\id TIT  
\h Taitus 
\toc1 Taitus 
\toc2 Taitus 
\toc3 Taitus 
\mt1 TAITUS  
\c 1  
\p
\v 1 E Pol. E Qotei aqa wau tamo. Yesus Kristus na e qariŋbej deqa e aqa anjam mare mare laqnum. Tamo uŋgasari Qotei na giltnjrej qaji naŋgi aqa anjam minjroqnitqa qusib Yesus qa naŋgo areqalo siŋgilatqajqa deqa qariŋbej. E na naŋgi aqaryainjritqa naŋgi Qotei aqa anjam geregere qalieosib aqa kumbra dauryqajqa deqa ti qariŋbej. Qotei aqa anjam di gisaŋ sai. Di anjam bole.  
\v 2 E na naŋgi aqaryainjritqa naŋgi ŋambile gaigai sqajqa deqa e waueqnum. Naŋgi ŋambile di oqajqa tariŋoqnsib unub. Tulaŋ nami Qotei a iŋgi iŋgi kalil atosaisosiqa a na ŋambile di iga egwajqa marej. A bole marej. A gisaŋosaieqnu.  
\v 3 Bati kereonaqa a na aqa anjam maro tamo naŋgi wau enjrej. Kumbra dena a na aqa segi anjam babtej. A na e dego wau ebej deqa e aqa anjam mare mare laqnum. Anjam dena a na iga padalo sawaq na eleŋej.   
\p
\v 4 O Taitus, e anjam endi neŋgreŋyosim inoq qariŋyonum. Aqo ombla Kristen tamo uŋgasari kalil naŋgi koba na areqalo qujaitosim Yesus qa gago areqalo siŋgilateqnum. Deqa ni ijo aŋgro bole bul. Gago Abu Qotei wo Kristus Yesus agi iga eleŋej qaji wo naŋgi aiyel ni qa are boleinjrimqa ni lawo na soqnime.   
\s1 Pol na Taitus minjej, “Ni na Kristen naŋgo gate ateleŋ”  
\p
\v 5 O Taitus, e ni Krit nuiq di uratmem unum. Krit nuiq di Qotei aqa wau koboosai unu. Deqa ni na wau di kobotosim qure segi segiq di Kristen naŋgo gate ateleŋ. Agi e nami wau deqa ni mermem.  
\v 6 Deqa ni unime. Ni tamo bei a Kristen naŋgo gate atqa osimqa a peleiyosim aqa kumbra kalil unsim di ni a gate ate. Tamo di a tamo uŋgasari kalil naŋgo ŋamgalaq di une saiqoji soqneme. A uŋa aiyeltaiq. Aqa aŋgro naŋgi Yesus qa naŋgo areqalo siŋgilatosib soqnebe. Naŋgi kumbra uge uge yoqnaib. Naŋgi diqoqnsib naŋgo ai abu naŋgo anjam gotraŋyoqnaib.  
\v 7 Ni qalie, Kristen naŋgo gate naŋgi Qotei aqa wau taqateqnub. Deqa ni tamo bei a gate atqa osimqa ni aqa kumbra endeqaji unsim a gate ate. A tamo uŋgasari kalil naŋgo ŋamgalaq di une saiqoji unu. A aqa segi ñam soqtosaieqnu. A Kristen tamo uŋgasari naŋgi ŋiriŋ na taqatnjrosaieqnu. A urur minjiŋ oqetosaieqnu. A ya uge uyoqnsiq nanariosaieqnu. A qoto ani tamo sai. A silali koba oqnqajqa tulaŋ arearetosaieqnu.  
\v 8 Tamo laŋaj naŋgi aqa meq beqnabqa oqnsiq geregereinjreqnu. A kumbra bole bole dauryqajqa are qaloqnsiq areqalo bole ti unu. A kumbra tiŋtiŋ ti Qotei aqa segi kumbra bole ti di dauryqajqa tulaŋ areareteqnu. A aqa segi so geregere taqateqnu.  
\v 9 A Yesus aqa anjam bole iga plalteqnum qaji di siŋgila na ojeqnu. Deqa a anjam di geregere palontoqnsiq Kristen naŋgo are tigeltetnjreqnu. Tamo qudei naŋgi anjam di gotraŋyeqnab a na naŋgi tingitnjroqnsiq dalnjreqnu.   
\s1 Krit nuiq di tamo gargekoba naŋgi gisaŋeqnub  
\p
\v 10 O Taitus, Krit nuiq di anjam gotraŋyo qaji tamo gargekoba unub. Tamo naŋgi di anjam laŋa laŋa maroqnsib tamo uŋgasari naŋgi gisa gisaŋnjreqnub. Tamo naŋgi di Juda tamo. Deqa naŋgi na tamo muluŋ breinjrqajqa tulaŋ siŋgilaeqnub.  
\v 11 Naŋgi na Kristen naŋgo silali yainjrqa are qaloqnsib anjam uge uge iga marqajqa getento qaji di plaltoqnsib minjreqnub. Naŋgi degyeqnub deqa naŋgi na Kristen qudei naŋgo aŋgro ti naŋgo was naŋgi ti areqalo ugetetnjreqnabqa naŋgi Qotei aqa gam bole olo urateqnub. Deqa Taitus, ni na tamo uge deqaji naŋgo medabu getentosim saidnjre.  
\v 12 Nami Krit nuiq di qalie tamo bei a anjam endegsi marej, “Krit tamo kalil naŋgi gisaŋ ani. Naŋgi tamo uge. Naŋgi wagme juwaŋ bul. Naŋgi qunjaŋ bolet. Naŋgi wauqa asgim ani.”  
\v 13 O Taitus, aqa anjam di bole. Deqa ni siŋgila na tamo uge uge naŋgi tingitnjroqne. Yimqa naŋgi Yesus qa naŋgo areqalo geregere siŋgilatqab.  
\v 14 Osib naŋgi Juda naŋgo gisaŋ anjam ti tamo naŋgi Qotei aqa anjam bole qoreiyeqnub qaji naŋgo dal anjam ti quqwa uratqab.   
\p
\v 15 Tamo uŋgasari Qotei aqa ŋamgalaq di jiga saiqoji unub qaji naŋgi qalie, iŋgi uyo kalil jiga saiqoji unu. Deqa naŋgi oqnsib uyeqnub. Ariya tamo uŋgasari kumbra jigat dauryoqnsib Yesus qa naŋgo areqalo siŋgilatosaieqnub qaji naŋgi torei jiga ti. Deqa naŋgi mareqnub, “Iŋgi iŋgi kalil jigat.” Naŋgo areqalo ti naŋgo are miligi ti tulaŋ jigat.  
\v 16 Naŋgi segi mareqnub, “Iga Qotei qa qalie bole.” Di gisaŋ. Naŋgi kumbra uge uge yeqnub dena iga poigeqnu, naŋgi Qotei qoreiyeqnub. Deqa Qotei na naŋgi torei walinjreqnu. Naŋgi Qotei aqa anjam gotraŋyo qaji tamo unub. Naŋgi kumbra bole bei dauryqa keresai bole sai.   
\c 2  
\s1 Tamo qeli naŋgi kumbra bole bole yoqnebe  
\p
\v 1 O Taitus, ni Qotei aqa anjam bole plaltoqne.  
\v 2 Ni na tamo qeli naŋgi anjam endegsim minjroqne, “Niŋgi nuŋgo so geregere taqatiy. Osib areqalo bole ti sosib kumbra bole bole yoqniy. Niŋgi Qotei aqa anjam bole geregere qalieosib qalaqalaiyo kumbra yoqnsib gulbe kalil qoboiyoqnsib siŋgila na tigelesoqniy.” O Taitus, ni na tamo qeli naŋgi anjam degsim minjroqne.   
\p
\v 3 Ni na uŋa qeli naŋgi anjam endegsim minjroqne, “Kumbra bole kalil Qotei a areareteqnu qaji di niŋgi dauryosib soqniy. Niŋgi yomuoqnaib. Wain uyoqnsib nanarioqnaib. Niŋgi na Kristen naŋgi kumbra bole osornjroqniy.  
\v 4-5 Osib uŋa meli naŋgi dalnjribqa naŋgi kumbra endegsib yoqnebe. Naŋgi naŋgo tamo ti naŋgo aŋgro ti qalaqalainjroqnebe. Naŋgi areqalo bole na walwelosib Qotei aqa ŋamgalaq di une saiqoji soqnebe. Naŋgi Kristen naŋgi gereinjroqnebe. Naŋgi naŋgo tal geregere taqatosib naŋgo tamo naŋgo anjam dauryoqnebe. Naŋgi kumbra bole degyoqnibqa naŋgo tamo naŋgi na unjrsibqa Qotei biŋiyosib aqa anjam yomuiyqa uratqab.” O Taitus, ni na uŋa qeli naŋgi anjam degsim minjroqnime.   
\s1 Pol na Taitus minjej, “Ni kumbra bole yoqnim aŋgro meli naŋgi unsib dauryqab”  
\p
\v 6 Ariya ni na aŋgro meli naŋgi dego are tigeltetnjroqnimqa naŋgi areqalo bole na walweloqnebe.  
\v 7 O Taitus, ni kumbra bei yqa osimqa kumbra bole segi yoqne. Yimqa aŋgro meli naŋgi ino kumbra di unoqnsib dauryoqnqab. Ariya ni gisaŋ anjam maroqnaim. Ni anjam palontqa osimqa anjam bole segi palontoqne. Alaŋ anjam koba maroqnaim. Diqoqnaim. Areqalo bole ti sosim kumbra bole bole yoqne.  
\v 8 Ni anjam bole segi palontoqnimqa tamo naŋgi ino anjam di uge qa marqa keresai. Deqa jeu tamo naŋgi na iga yomuigwa keresaiinjrimqa naŋgi jemainjrqas.   
\s1 Kaŋgal tamo naŋgi gaigai naŋgo wau qa gate  //  naŋgo sorgomq di soqnebe  
\p
\v 9 O Taitus, ni na kaŋgal tamo naŋgi anjam endegsim minjroqne, “Niŋgi gaigai nuŋgo wau qa gate naŋgo sorgomq di sosibqa wau bole bole naŋgi arearetnjreqnu qaji di yoqniy. Niŋgi naŋgo medabu ojoqnaib.  
\v 10 Osib naŋgo iŋgi bei bajiŋaib. Niŋgi naŋgo anjam geregere dauryosib naŋgi kumbra bole bole enjroqniy. Yimqa naŋgi nuŋgo kumbra deqa tulaŋ areboleboleinjrqas. Niŋgi kumbra bole kalil yoqnibqa nuŋgo wau qa gate naŋgi unoqnsib Qotei agi iga eleŋej qaji aqa anjam tulaŋ biŋiyoqnsib maroqnqab, ‘Di anjam bolequja.’” O Taitus, ni na kaŋgal tamo naŋgi anjam degsim minjroqne.   
\s1 Iga Yesus bqajqa bati qa tariŋoqnqom  
\p
\v 11 Iga qalie, Qotei a iga qa are boleiyeqnu. Aqa kumbra di a na boleq atsiq iga osorgej. Deqa a na tamo uŋgasari kalil naŋgi padalo sawaq dena eleŋqa kere.  
\v 12 Qotei a iga qa are boleiyeqnu aqa kumbra dena iga endegsi osorgeqnu, iga Qotei qoreiyqajqa kumbra ti mandam qaji areqalo uge uge ti torei uratekritqom. Osim iga mandam tamo uŋgasari naŋgo ambleq di sosimqa areqalo bole na ti kumbra bole na ti Qotei aqa kumbra na ti walweloqnqom.  
\v 13 Walweloqnsim iŋgi bole bole iga mondoŋ oqom qaji di oqajqa tariŋoqnqom. Yesus Kristus a segi Qotei. A siŋgila koba ti unu. A na iga eleŋej. Mondoŋ a wala bole ti riaŋ koba ti osim laŋ qureq na bqas. Iga di unqajqa tariŋoqnqom.  
\v 14 Yesus a gago uneq na iga awaigosim iga aqa segi tamo uŋgasari tiŋtiŋ sqajqa deqa marsiq aqa segi ŋambile uratosiq iga qa moiyej. Deqa iga gaigai kumbra bole dauryqajqa siŋgilaoqnqom.   
\p
\v 15 O Taitus, ni gaigai Kristen tamo uŋgasari naŋgi anjam di minjroqnimqa naŋgi quoqnsib dauryoqnqab. Ni na tamo uŋgasari anjam gotraŋyeqnub qaji naŋgi tingitnjroqnsim dalnjroqne. Tamo bei na ino anjam di uge qa maraiq.   
\c 3  
\s1 Qotei a iga qa are boleiyosiq kumbra boledamu egej  
\p
\v 1 O Taitus, ni na Kristen tamo uŋgasari naŋgi anjam endegsim minjroqne, “Niŋgi na mandor naŋgi ti sawa taqato qaji tamo kokba ti naŋgo sorgomq di sosibqa naŋgo anjam dauryoqniy. Osib gaigai wau bole yqajqa are qaloqniy.  
\v 2 Niŋgi tamo qudei naŋgi misiliŋ anjam minjroqnaib. Osib anjam na qotoqnaib. Gaigai lawo na sosib tamo uŋgasari kalil naŋgi kumbra bole osornjroqniy.” O Taitus, ni na Kristen tamo uŋgasari naŋgi anjam degsim minjroqne.   
\p
\v 3 Ni qalie, iga dego nami areqalo uge ti sosimqa Qotei aqa anjam gotraŋyoqnem. Bati deqa Satan na iga gisa gisaŋgeqnaqa iga Qotei aqa gam bole dauryqa uratoqnsim kumbra uge uge dauryqajqa are pruggeqnaqa gago segi jejamu qa tulaŋ areboleboleigoqnej. Kumbra dena iga siŋgila na taqatgesoqnej. Deqa iga minjiŋ ti are uge ti sosim walweloqnem. Tamo qudei na iga jeutgeqnabqa iga kamba dego naŋgi jeutnjroqnem.   
\p
\v 4 Ariya bati di Qotei agi iga eleŋej qaji a na iga tulaŋ qalaqalaigosiqa iga qa are boleiyosiq kumbra boledamu egej. Aqa kumbra di a segi na boleq atej.  
\v 5 Osiqa iga eleŋej. Gago segi wau bole bole iga yoqnem qaji a deqa osiq iga eleŋosai. A iga qa dulosiqa iga laŋa eleŋej awai saiqoji. Osiqa gago are miligi yansetgosiqa aqa Mondor Bole egsiqa iga aŋgro bunuj bul ŋambabtgej.  
\v 6 Yesus Kristus agi iga eleŋej qaji aqa wau na Qotei na aqa Mondor Bole qariŋyonaqa gago are miligiq aiyej.  
\v 7 Yesus a iga qa are boleiyej deqa iga Qotei aqa ŋamgalaq di tamo bole une saiqoji unum. Deqa mondoŋ iga ŋambile gaigai sqom. Iga ŋambile di oqajqa tariŋoqnsim unum.  
\v 8 Qotei aqa anjam di tulaŋ boledamu. Deqa iga anjam di gago areqaloq di siŋgilatqom.  
\p O Taitus, ni Qotei aqa anjam di siŋgila na palontoqnimqa tamo uŋgasari Qotei qa naŋgo areqalo siŋgilateqnub qaji naŋgi quoqnsib kumbra bole bole yoqnqab. Anjam dena tamo uŋgasari naŋgi aqaryainjreqnu.  
\v 9 Tamo qudei naŋgi laŋa laŋa ŋiriŋoqnsib nanari anjam maroqnsib laqnub. Naŋgi Moses aqa dal anjam qa ti naŋgo moma naŋgo ñam qa ti anjam na qoteqnub. Naŋgi anjam di marqajqa tulaŋ arearetnjreqnu. Iga qalie, anjam dena iga aqaryaigwa keresai. Deqa Taitus, ni tamo deqaji naŋgo anjam di quetnjraim. Torei urat.   
\p
\v 10 Tamo bei na Kristen tamo uŋgasari naŋgo areqalo ugetetnjrsim naŋgi pupoinjrimqa ni na tamo di minjimqa aqa kumbra di uratem. A ni quetmosaiamqa olo minje. Minjimqa olo quetmosaiamqa ni a uratosim torei qoreiye.  
\v 11 Ni qalie, tamo deqaji naŋgi Qotei aqa gam torei urateqnub. Naŋgi une yo qaji tamo unub. Naŋgo une dena naŋgi osornjreqnu, naŋgi tamo uge.   
\s1 Pol na Taitus minjej, “Ni urur bosim e itbe”  
\p
\v 12 Ariya Taitus, ni que. E na Artemas kiyo Tikikus kiyo qariŋyitqa a inoq gilqas. Gilsim mermimqa ni urur bosim Nikopolis qureq di e itbe. Yuwal ugeo bati qa e dia sqai. Soqnit ni bosim dia e itbe.  
\v 13 Apolos wo dal anjam qalie tamo Senas wo naŋgi aiyel ino qure uratosib walwelqa laqnibqa ni na aqaryainjrimqa naŋgi gamq di iŋgi bei qa truquqasai.   
\p
\v 14 Ni na Kristen naŋgi anjam plaltosim minjroqnimqa naŋgi wau bole yoqnqajqa geregere qalieosib tamo qudei iŋgi iŋgi qa truqueqnub qaji naŋgi aqaryainjroqnebe. Naŋgi laŋa sosib wau bole bole yosaio uge.   
\p
\v 15 Kristen kalil e koba na endi unum qaji naŋgi na ni kaiyeimonub. Deqa ni na kamba tamo uŋgasari iga tulaŋ qalaqalaigeqnub qaji naŋgi gago kaiye anjam endi minjrime. Tamo uŋgasari naŋgi di iga koba na Yesus qa gago areqalo siŋgilateqnum.  
\p O ijo was, Qotei a niŋgi kalil qa are boleiyeme. Bole.