\id ROM Burarra exported from InDesign June 2015 \h Rowm Aburr-guyinda \toc1 Rowm Aburr-guyinda Paul A-wukurrjinga Burrwa (Romans) \toc2 Rowm Aburr-guyinda \toc3 Rowm \mt1 Rowm Aburr-guyinda \mt3 Paul A-wukurrjinga Burrwa \mt4 (Romans) \c 1 \p \v 1 Mun-guna jurra ngaypa Paul ngu-wukurrjinga ana-gorrburrwa, ngaypa ng-guna ngu-mujama nula Christ Jesus minypa Wangarr a-jerrjerrjiyana apula rrapa nguna-gurrmurra, gun-nigipa gun-molamola janguny barra ngu-ngurrja burrwa ngu-boy wurra gama gorlk. \v 2 Gun-gunaga gun-molamola janguny nipa Wangarr wola gun-guwarr gochila an-dana minypa aburr-yigipa aburr-mujaruk ngunyuna aburr-guyinda mu-ngoyurra gubu-ngurrjinga, birripa aburr-wukurrjinga aburr-workiyana. Rrapa gun-guniya gugu yarlanga gu-ninya arrburrwa \v 3 minypa Wangarr an-nika An-walkurpa gun-guna gun-nigipa janguny. Minypa nipa ana-bona an-gugaliya nipa an-bapurr Daybit \pn (David)\pn*, \v 4 rrapa minypa ngayburrpa marn․gi nipa Wangarr an-nika An-walkurpa ngardawa gun-gata minypa nipa Mern An-mawunga burr-barlmarrk jama a-ji rrapa a-jarrkarrana, mu-ngoyurra a-juwuna nipa an-gata an-ngayburrpa Bunggawa Jesus Christ. \v 5 Nipa an-nardiya ana-nyala Jesus Christ, rrapa mola nipiya ana-marr nipa Wangarr a-gunggajinga apula, ngaypa ngu-mujaruk ng-gonyjinga burrwa warlaman aburr-gurdiya gorlk Jentayl \pn (Gentile)\pn* yerrcha, barra minypa gubi-yagurrma nula aburr-workiya nipa Wangarr minypa marr aburr-balcharra nula gun-nigipa gun-molamola janguny. \v 6 Minypa ana-goyburrpa burr-guta nipa Wangarr a-jerrjerrjiyana ana-gorrburrwa barra nyiburr-yigipa nyiburr-ni nipa Jesus Christ nyiburr-yika. \p \v 7 Gun-guna janguny ana-gorrburrwa ana-goyburrpa nyiburr-garda gu-gardiya gu-rrawa Rowm \pn (Rome)\pn* nyiburr-nirra Wangarr nyiburr-yika nyiburr-gata nipa jal a-nirra ana-gorrburrwa, nyiburr-gurdiya minypa nipa a-jerrjerrjiyana ana-gorrburrwa. \p Nipa Wangarr an-gatiya Nyanyapa arrku rrapa an-ngayburrpa Bunggawa Jesus Christ, bitipa abirri-gunggaja barra ana-gorrburrwa rrapa minypa ana-goyburrpa nyiburr-molamola nyiburr-ni barra, gala barra minypa gun-nga nyibu-borrwa nyiburr-ni. \s1 Paul Jal A-ni A-boy Barra Rrawa Rowm (Rome) \p \v 8 A-lay, mu-ngoyurra ngaypa ngu-wukurrja barra ana-gorrburrwa minypa gun-gunaga: Ngaypa ngu-japurramayana nula Wangarr, minypa Jesus Christ nipiya nyanma gun-mola gu-nenga apula barra ngu-yirda. Minypa Wangarr ngaypa ngu-japurramayana nula ngardawa janguny gu-barrjeknga ana-gorrburrwa, gurdiya rrawa gu-jirra gu-boya aburr-galiyarra ana-goyburrpa nyiburr-yinmiya marr nyiburr-balcharra. \p \v 9 Minyjiya. Rrapa Wangarr an-gata ngaypa burr-guya jama ngu-jirra nula ngu-workiya minypa an-nigipa An-walkurpa gun-nika gun-molamola janguny ngaypa ngu-rrimanga, nipa marn․gi apula ngaypa arr-borrwuja ngu-workiya ana-goyburrpa. \v 10 Minypa wolawola ngu-wengganacha ngu-workiya nipa barra gu-borrwa apula ngaypa ngu-yinmiya barra gun-guniya jurdach ngu-bengga ana-gorrburrwa. \v 11 Ngardawa ngaypa jal ngu-nirra arr-na barra rrapa ng-gunggaja ana-gorrburrwa Wangarr gun-nika ganyjarr barra minypa nyiburr-derta nyiburr-ni. \v 12 Minypa ngayburrpa barra nguburr-nyilja arrburrwa gu-gapa gu-guta minypa ana-goyburrpa nyiburr-yinmiya marr nyiburr-balcharra nula Jesus, rrapa minypa ngaypa marr ngu-balcharra nula. \p \v 13 Wurra ngaypa jal ngu-nirra barra ana-goyburrpa nyibu-borrwa apula minypa gipa ngu-jaranga ng-goma ng-garlmunapa jimarna ngu-beyarna ana-gorrburrwa, wurra gala ngu-yinmiyarna. Wurra ngaypa jal ngu-nirra barra ng-gunggaja ana-gorrburrwa gun-maywapa minypa gu-werranga gu-rrawa Jentayl yerrcha gipa ng-gunggajinga burrwa rrapa aburr-jaranga aburr-ngukurdanyjiyana nuluwa Wangarr.\x + \xo 1:13 \xt Jama Aburr-ji 19:21\x* \v 14 Ngardawa nipa nguna-menga rrapa nguna-gurrmurra ngaypa barra ng-gunggaja ana-gorrburrwa warlaman nyiburr-gurdiya gorlk — nyiburr-werranga gu-ngardapa arrburrwa rrapa nyiburr-werranga gu-werranga gu-rrawa, nyiburr-werranga gun-jaranga marn․gi nyibi-rrimanga rrapa nyiburr-werranga gun-nyagara. \v 15 Gu-gata nula ngardawa Wangarr nguna-menga rrapa nguna-gurrmurra, ngaypa burr-guya jal ngu-nirra barra gun-molamola janguny ngu-ngurrja ana-gorrburrwa ana-goyburrpa burr-guta nyiburr-garda Rowm nyiburr-nirra. \s1 Gun-molamola Janguny \p \v 16 Wangarr gun-nika janguny gun-molamola, rrapa marrban aburr-werranga aburr-ngoyurra gubi-yerrnyjinga, wurra gun-gata janguny ngaypa gala ngu-yinmiya gona ngu-ni nula. Gun-nyagara. Ngardawa gun-gata janguny nipa minypa wanngu gun-guni arrburrwa nguburr-gurdiya gorlk nguburr-yinmiyapa nguburr-gata minypa marr nguburr-balcharra, minypa mu-ngoyurra nguburr-gata Ju \pn (Jew)\pn* yerrcha rrapa barrwa nguburr-gata Jentayl yerrcha.\x + \xo 1:16 \xt Mark 8:38\x* \v 17 Ngardawa Wangarr gun-nika gun-molamola janguny, gun-narda wupa arr-gurdagurdarraja ngarripa arr-yinmiya barra minypa jechinuwa arr-ni nula Wangarr minypa nipa wupa nyanma baywarra gu-negarra arrkula ngarripa werra arr-negiyana nula, wurra minyja ngarripa marr arr-balcha nula, gu-gurdiya ngacha wupa ganapiya. Minypa mu-jurra gu-yurra janguny, gu-yinaga, \q1 “Ana-nga an-gata jechinuwa a-nirra, \q2 nipa an-gata wanngu a-ni barra minypa nipa a-yinmiyana marr a-balcha nula Wangarr.”\x + \xo 1:17 \xt Habakkuk 2:4\x* \m Gu-yinagata gu-yurra janguny. \s1 An-gugaliya Gun-burral Janguny Gu-yilkakaja \p \v 18 Wurra Wangarr arr-gurdagurdarraja a-nirra rrapa ngarripa marn․gi minypa aburr-nga aburr-gata gala aburr-galiya nula aburr-workiya Wangarr, wurra minypa gun-nerra jama aburr-jirra aburr-workiya, birripa aburr-gata nipa Wangarr a-bachirramiyana burrwa ngardawa gun-burral janguny birripa gubi-yilkakaja burrwa wurra gama gorlk. \v 19 Wurra arr-gurdiya gorlk marn․gi nula Wangarr jarra, ngardawa nipa gipa yarlanga gu-negarra arrkula nipa a-yinmiya a-workiya. \v 20 Minypa gun-gata nipa gu-jarlapuna gun-nardiya rrawa, gun-narda wupa yarlanga gu-yurra arrkula nipa an-ngurrnga a-yinmiya jama a-jirra a-workiya. Minypa nipa ay-nirrapa ay-workiya Wangarr barlmarrk ana-murna, minypa gurdiya rrawa nipa gu-jarlapuna. Ganapiya, lika gala a-yinmiya an-gugaliya a-wengga nula Wangarr jimarna nipa an-gugaliya gala marn․gi. Jarra nipa marn․gi, wurra gala gu-borrwa. \p \v 21 Minypa an-gugaliya marn․gi a-ni nula Wangarr, wurra gala marr a-balcharna nula. Wurra gun-nyagara. Rrapa gala a-japurramayarna nula. Wurra gu-gatiya wenga gun-nerranga gu-borrwurra, gun-burral ngika, rrapa minypa gun-nerra jama a-ji a-workiyana, ngardawa nipa an-munya a-ni a-workiyana.\x + \xo 1:21 \xt Apachach 4:17-18\x* \v 22 Birripa aburr-ngurrjiyana jimarna bama aburr-yinanga birripa marn․gi gun-jaranga, wurra jarra gerna aburr-ni. \v 23 Gala marr aburr-balcharna nula Wangarr wuriya nipa ay-nirrapa ay-workiya rrapa gala a-yinmiya a-juwa. Wurra birripa jarra an-mawunga abi-jarlapuna minypa an-gugaliya rrapa burdacha rrapa minyjak rrapa nguymbula, rrapa an-gata an-mawunga an-guyinda lika marr aburr-balcha nula.\x + \xo 1:23 \xt Deuteronomy 4:16-18\x* \p \v 24 Gu-gurda ngacha minypa birripa abu-bawuna Wangarr, rrapa gu-gurda nula nipa Wangarr burr-bawuna gu-galiya yerrcha barra birripa aburr-burral werra aburr-negiya gu-gapa gu-guta, minypa gun-birripa jal gun-nerra jama aburr-ji aburr-workiyana marrambay gun-guji. \v 25 Minypa gun-burral janguny birripa gubu-bawuna rrapa gun-guyolkiya gubu-menga. Marr aburr-balcha nula rrapa jama aburr-ji nula an-gata an-jaranga nipa Wangarr a-jarlapuna, jimarn jarra marr aburr-balcharna nula nipa an-gata wupa gun-nardiya rrawa gu-jarlapuna. An-nardiya barra an-nelangga an-molamola ay-negapa barra arr-workiya. Gun-nardiya rrapa ganapiya. \p \v 26 Wurra gu-gata nula, ngardawa gu-galiya yerrcha gala marr aburr-balcharna nula Wangarr, lika nipa burr-bawuna barra gun-nerra gubu-borrwa aburr-workiya gun-birripa jal gun-guni gun-gata marrambay gun-guji. Minypa jin-gugaliya gala mola jal jinyu-nirrarna nula an-nigipa an-gumarrbipa ngacha, wurra mu-gama yerrcha wupa abirriny-bona, werra abirrinyu-negiyana. \v 27 Rrapa mu-wurra yerrcha aburr-yinagatiya aburr-workiyana. Minypa an-gugaliya gala mola jal a-nirrarna achila jin-nigipa jin-gumarrbipa niya, wurra mu-wurra yerrcha wupa abirri-bona, werra abirri-negiyana. Minypa marr nula gubu-menga birripa wupa mu-wurra yerrcha, jimarn jarra aburr-gurkujarrarna, wurra gun-nyagara. Wurra mu-nguy gun-nerra jama aburr-ji aburr-workiyana gu-gata ngacha minypa mu-wurra yerrcha wupa, lika barrwa gubu-menga gun-nerra birripa wupa aburr-burral minypa birripa aburr-lijiwarriyana. \p \v 28 Rrapa mola minypa birripa gala jal aburr-nirrarna rraka Wangarr gun-nika gubu-bitimangarna, nipa lika burr-bawuna, gun-nerra gubu-borrwurra aburr-workiyana rrapa jama aburr-ji. \v 29 Minypa gipa gugu gu-werra bin-dimanga gu-nirra gu-workiya gun-bulapalawa. Minypa aburr-bachirra, rrapa minypa gun-jaranga jal aburr-nirra aburr-workiya, rrapa minypa aburr-werra warrpam. Minypa mola gu-werra bin-dimanga gu-nirra, mu-werrmbarra aburr-nachichiya rrapa aburr-buchichiya aburr-workiya, aburr-juwiya, rrapa mola ngarndarrk ngarndarrk aburr-negiya rrapa aburr-yolkachichiya. Ngoy mardakarrich aburr-nirra burrwa gu-gapa gu-guta, minypa aburr-yopachichiya \v 30 rrapa bima aburr-ngurrchichiya rrapa aburr-yerryerrmiya nula Wangarr. Rrapa minypa bampa burrbi-nenga aburr-workiya rrapa ngardapa ngardapa aburr-borrwiya jimarn jarra birripa wana, rrapa mola wana aburr-negiya aburr-workiya. Mu-ngoyurra gubu-borrwuja aburr-workiya rrapa jurdach gun-nerra jama aburr-jirra. Aburr-birripa aburr-babalapa burra gala aburr-galiya burrwa, \v 31 wurra aburr-gerna. Borijipa aburr-weya aburr-workiya rrapa gala gun-burral gubi-nega. Gala gurrurta gubi-rrima burrwa gu-gapa gu-guta, rrapa an-nerranga gun-derta gu-barripuna birripa gala aburr-yinmiya aburr-gunggaja nula, wurra gun-nyagara. \v 32 Birripa jarra marn․gi Wangarr gun-nika wengga gun-gata minypa jurdach guna-bamburda nipa burr-bu barra gu-galiya yerrcha aburr-yinagata aburr-workiyana gun-nerra jama aburr-ji, wurra wuriya, wurra mu-nguy jama aburr-jirra gun-nerra. Rrapa gun-narda ngardapa ngika, wurra birripa gubi-yagurrmunga burrwa aburr-workiya aburr-werranga birripa aburr-yinmiya aburr-workiya gun-nerra jama aburr-jirra. \c 2 \s1 Wangarr A-bu Barra Gun-nerra Jama A-jirra A-workiya \p \v 1 Wurra, a-lay, ana-goyburrpa wuriya ny-yerranga nyi-guyinmiya, wurra minyja nginyipa burr-yopurda ny-yorkiya aburr-werranga gun-nerra jama aburr-jirra aburr-workiya barra nipa Wangarr burr-bu, wurra nginyipa ny-yinagatiya rrapa Wangarr biy-bu barra nginyipa. Ngardawa gun-gata nginyipa mari ny-jarlapurda burrwa gu-galiya yerrcha, gun-narda minypa nginyipa marn․gi gun-ngiya gun-molamola rrapa gun-ngiya gun-nerra, wurra wuriya gun-gata nginyipa marn․gi, wurra nginyipa burr-guta gun-nerra jama ny-jirra ny-yorkiya gun-maywapa minypa aburr-gata nginyipa burr-yopurda. Minyjiya. Rrapa nginyipa gala ny-yinmiya ny-yengga, ny-yinda, “Ngaypa gala marn․gi.”\x + \xo 2:1 \xt Metiyu 7:1; Luk 6:37\x* \v 2 Ngarripa jarra marn․gi ana-nga minypa gun-nerra jama a-jirra a-workiya gu-gata ngacha minypa geka ngaypa ngu-ngurrjinga ana-gorrburrwa, an-gata an-gugaliya an-nerra barra nipa Wangarr ana-nyala a-bu. \p \v 3 Wurra, a-lay, nginyipa ny-junarda ny-yeya ny-yorkiya jimarn bama ny-yinaga birripa wupa aburr-werra, wurra minypa rrapa nginyipa burr-guta gun-nerra jama ny-jirra gun-gata gun-maywapa minypa aburr-gata nginyipa burr-ngurrjinga, wurra nginyipa ny-borrwuja jimarn jarra Wangarr birripa wupa burr-bu barra rrapa nginyipa ny-nyagara, ya? \v 4 Wurra jimarn jarra gun-gata borijipa nipa Wangarr an-molamola arrkula rrapa marr gu-ganyja arrkula, ya? Wurra yama ny-borrwa nipa Wangarr an-mola arrkula barra gun-nerra ay-bawa rrapa arr-ngukurdanyjiya nula? \v 5 Wurra nginyipa gun-nyagara. Wurra mun-nginyipa mun-molma mun-derta mun-gorla nggula; gala ny-yinmiya ny-bawa gun-nerra rrapa ny-nyukurdanyjiya nula Wangarr. Wurra nginyipa minypa ny-jarlapurda nyi-nirra, nipa Wangarr a-bachirramiya nggula gugu a-bamburda, nuwurra jurdach biy-bu barra. Minypa barrwa guna-bamburda gun-burral gu-bengga barra gun-gata minypa nipa burr-mari a-wengga barra an-gatiya minypa gun-jechinuwa a-weya a-workiya. \p \v 6 Minypa Wangarr arr-wu barra ngardapa ngardapa minypa mu-ngoyurra jama arr-ji.\x + \xo 2:6 \xt Psalms 62:12; Proverbs 24:12\x* \v 7 Minypa an-nerranga an-gugaliya ana-nga gun-molamola jama a-jirra a-workiya ngardawa jal a-nirra barra nipa Wangarr ana-nyala an-molamola a-nega rrapa nipa an-gugaliya gu-gujayanaya barra ay-nipa ay-workiya Wangarr ana-murna, an-gata an-gugaliya nipa Wangarr a-wu barra wanngu gun-guni, nipa minypa ay-nipa barra ay-workiya. \v 8 Wurra an-nerranga an-gugaliya ana-nga gala marr a-balcha nula Wangarr rrapa gala gun-burral janguny gu-borrwa, wurra gun-nerra gu-borrwuja a-workiya minypa gun-nga nipa wupa ngardapa jal a-nirra, an-gata an-gugaliya nipa Wangarr a-bachirramiyana nula, burraya a-bu barra. \v 9 Minypa arr-gurdiya gorlk aburr-nga gun-nerra jama aburr-jirra aburr-workiya, jurdach gu-garlmapa barra gun-nerra warrpam gu-ni barra burrwa, burr-guya aburr-worija barra burrwa aburr-ni birripa wupa, minypa mu-ngoyurra Ju \pn (Jew)\pn* yerrcha rrapa barrwa Jentayl \pn (Gentile)\pn* yerrcha burr-guta. \v 10 Wurra aburr-werranga aburr-nga gun-molamola jama aburr-jirra aburr-workiya, birripa nipa Wangarr aburr-molamola burr-nega barra gu-gujayanaya aburr-nipa barra aburr-workiya nipiya ana-murna, rrapa minypa gala barra gun-nga gubu-borrwa aburr-ni. Minyjiya. Mu-ngoyurra Ju yerrcha rrapa barrwa Jentayl yerrcha burr-guta. \v 11 Ngardawa Wangarr gala arr-ngorrkornda.\x + \xo 2:11 \xt Deuteronomy 10:17\x* \p \v 12 Minypa ana-nga werra a-negiya a-workiya rrapa gala marn․gi gun-gata joborr Wangarr a-wuna arrburrwa Mojich \pn (Moses)\pn*, an-gata an-gugaliya nipa Wangarr barra a-bu, a-juwa barra marrban gala nipa marn․gi joborr. Wurra ana-nga an-gata Mojich gun-nika joborr marn․gi, wurra minypa werra a-negiya a-workiya, an-gata an-gugaliya Wangarr ana-nyala burr-mari a-wengga barra nula nipa barra a-juwa ngardawa gala gu-borrwujarna nula joborr. \v 13 Minyja bubu-borrwa: An-gugaliya gala a-yinmiya jechinuwa a-ni nula Wangarr minypa gelama a-jirra wupa a-galiyarra nula a-workiya joborr. Ngika. Wurra minyja ana-nga burr-guya gu-borrwuja nula joborr, an-gata an-gugaliya nipa Wangarr ana-nyala a-ngurrja barra minypa nipa an-gugaliya an-jechinuwa. \v 14 Minypa Jentayl yerrcha aburr-gata gala marn․gi Mojich gun-nika joborr wurra wolawola wuparnana aburr-galiyarra burrwa aburr-workiya aburr-ngurrnga rrapa gubu-borrwuja aburr-workiya gu-gata ngacha joborr, birripa minypa gu-molamola aburr-nirra wuriya gala Mojich gu-gurrmungarna burrwa joborr. \v 15 Rrapa gun-narda minypa birripa yarlanga gubi-nenga birripa gubi-rrimanga gun-maywapa joborr banda gu-jirra. Minypa an-gugaliya wolawola ana-werranga mari gu-garraja nula a-workiya, wurra jarra wuparnana nipa wupa a-galiyarra nula a-nirra an-ngurrnga minyja waygaji gun-burral nipa werra a-negiyana, waygaji an-nyagara. \v 16 Rrapa gun-ngaypa gun-molamola janguny gu-yinagata gu-yurra. Minypa gun-gapa jurdach guna-bamburda nipa Jesus Christ burr-mari a-wengga barra Wangarr nipa nyanma, wurpa lika nipa a-wengga barra gun-maywapa minypa mu-ngoyurra ngarripa wupa ngardapa arr-galiyana arrkula arr-workiyana arr-ngurrnga. \s1 Ju Yerrcha Rrapa Gun-gata Joborr \p \v 17 Wurra nginyipa, a-lay, ny-yinmiya barra? Ngardawa nginyipa wupa ny-nyurrjiya ny-yorkiya nginyipa Ju, rrapa ny-nyurrjiya ny-yorkiya ny-molamola minypa nginyipa burr-guta nipa Wangarr a-jerrjerrjiyana burrwa Ju yerrcha. \v 18 Wurra minypa nginyipa marn․gi nula gun-nga nipa jal a-nirra, rrapa minypa gun-gata gun-nga nginyipa minypa ny-nyamnyamjinga ny-yorkiya minyja waygaji gun-mola waygaji gun-nerra, ngardawa joborr nginyipa marn․gi; \v 19 rrapa minyja nginyipa wupa ny-borrwuja nyi-nirra jimarn jarra aburr-bomang nginyipa barra marn․gi burr-nega, minypa birripa an-munya aburr-nirra wurra nginyipa nyi-gujayanaya burrwa, rrapa birripa aburr-gerna wurra nginyipa barra gelama gelama burr-bay, \v 20 rrapa birripa aburr-geka marr aburr-balcharra nula Wangarr wurra nginyipa barra marn․gi burr-nega ngardawa gun-gata joborr nginyipa n-dimanga jimarna gun-gatiya wupa gun-burral janguny warrpam — \v 21 minyja ny-yinagatiya ny-borrwuja nyi-nirra rrapa aburr-werranga nginyipa marn․gi burr-nenga ny-yorkiya, wurra yama nginyipa wupa marn․gi nyi-negiya? Minypa nginyipa wolawola ny-yeya burrwa ny-yorkiya birripa gala barra mun-ngumurda mbi-ma, wurra nginyipa ny-yinagatiya rrapa mun-ngumurda ny-mangga ny-yorkiya, ya? \v 22 Rrapa wolawola ny-yeya burrwa ny-yorkiya birripa gala barra jama aburr-ji marrambay gun-guji, wurra nginyipa ny-yinagatiya rrapa jama ny-jirra ny-yorkiya marrambay gun-guji, ya? Rrapa nginyipa gala jal nyi-nirrarna an-gata an-guripa an-guyinda minypa an-mawunga abi-jarlapurda aburr-workiya rrapa marr aburr-balcharra nula, wurra nginyipa rrapa an-ngumurda ny-mangga ny-yorkiya an-gata an-guripa, ya? \v 23 Nginyipa minypa ny-yeya ny-yorkiya gun-gata joborr n-dimanga gun-molamola, wurra gun-gata nginyipa ny-beybarda ny-yorkiya, ya? Wurra gu-gurda ngacha minypa Wangarr nginyipa an-nerra nyi-nenga ny-yorkiya, ngarla! \v 24 Minypa janguny gu-yurra, gu-yinagata, \q1 “Wangarr an-nelangga an-nerra abi-nenga aburr-workiya Jentayl yerrcha, \q2 ngardawa nyiburr-gurda Ju yerrcha nyiburr-werra.”\x + \xo 2:24 \xt Isaiah 52:5\x* \p \v 25 A-lay, gun-gata gun-molamola nggula minypa nginyipa Ju, minyja joborr nginyipa gun-burral n-dimanga nyi-nirra. Wurra minyja joborr ny-beybarda ny-yorkiya, gun-narda minypa nginyipa ny-nyukurdanyjiyana rrapa gala barrwa nginyipa Ju, marrban nginyipa majija nyi-ni minypa ngayburrpa Ju yerrcha majija ngubi-nenga nguburr-workiya. \p \v 26 Rrapa minyja an-nerranga an-gugaliya wuriya nipa Jentayl, wurra minyja nipa joborr gu-borrwuja a-workiya, an-gata an-gugaliya barra nipa Wangarr gu-borrwa nula nipa minypa Ju, marrban nipa gala majija a-nirrarna. \v 27 Gu-gurda ngacha minypa aburr-gata gala majija aburr-nirrarna wurra minypa joborr gubu-borrwuja aburr-workiya birripa yarlanga gubi-nega barra minypa ana-goyburrpa Ju yerrcha nyiburr-lijiwarriyana. Minyja marrban Mojich a-wukurrjinga arrburrwa joborr gun-gata burr-guta minypa ngayburrpa majija ngubi-nenga nguburr-workiya, wurra ana-goyburrpa jarra joborr nyibu-rrumunga nyiburr-workiya. \p \v 28 Minyja nipa an-gata ana-nga a-bambungguna Ju, gun-narda wupa ngika minypa Wangarr barra gu-borrwa nula nipa an-burral Ju; wurra gun-nyagara. Minyja ngayburrpa majija ngubi-nenga, gun-narda gun-burral ngika; wurra jarra gun-maywapa ranginy wupa. \v 29 Wurra gun-burral minypa Wangarr a-jarlapurda a-workiya an-gugaliya wuparnana; ngika yarlanga, wurra wupa an-ngurrnga. Ana-gata ngacha an-gugaliya nipa an-nelangga an-molamola; ngika minypa gu-galiya yerrcha wupa an-nelangga an-molamola abi-nenga aburr-workiya, wurra jarra minypa Wangarr ana-nyala an-nelangga an-molamola a-nenga.\x + \xo 2:29 \xt Deuteronomy 30:6\x* \c 3 \p \v 1 Wurra gun-gata gun-molamola arrburrwa ngayburrpa nguburr-gata minypa nguburr-bambungguna Ju \pn (Jew)\pn*, ya? Minyja gun-molamola arrburrwa majija ngubi-nenga, ya? \v 2 Ngaw, ngarla, gun-molamola arrburrwa. Minypa nipa Wangarr murna arr-wuna ngayburrpa Ju yerrcha gun-nigipa janguny. \p \v 3 Wurra minyja aburr-werranga Ju yerrcha aburr-lijiwarriyana, gun-narda minypa Wangarr gala a-yinmiya arr-wu ngayburrpa gun-gata nipa gochila an-dana, ya? \v 4 Ngika, a-la! Wurra jarra arr-wu barra! Minypa ngayburrpa marn․gi Wangarr a-weya a-workiya gun-narda gun-burral, marrban an-gata ana-nga an-jaranga a-yolkiya a-workiya. Minypa janguny gu-yurra, gu-yinaga, \q1 “Barra yarlanga gu-yu minypa nginyipa gun-jechinuwa ny-yeya ny-yorkiya, \q2 rrapa minypa gun-gata birripa jonama bubu-ngurrja, \q3 wurra nginyipa ny-molamiya barra; \q3 birripa aburr-nyagara.” \m Gu-yinagata gu-yurra janguny.\x + \xo 3:4 \xt Psalms 51:4\x* \p \v 5 Wurra gun-gata wolawola ngayburrpa gun-nerra jama nguburr-jirra nguburr-workiya, minyja gun-narda yarlanga gu-nenga nipa Wangarr an-jechinuwa, lika nguburr-yinmiya barra ngayburrpa ngubu-borrwa? Wurra Wangarr gala waygaji gun-jechinuwa a-wengga, nipa arr-burnda a-workiya, ngayburrpa gun-nerra jama nguburr-jirra, ya? (Gun-narda ngaypa ngu-wena minypa an-gugaliya gun-nika nipa wupa gu-borrwuja a-workiya.) \v 6 Wurra nipa jarra Wangarr jawurrga a-jirra an-molamola. Wurra minyja gun-nyagara, gun-narda minypa ngayburrpa nguburr-gurdiya gorlk gun-nerra ngubi-rrimanga nipa gala a-yinmiya arr-bu jimarna. Wurra ana-goyburrpa marn․gi nipa jarra wolawola arr-burnda a-workiya. \p \v 7 Wurra minyja ngaypa wolawola ngu-yolkiya ngu-wengga, rrapa gu-gata wenga minypa yarlanga gu-yurra nipa jarra Wangarr gun-jechinuwa a-weya a-workiya minypa nipa an-molamola, lika an-nga nula nipa burr-mari a-weya apula, jimarna ngaypa werra ngu-negiyana nula? \v 8 Wurra jimarna barra ngaypa gun-nerra jama ngu-ji ngu-workiya barra gu-ngukurdanyjiya rrapa gun-molamola gu-ni barra, ya? Wurra ngika, a-la! Gun-narda ngayburrpa nyiburr-guna gala nyiburr-weyarna, wurra aburr-werranga jonama nyirrbu-ngurrjinga jarra; gun-gata barra jurdach birripa mari gubu-ma minypa birripa aburr-werra. \s1 Arr-gurdiya Gorlk Gala Ana-nga An-molamola \p \v 9 Wurra ngayburrpa nguburr-gata Ju yerrcha, ngayburrpa gun-molamola gu-nirra arrburrwa, ya? Rrapa Jentayl \pn (Gentile)\pn* yerrcha, birripa wupa gun-nerra gu-nirra burrwa, ya? Wurra ngika, a-la! Wurra jarra gipa ngu-wena arr-gurdiya gorlk werra arr-negiyana, Jentayl yerrcha rrapa Ju yerrcha burr-guta. \v 10 Minypa janguny gu-yurra, gu-yinaga, \q1 “Wangarr arr-nacha arr-gurdiya gorlk gala ana-nga an-jechinuwa. \q2 Gun-nyagara. \q1 \v 11 Gala ana-nga marn․gi a-ni, \q2 rrapa gala ana-nga a-wechawecha nula Wangarr. \q1 \v 12 Wurra gu-ngardapa aburr-negiyana, \q2 gu-werranga gubu-menga aburr-jekarra. \q1 Gala ana-nga gun-mola jama a-ji; \q2 wurra gun-nyagara.\x + \xo 3:12 \xt Psalms 14:1-3; 53:1-3 \x* \q1 \v 13 Wurra gun-nerra aburr-weya aburr-workiya \q2 rrapa aburr-yolkachichiya aburr-workiya gu-gapa gu-guta. \q1 Gun-birripa wengga minypa an-maywapa nguymbula an-bachirra,\x + \xo 3:13 \xt Psalms 5:9; 140:3\x* \q2 \v 14 minypa gun-bachirra aburr-weya aburr-workiya.\x + \xo 3:14 \xt Psalms 10:7\x* \q1 \v 15 Aburr-yurtchinga aburr-workiya, \q2 an-nerranga abu-burnda aburr-workiya, \q3 \v 16 minypa gun-nerra gu-nirra gu-workiya rrapa aburr-jaranga wargugu aburr-nirra aburr-workiya. \q1 \v 17 Birripa gala aburr-yinmiya bamawa aburr-ni; \q2 gun-gata birripa gala marn․gi aburr-yinmiya.\x + \xo 3:17 \xt Isaiah 59:7-8\x* \q1 \v 18 Gala gubu-borrwa birripa aburr-yinmiya marr aburr-balcha nula Wangarr rrapa aburr-gurkuja nula, \q2 wurra gun-nyagara.”\x + \xo 3:18 \xt Psalms 36:1\x* \p \v 19 Gu-yinagata gu-yurra arrburrwa janguny, rrapa gun-narda minypa ngayburrpa Ju yerrcha, ngardawa gun-gata gun-ngayburrpa janguny. Gu-gurda ngacha. Barra minypa nuwurra waypa Wangarr burr-mari a-wengga arrkula arr-gurdiya gorlk, gala barra ana-nga a-yinmiya a-wengga, wurra minypa arr-jurnjun. \v 20 Minyja gala barra ana-nga nipa Wangarr ana-nyala a-ngurrja jimarn jarra nipa an-gata an-gugaliya an-jechinuwa minypa joborr gu-rrimarra. Ngika. Wurra gun-gata joborr yarlanga gu-nenga minypa ngarripa werra arr-negiyana jarra.\x + \xo 3:20 \xt Psalms 143:2; Galéychiya 2:16\x* \s1 Wangarr Arr-jechinuwa Arr-nenga \p \v 21 Wurra gun-guniya gugu gu-bena jechinuwa gun-guni Wangarr nyanma, gun-gata ngika minypa joborr an-gugaliya gu-borrwuja a-workiya. Wurpa lika gun-gata Mojich \pn (Moses)\pn* a-wukurrjinga arrburrwa rrapa aburr-werranga burr-guta aburr-wukurrjinga, Wangarr gun-nika janguny gubu-ngurrjinga aburr-workiyana, gu-gurda ngacha mu-ngoyurra gu-ngurrjinga gun-guna Wangarr nyanma jechinuwa gun-guni, wurra minypa gun-maywapa ranginy wupa jarra. \v 22 Minypa ngarripa arr-yinmiyapa marr arr-balcharra nula Jesus Christ, gu-gurdiya ngacha wupa minypa Wangarr arr-nacha jechinuwa arr-nirra. Minypa gu-ngardapiya arrburrwa, wuriya Ju, waygaji Jentayl.\x + \xo 3:22 \xt Galéychiya 2:16\x* \p \v 23 Ngardawa warlaman arr-gurdiya gorlk werra arr-negiyana; gala ana-nga an-molamola rraka Wangarr ana-nyala a-ngurrja an-gata an-gugaliya an-molamola. Gun-nyagara. \v 24 Wurra Wangarr nipa arr-nacha minypa jechinuwa arr-nirra ngardawa nipa wupa jarra ngardapa an-molamola. Minypa nipa arr-wuna Christ Jesus, nipiya nyanma wanngu arr-nirra. \v 25 Minypa Wangarr ana-jerrmarra nipa ana-maningan barra arr-wepa ngarripa arr-yinmiyapa minypa marr arr-balcharra nula, gun-gata barra yarlanga gu-nega nipa Wangarr bama jechinuwa ay-nirrapa ay-workiya. Ngardawa a-yinmiyana nipa baywarra gu-negarra burrwa a-workiyana mu-ngoyurra gun-guwarr werra aburr-negiyana, gun-narda borijipa ngika nipa baywarra gu-negarra burrwa, wurra ngardawa Jesus an-maningan gu-gurdiya nula. \v 26 Gu-gurda ngacha barra gun-guniya gugu rrapa yarlanga gu-yu nipa bama jechinuwa ay-nirrapa ay-workiya rrapa minypa an-jechinuwa a-nenga a-workiya an-gugaliya, minyja an-gata ana-nga marr a-balcharra nula Jesus. \p \v 27 Lika gala ana-nga a-yinmiya barrwa a-ngurrjiya jimarn jarra nipa wupa nyanma an-molamola. Gun-nyagara. Ngardawa ngika minypa ngarripa jama arr-jirra, wurra jarra minypa marr arr-balcharra. \v 28 Ngardawa janguny ngayburrpa nyiburr-guna nyibi-rrimanga gun-guna: Wangarr an-jechinuwa a-nenga an-gugaliya minypa nipa an-gugaliya marr a-balcharra nula Jesus, rrapa ngika minypa joborr gu-borrwuja wuriya Mojich gun-nika burr-guta. \v 29 Minyjiya. Wurra ana-goyburrpa jimarn jarra Wangarr an-ngayburrpa wupa ngardapa Ju yerrcha, ya? Rrapa jimarn jarra Jentayl yerrcha Wangarr an-nyagara burrwa, ya? Wurra gurda ngika, a-la! Wurra jarra minypa ngayburrpa Ju yerrcha rrapa Jentayl yerrcha burr-guta nipa Wangarr an-ngarripa. \v 30 Minypa Wangarr an-ngardapiya arrkula arr-gurdiya gorlk, rrapa nipa aburr-jechinuwa burr-nega barra Ju aburr-guyinda minyja birripa marr aburr-balcha nula; rrapa Jentayl aburr-guyinda aburr-yinagatiya, nipa aburr-jechinuwa burr-nega barra minyja birripa marr aburr-balcha nula.\x + \xo 3:30 \xt Deuteronomy 6:4; Galéychiya 3:20\x* \v 31 Wurra minypa ngayburrpa marr nguburr-balcharra nula Jesus, gun-narda minypa Mojich gun-nika joborr ngayburrpa ngubu-rrumurra, ya? Ngika, a-la! Wurra jarra minypa gun-burral ngubi-nenga. \c 4 \s1 Aybriyam (Abraham) Marr A-balcha \p \v 1 Minyja bubu-borrwa Aybriyam \pn (Abraham)\pn* an-ngayburrpa nyanyapa arrburra ngayburrpa Ju \pn (Jew)\pn* yerrcha, nipa janguny gu-yinmiya gu-yurra nula? \v 2 Gun-gata minypa Wangarr ana-nyala a-ngurrjinga Aybriyam nipa an-jechinuwa, minyja jimarn jarra gun-narda ngardawa nipa Aybriyam jama a-ji, gun-narda minypa gun-mola nula jimarn jarra a-ngurrjiyarna nipa ana-nyala ngardapa niya an-molamola. Wurra jarra gala a-yinmiyarna a-yinagatarna. Ngardawa Wangarr ana-bujipa nipa an-gatiya an-jechinuwa a-negarra nipa Aybriyam. \v 3 Wurra Wangarr gun-nika janguny nipa a-ngurrjinga Aybriyam, gun-narda gu-yinmiya gu-yurra? Minyja gu-yinagata, \q1 “Aybriyam marr a-balcha nula Wangarr, \q2 rrapa gun-narda minypa nipa Wangarr gu-borrwurra nula Aybriyam nipa jechinuwa a-ni.”\x + \xo 4:3 \xt Genesis 15:6; Galéychiya 3:6\x* \m \v 4 Wurra gun-narda ngika minypa gun-gata an-gugaliya jama a-jirra a-workiya rrapa barrwa rrupiya mu-mangga a-workiya minypa nipa jama a-ji. Minypa nipa gala a-yinmiya an-nigipa bunggawa borijipa a-wu, wurra nipa mu-mangga a-workiya ngardawa mun-nigipa nipa jama a-ji. \v 5 Wurra gun-guna ngaypa ngu-weya ana-gorrburrwa ngu-nirra gun-nerranga: Minypa an-gata ana-nga gala nipa gu-borrwa jimarna barra nipiya ana-nyala ngardapa niya wanngu a-negiya minypa nipa gun-molamola jama a-jirra, wurra jarra minypa nipa marr a-balcharra nula Wangarr, gun-narda minypa Wangarr gu-borrwuja nula nipa an-gata jechinuwa a-nirra ngardawa nipa an-gugaliya marr a-balcharra nula Wangarr. Minypa ngayburrpa wurpa niya nguburr-werra, wurra nipa Wangarr nguburr-jechinuwa arr-nenga. \p \v 6 Minypa Daybit \pn (David)\pn* wola a-wena rrapa gu-ngurrjinga an-gugaliya an-molamola a-nirra a-workiya an-gata minypa Wangarr ana-nyala gu-borrwuja nula nipa an-gugaliya jechinuwa a-nirra, gun-gata ngika minypa nipa jama a-jirra a-workiya, wurra jarra minypa nipa marr a-balcharra nula Wangarr. Minypa mu-jurra gu-yurra janguny, gu-yinaga, \q1 \v 7 “Birripa aburr-marrkapchinga aburr-nirra \q2 aburr-gata aburr-nga minypa Wangarr baywarra gu-negarra burrwa birripa mu-ngoyurra gubu-rrumurra nula gun-nigipa janguny rrapa werra aburr-negiyana aburr-workiyana. \q1 \v 8 A-marrkapchinga a-nirra an-gugaliya an-gata minypa Wangarr gala a-yinmiya barrwa gu-borrwa nula gun-nerra.”\x + \xo 4:8 \xt Psalms 32:1-2\x* \p \v 9 Ya? Gun-narda janguny nipa Daybit a-wena, aburr-gata aburr-nga birripa aburr-marrkapchinga aburr-nirra? Minyja waygaji Ju yerrcha wupa, ya? Ngika, a-la. Wurra Jentayl \pn (Gentile)\pn* yerrcha burr-guta. Minypa gun-gata geka arr-wena nipa Aybriyam marr a-balcha nula Wangarr, rrapa gun-narda nula Wangarr gu-borrwurra nula Aybriyam nipa jechinuwa a-ni, \v 10 wurra gun-narda gu-yinpa nipa Wangarr gu-borrwurra nula? Waygaji Wangarr ni-gugu gu-borrwurra nula Aybriyam nipa jechinuwa a-ni, ya? Wurra waygaji Aybriyam ni-gugu majija a-ni minypa Ju, ya? Wurra nipa Aybriyam gala mu-ngoyurra Ju a-nirrarna, wurra mu-ngoyurra jarra Wangarr gu-borrwurra nula nipa Aybriyam jechinuwa a-ni, \v 11 rrapa nuwurra jurdach a-wuna joborr gun-gata minypa nipa Aybriyam majija a-ni. Gun-gata Wangarr ana-nyala a-wuna joborr, gun-narda minypa a-gurdagurdarrana Aybriyam gun-burral nipa Wangarr gu-borrwurra nula nipa Aybriyam jechinuwa a-ni. Ngardawa nipa Aybriyam marr a-balcha nula Wangarr gun-gapa mu-ngoyurra nipa gala burdak majija a-nirrarna minypa Ju. Wangarr a-yinagata jama a-ji minypa nipa a-wuna Aybriyam aburr-gata aburr-werranga gu-galiya yerrcha birripa ngika Ju. Minypa Aybriyam nipa an-birripa nyanyapa burra ngardawa birripa niya marr aburr-balcha nula Wangarr, rrapa minypa gun-narda nula nipa Wangarr gu-borrwurra burrwa minypa birripa jechinuwa aburr-ni.\x + \xo 4:11 \xt Genesis 17:10\x* \v 12 Rrapa ngayburrpa Ju yerrcha niya, Aybriyam nipa an-ngayburrpa nyanyapa arrburra minyja gun-burral ngayburrpa Ju; ngika minypa gun-ngayburrpa gun-guwarr majija ngubi-nenga, wurra minypa marr nguburr-balcharra nula Wangarr. Minypa gun-maywapa ranginy Aybriyam nipa waypa nuwurra jurdach majija a-ni, wurra nipa mu-ngoyurra marr a-balcha nula Wangarr. \p \v 13 Minyjiya. Gun-gata minypa Wangarr gochila a-rrana Aybriyam barra nipa rrapa aburr-yigipa gu-ngarda yerrcha gun-nardiya rrawa gubu-ma, gun-narda ngika minypa Aybriyam joborr gu-rrimarra, wurra ngardawa nipa marr a-balcha nula Wangarr. Gurda wupa nipa Wangarr gu-borrwurra nula Aybriyam nipa jechinuwa a-ni.\x + \xo 4:13 \xt Genesis 17:4-6; 22:17-18; Galéychiya 3:29\x* \v 14 Minyja Wangarr gala a-yinmiya arr-wu minypa ngayburrpa ngubi-rrimanga nula joborr. Gun-narda ngika. Gala yapa borijipa gun-gata minypa ngayburrpa marr nguburr-balcha nula. Galapa gun-nerra gu-ni arrburrwa gun-gata nipa gochila an-dana.\x + \xo 4:14 \xt Galéychiya 3:18\x* \v 15 Ngardawa gun-gata joborr nipa Wangarr a-wuna arrburrwa Mojich \pn (Moses)\pn*, gu-gurda wupa jarra ngayburrpa werra nguburr-negiya nguburr-workiya nipa Wangarr barra arr-bu. Minyja bubu-borrwa: Aburr-werranga gala Mojich gun-nika joborr marn․gi, birripa wupa ngardapa gala aburr-yinmiya gubu-rruma. \p \v 16 Gu-gurda nula nipa Wangarr gochila an-dana minypa ngayburrpa barra ngubu-ma minyja nipa marr nguburr-balcha nula, gu-gurdiya ngacha wupa. Barra nyanma ngubu-ma minypa Wangarr nipa wupa nyanma a-gunggajinga arrburrwa ngayburrpa Aybriyam nguburr-yika gu-ngarda yerrcha; ngika minypa nguburr-gurdiya wupa Mojich gun-nika joborr ngubi-rrimanga, wurra jarra nguburr-werranga warlaman ana-nga minyja marr a-balcharra nula Wangarr gun-maywapa minypa mu-ngoyurra Aybriyam marr a-balcha nula. Minyja nguburr-gurdiya nguburr-jaranga nipa Aybriyam an-ngayburrpa nyanyapa arrburra.\x + \xo 4:16 \xt Galéychiya 3:7\x* \v 17 Minypa wola Wangarr a-wena nula Aybriyam minypa mu-jurra gu-yurra janguny, gu-yinaga, \q1 “Aburr-jaranga aburr-bapurr ngaypa nguburr-wuna nginyipa, \q2 minypa nginyipa ny-birripa nyanyapa burra.”\x + \xo 4:17 \xt Genesis 17:5\x* \m Gu-yinagata gu-yurra janguny. Rrapa gu-gurda ngacha minypa Wangarr an-gata Aybriyam an-nika nipa marr a-balcha nula, nipa arr-nacha ngayburrpa minypa Aybriyam nipa an-ngayburrpa nyanyapa arrburra. Ngardawa nipa Wangarr a-wena — Wangarr an-gata minypa wanngu burr-nenga mu-ngoyurra aburr-juwuna, an-gatiya minypa nipa a-jarlapuna an-gugaliya jarra mu-ngoyurra gala ana-nga a-nirrarna. \p \v 18 Minypa Aybriyam jarra nipa gu-borrwurra a-ni nipa wupa gala a-yinmiyarna an-birripa nyanyapa burra a-ni minypa aburr-jaranga aburr-bapurr burrwa, wurra nipa marr a-balcha nula Wangarr gun-gata nipa a-wena nula: \q1 “Ngaypa barra ny-yelangga wana ngiy-nega barra.”\x + \xo 4:18 \xt Genesis 15:5\x* \m \v 19 Gun-narda nipa Wangarr gochila a-rrana Aybriyam nipa marr a-balcha nula Wangarr burr-bama burr-burral, wuriya Aybriyam nipa gu-borrwurra gipa mu-ngoyurra nipa gapula a-ni, jimarna nipa gala a-yinmiya delipa a-bokama ngardawa nipa jemberr gun-jaranga nula minypa 100. Nipa marr a-balcha nula Wangarr, wuriya nipa gu-borrwurra achila jin-nigipa jin-gumarrbipa niya nipa delipa jin-nyagara.\x + \xo 4:19 \xt Genesis 17:17\x* \v 20 Minyja gun-gata nipa Wangarr gochila a-rrana Aybriyam, nipa burr-guya marr a-balcha nula Wangarr; gala a-barrjejigngarna, wurra marr a-balcha nula. Rrapa gu-gurdiya ngacha minypa ganyjarr gu-menga, nipiya Aybriyam ana-nyala an-nelangga an-molamola a-negarra Wangarr. \v 21 Minypa Aybriyam nipa gu-borrwurra burr-bama burr-rrepara gun-gata nipa Wangarr gochila a-rrana nipa ganyjarr gu-rrimarra a-wu barra. \v 22 Gun-narda nula “nipa Wangarr gu-borrwurra nula Aybriyam minypa nipa jechinuwa a-ni.” \p \v 23 Wurra gun-narda minypa mu-jurra gu-yinagata, “nipa Wangarr gu-borrwurra nula Aybriyam minypa nipa jechinuwa a-ni,” gun-narda ngika nipa wupa ngardapa Aybriyam, \v 24 wurra ngayburrpa burr-guta Wangarr gu-borrwa barra arrburrwa minypa ngayburrpa jechinuwa nguburr-ni, ngayburrpa nguburr-gurda minypa marr nguburr-balcharra nula nipiya an-gata nipa ana-nyala a-jarrkarrana an-ngayburrpa Bunggawa Jesus, nipa mu-ngoyurra a-juwuna. \v 25 Minypa Jesus a-juwuna ngardawa gun-ngayburrpa mari ngayburrpa werra nguburr-negiyana, rrapa nipa Wangarr a-jarrkarrana barra nyanma nguburr-jechinuwa arr-nega.\x + \xo 4:25 \xt Isaiah 53:4-5\x* \c 5 \s1 Magaya Gu-nirra Arrburrwa \p \v 1 Ganapiya, lika minypa Wangarr nguburr-jechinuwa arr-negarra minypa ngayburrpa marr nguburr-balcha nula, gun-nardiya gugu magaya gu-nirra arrburrwa gu-gapa gu-guta ngayburrpa rrapa nipa Wangarr, ngardawa an-ngayburrpa Bunggawa Jesus Christ nipa nyanma. \v 2 Nipiya nyanma gun-molamola gu-nirra arrburrwa minypa ngayburrpa marr nguburr-balcha nula. Rrapa ngayburrpa nguburr-marrkapchinga nguburr-nirra, ngardawa ngubu-borrwurra rrapa marn․gi ngayburrpa barra wugupa nula Wangarr nipa burr-gujayanaya ay-nirrapa ay-workiya. \v 3 Rrapa gun-narda wupa ngardapa ngika ngayburrpa nguburr-marrkapchinga, wurra minypa gun-nga wolawola gun-derta ngubu-barripurda nguburr-workiya, gun-narda burr-guta ngayburrpa nguburr-marrkapchinga. Ngardawa ngubu-borrwurra minypa gu-gata ngacha derta arr-nenga ngayburrpa barra nguburr-jinyjapa nguburr-workiya, wurpa niya gun-nga gun-nerra guna-yunyarra. \v 4 Rrapa minyja ngayburrpa nguburr-jinyjarrapa wurpa niya gun-nga gun-nerra guna-yunyarra, gun-narda minypa Wangarr arr-nacha ngayburrpa nguburr-molamola. Rrapa minyja Wangarr arr-nacha ngayburrpa nguburr-molamola, gu-gatiya wenga ngayburrpa ngubu-borrwuja rrapa marn․gi ngardawa nipa ana-murna nguburr-nipa barra nguburr-workiya. \v 5 Rrapa gun-narda ngayburrpa ngubu-borrwujapa gala nguburr-yinmiya ngayburrpa nguburr-ngukiya rrapa gona nguburr-ni. Ngika. Wurra Wangarr gipa arr-wuna Mern An-mawunga, rrapa Mern An-mawunga nipa nyanma arr-jalkakajapa warrpam minypa gu-gurrurta gun-burral jal gun-guni nipa Wangarr gu-rrimanga arrburrwa. \p \v 6 Minyja bubu-borrwa: Gun-gata ngayburrpa burdak nguburr-werra nguburr-ni rrapa gala nguburr-yinmiyarna nguburr-molamiyarna, wurra gun-balmapa gu-ji, nipa Christ a-juwuna arrburrwa gun-ngayburrpa mari, wurpa niya ngayburrpa gala burdak marr nguburr-balcharna nula. \v 7 Minyja an-gugaliya gala a-yinmiya a-juwa an-nerranga an-gugaliya barra a-molamiya, wuriya an-gata an-nerranga nipa an-jechinuwa. Wurra waygaji wolawola an-nerranga an-gugaliya nipa an-mola barra nipa a-juwa an-nerranga barra a-molamiya, minyja an-gata an-nerranga an-gugaliya nipa an-molamola minypa wurra an-burral. \v 8 Wurra jarra Wangarr nipa yarlanga gu-negarra arrburrwa nipa gurrurta gu-rrimangapa arrburrwa, minypa ngayburrpa wuriya burdak nguburr-werra, wurra Christ a-juwuna ngayburrpa barra nguburr-molamiya. \p \v 9 Rrapa gun-nardiya gugu ngardawa nipa Wangarr arr-jechinuwa arr-negarra minypa Christ a-jortchinga arrburrwa, gu-gurdiya nula ngayburrpa lika marn․gi gun-gapa jurdach guna-bamburda nipa Wangarr gala a-yinmiya arr-bu minypa mu-ngoyurra werra nguburr-negiyana, wurra jarra wanngu nguburr-ni barra ngardawa Christ Jesus nipa nyanma. \v 10 Minyjiya. Gun-gapa mu-ngoyurra ngayburrpa burdak nguburr-bachirra nula Wangarr, wurra an-nigipa An-walkurpa a-juwuna arrburrwa rrapa magaya gu-negarra arrburrwa mari, rrapa gun-guniya gugu ngayburrpa nguburr-borrmunga nguburr-nirra nula Wangarr. Rrapa ngardawa Christ nipa nyanma ngayburrpa Wangarr nguburr-yika nguburr-borrmunga, ngayburrpa rrapa wanngu nguburr-ni barra nyanma gun-gata minypa nipa Christ wanngu a-negiyana. \v 11 Rrapa gun-gata wanngu gun-guni, gun-narda wupa ngardapa ngika arrburrwa, wurra Wangarr ngayburrpa nguburr-marrkapchinga nula nguburr-nirra burr-guta minypa an-ngayburrpa Bunggawa Jesus Christ nipa nyanma, an-gatiya gipa gugu magaya gu-negarra arrburrwa mari. \s1 Arram (Adam) Rrapa Christ \p \v 12 Minyja ngayburrpa marn․gi an-ngardapa an-gugaliya werra a-negiyana an-gata Arram \pn (Adam)\pn*, rrapa gu-gata wenga nipa a-juwuna. Rrapa minypa nipa wupa ngardapa niya ngika, wurra gun-nardiya rrawa gu-jirra gu-boya an-gugaliya a-juwiya a-workiya ngardawa arr-gurdiya gorlk werra arr-negiyana nipiya nyanma Arram.\x + \xo 5:12 \xt Genesis 3:6\x* \p \v 13 Minyja gun-gatiya Wangarr gala burdak joborr a-wucharna arrburrwa Mojich \pn (Moses)\pn*, wurra aburr-gata werra aburr-negiyana aburr-workiyana, wurra gun-gata birripa werra aburr-negiyana nipa Wangarr gala gu-borrwujarna burrwa minypa birripa gubu-rrumurra nula joborr. Ngika. Ngardawa nipa gala burdak joborr gu-gurrmungarna burrwa. \v 14 Wurra wuriya gun-narda, wurra gun-gata Arram a-ninya rrapa gu-gata wenga Mojich a-ninya an-gugaliya a-juwuna a-workiyana. Minypa aburr-gata burr-guta werra aburr-negiyana rrapa aburr-juwuna, wuriya jarra gala joborr gu-yurrarna burrwa rraka gubu-rrumungarna minypa nipa Arram gu-rrumurra joborr. \p Arram nipa minypa an-maywapa ranginy minypa Christ. \v 15 Wurpa lika gun-gata minypa nipa Wangarr arr-wuna jechinuwa gun-guni, gun-narda ngardapa, rrapa gun-gata minypa Arram nipa a-lijiwarriyana, gun-narda ngardapa. Ngardawa Arram nipa a-lijiwarriyana rrapa gu-gata wenga ngayburrpa nguburr-jaranga nguburr-juwuna nipa nyanma, wurra gun-gata Wangarr nipa wupa an-mola arrburrwa nipa arr-wuna, gun-narda wana gun-babalapa jarra. Minypa barrwa an-ngardapa an-gugaliya an-gata Jesus Christ nipa a-gunggajinga arrburrwa rrapa gu-gata wenga ngayburrpa nguburr-jaranga nguburr-molamiyana. \v 16 Gu-gurdiya ngacha minypa Wangarr nipa wupa gu-borrwurra rrapa arr-wuna; ngika minypa gun-gata Arram nipa wupa ngardapa werra a-negiyana rrapa ngayburrpa nguburr-juwuna. Minypa Arram nipa ana-ngardapa ana-goma werra a-negiyana, lika ngayburrpa gugu mari ngubu-menga wana gun-bapala gala nguburr-yinmiyarna nguburr-molamiyarna. Wurra gun-guniya jurdach, marrban arr-gurdiya gorlk arr-jaranga arr-goma arr-lijiwarriyana, wurra Wangarr nipa wupa gu-borrwurra lika arr-wuna gun-gata minypa nipa arr-jechinuwa arr-nenga. \v 17 Ngardawa an-ngardapa an-gugaliya a-lijiwarriyana, rrapa gu-gata wenga an-gugaliya a-juwiya a-workiya nipa nyanma an-gata an-ngardapiya. Wurra jarra gun-guna wana gun-babalapa: Wangarr nipa an-molamola arrburrwa, nipa wupa gu-borrwurra lika arr-wuna jechinuwa gun-guni, rrapa gun-narda ngayburrpa nguburr-yinmiyapa minypa ngubu-menga, ngayburrpa wanngu nguburr-nipa barra nguburr-workiya ngardawa an-ngardapa an-gugaliya nipa nyanma, an-gatiya Jesus Christ. \p \v 18 Ganapiya, lika minypa an-gugaliya nipa ana-ngardapa ana-goma a-lijiwarriyana, rrapa gu-gata wenga ngarripa arr-gurdiya gorlk mari ay-menga wana gun-bapala gala arr-yinmiyarna arr-molamiyarna, gu-gurda ngacha minypa an-ngardapa an-gugaliya jama a-ji minypa nipa jechinuwa a-ni, rrapa gu-gata wenga Wangarr arr-jechinuwa arr-negarra barra nyanma wanngu arr-ni. \v 19 Minypa an-ngardapa an-gugaliya gala gu-yagurrmungarna nula Wangarr, lika gu-gata wenga gugu arr-gurdiya gorlk werra arr-negiyana, gu-gurda ngacha minypa an-ngardapa an-gugaliya gu-yagurrmurra nula Wangarr, rrapa gun-gata wupa nyanma nipa Wangarr jechinuwa burr-nega barra aburr-jaranga gu-galiya yerrcha. \p \v 20 Wurra joborr gun-gata Wangarr a-wuna arrburrwa Mojich, gun-narda barra jarra yarlanga gu-yu minypa gun-gata gun-nga gun-nerra an-gugaliya gu-rrimarra, gun-narda minypa Wangarr gun-nika joborr gu-rrumurra nula minypa an-nerra warrpam. Wurra minypa Wangarr a-gunggajinga arrburrwa, gun-narda jarra wana. \v 21 Barra minypa an-gugaliya werra a-negiyana rrapa minypa mola a-juwiya a-workiya, wurra jarra Wangarr a-gunggaja barra arrburrwa minypa jechinuwa gun-guni gu-murna, rrapa minypa ngayburrpa wanngu nguburr-nipa barra nguburr-workiya nipa nyanma Jesus Christ an-gata an-ngayburrpa Bunggawa. \c 6 \s1 Minypa Nguburr-juwuna Rrapa Wanngu Nguburr-ni \p \v 1 Ganapiya. Lika ngayburrpa nguburr-yinmiya barra? Wurra mu-nguy gun-nerra ngubi-rrima barra, ya? Barra nipa Wangarr mu-nguy a-gunggaja arrburrwa, ya? \v 2 Ngika, a-la! Gun-narda ngayburrpa gala nguburr-yinmiya! Wurra jarra ngayburrpa nguburr-gata gun-nerra ngubi-rrimarra ngayburrpa nguburr-juwuna. \v 3 Minyja bubu-borrwa: Gun-gata ngayburrpa bama nguburr-gurragiyana ngardawa minypa ngayburrpa rrapa Christ Jesus gu-ngardapa nguburr-negiyana, gun-narda minypa ngayburrpa nguburr-malchinga nula Christ nipa a-juwuna. \v 4 Rrapa gun-gatiya abu-jurnumbuna Christ rrapa ngayburrpa burr-guta arrbu-jurnumbuna, ngardawa nguburr-malchinga nula nipa a-juwuna. Gu-gurda ngacha. Barra nyanma ngayburrpa nguburr-molamola nguburr-geka nguburr-rrigirrga gun-maywapa minypa gun-gata Nyanyapa arrku — nipa ngardawa wana an-babalapa — nipa a-jarrkarrana Christ mu-ngoyurra a-juwuna.\x + \xo 6:4 \xt Gulóchay 2:12\x* \p \v 5 Ngaw, ngarla! Minyja ngayburrpa rrapa Christ gu-ngardapa nguburr-negiyana gun-gata nipa a-juwuna, ngayburrpa barrwa nguburr-molamiya barra gun-maywapa minypa nipa Christ a-molamiyana. Ngardawa gu-gurdiya nula burr-guta ngayburrpa rrapa Christ gu-ngardapa nguburr-negiyana. \p \v 6 Ngardawa ngayburrpa marn․gi Christ nipa a-juwuna rrapa ngayburrpa burr-guta nguburr-juwuna nguburr-gata nguburr-ngurrnga mu-ngoyurra werra nguburr-negiyana nguburr-workiyana, nguburr-gurdiya. Minypa ngayburrpa nguburr-gata gipa gugu gun-nyagara arrburrwa barra nyanma gala nguburr-yinmiya gun-nerra ngubi-rrima nguburr-ni; wurra gun-nyagara. \v 7 Ngardawa an-gugaliya a-juwiya a-workiya gala barrwa a-yinmiya gun-nerra gu-rrima. \p \v 8 Rrapa Christ ngardawa nipa a-juwuna rrapa ngayburrpa wugupa nula nguburr-juwuna, gun-narda wupa ngayburrpa marr nguburr-balcharra minypa nipa a-molamiyana rrapa ngayburrpa burr-guta nguburr-mola nguburr-rrigirrgapa barra nguburr-workiya. \v 9 Minypa nipa Wangarr ana-nyala a-jarrkarrana Christ mu-ngoyurra a-juwuna, ngayburrpa marn․gi nipa gala barrwa a-yinmiya a-juwa, wurra jarra gun-gujuwa gu-beybana. \v 10 Minypa gun-gata nipa a-juwuna, nipa ana-ngardapa ana-goma a-juwuna gun-nerra nula, ganapiya. Lika gun-nerra gala barrwa gu-yinmiya gu-jinyja nula, wurra gun-guniya gugu nipa wanngu ay-nirrapa ay-workiya an-molamola nula Wangarr. \v 11 Gu-gurda ngacha minypa ana-goyburrpa barra nyiburr-borrwiya minypa nyiburr-gata gun-nerra nyibi-rrimarra ana-goyburrpa nyiburr-juwuna, lika gun-guniya gugu nyiburr-jinyjarrapa nyiburr-molamola nula Wangarr minypa ana-goyburrpa rrapa Christ Jesus gu-ngardapa nyiburr-negiyana, gu-gurdiya ngacha. \p \v 12 Ganapiya, lika arr-guna arr-burral minypa an-gugaliya a-juwiya a-workiya wurra gala barra barrwa ana-goyburrpa gun-nerra nyibi-rrima. Wurra minyja waygaji gun-nga gun-nerra ana-goyburrpa ngardapa ngardapa nyibu-borrwuja, wurra gala barra barrwa nyibu-borrwa. Gala yapa werra nyiburr-negiyan. \v 13 Minypa ana-goyburrpa bama nyiburr-jirra, rrepara nyiburr-jirra, nyiburr-burral, gala barra nyibu-borrwa gun-nerra rrapa gun-nerra jama nyiburr-ji nyiburr-workiya. Wurra jarra nyiburr-burral buburr-wuya nula Wangarr gun-maywapa minypa ana-goyburrpa jarra nyiburr-juwuna wurra nipa Wangarr nyirr-jarrkarrana rrapa wanngu nyirr-negarra. Ana-goyburrpa bama nyiburr-jirra, rrepara nyiburr-jirra, nyiburr-burral buburr-wuya nula nipa, barra nipa nyanma ana-goyburrpa jama nyiburr-ji nula nyiburr-workiya gun-molamola. \v 14 Gala barra gun-nerra wana gu-ji ana-gorrburrwa; wurra gun-nyagara. Ngardawa gun-gata Mojich \pn (Moses)\pn* arr-wuna joborr, gun-narda wana gu-jirra ana-gorrburrwa ngika, wurra Wangarr a-gunggajinga ana-gorrburrwa, gun-narda wupa jarra wana gu-jirra ana-gorrburrwa. \s1 Jama Nguburr-ji Barra Nguburr-workiya Gun-molamola \p \v 15 Lika ngayburrpa nguburr-yinmiya barra? Wurra jimarna barra gun-mola arrburrwa minyja gun-nerra ngubi-rrima barra nguburr-workiya, ya? Wurra ngika, a-la! Gun-nyagara. \v 16 Wurra ana-goyburrpa gala nyibu-borrwa, ya? Wurra jarra ana-nga ana-goyburrpa nyiburr-burral nyiburr-wuya nula barra minypa nyiburr-galiya nula rrapa nyiburr-mujama nyiburr-ni nula, an-gata ana-goyburrpa gun-burral nyiburr-mujama nula — wuriya minypa gun-nerra nyiburr-mujama nyiburr-ni nula nyanma nyiburr-juwa barra, wurra waygaji gun-molamola gun-guyagurrma nyiburr-mujama nyiburr-ni nula nyanma jechinuwa nyiburr-ni barra. \v 17 Wurra ngaypa ngu-japurramayana nula Wangarr, ngardawa wuriya gun-gata minypa ana-goyburrpa mu-ngoyurra nyiburr-mujama nyiburr-ni nula gun-nerra, wurra gun-guniya gugu nyiburr-ngukurdanyjiyana rrapa burr-guya nyibu-borrwuja nyiburr-nirra gun-burral janguny ana-goyburrpa nyiburr-galiyana. \v 18 Barrwa gugu minypa gun-nerra gala gu-yinmiya wana gu-negiya ana-gorrburrwa, wurra jarra minypa ana-goyburrpa gun-molamola jama nyiburr-jirra nyiburr-workiya. \p \v 19 (Gun-guna ngaypa ngu-weya ana-gorrburrwa ngu-nirra gun-maywapa ranginy wupa, ngardawa ana-goyburrpa gala nyiburr-yinmiya nyibu-borrwa jimarn jarra jechinuwa ngu-wengga ana-gorrburrwa.) Gun-gata minypa ana-goyburrpa mu-ngoyurra nyiburr-mujama nyiburr-ni nula gun-nerra, minypa nyiburr-bama nyiburr-rrepara nyiburr-burral, rrapa nyiburr-garlmunapa mari nyiburr-bama nyiburr-ni nyiburr-bamuna, laka nyiburr-gayana, gu-gurda ngacha minypa gun-guna gugu ana-goyburrpa barra nyiburr-mujama nyiburr-ni barra nula gun-burral jechinuwa gun-guni, minypa nyiburr-bama nyiburr-rrepara nyiburr-burral. Barra nyanma gu-molamola nyiburr-ni Wangarr nyiburr-yika. \p \v 20 Minypa gun-gata ana-goyburrpa mu-ngoyurra nyiburr-mujama nyiburr-ni nula gun-nerra, ana-goyburrpa gala nyiburr-yinmiyarna nyibu-borrwujarna jimarn jarra gun-molamola jama nyiburr-jirrarna. Wurra gun-nyagara. \v 21 Wurra gun-gata gun-nerra ana-goyburrpa mu-ngoyurra jama nyiburr-ji nyiburr-workiyana rrapa gun-guniya gugu gona nyiburr-ni, gun-narda gun-nga gun-molamola guna-jekarra ana-gorrburrwa, ya? Wurra gala gun-nga. Wurra gun-gata gun-nerra gun-gujuwa jarra. \v 22 Wurra minypa gun-guniya gugu gun-nerra gala barrwa wana gu-ji ana-gorrburrwa, wurra jarra minypa ana-goyburrpa nyiburr-mujama nyiburr-nirra nula nipa Wangarr, gu-gatiya wenga gun-molamola guna-jeknga ana-gorrburrwa gu-workiya. Minypa Wangarr nyiburr-molamola nyirr-nenga a-nirra ana-goyburrpa nyiburr-yigipa, rrapa minypa wanngu nyiburr-nipa barra nyiburr-workiya. \v 23 Ngardawa ana-nga jama a-jirra a-workiya gun-nerra, nipa gu-mangga a-workiya gun-gujuwa. Wurra Wangarr — nipa wupa ngardapa an-molamola — nipa arr-wucha wanngu gun-guni, wanngu nguburr-nipa barra nguburr-workiya minypa ngayburrpa rrapa an-ngayburrpa Bunggawa Jesus Christ gu-ngardapa nguburr-negiyana. \c 7 \s1 Minypa Gun-maywapa Ranginy An-gumarrbipa Jin-gumarrbipa \p \v 1 Jela, worla, gun-guna ngaypa ngu-wengga barra ana-gorrburrwa ana-goyburrpa nyibu-malawa barra, ngardawa ana-goyburrpa marn․gi joborr gun-gata Wangarr a-wuna arrburrwa Mojich \pn (Moses)\pn*, minypa gun-narda joborr wana gu-jirra burrwa gu-galiya yerrcha aburr-nirra, wurra an-gugaliya a-juwiya a-workiya gun-gata joborr gala barrwa gu-yinmiya wana gu-negiya nula. \v 2 Minypa gun-maywapa ranginy gama an-gugaliya jiny-mangga a-workiya nipa jin-nigipa jin-gumarrbipa niya, rrapa nipa an-gata an-gumarrbipa a-ninyarra nipa jin-gata gala jiny-yinmiya a-bawa, ngardawa gun-gata joborr gu-yurra achila. Wurra minypa an-gumarrbipa a-juwiya a-workiya, barrwa gun-gata joborr gala gu-yu achila, wurra jin-gata gama nipa gugu an-gumarrbipa jin-nyagara jinyu-nirra. \v 3 Minypa jin-gata minyja an-nigipa an-gumarrbipa burdak a-ninyarra rrapa minypa an-nerranga a-bitimanga jiny-yorkiya, lika birripa jibu-yopa barra minypa nipa gun-nerra jama jiny-jirra rrapa marrambay jiny-jirra jiny-yorkiya. Wurra an-gumarrbipa a-juwuna achila, gun-gata wupa joborr mu-ngoyurra gu-yu achila, gu-yinaga nipa jin-gumarrbipa niya, wurra gun-narda gala barrwa gu-yu achila joborr. Rrapa minyja ana-werranga jiny-ma, gun-narda ngika minypa marrambay jama jiny-ji, wurra jarra gun-mola achila. \v 4 Jela, worla, gun-narda ngaypa ngu-wena gun-maywapa ranginy. Minypa gun-burral gun-gata joborr Wangarr a-wuna arrburrwa Mojich ana-goyburrpa jarra nyiburr-juwuna rrapa gun-gata joborr gala barrwa gu-yu ana-gorrburrwa, ngardawa Christ nipa an-burral a-juwuna, gu-gatiya wupa nyanma. Barra minypa ngayburrpa nguburr-yigipa nguburr-ni an-gata nipa Wangarr ana-nyala a-jarrkarrana, mu-ngoyurra a-juwuna, rrapa minypa gun-molamola jama nguburr-ji barra nula Wangarr. \v 5 Ngardawa gun-gata mu-ngoyurra ngayburrpa gu-gurdiya nguburr-yika rrawa, joborr gun-gata Wangarr a-wuna arrburrwa Mojich gun-narda arr-gurdagurdarrana gun-ngiya gun-nerra rrapa gun-ngiya gun-molamola, jimarn jarra gun-nerra ngubu-bawujarna. Wurra jarra nguburr-garlmunapa burr-guya ngubu-borrwurra gun-gata gun-nerra, lika ngayburrpa nguburr-burral gun-nerra jama nguburr-ji nguburr-workiyana gun-gujuwa. \v 6 Wurra gun-guniya gugu gala barrwa gu-yu arrburrwa joborr gun-gata mu-ngoyurra arr-bichinga gu-ni. Wurra nguburr-juwuna nula gun-gata, rrapa ngayburrpa gugu nguburr-mujama ngika minypa joborr mu-jurra gu-yurra arrburrwa, wurra minypa Mern an-mawunga arr-ganyja a-workiya jarra. \s1 Joborr Rrapa Mola Gun-nerra \p \v 7 Lika nguburr-yinmiya barra ngayburrpa ngubu-borrwa? Wurra joborr gun-gata Wangarr a-wuna arrburrwa Mojich, gun-narda gun-nerra, ya? Ngika, a-la! Wurra gun-molamola gun-narda. Wurpa minyja joborr gala gu-yurrarna, ngaypa ngu-bamapungarna gun-gata gun-nerra, gala ngu-borrwujarna mu-werrmbarra ngu-nacharna. Wurra joborr gu-yurra, gun-narda marn․gi nguna-negarra. Minypa gu-yinaga, “Gala barra mu-werrmbarra nyi-na,”\x + \xo 7:7 \xt Exodus 20:17; Deuteronomy 5:21\x* \v 8 lika gu-gata wenga ngaypa mu-werrmbarra nguburr-nana ngu-workiyana. Wurra jimarn jarra joborr gun-nyagara, gun-narda minypa gun-nerra gala gu-yinmiyarna nguna-burndarna. \v 9 Minypa ngaypa mu-ngoyurra gala joborr gu-yurrarna apula rrapa ngaypa ngu-mola ngu-rrigirrgarra, minypa joborr gun-nyagara apula. Wurra nuwurra waypa lika joborr gu-yu apula, lika gu-gata wenga gun-nerra guna-garlmunapa nguna-buna, rrapa ngaypa minypa ngu-juwuna. \v 10 Minypa joborr gu-yurra gochila gochila nguna-rrana jimarn jarrapa nipa wanngu gun-guni, wurra gun-gujuwa jarra. \v 11 Minypa joborr marn․gi nguna-negarra gun-gata gun-ngiya gun-nerra rrapa gun-ngiya gun-molamola, wurra gu-gata wenga gun-gata gun-nerra guna-garlmunapa nguna-yolkaja rrapa minypa joborr gu-murna nguna-buna, ngaypa ngu-juwuna.\x + \xo 7:11 \xt Genesis 3:13\x* \p \v 12 Ganapiya, lika gun-molamola gun-gata joborr Wangarr a-wuna arrburrwa Mojich. Minypa gu-yinmiya gu-yurra gu-bamburda jechinuwa gu-yurra gun-molamola warrpam. \v 13 Wurra gun-gata gun-molamola warrpam joborr, gun-narda ngaypa nguna-buna, ngu-juwuna, ya? Ngika, a-la! Wurra gun-nerra nipa wupa nyanma nguna-buna jarra. Minypa joborr gu-molamola gu-murna, wurra gun-nerra nipa nyanma nguna-buna, ngaypa ngu-juwuna. Gu-gurda ngacha. Barra minypa yarlanga gu-yu gun-gata gun-nerra gu-guyinmiya ngacha. Minypa joborr gu-yurra rrapa gu-gata wenga ngayburrpa marn․gi minypa gun-nerra nipa gun-gata gun-nerra warrpam. \s1 Minypa An-gugaliya A-barparpurda A-workiya \p \v 14 Ngayburrpa marn․gi gun-gata joborr Wangarr arr-wuna nipa waykin gun-guyinda joborr, wurra ngaypa ng-gugaliya minypa ngaypa ngu-mujama nula gun-nerra jarra. \v 15 Ngaypa gala marn․gi ngu-yinmiya ngaypa jama ngu-jirra. Minypa gun-nga ngaypa jal ngu-nirra, gun-narda gala ngaypa jama ngu-ji ngu-workiya, wurra ngaypa jama ngu-jirra ngu-workiya gun-gata ngaypa ngoyurra ngu-yerryerrmiya nula.\x + \xo 7:15 \xt Galéychiya 5:17\x* \v 16 Rrapa minyja ngaypa gala jal ngu-ni gun-gata ngaypa ngu-yinmiya, gun-narda minypa wuparnana ngu-ngurrnga ngaypa ngu-yagurrmunga nula gun-gata joborr minypa nipa gun-molamola. \v 17 Minypa ngaypa wupa ngika ngaypa werra ngu-negiya ngu-workiya, wurra jarra gun-nerra gun-gata ngaypa ngu-rrimanga nipa nyanma. \v 18 Minyja ngaypa marn․gi gun-gata gala gun-nga gun-molamola ngaypa ngu-rrima ngaypa wupa ngu-burral. Minypa ngaypa wuriya ngu-borrwuja jimarna barra jechinuwa ngu-bamba, wurra jarra ngaypa ngu-barparpurda. \v 19 Minypa gun-gata gun-molamola ngaypa jal ngu-nirra barra jama ngu-ji, gun-narda ngaypa gala ngu-yinmiya, wurra jarra gun-gata gun-nerra ngaypa gala jal ngu-ni, gun-narda ngaypa jama ngu-jirra ngu-workiya. \v 20 Minypa ngaypa jama ngu-jirra ngu-workiya ngaypa gala jal ngu-ni, rrapa gun-narda minypa ngaypa ngika, wurra gun-nerra ngaypa ngu-rrimanga jarra, gu-gurda ngacha. \p \v 21 Ganapiya, lika ngaypa ngu-borrwuja gu-yinagatiya gu-workiya: Minypa ngaypa ay-yinda jal ngu-ni barra jechinuwa ngu-bamba rrapa gu-gata wenga gun-nerra yi-gurrepa apula. \v 22 Minypa wuparnana ngaypa ngu-ngurrnga ngaypa ngu-marrkapchinga nula Wangarr gun-nika joborr. \v 23 Wurra ngaypa ng-galiyarra ng-gata ngu-burral gala ngu-yagurrma ngaypa ngu-bama, wurra ngaypa ngu-burral gun-nerranga ngu-borrwuja minypa gun-gata gun-nerra ngaypa ngu-rrimanga. Minyjiya. Gun-narda gun-nerra ngaypa nguna-bichinga gu-nirra. \v 24 Ya gurrupurunga ngaypa! Ana-nga barra wanngu nguna-nega gun-guna gun-gujuwa ngaypa ngu-burral ngu-rrimanga? \v 25 Wurra ngaypa jarra ngu-japurramayana nula Wangarr ngardawa an-ngayburrpa Bunggawa Jesus Christ nipiya, ngarla, wanngu nguna-nenga! \p Ganapiya, lika gu-yinagatiya gu-workiya: Minypa ngaypa ngu-bama ngaypa ngu-mujama nula Wangarr gun-nika joborr, wurra ngaypa ngu-ngurrnga ng-gata gun-nerra ngu-rrimanga ngaypa ngu-mujama nula gun-nerra. \c 8 \s1 Mern An-mawunga Wanngu Arr-nenga \p \v 1 Gu-gata ngacha minypa Wangarr gala barra mari gu-garra burrwa aburr-nga aburr-gata birripa rrapa nipa Christ Jesus gu-ngardapa aburr-negiyana. \v 2 Ngardawa nipiya nyanma Christ Jesus nipa Mern An-mawunga wanngu nguna-negarra ngaypa, rrapa gala barrwa gun-nerra gu-yu apula rraka ngaypa ngu-juwa. \v 3 Wurra joborr gu-yurra gun-gata Wangarr a-wuna arrburrwa Mojich, gun-narda gun-nyarlkuch ngardawa ngarripa wupa arr-gugaliya jarra arr-nyarlkuch, arr-gata minypa gun-nerra ay-rrimanga. Wurra jarra Wangarr nipa arr-jarlapuna minypa ana-jerrmarra an-nigipa An-walkurpa, nipa minypa an-gugaliya a-ni, barra ngarripa arr-gugaliya arr-werra nipa gun-nerra gu-yerrnyja arrkula. \v 4 Gu-gurda ngacha. Barra minypa gun-gata joborr nipa a-wuna arrburrwa Mojich \pn (Moses)\pn* ngayburrpa minypa gun-burral ngubi-nega, ngika minypa ngayburrpa nguburr-ngurrnga nguburr-gata gun-nerra ngubi-rrimanga, wurra minypa ngubi-yagurrmunga nula Mern An-mawunga. \p \v 5 Minypa aburr-gata aburr-nga aburr-galiyarra burrwa aburr-workiya birripa wupa ngardapa aburr-ngurrnga aburr-gata gun-nerra gubi-rrimanga, birripa gubu-borrwuja aburr-workiya ana-gugaliya gun-nika jal gun-guni. Wurra aburr-gata aburr-nga aburr-galiyarra nula aburr-workiya Mern An-mawunga, birripa gubu-borrwuja aburr-workiya Mern An-mawunga gun-nika jal gun-guni. \v 6 Wurra gun-gata minypa an-gugaliya gu-borrwuja a-workiya nipa wupa ana-gugaliya gun-nika, gun-narda minypa gun-gujuwa nuluwa, ngaja, ngarla, ngardawa nipa an-nerra. Wurra gun-gata minypa an-nerranga an-gugaliya gu-borrwuja a-workiya Mern An-mawunga gun-nika, gun-narda nuluwa an-gata an-gugaliya minypa wanngu gun-guni rrapa magaya gun-guni. \v 7 Ngardawa ana-nga gu-borrwuja a-workiya gun-nerra, nipa an-gata an-gugaliya an-bachirra nula Wangarr; gala gu-yagurrma nula a-workiya Wangarr gun-nigipa joborr. Minyjiya. Ngardawa gala a-yinmiya. \v 8 Gu-gurda ngacha minypa aburr-gata aburr-nga aburr-galiyarra burrwa aburr-workiya birripa wupa aburr-ngurrnga aburr-gata gun-nerra gubi-rrimanga, birripa nipa Wangarr gala a-yinmiya a-marrkapcha burrwa, wurra ngika. \p \v 9 Wurra jarra ana-goyburrpa gala nyiburr-galiya ana-gorrburrwa nyiburr-workiya ana-goyburrpa nyiburr-ngurrnga nyiburr-gata gun-nerra nyibi-rrimarra, wurra minypa jarra Mern An-mawunga nyiburr-galiyarra nula, minyja gun-burral Wangarr An-mawunga nyibi-rrimanga. Wurra ana-nga an-gata gala a-rrima Christ An-mawunga, an-gata an-gugaliya nipa Christ an-nika ngika. \v 10 Wurra nginyipa minyja Christ n-dimanga, gun-narda minypa nginyipa ny-burral ny-juwuna ngardawa gun-gata gun-nerra n-dimarra, wurpa lika minypa nginyipa ny-nyurrnga wanngu nyi-ni ngardawa jechinuwa gun-guni gun-gata Christ gun-nika, gun-gatiya wupa nyanma. \v 11 Rrapa ngardawa Wangarr a-jarrkarrana Jesus, nipa mu-ngoyurra a-juwuna, lika minyja nginyipa n-dimanga Wangarr An-mawunga, gun-narda minypa nipa an-gatiya Christ a-jarrkarrana nipa a-yirda barra nginyipa ny-burral biy-jarrkarra barra rrapa wanngu biy-nega ngardawa nipiya Ana-mawunga nyanma, an-nardiya nginyipa n-dimanga.\x + \xo 8:11 \xt 1 Gorint 3:16\x* \p \v 12 Lika jela, worla, ngardawa Mern An-mawunga ngubi-rrimanga, ngayburrpa gala barra nguburr-galiya arrburrwa ngayburrpa nguburr-ngurrnga nguburr-gata gun-nerra ngubi-rrimanga. \v 13 Wurra minyja nginyipa ny-jaliya nggula ny-yorkiya nginyipa ny-nyurrnga ny-jata gun-nerra n-dimanga, nginyipa ny-juwa barra. Wurra minypa Mern An-mawunga n-dimanga nginyipa minyja ny-beyba gun-nerra gun-gata arr-gugaliya nyanma, gun-narda minypa nginyipa barra wanngu nyi-ni. \v 14 Ngardawa nguburr-nga nguburr-gata minypa ngubi-yagurrmunga nula nguburr-workiya Wangarr An-mawunga, ngayburrpa nguburr-gurdiya Wangarr nguburr-yika walkurpa yerrcha. \v 15 Minypa nginyipa gala ny-manggarna an-mawunga ana-gata ngacha jimarn jarra n-delipa biy-nengarna nyi-gugurkuja. Gun-narda ngika. Wurra jarra nipa Wangarr biy-wuna nipiya An-mawunga nginyipa barra ny-jaliya wuparnana minypa nginyipa ny-yalkurpa nyi-nirra nula. Gu-gurda ngacha minypa ngayburrpa ngubu-burrmaymburda nguburr-workiya, nguburr-yinaga, “Anya!”\x + \xo 8:15 \xt Mark 14:36; Galéychiya 4:6\x* \v 16 Minypa Mern An-mawunga nipiya an-gatiya a-weya arrburrwa, wuparnana nguburr-ngurrnga nguburr-galiyarra minypa ngayburrpa Wangarr nguburr-yika gu-ngarda yerrcha. \v 17 Rrapa ngardawa ngayburrpa Wangarr nguburr-yika gu-ngarda yerrcha, ngayburrpa barra ngubu-ma gun-molamola nipa Wangarr gu-rrimanga arrburrwa. Minypa gun-gata nipa gu-rrimanga nula Christ, gun-narda ngayburrpa barra wugupa nula Christ ngubu-ma barra, wurra minyja gun-guniya burdak ngayburrpa gun-burral nguburr-malcha nula Christ wolawola aburr-werranga aburr-bachirramiya nula aburr-workiya, barra nyanma ngayburrpa wugupa nula Christ burr-gujayanaya nguburr-nipa barra nguburr-workiya.\x + \xo 8:17 \xt Galéychiya 4:5-7\x* \s1 Jurdach Guna-bamburda Gun-molamola \p \v 18 Ngaypa ngu-borrwurra rrapa marn․gi minypa gun-nga gun-nerra gu-nirra arrburrwa gu-workiya gun-guna rrawa, gun-narda gun-delipa, wurra jurdach gu-bengga barra gun-molamola gun-gujayanaya, gun-narda jarra wana. \v 19 Minyjiya. Gurdiya wupa rrawa marr gu-ganyja gu-yinpa barra burr-na barra Wangarr burr-yika walkurpa yerrcha burr-gujayanaya aburr-bengga barra. \v 20 Minyja gun-guna rrawa gun-nerra gu-ni rrapa gu-barparpurda gu-nirra, ngika minypa rrawa gun-guna gun-nigipa wupa jal gun-guni, wurra jarra Wangarr nipa nyanma ngardawa nipa gu-borrwurra burraya barra gu-molamiya.\x + \xo 8:20 \xt Genesis 3:17-19\x* \v 21 Minypa gun-guniya rrawa gun-nerra gu-nirra rrapa gu-gulolmiya gu-bamburda, wurra jarra rrawa gu-molamiya barra gun-molamola gu-ni barra, ngardawa wanngu gun-guni gun-gata minypa Wangarr burr-yika walkurpa yerrcha gubi-rrimanga, gu-gatiya wupa nyanma. \p \v 22 Minyja ngarripa marn․gi nula gun-nardiya rrawa nipa minypa gu-rruwuja gu-workiya gipa gun-guwarr, minypa gun-maywapa ranginy wolawola gama jiny-yurkurichinga rrapa jin-duwuja jiny-yorkiya, delipa a-mangga jiny-yorkiya. \v 23 Wurra rrawa ngardapa ngika gu-rruwuja, wurra ngayburrpa nguburr-guna minypa Mern An-mawunga ngubi-rrimanga, ngayburrpa burr-guta nguburr-ngurrnga minypa nguburr-rruwuja, nguburr-ganaja nguburr-nirra gu-yinpa barra Wangarr arr-ma barra ngayburrpa nguburr-burral burr-guta nguburr-molamiya barra.\x + \xo 8:23 \xt 2 Gorint 5:2-4\x* \v 24 Gu-gurda ngacha nipa gochila an-dana minypa nipa arr-jarlapuna arr-menga. Wurra gun-gata gochila gochila gun-gurra jimarn jarra gipa ngubu-manggarna, gun-narda minypa gala nguburr-yinmiya mu-nguy marr ngubu-ga nula gun-gata. Minyja an-gugaliya gala marr gu-ga a-workiya gun-gata nipa gipa mu-ngoyurra gu-rrimarra. \v 25 Wurra minypa ngayburrpa ngubu-borrwuja rrapa nguburr-nyiljinga nula gun-gata ngayburrpa gala burdak ngubu-manggarna, gun-narda minypa marr ngubu-ganyja nula gun-gata rrapa gala nguburr-jeka nguburr-workiya. \p \v 26 Rrapa mola nipa Mern An-mawunga a-gunggajinga arrburrwa, ngardawa ngayburrpa nguburr-nyarlkuch. Minypa ngayburrpa gala marn․gi gun-nga jimarna ngubu-wenggana Wangarr, wurra jarra Mern An-mawunga nipiya a-wengganacha arrburrwa a-workiya minypa burr-guya nipa gu-borrwuja arrburrwa gun-molamola. \v 27 Rrapa Wangarr an-gata arr-nacha a-workiya wuparnana nguburr-ngurrnga, nipa marn․gi gun-ngiya nipa Mern An-mawunga gu-borrwuja arrburrwa, ngardawa nipa Mern An-mawunga a-wengganacha arrburrwa a-workiya minypa Wangarr gun-nika jal gun-guni. \p \v 28 Rrapa wuriya gu-yinmiya gu-nirra arrburrwa gu-workiya gun-nerra, waygaji gun-molamola, wurra ngayburrpa marn․gi nula Wangarr minypa nipa gun-molamola gu-jarlapurda burrwa a-workiya aburr-yigipa aburr-gata minypa jal aburr-nirra nula, aburr-gatiya minypa nipa burr-menga minypa nipa gu-borrwurra gun-narda gun-molamola. \v 29 Ngardawa aburr-gata nipa Wangarr mu-ngoyurra gu-borrwurra burrwa aburr-yigipa, nipa rrapa gu-borrwurra burrwa birripa barra aburr-ni minypa an-gata an-nigipa An-walkurpa. Barra nyanma an-nigipa An-walkurpa an-gata nipa an-murnangana burrwa rrapa birripa aburr-manypa aburr-yigipa worlapa niya yerrcha. \v 30 Minypa ana-nga an-gata nipa Wangarr mu-ngoyurra gu-borrwurra nula barra an-nigipa a-ni, an-gata an-gugaliya nipa Wangarr a-menga. Rrapa minypa nipa a-menga, gun-narda minypa an-jechinuwa a-negarra. Rrapa minypa an-jechinuwa a-negarra, gun-narda minypa nipa Wangarr ana-nyala an-molamola a-negarra an-gata an-gugaliya. \s1 Ngayburrpa Nguburr-molamiyanapa Warrpam \p \v 31 Ganapiya, lika ngayburrpa nguburr-yinmiya barra ngubu-borrwa? Wurra minyja Wangarr nipa an-mola arrburrwa, ana-nga barra a-bachirramiya arrburrwa jimarna barra nipa a-molamiya rrapa ngayburrpa nguburr-nyagara? Wurra gala ana-nga a-yinmiya. \v 32 Wurra Wangarr an-gata gala a-gopungarna an-nigipa An-walkurpa, wurra jarra minypa gu-mari a-barrbuna, a-jortchinga arrburrwa, nipa an-gatiya mu-nguy arr-wu barra gun-nga burr-guta minypa nipa burr-guya an-mola arrburrwa. \v 33 Lika ngayburrpa nguburr-gurda Wangarr a-jerrjerrjiyana arrburrwa, ana-nga barra arr-ngurrja ngayburrpa nguburr-werra? Wurra jarra nipa an-gata Wangarr nguburr-jechinuwa arr-nenga. \v 34 Ya? Ana-nga barra mari gu-garra arrburrwa? Wurra jarra Christ Jesus an-gata a-juwuna, an-gatiya nipa Wangarr ana-nyala a-jarrkarrana rrapa wanngu a-negarra, nipiya an-gata Wangarr ana-gera a-nirra a-workiya ana-munganaguwa rrapa minypa a-wengganacha arrburrwa a-nirra a-workiya. \v 35 Ya? Minypa Christ nipa gurrurta gun-burral jal gun-guni gu-rrimanga arrburrwa, wurra ana-nga barra arr-ngorrkornda nipa Christ rrapa ngayburrpa? Wurra gala ana-nga wurra wuriya gun-nga gun-nerra guna-bamba, gun-derta ngubu-barripa. Minypa waygaji aburr-bachirramiya arrburrwa, wurra waygaji balaja gun-nyagara gu-ni arrburrwa rrapa ngayburrpa nguburr-werrmiya nguburr-ni, wurra waygaji gorlk gun-nyagara gu-ni arrburrwa, o gun-gujuwa yi-gurrepa guna-ji arrburrwa, an-dakal a-bengga arrburrwa burr-guta, wurra gu-gurda ngacha gala gu-yinmiya gun-nyagara gu-nega arrburrwa gun-gata nipa Christ gurrurta gu-rrimanga arrburrwa. \v 36 Minypa janguny gu-yurra, gu-yinaga, \q1 “Ngardawa ngayburrpa nyiburr-nginyipa \q2 birripa nyirrbu-burnda aburr-workiya, \q3 ngayburrpa nyiburr-juwiya. \q1 Birripa gubu-borrwuja jimarna ngayburrpa barra nyiburr-juwa \q2 minypa jin-maywapa jin-gata jip \pn (sheep)\pn* jibu-burnda aburr-workiya.”\x + \xo 8:36 \xt Psalms 44:22\x* \m \v 37 Gu-yinagata gu-yurra janguny. Wurra gun-nga burr-guta gu-gata ngacha gun-nerra gu-nirra arrburrwa gu-workiya, wurra ngayburrpa jarra nguburr-molamiyanapa warrpam, ngardawa nipa nyanma an-gata gurrurta gu-rrimanga arrburrwa. \v 38 Minypa ngaypa ngu-borrwurra rrapa marn․gi ngardawa gun-guna gun-burral: Marrban waygaji ngayburrpa nguburr-juwa wurra waygaji nguburr-rrigirrga nguburr-workiya, rrapa marrban waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk birripa aburr-yinmiya rrapa aburr-werranga wana yerrcha birripa aburr-yinmiya, rrapa marrban gun-guniya gu-yinmiya gu-nirra rrapa jurdach gu-yinmiya barra gu-ni, marrban gun-ngiya wana gun-babalapa, \v 39 rrapa marrban gu-yinmiya waykin rrapa gu-yinmiya wupa, marrban gun-ngiya gun-guniya rrawa rrapa gun-gaba balay, wurra jarra nipa Wangarr gurrurta gu-rrimanga arrburrwa minypa gu-ngardapa nguburr-negiyana ngayburrpa rrapa nipa Christ Jesus an-ngayburrpa Bunggawa. Rrapa gala gu-nga rraka gun-nyagara gu-nega gurrurta gun-gata nipa Wangarr gu-rrimanga arrburrwa. Gun-nardiya rrapa ganapiya. \c 9 \s1 Wangarr Burr-yika Gu-galiya Yerrcha Mu-ngoyurra Nipa Burr-menga \p \v 1 Minypa ngaypa ng-guna nipa an-gata Christ, gun-guna ngaypa ngu-wengga barra gun-burral; gala arr-yolka. Wurra nipa Mern An-mawunga wugupa apula, wuparnana ngu-ngurrnga ngaypa ng-galiyarra \v 2-3 burr-guya wargugu ngu-nirra burrwa aburr-ngaypa aburr-borrmunga ngayburrpa gu-ngardapa nyiburr-bapurr. Minyjiya. Ngaypa wupa ngu-ngurrnga ngu-borrwuja yama ngaypa jimarna Christ a-bachirramiya apula rraka ngaypa rrapa nipa nyirri-ngorrkorndiya minyja nipa Christ a-gunggaja burrwa birripa \v 4 Yichrayal \pn (Israel)\pn* aburr-guyinda. Ngardawa birripiya nipa Wangarr mu-ngoyurra burr-menga aburr-yigipa gu-galiya yerrcha. Birripa aburr-gatiya nipa wugupa burrwa a-jayanayana a-ji a-workiyana rrapa a-wena burrwa gun-molamola nipa gu-borrwurra burrwa, rrapa gu-gurrmurra burrwa joborr minypa birripa barra aburr-yinmiya aburr-marrngoypiya nula aburr-workiya, rrapa gochila bin-dana wanngu gun-guni. \v 5 Minypa aburr-birripa nyanyapa burra yerrcha, ngaja, ngarla, nipa Wangarr a-jerrjerrjiyana burrwa. Rrapa Christ ana-bona, nipa an-gugaliya gu-birripa gu-rrawa. Gun-nardiya rrapa ganapiya, barra Wangarr an-nelangga ngayburrpa an-molamola ngubi-nega an-gatiya wana an-babalapa. \p \v 6 Wurra gun-gata minypa Wangarr gochila bin-dana Yichrayal yerrcha, gun-narda ngika minypa jimarn jarra burr-yolkajarna. Wurra jarra aburr-gata aburr-jaranga gu-galiya yerrcha nipa an-gata Yichrayal\f + \fr 9:6 \ft 9:6 \fk Yichrayal\ft nipa an-gata \+fk Jeykap \ft \+it (Jacob)\+it*, wurra minypa jurdach Wangarr an-geka an-nelangga a-garrana \+fk Yichrayal\ft . Minyja na Genesis 32.28 rrapa 35.10.\f* burr-bokamurra, aburr-werranga aburr-gatiya gun-burral ngika aburr-borrmunga. \v 7 Minyjiya. Aybriyam \pn (Abraham)\pn* burr-yika ngika gu-ngarda yerrcha marrban nipa an-birripa an-guwelamagepa. Ngardawa Wangarr a-wena nula Aybriyam, a-yinagata, \q1 “An-nginyipa walkur Ayjek \pn (Isaac)\pn* barra burr-bokama, \q2 birripa aburr-gatiya gun-burral aburr-nginyipa gu-galiya yerrcha.”\x + \xo 9:7 \xt Genesis 21:12\x* \m \v 8 Gun-narda nipa a-wena, minypa nipa gu-borrwurra aburr-gata aburr-werranga Aybriyam burr-bokamurra birripa ngika Wangarr burr-yika gu-ngarda yerrcha, wurra jarra gochila aburr-gurra wupa birripa gun-burral Aybriyam burr-yika gu-galiya yerrcha nipa Wangarr a-jerrjerrjiyana burrwa. \v 9 Ngardawa gun-gata Wangarr gochila a-rrana Aybriyam, nipa a-yinanga nula, \q1 “Nuwurra gun-balmapa gu-ji barra ngaypa nguna-jeka barra \q2 rrapa Jera \pn (Sarah)\pn* an-nurra a-ma barra nggula.”\x + \xo 9:9 \xt Genesis 18:10\x* \p \v 10 Rrapa gun-narda ngardapa ngika, wurra gun-gatiya rrapa Rabéka \pn (Rebecca)\pn* bijirri-dimarra, mu-wurra yerrcha gu-ngardapa abirri-bambungguna. Minypa abirri-gata wuriya an-ngardapa nyanyapa buta nipa an-gata an-ngayburrpa mu-ngoyurra an-guyinda Ayjek, \v 11 rrapa wuriya gun-gatiya bitipa gala burdak abirri-bambunggiyarna rrapa gala gun-nga jama abirri-jirrarna gun-mola rrapa gun-nerra, wurra nipa Wangarr gipa mu-ngoyurra gu-borrwurra ana-nga an-gata an-nigipa. Ngardawa nipa Wangarr mu-ngoyurra gu-borrwurra minypa aburr-yigipa gu-ngarda yerrcha nipa Wangarr burr-yika gun-narda ngika minypa an-gugaliya jama a-jirra a-workiya; wurra jarra minypa Wangarr nipa wupa ngardapa niya gu-borrwurra rrapa a-jerrjerrjiyana burrwa. \v 12 Gu-gurda ngacha minypa nipa mu-ngoyurra a-wena achila Rabéka, a-yinanga achila, \q1 “Delipa yerrcha nginyipa bijirri-ma barra, \q2 mu-ngoyurra an-guyinda nipa barra an-mujama a-ni nula jurdach an-guyinda.”\x + \xo 9:12 \xt Genesis 25:23\x* \m \v 13 Gun-narda minypa rrapa janguny gu-yurra, gu-yinagata, \q1 “Jeykap \pn (Jacob)\pn* ngaypa jal ngu-nirra nula, \q2 wurra Yicho \pn (Esau)\pn* gala jal ngu-ni nula.”\x + \xo 9:13 \xt Malachi 1:2-3\x* \p \v 14 Lika ngayburrpa nguburr-yinmiya barra ngubu-borrwa? Wurra gun-narda minypa jimarn jarra nginyipa nipa Wangarr gala an-jechinuwa, ya? Wurra ngika, a-la! \v 15 Wurra minypa nipa a-yinanga nula Mojich \pn (Moses)\pn*, \q1 “An-gata ana-nga ngaypa ngu-borrwurra nula, \q2 an-gata ngaypa barra ngu-worija nula. \q1 Minypa an-gata ana-nga ngaypa ngu-borrwurra nula, \q2 an-gata ngaypa barra ng-gunggaja nula.”\x + \xo 9:15 \xt Exodus 33:19\x* \m \v 16 Gu-gurda nula janguny lika ngayburrpa ngubu-borrwurra nguburr-yigipa arr-nenga Wangarr, ngika minypa nguburr-gugaliya ngayburrpa wupa ngardapa ngubu-borrwuja rrapa jama nguburr-jirra, wurra minypa Wangarr nipa wupa ana-nyala a-gunggajinga arrburrwa jarra. \v 17 Ngardawa mu-jurra gu-yurra janguny minypa Wangarr a-wena nula Berow \pn (Pharoah)\pn*, a-yinanga nula, \q1 “Ngaypa ngiy-gurrmurra nginyipa bunggawa nyi-nirra gun-gata rrawa Yijipt \pn (Egypt)\pn* \q2 ngaypa barra yarlanga ngu-nega barra ngaypa jarra wana ngu-babalapa, \q2 rrapa janguny barra gu-barrjeka apula, \q3 aburr-galiya barra gun-nardiya rrawa gu-jirra gu-boya.”\x + \xo 9:17 \xt Exodus 9:16\x* \m \v 18 A-yinagata Wangarr a-wena nula Berow. Minypa nipa Wangarr mu-ngoyurra gu-borrwurra rrapa aburr-werranga gu-galiya yerrcha nipa a-gunggajinga burrwa a-workiya, wurra aburr-werranga nipa mun-molma mun-derta mun-gorla mu-nenga burrwa jarra. \p \v 19 Lika ana-goyburrpa ny-nyardapa ny-yinga waygaji nguna-wenggana, ny-yinda apula, “Gun-narda lika an-nga nula nipa Wangarr nguna-ngurrjinga jimarna ngaypa ngu-werra? Wurra nipa jarra gu-borrwurra rrapa gala ana-nga barrwa a-yinmiya.” \v 20 Wurra nginyipa jarra nyi-gugaliya, ana-nga a-wena nggula nginyipa ny-jurda ny-bachirra nula Wangarr? Wurra gala ny-yinmiya ny-jurda biy-jarlapunapa nginyipa ny-yengga nula nipa biy-jarlapuna, ny-yinda nula, “An-nga nula nginyipa nguna-jarlapuna minypa ng-gunaga?”\x + \xo 9:20 \xt Isaiah 29:16; 45:9\x* \v 21 Wurra minypa gun-maywapa ranginy an-gugaliya japalana a-jarlapurda a-workiya, nipa gun-mola nula minyja jal a-ni an-ngardapa japalana a-jarlapa barra ngayburrpa ngubi-na an-molamola, wurra an-nerranga japalana a-jarlapa jama nula an-gata minypa ngayburrpa gala jal nguburr-ni ngubi-na. Gun-narda gun-mola nula an-gata an-gugaliya wuriya gu-ngardapa rrakal gu-guyinda nipa a-jarlapa. \p \v 22 Rrapa nipa Wangarr a-yinagatiya minypa an-gata japalana a-jarlapurda a-workiya, gun-mola nula a-yinmiya nipa jama a-ji gun-nigipa jal. Minypa nipa Wangarr gu-borrwurra aburr-gata aburr-bachirra nula nipa burr-bu barra rrapa minypa yarlanga gu-nega barra nipiya wana an-babalapa. Wurra gun-mola nula nipa minyja burdak a-derichinga \v 23 ngardawa gu-borrwurra nipa barra yarlanga gu-nega nipa an-molamola warrpam burrwa aburr-yigipa gu-galiya yerrcha nipa a-gunggajinga burrwa a-workiya, aburr-gatiya minypa nipa mu-ngoyurra burr-jarlapuna birripa barra gu-molamola aburr-ni. \v 24 Minyja aburr-gata gu-galiya yerrcha ngayburrpa nguburr-yigipa Wangarr nguburr-yika, ngaja, ngarla. Minypa Ju \pn (Jew)\pn* yerrcha ngardapa ngika, wurra Jentayl \pn (Gentile)\pn* yerrcha burr-guta. \v 25 Minypa wola Wangarr a-wena gun-gata nipa Wojéya \pn (Hosea)\pn* a-wukurrjinga, gu-yinaga janguny, \q1 “Aburr-gata aburr-ngaypa ngika gu-galiya yerrcha, \q2 barrwa aburr-ngaypa nguburr-nega barra. \q1 Aburr-gata gala jal ngu-nirrarna burrwa, \q2 barrwa ngaypa jal ngu-ni barra burrwa rrapa aburr-ngaypa nguburr-nega barra.”\x + \xo 9:25 \xt Hosea 2:23\x* \m \v 26 A-yinagata, \q1 “Gun-gatiya rrawa birripa aburr-galiyana ngaypa ngu-yinanga burrwa, \q2 ‘Nyiburr-gurda nyiburr-ngaypa ngika gu-galiya yerrcha,’ \q1 nuwurra jurdach aburr-galiya barra \q2 ngaypa ngu-yinda barra burrwa, \q3 ‘Nyiburr-gurda nyiburr-ngaypa gu-galiya yerrcha, \q3 ngaypa ng-gunaga ngu-nirra ngu-burral Wangarr.’”\x + \xo 9:26 \xt Hosea 1:10\x* \m \v 27 Wurra Yichrayal yerrcha jarra, birripa wola Aycháya \pn (Isaiah)\pn* burr-ngurrjinga, nipa a-jabarrchinga a-ji, a-yinanga, \q1 “Wuriya gun-gata minypa nipa Yichrayal burr-bokamurra aburr-yigipa gu-galiya yerrcha gun-burral aburr-jaranga \q3 minypa jaranga an-gata gu-bachirra a-yurra, \q2 wurra birripa Wangarr barra wanngu burr-nega ngika aburr-jaranga. \q1 \v 28 Ngardawa yibirrich nipa burr-bu barra aburr-gurdiya gorlk gun-nardiya rrawa gu-jirra gu-boya \q2 minypa nipa mu-ngoyurra mari gu-garrana burrwa.”\x + \xo 9:28 \xt Isaiah 10:22-23\x* \m \v 29 Rrapa minypa gun-gapa mu-ngoyurra Aycháya a-wena, nipa a-yinagata, \q1 “Ngayburrpa nguburr-jaranga ngika. \q1 Wurra Wangarr an-gata wana an-babalapa \q2 minyja nguburr-werranga Yichrayal yerrcha nipa gala arr-jarlapungarna arr-manggarna, \q3 Yichrayal gugu gun-nyagara gu-nirrarna \q3 minypa gun-gata rrawa Jorram \pn (Sodom)\pn* rrapa Gumóra \pn (Gomorrah)\pn* mu-ngoyurra gun-nyagara gu-ni.”\x + \xo 9:29 \xt Isaiah 1:9\x* \s1 Yichrayal Yerrcha Aburr-barparpuna \p \v 30 Ganapiya, lika ngayburrpa nguburr-yinmiya barra ngubu-borrwa? Wurra Jentayl yerrcha wuriya birripa gala gubu-bitimangarna aburr-workiyarna jechinuwa gun-guni, wurra birripa gubu-menga minypa birripa marr aburr-balcha. \v 31 Wurra Yichrayal yerrcha birripa jarra gubu-bitimarra aburr-workiyana rum gun-gata jechinuwa gun-guni, wurra gala Wangarr jechinuwa burr-nengarna. \v 32 Wurra gun-narda an-nga nula? Wurra ngardawa birripa gala gubu-borrwujarna aburr-yinmiya barra marr aburr-balcha nula Wangarr, wurra jarra gubu-borrwurra aburr-workiyana jimarna barra birripa wupa ngardapa aburr-yinmiya barra jama aburr-ji rrapa minypa jechinuwa aburr-negiya. Minypa gun-maywapa an-gugaliya a-bamburda a-workiya rrapa wolawola gu-jandarra a-yerrnyjinga, birripa Yichrayal yerrcha aburr-yinagatiya, gu-jandarra minypa burr-yerrnyjinga, aburr-bungguna. [Marrka bubu-borrwa: gun-narda ngu-wena jandarra, minypa gun-burral Jesus Christ.] \v 33 Minypa mu-jurra gu-yurra janguny gu-yinaga, \q1 “Minyja bubi-na, ngaypa jandarra ng-gurrmunga gata Jayan \pn (Zion)\pn*, \q2 nipa gun-gurrema gu-yirda barra minypa gu-galiya yerrcha burr-yerrnyja, aburr-bungga. \q1 Wurra ana-nga barra marr a-balcha nula jarra, \q2 an-gata an-gugaliya gala a-yinmiya barrwa a-ngukiya rrapa gona a-ni.”\x + \xo 9:33 \xt Isaiah 28:16\x* \c 10 \p \v 1 Jela, worla, ngaypa burr-guya jal ngu-nirra burrwa aburr-gata aburr-ngaypa aburr-borrmunga Yichrayal \pn (Israel)\pn* yerrcha birripa barra nipa Wangarr wanngu burr-nega. Gurda nula ngaypa Wangarr ngu-wengganacha burrwa ngu-workiya. \v 2 Ngardawa ngaypa marn․gi burrwa birripa burr-guya abu-bitimanga Wangarr, wurra gun-burral janguny birripa gala gubu-malawa. \v 3 Rrapa minypa birripa gala gubu-malawujarna Wangarr nyanma jechinuwa gun-guni, wurra jarra minypa gubu-borrwurra jimarna birripa wupa ngardapa barra jechinuwa aburr-negiya, gu-gurda ngacha minypa birripa gala gubi-yagurrmungarna nula Wangarr rraka nipa jechinuwa burr-nengarna. \v 4 Wurra Christ nipa jarra an-gumungba gun-gata joborr Wangarr a-wuna arrburrwa Mojich \pn (Moses)\pn*. Barra nyanma arr-gurdiya gorlk arr-yinmiyapa minypa marr arr-balcharra nula Christ, ngarripa ay-ma barra jechinuwa gun-guni. \s1 Wanngu Gun-guni Arrkula Arr-gurdiya Gorlk \p \v 5 Gun-gata joborr nyanma jechinuwa gun-guni nipa Mojich gu-ngurrjinga, a-yinanga, \q1 “Ana-nga an-gata gun-guna joborr gun-guyinda gu-borrwa a-bamba, \q2 gu-gurdiya gu-joborr nipa barra wanngu a-ni.”\x + \xo 10:5 \xt Leviticus 18:5\x* \m \v 6 Wurra Wangarr nipa jechinuwa arr-nenga minypa marr nguburr-balcharra nula jarra. Minypa gun-narda nula janguny gu-yurra, gu-yinaga, “Gala barra wuparnana nyiburr-ngurrnga nyibu-borrwa ana-nga barra a-warrcha waykin,” jimarn jarra nipa barra a-ma Christ rrapa ana-ga ana-bupiya. \v 7 “Rrapa gala barra nyibu-borrwa ana-nga barra a-bupiya gu-jel wuparnana,” jimarn jarra nipa barra gu-gatiya wenga ana-ma Christ gipa mu-ngoyurra a-juwuna. \v 8 Wurra gu-gata gu-janguny barrwa gu-yinagata, “Janguny yi-gurrepa ana-gorrburrwa minypa nyiburr-gata nyiburr-ngana rrapa wuparnana nyiburr-ngurrnga” — minyja janguny gun-guna ngayburrpa nyibu-ngurrjinga ana-gorrburrwa nyiburr-workiya — minypa ana-goyburrpa barra marr nyiburr-balcha nula Wangarr.\x + \xo 10:8 \xt Deuteronomy 30:12-14\x* \v 9 Minypa nginyipa minyja ngana ny-jirra nyi-guyinda ny-nyurrja Jesus nipa an-ngardapiya Bunggawa, rrapa minypa burr-bama burr-molma ny-borrwa nipa jarra a-juwuna wurra Wangarr a-jarrkarrana, gun-narda minypa nginyipa nipa wanngu biy-nega barra. \v 10 Ngardawa an-gugaliya ana-ngurrnga wenga marr a-balcharra a-workiya, gu-gata wenga minypa Wangarr ana-nyala an-jechinuwa a-nenga. Rrapa minypa ngana a-jirra ana-guyinda an-gugaliya a-ngurrjiya a-workiya nipa marr a-balcharra nula Christ, gu-gata wenga lika wanngu a-nirra. \v 11 Minypa mu-jurra gu-yurra janguny, gu-yinaga, \q1 “An-gata ana-nga marr a-balcharra nula, \q2 an-gata an-gugaliya gala a-yinmiya a-ngukiya rrapa gona a-ni.”\x + \xo 10:11 \xt Isaiah 28:16\x* \m \v 12 Gun-narda janguny minypa arr-gurdiya gorlk. Ngardawa Wangarr gala arr-ngorrkorndangarna ngarripa, wurra gu-ngardapa arrkula wuriya Ju \pn (Jew)\pn*, waygaji Jentayl \pn (Gentile)\pn*. An-ngardapiya arrkuluwa Bunggawa, rrapa nipa warrpam a-gunggajinga arrkula minyja arr-yinmiyapa ngarripa ay-wenggana nipa. \v 13 Ngardawa janguny gu-yurra, gu-yinaga, \q1 “Aburr-yinmiyapa aburr-gata abu-wenggana Bunggawa, \q2 birripa nipa wanngu burr-nega barra.”\x + \xo 10:13 \xt Joel 2:32\x* \p \v 14 Wurra, a-lay, aburr-yinmiya barra abu-wenggana an-gata birripa gala marr aburr-balcharna nula, ya? Rrapa aburr-yinmiya barra marr aburr-balcha nula, minyja gala mu-ngoyurra aburr-galiyarna nula gun-nigipa janguny? Rrapa aburr-yinmiya barra aburr-galiya, minyja gala ana-nga nipa a-ngurrja burrwa? \v 15 Rrapa an-gugaliya a-yinmiya barra a-ngurrja burrwa Christ, wurra jarra minyja Christ nipa nyanma a-jerrma an-gata? Ngaw, ngarla. Minypa mu-jurra gu-yurra janguny, gu-yinaga, \q1 “Gun-gata gun-molamola warrpam arrburrwa birripa gubu-ganyja gurda aburr-workiya gun-molamola janguny.”\x + \xo 10:15 \xt Isaiah 52:7\x* \p \v 16 Wurpa lika aburr-gata Yichrayal yerrcha aburr-jaranga ngika gun-molamola janguny gubi-yagurrmurra nula. Minypa Aycháya \pn (Isaiah)\pn* a-wena, \q1 “Bunggawa, a-lay, ana-nga gu-borrwuja arrkula janguny ngaypa ngu-mujaruk nginyipa nguna-jerrmarra burrwa?”\x + \xo 10:16 \xt Isaiah 53:1\x* \m A-yinagata a-wena Aycháya. \v 17 Minyja ngarripa marn․gi an-gugaliya marr a-balcharra nula a-workiya Christ ngardawa nipa a-galiyana janguny. Rrapa nipa janguny a-galiyarra a-workiya minypa ana-werranga gu-ngurrjinga nula a-workiya. \v 18 Wurra birripa Yichrayal yerrcha gala janguny aburr-galiyarna, ya? Wurra jarra aburr-galiyana. Ngardawa — \q1 “Birripa aburr-wena, janguny gu-barrjekarra, \q2 aburr-gurdiya gorlk gurdiya rrawa gu-jirra gu-boya aburr-galiyana.”\x + \xo 10:18 \xt Psalms 19:4\x* \m \v 19 Wurra birripa Yichrayal yerrcha gala waygaji meyali gubi-nacharna, ya? Ngika, wurra birripa jarra marn․gi, wurra minypa Mojich mu-ngoyurra gu-ngurrjinga burrwa, a-yinanga, \q1 “Ana-goyburrpa mu-werrmbarra nyirrbi-na barra gu-werranga gu-rrawa, \q2 rrapa nyiburr-bachirramiya barra \q3 ngardawa ngaypa nguburr-ma barra aburr-gata gala gun-maywapa gun-guwarr gubi-rrima, aburr-gatiya ana-goyburrpa nyirrbu-ngurrjinga nyiburr-workiya aburr-gerna.”\x + \xo 10:19 \xt Deuteronomy 32:21\x* \m \v 20 Rrapa barrwa minypa Aycháya jechinuwa a-wena Wangarr gun-nika janguny, a-yinanga, \q1 “Birripa ngunabu-malawurra ngaypiya Wangarr \q2 marrban birripa gala aburr-wechawecharna apula. \q1 Ngaypa ngu-bena burrwa \q2 marrban birripa gala aburr-wengganachichiyarna apula ngaypa yina gaya ngu-ni.”\x + \xo 10:20 \xt Isaiah 65:1\x* \m \v 21 Wurra jarra Yichrayal yerrcha nipa Aycháya burr-ngurrjinga, a-yinagata, \q1 “Ngaypa ng-gonyjinga burrwa ngu-workiyana marnnga gaba jiny-ji, jiy-bamuna, jiy-bungguna, \q2 wurra birripa gala aburr-galiyarna apula, \q3 wurra aburr-gerna.”\x + \xo 10:21 \xt Isaiah 65:2\x* \c 11 \s1 Yichrayal (Israel) Yerrcha \p \v 1 Wurra Wangarr ngoyurra a-yerryerrmiyana burrwa aburr-yigipa gu-galiya yerrcha, ya? Ngika, a-la! Wurra ngaypa ng-gunaga jarra Yichrayal \pn (Israel)\pn* ng-guyinda minypa Aybriyam \pn (Abraham)\pn* an-ngaypa an-guwelamagepa, minypa ngaypa Benyjamin \pn (Benjamin)\pn* ngu-bapurr.\x + \xo 11:1 \xt Bilipay 3:5\x* \v 2 Wurra Wangarr gala ngoyurra a-yerryerrmiyarna burrwa aburr-yigipa gu-galiya yerrcha aburr-gata mu-ngoyurra nipa gu-borrwurra burrwa birripa barra aburr-yigipa aburr-ni. Ngika. Wurra gala ana-goyburrpa nyibu-borrwa, ya, mu-jurra gu-yurra janguny? Minypa Yichrayal yerrcha nipa Yiláyja \pn (Elijah)\pn* burr-ngurrjinga nula Wangarr, a-yinanga, \q1 \v 3 “Bunggawa, a-lay, \q2 an-nginyipa an-mujaruk an-guyinda gun-guna rrawa, wurra birripa aburr-guna abu-buna aburr-workiyana, \q3 gipa an-jaranga a-juwuna a-jiwa. \q2 Rrapa gun-nginyipa belabila gu-maya gun-guyinda gatiya minypa bubu-wuna aburr-workiyana minyjak, \q3 birripa aburr-guna jarra gipa gubu-rrumurra nggula. \q2 Rrapa ngaypa ng-gurdiya ngardapa ngaypa gun-nginyipa janguny ngu-rrimanga burrwa, \q3 wurra minypa birripa jal aburr-nirra ngunabu-bu barra.”\x + \xo 11:3 \xt 1 Kings 19:10,14\x* \m \v 4 Nipa Yiláyja a-yinagata a-wena, wurra nipa Wangarr ana-nyala a-yinmiyana gu-ngurrjinga nula, ya? Minyja nipa a-yinagata nula, \q1 “Ngika, wurra ngaypa jarra ngubin-dimanga aburr-ngaypa wupa gu-galiya yerrcha 7,000, \q2 birripa gala aburr-marrngoypiyarna nula Beyal \pn (Baal)\pn* an-gata an-guripa.”\x + \xo 11:4 \xt 1 Kings 19:18\x* \m \v 5 Wangarr a-yinagata a-wena, rrapa gun-narda gun-maywapa minypa gun-guniya. Minypa aburr-werranga Yichrayal yerrcha nipa Wangarr a-jerrjerrjiyana burrwa, wurpa lika birripa aburr-jaranga ngika, wurra minypa nipa nyanma gu-borrwurra rrapa a-gunggajinga burrwa. \v 6 Rrapa minyja nipa a-jerrjerrjiyana burrwa ngardawa nipa wupa ngardapa an-molamola, gun-narda ngika minypa birripa wupa jama aburr-ji; wurra gun-burral jarra nipa wupa ngardapa gu-borrwurra rrapa a-gunggajinga burrwa. \p \v 7 Lika ngayburrpa nguburr-yinmiya barra ngubu-borrwa? Wurra aburr-jaranga Yichrayal yerrcha aburr-barparpuna; gala gubu-manggarna gun-gata birripa gubu-bitimarra. Minyjiya. Aburr-werranga Wangarr mu-ngoyurra a-jerrjerrjiyana burrwa, birripa wupa gubu-menga; wurra aburr-werranga jarra mun-molma mun-derta mun-gorla burrwa. \v 8 Minypa janguny gu-yurra, gu-yinaga, \q1 “Wangarr burr-bawuna barra aburr-gerna aburr-ni. \q2 Minypa mipila aburr-jirra gala barra aburr-gana, \q3 rrapa gelama aburr-jirra gala barra aburr-galiya. \q1 Rrapa minypa gu-yinagatiya gu-bamuna, aa gun-guniya gugu.”\x + \xo 11:8 \xt Deuteronomy 29:4; Isaiah 29:10\x* \m \v 9 Rrapa minypa nipa Daybit \pn (David)\pn* a-wena, \q1 “Gun-gata birripa gubi-rrimarra gun-birripa gun-gumarrkapcha, \q2 wurra gun-narda burr-yolka barra birripa aburr-lijiwarriya, \q3 ngardawa birripa wupa jarra werra aburr-negiyana. \q1 \v 10 Mun-birripa mun-barra barra an-munya wupa aburr-gana, \q2 rrapa jonama aburr-jirra aburr-jonamurrmiyapa barra aburr-ni aburr-workiya \q3 minypa gu-jama rrapa gu-mari burr-bu barra.”\x + \xo 11:10 \xt Psalms 69:22-23\x* \p \v 11 Wurra gun-narda minypa Yichrayal yerrcha aburr-lijiwarriyana, aburr-mungbiyanapa aburr-bona, ya? Wurra ngika, a-la! Jarra birripa aburr-lijiwarriyana, wurra gu-gata wenga Wangarr Jentayl \pn (Gentile)\pn* yerrcha burr-jarlapurda burr-ganyja minyja barra Yichrayal yerrcha mu-werrmbarra burrbi-na gun-molamola birripa Jentayl yerrcha gubu-barripuna. \v 12 Ngardawa gun-gata birripa Yichrayal yerrcha aburr-lijiwarriyana, gu-gata wenga gun-molamola gu-nirra burrwa Jentayl yerrcha. Wurra minypa Yichrayal yerrcha birripa aburr-barparpuna rrapa gu-gata wenga Jentayl yerrcha gun-molamola gubu-barripuna, lika nuwurra Yichrayal yerrcha barrwa barra aburr-ngukurdanyjiya, gu-gatiya ngacha gun-molamola warrpam. \s1 Jentayl (Gentile) Yerrcha \p \v 13 Wurra ana-goyburrpa Jentayl yerrcha ngaypa barra gun-guna ngu-wengga ana-gorrburrwa. Minypa Wangarr nguna-gurrmurra ngaypa ngu-mujaruk ana-gorrburrwa warlaman nyiburr-gurdiya gorlk Jentayl yerrcha, gu-gurda ngacha jama ngaypa burr-guya ngu-rrimanga ngu-nirra \v 14 minyja barra aburr-ngaypa aburr-borrmunga Ju \pn (Jew)\pn* yerrcha birripa mu-werrmbarra nyirrbi-na ana-goyburrpa Jentayl yerrcha, minypa ana-goyburrpa gun-molamola nyibu-barripuna, rrapa gu-gata wenga ngaypa minypa barra wanngu nguburr-nega aburr-gata burr-guta aburr-yinmiyapa Ju yerrcha. \v 15 Ngardawa minypa gun-gata Wangarr burr-bawuna Ju yerrcha rrapa gu-gata wenga gun-mola burrwa warlaman aburr-gurdiya gorlk barra aburr-ngukurdanyjiya nuluwa Wangarr, wurra nuwurra gun-gata Wangarr barrwa burr-ma barra Ju yerrcha, gun-narda minypa gun-guyinmiya ngacha? Wurra minypa birripa mu-ngoyurra aburr-juwuna rrapa barrwa aburr-molamiyana, ngaja, ngarla! \p \v 16 Minyja bubu-borrwa gun-maywapa ranginy: Gun-gata minypa gandichawa mbi-rrimanga aburr-workiya, rrapa wolawola mbi-rrumunga, mun-nerranga abu-wucha Wangarr mun-nigipa, wurra nipa Wangarr mun-molamola mu-nenga mun-nigipa wupa ngardapa ngika, wurra burr-gurla mun-molamola mu-nenga mun-birripa burr-guta. Rrapa barrwa gun-maywapa minypa gun-jong: Minyja gun-jong barra gu-jirra nipa gun-molamola, gun-narda minypa rrapa mernda gu-jirra burr-guta gun-molamola. \p \v 17 Minyja bubu-borrwa meyali gun-jong gun-nelangga alip \pn (olive)\pn*. Nipa an-gata jaga an-gugana mu-rrumurra mernda mu-jirra mun-gata, rrapa a-bona, mun-nerranga mu-menga mernda mu-jirra alip gun-jong, wurpa lika gala ana-nga mu-na a-jejiga mun-gata. Lika muna-ganyja, gu-maywapa mu-garrana mu-ngoyurra mu-rrumurra gun-gata gun-jong mernda mu-jirra. Wurra gun-gata alip gun-jong gu-werranga gu-rrawa gu-ji, nipa minypa gun-burral ana-goyburrpa Jentayl yerrcha, minypa Wangarr nyirr-menga, lika gun-guniya gugu gu-ngardapiya arrkula. Minypa gun-jong barra gu-jirra gun-gata gun-molamola, nipa minypa gun-burral Yichrayal yerrcha Wangarr mu-ngoyurra burr-wuna gun-nigipa gun-molamola janguny. \v 18 Wurra ana-goyburrpa Jentayl yerrcha gala nyiburr-yinmiya nyiburr-ngurrjiya ngardapa, jimarn jarra ana-goyburrpa nyiburr-molamola wurra Ju yerrcha aburr-werra. Ngika. Wurra minyja ana-goyburrpa wupa ngardapa nyiburr-yinda nyiburr-ngurrjiya, wurra jarra gun-guna bubu-borrwa: Ana-goyburrpa minypa gun-gata gun-jong mernda gu-jirra gu-werranga gu-rrawa wenga nipa jaga an-gugana nyirr-menga, nyirr-ganyja gurda, nyirr-garrana. Wurpa lika mernda gu-jirra gala gu-yinmiya nipa wupa ngardapa gun-molamola gu-ni, wurra gun-jong barra gu-jirra gu-gata wenga jarra mernda gu-jirra gun-molamola gu-nirra gu-workiya. \p \v 19 Wurra ana-goyburrpa waygaji nyiburr-yinda, “Ngaw, ngarla, wurra aburr-werranga mernda gu-jirra aburr-rrumiyana ngayburrpa barra nyiburr-ni.” \v 20 Gun-narda gun-burral. Wurra Wangarr bun-dumurra ngardawa birripa gala marr aburr-balcharrarna nula, rrapa ana-goyburrpa nyiburr-gata nyiburr-nirra ngardawa ana-goyburrpa marr nyiburr-balcharra nula, gu-gurdiya ngacha wupa. Lika gala nyiburr-yinmiya ana-goyburrpa wupa ngardapa wana nyiburr-negiya. Wurra buburr-gurkuja. \v 21 Ngardawa Wangarr gala a-derichingarna; wurra minypa aburr-gata Ju yerrcha gala marr aburr-balcharrarna nula, nipa burr-bawuna marrban birripa mu-ngoyurra aburr-yigipa aburr-ni. Rrapa ana-goyburrpa nyiburr-yinagatiya: Minyja gala marr nyiburr-balcha nula, nipa gala barra a-dericha; wurra a-yirdiyapa barra nyirr-bawa. \p \v 22 Minyja bubu-borrwa: Wangarr nipa an-mola, wurpa nipa rrapa an-derta an-gorla. Minypa nipa an-derta an-gorla burrwa aburr-gata Ju yerrcha abu-gerbawuna, wurra ana-goyburrpa Jentayl yerrcha nipa an-molamola ana-gorrburrwa minyja nipa ana-murna mu-nguy nyiburr-ni. Wurra minyja gun-nyagara, nipa barra nyirr-bawa. \v 23 Minyjiya. Rrapa aburr-gata Ju yerrcha minyja barrwa birripa aburr-ngukurdanyjiya rrapa marr aburr-balcha nula, nipa Wangarr rrapa barrwa burr-garra barra, minypa gun-maywapa ranginy gun-jong mernda mu-jirra wolawola mbi-garraja aburr-workiya gun-jong gun-molamola gu-guyinda. Ngardawa Wangarr nipa ganyjarr gu-rrimanga a-yirda barra burr-jarlapa Ju yerrcha. \v 24 Minypa nipa a-bona, ana-goyburrpa gu-werranga gu-rrawa nipa nyirr-menga rrapa nyirr-garrana gu-guna gu-jong alip nipa jaga a-ganaja a-workiya wuriya ana-goyburrpa gala mu-ngoyurra gatiya nyiburr-nirrarna. Rrapa Ju yerrcha aburr-yinagatiya: Minypa nipa barrwa burr-ga barra gurda rrapa burr-garra barra gu-molamola, wurpa lika birripa mu-ngoyurra ngunyuna aburr-guyinda. \s1 Wangarr A-gunggajinga Arrkula Ju Yerrcha Rrapa Jentayl Yerrcha Burr-guta \p \v 25 Jela, worla, gun-narda ngaypa ngu-wena ana-gorrburrwa ngaypa jal ngu-nirra barra ana-goyburrpa meyali nyibu-malawa. Gala yapa ana-goyburrpa nyibu-borrwa, jimarna bama nyiburr-yinda ana-goyburrpa wupa nyiburr-molamola wurra Yichrayal yerrcha aburr-werra. Wurra bubu-borrwa barra marn․gi nyiburr-ni: Gun-guniya burdak aburr-werranga Yichrayal yerrcha mun-birripa mun-molma mun-derta mun-gorla burrwa nuwurra Jentayl yerrcha aburr-yinmiyapa aburr-jaranga aburr-ngukurdanyjiya barra rrapa marr aburr-balcha nula Wangarr. \v 26 Lika gu-gata wenga aburr-bulapalawa Yichrayal yerrcha nipa Wangarr barra wanngu burr-nega. Minypa janguny gu-yurra, gu-yinaga, \q1 “Wanngu An-gunega gu-gata wenga rrawa Jayan \pn (Zion)\pn*, \q2 nipa barra ana-boy, \q3 gun-nerra gu-yerrnyja burrwa aburr-gata Jeykap \pn (Jacob)\pn* burr-yika gu-galiya yerrcha.\x + \xo 11:26 \xt Isaiah 59:20-21\x* \q1 \v 27 Gu-gurdiya ngacha minypa ngaypa gun-burral ngu-nega barra burrwa gun-gata ngaypa gochila ngubin-dana, \q2 minypa ngaypa baywarra ngu-nega barra burrwa gun-nerra gun-gata birripa mu-ngoyurra gubi-rrimarra.”\x + \xo 11:27 \xt Jeremiah 31:33-34\x* \p \v 28 Minypa Jesus gun-nika gun-molamola janguny, gun-narda nula mun-bachirra burrwa nipa Wangarr rrapa birripa Ju yerrcha, barra nyanma ana-goyburrpa Jentayl yerrcha gun-gata janguny nyibi-rrima nyiburr-ni. Wurra minypa gun-gapa mu-ngoyurra nipa Wangarr gu-borrwurra burrwa Ju yerrcha birripa barra aburr-yigipa aburr-ni, gu-gurda nula nipa burr-guya jal a-nirra burrwa, ngardawa minypa gochila bin-dana aburr-birripa nyanyapa burra yerrcha. \v 29 Minypa gun-gata gun-molamola gun-guyinda nipa burr-wuna rrapa minypa a-jerrjerrjiyana burrwa, gun-narda nipa gala a-yinmiya a-barrjejiga. \v 30 Wurra minypa ana-goyburrpa Jentayl yerrcha mu-ngoyurra gala nyiburr-galiyarrarna nyiburr-workiyarna nula Wangarr rrapa barrwa gugu nipa a-gunggajinga ana-gorrburrwa ngardawa Ju yerrcha birripa jarra aburr-lijiwarriyana, \v 31 gu-gurda nula birripa gala aburr-galiya nula aburr-workiya barra nyanma ana-goyburrpa nipa a-gunggaja ana-gorrburrwa, rrapa gu-gata wenga minypa birripa aburr-gata burr-guta nipa a-gunggaja barra burrwa. \v 32 Minypa gu-yinmiyapa ngardapa ngardapa arr-gurdiya gorlk Wangarr arr-bawuna ngarripa barra gerna arr-ni, rrapa gu-gata wenga nipa barra a-gunggaja arrkula minypa Ju yerrcha rrapa Jentayl yerrcha burr-guta. \s1 Wangarr Ngayburrpa Barra An-molamola Ngubi-nega \p \v 33 Nipa Wangarr wana gun-gugunggaja gu-rrimanga arrkula gun-molamola warrpam, rrapa gun-molamola gu-jarlapurda arrkula a-workiya minypa nipa wupa ngardapa marn․gi gun-ngiya gun-burral. Minypa ngarripa gala arr-yinmiya arr-birripiya nipa a-yinmiya gu-borrwuja a-workiya; gala ngarripa marn․gi nipa a-yinmiya jama a-jirra.\x + \xo 11:33 \xt Isaiah 55:8\x* \v 34 Minypa janguny gu-yurra, gu-yinaga, \q1 “Ya? Ana-nga marn․gi nula Wangarr nipa a-yinmiya gu-borrwuja a-workiya? \q1 Ana-nga jimarna nipa ana-nyala barra a-gurdagurdarra Wangarr nipa a-yinmiya barra jama a-ji?”\x + \xo 11:34 \xt Isaiah 40:13\x* \q1 \v 35 “Rrapa ana-nga mu-ngoyurra a-wuna Wangarr gun-nga, jimarna barra nipa Wangarr guna-gurdanyja nula? \q1 Wurra gala ana-nga, a-la!”\x + \xo 11:35 \xt Job 41:11\x* \m Gun-narda janguny. \q1 \v 36 Ngardawa nipa Wangarr gu-jarlapuna gun-bulapalawa, \q2 rrapa nipiya ana-murna gu-jarlapurda gu-ganyja, \q3 ngardawa gun-nigipa.\x + \xo 11:36 \xt 1 Gorint 8:6\x* \q1 Nipa an-nelangga ngayburrpa barra an-molamola ngubi-negapa barra nguburr-ni nguburr-workiya. \q2 Gun-nardiya rrapa ganapiya. \c 12 \s1 Ana-goyburrpa Nyiburr-burral Buburr-wuya Nula Nipa Wangarr \p \v 1 Ganapiya, jela, worla, lika gun-guna ngaypa burr-guya ngu-wengga barra ana-gorrburrwa: Ngardawa nipa Wangarr niya a-gunggajinga ana-gorrburrwa, lika ana-goyburrpa nyiburr-burral buburr-wuya nula nipa gun-gata ngika minypa minyjak jin-guyinda jibu-burnda nula aburr-workiya, wurra minypa ana-goyburrpa wanngu nyirr-negarra nipa Wangarr, barra nyiburr-yigipa nyiburr-ni nula nyiburr-molamola. Gu-gurda ngacha minypa barra ana-goyburrpa nyiburr-marrngoypiya nula nyiburr-ni. \v 2 Gala barra nyibu-borrwa gu-gurdiya gu-yika gu-rrawa. Wurra jarra bubi-yagurrma nula Wangarr nipa barra nyirr-ngukurdanyja minypa jawurrga nyiburr-jirra nyiburr-geka nyirr-nega barra. Lika ana-goyburrpa marn․gi nyiburr-ni barra gun-ngiya nipa Wangarr jal a-nirra ana-gorrburrwa — gun-nigipa jal gun-guni gun-gata gun-gugunggaja, gun-gumarrkapcha, rrapa gun-molamola warrpam. \p \v 3 Rrapa minypa Wangarr a-gunggajinga apula rrapa nguna-wuna ganyjarr, nipa nyanma ngaypa ngu-weya ana-gorrburrwa: Gala barra ana-goyburrpa nyiburr-borrwiya ngardapa ngardapa, jimarna ana-goyburrpa wana nyiburr-bapala, wurra jarra minypa gun-burral marr nyiburr-yinaga. Wurra bama jechinuwa barra nyiburr-borrwiya, minypa Wangarr a-yinmiyana gu-borrwurra ana-gorrburrwa ngardapa ngardapa rrapa ganyjarr nyirr-wuna, rrapa minypa ana-goyburrpa nyiburr-yinmiya ngardapa ngardapa ganyjarr nyibi-rrimanga. \v 4 Minypa gun-maywapa ranginy ngarripa arr-burral: Minypa ngardapa ngardapa jama arr-jirra arr-jirrawa bama arr-jirra, rrepara arr-jirra, murna arr-jirra arr-guyinda, wurpa lika arr-ngardapiya arr-burral. \v 5 Rrapa ngayburrpa Wangarr nguburr-yika gu-galiya yerrcha, ngayburrpa nguburr-yinagatiya: Marrban nguburr-jaranga, wurra jarra ngayburrpa nguburr-guna nipa an-gata Christ, minypa arr-ngardapiya arr-burral rrapa gu-ngardapiya arrburrwa gu-gapa gu-guta,\x + \xo 12:5 \xt 1 Gorint 12:12\x* \v 6 rrapa minypa ngardapa ngardapa ngubi-rrimanga ganyjarr minypa Wangarr nipa nyanma a-gunggajinga arrburrwa ngardapa ngardapa. \p Ganapiya, lika ana-nga gu-rrimanga ganyjarr barra nipa Wangarr ana-nyala a-wu a-workiya, Wangarr gun-nika gu-ngurrja, nipa an-gugaliya a-yirda barra a-wengga minypa nipa ganyjarr gu-rrimanga. \v 7 Rrapa an-nerranga minypa nipa ganyjarr gu-rrimanga, nipa barra an-mujama a-ni burrwa Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha. Rrapa an-nerranga nipa barra janguny marn․gi burr-nega barra, \v 8 rrapa an-nerranga nipa barra gelama gelama burr-bay, rrapa an-nerranga nipa barra burr-wu aburr-gata aburr-nyagara, wurpa lika minypa murna an-molamola a-nirra burrwa. Rrapa an-nerranga nipa barra mu-ngoyurra a-ji burrwa, wurpa lika minypa burr-guya jama a-jirra burrwa. Rrapa an-nerranga nipa barra a-gunggaja burrwa gun-nga birripa gun-derta gubu-barripuna, wurpa lika minypa burr-guya nawanawa a-nirra burrwa.\x + \xo 12:8 \xt 1 Gorint 12:4-11\x* \p \v 9 Gurrurta gun-burral jal gun-guni bubi-rrima ana-gorrburrwa gu-gapa gu-guta. Gun-nerra ngoyurra buburr-yerryerrmiya nula, wurra gun-molamola bubi-rrima burr-guya. \v 10 Jal buburr-ni ana-gorrburrwa gu-gapa gu-guta minypa gun-maywapa ana-goyburrpa nyiburr-guymachichiyana. Marr buburr-balcha ana-gorrburrwa gu-gapa gu-guta minypa ngardapa ngardapa nyiburr-borrwiya ana-goyburrpa nyiburr-delipa. \v 11 Gala barra nyiburr-dawurdawuja, wurra mu-nguy nyiburr-nyiljapa jama nyiburr-jirra nula an-ngayburrpa Bunggawa Christ. \v 12 Buburr-marrkapchapa buburr-ni minypa nyibu-borrwuja rrapa marn․gi ngardawa gun-molamola nyibu-ma barra. Buburr-jinyjapa buburr-workiya marrban aburr-werranga mari gubu-garra ana-gorrburrwa. Wangarr bubu-wenggana buburr-workiya rrapa gala barra nyiburr-jeka. \v 13 Ana-goyburrpa nyiburr-gurda Wangarr nyiburr-yika gu-galiya yerrcha burrbu-wuchichiya buburr-workiya minypa nyiburr-werranga nyiburr-gata nyiburr-nyagara nyiburr-nirra; rrapa gu-werranga gu-rrawa wenga aburr-boya gurda aburr-workiya ana-goyburrpa buburr-gonyja burrwa. \p \v 14 Aburr-gata aburr-nga minypa bampa nyirrbi-nenga aburr-workiya, wurra jarra ana-goyburrpa barra nyibu-wenggana nipa Wangarr barra a-gunggaja burrwa, rrapa ngika minypa ana-goyburrpa nyirrbu-warba aburr-gata.\x + \xo 12:14 \xt Metiyu 5:44; Luk 6:28\x* \v 15 Aburr-gata aburr-nga aburr-worlworlchinga, ana-goyburrpa barra wugupa burrwa nyiburr-worlworlcha nyiburr-ni. Rrapa aburr-gata aburr-nga aburr-rruwuja, ana-goyburrpa barra wugupa burrwa nyiburr-rruwuja nyiburr-ni. \v 16 Buburr-borrwuchichiya gu-gapa gu-guta. Gala barra ana-goyburrpa ngardapa ngardapa wana nyiburr-negiya, wurra buburr-malcha burrwa aburr-gata aburr-welangga aburr-delipa. Ny-yinga ny-jata gala barra ny-borrwiya jimarn jarra nginyipa wupa ngardapa marn․gi.\x + \xo 12:16 \xt Proverbs 3:7\x* \p \v 17 Minyja ana-nga nipa werra biy-negarra nginyipa, wurra gala barra werra nyi-nega nipa. Borrwa gun-gata janguny gu-gata gu-yika gu-rrawa; gala yapa aburr-gata bubi-na nginyipa ny-bachirra. \v 18 Marrka ana-goyburrpa buburr-jarlapiya ngardapa ngardapa barra magaya gu-ni ana-gorrburrwa warlaman nyiburr-gurdiya gorlk. \p \v 19 Japurra ngapa nyiburr-jirra, aburr-gata aburr-nga werra nyirrbi-nenga, wurra gala barra ana-goyburrpa birripa werra nyirrbi-nega. Wurra burrbu-bawa nula Wangarr barra nipa a-bachirramiya burrwa, ngardawa minypa janguny gu-yurra, gu-yinaga, \q1 “Ngaypiya ngardapa ngapa barra ng-gurdanyja burrwa minypa birripa mu-ngoyurra aburr-bachirramiyana.”\x + \xo 12:19 \xt Deuteronomy 32:35\x* \m Nipa a-yinagata a-wena Wangarr. \v 20 Wurra jarra minypa barrwa janguny gu-yinaga gu-yurra, \q1 “Minyja ana-nga an-bachirra nggula, \q2 wurra minyja m-balaja a-werrmiya, \q3 wu, m-bay. \q2 Minyja bugula a-juwa, \q3 wu, gu-bay. \q1 Gu-gurda ngacha barra nipa gona a-ni, nipa a-bachirramiyana nggula.”\x + \xo 12:20 \xt Psalms 140:10; Proverbs 25:21-22\x* \m \v 21 Ana-goyburrpa gun-nerra gala barra nyirr-gonyinyja, wurra jarra ana-goyburrpa gun-molamola jama buburr-ji barra nyanma ana-goyburrpa nyibu-gonyinyja gun-nerra. \c 13 \s1 Bubi-yagurrma Burrwa Aburr-goyburrpa Bunggawa Yerrcha \p \v 1 Arr-gurdiya wupa arr-galiya barra burrwa aburr-ngayburrpa bunggawa yerrcha, ngardawa bunggawa an-guyinda gala ana-nga mu-ngoyurra a-ji, wurra minypa nipa wupa Wangarr a-gurrmurra. Minypa bunggawa an-guyinda mu-ngoyurra a-jirra ngardawa nipa Wangarr a-wuna jama, \v 2 rrapa ana-nga minyja a-bachirramiya nula an-nigipa bunggawa, gun-narda minypa nipa an-bachirra nula Wangarr gun-gata nipa minypa gu-gurrmurra. Minyjiya. Rrapa aburr-gata minypa aburr-yinagata aburr-workiya aburr-bachirra aburr-nirra burrwa aburr-birripa bunggawa yerrcha, birripa aburr-bachirra mari gubu-ma barra minypa birripa wupa aburr-barrbiyana. \v 3 Ngardawa bunggawa yerrcha gala mari gubi-rrima burrwa gu-galiya yerrcha aburr-gata gun-molamola jama aburr-jirra aburr-workiya, wurra birripa mari gubi-rrimanga burrwa aburr-gata minypa gun-nerra jama aburr-jirra aburr-workiya jarra. Gun-burral. Lika nginyipa minyja jal nyi-ni barra ny-molamola nyi-ni nula ana-nga an-gata bunggawa, wurra nginyipa barra gun-molamola jama ny-ji, lika nipa biy-ngurrja barra ny-molamola. \v 4 Ngardawa bunggawa an-guyinda nipa jarra Wangarr an-nika an-mujama barra a-gunggaja nggula. Wurra minyja nginyipa gun-nerra jama ny-ji, lika nginyipa barra ny-jurkuja nula. Ngardawa nipa garlpi mu-rrimanga borijipa ngika, wurra jarra nipa Wangarr an-nika an-mujama rrapa nipa a-bu barra ana-nga an-gata gun-nerra jama a-jirra. \v 5 Gun-narda nula ngarripa arr-galiya barra burrwa aburr-ngarripa bunggawa yerrcha, wurpa lika ngika minypa mari nula arr-gurkujarra gun-narda wupa ngardapa, wurra jarra minypa wuparnana arr-ngurrnga ngarripa arr-galiyarra ngarripa barra arr-yirda rrapa ay-yagurrma burrwa. \p \v 6 Gu-gurda nula rrapa minypa ana-goyburrpa nyirrbu-wucha nyiburr-workiya aburr-goyburrpa bunggawa yerrcha rrupiya mun-birripa minypa dek \pn (tax)\pn* mu-jeknga burrwa mu-workiya. Ngardawa birripa aburr-mujama nula Wangarr, birripa jaga aburr-ganaja ana-gorrburrwa aburr-workiya. \v 7 Ganapiya, lika ana-goyburrpa barra nyirrbu-wu nyiburr-workiya aburr-goyburrpa bunggawa yerrcha mun-birripa rrupiya minypa dek \pn (tax)\pn*, ngardawa ana-goyburrpa gu-gatiya nyiburr-yika gu-rrawa, rrapa minypa gu-gatiya rrawa ana-goyburrpa nyibu-mangga nyiburr-workiya gun-nga minypa bayim nyiburr-nirra nyiburr-workiya rrapa jalim nyiburr-nirra nyiburr-workiya. Marr buburr-balcha burrwa aburr-gata aburr-goyburrpa bunggawa yerrcha rrapa aburr-molamola burrbu-ngurrja, ngardawa birripa aburr-mujama nula Wangarr.\x + \xo 13:7 \xt Metiyu 22:21; Mark 12:17; Luk 20:25\x* \s1 Gun-guniya Gun-balmapa Gu-jirra \p \v 8 Gala barra gun-nga gun-goyburrpa nyibu-jordaja ana-gorrburrwa gu-gapa gu-guta, wurra jarra gurrurta gun-burral jal gun-guni bubi-rrima ana-gorrburrwa. Ngardawa ana-nga jal a-nirra nula an-nigipa an-borrmunga, an-gata an-gugaliya nipa minypa gun-burral gu-rrimarra nula Wangarr gun-nigipa joborr. \v 9 Minypa joborr gun-gata nipa Wangarr a-wuna arrburrwa Mojich \pn (Moses)\pn*, minypa “Gala barra marrambay ny-ji,” rrapa minypa “Gala barra an-gugaliya ny-bu rrapa nipa a-juwa,” rrapa minypa “Gala barra mun-ngumurda ny-ma an-nerranga mun-nika,” rrapa minypa “Gala barra mu-werrmbarra nyi-na,” rrapa barrwa gun-nerranga gun-jaranga gu-yinmiya gu-yurra joborr, wurra meyali gun-guna: \q1 “Jal ni nula an-nginyipa an-borrmunga \q2 gun-maywapa minypa nginyipa ngardapa jal nyi-nirra nggula.”\x + \xo 13:9 \xt Exodus 20:13-15,17; Deuteronomy 5:17-19,21; Leviticus 19:18; Metiyu 22:39; Mark 12:29-31\x* \m \v 10 Ngardawa an-gugaliya minyja nipa jal a-ni nula an-nigipa an-borrmunga, nipa gala a-yinmiya werra a-nega, rrapa gu-gurda ngacha minypa nipa an-gugaliya gu-rrimanga nula Wangarr gun-nigipa joborr. \p \v 11 Buburr-yirdapa ana-goyburrpa jal buburr-ni ana-gorrburrwa buburr-workiya gu-gapa gu-guta, ngardawa ana-goyburrpa marn․gi gun-guniya gun-balmapa gu-jirra. Mu-ngoyurra ana-goyburrpa gala nyibu-borrwujarna nyiburr-workiyarna gun-balmapa gu-ji, wurra gun-guniya gugu barra nyibu-borrwa. Ngardawa gun-gatiya mu-ngoyurra ngayburrpa marr nguburr-balcha nula Jesus, wurra gun-guniya gugu nipa barra gu-mungba barra nipa wanngu arr-nenga ngayburrpa. \v 12 Minypa gun-guniya gugu ana-munya gu-wulebiya gu-yurtchinga, rrapa warrika rrengarrenga barra gu-ni. Gun-narda nula ngayburrpa barra ngubu-bawa gun-gata gun-nerra mu-ngoyurra ana-munya gu-yika nguburr-ni, wurra jarra minypa derta nguburr-negiya barra gu-gujayanaya gu-guyinda. \v 13 Ngayburrpa barra gu-molamola nguburr-ni minypa gipa gugu rrengarrenga gu-ni arrburrwa. Gala barra gu-gurdiya gu-yika gu-rrawa nguburr-worlworlcha nguburr-workiya, minypa mu-nganicha nguburr-babapabaja rrapa marrambay nguburr-ji, rrapa minypa gun-nerra nguburr-wengga. Ngika. Rrapa gala barra nguburr-bachirramiya arrburrwa rrapa mu-werrmbarra nguburr-nachichiya. Gun-nyagara. \v 14 Wurra jarra ana-goyburrpa barra nyibu-borrwa minypa Bunggawa Jesus Christ, rrapa gala barra nawanawa nyiburr-ni ana-gorrburrwa ana-goyburrpa nyiburr-ngurrnga nyiburr-gata minypa gun-nerra nyibi-rrimanga. \c 14 \s1 Gala Barra Ny-borrwa Jimarna Worlapa Nggu An-nerra \p \v 1 Ana-goyburrpa nyiburr-gata minypa marr nyiburr-balcharra nula Christ, wurra an-nerranga an-guna waya marr a-balcharra nula rrapa burdak gun-jaranga gu-borrwuja, an-narda ana-goyburrpa barra nyiburr-gonyja nula, wurra ngika minypa ana-goyburrpa barra ngarndarrk ngarndarrk nyiburr-negiya minypa nipa a-yinmiya marr a-balcharra rrapa ana-goyburrpa nyiburr-yinmiya marr nyiburr-balcharra. \v 2 Minypa an-ngardapa an-gugaliya burr-guya marr a-balcharra nula Christ rrapa gala gun-nga gun-japurra nula, wurpa niya balaja rrapa jin-garla burr-guta. Wurra an-nerranga an-gugaliya wuriya nipa marr a-balcharra nula Christ, wurra nipa balaja wupa m-banga a-workiya, jin-garla ngika, jimarna bama a-yinaga jin-japurra nula. \v 3 Wurra an-gata minypa balaja rrapa jin-garla burr-guta m-banga a-workiya, nipa gala barra gu-borrwa nula gala jin-garla jiny-bay a-workiya jimarn jarrapa nipa an-nerra. Rrapa an-gata nipa balaja wupa m-banga a-workiya, jin-garla ngika, nipa gala barra a-yopa an-gata nipa jin-garla jiny-banga a-workiya jimarn jarrapa an-nerra. Ngika. Ngardawa Wangarr gipa a-menga an-nigipa. \v 4 Wurra ana-goyburrpa jimarna nyiburr-ngiya rrapa an-nerranga an-nika an-mujama nyibu-yopurda nyiburr-workiya? Wurra minyja nipa a-molamiya, nipa a-molamiya nula an-nigipa bunggawa, wurra minyja nipa a-barparpa, nipa a-barparpa nula an-nigipa bunggawa. Wurra nipa a-molamiya barra jarra, ngardawa Bunggawa Christ nipa ganyjarr gu-rrimanga a-jarlapurda a-ganyja. \p \v 5 An-ngardapa an-gugaliya gu-borrwuja, jimarna bama a-yinaga gun-ngardapa ngorrngurra gun-japurra Wangarr gun-nika wurra gun-nerranga ngorrngurra gun-nyagara. Rrapa an-nerranga an-gugaliya gu-borrwuja, jimarna bama a-yinaga gun-jaranga ngorrngurra gun-manypa gun-japurra. Wurra ngayburrpa nguburr-jaranga ngardapa ngardapa barra ngubi-rrima gu-gata ngacha minypa ngubu-borrwurra rrapa marn․gi ngardawa Wangarr gu-gurrmurra arrburrwa ngardapa ngardapa. \v 6 Ngardawa an-gata an-gugaliya ana-nga gu-borrwuja jimarna gun-ngardapa ngorrngurra gun-japurra Wangarr gun-nika wurra gun-nerranga ngorrngurra gun-nyagara, nipa a-yinagata gu-borrwuja minypa nipa marr a-balcharra nula Bunggawa Christ. Rrapa minypa an-gata an-gugaliya ana-nga jiny-banga a-workiya jin-garla, nipa jiny-banga minypa nipa marr a-balcharra nula Christ rrapa a-japurramayana nula Wangarr. Rrapa an-gata ana-nga gala jin-garla jiny-bay, nipa minypa a-yinagatiya, gala jiny-bay ngardawa marr a-balcharra nula Christ rrapa a-japurramayana nula Wangarr.\x + \xo 14:6 \xt Gulóchay 2:16\x* \p \v 7 Minypa ngayburrpa gala ana-nga a-ni nipa wupa ngardapa, rrapa gala ana-nga a-juwa nipa wupa ngardapa. \v 8 Wurra minyja ngayburrpa nguburr-mola nguburr-rrigirrgnga, gun-narda minypa ngayburrpa nguburr-mola nguburr-rrigirrgnga nuluwa an-ngayburrpa Bunggawa Christ; rrapa minyja nguburr-juwa, nguburr-yinagatiya rrapa nguburr-juwa nuluwa Christ. Minypa gun-guniya ngayburrpa nguburr-mola nguburr-rrigirrgnga rrapa ngayburrpa minypa nguburr-juwa burr-guta, ngayburrpa nguburr-yigipa an-gatiya an-ngayburrpa Bunggawa Christ. \v 9 Gu-gurdiya nula nipa Christ a-juwuna rrapa barrwa a-molamiyana, barra nyanma nipa a-ni an-ngarripa Bunggawa, wuriya ngarripa arr-yinmiyapa gipa mu-ngoyurra arr-juwuna rrapa arr-yinmiyapa burdak ngarripa arr-mola; wurra nipa an-ngarripa an-ngardapiya arrkula. \p \v 10 Lika ny-yinga ny-jata, nginyipa an-nga nula ny-yopurda ny-yorkiya an-nginyipa an-borrmunga? Rrapa ny-jurda ny-borrmunga an-nga nula ny-borrwuja jimarna nipa an-nerra? Wurra ngarripa arr-gurdiya gorlk barra gata arr-jinyja nipa ana-gochila Wangarr, gatiya barra nipa a-yinmiya barra a-wengga.\x + \xo 14:10 \xt 2 Gorint 5:10\x* \v 11 Ngardawa minypa janguny gu-yinaga gu-yurra, \q1 “An-ngarripa Bunggawa nipa a-yinagata, \q2 ‘Ngardawa ngaypa ngu-nirra, \q3 aburr-gurdiya gorlk barra aburr-menama gubi-rra barra apula \q3 rrapa ngunabu-ngurrja barra ngardawa ngaypa Wangarr.’”\x + \xo 14:11 \xt Isaiah 45:23\x* \m \v 12 Gu-gurda ngacha minypa ngarripa ngardapa ngardapa barra arr-ngurrjiya barra nula Wangarr mu-ngoyurra ngarripa arr-yinmiyana. \s1 Buburr-jarlapiya — Gala Yapa An-goyburrpa An-borrmunga A-lijiwarriyan \p \v 13 Gun-gata ngardawa jurdach guna-bamburda, ngayburrpa gala barra barrwa nguburr-yopachichiya gu-gapa gu-guta. Wurra jarra ny-yinga ny-jata, nginyipa barra ny-borrwa minypa gala ny-yinmiya ny-yinda rrapa worlapa nggu a-lijiwarriyan. \v 14 Minypa ngaypa rrapa Bunggawa Jesus gu-ngardapa nyirri-negiyana, ngaypa ngu-borrwurra rrapa marn․gi gala gun-nga nipa ngardapa niya gun-nerra, wurra jarra nipa gun-nerra gu-nirra nula ana-nga an-gata gu-borrwuja jimarna gun-nerra. \v 15 Wurra minyja nginyipa ny-banga ny-yorkiya jin-garla wurra an-nga, wuriya minypa an-borrmunga gu-borrwuja, jimarna bama a-yinaga gun-gata gun-nerra, rrapa gu-gata wenga minypa nipa wargugu a-nirra, gun-narda minypa nginyipa gala gurrurta n-dima nula an-nginyipa an-borrmunga. Wurra nginyipa gala barra an-gugaliya werra nyi-nega mu-gata m-balaja rrapa ji-gata ji-garla ny-banga ny-yorkiya. Wurra jarra Christ a-juwuna an-gugaliya barra wanngu a-ni. \v 16 Wurra minypa jarlapiya; gala yapa bubu-yopa nginyipa, jimarn jarra gubu-borrwa nginyipa werra nyi-negiyana gu-gata gun-nga gun-molamola nggula. \v 17 Ngardawa Wangarr gun-nika rum, gun-narda ngika minypa balaja rrapa bugula, gun-nga minypa ngayburrpa ngubu-banga nguburr-workiya. Gun-narda ngika. Wurra jarra minypa Mern An-mawunga nipa nyanma ngayburrpa jechinuwa nguburr-nirra, rrapa magaya nguburr-nirra, rrapa wuparnana nguburr-marrkapchinga, gu-gurda ngacha. \v 18 Rrapa ana-nga minypa a-yinagata a-workiya jama a-jirra nuluwa Christ, an-gata an-gugaliya nipa Wangarr ana-nyala a-marrkapchinga nula, rrapa gu-galiya yerrcha burr-guta abu-borrwuja nipa an-narda an-gugaliya an-molamola. \p \v 19 Ganapiya, lika ngayburrpa barra burr-guya ngubu-bitima gu-gata ngacha minypa magaya gu-ni barra arrburrwa gu-gapa gu-guta, rrapa minypa derta nguburr-negachichiya barra. \v 20 Minypa ana-goyburrpa wuriya nyibu-borrwuja mun-nga mun-molamola ana-gorrburrwa barra nyibu-bay, wurra an-gata ana-nga an-gugaliya nipa Wangarr ana-nyala a-jarlapurda a-ganyja, ana-goyburrpa gala barra nyiburr-yirda nyibu-bay minypa nipa an-gugaliya a-lijiwarriyan. Minyja mun-jaranga balaja mun-molamola arrburrwa ngubu-bay jin-garla burr-guta, wurra minyja ana-goyburrpa mun-nga nyibu-bay rrapa gu-gata wenga an-nerranga a-lijiwarriyan, gun-narda gun-nerra. \v 21 Wurra ngaw minyja nginyipa ny-bawa jin-garla o nganicha, gun-nga minypa an-nginyipa an-borrmunga a-lijiwarriyan? \p \v 22 Gun-gata gun-nga nginyipa ny-borrwurra rrapa marr ny-balcharra ngardawa gun-mola nggula, gun-narda rrima ana-gotula nginyipa rrapa Wangarr, ngardawa gurda gun-molamola minyja nginyipa wupa ny-nyurrnga ny-jaliyarra nggula gala gun-nga gun-nerra n-dima nyi-ni. \v 23 Wurra minyja ana-nga bama a-jirra gu-jirrapa a-ninya, jimarn jarra mun-gata nipa m-banga waygaji gun-mola nula m-bay, waygaji gun-nyagara, an-gata an-gugaliya minyja nipa m-bay, gun-narda minypa nipa werra a-negiya a-nirra, ngardawa gun-gata nipa m-banga a-workiya nipa gala marr a-balcha nula Wangarr. Minyja gun-gata gun-nga ngarripa arr-yinmiya minypa gala marr arr-balcha nula Wangarr, gun-narda minypa ngarripa werra arr-negiya arr-nirra. \c 15 \s1 Arrbu-borrwa Barra Aburr-werranga — Ngika Ngayburrpa Wupa Ngardapa \p \v 1 Ngayburrpa nguburr-ngiya minypa burr-guya marr nguburr-balcharra nula Christ rrapa gala gun-nga ngubu-borrwa, ngayburrpa jarra nguburr-gunggaja barra burrwa aburr-werranga marr aburr-balcharra, aburr-gata minypa gun-jaranga burdak gubu-borrwuja. Gala nguburr-yinmiya nguburr-yinda minypa gun-nga gun-molamola arrburrwa ngayburrpa wupa ngardapa. Ngika. \v 2 Wurra ngayburrpa barra nguburr-gunggaja nula an-ngayburrpa an-borrmunga minypa nipa gun-nga gun-molamola nula barra burr-guya marr a-balcha nula Wangarr. \v 3 Minypa Christ nipa a-yinagatiya; minyja gala a-yinagatarna minypa gun-nga gun-molamola nula nipa wupa ngardapa, wurra jarra minypa janguny gu-yurra, gu-yinaga, \q1 “Nginyipa ny-jurda Wangarr, \q2 gun-gata birripa gun-bachirra aburr-wena nggula, \q3 wurra gun-narda janguny nguna-buna ngaypa.”\x + \xo 15:3 \xt Psalms 69:9\x* \m Gu-yinagata gu-yurra janguny. \v 4 Minypa mu-ngoyurra gun-guyinda janguny gun-jaranga gu-yurra ngayburrpa barra marn․gi nguburr-ni rrapa nguburr-nyilja, rrapa minypa nguburr-jinyjapa barra nguburr-workiya wuriya gun-nga gun-derta ngubu-barripa. \p \v 5 Wangarr an-gata arr-jalkakaja a-workiya rrapa derta arr-nenga ngayburrpa barra nguburr-jinyjapa, nipiya an-gata a-gunggaja barra ana-gorrburrwa, ana-goyburrpa barra gu-ngardapa nyibu-borrwa nyiburr-workiya, nyibu-jurrjurrmunga nyiburr-workiya Christ Jesus. \v 6 Barra nyanma gu-ngardapa nyiburr-negiya Wangarr an-nelangga an-molamola nyibi-nega, nipa Jesus Christ an-nika Nyanyapa niya rrapa Wangarr, Jesus Christ ngardawa an-ngayburrpa Bunggawa. \s1 Marr Buburr-balcha Ana-gorrburrwa Gu-gapa Gu-guta \p \v 7 Jela, worla, buburr-gonyja gurda ana-gorrburrwa gu-gapa gu-guta rrapa marr buburr-balcha ana-gorrburrwa gu-gapa gu-guta, gun-maywapa minypa nipa Christ a-gonyjinga ana-gorrburrwa rrapa nyirr-menga wuriya Ju \pn (Jew)\pn* rrapa Jentayl \pn (Gentile)\pn*. Nyiburr-yirda barra rrapa minypa Wangarr an-nelangga an-molamola nyibi-nega barra. \v 8 Ngardawa nipa Christ ana-bona, an-mujama a-ni burrwa Ju yerrcha, barra burr-gurdagurdarra minypa nipa Wangarr burdak gu-borrwurra burrwa a-ni gun-gata mu-ngoyurra gochila bin-dana aburr-birripa nyanyapa burra yerrcha. Minypa gun-gatiya nipa Christ ana-bona, nipa janguny gun-burral gu-negarra burrwa Ju yerrcha, \v 9 barra nyanma Jentayl yerrcha burr-guta aburr-marrkapcha nula Wangarr. Ngardawa minypa Jentayl yerrcha burr-guta nipa a-gunggajinga burrwa. Minypa janguny gu-yurra, gu-yinaga, \q1 “Gun-narda nula ngaypa wugupa burrwa Jentayl yerrcha ngayburrpa nyiburr-marrkapcha barra nggula, \q2 rrapa nyiburr-japarndiya barra nggula minypa nginyipa ny-yelangga ny-molamola.”\x + \xo 15:9 \xt 2 Samuel 22:50; Psalms 18:49\x* \m \v 10 Rrapa barrwa gu-yinaga janguny, \q1 “Ana-goyburrpa Jentayl yerrcha buburr-malcha burrwa Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha aburr-marrkapchinga aburr-nirra!”\x + \xo 15:10 \xt Deuteronomy 32:43\x* \m \v 11 Rrapa barrwa gu-yinagata, \q1 “Nyiburr-gurda nyiburr-jaranga Jentayl yerrcha, buburr-marrkapcha nula buburr-ni an-ngayburrpa Bunggawa an-gatiya Wangarr; \q2 gun-nardiya rrawa gu-jirra gu-boya buburr-marrkapcha nula buburr-ni.”\x + \xo 15:11 \xt Psalms 117:1\x* \m \v 12 Rrapa barrwa minypa Aycháya \pn (Isaiah)\pn* gu-ngurrjinga, gu-yinaga janguny, \q1 “An-gata Jechi \pn (Jesse)\pn* mu-ngoyurra a-ni, nipa minypa gun-maywapa gun-jong gubu-gorndanga, gu-bungguna. \q2 Wurra an-nerranga nipa Jechi an-bapurr, nipa minypa gun-gata gun-jong barra gu-jirra gun-jarlala barrwa guna-bengga barra. \q1 Nipa a-bengga barra Bunggawa a-nipa barra burrwa Jentayl yerrcha an-burriya, \q2 rrapa birripa aburr-nyilja barra \q3 ngardawa nipa wupa nyanma.”\x + \xo 15:12 \xt Isaiah 11:10\x* \m Gu-yinagata gu-yurra janguny. \p \v 13 Wangarr an-gata gun-gunyilja an-gurrimapa, nipa barra nyirr-wu ana-goyburrpa gun-nigipa gun-gumarrkapcha rrapa magaya gun-guni minypa ana-goyburrpa marr nyiburr-balcharra nula nyiburr-nirra. Lika ana-goyburrpa mu-nguy nyiburr-nyiljapa barra nyiburr-workiya minypa nipa Mern An-mawunga burr-ganyjarr jama a-jirra ana-gorrburrwa wuparnana nyiburr-ngurrnga. \s1 Ganyjarr Gu-rrimarra Paul \p \v 14 Jela, worla, ngaypa ngu-borrwurra rrapa marn․gi ngardawa ana-goyburrpa gu-molamola nyiburr-nirra rrapa gipa marn․gi nyiburr-ni warrpam Nyanyapa arrku gun-nika janguny, barra ana-goyburrpa wupa ngardapa marn․gi nyiburr-negachichiya nyiburr-ni gu-gapa gu-guta. \v 15 Wurra jarra mu-guna mu-jurra ngaypa minypa jechinuwa ngu-weya ana-gorrburrwa rrapa arr-gelamajortknga janguny, ngardawa ganyjarr gun-guna nipa Wangarr nguna-wuna. \v 16 Minypa nipa nguna-gurrmurra, ngaypa ngu-mujama nula Christ Jesus Jentayl yerrcha ng-gunggajinga burrwa ngu-workiya, minypa Wangarr gun-nika gun-molamola janguny ngaypa ngu-ngurrjinga burrwa ngu-workiya, gu-gurda ngacha. Barra nyanma Jentayl yerrcha birripa aburr-burral aburr-wuya nula Wangarr, rrapa minypa nipa a-marrkapcha barra burrwa ngardawa minypa Mern An-mawunga nipa nyanma aburr-molamola burr-nenga. \p \v 17 Lika minypa ngaypa rrapa nipa Christ Jesus gu-ngardapa nyirri-negiyana, ngaypa ngu-marrkapchinga ngu-nirra ngu-workiya, ngaypa jama ngu-jirra nula Wangarr. \v 18 Wurra minypa ngaypa gala ngu-yinmiya ngu-ngurrjiya ngaypa ngu-yinmiyana jama ngu-ji, jimarn jarra ngaypa wupa nyanma. Ngika. Wurra jarra ngaypa ngu-ngurrjinga nipa Christ a-yinmiyana jama a-ji, minypa nipa nyanma ngaypa ngu-wena rrapa jama ngu-ji burrwa Jentayl yerrcha rrapa birripa gubi-yagurrmurra nula Wangarr. \v 19 Minypa birripa marn․gi ngardawa janguny gun-burral, ngardawa burr-ganyjarr gu-gata ngacha minypa an-gugaliya gala gu-nacharna a-workiyarna, minypa nipa an-gata Wangarr An-mawunga burr-barlmarrk jama a-ji. Gu-gurda ngacha minypa Jirúchalam \pn (Jerusalem)\pn* wenga rrapa gun-gata rrawa Yilírikam \pn (Illyricum)\pn* Christ gun-nika gun-molamola janguny ngaypa ngu-ngurrjinga burrwa ngu-bona rrapa gala gun-nga ngu-jordajingarna burrwa. \v 20 Ngardawa ngaypa gipa mu-ngoyurra ngu-borrwurra rrapa jal ngu-ni, minypa aburr-gata yina aburr-gaya gala mu-ngoyurra aburr-galiyarna Christ gun-nika janguny, birripa aburr-gatiya ngaypa barra ngu-boy, ngu-ngurrja burrwa, minypa gala ana-werranga mu-ngoyurra jama a-jirrarna burrwa. \v 21 Minypa janguny gu-yurra, gu-yinaga, \q1 “Gu-gata gu-rrawa gala mu-ngoyurra gun-nigipa janguny guna-jekngarna burrwa, \q2 wurra birripa abu-malawa barra, \q1 rrapa aburr-gata gala mu-ngoyurra aburr-galiyarna, \q2 wurra marn․gi aburr-ni barra nula.”\x + \xo 15:21 \xt Isaiah 52:15\x* \s1 Paul Gu-borrwurra A-boy Barra Rowm \p \v 22 Gu-gatiya ngacha minypa mun-molma m-buna apula, ngu-jaranga ng-goma ng-garlmuna, jimarn jarra ngaypa ngu-beyarna ana-gorrburrwa, wurra minypa burdak birripa aburr-gata ngu-ngurrjinga burrwa ngu-bona.\x + \xo 15:22 \xt Rowm 1:13\x* \v 23 Wurra gun-guniya gugu ganapiya, gala barrwa jama gu-yu apula gun-gunaga rrawa. Rrapa ngardawa mu-ngoyurra gun-guwarr jemberr gun-jaranga ngaypa jal ngu-ni nguna-boyarna ana-gorrburrwa, \v 24 lika ngaypa ngu-borrwurra minypa nuwurra jurdach gu-yinpa barra ngaypa ngu-boy Beyin \pn (Spain)\pn*, garda gojilapa ana-goyburrpa nyiburr-nirra ngayburrpa nguburr-nachichiya barra. Minypa nguburr-ni barra, nguburr-jalkakachichiya barra, ganapiya, lika ana-goyburrpa barra ngunabi-jerrma. \p \v 25 Wurra burdak gun-guniya ngaypa Jirúchalam ngu-boy barra, Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha aburr-gata ng-gunggaja barra burrwa. \v 26 Minypa aburr-werranga gun-guna rrawa Mechadóniya \pn (Macedonia)\pn* rrapa Akéya \pn (Achaia)\pn* aburr-nirra, birripa jal aburr-nirra rrupiya mbi-gurrmunga burrwa Jirúchalam aburr-nirra rrupiya aburr-nyagara Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha.\x + \xo 15:26 \xt 1 Gorint 16:1-4\x* \v 27 Minypa birripa wupa aburr-guna jal aburr-nirra burrbu-wu barra mun-birripa Ju yerrcha. Ngardawa Wangarr gochila bin-dana Ju yerrcha rrapa gu-gata wenga Jentayl yerrcha burr-guta aburr-molamola burr-negarra, birripa Jentayl yerrcha barra burrbu-borrwa Ju yerrcha. Minypa gun-gata gun-jaranga birripa Jentayl yerrcha gubi-rrimanga gorlk rrapa rrupiya, wurra mun-nerranga barra burrbu-wu Ju yerrcha mun-birripa.\x + \xo 15:27 \xt 1 Gorint 9:11\x* \p \v 28 Ganapiya lika gu-yinpa barra ngaypa ngu-wuleba, minypa mun-guna rrupiya birripa mbi-gurrmunga burrwa ngaypa ng-ga barra burrwa, nguburr-wu barra, lika ngaypa ng-garlma barra Beyin rrapa garda gojilapa ana-goyburrpa nyiburr-nirra ngaypa ngu-bengga barra ana-gorrburrwa. \v 29 Minyja ngaypa ngu-borrwurra ngaypa ngu-bengga barra ana-gorrburrwa, gun-gata barra minypa Christ wugupa arrburrwa arr-jalkakapa barra warrpam. \p \v 30 Ngaypa burr-guya ngu-weya ana-gorrburrwa, jela, worla: Ngardawa an-ngayburrpa Bunggawa nipa an-gata Jesus Christ, rrapa ngardawa gurrurta gun-burral jal gun-guni nipa Mern An-mawunga arr-wucha, ana-goyburrpa buburr-malcha apula ngaypa ngu-jinyjarrapa rrapa burr-guya jama ngu-jirra, minypa Wangarr ana-goyburrpa burr-guya bubu-wenggana apula. \v 31 Bubu-wenggana nipa barra nguna-jarlapa nguna-ga aburr-gata Judíya \pn (Judea)\pn* aburr-guyinda gala marr aburr-balcha nula Christ. Rrapa Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha aburr-gata Jirúchalam aburr-nirra bubu-wenggana burrwa birripa barra aburr-mola aburr-ni apula mun-gata rrupiya ngaypa ng-ga barra burrwa, Jentayl yerrcha mbi-gurrmunga burrwa. \v 32 Gu-gurda ngacha bubu-wenggana, barra gun-gata ngaypa ngu-bengga ana-gorrburrwa, ngaypa barra ngu-marrkapcha ngu-ni rrapa ngu-nyilja barra ngu-ni garda ana-goyburrpa nyiburr-murna, minyja gun-burral Wangarr gu-borrwurra apula barra ngaypa ngu-bengga ana-gorrburrwa. \p \v 33 Wangarr an-gatiya arr-wucha a-workiya gun-gata magaya gun-guni, nipa wugupa ana-gorrburrwa. Gun-nardiya rrapa ganapiya. \c 16 \s1 Gun-guburrmaymba Rrapa Joborr \p \v 1 Jin-guna nipa jin-nelangga Bibi \pn (Phoebe)\pn* ana-goyburrpa bubu-borrwa jin-molamola. Ngardawa Christ burr-yika gu-galiya yerrcha aburr-gata Jenkriya \pn (Cenchrea)\pn* aburr-nirra nipa jin-guna jin-mujama jiny-junggajinga burrwa jiny-yorkiya. \v 2 Buburr-gonyja achila ngardawa nipa jin-guna rrapa ana-goyburrpa burr-guta Christ Jesus nyiburr-yika. Buburr-gunggaja achila. Minypa gun-nga nipa jal jinyu-nirra bubu-wu, ngardawa nipa gipa mu-ngoyurra jiny-junggajinga burrwa aburr-jaranga wurra gama gorlk rrapa ngaypa burr-guta jiny-junggajinga apula. \p \v 3 Ngunabu-ngurrja burrinyjula abirriny-jata Brichíla \pn (Priscilla)\pn* jin-gumarrbipa rrapa Akíla \pn (Aquila)\pn* an-gumarrbipa birrinyjipa abirriny-nyaypa jawina wugupa jama nyiburr-jirra nula Christ Jesus.\x + \xo 16:3 \xt Jama Aburr-ji 18:2\x* \v 4 Birrinyjipa gala abirriny-jopiyarna, wurra gun-gatiya ngaypa jimarna ngu-juwiyarna, wurra birrinyjipa ngunabirriny-jarlapuna ngunabirriny-menga wuriya birrinyjipa burr-guta ngayburrpa jimarna nyiburr-juwiyarna. Gu-gurda nula ngaypa ngu-marrkapchinga burrinyjula, wurra ngaypa wupa ngardapa ngika, wurra Jentayl \pn (Gentile)\pn* yerrcha Christ burr-yika gu-werranga gu-werranga gu-rrawa aburr-nirra birripa burr-guta aburr-marrkapchinga burrinyjula abirriny-jata. \p \v 5 Rrapa ngunabu-ngurrja burrwa Christ burr-yika aburr-gata gun-birrinyjipa rrawa gu-ngardapa aburr-negiya aburr-workiya. \p Rrapa ngunabu-ngurrja nula an-gata Apanítach \pn (Epaenetus)\pn*, japurra ngapa a-jirra, yanngiya an-guyinda, Aycha \pn (Asia)\pn* an-guyinda ni-gugu a-ngukurdanyjiyana rrapa marr a-balcha nula Christ. \p \v 6 Rrapa ngunabu-ngurrja achila Meri jin-gata burr-guya jama jiny-ji ana-gorrburrwa jiny-yorkiyana. \p \v 7 Rrapa ngunabu-ngurrja butula Andrónakach \pn (Andronicus)\pn* rrapa Juniyach \pn (Junias)\pn* abirri-ngaypa abirri-borrmunga mu-ngoyurra ngayburrpa brichina nyiburr-ni gu-ngardapa. Minypa aburr-werranga aburr-gata Jesus burr-yika aburr-mujama, bitipa abirri-guna burr-guta abirri-molamola. Biti-gugu marr abirri-balcha nula Christ, ngaypa nuwurra jurdach marr ngu-balcha nula. \p \v 8 Rrapa ngunabu-ngurrja nula Amblíyatach \pn (Ampliatus)\pn* an-gata ngaypa jal ngu-nirra nula minypa ngatipa wugupa Christ nyirri-yika. \p \v 9 Rrapa ngunabu-ngurrja nula Yubrénach \pn (Urbanus)\pn* an-gata an-ngayburrpa jawina gu-ngardapa jama nguburr-jirra nula Christ, minypa ana-goyburrpa nyiburr-garda rrapa ngayburrpa nyiburr-guna. Rrapa Jekich \pn (Stachys)\pn* burr-guta, japurra ngapa a-jirra, ngunabu-ngurrja nula. \p \v 10 Rrapa ngunabu-ngurrja nula Apélich \pn (Apelles)\pn* an-gata nipa gun-burral gu-negarra nipa Christ an-nika, minypa nipa a-jinyjapa a-workiyana wurpa niya gun-nga gun-derta nipa gu-barripuna. \p Rrapa ngunabu-ngurrja burrwa Aritábalich \pn (Aristobulus)\pn* ana-murna aburr-nirra. \p \v 11 Rrapa ngunabu-ngurrja nula an-gata Yirórriyan \pn (Herodian)\pn* an-ngaypa an-borrmunga. \p Rrapa ngunabu-ngurrja burrwa Christ burr-yika gu-galiya yerrcha aburr-gata Narjíjich \pn (Narcissus)\pn* gun-nika rrawa aburr-nirra. \p \v 12 Rrapa ngunabu-ngurrja burrinyjula abirriny-jata mu-gama yerrcha Dripéna \pn (Tryphena)\pn* rrapa Dripócha \pn (Tryphosa)\pn* birrinyjipa burr-guya jama abirriny-jirra abirriny-yorkiya Christ bijirriny-yika abirriny-mujama. \p Rrapa ngunabu-ngurrja achila jin-gata Berjich \pn (Persis)\pn*, japurra ngapa jiny-jirra, nipa burr-guta burr-guya jama jiny-jirra jiny-yorkiya Christ jin-nika jin-mujama. \p \v 13 Rrapa ngunabu-ngurrja nula Rupach \pn (Rufus)\pn* an-gata nipa an-molamola an-gugaliya an-burral Christ an-nika. Mampa niya burr-guta ngunabu-ngurrja achila nipa jin-gatiya nguna-jarlapuna nguna-ganyja ngaypa gun-maywapa minypa ngaypa burr-guta jin-ngaypa mampa apa.\x + \xo 16:13 \xt Mark 15:21\x* \p \v 14 Rrapa ngunabu-ngurrja burrwa aburr-gata Ajíngkrachach \pn (Asyncritus)\pn*, rrapa Bulénggin \pn (Phlegon)\pn*, rrapa Ayarmich \pn (Hermes)\pn*, rrapa Batrabach \pn (Patrobas)\pn*, rrapa Ayarmach \pn (Hermas)\pn*, rrapa aburr-werranga aburr-gata burr-guta wugupa burrwa aburr-nirra worlapa arrburrwa yerrcha. \p \v 15 Rrapa ngunabu-ngurrja burrwa aburr-gata Bilólagach \pn (Philologus)\pn*, rrapa Juliya \pn (Julia)\pn*, rrapa Neriyach \pn (Nereus)\pn* rrapa jin-nigipa worlapa niya, rrapa Alímpach \pn (Olympas)\pn*, rrapa aburr-werranga burr-guta aburr-gata wugupa burrwa aburr-nirra Nyanyapa arrku burr-yika gu-galiya yerrcha. \p \v 16 Buburr-barlamachichiya buburr-workiya gu-gapa gu-guta minypa ana-goyburrpa worlapa ana-gorrburrwa yerrcha. Christ burr-yika gu-galiya yerrcha gu-werranga gu-werranga gu-rrawa aburr-nirra aburr-boya, birripa jal aburr-nirra ana-gorrburrwa. \p \v 17 Jela, worla, buburr-jarlapiya burrwa aburr-werranga aburr-gata minypa nyirrbu-ngorrkorndanga aburr-workiya ana-goyburrpa, rrapa minypa gubu-garnagurrmunga ana-gorrburrwa gun-gata ngika minypa janguny ana-goyburrpa nyibi-rrimanga. Burrbu-bawa aburr-gata. \v 18 Ngardawa birripa gala jama aburr-ji nula an-ngayburrpa Bunggawa Christ. Ngika. Wurra jarra jama aburr-jirra aburr-workiya gun-nga gun-gata birripa wupa jal aburr-nirra. Birripa minypa ngana aburr-jirra aburr-molamola aburr-negiya aburr-workiya rrapa burrbu-yolkaja aburr-workiya, minypa aburr-werranga aburr-bomang gala marn․gi, jimarn jarra bama aburr-yinaga gun-burral janguny. \v 19 Wurra jarra ana-goyburrpa janguny gu-barrjeknga ana-gorrburrwa, rrawa gu-jirra gu-boya aburr-galiyarra minypa ana-goyburrpa nyiburr-yinmiya Christ gun-nika janguny nyibi-rrimanga. Gu-gurda nula ngaypa burr-guya ngu-marrkapchinga ana-gorrburrwa. Ngaypa jal ngu-nirra ana-goyburrpa barra marn․gi warrpam nyiburr-ni nula gun-gata gun-nga gun-molamola, rrapa minypa gala gun-nga marn․gi nyiburr-ni gun-nerra. \v 20 Wangarr an-gata magaya gun-guni an-gurrimapa, nipiya yibirrich gugu a-bu barra walkwalk an-bachirra an-gata Jeytan \pn (Satan)\pn*, minypa barra ana-goyburrpa nyiburr-molamiya, wurra nipa Jeytan an-nyagara. \p Jela, worla, an-ngayburrpa Bunggawa Jesus nipa wugupa ana-gorrburrwa. \p \v 21 Dimati \pn (Timothy)\pn* nipa an-guna ngatipa wugupa jama nyirri-jirra nyirri-workiya, nipa jal a-nirra ana-gorrburrwa, rrapa aburr-ngaypa aburr-borrmunga aburr-guna Luchiyach \pn (Lucius)\pn*, Jeychin \pn (Jason)\pn*, rrapa Jochipata \pn (Sosipater)\pn*, birripa rrapa aburr-yinagatiya, jal aburr-nirra ana-gorrburrwa.\x + \xo 16:21 \xt Jama Aburr-ji 16:1\x* \p \v 22 Ngaypa Dertchiyach \pn (Tertius)\pn*, ngaypa ngu-wukurrjinga mun-guna jurra nipa Paul a-wena, ngaypa rrapa jal ngu-nirra ana-gorrburrwa minypa ngaypa burr-guta wugupa ana-gorrburrwa ngayburrpa nguburr-yigipa Christ nguburr-yika. \p \v 23-24 Rrapa Geyach \pn (Gaius)\pn* an-guna nipiya ana-murna ngaypa ngu-nirra, nipa jal a-nirra ana-gorrburrwa, nipiya an-gunaga gu-yigipa gu-rrawa ngayburrpa gu-ngardapa nyiburr-negiya nyiburr-workiya aburr-guna Christ burr-yika marr aburr-balcharra nula. \p Rrapa Arétach \pn (Erastus)\pn* nipa rrupiya jaga a-ganaja a-workiya gapman \pn (government)\pn* yerrcha mun-burriya gun-guna rrawa, rrapa an-ngayburrpa worlapa arrburrwa Guwártach \pn (Quartus)\pn*, bitipa burr-guta jal abirri-nirra ana-gorrburrwa.\x + \xo 16:23-24 \xt Jama Aburr-ji 19:29; 1 Gorint 1:14; 2 Dimati 4:20\x* \s1 Gun-gumungba Gun-gumarrngoypiya \p \v 25 Gun-nardiya gugu ngayburrpa barra an-nelangga an-molamola ngubi-nega barra an-gata nipiya wupa ngardapa ganyjarr gu-rrimanga barra derta nyirr-nega ana-goyburrpa, minypa gu-janguny gu-molamola ngaypa ngu-ngurrjinga ana-gorrburrwa Jesus Christ gun-nika. Janguny gun-gata mu-ngoyurra gu-yilkakiyana gu-yu gipa gun-guwarr, \v 26 wurra minypa gun-guniya gugu yarlanga gu-yurra arrburrwa minypa gu-yinmiya meyali gun-gata gun-guwarr Wangarr gun-nika aburr-wukurrjinga aburr-workiyana. Ngardawa Wangarr an-gata ay-nirrapa ay-workiya nipa a-wena gu-werranga gu-werranga gu-rrawa barra marr aburr-balcha nula rrapa gubi-yagurrma nula aburr-ni gun-nigipa janguny. \v 27 Nipiya an-gata Wangarr nipa wupa an-ngardapiya marn․gi rrapa gun-molamola gu-jarlapurda a-workiya, nipiya an-nelangga ngayburrpa barra an-molamola ngubi-negapa barra nguburr-workiya ngardawa nipa nyanma Jesus Christ. Gun-nardiya rrapa ganapiya.