\id GAL  
\h Galesia 
\toc1 Galesia 
\toc2 Galesia 
\toc3 Galesia 
\mt1 GALESIA  
\c 1  
\p
\v 1 E Pol. Yesus Kristus na e qariŋbej deqa e aqa anjam mare mare laqnum. Mandam tamo bei na e qariŋbosai. Tamo bei na e giltbosai dego. Yesus Kristus aqa Abu Qotei wo naŋgi segi aiyel na e giltbeb. Yesus agi Qotei na subq na tigeltej.  
\v 2 Kristen was kalil e koba na endi unum qaji naŋgi e ti anjam endi nuŋgoq qariŋyonum. Niŋgi Galesia sawaq di loueqnub qaji.   
\p
\v 3 Tamo Koba Yesus Kristus aqa Abu Qotei wo naŋgi aiyel niŋgi qa are boleinjrimqa niŋgi lawo na soqniy.  
\v 4 Yesus a gago Abu Qotei aqa areqalo dauryosiq deqa a gago une kobotqa marsiqa aqa segi ŋambile uratosiq moiyej. A na iga eleŋamqa iga mandam qa kumbra uge uge kalil uratqa marsiq iga qa moiyej.  
\v 5 Deqa iga Qotei aqa ñam bati gaigai soqtoqnqom. Bole.   
\s1 Yesus aqa anjam bole qujai segi unu  
\p
\v 6 Kristus a niŋgi qa are boleiyej deqa Qotei na niŋgi aqa segi tamo uŋgasari sqajqa osiq metŋgej. Ariya kiyaqa niŋgi olo urur Qotei qoreiyosib Yesus aqa anjam bole dauryqa uratosib anjam bei dauryeqnub? E nuŋgo kumbra deqa qusim tulaŋ prugugetem.  
\v 7 Niŋgi qalie, Yesus aqa anjam bole bei saiqoji. Ariya tamo qudei naŋgi nuŋgo areqalo niñaqyetŋgwajqa wauoqnsib Kristus aqa anjam bole olo bubulyeqnub.  
\v 8 Deqa niŋgi quiy. Iga na kiyo laŋ aŋgro bei na kiyo Yesus aqa anjam bole iga nami niŋgi merŋgoqnem qaji di olo bubulyosim anjam bei merŋgwom di Qotei na iga ojsim ŋamyuwoq di breigeme.  
\v 9 Od, tamo bei na Yesus aqa anjam bole iga nami niŋgi merŋgoqnem qaji di olo bubulyosim anjam bei merŋgwas di Qotei na a ojsim ŋamyuwoq waiyeme.   
\p
\v 10 Niŋgi kiyersib are qalonub? Mandam tamo naŋgi e qa arearetnjrqajqa kiyo Qotei a e qa arearetqajqa kiyo deqa e waueqnum? Niŋgi quiy. Mandam tamo naŋgi e qa arearetnjrqajqa deqa e waueqnum qamu e Kristus aqa wau tamo bolesai qamu.   
\s1 Qotei a segi na Pol giltej  
\p
\v 11 O ijo was kalil, e bole merŋgonum. Yesus aqa anjam bole e nami niŋgi merŋgoqnem qaji di tamo bei na babtosai.  
\v 12 Anjam bole di e tamo bei aqa medabuq na osai. Tamo bei na e osorbosai dego. Yesus Kristus a segi na anjam bole di babtosiq osorbej.   
\p
\v 13 Niŋgi qalie, e nami Juda naŋgo kumbra siŋgila na dauryoqnsimqa Qotei aqa tamo uŋgasari naŋgi ugeugeinjroqnem. Osim e naŋgi torei padaltnjrqajqa siŋgila na wauoqnem.  
\v 14 E ijo moma naŋgo kumbra kalil dauryqajqa tulaŋ siŋgilaoqnem. Ijo kumbra dena e na Juda tamo gargekoba e ombla louoqnem qaji naŋgi buŋnjroqnem.   
\p
\v 15 Ariya e ŋambabosaisonamqa Qotei a e giltbosiqa e qa are boleiyosiq metbej.  
\v 16 Osiqa bati a segi atej qaji di brantonaqa a na aqa Ŋiri Yesus e osorbosiq merbej, “Ni na Yesus aqa anjam bole osi giloqnsim tamo uŋgasari sawa bei beiq di unub qaji naŋgi minjre minjre laqne.” Ariya bati di e na tamo qudei naŋgi Yesus qa anjam bei nenemnjrosaioqnem.  
\v 17 E Yesus aqa anjam maro tamo naŋgi unjrqajqa Jerusalem aiyosai dego. Tamo naŋgi di namoqna Yesus aqa wau ojoqneb. E bunuqna aqa wau ojem. Ariya e naŋgi unjrosai. E Arebia sawaq aisim di soqnem. Sosim bunuqna e olo puluosim Damaskus qureq gilem.  
\v 18 Wausau qalub koboonaqa e Pita segi unqajqa Jerusalem aiyem. Aisim bati 15 Pita ombla soqnem.  
\v 19 E Jerusalem di soqnem bati di e Yesus aqa anjam maro tamo bei unosai. E Tamo Koba Yesus aqa was Jems a segi unem.  
\v 20 Ijo anjam e neŋgreŋyonum qaji endi anjam bole. E Qotei aqa ŋamgalaq di anjam bole segi neŋgreŋyonum. E gisaŋosai.   
\p
\v 21 Ariya bunuqna e Jerusalem olo uratosim Siria sawa ti Silisia sawa ti deq gilsim di laqnem.  
\v 22 Bati deqa Kristus aqa tamo uŋgasari Judia sawaq di soqneb qaji naŋgi ijo ulatamu poinjrosaisoqnej.  
\v 23 Naŋgi e qa laŋa endegsib quoqneb, “Pol a nami iga padaltgwa laqnej. Ariya bini a olo Yesus aqa anjam bole a nami ugeugeiyqa wauoqnej qaji di palontoqnsiq laqnu.”  
\v 24 Naŋgi e qa degsib quoqnsib tulaŋ areboleboleinjrnaqa Qotei aqa ñam soqtoqneb.   
\c 2  
\s1 Kristen gate naŋgi Pol ombla areqalo qujai  
\p
\v 1 Wausau 14 koboonaqa e olo Jerusalem aiyem. E Barnabas ombla aiyoqnsim Taitus dego osi aiyem.  
\v 2 Qotei a segi na merbej deqa e Jerusalem aiyem. E Jerusalem aisim di sosimqa e tamo laŋaj naŋgi koba na qairosaioqnem. E Kristen gate naŋgi segi koba na qairoqnem. Yesus aqa anjam bole e sawa bei beiq di palontoqnem qaji di e na ubtosim minjroqnem. E tamo laŋaj bei minjosai. Di kiyaqa? Yesus aqa wau e nami yoqnsim agi bini yeqnum qaji di uloŋo uge.  
\v 3 Taitus a Grik tamo. Ariya a e ombla Jerusalem di sonamqa Kristen gate naŋgi e endegsib merbosai, “Ni na Taitus osim muluŋ waiy.” Degsib merbosai.  
\v 4 Bole, Kristen tamo qudei naŋgi uli na gago koro miligiq aiyeb. Naŋgi Kristen tamo bolesai. Naŋgi gisaŋ tamo. Iga nami kaŋgal tamo bulosim dal anjam aqa sorgomq di sonamqa Kristus Yesus na iga eleŋej deqa bini dal anjam na iga olo taqatgosai. Ariya gisaŋ tamo naŋgi dena gago kumbra di lumu na tenemtqa marsibqa gago koro miligiq aiyeb. Naŋgo are koba endegsi soqnej. Naŋgi na iga olo dal anjam aqa sorgomq di atibqa dal anjam na iga taqatgim iga kaŋgal tamo bulqom. Naŋgo are koba degsi soqnej deqa naŋgi gago koro miligiq aiyeb.  
\v 5 Aisib mergeb, “Niŋgi Taitus muluŋ waiyiy.” Onaqa iga naŋgo anjam di quetnjrosai. Naŋgi Yesus aqa anjam bole olo bubulyaib deqa iga na naŋgi saidnjrem. Di kiyaqa? Yesus aqa anjam bole di nuŋgoq di gaigai sqajqa deqa.   
\p
\v 6 Ijo areqalo agiende. Kristen gate naŋgi ñam ti unub di laŋa. Qotei a tamo naŋgo ñam qa are qalosaieqnu. E na Kristen gate naŋgi ijo wau qa sainjrnamqa naŋgi qusib mareb, “Di kere.” Naŋgi olo anjam bei totoryosib e merbosai.  
\v 7 Pita aqa wau agiende. A na muluŋ uno qaji naŋgi Yesus aqa anjam bole minjre minjre laqnu. Qotei a wau di Pita yej. E dego wau ti. Ijo wau agi e na muluŋ unosai qaji naŋgi Yesus aqa anjam bole minjre minjre laqnum. Qotei a wau di e ebej. Kristen gate naŋgi degsib qalieeb deqa naŋgi olo anjam bei totoryosib e merbosai.  
\v 8 Od, Qotei na Pita siŋgila yej deqa a muluŋ uno qaji naŋgi Yesus aqa anjam bole minjre minjre laqnu. Dego kere Qotei na e siŋgila ebej deqa e sawa bei bei qaji naŋgi Yesus aqa anjam bole minjre minjre laqnum.  
\v 9 Tamo uŋgasari kalil naŋgi mareqnub, “Jems na Pita na Jon na naŋgi qalub Kristen gate unub.” Ariya naŋgi qalub qalie, Qotei a e qa dego are boleiyosiq Yesus aqa wau ebej. Degsib qalieosib deqa naŋgi na aqo Barnabas wo gago baŋ ojsib mergeb, “Niŋgi gago Kristen was bole.” Osib naŋgi aqo aiyel ti are qujaitosib anjam endegsib keretosib mergeb, “Niŋgi Barnabas wo sawa bei beiq di Qotei aqa wau yoqniy. Iga muluŋ uno qaji naŋgo ambleq di wauoqnqom.”  
\v 10 Osib naŋgi anjam qujai segi aqo aiyel endegsib mergeb, “Gago ambleq endi Kristen qudei naŋgi iŋgi iŋgi tulaŋ saiqoji unub. Deqa niŋgi naŋgi qa are walŋgaiq. Niŋgi naŋgi aqaryainjroqniy.” Onaqa iga naŋgi odnjrem. Nami iga tamo iŋgi iŋgi saiqoji naŋgi aqaryainjrqajqa are koba soqnej agi bini degsim unum.   
\s1 Pol a Pita aqa kumbra uge babtej  
\p
\v 11 Ariya bunuqna Pita a Antiok qureq bonaqa e aqa ulatamuq di a ŋiriŋtem. Di kiyaqa? A kumbra uge yej deqa.   
\p
\v 12 Aqa kumbra uge agiende. Nami a sawa bei bei qaji naŋgi koba na iŋgi uyoqneb. Onaqa bati bei Jems a na Juda Kristen qudei muluŋ unqajqa tulaŋ siŋgilaoqneb qaji naŋgi qariŋnjrnaqa Antiok bonabqa Pita a naŋgi qa ulaosiq olo sawa bei bei qaji naŋgi di tututnjrej. Aqa kumbra uge agide.  
\v 13 Juda Kristen qudei naŋgi dego Pita beteryosib gisaŋ kumbra di yeb. Yonabqa bunuqna Barnabas a dego naŋgi daurnjrsiqa naŋgo gisaŋ kumbra di yej.  
\v 14 Naŋgi Yesus aqa anjam bole degsib ugetonabqa e unsimqa naŋgo ŋamgalaq di Pita endegsi minjem, “Ni Juda tamo. Ariya ni Juda naŋgo kumbra dauryqa uratosim sawa bei bei qaji naŋgi bulosim naŋgo kumbra dauryeqnum. Di ni kere degyeqnum. Ariya kiyaqa ni olo sawa bei bei qaji naŋgi minjreqnum, ‘Niŋgi Juda naŋgo kumbra dauryiy’?”   
\s1 Iga Yesus qa gago areqalo siŋgilatqom gam dena qujai iga tamo bole une saiqoji sqom  
\p
\v 15 Bole, iga Juda. Di gago leŋ tiŋtiŋ. Iga sawa bei bei qaji sai. Agi sawa bei bei qaji naŋgi uneq di laqnub. Iga tamo deqaji sai.  
\v 16 Ariya iga qalieonum, tamo naŋgi Moses aqa dal anjam dauryqab gam dena naŋgi Qotei aqa ŋamgalaq di tamo bole une saiqoji sqa keresai. Tamo naŋgi Kristus Yesus qa naŋgo areqalo siŋgilatqab gam dena qujai Qotei na naŋgi tamo bole une saiqoji qa minjrqas. Iga dego Kristus Yesus qa gago areqalo siŋgilatem deqa Qotei na iga tamo bole une saiqoji qa mergej. Iga dal anjam dauryem gam dena sai. Tamo a dal anjam dauryqas gam dena a Qotei aqa ŋamgalaq di tamo bole une saiqoji sqa keresai.  
\v 17 Od, iga Kristus qa gago areqalo siŋgilatem gam dena Qotei na iga tamo bole une saiqoji qa mergej. Iga degyem bati di iga sawa bei bei qaji naŋgi bulosim iga dego une tamo brantobulem. Deqa iga endegsi marqom kiyo, “Kristus na iga uneq breigej”? O ijo was, iga degsi marqasai bole sai.  
\v 18 E dal anjam aqa sorgomq di sqa uratosiy ariya bunuqna e puluosiy dal anjam aqa sorgomq di olo sqai di ijo kumbra dena e une tamo brantqai.  
\v 19 Dal anjam na e moiyo gamq di waibosiq moiyotbej deqa bini e olo Qotei ombla ŋambile unum. E Kristus ombla ŋamburbasq di gaiŋobulem.  
\v 20 Osim e olo ŋambile bunuj em. Ŋambile di ijo segi ŋambile sai. Kristus a segi ijo are miligiq di ŋambile unu. Deqa bini kumbra kalil e mandamq endi yeqnum qaji di e Qotei aqa Ŋiri qa ijo areqalo siŋgilatoqnsim yeqnum. Agi Qotei aqa Ŋiri na e tulaŋ qalaqalaibosiq aqa segi ŋambile uratosiq e qa moiyej.  
\v 21 Qotei a iga qa are boleiyej aqa kumbra di e na ugeugeiyqasai. Iga Moses aqa dal anjam dauryqom gam dena iga Qotei aqa ŋamgalaq di tamo bole une saiqoji so qamu Kristus a laŋa moiyej qamu.   
\c 3  
\s1 Iga Yesus qa gago areqalo siŋgilatqajqa anjam  
\p
\v 1 O Galesia tamo uŋgasari, niŋgi tulaŋ nanari. Iga nami niŋgi Yesus Kristus osorŋgonam niŋgi a ŋamburbasq di gaiŋesonaq unobuleb. Ariya tamo yai na nuŋgo areqalo olo niñaqyetŋgej deqa niŋgi Yesus aqa anjam olo urateqnub?  
\v 2 Ijo nenem qujai agiende. Niŋgi gam kiye na Qotei aqa Mondor eb? Niŋgi dal anjam dauryeb gam dena niŋgi Mondor eb kiyo niŋgi Yesus aqa anjam bole qusib a qa nuŋgo areqalo siŋgilateb gam dena niŋgi Mondor eb kiyo?  
\v 3 Niŋgi nanarionub e? Niŋgi nami are bulyosib bati deqa niŋgi Yesus dauryqa utru atsib Mondor aqa siŋgila na walweloqneb. Ariya bini kiyaqa niŋgi olo nuŋgo segi siŋgila na Yesus dauryqa marsib walweleqnub?  
\v 4 Gulbe niŋgi nami qoboiyoqneb qaji di niŋgi laŋa qoboiyoqneb e? E are qalonum, niŋgi laŋa qoboiyosai.  
\v 5 Qotei na aqa Mondor niŋgi eŋgoqnsiq nuŋgo ambleq di maŋwa kokba babteleŋeqnu. A kiyaqa degyeqnu? Niŋgi dal anjam dauryeqnub a deqa osiq degyeqnu e? Sai. Niŋgi Yesus aqa anjam bole qusib a qa nuŋgo areqalo siŋgilateb a deqa osiq degyeqnu.   
\p
\v 6 Qotei aqa anjam bei nami endegsib neŋgreŋyeb unu, “Abraham a Qotei qa aqa areqalo siŋgilatej gam dena Qotei na a tamo bole une saiqoji qa minjej.”  
\v 7 Deqa ijo was, niŋgi endegsi poiŋgem, tamo naŋgi Yesus qa naŋgo areqalo siŋgilateqnub qaji naŋgi segi Abraham aqa aŋgro tiŋtiŋ unub.  
\v 8 Nami Qotei a endegsi qalieej, “Bunuqna sawa bei bei qaji naŋgi Yesus aqa anjam bole qusib naŋgo areqaloq di siŋgilatib gam dena e na naŋgi tamo bole une saiqoji qa minjrqai.” Qotei a nami degsi qalieosiq deqa a Yesus aqa anjam bole di ubtosiq Abraham minjej. A endegsi minjej, “O Abraham, ino moma naŋgoq dena tamo bei brantim aqa wau na e sawa bei bei qaji naŋgi boletnjrqai.” O ijo was, anjam di agi neŋgreŋq di unu.  
\v 9 Abraham a Qotei qa aqa areqalo siŋgilatej deqa Qotei na tamo uŋgasari kalil Yesus qa naŋgo areqalo siŋgilateqnub qaji naŋgi Abraham a ti boletnjrqas.  
\v 10 Tamo qudei naŋgi endegsib are qaleqnub, “Iga dal anjam dauryqom gam dena iga Qotei aqa ŋamgalaq di tamo bole une saiqoji sqom.” O ijo was, tamo naŋgi di Qotei na minjrqas, “Niŋgi tamo uge.” Osim naŋgi padaltnjrqas. Agi Qotei aqa anjam bei nami endegsib neŋgreŋyeb unu, “Tamo naŋgi Qotei aqa dal anjam mutu kalil torei dauryekritqasai di a na minjrqas, ‘Niŋgi tamo uge.’ Osim naŋgi padaltnjrqas.”  
\v 11 Qotei aqa anjam bei dego endegsib neŋgreŋyeb unu, “Tamo naŋgi Qotei qa naŋgo areqalo siŋgilatqab di a na naŋgi tamo bole une saiqoji qa minjrqas. Yim naŋgi ŋambile gaigai sqab.” Deqa iga qalieonum, tamo naŋgi dal anjam dauryqab gam dena Qotei na naŋgi tamo bole une saiqoji qa minjrqasai.  
\v 12 Dal anjam dauryqajqa ti Qotei qa gago areqalo siŋgilatqajqa ti di ombla kerekere sai. Naŋgi utru segi segi. Agi Qotei aqa anjam bei nami endegsib neŋgreŋyeb unu, “Tamo a dal anjam mutu kalil torei dauryekritqas di a ŋambile sqas.”   
\p
\v 13 Dal anjam a marqo, iga dal anjam mutu kalil torei dauryekritqasai di Qotei na iga tamo uge qa mergsim padaltgwas. Kristus a deqa are qalsiqa iga aqaryaigwa marsiqa gago padalo sawa osiqa a segi Qotei aqa ŋamgalaq di tamo uge bulosiqa iga qa padalej. Agi Qotei aqa anjam bei nami endegsib neŋgreŋyeb unu, “Tamo kalil ŋamtaŋ goge di gaiŋejunub qaji naŋgi Qotei na tamo uge qa minjroqnsiq padaltnjreqnu.”  
\v 14 Kristus Yesus na iga degsi aqaryaigej deqa aqa wau na Qotei a sawa bei bei qaji naŋgi Abraham a ti boletnjrqas. Iga Yesus qa gago areqalo siŋgilatqom gam dena iga Qotei aqa Mondor oqom. Mondor di Qotei a nami iga egwa marej.   
\s1 Qotei aqa anjam nami marej qaji di dal anjam na taqal waiyqa keresai  
\p
\v 15 O ijo was kalil, e na mandam tamo naŋgo kumbra qa niŋgi endegsi merŋgwai. Tamo bei a moiyosaisosimqa a na aqa ñoro kalil aqa aŋgro naŋgo baŋq di uratqa marsim a anjam bei neŋgreŋyosim siŋgilatqas. Deqa bunuqna a moiyim aqa aŋgro naŋgi aqa ñoro di oqab. Aqa anjam neŋgreŋyej qaji di tamo bei na olo taqal atqa keresai. Osim olo anjam bei dego totoryosim neŋgreŋyqa keresai.  
\v 16 Dego kere iŋgi bole bole Qotei na mondoŋ iga egwas qaji di a ubtosiqa Abraham aqa moma bei wo minjrej. A Abraham aqa moma gargekoba naŋgi minjrosai. A aqa moma qujai segi minjej. Anjam di neŋgreŋq di unu. Aqa moma qujai di agi Kristus.  
\v 17 O ijo was, e niŋgi degsi merŋgonum di aqa utru agiende. Qotei a nami Abraham ombla anjam qoseb. Onaqa wausau 430 koboonaqa dal anjam brantej. Dal anjam dena Qotei aqa anjam Abraham ombla qoseb qaji di taqal waiyqa keresai. Qotei na iŋgi bole bole iga laŋa egwa marej awai saiqoji. Osiqa anjam di siŋgilatej. Anjam di dal anjam na gentqa keresai.  
\v 18 Iga dal anjam dauryqom gam dena iga iŋgi bole bole di onum qamu Qotei na iŋgi di iga laŋa egwa keresai qamu. Iga qalieonum, Qotei a iŋgi bole bole di iga laŋa egwajqa are qalsiq Abraham ombla anjam qoseb.  
\v 19 Deqa bunuqna Qotei a kiyaqa olo dal anjam atej? E ubtosiy marqai. A gago une boleq atqa osiqa dal anjam atej. A endegsi are qalej. Dal anjam a soqnim bunuqna Abraham aqa moma qujai di a bqas. Moses a Israel naŋgi Qotei ti naŋgo ambleq di tigelesosiqa yeba waiyonaqa laŋ aŋgro naŋgi na dal anjam di Moses yonabqa a na kamba Israel naŋgi enjrej.  
\v 20 Amble qaji tamo a na tamo qujai segi aqa anjam gereiyetqa keresai. A tamo aiyel kiyo tamo qalub kiyo naŋgo ambleq di tigelesosim yeba waiyosim naŋgo anjam gereiyetnjrqas. Ariya Qotei a segi qujai unu. Deqa a anjam bei siŋgilatimqa tamo qudei na olo aqa anjam di gentqa keresai.   
\s1 Dal anjam a gago abu bul sosiqa iga Kristus aqa areq joqsiq gilej  
\p
\v 21 E endegsi marqai kiyo? Dal anjam ti iŋgi bole bole Qotei a nami iga egwa marej qaji de ti ombla jeu atoqnsib unub. E degsi marqasai bole sai. Dal anjam mutu bei na iga ŋambile egwa kere qamu iga dal anjam dauryqom gam dena iga tamo bole une saiqoji so qamu.  
\v 22 Ariya degsi sosai. Agi Qotei aqa anjam bei nami endegsib neŋgreŋyeb unu, “Tamo uŋgasari kalil naŋgo une na naŋgi tonto talq di breinjrobuleqnu.” O ijo was, anjam degsib neŋgreŋyeb deqa iga Yesus Kristus qa gago areqalo siŋgilatem gam dena iga iŋgi bole bole Qotei a nami iga egwa marej qaji di oqom.   
\p
\v 23 Nami iga Yesus qa gago areqalo siŋgilatqa bati brantosaisonaqa dal anjam na iga taqatgesoqnej. Sonaq sonaq ariya bunuqna iga Yesus qa gago areqalo siŋgilatqa bati agi brantej.  
\v 24 Dal anjam a gago abu bul sosiqa iga Kristus aqa areq joqsiq gilej. Gilnaqa iga Kristus qa gago areqalo siŋgilatem. Deqa bini iga Qotei aqa ŋamgalaq di tamo bole une saiqoji unum.  
\v 25 Iga Kristus qa gago areqalo siŋgilatqa bati brantej deqa iga olo dal anjam aqa sorgomq di sqasai. Dal anjam a olo gago abu bul sqasai dego.   
\s1 Tamo a Yesus qa aqa areqalo siŋgilatqas  //  gam dena a Qotei aqa aŋgro tiŋtiŋ sqas  
\p
\v 26 Niŋgi kalil Kristus Yesus qa nuŋgo areqalo siŋgilateb deqa niŋgi Qotei aqa aŋgro tiŋtiŋ unub.  
\v 27 Niŋgi kalil yanso osib Kristus beteryejunub deqa niŋgi Kristus a gara bul jigsib unub.  
\v 28 Deqa niŋgi endegsib maraib, “E Juda qaji” o “E Grik tamo” o “E kaŋgal tamo” o “E kaŋgal tamo sai” o “E tamo” o “E uŋa.” Niŋgi degsib maraib. Niŋgi Kristus Yesus beteryejunub deqa niŋgi kalil tamo qujaiosib unub.  
\v 29 Niŋgi Kristus aqa segi tamo uŋgasari unub deqa niŋgi Abraham aqa aŋgro tiŋtiŋ dego unub. Agi iŋgi bole bole Qotei a nami Abraham yqajqa minjej qaji di niŋgi oqab.   
\c 4  
\s1 Iga Qotei aqa aŋgro tiŋtiŋ unum  
\p
\v 1 Ijo anjam agiende. Aŋgro matu a na bunuqna aqa abu aqa iŋgi iŋgi kalil oqas. A aŋgro kiñala sosim a aqa abu aqa kaŋgal tamo laŋaj bul sqas.  
\v 2 Deqa tamo qudei naŋgi a taqatoqnqab. Taqatesoqnib bati aqa abu nami atej qaji di brantimqa naŋgi a olo taqatqasai.  
\v 3 Dego kere iga nami aŋgro kiñilala bulosim mondor uge uge laŋ ti mandam ti taqatejunub qaji naŋgo kaŋgal tamo bul soqnem.  
\v 4 Ariya bati Qotei a nami atej qaji di brantonaqa a na aqa Ŋiri Yesus qariŋyonaq mandamq aiyej. Aisiq aqa ai na ŋambabtonaqa a dal anjam aqa sorgomq di soqnej.  
\v 5 A degyej. Di kiyaqa? A na tamo uŋgasari dal anjam aqa sorgomq di soqneb qaji naŋgi olo eleŋosim naŋgo uneq na awainjrqajqa deqa. Yim iga Qotei aqa aŋgro tiŋtiŋ sqajqa deqa.   
\p
\v 6 Deqa ijo was, bini niŋgi Qotei aqa aŋgro tiŋtiŋ unub. Qotei na aqa Ŋiri aqa Mondor qariŋyonaqa a gago are miligiq aiyej. Aiyej deqa iga Qotei endegsi meteqnum, “O ni gago Abu.”  
\v 7 Deqa niŋgi olo kaŋgal tamo bul sosai. Niŋgi Qotei aqa aŋgro tiŋtiŋ unub. Niŋgi aqa iŋgi iŋgi kalil oqab.   
\s1 Pol a Galesia Kristen naŋgi qa are koba qaloqnej  
\p
\v 8 Nami niŋgi Qotei qalieosaisosib bati deqa niŋgi gisaŋ qotei naŋgo kaŋgal tamo bul soqneb.  
\v 9 Ariya bini niŋgi Qotei qalieonub. A niŋgi qa dego qalieqo. Deqa kiyaqa niŋgi olo puluosib mondor uge uge naŋgo kaŋgal tamo bul sqajqa are qaleqnub? Niŋgi qalie, mondor uge uge naŋgi di siŋgila saiqoji unub deqa naŋgi na niŋgi aqaryaiŋgwa keresai.  
\v 10 Niŋgi gaigai yori bati kokba ti bai qala bunuj ti wausau bunuj ti di unqajqa are qaleqnub.  
\v 11 Deqa e niŋgi qa ulaeqnum. Wau kalil e nuŋgo ambleq di yoqnem qaji di laŋa uloŋaim deqa e ulaeqnum.   
\p
\v 12 Nami e dal anjam aqa sorgomq di sqa uratosim niŋgi bul soqnem. Bati deqa niŋgi na e une bei ebosaioqneb. Deqa ijo was, e niŋgi endegsi merŋgwai. Niŋgi kamba e bul soqniy.  
\v 13 Niŋgi are qaliy. E maibej bati deqa e nuŋgoq bosim Yesus aqa anjam bole utruq na merŋgoqnem.  
\v 14 Ijo jejamu siŋgila saiqoji soqnej deqa e niŋgi gulbe koba eŋgoqnem. Ariya niŋgi deqa e qoreibosai. Niŋgi e gereibqa asgiŋgosai. Qotei aqa laŋ aŋgro bei kiyo Kristus Yesus a segi kiyo nuŋgoq bqas di niŋgi a osib gereiyqab dego kere niŋgi e osib gereibeb.  
\v 15 Bati deqa niŋgi e qa tulaŋ areboleboleiŋgoqnej. Deqa e qalieonum, e na niŋgi merŋgem qamu niŋgi nuŋgo ŋamdamu dego otorosib ebeb qamu. O ijo was, kiyaqa bini niŋgi e qa areboleboleiŋgosaieqnu?  
\v 16 E niŋgi anjam bole merŋgeqnum dena e niŋgi jeu ateqnum e? Di sai.   
\p
\v 17 Niŋgi quiy. Gisaŋ anjam maro tamo naŋgi na niŋgi walawalaiŋgeqnub. Naŋgi niŋgi aqaryaiŋgwajqa deqa are qalosaieqnub. Naŋgi na niŋgi titŋgibqa niŋgi e qoreibosib olo naŋgi daurnjrqajqa deqa are qaleqnub.  
\v 18 Iga gago Kristen was naŋgi kumbra bole bole enjrqajqa siŋgilaoqnqom di bolequja. Deqa niŋgi gaigai kumbra di yoqniy. E niŋgi koba na soqnim bati deqa segi sai. Niŋgi gaigai yoqniy.  
\v 19 O ijo aŋgro, niŋgi quiy. Uŋa aŋgrotqa osiq jaqatiŋyeqnu dego kere e niŋgi qa are jaqatiŋbeqnu. Ijo are koba endegsi unu. Kristus a nuŋgo are miligiq di soqnimqa niŋgi a bulosib aqa kumbra geregere dauryoqniy.  
\v 20 Bini e niŋgi koba na sosai. E niŋgi koba na so qamu e niŋgi lawo anjam merŋgo qamu. O ijo was kalil, e niŋgi qa are koba qaleqnum. E kiyersiy niŋgi aqaryaiŋgwai di e yala poibosai.   
\s1 Pol a Hagar qa ti Sara qa ti yawo anjam marej  
\p
\v 21 Niŋgi dal anjam aqa sorgomq di sqajqa are qaleqnub deqa e niŋgi nenemŋgwai. Kiyaqa niŋgi dal anjam geregere poiŋgosaieqnu?  
\v 22 Qotei aqa anjam bei nami endegsib neŋgreŋyeb unu. Abraham a aŋgro mel aiyeltej. Aŋgro bei Hagar na ŋambabtej. Hagar a kaŋgal uŋa. Aŋgro bei Sara na ŋambabtej. Sara a kaŋgal uŋa sai. A Abraham aqa ŋauŋ tiŋtiŋ.  
\v 23 Abraham a mandam tamo naŋgo kumbra dauryosiq deqa a Hagar wo ŋereŋosib aŋgro qujai Ismael ŋambabteb. Ariya Sara aqa aŋgro a gam bei na ŋambabej. Gam agiende. Qotei a anjam marnaqa aqa anjam di aqa damu brantonaqa Sara a aqaratonaq aqa aŋgro qujai Aisak ŋambabej.  
\v 24 Sara Hagar wo naŋgo anjam di yawo anjam bul. Naŋgi aiyel anjam namij ti anjam bunuj ti sigitejunub. Hagar a anjam namij sigitejunu. Anjam di Sainai manaq di brantej. Hagar aqa moma naŋgi kaŋgal tamo unub.  
\v 25 Hagar a Sainai mana sigitejunu. Sainai mana di Arebia sawaq di unu. Hagar a mandam qaji Jerusalem dego sigitejunu. Deqa aqa moma kalil naŋgi a ombla kaŋgal tamo unub.  
\v 26 Ariya Jerusalem bunuj a laŋ goge di unu. A kaŋgal uŋa sai. A gago ai.  
\v 27 Agi Qotei aqa anjam bei nami endegsib neŋgreŋyeb unu, “O uŋa, ino miligi ugeej deqa ni aŋgrotqa keresai. Di uŋgum, ni areboleboleimeme. Ni aŋgro oqajqa jaqatiŋmosaieqnu. Di uŋgum, ni are boleimim soqne. Sosim ni louoqnsim areboleboleimim kikioqne. Di kiyaqa? Qotei a ino miligi gereiyetmimqa ni na uŋa kalil gumbuluŋ ti unub qaji naŋgi buŋnjrsimqa aŋgro tulaŋ gargekoba oqam.”  
\v 28 O ijo was, uŋa di agi Sara. Niŋgi Sara aqa aŋgro Aisak a bulosib unub. Qotei a nami anjam marnaqa Aisak a ŋambabej. Dego kere Qotei a anjam marnaqa niŋgi Qotei aqa aŋgro tiŋtiŋ branteb unub.  
\v 29 Abraham a mandam tamo naŋgo kumbra dauryosiq Hagar wo ŋereŋosib aŋgro qujai Ismael ŋambabteb. Deqa Ismael a na Sara aqa aŋgro Aisak jeutoqnsiqa ugeugeiyoqnej. Aisak agi Qotei aqa Mondor aqa siŋgila na ŋambabej. Dego kere bini iga Mondor ti unum qaji tamo qudei na jeutgoqnsibqa ugeugeigeqnub.  
\v 30 Agi Qotei aqa anjam bei nami endegsib neŋgreŋyeb unu, “O Abraham, ni na kaŋgal uŋa di aqa aŋgro Ismael wo naŋgi winjrim jaraiyeb. Ni que. Aisak a kaŋgal uŋa aqa aŋgro sai. A ino ŋauŋ tiŋtiŋ aqa aŋgro. Deqa ino iŋgi iŋgi kalil a na oqas. Ismael a na ino iŋgi iŋgi oqasai.”  
\v 31 O ijo was, iga kaŋgal uŋa aqa aŋgro sai. Iga Abraham aqa ŋauŋ tiŋtiŋ aqa aŋgro unum.   
\c 5  
\s1 Iga kaŋgal tamo bul sqasai  
\p
\v 1 Kristus na iga eleŋej deqa iga olo kaŋgal tamo bul sqasai. Dal anjam na iga olo bunu taqatgwasai dego. Deqa ijo was, niŋgi siŋgila na tigelesosib tamo qudei na olo niŋgi dal anjam aqa sorgomq di sqa merŋgoqnib saidnjroqniy.   
\p
\v 2 E Pol. E na niŋgi endegsi merŋgit quiy. Niŋgi muluŋ aiqab di Kristus na niŋgi aqaryaiŋgwa keresai.  
\v 3 Niŋgi qudei muluŋ aiqa mareqnub deqa e na endegsi merŋgwai. Niŋgi muluŋ aiqab di Qotei na merŋgwas, “Niŋgi dal anjam mutu kalil dego torei dauryekritiy. Qujai bei grotaib.”  
\v 4 Niŋgi qudei mareqnub, “Iga dal anjam dauryqom gam dena Qotei na iga tamo bole une saiqoji qa mergwas.” Niŋgi degsib mareqnub di niŋgi Kristus urateqnub. Qotei a niŋgi qa are boleiyej aqa kumbra di dego niŋgi qoreiyeqnub.  
\v 5 O was niŋgi degaib. Iga Mondor ejunum deqa iga aqa wau na Qotei qa gago areqalo siŋgilatoqnsim mondoŋ a na iga tamo bole une saiqoji qa mergwajqa deqa tariŋoqnsim unum.  
\v 6 Tamo a Kristus Yesus beteryesqas di a endegsi poiyqas, “Iga muluŋ aiqom di laŋa. Iga muluŋ aiqasai di dego laŋa. Ariya iga Yesus qa gago areqalo siŋgilatosim qalaqalaiyo kumbra dauryqom di kumbra bole utru ti.” A degsi poiyqas.   
\p
\v 7 Nami niŋgi Yesus aqa gam geregere dauryosib walweloqneb. Ariya tamo yai na gam getentetŋgej deqa niŋgi olo anjam bole dauryqa urateqnub?  
\v 8 Nuŋgo areqalo niŋgi bini ojejunub qaji di bolesai. Qotei agi niŋgi metŋgej qaji a na areqalo di niŋgi eŋgosai.  
\v 9 Nuŋgo areqalo uge di sum bul. Niŋgi qalie, tamo naŋgi sum kiñala oqnsib bem ti bulyeqnab bem tiyekritoqnsiq tulaŋ kobaqujaeqnu. Dego kere nuŋgo areqalo uge di tulaŋ kobaqujaqas. Deqa niŋgi areqalo di uratiy.  
\v 10 O ijo was, e qalieonum, niŋgi areqalo uge di uratqab. Osib ijo areqalo olo dauryqab. Tamo Koba a na aqaryaiŋgimqa niŋgi degyqab. Di e qalieonum. Tamo yai naŋgi nuŋgo areqalo niñaqyetŋgwajqa waueqnub di e qaliesai. Tamo naŋgi di awai ugedamu oqab.   
\p
\v 11 Ariya “Niŋgi muluŋ aiyiy” e anjam di tamo naŋgi minjreqnum qamu kiyaqa jeu tamo naŋgi na e ugeugeibeqnub? O ijo was, e anjam di tamo naŋgi minjreqnum qamu Yesus a ŋamburbasq di moiyej anjam dena jeu tamo naŋgo areqalo ugetetnjrosai qamu.  
\v 12 Jeu tamo naŋgi dena nuŋgo areqalo niñaqyetŋgeqnub. Naŋgi muluŋ aiqajqa tulaŋ siŋgilaeqnub deqa uŋgum, naŋgi naŋgo segi welum gei dego potosib torei taqal waiyebe.   
\p
\v 13 Od, ijo was, Yesus a niŋgi eleŋej deqa dal anjam na olo bunu niŋgi taqatŋgwasai. Qotei a deqa are qalsiq niŋgi metŋgej. Ariya niŋgi endegsib are qalaib, “Iga dal anjam aqa sorgomq di sosai deqa uŋgum, iga gago areqalo namij dauryosim kumbra uge uge yoqnqom.” Niŋgi degsib are qalaib. Niŋgi kumbra endegyiy. Niŋgi nuŋgo Kristen was naŋgi aqaryainjroqnsib qalaqalainjroqniy.  
\v 14 Anjam bei dego unu, “Ni ino segi jejamu gereiyeqnum dego kere ni ino was naŋgi degsim geregereinjroqne.” O ijo was, anjam dena dal anjam kalil kabutejunu.  
\v 15 Deqa niŋgi segi segi ŋiriŋoqnsib qotoqnaib. Qotoqnqab di niŋgi segi segi qa kumbra uge yoqnsib uneq aisib padalqab.   
\s1 Areqalo namij ti Qotei aqa Mondor ti ombla jeu atoqnsib unub  
\p
\v 16 Ijo anjam bei agiende. Niŋgi Qotei aqa Mondor aqa kumbra na walweloqniy. Degsib walwelqab di niŋgi nuŋgo segi jejamu qa areqalo namij dauryqasai.  
\v 17 Iga qalie, gago areqalo namij ti Qotei aqa Mondor ti ombla jeu atoqnsib unub. Deqa kumbra bole niŋgi yqajqa arearetŋgeqnu qaji di niŋgi yosaieqnub.  
\v 18 Ariya niŋgi Qotei aqa Mondor aqa kumbra dauryqab di niŋgi olo dal anjam aqa sorgomq di sqasai.   
\p
\v 19 Areqalo namij aqa kumbra di niŋgi qalie. Sambala kumbra ti, kumbra jiga ti, kumbra uge uge yqajqa are prugŋgoqa,  
\v 20 gisaŋ qotei qa louoqa, gumaniŋoqa, was bei jeutoqa, ŋiriŋoqa, was bei aqa iŋgi iŋgi qa maulŋgoqa, minjiŋ oqoqa, are ugeoqa, nuŋgo segi jejamu qa are qalsib anjam na qotoqa, Kristen was naŋgi pupoaiyeltnjroqa,  
\v 21 tamo ñoro ti naŋgi qa are ugeiŋgoqa, ya uysib nanarioqa, alaŋkobaoqa. O ijo was, areqalo namij aqa kumbra kalil agide. Tamo uŋgasari kumbra deqaji yeqnub qaji naŋgi Qotei na taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqasai. E nami niŋgi degsi merŋgem agi olo merŋgonum.   
\p
\v 22 Ariya Qotei aqa Mondor na iga kumbra bole endeqaji yqajqa are tigeltetgeqnu. Qalaqalaiyo kumbra dauryoqa, areboleboleigoqa, lawo kumbra yoqa, urur minjiŋ oqosaioqa, gago was naŋgi aqaryainjroqnsim kumbra bole bole enjroqa, kumbra bole tiŋtiŋ dauryoqa,  
\v 23 lawo na soqa, gago segi jejamu taqatosim areqalo namij dauryqa uratoqa. O ijo was, iga kumbra bole deqaji yoqnqom di dal anjam na iga getentgwa keresai.  
\v 24 Tamo uŋgasari Kristus Yesus beteryejunub qaji naŋgi na naŋgo areqalo namij ti are prugnjrqajqa kumbra ti kalil ŋamburbasq di qamnab moiyej.   
\p
\v 25 Qotei aqa Mondor na iga ŋambile egej deqa iga aqa kumbra na walweloqnqom.  
\v 26 Iga gago segi ñam soqtqasai. Iga Kristen qudei naŋgo are ugetetnjroqnsim qotoqnqasai. Iga gago was naŋgo ñoro qa maulgoqnqasai dego.   
\c 6  
\s1 Ni iŋgi bei yagwam di ni olo iŋgi di otorosim oqam  
\p
\v 1 O ijo was, Kristen tamo bei a une atimqa niŋgi Qotei aqa Mondor dauryeqnub qaji niŋgi na tamo di unsibqa lawo na osib aqa kumbra gereiyetiy. Satan na niŋgi dego uneq breiŋgim uloŋaib deqa niŋgi geregere ŋam atoqniy.  
\v 2 Osib niŋgi na nuŋgo Kristen was naŋgi aqaryainjroqnsib naŋgo gulbe qoboiyetnjroqniy. Degsib qoboiyqab di niŋgi Kristus aqa dal anjam keretosib dauryqab.  
\v 3 Nuŋgo ambleq di tamo bei a marqas, “E ñam koba ti unum.” Ariya a ñam ti sosai. A ñam saiqoji unu deqa a na aqa segi jejamu gisaŋyqo.  
\v 4 Deqa niŋgi nuŋgo segi segi wau geregere peleiyiy. Osib nuŋgo wau di bole kiyo sai kiyo di niŋgi qalieqab. Tamo a degyqas di a aqa segi wau qa areboleboleiyqas. Ni ino segi wau ti tamo bei aqa wau ti turtosim peleiyaim.  
\v 5 Tamo kalil naŋgi naŋgo segi segi wau taqatoqnebe.   
\p
\v 6 Kristen gate naŋgi Qotei aqa anjam plaltoqnsib niŋgi merŋgeqnub deqa niŋgi na kamba naŋgi iŋgi iŋgi qa aqaryainjroqniy.   
\p
\v 7 Niŋgi nuŋgo segi jejamu gisaŋyosib endegsib are qalaib, “Iga Qotei maquiyimqa a gago une unqasai.” O ijo was, niŋgi Qotei maquiyqa keresai. Ni iŋgi bei yagwam di ni olo iŋgi di otorosim oqam.  
\v 8 Tamo bei a iŋgi uge yagobulosim aqa areqalo namij dauryqas di aqa areqalo namij dena kumbra uge uge babtoqnim a padalqas. Ariya tamo bei a iŋgi bole yagobulosim Qotei aqa Mondor aqa kumbra dauryqas di Mondor dena a ŋambile yimqa a so bole gaigai sqas.  
\v 9 Deqa iga kumbra bole yoqnqom. Iga kumbra bole yqajqa asgigwasai di bunuqna iga awai bole oqom.  
\v 10 Deqa bati soqnim iga na tamo uŋgasari kalil naŋgi kumbra bole enjroqnqom. Osim tamo uŋgasari Yesus qa naŋgo areqalo siŋgilateqnub qaji naŋgi kumbra bole enjrqajqa tulaŋ siŋgilaqom.   
\s1 Kristus a ŋamburbasq di moiyej anjam deqa segi Pol a areboleboleiyoqnej  
\p
\v 11 Anjam mutu endi e segi na neŋgreŋyonum. E neŋgreŋ kokba ijo segi baŋ na ateleŋonum di uniy.  
\v 12 Niŋgi quiy. Tamo naŋgi niŋgi muluŋ breiŋgwa siŋgilaeqnub qaji naŋgi nuŋgo jejamuq dena ñam koba oqajqa deqa areboleboleinjreqnu. Kristus a ŋamburbasq di moiyej anjam deqa naŋgi naŋgo areqalo siŋgilatqa ulaeqnub. Osib mareqnub, “Jeu tamo naŋgi na iga ugeugeigo uge.” Utru deqa naŋgi na niŋgi muluŋ breiŋgwa siŋgilaeqnub.  
\v 13 Naŋgi segi nami muluŋ aiyeb. Ariya naŋgi Qotei aqa dal anjam dauryosaieqnub. Naŋgi na niŋgi muluŋ breiŋgosib nuŋgo jejamuq dena ñam koba oqajqa deqa areboleboleinjreqnu.  
\v 14 Ariya e ijo segi ñam soqtqa keresai. E tamo bei aqa ñam soqtqa keresai dego. E gago Tamo Koba Yesus Kristus aqa ñam segi soqtqai. A ŋamburbasq di moiyej anjam deqa segi e areboleboleiboqnqas. Mandam qa kumbra kalil nami ijo areqaloq di soqnej qaji di Kristus ombla moreŋeb. E segi dego ŋamburbasq di moiyobulem. Deqa e olo mandam qa kumbra kalil dauryqa uratem.  
\v 15 Iga muluŋ aiqom di laŋa. Iga muluŋ aiqasai di dego laŋa. Qotei na gago are bulyetgonaqa iga tamo uŋgasari bunuj brantem di kumbra bole utru ti.  
\v 16 Tamo uŋgasari kumbra di ojsib dauryeqnub qaji naŋgi qa Qotei a duloqnsiq are latetnjreqnu. Tamo uŋgasari naŋgi di Israel naŋgo moma bole. Naŋgi Qotei aqa tamo uŋgasari tiŋtiŋ.   
\p
\v 17 Tamo bei na e gulbe ebaiq. Nami jeu tamo naŋgi na e luboqneb. E luboqneb qaji pirigi agi ijo jejamuq di unu. Niŋgi di unsib endegsi poiŋgwas, “Bole, Pol a Yesus aqa wau tamo bole.”   
\p
\v 18 O ijo was kalil, gago Tamo Koba Yesus Kristus a niŋgi qa are boleiyosim nuŋgo qunuŋ taqatoqneme. Bole.