\id 1TI - Yipma[Baruya] [byr] -Papua New guinea 1992 (web version -2012 bd) \h 1 Timoti \toc1 Timotirɨna Polɨ Pɨkarɨyɨkwia Aaya Mudɨꞌnanyaꞌ yɨdavakesɨ \toc2 1 Timoti \toc3 1 Tm \mt1 1 Timoti \mt2 Timotirɨna Polɨ Pɨkarɨyɨkwia Aaya Mudɨꞌnanyaꞌ yɨdavakesɨ. \cl Bɨrita \c 1 \m Timoti, nyaꞌmweigɨ, \p \v 1 Polɨnyɨ pɨkarya yɨdaꞌmanɨgeinyɨ. Kɨraazɨtɨyai Jizaazai nyɨdaasadeinyɨ. Gotɨyai nevadaihasamaaꞌdelyɨ Jizaazai Kɨraazɨtɨyarɨ yemwaidaanyalyɨ dɨragɨnna nyɨdahɨla “Apozelɨyaigɨnyɨ gɨthaasakadeigɨnyɨ,” nyɨdahɨlakagɨlyainyɨ. \v 2 Sareinyɨ Timotigɨnyɨ pɨkarya dathaꞌ githawasɨwaabe. Kagɨthe Naangereigɨ yɨmaꞌnagɨna gamɨre yagaalyaꞌ mɨdɨdɨnyaꞌna nɨnnya kaimɨraaya nawɨꞌnyaigɨ mwaaihɨ. Sareigɨnyɨ Gotɨyai Nɨmwalyɨ Kɨraazɨtɨyai Jizaazai nemɨre Naangelyɨ yangeꞌna tewaanya gɨhaimwagika! Kaleꞌna gɨhaimwagika! Kɨrɨmɨre kwaamuꞌnanyabwi gɨzaayɨka! \s1 Kwaasɨya wɨjɨwaakadɨvɨta sabwi wasɨtaꞌnesɨ. \p \v 3 Kɨgaaꞌ “Maazathonɨyana wɨma!” dena mena gɨthe sasarevɨ nabaai dahaakɨgaaꞌ ayahi dɨragɨnna gɨthɨvanɨge. Anga Epazaazɨ kuna mwaalaꞌgɨzɨ aꞌmwe pwaraavɨ dɨragɨnna dara duthatheigɨnyɨra “Kwaasɨya ge sabwina nujɨwaakɨpɨka!” \v 4 Sahwara wajɨngyagaala yaasɨwaꞌna wɨjɨwaakɨna. Kumɨrebwine yaya sabwi yuyabwi wɨjɨwaakɨna. Aꞌmwe gazaizai mɨjɨmaꞌnɨgaveta saraavɨne yayanna wɨjɨwaakɨna. Wɨjɨwaakɨna yɨvanɨgata kɨrɨꞌ yaasɨwaꞌnanyangɨna yawɨta kwalaalya yɨvanɨgaꞌ. Gengɨra. Sasareraavɨ dɨragɨnna duthatheigɨnyɨ “Sabwina mujɨwaakɨpɨna!” Gotɨyarɨna dɨragɨnna lɨmwanga saburɨ wɨgaimwade mɨꞌ. \v 5 Sareꞌ aꞌmwe pɨmɨlɨkaavɨ wɨgaimwabɨꞌdeꞌnajɨ kumɨre kale wiadevwi dɨragɨnya yuneꞌna yɨmaꞌnadeꞌnajɨ sara dɨragɨnna duthatheꞌnanyɨ. Kale wiaꞌne saꞌ sɨmunya tewaanyavɨdaaꞌnyasɨ. Nabaai sɨmunyai padaihɨrakya nawɨꞌnyarɨdaaꞌnyasɨ. Nabaai Gotɨyarɨ wɨꞌnalɨmwanga nebulyavɨdaaꞌnyasɨ. Yagaala dɨragɨnya saburɨ yɨdɨkavɨmwaaihya yadesɨ. \v 6 Aꞌmwe sahwara sasare sabwi yagalyaꞌmaꞌna yadɨvɨꞌ yaasɨwaꞌ yagaalyanna yɨraataate yamaryadɨvɨsare. \v 7 “Gotɨyare Kɨwɨnya dɨnɨkengɨ naangeina mwalaana!” yawɨꞌdɨvɨꞌ dɨragɨnna dara dadɨvɨsare “Nemɨre yagaalyaꞌ nebulyasɨ.” Kɨrɨꞌ kɨwɨnya yagaala saꞌ myawɨranganyara, aaya kaavɨlyaꞌ myawɨranganyara. \p \v 8 Nemɨ miꞌna yawɨꞌmanɨgo. Gotɨyare Kɨwɨnyaꞌ tewaanna marayaajaꞌ nawɨꞌnyasɨ. Kɨrɨꞌ aꞌmwe sahwara kayaaꞌna dakadɨvɨsasɨ. \v 9 Kɨwɨnyangɨneꞌ yawɨraana! Gotɨyai kɨwɨnya dɨnɨke aꞌmwe yɨdaꞌmaraangerɨnanneꞌna mɨꞌ. Aawa. Aꞌmwe kɨwɨnya galazekɨvaidɨvɨꞌ Gotɨyarɨ yagaala mamɨdɨnyadɨvɨsaraavɨnesɨ. Gotɨyarɨ buleꞌna wɨjaavadɨvɨꞌ kayaaꞌnanyabwi yadɨvɨsaraavɨnesɨ. Gotɨyarebwina “Aala!” dadɨvɨꞌ Kwaakevakɨyabwi mɨdɨdɨvɨsaraavɨnesɨ. Ganɨmaangerɨ tamakadɨvɨsaraavɨneꞌ, ganaangevɨ tamakadɨvɨsaraavɨneꞌ, aꞌmwe pwaraavɨ tamakadɨvɨsaraavɨnesɨ. \v 10 Aꞌmwengɨ ata lɨmwadɨvɨsaraavɨneꞌ, aꞌmweraavɨ ata lɨmwadɨvɨsaraavɨnesɨ. Aꞌmwera aꞌmweraavɨjɨ aꞌmwengɨjɨ kuka maaꞌdɨvɨsaraavɨnesɨ. Kwaasɨ yagaala dadɨvɨsaraavɨneꞌ, kwaasɨ yagaala jalɨkurakadɨvɨsaraavɨnesɨ. Yɨ dazabulyɨ pɨbulyɨ yadɨvɨꞌ wɨjɨwaakya maamɨdaryavɨ yɨkamaangebwina yadɨvɨsaraavɨnesɨ. Sasareraavɨna kɨwɨnya dɨnɨkeꞌnanyɨ. \v 11 Wɨjɨwaakya tewaanya dazaꞌ yagaala tewaanyavɨ warɨkesɨ. Yagaala tewaanya saꞌ Gotɨyai kanyɨjaavaꞌ wɨjɨwaakadɨnyasɨ. Gotɨyai byaanna dɨragɨnya kɨnɨnnakei yɨlaaya yada tewaanaanga yɨnɨkei yagaala tewaanyaꞌ nyɨjaavakeinyɨ. \s1 Polɨmɨ Gotɨyai tewaanna wiakeꞌna “Su! Su!” wɨdakeꞌnesɨ. \p \v 12 “Su! Su!” yawɨꞌdɨ wawɨnya saꞌ yadɨnyainyɨ. Kɨraazɨtɨyai Jizaazai nemɨre Naangei nɨmɨnyɨna dɨragɨnya kanyɨjaavaꞌ yadɨnyainyɨ. Sai nɨmɨnyɨna yawɨꞌna “Nɨmɨre wawɨnyaꞌ kuna lɨmwadelyɨra,” sara yawɨꞌna yaka wawɨnya wɨdaaya dazavɨ nyɨmwaaihakeinyɨ. Sareꞌna “Su! Su!” wɨdadɨ yadɨnyainyɨ. \v 13 Sɨnnawɨ kɨgaaꞌ Kɨraazɨtɨyarɨna kayaaꞌnanyanna wɨdadɨ gamɨnyɨ lɨmwadɨvɨsaraavɨ kayaaka yɨgaidɨ bɨraiyagaala wɨdeinyɨ. Sareinyɨ kɨrɨꞌ Naangei nɨmɨnyɨna kaleꞌna nyɨgaimwagakelyɨ. Nɨmɨ nayaa myawɨryainyɨ, gamɨnyɨna malɨmwagyadɨ sara yeꞌna kaleꞌna nyɨgaimwagaꞌ. \v 14 Nemɨre Naangei nɨmɨnyɨ yanga naangeꞌna yunebanna nyɨgaimwagaka Kɨraazɨtɨyai Jizaazarɨ lɨmwangebulyɨ yɨlaaya wɨvuꞌnyabulyɨ yanga nyɨjaavakelyɨ. \p \v 15 Yagaala gɨthɨde dathaꞌ naanga nebulyasɨ. Aꞌmwe yuya kwara kadɨka wɨꞌnapɨjɨ dɨragɨnna lɨmwabɨꞌdeꞌna tewaanyasɨ. Daꞌdareꞌ. Kwaakevakɨna Kɨraazɨtɨyai Jizaazai walaabakelyɨ aꞌmwe kayaaꞌnanyabwi yadaanyainaavɨ nevadaihasamaaryaꞌnei. Kayaaꞌnanyabwina aaya mudɨꞌnanyainyɨ nɨmɨ sahwainyɨ. \v 16 Sareinyɨ kɨrɨꞌ Naangei nɨmɨnyɨna kaleꞌna nyɨgaimwadei nayaa nyakelyɨ. Sareꞌna Jizaazai Kɨraazɨtɨyai “Nɨmɨnyɨ dɨragɨnna nyɨlɨmwagapɨꞌdera yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaalyabwina maapɨꞌderaavɨne keꞌbaꞌnanyai Polɨ yɨmaꞌnana! Sarevɨ sɨnnawɨ Polɨmɨna sɨnna tɨka yarai manyɨdayadevwi sahwaraavɨ wɨjɨwaainɨma!” daka gamɨre kale wɨgaimwangebwi nyɨjaavaꞌ. \v 17 Gotɨyai kayaaꞌnanyaraavɨ padaihasamaaꞌderɨ maryasaabakeꞌna sahwarɨ yɨlaaya wiaana! Kingɨyai yuyagasa maremwaaidelyɨ. Sahwai yuyagaaꞌnei mabalyadelyɨ. Sahwarɨ tɨnna mwanganyadaanyalyɨ. Sahwai gave pwainanyai Gotɨyalyɨ. Sahwarɨ yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ gamɨre yayaꞌ makɨlaana! Sahwarɨ yuyagaaꞌ yuyagaaꞌ “Byaannakeigɨ!” wɨdaana! Naanga nebulyasɨ. \s1 Timoti dɨragɨnna lɨmwada kayaaꞌnanyabwi maratɨvɨkɨrasɨꞌnyaꞌnesɨ. \p \v 18 “Dɨragɨnna duthatheigɨnyɨra,” gɨthena wawɨnya saꞌ gɨzaawa nɨmɨre kaimɨraayaigɨ Timotigɨ. Kɨgaaꞌ Gotɨyai Kɨraazɨtɨyareraavɨ dara kujɨwaakaꞌ “Dɨvi Timoti Gotɨyare wawɨnyaꞌ tewaanna yadelyɨ.” Gɨmɨnyɨna “Sahwai aawɨlasai yɨkamaangeraavɨ malyaꞌ dɨragɨnna bwaꞌdevaaibɨꞌ mala dɨragɨnna bwarana!” dena wawɨnya saꞌ gɨzaawa. \v 19 Gotɨyare mala tewaanyaꞌ bwaꞌdɨ Naangerɨ kuna lɨmwadɨ sɨmunyai tewaanyai kuna gɨvadaihɨrakana! Pwara “Nɨmɨre sɨmunyai tewaanyai nanyɨvadaihɨrakadɨka! Waramaryana!” yawɨreva sarevɨdaaꞌnyɨ kumɨre lɨmwangebwi sɨpɨyaꞌ sɨlyavɨ kayaaka mɨlɨkiꞌdevaaibɨꞌ kayaaka yakebulyɨ. \v 20 Sasarerajɨyaraai Aaimenaayazalyɨ Alekɨzaadelyɨ saraai sara yagɨlyaraalyɨ. “Saataanɨ yɨhɨmaremwaalanneraaihɨlyɨ,” kude Saataanɨ taanga wɨjaavanɨꞌ. “Taanga kujaavojɨ saraai Gotɨyarɨna kayaaꞌnanya majɨ yɨka!” dena saraarɨna sara wɨde. \c 2 \s1 Gotɨyarɨ wɨjavwinesɨ yuyaraavɨna. \p \v 1 Sɨnnawɨnyaꞌ dahaaꞌ yagaala mudɨꞌnanyaꞌ gɨthɨdeꞌ daresɨ. Gotɨyarɨ wɨdaana! “Pwaraavɨ wɨgainɨvanɨka,” dawaajɨ yɨdanganaana! Yuyaraavɨna wɨdaana! “Gotɨyai wɨgaimwagana!” dawaajɨ marewɨdaana! Yuyaraavɨna “Su!” wɨdaana! \v 2 Sara yadaa yɨ Kingɨyara maremwaaidɨvɨsaraavɨnajɨ aꞌmwe naangeraavɨnajɨ keꞌmunyaraavɨnajɨ wɨdaana! “Nemɨ kwaamuꞌna mwaidaa kave mwaidaa Gotɨyare yɨdaꞌmaraangebwi mɨdɨnaana! Yaasɨwaꞌna namwalaadɨka!” dawaajɨ sahwaraavɨna wɨdaana! \v 3 Pwaraavɨna Gotɨyarɨ wɨjaꞌnebwi tewaanaangebulyɨ. Nabaai Gotɨyai nevadaihasamaaꞌdei tɨnna yawɨrangadelyɨ “Tewaanyabulyɨ. Sabwi yɨlaaya nyɨgaidevulyɨ.” \v 4 Sarei “Aꞌmwe yuyaraavɨ wɨvadaihasamaarɨma! Sahwara yagaala nebulyaꞌ yuna yawɨrangadɨvɨꞌ nyɨlɨmwabɨꞌdere,” yawɨꞌdelyɨ. Sara yawɨꞌda sarevɨ wɨvuꞌnajanna. \v 5 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yagaala nebula saꞌ dara dɨnɨkesɨ. Yuyainaavɨne Gotɨyai gave pwainanyai mwaalɨkeꞌnanyɨ. Nabaai yuyainaavɨne tɨnnabanya gave pwainanyai Gotɨyarɨ aꞌmweinaavɨ nemarirakuꞌmanɨkei mwaalɨkeꞌnanyɨ. Dazahwai Kɨraazɨtɨyai Jizaazai aꞌmwelyɨra. \v 6 Dazahwai yawɨꞌna “Kayaaꞌnanyabwina yuyara nabaibɨthɨka! Nɨmɨ balɨdeinyɨ.” Sarei gamɨre tawe yuyaraavɨna mubakelyɨ. Gotɨyai dahɨlakakegaaꞌ sara balakevɨdaaꞌnyɨ jalɨkurakɨnɨkesɨ. Gotɨyai “Yuyaraavɨ wɨvadaihasamaarɨma!” wɨvuꞌnajanna! \v 7 Sareꞌna Gotɨyai gamɨre wɨjaꞌneinyɨ Nyɨdaasadeinyɨ nyakakeinyɨ. Nebulyaꞌna dɨvanɨge. Kwaasɨ majɨvanɨge. Nyakakeinyɨ ajɨmya yuyangɨyara Naangerɨ lɨmwabɨꞌdeꞌnajɨ yagaala nebulyaꞌ yawɨrangabɨꞌdeꞌnajɨ wɨjɨwaakadɨnyainyɨ. \s1 Gotɨyarɨ yɨlaaya yaꞌnegaaꞌ aꞌmwerajɨ aꞌmwejɨ yaꞌneburɨnesɨ. \p \v 8 Sarevɨdaaꞌnyɨ dara nyɨvuꞌnajainyɨ. Gotɨyarɨ yɨlaaya yaꞌnegaaꞌ aꞌmwera yuya angebanyara Naangerɨ wɨdɨpɨka! Kunnya asɨra Gotɨyarɨ makibɨza asɨrajɨ kayaaꞌnanyanna myadɨvɨsara wɨdɨpɨka! Sahwara sɨnna tɨka mudayara, Gotɨyarɨ sɨmunyangɨ nayaa lɨmwadɨvɨsara Gotɨyarɨ wɨdɨpɨka! \v 9 Nabaai sareinyɨ dara nyɨvuꞌnajainyɨ. Sabaaibɨꞌ aꞌmwe kannya tewaanyaꞌ kunnya yunebaainanya yɨraꞌnɨpɨka! Baazɨꞌmaꞌnya mubya naangejɨ mabaazɨꞌmaꞌnɨpɨnera! “Aꞌmwera nyawɨrangabɨka!” dapi mɨjasangɨ yɨwaala miwannɨpɨnera! Kɨlaakejɨkaavɨ nɨgwɨlalaaka dala pɨnɨnna pɨnɨnnanyajɨ paida paide yɨꞌdejɨ miwannɨpɨnera! \v 10 Aawa. Kumɨre nɨgwɨlalaaka daꞌdaresɨ. Wɨgaimwangeꞌna nawɨꞌnya dala pɨnɨnna pɨnɨnnanya nayaa yɨpɨnengɨra. Aꞌmwe “Gotɨyarɨ lɨmwadaanyannera,” yawɨꞌdɨvɨtabaaibɨꞌ sara yɨpɨnengɨra. Tewaanyasɨ. Dazabwi kumɨre yɨwaala nawɨꞌnyabulyɨ. \v 11 Aꞌmweꞌ kave mwaalɨna yada Gotɨyare yagaala kadɨka nayaa wɨꞌnadesɨ. Yagaala madanna! “Kwaakewɨ mwaalɨma! Nayaa yɨwɨrinɨma!” dada nayaa wɨꞌnadesɨ. \v 12 Davwi gɨthɨdeꞌ manyɨvuꞌnyajavulyɨ. Aꞌmweꞌ aꞌmweraavɨ wɨjɨwaakajavwi. Aꞌmweꞌ aꞌmweraavɨ maremwaalajavwi. Sabwi aawano! Aꞌmweꞌ maanga bɨpaina yada kadɨka wɨꞌnyɨna yannesɨ. \v 13 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aayagaaꞌ Gotɨyai Ataamɨmɨ yavɨkarina yɨna yaka, dɨvidaaꞌnyɨ Yɨvavɨ yavɨkarina. Sarevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwe aꞌmweraavɨ kwaakewɨ mwaaihasangɨra. Sarevɨdaaꞌnyɨ maanga bɨpaina yɨpɨka! \v 14 Pɨrɨꞌ darevɨdaaꞌnyasɨ. Ataamɨ Saataanɨmɨre kwaasɨ yagaalyaꞌ “Yayo,” wɨjaakei mɨꞌ. Aꞌmweꞌ kwaasɨ yagaalyaꞌ “Yayo,” wɨdakeꞌna Gotɨyai wɨjaakevɨne yɨwetawakyaakesɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ maanga bɨpaina yɨpɨka! \v 15 Aꞌmwe sareꞌ kɨrɨꞌ aꞌmwe kaimɨraaya maapɨꞌdevɨ Gotɨyare wawɨnyaꞌ nayaa yɨpɨꞌdengɨ. Sahwai nayaa wɨvadaihasamaaradelyɨ. Gotɨyarɨ kuna lɨmwadɨvɨꞌ kale wiade Gotɨyare kaimɨraaya tewaanna mwaaidɨvɨꞌ “Maalɨkennera,” yawɨpɨja Gotɨyare wawɨnya kumɨnyɨneꞌ yɨpɨꞌdengɨra. \c 3 \s1 Naangereraavɨ maremwaaidɨvɨsaraavɨnesɨ. \p \v 1 Yagaala dathaꞌ lɨmwagaatheꞌ gɨthɨdeꞌ nebulyasɨ. Aꞌmwe pwai kwai “Naangereraavɨ maremwaaidɨnyainyɨ mwaalɨma!” yawɨrajai wawɨnya nawɨꞌnyaꞌna wɨvuꞌnadelyɨ. \v 2 Wawɨnya nawɨꞌnyaꞌ warɨkevɨdaaꞌnyɨ aꞌmwe naangeraavɨna dara yawɨꞌna. Naangereraavɨ maremwaaidei nawɨꞌnyabwi yadelyɨra. Nayaa yɨdaꞌna mwaaiderɨ aꞌmwera gamɨre yɨwetawakya pɨnɨngɨ mwanganyadɨvɨꞌ bɨrala wɨdɨpɨꞌdei mɨka. Sai aꞌmwe gave pɨrɨvɨna mwaaidelyɨ. Sɨmunya nayaa yavadaꞌgalayawɨꞌdelyɨ. Sai sɨmunya nawɨꞌnyabwi mɨdɨdelyɨ. Aꞌmwera dara wangadɨvɨsalyɨ “Sahwai tewaanyalyɨ.” Pɨwɨdaaꞌnyaraavɨ wapaaya wɨmaarina, se waryaꞌnebajɨ wɨjaavɨna yadelyɨ. Nayaa wɨjɨwaakadelyɨ. \v 3 Biyaaya nada yɨmaka mulannelyɨ. Sai sɨmɨlɨka yarai mudayada mala yaasɨwaꞌ maramamaryadelyɨ. Aawa. Sai aꞌmweraavɨ kave yadelyɨ. Kumɨre munyɨkaavɨ yɨrɨla wɨdɨwadelyɨ. Sai nɨgwianna sɨmunya kwalaalya myawɨryadelyɨ. \v 4 Sai gannya jɨlɨkaimɨraayamɨlɨkaavɨ nayaa maremwaaidelyɨ. Kaimɨraayamɨlɨka gamɨre yagaalyaꞌ mɨdɨbɨꞌdelyɨ. Gamɨnyɨna “Nɨmwai naangelyɨ,” yawɨpɨnelyɨ. \v 5 Aꞌmwei gannya jɨlɨkaimɨraayamɨlɨkaavɨ nayaa mamaremwaalyɨ yadei daaka! Sai sara yajaꞌna Gotɨyare kusɨlaanyavɨyaraavɨna gara yojɨ maremwaalannelaka! \v 6 Gotɨyarɨ gaai lɨmwade mudɨkei maremwaalyarɨ namwaaihɨpɨka! Mudɨkei aꞌmwe naangei mwaalajai “Pwara nɨmɨbɨtara mɨka!” yawɨrajai Gotɨyarɨna yagaainakei nyɨmaꞌnadɨka! Kamaalyai sara yawɨryaakei Gotɨyarɨna yagaainakei yɨmaꞌnakabaai nyɨmaꞌnadɨka! \v 7 Maremwaalajarɨna Gotɨyarɨ malɨmwagyadɨvɨsara mwasɨlaanyara “Sarei aꞌmwe tewaanyalyɨra,” jalɨkurakɨpɨnelyɨ. Nayaa yɨdaꞌna mamwaalyajarɨ yɨwetawakya pɨnɨngɨ wanganapɨjɨ bɨrala nyɨpɨdɨka! \p Sara yajai Kamaalyare naanyavɨ nalɨvavwaradɨka! Sara yajai maremwaalyai mimaꞌnannelyɨ. \s1 Gotɨyare kusɨlaanyavɨyaraavɨne wɨgaimwangeraavɨnesɨ. \p \v 8 Sasarebaaibɨꞌ, Naangereraavɨ wɨgaimwadɨvɨsara nayaa yɨdaꞌna mwaaidɨvɨsarera. Yagaala pɨrɨwaai gɨraꞌmwagadadɨvɨsara mamwaaibɨna! Waainɨya yɨmakaalya kwalaalya manyadɨvɨsare. “Aꞌmweraavɨre nɨgwia gɨlyɨvɨsa sazangɨ maaꞌmuneinyɨ,” majadɨvɨsare. \v 9 Sɨmunyai tewaanyai wɨvadaihɨrakadelyɨyara sahwara Gotɨyai nebulyaꞌ yoimavajalɨkurakyaꞌ lɨmwadɨvɨsara wɨgaimwangera yɨmaꞌnɨpɨꞌderera. \v 10 Aayagaaꞌ “Gamɨrebwi tewaanyabwi daaka? Nayaa yadei daaka?” yɨbwakɨnapɨjɨ “Yo, sarei tewaanyalyɨ. Yuyara sara yawɨrangadɨvɨsalyɨ,” dɨnɨpɨjaraavɨ wɨgaimwangeraavɨ wɨmwaaihɨpɨꞌdere. \v 11 Sasarebaaibɨꞌ kumɨre aꞌmwe nayaa yɨdaꞌna mwaaidɨvɨsangɨra. Bulayagaala madɨpɨnengɨ. Aawa, sahɨnɨ sɨmunya nayaa yawɨpɨnengɨra. Yuyagaaꞌ kumɨre wawɨnyanna tewaanna lɨmwabɨnengɨra. \v 12 Naangereraavɨne wɨgaimwangera aꞌmwe gave pɨrɨvɨnannera mwaaidɨvɨsare. Kunnya jɨlɨkaimɨraayamɨlɨkaavɨjɨ kumɨre angengɨ mwaaihasamɨlɨkaavɨjɨ nayaa maremwaaidɨvɨsare. \v 13 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Wɨgaimwangera nayaa wɨdaayɨpɨjaraavɨ aꞌmwera tɨnna wanganapɨjɨ “Sai aꞌmwe naangelyɨ. Tewaanyalyɨ,” dɨnɨpɨꞌdeꞌnanyɨ. Wɨgaimwangera nayaa yadɨvɨta sarera lɨka myadɨvɨꞌ lɨmwangebwina Kɨraazɨtɨyai Jizaazarɨ lɨmwangebwina dɨragɨnna kujɨwaakapɨjɨ nayaa wɨꞌnɨpɨꞌdeꞌnanyɨ. \s1 Gotɨyare yagaala aaya kaavɨlyabwinesɨ. \p \v 14 “Maalɨkegaaꞌ gɨmɨnyawɨnna wɨdeinyɨ,” dɨwe kɨrɨꞌ yagaala dazaꞌ pɨkarya githawasɨvanaabɨhe. \v 15 Gɨmɨnyawɨnna yarai mabiꞌmayɨ yɨwɨjahaaꞌ “Gotɨyarera gamɨre angevɨyaraavɨne yabwina yawɨranganɨma!” daꞌgɨzɨ yagaala dazaꞌ dangadeꞌnanyɨ. Gamɨre angevɨyara Gotɨyai yuyagaaꞌ mwaaidere kusɨlaanyarera. Kusɨlaanyaꞌ Gotɨyare angevaakɨra. Nabaai sɨmyai angeꞌ yɨlaryaꞌnei dɨragɨnna wɨdaakunɨkabaaibɨꞌ “Gotɨyare yagaalyaꞌ nebulyasɨ,” dɨragɨnna wɨdadɨvɨsavaakɨra. Nebulyavɨ pesavaakɨra. \v 16 Nebula saꞌ Gotɨyare sabwina yagaala aaya kaavɨlyaꞌ naangaangesɨ. Nebula saꞌ Gotɨyai yoimavajalɨkurakyasɨ. Naangerɨna aaya kaavɨlyarɨna yoimavajalɨkurakyaꞌna naangaangesɨ. Saꞌ daresɨ. \q1 Sai aꞌmwei kɨlaaꞌnakei yɨmaꞌnaabɨwakerɨnera. \q1 Kurya Tewaanyai neyɨbwarɨdaakuwakerɨnera \q1 “Sahwai tewaanyalyɨ. Yɨdaꞌmaraangelyɨ.” \q1 Sarɨ ejelɨyara tɨnna yawɨrangamwaasarɨnera. \q1 Ajɨmya yuyangɨyaraayawɨnna sarɨna dɨwɨwaasalyɨ. \q1 Aꞌmwe Kwaakevakɨyara dɨragɨnna lɨmwamwaasalyɨ. \q1 Gotɨyai byaanna dɨragɨnyavɨ makimwaawɨkerɨnera. \c 4 \s1 Wɨjɨwaakya kwaasɨyaraavɨnesɨ. \p \v 1 Kurya Tewaanyai dara jalɨkurakɨvanɨꞌ “Dɨvi sagaaꞌ aayagasana pwara dɨragɨnna lɨmwangeburɨne yagaala yagalyaꞌmapɨꞌderera. Sahwara aaꞌneraavɨ kwaasɨyaraavɨ wɨꞌnɨpɨꞌdere. Yɨmakera wɨjɨwaakadɨvɨsaraavɨre yagaalya mɨdɨbɨꞌdere.” \v 2 Kwaasɨ yagaala sa aꞌmwe kwaasɨ yadɨvɨsara maarapɨjɨ sahwaraavɨ wɨjɨwaakɨpɨꞌdera. Dɨkeꞌ kɨlaakejɨkɨ kayaaka wigaidevaaibɨꞌ aꞌmwe kwaasɨ wɨjɨwaakyaꞌneraavɨre sɨmunya tewaanyai padaihɨrakyai kayaaka yɨgainɨkere. Wagɨlyabwina yɨbwakɨdɨvɨtara mɨꞌ. \v 3 Aꞌmwe dazara kwala maaryabwina kɨmaakɨya dakadɨvɨꞌ aꞌmweraavɨne tɨka wapaayangɨna kɨmaakɨya dakɨpɨꞌderera. Kɨrɨꞌ Gotɨyai wakaka daza aꞌmweina dɨragɨnna lɨmwadaa nebulyaꞌna yawɨrangadaanyaina Gotɨyarɨ “Su! Su!” wɨdadaa sa dapaadeꞌnanyɨ. \v 4 Gotɨyai yuya wakyaake tewaanyannanyangɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ yuya maraadengɨra. Sangɨna dɨmaaryidehaaꞌ Gotɨyarɨ “Su!” wɨdɨpɨja aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ nalɨvarabɨthɨka! \v 5 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyai yagaala “Nawɨꞌnyasɨ,” dɨnɨkeꞌnajɨ “Daꞌ Gotɨyai nemɨnyɨna wɨjaavɨnɨkesɨ. Tewaanyasɨ,” yawɨꞌdɨvɨꞌ Gotɨyarɨ “Su!” duzideꞌnajɨ nawɨꞌnyaangeꞌ dɨmaaryidesɨra. \s1 Timoti nayaa yada yagaala nebulyaꞌna wɨjɨwaakaderɨnebwinesɨ. \p \v 6 Yagaala dazaꞌ nehɨryaꞌmwera Kɨraazɨtɨyareraavɨ duzɨwaakya! Sara wɨjɨwaakɨjaigɨ Kɨraazɨtɨyai Jizaazare wɨdaayadɨnya tewaanyaigɨ dɨmwaaideigɨnyɨ. Aꞌmwei wapaaya nada gamɨre kɨlaakejɨꞌ dɨragɨnyajɨꞌ waꞌdevaaibɨꞌ yagaala Naangerɨ lɨmwangebulyɨyangɨjɨ wɨjɨwaakya tewaanyabwi mɨdɨmanɨgɨnyavɨjɨ yawɨrangadɨ gɨmɨre kuryai dɨragɨnyai gɨmwaaladeigɨnyɨ. Sareigɨ duzɨwaakya! \v 7 Wajɨngyagaala navɨꞌnavɨkyagaala myawɨꞌdɨnna! Yagaala sa Gotɨyarɨna yawɨramaaryaꞌne mɨka. Aawa. Gotɨyare saburɨ nayaa kuna yawɨramaaꞌdɨ Gotɨyarɨ dɨragɨnna dɨmɨdɨdeigɨnyɨ. \v 8 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Aꞌmwei Kwaaka davakɨ mwaaidehaaꞌ wawɨnya yadeꞌna yagɨnya kɨlaaka dɨragɨnya yɨmaꞌnadevwi tewaanyabulyɨ. Gotɨyarɨna yawɨramaaꞌdeꞌna kuryai dɨragɨnya yɨmaꞌnadevwi tewaanaangebulyɨ. Kwaakevakɨ mwaaiho dahaaꞌ Gotɨyarebwi negaimwagathevulyɨ. Nabaai Gotɨyaryaba kuna mwalaaja dɨvi kɨgaaꞌ sahɨbwi kuna negaimwagathevulyɨ. Sahɨburɨdaaꞌnyɨ tewaanaangebulyɨ. \v 9 Yagaala dazaꞌ naanga nebulyasɨ. Dazaꞌ aꞌmwe yuyara yɨnɨga wɨꞌnapɨjɨ yunebanna dɨragɨnna lɨmwabɨꞌdeꞌnesɨ. \v 10 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyare wawɨnya yagɨyagɨ mɨraagɨkɨꞌmanɨgoꞌnanyɨ. “Gotɨyai nemɨre kayaaꞌnanyabwi marasɨꞌnaka nayaa nemaremwaalɨkelyɨ,” yawɨꞌdaa sahwarɨ yemwaidaa mɨraagɨkɨꞌmanɨgoꞌnanyɨ. Gotɨyai sahwai yuyagaaꞌ mwaaidelyɨ. Aꞌmwe yuyaraavɨ padaihasamaaꞌdelyɨ. Yɨ nabaai Naangerɨ lɨmwagaanneinaavɨ nebulyaꞌna nevadaihasamaaꞌmwakelyɨ. \v 11 Yagaala dazaꞌ aꞌmweraavɨ dɨragɨnna duthana! Nayaa mɨdɨbɨꞌdeꞌna duzɨwaakya! \p \v 12 Aane pwai kwai gɨmɨnyɨ tɨnna wanganna gyada mɨgɨnyaigɨnyɨ kɨrɨꞌ “Maalɨkelyɨ,” nyawɨradɨka! Aawa. Tewaanyabwi nayaa yɨnnebaaibɨꞌ Naangerɨna lɨmwadɨvɨsara gwanganapɨjɨ sara yɨpɨneigɨ dɨmwaaideigɨnyɨ. Yagaala nawɨꞌnya dɨnneigɨnyɨ. Nawɨꞌnyanna yɨnneigɨnyɨ. Kale gyada nayaa wɨgaimwadɨnneigɨnyɨ. Naangerɨna dɨragɨnna lɨmwadɨnneigɨnyɨ. Yɨdaꞌmaraangebwina yawɨꞌdɨ yɨnneigɨnyɨ. Sara yaꞌgɨzɨ gɨmɨnyɨna “Maalɨkelyɨ,” myawɨri yɨpɨꞌdeꞌnanyɨ. \v 13 Dazagaaꞌ kuna nyemwaaidɨ aꞌmweraayaba Gotɨyai dɨnɨkeꞌ nayaa wangadɨ duthatheigɨnyɨ. Kumɨre yɨpɨjavwi dɨhaaꞌbwata jɨtheigɨnyɨ. Nayaa duzɨwaakɨdeigɨnyɨ. \v 14 Sareꞌ Gotɨyare dɨragɨnyaꞌ sɨhumalevɨna navɨka nagyathɨka! Kɨgaaꞌ Gotɨyai kudaꞌ pwara gɨmɨnyɨna “Gotɨyare wawɨnya yannelyɨra,” wɨdesagaaꞌ Naangereraavɨ maremwaaidɨvɨsara asa yɨlagwakadaapi Gotɨyai gannya wawɨnyaꞌne dɨragɨnyaꞌ gɨzaavaꞌ. Dɨragɨnyaꞌ gɨzaavakeꞌ ayɨna yawɨralɨmwadɨ dɨragɨnyasɨ kuna jɨtheigɨnyɨ. \v 15 Sana dɨragɨnna yɨya yadɨ yuya dazangɨ nayaa dɨmaremwaaideigɨnyɨ. “Aꞌmwe yuyara nɨmɨnyɨna ‘O, yuyagaaꞌ gamɨ naangei, tewaanyai kuna yɨmaꞌnaabɨvanɨkei daaka!’ yawɨpɨka!” daꞌgɨzɨ nayaa sara jɨtheigɨnyɨ. \p \v 16 Nabaai mwaaimanɨgɨnya saburɨjɨ aꞌmweraavɨ wɨjɨwaakɨvanɨgɨnya saburɨjɨ nayaa dɨmaremwaala! Yuyagaaꞌ dazahɨrɨvɨna kuna dɨragɨnna jɨtheigɨnyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sara yɨjaꞌ nayaa yavadaꞌgaina gyathesɨ. Nabaai aꞌmwe kadɨka guꞌnɨpɨjaraavɨjɨ yavaꞌdaꞌgaina wiadesɨ. Sagaaꞌ tewaanyaihi dɨmwaalyideihɨlyɨra. Dɨvadaihasamaaꞌnyideihɨlyɨ. \c 5 \s1 Naangere gera geraavɨna maremwaalyaꞌnebwinesɨ. \p \v 1 Aꞌmwe nera kayaaꞌna yɨpɨjaraavɨ mayagaala mudɨnna! Aawa. Gɨnnya gɨmaamaangerɨ yavadaꞌgaidɨnyabaaibɨꞌ dɨhaaꞌbwasaꞌna kave duthana! Nabaai gɨnnya jaꞌmweraavɨ yavadaꞌgaidɨnyabaaibɨꞌ mɨgɨnyaraavɨ kumɨre yɨpɨjavwi kave duthana! \v 2 Nabaai nemɨlɨkaavɨ gwaangeꞌbɨsamɨlɨkaavɨ yavadaꞌgaina ja! Yɨ mɨgɨnyangɨ gɨnnya jaꞌmwebɨsangɨna yɨdaꞌmaraangebwina yawɨꞌdɨ kave yavadaꞌgaina ja! \s1 Aꞌmwe sɨgɨraaya yaanyɨwaakemɨlɨkaavɨnebwinesɨ. \p \v 3 Yaanyɨwaaka nemɨlɨꞌ mwaalɨkeꞌna “Aꞌmwe naangesɨ,” dɨnneigɨ nayaa dɨmaremwaala! Nayaa duhaimwana! \p \v 4 Yaanyɨwaaka pɨrɨꞌ gannya kaimɨraayajɨ gyakaangejɨ gyakwalaangerajɨ kɨnɨnnakeꞌ mwaalajavɨna sahɨnɨ nayaa dara yawɨpɨka! “Nemɨre neyorɨ wɨmaremwalaana! Kɨgaaꞌ maalɨkennaavɨ wapaaya saza yanga nejaavagɨlyayolyɨ. Sareꞌna wɨrɨvɨkɨraana!” Sara yawɨrapɨjɨ sara yadɨvɨꞌ kumɨre jɨlɨkaimɨraayamɨlɨkaavɨna Gotɨyarebwi yawɨramaapɨꞌdeꞌnanyɨ. Sareꞌ dareꞌnesɨ. Sara yɨpɨꞌde sabwina Gotɨyai yawɨrangamanɨꞌ “Tewaanyasɨ.” \v 5 Nabaai yaanyɨwaaka nemɨlɨꞌ kaimɨraavɨmaayaꞌ gyakaangejɨ gyakwalaangerajɨ sa maayaꞌ yuna gaveꞌ mwaalaka yɨ aꞌmwe dazaꞌ dara yɨvanɨkesɨ. Gotɨyarɨna dɨragɨnna lɨmwada sahwarɨ nayaa yemwaaida yuyagaaꞌ yɨrɨkevɨjɨ sawɨsavɨjɨ Gotɨyarɨ wɨgainyaꞌne kuna yɨdaangada kuna wɨdɨvanɨkesɨ. \v 6 Sareꞌ kɨrɨꞌ yaanyɨwaaka pɨrɨꞌ wabahɨlaaka sabwi mɨdɨda mena bainɨkesɨ. Kuna mwaalɨka kɨrɨꞌ Gotɨyarɨna gannya kuryai mena bainɨkesɨ. \v 7 Yagaala dazaꞌ mɨdɨnyaꞌna aꞌmwemɨlɨkaavɨ dɨthɨhaaꞌbwaka! “Nayaa yɨdaꞌna kamwaalapɨjɨ pwara tɨnna wangadɨvɨꞌ ‘Samɨlɨka kayaaꞌna yadɨvɨsamɨlɨke.’ nadɨpɨdɨka!” daꞌgɨzɨ dɨthɨhaaꞌbwaka! \v 8 Aꞌmwe pwai kwai Naangerei gannyamɨlɨkaavɨ nayaa mamaremwaalyɨ yajai, yɨ nabaai gɨthɨdei gannya jɨlɨkaimɨraayamɨlɨkaavɨ nayaa mamaremwaalyɨ yajai Naangerɨ lɨmwangebwina gɨnyɨraꞌmwakelyɨ. Aꞌmwe malɨmwagyadei gannya neyorɨ wɨgaimwagazaꞌ yɨ sasarebwi Naangerɨ lɨmwadei sara mugaimwagyɨvanɨka kayaaꞌnanyai malɨmwagyaderɨ wavɨlavɨkelyɨ. \p \v 9 Bukuyavɨ yaanyɨwaaka nemɨlɨkaavɨna Naangerera wɨgaimwangeꞌna nɨgwia wɨjaayaꞌnemɨlɨkaavɨre yaya pɨkarya yɨdaꞌna ja! Yaanyɨwaaka daꞌdaremɨlɨkaavɨre yaya yɨdaꞌna ja! Yaanyɨwaakemɨlɨkɨ kwarame 60 (aꞌmwe daraai dalyaraavɨre sɨvɨlatɨraalya) mena wavɨlaꞌnɨkeꞌ, aꞌmwe gave pwareꞌ mwaainɨkesɨ. \v 10 Aꞌmwemɨlɨka samɨlɨkɨna jalɨkurakadɨvɨꞌ “Tewaanya yadesɨ,” yɨ gannya kaimɨraayangɨ tewaanya maremwaalakesɨ. Yɨ anga pɨbadaaꞌnyaraavɨna tɨka wapaaya yanga wɨjaavakesɨ. Wɨdaayaꞌneꞌ Naangerɨ lɨmwadɨvɨta tewaanyaraavɨre sɨvɨla aalya yaka dazabwina yakesɨ. Yɨ aꞌmwemɨlɨkaavɨ taanga wiadaaꞌnyɨ nawɨꞌnya wɨgaimwagakesɨ. Sasareꞌ yuya tewaanya saza yakevɨre yayaꞌ yɨdaꞌna ja! \p \v 11 Yaanyɨwaaka aꞌmwe mɨgɨnyangɨna yayaꞌ midaꞌdɨnnera! Sareꞌ dareꞌnesɨ. Kumɨre munyɨꞌ kwala maaꞌnyaꞌna ayɨna kwimaꞌnojɨ Kɨraazɨtɨyarɨ gɨnyɨrapɨꞌdengɨra. \v 12 Sahɨnɨ sɨnnawɨ Kɨraazɨtɨyarɨ dɨragɨnna wɨdesaꞌ yesɨmapɨꞌdeꞌna yɨwetawakya kɨnɨnnakengɨra. \v 13 Nabaai sasare pɨbulyɨ yadɨvɨsangɨ. Sahɨnɨngɨ maaꞌna widaasɨ anga yuyangɨ yamaryadɨvɨsaꞌna aangaaꞌna yɨbainyɨna yadɨvɨsangɨ. Nabaai aꞌmwe maaꞌna widengɨna mɨꞌ. Aawa. Pwaraavɨre yagaalya kadɨka wɨꞌnadɨvɨꞌ yaasɨwaꞌ wɨdamarya yadɨvɨꞌ pwaraavɨre wawɨnyanna yaasɨwaꞌna jɨwɨryadɨvɨꞌ yagaala madɨpɨne wɨdadɨvɨsangɨ. \v 14 Sarevɨdaaꞌnyɨ gɨthɨwɨjaꞌ nayaa kadɨka dɨnyuꞌnana! Aꞌmwe mɨgɨnya kwala ayahi maaꞌnapi kaimɨraaya maaꞌdɨvɨꞌ kunnya angengɨ mwaaidɨvɨsamɨlɨkaavɨ nayaa maremwaaibɨꞌdengɨra. Nabaai sara kyapɨjɨ yɨkamaanga kwai tɨnna nenganojɨ nemɨre kayaaꞌnanyabwina bɨraiyagaala mujɨ neyadeꞌnanyɨ. \v 15 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Yaanyɨwaaka pɨnɨ Kɨraazɨtɨyarɨ mena mamɨdɨnyeva Saataanɨmɨ mɨdɨdɨvɨsaꞌna sara gɨthɨweꞌnanyɨ. \p \v 16 Nabaai aꞌmwe Naangerɨ lɨmwade pɨrɨꞌ kɨrɨvɨre angevɨ mwaaidɨvɨta yaanyɨwaakengɨ gamɨre jɨlɨkaimɨraayajɨ kwalaangere jɨlɨkaimɨraayajɨ sangɨ wɨgaimwagana! “Naangere kusɨlaanyavɨyara yaanyɨwaaka yune gave mwaaibɨza samɨlɨkaavɨ yɨnɨga wiꞌna maremwaaibɨka!” dozɨ maremwaaladesɨ. Yɨ kusɨlaanyavɨyara yaasɨwaꞌna namaremwaaibɨthɨka! \s1 Naangereraavɨ maremwaalyaꞌneraavɨna dɨnɨkebwinesɨ. \p \v 17 Naangereraavɨne aꞌmwe naangera wawɨnya nawɨꞌnyaꞌna maremwaaidapiyaraavɨre yaya makidɨvɨꞌ nɨgwia tewaanyaꞌna duzaayɨla! Sahwara maaryaꞌnera Gotɨyare yagaalyaꞌ yagɨyagɨ nayaa wɨdadɨvɨꞌ yagɨyagɨ nayaa wɨjɨwaakadɨvɨsaraavɨna naanga duzaayɨla! \p \v 18 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Gotɨyare bukuyaꞌ dara dɨnɨꞌ “Bulɨmakaawoyai witɨya lɨlɨvainadaayaꞌnerɨ maangevɨ majɨbwɨyɨnnera! (Sai nana!)” Nabaai dara dɨnɨꞌ “Gɨmɨre aawawɨnya yakei gannya nɨgwia wɨrɨvɨkɨryaꞌnei yɨnɨga wiꞌna maarana!” (Sara dɨnɨkeꞌna sabaaibɨꞌ aꞌmwe naangeraavɨre yaya makidaapɨjɨ nɨgwia maapɨka!) \p \v 19 Nabaai aꞌmwe gave pwai wɨdɨna “Nɨmɨre naanga dazai kayaaꞌna yɨwakelyɨ.” Gavei wɨdɨna yajare yagaala dazaꞌ muꞌnɨnnera! Pwaraai daraai dala kwara kagɨzalɨkurakapɨjɨ yagaala dazaꞌ kadɨka duꞌnadeigɨnyɨra. \v 20 Aꞌmwe naanga pwara kayaaꞌnanyabwi kuna kyapɨjɨ yuyaraayaba maanga duthatheigɨnyɨ. “Aꞌmwe naanga pwarajɨ kayaaꞌnanyabwina lɨka yɨpɨka!” daꞌgɨzɨ kuꞌmaaya maanga sara duthatheigɨnyɨ. \v 21 Gotɨyalyɨ Kɨraazɨtɨyai Jizaazalyɨ Gotɨyare mamaayara ejelɨyaraavɨ dahɨlakɨnɨkerajɨ saraayaba dɨragɨnna gɨthɨma! Yagaala dazangɨ nayaa padaꞌgalamaremwaala jɨtheigɨnyɨ. “Sɨmunyavɨ aꞌmwe naangerɨna yarai madɨwɨna! ‘Nebulyasɨ. Sai kayaaꞌnanyaꞌ yɨwakelyɨ.’ Nabaai yarai madɨwɨna! ‘Aawa, sai kayaaꞌnanyaꞌ mi yajaꞌna,’ ” daꞌgɨzɨ padaꞌgalamaremwaaina ja! Aaya kaavɨlyaꞌ bɨramaaꞌna yaꞌgɨzɨ nayaa jawɨbwaka! Aane pwai kwarɨ maanga yarai wɨdadɨ aane pwai kwarɨ wabwiwayagaala yarai wɨdadɨnyabwina minna! Yuyaraavɨ nayaa avaaina jawɨbwaka! \p \v 22 Aꞌmwe pwai kwarɨ maaraꞌgɨzɨ “Naangereraavɨna maremwaaladela!” daꞌgɨzɨ yarai madahɨlakɨnna! Yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ ata madathɨwadɨnna! Sara yɨjaigɨ sahwai kayaaꞌnanyabwi kyojɨ taanga naginaradɨka! Pwarebwina nayaa yɨwaꞌdɨnneigɨ ata dakɨdeigɨnyɨ. Sara yadɨ yɨdaꞌmaraangeigɨ kuna dɨmwaaideigɨnyɨ. \v 23 Gɨmɨre munyɨkɨ daanga gɨvɨmanɨkeꞌ ayabaaibɨꞌ aalya gavesɨ manɨnna! Aawa. Waainɨya maalɨkemɨlɨsɨ dɨnana! Sara kyaꞌgɨzɨ gaimwanga gyatheꞌ nalaaya yuyagaaꞌ gimaꞌnade gɨmarasɨꞌnadesɨ. \v 24 Aꞌmwe naangeraavɨ wɨmwaaihyaꞌne yagaala gɨthɨweꞌna gɨthɨma! Aꞌmwe pwaraavɨre kayaaꞌnanya kuꞌmaayaba waꞌdengɨ. Sara kayaaꞌna yadɨvɨꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ maryawɨbwaꞌdaanyangɨ. Pwara kumɨre kayaaꞌnanya lɨka yulyaꞌdengɨ. Sareraavɨre kayaaꞌnanya dɨvidaaꞌnyɨ kuꞌmaayaba yɨmaꞌnaabathengɨ. Sareꞌna nayaa jɨwaꞌdeigɨnyɨ. \v 25 Kayaaꞌnanya sara yɨvanɨgatabaaibɨꞌ pwara tewaanya yɨvanɨgasare. Pwaraavɨre tewaanya kuꞌmaayaba waꞌdengɨ. Tewaanna sara yadɨvɨꞌ yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ yawɨrangadaanyangɨ. Pwara kumɨre tewaanya lɨka yulyaꞌdengɨ. Sareraavɨre tewaanya dɨvidaaꞌnyɨ kuꞌmaayaba yɨmaꞌnaabathengɨ. \c 6 \s1 Yaasɨwaꞌwawɨnya yadɨvɨsaraavɨnebwinesɨ. \p \v 1 Yaasɨwaꞌwawɨnya yadɨvɨsara nɨgwia mamaaryaꞌnera pwaraavɨre wawɨnya yaasɨwaꞌna yadɨvɨsaraavɨna. Sahwara Naangerɨ lɨmwadɨvɨta yuyara dara yawɨpɨka! “Nɨmɨre maremwaalyai sai aꞌmwe naangelyɨ. Sareꞌna gamɨnne yayaꞌ makɨlɨma!” Sara myawɨri yɨpɨjaraavɨ pwara tɨnna wanganna yadɨvɨꞌ dara nyawɨpɨdɨka! “Gotɨyarɨ lɨmwadɨvɨsabwi ‘Yaasɨwaꞌwawɨnyara sana sana yɨpɨka!’ majaꞌna daaka! Kumɨre Gotɨyai kayaaꞌnanyalyɨ. Gotɨyarebwina yaasɨwaꞌwawɨnyara yabwi wɨjɨwaakɨvanɨkeꞌ daaka!” Sara nyawɨpɨdɨka! \v 2 Yaasɨwaꞌwawɨnya pwara kumɨre maremwaalyara Naangerɨ lɨmwadɨvɨsara mwaaihasaꞌna yaasɨwaꞌwawɨnyara dara nyawɨpɨdɨka! “Sai neyaꞌmwelyɨra. Sarevɨdaaꞌnyɨ sahwarɨ galazekɨvalɨdeinyɨ. Malɨmwagyaderɨ mɨdɨmujavaaibɨꞌ sara mi yɨdeinyɨ.” Sara nyawɨpɨka! Aawa. Sahwara nayaa dara yawɨpɨka! “Nyɨmaremwaaidei Naangerɨ lɨmwadelyɨ. Sarerɨna tewaanya nyɨmaꞌnɨvanɨka. Nabaai sahwarɨna wɨdaayɨvanɨgeꞌna gɨlyɨvɨta tewaanya maaradeꞌnanyɨ. Saꞌ tewaanyasɨ.” Sɨmunya sasarebwi nayaa yawɨrapɨjɨ wawɨnya nebulyabwi yɨpɨka! \p Pwaraavɨnejɨ pɨmɨlɨkaavɨnejɨ yuyangɨnebwi yɨpɨꞌdeꞌna yuyagaaꞌ aꞌmweraavɨ duzɨwaakya! Yɨ nabaai sara yɨpɨꞌdeꞌna dɨhaaꞌbwata jɨtheigɨnyɨ. \s1 Kwaasɨ yagaala wɨjɨwaakyaꞌnera sɨduꞌmaayaraavɨnesɨ. \p \v 3 Kwaasɨya ge sabwina wɨjɨwaakajai pwai kwai sɨduꞌmaayalyɨ. Sasarei nemɨre Naangei Jizaazai Kɨraazɨtɨyare yagaala maamɨdarya nemwaaihannejɨ Gotɨyare sabwine wɨjɨwaakya tewaanyasɨ daza mujɨwaakyadelyɨ. \v 4 Sahwai “Aꞌmwe tewaanyainyɨ nɨmɨnyɨra,” dadei gannya yayaꞌ makinadelyɨ. Gotɨyarebwina waryaabaasalyɨ. Sabwine aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ sɨduꞌmaayalyɨ. Aawa. Sɨmunyavɨ nabalɨnakelyɨ. Sai yagaala ge ge yaasɨwaꞌna maanga wɨdada maihurɨꞌnyɨyagaala javwinajɨ nawɨꞌnyɨna wɨvuꞌnadelyɨ. Sareꞌna sɨmunyavɨ nabalɨnakelyɨ. Yagaala sasarebwi daꞌdarebwi yɨmaꞌnadengɨ. Tɨganaarya yɨna, pwaraavɨna munyɨꞌ kayaaꞌna yɨna, maanga dɨnyɨna, bɨraiyagaala dɨna, kwaasɨ yawɨꞌna “Sai kayaaꞌna yɨwakelyɨ,” \v 5 yuyagaaꞌ yaasɨwaꞌ maiyagaala bathɨwɨna. Sasarebwi yɨmaꞌnadengɨ. Kwaasɨya wɨjɨwaakadɨvɨta sahwaraavɨre sɨmunya kayaaꞌnanya yɨmaꞌnakera yagaala nebulyaꞌ lɨmwagesaꞌ yɨpalamaaꞌnɨkere. Sahwara kwaasɨ yawɨꞌna “Gotɨyare sabwi mɨdɨnaajaina gɨlyɨvɨta maaryaꞌnebulyɨ.” \p \v 6 Nebulyasɨ. Aꞌmwei Gotɨyare sabwi mɨdɨnajai tewaanaanga kɨnɨnnakelyɨ. Gotɨyarebwi kɨnɨnnakelyɨ. Gannya kuryai yawɨꞌna “Naangerɨna yuya maaꞌmweinyɨ. Nɨmɨ yɨnɨga wikɨra.” \v 7 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nenaange kanemaaꞌnɨꞌ sagaaꞌ gɨlyɨvɨta aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ mamakabyo. Nabaai dɨvi Kwaakevakɨ yagalyaꞌmavawaajɨ dazagaaꞌ gɨlyɨvɨta aane pɨrɨꞌ kɨrɨꞌ makwawaadeina mɨꞌ. Sarevɨdaaꞌnyɨ gɨlyɨvɨsanna yawɨrɨbainyɨna myaannera! \v 8 Aawa. Nemɨ wapaayajɨ baazɨꞌmaꞌnyajɨ kɨnɨnnakeina dara daana! Sa nɨmɨnyɨ yɨnɨga nyadengɨra. \v 9 Pwara gɨlyɨvɨta kwalaalya maaryaꞌna yawɨꞌdɨvɨsare. Sahwara yɨkurɨyaawia wapetɨrɨnyaꞌ mwagiꞌnamaaꞌda naanyavɨ lɨvapadevaaibɨꞌ gɨlyɨvɨsa maaryaꞌnebwi mwagiꞌnamaaꞌda kayaaꞌnanya kwalaalya navɨꞌnavɨka galawiada kayaaꞌnanyabwi munyɨkɨdaaꞌnyɨ yɨdɨkaavaderera. Aalyaꞌ mihaasadevaaibɨꞌ sasarebwi sahwaraavɨ kayaaka kigalojɨ yuna yɨwɨpɨꞌderera. \v 10 Sareꞌ dareꞌnesɨ. Nɨgwianna tewaanya wɨvuꞌnya sabwi yuya kayaaꞌnanya saburɨne kaavɨlyavɨnyɨra. Pwara nɨgwianna tewaanna wɨvuꞌnadera sasare sabwi wɨmwagiꞌnadaaꞌnyɨ Naangerɨ lɨmwangebwi yagalyaꞌmaꞌdɨvɨꞌ kumɨre sɨmunyangɨ yuneba daanga naanga yɨbwakɨdɨvɨsare. \s1 Timoti yuyagaaꞌne mwaalyabwi dɨragɨnna lɨmwangeꞌna dɨnɨkeꞌnesɨ. \p \v 11 Kɨrɨꞌ gɨmɨ Gotɨyare aꞌmweigɨ yuya dazangɨna buleꞌna wɨjaavaꞌgɨzɨ lɨkaanya jenadaꞌmakwona! Sara yaꞌgɨzɨ yɨdaꞌmaraangebwina mɨjamakuna ja! Nabaai Gotɨyare sabulyɨ Naangerɨ lɨmwangebulyɨ kale yabulyɨ taanginya gyadaaꞌnyɨ dɨragɨnna kuna daayabulyɨ kwaamuꞌnanyabulyɨ sabwina mɨjamakuna ja! \v 12 Naangerɨ lɨmwangebwine mala tewaanyaꞌ dɨragɨnna tamarɨvaatawakɨna ja! Yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaalyabwi maaryaꞌneigɨnyɨ Gotɨyai jaka gɨzɨvwaramaarakebulyɨ. Sɨnnawɨ aꞌmwe kwalaalya yawɨranganyaraayaba “Naangerɨ lɨmwamweinyɨ. Gamɨre yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne gaalyabwi maaꞌmweinyɨ,” nayaa jalɨkurakagɨnyabulyɨ. Sarevɨdaaꞌnyɨ sasarebwi kuna nayaa dɨlɨmwagaka! \p \v 13 Dɨragɨnna gɨthɨma! Gotɨyai yuyangɨne gaalyaburɨ aaya kaavɨlyaryabajɨ Kɨraazɨtɨyai Jizaazai kotɨyagaaꞌ Podɨyaazai Paailatɨmyaba gamɨnyɨna tewaanna jalɨkurakɨnakeryabajɨ dɨragɨnna gɨthɨma! \v 14 Gotɨyare yagaalyavɨ yunebanna nayaa maremwaaidɨ dazaꞌ nayaa dɨmɨdɨna! Galazekɨvaidɨzaigɨ gɨrɨkitaꞌnanyaigɨ nyɨmaꞌnɨdɨka! Nayaa yɨjaꞌ aꞌmwera yagaala savɨna kayaakyagaala dɨpɨꞌdera mɨka. Nayaa dara maremwaaidaꞌgɨzɨ yunegaaꞌ kuꞌmaayaba nemɨre Naangei Jizaazai Kɨraazɨtɨyai yɨmaꞌnaabathehaaꞌnanyɨ. \v 15 Sagaaꞌne Gotɨyai mena dahɨlakake dazahɨgaaꞌ Kɨraazɨtɨyarɨ kuꞌmaayaba marimaꞌnaabathelyɨ. Gotɨyai sahwai yɨlaaya yaꞌne aaya kaavɨlyalyɨ. Yuya dɨragɨnya kɨnɨnnakei gave sahwalyɨ. Kingɨyaraavɨne Kingɨyalyɨ. Naangeraavɨne Naangelyɨ. \v 16 Mabalyɨ yaꞌne aaya kaavɨlyai gavelyɨ. Sahwai baaka naangeba mwaalɨꞌ. Baaka sayaba nemɨ aya kɨba mwɨyɨ yaannesɨ. Sahwarɨ wangadei aꞌmwe aane pwai kwai mɨꞌ. Sahwarɨ wanganadei aꞌmwe aane pwai kwai mɨꞌ. Sahwarɨna yɨlaaya wiaana! Gamɨre yayaꞌ munyaba makɨlaana! “Yuyagaaꞌ yuyagaaꞌne dɨragɨnyaꞌ kɨnɨnnakelyɨ,” wɨdaana! Naanga nebulyasɨ. \s1 Aꞌmwe gɨlyɨvɨta naangejɨyaraavɨnesɨ. \p \v 17 Kwaaka davakɨya gɨlyɨvɨta naangejɨyaraavɨ dɨragɨnna dara duthana! “ ‘Nɨmɨ naangeinyɨra. Sɨduꞌnakeinyɨra,’ nyawɨꞌdɨka! Pihadɨka nyɨdɨka! Gɨlyɨvɨta kayaaka yɨmeꞌnyaꞌbɨꞌ yɨmaꞌnade yuya sanna gɨmɨre sɨmunyavɨ dɨragɨnna nyawɨraꞌnɨdɨka! Aawa. Gotɨyarɨna nayaa dɨragɨnna dɨlɨmwana! Gamɨ sai gɨlyɨvɨta kwalaalya nawɨꞌnya nemɨnyɨne wabahɨlaakaꞌna naanga nejaavadelyɨ. \v 18 Nabaai tewaanna ja! Yuya tewaanya yɨnne naanga kɨnɨnnakeigɨ dɨmwaala! Yanga yarai duzaama! Gɨlyɨvɨsa wapaaya jaapaidɨ duhaimwana!” Sara duthana! \v 19 Nabaai sara yɨpɨjaꞌ, Gotɨyarɨna gɨlyɨvɨta kwalaalya mariꞌbwarakɨpɨꞌdere. Sa aaya kaavɨlyaꞌ wɨgaimwagathesɨ. “Gaala nebulyabwi yɨnɨga maꞌdaa nawɨꞌnyaba tewaanya mwalaana!” dapɨjɨ sarenna mariꞌbwarakɨpɨꞌdera. \s1 Timoti wawɨnyaꞌna nayaa maremwaalyaꞌnesɨ. \p \v 20 Timotigɨ Gotɨyare yagaalyaꞌ maremwaaidɨnnevɨna dameigɨ dɨthaaka! Yagaala yaasɨwakengɨ buleꞌna duzaama! Yagaala sa Gotɨyarebwine mɨꞌ. Nabaai yagaalya kwaasɨ dara dadɨvɨkɨ “Sɨmunya yawɨsaꞌnesɨ.” Sasare yagaala daza Gotɨyare yagaalyavɨneꞌna yɨkamaangengɨ. \v 21 Aꞌmwe pwara yagaala yaasɨwakengɨna kwaasɨ dɨna “Nemɨ sɨduꞌnakeinera.” Sara yadɨvɨꞌ Naangerɨ lɨmwanga nebulyavɨna menyaba sɨkwa yɨꞌmwamwaasarera. Naangerɨ lɨmwangebwi yagalyaꞌmaꞌmwaasarera. \p Gotɨyare yanga naangeꞌ wɨgaimwangebwi sarɨmɨjɨ yɨhyeꞌmwannamwaalana! \pmr \sig Polɨ \sig*