨthathelyɨ.” \v 29 Wɨdɨna kyaꞌ aꞌmwe saꞌ wɨꞌnyɨna, daavɨna yaka wɨjɨmaaꞌnyaꞌneꞌ yarai walyuna. \v 30 Sagaaꞌ anga saba Jizaazai mwɨlaabyɨ. Aawa. Maathaꞌ wɨjɨmaaꞌnakeba kuna mwaalɨna yakelyɨ. \v 31 Yarai walyuna kyaꞌ angevɨ Maarɨyaayaba Juyara wɨlamwaaina yeva kale wiakera tɨnna dara wanganesaꞌ “O, Maarɨyaaꞌ daavɨna yaka yarai walyuvanɨkeꞌ daaka!” Sara devevɨdaaꞌnyɨ mɨdɨnaabɨna. Juyara yawɨꞌna “Gɨlaayarɨ wakɨnɨkeba kɨnnyaꞌna walyuvanɨka,” yawɨꞌna yeva mɨdɨnaabɨna yeꞌ. \p \v 32 Jizaazaryawɨnna Maarɨyaaꞌ yɨꞌmaꞌna yaka tɨnna wangadevɨdaaꞌnyɨ gamɨre sɨvɨlyaraarɨ walaꞌna yaka avaaina wɨdɨna “Naangeigɨ, dava mwaaidɨzɨ kwajɨ nyɨdaakaangei mabalyɨ kyadɨka!” \p \v 33 Maarɨyaaꞌ kɨnna dadaasɨ Jizaazai tɨnna wanganna. Nabaai gamɨjɨ Juyara besara kɨnna dadaapi Jizaazai tɨnna wanganna. Tɨnna wanganna yakevɨdaaꞌnyɨ kale naanga wiadaasɨ gamɨre kuryarɨ sɨmuyɨwaala yawɨꞌna, aꞌmwera baryaꞌna sɨmunya kwalaalya yawɨꞌna. \v 34 Sɨmunya kwalaalya yawɨꞌna yaka yɨwaaraꞌna “Sarɨmɨ gawɨ wakɨwaꞌdaava?” Kumɨ wɨdɨna “Naangeigɨ, bwanganna ja!” \v 35 Wɨdɨna kyeꞌ Jizaazarɨ kɨdaraalya walaabɨna. \v 36 Kɨnna dɨna yadaaꞌnyɨyaꞌna Juyara dɨnyɨna “Yɨthaa, Lazaarazarɨna tewaanya wɨvuꞌnakerɨnesɨ.” \v 37 Dɨnyɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ pwara dɨnyɨna “Tɨbɨnyarɨ ‘Tɨnna jena!’ wɨdaꞌ. Saꞌna daaka! Sarebaaibɨꞌ gamɨ wɨdɨna ‘Lazaarazai mabaidɨnna!’ wɨdazɨ kwajɨ sahwai mabalyɨ kyadɨkei daaka!” dɨnyɨna yeꞌ. \s1 Balakerɨ yɨdɨkaavakerɨnesɨ. \p \v 38 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai kale naanga ayɨna wiadaasɨ gamɨnyɨ sɨmuyɨwaala ayɨna yawɨꞌna yada gɨlaayai wakɨnɨkewɨnna wɨna. Gɨlaaya wakɨnɨke saꞌ simaangesɨ. Simaangevɨ tɨkuryavɨ sɨlaangevaꞌ tihɨꞌnɨkesɨ. \v 39 Gɨlaayai wakɨnɨkewɨnna mena wɨna yaka wɨdɨna “Sɨlaanga daꞌ dɨvaasɨla!” Sara kudaꞌ Maathaꞌ gɨlaayarɨ ganyaabulaangeꞌ wɨdɨna “Aawa, Naangeigɨ, butɨrɨnyaꞌ wɨlarɨka. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yɨrɨka daryaai daryaalyarɨkɨ dahaaꞌ!” \p \v 40 Jizaazai wɨdɨna “ ‘Gɨmɨ nyɨlɨmwagaꞌgɨzɨ Gotɨyare byaanna dɨragɨnyabwi tɨnna dangadeꞌgɨnyɨ,’ gɨthɨweinyɨ midaaka!” \v 41 Sara wɨdɨna yakevɨdaaꞌnyɨ sɨlaangeꞌ baasɨna. Mena baasɨna kyeꞌ Jizaazai maranganna yaka wɨdɨna “Nɨmwai, ‘Su! Su!’ gɨthɨwa. Kadɨka nyuꞌnɨwaanyaꞌna ‘Su,’ gɨthɨwa. \v 42 Yuyagaaꞌ kadɨka nyuꞌnadɨnyaigɨnyɨneꞌna yawɨꞌmweꞌ kɨrɨꞌ dava kwala naanga mwaaihasaraavɨna sara gɨthɨwa. ‘ “Gotɨyai Jizaazarɨ yasaabakeva,” lɨmwabɨka!’ dena sara gɨthɨwa.” \v 43 Sa miꞌna wɨdɨna yaka maanguraaya naangevaꞌna jaka wɨdɨna “Lazaarazaigɨ, dalyaama!” \v 44 Sara wɨdɨna kyaꞌ baryai walyaabɨna. Baryare asɨraalyɨ sɨvɨlyɨraalyɨ kwaabɨhannyaꞌ gwavaaihɨꞌnɨkeꞌ, gamɨre sɨnnyaꞌ kwaabɨyɨvɨsaꞌ gwavaaihɨꞌnɨkelyɨ. Sare kɨrɨꞌ baryai walyaabɨna kyaꞌ Jizaazai aꞌmweraavɨ wɨdɨna “Kaanya wawodeꞌna jɨꞌdaalyɨla!” wɨdaꞌ. Kudaꞌ sara yeꞌ. \s1 Juya naangera “Jizaazai baladelyɨ,” dɨnesaꞌnesɨ. \r (Matɨyui 26:1-5; Maakɨ 14:1,2; Lukɨ 22:1,2) \p \v 45 Sarevɨdaaꞌnyɨ Juyara Maarɨyaaꞌ angyɨrɨꞌmaata yeta kwalaalyara Jizaazai yakeꞌ tɨnna wanganeva Jizaazarɨ lɨmwanna yadɨvɨꞌ “Kɨraazɨtɨya sahwalyɨ,” dɨna. \v 46 Sara dɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ pwara Aꞌmwe Perɨzɨyaraayawɨnna wɨna yeva Jizaazai yakeꞌna wɨdɨna. \v 47 Miꞌna wɨdɨna yesavɨdaaꞌnyɨ Perɨzɨyarajɨ Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ Juyaraavɨre Kaajolɨyarajɨ yɨꞌbwaꞌna yeva dɨnyɨna “ ‘Gara yaadevaka?’ Aꞌmwe dai yɨjɨwaainya kwalaalya yɨvanɨkele! \v 48 Nemɨ mujɨna ‘Sabwi minnera!’ mujɨ yaajaꞌ yuyara gamɨnyɨ lɨmwabɨꞌdelyɨ. Sara kyapɨjɨ Aꞌmwe Romɨya naangera yaasɨna kyapɨjɨ aawɨlasara bɨna yapi Gotɨyare Angevɨ kayaaka yɨgalapi yɨta davaakɨya Juyainaavɨ neramakɨpɨꞌdeꞌnanyɨ.” \p \v 49 Kumɨjɨya pwai Kaayapaazai woꞌnɨkei sagaaꞌ Gotɨyarɨna Mubɨthɨka Yɨraꞌde Naangei mwaalɨna yaka wɨdɨna “Sɨduta maayaihɨlyɨ. Aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ myawɨriwaava. \v 50 ‘Pwai aꞌmweraavɨna balana! Gave pwai balajaꞌ nemɨre yɨsavaakɨya yuyaraavɨ kayaaka myɨgalakɨpɨna!’ dawaajɨ saꞌ tewaanyasɨ. Sara myawɨrivanɨgasaihi daaka!” \v 51 Sareꞌ wɨdɨna yakeꞌ sai gavei sara mujakelyɨ. Aawa. Kwarame sagaaꞌ Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangei mwaainɨkerɨneꞌ Gotɨyare yagaala wɨdaꞌ “Juya yɨsavaakɨyara mabaibɨna! Jizaazai sahwaraavɨna baladelyɨ.” \v 52 Sara dake yɨsavaakɨya sahwara gavera mɨꞌ. “Pwara pɨwɨnna pɨwɨnna kɨgaakuna yosɨnɨgasara Gotɨyarera yɨmaꞌnɨpɨka!” dozɨ yuyara Gotɨyare avaalyaraavɨ maryɨꞌbwaramwaaihadeꞌna Jizaazai baladelyɨ. \p \v 53 Sarevɨdaaꞌnyɨ sagaaꞌdaasɨ Juya naangera “Sahwarɨ tamakaana!” deva dɨnyɨna “Davwina tamakaana! Pɨbwi dɨngaka? Gevwi dɨngaka?” \v 54 Miꞌna jamungajakɨna yesavɨdaaꞌnyɨ Kwaaka Juthɨya aꞌmweraayaba kuꞌmaayaba Jizaazai kaanya myamari yaꞌ. Aawa. Yaꞌmaꞌna yaka aꞌmwamaayaba pimagɨnna kaanna wɨna Anga Yɨpɨremɨnei. Saba gannyarari mwaalɨna yakelyɨ. \p \v 55 Juyara yawɨꞌna “Gotɨyai yɨkamaangeraavɨ tamakyaakeꞌ Ne sɨnnawɨnyaraavɨ maramaki yaka kave pariꞌmayaakeꞌnanyɨ.” Sara yawɨꞌdɨvɨꞌ “Pariꞌmaꞌmunneꞌ tɨka naana!” dadɨvɨꞌ yɨꞌbwaꞌnemwaaina yesasɨra. Munne saꞌ aya kɨgaaꞌ kyɨmaꞌnaꞌ wawɨnyangɨdaaꞌnyɨ Anga Jeruzaalemɨnera yɨlaawɨna. “Nemɨ Munneꞌ naadeinaavɨneꞌ kɨwɨnyaꞌ sara dɨnɨkeꞌ aalyaꞌ yɨnaana! Kwaabɨhannyajɨ baazɨꞌmaꞌnyajɨ aalyaꞌ yaana!” deva yɨlaawɨna. \v 56 Yɨlaawɨna yesavɨdaaꞌnyɨ dɨna “Jizaazai damwaalɨka?” dɨna yeva Gotɨyare Angevɨ yɨkabɨna yeva dɨnyɨna “Berɨꞌ dɨvanɨgɨna? Munnevɨna sai mabi yadei daaka?” \v 57 Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ Perɨzɨyarajɨ yagaala wɨdɨna “Sarɨmɨ yawɨꞌna ‘Saba sahwai mwaalɨꞌ,’ yawɨꞌna yɨpɨjaꞌ sareꞌ yarai dɨnejɨla!” Kumɨ “Jizaazarɨ wɨla pwɨyaana!” dɨna yeva sara wɨdɨna yesare. \c 12 \s1 Anga Betaani Jizaazarɨ welivananyaꞌ dɨngakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 26:6-13; Maakɨ 14:3-9) \p \v 1 Juyara dɨnyɨna “Sawɨta dawaai dawaai dawaai kajɨnnojɨ Pariꞌmaꞌmunneꞌ naadera.” Dɨnyɨna yadaapi “Wɨla pwɨyaana!” desavɨdaaꞌnyɨ Anga Betaanina Jizaazai wɨna. Anga saba Jizaazai aꞌmwe baryarɨ yɨdɨkaavakei Lazaarazai mwaalakebe. \v 2 Anga Betaani sabanna wɨna yakevɨdaaꞌnyɨ gamɨnyɨne wapaaya yɨdɨka kyeꞌ Maathaꞌ wapaaya wɨmaarina. Nabaai wapewakya tevolɨyavɨ gamɨjɨ walamwaaina yesarajɨya pwai Lazaarazalyɨ. \v 3 Sarevɨdaaꞌnyɨ yuyara nyɨna nyɨna yadaapi Maarɨyaaꞌ Lazaarazarɨ ganyaabulaangeꞌ welivanadalyaꞌ maarɨna yaka Jizaazarɨ sɨvɨlyaraarɨ dɨngɨna yaka gannya mɨjata saamɨnyasɨ yaalɨka yimwanna. Welivananya saꞌ wabatɨrɨnya naangeꞌ yɨnɨkeꞌ purɨrya naathɨyangɨdaaꞌnyɨ welivananya nawɨꞌnyaꞌ yavɨkaryadɨvɨsaꞌ Maarɨyaaꞌ nɨgwia naanga mubakesɨ. Dɨngɨna kyaꞌ anga yuneba wabatɨrɨnyaꞌ winnyɨna. \v 4-5 Wabatɨrɨnyaꞌ winnyɨna yɨnɨkeꞌ gamɨre pwai Yɨzɨkerɨyotɨyai Juthaazai wɨdɨna “Welivananya naangeꞌ kinaaya naanga naanga (yɨrɨka 300 wawɨnyaꞌne nɨgwia) mamubi beꞌna yɨwaka! Nɨgwia sa nɨgwɨmaayaraavɨna yanga kujaavadɨkengɨra.” Sai dɨvi maalɨkegaaꞌ Jizaazare yɨkamaangeraavɨna Jizaazarɨ yɨbwarɨdaakwadelyɨra. \v 6 Juthaazai sai nɨgwɨmaayaraavɨna kale wina yakeꞌna mujɨ yaꞌ. Aawa. Sai kukelyɨ. Sai kumɨre nɨgwɨgɨlyaꞌ maremwaaidei, pɨgaaꞌ, pɨgaaꞌ nɨgwia gamɨnyɨne maaꞌdelyɨra. \p \v 7 Sara wɨdakevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai wɨdɨna “Madɨnna! Aꞌmweꞌ sara yana! Dɨvi maalɨkegaaꞌ nyɨrakɨpɨꞌdehaaꞌ aꞌmwe saꞌ ‘Nɨmɨ welivananya yovɨrawakɨnɨke dɨngɨma!’ daka nyɨwakeꞌnesɨ. \v 8 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gazagaasagaaꞌ sarɨmɨnyaba nɨgwɨmaayara mwaaibɨꞌdeꞌ kɨrɨꞌ gazagaasagaaꞌ nɨmɨ sarɨmɨnyaba mamwaalyɨ yɨdeinyɨra.” \s1 “Lazaarazarɨ tamakaana!” wɨdesaꞌnesɨ. \p \v 9 Juyara kwala naangera kadɨka dara wɨꞌnesaꞌ “Anga Betaani savɨ damwaalɨka!” Sara devevɨdaaꞌnyɨ sawɨnna kaanna wɨna. Jizaazai gaverɨna kaanyaꞌ mɨꞌ. Aawa. Nabaai Jizaazai Lazaarazarɨ baryarɨ yɨdɨkaaꞌna yakerɨna “Tɨnna wanganaana!” deva kaanna wɨna yeꞌ. \v 10-11 Juya kwalaalyara Lazaarazarɨ yɨdɨkaavakeꞌna yawɨꞌna yeva Juya naangeraavɨrebwi yaꞌmaꞌna yeva Jizaazarɨ lɨmwanna yeꞌ. Sareꞌna Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangera “Lazaarazarɨjɨ tamakaana!” deva sara jamungajakɨna yeꞌ. \s1 Jeruzaalemɨ Jizaazai Kingɨyai wɨlakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 21:1-11; Maakɨ 11:1-11; Lukɨ 19:28-40) \p \v 12 Mwanyavɨ Pariꞌmaꞌmunneꞌna kwala naangeꞌ besara kadɨka dara wɨꞌnesaꞌ “Ai, Anga Jeruzaalemɨna Jizaazai davɨvanɨka!” \v 13 Sara deva Jizaazarɨ yɨlaayaꞌna aaburyabɨsangɨre kɨwasa maarɨna yeva gamɨnyɨ wɨjɨmaaꞌnyaꞌna wɨna yeva jaka dɨna dɨna “Gotɨyaigɨ, gɨmɨnyɨ yɨlaaya yɨvanɨgo. Naangeigɨre yayavɨnei wɨdasaabahɨnyarɨ tewaanna dɨwio! Gotɨyai Yɨzɨrelɨyainaavɨre maremwaaiderɨ tewaanna wiano!” \p \v 14 Jizaazai dogɨya dɨwɨnyarɨ bɨrɨna yaka yɨlamwaaina. Gotɨyare bukuyaꞌ dɨnɨka \q1 \v 15 “Anga Saayonɨ mwaalyaihi lɨka mipɨna! \q1 Sarɨmɨnyɨ maremwaaina yadei dogɨya dɨwɨnyarɨ \q1 Yɨlamwaaina yaka, yɨthaa, bɨna yɨvanɨkelyɨ.” \m \v 16 Sara dɨnɨkeꞌ sagaaꞌ sɨnnawɨ gamɨrera sareꞌna myawɨri yeꞌ. Aawa. Jizaazai byaannakei ayɨna yɨmaꞌnyɨna yakegaaꞌ kumɨ dara yawɨꞌna “Gotɨyare bukuyaꞌ sara dɨnɨkeꞌ Jizaazarɨ sara yawalyaadosɨ,” yawɨꞌna yɨna yeꞌ. \p \v 17 Sɨnnawɨ Jizaazai baryarɨ wɨlakyawɨdaaꞌnyai Lazaarazarɨ jaka wɨdaka baryarɨ yɨdɨkaavakeryaba kwala bwaꞌnaanyaꞌ mwaalɨna yeva tɨnna wanganna yevevɨdaaꞌnyɨ saꞌneꞌ pwaraavɨ wɨjalɨkurakɨna. \v 18 Sarevɨ kwala bwaꞌnaanya naangeꞌ Jizaazai yɨjɨwaainyaꞌ yakeꞌna kadɨka wɨꞌnyɨna yeva sahwarɨ wɨjɨmaaꞌnyɨna yeꞌ. \v 19 Sarevɨdaaꞌnyɨ Aꞌmwe Perɨzɨyara dɨnyɨna “Danganyɨla! Sahwaraavɨna nemɨrebwine aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ negaimwagyadeꞌ mɨka! Yaꞌmaꞌna neyɨvanɨgava. Yɨthaa, Kwaaka davakɨ mwaalyara yuyara aꞌmwe sarɨ mɨdɨnaawɨna yɨvanɨgava.” \s1 Maavera Gɨrikɨyara Jizaazarɨna bɨresaꞌnesɨ. \p \v 20 Anga Jeruzaalemɨna wawesarajɨya pwara Menya Gɨrikɨyara “Nemɨ Munnevɨ Gotɨyarɨ yɨlaaya yaana!” deva mwaalɨna. \v 21 Sarevɨdaaꞌnyɨ Pilipɨ Kwaaka Galɨli Anga Betɨzaaitha mwaalyaryawɨnna sahwara bɨna yeva yɨwaaraꞌna “Aꞌmwe naangeigɨ, ‘Jizaazarɨ tɨnna wanganaana!’ sara yawɨꞌmanɨgo.” \p \v 22 Pilipɨ kadɨka wɨꞌnaka kaanna yaka Edɨruyarɨ sara wɨdɨna yaꞌ. Edɨruyalyɨ Pilipɨjɨ saraai Jizaazarɨna wɨdaawɨna. \v 23 Mena wɨdaawɨna kyagi Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Nɨmɨregaaꞌ yɨmaꞌnɨwakegaakɨ. Dahaaꞌ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai byaannyaꞌ kɨnɨnnakei yɨmaꞌnadelyɨ. \v 24 Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Witɨzɨla pwai kwaakevɨna walaawɨna yori mabalyɨ yajai gavei kuna waradelyɨ. Sai kwalaalyara mimaꞌnyɨ yadelyɨ. Kwaakevɨ witɨzɨlyai balajai kayaaka yajai yɨ, yɨrɨvadehaaꞌ witɨzɨla naanga naangera maarɨna yadelyɨ. \v 25 Pwai gannya gaalyabwina Kwaaka davakɨna yuna wɨvuꞌnadei gannya kuryai yɨgaladelyɨ. Pwai gannya gaalyabwina Kwaaka davakɨ sɨmɨlɨka yuna widei yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ gannya kuryai maremwaaladelyɨ. \v 26 Aꞌmwe pwai kwai ‘Jizaazarɨ wɨdaayɨma!’ dɨna yajai nyɨmɨdɨnaabana! Nyɨdaayadei sara yojɨ nɨmɨ mwaaimujava sahɨba mwaaladelyɨ. Pwai kwai nyɨdaayajai sahwarɨ Nɨmaamaangei gamɨnyɨne yayaꞌ makɨladelyɨra.” \s1 Gannya balyagaaꞌneꞌ Jizaazai wɨdakeꞌnesɨ. \p \v 27 Jizaazai wɨdɨna “Dahaaꞌ sɨmuyɨwaala naanga yawɨꞌmanɨge. Sareꞌ berɨꞌ wɨdɨjɨwana? ‘Nɨmwai, dahaaꞌne savɨ dɨnyɨvadaihasamaaka!’ Sara wɨdɨjɨwa! Aawa. Sahɨrɨꞌna bɨweinyɨ. Daanga sagaaꞌna nyadeꞌna bɨweinyɨ. \v 28 Nɨmwai, gɨmɨre yayaꞌ byaannakeꞌ dɨragɨnna yɨmaꞌnana!” Sara kudaꞌ Sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ maanguraayaꞌ wɨdɨna “Saꞌ byaannakeꞌ miꞌna wakesɨra. Nabaai byaannakeꞌ ayɨna wakɨdesɨ.” \p \v 29 Sarevɨdaaꞌnyɨ kwala bwaꞌnaanyaꞌ daaveva maanguraayaꞌ kadɨka wɨꞌnyɨna yeva dɨnyɨna “Ai, yɨꞌmunyaꞌ pimwaka!” Pwara dɨnyɨna “Gotɨyarɨne mamaayai ejelɨyai wɨdɨwaka.” \v 30 Sara dɨnyɨna kyeꞌ Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Maanguraayaꞌ dɨwakeꞌ nɨmɨnyɨneꞌna mɨꞌ. Aawa. Sarɨmɨnyɨneꞌnanyɨra. \v 31 Dahaaꞌ Kwaaka yuyavakɨ mwaalyaraavɨne maryawɨbwasabwi yɨmaꞌnɨwaka. Gotɨyai kotɨyaꞌ maryawɨbwaradelyɨ. Dahaaꞌ Kwaakevakɨ mwaalyaraavɨ maremwaaiderɨ (Kamaalyarɨ) Gotɨyai marasɨꞌna yadelyɨ. \v 32 Kwaakevɨdaaꞌnyɨ munyaba yɨlamaranyakɨpɨjainyawɨnna yuyaraavɨ mwagiꞌnɨdeinyɨra. Kwalaalyara nɨmɨrera yɨmaꞌnɨpɨꞌdere.” \v 33 Sara wɨdakeꞌ gamɨre balyabwina wɨjɨwaainaꞌ. Dara wɨdɨnɨkesɨ. Yɨsavɨri nilɨya kanyɨramapɨjɨ balɨdeinyɨ. \p \v 34 Sarevɨdaaꞌnyɨ kwala bwaꞌnaanyaꞌ Jizaazarɨ jaꞌnawɨdɨna “Nemɨre Kɨwɨnyavɨ nedɨnɨꞌ ‘Kɨraazɨtɨyai yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ mwaalagothelyɨ.’ Sara nedɨnɨkeꞌna ‘Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai yɨlamarakɨpɨꞌdelyɨ,’ beꞌna nedɨwaa? Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai aaihwalaka?” \v 35 Sara wɨdɨna yesavɨdaaꞌnyɨ Jizaazai wɨdɨna “Maalɨkegaaꞌ sarɨmɨjɨyaba Baakei kuna mwaaladelyɨra. Baakei kɨnɨnnakeihi mwaaidɨvɨtabaaibɨꞌ kaanya jamaryideihɨlyɨ. ‘Jɨhɨnyaꞌ nanebwakalɨmwagaradɨka!’ dapi sara jɨla! Jɨhɨnyavɨ pwai kaanya yamaryada tɨnna mwanganyɨ yada ‘Gawɨnneinyaka?’ dada yaasɨwaꞌna kayaaꞌna wɨvanɨkelyɨ. \v 36 Baakei mwaaidozɨ baakerɨ dɨlɨmwagarila! ‘Nemɨ baakevɨne kaimɨraayaina yɨmaꞌnaana!’ dapi sahwarɨ dɨlɨmwagarila!” \s1 Juyara Jizaazarɨ muꞌnyesaꞌnesɨ. \p Sa Jizaazai wɨdakegaaꞌ kaanna wɨna yaka “Sahwara nanyangabɨthɨka!” daka lɨka yulyaꞌna. \v 37 Gamɨre yɨjɨwaainya naanga naanga wɨlɨmwabɨne tɨnna wangadaapɨjɨ kɨrɨꞌ kumɨ malɨmwagyɨna. \v 38 Ne pɨropetɨyai Aazaayai dɨnɨkeꞌ nebulyaꞌ yuneꞌna yɨmaꞌnyaꞌneꞌna malɨmwagyɨ yeꞌ. Aazaayai sai dara dɨnɨkeꞌ \q1 “Naangeigɨ, gɨmɨre yagaala dɨthaakwoꞌ aai lɨmwagaka! \q1 “Naangeigɨ, gɨmɨre aangasaꞌ wɨjɨwaainagɨnyaꞌ aai banganaraka!” \m \v 39 Sarevɨ malɨmwagyɨ yesaꞌna Aazaayai yagaala pɨrɨꞌ dɨnɨkeꞌ \q1 \v 40 “ ‘Kumɨre tɨnnyajɨ nangabɨthɨka!’ daka \q1 ‘Kumɨre sɨmunyajɨ nyawɨpɨdɨka!’ daka \q1 ‘Kumɨre tɨnnyangɨ pɨdaꞌna yakere. \q1 ‘Kumɨre sɨmunyangɨ sɨlyaꞌbɨꞌ yɨwagakaka. \q1 ‘Tewaanyabwi maapɨjaraavɨ kwajɨ tewaanyaraavɨ kumwaaihɨwɨdɨka!” \m \v 41 Ne Aazaayai Jizaazare byaannyaꞌ tɨnna wanganaka gamɨnyɨna dakeꞌna sara dɨnɨkesɨ. \p \v 42 Sare kɨrɨꞌ Juya naangera kwala naangera malɨmwagyɨ kyeꞌ kɨrɨꞌ Juya naangera kwalaalyara gamɨnyɨ lɨmwanna. Lɨmwanna yevera aꞌmwe Perɨzɨyaraavɨna lɨka yɨna yeva dɨna “Juyainaavɨre Lotuangevɨ nanyasɨꞌnɨpɨka!” dɨna yeva aꞌmweraayaba nayaa mujalɨkurakyɨ yeꞌ. \v 43 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sahwara yɨlaayaꞌna dɨna “Aꞌmweraavɨre tɨnna byaannakeinyɨ yɨmaꞌnyaꞌneꞌ tewaanyasɨ. Nɨmɨnyɨna ‘Tewaanyalyɨ,’ dɨnɨpɨka!” Sahwara majɨ “Gotɨyai gavei nɨmɨnyɨna ‘Tewaanyalyɨ,’ dana!” majɨ yeva aꞌmweraayaba Jizaazarɨna lɨka yulyakɨna yeꞌ. \s1 Jizaazare yagaalyaꞌ aꞌmweraavɨ kotɨyaꞌ wɨjatheꞌnesɨ. \p \v 44 Jizaazai jaka naangaveꞌna wɨdɨna “Aꞌmwe pwai nyɨlɨmwagazai nɨmɨ gaveinyɨ nyɨlɨmwagathei mɨka! Aawa. Nyɨdasaabakerɨjɨ lɨmwagathelyɨ. \v 45 Sahwai nyanganajai sagaaꞌ nyɨdasaabakerɨ wanganadelyɨ. \v 46 Kwaaka davakɨna Baakeinyɨ baheinyɨ ‘Gazaizai nɨmɨnyɨ nyɨlɨmwagazai jɨhɨnyavɨ kuna namwaaladɨka!’ dena baheinyɨra. \v 47 Aꞌmwe pwai kwai nɨmɨre yagaalyaꞌ kadɨka wɨꞌnojɨ savɨ mamɨdɨnyɨ yajai sahwarɨ kotɨyaꞌ yawɨbwaryaꞌneinyɨ beinyɨ mɨꞌ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. ‘Kwaaka davakɨ mwaalyaraavɨ kotɨyaꞌna yawɨbwarɨma!’ dena baheinyɨ mɨꞌ. Aawa. ‘Kwaaka davakɨ mwaalyaraavɨ padaihasamaarɨma!’ dena baheinyɨra. \p \v 48 Aꞌmwe pwai buleꞌ nyɨjaavojɨ nɨmɨre yagaalyaꞌ mamaaryajai kotɨyaꞌ wɨjatheꞌ kɨnɨnnakelyɨ. Yɨrɨka Aayagaaꞌ nɨmɨre yagaalyaꞌ saꞌ sahwarɨ kotɨyaꞌ wɨjathesɨ. \v 49 Yayo, nɨmɨre yagaala gaveꞌ nɨmɨ gaveinyɨ mihɨzɨvanɨge. Aawa. Nɨmwai nyɨdasaabakei kɨwɨnyaꞌ nyɨjaavaka yuya yagaala sare nyɨdake yɨhɨthɨvanɨge. \v 50 Nɨmɨ nayaa yawɨꞌmwa ‘Gotɨyare kɨwɨnya saꞌ yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaalyabulyɨra.’ Sarevɨdaaꞌnyɨ nɨmɨ sara yɨhɨthɨvanɨgenna Nɨmwai nyɨdakabaaibɨꞌ sara yɨhɨthɨvanɨgengɨra.” \c 13 \s1 Jizaazai gannyaraavɨre sɨvɨla aalyaꞌ yakeꞌnesɨ. \p \v 1 Juyara dɨnyɨna “Mwanyagaaꞌ Pariꞌmaꞌmunneꞌ naadera,” dɨnesagaaꞌ sahɨgaakɨ. Jizaazai dara yawɨrakeꞌ “Dahaaꞌ Kwaaka davakɨ yaꞌmavaꞌmujɨ Nɨmwaryawɨnna yɨlaawɨdehaaꞌ daaka!” Sɨnnawɨ, kusagaaꞌ Kwaaka davakɨ gamɨrera mwaalesaraavɨna Jizaazarɨ tewaanya wɨvuꞌnada aayagaaꞌ kumɨnyɨ yaꞌmasagaaꞌ tewaanya kuna wɨvuꞌnakelyɨra. \v 2 Sawɨsavɨ Jizaazalyɨ gamɨrerari wapaaya nyɨna. Sagaaꞌ Kotɨyaꞌ Jadei Saaimonɨ Yɨzɨkerɨyotɨyarɨ gawaalɨvaangei Juthaazarɨ “Jizaazaryawɨnna yɨkamaangeraavɨ jɨvwarɨdaakwia!” wɨdaka sahware sɨmunyavɨ mena wakakegaakɨ. \v 3 Sagaaꞌ Jizaazai dara yawɨꞌna “Nɨmwai nɨmɨre asɨraarɨna dɨragɨnya yuya nyɨjaavakengɨra. Gotɨyaryawɨdaaꞌnyainyɨ walaabe. Gotɨyaryawɨnna ayɨna wɨdeinyɨra.” \v 4 Sara yawɨꞌda “Tewaanyaꞌ yɨma!” daka wapewakyaꞌnevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai daavɨna gannya baazɨꞌmaꞌnyaꞌ wakaka munnaanyaba taawɨlɨyaꞌ marayewaaꞌbwaꞌnyɨna. \v 5 Marayewaaꞌbwaꞌnyɨna yaka aalɨmaaꞌgulyavɨ aalyaꞌ dɨngikɨna yaka gannyaraavɨ sɨvɨla aalya gaai yaka taawɨlɨyaꞌ yewaaꞌbwaꞌnyɨna yakesɨ yaalɨka yimwanna. \v 6 Sarevɨdaaꞌnyɨ Saaimonɨ Pitaryawɨnna bɨna kyaꞌ Pitai wɨdɨna “Naangeigɨ, nɨmɨre sɨvɨlyɨraarɨ aalya jɨzɨwaana!” \v 7 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Dahaaꞌ yɨvanɨgeꞌna myawɨriwaanyaꞌ kɨrɨꞌ dɨvi jawɨꞌdeigɨnyɨ.” \v 8 Pitai wɨdɨna “Yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ nɨmɨre sɨvɨlyɨraarɨ aalya myɨ jɨtheigɨ. Arɨkawɨ.” Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Gɨmɨre sɨvɨlyɨraarɨ aalya mi yɨwɨjaꞌ nɨmɨjɨ dɨmwaaideigɨ mɨka!” \v 9 Sara wɨdɨna kyaꞌ Saaimonɨ Pitai wɨdɨna “Naangeigɨ, sara nyɨdɨwaanyaꞌ nɨmɨre sɨvɨla gaveraarɨ aalya mi. Nɨmɨre asɨraarɨjɨ nɨmɨre mɨnyagɨnyavɨjɨ aalya ja!” \v 10 Jizaazai wɨdɨna “Pwai aalya yɨmwakei gamɨre kɨlaakejɨꞌ yuyajɨꞌ aalya yaꞌneꞌ mwɨgainyadelyɨ. Aawa. Sahwai kaanya wɨvanɨkei gamɨre sɨvɨla kwaaꞌnaka gaviraarɨ aalya yaꞌnelyɨra. Sarɨmɨ tewaanyaihi gɨrɨka maayaihɨlyɨ. Kɨrɨꞌ yuyaihɨrɨna mɨka!” \v 11 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gamɨre yɨkamaangeraavɨna wibwarɨdaakunanyarɨna Jizaazai mena yawɨrakeꞌna wɨdɨna “Yuyaihi gɨrɨka maayaihi mɨka.” \p \v 12 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai kumɨre sɨvɨla aalya miꞌna yakegaaꞌ gannya baazɨꞌmaꞌnyaꞌ yɨvɨsaꞌ ayaba marakɨna yaka tevolɨyavɨ ayɨna walamwaaina. Ayɨna walamwaaina yaka gamɨreraavɨ yɨwaaraꞌna “Sarɨmɨnyɨ miꞌna yɨhyɨwebwi jawɨꞌmwaava? \v 13 Nɨmɨnyɨna ‘Nejɨwaakadɨnyaigɨ, Naangeigɨ,’ nyɨdɨvanɨgasaꞌna tewaanna dɨvanɨgasaihɨlyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sasareinyɨra. \v 14 Sarɨmɨre Naangeinyɨra. Sarɨmɨre wɨjɨwaakyainyɨ mwaaihe. Sahwainyɨ mwaalena sarɨmɨre sɨvɨla aalya kyɨhyɨwa sarɨmɨre sɨvɨla aalya yɨbɨzaihi. Pwaigɨ pware sɨvɨlyɨraarɨ aalya yɨjaigɨ. Sana sana yuyaihi jideihɨlyɨ. \v 15 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmɨ tewaanyabwi yɨhɨzɨwaainɨwa. ‘Sarɨmɨ sarebwi yɨhyɨwebaai sara jɨla!’ dena sara yɨhɨzɨwaainɨwa. \v 16 Naanga nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Yaasɨwaꞌwawɨnyai maalɨkelyɨ. Gamɨnyɨ maremwaaidei naangelyɨ. Nabaai aꞌmwerɨ wɨdaasade aꞌmwe sai maalɨkelyɨ. Pwai sarɨ wɨdaasadei naangelyɨ. Sareꞌna nɨmɨ yɨwebwi sarɨmɨ sara jideihɨlyɨ maalɨkeihi. \v 17 Dahaaꞌ nebulya daꞌ yawɨꞌmwaasabwi sara yɨpɨjaꞌ yɨlaaya naangeꞌ yadɨvɨꞌ tewaanaanga yɨhyɨnadeihɨlyɨra. \v 18 Yuyaihɨrɨna myɨhɨzɨvanɨgeihɨlyɨ. Aawa. Yɨhɨthahɨlakeihɨrɨna yawɨꞌmwa. ‘Gotɨyare bukuyaꞌ dɨnɨkeꞌ nebulyaꞌna yɨmaꞌnana!’ kadozɨ sara yadelyɨ. Dara dɨnɨke ‘Nɨmɨre wapaaya nadei nɨmɨre yɨkamaangai yɨmaꞌnɨwakelyɨ. Gamɨre sɨvɨlyasɨ nyɨramadelyɨra.’ \v 19 Sara dɨnɨkeꞌ dahaaꞌ saꞌ myɨmaꞌnyɨ yadehaaꞌ sara yɨhɨthɨwa. Sara yɨmaꞌnadehaaꞌ sarɨmɨ ‘Ai, Jizaazai nedaꞌ “Mwaaiheinyɨ nɨmɨ sahwainyɨ.” “Nedakeꞌna sahwarɨ wɨlɨmwagaraana!” dɨzideꞌ yɨhɨthɨwa.’ \v 20 Sarei kayaaꞌna yadeꞌ kɨrɨꞌ naanga nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Aꞌmwe pwai nɨmɨ pwarɨ wɨdaasɨderɨ maarɨna yada nɨmɨnyɨ nyɨmaaradeinyɨ. Nabaai, sahwai nɨmɨnyɨ maarɨna nyada nyɨdasaabakerɨ maarɨna yadelyɨra.” \s1 Yɨkamaangeraavɨna yɨbwarɨdaakwiaꞌna Jizaazai wɨdakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 26:20-25; Maakɨ 14:17-21; Lukɨ 22:21-23) \p \v 21 Jizaazai wɨdakegaaꞌ gamɨre kuryarɨ sɨmuyɨwaala yawɨꞌda aangyagaala jalɨkurakɨna “Naanga nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Sarɨmɨjɨya pwai nɨmɨnyɨna yɨkamaangeraavɨ wibwarɨdaakwadelyɨ.” \v 22 Sara wɨdɨna kyaꞌ gamɨrera tɨnna wanganna yɨneva yawɨꞌna “Aarɨna nedɨwaka?” \v 23 Gamɨre pwai Jizaazai yɨlaaya wiakei Jizaazare kusɨmagɨ walamwaaina. \v 24 Sarevɨdaaꞌnyɨ Saaimonɨ Pitai tɨdɨragɨnya wanganna yaka kavena wɨdɨna “Nedɨwakerɨna jɨwaaraka! ‘Aaihwalaka?’ ” \p \v 25 Sara wɨdɨna kyaꞌ Jizaazare kɨhɨsavɨ yokɨnaꞌna yaka yɨwaaraꞌna “Naangeigɨ, aaihwalaka?” \p \v 26 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Gɨrɨkula maalɨkeꞌ wape-aalyavɨ yaalɨꞌbwaꞌna yaꞌmujɨ wɨjaavɨwɨjai sahwalyɨra.” Sarevɨdaaꞌnyɨ gɨrɨkula maalɨkeꞌ maarɨna yaka yaalɨꞌbwaꞌna yaka Saaimonɨ Yɨzɨkerɨyotɨyare gawaalɨvaangei Juthaazarɨ wɨjaavɨna. \v 27 Wɨjaavɨna kyaꞌ Juthaazai maranyɨna yaka dɨna “Jizaazarɨ kayaaꞌna yɨma!” dɨna kyaꞌ Saataanɨ wɨlamwaaina. \v 28 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai wɨdɨna “ ‘Yarai yɨma!’ dɨzaꞌ yarai ja!” Tevolɨyavɨ nesara yuyarajɨya aane pwai kwai Jizaazai sara wɨdakeꞌna myawɨri. \v 29 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Juthaazai nɨgwɨgɨlyaꞌ maremwaaidei mwaalakeꞌ, gamɨrera pwarana dɨna “Jizaazai wɨdɨna ‘Munneꞌna nemɨ nyɨnyaꞌne wapaaya pɨnɨ dɨmubya!’ dahawɨdɨwaka? ‘Nɨgwɨmaayaraavɨna yanga dumaryaawa!’ dahawɨdɨwaka?” Gamɨrera yaasɨwaꞌna dɨna yeva sarebwi myawɨri yeꞌ. \p \v 30 Juthaazai gɨrɨkulyaꞌ dapanyɨna yakevɨdaaꞌnyɨ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ walyuna yaꞌ. Sagaaꞌ sawɨsasɨra. \s1 Yagaaikɨwɨnya mudɨkeꞌnesɨ. \p \v 31 Sarevɨdaaꞌnyɨ Juthaazai yaꞌmaꞌna yakegaaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Dahaaꞌ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai byaannakei yɨmaꞌnɨwaka. Dahaaꞌ gamɨnyɨna Gotɨyai byaannakei yɨmaꞌnɨwaka. \v 32 Gamɨnyɨna Gotɨyai byaannakei yɨmaꞌnajai Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai byaannakerɨ wɨmwaaihadelyɨ. Yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ byaannakerɨ wɨmwaaihadelyɨra. \v 33 Nɨnnya kaimɨraayaihi, dɨvi maalɨkegaaꞌ sarɨmɨnyaba kuna mwaaiheinyɨ. Bɨrɨna yapɨjɨ kɨrɨꞌ Juyaraavɨ wɨdɨwaꞌdevaaibɨꞌ dahaaꞌ yɨhɨthɨvanɨge. Nɨmɨ wɨwɨjawɨnna dɨwideihi mɨꞌ. \v 34 Yagaaikɨwɨnya mudɨkeꞌ yɨhɨzaavanɨge. Sɨryaꞌmweraavɨna tewaanya yɨhɨvuꞌnana! Nɨmɨnyɨ sarɨmɨnyɨna tewaanya nyɨvuꞌnadevaaibɨꞌ sarɨmɨnyɨ sɨryaꞌmweraavɨna tewaanya yɨhɨvuꞌnana! \v 35 Sarɨmɨ sara yɨnapɨjɨ saburɨdaasɨ aꞌmwe yuyara sarɨmɨnyɨna yawɨꞌna ‘Sahwara Jizaazarerera.’ Yɨ sarɨmɨnyɨ wɨvuꞌnyabwi warajaꞌ sara yawɨꞌna yɨhyɨpɨꞌdeihɨlyɨra.” \s1 “Pitai nɨmɨnyɨna ‘Menyalyɨra,’ wɨdatheva,” Jizaazai wɨdakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 26:31-35; Maakɨ 14:27-31; Lukɨ 22:31-34) \p \v 36 Saaimonɨ Pitai wɨdɨna “Naangeigɨ, gawɨnneigɨnaka?” Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Dahaaꞌ wɨwɨjawɨnna manyɨmɨdɨnyaꞌgɨzɨ kɨrɨꞌ dɨvi nyɨmɨdɨnaadeigɨnyɨ.” \v 37 Pitai wɨdɨna “Naangeigɨ, dahaaꞌ mamɨdɨnaabyɨ gyɨwɨneinyɨ beꞌna gideinyaka? Nɨmɨre gaalyabwi gɨhaimwagyaꞌna wakɨwa. Gɨmɨjɨ balɨdeinyɨra.” \v 38 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Nɨmɨnyɨna gɨmɨre gaalyabwi dalakɨdeigɨ daaka? Naanga nebulyaꞌna gɨthɨvanɨge. Sɨnnawɨ kukuraayai jaka majahaaꞌ dahasaai dahaaꞌ nɨmɨnyɨna duthatheꞌ ‘Sarɨ myawɨriwa. Menyalyɨ.’ Ya, duthathehaaꞌna!” \c 14 \s1 Jizaazai Nɨmwaryawɨnna nemakilaawadeꞌnesɨ. \p \v 1 Jizaazai gamɨreraavɨ wɨdɨna “Sarɨnnya sɨmunyangɨ sɨmuyɨwaala myawɨpɨna! Gotɨyarɨ dɨlɨmwagyɨla! Nabaai nɨmɨnyɨ dɨnyɨlɨmwagyɨla! \v 2 Nɨmaamaangere angevɨ kuꞌdɨka tewaanya kwalaalya yarinɨkengɨ. Sangɨ sarɨmɨ dɨmwaalyideꞌna yovɨgalakaawɨdeinyɨ. Sabwi mwaryaꞌ kwajɨ savɨna mujɨ kyɨhiwɨdɨka! \v 3 Kaanna wɨwɨjaꞌ saba sarɨmɨnyɨna yovɨgalakɨwɨjaꞌ ayɨna baꞌmuri ‘Nɨmɨ mwaaimujawɨ sarɨmɨ dɨmwaalyɨla!’ daꞌmujɨ nɨmɨnyɨneihɨrɨ yɨhɨmaarɨdeinyɨ. \v 4 Sawɨnneinyɨ wɨwɨjaꞌ tusaꞌna yawɨꞌmanɨgasasɨra.” \p \v 5 Tomaazai, gamɨrei wɨdɨna “Naangeigɨ, wɨjawɨnna nemɨ myawɨriwo. Sarevɨdaasɨ tusaꞌna gara yawɨraajɨwona?” \v 6 Wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Sahwainyɨ tusaꞌneinyɨ. Nebulyainyɨ. Gaalyabwi aaya kaavɨlyainyɨ. Aꞌmwe aane pwai kwai tuta pɨrɨvɨ bwawojɨ Nɨmwaryawɨnna yɨꞌmavaabyaꞌneꞌ tusaꞌ pɨrɨꞌ minyɨka. Aawana, nɨmɨnnanyɨra. \v 7 Nɨmɨnyɨna nyawɨpɨjɨ kwajɨ Nɨmaamaangerɨjɨ kyawɨpɨdɨka! Sareꞌna dahaaꞌdaasɨ Nɨmaamaangerɨ yawɨꞌdɨvɨꞌ tɨnna wangamwaasaihɨlyɨ.” \p \v 8 Pilipɨ wɨdɨna “Naangeigɨ, Nɨmwarɨna dɨneyɨbwarɨdaakwia! Tɨnna wanganawaajɨ ‘Wikɨra!’ dɨnaadeinera.” \v 9 Mena wɨdɨna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Pilipɨ, naangegaaꞌ sarɨmɨnyaba mwaaidɨnyagaaꞌ manyanganyadɨnyaigɨ daa! Pwai nɨmɨnyɨ tɨnna nyangamwakei Nɨmwarɨ tɨnna mena wangamwakelyɨ. Savɨdaaꞌnyɨ beꞌna nyɨdɨwaa? ‘Nɨmwarɨna dɨneyɨbwarɨdaakwia!’ \v 10 Pilipɨ, dareꞌ malɨmwagyɨjɨwaana? ‘Jizaazai Nɨmwarɨ wɨlamwaalɨꞌ. Nabaai Nɨmwai Jizaazarɨ wɨlamwaalɨꞌ.’ Sara malɨmwagyɨjɨwaana? Yagaalya yɨhɨthɨwe nɨmɨnyɨdaaꞌnya mɨka. Nɨmwai nɨmɨnyɨ wɨlanyɨmwaaidei nyɨdadaaꞌnyɨ yɨhɨthɨvanɨge. Gamɨre wawɨnya yɨvanɨkengɨra. \v 11 ‘Nɨmwarɨ wɨlamwaaihe. Nɨmwai nɨmɨnyɨ wɨlanyɨmwaalɨꞌ,’ yɨhɨthɨweꞌna dɨnyɨlɨmwagyɨla! Sareꞌna ‘Aala!’ dɨna yɨpɨjaꞌ nɨmɨ Nɨmware wawɨnya yadɨnyanna dɨnyɨlɨmwagyɨla! \v 12 Naanga nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Kwai nyɨlɨmwagori nɨmɨ nayaa yadɨnya sahwai nayaa sara yadelyɨ. Yayo, Nɨmwaryawɨnna wawaꞌmujɨ dɨragɨnaangeꞌ nɨmɨreraavɨna wɨjaavɨdeꞌna yadɨnyangɨ nɨmɨrera wavɨlapɨꞌdengɨra. \v 13 ‘Jizaazai sara sara dadevaaibɨsanna wɨdɨma!’ dapɨjɨ nɨmɨnyɨ yayaꞌna kanyɨwaaravapɨjɨ sara yɨdesɨra! ‘Yɨ aꞌmwera tɨnna wanganapɨjɨ Gawaalɨvaangeinyɨna aꞌmwera Gotɨyarɨne yayaꞌ munyaba makibɨka!’ daꞌmujɨ sara yɨdesɨra. \v 14 Nɨmɨnyɨ yayaꞌna pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ kanyɨwaaravapɨri saꞌ sarɨmɨnyɨneꞌ yɨdeinyɨra. \s1 “Dɨvi Kuryai Tewaanyai walaabathelyɨ,” Jizaazai wɨdakeꞌnesɨ. \p \v 15 Nɨmɨnyɨna tewaanya yɨhɨvuꞌnajaꞌ nɨmɨnyɨne kɨwɨnyanna sara jideihɨlyɨ. \v 16 Nɨmɨ Nɨmwarɨ yɨwaaraꞌna kyaꞌmuri ‘Maredaaꞌdei yɨ, Maredadei Pwai yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ sarɨmɨjɨ mwaalana!’ dozɨ yɨhɨzaavadelyɨra. \v 17 Sahwai nebulyabwine Kuryarɨ Kwaakevakɨ mwaalyara mamaari yɨpɨnere. Sahwara Kurya sarɨ tɨnna mwanganyɨ, sɨduta myawɨri yadɨvɨsaꞌna mamaari yɨpɨꞌdelyɨ. Sarɨmɨ sɨduta yawɨꞌmanɨgaꞌ. Sarɨmɨjɨ kuna mwaalaka dɨvi sarɨmɨnyɨ wɨlayɨhɨmwaaladeꞌna sahwarɨ yawɨꞌmanɨgaꞌ. \v 18 Sɨgɨraayaihɨrɨ mihyagalyaꞌmayɨ yɨdeinyɨ. Sarɨmɨnyawɨnna ayɨna bɨdeinyɨ. \v 19 Dɨvi maalɨkegaaꞌ Kwaakevakɨ mwaalyara tɨnna mwanganyɨ nyɨpɨꞌdeꞌ kɨrɨꞌ sarɨmɨ dɨnyanganyideihɨlyɨ. Nɨmɨ mwaaidɨnyaꞌna sahwaihi dɨmwaalyideihɨlyɨ. \v 20 Sagaaꞌ yɨmaꞌnadehaaꞌ nɨmɨ Nɨmaamaangerɨnyɨ. Sarɨmɨ nɨmɨnyɨnyɨra. Nɨmɨ sarɨmɨnyɨnyɨra. Yɨ sagaaꞌ sareꞌ jawɨryideihɨlyɨra. \p \v 21 Da pwai nɨmɨre yagaaikɨwɨnya kɨnɨnnakei sa mɨdɨda sahwai nɨmɨnyɨna tewaanya wɨvuꞌnadelyɨ. Nabaai nɨmɨnyɨna tewaanya wɨvuꞌnade sahwarɨna Nɨmaamaangerɨ tewaanya wɨvuꞌnadelyɨ. Nɨmɨ sainyɨ sahwarɨna tewaanya nyɨvuꞌnojɨ sahwarɨna nɨmɨ sainyɨ wɨjɨwaainɨnɨdelyɨra.” \p \v 22 Gamɨre pwai Juthaazai woꞌnɨkelyɨ. Sai Juthaazai Yɨzɨkerɨyotɨyai mɨka! Juthaazai pwai mwaalakei wɨdɨna “Naangeigɨ, maalɨkegaaꞌ gɨmɨreinaavɨna gɨmɨnyɨ dɨnejɨwaainadeꞌ Kwaakevakɨ mwaalyaraavɨna mujɨwaainyɨ jɨtheꞌna beꞌnanaka?” \p \v 23 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Pwai kwai nɨmɨnyɨna tewaanya wɨvuꞌnajai nɨmɨre yagaalyaꞌ mɨdɨnna yadelyɨ. Sahwarɨna Nɨmaamaangerɨ tewaanya kuvuꞌnojɨ saryabanna naarɨmɨnɨdainaai bɨna yakwoihɨjɨ saryaba kuꞌdɨkevɨ mwaalakadelyɨ. \v 24 Pwarɨ nɨmɨnyɨna tewaanya mwɨvuꞌnyɨvanɨkei nɨmɨre yagaalya mamɨdɨnyɨvanɨkelyɨ. Sarɨmɨ yagaalyaꞌ kadɨka nyuꞌnɨwaasaꞌ nɨmɨ gaveinyɨreꞌ mɨka! Aawa. Nɨmwai nyɨdasaabakeresɨra. \p \v 25 Sarɨmɨjɨ kuna mwaaidɨ sa yɨhɨthɨwa. \v 26 Nɨmwai yawɨꞌna ‘Jizaazarebwi nayaa wɨjɨwaainana!’ yawɨꞌna yojɨ nɨmɨre yayavɨ sarɨmɨnyawɨnna Maredaderɨ yasaabathelyɨ. Maredade sai Kurya Tewaanyalyɨra. Kuryai Tewaanyai yuyangɨ yɨhɨzɨwaakojɨ, nabaai, yɨhɨthɨwe yuya nayaa jawɨryideihɨrɨ yɨhɨmwaaihadelyɨra. \p \v 27 Dahaaꞌ kaanyagaaꞌ yɨhɨthɨma! ‘Tewaanna dɨmwaalyɨla!’ Sareburɨdaaꞌnyɨ kwaamuꞌnanyabwi sarɨmɨnyaba yagalyaꞌmavɨdesɨ. Yɨ nɨnnya kwaamuꞌnanyabwi yɨhɨzaavɨdeꞌnanyɨ. Kwaakevakɨ mwaalyara yaasɨwaꞌna dɨna ‘Tewaanna dɨmwaalyɨla!’ yaasɨwaꞌna dadɨvɨtabaaibɨꞌ nɨnnya kwaamuꞌnanyabwi mujaayɨ yɨhyɨdeꞌnanyɨ. Nayaa yɨhɨzaavɨdeꞌna sarɨmɨre sɨmunyaꞌ sɨmuyɨwaala myawɨpɨna! Sɨmunya gamɨ saꞌ lɨka myanna! \v 28 Yɨhɨthɨwa. ‘Kaanya wawaꞌmujɨ kɨrɨꞌ sarɨmɨnyawɨnna ayɨna bɨdeinyɨ,’ dɨwe kadɨka nyuꞌnɨwaaꞌ. Sarɨmɨ nɨmɨnyɨna tewaanya nayaa yɨhɨvuꞌnajɨ kwajɨ Nɨmwaryawɨnna wɨdeꞌna yɨlaaya kyɨpɨdɨka! Nɨmwai naangelyɨ. Nɨmɨ maalɨkeinyɨra. Sareꞌna yɨhɨthɨwa. \v 29 Dahaaꞌ sa yɨhɨthɨwa. Sa myɨmaꞌnyagaaꞌ yɨhɨthɨwa. ‘Dɨvi sara kyɨmaꞌnori dɨnyɨlɨmwagyɨla!’ dena sara yɨhɨthɨwa. \v 30 Naangegaaꞌ yagaala kwalaalya yɨhɨthɨdeinyɨ mɨka. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kwaakevakɨ mwaalyaraavɨ maremwaaidei ‘Jizaazarɨ kayaaꞌna yɨma!’ daka bɨvanɨꞌ. Sai nɨmɨnyɨ aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ maayalyɨra. \v 31 Aawa. ‘Kwaakevakɨ mwaalyara “O, Jizaazarɨ Nɨmwarɨna tewaanya wɨvuꞌnadelyɨra,” yawɨpɨka!’ dena sara yɨvanɨge. Nɨmwai sara nyɨdakakabaaibɨꞌ yuya sara yɨvanɨgeinyɨra,” wɨdaꞌ. \p “Kaanyaana! Davɨdaaꞌnyɨ wawaana!” \c 15 \s1 Jizaazai gɨraipɨwɨla nebulyarɨnesɨ. \p \v 1 Jizaazai gannyaraavɨ wɨdɨna “Nɨmɨ sahwainyɨ gɨraipɨwɨla nebulyainyɨra. Nɨmaamaangei gɨraipɨwawɨnyaꞌ nayaa maremwaaidelyɨ. \v 2 Sahwai nɨmɨnyɨ taanya gazabaaizabaai sɨla myɨꞌnyadevaai pɨdalasɨꞌna yadelyɨ. Nabaai gazabaaizabaai sɨla yɨꞌnadevaai ‘Sabaai sɨla pɨnɨ yɨꞌnana!’ dada nayaa pɨdaaina. Gamɨ dɨna ‘Taanya savɨ buwɨta yuya sedala waryaanya yuya pɨdaalɨma! Taanya saꞌ tewaanyaꞌ yɨmaꞌnana! Yɨsɨla naanga yɨꞌnadevaalyɨ.’ Dɨna yaka nayaa pɨdaaina yadelyɨ. \v 3 Yagaalyaꞌ yɨhɨthɨweꞌ sarɨmɨre sɨdusangɨ tewaanyaihi gɨrɨka maayaihɨlyɨra. \v 4 Nɨmɨnyɨ kuna dulanyɨmwaalyɨla! Sarɨmɨnyɨ kuna wɨlayɨhɨmwaalɨma! Taanya pɨbaai gɨraipɨwɨla kaavɨlyavɨ kuna mwari yajavaai yɨsɨla gamɨ sabaai myɨꞌnyɨ yadevaaibɨꞌ nɨmɨnyɨ kuna mulamwaalyɨ nyɨpɨjaihi yɨsɨla myɨꞌnyɨ jideihɨlyɨ. \p \v 5 Nɨmɨ sahwainyɨ gɨraipɨwɨla kaavɨlyainyɨ. Sahwaihi gɨraipɨwɨla taanyabaraavihɨlyɨ. Pwai kuna wɨlanyɨmwaalajai gamɨnyɨ kuna wɨlamwaaimujai yɨsɨla naanga yɨꞌnadengɨ. Sarɨmɨnyɨ mulamwaalyɨ yɨhyɨwɨjaihi aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ nayaa mi jideꞌnanyɨra. \v 6 Pwai nɨmɨnyɨ mulamwaalyɨ nyajai taanyabaaibɨsarɨ mwasɨlaa wasɨꞌna yaꞌnelyɨ. Taanya sabara wasɨꞌnɨkebara yawaka baihɨꞌna yɨnɨkebara, sabara mariꞌbwarakɨna yɨnɨkebara dɨkevɨ mariraꞌna yaꞌnengɨ. \v 7 Nɨmɨnyɨ kuna wɨlanyɨmwaaibɨzaihi nabaai sarɨmɨnyɨ nɨmɨre yagaalya yɨhwarajaihi yawɨꞌna ‘Saꞌna maarɨma!’ yawɨꞌna yapɨjɨ Gotɨyarɨ sara kyɨwaaravapɨjɨ sarɨmɨnyɨna yɨmaꞌnadesɨra. \v 8 Sarɨmɨ yɨsɨla yɨꞌnɨpɨjaꞌna aꞌmwera tɨnna yɨhwanganapɨjɨ dɨna ‘Aꞌmwe sara Jizaazarerera,’ dɨpɨꞌdesɨ. Sarɨmɨ tewaanna sara yapɨjɨyaꞌna aꞌmwera Nɨmaamaangerɨna dɨnyɨna ‘Byaannakelyɨ. Dɨragɨnyalyɨ,’ dɨnyɨna yɨpɨꞌdeꞌnanyɨ. \v 9 Nɨmwarɨ nɨmɨnyɨna wɨvuꞌnadevaaibɨꞌ sarɨmɨnyɨna sara nyɨvuꞌnadeinyɨ. Nɨmɨre wɨvuꞌnyaburɨ kuna dɨmwaalyɨla! \v 10 Nɨmɨre kɨwɨnya kuna mɨdɨbɨzaꞌ nɨmɨre wɨvuꞌnyaburɨ yɨnahu dɨmwaalyideihɨlyɨ. Nɨmɨ sainyɨ Nɨmaamaangere kɨwɨnya mɨdɨnena gamɨre wɨvuꞌnyaburɨ yɨnahu mwaaiheinyɨ. Sara yɨgevaaibɨꞌ sara dɨmwaalyideihɨlyɨra. \p \v 11 Sa yɨhɨthɨwa. ‘Nɨmɨre wɨvuꞌnyabwi sarɨmɨnyɨ yɨhwarana! Sarɨmɨre yɨlaayabwi yuneba yɨhyekuꞌnana!’ dena sa yɨhɨthɨwa. \v 12 Nɨmɨre kɨwɨnya daꞌ yɨhɨthɨma! Nɨmɨnyɨ gɨmɨnyɨna tewaanya nyɨvuꞌnɨwakabaaibɨꞌ nɨmɨre pwaraavɨna tewaanya gɨvuꞌnana! \v 13 Aꞌmwe pware kware wɨvuꞌnyabwi gyaꞌmweraavɨna wiadaaꞌnyɨ gamɨre gaalyabwi wakajaꞌ naangebulyɨ. Naangebwi pɨbwi aane pwai kwarɨ mwarika! \v 14 Kɨwɨnya yɨhɨthɨvanɨgengɨ yɨpɨjaihi nyaꞌmweihɨlyɨra. \v 15 Dahaaꞌ myɨhɨzɨvanɨge. Yaasɨwaꞌwawɨnyaihɨlyɨ. Maalɨkeihɨlyɨ. Wɨdaayadei gamɨre maremwaaiderɨna yawɨꞌna ‘Berɨꞌ yadelaka? Nɨmɨ myawɨrivanɨgeinyɨ.’ Sara yawɨꞌna yadeꞌna ‘Nyaꞌmweihɨlyɨ,’ yɨhɨthɨwa. Nɨmaamaangerɨ yuyanna wɨꞌnena mena sara yɨhɨthɨwa. Saburɨdaasɨ ‘Nyaꞌmweihi,’ yɨhɨthɨvanɨgeihɨlyɨ. \v 16 Nɨmɨnyɨ manyɨdahɨlakyesaihɨlyɨ. Aawa. Sarɨmɨnyɨ yɨhɨthahɨlakeinyɨ. Yɨhɨthahɨlakena dara yɨhɨthakɨwa. Wawapɨjɨ gɨraipɨwɨlyabaai sɨla naanga yadevaaibɨꞌ sarɨmɨ sara jɨla! Nabaai sɨla sa yuyagaaꞌ kuna waragwona! Nɨmɨrebwi yawɨramaaꞌna yadɨvɨꞌ nɨmɨre yayavɨna Nɨmwarɨ yuya sara kyɨwaaravapɨjɨ ‘Nɨmwai yɨhɨzaavana!’ dena yɨhɨthakɨwa. \v 17 Sareꞌ kɨwɨnyaꞌ dara yɨhɨthɨvanɨge. Pwaigɨ pwarɨna gɨvuꞌnana! Pwaigɨ pwarɨna gɨvuꞌnana! Yuyaihi sara jɨla! \s1 Kwaakevakɨ mwaalyara Jizaazareraavɨna sɨnna tɨka wɨdaꞌdeꞌnesɨ. \p \v 18 Kwaakevakɨyara Gotɨyarɨ myawɨryadɨvɨsara sarɨmɨnyɨna sɨmɨlɨka kulojɨ atɨka mamaruꞌnapɨna! Dara jawɨryideꞌ ‘O, sɨnnawɨ sagaaꞌ Jizaazarɨna sɨmɨlɨka dulaka!’ \v 19 Kwaakevakɨ mwaalyaraavɨreihi mwaaibɨzɨ kwajɨ Kwaakevakɨyara ‘Nennya avaalyarera,’ dɨpɨjɨ kwajɨ sarɨmɨnyɨna tewaanya kuvuꞌnadɨka! Sarɨmɨ Kwaakevakɨ mwaalyarajɨ mamwaalyɨgasaihɨlyɨ. Aawa. Dahaaꞌ nɨmɨ Kwaakevakɨ mwaalyaraavɨdaaꞌnyaihɨrɨ yɨhɨthahɨlakeihɨlyɨ. Sarevɨ Kwaakevakɨ mwaalyara sarɨmɨnyɨna sɨnna tɨka wɨdaꞌmanɨkeihɨlyɨ. \v 20 Kɨgaaꞌ yagaalyaꞌ yɨhɨtheꞌ jawɨrila! ‘Yaasɨwaꞌwawɨnyai maalɨkelyɨ. Gamɨnyɨ maremwaaidei naangelyɨ.’ Sareꞌna yɨhɨmaremwaaidɨnyainyɨ nɨmɨnyɨ kayaaꞌna nyevera, nabaai sarɨmɨnyɨ kayaaꞌna yɨhipɨꞌdeꞌnanyɨ. Aꞌmwera nɨmɨre yagaalyavɨ mɨdɨnevera, nabaai sarɨmɨrevɨ yɨhɨmɨdɨbɨꞌdeꞌnanyɨ. \v 21 Aꞌmwe sara nyɨdasaabakerɨ myawɨrivanɨgasaꞌna nabaai nɨmɨnyɨna ‘Gamɨre yayaꞌ kɨnɨnnakera daaka!’ dapɨjɨ yuya kayaaꞌna sara yɨhipɨꞌderera. \v 22 Nɨmɨ kaanya mabyɨwɨjɨ kwajɨ yagaalyaꞌ mujɨwɨjɨ kwajɨ Gotɨyai majɨ kyadɨꞌ ‘Sɨduꞌnakera kayaaꞌna yadɨvɨsare.’ Sareꞌna mena wɨdɨna yeꞌneꞌ sahwara mujɨna ‘Nɨmɨ myawɨryena yaasɨwaꞌna yɨweinyɨ,’ mujɨ yɨpɨꞌdeꞌnanyɨ. \v 23 Pwai nɨmɨnyɨna sɨnna tɨka wɨdavaka nabaai Nɨmaamaangerɨnajɨ sɨnna tɨka wɨdaꞌmanɨkelyɨ. \v 24 Kumɨnyaba dɨragɨnna myɨwɨjɨ kwajɨ sare tɨnna mwanganyɨpɨjɨ kwajɨ sahwaraavɨna Gotɨyai mujɨ ‘Kayaaꞌna yeverera.’ Dɨragɨnna sara kye yuyagaaꞌ yuyara sara myesabulyɨ. Sareꞌna kɨrɨꞌ nayaa kye kumɨ tɨnna wanganna nyeva kuna kayaaꞌna yadɨvɨꞌ nɨmɨnyɨnajɨ Nɨmaamaangerɨnajɨ sanɨdainaarɨna sɨnna tɨka wɨdaꞌmanɨkerera. \v 25 Sahɨrɨꞌ warɨꞌ. Kumɨre Kɨwɨnyaꞌ Gotɨyai wɨjaavakeꞌ dɨnɨkeꞌ yuneꞌna nebulyaꞌna yɨmaꞌnadesɨ. Dara dɨnɨꞌ ‘Nɨmɨnyɨna sɨnna tɨka yaasɨwaꞌna wɨdavakerera.’ \p \v 26 Maredadei Kuryai walaabathelyɨ. Sai nebulyabwi yadei Kuryai Nɨmwarɨdaaꞌnyai walaabathelyɨ. Nɨmwarɨdaaꞌnya Kuryarɨ sarɨmɨnyawɨnna yasaabɨdeinyɨ. Mena kyasaabaꞌmujɨ sai nɨmɨnyɨna yɨhɨzalɨkurakadelyɨ. \v 27 Nabaai, sarɨmɨ nɨmɨnyɨna pwaraavɨ duzalɨkurakyideihɨlyɨ. Aayawɨdaaꞌnyɨ nɨmɨjɨ mwaidaanyaꞌna pwaraavɨ duzalɨkurakyideihɨlyɨra nɨmɨnyɨna. \c 16 \p \v 1 ‘Nɨmɨrera nɨmɨnyɨ nanyɨmarasɨꞌnɨpɨdɨka!’ dena yagaala sa kavena yɨhɨthɨwa. \v 2 Aꞌmwera sarɨmɨnyɨna sɨmɨlɨka kulojɨ kumɨ yɨhɨthɨpɨꞌde ‘Nemɨre Lotuangevɨdaaꞌnyɨ yuna dalyula!’ Yɨthaa, kayaaꞌnanyagaaꞌ pɨgaaꞌ yɨmaꞌnadehaaꞌ aꞌmwera sarɨmɨnyɨ tamakɨna yɨhyapɨjɨ kwaasɨ dɨna ‘Yɨwoꞌ Gotɨyare wawɨnyaꞌ wɨdaayɨvanɨgoinera.’ \v 3 Nɨmwarɨjɨ nɨmɨnyɨjɨ manehyawɨriwaasaꞌna sarɨmɨnyɨ kayaaꞌna sara yɨhipɨꞌdere. \v 4 Sagaaꞌ sara yapɨjɨyagaaꞌ ‘Sarɨmɨ dara jawɨrila! “Ai, Jizaazai sara nedake yɨmaꞌnɨwakengɨ,’ ” dena yagaala sa kavena yɨhɨthɨweinyɨ. \s1 “Kuryai Tewaanyai yadevulyɨ,” wɨdakeꞌnesɨ Jizaazai. \p Sɨnnawɨdaaꞌnyɨ sarɨmɨnyaba mwaaleꞌna yagaala sa mujɨna. \v 5 Mujɨ yɨhyena kɨrɨꞌ dahaaꞌ dɨvi nyɨdasaabakeryawɨnna ayɨna wɨdeinyɨ yuya sa yɨhɨthɨvanɨgeinyɨ. ‘Ayɨna wɨdeinyɨ,’ kyɨhɨthɨwa kɨrɨꞌ sarɨmɨjɨya aane pwai kwai manyɨdaanganyɨwaꞌ ‘Gawɨnneigɨnaka?’ \v 6 Sara kyɨhɨthɨwa sarɨmɨre sɨmunyangɨ kale naanga yuna yɨhyɨvanɨꞌ. Kale naanga kyɨhyɨvanɨꞌ kɨrɨꞌ \v 7 nebulyaꞌ yɨhɨthɨvanɨge. Sarɨmɨnyɨne nɨmɨ kaanya wɨdeꞌ tewaanyabulyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmɨ kaanya mwɨyɨ yɨwɨjaꞌ sarɨmɨnyawɨnna Maredadei mabi yadelyɨra. Arɨkawɨ. Sareꞌ nɨmɨ kaanya wɨna yɨwɨjaꞌ sarɨmɨnyawɨ sarɨ yasaabɨna. \v 8 Sarɨ yasaabɨna kyaꞌmujɨ walaabɨna yojɨ Kwaakevakɨ mwaalyaraavɨ mena wɨjɨwaainade ‘Sarɨmɨ yuyaihi kayaaꞌnanyabwi yɨvanɨgava. Yɨdaꞌmaraangeburɨna nayaa myawɨrivanɨgava. Gotɨyai kotɨyaꞌ sarɨmɨnyɨ yɨhɨzɨdavadelyɨra.’ \v 9 Nɨmɨnyɨ manyɨlɨmwagyɨvanɨgasaꞌna kayaaꞌnanyabwi yɨvanɨgava. \v 10 Nɨmwaryawɨnna tewaanyainyɨ kwawaꞌmwi yuyagaaꞌ sarɨmɨ tɨnna dɨnyanganyideinyɨ mɨꞌ. Saꞌna Kurya Tewaanyai ‘Aꞌmwera Jizaazarɨna nayaa yawɨpɨka!’ dozɨ yɨdaꞌmaraangebwi wɨjɨwaainade. \v 11 Kwaakevakɨ mwaalyaraavɨ maremwaaidei Saataanɨmɨ kotɨyaꞌ mena wɨjɨdavakeꞌna Gotɨyai yuyaraavɨ kotɨyaꞌ wɨjathelyɨ. Sana sana Kurya Tewaanyai Kwaakevakɨ mwaalyaraavɨ wɨjɨwaainadelyɨ. \p \v 12 Yagaala pɨnɨjɨ myɨhɨzɨwa. Aawa. Dahaaꞌ yagaala sa nayaa mamaari jideihɨlyɨ. \v 13 Saꞌna kɨrɨꞌ dɨvi Kurya Tewaanyai nebulyaꞌ dadei sahwai walaabozɨ nebulya yuyangɨ nayaa yɨhibwarɨdaakwade. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kuryai yawɨrojɨ gannya sɨdusaꞌ mujɨ yɨhyade. Aawa. Nɨmɨjɨ Nɨmaamaangelyɨ wɨdakajaꞌ yɨhɨthathe. Dɨvi yɨmaꞌnyaꞌne yɨhɨthathelyɨra. \v 14 Sahwai nɨmɨnyɨna dɨna ‘Naangelyɨ,’ yaka byaannakeinyɨ nyɨmwaaihadelyɨ. Nɨmɨre dɨwɨjaꞌ maarɨna yojɨ saꞌ yɨhɨthathelyɨ. Sara yɨhɨthozɨ byaannakeinyɨ nyɨmwaaihadelyɨra. \v 15 Yuya Nɨmware sa nɨmɨrengɨra. Yuya Nɨmware yagaala sa wɨdadɨnyangɨ. Sareburɨdaasɨ ‘Nɨmɨre dɨwɨjaꞌ maarɨna yojɨ saꞌ yɨhɨthathelyɨ,’ yɨhɨthɨwa. \s1 Kaleꞌnesɨ yɨlaayaꞌnesɨ sawaarɨnesɨra. \p \v 16 Dɨvi maalɨkegaaꞌ tɨnna mwanganyɨ dɨnyidera. Sagaaꞌdaasɨ maalɨkegaaꞌ kwavɨlavojɨ tɨnna dɨnyanganyideinyɨ.” \v 17 Sarevɨdaaꞌnyɨ gamɨre pwara gamɨre pwaraavɨ wɨdɨna “Nedɨwakeꞌ be yagaalavaka? Nedɨwaꞌ ‘Maalɨkegaaꞌ tɨnna mwanganyɨ dɨnyidera. Sagaaꞌdaasɨ maalɨkegaaꞌ tɨnna dɨnyanganyideinyɨ.’ Nabaai nedɨwaꞌ ‘Nɨmwaryawɨnna wɨdeꞌnanyɨ.’ \v 18 Sara nedɨwake yagaala ‘Maalɨkegaaꞌna,’ be yagaalavaka? Nedɨvanɨkeꞌ myawɨrivanɨgoina,” wɨdɨna yeꞌ. \p \v 19 Jizaazai kumɨre yɨwaarata wɨjaꞌna yawɨrakei, wɨdɨna “Yɨhɨthɨwa. Maalɨkegaaꞌ tɨnna mwanganyɨ dɨnyidera. Sagaaꞌdaasɨ maalɨkegaaꞌ tɨnna dɨnyanganyideinyɨ. Saꞌne sarɨmɨ sara jɨwaaraꞌnɨvanɨgava! \v 20 Naanga nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Sarɨmɨ kɨnna, kɨdaata dɨzideꞌ kɨrɨꞌ Kwaakevakɨ mwaalyara yɨlaaya yɨpɨꞌdesɨ. Sarɨmɨnyɨ kale yɨhyadeꞌ kɨrɨꞌ dɨvi sarɨmɨre kaleꞌ yɨlaaya yɨmaꞌnadesɨ. \v 21 Mudangegaaꞌ aꞌmweꞌ gamɨregaaꞌ yɨmaꞌnakeꞌna bwaranyaryaba daanga wɨvɨda kale wiadesɨ. Nabaai mena maaꞌda gannya bwaranyai Kwaakevakɨ yɨmaꞌnadeꞌna yɨlaaya yɨna yadesɨ. Yɨlaaya yadeꞌna gannya kaleꞌna ayɨna myawɨryadesɨ. \v 22 Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmweꞌ sara yadevaaibɨꞌ sarɨmɨ sara jideihɨlyɨ. Dahaaꞌ kale yɨhyɨvanɨkeꞌ kɨrɨꞌ tɨnna ayɨna wanganna kyɨhyaꞌmujɨ sarɨnnya kuryara yɨlaaya naanga yɨpɨꞌdeihɨlyɨ. Sarɨmɨre yɨlaaya saꞌ aꞌmwe aane pwai kwai kuka mipalamaari yadeihɨlyɨ. \p \v 23 Yɨrɨka savɨ nɨmɨnyɨ aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ miwaarayɨ dɨnyideinyɨ. Naanga nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Nɨmɨnyɨna nayaa yawɨꞌdɨvɨꞌ Nɨmwarɨ sara yɨwaarapɨja pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ Gotɨyai nɨmɨnyɨne yayavɨ sara yadelyɨ. \v 24 Kɨgaaꞌ nɨmɨnyɨne yayavɨ myɨwaarayɨ yeꞌ. Dahaaꞌdaasɨ sara yɨwaaravapɨjɨ saꞌ daapɨna jideihɨlyɨ. ‘Nemɨre yɨlaayaꞌ naanga yɨnahu neyekuꞌnana!’ dapɨjɨ dɨthaapyideihɨlyɨ. \s1 Jizaazarebwi Kwaakevakɨ mwaalyaraavɨreburɨ wavɨlaꞌnɨkeꞌnesɨ. \p \v 25 Yagaala da keꞌbaꞌnanyangɨ yɨhɨthɨwa. Sara yɨhɨthena aawaaya pɨgaaꞌ yɨmaꞌnadehaaꞌ keꞌbaꞌnanyangɨ kuna mujɨ yɨhideinyɨ. Aawa. Sagaaꞌ Nɨmwarɨna aangyagaalyaꞌ kave yɨhɨthɨdeinyɨ. \v 26 Yɨrɨka savɨ nɨmɨnyɨne yayavɨjɨ yawɨꞌdɨvɨꞌ Gotɨyarɨ jɨwaarayidelyɨ. ‘Nɨmwarɨ sarɨmɨnyɨna yɨwaaravɨma!’ mujɨ yɨhideinyɨ. \v 27 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmwai sahwarɨ sarɨmɨnyɨna tewaanya wɨvuꞌnadeꞌna kadɨka nayaa yɨhuꞌnadelyɨ. Nɨmɨnyɨna tewaanya yɨhɨvuꞌnɨvanɨkeꞌnajɨ ‘Jizaazai Gotɨyarɨdaasalyɨ,’ yawɨꞌdɨvɨꞌ nyɨlɨmwamanɨgasaꞌnajɨ Nɨmwai sarɨmɨnyɨna tewaanya wɨvuꞌnɨvanɨkelyɨ. \v 28 Nɨmwarɨdaasainyɨ walaabena Kwaakevakɨna bɨweinyɨ. Nabaai dahaaꞌ Kwaakevakɨdaasɨ yaꞌmavaꞌmwi Nɨmwaryawɨnna ayɨna wɨdeinyɨra.” \p \v 29 Sagaaꞌ gamɨrera wɨdɨna “Yɨthaa, dahaasagaaꞌ aangyagaalyaꞌ kave nedɨvanɨgɨ. Keꞌbaꞌnanya aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ manejɨvanɨgɨ. \v 30 Dahaaꞌ dara yawɨꞌmwoꞌ ‘Ai, Jizaazai yuya yawɨꞌdelyɨ.’ Nemɨre yɨwaarata magɨzɨwogaaꞌ yuya sa nayaa yawɨꞌdɨ nayaa sara nedɨvanɨgɨ. Sarebwi yɨvanɨgɨnyavɨ dara gɨlɨmwamwoꞌ ‘Ai, sahwai Gotɨyarɨdaasai daaka!’” \p \v 31 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Dahaaꞌ danyɨlɨmwamanɨgava! \v 32 Yɨthaa, aawaaya pɨgaaꞌ yɨmaꞌnadehaaꞌ dahaakɨ. Dahaaꞌ gazaigɨzaigɨ gɨnnya angevɨna lɨkaanya wɨna jɨtheigɨnyɨ. Pɨwɨnna pɨwɨnna yɨwɨnamaꞌna yapɨjɨ nɨmɨ gaveinyɨ mwaalɨdewɨ dɨnyagalyaꞌmayideihɨlyɨ. Nɨmɨ gaveinyɨ mwaalyaꞌna mɨꞌ. Nɨmwai nɨmɨjɨ mwaaladeꞌna gaveinyɨ mɨka. \v 33 Nɨmɨ dɨna ‘Nɨmɨrera nɨmɨnyɨ kwaamuꞌnanyabwi kɨnɨnnakera mwaaibɨka!’ dena yuya sa yɨhɨthɨwa. Kwaakevakɨ daanga naanga kɨnɨnnakeihɨlyɨ. Sareꞌ kɨrɨꞌ kwaakevakɨya kayaaꞌnanya dathɨwamwenna jɨvaimwannyɨla!” \c 17 \s1 Jizaazai gannyaraavɨna Gotɨyarɨ wɨdakeꞌnesɨ. \p \v 1 Yagaala sa Jizaazai mena wɨdakegaaꞌ sagaaꞌ Sɨgunyavɨ maranganna yaka Gotɨyarɨ wɨdɨna “Nɨmwai, dahaaꞌ naangegaaꞌ yɨmaꞌnɨwakegaakɨ. ‘Nyɨbwaalɨvaangei byaannakeinyɨ nyɨmwaaihana!’ daꞌgɨzɨ Jɨwaalɨvaangei byaannakerɨ dumwaaihya! \v 2 Kɨlaaꞌnaka yuyaraavɨ nyɨjaavagɨnyaraavɨna gɨmɨ dɨna ‘Yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaalyabwi wɨjaavana!’ dahɨna sahwaraavɨ maremwaalyabwi gamɨnyɨna wɨjaavagɨnyabaaibɨꞌ byaannakerɨ dumwaaihya! \v 3 Yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaala sabwi daresɨra. Gotɨya Nebulyaigɨ Nawɨꞌnya gaveigɨnyɨjɨ Jizaazai Kɨraazɨtɨyarɨ wɨdasaabahɨnyarɨjɨ yawɨramaataꞌnesɨra. Saꞌ yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaalyabulyɨra. \v 4 Kwaaka davakɨyavɨ aꞌmweraavɨ gɨmɨre byaannyabwi wɨjɨwaaine. ‘Dɨragɨnna sara sara ja!’ kanyɨdahɨ mena sara yɨꞌmwannyɨna yena wɨjɨwaaine. \v 5 Kɨgaakuna Kwaakevaꞌ myɨmaꞌnyaakegaaꞌ gɨmɨjɨ byaannyabwi kɨnɨnnakeinyɨ. Nɨmwai, dahaaꞌ byaanna sabwina gɨmɨ sahwaigɨnyaba byaannakeinyɨ dɨnyɨmwaaihya! \p \v 6 Kwaakevakɨ mwaalyaraayawɨdaaꞌnyɨ pwaraavɨ wɨjaavɨna nyagɨnya sahwaraavɨ gɨmɨre sɨdusaꞌna gɨmɨre yayaꞌna wɨjɨwaainɨwa. Aꞌmwe sara gɨmɨrera mwaaleꞌ. Gɨmɨrera mwaalesaraavɨ nyɨjaavagɨnyarera. Gɨmɨre yagaalyaꞌ mena mɨdɨmwaaꞌ. \v 7 Mena mɨdɨmwaasaraavɨne dahaaꞌ gɨthɨvanɨge. Yuya nyɨjawaanya sare gɨmɨnyɨdaaꞌnyangɨra. Nabaai sareꞌ mena yawɨꞌmanɨgasarera. \v 8 Yagaalya nyɨjaavagɨnya yagaala sa sahwaraavɨna wɨjaavɨna kye aꞌmwe sara daapɨna yeva nebwina dara yawɨꞌmwaasaꞌ ‘Yo, Gotɨyarɨdaasai Jizaazai walaabakei daaka!’ Nabaai dara lɨmwamwaasaꞌ ‘Ya, Gotɨyai Jizaazarɨ jasaabaka!’ Yɨ sareꞌna mena yawɨꞌmanɨgasarera. \p \v 9 Kumɨnyɨna Gotɨyaigɨnyɨ gyɨwaaraꞌmanɨge. Kwaakevakɨyara gɨmɨrebwi myadɨvɨsare. Kwaakevakɨ mwaalyaraavɨna magyɨwaarayɨvanɨge. Aawa. Aꞌmwe nyɨjawaanyaraavɨnesɨ. Gɨmɨnyɨnera mwaaihasaꞌna gyɨwaaraꞌmanɨge sahwaraavɨna. \v 10 Nɨmɨre yuya gɨmɨrengɨra. Gɨmɨre yuya nɨmɨrengɨra. Sareꞌ sahwaraavɨ byaannakeinyɨ yɨmaꞌnɨwa. \v 11 Sareꞌna dahaaꞌ gɨmɨnyawɨnna bɨvanɨge. Kwaakevakɨ kuna mamwaalyɨ yɨdera. Kɨrɨꞌ Kwaaka davakɨ nɨmɨrera mwaaibɨꞌdera. Nɨmwai Tewaanyaigɨ gɨrɨka maayaigɨ, gɨnnya dɨragɨnyaꞌ gɨnnya yayaꞌ yawɨraꞌgɨzɨ saraavɨ tewaanna dɨmaredaaka! Gɨmɨre yaya saꞌ kanyɨjaavagɨ tewaanna mwaaihe. ‘Nɨmɨjɨ gɨmɨjɨ avaalyainaai mwaaiholabaaibɨꞌ avaalyara mwaaibɨka!’ daꞌgɨzɨ kumɨnyɨ sara dɨmaredaaka! \v 12 Kumɨnyaba mwaaidɨ sahwaraavɨ maredaave. Gɨnnya yayaꞌ dɨragɨnyaꞌ kanyɨjaavagɨ nɨmɨ dɨragɨnna maredaave. Dame dɨragɨnna maredaaꞌna yadɨ aane pwai kwarɨ myagalyaꞌmayɨ. Sara yadɨ kɨrɨꞌ gave pwai yagalyaꞌmasabwi kɨnɨnnakei yagalyaꞌmavadelyɨra. Sarerɨna kɨgaakuna gɨmɨre Bukuyaꞌ sara dɨnɨkeꞌnanyɨ. \v 13 Dɨragɨnna maredaaꞌna yena dahaaꞌ gɨmɨnyawɨnna bɨvanɨgeinyɨ. ‘Kumɨnyɨ yunebanna nɨmɨre yɨlaayabwi yekuꞌnana!’ dena Kwaakevakɨ yagaala sa sara gɨthɨvanɨge. \v 14 Gɨmɨre yagaalyaꞌ nɨmɨreraavɨna nayaa wɨjaawa. Kwaakevakɨyaraavɨ sahwaraavɨna sɨnna tɨka wɨdaꞌmanɨꞌ. Kwaakevakɨyainyɨ mamwaalyɨgevaaibɨꞌ sahwara Kwaakevakɨyara mamwaalyɨgasaꞌna sɨnna tɨka wɨdaꞌmanɨꞌ. \v 15 ‘ “Nɨmɨreraavɨ kayaaka nyɨgaibɨthɨka!” dena kwaaka davakɨdaaꞌnyɨ dɨmakilaawa!’ magɨzɨvanɨge. Aawa. ‘Kayaaꞌnanaangei Saataanɨ kayaaka nyadɨka! Davakɨ nɨmɨrera mwaaidapɨjɨyaraavɨ dɨmaredaaka!’ Sara gyɨwaaraꞌmanɨge. \v 16 Kwaakevakɨyainyɨ mamwaalyɨgevaaibɨꞌ sahwara Kwaakevakɨyara mamwaalyɨgasarera. \v 17 Gɨmɨre wawɨnyaꞌna nayaa yɨpɨꞌdeꞌna sahwara tewaanyara gɨrɨka maayara nebulyaburɨ yɨmaꞌnɨpɨka! Gɨmɨre yagaalyaꞌ nebulyasɨra. Yagaala saꞌ wɨdɨwesɨ. \v 18 Kwaakevakɨna nyɨdasaabahɨnyabaai Kwaakevakɨ mwaalyaraavɨ wɨjɨwaakyaꞌna wɨdaase nɨmɨreraavɨ. \v 19 ‘Gɨmɨre wawɨnyaꞌna nayaa yɨpɨꞌdeꞌna tewaanyara nebulyaburɨ yɨmaꞌnɨpɨka!’ dena gɨmɨre wawɨnyaꞌna nayaa yɨdeꞌna kumɨnyɨneꞌna tewaanyainyɨ gɨrɨka maayainyɨ wɨmwaalyɨge. \p \v 20 Nɨmɨrera sahwara gaveraavɨ Gotɨyaigɨnyɨ magyɨwaarayɨwa. Aawa. Dɨvi kumɨ pwaraavɨ nɨmɨnyɨna wɨdɨna kyapɨjɨ kumɨre yagaalyavɨ nyɨlɨmwabɨꞌdera kwaraavɨnajɨ yawɨrena gɨthɨwa. \v 21 Nɨmwai, ‘Yuyara avaalyara mwaaibɨka!’ dena gyɨwaaraꞌmanɨge. ‘Gɨmɨnyɨ wɨlagɨmwaaiheꞌ, nɨmɨnyɨ wɨlanyɨmwaaihɨnyabaaibɨꞌ avaalyara mwaaibɨka!’ dena gɨthɨwa. Nabaai, ‘Kwaakevakɨ mwaalyara dara lɨmwabɨꞌdeꞌna “O, Gotɨyai Jizaazarɨ wɨdasaabakelyɨra,” sara lɨmwabɨka!’ daꞌgɨzɨ ‘Naarɨmɨnyɨ wɨlanehɨmwaaibɨka!’ dɨthatheꞌna ‘Avaalyara mwaaibɨka!’ dena gyɨwaaraꞌmanɨge. \v 22 ‘Naarɨmɨ avaalyainaai mwaaiholabaaibɨꞌ sahwara avaalyara mwaaibɨka!’ dena byaannyaꞌ mena nyɨjaavagɨnya saꞌ wɨjaawa. \v 23 ‘Kumɨnyɨ wɨlamwaalɨma! Nɨmɨnyɨ kuna dulanyɨmwaala!’ gɨthɨwa. Gɨmɨ nyɨdasaabahɨ. Nabaai gɨmɨnyɨ nɨmɨnyɨna tewaanya gɨvuꞌnadevaaibɨꞌ kumɨnyɨna gɨvuꞌnaderera. ‘Yɨ Kwaakevakɨyara sareꞌ yawɨpɨka!’ dapɨjɨ ‘Sahwara avaalyaraavɨ yuneꞌna wɨmwaaihaka!’ dakwoihɨjɨ kumɨnyɨ wɨlamwaalɨma! Nɨmɨnyɨ kuna dulanyɨmwaala! \p \v 24 Nɨmwai, nɨmɨreraavɨ nyɨjaavagɨnyaraavɨna ‘Nɨmɨ mwaalɨdeva nɨmɨjɨ mwaaibɨka!’ daꞌmujɨ sɨmunya sara yawɨꞌmanɨge. Kwaaka davaꞌ mwaki yagɨnegaaꞌ nɨmɨnyɨna tewaanya gɨvuꞌnyaakeꞌna byaanna dɨragɨnyaꞌ nyɨjaye. ‘Byaanna saꞌ wangabɨka!’ daꞌmujɨ ‘Sahwara nɨmɨjɨ mwaaibɨka!’ gɨthɨwa. \v 25 Nɨmwai, yɨdaꞌmaraangebwi kɨnɨnnakeigɨ, Kwaakevakɨyara gɨmɨnyɨ myawɨryadɨvɨꞌ kɨrɨꞌ nɨmɨ sainyɨ gɨmɨnyɨ yawɨꞌdɨnyainyɨ. Nabaai gɨmɨ nɨmɨnyɨ nyɨdasaabahɨnyaꞌna aꞌmwe dara nɨmɨrera sara yawɨꞌmwaaꞌ. \v 26 Gɨmɨnyɨna gɨmɨre yayavɨna sahwaraavɨ yɨbwarɨdaakwena nabaai, kuna yɨbwarɨdaakwɨdeinyɨ. ‘Gɨmɨnyɨ nɨmɨnyɨna tewaanya gɨvuꞌnadevwi kumɨnyɨ warana! Nabaai kumɨnyɨ wɨlɨmwaalɨma!’ daꞌmujɨ yɨbwarɨdaakwɨdeinyɨ sahwaraavɨ.” \c 18 \s1 Aawɨlasara Jizaazarɨ wɨla pwɨyɨna yesaꞌnesɨ. \r (Matɨyui 26:47-56; Maakɨ 14:43-50; Lukɨ 22:47-53) \p \v 1 Jizaazai sare mena wɨdakegaaꞌ gamɨrerari saba yagalyaꞌmaveva Aalya Kidɨronɨyavɨ gaꞌmaꞌna yeꞌ. Saba yɨwawɨnya pɨjɨꞌ waꞌdɨsɨyaba. Aalya Kidɨronɨyavɨ gaꞌmaꞌna yeva wawɨnya savɨ wɨlamwaaina. \v 2 Kɨgaaꞌ wawɨnya savɨ Jizaazalyɨ gamɨrerari yɨkabadɨvɨꞌ mwaalesaꞌna Juthaazai yɨkamaangeraavɨna Jizaazarɨ wibwarɨdaakwakei wawɨnya savɨ yawɨꞌnɨkei. \v 3 Sarevɨdaaꞌnyɨ sai wawɨnya sawɨnna wɨna. Nabaai aawɨlasarajɨ Gotɨyare Angevɨne damerajɨ kwara kaanna wɨna yeꞌ. Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ Perɨzɨyarajɨ sara aawɨlasaraavɨjɨ dameraavɨjɨ wɨdasaawɨna. Wɨdasaawɨna kyeꞌ kumɨre kwaariꞌmasɨramɨnya kɨlɨka maarɨna yeva laamuyajɨ yɨꞌbaaka lɨvamakuna. Lɨvamakuna yesaraavɨna Juthaazai Jizaazaryawɨnna yɨbwaramakuna. \v 4 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai gamɨnyɨne yuyangɨ yɨmaꞌnyaꞌne yawɨꞌna yakei, badaapiyaraayabanna bɨna. Badaapiyaraayabanna bɨna yaka wɨdɨna “Aarɨna bɨꞌmanɨgava?” \v 5 Kumɨ jaꞌnawɨdɨna “Naazaretɨ mwaalyai Jizaazarɨna bɨwoinera.” Jizaazai wɨdɨna “Sahwainyɨ nɨmɨnyɨra.” Sagaaꞌ kumɨnyaba Juthaazai yɨbwarɨdaakwiai daavakelyɨ. \v 6 Jizaazai “Sahwainyɨ nɨmɨnyɨra,” wɨdɨna yakevɨdaaꞌnyɨ kumɨ samwi yɨgɨꞌdaaꞌna yeva kwaakewɨnna walakuna yeꞌ. \v 7 Sarevɨdaaꞌnyɨ sai ayɨna yɨwaaraꞌna “Aarɨna bɨꞌmanɨgaꞌ?” Yɨwaaraꞌna kyaꞌ kumɨ sara wɨdɨna “Naazaretɨ mwaalyai Jizaazarɨna bɨꞌmanɨgo.” \v 8 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Mena yɨhɨthɨwa. Sahwainyɨ nɨmɨnyɨra. Nɨmɨnyɨ bɨꞌmanɨgasavɨdaaꞌnyɨ aꞌmwe dara nɨmɨrera wɨpɨka!” \v 9 Mena wɨdakeꞌ “Yuneꞌna nebulyaꞌna yɨmaꞌnana!” daka sara wɨdɨna yaꞌ. Dara wɨdakesɨ. Aꞌmweraavɨ nyɨjaavagɨnyarajɨya aane pwai kwarɨ myagalyaꞌmayɨwa. \p \v 10 Sarevɨdaaꞌnyɨ munnaanyavɨ Saaimonɨ Pitai kwaariꞌmasɨramɨnyaꞌ maruzaainyɨna yakei. Kwaariꞌmasɨramɨnya saꞌ labwaꞌnyɨna yaka pwarɨ davɨna. Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangere yaasɨwaꞌwawɨnyai damerari bɨna yaka daavɨna. Sai daavɨna kyaꞌ Pitai gamɨre kadɨkiꞌ aangasɨmagɨnyɨꞌ yuna dakuꞌna. Aꞌmwe sarɨne yayaꞌ “Maalɨkaazala.” \v 11 Kadɨkiꞌ yuna dakuꞌna yakevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai Pitarɨ wɨdɨna “Gɨnnya kwaariꞌmasɨramɨnyaꞌ ayɨna duzaainana! Gara yawɨꞌmanɨgɨna! Nɨmaamaangei daanga naanga nyɨvɨnadeꞌne kaapɨyaꞌ nyɨjaawaka saꞌ manyɨ yɨdeinyɨ daa! Nɨdeꞌnanyɨ.” \s1 Aꞌmwe Anaazaryaba Jizaazai daavakeꞌnesɨ. \p \v 12 Sarevɨdaaꞌnyɨ aawɨlasarajɨ kumɨre maremwaaide naangelyɨ Juya damerajɨ sara Jizaazarɨ galalɨmwanna yeva gamɨre asawaarɨ wɨla pwɨyɨna yeva \v 13 sɨnnawɨ aꞌmwe Anaazaryawɨnna makuna. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sagaaꞌ Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangei Kaayapaazai mwaalakei. Kaayapaazarɨ ganyaalɨmaangei Anaazai mwaalakelyɨra. \v 14 Nabaai Kaayapaazai sai Juyaraavɨ wɨdɨna “Gave pwai aꞌmweraavɨna balajaꞌ yɨ saꞌ tewaanyasɨra.” Sara wɨdɨna yakelyɨ Kaayapaazai. \s1 Pitai Jizaazarɨna “Maavelyɨ,” wɨdakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 26:69,70; Maakɨ 14:66-68; Lukɨ 22:55-57) \p \v 15 Saaimonɨ Pitalyɨ Jizaazare pwalyɨ saraai Jizaazarɨ mɨdɨnna. Gamɨrei pwarɨna Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangei nayaa yawɨꞌna yadelyɨ. Yawɨꞌna yadei angwaasavɨ kusɨlaanna Jizaazalyɨ wɨlaawɨna. Jizaazarɨ kuna mɨdɨnna yagɨlyai wɨlaawɨna. \v 16 Wɨlaawɨna kyaꞌ mwasɨlaa tɨkuryaba Pitai daavɨna. Sarevɨdaaꞌnyɨ gamɨre pwarɨna Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangei nayaa yawɨꞌdei sai mwasɨlaanna ayɨna walyuna yaka tɨkuryavɨ maremwaaide sɨdɨraayavɨ wɨdɨna yaka kusɨlaanna Pitarɨ makuna. \v 17 Sarevɨdaaꞌnyɨ tɨkuryavɨ sɨdɨraayaꞌ Pitarɨ wɨdɨna “Pwaigɨjɨ aꞌmwe sahwareigɨ midaaka?” Sai kwaasɨ wɨdɨna “Aawa, nɨmɨ mɨka!” \p \v 18 Sagaaꞌ yɨrɨlyagaakɨ. Sareꞌna damerajɨ yaasɨwaꞌwawɨnyarajɨ dɨka mariraꞌna yeva savɨ daavɨna yeva yɨmwannyɨna. Yɨmwannyɨna yadaapi Pitai bɨna yaka kumɨnyaba daavɨna yaka yɨmwannyɨna yaꞌ. \s1 Gotɨyarɨne Tamiraꞌde Naangei Jizaazarɨ yɨwaaravakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 26:59-66; Maakɨ 14:55-64; Lukɨ 22:66-71) \p \v 19 Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwera dɨnyɨna “Anaazai, Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naanga pwalyɨ.” Nabaai dɨnyɨna yesai Aꞌmwe Anaazai Jizaazarɨ yɨwaaraꞌna. Gamɨreraavɨnajɨ gamɨre wɨjɨwaakyavɨnajɨ yɨwaaraꞌna. \v 20 Sara yɨwaaraꞌna kyaꞌ Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Yuyagaaꞌ Kwaakevakɨyaraayaba yuyaraavɨ kuꞌmaayaba wɨdadɨnyainyɨra. Juyainaavɨre lotuangengɨjɨ Gotɨyare Angevɨjɨ saba wɨjɨwaakɨna. Juya yuyara yɨkabadɨvɨsaba yuna wɨjɨwaakɨna yadɨnyainyɨ. Lɨka yulyaꞌna yagaala aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ mujadɨnyainyɨ. \v 21 Sara yadɨnyainyɨneꞌna baaꞌna nyɨwaraꞌmwaa? Aꞌmwera kadɨka nyuꞌnesaraavɨ yɨwaaravaꞌgɨzɨ gɨthɨpɨꞌderera. Yɨthaa, kumɨ yagaala sara wɨdeꞌna nayaa yawɨꞌna yesaꞌnanyɨra.” \v 22 Sai sara wɨdɨna yakegaaꞌ dame pwai Jizaazare maangwɨdaanyaba asasɨ jɨrɨꞌbwararanna yaka wɨdɨna “Amɨ, Gotɨyarɨne Tamiraꞌde Naangerɨ sara baaꞌna jaꞌnawɨdɨwaana!” \p \v 23 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Nɨmɨ kayaaꞌna wɨdɨwɨjɨ kwajɨ saꞌna dava yuyara mwaaihasaraavɨ duzɨwaakya! Saꞌna nɨmɨ tewaanna wɨdɨweꞌ baaꞌna nyɨramwaana?” \p \v 24 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai wɨla kuna pwɨyɨnɨkerɨ Anaazai yaasɨna kyaꞌ Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangei Kaayapaazaryawɨnna pwara makuna yeꞌ. \s1 Pitai Jizaazarɨna “Maavelyɨ,” ayɨna wɨdakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 26:71-75; Maakɨ 14:69-72; Lukɨ 22:58-62) \p \v 25 Sɨnnawɨ dɨkeyaba Pitai daavɨna yaka dɨkevɨ kuna yɨmwannyɨna. Kuna yɨmwannyɨna yadaaꞌnyɨ pwara Pitarɨ wɨdɨna “Nabaai, aꞌmwe sahwareigɨ midaaka?” Pitai kwaasɨ wɨdɨna “Aawa, nɨmɨ mɨka!” \p \v 26 Saba Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangere yaasɨwaꞌwawɨnya pwai mwaalɨna. Pitai aꞌmwere kadɨkikɨ yuna dakuꞌna gamɨjɨyarajɨyai mwaalɨna. Sai mwaalɨna yaka wɨdɨna “Wawɨnyavɨ salyɨyaigɨnyɨ tɨnna magwanganyɨjɨwa?” \v 27 Sarevɨdaaꞌnyɨ Pitai kwaasɨ ayɨna wɨdɨna “Aawa.” Wɨdɨna yakegaaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ kukuraayai jaka dɨna yaꞌ. \s1 Gaꞌmaanɨyai Paailatɨmyaba Jizaazai daavakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 27:1,2,11-14; Maakɨ 15:1-5; Lukɨ 23:1-5) \p \v 28 Sarevɨdaaꞌnyɨ Kaayapaazare angevɨdaaꞌnyɨ Gaꞌmaanɨya naangere anga kotɨyavɨna Jizaazarɨ makuna. Sagaaꞌ byaaka mena yakegaakɨ. Jizaazarɨ makuna yeva Juyara dɨna “Gaꞌmaanɨyaraavɨre anga kotɨyavɨna wɨlawaajɨ nemɨ kɨmaakeina nyɨmaꞌnaadɨka! Aawa. Pariꞌmaꞌmunne tɨka naadeꞌna,” deva kotɨyavɨ mwɨlaawieꞌ. \v 29 Sarevɨdaaꞌnyɨ mwasawɨ daavesawɨnna Aꞌmwe Paailatɨ walyuna yaka yɨwaaraꞌna “Aꞌmwe darɨna kotɨyavɨ be kayaaꞌnanyaꞌna dɨvanɨgatavaka?” \p \v 30 Kumɨ jaꞌnawɨdɨna “Sai kayaaꞌnanyaꞌ myajɨ kwajɨ gɨmɨnyawɨnna mamakabi kyaadɨka!” \v 31 Sarevɨdaaꞌnyɨ Paailatɨ wɨdɨna “Sahwaihi makwalyuna yapi sarɨnnya kɨwɨnyaꞌna kotɨyaꞌ aꞌmwerɨ jɨla!” Juyara wɨdɨna “Aꞌmwe Romɨyaihi kɨwɨnyaꞌ nedakadɨvɨꞌ ‘Kotɨyaꞌna aane pwai kwarɨ maramakɨpɨnera!’ Sara nedadɨvɨsaihɨlyɨ.” \v 32 Sɨnnawɨ Jizaazai “Aꞌmwera nɨmɨnyɨ sara kyapɨjɨ balɨdeinyɨ,” wɨdakesɨ. “Gamɨre yagaala saꞌ yuneꞌna nebulyaꞌna yɨmaꞌnana!” Gotɨyai kadozɨ Juyara sara wɨdɨna yesasɨ. \p \v 33 Sarevɨdaaꞌnyɨ Gaꞌmaanɨyaraavɨre anga kotɨyavɨ Paailatɨ ayɨna wɨlɨna yaka Jizaazarɨna dameraavɨ wɨdɨna “Dalyamaraawila!” Sara wɨdɨna yaka Jizaazarɨ wɨdɨna “Juyaraavɨ maremwaaidɨnya Kingɨyaigɨ daaka?” \v 34 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Nyɨwaraꞌmwaanyaꞌ gɨnnya yagaalyaꞌ dɨngaka? Pwara nɨmɨnyɨna gɨthɨwaasaꞌ dɨngaka?” \v 35 Paailatɨ jaꞌnawɨdɨna “Juyainyɨ daaka! Nɨmɨnyawɨnna gɨnnya yɨsavaakɨyara Juyarajɨ Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ sara gɨmarɨmwaihɨwaaꞌ. Berɨꞌ yagɨneigɨnaka!” \v 36 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Kwaaka davakɨ nɨmɨre maremwaalyabwi maayasɨra. Kwaaka davakɨ maremwaaidɨnyainyɨ kwajɨ nyɨmɨdɨdɨvɨsara dɨna ‘Juyara sahwarɨ nagalalɨmwabɨka!’ kadɨpɨka! Sara dɨna yɨpɨjɨ kwajɨ Juyaraavɨ mala karabɨthɨka! Sareꞌ Kwaaka davakɨdaaꞌnyɨ nɨmɨre maremwaalyabwi mwarika.” \v 37 Sarevɨdaaꞌnyɨ Paailatɨ wɨdɨna “Nabaai, sarevɨ maremwaaidɨnya Kingɨyaigɨ daaka?” Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Nɨmɨnyɨna nyɨdɨwaa ‘Kingɨyaigɨnyɨ.’ ‘Nebulyabwina wɨjalɨkurakɨma!’ dɨna yena nɨwaaꞌ nyɨmaarakeinyɨ, Kwaakevakɨ yɨmaꞌneinyɨ. Sareinyɨ nɨmɨre wawɨnyasɨ. Gazaizai nebulyavɨna wɨvuꞌnadei nɨmɨre maanguraayavɨ kadɨka nyuꞌnɨvanɨkelyɨra.” \v 38 Paailatɨ wɨdɨna “Nebulyabwi berɨvaka!” \s1 Jizaazarɨ tamakyaꞌna Paailatɨ wɨdakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 27:15-31; Maakɨ 15:6-20; Lukɨ 23:13-25) \p Sagaaꞌ mwasawɨ Juyaraayawɨnna Paailatɨ ayɨna wɨna yaka wɨdɨna “Mena yawɨrena dɨna yɨwa. Sai kayaaꞌnanya myɨwakelyɨ. \v 39 Saꞌna kɨrɨꞌ sarɨmɨrebwina Pariꞌmaꞌmunnegaaꞌ kalavuzarɨ yagalyaꞌmaꞌdɨnyainyɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ Juyaihɨre Kingɨyarɨ yagalyaꞌmavɨjɨwa? Sɨmunya gara yawɨꞌmwaaꞌ?” \v 40 Sarevɨdaaꞌnyɨ kumɨ jaka ayɨna wɨdɨna “Aawa, sai mɨka! Aawa. Baravaazarɨ nejaama!” Baravaazai sai kuka yɨpalamaaꞌdelyɨ. \c 19 \p \v 1 Sarevɨdaaꞌnyɨ Paailatɨ sara wɨdɨna kyaꞌ aawɨlasara Jizaazarɨ maarɨna yeva wɨla lannakesɨ sara tamɨna. \v 2 Mena tamɨna yeva taanya lannaka kave gɨhɨpaina yeva yamɨngaina yeva mwaaihɨꞌnya lannakeꞌ gamɨre mɨnyagɨnyavɨ yɨlakɨna. Gamɨre mɨnyagɨnyavɨ yɨlakɨna yeva kwaabɨyɨvɨta wayaakeꞌ egwewaarɨ yewaaꞌbwaꞌna yeva \v 3 gamɨnyawɨnna bɨna yeva kwaasɨ yagaala wɨdɨna “Naangeigɨ! Yuyagaaꞌ Juyaraavɨre Kingɨyaigɨ dɨmwaala!” Sara wɨdɨna yeva kunnya araraalyajɨ gamɨre sɨnnyavɨ jɨrɨꞌbwararanna yeꞌ. \p \v 4 Anga mwasawɨnna Paailatɨ ayɨna walyuna yaka kwala bwaꞌnaanyavɨ wɨdɨna “Yɨthaa, tamakyaꞌna gamɨre kayaaꞌnanyaꞌ mwariꞌ. Nɨmɨ bɨrɨna bɨrɨna yena gamɨre kayaaꞌnanyaꞌ mwanganyɨwa. Dahaaꞌ ‘ “Paailatɨ gamɨnyɨ yɨwetawakyaꞌ mabɨramaariwaka,” yawɨpɨka!’ dena sarɨmɨnyabanna makabɨvanɨge.” \v 5 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai mwaaihɨꞌnya lannakeꞌ yɨlakɨnɨkeꞌ kwaabɨyɨvɨta wayaakeꞌ yewaaꞌbwaꞌnɨkei mwasawɨnna walyuna. Mwasawɨnna walyuna kyaꞌ Paailatɨ kumɨnyɨ wɨdɨna “Yɨthaanyɨla! Aꞌmwe dalaakana!” \p \v 6 Sarevɨdaaꞌnyɨ Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ damerajɨ tɨnna wanganeva jaka dɨna “Yɨsavɨri nilɨya dɨramo! Yɨsavɨri nilɨya dɨramo!” Jaka dɨna kyeꞌ Paailatɨ wɨdɨna “Nabaai, sarɨmɨ maarapɨri yɨsavɨ nilɨya dɨramyɨla! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmɨ gamɨnyɨ mabɨramaariwa yɨwetawakyaꞌ!” \v 7 Juyara jaꞌnawɨdɨna “Nemɨ kɨwɨnyaꞌ kɨnɨnnakeine. ‘Gotɨyarɨ Gawaalɨvaangeinyɨra,’ kwaasɨ sara nedɨvanɨkeꞌna nemɨre kɨwɨnyaꞌ dara dɨnɨꞌ ‘Balana!’ ” \p \v 8 Sarevɨdaaꞌnyɨ Paailatɨ yagaala saꞌ kadɨka wɨꞌnyɨna yaka lɨka naanga yɨna yaka \v 9 Gaꞌmaanɨyaraavɨre kotɨangevɨ ayɨna wɨlɨna yaka Jizaazarɨ yɨwaaraꞌna “Gawɨdaasaigɨnaka?” Sara yɨwaaraꞌna kyaꞌ kɨrɨꞌ Jizaazai majaꞌnawɨjɨna. \v 10 Sarevɨdaaꞌnyɨ Paailatɨ wɨdɨna “Nɨmɨnyɨ manyɨjɨwaana? Jawɨka! Aꞌmwe naangeinyɨ, gɨmɨre wɨlyabaai yaarɨna kyaꞌmuri dɨwode dɨragɨnyaꞌ kɨnɨnnakeinyɨ. Nabaai, ‘Yɨsavɨri nilɨya dɨramyɨla!’ kudaꞌmuri dɨvaide dɨragɨnyaꞌ kɨnɨnnakeinyɨra. Sareꞌna jawɨka!” \v 11 Jizaazai jaꞌnawɨdɨna “Gɨmɨre dɨragɨnyaꞌ Sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ Gotɨyai magɨzaayajɨ kwajɨ dɨragɨnya aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ kɨnɨnnakeigɨ mamwaalyɨ kyɨdɨka! Sarevɨ gɨmɨnyawɨnna aꞌmwe kwai nyɨmakabɨwakei, kayaaꞌnanya naangeꞌ kɨnɨnnakelyɨra. Gɨmɨ kayaaꞌnanya maalɨkeꞌ kɨnɨnnakeigɨnyɨra.” \v 12 Sarevɨ Paailatɨ kadɨka wɨꞌnyɨna yaka dɨna “Jizaazarɨ makwaasɨma!” Dɨna yaka yaamɨjɨ yaamɨjɨ yɨna. Yaamɨjɨ yaamɨjɨ yɨna yadaaꞌnyɨ kɨrɨꞌ Juyara jaka naanga wɨdɨna “Sarɨ makwaasɨjaꞌ Romɨyaihɨrɨ yɨhɨmaremwaaide Sizaareigɨ mɨka! Gazaizai dada ‘Kingɨyainyɨ,’ aꞌmwe sai Sizaarɨna yɨkamaangelyɨra!” \p \v 13 Sarevɨdaaꞌnyɨ sa Paailatɨ kadɨka wɨꞌnyɨna yaka kusawɨdaaꞌnyɨ mwasawɨnna Jizaazarɨ wɨlamaraawɨna yaka kotɨyaꞌ yadei yawɨbwaꞌderɨ namwaalyɨsavɨ walamwaaina. Saba Angwaata Sɨlaangeꞌ woꞌnɨkesɨ. Nabaai, Yɨvɨruyagaalyaꞌ Gavaatha woꞌnɨkesɨ. \v 14 Sagaaꞌ Pariꞌmaꞌmunne wona sagaakɨ. Sagaaꞌ kumɨre yuya yovɨrawakyagaaꞌ. Sɨrɨgwajahaaꞌ aya kɨgaaꞌ yɨmaꞌnakegaakɨ. Paailatɨ walamwaaina yaka Juyaraavɨ wɨdɨna “Yɨthaanyɨla! Dai sarɨnnya Kingɨyalyɨ.” \v 15 Sarevɨdaaꞌnyɨ sahwara jaka naanga wɨdɨna “Dɨramakya! Dɨramakya! Yɨsavɨri nilɨya dɨrama!” Paailatɨ yɨwaaraꞌna “Sarɨnnya Kingɨyarɨ yɨsavɨri nilɨya tamɨdei daaka! Sara danyɨdɨwaava!” Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangera jaꞌnawɨdɨna “Nemɨre kingɨya pwai mamwaalyɨꞌ. Sizaai gavei kingɨyalyɨra.” \v 16 Sarevɨdaaꞌnyɨ sagaaꞌ Paailatɨ “Sarɨ yɨsavɨri nilɨya tabɨka!” daka wɨmwangɨmwaaihɨna yaꞌ. \s1 Yɨsavɨri Jizaazarɨ nilɨya tamesaꞌnesɨ. \r (Matɨyui 27:32-44; Maakɨ 15:21-32; Lukɨ 23:26-43) \p Sarevɨdaaꞌnyɨ aawɨlasara yɨsawaꞌ Jizaazarɨ wɨmaarina yeva Jizaazarɨ makwalyuna. \v 17 Jizaazarɨ makwalyuna yadɨvɨꞌ sai gannya yɨsawaꞌ yɨkwaꞌna yaka Gɨlemɨnyagɨnyaba woꞌnɨkewɨnna makuna. Saba Yɨvɨruyagaalyaꞌ Golɨhota woꞌnɨkesɨ. \v 18 Makuna kyaꞌ aawɨlasara yɨta savɨri nilɨya tamɨna. Nabaai, yɨsawaarɨri aꞌmwe pwaraarɨ nilɨya tamɨna yesaraalyɨ. Jizaazare aangasɨmagɨ pwarɨ nilɨya tamɨna, kwanaamimagɨ pwarɨ nilɨya tamɨna. Tɨnnyaba Jizaazai. \v 19 Paailatɨ pɨkarya yɨdaꞌna yaka aawɨlasaraavɨ wɨdɨna “Jizaazarɨ yɨsavɨ yagaala daꞌ jɨlakyɨla!” Sara wɨdɨna kyaꞌ sara yɨlakɨna. Dara pɨkarya yɨdaꞌna “Jizaazai, Naazaretɨ mwaalyai Juyaraavɨ maremwaaidei Kingɨyai.” \v 20 Sara yɨdaꞌnɨkeꞌ yɨsavɨri Jizaazarɨ nilɨya tamesaba Anga Jeruzaalemɨ aya kɨba waraꞌ. Jeruzaalemɨ maalɨkeba waꞌnɨkeꞌna Juya kwalaalyara pɨkarya saꞌ tɨnna wanganna. Pɨkarya saꞌ Yɨvɨruyagaalyasɨ Romɨyaraavɨre yagaalyasɨ Gɨrikɨyaraavɨre yagaalyasɨ yɨdaꞌnɨkesɨ. \v 21 Sarevɨdaaꞌnyɨ Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangera Juyara Paailatɨmɨ wɨdɨna “ ‘Juyaraavɨ maremwaaidei Kingɨyai,’ pɨkarya myavɨkaryɨnnera! Aawa. Javɨkarya! ‘Aꞌmwe dai wɨdadelyɨ “Juyaraavɨ maremwaaidɨnyainyɨ Kingɨyainyɨreva.” ’ ” \v 22 Paailatɨ jaꞌnawɨdɨna “Nɨmɨ mena yɨdaꞌmweꞌ yɨdaꞌmwana! Miꞌnanyɨra.” \p \v 23 Yɨsavɨri Jizaazarɨ nilɨya tamevevɨdaaꞌnyɨ aawɨlasara Jizaazarɨ baazɨꞌmaꞌnya saza maarɨna yeva yanga munneꞌ. Pɨwaꞌ pwai maarɨna, pɨwaꞌ pwai maarɨna, aawɨlata pwaraai pwaraalyara maarɨna. Nabaai Jizaazarɨ baazɨꞌmaꞌnya saamɨnaangeꞌ maarɨna. Baazɨꞌmaꞌnya saꞌ yavɨkaryagaaꞌ magipwalyakesɨ. Saꞌ yuneba tɨlayalawakɨna yakesɨ. \v 24 Sarevɨdaaꞌnyɨ baazɨꞌmaꞌnya saamɨnaangeꞌ maarɨna yeva dɨnyɨna “Baazɨꞌmaꞌnya daꞌ yuneba gave pɨrɨꞌna mɨwɨꞌnɨkeꞌ lihɨvalawaajɨ namunnaadɨka! Aawa. Nemɨ saatuya wasɨꞌnyɨ wasɨꞌnya yawaajɨ saatuyaꞌ tewaanya wavɨlavajai maaradesɨ.” Sareꞌna Gotɨyai “Nɨmɨre bukuyaꞌ dɨnɨkeꞌ nebulyaꞌna yɨmaꞌnana!” kadaꞌ sara yeꞌ. Gotɨyare bukuyaꞌ dara dɨnɨꞌ \q1 “Nɨmɨre kwaabɨhannya yɨvɨta saza yanga munneꞌ. \q1 “Nɨmɨre baazɨꞌmaꞌnyaꞌna saatuyaꞌ yeva wavɨlavakei maaraꞌ.” \m Sarevɨdaaꞌnyɨ aawɨlasara sara yeꞌ. \p \v 25 Yɨsavɨri Jizaazarɨ nilɨya tamesaba maalɨkeba ganaangesɨ ganyɨwanaangesɨ Kɨlopaazare balaangeꞌ Maarɨyaasɨ Maahɨthaala mwaalyaꞌ Maarɨyaasɨ sa daavɨna. \v 26 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai tɨnna wanganna. Nabaai gamɨrerɨna tewaanya wɨvuꞌnakei saba daaꞌdɨꞌnyɨ tɨnna wanganaka ganaangevɨ sarɨna wɨdɨna “Aꞌmweꞌgɨ, yɨthaa, sai jɨvwaalɨvaangelyɨ.” \v 27 Wɨdɨna yaka gannyarɨ wɨdɨna “Yɨthaa! Dahaaꞌ aꞌmwe saꞌ gɨnnya gwaangesɨ.” Sara wɨdɨna yakegaaꞌdaasɨ gannya angevɨ aꞌmwe savɨ maremwaalaꞌ. \s1 Jizaazai balakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 27:45-56; Maakɨ 15:33-41; Lukɨ 23:44-49) \p \v 28 Sagaaꞌ Jizaazai dara yawɨrakeꞌ “Yuya mena daaka!” Sara kadaꞌ Gotɨyai “Nɨmɨre Bukuyaꞌ dɨnɨkeꞌ yuneba nebulyaꞌna yɨmaꞌnana!” kadaꞌ wɨdɨna “Aalyaꞌna mɨjɨka nyɨwaka.” \v 29 Saba maaꞌgulyavɨ waainɨya kayaaꞌnanyaꞌ yɨꞌnɨkesɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ waainɨya savɨ saalaalyavɨya jɨꞌmɨnyaꞌ paihɨna yeva yɨta yɨzopɨya taanyavɨ jɨꞌmɨnyaꞌ baazɨꞌmakuna yeva Jizaazarɨ maryɨkɨ dɨhaihɨrakɨna. \v 30 Sarevɨdaaꞌnyɨ miꞌna dɨhaihɨrakɨna yesagaaꞌ Jizaazai waainɨyaꞌ yaamɨjɨ nyɨna yaka wɨdɨna “Yuya menanyɨra.” \p Gannya mɨnyagɨnyaꞌ tutaꞌnaraka gannya kuryai wɨmwangɨmwaaihɨna yaꞌ. \s1 Jizaazarɨ lɨgɨlɨgɨsaba aawɨlasai sɨramɨnya saamɨnyaꞌ lɨvapɨna yakeꞌnesɨ. \p \v 31 Sagaaꞌ Juyara kunnya Kwazaakegaaꞌna yovɨrawakɨna yadɨvɨsagaakɨ. Nabaai, Kwazaakegaaꞌ sagaaꞌ Pariꞌmaꞌmunnegaaꞌ Kwazaaka naangegaakɨ. Kwazaaka naangegaaꞌna Juyara “Nemɨre tewaanyagaaꞌ yɨsangɨ gɨlaayara warɨna nyɨpɨdɨka!” dɨneva Paailatɨmɨ yɨwaaraꞌna “ ‘Aꞌmwera baibɨka!’ nedɨwaanyaraavɨ sɨvɨla kayaaka karɨngɨrawaajɨ yarai kabalapɨri yɨsangɨdaasɨ makwalɨna yaadeina daaka?” \v 32 Paailatɨ “Yo,” wɨdakevɨdaaꞌnyɨ aawɨlasara bɨna. Pɨrɨꞌ daresɨ. Jizaazaryaba aꞌmweraarɨ tameta pwarɨ sɨvɨlyaraai tɨngɨꞌna, pwarɨ sɨvɨla tɨngɨꞌna. \v 33 Sɨvɨla tɨngɨꞌna kyeꞌ pɨrɨꞌ daresɨ. Jizaazaryawɨnna bɨna yeva dara wanganesaꞌ “Ai, aꞌmwe sai mena davaimwaka!” Sara deva gamɨre sɨvɨlyaraai marɨngɨrina. \v 34 Aawa. Gamɨre sɨvɨlyaraai marɨngɨri kyeꞌ kɨrɨꞌ aawɨlata pwai Jizaazare lɨgɨlɨgɨsaba sɨramɨnya saamɨnyasɨ lɨvadaakuna. Sɨramɨnyaꞌ lɨvadaakuna kyaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ tawesɨ aalyasɨ bwalaravaawɨna yaꞌ. \v 35 Sarɨmɨ wɨꞌnɨpɨneꞌna nɨmɨ tɨnna sara wangane sara yɨhɨzalɨkurakɨwa. Jalɨkurakya saꞌ nebulyasɨ. “Sarɨmɨ dɨlɨmwagyɨla!” dena sainyɨ dara yawɨꞌmwa “Nɨmɨ nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨgesɨra.” \v 36 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sɨnnawɨ Gotɨyai “Nɨmɨre bukuyaꞌ dɨnɨkeꞌ yuneꞌna nebulyaꞌna yɨmaꞌnana!” kadaꞌ aawɨlasara sara yeꞌ. Dara dɨnɨꞌ “Gamɨre yagɨnya aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ marɨngɨri yadesɨra.” \v 37 Nabaai Gotɨyare Bukuya gabinyaba dɨnyɨna “Aꞌmwera pwarɨ sɨramɨnya saamɨnyasɨ lɨvadaakwapɨjɨ sarɨ tɨnna wangabɨꞌdelyɨ.” Sara dɨnɨkesɨ. \s1 Jizaazai gɨlaayarɨ wakagɨlyaꞌnesɨ. \r (Matɨyui 27:57-61; Maakɨ 15:42-47; Lukɨ 23:50-56) \p \v 38 Sa mena yesagaaꞌ Paailatɨmyawɨnna aꞌmwe naangei Jozepɨyai Aarɨmathɨya mwaalyai wɨna yaka yɨwaaraꞌna “Jizaazarɨ gɨlaayarɨ maarɨjɨwana?” Jozepɨyai sai Jizaazarei mwaalakelyɨ. Kɨrɨꞌ Juya naangera Jizaazareraavɨna sɨnna tɨka wɨdavakevɨna lɨka yaꞌ. Saꞌna Jizaazarei mwaalakeꞌ lɨka yulyarakei. Sagaaꞌ navɨka mwaalɨna yakei yɨwaaraꞌna “Gɨlaayarɨ maarɨjɨwana?” Sara yɨwaaraꞌna kyaꞌ Paailatɨ wɨdɨna “Yo, gɨlaayarɨ dulamaraawa!” Wɨdɨna kyaꞌ Jozepɨyai wɨlaawɨna yaka gɨlaayarɨ makabɨna. \v 39 Makabɨna yadaaꞌnyɨ Aꞌmwe Nikothimaazai Jozepɨyalyɨ bɨna. Nikothimaazai sai sɨnnawɨ sawɨsavɨ Jizaazaryawɨnna angyɨrɨꞌmaata yakelyɨ. Sai marazɨnanya wabatɨrɨnyaꞌ makabɨna. Marazɨnanya mesɨ marazɨnanya alozɨyasɨ yegɨrɨlyaꞌ gɨlaayaraavɨ yɨꞌdɨvɨsaꞌ Juyara. Nikothimaazai marazɨnanya taanga teti (30) kilohɨraamɨ makabɨna. \v 40 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jozepɨyalyɨ Nikothimaazalyɨ saraai Jizaazare kɨlaakejɨkɨ marazɨnanyaꞌ wakɨna yadiꞌ kwaabɨhannya saamɨnyajɨ pwɨyɨna yagi. Sara yɨna yagɨlyabwi Juyara kumɨre gɨlaayaraavɨ wakyaꞌneꞌna sara yadɨvɨsabulyɨ. \v 41 Yɨsavɨri Jizaazarɨ nilɨya tamɨna yesaba yɨwawɨnyaꞌ warɨkebera. Yɨwawɨnyavɨ gɨlaayarɨ wakyaꞌneꞌ simaangeꞌ warɨꞌ. Sagaaꞌ simaangevɨ gɨlaaya aane pwai kwarɨ mwaki yadɨvɨsasɨ. \v 42 Sarevɨdaaꞌnyɨ saba simaanga mudɨkeꞌ warɨkeꞌna, mwanyavɨ Juyaraavɨre Kwazaakegaaꞌna saraai Jizaazarɨ kave wɨlakɨna yagɨlyaraalyɨ. \c 20 \s1 Simaanga kuneꞌ waꞌdɨsɨyavɨnesɨ. \r (Matɨyui 28:1-8; Maakɨ 16:1-8; Lukɨ 24:1-2) \p \v 1 Wikɨyavɨne yɨrɨka sɨnnawɨnyaꞌ Saadehaaꞌ yɨrɨkunyagaaꞌ jɨhɨnyavɨ simaangevɨna Maahɨthaala mwaalyaꞌ Maarɨyaaꞌ wɨna yaka tɨnna dara wanganakeꞌ “O, Nɨwaava, simaadɨkuryavɨ sɨlaangeꞌ davasɨnadaavɨka!” \v 2 Sarevɨdaaꞌnyɨ kaanyaveꞌna kaanyaveꞌna wɨna. Jizaazarɨ gannya pwarɨna tewaanya wɨvuꞌnadei salyɨ Saaimonɨ Pitalyɨ saraaryawɨ yɨꞌmaꞌna yaka saraarɨ wɨdɨna “Simaangevɨdaaꞌnyɨ pwara Naangerɨ makwalyuna kyɨwaaꞌ nemɨ yawɨꞌna ‘Gazɨyaka? Gɨlaayarɨ gazɨ makuwaatabanaka?’ ” \p \v 3 Sarevɨdaaꞌnyɨ Pitalyɨ Jizaazare pwalyɨ yaꞌmaꞌna yagɨla walyaabɨna yagɨla simaangevɨna yarai wɨna. \v 4 Saraai kaanyaveꞌna wodaakɨlyɨ kɨrɨꞌ Jizaazare pwai kaanyaveꞌna naanga yaka Pitarɨ wavɨlaꞌna yaka sɨnnawɨ simaangevɨ yɨꞌmaꞌna. \v 5 Miꞌna yɨꞌmaꞌna yaka walarutaꞌnyɨna yaka kusawɨ kwaabɨhannya saamɨnya tɨnna wanganna. Tɨnna wanganna yaka kɨrɨꞌ kusawɨnna mulaawina. \v 6 Kusawɨnna mulaawi yadaaꞌnyɨ dɨvidaasɨ Saaimonɨ Pitai bɨna yaka simaanga kusawɨnna yarai bulaawɨna. Yarai bulaawɨna yaka savɨ kwaabɨhannya saamɨnya waꞌdɨsɨ tɨnna wanganna. \v 7 Nabaai Jizaazarɨ mɨnyagɨnyavɨ kwaabɨhannya saamɨnyaꞌ gwavaaihɨꞌnɨkeꞌ tɨnna wanganna. Kwaabɨhannya saꞌ kwaabɨhannya saamɨnya pɨnɨngyaba mwari yaꞌ. Aawa. Gabinyaba gwavaaihɨꞌnɨkeꞌ waꞌdɨsɨ tɨnna wanganna. \v 8 Pitai tɨnna wanganna yakevɨdaaꞌnyɨ sɨnnawɨ simaangevɨ Jizaazare pwai yɨꞌmavakei sagaaꞌ wɨlɨna yaka tɨnna wanganna yada Jizaazarɨna lɨmwanna yaꞌ. \v 9 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sagaaꞌ Gotɨyare Bukuyaꞌ dɨnɨkeꞌ “Sai mena balori ayɨna dɨkaavadelyɨra,” saꞌ dɨnɨkeꞌna kɨrɨmɨ myawɨri yagɨlyaraalyɨ. \v 10 Sarevɨdaaꞌnyɨ kɨrɨnnya angevɨna saraai Jizaazareraai ayɨna wɨna yagi. \s1 Maarɨyaaꞌ, Maahɨthaala mwaalyayaba Jizaazai daavɨna yakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 28:9,10; Maakɨ 16:9-11) \p \v 11 Maarɨyaaꞌ ayɨna bɨna yaka simaangevɨ mwasawɨ daavɨna yaka kɨnna dɨna. Kɨnna kuna dɨna yadevɨdaaꞌnyɨ walarutaꞌnyɨna yaka simaangevɨ kusawɨ tɨnna wanganna yaka \v 12 Gotɨyare mamaaya ejelɨyaraarɨ tɨnna wanganna. Ejelɨyaraai baazɨꞌmaꞌnya yaaka baazɨꞌmaꞌnagɨleraai. Jizaazarɨ kɨlaakejɨꞌ warakeba saraai walamwaaina yagi. Mɨnyagɨnyayaba pwai walamwaaina, sɨvɨlyaraaryaba pwai walamwaaina yagi. \v 13 Maarɨyaaꞌ tɨnna wanganna kyaꞌ saraai wɨdɨna “Aꞌmweꞌgɨ, kɨnna baaꞌna dɨvanɨgɨna?” Aꞌmweꞌ wɨdɨna “Pɨwɨnna nɨmɨre Naangerɨ makuna kyɨwaaꞌ kumɨ wakɨna yɨwaasaꞌna nɨmɨ mwanganyɨweꞌnyɨ.” \p \v 14 Sara wɨdɨna yakegaaꞌ gɨnyɨmaꞌnyɨna yaka saba Jizaazai daaꞌdɨsɨyarɨ tɨnna wanganna yaꞌ. Saꞌ kɨrɨꞌ dara myawɨryakeꞌ “O, Jizaazai daaka!” \v 15 Saꞌna majɨ kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Aꞌmweꞌgɨ, kɨnna baaꞌna dɨvanɨgɨna? Aarɨna bɨꞌdɨ dɨvanɨgɨ?” Wɨdɨna kyaꞌ aꞌmweꞌ yawɨꞌna yada “Yɨwawɨnyaꞌ yadelyɨ,” wɨdɨna “Aꞌmwe naangeigɨ, gɨmɨ damakuwaana? Sara yagɨna nyɨdana! ‘Yɨnagaavaihaba sabanna wakuwana.’ Sara kanyɨdaꞌgɨzɨ sawɨnna wawaꞌmuri maraawɨdeꞌnyɨ nɨmɨ.” \v 16 Jizaazai wɨdɨna “Maarɨyaaꞌ!” Aꞌmweꞌ gamɨnyɨna gɨnyɨwanna yaka “Jizaazalyɨ,” daka Yɨvɨruyagaala wɨdɨna “Raavoni!” Yagaala saꞌ “Nyɨjɨwaakadɨnyaigɨ!” dɨnɨkesɨra. \v 17 Jizaazai wɨdɨna “Manyɨgalalɨmwadɨnnera! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmwaryawɨnna mena ayɨna yimwaaweinyɨ daaka! Saꞌna nyaꞌmweraayawɨ nɨmɨnyɨne wɨdɨna ‘Nɨmwaryawɨnna ayɨna yɨlaawɨdeinyɨ. Sai Nɨmaamaangelyɨ. Sai Sɨrɨnɨmaangelyɨ. Sai Nɨnnya Gotɨyalyɨ. Sai sarɨmɨre Gotɨyalyɨ. Saryawɨnna ayɨna yɨlaawɨdeinyɨ,’ sara duthana.” \p \v 18 Maarɨyaaꞌ Maahɨthaala mwaalyaꞌ bɨna yaka gamɨreraavɨ wɨdɨna “Ai, Naangerɨ tɨnna wangamweꞌnyɨ,” wɨdɨna yaka Jizaazai wɨdakeꞌ sara wɨdɨna yakesɨra. \s1 Gannyaraayawɨ Jizaazai daavakeꞌnesɨ. \r (Matɨyui 28:16-20; Maakɨ 16:14-18; Lukɨ 24:36-39) \p \v 19 Sarevɨdaaꞌnyɨ Saadehaaꞌ sawɨsavɨ angevɨ Jizaazarera yɨkabɨna yeva kaanya lokɨya nayaa tihɨꞌna. Juya naangeraavɨna lɨka yɨna yadɨvɨꞌ kaanya lokɨya nayaa tihɨꞌna yeꞌ. Tihɨꞌnyɨna yadɨꞌnyɨ Jizaazai yɨmaꞌnaabɨna yaka kumɨnyaba daavɨna. Tɨnnyaba daavɨna yaka wɨdɨna “Nyaꞌmweihi, kwaamuꞌnanyaꞌ yɨhwarana! Tewaanya dɨmwaalyɨla!” \v 20 Sara wɨdɨna yaka gannya aꞌararaalyawaalyɨ gannya lɨgɨlɨgɨsaba wɨjɨwaainnyɨna yaꞌ. Sarevɨdaaꞌnyɨ gamɨrera Naangerɨ tɨnna wanganeva yɨlaaya naanga yɨna. \v 21 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai ayawɨ wɨdɨna “Nyaꞌmweihi, kwaamuꞌnanyaꞌ yɨhwarana! Nɨmwai nyɨdasaabakabaaibɨꞌ sara yɨhɨthaasɨdeinyɨra.” \v 22 Saꞌ wɨdɨna yaka kumɨnyɨ pwaꞌnyɨ makuraasɨna yaka wɨdɨna “Kuryai Tewaanyai sarɨmɨnyɨ yɨhɨmwaalana! \v 23 Kyɨhɨmwaalori sarɨmɨ pwara kwaraavɨre yɨwetawakya wasɨꞌna kyapɨjɨ Gotɨyai sara mena wasɨꞌna yadelyɨ. Kwara pwaraavɨre yɨwetawakya kuna jaꞌnayɨpɨjaꞌ Gotɨyai avaaina mena jaꞌnayadelyɨra.” Sara wɨdɨna yaꞌ. \s1 Jizaazalyɨ Tomaazalyɨ saraarɨnesɨ. \p \v 24 Kumɨnyabanna Jizaazai bakegaaꞌ Jizaazarera sɨvɨlyɨraai ata purɨdaasɨ pwaraalyai Tomaazai kumɨjɨ mamwaalyɨna. Mamwaalyai Tomaazai gɨraꞌmɨraalyai. \v 25 Sarevɨdaaꞌnyɨ sai ayɨna bɨna kyaꞌ sahwara wɨdɨna “Naangerɨ tɨnna miꞌna wangamworɨnera.” Wɨdɨna kyeꞌ Tomaazai wɨdɨna “Kwaasɨ nyɨdɨwaaꞌ. Gamɨre asawaarɨ nilɨya tamwaꞌdaata yɨwihwaaryawaarɨ tɨnna mwanganyɨ yɨwɨjaꞌ yɨwihwaarya sawaarɨ nɨnnya asai malakulayɨwɨjaꞌ gamɨre lɨgɨlɨgɨsaba nɨnnya asi malakulayɨwɨjaꞌ malɨmwagyɨ yɨdeinyɨ. Arɨkawɨnyɨ.” Wɨdɨna yaꞌ Tomaazai. \p \v 26 Wikɨya ayawɨnyarɨkɨ angevɨ kusawɨnna Jizaazarera ayɨna yɨkabɨna yeva angevɨ bamwaaina. Nabaai Tomaazalyɨ mwaalɨna. Sagaaꞌ kaanya yuya lokɨya nayaa tihɨꞌnɨkengɨ. Yuyara mwaalɨna yadapi kaanya tihɨꞌnadɨꞌnyɨ kɨrɨꞌ Jizaazai yɨmaꞌnaabɨna yaka tɨnnyaba daavɨna yaka wɨdaꞌ “Nyaꞌmweihi, kwaamuꞌnanyaꞌ yɨhwarana!” \v 27 Sara wɨdaka Tomaazarɨ wɨdɨna “Davɨ gɨnnya asai dakɨ! Nɨmɨre asɨraarɨ tɨnna dɨnyangana! Gɨnnya asi yɨwɨbwaꞌna yaꞌgɨzɨ nɨmɨre lɨgɨlɨgɨsaba dɨnyulakaa! Nɨmɨ kwaihwaainakeinyɨna kuna manyɨlɨmwagyadɨnyaigɨ mamwaaidɨnna! Aawa. Nyɨlɨmwadɨnyaigɨ dɨmwaala!” \v 28 Tomaazai wɨꞌnyɨna yaka jaꞌnawɨdɨna “Nɨnnya Naangeigɨnyɨ. Nɨnnya Gotɨyaigɨnyɨra.” \v 29 Jizaazai wɨdɨna “Tɨnna nyanganagɨna danyɨlɨmwamwaa? Pwara tɨnna manyanganyevera kɨbanna nyɨlɨmwamwaaꞌ. Sarera yɨlaaya naanga yadɨvɨꞌ tewaanaanga winɨkeraavɨ Gotɨyai wɨmwaaihaderera.” Jizaazai sara wɨdɨna yakelyɨ. \s1 Bukuya daꞌ yɨdaꞌnɨkeꞌnesɨ. \p \v 30 Sarevɨdaaꞌnyɨ pɨrɨꞌ daresɨ. Bukuya davɨ Jizaazai yɨjɨwaainya sajɨ tewaanya sajɨ yakengɨ yɨdaꞌmwa. Gannyaraayaba Jizaazai naanga pɨnɨjɨ tewaanya pɨnɨjɨ kwalaalya yɨna yaꞌ. Sangɨna bukuya davɨ myɨdayɨ yɨweinyɨ. \v 31 Pɨrɨꞌ daresɨ. Sara yɨdaꞌmwe yawɨꞌna yadɨ “Pwara yagaala da tɨnna wanganapɨri dara lɨmwabɨka! ‘Jizaazai Kɨraazɨtɨyalyɨra. Gotɨyai Jizaazarɨ dahɨlakakelyɨra. Yɨthaa, Jizaazai Gotɨyare Gawaalɨvaangelyɨra.’ ‘Sara lɨmwabɨka!’ dadɨ yɨdaꞌmwa.” Nabaai yɨdaꞌmwe yawɨꞌna yadɨ “Sahwara sara lɨmwagaꞌdɨvɨꞌ yuyagaaꞌ gamɨre yayavɨ Jizaazarɨne gaalyabwi kɨnɨnnakera mwaaibɨka!” Sara dɨna yadɨ bukuya daꞌ yɨdaꞌmwa. \c 21 \s1 Jizaazai gamɨrera ata yuyi ata purɨdaasɨ pwaraalyaraavɨ wɨjɨwaainnakeꞌnesɨ. \p \v 1 Sa mena yɨmaꞌnakegaaꞌ dɨvi Aalɨbunya Taaivɨrɨyaazavɨ Jizaazai gannyaraavɨ ayɨna wɨjɨwaainnyɨna. Dara wɨjɨwaainnyɨna yakesɨ. \v 2 Saaimonɨ Pitalyɨ Tomaazai gɨraꞌmɨraalyɨyalyɨ Nataanyalɨ Kwaaka Galɨli Anga Kena mwaalyalyɨ Sevathiyarɨ gawaalɨvaangeraalyɨ Jizaazare pwaraalyɨ sara yɨkabɨna yeva aalɨbunyavɨ mwaalɨna. \v 3 Mwaalɨna yadapi Saaimonɨ Pitai pwaraavɨ wɨdɨna “Jawɨnya maaryaꞌneinyɨ wɨdeinyɨra.” Sara wɨdɨna kyaꞌ kumɨ wɨdɨna “Gɨmɨjɨ wawaana!” Sarera wɨna yeva aalyavɨ sɨpɨyaꞌ yɨlaꞌdɨsɨ yɨlamwaaina. Yɨlamwaaina yeva sawɨta yuyavɨ jawɨnyanne gɨlya wasɨꞌwasɨta yadaapi jawɨnya aane pwai kwai mabwalaminaawi yɨna. \v 4 Mabwalaminaawi yadaaꞌnyɨ nyɨlyai gaai byɨlyɨrɨꞌdaasɨyagaaꞌ aalɨmaangevɨ Jizaazai daavɨna. Jizaazai daavɨna yadɨꞌnyɨ kɨrɨꞌ gamɨrera dɨna “Mudɨkelyɨ. Jizaazai mɨka!” \v 5 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazai wɨdɨna “Kaimɨraayaihi, jawɨnya aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ kɨnɨnnakeihi daaka?” Kumɨ jaꞌnawɨdɨna “Aawa.” \v 6 Sai wɨdɨna “Sɨpɨyavɨ aangasɨmagɨ jawɨgɨlyaꞌ marasɨꞌna yapɨri jawɨnya bwalaminaapɨꞌdengɨ.” Sarevɨdaaꞌnyɨ aangasɨmagɨ jawɨgɨlyaꞌ marasɨꞌna yeva jawɨnya naanga naanga minnɨkeꞌna sɨpɨyavɨna ayɨna mamwagiꞌnyɨ yɨpɨnesɨ. \p \v 7 Sarevɨdaaꞌnyɨ Jizaazarɨ gannyarɨna tewaanya wɨvuꞌnakei Pitarɨ wɨdɨna “Naangelyɨ.” Sarevɨdaaꞌnyɨ Saaimonɨ Pitai “Naangelyɨ,” kadɨka wɨꞌnyɨna yaka yarai baazɨꞌmaꞌnyɨna yaꞌ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Baazɨꞌmaꞌnya yɨrainakei kunei mwaalaꞌ. Sara yaka aalɨbunyavɨ dɨkwosɨꞌna. \v 8 Aalyavɨ dɨkwosɨꞌna kyaꞌ sɨpɨyavɨ Jizaazare pwara yɨlamwaaina yeva, jawɨnya minnɨkeꞌ mwagiꞌnyɨna yadaapɨjɨ aalɨbumaangevɨna sɨpɨyaꞌ makuna. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kwaakevɨdaaꞌnyɨ etaba mɨꞌ. Aawa. Mitaaya 100 (waanɨ aadɨretɨ) sɨpɨyaꞌ makuna. \v 9 Sarevɨdaaꞌnyɨ maangebaarɨ sɨvɨla paihɨꞌna yeva wapaasɨ dɨkwaagidɨkevɨ jawɨnya pɨraayakejɨ sa tɨnna wanganna. \v 10 Tɨnna wanganna kyeꞌ Jizaazai wɨdɨna “Jawɨnya maꞌmwaata pɨnɨ dɨmakabyɨla!” \p \v 11 Sɨpɨyavɨna Saaimonɨ Pitai wɨna yaka aalɨmaangevɨna jawɨgɨlyaꞌ mwagiꞌnamaaꞌna. Gɨlya savɨ jawɨnya naanga minnyɨna. Jawɨnya 153 yuya sa minnyɨna yakengɨ. Jawɨnya naanga naanga sa minnaka kɨrɨꞌ gɨlyaꞌ mamumunyɨryakesɨ. \v 12 Pitai gɨlyaꞌ mwagiꞌnamaaꞌna kyaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Kaajɨla! Wapaaya dɨnyɨla!” Gamɨrerajɨya aane pwai kwai yawɨꞌna “Naangelyɨ,” yaka “Aaihwaigɨnaka?” dɨragɨnna myɨwaarayɨ, navɨka mwaalɨna. \v 13 Navɨka mwaalɨna yadɨsɨ sangyawɨnna Jizaazai bɨna yaka wapaaya maarɨna yaka wɨjaavɨna yaꞌ. Nabaai jawɨnyajɨ wɨmaarina yaꞌ. \p \v 14 Sareꞌ dahasaai dahaaꞌ Jizaazai gannyaraavɨ wɨjɨwaainnakelyɨ. Mena balakei ayɨna dɨkaaꞌna yaka dahasaai dahaaꞌ gannyaraavɨ wɨjɨwaainnyɨna yakegaakɨ. \s1 Jizaazalyɨ Pitalyɨ saraarɨnesɨ. \p \v 15 Sarevɨdaaꞌnyɨ mena nesagaaꞌ Jizaazai Saaimonɨ Pitarɨ wɨdɨna “Saaimonɨ, Jonɨmɨreigɨ, aꞌmwe daraavɨ nɨmɨnyɨna tewaanya wɨvuꞌnɨvanɨꞌ. Gɨmɨre gɨvuꞌnadevwi sahwaraavɨrebwi davɨlaꞌmanɨka?” \p Pitai wɨdɨna “Naangeigɨ, yo, gɨmɨ mena yawɨꞌmwaa ‘Pitai nɨmɨnyɨ nyaꞌmwelyɨra.’ Sara yawɨꞌmwaanyasɨ.” \p Jizaazai wɨdɨna “Nɨmɨre sipɨzipɨya maalɨkeraavɨna wapaaya duzaama!” \v 16 Wɨdɨna yaka pɨgasaai Jizaazai wɨdɨna “Saaimonɨ, Jonɨmɨreigɨ, nɨmɨnyɨna tewaanya gɨvuꞌnɨvanɨkeigɨ daaka?” Wɨdɨna kyaꞌ “Yo, Naangeigɨ,” Pitai wɨdɨna “ ‘Pitai nyaꞌmwelyɨ,’ mena yawɨꞌmwaanyaigɨnyɨ.” Jizaazai wɨdɨna “Nɨmɨre sipɨzipɨyaraavɨ dɨmaremwaala!” \v 17 Dahasaai dahaaꞌ Jizaazai wɨdɨna “Saaimonɨ, Jonɨmɨreigɨ, nɨmɨ jaꞌmweinyɨ daaka?” \p Dahasaai dahaaꞌ Jizaazai “Jaꞌmweinyɨ daaka?” wɨdakeꞌna Pitai kale wiadaaꞌnyɨ wɨdɨna “Naangeigɨ, yuyangɨna yawɨꞌmwaa. Nabaai ‘Pitai nyaꞌmwelyɨ,’ sara yawɨꞌmwaanyaigɨnyɨ.” \p Jizaazai wɨdɨna “Nɨmɨre sipɨzipɨyaraavɨna wapaaya duzaama!” \v 18 Naanga nebulyaꞌna gɨthɨvanɨge. Mɨgɨnyaigɨ mwaalagɨnegaaꞌ gɨnnya munnaanyaꞌ marina yadɨ ‘Yuyawɨnna wɨma!’ dɨna yadɨ sawɨnna wawagɨnyaigɨnyɨ. Sareꞌ yadɨ kɨrɨꞌ neigɨ jɨmaꞌnadehaaꞌ gɨnnya asɨraai yɨwɨbwaꞌnyɨna kyaꞌgɨri pwara gɨmɨnyɨ wɨla pwɨyɨna gyapɨjɨ ‘Sawɨnna mwɨwɨnera!’ yawɨꞌdɨnyawɨ sawɨnna makuna gyɨpɨꞌdeigɨnyɨ.” \v 19 Saꞌ Jizaazai wɨdakeꞌ dara dɨna “Pitai sara balɨna kyori sareꞌna Gotɨyai byaannakei yɨmaꞌnadelyɨra.” Pitarɨ wɨdɨna “Dɨnyɨmɨdɨnaama!” \s1 Jizaazalyɨ gamɨre pwalyɨ saraarɨnesɨ. \p \v 20 Pitai gɨnyɨwannyɨna yaka dusɨmagɨ Jizaazare pwarɨ tɨnna wanganna. Sarɨna Jizaazarɨ tewaanya wɨvuꞌnakelyɨ. Sai kɨgaaꞌ wapaaya tɨka nyɨna yesagaaꞌ Jizaazaryaba walamwaainɨkeꞌ, Jizaazarɨ kave yɨwaaraꞌna “Naangeigɨ, gɨmɨnyɨ yɨkamaangeraavɨna givwarɨdaakwodei aaihwalaka?” sara yakelyɨ. \v 21 Sarevɨdaaꞌnyɨ Pitai tɨnna miꞌna wanganna yaka Jizaazarɨ wɨdɨna “Naangeigɨ, dɨwaanyaꞌna aꞌmwe sarɨna berɨvaka?” \p \v 22 Jizaazai wɨdɨna “Nɨmɨ sarɨna yawɨꞌna ‘Kaanya ayɨna bɨdehaaꞌna sai kuna yemwaaladelyɨ.’ Sara yawɨꞌna yɨwɨjaꞌ gɨmɨre wawɨnyaꞌ daaka! Sarebwina madɨnneigɨnyɨ. Dɨnyɨmɨdɨnaama!” \p \v 23 Jizaazai sara wɨdakevɨdaaꞌnyɨ neyaꞌmwera dara dɨnesaꞌ “Ai, Jizaazarei sai mabalyɨ yadei daaka!” Sara kadeꞌ kɨrɨꞌ saꞌna Jizaazai majɨ “Mabalyɨ yadelyɨ,” Aawa. Majɨ yaka wɨdɨna “Nɨmɨ sarɨna yawɨꞌna ‘Kaanya bɨdehaaꞌna sai kuna yemwaaladelyɨ.’ Sara yawɨꞌna yɨwɨjaꞌ gɨmɨreꞌ daaka!” Sara wɨdɨna yakelyɨ Jizaazai. \p \v 24 Jizaazarei sai dangɨna nejalɨkurakɨvanɨkeꞌ, nabaai sai yagaala da yɨdaꞌna yakelyɨ. Gamɨre wɨjalɨkurakyabwina nemɨ yawɨꞌmwo “Nebulyasɨra.” \s1 Miꞌnanyaꞌnesɨ. \p \v 25 Yɨthaa, Jizaazai yake pɨnɨ kwalaalyangɨne yagaala sa warɨkengɨ. “Yagaala yuya sa pɨkarya yɨdaꞌna yɨwɨjɨ kwajɨ Kwaaka yuyavakɨ maalɨkeba bukuya mwaki kyɨpɨdɨka! Bukuya naanga naanga kwaradɨkengɨ.” Sara yawɨꞌmweinyɨ.