\id 1CO Burarra exported from InDesign June 2015 \h 1 Gorint Aburr-guyinda \toc1 1 Gorint Aburr-guyinda Janguny Paul Mu-ngoyurra A-wukurrjinga Burrwa (1 Corinthians) \toc2 1 Gorint Aburr-guyinda \toc3 1 Gorint \mt1 1 Gorint Aburr-guyinda \mt3 Janguny Paul Mu-ngoyurra A-wukurrjinga Burrwa \mt4 (1 Corinthians) \c 1 \p \v 1 Mun-guna jurra ngaypa Paul ngu-wukurrjinga ana-gorrburrwa, ngaypa ng-guna nipa Wangarr nguna-menga minypa nipa jal a-ni apula ngaypa barra ngu-mujama ngu-ni nula Christ Jesus. An-guna Jochanich \pn (Sosthenes)\pn* an-ngayburrpa worlapa arrburrwa, ngatipa wugupa nyirri-wukurrjinga ana-gorrburrwa. \p \v 2 Gun-guna janguny ana-gorrburrwa ana-goyburrpa nyiburr-garda Wangarr nyiburr-yika gu-gardiya gu-rrawa Gorint \pn (Corinth)\pn* nyiburr-nirra, nyiburr-gata minypa nyiburr-yigipa nyiburr-ni ngardawa nipa nyanma Christ Jesus. Minypa nyiburr-gurdiya nipa Wangarr a-jerrjerrjiyana ana-gorrburrwa gu-molamola barra nyiburr-ni, minypa wugupa burrwa gu-galiya yerrcha gun-nardiya rrawa gu-jirra gu-boya aburr-nga aburr-gata minypa abu-burrmaymburda aburr-workiya an-ngayburrpa Bunggawa Jesus Christ, nipa an-gatiya an-birripa rrapa an-ngayburrpa burr-guta Bunggawa.\x + \xo 1:2 \xt Jama Aburr-ji 18:1; Joel 2:32\x* \p \v 3 Wangarr an-gata an-ngayburrpa Nyanyapa arrburra, rrapa Jesus Christ an-gata an-ngayburrpa Bunggawa, bitipa abirri-gunggaja barra ana-gorrburrwa rrapa minypa ana-goyburrpa nyiburr-molamola nyiburr-ni barra, gala barra minypa gun-nga nyibu-borrwa nyiburr-ni. \s1 Minypa Ana-goyburrpa Rrapa Christ Gu-ngardapa Nyiburr-negiyana \p \v 4 Ngaypa ngu-yinagatiyapa ngu-workiya Wangarr ngu-japurramaya nula ngu-workiya ana-goyburrpa ana-gorrburrwa, minypa nipa burr-guya an-mola ana-gorrburrwa rrapa a-gunggajinga ana-gorrburrwa a-workiya minypa Christ Jesus nipa ana-nyala. \v 5 Minypa ana-goyburrpa nyiburr-welangga wana nyiburr-nirra nipa Wangarr ana-murna, minypa janguny ana-goyburrpa bama jechinuwa nyibu-borrwuja nyiburr-bamburda nyiburr-workiya rrapa ngana nyiburr-jirra gun-molamola nyiburr-weya nyiburr-workiya minypa ana-goyburrpa rrapa Christ gu-ngardapa nyiburr-negiyana. \v 6 Gu-gurda ngacha minypa ana-goyburrpa nyibi-rrimanga Christ gun-nika janguny \v 7 rrapa minypa gun-nigipa ganyjarr gun-guyinda gala gun-nga gun-gata ana-goyburrpa nyiburr-ngukiyarna, ana-goyburrpa nyiburr-ganaja nyiburr-nirra an-ngayburrpa Bunggawa Christ Jesus gu-yinpa barra ana-jeka. \v 8 Rrapa Wangarr nipa mu-nguy barra derta nyirr-nega a-ni, nuwurra gu-gubalmapa gu-ni. Barra gun-gatiya gugu waypa an-ngayburrpa Bunggawa Christ Jesus ana-jeka barra, ana-goyburrpa gala gun-nga barra gun-nerra nyibi-rrima, wurra gun-nyagara. \v 9 Ngardawa Wangarr an-gata a-gonyjinga ana-gorrburrwa barra gu-ngardapa nyiburr-negiya nula an-nigipa Walkur an-gata an-ngayburrpa Bunggawa Jesus Christ, nipa Wangarr marr an-gubalcha; gala a-yinmiya a-jeka. \s1 Wangarr Nyiburr-yika Bubi-yagurrma Ana-gorrburrwa Gu-gapa Gu-guta \p \v 10 Jela, worla, burr-guya ngaypa ngu-weya ana-gorrburrwa ngardawa an-ngayburrpa Bunggawa nipa an-nelangga Jesus Christ: Ana-goyburrpa nyibi-yagurrma barra ana-gorrburrwa gu-gapa gu-guta; gala yapa ana-goyburrpa nyiburr-ngorrkorndiyan. Wurra ana-goyburrpa barra gu-ngardapa nyiburr-negiya minypa nyiburr-yinmiya nyibu-borrwuja nyiburr-workiya rrapa nyiburr-yinmiya nyiburr-weya. \p \v 11 Wurra, jela, worla, aburr-werranga aburr-guna gu-garda wenga, Gulówi \pn (Chloe)\pn* burr-yika gu-yigipa rrawa aburr-nirra aburr-workiya, birripa nyirrbu-ngurrjinga apula ana-goyburrpa, minypa ana-goyburrpa ngarndarrk ngarndarrk nyiburr-negachichiya nyiburr-workiya. \v 12 Minypa ana-goyburrpa ngardapa ngardapa nyiburr-weya nyiburr-workiya, minypa nyiburr-werranga nyiburr-yinaga, “Ngayburrpa Paul nyiburr-yika,” rrapa nyiburr-werranga nyiburr-yinaga, “Ngayburrpa Apóloch \pn (Apollos)\pn* nyiburr-yika,” rrapa nyiburr-werranga nyiburr-yinaga, “Ngayburrpa Birta \pn (Peter)\pn* nyiburr-yika,” rrapa nyiburr-werranga nyiburr-yinaga, “Ngayburrpa Christ nyiburr-yika.”\x + \xo 1:12 \xt Jama Aburr-ji 18:24\x* \v 13 Wurra ana-goyburrpa nyibu-borrwuja jimarna Christ a-ngorrkorndiyana, ya? Rrapa jimarna ngaypa ng-guna Paul ngu-balcha ngu-yu gu-jong gu-guyinda, ya? Rrapa jimarna ana-goyburrpa birripa bama nyirrbu-gurragaja ngaypa ngu-welangga Paul, ya? Wurra gun-nyagara, a-la! \p \v 14-15 Wurra ngaypa ngu-japurramayana nula Wangarr minypa ana-goyburrpa ngaypa gala bama arr-gurragajarna, wurra ana-werranga jarra. Gala yapa aburr-werranga aburr-wenggin jimarna ngaypa ngu-welangga bama arr-gurragaja. Wurpa lika abirri-jirrapa abirri-gata, Gripach \pn (Crispus)\pn* rrapa Geyach \pn (Gaius)\pn* ngaypa bama ngubujirri-gurragaja,\x + \xo 1:14-15 \xt Jama Aburr-ji 18:8; 19:29; Rowm 16:23\x* \v 16 rrapa mola aburr-gata Depanach \pn (Stephanas)\pn* gun-nika rrawa aburr-nirra birripa burr-guta ngaypa bama nguburr-gurragaja. Wurra aburr-werranga ngaypa ngu-bamapuna burrwa; gala ngaypa marn․gi minyja waygaji aburr-werranga ngaypa bama nguburr-gurragaja, waygaji gun-nyagara.\x + \xo 1:16 \xt 1 Gorint 16:15\x* \p \v 17 Ngardawa Christ nipa nguna-jerrmarra ngaypa, ngika barra ngaypa bama arr-gurraga, wurra jarra nipa nguna-jerrmarra ngaypa barra ngu-ngurrja ana-gorrburrwa ngu-workiya gun-nigipa gun-molamola janguny. Rrapa nipa nguna-jerrmarra, ngika barra ngaypa ngana ngu-jirra ngu-molamola ngu-negiya ngu-workiya minypa an-gugaliya a-yinagata a-workiya. Gun-narda ngika. Gala yapa ngaypa ngu-yirda ngu-wengga rrapa Christ gun-nika janguny gun-gata minypa gu-jong gu-guyinda nipa a-balcha a-yu, gun-narda janguny gala yapa ngaypa werra ngu-negarda; jimarn jarra gu-galiya yerrcha marr aburr-balcharrarna nula nipa wupa Christ, wurra gun-nyagara. \s1 Christ Gun-nika Janguny Gun-narda Arrburrwa Minypa Wangarr Gun-nika Ganyjarr \p \v 18 Jesus gun-nika janguny gun-gata minypa birripa burr-jong abi-negarra abi-rrana, a-balcha a-yu, gun-narda janguny aburr-werranga aburr-gata minypa aburr-lijiwarriya aburr-workiya birripa gubu-borrwuja jimarna gun-nerra warrpam. Wurra jarra ngayburrpa nguburr-guna nipa Wangarr wanngu arr-nenga a-nirra, ngayburrpa marn․gi gun-gata janguny nipa minypa Wangarr gun-nika ganyjarr, minypa ngarripa gu-gatiya gu-janguny nipa wanngu arr-nenga a-nirra. \v 19 Jarra mu-jurra gu-yurra janguny, gu-yinaga, \q1 “Gu-guniya burr-yika gu-rrawa gu-galiya yerrcha aburr-weya aburr-workiya, \q2 gun-narda janguny ngaypa Wangarr barra ngu-rruma barra burrwa. \q1 Rrapa minypa birripa gu-janguny melela aburr-negiya aburr-workiya, \q2 gun-narda ngaypa barra mun-molma ngu-bu barra burrwa.”\x + \xo 1:19 \xt Isaiah 29:14\x* \p \v 20 Ganapiya, lika an-an․gaya an-gata an-gugaliya nipa marn․gi gun-jaranga? An-an․gaya an-gata nipa joborr burr-guya gu-rrimanga a-nirra? Rrapa an-an․gaya an-gata nipa meyali gu-ngurrjinga a-workiya? Wurra jarra janguny gu-guna gu-yika gu-rrawa ana-gata ngacha ana-gugaliya gu-borrwuja a-workiya, gun-narda gipa gugu Wangarr gu-rrumurra.\x + \xo 1:20 \xt Job 12:17; Isaiah 19:12; 33:18; 44:25\x* \v 21 Ngardawa Wangarr nipa marn․gi gun-nga gun-molamola. Rrapa gun-narda minypa nipa gu-jarlapuna minypa an-gugaliya gala a-yinmiya a-yirda marn․gi a-ni nula Wangarr minypa nipa an-gugaliya marn․gi a-nirra a-workiya gu-gurdiya gu-yika gu-rrawa. Ngika gun-narda. Wurra jarra Wangarr jal a-ni rrapa nipa wanngu burr-nenga a-workiya aburr-yinmiyapa aburr-gata minypa marr aburr-balcharra nula gun-nigipa janguny, gun-gata janguny minypa ngayburrpa nyiburr-guna nyibu-ngurrjinga nyiburr-workiya, janguny minypa aburr-werranga ngoyurra aburr-yerryerrmiya nula rrapa gubu-borrwuja jimarn jarra gun-nerra warrpam. \v 22 Minyjiya. Birripa Ju \pn (Jew)\pn* yerrcha aburr-wechawecharra, jimarna barra abi-na Wangarr burr-barlmarrk jama a-ji burrwa rraka marr aburr-balcha nula Christ. Rrapa birripa Grik \pn (Greek)\pn* yerrcha aburr-wechawecharra rrapa marr gubu-ganyja gu-gurdiya gu-yika gu-rrawa barra marn․gi aburr-ni. \v 23 Wurra ngayburrpa jarra nyiburr-guna nyibu-ngurrjinga nyiburr-workiya Christ minypa Wangarr ana-jerrmarra, nipa Christ a-juwuna arrburrwa — janguny gun-gata minypa Ju yerrcha gubu-morrarna, gala aburr-yinmiya gubu-borrwa, rrapa minypa Jentayl yerrcha aburr-ngoyurra gubi-yerrnyjinga, jimarna gun-gata gun-nerra warrpam. \v 24 Wurra ngayburrpa nguburr-gurda Wangarr nguburr-yika nipa a-jerrjerrjiyana arrburrwa, ngayburrpa wuriya Ju, wuriya Jentayl, wurra gun-gata Christ gun-nika janguny, gun-narda arrburrwa minypa Wangarr gun-nika ganyjarr minypa nipa ngarripa Christ ana-nyala wanngu arr-nenga a-nirra a-workiya. Gu-gurda ngacha gun-molamola nipa Wangarr gu-borrwurra. \v 25 Ngardawa a-yinmiya Wangarr jama a-jirra a-workiya rrapa an-gugaliya gu-borrwuja jimarna Wangarr a-yolkiyan rrapa borijipa jama a-jingin, wurra gun-gata Wangarr jama a-jirra a-workiya ngardawa nipa marn․gi; jarra nipa an-gugaliya a-yolkiya a-workiya. Rrapa a-yinmiya Wangarr jama a-jirra a-workiya rrapa an-gugaliya gu-borrwuja jimarna Wangarr an-nyarlkuch, wurra Wangarr nipa wana an-babalapa; an-gugaliya jarra an-nyarlkuch. \p \v 26 Minyjiya. Bubu-borrwa buburr-ni, jela, worla, ana-goyburrpa nyiburr-yinmiyana nyiburr-ni nyiburr-welangga nyiburr-delipa, nipa Wangarr a-gonyjinga ana-gorrburrwa. Minypa ana-goyburrpa nyiburr-jaranga ngika marn․gi nyiburr-ni gun-jaranga gu-gurdiya gu-yika gu-rrawa, rrapa nyiburr-jaranga ngika nyiburr-welangga wana nyiburr-bapala nyiburr-ni, rrapa nyiburr-jaranga ngika gapman an-guyinda bunggawa marn․gi a-ni ana-gorrburrwa. Gun-nyagara. \v 27 Minypa nyiburr-gurda gala gun-jaranga marn․gi nyiburr-nirrarna gu-gurdiya gu-yika gu-rrawa, nipa Wangarr gu-borrwurra rrapa a-jerrjerrjiyana ana-gorrburrwa birripa aburr-werranga barra gona aburr-ni, aburr-gata minypa marn․gi aburr-ni gun-jaranga gu-gurdiya gu-yika gu-rrawa. Minypa Wangarr a-jerrjerrjiyana arrkula ngarripa gala wana arr-nirrarna gun-guniya rrawa, aburr-werranga aburr-gata wana aburr-bapala birripa barra gona aburr-ni. \v 28 Wangarr a-jerrjerrjiyana arrkula arr-welangga arr-delipa arr-nirra gun-guniya rrawa, arr-gata minypa birripa gu-gurdiya burr-yika gu-rrawa gala jal aburr-ni arrkula, arr-gata minypa gala ana-nga arr-borrwa a-workiya. Arr-gata ngacha Wangarr a-jerrjerrjiyana arrkula, arr-yigipa gugu. Barra wana aburr-bapala aburr-gata gu-guna burr-yika gu-rrawa birripa marn․gi aburr-ni barra minypa nipa Wangarr burraya burr-bu barra birripa. \v 29 Wangarr a-yinagata jama a-ji, gala yapa an-gugaliya nipa wupa wana a-negiya a-ni nipa ana-gochila Wangarr. \v 30 Wurra jarra nipa nyanma ana-goyburrpa wanngu nyiburr-nirra minypa ana-goyburrpa rrapa Christ Jesus gu-ngardapa nyiburr-negiyana. Minypa Wangarr arr-wuna Christ, nipa minypa bama jechinuwa arr-nenga a-workiya rrapa jechinuwa arr-nenga nula Wangarr; nguburr-yigipa arr-nenga Wangarr nguburr-yika, rrapa wanngu arr-nenga. \v 31 Gun-narda nula ngayburrpa barra nguburr-yirda minypa janguny gu-yurra, gu-yinaga, “Ana-nga minyja a-ngurrjiya an-molamola, wurra jarra a-ngurrja barra an-ngayburrpa Bunggawa Christ an-molamola.”\x + \xo 1:31 \xt Jeremiah 9:24\x* \c 2 \s1 Janguny Ngika Minypa An-gugaliya An-molamola A-negiya A-workiya \p \v 1 Jela, worla, gun-gatiya ngaypa nguna-bona ana-gorrburrwa rrapa nguna-ganyja ana-gorrburrwa Wangarr gun-nika janguny, ngaypa ngu-yinagata ngu-workiyana Christ ngu-ngurrjinga ana-gorrburrwa minypa nipa wupa an-molamola. Ngaypa gala ngana ngu-jirra ngu-molamola ngu-negiyarna ngu-nirrarna minypa aburr-gata gubu-ngurrjinga aburr-workiya janguny gu-gurdiya gu-yika gu-rrawa. Wurra ngika. \v 2 Wurra ngaypa ngu-borrwurra minypa gatiya ana-goyburrpa nyiburr-murna ngaypa ngu-ninya ngaypa gala ngu-yinmiyarna gun-nga ngu-borrwujarna marn․gi gu-gurdiya gu-yika gu-rrawa, wurra an-ngardapa jarra ngaypa ngu-borrwurra — an-gata Christ a-balcha a-yu minypa burr-jong abi-negarra abi-rrana. \v 3 Minypa gun-gata ngaypa nguna-bona ana-gorrburrwa, ngaypa ngu-nyarlkuch rrapa ng-gurkuja, ngu-wurrwurrjinga ngu-ji, ngaja, ngarla; [gala yapa minypa ngu-yolkiya ngu-wengga, ngardawa Christ gun-nika janguny].\x + \xo 2:3 \xt Jama Aburr-ji 18:9\x* \v 4 Rrapa gun-ngaypa wengga minypa ngaypa ngu-ngurrjinga ana-gorrburrwa janguny, gun-gata ngika minypa gun-birripa wengga aburr-gata ngana aburr-jirra aburr-molamola aburr-negiya aburr-workiya, gubu-ngurrjinga aburr-workiya janguny gu-gurdiya gu-yika gu-rrawa. Wurra janguny ngaypa ngu-wena, nipa Mern An-mawunga jarra gun-burral gu-negarra minypa nipa wugupa apula burr-barlmarrk jama a-ji. \v 5 Ngu-yinagata ngaypa ngu-wena ana-gorrburrwa ngu-workiyana. Barra gun-gata janguny ana-goyburrpa marr nyiburr-balcha, gala yapa an-gugaliya gun-nika wupa marr nyiburr-balcha nula rrapa Wangarr gun-nika ngika; jarra nipa an-gatiya wana an-babalapa. \s1 Wangarr Gun-nika Marn․gi \p \v 6 Ngayburrpa nyiburr-guna marn․gi nyirrbi-nenga nyiburr-workiya ana-goyburrpa nyiburr-gata minypa mu-nguy marn․gi nyiburr-nirra nyiburr-bamburda nuluwa Wangarr, gun-gata marn․gi gun-guni ngayburrpa nyirrbu-wucha nyiburr-workiya ana-goyburrpa gun-narda ngika minypa gu-guna gu-yika gu-rrawa, ngika minypa aburr-gata wana aburr-bapala aburr-guyinda gubu-mangga aburr-workiya marn․gi gun-guni; birripa jarra aburr-boypa barra. \v 7 Wurra ngayburrpa nyirrbu-wucha nyiburr-workiya ana-goyburrpa Wangarr gun-nika marn․gi gun-guni mu-ngoyurra gu-yilkakiyana gu-yu, gun-gata minypa mu-ngoyurra baman gu-ni nipa gu-borrwurra ngayburrpa barra gu-gujayanaya nguburr-ni, wurra burdak gu-yilkakiyana gu-yu guy-bamuna, aa gun-guniya gugu yarlanga gu-bena. \v 8 Wurra bunggawa yerrcha gu-guna burr-yika gu-rrawa gala ana-nga gu-malawujarna Wangarr gun-nika marn․gi gun-guni. Wurra minyja gubu-malawujarna, gala aburr-yinmiyarna burr-jong abi-nengarna abi-rracharna Bunggawa gu-gujayanaya ay-nirrapa ay-workiya. \v 9 Wurra minypa mu-jurra gu-yurra janguny, gu-yinaga, \q1 “Gun-gata minypa gala mu-ngoyurra an-gugaliya gu-nacharna o a-galiyarna o gu-borrwujarna, \q2 gu-gurda ngacha minypa Wangarr jama a-ji barra burrwa aburr-yigipa gu-galiya yerrcha jal aburr-nirra nula.”\x + \xo 2:9 \xt Isaiah 64:4\x* \m \v 10 Gu-yinagata gu-yurra janguny. Wurra gun-guniya gugu nipa Wangarr nyirr-gurdagurdarrana ngayburrpa nyiburr-guna minypa nipa ana-nyala Mern An-mawunga. Ngardawa nipiya Wangarr An-mawunga gu-nacha a-workiya gun-gabagata Wangarr gun-nika. \p \v 11 Minypa gun-maywapa gala ana-nga marn․gi nula an-nerranga an-gugaliya nipa a-yinmiya gu-borrwuja wuparnana nipa an-ngurrnga, wurra an-gata nipa wupa ngardapa marn․gi. Gu-gurda ngacha minypa an-gugaliya gala a-yinmiya marn․gi a-ni nula Wangarr minypa a-yinmiya nipa gu-borrwuja, wurra Wangarr An-mawunga jarra. \v 12 Wurra ngayburrpa nyiburr-guna nyibu-menga gu-guna gu-yika gu-rrawa ngika, jarra Wangarr nyirr-wuna ngayburrpa nipa An-mawunga ngayburrpa barra minypa nyibu-malawa gun-gata gun-molamola gun-guyinda nipa minypa arr-wuna nguburr-gurdiya nguburr-yigipa gu-galiya yerrcha. \v 13 Rrapa ngayburrpa nyiburr-guna nyirrbu-wucha nyiburr-workiya ana-goyburrpa gun-gata janguny, ngika minypa an-gugaliya a-weya a-workiya gu-guna gu-yika gu-rrawa, wurra minypa ngayburrpa nyibi-rrimanga Mern An-mawunga rrapa yarlanga nyibi-nenga ana-gorrburrwa Wangarr gun-nika janguny, rrapa minypa ana-goyburrpa nyibu-malawuja nyiburr-workiya janguny ngardawa ana-goyburrpa burr-guta nyibi-rrimanga Mern An-mawunga. \p \v 14 Ana-nga an-gata gala Mern An-mawunga a-rrima, an-gata an-gugaliya gala a-yinmiya gu-ma gun-molamola gun-guyinda gun-gata minypa nipa an-gata Wangarr An-mawunga gu-rrimanga burrwa Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha. Jarra ana-gata ngacha an-gugaliya nipa gu-borrwuja jimarna Wangarr gun-nika gun-nerra warrpam. Minypa nipa gala a-yinmiya gu-na meyali gun-gata, ngardawa Wangarr gun-nika jarra, wurra nipa an-gata an-gugaliya gala Wangarr An-mawunga a-rrima. \v 15 Wurra ana-nga an-gata nipa Wangarr An-mawunga wugupa nula, an-gata an-gugaliya nipa gu-nacha gun-bulapalawa minypa gu-yinmiya gu-nirra gun-nerra, waygaji gun-molamola; rrapa gala a-yinmiya nipa gu-borrwa nula gun-gata minypa ana-gugaliya a-yopurda rrapa gu-borrwuja nula. Ngardawa an-nerranga an-gugaliya gala Mern An-mawunga a-rrima, nipa gala a-yinmiya gu-na gun-jechinuwa jarlakarr. \v 16 Minypa Wangarr gun-nika janguny mu-jurra gu-yurra, gu-yinaga, \q1 “Ya? Ana-nga an-gugaliya marn․gi nula Wangarr nipa a-yinmiya gu-borrwuja a-workiya \q2 barra minypa nipa an-gugaliya marn․gi a-nega Wangarr? \q1 Wurra gala ana-nga.”\x + \xo 2:16 \xt Isaiah 40:13\x* \m Gu-yinagata gu-yurra janguny. Wurpa lika ngayburrpa nyiburr-guna jarra nyibu-borrwuja nyiburr-workiya minypa Christ. \c 3 \s1 Gala Barra Ngardapa Ngardapa Nyiburr-negiya Wangarr Nyiburr-yika \p \v 1 Wurra, jela, worla, gun-gatiya minypa ana-goyburrpa nyiburr-murna ngaypa ngu-ni, ana-goyburrpa nyiburr-ni minypa gu-galiya yerrcha gu-guna nyirr-yika gu-rrawa, minypa aburr-maywapa aburr-guna waya marr aburr-balcha nula Christ, rrapa minypa ngayburrpa gala nyiburr-yinmiyarna gun-jaranga nyiburr-weyarna ana-gorrburrwa Wangarr gun-nika janguny, wurra ana-goyburrpa burdak gala nyiburr-yinmiyarnapa nyibu-malawujarna. \v 2 Minypa gun-maywapa delipa an-guna waya jin-babalapa a-wucha jiny-yorkiya ngamangama ngardawa gala a-yinmiya balaja m-baypa, wurra burdak an-guna waya. Gu-gata ngacha minypa ana-goyburrpa gala mu-ngoyurra nyiburr-yinmiyarna nyiburr-galiyarna warrpam Wangarr gun-nika janguny, rrapa nuwurra gun-guniya burr-guta ana-goyburrpa gala nyiburr-yinmiya.\x + \xo 3:2 \xt Yibru Yerrcha 5:12-13\x* \v 3 Wurra ana-goyburrpa mu-nguy nyiburr-nirra minypa gu-galiya yerrcha gu-guna nyirr-yika gu-rrawa. Minypa gun-gata ana-goyburrpa mu-werrmbarra nyiburr-nachichiya nyiburr-workiya gu-gapa gu-guta rrapa ngarndarrk ngarndarrk nyiburr-negachichiya nyiburr-workiya, gun-narda minypa ana-goyburrpa mu-nguy nyiburr-nirra gun-maywapa minypa wurra gama gorlk gu-guna burr-yika gu-rrawa, minypa aburr-gata gala marr aburr-balcha nula Christ. \v 4 Minyjiya. Gun-gata ana-goyburrpa ngardapa ngardapa nyiburr-ngurrjiya nyiburr-workiya, minypa nyiburr-werranga nyiburr-yinaga, “Ngayburrpa Paul nyiburr-yika,” rrapa nyiburr-werranga nyiburr-yinaga, “Ngayburrpa Apóloch nyiburr-yika,” gun-narda minypa gu-galiya yerrcha gu-guna burr-yika gu-rrawa ngardapa ngardapa aburr-negiya aburr-workiya.\x + \xo 3:4 \xt 1 Gorint 1:12\x* \p \v 5 Wurra an-gata Apóloch an-ngiya nipa? Rrapa ngaypa ng-gunaga Paul ngu-ngiya ngaypa? Wurra ngatipa nyirri-guna nyirri-mujama wupa jarra. Wurpa lika ana-goyburrpa marr nyiburr-balcharra nula Christ minypa ngatipa nipa nyjirri-wuna ganyjarr ngardapa ngardapa rrapa jama nyirri-jirra nyirri-workiya nipa nyanma. \v 6 Minypa gun-maywapa abirri-jirrapa mu-wurra yerrcha gatni \pn (garden)\pn* jama abirri-jirra aburr-workiya balaja nula. Minypa an-ngardapa a-lamajinga a-boya mipila mu-jirra rrapa an-nerranga mu-gornagaja a-boya, wurra Wangarr nipa nyanma wana mu-nenga a-workiya.\x + \xo 3:6 \xt Jama Aburr-ji 18:4-11,24-28\x* \v 7 Wuriya abirri-gata abirri-jirrapa abirri-lamajinga mipila mu-jirra rrapa mbirri-gornagaja, wurra jarra ngayburrpa barra marr nguburr-balcha nula Wangarr, ngardawa nipa an-gatiya wana mu-nenga a-workiya. \v 8 Minypa an-gata ana-nga a-lamajinga mipila mu-jirra rrapa an-gata ana-nga mu-gornagaja, bitipa abirri-gata abirri-gurokawa, rrapa Wangarr barra bijirri-wu ngardapa ngardapa gun-bitipa minypa bitipa jama abirri-ji. \v 9 Gun-narda ngu-wena, gun-gata ngika minypa gatni jama abirri-jirra, wurra gun-burral minypa Apóloch ngatipa nyirri-mujama nula Wangarr, minypa ngaypa mu-ngoyurra ng-ganyja ana-gorrburrwa janguny, rrapa minypa Apóloch barrwa jurdach jama a-ji. Rrapa minypa mun-gata gatni balaja mun-murra mu-jinyjarra, mun-narda gun-burral ana-goyburrpa Wangarr nyiburr-yika marr nyiburr-balcharra nula. \p Rrapa gun-nerranga, ana-goyburrpa minypa gun-maywapa Wangarr gun-nika bala nipa gu-rracha a-nirra. \v 10 Rrapa nipa nguna-wuna ngaypa ganyjarr, ngaypa ngu-yigipa ngu-mujama minypa an-maywapa an-guralcha an-gata bala an-gurra. Minypa nipa bala an-gurra jerdajirda gu-nenga a-workiya jel, rrapa gu-gurrmunga a-workiya gun-nga barra rrawa gu-jinyja gun-molamola. Minypa gun-burral ngaypa ng-gurrmurra ana-gorrburrwa Christ gun-nika janguny, rrapa an-gata ana-nga barrwa jurdach jama a-ji, nipa jarra a-jarlapiya barra; gala yapa nipa werra gu-nega gun-gata ngaypa mu-ngoyurra jama ngu-ji. \v 11 Ngardawa an-ngardapiya arrburrwa — an-gatiya Jesus Christ. Nipa arrburrwa minypa gun-gata ngaypa ngu-wena, gubu-gurrmunga aburr-workiya gun-nga barra rrawa gun-molamola gu-jinyja. Minypa gun-burral Jesus Christ an-nardiya rrapa gala barrwa ana-nga. \v 12 Minypa barrwa aburr-werranga gubi-jarlapurda aburr-nirra gun-gata bala, aburr-werranga aburr-guna gubi-jarlapurda aburr-workiya minypa gun-maywapa goldan \pn (gold)\pn* mu-guyinda rrapa jilpa \pn (silver)\pn* mu-guyinda rrapa gun-molamola gu-guyinda jandarra gu-maya rrupiya mun-jaranga nula. Minypa gun-burral aburr-gata gun-jechinuwa gubu-ngurrjinga aburr-workiya Christ gun-nika janguny. Wurra aburr-werranga gubi-jarlapurda aburr-workiya gun-gata bala minypa gun-maywapa gu-jong gu-guyinda rrapa gorrngunya mu-guyinda. Minypa gun-burral aburr-gata marr gu-yinaga gun-derta gubu-ngurrjinga aburr-workiya Christ gun-nika janguny. \v 13 Wurra nuwurra waypa gu-gubalmapa gu-ni, yarlanga gu-yu barra gun-gata minypa birripa aburr-yinmiyana ngardapa ngardapa jama aburr-ji. Ngardawa Wangarr gu-bol barra a-ngunyangunyjiya burrwa gun-gata birripa jama aburr-ji. \v 14 Minypa gu-bol barra gu-rro, rrapa minypa an-gata ana-nga gun-nigipa gun-gata nipa jama a-ji gala gu-yinmiya gu-rro, gu-wulebiya, an-gata an-gugaliya nipa barra Wangarr a-wu minypa nipa jama a-ji. \v 15 Wurra an-gata an-nerranga minyja gun-nigipa nipa jama a-ji gun-gata gu-rro rrapa laka gu-gaya, gun-narda minypa nipa barra gala gun-nga gu-rrima, wurra gun-nyagara wupa. Wurpa lika Wangarr barra wanngu a-nega an-gata an-gugaliya minypa gun-maywapa bala wolawola gu-rrongga gu-workiya rrapa ngayburrpa wanngu arrbi-nenga nguburr-workiya gu-galiya yerrcha, wurpa lika birripa gorlk burr-guta gun-nyagara burrwa. \p \v 16 Minyja bubu-borrwa: ana-goyburrpa minypa gun-maywapa Wangarr gun-nika gun-japurra bala. Minypa Wangarr An-mawunga a-barrngumurra rrapa wuparnana a-ninyarra ana-gorrburrwa.\x + \xo 3:16 \xt 1 Gorint 6:19; 2 Gorint 6:16\x* \v 17 Rrapa minyja ana-nga nipa gu-rruma gun-gata Wangarr gun-nika gun-japurra bala, Wangarr a-bu barra an-gata an-gugaliya. Ngardawa Wangarr gun-nika gun-japurra bala gun-nigipa wupa Wangarr. Ganapiya, wurra gun-gata ngaypa ngu-wena ana-gorrburrwa bala ngika, wurra gun-burral ana-goyburrpa nyiburr-gurda Wangarr nyiburr-yika gu-galiya yerrcha, [minypa gala barra ngardapa ngardapa nyiburr-negiya.] \p \v 18 Gala barra nyiburr-yolkiya. Wurra ny-yinga ny-jata minyja nginyipa wupa ngardapa ny-borrwiya jimarna nginyipa gun-jaranga marn․gi, wurra yama ny-borrwiya nginyipa ny-jerna barra minypa nginyipa ny-nyukurdanyjiya rrapa gun-burral gun-jaranga marn․gi nyi-ni barra? \v 19 Ngardawa gun-nga gun-gata gu-galiya yerrcha gu-guna burr-yika gu-rrawa gubu-borrwuja aburr-workiya, gun-gata nipa Wangarr gu-nacha a-nirra gun-nerra warrpam. Minypa janguny gu-yurra, gu-yinaga, “Aburr-gata aburr-nga marn․gi gun-jaranga gu-gurdiya gu-yika gu-rrawa, gun-gata Wangarr gu-jarlapa barra burrwa minypa gu-ngukurdanyjiya barra rrapa burr-bu.”\x + \xo 3:19 \xt Job 5:13\x* \v 20 Rrapa barrwa minypa gun-nerranga janguny gu-yurra, gu-yinanga, “Aburr-nga aburr-gata marn․gi gun-jaranga gu-gurda gu-yika gu-rrawa, wurra Wangarr nipa jarra marn․gi burrwa minypa gun-gata birripa gubu-borrwuja aburr-workiya gun-nerra warrpam.”\x + \xo 3:20 \xt Psalms 94:11\x* \v 21 Ganapiya, lika gala barra ana-nga an-molamola a-ngurrjiya minypa ana-nga an-gata marn․gi an-gunega an-nigipa. Wurra jarra gun-guniya rrawa gun-gabagata gun-bulapalawa gun-goyburrpa: \v 22 Minypa ngaypa ng-gunaga Paul ng-goyburrpa, rrapa an-gata Apóloch nipa an-goyburrpa, rrapa Birta \pn (Peter)\pn* an-goyburrpa, rrapa gun-guna rrawa gun-goyburrpa, rrapa wanngu gun-guni rrapa gun-gujuwa burr-guta warrpam gun-gabagata gun-goyburrpa minypa gun-guniya rrapa jurdach guna-bamburda. \v 23 Minypa ana-goyburrpa nyiburr-yigipa Christ nyirr-yika, rrapa Christ nipa an-gata Wangarr an-nika. \c 4 \s1 Christ Burr-yika Aburr-mujama Nipa Burr-jerrmarra \p \v 1 Ganapiya, lika ana-goyburrpa barra nyirrbu-borrwa ngayburrpa minypa ngayburrpa nyiburr-guna nyiburr-mujama nula Christ, minypa nipa ganyjarr nyirr-wuna, gun-nigipa janguny nyibi-rrimanga nyiburr-nirra mu-ngoyurra gu-yilkakiyana gu-yu. \v 2 Minypa an-gata ana-nga an-mujama, nipa gala barra a-jeka, wurra mu-nguy jama a-jinginpa a-workiyan barra nyanma nipa bunggawa marrnguwa a-ni nula. \v 3 Wurra ngaypa minyja an-gugaliya a-ngunyangunyjya apula rrapa a-yinmiya nipa gu-borrwa apula, gun-gata gala wana gu-ji apula wuriya ana-goyburrpa nyiburr-gatiya o aburr-werranga. Rrapa ngaypa burr-guta gala ngu-yinmiya ngu-ngunyangunyjiya apula ngaypa wupa ngardapa jimarna ngaypa bama jechinuwa ngu-borrwa apula minyja ngaypa waygaji ngu-molamola, waygaji ngu-werra. \v 4 Minyja ngaypa wupa ngardapa ngu-borrwiya ngaypa ngu-molamola rrapa gala gun-nga Wangarr gu-rrima apula mari, wurra wuriya gun-gata ngaypa wupa ngardapa ngu-borrwiya, wurra jarra an-ngaypa Bunggawa nipa an-gatiya Christ a-ngunyangunyjiya apula a-nirra rrapa a-wengga barra. \v 5 Ganapiya, lika ana-goyburrpa gala barra nyiburr-mari nyiburr-ni ana-gorrburrwa gu-gapa gu-guta rrapa yibirrich nyiburr-wengga. Wurra burdak nuwurra waypa Bunggawa ana-jeka barra, nipa a-birtarrmiya barra gun-nga gun-gata minypa an-munya gu-maya gu-jirra rrapa gu-yilkakiya gu-yurra, lika yarlanga gu-yu barra minypa gu-galiya yerrcha aburr-yinmiyana aburr-workiyana ngardapa ngardapa gubu-borrwurra. Lika an-gugaliya an-molamola a-ni barra minypa Wangarr a-yinmiya barra gu-borrwa nula rrapa a-japurramaya nula. Gu-gurda ngacha wupa. \p \v 6 Ganapiya, jela, worla, wurra gun-gata ngaypa ngu-wena Apóloch rrapa ngaypa, gun-narda ngu-wena ana-goyburrpa barra nyibu-borrwa rrapa meyali nyibi-na gun-gata arr-weya arr-workiya, “Gala barra ay-beyba gun-gata joborr gu-yurra.” Gu-gurda ngacha. Rrapa gu-gata wenga minypa ana-goyburrpa gala nyiburr-yinmiya wana nyiburr-negiya ana-gorrburrwa gu-gapa gu-guta minypa ana-nga an-gata marn․gi an-gunega an-goyburrpa. \v 7 Wurra ana-nga a-wena gun-gata, ya, jimarna nginyipa ny-yinga ny-jata ny-molamola, aburr-werranga jarra marr aburr-yinaga aburr-molamola? Wurra jarra gun-gata gun-nga nginyipa n-dimanga minyja ngardawa nipa Wangarr biy-wuna. Ganapiya, lika gala ny-yinmiya wana nyi-negiya ngardapa nggu, jimarna gun-gata nginyipa n-dimanga nginyipa wupa ngardapa nyanma. \p \v 8 Wurra ana-goyburrpa bama nyiburr-yinaga, jimarna gipa warrpam nyibi-rrimanga rraka gala barrwa gun-nga jal nyiburr-ni, ya? Rrapa jimarna ana-goyburrpa nyiburr-welangga gipa gugu wana nyiburr-nirra, ya? Rrapa jimarna ana-goyburrpa nyirrbu-beybuna ngayburrpa Christ nyiburr-yika nyiburr-mujama rrapa ana-goyburrpa nyiburr-welangga minypa wana nyiburr-bapala nyiburr-nirra, ya? Wurra ngaypa jal ngu-nirra jimarna gun-gata gun-burral, barra minypa ngayburrpa nyiburr-gatiya wugupa ana-gorrburrwa nguburr-welangga wana nguburr-bapala nguburr-ni, ngaja, ngarla! \v 9 Ngardawa ngaypa ngu-borrwuja minypa ngayburrpa nyiburr-guna Christ nyiburr-yika nyiburr-mujama nipa Wangarr nyirr-barnjinga ngayburrpa nyiburr-welangga nyiburr-delipa nyiburr-nirra, minypa gun-maywapa an-gugaliya mari gubu-garrana nula rrapa abi-nacha gurda aburr-nirra minypa nipa a-yinmiya barra a-juwa. Gu-gurda ngacha. Minypa wurra gama gorlk gu-gurdiya rrawa gu-jirra gu-boya rrapa waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk burr-guta, birripa arrbi-nacha gurda aburr-nirra minypa gu-yinmiya barra gu-ni arrburrwa. \v 10 Minypa ngayburrpa nyiburr-guna Christ nyiburr-yika nyiburr-mujama gun-gata ngayburrpa minypa nyiburr-yinmiya nyiburr-workiya jama nyiburr-jirra, gun-narda birripa gu-galiya yerrcha gubu-borrwuja aburr-workiya jimarna ngayburrpa nyiburr-bamapama. Wurra ana-goyburrpa jarra gun-jaranga marn․gi, ya, minypa gun-gata ana-goyburrpa rrapa Christ gu-ngardapa nyiburr-negiyana? Ngayburrpa nyiburr-guna nyiburr-nyarlkuch, wurra jarra ana-goyburrpa nyiburr-derta, ya? Minyja aburr-werranga aburr-nyala nyiburr-molamola nyirrbi-nenga aburr-workiya ana-goyburrpa, jarra ngayburrpa birripa ngoyurra aburr-yerryerrmiya arrburrwa. \v 11 Minypa gun-gata mu-ngoyurra rrapa barrwa gun-guniya ngayburrpa minypa m-balaja rrapa gu-bugula nyiburr-werrmiya nyiburr-workiya, rrapa mirikal nyiburr-barrngumiya nyiburr-workiya mun-nerra. Aburr-werranga nyirrbu-burnda aburr-workiya ngayburrpa, rrapa gala gun-nga rrawa nyibi-rrima. \v 12 Rrapa minypa gu-jama nyirr-burnda gu-workiya, burr-guya jama nyiburr-jirra nyiburr-workiya. Aburr-werranga minypa gun-bachirra aburr-weya arrburrwa aburr-workiya, wurra ngayburrpa jarra nyibu-wengganacha burrwa nyiburr-workiya barra nipa Wangarr a-gunggaja burrwa. Birripa bampa nyirrbi-nenga nyirrbu-burnda aburr-workiya, wurra ngayburrpa mu-nguy nyiburr-jinyjarrapa.\x + \xo 4:12 \xt Jama Aburr-ji 18:3\x* \v 13 Minypa birripa nyirrbu-yopurda aburr-workiya jimarna ngayburrpa nyiburr-werra, wurra ngayburrpa jarra gun-molamola nyibu-gurdanyjinga burrwa nyiburr-workiya. Birripa gu-guna burr-yika gu-rrawa nyiburr-werra nyirrbi-nenga aburr-workiya, jimarna ngayburrpa minypa gun-maywapa gun-nerra gun-gata an-gugaliya gala jal a-ni a-workiya.\x + \xo 4:13 \xt Yibru Yerrcha 11:37\x* \p \v 14 Wurra gun-narda ngaypa ngu-wukurrjinga ana-gorrburrwa, gun-narda ngika barra ana-goyburrpa gona nyiburr-ni. Wurra jarra ngaypa gelama gelama arr-banga ngu-nirra ngardawa ana-goyburrpa minypa nyiburr-ngaypa gu-ngarda yerrcha ngaypa burr-guya jal ngu-nirra ana-gorrburrwa. \v 15 Marrban minypa an-goyburrpa jaga an-gugana an-jaranga nyibi-rrimanga minypa ana-goyburrpa nyibu-jurrjurrmunga Christ, wurra ngaypa ngu-ngardapiya minypa ngu-nyanyapa ana-gorrburrwa. Minypa ngaypa ng-guniya arr-bokamurra, ana-goyburrpa rrapa Christ gu-ngardapa nyiburr-negiyana; minypa gun-molamola janguny ngaypa nguna-ganyja ana-gorrburrwa gu-gata wupa nyanma. \v 16 Rrapa gu-gurda nula lika ngaypa burr-guya ngu-wengga barra ana-gorrburrwa minypa gun-guna: Ana-goyburrpa buburr-yirdapa buburr-bamba buburr-workiya gun-maywapa minypa ngaypa ngu-bamburda ngu-workiya.\x + \xo 4:16 \xt 1 Gorint 11:1; Bilipay 3:17\x* \v 17 Rrapa ana-goyburrpa barra nyiburr-yirda, ngaypa ngu-jerrma barra ana-gorrburrwa Dimati \pn (Timothy)\pn* an-guna ngaypa burr-guya jal ngu-nirra nula. Nipa minypa an-ngaypa walkur an-molamola gala a-jeka a-workiya, ngatipa nyirri-guna jawina nyirri-nirra nula Christ. Nipa nyirr-gelamajortka barra ana-goyburrpa minypa ngaypa ngu-yinmiya ngu-bamburda ngu-workiya, ngaypa janguny ng-ganyja ngu-workiya burrwa Christ burr-yika gu-galiya yerrcha gu-werranga gu-werranga gu-rrawa aburr-nirra aburr-boya. \p \v 18 Nyiburr-werranga nyiburr-garda ana-goyburrpa wupa ngardapa wana nyiburr-negiya nyiburr-workiya, jimarna ngaypa gala ngu-yinmiya ngu-bengga ana-gorrburrwa. \v 19 Wurra burraya ngaypa ngu-bengga barra ana-gorrburrwa minyja gun-narda nipa Wangarr gu-borrwurra apula. Rrapa ngaypa nguburr-na barra aburr-gata wana aburr-negiya aburr-workiya, minypa marn․gi ngu-ni barra burrwa ngika minypa gun-gata birripa aburr-weya aburr-workiya, wurra jarra minyja ganyjarr gubi-rrimanga wurra waygaji gun-nyagara. \v 20 Ngardawa Wangarr gun-nika rum gun-narda ngika borijipa janguny wupa, wurra jarra minypa burr-ganyjarr, ngaja, ngarla. \v 21 Ya? Gun-gata waypa barra ngaypa ngu-bengga ana-gorrburrwa, ngaypa ngu-yinmiya barra ana-gorrburrwa? Ana-goyburrpa gun-nga jal nyiburr-nirra? Minyja waygaji gun-jong nguna-ga barra marn․gi arr-nega, ya? Wurra waygaji gurrurta rrapa magaya gun-guni nguburr-ni barra. \c 5 \s1 Gala Barra Nyiburr-balagarrgurrjiya Nula Gun-nerra Jama A-jirra A-workiya \p \v 1 Ngardawa janguny gu-barrjeknga ana-gorrburrwa, gu-werranga gu-werranga gu-rrawa aburr-galiyarra, minypa nyiburr-werranga nyiburr-garda gun-nerra jama nyiburr-jirra nyiburr-workiya marrambay gun-guji gu-gata ngacha minypa gun-nerra ana-goyburrpa nyibi-rrimanga burr-guya gun-nerra; aburr-werranga aburr-gata gala marr aburr-balcha nula Wangarr, birripa jarra gun-nerra gubi-rrimanga marr gu-yinaga gun-nerra. Minyjiya. Ana-goyburrpa nyiburr-gurda ny-nyardapa ny-jata minypa jin-nerranga mampa nggu ny-malapurda nyi-nirra, mu-ngoyurra nyanyapa nggu jiny-malapuna.\x + \xo 5:1 \xt Deuteronomy 22:30\x* \v 2 Wurra ana-goyburrpa nyiburr-borrwiya nyiburr-nirra jimarna nyiburr-molamola, ya? Wurra wargugu nyiburr-nirrarna nula gun-gata gun-nerra. Wurra an-gata an-gugaliya a-yinagata jama a-jirra ana-goyburrpa barra nyibi-yerrnyja. \v 3-4 Ngardawa ngaypa wuriya ngu-burral balay ngu-nirra, wurra ngu-mawunga ng-gatiya wugupa ana-gorrburrwa rrapa gun-gata nula gun-nerra ngaypa minypa gipa burr-mari ngu-wena an-gata nula an-gugaliya, ngardawa an-ngayburrpa Bunggawa Jesus jarra nipiya nyanma. Ganapiya, lika minypa ngaypa ngu-mawunga ng-gatiya wugupa ana-gorrburrwa, ana-goyburrpa barra gu-ngardapa nyiburr-negiya, minypa burr-ganyjarr nipa Bunggawa Jesus gun-nika \v 5 ana-goyburrpa barra nyibu-wu walkwalk Jeytan \pn (Satan)\pn* an-gata an-gugaliya. Barra nipa Jeytan ana-nyala a-bu, laka a-ga an-gata an-gugaliya an-burral a-rrigirrgnga a-workiya, wurra an-mawunga jarra nipa barra wanngu a-ni nuwurra waypa an-ngayburrpa Bunggawa Jesus ana-jeka barra. \p \v 6 Wurra gun-gata minypa ana-goyburrpa gala wargugu nyiburr-nirrarna nula gun-gata gun-nerra, wurra jarra minypa nyiburr-molamola nyiburr-ngurrjiya nyiburr-workiya, gun-narda gun-molamola ngika. Wurra gala ana-goyburrpa gun-gata gun-maywapa ranginy nyibu-borrwa, ya? Minyja gun-nerra gun-guyinda nipa minypa mun-maywapa mun-gata rakaraka mun-gunega. Minypa mun-delipa ngubu-gurrmunga nguburr-workiya, lika gu-gata wenga mun-gata rakaraka mu-durtchinga m-bamburda mu-workiya.\x + \xo 5:6 \xt Galéychiya 5:9\x* \v 7 Wurra ana-goyburrpa barra gun-nerra nyibu-bawa gun-gata ana-goyburrpa nyibi-rrimanga, barra nyiburr-ni minypa gun-maywapa nyiburr-geka gala gun-nga gun-nerra nyibi-rrima, gu-gurda ngacha. Gun-burral ngardawa ana-goyburrpa minypa nyiburr-geka ngardawa Christ nipa a-juwuna ana-gorrburrwa. Minypa nipiya arrburrwa an-ngayburrpa minypa an-maywapa ranginy an-gata an-delipa jip \pn (sheep)\pn* an-nurra an-guyinda wola abu-buna nula Wangarr, yanma nipa Wangarr burr-beybana a-bamuna, jimarn jarra burr-burndarna.\x + \xo 5:7 \xt Exodus 12:5\x* \v 8 Gun-gata nula gun-guwarr birripa gu-janara aburr-ji aburr-workiyana, wurra ngayburrpa jarra gu-janara nguburr-jirra gun-burral minypa ngayburrpa ngubi-rrimanga Christ. Lika minypa mun-maywapa mun-gata damba birripa mbi-barra aburr-workiyana gala rakaraka mun-gunega mbi-barnjingarna, wurra gun-burral minypa ngayburrpa barra nguburr-yirda nguburr-ni nguburr-workiya gala gun-nga gun-nerra ngubi-rrima rraka gun-nerra jama nguburr-ji o werra nguburr-negiya; wurra minypa nguburr-molamola nguburr-gugaliya nguburr-burral nguburr-ni barra.\x + \xo 5:8 \xt Exodus 13:7; Deuteronomy 16:3\x* \p \v 9 Gipa mu-ngoyurra ngaypa ngu-wukurrjinga ana-gorrburrwa mu-werranga mu-jurra, minypa ana-goyburrpa gala barra nyiburr-balagarrgurrjiya burrwa gun-nerra gubi-rrimanga marrambay gun-guji. \v 10 Wurpa lika gun-narda ngaypa ngu-wena ngika minypa aburr-gata gu-guna burr-yika gu-rrawa — aburr-gatiya minypa gun-nerra jama aburr-jirra aburr-workiya marrambay gun-guji, rrapa gun-jaranga jal aburr-nirra, rrapa mun-ngumurda mbi-mangga burrwa, rrapa an-mawunga an-guyinda abi-jarlapurda rrapa aburr-marrngoypiya nula aburr-workiya. Ngika aburr-gata. Wurra aburr-gatiya ana-goyburrpa gala nyiburr-yinmiya ngardapa nyiburr-negiya burrwa, wurra gun-narda minypa jimarn jarra gurdiya rrawa nyibu-bawa rrapa gu-werranga nyiburr-boy. \v 11 Wurra jarra ngaypa ngu-wukurrjinga ana-gorrburrwa gala barra nyiburr-mulpiya nula ana-nga an-gata a-ngurrjiya a-workiya jimarna nipa an-goyburrpa worlapa ana-gorrburrwa Christ a-rrimanga, wurra minypa gun-nerra jama a-jirra a-workiya marrambay gun-guji, o gun-jaranga jal a-nirra, o marr a-balcharra nula an-guripa an-guyinda wangarr birripa abi-jarlapuna, o gun-bachirra a-weya, o mu-nganicha a-babapabajinga, o mun-ngumurda mu-mangga. Ana-gata ngacha an-gugaliya gala barra ana-goyburrpa nyiburr-mulpiya nula minypa balaja nula burr-guta; gala barra ana-goyburrpa wugupa nula nyibu-bay. \p \v 12-13 Wurra aburr-werranga aburr-gata gu-gurda burr-yika gu-rrawa, ngaypa gala ganyjarr ngu-rrima rraka burr-mari ngu-wengga burrwa birripa. Wurra Wangarr nipa wupa jarra burr-mari a-wengga barra burrwa aburr-gata. Wurra ngayburrpa Wangarr nguburr-yika gu-galiya yerrcha ngayburrpa barra nguburr-borrwiya minypa ngayburrpa nguburr-yinmiya nguburr-bamburda nguburr-workiya. Minypa janguny mu-jurra gu-yurra, gu-yinaga, “An-gata an-nerra an-gugaliya a-balagarrgurrjiyana ana-gorrburrwa, an-narda ana-goyburrpa barra nyibi-yerrnyja.”\x + \xo 5:12-13 \xt Deuteronomy 13:5; 17:7; 19:19; 22:21,24; 24:7\x* \c 6 \s1 Mari \p \v 1 Minyja ny-yinga ny-jata an-nginyipa worlapa nggu mari nyirri-dima ana-gotula gu-gapa gu-guta an-gatiya Christ an-nika jawina, wurra gun-narda an-nga nula nyirri-ganyja burrwa aburr-gata aburr-werranga gala abu-borrwa Wangarr, jimarna bama nyiburr-yinaga birripa barra aburr-galiya rrapa aburr-wengga? Wurra gun-narda gun-nerra! Wurra jimarn jarra ana-goyburrpa nyiburr-garda Christ nyiburr-yika marr nyiburr-balcharra nula nyiburr-gata wupa nyiburr-galiya rrapa nyiburr-wengga. \v 2 Wurra ana-goyburrpa gala nyibu-borrwa, ya? Wurra ngayburrpa nguburr-guna Christ Jesus nguburr-yika gu-galiya yerrcha nipa arr-menga, jurdach guna-bamburda ngayburrpa barra nguburr-galiya burrwa gu-guna burr-yika gu-rrawa barra minypa ngayburrpa nguburr-yinmiya nguburr-wengga. Jarra gun-narda ngardawa gun-burral, ana-goyburrpa yama nyibu-borrwa minypa ana-goyburrpa wupa barra nyiburr-galiya rrapa nyiburr-wengga gu-gata nula mari gun-delipa gun-guyinda wolawola ana-goyburrpa nyibi-rrimanga ana-gorrburrwa nyiburr-workiya? \v 3 Rrapa barrwa ana-goyburrpa gala nyibu-borrwa, ya? Wurra jurdach guna-bamburda waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk burr-guta ngayburrpa barra nguburr-galiya burrwa rrapa nguburr-wengga. Rrapa gun-narda minypa gala gu-yinmiya gun-derta gun-gorla gu-ni ana-gorrburrwa, wurra ana-goyburrpa barra nyiburr-galiya rrapa nyiburr-wengga, nyibi-rrimanga nyiburr-workiya mari. \v 4 Wurra minypa ana-goyburrpa mari nyibi-rrimanga ana-gorrburrwa gu-gapa gu-guta, gun-narda an-nga nula nyibu-ganyja burrwa nyiburr-workiya aburr-gata gala gu-ngardapa arrburrwa? \v 5 Wurra yama gona nyiburr-ni? Wurra ana-goyburrpa jimarna bama nyiburr-yinanga gala ny-jata ny-yinga bama jechinuwa ny-borrwa ny-yorkiya, ya, rraka nginyipa ny-borrwa gun-gata mari gun-guyinda minypa ny-yinmiya barra ny-yengga? \v 6 Gu-gurda nula ana-goyburrpa nyibu-ganyja nyiburr-workiya an-goyburrpa worlapa ana-gorrburrwa, ya, minypa rrapa nyibu-barnjinga nyiburr-workiya ana-werranga barra a-galiya rrapa a-wengga? \p \v 7 Wurra gun-gata minypa ana-goyburrpa mari nyibi-rrimanga ana-gorrburrwa nyiburr-workiya, gun-narda minypa ana-goyburrpa nyiburr-yolkiyanapa laka nyiburr-gayana. Wurra wuriya an-nginyipa worlapa nggu nipa werra biy-negarra, minypa nipa biy-gaypuna o a-yinmiyana nggula, wurra nginyipa yama bamawa nyi-nirrarna? \v 8 Wurra gun-gata minypa gun-goyburrpa wupa mari nyibu-ganyja burrwa nyiburr-workiya aburr-gata gala gu-ngardapa arrburrwa, gun-narda minypa ana-goyburrpa werra nyiburr-negachichiya nyiburr-workiya rrapa nyiburr-gaypachichiya nyiburr-gata worlapa ana-gorrburrwa yerrcha Christ nyiburr-yika jawina. \p \v 9 Wurra gala ana-goyburrpa nyibu-borrwa, ya? Wurra aburr-gata minypa gun-nerra gubi-rrimanga, birripa gala aburr-yinmiya nipa Wangarr ana-murna aburr-ni. Wurra buburr-dawurdawuja! Ganapa buburr-lijiwarriya! Ngardawa aburr-gata minypa gun-nerra jama aburr-jirra aburr-workiya marrambay gun-guji, rrapa aburr-gata minypa aburr-marrngoypiya nula aburr-workiya an-guripa an-guyinda wangarr birripa abi-jarlapuna, rrapa aburr-gata minypa ana-werranga jin-nika gama jibu-mangga aburr-workiya, rrapa aburr-gata minypa mu-wurra yerrcha wupa abirri-dawurrjinga abirri-workiya, \v 10 rrapa aburr-gata minypa burrbu-gaypurda aburr-workiya, rrapa gun-jaranga jal aburr-nirra aburr-workiya, rrapa mu-nganicha aburr-babapabajinga aburr-workiya, rrapa gun-bachirra aburr-weya aburr-workiya, rrapa burrbu-burnda aburr-workiya rrapa burrbu-gaypurda, aburr-gurdiya ngacha gala aburr-yinmiya aburr-boy, Wangarr ana-murna aburr-ni. \v 11 Ana-goyburrpa nyiburr-werranga nyiburr-yinagatiya nyiburr-workiyana werra nyiburr-negiyana mu-ngoyurra, wurra gun-nardiya gugu nipa Wangarr nyirr-menga, nyirr-wepana, rrapa ana-goyburrpa nyiburr-yigipa gugu nyiburr-nirra. Minypa ana-goyburrpa nipa nyiburr-jechinuwa nyirr-negarra ngardawa an-ngayburrpa Bunggawa Jesus rrapa Wangarr An-mawunga bitipa abirri-nyala. \s1 Ngarripa Arr-burral \p \v 12 Ana-goyburrpa nyiburr-weya nyiburr-workiya, nyiburr-yinaga, “Gun-gata gala gun-nga gun-japurra apula rraka ngaypa ngu-bawa.” Minyjiya. Wurpa lika gun-nerranga gun-gata werra nyirr-negarda. Ngaypa burr-guta “gala gun-nga gun-gata gun-japurra apula rraka ngu-bawa.” Wurra wuriya. Wurra ngaypa ngu-jarlapiya ngu-workiya; gala yapa gun-nga gun-gata gun-nerranga nguna-rrimarda.\x + \xo 6:12 \xt 1 Gorint 10:23\x* \v 13 Ana-goyburrpa nyiburr-weya nyiburr-workiya, nyiburr-yinaga, “Balaja minypa gochila arr-jirra nula rrapa gochila arr-jirra minypa balaja nula.” Minyjiya. Wurra gun-gata jurdach guna-bamburda Wangarr gun-nyagara mu-nega barra mun-gata balaja, rrapa gochila arr-jirra burr-guta gun-nyagara arr-nega barra. Minyja bubu-borrwa: Wangarr arr-garrana ngarripa arr-burral ngika barra ngarripa gun-nerra jama arr-ji minypa marrambay gun-guji; wurra jarra ngarripa barra jama arr-ji nula Bunggawa nipa Christ, rrapa nipiya Bunggawa barra wanngu arr-nega ngarripa arr-burral. \v 14 Minypa an-ngayburrpa Bunggawa Jesus a-juwuna rrapa nipa Wangarr ana-nyala a-jarrkarrana rrapa wanngu a-negarra, ngayburrpa nguburr-yirdiya barra. Minypa nguburr-juwa, wurra Wangarr arr-jarrkarra barra gu-yigipa gu-ganyjarr. \p \v 15 Wurra ana-goyburrpa gala nyibu-borrwa, ya? Minypa ana-goyburrpa rrapa Christ gu-ngardapa nyiburr-negiyana nyiburr-mawunga rrapa nyiburr-gurda nyiburr-burral burr-guta. Wurra ana-goyburrpa nyibu-borrwuja jimarna gun-mola, ya, nguburr-gurda minypa Christ an-burral minyja ngaypa ngu-boy, ngu-malcha achila nipa jin-gata jin-burral ji-gata ngacha minypa gun-nerra jama jiny-jirra jiny-yorkiya, mu-wurra yerrcha aburr-boya achila aburr-workiya? Wurra gu-gurda ngacha gala nguburr-yinmiya. Ngardawa Christ rrapa ngayburrpa gu-ngardapa. \v 16 Wurra yama ana-goyburrpa nyibu-borrwa? Wurra an-gata an-gugaliya ana-nga minypa abirriny-mulpiya gu-gata ngacha minypa jin-gata gun-nerra jama jiny-jirra jiny-yorkiya, mu-wurra yerrcha aburr-boya achila aburr-workiya, gun-narda minypa birrinyjipa abirriny-jata gu-ngardapa abirrinyu-negiyana abirriny-burral. Minypa mu-jurra gu-yurra janguny gu-yinaga, “Lika birrinyjipa abirriny-nyardapa abirrinyu-ni barra.”\x + \xo 6:16 \xt Genesis 2:24\x* \v 17 Wurra an-gata jarra ana-nga minypa nipa rrapa an-ngayburrpa Bunggawa Christ gu-ngardapa abirri-negiyana, gun-narda minypa gu-ngardapa butula bitipa abirri-mawunga. \p \v 18 Gun-nerra marrambay gun-guji minypa an-gumarrbipa jin-gumarrbipa ngika, bubu-bawa gun-gata. Ngardawa gun-nerranga gun-nga gun-gata minypa an-gugaliya gun-nerra jama a-jirra a-workiya, gun-narda yarlanga nipa an-burral, wurra jarra ana-nga nipa marrambay a-boya a-workiya minypa gala jin-nigipa, an-gata an-gugaliya minypa werra a-negiya a-workiya nipa an-burral. \v 19 Wurra ny-yinga ny-jata, nginyipa gala ny-borrwa, ya? Wurra nginyipa ny-burral minypa bala gun-japurra Mern An-mawunga a-nirra a-workiya, an-gatiya nipa Wangarr biy-wuna. Minypa nginyipa ngardapa nggu ngika, wurra jarra Wangarr biy-yika.\x + \xo 6:19 \xt 1 Gorint 3:16; 2 Gorint 6:16\x* \v 20 Minypa Wangarr nipa a-barnjinga an-gata Christ minypa biy-menga nginyipa, lika nginyipa gugu Wangarr biy-yika nyi-ni. Ganapiya, lika Wangarr an-nelangga an-molamola nyi-nega barra ny-yorkiya minypa nginyipa ny-burral ny-yinmiya jama ny-jirra ny-yorkiya. \c 7 \s1 Jin-gumarrbipa An-gumarrbipa \p \v 1 Ganapiya gun-gata janguny ngaypa ngu-wena ana-gorrburrwa. Wurra gun-guna ngaypa barra ngu-wukurrja ana-gorrburrwa minypa ngu-ngurrja barra ana-gorrburrwa gun-gata ana-goyburrpa ngunabi-wengganacha, minypa gu-garda wenga ana-goyburrpa nyiburr-wukurrjinga apula. Ngaw, gun-gata gun-molamola minyja an-gugaliya gala jiny-ma gama. \v 2 Wurra ngardawa gun-nerra gun-gata arr-warganyja gu-workiya, gun-molamola jarra minyja an-gugaliya jin-dima jin-nigipa jin-gumarrbipa rrapa gama jin-guyinda an-gumarrbipa a-rrima. \v 3 Minypa an-gumarrbipa gala barra jiny-bawa minypa nipa gochila a-rrayana achila, minypa rrapa jin-gumarrbipa niya gala barra a-bawa minypa nipa gochila jin-dayana nula. Wurra birrinyjipa jarra gubirriny-yagurrma barra burrinyjula abirriny-yorkiya gu-gapa gu-guta. \v 4 Ngardawa jin-gumarrbipa jin-guyinda nipa ngika ngardapa bunggawa achila nipa jin-burral, wurra an-nigipa an-gumarrbipa ngacha jarra nipa achila bunggawa. Rrapa an-gumarrbipa a-yinagatiya, nipa ngardapa ngika bunggawa nula nipa an-burral, wurra jin-nigipa jin-gumarrbipa niya jarra nipa bunggawa nula. \v 5 Ana-gorrinyjipa minypa an-gumarrbipa rrapa jin-gumarrbipa gala barra nyirriny-jengamachichiya ana-gorrinyjula gu-gapa gu-guta. Wurra jarra waygaji ana-gorrinyjipa nyirriny-borrwa barra minypa gun-gata gu-yinmiyapa gun-baykarda ngika nyirriny-bawa barra gun-gata gun-gurdawurrja, minypa gun-nga nula burr-guya barra nyirriny-yenggana nyirrinyu-ni Nyanyapa Arrku waykin a-nirra. Wurra gun-gata gun-nga wana ana-gorrinyjipa nyirriny-borrwuja nuwurra waypa barra gu-wulebiya, lika gun-gurdawurrja nyirriny-borrwa. Gala yapa walkwalk an-gata Jeytan an-nelangga nyjirriny-yarganyjin, nyirrinyu-lijiwarriyan minypa gala nyirriny-jarlapiya nyirriny-bamba. \p \v 6 Gun-gata ngu-wena minypa gun-molamola an-gugaliya barra jin-dima a-ni jin-nigipa jin-gumarrbipa niya rrapa jin-gugaliya barra a-malapa jinyu-ni an-nigipa an-gumarrbipa ngacha, gun-narda ngika minypa joborr, wurra gun-gata jarra gun-gugunggaja ngaypa ngu-wena ana-gorrburrwa ngardawa ana-goyburrpa nyiburr-nyarlkuch. \v 7 Wurra ngaypa jarra jal ngu-nirra, jimarn jarra ana-goyburrpa nyiburr-yirdangarna minypa ngaypa ng-gunaga gala jin-nga ngu-rrima. Wurra wuriya. Wurra ganyjarr ngardapa ngardapa ngubi-rrimanga, nipa Wangarr arr-wuna. \p \v 8 Rrapa minypa an-borala jin-borala rrapa jin-miliyak an-miliyak, gun-guna burrwa janguny ngaypa barra ngu-wengga: Gun-gata gun-molamola minyja birripa mu-nguy aburr-borala aburr-jinyja minypa ngaypa. \v 9 Wurra gun-narda minyja birripa gala ganyjarr gubi-rrima, gun-narda minypa birripa barra gu-ngardapa abirrinyu-negiya. Gala yapa birripa gubu-borrwun aburr-workiyan gun-gata minypa marrambay aburr-jingin. \p \v 10 Rrapa jin-gumarrbipa rrapa an-gumarrbipa gun-guna burrinyjula joborr minypa ngaypa ngu-wengga barra ana-gorrburrwa, wurpa lika ngaypa ngika, wurra jarra an-ngayburrpa Bunggawa. Jin-gumarrbipa jin-guyinda gala barra a-bawa an-nigipa an-gumarrbipa ngacha, \v 11 wurra minyja nipa a-bawa, jin-borala jinyu-negiya; nipa jin-gata gala jiny-yinmiya barrwa an-nerranga a-ma. Wurra gun-mola minyja nipa gu-borrwa rrapa jina-jeka nula an-nigipa an-gumarrbipa ngacha. Rrapa an-gumarrbipa an-guyinda, nipa gala barra jiny-bawa jin-nigipa jin-gumarrbipa niya.\x + \xo 7:11 \xt Metiyu 5:32; 19:9; Mark 10:11-12; Luk 16:18\x* \p \v 12 Rrapa nyiburr-werranga nyiburr-gata gun-guna ana-gorrburrwa janguny ngaypa ngu-wengga barra — minypa ngaypa ng-guna ngu-wengga barra, ngika Bunggawa Christ — wurra janguny minypa gun-guna. Ana-nga an-gata an-ngayburrpa worlapa arrburrwa minyja jin-nigipa jin-gumarrbipa niya gala marr jiny-balcha nula Jesus, wurra wuriya gun-gata, wurra minyja nipa jin-gata gu-yagurrma nula an-nigipa an-gumarrbipa ngacha minypa birrinyjipa mu-nguy abirrinyu-ni barra gu-ngardapa, lika nipa an-gumarrbipa ngacha gala barra jiny-bawa. \v 13 Rrapa jin-nga jin-gata jin-ngayburrpa lamurrpa arrburrwa minyja an-nigipa an-gumarrbipa ngacha gala marr a-balcha nula Jesus, wurra wuriya gun-gata, wurra minyja nipa an-gata gu-yagurrma achila jin-nigipa jin-gumarrbipa niya minypa birrinyjipa mu-nguy abirrinyu-ni barra gu-ngardapa, lika nipa jin-gumarrbipa niya gala barra a-bawa. \v 14 Ngardawa an-gumarrbipa an-guyinda an-gata gala marr a-balcha nula Jesus, wurra an-gata an-gugaliya nipa Wangarr ana-nyala an-molamola a-nenga a-workiya minypa jin-nigipa jin-gumarrbipa niya jin-gata marr jiny-balcharra nula Jesus. Rrapa minypa jin-gumarrbipa jin-guyinda jin-gata gala marr jiny-balcha nula Jesus, nipa burr-guta Wangarr jin-molamola jinyu-nenga a-workiya minypa an-nigipa an-gumarrbipa ngacha an-gata marr a-balcharra nula Jesus; gala yapa aburr-birrinyjipa gu-ngarda yerrcha burr-guta aburr-werra aburr-ningin. Wurra Wangarr jarra aburr-molamola burr-nenga a-workiya aburr-gata gu-ngarda yerrcha. \v 15 Wurra jin-gumarrbipa jin-guyinda jin-gata gala marr jiny-balcha nula Jesus, minyja nipa gala jal jinyu-ni nula an-nigipa an-gumarrbipa ngacha an-gata marr a-balcharra nula Jesus, lika an-gata nipa jiny-bawa gama jiny-boy, rrapa nipa gala barrwa an-nigipa a-ni ji-gata an-nika. Rrapa an-gumarrbipa an-guyinda an-gata gala marr a-balcha nula Jesus, minyja nipa gala jal a-ni achila jin-nigipa ji-gumarrbipa niya jin-gata marr jiny-balcharra nula Jesus, lika nipa a-bawa an-gata a-boy, rrapa nipa gala barrwa jin-nigipa jinyu-ni ana-gata jin-nika. Ngardawa nipa Wangarr arr-menga barra magaya nguburr-ni. \v 16 Ana-goyburrpa mu-gama yerrcha ny-yinga ny-jata nyi-gumarrbipa nyi-guyinda, nginyipa gala marn․gi minyja waygaji nginyipa ny-junggaja nula, an-nginyipa an-gumarrbipa nggu a-ngukurdanyjiya rrapa marr a-balcha nula Jesus. Rrapa ana-goyburrpa mu-wurra yerrcha ny-yinga ny-jata nyi-gumarrbipa nyi-guyinda, nginyipa gala marn․gi minyja waygaji nginyipa ny-junggaja achila, jin-nginyipa jin-gumarrbipa nggu jiny-nyukurdanyjiya rrapa marr jiny-balcha nula Jesus. \s1 Buburr-ni Minypa Wangarr Gu-borrwurra Ana-gorrburrwa Ngardapa Ngardapa \p \v 17 Wurra ny-yinga ny-jata, nginyipa barra nyi-ni ny-jatiya ny-maywapa minypa an-ngayburrpa Bunggawa Christ biy-barnjinga, minypa nipa Wangarr gu-borrwurra nggula. Gu-gurda ngacha joborr ngaypa ng-gurrmunga burrwa ngu-workiya Christ burr-yika gu-galiya yerrcha gu-werranga gu-werranga gu-rrawa aburr-nirra. Minypa wuriya Ju \pn (Jew)\pn* yerrcha aburr-gata majija aburr-negiya aburr-workiya, wuriya Jentayl \pn (Gentile)\pn* yerrcha gala majija aburr-negiya, wurra aburr-ni barra aburr-gatiya aburr-maywapa minypa Christ burr-barnjinga. \v 18 Minypa ana-nga minypa Ju an-guyinda mu-ngoyurra majija a-ni, nuwurra waypa jurdach a-galiyana Wangarr a-gonyjinga nula, nipa an-gata an-gugaliya gala barra gu-borrwa jimarna nipa a-yinmiya barra gu-ngukurdanyja gun-gata minypa nipa majija a-ni gun-nigipa gun-guwarr. Rrapa ana-nga an-gata gu-werranga gu-rrawa wenga gala majija a-nirrarna minypa nipa a-galiyana Wangarr a-gonyjinga nula, nipa an-gata an-gugaliya gala barra gu-borrwa jimarna nipa a-yinmiya barra gu-ngukurdanyja gun-nigipa gun-guwarr rrapa minypa majija a-ni. \v 19 Ngardawa an-gugaliya gun-gata minypa nipa majija a-ni, gun-narda borijipa. Rrapa barrwa an-nerranga an-gugaliya gun-gata minypa nipa gala majija a-nirrarna, gun-narda burr-guta borijipa. Wurra Wangarr jal a-ni ngayburrpa barra ngubu-borrwa gun-nigipa gun-molamola janguny jarra, gu-gurda ngacha, \v 20 rrapa minypa nguburr-bamba barra nguburr-gatiya nguburr-maywapa minypa ngayburrpa mu-ngoyurra nguburr-ni ngardapa ngardapa, ngayburrpa nguburr-galiyana nipa a-gonyjinga arrburrwa. \v 21 Minypa ny-yinga ny-jata nginyipa minypa ana-werranga ana-gugaliya biy-yika nyi-mujama nyi-ni nula minypa nginyipa ny-jaliyana Wangarr a-gonyjinga nggula, nginyipa gala barra ny-borrwa gun-gata minypa nginyipa mu-nguy nyi-mujama nyi-nirra nula an-gata an-gugaliya, jimarna nyi-lijiwarriyarna nula. Wurpa lika minyja gu-garlmapa gu-ngukurdanyjiya barra gun-gata gun-molamola gu-ni nggula, nginyipa ny-yirda barra minypa ny-jarlapiya. \v 22 Ngardawa an-gata ana-nga mu-ngoyurra ana-werranga ana-gugaliya an-nika an-mujama a-ni nula minypa nipa a-galiyana Wangarr a-gonyjinga nula, wurra nipa an-gata an-gugaliya gugu an-borrmunga a-nirra nula Christ rrapa nipa an-ngurrnga gun-molamola gu-nirra nula. Rrapa an-gata ana-nga mu-ngoyurra gun-molamola gu-ni nula rrapa nipa a-galiyana Wangarr a-gonyjinga nula, wurra gu-gata wenga gugu nipa an-gata an-gugaliya an-mujama a-nirra nula Christ. \v 23 Minypa ana-goyburrpa Wangarr nyirr-menga borijipa ngika, wurra jarra a-barnjinga Christ an-gata an-nigipa an-ngardapiya nula an-walkurpa, ngarla, minypa nipa Wangarr nyirr-menga. Lika ana-goyburrpa gala nyiburr-yinmiya barrwa nyiburr-gurkuja nula an-gugaliya an-guyinda wana a-negiya a-workiya. \v 24 Ganapiya, jela, worla, lika gun-nga gun-gata nipa Wangarr mu-ngoyurra gu-borrwurra nggula rrapa minypa nginyipa ny-yinagatiya nyi-ni nginyipa ny-jaliyana nipa a-gonyjinga nggula, gu-gata ngacha minypa nginyipa barra mu-nguy ny-yirdapa ny-bamba ny-yorkiya minypa Wangarr ana-murna nyi-ninyarra. \s1 An-borala Jin-borala \p \v 25 Rrapa minypa jin-borala rrapa an-borala Wangarr gala gun-nga joborr nguna-wucharna burrwa. Wurra wuriya. Wurra ngaypa ngu-wengga barra, ngaypa ng-gunaga Wangarr a-gunggajinga apula a-workiya, rrapa gu-gurda nula minypa ana-goyburrpa barra marr nyiburr-balcha apula minypa ngu-wengga barra gun-guna: \v 26 Ngardawa minypa gun-nardiya gugu mari yi-gurrepa gu-jirra gu-boya, ngaypa ngu-borrwuja minypa gun-molamola nula an-gugaliya minyja mu-nguy a-yirdapa a-bamba minypa nipa a-ninyarrapa. \v 27 Minypa ny-yinga ny-jata jin-gumarrbipa n-dimanga, gun-gata minypa ny-yigipa ji-gata biy-yika. Lika gala barra ny-borrwa jimarna nginyipa ngardapa nyi-negiya nyi-ni. Rrapa ny-yinga ny-jata ny-yerranga gala jin-gumarrbipa n-dima, gala barra ny-borrwa gun-gata. \v 28 Wurra minyja jal nyi-ni jin-gumarrbipa ny-ma, gun-gata ngika gun-nerra; rrapa minyja jin-borala a-ma an-gumarrbipa, gun-gata ngika gun-nerra. Wurpa lika jin-gumarrbipa rrapa an-gumarrbipa gun-gata gun-jaranga burrinyjula gubirriny-borrwuja abirriny-yorkiya gu-guna gu-yika gu-rrawa, minypa balaja rrapa bala rrapa mola gun-nga burr-guta birrinyjipa gubirriny-borrwuja abirriny-yorkiya, rrapa gun-narda nula ngaypa ngu-wena minypa ngu-borrwurra jimarna jarraka ana-gorrinyjipa nyirrinyu-lijiwarriya nula gu-gata ngacha. \p \v 29 Jela, worla, gun-narda ngaypa ngu-wena ngardawa yi-gurrepa gu-jirra gu-bamburda gun-nardiya rrawa gun-nyagara gu-ni barra. Wurra gun-guniya gugu an-gumarrbipa an-guyinda, nipa barra a-ni gun-maywapa minypa jimarn jarra nipiya gala jin-dima jin-gumarrbipa; \v 30 aburr-gata aburr-nga wargugu aburr-nirra burrwa aburr-birripa aburr-borrmunga aburr-juwuna, birripa barra aburr-ni gun-maywapa minypa gala wargugu gu-yurrarna; aburr-werranga aburr-gata aburr-nga aburr-worlworlcharra aburr-nirra, birripa barra aburr-ni gun-maywapa minypa gala gun-guworlworlcha gu-yurrarna; aburr-gata aburr-nga minypa bayim aburr-nirra aburr-workiya, birripa barra aburr-ni gun-maywapa minypa jimarn jarra gala gun-nga gubi-rrima; \v 31 rrapa aburr-gata aburr-nga minypa gubu-mangga aburr-workiya gu-guna gu-yika gu-rrawa rrapa jama aburr-jirra, birripa barra aburr-ni gun-maywapa minypa jimarn jarra gala gubu-borrwa aburr-workiya gu-guna gu-yika gu-rrawa. Ngardawa gu-guna gu-yika gu-rrawa gu-boy barra. \p \v 32 Ngaypa jal ngu-nirra gala barra gun-nga ana-goyburrpa nyibu-borrwa nyiburr-workiya gu-guna gu-yika gu-rrawa. Minypa an-borala an-guyinda nipa gu-borrwuja a-workiya Christ gun-nika wupa, barra a-yinmiya jama a-ji nula rrapa nipa Bunggawa Christ a-marrkapcha nula an-gata an-gugaliya. \v 33 Wurra jin-gumarrbipa jin-dimanga nipa gu-borrwuja a-workiya gu-guna gu-yika gu-rrawa, barra minypa jin-nigipa jin-gumarrbipa niya jiny-marrkapcha nula nipa a-yinmiya jama a-jirra. \v 34 Minypa gu-jirrapa gu-borrwuja a-workiya, ngarla. Rrapa jin-borala jin-guyinda nipa gu-borrwuja jiny-yorkiya Christ gun-nika barra jiny-yinmiya jin-molamola jinyu-ni nula jin-ngurrnga jin-burral. Wurra jin-gata an-gumarrbipa a-rrimanga nipa gu-borrwuja jiny-yorkiya gu-guna gu-yika gu-rrawa, barra minypa an-nigipa an-gumarrbipa ngacha a-marrkapcha achila nipa jin-gata jiny-yinmiya jama jiny-jirra nula. \v 35 Gun-gata ngaypa ngu-wena ngika minypa joborr ngu-ngurrjingarna, wurra minypa ngaypa jal ngu-nirra ng-gunggaja barra ana-gorrburrwa. Minypa ngaypa jal ngu-nirra gun-molamola gu-ni barra ana-gorrburrwa, barra minypa ana-goyburrpa burr-guya jal nyiburr-ni nula an-ngayburrpa Bunggawa Christ rrapa gala gun-nga nyibu-borrwa. \p \v 36 Ganapiya, lika minyja an-gugaliya jin-dimanga gama gochila abi-rrana, wurra wurpa lika birrinyjipa gubirriny-borrwuja gala barra abirriny-malapachichiya, gun-narda gun-mola. Wurra minyja barrwa nipa gun-gurdawurrja gu-borrwa achila a-workiya, jimarn jarra jiny-manggarna, wurra jarra jiny-ma barra, ngardawa jin-nigipa gochila jin-gurra. Gun-narda gun-mola burrinyjula; gun-nerra ngika. \v 37 Wurra ana-nga gu-borrwurra nipa wupa ngardapa rrapa gala jal a-ni jiny-ma jin-nigipa gochila abi-rranapa, wurra burr-guya gu-borrwuja minypa an-borala a-ni barra rrapa minypa a-jarlapiya a-bamburda, gun-narda minypa nipa an-gata an-gugaliya gu-molamola ay-bamburda. \v 38 Minypa an-gata ana-nga gala jiny-manggarna gama, nipa gu-molamola ay-bamburda ay-workiya, wurra an-gata ana-nga gama jiny-menga, nipa marr a-yinaga gu-molamola ay-bamburda. \s1 Jin-miliyak \p \v 39 Nipa jin-gata minypa an-gumarrbipa ngacha an-mola a-nirra, nipa ana-gatiya jin-nika nuwurra nipa jiny-bawa, a-juwa. Wurra minyja jiny-bawa, a-juwa, nipa gun-mola achila jiny-jarlma, an-nerranga a-ma ana-nga nipa jin-gata jal jinyu-nirra nula, wurpa lika nipa an-gata Christ an-nika jawina. \v 40 Wurra jarra ngaypa ngu-borrwuja jin-gata nipa jin-molamola jinyu-ni barra minyja nipa jin-miliyak wupa jiny-bamba, ngardawa gun-narda ngu-wena wuparnana ng-galiyarra Wangarr An-mawunga wugupa apula. \c 8 \s1 Ay-bay O Ay-bawa \p \v 1 Ganapiya gun-gata janguny ngaypa ngu-wena ana-gorrburrwa. Wurra gun-guna ngu-wengga barra mun-gata nula balaja minypa mbi-barnjinga aburr-workiya nula an-mawunga an-guyinda abi-jarlapuna an-guripa wangarr — minyja ngayburrpa barra mun-guna ngubu-bay barra, wurra waygaji ngubu-bawa barra. Gun-gata ana-goyburrpa nyiburr-wena, nyiburr-yinagata, “Ngayburrpa nyibi-rrimanga marn․gi gun-guni,” gun-narda gun-burral. Wurpa lika buburr-jarlapiya, ngardawa gun-gata minypa an-gugaliya gu-rrimanga marn․gi gun-guni, gu-gatiya wenga nipa minypa wana a-negiya a-workiya. Wurra gurrurta ngubi-rrimanga, gu-gurda ngacha minypa derta nguburr-negachichiya nguburr-workiya gu-gapa gu-guta. \v 2 Minyja ana-nga an-gata a-borrwiya jimarna gun-nga nipa marn․gi, wurra burdak nipa gala marn․gi minypa Wangarr gu-borrwurra nula barra marn․gi a-ni. \v 3 Wurra ana-nga minypa gurrurta gun-burral gu-rrimanga nula Wangarr, an-gata an-gugaliya Wangarr nipa marn․gi nula. \p \v 4 Wurra balaja mbi-barnjinga aburr-workiya nula an-guripa an-guyinda wangarr, mun-gata nula ngayburrpa marn․gi. Minypa ana-goyburrpa nyiburr-wena, “an-guripa an-guyinda gala an-burral,” rrapa “gala ana-nga an-nerranga wangarr a-ni, wurra an-ngardapiya wupa.” \v 5 Wurra jimarna wangarr an-guyinda a-yurra minypa waykin rrapa wupa — minyja gun-burral wangarr an-jaranga rrapa bunggawa an-jaranga — \v 6 wurra ngayburrpa jarra an-ngardapiya arrburrwa Wangarr an-gatiya Nyanyapa arrku gun-nardiya rrawa gu-jirra gu-boya nipa nyanma gu-jarlapuna, an-gatiya ngayburrpa nguburr-ninyarra nuluwa nipa. Rrapa an-ngardapiya arrburrwa Bunggawa nipa an-gatiya Jesus Christ, an-gata nipa ana-nyala gu-jarlapuna gun-nardiya rrawa rrapa nipiya nyanma ngayburrpa wanngu nguburr-nirra nguburr-workiya. \p \v 7 Wurra aburr-werranga worlapa arrburrwa yerrcha, gun-narda janguny birripa gala burdak gun-burral gubi-rrima aburr-ni. Wurra birripa ngardawa mu-ngoyurra aburr-marrngoypiyana nula aburr-workiyana an-guripa an-guyinda wangarr, gun-guniya gugu birripa gala jal aburr-ni jimarna mbi-bay balaja mun-gata minypa gu-galiya yerrcha mbi-barnjinga nula aburr-workiya an-guripa an-guyinda wangarr rrapa barrwa mbi-banga aburr-workiya minypa jawina aburr-nirra nula an-gata an-guripa wangarr. Wurra aburr-gata worlapa arrburrwa yerrcha minypa gun-jaranga burdak gubu-borrwuja aburr-nirra, birripa gala aburr-yinmiya mun-gata mbi-bay; gala yapa wuparnana aburr-ngurrnga aburr-galiya werra aburr-negiyana nula Christ. \v 8 Jarra ngayburrpa marn․gi gun-gata minypa nipa Wangarr an-mola arrburrwa gun-narda ngika minypa m-balaja mun-nga ngubu-banga nguburr-workiya. Minypa balaja mbi-gurrmunga nula aburr-workiya an-guripa an-guyinda, mun-gata wuriya ngayburrpa ngubu-bay o ngubu-bawa, wurra gun-narda ngika minypa Wangarr gu-borrwuja arrburrwa jimarna ngayburrpa nguburr-molamola o nguburr-werra. Ngika. \p \v 9 Wurra buburr-jarlapiya nula gun-gata marn․gi gun-guni minypa ana-goyburrpa gun-mola gu-nirra ana-gorrburrwa gu-workiya; gala yapa gu-gata ngacha marn․gi gun-guni an-geka an-guyinda an-gugaliya an-gata a-lijiwarriyan. \v 10 Ngardawa ana-goyburrpa nyiburr-weya nyiburr-workiya, nyiburr-yinaga, “Ngayburrpa marn․gi.” Wurra yama nyibu-borrwa worlapa ana-gorrburrwa an-gata minypa gun-jaranga burdak gu-borrwuja a-nirra? Wurra minyja nipa biy-na nginyipa nyi-ninya gata an-guripa wangarr gun-nika rrawa rrapa minypa balaja ny-bay nyi-ni, nipa a-malchin nggula. Wurra minyja nipa m-bay, gun-narda minypa a-marrngoypiyan nula an-gata an-guripa wangarr. \v 11 Gu-gurda ngacha gun-nerra; gala yapa an-gugaliya an-ngurrnga a-juwun minypa gu-gata ngacha nginyipa marn․gi. Wurra yama ny-borrwa an-ngayburrpa worlapa arrburrwa an-gata minypa gun-jaranga burdak gu-borrwuja a-workiya? Ngardawa nipa burr-guta Christ a-juwuna nula. \v 12 Gala barra werra nyi-nega an-ngayburrpa worlapa arrburrwa an-gata burdak gun-jaranga gu-borrwuja a-workiya; gala yapa minypa Christ werra nyi-negarda. \v 13 Gu-gurda nula lika minyja an-ngayburrpa worlapa arrburrwa gu-borrwa jimarna jin-garla ngaypa ngu-bay an-guripa an-guyinda wangarr jin-nika, wurra ngaypa gala barra barrwa ngu-bay ngu-workiya jin-garla; gala yapa nipa an-gata a-lijiwarriyan. \c 9 \s1 Christ An-nika An-mujama \p \v 1 Wurra wuriya gun-gata minypa ngaypa jin-garla ngu-bawa, wurra ana-goyburrpa marn․gi apula minypa gun-jaranga gun-mola apula jarra. Ana-goyburrpa marn․gi apula minypa ngaypa ngu-nana an-ngayburrpa Bunggawa Jesus Christ rrapa ngaypa ngu-mujama nula. Ana-goyburrpa marn․gi minypa gu-gatiya wenga ana-goyburrpa marr nyiburr-balcharra nula nipa Bunggawa, minypa ngaypa jama ngu-ji nipiya nyanma. \v 2 Wuriya minypa aburr-werranga gubu-borrwuja apula jimarna Christ gala nguna-jerrmangarna ngaypa, wurra jarra ana-goyburrpa marn․gi apula minypa ngaypa jama ngu-jirra ngu-workiya nipiya nyanma. Ngardawa ana-goyburrpa nyiburr-gurdiya, ngaja, ngarla, yarlanga nyibi-nenga nyiburr-nirra minypa gun-nardiya gun-burral, minypa ana-goyburrpa nyiburr-ngukurdanyjiyana rrapa marr nyiburr-balcharra nula nyiburr-nirra an-ngayburrpa Bunggawa Christ. \p \v 3 Rrapa aburr-nga aburr-gata ngunabu-yopurda aburr-workiya jimarna ngaypa gala ngu-mujama nula Christ, wurra gun-guna minypa ngaypa ngu-ngurrjiya burrwa ngu-workiya: \v 4 Ngatipa\f + \fr 9:4 \ft 9:4 \fk ngatipa\ft , minypa Paul rrapa Barnabach. Minyja na 1 Gorint 9:6.\f* nyirri-guna Christ nyirri-yika nyirri-mujama, wurra ana-goyburrpa bama nyiburr-yinaga jimarna gala gun-mola atila birripa barra balaja nyirrbu-wu, nyirri-bay minypa ngatipa jama nyirri-jirra, ya? \v 5 Rrapa minypa Jesus bijirri-yika worlapa buta yerrcha rrapa aburr-werranga aburr-yigipa aburr-mujama, an-gata Birta \pn (Peter)\pn* burr-guta, birripa burrbu-ganyja aburr-workiya aburr-birripa aburr-gumarrbipa minypa janguny gubu-ganyja aburr-workiya; wurra ana-goyburrpa bama nyiburr-yinaga jimarna gala gun-mola atila ngatipa nyirri-yirda, ya? \v 6 Rrapa gun-nerranga, minypa gun-guna ngayburrpa jama nyiburr-jirra nyiburr-workiya Christ gun-nika, wurra ana-goyburrpa bama nyiburr-yinaga jimarna ngatipa Barnabach \pn (Barnabas)\pn* ngatiya gu-jirrapa barra jama nyirri-ji, ya? Minypa Christ gun-nika rrapa mola m-balaja nula burr-guta, ya? \p \v 7 Wurra bubu-borrwa minypa gun-maywapa ranginy an-dakal a-nirra a-workiya. Minypa an-dakal an-guyinda an-nigipa bunggawa a-wucha a-workiya balaja nipa m-banga. Minypa nipa gala a-yinmiya a-boy, ngardapa mu-ma, wurra ngika. Rrapa gun-nerranga gun-maywapa minypa gun-gunaga: An-gugaliya a-lamajinga a-workiya balaja nula, nipa gun-mola nula m-banga a-workiya mun-gata. Rrapa barrwa gun-nerranga gun-guna: An-gugaliya jama a-jirra a-workiya nanikut \pn (nanny goat)\pn*, nipa gun-mola nula minypa gu-bay gun-gata ngamangama gu-mangga a-workiya nanikut gun-nika. [Minypa gun-burral ana-nga an-gugaliya minypa jama a-jirra a-workiya gun-nga, nipa mu-mangga a-workiya rrapa balaja m-banga a-workiya.] \p \v 8 Gun-gata gun-maywapa ngaypa ngu-wena, gun-narda ngika minypa an-gugaliya wupa gu-borrwuja a-workiya, jarra gun-gata joborr gun-guwarr Wangarr gu-barnjinga gu-yinagata gu-yurra. \v 9 Minypa Wangarr a-wuna arrburrwa an-gata Mojich \pn (Moses)\pn*, joborr mu-jurra gu-yurra, gu-yinaga, “Minypa borichel mun-guyinda ny-mangga ny-yorkiya, ny-barnjinga, rrapa jin-nginyipa bulugi mu-rrenyjinga nggula, barra minypa nipa mu-rruma rrapa barrwa minypa nginyipa n-daltalja, mipila mu-jirra mun-guyinda m-bungga barra, lika mun-gata balaja ny-ma barra; wurra jin-nginyipa bulugi gala barra ngana jiny-jirra ny-bicha, nipa mu-rrenyjinga nggula mun-gata. Wurra jarra gun-mola achila nipa m-bay mu-yinmiyapa nipa jal jinyu-nirra, ngardawa nipa jama jiny-jirra.” Wurra gun-narda joborr ana-goyburrpa bama nyiburr-yinanga jimarna gun-gata minypa bulugi wupa Wangarr jiny-borrwurra, ya?\x + \xo 9:9 \xt Deuteronomy 25:4; 1 Dimati 5:18\x* \v 10 Wurra an-gugaliya jarra Wangarr a-borrwurra, nipa gu-barnjinga gun-gata joborr. Minypa ana-nga an-gata jel gu-burnda a-workiya balaja nula rrapa barrwa an-nerranga ana-nga mun-maliyarra minypa mu-rrumunga a-workiya barra balaja mbi-ma, ana-gata ngacha an-gugaliya abirri-nyiljinga abirri-workiya jama abirri-jirra, minypa gubirri-borrwuja bitipa burr-guta wugupa mbi-ma barra. \v 11 Rrapa ngatipa nyirri-guna nyirri-yinagatiya minypa nyirri-ganyja gurda ana-gorrburrwa Wangarr gun-nika janguny. Wurra yama nyibu-borrwa gun-gata gun-mola jimarna barra ana-goyburrpa nyirrbu-wu mun-nga mun-gata ngatipa jal nyirri-nirra?\x + \xo 9:11 \xt Rowm 15:27\x* \v 12 Minypa gun-mola aburr-werranga aburr-gata Jesus burr-yika aburr-mujama mbi-mangga aburr-workiya ana-goyburrpa nyirrbu-wucha, rrapa ngatipa nyirri-yinagatiya, gun-mola atila jimarna jarra nyirri-manggarna ana-goyburrpa nyirrbu-wucharna. Wurpa lika birripa marr gu-yinaga gun-mola burrwa mbi-mangga, wurra ngatipa jarra gun-burral gun-mola jimarna nyirri-manggarna, ngardawa ngatipa nyirri-guna mu-ngoyurra nyirri-ganyja gurda ana-gorrburrwa janguny. \p Wurra wuriya gun-gata gun-mola atila, wurra ngatipa gala gun-nga wurley nyirri-nengarna ana-gorrburrwa. Wurra nyirri-mola gala gun-nga nyirri-manggarna; gala yapa ana-goyburrpa gojarra nyiburr-nirrarna nula Christ gun-nika gun-molamola janguny. \p \v 13 Wurra jarra ana-goyburrpa marn․gi aburr-gata minypa jama aburr-jirra aburr-workiya Wangarr gun-nika gun-japurra rrawa birripa mbi-mangga aburr-workiya minypa balaja gu-galiya yerrcha mbi-ganyja gurda aburr-workiya nuluwa Wangarr. Rrapa an-gatiya an-mujama minypa a-burnda a-workiya burrwa gu-galiya yerrcha minyjak birripa abu-wucha aburr-workiya Wangarr gatiya gu-yigipa gu-belabila gu-maya, nipiya an-gata an-mujama burr-guta a-mangga a-workiya an-garla an-gata.\x + \xo 9:13 \xt Deuteronomy 18:1\x* \v 14 Rrapa wengga an-ngayburrpa Bunggawa Christ gu-barnjinga gu-yinagata gu-yurra. Minypa ana-nga an-jaranga gu-ngurrjinga a-workiya Christ gun-nika gun-molamola janguny, nipa barra mu-ma mun-nga nipa jal a-nirra minypa Christ burr-yika gu-galiya yerrcha mbi-barnjinga nula aburr-workiya.\x + \xo 9:14 \xt Metiyu 10:10; Luk 10:7\x* \v 15 Wurra gun-gata joborr ngaypa gala ng-gurrmungarna ana-gorrburrwa; gala gun-nga ngaypa wurley ngu-nengarna ana-gorrburrwa. Rrapa minypa gun-guna janguny ngu-wukurrjinga ana-gorrburrwa ngu-nirra, gun-narda ngika minypa barra ana-goyburrpa ngunabu-wu. Ngika. Wurra gun-gata ngaypa gala jal ngu-ni. Wurra gun-mola apula ngu-juwa jarra; gala yapa ana-werranga nguna-gaypa gun-gata minypa ngaypa ngu-molamola ngu-nirra ana-gorrburrwa. \p \v 16 Minypa ngaypa ngu-ngurrjinga ngu-workiya gun-molamola janguny, gun-narda ngika minypa ngaypa ngu-molamola. Wurra ganyjarr ngu-rrimanga jarra minypa Christ nguna-wuna, rrapa burr-guya gun-nerra gu-ni barra apula minyja ngaypa gala ngu-yirda jama ngu-ji. \v 17 Wurra gun-gata minypa gun-molamola janguny ngu-ngurrjinga ngu-workiya, minyja ngaypa wupa ngu-borrwujarna barra ngu-yirdiya, gun-narda gun-mola gu-nirrarna jimarna ana-goyburrpa barra ngunabu-wu minypa ngaypa jama ngu-ji. Jarra Bunggawa nguna-wuna gun-guna ganyjarr, rrapa ngaypa jama ngu-jirra ngardawa nipa a-wena, gu-gurda ngacha. \v 18 Wurra gun-guna jama ngu-jirra ngu-workiya, nipa gun-nga guna-jeknga apula guna-workiya? Wurra jarra balaja, rrupiya ngika. Wurra minypa gun-molamola janguny ngaypa ngu-ngurrjinga ana-gorrburrwa ngu-workiya rrapa minypa gala nunggart ngu-nega ana-gorrburrwa, gu-gurda ngacha gun-ngaypa minypa ngaypa jal ngu-nirra. Minypa wuriya gun-mola apula jimarna ngaypa ngu-ma, wurra gala gun-nga ngaypa wurley ngu-nengarna ana-gorrburrwa ngu-workiyarna. \p \v 19 Wuriya minypa gun-nga burr-guta gun-mola apula rrapa gala ana-nga a-yinmiya bunggawa a-negiya apula. Wurra warlaman wurra gama gorlk ngaypa ngu-mujama ngu-negiya burrwa ngu-workiya barra minypa mu-nguy aburr-jaranga nguburr-gurdanyja gurda nula Christ. \v 20 Minypa Ju \pn (Jew)\pn* yerrcha ngaypa ngu-nirra burrwa ngu-workiya minypa ngaypa Ju, minyja rraka Ju an-guyinda ng-gurdanyjin nula Christ. Rrapa aburr-gata minypa Mojich \pn (Moses)\pn* gun-nika joborr wana gu-yurra burrwa, ngaypa ngu-nirra burrwa ngu-workiya minypa jimarn jarrapa gun-gata joborr wana gu-yu apula, minyja rraka aburr-gata ngacha nguburr-gurdanyjin nula Christ. \v 21 Rrapa minypa aburr-gata gala marn․gi gun-guwarr Ju yerrcha gun-burriya, ngaypa ngu-nirra burrwa ngu-workiya minypa jimarn jarrapa ngaypa gala marn․gi gun-gata joborr gun-guyinda, minyja rraka birripa burr-guta ngaypa nguburr-gurdanyjin nula Christ. Jarra joborr ngaypa ngu-borrwuja nuluwa Wangarr, wurpa lika Christ gun-nika. \v 22 Rrapa minypa aburr-werranga aburr-nga burdak gun-jaranga gubu-borrwuja aburr-workiya, ngaypa ngu-nirra burrwa minypa jimarn jarrapa ngaypa gun-jaranga ngu-borrwuja, minyja rraka birripa burr-guta rrapa nguburr-gurdanyjin nula Christ. Warlaman wurra gama gorlk ngaypa ngu-nirra burrwa ngu-workiya minypa birripa ngardapa ngardapa gubi-rrimanga, minyja rraka ngaypa ngu-yinmiyan rrapa nguburr-gurdanyjin nula Christ. \v 23 Ngaypa ngu-yinagata ngu-workiya Christ gun-nika gun-molamola janguny ngu-rrimanga, minyja rraka ngaypa burr-guta ngubu-man gun-molamola gun-guyinda gun-gata minypa gu-yigipa gu-janguny guna-ganyja arrburrwa. \p \v 24 Minyja bubu-borrwa gun-maywapa gun-gata minypa wolawola aburr-yurtchinga aburr-workiya minyja rraka ana-nga burr-beyban: An-gatiya wupa gu-ma barra minypa nipa burr-beybana. Gu-gurda ngacha minypa ana-goyburrpa barra nyiburr-yirda nyiburr-bamba nyiburr-workiya gun-gata gun-molamola barra nyibu-ma. \v 25 Minypa aburr-gata aburr-nga aburr-yurtchinga aburr-workiya minyja rraka ana-nga burr-beyban, birripa aburr-jarlapiya aburr-workiya. Minypa derta aburr-negiya; gala yapa aburr-yolkiyan. Aburr-yinagata aburr-yurtchinga aburr-workiya minypa barra ana-nga mu-ma mun-gata mun-guwelamberrpiya mun-jawanyja mun-guyinda; wurpa lika mun-gata yarta mu-yurra mu-workiya. Wurra ngayburrpa jarra ngubu-borrwuja nguburr-workiya jurdach guna-bamburda Christ arr-wu barra minypa wanngu gun-guni gun-gata gala gu-yinmiya gu-wulebiya. \v 26 Gu-gurda nula ngaypa ngu-bamburda ngu-workiya borijipa ngika. Minypa barrwa gun-maywapa ranginy abirri-gata abirri-jirrapa abirri-buchichiya abirri-workiya minyja rraka ana-nga waykin a-jingin. Minypa gala abirri-yolkiya abirri-buchichiya. Ngika. Wurra jarra “dak!” abirri-buchichiyapa gu-gapa gu-guta. Rrapa minypa ngaypa ngu-yinagatiya, gala ngu-yolkiya ngu-workiya. \v 27 Wurra wurpa lika ngaypa wupa ngardapa ngu-buya ngu-nirra, jarra nipa gun-burral minypa derta ngu-negiya ngu-workiya; gala yapa ngaypa ng-gunaga ngu-lijiwarriyan, mu-ngoyurra ngu-ngurrjinga burrwa ngu-workiyana gun-molamola janguny. \c 10 \s1 Buburr-jarlapiya \p \v 1 Jela, worla, jal ngu-nirra ana-goyburrpa barra nyibu-borrwa minypa gu-yinmiyana gu-ni burrwa aburr-ngayburrpa Yichrayal \pn (Israel)\pn* nyiburr-bapurr nyanyapa arrburra yerrcha aburr-gata Mojich \pn (Moses)\pn* burr-ganyja a-bamuna. Minypa birripa aburr-bulapalawa gun-gata nguparr burr-ganyja gu-bamuna, rrapa aburr-jurrwurra aburr-bamuna, gu-gapa gu-rrarnba aburr-bena warrpam aburr-mola.\x + \xo 10:1 \xt Exodus 13:21-22; 14:22-29\x* \v 2 Gu-gurda ngacha minypa warrpam aburr-gata Wangarr bama burr-gurragaja minypa gu-nguparr gu-guyinda rrapa gu-bugula gu-guyinda, ngardawa minypa aburr-yigipa Mojich burr-yika gu-galiya yerrcha. \v 3 Birripa aburr-gatiya warrpam mbi-barra balaja Wangarr burr-wuna,\x + \xo 10:3 \xt Exodus 16:35\x* \v 4 rrapa bugula burr-guta gun-gata nipa burr-wuna. Ngardawa gun-gata gun-gurrema Wangarr gu-gurrmurra burrwa, gu-gatiya wenga gu-gurrema bugula guna-werrwerrjinga guna-yu birripa gubu-barra. Minypa gun-gata gun-gurrema nipa gun-maywapa minypa gun-burral nipa Christ wugupa burrwa aburr-bamuna.\x + \xo 10:4 \xt Exodus 17:6; Numbers 20:11\x* \v 5 Wurra wuriya gun-gata, wurra aburr-gata aburr-jaranga Wangarr nipa gala a-marrkapchingarna burrwa. Wurra gatiya aburr-juwuna, gawatiya aburr-yu gu-werrapa.\x + \xo 10:5 \xt Numbers 14:29-30\x* \p \v 6 Gu-yinagata gu-ni burrwa barra gun-gata ngayburrpa ngubu-borrwa rrapa nguburr-jarlapiya nguburr-bamba. Minypa birripa gun-nerra gubu-borrwurra aburr-workiyana, wurra ngayburrpa gala barra nguburr-yirda.\x + \xo 10:6 \xt Numbers 11:4\x* \v 7 Ana-goyburrpa gala barra an-guripa an-guyinda wangarr nyiburr-marrngoypiya nula minypa aburr-werranga aburr-gata aburr-yinagata aburr-workiyana. Minypa janguny gu-yurra, “Birripa gu-galiya yerrcha minypa aburr-walagiyana rrapa balaja mbi-barra rrapa aburr-garlmuna, gun-nerra jama aburr-ji.”\x + \xo 10:7 \xt Exodus 32:6\x* \v 8 Wurra ngayburrpa gala barra gun-nerra jama nguburr-ji minypa gu-gata ngacha marrambay gun-guji. Wurra jarra ngayburrpa nguburr-jarlapiya barra. Minypa gun-guwarr aburr-werranga gun-nerra jama aburr-ji rrapa gu-gata wenga aburr-jaranga aburr-juwuna aburr-ni ji-ngardapa ji-marnnga, minypa 23,000 gu-galiya yerrcha, ngaja, ngarla!\x + \xo 10:8 \xt Numbers 25:1-18\x* \v 9 Ngayburrpa gala barra nguburr-yirda gun-nerra jama nguburr-ji nguburr-workiya; gala yapa an-ngayburrpa Bunggawa Christ gochila a-rro arrburrwa. Minypa aburr-gata aburr-werranga birripa aburr-yinagata gochila abu-wurrgakaja aburr-ji, lika gu-gata wenga nguymbula burr-barra a-bona rrapa aburr-juwuna.\x + \xo 10:9 \xt Numbers 21:5-6\x* \v 10 Ngayburrpa gala barra ngubu-yopa an-ngayburrpa Bunggawa o an-nigipa jawina an-guyinda minypa aburr-werranga aburr-gata burrbu-yopuna Mojich rrapa Aran \pn (Aaron)\pn*, jimarna bitipa jama abirri-ji gala gun-mola. Wurra jarra gu-gata wenga waykin an-guyinda an-mujaruk an-gata gun-gujuwa gu-rrimanga nipa burr-buna a-bona.\x + \xo 10:10 \xt Numbers 16:41-49\x* \p \v 11 Gu-yinagata gu-ni burrwa gu-workiyana mu-ngoyurra, rrapa gu-gata ngacha janguny mu-jurra gu-yurra arrburrwa ngayburrpa nguburr-gurda jurdach nguburr-guyinda barra ngubu-borrwa rrapa nguburr-jarlapiya nguburr-bamba, gu-gurda ngacha. \v 12 Rrapa ny-yinga ny-jata ny-borrwiya ny-jinyjarrapa ny-yorkiya Jesus biy-yika, ny-junarda nyi-gugaliya barra ny-jarlapiya; gala yapa nyi-lijiwarriyan. \v 13 Wurra gun-gata gala gun-nga minypa gun-derta ny-barripa wurra gun-gata minypa an-gugaliya gun-derta gu-barripurda a-workiya. Rrapa Wangarr an-gata gala a-yinmiya biy-bawa, wurra jarra minypa jaga a-ganaja nggula a-workiya, nipa marn․gi nggula minyja nginyipa n-derta o ny-nyarlkuch, rrapa nipa a-gorlkaka barra gun-gata minypa burr-guya gun-derta nggula; gala yapa ny-barripa ny-jurda burdak ny-nyarlkuch. Rrapa wolawola gun-derta ny-barripa ny-yorkiya gun-guwarga, wurra nipa Wangarr a-gunggaja barra nggula rrapa biy-gurdagurdarra nginyipa ny-yinmiya barra ny-jinyjapa. \p \v 14 Ganapiya, japurra ngapa nyiburr-jirra, lika bubu-bawa an-gata an-guripa an-guyinda wangarr aburr-marrngoypiya nula aburr-workiya. \v 15 Ngaypa ngu-weya ana-gorrburrwa ngu-nirra ana-goyburrpa nyiburr-gata minypa bama jechinuwa nyibu-borrwuja nyiburr-workiya. Lika bubu-borrwa minyja gun-guna gun-burral. \v 16 Mun-gata mernda a-jirra ana-guyinda ngubu-banga nguburr-workiya an-munyjurr rrapa minypa nguburr-marrkapchinga gun-gata nula minypa ngubu-borrwuja Christ a-juwuna arrburrwa, gun-narda minypa ngayburrpa gu-ngardapa nguburr-negiyana nipa an-maningan arr-wepana. Rrapa minypa mun-gata damba ngubu-rrumunga rrapa ngubu-banga nguburr-workiya, gun-narda minypa ngayburrpa gu-ngardapa nguburr-negiyana nipa Christ an-burral minypa wanngu arr-negarra.\x + \xo 10:16 \xt Metiyu 26:26-28; Mark 14:22-24; Luk 22:19-20\x* \v 17 Minypa mun-gata burr-gurla damba mun-ngardapiya rrapa ngayburrpa nguburr-yinagatiya. Marrban ngayburrpa minypa nguburr-jaranga, wurra ngayburrpa minypa gu-ngardapa nguburr-negiyana minypa mun-ngardapiya wupa damba ngubu-banga nguburr-workiya. \p \v 18 Minyja bubu-borrwa gun-guwarr Yichrayal yerrcha gun-burriya. Aburr-gata minypa mbi-barra aburr-workiyana mun-gata minypa Wangarr abu-wuna aburr-workiyana gatiya gu-yigipa gu-belabila, gun-narda minypa birripa aburr-mulpiyana nula Wangarr ngardawa gun-gata gun-nigipiya belabila.\x + \xo 10:18 \xt Leviticus 7:6\x* \v 19 Gun-narda ngu-wena, wurra mun-nerranga balaja mun-gata aburr-werranga mbi-gurrmunga nula aburr-workiya an-guripa an-guyinda wangarr ana-goyburrpa bama nyiburr-yinaga jimarna mun-gata minyja ngayburrpa ngubu-bay, gu-gata wenga an-gata an-guripa an-guyinda wangarr an-dimanga a-nirra, ya? Jimarna nipa an-gata burda mu-rrimanga, ya? \v 20 Wurra gun-narda ngika. Gun-nyagara. Wurra gun-gata minypa an-guripa an-guyinda wangarr mbi-barnjinga nula aburr-workiya, wurra jarra walkwalk abu-wucha aburr-workiya, wurra Wangarr ngika. Rrapa ngaypa gala jal ngu-ni ana-goyburrpa barra nyiburr-jeka nula walkwalk. Ngika.\x + \xo 10:20 \xt Deuteronomy 32:17\x* \v 21 Ganapiya, wurra mun-gata ana-goyburrpa gala nyiburr-yinmiya abirri-jirrapa mernda a-jirra ana-guyinda nyibu-bay, an-ngayburrpa Bunggawa an-nika rrapa walkwalk an-nika. Rrapa gala nyiburr-yinmiya gu-jirrapa gu-belabila nyibu-bay, Bunggawa gun-nika rrapa walkwalk gun-nika. Jarra Bunggawa gun-nika ngardapa, rrapa walkwalk gun-nika ngardapa. \v 22 Wurra nginyipa bama ny-yinaga jimarna ngarripa jal arr-nirra barra nipa gochila ay-wurrgaka an-ngarripa Bunggawa, ya? Wurra jimarna ngarripa arr-derta arr-gorla, wurra minypa nipa Bunggawa marr a-yinaga, ya? Wurra yama ny-borrwa? Wurra nipa Wangarr gala gu-ngardapa abirri-negiya abirri-workiya walkwalk. Ngika.\x + \xo 10:22 \xt Deuteronomy 32:21\x* \p \v 23 Ana-goyburrpa nyiburr-weya nyiburr-workiya, nyiburr-yinaga, “Gun-gata gala gun-nga gun-japurra apula rraka ngaypa ngu-bawa.” Minyjiya. Wurra wurpa lika ana-goyburrpa gun-nerranga gun-gata werra nyirr-negarda. Minypa ngaypa burr-guta “gala gun-nga gun-japurra apula rraka ngu-bawa.” Wurra ngaypa jal ngu-nirra minypa an-ngaypa worlapa apa ng-gunggaja barra nula ngu-workiya rrapa derta ngu-nega minypa ngaypa ngu-yinmiya ngu-bamburda ngu-workiya.\x + \xo 10:23 \xt 1 Gorint 6:12\x* \v 24 Gala barra ny-yinga ny-jata ny-borrwa gun-gata gun-nginyipa wupa ngardapa gun-molamola nggula. Wurra jarra ngayburrpa barra ngubu-borrwa nguburr-workiya minypa gun-nga gun-molamola nula an-gata an-borrmunga arrburrwa. \p \v 25 Gun-mola nggula nginyipa ny-bay jin-garla jalim jibi-nenga aburr-workiya. Gala barra ny-borrwa minyja waygaji mu-ngoyurra birripa jibu-barnjinga nula an-guripa an-guyinda wangarr. \v 26 Ngardawa nginyipa marn․gi gun-gata janguny gu-yurra minypa gu-yinaga, “Gun-nardiya rrawa gu-jirra gu-boya burr-gugaliya gun-nigipiya wupa an-ngayburrpa an-ngardapiya arrburrwa Wangarr gun-nika.”\x + \xo 10:26 \xt Psalms 24:1\x* \p \v 27 An-nerranga an-gata gala marr a-balcha nula Christ, minyja nipa a-gonyja nggula gu-yigipa gu-rrawa barra wugupa nyirri-bay balaja, rrapa minyja nginyipa jal nyi-ni ny-boy barra, gata lika ny-bay barra mun-nga birripa mbi-barnjinga, rrapa gala barra ny-borrwa minyja waygaji mu-ngoyurra mbi-barnjinga nula an-guripa an-guyinda wangarr. \v 28 Wurpa lika minyja ana-nga an-gata a-yinda nggula, “A-lay, jin-guna jin-garla mu-ngoyurra jibu-barnjinga nula an-guripa an-guyinda wangarr,” minyja nipa a-yirda a-wengga nggula, ny-borrwa an-gata a-wena rrapa gala barra ny-bay. Ngardawa nipa an-gata burdak an-ngurrnga gun-jaranga gu-borrwuja a-nirra, rrapa minyja nginyipa ny-barda, nipa a-lijiwarriyan. \v 29 Gun-narda ngu-wena ngardawa minypa an-gata gun-jaranga gu-borrwuja a-nirra; ngika nginyipa. Wurra ngarripa jarra gun-mola arrkula warrpam, rrapa ana-werranga an-gugaliya nipa an-ngurrnga gun-jaranga gu-borrwuja, gu-gata ngacha gala gu-yinmiya arr-bicha gu-ni. \v 30 Wurra minyja ngaypa ngu-marrkapchinga nula Wangarr mun-gata nula balaja ngu-banga, gala ana-nga a-yinmiya nguna-yopa, jarra Wangarr ngu-japurramayana nula. \p \v 31 Ganapiya, lika nginyipa ny-yinmiya nyi-nirra, minypa ny-banga o ny-yinmiya, wurra Wangarr an-molamola nyi-nega barra. \v 32 Gala barra ny-yinda minypa aburr-werranga aburr-lijiwarriyan, minyja Ju \pn (Jew)\pn* yerrcha o Jentayl \pn (Gentile)\pn* yerrcha o Wangarr burr-yika marr aburr-balcharra nula. \v 33 Ny-yinda ny-yorkiya minypa ngaypa ngu-yinagata ngu-bamburda ngu-workiya. Minypa ngaypa ngu-borrwuja ngu-workiya ngaypa ngu-yinmiya barra rrapa gun-molamola gu-ni barra burrwa warlaman wurra gama gorlk. Ngaypa gala ngu-borrwiya ngu-workiya minypa ngaypa ngu-yinmiya barra ngu-molamola ngu-ni. Wurra aburr-jaranga jarra ngaypa nguburr-borrwuja, minyja rraka birripa wanngu aburr-ningin. \c 11 \m \v 1 Buburr-yirda minypa ngaypa, gun-maywapa minypa ngaypa ngu-yinagata ngu-workiya minypa Christ.\x + \xo 11:1 \xt 1 Gorint 4:16; Bilipay 3:17\x* \s1 Joborr Gun-gubamagonyinyjiya Nula \p \v 2 Ngaypa ngu-marrkapchinga ana-gorrburrwa minypa gun-gata ngu-wena ana-gorrburrwa ana-goyburrpa nyibu-borrwuja nyiburr-bamburda, minypa Christ burr-yika gu-galiya yerrcha aburr-yinmiya barra aburr-bamba aburr-workiya. \v 3 Wurra ngaypa jal ngu-nirra ana-goyburrpa barra marn․gi nyiburr-ni minypa an-gugaliya an-guyinda nipa Christ mu-ngoyurra a-jirra nula a-workiya, rrapa gama jin-guyinda nipa an-gumarrbipa ngacha mu-ngoyurra a-jirra achila, rrapa Christ nipa Wangarr mu-ngoyurra a-jirra nula a-workiya. \v 4 Ana-nga an-gata an-nurra a-wenggana, o gu-ngurrja Wangarr gun-nika janguny gatiya minypa ana-goyburrpa nyiburr-mulpiya nula Wangarr, minyja nipa an-gata an-gugaliya a-bamagonyinyjiya a-ji, gun-narda minypa nipa an-nerra a-negarda a-ningin Christ. \v 5 Wurra gama jarra, ji-gata jin-nga a-wenggana, o gu-ngurrja Wangarr gun-nika janguny gatiya minypa ana-goyburrpa nyiburr-mulpiya nula Wangarr, minyja nipa gala jiny-bamagonyinyjiya jiny-ji, nipa an-nerra a-negarda an-nigipa an-gumarrbipa ngacha gun-maywapa minypa nipa jimarn jarrapa bama jin-gorla. \v 6 Minyja ji-nga jin-gata gala jiny-bamagonyinyjiya jiny-ji minypa nipa a-wenggana, o gu-ngurrja Wangarr gun-nika janguny gatiya ana-goyburrpa nyiburr-mulpiya nula, gun-narda minypa gun-maywapa jimarna bama jin-gorla jinyu-negiyarna. Wurra gu-gurda ngacha jarra gona gun-guni. Wurra minypa gama jin-guyinda nipa barra jiny-bamagonyinyjiya jiny-yorkiya [minypa nipa a-wenggana, o gu-ngurrja Wangarr gun-nika janguny]. \v 7 An-gugaliya jarra, nipa gala barra a-bamagonyinyjiya minypa a-wenggana o gu-ngurrja Wangarr gun-nika janguny. Ngardawa an-gugaliya nipa Wangarr an-mawunga rrapa arr-gurdagurdarraja a-workiya minypa Wangarr an-molamola. Wurra gama jin-guyinda gala jiny-yirda. Wurra nipa jarra Wangarr a-menga an-gugaliya an-birlirrwerra, lika jiny-jarlapuna gama, rrapa nipa jin-gata arr-gurdagurdarraja jiny-yorkiya minypa wurra an-guyinda an-molamola.\x + \xo 11:7 \xt Genesis 1:26-27\x* \v 8 Ngardawa an-gugaliya Wangarr mu-ngoyurra a-jarlapuna nipa an-gata Arram \pn (Adam)\pn* ji-gama wenga ngika, wurra gama jarra Wangarr jiny-jarlapuna ana-wurra wenga. \v 9 Ngardawa an-gugaliya ji-gama achila ngika Wangarr a-jarlapuna, wurra jarra nipa jiny-jarlapuna gama nuluwa an-gugaliya.\x + \xo 11:9 \xt Genesis 2:18-23\x* \v 10 Gu-gurda nula minypa gama jiny-bamagonyinyjiya barra jiny-yorkiya minypa a-wenggana o gu-ngurrja Wangarr gun-nika janguny. Ngardawa gun-gata gun-maywapa minypa gun-burral nipa jin-nigipa an-gumarrbipa ngacha jin-nika. Minyja bubu-borrwa: Waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk arrbi-nacha gurda aburr-nirra aburr-workiya, ngaja, ngarla. \v 11 Wurpa lika ngayburrpa nguburr-guna Christ nguburr-yika gu-galiya yerrcha gala nguburr-yinmiya nguburr-ngorrkorndiya minypa gama gu-ngardapa rrapa wurra gu-ngardapa. Ngika. \v 12 Wurra minypa mu-ngoyurra Wangarr jiny-jarlapuna gama ana-wurra wenga, rrapa gun-guniya gugu an-gugaliya an-guyinda a-bambunggiya a-workiya ji-gama wenga, wurra gun-nardiya rrawa gu-jirra gu-boya ngardawa Wangarr nipiya nyanma. \p \v 13 Marrka bubu-borrwa minypa gatiya ana-goyburrpa nyiburr-mulpiya nula Wangarr, minyja gun-mola achila barra a-wenggana o gun-nyagara minypa nipa gala jiny-bamagonyinyjiya jiny-ji. \v 14 Wurra minypa wuparnana nguburr-galiyarra minyja an-gugaliya m-bawa mejimija mun-baykarda, gun-narda minypa mu-mejimija mun-gata an-nerra a-nenga an-gata an-gugaliya. \v 15 Wurra jarra gama minyja mejimija mun-baykarda achila, gun-narda minypa nipa jin-molamola ngardawa mun-gata mejimija minypa mun-gugonyinyjiya achila. \v 16 Ganapiya, wurra minyja ana-nga an-gata bama a-yinaga jimarna ngarndarrk ngarndarrk nyirri-negiya gun-gata nula, wurra ngayburrpa Wangarr nguburr-yika gu-galiya yerrcha nguburr-guna minypa gu-ngardapa nguburr-negiya nguburr-workiya gu-werranga gu-werranga gu-rrawa, gala gun-nga barrwa gu-yu arrburrwa, wurra jarra gipa ngu-wena. \s1 Minypa Wugupa Ngubu-banga Nguburr-workiya Bunggawa Mun-nika \r (Metiyu 26:26-29; Mark 14:22-25; Luk 22:14-20) \p \v 17 Ganapiya, wurra gun-guna ngu-wengga barra ngaypa gala ngu-marrkapcha ana-gorrburrwa gu-guna nula. Ngardawa minypa wolawola ana-goyburrpa gu-ngardapa nyiburr-negiya nyiburr-workiya, ana-goyburrpa gala derta nyiburr-negiya gu-gapa gu-guta, wurra werra nyiburr-negachichiya jarra. \v 18 Minypa janguny guna-jeknga ana-gorrburrwa, ngaypa ng-galiyarra minypa ana-goyburrpa nyiburr-mulpiya nyiburr-workiya nula Wangarr, wurra gala gun-burral gu-ngardapa nyiburr-negiya; wurra jarra nyiburr-ngorrkorndiya nyiburr-workiya. Gu-gurda ngacha janguny ngaypa ng-galiyarra, gu-barrjeknga ana-gorrburrwa, rrapa ngaypa ngu-borrwuja gun-gata waygaji gun-burral. \v 19 (Ngardawa minyja ana-goyburrpa gala nyiburr-ngorrkorndiyarna, gun-gata gala yarlanga gu-yurrarna minypa nyiburr-werranga Wangarr a-marrkapchinga ana-gorrburrwa, ny-yerranga ny-nyagara.) \v 20 Ngardawa minypa ana-goyburrpa gu-ngardapa nyiburr-negiya nyiburr-workiya rrapa balaja wugupa nyibu-banga minypa ana-goyburrpa gu-galiya yerrcha Wangarr nyiburr-yika, mun-gata ana-goyburrpa bama nyiburr-yinaga jimarna an-ngayburrpa Bunggawa mun-nika, wurra ngika. \v 21 Ana-goyburrpa ngardawa gala nyiburr-wuchichiya nyiburr-workiya rrapa marr nyibu-ga ana-gorrburrwa gu-gapa gu-guta minypa balaja mun-gata nyibu-banga nyiburr-workiya. Wurra jarra ngardapa ngardapa nyibu-banga mun-goyburrpa ngardapa, minypa an-ngardapa m-balaja a-ngukiyapa rrapa an-nerranga minypa mu-nganicha a-babapabajinga. \v 22 Wurra gun-narda gun-nerra! Wurra ana-goyburrpa gala nyibu-borrwa, ya? Wurra ana-goyburrpa ngardapa ngardapa nyibi-rrimanga rrawa barra gata nyibu-bay. Wurra ngoyurra nyiburr-yerryerrmiya nula Wangarr an-nika an-gugaliya an-gata marr a-balcharra nula, ya? Gun-narda nula waygaji ana-goyburrpa gala nyibu-wu an-gata minypa gala balaja mu-rrima, ya? Wurra gu-gata wenga nipa gona a-nirra a-workiya! Ngaypa ngu-yinmiya barra ngu-wengga ana-gorrburrwa, a-lay? Wurra ana-goyburrpa jimarna ngaypa ngu-marrkapchinga ana-gorrburrwa, ya? Ngika! Gun-gata ngaypa gala ngu-marrkapcha ana-gorrburrwa. \p \v 23 Wurra janguny gun-gata an-ngayburrpa Bunggawa nguna-wuna, gun-narda ngaypa gipa mu-ngoyurra murna arr-wuna ana-goyburrpa: Minypa wola an-ngayburrpa Bunggawa Jesus birripa abi-rrimarra minypa ana-munya gu-ni, wurra burdak mu-ngoyurra nipa damba mu-menga, \v 24 a-japurramayana nula Wangarr, lika mu-rrumurra rrapa a-yinanga burrwa aburr-yigipa jawina, “Mun-guna ngaypa ngu-burral barra nyanma ana-goyburrpa wanngu nyiburr-ni. Nyiburr-yinda barra nyibu-bay nyiburr-workiya minypa ngaypa ngunabu-borrwa barra.” \v 25 Rrapa gun-gatiya waypa birripa balaja mbi-barra, Jesus a-garlmuna, mernda a-jirra a-menga minypa burr-girra gurnal. Lika barrwa a-wena, “An-guna mernda a-jirra an-maywapa minypa gun-burral gun-geka rum mu-ngaypa ngu-maningan gun-burral gu-nenga mu-nirra. Ana-guna mernda a-jirra wolawola mun-girra nyibu-bay nyiburr-workiya, nyiburr-yirda barra nyiburr-workiya minypa ngaypa ngunabu-borrwa barra.”\x + \xo 11:25 \xt Exodus 24:6-8; Jeremiah 31:31-34\x* \p \v 26 A-yinagata a-wena an-ngayburrpa Bunggawa. Lika wolawola mun-gata damba ana-goyburrpa nyibu-banga nyiburr-workiya, rrapa ana-gata mernda a-jirra ana-guyinda mun-girra burr-guta nyibu-banga nyiburr-workiya, gun-narda minypa ana-goyburrpa nyibu-ngurrjinga nyiburr-nirra an-ngayburrpa Bunggawa a-juwuna nuwurra nipa ana-jeka barra. \v 27 Rrapa ny-yinga ny-jata minyja borijipa ny-bay mun-gata damba rrapa Bunggawa an-nika mernda a-jirra ana-guyinda borijipa ny-bay, ny-jurda nyi-gugaliya ny-yerra, minypa an-nerra nyi-nenga an-burral rrapa an-maningan an-ngayburrpa Bunggawa. \v 28 Wurra ana-goyburrpa barra mu-ngoyurra nyiburr-borrwiya nyiburr-workiya minypa nyiburr-yinmiya nyiburr-nirra, rrapa nuwurra nyibu-bay mun-gata damba rrapa an-gata mernda a-jirra ana-guyinda mun-girra. \v 29 Ngardawa ana-nga an-gata m-banga mun-gata damba rrapa mun-girra minypa nipa gala a-borrwa Christ an-burral, gun-narda minypa nipa gu-mari a-barrbiya a-nirra. \v 30 Gu-gurda ngacha minypa nyiburr-jaranga nyiburr-gata nyiburr-werra nyiburr-nirra rrapa nyiburr-yorrpurda, rrapa aburr-werranga aburr-gata aburr-juwuna. \v 31 Wurra ngayburrpa barra mu-ngoyurra nguburr-borrwiya nguburr-workiya ngardapa ngardapa minypa nguburr-yinmiya nguburr-nirra, waygaji nguburr-mola, waygaji nguburr-werra, lika nuwurra waypa jurdach ngubu-bay; gala yapa borijipa ngubu-barda rrapa Wangarr mari gu-garran arrburrwa. \v 32 Wurra minyja Wangarr arr-bu, gun-narda jarra minypa nipa marn․gi arr-nenga a-nirra. Ngardawa gun-gata jurdach mari guna-bamburda, gala yapa gu-gatiya ngacha nipa arr-bun wugupa burrwa aburr-gata gu-gurda burr-yika gu-rrawa. \p \v 33 Ganapiya, jela, worla, lika wolawola ana-goyburrpa gu-ngardapa nyiburr-negiya nyiburr-workiya barra wugupa balaja nyibu-bay, wurra burdak marr bubu-ga ana-gorrburrwa gu-gapa gu-guta. \v 34 Rrapa minyja ny-yinga ny-jata m-balaja ny-yerrmiyan, nginyipa barra mu-ngoyurra ny-bay rrawa. Gala yapa mari ny-man gatiya minypa gu-ngardapa nyiburr-negiya nyiburr-workiya nginyipa ny-jurrkchurrk. \p Ganapiya gun-narda. Rrapa gun-nerranga gun-gata ana-goyburrpa ngunabu-wengganacha, nuwurra waypa ngu-bengga ana-gorrburrwa, ngu-ngurrja barra janguny. \c 12 \s1 Ngardapa Ngardapa Ganyjarr Mern An-mawunga Arr-wucha A-workiya \p \v 1 Ganapiya gun-gata. Wurra gun-guna ngaypa barra ngu-wengga ana-gorrburrwa, minypa ganyjarr nula gu-gata ngacha minypa Mern An-mawunga arr-wucha a-workiya ngardapa ngardapa. Ngardawa gun-narda nula, jela, worla, ngaypa gala jal ngu-ni ana-goyburrpa barra nyiburr-bomang nyiburr-ni. \v 2 Ana-goyburrpa marn․gi nyiburr-yinmiyana ana-goyburrpa mu-ngoyurra nyiburr-lijiwarriyana minypa gala marr nyiburr-balcharrarna nula Jesus, wurra burdak gun-jaranga jarlakarr nyibu-bitimarra minypa an-guripa an-guyinda wangarr marr nyiburr-balcha nula nyiburr-workiyana. \v 3 Wurra ngaypa jal ngu-nirra ana-goyburrpa barra marn․gi nyiburr-ni, minypa an-gugaliya minyja Wangarr An-mawunga wugupa nula, nipa gala a-yinmiya a-wengga, a-yinda, “Jesus an-nerra.” Wurra gun-nyagara. Rrapa minypa gala ana-nga a-yinmiya nipa wupa ngardapa a-wengga, a-yinda, “Jesus nipiya Bunggawa,” wurra minyja Mern An-mawunga a-rrimanga, gu-gurdiya ngacha. \p \v 4 Ganyjarr gun-guyinda gu-gata ngacha minypa Mern An-mawunga arr-wucha a-workiya gun-jaranga, wurra nipa Mern An-mawunga an-ngardapiya. \v 5 Rrapa gun-gata jama gun-guyinda nipa Bunggawa Christ arr-wucha a-workiya gun-jaranga, wurra nipa an-ngardapiya arrburrwa Bunggawa. \v 6 Rrapa gun-gata minypa ngayburrpa nguburr-yinmiya jama nguburr-jirra nguburr-workiya, gun-gata gun-jaranga ngubi-rrimanga ngardapa ngardapa, wurra an-ngardapiya arrburrwa Wangarr, rrapa nipiya nyanma ngayburrpa jama nguburr-jirra. \p \v 7 Mern An-mawunga arr-wucha ganyjarr ngardapa ngardapa ngayburrpa barra nguburr-gunggachichiya gu-gapa gu-guta, rrapa gu-gurda ngacha minypa yarlanga gu-yurra ngayburrpa ngubi-rrimanga Mern An-mawunga. \v 8 Minypa an-ngardapa an-gugaliya ganyjarr gu-rrimanga rrapa a-weya a-workiya jechinuwa gun-guni, rrapa an-nerranga an-gugaliya ganyjarr gu-rrimanga rrapa a-weya a-workiya marn․gi gun-gunega. Abirri-yinagatiya abirri-workiya ngardapa ngardapa, wurra Mern An-mawunga nipa nyanma, an-gatiya an-ngardapiya butula. \v 9 Rrapa an-nerranga an-gugaliya ganyjarr gu-rrimanga rrapa burr-guya marr a-balcharra nula Christ minypa ana-maywapa Mern An-mawunga ana-gatiya nyanma. Rrapa an-nerranga an-gugaliya minypa ana-maywapa Mern An-mawunga a-wucha ganyjarr, nipa gu-derda gu-yerrnyjinga burrwa a-workiya wurra gama gorlk. \v 10 Rrapa an-nerranga an-gugaliya minypa burr-barlmarrk jama a-jirra gu-gata ngacha minypa an-gugaliya gala mu-ngoyurra gu-nacharna a-workiyarna; rrapa an-nerranga an-gugaliya nipa Wangarr ana-nyala a-wucha a-workiya nipa gu-ngurrjinga Wangarr gun-nika; rrapa an-nerranga an-gugaliya a-malawuja a-workiya an-gata an-guyinmiya ngacha an-mawunga a-rrimanga; rrapa an-nerranga an-gugaliya a-weya a-workiya wengga gun-nerranga; rrapa an-nerranga gu-burrgurdanyjinga a-workiya gu-gata ngacha gun-nerranga wengga. \v 11 Minypa Mern An-mawunga an-gata an-ngardapiya, nipa arr-wucha a-workiya ganyjarr gun-gata minypa nipa gu-borrwurra arrburrwa ngardapa ngardapa.\x + \xo 12:11 \xt Rowm 12:6-8\x* \p \v 12 Ngarripa arr-gugaliya arr-burral arr-ngardapiya, wurra arr-mama arr-jaranga minypa burr-bama burr-rrepara. Wurra wuriya arr-gata, wurra arr-burral arr-ngardapiya, rrapa minypa Christ an-burral nipa a-yinagatiya.\x + \xo 12:12 \xt Rowm 12:4-5\x* \v 13 Minypa Mern An-mawunga an-ngardapiya, nipa bama arr-gurragaja rrapa gu-ngardapa arr-negarra minypa ngayburrpa nipa Christ an-burral. Minypa nguburr-werranga Ju \pn (Jew)\pn* rrapa nguburr-werranga Jentayl \pn (Gentile)\pn*, rrapa nguburr-werranga nguburr-mujama rrapa nguburr-werranga minypa bunggawa nguburr-negiya nguburr-workiya, wurra nipa Wangarr An-mawunga ana-jerrmiyana arrburrwa an-ngardapiya ngayburrpa barra nipiya nguburr-maya. \p \v 14 Ngardawa ngarripa arr-burral ngika arr-ngardapa arr-mama; wurra jarra arr-mama arr-jaranga. \v 15 Wurra minyja rrepara arr-jirra arr-yinda arr-wengga, “Ngaypa ngika ngu-burral ana-guna wenga, ngardawa ngaypa ngika murna ngu-jirra,” wuriya arr-yirda arr-wengga, wurra rrepara arr-jirra arr-guna wenga arr-burral. \v 16 Rrapa minyja gelama arr-jirra arr-yirda arr-wengga, “Ngaypa ngika ngu-burral ana-guna wenga, ngardawa ngaypa ngika mipila ngu-jirra,” wuriya arr-yirda arr-wengga, wurra gelama arr-jirra arr-guna wenga arr-burral. \v 17 Wurra minyja arr-burral mipila arr-jirra wupa, arr-yinmiya barra jimarna arr-galiya? Wurra minyja arr-burral gelama arr-jirra wupa, arr-yinmiya barra jimarna ay-numa gun-nga? Minyjiya. Wurra gala arr-yinmiya. \v 18 Wurra jarra Wangarr arr-garrana arr-mama arr-jaranga, minypa mipila arr-jirra, gelama arr-jirra, rrapa wuparnana arr-birlirla burr-guta minypa nipa gu-borrwurra gun-molamola. \v 19 Minyja ngarripa arr-mama arr-ngardapiya wupa, wurra gala arr-burral an-dima. \v 20 Wurra jarra arr-mama arr-jaranga, gu-gurda ngacha minypa arr-guna arr-burral an-dimanga. \p \v 21 Ganapiya, lika mipila arr-jirra gala arr-yinmiya arr-wengga arrkula murna arr-jirra, arr-yinda, “Gala jal ngu-ni nggula.” Rrapa gun-nerranga, bama arr-jirra gala arr-yinmiya arr-wengga arrkula rrepara arr-jirra, arr-yinda, “Gala jal ngu-ni nggula.” \v 22 Wurra jarra arr-gata arr-mama minypa ngarripa arr-borrwiya arr-workiya jimarna arr-nyarlkuch, wurra arr-gata ngacha minyja gala arr-ni, gala arr-yinmiya arr-mola arr-rrigirrga. \v 23 Rrapa minypa arr-werranga arr-mama arr-borrwiya jimarna gala arr-japurra, wurra arr-gata ngacha arr-mama ngarripa minypa arr-molamola arr-negiya arr-workiya. Rrapa arr-gata arr-mama gala arr-molamola rraka aburr-werranga arrbi-na, arr-gata ngacha ngarripa minypa arr-gonyinyjiya arr-workiya; \v 24 wurra arr-werranga arr-mama gala arr-gonyinyjiya arr-workiya, ngardawa arr-molamola jarra aburr-werranga barra arrbi-na. Gu-gurda ngacha minypa Wangarr arr-garrana arr-burral. Minypa arr-mama arr-gata marr arr-yinanga arr-molamola, nipa jarra arr-japurra arr-negarra \v 25 barra minypa gala arr-yinmiya arr-ngorrkorndiya, wurra jarra arr-mama minypa jaga arr-ganaja arrkula. \v 26 Minypa arr-ngardapa arr-mama minyja arr-wurkuricha, gun-gata minypa warrpam arr-burral arr-werra arr-nirra. Wurra minyja arr-ngardapa arr-mama arr-molamola arr-negiya, gun-gata minypa arr-burral warrpam arr-worlworlchinga. \p \v 27 Gun-narda ngu-wena gun-maywapa minypa gun-burral ana-goyburrpa nipa Christ an-burral. Minypa nyiburr-gurda ngardapa ngardapa nipa an-mama minypa gu-ngardapa nyiburr-negiyana nipa an-burral. \v 28 Minypa ngayburrpa nguburr-gurda marr nguburr-balcharra nula Christ, Wangarr arr-gurrmurra ngardapa ngardapa minypa nguburr-gunaga: Mu-ngoyurra ngayburrpa nguburr-gata Christ nguburr-yika nguburr-mujama gun-nigipa janguny ngubu-ganyja nguburr-workiya minypa nipa arr-jerrmarra; rrapa barrwa nguburr-gata minypa Wangarr nguburr-yika nguburr-mujaruk nipa arr-wucha a-workiya, ngubu-ngurrjinga nguburr-workiya gun-nigipa; rrapa barrwa nguburr-gata minypa marn․gi arrbi-nenga nguburr-workiya janguny. Rrapa nguburr-werranga nguburr-gata nipa arr-wuna ganyjarr, burr-barlmarrk jama nguburr-jirra nguburr-workiya gu-gata ngacha minypa an-gugaliya gala mu-ngoyurra gu-nacharna a-workiyarna; rrapa minypa nguburr-werranga nguburr-gata aburr-gurderda arrbi-rrimanga, o nguburr-gunggajinga burrwa aburr-gata gun-derta gubu-barripuna, o arrbu-ganyja nguburr-workiya Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha, o wengga gun-nerranga nguburr-weya.\x + \xo 12:28 \xt Apachach 4:11\x* \v 29 Minyja bubu-borrwa: Nguburr-jaranga ngika Christ arr-jerrmarra nguburr-yigipa nguburr-mujama nguburr-gata minypa gun-nigipa janguny ngubu-ganyja nguburr-workiya. Rrapa nguburr-jaranga ngika Wangarr nguburr-yika nguburr-mujaruk nguburr-gata minypa nipa arr-wucha a-workiya rrapa ngubu-ngurrjinga nguburr-workiya gun-nigipa. Nguburr-jaranga ngika marn․gi nguburr-gunega. Rrapa nguburr-jaranga ngika burr-barlmarrk jama nguburr-jirra nguburr-workiya gu-gata ngacha minypa an-gugaliya gala mu-ngoyurra gu-nacharna a-workiyarna. \v 30 Nguburr-jaranga ngika ganyjarr ngubi-rrimanga minypa aburr-gurderda arrbi-rrimanga nguburr-workiya. Nguburr-jaranga ngika wengga gun-nerranga nguburr-weya nguburr-workiya. Rrapa nguburr-jaranga ngika ngubu-burrgurdanyjinga burrwa nguburr-workiya gu-gata ngacha gun-nerranga wengga. \v 31 Wurra jarra jal buburr-ni nula ganyjarr gun-guyinda gun-gata minypa mu-ngoyurra gu-jirra. Wurpa lika gun-guna jurdach ngu-wengga barra ana-gorrburrwa, gu-guna ngacha gun-molamola. \c 13 \s1 Gurrurta Gun-gurrima \p \v 1 Minyja ngaypa jimarna ngu-weya ngu-workiya wengga aburr-werranga gun-burriya, gu-galiya yerrcha gun-burriya rrapa waykin aburr-guyinda aburr-mujaruk gun-burriya burr-guta, wurra minypa gala gurrurta ngu-rrima, ngaypa minypa an-maywapa duram \pn (drum)\pn* abu-burnda aburr-workiya rrapa gelama arr-jirra arr-bachirramiya. \v 2 Rrapa minyja ngaypa jimarna Wangarr gun-nika ngu-ngurrjinga ngu-workiya, nipa nguna-wucha a-workiya; o jimarna ngaypa meyali ngu-nacha ngu-workiya rrapa marn․gi ngu-nirra gun-jaranga; o jimarna ngaypa burr-guya marr ngu-balcharra nula Wangarr rraka gala gun-nga gun-derta gun-gorla apula marrban mun-gata mun-mirk, wurra ng-gaka barra; gu-gata ngacha minyja ngaypa ngu-rrima ganyjarr, wurra minypa gala gurrurta ngu-rrima burrwa gu-galiya yerrcha, gun-narda minypa ngaypa ngika Wangarr ngu-yika.\x + \xo 13:2 \xt Metiyu 17:20; 21:21; Mark 11:23\x* \v 3 Rrapa minyja nguburr-wu rrapa gala gun-nga gu-ngukiya apula gun-ngaypa, o minyja ngu-wuya burrwa ngu-burral barra minypa ngunabu-wurrgaka, ngu-juwa; wurra minyja gala gurrurta ngu-rrima, gala barra gun-nga gun-molamola guna-jeka apula. \p \v 4 Gurrurta gun-burral jal gun-guni gun-narda minypa an-nerranga marr ay-ganyja nula arr-workiya rrapa arr-mola arr-nirra nula. Minyja gurrurta ay-rrima, gala arr-yinmiya mu-werrmbarra ay-na, rrapa gala arr-yinmiya arr-borrwiya jimarna ngarripa arr-molamola, aburr-werranga ngika. \v 5 Minyja gurrurta ay-rrima, arr-gata minypa arr-dor, ngika arr-jurrkchurrk, rrapa gala arr-yinmiya ay-borrwa gun-gata wupa ngardapa minypa gun-molamola arrkula ngarripa. Wurra burdak arrbu-borrwa barra aburr-werranga gun-nga gun-molamola burrwa birripa burr-guta. Rrapa mola minyja gurrurta ay-rrima, gala arr-yinmiya gochila arr-rro arr-ji burrwa, o ay-borrwa burrwa gun-gata minypa birripa werra arrbi-negarra. \v 6 Rrapa mola gala arr-yinmiya arr-worlworlcha gun-gata nula minypa ana-werranga ana-gugaliya a-lijiwarriyana rrapa werra a-negiyana. Wurra jarra arr-worlworlchinga arr-workiya gun-gata nula minypa an-gugaliya gu-molamola a-nirra a-workiya rrapa jechinuwa ay-bamburda. \v 7 Minyja gurrurta ay-rrima, gun-narda minypa an-gugaliya gala arr-yinmiya ay-yopa, wurra marr arr-balcharra nula jarra, rrapa an-gugaliya ay-borrwuja arr-workiya minypa Wangarr nipa a-gunggajinga nula an-gata. Rrapa gu-gata wenga nipa nula an-gata an-gugaliya ngarripa arr-nyiljinga, rrapa gala arr-yinmiya gojarra arr-ni nula. \p \v 8 Gun-gata minypa gurrurta ay-rrimanga arrkula gu-gapa gu-guta, gun-narda gala gu-yinmiya gu-boy. Wurra jarra gun-gata minypa ganyjarr ay-rrimanga minypa Wangarr gun-nika ay-ngurrjinga arr-workiya, nipa arr-wucha a-workiya, rrapa minypa wengga gun-nerranga arr-weya, rrapa minypa Wangarr arr-gurdagurdarraja a-workiya rrapa marn․gi arr-nirra, gu-gata ngacha ganyjarr gu-boy barra. \v 9 Ngardawa gun-gata minypa ngarripa marn․gi arr-nirra janguny, gun-narda burr-gurla ngika; wurra gun-delipa. Rrapa gun-gata minypa Wangarr gun-nika ay-ngurrjinga arr-workiya, nipa arr-wucha a-workiya, gun-narda burr-guta rrapa gun-delipa. \v 10 Wurra nuwurra waypa barra gun-gata warrpam gun-molamola gu-bengga, gun-guna gun-delipa gun-guyinda gu-boy barra. \v 11 Minypa gun-maywapa wola ngaypa ngu-delipa ngu-ji, ngaypa ngu-wena ngu-workiyana minypa ngu-delipa, rrapa marn․gi ngu-ni minypa ngu-delipa marn․gi ngu-ni, rrapa ngu-borrwurra ngu-workiyana minypa ngu-delipa ngu-borrwurra. Wurra nuwurra waypa wana ngu-ni, ngaypa ngu-bawuna gun-gata gu-ngarda yerrcha gun-burriya. \v 12 Gu-gurda ngacha minypa ngayburrpa gu-galiya yerrcha ngubi-nacha nguburr-workiya minypa jolnga gu-maya, wurra jurdach guna-bamburda warrpam ngubi-na barra minypa Christ ana-gochila. Gun-guniya ngaypa minypa gun-delipa marn․gi ngu-nirra, wurra jurdach guna-bamburda warrpam barra ngaypa marn․gi ngu-ni, gun-maywapa minypa Wangarr gipa marn․gi a-ni apula ngaypa. \p \v 13 Ganapiya, wurra gun-guna abirri-jirrapa gun-ngardapa gu-jipa barra gu-workiya: Minyja gun-gata minypa marr nguburr-balcharra nula Wangarr; rrapa mola gun-gata minypa ngubu-borrwuja nguburr-bamburda rrapa nguburr-nyiljinga nula gun-gata minypa nipa gochila an-dana rrapa arr-wucha a-workiya; rrapa mola gun-gata minypa gurrurta ngubi-rrimanga arrburrwa gu-gapa gu-guta. Gu-gurda ngacha gu-jipa barra gu-workiya, wurpa lika gun-gata minypa gurrurta ngubi-rrimanga gun-narda jarra wana gun-babalapa. \c 14 \s1 Abirri-jirrapa Ganyjarr Gun-gata Minypa Wangarr Gun-nika Ay-ngurrjinga Rrapa Minypa Wengga Gun-nerranga Arr-weya \p \v 1 Bubu-bitima gun-gata minypa ngayburrpa gurrurta ngubi-rrimanga arrburrwa gu-gapa gu-guta, rrapa jal buburr-ni ana-goyburrpa barra nyibu-ma gun-gata ganyjarr gun-guyinda Wangarr arr-wucha a-workiya, wurpa lika gun-gata mu-ngoyurra minypa barra Wangarr gun-nika nyibu-ngurrja nyiburr-workiya, nipa nyirr-wucha a-workiya. \v 2 Ngardawa ana-nga an-gata a-weya a-workiya wengga gun-nerranga, gun-narda minypa nipa a-weya nula Wangarr; ngika an-gugaliya. Minypa gun-gata wengga gun-nerranga, nipa an-gugaliya gala gu-malawa rrapa marn․gi a-ni janguny, wurra gu-yilkakiya gu-yurra; ngardawa an-gata a-weya a-workiya ana-mawunga wenga. \v 3 Wurra an-nerranga an-gugaliya an-gata nipa Wangarr ana-nyala a-wucha a-workiya, nipa gu-ngurrjinga Wangarr gun-nika, nipa jarra gu-galiya yerrcha a-weya burrwa. Minypa nipa burr-jalkakaja rrapa gelama gelama burr-banga rrapa derta burr-nenga. \v 4 Minypa an-gata wengga gun-nerranga a-weya a-workiya, nipa wupa ngardapa derta a-negiya a-nirra a-workiya. Wurra an-nerranga an-gata minypa nipa Wangarr ana-nyala a-wucha a-workiya nipa gu-ngurrjinga Wangarr gun-nika, nipa an-gata an-gugaliya derta burr-nenga Christ burr-yika gu-galiya yerrcha. \p \v 5 Ngaypa jal ngu-nirra barra ana-goyburrpa warrpam nyiburr-wengga gun-nerranga wengga. Wurra wuriya gun-gata. Wurra ngaypa burr-guya jal ngu-nirra barra ana-goyburrpa nyibu-ngurrja nyiburr-workiya Wangarr gun-nika nipa nyirr-wu a-workiya. Minypa an-gata ana-nga nipa Wangarr ana-nyala a-wucha a-workiya nipa gu-ngurrjinga Wangarr gun-nika, nipa an-gata an-gugaliya wana, rrapa an-gata minypa wengga gun-nerranga a-weya a-workiya, nipa marr a-yinaga; wurpa lika minyja nipa o ana-werranga gu-burrgurdanyja burrwa wengga Christ burr-yika gu-galiya yerrcha aburr-gata, barra minypa derta aburr-negiya. \p \v 6 Minyja bubu-borrwa: Minyja ngaypa ngu-bengga ana-gorrburrwa rrapa wengga gun-nerranga ngu-wengga, gun-gata gala gu-yinmiya gu-gunggaja ana-gorrburrwa. Wurra minyja yarlanga ngu-wengga ana-gorrburrwa gun-nga gun-gata minypa Christ nguna-gurdagurdarrana o marn․gi nguna-negarra, o minyja Wangarr gun-nika ngu-ngurrja ana-gorrburrwa, Wangarr nguna-wuna, o marn․gi arr-nega janguny; gu-gurdiya ngacha gun-gugunggaja ana-gorrburrwa. \p \v 7 Minypa gun-maywapa ngorla o gita \pn (guitar)\pn*, minyja an-gugaliya gala jiny-jarlapa jin-dima o mu-jarlapa m-bipija ngorla, gala arr-yinmiya ay-malawa mun-gata manakay. \v 8 Rrapa an-nerranga minypa ngorla a-maya an-gata minypa abu-bipijinga aburr-workiya, an-dakal a-nirra, minyja gala an-gugaliya a-jarlapa a-bipija, aburr-gata an-dakal gala aburr-yinmiya nawanawa aburr-ni. \v 9 Rrapa ana-goyburrpa nyiburr-yinagatiya. Minyja wengga gun-nerranga ny-yengga gu-gata ngacha minypa an-gugaliya gala marn․gi a-ni, gun-narda minypa nipa gala a-yinmiya a-galiya rrapa gu-malawa janguny; wurra gun-nyagara. \v 10 Minyjiya. Gun-nardiya rrawa gun-jaranga wengga gu-yurra rrapa meyali gu-rrimanga. \v 11 Wurra gun-gata wengga ngaypa gala marn․gi ngu-ni, janguny gun-gata minypa nipa an-gata a-weya ngaypa gala ngu-malawa, wurra ngatipa minypa gu-werranga rrawa wenga, minypa nipa ngardapa rrapa ngaypa ngardapa. \v 12 Rrapa ana-goyburrpa nyiburr-yinagatiya; gala nyibu-malawa janguny gun-gata minypa an-gugaliya wengga gun-nerranga a-weya a-workiya nula Wangarr. Wurra nyiburr-gata minypa burr-guya jal nyiburr-nirra ganyjarr nyibu-ma barra minypa Mern An-mawunga arr-wucha a-workiya, wurra jal buburr-ni gu-gata ngacha minypa barra derta nyirrbi-nega Christ burr-yika gu-galiya yerrcha. \p \v 13 Gu-gurda nula minyja ana-nga an-gata a-weya a-workiya wengga gun-nerranga, nipa barra a-wenggana Wangarr ganyjarr nula, barra nipa gu-burrgurdanyja burrwa. \v 14 Ngardawa minyja ngaypa wengga gun-nerranga ngu-wengga minypa Wangarr ngu-wenggana, gun-narda minypa ngu-mawunga wenga; ngu-jawurrga wenga ngika. \v 15 Lika ngaypa ngu-yinmiya barra? Wurra Wangarr ngu-wenggana barra ngu-workiya minypa ngu-mawunga wenga rrapa ngu-jawurrga wenga burr-guta. Rrapa ngu-yirdiya barra ngu-japarndiya barra nula ngu-workiya minypa ngu-mawunga wenga rrapa ngu-jawurrga wenga burr-guta. \v 16 Ngardawa gun-gata minypa ana-goyburrpa nyiburr-japurramaya nula nyiburr-workiya Wangarr minypa nyiburr-mawunga wenga wengga gun-nerranga, wurra an-nerranga an-gata gala a-yinmiya a-malcha ana-gorrburrwa, ngardawa nipa jarra gala gu-malawa gun-nga ana-goyburrpa nyiburr-weya. \v 17 Wuriya ana-goyburrpa nyiburr-marrkapchinga nyiburr-nirra nula Wangarr, wurra nipa an-gata an-gugaliya gala a-nyilja. \p \v 18 Ngaypa minypa ngu-japurramayana nula Wangarr gu-gata nula minypa ngaypa wengga gun-nerranga ngu-weya ngu-workiya minypa ana-goyburrpa marr nyiburr-yinanga. \v 19 Wurra wuriya gun-gata. Wurra minypa wolawola Christ nguburr-yika gu-galiya yerrcha gu-ngardapa nguburr-negiya nguburr-workiya, ngaypa jal ngu-nirra barra ngu-wengga nula Wangarr minypa wurra gama gorlk barra gubu-malawa gun-gata janguny marrban gun-balmbarra. Wurra ngaypa gala jal ngu-ni barra ngu-wengga gun-baykardakarda gu-gata ngacha minypa wurra gama gorlk gala aburr-yinmiya gubu-malawa. \p \v 20 Jela, worla, gala barra nyibu-borrwa nyiburr-workiya minypa aburr-werranga aburr-gata aburr-guna waya gala marn․gi. Gun-nerra gun-guyinda jarra ana-goyburrpa barra nyibu-bawa minypa gala marn․gi gun-gata. Wurra Wangarr gun-nika bubu-borrwa buburr-workiya minypa ana-goyburrpa marn․gi. \v 21 Minyja bubu-borrwa janguny gun-gata mu-jurra gu-yurra, burr-ngurrjinga Yichrayal \pn (Israel)\pn* aburr-guyinda [minypa an-dakal a-bena burrwa, burrbi-rrimarra, burrbu-ganyja gu-birripa gu-rrawa.] Minypa Wangarr mu-ngoyurra a-wena, a-yinanga, \q1 “Ngaypa barra aburr-ngaypa gu-galiya yerrcha marn․gi nguburr-nega barra \q2 minypa aburr-werranga gu-werranga gu-rrawa aburr-nirra aburr-wengga barra burrwa wengga gun-nerranga. \q1 Aburr-yirda barra aburr-wengga burrwa aburr-workiya aburr-ngaypa gu-galiya yerrcha, \q2 wurpa lika birripa gala aburr-yinmiya aburr-galiya apula.”\x + \xo 14:21 \xt Isaiah 28:11-12\x* \q1 An-gata nipiya ay-nirrapa ay-workiya a-yinagata a-wena. \p \v 22 Ganapiya, lika gun-gata minypa arr-weya arr-workiya wengga gun-nerranga, ngayburrpa marn․gi gun-gata minypa barra aburr-werranga aburr-galiya rrapa gubu-borrwa minypa Wangarr burr-ganyjarr jama a-jirra, aburr-gata ngika minypa mu-ngoyurra marr aburr-balcha nula. Wurra jarra gun-gata minypa Wangarr gun-nika ay-ngurrjinga arr-workiya, nipa arr-wucha a-workiya, gun-narda gun-ngayburrpa nguburr-gurdiya Christ nguburr-yika marr nguburr-balcharra nula. Gu-gurda ngacha. \v 23 Wurra minypa ana-goyburrpa Christ nyiburr-yika nyiburr-bamagutuwiya nyiburr-workiya, minyja wengga gun-nerranga nyiburr-wengga nyiburr-ni nyiburr-jiwa, rrapa aburr-werranga aburr-boy gurda, aburr-galiya ana-gorrburrwa, birripa aburr-wengganachichiya aburr-ni. Minypa aburr-yinda, “A-lay, aburr-guna aburr-bamapama, ya? Minyja wengga gun-nerranga aburr-weya burrwa aburr-nirra, ngarla, rrapa gala aburr-galiya burrwa gu-gapa gu-guta!” \v 24 Wurra jarra gatiya nyiburr-bamagutuwiya minyja Wangarr gun-nika nyibu-ngurrja nyiburr-ni, nipa nyirr-wucha a-workiya, rrapa minyja an-nerranga ana-boy, a-galiya ana-gorrburrwa, lika nipa a-borrwiya minypa nipa gun-nerra jama a-ji a-workiyana rrapa minypa Wangarr nipa mari gu-rrimanga nula. \v 25 Minypa gun-gata ana-goyburrpa nyiburr-yinmiya nyibu-ngurrja, nipa wuparnana a-galiya minypa nipa an-nerra. Lika gu-gata wenga warrika ana-menama gu-rra, a-marrngoypiya nula Wangarr, rrapa a-yinda, “Gun-burral Wangarr wugupa ana-gorrburrwa!” \p \v 26 Ganapiya, jela, worla. Gun-gata minypa ana-goyburrpa wolawola nyiburr-bamagutuwiya nyiburr-workiya, ana-goyburrpa ganyjarr nyibi-rrimanga minypa ngardapa ngardapa. Minypa ny-nyardapa ny-yinga manakay n-dimanga, rrapa ny-yerranga janguny n-dimanga, rrapa ny-yerranga ny-yeya gun-gata minypa Wangarr biy-gurdagurdarrana, rrapa ny-yerranga minypa wengga gun-nerranga ny-yeya, rrapa ny-yerranga minypa ny-burrgurdanyjinga gun-gata gun-nerranga wengga. Wurra buburr-yirda buburr-workiya nyiburr-gatiya ngacha, wurpa minypa ana-goyburrpa Christ nyiburr-yika gu-galiya yerrcha barra derta nyiburr-negiya nyiburr-ni. \v 27 Minyja nyiburr-werranga wengga gun-nerranga nyiburr-wengga, wurra burdak marr nyibu-ga barra ana-gorrburrwa ana-nga barra mu-ngoyurra a-wengga. Wurra nyirri-jirrapa wupa barra nyirri-wengga, minypa ny-nyardapa mu-ngoyurra rrapa ny-yerranga jurdach; o waygaji nyibirri-jirrapa nyiburr-ngardapa, wurpa minypa ana-werranga barra gu-burrgurdanyja. Gu-gurda ngacha. \v 28 Wurra minyja gala ana-nga a-yinmiya gu-burrgurdanyja, an-gata ana-nga gu-rrimanga, jimarna nipa a-wengga gun-nerranga wengga, wurra jarra gatiya nyiburr-bamagutuwiya nyiburr-nirra nipa barra bamawa a-wenggana a-ni, minypa nipa wupa ngardapa rrapa Wangarr. \v 29 Rrapa minypa nyiburr-werranga, waygaji nyibirri-jirrapa, waygaji nyibirri-jirrapa nyiburr-ngardapa, ana-goyburrpa barra Wangarr gun-nika nyibu-ngurrja, nipa nyirr-wu; rrapa nyiburr-werranga barra nyiburr-galiya rrapa nyibu-borrwa minyja gun-jechinuwa aburr-weya. \v 30 Rrapa minyja an-gugaliya gata a-ninya Wangarr a-wu janguny, an-nerranga an-gata mu-ngoyurra a-wena a-ji, nipa barra a-dericha an-gata barra a-wengga. \v 31 Gu-gurda ngacha minypa ana-goyburrpa barra Wangarr gun-nika nyibu-ngurrja, minypa marr nyibu-ga barra ana-gorrburrwa gu-gapa gu-guta barra minypa nyiburr-jaranga marn․gi nyiburr-ni rrapa nyiburr-nyilja. \v 32 Minypa arr-gata Wangarr gun-nika ay-ngurrjinga arr-workiya, nipa arr-wucha a-workiya, ngarripa arr-ngurrnga marr ay-ganyja arrkula arr-workiya gu-gapa gu-guta. \v 33 Ngardawa Wangarr gu-jarlapurda a-workiya gun-molamola magaya gun-guni; ngika gun-gubichiya. \p Rrapa gun-gata minypa Christ burr-yika gu-galiya yerrcha aburr-bamagutuwiya aburr-workiya minypa rrawa gu-jirra gu-boya, \v 34 wurra birripa aburr-gatiya mu-gama yerrcha bamawa barra aburr-ni; gala gun-mola burrwa rraka aburr-wengga. Wurra birripa barra delipa aburr-negiya minypa gun-gata joborr gu-yurra. \v 35 Minyja gama jin-guyinda jal jinyu-ni barra marn․gi jinyu-ni gun-nga, wurra nipa burdak marr gu-ga barra nuwurra waypa rrawa abirriny-jeka, lika a-wenggana an-gumarrbipa ngacha. Ngardawa gama jin-guyinda minyja gatiya Christ nyiburr-yika nyiburr-bamagutuwiya nipa jiny-yengga, gun-narda minypa gun-gugurkuja. \p \v 36 Wurra gun-narda ngu-wena minyja ana-goyburrpa gala nyibi-yagurrmungarna apula, wurra nyibu-borrwuja jimarna Wangarr gun-nika janguny ana-goyburrpa nyanma, ya? Wurra jimarna ngayburrpa nyiburr-werranga gala janguny gu-beyarnapa arrburrwa, ya? \v 37 Wurra ny-yinga ny-jata nginyipa ny-borrwiya minypa Wangarr gun-nika ny-nyurrjinga ny-yorkiya nipa biy-wucha a-workiya, o minypa gun-nerranga n-dimanga ganyjarr nipa Mern An-mawunga biy-wuna, ny-junarda nginyipa barra ny-borrwa gun-gata ngaypa ngu-wukurrjinga ana-gorrburrwa, ngardawa joborr nipa Bunggawa nyanma. \v 38 Wurra minyja ny-yinga ny-jata gala ny-borrwa gun-gata joborr, jarra ngayburrpa Christ nyiburr-yika gu-galiya yerrcha gala nyiburr-yinmiya nyibu-borrwa jimarna Mern An-mawunga biy-wuna nginyipa ganyjarr. \p \v 39 Ganapiya, jela, worla. Jal buburr-ni barra Wangarr gun-nika nyibu-ngurrja nyiburr-workiya nipa nyirr-wu a-workiya, wurra nyiburr-werranga nyiburr-gata nyiburr-weya nyiburr-workiya wengga gun-nerranga, gala barra nyirrbu-jobujoba. \v 40 Wurra buburr-jarlapiya buburr-bamba, barra minypa gun-molamola gu-ni barra gu-workiya, wolawola Wangarr nyiburr-mulpiya nula nyiburr-workiya. \c 15 \s1 Minypa Wangarr A-jarrkarrana Christ Mu-ngoyurra A-juwuna \p \v 1 Ganapiya, jela, worla, wurra ngaypa jal ngu-nirra barra ngu-wengga ana-gorrburrwa gun-gata ana-goyburrpa gipa marn․gi, minypa gun-molamola janguny ngaypa ngu-ngurrjinga ana-gorrburrwa rrapa ana-goyburrpa nyibi-rrimanga, minypa marr nyiburr-balcharra rrapa derta nyiburr-negiya nyiburr-nirra. \v 2 Gu-gata gu-janguny nipa minypa wanngu nyirr-nenga gu-nirra minyja ana-goyburrpa mu-nguy nyibi-rrima nyiburr-ni — wurra wurpa lika minyja jimarn jarraka gun-guyolkiya. \p \v 3 Ngardawa ngaypa nguna-ganyja ana-gorrburrwa janguny Wangarr nguna-wuna, minypa banda gu-jirra gun-guna: Ngayburrpa nguburr-gurdiya gorlk werra nguburr-negiyana, wurra Christ a-juwuna, nipa mari a-rorrchinga arrburrwa minypa gipa mu-ngoyurra janguny mu-jurra gu-yurra.\x + \xo 15:3 \xt Isaiah 53:5-12\x* \v 4 Rrapa minypa birripa abu-jurnumbuna, rrapa nuwurra waypa ngorrngurra abirri-jirrapa gun-ngardapa gu-ni, lika Wangarr a-jarrkarrana minypa gipa mu-ngoyurra janguny mu-jurra gu-yurra.\x + \xo 15:4 \xt Psalms 16:8-10; Metiyu 12:40; Jama Aburr-ji 2:24-32\x* \v 5 Rrapa minypa gu-gata wenga mu-ngoyurra Christ a-bena nula Birta \pn (Peter)\pn*, rrapa barrwa aburr-yigipa Christ burr-yika 12 gu-galiya yerrcha a-bena burrwa.\x + \xo 15:5 \xt Metiyu 28:16-17; Mark 16:14; Luk 24:34,36; Jon 20:19\x* \v 6 Rrapa barrwa ana-ngardapa a-bena burrwa aburr-jaranga aburr-yigipa gu-galiya yerrcha, minypa 500 rrapa barrwa aburr-yinmiyapa aburr-gata minypa gu-ngardapa aburr-negiyana, aburr-gata minypa aburr-werranga burdak mu-nguy aburr-nirra rrapa aburr-werranga aburr-juwuna. \v 7 Rrapa barrwa Jeymch \pn (James)\pn* nipa Christ a-bena nula, rrapa barrwa warrpam aburr-yigipa aburr-mujama a-bena burrwa, aburr-gata minypa janguny gubu-ganyja aburr-workiya minypa nipa burr-jerrmarra. \v 8 Rrapa barrwa jurdach ngaypa a-bena apula, ngaypa ng-gunaga minypa an-maywapa an-delipa wolawola a-bambunggiya a-workiya gala burdak wana a-nipa, wurra an-burrolga.\x + \xo 15:8 \xt Jama Aburr-ji 9:3-6\x* \p \v 9 Ngardawa Jesus burr-yika aburr-mujama aburr-gata gun-nigipa janguny gubu-ganyja aburr-workiya, ngaypa burr-guta nipa nyirr-jerrmarra. Wurpa lika birripa wana, ngaypa ngu-delipa; minypa mu-ngoyurra ngaypa werra nguburr-buna ngu-workiyana Wangarr burr-yika marr aburr-balcha nula.\x + \xo 15:9 \xt Jama Aburr-ji 8:3\x* \v 10 Wurra ngaypa minypa ng-guniya ngardawa Wangarr nipa nyanma, minypa nipa a-gunggajinga apula. Rrapa gun-gata minypa nipa a-gunggajinga apula, gun-narda borijipa ngika; wurra jarra gu-gata wenga ngaypa minypa burr-guya jama ngu-ji ngu-workiyana, aburr-werranga marr aburr-yinanga. Wurpa lika gun-gata ngaypa nyanma ngika, wurra Wangarr jarra nipa wugupa apula nguna-wuna a-workiyana ganyjarr. \v 11 Wurra wuriya waygaji birripa aburr-wena ana-gorrburrwa, waygaji ngaypa, wurra gun-gatiya janguny ngayburrpa nyiburr-weya nyiburr-workiya, rrapa gun-nardiya ana-goyburrpa marr nyiburr-balcha. \s1 Ngarripa Wangarr Arr-jarrkarra Barra \p \v 12 Ganapiya, wurra minypa janguny ngayburrpa nyiburr-weya banda gu-jirra, minypa Christ a-juwuna rrapa barrwa Wangarr a-jarrkarrana, wurra nyiburr-werranga an-nga nula ana-goyburrpa nyiburr-weya nyiburr-workiya jimarna an-gugaliya a-juwiya a-workiya gala Wangarr a-jarrkarra? \v 13 Wurra minyja Wangarr gala a-jarrkarra an-gugaliya mu-ngoyurra a-juwuna, gun-narda minypa Christ burr-guta gala a-jarrkarrajarna. \v 14 Wurra minyja Wangarr gala a-jarrkarrajarna Christ, gun-narda minypa borijipa ngayburrpa nyiburr-wena ana-gorrburrwa rrapa ana-goyburrpa nyiburr-yolkiya nyiburr-nirra minypa marr nyiburr-balcharra nula Christ. \v 15 Rrapa mola minypa jimarn jarra ngayburrpa nyiburr-guna nyiburr-guyolkiya nyiburr-ningin minypa nyibu-ngurrjinga ana-gorrburrwa Wangarr. Ngardawa Wangarr ngayburrpa nyibu-ngurrjinga ana-gorrburrwa minypa nipa a-jarrkarrana Christ. Wurra minyja gun-gata ana-goyburrpa nyiburr-weya gun-burral, jimarna Wangarr gala a-jarrkarra an-gugaliya mu-ngoyurra a-juwuna, gun-narda minypa jimarn jarrapa gun-ngayburrpa janguny gala gun-burral. \v 16 Ngardawa minyja Wangarr gala a-jarrkarra an-gugaliya mu-ngoyurra a-juwuna, gun-narda minypa Christ burr-guta nipa Wangarr gala a-jarrkarrajarna. \v 17 Wurra minyja Wangarr gala a-jarrkarrajarna Christ, gun-narda minypa ana-goyburrpa nyiburr-yolkiyana gun-gata ana-goyburrpa marr nyiburr-balcha nula, wurra minypa nipa gala nyirr-wepangarna gun-nerra nyibi-rrimarra. \v 18 Rrapa mola minypa jimarn jarra aburr-gata Christ burr-yika gu-galiya yerrcha mu-ngoyurra aburr-juwuna birripa aburr-yinagatiya rrapa aburr-yolkiyana aburr-workiyana, lika minypa aburr-juwuna, birripa aburr-mungbiyanapa. \v 19 Minypa ngayburrpa burdak mu-nguy nguburr-nirra rrapa nguburr-nyiljinga nguburr-nirra nguburr-workiya minypa marr nguburr-balcharra nula Christ, wurra nuwurra waypa jurdach nguburr-juwa minyja gun-gata gu-boy, gun-narda minypa nguburr-yolkiyana nguburr-ni lika. Ya gurrupurunga ngayburrpa! \p \v 20 Wurra jarra gun-burral Wangarr a-jarrkarrana Christ mu-ngoyurra a-juwuna. Minypa Christ an-gatiya mu-ngoyurra an-guyinda, rrapa minypa ngayburrpa marn․gi nipa Wangarr burr-jarrkarra barra aburr-gata minypa mu-ngoyurra marr aburr-balcha nula rrapa barrwa aburr-juwuna. \v 21 Minypa gun-gata gun-gujuwa ana-ngardapa ana-gugaliya guna-ganyja arrburrwa, gu-gurda ngacha minypa ana-ngardapa ana-gugaliya guna-ganyja arrburrwa gun-guna minypa Wangarr a-jarrkarraja an-gugaliya mu-ngoyurra a-juwuna. \v 22 Minypa an-gugaliya a-juwiya a-workiya ngardawa minypa nipa nyanma Arram \pn (Adam)\pn*, minypa nipa an-ngayburrpa mu-ngoyurra an-guyinda, gu-gurda ngacha minypa ngayburrpa nguburr-gurdiya Christ nguburr-yika gu-galiya yerrcha wanngu nguburr-ni barra, minypa ngayburrpa rrapa Christ gu-ngardapa nguburr-negiyana; \v 23 wurpa lika gun-gata nuwurra waypa barra gun-balmapa gu-ji. Minypa Christ gipa mu-ngoyurra wanngu a-ni, rrapa nuwurra waypa nipa ana-jeka, ngayburrpa nguburr-gurdiya Christ nguburr-yika gu-galiya yerrcha rrapa wanngu nguburr-ni barra. \v 24 Lika gu-gata wenga gun-gumungba minypa gun-gunaga: Minypa mu-ngoyurra barra Christ burr-bu wana aburr-bapala aburr-guyinda aburr-gata aburr-bachirramiyana nula aburr-workiyana, lika nipa gu-gurdanyja barra nula Wangarr an-gatiya an-nigipa Nyanyapa niya, nipa barra wana an-babalapa ay-nipa barra ay-workiya. \v 25 Ngardawa Christ nipiya Bunggawa nuwurra nipa burr-bu, burr-wuleba aburr-gata aburr-bachirra nula,\x + \xo 15:25 \xt Psalms 110:1\x* \v 26 minypa gun-gujuwa gun-gatiya jurdach nipa gu-bu barra. \v 27 Ngardawa janguny gu-yurra Christ nula minypa gu-yinaga, “Wangarr a-gurrmurra, nipa Bunggawa nula gun-bulapalawa.” Gu-yinagata gu-yurra janguny, wurra gun-gata minypa gu-yinaga, “nipa Bunggawa nula gun-bulapalawa,” gun-narda ngika minypa jimarna Christ Bunggawa nula Wangarr. Ngika. Wurra jarra nipa Wangarr a-gurrmurra Christ, nipa Bunggawa.\x + \xo 15:27 \xt Psalms 8:6\x* \v 28 Rrapa nuwurra waypa Wangarr gu-mungba, An-walkurpa nipa delipa a-negiya barra nula an-gata nipa ana-gata a-gurrmurrapa. A-yirda barra delipa a-negiya nula barra nipa Wangarr wana an-babalapa ay-nipa barra ay-workiya. \p \v 29 Wurra minyja Wangarr gala a-jarrkarrajarna Christ Bunggawa, wurra an-nga nula aburr-werranga bama burrbu-gurragaja aburr-workiya birripa aburr-marr aburr-gata mu-ngoyurra aburr-juwuna? Minyja Wangarr gala a-yinmiya a-jarrkarra an-gugaliya mu-ngoyurra a-juwuna, an-nga nula bama burrbu-gurragaja birripa aburr-marr aburr-gata? \v 30 Minyja Wangarr gala arr-jarrkarra, wurra an-nga nula ngayburrpa nyiburr-guna Christ nyiburr-yika nyiburr-mujama nyibu-ganyja nyiburr-workiya janguny marrban gun-gujuwa guna-jirra arrburrwa guna-workiya? \v 31 Minypa ngaypa ngu-juwiya ngu-workiya, ngaja, ngarla. Gun-narda gun-burral gun-maywapa minypa gun-burral ngaypa jarra ngu-molamola minypa ana-goyburrpa burr-guta ngayburrpa rrapa an-ngayburrpa Bunggawa Christ Jesus gu-ngardapa nguburr-negiyana. \v 32 Wurra gun-gata minypa gu-galiya yerrcha aburr-gata minypa an-mugat an-guyinda ngaypa nyiburr-bachina nyiburr-ni ngunyunaga Apachach \pn (Ephesus)\pn*, wurra minyja gun-narda ng-gugaliya nyanma rrapa ngika minypa ngu-mujama ngu-nirra nula Christ an-gata Wangarr a-jarrkarrana, wurra gun-gata gun-nga barra guna-jeka apula? Wurra nipa gala gun-nga. Minyja Wangarr gala a-jarrkarra an-gugaliya mu-ngoyurra a-juwuna, “Ngarripa gun-guna waya yama arr-worlworlcha minypa m-balaja, mu-nganicha burr-guta? Minypa ana-barlpa barra arr-juwa rrapa jurdach gala gun-nga gu-yu.”\x + \xo 15:32 \xt Isaiah 22:13\x* \v 33 Minyja aburr-werranga aburr-yinagata aburr-weya aburr-workiya, wurra ana-goyburrpa jarra buburr-jarlapiya! Wurra “minyja ana-goyburrpa nyiburr-malcha burrwa aburr-gata gala gun-molamola janguny gubi-rrima, ana-goyburrpa nyiburr-lijiwarriyan.” \v 34 Wurra bama jechinuwa bubu-borrwa rrapa ganapa gun-nerra bubu-bitima. Minyjiya, ngarla, nyiburr-werranga nyiburr-gata gala marn․gi nula Wangarr. Gun-narda ngaypa ngu-wena ana-goyburrpa barra gona nyiburr-ni. \s1 Wangarr Barra Arr-jarrkarra Arr-burral Arr-gatiya Arr-guyinmiya Ngacha \p \v 35 Wurra ny-yerranga nguna-wenggana minypa ny-yinda, “A-yinmiya barra Wangarr burr-jarrkarra mu-ngoyurra aburr-juwuna? Birripa aburr-burral aburr-gatiya aburr-guyinmiya ngacha?” \v 36 Wurra nginyipa ny-jerna, ya? Wurra borrwa gun-maywapa minypa gun-guna: Mipila mu-jirra an-gugaliya a-lamajinga a-workiya balaja nula, mun-jarlala m-beya mu-workiya, wurra jarra nipa mipila mu-jirra mu-gulolmiya. \v 37 Rrapa mun-gata mipila mu-jirra nipa a-lamajinga, mun-narda ngika minypa mun-gata mun-burral burraya m-bengga, wurra jarra mipila mu-jirra wupa minypa borichel mun-guyinda o mun-nerranga mun-nga, \v 38 wurra nipa Wangarr mu-jarlapurda nula mun-burral mun-gata minypa nipa m-borrwurra. Minypa mipila mu-jirra mun-guyinda mun-jaranga, wurra mun-jarlala m-beya mu-workiya, mun-burral mun-guyinda mun-gata ngardapa ngardapa. \v 39 Rrapa ngayburrpa nguburr-gurdiya burr-gugaliya burr-minyjak nguburr-yinagatiya; minypa nguburr-garla ngardapa ngardapa. Minypa arr-gugaliya ngardapa; rrapa minyjak an-guyinda minypa a-rriknga a-bamburda a-workiya gu-jel, an-narda ngardapa; rrapa burdacha an-guyinda ngardapa; rrapa jichicha ngardapa. \v 40 Rrapa aburr-gata waykin aburr-guyinda aburr-burral birripa ngardapa, rrapa gu-guna nguburr-yika gu-rrawa nguburr-burral ngayburrpa ngardapa. Minypa aburr-gata waykin aburr-guyinda aburr-burral aburr-molamola, gun-narda ngardapa; rrapa minypa ngayburrpa nguburr-gunaga nguburr-burral nguburr-molamola, gun-narda ngardapa. \v 41 Rrapa minypa marnnga ay-nacha jin-molamola, jin-narda ngardapa; rrapa minypa ran․gu ay-nacha an-molamola, an-narda ngardapa; rrapa minypa jin-gata gata ay-nacha jin-molamola, jin-narda ngardapa. Rrapa jin-gata gata jin-guyinda burr-guta ay-nacha minypa jin-nerranga jiny-jayanayarra jin-molamola, jin-narda ngardapa, rrapa jin-nerranga ngardapa. \p \v 42 Gu-gurda ngacha minypa Wangarr burr-jarrkarra barra mu-ngoyurra aburr-juwuna. Minypa mu-ngoyurra arr-guyinda arr-burral arr-ni, arr-gurda ngardapa; rrapa jurdach arr-guyinda arr-burral burraya arr-molamiya, arr-gata ngardapa. Minypa an-gugaliya a-juwiya a-workiya, ngubu-ganyja, ngubu-jurnumburda, nipa an-gulol a-ngolkujarra. Wurra jarra Wangarr a-jarrkarra barra, gala a-yinmiya a-juwa rrapa an-gulol a-ngolkuja. \v 43 Minypa an-gugaliya a-juwiya a-workiya, nipa an-burral an-nerra, gala jal arr-ni ay-na; wurra jarra nuwurra jurdach Wangarr a-jarrkarra barra an-molamola. Minypa an-gugaliya ngubu-jurnumburda nguburr-workiya nipa gala gun-gungeka gu-rrima; wurra jarra nuwurra jurdach Wangarr a-jarrkarra barra, nipa burr-barlmarrk ay-nipa barra ay-workiya. \v 44 Minypa an-gata ngubu-jurnumburda nguburr-workiya, nipa an-gugaliya wupa, minypa ngunyuna rrawa arr-rrigirrgarra arr-workiyana. Wurra jarra nuwurra jurdach Wangarr a-jarrkarra, nipa an-gata an-burral an-geka a-rrigirrga barra a-workiya Wangarr nyanma. Minypa ngunyuna arr-rrigirrgnga arr-workiya arr-gugaliya, gun-narda minypa jurdach arr-burral arr-geka arr-rrigirrga barra Wangarr nyanma. Gu-gurda ngacha gun-burral minypa gun-gata ngaypa ngu-wena mun-jarlala m-beya mu-workiya, mipila mu-jirra mu-gulolmiya. \p \v 45 Ngardawa janguny mu-jurra gu-yurra, gu-yinaga, “An-gata mu-ngoyurra an-guyinda an-gugaliya Arram \pn (Adam)\pn* Wangarr a-jarlapuna, nipa jarra an-guwaywuya,” wurra an-nerranga Arram an-gatiya Christ jurdach a-bena, nipa ana-mawunga wenga wanngu arr-nenga a-nirra a-workiya.\x + \xo 15:45 \xt Genesis 2:7\x* \v 46 Wurra arr-burral arr-guyinda arr-gata arr-geka, arr-gata ngika mu-ngoyurra. Wurra burdak arr-guna arr-burral arr-gugaliya wenga arr-rrigirrgnga arr-workiya, nuwurra jurdach arr-geka arr-burral arr-rrigirrga barra. \v 47 Minypa an-gata mu-ngoyurra an-guyinda an-gugaliya Arram nipa gu-jel wenga rrapa gu-guna a-yika gu-rrawa, wurra an-gata an-nerranga Arram jurdach an-guyinda an-gatiya Christ, nipa jarra waykin wenga. \v 48 Gu-galiya yerrcha gu-gurdiya burr-yika gu-rrawa birripa aburr-maywapa minypa mu-ngoyurra an-guyinda an-gata gu-jel wenga. Wurra nguburr-gata minypa waykin nguburr-boy barra, ngayburrpa nguburr-ni barra nguburr-maywapa minypa an-gata waykin wenga. \v 49 Minypa gun-guniya nguburr-burral nguburr-maywapa minypa an-gata gu-jel wenga, nuwurra jurdach ngayburrpa nguburr-burral nguburr-ni barra nguburr-maywapa minypa an-gata waykin wenga. \p \v 50 Minypa, jela, worla, ngarripa arr-guna arr-burral gala arr-yinmiya ay-ma gun-gata minypa Wangarr ana-murna arr-nipa barra arr-workiya. Wurra arr-guna arr-burral arr-werra arr-nirra arr-bamburda, arr-juwiya arr-bamburda, gala arr-yinmiya ay-ma wanngu gun-guni. \v 51 Wurra buburr-galiya apula ngaypa barra ngu-wengga ana-gorrburrwa janguny mu-ngoyurra gu-yilkakiyana gu-yu. Ngayburrpa nguburr-werranga gala barra nguburr-juwa, wurra wuriya, wurra warrpam nguburr-gurdiya Wangarr nguburr-yika nipa arr-ngukurdanyja barra nguburr-burral nguburr-geka nguburr-ni barra. \v 52 Minypa an-gata Wangarr an-nika an-gubipija ngorla a-maya jurdach a-wengga barra, gun-gatiya gugu nipa Wangarr arr-ngukurdanyja barra. Minypa gun-gatiya nipa arr-ngukurdanyja, gun-narda gun-baykarda ngika gu-ga barra, wurra nipa arr-ngukurdanyjapa barra a-yurtcha, gugu nguburr-geka nguburr-nipa barra. Minypa an-gugaliya gala gun-baykarda gu-ga a-workiya, mipila mipila a-ngorrkiya a-workiya, gu-gurda ngacha. Minypa an-gata ngorla a-maya a-wenggapa barra, Wangarr burr-jarrkarra barra Christ burr-yika gu-galiya yerrcha mu-ngoyurra aburr-juwuna, rrapa minypa birripa gala aburr-yinmiya barrwa aburr-juwa, aburr-gulolmiya, wurra ngika. Rrapa ngayburrpa nguburr-guna nguburr-nirra, ngayburrpa burr-guta nipa arr-ngukurdanyja barra.\x + \xo 15:52 \xt 1 Jechalónika 4:15-17\x* \v 53 Ngardawa arr-guna arr-burral arr-gulolmiya arr-bamburda ngarripa barra Wangarr arr-ngukurdanyja barra gala arr-yinmiya arr-gulolmiya; arr-guna arr-juwiya arr-bamburda ngarripa barra Wangarr arr-ngukurdanyja barra gala arr-yinmiya arr-juwa. \v 54 Ganapiya, lika nuwurra waypa gu-yirda barra gu-ni minypa nguburr-guna nguburr-gulolmiya nguburr-bamburda ngayburrpa nguburr-ngukurdanyjiya rraka gala nguburr-yinmiya nguburr-gulolmiya, rrapa minypa nguburr-gurdiya nguburr-juwiya nguburr-bamburda nguburr-ngukurdanyjiya rraka gala nguburr-yinmiya nguburr-juwa, gun-narda minypa gun-burral gu-bengga minypa janguny gu-yinaga, “Gun-gujuwa gun-nyagara gugu. Wangarr gu-buna, laka gu-ganyja.”\x + \xo 15:54 \xt Isaiah 25:8\x* \q1 \v 55 “Gun-an․gaya gun-gujuwa? \q2 Wurra gun-nyagara! \q1 Yina gun-gaya ganyjarr gun-gujuwa? \q2 Wurra gun-nyagara!”\x + \xo 15:55 \xt Hosea 13:14\x* \m \v 56 Ngardawa gun-gujuwa arr-burnda gu-workiya minypa gun-nerra jama arr-ji arr-workiyana gu-gatiya wenga; rrapa gun-nerra an-dimanga gu-workiya minypa joborr gun-guyinda ay-rrumunga arr-workiya gu-gatiya wenga. \v 57 Wurra jarra ngayburrpa nguburr-marrkapchinga nula Wangarr, ngardawa nipa arr-wuna ganyjarr minypa ngayburrpa nguburr-molamiya nguburr-nirra nguburr-bamburda; gun-gata gun-gujuwa gun-nyagara. Ngardawa nipa nyanma an-ngayburrpa Bunggawa Jesus Christ. \p \v 58 Ganapiya, jela, worla, japurra ngapa nyiburr-jirra. Wurra buburr-jinyjapa buburr-workiya minypa gala gun-nga rraka nyirr-warga. Rrapa nyiburr-burral buburr-wuya nula Wangarr barra minypa jama nyiburr-ji nula. Ngardawa ana-goyburrpa marn․gi gun-gata minypa ana-goyburrpa jama nyiburr-jirra Bunggawa nyanma gun-narda borijipa ngika. \c 16 \s1 Rrupiya Mbi-ma Barra Wangarr Burr-yika Aburr-gata Aburr-nyagara Aburr-nirra \p \v 1 Ganapiya, wurra gun-guna ngu-wengga barra mun-gata nula rrupiya minypa ana-goyburrpa nyibu-barnjinga burrwa nyiburr-bamburda aburr-gata Wangarr burr-yika gu-galiya yerrcha Judíya \pn (Judea)\pn* aburr-nirra. Ana-goyburrpa barra nyiburr-yirda minypa wengga gun-gata ngaypa ngu-barnjinga burrwa Christ burr-yika gu-galiya yerrcha Galéychiya \pn (Galatia)\pn* aburr-nirra.\x + \xo 16:1 \xt Rowm 15:25-26\x* \v 2 Minypa Jandi \pn (Sunday)\pn* gu-ni barra gu-workiya, ana-goyburrpa barra ngardapa ngardapa nyibu-barnja burrwa nyiburr-workiya minypa barra nyibi-rrima burrwa nyiburr-ni. Minypa mu-yinmiyapa ngardapa ngardapa nyibu-ma, mun-nerranga mun-birripa. Nyiburr-yirda barra nawanawa nyiburr-ni; gala yapa ngaypa ngu-benggin, ana-goyburrpa nyiburr-werrwerriyan nyiburr-ningin. \v 3 Wurra nuwurra waypa barra ngaypa ngu-bengga, jurra ngu-wukurrja ngu-boy rrapa nguburr-wu aburr-gata minypa ana-goyburrpa nyirrbu-ma aburr-mujaruk, birripa barra mbi-ga burrwa burr-rrupiya burr-jurra aburr-gata Jirúchalam \pn (Jerusalem)\pn* aburr-nirra. \v 4 Rrapa minyja ngaypa barra ngu-boy, birripa wugupa apula nyiburr-boy barra. \s1 Joborr \p \v 5 Burraya garda ngu-bengga ana-gorrburrwa, wurra burdak mu-ngoyurra yi-gaba barra ngu-boy Mechadóniya \pn (Macedonia)\pn* gun-gata rrawa gu-jirra gu-boya, ngardawa gun-gata ngaypa ngu-borrwurra barra ngu-yirda.\x + \xo 16:5 \xt Jama Aburr-ji 19:21\x* \v 6 Wurra gardiya waypa barra ngu-bengga, waygaji gun-baykarda nguburr-ni barra, m-bamba barra nuwurra waypa jarracharra mu-gorndiya m-boy ngunabi-jerrma ay-yinda ngu-boy barra. \v 7 Ngardawa ngaypa gala jal ngu-ni ngu-benggapa rrapa ngu-boypa gu-werranga. Wurra ngaypa jarra jal ngu-nirra balpura barra nguburr-ni gun-baykarda minyja gun-narda gun-mola nula an-ngayburrpa Bunggawa Christ. \v 8 Wurra burdak ngunyuna ngu-ni barra Apachach \pn (Ephesus)\pn*, nuwurra janara gu-wulebiya gun-gata minypa ngayburrpa Yichrayal \pn (Israel)\pn* nyiburr-guyinda nyibu-ngurrjinga nyiburr-workiya Bentikoch \pn (Pentecost)\pn*.\x + \xo 16:8 \xt Leviticus 23:15-21; Deuteronomy 16:9-11\x* \v 9 Ngardawa ngunyunaga burr-guya gun-mola apula Christ gun-nika jama ngu-jirra minypa gu-galiya yerrcha marr aburr-balcharra nula aburr-bamburda. Wurpa lika aburr-jaranga aburr-werranga jal aburr-nirra barra ngunabu-jobujoba.\x + \xo 16:9 \xt Jama Aburr-ji 19:8-10\x* \p \v 10 Minyja Dimati \pn (Timothy)\pn* a-bengga ana-gorrburrwa, buburr-gonyja nula barra nipa a-nyilja ana-gorrburrwa. Ngardawa nipa Christ gun-nika jama a-jirra a-workiya gun-maywapa minypa ngaypa.\x + \xo 16:10 \xt 1 Gorint 4:17\x* \v 11 Gala barra ny-yinga ny-jata an-nerra nyi-nega an-gata Dimati, wurra jarra nuwurra waypa barra a-garlma a-ji, ana-goyburrpa nyiburr-mola nula nyibi-jerrma barra gurda apula. Ngardawa ngaypa marr ng-ganyja nula, nuwurra aburr-guna aburr-ngayburrpa worlapa arrburrwa yerrcha nipa minypa wugupa burrwa aburr-jeka barra gurda. \p \v 12 Rrapa an-ngayburrpa worlapa arrburrwa Apóloch \pn (Apollos)\pn*, ngaypa burr-guya ngu-weya nula minypa ngaypa jal ngu-nirra, jimarna aburr-guna aburr-ngayburrpa worlapa arrburrwa yerrcha nipa Apóloch burr-guta nguburr-jerrma ana-gorrburrwa. Wurra nipa gu-borrwuja gala gun-balmapa gu-ji nula. Wurra nuwurra waypa nipa gu-borrwa gun-mola nula, nipa ana-boy barra ana-gorrburrwa. \s1 Gun-gumungba Rrapa Gun-guburrmaymba \p \v 13 Ganapiya, jela, worla, wurra buburr-gana buburr-ni. Janguny bubi-rrimapa bubu-mungba. Buburr-jinyjapa buburr-workiya. Gala barra nyiburr-gurkuja. Wurra nyiburr-derta barra nyiburr-ni. \v 14 Minypa gun-nga ana-goyburrpa jama nyiburr-jirra nyiburr-workiya, buburr-yirda, wurpa lika minypa gurrurta nyibi-rrimanga ana-gorrburrwa gu-gapa gu-guta. \p \v 15 Jela, worla, ana-goyburrpa marn․gi burrwa aburr-garda Gorint aburr-nirra minypa Depanach \pn (Stephanas)\pn* gun-nika rrawa aburr-nirra. Minypa aburr-werranga Akéya \pn (Achaia)\pn* aburr-nirra, wurra aburr-guna mu-ngoyurra aburr-ngukurdanyjiyana nula Christ, rrapa gu-gata wenga birripa jama aburr-ji aburr-workiyana gun-nga minypa gun-molamola burrwa Christ burr-yika gu-galiya yerrcha. Ngaypa burr-guya ngu-weya ana-gorrburrwa, jela, worla,\x + \xo 16:15 \xt 1 Gorint 1:16\x* \v 16 barra minypa ana-goyburrpa delipa nyiburr-negiya burrwa aburr-gurda ngacha, minypa Depanach birripa rrapa aburr-werranga burr-guta aburr-gata wugupa burrwa jama aburr-jirra aburr-workiya. \p \v 17 Ngaypa ngu-worlworlcharra burrwa Depanach rrapa Bortúnatach \pn (Fortunatus)\pn* rrapa Akáykach \pn (Achaicus)\pn* aburr-guna birripa aburr-bona gurda apula. Ngardawa ngaypa ng-gunaga balaypalay ngu-nirra rrapa wargugu ngu-ni ana-gorrburrwa, wurra birripa aburr-bona gurda apula, \v 18 ngunabi-jalkakaja, rrapa ana-goyburrpa burr-guta birripa nyirrbi-jalkakaja. Marr buburr-balcha burrwa aburr-gurda ngacha gu-galiya yerrcha. \p \v 19 Wangarr burr-yika marr aburr-balcharra nula aburr-gurda Aycha \pn (Asia)\pn* aburr-nirra minypa rrawa gu-jirra gu-boya, birripa jal aburr-nirra ngaypa barra nguburr-ngurrja ana-gorrburrwa minypa birripa jal aburr-nirra ana-gorrburrwa. Rrapa abirriny-juna Akíla \pn (Aquila)\pn* rrapa Brichíla \pn (Priscilla)\pn* rrapa aburr-werranga aburr-guna burr-guta gun-birrinyjipa rrawa gu-ngardapa aburr-negiya aburr-workiya, birripa aburr-yinagatiya, jal aburr-nirra ngaypa barra nguburr-ngurrja ana-gorrburrwa minypa birripa burr-guya jal aburr-nirra ana-gorrburrwa, minypa ana-goyburrpa rrapa birripa gu-ngardapa nyiburr-negiyana nula an-ngayburrpa Bunggawa Christ.\x + \xo 16:19 \xt Jama Aburr-ji 18:2\x* \v 20 Aburr-jaranga aburr-guna worlapa arrburrwa yerrcha jal aburr-nirra ngaypa barra nguburr-ngurrja ana-gorrburrwa minypa birripa jal aburr-nirra ana-gorrburrwa. Ganapiya, lika buburr-barlamachichiya, minypa ana-goyburrpa Wangarr nyiburr-yika gu-ngarda yerrcha. \p \v 21 Gun-guna gun-gumungba ngaypa Paul ngu-wukurrjinga murna ngu-jirra ng-guyinda. \v 22 Minyja ana-nga an-gata gala jal a-ni nula an-ngayburrpa Bunggawa Christ, an-gata an-gugaliya nipa barra gun-nerra gu-ni nula warrpam. Yi-gurrepa gu-jirra gu-boya nula Christ a-bengga barra. Guwa, Bunggawa! \p \v 23 An-ngayburrpa Bunggawa Jesus Christ nipa wugupa ana-gorrburrwa. \p \v 24 Ngaypa jal ngu-nirra ana-gorrburrwa minypa ngayburrpa rrapa Christ Jesus gu-ngardapa nguburr-negiyana.