\id ACT - Yipma[Baruya] [byr] -Papua New guinea 1992 (web version -2012 bd) \h Apozelɨyara \toc1 Jizaazare Wɨdaasadera Apozelɨyara Yɨgasangɨra \toc2 Apozelɨyara \toc3 Ap \mt1 Apozelɨyara \mt2 Jizaazare Wɨdaasadera Apozelɨyara Yɨgasangɨra. \cl Bɨrita \c 1 \p \v 1 Aꞌmwe Tɨyopɨlaazaigɨ, Bukuya pɨrɨꞌ gɨmɨnyɨna wiꞌna yavɨkarye. Jizaazai yuya yaka yuya wɨjɨwaakɨna yaka yagaala yuya sa wiꞌna yavɨkarye. Jizaazai aayawɨdaasɨ yaka \v 2 Sɨgunyavɨ ayɨna yɨlaawaka sanna wiꞌna yavɨkarye. Sɨnnawɨ sagaaꞌ milaawiagaaꞌ Jizaazalyɨ Kuryai Tewaanyai mwaaidori Jizaazai Wɨdaasade Apozelɨyaraavɨ kumɨre wawɨnyaꞌna nayaa yɨjɨwaakaꞌ ata dahɨlakɨnɨkeraavɨ. \v 3 Sahwai balakegaaꞌ sawɨta aꞌmweraare sɨvɨlatɨraalya jɨnnadaaꞌnyɨ sahwai bada yuya dɨragɨnya yada kumɨ yuya tɨnna wangadɨvɨꞌ dara yawɨresaꞌ “O, nebulyasɨ. Sarenna Jizaazai ayɨna damwaalɨka!” Sara yawɨreva kumɨ mwaaidɨvɨꞌ Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaladeꞌna wɨdakelyɨra. \v 4 Pɨgaaꞌ kumɨ yɨkabesagaaꞌ wɨdaꞌ “Anga Jeruzaalemɨ myagalyaꞌmapɨnera! Aawa. Nɨmwai gannya yangerɨ yɨhɨzaavadeꞌna jemwaalyɨla! Gotɨyai dɨragɨnna yɨhɨthakeꞌ nɨmɨ mena yɨhɨtheꞌna jemwaalyɨla! \v 5 Jonɨ Bavɨtaazɨya Yadei aalyavɨ bavɨtaazɨya yakeꞌ kɨrɨꞌ dɨvi maalɨkegaaꞌ bavɨtaazɨyaꞌbɨsaꞌ Gotɨyare Kuryai Tewaanyai sarɨmɨnyɨ munyɨkaavɨ yunebanna wɨlamwaaina yɨhyatheihɨlyɨra,” wɨdaꞌ. \s1 Sɨgunyavɨna Jizaazarɨ makɨlaawakeꞌnesɨ. \r (Maakɨ 16:19,20; Lukɨ 24:50-53) \p \v 6 Sarevɨdaaꞌnyɨ pɨgaaꞌ Apozelɨyara yɨkabesagaaꞌ Jizaazai mwaaidɨꞌnyɨ kumɨ wɨdeꞌ “Naangeigɨ, dahaasagaaꞌ Maremwaaideꞌ Yɨzɨrelɨyainaavɨna ayɨna dɨnejaadeꞌna daaka?” \v 7 Sara kudeꞌ wɨdaꞌ “Sareꞌna yɨmaꞌnadeꞌna myawɨpɨnera! Sarɨmɨnyɨneꞌna mɨka! Nɨmwai sahwai sara yawɨrajai sagaasɨ yuyagaasɨ sagaaꞌ wakadelyɨra. Sareꞌna gamɨre dɨragɨnyaꞌna gavei yawɨꞌmanɨkesɨra. \v 8 Saꞌna kɨrɨꞌ Kuryai Tewaanyai sarɨmɨnyɨ bayɨhɨmwaaidozɨ dɨragɨnya naangeꞌ kihɨzaavojɨ Anga Jeruzaalemɨ dava Kwaaka Juthɨya yuyabanna Kwaaka Samerɨya yuyabanna Kwaakevakɨ tɨyawɨ anga yuya dawɨnna nɨmɨnyɨna pwaraavɨ duzalɨkurakyideihɨlyɨra.” \v 9 Miꞌna kudaꞌ gamɨrera baihanaꞌdapi Sɨgunyavɨnerɨ makɨlaawɨna yaꞌ. Makidawadaaꞌnyɨ yɨraayaꞌ galayewaaꞌmwanna kyaꞌ tɨnna mwanganyageꞌ. \v 10 Makidawadaaꞌnyɨ Sɨgunyavɨ tɨnna kuna wangadaapɨjɨ, yɨthaa, aꞌmweraai baazɨꞌmaꞌnya yaaka baazɨꞌmaꞌnagɨleraai kwaraayaba bimaꞌnyɨna yagi. \v 11 Miꞌna bimaꞌnyɨna yagɨla wɨdahi “Kwaaka Galɨli mwaalyaihi, saba daaveva Sɨgunyavɨ tɨnna beꞌna baihanakava? Sareꞌna sɨmunya kwalaalya myawɨpɨnera! Sarɨmɨnyabadaasɨ Sɨgunyavɨnei Jizaazarɨ makimwaawɨkei sahwai Sɨgunyavɨ sara yimwaakabaaibɨꞌ ayɨna walaabathelyɨra,” wɨdahi. \s1 Juthaazare wawɨnyaꞌ aꞌmwe mudɨkei maarakeꞌnesɨ. \p \v 12 Sagaaꞌ Mugunya Wolivɨdaasɨ Jeruzaalemɨnera ayɨna waweꞌ. Mugunya saꞌ angeba esaba kilomitaaya pɨrɨꞌ warɨkesɨ. (Juyaraavɨre Kwazaakevɨ kaanya wodɨvɨsabe.) \v 13 Wawesara Jeruzaalemɨ wɨleva kuꞌdɨkevɨ munyaba kɨgaaꞌ aya mwaalesabanna yɨlaaweꞌ. Aꞌmwe sarajɨya pwai Pitai, pwai Jonɨ, pwai Jemɨzai, pwai Edɨruyai, pwaraai Pilipɨjɨ Tomaazalyɨ, pwaraai Baatolomyulyɨ Matɨyulyɨ, pwai Alɨpɨyaazare gawaalɨꞌ Jemɨzai, pwai Saaimonɨ gannya kwaakevɨna yawɨꞌdei (Selotɨyai), pwai Jemɨzare gawaalɨꞌ Juthaazai, sara yuyara mwaaleꞌ. \v 14 Aꞌmwe sahwarajɨ aꞌmwejɨ Maarɨyaaꞌ Jizaazarɨ ganaangesɨ gyaꞌmwerajɨ avaaizɨmunya yawɨreva yuyagaaꞌ Gotɨyarɨ wɨjaꞌna yɨkabadɨvɨꞌ Gotɨyarɨ wɨdeꞌ. \p \v 15 Yɨrɨka sagaaꞌ kwɨyaꞌmwera kwalaalyara yavɨnakera (120) yɨkabeva mwaaidapiyaraayawɨ tɨnnyawɨ Pitai daavaka yagaala wɨdɨna yaꞌ \v 16 “Nyaꞌmweihi, kɨgaakuna Kuryai Tewaanyai Ne Devitɨmɨ kujɨwakyaaꞌ Devitɨ sara yɨdayaaꞌ. Sara yɨdayaakeꞌ nebulyaꞌ yunebanna yɨmaꞌnyaꞌneꞌ mena yɨmaꞌnaꞌ. Juthaazai kyɨbwarɨdaakwaꞌ aꞌmwera Jizaazarɨ wɨla pwɨyesai Juthaazarɨna nebulyaꞌ yɨmaꞌnaꞌ. \v 17 Juthaazai nemɨjɨyarɨ Naangei dahɨlakakelyɨ. Nemɨjɨ gamɨjɨ avaaiwawɨnya wɨdaayo, Apozelɨyaina,” wɨdaꞌ Pitai. \p \v 18 Kayaaꞌnanyaꞌna yɨbwarɨdaakwiaꞌneꞌna Juthaazai nɨgwia tɨvɨkɨsa maarakenna wawɨnya pɨjɨꞌ mubeꞌ. Sajɨkɨ walaraawaka gannya munya kayaaka yɨna yaka gannya lɨꞌgɨlyaꞌ mwasaba kabwalyaraꞌ sahwai balaꞌ. \v 19 Savɨna Jeruzaalemɨ mwaalyara yuyara kadɨka wɨꞌneva wawɨnya sajɨꞌ kunnya yagaala “Akelɨthaama,” woꞌnɨkeꞌ “Wawɨnya tawanakeꞌ,” dɨnɨkesɨ. \p \v 20 Pitai wɨdaꞌ “Sareꞌ dareꞌnesɨ. Bukuya Saamɨya (Yɨledaata) yɨdaꞌnyɨna \q1 ‘Gamɨre angeꞌ kuneꞌ yɨmaꞌnana! \q1 Savɨ aꞌmwera mulamwaalyɨ yɨpɨka!’ \m Nabaai yagaala pɨrɨꞌ yɨdaꞌnɨka \q1 ‘Gotɨyarɨna yadeꞌ aꞌmwe pwai yana!’ \m \v 21-22 Sara yɨdaꞌnɨkevɨdaaꞌnyɨ Juthaazare wawɨnya yɨyaꞌ pwai maarana! Sahwarɨ kadahɨlakawaajɨ Naanga Jizaazai baryai dɨkaavakeꞌ tɨnna wanganakelyɨ pwaraavɨ wɨjalɨkuraadeinera. Kɨgaaꞌ nemɨjɨyai Naanga Jizaazalyɨ kaanya yamaryorɨ dahɨlakaana! Sɨnnawɨ Jonɨ Bavɨtaazɨya Yadei wɨdakegaasɨ pɨgaasɨ Sɨgunyavɨ Jizaazarɨ makyimwaꞌdaawadɨkegaaꞌna nemɨjɨyarɨ dahɨlakaana!” \v 23 Pitai sara kudaꞌ pɨba aꞌmwera aꞌmweraarɨ wɨmwaaiheꞌ. Aꞌmwe pwai Baazavaazai Jozepɨyai woꞌnɨkei yaya pɨrɨꞌ Jaazɨtazai woꞌnɨkelyɨ. Aꞌmwe pwai Mataayazai woꞌnɨkelyɨ. \v 24 Wɨmwaaiheva dahɨlakyaꞌna Naangerɨ wɨdeꞌ “Naangeigɨ, aꞌmwe yuyaraavɨre kuryarajɨ sɨdusajɨ yawɨꞌmwaa. Saꞌna, Naangeigɨ, aꞌmwe daraarɨna gawarɨ dahɨlakaajɨwona? \v 25 Sai Juthaazai gɨthaayakeꞌ apozelɨyare wawɨnyaꞌ yana! Juthaazai gɨmɨre wawɨnyaꞌ yaꞌmavaka gannya kayaaꞌnanyabanna wawaka. Wawɨnya saꞌ pwai yana!” \v 26 Miꞌna wɨdeva kɨrɨmɨre yaya yɨdaveva Mataayazare yayaꞌ yɨdaꞌnɨkeꞌ wanganeva dɨneꞌ “Sareꞌna Mataayazai dahɨlakɨwo. Jizaazai Wɨdaasade atɨraai sɨvɨlyɨrɨdaasɨ pwaraalyai Apozelɨyaraayaba wɨmwaaihɨwo,” dɨneꞌ. \c 2 \s1 Kuryai Tewaanyai walaabakeꞌnesɨ. \p \v 1 Tɨka Munne Pedikozɨyagaaꞌ mena kavuraꞌ anga gavevɨna Jizaazarɨ wɨꞌnadɨvɨta yuyara yɨkabeꞌ. \v 2 Kyɨkabeꞌ sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ yɨhuꞌjakeꞌbɨsaꞌ yarai yaka anga yunevɨ buzaaimwaalesavɨ naanga yaꞌ jaka saꞌ. \v 3 Sara yakegaaꞌ dara wanganesaꞌ “O, pɨwɨnna pɨwɨnna dɨtaalɨtabɨsa wawaka nemɨ yuyainaavɨ daneyɨmeꞌnɨwaka!” \v 4 Sara kadeꞌ Kuryai Tewaanyai kumɨre sɨmunyangɨ yunebanna wɨlamwaalaka yagaala tewaanyaꞌ wɨjaꞌna dɨragɨnna kujaavaꞌ Maaveraavɨre yagaala geꞌ geꞌ gaai wɨdeꞌ. \p \v 5 Sagaaꞌ Anga Jeruzaalemɨ Juyara ajɨmya yuyangɨya gazavasavakɨdaasara mwaaleꞌ. Pwara Juyaraavɨre kɨwɨnya lɨmwadɨvɨsarera. \v 6 Sahwara yɨhuꞌjakeꞌ kadɨka wɨꞌneva kwala bwaꞌnaanya yarai yɨꞌbwaꞌnaabɨna. Yarai yɨꞌbwaꞌnaabɨna yeva Jizaazarera ajɨmya yuyangɨyaraavɨre yagaala wɨdadɨvɨsaꞌna kadɨka wɨꞌneva yɨ gazaizai gannya yagaalyaꞌ wɨꞌnaka atɨka maruꞌnaꞌna. \v 7 Yuyara maruꞌnaꞌdɨvɨꞌ dɨneꞌ “Nɨwaava, berɨvaka? Aꞌmwe dara nemɨre yagaala ge ge nedɨvanɨgasara Kwaaka Galɨli mwaalyara yuyarera. Nɨwaava! \v 8 Garanevaka? Nemɨ yuyainaavɨ gazaizai kadɨka dara wɨꞌnɨvanɨkeꞌ ‘Ai, nennya aangyagaala danedɨvanɨgava!’ \v 9 Sahwaina Kwaaka Paatɨya mwaalyainajɨ Kwaaka Mithɨya mwaalyainajɨ Kwaaka Yɨlaamɨ mwaalyainajɨ Kwaaka Mezopotemya mwaalyainajɨ Kwaaka Juthɨya mwaalyainajɨ Kwaaka Kapaathozɨya mwaalyainajɨ Kwaaka Podaazɨ mwaalyainajɨ Kwaaka Ezɨya mwaalyainajɨ \v 10 Kwaaka Pɨrɨzɨya mwaalyainajɨ Kwaaka Paabɨlɨya mwaalyainajɨ Kwaaka Yɨzɨpɨ mwaalyainajɨ Kwaaka Lɨvya Anga Saairini pimagɨ mwaalyainajɨ Anga Romɨ mwaalya pwainajɨ mwaaiho. \v 11 Nabaai Juyainajɨ Maaveina Juyaraavɨrebwi yadaanyainajɨ pwaina Ahuꞌmanna Kɨritɨ mwaalyainajɨ Kwaaka Arevɨya mwaalyainajɨ yuya saina bamwaalona Gotɨyai tewaanya yakenna nennya yagaalya nedɨvanɨgasaꞌ kadɨka wɨꞌnɨvanɨgone!” \v 12 Sɨmunya kwalaalya yawɨꞌdɨvɨꞌ atɨka maruꞌnaꞌdɨvɨꞌ yɨwaaraꞌneꞌ “Gara yɨwaka?” \v 13 Sara kyɨwaaraꞌneꞌ kɨrɨꞌ pwara kadɨka wɨꞌnyaꞌneꞌ sɨnna tɨka wɨdaꞌdaasɨ bɨrala wieꞌ “Biyaaya naanga neva kunya maayara mwaaihava sara dɨvanɨgasara.” \s1 Pitai wɨdakeꞌnesɨ. \p \v 14 Sagaaꞌ Pitai Jizaazai Wɨdaasadera atɨraai sɨvɨlyɨrɨdaasɨ pwalyarajɨ daavaka kwala bwaꞌnaanyavɨ yagaala naangeꞌ gaai wɨdaꞌ “Kwaaka Juthɨya mwaalyaihɨlyɨ Anga Jeruzaalemɨ mwaalyaihɨlyɨ yuyaihi yɨhɨthɨwɨjaꞌ kadɨka nayaa duꞌnyɨla! Nɨmɨre yagaalyaꞌ jawɨrila! \v 15 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nyɨdɨwaasaꞌna aꞌmwe dara biyaaya manyeva sɨduꞌnakera mwaaihaꞌ. Sawɨsaburɨ daaka! Sawɨsavɨ daaka! Mwanyavɨ naainɨ kɨlokɨyagaaꞌ biyaayaꞌna aꞌmwera kumaayara mwaaidɨvɨsara daaka! \v 16 Arɨkawɨ. Daꞌ Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwakyaakei Ne Jowelɨ yɨdayaakeꞌ yɨmaꞌnɨvanɨꞌ. \v 17 Dara yɨdaꞌnɨka \q1 ‘Gotɨyai dɨnɨkesɨra. Aayagaaꞌ dara yɨdeinyɨra, \q1 Kɨlaaꞌnaka yuyaraavɨna Nɨnnya Kuryarɨ wɨdɨngikɨdeinyɨra. \q1 Kujaavaꞌmujɨ Kuryai Tewaanyai kumɨre sɨmunyangɨ kulamwaalojɨ \q1 Sɨrɨraavaangejɨ sɨrɨbwaalɨvaangerajɨ nɨmɨnyɨ nyuꞌnawɨjɨwaakɨpɨꞌdesɨra. \q1 Sarɨmɨre mɨgɨnyara se mwaryapɨjɨ aꞌmabaaitɨnna wangabɨꞌderera. \q1 Sarɨmɨre nera se warapɨjɨ waja yaꞌnɨpɨꞌderera. \q1 \v 18 Yo, sagaaꞌ Nɨnnya Kuryarɨ wɨdɨngikɨdengɨra, \q1 Nyɨdaayadɨvɨta aꞌmwejɨ aꞌmwerajɨ samɨlɨka. \q1 Kuryai mena kulamwaalojɨ sagaaꞌ \q1 Nɨmɨnyɨ nyuꞌnapi pwaraavɨ wɨjɨwaakɨpɨꞌderera. \q1 \v 19 Munyaba sɨgunyavɨ dɨragɨnyangɨjɨ gengɨjɨ yɨdeinyɨ. \q1 Kwaakeba Kwaakevakɨ kujɨwaainaꞌmujɨ atɨka maruꞌnapɨꞌderera. \q1 Tawesɨ dɨkesɨ jɨta naangesɨ wangabɨꞌderera. \q1 \v 20 Nyɨlyai mavuri yojɨ jɨhɨnyai yɨmaꞌnadelyɨ. \q1 Lawei wayaaka taweꞌbɨꞌ yɨmaꞌnadelyɨ sagaaꞌ. \q1 Kwanganapɨri Naangere dɨragɨnyagaaꞌ naangegaaꞌ yɨmaꞌnadehaakɨ. \q1 \v 21 Gazaizai gaimwangeꞌna Naangerɨ jaka kadanganori \q1 Naangei kavadaihasamaarojɨ Naangerei yɨmaꞌnadelyɨ sahwai.’ \m Sara dɨnɨkesɨra. \p \v 22 Yɨzɨrelɨyareihi yagaala dangɨ kadɨka duꞌnyɨla! Gotɨyai yawɨꞌna ‘Aꞌmwera dara yawɨpɨꞌdeꞌ “O, Gotɨyai Naazaretɨ mwaalyai Jizaazarɨ wɨdasɨwaabɨkei daaka!” ’ Sara yawɨraka gannya dɨragɨnyaꞌ sahwarɨ kujaavaꞌ sai dɨragɨnyajɨ atɨka maruꞌnasaꞌnejɨ wɨjɨwaainyaꞌnejɨ yɨna yaꞌ. Sara yada dava sarɨmɨnyaba yadaasɨyaꞌna sahwaihi mena yawɨꞌmwaasaihɨlyɨ. \v 23 Kɨgaaꞌ Gotɨyai sɨduꞌnakei dɨragɨnna yawɨraka ‘Aꞌmweraavɨre kayaaꞌnanyanna Nyɨbwaalɨvaangei baladeꞌna wɨdaasɨdeinyɨ.’ Gotɨyai sara dakei Jizaazarɨ kyɨhɨmaaryaꞌ sarɨmɨ ‘Aala!’ dɨna yeva dɨnyɨna ‘Yɨsavɨri Gotɨyare kɨwɨnya maayara sahwarɨ nilɨya tabɨka!’ Dɨnyɨna kyeꞌ Romɨyara sahwarɨ tamaketa sarɨmɨre wawɨnyasɨra. \v 24 Sarɨmɨ sara yesaꞌ kɨrɨꞌ Gotɨyai sarɨ ayɨna yɨdɨkaavaꞌ. Jizaazai yuyagaaꞌ baryai mwari kyadɨkeꞌna gɨleangeba taanga kɨnɨnnakeba padaihasamaaꞌna yaka yɨdɨkaavaꞌ. \v 25 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Ne Devitɨ gamɨnyɨna yɨdaꞌnɨka wɨjaaꞌ \q1 ‘Yuyagaaꞌ sɨnnyɨmagɨ Naangei mwaaida wangadɨnyainyɨ. \q1 Nɨmɨre aangasɨmagɨ mwaaideꞌna lɨka myɨwɨneinyɨ. \q1 Sai “Lɨka nyadɨkajɨ,” dɨragɨnyainyɨ nyɨmwaaihɨwaꞌ. \q1 \v 26 Savɨna nɨmɨre sɨmunyavɨ yɨlaaya yadɨ \q1 Nɨmɨre taalɨsasɨ yɨleyagaainakeinyɨ wɨdadɨnyainyɨ. \q1 Nɨmɨre kɨlaakejɨꞌ wakadehaaꞌ Gotɨyarɨ yemwaalɨdezɨkɨ. \q1 \v 27 Gɨlaayaraavɨreba nɨmɨre kuryai myagalyaꞌmayɨ jɨtheigɨnyɨ. \q1 Jɨwaalɨvaanga tewaanyainyɨre kɨlaakejɨꞌ bwia maburannejɨkɨ. \q1 \v 28 Gaalyaburɨne tusanna nawɨꞌnyɨna nyɨjɨwainɨwaana. \q1 Nɨmɨnyaba mwaaidɨnyaꞌna yɨlaayabwi dɨnyekuꞌdeinyɨra.’ \m Ne Devitɨ sara yɨdaꞌnɨkesɨra. \p \v 29 Nyaꞌmweihi, Ne sɨnnawɨnyai Devitɨmɨna nayaa nebwina yɨhɨthɨma! Devitɨ gamɨnyɨna myɨdayaaꞌ. Aawa, sahwai kabalaꞌ kwakyaaꞌ sai madɨkaayɨ yaaꞌ. Madɨkaayɨ kyaaꞌ dahaasagaaꞌna dava nemɨnyaba gamɨre wakɨnɨkevɨ wangadaanyainera. \v 30 Devitɨ pɨropetɨyai Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwakyaakei mena yawɨryaaꞌ. Gotɨyai Devitɨmɨ yagaala dɨragɨnyaꞌ wɨjaaꞌ ‘Gɨmɨ kingɨyaigɨ maremwaaidɨnyabaaibɨꞌ gɨnnyai aꞌmweraavɨ maremwaaladerɨ wɨmwaaihɨdelyɨ.’ \v 31 Sarevɨdaaꞌnyɨ yawɨraka dara wanganyaakeꞌ ‘O, Gotɨyai sara yadei daaka!’ Daka Kɨraazɨtɨyai baryai ayɨna dɨkaasaꞌna dɨnɨkesɨ. \q1 ‘Gotɨyai gɨlaayaraavɨreba myagalyaꞌmayɨ yakelyɨ. \q1 Gamɨre kɨlaaka bwia maburyakelyɨ.’ \m \v 32 Sara dɨnɨkeꞌna Gotɨyai Jizaazarɨ yɨdɨkaavakelyɨ aꞌmwe dai baryai. Kyɨdɨkaavaꞌ nemɨ yuyaina sahwarɨ tɨnna wanganorɨna yɨhɨzalɨkurakɨvanɨgoinera. \v 33 Sɨgunyavɨ Gotɨyare aangasɨmagɨ dɨragɨnnakeba kamwaalaꞌ Gotɨyai Ganɨmaangei sara wɨdakeꞌ gannya Kuryai Tewaanyarɨ sara kujaavaꞌ Jizaazai Kuryarɨ yangeꞌna nemɨnyɨna yaasɨwakevɨdaaꞌnyɨ sarɨmɨ kadɨka wɨꞌnɨvanɨgasajɨ tɨnna wangamanɨgasajɨ Kuryai Tewaanyarɨna sara yɨvanɨkelyɨ. \v 34 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sɨgunyavɨ Jizaazai yɨlaawaka kɨrɨꞌ Ne Devitɨ yɨdaꞌnɨka sahwai myɨlawiaaꞌ. Aawa. Sɨnnawɨ Devitɨ dara wɨjaaꞌ \q1 ‘Naangei nɨmɨre Naangerɨ wɨdaꞌ \q1 “Nɨmɨre aangasɨmagɨ dava mwaaidaꞌgɨzɨ \q1 \v 35 Gɨmɨre sɨvɨlyɨraarɨ yɨkamaangeraavɨ marulawakɨdehaaꞌnanyɨ. \q1 Dɨragɨnaangeigɨ nɨmɨre nawɨꞌnyaba gɨmwaaihɨdehaaꞌnanyɨ.” ’ \m Ne Devitɨ sara dɨnɨkesɨra. \p \v 36 Sarevɨdaaꞌnyɨ Yɨzɨrelɨya yuyaihi nayaa jawɨramaremwaalyɨla! Jizaazai darɨna yɨhɨthɨvanɨgorɨ yɨsavɨri nilɨya wɨramesaihɨlyɨ. Sarɨmɨ sara yeta Naangerɨ Kɨraazɨtɨyarɨ wɨmwaaihaꞌ Gotɨyai.” Pitai sara wɨdakesɨ. \p \v 37 Savɨ aꞌmwera kadɨka wɨꞌneva sɨmunyangɨ kale naanga wiadaaꞌnyɨyagaaꞌ “Weꞌ!” deva Pitarɨjɨ Apozelɨya pwaraavɨjɨ wɨdeꞌ “Nyaꞌmweihi, gara yaajɨwo? Weꞌ!” \v 38 Pitai wɨdaꞌ “Sarɨmɨjɨya gazaizai kayaaꞌnanyabwi myanna! ‘Sɨmunya mudɨke Gotɨyarebwi yɨwɨjainyɨ,’ kadapɨjɨ Kɨraazɨtɨya Jizaazare yayavɨna aalyavɨ bavɨtaazɨyaꞌ kyɨhyawaajɨ sarɨnnya kayaaꞌnanyabwi Gotɨyai marasɨꞌnadelyɨ. Kamarasɨꞌnojɨ Gotɨyare yangerɨ Kuryai Tewaanyarɨ dɨmaaryideihɨlyɨ. Nabaai, Gotɨyai dɨnɨꞌ ‘Nɨmɨre Kuryarɨ gɨzaavɨdeinyɨ.’ \v 39 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yagaala yune naanga nebulyaꞌna wɨja savɨ gɨmɨnyɨnajɨ gɨmɨre kaimɨraayaraavɨnajɨ menyawɨnyaraavɨnajɨ dɨnɨkesɨ. Yɨ gamɨnyawɨ nemɨre Gotɨyai Naangei yuyaraavɨ jaka wɨjɨvwaramaarojɨya sahwaraavɨna gannya Kuryarɨ wɨjaavadelyɨra.” \p \v 40 Pitai tewaanna wɨdaka yagaala pɨnɨ dɨragɨnna wɨjalɨkurakada wɨdɨhaaꞌbwaraꞌ “Aꞌmwe dahaasa dara kayaaꞌna yadɨvɨsaraavɨ kayaaka yojɨ gɨmɨnyɨjɨ kayaaka nyɨhyadɨka! Gotɨyarɨ jaka duthana! Yɨhɨvadaihasamaarana!” \v 41 Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwe gamɨre yagaala nayaa wɨꞌnesaraavɨ Jizaazarera bavɨtaazɨya yɨna yeꞌ. Bavɨtaazɨya yɨna kyeꞌ yɨrɨka sagaaꞌ Naangei kurɨnaka kwala naanga 3,000 saraavɨ gannyaraayawɨ yeꞌmwannawɨmwaaihaꞌ. \v 42 Sarera Wɨdaasadera Gotɨyare yagaala wɨjɨwaakadɨvɨsagaaꞌ kadɨka dɨragɨnna wɨꞌnɨbainyɨna. Kadɨka wɨꞌnɨbainadɨvɨꞌ yavadaꞌgalyaꞌna yuyara nayaa dɨnyɨna yadɨvɨꞌ “Jizaazai nemɨnyɨneba balakelyɨ,” dadɨvɨꞌ gave pɨba gɨrɨkula gunyɨna, nadɨvɨꞌ yuyagaaꞌ Gotɨyarɨ wɨdadɨvɨkɨ. \s1 Kɨraazɨtɨyareraavɨrebwinesɨ. \p \v 43 Aꞌmwe yuyara Gotɨyarɨna lɨka yeꞌ. Gotɨyai gannya dɨragɨnyaꞌ Wɨdaasaderaavɨna kujaavaꞌ kumɨ dɨragɨnyajɨ nawɨꞌnya wɨjɨwaainyajɨ kyeꞌ aꞌmwera atɨka maruꞌnareva lɨka yeꞌ. \v 44 Lɨka yadaapɨjɨ wɨꞌnadɨvɨsara avaaizɨmunya yawɨꞌdɨvɨꞌ kuna yɨkabadɨvɨꞌ Naangerɨna dɨdɨvɨꞌ kumɨre wapaayajɨ gɨlyɨvɨsajɨ jaapaina yadɨvɨꞌ yanga yɨnyɨna. \v 45 Yanga yɨnyɨna yadɨvɨsara kumɨre kwaakejɨ gɨlyɨvɨsajɨ mubadɨvɨꞌ “Nɨgwɨmaayai damwaalɨka!” dadɨvɨꞌ nɨgwɨmaaya sahwaraavɨ wɨmudaasakeraavɨ wɨmunna. \v 46 Wɨmunna yadɨvɨꞌ yɨrɨka gazarɨsarɨkɨ Gotɨyare Angevɨ kuna yɨkabadɨvɨꞌ yɨlaaya yadɨvɨꞌ kumɨre angengɨ gɨrɨkula gunyɨna, namwaaina. Namwaaina yadɨvɨsara pwaraavɨna yawɨꞌna yadɨvɨꞌ sɨmunya yɨdaꞌnanyangɨ yɨlaaya yadɨvɨꞌ wapaaya jaapalanamwaaina. \v 47 Jaapalanamwaaina yadɨvɨꞌ Gotɨyarɨne yayavɨ munyaba makidɨvɨꞌ aꞌmwejɨ aꞌmwerajɨ sa dɨnyɨna “Jizaazarera tewaanyarera.” Dɨnyɨna yadɨvɨꞌ yɨrɨka gazarɨsarɨkɨ Naangei aꞌmweraavɨjɨ aꞌmwengɨjɨ padaihasamaaꞌda gannyaraayaba kusɨlaanyaraayaba wɨmwaaihada mwaaleꞌ. \c 3 \s1 Sɨvɨla kayaaꞌnanyarɨ yavadaꞌgalakeꞌnesɨ. \p \v 1 Pɨgaaꞌ sawɨsɨrɨ tɨri kɨlokɨyagaaꞌ Gotɨyarɨ wɨjahaaꞌ Gotɨyare Angevɨna Pitalyɨ Jonɨjɨ wogi. \v 2 Saba tɨkurya pɨrɨꞌ “Tɨkurya Nawɨꞌnyava,” woꞌnɨkevɨ sɨvɨla kayaaꞌnanyai mudangegaaꞌdaasɨ sarei yɨmaꞌnakei mwaalaꞌ. Yuyagaaꞌ tɨkurya savɨna pwara makabeva walamwaaihɨna yadɨvɨꞌ Gotɨyare Angevɨ widaawadaapiyaraavɨ naanga yɨdaangadelyɨ nɨgwianna. \v 3 Sarei mwaalaka dara wanganakeꞌ “O, aꞌmwe saraai duimanaabɨhɨla!” Daka wɨdaꞌ “Aꞌmweraaihi, nɨgwia yanga dɨnyɨjaayɨla!” \v 4 Tɨnna baihanaꞌna yagɨla Pitai wɨdaꞌ “Tɨnna dɨnehwangana!” \v 5 Sara kudaꞌ sai yawɨꞌna “Nɨgwia nyɨjaayɨkadera.” Yawɨꞌna yaka tɨnna wanganna yaꞌ. \v 6 Wangadaasɨ Pitai wɨdaꞌ “Nɨmɨ nɨgwia aawa! Kɨrɨꞌ pɨbwi tewaanyabwi kɨnɨnnakeinyɨ yanga gɨzaavɨma! Naazaretɨ mwaalyai Kɨraazɨtɨya Jizaazare yayavɨna gɨthɨma! Kaanya jamarya!” \v 7 Miꞌna wɨdaka gamɨre aangasavɨ maaraka yɨrɨꞌbwaraꞌ. Yɨrɨꞌbwaꞌdaasɨ gamɨre sɨvɨlyɨraalyɨ nabaꞌjangeraalyɨ dɨragɨnya yarai kyɨmaꞌnaꞌ \v 8 yɨladɨkwosɨꞌnaawɨna yaka gannya sɨvɨlyɨraalyɨ daavɨna yaka kaanya gaai yamarina yaꞌ. Kaanya gaai yamaryaka Gotɨyare Angevɨ Pitalyɨ Jonɨjɨ saraalyɨ yeꞌmwannawɨlaka yamaryada dɨkwosɨꞌnada Gotɨyarɨ yɨlaaya maryada mwaalɨna yaꞌ. \v 9 Mwaalɨna yaka kaanya yamaryada Gotɨyarɨ yɨlaaya maryadaasɨ aꞌmwera bwanganeva \v 10 dara wanganesaꞌ “Ai, aꞌmwe sai Tɨkurya Nawɨꞌnyavɨ walamwaaina yada nɨgwianna nedadei daaka!” Sara deva sahwarɨ yɨmaꞌnakevɨna nɨꞌnɨka yadɨvɨꞌ atɨka maruꞌnaꞌna yeꞌ. \s1 Gotɨyare Angevɨ Pitai wɨdakeꞌnanyɨra. \p \v 11 Aꞌmwe sai Pitalyɨ Jonɨjɨ saraarɨ lɨmwadaasɨ aꞌmwe yuyara atɨka maruꞌnaꞌdɨvɨꞌ kumɨnyawɨ yɨhulɨvɨlɨyavɨna bɨna yeꞌ. Gotɨyare Angevɨ yɨhulɨvɨlɨya saꞌ Solomonɨmɨre yɨhulɨvɨlɨyaꞌ woꞌnɨkesɨ. \v 12 Bɨna kyeꞌ Pitai yuyaraavɨ tɨnna wanganaka wɨdaꞌ “Yɨzɨrelɨyaihi, daꞌna atɨka baaꞌna maruꞌnaꞌmanɨgava? Baaꞌna nengamanɨgava? ‘Kɨrɨnnya dɨragɨnyasɨ tewaanyabulyɨ sasara yagɨla aꞌmwe dai kaanya yamaryaderɨ wɨmwaihɨwaai,’ sara jawɨꞌmanɨgava! \v 13 Aawa, davwina Evɨraamɨjɨ Aazakɨjɨ Jaikopɨjɨ saraavɨre Gotɨyai nemɨre sɨnnawɨnyaraavɨre Gotɨyai gannya wɨdaayadei, Jizaazarɨ yɨdɨkaavaka gannyaba byaannakerɨ wɨmwaaihakeꞌnesɨ. Sareꞌna yɨwolyaꞌnesɨ. Gannya wɨdaayaderɨ Romɨyaraavɨre kotɨyaꞌna sarɨmɨ makuna kyeꞌ aꞌmwe Paailatɨ yɨhɨthaꞌ ‘Aꞌmwe tewaanya darɨ wɨla kulayaaraꞌmujɨ wawadelyɨ.’ \v 14 Sara kyɨhɨthaꞌ Paailatɨmyaba ‘Arɨkewɨnyɨ. Sahwai aala!’ wɨdesaihɨlyɨ. Sahwai tewaanyai yɨdaꞌmaraangei nayaa yadei kɨrɨꞌ sarɨmɨ ‘Arɨkewɨnyɨ. Balana!’ wɨdeva Paailatɨmɨ wɨdeꞌ ‘Sai balana! Aꞌmwe pwarɨ wɨlyaꞌ jaaka!’ Aꞌmwe sai kɨgaaꞌ tamakakei kayaaꞌnanyalyɨ. \v 15 Sara wɨdɨna yeva Gaalyaburɨne Aaya Kaavɨlyarɨ Romɨyaraavɨna wɨjaavɨna kyeꞌ tamakɨna yeꞌ. Miꞌna tamakɨna kyeꞌ dɨvi Gotɨyai yɨdɨkaavakeꞌna tɨnna wanganolyainaai savɨna yɨhɨzalɨkurakɨvanɨgoi. \v 16 Aꞌmwe dai Jizaazarɨ lɨmwagarakevɨna Jizaazare dɨragɨnyaꞌ sahwarɨ yavadaꞌgaimwaꞌ. Yɨthaanyi, tɨnna wangamanɨgasasɨ sɨduta yawɨꞌmanɨgasasɨ aꞌmwei sɨvɨla tewaanyaraalyɨyarɨna Jizaazai sara yɨwaꞌ. Naarɨmɨ dɨna ‘Jizaazai dɨragɨnaangelyɨ,’ dɨna yola Jizaazare yayaꞌ aꞌmwerɨ wɨdɨna kyɨwoi sarɨmɨnyaba dai tewaanna mwaalɨkelyɨ. \p \v 17 Nyaꞌmweihi, sarɨmɨnyɨna yawɨꞌmwa. ‘Juyara sɨduta myawɨri yeva Jizaazarɨ kayaaꞌna yeꞌ. Sabaaibɨꞌ kumɨre aꞌmwe naangera sara yeꞌ,’ nɨmɨ sara yawɨꞌmwa. \v 18 Yesaꞌna sɨnnawɨ Gotɨyai pɨropetɨyara wɨꞌnawɨjɨwaakyaraavɨre maangengɨ wɨjaaꞌ. Dara dɨnɨꞌ ‘Gotɨyare Kɨraazɨtɨyai, Gotɨyai dahɨlakyaakerɨ daanga wɨvɨnadelyɨ.’ Sara dɨnɨkeꞌna Jizaazarɨ sara tamakeꞌ. Sareꞌna Gotɨyare yagaala nebulyaꞌna yakesɨra. \v 19 Sarevɨdaaꞌnyɨ dahaaꞌ sarɨmɨre sɨmunyabwi mudɨkebwi jawɨramaarila! Dɨhɨnyɨwannyɨla! Gotɨyarɨ kudapɨjɨ sahwai sarɨmɨre kayaaꞌnanya marasɨꞌnadeꞌnanyɨ. \v 20 Marasɨꞌnojɨ gamɨnyabadaaꞌnyɨ tewaanyagasa sarɨmɨnyɨ maryasaabathelyɨ. Nabaai sarɨmɨnyɨna Gotɨyai yawɨraka sɨnnawɨ Kɨraazɨtɨyarɨ dahɨlakakerɨ maryasaabathelyɨra Jizaazai. \v 21 Kɨgaakuna Gotɨyai pɨropetɨya tewaanyaraavɨre maangengɨ wɨjaake sara yɨdaꞌnɨkeꞌna ‘Sɨgunyavɨ Jizaazai yemwaaladelyɨra.’ kadaꞌ yuya mudɨke yavadaꞌgalojɨyagaaꞌna walaabathelyɨra. \v 22 Jizaazarɨ dahɨlakakerɨna Ne Mozɨzai yɨdaꞌnɨka ‘Nyɨdasaabakabaaibɨꞌ Naangei sarɨmɨre Gotɨyai sɨryaꞌmwerajɨyarɨ pɨropetɨyarɨ dahɨlakojɨ sarɨmɨnyɨna wɨdasaabathelyɨra. Sai Gotɨyare yagaala yɨhɨthathelyɨ. Yuya sa miꞌna kyɨhɨthozɨ kadɨka wɨꞌnapɨjɨ sara jideihɨlyɨ. \v 23 Pɨropetɨya sarɨ kurɨnaka gazaizai kadɨka muꞌnyɨ kyojɨ Gotɨyare aꞌmweraayawɨdaasɨ Gotɨyai muꞌnyade sarɨ jaapaina yojɨ kayaaka yɨgaladelyɨra.’ \v 24 Ne Mozɨzai sara yɨdaꞌnɨkesɨ. Sara kyɨdavaꞌ Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadɨvɨta pɨropetɨyara Aꞌmwe Saamyɨwelɨjɨ yuya dɨviyarajɨ sara yɨrɨka daryaavɨ dangɨna nejaaꞌ. \v 25 Gotɨyai sara wɨjaake nelɨmwagarakeꞌ pɨropetɨyara nejaata dɨnɨka sarɨmɨnyɨnengɨra. Gotɨyai Ne sɨnnawɨnyaraavɨ naanga wɨjaakeꞌ nelɨmwagarakeꞌ sarɨmɨnyɨne yagaalyasɨra. Yagaala saꞌ Gotɨyai Evɨraamɨmɨ wɨjaaꞌ ‘Gɨmɨre yɨsiwiai tewaanna kyojɨ sareꞌna Kwaakevakɨ jɨlɨkaimɨraaya yuyaraavɨna tewaanya naanga yanga wideinyɨ.’ \v 26 Savɨna Gotɨyai gannya wɨdaayaderɨ dahɨlakaka sɨnnawɨ sarɨmɨnyawɨnna kudasaabaꞌ Jizaazai yɨhɨthɨvanɨꞌ ‘Gazaigɨzaigɨ gɨmɨre kayaaꞌnanyabwi jahalyaꞌmaka!’ Sara yɨhɨthɨvanɨkeꞌ Gotɨyare dɨragɨnyaꞌ yɨhɨgaimwagozɨ tewaanya naanga yanga yɨhyadelyɨ.” Pitai sara wɨdaꞌ. \c 4 \s1 Kaajolɨyaraayaba Pitalyɨ Jonɨjɨ wɨdahɨlyaꞌnesɨ. \p \v 1 Pitalyɨ Jonɨjɨ saraai aꞌmweraavɨ kuna wɨdadaakɨlyɨyagaaꞌ Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨsarajɨ Gotɨyare Angevɨna dameraavɨ maremwaaidelyɨ Aꞌmwe Sazuzɨyarajɨ sara bɨna yeꞌ. \v 2 Bɨna yeva sɨnna tɨka wɨdaꞌdaasɨyara. Sahwara dɨnyɨna “ ‘Jizaazai balaka ayɨna dɨkaavakelyɨ,’ wɨdɨvanɨgɨlyaꞌna aꞌmwera sɨmunya nyawɨpɨdɨka! ‘Sɨnnawɨ Jizaazai kadɨkaavaꞌ nemɨ kabalawaajɨ dɨvi dɨkavaadeꞌnanyɨ,’ nyawɨpɨdɨka!” Dɨnyɨna kyeꞌ sɨnna tɨka wɨdavakerera. \v 3 Sɨnna tɨka wɨdaꞌdaasɨ nyɨlyai walakyagaaꞌ aꞌmwe naangera yawɨꞌna yeva “Sawɨsavɨ kotɨyaꞌ madaannera!” Pitalyɨ Jonɨjɨ saraarɨ wɨla pwɨyeva dɨnyɨna “Sawɨsaꞌna kalavuzangevɨ wakawaajɨ mwanyavɨ kotɨyaꞌ yaana!” Dɨnyɨna yeva kalavuzavɨ wɨmwaaihɨna yeꞌ. \v 4 Wɨmwaaihɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ aꞌmwe kwalaalyara wɨdahɨlyavɨ kadɨka wɨꞌneva Jizaazarɨ lɨmwagareꞌ. Sagaaꞌ aꞌmwe sara sahwarɨ lɨmwagesara kwala naanga naanga 5,000 mwaaleꞌ. \p \v 5 Mwanyagaaꞌ Anga Jeruzaalemɨ saba Juyaraavɨ maremwaaidɨvɨsarajɨ aꞌmwe naangerajɨ Juyaraavɨre Kɨwɨjarajɨ yɨkabɨna yɨna yeꞌ. \v 6 Yɨkabɨna yɨna kyeꞌ Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangei Anaazalyɨ Kaayapaazalyɨ Jonɨjɨ Alekɨzaadalyɨ Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangere jɨlɨkaimɨraayarajɨ bamwaaina yɨna yeꞌ. \v 7 Bamwaaina yɨna kyeꞌ tɨnnyaba Kaajolɨyara Pitarɨjɨ Jonɨmɨjɨ saraarɨ wɨmwaaiheva yɨwaaraveꞌ “Saꞌ gara yawaaihɨla? Be dɨragɨnyavaka? Kɨrɨmɨre jawaaihɨla saꞌ aarɨne yayavaka?” \v 8 Sara kyɨwaaraveꞌ Pitarɨ Kuryai Tewaanyai yunebanna wɨlamwaaidɨꞌnyɨ wɨdaꞌ “Nemaremwaaidɨvɨsaihɨlyɨ aꞌmwe naangeihɨlyɨ saihi, \v 9 sɨvɨla kayaaꞌnanyarɨ tewaanya yɨkeꞌ gamɨre sɨvɨlyɨraai tewaanyɨraai yavadaꞌgalyawaaiholyaꞌna danehɨthɨwaava! \v 10 Saꞌna sarɨmɨ yuyaihɨlyɨ Yɨzɨrelɨya yuyarajɨ saihi dara yawɨpɨjaꞌ ‘Ai, Kɨraazɨtɨya Jizaazai Naazaretɨ mwaalyare dɨragɨnyaꞌ kyawaalɨꞌ aꞌmwe dai maamɨdaryai yɨmaꞌnaka nemɨnyaba daaꞌmanɨkei daaka!’ Yɨhɨthɨwolyai Jizaazarɨ yɨsavɨri sarɨmɨ nilɨya karameꞌ baryarɨ Gotɨyai ayɨna yɨdɨkaavakelyɨ. \v 11 Sahwarɨna dɨnɨkeꞌ \q1 ‘Sɨlaangerɨna madɨvɨsaihi “Waryaanyasɨ,” dɨneva wasɨꞌneꞌ, \q1 Gotɨyai simɨdaangerɨ nayaa marayɨlamwaaihakelyɨ.’ \m Saꞌ dɨnɨkesɨ sahwarɨna. \v 12 Kayaaꞌnanyanna Jizaazai gavei nevadaihasamaaꞌdelyɨ. Kwaaka yuyavakɨ aane pwai kwarɨ Gotɨyai madahɨlakyaka nemɨre kayaaꞌnanya wasɨꞌnyaꞌnerɨ Jizaazarɨ wɨmwaaihaꞌ. Aane pwaina kwaina miꞌ. Sahwai gavelyɨra,” sara wɨdaꞌ Pitai. \p \v 13 Kaajolɨyara dara wanganesaꞌ “Nɨwaava, Pitalyɨ Jonɨjɨ saraai lɨka myɨvanɨgɨlyaraai daaka! Saraai aꞌmweraai nemɨre sɨkulɨyavɨ myadisaraai daaka!” Deva atɨka maruꞌnareꞌ. Atɨka maruꞌnareva dara yawɨresaꞌ “O, aꞌmwe saraai Jizaazalyɨ kaanya jamaryagɨla!” \v 14 Sara deva Pitalyɨ Jonɨjɨ saraaryaba aꞌmwerɨ yavadaꞌgainɨkerɨ wanganeva dɨnyɨna yeꞌ “Tewaanyai mena daaꞌmanɨkeꞌna saraarɨ maiyagaala aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ mudaanna!” \v 15 Miꞌna dɨnyɨna yeva “Mwasawɨnna dɨmwaalyɨla!” dɨragɨnna wɨdɨna yeꞌ. Miꞌna wɨdɨna kyeꞌ kwalyaweꞌ Kaajolɨyara dɨnyɨna yeꞌ. \v 16 Dɨnyɨna yadɨvɨꞌ pwara yɨwaaraꞌna yɨna yeꞌ “Aꞌmwe saraarɨna gara yaajɨwona? Sareꞌ dareꞌnesɨ. Jeruzaalemɨ dava yuyara mwaaihasara yawɨꞌmanɨgaꞌ ‘Saraai tewaanyaꞌ dɨragɨnyaꞌ yawaaihɨla.’ Sara yawɨꞌmanɨgasaꞌ majɨna ‘Saꞌ nebulyaꞌ mɨka!’ mujɨ yaanneinera. \v 17 Aawa. Aꞌmweraayaba yuneba yagaala saꞌ nudɨpɨdɨka! Dɨragɨnna wɨdaathera. Sahware yayavɨna aꞌmwe aane pwai kwarɨ mujɨkanera! Savɨneꞌna mala nayɨhɨramaadɨka!” \v 18 Miꞌna dɨneva saraarɨ jaka wɨdɨna kyeꞌ saraai ayɨna wɨladaaꞌdakɨlyɨ wɨdɨna yeꞌ “Aꞌmweraaihi, yuyagaaꞌ aꞌmweraavɨ Jizaazare yagaala mujɨkanera! Jizaazarɨna mujɨwaakyɨkanera!” \p \v 19 Saraavɨ Pitalyɨ Jonɨjɨ maꞌmaaragi “Sarɨmɨ sahwaihi tewaanna jawɨbwaryɨla! Gotɨyai kanengamanɨꞌ Gotɨyare yagaalyaꞌ yagalyaꞌmavakwolyɨ sarɨmɨre yagaalyaꞌ yakadeꞌna tewaanyabwi daaka! Gara jawɨryijɨwaava? \v 20 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Naarɨmɨ sahwainaai tɨnna wanganolyajɨ kadɨka wɨꞌnolyajɨ sangɨna wɨdakajainaai wɨjalɨkurakakaneinaalyɨ.” \v 21 Sara kudahi Kaajolɨyara dɨragɨnna ayɨna wɨdeva “Newɨꞌnakɨlyɨ yagaala saꞌ mujɨwaakyɨkanera!” wɨdeꞌ “Dalyula!” Sahwara aꞌmweraavɨna lɨka yesare. Aꞌmwera sɨvɨla kayaaꞌnanyai tewaanya yɨmaꞌnakeꞌna Gotɨyarɨna “Byaannakela,” dɨna yeꞌ. Sara dɨna yadaapɨjɨ Kaajolɨyara yawɨꞌna kyeꞌ “Aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ mabɨramaariwo. Maramaannera!” Pitarɨjɨ Jonɨmɨjɨ saraarɨ daanga muvɨnyaꞌ. \v 22 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe sai wɨjɨwaainyaꞌ yɨmaꞌnaka sai tewaanna yavadaꞌgalagɨlyai mɨgɨnyai mɨꞌ. Kwarame aꞌmweraare ata sɨvɨlɨraalya wavɨlaꞌnɨkelyɨ sagaaꞌ. \s1 Jizaazarɨ wɨꞌnadɨvɨsara Gotɨyarɨ wɨdesaꞌnesɨ. \p \v 23 Pitalyɨ Jonɨjɨ yaꞌmaꞌna yagɨla kɨrɨmɨreraayawɨnna wɨlaawɨna yagɨla Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ aꞌmwe naangerajɨ wɨdesaꞌ wɨdahi. \v 24 Kudahi yuyara sɨmunya gavevɨ yawɨꞌdɨvɨꞌ Gotɨyarɨ wɨdeꞌ “Nemaremwaaidɨnyaigɨ Sɨgunyasɨ Kwaakevasɨ saalaalyasɨ sa wakaka yuya sangɨ mwaaihasaraavɨjɨ yuyangɨjɨ wakagɨnyaigɨnyɨra. \v 25 Kɨgaakuna gɨmɨre Kuryai Tewaanyai Ne sɨnnawɨnyai Devitɨmɨ sɨmunyaꞌ wɨjaavɨna Kɨraazɨtɨyarɨna. Wɨjaavɨna kyaaꞌ Devitɨ gɨmɨre wɨdaayadei gɨmɨre yawɨsaꞌna pɨkarya dara yɨdaꞌna \q1 ‘Ajɨmyangɨyaraavɨre sɨnna tɨka beꞌna wɨdavaꞌ? \q1 Kumɨre aꞌmwera kayaaꞌna beꞌna yawɨreꞌ? \q1 \v 26 Kwaakevakɨre kingɨyara malyaꞌ maryamiheꞌ. \q1 Maremwaaidɨvɨsara gaidaasaꞌna yɨkabeva dɨneꞌ \q1 “Naangerɨjɨ gamɨre Kɨraazɨtɨyarɨjɨ yɨgalaana!” ’ \m \v 27 Sara yɨdaꞌnɨkeꞌna nebulyaꞌ dara yɨmaꞌnakesɨ. Anga dava Aꞌmwe Erotɨyalyɨ Aꞌmwe Podɨyaazai Paailatɨjɨ ajɨmya pɨnɨngɨyarajɨ Yɨzɨrelɨyarajɨ yɨkabeva Jizaazai gɨmɨre wɨdaayadei dahɨlakagɨnyarɨna dɨnyɨna ‘Tamakaana!’ \v 28 Savɨneꞌna dɨragɨnaangeigɨ sahwaigɨ yawɨꞌna ‘Sara yɨdeinyɨ.’ Yawɨꞌna yagɨnyaꞌ sara yɨkabeva kunnya sɨmunya myawɨryeva kɨrɨꞌ gɨmɨre sɨmunyaꞌ sara yɨna yeꞌ. \v 29 Naangeigɨ, maiyagaala nemɨjɨyaraarɨ wɨdɨwaasaꞌ dahaasagaaꞌ yawɨraꞌgɨzɨ gɨthayadaanyainaavɨ gɨnnya dɨragɨnyaꞌ kanejaavaꞌgɨzɨ lɨka myadaa gɨmɨre yagaalyaꞌ wɨdaatheꞌnanyɨra. \v 30 Gɨnnya dɨragɨnyaꞌ kanejaavaꞌgɨzɨ nabalɨnakeraavɨ yavadaꞌgalawaajɨ nabaai gɨthaayade tewaanyai Jizaazare yayaꞌ wɨdawaajɨ dɨragɨnyajɨ atɨka maruꞌnaryaꞌnejɨ yaadeigɨnyɨ.” \v 31 Gotɨyarɨ miꞌna kudeꞌ Kurya Tewaanyai yɨna kyaꞌ angevɨ wɨlamwaaleta angeꞌ yonyɨ yonyɨ yɨdaasɨ Kuryai Tewaanyai yuyaraavɨ yunebanna wɨlamwaaina yada dɨragɨnya wɨjaavɨna yaꞌ. Wɨjaavɨna kyaꞌ Gotɨyare yagaalyaꞌ dɨragɨnna wɨdadɨvɨꞌ lɨka myesare. \s1 Jizaazarera avaaizɨmunya yawɨresaꞌnesɨ. \p \v 32 Jizaazarɨ lɨmwagaꞌdɨvɨta yuyara sɨmunya avaalyasɨ kurya avaainanyasɨ yawɨꞌdɨvɨꞌ yuyaraavɨ kale wiadaasɨ tewaanna mwaalɨna yeꞌ. Pwai myawɨrina “Nɨmɨre pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ nɨmɨnyɨnesɨ. Jizaazare pwaraavɨneꞌ mɨka!” Aawa. Yuyara kunnya gɨlyɨvɨta yuya pwaraavɨnengɨra. \v 33 Yanga yɨnyɨna yadɨvɨꞌ Wɨdaasadera aꞌmweraavɨ Naangei Jizaazai dɨkaavakeꞌna dɨragɨnna wɨjalɨkurakeꞌ. Dɨragɨnna wɨjalɨkurakesaꞌ Gotɨyai Jizaazareraavɨ nayaa kamaremwaalaꞌ yanga gaimwangebwi kumɨnyɨ warakesɨ. \v 34 Sareꞌ daresɨ. Nayaa mwaalɨna kyeꞌ wɨmudaasaka aane pwai kwai mamwaalyaꞌ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Pwara nɨgwɨmaayaraavɨna yawɨꞌna yeva wawɨnyangɨre kwɨyakwaravajɨ angengɨre kwɨyakwaravajɨ sara kunnya yaasadɨvɨꞌ nɨgwia makabɨna yeva \v 35 Wɨdaasaderaavɨna wɨjaavɨna kyeꞌ Wɨdaasadera nɨgwɨmaayaraavɨna wɨjaavɨna yeꞌ. Wɨjaavesaꞌna nɨgwɨmaayara mamwaalyeꞌ. \p \v 36 Sagaaꞌ savɨna Jozepɨyai Ahuꞌmanna Saaipɨraazɨ mwaalyai sara yaꞌ. Gamɨ sare yɨsavaaꞌ Livaayai woꞌnɨkerɨna Wɨdaasadera yaya mudɨkeꞌ Baanavaazai wɨdesalyɨra. Baanavaazai yagaala saꞌ “Pwaraavɨna sɨmunya dɨragɨnya yɨvaimwadelyɨ,” dɨnɨkesɨ. \v 37 Baanavaazai gannya wawɨnyaꞌ kɨnɨnnakei savɨ yaasaka nɨgwia yuya makabɨna yaka Wɨdaasaderaavɨ wɨjaavaꞌ. \c 5 \s1 Ananaayazalyɨ Sapaairasɨ sayorɨnesɨ. \p \v 1 Baanavaazai sara kujaavaꞌ kɨrɨꞌ Aꞌmwe Ananaayazai mwaalaꞌ. Sare balaangeꞌ Sapaairaꞌ yayaꞌ woꞌnɨkesɨ. Sai mwaalaka kɨrɨmɨre wawɨnya pɨrɨꞌ yaasaka \v 2 gannya aꞌmwevɨ wɨdɨna “Naarɨmɨnyɨne nɨgwia pɨnɨ wakaka!” Wɨdɨna yaka Wɨdaasaderaavɨ pɨnɨ makuna yaka wɨjaavɨna. \v 3 Sara wɨjaavɨna kyaꞌ Pitai wɨdaꞌ “Ananaayazai, Saataanɨ kagɨthɨwaꞌ sara baaꞌna yɨwaa? Kwaasɨ yagaala Kuryai Tewaanyarɨ wɨdɨwaa ‘Nɨmɨre wawɨnyaꞌ yaasɨwe nɨgwia yuya warɨka!’ Kwaasɨ yagaala saꞌ baaꞌna wɨdɨwaana? \v 4 Sɨnnawɨ wawɨnya myaasɨwaanyagaaꞌ gɨmɨresɨ. Yaasa yagɨna nɨgwia gɨmɨrengɨ. Gɨnnya sɨdusavɨ kwaasɨya sarebwi baaꞌna wɨdɨwaana? Aꞌmweraavɨ kwaasɨ yagaala majahɨ. Aawa. Gotɨyarɨ kwaasɨ yagaala wɨdɨwaana.” \v 5 Sara kudaꞌ Ananaayazai kadɨka wɨꞌnakegaaꞌ balɨna yaka walaꞌna yaꞌ. Walaꞌna yakeꞌna kadɨka wɨꞌnesara lɨka naanga yesaꞌnanyɨra. \v 6 Baryai walaꞌna kyaꞌ mɨgɨnyara daavɨna yeva gɨlaayarɨ yɨvɨꞌdɨbuya pwɨyɨna yeva makuna yeva lɨkyɨrakɨna yeꞌ. \p \v 7 Dɨvi maalɨkegaaꞌ (3 aawaaya) gamɨre balaangeꞌ saꞌna kadɨka muꞌnyaka angevɨ wɨlɨna. \v 8 Wɨlɨna kyaꞌ Pitai wɨdaꞌ “Nyɨdana! Kɨrɨnnya wawɨnyaꞌna nɨgwia da yuya damaꞌmwaai?” Aꞌmweꞌ wɨdaꞌ “Yo, yuyangɨra.” \v 9 Sara wɨdɨna kyaꞌ Pitai wɨdaꞌ “Sayoihi avaaina baaꞌna yawɨꞌmwaala? ‘Naangere Kuryai navɨka mwaaladelyɨra,’ dathɨwaala? Yaamɨjɨyaꞌna dathɨwaala? Yɨthaa, gɨmɨre aꞌmwerɨ lɨkyɨrakɨwaasaraavɨre sɨvɨlyangɨ tɨkuryaba duꞌnɨwaana! Sara gɨmakwalyɨpɨꞌdeꞌgɨnyɨra.” \v 10 Miꞌna kudaꞌ sagaaꞌ gamɨre sɨvɨlyaraaryaba yarai walaꞌna yaka balɨna yaꞌ. Balɨna kyaꞌ mɨgɨnyara dara wanganesaꞌ “O, mena davaimwaka!” Sara deva makwalyuna yɨna yeva gamɨre kwalaangeryaba wɨlalɨkyɨrakɨna yeꞌ. \v 11 Wɨlalɨkyɨrakɨna kyeꞌ Jizaazare kusɨlaanyavɨya yuyarajɨ aꞌmwe pwara kadɨka wɨꞌnesarajɨ Gotɨyare dɨragɨnyaꞌ yawɨꞌdɨvɨꞌ lɨka dɨkwosɨꞌna yeꞌ. \s1 Dɨragɨnyajɨ atɨka maruꞌnasajɨ sangɨnesɨ. \p \v 12 Aꞌmweraayaba Apozelɨyara Jizaazai Wɨdaasadera wɨjɨwaainyajɨ atɨka maruꞌnasajɨ yɨna yeꞌ. Sagaaꞌ Gotɨyare Angevɨ Solomonɨmɨre yɨhulɨvɨlɨyavɨna Jizaazarera yɨkabɨna yadɨvɨsare. \v 13 Yɨkabɨna yadɨvɨꞌ lɨka wɨrɨdaasɨ pwara kumɨnyabanna myɨkabi yɨna yeꞌ. Kɨrɨꞌ aꞌmwera aꞌmwemɨlɨka dɨna “Sahwara aꞌmwe tewaanyarera.” \v 14 Myɨkabi yɨna yadaapɨjɨ aꞌmwe pwara Jizaazarera yɨmaꞌnyɨna yeꞌ. Pɨgaaꞌ pɨgaaꞌ aꞌmwe kwara kwara aꞌmwe kɨnɨ kɨnɨ Naangerɨ wɨꞌnesara Jizaazarera yɨmaꞌnyɨna yeꞌ. \v 15 Wɨdaasadera yesaꞌna tusangɨ nabalɨnakeraavɨ makwalyaabɨna yeva yɨꞌbɨnyangɨjɨ lamulyangɨjɨ wakɨna yeva aꞌba yɨlawɨmwaaihɨna yeꞌ. Aꞌmwera sɨmunya yawɨꞌna “Pitai kaanya kyamaryojɨ gamɨre aꞌmabaalyai nabalɨnakeraavɨ kɨmaꞌbwaꞌnya yɨrɨna kyojɨ sahwara tewaanyara yɨmaꞌnɨpɨꞌderera,” yawɨꞌna yeva sara yɨlawɨmwaaihɨna yesarera. \v 16 Anga Jeruzaalemɨ saba anga pɨnɨngɨdaasɨ kwala naangeꞌ kunnya nabalɨnakeraavɨjɨ yɨmaka widɨvɨsaraavɨjɨ makabɨna kyeꞌ yuyara tewaanyaraavɨ yavadaꞌgaina yɨna yeꞌ Wɨdaasadera. \s1 Apozelɨyaraavɨ kayaaꞌna yesaꞌnesɨra. \p \v 17 Sagaaꞌ Gotɨyarɨna Mubɨthɨka Yɨraꞌde Naangelyɨ gamɨjɨyara Jeruzaalemɨ mwaalyara Sazuzɨyarajɨ Wɨdaasaderaavɨna sɨnna tɨka wɨdaꞌdaasɨ dɨnyɨna yeꞌ. Miꞌna dɨnyɨna yeva wɨna yeva \v 18 Wɨdaasaderaavɨ wɨla marapwɨyɨna yeva aꞌmweraavɨne kalavuzangevɨ wɨmwaaihɨna yeꞌ. \v 19 Wɨmwaaihɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ sawɨsavɨ Naangere ejelɨyai mamaayai kalavuzangevɨya kaanyaꞌ baasɨna yaka mwasawɨ kumɨnyɨ jɨvwaramakwalyɨna yaka wɨdaꞌ \v 20 “Gotɨyare Angevɨna wawopɨjɨ saba daavapɨjɨ aꞌmweraavɨ Gaala davwina duzɨla!” \v 21 Sara kudaꞌ sahwara yawɨꞌna “Yo, sara yaana!” yawɨꞌna yeva yɨrɨkevɨ Gotɨyare Angevɨ wɨlaawɨna yeva wɨjɨwaakɨna yeꞌ. \p Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangelyɨ gamɨjɨyarajɨ sara Juyaraavɨre aꞌmwe naangeraavɨna jɨvwaramakabɨna “Aꞌmweihi, nemɨ Yɨzɨrelɨyaraavɨ Kaajolɨyaina yɨkabaana!” Jɨvwaramakabɨna kyeꞌ yuyara mwaaleva kalavuzavɨ dameraavɨ wɨdaaseꞌ “Davanna Jizaazare yagaala wɨdadɨvɨsaraavɨ dɨmakabyɨla!” \v 22 Kudaaseꞌ pwara kaanna wɨna yeva dara wanganesaꞌ “O, sahwara mamwaalyɨ jɨhava!” Deva Kaajolɨyaraayawɨnna ayɨna waweva \v 23 wɨdeꞌ “Kalavuzangevɨ yɨꞌmavona dara wangamwoꞌ ‘Kaanya lokɨya mena tihɨꞌnadɨꞌnyɨ kaanyangyaba damera nayaa daavɨna jɨwaava!’ Sara dona kɨrɨꞌ nemɨ kaanya baasona dara wangamwoꞌ ‘Ai, pwara midaaka!’ ” \v 24 Sara kudeꞌ Gotɨyare Angevɨna dameraavɨ maremwaaidelyɨ Gotɨyarɨne tamiraꞌdɨvɨta naangerajɨ kadɨka wɨꞌneva yawɨꞌna “Sahwara gava mwaaihava? Gawɨnneraavaka?” \v 25 Yaamɨjɨ kuna yawɨꞌdaapɨjɨ pwai wɨlaabɨna yaka wɨdaꞌ “Yɨthaanyɨla! Dɨnyuꞌnyɨla! Sarɨmɨ aꞌmweraavɨ kalavuzangevɨ wɨmwaihyawaaihasara Gotɨyare Angevɨ daaꞌdɨvɨꞌ aꞌmweraavɨ wɨjɨwaakɨvanɨgava.” \v 26 Sara kudaꞌ Gotɨyare Angevɨna dameraavɨ maremwaaidelyɨ gamɨre damerajɨ sara waweva kumɨnyɨ ayɨna makabɨna yeꞌ. Damera Wɨdaasaderaavɨ mala maramyɨ yeꞌ. “Aꞌmwera sɨla nemɨnyɨna nanelɨwakɨpɨka!” deva mala maramyɨ yeꞌ. \p \v 27 Angevɨna kumɨnyɨ makulaabɨna yeva Kaajolɨyaraayaba wɨmwaaihɨna yeꞌ. Wɨmwaaihɨna kyeꞌ Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangei yɨwaaraꞌna yaꞌ \v 28 “ ‘Aꞌmwe darɨna mujɨwaakɨpɨnera!’ dɨragɨnna dɨragɨnna yɨhɨthɨwaꞌdo kɨrɨꞌ gevwi gevwi yɨwaasaihɨla. Beꞌnana? Jeruzaalemɨ yuneba aꞌmwe yuyara sarɨnnya wɨjɨwaakyabwi kadɨka wɨꞌnɨwaasaihɨlyɨra. Sabwina dɨna, ‘Sai balakeꞌna Kaajolɨyara yesaꞌneꞌ. Gamɨre taweꞌ sahwaraavɨne tɨvɨkɨsaꞌ,’ dathɨvanɨgaꞌ?” \v 29 Miꞌna kudaꞌ Pitalyɨ Wɨdaasade pwarajɨ wɨdeꞌ “Gotɨyai sara kanedozɨ sara yaanneinera. Gotɨyarɨna aꞌmwera sara kanedapɨjɨ sara myaanneinera! \v 30 Yɨsavɨri sarɨmɨ Jizaazarɨ nilɨya tamarɨmwɨna kyeꞌ mena kabalaꞌ Ne sɨnnawɨnyaraavɨre Gotɨyai yɨdɨkaavakelyɨ. \v 31 Kwaihwaainakei mena kamwaalaꞌ Gotɨyai gannya aangasɨmagɨ dɨragɨnyaba wɨmwaaihɨna kyaꞌ sai maremwaaidei nabaai kayaaꞌnanyaburɨ padaihasamaaꞌdei yɨmaꞌnaꞌ. Kyɨmaꞌnaꞌ Yɨzɨrelɨyaina ‘Nennya kayaaꞌnanyaburɨna sɨmunya mudɨkebwi yawɨramaraana!’ dawaajɨ Gotɨyarɨ gɨnyɨraꞌna kyawaajɨ nennya kayaaꞌnanya marasɨꞌna neyadelyɨ. Saꞌ Gotɨyai nayaa yawɨꞌmanɨꞌ. \v 32 Sangɨna nemɨ tɨnna wanganona nayaa yawɨrona yagaala sa wɨjalɨkurakɨvanɨgo. Nabaai, nebulyaꞌna Kuryai Tewaanyai avaaina wɨjalɨkurakɨvanɨꞌ. Kuryai sarɨ Gotɨyai gannya yagaala mɨdɨdɨvɨsara yuyaraavɨna yanga wɨjaavadelyɨ,” wɨdeꞌ. \p \v 33 Saꞌ Kaajolɨyara kadɨka wɨꞌneva sɨnna tɨka naanga wɨdaꞌdaasɨ dɨna “Saraavɨ tamakaana!” \v 34 Sara dɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ pwai Kaajolɨyaraavɨ tɨnnyaba daavɨna yaꞌ. Sai Perɨzɨyai Gamelɨyalɨ woꞌnɨkelyɨ. Juyaraavɨre Kɨwɨnya wɨjɨwaakaderɨna aꞌmwe yuyara sɨmunya yawɨꞌna “Sai Gotɨyare kɨwɨnya nayaa wɨjɨwaakɨvanɨkelyɨ,” yawɨꞌna yeva gamɨre yayaꞌ munyaba makɨlesalyɨ. \v 35 Sai daavɨna yaka wɨdaꞌ “Aꞌmwe saraavɨ mwasawɨnna marakaana!” Kudaꞌ Wɨdaasadera mena kwalyaweꞌ Kaajolɨyaraavɨ wɨdaꞌ “Aꞌmweihi, Yɨzɨrelɨyaihi, aꞌmwe daraavɨna jideꞌna nayaa jawɨrila! \v 36 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kɨgaaꞌ aꞌmwe pwai Tɨyuthaazai baka wɨdɨna ‘Aꞌmwe naangeinyɨra.’ Wɨdɨna kyaꞌ aꞌmwe kwalaalyara (400) gamɨjɨ gaidaaꞌna kyeꞌ kɨrɨꞌ aamiyara Romɨyara Tɨyuthaazarɨ tamakɨna kyeꞌ pɨwɨnna pɨwɨnna gamɨre mɨdɨnesara yɨwɨnamaꞌna yɨna yeva yɨmaanyɨna yeꞌ. \v 37 Yɨwɨnamaꞌna yɨna kyeꞌ dɨvi Gaꞌmaanɨyara yaya maaresagaaꞌ dɨviyai Juthaazai Galɨli mwaalyai ‘Aꞌmwe naangeinyɨ,’ kudaꞌ aꞌmwe kwala naanga mɨdɨnaabɨna yeꞌ. Kwala naanga mɨdɨnaabɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ Juthaazarɨ tamɨna kyeꞌ sai balɨna. Balɨna kyaꞌ pɨwɨnna pɨwɨnna gamɨre mɨdɨnesaraavɨ tamayɨwɨnaasɨna yeꞌ. \v 38 Sara yesaꞌna yɨmaꞌnɨkeꞌna dahaaꞌ yɨhɨthɨma! Aꞌmwe daraavɨna myaanneine! Mwaaibɨka! Kumɨre yawɨsajɨ wawɨnyajɨ aꞌmweraavɨreburɨdaasa sara yetabaaibɨꞌ kayaaka yadengɨra. \v 39 Kɨrɨꞌ Gotɨyareburɨdaasa kayaaka myɨgalyɨ yaadeinera. Dara nyawɨraadɨka! ‘O, nemɨ Gotɨyarɨ mala wɨramwoina daaka!’ ” \v 40 Gamelɨyalɨ sara wɨdakeꞌ sara yɨna yeꞌ. Wɨdaasaderaavɨ jaka wɨdeva pwaraavɨ wɨdeꞌ “Aꞌmweraavɨ wɨlyabaalyɨ duramyɨla!” Mena kurameꞌ Kaajolɨyara naanga wɨdɨna “Jizaazarɨ yayaꞌna yagaala mujɨwaakyɨ jideihɨlyɨra.” Wɨdɨna yeva kumɨre angengɨ yaasɨna yeꞌ. \v 41 Sarevɨdaaꞌnyɨ Kaajolɨyaraayawɨdaasɨ sahwara wɨna yeva dɨnyɨna “Gotɨyai nemɨnyɨna dara yawɨꞌmwaꞌ ‘Sahwara tewaanyara mwaaihasaꞌna Jizaazarɨne yayavɨna kayaaꞌna yɨpɨꞌdeꞌ wiꞌnanyaraavɨ.’ Sara daka dɨragɨnna nemwaaihɨwakeina yɨlaaya yɨvanɨgoinera.” \v 42 Sara dɨnyɨna yeva yɨrɨka gazagaasagaaꞌ Gotɨyare Angevɨjɨ aꞌmweraavɨre angengɨjɨ saba Kɨraazɨtɨya Jizaazarɨna yagaala tewaanyaꞌ kuna wɨdadɨvɨkɨ. Nemɨnyɨna Jizaazarɨ Gotɨyai dahɨlakakeꞌna kuna wɨjɨwaakadɨvɨkɨra. \c 6 \s1 Wɨdaayadɨvɨta atina ata purɨdaasɨ pwaraalyaraavɨnesɨ. \p \v 1 Dɨvi yɨrɨka sangɨ Jizaazare mɨdɨdɨvɨsara kwala naanga naanga yɨmaꞌnadaapiyagaaꞌ Gɨrikɨyagaala dadɨvɨsara Yɨvɨruyagaala dadɨvɨsaraavɨna kɨnɨmyagaala dɨnyɨna yeꞌ. Gɨrikɨyagaala dadɨvɨsara dɨnesaꞌnanyɨ “Nɨgwɨmaayaraavɨ yanga wɨjaavadɨvɨsara, nemɨre sɨgɨraayangɨ wapaaya maalɨka wɨjaavadɨvɨꞌ kɨrɨꞌ Yɨvɨruyagaalyaꞌ dadɨvɨsangɨ naanga wɨjaavadɨvɨsarera.” \v 2 Sara dɨdaapɨjɨ atɨraai sɨvɨlyɨrɨdaasɨ pwaraalyara mɨdɨdɨvɨta yuyaraavɨ jɨvwaramaaꞌna “Yuyaihi, jɨkabyɨla!” Jɨvwaramaaꞌna kyeꞌ yɨkabɨna kyeꞌ wɨdɨna yeꞌ “Gotɨyare yagaalyaꞌ yaꞌmavaajaꞌ yɨꞌbɨnyavɨ wɨdayaadeꞌ wapaaya yanga wɨjavaadeꞌ yɨlaaya myɨvanɨgo. \v 3 Aawa, nyaꞌmweihi, nemɨre wawɨnya naangeꞌ Gotɨyare yagaalya wɨdadaanya savɨna aꞌmwe ati ata purɨdaasɨ pwaraalyaraavɨ kadahɨlakapɨjɨ sahwara wapaaya yangeꞌna maremwaaibɨꞌderaavɨ sara wɨmwaihaana! Sarɨmɨjɨyaraavɨna ‘Aꞌmweraavɨ yunebanna Kuryai Tewaanyai wɨlamwaaidera sɨduꞌnakera damwaaihava! Sahwara aꞌmwe tewaanyarera,’ jalɨkurakadɨvɨsaihi yawɨrapɨjɨ sahwaraavɨ dɨthahɨlakyɨla! \v 4 Sara kyapɨjɨ yuyagaaꞌ nemɨ sahwaina Gotɨyarɨ wɨjavulyɨ Gotɨyare yagaalyaꞌ wɨdaayabulyɨ kuna yaadeinera.” \v 5 Wɨdaasadera sara kudeꞌ yuya kwala naangeꞌ dɨnyɨna “Yo, tewaanyasɨra.” Dɨnyɨna yeva Sɨtivenɨmɨ dahɨlakeꞌ. Aꞌmwe sai Jizaazarɨ yuna dɨragɨnna lɨmwagaꞌdelyɨ. Gamɨre sɨmunyavɨ Kurya Tewaanyai yuna wɨlamwaaida dɨragɨnna wɨmwaaihakelyɨra. Sɨtivenɨmɨ dahɨlakeva Pilipɨmɨjɨ Pɨrokoraazalyɨ Naaikenaamɨjɨ Taaimonɨmɨjɨ Paamenaazalyɨ Nikolaazalyɨ dahɨlakɨna yeꞌ. Nikolaazai sai Anga Aadɨyokɨ mwaalyalyɨ. Sɨnnawɨ sai Maavei mwaalaka dɨvi Juyaraavɨrebwi wɨꞌnaka aayagaaꞌ Jizaazarɨ wɨꞌnakelyɨra. \v 6 Miꞌna dahɨlakɨna Wɨdaasaderaayawɨnna makabɨna kyeꞌ sahwara Gotɨyarɨ wɨdeva kumɨre wawɨnyaꞌna dɨragɨnya wɨmwaaihyaꞌna kumɨre mɨnyagɨnyangɨ ata dathɨwanna yɨna yeꞌ. \p \v 7 Jeruzaalemɨ yunebanna Gotɨyare yagaalyaꞌ kadɨka kuna wɨꞌneꞌ. Kadɨka kuna wɨꞌnadaapɨjɨ Jeruzaalemɨ mɨdɨdɨvɨsara kwala naanga naanga yɨmaꞌnyɨna yeꞌ. Nabaai Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta kwalaalyara Naangerɨ lɨmwageva gamɨrebwi mɨdɨnna yeꞌ. \s1 Sɨtivenɨmɨ wɨla pwɨyesaꞌnesɨ. \p \v 8 Sɨtivenɨmɨ yunebanna Gotɨyare yanga gaimwangebulyɨ dɨragɨnyabulyɨ kɨnɨnnakelyɨ. Sɨtivenɨ dɨragɨnaangei aꞌmweraayaba atɨka maruꞌnasaꞌnejɨ wɨjɨwaainyaꞌne dɨragɨnyajɨ yɨna yaꞌ. \v 9 Sara yaka yagaala wɨdadaasɨ gamɨre yagaala sɨnna tɨkeꞌna aꞌmwe pwara maanga wɨdeꞌ. Maanga wɨdesara kɨgaaꞌ Romɨyaraavɨna kalavuzɨwawɨnya yesaꞌ dɨvi kalavuzɨwawɨnya yagalyaꞌmaveꞌ. Yagalyaꞌmaveva dɨnyɨna “Nemɨ lotuanga mudɨkevɨna yɨkabaatheinera.” Sara dɨnesara Anga Saairini mwaalyarajɨ Anga Alekɨzaadɨrɨya mwaalyarajɨ sara yɨkabadɨvɨsarera. Sara maanga wɨdadaapɨjɨ Juya pwara Kwaaka Sɨlɨzɨyadaasarajɨ Kwaaka Ezɨyadaasarajɨ sara Sɨtivenɨmɨ maanga wɨdɨna yeꞌ. \v 10 Maanga wɨdɨna kyeꞌ Kuryai Sɨtivenɨmɨna sɨduta naangeꞌ kujaavaꞌ Sɨtivenɨ dɨragɨnna wɨdaka kumɨre yagaalya wavɨlaꞌna yaꞌ. \v 11 Wavɨlaꞌna yakeꞌna sɨnna tɨka wɨdaꞌdaasɨ pwaraavɨ kwaasɨ yagaala wɨjaꞌna nɨgwia wɨjaavɨna kyeꞌ sahwara kwaasɨ yagaala wɨdɨna “Aꞌmwe dai Sɨtivenɨ Ne Mozɨzarɨnajɨ Gotɨyarɨnajɨ bɨrala wɨdadaasɨ kadɨka wɨꞌnɨwoinera.” \v 12 Kwaasɨ yagaala wɨdɨna wɨdɨna kyeꞌ aꞌmwerajɨ aꞌmwe naangerajɨ Kɨwɨjarajɨ sɨnna tɨka davɨna yaꞌ. Sɨnna tɨka davɨna yadaasɨ Sɨtivenɨmyawɨnna yarai bɨna yeva galalɨmwanna yeva Kaajolɨyaraayabanna makuna yeꞌ. \v 13 Makuna yeva kwaasɨ yagaala wɨjaꞌneraavɨ makulaabɨna kyeꞌ sara kwaasɨ yagaala wɨdɨna “Aꞌmwe dai Gotɨyare Anga tewaanya davɨnajɨ Ne Mozɨzare kɨwɨnyavɨnajɨ bɨrala wɨdadelyɨra. \v 14 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kadɨka wɨꞌnyɨna ‘Jizaazai Naazaretɨ mwaalyai Gotɨyare Angeꞌ woꞌdalasɨꞌna yojɨ Ne Mozɨzai kɨwɨnyabulyɨya nedɨnɨke maryovimaaꞌnadelyɨra,’ sara kadɨka wɨꞌnɨwo.” \v 15 Miꞌna wɨdɨna kyeꞌ Kaajolɨyaraavɨreba walamwaaina yesara Sɨtivenɨmɨ baihanaꞌna yeva dara wanganesaꞌ “Ai, dare sɨnnyaꞌ Gotɨyare mamaayare sɨnnyaꞌbɨsaꞌ dangamanɨgona byaanna yidaasɨ!” \c 7 \s1 Sɨtivenɨ wɨdakeꞌnesɨ. \p \v 1 Gotɨyarɨna Mubɨthɨka Yɨraꞌde Naangei Sɨtivenɨmɨ yɨwaaraꞌna yaꞌ “Nedɨwaasaꞌ gɨmɨnyɨna nebulyaꞌna dɨngaka?” \v 2 Yɨwaaraꞌna kyaꞌ Sɨtivenɨ wɨdaꞌ “Aꞌmwe naangeihi, nyaꞌmweihi, dɨnyuꞌnyɨla! Gotɨya byaannakei Kɨgaakuna Ne sɨnnawɨnya Evɨraamɨ Anga Aaranɨ mamwalaawi yaakegaaꞌ Kwaaka Mezopotemya kuna mwalyaakegaaꞌ Evɨraamɨmɨ yɨmaꞌnaabɨna yaka \v 3 wɨdɨna ‘Gɨnnya kwaakevɨjɨ gɨnnyaraavɨjɨ yaꞌmavaꞌgɨzɨ kwaaka pɨrɨꞌ givwarɨdaakwɨdevɨna dɨwodeigɨnyɨra.’ \v 4 Wɨdɨna kyaaꞌ savɨna Kwaaka Kaalɨthɨyadaasɨ Evɨraamɨ yaꞌmaꞌna yaka Anga Aaranɨ mwaalɨna. Mwaalɨna kyaꞌ Evɨraamɨmɨ ganɨmaangei mena balyaakegaaꞌ Gotɨyai wɨdɨna ‘Givwarɨdaakwɨdewɨnna dɨwona!’ Wɨdɨna kyaꞌ kwaaka davakɨ sarɨmɨ mwaaihasawɨnna bɨna. \v 5 Miꞌna bɨna kyaꞌ sagaaꞌ Gotɨyai kwaaka yarai mujaayɨ yaaꞌ. Kwaaka naangevaꞌ mujaayɨ, kwaaka maalɨkejɨꞌ yarai mujaayɨ yaakesɨra. Mujaayɨ yakeꞌ kɨrɨꞌ yune naanga nebulyaꞌna wɨdɨna ‘Dɨvi kwaaka davɨ kagɨzaavaꞌmujɨ gɨmɨreꞌ dɨviyara gɨmɨreraavɨreꞌ waragothesɨra.’ Sagaaꞌ Gotɨyai yune naanga nebulyaꞌna sara wɨjaakegaaꞌ Evɨraamɨ kaimɨraavɨmaayai mwalyaakelyɨ. \v 6 Gotɨyai daꞌ wɨdɨna ‘Menyaraavɨrewɨ gɨmɨrera mwaalɨna yapɨjɨ kalavuzɨwawɨnyaꞌ yɨpɨꞌderera. Kalavuzɨwawɨnyaꞌ yadaapɨjɨ pwara kayaaꞌna yɨpɨꞌderera. Kwarame naanga naanga (400) wavɨlaꞌdaawori kayaaꞌna mwaaibɨꞌderera. \v 7 Aꞌmwe anga naanga pimagɨnyara gɨmɨreraavɨ dɨragɨnna maremwaaibɨꞌderaavɨ maryawɨbwarɨdeinyɨra. Sara kamaryawɨbwaraꞌmujɨ kwaaka savakɨ gɨmɨrera yagalyaꞌmaꞌna yapɨjɨ dava bamwaalapɨjɨ yɨleyagaala nyɨdɨpɨꞌdevanyɨ.’ \v 8 Wɨdɨna yaka yagaala pɨrɨꞌ wɨdɨna ‘Nɨmɨre yagaalyaꞌna gɨmɨnyɨjɨ gɨmɨjɨyaraavɨjɨ kɨlaakejɨꞌ davɨna jɨla!’ Gotɨyai sara wɨdɨna kyaaꞌ ganaangeꞌ Aazakɨmɨ maryaakegaaꞌ yɨrɨka ati ata purɨdaasɨ daryaai darɨkɨ Evɨraamɨ gamɨre kɨlaakejɨꞌ davɨna. Miꞌna davɨna kyaaꞌ dɨvi Aazakɨ gamɨrei Jaikopɨmɨre kɨlaakejɨꞌ davɨna kyaaꞌ dɨvi Jaikopɨ Ne sɨnnawɨnya atɨraai sɨvɨla purɨdaasɨ pwaraalyaraavɨre kɨlaakejɨꞌ davɨna yaakebulyɨ Juyainaavɨrebwi. \p \v 9 Ne sɨnnawɨnyaraavɨ kumɨre kuvɨgwaalaangei Jozepɨyarɨna tɨganaarya kyaaꞌ sɨnna tɨka kudayaaꞌ pwaraavɨ yaasɨna kyaaꞌ sahwara Kwaaka Yɨzɨpɨna yaasɨwaꞌwawɨnyaꞌna makuna. Wiꞌna makuna kyaaꞌ kɨrɨꞌ Gotɨyai gamɨjɨ mwaalɨna. \v 10 Mwaalɨna yaka Jozepɨyarɨ kayaaꞌna yaasagaaꞌ Gotɨyai dɨragɨnna wɨmwaaihɨna yaaꞌ. Kwaaka Yɨzɨpɨ maremwaaidei Peroyaryaba Jozepɨyai daaꞌdɨꞌnyɨ Gotɨyai tewaanna wina kyaaꞌ Peroyai dara wanganyaakeꞌ ‘Ai, aꞌmwe dai nawɨꞌnyai sɨduꞌnakei daaka!’ Sara daka wɨdɨna ‘Nɨmɨnyɨna Kwaaka Yɨzɨpɨ davakɨjɨ aꞌmweraavɨjɨ nyɨdaayadɨvɨsara nɨmɨre angevɨ mwaaihasaraavɨjɨ dɨmaremwaala!’ \v 11 Wɨdɨna kyaaꞌ Jozepɨyai maremwaaidɨꞌnyɨ Kwaaka Yɨzɨpɨjɨ Kwaaka Kenaanɨjɨ yuya sabanyaai mɨjɨka naangeꞌ yɨmaꞌnyɨna. Mena yɨmaꞌnyɨna kyaaꞌ aꞌmwera mɨjɨka naanga wiadaaꞌnyɨ Ne sɨnnawɨnyara tɨka munneꞌna bɨrɨna bɨrɨna kyaaꞌ mɨjɨka wina. \v 12 Mɨjɨka wina kyaaꞌ sagaaꞌ Jozepɨyarɨ ganɨmaangei Jaikopɨ dara wɨꞌnyaakeꞌ ‘O, Kwaaka Yɨzɨpɨ wapaaya witɨzɨla darɨka!’ Daka pɨgaaꞌ gawaalɨvaangera Ne sɨnnawɨnyaraavɨ wɨdaasɨna. \v 13 Yɨzɨpɨna wɨdaasɨna kyaaꞌ ayɨna bɨna kyaaꞌ pɨgasaai wɨdaasɨna kyaaꞌ Jozepɨyai gyaꞌmweraavɨ nayaa wɨdɨna ‘Jozepɨyainyɨ. Sarɨnnya sɨryaꞌmweinyɨ.’ ‘Jozepɨyainyɨ,’ wɨdɨna kyaaꞌ Peroyai dara yawɨryaakeꞌ ‘Ai, Jozepɨyare yɨsavaakɨyara sara daaka!’ \v 14 Miꞌna dɨna kyaaꞌ Jozepɨyai ganɨmaanga Jaikopɨmɨna yagaalyaꞌ wɨdaasɨna ‘Nɨmwai, Kwaaka Yɨzɨpɨ davanna gɨmɨjɨ gɨmɨre yuyajɨ saihi dɨvideihɨlyɨra.’ Sagaaꞌ Jaikopɨmɨre jɨlɨkaimɨraaya 75 mwalyaasangɨra. \v 15 Wɨdaasɨna kyaaꞌ Kwaaka Yɨzɨpɨ saba Jaikopɨ wɨna kyaaꞌ dɨvi saba gamɨjɨ Ne sɨnnawɨnyarajɨ balɨna. \v 16 Balɨna kyaaꞌ dɨvi ayaba Anga Sɨkemɨ kumɨrera kumɨre yagɨnya makuna yeva simaangevɨ wakɨna yaaꞌ. Simaangeꞌ kɨgaakuna Evɨraamɨ Yɨsavaakɨya Emoyaraavɨ nɨgwia mubyaakesɨ. \p \v 17 Gotɨyai Evɨraamɨmɨ yagaalyaꞌ wɨjaaka nebulyaꞌ yɨmaꞌnyaꞌna aya kɨgaaꞌ yɨmaꞌnyɨna kyaaꞌ Kwaaka Yɨzɨpɨ nemɨrera kwala naanga naanga yarai yɨmaꞌnyɨna. \v 18 Yɨmaꞌnyɨna kyaaꞌ Kingɨya gei Kwaaka Yɨzɨpɨ gaai maremwalyaakegaaꞌnanyɨ. Kingɨyai sai Jozepɨyarɨna myawɨryaakelyɨ. \v 19 Gaai maremwaaina yaka nemɨreraavɨ kwaasɨ yaka kayaaꞌna yɨna kyaaꞌ Ne sɨnnawɨnyaraavɨ daanga naanga wina yadaasɨ Kingɨyai wɨdɨna ‘Aꞌmwemɨlɨki, sarɨnnya aꞌmwe bwaranyaraavɨ kamaarapɨjɨ mwasawɨnna sahwaraavɨ dɨmarasɨꞌnyɨla baibɨzaraavɨ! Yarai dɨmarasɨꞌnyɨla!’ \v 20 Mena wɨdɨna kyaaꞌ sagaaꞌ ganaangeꞌ Mozɨzarɨ maarɨna. Mozɨzai bwaranya nawɨꞌnyalyɨ. Mozɨzarɨ maarɨna kyaaꞌ lɨka yulyakɨna kyagi lawe dɨkaai dɨkɨ ganɨmaangere angevɨ kave mwaalɨna. \v 21 Kave mwaalɨna kyaaꞌ gamɨre angevɨdaasɨ pɨwɨ wakɨna kyagi Kingɨyai Peroyare garaavaangeꞌ maranganna yaka ‘Nɨnnyalyɨra,’ daka gannyarɨ maremwaaina. \v 22 Maremwaaina yadɨsɨ Yɨzɨpɨ mwaalyaraavɨre sɨduta yuyabwi wɨjɨwaakɨna kyaaꞌ aꞌmwe naangei wawɨnya dɨragɨnyaꞌ yadei yɨmaꞌnyɨna yaka yagaala nawɨꞌnyaꞌ dadei yɨmaꞌnyɨna yaakelyɨra. \p \v 23 Kwarame aꞌmweraare ata sɨvɨlɨraai Mozɨzarɨ wavɨlaꞌna kyaꞌ sai sɨmunyavɨ yawɨꞌna ‘Peroyare angevɨ yuyagaaꞌ namwaaimudɨka! Nɨnnyara Yɨzɨrelɨyaraavɨ angyɨrɨꞌmaata yɨma!’ dɨna yaka kaanna wɨna. \v 24 Kaanna wɨna yaka dara wanganakeꞌ ‘O, Yɨzɨpɨ mwaalyai nɨmɨrerɨ kayaaꞌna jɨvanɨka!’ Sara daka ‘Padaihasamaasaꞌnana,’ daka mɨnya maaraka Yɨzɨpɨ mwaalyarɨ tamakɨna. \v 25 Wiꞌna tamakɨna yaka yawɨꞌna ‘Nɨnnya nyaꞌmwera dara yawɨꞌna “Gotɨyai Mozɨzarɨ yasaabɨna kyɨwaꞌ Mozɨzai nevadaihasamaaradelyɨra,’ ” Sara yawɨꞌna kyaaꞌ kɨrɨꞌ kumɨ gamɨnyɨna sara myawɨrina. \v 26 Sara myawɨri kyaaꞌ mwanyavɨ Yɨzɨrelɨyaraai tannyɨna yadaakɨlyɨ Mozɨzai tɨnna wanganaka. ‘Munya yɨrɨla dɨwagɨma!’ daka wɨdɨna ‘Aꞌmweraaihi, dɨnyuꞌnyi! Kɨrɨmɨdaraaihi mwaaihɨlyaꞌna beꞌna tannɨvanɨgɨlyaraaihɨlaka?’ \v 27 Wɨdɨna kyaaꞌ pwai gyaꞌmwerɨ kayaaꞌna yakei Mozɨzarɨ yɨtavaka yɨwaaraꞌna ‘Nemaremwaaidɨnyaigɨ, kotɨyaꞌ neyawɨbwaryaꞌneigɨ aai gɨthahɨlakakeigɨnaka! \v 28 Wona Yɨzɨpɨ mwaalyarɨ tamakyawaaihɨnyabaaibɨꞌ dɨnyɨramakɨjɨwaana?’ \v 29 Yɨwaaraꞌna kyaaꞌ Mozɨzai kadɨka sara wɨꞌnyɨna yaka ‘Yuyara sara wɨꞌnɨwaasara daaka!’ daka Kwaaka Yɨzɨpɨdaasɨ lɨkaanya wɨna yaka maavewɨ Kwaaka Mɨthɨyanɨ mwaalɨna. Saba mwaalɨna yada kaimɨraayaraarɨ yawakɨnyɨna yaaꞌ. \p \v 30 Dɨvi kwarame aꞌmweraare ata sɨvɨlɨraai wavɨlaꞌna kyaꞌ aꞌmwe maayaba Mugunya Saainaaya sɨmagɨ Mozɨzai mwaalɨna. Saba mwaalɨna yadɨꞌnyɨ Gotɨyare mamaayai ejelɨyai walaabaka yɨsɨkɨ wɨlɨna kyaaꞌ yɨsɨꞌ dɨka yɨdɨna yada dɨtaalɨta wanyɨna. \v 31 Dɨtaalɨta wanyɨna yadaaꞌnyɨ Mozɨzai tɨnna wanganaka nɨꞌnɨka yaka dɨna ‘Saꞌ berɨꞌ dɨngaka? Tɨnna nayaa wanganɨma!’ dɨna yaka yɨsɨkyabanna kaanna wɨna. Kaanna wɨna yaka kɨrɨꞌ Naangere maanguraayaꞌ kadɨka wɨꞌnyɨna \v 32 ‘Gɨmɨre Ne sɨnnawɨnyaraavɨre Gotɨyainyɨra. Evɨraamɨjɨ Aazakɨjɨ Jaikopɨjɨ saraavɨre Gotɨyainyɨra.’ Kadɨka sara wɨꞌnyɨna yaka lɨka dɨkwosɨꞌnyaꞌnei bɨꞌbɨta yɨna yaka yɨsɨkɨ tɨnna mwanganyɨna. \v 33 Tɨnna mwanganyɨ kyaaꞌ sagaaꞌ Naangei wɨdɨna ‘Mwaaiheinyɨna kwaaka daꞌ gɨrɨkita maayaꞌ warɨkeꞌna kwaabɨzɨvɨlyawaarɨ dɨlabwaꞌmwagakya! \v 34 Kwaaka Yɨzɨpɨ nɨmɨre aꞌmweraavɨ daanga naanga wɨvɨdaaꞌnyɨ wangamwa. “Aakai, aakai,” jaka kadɨwaaꞌ kadɨka wɨꞌnɨwa. Kadɨka wɨꞌnena padaihasamaasaꞌna waimwaabe. Yarala! Sareꞌna Kwaaka Yɨzɨpɨna gɨthaasɨdeinyɨra.’ Sara wɨdɨna yaaꞌ Gotɨyai. \p \v 35 Mozɨzai darɨ Yɨzɨrelɨyara bɨrala wɨjaasalyɨ. ‘Nemaremwaaidɨnyaigɨ kotɨyaꞌ neyawɨbwaryaꞌneigɨ aai gɨthahɨlakakeigɨnaka!’ yɨwarayaasalyɨ. Sahwarɨ Gotɨyai wɨdahɨlakaka wɨdaasɨna yaꞌ. Yɨzɨrelɨyaraavɨ maremwaaidei padaihasamaaꞌderɨ wɨdaasɨna yaakelyɨ. Yɨsɨkɨ dɨka yɨdadaasɨ yɨsɨkɨ mamaayai wɨlamwalyaakei Mozɨzarɨ wɨgaimwagyaakelyɨ. \v 36 Gotɨyai wɨdaasɨna kyaaꞌ Kwaaka Yɨzɨpɨdaasɨ Mozɨzai aꞌmweraavɨ jɨvwaramakabɨna. Kwarame aꞌmweraare sɨvɨlatɨraalyagaaꞌ Mozɨzai aꞌmweraavɨ wɨgaimwangeꞌna atɨka maruꞌnaryaꞌnejɨ wɨjɨwaainyajɨ sa yɨna yaakelyɨ. Kwaaka Yɨzɨpɨ sabajɨ Saalaalya Wayaakeꞌ woꞌnɨkebajɨ aꞌmwera maayaba kayaaꞌnanyabajɨ saba sara yɨna yaakelyɨ. \v 37 Nabaai sai Yɨzɨrelɨyaraavɨ wɨdɨna ‘Gotɨyai nyɨdasaabakabaaibɨꞌ sarɨnnyai sɨryaꞌmwei pɨropetɨyai Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakaderɨ sarɨmɨnyɨna wɨdasaabathelyɨ Gotɨyai,’ wɨdɨna yaakelyɨ Mozɨzai. \v 38 Wawɨnya maayaba sai Gotɨyare kusɨlaanyasɨ mwalyaakelyɨ. Saba Mugunya Saainaayavɨ ejelɨyai wɨdɨna kyaaꞌ Mozɨzai Ne sɨnnawɨnyaraavɨ sara wɨdɨna yaakelyɨ. Gotɨyai yagaala gaalyabwine nejaayaꞌne Mozɨzai wɨjaake nemɨnyɨna dɨnɨkengɨra. \p \v 39 Ne sɨnnawɨnyara Mozɨzai wɨjaakeꞌ kadɨka muꞌnyɨ, mamɨdɨnyɨ yaaꞌ. Aawa. Gamɨnyɨ galazekɨvaina yevera kumɨre sɨmunyangɨ yawɨꞌna yeꞌ ‘Kwaaka Yɨzɨpɨ tewaanyabanna ayɨna wawaanneinera! Weꞌ!’ \v 40 Yawɨꞌna yɨna yeva Mozɨzai mugunyavɨ mwaalakegaaꞌ Aꞌmwe Eronɨmɨ wɨdɨna ‘Nemɨnyɨne Naangei aꞌmwaꞌmwerɨ kyavɨkaryaꞌgɨzɨ Aꞌmwaꞌmwei nejɨvwaramakwona! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kwaaka Yɨzɨpɨdaasɨ Mozɨzai sai nejɨvwaramakabakei gawɨ mwaalɨka? Nemɨ myawɨryɨwona.’ \v 41 Sara wɨdɨna yeva aꞌmwaꞌmwei bulɨmakaawoya dɨwɨnyarɨ yavɨkaryeva yɨkunaabɨthɨka wɨjaayaꞌneꞌna kwaasɨ naangerɨ wɨdɨna ‘Naangeigɨ, yɨkunaabɨthɨka daꞌ gɨmɨnyɨneꞌ tamwona.’ Wɨdɨna yeva sahwara yavɨkaryaasarɨ yɨlaaya yɨna yadɨvɨꞌ tɨka munne nyɨna. \v 42 Tɨka munne nyɨna kyaaꞌ Gotɨyai kumɨnyɨ gɨnyɨwanna yaka tewaanna myɨ yaka dɨna ‘Kayaaꞌnanyara kwaasɨyaꞌna nyɨlyarɨjɨ lawerɨjɨ sɨlɨngaamɨnyaraavɨjɨ yɨlaaya yɨpɨka! Sara yɨlaaya yapɨjɨ waryaanyara yɨmaꞌnɨpɨꞌdere.’ Gotɨyai dɨna yaakabaaibɨꞌ dɨvidaasɨ Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakyara pɨkarya yɨdaꞌna \q1 ‘Yɨzɨrelɨyaihi, nɨmɨnyɨne mɨka! \q1 Aꞌmwamaayaba kwarame potiyagaaꞌ \q1 Bulɨmakaawoyaraavɨ tameva manyɨjayaaꞌ. \q1 \v 43 Kwaasɨ naangei Molokɨmɨne yɨvɨkangaꞌ yɨkwaꞌdɨvɨꞌ \q1 Pwai Repaanɨmɨne sɨlɨngaamɨnya aꞌmwaꞌmweꞌ yɨkwaꞌdɨvɨꞌ \q1 Aꞌmwaꞌmwe sa yavɨkaryeva yɨleyagaala wɨdɨna yadɨvɨsaihɨlyɨ. \q1 Sabwineꞌna Anga Bavɨlonɨ aagimagɨ menyabanna yɨhɨmakudeihɨlyɨra.’ \m Sara dɨnɨkesɨ. \p \v 44 Dɨvidaaꞌnyɨ aꞌmwamaayaba Ne sɨnnawɨnyara Gotɨyai saraayaba mwaalakeꞌne jalɨkurakyaꞌne kwaabɨyɨvɨkangeꞌ yavɨkarina. Gotɨyai Mozɨzarɨ sara wɨjaakabaaibɨꞌ sara yavɨkaryaasasɨ. Gotɨyai pikɨzaayaꞌbɨsaꞌ wɨjɨwaainyɨna yaakeꞌ Mozɨzai tɨnna wanganyaakabaaibɨꞌ yavɨkaryaasasɨ. \v 45 Yavɨkarina kyaaꞌ dɨviyara Ne sɨnnawɨnyara kwaabɨyɨvɨkangeꞌ yɨkwavaabɨna. Sagaaꞌ Gotɨyai ajɨmya pɨnɨngɨyaraavɨ yɨrawaasɨna kyaaꞌ dɨviyarajɨ Jozuwaasɨ sara Maaveraavɨre kwaaka maarɨna yaasara davanna Gotɨyare kwaabɨyɨvɨkangeꞌ yɨkwavaabɨna yeꞌ. Yɨkwavaabɨna kyaaꞌ kwaaka dava kuna waꞌdɨꞌnyɨ Ne Devitɨ mwalyaakegaaꞌna. \v 46 Devitɨ mwaaidɨꞌnyɨ Gotɨyai wanganaka dɨna ‘Devitɨ aꞌmwe tewaanyalyɨra.’ Dɨna kyaaꞌ Devitɨ Gotɨyarɨ yɨwaaraꞌna ‘Jaikopɨmɨre Gotɨyaigɨ, gɨmɨnyɨna angeꞌ madɨma! “Yo,” kanyɨdaꞌgɨzɨ madɨdeinyɨra.’ \v 47 Yɨwaaraꞌna kyaaꞌ Gotɨyai gevwi kyawɨryaaꞌ Gawaalɨvaanga Solomonɨ angeꞌ gamɨnyɨna madɨna yaakelyɨ. \p \v 48 Saꞌna kɨrɨꞌ aꞌmwera angengɨ madɨvɨsangɨ Gotɨyai Munya Keꞌmwewɨnyai yuyaraavɨjɨ yuyangɨjɨ wavɨlaꞌdei mamwaalyadelyɨ. Angengɨ mamwaalyadeꞌna pɨropetɨyai Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadei dɨnɨkabaaibɨsasɨ. \q1 \v 49 Naangei dɨnɨkesɨ. Sɨgunya naangeba maremwaaidɨnyainyɨ. \q1 Kingɨyare namwaalyɨsaꞌbɨsavɨ Sɨgunyavɨ walamwaaina yadɨnyainyɨ. \q1 Paihɨsaꞌbɨta Kwaaka maalɨka davakɨ maremwaaidɨnyainyɨ. \q1 Nɨmɨre sɨvɨla Kwaaka yuyavakɨ paihɨremwaaidɨnyainyɨ. \q1 Nɨmɨ Naangeinyɨne angeꞌ gara madɨvɨtaihɨlaka? \q1 Nawɨꞌnyaba kwaamuꞌ mwaalɨdeva gava warɨka? \q1 \v 50 Yuyangɨ kaavɨlyai aaihwalaka? Nɨmɨ sahwainyɨra! \m Sara dɨnɨkesɨ. \p \v 51 Ne sɨnnawɨnyarabɨsaihi Kurya Tewaanyai yɨhɨthada yuyagaaꞌ wanganakɨna yadɨvɨsaihɨlyɨ. Sarɨnnyabwi dɨragɨnna yawɨꞌdɨvɨꞌ Gotɨyarebwi navɨka yadɨvɨsaihɨlyɨ. Sarɨnnya yawɨta Maaveraavɨre yawɨꞌdɨvɨsaihɨlyɨ. Sɨryakwalaangera Gotɨyare yagaala yuya pihadɨka yɨna yaatabaaibɨꞌ sarɨmɨ sara yadɨvɨsaihɨlyɨ. \v 52 Sarɨmɨre Ne sɨnnawɨnyara Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakade aane pwai kwarɨ yuyagaaꞌ kayaaꞌna yaasara midaaꞌ! Sara kayaaꞌna yaasara Gotɨyai wɨdaasaderaavɨ tamakɨna yeꞌ. Kɨgaakuna Gotɨyarera wɨdɨna ‘Dɨvi yɨdaꞌmaraangei Gotɨyarɨ wɨdaayadei bathelyɨ.’ Sara wɨdɨna yaasaraavɨ sarɨmɨrera tamakɨna. Tamakɨna kyaaꞌ Gotɨyarɨ wɨdaayadei mena bɨna kyaꞌ sarɨmɨ kotɨyavɨna makuna yeva sahwarɨ kayaaꞌna tamakɨna yɨwaꞌdaaꞌ. \v 53 Gotɨyare Kɨwɨnya ejelɨyara Gotɨyai wɨdaasadera kyɨhɨzaaveꞌ kɨrɨꞌ sabwi myɨvanɨgasaihɨlyɨra,” sara wɨdaꞌ Sɨtivenɨ. \s1 Sɨtivenɨmɨ sɨlyajɨ lɨvaramakesaꞌnesɨ. \p \v 54 Kaajolɨyara Sɨtivenɨ wɨdadaasɨ kadɨka wɨꞌnadaapɨjɨ kumɨre sɨnna tɨka wɨdaꞌdaasɨ dɨragɨnna maadɨthɨwɨꞌnya yeꞌ. \v 55 Dɨragɨnna maadɨthɨwɨꞌnya kyeꞌ kɨrɨꞌ Sɨtivenɨ Kurya Tewaanyai yunebanna wɨlamwaaidɨꞌnyɨyai Sɨgunyavɨ maranganaka dara wanganakeꞌ “Gotɨyare byaannyabwi tɨnna wangamanɨge. Gotɨyare aangasɨmagɨ Jizaazai dathaavɨka!” \v 56 Miꞌna daka wɨdɨna “Yɨthaanyi, Sɨgunyaꞌ baasɨnɨkevɨ wangamwa. Gotɨyare aangasɨmagɨ Aꞌmweraavɨne Kaimɨraayai daavɨkerɨ wangamwa.” \v 57 Wɨdɨna kyaꞌ sɨnna tɨka wɨdaꞌdaasɨ jaka naanga deva kadɨka muꞌnyaꞌna asa kadɨkengɨ tɨlavalɨmwagaꞌnyɨna yeva gamɨnyawɨnna avaaizɨmunyasɨya yuyara yarai kaanyaveꞌna bɨna. \v 58 Kaanyaveꞌna bɨna yeva Sɨtivenɨmɨ galalɨmwanna yɨna yeva makuna yɨna yeva anga naangeba mwasɨlaa wasɨꞌna yɨna yeva sɨlyajɨ gamɨnyɨ lɨwakɨna. Kotɨyavɨ kwaasɨ yagaala wɨjalɨkurakesara kunnya yɨvɨta taapainyɨna yeva Mɨgɨnya Solɨ woꞌnɨkeryaba yarai wakɨna yeva sɨlyajɨ gamɨnyɨ lɨwakɨna. \v 59 Yarai lɨwakɨna yadaapɨjɨ Sɨtivenɨ Naangerɨ jaka wɨdɨna “Naanga Jizaazaigɨ, nɨmɨre kuryarɨ dɨmaaka!” \v 60 Wɨdɨna yaka kwadaai gɨlɨna yaka jaka naanga wɨdɨna “Naangeigɨ, kumɨnyɨne kayaaꞌna nyɨvanɨgasaꞌna myawɨꞌdɨnnera!” Wɨdɨna yaka se balɨna yaꞌ. \c 8 \p \v 1 Sɨtivenɨmɨ tamakɨna kyeꞌ Solɨ yawɨraꞌ “Yo. Tewaanyasɨra.” \s1 Solɨ Jizaazareraavɨ kayaaꞌna yakeꞌnesɨ. \p Sɨtivenɨmɨ tamakesagaaꞌ yɨrɨka sagaaꞌ Anga Jeruzaalemɨ Kɨraazɨtɨyare kusɨlaanyavɨyara mwaalesaraavɨ pwara kayaaꞌna kayaaꞌna yɨna. Kayaaꞌna kayaaꞌna yɨna yadaapɨjɨ Jeruzaalemɨ Wɨdaasadera gavera kuna mwaaidapi Jizaazare pwara yuyara Kwaaka Juthɨyajɨ Kwaaka Samerɨyajɨ pɨwɨnna pɨwɨnna yɨwɨnamaꞌna yeꞌ. \v 2 Aꞌmwera Sɨtivenɨmɨ karamakeꞌ Gotɨyarɨ yɨlaaya yadɨvɨsara kale kwiaꞌ Sɨtivenɨmɨ makuna yeva lɨkyɨrakɨna yeva yɨkwaraamaya yadɨvɨꞌ kɨnna naanga dɨna yeꞌ. \p \v 3 Solɨ dɨna “Jizaazarebwi kayaaka yɨgalɨma!” dɨna yaka kayaaꞌna yɨna. Angengɨ wɨlɨna yaka Jizaazare kusɨlaanyavɨya aꞌmweraavɨjɨ aꞌmwengɨjɨ wɨlamwagiꞌnyɨna yaka kalavuzangevɨ marɨmwaaihɨna yaka sara kayaaꞌna yɨna yaꞌ. \s1 Kwaaka Samerɨya yagaala tewaanyaꞌ wɨjɨwaakakeꞌnesɨ. \p \v 4 Jizaazarɨ wɨꞌnadɨvɨsara yɨwɨnamaꞌna yevevɨdaaꞌnyɨ gazabazaba mwaalɨna yadɨvɨꞌ Gotɨyare yagaala tewaanyaꞌ wɨjɨwakamarina yeꞌ. \v 5 Anga Samerɨya sawɨnna Pilipɨ wɨna yaka Kɨraazɨtɨyarɨ Gotɨyai dahɨlakakerɨna aꞌmweraavɨ wɨdɨna. \v 6 Wɨdɨna yadaaꞌnyɨ kwala bwaꞌnaanya kadɨka nayaa wɨꞌnyɨna. Nayaa wɨꞌnyɨna yadɨvɨꞌ Pilipɨ dɨragɨnya wɨjɨwaainyaꞌnejɨ yada yuyara wanganna. \v 7 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Wanganna yadaapɨjɨ aꞌmwe kwalaalyara yɨmakera kɨnɨnnakeraavɨre munyɨkaavɨ yɨmakera bwalyuna yadɨvɨꞌ jaka naangeꞌ wɨdɨna yeva kaanna wɨna. Aꞌmwera kunnya kɨlaakejɨka kwaayakwaaya myadɨvɨsaraavɨjɨ yagɨnya bainɨkeraavɨjɨ sara aꞌmwe kwalaalyaraavɨ yavadaꞌgaina kyaꞌ tewaanyara mwaalɨna. \v 8 Tewaanyara mwaalɨna yesaꞌ Samerɨya mwaalyara yɨlaaya naanga yadɨvɨꞌ mwaalɨna yeꞌ. \p \v 9 Anga saba aꞌmwe pwai Saaimonɨ woꞌnɨkei mwaalɨna. Sai kulakei gannya kwalya yaderɨna anga naanga sɨmagɨnya Samerɨya mwaalyara atɨka maruꞌnaꞌna yesalyɨ. Saaimonɨ wɨdɨna “Aꞌmwe naangeinyɨ. Sɨduꞌnakeinyɨ,” wɨdɨna yada \v 10 anga saba mwaalyara yuyara aꞌmwe naangerajɨ aꞌmwe maalɨkerajɨ sa kadɨka nayaa wɨꞌnyɨna yeva wɨdɨna “Gotɨyare dɨragɨnyasɨyalyɨra. ‘Yɨ dɨragɨnya saꞌ naangesɨ,’ dadaanyasɨ,” sara wɨdesalyɨ. \v 11 Naangegaaꞌ kwalyajɨ gɨriꞌnyajɨ yada atɨka maruꞌnaꞌna yadɨvɨsangɨna yuyara kadɨka nayaa wɨꞌnyɨna yesalyɨra. \v 12 Saaimonɨ sai mwaalɨna yada sara yada kɨrɨꞌ Pilipɨ Kɨraazɨtɨyai Jizaazarɨnajɨ Gotɨyai nemaremwaalyaꞌnajɨ sawaarɨna yagaala tewaanyaꞌ wɨdɨna kyaꞌ kumɨ wɨꞌnyɨna yeva “Sabwi nemɨ mɨdɨnaana!” dɨnyɨna yadɨvɨꞌ Kɨraazɨtɨyarɨ lɨmwanna kyeꞌ Pilipɨ aalyavɨ bavɨtaazɨya yɨna aꞌmweraavɨjɨ aꞌmwengɨjɨ sangɨ. \v 13 Bavɨtaazɨya yɨna kyaꞌ Saaimonɨ sahwai lɨmwanna kyaꞌ Pilipɨ bavɨtaazɨyaꞌ kyaꞌ Pilipɨmyaba mwaaida Pilipɨ wɨjɨwaainya naangejɨ dɨragɨnyajɨ yɨna yadaaꞌnyɨ Saaimonɨ atɨka maruꞌnaꞌna yaꞌ. \p \v 14 Anga Jeruzaalemɨ apozelɨyara Jizaazai Wɨdaasadera dara wɨꞌnesaꞌ “Samerɨya mwaalyara Gotɨyare yagaalyaꞌ damaꞌmwaava!” Deva kumɨnyawɨnna wɨgaimwangeꞌna Pitarɨjɨ Jonɨmɨjɨ saraarɨ yaasɨna. \v 15 Yaasɨna yesaraai Samerɨya sabanna yɨꞌmavaawɨna yagɨla Jizaazarɨ wɨꞌnadɨvɨsaraavɨna Gotɨyarɨ wɨdɨna “Gotɨyaigɨ, aꞌmwe yuya dara gɨnnya Kurya Tewaanyarɨ maapɨka!” \v 16 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sagaaꞌ Pilipɨ Naanga Jizaazarɨ yayavɨna bavɨtaazɨyaꞌ yakegaaꞌ Kurya Tewaanyai yuyaraavɨna mabwalawɨminaawi yakerera. \v 17 Pitalyɨ Jonɨjɨ saraai Gotɨyarɨ wɨdɨna yagɨla kumɨre mɨnyagɨnyangɨ ata dathɨwanna kyagi Kurya Tewaanyarɨ maarɨna yeꞌ. \p \v 18 Saaimonɨ dara wanganakeꞌ “Nɨwaava, wɨdaasadisaraai ata kadathɨwamwaai Kurya Tewaanyarɨ kumɨ maarɨna jɨwaava!” Sara daka gannya nɨgwia maaraka Pitarɨjɨ Jonɨmɨjɨ wɨdɨna “Nɨmɨre nɨgwia yɨhɨmubɨma! \v 19 Nɨmɨnyɨna ‘Sai aꞌmwe pwai kwarɨ ata kadathɨwagozɨ sahwai Kurya Tewaanyarɨ maarana!’ dakɨri sare dɨragɨnyaꞌ dɨnyɨjaayɨla!” \v 20 Wɨdɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ Pitai wɨdɨna “ ‘Nɨnnya nɨgwianna Gotɨyare yangeꞌ mubɨma!’ yawɨꞌmwaanyaꞌna gɨmɨjɨ gɨnnya nɨgwiajɨ Dɨkebanna dɨwodeigɨnyɨra. Yawɨta saꞌ kayaaꞌnanaangesɨra. \v 21 Yɨwolyaꞌna nemɨre wawɨnyaꞌ gɨmɨreꞌ daaka! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyai gɨmɨre sɨmunya yawɨsavɨ gwangamwaꞌ. Sɨmunya kayaaꞌnanyavɨ gwangamwakeigɨnyɨ. \v 22 Sarevɨdaaꞌnyɨ gɨnnyabwi kayaaꞌnanyabwi dasɨka! Mudɨkebwi jawɨramaaka! Wasɨꞌnaꞌgɨzɨ Naangerɨ duthana! ‘Nɨmɨ sɨmunya yawɨꞌmweꞌna nɨmɨre kayaaꞌnanyaꞌ dɨmarasɨꞌna! Nayaa mwaalɨma!’ \v 23 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gɨmɨnyɨna dara wangamweꞌ ‘O, aꞌmwe dai wabarɨnna dɨragɨnna yadei daaka! Aꞌmwe sɨmunya kayaaꞌna yawɨꞌdei daaka!’ Dena gɨthɨwa,” wɨdɨna. \v 24 Pitai wɨdɨna kyaꞌ Saaimonɨ saraarɨ wɨdɨna “ ‘Nyɨdɨwaala aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ nɨmɨnyɨna nanyɨmaꞌnadɨka!’ dena yɨhɨthɨweꞌna dakɨlyɨ Naangerɨ duzɨla!” wɨdɨna yaꞌ Saaimonɨ. \p \v 25 Jizaazai yakeꞌna tɨnna wanganagɨlyaꞌna Pitalyɨ Jonɨjɨ saraai yuyaraavɨ wɨjalɨkurakɨna, yɨ, Naangere yagaalyaꞌ wɨdɨna yagɨla dɨnyɨna “Jeruzaalemɨ sawɨnna ayɨna wawakadera,” dɨnyɨna yagɨla kaanna wɨna. Kaanna wɨna yadiꞌ Kwaaka Samerɨya anga mannɨkeba yagaala tewaanyaꞌ damarina yagɨla Jeruzaalemɨna wawagi. \s1 Pilipɨ Murɨja naangerɨ wɨdaꞌ Kwaaka Yɨthɨyopɨya mwaalyarɨ. \p \v 26 Naangere mamaayai ejelɨyai Pilipɨmɨ wɨdɨna “Yovɨravaꞌgɨzɨ tusaꞌ Jeruzaalemɨdaasɨ Anga Gaazanevɨ dalaawa!” Tuta saꞌ aꞌmwe maayaba makwalaawɨnɨkesɨra. Sara wɨdɨna kyaꞌ Pilipɨ sara yɨna. \v 27 Sara yɨna yadaasɨ, yɨthaa, Kwaaka Yɨthɨyopɨya mwaalyai aꞌmwe naangei gannya angewɨnna wɨna. Kwaaka Yɨthɨyopɨya aꞌmwe naangeꞌ Kaadeziyaꞌ maremwaaidesɨ Kwinɨyaꞌ. Aꞌmwe sai Kaadeziyaꞌ kwinɨya savɨre nɨgwiajɨ nɨgwɨlalaakajɨ yuya sa maremwaaidelyɨ aꞌmwe naangei. Anga Jeruzaalemɨ Gotɨyarɨ yɨlaayaꞌna wiakei gannya kaarɨzɨyavɨ ayɨna wɨna. \v 28 Ayɨna wɨna yada Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwakyaakei Pɨropetɨya Aazaayai pɨkarya yɨdaꞌnɨkeꞌ tɨnna wanganna. \v 29 Tɨnna wanganna yadaasɨ Kurya Tewaanyai Pilipɨmɨ wɨdɨna “Kaarɨzɨya savɨna wɨrataꞌnaꞌgɨzɨ avaaina dɨwila!” \v 30 Wɨdɨna kyaꞌ sawɨnna Pilipɨ kaanyaveꞌna wɨna yaka dara dɨna “Pɨropetɨya Aazaayai yɨdaꞌnɨkeꞌ bukuyaꞌ wanganaka dɨvanɨka.” Sara dɨna yaka yɨwaaraꞌna “Aꞌmweigɨ, yagaala saꞌ dangamanɨgɨnyaꞌ jawɨꞌmwaana?” \v 31 Yɨwaaraꞌna kyaꞌ “Aawa, pwai mujɨwaainyɨ nyajaꞌ gara yawɨrɨjɨwana?” Aꞌmwe naangei sara wɨdaka Pilipɨmɨ wɨdɨna “Davɨna yɨlaabaꞌgɨzɨ nɨmɨnyaba mwaalaꞌgɨzɨ sarevɨna dɨnyɨjɨwaakya!” Wɨdɨna kyaꞌ kaarɨzɨyavɨ wɨlamwaaina. \v 32 Gotɨyare bukuyaꞌ wanganakeꞌ dareꞌ dɨnɨkesɨ. \q1 Sipɨzipɨya pwarɨ tamyaꞌna makwodɨvɨtabaaibɨꞌ \q1 Aꞌmwera tamakyaꞌna makuna yesalyɨ. \q1 Dɨwɨnyare arɨla wɨrɨꞌderyaba jaka majadevaaibɨꞌ \q1 Kayaaꞌna kyeꞌ sai yagaala majakeꞌnanyɨra. \q1 \v 33 Bɨrala wɨdeva kotɨyavɨ sarɨna kwaasɨ wɨdesalyɨ. \q1 Karameꞌ Kwaaka davakɨ gamɨre gaalyabwi maaresaꞌ \q1 Gamɨreba sara yesaraavɨre kayaaꞌnanyabwi aai wɨꞌnadelaka? \m Pɨropetɨya Aazaayai sara dɨnɨkesɨ. \v 34 Dɨnɨkeꞌna aꞌmwe naangei Pilipɨmɨ wɨdɨna “Pɨropetɨyai dɨnɨkeꞌ aarɨna dɨnɨkavaka? Gamɨ sahwarɨna dɨngaka? Aꞌmwe pwarɨna dɨngaka? Dɨnyɨdana!” \v 35 Sara wɨdɨna kyaꞌ Pilipɨ Aazaayare yagaala savɨdaaꞌnyɨ nayaa wɨdaka Jizaazarɨna yuya yagaala tewaanyaꞌ nayaa wɨdɨna. \v 36 Wɨdɨna kyaꞌ tuta pɨba wɨna yadiꞌ aalɨbunya maalɨkeꞌ dɨꞌnɨkewɨnna yɨꞌmavaawɨna kyagi aꞌmwe naangei wɨdɨna yaꞌ “Yɨthaa, dava aalyaꞌ dɨꞌnɨꞌ. Aalyavɨ bavɨtaazɨya dɨnyajɨwaana? Nɨmɨ wiꞌna daaka?” \v 37 Pilipɨ wɨdɨna “Gɨnnya sɨmunya yuyaꞌ Jizaazarɨna kalɨmwagaꞌgɨzɨ bavɨtaazɨya gyɨdeigɨnyɨ.” Wɨdɨna kyaꞌ wɨdaꞌ “Sara lɨmwamanɨge. ‘Kɨraazɨtɨyai Jizaazai Gotɨyare Gawaalɨvaangelyɨra,’ sara yawɨꞌmweinyɨ.” \v 38 Wɨdɨna yaka aꞌmwe naangei gannya wɨdaayaderɨ wɨdɨna “Kaarɨzɨyaꞌ mudaꞌna yana!” Wɨdɨna kyaꞌ aalyavɨ aꞌmwe naangelyɨ Pilipɨjɨ saraai bwalaawɨna kyagi Pilipɨ bavɨtaazɨya wina. \v 39 Bavɨtaazɨya wina kyaꞌ aalyavɨdaasɨ wɨlaabɨna kyagi Kurya Tewaanyai Pilipɨmɨ yarai galamakuna. Aꞌmwe naangei Pilipɨmɨ tɨnna ayɨna mwanganyɨ yada yɨlaaya naanga yada gannya angewɨnna wɨna yakelyɨ. \v 40 Kurya Tewaanyai Pilipɨmɨ makuna kyaꞌ Pilipɨ dara wanganakeꞌ “O, Anga Aazɨthothɨ damwaaihena!” Daka anga yuyangɨ kaanya yamaryada yagaala tewaanyaꞌ Jizaazarɨna wɨdada kaanna wɨna yada anga Sizaarɨyana yɨꞌmavaawɨna yakegaaꞌnanyɨ. \c 9 \s1 Solɨ Jizaazarɨ wɨꞌnakeꞌnesɨ. \r (Apozelɨyara 22:4-16; 26:9-18) \p \v 1 Sagaaꞌ Solɨ Naangere mɨdɨdɨvɨsaraavɨna sɨnna tɨka naanga kuna wɨdaꞌdaasɨ dɨnyɨna “Jizaazarɨ mɨdɨdɨvɨsaraavɨ tamakɨma!” \v 2 Dɨnyɨna yaka Gotɨyarɨna Mubɨthɨka Yɨraꞌde Naangerɨ wɨdɨna “Anga Damaazɨkazɨ Juyainaavɨre lotuangengɨ maremwaaidɨvɨsaraavɨ nɨmɨnyɨne pɨkarya jɨthaka! ‘Aꞌmwe Solɨ Jizaazarebwi lɨmwadɨvɨsaraavɨ bɨramaarajaꞌ asangɨ wɨla pwɨyojɨ Jeruzaalemɨ davanna aꞌmweraavɨjɨ aꞌmwengɨjɨ sangɨ ayɨna makabana!’ daꞌgɨzɨ pɨkarya sara kanyɨdayaꞌgɨzɨ kotɨyaꞌna maraawɨdeinyɨra,” sara wɨdɨna yaꞌ Solɨ. \p \v 3 Anga Damaazɨkazɨ sawɨnnei tutaanyavɨ kaanya woda angeꞌ aya kɨba mannadɨꞌnyɨ Sɨgunyavɨdaasɨ baaka naangeꞌ gamɨnyabanna yarai yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ wannaabɨna yaꞌ. \v 4 Yarai wannaabɨna yadaaꞌnyɨ kwaakewɨnna Solɨ walaꞌna yaka maanguraayaꞌ kadɨka wɨꞌnyɨna “Solɨ, Solɨ, kayaaꞌna beꞌna nyɨvanɨgɨna?” \v 5 “Naangeigɨ, aaihwaigɨnaka?” kyɨwaaravaꞌ wɨdɨna “Jizaazainyɨ kayaaꞌna nyɨvanɨgɨnyainyɨra. \v 6 Sahwainyɨ kɨrɨꞌ daavaꞌgɨzɨ anga naanga davɨna kulaawaꞌgɨzɨ gɨmɨ yɨnnenna pwai gɨthatheꞌnanyɨra.” \v 7 Aꞌmwera Solɨjɨ wawesara daaveva yagaala majara maanguraayaꞌ kadɨka wɨꞌneva kɨrɨꞌ pwarɨ tɨnna mwanganyesare. \v 8 Naangei mena wɨdɨna kyaꞌ kwaakevɨdaasɨ Solɨ daavaka gannya tɨnnyaraai yenaka dara yawɨrakeꞌ “Weꞌ, nɨmɨ tɨbaryainyɨ daaka!” Sara daka aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ tɨnna mwanganyɨ kyaꞌ pwara gamɨre asɨrɨ lɨmwanna yeva Anga Damaazɨkazɨ sawɨnna jɨvwaramakuna. \v 9 Jɨvwaramakuna kyeꞌ saba mwaalaka yɨrɨka daryaai darɨkɨ tɨnna mwanganyɨ yada sagaaꞌ tɨka manyɨ yada aalya manyɨ yaꞌ. \p \v 10 Damaazɨkazɨ saba Jizaazare pwai Ananaayazai woꞌnɨkelyɨ. Sai mwaalaka aꞌmabaaitɨnna baihanaꞌna yadaasɨ Naangei wɨdɨna “Ananaayazaigɨno!” Wɨdɨna kyaꞌ sai wɨdɨna “Naangeigɨ, yɨthaa, gɨmɨnyɨ gyemwaaihena.” \v 11 Wɨdɨna kyaꞌ Naangei wɨdɨna “Daavaꞌgɨzɨ Aduta Yɨdaꞌnanyaꞌ woꞌnɨkevɨna wawaꞌgɨzɨ Juthaazare angevɨ Solɨ Anga Taazazɨ mwaalyarɨna dɨvɨramaaka! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yɨthaa, Gotɨyarɨ dada \v 12 aꞌmabaaitɨnna dara wangamwakeꞌ ‘Nɨmɨre tɨnnyaraarɨna “Tewaanyaraai yɨmaꞌnana!” dozɨ aꞌmwei Ananaayazai woꞌnɨkei wɨlaabaka gannya asɨraai nɨmɨre mɨnyagɨnyavɨ dathathɨwamanɨka!’ ” \v 13 Naangei sara wɨdɨna kyaꞌ Ananaayazai wɨdɨna “Ai, Naangeigɨ, aꞌmwe darɨna aꞌmwe kwalaalyara mena nyɨdɨwaaꞌ. Anga Jeruzaalemɨ mwaalyara gɨmɨre tewaanyaraavɨ kayaaꞌnanya yɨna yɨna yawalyaadɨkerɨna nyɨdɨwaaꞌ. \v 14 Sara yada Damaazɨkazɨ dawɨnna gɨmɨnyɨ yagaala gɨthadaanyainaavɨ wɨla pwɨyaꞌna bɨwakelyɨ. Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangera pɨkarya kalavuzaꞌna sara yɨdaveva kujawaꞌdaaꞌ bɨwakelyɨra.” \v 15 Miꞌna wɨdɨna kyaꞌ Naangei wɨdɨna “Sai nyɨdaayaderɨ dahɨlakɨweryawɨnna dɨwona! Sai nɨmɨnyɨne yayaꞌ ajɨmya yuyangɨyaraavɨjɨ aꞌmwe naanga Kingɨyaraavɨjɨ Yɨzɨrelɨya yɨsavaakɨyaraavɨjɨ wɨjɨwaakadeꞌna dahɨlakɨwana. \v 16 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sai nɨmɨnyɨne yayaꞌna naangeꞌ sara yadeꞌna gamɨnyɨ daanga wɨvɨnajaꞌna wɨjɨwaainɨdelyɨra.” \p \v 17 Ananaayazai kaanna wɨna yaka angevɨ wɨlɨna yaka Solɨmɨre mɨnyagɨnyavɨ ata dathɨwanna yaka wɨdɨna “Nyaꞌmweigɨ, Solɨgɨ, gɨmɨnyawɨnna Naangei nyɨdasɨwaabɨkeinyɨ. Tusavɨ kaanya badɨ Jizaazai sahwarɨ tɨnna wangamwaꞌdɨnyai nyɨdasɨwaabɨꞌ. ‘Gannya tɨnnyaraai tewaanyaraai wanganna yana! Gamɨre munyɨkɨ yunebanna Kurya Tewaanyai wɨlamwaalana!’ daka nyɨdasɨwaabɨꞌ.” \v 18 Wɨdɨna kyaꞌ sagaaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ Solɨmɨre tɨnnyaraarɨdaasɨ jawɨpadasaꞌbɨsa bwalaꞌna kyaꞌ gamɨre tɨnnyaraai tewaanyaraai yenyɨna yaꞌ. Tewaanya yenyɨna kyaꞌ Solɨ daavɨna kyaꞌ Ananaayazai bavɨtaazɨya yɨna yaꞌ. \v 19 Bavɨtaazɨya yɨna yaka Solɨ wapaaya nyɨna yaka gannya kɨlaaka dɨragɨnyaꞌ ayɨna maarɨna yaꞌ. \s1 Anga Damaazɨkazɨ Solɨ wɨjɨwaakakeꞌnesɨ. \p Yɨrɨka pɨnɨngɨ wavɨlaꞌdaaꞌnyɨ Anga Damaazɨkazɨ mwaalyara Jizaazarɨ mɨdɨdɨvɨsaraayaba Solɨ mwaalɨna. \v 20 Mwaalɨna yaka yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ Juyaraavɨre lotuangengɨ wɨna yaka Jizaazarɨna wɨjɨwaakɨna “Sahwai Gotɨyare Gawaalɨvaangelyɨra.” \v 21 Wɨjɨwaakɨna kyaꞌ yuyara kadɨka wɨꞌnyɨna yeva nɨꞌnɨka yeva dɨnyɨna “Jeruzaalemɨ saba aꞌmwe dai yaya davɨna yagaala wɨdadɨvɨsaraavɨ kayaaꞌna yakei daaka! ‘Kumɨnyɨ wɨla pwɨyaꞌmujɨ Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨsaraayawɨnna makwɨma!’ daka dava davɨwaka? Aꞌmwe dale!” sara dɨnyɨna yeꞌ. \p \v 22 Solɨ kuna wɨjɨwaakɨna yaka dɨragɨnna wɨjɨwaakɨna yada Gotɨyare bukuyavɨdaasɨ dɨragɨnaanga wɨdɨna “Kɨgaakuna Jizaazarɨ Gotɨyai dahɨlakyaakei Kɨraazɨtɨyalyɨra.” Dɨragɨnaanga sara wɨdɨna kyaꞌ yagaala nebulyaꞌnanya Juyara Damaazɨkazɨ mwaalyara yagaala pɨnɨ murɨvɨkɨri yeꞌ. \p \v 23 Sawɨta pɨjaakuna kwavɨlavaꞌ Juyara yɨkabɨna yeva jamungajakɨna “Solɨmɨ tamakyaꞌna nemɨ dara yaadera.” \v 24 Mena jamungajakɨna kyeꞌ pwai Solɨmɨ sareꞌna wɨdɨna kyaꞌ nayaa wanganna yada mwaalɨna. Sara mwaalɨna kyaꞌ Juyara dɨnyɨna “Solɨmɨ tamakaana!” dɨnyɨna yeva sawɨsagaasɨ yɨrɨkegaasɨ adɨkuryangɨ damera tɨnna baihanaryaꞌneraavɨ wɨmwaaihɨna. \v 25 Sahwara baihanaꞌna yɨna yadɨvɨꞌ sawɨta pɨgaaꞌ Solɨmɨrera gamɨnyɨ makuna yeva amaangebaarɨ sikurɨka saamɨnyavɨ daavɨna yeva soigɨlyavɨ Solɨmɨ yɨlawɨmwaaihɨna yeva sikurɨka loꞌmasavɨ kavena maralaꞌmwagaasɨna kyeꞌ Solɨ kaanna wɨna yaꞌ. \s1 Jeruzaalemɨna Solɨ ayɨna bakeꞌnesɨ. \p \v 26 Anga Jeruzaalemɨna Solɨ yɨꞌmavaawɨna yaka yawɨꞌna “Naangere mɨdɨdɨvɨsarajɨ yeꞌmwannamwalaana!” Yawɨꞌna yaka yaamɨjɨ yɨna kyaꞌ, aawano. Kumɨ “Solɨ mɨdɨdelyɨ,” yawɨꞌna myeva yuyara lɨka yɨna kyeꞌ Solɨjɨ myeꞌmwannamwaalyɨ yeꞌ. \v 27 Myeꞌmwannamwaalyɨ kyeꞌ kɨrɨꞌ Aꞌmwe Baanavaazai Wɨdaasaderaayawɨnna makuna yaka wɨdɨna “Tusavɨ Solɨ Naangerɨ kwanganaꞌ Naangei gannya yagaalyaꞌ wɨdaꞌ. Sai Naangerelyɨra. Nebulyasɨra. Damaazɨkazɨ saba Solɨ Jizaazarɨ yayaꞌna dɨragɨnna wɨjɨwaakɨna. Dɨragɨnna wɨjɨwaakɨna yada lɨka myakelyɨ Solɨ.” \v 28 Baanavaazai wɨdɨna kyaꞌ Solɨ nayaa mwaalɨna yaka Jeruzaalemɨ yuneba kaanya yamaryada Naangere yayaꞌna dɨragɨnna wɨjɨwaakɨna. \v 29 Jizaazarɨna wɨjɨwaakɨna yada Juyara Gɨrikɨyagaala dadɨvɨsarajɨ dɨnyɨna. Dɨnyɨna yadɨvɨꞌ Solɨ nayaa wɨdɨna kyaꞌ Juya sahwara yawɨꞌna “Solɨ kayaaꞌnanyabwi nedɨwakelyɨ. Sarɨ tamakaana!” \v 30 Yawɨꞌna kyeꞌ gyaꞌmwera kadɨka dara wɨꞌnesaꞌ “O, Juyara sara dathɨmanɨgava!” Deva Anga Sizaarɨya saalaalyavɨ mannɨkebanna Solɨmɨ makwalyuna yeva gamɨre anga Taazazɨna yaasɨna yeꞌ. \p \v 31 Sarevɨdaaꞌnyɨ sagaaꞌ Jizaazare kusɨlaanyangɨyara Juthɨya yuyabajɨ Galɨli yuyabajɨ Samerɨya yuyabajɨ saba kwaamuꞌna mwaalɨna yeꞌ. Pwara kayaaꞌna myɨ kyeꞌ tewaanna mwaalɨna yeꞌ. Naangerɨ nayaa wɨꞌnadɨvɨꞌ Kurya Tewaanyai gannya dɨragɨnyaꞌ wɨjaavada sahwara dɨragɨnyara yɨmaꞌnyɨna yeꞌ. Tewaanna mwaalɨna yadɨvɨꞌ dɨragɨnyara yɨmaꞌnadɨvɨꞌ aꞌmwe pwara kwala naangera yeꞌmwannamwaaina yeꞌ. \s1 Anga Litha, Anga Jopa Pitai yakeꞌnesɨ. \p \v 32 Gazabazaba Pitai kaanya yamaryada Anga Litha mwaalesara Gotɨyare tewaanyaraavɨ angyɨrɨꞌmaata yɨna. \v 33 Saba aꞌmwe pwai Anɨyaazai woꞌnɨkei mwaalakelyɨ. Sai yagɨnya bainɨkei nalabwaryavɨ mwaaidɨꞌnyɨ kwarame pɨjaakuna (8) wavɨlaꞌna yakelyɨ. \v 34 Pitai angyɨrɨꞌmaata yada Anɨyaazarɨ wanganaka wɨdɨna yaꞌ “Anɨyaazaigɨ, Kɨraazɨtɨya Jizaazai gɨmɨnyɨ gyavadaꞌgaimanɨka! Dɨkaavaꞌgɨzɨ gɨnnya nalabwaryaꞌ nayaa javadaꞌgalakya?” Sara wɨdɨna kyaꞌ Anɨyaazai dɨkaaꞌna. \v 35 Wiꞌna dɨkaaꞌna yaka tewaanyai mwaaida Anga Litha mwaalyarajɨ Waraata Seronɨ mwaalyarajɨ yuyara gamɨnyɨ wanganeva Naangerɨ lɨmwageva gamɨrera yɨmaꞌnyɨna yeꞌ. \p \v 36 Anga Jopa saba aꞌmweꞌ Taavitaꞌ woꞌnɨkeꞌ Naangerɨ mɨdɨnaka mwaalɨna. Gannya yayaꞌ Gɨrikɨyagaala Dokaazaꞌ dɨnɨkesɨ. Aꞌmwe saꞌ tewaanyanna yada nɨgwɨmaayaraavɨna wɨgaimwadesɨ. \v 37 Aꞌmweꞌ mwaalɨna yaka sagaaꞌ nabalɨnakeꞌ yɨmaꞌnaka balɨna. Mena balɨna kyaꞌ gɨlaayavɨ aalyaꞌ yeva kuꞌdɨkeꞌ munyabanna gɨlaayaꞌ makilaawɨna yeva kave wakɨna. \v 38 Anga Litha sabadaasɨ Anga Jopa etabera. Maalɨkeba warɨkeꞌna Jopa mwaalyara mɨdɨdɨvɨsara kale wiadaaꞌnyɨ dara wɨꞌnesaꞌ “O, Anga Litha Pitai damwaalɨka!” Sara deva aꞌmweraarɨ wɨdɨna “Pitarɨ duzɨla! ‘Myemwaaidɨnnera! Yarai, nemɨnyawɨnna dɨvama!’ ” Wɨdɨna yeva wɨdaasɨna. \v 39 Miꞌna wɨdaasɨna kyeꞌ savɨ Pitai kadɨka wɨꞌnyɨna yaka yovɨrawakɨna yaka saraalyɨ kaanna wɨna. Kaanna wɨna yaka sabanna yɨꞌmaꞌna kyeꞌ munyaba kuꞌdɨkevɨna jɨvwaramakuna yɨna. Jɨvwaramakuna yɨna kyeꞌ yaanyɨwaaka yuya mwaaleva kale wiadaaꞌnyɨ kɨnna dadɨvɨꞌ Dokaazaꞌ baazɨꞌmaꞌnyangɨjɨ kwaabɨyɨvɨsangɨjɨ sazangɨ yavɨkaryakengɨ Pitarɨ wɨjɨwaainyɨna yeva “Aꞌmwe tewaanyasɨ,” wɨdɨna. \v 40 Sara wɨdɨna kyeꞌ kuꞌdɨkevɨ mwasawɨnna Pitai maryaasɨna yaka kwadaai gɨlaka Gotɨyarɨ wɨdaka gɨlaayayabanna gɨnyɨwanna yaka wɨdɨna “Taavitaꞌ, dɨthɨkaaka!” Sara wɨdɨna kyaꞌ aꞌmweꞌ gannya tɨnnyaraai yenyɨna yaka Pitarɨ tɨnna wanganaka dɨkavamwaaina. \v 41 Wiꞌna dɨkavamwaaina kyaꞌ sai gamɨre asaꞌ maarɨna yaka yɨdɨkaaꞌna yaka yaanyɨwaakengɨjɨ Naangere tewaanyaraavɨjɨ jaka wɨdɨna yaka aꞌmweꞌ kwaihwaainakevɨ wɨjɨwaainyɨna. \v 42 Savɨna Jopa yuneba yagaala dɨwɨna yadɨvɨꞌ aꞌmwe kwala naangera Naangerɨ lɨmwanna yesarera. \v 43 Pitai mena yaka Anga Jopa saba aꞌmwe pwai Saaimonɨmɨre angevɨ mwaaidɨꞌnyɨ yɨrɨka pɨjaakuna wavɨlaꞌna yaꞌ. Saaimonɨ sai bulɨmakaawoyangɨre kɨlaake yadelyɨra. \c 10 \s1 Pitarɨnajɨ Konilɨyaazarɨnajɨ saraarɨnesɨra. \p \v 1 Anga Sizaarɨya aꞌmwe pwai Konilɨyaazai mwaalɨna. Sai aawɨlata maremwaaidei Romɨya aawɨlatara Yɨtaali aamiyaraavɨ maremwaaidelyɨ Romɨyai. \v 2 Sai Gotɨyarɨna nayaa yawɨꞌna, nabaai gamɨjɨ gamɨre angevɨ mwaaidɨvɨsajɨ Gotɨyarɨ yagaala wɨdadɨvɨsangɨra. Juyara nɨgwɨmaayaraavɨ yanga wɨjaavadelyɨ. Gotɨyarɨ yagaala wɨdadelyɨ. \v 3 Konilɨyaazai sai mwaalɨna yada pɨgaaꞌ tɨri kɨlokɨyagaaꞌ aꞌmabaaitɨnna wanganna yada Gotɨyare mamaayai bwina yaka wɨdɨna “Konilɨyaazaigɨ!” Wɨdɨna yakeꞌ tɨnna wanganna. \v 4 Aꞌmabaaitɨnna wanganna yada mamaayarɨ baihanaꞌna yada lɨka yada wɨdɨna “Aꞌmwe naangeigɨ, baaꞌna bahɨneka?” Wɨdɨna kyaꞌ mamaayai wɨdɨna “Gotɨyarɨ yagaala wɨdadɨnyaꞌ Gotɨyai kadɨka guꞌnɨwaꞌ. Nɨgwɨmaayaraavɨ wɨjaavadɨnyaꞌ tɨnna gwangamwaꞌ. Sareꞌna Gotɨyai gɨmɨnyɨna gyawɨꞌdeigɨnyɨ. \v 5 Dahaaꞌ Anga Jopa sawɨnna aꞌmweraavɨ aꞌmwe pwai Saaimonɨ Pitai woꞌnɨkerɨna duthaasa! \v 6 Sai saalaalyayaba pware angevɨ angyɨrɨꞌmaata yɨvanɨꞌ. Aꞌmwe pwai Saaimonɨ gɨryawoꞌnyai bulɨmakaawoyangɨre kɨlaakengɨ yavɨkaryadei. Yɨ sare angevɨ mwaalɨꞌ.” \v 7 Sara wɨdɨna yaka mamaayai wɨna kyaꞌ Konilɨyaazai gannya angevɨ wɨdaayadisaraarɨjɨ aawɨlata pwarɨjɨ jaka wɨdɨna. Aawɨlata sai Konilɨyaazaryaba mwaaida Gotɨyarɨ yawɨꞌdei. \v 8 Jaka wɨdɨna yaka kumɨnyɨ yuya yɨmaꞌnakeꞌ wɨdaka Anga Jopana aꞌmwe saraavɨ wɨdaasɨna yaꞌ. \p \v 9 Yɨrɨka pɨrɨkɨ tusavɨ kaanna wɨna yadɨvɨꞌ Anga Jopa aya kɨbanna yɨꞌmaꞌna yadaapɨjɨ Pitai yawɨꞌna “Gotɨyarɨ wɨdɨma!” Daka sɨrɨgwajahaaꞌ anga munyawɨ kwavɨta waraasavɨ yɨlamwaaina. \v 10 Yɨlamwaaina kyaꞌ sagaaꞌ Pitarɨ mɨjɨka wiadaasɨ wapaaya yovɨraꞌna yadaapɨjɨ tɨka munnenna yawɨꞌda aꞌmabaalyavɨ tɨnna wanganna. \v 11 Tɨnna wanganna yada Sɨgunyaꞌ basɨnadaaꞌna yadaaꞌnyɨ kwaabɨyɨvɨta dɨvanɨgɨnyaꞌbɨsajɨkɨ makwalaabɨna. Kwaakewɨ Pitaryawɨ mamaayara kwaabɨyɨvɨsaꞌbɨꞌ kwaraka dawaai dawaalyangɨ lɨmwageva makwalaabɨna. \v 12 Mena makwalaabɨna kyeꞌ Pitai dara wanganakeꞌ “Ai, yɨkurɨyaawia ge gejɨ malakayaawarya ge gejɨ kamaala ge gejɨ yuta ge gejɨ daminarɨka!” \v 13 Sara kadaꞌ maanguraayaꞌ wɨdɨna “Pitai, daavaꞌgɨzɨ sa dɨramanana!” \v 14 Wɨdɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ Pitai wɨdɨna “Naangeigɨ, arɨkewɨnyɨra. Juyainaavɨre kɨwɨnyaꞌ dɨnɨkeꞌ ‘Kɨmaakengɨ manɨnnera!’ Sara dɨnɨkeꞌna gɨrɨka kɨnɨnnaka aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ manyɨ yadɨnyainyɨra.” \v 15 Sagaaꞌ pɨgasaai maanguraayaꞌ wɨdɨna “Gotɨyai ‘Sa tewaanyangɨra,’ dɨnɨkengɨna gɨmɨ ‘Sa gɨrɨkitaꞌnanyangɨra,’ madɨnnera!” \v 16 Tɨnna wangadaaꞌnyɨ dahasaai dahaaꞌ kwaabɨyɨvɨsaꞌbɨꞌ makwalaabɨna yeva yagaala mena wɨdakegaaꞌ munyaba Sɨgunyavɨna ayɨna makɨlaawɨna yeꞌ. \p \v 17 Pitai yawɨꞌna “Aꞌmabaaitɨnna saꞌ wangamweꞌ berɨvɨ wangamwana?” Yawɨꞌna yaka sɨmunya ayahi ayahi yawɨꞌna yadaaꞌnyɨ Konilɨyaazai wɨdaasakeraavɨ Saaimonɨmɨre angevɨna jɨvwarɨdaakuna yesara tɨkuryaba daavɨna. \v 18 Tɨkuryaba daavɨna yeva jaka wɨdɨna “Angyɨrɨꞌmaasaꞌnei Saaimonɨ Pitai damwaalɨka?” \v 19 Jaka wɨdɨna yadaapɨjɨ Pitai kuna yawɨꞌna “Berɨvɨ wangamwana?” yawɨꞌna yadaaꞌnyɨ Kuryai wɨdɨna “Kadɨka dɨnyuꞌnana! Dava gwangabɨꞌdeꞌna aꞌmwe daraai dalyara mwaaihava. \v 20 Daavaꞌgɨzɨ walaawaꞌgɨzɨ lɨka myadɨ nɨmɨ wɨdasɨwaabeꞌna kumɨjɨ dɨwodeigɨnyɨ.” \v 21 Sara wɨdɨna kyaꞌ Pitai walaawɨna yaka aꞌmweraavɨ wɨdɨna “Aꞌmwerɨna jaka wɨdɨvanɨgasai nɨmɨnyɨra. Beꞌna bɨwaataihɨlaka?” \v 22 Wɨdɨna kyaꞌ sahwara wɨdɨna “Aawɨlata maremwaaidei Konilɨyaazai nedasɨwaabɨkeinera. Sai aꞌmwe tewaanyai Gotɨyarɨna yɨlaaya yadelyɨ. Anga naangengɨya Juya yuyara dara jalɨkurakadɨvɨkɨ ‘Aꞌmwe tewaanyalyɨ.’ Gotɨyare ejelɨya tewaanya pwai wɨdɨna ‘Pitai yagaala gɨthatheꞌna gɨnnya angevɨna wɨlaabatheꞌna Pitarɨna duthaasa!’ Wɨdɨna yɨwaꞌdɨkerɨna bɨwoinera.” \v 23 Sarevɨdaaꞌnyɨ Pitai wɨdɨna “Dava se waꞌmwaraana!” Wɨdɨna kyaꞌ se waꞌmwaꞌna yeꞌ. \p Mwanyavɨ yovɨrawakɨna yɨna yaka kumɨjɨ wɨna yaꞌ. Nabaai Jopa mwaalyara Naangere pwara gamɨjɨ kaanna wɨna. \v 24 Kaanna kaanna wɨna yaka yɨrɨka pɨrɨkɨ Anga Sizaarɨyana yɨꞌmavaawɨna. Konilɨyaazai gamɨreraavɨjɨ gyaꞌmwe pwaraavɨjɨ jaka wɨjɨvwaramaaꞌna kyaꞌ gamɨre angevɨ yuyara Pitarɨna yemwaaina. \v 25 Yemwaaina yadaapɨjɨ Pitai yɨꞌmavaawɨna yaka yawɨꞌna “Angevɨ wɨlaawɨma!” Yawɨꞌna kyaꞌ Konilɨyaazai wɨjɨmaaꞌnyɨna yaka “Naangelyɨra,” yawɨꞌna yaka gamɨre sɨvɨlyaraaryaba walaraka kwadaai gɨlɨna. \v 26 Kwadaai gɨlɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ Pitai gamɨnyɨ yɨrɨꞌbwaꞌna yaka wɨdɨna “Aawa, sarebwi minna! Nɨmɨ sahwainyɨ aꞌmwe gaveinyɨra.” \v 27 Wɨdɨna yaka angevɨ wɨlɨna yaka Konilɨyaazarɨ kuna wɨdaka dara wanganakeꞌ “O, aꞌmwe kwalaalya damwaaihava!” \v 28 Sara daka wɨdɨna “Juyainyɨ. Sarɨmɨ Menyaihɨlyɨra. Sahwaihi nayaa dara yawɨꞌmwaava ‘Juyaraavɨrebwi dɨnyɨna “Menyaraavɨ angyɨrɨꞌmaata minnera! Sahwaraayaba tɨka munne manɨnnera!” ’ Dɨnɨkeꞌna kɨrɨꞌ Gotɨyai dara nyɨjɨwaainɨwaꞌdɨꞌ ‘Menyara Juyaraavɨrebwi myadɨvɨsaraavɨna “Gerera!” madɨnna! Aꞌmwe yuyara kumɨ avaalyarera.’ \v 29 Sara kanyɨjɨwaainɨwaꞌdɨꞌ nɨmɨnyɨna kudasɨwaꞌdaavadɨ yarai bɨweinyɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ yarai bena yɨwaaraꞌmanɨge. Nɨmɨnyɨna beꞌna wɨdasɨwaꞌdaavadɨna?” \p \v 30 Konilɨyaazai wɨdɨna “Mwaꞌnɨga tɨri kɨlokɨyagaaꞌ Gotɨyarɨ wɨjahaaꞌ dahaaꞌbɨsagaaꞌ nɨnnya angevɨ Gotɨyarɨ wɨdɨwaꞌde. Wɨdadaazɨ, yɨthaa, aꞌmwei baazɨꞌmaꞌnya wɨvɨtɨratabɨsaꞌ baazɨꞌmaꞌnɨkei nɨmɨnyaba daavaka \v 31 nyɨdɨwaꞌdɨꞌ ‘Konilɨyaazaigɨ, gɨmɨ Gotɨyarɨ yagaala wɨdadɨnyaꞌ Gotɨyai kadɨka guꞌnɨwaka. Nɨgwɨmaayaraavɨna yanga wɨjaavadɨnyaꞌ mena gyawɨꞌdeigɨnyɨ. \v 32 Sarevɨdaaꞌnyɨ Anga Jopana aꞌmwe pwai Saaimonɨ Pitai woꞌnɨkerɨna duthaasa! Saalaalya maangebaarɨ Saaimonɨ pwai bulɨmakaawoyangɨre kɨlaaka yavɨkaryadere angevɨ angyɨrɨꞌmaata mwalaawaka sai.’ \v 33 Sara wɨdɨna kanyɨwaꞌdɨꞌ yarai wɨdasɨwaꞌdaavadeꞌna gɨmɨ bɨwaa. Tewaanyasɨ. Kaimala! Su! Sarevɨdaaꞌnyɨ dava nemɨnyaba Gotɨyai mwaaidɨꞌnyɨ Naangei gɨthɨwaka yagaalyaꞌ kadɨka guꞌnaadeꞌna yemwaaimanɨgo.” \s1 Pitare yagaalyaꞌnesɨ. \p \v 34 Pitai yarai wɨdɨna “Mena nayaa yawɨꞌmwa. Gotɨyai yuyaraavɨ avaaina wiadelyɨ Juyaraavɨjɨ pwaraavɨjɨ. Nebulyasɨ. \v 35 Gotɨyai ajɨmya yuyangɨya gazavasavakɨyarɨ nayaa yawɨꞌdelyɨra. Aꞌmwe sai Gotɨyarɨna ‘Tewaanyalyɨ. Naangelyɨ,’ dada yɨdaꞌmaraangebwi yadeꞌna Gotɨyai maarɨna yɨvanɨkelyɨ. \v 36 Gotɨyai Yɨzɨrelɨyainaavɨ nedasaabaka yagaalya yawɨꞌmwaava. Yagaala tewaanya saꞌ dɨnɨꞌ ‘Kɨraazɨtɨyai Jizaazai tewaanna yaka Gotɨyarɨnajɨ aꞌmweraavɨnajɨ kwaamuꞌnanyabwi wakaꞌ.’ Sahwai aꞌmwe yuyaraavɨre Naangelyɨra. \v 37 Jonɨ Bavɨtaazɨya Yadei wɨdakegaaꞌdaasɨ Kwaaka Galɨlidaasɨ Kwaaka Juthɨya yunebanne yagaala saꞌ dɨnesaꞌna yawɨꞌmwaava. \v 38 Jizaazai Naazaretɨ mwaalyarɨna yawɨꞌmwaava. Gamɨnyɨ Gotɨyai dahɨlakaka Kurya Tewaanyarɨjɨ gannya dɨragɨnyavɨjɨ wɨjaavaꞌ. Wɨjaavaka gamɨjɨ Gotɨyai mwaalakeꞌna gazabazaba sahwai tewaanna yada Kayaaꞌnanyai Saataanɨ kayaaꞌna wiadera tewaanyaraavɨ wɨmwaaihaꞌ. \v 39 Sara yada Kwaaka Juthɨya Anga Jeruzaalemɨ yuya Jizaazai yake tɨnna wanganona yuyaraavɨ wɨjalɨkurakadaanyaine. Yɨsavɨri nilɨya wɨrameva karamakeꞌ balɨna. \v 40 Mena balɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ yɨrɨka daryaai darɨkɨ Gotɨyai baryarɨ yɨdɨkaavaka gamɨreinaayaba wɨjɨwaainaꞌ. \v 41 Yuyara gamɨnyɨ mwanganyɨ yeꞌ. Aawa. Gotɨyai nedahɨlakakeina wɨjalɨkurakyaꞌne gaveinaavɨ nejɨwaainaꞌ. Bainɨkeraayawɨ Naangei kadɨkaavaꞌ gamɨjɨ aalya nona gamɨjɨ wapaaya noinera. \p \v 42 Dɨragɨnna wɨdɨna neyaꞌ ‘Nɨmɨre yagaala tewaanyaꞌ aꞌmweraavɨ duzɨla! Dara nebwina duzalɨkurakyɨla! “Gotɨyai Jizaazarɨ dahɨlakaꞌ. Aꞌmwera mwaaihasaraavɨnajɨ aꞌmwera mena bainɨkeraavɨnajɨ kotɨyaꞌ yawɨbwaryaꞌnerɨ wɨmwaaihaꞌ Gotɨyai.” ’ Sara nedaꞌ. \v 43 Nabaai, Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwakyaasara gamɨnyɨna jalɨkurakɨnɨkelyɨ. Sahwarɨna dara yɨdaꞌnɨkesɨ. Gazaizai sahwarɨ kuꞌnojɨ Gotɨyai gamɨre kayaaꞌnanyangɨ marasɨꞌnadelyɨ. Sahwarɨne yayavɨna marasɨꞌnyaꞌnebwi maaradelyɨra.” \s1 Menyara Kurya Tewaanyarɨ maaresaꞌnesɨ. \p \v 44 Pitai kuna wɨdadaasɨ Kurya Tewaanyai yuyara yagaala saꞌ kadɨka wɨꞌnesaraavɨ walaabɨna yaka kumɨre munyɨkaavɨ wɨlamwaaina. \v 45 Wiꞌna wɨlamwaaina kyaꞌ Anga Jopadaasara Juyara Jizaazarɨ lɨmwadɨvɨsara dara wanganesaꞌ “O, Gotɨyai gannya Kurya Tewaanyarɨ ajɨmya yuyangɨyaraavɨna yanga mena duzaawaka!” Sara deva nɨꞌnɨka yɨna yeꞌ. \v 46 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Menyara yagaala ge ge wɨdeva Gotɨyarɨ yɨlaaya yɨna yadɨvɨꞌ wɨdɨna “Gotɨyai dɨragɨnaangelyɨ.” Wɨdɨna kyeꞌ nɨꞌnɨka yɨna yeꞌ. \v 47 Nɨꞌnɨka yɨna kyeꞌ Pitai wɨdɨna “Kurya Tewaanyai nemɨnyɨ wɨlanemwaalakabaaibɨꞌ dahwaraavɨ Kuryai wɨlamwaaimwaꞌ. Sareꞌna pwara ‘Aalyavɨ bavɨtaazɨya myaannera!’ dɨnɨpɨnera daaka! \v 48 Aawa, kumɨnyɨ Jizaazarɨ yayaꞌna bavɨtaazɨya jɨla!” Wɨdɨna kyaꞌ sara kyeꞌ sahwara Pitarɨ wɨdɨna “Yɨrɨka pɨnɨjɨ nemɨnyaba angyɨrɨꞌmaata ja!” Menyara sara wɨdɨna kyeꞌ saba angyɨrɨꞌmaata yaꞌ. \c 11 \s1 Anga Jeruzaalemɨ Pitai aꞌmwera Kɨraazɨtɨyare kusɨlaanyavɨyaraavɨ wɨjɨwaakakeꞌnesɨ. \p \v 1 Wɨdaasaderajɨ kuyaꞌmwera Kwaaka Juthɨya yuneba mwaalyarajɨ dara wɨꞌnesaꞌ “Ajɨmya yuyangɨyara Gotɨyare yagaala wɨꞌneva dalɨmwagakava!” \v 2 Miꞌna kadeꞌ Jeruzaalemɨna Pitai yɨlaawɨna kyaꞌ kɨlaakevɨ daꞌdɨvɨsara Juyaraavɨrebwi dɨragɨnna yadɨvɨsara maanga wɨdeꞌ \v 3 “Aꞌmwera kɨlaakevɨ madayadɨvɨsaraavɨ angyɨrɨꞌmaata yɨwaꞌdɨnyaigɨnyɨ. Nabaai, sahwarajɨ wapaaya nɨwaꞌdaasaigɨnyɨ. Beꞌna yɨwaana!” \v 4 Sara kudeꞌ Pitai aayawɨdaasɨ sara yakeꞌ sara wɨjɨwaakaꞌ. \v 5 Dara wɨjɨwaakaꞌ “Anga Jopa mwaalena Gotɨyarɨ wɨdena aꞌmabaaitɨnna wanganyawalyaade. Yɨ daresɨ. Gotɨyareba mwaalyara kwaabɨyɨvɨta naangevakɨ dawaai dawaalyangɨ lɨmwageva Sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ nɨmɨnyabanna makwalaabɨna yawalyaadaasaꞌ wanganyawalyaade. \v 6 Makwalaabɨna kyawalyaadaaꞌ kwaabɨyɨvɨta kusawɨ malakayaawaryarajɨ yɨkurɨyaawiarajɨ kamaalyarajɨ yuta yɨhusavɨnerajɨ gera gerajɨ wɨlamwaaidapi nayaa yɨwaryawalyaade. \v 7 Mena wanganena maanguraayaꞌ wɨꞌnyawalyaade. Pitai, dɨthaaka! Saraavɨ tamaꞌgɨzɨ yarai dɨnana! \v 8 Sara wɨꞌnena wɨdɨna ‘Naangeigɨ, arɨkawɨnyɨra. Mɨwɨta kɨmaaka aane pɨrɨꞌ gɨrɨkitaꞌnanya aane kɨrɨꞌ manyadɨnyainyɨ.’ \v 9 Wɨdɨna kyawalyaade Sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ maanguraaya saꞌ jaꞌnanyɨjawalyaadɨꞌ ‘Yuya Gotɨyai tewaanya wakɨwake “Kayaaꞌnanyangɨra,” madɨnnera!’ \v 10 Kanyɨjawalyaadɨꞌ pɨgasaai pɨgaaꞌ sara kadɨnyawalyaadoi Sɨgunyavɨ ayɨna makɨlaawɨna yawalyaadaasaꞌ wanganyawalyaade. \v 11 Tɨnna wangadaazɨ yɨthaanyi, nɨmɨnyawɨnna aꞌmwe daraai dalyaraavɨ Sizaarɨya mwaalyai wɨdasawalyaadɨkera angevɨ wɨlamwalyawalyaadevɨna yɨꞌmayawalyaadaaꞌ. \v 12 Gotɨyare Kuryai nyɨjawalyaadɨꞌ ‘Sɨmunya myawɨꞌdɨnnera! Sarajɨ dɨwona!’ Miꞌna kanyɨjawalyaadɨꞌ Anga Jopana neyaꞌmwera aꞌmwe atina ata purɨdaasɨ pwalyara mwaaihasarajɨ wiawalyaade. Kaanna kaanna kaanna aꞌmwe sare angevɨ wɨlɨna yɨwaꞌdo. \v 13 Wɨlɨna kyɨwaꞌdo sahwai nedɨwaꞌdɨꞌ ‘Nɨmɨ dara wangamwaꞌdeꞌ “Ai, nɨmɨre angevɨ Gotɨyare mamaayai davuladaavɨka!” Kadɨwaꞌde ejelɨyai nyɨdɨwaꞌdɨꞌ “Anga Jopana duthaasa! ‘Saaimonɨ Pitai woꞌnɨkerɨna yarai dɨmaaryɨla!’ \v 14 Davanna bozɨ yɨhɨthathera. Yagaala saꞌ Gotɨyai gɨmɨjɨ gɨmɨjɨyarajɨ saihɨre kayaaꞌnanya marasɨꞌnojɨ yɨhɨvadaihasamaaradeihɨlyɨra,” nyɨdɨwaꞌdɨꞌ ejelɨyai,’ aꞌmwe sai sara nyɨdɨwaꞌdɨꞌ. \v 15 Nɨmɨ Gotɨyare yagaala gaai wɨdadaari Kurya Tewaanyai walaabaka kumɨre munyɨkaavɨ bulamwaaimwaꞌdɨꞌ sɨnnawɨ nemɨre munyɨkaavɨ bulanemwaalakabaaibɨꞌ. \v 16 Sara wanganena dara yawɨꞌmwaꞌde ‘Naangei Jizaazai nedaꞌ “Jonɨ aalyavɨ bavɨtaazɨya yakeꞌ kɨrɨꞌ sarɨmɨnyɨ munyɨkaavɨ yunebanna Gotɨyare Kuryai wɨlayɨhɨmwaaladeihɨlyɨra.” ’ Naangei sara nedakeꞌ sara yawɨꞌmwaꞌde. \v 17 Sɨnnawɨ Naangei Kɨraazɨtɨyai Jizaazarɨ lɨmwagohaaꞌ Gotɨyai gannya Kuryarɨ nejaavakabaai sara Menyaraavɨ avaainanyaꞌ wɨjaawaꞌdɨꞌ. Saꞌna yawɨꞌna ‘Sarevɨdaaꞌnyɨ Gotɨyarɨ beꞌna tihɨꞌmuneinyaka! Aawa. Aꞌmweinyɨra.’ Sara yawɨrena kaanyaꞌ marihɨrye,” wɨdaꞌ. \v 18 Sahwara Pitarɨ sara wɨꞌneva “Yagaala wikɨra,” deva maanga aayaꞌ wɨdesaꞌ majara Gotɨyarɨ byaannyabwina yɨleyagaala wɨdeva dɨna “Nebulyaꞌ, Gotɨyai ajɨmya yuyangɨyaraavɨna kale wiwaka. Kumɨre sɨmunyabwi mudɨkeburɨ kyawɨramaarapɨri Gotɨyai gaalyaburɨ tewaanna wɨmwaaihɨna yaderera. Tewaanna wɨmwaaihɨna neyadevaaibɨꞌ sahwaraavɨ tewaanna yaderera.” \s1 Angaba Aadɨyokɨ Gotɨyarera mwaalesaꞌnesɨra. \p \v 19 Sɨtivenɨmɨ tamakesagaaꞌ Jizaazare yagaala wɨꞌnadɨvɨsaraavɨ kayaaꞌna yadɨvɨꞌ pɨwɨnna pɨwɨnna yɨwɨnamaꞌna. Pɨwɨnna pɨwɨnna yɨwɨnamaꞌna yadɨvɨꞌ pwara Kwaaka Pɨnɨzɨya menyabanna yɨꞌmavaawɨna, pwara Ahuꞌmanna Saaipɨraazɨ menyabanna yɨꞌmavaawɨna, pwara Angeba Aadɨyokɨ menyabanna yɨꞌmavaawɨna yeva Juya gaveraavɨ Gotɨyare yagaala wɨdeva aꞌmwe kwara pwaraavɨ mujɨna. \v 20 Sara mujɨ kyeꞌ pwara Saaipɨraazɨ mwaalyarajɨ Saairini mwaalyarajɨ sara Aadɨyokɨna waweva Menyaraavɨjɨ yagaala tewaanyaꞌ Naanga Jizaazarɨna wɨjɨwaakeꞌ. \v 21 Sara wɨjɨwakadaapɨjɨ Naangei gannya dɨragɨnyaꞌ kujaavaꞌ aꞌmwe kwalaalyara aꞌmwe kwalaalya sahwarɨ lɨmwanna, gamɨnyɨ gɨnyɨmaꞌnyɨna, mɨdɨnna yeꞌ. \p \v 22 Jeruzaalemɨ Jizaazare kusɨlaanyavɨyara kadɨka dara wɨꞌnesaꞌ “Ai, Menyara Jizaazarɨ wɨꞌnadɨvɨsara daaka!” Sara deva Aadɨyokɨna Baanavaazarɨ wɨdaasɨna yeꞌ. \v 23 Wɨdaasɨna kyeꞌ Baanavaazai Aadɨyokɨna yɨꞌmavaawɨna yaka dara wanganakeꞌ “Su! Su! Gotɨyai aꞌmwe tewaanyaraavɨ damwaaihɨvanɨka!” Sara daka yɨlaaya yaꞌ. Yɨlaaya yaka yɨvaimwangeꞌna wɨdaꞌ “Gotɨyare yagaalyaꞌ nayaa jawɨka! Gamɨrebwi nayaa dɨlɨmwana! Yuyagaaꞌ Naangeryawɨ dɨmwaala!” \v 24 Sara wɨdakei aꞌmwe tewaanyalyɨ. Gotɨyare Kuryai gamɨre sɨmunyavɨ dɨragɨnna wɨlamwaalakelyɨ. Naangerɨ dɨragɨnna lɨmwadei wɨjɨwaakada aꞌmwe kwala naangera Naangerɨ mɨdɨneꞌ. \p \v 25 Sagaaꞌ “Solɨmɨ bɨramaarɨma!” daka Baanavaazai Angeba Taazazɨna wɨna yaꞌ. \v 26 Miꞌna wɨna yaka bɨramaaꞌna yaka Aadɨyokɨna ayahi makabɨna yaꞌ. Makabɨna kyaꞌ kwarame pɨrɨꞌ kwavɨlavaꞌ saraai kusɨlaanyavɨyarajɨ mwaalagɨla aꞌmwe kwalaalyaraavɨ wɨjɨwaakɨna yagi. Wɨjɨwaakɨna yadaakɨlyɨ Aadɨyokɨ saba pwara Jizaazarɨ mɨdɨdɨvɨsaraavɨna “Kɨraazɨtɨyarera,” gaai wɨdɨna yeꞌ. Dɨvidaasɨ pwara nemɨnyɨna “Kɨraazɨtɨyarera,” dadɨvɨkɨ. \p \v 27 Yɨrɨka sarɨkaavɨ Aadɨyokɨ sawɨnna Jeruzaalemɨdaasara Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadɨvɨsara bɨna yeꞌ. \v 28 Wiꞌna bɨna kyeꞌ pwai Aahavaazai woꞌnɨkei daavɨna yaka Gotɨyare Kuryai dɨragɨnya wɨjaavakei wɨdaꞌ “Dɨvi Kwaaka yuyavakɨ mɨjɨka naangeꞌ yɨmaꞌnadesɨra.” Sara wɨdakeꞌ dɨvi Aꞌmwe Kɨlothɨyaazai Romɨyaraavɨ maremwaalakegaaꞌ mɨjɨka yɨmaꞌnyɨna yakesɨ. \v 29 Mɨdɨdɨvɨsara Aadɨyokɨ mwaalyara yagaala saꞌ wɨꞌneva dɨnyɨna yeꞌ “Nemɨreba wikɨra. Pwaraavɨ wɨgaimwagaana! Kwaaka Juthɨya mwaalyara neyaꞌmwera mɨjɨka nuyadɨka! Nemɨ gɨlyɨvɨkɨravɨnakeina nɨgwia naanga wɨjavaana! Gɨlyɨvɨta maalɨkajɨyaina nɨgwia maalɨka wɨjavaana!” \v 30 Sara dɨnyɨna yeva nɨgwia wakɨna yeva Baanavaazalyɨ Solɨjɨ saraarɨ wɨdeꞌ “Nɨgwia da mɨjɨkeꞌna Kɨraazɨtɨyareraavɨre naangeraayawɨnna dɨmakwila Jeruzaalemɨna!” wɨdeꞌ. \c 12 \s1 Erotɨyai pwai kayaaꞌna yakeꞌnesɨ. \p \v 1 Sagaaꞌ Kingɨya Erotɨyai Kɨraazɨtɨyare kusɨlaanyavɨya pwaraavɨ kayaaꞌna yɨna yaꞌ. \v 2 Erotɨyai gannya aawɨlasaraavɨ wɨdaasɨna kyaꞌ Jemɨzai Jonɨmɨ gyaꞌmwerɨ kwaariꞌmasɨramɨnyasɨ dawakɨna yeꞌ. \v 3 Erotɨyai sara yaka dara wanganakeꞌ “Ai, savɨneꞌ Juyara yɨlaaya jɨvanɨgaꞌ!” \v 4 Sara daka nabaai Munne Gɨrɨkula lɨwɨnya pamidakɨna myadehaaꞌ Pitarɨ wɨla pwɨyɨna yaꞌ. Miꞌna pwɨyɨna yaka kalavuzangevɨ wɨmwaaihɨna yaka dameraavɨ wɨdaꞌ “Lɨka nawodɨka! Sɨnnawɨ aꞌmwe daraai daraalyaihi dɨvaihanaryɨla! Dɨvi daraai daraalyaihi dɨvaihanaryɨla! Dɨvi pwaihi sara jɨla! Dɨvi pwaihi sara jɨla! Yuyagaaꞌ sana sana jideihɨlyɨra.” Erotɨyai dara yawɨraꞌ “Pariꞌmaꞌmunneꞌ mena kyawaajɨ balyaꞌna Juyaraayaba wɨmwaaihɨma Pitarɨ!” \v 5 Sarevɨdaaꞌnyɨ kalavuzangevɨ Pitai mwaaidɨꞌnyɨ Kɨraazɨtɨyare kusɨlaanyavɨyara Gotɨyarɨ yagaala dɨragɨnna wɨdeꞌ Pitarɨna. \s1 Kalavuzangevɨdaasai Pitai wawakeꞌnesɨ. \p \v 6 Munne aayaꞌ yɨmaꞌnadaaꞌnyɨ Erotɨyai yawɨꞌna “Mwanyagaaꞌ Pitarɨ kotɨyaꞌ yɨdera.” Sara yawɨꞌna kyaꞌ sagaaꞌ sawɨsavɨ Pitarɨ senɨyabaraalyɨ wɨla pwɨyɨna yagɨla se warɨna yadɨsɨ dameraai kwaryaba mwaalɨna. Kwaryaba mwaalɨna yadakɨlyɨ kalavuzangevɨre kaanyavɨ dame pwaraai daavɨna yagi. \v 7 Daavɨna kyagi, yɨthaa, angevɨ Naangere mamaayai buladaaꞌna yakegaaꞌ baakeꞌ wannyɨna yaꞌ. Wannyɨna kyaꞌ ejelɨyai “Dɨkaavana!” daka Pitare egwevɨ tamɨna yaka wɨdaꞌ “Yarai, dɨthɨkaaka!” Sara kudaꞌ senɨyabaraai Pitare asɨraarɨdaasɨ bwalaraawɨna yaꞌ. \v 8 Bwalaraawɨna kyaꞌ mamaayai wɨdaꞌ “Munnaanyaꞌ padathɨvainaꞌgɨzɨ kwaabɨzɨvɨla dɨvaazɨꞌmakuna!” Sara kudaꞌ Pitai sara yɨna kyaꞌ wɨdaꞌ “Gɨnnya yɨvɨsaꞌ marabwaayaꞌgɨzɨ dɨnyɨmɨdɨnaama!” \v 9 Kudaꞌ kalavuzangevɨdaasɨ Pitai mɨdɨnaabɨna yaꞌ. Mɨdɨnaabɨna yakegaaꞌ Pitai dɨna yaꞌ “Nebwina mɨka. Mamaayai yɨvanɨkeꞌna waja yaꞌnɨvanɨge.” \v 10 Sara dadaaꞌnyɨ kalavuzɨkurɨta gavinyawaarɨ wavɨlaꞌna yagɨla kwaariꞌmakaanyavɨna yɨꞌmaꞌna kyagi kaanyaꞌ gamɨ saꞌ kabaasɨnaꞌ mwasawɨnna walyuna yagi. Mwasawɨnna walyuna yagɨla tuta pɨrɨvɨ wodisagaaꞌ yɨthaa, mamaayai Pitaryawɨdaaꞌnyɨ yɨmaanyɨna yaꞌ. \p \v 11 Sagaaꞌ Pitai yawɨraka dɨna “Nebulyaꞌnanyasɨra. Naangei gannya ejelɨyarɨ kudasɨwaabɨꞌ Erotɨyare kalavuzangevɨdaaꞌnyɨ nyɨmaaꞌmwaka. Juyarajɨ Erotɨyalyɨ saraavɨre kayaaꞌnanyaꞌ nɨmɨnyɨna myɨmaꞌnyɨ yadesɨ.” \p \v 12 Nayaa yawɨꞌna yakegaaꞌ Maakɨyai Jonɨmɨre ganaangeꞌ Maarɨyaavɨre angewɨnna wɨna yaꞌ. Anga savɨ aꞌmwe kwalaalya mwaaleva Pitarɨna Gotɨyarɨ yagaala wɨdesangɨra. \v 13 Pitai wɨna yaka kaanyavɨ mala tamɨna kyaꞌ wɨdaayadeꞌ Rothaꞌ woꞌnɨkeꞌ wɨꞌnaka “Kaanya baasɨma!” daka walyuna yaꞌ. \v 14 Miꞌna walyuna yaka Pitare maanguraayaꞌ wɨꞌnaka yɨlaaya naanga yɨna yaka navɨka yada kaanyaꞌ mabaasɨ yaka ayɨna kaanyaveꞌna wɨlaabɨna yaka wɨdaꞌ “Mwasawɨ Pitai daavɨka.” \v 15 Pwara wɨdeꞌ “Gɨmɨre sɨmunya kayaaꞌnanaangesɨra,” Taayaꞌ wɨdaꞌ “Aꞌa. Nebulyaꞌna mena bɨwaka.” Pwara wɨdeꞌ “Pitai mamwaalyɨꞌ. Gamɨre ejelɨyai mwaalɨꞌ.” \v 16 Dɨdaapi Pitai kaanyavɨ mala kuna tamɨna yaꞌ. Tadaaꞌnyɨ kaanyavɨ baasɨna yeva Pitarɨ wanganeva atɨka maruꞌnaꞌna yeꞌ. \v 17 Atɨka maruꞌnaꞌna kyeꞌ Pitai daka “Kadɨka nyuꞌnɨpɨka!” gannya asaꞌ bamakilaawɨna kyaꞌ yagaala miꞌna kudeꞌ Pitai wɨjɨwaakɨna “Naangei kalavuzangevɨ nyɨmaaꞌmwaꞌ.” Sana sana wɨjɨwaakɨna yɨna yaka wɨdaꞌ “Yagaala daꞌ Jemɨzarɨjɨ neyaꞌmwe pwaraavɨjɨ duzɨla!” Miꞌna wɨdaka mwasawɨ walyuna yaka pɨwɨnna wɨna yaꞌ. \p \v 18 Mwanyagaaꞌ nyɨla bilyɨrɨꞌdaaꞌnyɨ damera dara wanganesaꞌ “Akai, Pitai mamwaalyɨjɨka!” Sara deva lɨka yeva atɨka maruꞌnaꞌna yeva dɨnyɨna yeꞌ “Pitai gawɨ mwaalɨka?” \v 19 Sara dɨnyɨna kyeꞌ Erotɨyai wɨdaꞌ “Yarai dɨvɨramaarila!” Wiꞌna kudaꞌ bɨrɨna bɨrɨna yeva aawa. Mamaari kyeꞌ Erotɨyai dameraavɨ kotɨyaꞌ yaka saraavɨna wɨdaꞌ “Kayaaꞌna yɨwaasara baibɨꞌderera.” Sara kudaꞌ yuyaraavɨ tamakɨna yeꞌ. \p Sagaaꞌ Erotɨyai Kwaaka Juthɨya yaꞌmaꞌna yaka Anga Sizaarɨyana walaawɨna yaka mwaalɨna yaꞌ. \s1 Erotɨyai balakeꞌnesɨ \p \v 20 Anga Taayaa mwaalyaraavɨnajɨ Saaithonɨ mwaalyaraavɨnajɨ pɨbwina Erotɨyare sɨnna tɨka naanga wɨdaꞌdaaꞌnyɨ sahwara dɨnyɨna yeꞌ “Nemɨnyɨna Erotɨyarɨ sɨnna tɨka wɨdaꞌmanɨkeꞌna gamɨrebadaasa tɨka wapaaya gara mubaatheinaavaka? Erotɨyaryawɨnna wawaajɨ naryaꞌ wakaana!” Dɨnyɨna yeva kaanna waweva aꞌmwe Bɨlaazɨtazai Erotɨyare angevɨ maremwaaiderɨ wɨdɨna kyeꞌ Bɨlaazɨtazai yeꞌmwanna yaꞌ. Yeꞌmwanna kyaꞌ yuyara Erotɨyaryawɨnna wɨna yeva wɨdeꞌ. Kudeꞌ Erotɨyai wɨdɨna yaꞌ “Pɨgaaꞌ yɨnagaavaihagaaꞌ yɨhɨthɨdeinyɨ.” \p \v 21 Sagaaꞌ Erotɨyai wɨdakegaaꞌ kyɨmaꞌnaꞌ kingɨyaraavɨre baazɨꞌmaꞌnya nawɨꞌnyasɨ yɨvɨta nawɨꞌnyasɨ bwaayaka namwaalyɨta tewaanyavɨ walamwaalaka aꞌmweraavɨ kɨwɨnya naanga wɨdɨna yaꞌ. \v 22 Miꞌna wɨdɨna kyaꞌ aꞌmwera jaka wɨdeꞌ “Nedɨvanɨkei aꞌmwei mɨka! Gotɨya pwalyɨra.” \v 23 Sara jaka kudeꞌ jaahwasaꞌbɨꞌ Erotɨyai yɨlaaya yaka yawɨꞌna “Nɨmɨ Gotɨyaibɨsainyɨ,” yawɨꞌna yaꞌ. “Sabwi mipɨnera! Aꞌmweihi Gotɨyai gaverɨ byaannakerɨ yɨlaaya dumaryɨla!” sara majarɨna Naangere mamaayai yarai walaabɨna yaka Erotɨyarɨ tamɨna yaꞌ. Tamɨna kyaꞌ gumɨlɨkera Erotɨyare kɨlaakejɨkɨ nyɨna kyeꞌ Erotɨyai balɨna yaꞌ. \p \v 24 Kɨrɨꞌ Naangere yagaala pɨwɨnna pɨwnna kujɨwaakeꞌ aꞌmwe kwalaalyarajɨ aꞌmwe kwalaalyajɨ sahwarɨ lɨmwanna yeꞌ. \p \v 25 Baanavaazalyɨ Solɨjɨ saraai nɨgwia mena wɨjaavagɨla Jeruzaalemɨdaasɨ Maakɨyai Jonɨmɨ ayɨna makabɨna yagi Anga Aadɨyokɨna. \c 13 \s1 Baanavaazalyɨ Solɨjɨ saraarɨ dahɨlakeva yaasesaꞌnesɨ. \p \v 1 Aadɨyokɨ mwaalyara Kɨraazɨtɨyare kusɨlaanyavɨya pwara Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadɨvɨsara. Pwara Gotɨyare yagaala wɨjɨwaakadɨvɨsarera. Sahwara pwai Baanavaazai, pwai Sɨmɨyonɨ Dɨkwaagɨlyai, pwai Luzɨyaazai Anga Saairini mwaalyai, pwai Maanayanɨ maalɨkelyɨyagaaꞌ Naanga Erotɨyalyɨ mwaalagɨlyai, pwai Solɨ. \v 2 Sahwara kamwaaleꞌ Kɨraazɨtɨyarera yɨkabeva wapaaya manyara Gotɨyarɨ yagaala wɨdadaapɨjɨ Kuryai Tewaanyai wɨdaꞌ “ ‘Wawɨnya mudɨkeꞌ saraai yɨka!’ dena yɨhɨthɨvanɨge. Nɨmɨnyɨne Baanavaazalyɨ Solɨjɨ saraarɨ kadahɨlakapɨjɨ yɨkaderaalyɨ.” \v 3 Sara kudaꞌ wapaaya kuna manyeva Gotɨyarɨ wɨdeva “Sahwaraai yɨkadesɨra,” deva saraare mɨnyagɨnyawaarɨ ata dathɨwanna yeva wɨdaasɨna yeꞌ. \s1 Ahuꞌmanna Saaipɨraazɨ sawɨnnesɨ. \p \v 4 Sarevɨdaaꞌnyɨ Gotɨyare Kuryai wɨdaasɨna kyaꞌ Baanavaazalyɨ Solɨjɨ saraai Anga Seluzɨyana kaanna walyuna yagɨla sɨpɨyavɨ yɨlamwaaina kyagi Ahuꞌmanna Saaipɨraazɨna sɨpɨyaꞌ makuna yaꞌ. \v 5 Makuna kyaꞌ Anga Saalamɨzɨna yɨꞌmavaawɨna yagɨla Juyaraavɨre lotuangengɨ Gotɨyare yagaala wɨjɨwaakɨna yagi. Saraare wɨdaayadei Maakɨyai Jonɨ wɨgaimwagakelyɨ saraalyɨ kaanya yamaryeꞌ. \p \v 6 Ahuꞌmanna savɨ yuneba wɨjalotaveva Anga Paipozɨna yɨꞌmavaawɨna yeꞌ. Saba Juyai mwaalɨna. Baajizaazai woꞌnɨkei mwaalɨna yakelyɨ. Aꞌmwe sai gɨriꞌnyajɨ kwalyajɨ yunebanna lɨmwagarɨkelyɨra. “Nɨmɨ Gotɨyarɨ wɨꞌnaꞌmujɨ yagaala tewaanna yɨhɨzɨwaakadɨnyainyɨ,” kwaasɨ dadei mwaalɨna yakelyɨra. \v 7 Ahuꞌmanna savɨ maremwaaidei Gaꞌmaanɨyaryaba Baajizaazai mwaalɨna. Maremwaaidei Sezɨyaazai Polaazai woꞌnɨkei sɨduꞌnakelyɨra. Sɨduꞌnakei “Gotɨyare yagaalyaꞌ kadɨka wɨꞌnɨma!” daka Baanavaazalyɨ Solɨjɨ saraarɨna wɨdasaabɨna yaꞌ. \v 8 Wɨdasaabɨna kyaꞌ saraai wɨlamwaaina kyagi Kulakei Baajizaazai saraarɨ bɨrala yɨna yaka aꞌmwe naangerɨ wɨdaꞌ “Jizaazareburɨne yagaalyaꞌ muꞌnɨnna!” Kulaka sai Gɨrikɨyagaala yayaꞌ Elimaazai woꞌnɨkelyɨ. \v 9 Gɨrikɨyagaala Solɨmɨna yayaꞌ Polɨ woꞌnɨkelyɨ. Elimaazai kayaaꞌna kudaꞌ Kurya Tewaanyai Polɨmɨ yunebanna wɨlamwaaida gannya dɨragɨnyasɨ yawɨta tewaanyasɨ sahwarɨ wɨjaavɨna kyaꞌ Polɨ kulakerɨ baihanaꞌna yaka \v 10 wɨdaꞌ “Kotɨya Maryadere kaimɨraayaigɨ, yuya yɨdaꞌmaraangebwina yɨkamaangeigɨnyɨ. Kwaasɨ yagaalyasɨ kayaaꞌnanaangebulyɨ sazangɨ gyakwalaangeigɨnyɨ. ‘Naangere yagaala tewaanyavɨna kwaasɨ yagaala yɨmaꞌnana!’ dadɨ kayaaꞌnanyabwina mamarasɨꞌnyɨ beꞌna jɨtheigɨnaka? \v 11 Yɨthaa, dahaasagaaꞌ Gotɨyare asaꞌ dɨragɨnna gɨramana! Tɨbɨnyaigɨ yɨmaꞌnaꞌgɨzɨ nyɨlyarɨ tɨnna mwanganyɨ jɨtheigɨnyɨ. Dɨvidaasɨ dangadeigɨnyɨ.” Sara wɨdɨna kyaꞌ Elimaazare tɨnnyaraarɨ yɨraayasɨ jɨhɨnyasɨ jaahwasaꞌbɨꞌ bwalaraawɨna kyaꞌ tɨnna mwanganyɨ yaꞌ. Tɨnna mwanganyɨ yaka “Pwai nɨmɨre asɨrɨ nyɨlɨmwagozɨ nyɨbwaramakwona!” daka kaanna kaanna yamarina yaꞌ. \v 12 Kaanna kaanna yamaryɨna yadaaꞌnyɨ maremwaaidei dɨragɨnyaꞌ tɨnna wanganna yaka Polɨ Naangere yagaala wɨjɨwaakakeꞌna nɨꞌnɨka yaka Kɨraazɨtɨyarɨ lɨmwanna yaꞌ. \s1 Kwaaka Pɨzɨthɨya Anga Aadɨyokɨ sawɨnnesɨ. \p \v 13 Polɨjɨ gamɨjɨyaraalyɨ Anga Paipozɨ yaꞌmaꞌna yeva sɨpɨyavɨ kaanna waweva kwaaka pɨvaꞌ Paabɨlɨya Anga Pehaana yɨꞌmavaawɨna yeꞌ. Yɨꞌmavaawɨna kyeꞌ Maakɨyai Jonɨ kɨrɨmɨnyɨ yagalyaꞌmavaka Jeruzaalemɨna ayɨna wɨna yaꞌ. \v 14 Ayɨna wɨna kyaꞌ pwaraai Pehaadaasɨ Anga Aadɨyokɨ Kwaaka Pɨzɨthɨya mannɨkebanna kaanna wɨna yagɨla Kwazaakegaaꞌ Juyaraavɨre lotuangevɨ wɨlɨna yagɨla walamwaaina yagi. \v 15 Walamwaaina kyagi Kɨwɨnya Ne Mozɨzai yavɨkarinɨkevɨjɨ Pɨropetɨyara Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwakyaasara yavɨkarinɨkevɨjɨ tɨnna wanganna yadɨvɨꞌ yagaala sa wɨdɨna yeꞌ. Wɨdɨna kyeꞌ lotuangevɨ maremwaaidɨvɨta naangera Polɨmɨjɨ yagaala wɨdaaseꞌ “Neyaꞌmweraaihi nemɨnyɨne yagaala yɨvaimwagyaꞌneꞌ warajaꞌ aꞌmweraavɨ dujɨwaakyɨla!” \v 16 Sara kudaaseꞌ Polɨ daavaka asaꞌ makɨlaka wɨdaꞌ “Nyaꞌmweihi, Yɨzɨrelɨyaihɨlyɨ Menyaihi Gotɨyarɨ yɨlaaya maryadɨvɨsaihɨlyɨ saihi dɨnyuꞌnyɨla! Gotɨyai Yɨzɨrelɨyainaavɨre Gotɨyalyɨra. \v 17 Gotɨyai nemɨre Ne sɨnnawɨnyaraavɨ dahɨlaka Kwaaka Yɨzɨpɨ Mwaalyaraavɨreba Menyaraavɨreba mwalyaata Yɨzɨrelɨyara kwala naanga wɨmwaihyaaꞌ Gotɨyai. Dɨragɨnna yaka Yɨzɨpɨdaasɨ Gotɨyai Ne sɨnnawɨnyaraavɨ makabɨna kyaꞌ \v 18 aꞌmwamaayaba kwarame aꞌmweraare atɨzɨvɨlɨraalya wavɨlaꞌdaaꞌnyɨ kumɨ sara kayaaꞌna yadaapɨjɨ Gotɨyarɨ kale wiaꞌ. \v 19 Kale kwiaꞌ Kwaaka Kenaanɨ anga naanga pimagɨnya atina ata purɨdaasɨ pwaraalya yɨrawaasɨna yaka kumɨre kwaaka yanga wɨjaavɨna kyaꞌ kwaakevɨ kwɨyakwara kwarame naanga naanga 450 mwaaleꞌ. \v 20 Sagaaꞌ aꞌmweraavɨna sɨduꞌnakera yagaala yawɨbwaꞌdɨvɨsaraavɨ dahɨlakaka dahɨlakaka kadahɨlakaꞌ Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadei Saamyɨwelɨ mwaalɨna yaꞌ. \v 21 Mwaalɨna yadɨꞌnyɨ aꞌmwera Gotɨyarɨ wɨdeꞌ ‘Nemɨnyɨne Kingɨyai nemaremwaaladerɨ dɨnejaama!’ Sara kudeꞌ Gotɨyai Kɨzɨyare gawaalɨvaangei, Ne sɨnnawɨnya Bejaminɨmɨrei, Solɨmɨ wɨjaavɨna kyaꞌ kwarame 40 wavɨlaꞌdaaꞌnyɨ Solɨ kingɨyai maremwaaina. \v 22 Maremwaaina kyaꞌ dɨvi Gotɨyai sarɨ wasɨꞌnyɨna yaka Kingɨyai Devitɨmɨ wɨmwaaihɨna yaꞌ. Sahwarɨna Gotɨyai wɨdaꞌ ‘Devitɨ, nɨmɨre sɨmunyavɨnei Jeziyare gawaalɨvɨ yɨlaaya wɨmariwelyɨra. Nɨmɨ sɨmunyavɨ wɨdadaari gamɨzai yadelyɨra.’ \v 23 Sara wɨdaka pɨgaaꞌ Devitɨmɨ wɨdaꞌ ‘Dɨvi Dɨragɨnyai Yɨzɨrelɨyaihɨre kayaaꞌnanya marasɨꞌnadelyɨra.’ Yune naanga nebulyaꞌna wɨdaka savɨneꞌna Naanga Devitɨmɨrei Jizaazai nevadaihasamaaꞌderɨ Yɨzɨrelɨyainaavɨna dɨragɨnna wɨmwaaihɨna yaꞌ Gotɨyai. \v 24 Sɨnnawɨ Jizaazai mabyahaaꞌ Jonɨ Bavɨtaazɨya Yadei Yɨzɨrelɨyaraavɨ wɨjɨwaakaꞌ ‘Gɨnnya kayaaꞌnanya minnera! Gotɨyarɨnajɨ gamɨreburɨnajɨ sɨmunya mudɨkebwi nayaa kyawɨramaaraꞌgɨzɨ bavɨtaazɨya gyɨdeigɨnyɨra.’ \v 25 Jonɨ gannya wawɨnyaꞌ aaya yakegaaꞌ aꞌmweraavɨ wɨdaꞌ ‘Sarɨmɨre yawɨsaꞌna bewainyaka? Yemwaaihata sainyɨ sahwainyɨ mɨka! Aawa. Yɨthaanyi, sahwai yarai bathelyɨ. Nɨmɨ aꞌmwe maalɨkeinyɨna gamɨre kwaabɨzɨvɨlyawaarɨ myaari yɨdeinyɨ. Savɨna maalɨkeinyɨ balɨdeinyɨ dɨngaka?’ wɨdaꞌ Jonɨ. \p \v 26 Nɨmɨreihi, Evɨraamɨjɨyaihɨlyɨ Menyaihi Gotɨyarɨ yɨlaaya maryadɨvɨsaihɨlyɨ saihi, nemɨnyɨna Gotɨyai wɨjaakeꞌ, aꞌmwe pwai nevadaihasamaaraderɨne yagaalyaꞌ nemɨnyɨnesɨ. \v 27 Sare dareꞌnesɨ. Aꞌmwe sarɨna Jeruzaalemɨ mwaalyarajɨ kumɨre naangerajɨ myawɨri yeꞌ. ‘Sahwai pwainaavɨre kayaaꞌnanyanna nevadaihasamaaradelyɨ,’ myawɨri yeva, nabaai, Kwazaakegaaꞌ yuyagaaꞌ Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadɨvɨsaraavɨre yagaaipɨkarya tɨnna wanganeva kɨrɨꞌ myawɨri yeꞌ. Yagaala saꞌ yɨdaꞌnɨkeꞌna myawɨryesara sahwarɨ jɨdaꞌna kyeꞌ yunebanna nebulyaꞌna yɨmaꞌnaka Pɨropetɨyaraavɨre yagaala saꞌ. \v 28 Kumɨre yawɨta ‘Gamɨre kayaaꞌnanyabwi bɨramarawaajɨ tamakaana!’ yawɨreva bɨrɨna bɨrɨna yeva aawa. Mabɨramaari yeva Paailatɨmɨ yaasɨwaꞌna wɨdeꞌ ‘Yɨsavɨri tamakyaꞌna sahwarɨ nilɨya dɨrama!’ \p \v 29 Sahwarɨna Gotɨyare bukuyaꞌ yuya yɨdaꞌnɨke sara wina kyeꞌ sai balɨna kyaꞌ yɨsavɨdaasɨ makwalaabeva simaangevɨ wakɨna yeꞌ. \v 30 Sara wakɨna kyeꞌ bainɨkeraayabadaaꞌnyɨ Gotɨyai ayɨna yɨdɨkaavaꞌ baryarɨ. \v 31 Yɨdɨkaaꞌna kyaꞌ yɨrɨka kwalaalya Galɨlidaasara sahwalyɨ Jeruzaalemɨna yɨlaawɨna yesara sahwarɨ nayaa tɨnna wanganna yeꞌ. Nayaa tɨnna wanganna yesara dahaaꞌ sarɨna aꞌmweraavɨ wɨjalɨkurakadɨvɨsare. \v 32-33 Nabaai, naarɨmɨ yagaala tewaanyaꞌ yɨhɨthɨvanɨgoi. Gotɨyai Ne sɨnnawɨnyaraavɨ yune naanga nebulyaꞌna wɨjaakeꞌ Jizaazarɨ yɨdɨkaavakeꞌ dahaasagaaꞌ nemɨnyɨna, sɨnnawɨnyaraavɨreinaavɨna yaꞌ Gotɨyai. Savɨneꞌna Gotɨyare bukuyavɨ Saamɨya daraarɨ Gotɨyai yɨdaꞌnɨkabaaibɨsasɨ. \q1 Gɨmɨ nyɨbwaalɨvaangeigɨ \q1 Dahaaꞌ dɨragɨnyaꞌ gɨzaaweigɨ \q1 Aꞌmwera yawɨꞌna gyɨpɨꞌdeigɨ \q1 Gotɨyainyɨ gɨmaamaangeinyɨ. \m \v 34 Bainɨkeraayawɨ sahwarɨ yɨdɨkaavakeꞌna yuyagaaꞌ ayɨna mabalyɨ yojɨ bwia maburi yaderɨna Gotɨyai wɨdaꞌ \q1 ‘Devitɨ lɨmwagaꞌderɨ dɨragɨnna wɨdahe \q1 Yuya tewaanya gɨrɨꞌmaaya gɨzaavɨma!’ \m \v 35 Sarevɨ nabaai, Saamɨya pɨrɨvɨ yɨdaꞌnɨꞌ ‘Wɨdaayade nawɨꞌnyarɨ gɨrɨꞌmaayarɨ tewaanna kamaremwaalaꞌgɨzɨ sai bwia maburi yadelyɨra.’ \v 36 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Devitɨmɨna yawɨꞌmwo. Mwalyaakegaaꞌ Gotɨyare sɨmunya yawɨsaburɨ mɨdɨnaka kabalaꞌ sɨnnawɨnyaraavɨre wakyaba kwakeꞌ gamɨre kɨlaakejɨꞌ bwia burakeꞌ sara yawɨꞌmwo. \v 37 Devitɨ bwia kaburaꞌ kɨrɨꞌ Gotɨyai yɨdɨkaavakei dɨkaavaka Naangei bwia maburyaꞌ. \v 38 Sarevɨdaaꞌnyɨ nyaꞌmweihi, dara jawɨryideꞌ ‘ “O, aꞌmwe dai nemɨre kayaaꞌnanyabwi marasɨꞌnakelyɨ,” saraai danedɨvanɨgɨla! Jizaazai dɨragɨnyai wɨdasɨwaabɨkei daaka!’ \v 39 Ne Mozɨzare kɨwɨnya gɨmɨre kayaaꞌnanya mamarasɨꞌnyɨ yɨnɨkeꞌ kɨrɨꞌ gazaigɨzaigɨ aꞌmwe darɨ kuꞌnalɨmwagaꞌgɨzɨ yuya marasɨꞌnadelyɨra. Aꞌmwe yɨdaꞌmaraangeigɨnyɨ gɨmwaaihadelyɨra. \v 40 Sarevɨdaaꞌnyɨ mala nayaa jɨwannana! Gotɨyare bukuyavɨ wɨꞌnawɨjɨwakyaasaꞌ gɨmɨnyɨna nyɨmaꞌnadɨka! Dara wɨjaaꞌ \q1 \v 41 ‘Yɨthaanyi, bɨrala yadɨvɨsaihi wanganapi dɨvalyide \q1 Mwaaidapɨjɨyagaaꞌ nɨmɨre wawɨnya naangeꞌ yɨvanɨgeꞌnanyɨ. \q1 Kwai nayaa yɨhɨzɨwaakajaꞌ kɨrɨꞌ muꞌnalɨmwagi jideihɨlyɨ.’ ” \m Polɨ sara wɨdɨna yaꞌ. \p \v 42 Lotuangevɨdaasɨ Polɨjɨ Baanavaazalyɨ walyuna yadaakɨlyɨ aꞌmwera wɨdeꞌ “Kwazaakegaaꞌ pɨgaaꞌ yagalaawakɨlyɨ nedɨwaala yagaala pɨnɨjɨ dɨnejideihɨlyɨra.” \v 43 Wɨdɨna kyeꞌ mwasawɨnna aꞌmwera walyaabɨna kyeꞌ Juya pwarajɨ Menyara Juyaraavɨrebwi yadɨvɨta pwarajɨ sara “Polɨmɨre yagaalyaꞌ tewaanyasɨ,” deva Polɨmɨjɨ Baanavaazarɨjɨ kaanna mɨdɨnna yeꞌ. Apozelɨyaraai “Dɨragɨnna mwaaibɨka!” dahɨla dɨragɨnya yɨvaimwangeꞌna wɨdɨna yagi “Gotɨyarɨ lɨmwamanɨgasaihi dara jawɨrila ‘Gotɨyai gannya yanga gaimwangeburɨ tewaanna kuna nemaremwaaladelyɨra.’ ” \p \v 44 Dɨvi Kwazaaka pɨrɨvɨ angeba mwaalyara kwala bwaꞌnaanya naangevaakɨyara “Polɨ Gotɨyare yagaala nedadaawori kadɨka wɨꞌnaana!” deva Lotuangevɨ yɨkabɨna yɨna yeꞌ. \v 45 Yɨkabɨna yɨna kyeꞌ Juyara pwara kwala bwaꞌnaanyangɨ tɨnna wanganna kyeꞌ jɨkurya yɨna yeva wɨdeꞌ “Polɨ nedɨvanɨkeꞌ kayaaꞌnanaangesɨ.” Wɨdeva Polɨmɨ bɨrala yɨna yeꞌ. \v 46 Bɨrala yɨna kyeꞌ Polɨjɨ Baanavaazalyɨ lɨka myagɨla dɨragɨnna wɨdahi “Juyaihi, Gotɨyai nehɨthaꞌ ‘Sɨnnawɨ Juyaraavɨ yagaala daꞌ duzɨwaakyi!’ Sara kanehɨthaꞌ sɨnnawɨ Gotɨyare yagaalyaꞌ kyɨhɨthɨwaꞌdoi ‘Aalo,’ dɨneva ‘Yuyagaaꞌ nemɨre kuryara tewaanna mamwaaibɨnera!’ navɨka kyawɨꞌmwaaꞌ sarɨmɨnyɨ yagalyaꞌmaꞌna yakwoihɨjɨ ajɨmya yuyangɨyaraavɨ wɨdakadeinaalyɨra. \v 47 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyai kɨwɨnya nejaaꞌ \q1 ‘Ajɨmya yuyangɨyaraavɨne baakeigɨ gɨmwaaihɨwa. \q1 Kwaaka yunewɨnyaraavɨne padaihasamaasabwi dɨmakwona!’ \q1 Yuyara gɨmɨnyɨna tewaanna mwaaibɨꞌdera.’ ” \m \v 48 Sara wɨdɨna kyaꞌ ajɨmya yuyangɨyara yɨlaaya yeva “Naangere yagaala saꞌ tewaanyasɨ,” dɨnyɨna kyeꞌ Gotɨyai “Sahwara tewaanyara yɨmaꞌnɨpɨka!” dahɨlakyaakera Naangerɨ lɨmwanna yeꞌ. \p \v 49 Kwaaka saba yunebanna Naangere yagaalyaꞌ dɨwɨna yeꞌ. \v 50 Dɨwɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ Juyara Menya naange Lotuangevɨ wodɨvɨsangɨjɨ Anga mwaalyara naangeraavɨjɨ wɨjɨwaakɨna kyeꞌ Polɨmɨjɨ Baanavaazarɨjɨ kayaaꞌna yeva kunnya kwaakevɨdaasɨ wɨdaasɨna yeꞌ. \v 51 Wɨdaasɨna kyeꞌ Apozelɨyaraai aꞌmweraavɨ kumɨre kayaaꞌnanyabwi wɨjɨwaainyaꞌna tɨrya sɨvɨlyangɨ waꞌdɨꞌnyɨya purakɨrasɨꞌnagɨla Anga Aadɨyokɨdaasɨ Anga Aaikonɨyaamɨna wɨna yagi. \v 52 Aadɨyokɨ mwaalyara Naangerɨ mɨdɨdɨvɨsara Gotɨyare yagaala nayaa lɨmwanna yadɨvɨꞌ yɨlaaya yadɨvɨꞌ kumɨre munyɨkaavɨ Kuryai Tewaanyai wɨlamwaaidera dɨragɨnna mwaalɨna yeꞌ. \c 14 \s1 Anga Aaikonɨyaamɨ sabannesɨ. \p \v 1 Aadɨyokɨ Polɨjɨ Baanavaazalyɨ sara yagɨlyaꞌ Anga Aaikonɨyaamɨ ayɨna yagi. Juyaraavɨre Lotuangevɨ wɨlɨna yagɨla tewaanna wɨjɨwaakɨna kyagi Juya pwarajɨ Gɨrikɨya pwarajɨ kwala bwaꞌnaanya naangeꞌ wɨꞌnalɨmwanna yeꞌ. \v 2 Wɨꞌnalɨmwanna kyeꞌ kɨrɨꞌ Juya pwara malɨmwagi yevera kwaasɨ kudeꞌ ajɨmya yuyangɨya pwaraavɨ nedaaꞌnegwaaravaavɨna sɨnna tɨka davɨna wiaꞌ. \v 3 Sɨnna tɨka wɨdaꞌdaaꞌnyɨ sarevɨdaaꞌnyɨ naangegaaꞌ Aaikonɨyaamɨ saraai mwaalɨna yagɨla lɨka mi yagɨla Naangerɨna dɨragɨnna wɨdɨna yagi. Dɨragɨnna wɨdɨna kyagi Gotɨyai yawɨꞌna “Aꞌmwera nayaa yawɨpɨka! ‘Gotɨyareraai “Gotɨyai yangeꞌna tewaanna yɨhɨgaimwagatheꞌnanyɨ,” nejalɨkurakɨvanɨgɨlyaꞌ nebulyasɨ,’ sara yawɨpɨka!” Gotɨyai daka gannya dɨragɨnyaꞌ wɨjaavɨna kyaꞌ saraai wɨjɨwaainya tewaanyajɨ atɨka maruꞌnasajɨ yɨna yagi. \v 4 Sara tewaanna yɨna kyagi Angeba mwaalyara jaapaina yesaꞌ pwara wɨdaasaderaarɨna gaidaaꞌna yesaꞌ pwara Juyaraavɨ gaimwanna yeꞌ. \p \v 5 Dɨvi ajɨmya yuyangɨyarajɨ Juyarajɨ kunnya aꞌmwe naangerajɨ dɨnyɨna yeꞌ “Aꞌmwe saraarɨ kayaaꞌna yawaajɨ sɨlyajɨ lɨwakaana!” \v 6 Dɨnyɨna kyeꞌ saꞌna Wɨdaasaderaai kadɨka wɨꞌnyɨna yagɨla Anga Lɨzɨtɨraajɨ Anga Devijɨ Kwaaka Lɨkɨyonɨya mannɨkebanyaalyɨ kwaaka avaalyavɨ angengɨjɨ lɨkaanya wɨna yagi. \v 7 Lɨkaanya wɨna yagɨla yagaala tewaanyaꞌ wɨjɨwaakɨna yagi. \s1 Anga Lɨzɨtɨraa sabannesɨ. \p \v 8 Anga Lɨzɨtɨraa aꞌmwei sɨvɨlyɨraai bainɨkei mwaalɨna yaꞌ. Sai mudangegaaꞌ ganaangeꞌ sɨvɨla kayaaꞌnanyarɨ kamaaraꞌ yuyagaaꞌ kaanya myamaryadei mwaalɨna yaꞌ. \v 9 Mwaalɨna yakei Polɨmɨre yagaalyaꞌ kadɨka wɨꞌnyɨna yaꞌ. Kadɨka wɨꞌnyɨna kyaꞌ Polɨ dara wanganakeꞌ “Aꞌmwe sai Naangerɨ mena wɨꞌnalɨmwamwaka savɨneꞌna Gotɨyai aꞌmwe tewaanyarɨ wɨmwaaihathei daaka!” Daka baihanaꞌna yaka \v 10 naanna wɨdaꞌ “Sɨvɨlyi dɨthaaka!” Miꞌna kudaꞌ aꞌmwei yarai yɨladɨkwosɨꞌnaka saba kaanya yamarina yaꞌ. \v 11 Kaanya yamaryadaaꞌnyɨ kwala bwaꞌnaanya Polɨ yakevɨ tɨnna wanganeva kunnya Lɨkɨyonɨyagaalyavɨ jaka dɨnyɨna yeꞌ “Gotɨyara mwaaihasaraavɨdaasɨ daraai aꞌmweraaibɨsaraai nemɨnyawɨnna waimanaabɨhɨle!” \v 12 Jaka dɨnyɨna yeva kumɨre gotɨyaraare yayaꞌ Baanavaazarɨjɨ Polɨmɨjɨ yaya wɨdeꞌ. Baanavaazarɨna Suzai wɨdeva Polɨmɨna yagaala wɨdaderɨna Emizai wɨdeꞌ yayaꞌ. \v 13 Sara kudeꞌ Suzare yɨleanga angeba maangebaarɨ madakevɨdaasɨ Suzare yɨleanga maremwaaidei bulɨmakaawoyaraavɨjɨ purɨryangɨjɨ adɨkuryabanna makwalyuna yaꞌ. Maremwaaide salyɨ kwala bwaꞌnaanyajɨ yawɨꞌna “Bulɨmakaawoyaraavɨ tamawaajɨ gotɨyaraarɨ yɨkunaabudɨkeꞌna wɨjavaana!” \v 14 Sara yawɨꞌna kyeꞌ savɨna Baanavaazalyɨ Polɨjɨ saraai wɨꞌnyɨna yagɨla “Sabwi kayaaꞌnanaangebulyɨ,” dahɨla kɨrɨnnya baazɨꞌmaꞌnyawaarɨ lihɨvaina yagɨla kwala bwaꞌnaanyavɨ tɨnnyawɨnna kaanyaveꞌna wɨna yagɨla \v 15 jaka wɨdahi “Aꞌmweihi, sabwi baaꞌna yɨvanɨgava! Naarɨmɨ aꞌmweinaalyɨra. Sarɨmɨbɨsainaalyɨra. Yagaala tewaanyaꞌ yɨhɨzɨwaakyaꞌna bɨwolyainaalyɨra. Yɨhɨthɨvanɨgoi. Waryaanya da marasɨꞌnapi Gotɨya nebulyai yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ mwalɨbainyaꞌnerɨ duzɨla! Gotɨya nebulyai sɨgunyasɨ Kwaakevasɨ saalaalyajɨ yuya sangɨ mwaaidɨvɨsajɨ wakyaakelyɨra Gotɨyai. \v 16 Kɨgaaꞌ aꞌmwe ajɨmya yuyangɨyara kunnyabwi yadɨvɨꞌ Gotɨyai wanganakɨna yaka ‘Dahaaꞌ aꞌmwera kunnyabwi yagalyaꞌmavapi nɨmɨrebwi yɨpɨka!’ daꞌ. \v 17 Kɨgaasɨ dahaasɨ yuna lɨka yulyaꞌna myada yuyagaaꞌ sarɨmɨnyɨna tewaanna yadelyɨra. Sɨgunyavɨdaasɨ burɨka yɨhɨzaavaka tɨka munne tewaanya yɨrɨyaꞌne wakɨvanɨꞌ. Wapaaya sarɨmɨre munyɨkaavɨna yɨhɨzaavanɨkeꞌna munya yɨhyɨdaasɨ sarɨmɨre sɨduta yɨlaaya yɨvanɨgasaihɨlyɨ. Yuya daza gamɨnyɨna nayaa yɨhɨzalɨkurakadelyɨra.” \v 18 Yagaalyaꞌ sara kudahi kuna yaamɨjɨ wɨdɨna wɨdɨna “Sahwaraaihɨrɨna yɨkunaabudɨkeꞌ yɨravaana!” wɨdɨna kyeꞌ saraai wɨdɨna wɨdɨna “Aalo! Aalo!” wɨdahi. Saamɨnyagaaꞌ wɨdɨna wɨdɨna kyagi aꞌmwera navɨka mwaalɨna yeꞌ. \p \v 19 Dɨvi Juya pwara Aadɨyokɨ Kwaaka Pɨzɨthɨya mannɨkebadaasarajɨ Anga Aaikonɨyaamɨdaasarajɨ bɨna yeva Wɨdaasaderaarɨna bɨrala wɨdɨna kyeꞌ aꞌmweraavɨ sɨnna tɨka wɨdaꞌdaaꞌnyɨ aꞌmwera Polɨmɨ sɨlaangejɨ lɨwakɨna yeꞌ. Lɨwakɨna yeva “Mena baimwaka,” dɨna yeva angeba mwasɨlaa mwagiꞌnamakwalyuna yɨna yeva yagalyaꞌmaꞌna yɨna yeꞌ. \v 20 Yagalyaꞌmaꞌna yɨna kyeꞌ Naangerɨ mɨdɨdɨvɨsara kale wiadaaꞌnyɨ gamɨnyabanna yɨkabɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ Polɨ daavɨna yaka angebanna ayɨna wɨlaawɨna yaꞌ. Ayɨna wɨlaawɨna yaka sawɨ se waꞌmwaꞌna yagɨla mwanyavɨ dɨkaaꞌna yagɨla Anga Devina kaanna wɨna yagi Baanavaazalyɨ. \s1 Kwaaka Sɨrɨya Anga Aadɨyokɨna ayɨna wawagɨlyaꞌnesɨ. \p \v 21 Anga Devi saraai yagaala tewaanyaꞌ wɨjɨwaakɨna kyagi aꞌmwe kwalaalyara mɨdɨdɨvɨsara yɨmaꞌnyɨna yeꞌ. Yɨmaꞌnyɨna kyeꞌ Anga Lɨzɨtɨraana ayɨna wɨna yagɨla Anga Aaikonɨyaamɨna wɨna yagɨla, Kwaaka Pɨzɨthɨya Anga Aadɨyokɨ mannɨkewɨnna ayɨna wɨna yagi. \v 22 “Yuyaba mɨdɨdɨvɨsaraavɨ nayaa mwaaibɨka!” dahɨla kumɨre sɨmunyangɨ dɨragɨnna wɨjɨwaakɨna yagi “Gotɨyare yagaalyaꞌ nayaa dɨlɨmwana! Naangerɨ kuna dɨlɨmwagaka! Gamɨre dɨragɨnyaꞌ nayaa dɨlɨmwagaka! Kwaaka davakɨ mwaaidaꞌgɨzɨ daanga pɨnyaꞌnejɨ kale yaꞌnejɨ kagyozɨ sareꞌna kɨrɨꞌ dɨvi Gotɨyai maremwaaidevɨ nawɨꞌnyabanna dɨmwalaawɨdeigɨnyɨra,” sara yɨvaimwanna yagi. \v 23 Yɨvaimwanna yagɨla anga yuyangɨ aꞌmwe sɨduꞌnakeraavɨ Kɨraazɨtɨyare kusɨlaanya gazasavɨne aꞌmwe naangeraavɨ wɨmwaaihɨna. Miꞌna wɨmwaaihɨna yagɨla “Gotɨyai yuyaraavɨ dɨragɨnyaraavɨ wɨmwaaihana!” dahɨla tɨka munne manyɨ yagɨla aꞌmweraavɨna Gotɨyarɨ yagaala wɨdɨna yagi “Naangeigɨ, aꞌmwe dara gɨlɨmwamanɨgasaigɨ, nayaa dɨmaremwaala!” sara wɨdɨna yagi. \p \v 24 Kwaaka Pɨzɨthɨya kaanna yamaryadiꞌ Kwaaka Paabɨlɨyana yɨꞌmavaawɨna yagɨla \v 25 Anga Pehaana yɨꞌmavagɨlegaaꞌ saba mwaalyaraavɨ Gotɨyare yagaalyaꞌ wɨdɨna yagi. Wiꞌna wɨdɨna yagɨla Anga Atelɨyana walaawɨna yagi. \v 26 Walaawɨna yagɨla sɨpɨyavɨ yɨlamwaaina yagɨla Aadɨyokɨna kaanna wɨna yagi. Kɨgaaꞌ Anga Aadɨyokɨ sawɨdaaꞌnyɨ Naangerera saraarɨ dara wɨdaaseꞌ “Neyaꞌmweraaihi Gotɨyare yagaalyaꞌ wɨdadaakɨlyɨ Gotɨyai yɨlaaya yadei yanga nayaa yɨhɨgaimwagana!” Sara wɨdaasesaꞌ sara yagi. \p \v 27 Aadɨyokɨna yɨꞌmaꞌna kyagi Kɨraazɨtɨyare kusɨlaanyavɨyara yɨkabɨna kyeꞌ Gotɨyai kɨrɨmɨnyɨna sara wiakeꞌ sara wɨjɨwaakɨna yagi. “Gotɨyai kaanyaꞌ tihɨꞌnɨkeꞌ kabaasaꞌ ajɨmya yuyangɨyara Naangerɨ wɨꞌnalɨmwagesaꞌnesɨra,” sara wɨjɨwaakɨna yagi. \v 28 Wɨjɨwaakɨna yagɨla Aadɨyokɨ saba naangegaaꞌ mɨdɨdɨvɨsarajɨ mwaalɨna yeꞌ. \c 15 \s1 Jeruzaalemɨ yagaala naanga wɨdesaꞌnesɨ. \p \v 1 Aꞌmwe Juya pwara Kwaaka Juthɨyadaasara Aadɨyokɨna bɨna yeva neyaꞌmweraavɨ dana wɨjɨwaakɨna yeꞌ “Ne Mozɨzai kɨlaaka dayaꞌna kɨwɨnya wɨjaakevɨ mi yɨpɨjaꞌ Gotɨyai mavadaihasamaari yɨhyannelyɨra.” \v 2 Sara wɨjɨwaakɨna kyeꞌ Polɨjɨ Baanavaazalyɨ saraai maanga wɨdɨna kyagi maanga wɨdadaapɨjɨ Kɨraazɨtɨyarera dɨnyɨna yeꞌ “Jeruzaalemɨna Polɨjɨ Baanavaazalyɨ nemɨre Aadɨyokɨ mwaalya pwarajɨ kwawapɨjɨ Wɨdaasaderajɨ aꞌmwe naangerajɨ yɨwaarata daꞌ nayaa dɨzavadaꞌgalyideihɨlyɨra.” \p \v 3 Sarevɨdaaꞌnyɨ Kɨraazɨtɨyare kusɨlaanyavɨyara kudaaseꞌ kaanna wɨna yeva tɨnnyaba Kwaaka Pɨnɨzɨyajɨ Kwaaka Samerɨyajɨ sabanyaai neyaꞌmweraavɨ wɨdɨna “Pɨba pɨba ajɨmya yuyangɨyara sɨnnawɨnyaraavɨrebwi bikwalyɨna yeva Naangerɨ lɨmwamanɨgaꞌ.” Sara wɨdɨna kyeꞌ aꞌmwera yɨlaaya naanga yɨna yeꞌ. \v 4 Yɨlaaya naanga yɨna yadaapɨjɨ Jeruzaalemɨna yɨꞌmavaawɨna kyeꞌ kumɨjɨ Jeruzaalemɨna mwaalya Kɨraazɨtɨyare kusɨlaanyavɨyarajɨ Apozelɨyarajɨ aꞌmwe naangerajɨ yɨlaaya yɨna yeva ata bwaꞌnyɨna kyeꞌ Aadɨyokɨdaasara “Gotɨyai wɨgaimwanna kaneyaꞌ sana sana yoinera,” wɨjɨwaakɨna yeꞌ. \v 5 Wiꞌna wɨjɨwaakɨna kyeꞌ Perɨzɨyara Naangerɨ lɨmwadɨvɨsara pwara daavɨna yeva wɨdɨna yeꞌ “Menyara kɨlaaka daꞌnɨpɨjaraavɨ ‘Ne Mozɨzare Kɨwɨnyaꞌ jɨla!’ duzidesɨra.” \p \v 6 Savɨneꞌna pɨgaaꞌ Wɨdaasaderajɨ aꞌmwe naangerajɨ yagaala savɨ yawɨbwataꞌnera yɨkabɨna yeꞌ. \v 7 Yɨkabɨna yeva yɨwaaraꞌnyɨna yɨwaaraꞌnyɨna yeva kuna dɨdaapi Pitai daavɨna yaka wɨdaꞌ “Nyaꞌmweihi, sɨnnawɨ nɨmɨdaasɨ ajɨmya yuyangɨyaraavɨ yagaala tewaanyaꞌ kude sahwara kadɨka wɨꞌneva Naangerɨ lɨmwagesaꞌna Gotɨyai nyɨdahɨlakakeꞌ yawɨꞌmwaava. \v 8 Gotɨyai aꞌmweraavɨre sɨmunyangɨ yawɨrangadei ‘Ajɨmya yuyangɨya kwaraavɨjɨ maarɨdeinyɨ,’ daka gannya Kurya Tewaanyarɨ nejaavakabaaibɨꞌ Menyaraavɨna yanga wɨjaavaꞌ. \v 9 Nemɨnyɨna geꞌ myakeꞌ kumɨnyɨna geꞌ myaꞌ. Aawa, kumɨ sara Gotɨyarɨ kuꞌnalɨmwageꞌ Gotɨyai kumɨre sɨmunyangɨ gɨrɨkita duimwagasɨꞌnaꞌ. \v 10 Sarevɨdaaꞌnyɨ sarɨmɨnyɨna Gotɨyarɨ kale wiwaka. Sahwarɨ yaamɨjɨ beꞌna yɨvanɨgava? ‘Kɨwɨnya naange jɨla!’ dadɨvɨꞌ taanga Menyaraavɨre egweyaba wakɨna wakɨna yadɨvɨtabaaibɨsasɨra. Kɨgaaꞌ taanga saꞌ Ne sɨnnawɨnyarajɨ nemɨjɨ nayaa mamakwɨyɨ yaawoinera. Mudɨkeraavɨna beꞌna wakɨvanɨgava! Saꞌ aawa. \v 11 Nemɨ dara yawɨralɨmwamanɨgo. Naangei Jizaazai nemɨ yuyainaavɨna yanga negaimwagakevɨ nevadaihasamaaraꞌ. Savɨne nayaa wɨꞌnɨvanɨgoꞌ Gotɨyai nemaaꞌmwakeine. Nabaai Menyara yanga wɨgaimwanga saburɨna Gotɨyai avaaina wɨvadaihasamaaꞌmanɨkere.” \p \v 12 Sagaaꞌ kwala bwaꞌnaanyaꞌ kave mwaaidapɨjɨ Baanavaazalyɨ Polɨjɨ saraai wɨjɨwaakɨna, Gotɨyai gannya dɨragɨnyaꞌ kujaavaꞌ wɨjɨwaainyaꞌnejɨ atɨka maruꞌnasajɨ ajɨmya yuyangɨyaraavɨreba yagɨlyaꞌna wɨjɨwaakɨna yagi. Wɨjɨwaakɨna yadaakɨlyɨ yuyara kadɨka nayaa wɨꞌnyɨna yeꞌ. \v 13 Kadɨka wɨꞌnyɨna kyeꞌ dɨvidaaꞌnyɨ Jemɨzai yuyaraavɨ wɨdaꞌ “Nyaꞌmweihi, nɨmɨre dɨwɨjaꞌ dɨnyuꞌnyɨla! \v 14 Sɨnnawɨ sagaaꞌ Gotɨyai ajɨmya yuyangɨyaraavɨna kale kwiaꞌ sahwaraavɨ gamɨre yayaꞌ kɨnɨnnakera yɨmaꞌnyaꞌneraavɨ gamɨnyɨneraavɨ maarakeꞌna Saaimonɨ Pitai mena nejɨwaakɨwaꞌ. \v 15 Sara nejɨwaakɨwakeꞌ pɨropetɨyara Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwakyaasara sara yɨdayaaꞌ. Savɨna Gotɨyare bukuyaꞌ dara dɨnɨkabaaibɨsasɨ. \q1 \v 16 Naangei nedɨwaꞌ ‘Dɨvi yagalaawɨna yaꞌmujɨ \q1 Ne Devitɨmɨre selɨ angevɨyaraavɨna dɨragɨnya wɨjaavɨdeinyɨra. \q1 Sahwara bwalaraawesara yɨmaꞌnyɨna kyeꞌ \q1 Sahwainyɨ nawɨꞌnyaraavɨ nayaa wɨmwaaihɨdeinyɨra. \q1 \v 17 “Dahaaꞌ aꞌmwe yɨvainera Naangeinyɨ nyɨbɨramaapɨka! \q1 Ajɨmya yuyangɨya pwaraavɨna nɨmɨre yayaꞌ dahɨlakɨwera! \q1 Sahwara nyɨbɨramaapɨka!” dena nayaa wɨmwaaihɨdeinyɨ. \q1 Nɨmɨnyɨnera ajɨmya yuyangɨyara pwara nyɨbɨramaapɨꞌdeinyɨra.’ \q1 \v 18 Sara nedɨwaꞌ Naangei kɨgaakuna danejɨwaainakela.” \p \v 19 Jemɨzai yagaala pɨrɨꞌ wɨdaꞌ “Saꞌ dɨnɨkevɨna daꞌ yawɨꞌmanɨgesɨra. Ajɨmya yuyangɨyara Ne sɨnnawɨnyaraavɨrebwi mipɨjara Gotɨyarebwi lɨmwagapɨjɨ sahwara navɨka mwaaibɨka! ‘Juyainaavɨne Ne Mozɨzare Kɨwɨnya jɨla!’ madaannera! \v 20 Aawa. Pɨkarɨyɨkwiavɨ dara yavɨkaryaana! Sarɨmɨ tewaanna yɨvanɨgasaihɨlyɨ. Yagaala maalɨkeꞌ yɨhɨthaana! Aꞌmwera yɨkunaabudɨkeꞌna jɨlɨkyaawaryaraavɨ karamapɨjɨ mɨwɨta kɨmaaka sa manɨnna! Nabaai, Nyɨlyarɨjɨ Lawerɨjɨ yɨsaraavɨjɨ sazangɨne mɨwɨta manɨnnera! Ata maralɨmwanna minna! Jɨlɨkyaawaryaraavɨ gɨraaꞌdɨwannɨke tawanake manɨnna! Tawe manɨnnera! Gaveꞌna sara yavɨkaryaana! \v 21 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kɨgaakuna Juyaraavɨre Kwazaakegaaꞌ yuyagaaꞌ Lotuangengɨ Ne Mozɨzare Kɨwɨnya wɨjɨwaakɨna wɨjɨwaakɨna yadɨvɨꞌ dahaasagaaꞌ anga yuyangɨ gamɨre yagaalyaꞌ wɨdadɨvɨsaꞌneꞌna yavɨkaryaana!” wɨdaꞌ Jemɨzai. \s1 Menyaraavɨ pɨkarɨyɨkwiaꞌ yavɨkaryesaꞌnesɨ. \p \v 22 Sagaaꞌ Wɨdaasaderajɨ naangerajɨ Kɨraazɨtɨyare kusɨlaanyavɨya yuyarajɨ dɨnyɨna “Tewaanyasɨ. Aadɨyokɨna nemɨjɨyaraarɨ dahɨlakawaajɨ Polɨjɨ Baanavaazalyɨ wɨdasaana!” Dɨnyɨna yeva Juthaazai yaya pɨrɨꞌ Baazavaazai woꞌnɨkelyɨ Saailaazalyɨ saraarɨ dahɨlakɨna yeꞌ. Dahɨlakɨna yesaraarɨna neyaꞌmwera wɨdadɨvɨꞌ “Aꞌmwe nemaremwaaidisaraai tewaanyaraalyɨra.” Dahɨlakɨna yeva pɨkarɨyɨkwiavɨ yavɨkarina yɨna yeva wɨdaasɨna yeꞌ. \v 23 Yɨkwia saꞌ yɨdaꞌnɨꞌ \p “Nedaasadeinajɨ aꞌmwe naangeinajɨ sɨryaꞌmweina pɨkarɨyɨkwia davɨ sarɨmɨnyɨna yavɨkarivanɨgona. Ajɨmya yuyangɨyaihi neyaꞌmweihi Aadɨyokɨ mwaalyaihɨlyɨ Kwaaka Sɨrɨya mwaalyaihɨlyɨ Kwaaka Sɨlɨzɨya mwaalyaihɨlyɨ yɨhɨthɨvanɨgo ‘Neyaꞌmweihi!’ \v 24 Dara wɨꞌnɨvanɨgo. Nemɨrera pwara kaanna waweva Menyaihɨrɨ yɨhɨtheta yagaala sanna Menyaihi sɨmunya kwalaalya yawɨꞌna kyeꞌ kale yɨhyaꞌ. Sara wɨꞌnona yɨhɨthɨvanɨgo. Yagaala saꞌ yɨhɨthɨwaꞌdaasaraavɨ mudaasɨwaꞌdo. \v 25 Dahaasagaaꞌ yɨkabɨna yona yagaala daꞌ jawɨbwarakɨwo, yuyaina. ‘Tewaanyasɨ,’ dona aꞌmwe sɨduꞌnakeraarɨ dahɨlakona sarɨmɨnyawɨnna saraarɨ wɨdasaade. Saraalyɨ Baanavaazalyɨ Polɨjɨ saraavɨ wɨdasaadera. Baanavaazalyɨ Polɨjɨ saraarɨna yɨlaaya nevuꞌnɨvanɨkeraalyɨra. \v 26 Anga yuyangɨ Baanavaazalyɨ Polɨjɨ saraai Kɨraazɨtɨyai Jizaazai Naangere yagaala wɨjɨwaakagɨlyaraai balyaꞌna lɨka myadisaraalyɨ. Saraarɨ wɨdasaadera. \v 27 Sarevɨdaaꞌnyɨ nabaai, sarɨmɨnyawɨnna Juthaazalyɨ Saailaazalyɨ saraarɨ, sɨduꞌnakeraarɨna yɨhɨthɨworaarɨ wɨdasaadera. Saraai yagaala avaalyaꞌ jɨthawakɨwoꞌ yɨhɨzɨwaakikaderaalyɨ. \p \v 28 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kurya Tewaanyalyɨ nemɨjɨ mena yawɨꞌna yobwi taangayabwi mɨꞌ. Aawa. Daazabwi davwi dɨmɨdɨnyɨla! \p \v 29 ‘Aꞌmwera yɨkunaabudɨkeꞌna jɨlɨkyaawaryaraavɨ karamapɨjɨ mɨwɨta sa manɨnna! Nyɨlyarɨjɨ Lawerɨjɨ yɨsaraavɨjɨ dazangɨne wapaaya manɨnna! Tawe manɨnna! Jɨlɨkyaawarya gɨraaꞌdɨwanna yɨpɨja manɨnna! Ata malɨmwadɨnna! Kayaaꞌnanya sangɨ myaꞌgɨzɨ tewaanya jɨtheigɨnyɨ.’ Miꞌna yɨhɨthɨwo.” Pɨkarɨyɨkwiaꞌ sara yavɨkarinɨkesɨ. \p \v 30 Sarevɨdaaꞌnyɨ wɨdaasesara kaanna wɨna yeva Anga Aadɨyokɨna yɨꞌmavaawɨna kyeꞌ Naangerera kwala bwaꞌnaanya yuyarajɨ yɨkabɨna kyeꞌ pɨkarɨyɨkwiaꞌ wɨjaavɨna yeꞌ. \v 31 Wiꞌna wɨjaavɨna kyeꞌ aꞌmwera paazɨyaꞌ tɨnna maranganna yeva yagaala nawɨꞌnyaꞌna yɨlaaya yɨna yeꞌ. \v 32 Yɨlaaya yɨna kyeꞌ Juthaazalyɨ Saailaazalyɨ saraai Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadisaraai kuna wɨjɨwaakɨna yagɨla kɨryaꞌmweraavɨ sɨmunya dɨragɨnyaꞌ wivaimwanna yagi. \v 33 Wivaimwanna yagɨla mwaalɨna mwaalɨna kyagi kɨryaꞌmwera kɨrɨmɨnyɨna yɨlaaya yeva wɨdeꞌ “Ayahi kwaamuꞌnanyaburɨ yɨhɨthaasesaraayawɨnna dɨwideihɨlyɨra.” \v 34 Sara wɨdɨna kyeꞌ Saailaazai yawɨraka “Dava mwaalɨdeinyɨ,” mwaalɨna kyaꞌ Juthaazai gavei ayɨna wɨna yaꞌ. \p \v 35 Anga Aadɨyokɨ Polɨjɨ Baanavaazalyɨ mwaaidakɨlyɨ saraalyɨ pwara kwalaalyarajɨ Naangere yagaala wɨdeva wɨjɨwaakɨna yeꞌ. \s1 Polɨjɨ Baanavaazalyɨ yosɨnagɨlyaꞌnesɨ. \p \v 36 Dɨvi yɨrɨka pɨnɨngɨ Polɨ Baanavaazarɨ wɨdaꞌ “Anga yuya gazabazaba Naangere yagaalyaꞌ wɨdolyabanna Neyaꞌmweraavɨ angyɨrɨꞌmaata yakadera. Tewaanna dahamwaaihava? Wanganakadera.” \v 37 Sara kudaꞌ Baanavaazai wɨdaꞌ “Maakɨyai Jonɨjɨ wawaadera.” \v 38 Polɨ wɨdaꞌ “Aawa, kɨgaaꞌ Maakɨyai Jonɨjɨ kwawo yunewɨnna wawɨnya yuya myada Kwaaka Paabɨlɨya saba naarɨmɨnyɨ nehyagalyaꞌmavaꞌ. Nehyagalyaꞌmavakeꞌna dahaaꞌ sahwai kaanya mwawannelyɨra.” \v 39 Sara kudaꞌ saꞌna maanga dɨnyɨna yagɨla yosɨnna yagi. Baanavaazai Maakɨyai Jonɨmɨ maaraka sɨpɨyavɨ Ahuꞌmanna Saaipɨraazɨna wɨna yaꞌ. \v 40 Wɨna yadaasɨ Polɨ Saailaazarɨ dakɨlakɨna kyaꞌ kɨryaꞌmwera wɨdeꞌ “Gotɨyai kɨrɨmɨjɨ wawojɨ yanga yɨhɨgaimwagori kave maremwaaina yɨhyathelyɨra.” \v 41 Miꞌna kudeꞌ Kwaaka Sɨrɨyanajɨ Kwaaka Sɨlɨzɨyanajɨ wawaka Kɨraazɨtɨyare kusɨlaanyangɨ wɨjɨwaakɨna yada sɨmunya dɨragɨnya wɨjɨwakadaasɨ dɨragɨnya maaresare. \c 16 \s1 Polɨjɨ Saailaazalyɨ saraalyɨ Timotilyɨ wawesaꞌnesɨ. \p \v 1 Angeba Devinajɨ Angeba Lɨzɨtɨraanajɨ Polɨ yɨꞌmavaawɨna yaꞌ. Saba Kɨraazɨtɨyarɨ mɨdɨdei Timoti woꞌnɨkei mwaalɨna yakelyɨ. Ganaangeꞌ Naangerɨ wɨꞌnadeꞌ Juyaꞌ mwaalaka kɨrɨꞌ ganɨmaangei Gɨrikɨyalyɨra. \v 2 Neyaꞌmwera Lɨzɨtɨraa mwaalyarajɨ Aaikonɨyaamɨ mwaalyarajɨ Timotirɨna jalɨkurakɨna yeꞌ “Aꞌmwe tewaanyalyɨra.” \v 3 Polɨ sɨmunyavɨ daꞌ yawɨꞌna “Nɨmɨjɨ Timoti wawana!” yawɨꞌna yaka Juyaraavɨrebwi Timotire kɨlaakejɨꞌ davɨna yaꞌ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Juya yuyara saba mwaalyara yawɨreꞌ “Timotirɨ ganɨmaangei Juyai mɨka. Aawa, Gɨrikɨyalyɨ. Gawaalɨvaangere kɨlaakejɨꞌ madaꞌnyɨkelyɨ.” \v 4 Wiꞌna davɨna kyaꞌ Polɨjɨ Saailaazalyɨ Timotilyɨ anga yuyangɨna wɨna yeva Kɨraazɨtɨyareraavɨ yagaalyaꞌ Jeruzaalemɨ Wɨdaasaderajɨ aꞌmwe naangerajɨ jamungajakesaꞌna wɨjɨwaakɨna yeꞌ. Wɨjɨwaakɨna yeva wɨdeꞌ “Yagaala saꞌ sara jideihɨlyɨ.” \v 5 Sarevɨdaaꞌnyɨ Kɨraazɨtɨyare kusɨlaanya sara yeva lɨmwangebwina dɨragɨnna mwaalesaꞌ yɨrɨka yuyagaaꞌ aꞌmwe kwalaalyara Kɨraazɨtɨyarera yɨmaꞌnyɨna yeꞌ. \s1 Anga Tɨrawaazɨ Polɨ wajaꞌ wanganakeꞌnesɨ. \p \v 6 Kaanna kaanna wɨna yeva Kwaaka Pɨrɨzɨya Kwaaka Galezɨya sabanyaai yamarina yadaapɨjɨ Kuryai Tewaanyai wɨdaꞌ “Dahaaꞌ Pɨrovijɨ Ezɨya Gotɨyare yagaalyaꞌ mujɨwaakɨpɨna!” \v 7 Miꞌna kudaꞌ Kwaaka Mɨzɨya maangebaarɨna yɨꞌmavaawɨna yeva yawɨꞌna yeꞌ “Pɨrovijɨ Bɨthinɨya wawaana!” Sara yawɨꞌna kyeꞌ Jizaazare Kuryai kaanya tihɨꞌna yakeꞌna “Sawɨnna mupɨnera!” wɨdɨna yaꞌ. \v 8 Wɨdɨna kyaꞌ Kwaaka Mɨzɨya yuneba lotaꞌna yeva Anga Tɨrawaazɨna walaabɨna yeꞌ. \v 9 Walaabɨna kyeꞌ sawɨsavɨ Polɨ aꞌmabaaitɨnna wanganna yakeꞌ aꞌmwei Pɨrovijɨ Maazathonɨya mwaalyai daavɨkei naanga yɨdaanganaꞌ “Polɨgɨ, Kwaaka Maazathonɨya gaꞌmavaꞌgɨzɨ nemɨnyɨna dɨnegaimwana!” \v 10 Aꞌmabaaitɨnna miꞌna wanganna yaka dara yawɨroꞌ “Gotɨyai ‘Maazathonɨya mwaalyaraavɨ yagaala tewaanyaꞌ duzɨwakaawila!’ danedɨwaka!” Miꞌna dona Maazathonɨya sawɨnneina gɨlyɨvɨsa yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ yovɨrawakɨna yo. \s1 Anga Pilipaai Aꞌmwe Lɨthɨyaꞌ Kɨraazɨtɨyareꞌ yɨmaꞌnakeꞌnesɨ. \p \v 11 Anga Tɨrawaazɨ sɨpɨyavɨ yɨlamwaaina kyo sɨpɨyaꞌ Ahuꞌmanna Saamothɨrezɨna yɨdaꞌna makuna neyaka yɨrɨka pɨrɨvɨ Anga Nɨyapolɨzɨ sabanna makuna neyaꞌ. \v 12 Makuna kaneyaꞌ kaanna wɨlaawɨna yona Anga Pilipaaina yɨꞌmavaawɨna yo. Anga saꞌ Kwaaka Maazathonɨya mwaalyaraavɨre anga naangebanyɨra. Anga Romɨdaasara kwala naangeꞌ mwaaihasabanyɨ. Sabanna yɨꞌmavaawɨna yona yɨrɨka pɨjaaꞌ mwaalɨna yo. \v 13 Mwaalɨna yona Juyaraavɨre Kwazaakegaaꞌ “Aalɨmaangebaarɨ Juyara Gotɨyarɨ yagaala wɨdadɨvɨsaba dɨngaka?” dɨna yona aalɨmaangebaarɨna wɨna yo. Wɨna yona dara wanganoꞌ “Aꞌmwe damwaaihava!” Sara dona walamwaaina yɨna yona aꞌmwe yɨꞌbwaꞌnemwaalesangɨ wɨdɨna yo. \v 14 Wɨdɨna yoꞌ aꞌmwe pɨrɨꞌ Lɨthɨyaꞌ Anga Taayataairadaasasɨra. Aꞌmwe saꞌ gɨlyajɨ baazɨꞌmaꞌnyajɨ kwaabɨhannyajɨ saza wangwaijaꞌbɨsaꞌ wanyaꞌneꞌ dɨvaina yada yaasadesɨra. Lɨthɨyaꞌ Gotɨyarɨ yagaala wɨdadesɨ. Polɨ yagaala tewaanyaꞌ wɨdadaaꞌnyɨ Gotɨyai sɨduta tewaanya wɨjaavɨna kyaꞌ Lɨthɨyaꞌ nayaa wɨꞌnyɨna yaꞌ. \v 15 Nayaa wɨꞌnyɨna yaka Naangerɨ lɨmwanna kyaꞌ gamɨnyɨjɨ gamɨjɨyaraavɨjɨ bavɨtaazɨya yɨna yo. Bavɨtaazɨya yɨna kyo nedaꞌ “Nɨmɨnyɨna ‘Naangereꞌ sahwarɨ nebulyaꞌna wɨlɨmwagaꞌmanɨkesɨ,’ dɨnapɨjɨ nɨmɨre angevɨ dɨmwaalyɨla!” Sara naanga kanedaꞌ gamɨre angevɨ wɨlamwaaina yo. \s1 Pilipaai kalavuzangevɨnesɨ. \p \v 16 Pɨgaaꞌ Gotɨyarɨ yagaala wɨdadɨvɨsawɨnna wodaawojɨ tusavɨ sɨdɨraayaꞌ yaasɨwaꞌwawɨnya yadeꞌ jɨmaataꞌna neyaꞌ. Sɨdɨraaya saꞌ kamaala naanga pwai kɨnɨnnakeꞌ dɨvi yɨmaꞌnadengɨna dadesɨra. Sara dada gamɨre maremwaaidɨvɨsara nɨgwia naanga maarɨna yesasɨra. \v 17 Jɨmaataꞌna neyaka Polɨjɨ sainaavɨ mɨdɨda jaka wɨdadesɨ. “Aꞌmwe sara Gotɨya Mena Keꞌmwewɨnyare yaasɨwaꞌwawɨnyare. Gotɨyai sarɨmɨre kayaaꞌnanyanna yɨhɨvadaihasamaaradevwina yɨhɨthɨvanɨgasarera.” \v 18 Aꞌmweꞌ dada yɨrɨka pɨjaakuna jaka dada Polɨ maaꞌna kwinaꞌ gɨnyɨmaꞌnyɨna yaka yɨmakerɨ wɨdaꞌ “Kɨraazɨtɨyai Jizaazarɨne yayavɨna naanga gɨthɨma! Aꞌmwevɨre munyɨkɨdaasɨ dalyona!” Sara kudaꞌ sagaasagaaꞌ yɨmakei yarai bwalyuna yaꞌ. \v 19 Yarai bwalyuna kyaꞌ sɨdɨraayavɨre maremwaaidɨvɨsara dara wanganesaꞌ “Nɨwaava, dɨvi yɨmaꞌnyaꞌnenna yagaala majɨ kyojɨ nɨgwia mamaari yaadeina daaka!” Deva Polɨmɨjɨ Saailaazarɨjɨ galalɨmwanna yeva aꞌmwe naangeraayaba yɨkabadɨvɨsabanna mwagiꞌnamaaꞌna yeꞌ. \v 20 Sara yeva saba naangera kotɨyaꞌ yawɨbwaꞌdɨvɨsaraayabanna makuna yeva wɨdeꞌ “Aꞌmwe daraai Juyaraalyɨ. Nemɨre anga davɨ kayaaꞌna yɨvanɨgɨlyaraalyɨ. \v 21 Daraai nemɨrebwi kayaaka neyɨgaimwaalyaꞌ mudɨkebwi yaasɨwaꞌna nejɨwaakɨvanɨgi. Romɨyaina sabwi myaanneinera!” \v 22 Sara kudeꞌ kwala bwaꞌnaanyaꞌ maanga jaka kudeꞌ naangera Polɨjɨ Saailaazalyɨ saraare baazɨꞌmaꞌnyangɨ maralihɨvalasɨꞌna yeva pɨlɨzɨmaanɨyaraavɨ wɨdeꞌ “Bajɨngɨsajɨ dɨramyɨla!” \v 23 Sara kudeꞌ tamɨna tamɨna yeva kalavuzangevɨ wɨmwaaihɨna yeva kalavuzangevɨ maremwaaiderɨ naanga wɨdeꞌ “Nayaa dangana! Lɨkaanya nabwalyuikadɨka!” \v 24 Naanga miꞌna kudeꞌ kalavuzangevɨ maremwaaidei yagaala naanga saꞌ maaraka kuꞌdɨka tɨnnyabanyavɨ wɨmwaaihɨna yaka kɨrɨmɨre sɨvɨlyɨraarɨ yɨsavakaarɨ tɨnnyawɨ dɨragɨnna yagɨlakurakɨna yaꞌ. \p \v 25 Sawɨsavɨ kalawawegaaꞌ Polɨjɨ Saailaazalyɨ saraai Gotɨyarɨna yagaalyasɨ yɨledaatasɨ wɨdadaakɨlyɨ kalavuzara pwara kadɨka wɨꞌnyɨna yeꞌ. \v 26 Wɨꞌnyɨna yadaapɨjɨ sagaaꞌ wɨnɨnya naangeꞌ yɨna kyaꞌ kurɨkejɨ sidɨhɨbyajɨ yonyɨ yonyɨ naanna yɨnyɨna yaꞌ. Yonyɨ yonyɨ naanna yɨnyɨna kyaꞌ kaanya yuya baasɨnyɨna yake kalavuzaraavɨre senɨyabara pwinɨkebara bwalaraawɨna yaꞌ. \v 27 Bwalaraawɨna kyaꞌ kalavuzangevɨ maremwaaidei dɨkaaꞌna yaka kaanya yuya baasɨnɨke tɨnna wanganna yaka dara yawɨrakeꞌ “Aakai, kalavuzara lɨka mena duwaava!” Sara daka “Sareꞌna wagɨla namaaꞌmudɨka! Nɨmɨ sainyɨ dabɨraꞌnɨma,” daka gannya kwaariꞌmasɨramɨnyaꞌ maralɨmwanna yaꞌ. \v 28 Maralɨmwanna kyaꞌ kɨrɨꞌ Polɨ jaka naanga wɨdaꞌ “Maramakɨnɨnnera! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nemɨ yuyaina tɨhuꞌna mwaaihona.” \v 29 Jaka naanga kudaꞌ kalavuzangevɨ maremwaaidei yɨꞌbaakeꞌna jaka wɨdɨna yaka kaanyaveꞌna bwina yaka lɨka naanga yɨna yaka bɨꞌbɨta yada “Aꞌmwe naangeraai nyɨgaimwagikajɨ dahayɨwaai?” daka Polɨjɨ Saailaazalyɨ saraaryabanna bulaꞌna yaꞌ. \v 30 Bulaꞌna yakei daavɨna yaka mwasawɨnna saraarɨ makuna yaka yɨwaaraꞌna “Aꞌmwe naangeraaihi, nɨmɨ gara kyaꞌmujɨ nyɨvadaihasamaaradeinyaka?” \v 31 Sara yɨwaaraꞌna kyaꞌ saraai wɨdahi “Naanga Jizaazarɨ kalɨmwagaꞌgɨzɨ tewaanya dɨmwaaideigɨnyɨ. Nabaai, Naangei gɨmɨre angevɨyaraavɨjɨ wɨvadaihasamaaradeihɨlyɨ.” \v 32 Wɨdahɨla Naangere yagaalyaꞌ gamɨnyɨjɨ gamɨre angevɨ mwaalesaraavɨjɨ wɨjɨwaakɨna yagi. \v 33 Wɨjɨwaakɨna kyagi sawɨsavɨ sagaaꞌ kalavuzangevɨ maremwaaidei bajɨngɨsajɨ tameta gaꞌbwaralyangɨ aalya yɨna yaꞌ. Aalya yɨna kyaꞌ sagaasagaaꞌ gamɨnyɨjɨ gamɨreraavɨjɨ aalyavɨ bavɨtaazɨya yarai yɨna yagi. \v 34 Bavɨtaazɨya yɨna kyagi aꞌmwei Polɨmɨjɨ Saailaazarɨjɨ gannya angevɨna makwina yaka wapaaya wɨjaavɨna yaꞌ. Salyɨ gamɨrerajɨ Gotɨyarɨ lɨmwagesaꞌna yɨlaaya yeva tewaanna mwaaidɨvɨꞌ mwaalɨna yeꞌ. \p \v 35 Mwanyavɨ Romɨyaraavɨ naangera pɨlɨzɨmaanɨyaraavɨ wɨdaasɨna kyeꞌ sahwara wɨna yeva kalavuzangevɨ maremwaaiderɨ wɨdeꞌ “Aꞌmwe saraarɨ yɨꞌdaalaꞌgɨzɨ duthaasa!” \v 36 Kudeꞌ kalavuzangevɨ maremwaaidei Polɨmɨ wɨdaꞌ “Naangera gɨmɨnyɨnajɨ Saailaazarɨnajɨ wɨdasɨwaaꞌ ‘Saraarɨ duthaaso!’ Sara kudasɨwaaꞌ kalavuzangevɨdaasɨ yagalyaꞌmavakɨlyɨ kave dɨwila!” \v 37 Kudaꞌ Polɨ pɨlɨzɨmaanɨyaraavɨ wɨdaꞌ “Aawa, nedɨwaata sabwi kayaaꞌnanyabulyɨ. Naarɨmɨ Romɨyainaalyɨ. Wona kayaaꞌna mi kyawaaihoi yuyara tɨnna nehwangadaapɨjɨyaba nehɨramyawaaihaꞌ. Yagaala majɨdayɨ yeva kalavuzangevɨ yaasɨwaꞌna wɨmwaaihɨna nehyawaaihaꞌ. Dahaasagaaꞌ nehɨthɨwaaꞌ ‘Lɨka yulyaꞌna kave dɨwila!’ Beꞌnana! Romɨyaraavɨ naangera sahwara bɨpɨjara mwasawɨnna kanehɨmakwalyopɨjɨ wawakadeinaalyɨ.” \v 38 Naanga kudaꞌ pɨlɨzɨmaanɨyara ayɨna wɨna yeva Polɨ wɨdakeꞌna Romɨyaraavɨ maremwaaidɨvɨsaraavɨ wɨjɨwaakɨna yeꞌ. Polɨmɨnajɨ Saailaazarɨnajɨ “Saraai Romɨyaraalyɨ,” wɨꞌnyɨna yeva “ ‘Aꞌmwe naangeraai mɨka!’ dona tamyawaaihoraalyɨ,” deva lɨka naanga yeꞌ. \v 39 Lɨka naanga yesara bɨna yeva wɨdeꞌ “Kayaaꞌna yɨhyawaaihoꞌna kale neyɨwaka.” Wɨdeva kalavuzangevɨdaasɨ kave makwalyuna yeva yɨwaaraꞌna yeꞌ “Aꞌmweraaihi, nemɨre angeba yagalyaꞌmavakɨlyɨ dɨwijɨwaala?” \v 40 Yɨwaaraꞌna kyeꞌ Polɨjɨ Saailaazalyɨ saraai kalavuzangevɨdaasɨ yagalyaꞌmaꞌna yagɨla Lɨthɨyavɨre angevɨ wɨlɨna yagi. Wɨlɨna yagɨla neyaꞌmwera yɨkabɨna yesagaaꞌ kumɨnyɨ dɨhaaꞌbwasabwi yɨvaimwanna yagɨla kaanna wɨna yagi. \c 17 \s1 Anga Tezalonaaika sabannesɨ. \p \v 1 Kaanna wɨna yagɨla Anga Aabɨpolɨzɨ wavɨlaꞌna yagɨla Anga Apolonɨya wavɨlaꞌna yagɨla Anga Tezalonaaikana yɨꞌmavaawɨna yagi. Anga saba Juyaraavɨre lotuangeꞌ mannɨkeba. \v 2 Yɨꞌmavaawɨna kyagi Kwazaakegaaꞌ lotuangengɨ Polɨ wɨdɨna yadei lotuanga savɨ sara wɨlɨna yaꞌ. Sara wɨlɨna yaka Kwazaaka dawaai dasangɨ Gotɨyare bukuyaꞌna wɨjɨwaakɨna yaꞌ. \v 3 Aangyagaalyaꞌ wɨdaꞌ “Gotɨyare yagaalyaꞌ nedɨnɨkeꞌ ‘Kɨraazɨtɨyai Juyara yemwaaidɨvɨsai daanga naanga kuvɨnojɨ mena balojɨ ayɨna dɨkaavadelyɨra.’ Sara nedɨnɨkeꞌ Jizaazai sara yaꞌ. Sara yakei Kɨraazɨtɨyarɨna yɨhɨthɨvanɨgelyɨra Jizaazai.” \v 4 Saꞌna kudaꞌ Juya pwara Polɨmɨre yagaalyaꞌ wɨꞌnyɨna yeva Polɨjɨ Saailaazalyɨ saraarɨ yeꞌmwannyɨna yeꞌ. Nabaai Gɨrikɨyara Gotɨyarɨ dadɨvɨta kwala naangerajɨ aꞌmwe sɨmunya nayaa yadɨvɨsajɨ sa yeꞌmwannyɨna yeꞌ. \p \v 5 Juyara Kɨraazɨtɨyarɨ malɨmwagyesara tɨganaarya yeva jɨkurya yeva aꞌmwe kayaaꞌnanyara adusangɨ kaanyaꞌ yaasɨwaꞌna yamaryadɨvɨsaraavɨ makabɨna kyeꞌ kwala bwaꞌnaanya jaka naanga dadɨvɨꞌ kayaaꞌna yɨna yeꞌ. Kayaaꞌna sara yɨna kyeꞌ angaba mwaalyaraavɨ sɨnna tɨka davɨna kyaꞌ aꞌmwe kayaaꞌnanyara Jaizonɨmɨre angevɨ kaanyaꞌ yɨpalabaasɨna yeva “Polɨmɨjɨ Saailaazarɨjɨ aꞌmweraayabanna kotɨyaꞌna makwalyawaana!” deva bɨreva bɨreva yɨna yeꞌ. \v 6 Nyɨnna bɨrɨna yeva mabɨramaari yeꞌ. Mabɨramaari yeva Jaizonɨmɨjɨ neyaꞌmwe pwaraavɨjɨ angeba aꞌmwe naangeraayabanna dɨragɨnna mwagiꞌnamaaꞌna yeva jaka wɨdeꞌ “Aꞌmwe Kwaaka yunevaꞌ maragɨnyɨwagakagɨleraai nemɨreba davanna byɨꞌmaꞌmwaalyaraai. \v 7 Dahaaꞌ nemɨre angebanna kabahi Jaizonɨ gannya angevɨ maremwaalɨka. Aꞌmwe saraai Aꞌmwe Naanga Sizaare kɨwɨnya kayaaka yɨgaimanɨgi. Dara kwaasɨyaꞌ nedɨvanɨgi ‘Kwaakevakɨ maremwaaidei Sizaai mɨka. Kingɨya pwai Jizaazai woꞌnɨkei maremwaaidelyɨra.’ ” \v 8 Yagaala saꞌ kudeꞌ kwala bwaꞌnaanyasɨ anga sabanya aꞌmwe naangerajɨ sɨnna tɨka naanga wɨdaꞌdaaꞌnyɨ “Kayaaꞌnanyasɨ,” deva jaka naanga wɨdeꞌ. \v 9 Jaka naanga sara kudeꞌ aꞌmwe naangera Jaizonɨmɨjɨ pwaraavɨjɨ saraavɨ kotɨyaꞌnajɨ kwaamuꞌmwaalyaꞌnajɨ nɨgwia mena maareva wɨdeꞌ “Wawapɨjaihi dɨwila!” \s1 Anga Beriya sabannesɨ. \p \v 10 Sawɨta kajɨnnaꞌ Anga Beriya neyaꞌmwera Polɨmɨjɨ Saailaazarɨjɨ saraarɨ lɨka marulyakaasɨna yeꞌ. Lɨka marulyakaasɨna kyeꞌ pɨgaaꞌ anga sabanna yɨꞌmavaawɨna yagɨla Juyaraavɨre lotuangevɨ wɨlɨna yagi. \v 11 Anga Beriya mwaalyara sɨduꞌnakera pwaraavɨre yagaalyaꞌ kadɨka wɨꞌnadɨvɨsarera. Anga Tezalonaaika mwaalyarabɨsara mɨka. Aꞌmwe sara Naangere yagaalyaꞌ kadɨka nayaa wɨꞌnadɨvɨꞌ “Polɨmɨre yagaalyaꞌ nebulyaꞌna dɨngaka?” deva Gotɨyare bukuyavɨ tɨnna wangadɨvɨꞌ nayaa yawɨresare. \v 12 Gotɨyare bukuyavɨ tɨnna wangadɨvɨsavɨdaaꞌnyɨ Naangerɨ lɨmwagesaꞌ, nabaai aꞌmwe Gɨrikɨya naangejɨ aꞌmwe Gɨrikɨyarajɨ lɨmwanna yeꞌ. \v 13 Nayaa lɨmwanna kyeꞌ Anga Tezalonaaika mwaalyara Juyara dara wɨꞌnesaꞌ “O, Anga Beriya Polɨ Gotɨyare yagaalyaꞌ duthɨwaka!” Sara deva sabanna bɨna yeva kwaasɨ yagaalya wɨdadaapi kwala bwaꞌnaanyaꞌ yɨkabɨna yeva Polɨmɨvaavɨna sɨnna tɨka wɨdaꞌdaaꞌnyɨyara jaka naanga wɨdeꞌ. \v 14 Sara kyeꞌ sagaaꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ saalaalyavɨ maangebaarɨna neyaꞌmwera Polɨmɨ waasɨna yeꞌ. Waasɨna kyeꞌ kɨrɨꞌ Anga Beriya Saailaazalyɨ Timotilyɨ mwaalɨna yagi. \v 15 Saba mwaalɨna kyagi aꞌmwera Polɨmɨ makwalyuna yadaapi Anga Aathenɨzɨna wɨna yeva yɨꞌmavaawɨna yeꞌ. Yɨꞌmavaawɨna kyeꞌ Polɨ wɨdɨna “ ‘Saailaazai, Timoti saraaihi yɨhɨthɨwaꞌdeꞌ mena yakɨlyɨ yarai dɨvila!’ duzideihɨlyɨra.” Sara wɨdaasɨna yɨna kyaꞌ aꞌmwera Anga Beriya kunnya angebanna ayɨna wɨna yeva yagaala saꞌ wɨdeꞌ. \s1 Anga Aathenɨzɨ yakeꞌnesɨ. \p \v 16 Anga Aathenɨzɨ Polɨ Saailaazarɨjɨ Timotirɨjɨ yemwaaida dara wanganakeꞌ “O, anga dava yuneba aꞌmwaꞌmwe aꞌmwera yɨlaaya yɨvanɨgasa daaka!” Sara kadaꞌ kale naanga naanga wiaꞌ. \v 17 Sarevɨdaaꞌnyɨ Kwazaakegaaꞌ Juyaraavɨre lotuangevɨ wɨlɨna kyaꞌ Juyarajɨ Menyara Gotɨyarɨ dadɨvɨsarajɨ Polɨjɨ dɨnyɨna yeꞌ. Dɨnyɨna yesaꞌ yɨrɨka yuyagaaꞌ aꞌmwera yɨkabadɨvɨsabanna aꞌmwe pwara bɨna kyeꞌ Polɨjɨ dɨnyɨna yeꞌ. \v 18 Nabaai Epikuriyaazarebwi dadɨvɨsarajɨ Sɨtoyɨkɨyagaala dadɨvɨsarajɨ sɨduꞌnakerajɨ Polɨjɨ dɨnyɨna yeꞌ. Dɨnyɨna yeva pwara maanga wɨdeꞌ “Sɨduꞌmaayai yagaala pɨjaakuna dadei be yagaala nedɨvanɨka?” Polɨ Jizaazarɨnajɨ dɨkaasavɨnajɨ wɨjɨwaakakeꞌna aꞌmwe pwara wɨdeꞌ “Menyaraavɨre kulakejɨ aꞌmwaꞌmwewaalyɨ wɨdɨvanɨkei dɨngaka?” \v 19 Sara yawɨꞌna yeva Aarɨyopahaazɨ sawɨ kaajolɨyara mwaaihasabanna Polɨmɨ makuna yeva Polɨmɨ wɨdeꞌ “Yagaala mudɨka daꞌ nedɨvanɨgɨnyaꞌna yawɨraana! \v 20 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gɨmɨre yawɨta mudɨka pɨnɨ kadɨka wɨꞌnona myawɨrivanɨgona. Sarevɨdaaꞌnyɨ sabwine dɨnejɨwaakya!” wɨdeꞌ. \v 21 Yuyagaaꞌ Anga Aathenɨzɨ mwaalyarajɨ Menyara saba mwaaidɨvɨsarajɨ sara yagaala ge ge kadɨka wɨꞌnyɨna yadɨvɨꞌ yagaala mudɨka sa dɨnyɨna yadɨvɨsare. Sarera yadɨvɨꞌ yɨlaaya yadɨvɨkɨ. \p \v 22 Aarɨyopahaazɨ kaajolɨyara mwaaidapiyaba Polɨ daavɨna yaka wɨdaꞌ “Aathenɨzɨ mwaalyaihi, aꞌmwaꞌmwe kwalaalyangɨ yɨlaaya yadɨvɨsaihɨrɨ yɨhwangamwa. \v 23 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sarɨmɨre angeba kaanya yamaryena aꞌmwaꞌmwengɨ yɨlaaya yadɨvɨsabannengɨ tɨnna wanganena dara bɨꞌmwaꞌdeꞌ ‘O, kwaraanyaba pɨkarya “Naangerɨ myawɨrivanɨgoꞌnesɨra,” yɨdaꞌnɨkeꞌ daaka!’ Sara dena Naangerɨ myawɨrivanɨgasarɨ yaasɨwaꞌna yɨlaaya yɨvanɨgasaꞌna yɨhɨzɨwaakɨma! \v 24 Naangei Gotɨyai Kwaaka davakɨjɨ yunebanna mwaaihasarajɨ kwaakevɨ yuya yɨꞌnaanya kurɨvaarɨya yuya wakakelyɨra. Sɨgunyasɨ Kwaakesɨ yuyangɨ maremwaaidelyɨ Naangei. Aꞌmwera yɨleange madɨna yadɨvɨsangɨ mamwaalyɨka. Aawa. \v 25 Naangei sahwai aꞌmwe yuyaraavɨne mwaalyaꞌnebulyɨ sɨmudɨnyasɨ yuyajɨ sangɨ wɨjaavadeꞌna aꞌmwera gamɨnyɨne gara yapɨjɨ wɨjaavɨpɨꞌdelaka! Aawa, Naangei yuyangɨ wakakengɨra. \v 26 Yuyangɨ wakaka sɨnnawɨnyarɨ yavɨkaryaakerɨdaaꞌnyɨ anga naanga pimagɨnya gazavasavaꞌ Kwaaka yunebanna wɨmwaaihɨna yaꞌ. Aꞌmwera maayagaaꞌ Naangei aꞌmwe yuyainaavɨna yawɨꞌna ‘Aꞌmwe gabinyaraavɨre kumɨre bwaibwalyajɨ kwaakejɨ kumɨregaasɨ wakɨma!’ yawɨꞌna yaka dɨvi wɨmwaaihɨna yaꞌ. \v 27 ‘Aꞌmwera nɨmɨnyɨ yawɨrapɨjɨ yaamɨjɨ nyanganapɨri nyɨbɨramaapɨꞌdeinyɨ daaka?’ sara daka sara wɨmwaaihɨna yaaꞌ. Sara yaakeꞌ kɨrɨꞌ Gotɨyai nemɨnyɨ maavewɨ mamwaalyɨka. Aawa, aꞌmwe yuyainaayaba mwaaidelyɨ. \v 28 Savɨneꞌna pwai pɨkarya yɨdavaꞌ \q1 ‘Sahwarɨna kwaihwaainakeina kurɨnakeina mwaaiho nemɨre kaavɨlyai. \q1 Sai mamwaalyɨ yadori kwajɨ nemɨ mamwaalyɨ kyaadɨꞌ.’ \m Sarɨmɨre sɨduꞌnakera sara kyɨhɨzaaꞌ yɨdaꞌnɨkesɨ \q1 ‘Nemɨjɨ gamɨre kaimɨraayainera.’ \m \v 29 Sarevɨdaaꞌnyɨ, gamɨre kaimɨraayaina mwaaihoꞌna dara myawɨraanna! ‘Gotɨyai aꞌmwaꞌmwe golɨyaꞌbɨsalyɨ. Aꞌmwaꞌmwe sɨlɨvaayaꞌbɨsalyɨ. Aꞌmwaꞌmwe sɨlaangeꞌbɨsalyɨ. Aꞌmwaꞌmwengɨ aꞌmwera nayaa yawɨreva yavɨkarigasangɨra. Sara myawɨraannera!’ \v 30 Kɨgaaꞌ aꞌmwera Gotɨyarɨna navɨka mwaalesara kayaaꞌna kyeꞌ sagaaꞌ Gotɨyai yagaala yarai majai mwaalaꞌ. Yagaala majai mwaalakeꞌ kɨrɨꞌ dahaasagaaꞌ yunebanna yuyaina mwaaihoinaavɨ nedɨvanɨꞌ ‘Sarɨmɨre sɨmunyabwi mudɨkebwi jawɨramaaryɨla! (Nayaa dɨnyɨmɨdɨnyɨla!)’ \v 31 Gotɨyai sara nedɨvanɨkeꞌ aꞌmwe yuyainaavɨna kotɨya naangeꞌ yɨdaꞌmaraangebwina nayaa yade yɨrɨka sagaaꞌ wakɨkelyɨra. Nabaai, aꞌmwe yawɨbwaꞌderɨ dahɨlakakei kotɨyaꞌna mena wɨmwaaihaꞌ. Aꞌmwe sai mena kabalaꞌ Gotɨyai ayɨna yɨdɨkaavakelyɨ. Sareꞌ nemɨ tɨnna wanganona yawɨꞌna ‘Ai, nebulyasɨ. Sai kotɨyaꞌ neyawɨbwaradelyɨ,’ yawɨꞌna yɨvanɨgo,” Polɨ sara wɨdaꞌ Jizaazarɨna. \p \v 32 Sagaaꞌ baryaraavɨ yɨdɨkaasabwine yagaalyaꞌna pwara kadɨka wɨꞌneva “Kwaasɨyaꞌnesɨ,” deva bɨrala wɨdesaꞌ kɨrɨꞌ pwara “Nebulyaꞌ dɨngaka?” deva wɨdeꞌ “Pɨgaaꞌ saꞌna ayawɨ kanedaꞌgɨzɨ kadɨka guꞌnaadeinera.” \v 33 Sara kudeꞌ pwara Polɨmɨre yagaalyaꞌ kuꞌneꞌ Polɨ yɨkabesaraavɨ yaꞌmaꞌna yaꞌ. \v 34 Polɨmɨ wɨꞌnesara yeꞌmwannamwaaina yeva Naangerɨ lɨmwagevera yɨmaꞌnyɨna yeꞌ. Aꞌmwe pwai Daayonɨzɨyaazai kaajolɨyai Aarɨyopahaazɨ saba yadelyɨ aꞌmwe pɨrɨꞌ Damaarɨzaꞌ woꞌnɨkesɨ pwarajɨ Naangerera yɨmaꞌnyɨna yesarera. \c 18 \s1 Anga Koridɨ yakeꞌnesɨ. \p \v 1 Dɨvidaaꞌnyɨ Aathenɨzɨna yaꞌmaꞌna yaka Anga Koridɨna wɨna yaꞌ. \v 2 Koridɨna yɨꞌmavaawɨna yaka Juyai Aakwilaa woꞌnɨkerɨ wɨjɨmaaꞌnyɨna yaꞌ. Aakwilaamɨ ganaangeꞌ Anga Podaazɨ maarakelyɨra. Sagaaꞌ Aꞌmwe Naangei Kɨlothɨyaazai wɨdaꞌ “Juyara yuyara nɨmɨre Angeba Romɨdaasɨ wɨpɨka!” Sara kudaꞌ Kwaaka Yɨtaalidaasayoi Aakwilaajɨ gamɨre balaangeꞌ Pɨrɨzɨlasɨ Anga Koridɨ gaai mwaalɨna yagi. Gaai mwaalɨna yagɨlyayorɨ Polɨ tɨnna wanganna yaka angyɨrɨꞌmaata yɨna yaꞌ. \v 3 Sai kwaabɨyɨvɨkange yavɨkaryamaryada nɨgwia yaasadelyɨra. Sayoi avaaiwawɨnya yadisaꞌna Polɨ sayoryaba mwaalɨna kyaꞌ sayolyɨ gamɨjɨ kwaabɨyɨvɨkange yavɨkarina yeꞌ. \v 4 Yavɨkarina kyeꞌ Kwazaakegaaꞌ yuyagaaꞌ Juyaraavɨre lotuangevɨ pwarajɨ dɨnyɨna yeꞌ. Sai yawɨꞌna “Juyarajɨ Gɨrikɨyarajɨ Jizaazarɨ wɨꞌnɨpɨka!” yawɨꞌna kyaꞌ pwarajɨ dɨnyɨna yeꞌ. \p \v 5 Kwaaka Maazathonɨyadaasaraai Saailaazalyɨ Timotilyɨ bamwaaina yagɨlyagaaꞌ gamɨre kuryarɨ yɨbwakɨnaka yuyagaaꞌ Polɨ Juyaraavɨ Gotɨyare yagaalyaꞌ wɨjɨwaakɨna yaꞌ. Dara wɨjalɨkurakɨna “Kɨraazɨtɨyai kɨgaakuna Gotɨyai dahɨlakakei Jizaazalyɨra.” \v 6 Kuna wɨjalɨkurakɨna yadaaꞌnyɨ Juya pwara gamɨnyɨna gaidaaꞌna yeva Polɨmɨ bɨrala yɨna kyeꞌ yawɨꞌna yaka “Gotɨyare yagaala muꞌnyɨ kyɨwaaꞌ nɨmɨjɨ pwarajɨ yosɨnaadeꞌnanyɨra.” Sara yawɨꞌna yaka gannya kwaabɨhannyavɨre tɨrya purakɨrasɨꞌna yaka wɨdaꞌ “Sarɨnnya kuryarajɨ tawesɨ wasɨꞌnɨvanɨgasaꞌna sarɨmɨ saihi sara yɨvanɨgaꞌ. Nɨmɨ sainyɨ sara myɨvanɨge. Gotɨyare yagaala nayaa yɨhɨthɨwa. Dahaaꞌ sarɨmɨnyɨ mena yɨhyaꞌmavaꞌmujɨ ajɨmya yuyangɨyaraavɨ wɨjɨwaakɨdeinyɨra.” \v 7 Sara wɨdɨna yaka yaꞌmaꞌna yaka Tɨzɨyaazai Jaazɨtazare angevɨna wɨna yaka saba wɨjɨwaakyaꞌna mwaalɨna yaꞌ. Aꞌmwe sare angeꞌ Juyaraavɨre lotuangeyaba mannɨkebanyɨ. Aꞌmwe sai Menyai Gotɨyarɨ yɨlaaya yadelyɨra. \v 8 Gamɨre angevɨ Polɨ mwaalɨna kyaꞌ Kɨrɨzɨpaazai lotuangevɨ maremwaaidei Polɨmɨre yagaalyaꞌ wɨꞌnaka gamɨjɨyarajɨ Naangerɨ lɨmwanna yeꞌ. Wiꞌna lɨmwanna kyeꞌ Koridɨ mwaalya kwalaalyara gamɨnyɨ kadɨka wɨꞌneva sara lɨmwanna kyeꞌ Kɨraazɨtɨyarera aalyavɨ bavɨtaazɨya yɨna yeꞌ. \p \v 9 Sawɨta pɨgaaꞌ Polɨ aꞌmabaaitɨnna wanganna yaꞌ. Tɨnna wanganna yadaaꞌnyɨ Naangei wɨdaꞌ “Nɨmɨre yagaalyaꞌna jɨkurya yɨvanɨgasaraavɨna lɨka minnera! Aawa. Kuna duthana! Maadɨnna minna! \v 10 Gɨmɨjɨ mwaaidaꞌ kagɨhaimwagaꞌmujɨ aꞌmwera kayaaꞌna mi gyɨpɨꞌdeꞌnanyɨ. Anga dava nɨmɨrera kwalaalyara yɨmaꞌnɨpɨꞌdeꞌnanyɨ. Sareꞌna yawɨraꞌgɨzɨ gɨnnya wawɨnyaꞌ dɨragɨnna kuna jɨtheigɨnyɨ.” \v 11 Naangei sara kudaꞌ kwarame pɨrɨꞌ lawe atina ata purɨdaasɨ puꞌna wavɨlaꞌdaaꞌnyɨ anga savɨ mwaalaka aꞌmweraavɨ Gotɨyare yagaalyaꞌ wɨjɨwaakɨna yaꞌ. \p \v 12 Romɨ mwaalyai Gaalɨyo Kwaaka Gɨriza maremwaaidei Gaꞌmaanɨyai yɨmaꞌnakegaaꞌ Juyara yɨkabɨna yeva “Sarɨ kotɨya yaana!” dɨneva Polɨmɨ kotɨangebanna makuna yeꞌ. \v 13 Makuna yeva Gaalɨyomɨ wɨdeꞌ “Aꞌmwe dai aꞌmweraavɨ wɨdada ‘Mudɨkebwi Gotɨyarɨ yɨlaaya jɨla!’ wɨdadelyɨra. Sara yaajaꞌ nemɨre Kɨwɨnyaꞌ kayaaka nyaadɨꞌdeꞌnanyɨ.” \v 14 Wiꞌna wɨdɨna kyeꞌ Polɨ “Savɨna wɨdɨma!” daka yakelyɨ. Gaalɨyo Juyaraavɨ yarai wɨdaꞌ “Juyaihi, sai kuka yajɨ kwajɨ kayaaꞌnanya yajɨ kwajɨ sarɨmɨre kotɨyaꞌ nɨmɨ nayaa kajawɨbwarakɨwɨdɨka. \v 15 Aawa, kɨrɨꞌ sarɨmɨre yagaalyanna, yayanna, sarɨmɨre kɨwɨnyanna sarɨmɨ saihi dɨzawɨbwarakyɨla! Nɨmɨre wawɨnyaꞌ daaka! Sare majawɨbwarakɨwɨneinyɨ.” \v 16 Sara wɨdɨna yaka kotɨangevɨdaasɨ wɨdaasɨna yaꞌ. \v 17 Wɨdaasɨna kyaꞌ aꞌmwera Sozɨthenɨzai Juyaraavɨre lotuangevɨ maremwaaiderɨ galalɨmwanna yeva kotɨangeyaba asajɨ mala tamɨna yeꞌ. Mala tamɨna yadaapɨjɨ Gaalɨyo Gaꞌmaanɨyai “Kumɨresɨ,” daka navɨka mwaalɨna yaꞌ. \s1 Anga Aadɨyokɨ ayɨna wawakeꞌnesɨ. \p \v 18 Sawɨta kwalaalya jɨnnadaaꞌnyɨ Anga Koridɨ Polɨjɨ neyaꞌmwerajɨ mwaalɨna kyeꞌ sabadaasai yaꞌmaꞌna kyaꞌ Kwaaka Sɨrɨya sawɨnna sɨpɨyaꞌ gamɨjɨ Pɨrɨzɨlavɨjɨ Aakwilaamɨjɨ makuna yaꞌ. Gotɨyarɨ yagaalyaꞌ sara wɨdakeꞌna Anga Segɨrɨya Polɨ gannya mɨjata daꞌnyɨna yakelyɨra. \v 19 Kwaaka Ezɨya Anga Epazaazɨ sawɨnna yɨꞌmavaawɨna kyeꞌ saba Pɨrɨzɨlavɨjɨ Aakwilaamɨjɨ mwaalɨna yagi. Mwaalɨna kyagi sai saba Juyaraavɨre lotuangevɨ wɨlɨna yaka Juyarajɨ Naangerɨna dɨnyɨna yeꞌ. \v 20 Dɨnyɨna kyeꞌ Juyara yɨdaanganna “Naangegaaꞌ gɨmɨjɨ mwalaadeina daaka?” Sara kyeꞌ kɨrɨꞌ “Aala!” wɨdaka \v 21 wɨdaꞌ “Gotɨyai kanyɨdaasojɨ sarɨmɨnyawɨnna ayɨna bɨdeinyɨra.” Wɨdaka saba yaꞌmaꞌna kyaꞌ sɨpɨyaꞌ Anga Epazaazɨdaasɨ makuna yaꞌ. \p \v 22 Kwaaka Juthɨya Anga Sizaarɨyana yɨꞌmavaawɨna yaka Anga Jeruzaalemɨna yɨlaawɨna yaka Kɨraazɨtɨyare kusɨlaanyavɨyaraavɨ wɨdɨna yaka Anga Aadɨyokɨna kaanna wɨna yaꞌ. \v 23 Kaanna wɨna yaka saba saamɨnyagaaꞌ mwaalɨna yaka pɨgaaꞌ yaꞌmaꞌna yaka Kwaaka Galezɨya Kwaaka Pɨrɨzɨya kaanya yamarina yada Kɨraazɨtɨyarɨ mɨdɨdɨvɨsaraavɨ yagaala dɨragɨnna yɨvaimwanna kyaꞌ sahwara tewaanna mwaalɨna yeꞌ. \s1 Anga Epazaazɨ Anga Koridɨ aꞌmwe Aapolɨzai mwaalakeꞌnesɨ. \p \v 24 Juya pwai Aapolɨzai woꞌnɨkelyɨ. Anga Alekɨzaadɨrɨya ganaangeꞌ mudanga maarakelyɨra. Gotɨyare bukuyavɨ nayaa yawɨꞌdei Gotɨyarɨna yagaala nawɨꞌnyaꞌ wɨdadelyɨ. \v 25 Pwara Naangereburɨ wɨjɨwaakɨna yesai yɨlaaya naanga yada Jizaazarɨne sara yawɨꞌda sara nayaa wɨjɨwaakɨna yaꞌ. Nabaai Jonɨ aꞌmweraavɨ bavɨtaazɨya yakebwi yawɨꞌda Jizaazarɨna yuyabwi myawɨri yadei wɨjɨwaakɨna yaꞌ. \v 26 Aꞌmwe sai Anga Epazaazɨna bɨna yaka Juyaraavɨre lotuangevɨ yagaala saꞌ dɨragɨnna wɨdɨna yaꞌ. Wɨdɨna kyaꞌ Pɨrɨzɨlasɨ Aakwilaajɨ kadɨka wɨꞌnagɨla kɨrɨnnya angevɨna aꞌmwe sarɨ yɨbwaramakuna yagɨla Gotɨyarebwi yuyabwi wɨjɨwaainyɨna yagi. \p \v 27 Dɨvi sagaaꞌ “Kwaaka Gɨrizana wɨdera,” dɨna kyaꞌ neyaꞌmwera Epazaazɨ mwaalyara “Aapolɨzai nayaa yamaryadeꞌnanyɨ,” deva Kwaaka Gɨriza mwaalyara mɨdɨdɨvɨsaraavɨ paazɨyaꞌ yavɨkarina yeꞌ. Adaꞌ yavɨkarina yesaꞌ “Aꞌmwe dai Aapolɨzarɨ duzɨla ‘Nɨmɨre angevɨ angyɨrɨꞌmaata ja!’ ” Sara yavɨkarina kyeꞌ Aapolɨzai kaanna wɨna yaka yɨꞌmavaawɨna yaka aꞌmwe saraavɨna Gotɨyai yanga wɨgaimwagakevɨna Naangerɨ lɨmwagesaraavɨ dɨragɨnna gaimwanna yaꞌ. \v 28 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Dɨragɨnna gaimwanna yakelyɨ Juyara malɨmwagyesarajɨ aꞌmweraayaba dɨnyɨna yeꞌ. Sara dɨnyɨna yadaapɨjɨ Aapolɨzai dɨragɨnna yawɨraka kumɨre yawɨta sangɨ wavɨlaꞌna yaꞌ. Gotɨyare bukuyaꞌ wɨjɨwaainyɨna yaka wɨdaꞌ “Bukuyaꞌ yɨdaꞌnɨkeꞌna Gotɨyai dahɨlakakei Kɨraazɨtɨyai Jizaazalyɨra,” sara dɨragɨnna wɨdaꞌ. \c 19 \s1 Anga Epazaazɨ Polɨ mwaalakeꞌnesɨ. \p \v 1 Kwaaka Gɨriza Anga Koridɨ Aapolɨzai mwaaidɨꞌnyɨyagaaꞌ Ezɨya kwaakevakɨ mugunyaba Polɨ loꞌmavamaryɨna yaka Anga Epazaazɨna yɨꞌmavaawɨna yaꞌ. Yɨꞌmavaawɨna yaka Kɨraazɨtɨyarɨ mɨdɨdɨvɨta pwaraavɨ wɨjɨmaaꞌnyɨna yaka \v 2 yɨwaaraꞌna yaꞌ “Naangerɨna lɨmwagesagaaꞌ Gotɨyare Kuryarɨ damaarageꞌ?” Yɨwaaraꞌna kyaꞌ “Aawa, Gotɨyare Kuryarɨna nedɨwaanyai aaihwalaka? Kadɨka muꞌnyadaanyainera,” wɨdeꞌ. \v 3 “Sahɨrɨꞌna aaihware yɨhyetavaka bavɨtaazɨya sava?” yɨwaaraꞌna yaꞌ Polɨ. Yɨwaaraꞌna kyaꞌ wɨdeꞌ “Jonɨmɨre bavɨtaazɨyabwi neyeꞌ.” \v 4 Sara kudeꞌ Polɨ wɨdaꞌ “Kɨgaaꞌ Jonɨ wɨjɨwaakɨna yada aꞌmwera mudɨkebwi yawɨramaaꞌdɨvɨꞌ bavɨtaazɨya wiada Yɨzɨrelɨyareraavɨ wɨjɨwaakɨna yaꞌ ‘Nɨmɨnyɨ dɨvidaaꞌnyɨ batherɨna jawɨralɨmwagyɨla!’ Jonɨ sara wɨjɨwaakakei Jizaazalyɨra.” \v 5 Aꞌmwera kadɨka sara wɨꞌnyɨna kyeꞌ Naanga Jizaazare yayaꞌna bavɨtaazɨya yɨna wiaꞌ. \v 6 Bavɨtaazɨya mena yɨna wiaka Polɨ kumɨre mɨnyagɨnyangɨ ata dathɨwanna kyaꞌ Kuryai Tewaanyai bulamwaaina kyaꞌ yagaala ge gengɨ wɨdɨna yeva, nabaai, Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakeꞌ. \v 7 Wɨꞌnawɨjɨwaakesara yuyara sɨvɨlyɨraai ata purɨdaasɨ pwaraalyarera yɨlaaya yesara. \p \v 8 Juyaraavɨre lotuangevɨ Polɨ wɨlɨna yada lawe dɨkaai dɨkɨ dɨragɨnna wɨjɨwaakɨna yadei “Juyarajɨ Gotɨyarɨ wɨdadɨvɨsarajɨ Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaiderɨna wɨꞌnɨpɨka!” daka wɨjɨwaakɨna yaꞌ. \v 9 Wɨjɨwaakɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ pwara myawɨri yadɨvɨꞌ muꞌnyɨ yeva yuyaraayaba Naangerebwina bɨrala yeꞌ. Bɨrala yɨna kyeꞌ Polɨ saraavɨre lotuangevɨ yaꞌmaꞌna yaka Kɨraazɨtɨyarɨ mɨdɨdɨvɨsaraavɨ makuna. Makuna yaka yɨrɨka yuyagaaꞌ Tiraanazare wɨjɨwaakɨangevɨ Jizaazare yagaalyaꞌ wɨjɨwaakɨna yakelyɨ. \v 10 Wɨjɨwaakɨna yada naangegaaꞌ kwarame pɨrɨwaai wavɨlaꞌdaaꞌnyɨ sagaaꞌ Kwaaka Ezɨya mwaalyara yuyara Juyarajɨ Menyarajɨ sara Naangere yagaalyaꞌ kadɨka wɨꞌnyɨna yeꞌ. \s1 Aꞌmwe Sivaayare gawaalɨvaangeraavɨnesɨ. \p \v 11 Gotɨyai gannya dɨragɨnyaꞌ Polɨmɨna wɨjaavɨna kyaꞌ Polɨ nawɨꞌnya kyaꞌ aꞌmwera atɨka maruꞌnaꞌna yadɨvɨkɨ. \v 12 Pwara aagɨzipɨyajɨ kwaabɨhannyajɨ Polɨmɨre kɨlaakevɨ yewaaꞌbwaꞌnakengɨ makuna yeva nabalɨnakeraavɨ dathɨvalakɨna kyeꞌ nabalɨnakera tewaanya mwaalɨna yeꞌ. Nalaaya mena yɨwɨna kyaꞌ nabaai pwaraavɨre munyɨkaavɨdaasɨ yɨmakera bwalyuna yeꞌ. \v 13 Polɨ sara yadaaꞌnyɨyagaaꞌ Juyara kaanya yamaryadɨvɨꞌ yɨmakeraavɨ wɨdaasadɨvɨsara pwara yawɨꞌna “Naanga Jizaazare yayaꞌna yɨmakeraavɨ wɨdasaana!” Sara yawɨꞌna yesara yɨmakeraavɨ wɨdeꞌ “Polɨ wɨjɨwaakɨvanɨkei Jizaazarɨne yayaꞌneꞌna dɨragɨnna gɨthaasɨma! ‘Dalyona!’ ” \v 14 Sara wɨdesara Juyai Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌde naangei Sivaayare gawaalɨvaanga ata yuyi ata purɨdaasɨ pwaraalyarera. \v 15 Sahwara sara kudeꞌ yɨmakei wɨdaꞌ “Jizaazarɨ yawɨꞌmweꞌ Polɨmɨna yawɨꞌmweꞌ kɨrɨꞌ sarɨmɨ bewaihɨlaka?” \v 16 Miꞌna kudaꞌ aꞌmwei yɨmaka widei sahwaraavɨ yarai pɨlawasɨꞌnaabɨna yaka dɨragɨnna tamɨna yaka kayaaka yɨgalaka dathɨwanna yaꞌ. Dathɨwanna kyaꞌ gamɨre angevɨ yarai bwalyuna yeva waꞌwenakera kannyɨmaayara lɨkaanya wɨna yeꞌ. \v 17 Lɨkaanya sara wɨna kyeꞌ saꞌna Juyarajɨ Menyarajɨ Epazaazɨ mwaalyara yuyara kadɨka wɨꞌnyɨna yeva lɨka dɨkwosɨꞌna yeva “Jizaazai Naangelyɨra. Gamɨre yayaꞌ naangesɨ. Gamɨre yayaꞌ nayaa kavena daana!” dɨnyɨna yeꞌ. \v 18 Nabaai savɨneꞌna Jizaazarɨ lɨmwagesara kayaaꞌnanyabwi yesaꞌna aꞌmweraayaba kunnya kayaaꞌnanyabwina wɨdɨna yeꞌ. \v 19 Pwara bulaasangɨjɨ kwalyangɨjɨ gɨriꞌnyangɨjɨ yadɨvɨsara kunnya pɨkarɨyɨkwiajɨ kunnya bukuyajɨ sangɨnebwi yɨdaꞌnɨkengɨ makabɨna makabɨna yeva aꞌmweraayaba dɨka mariraꞌna yeꞌ. Bukuya sangɨne nɨgwia ata gɨleva pwara dɨnyɨna yeꞌ “Nɨwaava, kɨgaaꞌ aꞌmwera kinaaya 50,000 mubesarera. Nɨwaava.” \v 20 Kɨraazɨtɨyarera sara tewaanna kyeꞌ Naangere yagaalyaꞌ dɨragɨnyaꞌ yɨmaꞌnyɨna kyaꞌ saba yunebanna aꞌmwe yuyara kadɨka wɨꞌnyɨna yadɨvɨꞌ aꞌmwe kwalaalyara Naangerera yɨmaꞌnyɨna yeꞌ. \s1 Anga Epazaazɨ aꞌmwera kayaaꞌna yesaꞌnesɨ. \p \v 21 Sa yɨmaꞌnakegaaꞌ Kurya Tewaanyai Polɨmɨ nayaa kyɨwɨryaꞌ Polɨ dɨragɨnna yawɨꞌna “Pɨrovijɨ Maazathonɨya Pɨrovijɨ Gɨriza kaanya yamaryaꞌmujɨ Anga Jeruzaalemɨna wɨdeinyɨra.” Yawɨꞌna yaka daꞌ “Savɨna wawaꞌmujɨ Anga Romɨna wanganaawɨdera.” \v 22 Miꞌna daka Timotilyɨ Yɨrazɨtaazalyɨ saraai Gotɨyare wawɨnyaꞌna wɨdaayadɨvɨsarajɨyaraarɨ wɨdɨna “Maazathonɨyana bwaanyɨla!” wɨdaasɨna yaka Kwaaka Ezɨya pɨzɨꞌgwa mwaalɨna yaꞌ. \p \v 23 Sagaaꞌ Epazaazɨ mwaalya pwara Naangerebwina gamɨreraavɨ kayaaꞌna yeꞌ. \v 24 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe pwai Dɨmitɨrɨyaazai sɨlɨvaaya yavɨkarina yadelyɨ gamɨjɨyarajɨ sara Kwaasɨ Naanga Aatemizavɨre angeꞌbɨta maalɨkengɨ yavɨkaryadɨvɨsarera. Pwara dara wanganesaꞌ “Ai, sɨlɨvaaya anga nawɨꞌnya darɨka!” Deva nɨgwia naangejɨ mubɨna yeꞌ. \v 25 Nɨgwia naangejɨ mubadaapɨjɨ Dɨmitɨrɨyaazai gamɨjɨyaraavɨjɨ avaaiwawɨnya yadɨvɨsaraavɨjɨ wɨdaꞌ “Jɨkabyɨla!” Wiꞌna kudaꞌ yɨkabɨna kyeꞌ wɨdaꞌ “Aꞌmweihi, nemɨre wawɨnyavɨna nɨgwia naanga maꞌdaanyasɨra. \v 26 Nayaa yawɨꞌmanɨgasaihɨlyɨ. Polɨ yɨvanɨkeꞌ tɨnna wangadɨvɨꞌ kadɨka wɨꞌnadɨvɨsaihɨlyɨ. Dara wɨjɨwaakɨvanɨꞌ ‘Naangeraavɨ sarɨnnya asajɨ yavɨkaryesara gotɨyara mɨka. Sabwi kwaasɨyasɨ.’ Wɨjɨwaakada anga davɨjɨ Kwaaka Ezɨya yunebajɨ aꞌmwe kwala bwaꞌnaanya naangeꞌ kadɨka wɨꞌneva nemɨrebwi yagalyaꞌmaveva sabwi mɨdɨmanɨgaꞌ. \v 27 Kwalaalyara sara yadaapɨjɨ Polɨ ayɨna wɨdɨna wɨdɨna kyojɨ aꞌmwe pwara nemɨre wawɨnyaꞌna dɨnyɨna ‘Aꞌmwera sa yavɨkaryadɨvɨꞌ kayaaꞌnanaangesɨ,’ dɨnɨpɨꞌdesɨ. Nabaai saꞌ gaveꞌ mɨka. Nemɨre Naanga Aatemizavɨre yɨleangaꞌ yaasɨwakangaꞌ yɨmaꞌnadeꞌ dɨngaka? Naangevɨre dɨragɨnyaꞌ waryaanya yɨmaꞌnadeꞌ daaka? Naangeꞌ Kwaaka Ezɨya mwaalyarajɨ Kwaaka yuyavakɨ mwaalyarajɨ yɨlaaya yɨvanɨgasaꞌ waryaanyaꞌ yɨmaꞌnadeꞌ midaaka Aatemizaꞌ!” \p \v 28 Kwala bwaꞌnaanyaꞌ kadɨka wɨꞌnadɨvɨꞌ “Aala!” dɨdɨvɨꞌ sɨnna tɨka davɨna kwiaꞌ jaka naanga wɨdeꞌ “Aawa! Epazaazɨ mwaalyainaavɨre Aatemizaꞌ dɨragɨnyasɨra.” \v 29 Jaka naanga sara dɨwɨna kyeꞌ pwara anga yuneba jaka sara wɨdeꞌ. Jaka wɨdadɨvɨꞌ Gaayaazalyɨ Aarɨzɨtaakazalyɨ saraarɨ galalɨmwanna yeꞌ. Aꞌmwe saraai Kwaaka Maazathonɨya mwaalyaraalyɨ. Polɨjɨ kaanya yamaryadisaraalyɨ. Saraarɨ galalɨmwanna yeva yɨkabadɨvɨsabanna yarai makuna yeꞌ. \v 30 Makuna kyeꞌ Polɨ yawɨꞌna “Kaanna wawaꞌmujɨ kwala bwaꞌnaanyavɨ wɨdaawɨma!” Yawɨꞌna kyaꞌ mɨdɨdɨvɨsara lɨmwanna yeva wɨdeꞌ “Arɨkawɨnyɨ. Nagɨrabɨthɨka! Dava mwaaidɨnneigɨ kave dɨmwaala!” \v 31 Nabaai, kwaaka savɨ maremwaaidɨvɨta pwara Polɨmɨ gyaꞌmwera gamɨnyɨ yagaalyaꞌ wɨdaaseꞌ “Polɨ, naangeꞌ gɨthɨvanɨgo. Yɨkabadɨvɨsabanna mwidɨnnera!” \v 32 Kudaaseꞌ sagaaꞌ kwala bwaꞌnaanya sɨduꞌmaayara jaka kuna wɨdɨna yeꞌ. Aꞌmwe kwalaalyara “Sasareꞌna mwaaihosɨra,” majara yaasɨwaꞌna mwaalɨna kyeꞌ pwara jaka geꞌ wɨdadaapɨjɨ pwara jaka geꞌ dɨna dɨna yeꞌ. \v 33 Jaka dɨna dɨna kyeꞌ Juyara Alekɨzaadarɨ yagaala wɨjɨwaakyaꞌna wɨrɨvɨtaꞌna kyeꞌ pwara kwaasɨ yawɨꞌna yeꞌ “Sarɨna jaka naanga dɨvanɨgo.” Yawɨꞌna yadaapɨjɨ Alekɨzaadai yawɨꞌna “Aꞌmweraavɨ Juyainaavɨna ‘Nemɨ kayaaꞌna myadaanyainera,’ wɨjɨwaakɨma!” Yawɨꞌna yaka aꞌmweraavɨ ata wɨdathɨwagaꞌ. \v 34 Ata dathɨwanna yadaaꞌnyɨ dara wanganesaꞌ “Ai, aꞌmwe sai Juyai daaka! Saibɨsara nemɨre Naangevɨ kayaaꞌna dadɨvɨsara daaka!” Sara deva yuyara jaka naanga dɨna “Epazaazɨ mwaalyainaavɨre Aatemizaꞌ Naangesɨra,” dɨna yadaapɨjɨ jaka naanga bazɨwawesara naangegaaꞌ (tu aawaaya) wavɨlaꞌna yaꞌ. \p \v 35 Dɨvi aꞌmwe naangei Anga Epazaazɨ pɨkarɨyɨkwia yavɨkaryadei kwala bwaꞌnaanyavɨ kudaꞌ “Yagaala madɨpɨna!” aꞌmwera kave mwaaidapɨjɨ wɨdaꞌ “Epazaazɨ mwaalyaihi, aꞌmwe yuyara yawɨꞌmanɨgasaꞌ ‘Epazaazɨ mwaalyara Naanga Aatemizavɨre yɨleangesɨ sɨgunyavɨdaasɨ sɨlaanga dɨragɨnyaꞌ bwalaryaakesɨ maremwaaidɨvɨsarera,’ sara yawɨꞌmanɨgaꞌ yuyara. \v 36 ‘Savɨ nebulyaꞌna mɨka,’ majɨvanɨgasare. Arɨkewɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ kave dɨmwaalyɨla! Sɨduꞌnakeihi kayaaꞌna mipɨnera! \v 37 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe daraarɨ makabɨwaasaraai Aatemizavɨre yɨleangevɨ kuka mipalamaryɨwaala. Nemɨre Naangevɨna bɨrala myɨwaala! \v 38 Sarevɨdaaꞌnyɨ Dɨmitɨrɨyaazalyɨ gamɨjɨyarajɨ dɨnyɨna ‘Aꞌmwe pwarɨ kotɨyaꞌna wɨdaana!’ dɨnyɨna yɨpɨjaꞌ kotɨyagaaꞌ aꞌmwe naangeraayawɨnna kwawapɨjɨ yagaainaka salyɨ sahwarajɨ kamwaalapɨjɨ jawɨbwarakɨpɨꞌdera. \v 39 Yagaala pɨrɨꞌ warɨkeꞌ daakajɨ aꞌmwera nayaa kyɨkabapɨjɨ, sagaaꞌ dɨzɨla! \v 40 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Dahaaꞌ sara yɨvanɨgasaꞌna gaꞌmaanɨyara ‘Aꞌmwera kayaaꞌna yɨvanɨgasara daaka!’ dɨnɨpɨꞌjɨwaava? Jaka naangeꞌ wɨdɨvanɨgasaihɨrɨna naangera kanedapɨjɨ ‘Baaꞌna dɨvanɨgasaihɨlaka?’ nemɨ gara wɨdaazɨwona! Aawano, nemɨ yagaala mujɨ yaadeinera.” \v 41 Sara wɨdaka wɨdaꞌ “Aꞌmweihi sarɨnnya angengɨ dɨwila!” Kudaꞌ kaanna wɨna yeꞌ. \c 20 \s1 Kwaaka Maazathonɨyana Kwaaka Gɨrizana wawakeꞌnesɨ. \p \v 1 Aꞌmwera kayaaꞌna yesagaaꞌ wavɨlaꞌna kyaꞌ mɨdɨdɨvɨsara yɨkabyaꞌna Polɨ pwaraavɨ wɨdaasɨna yaꞌ. Wɨdaasɨna kyaꞌ mɨdɨdɨvɨsara yɨkabɨna kyeꞌ yɨvaimwagyaꞌnajɨ dɨhaaꞌbwasaꞌnajɨ yagaala wɨdaka wɨdaꞌ “Kaanya wɨdera. Tewaanya dɨmwaalyɨla!” Miꞌna wɨdaka Maazathonɨya sawɨnnei yaꞌmaꞌna yaꞌ. \v 2 Yaꞌmaꞌna yaka kwaaka sangɨ yagaala naanga aꞌmweraavɨ dɨragɨnyaꞌ dɨhaaꞌbwasaꞌna wɨjɨwaakada kaanya yamarina yaꞌ. Kaanya yamarina yaka Kwaaka Gɨrizana yɨꞌmavaawɨna yaka \v 3 saba lawe dɨkaai dɨsa wavɨlaꞌdaasɨ mwaalɨna yaꞌ. Mwaalɨna yaka “Sɨpɨyaꞌ Kwaaka Sɨrɨyana nyɨmakwodera,” yawɨraka dara wɨꞌnakeꞌ “O, Juyara Polɨnyɨ nyɨramakɨpɨꞌdera daaka!” Sara daka “Maazathonɨyana ayɨna wɨlaawɨdeinyɨra.” \v 4 Yawɨꞌna kyaꞌ gamɨjɨ Sopaatai Pɨraazare gawaalɨꞌ Beriya mwaalyalyɨ Tezalonaaika mwaalyaraai Arɨzɨtaakazalyɨ Sekaadazalyɨ saraalyɨ Devi mwaalyai Gaayaazalyɨ Timotilyɨ Kwaaka Ezɨya mwaalyaraai Tɨkikaazalyɨ Tɨropimaazalyɨ saraalyɨ wɨna yeꞌ. \v 5 Aꞌmwe ati ata purɨdaasɨ pwaraalyara sɨnnawɨ waanyɨna yeva Anga Tɨrawaazɨ nemɨnyɨna yemwaaina neyeꞌ. \v 6 Yemwaaina neyadaapɨjɨ Munne Gɨrɨkula lɨwɨnya pamidakɨna myadehaaꞌ mena wavɨlaꞌna kyaꞌ sagaaꞌ Anga Pilipaai sɨpɨyavɨ yɨlamwaaina kyo sawɨta atina wavɨlaꞌdaaꞌnyɨ sɨpɨyaꞌ nemakwawaꞌ. Miꞌna kanemakwawaꞌ Anga Tɨrawaazɨ yemwaalesaraavɨ wɨjɨmaꞌnaawɨna yona yɨrɨka ati ata purɨdaasɨ pɨrɨkaai kanevɨlavaꞌ mwaalɨna yo. \s1 Aayagaaꞌ Anga Tɨrawaazɨ Polɨ angyɨrɨꞌmaata yakeꞌnesɨ. \p \v 7 Sagaaꞌ wikɨya mudɨkeꞌ yɨmaꞌnyɨna kyaꞌ Naangerɨ dɨnyaꞌnerajɨ yɨkabɨna yona gɨrɨkula gunyɨna, nyɨna yo. Wapaaya tɨvɨ nyɨna kyo Polɨ aꞌmweinaavɨ wɨjɨwaakɨna neyaꞌ. “Mwanyavɨ kaanya wɨdera,” daka wɨjɨwaakɨna wɨjɨwaakɨna kyaꞌ kalawaweꞌ yɨmaꞌnyɨna yaꞌ. \v 8 Anga saꞌ mɨnye dawaai dasaꞌ laannɨkevɨ kuꞌdɨka munyabanyavɨ wɨlamwaaloba dɨꞌbaaka naanga warakeba. \v 9 Dɨꞌbaaka naanga warakeꞌnajɨ Polɨ yagaala naanga kuna wɨdakeꞌnajɨ Mɨgɨnya Yutɨkaazai widɨwaayaba yɨlamwaaina yaka seꞌna naanga winyɨna kyaꞌ amamaze waraka munya keꞌbevadaasɨ kwaakevɨna bwalabaihɨꞌnyɨna yaꞌ. Bwalabaihɨꞌnyɨna kyaꞌ pwara yarai walaawɨna yeva dara wanganesaꞌ “O, baryai daaka!” \v 10 Sara kadeꞌ kɨrɨꞌ Polɨ walaawɨna yɨna yaka gamɨnyɨ maramujɨreꞌna yaka pwaraavɨ wɨdaꞌ “Kɨnna madɨpɨnera! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kwaihwaainakei mwaalɨꞌ. Mabaihɨꞌnyɨwaꞌ.” \v 11 Wɨdaka anga munyabanyavɨna ayɨna yɨlaawaka wapaaya gunyɨna yaka nyɨna yaꞌ. Miꞌna nyɨna yaka yagaala pɨnɨ wɨdɨna yaka yɨrɨka miꞌna purakegaaꞌna yaꞌmaꞌna yaꞌ. \v 12 Yaꞌmaꞌna kyaꞌ pwara mɨgɨnyai balaka ayɨna dɨkaavakerɨ gamɨre angevɨ mareꞌna yeva yɨlaaya yɨna yeva mwaalɨna yeꞌ. \s1 Anga Tɨrawaazɨdaasɨ Anga Maalitaazɨ sawɨnnesɨ. \p \v 13 Polɨ nedaꞌ “Sɨpɨyavɨ kwawapɨjɨ kwaakaanya wawaꞌmujɨ Anga Aazozɨna yɨhɨzɨmaꞌnaabɨdeinyɨ.” Nedakei wɨna kyaꞌ sɨpɨyavɨ yɨlamwaaina kyo Anga Aazozɨna sɨpɨyaꞌ makuna neyaꞌ. \v 14 Makuna kaneyaꞌ Anga Aazozɨ Polɨ newɨraꞌnɨjɨmaaꞌnaka sɨpɨyavɨ yɨlamwaaina kyaꞌ Anga Mitɨlinina nemakwawaꞌ. \v 15 Sabadaaꞌnyɨ nemakwawaka yɨrɨka pɨrɨvɨ Ahuꞌmanna Kaayozɨ wavɨlavaka yɨrɨka pɨrɨvɨ Ahuꞌmanna Semozɨna nemakwawaka yɨrɨka pɨrɨvɨ Anga Maalitaazɨna yɨꞌmavaawɨna yaꞌ. \v 16 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Polɨ nedaꞌ “Jeruzaalemɨ yarai wawaꞌmujɨ Munne Pedikozɨyagaaꞌ saba mwaalɨdeinyɨ dɨngaka? Pɨrovijɨ Ezɨya naangegaaꞌ mwaalɨna mwaalɨna myɨwɨjainyɨ Anga Epazaazɨ wavɨlavaadera.” Nedakei Maalitaazɨna yɨꞌmavaawɨna yo. \s1 Epazaazɨ mwaalyara Kɨraazɨtɨyareraavɨre naangeraavɨ wɨdakeꞌnesɨ Polɨ. \p \v 17 Maalitaazɨdaasɨ Epazaazɨna yagaalyaꞌ wɨdaasɨna yaꞌ “Naangeihi, Kɨraazɨtɨyare kusɨlaanyavɨyara Epazaazɨ mwaaihasaraavɨ maremwaaidɨvɨsaihi jɨkabyɨla!” \v 18 Sarɨ wɨdaasɨna kyaꞌ aꞌmwe sara bɨna kyeꞌ wɨdaꞌ “Yɨrɨka aayagaaꞌ Pɨrovijɨ Ezɨyana gaai bena yuyagaaꞌ saba mwaaideriyagaaꞌ sarɨmɨjɨ mwaalena yuya sabwi yeinyɨna yawɨꞌmwaava. \v 19 Nabaai, Naangere wawɨnyaꞌ wɨdaayadɨnyainyɨ dɨragɨnna yena ‘Nɨmɨ maalɨkeinyɨ,’ dadɨ aꞌmwera kayaaꞌna kanyeꞌ nɨmɨ kɨnna daheinyɨra taanga nyadaasɨna. Juyara yawɨꞌna ‘Polɨmɨ tamakaana!’ yawɨꞌna yeva kayaaꞌna kanyeꞌ taanga naanga nyakeꞌna yawɨꞌmwaava. \v 20 Yuya kadɨka wɨꞌnɨpɨjaꞌna sarɨmɨnyɨ yɨhɨgaimwanga yuya sara yɨhɨzɨwaake. Yagaala pɨnɨ mwarika. Aꞌmweraayaba yɨhɨzɨwaakadɨ sarɨnnya angengɨ yɨhɨzɨwaakeꞌna yawɨꞌmwaava. \v 21 Juyaraavɨjɨ Menyaraavɨjɨ avaaina nayaa wɨjalɨkurake. Sarɨnnya kayaaꞌnanyabwi marasɨꞌnapɨjɨ Gotɨyarebwi yawɨramaarapɨjɨ Naanga Jizaazarɨ dɨlɨmwagyɨla! Sara myɨ yapɨjɨ Dɨkevɨ namwaaibɨthɨka! \v 22 Sara kude dahaaꞌ Kuryai Tewaanyai sara kanyɨdɨwaꞌdɨꞌ ‘Jeruzaalemɨna dɨwona!’ yɨthaanyi, wɨla nyɨvwɨyɨnɨkeinyɨ sara yɨvanɨge saba nɨmɨnyɨna pwara nyɨpɨꞌdeꞌna myawɨryɨvanɨgeinyɨra. \v 23 Gave pɨrɨꞌna yawɨꞌmwa. Anga yuyangɨ waꞌmwaꞌdezɨ Kuryai Tewaanyai dɨragɨnna nyɨdaꞌ ‘Kalavuzangevɨ gɨmwaaihɨpɨꞌdeꞌnanyɨ. Gɨmɨnyɨna kayaaꞌna yɨpɨꞌdeꞌnanyɨ,’ sara yawɨꞌmwa. \v 24 Dara wangamanɨgeꞌ ‘Mwaaiheꞌna maalɨkeꞌ daaka!’ Nɨmɨre kɨlaakejɨꞌna myawɨrivanɨge. Naanga Jizaazai nyɨdaasakeꞌnajɨ Naangei gannya wawɨnyaꞌ kanyɨjaavaꞌ saꞌ yuya yɨdeꞌnajɨ yawɨꞌmanɨge. Wawɨnya saꞌ yagaala tewaanyaꞌ jalɨkurakyaꞌneꞌ ‘Gotɨyai aꞌmweraavɨ yangeꞌna wɨgaimwagathelyɨ,’ wɨdadɨnyaꞌneꞌ nɨmɨre wawɨnya sasaresɨra. \p \v 25 Sarɨmɨnyaba kaanya yamaryegaaꞌ Gotɨyai nemaremwaaideꞌna tewaanyabwina yɨhɨzɨwaakage. Yɨthaanyi, dahaaꞌ dara yawɨꞌmwa. Dɨvidaasɨ aane pwaigɨ kwaigɨ tɨnna manyanganyɨ jɨtheigɨnyɨ. \v 26 Sarevɨ dahaasagaaꞌ nebulyaꞌna yɨhɨzalɨkurakɨma! Gɨnnya kuryarɨ marasɨꞌnajaꞌ gɨmɨre tawevɨna nɨmɨreꞌ mɨꞌ. Aawa. Gɨmɨresɨ. \v 27 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyai yade yuyangɨnajɨ gamɨre sɨmunyavɨnajɨ yɨhɨtheinyɨ. Yagaala pɨrɨꞌ lɨka myulyakye. \v 28 Mala nayaa jɨwannyɨla! Sarɨnnya kuryaraavɨ nayaa maremwaaina jɨla! Nabaai, Kuryai Tewaanyai sarɨmɨre wawɨnyaꞌ kyɨhɨzaavaꞌ sareꞌna Naangereraavɨ sipɨzipɨyaraavɨ nayaa dɨmaremwaalyɨla! Sipɨzipɨyaraavɨ maremwaaidɨvɨsara maremwaaidɨvɨtabaaibɨꞌ Gotɨyare kusɨlaanyavɨyaraavɨ nayaa dɨmaremwaalyɨla! Jizaazai gannya gawaalɨꞌ kabalaꞌ Gotɨyai Kɨraazɨtɨyareraavɨ mubɨna yaꞌ. Naangere tawesɨ mubɨna yaꞌ. \v 29 Dara yawɨꞌmwa. Kaanya kwawaꞌmujɨ sarɨmɨnyabanna aꞌmwera kavɨjɨlɨkerabɨsara bapɨjɨ sipɨzipɨyaraavɨ kayaaꞌna wipɨꞌderera. \v 30 Dɨvi sarɨmɨjɨya pwara yawɨꞌna ‘Jizaazarɨ mɨdɨdɨvɨsara gevwina nyɨmɨdɨbɨka! Mwagiꞌnamaarɨma!’ Yawɨꞌna yapɨjɨ daavɨna yapɨjɨ kwaasɨ yagaala wɨdɨpɨꞌdeꞌnanyɨ. \v 31 Savɨneꞌna nyɨpɨdɨka! Mala nayaa jɨwannyɨla! Dara jawɨrila! ‘Kwarame dawaai dasa wavɨlaꞌdaasɨ yɨrɨkejɨ sawɨsajɨ Polɨ nɨmɨre kuryarɨna kɨnna daka nemɨjɨya pwarɨ kwarɨ nayaa nejɨwaakaꞌ.’ \p \v 32 Dahaaꞌ Gotɨyare asɨrɨna yɨhɨmwaaihɨvanɨge. Gotɨyai aꞌmweraavɨna yangeꞌna wɨgaimwadere yagaalyaꞌna tewaanya yɨhɨmwaaihɨvanɨge. Sɨgunyavɨ Gotɨyai dɨragɨnyaihɨrɨ yɨhɨmwaaihadeꞌna sarɨmɨjɨ pwaraavɨ Gotɨyai dahɨlakakeraavɨ kayaaꞌnanyanna duimwagasɨꞌnakerajɨ gannya yuya tewaanaanga yɨhɨzaavadengɨra. \v 33 Aane pware kware nɨgwiajɨ kwaabɨhannya baazɨꞌmaꞌnya sazajɨ wabarɨnna mwanganyeinyɨra. \v 34 Arɨkewɨ, sarɨmɨ saihi miꞌna nyawɨꞌmwaava. Nɨnnya asɨlyɨ yɨna yɨna yena nɨgwia maarena nɨmɨnyɨnejɨ Gotɨyare wawɨnya yadaanyaraavɨnejɨ mubeꞌna nyawɨꞌmwaava. \v 35 Yuyagaaꞌ sara yeꞌna yɨhɨzɨwainyawaaiheinyɨ. Nɨmɨ sara yebwina jɨla! Dɨragɨnna yapɨjɨ nɨgwiajɨ asɨlyɨ aꞌmwe waryaanyaraavɨ duhaimwagyideihɨlyɨ. Savɨna sɨnnawɨ Naanga Jizaazai nedaꞌ ‘Pwara daapɨna yɨpɨꞌdeꞌna yɨlaaya maalɨka yadɨvɨꞌ tewaanya winadere. Pwara yanga wɨjaavɨpɨꞌdeꞌna yɨlaaya naanga yadɨvɨꞌ tewaanaanga winadeꞌnanyɨ.’ Sara nedakeꞌna nayaa jawɨrila!” \p \v 36 Polɨ mena wɨdakegaaꞌ kumɨjɨ gamɨjɨ kwadaai gɨlɨna kyeꞌ Gotɨyarɨ yagaala wɨdaꞌ. \v 37 Miꞌna kudaꞌ kɨnna deva galamujɨꞌna yeva yɨlaaya marina yeꞌ. \v 38 Gannya yagaalyaꞌ “Dɨvidaasɨ tɨnna mwanganyɨ dɨnyideihɨlyɨ,” wɨdakeꞌna kale wiaꞌ. Kale wiadaaꞌnyɨ sɨpɨyavɨna gamɨnyɨ yenaasɨna yesare. \c 21 \s1 Anga Jeruzaalemɨna Polɨ wawakeꞌnesɨ. \p \v 1 Aꞌmwe naangeraavɨ yaꞌmaꞌna yona sɨpɨyavɨ yɨlamwaaina kyo sɨpɨyaꞌ makuna neyaka Ahuꞌmanna Kozɨna yɨdaꞌna nayaa makuna neyaꞌ. Makuna neyaka yɨrɨka pɨrɨvɨ Anga Rozɨna yɨꞌmavaawɨna yaka sabadaasɨ Anga Pataarana makuna neyaꞌ. \v 2 Makuna kaneyaꞌ dara wanganoꞌ “Kwaaka Pɨnɨzɨyana sɨpɨya pɨrɨꞌ wawadeꞌ daaka!” Sara dona sɨpɨya savɨ yɨlamwaaina kyo makuna neyaꞌ. \v 3 Makuna neyadaasɨ Ahuꞌmanna Saaipɨraazɨ tɨnna wanganna kyo pimagɨ kwanaamimagɨ wavɨlaꞌna yaka Kwaaka Sɨrɨyana makuna neyaꞌ. Anga Taayaa saba gɨlyɨvɨta yuya sɨpɨyavɨ waꞌdɨꞌnyɨya wakyaꞌna sabanna makuna neyaꞌ. Makuna kaneyaꞌ Anga Taayaa sɨpɨyavɨdaasɨ bwalaawɨna yo. \v 4 Bwalaawɨna yona Jizaazarɨ mɨdɨdɨvɨta pwaraavɨ bɨrɨna yona kumɨnyaba wikɨya pɨrɨꞌ mwaalɨna yo. Saba mwaalɨna yadozɨ Kuryai Tewaanyai Taayaa mwaalyaraavɨ Polɨmɨna pwara kayaaꞌna yɨpɨꞌdeꞌna wɨjɨwaainyɨna kyaꞌ sahwara Polɨmɨ wɨdeꞌ “Jeruzaalemɨna yɨlaawɨna minnera!” \v 5 Sara kudeꞌ kɨrɨꞌ kaanyagaaꞌ wikɨyaꞌ mena wavɨlaꞌna kyaꞌ yaꞌmaꞌna yoinera. Angaba mwasabanna Kɨraazɨtɨyarera aꞌmwerajɨ kunnya aꞌmwejɨ kunnya kaimɨraayajɨ yuya makuna neyeꞌ. Makuna kaneyeꞌ aalɨmaangebaarɨ kwadaai gɨlona Gotɨyarɨ wɨdɨna yo. \v 6 Miꞌna wɨdɨna yona dɨnyɨna “Nemɨreihi tewaanna dɨwila!” Dɨnyɨna kyo sɨpɨyavɨ yɨlamwaaina kyo kunnya angengɨna wɨna yeꞌ. \p \v 7 Anga Taayaa sɨpɨyaꞌ yaꞌmaꞌna yaka Anga Tolɨmezɨna kuna makuna kaneyaꞌ Kɨraazɨtɨyarɨne neyaꞌmweraavɨ ata bwaꞌnona kumɨnyawɨ sawɨta pɨrɨvɨ se waꞌmwaꞌna yo. \v 8 Se waꞌmwaꞌna yona sɨpɨyavɨ yɨlamwaaina kyo saba yaꞌmaꞌna yaka Anga Sizaarɨyana yɨꞌmavaawɨna yaꞌ. Yɨꞌmavaawɨna kyaꞌ Jizaazarɨna yagaala tewaanyaꞌ wɨdadei Pilipɨmɨre angevɨ wawona saba waꞌmwaꞌna yo. Jeruzaalemɨ aꞌmwe atina ata purɨdaasɨ pwaraalyaraavɨ dahɨlakesalyɨ Pilipɨ. \v 9 Gamɨre sɨdɨraaya dawaai dawaalyangɨ kwala mamaaꞌnya Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakesangɨra. \v 10 Saba mwaaidozɨ yɨrɨka pɨnɨ wavɨlaꞌna kyaꞌ Aahavaazai woꞌnɨkei Kwaaka Juthɨyadaasai walaabɨna yaꞌ. Walaabɨna yakei Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadelyɨ. \v 11 Walaabɨna yaka nemɨnyawɨnna bɨna yaka Polɨmɨre munnaanyaꞌ maarɨna yaka gannya asɨraalyɨ gannya sɨvɨlyɨraalyɨ sangɨ marayegipwɨyɨnyɨna yaka wɨdaꞌ “Kuryai Tewaanyai kanedɨwakɨra ‘Munnaanya davɨre gyakwarɨ Jeruzaalemɨ Juyara dara marayegipwɨyapɨjɨ ajɨmya yuyangɨyaraavɨre asɨraavɨ marɨmwangɨpɨꞌdelyɨra.’ ” \v 12 Sara kudaꞌ kadɨka wɨꞌnona nemɨjɨ saba mwaalyarajɨ saina kɨnna dona Polɨmɨ wɨdo, “Jeruzaalemɨna milaawɨnnera!” \v 13 Sara kudo sai nedaꞌ “Beꞌna yɨvanɨgataihɨlaka? Kɨnna sara kanyɨmaredɨwaaꞌ kale naanga nyɨwakeꞌna beꞌna dɨvanɨgava? Sareꞌ dareꞌnesɨ. Jeruzaalemɨ kalavuza pwɨyɨna nyɨpɨꞌdeꞌna nɨmɨ dɨragɨnna mwaaihe. Saꞌ wikɨra. Nabaai Naanga Jizaazarɨne yayavɨna nyɨramakɨpɨꞌdeꞌna dɨragɨnna mwaaiheinyɨra.” \v 14 Sara nedaka kuna dɨragɨnna yawɨꞌna kyaꞌ yagaala pɨnɨ ayɨna mujɨ yona wɨdɨna yo, “Gotɨyai sɨmunyavɨ yawɨradeꞌ sara yɨmaꞌnana!” \p \v 15 Sizaarɨya saba miꞌna mwaalɨna yona nemɨre gɨlyɨvɨsa yovɨrawakɨna yona Jeruzaalemɨneina yaꞌmaꞌna yo. \v 16 Kɨraazɨtɨyare mɨdɨdɨvɨsara Sizaarɨya mwaalya pwarajɨ yɨlaawɨna yona Mɨnezonɨmɨre angevɨna makwina kaneyeꞌ mwaalɨna yo. Aꞌmwe Mɨnezonɨ Ahuꞌmanna Saaipɨraazɨdaasai sɨnnawɨ sagaaꞌ Kɨraazɨtɨyarɨ mɨdɨnyaakelyɨra. \s1 Polɨ Jemɨzarɨ angyɨrɨꞌmaata yakeꞌnesɨ. \p \v 17 Jeruzaalemɨna yɨꞌmavaawɨna kyo neyaꞌmwera tɨnna wanganna neyeva yɨlaaya nemaryeꞌ. \v 18 Yɨlaaya kanemaryeꞌ yɨrɨka pɨrɨvɨ Polɨjɨ nemɨjɨ Jemɨzarɨ tɨnna wanganyaꞌna wɨna kyo Jemɨzai mwaalakeba Kɨraazɨtɨyareraavɨre aꞌmwe naangerajɨ mwaalɨna yeꞌ. \v 19 Mwaalɨna kyeꞌ Polɨ “Nyaꞌmweihi!” wɨdaka gannya wawɨnyavɨna ajɨmya yuyangɨyaraayaba Gotɨyai yake yuyanna wɨdaꞌ. Miꞌna kudaꞌ kadɨka wɨꞌnyɨna yeva Gotɨyarɨna “Byaannakeigɨ!” yɨlaaya yɨna yeꞌ. \v 20 Yɨlaaya yɨna yeva Polɨmɨ wɨdeꞌ “Neyaꞌmweigɨ, davanna nayaa yawɨꞌmanɨgɨnyaigɨnyɨ. Juyara kwala naangeꞌ Naangerɨ lɨmwadɨvɨꞌ nabaai, Ne Mozɨzare Kɨwɨnya dɨragɨnna lɨmwamanɨgasare. \v 21 Sahwaraavɨ pwara gɨmɨnyɨna kwaasɨ wɨdeꞌ ‘Polɨ ajɨmya yuyangɨyaraavɨreba Juya yuyaraavɨ wɨjɨwaakaꞌ “Mozɨzare Kɨwɨnyaꞌ dasɨꞌnyɨla! Sarɨmɨre kaimɨraayaraavɨre kɨlaakejɨꞌ madapɨnera! Juyaraavɨrebwi mipɨnera!” ’ \v 22 Sara kwaasɨ kudeꞌ dara wɨꞌnɨpɨꞌdeꞌ ‘Davanna Polɨ jɨꞌmaꞌmwaabɨka!’ Sara dapɨjɨyavɨdaaꞌnyɨ gara yaadeinaavaka? \v 23 Sarevɨdaaꞌnyɨ gɨthaadeꞌ ja! Nemɨrera daraai daraalyara Gotɨyarɨ dɨragɨnna wɨjaꞌ kɨnɨnnakera kɨgaaꞌ wɨdesaꞌ sara yɨpɨꞌderera. \v 24 Aꞌmwe saraavɨ makwoꞌgɨzɨ kumɨjɨ Juyainaavɨrebwina gɨrɨka maayaigɨ yɨmaꞌnyaꞌna baaka mwadana! Kumɨnyɨne nɨgwia kwakaꞌgɨzɨ kunnya mɨjata daꞌnɨpɨꞌdengɨra. Sara kyaꞌgɨzɨ aꞌmwera tɨnna gwanganapɨjɨ dara yawɨpɨꞌdeꞌ ‘O, pwara Polɨmɨna yuya nedeta kwaasɨ yagaalyaꞌ daaka! Gamɨ sahwai Ne Mozɨzare Kɨwɨnyaꞌ nayaa yɨvanɨkei damwaalɨka!’ \v 25 Sara wɨdɨpɨꞌdeꞌ kɨrɨꞌ ajɨmya yuyangɨyara lɨmwadɨvɨsaraavɨna paazɨyaꞌ mena wɨdaaso. Pɨkarya dara yavɨkarinɨkeꞌ ‘Nemɨ miꞌna yawɨꞌmwoꞌ “Nyɨlyarɨjɨ Lawerɨjɨ pwaraavɨjɨ wɨjaavɨpɨja mɨwɨta wapaaya manɨnna! Yɨsaraavɨne wapaa yɨlaayaꞌne manɨnna! Tawe manɨnna! Yɨkurɨyaawia gɨraabimwannɨke tawanake mavɨrenɨnna! Ata lɨmwagyaꞌnebwi minnera!” sara wɨdo,’ ” wɨdeꞌ. \v 26 Miꞌna kudeꞌ yɨrɨka pɨrɨvɨ Polɨ aꞌmweraavɨ makuna kyaꞌ kumɨjɨ gɨrɨkitaꞌnanya wasɨꞌnyaꞌne yɨna yeꞌ. Miꞌna kyeꞌ Gotɨyare Angevɨ wɨlaka Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨsaraavɨ wɨdaꞌ “Wikɨya mena kwavɨlavojɨ aꞌmwe dara gɨrɨkitaꞌnanya wasɨꞌnyaꞌne yuna kyɨmaꞌnojɨ sagaaꞌ pwai sipɨzipɨya pɨrɨꞌ wakɨna. Pwai pɨrɨꞌ wakɨna, yuyaina Gotɨyarɨna wakaadengɨra.” \s1 Gotɨyare Angevɨ Polɨmɨ wɨla pwɨyesaꞌnesɨ. \p \v 27 Yɨrɨka atina yaka ata purɨdaasɨ pɨrɨwaalyagaaꞌ aya kɨgaaꞌ mena kwavɨlavaꞌ Gotɨyare Angevɨ Juya pwara Kwaaka Ezɨyadaasara Polɨmɨ tɨnna wanganna yeꞌ. Tɨnna wanganna yeva “Aakai, aakai,” kudeꞌ kwala bwaꞌnaanyaꞌ yarai yɨkabɨna yeva yuyara jaka dɨna yeva gamɨnyɨ asajɨ galalɨmwanna yeꞌ. \v 28 Gamɨnyɨ galalɨmwanna yeva jaka wɨdeꞌ “Yɨzɨrelɨyaihi, dɨnegaidaayɨla! Aꞌmwe dai yuyaba kaanya yamaryada yuyaraavɨ wɨjɨwaakɨna ‘Yɨzɨrelɨyara kayaaꞌnanyarera. Mozɨzare Kɨwɨnyaꞌ waryaanyaꞌnesɨ. Gotɨyare Angeꞌ tewaanyaꞌ mɨka,’ sara wɨjɨwaakadelyɨ. Nabaai, dahaaꞌ Gotɨyare Angevɨ kayaaꞌnanaangei Menyara pwaraavɨ makulaabɨna yaka sara kayaaꞌna kyɨwaꞌ nemɨre Anga tewaanyaꞌ gɨrɨkitaꞌnanyaꞌ yɨmaꞌnɨwakesɨ.” \v 29 Wɨdesaꞌ dareꞌnesɨ. Pɨgaaꞌ angeba Jeruzaalemɨ sahwara Polɨmɨjɨ Tɨropimaazai Anga Epazaazɨ mwaalyarɨjɨ tɨnna wanganesara kwaasɨ dara yawɨresaꞌ “O, Gotɨyare Angevɨ Polɨ Menyarɨ bamakwimwakei daaka!” \v 30 Sara kudeꞌ Jeruzaalemɨ mwaalyara yuyara jaka dɨna yeva yarai yɨkabɨna yeva gɨlaꞌmwannemwaaina yeva gamɨnyɨ galalɨmwanna yeva Gotɨyare Angevɨdaasɨ mwasawɨnna mwagiꞌnamaaꞌna yeꞌ. Mwagiꞌnamaaꞌna kyeꞌ sagaaꞌ kaanyangɨ yarai tihɨꞌna yeꞌ. \v 31 Yarai tihɨꞌna kyeꞌ kwala bwaꞌnaanyaꞌ tamakyaꞌna sahwarɨ tamɨna yadaapɨjɨ pwara Romɨya aawɨlasaraavɨ maremwaaide naangerɨ yagaala wɨdaaseꞌ “Yarala! Jeruzaalemɨ mwaalya yuyara jaka dɨna, mala tannɨvanɨgava.” \v 32 Sara kudaaseꞌ maremwaaide naangei gannya aawɨlata maremwaaidɨvɨsarajɨ aawɨlata kwalaalyarajɨ yarai makuna yaka kwala naangeyawɨnna yarai walaawɨna yaꞌ. Walaawɨna kyaꞌ aꞌmwera gamɨjɨ gamɨre aawɨlasarajɨ saraavɨ tɨnna wanganna yeva sahwarɨ ayɨna muramyɨ yeꞌ. \v 33 Ayɨna muramyɨ kyeꞌ aawɨlasaraavɨ maremwaaide naangei Polɨmyawɨnna wɨna yaka lɨmwanna yaka gannyaraavɨ wɨdaꞌ “Senɨyabaraalyɨ dɨvwɨyɨla!” Wɨdaka kwala bwaꞌnaanyavɨ wɨdaꞌ “Aꞌmwe dai aaihwalaka? Berɨꞌ yɨwakalaka?” \v 34 Kwala bwaꞌnaanyavɨ pwara yagaala pɨrɨꞌ jaka kudeꞌ pwara yagaala geꞌ geꞌ jaka wɨdɨna yesare. Avaalyagaaꞌ jaka dɨna dɨna yadaapɨjɨ Polɨ yakeꞌna naangei kadɨka muꞌnyɨ yaka gannyaraavɨ wɨdaꞌ “Nemɨre aawɨlasainaavɨre angevɨna aꞌmwe darɨ dɨmakilaawila!” \v 35 Kudaꞌ yɨtaavakulayaba makuna yeva aꞌmwera Polɨmɨ tamyaꞌna besaꞌna aawɨlasara Polɨmɨ marikwavalɨmwanna yeva makuna yeꞌ. \v 36 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kwala naanga yuyaꞌ mɨdɨnaabɨna yeva jaka naanga wɨdeꞌ “Tamakaana!” \s1 Gannyabwina Polɨ wɨdakeꞌnesɨ. \p \v 37 Aawɨlasaraavɨre angevɨna Polɨmɨ makwodaapɨjɨ tɨkuryayaba sai aawɨlasaraavɨ maremwaaide naangerɨ wɨdaꞌ “Gɨthɨwɨjainyɨ daaka?” \p “O, Gɨrikɨyagaala dadɨnyaigɨ daa?” naangei yɨwaaravaka \v 38 wɨdaꞌ “ ‘Kɨgaaꞌ Kwaaka Yɨzɨpɨ mwaalya sai “Aꞌmwera kwaaka maremwaaidɨvɨsaraavɨ yɨrawasaana!” daka aꞌmwamaayawɨnna yɨkamaanga kwalaalyara (4,000) kɨlɨꞌnakeraavɨ makuna yakei daaka!’ sara yawɨꞌmwana.” \v 39 Polɨ wɨdaꞌ “Aawa, Juyainyɨ sahwainyɨ Kwaaka Sɨlɨzɨya Anga Taazazɨ mudanga nyɨmaarakeinyɨ. Anga naangeba mwaalyainyɨra. Nyaꞌmweigɨ, ‘Aꞌmwe daraavɨ duthana!’ kanyɨdaꞌgɨri wɨdɨdeinyɨra.” \v 40 Aꞌmwe naangei “Wikɨra,” kudaꞌ sahwai yɨtaavakulyayaba yɨladaaꞌna yaka gannya asi aꞌmweraavɨna bathamakina kyaꞌ aꞌmwera yagaala majara kave mwaalɨna kyeꞌ Yɨvɨruyagaalyaꞌ wɨdaꞌ. \c 22 \p \v 1 “Aꞌmweihi, nyaꞌmweihɨlyɨ nɨmaamaangeihɨlyɨ, yadɨnyainyɨrebwi yɨhɨthɨdeꞌ kadɨka dɨnyuꞌnyɨla!” \v 2 Yɨvɨruyagaalyaꞌ wɨdakevɨ kadɨka wɨꞌneva kadɨka nayaa wɨꞌnabalaꞌna yɨna yadaapɨjɨ pɨnɨjɨ wɨdaꞌ \p \v 3 “Aꞌmweinyɨ Juyainyɨ. Kwaaka Sɨlɨzɨya Anga Taazazɨ mudanga nyɨnaangeꞌ nyɨmaarakeꞌ kɨrɨꞌ Jeruzaalemɨ davanna yɨlaabena gɨryadaaveinyɨra. Dava aꞌmwe sɨduꞌnakei Gamelɨyalɨ woꞌnɨkei nyɨjɨwaakaꞌ. Nyɨjɨwaakada nemɨre Ne sɨnnawɨnyaraavɨre kɨwɨnya dɨragɨnna wɨjɨwaakɨna. Wɨjɨwaakɨna kanyaꞌ dahaaꞌ dava mwaaihasaihi Gotɨyare yagaalyaꞌ nayaa lɨmwadɨvɨtabaaibɨꞌ sahwainyɨ lɨmwanna ye. \v 4 Sareinyɨ aꞌmwera sabwi mɨdɨdɨvɨsaraavɨ kayaaꞌna yɨna ye. Kayaaꞌna yɨna kye pwara balɨna yeꞌ. Pwaraavɨjɨ pɨnɨngɨjɨ ata pwɨyɨna yena kalavuzangevɨ yarai wɨmarɨmwangɨna ye. \v 5 Nebulyaꞌna yɨhɨthɨvanɨge. Gotɨyarɨna Mubɨthɨka Yɨraꞌde Naangelyɨ Kaajolɨya yuyarajɨ yɨhɨthɨvanɨgeꞌ nyɨjalɨkurakyɨpɨnera. Nɨmɨ saraavɨ kude naangera nyɨgaimwagesara Juya neyaꞌmweraavɨ Damaazɨkazɨ mwaalyaraavɨna paazɨyaꞌ yavɨkarina yeva nyɨjaaveꞌ. Sara yeva nɨmɨ yebwi yɨhɨthɨpɨꞌdesɨra. Paazɨyaꞌ kanyɨjaaveꞌ ‘Sawɨnna aꞌmwe dara sabwi lɨmwagaꞌdɨvɨsaraavɨ senɨyabarajɨ pwɨyaꞌmujɨ “Daanga naanga wɨvɨnana!” daꞌmujɨ Jeruzaalemɨ ayɨna makabɨdeinyɨ,’ dena sawɨnna wɨna ye.” \s1 Polɨ Kɨraazɨtɨyarei yɨmaꞌnakeꞌnesɨ. \r (Apozelɨyara 9:3-19; 26:12-18) \p \v 6 Polɨ wɨdaꞌ “Kuna wodɨnyagaaꞌ sɨrɨgwajahaaꞌ Anga Damaazɨkazɨ aya kɨbanna badaazɨ sɨgunyavɨdaasɨ baaka naangeꞌ yarai mwadɨna nyaꞌ. \v 7 Yarai mwadɨna kanyaꞌ kwaakevakɨna walaꞌna kye maanguraayaꞌ nyaꞌ ‘Solɨgɨ, Solɨgɨ, kayaaꞌna beꞌna nyɨvanɨgɨna?’ \p \v 8 ‘Naangeigɨ, aaihwaigɨnaka?’ ‘Jizaazainyɨ Naazaretɨ mwaalyainyɨ kayaaꞌna nyɨvanɨgɨnyainyɨ,’ nyɨdaꞌ. \v 9 Aꞌmwera nɨmɨjɨ wawesara baaka naangeꞌ tɨnna wanganeva maanguraayaꞌ nyakevɨ myuꞌnyesarera. \v 10 Nɨmɨ yɨwaaraꞌna ye, “Naangeigɨ, berɨꞌ yɨjɨwana?” Sara yɨwaaraꞌna kye Naangei nyɨdaꞌ ‘Daavaꞌgɨzɨ Damaazɨkazɨna dɨwona! Saba pwai Gotɨyai gɨmɨnyɨna gyawɨꞌmwakeꞌ yuyaꞌ gɨthathera.’ \v 11 Kanyɨdaꞌ baaka naangeꞌna tɨbaryainyɨ pwarajɨ wawora nɨmɨre asɨrɨ nyɨmaareva Damaazɨkazɨna yɨbwaramakuna nyeꞌ. \p \v 12 Saba aꞌmwei Ananaayazai woꞌnɨkei mwaalaꞌ. Sai nemɨ Juyainaavɨre Kɨwɨnya mɨdɨdelyɨra. Juyara Damaazɨkazɨ mwaalya yuyara sarɨna jalɨkurakɨdɨvɨkɨ ‘Aꞌmwe tewaanaangelyɨra.’ \v 13 Mwaalakei nɨmɨnyawɨnna bɨna yaka nɨmɨnyaba daavɨna yaka nyɨdaꞌ ‘Nyaꞌmwe Solɨgɨ, tɨnna ayɨna dangana!’ Sara kanyɨdaꞌ sagaaꞌ tɨnna tewaanyaraai yarai yenyɨna yena sarɨ tɨnna wanganna ye. \v 14 Tɨnna wanganna kye Ananaayazai nyɨdaꞌ ‘Ne sɨnnawɨnyaraavɨre Gotɨyare sɨmunyavɨna jawɨꞌdeꞌna Gotɨyai gɨmɨnyɨ sɨnnawɨ dahɨlakaꞌ. Gannya Yɨdaꞌmaraangerɨ tɨnna dangadeꞌnajɨ gannya maanguraayavɨ gɨthatheꞌ kadɨka duꞌnadeꞌnajɨ sɨnnawɨ gɨthahɨlakaꞌ. \v 15 Dɨvi gamɨre yagaalyaꞌ duthatheigɨnyɨ. Aꞌmwe yuyaraavɨ tɨnna wangamwaanyajɨ kadɨka wɨꞌnɨwaanyajɨ sa duzalɨkurakɨdeigɨnyɨra. \v 16 Sareꞌna dahaaꞌ beꞌna jemwaaijɨwaana? Gɨmɨ daavaꞌgɨzɨ gɨmɨnyɨ bavɨtaazɨya gyɨdeigɨnyɨ. Jizaazarɨne yayaꞌ kudaꞌgɨzɨ gɨmɨre kayaaꞌnanyangɨ marasɨꞌnadelyɨra,’ nyɨdaꞌ Ananaayazai. \s1 Gotɨyai “Polɨ Menyaraavɨ wɨdathelyɨ,” wɨdaasakeꞌnesɨ. \p \v 17 Jeruzaalemɨna ayɨna bɨna yena Gotɨyare Angevɨ Gotɨyarɨ dadɨ aꞌmabaaitɨnna dara wanganeꞌ ‘Naangerɨ dangamwana!’ \v 18 Sara kade aꞌmabaalyavɨ Naangei nyɨdaꞌ ‘Yarala, nɨmɨnyɨna duzalɨkurakɨdeꞌ dava mwaalyara mamaari gyɨpɨꞌdeꞌna Jeruzaalemɨdaasɨ jahalyaꞌmaka!’ \p \v 19 Nɨmɨ wɨde. Naangeigɨ, mena nyawɨꞌmwaava. Lotuangengɨ wawena gɨlɨmwadɨvɨsaraavɨ kalavuzangevɨ marawɨmwaaihena naanna wɨramenna sara yawɨꞌmwaava. \v 20 Nabaai, Sɨtivenɨ gɨmɨnyɨna wɨjalɨkurakaderɨ tamakadaapɨjɨ saba nɨmɨ sainyɨ mwaalena tamakyaꞌna yɨlaaya yadɨ wɨramesaraavɨre yɨvɨsangɨ maredaavena. \v 21 Sara kude Naangei nyɨdaꞌ ‘Dɨwona! Nɨmɨre yagaalyaꞌ wɨjɨwaakyaꞌna gɨthaasɨdera ajɨmya yuyangɨyaraavɨna.’ ” \p \v 22 Polɨ wɨdadaasɨ aꞌmwera kadɨka nayaa wɨꞌnyɨna kyeꞌ yagaala Menyaraavɨneꞌ kadɨka wɨꞌnyɨna yeva jaka naanga dɨna yeꞌ “Tamakaana! Kwaaka davakɨ aꞌmwei sarerɨ marasɨꞌnannelyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gaala mwaalannei mwaaladeꞌ tewaanyaꞌna mɨꞌ.” \v 23 Jaka sara dadɨvɨꞌ kunnya yɨvɨsajɨ purakɨꞌna yeva tɨrya asa maarɨna yeva yɨlamarasɨꞌnaawɨna yeꞌ. \v 24 Yɨlamarasɨꞌnaawɨna kyeꞌ Romɨyai aawɨlasaraavɨ maremwaaide naangei yawɨꞌna “Juyara aꞌmwe sarɨne jaka kayaaꞌnanyaꞌ beꞌna dɨvanɨgava? Sareꞌna sarɨ tamaana!” daka gamɨreraavɨ naanga wɨdaꞌ “Kaavɨlyaꞌ beꞌna dɨvanɨgava jakeva? Angevɨna yarai makwopɨjɨ wɨlyabaalyɨ duramyɨla sareꞌna!” \v 25 Kudaꞌ aawɨlasara Polɨmɨ tamyaꞌna pwɨyɨna kyeꞌ sai aawɨlata maremwaaidei daavakerɨ wɨdaꞌ “Sarɨmɨre kɨwɨnyabwi jɨvanɨgava? Romɨyarɨ kotɨyaꞌ myɨvanɨgasarɨ wɨlyabaalyɨ duramyideꞌna sarɨmɨrebwina daaka?” \v 26 Sara kudaꞌ aawɨlata maremwaaidei yarai wɨna yaka aawɨlasaraavɨ maremwaaide naangerɨ yɨwaaravaꞌ “Beꞌna yɨvanɨgɨna? Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sai aꞌmwemɨlɨꞌ mɨka! Aꞌmwe sai Romɨyala!” \v 27 Maremwaaide naangei kadɨka sara wɨꞌnyɨna yaka Polɨmyawɨnna yarai wɨna yaka yɨwaaraꞌna yaꞌ, “Nyɨdana! ‘Romɨyaigɨ daaka?’ ” Yɨwaaraꞌna kyaꞌ “Yayo,” wɨdaꞌ Polɨ. \v 28 Sara kudaꞌ maremwaaide naangei wɨdaꞌ “Nɨgwia naanga naanga wakena Romɨyainyɨ yɨmaꞌne.” Sai wɨdaꞌ “Nɨmɨ sainyɨre nɨmaamaangei Romɨyai kyɨmaꞌnaꞌ nɨmɨre mudangegaaꞌ Romɨyainyɨ yɨmaꞌnyɨna ye.” \v 29 Sarevɨdaaꞌnyɨ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ aꞌmwera yawɨꞌna “Polɨmɨ tamaana!” yesara gamɨnyawɨdaasɨ ayɨna sara wɨna kyeꞌ aawɨlasaraavɨ maremwaaide naangei yawɨꞌna “Polɨ, aꞌmwe Romɨyalyɨ. Saꞌna myawɨriwe tamyaꞌna nɨmɨ sahwarɨ pwɨyɨwa. Aakai!” yawɨꞌna yaka lɨka yɨna yaꞌ. \s1 Kaajolɨyaraayaba Polɨ daavakeꞌnesɨ. \p \v 30 Aawɨlasaraavɨ maremwaaide naangei yawɨꞌna “Juyara Polɨmɨna ‘Sai kayaaꞌna sara yɨwakelyɨ,’ nyɨdɨpɨꞌdevwi kayaaꞌnanyabwi yawɨrɨma!” Yawɨꞌna yaka yɨrɨka pɨrɨvɨ Polɨmɨ senɨyabaraai yaarɨna yaka yagaalyaꞌ Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ Kaajolɨya yuyarajɨ saraavɨ “Jɨkabyɨla!” wɨdaasaꞌ. Sara wɨdaasaka gamɨnyɨ makwalaawaka kumɨnyabanna walamaredavaawɨna yaꞌ. \c 23 \p \v 1 Polɨ Kaajolɨyaraavɨ tɨnna dɨragɨnna baihanaraka wɨdaꞌ “Nyaꞌmweihi, kɨgaasɨ dahaasɨ yuyagaaꞌ Gotɨyai nyangadaasɨ nɨmɨre sɨmunya padaihɨrakyavɨ dara yawɨꞌdɨ ‘Gotɨyarɨna nɨmɨrebwi tewaanyabulyɨ,’ sara yawɨꞌdɨnyainyɨ.” \v 2 Mena kudaꞌ Gotɨyarɨna Mubɨthɨka Yɨraꞌde Naangei Ananaayazai Polɨmyaba daavesaraavɨ wɨdaꞌ “Gamɨre maangeburɨ dɨramyɨla!” \v 3 Polɨ wɨdaꞌ “Kwaasɨ yadɨnyaigɨ kurɨka kayaaꞌnanya pewɨnakeigɨ Gotɨyai gɨramadeigɨnyɨ. Saba Kɨwɨnyabwina kotɨya walamwaalagɨna nɨmɨnyɨna ‘Dɨramyɨla!’ dɨwaanyaꞌna Kɨwɨnyaburɨ kayaaka yɨgaimwaana.” \v 4 Sara kudaꞌ aꞌmwera gamɨnyaba daavesara wɨdeꞌ “Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangei Gotɨyarerɨ bɨrala yɨwaana!” \v 5 Sai wɨdaꞌ “Nyaꞌmweihi, Gotɨyarɨna Yɨraꞌde Naangei mwaalɨkerɨna myawɨriwe saꞌna wɨdɨwa. Dareꞌnesɨ. Gotɨyare bukuyaꞌ dɨnɨkeꞌ ‘Yagaala kayaaꞌnanyaꞌ gɨmɨre aꞌmweraavɨ maremwaaiderɨna madɨnnera!’ ” wɨdaꞌ. \p \v 6 Sahwai dara wanganakeꞌ “Ai, Kaajolɨya pwara Perɨzɨyara mwaaidapɨjɨ pwara Sazuzɨyara damwaaihava!” Sara daka Kaajolɨyaraayaba jaka wɨdaꞌ “Nyaꞌmweihi, Perɨzɨyainyɨ. Perɨzɨyaraavɨ kuvɨbwaalɨvaangeinyɨra. Aꞌmwe baryara dɨvi dɨkaapɨꞌdevwina yawɨꞌdɨnyainyɨna dava kotɨyaꞌ nyawɨbwaꞌmanɨgasainyɨra.” \v 7 Sara kudaꞌ Perɨzɨyarajɨ Sazuzɨyarajɨ maanga dɨneva Kaajolɨyara jaapainyɨna yeꞌ. \v 8 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe Sazuzɨyara dadɨvɨkɨ “Baryara kwaihwaainakera madɨkaayɨ yɨpɨꞌderera. Ejelɨyara mamwaalyɨgaꞌ. Kuryara mamwaalyɨgaꞌ.” Sara dadɨvɨꞌ kɨrɨꞌ Perɨzɨyara dɨkaasaꞌnajɨ ejelɨyaraavɨnajɨ kuryaraavɨnajɨ wɨdadɨvɨsarera. \v 9 Sareꞌna maanga dɨnyɨna yeꞌ. Maanga kuna dɨnyɨna yeva jaka naanga dɨnyɨna dɨnyɨna kyeꞌ pwara Perɨzɨyaraavɨ Kɨwɨjara daavɨna yeva dɨragɨnna wɨdeꞌ “Aꞌmwe dai kayaaꞌnanyai mɨka! Kuryai dahawɨdaka? Ejelɨyai dahawɨdaka?” \p \v 10 Maanga naangeꞌ yɨmaꞌnyɨna kyaꞌ aawɨlasaraavɨ maremwaaide naangei “Akai, Polɨmɨ nagalapɨripalakɨpɨdɨka!” daka Polɨmɨna lɨka yaka aawɨlasaraavɨ dɨragɨnna wɨdaꞌ “Yarala, aꞌmweraayabanna walaawapɨjɨ kumɨnyɨdaasɨ sahwarɨ maarapɨjɨ aawɨlasaraavɨre angevɨna dɨmakilaawila!” \p \v 11 Sagaaꞌ sawɨsavɨ Polɨmyaba Naangei daavaka wɨdaꞌ “Dɨragɨnyaigɨ jɨmaꞌnana! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Jeruzaalemɨ dava nɨmɨnyɨna nayaa wɨjalɨkurakagɨnyabaaibɨꞌ Anga Romɨ menyaba avaaina duthatheigɨnyɨra.” \s1 “Polɨmɨ tamakaana!” wɨdesaꞌnesɨ. \p \v 12 Mwanyavɨ Juya pwara yɨkabeva jamungajakɨna yeva dɨneꞌ “Gotɨyarɨna dɨragɨnna dɨvanɨgo. Polɨ mwaaidori nemɨ wapaayajɨ aalyasɨ manyɨ yaadeinera. Aꞌmwe sarɨ miꞌna tamakawaajɨ dɨvidaasɨ naadeinera. Sara mi kyawaajɨ Gotɨyai Dɨkevɨ nemarasɨꞌnanneinera.” \v 13 Aꞌmwera sara dɨnesara aꞌmweraare ata sɨvɨlyɨraalyarajɨ (40) pwarajɨ mwaalesarera. \v 14 Miꞌna dɨneva Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ aꞌmwe naangerajɨ saraayawɨnna waweva wɨdeꞌ “Aꞌmwe yuya daina Gotɨyai kadɨka newɨꞌnadaasɨ dɨwo. Wapaaya manaanneina Polɨmɨ tamakaadeinera. Sareꞌ ‘Gotɨyai Dɨkevɨ nanemarasɨꞌnadɨka!’ dɨragɨnna dona nebulyaꞌna yɨhɨthɨwo. \v 15 Sara dovɨdaaꞌnyɨ sarɨmɨjɨ Kaajolɨya pwarajɨ Romɨyai aawɨlasaraavɨ maremwaaide naangerɨ kwaasɨ yagaalyaꞌ duthaasɨla! ‘Polɨmɨ yagaala pɨnɨ wɨdaatheꞌna nemɨnyawɨnna dɨmakwalaabidelyɨra.’ Kɨrɨꞌ makwaidavadaapɨjɨ lɨka yulyarawaajɨ sahwarɨ karamakawaajɨ davanna mwalaabi yadelyɨra,” wɨdeꞌ. \p \v 16 Polɨmɨ gyaꞌmwevɨre gawaalɨꞌ kadɨka dara wɨꞌnakeꞌ “O, Juyara aapyarɨ tamakɨpɨꞌdei daaka!” Daka wawaka aawɨlasaraavɨre angevɨ wɨlaka savɨna Polɨmɨ wɨdɨthaakuna. \v 17 Sara wɨdɨthaakuna kyaꞌ sai aawɨlata maremwaaide pwarɨ jaka wɨdaꞌ “Kaajo!” wɨdaka wɨdaꞌ “Gɨnnya maremwaaide naangeryawɨnna mɨgɨnya darɨ dɨmakwona! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yagaala pɨrɨꞌ wɨdɨthaakwadelyɨra.” \v 18 Sarevɨdaaꞌnyɨ aawɨlata maremwaaidei aawɨlasaraavɨ maremwaaide naangeryawɨnna jɨvwaramakuna yaka wɨdaꞌ “Polɨ, kalavuzai jaka nyɨdaka nyɨdɨwaꞌ ‘Mɨgɨnya dai yagaalyavɨ wɨdatheꞌna gɨnnya maremwaaideryawɨnna dɨmakwona!’ ” \v 19 Sara kudaꞌ maremwaaide naangei mɨgɨnyare asɨrɨ maaraka saraai gaveraai mwaaidakɨlyɨyabanna jɨvwaramakuna yaka yɨwaaraꞌna yaꞌ “Be yagaala dɨnyɨdɨthaakwɨdevaka?” \v 20 Mɨgɨnyai wɨdaꞌ “Juyara mena yawɨreva mwanyagaaꞌ yaamɨjɨ gyɨwaarapɨꞌde ‘Kaajolɨyara Polɨmɨ yagaala pɨnɨ nayaa wɨꞌnɨpɨꞌdeꞌna Kaajolɨyaraayawɨnna dɨmakwalaawa!’ \v 21 Sara gyɨwaarapɨꞌdeꞌ kɨrɨꞌ kadɨka muꞌnɨnnera! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwera aꞌmweraare sɨvɨlatɨraalyara lɨka yulyarapɨjɨ gamɨnyɨna yemwaaibɨꞌderera. Sahwara yuyara Gotɨyarɨna dɨragɨnna wɨdɨwaaꞌ ‘Wapaayajɨ aalyasɨ manaanneina mwaidaa Polɨmɨ mena tamakawaajɨ dɨvidaasɨ naadeinera. Sara myɨ yaajaꞌ Dɨkevɨ dɨnemarasɨka!’ Gɨmɨ kudaꞌgɨzɨ ‘Yo, Polɨmɨ waasɨma!’ tusavɨ tamakyaꞌnera tavaravana yemwaaimanɨgaꞌ.” \v 22 Sarevɨdaaꞌnyɨ maremwaaide naangei wɨdaꞌ “Saꞌ nyɨdɨwaaꞌna pwaraavɨ mudɨnna!” Sara daka pɨwɨnna mɨgɨnyarɨ wɨdaasɨna yaꞌ. \s1 Gaꞌmaanɨya naangei Pilɨkɨzaryawɨnna Polɨmɨ waasesaꞌnesɨ. \p \v 23 Sagaaꞌ maremwaaide naangei aawɨlata maremwaaideraarɨ jaka wɨdaka wɨdaꞌ “Anga Sizaarɨyana aawɨlata kwala naangesɨ (200) yovɨrawakapɨjɨ ozɨyaraavɨ yɨlamwaaidɨvɨta pɨjaakuna (70) sɨramɨnya saamɨnya lɨmwadɨvɨta kwala naangesɨ (200) yovɨrawakapɨjɨ sawɨsavɨ naainɨ kɨlokɨyagaaꞌ dava jaꞌmayɨla! \v 24 Nabaai ‘Ozɨya pwara Polɨ yɨlamwaaladeraavɨ yovɨrawakakwoihɨjɨ Gaꞌmaanɨyai Pilɨkɨzaryawɨnna aꞌmwe sarɨ nayaa makwalaawaka!’ dakɨlyɨ sara jɨla!” \v 25 Sara wɨdaka paazɨyaꞌ yavɨkarina yaꞌ. Dara yavɨkarina yakesɨ. \p \v 26 Lɨzɨyaazai Kɨlothɨyaazainyɨ paazɨya daꞌ tewaanyai Gaꞌmaanɨya naangei Pilɨkɨzaigɨnyɨneꞌ yavɨkarivanɨge. “Nɨnnya Pilɨkɨzai naangeigɨ!” gɨthɨwa. \v 27 Juyara aꞌmwe darɨ galalɨmwanna yeva tamakyaꞌna “Tamaana!” deꞌ. Sara dadaapɨjɨ dara wɨꞌnɨwaꞌdeꞌ “Aꞌmwe sai Romɨyai daaka!” Dena nɨmɨre aawɨlasarajɨ walaawena kumɨnyɨ walayɨpalamaaꞌna yena padaihasamaaꞌna yɨwaꞌde. \v 28 Nɨmɨ yawɨꞌna ‘Juyara aꞌmwe darɨna beꞌna dɨvanɨgava? Kayaaꞌnanyaꞌ beꞌna dɨvanɨgava?’ Yawɨꞌna yena Kaajolɨyaraayabanna sarɨ makwaimwaꞌdaawade. \v 29 Makwalaawena kadɨka dara wɨꞌnɨwaꞌdeꞌ “Ai, tamakyaꞌnajɨ kalavuzangevɨ wɨmwaaihyaꞌnajɨ kayaaꞌnanyabwi myawaalɨkei daaka! Kumɨre kɨwɨnyabwina gamɨnyɨ maanga duthɨvanɨgava!” \v 30 Sara yawɨꞌmwaꞌdeinyɨ yagaala pɨrɨꞌ pwai nyɨdɨwaka “Juyara sarɨ tamakɨpɨꞌderera.” Saburɨ kadɨka wɨꞌnena gɨmɨnyawɨnna waasɨvanɨge. Gamɨnyɨ maanga wɨdɨvanɨgasaraavɨ wɨdɨwa “Gamɨre kayaaꞌnanyangɨ Gaꞌmaanɨya naangeryabanna duzideihɨlyɨ.” Pɨkarya sara yavɨkarina yaꞌ. \p \v 31 Aawɨlasara kadɨka sara wɨꞌneva sara yeꞌ. Sawɨta savɨ Anga Adipaatɨrɨzɨna Polɨmɨ makwalaawɨna yeꞌ. \v 32 Makwalaawɨna kyeꞌ yɨrɨkevɨ aawɨlasara kwaakaanya kunnya angevɨna ayɨna wɨna kyeꞌ Anga Sizaarɨyana ozɨyaraavɨ yɨlamwaalesara aawɨlata pwara gamɨnyɨ makwalaawɨna yeꞌ. \v 33 Sizaarɨyana makwalaawɨna yeva Gaꞌmaanɨya naangerɨ paazɨyaꞌ wɨjaavɨna yeva nabaai, Polɨmɨ gamɨnyabanna wɨmwaaihɨna yeꞌ. \v 34 Wiꞌna wɨmwaaihɨna kyeꞌ Gaꞌmaanɨya naangei paazɨyaꞌ tɨnna wanganaka gamɨnyɨ yɨwaaraꞌna yaꞌ “Gɨmɨre pɨrovijɨ gavanaka?” Sai wɨdaꞌ “Kwaaka Sɨlɨzɨya.” \v 35 Sara kudaꞌ “Gɨmɨnyɨna yagaainakera kwalyaabapɨjɨ kotɨyaꞌ yɨhuꞌnɨdeinyɨra.” Wɨdaka gamɨjɨyaraavɨ wɨdaꞌ “Erotɨyare anga naangevɨ wɨmwaaihapɨjɨ kalavuzangevɨ dameihi dɨmwaalyɨla!” \c 24 \s1 Juyara Polɨmɨ kotɨya yesaꞌnesɨ. \p \v 1 Sawɨta atina kajɨnnaꞌ Anga Sizaarɨya Gotɨyarɨna Mubɨthɨka Yɨraꞌde Naangei Ananaayazalyɨ aꞌmwe naanga pwarajɨ pwai kotɨyagaala dadei Tetalaazalyɨ walaawɨna yeꞌ. Walaawɨna yeva Pilɨkɨzai Gaꞌmaanɨya naangeryaba daavɨna yeva Polɨmɨna wɨdeꞌ. \v 2 Sara kudeꞌ Gaꞌmaanɨyai gamɨnyɨna jaka kudaꞌ sai wɨlaabɨna kyaꞌ Tetalaazai Polɨmɨna kotɨyaꞌ wɨdaꞌ \p “Aꞌmwe naangeigɨ Pilɨkɨzaigɨ, gɨmɨ nemaremwaaidɨnyagaaꞌ narya tewaanyagaaꞌ dahaakɨra. Gɨmɨre sɨduta sara yawɨragɨna sara yadaaꞌgi nemɨre anga naanga dimagɨnyaꞌ tewaanya yɨmaꞌnɨvanɨꞌ. \v 3 Yuyagaaꞌ yunebanna sangɨneꞌna yɨlaaya yona yɨvanɨgɨnyanna ‘Su! Su!’ dɨragɨnna dɨvanɨgoinera. \v 4 Naangegaaꞌ nadɨnaadɨka! Dahaaꞌ kave mwaalaꞌgɨzɨ nemɨre yagaala maalɨka kadɨka wɨꞌnyaꞌna dɨragɨnna githanganaana! \v 5 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwe dai Juyainaavɨna kayaaꞌna yadelyɨra. Kwaaka yuyavakɨ Juyara mwaaihasabanna dai kwawaꞌ maanga dɨneva mala tannyɨna yesalyɨra. Naazaretɨ mwaalyarerajɨya naangelyɨ, aꞌmwe dala. \v 6 Nemɨre Yɨleangeꞌna ‘Gɨrɨka yɨmaꞌnana!’ kadaꞌ saba nayaa galalɨmwanna yo. ‘Sarɨ nemɨre Kɨwɨnyabwina kotɨyaꞌ yaana!’ yawɨꞌna kyo \v 7 aawɨlasaraavɨ maremwaaide naangei Lɨzɨyaazai bɨna yaka nemɨnyabadaasɨ aꞌmwe darɨ dɨragɨnna yɨpalamakuna yaꞌ. \v 8 Yɨpalamakuna yaka naanga nedaꞌ ‘Yagaainakeihi Gaꞌmaanɨya naangeryabanna kotɨyaꞌ jɨla!’ nedaꞌ. Aꞌmwe darɨ yɨwaaravaꞌgɨzɨ gɨmɨ saigɨ dara yawɨꞌna jɨthesɨ ‘Juyara sara nyɨdɨvanɨgasa yune nebulyangɨra.’ ” \v 9 Tetalaazai miꞌna kudaꞌ Juyara avaaina yawɨreva wɨdeꞌ “Gɨthɨwake yuya sasarengɨra.” \s1 Pilɨkɨzaryaba Polɨ wɨdakeꞌnesɨ. \p \v 10 Sagaaꞌ Gaꞌmaanɨya naangei Polɨ yagaala wɨjaꞌna ata yɨdaꞌna kyaꞌ sai wɨdaꞌ \p “ ‘Kwarame pɨjaakuna yawɨbwaꞌdɨnyaigɨ nemɨre anga naanga dimagɨnyainaavɨ yagaala jawɨbwarakɨna yadɨnyaigɨnyɨ,’ yawɨꞌmweꞌna yagaala gɨthɨdeꞌna yɨlaaya yɨvanɨge. \v 11 Jeruzaalemɨ Gotɨyarɨ yɨlaayaꞌna gaai kyɨlaawe sagaaꞌdaasɨ sawɨta atɨraai sɨvɨla purɨdaasɨ pɨrɨwaalya nejɨnnaꞌ. Sareꞌna gɨmɨ saigɨ dara wangadɨzaꞌ ‘O, Polɨ sara nyɨdɨwakeꞌ nebulyaꞌna daaka!’ \v 12 Gotɨyare Angevɨ pwarajɨ maanga madɨnyɨ yadaawojɨ Juyara nyanganeꞌ. Nabaai, Juyaraavɨre lotuangengɨjɨ Jeruzaalemɨ adusangɨjɨ kwala bwaꞌnaanya mumwaaihye. \v 13 Tewaanya gavebwi yeinyɨ Juyara nyanganeꞌ. Nɨmɨ myeinyɨna kwaasɨ yagaalyaꞌ gɨthɨwaasaꞌ nebulyaꞌna magɨzɨwaaꞌ. Aawa. \v 14 Yagaala pɨrɨꞌ gɨthɨwaasaꞌ nebulyasɨ. Gotɨyarɨ nemɨre Ne sɨnnawɨnyaraavɨrerɨ yɨlaaya yadɨ kumɨ mudɨkebwi kwaasɨyaburɨ dɨmanɨgasabwi mɨdɨdɨnyainyɨra. Sara yadɨnyaꞌ kɨrɨꞌ Ne Mozɨzare kɨwɨnya yuya yɨdaꞌnɨkejɨ Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwakyaasaraavɨre yagaala yɨdaꞌnɨkejɨ lɨmwadɨnyainyɨra. \v 15 Gotɨyarɨna kumɨ sahwara sara yawɨꞌmanɨgasaꞌ yemwaalyabwi sara yawɨꞌmanɨge. Aꞌmwe yuyara aꞌmwe yɨdaꞌmaraangerajɨ aꞌmwe yɨdaꞌna myadɨvɨsarajɨ sara baryara dɨkaapɨꞌdeꞌna sara yawɨꞌdaa yemwaaimanɨgo. \v 16 Sareꞌna Gotɨyalyɨ aꞌmwerajɨ tɨnna nyangadɨvɨꞌ yuyagaaꞌ tewaanna mwaaidɨnyaꞌna ‘Nɨmɨre sɨmunya padaihɨrakyaꞌ tewaanyabwi daaka?’ sɨduta sara yawɨꞌdɨ yɨvanɨgeinyɨra. \p \v 17 Jeruzaalemɨ yaꞌmaꞌna yena pɨba pɨba kaanya yamaryadaazɨ kwarame kwalaalya kanyavɨlavaꞌ nɨnnya anga naanga dimagɨnyaraavɨne nɨgwia makwɨyaꞌnajɨ Gotɨyarɨ sipɨzipɨya wɨjaayaꞌnajɨ Jeruzaalemɨna ayɨna yimwaꞌdaawade. \v 18 Yɨlaawena gɨrɨkitaꞌnanya wasɨꞌnyaꞌne mena yena Gotɨyarɨ wɨjavadaazɨ Gotɨyare Yɨleangevɨ nyangamwaꞌdaaꞌ. Nyangamwaꞌdaasagaaꞌ kwala bwaꞌnaanyaꞌ mamwaalyɨwaꞌdaaꞌ. Jakejɨ malyasɨ sa myɨwaꞌdo. Nɨmɨ sa myadaazɨ Juya pwara Kwaaka Ezɨya mwaalyara mwaimwaꞌdaaꞌ. \v 19 Sahwara nɨmɨnyɨna ‘Yagaainakeina daaka!’ yawɨpɨjɨ kwajɨ davanna mulaabi beꞌna yeva gɨmɨnyaba madaayeva yagaala saꞌ manyɨjɨvanɨgaꞌ? \v 20 Davanna mulaabi kyɨwaaꞌ Kaajolɨyaraayaba daaꞌdezɨ Kaajolɨyara nɨmɨnyɨna ‘Sai kayaaꞌnanya sara yaꞌ,’ berɨva dɨmwaꞌdaava? Aꞌmwe dara nyɨdɨpɨka! Nɨmɨ kayaaꞌna yeinyɨ daaka? \v 21 Yagaala gave daꞌ dɨngaka? Kumɨnyaba daaꞌdɨ jaka dara wɨdɨwaꞌde. ‘Aꞌmwera balyaasara dɨkaapɨꞌderera,’ lɨmwamanɨgeꞌna dahaaꞌ kotɨyaꞌ nyɨjɨvanɨgasaihɨlyɨra. Sara wɨdɨwaꞌdeꞌna maanga dahanyɨdɨvanɨgava?” \p \v 22 Sagaaꞌ Pilɨkɨzai Kɨraazɨtɨyareraavɨrebwi sɨduta yawɨrakei Juyaraavɨ wɨdaꞌ “Wikɨra. Jemwaalyideihɨlyɨ. Aawɨlasaraavɨ maremwaaide naangei Lɨzɨyaazai kwalyaabozɨ sarɨmɨre yagaala jawɨbwarakɨna yɨdeinyɨra.” \v 23 Sara wɨdaka aawɨlasaraavɨ maremwaaiderɨ Polɨmɨna wɨdaꞌ “Polɨmɨ damera wangabɨka! Kalavuzaꞌ dɨragɨnna nujaavɨpɨdɨka! Gamɨre gyaꞌmwera angyɨrɨꞌmaata yapɨjɨ wɨjaavɨpɨka! Sareꞌna tewaanyasɨra.” \s1 Polɨ Pilɨkɨzalyɨ Dɨruzɨlasɨ sayorɨ wɨdakeꞌnesɨ. \p \v 24 Sawɨta pɨnɨ kajɨnnaꞌ Pilɨkɨzai gannya balaangeꞌ Dɨruzɨlasɨ bɨna yaꞌ. Aꞌmwe Dɨruzɨlaꞌ saꞌ Juyasɨra. Miꞌna bɨna yaka Polɨmɨna kudaasaꞌ aꞌmwera Kɨraazɨtɨyai Jizaazarɨ lɨmwangebwina Polɨ wɨdadaasɨ Pilɨkɨzai kadɨka wɨꞌnyɨna yaꞌ. \v 25 Kadɨka wɨꞌnyɨna kyaꞌ kɨrɨꞌ yɨdaꞌmaraangeburɨnajɨ nayaa maremwaainyaburɨnajɨ Gotɨyai kotɨya nejɨdavadeꞌ yɨmaꞌnadevurɨnajɨ kudaꞌ Pilɨkɨzai lɨka yaka jaꞌnawɨdɨna “Wikɨra. Dahaaꞌ jaꞌmavadera. Pɨgaaꞌ navɨka kamwaalaꞌmujɨ yagaala pɨnɨ dakadera.” \v 26 Wɨdaka yawɨꞌna yaꞌ “Polɨ dɨna ‘Pilɨkɨzai nɨmɨnyɨna tewaanna yana!’ dɨna yojɨ nɨgwia yanga nyɨjaavadei dɨngaka?” Sara yawɨꞌda kwalaalyagaaꞌ Polɨmɨna wɨdaasaka saraai dɨnyɨna yagi. \p \v 27 Kwarame pɨrɨwaai kwavɨlavaꞌ Gaꞌmaanɨya naanga mudɨkei Pezɨtaazai Pozɨyaazai bɨna yaka aꞌmwe Pilɨkɨzare kwaakevɨ maremwaaideryaba maremwaaina yaꞌ. Pilɨkɨzai wawakegaaꞌ sai yawɨꞌna yaꞌ “Juyara nɨmɨnyɨna yɨlaaya yɨpɨka!” Yawɨꞌna yaka kalavuzangevɨ Polɨmɨ kuna wɨmwaihɨwɨna yaꞌ. \c 25 \s1 Polɨ wɨdakeꞌ “Aꞌmwe naangei Sizaarɨ kotɨyaꞌna wɨdɨdeinyɨ.” \p \v 1 Sarevɨdaaꞌnyɨ Kwaaka savakɨna Pezɨtaazai biꞌmaꞌna kyaꞌ yɨrɨka dawaai dasa wavɨlaꞌna kyaꞌ Sizaarɨyadaasɨ Jeruzaalemɨna yɨlaawɨna yaꞌ. \v 2 Jeruzaalemɨna yɨlaawɨna kyaꞌ Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ Juyara aꞌmwe naangerajɨ sara Polɨmɨna yagaala wɨdeꞌ. \v 3 Aꞌmwe sara yawɨꞌna “Tusavɨ Polɨmɨ kɨwale lɨvaramaadera,” yawɨꞌna yesara Pezɨtaazarɨ kwaasɨ yagaala dɨragɨnna widaanganeꞌ “Neyaꞌmweigɨ, nemɨnyɨna kale kagyozɨ Jeruzaalemɨna Polɨmɨna duthasaadeigɨnyɨra.” \v 4 Sarevɨdaaꞌnyɨ Pezɨtaazai wɨdaꞌ “Aalo. Anga Sizaarɨya kalavuzangevɨ Polɨ kamwaaimwaꞌ maalɨkegaaꞌ nɨmɨ sainyɨ ayɨna walaawɨdeinyɨra. \v 5 Sarevɨdaaꞌnyɨ ‘Aꞌmwe sai kayaaꞌna yakerɨnera,’ dɨpɨjaꞌ Sizaarɨyana nɨmɨjɨ sarɨmɨre aꞌmwe naangera walaawapɨjɨ kotɨyaba gamɨre kayaaꞌnanyaꞌna nyɨdɨpɨꞌdeꞌnanyɨra.” \p \v 6 Yɨrɨka pɨjaaꞌ (8 dɨngako? 10 dɨngako?) Jeruzaalemɨ kumɨnyaba Pezɨtaazai mwaalɨna yaka Sizaarɨyana walaawɨna yaꞌ. Walaawɨna yaka mwanya pɨrɨvɨ kotɨnamwaalɨsaba walamwaaina yaka wɨdaꞌ “Polɨmɨ dɨmakabyɨla!” \v 7 Kudaꞌ sai biꞌmaꞌna kyaꞌ Juyara Jeruzaalemɨdaasara gamɨnyaba daavɨna yeva gamɨnyɨna wɨdeꞌ “Aꞌmwe sai kayaaꞌnanya naanga kwalaalya yaꞌ. Sana sana yɨna yaꞌ.” Sara yesara yagaala nebulyaꞌna Pezɨtaazarɨ mujɨwaaki yeꞌ. \v 8 Mujɨwaaki kyeꞌ sahwai kumɨre yagaalyaꞌna wɨrɨvɨkɨraꞌ “Nɨmɨ kayaaꞌnanyabwi myadɨnyainyɨra. Juya Ne sɨnnawɨnyaraavɨre Kɨwɨnya kayaaka migalye. Gotɨyare Angevɨ gɨrɨka myɨgalakye. Romɨ maremwaaidei aꞌmwe naanga Sizaarɨna kayaaꞌna migalye.” \v 9 Sara kudaꞌ Pezɨtaazai yawɨꞌna “Juyara yɨlaaya yɨpɨꞌdeꞌna!” Yawɨꞌna yaka Polɨmɨ yɨwaaraꞌna yaꞌ “Jeruzaalemɨna wawaꞌgɨzɨ saba nɨmɨnyaba kotɨya dɨnaadeigɨ daaka?” \v 10 Sai wɨdaꞌ “Romɨyaihɨre kotɨyaba daaꞌmanɨge. Kotɨya daꞌ daana! Gɨmɨ saigɨ nayaa yawɨꞌmwaana ‘Juyaraavɨna Polɨ kayaaꞌna migalyakelyɨra.’ \v 11 Sarevɨdaaꞌnyɨ Romɨyaraavɨre kɨwɨnya kayaaka yɨgaimujɨ kwajɨ ‘Gɨnnya kayaaꞌnanyaꞌna gɨramakaanneigɨ,’ nyɨdɨpɨjɨ kwajɨ yagaala mujainyɨ kabaimudɨkeinyɨra. Saꞌna kɨrɨꞌ kumɨre yagaala nɨmɨnyɨna kwaasɨ yagaala dɨmanɨgasaꞌna manyɨjaavɨnnera! Kwaaka yuyangɨ maremwaaidei Sizaai nɨmɨre yagaala wɨꞌnana!” \v 12 Sara kudaꞌ Pezɨtaazalyɨ gamɨre sɨduꞌnakerajɨ dɨnyɨna kyeꞌ Pezɨtaazai wɨdaꞌ “ ‘Sizaai nɨmɨre yagaala wɨꞌnana!’ nedɨwaanyaꞌna Sizaaryawɨnna kagɨthaasaꞌmujɨ dɨwodeigɨnyɨra.” \s1 Aahɨripaajɨ Benaazasɨ sawaaryaba Polɨ daavakeꞌnesɨ. \p \v 13 Dɨvi pɨgaaꞌ Anga Sizaarɨyana Kingɨya Aahɨripaajɨ aꞌmwe Benaazasɨ Gaꞌmaanɨya Pezɨtaazarɨ angyɨrɨꞌmaasaꞌna yɨꞌmaꞌna yagi. \v 14 Yɨꞌmaꞌna kyagi sawɨta pɨnɨ jɨnnadaasɨ Pezɨtaazai Kingɨyarɨ Polɨmɨna wɨjɨwaakɨna yaꞌ “Dava Gaꞌmaanɨya Pilɨkɨzai aꞌmwei kalavuzarɨ yaꞌmaꞌna kyaꞌ sai mwaalɨꞌ. \v 15 Jeruzaalemɨ yɨlaawegaaꞌ Juyara Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌdɨvɨta naangerajɨ aꞌmwe naangerajɨ sarɨna nyɨdeva nyɨdeꞌ ‘Aꞌmwe kayaaꞌnanyarɨ duthathera “Kayaaꞌna yɨgalagɨnyaꞌna gɨramakaadeigɨnyɨ.” ’ \v 16 Sara kanyɨdeꞌ kɨrɨꞌ wɨde, ‘Romɨyaina sara myadaanyainera. Pwara kotɨyaꞌ pwarɨna dɨnapɨjɨ aꞌmweryaba madaayapɨjɨ kotɨyagaala saꞌ mujɨ kyapɨjɨ aꞌmwe sarɨ yaasɨwatamya myaanneinera! Aawa, aꞌmwerajɨ aꞌmwelyɨ kotɨyaꞌ nayaa dɨnapɨjɨ tewaanyabwi yɨmaꞌnadevulyɨra’. Sara wɨde. \v 17 Sarevɨdaaꞌnyɨ davanna walaabesagaaꞌ myemwaalyɨ yena kɨrɨꞌ yɨrɨka gave pɨrɨvɨ kotɨnamwaalɨsaba yarai walamwaaina yena aawɨlasaraavɨ wɨdɨwaꞌde, ‘Aꞌmwerɨ dɨmakabyɨla!’ \v 18 Sara wɨdena ‘Gamɨre kayaaꞌnanya naangenna kotɨyaꞌ wɨdɨpɨꞌdera,’ yawɨꞌmuneinyɨ kamwaaimwaꞌde gamɨnyɨ maanga wɨdɨvanɨgasara daaveva kayaaꞌnanaangeꞌna manyɨjɨwaꞌdaava. \v 19 Aawa, kumɨrebwina maanga wɨdɨwaꞌdaava. Sai kumɨ sahwaraavɨre Gotɨyarɨna yɨlaaya gevwi yɨvanɨꞌ. Aꞌmwe pwai baryai Jizaazai woꞌnɨkerɨna maanga wɨdɨwaꞌdaava. Sarɨna Polɨ ‘Jizaazai mwaalɨkelyɨra,’ dadelyɨra. \v 20 Yuya dangɨna yawɨꞌna ye, ‘Yagaala nebulyaꞌ garaneꞌ dɨngaka?’ Yawɨꞌna yena Polɨmɨ yɨwaaraꞌna yɨwaꞌde, ‘Jeruzaalemɨna kwawakwoihɨjɨ yagaala savɨna kotɨyaꞌ yɨhuꞌnɨdeinyɨ daaka?’ \v 21 Sara yɨwaaraꞌna kyɨwaꞌde kɨrɨꞌ sai nyɨdɨwaꞌdɨꞌ ‘Aalo, sawɨnna muwɨneinyɨ. Kwaaka yuyangɨ maremwaaidei Sizaai nɨmɨre kotɨyaꞌ wɨꞌnana!’ Sareꞌna kalavuzangevɨ wothaayaraavɨ wɨdɨwaꞌde, ‘Kalavuzangevɨ darɨ nayaa dumwaaihyɨla! Dɨvi Sizaaryawɨnna waasɨdehaaꞌnanyɨra.’ ” \v 22 Kudaꞌ Aahɨripaa Pezɨtaazarɨ wɨdaꞌ “Nɨmɨre sɨmunyaꞌ daresɨ. Nɨmɨ sainyɨ aꞌmwe nyɨdɨwaanyarɨ kadɨka wɨꞌnɨma!” Pezɨtaazai wɨdaꞌ “Mwanyavɨ kamakabaꞌmujɨ kadɨka duꞌnadeigɨnyɨra.” \p \v 23 Sarevɨdaaꞌnyɨ yɨrɨka pɨrɨvɨ Aahɨripaajɨ Benaazasɨ sawaai baazɨꞌmaꞌnya nawɨꞌnya marabaazɨꞌmaꞌnyɨna yagɨla nɨgwɨlalaaka nawɨꞌnya mararɨnna yagɨla yagaala wɨꞌnyaꞌnebanna wɨna kyagi aawɨlasaraavɨ maremwaaidɨvɨta naangerajɨ angaba mwaalya naangerajɨ sawaarɨna yɨlaaya marina wieva angevɨna nayaa jɨvwaramakuna yeꞌ. Jɨvwaramakuna kyeꞌ Pezɨtaazai sara kudaꞌ pwara Polɨmɨ makabɨna yeꞌ. \v 24 Makabɨna kyeꞌ Pezɨtaazai wɨdaꞌ “Kingɨya Aahɨripaagɨ, pwaihi dava mwaaihasaihi aꞌmwe darɨ dangamanɨgava! Juya yuyara dava mwaalyarajɨ Jeruzaalemɨ mwaalyarajɨ sara gamɨnyɨna kotɨyaꞌ nyɨdɨwaꞌdaaꞌ. Jaka naanga nyɨdɨwaꞌdaaꞌ ‘Sai mamwaalannera!’ \v 25 Jaka sara kanyɨdɨwaꞌdaaꞌ dara bɨꞌmwaꞌdeꞌ ‘Ai, aꞌmwe dai tamakyaꞌna kayaaꞌna migalyawalyaadɨkei daaka!’ Kadɨwaꞌde sahwai nyɨdɨwaꞌdɨꞌ ‘Kotɨyaꞌ Sizaai wɨꞌnana!’ Sareꞌna mena yawɨꞌmwaꞌde. Sizaaryawɨnna waasɨdeinyɨra. \v 26 Sara yawɨꞌmwaꞌde kɨrɨꞌ gamɨnyɨna Sizaarɨ pɨkarya gara yavɨkaridelaka? Savɨna Kingɨya Aahɨripaagɨjɨ yuyaihɨlyɨ saihɨryabanna sarɨ makabɨna yɨwana. Gamɨre yagaalyavɨ kadɨka wɨꞌnapɨjɨ nyɨjɨla! ‘Sana sana Sizaarɨ pɨkarya javɨkarya!’ \v 27 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmɨ dɨwa ‘Kalavuzarɨna gamɨre kayaaꞌnanyabwi myavɨkari yɨdeꞌ yaasɨwaꞌna yaasɨdeꞌna tewaanyaꞌ mɨka!’ sara dɨwana,” wɨdaꞌ. \c 26 \s1 Aahɨripaamyaba Polɨ gannyabwi wɨjɨwaakakeꞌnesɨ. \p \v 1 Aahɨripaa Polɨmɨ wɨdaꞌ “Gɨmɨnyɨne yagaala dɨnedana!” Kudaꞌ sai gannya asi makina yaka gannya yagaala wɨdaꞌ \p \v 2 “Kingɨya Aahɨripaagɨ, dahaaꞌ nɨnnya yagaalyaꞌ gɨthɨdeꞌna yɨlaaya yɨvanɨge. Juyara nɨmɨnyɨna kotɨyaꞌ wɨdadɨvɨsaꞌna gɨthɨdeꞌnanyɨ. \v 3 Juyainaavɨrebulyɨ Juyainaavɨre yawɨta ge gejɨ sangɨna sɨduꞌnakeigɨnyɨ. ‘Sara yawɨꞌdɨnyavɨ nɨmɨre yagaala naanga nayaa duꞌnana!’ dɨragɨnna githaangamanɨge. \p \v 4 Maalɨkeinyɨ mwaalegaasɨ yuyagaasɨ dahaasɨ mwaaidɨnyaꞌna Juya yuyara nyawɨꞌmwaava. Anga Jeruzaalemɨ nɨmɨre anga naanga pimagɨnyaraayawɨ mwaaleinyɨ. \v 5 Sareinyɨ yawɨꞌmwaava. Nabaai ‘Wɨdaana!’ dɨpɨjaꞌ dara nedɨpɨka! ‘Sɨnnawɨdaaꞌnyɨ Polɨ Perɨzɨyaraavɨrebwi dɨragɨnna mɨdɨdelyɨ.’ Perɨzɨyaraavɨrebwi naangebulyɨ. Pɨbura maalɨkeburera. \v 6 Gotɨyai Ne sɨnnawɨnyaraavɨ yune naanga nebulyaꞌna wɨjaakeꞌna yemwaaimanɨgeꞌna dahaaꞌ kotɨyaꞌ nyɨdɨvanɨgasaꞌna daaꞌmanɨge. Sarevɨ Juya yuyaina yemwaaimanɨgo. \v 7 Sawɨtagaaꞌ yɨrɨkagaaꞌ Ne sɨnnawɨnya sɨvɨlɨraai ata purɨdaasɨ pwaraalyaraavɨreina Gotɨyarɨ yɨlaaya yadaanyainera. Yadaanyaꞌna Gotɨyai Ne sɨnnawɨnyaraavɨ wɨjaake nebulyaꞌna yɨmaꞌnyaꞌna yemwaaimanɨgo. Nabaai, nɨmɨ sara yemwaaimanɨgeꞌna, Kingɨyaigɨ, Juyara kotɨya beꞌna nyɨmarivanɨgava! Kumɨrebwina! \v 8 Juyaihi, Gotɨyai baryara yɨdɨkaavadeꞌna beꞌna yɨvanɨgava myawɨrinanyava! (Naangeꞌ daaka!) \p \v 9 Kɨgaaꞌ dara yawɨꞌna ye, ‘Jizaazai Naazaretɨ mwaalyare yayavɨjɨ gamɨreraavɨjɨ kayaaꞌna yuyanna wima!’ Sara yawɨꞌna yena Jeruzaalemɨ sara yɨna ye. \v 10 Sara yɨna kye Gotɨyarɨna mubɨthɨka yɨraꞌde naangera wɨdaasɨna kanyeꞌ kalavuzangevɨ Gotɨyare tewaanya kwalaalyaraavɨ wɨmwaaihɨna ye. Pɨgaaꞌ pwara dɨnyɨna ‘Jizaazarera baibɨzara,’ dɨnyɨna kyeꞌ nabaai nɨmɨ ‘Baibɨꞌderera,’ wɨde. \v 11 Sara wɨdena naangegaaꞌ Juyainaavɨre Lotuanga yuyangɨ pwara saraavɨna wɨdɨna ‘Dɨramyɨla!’ Jizaazareraavɨ wɨde ‘Jizaazarɨ bɨrala wɨdapɨjɨ gamɨre lɨmwangebwi dɨmarasɨꞌnyɨla!’ Dɨvi sahwaraavɨna nɨmɨre sɨnna tɨka nyɨdaꞌdaaꞌnyɨ Menyaraavɨre angebanna yɨwɨnamaꞌna kyapɨjɨ sabanna kumɨnyɨna kayaaꞌna yɨgalyaꞌna kaanna wɨna ye.” \s1 Polɨ Kɨraazɨtɨyarei yɨmaꞌnakei wɨdakeꞌnesɨ. \r (Apozelɨyara 9:3-19; 22:6-16) \p \v 12 Polɨ kuna wɨdaꞌ “ ‘Jizaazareraavɨ kayaaka yɨgalɨma!’ dena sareꞌna kude Gotɨyarɨna yɨraꞌdɨvɨta naangera paazɨyaꞌ nyɨjaaveva Anga Damaazɨkazɨna kumɨre wawɨnyaꞌna wɨdaasɨna nyeꞌ. \v 13 Wɨdaasɨna kanyeꞌ Kingɨyaigɨ, sɨrɨgwajahaaꞌ tusavɨ dara wanganageꞌ ‘O, sɨgunyavɨdaasɨ baaka naangeꞌ nɨmɨjɨ aꞌmwera yeꞌmwannɨgwodaanyarajɨ sainaayaba damwadɨwaka!’ Nyɨlyai maalɨkelyɨ. Baaka saꞌ naangesɨra. \v 14 Sara kade kwaakevɨna yuyaina walaꞌna kyo Yɨvɨruyagaala maanguraayavɨ wɨꞌne, ‘Solɨgɨ, Solɨgɨ, kayaaꞌna beꞌna nyɨgaimanɨgɨna? Bulɨmakaawoyai “Aala!” dɨna yaka gyakware yɨta yesa yɨnɨkeꞌ sɨvɨlyasɨ tamɨna kyɨwaꞌ daanga wɨvɨmwakabaaibɨꞌ gɨmɨre Gotɨyarɨ kayaaꞌna kyɨwaa gɨmɨnyɨna daanga gɨvɨmanɨka.’ \v 15 Wɨꞌnena yɨwaaraꞌna ye ‘Naangeigɨ, aaihwaigɨnaka?’ \p ‘Kayaaka nyɨgaimanɨgɨnyainyɨ Jizaazainyɨra. \v 16 Sahwainyɨ kɨrɨꞌ gɨmɨ dɨthaaka! Sareꞌ dareꞌnesɨ. “Nɨmɨnyɨ nyɨdaayɨdeigɨ nyɨjalɨkurakɨdeigɨ jɨmaꞌnana!” dena gɨthahɨlakɨdeꞌna bɨweinyɨra. Wawaꞌgɨzɨ dahaaꞌ nɨmɨnyɨne dɨragɨnyaꞌ wangamwaanyaꞌna pwaraavɨ duzalɨkurakɨdeigɨnyɨra. Sara yaꞌgɨzɨ dɨvi pɨnɨnna gɨzɨwaainɨdeꞌna duthatheigɨnyɨ. \v 17 Yɨzɨrelɨyarajɨ ajɨmya yuyangɨyarajɨ saraayawɨnna kagɨthaasaꞌmujɨ gɨmɨnyɨ kayaaka kagyapi gɨvadaihasamaarɨdeigɨnyɨ. \v 18 Wɨdaasɨna kagyaꞌmujɨ gɨmɨ wawaꞌgɨzɨ pwaraavɨre sɨduta mudɨke duzaadeigɨnyɨra. Saataanɨmɨre jɨhɨnyavɨ mwaaidɨvɨsaraavɨ nɨmɨre baaka nawɨꞌnyavɨna yɨbwaramakuna jɨtheigɨnyɨra. Saataanɨmɨre kwaasɨdɨragɨnya wasɨꞌnapɨjɨ Gotɨyare dɨragɨnaanga lɨmwabɨꞌderera. Nɨmɨnyɨ kanyɨlɨmwagapɨjɨ kumɨre kayaaꞌnanya marasɨꞌnɨderera. Kamarasɨꞌnaꞌmujɨ Gotɨyai dahɨlakakeraayabanna sahwaraavɨ wɨmwaaihadelyɨra,’ Naangei sara nyɨdaꞌ. \s1 Polɨ gannya wawɨnyaꞌna wɨjɨwaakakeꞌnesɨ. \p \v 19 Sarevɨdaaꞌnyɨ Aahɨripaa Kingɨyaigɨ, sɨgunyavɨdaaꞌnyɨ sara wɨꞌneꞌ sara mɨdɨmweinyɨra. Sabwi mamarasɨꞌnyɨwa. \v 20 Aawa. Sɨnnawɨ Anga Damaazɨkazɨjɨ Anga Jeruzaalemɨjɨ sabanna wɨjɨwaakɨna ye. Dɨvi Kwaaka Juthɨya yuyabajɨ ajɨmya yuyangɨyaraavɨrebajɨ avaaina wɨjɨwaakɨna ye. Ayabwi wasɨꞌnadɨvɨꞌ mudɨkebwi Gotɨyarebwi jawɨramaarila! Sara yapɨjɨ ‘Mudɨkebulyɨyaina sare yaana!’ dapɨjɨ aꞌmwera tɨnna wanganyaꞌna nayaa sara jɨla! \v 21 Sareinyɨ yeꞌna Gotɨyare Angevɨ Juyara galalɨmwanna nyeva nyɨrameꞌ. \v 22 Kɨgaaꞌ yuyagaasɨ dahaasɨ Gotɨyai nyɨvainadevɨdaaꞌnyɨ dava daavɨna yena aꞌmwe naangeihɨrɨjɨ aꞌmwe maalɨkeihɨrɨjɨ yuya sahwaihɨrɨ Gotɨyare yagaalyaꞌ yɨhɨzalɨkurakɨvanɨge. Yagaala saꞌ mudɨkeꞌ daaka! Aawa, Ne Mozɨzalyɨ Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwaakadɨvɨsarajɨ sara avaaina mena nejaasasɨra. \v 23 Dara nejaaꞌ ‘Gotɨyai dahɨlakakei Kɨraazɨtɨyarɨ daanga naanga kuvɨnojɨ balojɨ sɨnnawɨnyai kwaihwaainakei dɨkaavadelyɨra. Dɨvi aꞌmwe yuyara dɨkaapɨꞌderera. Dɨkaavojɨ aꞌmwe sainaavɨnajɨ ajɨmya yuyangɨyaraavɨnajɨ sainaavɨna nedatheꞌ “Aꞌmwera Gotɨyare nawɨꞌnyaba baakeba mwaaibɨꞌderera.” Yɨ sahwai baaka naangeꞌ aꞌmweraavɨna wɨjɨwaainadelyɨ.’ ” Polɨ sara wɨdaꞌ. \p \v 24 Polɨ kotɨyaꞌna sara wɨdadaaꞌnyɨyagaaꞌ Pezɨtaazai jaka wɨdaꞌ “Polɨgɨ aaꞌneigɨnyɨ. Bukuya naanga wanganagɨla naanga yawɨragɨla sɨduꞌmaayaigɨ dahayɨmaꞌnɨvanɨgɨna?” \v 25 Sai wɨdaꞌ “Aꞌmwe naangeigɨ, Pezɨtaazaigɨ, aaꞌneinyɨ mɨka! Aawa. Yagaala yɨhɨthɨwe nebulyasɨra. Yagaala sɨduꞌnakenna yɨhɨthɨwa. \v 26 Kingɨya Aahɨripaagɨ, sareꞌ dareꞌnesɨ. Sahɨnɨnna yawɨꞌmwaanyaꞌna dɨragɨnna gɨthɨwa. Yuya, yɨhɨthɨwe dara yawɨꞌmwaanyaꞌ ‘O, sara sara daaka!’ Lɨka myulyaryakengɨra. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwera tɨnna wanganyaba kuꞌmaayaba yakengɨra. \v 27 Kingɨya Aahɨripaagɨ, Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjaasaraavɨre yagaala dɨlɨmwamanɨgɨna? Sareꞌna dara yawɨꞌmweꞌ ‘Aahɨripaa kumɨre yagaalyaꞌ mena wɨꞌnɨvanɨkei daaka!’ ” \v 28 Kujaaꞌ Aahɨripaa sahwarɨ yarai wɨdaꞌ “O, nyɨdɨwaanyaꞌna Kɨraazɨtɨyareinyɨ yarai yɨmaꞌnɨjɨwana!” \p \v 29 Polɨ wɨdaꞌ “Gotɨyarɨ wɨdɨvanɨge. Maalɨkegaaꞌ dɨngaka? Naangegaaꞌ dɨngaka? Aahɨripaajɨ pwara kadɨka nyuꞌnɨvanɨgasarajɨ sara nɨmɨbɨsara yɨmaꞌnɨpɨka! Sara kɨrɨꞌ senɨyabarajɨ nyɨvwɨyɨnɨkeinyɨra. Sahwara senɨmaayara Kɨraazɨtɨyarera yɨmaꞌnɨpɨka!” \p \v 30 Sagaaꞌ Kingɨyalyɨ Gaꞌmaanɨya naangelyɨ Benaazasɨ pwara yuyarajɨ daavɨna yeva \v 31 yaꞌmaꞌna yeva dɨnyɨna yeꞌ “Tamakyaꞌnajɨ kalavuzangevɨ mwaalyaꞌnajɨ aꞌmwe dai kayaaꞌna myadelyɨra.” \v 32 Sara dɨnyɨna kyeꞌ Aahɨripaa Pezɨtaazarɨ wɨdaꞌ “Pezɨtaazaigɨ, aꞌmwe dai ‘Sizaai nɨmɨre yagaalyaꞌ wɨꞌnana!’ mujazɨ kwajɨ ‘Gɨnnya angevɨna dɨwona!’ kudɨthɨka!” wɨdaꞌ. \c 27 \s1 Anga Romɨna sɨpɨyaꞌ Polɨmɨ makwawakeꞌnesɨ. \p \v 1 Gaꞌmaanɨya naangei nemɨnyɨna dɨna “Kwaaka Yɨtaalina sahwara wɨpɨka!” Dɨna yaka Julɨyaazarɨ Polɨmɨjɨ kalavuzaraavɨjɨ marɨmwangɨna neyaꞌ. Aꞌmwe Julɨyaazai Ohazɨtaazare Aawɨlasaraavɨ maremwaaidelyɨra. \v 2 Wɨjaavɨna kaneyaꞌ sɨpɨyaꞌ Anga Athɨraamitɨyaamɨdaasavɨ yɨlamwaaina yo. Yɨlamwaaina kyo Kwaaka Ezɨya maangebaarɨne sɨpɨya saꞌ nemakwawoꞌ. Aꞌmwe pwai Arɨzɨtaakazai Kwaaka Maazathonɨya Anga Tezalonaaika mwaalyai nemɨjɨyalyɨ nemakwawoꞌ. \v 3 Nemakwodaasɨ Anga Saaithonɨna yɨꞌmavaawɨna yo. Yɨꞌmavaawɨna kyo Julɨyaazai Polɨmɨna kale kwiaꞌ bwiwanna wɨdɨna yaꞌ “Dava mwaalyara gyaꞌmweraayawɨ angyɨrɨꞌmaata ja!” Kudaꞌ Polɨ kwawaꞌ gyaꞌmwera wapaayajɨ pɨnɨjɨ wɨjaavɨna yeꞌ. \v 4 Wɨjaavɨna kyeꞌ dɨvi sabadaasɨ sɨpɨyaꞌ kaanna wɨna yaka Ahuꞌmanna Saaipɨraazɨ pimagɨ yɨhuta naangeꞌ yakeꞌna sɨna mwɨyɨ yaka Saaipɨraazɨ pimagɨ yɨhuta maalɨkeꞌ yakeba wavɨlaꞌna yaꞌ. \v 5 Wavɨlaꞌna yaka Kwaaka Sɨlɨzɨya Kwaaka Paabɨlɨya saalaalyavɨ gaꞌmaꞌna yaka Kwaaka Lɨzɨya Anga Maaira mannɨkebanna makuna neyaꞌ. \v 6 Makuna kaneyaꞌ aawɨlasaraavɨ maremwaaidei dara wanganakeꞌ “Ai, sɨpɨya pɨrɨꞌ Anga Alekɨzaadɨrɨyadaasaꞌ Kwaaka Yɨtaalineꞌ daaka!” Sara daka sɨpɨya savɨ yɨlawɨmwaaihɨna neyaꞌ. \p \v 7 Sawɨta pɨjaaꞌ yɨhutaꞌna sɨpɨya saꞌ kave kave makuna neyaka sɨpɨyavɨ wawɨnya yadɨvɨsara wawɨnya naanga yɨna yɨna kyeꞌ Anga Naaithaazɨ sabanna kave makuna neyaꞌ. Kave makuna neyaka sɨmagɨ yɨhuta naangaꞌna mamakwɨyɨ neyaka pimagɨ Ahuꞌmanna Kɨritɨna yɨhuta naanga maayaba makuna neyaka kwaaka maalɨka Saalɨmoni wavɨlaꞌna yaꞌ. \v 8 Wavɨlaꞌna yaka saalaalyavɨ maangebaarɨ maalɨkeba wavɨlaꞌna kyaꞌ sɨpɨyavɨ wawɨnya yadɨvɨsara wawɨnya naanga yɨna yɨna kyeꞌ Sɨpɨya Wɨlaꞌde Nawɨꞌnyaangebanna kavena yɨꞌmaꞌna yaꞌ. Sɨpɨya Wɨlaꞌde Nawɨꞌnyaangeba Laazɨya aya kɨba warɨkebanyɨra. \p \v 9 Saba yemwaaina yemwaaina kyo Juyara wapaaya manyadɨvɨsagaaꞌ mena wavɨlaꞌna kaneyaꞌ yɨraaya wanangegaaꞌ yɨmaꞌnyɨna yaꞌ. Wanangegaaꞌ yɨmaꞌnyɨna kyaꞌ sɨpɨya yarai kayaakegaaꞌna Polɨ wɨdaꞌ \v 10 “Aꞌmweihi, dara wangamweꞌ ‘O, dahaasagaaꞌ sɨpɨya kayaaka yadehaaꞌ mena jɨwaka! Nabaai, nemɨre sɨpɨyasɨ sɨpɨyavɨ gɨlyɨvɨsa wɨlaꞌdɨꞌnyɨyajɨ sa gave kayaaka yade mɨꞌ. Aawa. Nemɨ aꞌmweinaavɨjɨ kayaaka neyadeꞌna daaka!’ Sara dena mwawaannera!” \v 11 Sara kudaꞌ kɨrɨꞌ aawɨlata maremwaaidei sɨpɨyaꞌ maremwaaide naangelyɨ sɨpɨyavɨ gyakwalyɨ saraai wɨdahɨlyaꞌ wɨꞌnyɨna yaꞌ. Polɨmɨre yagaalyaꞌ muꞌnyɨ yaꞌ. \v 12 Saba burɨkevɨjɨ yɨhusavɨjɨ sagaaꞌ sɨpɨyaꞌ waryaꞌ kayaaꞌnanyasɨra. Saꞌneꞌ sɨpɨyavɨyara naangevaakɨyara yawɨꞌna yeꞌ “Kayaaka naneyɨgaladɨka! Sɨpɨyaꞌ saalaalyavɨ wawaka anga nawɨꞌnyaꞌ Pinɨkɨzɨna nemakwona! Saba yɨhusagaaꞌ mwalaadeinera.” Anga saba yɨhusanna lɨka yulyarɨkebera. Nyɨla walakadimagɨ warɨkeba. \s1 Saalaalyavɨ yɨhuta naangeꞌ kayaaꞌna yakeꞌnesɨ. \p \v 13 Dɨvi saalaalyavɨdaasɨ yɨhuta maalɨkeꞌ yadaaꞌnyɨ aꞌmwera yawɨꞌna “Tewaanyasɨ. Dɨmwoꞌna kaanyaana!” Yawɨꞌna yeva wɨla yaarɨna kyeꞌ Ahuꞌmanna Kɨritɨ maangebaarɨ sɨpɨyaꞌ makuna neyaꞌ. \v 14 Maalɨkegaaꞌ makuna neyadaaꞌnyɨ sagaaꞌ yɨhuꞌmaanaryaꞌ Notizɨta woꞌnɨkeꞌ ahuꞌmannyavɨdaasɨ yarai yɨna. \v 15 Yarai yɨna yaka sɨpɨyavɨ yɨtavamakuna kyaꞌ sɨpɨyaꞌ sɨna yɨna mwɨyɨ kyaꞌ nemɨ yawɨꞌna “Yɨhuta naangeꞌna sɨpɨyaꞌ yɨtavamakwawana!” Yawɨꞌna kyo yɨhusaꞌ yɨtavamakuna yaꞌ. \v 16 Yɨtavamakuna kyaꞌ Ahuꞌmanna maalɨka Kothaa yɨhuta kɨbaweyaba aꞌmwera “Botɨya maalɨkeꞌ kayaaka nyadɨka!” deva botɨya maalɨkeꞌ dusɨmagɨ warakeꞌna wawɨnya naangeꞌ yona yɨlamaarakɨna yo. \v 17 Nemɨjɨyara botɨya maalɨkeꞌ mwagiꞌnamaaꞌna yeva sɨpɨya naangevɨ yɨlamarakɨna yeꞌ. Yɨlamarakɨna yeva “Sɨpɨyaꞌ dɨragɨnya yɨvaimwagaana!” deva wɨlyajɨ yunebanna pwɨyɨna yeꞌ. Pwɨyɨna yeva “Weꞌ, siwekeyaba Kwaaka Lɨvya (Kwaaka Apɨrika) nemɨre sɨpɨyaꞌ kayaaka nyadɨka!” deva sɨpɨzelɨyaꞌ yɨvɨta naangevaꞌbɨsaꞌ marapwɨyɨna kyeꞌ yɨhuta saꞌ sɨpɨyaꞌ yɨtavamakuna yaꞌ. \v 18 Yɨtavamakuna yaka yɨrɨka pɨrɨkɨ yɨhuta naangeꞌ kuna kyaꞌ “Sɨpɨyaꞌ tewaanya waradeꞌnanyɨ,” deva saalaalyavɨna sɨpɨyavɨ wɨlaꞌdɨꞌnyɨya gaai marasɨꞌna marasɨꞌna yeva \v 19 yɨrɨka pɨrɨkɨ kunnya asajɨ sɨpɨyavɨre gɨlyɨvɨta taanga marasɨꞌna yeꞌ. \v 20 Marasɨꞌna kyeꞌ kayaaꞌnanyagaaꞌ yɨrɨka pɨnɨngɨ nyɨlyalyɨ sɨlɨngaamɨnyarɨkajɨ saraavɨ tɨnna mwanganyɨ mwanganyɨ kyo yuyagaaꞌ yɨhuta naangeꞌ kuna yɨna yɨna yaꞌ. Kuna yɨna yɨna kyaꞌ nemɨ yawɨꞌna “Weꞌ, yuyaina mwalaadeina mɨka! Balaadeinera nemɨ, weꞌ.” \p \v 21 Sawɨta pɨjaakuna aꞌmwera manyadaapɨjɨ kumɨnyɨ tɨnnyaba Polɨ daavɨna yaka wɨdɨna “Nyaꞌmweihi, yɨhɨthɨwɨjaꞌ wɨꞌnapɨjɨ kwajɨ Ahuꞌmanna Kɨritɨ myaꞌmayɨ kyɨpɨdɨka. Sara yɨpɨjɨ kwajɨ kayaaka kaneyadɨꞌ mɨꞌ. Sara yɨpɨjɨ kwajɨ sɨpɨyavɨya gɨlyɨvɨsa mamarasɨꞌnyɨ kyaadɨka! \v 22 Saꞌna kɨrɨꞌ naanga yɨhɨthɨma! Lɨka mipɨnera! Aꞌmwe yuyaina mabalyɨ yaadeinera. Sɨpɨya gaveꞌ kayaaka yɨnadesɨ. \v 23 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨmɨ Gotɨyareinyɨ Gotɨyarɨ yɨlaaya yadɨnyalyɨ. Sawɨsavɨ Gotɨyai sare ejelɨyai nɨmɨnyawɨnna baka \v 24 nyɨjawaalɨꞌ ‘Polɨgɨ, lɨka minna! Kayaaka gyatheigɨ mɨꞌ. Aꞌmwe naangei Sizaaryaba dɨthaaꞌdeigɨnyɨra. Nabaai, Gotɨyai gɨmɨnyɨna yangeꞌna yɨhɨgaimwamanɨkeꞌna sɨpɨyavɨ wɨlamwaaihata yuyarajɨ tewaanna dɨmwaalyideihɨlyɨra.’ \v 25 Sara nyɨjawaalɨkeꞌna lɨka mipɨnera! Sareꞌ dareꞌnesɨ. ‘Gotɨyai nyɨjawaalɨkeꞌ nebulyaꞌna yɨmaꞌnadesɨra,’ sara lɨmwagaꞌmanɨge. \v 26 Saꞌna kɨrɨꞌ ahuꞌmanna pɨrɨvɨ nemɨre sɨpɨyaꞌ kayaaka yɨnadesɨra,” wɨdaꞌ Polɨ. \p \v 27 Yɨhuꞌmaanaryaꞌ kuna yadaasɨ sawɨta kwalaalya (14) nevɨlavakegaaꞌ sawɨta savɨ saalaalya Methɨtɨranɨyanɨ sabanna yɨhusaꞌ nemɨre sɨpɨyaꞌ yɨtavamakuna yaꞌ. Yɨtavamakuna yadaaꞌnyɨ sawɨta kalawawegaaꞌ sɨpɨyavɨ wɨdaayadɨvɨsara sɨmunya dara yawɨresaꞌ “Ai, aya kɨba kwaakevaꞌ darɨka!” \v 28 Sara deva aalyavɨ wɨlyabaai taanginya pwɨyɨnɨkebaai makwaasɨna yeva yaamɨjɨ wanganeva aalya damwineba saamɨnaanga mitaaya 36 tɨnna wanganna yeꞌ. Tɨnna wanganna yeva dɨvi maalɨkegaaꞌ wɨlyabaai ayawɨ makwaasɨna yeva aalya damwineba saamɨnya kɨbawe mitaaya 27 tɨnna wanganna yeꞌ. \v 29 Tɨnna wanganna yeva lɨka yɨna yeva “Sɨlaangengɨ nemɨre sɨpɨyaꞌ kayaaka nyadɨka! Dava sɨpɨyaꞌ waradeꞌnanyɨ. Sɨpɨyaꞌ nawodɨka!” deva sɨpɨyavɨ dusɨmagɨ kwaariꞌmayagɨnya nadɨya dawaai dawaalyangɨ makwaasɨna yeꞌ. Makwaasɨna yeva “Weꞌ, yɨrɨkeꞌ yarai purana!” deva tɨbarɨyagaala dɨna dɨna yeꞌ. \v 30 Tɨbarɨyagaala dɨna dɨna yeva sɨpɨyavɨ wawɨnya yadɨvɨsara dɨnyɨna yeꞌ “Nabalaadɨka! Davɨdaasɨ kaanyaana!” Dɨnyɨna yeva pwaraavɨ kwaasɨ wɨdɨna “Sɨpɨya sɨnnyɨmagɨ kwaariꞌmayagɨnya nadɨyangɨ wakaana!” Kwaasɨ wɨdɨna yeva aalyavɨ botɨyavɨ lɨka yulyaꞌna walakɨna yadɨvɨꞌ yadaapɨjɨ \v 31 Polɨ tɨnna wanganaka aawɨlasaraavɨ maremwaaidelyɨ aawɨlasarajɨ saraavɨ wɨdɨna yaꞌ “Sɨpɨyavɨ wawɨnya yadɨvɨta dara milamwaalyɨpɨjaꞌ tewaanya myɨvainyɨ jideihɨlyɨra.” \v 32 Sara wɨdɨna kyaꞌ aawɨlasara botɨyaꞌ pwɨyɨnɨke wɨlyangɨ yarai yesɨwɨꞌna kyeꞌ aalyavɨna gamɨ saꞌ wɨna yaꞌ botɨyaꞌ. \p \v 33 Yɨrɨkunyagaaꞌ wapaaya tɨka nyaꞌna Polɨ yuyaraavɨ naanga widaanganaꞌ “Yɨrɨka atɨraai sɨvɨla purɨdaasɨ dawaai dawaai nevɨlaꞌdaasɨ sɨmunya kwalaalya yawɨꞌdɨvɨꞌ wapaaya manyadɨvɨꞌ mwaaimanɨgasaihɨlyɨra. \v 34 Naangeꞌnanyabwi yɨhɨthɨma! Wapaaya dɨnyɨla! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Napɨjɨ dɨragɨnya dɨmwaalyidera. Yuyaihi, kayaaka jɨnyideihi mɨꞌ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sarɨmɨre mɨjata aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ kayaaka yadeꞌ mɨꞌ.” \v 35 Wɨdɨna yaka Polɨ gɨrɨkula maarɨna yaka kumɨnyaba Gotɨyarɨ “Su! Su!” wɨdɨna yaka gɨrɨkula gunyɨna yaka nyɨna yaꞌ. \v 36 Nyɨna yadaasɨ yuyara pwara Polɨ yakabaaibɨꞌ dɨragɨnna yɨna yeva wapaaya nyɨna yeꞌ. \v 37 Sɨpɨyavɨ nemɨ yuyaina aꞌmwe 276 mwaaloinera. \v 38 Yuyara wapaaya mena neva “Sɨpɨya taanginyaꞌ daaka!” dɨneva aalyavɨ witɨzɨla yuya marasɨꞌna marasɨꞌna yeꞌ. \s1 Sɨpɨyaꞌ kayaaka yɨgalakeꞌnesɨ. \p \v 39 Yɨrɨka mena purɨna kyaꞌ sɨpɨyavɨ wawɨnya yadɨvɨsara kwaakevaꞌ tɨnna wanganeva dɨnyɨna “Kwaaka be kwaakavakaka?” Dɨnyɨna yeva dara wanganesaꞌ “Keiba tewaanyaba daaka! Siweka gaveba daaka!” Deva “Maangebaarɨ nawɨꞌnyabanna sɨpɨyaꞌ wɨlaawana!” dɨnyɨna yeꞌ. \v 40 Dɨnyɨna yeva kwaariꞌmayagɨnya nadɨya pwɨyɨnɨkebara yesɨwɨꞌna kyeꞌ aalyavɨ waꞌdɨꞌnyɨ palaanɨya saamɨnyawaai sɨpɨyaꞌ gɨnyɨwannakewaai pwɨyɨnɨkebaraavɨ yaarɨna. Mena yaarɨna yeva “Yɨhusaꞌ nemakwawana!” dɨna yeva sɨnnyɨmagɨ selɨya maalɨkeꞌ tɨmudaakuna kyeꞌ maangebaarɨna sɨpɨyaꞌ wɨna yaꞌ. \v 41 Wɨna yadaasɨ aalya amwinevɨ ahuꞌmanna wekejɨkɨ tamaka pɨbanna mwɨyɨ yɨna yaꞌ. Sɨpɨya sɨnnyaꞌ dɨragɨnna warɨna yadɨꞌnyɨ dusɨmagɨnyaꞌ aalyasɨ yɨhusasɨ dɨragɨnna dɨragɨnna tamɨna yɨna kyaꞌ sɨpɨya dusɨmagɨnyaꞌ kayaaka yɨnyɨna yaka warɨna yaꞌ. \p \v 42 Aawɨlasara yawɨꞌna “Maangebaarɨna kalavuzara lɨꞌnapɨjɨ lɨkaanya nupɨdɨka! Tamakaana!” \v 43 Yawɨꞌna kyeꞌ kɨrɨꞌ aawɨlasaraavɨ maremwaaidei yawɨꞌna “Polɨmɨ yɨvainɨma!” Yawɨꞌna yaka “Saraavɨ maramakɨpɨnera!” Wɨdaka yuyainaavɨ nedaꞌ “Aꞌmwe pwaihi lɨꞌnadɨvɨsaihi, aalyavɨ dɨkwosɨꞌnapɨjɨ maangebaarɨna dɨlɨꞌnɨgulaawila! \v 44 Pwaihi, palaanɨyajɨ yɨsajɨ kalɨmwagapɨjɨ maangebaarɨna yɨhusaꞌ yɨhitawaasadera.” Sara wɨdɨna kyaꞌ sara yona maangebaarɨna yuyaina tewaanna yɨꞌmaꞌna yo. \c 28 \s1 Ahuꞌmanna Molɨta mwaalesaꞌnesɨ. \p \v 1 Kwaakevakɨ tewaanya mwaalogaaꞌ dara yawɨroꞌ “O, ahuꞌmanna daꞌ Molɨta woꞌnɨkeꞌ daaka!” \v 2 Burɨka nevadaaꞌnyɨ yɨrɨla nedadaaꞌnyɨ saba mwaalyara aꞌmwe tewaanyara nemɨnyɨna kale maalɨꞌna muyaꞌ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sahwara dɨka yɨraꞌna yeva “Yuyaihi, dɨkevɨ jɨmwannyɨla!” nedeꞌ. \v 3 Kanedeꞌ dɨka savɨ kamwaalo Polɨ dɨkewaka marikwaꞌna yaka dɨkevɨ bulyɨraꞌna yadaasɨ naawɨnaanyai dɨka kwiꞌnaꞌ dɨkewakɨdaasɨ bwalyuna yaka Polɨmɨre asavɨ tɨka bwalyadaꞌna yaꞌ. \v 4 Tɨka bwalyadaꞌdaasɨ naawɨnaanyai gamɨre asavɨ lɨngwɨreꞌna kyaꞌ Maavera saba mwaalyara tɨnna wanganeva dɨneꞌ “Aꞌmwe dai aꞌmwe pwarɨ tamakakei kɨrɨꞌ naawɨnaanyai kadaꞌmwaꞌ kayaaꞌnanyai balannelyɨra. Saalaalyavɨ balanne kwai yɨwakei baladelyɨra.” \v 5 Kadɨneꞌ Polɨ naawɨnaanyarɨ dɨkevɨ marirɨkurasɨꞌna yaka kayaaꞌna myɨmaꞌnyɨ yaka tewaanyai mwaalɨna yaꞌ. \v 6 Tewaanyai mwaalaka mwaalaka kyaꞌ “Sare asaꞌ mɨlamakina yadeꞌ dɨngaka? Yarai balɨna yadei dɨngaka?” Sara deva yemwaaina yeꞌ. Yemwaaina yemwaaina yeva dara wanganesaꞌ “Ai, tewaanyai kuna damwaalɨka!” Deva sɨduta pɨbwi yawɨꞌna yeva dɨnyɨna yeꞌ “Aꞌmwe dai Gotɨyaibɨsalyɨra.” \p \v 7 Sabadaasɨ aya kɨba wawɨnya pɨnɨ warɨna yaꞌ. Wawɨnya sangɨ gyakwai Pavɨlaazai ahuꞌmanna savɨ maremwaaidelyɨra. Aꞌmwe sai kale wiadaaꞌnyɨ nedaꞌ “Nɨmɨre angevɨ angyɨrɨꞌmaata nyɨla!” Kanedaꞌ sawɨta dawaai dasavɨ waꞌmwaꞌna yo. \v 8 Pavɨlaazare ganɨmaangei kɨlaakejɨꞌ dɨꞌmudɨnakei lɨkulya tɨnakei warɨna yaꞌ. Gannya yɨꞌbɨnyavɨ waꞌdɨꞌnyɨ kuꞌdɨkevɨ Polɨ wɨlaka gamɨnyɨna Gotɨyarɨ wɨdaka asawaai kadathɨwagaꞌ nabalya yarai yɨwɨna yaꞌ. \v 9 Sara kyaꞌ ahuꞌmanna savɨ mwaalyara nabalɨnakera kadɨka wɨꞌneva nemɨnyawɨnna bɨna kyeꞌ Polɨ tewaanna yɨna yaꞌ. \v 10 Savɨdaasɨ yanga naanga wɨjaavɨna neyeva dɨvi sɨpɨyaꞌ nemakwawakegaaꞌ sɨpɨyavɨ nemɨnyɨne wapaayajɨ aalyasɨ yɨvɨsajɨ saza wɨlakɨna yeꞌ. \s1 Molɨtadaasɨ Anga Romɨnesɨ. \p \v 11 Lawe dɨkaai dɨꞌ ahuꞌmanna savɨ mwaalona sɨpɨya pɨrɨvɨ yɨlamwaaina kyo makuna neyaꞌ. Sɨpɨya saꞌ Anga Alekɨzaadɨrɨyadaasaꞌ burɨkegaaꞌ ahuꞌmannyavɨ warakesɨra. Sɨpɨya saꞌ yayaꞌ Kaazɨtojɨ Polaakɨzalyɨ gɨraꞌmɨraalyaraalyaꞌ woꞌnɨkesɨra. \v 12 Makuna neyaka anga Saairakyuzɨna yɨꞌmavaawɨna kyaꞌ saba sawɨta dawaai dasavɨ mwaalɨna yo. \v 13 Mwaalɨna kyo sɨpɨyaꞌ makuna neyaka anga Rɨzɨyaamɨna yɨꞌmaꞌna yaꞌ. Yɨꞌmaꞌna kyaꞌ yɨrɨka pɨrɨvɨ dusɨdaasɨ yɨhusaꞌ yɨna kyaꞌ sawɨta dawaai kajɨnnaꞌ anga Pyutɨyolaaina sɨpɨyaꞌ yarai makuna neyaꞌ. \v 14 Makuna kaneyaꞌ dara wanganoꞌ “Anga davɨ mwaalyara pwara neyaꞌmwera daaka!” Sara kado sahwara yɨwaaraꞌna neyeꞌ “Wikɨya pɨrɨꞌ dava dɨmwaalyideihi daaka?” Yɨwaaraꞌna kaneyeꞌ saba mwaalɨna yo. Mena mwaalɨna yona Romɨneina kwaakaanya wɨna yo. \v 15 Kwaakaanya wɨna yadaawojɨ Romɨ mwaalyara neyaꞌmwera nemɨnyɨna kadɨka dara wɨꞌnesaꞌ “Polɨjɨ pwara Kɨraazɨtɨyarerajɨ jɨnɨgava!” Sara deva pwara Maaketɨya Aapɨyaazɨna wɨjɨmaaꞌnyɨna kaneyeꞌ pwara anga Se Warya Dawaai Dasabanna wɨjɨmaaꞌnyɨna neyeꞌ. Wɨjɨmaaꞌnyɨna kaneyeꞌ Polɨ kumɨnyɨ tɨnna wanganaka Gotɨyarɨ “Su! Su!” wɨdɨna yaka gamɨre sɨmunyavɨ yɨvaimwangebwi maaraka yɨlaaya yɨna yaꞌ. \s1 Anga Romɨ Polɨ mwaalakeꞌnesɨ. \p \v 16 Romɨna yɨꞌmavaawɨna kyo gaꞌmaanɨyara nedeꞌ “Polɨ kalavuzangevɨ mamwaalyɨ yadeꞌna angeꞌna bɨrojɨ savɨ mwaaladelyɨra. Aawɨlata pwai damelyɨ mwaaladelyɨra.” \p \v 17 Yɨrɨka dawaai dasa kavuraꞌ Polɨ Juya naanga mɨnyagɨnyaraavɨna yɨkabyaꞌna yagaala wɨdaasɨna yaꞌ. Wɨdaasɨna kyaꞌ aꞌmwera yɨkabɨna kyeꞌ wɨdaꞌ “Nyaꞌmweihi, nemɨre Juyaraavɨna kayaaꞌna myeinyɨra. Nemɨre Ne sɨnnawɨnyaraavɨrebwi kayaaꞌna myeinyɨra. Sara mi kye kɨrɨꞌ Jeruzaalemɨ nyɨvwɨyeva kalavuzainyɨ Romɨyaraavɨ nyɨmarɨmwangeꞌ. \v 18 Kanyɨmarɨmwangeꞌ Romɨyara nyɨwaaraveva dara yawɨresaꞌ ‘O, aꞌmwe dai balyaꞌna kayaaꞌna myakei daaka!’ Sara deva dɨnyɨna ‘Kalavuzangevɨdaasɨ yuneꞌna wɨdasaana!’ \v 19 Dɨnyɨna sara kyeꞌ Juyara wɨdeꞌ ‘Arɨkawɨnyɨ.’ Sara kudeꞌ nɨmɨre anga naanga sɨmagɨnya sahwaraavɨna ‘Kotɨyaꞌ yagaainakeinyɨ yɨderera,’ mujena ‘Gave pɨbwina darɨka?’ dena wɨde ‘Aꞌmwe Naanga Sizaai kadɨka nyuꞌnana!’ \v 20 Sarevɨdaaꞌnyɨ yɨhwanganɨdeꞌnajɨ yɨhɨthɨdeꞌnajɨ ‘Jɨkabyɨla,’ sara wɨdasaabɨwa. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yɨzɨrelɨyaina pwai sɨgunyavɨdaasarɨna yemwaidaanyarɨna senɨya nyɨvwɨyɨnɨkeinyɨ mwaaihe.” \v 21 Kumɨ wɨdeꞌ “Gɨmɨnyɨna Kwaaka Juthɨyadaasa paazɨya mamaaryona. Sabadaasara neyaꞌmwera gɨmɨnyɨna manejeꞌ. Gɨmɨnyɨne kayaaꞌnanyanna sahwara manejeꞌ. \v 22 Manejesaina gɨmɨre yawɨsaꞌ kadɨka wɨꞌnaanneinera. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yuyaba aꞌmwera gɨmɨre Kɨraazɨtɨyareraavɨna kayaaꞌna wɨdadɨvɨꞌ, nabaai, kanedaꞌgɨzɨ kadɨka wɨꞌnaadeinera.” \p \v 23 Pɨgaaꞌ Polɨjɨ Juyarajɨ dahɨlakesagaaꞌ yɨmaꞌnyɨna kyaꞌ gamɨnyawɨnna aꞌmwe kwala naangera bɨna yeꞌ. Mena bɨna kyeꞌ sagaaꞌ mwanyavɨdaaꞌnyɨ sawɨtɨrɨnyagaaꞌna Gotɨyai dɨragɨnna nemaremwaaideꞌna Polɨ wɨjalɨkurakɨna wɨjalɨkurakɨna yaꞌ. Sana yada Ne Mozɨzare kɨwɨnyangɨjɨ Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwakyaasaraavɨre yagaalyangɨjɨ Jizaazarɨ nayaa lɨmwagasaꞌna wɨjɨwaakaꞌ. \v 24 Kujɨwaakaꞌ pwara gamɨre yagaalyaꞌ wɨꞌnesaꞌ kɨrɨꞌ pwara muꞌnyeꞌ. \v 25 Sara yeva yagaala kwalaalya dɨnyɨna kyeꞌ yagaala pɨrɨꞌ Polɨ wɨdaꞌ “Kɨgaakuna Kuryai Tewaanyai Gotɨyarɨ wɨꞌnawɨjɨwakyaakei Pɨropetɨya Aazaayarɨ nebwina kujaaꞌ sarɨmɨre Ne sɨnnawɨnyaraavɨna Aazaayai sara wɨjaaꞌ. \v 26 Wɨjaakeꞌ dara dɨnɨkeꞌ \q1 ‘Wawaꞌgɨzɨ aꞌmwe daraavɨ duthathera \q1 “Kadɨkeꞌna wɨꞌnyɨna yapɨjɨ \q1 myawɨramaari jideihɨlyɨra. \q1 Tɨnna wanganna wanganna yapɨjɨ myawɨranganyɨ jideihɨlyɨra.” \q1 \v 27 Aꞌmwe daraavɨre sɨduta kayaaka yɨnɨkeꞌna \q1 Kunnya kadɨka taanga tɨlaꞌnyɨna yesara \q1 Kunnya tɨnnya tɨbarya yaꞌna yesarera. \q1 Sara myesaꞌ kunnya tɨnna kwangabɨthɨka! \q1 Sara myesaꞌ kunnya kadɨka kuꞌnɨpɨdɨka! \q1 Sara myesaꞌ kunnya sɨduta kyawɨpɨdɨka!’ \m Gotɨyai dɨnɨka \q1 ‘Kunnyabwi yagalyaꞌmapɨjɨ kwajɨ \q1 Nɨmɨnyawɨnna gɨnyɨwannɨpɨjɨ kwajɨ \q1 Kumɨnyɨ nayaa kyavadaꞌgaimudɨka!’ ” \m \v 28 Yagaala pɨrɨsɨ Polɨ wɨdaꞌ “Sarevɨdaaꞌnyɨ dara jawɨryideꞌ ‘O, Gotɨyai aꞌmweraavɨne padaihasamaasabwine yagaala ajɨmya yuyangɨyaraavɨ duthaasɨwaka!’ Yɨhɨthɨvanɨge. Sahwara Gotɨyare yagaalyaꞌ kadɨka wɨꞌnɨpɨꞌderera.” \v 29 Polɨ sara kudaꞌ Juyara pwara “Polɨ nebulyaꞌna nedɨwaka,” dadɨvɨꞌ pwara “Sai kwaasɨ nedɨwaka,” dadɨvɨꞌ maanga kuna dɨdɨvɨꞌ yaꞌmaꞌna yeꞌ. \p \v 30 Kwarame pɨrɨwaai wavɨlaꞌdaasɨ Anga Romɨ Polɨ angeꞌna mubada saba mwaaida pwara angyɨrɨꞌmaata yadɨvɨsaꞌna Gotɨyare yagaalyaꞌ wɨꞌnyaꞌneꞌna Polɨ yɨlaaya yadelyɨra. \v 31 Yɨlaaya yada Gotɨyai aꞌmweraavɨ maremwaaideꞌna wɨdada Naanga Kɨraazɨtɨya Jizaazarɨna wɨjɨwaakadelyɨra. Dɨragɨnna wɨdada pwara gamɨnyɨ mujadɨvɨkɨ “Yagaala sa madɨnna!” Mujɨ yadɨvɨkɨra.