\id HEB Burarra exported from InDesign June 2015 \h Yibru Yerrcha \toc1 Yibru Yerrcha (Hebrews) \toc2 Yibru Yerrcha \toc3 Yibru Yerrcha \mt1 Yibru Yerrcha \mt3 (Hebrews) \c 1 \s1 Wangarr A-wena Arrburrwa Minypa Nipa Ana-jerrmarra An-nigipa An-walkurpa \p \v 1 Mu-ngoyurra Wangarr a-wena burrwa a-workiyana aburr-ngayburrpa nyanyapa arrburra yerrcha minypa aburr-yigipa aburr-mujaruk ngunyuna aburr-guyinda nipa burr-jerrmarra burrwa a-workiyana, birripa gubu-ngurrjinga burrwa aburr-workiyana Wangarr gun-nika minypa ganyjarr ngardapa ngardapa gubi-rrimarra. \v 2 Wurra gun-guniya gugu nipa a-wena arrburrwa minypa nipa ana-jerrmarra an-nigipa An-walkurpa an-gata nipa Wangarr ana-nyala a-jerrjerrjiyana nula nipa nuwurra jurdach gu-ma barra warrpam burr-guta, an-gatiya nipiya ana-nyala gun-nardiya rrawa gu-jarlapuna waykin rrapa wupa. \v 3 Nipa An-walkurpa warrpam a-nirra minypa Wangarr rrapa a-jayanayarra arrburrwa a-workiya Wangarr gun-nika gun-gujayanaya. Gu-yigipa gu-wengga nipiya An-walkurpa gu-ganyja a-bamburda gun-guniya rrawa waykin rrapa wupa minypa nipa burr-ganyjarr a-weya a-workiya. Rrapa gun-gata waypa nipa a-rorrchinga arrburrwa mari, lika nipa a-rakaja nula ana-gera Wangarr, ana-munganaguwa an-gata wana an-babalapa. \s1 An-walkurpa Nipa Wana An-babalapa \p \v 4 An-gata An-walkurpa nipa wana an-babalapa; Wangarr burr-yika waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk birripa marr aburr-yinaga wana. Minypa Wangarr a-garrana An-walkurpa an-nelangga wana; birripa aburr-welangga marr aburr-yinaga wana. \v 5 Minypa gala ana-nga waykin an-guyinda an-mujaruk Wangarr a-weyarna nula minypa nipa Wangarr a-wena nula an-nigipa Walkur, a-yinagata, \q1 “Nginyipa ny-nyaypa ny-yalkurpa; \q2 geka ngaypa ngiy-bokamurra.”\x + \xo 1:5 \xt Psalms 2:7\x* \m Rrapa gala ana-nga waykin an-guyinda an-mujaruk nipa Wangarr a-ngurrjingarna minypa gun-gata nipa a-ngurrjinga an-nigipa Walkur, a-yinagata, \q1 “Ngaypa barra Ngu-nyanyapa niya ngu-ni, \q2 rrapa nipa barra an-ngaypa An-walkurpa a-ni barra.”\x + \xo 1:5 \xt 2 Samuel 7:14; 1 Chronicles 17:13\x* \m \v 6 Wurra jarra gun-gatiya waypa nipa Wangarr nawanawa a-ni a-bona minypa ana-jerrmarra an-nigipa an-murnangana An-walkurpa gun-gunaga rrawa, nipa Wangarr a-wena, a-yinagata, \q1 “Wangarr burr-yika waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk \q2 birripa aburr-bulapalawa barra aburr-marrngoypiya barra nula An-walkurpa.”\x + \xo 1:6 \xt Deuteronomy 32:43; Luk 2:13-14\x* \m \v 7 Wurra aburr-gata waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk Wangarr burr-ngurrjinga, a-yinanga, \q1 “Wangarr burr-mangga a-workiya aburr-yigipa waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk rrapa burr-jerrmanga a-workiya, \q2 birripa aburr-yigipa aburr-mujama nipa burr-jarlapurda a-workiya \q3 birripa minypa barlmarrk gu-yurtchinga, rrapa minypa bol gu-rrongga gu-jirra.”\x + \xo 1:7 \xt Psalms 104:4\x* \m \v 8 Wurra jarra An-walkurpa nula nipa Wangarr a-yinanga a-wena, \q1 “Nginyipa ny-jurda Wangarr nginyipa barra Bunggawa nyi-ninyapa barra ny-yorkiya! \q2 Nginyipa gun-jechinuwa ny-yeya ny-yorkiya, \q3 aburr-nginyipa gu-galiya yerrcha nginyipa burr-jarlapurda burr-ganyja ny-yorkiya. \q1 \v 9 Nginyipa gipa jal nyi-ni ny-yorkiyana jechinuwa gun-guni, \q2 rrapa gun-nerra nginyipa gala jal nyi-nirrarna ny-yorkiyarna. \q1 Gu-gurda nula an-nginyipa Wangarr biy-menga, \q2 mun-bugula mun-gungimiya bama biy-gurragaja \q3 gu-gata ngacha gun-gumarrkapcha. \q1 Minypa biy-gurrmurra \q2 nginyipa wana ny-babalapa; \q2 aburr-werranga aburr-gata wugupa nggula \q3 birripa marr aburr-yinaga.”\x + \xo 1:9 \xt Psalms 45:6-7\x* \m \v 10 Rrapa barrwa nipa a-wena, \q1 “Nginyipa ny-jurda mu-ngoyurra ny-jirra burrwa. \q1 Baman gu-ni mu-ngoyurra nginyipa ny-jarlapuna gun-nardiya rrawa; \q2 nginyipa murna ny-jirra ny-jarlapuna nguparr, dach, rrapa barrwa gun-gata wupa warrpam waykin gu-jirra. \q1 \v 11 Gun-gatiya wupa gu-werrpiya barra, \q2 wurra nginyipa nyi-ninyapa barra ny-yorkiya. \q1 Gun-gata gun-maywa gu-ni barra gu-bamba \q2 minypa mun-maywapa mirikal mun-maywa mu-nirra m-bamburda mu-workiya. \q1 \v 12 Rrapa nginyipa minypa ny-jarlagulurrma barra gun-gata \q2 gun-maywapa minypa an-gugaliya mu-garlagulurrmunga a-workiya mirikal nipa mu-yerrkujamarra. \q1 Gun-nardiya rrawa nginyipa barra ny-jaka, \q2 wurra nginyipa ny-yirdapa barra nyi-ni ny-yorkiya \q3 minypa nginyipa wanngu nyi-nirra rrapa gala ny-yinmiya ny-juwa.”\x + \xo 1:12 \xt Psalms 102:25-27\x* \m Wangarr a-yinagata a-wena nula an-nigipa Walkur. \v 13 Rrapa gala ana-nga an-gata waykin an-guyinda an-mujaruk nipa Wangarr ana-nyala a-weyarna nula, a-yinangarna, \q1 “Raka ngunyunaga ngu-munganaguwa \q2 nuwurra aburr-gata aburr-bachirra nggula ngaypa ay-gaba nguburr-nega barra nginyipa mu-ngoyurra ny-ji barra burrwa.”\x + \xo 1:13 \xt Psalms 110:1\x* \m Gala ana-nga an-gata nipa Wangarr a-yinagatarna a-weyarna nula, wurra jarra An-walkurpa wupa. \p \v 14 Ganapiya, wurra bubu-borrwa minypa gun-guna: Aburr-gata waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk birripa minypa Wangarr burr-yika aburr-mujama aburr-mawunga aburr-guyinda. Minypa nipa burr-jerrmanga a-workiya, aburr-gunggajinga burrwa aburr-workiya gu-galiya yerrcha aburr-gata wanngu gun-guni gubu-ma barra. \c 2 \s1 Wana Gun-babalapa Janguny Wanngu Gun-gunega \p \v 1 Rrapa ngardawa Wangarr a-wena arrburrwa An-walkurpa ana-nyala, gun-narda minypa ngayburrpa burr-guya ngubu-borrwa barra gun-gata ngayburrpa nguburr-galiyana. Gala yapa gu-werra arr-warga, nguburr-lijiwarriyan. \v 2 Ngardawa gun-gata janguny aburr-gata waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk mu-ngoyurra gubu-ganyja gurda burrwa aburr-ngayburrpa nyanyapa arrburra yerrcha, Wangarr nipa burr-gurdagurdarrana gun-nardiya gun-burral. Rrapa ana-nga an-gata a-lijiwarriyana o gu-morrarna a-ni janguny, Wangarr a-buna an-gata an-gugaliya minypa nipa gala marr a-balcharna. \v 3 Rrapa ngayburrpa nguburr-yinagatiya. Minyja gala ngubu-borrwa gun-guna wana gun-babalapa janguny wanngu gun-guni, ngayburrpa gala nguburr-yinmiya nguburr-lijiwarriya nula Wangarr; wurra arr-bu barra. Ngardawa gun-guna wanngu gun-guni janguny an-ngayburrpa Bunggawa, ngarla, nipa mu-ngoyurra gu-ngurrjinga a-ni. Rrapa aburr-gata aburr-galiyana nula, birripa gu-gata wenga gubu-ngurrjinga arrburrwa ngayburrpa minypa burr-ganyjarr aburr-wena, \v 4 rrapa Wangarr nipa gatiya wugupa burrwa arrbu-gurdagurdarrana minypa gun-guna janguny gun-burral. Minypa birripa gubu-ngurrjinga arrburrwa janguny rrapa nipa gatiya wugupa burrwa burr-barlmarrk jama a-ji gun-jaranga, rrapa minypa Mern An-mawunga nipa ana-nyala burr-wuna gu-galiya yerrcha ngardapa ngardapa ganyjarr gun-guyinda minypa Wangarr nipa gu-borrwurra. Gu-gurda ngacha minypa ngayburrpa marn․gi gun-guna janguny nipa gun-burral rrapa minyja ngubu-beyba, nguburr-juwa. \s1 Jesus An-ngayburrpa Mu-ngoyurra A-jirra Arrburrwa \p \v 5 Ngardawa gun-gata jurdach guna-bamburda rrawa — minyja gun-nardiya nula ngarripa arr-weya arr-nirra — gun-gata nula rrawa Wangarr gala burr-barnjingarna aburr-gata waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk rraka birripa bunggawa aburr-nirrarna nula. Ngika. \v 6 Wurra janguny gu-yurra nipa gu-yinaga, \q1 “Wangarr, nginyipa an-nga nula an-gugaliya ny-yorijinga nula ny-yorkiya wurra wuriya an-delipa? \q1 An-gugaliya an-guyinda an-nga nula nginyipa jaga ny-janaja nula ny-yorkiya? \q1 \v 7 Minypa aburr-gata waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk birripa aburr-welangga wana; \q2 an-gugaliya nginyipa ny-barnjinga wurpa yarta nipa an-nelangga marr a-yinanga wana, \q2 wurra gu-gata wenga nginyipa an-molamola nyi-negarra warrpam. \q1 \v 8 Rrapa warrpam gun-gabagata nginyipa n-dimarra nyi-ni murna ny-yuna, \q2 nipa an-gugaliya gugu jaga a-ganaja a-nirra.”\x + \xo 2:8 \xt Psalms 8:4-6\x* \m Gu-yinagata gu-yurra janguny, rrapa gun-gata minypa Wangarr a-gurrmurra an-gugaliya nipa mu-ngoyurra a-jirra nula warrpam burr-guta, gun-narda minypa gala gun-nga barrwa gu-ngukiyarna. Wurra wuriya gun-gata. Wurra ngayburrpa gala burdak ngubi-na an-gugaliya bunggawa a-ni nula warrpam gun-gabagata. \v 9 Wurra ngubi-nacha nguburr-nirra Jesus jarra. Minypa aburr-gata waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk birripa aburr-welangga wana, wurra Wangarr a-barnjinga Jesus, wurpa yarta nipa an-nelangga marr a-yinanga wana, wurra gun-guniya gugu Wangarr ana-nyala an-nelangga an-molamola a-negarra warrpam. Ngardawa Jesus nipa a-jortchinga rrapa a-juwuna arrburrwa, gu-gurda ngacha. Minypa Wangarr nipa burr-guya an-mola arrburrwa, gun-gata nipa gu-borrwurra arrburrwa wanngu gun-gunega. \v 10 Wangarr an-gatiya nipa gu-jarlapuna warrpam gun-gatiya rrapa warrpam gun-gatiya gu-nirra nuluwa nipa, nipa gun-mola nula gun-guwurkuricha gu-guyinda nipa gu-mungbuna gun-gata minypa an-molamola a-negarra Jesus an-ngayburrpa Mu-ngoyurra A-jirra Arrburrwa. Gu-gurda ngacha minypa nipa Wangarr arr-menga a-ni ngayburrpa barra gatiya wugupa nula gu-yigipa gu-gujayanaya. \p \v 11 Minypa Jesus an-gata nipa nguburr-molamola arr-nenga nula Wangarr, rrapa ngayburrpa nguburr-guna nipa arr-molamola arr-nenga, nipa rrapa ngayburrpa an-ngardapiya arrburrwa Nyanyapa arrburra. Gun-narda nula nipa Jesus gala a-yinmiya arr-gengama, wurra arr-burrmaymburda a-workiya “Jela” rrapa “Worla”. \v 12 Minypa nipa a-wena nula Wangarr, \q1 “Nginyipa ny-yelangga ngaypa ngiy-ngurrja barra burrwa aburr-ngaypa worlapa ngapa yerrcha, \q2 rrapa gatiya birripa aburr-mulpiya nggula, \q3 ngaypa barra wugupa burrwa nyiburr-japarndiya barra nggula nyiburr-ni.”\x + \xo 2:12 \xt Psalms 22:22\x* \m \v 13 Rrapa barrwa a-wena, \q1 “Ngaypa marr ngu-balcha barra nula Wangarr.” \m Rrapa jurdach nipa a-wena, \q1 “Ngaypa ng-gunaga, \q2 rrapa gu-ngarda yerrcha aburr-guna Wangarr nguna-wuna, \q3 birripa wugupa apula.”\x + \xo 2:13 \xt Isaiah 8:17,18\x* \m Gu-gurda ngacha janguny. \p \v 14 Rrapa ngardawa ngayburrpa nguburr-gatiya gu-ngarda yerrcha ngayburrpa nguburr-gugaliya minypa nguburr-burral, gun-narda nula nipa ana-garlmuna, a-mulpiyana arrburrwa, an-gugaliya a-ni minypa ngayburrpa. Gu-gata wenga nipa a-juwuna, rrapa gu-gurda ngacha minypa nipa a-jurrparrenyjinga an-gata gun-gujuwa an-gurrimapa, an-gatiya walkwalk, \v 15 rrapa arr-jarlapuna arr-menga ngayburrpa mu-ngoyurra nguburr-bichiyana nguburr-ni minypa nguburr-gurkuja nguburr-workiyana gun-gujuwa nula. \v 16 Ngardawa ana-goyburrpa marn․gi aburr-gata waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk birripa ngika Jesus burr-borrwuja a-workiya, wurra Aybriyam \pn (Abraham)\pn* burr-yika gu-ngarda yerrcha birripa wupa jarra Jesus burr-borrwuja a-workiya. \v 17 Gun-narda nula Jesus warrpam a-ni minypa aburr-yigipa worlapa niya yerrcha, gu-gata wenga minypa nipa burr-guya burr-borrwuja a-workiya. Minypa nipa a-nirrapa a-workiya an-birripa wana an-babalapa junggay, Wangarr an-nika an-mujama gojilapa a-jirra burrwa a-workiya Wangarr rrapa birripa rrapa gun-nerra gu-yerrnyjinga burrwa a-workiya wurra gama gorlk. \v 18 Ngardawa gun-gata nipa marn․gi gun-guwarga rrapa gun-guwurkuricha, gun-narda minypa nipa an-murna a-gunggajinga burrwa a-workiya, wolawola gun-derta gubu-barripurda aburr-workiya. \c 3 \s1 Jesus Wana — Mojich Marr A-yinanga \p \v 1 Ganapiya, jela, worla, lika bubu-borrwa Jesus. Ngardawa ana-goyburrpa burr-guta rrapa ngayburrpa nguburr-yigipa nula Wangarr minypa nipa a-gonyjinga arrburrwa gu-ngardapa. Bubu-borrwa an-gata Jesus minypa an-nardiya nipa an-mujaruk rrapa junggay wana an-babalapa gun-gata nula janguny minypa ngayburrpa ngubi-rrimanga. \v 2 Nipa a-borrwurra a-workiyana Wangarr an-gatiya a-mengapa rrapa murna a-wuna jama a-ji. Nipiya Jesus a-borrwurra a-workiyana Wangarr gun-maywapa minypa Mojich \pn (Moses)\pn* a-borrwurra a-workiyana, nipa jaga a-ganana burrwa a-workiyana aburr-gata Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha.\x + \xo 3:2 \xt Numbers 12:7\x* \v 3 Wurpa lika Jesus an-molamola an-nelangga, Mojich marr a-yinanga. Minyja bubu-borrwa: Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha, birripa minypa gun-maywapa ranginy bala nipa gu-gupuna. Rrapa ngarripa marn․gi an-gata ana-nga gu-gupuna bala, birripa gu-galiya yerrcha abu-ngurrjinga aburr-workiya nipa murna an-molamola; wurra gun-gata bala nipa gu-gupuna birripa gubu-ngurrjinga marr gu-yinaga jarra. Gu-gurda ngacha minypa Jesus an-molamola an-nelangga, Mojich marr a-yinanga. \v 4 Minyja warrpam bala gu-jirra gu-boya ngardawa an-gugaliya gu-gupuna, wurra gun-nardiya rrawa nipa jarra Wangarr gu-jarlapuna. \v 5 Mojich a-borrwurra a-workiyana Wangarr, an-mujama a-ni nula rrapa burr-gurdagurdarrana a-workiyana Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha gun-gata minypa nuwurra jurdach nipa Wangarr a-wengga barra rrapa yarlanga gu-nega. \v 6 Wurra Christ nipa jarra Wangarr an-nika An-walkurpa an-gata a-borrwuja a-workiya Wangarr, nipiya An-walkurpa burr-jarlapurda burr-ganyja Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha. Rrapa ngayburrpa nguburr-gatiya gugu nguburr-yigipa gu-galiya yerrcha, minyja mu-nguy ngubi-rrima rrapa nguburr-marrkapcha nula gun-nigipa janguny. \s1 Gun-gungeka Rrawa \p \v 7 Ganapiya, wurra minypa Mern An-mawunga a-weya a-nirra, \q1 “Geka barra minyja nginyipa ny-jaliya Wangarr a-wengga nggula, \q2 \v 8 gala barra ny-jerna nyi-ni minypa aburr-nginyipa nyanyapa nggu yerrcha aburr-gata aburr-jurnarrayana apula aburr-ni \q3 gatiya gu-werrapa ngunabu-yopuna aburr-workiyana. \q1 \v 9 Gun-jaranga rarranyjarr gu-ji minypa 40, birripa minypa ngunabu-yopuna aburr-workiyana, \q2 marrban birripa ngunabi-nana minypa ngaypa burr-barlmarrk jama ngu-ji burrwa. \q1 \v 10 Gun-narda nula ngaypa ngoyurra ngu-yerryerrmiyana burrwa aburr-gata. \q1 Minypa ngaypa nguburr-ngurrjinga, ngu-yinanga, \q2 ‘Birripa minypa aburr-jeknga aburr-workiya rrapa gala marn․gi gun-ngaypa jarlakarr.’ \q1 \v 11 Ngaypa minypa ngu-bachirramiyana burrwa rrapa wengga ngu-barnjinga minypa ngaypa ngu-wena, \q2 ‘Birripa gugu gala aburr-yinmiya aburr-boy gu-ngaypa gun-gungeka rrawa.’”\x + \xo 3:11 \xt Psalms 95:7-11\x* \p \v 12 Jela, worla, buburr-jarlapiya. Marr buburr-balcha nula Wangarr. Gala yapa ny-yinga ny-jata ny-yerra nyi-gugaliya nyi-ningin rrapa gu-gata wenga nginyipa ny-jerbawun an-gatiya ay-nirrapa ay-workiya. \v 13 Wurra gelama gelama buburr-bachichiya buburr-workiya gun-guniya nguburr-ninyarra, gun-guniya minypa nipa gu-ngurrjinga, a-yinanga, “Geka barra.” Gelama gelama buburr-bachichiya; gala yapa ny-yinga ny-jata gu-werra minypa biy-warganyjin, ny-derta ny-jorla nyi-ningin ny-bamun nuluwa Wangarr. \v 14 Ngardawa ngayburrpa ngubi-rrimanga Christ minyja mu-nguy ngubi-rrima gun-nigipa janguny ngayburrpa mu-ngoyurra ngubi-rrimarra nuwurra waypa gun-balmapa gu-ji. \p \v 15 Ngardawa janguny gu-yurra gu-yinaga, \q1 “Geka barra minyja nginyipa ny-jaliya Wangarr a-wengga nggula, \q2 gala barra ny-jerna nyi-ni minypa aburr-nginyipa nyanyapa nggu yerrcha aburr-gata aburr-jurnarrayana apula aburr-ni.”\x + \xo 3:15 \xt Psalms 95:7-8\x* \p \v 16 Ya? Aburr-nga aburr-gata birripa aburr-galiyana nula Wangarr nipa a-wena wurra aburr-jurnarrayana nula aburr-ni? Minyja warrpam aburr-gata Mojich burr-menga, burr-ganyja gurda yarlanga Yijipt \pn (Egypt)\pn* wenga. \v 17 Ya? Aburr-nga aburr-gata nipa Wangarr minypa a-bachirramiyana burrwa minypa gun-jaranga rarranyjarr gu-ji minypa 40? Minyja birripa aburr-gatiya werra aburr-negiyana, aburr-gata gu-werrapa aburr-juwuna, gawatiya burrbu-bawuna, aburr-ni gatiya. \v 18 Ya? Aburr-nga aburr-gata nipa Wangarr gu-barnjinga burrwa wengga minypa birripa gala aburr-yinmiya aburr-boy gatiya gu-yigipa gun-gungeka rrawa? Minyja aburr-gatiya gala aburr-galiyarna nula aburr-workiyarna, ngaja, ngarla.\x + \xo 3:18 \xt Numbers 14:1-35\x* \v 19 Ganapiya, lika ngayburrpa marn․gi burrwa aburr-gata minypa birripa gala aburr-yinmiyarna aburr-boyarna gun-gata gun-gungeka rrawa ngardawa birripa gala marr aburr-balcharna, gu-gurda nula, ngaja, ngarla. \c 4 \p \v 1 Ganapiya, wurra ngayburrpa gun-guniya burdak gochila gochila gun-gurra gu-yurra arrburrwa minypa nguburr-boy, nguburr-ngeka nguburr-ni gatiya wugupa nula Wangarr. Wurpa lika ngayburrpa barra nguburr-jarlapiya; gala yapa Wangarr arr-nan minypa ngayburrpa nguburr-yolkiyan. \v 2 Ngardawa janguny gun-molamola gu-bena arrburrwa ngayburrpa gun-maywapa minypa gu-bena burrwa aburr-gata. Wurra gun-gata janguny birripa aburr-galiyana, gun-narda gun-mola burrwa ngika, ngardawa gala marr aburr-balcharna. \v 3 Wurra ngayburrpa nguburr-guna marr nguburr-balcharra gun-gata janguny, ngayburrpa jarra nguburr-bamburda, nguburr-ngeka barra nguburr-ni gatiya wugupa nula Wangarr. Wurra birripa nula nipa a-wena, \q1 “Ngaypa ngu-bachirramiyana burrwa rrapa wengga ngu-barnjinga minypa ngaypa ngu-yinagata, \q2 ‘Minyjiya, ngarla! Birripa gugu gala aburr-yinmiya aburr-boy gu-ngaypa gun-gungeka rrawa.’”\x + \xo 4:3 \xt Psalms 95:11\x* \m A-yinagata a-wena Wangarr. Wurra nipa jarra gipa gun-guwarr mu-ngoyurra a-ngekarra a-ni, nipa gu-wulebana gun-nigipa jama minypa gun-gata nipa gu-jarlapuna gun-gunaga rrawa. \v 4 Ngardawa janguny gu-yurra gu-yinaga gu-weya, \q1 “Gun-gata ngorrngurra gu-ni nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa, \q2 nipa Wangarr a-ngekarra a-ni gun-gata gun-bulapalawa nipa jama a-ji, gu-wulebana.”\x + \xo 4:4 \xt Genesis 2:2\x* \m \v 5 Rrapa gun-nardiya janguny barrwa gu-yurra gun-gata minypa nipa a-wena, a-yinagata, \q1 “Minyjiya, ngarla! Birripa gugu gala aburr-yinmiya aburr-boy gu-ngaypa gun-gungeka rrawa.”\x + \xo 4:5 \xt Psalms 95:11\x* \m \v 6 Gu-yinagata gu-yurra janguny. Minypa aburr-gata mu-ngoyurra aburr-galiyana gun-molamola janguny birripa aburr-yolkiyana, ngardawa gala gun-burral gubu-borrwujarna gun-gata janguny. Wurra gochila gochila gun-gurra gun-gatiya burdak; nuwurra gu-galiya yerrcha gubu-ma barra. \v 7 Minypa barrwa Wangarr a-wena, gu-ngurrjinga ngorrngurra minypa nipa a-yinanga, “Geka barra”. Minypa gun-gata ngaypa gipa ngu-ngurrjinga ana-gorrburrwa janguny minypa Daybit \pn (David)\pn* ana-nyala a-wena, \q1 “Geka barra minyja nginyipa ny-jaliya Wangarr a-wengga nggula, \q2 gala barra ny-jerna nyi-ni.”\x + \xo 4:7 \xt Psalms 95:7-8\x* \p \v 8 Ngardawa gun-gata rrawa Jochuwa \pn (Joshua)\pn* burr-ganyja Yichrayal \pn (Israel)\pn* yerrcha yi-gata, minyja jimarn jarra gun-gata wupa gochila gun-gurra gun-gungeka rrawa, wurra an-nga nula Wangarr barrwa a-wena, gu-ngurrjinga gun-nerranga ngorrngurra?\x + \xo 4:8 \xt Deuteronomy 31:7; Joshua 22:4\x* \v 9 Wurra gun-burral gun-gatiya burdak arrburrwa gochila gochila gun-gurra minypa Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha burraya aburr-ngeka barra, minypa gun-maywapa nipa Wangarr a-ngekarra a-ni gu-gatiya gu-ngorrngurra nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa abirri-jirrapa abirri-jirrapa gun-ngardapa. \v 10 Minyja ana-nga a-ngeka barra gatiya wugupa nula Wangarr, an-gata an-gugaliya ngardawa gu-wulebana gun-nigipa jama, minypa gun-maywapa Wangarr gu-wulebana gun-nigipa jama lika a-ngekarra a-ni.\x + \xo 4:10 \xt Genesis 2:2\x* \v 11 Ganapiya, lika ngayburrpa burr-guya nguburr-yinda nguburr-bamba barra ngubu-ma gun-gata gochila gochila gun-gurra gun-gungeka; gala yapa nguburr-nga nguburr-gata nguburr-yolkiyan minypa aburr-gata mu-ngoyurra gala aburr-galiyarna nula Wangarr. \p \v 12 Ngardawa Wangarr gun-nika wengga nipa wanngu gun-guni rrapa burr-ganyjarr. Wengga gun-gata nipa minypa gun-darrartka, wurra barrang an-guyinda ana-gata ngacha minypa rrirra a-jirra abirri-jirrapa, nipa jarra marr a-yinanga an-darrartka. Wangarr gun-nika wengga an-dacha ngarripa minypa garlpi yi-gapa wupa. Minypa ngarripa arr-burral nipa minypa arr-nacha, yi-gaba yi-gaba arr-nenga, minypa arr-mawunga ngardapa, arr-ngurrnga ngardapa; rrapa minypa arr-mama arr-balagarrgurrjiya arr-gatiya ngardapa, morrpiny yi-gapa wupa ngardapa. Nipiya Wangarr gun-nika wengga arr-nacha wuparnana minypa gun-ngiya ngarripa jal arr-nirra rrapa gun-ngiya ay-borrwuja. \v 13 Gala gun-nga gu-yilkakiya gu-yu nula Wangarr. Wurra gun-nardiya rrawa nipa gu-jarlapuna waykin rrapa wupa, warrpam gun-gatiya yarlanga gu-yurra nula. Rrapa nipa an-gatiya nuwurra jurdach ngayburrpa nguburr-ngurrjiya barra nula nipa a-yinmiya barra a-wengga. \s1 Jesus An-ngayburrpa Wana An-babalapa Junggay \p \v 14 Wurra ngayburrpa ngubi-rrimanga wana an-babalapa junggay an-gatiya Jesus nipa Wangarr an-nika An-walkurpa a-warrchinga waykin Wangarr a-ninyarrapa. Rrapa gun-narda nula ngayburrpa burr-guya ngubi-rrima barra gun-gata janguny ngayburrpa minypa marr nguburr-balcharra. \v 15 An-ngayburrpa wana an-babalapa junggay nipa ngika minypa an-nerranga an-gata gala a-yinmiya a-worija arrburrwa minypa gun-derta ngubu-barripurda nguburr-workiya. Wurra jarra nipa marn․gi gun-guwarga gun-nga burr-guta, wurpa lika nipa gala werra a-negiyarna a-workiyarna. \v 16 Ganapiya, lika ngayburrpa gala barra nguburr-gurkuja, wurra yi-gurrepa nguburr-negiya barra nula Wangarr nipa an-gata a-ninyarra burr-guya an-molamola arrburrwa. Gu-gurda ngacha minypa ngayburrpa ngubu-barripa barra nipa Wangarr rrapa nipa an-mola a-ni barra arrburrwa rrapa a-gunggaja barra arrburrwa gun-ngiya minypa ngayburrpa jal nguburr-ni. \c 5 \p \v 1 Minypa junggay wana an-babalapa an-guyinda Wangarr a-barnjinga a-workiya an-gugaliya, minypa nipa barra gojilapa a-ji burrwa Wangarr rrapa birripa gu-galiya yerrcha, rrapa a-wu barra a-workiya Wangarr mun-nigipa, rrapa minyjak a-bu nuluwa gun-gata nula minypa birripa gu-galiya yerrcha werra aburr-negiyana — \v 2 an-gatiya an-gugaliya junggay wana an-babalapa an-guyinda nipa marn․gi minypa an-gugaliya gun-derta gu-barripurda a-workiya, rrapa nipa an-mola a-nirra burrwa a-workiya birripa gu-galiya yerrcha minypa aburr-yolkiya rrapa aburr-lijiwarriya. Ngardawa an-gata junggay wana an-babalapa an-guyinda nipa burr-guta an-nyarlkuch. \v 3 Gun-narda nula — ngardawa nipa burr-guta an-nyarlkuch — nipiya an-gata junggay wana an-babalapa minyjak a-burnda a-workiya nuluwa Wangarr, wurra ngika minypa gu-galiya yerrcha birripa wupa ngardapa werra aburr-negiyana, wurra minypa nipa burr-guta an-gata junggay.\x + \xo 5:3 \xt Leviticus 9:7\x* \p \v 4 Gala ana-nga nipa wupa gu-ma gun-gata gun-molamola jama, wurra an-gugaliya junggay wana an-babalapa a-nirra a-workiya minypa nipa Wangarr a-mangga rrapa a-gurrmunga a-workiya. Gu-gurda ngacha minypa an-gata Aran \pn (Aaron)\pn* mu-ngoyurra gun-guwarr junggay a-ninya wana an-babalapa.\x + \xo 5:4 \xt Exodus 28:1\x* \v 5 Rrapa gu-gurdiya ngacha minypa nipa Christ junggay a-ninyarra wana an-babalapa. Minypa nipa Wangarr a-menga. Minypa nipa a-wena nula Christ, \q1 “Nginyipa ny-nyaypa ny-yalkurpa; \q2 ngaypa ngiy-bokamurra geka.”\x + \xo 5:5 \xt Psalms 2:7\x* \m \v 6 Rrapa minypa barrwa gu-yurra janguny nipa a-wena, \q1 “Nginyipa junggay nyi-nirrapa ny-yorkiya \q2 minypa nginyipa rrapa Melkíchadek \pn (Melchizedek)\pn* gu-ngardapa ana-gotula.”\x + \xo 5:6 \xt Psalms 110:4\x* \p \v 7 Gun-gata Jesus a-ni ngunyuna rrawa, nipa burr-guya a-wengganana rrapa a-ngiwija nula Wangarr an-gatiya nipa wupa an-murna a-jarlapa a-ma gu-gata gu-gujuwa wenga. Minypa Jesus a-rruwujana rrapa a-gonyjinga nula burr-guya, rrapa nipa Wangarr a-galiyana nula ngardawa nipa Jesus a-marrjerrmiyana nula a-ni.\x + \xo 5:7 \xt Metiyu 26:36-46; Mark 14:32-42; Luk 22:39-46\x* \v 8 Wurra wuriya nipa An-walkurpa, wurra gun-nerra gu-ni nula gu-workiyana rrapa barrwa a-juwuna. Gu-gurda ngacha minypa nipa marn․gi a-ni a-bamuna a-galiyana nula a-workiyana Nyanyapa niya. \v 9 Minypa nipa an-molamola a-ni a-bamuna, gu-mungbuna, gu-gata wenga barra gu-galiya yerrcha wanngu aburr-nipa barra aburr-workiya ngardawa nipiya An-walkurpa nyanma, minypa aburr-yinmiyapa aburr-galiyarra nula aburr-workiya. \v 10 Minypa Wangarr a-wena rrapa a-ngurrjinga Jesus nipa junggay wana an-babalapa, nipiya rrapa Melkíchadek gu-ngardapa butula. \s1 Gala Barra Nyiburr-dawurdawuja \p \v 11 Gun-gata nula ngayburrpa nyibi-rrimanga ana-gorrburrwa gun-jaranga janguny, wurra nipa jarra gun-derta arrburrwa yarlanga nyibi-nega ana-gorrburrwa, ngardawa minypa ana-goyburrpa warlwarl nyiburr-galiyarra nyiburr-workiya. \v 12 Minyjiya. Ngayburrpa nyibu-borrwurra jimarn jarra gun-nardiya gugu ana-goyburrpa nyiburr-ninya minypa marn․gi nyiburr-gunega, wurra jarra ana-goyburrpa mu-nguy nyiburr-ninyarrapa minypa aburr-werranga aburr-guna waya. Ya? Ana-nga barra barrwa marn․gi nyirr-nega Wangarr gun-nika janguny? Wurra ana-goyburrpa gala burdak marn․gi nyiburr-ninyarrarna gu-gata ngacha marn․gi gun-gunega minypa aburr-guna waya marn․gi aburr-nirra aburr-bamburda aburr-workiya. Wurra ana-goyburrpa minypa gun-maywapa yokuyoka gala balaja m-baypa, wurra burdak ngamangama wupa gu-banga a-workiya. \v 13 Minypa ana-nga an-gata ngamangama wupa gu-banga a-workiya, an-narda ngardawa an-guna waya. Rrapa ana-gata ngacha nipa gala marn․gi janguny minypa gun-ngiya gun-mola rrapa gun-ngiya gun-nerra.\x + \xo 5:13 \xt 1 Gorint 3:2\x* \v 14 Wurra aburr-werranga aburr-gata balaja mbi-banga aburr-workiya, birripa minypa gipa wana aburr-ni. Gun-narda gun-maywapa minypa gun-burral gu-galiya yerrcha gubu-borrwurra aburr-workiyana janguny, yanma derta aburr-negiyana rrapa marn․gi gun-ngiya minypa gun-mola rrapa gun-ngiya gun-nerra. \c 6 \p \v 1 Ganapiya, lika ngayburrpa minypa barra mu-nguy marn․gi nguburr-ni nguburr-bamba barra minypa nguburr-ni nula Wangarr nguburr-molamola nguburr-gugaliya nguburr-burral. Gala nguburr-yinmiya mu-nguy nguburr-ni minypa aburr-guna waya marn․gi aburr-nirra aburr-bamburda Christ gun-nika janguny. Gala arr-yinmiya barrwa arr-jeka rrapa nawanawa arr-ni, wurra gipa mu-ngoyurra ngubu-bawuna gun-gata gun-gujuwa gun-nerra rrapa marr nguburr-balcha nula Wangarr. \v 2 Ngarripa gala arr-yinmiya arr-jeka rrapa barrwa marn․gi arr-ni gun-gata Christ gun-nika janguny ngayburrpa gipa mu-ngoyurra marn․gi nguburr-ni. Wurra gala arr-yinmiya. Wurra ngarripa marn․gi minypa bama gun-gugurraga nula, rrapa gun-gata nula minypa ngayburrpa bama nguburr-jirra nguburr-rrimachichiya nguburr-workiya, rrapa gun-gata nula minypa Wangarr burr-jarrkarra barra aburr-gata mu-ngoyurra aburr-juwuna aburr-ni, rrapa gun-gata nula minypa aburr-nga aburr-gata gala marr aburr-balcharna nula Wangarr nipa minypa burr-bu barra aburr-mungbiyapa barra. Gu-gata ngacha janguny ngarripa gala arr-yinmiya arr-jeka rrapa barrwa marn․gi arr-ni. Wurra jarra gipa marn․gi. \v 3 Wurra ngayburrpa barra marn․gi nguburr-ni nguburr-bamba mu-nguy gun-jaranga Christ gun-nika. Rrapa ngayburrpa nguburr-yirda barra marn․gi nguburr-ni minyja nipa Wangarr a-gunggaja barra arrburrwa. \p \v 4 Ngardawa aburr-nga aburr-gata birripa gubu-bawuna gun-nerra — aburr-gata minypa gipa mu-ngoyurra marn․gi aburr-ni nula Wangarr rrapa gubi-rrimarra gun-gata Wangarr nyanma wanngu gun-guni, rrapa abi-rrimarra Mern An-mawunga — minyja birripa aburr-gata barrwa aburr-lijiwarriya, gun-nardiya minypa birripa gala aburr-yinmiya barrwa gun-nerra gubu-bawa rrapa barrwa aburr-ngukurdanyjiya nula Wangarr. Wurra gun-nyagara wupa. \v 5 Ngardawa birripa gipa aburr-galiyana rrapa marn․gi aburr-ni minypa Wangarr gun-nika janguny gun-molamola, rrapa gipa gubu-borrwurra Wangarr gun-nika ganyjarr nipa gun-nardiya gugu jama a-jirra. \v 6 Wurra aburr-gurda ngacha gu-galiya yerrcha minyja birripa barrwa aburr-lijiwarriya, gun-narda minypa birripa gala aburr-yinmiya barrwa gubu-bawa gun-gata gun-nerra rrapa barrwa aburr-ngukurdanyjiya nula Wangarr. Wurra minypa birripa aburr-werra. Minypa gun-maywapa birripa barrwa abu-burnda aburr-nirra Christ rrapa barrwa abu-wenyanga, a-balcharra a-yurra, minypa gu-gata wenga gu-guniya gu-rrawa abu-borrkpa aburr-ni. \p \v 7 Minypa gun-maywapa ranginy rrawa: Minyja yorr gu-bungga, gu-jalkaka jel, rrapa mun-nga mu-jirralma balaja mu-rrima burrwa aburr-gata jaga aburr-ganaja nula rrawa, gun-narda minypa Wangarr gun-molamola gu-negarra burrwa rrawa. \v 8 Wurra minyja gu-lokula rrapa mun-nerra mun-guyinda gatiya, gun-narda minypa Wangarr gun-nerra gu-negarra burrwa gun-gata rrawa, rrapa nuwurra waypa gu-balmapa gu-ji barra nipa rrawa gu-rro barra.\x + \xo 6:8 \xt Genesis 3:17-18\x* \p \v 9 Minyjiya. Wurra japurra ngapa nyiburr-jirra, ana-goyburrpa jarra ngayburrpa marn․gi ana-gorrburrwa minypa Wangarr nyirr-wuna ana-goyburrpa barra wanngu nyiburr-nipa barra nyiburr-workiya. \v 10 Ngardawa nipa gala an-nerra. Nipa gala a-yinmiya a-bamapa gun-gata minypa ana-goyburrpa jama nyiburr-ji rrapa jal nyiburr-ni burrwa nyiburr-workiyana aburr-yigipa gu-galiya yerrcha, rrapa minypa ana-goyburrpa mu-nguy nyiburr-yirdiyapa nyiburr-bamburdapa nyiburr-workiya ngardawa ana-goyburrpa jal nyiburr-nirra nula nipiya Wangarr. \v 11 Rrapa ngayburrpa burr-guya jal nyiburr-nirra ana-goyburrpa barra ngardapa ngardapa mu-nguy nyiburr-yirda burr-guya nawanawa nyiburr-ni barra nula Wangarr nuwurra gu-balmapa gu-ji. Barra nyanma wuparnana ana-goyburrpa nyiburr-galiya minypa ana-goyburrpa nyibu-ma barra gun-gata Wangarr gochila an-dana, gu-gurda ngacha. \v 12 Barra ana-goyburrpa gala nyiburr-yinmiya nyiburr-dawurdawuja nyiburr-ni, wurra jarra nyiburr-malcha barra burrwa aburr-gata mu-nguy marr aburr-balcharra nula Wangarr rrapa gubu-mangga aburr-nirra gun-gata gochila gun-gurra gun-guyinda nipa arr-wucha a-nirra. \s1 Gun-gata Wangarr Gochila An-dana Gun-narda Gun-burral \p \v 13 Gun-gata waypa Wangarr gochila a-rrana Aybriyam \pn (Abraham)\pn* minypa rrawa rrapa gu-galiya yerrcha, nipiya Wangarr an-nelangga a-mayana. Gu-gurda ngacha minypa nipa a-gurdagurdarriyana nula Aybriyam minypa gun-gata nipa gochila a-rrana gun-narda gun-burral. Ngardawa gala ana-nga an-nerranga an-nelangga wana a-nirrarna minypa Wangarr, rraka nipa Wangarr ana-nyala an-gata an-nelangga a-manggarna. Wurra jarra nipiya an-nelangga a-mayana, \v 14 nipa a-wena, “Gun-burral ngaypa barra ny-molamola ngiy-nega barra rrapa ngiy-wu barra nginyipa aburr-jaranga gu-galiya yerrcha.” \v 15 Rrapa gu-gata ngacha minypa Aybriyam mu-nguy ay-bamunapa marr a-balcha nula Wangarr rrapa nuwurra jurdach gu-menga gun-gata nipa gochila a-rrana. \p \v 16 Minypa wolawola an-gugaliya wengga gu-barnjinga a-workiya, nipa an-nelangga a-mangga a-workiya an-nerranga an-gata wana an-bapala, rrapa gu-gurda ngacha minypa nipa yarlanga gu-nenga minypa gun-gata nipa a-wena gun-burral. Rrapa gu-gatiya ngacha minypa nipa gu-rrumunga a-workiya gun-gata gun-ngiya bitipa ngarndarrk ngarndarrk abirri-negiya abirri-nirra.\x + \xo 6:16 \xt Genesis 22:16-17\x* \v 17 Rrapa Wangarr nipa a-yinagatiya, nipa an-nelangga a-mayana, nipa gochila a-rrana Aybriyam. Ngardawa nipa jal a-ni barra yarlanga gu-nega burrwa Aybriyam burr-yika gu-galiya yerrcha nipa jurdach burr-barripa barra minypa nipa Wangarr gala a-yinmiya gu-ngukurdanyja gun-gata nipa gu-barnjinga wengga, wurra gun-burral birripa gubu-ma barra minypa rrawa rrapa Wanngu An-gunega nipa gochila bin-dana. \v 18 Ganapiya, lika ngayburrpa nguburr-gunaga minypa gun-nerra gu-guna gu-yika rrawa ngubu-bawuna rrapa marr nguburr-balcha nula Wangarr nipa barra wanngu arr-nega — ngayburrpa nguburr-guna burr-guya nguburr-nyiljinga, rrapa mu-nguy ngubi-rrimanga gun-gata janguny. Ngardawa Wangarr gochila a-rrana Aybriyam, gun-narda wupa ngardapa ngika, wurra nipiya an-nelangga a-mayana burr-guta, rrapa gun-narda minypa abirri-jirrapa gun-gata nipa Wangarr gala a-yinmiya bijirri-ngukurdanyja — minypa gun-nigipa wengga rrapa nipiya an-nelangga. Ngardawa Wangarr nipa gala a-yinmiya a-yolkiya a-wengga. \p \v 19 Gun-gata janguny ngayburrpa ngubi-rrimanga, gun-narda minypa gun-maywapa minypa barlangu ngubi-yerrnyjinga nguburr-workiya, gala yapa minypa michiyang mu-jalanggaka. Wurpa lika gun-burral ngayburrpa minypa nguburr-ngurrnga nguburr-bandawiya nguburr-yurra gatiya Wangarr gun-nika gun-japurra rrawa rraka gala gun-nga gu-yinmiya arr-ga gu-boy gu-werranga. Gatiya nguburr-bandawiya nguburr-yurra wupa gu-japurra mun-gata mirikal m-balcharra mu-yurra.\x + \xo 6:19 \xt Leviticus 16:2\x* \v 20 Gun-gatiya rrawa Jesus ni-gugu a-bona minypa ngayburrpa nula, rrapa Wangarr a-gurrmurra nipa ay-jirrapa ay-workiya junggay wana an-babalapa, minypa nipa rrapa an-gata Melkíchadek gu-ngardapa butula.\x + \xo 6:20 \xt Psalms 110:4\x* \c 7 \s1 Junggay An-gata An-nelangga Melkíchadek (Melchizedek) \p \v 1 An-gata Melkíchadek \pn (Melchizedek)\pn* nipa bunggawa a-ni gun-gata rrawa Jeylam \pn (Salem)\pn*, rrapa nipa junggay an-gata nula Wangarr wana an-babalapa. Minypa gun-gata an-dakal a-bena rrapa Aybriyam \pn (Abraham)\pn* burr-buna aburr-gata abirri-jirrapa abirri-jirrapa bunggawa yerrcha, lika gu-gata wenga nipa ana-bona rrawa, lika Melkíchadek a-bena nula rrapa gun-gunyilja bama a-jirra a-gurragaja gu-wengga rrapa an-molamola a-negarra Aybriyam. \v 2 Rrapa Aybriyam a-wuna Melkíchadek gun-jaranga gun-gata gorlk rrapa gerra nipa burr-gaypuna aburr-gata bunggawa yerrcha gun-burriya. Minypa gun-nga burr-guta gun-gata nipa gu-ngorrkorndanga a-bona minypa arr-jirrapa arr-murna, minypa 10. Lika a-wuna Melkíchadek gun-ngardapa minypa gun-nerranga gu-ngukiyana, gu-jekarra nula Aybriyam rrapa aburr-yigipa jawina. An-gata Melkíchadek nipa minypa bunggawa gun-gata nula jechinuwa gun-guni; gun-narda nula nipa an-nelangga. Rrapa gun-gata minypa nipa bunggawa gun-gata rrawa Jeylam, gun-narda minypa nipa bunggawa gun-gata nula magaya gun-guni burr-guta, ngardawa gun-gatiya nula gun-nelangga gun-gata rrawa.\x + \xo 7:2 \xt Genesis 14:17-20\x* \v 3 Gala ana-nga marn․gi a-ninyarrarna jin-nigipa mampa niya rrapa an-nigipa nyanyapa niya rrapa aburr-yigipa aburr-muwelamagepa yerrcha aburr-nga aburr-gata. Gala ana-nga marn․gi gu-yinpa nipa a-bambungguna rrapa minyja nipa a-juwuna. Wurra jarra minypa an-gata Wangarr an-nika An-walkurpa, an-guna Melkíchadek a-yinagatiya, ay-bamburdapa junggay ay-nirrapa ay-workiya. \p \v 4 Minyja bubu-borrwa: Melkíchadek nipa wana an-bapala. Minypa Aybriyam an-gata an-ngayburrpa mu-ngoyurra an-guyinda gun-nga burr-guta gun-gata nipa gu-menga a-ni, burr-gaypuna aburr-gata bunggawa yerrcha, gun-narda nipa gu-ngorrkorndanga minypa arr-jirrapa arr-murna, minypa 10, rrapa a-wuna Melkíchadek gun-ngardapa. Gu-gurda ngacha minypa ngayburrpa marn․gi nula Melkíchadek nipa wana rrapa Aybriyam marr a-yinanga. \v 5 Rrapa Libay \pn (Levi)\pn* aburr-bapurr aburr-gata Libay burr-bokamurra, birripa Wangarr burr-barnjinga junggay aburr-nirra aburr-workiya. Rrapa gu-gurda ngacha minypa joborr gu-yurra gun-nga burr-guta gu-galiya yerrcha gubu-mangga aburr-workiya birripa gubu-ngorrkorndanga aburr-workiya minypa arr-jirrapa arr-murna, minypa 10, rrapa aburr-gata junggay yerrcha gubu-mangga aburr-workiya gun-ngardapa ngardawa minypa birripa wana. Gu-gurda ngacha, marrban birripa junggay yerrcha rrapa aburr-gata gu-galiya yerrcha birripa worlapa burra yerrcha wupa, minypa an-ngardapiya burrwa an-guwelamagepa an-gatiya Aybriyam.\x + \xo 7:5 \xt Numbers 18:21\x* \v 6 Wurra an-gata Melkíchadek, nipa Libay an-bapurr ngika; Libay gala a-bokamungarna an-gata. Wurra wuriya. Wurra nipa Melkíchadek gu-menga gun-ngardapa gun-gata Aybriyam gu-ngorrkorndanga a-bona minypa arr-jirrapa arr-murna, minypa 10. Rrapa nipa gun-gunyilja bama a-jirra a-gurragaja gu-wengga rrapa an-molamola a-negarra Aybriyam an-gata gochila gun-gurra gu-rrimarra, mu-ngoyurra Wangarr a-wena nula. \v 7 Minyja ana-goyburrpa marn․gi minypa an-gugaliya an-gata nipa an-nelangga wana, ana-gatiya gun-gunyilja bama a-jirra a-gurragaja gu-wengga rrapa an-molamola a-nenga a-workiya an-nerranga an-gugaliya an-nelangga marr a-yinaga wana. \v 8 Rrapa ana-goyburrpa marn․gi gun-ngayburrpa gun-guwarr: Minypa gun-nga gubu-mangga aburr-workiya gu-galiya yerrcha gubu-ngorrkorndanga aburr-workiya minypa arr-jirrapa arr-murna, minypa 10, rrapa junggay yerrcha gubu-mangga aburr-workiya gun-ngardapa, aburr-gata junggay yerrcha birripa gu-galiya yerrcha wupa minypa barrwa aburr-juwiya aburr-workiya. Wurra Melkíchadek an-gata gu-menga Aybriyam a-wuna, nipa janguny gu-yurra minypa nipa a-nirrapa a-workiya. \v 9 Rrapa gun-gatiya minypa Aybriyam gu-ngorrkorndanga rrapa gun-ngardapa a-wuna Melkíchadek, gun-narda minypa Libay aburr-bapurr — aburr-gata jurdach gubu-menga aburr-workiyana gun-ngardapa — birripa burr-guta abu-wuna Melkíchadek marrban birripa aburr-nyagara burdak, wurra birripa minypa nipa Aybriyam ana-nyala abu-wuna Melkíchadek. \v 10 Ngardawa gun-gatiya Melkíchadek a-bena nula Aybriyam, Libay nipa an-mawunga gatiya wugupa nula Aybriyam nuwurra waypa jurdach nipa Libay a-bambungguna. Ngardawa nipa an-gata an-muwelamagepa Aybriyam. \p \v 11 [Bubu-borrwa gun-guna:] Aburr-gata Libay aburr-bapurr junggay yerrcha gojilapa aburr-ji aburr-workiyana arrburrwa ngayburrpa rrapa Wangarr. Wurra minyja birripa gun-molamola warrpam gubi-nengarna arrburrwa minypa gu-gata gu-joborr birripa gubu-menga arrburrwa, ngayburrpa gala jal nguburr-nirrarna barrwa an-nerranga an-guyinda junggay. Wurra gala aburr-yinmiyarna gun-molamola gubi-nengarna arrburrwa. Rrapa gun-narda nula Wangarr a-barnjinga an-nerranga junggay an-gata minypa gu-ngardapa butula nipa rrapa Melkíchadek, ngika minypa Aran \pn (Aaron)\pn* an-gata Libay an-bapurr. \v 12 Rrapa barrwa bubu-borrwa gun-gata minypa gu-ngukurdanyjiyana rrapa an-nerranga an-guyinda a-ni junggay. Gu-gurda ngacha minypa joborr burr-guta gu-ngukurdanyjiyana. \v 13 Minypa gun-guna janguny nipa an-gata nula nipa an-nerranga an-bapurr, Libay an-bapurr ngika. Nipa an-bapurr gala ana-nga junggay a-nirrarna a-workiyarna gatiya Wangarr gun-nika gu-japurra rrawa. \v 14 Minypa ngayburrpa marn․gi an-ngayburrpa Bunggawa nipa Juda \pn (Judah)\pn* an-bapurr, aburr-gata ngacha Mojich \pn (Moses)\pn* gala burr-ngurrjingarna, nipa junggay yerrcha burr-gurrmurra. \s1 An-gata An-nerranga Junggay Minypa Gu-ngardapa Butula Nipa Rrapa Melkíchadek \p \v 15 Rrapa barrwa yarlanga gu-yurra gun-gata joborr gu-ngukurdanyjiyana, ngardawa an-gata an-nerranga a-bena junggay nipiya an-gatiya an-maywapa minypa Melkíchadek. \v 16 Minypa nipa an-guna junggay a-ni, gun-narda ngika minypa gu-joborr nyanma, rrapa ngika minypa ana-nga an-bapurr a-ni; wurra jarra minypa nipa wanngu gun-guni guy-rrimangapa ay-workiya rrapa gala a-yinmiya ay-mungbiyapa. Gu-gurda ngacha minypa nipa junggay a-ni. \v 17 Minypa janguny gu-yurra a-ngurrjinga an-guna, gu-yinaga, \q1 “Nginyipa junggay nyi-nipa barra ny-yorkiya \q2 minypa nginyipa rrapa Melkíchadek gu-ngardapa ana-gotula.”\x + \xo 7:17 \xt Psalms 110:4\x* \m \v 18 Minypa Wangarr gu-gakaja gun-guwarr joborr ngardawa gun-gata gun-nyarlkuch rrapa gun-nerra, \v 19 minypa nipa gala gu-yinmiyarna arr-mola arr-nengarna. Rrapa minypa nipa Wangarr arr-wuna gun-guna gun-molamola janguny, gu-gurda ngacha ngayburrpa minypa yi-gurrepa nguburr-negiya nula. \p \v 20 Rrapa gun-gatiya Wangarr a-gurrmurra an-guna junggay ngayburrpa ngubi-rrimanga, gun-narda nula nipa Wangarr wengga gu-barnjinga rrapa nipiya an-nelangga a-mayana burr-guta. \v 21 Aburr-gata mu-ngoyurra aburr-ni junggay Wangarr gala nipiya an-nelangga a-mayarna burrwa minypa nipa burr-gurrmurra. Jarra an-guna junggay a-nirra minypa Wangarr gu-barnjinga wengga rrapa nipiya an-nelangga a-mayana burr-guta. Minypa nipa a-yinagata, \q1 “Ngaypa ng-guna Wangarr ngu-barnjinga wengga, \q2 rrapa gun-narda ngaypa gala ngu-yinmiya ngu-ngukurdanyja: \q2 ‘Nginyipa junggay nyi-nipa barra ny-yorkiya.’”\x + \xo 7:21 \xt Psalms 110:4\x* \m \v 22 Wangarr a-yinagata a-wena rrapa nipiya an-nelangga a-mayana burr-guta. Gu-gurda ngacha minypa ngayburrpa marn․gi minypa rum gun-gata nipa Jesus arr-gurdagurdarrana rrapa gun-burral gu-negarra arrburrwa, gun-narda warrpam gun-molamola; gun-gata minypa Mojich mu-ngoyurra gu-menga, gun-narda marr gu-yinanga gun-mola. \p \v 23 Minypa aburr-gata mu-ngoyurra aburr-ni junggay, birripa aburr-jaranga. Ngardawa minypa an-gugaliya a-juwiya a-workiya, birripa gala aburr-yinmiyarna mu-nguy junggay aburr-nirrarna, wurra aburr-juwunapa. \v 24 Wurra an-guna Jesus an-ngayburrpa junggay, nipa gala a-yinmiya murna a-wu an-nerranga, jarra nipa mu-nguy ay-nirrapa ay-workiya. \v 25 Gu-gurda ngacha minypa nipiya an-murna burr-jarlapurdapa burr-ganyjapa ay-workiya aburr-gata yi-gurrepa aburr-negiya nula Wangarr minypa marr aburr-balcharra nula Jesus. Ngardawa nipiya ay-nirrapa ay-workiya rrapa a-wengganacha burrwa a-workiya. \p \v 26 Ana-gurda ngacha junggay wana an-babalapa ngayburrpa jal nguburr-nirra ngubi-rrima. Minypa nipiya Wangarr nyanma an-molamola warrpam, nipa gala gun-nga gun-nerra gu-rrimangarna a-workiyarna. Rrapa minypa gun-guniya gugu Wangarr a-menga, a-ganyja ngardapa, nipa gala barrwa a-ni gun-gunaga rrawa an-gugaliya gun-nerra jama a-jirra a-workiya; jarra nipa gugu waykin. \v 27 Nipa ngika minypa aburr-gata mu-ngoyurra aburr-ni junggay. Birripa minyjak abu-buna aburr-workiyana nula Wangarr, mu-ngoyurra gun-gata nula minypa birripa junggay yerrcha werra aburr-negiyana, rrapa barrwa gun-gata nula minypa gu-galiya yerrcha werra aburr-negiyana. Wurra gun-narda ngika minypa Christ jama a-ji. Nipa gala werra a-negiyarna a-workiyarna, rrapa nipa gala minyjak a-burndarna nula Wangarr. Wurra jarra nipa an-burral a-wuyana nula Wangarr, minypa nipa ana-ngardapa ana-goma gu-negarra nipa a-juwuna arrkula warrpam arr-gurdiya gorlk rrapa minypa aburr-gata mu-ngoyurra aburr-ni burr-guta.\x + \xo 7:27 \xt Leviticus 9:7\x* \v 28 Minyjiya. Mojich gun-nika gu-joborr burr-gurrmurra junggay yerrcha birripa gu-galiya yerrcha minypa ngarripa arr-guna arr-nyarlkuch. Wurra nuwurra jurdach Wangarr gu-barnjinga wengga rrapa nipiya an-nelangga a-mayana burr-guta, gu-gata ngacha gu-jaruk Wangarr a-gurrmurra An-walkurpa an-gatiya ay-nirrapa ay-workiya an-molamola warrpam. \c 8 \s1 Jesus An-ngayburrpa Junggay Gun-gata Nula Rum Gun-geka \p \v 1 Gun-gata minypa gun-guna banda gu-jirra: Minypa ngayburrpa ngubi-rrimanga ana-gata ngacha wana an-babalapa junggay, minypa nipa ay-ninyarra nula ay-workiya ana-munganaguwa Wangarr ana-gera ana-gata waykin a-nirra wana an-babalapa.\x + \xo 8:1 \xt Psalms 110:1\x* \v 2 Nipa jama a-jirra gun-gatiya. Minypa nipa junggay a-nirra a-workiya gu-japurra gun-gata gun-burral gun-japurra rrawa nipa Wangarr gu-jarlapuna rrapa ana-gugaliya ana-nyala ngika. \p \v 3 Junggay wana an-guyinda Wangarr wolawola a-gurrmunga a-workiya minypa barra nipa junggay a-wu barra a-workiya mun-nga rrapa minyjak a-bu barra nula, rrapa gu-gata ngacha minypa an-guna wana an-babalapa junggay nipa burr-guta a-wuna Wangarr minypa nipa an-burral a-juwuna arrburrwa. \v 4 Wurra minyja nipa gun-guniya rrawa a-ni, nipa gala junggay a-ni. Gun-nyagara. Ngardawa gun-gunaga rrawa aburr-gata aburr-werranga aburr-nirra aburr-workiya junggay, birripa aburr-gatiya abu-wucha aburr-workiya Wangarr minypa joborr gu-yurra Mojich \pn (Moses)\pn* gu-barnjinga. \v 5 Wurra gun-gata minypa birripa jama aburr-jirra aburr-workiya, junggay aburr-negiya, gun-narda gun-maywapa ranginy wupa; jarra gun-burral gun-gaba waykin. Minypa gun-gata waypa Mojich nawanawa a-ni gun-japurra rrawa gu-jarlapa barra, wurra Wangarr gu-jarlapuna a-wena, a-yinagata nula, “Buburr-jarlapiya; gala yapa nyiburr-yolkiyan. Wurra gun-maywapa nyibi-jarlapa minypa gun-mawunga ngaypa ngiy-gurdagurdarrana nginyipa gatiya mu-mirk mu-ngarnama.”\x + \xo 8:5 \xt Exodus 25:40\x* \v 6 Wurra gun-guniya gugu nipa Christ gu-menga jama gun-molamola warrpam; gun-gata minypa aburr-werranga jama aburr-jirra aburr-workiya gun-ngayburrpa gun-guwarr, gun-narda marr gu-yinanga gun-mola. Minypa rum gun-gunaga Christ gun-burral gu-nenga arrburrwa a-nirra, gun-nardiya gun-molamola; gun-gata mu-ngoyurra gu-yu marr gu-yinanga gun-mola. Ngardawa gun-guniya gugu Wangarr gochila an-dana gun-molamola; gun-gata mu-ngoyurra marr gu-yinanga gun-mola. \p \v 7 Minypa rum gun-gata Wangarr a-wuna Mojich, minyja gun-narda gun-mola gu-nirrarna burrwa gu-galiya yerrcha, Wangarr gala barrwa nawanawa a-nirrarna gun-nerranga. \v 8 Wurra Wangarr burr-nana gu-galiya yerrcha aburr-werra. Minypa janguny gu-yurra nipa minypa a-wena, a-yinanga: \q1 “Guna-bamburda — \q2 minyja ngaypa ng-gunaga Wangarr ngu-weya ngu-nirra — \q1 guna-bamburda, Yichrayal \pn (Israel)\pn* aburr-bapurr rrapa Juda \pn (Judah)\pn* aburr-bapurr ngaypa ng-gaka barra burrwa rum, \q2 rrapa ngu-barnja barra burrwa gun-geka, \q1 \v 9 gun-gata ngika minypa ngaypa nguburr-wuna aburr-birripa nyanyapa burra yerrcha, \q2 ngaypa ngubin-dimarra murna aburr-jirra rrapa nguburr-ganyja gurda yarlanga rrawa Yijipt \pn (Egypt)\pn* wenga. \q1 Wurra birripa aburr-gata gala gubu-borrwujarna aburr-nirrarna gun-gata rum ngaypa ngu-barnjinga burrwa, \q2 rrapa gun-narda nula ngaypa nguburr-bawuna. \q3 Minyjiya. Ngaypa ng-guna Wangarr ngu-weya ngu-nirra. \q1 \v 10 Gun-gata guna-bamburda Yichrayal aburr-bapurr ngaypa ngu-barnja barra burrwa rum — \q2 ngaypa ng-guna Wangarr ngu-weya ngu-nirra — \q3 ngu-barnja barra burrwa rum minypa gu-guna ngacha: \q1 Gun-ngaypa joborr ngaypa ngu-barnja barra birripa aburr-bama, \q2 rrapa minypa ngu-wukurrja barra m-birripa mun-molma. \q1 Ngaypa ngu-birripa Wangarr ngu-ni barra, \q2 rrapa birripa aburr-ngaypa gu-galiya yerrcha aburr-ni barra. \q1 \v 11 Minypa gun-gata guna-bamburda gala barra gun-nga birripa barra marn․gi aburr-negachiya gu-gapa gu-guta; \q2 gala barra ana-nga gelama gelama a-bay an-nigipa worlapa niya, a-yinda nula, \q3 ‘Marn․gi ni nula Wangarr.’ \q1 Wurra warrpam aburr-gata marn․gi aburr-ni barra apula — \q2 aburr-gatiya aburr-welangga aburr-delipa rrapa aburr-gata aburr-welangga wana burr-guta. \q1 \v 12 Ngardawa ngaypa baywarra ngu-nega barra burrwa birripa werra aburr-negiyana; \q2 gala barra barrwa ngu-borrwa burrwa gun-birripa gun-nerra.”\x + \xo 8:12 \xt Jeremiah 31:31-34\x* \m \v 13 Wangarr a-yinagata a-wena, rrapa gun-gata minypa nipa gu-ngurrjinga rum, a-yinagata, “gun-geka”, gun-narda minypa mu-ngoyurra gu-barnjinga gipa gugu gu-nyarlchinga. Rrapa gun-ngiya gu-nyarlchinga, gun-narda yi-gurrepa gugu gu-werrpiya barra. \c 9 \s1 Wirnin Mbi-gupuna Rrawa Gun-japurra \p \v 1 Rum gun-gata Wangarr mu-ngoyurra gu-barnjinga, joborr gun-guyinda gu-yu gu-gata ngacha minypa gu-galiya yerrcha aburr-yinmiya barra aburr-marrngoypiya nula aburr-workiya Wangarr, rrapa gun-nigipa gun-japurra rrawa gu-yinmiya barra gu-ji gun-guniya rrawa. \v 2 Minypa birripa mbi-gupuna wirnin, minypa wupa gu-ngarnama gu-ngorrkorndiyana, abirri-jirrapa gu-jinyja. Minypa gu-guta gu-rrenyjiya gu-ngarnama ngayburrpa ngubu-ngurrjinga nguburr-workiya Gun-japurra Rrawa, minypa gatiya wupa gu-ji gun-gata minypa birripa lam \pn (lamp)\pn* gubu-wenyagarra aburr-workiyana, rrapa barrwa gun-gata belabila minypa damba mun-mola mbi-barnjinga aburr-workiyana nuluwa Wangarr.\x + \xo 9:2 \xt Exodus 26:1-30; 25:23-40\x* \v 3 Rrapa mun-gata mirikal gojilapa wupa m-balcha mu-yu, gu-gapa gu-rrenyjiya gun-gata ngayburrpa ngubu-ngurrjinga nguburr-workiya Burr-guya Gun-japurra Rrawa.\x + \xo 9:3 \xt Exodus 26:31-33\x* \v 4 Rrapa gun-gata nula Burr-guya Gun-japurra Rrawa belabila gu-jinyja goldan gu-maya gatiya Wangarr mbi-yalpuna nula aburr-workiyana bunggan mun-molamola mu-ngolkuja. Rrapa minypa wupa gu-ngarnama gun-gata Burr-guya Gun-japurra Rrawa, gatiya mu-ji mun-gata minypa goldan jutkich \pn (suitcase)\pn* mu-maya, mun-gata minypa wupa mun-nardiya birripa mbi-jolartchinga, mu-yunya japalana ana-guyinda goldan a-maya mun-nerranga mun-gata balaja Wangarr burr-wuna aburr-yigipa gu-galiya yerrcha minypa birripa gu-werrapa mbi-barra aburr-ni gun-gata Mojich \pn (Moses)\pn* burr-ganyja a-bamuna. Rrapa barrwa minypa gubu-jolartchinga wupa mu-gata jutkich mu-maya, gata gu-yunya Aran \pn (Aaron)\pn* gun-nika gun-jong gun-gata nipa gu-ganyja a-workiyana minypa gipa gun-gorla, wurra barrwa jarlawurra gu-bena. Rrapa mola barrwa gubu-jolartchinga wupa mu-gata jutkich mu-maya, gata gu-yunya abirri-jirrapa jandarra gun-gata minypa Mojich a-wukurrjinga joborr.\x + \xo 9:4 \xt Exodus 30:1-6; 25:10-16; 16:33; Numbers 17:8-10; Exodus 25:16; Deuteronomy 10:3-5\x* \v 5 Rrapa waykin m-bama mun-gata jutkich mu-maya abirri-gata abirri-jirrapa birripa burrbi-jarlapuna minypa waykin abirri-guyinda. Bitipa balpal abirri-mernda waykin jutkich m-bama abirri-gorlkakaja abirri-ji, wupa ngika, wurra waykin gun-gata minypa nipa Wangarr wugupa burrwa aburr-yigipa gu-galiya yerrcha baywarra gu-negarra burrwa a-workiyana gun-nerra birripa jama aburr-ji. Gu-gurda ngacha gun-gata gun-japurra rrawa, wurra gun-balmapa ngika barra mu-nguy ngu-ngurrja gun-gata.\x + \xo 9:5 \xt Exodus 25:18-22\x* \p \v 6 Birripa aburr-yinagata gubi-jarlapuna, ganapiya. Lika junggay yerrcha aburr-barrngumurra aburr-workiyana wupa gu-ngarnama gu-guta gu-rrenyjiya rrapa jama aburr-ji.\x + \xo 9:6 \xt Numbers 18:2-6\x* \v 7 Wurra jarra gun-gata gu-ngarnama jurdach gu-ji, nipa wupa ngardapa junggay wana an-babalapa a-barrngumurra a-workiyana. Minypa rarranyjarr gu-ji gu-workiyana, nipa ana-ngardapa ana-goma gu-negarra a-barrngumurra a-workiyana. Rrapa gun-narda borijipa ngika, wurra jarra maningan mu-ganyja a-barrngumurra a-workiyana, a-wuna Wangarr. Gala yapa nipa Wangarr gu-borrwujarna gun-gata minypa nipa junggay an-nerra rrapa minypa gu-galiya yerrcha werra aburr-negiyana aburr-workiyana.\x + \xo 9:7 \xt Leviticus 16:2-34\x* \v 8 Gu-gata ngacha minypa Mern An-mawunga nipa arr-gurdagurdarraja a-nirra minypa gu-galiya yerrcha gala aburr-yinmiyarna aburr-barrngumiyarna wupa gun-gata Burr-guya Gun-japurra Rrawa minypa gu-guta gu-rrenyjiya gu-ngarnama burdak gu-jinyjapa nuwurra waypa Jesus a-juwuna rrapa malarrka mu-gorndiyana. \v 9 Minyja bubu-borrwa: Gun-gata gu-guta gu-rrenyjiya gu-ngarnama, gun-narda arrburrwa nguburr-gurdiya nguburr-ninyarra minypa gun-maywapa ranginy. Minypa gun-burral gun-gata minypa an-gugaliya a-wucha a-workiya Wangarr mun-nigipa rrapa minyjak a-burnda nula a-workiya burr-guta, gun-narda gala gu-yinmiya a-wepa an-gata an-gugaliya rraka nipa wuparnana a-galiya minypa nipa an-mola. Wurra gun-nyagara. \v 10 Wurra gu-gata ngacha janara nipa jarra balaja nula rrapa darda gun-gunegiya nula, gun-nardiya wupa. Minypa joborr gu-yurra gu-workiya, gun-narda arrburrwa nguburr-burral yarlanga nguburr-gatiya wupa nuwurra waypa Wangarr jechinuwa gu-nega arrburrwa rum. \s1 Christ Mun-nika Maningan Arr-wepana \p \v 11 Wurra gipa gugu nipa Christ a-bena, nipa an-gata wana an-babalapa junggay gun-gata nula gun-molamola gun-guyinda nipa guna-ganyja. Minypa nipa a-barrngumurra gun-molamola rrawa ngika minypa wirnin mun-gata birripa mbi-gupuna, ngika minypa gu-guniya gu-rrawa, wurra jarra burr-guya gun-molamola jarra nipa a-barrngumurra, ay-bena, \v 12 minypa nipa ana-ngardapa ana-goma gu-negarra nipa a-barrngumurra Burr-guya Gun-japurra Rrawa. Rrapa maningan mun-gata minypa nipa mu-ganyja a-bamuna, a-barrngumurra yi-gata, mun-narda ngika nanikut \pn (nanny goat)\pn* mun-nika, rrapa bulugi \pn (bullock)\pn* mun-nika ngika, wurra mun-nigipa maningan jarra. Gu-gurdiya ngacha minypa nipa gu-menga arrburrwa warrpam arr-gurdiya gorlk gun-gata minypa ngayburrpa barra wanngu nguburr-nipa barra nguburr-workiya. \p \v 13 Minyja bubu-borrwa: Gu-galiya yerrcha aburr-gata gala gun-mola burrwa rraka gu-janara aburr-boy minypa gu-guna gu-yika gu-rrawa, birripa aburr-garlmiyapa aburr-wurlurrbiya aburr-workiya minypa nanikut rrapa bulugi ji-maningan, rrapa minypa gun-nyimaga gu-guyinda jin-delipa bulugi jin-donga. Aburr-yinagata aburr-wurlurrbiya aburr-workiya gu-gata wenga barra minypa aburr-mola aburr-ni rrapa gu-janara aburr-boy.\x + \xo 9:13 \xt Leviticus 16:15-16; Numbers 19:9,17-19\x* \v 14 Wurra gu-gata ngacha darda gun-gunegiya marr gu-yinaga gun-mola. Wurra gun-guna gun-geka minypa nipa Christ mun-nika maningan arr-wepana, gu-gurda ngacha minypa ngayburrpa nguburr-galiyarra wuparnana minypa gala barrwa gun-nga jal nguburr-ni, marrban gun-gata gun-guwarr gun-guyinda darda gun-gunegiya burr-guta. Ngardawa Christ an-gata gala gun-nga gun-nerra gu-rrimangarna, nipa minypa Wangarr An-mawunga an-gata ay-nirrapa ay-workiya wugupa nula, nipiya Christ an-burral a-wuyana nula Wangarr. Gu-gurda ngacha minypa Christ arr-wepana, nyanma gun-guwarr gun-guyinda minypa darda gun-gunegiya gala mola gu-yu arrburrwa, wurra jarra minypa jama nguburr-ji barra nula nguburr-workiya Wangarr an-gata ay-nirrapa ay-workiya. \p \v 15 Gun-narda nula — minyja ngardawa nipa Christ mun-nika maningan arr-wepana, ngaja, ngarla — gun-nardiya nula nipa gojilapa a-jirra burrwa Wangarr rrapa gu-galiya yerrcha, rrapa aburr-molamola burr-nenga nula Wangarr gun-gata nula gun-geka rum. Barra minypa Wangarr burr-yika gu-ngarda yerrcha aburr-gata nipa a-gonyjinga burrwa birripa gubu-ma barra gun-gata nipa gochila bin-dana gun-birripa barra gu-nipa barra burrwa gu-workiya. Minyjiya. Nipa gun-mola burrwa birripa barra gubu-ma, ngardawa gun-gata bapurr gu-yu yanma gu-lirrjiyana burrwa gun-gata minypa birripa werra aburr-negiyana aburr-workiyana, gun-guwarr rum gu-yu. \p \v 16 Minyja bubu-borrwa gun-maywapa ranginy: An-gugaliya wengga gu-barnjinga a-workiya minypa ana-nga gu-ma barra gun-gata nipa gu-bawa, wurra nipa an-gata an-gugaliya a-juwa barra mu-ngoyurra, \v 17 nuwurra jurdach gubu-ma barra. Minyjiya. Wengga gun-gata nipa gu-barnjinga minypa ana-nga gu-ma barra gun-nga nipa gu-bawa, gun-narda borijipa gu-jirra gu-workiya wengga nuwurra waypa nipa a-juwa barra. \v 18 Rrapa gu-gatiya ngacha minypa barrwa gun-guna gun-maywapa ranginy: Minypa Wangarr gu-barnjinga gun-nigipa rum rrapa joborr burr-guta mu-ngoyurra, birripa gubu-mungbuna aburr-workiyana minypa mu-maningan minyjak abu-buna. \v 19 Minypa gun-gatiya waypa Mojich gu-ngurrjinga burrwa wurra gama gorlk gun-bulapalawa joborr gun-guyinda Wangarr burr-wuna, lika nipa mu-menga maningan jin-delipa bulugi mun-nika rrapa nanikut mun-nika. Lika nipa m-balagarrgurrana burr-bugula, lika gu-menga jarlawurra gun-gata gun-nelangga yichap \pn (hyssop)\pn* rrapa barrwa raman maningan a-maya, lika mu-wurlurrbuna mun-gata jurra gun-gata joborr gu-yunya, rrapa gu-galiya yerrcha burr-guta nipa burr-wurlurrbuna. \v 20 Minypa nipa a-wena, “Mun-guna maningan gun-burral gu-nenga gun-gata rum Wangarr gu-barnjinga ana-gorrburrwa.”\x + \xo 9:20 \xt Exodus 24:6-8\x* \v 21 Rrapa barrwa nipa a-yinagata burr-maningan mu-wurlurrbuna mun-gata wirnin, rrapa barrwa gu-wurlurrbuna gun-nga gun-gata minypa junggay an-guyinda gu-menga a-workiyana rrapa jama a-ji.\x + \xo 9:21 \xt Leviticus 8:15\x* \v 22 Gu-gatiya ngacha joborr. Minypa gun-jaranga gun-guyinda mu-maningan gun-mola gubi-nenga aburr-workiya, rrapa gu-galiya yerrcha burr-guta Wangarr gala baywarra gu-nega burrwa gun-gata birripa werra aburr-negiyana wurpiya minyja maningan mu-jortcha.\x + \xo 9:22 \xt Leviticus 17:11\x* \s1 Christ Ana-ngardapiya Ana-goma Gu-negarra A-rorrchinga Arrburrwa Gun-nerra \p \v 23 Warrpam gun-gatiya gun-maywapa ranginy minypa gun-burral waykin gun-guyinda guna-boya. Wurra marrban gun-gata gun-maywapa ranginy wupa, wurra birripa gun-mola gubi-negarra aburr-workiyana nula Wangarr minypa burr-maningan minyjak mun-nika. Wurpa lika gu-gata ngacha darda gun-gunegiya marr gu-yinanga gun-mola. Wurra jarra gun-burral gun-guyinda gun-gaba waykin gipa gun-mola gugu ngardawa darda gun-gunegiya nyanma gun-molamola. \v 24 Ngardawa nipa Christ a-barrngumurra gun-burral gun-japurra rrawa, ngika minypa gun-gata gun-mawunga an-gugaliya gu-jarlapuna. Wurra nipa Christ a-barrngumurra yi-gatiya waykin Wangarr a-ninyarrapa, lika nipa an-gatiya gugu arrburrwa an-ngayburrpa wana an-babalapa junggay. \v 25 Minypa nipa ana-ngardapa ana-goma a-wuyana nula Wangarr, ganapiya; gala ana-jaranga ana-goma gu-nengarna. Nipa ngika minypa an-gata Ju \pn (Jew)\pn* an-guyinda wana an-babalapa junggay rarranyjarr gu-yerrnyjinga a-workiyana, a-barrngumurra a-workiyana gun-gata Burr-guya Gun-japurra Rrawa minypa maningan mu-ganyja a-workiyana, a-barrngumurra, wurpa lika mun-nigipa ngika mun-gata. \v 26 Gu-gurda ngacha nipa Christ gala a-yinmiya minypa mu-ngoyurra gun-nardiya rrawa gu-jarlapuna rrapa barrwa gun-guniya mu-nguy ana-jaranga ana-goma gu-nega a-jortcha a-workiya. Ngika. Wurra jarra gun-nardiya wupa gugu minypa gun-guniya rrawa gu-wulebiya gu-boya, nipa ana-ngardapiya ana-goma gu-negarra nipa ana-bona, a-rorrchinga arrkula warrpam arr-gurdiya gorlk gun-gata minypa ngarripa werra arr-negiyana. Minypa aburr-gata mu-ngoyurra aburr-ni, rrapa minypa gun-guniya ngarripa arr-nirra, rrapa aburr-werranga burr-guta minypa aburr-ni barra, nipa a-rorrchinga arrkula gun-nerra. Nipa a-yinagata jama a-ji minypa nipa an-burral a-wuyana nula Wangarr, nipa a-juwuna arrburrwa. \v 27 Rrapa gun-gata minypa Wangarr gu-borrwurra rrapa an-gugaliya ana-ngardapa ana-goma gu-nenga a-workiya a-juwiya nuwurra waypa jurdach nipa Wangarr a-yinmiya barra a-wengga, \v 28 gu-gurda ngacha minypa warlaman nguburr-gurdiya gorlk nipa Christ ana-ngardapiya ana-goma gu-negarra a-juwuna arrburrwa minypa a-rorrchinga arrburrwa gun-nerra. Rrapa jurdach waypa nipa ana-jeka barra, gun-gata ngika minypa barrwa gun-nerra a-rorrcha, wurra jarra minypa wanngu arr-nega barra nguburr-gata minypa marr ngubu-ganyja nula gu-yinpa barra nipa a-bengga.\x + \xo 9:28 \xt Isaiah 53:12\x* \c 10 \p \v 1 Joborr gun-gata minypa Mojich \pn (Moses)\pn* gu-barnjinga arrburrwa, gun-narda minypa gun-mawunga wola gun-guyinda, ngika gun-gata gun-burral minypa Christ jurdach guna-ganyja arrburrwa gun-molamola janguny. Minypa gu-gata gu-joborr Mojich gu-barnjinga birripa minypa aburr-jaranga aburr-goma gubi-nenga minypa birripa abu-wucha aburr-workiya Wangarr gun-maywapa gun-guyinda, wurra gu-gata ngacha gala gu-yinmiya aburr-molamola warrpam burr-nega aburr-gata minypa yi-gurrepa aburr-negiya nula Wangarr. \v 2 Wurra minyja aburr-molamola burr-nengarna, wurpa lika an-nga nula mola mu-nguy aburr-jaranga aburr-goma gubi-nenga aburr-workiya Wangarr abu-wucha aburr-workiya gun-maywapa gun-guyinda? Wurra gu-galiya yerrcha aburr-gata aburr-marrngoypiya nula aburr-workiya Wangarr, minyja gu-gata gu-guyinda burr-wepangarna, birripa gala aburr-yinmiyarna mu-nguy aburr-galiyarna wupa aburr-ngurrnga minypa birripa werra aburr-negiyana. \v 3 Wurra jarra gu-gata ngacha gu-janara minypa rarranyjarr gubi-yerrnyjinga aburr-workiya, birripa gubu-borrwuja aburr-workiya minypa birripa werra aburr-negiyana. \v 4 Minyjiya. Ngardawa bulugi mun-nika maningan rrapa nanikut mun-nika gala mu-yinmiya a-wepa an-gugaliya gun-gata minypa nipa werra a-negiyana. \p \v 5 Gun-narda nula Christ a-wena, nipa ana-garlmuna minypa ana-bona gu-guna rrawa. Minypa nipa a-wena nula Wangarr, a-yinanga nula, \q1 “Nginyipa gala jal nyi-ni gun-gata minypa gu-galiya yerrcha bubu-wucha aburr-workiya gun-nga rrapa minyjak abu-burnda ngguluwa, \q2 wurra jarra nginyipa nguna-jarlapuna ngu-burral. \q1 \v 6 Nginyipa gala ny-marrkapcha gun-gata minypa birripa minyjak abi-yalpurda nggula, laka abu-ganyja \q2 nginyipa barra baywarra nyi-nega burrwa birripa aburr-yinmiyana werra aburr-negiyana. \q1 \v 7 Lika ngaypa ngu-wena, ‘Minyja nguna-na, ngaypa ng-gunaga \q2 barra ngu-yirda minypa nginyipa jal nyi-ni, \q3 ngardawa nginyipa Wangarr.’ \q1 Ngardawa mu-jurra gu-yurra janguny gu-yinagata gu-weya, \q2 nguna-ngurrjinga ngaypa.”\x + \xo 10:7 \xt Psalms 40:6-8\x* \m \v 8 Christ a-yinagata a-wena minypa gun-gata mu-ngoyurra: “Nginyipa gala jal nyi-ni rrapa nginyipa gala ny-marrkapcha gun-gata minypa birripa minyjak abu-burnda nggula, rrapa mola an-ngiya bubu-wucha, rrapa mola minyjak abi-yalpurda nggula, laka abu-ganyja barra minypa baywarra nyi-nega burrwa minypa birripa aburr-yinmiyana werra aburr-negiyana. Gu-gata ngacha nginyipa gala jal nyi-ni.” Nipa Christ a-yinagata a-wena rrapa gu-ngurrjinga gu-gatiya ngacha janara, marrban Wangarr nipa mu-ngoyurra gu-barnjinga burrwa. \v 9 Lika barrwa nipa Christ a-yinagata a-wena minypa gun-guna: “Minyja nguna-na, ngaypa ng-gunaga barra ngu-yirda minypa nginyipa jal nyi-ni.” Minypa Wangarr a-murnamepiyana gun-gata janara gu-ji gu-workiyana rrapa minypa gun-geka gu-barnjinga. \v 10 Rrapa gun-gata minypa nipa Wangarr jal a-ni — minyja gun-narda minypa nipa Jesus a-juwuna arrburrwa — gu-gatiya wenga minypa nipa Wangarr nguburr-molamola arr-negarra nguburr-yigipa gugu gu-galiya yerrcha. Minypa Jesus Christ ana-ngardapiya ana-goma gu-negarra nipa an-burral a-wuyana nula Wangarr, nipa a-juwuna arrkula warrpam arr-gurdiya gorlk rrapa minypa aburr-gata mu-ngoyurra aburr-ni burr-guta. \p \v 11 Ju yerrcha junggay an-guyinda jama a-jirra a-workiya minypa mu-nguy ana-jaranga ana-goma gu-nenga a-workiya nipa a-wucha a-workiya Wangarr gun-gata gun-maywapa gun-guyinda. Wurra gun-narda gala gu-yinmiya gun-nerra gu-rorrcha.\x + \xo 10:11 \xt Exodus 29:38\x* \v 12 Wurra Christ nipa jarra ana-ngardapiya ana-goma gu-negarra nipa a-wuyana nula Wangarr minypa a-juwuna arrburrwa rrapa gun-nerra a-rorrchinga, lika a-rakaja Wangarr ana-gera ana-munganaguwa. \v 13 Rrapa gatiya nipa marr gu-ganyja a-nirra nuwurra aburr-yigipa aburr-bachirra nula nipa Wangarr ay-gaba burr-nega barra, gipa minypa a-barnjinga Christ mu-ngoyurra a-ji barra burrwa.\x + \xo 10:13 \xt Psalms 110:1\x* \v 14 Minypa gun-gata Christ ana-ngardapiya ana-goma gu-negarra nipa a-wuyana nula Wangarr, gu-gurda ngacha minypa aburr-molamola warrpam burr-negarra aburr-gata aburr-yinmiyapa gu-galiya yerrcha minypa nipa burr-wepana; rrapa birripa gala barrwa gun-nga jal aburr-ni janara gun-guyinda. \p \v 15 Rrapa Mern An-mawunga arr-gurdagurdarraja gun-gata gun-burral minypa gun-gata nipa a-wena, \q1 \v 16 “Gun-gata guna-bamburda ngaypa ngu-barnja barra burrwa janguny minypa gu-guna ngacha: \q1 Gun-ngaypa joborr ngaypa ngu-barnja barra m-birripa mu-molma, \q2 rrapa minypa ngu-wukurrja barra birripa aburr-bama.”\x + \xo 10:16 \xt Jeremiah 31:33\x* \m \v 17 Rrapa minypa barrwa a-wena, \q1 “Ngaypa gala barra ngu-borrwa barrwa gun-gata minypa birripa werra aburr-negiyana rrapa gun-nerra jama aburr-ji.”\x + \xo 10:17 \xt Jeremiah 31:34\x* \m \v 18 Gu-gurda ngacha janguny. Rrapa minypa nipa Wangarr gipa baywarra gu-negarra arrburrwa gun-nerra, gala gun-nga barrwa ngayburrpa barra ngubu-wu gun-gata nula gun-nerra. \s1 Guwa — Yi-gurrepa Nguburr-negiya Barra Nula Wangarr \p \v 19 Ganapiya, jela, worla, lika ngayburrpa gala nguburr-gurkuja, wurra gipa gun-mola arrburrwa ngayburrpa barra nguburr-boy, nguburr-barrnguma yi-gata Burr-guya Gu-japurra Gu-rrawa waykin. Ngardawa Jesus a-jortchinga arrburrwa, gu-gurda wupa nyanma. \v 20 Minypa nipa jarlakarr gun-geka gu-barnjinga arrburrwa ngayburrpa barra nguburr-barrnguma minypa gun-maywapa ranginy gata wupa gu-ngarnama mun-gata malarrka mu-ngoyurra m-balcha mu-yu rrapa mu-gorlkakaja burrwa mu-ji mu-workiyana. Minypa jarlakarr Jesus gu-barnjinga wanngu gun-guni, nipiya an-burral jarlakarr. Minypa a-juwuna, nipa mun-gata malarrka mu-yerayeragujamiyana. \v 21 Ngayburrpa Wangarr nguburr-yika gu-galiya yerrcha ngubi-rrimanga wana an-babalapa junggay arr-jarlapurda arr-ganyja. \v 22 Guwa, yi-gurrepa nguburr-negiya nula Wangarr minypa nguburr-molamola nguburr-burral gu-galiya yerrcha gala nguburr-jeka nguburr-workiya, wurra minypa burr-guya marr nguburr-balcharra nula nipa. Minypa an-ngayburrpa wana an-babalapa junggay arr-wepana wuparnana, rrapa gala barrwa nguburr-galiya arrburrwa nguburr-workiya jimarn jarra ngayburrpa nguburr-werra; wurra jarra minypa nipa arr-wepana gu-bugula gu-rrewarrga.\x + \xo 10:22 \xt Leviticus 8:30; Ezekiel 36:25\x* \v 23 Ngayburrpa barra mu-nguy burr-guya ngubi-rrima gun-gata janguny nipa arr-wuna. Gala barra nguburr-jeka. Ngardawa an-gata gochila an-dana, nipa mu-nguy gu-borrwuja. \v 24 Wurra ngayburrpa barra ngubu-borrwa nguburr-workiya nguburr-yinmiya barra nguburr-jalkakiya barra nguburr-workiya gu-gapa gu-guta, minypa gurrurta ngubi-rrima barra arrburrwa gu-gapa gu-guta rrapa gun-molamola jama nguburr-ji. \v 25 Rrapa gun-gata minypa ngayburrpa nguburr-mulpiya nguburr-workiya nuluwa Wangarr, gun-narda ngayburrpa gala barra ngubu-bawa minypa aburr-werranga gubu-bawuja aburr-workiya. Wurra jarra mu-nguy derta nguburr-negiya barra nguburr-ni gu-gapa gu-guta minypa gun-guniya gugu ngubi-nacha nguburr-nirra ngardawa yi-gurrepa gu-jirra gu-boya nula Jesus ana-jeka barra. \p \v 26 Ngardawa ngayburrpa nguburr-guna gipa marn․gi nguburr-ni gun-gata gun-burral janguny. Wurra minyja gun-nerra ngubu-borrwuja rrapa jama nguburr-jirra nguburr-workiya, gun-narda minypa gala barrwa gun-nga rraka Wangarr ngubu-wu minypa nipa barra baywarra gu-nega arrburrwa gun-nerra. Wurra gun-nyagara. \v 27 Wurra jarra nguburr-gurkujarra gun-gata mari guna-bamburda rrapa bol burr-guya gu-rrongga gu-jirra, gu-gatiya minypa aburr-mungbiyapa barra aburr-rro aburr-gata minypa aburr-bachirra nula Wangarr.\x + \xo 10:27 \xt Isaiah 26:11\x* \v 28 Minypa gun-maywapa ranginy ana-nga an-gata ngoyurra a-yerryerrmiyana nula joborr gun-gata minypa Mojich gu-barnjinga, ana-gata ngacha an-gugaliya a-juwuna a-workiyana minypa abirri-jirrapa gu-galiya yerrcha wurra waygaji abirri-jirrapa an-ngardapa abu-ngurrjinga nipa a-yinmiyana gun-nerra jama a-ji. Minypa gun-gata gun-ganawa burrwa janguny birripa abu-ngurrjinga, lika nipa a-juwuna rrapa gala ana-nga a-gunggajingarna nula; wurra gun-nyagara.\x + \xo 10:28 \xt Deuteronomy 17:6; 19:15\x* \v 29 Wurra gun-gata mari marr gu-yinanga wana, wurra gun-guna jarra wana gun-bapala. Minyja bubu-borrwa: Ana-nga minypa ngoyurra a-yerryerrmiyana nula An-walkurpa Wangarr rrapa mun-nerra mu-negarra mun-nigipa maningan mu-gata a-wepana, mu-gata ngacha minypa gu-mungbuna rum gun-guna jurdach Wangarr gu-barnjinga arrburrwa — ana-nga minypa a-yinagata a-jurnarranapa An-mawunga an-gata gun-gugunggaja gu-rrimanga — ana-gata ngacha an-gugaliya mari wana gu-ma barra.\x + \xo 10:29 \xt Exodus 24:8\x* \v 30 Ngardawa ngayburrpa marn․gi nula an-gata a-wena, “Ngaypiya ngardapa ngapa barra nguburr-bu aburr-gata minypa gala jal aburr-nirrarna apula.” Rrapa minypa barrwa a-wena, “Wangarr burr-nacha a-nirra aburr-yigipa gu-galiya yerrcha nuwurra a-yinmiya barra a-wengga.”\x + \xo 10:30 \xt Deuteronomy 32:35,36\x* \v 31 Wangarr an-gata ay-nirrapa ay-workiya minyja nipa a-bachirramiya arrkula, gun-narda minypa burr-guya arr-gurkujarra, ngaja, ngarla! \p \v 32 Bubu-borrwa gun-gata minypa ana-goyburrpa nyiburr-yinmiyana nyiburr-bamuna gurda, minypa gun-gata ana-goyburrpa nyibi-nana gun-gujayanaya Wangarr a-jayanayana ana-gorrburrwa, rrapa gu-gata wenga marr nyiburr-balcha nula nyiburr-bamuna marrban gun-gata gun-derta nyibu-barripuna rrapa burr-guya gun-nerra gu-ni ana-gorrburrwa. \v 33 Minypa aburr-werranga nyirrbu-borrkpuna rrapa werra nyirrbu-buna ana-goyburrpa gatiya minypa wurra gama gorlk nyirrbi-nana aburr-ni. Rrapa minypa gun-nerranga, ana-goyburrpa nyirrbu-burdimarra aburr-gata minypa gu-yinagata gun-nerra gu-ni burrwa, \v 34 rrapa nyiburr-gunggajinga burrwa brichina \pn (prisoner)\pn* aburr-ni. Rrapa minypa barrwa gun-nerranga, ana-goyburrpa nyiburr-marrkapchinga marrban aburr-gata aburr-bachirra nyirrbu-gaypuna gun-nga burr-guta nyibi-rrimarra. Minypa ana-goyburrpa nyibu-borrwurra gun-gata birripa nyirrbu-gaypuna gu-gata ngacha marr gu-yinanga gun-mola, wurra ana-goyburrpa jarra nyibi-rrimanga gun-molamola gala gu-yinmiya gu-boy. \p \v 35 Ganapiya, lika gala barra nyiburr-jeka rrapa gala barra nyiburr-gurkuja, marrban gun-nga. Wurra mu-nguy marr buburr-balcha nula Wangarr. Gu-gurda ngacha minypa burr-guya gun-molamola guna-jeka barra ana-gorrburrwa. \v 36 Ana-goyburrpa mu-nguy nyiburr-jinyjapa barra nyiburr-workiya minypa ana-goyburrpa Wangarr nyiburr-yika gu-galiya yerrcha. Gu-gurda ngacha minypa nyiburr-yinda minypa Wangarr jal a-nirra ana-gorrburrwa rrapa nyibu-ma barra nipa minypa gochila an-dana. \v 37 Minypa janguny mu-jurra gu-yurra gu-yinaga, \q1 “Burdak gun-baykarda ngika, \q2 wurra an-gata ana-boya \q3 nipa a-bengga barra. \q1 Gala a-yinmiya gun-baykarda gu-nega. \q1 \v 38 Aburr-gata minypa jechinuwa aburr-nirra apula, \q2 birripa minypa wanngu aburr-nipa barra aburr-workiya \q3 minypa birripa marr aburr-balcha apula. \q1 Wurra minyja ana-nga nguna-gengama, \q2 ngaypa gala ngu-yinmiya ngu-japurramaya nula an-gata.” \m Gu-yinagata gu-yurra janguny.\x + \xo 10:38 \xt Habakkuk 2:3-4\x* \v 39 Wurra ngayburrpa ngika minypa aburr-gata abu-gengamanga aburr-workiya Wangarr rrapa aburr-lijiwarriya. Wurra ngayburrpa jarra marr nguburr-balcharra rrapa wanngu nguburr-nirra. \c 11 \s1 Minypa Marr Aburr-balcha \p \v 1 Ana-nga an-gata marr a-balcharra, nipa minypa wuparnana a-galiyarra burraya nipa gu-ma barra gun-gata gochila gochila gun-gurra. Minypa nipa marn․gi nula gun-gata marrban gala gu-nacharna. \v 2 Gu-gurda ngacha minypa aburr-ngayburrpa nyanyapa arrburra yerrcha marr aburr-balcha nula Wangarr rrapa gu-gata wenga nipa burr-ngurrjinga aburr-molamola. \p \v 3 Ngayburrpa marr nguburr-balcharra nula Wangarr, rrapa gu-gurdiya ngacha minypa ngayburrpa marn․gi minypa Wangarr gu-yigipa gu-wengga gu-jarlapuna rrawa. Minypa gun-gata ngayburrpa gala nguburr-yinmiya ngubi-na, gu-gatiya wenga gugu gun-guniya rrawa gu-jirra ngayburrpa ngubi-nacha nguburr-workiya.\x + \xo 11:3 \xt Genesis 1:1; Psalms 33:6,9; Jon 1:3\x* \p \v 4 Rrapa Aybul \pn (Abel)\pn* marr a-balcha nula Wangarr, rrapa gu-gurda ngacha minypa minyjak a-buna nula minypa nipa Wangarr gu-nana gun-gata gun-molamola rrapa ngika minypa gun-gata Geyin \pn (Cain)\pn* balaja a-wuna rrapa nipa Wangarr gala a-marrkapchingarna nula. Minypa Aybul marr a-balcha nula Wangarr rrapa gu-gata wenga Wangarr a-nana Aybul nipa an-jechinuwa. Aybul a-juwuna. Wurra wuriya gun-gata. Wurra nipa mu-nguy a-weya arrburrwa a-nirra minypa nipa a-yinmiyana marr a-balcha nula Wangarr.\x + \xo 11:4 \xt Genesis 4:3-10\x* \p \v 5 Rrapa Yinok \pn (Enoch)\pn* marr a-balcha nula Wangarr, rrapa gu-gata wenga Wangarr a-menga, a-ganyja waykin minypa nipa Yinok gala gun-gujuwa gu-nacharna. Birripa aburr-wechawecha nula, wurra gala abu-barripungarna, ngardawa Wangarr a-menga. Minypa mu-jurra gu-yurra, mu-ngoyurra Wangarr a-japurramayana nula Yinok, nuwurra jurdach waypa a-menga, a-ganyja waykin.\x + \xo 11:5 \xt Genesis 5:21-24\x* \v 6 Wurra Wangarr gala a-yinmiya a-japurramaya nula ana-nga, wurpa lika minypa ana-nga marr a-balcha nula. Minypa ana-nga yi-gurrepa a-negiya nula Wangarr, an-gata an-gugaliya nipa gu-borrwa barra minypa Wangarr an-gatiya, rrapa minypa nipa a-gunggajinga burrwa a-workiya aburr-gata minypa aburr-wecharra nula aburr-workiya. \p \v 7 Rrapa Nowa \pn (Noah)\pn* marr a-balcha nula Wangarr, rrapa gu-gurda ngacha minypa nipa a-galiyana nula Wangarr nipa a-gelamajortkarra minypa gun-nerra guna-bamuna gu-gata ngacha minypa an-gugaliya gala mu-ngoyurra gu-nacharna a-workiyarna. Minypa Nowa a-galiyana nula Wangarr rrapa michiyang mu-jarlapuna barra minypa burr-bapala burr-jawa aburr-yigipa wanngu aburr-ni. Gu-gurda ngacha minypa Nowa burr-gurdagurdarrana wurra gama gorlk minypa Wangarr burr-bu barra, wurra minypa nipa Nowa Wangarr ana-nyala a-nana an-jechinuwa ngardawa minypa marr a-balcha nula nipa Wangarr.\x + \xo 11:7 \xt Genesis 6:13-22\x* \p \v 8 Rrapa Aybriyam \pn (Abraham)\pn* marr a-balcha nula Wangarr, rrapa gu-gurda ngacha minypa nipa Aybriyam gu-yagurrmurra nula. Minypa gun-gata waypa nipa Wangarr a-gonyjinga nula barra a-boy gu-werranga rrawa gochila gochila gun-gurra, nipa Aybriyam gu-yagurrmurra nula. Minypa nipa gu-bawuna a-bona gun-nigipa rrawa marrban nipa gala marn․gi a-yinda barra a-boy.\x + \xo 11:8 \xt Genesis 12:1-5\x* \v 9 Wurra nipa marr a-balcha nula Wangarr, rrapa gatiya a-ninya Wangarr gochila a-rrana gun-gata rrawa, wurra minypa birripa gubu-borrwurra jimarn jarra nipa gu-werranga gu-rrawa wenga. Minypa nipa a-ninya wirnin wupa mu-gupuna a-workiyana, rrapa an-nigipa walkur Ayjek \pn (Isaac)\pn* rrapa nipa an-gata a-bokamurra Jeykap \pn (Jacob)\pn* bitipa burr-guta abirri-yinagatiya, minypa wugupa nula Aybriyam gubi-rrimarra gun-ganawa gochila gochila gun-gurra.\x + \xo 11:9 \xt Genesis 35:27\x* \v 10 Ngardawa Aybriyam marr gu-ganyja nula gun-gaba gu-murnangana rrawa Wangarr gu-borrwurra rrapa gu-jarlapuna, gun-gatiya minypa gu-jipa barra gu-workiya waykin minypa nipa Wangarr nawanawa a-ni rrapa derta gu-negarra. \p \v 11 Rrapa gun-gata minypa Aybriyam marr a-balcha nula Wangarr, gu-gurda ngacha minypa nipa an-gubokamapa a-ni, wurra marrban gapula a-ni rrapa nipa Jera \pn (Sarah)\pn* gala delipa a-manggarna, wurra jin-nyagara burdak. Ngardawa nipa Aybriyam gu-borrwurra nula Wangarr an-gata gochila gochila an-gurrapa, minypa nipa gala a-yinmiya a-bamapa gun-gata gochila a-rrana.\x + \xo 11:11 \xt Genesis 18:11-14; 21:1-2\x* \v 12 Gu-gurda ngacha minypa an-ngardapa an-gugaliya nyanma — marrban an-gata an-gugaliya gapula a-ni rrapa minypa gala a-yinmiyarna a-bokamungarna a-nirrarna — wurra jarra nipiya nyanma aburr-jaranga gu-galiya yerrcha aburr-ni minypa jin-gata gata jin-guyinda waykin rrapa minypa jaranga an-gata gu-bachirra a-yurra gala ana-nga rrapa a-yinmiya a-ngurrja rrapa jiny-nyurrja.\x + \xo 11:12 \xt Genesis 15:5; 22:17; 32:12\x* \p \v 13 Aburr-gurdiya ngacha minypa mu-ngoyurra aburr-ni rrapa marr aburr-balcha nula Wangarr, birripa mu-nguy marr aburr-balcha nula aburr-ni minypa birripa aburr-juwuna, burrbu-jurnumbuna, wurra marr aburr-balcha nula aburr-ni aburr-workiyana. Minypa birripa gala gubu-manggarnapa gun-gata gochila gochila gun-gurra gun-guyinda; wurra burdak. Wurra jarra minypa aburr-bama wupa gubi-nana aburr-ni, aburr-marrkapchinga aburr-ni gun-gata nula minypa balay wenga gubi-nana aburr-ni. Rrapa minypa aburr-ngurrjiyana aburr-workiyana minypa wuriya gun-guna rrawa aburr-ni, wurra jarra gu-werranga gu-rrawa wenga.\x + \xo 11:13 \xt Genesis 23:4; 1 Chronicles 29:15; Psalms 39:13\x* \v 14 Aburr-gurdiya ngacha gu-galiya yerrcha minypa aburr-yinagata aburr-weya aburr-workiya, birripa yarlanga gubi-nenga minypa birripa burr-guya gubu-borrwuja aburr-nirra aburr-workiya burraya gubu-ma barra gun-birripa rrawa. \v 15 Minyja birripa gubu-borrwujarna aburr-nirrarna gun-gata rrawa yinda wenga aburr-bona gurda, birripa aburr-jekngarna gugu. \v 16 Wurra jarra birripa gubu-borrwurra aburr-ni gun-molamola rrawa, minypa gun-gata mu-ngoyurra aburr-ni rrawa marr gu-yinanga gun-mola. Birripa jal aburr-ni gun-gata rrawa Wangarr a-nirra, rrapa gun-nardiya gugu minypa nipa Wangarr gala a-yinmiya burr-gengama a-ni minypa birripa abu-burrmaymburda aburr-workiya nipa Wangarr, wurra jarra gipa nawanawa a-ni burrwa gun-gata rrawa. \p \v 17 Gun-gatiya minypa Aybriyam marr a-balcha nula Wangarr, gu-gurda ngacha minypa nipa a-wuna Wangarr an-gata Ayjek minypa Wangarr a-ngunyangunyjiya nula Aybriyam minyja nipa bama a-jirra an-ngardapa. Aybriyam an-gatiya gochila an-gurrimapa. Wurra wuriya gun-gata. Wurra nipa nawanawa a-ni jimarna barra an-nigipa an-ngardapiya an-walkurpa a-bu nula Wangarr.\x + \xo 11:17 \xt Genesis 22:1-14\x* \v 18 An-gata delipa Wangarr gipa mu-ngoyurra a-ngurrjinga nula Aybriyam, a-yinanga a-wena, “Ana-gatiya Ayjek nyanma aburr-nginyipa gu-galiya yerrcha aburr-jaranga aburr-ni barra.” Wurra wuriya. Wurra Aybriyam nawanawa a-ni jimarna a-burndarna nula Wangarr.\x + \xo 11:18 \xt Genesis 21:12\x* \v 19 Ngardawa Aybriyam gu-borrwurra minypa Wangarr nipa an-murna a-jarrkarra an-gugaliya minypa mu-ngoyurra a-juwuna, rrapa gu-gata ngacha gun-maywapa minypa Aybriyam barrwa a-menga an-nigipa walkur mu-ngoyurra a-juwuna. \p \v 20 Rrapa Ayjek marr a-balcha nula Wangarr, rrapa gu-gurda ngacha minypa wengga gu-barnjinga, minypa nuwurra jurdach Wangarr gun-molamola gu-nega barra butula abirri-yigipa walkurpa yerrcha Ayjek bijirri-yika abirri-gata Jeykap rrapa Yicho \pn (Esau)\pn*.\x + \xo 11:20 \xt Genesis 27:27-29,39-40\x* \p \v 21 Rrapa Jeykap marr a-balcha nula Wangarr, rrapa gu-gurda ngacha minypa wengga gu-barnjinga minypa nuwurra jurdach Wangarr gun-molamola gu-nega barra butula Jochap \pn (Joseph)\pn* bijirri-yika walkurpa yerrcha, minypa nipa jungurdapa buta a-juwuna. Minypa nipa burr-jong a-ninya rrapa a-marrngoypiyana nula Wangarr, nipiya Jeykap wengga gu-barnjinga.\x + \xo 11:21 \xt Genesis 47:31—48:20\x* \p \v 22 Rrapa Jochap marr a-balcha nula Wangarr, rrapa gun-nardiya minypa yi-gurrepa gu-ji gu-bona nula a-juwuna, nipa gu-ngurrjinga minypa Yichrayal \pn (Israel)\pn* aburr-guyinda aburr-bengga barra Yijipt \pn (Egypt)\pn* wenga. Rrapa nipa gu-barnjinga wengga minypa nipa an-mama birripa barra abu-ga, abu-jurnumba gatiya rrawa birripa gubu-ma barra.\x + \xo 11:22 \xt Genesis 50:24-25; Exodus 13:19\x* \p \v 23 Rrapa Mojich \pn (Moses)\pn* mampa niya rrapa nyanyapa niya marr abirriny-balcha nula Wangarr, rrapa gun-nardiya minypa nipa a-bambunggunapa birrinyjipa abirriny-yilkakaja ran․gu abirri-jirrapa an-ngardapa. Minypa birrinyjipa abirrinyu-nana Mojich nipa an-molamola, rrapa gala abirriny-jurkujarna nula bunggawa gun-gata gun-derta gun-gorla gu-negarra burrwa a-ni rrapa a-wena minypa Yibru \pn (Hebrew)\pn* an-guyinda delipa an-nurra a-bambungguna a-workiyana abu-menga aburr-workiyana, ana-gartcha ana-guyinda abi-yerrnyjinga aburr-workiyana, lika a-juwuna a-workiyana.\x + \xo 11:23 \xt Exodus 2:2; 1:22\x* \p \v 24 Rrapa nipa Mojich marr a-balcha nula Wangarr, rrapa gun-nardiya minypa nuwurra waypa wana a-ni, nipa jiny-bawuna bunggawa jin-nika jin-walkurpa jin-gata wana a-negarra jinyu-ni, ngardawa nipa gala jal a-nirrarna a-jekngarna, Yijipt an-guyinda a-nirrarna.\x + \xo 11:24 \xt Exodus 2:10-12\x* \v 25 Wurra jarra nipa jal a-ni a-mulpiyana burrwa aburr-gata Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha Yichrayal aburr-bapurr gun-gata minypa burr-guya gun-nerra gu-ni burrwa. Nipa gala jal a-nirrarna a-malchingarna burrwa aburr-gata Yijipt aburr-guyinda minypa yarta aburr-worlworlcha aburr-ni gun-gata gun-nerra birripa jama aburr-ji aburr-workiyana. \v 26 Nipa gala gu-borrwujarna gun-gata gun-nga burr-guta nipa gu-rrimarra a-ninya gun-gata rrawa Yijipt. Ngardawa nipa gu-borrwurra gun-gata minypa nipa a-malchinga nula minypa birripa abu-borrkpuna Christ, gun-narda jarra burr-guya gun-molamola ngardawa minypa nipa Wangarr gun-molamola guna-gurdanyja barra nula. \p \v 27 Gun-gata minypa Mojich marr a-balcha nula Wangarr, gu-gurda ngacha minypa nipa gu-bawuna Yijipt rrapa gala a-gurkujarna nula an-gata an-bachirra bunggawa. Minypa nipa Mojich mu-nguy a-jinyjapa burr-guya marr a-balcha nula Wangarr, minypa ana-bama a-nacha a-nirra Wangarr an-gata gala ana-nga a-nacharna a-workiyarna.\x + \xo 11:27 \xt Exodus 2:15\x* \v 28 Gu-gurdiya ngacha minypa nipa marr a-balcha nula Wangarr rrapa minypa janara gu-garrana birripa gubi-ngimarra bala ngana gu-jirra burr-maningan, minypa barra Waykin An-guyinda Gun-gujuwa Gu-rrimanga nipa gala a-yinmiya a-bu an-gata Yichrayal an-murnangana an-guyinda delipa.\x + \xo 11:28 \xt Exodus 12:21-30\x* \p \v 29 Rrapa aburr-gatiya Yichrayal yerrcha, birripa burr-guta marr aburr-balcha nula Wangarr, rrapa gu-gurda ngacha minypa ganyjarr gubi-rrimarra ana-gartcha ana-guyinda ana-jawa aburr-jurrwurra gu-gapa gu-rrarnba gun-gata birripa gubu-ngurrjinga aburr-workiya Juna Gu-maya \pn (Red Sea)\pn*. Wurpa lika gu-gularrlarrja aburr-bamuna minypa marr aburr-balcha nula Wangarr. Wurra minypa aburr-gata Yijipt aburr-guyinda birripa jimarn jarra aburr-yinagatarna aburr-jurrwungarna, gu-gapa gu-rrarnba burrbu-burndarna, wurra aburr-guybuna.\x + \xo 11:29 \xt Exodus 14:21-31\x* \p \v 30 Rrapa gun-gatiya minypa Yichrayal yerrcha marr aburr-balcha nula Wangarr, gun-nardiya minypa jandarra gun-gata gu-ji gu-gomarriyana gu-bungguna gun-gata rrawa Jerikow \pn (Jericho)\pn*. Minypa birripa Yichrayal yerrcha aburr-gomarriyana aburr-yu aburr-workiyana ngorrngurra minypa arr-ngardapa arr-murna rrapa abirri-jirrapa, minypa 7, ganapiya, lika nipa gun-gata jandarra gu-bungguna.\x + \xo 11:30 \xt Joshua 6:12-21\x* \p \v 31 Rrapa Reyep \pn (Rahab)\pn* jin-gata gun-nerra jama jiny-ji jiny-yorkiyana, wurra yerrcha burr-rrupiya aburr-bona achila aburr-workiyana, nipa jin-gatiya burr-guta marr jiny-balcha nula Wangarr. Rrapa gun-nardiya minypa nipa gala jiny-juwiyarna wugupa burrwa aburr-gata aburr-bachirramiyana nula Wangarr. Wurra nipa jarra jiny-junggajinga butula Yichrayal abirri-guyinda gu-galiya yerrcha abirri-gata abirri-jorlchinga abirri-gomarriyana abirri-yu, gubirri-nana gun-gata rrawa Jerikow gun-gatiya jurdach aburr-yinmiya barra birripa gubu-rruma.\x + \xo 11:31 \xt Joshua 2:1-21; 6:22-25\x* \p \v 32 Rrapa barrwa ngu-yinmiya barra ngu-wengga? Wurra gala marnnga jiny-ji rraka nguburr-ngurrja rrapa nguburr-ngunyja aburr-gata minypa Girriyan \pn (Gideon)\pn*, rrapa Berak \pn (Barak)\pn*, rrapa Jempchan \pn (Samson)\pn*, rrapa Jepcha \pn (Jephthah)\pn*, rrapa Daybit \pn (David)\pn*, rrapa Jemyul \pn (Samuel)\pn*, rrapa Wangarr burr-yika aburr-mujaruk ngunyuna aburr-guyinda; gala yapa gun-baykarda ngu-nega janguny.\x + \xo 11:32 \xt Judges 6:11—8:32; 4:6—5:31; 13:2—16:31; 11:1—12:7; 1 Samuel 16:1—1 Kings 2:11; 1 Samuel 1:1—25:1\x* \v 33 Minypa birripa marr aburr-balcha nula Wangarr, rrapa gun-nardiya minypa birripa jama aburr-ji aburr-workiyana. Minypa aburr-gatiya ngacha gu-galiya yerrcha aburr-bona, an-dakal aburr-bena burrwa aburr-gata gu-werranga gu-rrawa rrapa burrbu-buna, laka burrbu-ganyja; rrapa minypa gun-nerranga, jechinuwa burrbi-negarra wurra gama gorlk; rrapa minypa gun-nerranga, gochila gun-gurra gubi-rrimarra; rrapa minypa gun-nerranga, abi-jakabuna layan \pn (lion)\pn* an-guyinda ngana a-jirra an-gata an-bachirra, jimarn jarra burr-bangarna;\x + \xo 11:33 \xt Daniel 6:1-27\x* \v 34 rrapa minypa gun-nerranga, gubu-jupuna bol wana gu-rronga gu-ji; rrapa minypa gun-nerranga, aburr-lijiwarriyana burrwa aburr-werranga aburr-gata aburr-bachirra, jimarn jarra barrang ana-guyinda burrbu-burndarna; rrapa minypa gun-nerranga, marrban birripa aburr-nyarlkuch, wurra ganyjarr gubi-rrimarra; rrapa minypa gun-nerranga, an-dakal a-bena burrwa, wurra aburr-gurda mardakarrich aburr-negiyana rrapa birripa aburr-gata aburr-yurtchinga.\x + \xo 11:34 \xt Daniel 3:1-30\x* \v 35 Rrapa barrwa gun-nerranga minypa mu-gama yerrcha wanngu burrbu-menga aburr-birripa aburr-borrmunga mu-ngoyurra aburr-juwuna. Rrapa barrwa gun-nerranga minypa aburr-werranga aburr-nyala werra burrbi-negarra burrbu-buna, wurra gala aburr-jekngarna, wurra mu-nguy marr aburr-balcha nula Wangarr; gala gubu-borrwujarna jimarn jarra magaya aburr-nirrarna ngunyuna rrawa. Wurra jarra gubu-borrwurra minypa Wangarr burr-jarrkarra barra gun-molamola aburr-ni barra burr-guya gun-molamola; ngika minypa gun-nardiya rrawa.\x + \xo 11:35 \xt 1 Kings 17:17-24; 2 Kings 4:25-37\x* \v 36 Rrapa barrwa gun-nerranga minypa aburr-werranga aburr-nyala burrbu-borrkpuna rrapa burrbu-jurrburaykujamurra, rrapa barrwa burrbu-bichinga an-gubandawiya jirn \pn (chain)\pn*, rrapa burrbu-barnjinga brichina \pn (prisoner)\pn* aburr-ni, wurra aburr-gurda gala aburr-jekngarna; wurra jarra mu-nguy marr aburr-balcha nula Wangarr.\x + \xo 11:36 \xt 1 Kings 22:26-27; 2 Chronicles 18:25-26; Jeremiah 20:2; 37:15; 38:6\x* \v 37 Rrapa barrwa gun-nerranga minypa aburr-werranga aburr-nyala burrbu-buna, aburr-juwuna. Minypa gu-jandarra burrbu-buna, rrapa burrbu-gorndanga ngardapa ngardapa burrbi-negarra, rrapa burrbu-buna barrang ana-guyinda, gu-gurda ngacha. Rrapa barrwa gun-nerranga minypa aburr-gata aburr-barrngumurra aburr-workiyana jip \pn (sheep)\pn* jin-maliyarra rrapa nanikut \pn (nanny goat)\pn* an-maliyarra minypa gala mbi-rrimangarna mun-gubarrnguma. Rrapa barrwa minypa gala balaja mbi-rrimangarna, rrapa minypa aburr-werranga aburr-nyala bampa burrbi-negarra aburr-workiyana.\x + \xo 11:37 \xt 2 Chronicles 24:21\x* \v 38 Aburr-gurdiya ngacha gu-galiya yerrcha aburr-mola; gu-gurdiya burr-yika gu-rrawa aburr-werra. Minypa birripa gu-gurdiya burr-yika gu-rrawa burrbu-jurnayerrnyjinga aburr-workiyana, aburr-gurda aburr-bona gu-werrapa aburr-ni aburr-workiyana, minypa mu-mirk mu-ngarnama rrapa gu-jandarra gu-ngarnama rrapa gu-rralala wupa gu-jel. \p \v 39 Aburr-gurdiya aburr-jaranga gu-galiya yerrcha marrban gun-birripa janguny yarlanga gu-negarra minypa birripa marr aburr-balcha nula Wangarr, wurra birripa gala gubu-manggarnapa gun-gata gochila gun-gurra nipa gochila bin-dana. \v 40 Ngardawa ngayburrpa nguburr-guna Wangarr mu-ngoyurra gu-borrwurra arrburrwa gun-molamola minypa birripa wupa ngika, wurra ngayburrpa burr-guta nipa gu-ngardapa gu-nega arr-mungba barra gun-gata minypa nipa wanngu arr-nenga a-nirra. \c 12 \s1 Wangarr Marn․gi Burr-nenga A-workiya Aburr-yigipa Walkurpa Yerrcha \p \v 1 Ganapiya, lika aburr-gata mu-ngoyurra aburr-ni rrapa marr aburr-balcha nula Wangarr gun-guniya gugu birripa minypa aburr-jaranga aburr-murra arrbi-nacha gurda aburr-nirra. Minypa gun-maywapa ranginy nguparr gu-jirra gu-gomarriya ngayburrpa nguburr-nirra, wurra gun-burral aburr-gata mu-ngoyurra aburr-warrchinga waykin birripa arrbi-nacha gurda aburr-nirra. Rrapa gun-narda nula ngayburrpa barra ngubu-ma, ngubu-gaka gun-nga burr-guta minypa gu-gorlkakajarra arrburrwa gu-nirra jarlakarr; rrapa ngubu-bawa barra gun-gata gun-nerra an-dimanga gu-nirra, rrapa nguburr-yinda barra nguburr-bamba barra minypa ngubu-mungba gun-gata jama nipa Wangarr arr-wuna. \v 2 Ngayburrpa barra mu-nguy ngubu-borrwa Jesus an-gata gu-menga arrburrwa rrapa gu-mungbuna gun-guna janguny ngayburrpa ngubi-rrimanga. Minypa nipa gala a-jekngarna marrban birripa abu-wenyagarra, a-balcha a-yu. Nipa gala gu-borrwujarna gun-gata wana gun-gugurkuja, wurra jarra gun-gumarrkapcha gu-borrwurra a-ni nipa gu-ma barra. Rrapa gun-nardiya gugu nipa a-ninyarra wugupa nula Wangarr nipa ana-munganaguwa. \p \v 3 Bubu-borrwa nipa an-gatiya gala a-jekngarna marrban aburr-gata aburr-werra aburr-bachirramiyana nula. Bubu-borrwa nipa, rrapa ana-goyburrpa gala nyiburr-yinmiya nyiburr-dawurdawuja nyiburr-ni rrapa nyiburr-jeka. \v 4 Ngardawa gun-gata minypa ana-goyburrpa nyiburr-derta nyiburr-jinyjarra nyiburr-workiya, gala yapa gun-nerra nyin-dima — rrapa minypa wolawola gun-derta nyibu-barripurda nyiburr-workiya — wurra marrban. Wurra gu-gata ngacha ana-goyburrpa gala burdak nyiburr-juwiyarna minypa Christ an-derta a-jinyjapa rrapa a-juwuna. \v 5 Wurra waygaji ana-goyburrpa nyiburr-bamapuna, ya, gun-gata gelama gelama gun-gubay janguny gu-gatiya gu-janguny Wangarr nipa walkur nyirr-nenga? Minypa gu-yinaga gu-yurra, \q1 “Ny-junarda ny-yalkurpa ny-nyaypa, \q2 gala barra ny-borrwa gun-gata minypa Wangarr gelama gelama biy-banga a-workiya, \q3 jimarn jarra gun-gata borijipa. \q1 Wurpa lika gala barra wargugu nyi-ni rrapa n-dawurdawuja nyi-ni \q2 minypa nipa wolawola marn․gi biy-nenga biy-jongga a-workiya. \q1 \v 6 Ngardawa Wangarr gelama gelama burr-banga a-workiya aburr-gata minypa nipa jal a-nirra burrwa, \q2 rrapa nipa wolawola marn․gi burr-nenga burr-burnda a-workiya aburr-gata aburr-yinmiyapa nipa walkur burr-nenga.”\x + \xo 12:6 \xt Job 5:17; Proverbs 3:11-12\x* \m Gu-yinagata gu-yurra janguny. \v 7 Minypa ana-goyburrpa gala nyiburr-yinmiya nyiburr-jeka. Wurra buburr-jinyjapa Wangarr nyiburr-yika gu-galiya yerrcha marrban gun-derta nyibu-barripa. Wurra gun-gata nula gun-derta bubu-borrwa minypa Wangarr nipa marn․gi nyirr-nenga a-nirra, minypa nipa gu-borrwuja ana-goyburrpa nyiburr-yigipa walkurpa yerrcha. Minyja gala ana-nga an-walkurpa an-nigipa nyanyapa niya gala marn․gi a-nega. \v 8 Wurra gun-gata minypa Wangarr marn․gi burr-nenga a-workiya aburr-yigipa walkurpa yerrcha, minyja gun-gata ana-goyburrpa nyiburr-ngukiyana, gun-narda minypa ana-goyburrpa ana-werranga nyanma, Wangarr nyiburr-yika walkurpa yerrcha ngika. \v 9 Minypa ngayburrpa arrbi-rrimarra nyanyapa arrburra yerrcha gun-guna rrawa birripa marn․gi arrbi-negarra aburr-workiyana rrapa ngayburrpa marr nguburr-balcha burrwa. Gu-gurda ngacha minypa Nyanyapa arrburra arr-jarlapuna ngayburrpa nguburr-ngurrnga ngayburrpa mola burr-guya ngubi-yagurrma barra nula nipa, barra minypa wanngu nguburr-ni. \v 10 Minypa aburr-ngayburrpa nyanyapa arrburra yerrcha gu-guna gu-rrawa, birripa marn․gi arrbi-negarra wurpa yarta minypa gun-nga birripa gubu-borrwurra. Wurra Wangarr nipa jarra marn․gi arr-nenga a-workiya gu-gata wenga barra gun-molamola gu-ni barra arrburrwa, barra minypa ngayburrpa wugupa nula Wangarr nguburr-molamola nguburr-ni barra. \v 11 Marn․gi gun-gunega gu-gata ngacha minypa wolawola gun-nerra gu-nirra arrburrwa gu-workiya, gun-narda ngayburrpa ngubu-borrwuja nguburr-workiya jimarn jarra wargugu gun-guni, gun-guworlworlcha ngika. Wurra jarra gun-gata marn․gi gun-gunega, nyanma gu-gatiya jechinuwa arr-nenga nguburr-yinmiyapa nguburr-gata minypa marn․gi nguburr-ni. Rrapa barrwa minypa magaya gu-nirra arrburrwa, gu-gurda ngacha. \p \v 12 Ganapiya, lika mernda nyiburr-jirra nyiburr-nyarlkuch nyiburr-ni buburr-jarrkarriya, rrapa menama nyiburr-jirra minypa nyiburr-nyarlkuch nyiburr-ni derta buburr-negiya.\x + \xo 12:12 \xt Isaiah 35:3\x* \v 13 Wurra jarlakarr jechinuwa bubi-nega ana-gorrburrwa minypa nyiburr-werranga nyiburr-gata nyiburr-burda yerrcha gala gu-yinmiya gu-melamirlamirnda gu-guyinda nyin-duma, wurra jarra nyiburr-molamiya barra.\x + \xo 12:13 \xt Proverbs 4:26\x* \s1 Gala Barra Wangarr N-dalaja \p \v 14 Burr-guya bubu-borrwa, rrapa buburr-yinda minypa barra nyiburr-jaranga gu-galiya yerrcha magaya nyiburr-ni barra ana-gorrburrwa gu-gapa gu-guta, rrapa minypa ana-goyburrpa Wangarr nyiburr-yika nyiburr-ni barra, gala gun-nga gun-nerra nyibi-rrima. Wurra minyja ana-nga gala a-yirda a-ni, nipa gala a-yinmiya a-na Wangarr. \v 15 Buburr-jarlapiya. Gala barra ny-yinga ny-jeka rraka gala a-yinmiya Wangarr a-gunggaja nggula. Gala barra ny-yinga ny-bachirramiya nula Wangarr; gala yapa nyiburr-jaranga wargugu nyiburr-ningin rrapa werra nyiburr-negiyan.\x + \xo 12:15 \xt Deuteronomy 29:18\x* \v 16 Buburr-jarlapiya. Gala barra ny-yinga ny-yinda gun-nerra jama ny-ji rrapa ny-bamapa nula Wangarr minypa an-gata Yicho \pn (Esau)\pn*. Wurra nipa gala jal a-nirrarna nula gun-gata gochila gun-gurra nipa gu-rrimarra ana-murnangana gun-nika minypa an-nigipa nyanyapa niya murna a-wucharna rrapa an-molamola a-nengarna. Wurra balaja nula wupa nipa murna a-wuna an-nigipa worlapa niya Jeykap \pn (Jacob)\pn*, lika mu-menga, m-barrapa, mu-wulebana.\x + \xo 12:16 \xt Genesis 25:29-34\x* \v 17 Gala barra nyiburr-yirda minypa nipa a-yinagata. Ngardawa ana-goyburrpa marn․gi janguny: Minypa jurdach nipa jal a-ni gu-manggarna gun-gata, wurra a-ngukiyana. Ngardawa nipa gala a-yinmiyarna gu-ngukurdanyjingarna gun-gata nipa minypa werra a-negiyana. Wurra gala a-yinmiyarna marrban nipa a-rruwujana rrapa a-ngiwija nula an-nigipa nyanyapa niya.\x + \xo 12:17 \xt Genesis 27:30-40\x* \p \v 18 Wurra ana-goyburrpa yi-gurrepa nyiburr-negiyana nula Wangarr ngika minypa aburr-goyburrpa nyanyapa ana-gorrburrwa yerrcha yi-gurrepa aburr-bona nula mu-mirk mu-jirra mun-gata mun-nelangga Jaynay \pn (Sinai)\pn*. Birripa gubi-nana bol burr-guya gu-rronga gu-ji rrapa burr-guya an-munya a-mayana a-ji rrapa yorr gu-goma barlmarrk, \v 19 rrapa aburr-galiyana minypa an-gubipija ngorla a-maya a-wena. Minypa ana-manyjirda aburr-galiyana nipa Wangarr a-wena rrapa gun-gata janguny birripa aburr-gurkuja. Lika aburr-ngiwija nula Mojich minypa Wangarr gala barra mu-nguy a-wengga burrwa.\x + \xo 12:19 \xt Exodus 19:16-22; 20:18-21; Deuteronomy 4:11-12; 5:22-27\x* \v 20 Minypa birripa aburr-gurkuja gun-gata wengga nipa Wangarr a-wena, minypa a-yinanga a-wena, “Mun-guna mun-mirk minyja ana-nga an-gugaliya o burr-minyjak mu-rrima mun-gata, an-gata a-juwa barra minypa gu-jandarra nyibu-bu barra.”\x + \xo 12:20 \xt Exodus 19:12-13\x* \v 21 Minypa gun-gata birripa gubi-nana burr-guya gun-gugurkuja, minypa Mojich \pn (Moses)\pn* a-yinanga a-wena, “Ngaypa ngu-wurrwurrjinga.”\x + \xo 12:21 \xt Deuteronomy 9:19\x* \p \v 22 Wurra ana-goyburrpa jarra nyiburr-bona gurda mu-werranga mu-guyinda mu-mirk mun-nelangga Jayan \pn (Zion)\pn*. Minypa Wangarr an-gata ay-nirrapa ay-workiya nyiburr-bona gurda nula gun-nigipa rrawa gun-gata Jirúchalam \pn (Jerusalem)\pn* rrawa waykin wenga. Ana-goyburrpa nyiburr-bona gurda minypa aburr-jaranga aburr-gata waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk aburr-worlworlchinga gata gu-janara gu-bama, \v 23 rrapa minypa Wangarr burr-yika walkurpa yerrcha gu-ngardapa aburr-negiyana aburr-gatiya minypa an-maywapa an-murlamurrwa an-guyinda ngardawa minypa aburr-welangga aburr-gata waykin. Ana-goyburrpa nyiburr-bona gurda nula Bunggawa nipa wupa ngardapa ganyjarr gu-rrimanga burr-mari a-wengga arrkula, nipiya Wangarr an-gatiya gu-rrimanga a-nirra gun-nardiya rrawa waykin rrapa wupa. Nyiburr-bona gurda burrwa birripa aburr-mawunga aburr-gata minypa mu-ngoyurra aburr-mola rrapa jechinuwa aburr-ni rrapa barrwa Wangarr aburr-molamola burr-negarra warrpam. \v 24 Minypa ana-goyburrpa nyiburr-bona gurda nula Jesus an-guna gun-molamola gu-nenga arrburrwa gun-guna nula gun-geka rum Wangarr gu-barnjinga. Nyiburr-bona gurda nula maningan mun-gata mun-guwurlurrbiya, mu-gatiya minypa gochila an-dana gun-molamola, ngika minypa Aybul \pn (Abel)\pn* mun-nika maningan burr-mari mu-rrimarra mu-yu.\x + \xo 12:24 \xt Genesis 4:10\x* \p \v 25 Buburr-jarlapiya. Gala barra nyibu-dalaja nipa an-gata a-weya ana-gorrburrwa. Wurra aburr-gata jarra abu-dalajinga Mojich an-gata gu-ngurrjinga burrwa a-ni Wangarr gun-nika janguny gun-guna rrawa nguburr-nirra, birripa gala aburr-yinmiyarna aburr-lijiwarriyarna nula mari, wurra jarra nipa Wangarr burr-buna, burr-wulebana. Wurra gun-gata marr gu-yinanga wana, wurra jarra gun-guna wana: Ngayburrpa gala nguburr-yinmiya nguburr-lijiwarriya nula mari minypa ngubu-dalaja Jesus an-gatiya a-weya arrburrwa a-nirra waykin wenga.\x + \xo 12:25 \xt Exodus 20:22\x* \v 26 Minypa gun-gata mu-ngoyurra nipa Wangarr a-wena, nipa manyjirda a-jirra gu-ngorrkuja gun-guna rrawa. Wurra gipa gugu nipa gochila an-dana minypa nipa a-yinanga, “Burdak ngaypa barrwa barra ngu-ngorrka barra gun-guna rrawa minypa gu-jel gun-narda wupa ngardapa ngika, wurra waykin burr-guta.”\x + \xo 12:26 \xt Haggai 2:6\x* \v 27 Rrapa gun-gata minypa nipa a-yinagata a-wena “burdak barrwa barra”, gun-narda janguny nipa minypa arr-gurdagurdarraja gu-nirra ngayburrpa minypa Wangarr nipa barrwa gu-ngorrka barra nipa gu-jarlapunapa, rrapa warrpam gun-gata gu-werrpiya barra, minypa barra gun-nerranga gun-gata gala gu-yinmiya gu-ngorrkiya nipa jarra gu-jipa barra gu-workiya. \p \v 28 Gun-narda nula ngayburrpa barra ngubu-borrwa rrapa nguburr-japurramaya barra nula Wangarr minypa ngayburrpa ngubu-ma barra rrawa waykin gun-gata gala gu-yinmiya gu-ngorrkiya. Nguburr-yirda barra ngubu-borrwa rrapa Wangarr nguburr-japurramaya barra nula nguburr-workiya, rrapa minypa jama nguburr-ji barra nula gun-molamola gu-ni barra nula gu-workiya minypa nipiya wana an-babalapa rrapa ngayburrpa marr nguburr-balcharra nula. \v 29 Ngardawa an-ngayburrpa Wangarr nipa minypa bol gu-rrongga gu-jirra gu-workiya rrapa gun-nerra gu-yalpurda.\x + \xo 12:29 \xt Deuteronomy 4:24\x* \c 13 \s1 Joborr Gun-guyinda \p \v 1 Mu-nguy jal buburr-ni ana-gorrburrwa gu-gapa gu-guta minypa ana-goyburrpa nyiburr-gata worlapa ana-gorrburrwa yerrcha, minypa Wangarr nyiburr-yika gu-ngarda yerrcha. \v 2 Gala barra ny-bamapa, wurra gonyja burrwa aburr-gata minypa gu-werranga gu-rrawa wenga. Minyja bubu-borrwa gun-gata minypa aburr-werranga gala marn․gi, wurra aburr-yinagatiya minypa aburr-gonyjinga burrwa rrapa balaja mbi-barnjinga burrwa aburr-gata waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk, jimarn jarra gu-galiya yerrcha.\x + \xo 13:2 \xt Genesis 18:1-8; 19:1-3\x* \v 3 Burr-borrwa aburr-gata minypa brichina \pn (prisoner)\pn* aburr-nirra gun-maywapa minypa jimarn jarra nginyipa wugupa burrwa gatiya brichina nyiburr-nirra. Burr-borrwa aburr-gata minypa gun-derta gubu-barripuna. Ngardawa ana-goyburrpa burr-guta nyiburr-nyarlkuch, gun-guniya rrawa nyiburr-nirra. \p \v 4 Gun-gata minypa an-gumarrbipa rrapa jin-gumarrbipa abirriny-malapachichiya abirriny-yorkiya, gun-narda gun-mola — marr gun-gubalcha. Gu-gurda ngacha ngayburrpa gala barra werra ngubi-nega. Ngardawa Wangarr burr-bu barra aburr-gata minypa gun-nerra gubi-rrimanga marrambay gun-guji rrapa abirriny-jata minyja ana-werranga jin-nika jiny-ma rrapa ji-werranga an-nika a-ma. \p \v 5 Buburr-jarlapiya. Gala barra rrupiya burr-guya jal nyi-ni nula, wurra ny-japurramaya barra nula Wangarr minypa gun-nga gun-gata nginyipa n-dimanga nyi-nirra. Ngardawa Wangarr a-wena, \q1 “Ngaypa gala barra ngiy-bawa. \q2 Wurra ngika. \q3 Wurra ngaypa barra wugupa nggula.”\x + \xo 13:5 \xt Deuteronomy 31:6,8; Joshua 1:5\x* \m \v 6 Rrapa gun-narda nula ngayburrpa minypa nguburr-molamola nguburr-nirra minypa gun-mola arrburrwa ngayburrpa nguburr-weya nguburr-workiya, \q1 “Wangarr nipa apula an-gugunggaja \q2 rraka ngaypa gala ngu-yinmiya ng-gurkuja; \q3 gala ana-nga rrapa a-yinmiya werra nguna-nega.”\x + \xo 13:6 \xt Psalms 118:6\x* \p \v 7 Bubu-borrwa aburr-gata minypa mu-ngoyurra aburr-ni rrapa gubu-ngurrjinga ana-gorrburrwa Wangarr gun-nika janguny. Bubu-borrwa minypa aburr-yinmiyana aburr-ni aburr-workiyana rrapa aburr-yinmiyana aburr-juwuna, rrapa buburr-yirda marr buburr-balcha nula Wangarr minypa birripa. \v 8 Jesus Christ nipa mu-nguy ay-nirrapa ay-workiya an-maywapa, minypa yi-rrawa rrapa gun-guniya rrapa wolawola barra. \v 9 Gala barra ny-bitima gun-gata gun-nerranga gun-guyinda janguny; gun-gata galapa biy-warganyjin gu-ningin. Ngardawa gun-mola ana-gorrburrwa jarra minypa derta nyiburr-negiya barra gun-gata minypa nipa Wangarr a-gunggajinga ana-gorrburrwa, rrapa ngika minypa gu-joborr gu-guyinda gun-gata minypa aburr-werranga gubu-borrwuja aburr-workiya minypa balaja nula. Wurra gu-gata ngacha joborr gala gun-burral gu-gunggaja burrwa. \p \v 10 Ngayburrpa ngubi-rrimanga minypa gun-maywapa belabila gu-maya gun-gata minypa junggay yerrcha abu-wucha aburr-workiya Wangarr, wurpa lika gun-burral gun-jong gun-gata Christ a-balcha a-yu. Wurra aburr-gata minypa jama aburr-jirra aburr-workiya gun-guniya rrawa gu-japurra, birripa gala gun-mola burrwa rraka mbi-bay gatiya minypa gu-ngayburrpa gu-belabila. \v 11 Minyja bubu-borrwa: Mun-gata maningan an-gata junggay wana an-babalapa mu-ganyja a-workiya yi-gata Burr-guya Gu-japurra Rrawa, birripa junggay yerrcha gala abu-bay aburr-workiya ana-gata ngacha minyjak. Wurra abu-ganyja aburr-workiya yarlanga gu-werrapa, rrapa abi-yalpurdapa laka abu-ganyja.\x + \xo 13:11 \xt Leviticus 16:27\x* \v 12 Gun-narda gun-maywapa minypa Jesus a-jortchinga yarlanga gu-werrapa gu-galiya yerrcha nipa barra aburr-molamola burr-nega nula Wangarr. Minypa mu-yigipa mu-maningan arr-gurdanyjinga, nguburr-yigipa gugu nguburr-nirra Wangarr nguburr-yika. \v 13 Ganapiya, lika Jesus nguburr-malchapa barra nula gatiya yarlanga marrban aburr-werranga nguburr-werra arrbi-nega rrapa arrbu-bu. \v 14 Ngardawa gu-guniya gu-rrawa gala gun-nga arrburrwa gu-jipa gu-workiya, wurra ngayburrpa burr-guya ngubu-borrwuja nguburr-workiya gun-gata gochila gun-gurra rrawa burraya ngubu-ma barra. \p \v 15 Ganapiya, lika Jesus nipiya nyanma ngayburrpa barra nguburr-marrjerrmiya barra nula nguburr-workiya Wangarr. Gu-gurdiya ngacha minypa gun-maywapa ngayburrpa ngubu-wu barra nguburr-workiya Wangarr gun-nigipa, gun-burral jarra minypa ngubu-burrmaymba barra nguburr-workiya nipiya Wangarr. \v 16 Rrapa gala barra nyiburr-bamapa, wurra mu-nguy buburr-gunggaja burrwa buburr-workiya gu-galiya yerrcha rrapa burrbu-wu gun-nga birripa jal aburr-nirra. Ngardawa gu-gurdiya ngacha minypa nginyipa ny-yucha ny-yorkiya Wangarr gun-nigipa rrapa nipa a-japurramaya nggula a-workiya. \p \v 17 Buburr-galiya burrwa aburr-goyburrpa mu-ngoyurra aburr-jirra ana-gorrburrwa rrapa delipa buburr-negiya burrwa. Ngardawa birripa jaga aburr-ganaja ana-gorrburrwa ana-goyburrpa nyiburr-ngurrnga, gala yapa nyiburr-lijiwarriya, wurra burraya minypa Wangarr a-yinmiya barra a-wengga burrwa. Bubi-yagurrma burrwa minypa barra birripa aburr-worlworlcha jama aburr-ji. Gala barra minypa birripa wargugu aburr-ni; ngardawa gu-gurda ngacha gala gu-yinmiya gu-gunggaja ana-gorrburrwa. \p \v 18 Bubu-wenggana arrburrwa. Ngardawa ngayburrpa marn․gi minypa wuparnana nyiburr-galiyarra arrburrwa minypa ngayburrpa nyiburr-mola, minypa ngayburrpa jal nyiburr-nirra gu-molamola nyiburr-ni barra nyiburr-workiya. \v 19 Burr-guya ngu-weya ana-gorrburrwa ana-goyburrpa bubu-wenggana Wangarr minypa nipa barra yi-gurrepa gu-nega ngaypa nguna-jeka barra ana-gorrburrwa. \s1 Gun-gumungba \p \v 20-21 Wangarr an-gata arr-wucha a-workiya gun-gata magaya gun-guni, an-gatiya a-jarrkarrana an-ngayburrpa Bunggawa mu-ngoyurra a-juwuna, nipa an-gata Wangarr nyirr-wu barra ana-goyburrpa gun-gabagata gun-molamola gun-guyinda gu-gata ngacha minypa barra ana-goyburrpa nyiburr-yirda jama nyiburr-ji minypa nipa jal a-ni. Rrapa nipa jama a-ji barra ana-gorrburrwa minypa barra ana-goyburrpa jama nyiburr-ji gun-narda gun-molamola gu-ni barra nula ngardawa nipa nyanma Jesus Christ. Jesus an-gatiya Wana An-babalapa Jaga An-gugana nipa a-jortchinga arrburrwa, rrapa mu-yigipa mu-maningan gun-burral gu-negarra gun-gata gu-yurrapa gu-workiya rum. Nipiya an-nelangga ngayburrpa barra an-molamola ngubi-negapa barra nguburr-workiya. Gun-nardiya gugu, gun-nardiya gugu, ganapiya. \p \v 22 Japurra ngapa nyiburr-jirra, jela, worla. Bubu-borrwa gun-gata geka ngaypa gelama gelama arr-barra, ngardawa ngaypa gun-balmbarra ngu-wukurrjinga ana-gorrburrwa. \p \v 23 Rrapa barrwa gun-guna ana-gorrburrwa janguny: An-ngayburrpa worlapa arrburrwa Dimati \pn (Timothy)\pn*, nipa gipa brichina wenga a-bena. Rrapa minyja yibirrich ana-boy apula, nipa barra wugupa apula ngayburrpa nguburr-nachichiya barra. \p \v 24 Ngunabu-ngurrja burrwa aburr-goyburrpa mu-murna yerrcha rrapa aburr-werranga burr-guta aburr-gata Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha marr aburr-balcharra nula. Buburr-wengga burrwa minypa ngaypa jal ngu-nirra burrwa. Rrapa Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha aburr-guna Yitali \pn (Italy)\pn* aburr-nirra, birripa jal aburr-nirra ngaypa barra nguburr-ngurrja ana-gorrburrwa minypa birripa jal aburr-nirra ana-gorrburrwa. \p \v 25 Ganapiya. Wangarr wugupa ana-gorrburrwa a-gunggaja barra ana-gorrburrwa a-workiya.