\id REV Burarra exported from InDesign June 2015 \h Borrich \toc1 Borrich Minypa Jesus Arr-guybukaja (Revelation) \toc2 Borrich \toc3 Borrich \mt1 Borrich \mt3 Minypa Jesus Arr-guybukaja \mt4 (Revelation) \c 1 \s1 Gun-guna Janguny \p \v 1 Gun-guna janguny minypa Jesus Christ arr-guybukaja, minypa Wangarr a-wuna arrburrwa barra nipa arr-guybuka ngayburrpa nguburr-yigipa nguburr-mujama minypa yi-gurrepa gu-yinmiya barra gu-ni. Minypa an-nigipa waykin an-guyinda an-mujaruk nipa Jesus Christ ana-jerrmarra nula an-nigipa an-mujama an-guna an-nelangga Jon \pn (John)\pn*, \v 2 rrapa nipa Jon gu-ngurrjinga Wangarr gun-nika janguny gun-guna gun-burral janguny nipa Jesus Christ a-guybukaja. Minypa Jon gun-jaranga gu-nana gala gun-nga gu-jordajingarna. \v 3 Rrapa nipa barra an-molamola a-ni an-gata ana-nga gun-guna janguny mu-guna mu-jurra gu-ngurrja burrwa wurra gama gorlk, gun-guna janguny minypa Wangarr a-wena gu-yinmiya barra gu-ni. Rrapa birripa minyja aburr-galiya gun-guna janguny mu-guna mu-jurra mu-weya mu-nirra rrapa gubu-borrwa aburr-ni, gun-narda minypa birripa aburr-molamola aburr-ni barra, ngardawa yi-gurrepa gu-jirra. \s1 Nipa Jon Gun-gunyilja A-wena Burrwa Gu-galiya Yerrcha Rrapa Minypa A-marrkapchinga Nula Jesus \p \v 4 Mun-guna jurra ngaypa Jon ngu-wukurrjinga ana-gorrburrwa. \p Gun-guna janguny ana-gorrburrwa ana-goyburrpa nyiburr-garda Christ nyiburr-yika gu-gardiya gu-rrawa Aycha \pn (Asia)\pn* nyiburr-nirra nyiburr-boya rrawa gu-jirra gu-boya abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa. \p Nipa Wangarr, rrapa nipa an-nigipa An-mawunga Wangarr an-nika, rrapa nipa Jesus Christ, birripa aburr-gunggaja barra ana-gorrburrwa, rrapa minypa birripa wupa nyanma ana-goyburrpa nyiburr-molamola nyiburr-ni barra, gala barra minypa gun-nga nyibu-borrwa nyiburr-ni. Wangarr nipa an-gatiya ay-ninyarrapa ay-workiya, an-gata minypa gun-nardiya rrapa minypa mu-ngoyurra rrapa minypa jurdach. Rrapa Wangarr An-mawunga an-gatiya minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa gata Wangarr a-nirrapa a-workiya nipa ana-gochila a-jirra.\x + \xo 1:4 \xt Exodus 3:14; Borrich 4:8\x* \v 5 Rrapa Jesus Christ nipiya an-gata gun-burral gu-rrimarra Wangarr gun-nika janguny, an-gatiya Jesus Christ ni-gugu Wangarr ana-nyala a-jarrkarrana rrapa wanngu a-negarra, mu-ngoyurra a-juwuna, rrapa nipiya Bunggawa gun-nardiya rrawa gu-jirra gu-boya. Nipa jal a-nirra arrburrwa rrapa gun-nerra gu-yerrnyjinga arrburrwa, minypa arr-wepana mu-yigipa mu-maningan.\x + \xo 1:5 \xt Isaiah 55:4; Psalms 89:27\x* \v 6 Nipa arr-jarlapuna nguburr-yigipa barra nguburr-ni wurra gama gorlk, minypa nguburr-yigipa junggay jama nguburr-ji barra nula an-nigipa Wangarr an-gatiya an-nigipa Nyanyapa niya. Jesus Christ ngarripa arr-gurdiya gorlk barra nipa an-nelangga an-molamola ay-negapa barra arr-workiya, rrapa nipiya wana an-babalapa a-nipa barra a-workiya. Gun-nardiya rrapa ganapiya.\x + \xo 1:6 \xt Exodus 19:6; Borrich 5:10\x* \q1 \v 7 Minyja na, nipa ana-bupiya ana-bamburda burr-nguparr! \q2 Arr-gurdiya gorlk ay-na barra, \q3 birripa yi-gapa wupa abi-rrana burr-guta. \q1 Warlaman arr-gurdiya gorlk arr-rruwuja barra nula. \q2 Gun-nardiya rrapa ganapiya.\x + \xo 1:7 \xt Daniel 7:13; Metiyu 24:30; Mark 13:26; Luk 21:27; 1 Jechalónika 4:17; Zechariah 12:10; Jon 19:34,37\x* \p \v 8 An-ngayburrpa an-ngardapiya Wangarr nipa a-yinagata a-wena, “Ngaypa minypa gun-gata Alpa \pn (Alpha)\pn* mu-ngoyurra gu-jirra, rrapa minypa gun-gata Améga \pn (Omega)\pn*\f + \fr 1:8 \ft 1:8 \fk Alpa rrapa Améga\ft , gun-narda minypa Grik aburr-guyinda gun-birripa wengga gun-birripa alpabet \+it (alphabet)\+it* mu-ngoyurra gu-jirra gun-gata gun-nelangga \+fk alpa \ft \+it (alpha)\+it*, rrapa jurdach gu-jirra gun-gata gun-nelangga \+fk améga \ft \+it (omega)\+it*.\f* jurdach gu-jirra, minypa ngaypa gun-guniya ngu-nirra, rrapa ngu-ni ngu-workiyana, rrapa ngu-nipa barra ngu-workiya wana ngu-babalapa.”\x + \xo 1:8 \xt Borrich 22:13; Exodus 3:14\x* \s1 Jon A-nana Christ \p \v 9 Ngaypa Jon ng-gurdiya ngu-worlapa ana-gorrburrwa, ng-gurda minypa gu-ngardapa arrburrwa mari gubu-garraja arrburrwa aburr-workiya, rrapa minypa gu-ngardapa rum nguburr-ninyarra, rrapa minypa nguburr-jinyjarrapa rrapa marr ngubu-ganyja ngardawa ngayburrpa rrapa nipa Jesus gu-ngardapa nguburr-negiyana. Ngaypa gaba ngu-ni bamara gun-nelangga Batmoch \pn (Patmos)\pn*, ngardawa janguny nula gun-gata Jesus gu-rrimarra Nyanyapa arrku gun-nika. \v 10 Gun-gatiya Jandi \pn (Sunday)\pn* gu-ni, nipa Mern An-mawunga wugupa apula, lika ana-manyjirda ng-galiyana ngu-jonama wenga a-wena apula; ng-galiyana nula nipa manyjirda a-jirra minypa ngorla a-maya an-gubipija a-weya a-workiya. \v 11 A-yinanga, “Wukurrja mu-jurra gun-ngiya ngaypa ngiy-gurdagurdarra, barra nginyipa ny-jerrma barra burrwa jurra aburr-ngaypa wurra gama gorlk mbi-na barra, aburr-gata rrawa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa aburr-nirra, minypa gun-gata Apachach \pn (Ephesus)\pn*, Jimérna \pn (Smyrna)\pn*, Bergamam \pn (Pergamum)\pn*, Jayatáyra \pn (Thyatira)\pn*, Jardich \pn (Sardis)\pn*, Biladélpiya \pn (Philadelphia)\pn*, rrapa Leyodachíya \pn (Laodicea)\pn*.” A-yinagata a-wena apula. \p \v 12 Lika ngaypa ngu-ngukurdanyjiyana, ngu-na barra ana-nga a-wena apula. Rrapa gun-gatiya waypa ngu-ngukurdanyjiyana, ngu-nana abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa gu-jinyja goldan \pn (golden)\pn* gubi-jarlapuna minypa lam \pn (lamp)\pn* gubu-wenyanga aburr-workiya. \v 13 Rrapa gojilapa gata lam gubu-wenyanga aburr-workiya ngu-nana minypa an-walkurpa an-gugaliya nipa a-barrngumurra malarrka mun-baykarda mu-yurtchinga ana-rrepara, rrapa goldan brelk \pn (belt)\pn* a-gombichiyana ana-mirrka.\x + \xo 1:13 \xt Daniel 7:13; 10:5\x* \v 14 Nipa bama a-jirra rrapa mula a-jirra minypa rrakal, minypa jip \pn (sheep)\pn* mula jiny-jirra jin-gungarlcha rrapa minypa guna-gol gu-bunggiya gu-workiya. Rrapa mipila a-jirra minypa bol ngarl gu-jirra. \v 15 Rrapa rrepara a-jirra a-jayanayana minypa birlmurr bron \pn (bronze)\pn* a-maya, minypa wolawola gu-bol a-rrongga a-workiya rrapa ngubi-nacha a-jayanayarra a-jirra. Rrapa ng-galiyana nula manyjirda a-jirra minypa bugula gu-werrwerrjinga gu-yurra.\x + \xo 1:15 \xt Daniel 7:9; 10:6\x* \x + \xo 1:15 \xt Ezekiel 1:24; 3:2\x* \v 16 Nipa murna a-jirra ana-munganaguwa jin-dimarra jin-delipa marnnga abirriny-jirrapa abirriny-jirrapa abirriny-jirrapa jin-ngardapa, rrapa ngana a-jirra wenga barrang an-darrartka ana-bena an-gata rrirra a-jirra abirri-jirrapa. Rrapa nipa an-gata an-walkurpa an-gugaliya ngoyurra a-jirra japurra a-jirra a-jayanayana a-ji minypa marnnga jiny-jayanayarra jiny-yorkiya jin-bachirra. \p \v 17 Ngaypa ngu-nana, lika ngu-bungguna ana-rrepara gun-maywapa minypa ngaypa ngu-juwuna. Wurra nipa murna a-jirra ana-munganaguwa a-garlmuna, nguna-rrimarra, lika a-wena apula, “Gala barra ny-jurkuja apula, wurra ngaypa minypa mu-ngoyurra rrapa minypa jurdach,\x + \xo 1:17 \xt Isaiah 44:6; 48:12; Borrich 2:8; 22:13\x* \v 18 ngaypa ng-gunaga wanngu ng-gunega. Ngaypa mu-ngoyurra ngu-juwuna, wurra nguna-na, ngaypa gugu ngu-molamiyana rrapa ngu-nirrapa ngu-workiya, rrapa an-gulapkujama minypa gi \pn (key)\pn* ngaypa ngu-rrimanga gun-gujuwa nula rrapa gun-gaba nula aburr-juwiya aburr-workiya lika gata aburr-boya. \p \v 19 “Ganapiya, lika nginyipa wukurrja gun-ngiya ngaypa ngiy-guybuka barra, minypa geka gu-yinmiya gu-nirra, rrapa minypa barrwa gu-yinmiya barra gu-ni. \v 20 Wurra geka nyi-nana jin-gata jin-delipa marnnga abirriny-jirrapa abirriny-jirrapa abirriny-jirrapa jin-ngardapa murna ngu-jirra ngu-munganaguwa ngu-rrimarra, rrapa gun-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa gu-jinyja goldan gubi-jarlapuna minypa lam gubu-wenyanga aburr-workiya, gun-narda gun-maywapa ranginy minypa meyali gun-guna: Jin-gata marnnga abirriny-jirrapa abirriny-jirrapa abirriny-jirrapa jin-ngardapa, nipa minypa aburr-ngaypa aburr-mujaruk jaga aburr-ganaja burrwa aburr-ngaypa wurra gama gorlk gun-gata rrawa gu-jirra gu-boya abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa. Rrapa gun-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa gu-jinyja goldan gubi-jarlapuna minypa lam gubu-wenyanga aburr-workiya, gun-narda minypa aburr-ngaypa wurra gama gorlk gun-gata rrawa gu-jirra gu-boya abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa. \c 2 \s1 Gun-guna Janguny Burrwa Apachach (Ephesus) Aburr-nirra \p \v 1 “Wukurrja nuluwa an-ngaypa an-mujaruk an-gata jaga a-ganaja burrwa a-workiya aburr-ngaypa wurra gama gorlk aburr-gata rrawa Apachach \pn (Ephesus)\pn* aburr-nirra. Yinda wukurrja nula: \pi1 Gun-guna janguny nipa a-weya ana-gorrburrwa an-guna murna a-jirra ana-munganaguwa ana-guyinda jin-dimanga a-nirra jin-gata jin-delipa marnnga abirriny-jirrapa abirriny-jirrapa abirriny-jirrapa jin-ngardapa, an-guniya a-jarlabiya gojilapa gun-gata lam gubu-wenyanga aburr-workiya minypa goldan gubi-jarlapuna abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa. \pi1 \v 2 “Nipa a-yinagata: Ngaypa marn․gi gun-gata ana-goyburrpa jama nyiburr-jirra, minypa burr-guya jama nyiburr-jirra rrapa gala nyiburr-jeka. Ngaypa marn․gi ana-gorrburrwa aburr-gata aburr-guripa ana-goyburrpa gala nyibi-yagurrma burrwa nyiburr-workiya, wurra gipa nyiburr-ngamngamjinga burrwa rrapa marn․gi nyiburr-ni burrwa birripa aburr-guyolkiya. Minypa birripa aburr-ngurrjiya aburr-workiya aburr-ngaypa aburr-mujama, wurra gun-nyagara. \v 3 Wurra ana-goyburrpa marrban birripa mari gubu-garrana ana-gorrburrwa ngardawa nyiburr-ngaypa, wurra ana-goyburrpa nyiburr-jinyjapa nyiburr-workiyana; gala nyiburr-dawurdawujingarna. \pi1 \v 4 “Wurra ngaypa jarra mari ngu-rrimanga ana-gorrburrwa minypa gun-guna: Ana-goyburrpa gala jal nyiburr-ni apula minypa gun-gata mu-ngoyurra jal nyiburr-ni apula. \v 5 Bubu-borrwa mu-ngoyurra jal nyiburr-ni apula wurra nyiburr-lijiwarriyana, lika buburr-ngukurdanyjiya rrapa jama buburr-ji minypa mu-ngoyurra jama nyiburr-ji. Wurra minyja gala nyiburr-yinmiya nyiburr-ngukurdanyjiya, ngaypa ngu-mari ngu-bengga barra ana-gorrburrwa. Minypa gun-maywapa ranginy gun-gata lam gubu-wenyanga aburr-workiya, wurra lam gun-goyburrpa ngaypa barra ng-gaka, gala barra mola gata gu-ji. \pi1 \v 6 “Wurra gun-molamola ngu-rrimanga ana-gorrburrwa minypa gun-guna: Gun-gata gun-nerra aburr-gata Nikaléyatan \pn (Nicolaitan)\pn* yerrcha jama aburr-jirra aburr-workiya, gun-narda ana-goyburrpa ngoyurra nyiburr-yerryerrmiya nula nyiburr-nirra gun-nerra minypa ngaypa burr-guta ngoyurra ngu-yerryerrmiya nula ngu-nirra gun-gata. \pi1 \v 7 “An-gata ana-nga gelama a-jirra a-jirra, nipa barra a-galiya nula Mern An-mawunga a-yinmiya a-weya burrwa aburr-ngaypa wurra gama gorlk gun-jaranga rrawa aburr-nirra. Minyja gun-gata gun-nerra ana-nga gu-beyba, a-molamiya, an-gata an-gugaliya ngaypa ngu-wu barra m-bay balaja wanngu mun-gunega, balaja mun-gata gu-jong mu-jirra mu-workiya rrawa gu-molamola Wangarr gun-nika.\x + \xo 2:7 \xt Genesis 2:9; Borrich 22:2; Ezekiel 28:13; 31:8\x* \s1 Gun-guna Janguny Burrwa Jimérna (Smyrna) Aburr-nirra \p \v 8 “Rrapa wukurrja nuluwa an-ngaypa an-mujaruk an-gata jaga a-ganaja burrwa a-workiya aburr-ngaypa wurra gama gorlk aburr-gata rrawa Jimérna \pn (Smyrna)\pn* aburr-nirra. Yinda wukurrja nula: \pi1 “Gun-guna janguny nipa a-weya ana-gorrburrwa an-guna nipa minypa mu-ngoyurra rrapa minypa jurdach, minypa nipa gun-burral a-juwuna rrapa a-molamiyana, gun-gujuwa gu-beybana.\x + \xo 2:8 \xt Isaiah 44:6; 48:12; Borrich 1:17; 22:13\x* \pi1 \v 9 “Nipa a-yinagata: Ngaypa marn․gi aburr-werranga mari gubu-garrana ana-gorrburrwa, rrapa ngaypa marn․gi ana-goyburrpa gorlk nyiburr-nyagara. Wurra wuriya gun-gata, wurra jarra ana-goyburrpa nyiburr-welangga wana nyiburr-nirra ngaypa ngu-murna. Ngaypa marn․gi gun-gata gun-nerra aburr-werranga aburr-nyala nyirrbu-yopurda aburr-workiya, aburr-gata minypa aburr-ngurrjiya aburr-workiya Ju \pn (Jew)\pn* yerrcha, jimarn jarra Wangarr gun-nika janguny gubi-rrimarra, wurra gun-nyagara. Minypa gun-gata birripa gu-ngardapa aburr-negiya aburr-workiya, gun-narda jarra walkwalk nyanma an-gata an-nelangga Jeytan \pn (Satan)\pn*. \v 10 Wurra ana-goyburrpa gala barra nyiburr-gurkuja nula gun-gata mari burraya gu-bengga barra ana-gorrburrwa. Minyja bubu-borrwa: Nyiburr-gata nyiburr-werranga nipa walkwalk gipa a-garlmuna, nyin-dima barra, nyirr-ga barra, nyirr-barnja barra brichina \pn (prisoner)\pn*, jimarna barra gun-derta gun-gorla gu-nega ana-gorrburrwa rrapa minypa ana-goyburrpa barra nyiburr-lijiwarriya. Gu-gurda ngacha minypa gun-nerra gu-ni barra ana-gorrburrwa ngorrngurra arr-jirrapa arr-murna, minypa 10. Wurra buburr-jinyjapa, wuriya nyirrbu-bu rrapa ana-goyburrpa nyiburr-juwa. Minyjiya. Birripa aburr-yirda barra ana-gorrburrwa ngardawa ana-goyburrpa nyiburr-ngaypa, wurra ngaypa barrwa ng-garlma barra wanngu gun-guni arr-wu barra minypa ana-goyburrpa marr nyiburr-balcha apula. \pi1 \v 11 “An-gata ana-nga gelama a-jirra a-jirra, nipa barra a-galiya nula Mern An-mawunga a-yinmiya a-weya burrwa aburr-ngaypa wurra gama gorlk gun-jaranga rrawa aburr-nirra. Minyja gun-gata gun-nerra ana-nga gu-beyba, a-molamiya, an-gata an-gugaliya wuriya mu-ngoyurra burr-mari a-juwuna, wurra gala a-yinmiya barrwa a-juwa minypa jurdach guna-bamburda gun-gujuwa gun-gata gun-nelangga minypa abirri-jirrapa.\x + \xo 2:11 \xt Borrich 20:14; 21:8\x* \s1 Gun-guna Janguny Burrwa Bergamam (Pergamum) Aburr-nirra \p \v 12 “Rrapa wukurrja nuluwa an-ngaypa an-mujaruk an-gata jaga a-ganaja burrwa a-workiya aburr-ngaypa wurra gama gorlk aburr-gata rrawa Bergamam \pn (Pergamum)\pn* aburr-nirra. Yinda wukurrja nula: \pi1 “Gun-guna janguny nipa a-weya ana-gorrburrwa an-guna nipa barrang an-darrartka a-rrimanga rrirra a-jirra abirri-jirrapa. \pi1 \v 13 “Nipa a-yinagata: Ngaypa marn․gi ana-gorrburrwa gun-an․gaya rrawa nyiburr-nirra gatiya walkwalk an-bachirra Jeytan a-nirra a-workiya, wurra jarra minypa ana-goyburrpa nyiburr-jinyjarrapa marr nyiburr-balcharra apula ngaypa ngu-welangga. Minypa ana-goyburrpa gala ngunabu-gengamungarna rrapa ngunabu-bawujarna, marrban gardiya gu-rrawa walkwalk Jeytan a-nirrapa a-workiya birripa abu-buna an-ngaypa jawina Antipach \pn (Antipas)\pn*, an-gata gala a-jekngarna wurra gun-ngaypa janguny gu-ngurrjinga burrwa a-workiyana. \pi1 \v 14 “Wurra ngaypa jarra mari ngu-rrimanga ana-gorrburrwa minypa gun-guna: Nyiburr-gata nyiburr-werranga ana-goyburrpa Beylam \pn (Balaam)\pn* gun-nika janguny nyibi-rrimanga nyiburr-nirra nula. Minypa nipa Beylam an-gatiya a-guybukaja Beylak \pn (Balak)\pn*, nipa Beylak burr-yolkaja Yichrayal \pn (Israel)\pn* yerrcha, birripa jibu-barra jin-garla jin-jimurdayan jin-gata mu-ngoyurra abu-wuna an-mawunga an-guyinda an-gata minypa ana-gugaliya a-jarlapuna an-guripa an-guyinda wangarr, rrapa gu-gata wenga minypa Yichrayal yerrcha aburr-ngukurdanyjiyana, gun-nerra gubi-rrimarra minypa marrambay gun-guji.\x + \xo 2:14 \xt Numbers 22:5,7; 25:1-3; 31:16; Deuteronomy 23:4\x* \v 15 Rrapa ana-goyburrpa nyiburr-werranga nyiburr-yinagatiya minypa aburr-gata, minypa gun-birripa janguny nyibi-rrimanga Nikaléyatan yerrcha gun-burriya. \v 16 Wurra bubu-bawa gun-nerra, rrapa buburr-ngukurdanyjiya. Wurra minyja gala nyiburr-yinmiya, wurra ngaypa burraya ngu-bengga barra ana-gorrburrwa barra nguburr-bacha. Minyja bubu-borrwa: Ngaypa barrang an-darrartka ngu-rrimanga, ana-beya ana-workiya ngana ngu-jirra wenga. \pi1 \v 17 “An-gata ana-nga gelama a-jirra a-jirra, nipa barra a-galiya nula Mern An-mawunga a-yinmiya a-weya burrwa aburr-ngaypa wurra gama gorlk gun-jaranga rrawa aburr-nirra. Minyja gun-gata gun-nerra ana-nga gu-beyba, a-molamiya, an-gata an-gugaliya barra ngaypa ngu-wu mun-gata mu-yilkakiya mu-yurra balaja waykin mun-guyinda. Rrapa ngu-wu barra gun-delipa jandarra gun-gungarlcha nipa an-gugaliya an-nelangga an-geka a-yurra, rrapa minypa an-nerranga gala marn․gi nula an-gata an-nelangga, wurra nipa wupa ngardapa niya an-gata ngaypa ngu-wu barra.\x + \xo 2:17 \xt Exodus 16:14-15; 16:33-34; Jon 6:48-50; Isaiah 62:2; 65:15\x* \s1 Gun-guna Janguny Burrwa Jayatáyra (Thyatira) Aburr-nirra \p \v 18 “Rrapa wukurrja nula an-ngaypa an-mujaruk an-gata jaga a-ganaja burrwa a-workiya aburr-ngaypa wurra gama gorlk aburr-gata rrawa Jayatáyra aburr-nirra. Yinda wukurrja nula: \pi1 “Gun-guna janguny nipa a-weya ana-gorrburrwa Wangarr an-nika An-walkurpa an-guna mipila a-jirra minypa bol ngarl gu-jirra, rrapa rrepara a-jirra minypa birlmurr bron \pn (bronze)\pn* a-maya minypa wolawola gu-bol a-rrongga a-workiya rrapa ngubi-nacha a-jayanayarra a-jirra. \pi1 \v 19 “‘Nipa a-yinagata: Ngaypa marn․gi ana-gorrburrwa gun-gata ana-goyburrpa jama nyiburr-jirra nyiburr-workiya. Ngaypa marn․gi ana-goyburrpa jal nyiburr-nirra apula rrapa burr-guya marr nyiburr-balcharra apula, minypa jama nyiburr-jirra apula rrapa gala nyiburr-dawurdawuja. Ngaypa marn․gi mu-ngoyurra jama nyiburr-ji apula marr gu-yinanga gun-jaranga rrapa gun-guniya gun-jaranga jama nyiburr-jirra apula. \pi1 \v 20 “Wurra ngaypa jarra mari ngu-rrimanga ana-gorrburrwa minypa gun-guna: Minypa ana-goyburrpa nyibi-yagurrmunga achila nyiburr-nirra jin-gata gama jin-nelangga Jechabel \pn (Jezebel)\pn*. Nipa jiny-nyurrjiya jiny-yorkiya jimarna nipa Wangarr gun-nika janguny gu-rrimanga, wurra jarra aburr-ngaypa jawina nipa burr-yolkaja jiny-yorkiya, rrapa gu-gata wenga birripa gun-nerra jama aburr-jirra minypa marrambay aburr-jirra, rrapa minypa jin-garla jin-jimurdayan jibu-banga aburr-workiya jin-gata mu-ngoyurra abu-wuna an-mawunga an-guyinda an-gata minypa ana-gugaliya a-jarlapuna an-guripa an-guyinda wangarr.\x + \xo 2:20 \xt 1 Kings 16:31; 2 Kings 9:22\x* \v 21 Minyja ngaypa marr ng-ganyja achila jin-gata gama, jimarn jarra gun-gata gun-nerra gu-bawujarna rrapa jiny-nyukurdanyjiyarna, wurra nipa gala jiny-yinmiya gu-bawa gun-gata gun-nerra nipa gu-rrimanga marrambay gun-guji. \v 22 Gu-gurda nula lika ngaypa barra gu-derda ngu-wu barra nipa burr-guya jiny-yurkuricha jiny-yu. Rrapa aburr-gata marrambay aburr-jirra achila aburr-workiya, minyja birripa gala gubu-bawa gun-gata gun-nerra nipa jama jiny-jirra jiny-yorkiya rrapa gala aburr-ngukurdanyjiya, ngaypa lika gun-guwurkuricha nguburr-wu barra burr-guya aburr-wurkuricha. \v 23 Rrapa ji-gata burr-yika gu-ngarda yerrcha ngaypa barra nguburr-bu, aburr-juwa. Rrapa aburr-ngaypa wurra gama gorlk gun-jaranga rrawa aburr-nirra, birripa gubu-borrwa barra apula ngaypiya ng-gurdiya marn․gi ana-gorrburrwa nyiburr-gurdiya gorlk minypa nyiburr-yinmiya nyibu-borrwuja nyiburr-workiya ngardapa ngardapa, rrapa ngaypa barra arr-wu jurdach minypa mu-ngoyurra jama nyiburr-ji.\x + \xo 2:23 \xt Psalms 7:10; 139:1; Jeremiah 17:10\x* \pi1 \v 24 “Wurra ana-goyburrpa nyiburr-garda Jayatáyra nyiburr-nirra, nyiburr-werranga nyiburr-gata minypa gala nyiburr-malcha nyiburr-ni achila jin-gata gama, rrapa gala nyibu-borrwa nyiburr-ni gun-nigipa janguny gun-gata birripa gubu-ngurrjinga aburr-workiya, jimarn jarra gubu-borrwuja gun-japurra, wurra jarra gun-guyolkiya an-gata Jeytan \pn (Satan)\pn* gun-nika — nyiburr-gurda minypa gala nyiburr-malcha burrwa nyiburr-ni, ngaypa ngu-weya ana-gorrburrwa gala barra mola ngaypa gun-derta arr-wu joborr. Ngika. \v 25 Wurra jarra gun-narda ana-goyburrpa nyibi-rrimanga apula mu-nguy burr-guya bubi-rrima nuwurra waypa ngaypa ngu-bengga barra ana-gorrburrwa. \pi1 \v 26 “Minyja gun-gata gun-nerra ana-nga gu-beyba, a-molamiya, minypa nipa an-gugaliya guy-borrwapa ay-bamba gun-ngaypa jal gun-guni, aa nuwurra gun-gumungba, an-gata an-gugaliya ngaypa ngu-wu barra ganyjarr nipa barra wana a-ni burrwa warlaman aburr-bapurr gun-nardiya rrawa gu-jirra gu-boya. \q1 \v 27 Nipa barra bunggawa gun-nika gun-jong gu-rrima barra a-ji birlmurr gu-bama, \q2 aburr-gata aburr-bachirra nipa barra burr-bu, \q3 birripa barra gun-nyagara gu-ni minypa japalana an-gurrumurrmiya.\x + \xo 2:27 \xt Psalms 2:8-9\x* \pi1 Gu-gurda ngacha minypa ganyjarr minypa ngaypa ngu-wu barra an-gata an-gugaliya gun-ngardapiya minypa gun-gata Ngun-anya nguna-wuna ngaypa. \v 28 Rrapa ngaypa ngu-wu barra minypa jin-gata jin-ngardapa gata guna-rurrgakaja jina-bamburda jina-workiya. \pi1 \v 29 “An-gata ana-nga gelama a-jirra a-jirra, nipa barra a-galiya nula Mern An-mawunga a-yinmiya a-weya burrwa aburr-ngaypa wurra gama gorlk gun-jaranga rrawa aburr-nirra. \c 3 \s1 Gun-guna Janguny Burrwa Jardich (Sardis) Aburr-nirra \p \v 1 “Rrapa wukurrja nuluwa an-ngaypa an-mujaruk an-gata jaga a-ganaja burrwa a-workiya aburr-ngaypa wurra gama gorlk aburr-gata rrawa Jardich \pn (Sardis)\pn* aburr-nirra. Yinda wukurrja nula: \pi1 “Gun-guna janguny nipa a-weya ana-gorrburrwa nipiya an-guna a-rrimanga a-nirra Wangarr an-mawunga an-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa, rrapa jin-gata marnnga abirriny-jirrapa abirriny-jirrapa abirriny-jirrapa jin-ngardapa nipiya jin-dimanga a-nirra. \pi1 “Nipa a-yinagata: Ngaypa marn․gi ana-gorrburrwa gun-gata ana-goyburrpa jama nyiburr-jirra nyiburr-workiya. Wuriya gun-gata aburr-werranga nyirrbu-ngurrjinga ana-goyburrpa, jimarna gubu-borrwurra ana-goyburrpa nyiburr-mola, wurra jarra nyiburr-juwuna. \v 2 Wurra buburr-garlma, gun-ngiya burdak ana-goyburrpa nyibi-rrimanga derta buburr-negiya; gala yapa ana-goyburrpa gun-nyagara gu-ni. Ngardawa ngaypa ngu-nana ana-gorrburrwa gun-gata ana-goyburrpa jama nyiburr-jirra nipa gala burdak gu-molamiyarna nula Ngun-anya. \v 3 Wurra bubu-borrwa gun-ngaypa janguny nyiburr-galiyana aburr-wena ana-gorrburrwa. Gun-narda bubi-rrima buburr-ni, wurra gun-gata gun-nerra bubu-bawa rrapa buburr-ngukurdanyjiya. Wurra minyja gala nyiburr-jarlapiya, lika ngaypa barra ngu-bengga ana-gorrburrwa minypa wolawola an-gugaliya an-ngumurda a-beya a-workiya gu-werranga gu-rrawa wenga. Minypa ana-goyburrpa gala barra marn․gi nyiburr-ni gun-gata gu-yinpa barra ngaypa ngu-bengga ana-gorrburrwa.\x + \xo 3:3 \xt Metiyu 24:43-44; Luk 12:39-40; Borrich 16:15\x* \pi1 \v 4 “Wurra ana-goyburrpa nyiburr-garda Jardich nyiburr-nirra, nyiburr-werranga nyiburr-gata nyiburr-jaranga ngika mun-goyburrpa mirikal gala mu-ngunyjarrarna. Ana-goyburrpa nyiburr-gurda mun-gungarlcha nyiburr-barrnguma barra rrapa wugupa apula nguburr-rrigirrga barra, ngardawa ana-goyburrpa nyiburr-molamola. \v 5 Minyja gun-nerra gun-gata ana-nga gu-beyba, a-molamiya, an-gata an-gugaliya a-yirdiya barra minypa ana-goyburrpa nipa mun-gungarlcha mirikal a-barrnguma barra. Rrapa nipa an-nelangga ngaypa gala ngu-yinmiya ngu-werrwerrma mu-jurra a-yurra mun-gata aburr-welangga aburr-yurra aburr-gata minypa wanngu aburr-nipa barra aburr-workiya. Wurra Ngun-anya gatiya aburr-yigipa waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk wugupa nula aburr-nirra ngaypa ngu-ngurrja barra nula an-nelangga nipa an-gata an-gugaliya an-ngaypa.\x + \xo 3:5 \xt Exodus 32:32-33; Psalms 69:28; Borrich 20:12; Metiyu 10:32; Luk 12:8\x* \pi1 \v 6 “An-gata ana-nga gelama a-jirra a-jirra, nipa barra a-galiya nula Mern An-mawunga a-yinmiya a-weya burrwa aburr-ngaypa wurra gama gorlk gun-jaranga rrawa aburr-nirra. \s1 Gun-guna Janguny Burrwa Biladélpiya (Philadelphia) Aburr-nirra \p \v 7 “Rrapa wukurrja nuluwa an-ngaypa an-mujaruk an-gata jaga a-ganaja burrwa a-workiya aburr-ngaypa wurra gama gorlk aburr-gata rrawa Biladélpiya \pn (Philadelphia)\pn* aburr-nirra. Yinda wukurrja nula: \pi1 “Gun-guna janguny nipa nyanma an-guna minypa an-molamola warrpam rrapa an-burral. Nipa a-rrimanga a-nirra an-gulapkujama gi \pn (key)\pn* Daybit \pn (David)\pn* gun-nika rrawa. Rrapa gun-nga nipa gu-lapkujamunga a-workiya ngana gu-jirra, gala ana-nga a-yinmiya gu-jakaba; rrapa nipa gu-jakaburda a-workiya ngana gu-jirra, gala ana-nga a-yinmiya gu-lapkujama.\x + \xo 3:7 \xt Isaiah 22:22; Job 12:14\x* \pi1 \v 8 “Nipa a-yinagata: Ngaypa marn․gi ana-gorrburrwa gun-gata ana-goyburrpa jama nyiburr-jirra nyiburr-workiya. Minyja bubi-na, gipa ngu-lapkujamurra ana-gorrburrwa ngana gu-jirra, rrapa gala ana-nga a-yinmiya gu-jakaba. Ngaypa marn․gi ana-goyburrpa ganyjarr nyibi-rrimanga marr wana, wurra wurpa lika minypa gun-ngaypa janguny nyibu-borrwurra apula nyiburr-ni rrapa gala ngunabu-bawujarna ngaypa ngu-welangga. \v 9 Rrapa aburr-gata minypa aburr-malchinga nula walkwalk an-gata Jeytan \pn (Satan)\pn*, rrapa minypa aburr-ngurrjiya aburr-workiya Ju yerrcha wurra jarra gun-nyagara, birripa ngaypa barra nguburr-ga gurda ana-gorrburrwa barra aburr-bama aburr-gurrmiya ana-gorrburrwa rrapa nyiburr-gochila aburr-bungga, rrapa marn․gi aburr-ni barra ana-gorrburrwa ngardawa ngaypa jal ngu-nirra ana-gorrburrwa.\x + \xo 3:9 \xt Isaiah 49:23; 60:14; 43:4\x* \v 10 Rrapa ana-goyburrpa ngardawa gun-ngaypa joborr nyibu-borrwurra, rrapa minypa nyiburr-jinyjapa marrban gun-nerra gu-ni ana-gorrburrwa, lika ngaypa barra arr-jarlapa arr-ga gun-gata gun-nerra gu-ni barra gun-nardiya rrawa. Minypa gun-gatiya ngaypa ngu-ngunyangunyjiya barra burrwa aburr-gurdiya gorlk, wurra ana-goyburrpa jarra ngaypa barra arr-jarlapa arr-ga. \v 11 Yibirrich ngaypa gugu ngu-bengga barra ana-gorrburrwa. Ana-goyburrpa gun-narda nyibi-rrimanga apula nyiburr-nirra janguny bubi-rrimapa bubu-mungba; gala yapa ana-nga nyirr-gaypa gun-molamola gun-goyburrpa burraya nyibu-ma barra. \v 12 Minyja gun-gata gun-nerra ana-nga gu-beyba, a-molamiya, an-gata an-gugaliya ngaypa barra ngu-ma, gata an-ngaypa Wangarr gun-nika bala gun-japurra a-ninyapa barra a-workiya. Gala barra gu-bawa a-boy gun-gata rrawa, wurra minypa gun-maywapa an-gelama an-gata abi-jarlapuna an-molamola nipa an-gata an-gugaliya a-jipa barra a-workiya. Rrapa nipa an-burral ngaypa ngu-wukurrja barra nula nipa an-ngaypa Wangarr an-nelangga rrapa nipa gun-nelangga an-ngaypa Wangarr gun-nika rrawa gun-gata gun-geka Jirúchalam \pn (Jerusalem)\pn* nipa an-ngaypa Wangarr guna-jerrma barra, guna-bupiya barra waykin wenga. Rrapa ngu-wukurrja barra nula nipa an-burral an-gata an-gugaliya ngaypa ng-geka ngu-welangga burr-guta.\x + \xo 3:12 \xt Borrich 21:2; Isaiah 62:2; 65:15\x* \pi1 \v 13 “An-gata ana-nga gelama a-jirra a-jirra, nipa barra a-galiya nula Mern An-mawunga a-yinmiya a-weya burrwa aburr-ngaypa wurra gama gorlk gun-jaranga rrawa aburr-nirra. \s1 Gun-guna Janguny Burrwa Leyodachíya (Laodicea) Aburr-nirra \p \v 14 “Rrapa wukurrja nuluwa an-ngaypa an-mujaruk an-gata jaga a-ganaja burrwa a-workiya aburr-ngaypa wurra gama gorlk aburr-gata rrawa Leyodachíya \pn (Laodicea)\pn* aburr-nirra. Yinda wukurrja nula: \pi1 “Gun-guna janguny nipa a-weya ana-gorrburrwa an-guna gun-burral gu-rrimanga a-nirra Wangarr gun-nika janguny rrapa minypa gu-ngurrjinga a-workiya, nipiya an-guna mu-ngoyurra a-jirra burrwa an-mumurna an-guyinda bunggawa gun-nardiya rrawa gu-jirra gu-boya.\x + \xo 3:14 \xt Proverbs 8:22\x* \pi1 \v 15 “Nipa a-yinagata: Ngaypa marn․gi gun-gata ana-goyburrpa jama nyiburr-jirra nyiburr-workiya. Ana-goyburrpa minypa bugula gun-nerra, minypa gala mu-mern gu-rrima rrapa gala gu-rro gu-ji. \v 16 Ngaypa ngu-borrwurra jimarna ana-goyburrpa mu-mern nyin-dimarra, wurra jarra borijipa nyiburr-nirra ngaypa minypa barra arr-bocha ngana ngu-jirra wenga minypa bugula gun-nerra. \v 17 Ngardawa ana-goyburrpa ngardapa ngardapa nyiburr-weya, nyiburr-yinagata, ‘Ngaypa gorlk wana ngu-rrimanga. Gipa gugu gun-molamola gu-ni apula rrapa gala barrwa gun-nga jal ngu-ni.’ Ana-goyburrpa nyiburr-yinagata nyiburr-weya nyiburr-workiya, wurra gala nyiburr-borrwiya ana-goyburrpa nyiburr-gurda nyiburr-werra warrpam aburr-werranga barra aburr-worija ana-gorrburrwa, minypa nyiburr-nyagara nyiburr-nirra rrapa gapula nyiburr-nirra rrapa mirikal nyiburr-nyagara nyiburr-nirra burr-guta. \v 18 Wurra ngaypa ngu-weya ana-gorrburrwa barra bayim nyiburr-ni ngaypa ngu-murna minypa mun-molamola goldan minypa gipa mu-ngoyurra gu-bol gu-rronga rrapa gun-nerra gu-bona gu-ji. Gu-gurda ngacha barra minypa ana-goyburrpa nyiburr-garlma, nyiburr-welangga wana nyiburr-ni barra. Rrapa bayim nyiburr-ni barra ngaypa ngu-murna minypa mun-gungarlcha mirikal barra ana-goyburrpa nyiburr-barrnguma rrapa gala barrwa nyiburr-yinmiya gona nyiburr-ni minypa nyiburr-gata nyiburr-nyarlanga. Rrapa bayim nyiburr-ni barra ngaypa ngu-murna minypa mun-barra mun-gungimiya, barra nyibu-gurrma mun-barra ana-gorrburrwa rrapa nyiburr-gana nyiburr-ni. \v 19 Minyja aburr-gata aburr-nga ngaypa jal ngu-nirra burrwa, ngaypa gelama gelama nguburr-banga minypa gun-nerra gubi-rrimanga, rrapa marn․gi marn․gi nguburr-nenga nguburr-burnda ngu-workiya barra aburr-mola aburr-ni. Ganapiya, lika ana-goyburrpa bubu-bawa gun-nerra rrapa buburr-ngukurdanyjiya, burr-guya marr buburr-balcha apula.\x + \xo 3:19 \xt Proverbs 3:12; Yibru Yerrcha 12:6\x* \pi1 \v 20 “Buburr-galiya! Ngaypa minypa ngu-dulduljinga ngu-jirra ngana gu-jirra gu-guyinda, rrapa minyja ana-nga a-galiya barra apula manyjirda ngu-jirra rrapa minypa ngana gu-jirra gu-lapkujama barra apula, ngaypa nguna-barrnguma barra nuluwa, rrapa nipa rrapa ngaypa balaja mun-ganawa nyirri-bay barra wugupa. \pi1 \v 21 “Minyja gun-gata gun-nerra ana-nga gu-beyba, a-molamiya, an-gata an-gugaliya ngaypa barra ganyjarr ngu-wu, nipa rrapa ngaypa wugupa bunggawa nyirri-ni barra gun-maywapa minypa ngaypa niya gun-gata gun-nerra ngu-beybana, ngu-molamiyana, lika ngaypa rrapa Ngun-anya Bunggawa nyirri-nirra wugupa. \pi1 \v 22 “An-gata ana-nga gelama a-jirra a-jirra, nipa barra a-galiya nula Mern An-mawunga a-yinmiya a-weya burrwa aburr-ngaypa wurra gama gorlk gun-jaranga rrawa aburr-nirra. \p “Gun-nardiya rrapa ganapiya.” \c 4 \s1 Bunggawa Gun-nika Gun-gurrenyja Gun-guni Gun-gata Waykin \p \v 1 Lika gu-gata wenga ngaypa ngu-nana ngana gu-jirra yi-gata waykin gu-lapkujamiyana gu-ji. Lika an-gata manyjirda a-jirra mu-ngoyurra ng-galiyana nula minypa an-gubipija ngorla a-maya, nipa barrwa a-wena apula, a-yinagata, “Guwa ay-ngunyuta, rrapa ngaypa ngiy-guybuka barra gu-yinmiya barra gu-ni jurdach.” \p \v 2 Warrika ngaypa nipa Mern An-mawunga wugupa apula ngu-nana minypa bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni yi-gata waykin rrapa an-ngardapa gata a-ni. \v 3 Rrapa nipa an-gata a-ni ngaypa ngu-nana nipa a-jayanayana minypa gun-gata jandarra rrupiya wana nula, minypa jechpa \pn (jasper)\pn* rrapa garníliyan \pn (carnelian)\pn* abirri-welangga. Rrapa gun-gata gun-gurrenyja gun-guni gojilapa gu-jinyja golonggolong jiny-ji jiny-jomarriyana. Rrapa jin-gata golonggolong ngaypa ngu-nana jiny-jayanayana minypa gun-gata jandarra rrupiya wana nula gun-nelangga yemaralt \pn (emerald)\pn*.\x + \xo 4:3 \xt Ezekiel 1:26-28; 10:1\x* \v 4 Rrapa gata gu-ji gu-gomarriyana gun-jaranga bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni minypa 24. Rrapa gatiya 24 mu-murna yerrcha aburr-ni, minypa mun-gungarlcha mirikal aburr-barrngumurra aburr-ni, rrapa aburr-bama gubu-garrana goldan gu-maya an-mumurna an-guyinda bunggawa gun-nika ana-bama gu-garraja a-workiya. \v 5 Rrapa bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni gun-gata gojilapa gatiya wenga ana-mulachinga rrapa ana-durrjinga rrapa guna-wuljinga guna-boya. Rrapa gatiya gu-gochila bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni lam minypa bol gu-rronga gu-ji abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa. Minyja gun-narda bol gu-rronga gu-ji nipa minypa Wangarr An-mawunga abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa.\x + \xo 4:5 \xt Exodus 19:16; Borrich 1:4; 8:5; 11:19; 16:18; Ezekiel 1:13; Zechariah 4:2\x* \v 6 Rrapa gata gu-gochila gun-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni ngaypa ngu-nana bugula wana gu-yu gun-molamola minypa rrewarrga gun-gunaya.\x + \xo 4:6 \xt Ezekiel 1:22\x* \p Rrapa gun-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni gojilapa rrapa gu-gera aburr-ngiya aburr-ni Wangarr mu-ngoyurra burr-jarlapuna, aburr-gumurna abirri-jirrapa abirri-jirrapa, wurra mun-barra mun-jaranga mbi-rrimanga minypa burr-bama burr-gochila wenga rrapa burr-bama burr-jonama wenga. \v 7 Rrapa an-gata an-ngardapa an-gumurna nipa minypa an-anngiya, layan \pn (lion)\pn*. Rrapa an-gata an-nerranga nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa an-gumurna, nipa minypa bulugi \pn (bullock)\pn*. Rrapa an-gata an-nerranga nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa gun-ngardapa an-gumurna, nipa minypa ngoyurra a-jirra minypa an-gugaliya. Rrapa an-gata an-nerranga nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-gumurna jurdach an-guyinda, nipa minypa waykin a-boya a-workiya damalkurra.\x + \xo 4:7 \xt Ezekiel 1:5-10; 10:14\x* \v 8 Aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa aburr-gumurna ngardapa ngardapa burrwa mernda jiny-jirra balpal abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa, rrapa mun-jaranga mun-barra burr-balkaja mernda aburr-jirra rrapa aburr-burral burr-guta. Rrapa rrengarrenga rrapa ana-munya birripa ngurrpiny aburr-japarndiya aburr-workiya, aburr-yinagata, \q1 “An-molamola, an-molamola, an-molamola nipa Wangarr Bunggawa wana an-babalapa. \q1 Nipa a-ni a-workiyana, rrapa gun-guniya a-nirra, rrapa a-nipa barra a-workiya!”\x + \xo 4:8 \xt Ezekiel 1:18; 10:12; Isaiah 6:2-3\x* \p \v 9 Rrapa nipa an-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni a-nirra rrapa ay-nirrapa ay-workiya, aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa aburr-gumurna wolawola an-nelangga an-molamola abi-nenga aburr-workiya rrapa aburr-marrngoypiya nula rrapa aburr-japurramaya nula, \v 10 gun-gatiya lika birripa aburr-gata aburr-jaranga mu-murna yerrcha minypa 24, birripa aburr-bunggiya nula aburr-workiya an-gata nipa bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni a-nirra a-workiya, rrapa minypa aburr-marrngoypiya nuluwa an-gata ay-nirrapa ay-workiya. Gata gu-gochila gun-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni birripa gubu-gurrmunga nula gun-birripa mu-ngoyurra aburr-bama gubu-garrana goldan gu-maya, rrapa minypa aburr-yinagata nula, \q1 \v 11 “Nginyipa ny-molamola, ny-junardiya ny-nyayburrpa Bunggawa rrapa ny-nyayburrpa Wangarr, \q2 barra ngayburrpa nyiburr-gurdiya gorlk nginyipa ny-yelangga ny-molamola bubi-nega rrapa marr nyiburr-balcha nggula, \q2 rrapa nginyipa barra wana ny-babalapa nyi-ni barra. \q1 Ngardawa nginyipa ny-jarlapuna gun-bulapalawa, \q2 ngardawa nginyipa wupa ngardapa nggu ny-borrwurra rrapa gun-bulapalawa ny-jarlapuna, \q2 rrapa minypa gu-nirra gu-workiya ngardawa nginyipa wupa nyanma.” \c 5 \s1 Mun-gata Jurra Rrapa An-gata An-delipa Jip (Sheep) \p \v 1 Lika ngaypa ngu-nana an-gata nipa bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni a-nirra a-workiya, nipa mu-rrimarra nipa ana-munganaguwa minypa mun-anngiya, jurra m-bichiyana mu-yu, rrapa janguny gu-yu wuparnana rrapa yarlanga, rrapa mu-jakabiyana mu-yu gu-galanyan gu-guyinda minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa gun-bambilibili gun-guyinda galanyan derta mu-negarra.\x + \xo 5:1 \xt Ezekiel 2:9-10; Isaiah 29:11\x* \p \v 2 Rrapa ngaypa ngu-nana waykin an-guyinda an-mujaruk wana an-babalapa nipa a-jabarrchinga a-ni, a-yinanga, “Nipa ana-nga an-molamola barra gun-gata galanyan gu-rruma rrapa mun-gata jurra mu-lapkujama?” \v 3 a-yinagata. Wurra gala ana-nga an-gaba waykin rrapa an-gaba gu-jel rrapa an-gaba gu-jel wuparnana; gala ana-nga an-molamola rraka mu-lapkujama mun-gata jurra rrapa wupa mu-na. \v 4 Lika ngaypa burr-guya ngu-rruwujana, ngardawa an-gata an-mujaruk gala ana-nga a-barripungarna an-molamola rraka mu-lapkujama mun-gata jurra rrapa wupa mu-na. \p \v 5 Lika aburr-gata mu-murna yerrcha an-ngardapa a-wena apula, a-yinagata, “Gala barra n-duwuja. Wurra na an-gata Juda \pn (Judah)\pn* an-bapurr, nipa wana an-babalapa minypa layan \pn (lion)\pn*. Nipa jarra Daybit \pn (David)\pn* nipa minypa gun-jong gubu-gorndanga, wurra nipa an-guna minypa gun-jong barra gu-jirra gun-gata barrwa gu-bena gun-jarlala. Rrapa gun-gata gun-nerra nipa an-guna gu-beybana, a-molamiyana, nipa barra gu-rruma gun-gata mu-jurra abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa galanyan, rrapa mu-lapkujama barra mun-gata jurra.”\x + \xo 5:5 \xt Genesis 49:9; Isaiah 11:1,10\x* \p \v 6 Rrapa gojilapa gun-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni rrapa aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa aburr-gumurna rrapa aburr-gata mu-murna yerrcha, wurra an-gata gojilapa a-ji ngaypa ngu-nana An-delipa Jip \pn (sheep)\pn* minypa gipa mu-ngoyurra a-juwuna. Wurpa lika nipa gelama a-jirra abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa, rrapa mun-barra abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa mun-ngardapa nula, ngardawa an-mawunga Wangarr an-nika an-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa nipa a-jerrmiyana gun-nardiya rrawa.\x + \xo 5:6 \xt Isaiah 53:7; Zechariah 4:10\x* \v 7 Rrapa nipa An-delipa Jip a-garlmuna, mu-menga mun-gata jurra nipa ana-murna ana-munganaguwa ana-guyinda an-gata minypa bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni a-nirra a-workiya. \v 8 Rrapa gun-gatiya nipa An-delipa Jip mu-menga mun-gata jurra, lika aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa aburr-gumurna rrapa aburr-gata 24 mu-murna yerrcha burr-guta birripa aburr-bungguna nula nipa ana-gochila. Minypa aburr-gata mu-murna yerrcha ngardapa ngardapa jibu-menga minypa gita \pn (guitar)\pn*, rrapa minypa abi-rrimarra japalana goldan abi-jarlapuna, wurpa lika minypa gu-ngana mu-mayana mun-molamola mun-jolnga mun-narda mun-maywapa minypa gun-burral Wangarr burr-yika wurra gama gorlk abu-wengganana aburr-workiyana.\x + \xo 5:8 \xt Psalms 141:2\x* \v 9 Lika aburr-gata 24 mu-murna yerrcha mun-geka manakay aburr-japarndiyana nula an-gata An-delipa Jip, minypa aburr-yinagata nula, \q1 “Nginyipa ny-molamola jurra mun-gata barra ny-ma \q2 rrapa gun-gata galanyan barra n-duma rrapa nyi-lapkujama barra jurra. \q1 Ngardawa nginyipa ny-juwuna rrapa mu-nginyipa mu-maningan wurra gama gorlk burr-menga nula Wangarr \q2 minypa aburr-jaranga aburr-bapurr gun-jaranga wengga gubu-borrwurra aburr-ni, \q2 minypa gu-werranga gu-werranga gu-rrawa rrapa bunggawa ngardapa ngardapa abi-rrimarra.\x + \xo 5:9 \xt Psalms 33:3; 98:1; Isaiah 42:10\x* \q1 \v 10 Minypa nginyipa burr-menga, burr-jarlapuna, \q2 rrapa an-ngayburrpa Wangarr nipa ana-murna aburr-nirra, \q3 minypa aburr-yigipa junggay yerrcha, \q2 rrapa birripa barra bunggawa aburr-ni gun-gaba rrawa gu-jel.”\x + \xo 5:10 \xt Exodus 19:6; Borrich 1:6\x* \p \v 11 Lika ng-ganana, rrapa aburr-manyjirda ng-galiyana aburr-jaranga waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk aburr-wena. Minypa aburr-ji aburr-gomarriyana, rrapa gun-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni rrapa aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa aburr-gumurna, rrapa aburr-gata mu-murna yerrcha burr-guta, birripa gojilapa. Wurpa lika birripa aburr-gata aburr-mujaruk aburr-ji aburr-gomarriyana aburr-jaranga aburr-jaranga aburr-jaranga, aburr-guna aburr-guna aburr-guna, aburr-bulapalawa.\x + \xo 5:11 \xt Daniel 7:10\x* \v 12 Birripa waykin aburr-wena, aburr-yinagata, \q1 “An-guna An-delipa Jip mu-ngoyurra burr-mari a-juwuna, \q2 nipa an-molamola barra wana an-babalapa a-ni barra, \q2 rrapa minypa gun-ngiya gun-bulapalawa gun-molamola gun-gata gun-nigipa gu-ni barra, \q2 rrapa minypa bama jechinuwa gu-borrwa barra a-workiya, \q2 rrapa ganyjarr gu-rrimapa barra a-ni; \q1 rrapa minypa ngayburrpa nguburr-bulapalawa marr nguburr-balcha barra nula, \q2 rrapa nguburr-marrkapcha barra nula, \q2 rrapa nipa an-nelangga an-molamola ngubi-nega barra nguburr-ni!” \p \v 13 Lika ng-galiyana burrwa aburr-bulapalawa Wangarr burr-jarlapuna, minypa waykin aburr-guyinda, rrapa minypa gun-nardiya rrawa gu-jel aburr-nirra, rrapa minypa gu-bugula aburr-yurra, rrapa minypa gu-jel wuparnana aburr-nirra, aburr-gurdiya wupa aburr-bulapalawa ngaypa ng-galiyana burrwa aburr-wena, aburr-yinagata, \q1 “Nipa an-gata a-nirra a-workiya bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni, \q2 rrapa nipa an-gata An-delipa Jip, \q1 bitipa abirri-welangga ngayburrpa barra abirri-molamola arrbi-negapa barra nguburr-workiya, \q2 rrapa marr nguburr-balcha barra butula, \q2 rrapa nguburr-marrkapcha barra butula. \q1 Rrapa bitipa barra wana abirri-babalapa abirri-nipa barra abirri-workiya.” \m \v 14 Rrapa birripa aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa aburr-gumurna aburr-wena, “Gun-burral. Gun-nardiya rrapa ganapiya.” Rrapa aburr-gata mu-murna yerrcha aburr-bungguna, aburr-marrngoypiyana butula minypa an-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni a-nirra a-workiya rrapa an-gata An-delipa Jip. \c 6 \s1 Gun-gata Gun-bambilibili Galanyan \p \v 1 Gun-gatiya lika ngaypa ngu-nana nipa an-gata An-delipa Jip gu-rrumurra gun-ngardapa aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa galanyan. Rrapa ngaypa ng-galiyana an-ngardapa aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa aburr-gumurna nipa a-wena waykin minypa nguburr-galiyarra nguburr-workiya a-durrjinga. A-yinanga, “Guwa!” \v 2 Rrapa ngaypa ngu-nana jina-bena jin-gungarlcha yarraman, ngaja, ngarla. Rrapa an-ngardapa ji-jonama a-ni ji-yarraman ji-guyinda, nipa mu-rrimarra bunarra; rrapa minypa gu-menga ana-bama gu-garrana gun-gata minypa nipa an-gata wana an-babalapa. Lika a-garlmuna, a-bona minypa nipa ganyjarr gu-rrimarra an-dakal a-bengga barra nula an-gata an-nerranga an-bachirra, rrapa minypa nipa an-guna a-molamiya barra wurra an-gata an-nyagara.\x + \xo 6:2 \xt Zechariah 1:8; 6:3,6\x* \p \v 3 Ganapiya, lika gun-gatiya waypa nipa an-gata An-delipa Jip gu-rrumurra barrwa galanyan gun-gata nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa, lika ngaypa ng-galiyana nula an-nerranga aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa aburr-gumurna, an-gata nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa nipa a-yinanga, “Guwa!” \v 4 Rrapa jin-nerranga yarraman jina-bena nipa minypa maningan jin-maya. Rrapa an-gata an-ngardapa ji-jonama a-ni nipa ganyjarr gu-rrimarra aburr-gurdiya gorlk burr-gaypa barra gun-gata minypa magaya gun-guni, rrapa birripa barra aburr-garlma, aburr-buchichiya barra rrapa aburr-juwa. Rrapa an-gata ji-yarraman ji-jonama a-ni nipa a-menga barrang wana an-babalapa.\x + \xo 6:4 \xt Zechariah 1:8; 6:2\x* \p \v 5 Ganapiya, lika gun-gatiya waypa nipa an-gata An-delipa Jip gu-rrumurra barrwa galanyan gun-gata nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa gun-ngardapa, lika ngaypa ng-galiyana nula an-nerranga aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa aburr-gumurna, an-gata nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa gun-ngardapa nipa a-yinanga, “Guwa!” Rrapa ngaypa ngu-nana jina-bena jin-gungunyja yarraman, ngaja, ngarla! Rrapa an-ngardapa ji-jonama a-ni, nipa gu-rrimarra murna a-jirra ana-guyinda gun-gata minypa balaja aburr-ngunyangunyjiya aburr-workiya mu-yinmiyapa.\x + \xo 6:5 \xt Zechariah 6:2,6\x* \v 6 Lika ngaypa ng-galiyana minypa manyjirda a-jirra gata gojilapa aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa aburr-gumurna, nipa a-yinanga, “Gun-ngardapa gilagrem \pn (kilogram)\pn* nula mun-gata gandichawa minypa 30 dala \pn (dollar)\pn*. Rrapa borichel, wurpa mun-nerranga mun-gata mun-nelangga barli \pn (barley)\pn* nula mun-gata abirri-jirrapa gun-ngardapa gilagrem minypa 30 dala. Wurra gala barra n-duma gun-gata gun-jong alip \pn (olive)\pn* minypa mun-girra mbi-mangga aburr-workiya, rrapa gala barra n-duma mun-gata gurnal minypa mun-girra mbi-mangga aburr-workiya rrapa mbi-jarlapurda wayin \pn (wine)\pn*.” \p \v 7 Ganapiya, lika gun-gatiya waypa nipa an-gata An-delipa Jip gu-rrumurra barrwa galanyan gun-gata nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa, lika ngaypa ng-galiyana nula an-nerranga aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa aburr-gumurna a-wena, an-gata nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa nipa a-yinanga, “Guwa!” \v 8 Rrapa ngaypa gatiya ngu-nana jina-bena marr jin-gungarlcha yarraman, rrapa an-gata an-ngardapa ji-jonama a-ni nipa an-nelangga Gun-gujuwa. Rrapa ana-werranga a-jurrjurrmurra nipa an-nelangga Aydich \pn (Hades)\pn*, minypa meyali gu-rrimanga “an-gugaliya a-juwiya a-workiya yi-gatiya a-boya”. Bitipa ganyjarr gubirri-dimarra barra wurra gama gorlk burrbu-bu, minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gu-galiya yerrcha a-nirra a-jirrawa rrapa an-ngardapa barra a-juwa, minypa burr-mari, rrapa minypa balaja gun-nyagara gu-ni barra, rrapa minypa gu-derda ngoyurra gun-derta, rrapa minypa an-mugat an-bachirra an-guyinda.\x + \xo 6:8 \xt Ezekiel 14:21\x* \p \v 9 Ganapiya, lika gun-gatiya waypa nipa an-gata An-delipa Jip gu-rrumurra barrwa galanyan gun-gata nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa, lika ngaypa ngu-nana gun-gata belabila gu-maya minypa gatiya abu-wucha aburr-workiya Wangarr gun-nigipa, wurra yi-gata wupa nguburr-nana minypa aburr-ngurrnga aburr-gata wurra gama gorlk mu-ngoyurra burr-mari aburr-juwuna minypa Wangarr gun-nika janguny burr-guya gubi-rrimarra nula. \v 10 Lika ng-galiyana burrwa birripa burr-guya aburr-gonyjinga, aburr-yinanga, “Bunggawa, a-lay, ny-junarda wana ny-babalapa rrapa warrpam ny-molamola rrapa ny-burral, gu-yinpa barra gu-ni nginyipa barra burr-mari ny-yengga burrwa rrapa burr-bu aburr-gata aburr-mornanga nyirrbu-buna ngayburrpa gata gu-jel?” \v 11 Aburr-yinagata nula. Lika nipa a-garlmuna, burr-wuna mun-gungarlcha mirikal, rrapa a-wena burrwa burdak marr gubu-ga barra gun-baykarda ngika, nuwurra aburr-werranga burr-guta aburr-yigipa jawina aburr-yirda barra aburr-juwa, aburr-gata worlapa burrwa yerrcha. \p \v 12 Gun-gatiya lika ngaypa ngu-nana nipa an-gata An-delipa Jip gu-rrumurra barrwa galanyan gun-gata nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa, rrapa gun-gatiya gugu gun-nardiya rrawa burr-guya gu-ngorrkiyana, rrapa marnnga jiny-nyukurdanyjiyana, jin-gungunyja jinyu-ni, rrapa an-gata ran․gu ana-burrbena a-ngukurdanyjiyana minypa maningan a-mayana.\x + \xo 6:12 \xt Borrich 11:13; 16:18; Isaiah 13:10; Joel 2:10,31; 3:15; Metiyu 24:29; Mark 13:24-25; Luk 21:25\x* \v 13 Rrapa waykin wenga jin-gata jin-delipa marnnga jin-guyinda jiny-bungguna jiny-ji gu-jel, minypa gun-maywapa ranginy balaja mun-jurrkurda mun-gata wolawola m-bunggiya mu-workiya gu-jong wenga minypa gu-barlmarrk mu-ngorrkuja. \v 14 Rrapa gun-gaba dach gu-werrpiyana minypa ana-nga gu-garlagulurrmurra. Rrapa mun-mirk mun-bulapalawa mu-gakiyana, rrapa gun-bulapalawa bamara burr-guta gu-gakiyana.\x + \xo 6:14 \xt Isaiah 34:4; Borrich 16:20\x* \p \v 15 Lika aburr-gata wurra gama gorlk gun-nardiya rrawa aburr-yilkakiyana wupa gu-jandarra gu-ngarnama. Minypa aburr-gata aburr-mumurna aburr-guyinda bunggawa yerrcha rrapa aburr-werranga burr-guta mu-ngoyurra aburr-jirra burrwa wurra gama gorlk, rrapa minypa mu-werranga bunggawa burrwa an-dakal, rrapa minypa gorlk gun-jaranga gubi-rrimanga, rrapa aburr-gata wana aburr-babalapa, rrapa aburr-werranga aburr-bulapalawa minypa aburr-welangga aburr-delipa aburr-ni rrapa aburr-welangga wana aburr-ni burr-guta, birripa aburr-yilkakiyana aburr-bona minypa wupa gu-jandarra gu-ngarnama rrapa minypa mu-mirk mu-ngarnama.\x + \xo 6:15 \xt Isaiah 2:19,21\x* \v 16 Rrapa birripa aburr-gonyjinga nula jandarra rrapa mun-mirk, aburr-yinanga, “Nyina-bungga, nyin-denyja barra nipa gala a-yinmiya nyirr-na an-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni a-nirra a-workiya, rrapa minypa an-gata An-delipa Jip gala a-yinmiya nyirr-bu ngayburrpa.\x + \xo 6:16 \xt Hosea 10:8; Luk 23:30\x* \v 17 Ngardawa gun-guniya gugu gu-bena abirri-bachirramiyana arrburrwa rrapa gala ana-nga a-yinmiya a-molamiya.”\x + \xo 6:17 \xt Joel 2:11; Malachi 3:2\x* \c 7 \s1 Aburr-werranga Yichrayal (Israel) Yerrcha Aburr-gata Minypa 144,000 \p \v 1 Gu-gata wenga lika ngaypa ngu-nana abirri-jirrapa abirri-jirrapa aburr-mujaruk waykin aburr-guyinda aburr-jinyja gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa gu-gera gata gu-jel, rrapa abi-rrimarra abirri-jirrapa abirri-jirrapa barlmarrk nula gata gu-jel barra gala barrwa barlmarrk gu-yurtcha gun-nardiya rrawa, minypa gu-rrawa rrapa minypa gu-bugula rrapa minypa gu-jong burr-guta.\x + \xo 7:1 \xt Jeremiah 49:36; Daniel 7:2; Zechariah 6:5\x* \v 2 Aburr-gata aburr-mujaruk waykin aburr-guyinda abirri-jirrapa abirri-jirrapa gubi-rrimanga ganyjarr barra gubu-bu rrawa rrapa bugula. Rrapa ngaypa ngu-nana an-nerranga an-mujaruk waykin an-guyinda gu-gata wenga ana-warrchinga marnnga jina-burrbeya jina-workiya. Nipa guna-ganyja ana-bamuna Wangarr gun-nika gun-nelangga minypa aburr-yigipa burr-nenga a-workiya wurra gama gorlk. Rrapa nipa burr-guya a-gonyjinga burrwa aburr-gata aburr-mujaruk waykin aburr-guyinda abirri-jirrapa abirri-jirrapa. \v 3 A-yinagata burrwa, “Gala barra nyibu-bu rrawa rrapa bugula rrapa minypa gun-jong. Wurra burdak nuwurra waypa an-ngayburrpa Wangarr gun-nika gun-nelangga ng-gurrma barra burrwa bukula aburr-jirra aburr-guyinda aburr-gata aburr-yigipa aburr-mujama.”\x + \xo 7:3 \xt Ezekiel 9:4,6\x* \v 4 Rrapa ngaypa ng-galiyana aburr-gata minypa Wangarr gun-nika gun-nelangga gubi-rrimarra bukula aburr-jirra aburr-guyinda birripa aburr-gatiya aburr-jaranga, minypa 144,000 aburr-gata Yichrayal \pn (Israel)\pn* yerrcha birripa aburr-bapurr arr-jirrapa arr-murna rrapa abirri-jirrapa. \pi1 \v 5 Minypa gu-gata gu-bapurr Juda aburr-nirra wurra gama gorlk 12,000 gubi-rrimarra gun-nelangga Wangarr gun-nika, rrapa gu-gata gu-bapurr Ruban \pn (Reuben)\pn* aburr-nirra wurra gama gorlk 12,000 gubi-rrimarra, rrapa gu-gata gu-bapurr Get \pn (Gad)\pn* aburr-nirra wurra gama gorlk 12,000 gubi-rrimarra, \v 6 rrapa gu-gata gu-bapurr Achir \pn (Asher)\pn* aburr-nirra wurra gama gorlk 12,000 gubi-rrimarra, rrapa gu-gata gu-bapurr Neptali \pn (Naphtali)\pn* aburr-nirra wurra gama gorlk 12,000 gubi-rrimarra, rrapa gu-gata gu-bapurr Manécha \pn (Manasseh)\pn* aburr-nirra wurra gama gorlk 12,000 gubi-rrimarra, \v 7 rrapa gu-gata gu-bapurr Jimiyan \pn (Simeon)\pn* aburr-nirra wurra gama gorlk 12,000 gubi-rrimarra, rrapa gu-gata gu-bapurr Libay \pn (Levi)\pn* aburr-nirra wurra gama gorlk 12,000 gubi-rrimarra, rrapa gu-gata gu-bapurr Yichikar \pn (Issachar)\pn* aburr-nirra wurra gama gorlk 12,000 gubi-rrimarra, \v 8 rrapa gu-gata gu-bapurr Jepyulan \pn (Zebulun)\pn* aburr-nirra wurra gama gorlk 12,000 gubi-rrimarra, rrapa gu-gata gu-bapurr Jochap \pn (Joseph)\pn* aburr-nirra wurra gama gorlk 12,000 gubi-rrimarra, rrapa gu-gata gu-bapurr Benyjamin \pn (Benjamin)\pn* aburr-nirra wurra gama gorlk 12,000 gubi-rrimarra gun-nelangga Wangarr gun-nika. \s1 Aburr-jaranga Wurra Gama Gorlk Gu-werranga Gu-werranga Gu-rrawa Wenga \p \v 9 Gu-gata wenga ngaypa ngu-nana aburr-jaranga wurra gama gorlk gala arr-yinmiya ay-ngurrja aburr-yinmiyapa aburr-ni, birripa aburr-bona gurda gu-werranga gu-werranga gu-rrawa wenga an-gata an-jaranga bunggawa abi-rrimarra ngardapa ngardapa, minypa wurra gama gorlk aburr-jaranga aburr-bapurr, rrapa minypa gun-nerranga wengga gun-jaranga gubu-borrwurra aburr-ni. Birripa gata gu-gochila bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni aburr-ji rrapa nipa ana-gochila an-gata An-delipa Jip. Minypa aburr-gata wurra gama gorlk aburr-barrngumurra aburr-ji mun-gungarlcha mirikal rrapa gubi-rrimarra aburr-murna an-jardarrk mernda a-jirra. \v 10 Lika waykin aburr-gonyjinga, aburr-yinanga, \q1 “An-ngayburrpa Wangarr an-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni ay-nirrapa ay-workiya \q2 rrapa an-gata An-delipa Jip, \q1 bitipa wanngu gun-guni abirri-gurrimapa.” \p \v 11 Rrapa gun-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni, rrapa aburr-gata mu-murna yerrcha, rrapa aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa aburr-gumurna burr-guta, birripa gojilapa aburr-ni, wurra aburr-jaranga waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk aburr-ji aburr-gomarriyana, aburr-menama gubi-rrana rrapa aburr-bukula aburr-gurrmiyana burr-guta gatiya gu-gochila gun-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni, rrapa minypa aburr-marrngoypiyana nula Wangarr. \v 12 Birripa aburr-yinagata, \q1 “Gun-burral. \q1 Gun-nardiya rrapa ganapiya. \q1 An-ngayburrpa Wangarr ngayburrpa barra nipa an-nelangga an-molamola ngubi-negapa barra nguburr-workiya, \q2 nguburr-marrkapcha barra nula rrapa nguburr-yinda barra nula, \q3 ‘Nginyipa bama jechinuwa ny-borrwuja ny-yorkiya.’ \q1 Nguburr-japurramaya barra nula rrapa marr nguburr-balcha barra nula, \q2 rrapa nguburr-yinda barra nula, \q3 ‘Nginyipa wana ny-babalapa nyi-nirrapa ny-yorkiya.’ \q1 Gun-nardiya rrapa ganapiya.” \p \v 13 Aburr-gata mu-murna yerrcha an-ngardapa a-garlmuna, a-yinanga apula, “Aburr-guna mun-gungarlcha mirikal aburr-barrngumurra, aburr-guna aburr-ngiya rrapa gu-gaya wenga aburr-bona gurda?” \p \v 14 Ngaypa ngu-yinanga nula, “Minyja, a-lay, nginyipa jarra marn․gi, wurra ngaypa gala marn․gi.” \p Rrapa nipa a-wena apula, “Aburr-guna wurra gama gorlk, birripa aburr-bona gurda aburr-ji minypa gu-mari burr-buna gun-gata wana gun-babalapa. Birripa mun-birripa mirikal mbi-wepana, mun-gungarlcha mbi-negarra nipa an-maningan an-gata An-delipa Jip.\x + \xo 7:14 \xt Daniel 12:1; Metiyu 24:21; Mark 13:19\x* \v 15 Gurdiya nula lika \q1 birripa gu-gochila aburr-jirra gun-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni nipa a-ninyarra Wangarr, \q2 rrapa jama aburr-jirra nula aburr-workiya gu-yigipa gu-rrawa gu-japurra \q3 minypa rrengarrenga rrapa ana-munya. \q1 Rrapa nipa an-gata minypa bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni ay-nirrapa ay-workiya \q2 nipa jaga a-gana barra burrwa nipa ana-murna. \q1 \v 16 Birripa gala barra barrwa aburr-werrmiya barra aburr-ni, \q2 rrapa gala barra barrwa aburr-jaygacha aburr-ni. \q1 Rrapa marnnga rrapa gun-gata gun-nga gu-rrongga gu-jirra gala barra burr-yalpa rrapa aburr-gata aburr-gorlapa.\x + \xo 7:16 \xt Isaiah 49:10\x* \q1 \v 17 Ngardawa an-gata An-delipa Jip gojilapa a-jirra gun-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni \q2 nipa barra jaga a-gana burrwa. \q1 Nipa burr-ga barra gata gu-werrwerrjinga gu-yurra wanngu gun-gunega bugula. \q1 Rrapa Wangarr, nipa barra a-garlma, \q2 gu-yerrnyja burrwa aburr-mipila rru.”\x + \xo 7:17 \xt Psalms 23:1-2; Ezekiel 34:23; Isaiah 49:10; 25:8\x* \c 8 \s1 Gun-gata Galanyan Nipa Gun-nelangga Minypa Abirri-jirrapa Abirri-jirrapa Abirri-jirrapa Gun-ngardapa \p \v 1 Lika gun-gatiya waypa nipa an-gata An-delipa Jip gu-rrumurra barrwa galanyan gun-gata nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa, lika bamawa gu-ji gatiya waykin. Gala ana-nga a-weyarna, wurra burdak nuwurra gun-baykarda ngika, minypa \tl one half hour\tl* gu-ni. \p \v 2 Rrapa ngaypa nguburr-nana aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk gata aburr-jinyjarra Wangarr ana-gochila, birripa ngardapa ngardapa abu-menga an-gubipija ngorla a-maya warrpam an-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa. \p \v 3 Rrapa an-nerranga waykin an-guyinda an-mujaruk ana-bona, gun-gata belabila gu-maya minypa gatiya abu-wucha aburr-workiya Wangarr nipa an-mujaruk a-jinyja gatiya. Nipa a-rrimarra japalana minypa gubu-ganyja aburr-workiya bol gu-rrongga gu-jirra, wurpa lika minypa goldan abi-jarlapuna. Rrapa nipa mu-menga mun-jaranga mun-molamola mun-gungolkuja barra nipa bijirri-balagarrgurra rrapa a-wu Wangarr mun-gata mun-molamola mun-gungolkuja rrapa gun-gata minypa aburr-yigipa wurra gama gorlk Wangarr burr-yika abu-wengganana aburr-workiyana. Lika gata gu-gochila gun-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni nipa waykin an-guyinda an-mujaruk bijirri-balagarrgurrana gatiya gu-belabila gun-gata goldan gubi-jarlapuna.\x + \xo 8:3 \xt Amos 9:1; Exodus 30:1,3\x* \v 4 Rrapa jolnga gun-gata gun-molamola gu-ngolkuja guna-bena gu-gata wenga nipa murna a-jirra ana-guyinda an-gata an-mujaruk, lika guy-warrchinga Wangarr ana-gochila, rrapa gun-gata burr-guta wugupa abirri-warrchinga gun-gata minypa birripa Wangarr burr-yika wurra gama gorlk abu-wengganana aburr-workiyana. \v 5 Lika nipa an-gata an-mujaruk a-menga an-gata japalana, lika gu-menga ana-japalana gun-gata bol gu-belabila gu-rronga gu-ji, lika gu-yerrnyjinga gu-muwaykin wenga ay-ngunyuna gu-jel. Lika gata a-mulachinga a-bona rrapa a-durrjinga, rrapa minypa barlmarrk gu-wuljinga rrapa jel gu-ngorrkiyana.\x + \xo 8:5 \xt Leviticus 16:12; Ezekiel 10:2; Exodus 19:16; Borrich 11:19; 16:18\x* \s1 An-gubipija An-guyinda Ngorla A-maya \p \v 6 Ganapiya, lika abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk aburr-gata abi-rrimarra abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa an-gubipija ngorla a-maya, birripa nawanawa aburr-ni barra abu-bipija. \p \v 7 An-gata waykin an-guyinda an-mujaruk nipa gun-nelangga minypa gun-ngardapa, nipa a-bipijinga an-nigipa ngorla a-maya, lika guna-bamuna bol rrapa mern abirri-balagarrgurrjiyana, gun-gata mern minypa yorr gu-bunggiya gu-workiya wurpa lika gun-derta minypa jandarra. Rrapa maningan burr-guta aburr-balagarrgurriyana, lika gu-muwaykin wenga gu-bungguna ay-ngunyuna gu-jel. Lika gurdiya rrawa gu-jirra gu-boya minypa abirri-jirrapa gun-ngardapa, wurra gun-ngardapa gu-rronga gu-bona, rrapa abirri-jirrapa gun-nyagara. Rrapa gun-jong burr-guta minypa gun-ngardapa gu-rronga gu-bona, abirri-jirrapa gun-nyagara. Rrapa gorrngunya mun-jurrkurda mun-bulapalawa mu-rronga; gala mun-nga mun-burdipa mu-jirrarna m-boyarna.\x + \xo 8:7 \xt Exodus 9:23-25; Ezekiel 38:22\x* \p \v 8 An-gata waykin an-guyinda an-mujaruk nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa, nipa a-bipijinga an-nigipa ngorla a-maya, rrapa wana mun-babalapa minypa mun-mirk mu-rronga mu-ji ana-nga mu-yerrnyjinga, nipa mun-gata m-bungguna gochilawa gu-bachirra. Rrapa gun-gata bugula gun-bachirra minypa gun-ngardapa gu-ngukurdanyjiyana, maningan gu-ni, rrapa abirri-jirrapa gun-nyagara. \v 9 Rrapa aburr-gumurna gu-bachirra aburr-rrigirrgnga aburr-workiya, minypa an-ngardapa a-juwuna, abirri-jirrapa gun-nyagara. Rrapa michiyang burr-guta minypa mun-ngardapa mu-wurlupchinga rrapa abirri-jirrapa gun-nyagara. \p \v 10 An-gata waykin an-guyinda an-mujaruk nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa gun-ngardapa, nipa a-bipijinga an-nigipa ngorla a-maya, lika wana jin-babalapa jin-gata gata jin-guyinda jiny-bungguna waykin wenga, nipa jin-donga jiny-ji minypa jarlk. Nipa jiny-bungguna ana-mernda rrapa mipila gu-jirra bugula guna-beya guna-workiya gatiya, minypa gun-ngardapa gun-gata wurra abirri-jirrapa gun-nyagara.\x + \xo 8:10 \xt Isaiah 14:12\x* \v 11 Jin-gata gata jin-nelangga Wurmwut \pn (Wormwood)\pn*, minypa ngayburrpa nguburr-weya nguburr-workiya Jin-guralba. Rrapa bugula gun-gata nipa jiny-bunggunapa gu-ngukurdanyjiyana, wirlich gu-ni, rrapa aburr-jaranga wurra gama gorlk aburr-juwuna ngardawa gu-bugula burr-buna, ngardawa nipa bugula gun-nerra.\x + \xo 8:11 \xt Jeremiah 9:15\x* \p \v 12 An-gata waykin an-guyinda an-mujaruk nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa, nipa a-bipijinga an-nigipa ngorla a-maya, lika Wangarr burr-buna marnnga wana rrapa marnnga jin-delipa rrapa ran․gu. Minypa gun-gata gun-ngardapa gu-buna, abirri-jirrapa gun-nyagara. Minypa barra gun-gata gun-ngardapa an-munya gu-maya. Gu-gata wenga rrengarrenga gu-ni, wurra gun-ngardapa gu-ngukurdanyjiyana, ana-munya wupa gu-ji, wurra abirri-jirrapa burdak gu-jayanayana. Rrapa ana-munya gu-yinagatiya, gala ran․gu a-jayanayarna, rrapa marnnga jin-delipa gala jiny-jayanayarna gun-gata gun-ngardapa, wurra abirri-jirrapa burdak jiny-jayanayana a-jayanayana.\x + \xo 8:12 \xt Isaiah 13:10; Ezekiel 32:7; Joel 2:10,31; 3:15\x* \p \v 13 Lika ngaypa ngu-nana rrapa ng-galiyana an-gata damalkurra nipa burr-guya a-gonyjinga a-bamuna waykin, a-yinagata, “Ya aburr-gaba! Ya aburr-gaba! Ya aburr-gaba gu-jel aburr-nirra! Ngardawa aburr-gata barrwa abirri-jirrapa an-ngardapa aburr-mujaruk yibirrich abu-bipija barra an-birripa ngorla a-maya.” \c 9 \p \v 1 Gu-gata wenga lika an-gata waykin an-guyinda an-mujaruk nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa, nipa a-bipijinga an-nigipa ngorla a-maya, lika ngaypa ngu-nana an-gata nipa minypa jin-maywapa marnnga jin-delipa mu-ngoyurra jiny-bungguna gu-jel. Rrapa an-gata nipa Wangarr ana-nyala a-wuna an-gulapkujama gi \pn (key)\pn* gun-gata gu-lupa rralala nula. \v 2 Lika nipa an-gata gu-lapkujamurra gun-gata bama gu-jirra gu-lupa rralala. Lika jolnga guna-bena gata gu-rralala wenga. Minypa wana gu-babalapa gu-bol wenga gun-gata jolnga gu-bona gu-werrapa gu-werrapa waykin mu-dach, rrapa marnnga gu-gorlkakaja, gala jiny-yinmiyarna jiny-jayanayarna gu-jel.\x + \xo 9:2 \xt Genesis 19:28\x* \v 3 Lika gu-jolnga wenga jiny-bena jin-gubatpatcha, lika jina-bupiyana gu-jel. Minypa Wangarr jiny-yuna ganyjarr barra burr-bu wurra gama gorlk minypa jin-maywapa gu-jel jin-guyinda maringgul ji-jurlpa.\x + \xo 9:3 \xt Exodus 10:12-15\x* \v 4 Wangarr nipa a-wena achila jin-gata jin-jaranga jin-gubatpatcha gala barra m-bay gorrngunya rrapa mun-nerrabubala gata gu-jel, minypa gun-jong burr-guta, jarra burr-bu barra wurra gama gorlk aburr-gata gala gun-nelangga gubi-rrima nula Wangarr gun-nika gata bukula aburr-jirra aburr-guyinda.\x + \xo 9:4 \xt Ezekiel 9:4\x* \v 5 Minypa jin-gata gu-rrimarra ganyjarr wurra gama gorlk burr-buna jinyu-ni minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa ran․gu, wurra gala jiny-yinmiyarna burr-wulebangarna, rrapa birripa gala aburr-yinmiyarna aburr-juwiyarna, wurra jarra burr-guya aburr-wurkurichinga gun-maywapa minypa gun-gata maringgul ji-jurlpa wolawola a-rracha jiny-yorkiya an-gugaliya. \v 6 Gun-gatiya minypa guna-bamburda an-gugaliya nipa a-wechawecha barra a-yinmiya barra a-juwa, wurra gala barra a-yinmiya. Burr-guya jal a-ni barra a-juwa, wurra nipa gun-gujuwa gatiya barra gu-boy rrapa an-gugaliya gala barrwa a-yinmiya a-juwa.\x + \xo 9:6 \xt Job 3:21; Jeremiah 8:3\x* \p \v 7 Jin-gata jin-gubatpatcha ngu-nana minypa yarraman jin-jaranga nawanawa jinyu-ni an-dakal jiny-boy barra jiny-bengga burrwa. Nipa ji-bama gu-garrana gun-gata minypa goldan gu-maya bunggawa an-guyinda gun-nika ana-bama gu-garraja a-workiya, rrapa nipa jin-gata ngoyurra jiny-jirra minypa an-gugaliya.\x + \xo 9:7 \xt Joel 2:4\x* \v 8 Mun-nigipa mula jiny-jirra mun-baykarda minypa gama mun-nika mejimija, rrapa rrirra jiny-jirra wana jin-babalapa minypa layan \pn (lion)\pn* rrirra a-jirra.\x + \xo 9:8 \xt Joel 1:6\x* \v 9 Nipa mirrka jiny-jirra minypa jichicha an-maliyarra, wurpa lika jin-derta jin-gorla minypa birlmurr. Rrapa mernda jiny-jirra balpal ng-galiyana achila minypa gun-gurdarrdarrja jin-jaranga yarraman burr-guya jiny-yurtchinga rrapa barrwa a-rurrgakaja minypa an-dakal a-ji a-yurtchinga.\x + \xo 9:9 \xt Joel 2:5\x* \v 10 Nipa jin-gata jin-gubatpatcha nipa marda jiny-jirra jin-dimarra minypa maringgul ji-jurlpa, rrapa ganyjarr gu-rrimarra gu-guyinda ngacha minypa maringgul ji-jurlpa burr-bu barra wurra gama gorlk rrapa burr-guya aburr-wurkuricha barra minypa ran․gu abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa. \v 11 Nipa jin-gata a-rrimarra bunggawa an-gata jaga a-ganaja gun-gata gu-lupa rralala, nipa an-gata an-nelangga Abérran \pn (Abaddon)\pn*, minypa Yibru \pn (Hebrew)\pn* gu-guyinda wengga an-nelangga abu-garrana. Rrapa nipa an-nelangga Grik \pn (Greek)\pn* gu-guyinda wengga abu-garrana Apóliyan \pn (Apollyon)\pn*, minypa ngayburrpa gu-jingarliya nguburr-weya nguburr-workiya An-gubu. \p \v 12 Ya aburr-gaba! Gun-nerra gu-bona gun-nelangga gun-ngardapa, barrwa abirri-jirrapa abirri-bamburda gurda! \p \v 13 Gu-gata wenga an-gata waykin an-guyinda an-mujaruk nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa nipa a-bipijinga an-nigipa ngorla a-maya. Lika gun-gata belabila gu-maya goldan gubi-jarlapuna nipa ana-gochila Wangarr, gu-gata wenga ngaypa ng-galiyana manyjirda a-jirra minypa gun-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa ngoyurra gu-jirra gu-gatiya wenga.\x + \xo 9:13 \xt Exodus 30:1-3\x* \v 14 Nipa a-wena nula an-gata an-mujaruk ngorla a-maya a-rrimarra, nipa an-mujaruk gun-nelangga minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa. A-yinagata nula, “Yarlayarlawa burrwa aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk gata wana gu-babalapa man․garba gu-jirra aburr-bichiya aburr-nirra, gun-nelangga gun-gata Yubréytich \pn (Euphrates)\pn*.” \p \v 15 Ganapiya, nipa mu-yarlayarlawurra burrwa aburr-gata waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk abirri-jirrapa abirri-jirrapa aburr-gata nipa Wangarr mu-ngoyurra burr-menga, burr-gurrmurra barra aburr-ni rrapa gubu-jurnamarrpa gu-yinpa barra gun-balmapa gu-ji, minypa marnnga jiny-yinpa, rrapa minypa ngorrngurra gu-yinpa, rrapa minypa ran․gu a-yinpa, rrapa minypa jemberr gu-yinpa barra gu-ni, lika nuwurra waypa nipa burr-jerrma barra aburr-boy, burrbu-bu aburr-jaranga wurra gama gorlk. Wurra gama gorlk aburr-gata minypa abirri-jirrapa gun-ngardapa, wurra gun-ngardapa burrbu-bu barra aburr-juwa, abirri-jirrapa gun-nyagara. \v 16 Aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk birripa burrbu-ganyja aburr-jaranga an-dakal ji-yarraman aburr-yurtchinga. An-ngardapa burr-ngurrjinga apula ngaypa ng-galiyana aburr-yinmiyapa, minypa 200,000,000 an-dakal ji-yarraman aburr-yurtchinga. \p \v 17 Gun-gata ngaypa ngu-nana jin-gata yarraman rrapa birripa an-dakal ji-yarraman ji-bima aburr-ni aburr-yurtchinga, birripa minypa birlmurr aburr-mirrka aburr-gonyinyjiyana, minypa juna a-maya minypa bol gu-rrongga gu-jirra, rrapa minypa an-gungunyja minypa gun-gata jandarra gun-nelangga jepaya \pn (sapphire)\pn*, rrapa minypa dulgu a-maya minypa jorlpur \pn (sulphur)\pn*. Rrapa bama jiny-jirra yarraman nipa minypa bama a-jirra layan \pn (lion)\pn*, rrapa ngana jiny-jirra wenga guna-bena bol ngarl gu-jirra rrapa jolnga rrapa jorlpur. \v 18 Rrapa wurra gama gorlk aburr-gata minypa abirri-jirrapa gun-ngardapa, aburr-gata abirri-jirrapa gun-nyagara, wurra gun-ngardapa aburr-juwuna gun-gata gun-nerra gu-guyinda minypa bol rrapa jolnga rrapa jorlpur gun-gata guna-bena yarraman ngana jiny-jirra ji-guyinda, minypa gun-gujuwa abirri-jirrapa gun-ngardapa. \v 19 Jin-gata jin-jaranga yarraman nipa ngana jiny-jirra ji-guyinda rrapa marda jiny-jirra ji-guyinda burr-buna, ngardawa nipa marda jiny-jirra minypa nguymbula rrapa bama a-jirra burr-guta. Gu-gurda ngacha minypa nipa jin-gata yarraman burr-burnda jiny-yorkiya gu-galiya yerrcha. \p \v 20 Rrapa aburr-werranga gu-galiya yerrcha aburr-gata gala aburr-juwiyarna gun-gata gun-gujuwa gu-guyinda, wurra birripa gala gubu-bawujarna gun-gata gun-ngiya gun-nerra birripa gubi-jarlapuna aburr-workiyana murna aburr-jirra aburr-guyinda, rrapa gala aburr-ngukurdanyjiyarna. Wurra mu-nguy marr aburr-balcha nula walkwalk an-guyinda, rrapa mu-nguy marr aburr-balcha nula an-mawunga an-guyinda birripa abi-jarlapuna aburr-workiyana minypa goldan, rrapa minypa jilpa \pn (silver)\pn*, rrapa minypa bron \pn (bronze)\pn*, rrapa minypa jandarra, rrapa minypa gun-jong. Wuriya an-gata an-mawunga an-guyinda gala a-yinmiya gu-na rrapa a-galiya rrapa a-jarlabiya, wurra birripa wurra gama gorlk mu-nguy marr aburr-balcha nula.\x + \xo 9:20 \xt Psalms 115:4-7; 135:15-17; Daniel 5:23\x* \v 21 Rrapa gun-nerra burr-guta gala gubu-bawujarna rrapa aburr-ngukurdanyjiyarna, wurra mu-nguy an-gugaliya abu-buna aburr-workiyana, a-juwuna, rrapa mu-nguy wurra gama gorlk burrbu-warbuna, rrapa marrambay mu-nguy gun-nerra jama aburr-ji, rrapa mu-nguy mun-ngumurda mbi-menga burrwa aburr-werranga. \c 10 \s1 Waykin An-guyinda An-mujaruk Mun-delipa Jurra Mu-rrimarra \p \v 1 Rrapa ngaypa ngu-nana an-nerranga wana an-babalapa waykin an-guyinda an-mujaruk ana-bupiyana ana-bamuna waykin wenga. Nipa a-barrbichiyana nguparr, wurpa lika golonggolong waykin ana-bama, rrapa ngoyurra a-jirra japurra a-jirra a-jayanayana minypa marnnga, rrapa nipa jerra a-jirra minypa gun-jong gu-rrongga gu-jirra bol. \v 2 Nipa mu-rrimarra nipa ana-murna mun-delipa jurra nipa mu-lapkujamiyana, rrapa nipa rrepara a-jirra a-barnjiyana ana-munganaguwa gu-bugula gu-bachirra, rrapa nipa ana-weyka rrepara a-jirra a-barnjiyana jorrnyjurra. \v 3 Nipa a-gonyjinga burr-guya minypa an-gata layan \pn (lion)\pn* a-gonyjinga a-workiya. Rrapa gun-gatiya waypa nipa an-gata waykin an-guyinda an-mujaruk a-gonyjinga, lika an-darrbaykarda an-guyinda an-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa a-durrjinga. \v 4 Rrapa gun-gatiya aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa an-darrbaykarda an-guyinda a-durrjinga, lika ngaypa ng-garlmuna jimarna barra ngu-wukurrja, wurra ngaypa ng-galiyana ana-manyjirda waykin wenga ana-wena, a-yinagata, “Jordaja gun-bulapalawa gun-gata minypa an-gata an-darrbaykarda an-guyinda abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa a-wena; gala barra ny-yukurrja.” \p \v 5 Lika an-gata ngaypa ngu-nana waykin an-guyinda an-mujaruk ana-ngardapa rrepara a-jirra a-jinyja gu-bugula rrapa ana-werranga rrepara a-jirra a-jinyja jorrnyjurra, nipa a-jarrkarriyana murna a-jirra ana-munganaguwa yi-gaba waykin, \v 6 rrapa a-wena rrapa gun-burral gu-negarra minypa an-nelangga a-menga an-gata ay-nirrapa ay-workiya, an-gatiya gu-jarlapuna waykin rrapa gun-bulapalawa burr-guta gun-gatiya waykin, rrapa gu-jarlapuna jel rrapa gun-bulapalawa burr-guta gun-gatiya gu-jel, rrapa gu-jarlapuna bugula gun-bachirra rrapa gun-bulapalawa burr-guta gun-gatiya gu-bachirra. Minypa nipa an-gata waykin an-guyinda an-mujaruk a-wena gala barra barrwa gu-dericha gu-boy gun-baykarda, \v 7 wurra an-gata waykin an-guyinda an-mujaruk nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa nipa an-nigipa ngorla a-maya a-bipija barra nipa Wangarr barra gu-mungba gun-gata gun-japurra nipa gu-borrwurra a-ni, nipa mu-ngoyurra a-wena burrwa aburr-yigipa aburr-mujama aburr-gata aburr-yigipa aburr-mujaruk ngunyuna aburr-guyinda.\x + \xo 10:7 \xt Exodus 20:11; Deuteronomy 32:40; Daniel 12:7; Amos 3:7\x* \p \v 8 Lika nipa an-gata ngaypa mu-ngoyurra manyjirda a-jirra ng-galiyana ana-wena apula waykin wenga barrwa rrapa nipa a-wena apula, “Garlma, boy. Ma mun-gata jurra mu-lapkujamiya mu-yurra nipa ana-murna an-gata an-mujaruk gata a-jinyjarra gu-bugula rrapa jorrnyjurra.” \p \v 9 Lika ngaypa ngu-bona nula an-gata an-mujaruk, rrapa ngu-wena nula barra nguna-wu mun-gata mun-delipa jurra. Rrapa nipa a-wena apula, “Ma, lika bay. Nginyipa gochila ny-jirra barra ny-jamika nyi-ni, wurra ngana ny-jirra mun-guna garla mun-girra ny-bay barra minypa woma.” \v 10 Lika ngaypa ngu-menga mun-gata mun-delipa jurra nipa ana-murna an-gata waykin an-guyinda an-mujaruk. Lika ngaypa ngu-barra rrapa ngu-ngamngamjinga nipa garla mun-girra minypa woma gata ngu-ngana. Wurra ngaypa ngu-barra ngu-ni, lika ngaypa gochila ngu-jirra ngu-jamika ngu-ni.\x + \xo 10:10 \xt Ezekiel 2:8—3:3\x* \v 11 Lika ngaypa ng-galiyana nipa a-wena apula, “Nginyipa barrwa barra ny-nyurrja Wangarr gun-nika janguny minypa gu-yinmiya gu-ni barra burrwa aburr-jaranga wurra gama gorlk gu-werranga gu-werranga gu-rrawa gun-birripa wengga ngardapa ngardapa gubu-borrwuja, rrapa minypa gu-yinmiya barra gu-ni burrwa aburr-birripa bunggawa yerrcha burr-guta birripa burrbi-rrimanga.” \c 11 \s1 Abirri-jirrapa Gu-galiya Yerrcha Abirri-gata Wangarr Gun-nika Janguny Gubirri-dimanga \p \v 1 Ganapiya, lika gun-jong ngu-menga, gun-anngiya, gun-gungunyangunyjiya nula, makim gun-gunega. Rrapa ng-galiyana wengga, gu-yinagata, “Garlma. Ngunyangunyjiya gun-gata bala Wangarr gun-nika gun-japurra rrapa gun-nigipa gun-gata belabila gu-maya burr-guta minypa gatiya abu-wucha aburr-workiya. Rrapa wurra gama gorlk gata aburr-marrngoypiya nula aburr-nirra burr-guta nginyipa ngunyangunyjiya burrwa aburr-yinmiyapa aburr-nirra.\x + \xo 11:1 \xt Ezekiel 40:3; Zechariah 2:1-2\x* \v 2 Wurra bawa gun-gata yarlanga gu-jirra gu-gomarriya gata gu-bala; gala barra nyi-ngunyangunyjiya. Ngardawa gun-gata Wangarr gu-bawuna burrwa Jentayl \pn (Gentile)\pn* yerrcha birripa barra gubi-rrenyja aburr-ni gu-murnangana rrawa gun-gata gun-japurra, nuwurra ran․gu an-jaranga gu-ni minypa 42.\x + \xo 11:2 \xt Luk 21:24\x* \v 3 Rrapa ngaypa barra ganyjarr ngubujirri-wu barra abirri-ngaypa abirri-jirrapa gu-galiya yerrcha abirri-gata gun-ngaypa janguny gubirri-dimanga abirri-nirra. Bitipa ngardawa wargugu abirri-ni, abirri-barrnguma barra abirri-ni mun-derta minypa balachi, rrapa Wangarr bijirri-wu barra Wangarr gun-nika gubirri-ngurrja barra abirri-ni ngorrngurra gun-bulapalawa minypa 1,260.” \p \v 4 Abirri-gurda abirri-jirrapa gu-galiya yerrcha, bitipa abirri-gata abirri-jirrapa gun-jong mun-nelangga alip \pn (olive)\pn* rrapa mola abirri-gata abirri-jirrapa minypa lam \pn (lamp)\pn* gubu-wenyanga aburr-workiya gata nipa ana-gochila Bunggawa an-gata gun-nardiya rrawa gu-jarlapuna.\x + \xo 11:4 \xt Zechariah 4:3,11-14\x* \v 5 Ana-nga jimarna nipa barra bijirri-bu abirri-gurda, wurra jarra bol ngana abirri-jirra abirri-guyinda guna-beya rrapa minypa a-yalpurda, a-rrongga. Gu-gurda ngacha minypa aburr-juwa barra aburr-gata minypa aburr-bachirra butula abirri-guna. \v 6 Bitipa ganyjarr gubirri-dimanga barra gubirri-jakaba gun-gata waykin, barra nipa yorr gala gu-bungga gu-workiya gun-gata bitipa abirri-nirra rrapa gubirri-ngurrjinga Wangarr gun-nika. Rrapa ganyjarr gubirri-dimanga nuluwa gun-gata mipila gu-jirra bugula guna-werrwerrjinga guna-workiya, bitipa barra gubirri-ngukurdanyja gun-gata bugula barra maningan gu-ni. Rrapa ganyjarr gubirri-dimanga, minypa gu-yinpa barra bitipa jal abirri-ni, bitipa gubirri-bu barra gun-nardiya rrawa rrapa gu-yinmiya barra gun-nerra gu-ni barra minypa gun-gujuwa.\x + \xo 11:6 \xt 1 Kings 17:1; Exodus 7:17-19; 1 Samuel 4:8\x* \p \v 7 Nuwurra waypa bitipa gubirri-wuleba gun-bitipa janguny, lika an-gata moch an-mugat gu-gata wenga gu-lupa rralala nipa barra a-bachirramiya butula abirri-gata, rrapa nipa a-molamiya barra, bitipa gun-nyagara. Minypa bijirri-bu barra abirri-juwa.\x + \xo 11:7 \xt Daniel 7:7,21; Borrich 13:5-7; 17:8\x* \v 8 Bitipa abirri-burral abirri-yu barra abirri-ni gu-jarlakarr gata gu-murnangana gu-rrawa gun-maywapa minypa an-bitipa Bunggawa gatiya abi-rrana, a-balcha a-yu waykin burr-jong abi-negarra. Nipa gun-gata rrawa gun-nerra gun-maywapa minypa Jorram \pn (Sodom)\pn* rrapa mola Yijipt \pn (Egypt)\pn*.\x + \xo 11:8 \xt Isaiah 1:9-10\x* \v 9 Rrapa wurra gama gorlk gu-werranga gu-werranga gu-rrawa wenga aburr-jaranga aburr-bapurr, rrapa gun-jaranga wengga gubu-borrwuja ngardapa ngardapa, rrapa ngardapa ngardapa abi-rrimanga bunggawa, birripa abirri-jirrapa gun-ngardapa ngorrngurra rrapa barrwa goma gu-jirra burrbi-na barra aburr-ni abirri-gata abirri-jirrapa gu-galiya yerrcha abirri-juwuna. Rrapa minypa burrbu-borrkpa barra aburr-ni rrapa gala aburr-yinmiya burrbu-jurnumba. \v 10 Minypa warlaman aburr-gurdiya gorlk marrnguwa aburr-ni barra rrapa aburr-worlworlcha barra, rrapa minypa mun-molamola aburr-wuchichiya barra. Ngardawa abirri-guna abirri-jirrapa Wangarr bijirri-yika abirri-mujaruk ngunyuna abirri-guyinda gun-gatiya Wangarr gun-nika gubirri-ngurrjinga abirri-workiyana, bitipa mari burrbu-wuna abirri-workiyana aburr-gata gu-jel aburr-nirra, wurra bitipa abirri-juwuna. \p \v 11 Wurra gun-gata abirri-jirrapa gun-ngardapa rrapa goma gu-jirra ngorrngurra gu-bona, lika gu-gata wenga barlmarrk wanngu gun-gunega Wangarr guna-jerrmarra nipa guna-bona, gu-barrngumurra butula abirri-gata abirri-jirrapa, lika abirri-garlmuna, abirri-jinyja rrepara abirri-jirra abirri-guyinda. Rrapa aburr-gata burrbi-nana bitipa abirri-garlmuna, birripa burr-guya aburr-gurkuja aburr-ni.\x + \xo 11:11 \xt Ezekiel 37:10\x* \v 12 Lika ana-manyjirda aburr-galiyana, waykin wenga ana-wena butula abirri-gata abirri-jirrapa, “Guwa ay-ngunyuta!” Lika aburr-gata aburr-bachirra butula burrbi-nana bitipa gu-nguparr gu-guyinda abirri-warrchinga waykin.\x + \xo 11:12 \xt 2 Kings 2:11\x* \p \v 13 Lika gun-gatiya ji-maywapa marnnga, gatiya jel gu-ngorrkiyana burr-guya, rrapa gun-nerranga bala gata gu-ji gu-bona gu-bungguna. Minypa bala arr-jirrapa arr-murna, minypa 10, gun-ngardapa bala gu-bungguna gu-ji gu-jiwa, gun-nerranga gun-nyagara. Rrapa aburr-jaranga wurra gama gorlk aburr-gata aburr-juwuna, minypa 7,000, ngardawa gun-gata jel gu-ngorrkiyana. Rrapa aburr-werranga gala aburr-juwiyarna birripa burr-guya aburr-gurkuja rrapa an-nelangga an-molamola abi-negarra waykin a-nirra Wangarr.\x + \xo 11:13 \xt Borrich 6:12; 16:18\x* \p \v 14 Ya aburr-gaba! Gun-nerra gu-bona gun-nelangga gun-ngardapa rrapa gun-nelangga abirri-jirrapa, rrapa barrwa guna-bamburda gun-nelangga abirri-jirrapa gun-ngardapa. \s1 An-gata An-gubipija Ngorla A-maya Nipa Gun-nelangga Minypa Abirri-jirrapa Abirri-jirrapa Abirri-jirrapa Gun-ngardapa \p \v 15 Gu-gata wenga lika an-gata waykin an-guyinda an-mujaruk nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa, nipa a-bipijinga an-nigipa ngorla a-maya, rrapa manyjirda aburr-jirra ng-galiyana aburr-jabarrchinga yi-gaba waykin. Minypa aburr-yinanga, \q1 “An-ngayburrpa Bunggawa rrapa an-nigipa Christ, bitipa gugu Bunggawa abirri-nirra gata gu-jel, \q1 rrapa Wangarr nipa Bunggawa ay-nipa barra ay-workiya.”\x + \xo 11:15 \xt Exodus 15:18; Daniel 2:44; 7:14,27\x* \p \v 16 Rrapa aburr-gata mu-murna yerrcha 24 gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni gu-guyinda aburr-nirra nipa ana-gochila Wangarr, birripa aburr-bungguna, aburr-bama aburr-gurrmiyana rrapa aburr-marrngoypiyana nula Wangarr. \v 17 Birripa aburr-yinagata, \q1 “Ngayburrpa nyiburr-japurramayana ngguluwa, \q3 ny-jurdiya nginyipa Bunggawa, \q3 nginyipa Wangarr, \q3 nginyipa wana ny-babalapa, \q2 minypa nyi-nirrapa ny-yorkiya \q2 rrapa mu-ngoyurra burr-guta nyi-ni ny-yorkiyana. \q1 Ngayburrpa nyiburr-japurramayana nggula, \q2 ngardawa ganyjarr n-dimanga geka ny-jarlmuna rrapa Bunggawa nyi-ni. \q1 \v 18 Gu-werranga gu-werranga gu-rrawa wurra gama gorlk aburr-bachirramiyana ngguluwa, \q2 wurra gun-guniya gugu nginyipa barra burr-mari burr-bu barra. \q1 Gun-guniya gugu nginyipa barra burr-mari ny-yengga barra burrwa mu-ngoyurra aburr-juwuna. \q1 Rrapa gun-guniya gugu nginyipa barra burr-wu \q2 gun-molamola gun-guyinda gubu-ma barra aburr-gata gu-galiya yerrcha minypa jama aburr-ji ngguluwa aburr-workiyana, \q2 aburr-gatiya aburr-nginyipa aburr-mujaruk \q2 rrapa aburr-bulapalawa burr-guta aburr-nginyipa wurra gama gorlk marr aburr-balcha ngguluwa nginyipa ny-yelangga, \q3 wuriya aburr-werranga aburr-gata aburr-welangga aburr-delipa rrapa aburr-werranga aburr-welangga wana. \q1 Rrapa gun-guniya gugu nginyipa barra burr-bu barra laka burr-ga aburr-gata gu-jel aburr-nirra rrapa rrawa gun-nerra gubi-nenga aburr-workiya, \q2 birripa minypa gun-nerra jama aburr-jirra.”\x + \xo 11:18 \xt Psalms 2:5; 110:5; 115:13\x* \p \v 19 Gu-gatiya wenga Wangarr gun-nika bala gun-japurra gun-gaba waykin gu-lapkujamiyana gu-ji, rrapa wupa gu-japurra ngaypa ngu-nana gun-gata jutkich \pn (suitcase)\pn* gu-maya minypa gatiya Wangarr wugupa arrburrwa nipa gochila an-dana ngayburrpa nguburr-yigipa nguburr-ni barra. Rrapa gun-gatiya lika an-darrbaykarda a-mulachinga a-ji rrapa a-durrjinga, rrapa minypa barlmarrk gu-wuljinga rrapa jel gu-ngorrkiyana, rrapa mern gu-bungguna gu-ji minypa yorr wana wurpa lika gun-derta minypa jandarra.\x + \xo 11:19 \xt Borrich 8:5; 16:18,21\x* \c 12 \s1 Jin-gama Rrapa Nguymbula \p \v 1 Rrapa gata waykin ngaypa ngu-nana wana gun-babalapa gun-guyinmiya minypa jin-gama jiny-barrngumurra minypa marnnga wana, rrapa ran․gu yi-gata wupa ji-rrepara, rrapa ji-bama gu-garrana minypa gubi-jarlapuna marnnga jin-delipa arr-jirrapa arr-murna rrapa abirri-jirrapa, minypa 12. \v 2 Nipa jinyu-durtchinga yokuyoka, rrapa jiny-jonyjinga ngardawa jiny-yurkurichinga an-gata yokuyoka barra a-bambungga. \p \v 3 Rrapa barrwa ngu-nana gata waykin wana maningan a-maya minypa nguymbula, wurpa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa bama a-jirra, rrapa gelama a-jirra minypa arr-gunapa arr-murna arr-gunapa arr-murna, minypa 10, rrapa gata ana-bama gu-garrana abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa minypa an-mumurna an-guyinda bunggawa gun-nika ana-bama gu-garraja a-workiya.\x + \xo 12:3 \xt Daniel 7:7\x* \v 4 Rrapa marda a-jirra ana-guyinda ana-ngardapa ana-goma a-mardabibiyana, jin-jaranga gata jin-gata minypa gun-ngardapa nipa waykin wenga jiny-yerrnyjinga gata gu-jel, rrapa abirri-jirrapa gun-nyagara. Rrapa nipa nguymbula a-jinyja nipa ji-gochila jin-gata gama, minypa yokuyoka a-bambungga barra rrapa nipa a-bay barra achila.\x + \xo 12:4 \xt Daniel 8:10\x* \v 5 Nipa jin-gata gugu a-menga yokuyoka an-nurra, nuwurra nipa bunggawa a-ni barra gun-nardiya rrawa gu-jirra gu-boya minypa nipa gun-nigipa gun-jong bunggawa gun-nika birlmurr gu-bama. Rrapa Wangarr a-menga an-gata yokuyoka, lika a-ganyja waykin gata gun-nigipa gun-gurrenyja gun-guni.\x + \xo 12:5 \xt Isaiah 66:7; Psalms 2:9\x* \v 6 Rrapa nipa jin-gata gama jiny-yurtchinga gu-werrapa gun-gata rrawa nipa Wangarr gu-jarlapuna achila, barra gatiya jinyu-ni rrapa balaja jibu-wu barra aburr-ni gun-jaranga ngorrngurra minypa 1,260. \p \v 7 Gun-gatiya lika waykin mari wana gu-ni. An-gata an-nelangga Maykul \pn (Michael)\pn* rrapa aburr-yigipa waykin aburr-guyinda nipa burr-ganyja a-workiya, birripa an-dakal aburr-bena nula nguymbula. Rrapa nipa nguymbula rrapa aburr-yigipa nipa burr-ganyja a-workiya, birripa rrapa an-dakal aburr-bona nula Maykul rrapa aburr-yigipa jawina.\x + \xo 12:7 \xt Daniel 10:13,21; 12:1; Jut 9\x* \v 8 Wurra Maykul birripa aburr-molamiyana, nguymbula birripa aburr-nyagara. Lika nguymbula birripa gala barrwa aburr-yinmiyarna gata waykin aburr-nirrarna, \v 9 wurra abi-yerrnyjinga an-gata wana nguymbula, nipa a-bungguna gu-jel, nipa wola gun-gaba mu-ngoyurra an-gata walkwalk nipa an-nelangga Jeytan \pn (Satan)\pn*, nipiya an-gatiya burr-yolkaja a-workiya wurra gama gorlk gun-nardiya rrawa. Rrapa birripa aburr-gata aburr-yigipa jawina wugupa nula an-gata nguymbula burrbi-yerrnyjinga gu-jel.\x + \xo 12:9 \xt Genesis 3:1; Luk 10:18\x* \p \v 10 Rrapa ngaypa ana-manyjirda ng-galiyana gata waykin a-jabarrchinga, minypa a-yinanga, \q1 “Gun-guniya gugu gu-bena wanngu gun-gunega rrapa ganyjarr rrapa rum gun-gata gun-nigipa an-ngayburrpa Wangarr gun-nika. \q1 Rrapa an-nigipa Christ an-gata nipa Wangarr gochila an-dana Wanngu An-gunega, nipa gun-guniya gugu wana an-babalapa. \q1 Ngardawa a-yerrnyjinga an-gata walkwalk a-bungguna, \q2 an-gatiya jonama burr-ngurrjinga a-workiyana aburr-ngayburrpa worlapa arrburrwa yerrcha. \q1 Ngardawa nipa an-gata jonama burr-ngurrjinga a-workiyana nuluwa an-ngayburrpa Wangarr, \q2 minypa ana-munya rrapa rrengarrenga nipa jonama burr-ngurrjinga nula a-workiyana.\x + \xo 12:10 \xt Job 1:9-11; Zechariah 3:1\x* \q1 \v 11 Rrapa aburr-ngayburrpa worlapa arrburrwa yerrcha birripa aburr-molamiyana; \q2 nipa jonama burr-ngurrjingapa an-nyagara. \q1 Birripa aburr-molamiyana \q2 ngardawa nipa An-delipa Jip a-jortchinga burrwa mun-nigipa maningan, \q2 rrapa ngardawa gun-nigipa janguny birripa gubi-rrimarra aburr-ni. \q1 Gala aburr-gopiyarna, \q2 wurra jarra nawanawa aburr-ni, \q3 marrban minypa aburr-juwa barra. \q1 \v 12 Ganapiya, lika buburr-marrkapcha ana-goyburrpa waykin nyiburr-nirra, \q2 wurra ana-goyburrpa nyiburr-werranga gata gu-jel nyiburr-nirra \q2 rrapa gun-gata burr-guta gochilawa gu-bugula nyiburr-nirra, \q3 burr-guya gun-nerra gu-ni barra ana-gorrburrwa! \q1 Ya aburr-gaba gun-gata gu-jel aburr-nirra! \q2 Ngardawa nipa an-gata walkwalk a-bupiyana, a-bena burrwa, rrapa burr-guya a-bachirramiyana, \q3 ngardawa nipa gu-borrwurra rrapa marn․gi gala gun-baykarda gu-ji nula.” \p \v 13 Rrapa gun-gatiya nipa nguymbula gu-borrwurra birripa abi-yerrnyjinga gata gu-jel, lika nipa a-garlmuna, jiny-bitimarra jin-gata gama nipa mu-ngoyurra a-menga yokuyoka. \v 14 Wurra Wangarr nipa jiny-yuna jin-gata gama abirri-jirrapa balpal minypa damalkurra wana, barra nipa jiny-jarlma, jiny-boy, a-bawa an-gata nguymbula. Barra nipa jiny-boy gu-werrapa, gatiya barra jinyu-ni abirri-jirrapa gun-ngardapa jemberr rrapa barrwa goma gu-jirra jemberr, rrapa nipa Wangarr jiny-yu barra balaja, rrapa nipa barra m-bay jinyu-ni.\x + \xo 12:14 \xt Daniel 7:25; 12:7\x* \v 15 Lika an-gata nguymbula, nipa bugula gu-bochinga ana-ngana wenga, minypa man․garba nipa jiny-bitimarra jin-gata gama. Nipa nguymbula jal a-ni jimarna barra gu-gata gu-bugula jiny-ja gu-boy, jiny-mungbiyapa. \v 16 Nipa jarra gun-gata jel gu-gunggajinga achila jin-gata gama, minypa gu-lapkujamiyana ngana gu-jirra, lika gu-barrapa, gu-wulebana gun-gata bugula guna-bena ngana a-jirra nguymbula ana-guyinda. \v 17 Lika nipa nguymbula burr-guya a-bachirramiyana achila jin-gata gama, rrapa minypa aburr-werranga ji-gata burr-yika gu-ngarda yerrcha nipa a-bona, an-dakal a-bengga barra burrwa, minypa aburr-gatiya birripa gubu-borrwuja aburr-nirra Wangarr gun-nika joborr gun-guyinda rrapa minypa Jesus gun-nika janguny gubi-rrimanga. \p \v 18 Lika an-gata nguymbula gochilawa ana-jaranga a-jinyja. \c 13 \s1 An-gata Moch An-mugat Gu-bugula Wenga \p \v 1 Rrapa ngaypa ngu-nana moch an-mugat ana-bena ana-bamuna gu-bugula wenga, rrapa nipa gelama a-jirra arr-gunapa arr-murna arr-gunapa arr-murna, minypa 10, rrapa nipa bama a-jirra abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa. Rrapa gelama a-jirra gu-garrana arr-jirrapa arr-murna, minypa 10 gun-gata an-mumurna an-guyinda bunggawa gun-nika ana-bama gu-garraja a-workiya. Rrapa nipa an-gata moch an-mugat bama a-jirra ana-guyinda gun-nelangga gu-yu, meyali gu-rrimarra gun-gata minypa nipa wana a-negiyana nula Wangarr.\x + \xo 13:1 \xt Daniel 7:3; Borrich 17:3,7-12\x* \v 2 An-gata moch an-mugat ngaypa ngu-nana minypa wana an-babalapa an-mujirrkama an-gata lepart \pn (leopard)\pn*, rrapa rrepara a-jirra minypa beya \pn (bear)\pn*, rrapa ngana a-jirra minypa layan \pn (lion)\pn*. Lika nipa nguymbula a-garlmuna, a-wuna ganyjarr an-gata moch an-mugat nipa bunggawa wana a-ni barra.\x + \xo 13:2 \xt Daniel 7:4-6\x* \v 3 Minypa an-gata moch an-mugat an-ngardapa bama a-jirra ngaypa ngu-nana mu-ngoyurra bulkich abi-rrana, a-juwuna, wurra barrwa nipiya an-jeja a-molamiyana. Rrapa aburr-gurdiya gorlk gu-jaranga gu-rrawa birripa abu-jurrjurrmurra, ngardawa gochila aburr-barrjinga nula aburr-ni nipa a-molamiyana. \v 4 Birripa aburr-marrngoypiyana nula nguymbula ngardawa nipa ganyjarr a-wuna nipa moch an-mugat. Rrapa aburr-marrngoypiyana nula moch an-mugat. Minypa aburr-yinanga, “Gala an-nerranga ana-nga a-ninya minypa an-guna moch an-mugat. Gala a-yinmiya ana-nga a-molamiya, nipa moch an-mugat an-nyagara.” \p \v 5 Gun-gatiya lika ganyjarr gu-menga an-gata moch an-mugat barra gun-bachirra a-wengga, minypa a-ngurrjiya barra jimarn jarra nipa an-molamola wurra Wangarr an-nerra. Waypa gu-gatiya wenga nipa moch an-mugat barra wana a-ni an-jaranga ran․gu minypa 42. \v 6 Lika nipa moch an-mugat a-garlmuna, Wangarr a-yopuna jimarn jarrapa nipa an-nerra. Minypa a-ngurrjinga an-nelangga an-nerra, rrapa gu-ngurrjinga gu-yigipa gu-rrawa gun-nerra birripa burr-guta.\x + \xo 13:6 \xt Daniel 7:8,25; 11:36\x* \v 7 Nipa ganyjarr gu-menga barra nipa mari jama a-ji burrwa Wangarr burr-yika wurra gama gorlk, nipa moch an-mugat barra a-molamiya, birripa aburr-nyagara. Rrapa nipa gu-menga ganyjarr nipa barra wana a-ni gun-nardiya rrawa minypa aburr-jaranga aburr-bapurr gu-werranga gu-werranga gu-rrawa, rrapa minypa gun-jaranga wengga ngardapa ngardapa gubu-borrwuja rrapa an-jaranga bunggawa ngardapa ngardapa abi-rrimanga.\x + \xo 13:7 \xt Daniel 7:21\x* \v 8 Warlaman aburr-gurdiya gorlk gun-nardiya rrawa birripa marr aburr-balcha barra nula moch an-mugat, minyja mu-ngoyurra baman gu-ni birripa aburr-gata aburr-welangga gala aburr-yurrarna mun-gata jurra aburr-welangga aburr-yurra aburr-gata minypa wanngu aburr-nipa barra aburr-workiya, mun-nigipa jurra ana-gata mun-nika An-delipa Jip mu-ngoyurra a-juwuna.\x + \xo 13:8 \xt Psalms 69:28\x* \p \v 9 Minyja ana-nga an-gata gelama a-jirra a-jirra, nipa barra a-galiya gun-gunaga: \q1 \v 10 An-gata ana-nga nipa barra ana-werranga a-rrima barra rrapa a-ga barra a-boy gu-werranga gu-rrawa, \q2 gun-narda minypa gu-yinda barra nula, ngaja, ngarla, \q3 ana-werranga a-rrima barra rrapa a-ga barra gu-werranga gu-rrawa. \q1 Rrapa an-gata ana-nga nipa barra ana-werranga a-bu barra a-juwa barrang ana-guyinda, \q2 gun-narda minypa gu-yinda barra nula, ngaja, ngarla, \q3 ana-werranga a-bu barra a-juwa barrang ana-guyinda.\x + \xo 13:10 \xt Jeremiah 15:2; 43:11\x* \m Gun-narda barra Wangarr burr-yika wurra gama gorlk aburr-jinyja rrapa gala barra aburr-jeka, wurra minypa mu-nguy gubi-rrima barra nula aburr-ni gun-nigipa janguny. \s1 An-gata Moch An-mugat Gu-jel Wenga \p \v 11 Lika ngaypa ngu-nana an-nerranga moch an-mugat nipa ana-bena ana-bamuna gu-jel wenga. Nipa abirri-jirrapa gelama a-jirra an-maywapa minypa an-delipa jip, wurra nipa a-wena minypa wana nguymbula. \v 12 Nipa ganyjarr gu-rrimarra nula gun-nigipa an-gata moch an-mugat nipa a-bena mu-ngoyurra, minypa nipa jurdach a-bena nipa a-wena wurra gama gorlk gun-nardiya rrawa barra marr aburr-balcha nula an-gata moch an-mugat mu-ngoyurra a-bena, an-gatiya gipa mu-ngoyurra bulkich abi-rrana, a-juwuna, wurra barrwa minypa nipiya an-jeja a-molamiyana. \v 13 Minypa an-gata moch an-mugat jurdach a-bena nipa burr-barlmarrk jama a-ji a-workiyana, minypa bol gu-rrongga gu-jirra gu-gurda ngacha burr-guta nipa a-wena rrapa waykin wenga gu-bungguna gu-jel gatiya minypa wurra gama gorlk gubi-nana. \v 14 Gu-gurda ngacha minypa nipa burr-yolkaja wurra gama gorlk gun-nardiya rrawa minypa nipa jama a-ji burr-barlmarrk, minypa ganyjarr gu-rrimarra nula gun-nigipa an-gata moch an-mugat mu-ngoyurra a-bena. Nipa an-gata moch an-mugat jurdach a-bena, nipa a-wena burrwa wurra gama gorlk birripa barra abi-jarlapa an-mawunga an-gata moch an-mugat gipa mu-ngoyurra bulkich abi-rrana barrang ana-guyinda wurra barrwa minypa nipiya an-jeja a-molamiyana. \v 15 Lika nipa an-gata moch an-mugat jurdach a-bena nipa ganyjarr gu-rrimarra nipa barlmarrk a-wuna an-mawunga an-gata moch an-mugat nipa mu-ngoyurra a-bena, lika nipa an-gata an-mawunga a-garlmuna, a-wena a-ni, rrapa ana-nga an-gata gala a-marrngoypiyarna nula a-nirrarna an-gata an-mawunga, nipa a-wena an-gata an-gugaliya barra a-juwa. \v 16 Rrapa nipa moch an-mugat jurdach a-bena nipa a-wena minypa wurra gama gorlk gun-nardiya rrawa, minypa aburr-werranga aburr-welangga wana rrapa aburr-werranga aburr-welangga aburr-delipa burr-guta, birripa barra gubu-ma gun-nelangga ay-ngunyuna murna aburr-jirra aburr-munganaguwa, waygaji ay-ngunyuna bukula aburr-jirra aburr-guyinda. \v 17 Barra minypa ana-nga gala gu-rrima gun-gata gun-nelangga, an-gata an-gugaliya gala a-yinmiya gun-nga bayim a-ni rrapa gala a-yinmiya jalim a-ni gun-nga. Minyja gun-gata gun-nelangga nipa moch an-mugat an-nelangga, minypa gun-nigipa namba \pn (number)\pn* an-gata moch an-mugat an-nelangga. \p \v 18 Gun-narda barra gu-galiya yerrcha gubu-borrwa rrapa marn․gi aburr-ni. Minyja ana-nga an-gata gu-borrwuja a-workiya jechinuwa, nipa barra gun-gata gun-nelangga gu-borrwa nula an-gata moch an-mugat, ngardawa an-gugaliya gun-nika gun-nelangga, minypa gun-nigipa gun-nelangga 666. \c 14 \s1 An-gata An-delipa Jip Rrapa Aburr-yigipa Aburr-gata Minypa 144,000 \p \v 1 Lika ngaypa ngu-nana gatiya An-delipa Jip nipa a-jinyja gata mu-mirk mun-nelangga Jayan \pn (Zion)\pn*, rrapa nipa wugupa aburr-jaranga gu-galiya yerrcha minypa 144,000. Birripa aburr-gata bukula aburr-jirra aburr-guyinda an-nelangga an-gata An-delipa Jip rrapa an-nelangga an-gata an-nigipa Nyanyapa niya.\x + \xo 14:1 \xt Ezekiel 9:4; Borrich 7:3\x* \v 2 Lika ngaypa ng-galiyana waykin wenga wengga minypa wana bugula gu-werrwerrjinga rrapa minypa an-darrbaykarda a-durrjinga. Gun-gata ng-galiyana minypa gita \pn (guitar)\pn* aburr-dawurrjinga aburr-ni. \v 3 Rrapa aburr-gata aburr-jaranga minypa 144,000, birripa aburr-japarndiyana mun-geka manakay gatiya gu-gochila gun-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni nipa Wangarr ay-nirrapa ay-workiya, rrapa gata aburr-gochila aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa aburr-gumurna nipa Wangarr burr-jarlapuna, rrapa mola aburr-gata mu-murna yerrcha burr-guta birripa aburr-gochila. Gala ana-nga an-nerranga a-yinmiya marn․gi mun-gata manakay wurra aburr-gata 144,000 gu-galiya yerrcha nipa burr-jarlapuna burr-menga gu-gurdiya rrawa. \v 4 Birripa aburr-burral gu-galiya yerrcha, minypa gala gama jibu-manggarna wurra aburr-molamola aburr-ni minypa yawarriny yerrcha. Birripa aburr-gurda abu-jurrjurrmunga aburr-workiya ay-gaba ay-yinda ay-boya an-gata An-delipa Jip. Aburr-werranga gu-galiya yerrcha, wurra minypa birripa aburr-guna aburr-molamola mu-ngoyurra aburr-guyinda nipa burr-jarlapuna burr-menga aburr-bitipa nipa Wangarr rrapa nipa An-delipa Jip burrbi-yika. \v 5 Birripa gala ana-nga a-galiyarna burrwa jarrma gubu-manggarna barra nipa burr-ngurrja aburr-gata, wurra birripa aburr-nyagara.\x + \xo 14:5 \xt Zephaniah 3:13\x* \s1 Abirri-jirrapa An-ngardapa Waykin Aburr-guyinda Aburr-mujaruk \p \v 6 Lika ngaypa ngu-nana an-nerranga waykin an-guyinda an-mujaruk a-bamuna gata gojilapa wupa gu-jel rrapa waykin marnnga jiny-jirra jiny-yorkiya. Nipa gu-rrimarra janguny gun-molamola guy-yurrapa guy-workiya minypa barra nipa a-wengga burrwa gun-nardiya rrawa. Minypa gu-werranga gu-werranga gu-rrawa ngardapa ngardapa bunggawa burrbi-rrimanga, rrapa minypa aburr-jaranga aburr-bapurr gun-jaranga wengga birripa gubu-borrwuja ngardapa ngardapa nipa barra a-wengga burrwa. \v 7 Nipa a-jabarrchinga gaba waykin, a-yinagata, “Buburr-gurkuja nula Wangarr rrapa nipa an-nelangga an-molamola bubi-nega, ngardawa yi-gurrepa gu-jirra nuluwa nipa burr-mari a-wengga barra. Buburr-marrngoypiya nula an-gatiya nipa gu-jarlapuna gun-nardiya rrawa, minypa dach rrapa minypa jel, rrapa minypa bugula gun-bachirra rrapa minypa gu-werrwerrjinga gu-yurra bugula mipila gu-jirra gun-barla.” \p \v 8 Rrapa an-nerranga waykin an-guyinda an-mujaruk ana-jurrjurrmurra ana-bona. Nipa a-wena, a-yinagata, “Gipa gugu jin-gata Babalan \pn (Babylon)\pn* gun-nyagara gu-ni. Nipa wana jin-babalapa gun-nyagara gu-ni, jin-gata nipa burr-wuna gu-werranga gu-werranga gu-rrawa mbi-barra minypa wayin \pn (wine)\pn*, wurra ngika wayin, wurra gun-nigipa gun-nerra minypa marrambay gun-guji.”\x + \xo 14:8 \xt Isaiah 21:9; Jeremiah 51:8; Borrich 18:2\x* \p \v 9 Rrapa an-nerranga waykin an-guyinda an-mujaruk bijirri-jurrjurrmurra abirri-gata abirri-jirrapa. Nipa a-jabarrchinga, a-yinagata, “Minyja ana-nga an-gata marr a-balcha nula an-gata moch an-mugat rrapa an-nigipa an-mawunga a-marrngoypiya nula rrapa gu-rrima gun-nigipa gun-nelangga gata nipa bukula a-jirra ana-guyinda, waygaji murna a-jirra ana-guyinda, \v 10 an-gata an-gugaliya nipa mun-nerranga rrapa mu-wurlcha barra minypa wayin, wurra ngika wayin, wurra jarra mari minypa Wangarr nipa barra a-bachirramiya nuluwa. Minypa gun-maywapa ranginy nipa barra mu-jerrjerrja nula mun-gata minypa wayin mun-barnany, wurra gun-burral mari minypa gala ana-nga barrwa a-yinmiya a-molamiya. Minypa jolnga gun-nerra gu-rrongga gu-jirra jorlpur \pn (sulphur)\pn* gun-guyinda rrapa gu-bol nipa an-gugaliya a-rropa barra a-ji. Gata a-rropa barra a-ji birripa aburr-mibilapa Wangarr burr-yika waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk rrapa nipa ana-mibilapa an-gata An-delipa Jip.\x + \xo 14:10 \xt Isaiah 51:17; Genesis 19:24; Ezekiel 38:22\x* \v 11 Rrapa gatiya gun-guwurkuricha nipa jolnga mu-nguy guy-warrchinga guy-workiya, rrapa aburr-gata aburr-nirra gala barrwa aburr-yinmiya aburr-ngeka wuriya ana-munya rrapa rrengarrenga. Gu-gurda ngacha burrwa mari aburr-gata marr aburr-balcha nula an-gata moch an-mugat rrapa an-nigipa an-mawunga burr-guta, aburr-nga aburr-gata minypa gun-nigipa gun-nelangga gubi-rrimarra gun-gata minypa nipa an-nelangga.”\x + \xo 14:11 \xt Isaiah 34:10\x* \v 12 Gun-narda barra Wangarr burr-yika wurra gama gorlk ngurrpiny gubu-borrwapa barra aburr-ni gun-nigipa wengga, rrapa mu-nguy gubi-rrimapa barra janguny Jesus gun-nika. \p \v 13 Lika ana-manyjirda ng-galiyana waykin wenga a-wena apula, a-yinagata, “Wukurrja gun-guna: Gun-nardiya gugu Jesus an-nika jawina Jesus jin-nika jawina gu-yinpa barra jiny-juwa a-juwa, wurra jarra an-molamola a-ni barra aburr-ni.” \p “Ngaw, ngarla!” nipa Mern An-mawunga a-yinagata a-wena, “Nipa barra a-ngeka mu-ngoyurra jama a-ji, rrapa gun-nigipa nipa jama a-ji gatiya barra wugupa nula.” \s1 Minypa Gun-maywapa Ranginy Balaja Mun-murra Mu-jirra Gu-jel \p \v 14 Lika ngaypa ng-ganana, aa nguparr gun-gungarlcha, rrapa gatiya gu-nguparr an-ngardapa a-ni nipa minypa an-walkurpa an-gugaliya, rrapa ana-bama gu-garrana goldan gu-maya an-mumurna an-guyinda bunggawa gun-nika ana-bama gu-garraja a-workiya. Rrapa murna a-jirra ana-guyinda nipa a-rrimarra an-ngardapa an-darrartka an-guyinda an-gata minypa balaja mun-murra mu-jirra mbi-gorndanga aburr-workiya.\x + \xo 14:14 \xt Daniel 7:13\x* \v 15 Lika an-nerranga waykin an-guyinda an-mujaruk ana-bena gu-bala wenga Wangarr gun-nika gun-japurra gun-gaba waykin. Nipa a-gonyjinga nula an-gata gu-nguparr a-ni, “Ma an-gata an-darrartka, rrapa gornda barra ny-ma minypa balaja. Ngardawa gun-nardiya ngguluwa gun-balma, ngardawa gata gu-jel minypa balaja mun-mola mu-jirra.”\x + \xo 14:15 \xt Joel 3:13\x* \v 16 Lika nipa an-gata gu-nguparr a-ni an-gata an-darrartka a-mirmirijinga gu-jel, gugu nipa mu-wulebana. \p \v 17 Rrapa an-nerranga waykin an-guyinda an-mujaruk ana-bena gu-bala wenga Wangarr gun-nika gun-japurra gun-gaba waykin. Nipa rrapa a-rrimarra an-ngardapa an-darrartka an-guyinda an-gata minypa balaja mun-murra mu-jirra mbi-gorndanga aburr-workiya. \v 18 Lika an-nerranga an-mujaruk an-gata jaga a-ganaja a-workiya bol, nipa ana-bena belabila gu-maya gu-guyinda gun-gata minypa gatiya abu-wucha aburr-workiya Wangarr. Nipa a-jabarrchinga nula an-gata an-nerranga an-mujaruk nipa a-rrimarra a-ji an-darrartka. A-yinanga nula, “Ma an-gata an-darrartka rrapa gornda, ma mun-gata gurnal mun-murra mu-jinyjarra gata gu-jel. Ngardawa nipa mun-mola.” \v 19 Lika an-gata an-mujaruk an-nigipa an-darrartka a-mirmirijinga gata gu-jel, rrapa mu-menga mun-gata gurnal. Lika nipa mu-yerrnyjinga yi-gata wupa Wangarr gun-nika gun-gata minypa wolawola mbi-birlkakaja aburr-workiya gurnal, wurra gurnal ngika, wurra jarra wurra gama gorlk gun-burral minypa Wangarr burr-bu barra. \v 20 Gatiya lika nipa m-birlkakaja mun-gata gurnal gu-rrawa yarlanga, lika gatiya mun-ngukula mbi-nenga aburr-workiya gurnal gu-gata wenga maningan mu-werrwerrjinga m-bamuna gu-baykardakarda minypa 300 gilámita \pn (kilometre)\pn*, rrapa gu-lupa minypa abirri-jirrapa miyta \pn (metres)\pn*.\x + \xo 14:20 \xt Isaiah 63:3; Lamentations 1:15; Borrich 19:15\x* \c 15 \s1 Waykin Aburr-guyinda Aburr-mujaruk Gubi-rrimarra Barrwa Gun-guyinda Gun-gujuwa Abirri-jirrapa Abirri-jirrapa Abirri-jirrapa Gun-ngardapa \p \v 1 Lika ngaypa ngu-nana gun-nerranga wana gun-babalapa gun-guyinmiya gatiya waykin, rrapa ngaypa gochila ngu-barrjinga gun-gata. Minypa ngu-nana abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk rrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa gun-gujuwa birripa gubi-rrimarra burrwa gu-guniya burr-yika gu-rrawa. Gun-gata gun-gujuwa jurdach gun-guyinda, minypa gu-gurdiya wupa Wangarr balma gu-nega barra gun-gata nipa a-bachirramiyana. \v 2 Rrapa ngaypa ngu-nana bugula wana minypa gun-molamola gu-yunya rrapa bol ngarl gu-jirra abirri-balagarrgurrjiyana. Rrapa birripa aburr-gata burr-guta nguburr-nana aburr-ngiya aburr-molamiyana, wurra minypa an-gata moch an-mugat rrapa an-nigipa an-mawunga rrapa gun-gata gun-nigipa gun-nelangga minypa nipa an-nelangga nipa an-nyagara. Birripa aburr-molamiyana gatiya aburr-jinyja gu-rrarnba gun-gata bugula wana, rrapa jibi-rrimarra aburr-murna minypa gita \pn (guitar)\pn* Wangarr nipa burr-wuna. \v 3 Birripa aburr-japarndiyana aburr-ni mun-gata Mojich \pn (Moses)\pn* mun-nika manakay, an-gata Wangarr an-nika an-mujama, rrapa mun-nigipa manakay An-delipa Jip mun-nika aburr-japarndiyana aburr-ni. Minypa aburr-yinagata, \q1 “Wangarr, ny-junarda Bunggawa wana ny-babalapa, \q2 gun-gata nginyipa burr-barlmarrk jama ny-jirra ny-yorkiya ngayburrpa nyiburr-marrkapchinga nggula. \q1 Nginyipa Bunggawa wana ny-babalapa nyiy-nirrapa nyiy-workiya \q2 ny-jurdiya bama jechinuwa ny-yeya ny-yorkiya gun-burral.\x + \xo 15:3 \xt Exodus 15:1-18\x* \q1 \v 4 An-gata gala ana-nga, wurra aburr-gurkuja barra ngguluwa aburr-bulapalawa \q2 rrapa bubu-ngurrja barra nginyipa ny-yelangga nginyipa ny-molamola. \q1 Ngardawa nginyipa ny-nyardapiya warrpam ny-molamola. \q1 Warlaman aburr-gurdiya gorlk gu-werranga gu-werranga gu-rrawa wenga aburr-boy barra gurda \q2 rrapa minypa aburr-marrngoypiya barra nggula aburr-ni. \q1 Ngardawa gipa gugu yarlanga gu-ni nginyipa jama ny-ji ny-yorkiyana gun-molamola.”\x + \xo 15:4 \xt Jeremiah 10:7; Psalms 86:9\x* \p \v 5 Gu-gata wenga ngaypa ngu-nana bala Wangarr gun-nika gun-japurra gata waykin nipa gu-lapkujamiyana gu-ji, rrapa gun-gatiya wuparnana burr-guya gun-japurra Wangarr ana-ninyarrapa ana-workiya.\x + \xo 15:5 \xt Exodus 38:21\x* \v 6 Rrapa aburr-bena gurda gu-gata gu-bala wenga aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk gubi-rrimarra abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa gun-gujuwa burrwa gu-gurdiya burr-yika gu-rrawa. Birripa aburr-barrngumurra aburr-ji mirikal linan \pn (linen)\pn* mu-maya mun-gungarlcha mu-jayanayana mu-ji, rrapa aburr-gombichiyana brelk \pn (belt)\pn* goldan jiny-maya. \v 7 Lika aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa aburr-gumurna Wangarr burr-jarlapuna wurra an-ngardapa a-garlmuna, aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk burr-wuna abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa japalana an-gata goldan a-maya, rrapa wupa gu-ngana gun-gumaya gun-gata mari minypa Wangarr a-bachirramiyana, an-gatiya nipa ay-nirrapa ay-workiya. \v 8 Rrapa gun-gata gun-japurra Wangarr gun-nika bala gu-ngana gu-mayana jolnga minypa Wangarr gun-nika gun-gujayanaya, rrapa minypa gun-nigipa ganyjarr. Rrapa gala a-yinmiyarna ana-nga a-barrngumiyarna gun-gata gu-japurra, wurra gun-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa gun-gujuwa aburr-murna gu-wulebiya barra nuwurra.\x + \xo 15:8 \xt Exodus 40:34; 1 Kings 8:10-11; 2 Chronicles 5:13-14; Isaiah 6:4\x* \c 16 \s1 Gun-gata Ana-japalana Gu-ngana Gun-gumaya Mari Minypa Wangarr A-bachirramiyana \p \v 1 Lika ngaypa ana-manyjirda ng-galiyana waykin a-wena burrwa aburr-gata waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa. Minypa gu-gata wuparnana gu-bala wenga gu-japurra nipa a-wena burrwa, a-yinagata, “Buburr-boy, bubi-jerrjerrja burrwa aburr-gata gu-jel aburr-nirra mari ana-goyburrpa nyibi-rrimanga burrwa ana-japalana. Ngardawa Wangarr a-bachirramiyana burrwa.” \p \v 2 Lika aburr-gata waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk an-ngardapa a-garlmuna, ana-japalana nipa a-rrimarra gu-jerrjerrjinga burrwa aburr-gata gu-jel aburr-ni, lika birripa aburr-garlmuna, aburr-jeja aburr-ni. Minypa birripa aburr-jeja burr-negarra gun-gata gun-nerra, rrapa minypa birripa burr-guya aburr-barpuna aburr-gata minypa gun-nigipa gun-nelangga gubi-rrimarra an-gata moch an-mugat rrapa aburr-marrngoypiyana nula an-nigipa an-mawunga.\x + \xo 16:2 \xt Exodus 9:10\x* \p \v 3 Lika aburr-gata waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk an-nerranga a-garlmuna, nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa, lika nipa a-yerryerrjinga ana-japalana gu-bungguna gata gu-bugula gu-bachirra. Lika gu-garlmuna, bugula minypa maningan gu-ni minypa mun-gata an-gugaliya a-juwiya a-workiya. Rrapa an-gumurna an-guyinda gu-bugula a-rrigirrgnga a-workiya a-juwuna a-ni. \p \v 4 Lika aburr-gata waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk an-nerranga a-garlmuna, nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa gun-ngardapa. Nipa a-yerryerrjinga an-nigipa ana-japalana gu-bungguna gata ana-mernda rrapa mipila gu-jirra bugula guna-beya guna-workiya. Lika bugula gu-garlmunapa gu-ngukurdanyjiyana minypa maningan.\x + \xo 16:4 \xt Exodus 7:17-21; Psalms 78:44\x* \v 5 Lika ngaypa ng-galiyana nula an-gata waykin an-guyinda an-mujaruk jaga a-ganaja a-workiya gun-gata bugula. Nipa a-wena, \q1 “Gun-narda gun-molamola gun-jechinuwa minypa nginyipa burr-mari ny-yena, \q2 ny-junardiya nginyipa nyi-nirrapa ny-yorkiya rrapa mu-ngoyurra nyi-ni, \q2 ny-junardiya nginyipa warrpam ny-molamola. \q1 \v 6 Ngardawa an-gugaliya burr-buna a-workiyana aburr-nginyipa wurra gama gorlk birripa burr-guta aburr-gata aburr-nginyipa aburr-mujaruk, \q2 gu-gurda nula nginyipa ny-yuna mun-gata barra nipa m-bay maningan wupa. \q3 Mun-nardiya nula mun-nigipa.” \m \v 7 Lika gun-gata belabila gu-maya minypa gatiya abu-wucha aburr-workiya Wangarr, gu-gata wenga gu-belabila ngaypa ng-galiyana ana-manyjirda a-yinanga a-wena gun-maywapa, \q1 “Ngaw, Wangarr, ny-junardiya Bunggawa wana ny-babalapa, \q2 nginyipa burr-mari ny-yeya ny-yorkiya \q3 gun-nardiya gun-burral rrapa gun-jechinuwa.” \p \v 8 Lika aburr-gata waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk an-nerranga a-garlmuna, nipa minypa gun-nelangga abirri-jirrapa abirri-jirrapa. Nipa a-yerryerrjinga ana-gata an-nigipa ana-japalana nipa gu-bungguna gata ji-marnnga. Lika nipa jin-gata marnnga jiny-jarlmuna, nipa ganyjarr gu-rrimarra barra burr-yalpa wurra gama gorlk gun-maywapa minypa bol, barra aburr-gata aburr-gorlapa. \v 9 Birripa aburr-gorlapuna ngardawa nipa marnnga burr-guya jiny-bachirramiyana. Lika aburr-garlmuna, an-nerra abi-negarra Wangarr an-nelangga ngardawa nipa gala gu-jobujobungarna gun-gata gun-jaranga gun-nerra gu-ni burrwa. Minypa birripa gala aburr-ngukurdanyjiyarna rrapa marr aburr-balcharrarna nula Wangarr, wurra gun-nyagara. \p \v 10 Lika aburr-gata waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk an-nerranga a-garlmuna, nipa minypa gun-nelangga abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa. Nipa a-yerryerrjinga an-nigipa ana-japalana nipa gu-bungguna gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni gun-gata moch an-mugat gun-nika, lika aburr-yigipa jawina moch an-mugat burr-yika gugu ana-munya gu-ni burrwa, rrapa birripa ngarl aburr-jirra gu-rrirra aburr-bayana ngardawa burr-guya aburr-wurkurichinga.\x + \xo 16:10 \xt Exodus 10:21\x* \v 11 Birripa abu-ngurrjinga waykin a-nirra Wangarr an-nerra ngardawa gun-gata aburr-wurkurichinga rrapa aburr-jeja. Minypa birripa gala aburr-ngukurdanyjiyarna rrapa gun-nerra gubu-bawujarna, wurra gun-nyagara. \p \v 12 Lika aburr-gata waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk an-nerranga a-garlmuna, nipa minypa gun-nelangga abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa. Nipa a-yerryerrjinga an-nigipa ana-japalana nipa gu-bungguna gata wana man․garba gu-guyinda gun-gata bugula gu-werrwerrjinga gu-yurra gun-nelangga Yubréytich \pn (Euphrates)\pn*. Rrapa nipa bugula gu-gachinga minypa nipa gun-gata nawanawa gu-ni burrwa barra birripa bunggawa yerrcha aburr-boy barra gurda, minypa marnnga jina-burrbeya jina-workiya birripa gu-gata gu-rrawa wenga.\x + \xo 16:12 \xt Isaiah 11:15\x* \v 13 Lika abirri-jirrapa an-ngardapa aburr-werra aburr-mawunga ngaypa nguburr-nana birripa minypa bokpurra aburr-bena gurda gu-gata wenga ngana a-jirra nguymbula wana an-babalapa ana-guyinda, rrapa an-gata ngana a-jirra ana-guyinda moch an-mugat, rrapa ngana a-jirra ana-guyinda an-gata an-guyolkiya an-mujaruk. \v 14 Aburr-gata abirri-jirrapa an-ngardapa aburr-werra aburr-mawunga, birripa walkwalk yerrcha burr-barlmarrk jama aburr-jirra aburr-workiya. Birripa aburr-bona gun-nardiya rrawa gu-jirra gu-boya barra burrbu-bamagutuwa bunggawa yerrcha an-dakal barra a-bengga, nuwurra barra Wangarr burr-gurdagurdarra minypa nipa wana an-babalapa. \p \v 15 “Minyja bubu-borrwa: Ngaypa barra ngu-bengga ana-gorrburrwa minypa wolawola an-gugaliya an-ngumurda a-beya a-workiya gu-werranga gu-rrawa wenga. Minypa ana-goyburrpa gala marn․gi nyiburr-ni gu-yinpa barra ngaypa ngu-bengga ana-gorrburrwa. An-gata ana-nga a-ganaja a-nirra rrapa a-jarlapiya a-bamburda mun-nigipa mirikal burr-guta, gala yapa an-nyagara a-ningan rrapa gona a-ningin — an-gata an-gugaliya nipa an-molamola a-nirra.”\x + \xo 16:15 \xt Metiyu 24:43-44; Luk 12:39-40; Borrich 3:3\x* \p \v 16 Lika aburr-gata aburr-werra aburr-mawunga birripa aburr-nyala burrbu-ganyja gurda aburr-gata bunggawa yerrcha gun-guna rrawa gun-nelangga Armagérran \pn (Armageddon)\pn* minypa aburr-gata gubu-ngurrjinga aburr-workiya birripa gun-birripa wengga aburr-weya aburr-workiya Yibru \pn (Hebrew)\pn*.\x + \xo 16:16 \xt 2 Kings 23:29; Zechariah 12:11\x* \p \v 17 Aburr-gata waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk an-nerranga a-garlmuna, nipa minypa gun-nelangga abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa. Lika nipa a-yerryerrjinga an-nigipa ana-japalana ana-guyinda gu-bungguna gata waykin mu-dach. Rrapa ngaypa ng-galiyana wana ana-manyjirda gu-gata wenga gun-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni gata wupa gu-bala Wangarr gun-nika gun-japurra. Nipa a-wena, “Ganapiya!” \v 18 Lika an-darrbaykarda a-mulachinga rrapa a-durrjinga, rrapa minypa barlmarrk guna-wuljinga guna-bamuna, rrapa gata gu-jel gu-ngorrkiyana burr-guya minypa gun-gatiya mu-ngoyurra an-gugaliya a-ni gala gipa gu-yinagatarna gu-ngorrkiyarna minypa gun-guna burr-guya gun-derta.\x + \xo 16:18 \xt Borrich 8:5; 11:13,19\x* \v 19 Rrapa gun-gata gu-murnangana rrawa nipa gu-ngorrkorndiyana abirri-jirrapa gun-ngardapa. Rrapa gu-werranga gu-werranga gu-rrawa bunggawa ngardapa ngardapa burrwa gun-birripa wana gun-guyinda rrawa gu-rrumiyana. Rrapa nipa Wangarr jiny-borrwurra jin-gata Babalan \pn (Babylon)\pn* nipa barra gu-wurlcha, gu-wuleba gun-gata minypa nipa jiny-yuna ana-japalana ana-guyinda, minypa gun-burral gu-mari jiny-buna ngardawa a-bachirramiyana achila.\x + \xo 16:19 \xt Isaiah 51:17\x* \v 20 Rrapa bamara gun-guyinda jel gu-werrpiyana, rrapa mun-mirk mun-guyinda burr-guta.\x + \xo 16:20 \xt Borrich 6:14\x* \v 21 Rrapa gu-nguparr wenga mern gu-bungguna gu-ji minypa yorr wana wurpa lika gun-derta minypa jandarra, rrapa ngardapa ngardapa nipa gun-gata gun-gun․gun, minypa 50 gilagrem \pn (kilogram)\pn*. Nipa gu-bungguna, bin-denyjinga wurra gama gorlk aburr-ni, rrapa birripa abu-ngurrjinga Wangarr an-nerra ngardawa nipa gu-jirrngurk burr-buna, ngardawa gun-gata burr-guya gun-nerra.\x + \xo 16:21 \xt Exodus 9:23; Borrich 11:19\x* \c 17 \s1 Jin-gata Gama Gatiya Ana-jonama Jinyu-ni Moch An-mugat \p \v 1 Lika aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk birripa abi-rrimarra abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa japalana, an-ngardapa a-garlmuna, a-yinanga apula, “Guwa! Ngaypa ngiy-gurdagurdarra barra jin-gata gama wana jin-babalapa nipa gun-nerra jama jiny-jirra jiny-yorkiya minypa marrambay gun-guji. Rrapa ngiy-gurdagurdarra barra gun-gata mari nipa gu-menga minypa mu-ngoyurra nipa jama jiny-ji. Nipa jin-gata jinyu-nirra jiny-yorkiya gata gu-bugula wana gun-babalapa gu-guyinda jonama gu-jirra,\x + \xo 17:1 \xt Jeremiah 51:13\x* \v 2 rrapa bunggawa yerrcha gun-nardiya rrawa birripa aburr-malchinga achila gun-nerra nipa gu-rrimarra marrambay gun-guji. Aburr-gurdiya gorlk gun-nardiya rrawa gubu-borrwurra aburr-workiyana gun-gata marrambay gun-guji, rrapa barrwa gala aburr-yinmiyarna aburr-jarlapiyarna. Minypa gun-maywapa ranginy an-gugaliya m-banga a-workiya minypa wayin, rrapa gu-gata wenga a-rrongga a-workiya.” Nipa a-yinagata apula an-gata an-mujaruk.\x + \xo 17:2 \xt Isaiah 23:17; Jeremiah 51:7\x* \p \v 3 Lika Mern An-mawunga wugupa apula an-gata an-mujaruk nguna-menga, nguna-ganyja gu-werrapa. Rrapa ngaypa ngu-nana gama gatiya ana-jonama jinyu-ni an-gata maningan a-maya moch an-mugat. Nipa moch an-mugat an-nelangga an-jaranga, rrapa nipa an-nelangga minypa nipa a-ngurrjiyana rrapa wana a-negiyana nula a-ni nipa Wangarr. Nipa moch an-mugat abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapiya bama a-jirra, rrapa gelama a-jirra arr-jirrapa arr-murna, minypa 10.\x + \xo 17:3 \xt Borrich 13:1\x* \v 4 Jin-gata gama jiny-barrngumurra mun-gungunyja mirikal rrapa maningan mu-maya. Rrapa jiny-yelamberrpiyana goldan mun-guyinda rrapa gun-molamola jandarra gun-gata rrupiya wana nula, rrapa minypa gu-lawu, gun-anngiya, berl \pn (pearl)\pn*. Rrapa nipa jin-gata murna jiny-jirra ji-guyinda a-rrimarra goldan japalana nipa ngana gu-mayana gun-nerra gun-guyinda gun-gata burr-guya gun-nerra minypa nipa jama jiny-ji jiny-yorkiyana marrambay gun-guji.\x + \xo 17:4 \xt Jeremiah 51:7\x* \v 5 Rrapa nipa bukula jiny-jirra nipa jin-nelangga jiny-yu wupa meyali gu-rrimanga gun-gata “Babalan wana jin-babalapa mampa burra birripa marrambay aburr-ji, rrapa mampa niya gun-nerra gun-guyinda burr-guya gun-nerra gu-gurdiya gu-yika gu-rrawa.” Gu-yinagata nipa jin-nelangga, wurpa gun-gata meyali gu-yilkakiya gu-yurra. \v 6 Ngaypa ngu-nana jin-gata gama maningan wupa nipa jin-donga, minypa mu-ngoyurra jiny-yinagatiya burr-buna Jesus burr-yika wurra gama gorlk gun-nigipa janguny gubi-rrimarra nula. \p Gun-gatiya ngaypa ngu-nana jin-gata gama, ngaypa gochila ngu-barrjinga. \v 7 Wurra an-gata an-mujaruk a-yinagata apula, “An-ngiya nula gochila ny-barrjinga? Wurra gun-gata gun-maywapa ranginy ngaypa barra ngu-wengga ngguluwa gun-burral minypa jin-gata gama rrapa an-gata moch an-mugat nipa ana-jonama jiny-janyja a-workiya. \v 8 An-gata moch an-mugat nginyipa nyi-nana, nipa gipa a-ni, rrapa gun-guniya gugu gun-nyagara, rrapa barrwa nipa ana-bengga barra gu-gata wenga gun-gata gu-lupa rralala nipa Wangarr ana-nyala barra a-bu, an-gata moch an-mugat a-mungbiyapa barra a-juwa. Rrapa wurra gama gorlk gu-jel aburr-nirra, aburr-gata minypa mu-ngoyurra baman gu-ni birripa aburr-welangga gala aburr-yu mu-jurra mun-gata aburr-welangga aburr-yurra wanngu aburr-nipa barra aburr-workiya, birripa abi-na barra an-gata moch an-mugat, rrapa gochila aburr-barrja barra nula ngardawa nipa gipa a-ni rrapa gun-guniya gugu gun-nyagara wurra barrwa nipa a-bengga barra.\x + \xo 17:8 \xt Daniel 7:7; Borrich 11:7; Psalms 69:28\x* \p \v 9 “Gun-guna minypa barra ana-nga barra bama jechinuwa gu-borrwa: An-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa bama a-jirra, an-narda gun-maywapa ranginy minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa bulgapulga gun-guyinda jin-gata gama jinyu-nirra, \v 10 rrapa minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa bunggawa burr-guta. Minypa aburr-gata bunggawa yerrcha gipa birripa aburr-juwuna abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa, rrapa an-ngardapa nipa gun-guniya a-nirra, rrapa an-nerranga gala burdak ana-boyarna; nuwurra waypa nipa a-bengga barra, nipa gala barra gun-baykarda a-ni. \v 11 Rrapa an-gata moch an-mugat nipa gipa a-ni rrapa gun-guniya gugu gun-nyagara rrapa barrwa a-bengga barra, nipa an-gatiya an-nerranga bunggawa minypa gun-nelangga abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa. Wurra aburr-gata gipa aburr-ni bunggawa yerrcha abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa, nipa burr-guta gu-ngardapa burrwa barra Wangarr ana-nyala a-bu, minypa nipa a-mungbiyapa barra a-juwa. \p \v 12 “An-gata gelama a-jirra nginyipa nyi-nana arr-jirrapa arr-murna, minypa 10, gun-narda gun-maywapa ranginy minypa bunggawa yerrcha arr-jirrapa arr-murna birripa gala burdak ganyjarr gubi-rrimangarna, wurra nuwurra jurdach birripa ganyjarr gubu-ma barra bunggawa aburr-ni barra jin-ngardapa marnnga, birripa rrapa an-gata moch an-mugat wugupa burrwa.\x + \xo 17:12 \xt Daniel 7:24\x* \v 13 Aburr-gata bunggawa yerrcha arr-jirrapa arr-murna birripa gu-ngardapa gubu-borrwuja aburr-bamburda, aburr-delipa aburr-negiya nula an-gata moch an-mugat. \v 14 Birripa aburr-garlma barra an-dakal aburr-bengga barra nula an-gata An-delipa Jip. Wurra nipa jarra An-delipa Jip nipa a-molamiya barra, birripa aburr-nyagara. Ngardawa gun-nerranga janguny gun-jaranga, wurra An-delipa Jip gun-nigipa janguny gun-ngardapiya gun-burral, rrapa aburr-werranga bunggawa yerrcha, wurra nipa jarra an-ngardapiya wana an-babalapa. Rrapa aburr-yigipa jawina gatiya wugupa nula minypa nipa a-gonyjinga burrwa rrapa burr-menga aburr-yigipa jawina, rrapa birripa minypa aburr-jinyjarrapa aburr-workiya gala aburr-yinmiya aburr-jeka.” \p \v 15 A-yinagata apula, “Rrapa gun-gata bugula wana nginyipa nyi-nana rrapa jin-gata gama nipa marrambay jiny-boya jiny-yorkiya gata nipa jinyu-nirra, gun-gata bugula gun-maywapa ranginy minypa aburr-jaranga aburr-bapurr gu-werranga gu-werranga gu-rrawa, minypa an-jaranga bunggawa burrwa rrapa gun-jaranga wengga birripa gubu-borrwuja. \v 16 Rrapa an-gata gelama a-jirra nginyipa nyi-nana arr-jirrapa arr-murna minypa 10, rrapa an-gata moch an-mugat, birripa barra ngoyurra aburr-yerryerrmiya achila jin-gata gama nipa marrambay jiny-boya jiny-yorkiya. Birripa barra jibu-gaypa aburr-yigipa gu-galiya yerrcha, rrapa jin-nyarlanga jibi-nega barra, rrapa jin-garla jibu-bay barra jin-gata gama, rrapa minypa jin-ngiya jiny-nyukiya barra birripa barra gu-bol jibi-yalpa, nipa jin-do barra jiny-ji. \v 17 Ngardawa aburr-gata bunggawa yerrcha arr-jirrapa arr-murna, minypa 10, nipa Wangarr aburr-bama gu-gurrmurra birripa gu-ngardapa gubu-borrwa barra, minypa murna abu-wu barra ganyjarr an-gata moch an-mugat nuwurra gu-yinarda barra gu-bengga minypa Wangarr a-wena. \v 18 Rrapa jin-gata gama nginyipa nyi-nana, nipa jin-maywapa ranginy minypa gun-gata gu-murnangana rrawa wana gu-jirra burrwa bunggawa yerrcha gun-nardiya rrawa.” \c 18 \s1 Babalan (Babylon) Gun-nyagara Gu-ni \p \v 1 Gu-gata wenga ngaypa ngu-nana an-nerranga waykin an-guyinda an-mujaruk ana-bupiyana ana-bamuna waykin wenga, nipa gu-rrimarra ganyjarr wana gun-babalapa, rrapa gun-guniya rrawa birripa aburr-nayana aburr-ni gun-gata nipa a-jayanayana. \v 2 Gun-nigipa wengga wana gun-babalapa nipa a-gonyjinga, a-yinagata, \q1 “Gun-nyagara gu-ni, gun-nyagara gu-ni jin-gata Babalan \pn (Babylon)\pn* wana jiny-babalapa. \q1 Gun-gata rrawa walkwalk an-guyinda gugu a-ni barra a-workiya, \q2 an-mawunga an-nerra an-guyinda an-gatiya gu-yigipa gu-rrawa, \q2 burdacha an-nerra an-guyinda an-gatiya gu-yigipa gu-rrawa, \q3 an-gata minypa an-gubay ngika.\x + \xo 18:2 \xt Isaiah 13:21; 21:9; Jeremiah 50:39; 51:8; Borrich 14:8\x* \q1 \v 3 Ngardawa jin-gata Babalan gun-gata gun-nerra nipa gu-rrimarra minypa marrambay gun-guji \q2 birripa gu-werranga gu-werranga gu-rrawa aburr-malchinga achila, \q2 lika birripa aburr-werra aburr-ni, \q3 minypa gun-maywapa ranginy mu-nganicha a-babapabajinga a-workiya an-gugaliya. \q1 Ngardawa bunggawa yerrcha gun-nardiya rrawa marrambay aburr-ji achila jin-gata, \q2 rrapa birripa aburr-gata minypa gerra gun-jaranga gubu-menga aburr-workiyana rrapa gubu-ganyja aburr-workiyana, aburr-werranga jalim burrbi-negarra rrapa rrupiya mbi-menga aburr-workiyana, \q3 birripa wana mun-babalapa mbi-menga aburr-workiyana, \q2 rrapa birripa wurra gama gorlk rrapa gu-gerra wana aburr-negiyana aburr-workiyana \q3 rrapa gubu-gopuna aburr-ji aburr-workiyana.”\x + \xo 18:3 \xt Isaiah 23:17; Jeremiah 51:7\x* \p \v 4 Lika ngaypa manyjirda a-jirra ng-galiyana nula an-nerranga a-wena waykin wenga, nipa a-yinagata, \q1 “Guwa! Nyiburr-gata nyiburr-ngaypa gu-galiya yerrcha jin-gata bubu-bawa! \q2 Gala yapa ana-goyburrpa nyiburr-malcha achila gun-nerra gun-gata nipa gu-rrimanga. \q2 Gala yapa ana-goyburrpa burr-guta ngaypa arr-bu minypa gun-gata gun-gujuwa ngu-jerrma barra achila.\x + \xo 18:4 \xt Isaiah 48:20; Jeremiah 50:8; 51:6,45\x* \q1 \v 5 Ngardawa gun-nigipa gun-nerra wana gun-babalapa gugu, \q2 rrapa Wangarr gu-borrwurra achila nipa gun-jaranga gun-nerra gu-rrimarra.\x + \xo 18:5 \xt Genesis 18:20-21; Jeremiah 51:9\x* \q1 \v 6 Bupa jin-gata gama minypa aburr-werranga nipa ji-gata burr-buna. \q2 Jin-narda nipa mari gu-jarlapuna burrwa gun-narda jarra marr gu-yinanga wana; \q3 wurra jarlapa achila nipa jin-gata mari wana gun-babalapa. \q2 Minypa gun-maywapa ranginy birrirrija achila an-nigipa ana-japalana barra nipa minypa m-bay mun-gata mun-bachirra, \q3 wurpa lika mari wana gun-babalapa gu-rrimanga mu-yurra. \q2 Minypa mu-ngoyurra nipa mari gu-jarlapuna burrwa aburr-werranga, \q3 wurpa gun-gata marr gu-yinanga wana jarra.\x + \xo 18:6 \xt Psalms 137:8; Jeremiah 50:29\x* \q1 \v 7 Minypa nipa wana jinyu-negiyana jiny-yorkiyana, \q2 rrapa minypa gu-gopuna jiny-ji jiny-yorkiyana, \q1 nipa barra gu-ma mari wana, \q2 rrapa burr-guya wargugu jinyu-ni barra. \q1 Nipa wupa ngardapa jin-ngurrnga jiny-yeya jiny-yorkiya, jiny-yinagata, \q2 ‘Ngaypa wana ngu-babalapa. \q2 Ngaypa ngu-miliyak ngika, \q3 rrapa gala barrwa gun-ngiya wargugu gun-guni ngu-rrima.’ \q1 \v 8 Wurra gun-nardiya ngardawa nipa jin-ngurrnga jiny-yeya nipa wupa, \q2 wurra burraya Wangarr gu-jerrma barra achila, \q3 gu-ngardapa wupa ngorrngurra gugu gun-nerra gu-ni barra achila minypa gun-gujuwa. \q1 Minypa gu-yigipa gu-rrawa birripa barra gu-derda burr-bu, aburr-juwa, \q2 rrapa wargugu aburr-ni barra, \q2 rrapa balaja gun-nyagara gu-ni barra burrwa, \q2 rrapa nipa barra gu-bol jin-do. \q1 Ngardawa Wangarr nipiya Bunggawa wana an-babalapa burr-mari a-wena achila.\x + \xo 18:8 \xt Isaiah 47:7-9\x* \p \v 9 “Rrapa bunggawa yerrcha gun-nardiya rrawa marrambay aburr-ji achila aburr-workiyana rrapa minypa nipa wugupa burrwa gu-gerra wana aburr-negiyana aburr-workiyana rrapa gubu-gopuna aburr-ji, birripa aburr-rruwuja barra achila rrapa wargugu aburr-ni birripa gubi-na barra jolnga nipa jin-do barra. \v 10 Aburr-gurkuja barra gun-gata gun-gujuwa nula nipa jiny-buna jin-gata gama, rrapa balay aburr-ji barra. Aburr-yinda barra aburr-wengga, \q1 ‘Ya ny-junardiya ny-murnangana rrawa! \q1 Ny-junardiya Babalan ny-murnangana rrawa, \q2 wurra Wangarr biy-buna, \q2 rrapa ji-ngardapiya wupa ji-marnnga gugu nginyipa gun-nyagara!’\x + \xo 18:10 \xt Ezekiel 26:16-17\x* \p \v 11 “Rrapa birripa aburr-gata bayim aburr-nirra aburr-workiya, rrapa gubu-ganyja aburr-workiya, aburr-werranga jalim burrbi-nenga rrapa rrupiya mbi-mangga aburr-workiya, birripa aburr-rruwuja barra rrapa wargugu aburr-ni barra achila, ngardawa gala ana-nga bayim a-ni burrwa birripa aburr-murna gun-gata gorlk mu-ngoyurra gubu-menga.\x + \xo 18:11 \xt Ezekiel 27:31,36\x* \v 12 Minypa gubi-rrimarra goldan, rrapa jilpa, rrapa jandarra gun-gata rrupiya wana nula, rrapa gu-lawu. Rrapa minypa mbi-rrimarra mun-molamola mirikal mun-nelangga linan \pn (linen)\pn* rrapa mun-nerranga mun-nelangga jilk \pn (silk)\pn*, minypa mun-gungunyja rrapa maningan mu-maya. Rrapa minypa gubi-rrimarra gun-jong gun-molamola gu-ngolkuja, rrapa minypa abi-rrimarra abi-jarlapuna alapant \pn (elephant)\pn* rrirra a-jirra, rrapa gubi-rrimarra minypa gubi-jarlapuna gun-molamola gun-jong gun-gata rrupiya wana nula, rrapa abi-rrimarra abi-jarlapuna birlmurr rrapa dulgu a-maya an-gata an-nelangga bron \pn (bronze)\pn*, rrapa gubi-rrimarra minypa gubi-jarlapuna jandarra wurpa lika gun-jerdajirda rrapa gun-gujayanaya gun-nelangga mabul \pn (marble)\pn*. \v 13 Rrapa mbi-rrimarra minypa mun-molamola mun-gungolkuja, minypa jinaman \pn (cinnamon)\pn* rrapa bach \pn (spice)\pn* rrapa mun-gata mbi-yalpurda aburr-workiya mun-molamola mu-ngolkujarra rrapa jolnga gu-garlmiya gu-yurra gun-molamola, rrapa mur \pn (myrrh)\pn* rrapa buréngkinyjen \pn (frankincense)\pn* burr-guta mbi-rrimarra. Rrapa mbi-rrimarra mun-girra gurnal minypa wayin, rrapa mun-girra alip \pn (olive)\pn* mu-guyinda, rrapa gandichawa rrapa borichel mun-molamola mun-guyinda. Rrapa jibi-rrimarra bulugi rrapa jip rrapa yarraman, rrapa ji-yarraman jurdach a-ji a-yurtchinga burr-guta abi-rrimarra. Rrapa minypa wurra gama gorlk burr-guta burrbi-rrimarra, minypa burrbu-menga, aburr-delipa burrbi-negarra aburr-mujama burrwa aburr-werranga minypa ana-nga burr-ma barra.\x + \xo 18:13 \xt Ezekiel 27:12,13,22\x* \p \v 14 “Birripa aburr-gata gun-gata gorlk gubi-rrimarra, birripa barra aburr-yinda aburr-wengga achila jin-gata, ‘Ya ny-junardiya Babalan! Gun-ngiya nginyipa jal nyi-ni jimarn jarra n-dimangarna nyi-nirrarna, wurra nipa gu-bona nginyipa ny-murna. Minypa mun-gata balaja mun-molamola nginyipa ny-menga ny-yorkiyana, rrapa gun-gata gun-jaranga gun-molamola gun-guyinda burr-guta nginyipa ny-menga ny-yorkiyana, wurra gipa gugu gun-nyagara, rrapa gala nginyipa ny-yinmiya barrwa ny-barripa, wurra gun-nyagara.’ \v 15 Aburr-yirda barra aburr-wengga. Minypa aburr-gatiya jalim jibi-negarra aburr-workiyana rrapa rrupiya wana mbi-menga, birripa barra balay aburr-ji minypa aburr-gurkuja barra nula gun-gata gun-gujuwa nipa jiny-buna. Wargugu aburr-ni barra rrapa aburr-rruwuja barra.\x + \xo 18:15 \xt Ezekiel 27:31,36\x* \v 16 Rrapa burr-guya aburr-wengga barra, aburr-yinda, \q1 ‘Ya gun-gata! \q2 Ya gun-gata gu-murnangana rrawa! \q1 Nipa minypa jin-gata jiny-barrngumurra jiny-yorkiyana mun-molamola mirikal mun-nelangga linan, minypa mun-gungunyja rrapa minypa maningan mu-maya, \q2 rrapa a-barnjinga jiny-yorkiyana minypa goldan, rrapa minypa jandarra rrupiya wana nula rrapa gu-lawu. \q1 \v 17 Wurra gata ji-ngardapiya wupa ji-marnnga nipa gugu gun-nyagara.’” \p Rrapa aburr-gata michiyang aburr-gurrimapa, rrapa aburr-birripa aburr-mujama burr-guta mu-michiyang jama aburr-jirra aburr-workiya, rrapa aburr-gata burr-guta birripa mu-michiyang burrbu-ganyja aburr-workiya, rrapa aburr-gata burr-guta gorlk gubi-jerrmanga aburr-workiya mu-michiyang, birripa aburr-gurdiya balay aburr-ji.\x + \xo 18:17 \xt Isaiah 23:14; Ezekiel 27:26-30\x* \v 18 Gun-gatiya birripa gubi-nana jolnga nipa jin-gata jin-donga, birripa burr-guya aburr-wena, aburr-yinagata, “Gun-gata gala gun-nga wana gun-babalapa minypa gun-guna gu-murnangana rrawa.”\x + \xo 18:18 \xt Ezekiel 27:32\x* \v 19 Birripa gubu-menga jel, lika waykin gubi-yerrnyjinga, lika gu-bungguna aburr-bama, minypa aburr-gurdagurdarriyana birripa wargugu aburr-ni. Rrapa birripa aburr-rruwujana rrapa burr-guya aburr-wena, \q1 “Ya jin-gaba! Nipa minypa gu-murnangana rrawa gatiya rrupiya wana mbi-menga aburr-ni aburr-workiyana aburr-gata michiyang aburr-gurrimapa. \q1 Ya jin-gaba! Gun-guniya gugu ji-ngardapiya wupa ji-marnnga nipa gun-nyagara.” \m Birripa aburr-yinagata aburr-rruwujana rrapa aburr-wena minypa birripa wargugu aburr-ni.\x + \xo 18:19 \xt Ezekiel 27:30-34\x* \p Wurra — \q1 \v 20 Nyiburr-gurda waykin nyiburr-nirra buburr-worlworlcha! \q1 Buburr-worlworlcha nyiburr-gurdiya Wangarr nyiburr-yika wurra gama gorlk, \q2 nyiburr-gata burr-guta nyiburr-yigipa nyiburr-mujama nula nipa nyirr-jerrmarra, \q2 rrapa nyiburr-yigipa nyiburr-mujaruk nipa nyirr-wuna, nyibu-ngurrjinga nyiburr-workiyana gun-nigipa. \q1 Buburr-worlworlcha buburr-ni, \q2 ngardawa nipa Wangarr gipa burr-mari a-wena achila \q3 minypa nipa jin-gata mu-ngoyurra burr-mari nyirr-buna ana-goyburrpa.\x + \xo 18:20 \xt Deuteronomy 32:43; Jeremiah 51:48\x* \p \v 21 Lika wana an-babalapa an-mujaruk waykin an-guyinda a-garlmuna, gu-menga jandarra wana gun-babalapa, lika nipa gu-yerrnyjinga, gu-bungguna gata gu-bugula gu-bachirra. Minypa nipa a-yinagata, \q1 “Babalan nipa jiny-yinda barra minypa gun-guna jandarra. \q1 Minypa Wangarr jiny-yerrnyja barra burr-guya, \q2 rrapa gala barrwa arr-yinmiya mola ay-na.\x + \xo 18:21 \xt Jeremiah 51:63-64; Ezekiel 26:21\x* \q1 \v 22 Gala barra barrwa ana-nga gata a-dawurrja gita rrapa a-japarndiya rrapa a-bipija ngorla a-maya an-guyinda, \q2 wurra gun-nyagara. \q1 Gala barra barrwa ana-nga gata gu-jarlapa barra gun-ngiya, \q2 rrapa gala barra barrwa ana-nga gata mu-yogaja barra minypa ngachu, borichel burr-guta.\x + \xo 18:22 \xt Ezekiel 26:13; Isaiah 24:8\x* \q1 \v 23 Gala barra barrwa lam \pn (lamp)\pn* gu-rro gu-ji gun-gata rrawa. \q1 Gala barra barrwa an-yawarriny jiny-ma jin-nigipa gama \q2 rrapa minypa wurra gama gorlk aburr-galiya burrwa \q3 minypa aburr-borrmunga aburr-worlworlchinga aburr-weya, \q2 wurra gun-nyagara. \q1 Ngardawa birripa aburr-gata gubu-menga aburr-workiyana gun-bulapalawa gorlk rrapa gubu-ganyja gurda nggula aburr-workiyana, \q2 birripa aburr-welangga wana aburr-ni gun-nardiya rrawa, \q2 rrapa gu-gata wenga wurra gama gorlk nginyipa burr-yolkaja, aburr-lijiwarriyana, \q3 jimarna nginyipa n-dimarra gun-nerra gun-gata birripa gubu-borrwurra jimarna gun-molamola.\x + \xo 18:23 \xt Jeremiah 7:34; 25:10\x* \q1 \v 24 Rrapa nipa jin-gata wupa ji-gochila gata jibi-nana maningan mun-birripa nipa mu-ngoyurra burr-buna, aburr-juwuna. \q2 Minypa mun-birripa aburr-gata Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha aburr-mujaruk, \q2 rrapa minypa mun-birripa aburr-gata aburr-werranga aburr-jaranga Wangarr burr-yika wurra gama gorlk, \q2 rrapa minypa mun-birripa gun-nardiya rrawa aburr-werranga burrbu-buna aburr-workiyana, birripa aburr-juwuna, \q2 aburr-gurdiya wupa warrpam birripa mun-birripa maningan gatiya wupa ji-gochila jin-gata.”\x + \xo 18:24 \xt Jeremiah 51:49\x* \c 19 \p \v 1 Gu-gatiya wenga ngaypa ng-galiyana minypa gu-wuljinga, minypa aburr-jaranga wurra gama gorlk gatiya waykin birripa aburr-gonyjinga, aburr-yinagata, \q1 “Nguburr-marrkapchinga nula Wangarr! \q1 Nipiya Nyanyapa arrku nipa arr-wucha a-workiya wanngu gun-guni. \q1 Nipiya wupa ngardapa gu-gujayanaya ay-nirrapa ay-workiya wana an-babalapa. \q1 \v 2 Nipa burr-mari a-weya a-workiya gun-jechinuwa rrapa gun-burral. \q2 Nipa burr-mari jiny-buna jin-gata wana jin-babalapa marrambay jiny-ji jiny-yorkiyana. \q2 Burr-mari jiny-buna minypa nipa jin-gata rrawa gun-nerra gu-negarra \q3 minypa gun-nerra nipa gu-rrimarra. \q2 Burr-mari jiny-buna ngardawa nipa burr-buna jiny-yorkiyana, \q3 aburr-juwuna aburr-gata Wangarr burr-yika aburr-mujama.”\x + \xo 19:2 \xt Deuteronomy 32:43; 2 Kings 9:7\x* \m \v 3 Rrapa barrwa ng-galiyana gatiya waykin birripa barrwa aburr-gonyjinga, \q1 “Nguburr-marrkapchinga nula Wangarr! \q1 Gatiya nipa jin-donga jiny-ji gun-gata jolnga mu-nguy gu-warrchingapa gu-jirra gu-workiya.”\x + \xo 19:3 \xt Isaiah 34:10\x* \p \v 4 Rrapa aburr-gata 24 mu-murna yerrcha rrapa aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa aburr-gumurna, birripa aburr-bungguna rrapa aburr-marrngoypiyana nula Wangarr gatiya nipa gu-rrenyjinga a-ni. Birripa aburr-yinagata, \q1 “Gun-nardiya rrapa ganapiya, \q2 ngayburrpa nyiburr-marrkapchinga nggula!” \s1 An-gata An-delipa Jip Jiny-ma Barra Jin-nigipa Gama \p \v 5 Rrapa gun-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni gu-gatiya wenga ana-manyjirda ng-galiyana, a-yinagata, \q1 “An-ngayburrpa Wangarr nipa an-nelangga an-molamola bubi-nega! \q1 Nyiburr-gurda nyiburr-yigipa nyiburr-mujama marr nyiburr-balcharra nula nyiburr-nirra, nipa an-nelangga an-molamola bubi-nega, \q2 nyiburr-gurdiya minypa ana-goyburrpa nyiburr-welangga nyiburr-delipa \q2 rrapa nyiburr-gurdiya ana-goyburrpa nyiburr-welangga wana burr-guta.”\x + \xo 19:5 \xt Psalms 115:13\x* \p \v 6 Lika ng-galiyana minypa aburr-jaranga wurra gama gorlk, wurpa ng-galiyana burrwa minypa wana bugula gu-werrwerrjinga rrapa minypa an-darrbaykarda a-durrjinga. Minypa birripa aburr-gonyjinga, aburr-yinanga, \q1 “Nguburr-marrkapchinga nula Wangarr! \q2 Ngardawa nipiya an-ngayburrpa Bunggawa wana an-babalapa ay-nirrapa ay-workiya.\x + \xo 19:6 \xt Ezekiel 1:24; Psalms 93:1; 97:1; 99:1\x* \q1 \v 7 Ngayburrpa barra nguburr-marrkapcha nguburr-ni rrapa nguburr-worlworlcha barra, \q2 rrapa nipa an-nelangga an-molamola ngubi-nega barra. \q1 Ngardawa gun-nardiya gugu an-gata An-delipa Jip jiny-ma barra jin-nigipa gama, \q2 rrapa nipa jin-gata gipa gugu nawanawa jinyu-ni. \q1 \v 8 Minypa nipa jiny-yuna, \q2 nipa jiny-barrngumurra mun-molamola mirikal linan \pn (linen)\pn* mu-maya mun-gungarlcha.” \m (Mun-gata mun-molamola mirikal, mun-narda gun-maywapa ranginy minypa gun-burral gun-gata gun-molamola mu-ngoyurra jama aburr-ji aburr-gata Wangarr burr-yika wurra gama gorlk.) \p \v 9 Rrapa an-gata waykin an-guyinda an-mujaruk a-yinagata a-wena apula, “Wukurrja gun-guna: Aburr-gata aburr-nga nipa an-gata An-delipa Jip a-gonyjinga burrwa birripa barra wugupa mbi-bay nipa burr-guta gun-gatiya jin-nigipa gama nipa jiny-ma barra, birripa aburr-gatiya aburr-molamola aburr-nirra.” Rrapa nipa a-yinagata apula, “Gun-narda ngaypa ngu-wena nggula gun-burral janguny Wangarr gun-nika.”\x + \xo 19:9 \xt Metiyu 22:2-3\x* \p \v 10 Nipa a-yinagata a-wena apula an-gata waykin an-guyinda an-mujaruk, lika ngaypa ngu-bungguna nipa ana-rrepara jimarna barra ngu-marrngoypiya nula. Wurra nipa a-wena apula, a-yinagata, “Nginyipa gala barra ny-yirda. Wurra nginyipa rrapa aburr-nginyipa worlapa nggu yerrcha nyiburr-gurda Jesus gun-nika janguny nyibi-rrimanga, ngaypa burr-guta nguburr-mujama nuluwa. Wurra marrngoypiya nula Wangarr. Ngardawa Jesus gun-nika janguny gun-narda minypa mu-ngoyurra gubu-ngurrjinga aburr-workiyana Wangarr gun-nika rrapa gun-guniya barrwa gun-burral gu-bena.” \s1 An-gata Ji-jonama A-ni Yarraman Jin-gungarlcha \p \v 11 Lika ngaypa ngu-nana gun-gata waykin gu-lapkujamiyana rrapa jin-gungarlcha yarraman jiny-jinyja gatiya, ngaja, ngarla. Nipa an-gata ji-jonama a-ni, nipa an-nelangga abu-ngurrjinga aburr-workiya “Bama An-gubalcha” rrapa “Gun-burral Gu-rrimanga”. Gun-gata nipa burr-mari a-weya rrapa a-bachirramiya gun-narda ngardawa bama jechinuwa gu-borrwuja.\x + \xo 19:11 \xt Ezekiel 1:1; Psalms 96:13; Isaiah 11:4\x* \v 12 Nipa mipila a-jirra minypa bol ngarl gu-jirra, rrapa gun-gata bama a-jirra ana-guyinda nipa gu-garrana gun-jaranga bunggawa gun-nika, rrapa gatiya nipa an-nelangga a-yurra wurra gala ana-nga marn․gi an-gata an-nelangga, wurra nipa wupa ngardapa niya.\x + \xo 19:12 \xt Daniel 10:6\x* \v 13 Nipa a-barrngumurra mirikal mu-ngoyurra mu-maningan mu-gurragaja, rrapa nipa an-nelangga abu-ngurrjinga aburr-workiya minypa “Wengga Wangarr Gun-nika”. \v 14 Rrapa waykin an-guyinda an-dakal nipa burr-ganyja abu-jurrjurrmurra aburr-bona, birripa aburr-ni aburr-bona ji-yarraman jin-gungarlcha ji-guyinda rrapa aburr-barrngumurra mun-molamola mirikal linan mu-maya mun-gungarlcha. \v 15 Rrapa nipa an-gata ana-ngana wenga ana-beya barrang an-darrartka barra nipa burr-bu gu-werranga gu-werranga gu-rrawa. Nipa bunggawa a-ni barra burrwa minypa nipa gu-rrima barra a-ni bunggawa gun-nika gun-jong gun-gata birlmurr gu-bama. Nipa bin-denyja barra yi-gata wupa Wangarr gun-nika gun-gata minypa mbi-birlkakaja aburr-workiya mun-girra gurnal. Gun-gata nipa bin-denyja barra gun-narda minypa mari wana gun-babalapa burrwa, minypa Wangarr wana an-babalapa nipa a-bachirramiyana burrwa.\x + \xo 19:15 \xt Psalms 2:9; Isaiah 63:3; Joel 3:13; Borrich 14:20\x* \v 16 Nipa an-gata ji-yarraman ji-jonama a-ni nipa an-nelangga a-yurra mu-gata mu-mirikal nipa a-barrngumurra rrapa nipa ngalma a-jirra burr-guta. A-yinagata a-yurra, “Aburr-werranga bunggawa yerrcha wurra an-guna jarra an-ngardapiya wana an-babalapa, rrapa gun-nerranga janguny gun-jaranga wurra ana-guna gun-nika janguny jarra gun-ngardapiya gun-burral”. \p \v 17 Lika ngu-nana waykin an-guyinda an-mujaruk nipa gaba a-ji marnnga jina-jinyjapa, rrapa minypa burr-guya a-gonyjinga burrwa burdacha an-guyinda waykin aburr-rrigirrgnga aburr-workiya, “Guwa! Buburr-balagarrgurrjiya! Wangarr nipa gugu nawanawa a-ni ana-gorrburrwa barra nyibu-bay minypa janara wana gun-babalapa. \v 18 Guwa! Ana-goyburrpa nyirrbu-bay barra aburr-gata aburr-garla birripa bunggawa yerrcha rrapa aburr-gata an-dakal abu-ganyja aburr-workiya birripa aburr-garla. Nyirrbu-bay barra wana aburr-babalapa aburr-guyinda gu-galiya yerrcha birripa aburr-garla, rrapa yarraman jin-guyinda nyibu-bay barra jin-garla, rrapa aburr-gata ji-jonama aburr-nirra aburr-boya burr-guta nyirrbu-bay barra aburr-garla. Aburr-bulapalawa gu-galiya yerrcha aburr-garla nyirrbu-bay barra, minypa aburr-gata jama aburr-jirra aburr-workiya birripa wupa aburr-murna, rrapa minypa aburr-gata jama aburr-jirra aburr-workiya ana-werranga ana-murna burr-guta. Minypa aburr-gata aburr-welangga aburr-delipa rrapa aburr-gata aburr-welangga wana burr-guta ana-goyburrpa nyirrbu-bay barra aburr-garla.”\x + \xo 19:18 \xt Ezekiel 39:17-20\x* \p \v 19 Rrapa ngaypa nguburr-nana an-gata moch an-mugat rrapa bunggawa yerrcha gu-guna gu-yika gu-rrawa, birripa rrapa an-birripa an-dakal an-guyinda wugupa burrwa. Minypa aburr-bamagutuwiyana an-dakal barra aburr-boy nuluwa an-gata ji-yarraman ji-jonama a-ni rrapa minypa aburr-yigipa waykin an-guyinda an-dakal wugupa nula. \v 20 Wurra nipa an-gata ji-yarraman ji-jonama a-ni, nipa a-rrimarra an-gata moch an-mugat, rrapa an-gata an-guyolkiya an-mujaruk burr-guta bijirri-dimarra. Ngardawa an-gata an-guyolkiya an-mujaruk nipiya burr-barlmarrk jama a-ji a-workiyana nipa nyanma an-gata moch an-mugat, rrapa minypa burr-yolkaja wurra gama gorlk aburr-gata minypa gun-nelangga gubi-rrimarra nula an-gata moch an-mugat, rrapa minypa aburr-marrngoypiyana nula an-nigipa an-mawunga abi-jarlapuna. Ganapiya. Lika abirri-guna bitipa burdak abirri-ni, nipa an-gata ji-yarraman ji-jonama a-ni nipa bijirri-yerrnyjinga yi-gata wupa gu-bugula, wurpa lika bol ngarl gu-jirra gun-gata minypa gun-nerra gu-rrongga gu-jirra gun-nelangga jorlpur \pn (sulphur)\pn*.\x + \xo 19:20 \xt Borrich 13:1-18\x* \v 21 Rrapa aburr-gata mu-ngoyurra aburr-malchinga nula an-gata moch an-mugat, wurra nipa an-gata ji-yarraman ji-jonama a-ni nipa bin-dana barrang ana-guyinda ana-ngana wenga ana-beya. Rrapa burdacha an-guyinda burr-barra moch an-mugat burr-yika aburr-garla, lika birripa burdacha yerrcha aburr-durtchinga. \c 20 \s1 Gun-jaranga Jemberr Minypa 1,000 \p \v 1 Lika ngaypa ngu-nana waykin an-guyinda an-mujaruk ana-bupiyana ana-bamuna, nipa murna a-jirra ana-guyinda a-rrimarra an-gulapkujama gi \pn (key)\pn* gun-gata gu-lupa rralala nula, rrapa nipa a-rrimarra an-gubandawiya jirn \pn (chain)\pn*. \v 2 Nipa waykin an-guyinda an-mujaruk lika a-rrimarra an-gata wana an-babalapa nguymbula mu-ngoyurra an-guyinda walkwalk an-gata Jeytan \pn (Satan)\pn*. Lika a-bichinga, barra nipa walkwalk a-bichiyapa a-ni gun-jaranga jemberr minypa 1,000.\x + \xo 20:2 \xt Genesis 3:1\x* \v 3 Lika nipa waykin an-guyinda an-mujaruk a-yerrnyjinga an-gata wana an-babalapa nguymbula gata gu-lupa rralala, lika gu-jakabuna nula rrapa derta gu-negarra; nipa Jeytan an-gata walkwalk wupa a-ni rrapa gala a-yinmiyarna barrwa burr-yolkajarna gu-werranga gu-werranga gu-rrawa, nuwurra waypa gun-gatiya gun-jaranga jemberr minypa 1,000, gu-gatiya wenga minypa nipa waykin an-guyinda an-mujaruk gu-lapkujama barra nula barra nipa walkwalk an-bachirra ana-bengga, wurra gun-baykarda ngika a-ni barra. \p \v 4 Lika ngaypa ngu-nana bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni gun-jaranga, rrapa birripa gatiya gubi-rrenyjinga aburr-ni bunggawa gun-nika birripa ganyjarr gubi-rrimarra burr-mari barra aburr-wengga. Rrapa ngaypa nguburr-nana aburr-werranga aburr-gata aburr-ngurrnga birripa mu-ngoyurra aburr-juwuna minypa aburr-werranga aburr-bachirra burrbu-jaygorndanga ngardawa gala jal aburr-nirrarna burrwa birripa aburr-gurda gubi-rrimarra Jesus gun-nika janguny rrapa Wangarr gun-nika wengga gubu-ngurrjinga. Minypa birripa aburr-guna gala marr aburr-balcharna nula an-gata moch an-mugat, rrapa an-nigipa an-mawunga aburr-werranga abi-jarlapuna gala aburr-marrngoypiyarna nula; gala nipa gun-nelangga gubi-rrimangarna aburr-bukula rrapa gata murna aburr-jirra aburr-guyinda. Aburr-gurdiya aburr-ngurrnga birripa aburr-garlmuna, aburr-burral aburr-molamiyana, rrapa nipa Christ birripa aburr-guna burr-guta bunggawa aburr-ni gun-jaranga jemberr minypa 1,000.\x + \xo 20:4 \xt Daniel 7:9,22\x* \v 5 Wurra aburr-werranga gipa aburr-juwuna wurra gala birripa aburr-burral aburr-molamiyarna burdak, nuwurra waypa gun-gata gun-jaranga jemberr minypa 1,000; wurra jarra aburr-guna nipa Wangarr mu-ngoyurra burr-jarrkarrana. \v 6 Aburr-nga aburr-gata wugupa burrwa aburr-gurda Wangarr mu-ngoyurra burr-jarrkarra barra, birripa aburr-marrkapchinga aburr-nirra minypa birripa aburr-molamola Wangarr burr-yika. Birripa gala aburr-yinmiya barrwa aburr-juwa gun-gata guna-bamburda gun-gujuwa nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa, wurra gun-nyagara. Wurra birripa Wangarr mu-ngoyurra burr-jarrkarra barra, birripa junggay aburr-ni barra butula nipa Wangarr rrapa nipa Christ. Rrapa nipiya an-guna Christ Bunggawa a-ni barra, birripa burr-guta bunggawa aburr-ni barra gun-jaranga jemberr minypa 1,000. \s1 An-gata Walkwalk Jeytan (Satan) Nipa Wangarr Ana-nyala A-yerrnyjinga Gu-bol \p \v 7 Rrapa waypa barra gu-wulebiya barra gun-gata gun-jaranga jemberr minypa 1,000, lika Wangarr nipa barra gu-lapkujama nula \v 8 an-gata walkwalk Jeytan, lika nipa ana-bengga barra a-boy, burr-yolka gun-nardiya rrawa gu-jirra gu-boya minypa Gok \pn (Gog)\pn* rrapa Meygok \pn (Magog)\pn* aburr-guyinda. Nipa burr-bamagutuwa barra an-dakal nula aburr-gata aburr-jaranga gun-burral aburr-jaranga minypa jaranga an-gata gu-bachirra a-yurra.\x + \xo 20:8 \xt Ezekiel 7:2; 38:2,9,15\x* \v 9 Lika birripa aburr-bona gurda, aburr-ngorrkorndiyana gata gu-murnangana gu-rrawa, lika gubu-bamakorndanga gun-gata rrawa, gun-gatiya Wangarr burr-yika wurra gama gorlk aburr-nirra, gun-gata nipa jal a-nirra rrawa. Wurra bol gu-bungguna waykin wenga rrapa burr-buna aburr-gata an-dakal. \v 10 Rrapa an-gata walkwalk mu-ngoyurra burr-yolkaja nipa Wangarr ana-nyala a-yerrnyjinga gata gu-bugula, wurpa bol ngarl gu-jirra gun-gata minypa gu-rrongga gu-jirra jorlpur \pn (sulphur)\pn*, gun-gatiya nipa mu-ngoyurra bijirri-yerrnyjinga an-gata moch an-mugat rrapa an-gata an-guyolkiya an-mujaruk. Ganapiya, lika gatiya birripa aburr-wurkurichapa barra aburr-ni aburr-workiya rrengarrenga rrapa ana-munya. \s1 Wangarr Burr-mari A-wena Burrwa Aburr-gata Gala Wanngu Gun-guni Gubi-rrima \p \v 11 Lika gu-gata wenga ngaypa ngu-nana bunggawa an-guyinda gun-nika gun-gurrenyja gun-guni gun-gata wana gun-babalapa rrapa gun-gungarlcha rrapa nipa gatiya gu-rrenyjinga a-ni. Rrapa gu-gatiya wenga gun-nardiya rrawa rrapa dach burr-guta gu-barrjekarra, gu-werrpiyanapa, rrapa gala ana-nga barrwa gu-nacharna. \v 12 Rrapa ngaypa nguburr-nana aburr-gata gala wanngu gun-guni gubi-rrima birripa mu-ngoyurra aburr-welangga wana aburr-ni rrapa birripa mu-ngoyurra aburr-welangga aburr-delipa burr-guta, birripa gatiya aburr-ji gu-gochila gun-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni. Rrapa jurra mun-guyinda gatiya mu-lapkujamiyana mu-yu, rrapa mun-nerranga jurra burr-guta mu-lapkujamiyana mun-gata minypa aburr-welangga aburr-yurra aburr-gata wanngu aburr-nipa barra aburr-workiya. Ganapiya, lika aburr-gata gala wanngu gun-guni gubi-rrima, nipa an-gata a-ni gun-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni, nipa burr-mari a-wena burrwa minypa gun-birripa janguny gu-yinmiya gu-yurra mu-jurra, minypa aburr-yinmiyana birripa mu-ngoyurra jama aburr-ji.\x + \xo 20:12 \xt Daniel 7:9-10\x* \v 13 Minypa aburr-bulapalawa mu-ngoyurra aburr-juwuna rrapa gala wanngu gun-guni gubi-rrimangarna, birripa aburr-bena gurda, aburr-gata minypa mu-ngoyurra aburr-wurlupchinga gata gu-bugula gu-bachirra, rrapa aburr-gata minypa aburr-juwuna rrapa aburr-bona gun-gata an-gugaliya a-juwiya rrapa a-boya a-workiya. Aburr-gurdiya aburr-bena gurda. Lika nipa an-gata a-ni gun-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni, nipa burr-mari a-wena burrwa ngardapa ngardapa minypa aburr-yinmiyana mu-ngoyurra jama aburr-ji. \v 14 Lika aburr-gurda minypa gala wanngu gun-guni gubi-rrima, aburr-gurdiya gu-gata burr-yika an-gugaliya a-juwiya rrapa a-boya a-workiya, birripa nipa burr-yerrnyjinga gata minypa bugula, wurpa lika bol ngarl gu-jirra. Gu-guyinarda ngacha gun-gujuwa nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa, minypa gun-gata gochilawa ana-jola minypa bugula, wurpa bol ngarl gu-jirra. \v 15 Rrapa ana-nga minyja nipa an-nelangga gala a-yurrarna mu-gata mu-jurra aburr-welangga aburr-yurra aburr-gata minypa wanngu aburr-nipa barra aburr-workiya, lika nipa an-gata a-ni gun-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni, nipa a-yerrnyjinga an-gata an-gugaliya gata gu-bugula, wurpa lika bol ngarl gu-jirra. \c 21 \s1 Mun-geka Dach Rrapa Gun-geka Rrawa \p \v 1 Gu-gata wenga ngaypa ngu-nana mun-geka dach rrapa gun-geka rrawa. Ngardawa dach mun-gata mu-ngoyurra rrapa rrawa gun-gata mu-ngoyurra bitipa abirri-mungbiyanapa, rrapa bugula gun-bachirra gala barrwa gun-nga.\x + \xo 21:1 \xt Isaiah 65:17; 66:22; 2 Birta 3:13\x* \v 2 Rrapa ngu-nana rrawa gun-gata gun-molamola Wangarr gun-nika gun-geka Jirúchalam \pn (Jerusalem)\pn* nipa guna-jerrmarra, guna-bupiyana guna-bamuna waykin wenga. Nipa gun-gata gipa nawanawa gu-ni minypa gun-maywapa ranginy gama nipa nawanawa jinyu-nirra jiny-yorkiya gochila jin-dayana nipa jiny-ma barra.\x + \xo 21:2 \xt Isaiah 52:1; 61:10; Borrich 3:12\x* \v 3 Rrapa ana-manyjirda ng-galiyana gu-gatiya wenga bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni, minypa a-yinagata a-wena, “Gun-guniya gugu Wangarr gun-nika rrawa wugupa burrwa wurra gama gorlk, nipa an-gata barra wugupa aburr-ni. Birripa aburr-yigipa aburr-ni barra nipiya Wangarr wugupa burrwa minypa nipa an-birripa.\x + \xo 21:3 \xt Ezekiel 37:27; Leviticus 26:11,12\x* \v 4 Nipa barra gu-yerrnyja burrwa rru aburr-mipila, rrapa an-gugaliya gala a-yinmiya barrwa a-juwa, rrapa gala a-yinmiya barrwa wargugu a-ni rrapa a-rruwuja, rrapa gala a-yinmiya barrwa a-barpa, wurra gun-nyagara. Ngardawa gun-gata mu-ngoyurra gu-ni guy-mungbiyanapa.”\x + \xo 21:4 \xt Isaiah 25:8; 35:10; 65:19\x* \p \v 5 Rrapa nipa an-gata a-ni gun-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni nipa a-yinanga, “Gun-guniya gugu ngaypa ngu-jarlapurda ngu-nirra gun-bulapalawa gun-geka.” Barrwa a-yinagata apula, “Wukurrja gun-guna ngaypa ngu-wengga barra, ngardawa gun-guna gun-burral barra wurra gama gorlk gubu-borrwa aburr-ni.” \p \v 6 Lika a-yinagata, “Ganapiya! Ngaypa minypa gun-gata Alpa \pn (Alpha)\pn* mu-ngoyurra gu-jirra rrapa minypa gun-gata Améga \pn (Omega)\pn*\f + \fr 21:6 \ft 21:6 \fk Alpa rrapa Améga\ft , gun-narda minypa Grik aburr-guyinda gun-birripa wengga gun-birripa alpabet \+it (alphabet)\+it* mu-ngoyurra gu-jirra gun-gata gun-nelangga \+fk alpa \ft \+it (alpha)\+it*, rrapa jurdach gu-jirra gun-gata gun-nelangga \+fk améga \ft \+it (omega)\+it*.\f* jurdach gu-jirra, minypa mu-ngoyurra rrapa jurdach ngaypa wupa ngu-ngardapa. Ana-nga an-gata minypa a-jaygachinga, ngaypa ngu-mola nula ngu-wu barra bugula gun-gata mipila gu-jirra guna-werrwerrjinga guna-yurra wanngu gun-gunega.\x + \xo 21:6 \xt Isaiah 55:1\x* \v 7 Gun-nardiya warrpam nuluwa gun-nigipa ana-nga an-gata minypa gun-gata gun-nerra nipa an-gugaliya gu-beybana, a-molamiyana. Rrapa ngaypa barra ng-gunaga ngu-yigipa ngu-ni barra, rrapa nipa barra an-ngaypa walkur a-ni barra.\x + \xo 21:7 \xt 2 Samuel 7:14; Psalms 89:26-27\x* \v 8 Wurra aburr-werranga aburr-gata ngunabu-gengamarra rrapa gala marr aburr-balcharna apula, rrapa gun-nerra gubi-rrimarra rrapa burrbu-buna aburr-workiyana, aburr-juwuna, rrapa marrambay aburr-ji aburr-workiyana, rrapa burrbu-warbuna aburr-workiyana, rrapa marr aburr-balcha nula an-guripa an-guyinda wangarr, rrapa burrbu-yolkaja aburr-workiyana gu-galiya yerrcha; aburr-gurdiya ngacha gun-guna burrwa gun-birripa: Birripa barra aburr-rro aburr-ji gatiya jimarna gu-bugula, wurpa lika bol ngarl gu-jirra gun-gata gu-rrongga gu-jirra jorlpur \pn (sulphur)\pn*. Gu-guyinarda ngacha gun-gujuwa gun-gata nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa.” \s1 Gun-geka Jirúchalam (Jerusalem) \p \v 9 Lika aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk, birripa aburr-gatiya minypa abi-rrimarra japalana abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa an-ngardapa an-gata ngana gu-mayana gun-gujuwa barrwa gun-guyinda Wangarr guna-jerrmarra minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa, aburr-gurda waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk an-ngardapa a-garlmuna, a-wena apula. Nipa a-yinagata, “Guwa, ngaypa ngiy-guybuka barra gama an-gata An-delipa Jip jiny-ma barra jin-nigipa.” \v 10 Lika Mern An-mawunga wugupa apula nipa an-gata waykin an-guyinda an-mujaruk nguna-ganyja a-warrchinga, nguna-barnjinga gun-gata waykin mu-mirk. Lika nipa nguna-guybukaja, gu-gata mu-mirk wenga ngaypa ngu-nana gu-murnangana rrawa gun-molamola Wangarr gun-nika gun-gata Jirúchalam guna-bupiyana guna-bamuna waykin wenga, nipa Wangarr guna-jerrmarra.\x + \xo 21:10 \xt Ezekiel 40:2\x* \v 11 Nipa gun-gata rrawa gu-jayanayana gu-ji Wangarr gun-nika gun-gujayanaya, minypa gun-maywapa ranginy gun-gata jandarra rrupiya wana nula gun-nelangga jechpa \pn (jasper)\pn*, wurpa lika minypa gun-gunaya rrewarrga gu-yunyarrapa minypa mun-molamola girlách \pn (glass)\pn*. \v 12 Gun-gatiya rrawa nipa jandarra wana gun-babalapa gu-ji gu-gomarriyana, rrapa gatiya nipa ngana gu-jirra arr-jirrapa arr-murna rrapa abirri-jirrapa, minypa 12. Rrapa waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk arr-jirrapa arr-murna rrapa abirri-jirrapa gatiya aburr-jinyja ngana gu-jirra gu-guyinda. Rrapa gun-gata ngana gu-jirra gun-nelangga gu-yu minypa aburr-bapurr arr-jirrapa arr-murna rrapa abirri-jirrapa, minypa aburr-welangga Yichrayal \pn (Israel)\pn* burr-yika walkurpa yerrcha. \v 13 Gata aburr-welangga aburr-yu, minypa marnnga jina-burrbeya gu-gata gu-gera ngana gu-jirra abirri-jirrapa gun-ngardapa, rrapa minypa lunggurrma guna-jeknga gu-gata gu-gera ngana gu-jirra abirri-jirrapa gun-ngardapa, rrapa minypa jalachang guna-jeknga gu-gata gu-gera minypa racha ngana gu-jirra abirri-jirrapa gun-ngardapa, rrapa minypa barra guna-jeknga gu-gata gu-gera ngana gu-jirra abirri-jirrapa gun-ngardapa.\x + \xo 21:13 \xt Ezekiel 48:30-35\x* \v 14 Gun-gata jandarra gatiya gu-ji gu-gomarriyana nipa gu-rrenyjinga gun-gurrema arr-jirrapa arr-murna rrapa abirri-jirrapa. Rrapa gun-gata gun-gurrema gatiya wupa gu-yu nipa gun-nelangga ngardapa ngardapa gu-yu, minypa aburr-gata An-delipa Jip aburr-yigipa aburr-mujama nipa burr-jerrmarra birripa aburr-welangga aburr-gata arr-jirrapa arr-murna rrapa abirri-jirrapa. \p \v 15 Rrapa waykin an-guyinda an-mujaruk an-gata a-wena apula a-ni, nipa gu-rrimarra gun-jong goldan gu-maya nipa barra a-ngunyangunyjiya gu-yinmiyapa wana gun-gata rrawa rrapa gun-gata ngana gu-jirra rrapa gun-gata jandarra gu-ji gu-gomarriyana.\x + \xo 21:15 \xt Ezekiel 40:3\x* \v 16 Gun-gata rrawa nipa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gu-gera gun-ganawa. Nipa waykin an-guyinda an-mujaruk gu-menga gun-nigipa gun-jong, lika a-ngunyangunyjiyana gun-gata rrawa; nipa gun-gata wana minypa 2,400 gilámita \pn (kilometre)\pn* ngardapa ngardapa gu-werranga gu-werranga gu-gera, rrapa nipa gun-baykarda gu-ji gun-ganawa, minypa 2,400 gilámita. \v 17 Rrapa nipa a-ngunyangunyjiyana jandarra gun-gata gu-ji gu-gomarriyana minypa an-gugaliya wolawola a-ngunyangunyjiya a-workiya gatiya mernda a-jirra jin-mipila butiya rrapa murna a-jirra. Minypa gun-gata jandarra gu-ji gu-gomarriyana nipa wana, minypa 144 minypa an-gata waykin an-guyinda an-mujaruk nipa a-ngunyangunyjiyana. \v 18 Gun-gata jandarra gata gu-ji gu-gomarriyana nipa minypa jechpa gu-maya, wurpa gun-gata rrawa nipa gun-molamola goldan gu-maya minypa gala gun-nga gun-gubalagarrgurrjiya gu-yu, wurra gun-gunaya rrewarrga minypa girlách. \v 19 Gun-gata jandarra gata gu-ji gu-gomarriyana wupa gu-rrenyjinga gun-gata nipa gun-molamola minypa jandarra gu-maya gun-molamola gun-guyinda gun-nerranga gun-nerranga. Gu-gata ngacha minypa gun-gata nipa gun-nelangga minypa gun-ngardapa nipa jechpa; rrapa gun-gata nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa nipa jepaya \pn (sapphire)\pn*; rrapa gun-gata nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa gun-ngardapa nipa agat \pn (agate)\pn*; rrapa gun-gata nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa nipa yemaralt \pn (emerald)\pn*. \v 20 Rrapa gun-gata nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa nipa anik \pn (onyx)\pn*; rrapa gun-gata nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa nipa garníliyan \pn (carnelian)\pn*; rrapa gun-gata nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa nipa guríchalach \pn (chrysolite)\pn*; rrapa gun-gata nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa nipa beral \pn (beryl)\pn*. Rrapa gun-gata nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa nipa dowpech \pn (topaz)\pn*; rrapa gun-gata nipa gun-nelangga minypa arr-jirrapa arr-murna nipa guríchaprach \pn (chrysophrase)\pn*; rrapa gun-gata nipa gun-nelangga minypa arr-jirrapa arr-murna rrapa gun-ngardapa nipa jeychin \pn (jacinth)\pn*; rrapa gun-gata nipa gun-nelangga minypa arr-jirrapa arr-murna rrapa abirri-jirrapa nipa amardich \pn (amethyst)\pn*. Gu-gurda ngacha. \v 21 Rrapa gun-gata ngana gu-jirra arr-jirrapa arr-murna rrapa abirri-jirrapa gatiya gu-lawu arr-jirrapa arr-murna rrapa abirri-jirrapa, minypa gu-lawu gun-ngardapiya wupa ngana gu-jirra ngardapa ngardapa. Rrapa gun-gata rrawa jarlakarr gun-molamola goldan gu-maya minypa gala gun-nga gun-gubalagarrgurrjiya gu-yu, wurra gun-gunaya rrewarrga minypa girlách.\x + \xo 21:21 \xt Isaiah 54:11-12\x* \p \v 22 Rrapa gun-gata rrawa gala gun-nga gu-ji bala gun-japurra Wangarr gun-nika, wurra gun-nyagara. Ngardawa nipa an-gatiya an-ngardapiya arrburrwa Wangarr wana an-babalapa rrapa an-gata An-delipa Jip bitipa abirri-gatiya. \v 23 Rrapa gu-gata burr-yika gu-rrawa gala jal aburr-ni barrwa ran․gu rrapa marnnga, wurra aburr-nayarra aburr-nirra Wangarr gun-nika wupa gun-gujayanaya. Rrapa an-gata An-delipa Jip nipa minypa lam \pn (lamp)\pn* gu-rrongga gu-jirra gun-gata rrawa.\x + \xo 21:23 \xt Isaiah 60:19-20\x* \v 24 Gun-nardiya wupa gu-jayanaya barra gu-ji, rrapa minypa gu-werranga gu-werranga gu-rrawa birripa burr-guta barra aburr-rrigirrga gu-gujayanaya. Rrapa bunggawa yerrcha gun-nardiya rrawa gubu-ga barra gurda aburr-workiya gun-molamola gun-birripa.\x + \xo 21:24 \xt Isaiah 60:3\x* \v 25 Gun-gata ngana gu-jirra gala barra barrwa gu-jakabiya barra gu-ji, ngardawa gala barra barrwa ana-munya gu-ji, wurra gun-nyagara. \v 26 Wurra gu-werranga gu-werranga gu-rrawa wenga birripa gubu-ga barra gurda aburr-workiya gun-birripa gun-molamola, minypa gun-birripa murna gun-gugopiya.\x + \xo 21:26 \xt Isaiah 60:11\x* \v 27 Wurra gala gun-nga gun-nerra gu-barrnguma barra gun-gata rrawa, rrapa ana-nga an-gata gun-nerra gu-rrimanga rrapa a-yolkiya a-weya, an-gata an-gugaliya gala a-yinmiya a-barrnguma gun-gata rrawa, wurra aburr-gata wupa jarra minypa aburr-welangga aburr-yurra mu-jurra An-delipa Jip mun-nika, mun-gata minypa aburr-welangga aburr-yurra wanngu aburr-nipa barra aburr-workiya.\x + \xo 21:27 \xt Isaiah 52:1; Ezekiel 44:9\x* \c 22 \p \v 1 Lika nipa an-gata nguna-guybukaja man․garba bugula wanngu gun-gunega gu-jayanayana minypa girlách mun-molamola. Nipa guna-werrwerrjinga guna-yu gu-gatiya wenga Wangarr gun-nika gun-gurrenyja gun-guni gun-gata An-delipa Jip burr-guta gun-bitipa,\x + \xo 22:1 \xt Ezekiel 47:1; Zechariah 14:8\x* \v 2 rrapa gatiya guna-bamuna gojilapa gu-jarlakarr gun-gata rrawa. Rrapa gata gu-gera gu-gera gun-gata man․garba guna-werrwerrjinga guna-yu nipa gun-jong gu-jinyja wanngu gun-gunega nipa mu-rrimarra balaja. Minypa arr-jirrapa arr-murna rrapa abirri-jirrapa gu-goma gu-negiyana gu-workiyana balaja mu-rrimarra. Minypa rreyma a-yu a-workiyana ran․gu nipa gun-jong balaja mu-rrimarra. Rrapa gun-gata gun-jong nipa mu-rrimarra mun-birlapirla barra gu-werranga gu-werranga gu-rrawa wanngu aburr-ni.\x + \xo 22:2 \xt Genesis 2:9; Ezekiel 47:12\x* \v 3 Rrapa gala barra barrwa gun-nga gun-nerra, wurra gun-gata bunggawa gun-nika gun-gurrenyja gun-guni Wangarr gun-nika gun-gata, an-gata An-delipa Jip burr-guta gun-bitipa, nipa gatiya gu-murnangana gu-rrawa barra gu-ji. Rrapa Wangarr burr-yika aburr-mujama aburr-marrngoypiya barra nula aburr-ni\x + \xo 22:3 \xt Zechariah 14:11\x* \v 4 rrapa abi-na barra ngoyurra a-jirra japurra a-jirra, rrapa nipa an-nelangga barra a-yu gata birripa aburr-bukula. \v 5 Rrapa gatiya gala barra barrwa ana-munya gu-ji, rrapa birripa gala barra jal aburr-ni barra lam gu-rro gu-ji, rrapa gala barra jal aburr-ni barra marnnga jina-darrja, wurra an-gatiya an-ngardapiya Wangarr nipa bardayala burrwa, rrapa birripa barra nipa ana-murna aburr-nipa barra aburr-workiya.\x + \xo 22:5 \xt Isaiah 60:19; Daniel 7:18\x* \s1 Jesus A-wena Yibirrich Ana-jeka Barra \p \v 6 Rrapa an-gata waykin an-guyinda an-mujaruk a-wena apula, a-yinagata, “Gun-gata janguny gun-burral, barra wurra gama gorlk gubu-borrwa aburr-ni. Minypa an-gata an-ngardapiya arrburrwa Wangarr, an-gatiya nipiya nyanma gu-galiya yerrcha aburr-mujaruk gubu-ngurrjinga aburr-workiyana Wangarr gun-nika, nipiya an-maywapa nguna-jerrmarra ngaypa waykin wenga ngu-mujaruk barra arr-gurdagurdarra ana-goyburrpa nyiburr-yigipa nyiburr-mujama minypa gu-yinmiya barra gu-ni.” \p \v 7 “Bubi-na!” nipa Jesus a-yinagata, “Yibirrich ngu-bengga barra ana-gorrburrwa! Gun-narda janguny murda mu-jurra minypa jurdach gu-yinmiya barra gu-ni, gun-narda janguny ana-nga gu-borrwuja a-nirra, nipa an-molamola a-nirra.” \p \v 8 Ngaypa ng-gunardiya Jon ng-galiyana gun-gata janguny rrapa ngu-nana. Rrapa gun-gatiya ng-galiyana rrapa ngu-nana, lika ngu-bungguna gata ana-rrepara an-gata an-mujaruk nipa nguna-guybukaja, jimarn jarra ngaypa ngu-marrngoypiyarna nula. \v 9 Wurra nipa a-wena apula, “Gala barra ny-yirda. Wurra ngaypa burr-guta ngu-mujama minypa nginyipa rrapa aburr-nginyipa worlapa nggu yerrcha birripa aburr-gata Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha aburr-mujaruk, rrapa aburr-gata aburr-jaranga burr-guta gun-narda janguny murda mu-jurra birripa gubi-rrimanga. Ganapiya, wurra ny-marrngoypiya barra nula nipa Wangarr!” \p \v 10 Nipa a-yinagata apula, “Gala barra yongun nyi-nega gun-narda janguny murda mu-jurra gu-yurra, ngardawa yi-gurrepa gugu gu-bengga barra gun-burral. \v 11 Wurra burdak ana-nga an-gata gun-nerra jama a-jirra a-workiya, nipa mu-nguy barra gun-nerra jama a-ji, rrapa ana-nga an-gata an-nerra warrpam, nipa mu-nguy barra werra a-negiya. Ana-nga an-gata jechinuwa a-bamburda a-workiya, nipa mu-nguy barra jechinuwa a-bamba, rrapa ana-nga an-gata gu-molamola a-nirra, nipa mu-nguy barra a-ni gu-molamola.”\x + \xo 22:11 \xt Daniel 12:10\x* \p \v 12 “Bubi-na! Yibirrich ngaypa ngu-bengga barra ana-gorrburrwa!” Nipa Jesus a-yinagata, “Rrapa nguna-ganyja ana-gorrburrwa barra ngaypa arr-wu barra minypa ana-goyburrpa mu-ngoyurra jama nyiburr-ji.\x + \xo 22:12 \xt Isaiah 40:10; 62:11; Psalms 28:4; Jeremiah 17:10\x* \v 13 Ngaypa minypa Alpa \pn (Alpha)\pn* rrapa minypa Améga \pn (Omega)\pn*,\f + \fr 22:13 \ft 22:13 \fk Alpa rrapa Améga\ft , gun-narda minypa Grik aburr-guyinda gun-birripa wengga gun-birripa alpabet \+it (alphabet)\+it* mu-ngoyurra gu-jirra gun-gata gun-nelangga \+fk alpa \ft \+it (alpha)\+it*, rrapa jurdach gu-jirra gun-gata gun-nelangga \+fk améga \ft \+it (omega)\+it*.\f* mu-ngoyurra ng-guyinda rrapa jurdach ng-guyinda. Ngaypa ng-gurdiya mu-ngoyurra rrapa jurdach.\x + \xo 22:13 \xt Borrich 1:8,17; 2:8; Isaiah 44:6; 48:12\x* \p \v 14 “Birripa aburr-molamola aburr-nirra aburr-gata minypa mun-birripa mirikal mbi-weparda aburr-nirra barra gun-mola gu-ni burrwa mbi-ma barra mun-gata balaja gun-gata gun-jong wanngu gun-gunega mu-rrimanga, rrapa gun-mola minypa gu-ni barra burrwa ngana gu-jirra gu-guyinda aburr-barrnguma barra gu-murnangana rrawa.\x + \xo 22:14 \xt Genesis 2:9; 3:22\x* \v 15 Wurra gun-gatiya gu-rrawa yarlanga aburr-ji barra birripa aburr-gata aburr-werra, aburr-gatiya minypa burrbu-warburda aburr-workiya rrapa marrambay gun-guji gubi-rrimanga, rrapa an-gugaliya abu-burnda aburr-workiya, a-juwiya, rrapa marr aburr-balcharra nula an-guripa an-guyinda wangarr, rrapa minypa aburr-jaranga aburr-gata jarrma gubu-mangga aburr-workiya rrapa aburr-yolkiya aburr-weya; aburr-gurdiya ngacha barra gu-rrawa yarlanga aburr-ji. \p \v 16 “Ngaypa ng-gurdiya Jesus an-ngaypa an-mujaruk ngu-jerrmarra ana-gorrburrwa, gun-narda janguny nipa guna-ganyja ana-gorrburrwa nyiburr-gurda nyiburr-ngaypa wurra gama gorlk gun-jaranga rrawa nyiburr-nirra. Ngaypa — minypa an-gata Daybit \pn (David)\pn* nipa minypa gun-jong gun-gata gubu-gorndanga, gu-bungguna — wurra ngaypa minypa gun-gata barra gu-jirra gun-gata gun-jong barrwa gun-jarlala gu-bena. Rrapa mola ngaypa minypa jin-gata jin-ngardapa gata guna-rurrgakaja jina-bamburda jina-workiya.\x + \xo 22:16 \xt Isaiah 11:1,10\x* \p \v 17 “Rrapa nipa Mern An-mawunga rrapa jin-gata gochila nguna-rrana, birrinyjipa abirriny-yinaga abirriny-yeya, ‘Guwa!’ Rrapa ana-nga a-galiyarra burrinyjula, nipa niya barra a-yinda, ‘Guwa!’ Rrapa ana-nga an-gata a-jaygachinga, nipa barra ana-boy, rrapa ana-nga jal a-ni, nipa barra gu-ma wanngu gun-gunega bugula wurra burr-rrupiya ngika.” A-yinagata a-wena Jesus, ganapiya.\x + \xo 22:17 \xt Isaiah 55:1\x* \s1 Jon Gu-mungbuna Janguny \p \v 18 Rrapa ngaypa arr-gelamajortknga nyiburr-gata nyiburr-nga minypa nyiburr-galiyarra mu-guna mu-jurra gu-yurra gun-narda janguny jurdach gun-burral gu-bengga barra: Minyja ana-nga gubirri-balagarrgurra gun-nerranga janguny, Wangarr nipa barra gun-gujuwa gu-jerrma barra nula an-gata an-gugaliya gu-gata ngacha minypa mu-guna mu-jurra gu-ngurrjinga. \v 19 Rrapa mu-guna mu-jurra gun-narda janguny jurdach gu-bengga barra gun-burral, minyja ana-nga gu-gaypa barra gun-ngiya gun-gata janguny, Wangarr nipa barra a-gaypa an-gata an-gugaliya gun-gata gun-molamola mu-guna mu-jurra gu-ngurrjinga. Minypa a-gaypa barra, jimarn jarra mun-nigipa barra mu-ni mun-gata balaja gun-gata gun-jong wanngu gun-gunega mu-rrimanga. Rrapa minypa nipa a-gaypa barra gun-molamola rrawa jimarn jarra a-ni barra.\x + \xo 22:19 \xt Deuteronomy 4:2; 12:32\x* \p \v 20 An-gata gun-guna janguny gun-nigipiya, nipa a-yinagata, “Gun-burral. Ngaypa yibirrich ngu-bengga barra ana-gorrburrwa.” Gun-nardiya rrapa ganapiya. Guwa Jesus, nginyipa ny-jatiya Bunggawa! \p \v 21 Jesus an-ngayburrpa Bunggawa, nipa a-gunggaja barra ana-gorrburrwa ana-goyburrpa nyiburr-gurdiya Wangarr nyiburr-yika wurra gama gorlk. Gun-nardiya rrapa ganapiya.