\id TIT Burarra exported from InDesign June 2015 \h Daytach \toc1 Daytach Janguny An-gata Paul A-wukurrjinga Nula (Titus) \toc2 Daytach \toc3 Daytach \mt1 Daytach \mt3 Janguny An-gata Paul A-wukurrjinga Nula \mt4 (Titus) \c 1 \p \v 1 Mun-guna jurra ngaypa Paul ngu-wukurrjinga nggula, ngaypa ng-guna ngu-mujama nula Wangarr nipa Jesus Christ nguna-jerrmarra ngaypa ngu-mujaruk. Minypa aburr-gata nipa Wangarr mu-ngoyurra baman gu-ni burr-borrwurra rrapa a-jerrjerrjiyana burrwa, birripa aburr-gatiya nipa Jesus Christ nguna-jerrmarra burrwa barra birripa marr aburr-balcha rrapa mu-nguy marn․gi aburr-ni aburr-bamba gun-burral janguny, gu-gatiya gu-janguny ngayburrpa minypa gu-molamola nguburr-nirra nguburr-workiya \v 2 rrapa nguburr-nyiljinga minypa ngayburrpa ngubu-borrwuja wanngu nguburr-nipa barra nguburr-workiya. Gu-gurda ngacha. Minypa Wangarr nipiya an-gata gala a-yinmiya arr-yolka, nipa wola gun-guwarr gochila an-dana gun-gata wanngu gun-guni, \v 3 rrapa gun-guniya gugu waypa gun-balma gu-ni, lika nipa arr-gurdagurdarrana ngardawa gun-gata gun-burral, minypa gu-yigipa gu-janguny ngaypa ng-guna ngu-ngurrjinga ngu-workiya. Minypa Wangarr an-ngayburrpa Wanngu An-gunega nipa a-wena rrapa nguna-wuna ganyjarr, gun-nigipa janguny ngaypa ngu-rrimanga burrwa wurra gama gorlk. \p \v 4 Daytach \pn (Titus)\pn*, a-lay, japurra ngapa ny-jirra, gun-guna janguny nggula ny-jarda minypa ny-nyaypa ny-yalkurpa, minypa Jesus gun-nika janguny ngarripa ay-rrimanga arr-nirra ngardawa nginyipa gipa mu-ngoyurra ngaypa marn․gi ngiy-negarra.\x + \xo 1:4 \xt 2 Gorint 8:23; Galéychiya 2:3; 2 Dimati 4:10\x* \p Wangarr an-gata an-ngayburrpa Nyanyapa arrburra, rrapa Jesus Christ an-gata an-ngayburrpa Wanngu An-gunega, bitipa abirri-gunggaja barra nggula rrapa minypa nginyipa ny-molamola nyi-ni barra, gala barra minypa gun-nga ny-borrwa nyi-ni. \s1 Daytach Gu-menga Jama Gun-gata Rrawa Gurít (Crete) \p \v 5 Gun-gatiya ngaypa gu-gardiya wenga nguna-garlmiya ay-ngunyuna, ngaypa ngiy-bawuja nginyipa gatiya, yanngiya, Gurít \pn (Crete)\pn* gu-guna nula: Minyja nginyipa barra ny-mungba gun-gata ngarripa jama arr-jirra gatiya, minypa aburr-gata gun-nga birripa jal aburr-nirra barra birripa aburr-molamola aburr-ni Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha. Nginyipa barra burr-ma burrwa aburr-birripa mu-murna yerrcha aburr-gata Wangarr burr-yika gu-gatiya rrawa gu-jirra gu-boya, birripa aburr-gatiya barra burrbu-ga aburr-workiya Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha. Minypa nginyipa ny-borrwa barra rrapa burr-ma barra minypa ngaypa gipa ngu-wena nggula minypa gun-guna: \v 6 An-mumurna an-guyinda burr-ganyja a-workiya Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha, wurpa lika nipa an-gata an-gugaliya an-molamola barra a-ni, barra minypa gala barra ana-nga a-yinmiya a-yopa, jimarn jarra bama a-yindan gun-nerra jama a-ji an-gata. Wurra minypa jin-nigipa jin-gumarrbipa niya jin-ngardapa nula nipa jiny-malapurda a-workiya, rrapa minypa aburr-yigipa gu-ngarda yerrcha marr aburr-balcharra nula Jesus rrapa aburr-molamola aburr-nirra barra minypa gala ana-nga a-yinmiya burr-yopa, jimarn jarra bama a-yindan birripa aburr-gerna rrapa gun-nerra jama aburr-jirra aburr-workiya. \v 7 Ngardawa Wangarr an-nika an-mujama an-gata jaga a-ganaja burrwa a-workiya aburr-yigipa Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha, nipa minypa an-molamola an-gugaliya a-ninya barra minypa barra gala ana-nga a-yinmiya a-yopa. Rrapa gala barra nipa wupa a-borrwiya jimarn jarra nipa wupa an-molamola rrapa birripa aburr-werranga aburr-werra. Nipa gala barra an-bachirra a-ni, rrapa gala barra nganicha m-borrwa a-bamba. Gala barra burr-bu a-workiya, rrapa gala barra mun-nga wurley mu-nega burrwa rrapa burr-gaypa. Ngika. Gu-gurda ngacha nipa gala barra a-yirda. \v 8 Wurra jarra wurra gama gorlk nipa barra a-gonyja burrwa a-workiya gu-yigipa gu-rrawa rrapa minypa gun-molamola gun-guyinda wupa gu-borrwa barra a-workiya, rrapa bama jechinuwa gu-borrwa barra, rrapa joborr guy-borrwa ay-bamba barra ay-workiya. Nipa barra Wangarr an-nika an-gugaliya a-ni rrapa a-jarlapiya barra a-bamba. \v 9 Nipa barra burr-guya gu-rrima gun-burral janguny nipa mu-ngoyurra a-galiyana, gu-gatiya gu-janguny barra minypa nipa derta burr-nega Wangarr burr-yika wurra gama gorlk, rrapa mola burr-ngukurdanyja aburr-werranga aburr-gata gubu-yopurda aburr-workiya Wangarr gun-nika janguny, jimarn jarra bama aburr-yinaga gala gun-burral.\x + \xo 1:9 \xt 1 Dimati 3:2-7\x* \p \v 10 Ngardawa aburr-jaranga aburr-gata minypa Ju \pn (Jew)\pn* yerrcha, ngarla, aburr-gatiya minypa aburr-ngurrjiya aburr-workiya jimarna birripa marr aburr-balcharra nula Jesus, wurra birripa jarra aburr-bachirra nula gun-nigipa janguny. Birripa aburr-gatiya borijipa gun-nerra aburr-weya aburr-workiya rrapa burrbu-yolkaja aburr-workiya wurra gama gorlk. \v 11 Wurra ana-goyburrpa barra nyirrbu-jobujoba aburr-gata. Ngardawa gun-gata janguny birripa aburr-weya aburr-workiya gu-galiya yerrcha aburr-werranga aburr-galiyarra burrwa aburr-workiya, lika gu-gata wenga aburr-garlmiyapa burr-bapala burr-jawa aburr-lijiwarriya. Ngardawa birripa aburr-gata aburr-yinagata aburr-weya aburr-workiya gun-guyolkiya gun-guyinda janguny minyja rraka burrbu-gaypa gu-galiya yerrcha minypa rrupiya o mun-nga. \v 12 Minypa an-ngardapa an-gugaliya an-birripa burr-ngurrjinga, a-yinanga a-wena, “Gurít aburr-guyinda gu-galiya yerrcha, birripa aburr-yolkiya aburr-weya aburr-workiya, aburr-bachirra, aburr-gerna, aburr-jonamawa, rrapa balaja mun-jaranga mbi-banga aburr-workiya.” \v 13 Gun-narda nipa an-gata a-wena gun-burral. Rrapa gu-gata nula nginyipa barra gelama gelama burr-bay aburr-gata. Wengga burrwa burr-guya birripa barra bama jechinuwa gubu-borrwa Jesus gun-nika janguny birripa marr aburr-balcharra. \v 14 Birripa gala barra gubu-borrwa gun-gata gun-guyolkiya gun-guyinda janguny Ju yerrcha gubu-ngurrjinga aburr-workiya. Gala barra gubu-borrwa ana-gugaliya gun-nika joborr, ana-gatiya gun-nika wupa joborr an-gata minypa ana-ngoyurra gu-yerrnyjinga a-workiya gun-burral janguny. \v 15 Ngardawa aburr-gata aburr-nga gala gun-nga gun-nerra burr-bicha gu-ni, birripa bama aburr-jirra aburr-molamola aburr-nirra; gala gun-nga gubu-borrwa aburr-workiya. Wurra aburr-gata gun-nerra gubi-rrimanga rrapa gala marr aburr-balcha nula Jesus, birripa jarra gubu-borrwuja, jimarn jarra bama aburr-yinaga gala gun-nga gun-molamola. Minypa gun-gata gun-nerra birripa gubi-rrimanga bama aburr-jirra burr-ngukurdanyjinga gu-workiya, gun-melamirlamirnda gubu-borrwuja aburr-workiya, rrapa gun-gata wuparnana birripa aburr-galiyarra burrwa gun-gata burr-guta gala gun-burral. \v 16 Birripa wupa aburr-ngurrjiya aburr-workiya jimarna birripa Wangarr burr-yika, wurra jarra gun-gata birripa jama aburr-jirra aburr-workiya gun-narda minypa birripa ngoyurra aburr-yerryerrmiya nula, ngarla. Birripa burr-guya aburr-werra. Aburr-gerna. Gala aburr-yinmiya birripa gun-molamola jama aburr-ji. \c 2 \s1 Joborr Burrwa Wangarr Burr-yika Gu-galiya Yerrcha \p \v 1 Wurra nginyipa jarra gun-jechinuwa ny-yengga barra burrwa ny-yorkiya Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha gu-gata ngacha minypa gun-burral janguny ngayburrpa ngubi-rrimanga. \v 2 Wengga burrwa gapula gapula an-guyinda birripa gala barra mu-nganicha aburr-babapabaja. Wurra jarra minypa aburr-molamola aburr-ni barra aburr-burral gu-galiya yerrcha aburr-jarlapiyapa aburr-bamburda. Birripa barra gun-jechinuwa gubu-borrwa aburr-workiya minypa birripa marr aburr-balcharra, rrapa minypa gurrurta gubi-rrimanga, rrapa minypa gun-gata aburr-jinyjarrapa aburr-workiya marrban gu-yinmiya gun-nerra gu-nirra burrwa. \p \v 3 Rrapa ny-yengga barra burrwa jin-bambaypambay jin-guyinda Wangarr barra nipa abu-borrwapa aburr-bamba. Birripa gala barra burrbu-yopa aburr-workiya, rrapa gala barra mu-nganicha bin-dima birripa. Wurra birripa barra gun-molamola jarlakarr burrbu-gurdagurdarra aburr-bamba. \v 4 Minypa birripa barra bama jechinuwa burrbi-nega jin-merduwa jin-guyinda rrapa jin-mumurrpajerriya, birripa barra jal aburr-ni burrwa aburr-birripa aburr-gumarrbipa burra rrapa aburr-birripa gu-ngarda yerrcha. \v 5 Rrapa minypa birripa barra aburr-jarlapiya rrapa gala barra gun-nga gun-nerra gubi-rrima, wurra jama aburr-ji barra rrawa rrapa aburr-molamola aburr-ni barra burrwa, rrapa minypa delipa aburr-negiya barra burrwa aburr-birripa aburr-gumarrbipa burra. Aburr-yirda barra aburr-workiya jin-mumurrpajerriya jin-guyinda barra yanma gala ana-nga a-yinmiya burr-yopa, jimarn jarra bama a-yindan Wangarr gun-nika janguny birripa gubi-rrimanga gun-narda gun-nerra. \p \v 6 Rrapa an-yawarriny an-guyinda burr-guta nginyipa ny-yirdiya barra gelama gelama burr-bay birripa barra aburr-jarlapiya aburr-bamba. \v 7 Minypa nginyipa barra burr-gurdagurdarra jarlakarr minypa nginyipa gun-molamola jama ny-jirra ny-yorkiya, rrapa minypa janguny ny-nyurrjinga burrwa ny-yorkiya gala gun-nga gun-nerra gu-yu rrapa gu-day nula burr-guta gun-nyagara. \v 8 Gun-jechinuwa gun-molamola wupa ny-yengga barra burrwa ny-yorkiya gu-gata ngacha minypa gala ana-nga a-yinmiya gu-yopa janguny, jimarn jarra bama a-yinda gun-nerra. Gu-gurdiya ngacha minypa aburr-gata aburr-bachirra nggula birripa barra gona aburr-ni minypa gala gun-nga rraka arrbu-yopa ngayburrpa nguburr-gurdiya Christ nguburr-yika, jimarn jarra bama aburr-yinda gun-nerra ngubi-rrimanga. \p \v 9 Rrapa an-mujama an-guyinda nginyipa ny-yengga barra burrwa birripa barra gubi-yagurrma burrwa aburr-workiya aburr-birripa bunggawa yerrcha barra marrka birripa aburr-marrkapcha burrwa. Birripa aburr-mujama gala barra aburr-bachirra aburr-ni burrwa aburr-birripa bunggawa yerrcha \v 10 o burrbu-gaypa, wurra jarra aburr-gurdagurdarriya barra burrwa minypa birripa gun-burral aburr-mujama. Gu-gurdiya ngacha minypa bunggawa yerrcha marrnguwa aburr-ni barra burrwa aburr-birripa aburr-mujama rrapa burrbi-na barra minypa Wangarr gun-nika janguny gun-molamola, an-gatiya an-ngayburrpa Wanngu An-gunega. \p \v 11 Ngardawa Wangarr gipa arr-gurdagurdarrana nipa an-mola arrkula arr-gurdiya gorlk barra minypa wanngu arr-nega. \v 12 Rrapa gu-gatiya ngacha gun-gugunggaja nipa minypa marn․gi marn․gi arr-nenga gu-nirra rrapa gu-guna gu-yika gu-rrawa gun-nerra ngayburrpa ngubu-bawujapa nguburr-garlmiyapa nguburr-jarlapiya nguburr-bamburda rrapa jechinuwa nguburr-nirra burrwa wurra gama gorlk, rrapa minypa Wangarr ngubu-borrwuja nguburr-nirra gun-guna rrawa burdak ngayburrpa nguburr-nirra. \v 13 Minypa ngayburrpa marr ngubu-ganyja rrapa wuparnana nguburr-nyiljinga minypa gun-molamola warrpam ngayburrpa ngubi-na barra, an-ngayburrpa Wangarr an-gatiya an-ngayburrpa Wanngu An-gunega, an-gatiya gugu Jesus Christ nipa ana-jeka barra. \v 14 Nipiya an-gata yi-gaba arr-negarra, nipa a-juwuna arrburrwa ngayburrpa gu-gata gu-werra an-dimarra gu-ni nipa barra arr-jarlapa arr-ma rrapa arr-wepa. A-yinagata nipa jama a-ji ngayburrpa barra nguburr-yigipa nguburr-ni rrapa minypa burr-guya nawanawa nguburr-ni barra jama nguburr-ji barra nguburr-workiya gun-molamola.\x + \xo 2:14 \xt Psalms 130:8; Exodus 19:5; Deuteronomy 4:20; 7:6; 14:2; 1 Birta 2:9\x* \p \v 15 Gu-gurdiya ngacha joborr nginyipa barra marn․gi marn․gi burr-nega ny-yorkiya. Gelama gelama burr-bay rrapa burr-gurdagurdarra aburr-yinmiyana minypa aburr-lijiwarriyana. Burr-ganyjarr ny-yengga barra burrwa ny-yorkiya. Gala barra ana-nga Christ an-nika an-gata ngoyurra a-yerryerrmiya nggula nginyipa. \c 3 \s1 Wangarr Burr-yika Gu-galiya Yerrcha Jama Aburr-ji Barra Gun-molamola \p \v 1 Burr-gelamajortka wurra gama gorlk an-birripa gapman \pn (government)\pn* barra gubi-yagurrma nula, rrapa nawanawa aburr-ni barra aburr-workiya gun-nga minypa gun-molamola barra jama aburr-ji. \v 2 Rrapa gala barra ana-nga birripa abu-yopa jimarn jarrapa nipa an-nerra, rrapa gala barra ngarndarrk ngarndarrk aburr-negiya; wurra jarra aburr-mola aburr-ni barra rrapa aburr-dor burrwa warlaman wurra gama gorlk. \p \v 3 Ngardawa ngayburrpa Jesus nguburr-yika gu-galiya yerrcha, ngayburrpa burr-guta gerna nguburr-ni mu-ngoyurra. Minypa gala ngubi-yagurrmungarna nula Wangarr, wurra minypa nguburr-lijiwarriyana nula; rrapa minypa jal nguburr-ni nguburr-bamuna gun-nerra, gu-gata ngacha gun-nerra an-dimarra gu-ni. Minypa gun-nerra ngubu-borrwurra nguburr-workiyana rrapa mu-werrmbarra nguburr-nachichiyana nguburr-workiyana gu-gapa gu-guta. Rrapa minypa ngayburrpa burr-guya nguburr-werra, birripa wurra gama gorlk gala jal aburr-nirrarna arrburrwa, rrapa ngayburrpa minypa ngoyurra nguburr-yerryerrmiyana arrburrwa gu-gapa gu-guta. \v 4 Wurra nuwurra waypa Wangarr nipa an-ngayburrpa Wanngu An-gunega arr-gurdagurdarrana minypa nipa burr-guya an-mola arrburrwa rrapa jal a-ni arrburrwa, \v 5 gu-gatiya wenga nipa wanngu arr-negarra. Wurra ngika minypa gun-nga jimarn jarra ngayburrpa gun-molamola jama nguburr-jirrarna, wurra minypa nipa wupa nyanma a-gunggajinga arrburrwa jarra. Minypa nipa arr-wepana, ngayburrpa gugu nguburr-geka nguburr-ni rrapa wanngu nguburr-ni ngardawa minypa Mern An-mawunga nipa nyanma. \v 6 Minypa Wangarr nipa arr-wuna warrpam Mern An-mawunga minypa Jesus Christ an-ngayburrpa Wanngu An-gunega nipiya nyanma a-menga arrburrwa. \v 7 Gu-gurdiya ngacha minypa Wangarr a-gunggajinga arrburrwa rrapa arr-ngurrjinga nguburr-jechinuwa, barra nyanma ngayburrpa nguburr-ni nguburr-yigipa gu-ngarda yerrcha rrapa minypa wuparnana nguburr-nyilja ngardawa ngubu-borrwuja rrapa marn․gi ngayburrpa wanngu nguburr-nipa barra nguburr-workiya. \v 8 Gun-narda ngu-wena banda gu-jirra marr gun-gubalcha. Rrapa gu-gurdiya ngacha janguny ngaypa jal ngu-nirra nginyipa barra burr-ganyjarr ny-yengga burrwa ny-yorkiya aburr-gata minypa gipa marr aburr-balcha nula Wangarr. Barra minypa birripa aburr-jarlapiya aburr-bamba, rrapa gubu-borrwa barra rrapa jama aburr-ji barra aburr-workiya gun-molamola wupa. Gu-gurdiya ngacha gun-molamola gun-gugunggaja arrkula warlaman arr-gurdiya gorlk. \p \v 9 Wurra ny-jarlapiya barra nula gun-gata minypa borijipa aburr-wengganachichiya aburr-workiya gu-gapa gu-guta rrapa gubu-yopurda aburr-workiya aburr-birripa mu-ngoyurra aburr-guyinda birripa aburr-ngiya rrapa aburr-bachirramiya burrwa gu-gapa gu-guta rrapa ngarndarrk ngarndarrk aburr-negachichiya joborr nula. Gu-gurda ngacha bawa! Gun-nerra. Gala barra gun-molamola guna-jeka gun-gata. \v 10 Rrapa an-gata ana-nga minypa gun-gungorrkornda janguny gu-rrimanga, an-gata an-gugaliya nginyipa barra ny-nyardapa ny-joma o ny-jirrapa ny-joma ny-jelamajortka. Wurra minyja nipa gala gu-bawa gun-gata gun-nerra, bawa an-gata. \v 11 Ngardawa nginyipa marn․gi nula ana-gata ngacha an-gugaliya minypa nipa jal a-nirra nipa a-lijiwarriyana rrapa gun-nerra gu-rrimanga a-nirra. Rrapa gu-gurda ngacha minypa nipa mari gu-ma barra; ngardawa nipa wupa ana-nyala gipa yarlanga gu-negarra minypa nipa an-nerra. \s1 Gun-gumungba \p \v 12 A-lay, nuwurra waypa ngaypa ngu-jerrma nggula an-guna ana-nga, waygaji Artimach \pn (Artemas)\pn* waygaji Dikakach \pn (Tychicus)\pn*, gun-gata waypa nginyipa barra burr-guya ny-borrwa nginyipa ny-yinmiya barra ny-bengga apula yibirrich gun-guna rrawa Nikápalich \pn (Nicopolis)\pn*. Ngardawa ngaypa ngu-borrwurra ngaypa ngunyunaga ngu-ni barra minypa jarracharra ngunyuna barra m-bengga apula.\x + \xo 3:12 \xt Jama Aburr-ji 20:4; Apachach 6:21-22; Gulóchay 4:7-8; 2 Dimati 4:12\x* \v 13 Rrapa burr-guya borrwa ni nginyipa ny-yinmiya barra bijirri-jerrma abirri-gata Jinach \pn (Zenas)\pn* nipa joborr an-gugunggaja, rrapa Apóloch \pn (Apollos)\pn* burr-guta, bitipa gubirri-ngurrjinga abirri-boya Jesus Christ gun-nika janguny. Bijirri-wu mun-nga minypa bitipa jal abirri-ni jarlakarr nula.\x + \xo 3:13 \xt Jama Aburr-ji 18:24; 1 Gorint 16:12\x* \v 14 Jesus burr-yika gu-galiya yerrcha birripa barra marn․gi aburr-ni aburr-bamba gun-molamola jama aburr-ji barra aburr-workiya barra nyanma aburr-gunggaja burrwa aburr-workiya aburr-werranga mun-nga birripa jal aburr-ni. Gu-gurda ngacha. Gala yapa borijipa aburr-ni minypa marr aburr-balcharra. \p \v 15 Aburr-guna wugupa apula nyiburr-ninyarra birripa jal aburr-nirra ngaypa barra nguburr-ngurrja nggula minypa birripa jal aburr-nirra nggula. Rrapa aburr-garda aburr-ngayburrpa aburr-borrmunga minypa gu-ngardapiya arrburrwa janguny, nginyipa barra nyirr-ngurrja burrwa ngayburrpa nyiburr-guna minypa ngayburrpa jal nyiburr-nirra burrwa. \p Nyanyapa arrku wugupa ana-gorrburrwa.