\id LUK Luke in Busa, Ross Jones \ide UTF-8 \h LUKU \toc1 LUKU \toc2 LUKU \mt1 LUKU \is1 Baaru nna kũ Luku kɛ̃̀ɛ \io1 Yesu Kirisi inaa 1:1-2:52 \io1 Yahaya Da'itɛkɛri waazikɛnaa 3:1-3:20 \io1 Yesu da'itɛkɛnaa 3:21-4:13 \io1 Yesu yãdannɛna Galili 4:14-9:50 \io1 Zaa Galili ari Yurusalɛmu 9:51-19:27 \io1 Yesu kunna Yurusalɛmu 19:28-22:46 \io1 Yesu gana kũ a vunaao 22:47-24:53 \c 1 \p \v 1 Gbɛ̃nↄ ↄ kpà dasi, de ò yã kũ à kɛ̀ ó tɛ́ baba takada gũn zɛ́azɛa, \v 2 lákũ gbɛ̃ kũ ò de yã pìi sèedadenↄ ũ kũ a baarukparinↄ òwɛrɛ nà zaa káaku. \v 3 Tera sà makũ sↄ̃, lákũ ma wɛ́ pɛ̀ yã pìnↄi nà dodo zaa a naana, ma è à mana mà kɛ̃nnɛ zɛ́azɛa, ma gbɛ̃ bɛ̀ɛrɛde Tiofilu, \v 4 de ǹ yã kũ ò dànnɛ sãnsãn dↄ̃. \s1 Malaika gĩnakɛ à Yahaya Da'itɛkɛri ina yã'onaa \p \v 5 Yudea bùsu kína Hɛrↄdu gↄrↄ sa'ori ke kun, a tↄ́n Zakari. À kú Abia sa'orinↄ gã̀a gũmmɛ. A nanↄ tↄ́n Ɛlizabɛti. Haruna burimɛ dↄ. \v 6 Ń pla ń pínki mana Ludanɛ. Òdigↄ̃ kun taari sari, ò Dikiri doka kũ yã kũ à dìtɛnↄ kũna. \v 7 Ama ò nɛ́ vĩro, zaakũ Ɛlizabɛti bi paramɛ, akũ ń gbɛ̃nↄn pla ń pínki zĩ kũ̀. \p \v 8 Gↄrↄ kũ sa'onaa kà ń gã̀aa, Zakari mɛ́ àtɛn sa'ona Ludaa zĩ kɛ. \v 9 Lákũ sa'orii pìnↄ dì kɛ nà, ò kàpaa kpà, akũ kàpa Zakari kũ̀ de à gɛ́ turaretiti kpata Dikiri kpɛ́n. \v 10 Turaretitikpatana gↄrↄ pari kàkara kpɛ́lɛlɛa ń pínki, òtɛn adua kɛ. \v 11 Akũ Dikiri malaikaa bò a sùa, à zɛ̀ turaretitikpataki ↄplai. \v 12 Kũ Zakari a è, à kɛ̀ gìri, vĩna a kũ̀. \v 13 Akũ malaikaa pìi pìnɛ: Ǹsun tó vĩna n kũro Zakari. Luda n wɛ́kɛ sì, n nanↄ Ɛlizabɛti ni nɛ́ i gↄ̃gbɛ̃ ũ, ǹ tↄ́ kpánɛ Yahaya. \v 14 N pↄ ni kɛ nna, ǹ yáa dↄ, gbɛ̃nↄ ni pↄnna kɛ a ina yã musu dasi, \v 15 zaakũ anigↄ̃ de Dikirinɛ gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃ ũmɛ. Ani wɛ̃ ke í gbãna ke miro, Luda Nini nigↄ̃ kúa zaa a da gbɛrɛmmɛ. \v 16 Ani tó Isarailanↄ arɛ dↄ Dikiri ń Ludaa dasi, \v 17 ani do Dikirinɛ arɛ kũ Luda Nini gbãna kũ Iliasu vĩ yão. Ani tó denↄ lɛ́ kɛ do kũ ń nɛ́nↄ, ani tó sãyãmarisaridenↄ gbɛ̃ mananↄ ↄ̃ndↄ̃ sɛ́. Ani tó gbɛ̃nↄ gↄ̃ kú soru gũn Dikirinɛ. \p \v 18 Akũ Zakari pì malaikaa pìinɛ: Deran mani yã pì yãpura dↄ̃ↄ? Zaakũ mare zĩkũnaan ma ũ, akũ ma nanↄ zĩ kũ̀ dↄ. \v 19 Akũ malaikaa pìi wèa à pì: Makũmɛ Gibirilu ũ, madìgↄ̃ zɛna Luda arɛ. Àkũ mɛ́ à ma zĩ mà yã pì onnɛ, mà baaru nna pì kpánnɛ. \v 20 Ǹ ma, n nɛ́nɛ ni natɛ, ĩni fↄ̃ ǹ yã oro ari yã pì gɛ́ kɛo, kũ ńdi ma yã kũ ani kɛ a gↄrↄa síro yãi. \v 21 Gↄrↄ kũ̀a sↄ̃ òtɛn Zakari dã. A gìkɛnaa Luda kpɛ́n bò ń sarɛ. \v 22 Kũ à bò, adi fↄ̃ à yã ò kũńworo, akũ ò dↄ̃̀ kũ à wɛ́gupu è Luda kpɛ́n. Lákũ a nɛ́nɛ nàtɛ nà, akũ àtɛn yã ońnɛ kũ ↄo. \v 23 Kũ Zakari sa'ogↄrↄ pàpa, akũ à tà bɛ. \v 24 Abire gbɛra a nanↄ Ɛlizabɛti nↄ̀ↄ sì, akũ à a zĩda ùtɛ ari mↄ sↄↄro à pì: \v 25 Dikiri yã dí kɛ̀mɛnɛ, à ma wɛ̃nda gwà, à ma bo wé'iyãn. \s1 Malaika gĩnakɛ à Yesu ina yã'onaa \p \v 26 A mↄ suddode gũn Luda malaika Gibirilu zĩ̀ Galili lakutu kũ òdi pi Nazɛra gũn. \v 27 À gɛ̀ɛ nↄkpare bũnu kũ a tↄ́n Mariama kĩnaa. À gↄ̃kpamma vĩ Dauda buri ũ. A tↄ́n Yusufu. \v 28 Kũ malaikaa pìi gɛ̃̀ a kĩnaa, à pìnɛ: Fↄↄ arubarikade! Dikiri kú kũnwo. \v 29 Mariama bídi kɛ̀ manamana yã pìia, à laasun lɛ̀ à pì: Fↄↄ bire mì de deraa? \v 30 Akũ malaikaa pìi pìnɛ: \q1 Mariama, ǹsun tó vĩna n kũro, \q1 zaakũ Luda gbɛ̃kɛ kɛ̀nnɛmɛ. \q1 \v 31 Ǹ ma! Ĩni nↄ̀ sí ǹ nɛ́ i gↄ̃gbɛ̃ ũ, \q1 ǹ tↄ́ kpánɛ Yesu. \q1 \v 32 Anigↄ̃ de gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃ ũ, \q1 oni a sísi Luda Musude Nɛ́. \q1 Dikiri Luda ni a ká \q1 a dizi Dauda kpatan, \q1 \v 33 anigↄ̃ kí ble Yakubu burinↄa gↄrↄ sĩnda pínki, \q1 a kíblena nigↄ̃ lakana vĩro. \m \v 34 Akũ Mariama pì malaikaa pìinɛ: Mádi gↄ̃gbɛ̃ dↄ̃ zikiro, abirekũ ni sí kɛ deraa? \v 35 Malaikaa wèa à pì: \q1 Luda Nini ni summa, \q1 Luda Musude gbãna ni danla. \q1 Abire yãi nɛ́ kũ ĩni i pì kunna nigↄ̃ adona, \q1 oni a sísi Luda Nɛ́. \m \v 36 N danɛ Ɛlizabɛti nɛ́gↄ̃gbɛ̃ nↄ̀sina se a zĩkũnaa gũn. Nↄgbɛ̃ kũ ò dìtɛ para ũ pì kú kũ nↄ̀ mↄ suddoo tera. \v 37 Zaakũ Luda kĩnaan pↄ́ sĩnda pínki dì sí kɛn. \v 38 Akũ Mariama pì: Dikiri zↄ̀bleriin ma ũ. À kɛmɛnɛ lákũ n ò nà. Akũ malaikaa pìi tà à a tòn. \s1 Mariama gɛna Ɛlizabɛti kĩnaa \p \v 39 Gↄrↄ kũ̀a Mariama fùtɛ à gɛ̀ɛ lakutu kũ à kú Yudea bùsu gusĩsĩden gↄ̃̀nↄ. \v 40 À gɛ̀ɛ Zakari bɛa, akũ à fↄ kpà Ɛlizabɛtia. \v 41 Kũ Ɛlizabɛti Mariama fↄↄ pìi mà, a nɛ́ vĩ̀ a gbɛrɛ gũn, akũ Luda Nini sù Ɛlizabɛtia, \v 42 à wiki gbãna lɛ̀ à pì: Arubarikademɛ n ũ de nↄgbɛ̃ sĩnda pínkila. Arubarikaden nɛ́ kũ à kú n gbɛrɛn ũ dↄ. \v 43 Bↄ́n ma ũ, kũ ma Dikiri da sù ma gwaa? \v 44 Gↄrↄ kũ ma n fↄkpammanaa mà dé, nɛ́ kũ à kú ma gbɛrɛn vĩ̀ kũ pↄnnaomɛ. \v 45 Arubarikademɛ n ũ, mↄkↄ̃n kũ n yã kũ Dikiri ònnɛ sì, kũ ani kɛ. \s1 Mariama Dikiri tↄ́ sɛna lei \p \v 46 Akũ Mariama pì: \q1 Matɛn Dikiri tↄ́ sɛ́ lei ma swɛ̃̀ɛ gũn, \q1 \v 47 ma pↄ tɛn kɛ nna \q1 Luda ma Surabariia, \q1 \v 48 zaakũ à ma yã dà, \q1 makũ a zↄ̀bleri kũ mádi ká pↄ́ke ũro. \q1 Zaa tera ari gↄrↄ sĩnda pínki oni pimɛnɛ arubarikademɛ, \q1 \v 49 zaakũ Luda gbãnade yã zↄ̃kↄ̃ↄ kɛ̀mɛnɛ. \q1 A tↄ́ kú adona. \q1 \v 50 Àdi wɛ̃nda dↄ̃ gbɛ̃ kũ òdi a vĩna kɛnↄnɛ \q1 ari ń buria. \q1 \v 51 À a gã̀a pòro, à a gbãna mↄ̀ńnɛ, \q1 à zĩdabirinↄ fã̀kↄ̃a kũ ń laasunnↄ. \q1 \v 52 À gbãnadenↄ bò kpatan, \q1 à talakanↄ sɛ̀ lei. \q1 \v 53 À pↄ mananↄ kpà nàdɛrinↄa ò kã̀, \q1 ama à ↄgↄdenↄ gbàrɛ ↄkori. \q1 \v 54 À kpà a zↄ̀bleri Isarailanↄi, \q1 ń yã dí sãaguro. \q1 \v 55 À wɛ̃nda dↄ̃̀ Ibrahĩnɛ kũ a buri pìnↄ \q1 lákũ à ò ó dizinↄnɛ nà. \m \v 56 Mariama vùtɛ kũ Ɛlizabɛtio lán mↄ aakↄ̃ bà, akũ à ɛ̀ra bɛ. \s1 Yahaya Da'itɛkɛri inaa \p \v 57 Ɛlizabɛti nɛ́'igↄrↄ kà, akũ à nɛ́ ì gↄ̃gbɛ̃ ũ. \v 58 Kũ a fárandidenↄ kũ a danɛnↄ mà lákũ Dikiri a wɛ̃nda gwà nà, ò pↄnna kɛ̀ kãao. \v 59 A gↄrↄ sↄraakↄ̃de zĩ ò sù tↄ̃̀ zↄ̃ nɛ́ pìinɛ, de ò a de Zakari tↄ́ kpánɛ, \v 60 akũ a da pì: Oi! Oni a sísi Yahayamɛ. \v 61 Ò pìnɛ: Gbɛ̃ke kú n danɛnↄ tɛ́ kũ à tↄ́ bire vĩro. \v 62 Akũ ò yã ò a denɛ kũ ↄo, de ò dↄ̃ deran à ye ò tↄ́ kpánɛ nà. \v 63 Zakari anlo gbɛ̀ka, akũ à kɛ̃̀a: A tↄ́n Yahaya. Yã pìi bò ń sarɛ ń pínki. \v 64 Gwe gↄ̃̀nↄ a nɛ́nɛ sɛ̀ lei, à lɛ́ bò àtɛn yã o, àtɛn Luda sáabu kpá. \v 65 Akũ vĩna ń fárandidenↄ kũ̀ ń pínki, akũ Yudea bùsu gusĩsĩde gbɛ̃nↄ tɛn yã pì o ń pínki. \v 66 Akũ gbɛ̃ kũ ò yã pìi mànↄ kũna ń nɛ̀sɛɛ gũn ò pì: Bↄ́n nɛ́ pì nigↄ̃ de a ũ ziaa? Zaakũ Dikiri ↄ kúa. \s1 Zakari annabikɛyã'onaa \p \v 67 Luda Nini sù a de Zakaria, akũ à annabikɛyã ò à pì: \q1 \v 68 Ò Dikiri Isarailanↄ Luda sáabu kpá! \q1 À sù à a gbɛ̃nↄ bò. \q1 \v 69 À Surabari gbãnade bòwɛrɛ \q1 a zↄ̀bleri Dauda buri tɛ́, \q1 \v 70 lákũ à ò a annabinↄ gãi nà zaa gìkɛna. \q1 \v 71 Ò pì ani ó sí ó ibɛrɛnↄa, \q1 ani ó bo gbɛ̃ kũ ò zã̀ógu pìnↄ ↄĩ. \q1 \v 72 Lɛmɛ à ó dizinↄ wɛ̃nda gwà lɛ, \q1 a bàka kunna kũńwo yã dí sãaguro. \q1 \v 73 À la dà ó dizi Ibrahĩnɛ \q1 \v 74 à pì áni ó bo ó ibɛrɛnↄ ↄĩ, \q1 áni ó gba zɛ́ ò doarɛ vĩna sari, \q1 \v 75 de ó kunna gↄ̃nɛ adona gbɛ̃ mananↄ ũ \q1 ari ó wɛ̃̀ndi lɛ́n. \q1 \v 76 Mↄkↄ̃n sↄ̃ ma nɛ́, \q1 oni n sísi Luda Musude annabii, \q1 zaakũ mↄkↄ̃n mɛ́ ĩni do Dikirinɛ arɛ ǹ zɛ́ kɛkɛnɛ. \q1 \v 77 Ĩni tó a gbɛ̃nↄ dↄ̃ lákũ ani ń sura ba nà, \q1 lákũ ani ń durunnanↄ kɛ̃ḿma nà. \q1 \v 78 Zaakũ ó Luda sùru vĩ, \q1 bonaa musu ani su ó gwa lán gudↄnaa bà, \q1 \v 79 de à gu pu gbɛ̃ kũ ò kú gusira gũnnↄnɛ \q1 kũ gbɛ̃ kũ ò kú ga lɛ́inↄ, \q1 de à ó gbá da aafia zɛ́n. \m \v 80 Nɛ́ pì zↄ̃kↄ̃ kũ̀, à gↄ̃̀ kãgbãnade ũ. A kú gbárannan ari gↄrↄ kũ à bò Isarailanↄnɛ gupuraa. \c 2 \s1 Yesu Kirisi inaa \r (Mat 1:18-25) \p \v 1 Gↄrↄ kũ̀a Siza Ogↄsutu bò kũ yão, à pì ò a bùsu gbɛ̃nↄ naro ń pínki. \v 2 Narona káaku kũ ò kɛ̀n gwe gↄrↄ kũ Kiriniu de Siria bùsu gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃ ũ. \v 3 Gbɛ̃ sĩnda pínki gɛ̀ɛ a bɛ wɛ̃tɛn, de ò a tↄ́ da takadan. \v 4 Yusufu sↄ̃, à bò Nazɛra, Galili bùsun, à gɛ̀ɛ Dauda bɛ lakutu Bɛtilihamu, Yudea bùsun, kũ à de Dauda buri ũ yãi. \v 5 À gɛ̀ɛ de ò a tↄ́ da takadan gwe kũ a nↄkpamma Mariama kũ à nↄ̀sinaao, \v 6 akũ gↄrↄ kũ ò kú gwe, a nɛ́'igↄrↄ kà, \v 7 akũ à a nɛ́ dauduu ì. À biza fĩ̀fĩa, à a wùtɛ pↄ́kãdenↄ pↄ́blebↄn, kũ odi gu le nibↄnↄ kipakiaro yãi. \p \v 8 Sãdãrinↄn kú bùsu dokↄ̃nↄ pìi gũn, òtɛn i sɛ̃̀ntɛ, òtɛni ń sãnↄ dãkpã gwãani. \v 9 Akũ Dikiri malaikaa bò à sùḿma, Dikiri gakuri gupura kũ̀ à lìkańyĩ, akũ vĩna ń kũ manamana. \v 10 Malaikaa pìi òńnɛ: Ásun tó vĩna á kũro, zaakũ ma su mà baaru nna kpáárɛmɛ, gbɛ̃ sĩnda pínki pↄ ni kɛ nna manamana. \v 11 Ò Surabarii ìárɛ Dauda wɛ̃tɛn gwãaniala, àkũmɛ Arumasihu ũ Dikiri ũ. \v 12 Sèeda kũ ani tó à a dↄ̃n dí: Áni nɛ́kpãntɛ̃ e wútɛna pↄ́kãdenↄ pↄ́blebↄↄ gũn, biza fĩfĩa. \v 13 Kãnto ludambɛ gbɛ̃nↄn kú lɛɛlɛ kũ malaika pìio dasidasi, òtɛn Luda sáabu kpá ò pì: \q1 \v 14 Ò Luda tↄ́ sɛ́ lei zaa musu, \q1 gbɛ̃ kũ ń yã kɛ̀nɛ nnanↄ aafia le zĩtɛ. \p \v 15 Kũ malaikaa pìnↄ gòńla ò tà ludambɛ, akũ sãdãrinↄ òkↄ̃nɛ ò pì: Ò gɛ́ Bɛtilihamu, de ò yã kũ à kɛ̀ɛ pì e, yã kũ Dikiri tò o dↄ̃̀. \v 16 Akũ ò fùtɛ ò gɛ̀ɛ likalika, ò bò Mariama kũ Yusufuooa kũ nɛ́kpãntɛ̃ pìio wútɛna pↄ́kãdenↄ pↄ́blebↄↄ gũn. \v 17 Kũ ò a è, ò yã kũ ò òńnɛ nɛ́ pì musu ò. \v 18 Akũ yã kũ sãdãrinↄ òo pìi bò gbɛ̃ kũ ò mànↄ sarɛ ń pínki. \v 19 Mariama yã pì kũna a nɛ̀sɛɛ gũn pínki, àtɛn laasun lɛ́a. \v 20 Sãdãrinↄ ɛ̀ra ò tà, òtɛn Luda tↄ́ bo, òtɛni a sáabu kpá yã kũ ò mà akũ ò è yãi, zaakũ à kɛ̀ lákũ ò òńnɛ nà. \s1 Tↄ́kpana Yesunɛ \p \v 21 A gↄrↄ sↄraakↄ̃de zĩ nɛ́ tↄ̃̀zↄ̃gↄrↄ kà, akũ ò tↄ́ kpànɛ Yesu, tↄ́ kũ malaikaa ò zaade odi a nↄ̀ síro. \s1 Yesu mↄna Dikirinɛ \p \v 22 Kũ ń gbã̀bogↄrↄ kà, ò a sɛ̀ ò gɛ̀ɛ à mↄ Dikirinɛ Yurusalɛmu lákũ Musa doka ò nà. \v 23 Zaakũ à kú Dikiri doka takadan ò pì, ò daudunↄ kpá Dikiria. \v 24 Ò sa'opↄ kũ ò dìtɛ Dikiri doka takadan kpà, ò pì potɛ̃nɛ mɛ̀n pla ke lukulukunɛ bↄ̀rↄ mɛ̀n pla. \p \v 25 Gbɛ̃ke kú Yurusalɛmu, a tↄ́n Simɛↄ. Gbɛ̃ manamɛ, à Luda vĩna vĩ, à wɛ́ dↄ Isarailanↄ surabanaai. Luda Nini kúa, \v 26 akũ à pìnɛ ani ga Dikiri gbɛ̃ kũ òdi pi Arumasihu enaa sariro. \v 27 Luda Nini dònɛ arɛ, akũ à gɛ̃̀ Luda ↄnn. Kũ Mariama kũ Yusufuo sù kũ ń nɛ́ Yesuo yã kũ ò dìtɛ doka takadan kɛna yãi, \v 28 akũ Simɛↄ a sì a ↄĩ, à Luda sáabu kpà à pì: \q1 \v 29 Ǹ makũ n zↄ̀bleri gbarɛ aafiaa gũn sà \q1 lákũ n òmɛnɛ nà Dikiri, \q1 \v 30 zaakũ ma wɛ́ kɛ̀ pla kũ Surabari kũ n dìtɛo, \q1 \v 31 kũ n a yã kɛ̀kɛ buri sĩnda pínki wára. \q1 \v 32 Anigↄ̃ de gupura ũ de à gupura kũ buri pãndenↄnɛ, \q1 à n gbɛ̃ Isarailanↄ tↄ́ bo. \m \v 33 Yã kũ à ò nɛ́ pìi musu bò a de kũ a daoo sarɛ. \v 34-35 Simɛↄ sa mana òńnɛ, akũ à ò nɛ́ pì da Mariamanɛ à pì: \q1 Àkũ mɛ́ anigↄ̃ de sèeda kũ Isarailanↄ ni gíi ũ, \q1 pↄsira ni n swɛ̃̀ zↄ̃ lán fɛ̃nɛda bà. \q1 Isaraila kenↄ ni kakatɛ ń kenↄ ni bo aafia a gãi, \q1 ń nɛ̀sɛɛ gũn yã ni bo gupuraa. \p \v 36 Nↄgbɛ̃ annabi ke kú gwe, a tↄ́n Ana, Fanuɛli nɛ́, Asa burimɛ. Nↄgbɛ̃ pì zĩ kũ̀ yúkuyuku. À zã kɛ̀ kũ a gↄ̃kpammao wɛ̃̀ supplamɛ, \v 37 akũ à gↄ̃̀ gyaanↄ ũ ari wɛ̃̀ basiikↄ̃ awɛɛsiikↄ̃. Àdi bo Luda ↄnnlo, àdigↄ̃ do Ludai fãnantɛ̃ kũ gwãanio kũ lɛ́yĩnaao kũ aduakɛnaao. \v 38 Zĩ birea gↄ̃̀nↄ à nàńyĩ, à Luda sáabu kpà, àtɛn nɛ́ pì yã o gbɛ̃ kũ ń wɛ́ dↄ Yurusalɛmu bonaainↄnɛ ń pínki. \s1 Ɛra tana Nazɛra \p \v 39 Kũ Yusufu kũ Mariamao kɛ̀ lákũ à kú Dikiri doka takadan nà pínki ò làka, ò ɛ̀ra ò tà ń bɛ wɛ̃tɛa Nazɛra, Galili bùsun. \v 40 Nɛ́ pìi fùtɛ à gbãna kũ̀. Ɔ̃ndↄ̃ mↄ̀a, àdigↄ̃ kú kũ Luda arubarikaao. \s1 Yesu gɛna Luda ↄnn a nɛ́fitikɛgↄrↄa \p \v 41 Wɛ̃̀ kũ wɛ̃̀ɛo Yesu de kũ a dao dì gɛ́ Vĩnla dikpɛ kɛ Yurusalɛmumɛ. \v 42 Kũ Yesu kà wɛ̃̀ kuri awɛɛpla, ò ɛ̀ra ò gɛ̀ɛ dikpɛ kɛ lákũ òdi kɛ nà. \v 43 Kũ dikpɛ làka, òtɛn tá, akũ ń nɛ́ Yesu gↄ̃̀ Yurusalɛmu, ò a yã dↄ̃ro. \v 44 Òtɛn da à kú ń gbɛ̃nↄ tɛ́mɛ. Kũ ò táa ò gↄrↄ do, akũ òtɛni a wɛtɛ ń danɛnↄ kũ ń gbɛ̃ dↄ̃nanↄ tɛ́. \v 45 Kũ odi a ero, ò ɛ̀ra ò gɛ̀ɛ a wɛtɛ Yurusalɛmu. \v 46 A gↄrↄ aakↄ̃de zĩ ò a è Luda ↄnn vutɛna yãdannɛrinↄ tɛ́, àtɛn sã kpá ń yãa, àtɛn yã lalaḿma. \v 47 A yã dↄ̃na kũ a yãwemmanaao bò gbɛ̃ kũ òtɛni a yã manↄ sarɛ ń pínki. \v 48 Kũ a de kũ a dao a è, à bò ń sarɛ, akũ a da pìnɛ: Bↄ́yãi n kɛ̀wɛrɛ lɛɛ? N de kũ makũo, ó bídi kɛ̀ n wɛtɛna yãi. \v 49 À wèḿma à pì: À kɛ̀ dera átɛni ń wɛtɛɛ? Á dↄ̃ kũ à kũ̀ mà a De bↄkↄtɛ kɛnloo? \v 50 Ama odi yã kũ à òńnɛ pìi dↄ̀rↄ dↄ̃ro. \p \v 51 Yesu ɛ̀ra à tà kũńwo Nazɛra, à ń yã mà. A da yã pìnↄ kũna a nɛ̀sɛɛ gũn pínki. \v 52 Yesu zↄ̃kↄ̃ kũ̀, a ↄ̃ndↄ̃ kàra, à nna kũ Ludao kũ bisãsirinↄ. \c 3 \s1 Yahaya Da'itɛkɛri waazikɛnaa \r (Mat 3:1-17, Maa 1:1-11, Yuh 1:19-28) \p \v 1 Siza Tiberia kíblena wɛ̃̀ gɛ̃rode gũn Pↄntiu Pilati mɛ́ à Yudea bùsu gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃ ũ, Hɛrↄdu tɛn kí ble Galili, a vĩ̀ni Filipi tɛn kí ble Iturea bùsun kũ Tarakↄniti bùsuuo, Lisania sↄ̃ àtɛn kí ble Abilɛnɛ bùsun. \v 2 Anasa kũ Kayafaoomɛ sa'orikinↄ ũ. Gↄrↄ kũ̀a Luda yã ò Zakari nɛ́ Yahayanɛ gbárannan. \v 3 Akũ à fùtɛ àtɛn kure Yoda bara dire kũ bara laooi pínki, àtɛn waazi kɛ gbɛ̃nↄnɛ. À òńnɛ ò ń nɛ̀sɛ litɛ ò da'itɛ kɛ, Luda ni ń durunnanↄ kɛ̃ḿma. \v 4 Lákũ à kú annabi Isaya takada gũn nà à pì: \q1 À baarukparii kòto ma dↄ gbárannan, \q1 àtɛn pi à zɛ́ kɛkɛ Dikirinɛ, \q1 à zɛ́ térerenↄ poronɛ súsu. \q1 \v 5 Guvutɛ pínki ni tata, \q1 kpinↄ kũ sĩ̀sĩnↄ ni datɛ pínki. \q1 Zɛ́ kotinanↄ ni poro súsu, \q1 zɛ́ wókũwokũnↄ ni kpákũsũ, \q1 \v 6 gbɛ̃ sĩnda pínki ni e lákũ Luda dì ń sura ba nà. \p \v 7 Gbɛ̃nↄ dìgↄ̃ su a kĩnaa dasi ò da'itɛ kɛ, akũ àdi ońnɛ: Bisãsiri pitikonↄ! De mɛ́ à lɛ́ dàáwa à bàa sí pↄfɛ̃ kũ Luda ni kipaḿmanɛɛ? \v 8 À nɛ̀sɛlitɛna yã kɛ, onigↄ̃ dↄ̃ kũ a litɛ. Kũ Ibrahĩ de á dizi ũ, àsungↄ̃ da kũ abirekũ mɛ́ ani á boro. Matɛn oárɛ, Luda ni fↄ̃ à gbɛ̀ dínↄ kɛ Ibrahĩ burinↄ ũ. \v 9 Kpása ditɛna línↄi kↄ̀. Lí kũ àdi nɛ́ mana iro, Luda ni zↄ̃ à zu tɛ́ gũn. \p \v 10 Gbɛ̃nↄ a là ò pì: Tó lɛmɛ, óni kɛ deraa? \v 11 À wèḿma à pì: Gbɛ̃ kũ à uta vĩ mɛ̀n pla, à a do kpá gbɛ̃ kũ à vĩroa. Gbɛ̃ kũ à pↄ́ble vĩ, à kɛ lɛ dↄ. \v 12 Bɛ'ↄgↄsirinↄ sù da'itɛ kɛ, akũ ò a là ò pì: Dannɛri, óni kɛ deraa? \v 13 À wèḿma à pì: Ásun bɛ'ↄgↄ síḿma de lákũ ò dìtɛ nàlaro. \v 14 Sozanↄ a là: Ókↄ̃nↄ sↄ̃, óni kɛ deraa? À òńnɛ: Ásun gbãna mↄ gbɛ̃nↄnɛ à ń blero. À zɛ kũ fĩna kũ òdi boárɛo. \p \v 15 Gbɛ̃nↄ wɛ́dↄina tɛn kara. Baadi pínki tɛn laasun lɛ́ a nɛ̀sɛɛ gũn Yahaya yãa, tó àkũmɛ Arumasihu ũ. \v 16 Yahaya òńnɛ ń pínki à pì: Madì á da'itɛ kɛ kũ íomɛ. Ama gbɛ̃ke ni su a gbãna demala, mádi ká mà a kyate bobonɛro. Àkũ mɛ́ ani á da'itɛ kɛ kũ Luda Ninio kũ tɛ́o. \v 17 À gbaka kũna kũ ani pↄ́ fão. Ani pↄ́blewɛ ká a dↄ̃̀n, ani a sàko ká tɛ́ kũ àdi garo gũn. \v 18 Yahaya baaru nna kpannɛnaa gũn, à nàkaraḿma kũ yã pãndenↄo dasi. \v 19 Akũ à yã kpã̀kɛ̃ kína Hɛrↄdui a vĩ̀ni nanↄ Hɛrↄdia yã musu kũ yã vãni pãnde kũ à kɛ̀nↄ pínki, \v 20 akũ Hɛrↄdu ɛ̀ra à yã vãni kɛ̀ dↄ, à Yahaya dà kpɛ́siran. \s1 Yesu da'itɛkɛnaa \r (Mat 3:13-17, Maa 1:9-11) \p \v 21 Kũ Yahaya tɛn gbɛ̃nↄ da'itɛ kɛ ń pínki, à Yesu da'itɛ kɛ̀ se. Gↄrↄ kũ Yesu tɛn adua kɛ, ludambɛ wɛ̃̀kↄ̃a, \v 22 akũ Luda Nini sùa à de lán potɛ̃nɛ bà. Akũ à kòto ke mà bona ludambɛ à pì: Mↄkↄ̃n ma Nɛ́ mɛ̀n do légelege yenyĩde ũ, kũ ma pↄ nnamma manamana. \s1 Yesu buri bozirɛ \r (Mat 1:1-17) \p \v 23 Gↄrↄ kũ Yesu nà a zĩa, à kà wɛ̃̀ baraakuri taka. Òtɛn da Yusufu nɛ́'inaamɛ. \q1 Yusufu sↄ̃ Eli nɛ́mɛ, \q1 \v 24 Eli sↄ̃ Matata nɛ́mɛ, \q1 Matata sↄ̃ Levi nɛ́mɛ, \q1 Levi sↄ̃ Mɛlɛki nɛ́mɛ, \q1 Mɛlɛki sↄ̃ Yanai nɛ́mɛ, \q1 \v 25 Yanai sↄ̃ Yusufu nɛ́mɛ, \q1 Yusufu sↄ̃ Matatia nɛ́mɛ, \q1 Matatia sↄ̃ Amↄsi nɛ́mɛ, \q1 Amↄsi sↄ̃ Naumu nɛ́mɛ, \q1 Naumu sↄ̃ Ɛsɛli nɛ́mɛ, \q1 Ɛsɛli sↄ̃ Nagai nɛ́mɛ, \q1 \v 26 Nagai sↄ̃ Maata nɛ́mɛ, \q1 Maata sↄ̃ Matatia nɛ́mɛ, \q1 Matatia sↄ̃ Sɛmɛi nɛ́mɛ, \q1 Sɛmɛi sↄ̃ Yosɛki nɛ́mɛ, \q1 Yosɛki sↄ̃ Yoda nɛ́mɛ, \q1 Yoda sↄ̃ Yoanana nɛ́mɛ, \q1 \v 27 Yoanana sↄ̃ Resa nɛ́mɛ, \q1 Resa sↄ̃ Zɛrubabɛli nɛ́mɛ, \q1 Zɛrubabɛli sↄ̃ Sealatiɛli nɛ́mɛ, \q1 Sealatiɛli sↄ̃ Nɛri nɛ́mɛ, \q1 Nɛri sↄ̃ Mɛlɛki nɛ́mɛ, \q1 \v 28 Mɛlɛki sↄ̃ Adi nɛ́mɛ, \q1 Adi sↄ̃ Kosamu nɛ́mɛ, \q1 Kosamu sↄ̃ Ɛlɛmadamu nɛ́mɛ, \q1 Ɛlɛmadamu sↄ̃ Ɛɛ nɛ́mɛ, \q1 Ɛɛ sↄ̃ Yↄsua nɛ́mɛ, \q1 \v 29 Yↄsua sↄ̃ Ɛliɛza nɛ́mɛ, \q1 Ɛliɛza sↄ̃ Yorimu nɛ́mɛ, \q1 Yorimu sↄ̃ Matata nɛ́mɛ, \q1 Matata sↄ̃ Levi nɛ́mɛ, \q1 Levi sↄ̃ Simɛↄ nɛ́mɛ, \q1 \v 30 Simɛↄ sↄ̃ Yuda nɛ́mɛ, \q1 Yuda sↄ̃ Yusufu nɛ́mɛ, \q1 Yusufu sↄ̃ Yonamu nɛ́mɛ, \q1 Yonamu sↄ̃ Ɛliakimu nɛ́mɛ, \q1 Ɛliakimu sↄ̃ Mɛlɛa nɛ́mɛ, \q1 \v 31 Mɛlɛa sↄ̃ Mɛna nɛ́mɛ, \q1 Mɛna sↄ̃ Matata nɛ́mɛ, \q1 Matata sↄ̃ Natã nɛ́mɛ, \q1 Natã sↄ̃ Dauda nɛ́mɛ, \q1 Dauda sↄ̃ Yɛsɛ nɛ́mɛ, \q1 \v 32 Yɛsɛ sↄ̃ Ɔbɛdi nɛ́mɛ, \q1 Ɔbɛdi sↄ̃ Bↄaza nɛ́mɛ, \q1 Bↄaza sↄ̃ Salamↄ nɛ́mɛ, \q1 Salamↄ sↄ̃ Nasↄ̃ nɛ́mɛ, \q1 Nasↄ̃ sↄ̃ Aminadabu nɛ́mɛ, \q1 \v 33 Aminadabu sↄ̃ Ramu nɛ́mɛ, \q1 Ramu sↄ̃ Ɛzɛrↄnu nɛ́mɛ, \q1 Ɛzɛrↄnu sↄ̃ Pɛrɛzi nɛ́mɛ, \q1 Pɛrɛzi sↄ̃ Yuda nɛ́mɛ, \q1 Yuda sↄ̃ Yakubu nɛ́mɛ, \q1 \v 34 Yakubu sↄ̃ Isaaku nɛ́mɛ, \q1 Isaaku sↄ̃ Ibrahĩ nɛ́mɛ, \q1 Ibrahĩ sↄ̃ Tera nɛ́mɛ, \q1 Tera sↄ̃ Nao nɛ́mɛ, \q1 Nao sↄ̃ Serugu nɛ́mɛ, \q1 \v 35 Serugu sↄ̃ Rɛu nɛ́mɛ, \q1 Rɛu sↄ̃ Pɛlɛgi nɛ́mɛ, \q1 Pɛlɛgi sↄ̃ Eberu nɛ́mɛ, \q1 Eberu sↄ̃ Sela nɛ́mɛ, \q1 Sela sↄ̃ Kaina nɛ́mɛ, \q1 \v 36 Kaina sↄ̃ Apasada nɛ́mɛ, \q1 Apasada sↄ̃ Sɛmu nɛ́mɛ, \q1 Sɛmu sↄ̃ Nuhu nɛ́mɛ, \q1 Nuhu sↄ̃ Lamɛki nɛ́mɛ, \q1 Lamɛki sↄ̃ Mɛtusela nɛ́mɛ, \q1 \v 37 Mɛtusela sↄ̃ Ɛnↄku nɛ́mɛ, \q1 Ɛnↄku sↄ̃ Yarɛdi nɛ́mɛ, \q1 Yarɛdi sↄ̃ Malalɛli nɛ́mɛ, \q1 Malalɛli sↄ̃ Kenana nɛ́mɛ, \q1 Kenana sↄ̃ Ɛnↄsu nɛ́mɛ, \q1 \v 38 Ɛnↄsu sↄ̃ Sɛti nɛ́mɛ, \q1 Sɛti sↄ̃ Adamu nɛ́mɛ, \q1 Adamu sↄ̃ Luda nɛ́mɛ. \c 4 \s1 Yesu yↄ̃ogwanaa \r (Mat 4:1-11, Maa 1:12-13) \p \v 1 Yesu bò Yoda àtɛn su kũ Luda Ninio pɛkɛrɛna, akũ Nini pìi gɛ̀ɛ kãao gbárannan. \v 2 Ibilisi a yↄ̃̀ à gwà gwe ari gↄrↄ bupla. Gↄrↄ kũ̀a adi pↄ́ke blero. Kũ gↄrↄ bupla pìi pàpa, nà tɛni a dɛ. \v 3 Akũ Ibilisi pìnɛ: Tó Luda Nɛ́mɛ n ũ, ǹ pi gbɛ̀ dí li burodi ũ. \v 4 Yesu wèa à pì: À kú Luda yãn ò pì: \q1 Pↄ́blen bisãsiri dìgↄ̃ kúo adoro. \m \v 5 Akũ Ibilisi gɛ̀ɛ kãao musu, akũ à andunia kpatanↄ mↄ̀nɛ pínki a zɛki gbɛ̀n gↄ̃̀nↄ \v 6 à pì: Mani n gba abirenↄ iko pínki kũ a gakurio, zaakũ à kú ma ↄĩmɛ, gbɛ̃ kũ má yei mani kpáa. \v 7 Tó n kutɛ ma arɛ dé, ani gↄ̃ n pↄ́ ũmɛ pínki. \v 8 Yesu wèa à pì: Ò kɛ̃̀ ò pì, ǹ donyĩ kɛ Dikiri n Ludanɛ ǹgↄ̃ doi ado. \p \v 9 Akũ Ibilisi gɛ̀ɛ kãao Yurusalɛmu, à a zɛ̀ Luda kpɛ́ mìsↄ̃ntɛa à pì: Tó Luda Nɛ́mɛ n ũ, ǹ ↄ gbarɛ n zĩdai la, \v 10 zaakũ ò kɛ̃̀ Luda yãn ò pì: \q1 Ani n yã o a malaikanↄnɛ ò n dãkpã. \m \v 11 Ò pì dↄ: \q1 Oni n sɛ́ ń ↄĩ, de ǹsun gɛ̃̀ sí gbɛ̀ɛaro yãi. \m \v 12 Yesu wèa à pì: Ò pì, ǹsun Dikiri n Luda lɛ́ ǹ gwaro. \p \v 13 Kũ Ibilisi Yesu yↄ̃̀ à gwà kũ yã pínkio à làka, akũ à a tòn ari zĩkea dↄ. \s1 Yesu nana a zĩia Galili \r (Mat 4:12-17, Maa 1:14-15) \p \v 14 Yesu ɛ̀ra à tà Galili kũ Luda Nini gbãnao, akũ a tↄ́ dà bùsuu pìla pínki. \v 15 Àdi yã dańnɛ ń aduakɛkpɛnↄ gũn, baadi pínki dì a sáabu kpá. \s1 Nazɛradenↄ gina Yesui \r (Mat 13:53-58, Maa 6:1-6) \p \v 16 Akũ à gɛ̀ɛ Nazɛra, gu kũ à nɛ́ blèn. Kámmabogↄrↄ zĩ à gɛ̀ɛ aduakɛkpɛn lákũ àdi kɛ nà. À fùtɛ à zɛ̀ de à kyó kɛ, \v 17 akũ ò annabi Isaya takada kpàa. Kũ à pòro, à bò gu kũ ò yã dí kɛ̃nwa ò pì: \q1 \v 18 Dikiri Nini kúma, \q1 à ma ditɛ mà baaru nna kpá takasidenↄnɛ, \q1 à ma zĩ mà gↄ̃nzĩdanɛ kpàkpa kɛ \q1 gbɛ̃ kũ ò ń zĩda vĩronↄnɛ, \q1 mà wɛ́wɛ̃naa kpàkpa kɛ vĩ̀nanↄnɛ, \q1 mà gbɛ̃ kũ ò yĩnanↄ poro, \q1 \v 19 mà Dikiri gbɛ̃kɛkɛnnɛgↄrↄ kpàkpa kɛ. \m \v 20 Akũ à takada pìi kòko à kpà kpanyĩriia, à vùtɛ. Gbɛ̃ kũ ò kú kpɛ́ gũnnↄ wɛ́ fĩa ń pínki. \v 21 Akũ à nà yã'onnɛnaaa à pì: Luda yã dí pàpa gbãra lákũ átɛn ma nà. \v 22 Yã mana kũ à da a lɛ́n bò ń sarɛ ń pínki, òtɛni a tↄ́ nna sí ò pì: Yusufu nɛ́n díroo? \p \v 23 Akũ à pìńnɛ: Má dↄ̃ sãnsãn kũ áni yáasi dí zumɛnɛ. Tó mↄkↄ̃mmɛ likita ũ, ǹ n zĩda were. Áni omɛnɛ mà yã kũ a mà ma kɛ̀ zaa Kapɛnamu kɛ ma bɛ wɛ̃tɛ gũn la dↄ. \v 24 Yãpuran matɛn oárɛ, annabii dìgↄ̃ bɛ̀ɛrɛ vĩ a bɛ wɛ̃tɛ gũnlo. \v 25 Matɛn oárɛ yãpura, kũ ludambɛ zɛ́ tà Iliasu gↄrↄ, gyaanↄnↄn dasi. Legũ dí maro ari wɛ̃̀ aakↄ̃ kũ mↄ suddoo, akũ nà zↄ̃kↄ̃ↄ gɛ̃̀ Isarailanↄ bùsun pínki, \v 26 ama Luda dí Iliasu zĩ ń gbɛ̃kearo, sé gyaanↄ kũ à kú Zarɛfa, Sidↄ̃ sarɛ. \v 27 Annabi Ɛlisa gↄrↄ sↄ̃, Isarailanↄ bùsun kusunↄn dimmɛ, ama adi ń gbɛ̃ke werekↄ̃aro, sé Siria bùsu gbɛ̃ Naama. \p \v 28 Kũ gbɛ̃ kũ ò kú aduakɛkpɛ gũnnↄ yã pìi mà, ń pↄ fɛ̃̀ manamana ń pínki. \v 29 Akũ ò bò kũ Yesuo wɛ̃tɛ kpɛ, ò gɛ̀ɛ kãao sĩ̀sĩ kũ ń wɛ̃tɛ kátɛa mìsↄ̃ntɛa, de ò ↄ sↄ̃i à lɛ́tɛ à sín yãi. \v 30 Akũ à bò ń tɛ́ à tà. \s1 Yesu tãnade werekↄ̃ana Kapɛnamu \r (Mat 8:14-17, Maa 1:21-39) \p \v 31 Yesu tà Kapɛnamu, Galili bùsun, akũ àtɛn yã dańnɛ kámmabogↄrↄ zĩ. \v 32 A yãdannɛnaa bò ń sarɛ, zaakũ a yã iko vĩ. \v 33 Gↄ̃gbɛ̃ tãnade ke kú aduakɛkpɛn gwe, akũ à wiki gbãna lɛ̀ à pì: \v 34 É'e! Bↄ́n ó vĩ kↄ̃ ↄĩii, Yesu Nazɛra? N su ǹ ó kakatɛn yá? Má dↄ̃ gbɛ̃ kũ ń de a ũ, mↄkↄ̃mmɛ Luda gbɛ̃ kũ à kú adona ũ. \v 35 Akũ Yesu gì tãna pìinɛ à pì: Ǹ yĩtɛ! Ǹ go gↄ̃gbɛ̃ pìia. Akũ tãna pì gↄ̃gbɛ̃ pìi pã̀tɛ gbɛ̃nↄ tɛ́, à gòa, adi a kĩnnaro. \v 36 Gbɛ̃nↄ bídi kɛ̀ ń pínki, òtɛn kↄ̃ lala: Bↄ́ taka buri yãn gwee? Àdi yã ditɛ tãnanↄnɛ kũ iko gbãnao, akũ òdi goḿma. \v 37 Akũ a tↄ́ dà bùsuu pìla pínki. \s1 Gyãrenↄ werekↄ̃ana dasidasi \r (Mat 8:14-17, Maa 1:29-34) \p \v 38 Kũ à bò aduakɛkpɛn, akũ à tà Simↄ bɛa. Simↄ nanↄ da tɛn mɛ̀wãna kɛ manamana, akũ ò a yã ònɛ. \v 39 Yesu zɛ̀ala à gì mɛ̀wãna pìinɛ, akũ a mɛ̀ɛ kɛ̀ sã̀na. Zaa gwe gↄ̃̀nↄ à fùtɛ à pↄ́ble kɛ̀ńnɛ. \p \v 40 Kũ ifãntɛ̃ gɛ̃̀ kpɛ́n, gbɛ̃ kũ ò gyãre vĩnↄ sù kũńwo Yesunɛ, akũ à ↄ nàna ń baadia, à ń werekↄ̃a kũ ń gyã buri sĩnda pínkio. \v 41 Tãnanↄ sↄ̃ òtɛn bo gbɛ̃nↄ gũn kũ wikio dasi ò pì: Mↄkↄ̃mmɛ Luda Nɛ́ ũ. Ama àdi gíńnɛ ò yã o, kũ ò a dↄ̃̀ Arumasihu ũ yãi. \s1 Yesu waazikɛna Galili \r (Maa 1:35-39) \p \v 42 Gukɛ̃kↄ̃ana Yesu bò wɛ̃tɛ gũn, à gɛ̀ɛ gusarɛ, akũ gbɛ̃nↄ tɛni a wɛtɛ. Kũ ò bòa, ò ye à ń tóro. \v 43 Akũ à pìńnɛ: Sé mà kpata kũ à bò Luda kĩnaa baaru kpá wɛ̃tɛ kparanↄnɛ dↄ, zaakũ abire yãin Luda ma zĩ. \v 44 Akũ à gɛ̀ɛ àtɛn waazi kɛ Yudea bùsu aduakɛkpɛnↄ gũn. \c 5 \s1 Yesu ìba káakunↄ sisinaa \r (Mat 4:18-22, Maa 1:16-20) \p \v 1 Zĩkea Yesu zɛna Gɛnɛsarɛti sɛ̀bɛɛ bara, akũ gbɛ̃nↄ kàkarai dasi de ò Luda yã ma yãi, òtɛn nakaraa. \v 2 Akũ à gó'itɛ è katɛna bara mɛ̀n pla, sↄrↄkↄnↄ bↄ̀tɛn òtɛni ń táarunↄ pípi. \v 3 Akũ à gɛ̃̀ gó pìnↄ do gũn kũ à de Simↄ pↄ́ ũ, à wɛ́ kɛ̀a à a yĩpa fíti, à go baraa fíti. Akũ à vùtɛ gó pìi gũn, à yã dà gbɛ̃nↄnɛ. \p \v 4 Kũ à yã ò à làka, akũ à pì Simↄnɛ: Ǹ gɛ́ kũ góo í lòkoto kpa, à birigi fã á kpↄ̀ kũ. \v 5 Simↄ wèa à pì: Dannɛri, o zĩ kɛ̀ ari gu gɛ̀ɛ à dↄ̀o, ódi pↄ́ke kũro, ama lákũ n ò nà, mani fã. \v 6 Kũ ò kɛ̀ lɛ, ò kpↄ̀ↄ kàkara yↄ̃nkↄyↄ̃nkↄ ari ń biriginↄ ye ò kɛ̃kɛ̃. \v 7 Akũ ò ↄ kɛ̀ yáku ń gbɛ̃dake kũ ò kú gó pì do gũnnↄnɛ, ò su ò kpáńyĩ. Kũ ò sù, ò kpↄ̀ↄ kà gó mɛ̀n pla pìnↄ pà ari ò ye ò kpátɛ. \v 8 Kũ Simↄ Pita è lɛ, à kùtɛ Yesu gbá sarɛ à pì: Ǹ go ma sarɛ Dikiri, zaakũ durunnakɛrin ma ũ. \v 9 Simↄ bídi kɛ̀ kũ gbɛ̃ kũ ò kú lɛɛlɛnↄ ń pínki kpↄ̀ dasi kũ ò kũ̀u pì yãi. \v 10 Lɛmɛ dↄ Yamisi kũ Yuhanao, Zebedi nɛ́ kũ ò de kↄ̃ gbɛ̃nna ũ kũ Simↄo bídi kɛ̀ se. Akũ Yesu pì Simↄnɛ: Ǹsun tó vĩna n kũro. Zaa gbãra bisãsirin ĩnigↄ̃ wɛtɛ. \v 11 Kũ ò kà kũ ń góo bara, akũ ò pↄ́ sĩnda pínki tòn ò tɛ̀i. \s1 Kusu werekↄ̃anaa \r (Mat 8:1-4, Maa 1:40-45) \p \v 12 Zĩkea Yesu kú wɛ̃tɛ ke gũn, akũ gↄ̃gbɛ̃ kũ kusu dàala sù. Kũ à Yesu è, à wùtɛ a kùaa, à wɛ́ kɛ̀a à pì: Dikiri, tó ń yei, ĩni fↄ̃ ǹ ma werekↄ̃a swáswa. \v 13 Akũ Yesu ↄ bò à nàa à pì: Má yei, ǹ gↄ̃ swáswa. Zaa gwe gↄ̃̀nↄ a kusu làka. \v 14 Akũ Yesu pìnɛ: Ǹsun o gbɛ̃ke maro. Ǹ gɛ́ ǹ n zĩda mↄ sa'oriinɛ, ǹ sa'opↄ kũ Musa dìtɛ kpá n werekↄ̃ana sèeda ũ gbɛ̃nↄnɛ. \p \v 15 Yesu baaruu dàgula de yãla. Gbɛ̃nↄ dìgↄ̃ kakara dasi ò a yã ma, de à ń werekↄ̃a kũ ń gyãnↄ dↄ. \v 16 Akũ Yesu dìgↄ̃ bo ń tɛ́ àgↄ̃ gɛ́ adua kɛ gusarɛ. \s1 Kↄ̃̀nↄde werekↄ̃anaa \r (Mat 9:1-8, Maa 2:1-12) \p \v 17 Zĩkea Yesu tɛn yã dańnɛ. Farisi kenↄ kũ ludayãdannɛri kenↄ vutɛna gwe. Ò bò Galili kũ Yudea wɛ̃tɛnↄ gũn pínki kũ Yurusalɛmuo. Luda gbãna kú kãao, akũ àtɛn gyãrenↄ werekↄ̃a. \v 18 Akũ gbɛ̃kenↄ sù, ò kↄ̃̀nↄde sɛna kũ wútɛbↄↄo, òtɛn zɛ́ wɛtɛ ò gɛ̃ kãao ò a ditɛ Yesu arɛ. \v 19 Kũ odi gɛ̃ki ero pari yãi, akũ ò dìdi kãao kpɛ́ musu, ò kpɛ́ fↄ̃̀, akũ ò a kìpa kũ a wútɛbↄↄo zàa gũn Yesu arɛ. \v 20 Kũ Yesu è ò a náani vĩ, à pì: Ma gbɛ̃, n durunnanↄ kɛ̃̀mma. \v 21 Ludayãdannɛrinↄ kũ Farisi pìnↄ ò ń nɛ̀sɛɛ gũn: Dín gbɛ̃ kũ àtɛn dↄkɛ kũ Ludao dí ũu? Dí mɛ́ ani fↄ̃ à durunna kɛ̃ḿma, tó adi kɛ Luda ado baasiroo? \v 22 Yesu ń laasun dↄ̃̀, akũ à ń lá à pì: Bↄ́yãi átɛn laasun bire taka lɛ́ á nɛ̀sɛɛ gũnn? \v 23 Tó ma pì a durunnanↄ kɛ̃̀a, ke tó ma pì à futɛ à táa o, a kpate mɛ́ à aragaa? \v 24 Ma ò lɛ de àgↄ̃ dↄ̃ kũ Bisãsiri Nɛ́ durunnakɛ̃mmana iko vĩ zĩtɛ lamɛ. Akũ à pì kↄ̃̀nↄde pìinɛ: Ma ònnɛ, ǹ futɛ ǹ n wútɛbↄ sɛ́ ǹ tá bɛ. \v 25 Gwe gↄ̃̀nↄ à fùtɛ à zɛ̀ ń wára, à a wútɛbↄↄ pìi sɛ̀ à tà bɛ, àtɛn Luda sáabu kpá. \v 26 Gbɛ̃ sĩnda pínki lɛ́ àtɛ, akũ ò Luda tↄ́ bↄ̀. Vĩna gũn ò pì: O daboyã è gbãra. \s1 Levi sisinaa \r (Mat 9:9-13, Maa 2:13-17) \p \v 27 Abire gbɛra Yesu bò, akũ à bɛ'ↄgↄsiri kũ òdi pinɛ Levi è vutɛna a bɛ'ↄgↄsikin. À pìnɛ: Ǹ mↄ́ ǹ tɛ́mai. \v 28 Akũ à fùtɛ, à pↄ́ sĩnda pínki tòn à tɛ̀i. \p \v 29 Akũ à pↄ́ble zↄ̃kↄ̃ↄ kɛ̀ a bɛa à Yesu sìsia, bɛ'ↄgↄsirinↄ kũ gbɛ̃ pãndenↄ tɛn pↄ́ ble kũńwo dasi. \v 30 Akũ Farisinↄ kũ ń ludayãdannɛrinↄ yãkete kà a ìbanↄi ò pì: Bↄ́yãi átɛn pↄ́ ble, átɛn í mi kũ bɛ'ↄgↄsirinↄ kũ kifirinↄoo? \v 31 Akũ Yesu wèḿma à pì: Gbɛ̃ kũ à aafia vĩ bàka kú kũ likita yãoro, sé gyãre. \v 32 Mádi su gbɛ̃ mananↄ sísi ò ń nɛ̀sɛ litɛro, sé kifirinↄ. \s1 Lɛ́yĩna yã \r (Mat 9:14-17, Maa 2:18-22) \p \v 33 Akũ ò pìnɛ: Yahaya ìbanↄ dìgↄ̃ lɛ́ yĩ, ògↄ̃ adua kɛ baala'i. Lɛmɛ kũ Farisi ìbanↄ dↄ. Ama n gbɛ̃nↄ dìgↄ̃ pↄ́ ble òdigↄ̃ í mi. \v 34 Akũ Yesu wèḿma à pì: Áni fↄ̃ à pi nↄsɛri gbɛ̃nↄ lɛ́ yĩ gↄrↄ kũ à kú kũńwo yá? \v 35 A gↄrↄ ni su kũ oni nↄsɛrii pì bo ń tɛ́. Zĩ pìian oni lɛ́ yĩ sà. \v 36 Yesu yã lɛ̀kↄ̃ańnɛ dↄ à pì: Gbɛ̃ke dì uta dufu li ò dì a zĩlaro. Tó ò kɛ̀ lɛ, uta dufu ni yakamɛ, a zĩ ni kↄ̃ sɛ́ kũ uta dufu nambataoro. \v 37 Òdi sèwɛ̃ dufu ká tùru zĩ gũnlo. Tó ò kɛ̀ lɛ, wɛ̃ dufu pì ni tùru pũtãmɛ, ani kↄ́tɛ, tùru ni yaka. \v 38 Oi, òdi sèwɛ̃ dufu ká tùru dufu gũmmɛ. \v 39 Gbɛ̃ kũ à kↄ̃ dↄ̃̀ kũ wɛ̃ zĩ minaao dì a dufu sáabu kpáro, àdi pi a zĩ mɛ́ à nna. \c 6 \s1 Kámmabogↄrↄ yã \r (Mat 12:1-14, Maa 2:23-3:6) \p \v 1 Kámmabogↄrↄ zĩ kea Yesu tɛn pã buranↄla, akũ a ìbanↄ pↄ́blewɛ wòro ò sùkã ń ↄn, òtɛn só. \v 2 Akũ Farisi kenↄ pìńnɛ: Bↄ́yãi átɛn yã kũ à de òdi kɛ kámmabogↄrↄ zĩro kɛɛ? \v 3 Yesu wèḿma à pì: Ádi a kyó kɛ a è lákũ Dauda kũ a gbɛ̃nↄ kɛ̀ nà gↄrↄ kũ nà tɛni ń dɛroo? \v 4 À gɛ̃̀ Luda ↄnn, à burodi kũ ò kàtɛ Ludanɛɛ sɛ̀ à sò, à kpà a gbɛ̃nↄa, burodi kũ gbɛ̃ke a sona zɛ́ vĩro, sé sa'orinↄ. \v 5 Akũ Yesu pìńnɛ: Bisãsiri Nɛ́ mɛ́ à iko vĩ kámmabogↄrↄa. \p \v 6 Kámmabogↄrↄ pãnde zĩ dↄ Yesu gɛ̃̀ aduakɛkpɛn, àtɛn yã dańnɛ. Gↄ̃gbɛ̃ ke kú gwe, a ↄpla íbana. \v 7 Ludayãdannɛrinↄ kũ Farisinↄ tɛn Yesu tàasi ká, tó ani a werekↄ̃a kámmabogↄrↄ zĩ, de ò yã le ò dia. \v 8 À ń laasun dↄ̃̀, akũ à pì gbɛ̃ kũ a ↄ íbanaa pìinɛ: Ǹ futɛ ǹ zɛ zàa gũn. Kũ à fùtɛ à zɛ̀ gwe, \v 9 akũ Yesu pìńnɛ: Matɛni á lámɛ. À zɛ́ vĩ ò yã mana kɛ kámmabogↄrↄ zĩ yá, ke a vãni? Ò gbɛ̃ mì sín yá, ke ò a dɛmɛ? \v 10 Yesu ń gwá à lìkańyĩ, akũ à pì gↄ̃gbɛ̃ pìinɛ: Ǹ n ↄ pìi poro. Kũ à pòro, akũ a ↄ kɛ̀ a gbɛ̀n. \v 11 Farisinↄ pↄ fɛ̃̀ manamana, akũ ò lɛ́ kpàkũsũ Yesui, deran oni kɛnɛ nà. \s1 Zĩ̀ri gbɛ̃nↄn kuri awɛɛplanↄ ditɛnaa \r (Mat 10:1-4, Maa 3:13-19) \p \v 12 Gↄrↄ birea Yesu bò à gɛ̀ɛ adua kɛ sĩ̀sĩgɛrɛɛi, akũ à wɛ́ kɛ̀ Ludaa gwãani ari gu gɛ̀ɛ dↄo. \v 13 Kũ gu dↄ̀, akũ à a ìbanↄ sìsiai, à gbɛ̃nↄn kuri awɛɛplanↄ bò ń tɛ́, à ń dítɛ zĩ̀rinↄ ũ. \v 14 Gbɛ̃ pìnↄ tↄ́n dí: Simↄ kũ à tↄ́ kpànɛ Pita, a dakũna Anduru, Yamisi, Yuhana, Filipi, Batↄlↄmiu, \v 15 Matiu, Tomasi, Alafeu nɛ́ Yamisi, Simↄ kũ òdi pinɛ Kokaride, \v 16 Yamisi nɛ́ Yudasi kũ Yudasi Isikariↄti kũ à gↄ̃̀ bonkpɛde ũo. \s1 Yesu yãdannɛna Galili \r (Mat 4:23-25) \p \v 17 Yesu kìpa kũńwo, à zɛ̀ gusaraa, gu kũ a ìba kparanↄ kũ gbɛ̃ pario kún. Ò bò Yurusalɛmu kũ Yudea bùsuuo pínki kũ ísiralɛ wɛ̃tɛ kũ ò kú Taya kũ Sidↄ̃o sarɛnↄ. \v 18 Ò sù a yã ma, de à ń werekↄ̃a kũ ń gyãnↄ dↄ. Gbɛ̃ kũ tãna tɛn wari dↄḿmanↄ aafiaa lè dↄ. \v 19 Gbɛ̃ sĩnda pínki tɛn wɛtɛ à ↄ naa, zaakũ gbãna tɛn bo a gũn, àtɛn gbɛ̃ sĩnda pínki werekↄ̃amɛ. \s1 Arubarikadenↄmɛ Yesu ìbanↄ ũ \r (Mat 5:1-12) \p \v 20 Akũ à wɛ́ sɛ̀ à a ìbanↄ gwà à pì: \q1 Arubarikadenↄmɛ ákↄ̃nↄ takasidenↄ ũ, \q1 zaakũ kpata kũ à bò Luda kĩnaa de á pↄ́ ũ. \q1 \v 21 Arubarikadenↄmɛ ákↄ̃nↄ kũ nà tɛni á dɛ teranↄ ũ, \q1 zaakũ áni kã. \q1 Arubarikadenↄmɛ ákↄ̃nↄ kũ átɛn ↄ́ↄ dↄ teranↄ ũ, \q1 zaakũ áni yáa dↄ. \q1 \v 22 Arubarikadenↄmɛ á ũ, \q1 tó ò zã̀águ, tó ò gìái, tó ò á sↄ̃sↄ̃, \q1 tó ò á tↄ́ vãni sìsi Bisãsiri Nɛ́ yãi. \m \v 23 Gↄrↄ kũ yã birenↄ á lé, à pↄnna kɛ à vĩvĩ kũ pↄnnao, zaakũ á láada zↄ̃kↄ̃ ludambɛ. Lɛn ń dizinↄ kɛ̀ annabinↄnɛ lɛ. \q1 \v 24 Waiyoo ákↄ̃nↄ ↄgↄdenↄ, \q1 a gĩnakɛ a á mɛ̀nnamanaa è kↄ̀. \q1 \v 25 Waiyoo ákↄ̃nↄ kũ á kãna teranↄ, \q1 nà ni á dɛ. \q1 Waiyoo ákↄ̃nↄ kũ átɛn yáa dↄ teranↄ, \q1 áni wɛ̃nda kɛ à ↄ́ↄ dↄ. \q1 \v 26 Waiyoo ákↄ̃nↄ, \q1 tó gbɛ̃ sĩnda pínki tɛni á tↄ́ nna sí, \q1 zaakũ lɛn ń dizinↄ kɛ̀ annabi ɛ́kɛdenↄnɛ lɛ. \s1 Yena ibɛrɛɛi \r (Mat 5:38-48) \p \v 27 Matɛn o ákↄ̃nↄ kũ átɛni ma yã manↄnɛ, àgↄ̃ ye á ibɛrɛnↄi, à a mana kɛ gbɛ̃ kũ ò zã̀águnↄnɛ. \v 28 À sa mana o gbɛ̃ kũ òdi sa vãni oárɛnↄnɛ. À adua kɛ gbɛ̃ kũ òdi wari dↄáwanↄnɛ. \v 29 Tó gbɛ̃ n sãn kɛ̀ n gasu doa, ǹ a do dↄnɛ dↄ. Tó gbɛ̃ n uta zↄ̃kↄ̃ↄ sìmma, ǹsun gínɛ kũ n utanɛoro. \v 30 Tó gbɛ̃ pↄ́ wɛ́ kɛ̀mma, ǹ kpáa. Tó gbɛ̃ n pↄ́ sìmma, ǹsun gbɛkaaro. \v 31 À kɛ gbɛ̃nↄnɛ lákũ á ye ò kɛárɛ nà. \v 32 Tó gbɛ̃ kũ ò yeáinↄn á yeńyĩ, bↄ́ sáabun à vĩárɛɛ? Bee kifirinↄ dìgↄ̃ ye gbɛ̃ kũ ò yeńyĩnↄi se. \v 33 Tó gbɛ̃ kũ òdi a mana kɛárɛnↄn adì a mana kɛńnɛ, bↄ́ sáabun à vĩárɛɛ? Bee kifirinↄ dì kɛ lɛ se. \v 34 Tó gbɛ̃ kũ á wɛ́ dↄ à pↄ́ leḿmanↄn adì pↄ́ sãkãńnɛ, bↄ́ sáabun à vĩárɛɛ? Zaakũ kifirinↄ dì pↄ́ sãkãkↄ̃nɛ, de ò le ò a gɛ̃nɛ sí yãimɛ. \v 35 Àgↄ̃ ye á ibɛrɛnↄi, à a mana kɛńnɛ. À pↄ́ sãkãńnɛ wɛ́dↄisari, áni láada zↄ̃kↄ̃ le, ánigↄ̃ de Luda Musude nɛ́nↄ ũ, zaakũ àdi a mana kɛ guturunↄnɛ kũ gbɛ̃ vãninↄo. \v 36 Àgↄ̃ wɛ̃nda vĩ lákũ á De wɛ̃nda vĩ nà. \s1 Kↄ̃ taari'enaa \r (Mat 7:1-6) \p \v 37 Ásun gbɛ̃ taari ero, Luda ni á taari e sero. Ásun yã vutɛ gbɛ̃aro, Luda ni yã vutɛáwaro. À sùru kɛ kũ gbɛ̃nↄ, Luda ni sùru kɛ kãáo. \v 38 À gbɛ̃ gba pↄ́, Luda ni á gba. Ani zaka mana kũ à gbɛ̃̀gbɛ̃ à wɛ̃̀ à pà yɛ́rɛrɛ káárɛ á uta lɛ́n. Zaakũ zaka kũ ndì yↄ̃ońnɛ Luda ni yↄ̃onnɛ se. \p \v 39 Akũ à yã lɛ̀kↄ̃ańnɛ à pì: Vĩ̀na ni fↄ̃ à gò kũ vĩ̀naanɛ yá? Ń pla ń pínki ni si wɛ̀ɛnloo? \v 40 Ìbaa dìgↄ̃ de a dànnɛrilaro. Gbɛ̃ kũ à yã dàda papana de lán a dànnɛrii bàmɛ. \v 41 Bↄ́yãi ntɛn sɛ̃̀buru kũ à da n gbɛ̃dake wɛ́n e, akũsↄ̃ ńdi lí kũ à da n wɛ́n yã daroo? \v 42 Mↄkↄ̃n kũ ńdi límukutu kũ à da n wɛ́n ero, ĩni kɛ dera ǹ o n gbɛ̃dakenɛ, à tó ǹ sɛ̃̀buru kũ à da a wɛ́n bonɛɛ? Manafikide! Ǹ límukutu kũ à da n wɛ́n bo gĩa, gbasa ǹ gu e swáswa, de ǹ le ǹ sɛ̃̀buru kũ à kú n gbɛ̃dake wɛ́n bonɛ. \s1 Gbɛ̃ dↄ̃na a yãkɛnaa \r (Mat 7:16-20, 12:33-36) \p \v 43 Lí mana dì nɛ́ vãni iro, lí vãni dì nɛ́ mana iro. \v 44 Òdi lí sĩnda pínki dↄ̃ a nɛ́amɛ. Òdi kaka bo lɛ̀ líaro, òdi geepi le lɛ̀karaaro. \v 45 Gbɛ̃ mana dì a mana bo a mana kũ à katɛna a gũmmmɛ. Gbɛ̃ vãni sↄ̃ àdi a vãni bo a vãni kũ à katɛna a gũmmmɛ. Zaakũ yã kũ à kↄ̃̀ swɛ̃̀ɛ gũnn lɛ́ dì o. \s1 Kpɛ́bori gbɛ̃nↄn planↄ \r (Mat 7:24-27) \p \v 46 Bↄ́ yã mɛ́ à tò adìgↄ̃ ma sísi Dikiri, Dikiri, akũ adì yã kũ ma ò kɛroo? \v 47 Gbɛ̃ kũ à sù ma kĩnaa, à ma yã mà akũ à zĩ kɛ̀a, mani mↄárɛ lákũ ade de nà. \v 48 À de lán ɛ̃bori kũ à wɛ̀ɛ yↄ̃̀ zã̀zã, à ɛ̃ pɛ̀tɛ gbɛ̀ɛa bàmɛ. Kũ swa pà, í dàgula à kà kpɛ́ pìii, adi yĩgãro, kũ ò bò mana yãi. \v 49 Gbɛ̃ kũ à ma yã mà akũsↄ̃ adi zĩ kɛaro de lán ɛ̃bori kũ à ɛ̃ pɛ̀tɛ zĩtɛ pã wɛ̀ɛyↄ̃naa sari bàmɛ. Kũ swa'i kài, akũ à kↄ̀tɛ bìtim gↄ̃̀nↄ. Kpɛ́ pìi yakanaa kɛ̀ zↄ̃kↄ̃. \c 7 \s1 Sozanↄ gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃ zĩkɛri werekↄ̃anaa \r (Mat 8:5-13) \p \v 1 Kũ Yesu yã birenↄ ò gbɛ̃nↄnɛ pínki à làka, akũ à gɛ̀ɛ Kapɛnamu. \v 2 Romu sozanↄ gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃ ke kú gwe, à zĩkɛri vĩ à yei manamana, akũ àtɛn gyã kɛ à kà gana. \v 3 Kũ gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃ↄ pì Yesu baaruu mà, à Yuda gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃nↄ zĩ̀a ò wɛ́ kɛa à su à a zĩkɛrii pìi mì sí. \v 4 Kũ ò kà Yesu kĩnaa, ò wɛ́ kɛ̀a gbãngbãn ò pì: Gbɛ̃ pìi kà ǹ kpái. \v 5 À ye ó burii, àkũ mɛ́ à aduakɛkpɛ dↄ̀wɛrɛ. \v 6 Akũ Yesu gɛ̀ɛ kũńwo. Kũ à kà kãni kũ a bɛo, akũ gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃ↄ pì a gbɛ̃nnanↄ zĩ̀ ò yã dí onɛ: Dikiri, ǹsun wari dↄ n zĩdaaro, mádi ká kũ ǹ gɛ̃ ma bɛaro. \v 7 A yã mɛ́ à tò ma dìtɛ kũ mádi ká mà su n kĩnaa ma zĩdaro. Ǹ yã o, ma zĩkɛri ni werekↄ̃a. \v 8 Zaakũ makũ se ò iko vĩmamɛ, má iko vĩ sozanↄa. Madì o ń gbɛ̃ donɛ à gɛ́, akũ àdi gɛ́. Madì o a pãndenɛ à mↄ́, akũ àdi su. Madì o ma zĩkɛriinɛ à adikũ kɛ, àdi kɛ. \v 9 Kũ Yesu yã pìi mà, à bò a sarɛ. Akũ à lìtɛ à pì gbɛ̃ kũ ò tɛ́ainↄnɛ: Matɛn oárɛ, mádi e gbɛ̃ke ma náani kɛ̀ lɛ bee Isarailanↄ tɛ́ro. \v 10 Kũ zĩ̀rii pìnↄ ɛ̀ra ò sù, ò è zĩkɛrii pìi wèrekↄ̃a. \s1 Gyaanↄ nɛ́ mɛ̀n do légelege vuna gan \p \v 11 Abire gbɛra Yesu gɛ̀ɛ wɛ̃tɛ kũ òdi pi Naini gũn. A ìbanↄ kũ gbɛ̃ pãndenↄ gɛ̀ɛ kãao dasidasi. \v 12 Kũ à kà kãni kũ wɛ̃tɛ pì bĩnilɛo, à è ò gɛ̀ sɛna òtɛn boo. Gyaanↄ nɛ́ mɛ̀n do légelegemɛ. Wɛ̃tɛpidenↄn kú kũ nↄgbɛ̃ pìio dasi. \v 13 Kũ Dikiri a è, akũ à kɛ̀nɛ wɛ̃nda, à pìnɛ: Ǹsun ↄ́ↄ dↄro. \v 14 Akũ à nà gɛ̀ɛ pìii, à ↄ nà a àkpatiia. Kũ gbɛ̃ kũ ò sɛnanↄ zɛ̀, akũ à pì: Kɛfɛnna, ma ònnɛ ǹ vu! \v 15 Akũ gɛ̀ɛ pìi vùtɛ à nà yã'onaaa. Akũ Yesu a kpà a daa. \v 16 Vĩna gbɛ̃nↄ kũ̀ ń pínki, ò Luda sáabu kpà ò pì: O annabi zↄ̃kↄ̃ↄ è ó tɛ́. Ò pì dↄ: Luda sù a gbɛ̃nↄ gwa. \v 17 Akũ Yesu baaruu dà Yudea bùsula kũ bùsu kũ ò likainↄ pínki. \s1 Yahaya Da'itɛkɛri zĩ̀rinↄ \r (Mat 11:1-19) \p \v 18 Yahaya ìbanↄ yã pìnↄ bàbanɛ pínki. Akũ Yahaya ń gbɛ̃nↄn planↄ sìsi, \v 19 à ń zĩ Dikiria, ò a la, àkũmɛ gbɛ̃ kũ ani su ũ yá, ke ògↄ̃ wɛ́ dↄ gbɛ̃ pãndeimɛ? \v 20 Kũ gbɛ̃ pìnↄ kà Yesu kĩnaa, ò pìnɛ: Yahaya Da'itɛkɛri mɛ́ à ó zĩ ò n la, mↄkↄ̃mmɛ gbɛ̃ kũ ani su ũ yá, ke ògↄ̃ wɛ́ dↄ gbɛ̃ pãndeimɛ? \v 21 Zaa gwe gↄ̃̀nↄ Yesu gbɛ̃nↄ wèrekↄ̃a dasi kũ ń gyãnↄ kũ ń wãwãnↄ kũ ń tãnanↄ. À tò vĩ̀nanↄ gu è dasi dↄ. \v 22 Akũ à pì Yahaya zĩ̀rinↄnɛ: À gɛ́ à yã kũ a è, akũsↄ̃ a mànↄ gbãnɛ. À onɛ vĩ̀nanↄ tɛn gu e, ɛrɛnↄ tɛn táa o, kusunↄ tɛn werekↄ̃a, sãtonↄ tɛn yã ma, gɛ̀nↄ tɛn vu, takasidenↄ tɛn baaru nna waazi ma. \v 23 Arubarikaden gbɛ̃ kũ àdi fu ma yãaro ũ. \p \v 24 Kũ Yahaya zĩ̀rinↄ tà, Yesu Yahaya yã ò parinɛ à pì: Bↄ́n a gɛ gwa gbárannan? Kàpa kũ ĩa tɛn yĩgãn yá? \v 25 Bↄ́n a gɛ gwa sàa? Gbɛ̃ kũ à pↄ́kasa zãrɛ danan yá? Nnamari kũ òdi pↄ́kasa mana danↄ dìgↄ̃ kú kínabɛamɛ. \v 26 Bↄ́n a gɛ gwa sàa? Annabiin yá? Lɛmɛ! Matɛn oárɛ à de annabila se. \v 27 Zaakũ Yahayan ò a yã kɛ̃̀ Luda yãn ò pì: \q1 Mani ma zĩ̀ri gbarɛ n ã \q1 à zɛ́ kɛkɛnnɛ. \m \v 28 Matɛn oárɛ, nↄgbɛ̃ nɛ́'inaa gũn gbɛ̃ke dí ká Yahaya ũro. Bee kũ abireo gbɛ̃ kũ à de gbɛ̃ kpɛde ũ kpata kũ à bò Luda kĩnaa gũn deala. \p \v 29 Kũ gbɛ̃ sĩnda pínki a yã mà, ari kũ bɛ'ↄgↄsirinↄ sé, ò yã nna kpà Ludaa, zaakũ Yahaya ń da'itɛ kɛ̀. \v 30 Farisinↄ kũ ludayãdannɛrinↄ sↄ̃, ò gì yã kũ Luda dìtɛ à kɛńnɛi, akũ odi we kũ Yahaya ń da'itɛ kɛ̀ro. \p \v 31 Yesu pì: Bↄ́n mani gbãragbɛ̃nↄ kpákũsũoo? Bↄ́n ò bòkↄ̃aoo? \v 32 Ò de lán nɛ́ kũ ò kú ɛtɛ gũn, òtɛn lɛ́ zukↄ̃inↄ bà òtɛn pi: \q1 O úra pɛ̀árɛ, ádi ũ wãro. \q1 O wɛ̃nda lɛ̀ɛ sìárɛ, ádi ↄ́ↄ dↄro. \m \v 33 Zaakũ Yahaya Da'itɛkɛrii sù, adi burodi sóro, adi sèwɛ̃ miro, akũ a pì tãnademɛ. \v 34 Bisãsiri Nɛ́ sù, àdi pↄ́ ble, àdi í mi, akũ a pì: Guturu wɛ̃miriimɛ, bɛ'ↄgↄsirinↄ kũ durunnakɛrinↄ gbɛ̃nnamɛ. \v 35 Ama òdi ↄ̃ndↄ̃ dↄ̃ a yãkɛnaaamɛ. \s1 Nísi gbĩ nna kuna Yesu gbáa \p \v 36 Farisi ke Yesu sìsi à su à pↄ́ ble kãao. Yesu gɛ̀ɛ a bɛa, akũ àtɛn pↄ́ ble gɛngɛsɛkɛna. \v 37 Nↄgbɛ̃ dàvãnide ke kú wɛ̃tɛ pìi gũn. Kũ à mà Yesu tɛn pↄ́ ble Farisi pì bɛa, akũ à gɛ̀ɛ gwe kũ kpáluba fítinnao kũ nísi gbĩ nnao kú a gũn. \v 38 À zɛ̀ a kpɛ a gbá sarɛ, àtɛn ↄ́ↄ dↄ. A wɛ́tɛ̃ tɛn tↄ̃ a gɛ̀sɛkpɛa, akũ àtɛn wara kũ a mìkão, à lɛ́ pɛ̀pɛ a gbáa, akũ à nísi gbĩ nna pìi kùa. \v 39 Kũ Farisi kũ à a sìsi pìi è lɛ, akũ à pì a swɛ̃̀ɛ gũn: Tó gbɛ̃ pì bi annabiimɛ, de à nↄgbɛ̃ kũ àtɛn ↄ naa dí taka dↄ̃̀, kũ dàvãnidemɛ. \v 40 Akũ Yesu pì Farisi pìinɛ: Simↄ, má yãke vĩ mà onnɛ. Simↄ pì: Ǹ o, Dannɛri. \v 41 Yesu pì: Ɔgↄdakɛri ke mɛ́ à kun, gbɛ̃nↄn planↄ a fĩna kũna, gbɛ̃ do andurufu ↄgↄ wàa pla kpɛ́ basↄↄro, gbɛ̃ do sↄ̃ ↄgↄ bupla akuri. \v 42 Kũ ò pↄ́ke vĩ ò fĩna booro, akũ à tòńnɛ ń pla ń pínki. Ń tɛ́, dí mɛ́ anigↄ̃ yei de a dakelaa? \v 43 Simↄ wèa à pì: Matɛn da gbɛ̃ kũ ò tònɛ kũ ↄgↄ zↄ̃kↄ̃ↄomɛ. Yesu pìnɛ: N we mana. \v 44 Akũ Yesu arɛ dↄ̀ nↄgbɛ̃ pìia, à pì Simↄnɛ: N nↄgbɛ̃ pìi è yá? Kũ ma gɛ̃ n bɛa, ńdi í kpáma ma gbá pìpiro, akũ nↄgbɛ̃ pì ma gbá pìpi kũ a wɛ́tɛ̃o, à wàra kũ a mìkão. \v 45 Ńdi lɛ́ pɛ́maro. Nↄgbɛ̃ pì sↄ̃, zaa gↄrↄ kũ ma gɛ̃ la, adi kámma bo kũ lɛ́pɛna ma gbáaaoro. \v 46 Ńdi nísi má ma mìiaro. Nↄgbɛ̃ pì sↄ̃, à nísi gbĩnnade kù ma gbánↄa. \v 47 Abire yã mɛ́ à tò matɛn onnɛ, à yemai manamana kũ a durunna zↄ̃kↄ̃ↄ kɛ̃̀a yãimɛ. Gbɛ̃ kũ ò a kɛ̃̀ kũ a fítio sↄ̃, yenyĩ fítinlen àdigↄ̃ vĩ. \v 48 Akũ à pì nↄgbɛ̃ pìinɛ: N durunnanↄ kɛ̃̀nnɛ. \v 49 Akũ gbɛ̃ kũ òtɛn pↄ́ ble lɛɛlɛnↄ òkↄ̃nɛ ò pì: Dín gbɛ̃ pì ũ, kũ àtɛn durunnanↄ kɛ̃ḿmaa? \v 50 Akũ Yesu pì nↄgbɛ̃ pìinɛ: Ma náani kũ n kɛ̀ mɛ́ à n sura bà. Ǹ tá bɛ aafia. \c 8 \s1 Nↄgbɛ̃ kũ ò tɛ́ Yesuinↄ \p \v 1 Abire gbɛra Yesu kurè wɛ̃tɛ kũ wɛ̃tɛo, lakutu kũ lakutuo, àtɛn waazi kɛ, àtɛn kpata kũ à bò Luda kĩnaa baaru nna kpáńnɛ. A zĩ̀ri gbɛ̃nↄn kuri awɛɛplanↄ gɛ̀ɛ kãao \v 2 kũ nↄgbɛ̃ kũ à tãnanↄ bò ń gũn à ń wérekↄ̃a kũ ń gyãnↄo. Mariama kũ òdi pinɛ dↄ Mariama Magadalɛni kũ Yesu tãna mɛ̀n supplanↄ bↄ̀tɛ a gũn kú ń tɛ́ \v 3 kũ Hɛrↄdu bɛgwari Kuza nanↄ Yoanao kũ Suzanao kũ nↄgbɛ̃ pãndenↄ dasi. Òdigↄ̃ Yesu kũ a ìbanↄ gwa kũ pↄ́ kũ ò vĩo. \s1 Yãlɛkↄ̃ana kũ pↄ́wɛfãriio \r (Mat 13:1-23, Maa 4:1-20) \p \v 4 Ò bò wɛ̃tɛ kũ wɛ̃tɛo ò kàkara Yesui, akũ à yã lɛ̀kↄ̃ańnɛ à pì: \v 5 Búbari ke mɛ́ à bò à gɛ̀ɛ pↄ́wɛ fã. Lákũ àtɛn fã nà, a kenↄ lɛ̀tɛ zɛ́ gũn ò táa òa, akũ bãnↄ sù ò blè. \v 6 A kenↄ lɛ̀tɛ gbɛ̀ sàraa musu. Kũ ò bùtɛ, akũ ò gàga, kũ odi mↄtↄ lero yãi. \v 7 A kenↄ lɛ̀tɛ lɛ̀nↄ gũn, akũ lɛ̀ɛ fùtɛ kũńwo lɛɛlɛ à nàkaraḿma. \v 8 A kenↄ sↄ̃ à lɛ̀tɛ zĩtɛ mana gũn, akũ ò bùtɛ ò nɛ́ ì lɛu basↄↄro. Kũ à ò lɛ, à pũ̀tã à pì: Gbɛ̃ kũ à sã vĩ à yã pì ma. \p \v 9 A ìbanↄ a là yã pì bↄkↄtɛnaai. \v 10 Akũ à pì: Luda á gbá zɛ́ à kpata kũ à bò a kĩnaa asirinↄ dↄ̃, ama madì o gbɛ̃ kparanↄnɛ kũ yãlɛkↄ̃anaaomɛ, de ò gu gwa pↄ́ke'enaa sari, ò yã ma a dↄ̀rↄ dↄ̃naa sari. \v 11 Yã pì bↄkↄtɛnaan dí: Pↄ́wɛ pì bi Luda yãmɛ. \v 12 Zɛ́ gũn pↄ́nↄ de lán gbɛ̃ kũ òdi Luda yã manↄ bà, akũ Ibilisi dì su à yã pìi bo ń swɛ̃̀ɛ gũn, de òsun Luda náani kɛ à ń sura baro yãi. \v 13 Gbɛ̀ sàraa musu pↄ́nↄ de lán gbɛ̃ kũ òdi Luda yã ma ò sí kũ pↄnnaonↄ bà, ama ò zĩni vĩro. Òdi Luda náani kɛ gↄrↄ pla, ama tó ò ń yↄ̃ ò gwà, òdi fumɛ. \v 14 Pↄ́wɛ kũ ò lɛ̀ɛ lɛ̀nↄ gũnnↄ de lán gbɛ̃ kũ òdi Luda yã manↄ bà, ama andunia damukɛna kũ aruzɛkɛ yão kũ pↄnnakɛnaaoo dì nakaraḿma, òdi fↄ̃ ò nɛ́ i à màro. \v 15 Zĩtɛ mana pↄ́nↄ de lán gbɛ̃ kũ òdi Luda yã ma kũ nɛ̀sɛpurao òdi sí kũ nɛ̀sɛmanaonↄ bà, akũ òdi mɛna fↄ̃ ari ò gɛ́ karana kɛo. \s1 Yãlɛkↄ̃ina kũ fitilaao \r (Maa 4:21-25) \p \v 16 Òdi fitila na ò ta kútɛa ke ò ditɛ gádo gbáruro. Òdi di a dibↄↄ musumɛ, de gbɛ̃ kũ òtɛn gɛ̃nↄ gupura e yãi. \v 17 Pↄ́ke kú utɛna kũ oni gí boo gupurairo. Asiriyã ke kun kũ oni ma ò gí o gupuraairo. \v 18 Abire yãi à yã ma kũ laakariio. Gbɛ̃ kũ à pↄ́ vĩn Luda ni karanɛ. Gbɛ̃ kũ à pↄ́ke vĩro sↄ̃, bee pↄ́ kũ àtɛn da á vĩ Luda ni sía. \s1 Yesu danɛnↄ \r (Mat 12:46-50, Maa 3:31-35) \p \v 19 Yesu da kũ a dakũnanↄ sù a kĩnaa, akũ odi le ò nàiro pari yãi. \v 20 Akũ ò pìnɛ: N da kũ n dakũnanↄ kú bàai, ò ye n enaai. \v 21 Akũ à wèḿma à pì: Gbɛ̃ kũ òdi Luda yã ma ò zĩ kɛanↄmɛ ma da kũ ma dakũnanↄ ũ. \s1 Yesu zàga'ĩa zɛnaa \r (Mat 8:23-27, Maa 4:35-41) \p \v 22 Zĩkea Yesu gɛ̃̀ gó'itɛ gũn kũ a ìbanↄ, akũ à pìńnɛ: Ò bikũ sɛ̀bɛɛ bara. Akũ ò dà zɛ́n. \v 23 Gↄrↄ kũ òtɛn gɛ́, i Yesu sɛ̀. Akũ zàga'ĩa fùtɛ sɛ̀bɛla, í tɛn ká gó gũn, ò kú kari gũn. \v 24 Akũ a ìbanↄ nài ò a vù ò pì: Dannɛri! Dannɛri! Ótɛn ká í tɛ́! Akũ à fùtɛ à gì ĩanɛ kũ í kũ àtɛni ń gó yĩpayĩpao, akũ à zɛ̀, gu kɛ̀ kítikiti. \v 25 Akũ à pìńnɛ: Á ma náani vĩroo? Akũ yã pìi bò ń sarɛ, vĩna ń kũ, akũ ò òkↄ̃nɛ: Dín gbɛ̃ dí ũ sɛ́ɛ? Bee ĩa kũ ío, àdi yã ditɛńnɛ, akũ àdi a yã mamɛ. \s1 Tãnanↄ gbarɛna alɛdɛnↄa \r (Mat 8:28-34, Maa 5:1-20) \p \v 26 Akũ ò kà Gadara bùsun sɛ̀bɛɛ bara, Galili bùsu ifãboki kpa. \v 27 Kũ Yesu bikũ̀ í bara, à dàkarɛ kũ wɛ̃tɛ pì gↄ̃gbɛ̃ kũ à tãna vĩo. À gↄrↄ pla kɛ̀ adi pↄ́kasa naawaro. Àdigↄ̃ kú bɛro, sé miranↄ tɛ́. \v 28-29 Òdi a yĩ kũ mↄ̀kakↄ̃ananↄ, òdi a da lín a kũna yãi, ama àdi mↄ̀kakↄ̃anaa pìnↄ kɛ̃kɛ̃mɛ, tãna pìi dì a si sɛ̃̀n. Kũ à Yesu è, akũ à wiki lɛ̀, à sù à kùtɛ a arɛ, akũ à pũ̀tã à pì: Yesu, Luda Musude Nɛ́, bↄ́n ó vĩ kↄ̃ ↄĩi? N yã nna! Ǹsun wɛ́ tãmaro. À ò lɛ kũ Yesu ò tãna pãsĩ pì bo a gũn yãimɛ. \v 30 Akũ Yesu a là à pì: N tↄ́n deraa? Akũ à wèala à pì: Ma tↄ́n Dasi. Zaakũ tãnanↄn kú a gũn dasimɛ. \v 31 Akũ tãna pìnↄ kútɛ kɛ̀ Yesunɛ manamana ò pì, àsun ń gbarɛ ò si Zĩngo wɛ̀ɛ lòkotoo gũnlo. \p \v 32 Alɛdɛ kpàsa zↄ̃kↄ̃ kú gwe, òtɛn pↄ́ ble sĩ̀sĩgɛrɛɛi. Akũ tãna pìnↄ wɛ́ kɛ̀ Yesua à ń gba zɛ́ ò gɛ̃ ń gũn. Yesu ń gbá zɛ́, \v 33 akũ tãnanↄ gò gbɛ̃ pìia ò gɛ̃̀ alɛdɛnↄ gũn. Akũ alɛdɛ kpàsaa pìi wì kũ bàao, ò sòro sĩ̀sĩgɛrɛɛi ò sì sɛ̀bɛn ò gàga gwe. \v 34 Kũ alɛdɛdãrinↄ è lɛ, ò bàa lɛ̀ ò gɛ̀ɛ ò yã pìi bàbańnɛ wɛ̃tɛ gũn kũ buranↄ. \v 35 Akũ ò bↄ̀tɛ de ò yã kũ à kɛ̀ɛ pì gwa. Kũ ò sù Yesu kĩnaa, ò gbɛ̃ kũ tãnanↄ gòaa pìi è vutɛna Yesu gbá sarɛ kũ pↄ́kasao dana, à kú a laakariia. Akũ vĩna ń kũ. \v 36 Kũ gbɛ̃ kũ ò yã pìi è kũ wɛ́onↄ òńnɛ deran ò tãnade pìi wèrekↄ̃a nà, \v 37 akũ Gadara bùsu gbɛ̃nↄ pínki kútɛ kɛ̀ Yesunɛ à bo ń bùsun, zaakũ vĩna ń kũ manamana. Akũ à gɛ̃̀ gó'itɛ gũn, àtɛn tá. \v 38 Gbɛ̃ kũ tãnanↄ gòaa pì kútɛ kɛ̀nɛ de à tá kãao, ama Yesu gìnɛ à pì: \v 39 Ǹ ɛra ǹ tá n bɛa, ǹ yã kũ Luda kɛ̀nnɛ ońnɛ pínki. Akũ à tà, à yã kũ Yesu kɛ̀arɛ kpàkpaa kɛ̀ wɛ̃tɛ pìi gũn pínki. \s1 Yairu nɛ́ vuna kũ nↄgbɛ̃ kũ à ↄ nà Yesu utaaao \r (Mat 9:18-26, Maa 5:21-43) \p \v 40 Kũ Yesu ɛ̀ra à sù, akũ gbɛ̃nↄ gbãnakɛ kpài, zaakũ gbɛ̃ sĩnda pínki tɛni a dãmɛ. \v 41 Akũ gↄ̃gbɛ̃ kũ à de aduakɛkpɛ gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃ ũ kũ òdi pinɛ Yairu sù à wùtɛ a kùaa Yesu gbá sarɛ, à kútɛ kɛ̀nɛ de à gɛ́ a bɛa, \v 42 kũ a nɛ́ mɛ̀n do légelege tɛn ga yãi. Nɛ́nↄgbɛ̃ pìi kà wɛ̃̀ kuri awɛɛpla. Kũ Yesu tɛn gɛ́, akũ pari tɛn nakaraa. \p \v 43 Nↄgbɛ̃ ke kú gwe, aru dì bↄtɛa à kà wɛ̃̀ kuri awɛɛpla. Pↄ́ kũ à vĩ pínki à dɛ̀ ɛzɛdenↄ kĩnaa, ama gbɛ̃ke dí fↄ̃ à a wèrekↄ̃aro. \v 44 Kũ à nà Yesui kpɛ kpa, akũ à ↄ nà a uta lɛ́a. Zaa gwe gↄ̃̀nↄ a arubↄtɛnaa zɛ̀. \v 45 Akũ Yesu pì: Dí mɛ́ à ↄ nàmaa? Akũ ń gbɛ̃ sĩnda pínki pì á a yã dↄ̃ro. Akũ Pita pì: Dannɛri, gbɛ̃nↄ likanyĩ òtɛn nakaramma. \v 46 Akũ Yesu pì: Gbɛ̃ke ↄ nàma, zaakũ má dↄ̃ kũ gbãna bò ma mɛ̀ɛ gũn. \v 47 Kũ nↄgbɛ̃ pìi è ò a yã dↄ̃̀, akũ à sù àtɛn lukaluka, à wùtɛ a kùaa a gbá sarɛ, akũ à yã kũ à tò à ↄ nàaa ò gbɛ̃ sĩnda pínki wára kũ lákũ à aafiaa lè nà gↄ̃̀nↄ. \v 48 Yesu pìnɛ: Nↄgbɛ̃, ma náani kũ n kɛ̀ mɛ́ à n werekↄ̃a. Ǹ tá bɛ aafia. \p \v 49 Kũ Yesu kpɛ́ àtɛn yã o, ò bò aduakɛkpɛ gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃ↄ pì bɛa, ò sù ò pìnɛ: N nɛ́ pìi kɛ̀ sari, ǹsun wari dↄ dannɛriia doro. \v 50 Yesu yã pìi mà, akũ à pì Yairunɛ: Ǹsun tó swɛ̃̀ kɛ̃nguro. Ǹ ma náani kɛ dé, ani werekↄ̃a. \v 51 Kũ à kà a bɛa, adi we gbɛ̃ke gɛ̃̀ kãaoro, sé Pita kũ Yuhanao kũ Yamisio kũ nɛ́ pì de kũ a dao. \v 52 Gbɛ̃ kũ ò kú gwenↄ tɛn ↄ́ↄ dↄ ń pínki, òtɛni ń zĩda kɛ̃kɛ̃. Akũ Yesu pì: Ásun ↄ́ↄ dↄro. Adi garo, àtɛn i omɛ. \v 53 Akũ ò a lalandi kɛ̀, zaakũ ò dↄ̃̀ kũ nɛ́ pìi gà kↄ̀. \v 54 Yesu a kũ̀ a ↄa, akũ à pũ̀tã à pì: Nɛ́nↄkpare, ǹ vu! \v 55 Akũ à wɛ̃̀ndii sù, à fùtɛ gↄ̃̀nↄ. Yesu pì ò pↄ́ble kpáa. \v 56 Yã pìi bò nɛ́ pì de kũ a daoo sarɛ, akũ Yesu òńnɛ òsun yã kũ à kɛ̀ɛ pì o gbɛ̃ke maro. \c 9 \s1 Yesu zĩ̀rinↄ zĩnaa \r (Mat 10:5-15, Maa 6:7-13) \p \v 1 Yesu a ìba gbɛ̃nↄn kuri awɛɛplanↄ sìsiai, akũ à ń gbá gbãna kũ ikoo ò tãna buri sĩnda pínki go ḿma, ò gyãnↄ werekↄ̃aḿma. \v 2 Akũ à ń zĩ ò kpata kũ à bò Luda kĩnaa yã waazi kɛ, ò gyãrenↄ werekↄ̃a. \v 3 À pìńnɛ: Ásun pↄ́ke sɛ́ à gɛ́oro, gò ke bↄ̀kↄlokona ke zàna ke ↄgↄ ke uta mɛ̀n pla. \v 4 Ɔn kũ a kipan, àgↄ̃ kú gwe ari à gɛ́ boo wɛ̃tɛ pìi gũn. \v 5 Wɛ̃tɛ kũ odi gbãnakɛ kpáárɛnlo, à bon à lukutɛ̃ warawara á gbánↄa ń tona kũ Ludao sèeda ũ. \v 6 Akũ ò dà zɛ́n, ò kurè wɛ̃tɛ kũ wɛ̃tɛo, ò baaru nna kpàńnɛ, ò gyãnↄ wèrekↄ̃aḿma gu sĩnda pínki. \s1 Hɛrↄdu bídikɛnaa \r (Mat 14:1-12, Maa 6:14-29) \p \v 7 Kũ kína Hɛrↄdu yã birenↄ mà pínki, akũ à bídi kɛ̀, zaakũ gbɛ̃kenↄ tɛn pi Yahaya Da'itɛkɛri mɛ́ à fùtɛ bona gan. \v 8 Gbɛ̃kenↄ pì Iliasu mɛ́ à bò à sùḿma, gbɛ̃kenↄ pì dↄ annabi yãnↄ doke mɛ́ à vù. \v 9 Hɛrↄdu pì: Ma Yahaya mìi zↄ̃̀. Dín gbɛ̃ kũ ma a baaruu màa pì ũ sɛ́ɛ? Akũ àtɛn wɛtɛ ń wɛ́ kɛ pla. \s1 Yesu pↄ́blekpana gↄ̃gbɛ̃ gbɛ̃nↄn dúbu sↄↄronↄa \r (Mat 14:13-21, Maa 6:30-44, Yuh 6:1-14) \p \v 10 Kũ zĩ̀rii pìnↄ sù, akũ ò yã kũ ò kɛ̀nↄ gbã̀ Yesunɛ. Akũ à ń sɛ́tɛ ńtɛ̃nɛ à gɛ̀ɛ kũńwo wɛ̃tɛ kũ òdi pi Bɛtɛsaida. \v 11 Kũ pari dↄ̃̀, akũ ò pɛ̀tɛi. À gbãnakɛ kpàńyĩ, à kpata kũ à bò Luda kĩnaa yã òńnɛ, akũ à gbɛ̃ kũ ò ye ò ń werekↄ̃anↄ wèrekↄ̃a. \p \v 12 Kũ ifãntɛ̃ bùsa, zĩ̀ri gbɛ̃nↄn kuri awɛɛplanↄ nài ò pìnɛ: Ǹ gbɛ̃nↄ gbarɛ ò gɛ́ kipaki kũ pↄ́bleo wɛtɛ lakutu kũ bura kũ ò kú kãninↄ gũn, zaakũ sɛ̃̀ntɛ pↄ̀rↄtun ó kú la. \v 13 À pìńnɛ: Ákↄ̃nↄ à pↄ́ kpáḿma ò ble. Akũ ò pì: Burodi mɛ̀n sↄↄro kũ kpↄ̀ mɛ̀n plao ó vĩ. Séde ò gɛ́ pↄ́ble lú gbɛ̃ dínↄnɛ ń pínki. \v 14 Gↄ̃gbɛ̃nↄn kú gwe gbɛ̃nↄn dúbu sↄↄro taka. Akũ à pì a ìbanↄnɛ: À tó ò vutɛ gã̀ kũ gã̀ao gbɛ̃nↄn bupla akurikuri. \v 15 Akũ ò kɛ̀ lɛ, ò ń vútɛvutɛ ń pínki. \v 16 Akũ à burodi mɛ̀n sↄↄro kũ kpↄ̀ mɛ̀n pla pìnↄ sɛ̀ à a wɛ́ sɛ̀ musu à arubarikaa dàn. Akũ à lìlikↄ̃rɛ à kpà a ìbanↄa, ò kpàatɛtɛ gbɛ̃nↄnɛ. \v 17 Ò pↄ́ blè ò kã̀ ń pínki, akũ ò a kusu kũ ò gↄ̃̀nↄ sɛ̀tɛ tãnko kuri awɛɛpla pà. \s1 Pita Yesu Arumasihukɛna onaa \r (Mat 16:13-23, Maa 8:27-33) \p \v 18 Zĩkea kũ Yesu tɛn adua kɛ ado, a ìbanↄ sù ò a lè, akũ à ń lá à pì: Dín gbɛ̃nↄ dì pi má de a ũu? \v 19 Ò wèa ò pì: Gbɛ̃kenↄ dì pi Yahaya Da'itɛkɛriimɛ, gbɛ̃kenↄ dì pi Iliasu, gbɛ̃kenↄ dì pi dↄ annabi yãnↄ doke mɛ́ à vù. \v 20 Akũ à ń lá à pì: Ákↄ̃nↄ sↄ̃, dín adì pi má de a ũu? Pita wèa à pì: Luda gbɛ̃ Arumasihumɛ n ũ. \s1 Yesu a ga kũ a vunaao yã'onaa \r (Mat 16:21-28, Maa 8:31-9:1) \p \v 21 Akũ à gìńnɛ òsun yã pì o gbɛ̃ke maro. \v 22 Akũ à pì dↄ: Séde Bisãsiri Nɛ́ wɛ́tãmmana le manamana, gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃nↄ kũ sa'orikinↄ kũ ludayãdannɛrinↄ ni gíi, oni a dɛ, a gↄrↄ aakↄ̃de zĩ ani vu. \p \v 23 Akũ à pìńnɛ ń pínki: Tó gbɛ̃ ye à kɛ ma ìba ũ, séde à gí a zĩda wɛ̃̀ndiii, àgↄ̃ a lígbãndurukpana sɛ́ lákũ gu dìgↄ̃ dↄ nà àgↄ̃ tɛ́omai. \v 24 Gbɛ̃ kũ à ye àgↄ̃ a wɛ̃̀ndi kũna ni kurai. Gbɛ̃ kũ à gì a wɛ̃̀ndiii ma yãi sↄ̃, ade nigↄ̃ wɛ̃̀ndi vĩ. \v 25 Tó gbɛ̃ andunia lè pínki, à a zĩda lilin kɛ̀o à kùra a wɛ̃̀ndiii, bↄ́ àreen ani lee? \v 26 Tó gbɛ̃ makũ kũ ma yão wé'i kũ̀, Bisãsiri Nɛ́ ni ade wé'i kũ gↄrↄ kũ ani su a gakuri gũn kũ a De gakurio kũ a malaikanↄ gakurio. \v 27 Yãpuran matɛn oárɛ, gbɛ̃kenↄ kú la kũ oni garo ari ò kína kũ Luda kà e. \s1 Yesu linaa \r (Mat 17:1-8, Maa 9:2-8) \p \v 28 Yã pì onaa gbɛra à kà azuma do taka bà, akũ à Pita kũ Yuhanao kũ Yamisio sɛ̀ à dìdi kũńwo kpia de à adua kɛ. \v 29 Kũ àtɛn adua kɛ, a ãnn lìtɛ a pↄ́kasanↄ kɛ̀ púu táitai. \v 30 Kãnto gbɛ̃nↄn planↄn kú kãao, Musa kũ Iliasuo, òtɛn yã o kũ Yesuo. \v 31 Ò bò ò sùa gakuri gũn, òtɛn andunia kũ ani tó zaa Yurusalɛmu yã o. \v 32 I Pita kũ a gbɛ̃nↄo sɛ̀. Kũ ò vù, ò Yesu gakuri è kũ gbɛ̃nↄn pla kũ ò zɛna a sarɛnↄ. \v 33 Kũ gbɛ̃nↄn pla pìnↄ tɛn kɛ̃kↄ̃a kũ Yesuo, Pita pìnɛ: Dikiri, à mana kũ ó kú la. Ò kuta dↄ mɛ̀n aakↄ̃, n pↄ́ mɛ̀n do, Musa pↄ́ mɛ̀n do, Iliasu pↄ́ mɛ̀n do. À dↄ̃ yã kũ átɛn oro. \v 34 Kũ àtɛn o lɛ, ludambɛ luku kìpa à dàńla. Kũ ò kú a gũn, vĩna ń kũ, \v 35 akũ ò kòtoo mà a gũn à pì: Ma Nɛ́ kũ ma a sɛ̀n dí. À a yã ma. \v 36 Kòtoo pì manaa gbɛra ò è Yesu mɛ́ à gↄ̃̀ gwe ado. A ìbaa pìnↄ ń lɛ́ kũ̀, odi yã kũ ò è o gbɛ̃ke ma gↄrↄ kũ̀aro. \s1 Nɛ́gↄ̃gbɛ̃ tãnade werekↄ̃anaa \r (Mat 17:14-18, Maa 9:14-27) \p \v 37 Kũ gu dↄ̀, ò kìpa kpi pìi musu, akũ gbɛ̃nↄ sù da Yesulɛ dasi. \v 38 Zàa gũn gↄ̃gbɛ̃ ke pũ̀tã à pì: Dannɛri, n yã nna! Ǹ ma nɛ́ gwa, zaakũ ma nɛ́ mɛ̀n do kũ má vĩn gwe. \v 39 Tãna dì futɛa, akũ àdi wiki lɛ́ kãnto. Àdi a pãtɛ àgↄ̃ bigiri kɛkɛ àgↄ̃ lɛ́'ifuta bↄtɛ, àdi wari dↄa àdi goa likalikaro. \v 40 Ma wɛ́ kɛ̀ n ìbanↄa ò pɛ́ tãna pìia à bo, akũ ò fùa. \v 41 Yesu pì: Gbãragbɛ̃ yakana ludanaanikɛrisarinↄ! Manigↄ̃ kú kãáo ari bↄrɛɛ? Manigↄ̃ mɛna kãáo ari bↄrɛɛ? Ǹ mↄ́ kũ n nɛ́ pìio la. \v 42 Ari nɛ́ pì gↄ̃ gɛ́ nai, akũ tãna pì a pã̀tɛ, àtɛn bigiri kɛkɛ. Akũ Yesu gì tãna pìinɛ à nɛ́ pìi wèrekↄ̃a, akũ à a kpà a dea. \v 43 Luda gbãna zↄ̃kↄ̃ yã pìi bò ń sarɛ ń pínki. \s1 Yesu ɛra à a ga yã'onaa \r (Mat 17:22-23, Maa 9:30-32) \p Gbɛ̃nↄ lɛ́ wɛ̃̀ Yesu yãkɛnaa pínki, akũ à pì a ìbanↄnɛ: \v 44 Àgↄ̃ yã díkĩna kũna á nɛ̀sɛɛ gũn. Oni Bisãsiri Nɛ́ na gbɛ̃nↄnɛ ń ↄĩ tera. \v 45 Odi yã pìi dↄ̀rↄ dↄ̃ro, a mì utɛnańnɛ, ò fùa, akũ vĩna ń kũ ò yã pì gbɛkaa. \s1 Denla yã \r (Mat 18:1-5, Maa 9:33-37) \p \v 46 Akũ ò fùtɛ kũ lɛ́kpakↄ̃ao denakↄ̃la yã musu. \v 47 Yesu laasun kũ à kú ń nɛ̀sɛɛ gũn dↄ̃̀, akũ à nɛ́ fíti sɛ̀ à a zɛ̀ a sarɛ, \v 48 à pìńnɛ: Gbɛ̃ kũ à nɛ́ dí taka sì ma ìbakɛ yãi, makũmɛ à ma si. Gbɛ̃ kũ à ma si sↄ̃, ade gbɛ̃ kũ à ma zĩ sìmɛ. Gbɛ̃ kũ à a zĩda dìtɛ kĩana á tɛ́ mɛ́ à gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃ ũ. \s1 Gbɛ̃ kũ adi ibɛrɛ sɛ́ kãáoro bi a gbɛ̃ndomɛ \r (Maa 9:38-40) \p \v 49 Akũ Yuhana pì: Dannɛri, o gbɛ̃ke è, àtɛn tãnanↄ goḿma kũ n tↄ́o, akũ o ginɛ, zaakũ ó gbɛ̃nlo. \v 50 Akũ Yesu pì: Ásun gínɛro, zaakũ gbɛ̃ kũ adi ibɛrɛ sɛ́ kãáoro bi á gbɛ̃ndomɛ. \s1 Samaria bùsu lakutu gina Yesui \p \v 51 Kũ Yesu tana ludambɛ gↄrↄ kà kãni, à mìi pɛ̀ Yurusalɛmua. \v 52 Akũ à gbɛ̃nↄ gbàrɛ ò dòárɛ arɛ, akũ ò gɛ̀ɛ ò gɛ̃̀ Samaria bùsu lakutu ke gũn de ò soru kɛnɛ. \v 53 Akũ lakutude pìnↄ gì a síi kũ à mìi pɛ̀ Yurusalɛmua yãi. \v 54 Kũ a ìba kenↄ Yamisi kũ Yuhanao è lɛ, ò pì: Dikiri, ń ye ò pi tɛ́ bo ludambɛ à su à ń kakatɛn yá? \v 55 Akũ Yesu lìtɛ à kpã̀kɛ̃ńyĩ. \v 56 Akũ òtɛn gɛ́ lakutu pãndea. \s1 Tɛna Yesui \r (Mat 8:19-22) \p \v 57 Kũ ò tɛ́ zɛ́n, gↄ̃gbɛ̃ ke sù à pì Yesunɛ: Gu kũ ntɛn gɛ́n pínki, manigↄ̃ tɛ́nyĩ. \v 58 Yesu pìnɛ: Gbɛ̃gbonnↄ ń tò vĩ, bãnↄ ń sà vĩ. Bisãsiri Nɛ́ sↄ̃ à ĩampaki vĩro. \v 59 Yesu pì gbɛ̃ pãndenɛ: Ǹ mↄ́ ǹ tɛ́mai. Akũ gbɛ̃ pìi pì: Dikiri, ǹ tó ari ma de gɛ̀ɛ kpágui gĩa. \v 60 Yesu pìnɛ: Ǹ tó gɛ̀nↄ ń gɛ̀nↄ vĩ. Mↄkↄ̃n sↄ̃, ǹ gɛ́ kpata kũ à bò Luda kĩnaa yã waazi kɛ. \v 61 Gbɛ̃ pãnde pì dↄ: Manigↄ̃ tɛ́nyĩ Dikiri, ama ǹ tó mà gɛ́ lɛ́ za ma bedenↄa gĩa. \v 62 Yesu pìnɛ: Gbɛ̃ kũ swakure na a ↄĩ, tó àtɛn kpɛ gwa, ade dí kↄ̃ sɛ́ kũ kpata kũ à bò Luda kĩnaaoro. \c 10 \s1 Gbɛ̃nↄn baaakↄ̃ akuri awɛɛplanↄ zĩnaa \r (Mat 11:20-27, 13:16-17) \p \v 1 Abire gbɛra Dikiri gbɛ̃nↄn baaakↄ̃ akuri awɛɛpla pãndenↄ dìtɛ, akũ à ń zĩ gbɛ̃nↄn plapla ò doárɛ arɛ wɛ̃tɛ kũ gu kũ á ye à gɛ́nnↄo pínki. \v 2 À pìńnɛ: Pↄ́kɛ̃na zↄ̃kↄ̃, ama a zĩkɛrinↄn dasiro. À wɛ́ kɛ Buradea de à zĩkɛrinↄ gbarɛ ò a pↄ́ kɛkɛ. \v 3 À da zɛ́n. Matɛni á zĩ lán sãnɛ bↄ̀rↄnↄ bà lɛwannanↄ tɛ́mɛ! \v 4 Ásun ↄgↄsↄ̃nↄ sɛ́ro ke bↄ̀kↄlokona ke kyatenↄ. Ásun zɛ zɛ́n à fↄ kpá gbɛ̃kearo. \v 5 Ɔn kũ a gɛ̃n pínki à pi gĩa Luda ↄn pì gba aafia. \v 6 Tó aafiade kú gwe, á fↄↄ aafiade ni gↄ̃nɛ. Tó à kú gwe sↄ̃ro, ani ɛra à suáwamɛ. \v 7 Àgↄ̃ kú ↄn pìi gũn, à pↄ́mina ke pↄ́ble kũ ò kpàáwa ble, zaakũ zĩkɛrii kà à a láada le. Ásungↄ̃ kipaki lilin kɛro. \v 8 Wɛ̃tɛ kũ a gɛ̃n akũ ò á sí, à pↄ́ kũ ò sùoárɛ ble. \v 9 À wɛ̃tɛ pì gyãrenↄ werekↄ̃a, à o gbɛ̃nↄnɛ kpata kũ à bò Luda kĩnaa kà kãni kũńwo. \v 10 Tó a gɛ̃ wɛ̃tɛ gũn, tó odi á sí sↄ̃ro, à bↄtɛ gãnulɛa à pi: \v 11 Bee á wɛ̃tɛ lukutɛ̃ kũ à kpà ó gbála se, o wàra á tona kũ Ludaoo sèeda ũ. Àgↄ̃ dↄ̃ sãnsãn kũ kpata kũ à bò Luda kĩnaa kà kãni. \v 12 Matɛn oárɛ, yãkpatɛkɛgↄrↄ zĩ wɛ́tãmma kũ Sↄdↄmudenↄ ni le nigↄ̃ sã̀na de wɛ̃tɛpidenↄ pↄ́la. \p \v 13 Waiyoo Kↄrazĩdenↄ! Waiyoo Bɛtɛsaidadenↄ! Tó ma daboyã kũ ma kɛ̀ á tɛ́nↄ kɛ̀ Taya kũ Sidↄ̃o yã, de wɛ̃tɛpidenↄ uta kasanↄ dàda, ò vùtɛ tuburaa à gìi kɛ̀ nɛ̀sɛlitɛnaa sèeda ũ. \v 14 Yãkpatɛkɛ-gↄrↄ zĩ á wɛ́tãmma nigↄ̃ de Tayadenↄ kũ Sidↄ̃denↄ pↄ́la. \v 15 Á Kapɛnamudenↄ sↄ̃, áni gbã à zↄ̃ Ludaan yá? Oni ↄ sↄ̃ái ari gyãwãn. \p \v 16 Akũ Yesu pì a ìbanↄnɛ: Gbɛ̃ kũ à á yã mà ma yã màmɛ. Gbɛ̃ kũ à gìái gìmaimɛ. Gbɛ̃ kũ à gìmai sↄ̃, ade gì gbɛ̃ kũ à ma zĩimɛ. \p \v 17 Gbɛ̃nↄn baaakↄ̃ akuri awɛɛpla pìnↄ gɛ̀ɛ, akũ ò ɛ̀ra ò sù kũ pↄnnao ò pì: Dikiri, bee tãnanↄ mìi nàtɛwɛrɛ n tↄ́ yãi. \v 18 Yesu pìńnɛ: Ma Setan è à lɛ̀tɛ bona ludambɛ lán legũpinaa bà. \v 19 Ma á gbá zɛ́ à táa o mlɛ̃̀nↄ kũ fínↄ kũ á ibɛrɛ gbãna pínkinↄa, pↄ́ke ni á kĩnnaro. \v 20 Bee kũ abireo ásun pↄnna kɛ kũ mì kũ tãnanↄ dì natɛárɛoro. À pↄnna kɛ kũ á tↄ́ kú takadan ludambɛ yãi. \p \v 21 Zĩ birea Luda Nini Yesu pↄ kɛ̀ nna manamana à pì: Baa, musu kũ zĩtɛo Dikiri, ma n sáabu kɛ̀, kũ n yã birenↄ ùtɛ yãdↄ̃rinↄnɛ kũ ↄ̃ndↄ̃rinↄ n boo kyódↄ̃risarinↄnɛ. Lɛmɛ, Baa, zaakũ n pↄyenyĩnaamɛ. \v 22 Ma De pↄ́ sĩnda pínki nàmɛnɛ ma ↄĩ. Gbɛ̃ke Luda Nɛ́ dↄ̃ro, tó adi kɛ De Luda baasiro. Gbɛ̃ke De Luda dↄ̃ro, tó adi kɛ a Nɛ́ kũ gbɛ̃ kũ Nɛ́ pì yei à mↄńnɛnↄ baasiro. \p \v 23 Akũ Yesu arɛ dↄ̀ a ìbanↄa ńtɛ̃nɛ, à pìńnɛ: Arubarikadenↄmɛ á ũ pↄ́ kũ átɛn e kũ wɛ́o yãi. \v 24 Matɛn oárɛ, annabinↄ kũ kínanↄn kun yã dasi, ò ye ò pↄ́ kũ átɛn enↄ e, odi ero, ò ye ò yã kũ átɛn manↄ ma, odi maro. \s1 Samaria bùsu gbɛ̃ mana \p \v 25 Dokadↄ̃ri ke fùtɛ de à Yesu yↄ̃ à gwa à pì: Dannɛri, deran mani kɛ nà mà wɛ̃̀ndi kũ àdi lákaro lee? \v 26 Yesu pìnɛ: Deran ò kɛ̃̀ doka takadan nàa? N a kyó kɛ̀ n mà deramɛɛ? \v 27 Gbɛ̃ pìi wèa à pì: Ǹgↄ̃ ye Dikiri n Ludai kũ nɛ̀sɛɛo mɛ̀n do kũ n ninio pínki kũ n laasunnwo pínki n gbãna lɛ́n, n swɛ̃̀ gↄ̃ kúa, abire gbɛra ǹgↄ̃ ye n gbɛ̃dakei lán n zĩda wɛ̃̀ndii bà. \v 28 Yesu pìnɛ: N we mana. Ǹgↄ̃ kɛ lɛ, ĩnigↄ̃ kun. \v 29 Gbɛ̃ pì ye à yã nna kpá a zĩdaa, akũ à Yesu là à pì: Dín ma gbɛ̃dake ũu? \p \v 30 Akũ Yesu pìnɛ: Gbɛ̃ke mɛ́ à bò Yurusalɛmu àtɛn gɛ́ Yɛriko, akũ kpãni kàsaranↄ zɛ́ zↄ̃̀nɛ. Ò a pↄ́kasanↄ sìa, ò a gbɛ̃̀ búgubugu ari à kà gana. Akũ ò a tòn ò gɛ̃̀ zɛ́la. \v 31 À sù à lè sa'ori ke zɛ́ dokↄ̃nↄ pìi sɛ̀. Kũ à a è, akũ à pã̀nɛ à gɛ̃̀tɛ. \v 32 Lɛmɛ dↄ kũ Levi buri ke kà gu pìn, à a è, akũ à pã̀nɛ à gɛ̃̀tɛ. \v 33 Ama Samaria bùsu gbɛ̃ke tɛ́ zɛ́ pìn. Kũ à sù à a è, akũ à kɛ̀nɛ wɛ̃nda. \v 34 À nài, à ɛzɛ màma gu kũ à kĩ̀nnanↄa kũ nísio kũ sèwɛ̃o, à pↄ́ yĩ̀yĩa. Akũ à a sɛ̀ à dì a zaaki kpɛ, à gɛ̀ɛ kãao nibↄnↄ kipakia, gu kũ à a gwàn. \v 35 Kũ gu dↄ̀, akũ à andurufu ↄgↄ bò mɛ̀n pla à kpà kipakide pìia à pì: Ǹ a gwamɛnɛ. Tó n ↄgↄ dɛ̀ de adila a musu, mani fĩna bonnɛ, tó ma su. \p \v 36 Tↄ̀! Gbɛ̃nↄn aakↄ̃ pìnↄ tɛ́ dín ntɛn da gbɛ̃ kũ kpãninↄ dàalɛ pì gbɛ̃dake ũu? \v 37 Dokadↄ̃rii pìi wèa à pì: Gbɛ̃ kũ à a wɛ̃nda dↄ̃̀mɛ. Akũ Yesu pìnɛ: Ǹ gɛ́ ǹ kɛ lɛ se. \s1 Yesu kunna Maata kũ Mariamao bɛa \p \v 38 Gↄrↄ kũ Yesu kũ a ìbanↄn tɛ́ zɛ́n, ò kà wɛ̃tɛ gũn, akũ nↄgbɛ̃ kũ òdi pinɛ Maata Yesu sì a bɛa. \v 39 À dakũna vĩ, òdi a sísi Mariama, à vùtɛ Dikiri gbá sarɛ, àtɛni a yã ma. \v 40 Kĩni zĩ kɛ̀ Maataa dasi, akũ à sù Yesu kĩnaa à pì: Dikiri, kũ ma dakũna ma to zĩ gũn mado, adi kɛnnɛ yãke ũroo? Ǹ onɛ à kpámai. \v 41 Akũ Dikiri wèa à pì: Maata, Maata, ntɛn damu kɛ dasi, ntɛn wari dↄ n zĩdaa kũ yãnↄo dasi. \v 42 Yã mɛ̀n do mɛ́ à zɛ́ vĩ. Mariama baka mana sɛ̀, oni síaro. \c 11 \s1 Aduakɛnaa \r (Mat 6:9-15, 7:7-11) \p \v 1 Zĩkea Yesu tɛn adua kɛ gukea. Kũ à làka, a ìba ke pìnɛ: Dikiri, ǹ aduakɛnaa dadawɛrɛ, lákũ Yahaya dà a ìbanↄnɛ nà. \v 2 Akũ à pìńnɛ: Tó átɛn adua kɛ, àgↄ̃ pi: \q1 Baa, ǹ tó ògↄ̃ dↄ̃ kũ n tↄ́ adona. \q1 Ǹ tó kpata kũ à bò n kĩnaa bo gupuraa. \q1 \v 3 Ǹ ó gba pↄ́ kũ ónigↄ̃ ble lákũ gu dìgↄ̃ dↄ nà. \q1 \v 4 Ǹ ó durunnanↄ kɛ̃wá, \q1 zaakũ odì kɛ̃ gbɛ̃ kũ ò durunna kɛ̀wɛrɛnↄnɛ ń pínki. \q1 Ǹsun tó ò fu yↄ̃ogwanaaaro. \m \v 5 Akũ à pìńnɛ: Ò pì á gbɛ̃ke mɛ́ à gbɛ̃nna vĩ, akũ à gɛ̀ɛ a kĩnaa lizãndo à pìnɛ: Ma su n kĩnaamɛ, ǹ burodi sãkãmɛnɛ mɛ̀n aakↄ̃. \v 6 Nibↄↄ kìpama tera dí, má pↄ́ke vĩ mà kpáaro. \v 7 Akũ a gbɛ̃nna pìi wèa zaa kpɛ́ gũn à pì: Ǹsun wari dↄmaro, ma gbàa tà kↄ̀. Ma gɛ̃ kpɛ́n kũ ma nɛ́nↄ, mani fↄ̃ mà futɛ mà pↄ́ke kpámmaro. \v 8 Matɛn oárɛ, bee tó adi futɛ à kpàa gbɛ̃nnakɛ yãiro, ani futɛ à pↄ́ kũ à yei kpáa, kũ à zɛ̀i dãndãn yãi. \v 9 Makũ sↄ̃ matɛn oárɛ, à wɛ́ kɛ, Luda ni kpááwa. À wɛtɛ, áni le. À gbà lɛ́, Luda ni wɛ̃árɛ. \v 10 Zaakũ gbɛ̃ kũ à wɛ́ kɛ̀ɛn òdi kpáa, gbɛ̃ kũ à wɛ̀tɛ sↄ̃ àdi le, gbɛ̃ kũ à gbàa lɛ̀ɛn oni wɛ̃nɛ. \v 11 Ákↄ̃nↄ kũ á nɛ́nↄ vĩ, tó á nɛ́ kpↄ̀ wɛ́ kɛ̀áwa, á dí mɛ́ ani mlɛ̃̀ sɛ́ à kpáaa? \v 12 Ke tó à nɛ́ konɛgbĩni wɛ́ kɛ̀áwa, á dí mɛ́ ani fí sɛ́ à kpáaa? \v 13 Bee kũ á vãnikɛo á pↄ mana kpana á nɛ́nↄa dↄ̃. Oni á De kũ à kú musu Nini kpana gbɛ̃ kũ ò wɛ́ kɛ̀anↄa pↄ́ o dↄ yá? \s1 Tãnagona gbɛ̃nↄa \r (Mat 12:22-30, 43-45, Maa 3:20-27) \p \v 14 Yesu tɛn tãna sãto kpáturuku go gbɛ̃a. Kũ tãna pìi gòa, sãto pìi nà yã'onaaa, akũ yã pìi bò pari sarɛ. \v 15 Akũ ń gbɛ̃kenↄ pì: Àdi tãna goḿma kũ tãnanↄ kína Bɛlɛzɛbubu gbãnaomɛ. \v 16 Akũ gbɛ̃ pãndenↄ a yↄ̃̀ ò gwà, ò a gbɛ̀ka à sèeda ke kɛńnɛ kũ Luda gbãnao. \v 17 Kũ Yesu ń laasun dↄ̃̀, akũ à pìńnɛ: Kpata kũ a gbɛ̃nↄ ibɛrɛɛ sɛ̀ kũ kↄ̃o ni kakatɛ. Ɔn kũ a gbɛ̃nↄ ibɛrɛɛ sɛ̀ kũ kↄ̃o ni gↄ̃ bɛzĩ ũmɛ. \v 18 Tó Setan ibɛrɛɛ sɛ̀ kũ a gbɛ̃nↄo, deran a kpata ni gì kɛɛ? Ma ò lɛ kũ átɛn pi madì tãna goḿma kũ Bɛlɛzɛbubu gbãnao yãimɛ. \v 19 Tó Bɛlɛzɛbubu gbãnan madì tãna gooḿma, á gbɛ̃nↄ dì goḿma kũ dí gbãnaomɛɛ? Lɛmɛ á zĩda gbɛ̃nↄ á ɛ́kɛ bò lɛ. \v 20 Tó ma tãnagoḿmana bi Luda ↄgbɛɛmɛ, àgↄ̃ dↄ̃ kũ kína kũ Luda kàa sù à á lén gwe. \v 21 Tó gↄ̃sa gbãna zĩ̀kabↄnↄ kũna àtɛni a ↄn dãkpão, a aruzɛkɛnↄ dìgↄ̃ aafiaamɛ. \v 22 Ama tó gbɛ̃ kũ a gbãna deala sù à gɛ̃̀i à gbãna mↄ̀nɛ, ani a gↄ̃kɛbↄ kũ à a náani vĩnↄ sɛ́tɛ, ani a aruzɛkɛ kpaatɛtɛńnɛ. \v 23 Gbɛ̃ kũ à kú kũmaoro bò ma kpɛ. Gbɛ̃ kũ àdi pↄ́ kakara kũmaoro dì fãkↄ̃amɛ. \p \v 24 Tó ò tãna gò gbɛ̃a, àdigↄ̃ likara zↄ̃ gukorin àgↄ̃ vutɛki wɛtɛ. Tó adi lero, akũ àdi pi: Mani ɛra mà tá ma bɛ zĩamɛ. \v 25 Tó à kà gwe, àdi le à warana swáswa zɛ́azɛa, \v 26 akũ àdi gɛ́ tãna kũ ń pãsĩ dealanↄ sɛ́tɛ mɛ̀n suppla à su kũńwo, òdi gɛ̃ ò vutɛn. Lɛmɛ ade gwena kpɛkpɛ vãni dìgↄ̃ de a káakupↄla. \s1 Arubarika yã \p \v 27 Kũ Yesu tɛn o lɛ, nↄgbɛ̃ ke pũ̀tã zàa gũn à pì: Nↄgbɛ̃ kũ à n i à yↄ̃ kpàmma arubarika vĩ. \v 28 Akũ Yesu pì: Oi! Arubarikadenↄn gbɛ̃ kũ ò Luda yã mà ò kũnanↄ ũ. \s1 Sèeda gbɛkana Yesua \r (Mat 12:38-42) \p \v 29 Kũ pari tɛn kara, akũ Yesu pì: Gbãragbɛ̃nↄn zara. Òdi sèeda gbɛkama, ama mani sèeda ke kɛńnɛro, sé Inusa pↄ́. \v 30 Lákũ Inusa de sèeda ũ Ninɛvadenↄnɛ nà, lɛn Bisãsiri Nɛ́ nigↄ̃ de sèeda ũ gbãragbɛ̃nↄnɛ lɛ. \v 31 Yãkpatɛkɛgↄrↄ zĩ gɛ̀nↄmidↄki kpa saraunia ni vu à yã dí gbãragbɛ̃nↄa, zaakũ à bò zaa andunia lɛ́a, à sù Sulemanu ↄ̃ndↄ̃yã ma, akũ gbɛ̃ kũ à de Sulemanula kú la sà. \v 32 Yãkpatɛkɛgↄrↄ zĩ Ninɛvadenↄ ni futɛ ò yã da gbãragbɛ̃nↄla, zaakũ kũ Ninɛvadenↄ Inusa waazi mà ò nɛ̀sɛɛ lìtɛ, akũ gbɛ̃ kũ à zↄ̃kↄ̃ de Inusala kú la sà. \s1 Wɛ́mɛ mɛ̀ fitila ũ \r (Mat 5:15, 6:22-23) \p \v 33 Òdi fitila na ò ditɛ gukpado ke ò gbaka kútɛaro. Òdi di a dibↄↄ musumɛ, de gbɛ̃ kũ òtɛn gɛ̃nↄ gupura e yãi. \v 34 N wɛ́mɛ n mɛ̀ fitila ũ. Tó n wɛ́ aafia, n mɛ̀ pínki nigↄ̃ gupura ũ. Tó n wɛ́ gbãnaro sↄ̃, n mɛ̀ pínki nigↄ̃ gusira ũ. \v 35 Abire yã mɛ́ à tò, ǹ laakari kɛ, de gupura kũ ntɛn da ń vĩ súngↄ̃ de gusira ũro. \v 36 Tó n mɛ̀ pínki gupura vĩ, a ke kú gusira gũnlo, anigↄ̃ gu pura kũ swáswa lándↄ̃ fitila'i dↄmma bà. \s1 Yesu ludayãdannɛrinↄ kũ Farisinↄ bobona ń dàn \r (Mat 23:1-36, Maa 12:38-40, Luk 20:45-47) \p \v 37 Kũ Dikiri yã ò à làka, akũ Farisi ke a sìsi à mↄ́ à pↄ́ ble kãao, akũ à gɛ̃̀ à vùtɛ. \v 38 Kũ Farisi pìi è adi ↄ da ín gbasa ò pↄ́ blero, à bò a sarɛ. \v 39 Akũ Dikiri pìnɛ: Ákↄ̃nↄ Farisinↄ adì gbãsĩ bo tokonↄ kpɛ kũ tanↄ, ama wãkũ kũ yãvãnikɛnaao mɛ́ à á nɛ̀sɛɛ pà. \v 40 Yↄ̃nkↄnↄ! Luda kũ à pↄ́ kpɛ kɛ̀ mɛ́ à a gũn kɛ̀ seroo? \v 41 À pↄ́ kũ à kú á tanↄ gũn dã wɛ̃ndadenↄnɛ, á ta pìnↄ ni gↄ̃árɛ gbãsĩ sari. \p \v 42 Waiyoo ákↄ̃nↄ Farisinↄ! Adì tofenↄ tↄkↄtɛdo kũ kpè'akão kũ dò pↄ́nↄ pínki kuride kpá Ludaa, akũ adì pã kpá yãzɛdei kũ yena Ludaiio. Yã birenↄ mɛ́ à de àgↄ̃ kũna pãkpana a kparanↄi sari. \v 43 Waiyoo ákↄ̃nↄ Farisinↄ! Adìgↄ̃ ye à vutɛ aduakɛkpɛ vutɛki mananↄn, adìgↄ̃ ye ògↄ̃ fↄ kpákpaáwa ɛtɛnↄn. \v 44 Waiyoo ákↄ̃nↄ! Á de lán mira kũ òdigↄ̃ táa oa a yãdↄ̃naa sari bàmɛ. \p \v 45 Akũ dokadↄ̃ri ke pìnɛ: Dannɛri, tó n ò lɛ, ntɛni ó sↄ̃sↄ̃mɛ se. \v 46 Yesu pì: Waiyoo ákↄ̃nↄ dokadↄ̃rinↄ sↄ̃! Adì gbɛ̃nↄ da asosɛna zĩ'ũn, akũ adì ↄ daḿma kũ a sɛnaaoro, bee ↄnɛɛ. Waiyoo ákↄ̃nↄ! \v 47 Adì pↄ́ bo annabi kũ á dizinↄ ń dɛdɛnↄ miranↄa ń yã dↄngu yãi. \v 48 Lɛmɛ a sì kũ a zɛ kũ á dizinↄ yãkɛnanↄomɛ. Ò annabinↄ dɛ̀dɛ, akũ adì pↄ́ bo ń miranↄa. \v 49 Abire yãi Luda wɛ́zɛ̃ gũn à pì, áni annabinↄ kũ zĩ̀rinↄ zĩáwa. Áni ń gbɛ̃kenↄ dɛdɛ, áni wɛ́ tã ń gbɛ̃kenↄa. \v 50 Lɛmɛ annabi kũ ò ń dɛdɛ zaa andunia naanagↄrↄ ari gbãranↄ yã ni wí teradenↄ musu lɛ, \v 51 sɛna zaa Habila dɛna ari à gɛ̀ɛ pɛ́ Zakari kũ ò a dɛ̀ sa'oki kũ Luda kpɛ́o daguraa. Ee, matɛn oárɛ, yã birenↄ pínki ni wí teradenↄ musumɛ. \v 52 Waiyoo ákↄ̃nↄ dokadↄ̃rinↄ! A dↄ̃naa gbà mↄ̀nɛ wòto. Ádi gɛ̃ a gũnlo, akũ a kpa gbɛ̃ kũ ò ye ò gɛ̃ a gũnnↄnɛ. \v 53 Kũ Yesu bò gwe, ludayãdannɛrinↄ kũ Farisinↄ nàkaraa gbãngbãn, òtɛn yã lalaa dasi, \v 54 òtɛni a kpákpa, de ò a kũ yã kũ àtɛn o gũn. \c 12 \s1 Laakarikɛna Farisinↄ manafikii \r (Mat 10:26-27) \p \v 1 Gↄrↄ birea gbɛ̃nↄ kàkarai, ò ń lɛ́ dↄ̃ro, ari òtɛn gɛ̀sɛ pɛ́tɛpɛtɛkↄ̃a, akũ à yã ò a ìbanↄnɛ gĩa à pì: À laakari kɛ Farisinↄ lùbɛnɛɛi. Àkũmɛ ń manafiki ũ. \v 2 Pↄ́ke kun utɛna kũ ani bo gupuraaro. Asiriyã ke kun kũ oni gí dↄ̃iro. \v 3 Lɛmɛ dↄ yã kũ a ò gusiran, oni ma gupuraa, asiriyã kũ a ò kↄ̃ sãn kpɛ́ tú, oni a kpàkpa kɛ gãnu arɛ. \s1 Zɛna kũ Yesuo gbɛ̃nↄ arɛ \r (Mat 10:19-20, 28-33, 12:32) \p \v 4 Ma gbɛ̃nnanↄ, matɛn oárɛ, gbɛ̃ kũ oni mɛ̀ kakatɛ a gbɛra oni fↄ̃ ò yãke kɛárɛ doronↄ, àsun vĩna kɛńnɛro. \v 5 Mani gbɛ̃ kũ à de à vĩna kɛnɛ oárɛ. À vĩna kɛ Ludanɛ kũ à gbãna vĩ à á zu tɛ́ gũn mɛ̀kaatɛnaa gbɛra. Ee, matɛn oárɛ, à vĩna kɛnɛ. \v 6 Òdi bãntoro mɛ̀n sↄↄro yía kↄbↄ plaroo? Ama bee ń ke yã dì sã Ludanlo. \v 7 Bee á mìkãnↄ, à a lɛ́ dↄ̃. Ásun vĩna kɛro, á bɛ̀ɛrɛ de bãntoro dasinↄla. \p \v 8 Matɛn oárɛ, gbɛ̃ kũ à zɛ̀ kũmao gbɛ̃nↄ arɛ, Bisãsiri Nɛ́ ni zɛ kãao Luda malaikanↄ arɛ. \v 9 Gbɛ̃ kũ à ledi kpàmai gbɛ̃nↄ arɛ sↄ̃, mani ledi kpái Luda malaikanↄ arɛ. \v 10 Tó gbɛ̃ Bisãsiri Nɛ́ vãni bò, Luda ni a kɛ̃. Ama tó gbɛ̃ Luda Nini tↄ́ vãni sì, ani kɛ̃nɛro. \v 11 Tó òtɛn gɛ́ kãáo yãkpatɛkɛkia aduakɛkpɛn ke kínanↄ kũ gbãnadenↄ arɛ, àsun á zĩda bona damu kɛro ke yã kũ áni o, \v 12 zaakũ Luda Nini mɛ́ ani yã kũ à de à o daárɛ zĩ birea. \s1 Ɔgↄde \r (Mat 6:19-34) \p \v 13 Zàa gũn gbɛ̃ke pì Yesunɛ: Dannɛri, ǹ o ma vĩ̀ninɛ à ma baka kpáma ó túbi gũn. \v 14 Akũ à wèa à pì: Ma gbɛ̃, dí mɛ́ à ma ditɛ á yãkpatɛkɛri ke á yãgↄ̃gↄ̃ri ũu? \v 15 Akũ à pì gbɛ̃nↄnɛ: Àgↄ̃ á zĩda kũna dↄ̃. À laakari kɛ pↄ́ sĩnda pínki aniapãsĩkɛnaai, zaakũ aruzɛkɛ bi bisãsiri wɛ̃̀ndinlo, bee tó à fↄ̃̀ àgↄ̃ didikↄ̃a dia. \p \v 16 Akũ à yã lɛ̀kↄ̃ańnɛ à pì: Ɔgↄde mɛ́ à kun a bura pↄ́ble kɛ̀nɛ manamana, \v 17 akũ à laasun lɛ̀ à pì: Bↄ́n mani kɛɛ? Má pↄ́wɛkaki vĩro. \v 18 Akũ à pì: Yã kũ mani kɛn dí: Mani ma pↄ́katɛkinↄ gboro, mani a zↄ̃kↄ̃nↄ bo, mani ma pↄ́wɛ kán pínki kũ ma aruzɛkɛnↄ. \v 19 Mani pi ma zĩdanɛ: Gbɛ̃, n gĩnakɛ ń pↄ́ mana vĩ zↄ̃kↄ̃, kũ ani ká kũnwo wɛ̃̀ ũgbangbaa? Ǹ kámma bo, ǹ pↄ ble, ǹ í mi, ǹ pↄnna kɛ. \v 20 Akũ Luda pìnɛ: Yↄ̃nkↄ, gwãaniala mani n wɛ̃̀ndi gbɛkamma. Soru kũ n kɛ̀ ni gↄ̃ dí pↄ́ ũmɛɛ? \v 21 Lɛmɛ gbɛ̃ kũ à aruzɛkɛ tↄ̃̀kↄ̃ai, ama à de ↄgↄde ũ Ludanɛro yã de lɛ. \s1 Ludanaanikɛnaa \r (Mat 6:19-21, 25-34) \p \v 22 Akũ à pì a ìbanↄnɛ: Abire yãi matɛn oárɛ, àsun á wɛ̃̀ndi damu à pi bↄ́n óni blero, àsun á mɛ̀ damu kɛ à pi bↄ́n óni daro. \v 23 Wɛ̃̀ndi de pↄ́blela. Mɛ̀ de pↄ́kasala. \v 24 À kãakãannanↄ gwa. Òdi pↄ́ tↄ̃ro, òdi pↄ́ kɛ̃ro, ò dↄ̃̀ ke gbàsↄ vĩro, bee kũ abireo Luda dì ń gwa. Á bɛ̀ɛrɛ vĩ manamana de bãnↄla fá! \v 25 Á tɛ́, dí mɛ́ ani fↄ̃ à a wɛ̃̀ndi gbã̀na kara, bee gↄrↄ do, a damukɛnaa gũnn? \v 26 Tó áni yã fíti dí fↄ̃ro, bↄ́yãi átɛn yã kparanↄ damu kɛɛ? \v 27 À lávunↄ gwa sɛ̃̀n lákũ ò de nà. Òdi zĩ kɛro, òdi buu tãro, ama matɛn oárɛ bee Sulemanu kũ a aruzɛkɛo, adi uta da a mana kà ń ke ũro. \v 28 Sɛ̃̀la kũ à kun gbãra ani tɛ́ kũ zia, lákũ Luda dì pↄ́ nai lɛ nà, oni ákↄ̃nↄ ludanaanikĩanadenↄ pↄ́ o dↄ yá? \v 29 Ásun tó pↄ́ kũ áni ble ke pↄ́ kũ áni mi yã doárɛ arɛro. Ásun a damu kɛro. \v 30 Andunia dí burinↄn pↄ́ pìnↄ pínki yã dì dↄńnɛ arɛ, á De sↄ̃ à dↄ̃ kũ pↄ́ pìnↄ kↄ̃ sì kãáo. \v 31 À tó kpata kũ à bò a kĩnaa yã doárɛ arɛ, ani pↄ́ pìnↄ karaárɛ. \v 32 Ma kpàsa fíti gbɛ̃nↄ, àsun vĩna kɛro, zaakũ á De pↄyenyĩnaamɛ à á kpá kpataa pìn. \v 33 À pↄ́ kũ á vĩnↄ yá, à takasidenↄ gba a ↄgↄ. À ↄgↄsↄ̃nↄ kũ àdi zĩ kũro zↄ̃, ludambɛ aruzɛkɛ kũ àdi lákaro káki ũ, kũ kpãni dì nairo, kↄ̀kↄ sↄ̃ àdi a yakaro. \v 34 Zaakũ gu kũ á aruzɛkɛ kún, gwen á laakari nigↄ̃ kun se. \s1 Zĩkɛri náanide laakaride \r (Mat 24:45-51) \p \v 35 Àgↄ̃ kú soru gũn, à tó á fitila gↄ̃ nana. \v 36 Àgↄ̃ de lán gbɛ̃ kũ òtɛni ń dikiri suna dã à su kũ nↄsɛ pↄnnakɛnaao bà, de gↄrↄ kũ à sù à gbàa lɛ̀, oni zɛ́ wɛ̃nɛ gↄ̃̀nↄ. \v 37 Arubarikadenↄn zĩkɛri kũ ń dikiri ni ń le bɛ̃nɛ a sugↄrↄanↄ ũ. Yãpuran matɛn oárɛ, dikirii pì ni a pↄ́nↄ kɛkɛ à yĩ, ani ń vutɛ, ani pↄ́ble kakarańnɛ. \v 38 Bee tó à sù lizãndo ke kↄnkↄkↄnkↄ, tó à ń lé lɛ, arubarikadenↄmɛ á ũ. \v 39 Àgↄ̃ yã dí dↄ̃. Tó bede gↄrↄ zaka kũ kpãni ni suawa dↄ̃̀ yã, de ani tó à a kpɛ́ fↄ̃ro. \v 40 Ákↄ̃nↄ sↄ̃, àgↄ̃ kú kũ soruo, zaakũ Bisãsiri Nɛ́ ni su gↄrↄ zaka kũ á wɛ́ dↄiro. \p \v 41 Pita pì: Dikiri, ó yãin n yã pìi lɛ̀kↄ̃a yá, ke gbɛ̃ sĩnda pínki yãimɛ? \v 42 Dikiri pì: Dín bɛgwari náanide laakaride kũ a dikiri dì a zĩkɛrinↄ nanɛ a ↄĩ, à pↄ́ble kpáḿma a gↄrↄa ũu? \v 43 Arubarikadenↄn zĩkɛri kũ a dikiri a lè, àtɛn kɛ lɛ a sugↄrↄa ũ. \v 44 Yãpuran matɛn oárɛ, ani a aruzɛkɛ sĩnda pínki nanɛ a ↄĩmɛ. \v 45 Ama tó zĩkɛrii pìi pì a nɛ̀sɛɛ gũn, a dikiri suna tɛn gì kɛ sↄ̃, akũ à nà a zĩkɛri dakenↄ gbɛ̃gbɛ̃naaa, gↄ̃gbɛ̃nↄ kũ nↄgbɛ̃nↄ, àtɛn sãnkara pↄ́ ble, àtɛn wɛ̃dɛ kɛ, \v 46 a dikiri ni su gↄrↄ kũ a wɛ́ dↄiroamɛ, gↄrↄ zaka kũ à dↄ̃roa, ani a zↄ̃zↄ̃kↄ̃rɛ à a baka da kũ kifirinↄ. \p \v 47 Zĩkɛri kũ à a dikiri pↄyenyĩna dↄ̃, akũ adi soru kɛ à a pↄyeinaa kɛ̀ro, oni a gbɛ̃ búgubugu. \v 48 Zĩkɛri kũ à a dikiri pↄyenyĩna dↄ̃ro, akũ à yã kũ à de ò a gbɛ̃ kɛ̀ sↄ̃, oni a gbɛ̃ fítimɛ. Gbɛ̃ kũ Luda a gbà zↄ̃kↄ̃ Luda ni wɛtɛa zↄ̃kↄ̃. Gbɛ̃ kũ Luda pↄ́ nànɛ a ↄĩ zↄ̃kↄ̃, ani gbɛkaa deńla. \s1 Kɛ̃kɛ̃kↄ̃ana Yesu yãi \r (Mat 10:34-36) \p \v 49 Tɛ́n ma su na anduniaa, mádi gii tɛ́ pì gↄ̃ kũ se teraro. \v 50 Má wɛ́tãmma vĩ kũ mani gɛ̃n. Má kú laasun zↄ̃kↄ̃ↄ gũn ari à gɛ́ lákao. \v 51 Átɛn da ma su de gbɛ̃nↄ gↄ̃ nna kũ kↄ̃o andunia gũnn yá? Oi! Matɛn oárɛ, kɛ̃kɛ̃kↄ̃ana yãin ma su. \v 52 Zaa tera ↄn kũ gbɛ̃nↄn sↄↄronↄn kún, oni kↄ̃ kpaatɛtɛ. Gbɛ̃nↄn aakↄ̃nↄ ni bo gbɛ̃nↄn planↄ kpɛ, gbɛ̃nↄn planↄ ni bo gbɛ̃nↄn aakↄ̃nↄ kpɛ. \v 53 De ni bo a nɛ́gↄ̃gbɛ̃ kpɛ, nɛ́gↄ̃gbɛ̃ ni bo a de kpɛ. Da ni bo a nɛ́nↄgbɛ̃ kpɛ, nɛ́nↄgbɛ̃ ni bo a da kpɛ. Zã da ni bo nↄzãre kpɛ, nↄzãre ni bo a zã da kpɛ. \s1 Gↄrↄ díkĩna yáasi dↄ̃naa \r (Mat 6:2-3) \p \v 54 Yesu pì gbɛ̃nↄnɛ: Tó a è legũ tɛn sisi ifãlɛtɛ kpa, áni pi gↄ̃̀nↄ, legũ ni ma, akũ àdi kɛ lɛ. \v 55 Tó a è ĩa tɛn bo gɛ̀nↄmidↄki kpa, áni pi, gu ni wã, akũsↄ̃ àdi wã. \v 56 Manafikidenↄ! Á zĩtɛ kũ musuo wɛ́ dↄ̃kↄ̃i, akũ á gↄrↄ dí yáasi dↄ̃ sↄ̃ro bi? \s1 Gaafara wɛtɛnaa \r (Mat 5:25-26) \p \v 57 Bↄ́yãi á yãkɛna a zɛ́a dↄ̃ á zĩdaaroo? \v 58 Tó n ibɛrɛ tɛn gɛ́ kũnwo yãkpatɛkɛkia, ǹ kokari kɛ de à gaafara kɛnnɛ zaa zɛ́n, de àsun n gátɛ à gɛ́ kũnwo yãkpatɛkɛri kĩnaaro yãi. Tó ńdi kɛ lɛro, yãkpatɛkɛrii pì ni n kpá dogariia, dogari ni n da kpɛ́siran. \v 59 Matɛn onnɛ, ĩni bo gwero ari ǹ gɛ́ fĩna boo pínki. Bee kↄbↄ ni gↄ̃ tɛ́nyĩro. \c 13 \s1 Nɛ̀sɛlitɛna ke ga \p \v 1 Gↄrↄ birea gbɛ̃kenↄ sù ò Galili gbɛ̃ kũ Pilati ń dɛdɛ à ń aru yã̀katɛ kũ ń sa'obↄ aruonↄ yã ò Yesunɛ. \v 2 Akũ Yesu pìńnɛ: Kũ Galili gbɛ̃ pìnↄ ga de lɛ, átɛn da ń durunna de Galili gbɛ̃ kparanↄ pↄ́lan yá? \v 3 Oi! Matɛn oárɛ, tó ádi nɛ̀sɛ litɛro, á pínki ni ga lán ń bàmɛ. \v 4 Gbɛ̃nↄn baro plansari kũ Siloamu kpɛ́didikↄ̃anaa gbòro à sìḿma ò gàganↄ sↄ̃, átɛn da ń taari de gbɛ̃ kpara kũ ò kú Yurusalɛmunↄ pↄ́lan yá? \v 5 Oi! Matɛn oárɛ, tó ádi nɛ̀sɛ litɛro, á pínki áni ga lán ń bàmɛ. \p \v 6 Akũ à yã dí lɛ̀kↄ̃ańnɛ à pì: Gbɛ̃ke mɛ́ à kaka lí bà a swadakoo gũn, akũ à gɛ̀ɛ a nɛ́ wɛtɛ adi ero. \v 7 Akũ à pì a zĩkɛriinɛ: Ǹ gwa, a wɛ̃̀ aakↄ̃den dí, kũ madì su nɛ́ wɛtɛ kaka lí pìia mádi ero. Ǹ a zↄ̃, óni tó à gu sí pãn yá? \v 8 Akũ zĩkɛrii pìi pìnɛ: Baa, ǹ tó ari ziki dↄ. Mani gu bi mà likai mà taaki kánɛ. \v 9 Ani gí nɛ́ i zikiro. Tó adi nɛ́ iro sà, mani a zↄ̃ mà nɛ. \s1 Nↄgbɛ̃ kↄ̃̀nↄde werekↄ̃anaa \p \v 10 Kámmabogↄrↄ zĩ Yesu tɛn yã dańnɛ aduakɛkpɛn. \v 11 Nↄgbɛ̃ ke kú gwe, tãna a kↄ̃̀nↄ kù à kà wɛ̃̀ baro plansari. Àdigↄ̃ kokonamɛ, àdi fↄ̃ à a zĩda poro bee fítiro. \v 12 Kũ Yesu a è, akũ à a sìsi à pì: Nↄgbɛ̃, n kↄ̃̀nↄkɛ gòmma. \v 13 Akũ à ↄ nàa. Zaa gwe gↄ̃̀nↄ à pòro, akũ à Luda sáabu kpà. \p \v 14 Akũ aduakɛkpɛ gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃ pↄ fɛ̃̀, kũ Yesu a wèrekↄ̃a kámmabogↄrↄ zĩ yãi, akũ à fùtɛ à pì gbɛ̃nↄnɛ: Gↄrↄ suddo mɛ́ à kun kũ òdi zĩ kɛn. Àgↄ̃ su ò á werekↄ̃a gↄrↄ abirenↄa, ama kámmabogↄrↄ zĩ baasi. \v 15 Akũ Dikiri wèa à pì: Manafikidenↄ! Kámmabogↄrↄ zĩ á baadi dì a zù ke zaaki poro a bàdↄkia à gɛ́ í kpáaroo? \v 16 Ibrahĩ buri nↄgbɛ̃ díkĩna sↄ̃, Setan a yĩ̀ wɛ̃̀ baro plansarimɛ. A bàa pìi poronaa kámmabogↄrↄ zĩ zɛ́ vĩroo? \v 17 Kũ à ò lɛ, akũ wé'i a ibɛrɛnↄ kũ̀ ń pínki, ama gbɛ̃nↄ pↄ kɛ̀ nna daboyã kũ àtɛn kɛnↄa pínki. \s1 Yãlɛkↄ̃ana kũ musadi wɛ́o \r (Mat 13:31-32, Maa 4:30-32) \p \v 18 Akũ Yesu pì: Bↄ́n kpata kũ à bò Luda kĩnaa bòkↄ̃aoo? Bↄ́n mani kpákũsũoo? \v 19 À de lán musadi wɛ́ bà, akũ gbɛ̃ sɛ̀ à tↄ̃̀ a karaa gũn. Kũ à bùtɛ, à kɛ̀ lí ũ, akũ bãnↄ sù ò dìdi a gã̀nↄa. \s1 Yãlɛkↄ̃ana kũ lùbɛnɛɛo \r (Mat 13:33) \p \v 20 Akũ à pì dↄ: Bↄ́n mani kpata kũ à bò Luda kĩnaa kpákũsũoo? \v 21 À de lán lùbɛnɛ kũ nↄgbɛ̃ sɛ̀ à kà flawa zaka lɛ́ aakↄ̃ gũn, à yã̀katɛ pínki bà. \s1 Zɛ́lɛ kpakoto \r (Mat 7:13-14, 21-23) \p \v 22 Gↄrↄ kũ Yesu tɛn gɛ́ Yurusalɛmu, àtɛn gɛ̃ wɛ̃tɛnↄ kũ lakutunↄla, àtɛn yã dańnɛ, \v 23 akũ ò a là ò pì: Baa, ase gbɛ̃ kũ oni surabana lenↄn dasiroo? Akũ Yesu pì gbɛ̃nↄnɛ: \v 24 À kokari kɛ à gɛ̃ zɛ́lɛ kpakoto gũn. Matɛn oárɛ, gbɛ̃nↄ ni wɛtɛ ò gɛ̃n dasi, ama oni fↄ̃ro. \v 25 Tó bede fùtɛ à zɛ́ tàta à làka, tó a gↄ̃ bàai, akũ átɛn gbà lɛ́, átɛn pi: Baa, ǹ zɛ́ wɛ̃wɛrɛ, ani oárɛ, á á dↄ̃ gukearo. \v 26 Abire gbɛra tó a pìnɛ à pↄ́ blè kãáo, à í mì kãáo, à yã dàńnɛ á bɛ gãnulɛa, \v 27 ani oárɛ á á dↄ̃ gukearo. À goala á yãvãnikɛrinↄ á pínki. \p \v 28 Tó a Ibrahĩ kũ Isaakuo kũ Yakubuo kũ annabinↄ è pínki kpata kũ à bò Luda kĩnaa gũn, akũ ò á zú bàai, gwen áni ↄ́ↄ dↄn, à ↄ di á mìia. \v 29 Gbɛ̃nↄ ni bo ifãboki kpa kũ ifãlɛtɛ kpao kũ gugbãnduruo kũ gɛ̀nↄmidↄkio, oni su pↄ́ ble kpata kũ à bò Luda kĩnaa gũn. \v 30 Lɛn gbɛ̃ kpɛdenↄ nigↄ̃ gbɛ̃ káakunↄ ũ lɛ, gbɛ̃ káakunↄ nigↄ̃ gbɛ̃ kpɛdenↄ ũ. \s1 Yurusalɛmu yã \r (Mat 23:37-39) \p \v 31 Gↄrↄ birea gↄ̃̀nↄ Farisi kenↄ sù Yesu kĩnaa ò pìnɛ: Ǹ futɛ gu dín, zaakũ Hɛrↄdu ye à n dɛmɛ. \v 32 Akũ à pìńnɛ: À gɛ́ o flɛ̃ pìinɛ, matɛn tãnanↄ goḿma, matɛn gyãrenↄ werekↄ̃a gbãra kũ ziao, a gↄrↄ aakↄ̃de zĩ sↄ̃ mani ma zĩ papa. \v 33 Bee kũ abireo séto mà gɛ́ arɛ gbãra kũ ziao kũ ziandoo, zaakũ adi kũ annabi ga gukearo, sé Yurusalɛmu. \v 34 Yurusalɛmudenↄ, Yurusalɛmudenↄ! Adì annabinↄ dɛdɛ, adì gbɛ̃ kũ Luda ń zĩáwanↄ pápa kũ gbɛ̀ɛo, à ń dɛdɛ. Madìgↄ̃ ye mà á kakaramai gɛ̃̀n baaakↄ̃, lákũ ko dì dɛ̀mbɛrɛ kú a nɛ́nↄla nàmɛ, ama adì weiro. \v 35 Luda ni á kpɛ́ tóárɛ bɛzĩ ũmɛ sà. Matɛn oárɛ, áni ma e doro ari à pi, arubarikaden gbɛ̃ kũ àtɛn su kũ Dikiri tↄ́o ũ. \c 14 \s1 Yesu kunna Farisi ke bɛa \p \v 1 Kámmabogↄrↄ ke zĩ Yesu gɛ̀ɛ pↄ́ ble Farisinↄ gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃ ke bɛa, akũ gbɛ̃ kũ ò kú gwenↄ tɛni a kpákpa. \v 2 Kákagyãkɛri ke kú Yesu arɛ gwe. \v 3 Akũ Yesu dokadↄ̃rinↄ kũ Farisinↄ là à pì: Òdi gbɛ̃ werekↄ̃a kámmabogↄrↄ zĩ yá ke òdi werekↄ̃aro? \v 4 Akũ ò gↄ̃̀ yĩtɛna kítikiti. Akũ Yesu gyãre pìi kũ̀, à a wèrekↄ̃a à a gbàrɛ. \v 5 Akũ à ń lá à pì: Tó á gbɛ̃ke nɛ́ ke zù vĩ à zù lↄ̀gↄn kámmabogↄrↄ zĩ, ani a bo gↄ̃̀nↄroo? \v 6 Odi fↄ̃ ò wèaro. \p \v 7 Yesu è deran gbɛ̃ kũ ò ń sísinↄ tɛn vutɛki mana kũ nà, akũ à yã lɛ̀kↄ̃ańnɛ à pì: \v 8 Tó ò n sisi nↄsɛ pↄ́blea, ǹsun vutɛ vutɛki mana gũnlo. Tó ò gbɛ̃ kũ à zↄ̃kↄ̃ denla sìsi bi! \v 9 Tó á sìsirii sù à pìnnɛ: Ǹ futɛ ǹ vutɛki kpá gbɛ̃ pìia, ĩni futɛ ǹ gɛ́ vutɛ kpɛ kpa kũ wé'iomɛ. \v 10 Tó ò n sisi, ǹgↄ̃ vutɛ kpɛ kpa, de tó n sìsirii sù, ani pinnɛ: Ma gbɛ̃nna, ǹ futɛ ǹ su arɛ la. Abirekũ ni n kɛ bɛ̀ɛrɛde ũ gbɛ̃ kũ á kú lɛɛlɛnↄ arɛ. \v 11 Gbɛ̃ kũ àdi a zĩda karan Luda ni a busa. Gbɛ̃ kũ àdi a zĩda busa sↄ̃, Luda ni a kara. \p \v 12 Akũ Yesu pì a sìsirii pìinɛ: Tó ntɛn gbɛ̃nↄ sísi pↄ́ble fãnantɛ̃ blenaaa ke ↄkↄsi pↄ́, ǹsun n gbɛ̃nnanↄ sísiro ke n vĩ̀ninↄ kũ n dakũnanↄ ke n danɛnↄ ke n ↄgↄde dakenↄ. Tó n kɛ̀ lɛ, oni ɛra ò n sísimɛ se ò fĩna bonnɛ. \v 13 Tó ntɛn gbɛ̃nↄ sísi pↄ́blea, ǹ takasidenↄ sísi kũ kↄ̃̀nↄdenↄ kũ ɛrɛnↄ kũ vĩ̀nanↄ, \v 14 arubarikadenↄmɛ á ũ, zaakũ ò pↄ́ke vĩ ò fĩna boonnɛro. Luda mɛ́ ani fĩna bonnɛ gbɛ̃ mananↄ vugↄrↄa. \s1 Yãlɛkↄ̃ana kũ pↄ́ble dasio \r (Mat 22:1-14) \p \v 15 Kũ gbɛ̃ kũ ò kú lɛɛlɛnↄ doke yã pìi mà, akũ à pì Yesunɛ: Arubarikaden gbɛ̃ kũ ani pↄ́ ble kũ kpata kũ à bò Luda kĩnaa gbɛ̃nↄo ũ. \v 16 Yesu pìnɛ: Gbɛ̃ke mɛ́ à ye à pↄ́ble kɛ, akũ à gbɛ̃nↄ sìsi dasidasi. \v 17 Pↄ́blegↄrↄ zĩ à a zĩkɛrii zĩ̀ à o gbɛ̃ kũ à ń sísinↄnɛ ò su, ò pↄ́ sĩnda pínki soru kɛ̀ ò làka sà. \v 18 Akũ ń baadi tɛn wɛtɛ ò ń kɛ̃. Gbɛ̃ káaku pìnɛ: Ma bú lù, mani gɛ́ gwa. N yã nna, ǹ ma kɛ̃. \v 19 Gbɛ̃ pãnde pì: Ma zù búbabↄnↄ lù mɛ̀n kuri, mani gɛ́ ń gwa. N yã nna, ǹ ma kɛ̃. \v 20 Gbɛ̃ pãnde pì: Ma nↄ sɛ̀ dufumɛ. A yã mɛ́ à tò mani le mà suro. \v 21 Akũ zĩkɛrii pìi ɛ̀ra à tà, à ń lɛ́gbɛɛ ò a dikiriinɛ. Akũ bede pì pↄ fɛ̃̀, à pì a zĩkɛriinɛ: Ǹ gɛ́ wɛ̃tɛ gũn likalika gãnulɛanↄ kũ zɛ́danↄ, ǹ takasidenↄ kũ kↄ̃̀nↄdenↄ kũ vĩ̀nanↄ kũ ɛrɛnↄ kakara ǹ su kũńwo la. \v 22 Abire gbɛra zĩkɛrii pìi sù à pìnɛ: Dikiri, ma yã kũ n òo kɛ̀, ama vutɛki kpɛ́ kun. \v 23 Akũ dikirii pìi pì zĩkɛrii pìinɛ: Ǹ gɛ́ zɛ́nↄ gũn kũ zɛ́ térerenↄ pínki, ǹ gã na gbɛ̃nↄa ò gɛ̃, de ma ↄn pa. \v 24 Matɛn oárɛ, gbɛ̃ kũ ma ń sísi pìnↄ ke ni lɛ́ zↄ̃ ma pↄ́ble pìiaro. \s1 Gↄ̃na Yesu ìba ũ \r (Mat 10:37-38) \p \v 25 Ò tɛ́ zɛ́n kũ Yesuo dasidasi, akũ à lìtɛ à pìńnɛ: \v 26 Tó gbɛ̃ sù ma kĩnaa, akũ à ye a dei demala ke a da ke a nanↄ ke a nɛ́nↄ ke a vĩ̀ninↄ ke a dakũnanↄ ke a zĩda, ani fↄ̃ à kɛ ma ìba ũro. \v 27 Gbɛ̃ kũ adi a lígbãndurukpana sɛ́ àgↄ̃ tɛ́omairo, ade ni fↄ̃ à kɛ ma ìba ũro. \v 28 Tó á gbɛ̃ke ye à kpɛ́didikↄ̃ana bo, ani vutɛ gĩa à a ↄgↄ dↄdↄ à gwa, tó ani fↄ̃ à zĩ pì kɛroo? \v 29 Tó adi kɛ lɛro, akũ à ɛ̃ pɛ̀tɛ, tó adi fↄ̃ à a làkaro, gbɛ̃ kũ à è pínki ni a lalandi kɛ \v 30 ò pi: Gbɛ̃ díkĩna nà kpɛ́bonaaa à fùa à a mì dɛ. \v 31 Ke tó kína ke ye à gɛ́ zĩ̀ ká kũ kína pãndeo, ani vutɛ gĩa à a laasun lɛ́ à gwa, tó a soza gã̀ kurinↄ ni fↄ̃ ò kù kpá soza gã̀ baro kũ òtɛn sunↄaroo? \v 32 Tó à è áni fↄ̃ro, ani zĩ̀rinↄ zĩ, de ò lɛ́dokↄ̃nↄkɛna yã gbɛkaa zaade adi ká kãniro. \v 33 Lɛmɛ dↄ, tó á gbɛ̃ke dí ↄ gbarɛ pↄ́ kũ à vĩnↄi pínkiro, ani fↄ̃ à kɛ ma ìba ũro. \p \v 34 Wisi bi pↄ́ nnamɛ, ama tó a í nna tà, deran oni kɛ nà à gↄ̃ nna dↄↄ? \v 35 À mana zĩtɛ ke zùgbↄ̃katɛkinɛro, òdi kↄ́tɛmɛ. Gbɛ̃ kũ à sã vĩ à yã pì ma. \c 15 \s1 Pↄ́ sãtɛnanↄ \r (Mat 18:12-14) \p \v 1 Bɛ'ↄgↄsirinↄ kũ durunnakɛrinↄ tɛn na Yesui de ò a yã ma ń pínki. \v 2 Akũ Farisinↄ kũ ludayãdannɛrinↄ yãkete kà ò pì: Gbɛ̃ díkĩna dì durunnakɛrinↄ sí à pↄ́ ble kũńwo lɛɛlɛ. \v 3 Akũ Yesu yã díkĩna lɛ̀kↄ̃ańnɛ à pì: \v 4 Ò pì á gbɛ̃ke sã vĩ mɛ̀n basↄↄro, akũ a do sã̀tɛ, àdi a basↄↄro donsari tó sɛ̃̀n à pɛ́tɛ sã kũ à sã̀tɛ pìii ari à gɛ́ leroo? \v 5 Tó à bòa, àdi a sɛ́ à da a gã̀n kũ pↄnnao \v 6 à táo bɛ, à a gbɛ̃nnanↄ kũ a fárandidenↄ sísi à pińnɛ: À pↄnna kɛ kũmao. Ma a sã kũ à sã̀tɛ pìi lè. \v 7 Lɛmɛ dↄ matɛn oárɛ, oni pↄnna kɛ ludambɛ durunnakɛri mɛ̀n do kũ à nɛ̀sɛɛ lìtɛ yã musu de gbɛ̃ mana gbɛ̃nↄn basↄↄro donsari kũ ò nɛ̀sɛlitɛna ni vĩronↄla. \p \v 8 Nↄgbɛ̃ kũ à andurufu ↄgↄwapu vĩ mɛ̀n kuri sↄ̃ bi, tó a mɛ̀n do sã̀tɛ, àdi fitila na à kpɛ́ wara, à wɛtɛ busɛbusɛ ari à gɛ́ leroo? \v 9 Tó à bòa, àdi a gbɛ̃nnanↄ kũ a fárandidenↄ sísi à pińnɛ: À pↄnna kɛ kũmao. Ma a andurufu ↄgↄ kũ à sã̀tɛ pìi lè. \v 10 Lɛmɛ dↄ matɛn oárɛ, Luda malaikanↄ dì pↄnna kɛ durunnakɛri mɛ̀n do kũ à nɛ̀sɛɛ lìtɛ yã musu. \s1 Nɛ́gↄ̃gbɛ̃ kũ à sã̀tɛ \p \v 11 Yesu pì dↄ: Gbɛ̃ke mɛ́ à kun à nɛ́gↄ̃gbɛ̃nↄ vĩ mɛ̀n pla. \v 12 Akũ Sabi pì a denɛ: Baa, ǹ ma baka kũ manigↄ̃ vĩ túbi gũn kpáma. Akũ de pì a aruzɛkɛ kpàatɛtɛńnɛ. \v 13 Adi kɛ gↄrↄ plaro, akũ Sabi a pↄ́nↄ nàkↄ̃a pínki, à tà bùsu pãnden zã̀zã. Gwen à a aruzɛkɛ kàkatɛn pãpãkɛnaa gũn. \v 14 Kũ à pↄ́ kũ à vĩnↄ dɛ̀ pínki, akũ nà gbãna kà bùsuu pìn, akũ à gↄ̃̀ kũ takasio. \v 15 À gɛ̀ɛ à nà bùsuu pì gbɛ̃kei zamalingakɛri ũ, akũ gbɛ̃ pì a gbàrɛ a bura à pↄ́ble kpá alɛdɛnↄa. \v 16 Àdigↄ̃ ye à pↄ́ tɛ̀kɛ kũ alɛdɛnↄ tɛn ble ble à kã, ama òdi pↄ́ke kpáaro. \v 17 Kũ à laakarii sù à pì: Ma de zamalingakɛrinↄn pↄ́ble vĩ dińyĩ, akũ matɛn ga kũ nàao la. \v 18 Mani futɛ mà tá ma de kĩnaa, mani pinɛ: Baa, ma durunna kɛ̀ Ludanɛ kũ mↄkↄ̃nwo, \v 19 mádi ká ò ma sísi n nɛ́ ũ doro. Ǹ ma ditɛ n zamalingakɛrinↄ do ũ. \v 20 Akũ à fùtɛ àtɛn tá a de kĩnaa. Kũ à tɛ́ zã̀ àtɛn su, a de pì a è, akũ à kɛ̀nɛ wɛ̃nda. À bàa sì à gɛ̀ɛ à kùsia, à lɛ́ pɛ̀a. \v 21 Akũ nɛ́ pìi pìnɛ: Baa, ma durunna kɛ̀ Ludanɛ kũ mↄkↄ̃nwo, mádi ká ò ma sísi n nɛ́ ũ doro. \v 22 Akũ de pìi pì a zĩkɛrinↄnɛ: À gɛ́ likalika, à uta zↄ̃kↄ̃ mana kũ à de a kparanↄla sɛ́ à suo à danɛ, à tãnka danɛ, à kyate kpánɛ. \v 23 À zùsanɛ bↄ̀rↄ mɛ̀kpana kũ à dɛ, ò só pↄnnakɛnaa gũn, \v 24 zaakũ ma nɛ́ pìi gà à fùtɛmɛ. À sã̀tɛmɛ, akũ ma a lè. Akũ ò nà pↄnnakɛnaaa. \p \v 25 Woru sↄ̃ à kpɛ́ bura. Kũ àtɛn su à kà kãni kũ bɛo, akũ à bata ũ mà dↄ kũ kↄ̃kↄ̃ kĩnio. \v 26 Akũ à zĩkɛrinↄ do sìsi, à a là bↄ́n òtɛn kɛɛ. \v 27 Akũ à wèa à pì: N dakũna mɛ́ à sù, akũ n de zùsanɛ bↄ̀rↄ mɛ̀kpana dɛ̀, kũ à a lè aafia yãi. \v 28 Akũ Woru pↄ fɛ̃̀, à gì gɛ̃ ↄnnyĩ. Kũ a de bò, à kútɛ kɛ̀nɛ, \v 29 akũ Woru pìi pì a denɛ: É'e! À kà wɛ̃̀ ũgbangba kũ matɛn zĩ kɛnnɛ, mádi gí n yãi zikiro, akũ bee blèkofĩni gokũ ńdi kpáma mà pↄnna kɛo kũ ma gbɛ̃nnanↄoro. \v 30 Kũ n nɛ́ kũ à n aruzɛkɛ kàkatɛ karuanↄnɛ pìi sù, n zùsanɛ bↄ̀rↄ mɛ̀kpanaa dɛ̀nɛ. \v 31 Akũ a de pìnɛ: Ma nɛ́, ń kú kũmao gↄrↄ sĩnda pínki. Pↄ́ kũ má vĩ pínki n pↄ́mɛ. \v 32 À kↄ̃ sìo ò pↄ́ ble kũ pↄnnaomɛ, zaakũ n dakũna pìi gà à fùtɛ. À sã̀tɛmɛ, akũ ò a lè. \c 16 \s1 Aruzɛkɛ náanisari \p \v 1 Yesu pì a ìbanↄnɛ: Ɔgↄde ke mɛ́ à kun à bɛgwarii dìtɛ a zĩkɛrinↄnɛ. Akũ ò sù ò kↄrↄmↄtↄↄ kɛ̀nɛ ò pì, àtɛni a aruzɛkɛ kakatɛ. \v 2 Akũ à a sìsi à pìnɛ: Yã kũ ma mà n musu de deramɛɛ? Ǹ yã kũ ntɛn kɛ n bɛgwanaa gũn babamɛnɛ. Ĩni gↄ̃ de ma bɛgwari ũ doro. \v 3 Akũ bɛgwarii pìi ò a swɛ̃̀ɛ gũn: Ma dikiri tɛni ma bo zĩ gũn, mani kɛ deraa? Akũ dí mani fↄ̃ mà sɛ̃̀ waro, akũ barakɛna demɛnɛ wé'iyã ũ. \v 4 Má dↄ̃ yã kũ mani kɛ de gbɛ̃nↄ ma ditɛ ń bɛa, tó à ma bo zĩn. \v 5 Akũ à a dikiri fĩnadenↄ sìsi dodo, à gbɛ̃ káaku là à pì: Ń ma dikiri fĩna kũna ũgbamɛɛ? \v 6 À pì: Nísi gáruwa lɛ́ basↄↄromɛ. Akũ bɛgwarii pìi pìnɛ: N fĩna takadan la. Ǹ vutɛ ǹ kɛ̃ bupla akuri likalika. \v 7 Akũ à pì gbɛ̃ pãndenɛ: Mↄkↄ̃n sↄ̃, n fĩna ũgbamɛ? Akũ à pì: Ése asasa basↄↄromɛ. Akũ bɛgwarii pìi pìnɛ: N fĩna takadan la, ǹ a kɛ̃ basiikↄ̃mɛ. \v 8 Akũ dikirii pì bɛgwari náanisaride pì sáabu kpà wɛ́zɛ̃ kũ à kɛ̀ yã musu. Zaakũ andunia díkĩna gbɛ̃nↄ wɛ́ zɛ̃na de gupuradenↄla ń kↄ̃ tɛ̃nɛ yãkɛnaa gũn. \p \v 9 Makũ sↄ̃ matɛn oárɛ, à gbɛ̃nnanↄ wɛtɛ kũ andunia aruzɛkɛnↄ, de gↄrↄ kũ à làkaáwa, Luda ni gbãnakɛ kpáái bɛ kũ àdi lákaro gũn. \v 10 Gbɛ̃ kũ à náani vĩ kũ a fítio nigↄ̃ náani vĩ kũ a zↄ̃kↄ̃ↄomɛ se. Gbɛ̃ kũ à náani vĩ kũ a fítioro nigↄ̃ náani vĩ kũ a zↄ̃kↄ̃ↄo sero. \v 11 Tó adi kɛ á náani vĩ kũ andunia aruzɛkɛoro, Luda ni á náani kɛ kũ a yãpuradeo yá? \v 12 Tó adi kɛ á náani vĩ kũ gbɛ̃ pãnde pↄ́nↄro, Luda ni a zĩda pↄ́ kpááwa yá? \v 13 Zĩkɛrii dì fↄ̃ à zↄ̀ ble dikiri mɛ̀n planɛro, zaakũ ani zã gbɛ̃ dogu àgↄ̃ ye gbɛ̃ doi, ke ani na gbɛ̃ doa à gbɛ̃ do gya bo. Áni fↄ̃ àgↄ̃ zↄ̀ ble Ludanɛ kũ ↄgↄo lɛɛlɛro. \s1 Ɔgↄde kũ Lazaruo \p \v 14 Farisinↄ ye ↄgↄi. Kũ ò yã pìi mà pínki, akũ òtɛn lɛ́zuki kɛ Yesua. \v 15 Yesu pìńnɛ: Adì yã nna kpá á zĩdaa bisãsirinↄ kĩnaamɛ, ama Luda á swɛ̃̀ dↄ̃. Yã kũ à zↄ̃kↄ̃ bisãsirinↄnɛn Luda dì a gya bo. \s1 Ɔgↄde kũ Lazaruo \r (Mat 5:31-32, 11:12-13, Maa 10:11-12) \p \v 16 Musa doka kũ annabinↄ takadanↄ kun ari Yahaya gↄrↄa. Zaa gↄrↄ kũ̀a òtɛn kpata kũ à bò Luda kĩnaa baaru kpá, akũ gbɛ̃ sĩnda pínki tɛn wɛtɛ à gɛ̃n kũ gbãnao. \v 17 Ludambɛ kũ zĩtɛo gɛ̃tɛnaa araga de doka pìi wãnzãn fíti gogonala. \v 18 Gbɛ̃ kũ à gì a nanↄi à nↄ pãnde sɛ̀, ade zina kɛ̀mɛ. Gbɛ̃ kũ à nↄ kũ ò gìii sɛ̀ sↄ̃, à zina kɛ̀n gwe. \p \v 19 Gↄ̃gbɛ̃ ↄgↄde ke kun àdi pↄ́kasa mana ↄgↄdenↄ da, àdigↄ̃ pↄnna kɛ nnamanaa gũn gↄrↄ sĩnda pínki. \v 20 Barakɛri kũ òdi pinɛ Lazaru dìgↄ̃ wútɛna a bɛ gãnu gũn, bↄ̀nↄ dↄdↄ a mɛ̀ɛa. \v 21 Àdigↄ̃ pↄ́ble kũ àdi lɛ́tɛ ↄgↄde pì teburu zĩtɛ blena ni dɛ. Gbɛ̃danↄ mɛ́ òdigↄ̃ a bↄ̀ↄ pìnↄ sãsã. \v 22 Barakɛrii pìi gà, akũ malaikanↄ a sɛ̀ ò tà kãao Ibrahĩ kuru. Ɔgↄde pìi gà se, akũ ò a vĩ̀. \v 23 Kunna wɛ́tãmma gũn gyãwãn, kũ à wɛ́ sɛ̀ musu, akũ à Ibrahĩ è zã̀, Lazaru kú a sarɛ. \v 24 Akũ à lɛ́ zùi à pì: Baa Ibrahĩ, ǹ ma wɛ̃nda gwa, ǹ Lazaru zĩ à a ↄnɛ zↄ̃ ía, à mↄ́ à tↄ̃mɛnɛ ma nɛ́nɛa, zaakũ matɛn wãwã ma tɛ́vura díkĩna gũmmɛ. \v 25 Akũ Ibrahĩ pì: Ma nɛ́, ǹ tó nnamana kũ à lìkanyĩ n wɛ̃̀ndigↄrↄ yã dↄngu kũ takasi zↄ̃kↄ̃ kũ Lazaru kɛ̀ɛo. A laakari kpatɛna la sà, akũ ń kú wãwã gũn. \v 26 Abire gbɛra wɛ̀ɛ lòkoto kú ó dagura. Tó gbɛ̃ ye à bo la à gɛ́ á kĩnaa, ani fↄ̃ro, gbɛ̃ke ni fↄ̃ à bo gwe à su ó kĩnaa sↄ̃ro. \v 27 Akũ ↄgↄde pìi pì: N yã nna Baa, tó lɛmɛ, ǹ a zĩ ma de bɛa, \v 28 zaakũ má dakũnanↄ vĩ gbɛ̃nↄn sↄↄro. À gɛ́ lɛ́ daḿma, de òsun su gu wãwãde dí gũnlo. \v 29 Akũ Ibrahĩ pì: Ò Musa kũ annabinↄ takadanↄ vĩ, ò ń yã ma. \v 30 Akũ ↄgↄde pìi pì: Oi, Baa Ibrahĩ! Tó gbɛ̃ke bò gan à gɛ̀ɛ ń kĩnaa, oni ń nɛ̀sɛ litɛ. \v 31 Akũ Ibrahĩ pìnɛ: Tó odi Musa kũ annabinↄ yã maro, bee tó gbɛ̃ke bò gan, oni a yã síro. \c 17 \s1 Ludanaanikɛnaa \r (Mat 18:6-7, 21-22) \p \v 1 Yesu pì a ìbanↄnɛ: Yã kũ àdi tó gbɛ̃nↄ fu dìgↄ̃ sariro, ama waiyoo gbɛ̃ kũ ani bo a kĩnaa. \v 2 Anigↄ̃ sã̀na adenɛ ò wísilↄgbɛ zↄ̃̀kↄ̃ dↄ a wakalɛ, ò a zu sɛ̀bɛɛ gũn de à tó nɛ́ dínↄ do fula. \v 3 Àgↄ̃ kú kũ laakariio. Tó n gbɛ̃ndo durunna kɛ̀, ǹ gɛ́ ǹ a le. Tó à a nɛ̀sɛɛ lìtɛ, ǹ sùru kɛnɛ. \v 4 Tó à durunna kɛ̀nnɛ gↄrↄ do gɛ̃̀n suppla, akũ à ɛ̀ra à pìnnɛ gɛ̃̀n suppla a nɛ̀sɛɛ lìtɛ, ǹ sùru kɛnɛ. \v 5 Dikiri zĩ̀rinↄ pìnɛ: Ǹ ó ludanaanikɛna karawɛrɛ. \v 6 Dikiri pì: Bee tó á Luda náani vĩ fíti lán ɛfↄ wɛ́ bà, áni o síri lí dínɛ à a zĩda wo à gɛ́ pɛ́ sɛ̀bɛɛ gũn, ani á yã ma. \p \v 7 Tó á gbɛ̃ke zↄ̀ vĩ, àtɛn sɛ̃̀ wa ke àtɛn sãnↄ dã, tó à sù kũ burao, a dikiri ni pinɛ à su à pↄ́ ble gↄ̃̀nↄn yá? \v 8 Oi, ani pinɛ à pↄ́ble kɛarɛ, à a uta litɛ, à suarɛ kũ pↄ́bleo kũ pↄ́minaao, àpii ni gbasa à pↄ́ ble, à í mi. \v 9 Òdi zↄ̀ sáabu kpá, kũ à yã kũ ò dànɛɛ kɛ̀ yãin yá? \v 10 Lɛmɛ ákↄ̃nↄ se, tó a yã kũ Luda dàárɛ kɛ̀ pínki, à pi: Zↄ̀nↄn ó ũ, ó zĩn o kɛ̀. \s1 Kusu gbɛ̃nↄn kurinↄ werekↄ̃anaa \p \v 11 Kũ Yesu tɛn gɛ́ Yurusalɛmu, àtɛn kure Samaria bùsu lɛ́a kũ Galilio. \v 12 Kũ àtɛn gɛ̃ lakutu ken, akũ gↄ̃gbɛ̃ kusu gbɛ̃nↄn kurinↄ dàalɛ. Ò zɛ dire, \v 13 ò lɛ́ zùi ò pì: Dikiri Yesu, ǹ ó wɛ̃nda gwa. \v 14 Kũ à ń é, akũ à pìńnɛ: À gɛ́ à á zĩda mↄ sa'orinↄnɛ. Kũ òtɛn gɛ́, akũ ò wèrekↄ̃a. \v 15 Kũ ń gbɛ̃ do è a werekↄ̃a, akũ à ɛ̀ra à sù, àtɛn Luda sáabu kpá kũ kòto gbãnao. \v 16 À wùtɛ a kùaa Yesu arɛ à fↄ kpàa. Gbɛ̃ dí bi Samaria gbɛ̃mɛ. \v 17 Akũ Yesu pì: Gbɛ̃nↄn kurinↄ mɛ́ ò wèrekↄ̃aroo? Gbɛ̃nↄn kɛ̃ndonↄn kú máa? \v 18 Ń gbɛ̃ke dí ɛra à sù Luda sáabu kpáro, sé gbɛ̃ zĩ̀tↄ dí yá? \v 19 Akũ Yesu pìnɛ: Ǹ futɛ ǹ tá, ma náani kũ n kɛ̀ mɛ́ à n werekↄ̃a. \s1 Bisãsiri Nɛ́ sunaa \r (Mat 24:23-41) \p \v 20 Farisinↄ Yesu là kpata kũ à bò Luda kĩnaa bona gupuraai, akũ à wèḿma à pì: Kpata kũ à bò Luda kĩnaa dì bo gupuraa ò e kũ wɛ́oro. \v 21 Oni pi à gwa la ke à gwa direro. Kpata kũ à bò Luda kĩnaa pì kú á tɛ́ lamɛ. \p \v 22 Akũ à pì a ìbanↄnɛ: A gↄrↄ tɛn su kũ áni Bisãsiri Nɛ́ sugↄrↄ pìnↄ doke ena ni dɛ, áni ero. \v 23 Oni piárɛ à kú dire ke à kú la, ama àsun gɛ́ro, àsun tɛ́ńyĩro. \v 24 Lákũ legũpinaa dì gupura kũ ludambɛ lɛ́ gu dín kũ a lɛ́ direkũo nà, lɛn anigↄ̃ de lɛ Bisãsiri Nɛ́ sugↄrↄa. \v 25 Séto à wɛ́tãmma è manamana gĩa, gbãragbɛ̃nↄ ni gíi. \v 26 Lákũ à de nà Nuhu gↄrↄa, lɛn anigↄ̃ de lɛ se Bisãsiri Nɛ́ sugↄrↄa. \v 27 Gbɛ̃nↄ tɛn pↄ́ ble, òtɛn í mi, òtɛn nↄ sɛ́, òtɛn zã kɛ ari Nuhu gɛ̀ɛ à gɛ̃̀ gó'itɛ gũn, akũ í dà anduniala, ò gàga pínki. \v 28 Lɛmɛ dↄ Lutu gↄrↄa, òtɛn pↄ́ ble, òtɛn í mi, òtɛn pↄ́ lú, òtɛn pↄ́ yía, òtɛn pↄ́ tↄ̃, òtɛn kpɛ́ bobo. \v 29 Gↄrↄ kũ Lutu bò Sↄdↄmu, tɛ́ kũ ifãntɛ̃gbↄ̃ↄo kↄ̀tɛ bona ludambɛ, akũ ò gàga pínki. \v 30 Lɛn anigↄ̃ de lɛ gↄrↄ kũ Bisãsiri Nɛ́ ni bo gupuraa. \p \v 31 Gↄrↄ birea gbɛ̃ kũ à kú a kpɛ́ musu sún kipa à gɛ̃ kpɛ́ gũn à pↄ́nↄ sɛ́tɛ à booro. Lɛn dↄ gbɛ̃ kũ à kpɛ́ bura sún ɛra à pↄ́ sɛ́ bɛro. \v 32 À tó Lutu nanↄ yã dↄágu. \v 33 Gbɛ̃ kũ à ye àgↄ̃ a wɛ̃̀ndi kũna ni kurai. Gbɛ̃ kũ à gì a wɛ̃̀ndiii sↄ̃, ade nigↄ̃ wɛ̃̀ndi vĩ. \v 34 Matɛn oárɛ, gwãani birea gbɛ̃nↄn planↄ nigↄ̃ wútɛna kↄ̃ sarɛ, oni gbɛ̃ do sɛ́ ò gbɛ̃ do tón. \v 35 Nↄgbɛ̃ gbɛ̃nↄn planↄ nigↄ̃ pↄ́ lↄ́lↄ gu dokↄ̃nↄa, oni gbɛ̃ do sɛ́ ò gbɛ̃ do tón. \v 36 Gↄ̃gbɛ̃ gbɛ̃nↄn planↄ nigↄ̃ kú bura, Luda ni gbɛ̃ do sɛ́ à gbɛ̃ do tón. \v 37 Akũ ò a là ò pì: Dikiri, má kpaa? À wèḿma à pì: Gu kũ gɛ̀ kún, gwen yumburukunↄ ni kↄ̃ kakaran. \c 18 \s1 Gyaanↄ kũ à zɛ̀ yãkpatɛkɛrila \p \v 1 Yesu yã lɛ̀kↄ̃ańnɛ de à mↄńnɛ ògↄ̃ adua kɛ Ludaa baala'i, òsun kpasaro. \v 2 À pì: Yãkpatɛkɛri ke mɛ́ à kú wɛ̃tɛ kea, à Luda vĩna vĩro, àdi gbɛ̃ke yã daro. \v 3 Gyaanↄ ke kú wɛ̃tɛ pìi gũn, àdigↄ̃ su a kĩnaa gɛ̃̀n baaakↄ̃ àdi pi: Ǹ zɛ kũmao ma ibɛrɛ yã musu. \v 4 Adi wero ari gↄrↄ pla. Abire gbɛra à pì a zĩdanɛ: Bee tó má Luda vĩna vĩro, akũsↄ̃ madì gbɛ̃ke yã daro, \v 5 lákũ gyaanↄ pì tɛn wari dↄma nà, mani zɛ kãao. Tó mádi kɛ lɛro, a zɛmalana lakanaa sari ni ma kpasamɛ. \p \v 6 Akũ Dikiri pì: À yãkpatɛkɛri vãni yã'ona ma. \v 7 Luda ni zɛ kũ gbɛ̃ kũ à ń sɛ́ òtɛn wiki lɛ́a fãnantɛ̃ kũ gwãaninↄoroo? Ani mɛ̀yĩda kɛ kũ weḿmanaaon yá? \v 8 Matɛn oárɛ, ani zɛ kũńwomɛ gↄ̃̀nↄ. Bee kũ abireo tó Bisãsiri Nɛ́ sù, ani a náanikɛri e andunia gũn yá? \s1 Farisi kũ bɛ'ↄgↄsiriio \p \v 9 Akũ à ɛ̀ra à yã díkĩna lɛ̀kↄ̃a gbɛ̃ kũ òdi ń zĩda ditɛ mana ò ń gya bonↄnɛ. \v 10 Gbɛ̃nↄn pla kenↄ mɛ́ ò gɛ̀ɛ adua kɛ Luda ↄnn, gbɛ̃ do bi Farisimɛ, gbɛ̃ do sↄ̃ bɛ'ↄgↄsirii. \v 11 Farisi pì zɛna, àtɛn adua kɛ. À pì a swɛ̃̀ɛ gũn: Luda, ma n sáabu kɛ̀ kũ má de lán gbɛ̃ kparanↄ bàro, dibidibikɛrinↄ, náanisaridenↄ, zinakɛrinↄ ke lán bɛ'ↄgↄsiri dí bà. \v 12 Madìgↄ̃ lɛ́ yĩ gↄrↄ plapla azuma kũ azumaao. Pↄ́ kũ ma lè pínki madì a kuride bonnɛ. \v 13 Bɛ'ↄgↄsirii pì sↄ̃ zɛ dire, adi fↄ̃ à wɛ́ sɛ̀ à musu gwà sero. À a zĩda kɛ̃̀kɛ̃ à pì: Luda, ǹ sùru kɛ kũmao, durunnakɛriimɛ ma ũ. \v 14 Matɛn oárɛ, gↄ̃gbɛ̃ pìi tà a bɛa Luda yãsinakãaoo gũmmɛ, adi kɛ Farisi pìinlo. Zaakũ gbɛ̃ kũ àdi a zĩda kara, Luda ni a busa. Gbɛ̃ kũ àdi a zĩda busa sↄ̃, Luda ni a kara. \s1 Arubarikadana nɛ́nↄgu \r (Mat 19:13-15, Maa 10:13-16) \p \v 15 Òtɛn su Yesunɛ kũ ń nɛ́ fítinↄ de à ↄ naḿma. Kũ a ìbanↄ è lɛ, akũ ò gìńnɛ. \v 16 Akũ Yesu nɛ́nↄ sìsi à pì: À tó nɛ́nↄ su ma kĩnaa, àsun gíńnɛro, zaakũ ń takanↄ pↄ́n kpata kũ à bò Luda kĩnaa ũ. \v 17 Yãpuran matɛn oárɛ, gbɛ̃ kũ ani kpata kũ à bò Luda kĩnaa sí lán nɛ́ fíti bàro ni gɛ̃nlo. \s1 Aruzɛkɛde \r (Mat 19:16-30, Maa 10:17-31) \p \v 18 Gbãnade ke sù à Yesu là à pì: Dannɛri mana, deran mani kɛ mà wɛ̃̀ndi kũ àdi lákaro lee? \v 19 Yesu pìnɛ: À kɛ̀ dera n pì, má manaa? Gbɛ̃ke manaro, sé Luda ado. \v 20 Ń dokanↄ dↄ̃: Ǹsun zina kɛro, ǹsun gbɛ̃ dɛro, ǹsun kpãni oro, ǹsun yã dí n gbɛ̃dakearo, ǹgↄ̃ bɛ̀ɛrɛ lí n de kũ n daonɛ. \v 21 Akũ à pìnɛ: Zaa ma nɛ́ fíti gↄrↄa má yã birenↄ kũna pínki. \v 22 Kũ Yesu yã pìi mà, à pìnɛ: Yã mɛ̀n do mɛ́ à gↄ̃̀nnɛ. Ǹ pↄ́ kũ ń vĩnↄ yía pínki, ǹ a ↄgↄ kpá takasidenↄa, ĩnigↄ̃ aruzɛkɛ vĩ ludambɛ. Abire gbɛra ǹ mↄ́ ǹ tɛ́mai. \v 23 Kũ à yã pìi mà, a nɛ̀sɛɛ yàka, zaakũ aruzɛkɛzↄ̃kↄ̃demɛ. \v 24 Kũ Yesu a gwà, akũ à pì: À zĩ'ũ manamana aruzɛkɛdenɛ à gɛ̃ kpata kũ à bò Luda kĩnaa gũn. \v 25 Lakumi gɛ̃na pↄrↄwɛɛn araga de aruzɛkɛde gɛ̃na kpata kũ à bò Luda kĩnaa gũnla. \v 26 Akũ gbɛ̃ kũ ò yã pìi mànↄ pì: Tó lɛmɛ, dí mɛ́ ani fↄ̃ à surabana lee? \v 27 Yesu wèḿma à pì: Yã kũ bisãsiri fùa à kɛ, Luda kĩnaa àdi sí kɛ. \p \v 28 Akũ Pita pì: O beebↄ pínki tò o tɛnyĩ. \v 29 Akũ Yesu pìńnɛ: Yãpuran matɛn oárɛ, gbɛ̃ kũ à a bɛ tò ke a nanↄ ke a vĩ̀ninↄ ke a dakũnanↄ ke a de ke a da ke a nɛ́nↄ kpata kũ à bò Luda kĩnaa yãi, \v 30 ade ni ɛra à abire taka le de yãla dasidasi andunia dí gũn, ani wɛ̃̀ndi kũ àdi lákaro le andunia kũ àtɛn su gũn. \s1 Yesu ɛra à a ga kũ a vunaao yã'onaa \r (Mat 20:17-19, Maa 10:32-34) \p \v 31 Yesu a gbɛ̃nↄn kuri awɛɛplanↄ kàkaraai, akũ à pìńnɛ: Ótɛn gɛ́ Yurusalɛmu. Gwen yã kũ annabinↄ kɛ̃̀ Luda yãn Bisãsiri Nɛ́ musu ni papan pínki sà. \v 32 Oni a kpá buri pãnde gbɛ̃nↄa, oni a fobo, oni a sↄ̃sↄ̃, oni lɛ́'i sua, oni a gbɛ̃ kũ flã̀ao, oni a dɛ, \v 33 a gↄrↄ aakↄ̃de zĩ ani futɛ. \v 34 Ama a ìbaa pìnↄ dí a ke mì dↄ̃ro, zaakũ yã pìi mì utɛnańnɛ, ò dↄ̃ yã kũ àtɛn oro. \s1 Vĩ̀na barakɛri werekↄ̃anaa \r (Mat 20:29-34, Maa 10:46-52) \p \v 35 Kũ Yesu kà kãni kũ Yɛrikoo, vĩ̀na ke vutɛna zɛ́ lɛ́a, àtɛn bara kɛ. \v 36 Kũ à mà gbɛ̃nↄ tɛn gɛ̃tɛ dasi, akũ à ń lá à pì, bↄ́n òtɛn kɛɛ. \v 37 Akũ ò pìnɛ, Yesu Nazɛra mɛ́ àtɛn gɛ̃tɛ gwe. \v 38 Akũ à lɛ́ zùi à pì: Yesu, Dauda buri, ǹ ma wɛ̃nda gwa. \v 39 Gbɛ̃ kũ ò tɛ́ arɛnↄ gìnɛ ò pì à yĩtɛ, akũ a lɛ́ gbãna zunaa kàra àtɛn pi: Dauda buri, ǹ ma wɛ̃nda gwa. \v 40 Yesu zɛ̀ à pì ò mↄ́ kãao. Kũ à sù, akũ Yesu a là à pì: \v 41 Bↄ́ ń ye mà kɛnnɛɛ? À wèa à pì: Dikiri, má ye ma wɛ́ gu emɛ. \v 42 Akũ Yesu pìnɛ: Ǹ gu e. Ma náani kũ n kɛ̀ mɛ́ à n werekↄ̃a. \v 43 Zaa gwe gↄ̃̀nↄ a wɛ́ gu è, akũ à tɛ̀i, àtɛn Luda sáabu kpá. Kũ gbɛ̃ sĩnda pínki è lɛ, akũ ò Luda tↄ́ bò. \c 19 \s1 Zakeusi \p \v 1 Kũ Yesu kà Yɛriko, àtɛn gɛ̃tɛ a gũn. \v 2 Gbɛ̃ke kú gwe a tↄ́n Zakeusi. Bɛ'ↄgↄsirinↄ gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃ↄmɛ, akũsↄ̃ aruzɛkɛdemɛ. \v 3 Àtɛn wɛtɛ à e gbɛ̃ kũ Yesu de a ũ, ama gbɛ̃ kutuumɛ, adi fↄ̃ à a èro pari yãi. \v 4 Akũ à bàa lɛ̀ à gɛ̀ɛ arɛ à dìdi síri lía de à Yesu e, zaakũ ani gɛ̃tɛ gwe kpamɛ. \v 5 Kũ Yesu kà gwe, akũ à wɛ́ sɛ̀ musu à pìnɛ: Zakeusi, ǹ kipa likalika. Séde mà kipa n bɛa gbãra. \v 6 Akũ Zakeusi kìpa likalika, à gbãnakɛ kpài kũ pↄnnao. \v 7 Kũ gbɛ̃nↄ è lɛ, akũ òtɛn yãkete ká ò pì: À gɛ̀ɛ kipa durunnakɛri bɛa. \v 8 Akũ Zakeusi fùtɛ à zɛ̀ à pì Dikirinɛ: Dikiri, mani ma aruzɛkɛ kpado kpaatɛ takasidenↄnɛ. Tó ma gbɛ̃ke blè sↄ̃, mani ɛra mà a gɛ̃nɛ kpáa lɛu siikↄ̃mɛ. \v 9 Akũ Yesu pìnɛ: Ɔn dí denↄ surabanaa è gbãra. Zaakũ gbɛ̃ díkĩna se bi Ibrahĩ burimɛ. \v 10 Bisãsiri Nɛ́ sù de à gbɛ̃ kũ à sã̀tɛ wɛtɛ à a sura bamɛ. \s1 Ɔgↄdakɛna zĩkɛrinↄnɛ \r (Mat 25:14-30) \p \v 11 Gↄrↄ kũ òtɛni a yã pì ma, akũ à ɛ̀ra à yã kàrańnɛ dↄ. Lákũ à kà kãni kũ Yurusalɛmuo nà, òtɛn da kpata kũ à bò Luda kĩnaa ni bo gupuraa gↄ̃̀nↄmɛ, akũ à yã lɛ̀kↄ̃ańnɛ \v 12 à pì: Kína buri ke mɛ́ àtɛn gɛ́ kpata ble bùsu zã̀zãn, ani ɛra à su. \v 13 Akũ à a zĩkɛrinↄ sìsi gbɛ̃nↄn kuri, à andurufu ↄgↄwapu kpà ń baadia mɛ̀n basↄsↄↄro à pìńnɛ: Àgↄ̃ laga táo ari màgↄ̃ gɛ́ su. \v 14 A bùsudenↄ sↄ̃ ò zã̀agu, akũ ò zĩ̀rinↄ zĩ̀ a kpɛ ò pì: Óni we gbɛ̃ pì kí blewɛrɛro. \v 15 A suna kũ kpatablenaao gbɛra, à pì ò zĩkɛri kũ a ↄgↄ kpàḿma pìnↄ sísi, de à le à dↄ̃ lákũ ò àree lè nà. \v 16 Gbɛ̃ káaku sù à pì: Dikiri, n ↄgↄ pìi àree kàramɛnɛ lɛu kuri. \v 17 Akũ à pìnɛ: N kɛ̀ zĩkɛri mana. Lákũ ń náani vĩ kũ a fítio nà, ĩnigↄ̃ gbãna vĩ wɛ̃tɛ mɛ̀n kurinↄa. \v 18 Gbɛ̃ plade sù à pì: Dikiri, n ↄgↄ pìi àree kɛ̀ lɛu sↄↄro. \v 19 Akũ à pìnɛ: Mↄkↄ̃n sↄ̃, ĩnigↄ̃ gbãna vĩ wɛ̃tɛ mɛ̀n sↄↄronↄa. \v 20 Akũ gbɛ̃ pãnde sù à pì: Dikiri, n ↄgↄn la. Ma ùtɛ kokona bizakasa gũn. \v 21 Má n vĩna vĩ, zaakũ n yãnↄn zĩ'ũ. Ndì pↄ́ kũ ńdi ditɛro sɛ́, ndì pↄ́ kũ ńdi tↄ̃ro kɛ̃. \v 22 Akũ à pìnɛ: Zĩkɛri zara, n lɛ́ mɛ́ à n karii kɛ̀. Ń dↄ̃ kũ ma yãnↄn zĩ'ũ, madì pↄ́ kũ mádi ditɛro sɛ́, madì pↄ́ kũ mádi tↄ̃ro kɛ̃. \v 23 Kũ ń dↄ̃ lɛ, bↄ́yãin ńdi ↄgↄda kɛońnɛroo, de tó ma su, mà a pↄ́ sí kũ a àreeo? \v 24 Akũ à pì gbɛ̃ kũ ò kú gwenↄnɛ: À a ↄgↄ pì sía à kpá gbɛ̃ kũ à àree lè lɛu kuriia. \v 25 Akũ ò pìnɛ: Dikiri, à àre lɛu kuri kũna kↄ̀. \v 26 Akũ à wèḿma à pì: Matɛn oárɛ, gbɛ̃ kũ à pↄ́ vĩn Luda ni karanɛ. Gbɛ̃ kũ à vĩro sↄ̃, bee pↄ́ kũ à vĩ Luda ni síamɛ. \v 27 Ma ibɛrɛ kũ ò ye mà kí bleńnɛronↄ sↄ̃, à mↄ́ kũńwo la à ń dɛdɛ ma arɛ. \s1 Gbãnakɛkpana Yesui Yurusalɛmu \r (Mat 21:1-17, Maa 11:1-19, Yuh 12:12-19) \p \v 28 Kũ Yesu yã pìi ò à làka, akũ à dà zɛ́n, àtɛn gɛ́ Yurusalɛmu. \v 29 Kũ à kà kãni kũ Bɛtɛfageo kũ Bɛtanio, sĩ̀sĩ kũ òdi pi Kùkpɛ gɛrɛɛi, akũ à a ìbaa zĩ̀ gbɛ̃nↄn pla \v 30 à pìńnɛ: À gɛ́ lakutu kũ à kátɛ á arɛ direkũ gũn. Tó a gɛ̃, áni zaakinɛ bↄ̀rↄ e bàdↄna gwe, gbɛ̃ke dí dia zikiro. À poro à suo. \v 31 Tó ò á lá ò pì, à kɛ̀ deran átɛn poroo, à pi Dikiri mɛ́ à yei. \v 32 Akũ zĩ̀rinↄ gɛ̀ɛ, ò è lákũ à òńnɛ nà. \v 33 Kũ òtɛn zaaki pì poro, akũ a dikirinↄ ń lá ò pì: Dí mɛ́ à pì à zaaki pìi poroo? \v 34 Ò wèḿma ò pì: Dikiri mɛ́ à yei. \v 35 Akũ ò sù kũ zaaki pìio Yesunɛ, ò ń utanↄ kpàtɛa, akũ ò Yesu dìa. \v 36 Lákũ àtɛn gɛ́ nà, gbɛ̃nↄ tɛni ń utanↄ kpátɛ zɛ́n. \p \v 37 Kũ à kà kãni kũ gu kũ zɛ́ pìi mìi pɛ̀tɛ Kùkpɛ sĩ̀sĩ guvutɛnwo, akũ pↄnna gũn a ìba kũ ò tɛ́inↄ pínki nà Luda sáabukpanaaa kũ kòto gbãnao daboyã kũ ò ènↄ musu pínki \v 38 ò pì: \q1 Arubarikaden kína kũ àtɛn su kũ Dikiri tↄ́o ũ. \q1 Aafia kú ludambɛ! \q1 Ò Luda tↄ́ kpá zaa musu! \m \v 39 Farisi kũ ò kú zàa gũn kenↄ pìnɛ: Dannɛri, ǹ pata n ìbanↄa. \v 40 Akũ à wèḿma à pì: Matɛn oárɛ, tó ò yĩ̀tɛ, gbɛ̀nↄ mɛ́ oni wiki pì lɛ́. \s1 Yesu ↄ́ↄdↄna Yurusalɛmudenↄnɛ \p \v 41 Kũ à nà Yurusalɛmui, à gwà, akũ à ↄ́ↄ dↄ̀ a musu \v 42 à pì: Tó n yã kũ ani sunnɛ kũ aafiaaoo dↄ̃̀ gbãra yã dé, de à kɛ nna. Tera sà à utɛnannɛmɛ. \v 43 A gↄrↄ ni su kũ n ibɛrɛnↄ ni su ò gbà leinↄ dↄ ò likanyĩ ò n kagura kɛ \v 44 oni n gboro oni n gbɛ̃nↄ ú lↄ́ zĩtɛa. Bee gbɛ̀ ken oni tó didikↄ̃aro, kũ ńdi gↄrↄ kũ Luda wɛ́ kpàtɛnyĩ dↄ̃ro yãi. \s1 Yesu kunna Luda ↄnn \r (Mat 21:12-17, Maa 11:15-19, Yuh 2:13-22) \p \v 45 Kũ Yesu gɛ̃̀ Luda ↄnn, akũ à pɛ̀ lagayarinↄa. \v 46 À pìńnɛ: Ò kɛ̃̀ Luda yãn ò pì: Ma kpɛ́ nigↄ̃ de aduakɛkpɛ ũmɛ, akũ a lìtɛ gbɛ̃blerinↄ tò ũ. \p \v 47 Lákũ gu dìgↄ̃ dↄ nà Yesu dìgↄ̃ yã dańnɛ Luda ↄnn. Akũ sa'orikinↄ kũ ludayãdannɛrinↄ kũ gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃nↄ tɛn zɛ́ wɛtɛ ò a dɛ, \v 48 ama odi a kɛna zɛ́ ero, kũ gbɛ̃ sĩnda pínki sã kpá òtɛni a yã ma yãi. \c 20 \s1 Yesu gbɛkana a ikooi \r (Mat 21:23-27, Maa 11:27-33) \p \v 1 Zĩkea Yesu tɛn yã da gbɛ̃nↄnɛ Luda ↄnn, àtɛn baaru nna kpáńnɛ, akũ sa'orikinↄ kũ ludayãdannɛrinↄ kũ gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃nↄ sù \v 2 ò pìnɛ: Ǹ owɛrɛ, iko kpaten ntɛn yã dínↄ kɛoo? Dí mɛ́ à n gba iko dí pìi? \v 3 Akũ à wèḿma à pì: Makũ se mani yã gbɛkaáwa. À omɛnɛ, \v 4 Yahaya gbɛ̃nↄ da'itɛkɛnaa bò Luda kĩnaan yáa, ke bisãsiri kĩnaamɛ? \v 5 Akũ ò yã gↄ̃̀gↄ̃ ò pì: Tó o pì Luda kĩnaamɛ, ani ó la, bↄ́yãin ódi Yahaya yã síroo? \v 6 Tó o pì bisãsiri kĩnaamɛ sↄ̃, gbɛ̃ sĩnda pínki ni ó pápa kũ gbɛ̀ɛo ò ó dɛdɛ, zaakũ ò Yahaya annabikɛ sì. \v 7 Akũ ò wèa ò pì: Ó dↄ̃ gu kũ à bònlo. \v 8 Akũ Yesu pìńnɛ: Makũ se mani iko kũ matɛn yã dínↄ kɛo oárɛro. \s1 Geepi líkpɛ arukɛrinↄ \r (Mat 21:33-46, Maa 12:1-12) \p \v 9 Akũ Yesu ɛ̀ra à yã lɛ̀kↄ̃ańnɛ à pì: Gbɛ̃ke mɛ́ à geepi líkpɛ bà, akũ à nà arukɛrinↄnɛ ń ↄĩ à fùtɛ kũ táo à gↄrↄ pla kɛ̀ gwe. \v 10 Kũ geepizↄ̃gↄrↄ kà, akũ à a zĩ̀ri ke zĩ̀ arukɛrii pìnↄa, de ò a geepi nɛ́ pì kpáa, akũ arukɛrii pìnↄ a gbɛ̃̀, ò à gbàrɛ ↄkori. \v 11 Akũ à ɛ̀ra à zĩ̀ri pãnde zĩ̀ dↄ, akũ ò a gbɛ̃̀ ò wé'i dàa ò a gbàrɛ ↄkori. \v 12 Akũ à ɛ̀ra a gbɛ̃ aakↄ̃de zĩ̀ dↄ, akũ ò a kĩ̀nna ò pɛ̀a. \v 13 Akũ burade pìi pì: Mani kɛ deramɛ sàa? Mani ma nɛ́gↄ̃gbɛ̃ mɛ̀n do yenyĩde zĩḿma. Ke oni a yã da gwɛɛ? \v 14 Kũ arukɛrii pìnↄ a è, ò pìkↄ̃nɛ: Túbiblerin dí, ò a dɛ, a túbi ni gↄ̃wɛrɛ. \v 15 Akũ ò bò kãao bura gũn, ò a dɛ̀. \p Tↄ̀! Bↄ́n burade pì ni kɛ kũńwoo? \v 16 Ani su à arukɛrii pìnↄ dɛdɛ à bura pì na gbɛ̃ pãndenↄnɛ ń ↄĩ. Kũ gbɛ̃nↄ yã pìi mà ò pì: Òsun ero! \v 17 Akũ Yesu ń gwá tíii à pì: Yã kũ ò kɛ̃̀ Luda yãn díkĩna de deraa? \q1 Gbɛ̀ kũ kpɛ́borinↄ pã kpài \q1 mɛ́ à gↄ̃̀ kpɛ́ kusuru gbɛ̀ mìde ũ. \q1 \v 18 Gbɛ̃ kũ à lɛ̀tɛ gbɛ̀ɛ pìia ni wíwimɛ. \q1 Tó gbɛ̀ɛ pìi lɛ̀tɛ à sì gbɛ̃a sↄ̃, ani a ú lↄ́mɛ. \s1 Bɛ'ↄgↄkpana Sizaa yã \r (Mat 22:15-22, Maa 12:13-17) \p \v 19 Ludayãdannɛrinↄ kũ sa'orikinↄ dↄ̃̀ kũ ń yãin à yãlɛkↄ̃anaa pìi ò, akũ ò zɛ́ wɛ̀tɛ ò a kũ gↄ̃̀nↄ, ama ò vĩna kɛ̀ gbɛ̃nↄnɛ. \v 20 Òtɛni a kpákpa, akũ ò zãmbade kũ òtɛni ń zĩda ditɛ gbɛ̃ mana ũnↄ zĩ̀a, de ò le ò a kũ a yã'onaa gũn, ò a kpá ń bùsu gbãnadea à gbãna mↄnɛ. \v 21 Akũ zãmbade pìnↄ a là ò pì: Dannɛri, ó dↄ̃ kũ ndì yã o ǹ yã dańnɛ a zɛ́a, ndì gbɛ̃ wɛ́ gwao, ndì Luda zɛ́ dańnɛ kũ yãpurao. \v 22 À zɛ́ vĩ ò bɛ'ↄgↄ kpá Sizaa yá ke òsun kpáaro? \v 23 Yesu ń manafikikɛ dↄ̃̀ḿma, akũ à pìńnɛ: \v 24 À ↄgↄ pì do mↄmɛnɛ mà gwa. Dí mì wãnzãn dí kũ a tↄ́oo? Ò wèa ò pì: Siza pↄ́mɛ. \v 25 Akũ à pìńnɛ: Tↄ̀, à pↄ́ kũ à de Siza pↄ́ ũ kpá Sizaa, à pↄ́ kũ à de Luda pↄ́ ũ kpá Ludaa. \v 26 Akũ ò fùa ò a kũ a yã'onaa gũn gbɛ̃nↄ wára. A yãwemmanaa bò ń sarɛ, akũ ò ń lɛ́ nàkↄ̃a. \s1 Gɛ̀nↄ vuna yã \r (Mat 22:23-33, Maa 12:18-27) \p \v 27 Akũ Sadusi kũ òdi pi gɛ̀nↄ dì vuronↄ sù Yesu kĩnaa, ò a gbɛ̀ka \v 28 ò pì: Dannɛri, Musa òwɛrɛ a takada gũn à pì: Tó gbɛ̃ gà à a nanↄ tò nɛ́'isari, a dakũna gyaanↄ pì sɛ́ de à le à nɛ́ buri dato a vĩ̀ninɛ. \v 29 Lɛmɛ dedokↄ̃nↄnↄn kun gbɛ̃nↄn suppla. Woru nↄ sɛ̀, akũ à gà nɛ́'isari. \v 30 Akũ Sabi nↄ pìi sɛ̀ dↄ. \v 31 Sabi gbɛra Biↄ sɛ̀ dↄ. Ò kɛ̀ lɛ ń gbɛ̃nↄn suppla ń pínki, ò gàga nɛ́'isari. \v 32 Ń pínki gbɛran nↄ pìi gà se. \v 33 Tↄ̀! Gɛ̀nↄ vuna gↄrↄ zĩ ń dí mɛ́ anigↄ̃ nↄ pì vĩi? Zaakũ ń gbɛ̃nↄn suppla ń pínki ò a dↄ̃̀ nↄ ũmɛ. \v 34 Akũ Yesu wèḿma à pì: Andunia la gbɛ̃nↄ dì nↄ sɛ́ òdi zã kɛ, \v 35 ama gbɛ̃ kũ Luda dìtɛ kũ ò kↄ̃ sìo ò bo gan ò andunia dufu lenↄ ni nↄ sɛ́ro, oni zã kɛro. \v 36 Onigↄ̃ kun lán malaikanↄn kun nàmɛ, oni ga doro. Onigↄ̃ de Luda nɛ́nↄ ũmɛ, gàavunↄ ũ. \v 37 Bee Musa à gɛ̀nↄ vuna yã bìriańnɛ, gu kũ à tariankpã yã òn à pì, Dikirimɛ Ibrahĩ kũ Isaakuo kũ Yakubuo Luda ũ. \v 38 Dikiri dì kɛ gɛ̀nↄ Luda ũro, gbɛ̃ bɛ̃nɛnↄ Ludamɛ, zaakũ gbɛ̃ sĩnda pínki bɛ̃nɛ Ludanɛ. \v 39 Akũ ludayãdannɛri kenↄ fùtɛ ò yã ò ò pì: Dannɛri, n yã mana ò. \v 40 Akũ odi sù ò yãke làa doro. \s1 Arumasihu buri yã \r (Mat 22:41-46, Maa 12:35-37) \p \v 41 Yesu ń lá à pì: À kɛ̀ dera òdi pi Dauda burin Arumasihu ũu? \v 42 Zaakũ Dauda pì Zabura takada gũn: \q1 Dikiri pì ma dikirinɛ à vutɛ a ↄplai \q1 \v 43 ari àgↄ̃ a ibɛrɛnↄ kɛnɛ tìntin ũ. \m \v 44 Kũ Dauda a sìsi Dikiri, à kɛ̀ dera anigↄ̃ de a buri ũ dↄↄ? \s1 Ludayãdannɛrinↄ kũ Farisinↄ manafiki \r (Mat 23:1-36, Maa 12:38-40) \p \v 45 Kũ gbɛ̃ sĩnda pínki tɛni a yã ma, akũ à pì a ìbanↄnɛ: \v 46 À laakari kɛ ludayãdannɛrinↄi. Òdigↄ̃ ye ògↄ̃ kure kũ uta zↄ̃kↄ̃nↄo dana, de ògↄ̃ fↄ kpákpaḿma ɛtɛnↄa. Òdigↄ̃ ye ò vutɛ aduakɛkpɛ vutɛki mananↄn kũ pↄnna pↄ́ble vutɛki mananↄo. \v 47 Òdi adua gbã̀na kɛ de gbɛ̃nↄ ń e yãi, akũ òdi gyaanↄnↄ kpɛ́ síḿma. Ń wɛ́tãmmana nigↄ̃ pãsĩ de gbɛ̃ sĩnda pínki pↄ́la. \c 21 \s1 Gyaanↄ takaside gbadanaa \r (Maa 12:41-44) \p \v 1 Kũ Yesu wɛ́ sɛ̀ musu, akũ à è ↄgↄdenↄ tɛni ń gbanↄ ká ↄgↄdaki gũn. \v 2 Akũ à gyaanↄ takaside ke è gwe, à kↄbↄ pla dàn. \v 3 Akũ à pì: Yãpuran matɛn oárɛ, gyaanↄ takaside pì ↄgↄ dàn de gbɛ̃ sĩnda pínkila. \v 4 Zaakũ ń ↄgↄ dasi gũnn ò bòn ò kàn ń pínki. Nↄgbɛ̃ pì sↄ̃, a takasikɛ gũn pↄ́ kũ à vĩ à pↄ́ bleon à dàn pínki. \s1 Yurusalɛmu kakatɛna kũ andunia lákagↄrↄ sèedanↄ \r (Mat 24:1-22, Maa 13:1-20) \p \v 5 Gbɛ̃kenↄ tɛn Luda ↄn yã o, ò pì ò a kpɛ́nↄ kɛ̀kɛ mana kũ gbɛ̀ mananↄ kũ pↄ́ kũ ò Luda gbànↄ, akũ Yesu pì: \v 6 Gↄrↄke ni su, pↄ́ kũ a è dínↄ, bee gbɛ̀ ken oni tó dikↄ̃aro, oni gboro pínkimɛ. \v 7 Akũ ò a là ò pì: Dannɛri, bↄrɛn yã dínↄ ni kɛɛ? Bↄ́ mɛ́ anigↄ̃ de a kɛgↄrↄ sèeda ũu? \v 8 Akũ à wèḿma à pì: À laakari kɛ, àsun tó ò á sãtɛro, zaakũ oni su dasi kũ ma tↄ́o, onigↄ̃ pi Arumasihumɛ ń ũ, gↄrↄ pì sↄ̃ à kà kãni. Ásun tɛ́ńyĩro. \v 9 Tó a zĩ̀nↄ baaruu mà ke futɛkↄ̃ina yãnↄ, àsun tó vĩna á kũro. Sé abirekũnↄ kɛ káaku gĩa, ama andunia ni láka gↄ̃̀nↄro. \v 10 Akũ à pìńnɛ: Buri kũ burio ni futɛkↄ̃i, lɛmɛ dↄ bùsu kũ bùsuuo. \v 11 Zĩtɛ yĩgãyĩgãna pãsĩnↄ kũ nàao kũ gagagyãnↄ nigↄ̃ kú gukenↄa. Àlesi bɛ̃̀nɛ vĩna yãnↄ ni bo ludambɛ. \p \v 12 De yã pìnↄ kpɛ́ à su pínki oni á kũkũ ò wɛ́ tãáwa. Oni á na aduakɛkpɛdenↄnɛ ń ↄĩ, oni á ká kpɛ́siran, oni gɛ́ kãáo kínanↄ kũ bùsu gbɛ̃ zↄ̃kↄnↄ arɛ ma tↄ́ yãi, \v 13 ánigↄ̃ deńnɛ ma sèedadenↄ ũ. \v 14 À á laakari kpátɛ, àsun káaku yã kũ áni o damu kɛro, \v 15 zaakũ makũ mɛ́ mani yã daárɛ á lɛ́n, mani á gba ↄ̃ndↄ̃, de á ibɛrɛ ke sún gí a yãi ke à á ɛ́kɛ boro. \v 16 Bee á de kũ á dao kũ á vĩ̀ninↄ kũ á dakũnanↄ kũ á danɛnↄ kũ á gbɛ̃nnanↄ ni á kpáḿma, ò á gbɛ̃kenↄ dɛ. \v 17 Gbɛ̃ sĩnda pínki ni zãágu ma yãi, \v 18 ama bee á mìkã wɛ́n do ni zukũnaro. \v 19 Zɛna gbãna gũn áni wɛ̃̀ndi le. \p \v 20 Tó a è zĩ̀karinↄ lìka Yurusalɛmui, àgↄ̃ dↄ̃ kũ a kakatɛnaa zã̀ doro. \v 21 Gbɛ̃ kũ ò kú Yudeanↄ bàa sí ò mì pɛ́ kpinↄa, gbɛ̃ kũ ò kú Yurusalɛmunↄ fãkↄ̃a. Lakutudenↄ sún gɛ̃ a gũnlo. \v 22 Zaakũ gↄrↄ pì bi wɛ́tãmmagↄrↄmɛ, de yã kũ ò kɛ̃̀ Luda yãn papa pínki yãi. \v 23 Waiyoo nↄ̀sindarenↄ kũ nɛ́randenↄ gↄrↄ birea, zaakũ bùsuu pì wari nigↄ̃ zↄ̃kↄ̃, Luda pↄfɛ̃ ni kipa gbɛ̃ pìnↄa. \v 24 Oni ń gbɛ̃kenↄ dɛdɛ kũ fɛ̃nɛdao, oni ń gbɛ̃kenↄ kũkũ ò tá kũńwo bùsu sĩnda pínki gũn zĩ̀zↄnↄ ũ, buri pãndenↄ ni kìti pá Yurusalɛmua ari ń gↄrↄ papa. \s1 Bisãsiri Nɛ́ sunaa \r (Mat 24:29-35, Maa 13:24-31) \p \v 25 Sèedanↄ nigↄ̃ kú ifãntɛ̃a kũ mↄvuraao kũ susunɛnↄ, buri sĩnda pínki nigↄ̃ kú pↄsiran andunia gũn. Onigↄ̃ kú bídi gũn ísira kĩni kũ a zuzunaao yãi. \v 26 Vĩnakɛna yã kũ àtɛni su anduniaaa yãi gídi ni tó gbɛ̃nↄ gbãsĩ lɛ́, zaakũ pↄ́ kũ ò kú ludambɛnↄ ni sãtɛ ń kúkia, \v 27 gbasa wà Bisãsiri Nɛ́ suna e ludambɛ lukun kũ gbãnao kũ gakuri zↄ̃kↄ̃ↄo. \v 28 Tó yã birenↄ nà kɛnaaa, à futɛ à zɛ, à á mì sɛ́ musu, zaakũ á surabana mɛ́ à kà kãni. \p \v 29 Yesu yã lɛ̀kↄ̃ańnɛ à pì: À kaka lí gwa kũ lí kparanↄ. \v 30 Tó a è ò lá bↄ̀tↄↄ kù, adì dↄ̃ á zĩda kũ guwãnagↄrↄ kà kãni. \v 31 Lɛmɛ sↄ̃, tó a è yã pìnↄ tɛn kɛ lɛ, àgↄ̃ dↄ̃ kũ kína kũ à bò Luda kĩnaa sunaa kà kãni. \v 32 Yãpuran matɛn oárɛ, gↄrↄ dí gbɛ̃nↄ ni gɛ̃tɛro ari yã pìnↄ gɛ́ kɛo pínki. \v 33 Musu kũ zĩtɛo ni gɛ̃tɛ, ama ma yãnↄn gɛ̃tɛna vĩro. \p \v 34 À laakari kɛ. Ásun tó pãpãkɛna kũ wɛ̃dɛkɛnaao kũ wɛ̃̀ndi damukɛnaao á laakari síáwaro, de a sugↄrↄ sún á kũ kãnto lán tankutɛ bàro yãi. \v 35 Zaakũ ani kútɛ gbɛ̃ kũ ò kú andunia gũnnↄa gu sĩnda pínki. \p \v 36 À itɛ̃ kɛ, àgↄ̃ adua kɛ baala'i, de à fↄ̃ à piti yã kũ àtɛn sua pínki à zɛ Bisãsiri Nɛ́ arɛ. \v 37 Lákũ gu dìgↄ̃ dↄ nà Yesu dìgↄ̃ yã dańnɛ Luda ↄnn. Tó ↄkↄsi kɛ̀, àdi bo à gɛ́ i Kùkpɛ sĩ̀sĩgɛrɛɛi. \v 38 Kↄnkↄkↄnkↄ gbɛ̃ sĩnda pínki dì futɛ à gɛ́ a yã ma Luda ↄnn. \c 22 \s1 Lɛ́kpakũsũna Yesui \r (Mat 26:1-5, Maa 14:1-2, Yuh 11:45-53) \p \v 1 Burodi Futɛnasari dikpɛ kũ òdi pi Vĩnla kà kãni. \v 2 Sa'orikinↄ kũ ludayãdannɛrinↄ tɛn zɛ́ wɛtɛ ò Yesu dɛ, zaakũ òtɛn vĩna kɛ gbɛ̃nↄnɛ. \s1 Yudasi bona Yesu kpɛ \r (Mat 26:14-16, Maa 14:10-11) \p \v 3 Akũ Setan gɛ̃̀ Yudasi kũ òdi pinɛ Isikariↄti gũn, gbɛ̃nↄn kuri awɛɛplanↄ dokemɛ. \v 4 Akũ Yudasi gɛ̀ɛ à yã ò kũ sa'orikinↄ kũ Luda ↄn dãkpãri gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃nↄ lákũ áni kɛ nà à Yesu kpáḿma. \v 5 Ń pↄ kɛ̀ nna, akũ ò lɛ́dokↄ̃nↄ kɛ̀ ò ↄgↄ kpáa. \v 6 À zɛ̀o, akũ àtɛn zɛ́ wɛtɛ à Yesu kpáḿma gbɛ̃nↄ kpɛ. \s1 Vĩnla pↄ́blenaa \r (Mat 26:17-25, Maa 14:12-21, Yuh 13:21-30) \p \v 7 Burodi Futɛnasari dikpɛ gↄrↄ kà, gↄrↄ kũ òdi Vĩnla sãnɛ bↄ̀rↄↄ kùtu kpá. \v 8 Akũ Yesu Pita kũ Yuhanao zĩ̀ à pì: À gɛ́ Vĩnla pↄ́bleyã kɛkɛwɛrɛ. \v 9 Akũ ò a là ò pì: Ń ye ò kɛkɛ mámɛɛ? \v 10 Akũ à wèḿma à pì: Tó a gɛ wɛ̃tɛ gũn, gↄ̃gbɛ̃ ke ni daálɛ à í sɛna kũ loo. À tɛ́i ari ↄn kũ ani gɛ̃n. \v 11 À o ↄn pì bedenɛ, Dannɛri pì, mán kipaki kunn, gu kũ áni Vĩnla pↄ́ blen kũ a ìbanↄo? \v 12 Ani kpɛ́ musu zↄ̃kↄ̃ kũ ò kɛ̀kɛ mↄárɛ. À pↄ́bleyã kɛkɛ gwe. \p \v 13 Kũ ò gɛ̀ɛ, ò è lákũ Yesu òńnɛ nà, akũ ò Vĩnla pↄ́bleyã kɛ̀kɛ gwe. \s1 Dikiri pↄ́ble \r (Mat 26:26-30, Maa 14:22-26, 1Kↄ 11:23-25) \p \v 14 Kũ a gↄrↄ kà, Yesu sù à vùtɛ gwe kũ a zĩ̀rinↄ lɛɛlɛ. \v 15 Akũ à pìńnɛ: Vĩnla pↄ́ble dí blena kãáo ni tɛni ma dɛ manamana ari màgↄ̃ gɛ́ wari kɛ, \v 16 zaakũ matɛn oárɛ, mani ble doro ari kpata kũ à bò Luda kĩnaa gɛ́ boo gupuraa, gbasa dikpɛ yãpura gɛ́ su. \v 17 Kũ à toko sɛ̀, à Luda sáabu kpà, akũ à pì: À sí à dↄdↄkↄ̃nɛ, \v 18 zaakũ matɛn oárɛ, mani geepi'i mi doro ari kpata kũ à bò Luda kĩnaa gɛ́ boo gupuraa. \v 19 Kũ à burodii sɛ̀, akũ à arubarikaa dàn à lìkↄ̃rɛ à kpàḿma à pì: Ma mɛ̀ kũ má kpà á yãin dí, àgↄ̃ abirekũ kɛ ma yã dↄnaágu yãi. \v 20 Kũ ò pↄ́ blè ò làka, à toko pìi sɛ̀ lɛ dↄ à pì: Ma aru kũ ani bↄtɛárɛn dí, Luda bàka kunna kũ gbɛ̃nↄo tera aru ũ. \v 21 Ma bonkpɛde ↄ kú kũmao ta gũn, \v 22 zaakũ Bisãsiri Nɛ́ ni kpágui lákũ Luda dìtɛnɛ nàmɛ. Waiyoo gbɛ̃ kũ ani a kpáḿma pìi. \v 23 Akũ ò nà kↄ̃ lalanaaa ò pì: Ó dí mɛ́ ani yã bire kɛɛ? \s1 Yesu lɛ́dana a ìbanↄa \p \v 24 Akũ lɛ́kpakↄ̃anaa fùtɛ ń tɛ́, kũ ò ye ò dↄ̃ ń gbɛ̃ kũ à de a dakela. \v 25 Akũ Yesu pìńnɛ: Buri pãnde kínanↄ dì gbãna ble ń gbɛ̃nↄa, gbãnadenↄ sↄ̃ òdi ń zĩda sísi yãmanakɛrinↄ. \v 26 Ama àsun kɛ lɛro. Séde gbɛ̃ kũ à zↄ̃kↄ̃ á tɛ́ gↄ̃ de lán gbɛ̃ kũ à kĩanaái bà. Séde á don'arɛde gↄ̃ de lán gbɛ̃ kũ àtɛn zĩ kɛárɛ bà. \v 27 Pↄ́bleri kũ zĩ̀riio, ń dí mɛ́ à zↄ̃kↄ̃ↄ? Pↄ́bleriinloo? Makũ sↄ̃ má kú á tɛ́ lán zĩ̀rii bàmɛ. \v 28 Gbɛ̃ kũ ò zɛ̀ kũmao ma warikɛnaa gũnnↄn á ũ. \v 29 Lákũ ma De ma ka kpatan nà, lɛn mani á ká kpatan lɛ se, \v 30 áni pↄ́ ble kũmao ma kpatan, áni vutɛ kíblegbaaa àgↄ̃ yã gↄ̃gↄ̃ Isaraila buri mɛ̀n kuri awɛɛplanↄnɛ. \s1 Yesu gĩnakɛ à dↄ̃ yã kũ Pita ni kɛ \r (Mat 26:31-35, Maa 14:27-31, Yuh 13:36-38) \p \v 31 Simↄ, Simↄ, ǹ ma. Setan zɛ́ wɛ̀tɛ à á fãfã lákũ òdi pↄ́blewɛ fãfã nà. \v 32 Akũ ma adua kɛ̀nnɛ de ma náani kũ ń vĩ sún kĩammaro. Tó n ɛra n suma, ǹ n gbɛ̃nↄ gba gbãna. \v 33 Pita pìnɛ: Dikiri, ma sì ò ma da kpɛ́siran mà ga kũnwo. \p \v 34 Yesu pì: Pita, matɛn onnɛ, ari ko gↄ̃ gɛ́ lɛ́ zuo gbãra, ĩni ledi kpámai gɛ̃̀n aakↄ̃. \v 35 Akũ à ń lá à pì: Kũ ma á zĩ ↄgↄsↄ̃nↄ kũ bↄ̀kↄlokonaao kũ kyatenↄ sari, pↄ́ke kĩ̀aáwa yá? Akũ ò pì: Oi. \v 36 Akũ à pìńnɛ: Tera sà gbɛ̃ kũ à ↄgↄsↄ̃nↄ vĩ, à sɛ́. Lɛmɛ dↄ kũ bↄ̀kↄlokonaao. Gbɛ̃ kũ à fɛ̃nɛda vĩ sↄ̃ro, à a uta yía à lú. \v 37 Matɛn oárɛ, séto yã kũ ò kɛ̃̀ Luda yãn ma musu papa kũ ò pì: Ò a dìtɛ dokↄ̃nↄ kũ taarikɛrinↄ. Yã kũ ò kɛ̃̀ ma musu pì mɛ́ àtɛn kɛ sà. \v 38 Ò pì: Dikiri, fɛ̃nɛda mɛ̀n plan dí. Akũ à pìńnɛ: Abirekũ mↄ̀. \s1 Yesu aduakɛna zaa Kùkpɛ sĩ̀sĩgɛrɛɛi \r (Mat 26:36-46, Maa 14:32-42) \p \v 39 Yesu bò à gɛ̀ɛ Kùkpɛ sĩ̀sĩgɛrɛɛi lákũ àdi kɛ nà. A ìbanↄn tɛ́i. \v 40 Kũ à kà gu kũ àtɛn gɛ́n, à pìńnɛ: À adua kɛ de ásun fu yↄ̃ogwanaaaro. \v 41 Akũ à kɛ̃̀ḿma à kà lákũ òdi gbɛ̀ zu à lɛ́tɛ taka bà. Akũ à kùtɛ à adua kɛ̀ \v 42 à pì: Baa, tó ń ye, ǹ toko'í síma, ama adi kɛ ma pↄyenyĩnaanlo, séde n pↄ́. \v 43 Akũ malaikaa bò ludambɛ à sùa à a gbà gbãna. \v 44 Kunna wɛ́tãmma gũn àtɛn adua kɛ kũ kokario. Akũ a ísimma tɛn tↄ́ zĩtɛ lán arutↄnaa bà. \v 45 Kũ à adua kɛ̀, à fùtɛ à ɛ̀ara à sù à a ìbanↄ lè, òtɛn i o kũ pↄsirao. \v 46 Akũ à pìńnɛ: À kɛ̀ dera átɛn i oo? À futɛ à adua kɛ de ásun fu yↄ̃ogwanaaaro. \s1 Yesu kũnaa \r (Mat 26:47-56, Maa 14:43-50, Yuh 18:3-11) \p \v 47 Kũ à kpɛ́ àtɛn yã o, akũ ò kà dasidasi. Gbɛ̃ kũ òdi pinɛ Yudasi, a ìba gbɛ̃nↄn kuri awɛɛplanↄ doke mɛ́ à dòńnɛ arɛ. Kũ à nài de à lɛ́ pɛ́a, \v 48 akũ Yesu pìnɛ: Yudasi, lɛ́pɛnaaan ĩni Bisãsiri Nɛ́ kpáoḿma yá? \v 49 Kũ gbɛ̃ kũ ò kú kũ Yesuonↄ yã kũ àtɛn su è ò pì: Dikiri, ò ń lɛ́lɛ kũ fɛ̃nɛdaon yá? \v 50 Akũ ń gbɛ̃ do sa'oriki zↄ̃kↄ̃ↄ zĩ̀rii lɛ̀ à a ↄpla sã gò. \v 51 Akũ Yesu pì: À abirekũ tó. Kũ à ↄ nà a sãa, akũ a sã ɛ̀ra à nàn. \v 52 Akũ à pì sa'orikinↄ kũ Luda ↄn dãkpãrinↄ kũ gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃ kũ ò sùinↄnɛ: A sumai kũ fɛ̃nɛdanↄ kũ gònↄ lákũ kpãni wɛ́dewɛn ma ũ bà yá? \v 53 Lákũ gu dìgↄ̃ dↄ nà madìgↄ̃ kú kãáo Luda ↄnn, akũ ádi ↄ namaro. Ama gↄrↄ dí de á pↄ́ ũmɛ, gusira kíblena gↄrↄmɛ. \s1 Pita ledikpana Yesui \r (Mat 26:57-58, 69-75, Maa 14:53-54, 66-72, Yuh 18:12-18, 25-27) \p \v 54 Kũ ò Yesu kũ̀ ò sù kãao, ò gɛ̀ɛ kãao sa'oriki zↄ̃kↄ̃ bɛa. Pita tɛ́ ń kpɛ zã̀zã. \v 55 Kũ ò tɛ́ kà ↄn gura, ò kàtɛ ò lìkai, akũ Pita sù à sↄ̀tↄ ń tɛ́. \v 56 Zↄ̀nↄkpare ke a è, akũ à wɛ́ dìa à pì: Gbɛ̃ dí kú kãao sↄ̃ bi. \v 57 Akũ à ledi kpài à pì: Nↄgbɛ̃, má a dↄ̃ro. \v 58 Kũ à kɛ̀ saa fíti gbɛ̃ pãnde a è, akũ à pì: Mↄkↄ̃n se, ń gbɛ̃ domɛ n ũ. Akũ Pita pì gↄ̃gbɛ̃ pìinɛ: Makũmɛro. \v 59 Kũ gↄrↄ gɛ̃̀tɛ lán awa do bà, gbɛ̃ pãnde nàkarao à pì: Yãpura gbɛ̃ díkĩna kú kãaomɛ, zaakũ Galili gbɛ̃mɛ. \v 60 Akũ Pita pì: Má dↄ̃ pↄ́ kũ ń tɛ́aro. Zaa gwe gↄ̃̀nↄ kũ àtɛn yã o, akũ ko lɛ́ zù. \v 61 Dikiri lìtɛ à wɛ́ pɛ̀ Pitaa, akũ yã kũ à òo dↄ̀ Pitagu kũ à pì, ari ko gↄ̃ gɛ́ lɛ́ zu gbãra, ani ledi kpáai gɛ̃̀n aakↄ̃. \v 62 Akũ Pita bò bàai à pↄsira ↄ́ↄ dↄ̀. \s1 Yesu fobonaa \r (Mat 26:67-68, Maa 14:65) \p \v 63 Gbɛ̃ kũ òtɛn Yesu dãkpãnↄ a fobò ò a gbɛ̃̀. \v 64 Ò pↄ́ yĩ̀nɛ a ãnnwa, akũ òtɛni a lala ò pì: Ǹ annabikɛyã o, dí mɛ́ à n lɛɛ? \v 65 Dↄkɛna kãao gũn ò yã dasi pãndenↄ ònɛ dↄ. \s1 Yuda gbãnadenↄ yãkpatɛkɛna kũ Yesuo \r (Mat 26:59-66, Maa 14:55-64, Yuh 18:19-24) \p \v 66 Kũ gu dↄ̀, Yuda gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃nↄ kↄ̃ kàkara, sa'orikinↄ kũ ludayãdannɛrinↄ ń pínki, akũ ò Yesu sɛ̀ ò gɛ̀ɛo ń yãkpatɛkɛkia. \v 67 Akũ ò a là ò pì: Arumasihumɛ n ũ yá? Ǹ owɛrɛ. À wèḿma à pì: Tó ma òárɛ, áni síro. \v 68 Tó ma yãke làáwa sↄ̃, áni wero. \v 69 Zaa tera Bisãsiri Nɛ́ nigↄ̃ vutɛna Luda Gbãnade ↄplai. \v 70 Akũ gbɛ̃ sĩnda pínki pì: Ase Luda Nɛ́mɛ n ũ yá? Akũ à wèḿma à pì: Lákũ a ò nà, makũmɛ a ũ. \v 71 Akũ ò pì: Ó bàka ũgba kũ sèedadeo dↄↄ? O mà a lɛ́n kↄ̀. \c 23 \s1 Pilati yãkpatɛkɛna kũ Yesuo \r (Mat 27:1-2, Maa 15:1-5, Yuh 18:28-38) \p \v 1 Akũ ò fùtɛ ń pínki ò gɛ̀ɛ kãao Pilati kĩnaa. \v 2 Òtɛn yã dia ò pì: O gbɛ̃ dí lè àtɛn gudɛ kɛ ó bùsun, àdi gíńnɛ ò bɛ'ↄgↄ kpá Sizaa, akũ à a zĩda dìtɛ Arumasihu ũ, kína ũ. \v 3 Akũ Pilati a là à pì: Mↄkↄ̃n Yudanↄ kína ũ yá? À wèa à pì: Lɛn n ò lɛ. \v 4 Akũ Pilati pì sa'orikinↄ kũ pari kũ ò kú gwenↄnɛ: Mádi taari e gↄ̃gbɛ̃ pìiaro. \v 5 Akũ ò nàkara kãao ò pì: Àdigↄ̃ tɛ́ ká gbɛ̃nↄgu a yãdannɛnaa gũn Yudea bùsun pínki. À nàa Galilimɛ ari à gɛ̀ɛ à kào la sà. \p \v 6 Kũ Pilati mà lɛ, akũ à gbɛ̀ka tó Galili gbɛ̃mɛ a ũ. \v 7 Kũ à dↄ̃ kũ à bò Hɛrↄdu bùsummɛ, akũ Hɛrↄdu pì sↄ̃ à kú Yurusalɛmu zĩ birea, akũ à a gbàrɛa. \v 8 Kũ Hɛrↄdu Yesu è, akũ a pↄ kɛ̀ nna manamana. À a baaruu mà, akũ à ye ń wɛ́ kɛ pla zaa gìkɛna. À wɛ́ dↄ à Yesu daboyãkɛna e. \v 9 À yãnↄ làlaa dasi, akũ Yesu dí a ke wearo. \v 10 Sa'orikinↄ kũ ludayãdannɛrinↄn zɛna gwe òtɛn yã didia pãsĩpãsĩ. \v 11 Hɛrↄdu kũ a sozanↄ Yesu gya bò ò a fobò ò uta wɛ́de dànɛ, akũ à ɛ̀ra à a gbàrɛ Pilatia. \v 12 Zĩ birea Hɛrↄdu kũ Pilatio gↄ̃̀ kↄ̃ gbɛ̃ ũ, zaakũ ò ibɛrɛɛ sɛ̀ kũ kↄ̃o yã. \s1 Yãdana Yesula \r (Mat 27:15-26, Maa 15:6-15, Yuh 18:39-19:16) \p \v 13 Pilati sa'orikinↄ kũ gbãnadenↄ kũ gbɛ̃ kparanↄ kàkara ń pínki \v 14 à pìńnɛ: A sumɛnɛ kũ gↄ̃gbɛ̃ kũ a pì gudɛriimɛɛo. Ma a làla á wára yã kũ a dìdianↄ musu, mádi e à taari ke kɛ̀ro. \v 15 Lɛn Hɛrↄdu dí ero lɛ se, zaakũ à ɛ̀ra à a gbàrɛwámɛ. À gwa, adi yãke kɛ kũ à kà mà a dɛro. \v 16-17 Mani tó ò wari dↄa, gbasa mà a gbarɛ. \v 18 Akũ ò wiki lɛ̀ ń pínki lɛɛlɛ ò pì: Ǹ gↄ̃gbɛ̃ pì dɛ! Ǹ Baraba gbarɛwɛrɛ! \v 19 Ò Baraba pìi dà kpɛ́siran yã bona gbãnadenↄ kpɛ kũ gbɛ̃dɛnaao yãimɛ. \v 20 Pilati ye à Yesu gbarɛ, akũ à gbɛ̃nↄ laakarii gàtɛ à sùawa. \v 21 Akũ ò ɛ̀ra ò wiki lɛ̀ ò pì: Ǹ a pá lía! Ǹ a pá lía! \v 22 A gɛ̃̀n aakↄ̃deo Pilati pìńnɛ: Bↄ́ dàan à kɛ̀ɛ? Mádi taari kũ à kà ò a dɛ earo. Mani tó ò wari dↄa, gbasa mà a gbarɛ. \v 23 Akũ ò zɛ̀i òtɛn gbɛkaa kũ wiki gbãnao à a pá lía. Akũ ń zukakanaa tò ò yã blè. \v 24 Akũ Pilati dìtɛ kũ ò kɛ lákũ ò gbɛ̀kaawa nà. \v 25 Gↄ̃gbɛ̃ kũ ò dà kpɛ́siran bona gbãnadenↄ kpɛ kũ gbɛ̃dɛnaao yãi kũ ò gbɛ̀kaa pìin à gbàrɛńnɛ, akũ à Yesu kpà gai lákũ ò yei nà. \s1 Yesu pana lía \r (Mat 27:32-44, Maa 15:21-32, Yuh 19:17-27) \p \v 26 Kũ òtɛn gɛ́ kãao, akũ Sirɛni gbɛ̃ Simↄ tɛn su kũ burao, akũ ò a kũ̀ ò lígbãndurukpanaa dìnɛ àgↄ̃ tɛ́o Yesui. \v 27 Pari bò tɛ́i kũ nↄgbɛ̃ kũ òtɛn ↄ́ↄ dↄ òtɛn wɛ̃nda kɛnɛnↄ. \v 28 Yesu lìtɛ à arɛ dↄ̀ḿma à pì: Yurusalɛmu nↄgbɛ̃nↄ, àsun ↄ́ↄ dↄ ma yãiro. À ↄ́ↄ dↄ á zĩda yãi kũ á nɛ́nↄ. \v 29 Zaakũ a gↄrↄ tɛn su kũ oni pi: Arubarikadenↄn para kũ odi nɛ́ iro, nɛ́ dí ń yↄ̃ mironↄ ũ. \v 30 Gↄrↄ birea \q1 oni pi kpinↄ lɛ́tɛ à siḿma, \q1 oni o sĩ̀sĩnↄ lɛ́tɛ à dańla. \m \v 31 Lákũ òtɛn yã dí taka kɛ kũ lí búsuo, lí kori pↄ́ nigↄ̃ de deraa? \p \v 32 Òtɛn gɛ́ kũ dàkɛri gbɛ̃nↄn pla kenↄ dↄ, de ò ń dɛdɛ kũ Yesuo lɛɛlɛ. \v 33 Kũ ò kà gu kũ òdi pi Mìtokokia, akũ ò a pà lía gwe kũ dàkɛrii pìnↄ, gbɛ̃ do a ↄplai, gbɛ̃ do a ↄzɛi. \v 34 Akũ Yesu pì: Baa, ǹ gaafara kɛńnɛ, zaakũ ò dↄ̃ pↄ́ kũ òtɛn kɛro. Akũ ò kàpaa kpà ò a pↄ́kasanↄ kpàatɛkↄ̃nɛ. \v 35 Gbɛ̃nↄn zɛna gwe ò wɛ́ kà òtɛni a gwa, akũ Yuda gbãnadenↄ tɛn lɛ́zuki kɛa ò pì: A gbɛ̃ pãndenↄ sura bà. Tó Arumasihu kũ Luda dìtɛmɛ a ũ, à a zĩda sura baee! \v 36 Sozanↄ tɛni a lalandi kɛ dↄ. Akũ ò nài ò sèwɛ̃ kpã̀kpãa dↄ̀nɛ \v 37 ò pì: Tó Yudanↄ kínamɛ n ũ, ǹ n zĩda sura ba. \v 38 Sèeda ke na a mìi musu ò kɛ̃̀a: \qc Yudanↄ kínan dí! \m \v 39 Dàkɛri kũ ò lokona lía pìnↄ do dↄkɛna yã ònɛ à pì: Arumasihumɛ n ũroo? Ǹ n zĩda sura ba kũ ókↄ̃nↄo lɛɛlɛ. \v 40 Akũ a gbɛ̃ndo pàtaa à pì: Ń Luda vĩna vĩroo? Yã dokↄ̃nↄ mɛ́ à kúwá. \v 41 Ókↄ̃nↄ, ó pↄ́ kú a zɛ́amɛ. Pↄ́ kũ o tↄ̃̀ mɛ́ à bùtɛwá, ama gbɛ̃ dí dí yã ke kɛro. \v 42 Akũ a pì: Yesu, tó n su kpata ble, ǹ dↄ ma yãn. \v 43 Akũ à wèa à pì: Yãpuran matɛn onnɛ, gbãra ĩnigↄ̃ kú kũmao aruzenna. \s1 Yesu ganaa \r (Mat 27:45-56, Maa 15:33-41, Yuh 19:28-30) \p \v 44 Kũ ifãntɛ̃ kà mìdangura, akũ gusira dà bùsuu pìla pínki ari fãnantɛ̃ mↄ̀ aakↄ̃. \v 45 Luda kpɛ́ lábure kɛ̃̀kↄ̃rɛ pla. \v 46 Yesu wiki gbãna lɛ̀ à pì: Baa, ma a wɛ̃̀ndii nànnɛ n ↄĩ. Kũ à ò lɛ, akũ a wɛ̃̀ndii tà. \v 47 Kũ sozanↄ gbɛ̃ zↄ̃kↄ̃ yã kũ à kɛ̀ɛ pìi è, à Luda sáabu kpà à pì: Yãpuramɛ gbɛ̃ manamɛ a ũ. \v 48 Pari kũ ò kàkara ò sù gu gwanↄ, kũ ò yã kũ à kɛ̀nↄ è, ò ɛ̀ra ò tà òtɛni ń zĩda lɛ́lɛ. \v 49 Yesu gbɛ̃ dↄ̃nanↄ kũ nↄgbɛ̃ kũ ò tɛ́i bona Galilinↄ pínki zɛna zã̀ òtɛn gu gwa. \s1 Yesu vĩnaa \r (Mat 27:57-61, Maa 15:42-47, Yuh 19:38-42) \p \v 50 Gↄ̃gbɛ̃ ke kun a tↄ́n Yusufu. Yuda gbãnadenↄ dokemɛ. Gbɛ̃ manamɛ, akũsↄ̃ à bɛ̀ɛrɛ vĩ. \v 51 A lɛ́ kú yã kũ a gbɛ̃nↄ zɛ̀ kũ a kɛnaaoo pìnlo. Yuda lakutu Arimatea gbɛ̃mɛ, a wɛ́ dↄ kpata kũ à bò Luda kĩnaai. \v 52 À gɛ̀ɛ Pilati kĩnaa à Yesu gɛ̀ɛ gbɛ̀kaa. \v 53 Akũ à gɛ̀ɛ pìi kìpa à táaru biza fĩ̀fĩa à dà gbɛ̀wɛɛ kũ ò sↄ̀ mira ũ gũn, odi gbɛ̃ke dan zikiro. \v 54 Gↄrↄ pì bi azuma zĩmɛ, kámmabogↄrↄ tɛn ká. \v 55 Nↄgbɛ̃ kũ ò tɛ́ Yesui bona Galilinↄn tɛ́ Yusufu pì kpɛ, ò mira pìi è lákũ à Yesu gɛ̀ɛ wùtɛ a gũn nà. \v 56 Akũ ò tà ò gɛ̀ɛ nísi gbĩ nna kũ ɛzɛ kũ àdi tó gɛ̀ vãro soru kɛ. Kámmabogↄrↄ zĩ ò kámma bò lákũ Luda dìtɛ nà. \c 24 \s1 Yesu vunaa \r (Mat 28:1-10, Maa 16:1-8, Yuh 20:1-10) \p \v 1 Azumanɛnna zĩ kↄnkↄkↄnkↄ nↄgbɛ̃ pìnↄ bò ò gɛ̀ɛ mira pì kĩnaa kũ nísi gbĩ nna kũ ò a soru kɛ̀ɛo. \v 2 Ò lè ò gbɛ̀ɛ gò mira lɛ́a. \v 3 Kũ ò gɛ̃̀, odi Dikiri Yesu gɛ̀ ero. \v 4 Ò kú bídi gũn, akũ gↄ̃gbɛ̃ gbɛ̃nↄn pla kenↄ bò ò sùḿma kũ pↄ́kasa kũ òtɛn tɛ́ kɛnↄo dana. \v 5 Vĩna ń kũ ò ń mìi nàtɛ, akũ gↄ̃gbɛ̃ pìnↄ pìńnɛ: À kɛ̀ dera átɛn gbɛ̃ bɛ̃nɛ wɛtɛ gɛ̀nↄ tɛ́ɛ? \v 6 À kú laro, à vù. À tó yã kũ à òárɛ gↄrↄ kũ à kú Galili dↄágu \v 7 à pì, séto ò Bisãsiri Nɛ́ kpá kifirinↄa ò a pá lía, a gↄrↄ aakↄ̃de zĩ ani vu. \v 8 Akũ a yã pìi dↄ̀ńgu. \v 9 Bona mira kĩnaa, ò gɛ̀ɛ ò yã pì baaruu kpà zĩ̀ri gbɛ̃nↄn kuri awɛɛdonↄnɛ kũ gbɛ̃ kparanↄ. \v 10 Mariama Magadalɛni kũ Yoanao kũ Yamisi da Mariamao kũ nↄgbɛ̃ kpara kũ ò kú kũńwonↄ mɛ́ ò yã pìi ò zĩ̀rii pìnↄnɛ. \v 11 Akũ nↄgbɛ̃ pìnↄ yã pìi kɛ̀ńnɛ lán fàai yã bà, odi síro. \v 12 Akũ Pita fùtɛ à bàa sì à gɛ̀ɛ mira pì kĩnaa. Kũ à wɛ́ kpàtɛ mira pìn, adi pↄ́ke ero, sé táaru bizanↄ, akũ à ɛ̀ra à tà laasun gũn, yã pì a kũ̀ gbãna. \s1 Zaa Ɛmausi zɛ́n \r (Maa 16:12-13) \p \v 13 Gↄrↄ dokↄ̃nↄ pì zĩ Yesu ìba gbɛ̃nↄn pla kenↄ tɛn gɛ́ lakutu kũ òdi pi Ɛmausi. À zã̀ kũ Yurusalɛmuo lán kiloo kuri awɛɛdo bà. \v 14 Òtɛn yã kũ à kɛ̀ pínki fàai bokↄ̃nɛ, \v 15 akũ gↄrↄ kũ òtɛni a fàai bo òtɛni a laasun lɛ́, Yesu ń lé zɛ́n, akũ òtɛn táa o lɛɛlɛ. \v 16 Akũ ń wɛ́ sìsi odi a dↄ̃ro. \v 17 Akũ à ń lá à pì: Bↄ́ yãn á tɛ́ átɛn o kũ kↄ̃oo? Akũ ò zɛ̀ ń ãn sisina. \v 18 Ń gbɛ̃ do kũ òdi pinɛ Keleopa wèa à pì: Mↄkↄ̃n nibↄↄmɛ n ũ ndo Yurusalɛmu gwɛɛ, kũ ńdi yã kũ à kɛ̀ gↄrↄ pla dia dↄ̃roo? \v 19 Akũ à ń lá à pì: Yã kpatemɛɛ? Ò wèa ò pì: Yesu Nazɛra yãmɛ. Annabi zↄ̃kↄ̃ↄmɛ. Gbɛ̃ sĩnda pínki dↄ̃ kũ a yãkɛna kũ a yã'onaao bò Luda kĩnaamɛ. \v 20 Akũ sa'orikinↄ kũ ó gbãnadenↄ dake kpàḿma, de ò ga yãkpatɛ kɛnɛ yãi, akũ ò a pà lía ò a dɛ̀. \v 21 Ókↄ̃nↄ sↄ̃, daken ótɛn da ani Isarailanↄ mì sí. Abire gbɛra yã pì kɛna gↄrↄ aakↄ̃den gbãra. \v 22 Akũ yã kũ ó nↄgbɛ̃ kenↄ òo bò ó sarɛ. Kũ ò gɛ̀ɛ a mira kĩnaa kↄnkↄala káakukaaku, \v 23 odi a gɛ̀ lero. Ò sù ò pì malaikanↄ bò ò sùḿma ò pìńnɛ à kú wɛ̃̀ndiio. \v 24 Akũ ó gbɛ̃kenↄ gɛ̀ɛ ò mira pìi gwà, ò è lákũ nↄgbɛ̃ pìnↄ òńnɛ nà, à kú gwero. \v 25 Akũ Yesu pìńnɛ: Laasunsaridenↄ, adì yã kũ annabinↄ ò sí likalikaro. \v 26 Luda dí ditɛ Arumasihu wɛ́tãmma le lán dí bà gbasa à gɛ̃ a gakuri gũnloo? \v 27 Naana zaa Musa takadaa ari à gɛ̀ɛ pɛ́ annabinↄ pↄ́a pínki, Yesu yã kũ à kɛ̃na Luda yãn a musu bↄ̀kↄtɛńnɛ pínki. \p \v 28 Kũ ò kà kãni kũ lakutu kũ òtɛn gɛ́nwo, Yesu kɛ̀ lákũ áni gɛ̃ zɛ́la bà. \v 29 Akũ ò a kũ̀kũ ò pì: Ǹ gↄ̃ kũoo la. Ɔkↄsi kɛ̀, gu tɛn si. Akũ à gɛ̃̀ ↄnn à gↄ̃̀ kũńwo. \v 30 Gↄrↄ kũ àtɛn pↄ́ ble kũńwo, akũ à burodii sɛ̀ à arubarikaa dàn, akũ à lìkↄ̃rɛ à kpàḿma. \v 31 Akũ ń wɛ́ kɛ̃̀ ò a dↄ̃̀ sà, akũ ò kùrai. \v 32 Akũ ò òkↄ̃nɛ: Kũ àtɛn yã owɛrɛ zɛ́n àtɛn Luda yã bↄkↄtɛwɛrɛ, ó nɛ̀sɛɛ gũn tɛn puroo? \v 33 Akũ ò fùtɛ gwe gↄ̃̀nↄ ò ɛ̀ra ò gɛ̀ɛ Yurusalɛmu. Ò a zĩ̀ri gbɛ̃nↄn kuri awɛɛdonↄ è kakarana gwe kũ gbɛ̃ kũ ò nàḿmanↄo \v 34 òtɛn pi: Dikiri vù yãpuramɛ, à a zĩda mↄ̀ Simↄnɛ. \v 35 Akũ gbɛ̃nↄn pla pìnↄ zɛ́ gũn yã bàbańnɛ kũ deran ò a dↄ̃̀ nà burodi likↄ̃rɛnaa gũnwo. \s1 Yesu bo à suna a ìbanↄnɛ \r (Mat 28:16-20, Maa 16:14-18, Yuh 20:19-23, Zĩr 1:6-8) \p \v 36 Kũ òtɛn yã pì o lɛ, kãnto ò a è zɛna ń tɛ́, akũ à pìńnɛ: Àgↄ̃ kú kũ aafiaao! \v 37 Akũ swɛ̃̀ɛ kɛ̃̀ńgu ò kɛ̀ gìri, òtɛn da gyãwãnden ò è. \v 38 Akũ à pìńnɛ: À kɛ̀ dera á nɛ̀sɛɛ fùtɛɛ? À kɛ̀ dera á kú kũ nɛ̀sɛ plaoo? \v 39 À ma ↄnↄ kũ ma gbánↄ gwa, kũ makũmɛ. À ↄ nama à gwa. Gyãwãnde dìgↄ̃ mɛ̀ kũ wáo vĩ lákũ á èma nàro. \v 40 Kũ à ò lɛ, akũ à a ↄnↄ kũ a gbánↄ mↄ̀ńnɛ. \v 41 Pↄnna gũn odi we kãaoro, kũ à bò ń sarɛ yãi. Akũ à ń lá à pì: Pↄ́ble ke kun yá? \v 42 Akũ ò kpↄ̀ kpátɛana kↄ̃̀nↄↄ kpàa, \v 43 akũ à sì à sò ń wára. \v 44 Akũ à pìńnɛ: Yã kũ ma òárɛ gↄrↄ kũ má kú kãáo mɛ́ à kɛ̀. Ma pì séto yã kũ ò ò ma musu Musa doka takadan kũ annabinↄ takadao kũ Zabura takadao papa pínki. \v 45 Akũ à ń nɛ̀sɛɛ wɛ̃̀ńnɛ de ò yã kũ à kú takada pìnↄ gũn dↄ̀rↄ dↄ̃. \v 46 À pìńnɛ: Ò kɛ̃̀ Luda yãn ò pì Arumasihu ni wɛ́tãmma e, a gↄrↄ aakↄ̃de zĩ ani futɛ bona gan, \v 47 oni waazi kɛ buri sĩnda pínkinɛ kũ a tↄ́o naana zaa Yurusalɛmu, de ò nɛ̀sɛ litɛ ń durunnanↄ kɛ̃ḿma. \v 48 Ákↄ̃nↄ yã pì sèedadenↄ ũ. \v 49 Makũ sↄ̃, mani gba kũ ma De a lɛ́ sɛ̀ kpãzãárɛ. Àgↄ̃ kú wɛ̃tɛ gũn la ari gbãna bo ludambɛ à daála. \s1 Tana kũ Yesuo ludambɛ \r (Maa 16:19-20, Zĩr 1:9-11) \p \v 50 Kũ Yesu bò kũńwo wɛ̃tɛ kpɛ ari Bɛtani sarɛ, akũ à a ↄnↄ sɛ̀ lei à arubarikaa dàńgu. \v 51 Kũ àtɛn arubarika dańgu lɛ, akũ à kɛ̃̀ḿma, Luda a sɛ̀ à tà kãao a kĩnaa. \v 52 Akũ ò donyĩ kɛ̀nɛ ò ɛ̀ra ò tà Yurusalɛmu kũ pↄnna zↄ̃kↄ̃ↄo. \v 53 Òdigↄ̃ kú Luda ↄnn gↄrↄ sĩnda pínki ògↄ̃ Luda sáabu kpá.