\id MAT - Anjam NT [boj] -Papua New Guinea 2014(DBL -2017) 
\h Matyu 
\toc1 Matyu 
\toc2 Matyu 
\toc3 Mt 
\mt1 MATYU  
\c 1  
\s1 Yesus Kristus aqa moma naŋgo ñam kalil  
\p
\v 1 Endi Yesus Kristus aqa moma naŋgo ñam kalil. Yesus Kristus a Devit aqa leŋ na ŋambabej. Devit a Abraham aqa leŋ na ŋambabej.   
\p
\v 2 Abraham a Aisak aqa abu. Aisak a Jekop aqa abu. Jekop a Juda aqa was naŋgi ti naŋgo abu.  
\v 3 Juda a Peres Sera wo naŋgo abu. Naŋgo ai Tamar. Peres a Hesron aqa abu. Hesron a Ram aqa abu.  
\v 4 Ram a Aminadap aqa abu. Aminadap a Nason aqa abu. Nason a Salmon aqa abu.  
\v 5 Salmon a Boas aqa abu. Boas aqa ai Rahap. Boas a Obet aqa abu. Obet aqa ai Rut. Obet a Jesi aqa abu.  
\v 6 Jesi a Mandor Koba Devit aqa abu.  
\p Devit a Solomon aqa abu. Solomon aqa ai a nami Uria aqa ŋauŋ soqnej.  
\v 7 Solomon a Rehoboam aqa abu. Rehoboam a Abiya aqa abu. Abiya a Asa aqa abu.  
\v 8 Asa a Jehosafat aqa abu. Jehosafat a Jehoram aqa abu. Jehoram a Usia aqa abu.  
\v 9 Usia a Jotam aqa abu. Jotam a Ahas aqa abu. Ahas a Hesekia aqa abu.  
\v 10 Hesekia a Manase aqa abu. Manase a Emon aqa abu. Emon a Josaia aqa abu.  
\v 11 Josaia a Jehoiakin aqa was naŋgi ti naŋgo abu. Aqa bati qa jeu tamo naŋgi na Israel naŋgi tontnjrsib joqsib Babilon qureq di taqatnjresoqneb.   
\p
\v 12 Babilon qureq di naŋgi tontnjrnab sonabqa Jehoiakin aqa aŋgro Sealtiel a ŋambabej. Sealtiel a Serubabel aqa abu.  
\v 13 Serubabel a Abiut aqa abu. Abiut a Eliakim aqa abu. Eliakim a Asor aqa abu.  
\v 14 Asor a Sadok aqa abu. Sadok a Akim aqa abu. Akim a Eliut aqa abu.  
\v 15 Eliut a Eleasar aqa abu. Eleasar a Matan aqa abu. Matan a Jekop aqa abu.  
\v 16 Jekop a Josep aqa abu. Josep a Maria aqa gumbuluŋ.  
\p Maria aqa miligiq na Yesus a ŋambabej. Naŋgi a qa mareqnub, a Kristus.   
\p
\v 17 Deqa Abraham aqaq dena bosi bosiq Devit a ŋambabej di moma 14. Devit aqaq dena bosi bosiq Israel naŋgi Babilon qureq di soqneb di dego moma 14. Naŋgi Babilon qureq di soqneb dena bosi bosiq Kristus a ŋambabej di dego moma 14.   
\s1 Yesus Kristus a ŋambabej  
\p
\v 18 Yesus Kristus a endegsi ŋambabej. Aqa ai Maria Josep na oqajqa saga qameb. Ariya Josep a Maria ombla ŋereŋosaisonabqa Mondor Bole a Maria aqaq ainaqa a gumaŋej.  
\v 19 Onaqa Maria aqa gumbuluŋ Josep a endegsi quej, “Maria a gumaŋqo.” Josep aqa kumbra tulaŋ boledamu deqa a endegsi are qalej, “E lumu na Maria uratqai. E boleq di uratqasai. Maria a jemaiyo uge.”  
\v 20 Degsi are qaleqnaqa Tamo Koba aqa laŋ aŋgro bei a Josep aqaq ainaqa ŋeiobilqei na unej. Unnaqa laŋ aŋgro na minjej, “O Josep, Devit aqa moma, ni Maria ame. Ni ulaaim. Ni que. Mondor Bole a Maria aqaq aiqoqa a gumaŋqo.  
\v 21 Deqa a aŋgro mel oqas. Amqa bunuqna aŋgro dena aqa segi tamo uŋgasari naŋgo une kobotetnjrsim naŋgi eleŋqas. Deqa ni aqa ñam Yesus waiyqam.”   
\p
\v 22 Kumbra kalil di brantej deqa anjam bei Tamo Koba aqa medabu o tamo bei nami marej qaji di aqa damu brantej. A endegsi marej,  
\v 23 “Niŋgi quiy. Bunuqna duŋgeŋge bei a tamo ombla ŋereŋosaisosimqa a gumaŋosim aŋgro mel oqas. Amqa naŋgi aqa ñam Emanuel waiyqab.” Ñam di aqa damu, “Qotei a iga koba na unum.”   
\p
\v 24 Onaqa Josep a qutuosiqa Tamo Koba aqa laŋ aŋgro na anjam minjej qaji di dauryosiqa Maria ej.  
\v 25 Bati deqa a Maria ombla ŋereŋosaioqneb. Gilsi gilsiq Maria a aŋgro mel ej. Onaqa Josep na aŋgro di aqa ñam Yesus waiyej.   
\c 2  
\s1 Bongar sisiyo qaji tamo naŋgi Yesus unqajqa beb  
\p
\v 1 Yesus a Betlehem qureq di ŋambabej. Qure di Judia sawaq di unu. Bati deqa Mandor Herot a Judia sawa taqatesoqnej. Yesus a ŋambabonaqa bongar sisiyo qaji tamo qudei naŋgi seŋ oqo sawaq na walwelosib gilsib Jerusalem qureq di brantosib tamo qudei naŋgi endegsib nenemnjroqneb,  
\v 2 “Juda naŋgo mandor koba ŋambabej qaji a qabi unu? Iga seŋ oqo sawaq di aqa bongar unsimqa dauryosim bonum. Iga a qa louqajqa deqa bonum.”  
\v 3 Onaqa Mandor Herot a naŋgo anjam di qusiqa a are koba qaloqnej. Tamo uŋgasari kalil Jerusalem di soqneb qaji naŋgi dego are koba qaloqneb.  
\v 4 Deqa Herot a Israel naŋgo atra tamo kokba ti naŋgo dal anjam qalie tamo naŋgi ti kalil metnjrnaqa naŋgi bosib koroonabqa a na naŋgi endegsi nenemnjrej, “Kristus a qabia ŋambabqas?”  
\v 5 Onaqa naŋgi na kamba minjeb, “Kristus a Betlehem qureq di ŋambabqas. Qure di agi Judia sawaq di unu. Qotei aqa medabu o qaji tamo bei a nami endegsi neŋgreŋyej,  
\v 6 ‘O Betlehem tamo uŋgasari, nuŋgo qure Judia sawaq di unu. Qure kokba kalil Judia sawaq di unub qaji naŋgi na nuŋgo qure buŋyqasai. Di kiyaqa? Nuŋgo qureq dena gate koba bei tigelosimqa a na ijo segi Israel tamo uŋgasari naŋgi taqatnjrqas.’”   
\p
\v 7 Onaqa Herot a anjam di qusiqa bongar sisiyo qaji tamo naŋgi lumu na metnjrnaqa naŋgi aqa areq bonabqa nenemnjrej, “Bati gembu bongar di brantej?”  
\v 8 Onaqa naŋgi bongar brantej qaji aqa bati di ubtosib Herot minjnabqa a na kamba minjrej, “Niŋgi Betlehem aisib aŋgro deqa geregere ŋamoiy. Ŋamosib a tal qabi unu di unsib bosib e merbiy. Yim e kamba aisiy a qa louqai.”   
\p
\v 9 Onaqa naŋgi Mandor Herot aqa anjam di qusib Betlehem aiyeb. Aisib ŋam atsibqa bongar nami seŋ oqo sawaq di uneb qaji di namo aisiq aŋgro soqnej qaji tal di tiŋsi sonaq uneb.  
\v 10 Unsib naŋgi tulaŋ areboleboleinjrej.\fig |alt="Magi view star" src="CN01629b.tif" size="span" loc="Mat 2:10" copy="Cook" ref="Matyu 2:10" \fig*   
\p
\v 11 Onaqa naŋgi tal miligiq gilsib aŋgro aqa ai Maria wo sonab unjrsibqa aŋgro aqa areq di siŋga pulutosib a qa loueb. Osib naŋgo qasaŋ iŋgi iŋgi qudei ti gol ti goreŋ ti qa ti walaqajqa quleq bole bole di eleŋosib aŋgro atraiyeb. Iŋgi iŋgi di naŋgi nami silali kokba na awaiyeleŋeb.  
\v 12 Ariya naŋgi tal uratosib olo puluqa laqnabqa Qotei a ŋeiobilqei na minjrej, “Niŋgi olo Herot aqaq di brantaib.” Degsi minjrnaqa naŋgi gam bei dauryosib naŋgo segi qure utruq aiyeb.   
\s1 Josep na Yesus aqa ai wo joqsiq Isip sumeb  
\p
\v 13 Naŋgi ainabqa bati di Tamo Koba aqa laŋ aŋgro bei a Josep aqaq gilsiq ŋeiobilqei na minjej, “Herot a bosim aŋgro Yesus qalsim moiyotqajqa ŋamqas. Deqa ni tigelosim aŋgro aqa ai wo joqsim Isip sawaq sumiy. Sumsib di soqnibqa bunuqna e ni mermitqa sawa endeq olo bqab.”  
\v 14 Onaqa Josep a qolo tigelosiqa aŋgro aqa ai wo joqsiq Isip sawaq sumeb.  
\v 15 Sumsib di sonabqa bunuqna Herot a moiyej. Josep a kumbra di yej deqa anjam bei Tamo Koba aqa medabu o tamo nami marej qaji di aqa damu brantej. A endegsi marej, “Ijo aŋgro mel a Isip sawaq di soqnimqa e dena metit a Isip sawa uratosim ijoq bqas.”   
\s1 Qaja tamo naŋgi na aŋgro mel naŋgi ñumeleŋeb  
\p
\v 16 Herot a bongar sisiyo qaji tamo naŋgi qa tariŋonaq ugeiyonaq qalieej, naŋgi a gisaŋyeb. Deqa a minjiŋ ani oqetonaqa aqa qaja tamo qudei naŋgi qariŋnjrnaqa aisib Betlehem qureq di aŋgro mel kiñilala wausau aiyel osaisoqneb qaji naŋgi kalil ñumeleŋosib moiyotnjreb. Qure qure Betlehem jojomq di soqneb qaji dia dego aŋgro mel kiñilala wausau aiyel osaisoqneb qaji naŋgi kalil moiyotnjreb. Herot a bongar brantej qaji aqa bati dauryosiq kumbra degyej.  
\v 17 Deqa anjam bei Qotei aqa medabu o tamo Jeremaia nami marej qaji di aqa damu brantej. A endegsi marej,  
\v 18 “Rama qureq di Resel a akamkobaoqnsiq pailoqnej. Aqa aŋgro kalil naŋgi ñumnab moreŋeb deqa akameqnaqa tamo uŋgasari naŋgi aqa are latetqa yeqnab a naŋgo anjam quqwa uratoqnej. Di kiyaqa? Aqa aŋgro kalil naŋgi moreŋekriteb deqa.”   
\s1 Josep na Yesus aqa ai Maria wo joqsiq olo Israel sawaq beb  
\p
\v 19 Bati Herot a moinaqa Tamo Koba aqa laŋ aŋgro bei a Isip sawaq di Josep aqaq di brantosiqa ŋeiobilqei na minjej,  
\v 20 “Ni tigelosim aŋgro kiñala Yesus aqa ai Maria wo joqsim olo Israel sawaq gile. Tamo naŋgi Yesus qalsib moiyotqa maroqneb qaji naŋgi moreŋekriteb deqa ni olo gile.”  
\v 21 Onaqa Josep a tigelosiqa Yesus aqa ai Maria wo joqsiq olo Israel sawaq gilej.  
\v 22 Bati deqa Arkelaus a na aqa abu Herot aqa sawa osiq Judia sawa taqatesoqnej. Deqa Josep a anjam di qusiqa Judia sawaq gilqa ulaej. Onaqa Qotei a Josep ŋeiobilqei na minjej, “Ni Galili sawaq gile.”  
\v 23 Onaqa Josep a Qotei aqa anjam di dauryosiqa Galili sawaq gilej. Gilsiq qure bei aqa ñam Nasaret di soqnej. A di soqnej deqa anjam bei Qotei aqa medabu o tamo qudei naŋgi nami maroqneb qaji di aqa damu brantej. Naŋgi endegsib maroqneb, “Naŋgi a qa maroqnqab, ‘A Nasaret tamo.’”   
\c 3  
\s1 Jon yansnjro qaji a Qotei aqa anjam palontoqnej  
\p
\v 1 Bunuqna Jon yansnjro qaji a Judia naŋgo wadau sawaq di brantej. Brantosiq dia tamo uŋgasari naŋgi Qotei aqa anjam palontosiq endegsi minjroqnej,  
\v 2 “Qotei laŋ qureq di unu qaji a nuŋgo Mandor Koba sosim niŋgi taqatŋgwajqa bati jojomqo. Deqa niŋgi are bulyiy.”  
\v 3 Jon a kumbra degyej deqa anjam bei Qotei aqa medabu o tamo Aisaia nami marej qaji di aqa damu brantej. A Jon qa endegsi marej, “Tamo bei a wadau sawaq di tigelosimqa a tulaŋ leleŋoqnsim tamo uŋgasari naŋgi endegsim minjroqnqas, ‘Tamo Koba a bqajqa gam gereiyetiy. Gam tingitetiy.’”   
\p
\v 4 Jon a wadau sawaq di sosiqa a gara jugo kamel aqa juŋgum na gereiyo qaji di jugoqnsiqa alalag na siŋgilatosiq laqnej. A iŋgi uyo saiqoji deqa a sis ti bisim qaq ti uyoqnej.  
\v 5 Bati deqa tamo uŋgasari Jerusalem di soqneb qaji naŋgi ti Judia sawaq di soqneb qaji naŋgi ti qure kalil Jordan ya qalaq di soqneb qaji naŋgi ti tigelosib Jon aqa areq boqneb.  
\v 6 Boqnsibqa naŋgo une kalil babteqnab Jon na Jordan yaq di yansnjroqnej.   
\p
\v 7 Bati deqa Farisi tamo ti Sadyusi tamo ti tulaŋ gargekoba naŋgi Jon na yansnjrqa marsibqa aqa areq beqnabqa unjrsiqa naŋgi endegsi minjroqnej, “Niŋgi kumbra uge yo qaji tamo. Niŋgi amal uge bul. Niŋgi yai na merŋgwoqa mondoŋ Qotei aqa minjiŋ nuŋgoq aiyaim deqa ulaosib ijoq bonub?  
\v 8 Niŋgi are bulyosib nuŋgo kumbra uge kalil uratosib kumbra bole bole yoqniy. Yim e unsiy marqai, ‘Bole, niŋgi are bulyonub.’ Osiy niŋgi yansŋgwai.  
\v 9 Niŋgi endegsib are qalaib, ‘Abraham a gago moma utru unu deqa iga Qotei aqa ŋamgalaq di tamo bole.’ Niŋgi degsib are qalaib. Niŋgi quiy. Qotei na marimqa meniŋ kalil endi dego tamo bulyosib tigelosib Abraham aqa moma brantqab.  
\v 10 Qotei na tapor qalat ojsiqa ŋam qomqajqa utruq di atej unu. Deqa ŋam kalil gei bole atosaieqnub qaji di Qotei na tapor dena qomeleŋosim ŋamyuwoq di breinjrqas.   
\p
\v 11 “Niŋgi are bulyqajqa deqa e ya na niŋgi yansŋgeqnum. Ariya Tamo Koba a bunuqna ijo qoreq na bqas. A tamo siŋgila koba. Ijo siŋgila aqa siŋgila ti keresai. Deqa e a kaŋgalyqajqa e tamo bolesai. A bosimqa Mondor Bole aqa siŋgila na ti ŋamyuwo na ti niŋgi yansŋgwas.  
\v 12 A bem sum ñoqoryosim damu eleŋosim aqa talq di atqas. Osim a bem sum aqa suwi breinjrim ŋamyuwo gaigai yuejunu qaji dia yuekritqab.”   
\s1 Jon na Yesus yansej  
\p
\v 13 Bati deqa Yesus a Galili sawaq dena tigelosiqa walwelosiq Jordan yaq gilej. A Jon na yansqa marsiqa aqa areq gilej.  
\v 14 Gilnaqa Jon na saidyosiq minjej, “Ni e yansbqam di kere. Kiyaqa e ni yansmqa marsim ijoq bonum?”  
\v 15 Onaqa Yesus na kamba minjej, “Uŋgum. Ni ijo anjam dauryosim e yansbe. Yimqa kumbra dena iga Qotei aqa areqalo kalil keretosim dauryqom.” Onaqa Jon a Yesus aqa anjam di dauryosiqa a yansej.   
\p
\v 16 Yesus a yanso osiqa a yaq na tigelosiqa tarosiq laŋ goge koqyonaqa laŋ waqej. Laŋ waqonaqa Qotei aqa Mondor a binoŋ bulosiq aisiq Yesus aqa jejamuq di awoonaq unej.  
\v 17 Unnaqa laŋ goge dena Qotei aqa anjam bei endegsi brantej, “Endi ijo aŋgro qujai. E a tulaŋ qalaqalaiyeqnum. E a qa tulaŋ areboleboleibeqnu.”   
\c 4  
\s1 Satan a bosiq Yesus walawalaiyoqnej  
\p
\v 1 Onaqa bati deqa Mondor a Yesus wadau sawaq osi gilsiqa di uratonaqa Satan bosiqa Yesus a une bei atqa marsiqa walawalaiyoqnej.  
\v 2 Qanam 40 qolo 40 Yesus a wadau sawaq di soqnej. Sosiqa iŋgi uratoqnsiqa qurieŋ ti soqnej. Deqa bati 40 di koboonaqa a mamyej.  
\v 3 Onaqa walawalaiyo tamo Satan a Yesus aqa areq bosiqa minjej, “Ni Qotei aqa Ŋiriamqa meniŋ kalil endi minjrim bem bulyibqa ni uye.”  
\v 4 Degsi minjnaqa Yesus na kamba minjej, “Qotei aqa anjam bei nami endegsib neŋgreŋyeb unu, ‘Tamo naŋgi iŋgi uyo na segi ŋambile sqasai. Anjam kalil Qotei aqa medabuq na branteqnu qaji dena naŋgi ŋambile sqab.’”   
\p
\v 5 Onaqa Satan na Yesus olo osiqa Qotei aqa qure koba Jerusalem gilsiq atra tal quraq oqsiq goge dia Yesus atsiqa minjej,  
\v 6 “Ni Qotei aqa Ŋiriamqa endena prugosim mandamq aiye. Agi Qotei aqa anjam bei nami endegsib neŋgreŋyeb unu, ‘Qotei na aqa laŋ aŋgro naŋgi minjrimqa bosib ni taqatmqab.’ Anjam bei dego neŋgreŋq di unu. Anjam agiende, ‘Laŋ aŋgro naŋgi bosib baŋ na ni soqtmibqa ino siŋga meniŋ na qalqasai.’”  
\v 7 Onaqa Yesus na kamba Satan minjej, “Qotei aqa anjam bei dego neŋgreŋq di unu. Anjam agiende, ‘Ni ino Tamo Koba Qotei aqa siŋgila laŋa tenemtqa osim a gisaŋyaim.’”   
\p
\v 8 Degsi minjnaqa Satan a Yesus olo osiqa mana goge kobaq oqsiq dia Yesus tigeltosiqa sawa sawa kalil mandor kokba naŋgi na taqatejunub qaji naŋgo siŋgila ti ñoro ti di Yesus osoryosiqa minjej,  
\v 9 “Ni ijo ulatamuq endi siŋga pulutosim e qa louimqa sawa sawa kalil di naŋgo siŋgila ti ñoro ti ni emqai.”  
\v 10 Onaqa Yesus na minjej, “Satan, ni ulaŋ. Qotei aqa anjam bei nami endegsib neŋgreŋyeb unu, ‘Ino Tamo Koba Qotei a segi qa louoqnsimqa aqa sorgomq di soqne.’”   
\p
\v 11 Degsi minjnaqa Satan a Yesus uratosiq ulaŋej. Onaqa Qotei aqa laŋ aŋgro naŋgi bosib Yesus siŋgilatoqneb.   
\s1 Yesus a olo Galili sawaq gilej  
\p
\v 12 Bati bei Jon a tonto talq di waiyonab sonaqa Yesus a di qusiqa olo tigelosiq Galili sawaq gilej.  
\v 13 Gilsiq Nasaret qureq di brantej. Dena walwelosiqa Kaperneam qureq gilsiq di soqnej. Kaperneam qure agi Galili ya agu kobaquja qalaqsi unu. Ya agu jojomq di Sebulun sawa ti Naptali sawa ti unub.  
\v 14 Yesus a Kaperneam qureq gilej deqa anjam bei Qotei aqa medabu o tamo Aisaia nami marej qaji di aqa damu brantej. A endegsi marej,  
\v 15 “Gam kobaquja Jordan ya qalaq dena aiyejunu qaji di Galili sawa ambleq na aiyejunu. Aisiq yuwalq di diŋejunu. Gam qalaq di Sebulun ti Naptali ti unub. Sawa bei bei qaji naŋgi beleŋosib Galili di unub.  
\v 16 Deqa tamo uŋgasari ambruq di unub qaji naŋgi puloŋ kobaquja unqab. Tamo uŋgasari padalo gam dauryosib ambruq di unub qaji naŋgi puloŋ dena suwantnjrqas.”   
\s1 Yesus na tamo qolqe naŋgi metnjrnaq a dauryeb  
\p
\v 17 Bati deqa Yesus na aqa wau utru atsiqa Qotei aqa anjam palontoqnsiqa tamo uŋgasari naŋgi endegsi minjroqnej, “Qotei laŋ qureq di unu qaji a nuŋgo Mandor Koba sosim niŋgi taqatŋgwajqa bati jojomqo. Deqa niŋgi are bulyiy.”   
\p
\v 18 Osiqa a Galili ya agu qalaq aisiq alile dia walweloqnsiqa ŋam atej di Saimon aqa ñam bei Pita aqa was Andru wo sonab unjrej. Naŋgi aiyel qe o qaji tamo soqneb deqa naŋgi kakaŋ waiyeqnab unjrsiqa minjrej,  
\v 19 “Niŋgi e daurbiy. Niŋgi qe o qaji tamo unub deqa niŋgi qe eqnub. Dego kere e wau eŋgitqa niŋgi olo tamo oqnqab.”  
\v 20 Yesus a naŋgi degsi minjrnaqa naŋgi naŋgo kakaŋ uratosib Yesus dauryeb.   
\p
\v 21 Onaqa Yesus a olo walwelosiq aisiqa Sebedi aqa ŋiri Jems aqa was Jon wo naŋgi aiyel qobuŋ miligiq di naŋgo abu ti kakaŋ braŋo qandimeqnabqa unjrsiqa metnjrej.  
\v 22 Metnjrnaqa naŋgo abu Sebedi a qobuŋ miligiq di sonaqa uratosib Yesus dauryeb.   
\s1 Yesus a Qotei aqa anjam palontoqnsiqa ma tamo naŋgi boletnjroqnej  
\p
\v 23 Yesus a dena walwelosiqa Galili sawa keretoqnsiqa Juda naŋgo Qotei tal miligiq giloqnsiqa dia Qotei aqa anjam palontoqnej. Qotei na aqa segi tamo uŋgasari naŋgi taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqas anjam bole di Yesus na palontoqnej. Osiqa tamo ma utru segi segi kalil naŋgi boletnjroqnej.  
\v 24 Yeqnaqa tamo uŋgasari kalil Siria sawaq di soqneb qaji naŋgi Yesus qa quoqnsib deqa tamo ma utru segi segi joqsib aqa areq boqneb. Tamo jejamu jaqatiŋnjro qaji naŋgi ti tamo mondor uge uge na ojeleŋo qaji naŋgi ti tamo nanarioqnsib maŋgaloqneb qaji naŋgi ti tamo jejamu lainjro qaji naŋgi ti kalil joqsib beqnab Yesus na boletnjroqnej.  
\v 25 Bati deqa tamo uŋgasari tulaŋ gargekoba naŋgi Yesus dauryoqnsib laqneb. Galili sawa naŋgi ti Dekapolis sawa naŋgi ti Jerusalem qure naŋgi ti Judia sawa naŋgi ti qure qure Jordan ya taqal beiq di soqneb qaji naŋgi ti kalil Yesus dauryoqnsib laqneb.   
\c 5  
\s1 Yesus a manaq oqsiq dia anjam palontej  
\p
\v 1 Onaqa Yesus na tamo uŋgasari kalil naŋgi di unjrsiqa a manaq oqsiq di awesonaqa aqa segi aŋgro naŋgi aqa areq beb.   
\p
\v 2 Bonabqa a Qotei aqa anjam palontosiq endegsi minjrej,  
\v 3 “Tamo uŋgasari qudei naŋgi poinjrqo, naŋgi Qotei aqa ŋamgalaq di sougetejunub. Tamo uŋgasari naŋgi di areboleboleinjreme. Qotei laŋ qureq di unu qaji a naŋgo Mandor Koba sosim naŋgi taqatnjrqas.   
\p
\v 4 “Tamo uŋgasari akam ti unub qaji naŋgi dego areboleboleinjreme. Qotei na naŋgo are olo boletetnjrqas.   
\p
\v 5 “Tamo uŋgasari lawo na sosib naŋgo segi ñam aguq ateqnub qaji naŋgi dego areboleboleinjreme. Qotei na mandam kalil osim naŋgi enjrqas.   
\p
\v 6 “Tamo uŋgasari kumbra bole dauryqajqa arearetnjreqnu qaji naŋgi dego areboleboleinjreme. Naŋgi tulaŋ kere na sqab. Iga iŋgi ti ya ti uyqajqa arearetgeqnu dego kere.   
\p
\v 7 “Tamo uŋgasari duleqnub qaji naŋgi dego areboleboleinjreme. Qotei a kamba naŋgi qa duloqnqas.   
\p
\v 8 “Tamo uŋgasari naŋgo are miligiq di jiga bei saiqoji unub qaji naŋgi dego areboleboleinjreme. Naŋgi Qotei aqa ulatamu unqab.\fig |alt="Jesus' Sermon on the Mount" src="CN01700B.TIF" size="span" loc="Mat 5:8" copy="Cook" ref="Matyu 5:8" \fig*   
\p
\v 9 “Tamo uŋgasari jeu turyeqnub qaji naŋgi dego areboleboleinjreme. Qotei a naŋgi qa marqas, ‘Naŋgi ijo segi aŋgro bole.’   
\p
\v 10 “Tamo uŋgasari qudei naŋgi kumbra bole dauryeqnub deqa jeu tamo naŋgi na naŋgi gulbe enjreqnub. Tamo uŋgasari naŋgi di dego areboleboleinjreme. Qotei laŋ qureq di unu qaji a naŋgo Mandor Koba sosim naŋgi taqatnjrqas.   
\p
\v 11 “Niŋgi ijo ñam ti unub deqa bunuqna tamo qudei na niŋgi misiliŋgoqnsib ugeugeiŋgoqnsib nuŋgo jejamu laŋa gisaŋyoqnqab. Di uŋgum. Niŋgi areboleboleiŋgeme.  
\v 12 Od, nuŋgo are tulaŋ boleiŋgim soqniy. Nuŋgo awai bole agi laŋ goge di unu. Nami jeu tamo naŋgi na Qotei aqa medabu o qaji tamo naŋgi dego degsib ugeugeinjroqneb.”   
\s1 Niŋgi bar ti puloŋ ti bul soqniy  
\p
\v 13 Osiqa Yesus a olo marej, “Niŋgi mandamq endi bar bul soqniy. Ariya bar aqa qajarara koboqas di iŋgi kiye na olo qajararatqas? Di keresai. Bar aqa qajarara koboqas di a ugeqas. Deqa bar di mandamq di waiyibqa tamo qudei naŋgi bosib siŋga na sosqab.   
\p
\v 14 “Niŋgi mandamq endi puloŋ bul soqniy. Niŋgi are qaliy. Qure kobaquja a mana gogeqsi sqas di a boleq di sqas. A uliesqa keresai.  
\v 15 Tamo bei a lam qatrentosim guwe na kabutqasai. Boleq di gaintim warum suwaŋamqa tamo kalil tal miligiq di unub qaji naŋgi warum geregere unqab.  
\v 16 Dego kere niŋgi puloŋ bul sosib boleq di kumbra bole bole yoqniy. Yoqnibqa tamo uŋgasari naŋgi na nuŋgo kumbra di unoqnsib nuŋgo Abu laŋ qureq di unu qaji aqa ñam soqtoqnqab.”   
\s1 Yesus a dal anjam qa marej  
\p
\v 17 Osiqa Yesus a olo marej, “E Moses aqa dal anjam ti Qotei aqa medabu o qaji tamo naŋgo anjam ti kalil dauryosiy keretqajqa deqa mandamq aiyem. Niŋgi endegsib are qalaib, ‘Yesus a dal anjam di taqal waiyqajqa bej.’ Di sai.  
\v 18 E bole merŋgwai. Laŋ ti mandam ti koboosaisoqnimqa dal anjam mutu kiñala bei koboqasai bole sai. Dal anjam soqnim soqnim Qotei na aqa wau kalil keretqas.  
\v 19 Deqa niŋgi quiy. Tamo bei a dal anjam mutu kiñala bei uge qa marsim tamo uŋgasari naŋgi dego titnjroqnim naŋgi uge qa marqab tamo di aqa ñam tulaŋ aguq aiqas. Deqa Qotei laŋ qureq di unu qaji a na tamo di taqatqasai. Osim aqa Mandor Koba sqasai dego. Ariya tamo bei a dal anjam kalil dauryosim tamo uŋgasari naŋgi dego dauryqa minjroqnqas tamo di aqa ñam tulaŋ kobaqas. Deqa Qotei na tamo di taqatosim aqa Mandor Koba sqas.  
\v 20 E niŋgi endegsi merŋgwai. Niŋgi kumbra tulaŋ bolequja yoqniy. Yoqnib nuŋgo kumbra bole dena dal anjam qalie tamo naŋgi ti Farisi ti naŋgo kumbra bole buŋyoqneme. Buŋyqasai di Qotei laŋ qureq di unu qaji a nuŋgo Mandor Koba sosim niŋgi taqatŋgwasai.   
\s1 Yesus a ŋiriŋ kumbra qa anjam palontej  
\p
\v 21 “Niŋgi dal anjam endegsib queb, ‘Niŋgi tamo bei moiyotaib. Niŋgi tamo bei moiyotqab di niŋgi une ti sqab.’ Dal anjam di nuŋgo moma naŋgi nami minjreb.  
\v 22 Ariya e dal anjam di buŋyosiy niŋgi endegsi merŋgwai. Tamo bei na aqa was ŋiriŋtqas di a une ti sqas. Tamo bei na aqa was misiliŋyqas di une kobaquja aqa jejamuq di sqas. Deqa a ojsib anjam pegiyo talq di tigeltosib aqa une ubtetqab di kere. Tamo bei na aqa was minjqas, ‘Ni tulaŋ nanari, areqalo saiqoji,’ degyqas di aqa une deqa Qotei na a osim ŋamyuwoq waiyqas di kere.   
\p
\v 23-24 “Deqa ni Qotei atraiyqa marsimqa ino was bei a ni qa ŋiriŋ ti soqnimqa ni deqa are qalsim atraiyo iŋgi iŋgi mati atra bijal qalaq di uratosim ino was aqaq gile. Gilsim a ombla anjam gereiyekritosim dena bosim Qotei atraiyqam.   
\p
\v 25 “Deqa tamo bei a ni qa anjam bei soqnimqa niŋgi ombla walwelosib anjam pegiyo talq giloqnsibqa gamq di niŋgi segi aiyel na anjam urur gereiyoqujatiy. Yosib anjam moiyotosib a ni osim anjam pegiyo talq gilqasai. Ariya niŋgi gamq di anjam gereiyqasai di a na ni osi gilsimqa anjam pegiyo tamo aqa ulatamuq di tigeltmimqa anjam pegiyo tamo a ni osim qaja tamo naŋgo baŋq di atqas. Yimqa naŋgi na ni osib tonto talq di waimqab.  
\v 26 Deqa e bole mermqai. Ni tonto talq dena olo oqedqasai. Ni mati ino une aqa awai kalil keretimqa qaja tamo naŋgi na ni uratmib oqedqam.   
\s1 Yesus a uŋa jejamu ojetqajqa kumbra qa anjam palontej  
\p
\v 27 “Niŋgi dal anjam endegsib queb, ‘Niŋgi tamo bei aqa uŋa jejamu ojetaib.’  
\v 28 Ariya e dal anjam di buŋyosiy niŋgi endegsi merŋgwai. Tamo bei a uŋa bei laŋa kokoqyosiqa are prugyqo di aqa are miligiq na a uŋa di aqa jejamu ojetqo.   
\p
\v 29 “Ino ŋamdamu wo na ni titmosim uneq waimqa laqnimqa ŋamdamu di otorosim waiy. Ni degye. Di kiyaqa? Ino ŋamdamu qujai loumimqa ni une yqasai di kere. Ariya ni ŋamdamu aiyel ti soqnimqa Qotei na ni ŋamyuwoq waimqas di keresai.  
\v 30 Ino baŋ wo na ni titmosim uneq waimqa laqnimqa baŋ di gentosim waiy. Ni degye. Di kiyaqa? Ino baŋ qujai loumimqa ni une yqasai di kere. Ariya ni baŋ aiyel ti soqnimqa Qotei na ni ŋamyuwoq waimqas di keresai.   
\s1 Yesus a uŋa uratqajqa kumbra qa anjam palontej  
\p
\v 31 “Nami naŋgi dal anjam endegsib mareb, ‘Tamo bei na aqa uŋa uratqa osimqa pepa bei neŋgreŋyosim yosim di a uratqas.’  
\v 32 Ariya e dal anjam di buŋyosiy niŋgi endegsi merŋgwai. Tamo bei na aqa ŋauŋ laŋa uratim a olo tamo bei oqas di tamo dena aqa ŋauŋ kumbra ugeq waiyqo. Tamo bunuj a dego une atqo. Di kiyaqa? Uŋa di a nami tamo bei ombla une atosai deqa.   
\s1 Niŋgi anjam bei marqa osibqa iŋgi bei na siŋgilataib  
\p
\v 33 “Niŋgi dal anjam endegsib queb, ‘Ni anjam bei siŋgilatosim Tamo Koba minjqam di ni na olo urataim. Ni anjam di dauryosim ye.’ Dal anjam di nuŋgo moma naŋgi nami minjreb.  
\v 34 Ariya e dal anjam di buŋyosiy niŋgi endegsi merŋgwai. Niŋgi anjam bei siŋgilataib. Niŋgi anjam bei marqa osibqa iŋgi bei na siŋgilataib. Laŋ qure a Qotei aqa awo jaram koba. Deqa niŋgi laŋ qure aqa ñam na anjam bei siŋgilataib.  
\v 35 Mandam a Qotei aqa siŋga atqajqa sawa. Deqa niŋgi mandam aqa ñam na anjam bei siŋgilataib. Jerusalem a Mandor Koba aqa segi qure koba. Deqa niŋgi Jerusalem aqa ñam na anjam bei siŋgilataib.  
\v 36 Ni anjam bei marqa osimqa ino gate na anjam siŋgilataim. Ni segi na marimqa ino gate baŋga sara qat bei oqwa keresai. Tulu bei dego oqwa keresai. Deqa ni ino gate na anjam siŋgilataim.  
\v 37 Niŋgi od qa segi marsib said qa dego segi mariy. Niŋgi anjam bei totoryosib marqab di niŋgi Satan aqa areqalo dauryqab.   
\s1 Tamo bei na ni kumbra uge emimqa ni kamba a kumbra uge yaim  
\p
\v 38 “Niŋgi dal anjam endegsib queb, ‘Tamo bei na tamo bei aqa ŋamdamu ugetetqas di niŋgi kamba aqa ŋamdamu ugetetiy. Tamo bei na tamo bei aqa qalagei ugetetqas di niŋgi kamba aqa qalagei ugetetiy.’  
\v 39 Ariya e dal anjam di buŋyosiy niŋgi endegsi merŋgwai. Tamo bei na ni kumbra uge emimqa ni kamba a kumbra uge yaim. Tamo bei na ula poŋmimqa belosim waliŋe bei osoryimqa poŋyem.  
\v 40 Tamo bei a ni qa anjam bei soqnim ino gara jugo yaimqajqa mermimqa ni na saidyaim. Olo ino gara olekoba dego ye.  
\v 41 Qaja tamo bei na ni ojsim siŋgila na mermqas, ‘Ni ijo iŋgi iŋgi qoboiyetbosim e daurbosim gam truquyala endeq gile.’ A degsi mermimqa ni aqa anjam di buŋyosim aqa iŋgi iŋgi qoboiyetosim dauryosim gam olekobaq osi gilete.  
\v 42 Tamo bei na ino iŋgi bei yaimqajqa mermimqa ye. Tamo bei na ino iŋgi bei yaimosim bunuqna a kamba olo ni emqajqa mermimqa iŋgi di ye. A saidyaim.   
\s1 Niŋgi na jeu tamo naŋgi geregereinjroqniy  
\p
\v 43 “Niŋgi dal anjam endegsib queb, ‘Ni ino was naŋgi qalaqalainjroqne. Osim ino jeu tamo naŋgi qoreinjroqne.’  
\v 44 Ariya e dal anjam di buŋyosiy niŋgi endegsi merŋgwai. Niŋgi nuŋgo jeu tamo naŋgi dego qalaqalainjroqniy. Tamo qudei na niŋgi ugeugeiŋgibqa niŋgi olo naŋgi qa Qotei pailyoqniy.  
\v 45 Niŋgi kumbra degyqab di niŋgi nuŋgo Abu laŋ qureq di unu qaji aqa aŋgro bole sqab. Niŋgi qalie, Qotei a dego tamo bole ti tamo uge ti naŋgi turtnjroqnsiq kumbra bole bole enjreqnu. Agi a na aqa seŋ qariŋyeqnaqa tamo bole ti tamo uge ti naŋgoq aiyeqnu. Awa dego qariŋyeqnaqa tamo bole ti tamo uge ti naŋgoq aiyeqnu.  
\v 46 Tamo uŋgasari niŋgi qalaqalaiŋgeqnub qaji naŋgi segi niŋgi kamba qalaqalainjroqnqab di kumbra tulaŋ bolesai. Nuŋgo kumbra deqa Qotei a niŋgi awai bole eŋgwasai. Takis o qaji tamo naŋgi dego kumbra degyeqnub.  
\v 47 Niŋgi nuŋgo was naŋgi segi gereinjroqnqab di kumbra tulaŋ bolesai. Nuŋgo kumbra dena niŋgi na tamo qudei buŋnjrqasai. Tamo naŋgi Qotei qaliesai qaji naŋgi dego naŋgo segi was naŋgi gereinjreqnub.  
\v 48 Nuŋgo Abu laŋ qureq di unu qaji a gaigai kumbra bole bole keretoqnsiq yeqnu. Deqa niŋgi dego nuŋgo Abu aqa kumbra di dauryosib kumbra bole bole keretoqnsib yoqniy.   
\c 6  
\s1 Niŋgi laŋa babaŋ na kumbra bole yaim  
\p
\v 1 “Tamo qudei naŋgi endegsib are qaleqnub, ‘E laŋa babaŋ na kumbra bole yoqnit tamo naŋgi e nuboqnsib ijo ñam soqtetboqnqab.’ Ariya niŋgi degyaib. Niŋgi degyqab di nuŋgo Abu laŋ qureq di unu qaji a niŋgi awai bole eŋgwasai.   
\p
\v 2 “Niŋgi gisaŋ tamo naŋgo kumbra dauryaib. Gisaŋ tamo naŋgo kumbra agiende. Naŋgi na tamo iŋgi iŋgi saiqoji naŋgi aqaryainjrqa oqnsib tamo qudei qariŋnjreqnab naŋgi qa namooqnsib gul anjameqnub. Gul anjameqnab tamo uŋgasari naŋgi na gisaŋ tamo naŋgi di unjroqnsib naŋgo ñam soqtetnjreqnub. Gisaŋ tamo naŋgi di Qotei tal miligiq di, gam kokbaq di kumbra degyeqnub. Deqa e bole merŋgwai. Qotei a tamo naŋgi di awai bole enjrqasai. Naŋgo awai agi tamo uŋgasari naŋgi na naŋgo ñam soqtetnjreqnub di kere.  
\v 3 Deqa ni degyaim. Ni tamo iŋgi iŋgi saiqoji naŋgi aqaryainjrqa osimqa baŋ qonaŋ a uli na aqaryainjrimqa baŋ wo a qalieqasai.  
\v 4 Di yawo anjam. Aqa damu endegsi unu. Ni uli na tamo iŋgi iŋgi saiqoji naŋgi aqaryainjrimqa tamo uŋgasari kalil naŋgi qalieqasai. Ni kumbra di uli na yoqnim ino Abu a segi unoqnqas. Deqa a segi na ino ñam soqtetmosim ni awai bole emoqnqas.”   
\s1 Yesus a pailyo kumbra qa anjam palontej  
\p
\v 5 Osiqa Yesus a olo marej, “Niŋgi Qotei pailyqa osibqa gisaŋ tamo naŋgi pailyeqnub degsib pailyaib. Gisaŋ tamo naŋgi Qotei pailyqa oqnsib tamo uŋgasari kalil naŋgo ŋamdamuq di tigeleqnab unjroqnsib naŋgo ñam soqtetnjreqnub. Tamo naŋgi di Qotei tal miligiq di, qure ambleq di, gam kokba qalaq di kumbra degyeqnub. Deqa e bole merŋgwai. Qotei a naŋgi awai bole enjrqasai. Naŋgo awai agi tamo uŋgasari naŋgi na naŋgo ñam soqtetnjreqnub di kere.  
\v 6 Deqa ni degsi pailyaim. Ni Qotei pailyqa osimqa ino segi warum miligiq gilsim siraŋ qandimtosim ino Abu uliejunu qaji a pailyimqa tamo kalil naŋgi ni numqasai. Ni kumbra di uli na yoqnim ino Abu a segi unoqnqas. Deqa a segi na ino ñam soqtetmosim ni awai bole emoqnqas.   
\p
\v 7 “Tamo naŋgi Qotei qaliesai qaji naŋgi laŋa laŋa pailyo olekokba yoqnsibqa endegsib are qaleqnub, ‘Iga pailyo olekokba yoqnimqa Qotei a gago pailyo quqwas.’ Di gisaŋ. Deqa niŋgi Qotei pailyqa osibqa degsib pailyaib.  
\v 8 Niŋgi naŋgo kumbra di dauryaib. Niŋgi iŋgi bei qa truquosib nuŋgo Abu pailyosaisoqnibqa a nami qalieqo.   
\p
\v 9 “Deqa niŋgi endegsib Qotei pailyoqniy,  
\q1 ‘O gago Abu, ni laŋ qureq di unum.  
\q1 Ino ñam tulaŋ getento.   
\q1
\v 10 Ni bosim gago Mandor Koba sosim iga taqatgoqnime.  
\q1 Laŋ qureq di naŋgi ino areqalo dauryeqnub dego kere iga mandamq endi ino areqalo dauryoqnqom.   
\q1
\v 11 O Abu, gago iŋgi uyo bati gaigai keretgoqnime.   
\q1
\v 12 Tamo naŋgi iga qa une ateqnub qaji naŋgo une kalil iga na kobotetnjreqnum deqa ni kamba gago une kalil dego kobotetgime.   
\q1
\v 13 Gulbe bei na iga walawalaigosim uneq waigwa laqnimqa ni iga aqaryaigime.  
\q1 Yim Satan na iga ugetgwasai.’   
\p
\v 14 “O ijo aŋgro, niŋgi degsib Qotei pailyoqniy. Niŋgi quiy. Niŋgi tamo bei qa anjam soqnimqa niŋgi na aqa une kobotiy. Yimqa nuŋgo Abu laŋ qureq di unu qaji a na kamba nuŋgo une kalil kobotetŋgwas.  
\v 15 Niŋgi aqa une kobotetqasai di nuŋgo Abu a dego nuŋgo une kobotetŋgwasai.”   
\s1 Yesus a qurieŋ qa anjam palontej  
\p
\v 16 Osiqa Yesus a olo marej, “Niŋgi qurieŋqa marsibqa gisaŋ tamo naŋgi qurieŋeqnub niŋgi degsib qurieŋaib. Gisaŋ tamo naŋgi qurieŋoqnsibqa ulatamu ugeinjreqnu. Tamo uŋgasari kalil naŋgi na unjrsib naŋgo ñam soqtetnjrqajqa deqa naŋgi kumbra degyeqnub. Deqa e bole merŋgwai. Tamo naŋgi di Qotei na awai bole enjrqasai. Naŋgo awai agi tamo uŋgasari naŋgi na naŋgo ñam soqtetnjreqnub di kere.  
\v 17 Ariya ni kumbra degyaim. Ni qurieŋqa osimqa ino ulatamu geregere yansoqnsim ino gate baŋga praŋyoqnsim ino jejamu gereiyoqnsim laqne.  
\v 18 Yimqa tamo uŋgasari kalil naŋgi ni numoqnsib ni qurieŋ ti unum di naŋgi qalieqasai. Ni kumbra di uli na yoqnim ino Abu a segi na unoqnqas. Deqa a segi na ino ñam soqtetmosim awai bole emoqnqas.”   
\s1 Niŋgi mandam qa iŋgi iŋgi koroiyaib  
\p
\v 19 Osiqa Yesus a olo marej, “Niŋgi mandam qa iŋgi iŋgi koroiyaib. Di sisimbiŋ na ugetqab. Baisuwi ojqas. Bajiŋ tamo naŋgi tal paratosib oqab.  
\v 20 Deqa niŋgi laŋ qure qa iŋgi iŋgi koroiyiy. Di sisimbiŋ na ugetqasai. Baisuwi ojqasai. Bajiŋ tamo naŋgi tal paratosib oqasai dego.  
\v 21 Sawa qabia ino ñoro bole unu dia ino are miligi dego siŋgilatim sqas.”   
\s1 Ino ŋamdamu a ino jejamu qa puloŋ bul  
\p
\v 22 Osiqa Yesus a olo marej, “Ino ŋamdamu a ino jejamu qa puloŋ bul. Deqa ino ŋamdamu boleqas di ino jejamu kalil suwaŋesqas.  
\v 23 Ariya ino ŋamdamu ugeqas di ino jejamu kalil ambruesqas. Deqa puloŋ ino are miligiq di unu qaji a olo ambruqas di ino are miligi kalil ambruekritqas.”   
\s1 Ni tamo kokba aiyel naŋgi wauetnjrqa keresai  
\p
\v 24 Osiqa Yesus a olo marej, “Tamo qujai a tamo kokba aiyel naŋgi wauetnjrqa keresai. A tamo kobaquja bei qalaqalaiyosim olo tamo kobaquja bei jeutqas. Bei aqa anjam dauryosim olo bei qoreiyqas. Dego kere niŋgi silali ti Qotei ti turtnjrsib naŋgi wauetnjrqa keresai.”   
\s1 Niŋgi bole sqajqa deqa areqalo kobaiyaib  
\p
\v 25 Osiqa Yesus a olo marej, “Niŋgi mandamq endi bole sqajqa deqa areqalo kobaiyaib. Osib endegsib maraib, ‘Iga iŋgi ti ya ti qabe na osim uyqom? Gara qabe na osim gago jejamu kabutqom?’ Niŋgi degsib maraib. Niŋgi iŋgi uyo na segi ŋambile oqasai. Niŋgi gara jugoqnqab dena segi nuŋgo jejamu bole sqasai.  
\v 26 Niŋgi qebari naŋgi unjriy. Naŋgi iŋgi yagosaieqnub. Iŋgi otorosib talq di atosaieqnub. Ariya nuŋgo Abu laŋ qureq di unu qaji a na qebari naŋgi iŋgi anainjreqnu. Niŋgi qalie, qebari naŋgi qunuŋ saiqoji. Niŋgi tamo qunuŋ ti. Niŋgi na qebari naŋgi tulaŋ buŋnjrejunub.  
\v 27 Niŋgi mandamq endi sokobaiyqajqa deqa are koba qalaib. Niŋgi are koba qalqab dena niŋgi nuŋgo segi sqajqa bati olo yala totoryqa keresai. Sai bole sai.   
\p
\v 28 “Deqa niŋgi kiyaqa gara qabe na osib jejamu kabutqajqa are koba qaleqnub? Niŋgi ŋam so unjriy. Naŋgo wala kiyersib branteqnub di niŋgi qaliesai. Naŋgi segi wauosaieqnub. Naŋgo segi wala gereiyosaieqnub.  
\v 29 Deqa e niŋgi endegsi merŋgwai. Nami Solomon a gara wala boledamu jugoqnej. Ariya ŋam so aqa wala dena Solomon aqa wala tulaŋ buŋyejunu.  
\v 30 Maŋ laŋaj a bini oqwas nebe tamo naŋgi na giŋgeŋyosib ŋamyuwoq waiyqab. Maŋ laŋaj di Qotei na wala enjreqnu. Deqa niŋgi kiyaqa Qotei qa nuŋgo areqalo siŋgilatqa yonub keresaiiŋgwo? Niŋgi maŋ laŋaj sai. Niŋgi tamo qunuŋ ti. Deqa niŋgi endegsi poiŋgem, Qotei a niŋgi dego gara eŋgoqnqas.  
\v 31 Niŋgi areqalo kobaiyosib endegsib maraib, ‘Iga iŋgi ti ya ti qabe na osim uyqom? Gara qabe na osim gago jejamu kabutqom?’ Niŋgi degsib maraib.  
\v 32 Tamo uŋgasari Qotei qaliesai qaji naŋgi iŋgi iŋgi deqa are koba qaleqnub. Ariya niŋgi deqa are koba qalaib. Nuŋgo Abu laŋ qureq di unu qaji a qalie, niŋgi laŋa sqa keresai. Niŋgi iŋgi iŋgi deqaji oqnsib sqab.  
\v 33 Deqa niŋgi kumbra qujai endi yoqniy. Niŋgi Qotei na taqatŋgosim nuŋgo Mandor Koba sqajqa ti aqa kumbra bole bole dauryqajqa ti siŋgilaoqniy. Niŋgi degyqab di Qotei na kamba iŋgi uyo ti gara ti dego eŋgoqnqas.  
\v 34 Deqa nebe kumbra kiye nuŋgoq di brantqas niŋgi deqa are koba qalaib. Nebe a bati bei. Nebe qa gulbe di aqa segi gulbe. Bati segi segi aqa gulbe di naŋgo segi segi. Deqa niŋgi are koba qalaib.”   
\c 7  
\s1 Niŋgi na tamo qudei naŋgi peginjraib  
\p
\v 1 Osiqa Yesus a olo marej, “Niŋgi na tamo qudei naŋgi peginjraib. Niŋgi peginjrqasai di Qotei a kamba dego niŋgi pegiŋgwasai.  
\v 2 Ariya niŋgi na tamo naŋgi peginjrqab kere dego Qotei a kamba niŋgi pegiŋgwas. Niŋgi na tamo naŋgo jejamuq di une qametnjrqab kere dego Qotei a kamba nuŋgo jejamuq di une qametŋgwas.  
\v 3 Kiyaqa ni ino was aqa ŋamdamuq di ŋam ñeŋgi kiñala unu di unsimqa ino segi ŋamdamuq di ŋampaŋ kobaquja unu di ni unosai?  
\v 4 Kiyaqa ino segi ŋamdamuq di ŋampaŋ kobaquja soqnimqa ni na tentosim ino was minjqam, ‘Was, e ino ŋamdamuq di ŋam ñeŋgi kiñala unonum di osiy taqal waiyetmqai’?  
\v 5 Ni gisaŋ tamo. Ni mati ŋampaŋ kobaquja ino segi ŋamdamuq di unu qaji di taqal waiyosim ŋamdamu suwaŋmimqa ariya degam ŋam ñeŋgi kiñala ino was aqa ŋamdamuq di unu qaji di geregere unsim taqal waiyete.   
\p
\v 6 “Niŋgi ñoro bole bole oqnsib bauŋ naŋgi enjroqnaib. Enjrqab di naŋgi ñoro di taqal waiyosib bosib niŋgi uñiŋgwab. Niŋgi kolilei bole bole oqnsib bel naŋgi enjroqnaib. Enjrqab di naŋgi kolilei di mandamq di waiyosib naŋgo siŋga na soseleŋqab.”   
\s1 Niŋgi Qotei pailyqab di a na niŋgi aqaryaiŋgwas  
\p
\v 7 Osiqa Yesus a olo marej, “Niŋgi iŋgi bei qa Qotei pailyqab di a na eŋgwas. Niŋgi iŋgi bei oqa marsibqa ŋamqab di itqab. Niŋgi siraŋme kindokindoŋabqa Qotei na siraŋ waqtetŋgwas.  
\v 8 Tamo kalil Qotei pailyeqnub qaji naŋgi iŋgi eqnub. Tamo kalil iŋgi qa ŋameqnub qaji naŋgi iteqnub. Tamo kalil siraŋme kindokindoŋeqnub qaji naŋgi Qotei na siraŋ waqtetnjreqnu.   
\p
\v 9 “Tamo bei aqa aŋgro a mamyim iŋgi qa minjimqa a iŋgi yqas. A meniŋ yqasai.  
\v 10 A na qe qa minjimqa a qe yqas. A amal yqasai.  
\v 11 Deqa niŋgi quiy. Niŋgi tamo bolesai. Ariya niŋgi nuŋgo aŋgro naŋgi iŋgi bole bole enjreqnub. Niŋgi naŋgi saidnjrosaieqnub. Nuŋgo kumbra dena niŋgi endegsi poiŋgem, nuŋgo Abu laŋ qureq di unu qaji a dego niŋgi saidŋgosaieqnu. Niŋgi pailyqab di a na iŋgi bole bole niŋgi eŋgoqnqas. A na niŋgi saidŋgwasai bole sai.   
\p
\v 12 “Kumbra bole bole tamo naŋgi na niŋgi eŋgwajqa arearetŋgeqnu qaji di niŋgi na olo naŋgi enjroqniy. Niŋgi degyqab di niŋgi Moses aqa dal anjam ti Qotei aqa medabu o qaji tamo naŋgo anjam ti kalil keretosib dauryqab.”   
\s1 Niŋgi siraŋme kiñala miligiq giliy  
\p
\v 13 Osiqa Yesus a olo marej, “Niŋgi siraŋme kiñala miligiq giliy. Niŋgi siraŋme kobaquja miligiq gilqab di niŋgi padalo sawaq aiqab. Gam di kobaquja. Tamo gargekoba naŋgi gam di dauryeqnub.  
\v 14 Niŋgi siraŋme kiñala miligiq gilqab di niŋgi gam kiñala dauryosib ŋambile gaigai sqajqa sawaq di brantqab. Tamo quja quja segi gam di itosib dauryeqnub.”   
\s1 Niŋgi gisaŋ anjam maro tamo naŋgi qa ŋam atoqniy  
\p
\v 15 Osiqa Yesus a olo marej, “Niŋgi geregere ŋam atoqniy. Tamo qudei na bosib gisaŋosib merŋgwab, ‘Iga Qotei aqa medabu o qaji tamo bole.’ Di sai. Tamo naŋgi di kaja bul lawo na boqnsib niŋgi walawalaiŋgoqnsib anjam merŋgeqnub. Ariya naŋgo are miligiq di naŋgi tamo uge. Naŋgi bauŋ juwaŋ kaja naŋgi ñumeqnub dego bul.  
\v 16 Niŋgi naŋgo kumbra di geregere tenemtosib poiŋgwas, naŋgi Qotei aqa medabu o qaji tamo bolesai. Niŋgi are qaliy. Tamo naŋgi sil luwit mariŋq dena wain gei osib uyeqnub e? Sai. Maŋ luwit mariŋq dena qura gei osib uyeqnub e? Sai.  
\v 17 Niŋgi qalie, ŋam bole naŋgi gei bole ateqnub. Ŋam uge naŋgi gei uge ateqnub.  
\v 18 Ŋam bole naŋgi gei uge atosaieqnub. Ŋam uge naŋgi gei bole atosaieqnub.  
\v 19 Ŋam kalil gei bole atosaieqnub qaji di tamo naŋgi na qomeleŋoqnsib ŋamyuwoq di breinjreqnub.  
\v 20 Dego kere niŋgi gisaŋ tamo naŋgo kumbra geregere tenemtosib poiŋgwas, naŋgi Qotei aqa medabu o qaji tamo bolesai.   
\p
\v 21 “Niŋgi endegsib are qalaib. Tamo uŋgasari naŋgi ‘O Tamo Koba, O Tamo Koba’ e degsib metbqab di Qotei na naŋgi taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqas. Di sai. Tamo uŋgasari ijo Abu aqa areqalo dauryeqnub qaji naŋgi segi Qotei na taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqas. Qotei agi laŋ qureq di unu.  
\v 22 Mondoŋ diŋo bati bamqa tamo uŋgasari gargekoba naŋgi ijo ulatamuq di tigelosib endegsib merbqab, ‘O Tamo Koba, iga ino ñam na anjam mare mare laqnem. Iga ino ñam na mondor uge uge winjroqnsimqa maŋwa gargekoba yoqnem.’ Naŋgi e degsib merbqab.  
\v 23 Merbibqa e kamba minjrqai, ‘Niŋgi tal qabe? E niŋgi qaliesai. Deqa niŋgi jaraiyiy. Niŋgi kumbra uge yo qaji tamo.’”   
\s1 Yesus a tal gereiyo kumbra qa yawo anjam marej  
\p
\v 24 Osiqa Yesus a olo marej, “Tamo a ijo anjam kalil endi qusim dauryqas di a tamo bei meniŋ quraq di aqa tal atej a bul sqas.  
\v 25 Bunuqna awa jagwa ti bosimqa ya meli dosim tal di qamsim putqasai. Siŋgila na tigelesqas. Di kiyaqa? A meniŋ quraq di tal atej deqa.  
\v 26 Ariya tamo a ijo anjam kalil endi qusim olo dauryqa uratqas di a nanari tamo bei laŋa sub gogeq di aqa tal atej qaji a bul sqas.  
\v 27 Tal atnaq sonaqa awa jagwa ti bosiqa ya meli dosiqa tal di qamsiq reŋgiŋtosiq putonaq aisiq tulaŋ niñaqej. Od, tal di a torei padalej.”   
\p
\v 28 Yesus a anjam kalil di marsiq koboonaqa tamo uŋgasari tulaŋ gargekoba naŋgi queb. Qusib naŋgi prugugeteb.  
\v 29 Di kiyaqa? Yesus aqa anjam maroqnej di siŋgila ti. Dal anjam qalie tamo naŋgo anjam maroqneb de ti keresai. Yesus a segi anjam di aqa abu.   
\c 8  
\s1 Yesus a tamo yu na aqa jejamu ugeeleŋej qaji di boletej  
\p
\v 1 Yesus a manaq dena aiyeqnaqa tamo uŋgasari tulaŋ gargekoba naŋgi a dauryosib aiyeb.  
\v 2 Onaqa tamo bei yu na aqa jejamu ugeeleŋej qaji a Yesus aqa areq bosiqa aqa siŋgaq di siŋga pulutosiqa minjej, “O Tamo Koba, ni e boletbqa are soqnimqa e boletbe.”  
\v 3 Degsi minjnaqa Yesus a baŋ waiyosiq tamo di ojsiqa minjej, “E ni boletmqa are unu. Deqa ino jejamu olo boleeme.” Onaqa bati qujai deqa aqa yu kalil mosoosiq aqa jejamu boleej.  
\v 4 Onaqa Yesus na olo minjej, “Ni que. Ino jejamu boleqo deqa ni tamo qudei naŋgi minjraim. Ni gilsim ino jejamu atra tamo osoryosim atraiyqajqa iŋgi iŋgi Moses a nami marej qaji di osim Qotei atraiyime. Yimqa tamo uŋgasari naŋgi ni numsib marqab, ‘Bole, ino jejamu boleqo.’”   
\s1 Yesus na qaja tamo gate aqa kaŋgal tamo boletej  
\p
\v 5 Onaqa Yesus a walwelosiq Kaperneam qureq di brantej. Dia qaja tamo gate bei soqnej. A Rom tamo. A Yesus aqa areq bosiqa pailyosiq minjej,  
\v 6 “O Tamo Koba, ijo kaŋgal tamo a makobaiyqo. Aqa tanu kalil laiyosiq jejamu tulaŋ jaqatiŋyqoqa talq di ŋeiejunu.”  
\v 7 Onaqa Yesus na minjej, “E gilsiy boletqai.”  
\v 8 Degsi minjnaqa qaja tamo gate na olo minjej, “O Tamo Koba, e tamo bolesai deqa ni ijo talq baim. Ni anjam segi marimqa ijo kaŋgal tamo a boleqas.  
\v 9 E dego tamo kokba qudei naŋgo sorgomq di unum. Ijo qaja tamo naŋgi ijo sorgomq di unub. E bei minjqai, ‘Ni gile.’ Yimqa a gilqas. Bei minjqai, ‘Ni au.’ Yimqa a bqas. Ijo kaŋgal tamo bei minjqai, ‘Wau di ye.’ Degsi minjitqa a ijo anjam dauryqas.”  
\v 10 Onaqa Yesus a qaja tamo gate aqa anjam di qusiqa tulaŋ prugugetej. Osiqa bulosiq tamo uŋgasari gargekoba a dauryoqneb qaji naŋgi minjrej, “E bole merŋgwai. Qaja tamo gate endi a e qa aqa areqalo tulaŋ siŋgilatqo. Israel tamo nami e qa degsi aqa areqalo siŋgilato qaji bei unosai.   
\p
\v 11 “Deqa e niŋgi endegsi merŋgwai. Tamo uŋgasari gargekoba naŋgi sawa guta na guma na ti bosib koroosib Abraham, Aisak, Jekop naŋgi koba na awoosib iŋgi uyoqnqab. Yimqa Qotei laŋ qureq di unu qaji a naŋgo Mandor Koba sosim naŋgi taqatnjrqas.  
\v 12 Ariya tamo qudei Qotei a nami taqatnjrqa osiq metnjrej qaji naŋgi a qa naŋgo areqalo siŋgilatosai deqa a naŋgo Mandor Koba sosim naŋgi taqatnjrqasai. A na naŋgi osim qalaq di breinjrimqa naŋgi sawa ambruq di sqab. Sawa dia naŋgi akamkobaoqnsib pailoqnsib naŋgo jaqatiŋ qa qalagei anjam atoqnqas.”   
\p
\v 13 Osiqa Yesus a qaja tamo gate di minjej, “Ni gile. Ni e qa ino areqalo siŋgilatonum deqa ni gilsim unime. Ino kaŋgal tamo a boleosiq unu.” Degsi minjnaqa bati qujai deqa aqa kaŋgal tamo aqa ma koboonaqa a boleej.\fig |alt="Centurion with healed slave" src="cn01704B.tif" size="col" loc="Mat 8:13" copy="Cook" ref="Matyu 8:13" \fig*   
\s1 Yesus na Pita aqa mimibe boletej  
\p
\v 14 Onaqa Yesus a Pita aqa tal gogetosiqa Pita aqa mimibe makobaiyonaqa jejamu kaŋkaŋyonaq bijalq di ŋeiesonaq unej.  
\v 15 Unsiqa aqa baŋ ojsiqa tigeltonaqa aqa jejamu kaŋkaŋ di koboonaqa a tigelosiqa iŋgi goiyetej.   
\s1 Yesus a tamo uŋgasari gargekoba naŋgi boletnjroqnej  
\p
\v 16 Seŋ aiqa laqnaqa tamo uŋgasari mondor uge uge na ojeleŋo qaji naŋgo was naŋgi na joqsib Yesus aqa areq osi boqneb. Osi beqnabqa Yesus a anjam segi minjreqnaqa mondor uge naŋgi aqa anjam quoqnsib jaraiyoqneb. Tamo ma utru segi segi so qaji naŋgi dego osi beqnab Yesus na boletnjroqnej.  
\v 17 A kumbra di yoqnej deqa anjam bei Qotei aqa medabu o tamo Aisaia nami marej qaji di aqa damu brantej. A endegsi marej, “Kristus a gago ma utru segi segi kalil yaiyetgoqnsiq taqal waiyeqnu.”   
\s1 Tamo qudei naŋgi Yesus dauryqajqa minjeb  
\p
\v 18 Bati deqa Yesus a ŋam atej di tamo uŋgasari tulaŋ gargekoba naŋgi aqa areq di koroesonab unjrej. Deqa a na aqa aŋgro naŋgi minjrej, “Iga qobuŋ gogetosim jaraiyosim ya agu taqal beiq gilqom.”  
\v 19 Degsi minjrsiqa naŋgi joqsiq koba na gilqa laqnabqa dal anjam qalie tamo bei a Yesus aqa areq bosiqa minjej, “O Qalie Tamo, ni sawa sawaq giloqnimqa e ni daurmoqnqai.”  
\v 20 Onaqa Yesus na minjej, “Bauŋ juwaŋ naŋgi tal ti. Agi sub miligiq di ŋereŋeqnub. Qebari naŋgi simi ti. Deqa naŋgi simiq di ŋereŋeqnub. Ariya e Tamo Aŋgro ŋeiqajqa tal saiqoji. Deqa ni e daurbqajqa gulbe koba.”  
\v 21 Onaqa Yesus aqa aŋgro bei na minjej, “O Tamo Koba, ni e odbimqa e mati aisiy ijo abu qa tariŋoqnqai. A moiyimqa subq atsiy di e ni daurmqai.”  
\v 22 Onaqa Yesus na minjej, “Uŋgum. Tamo moiyo qaji naŋgi segi na tamo moiyo qaji naŋgi subq ateleŋoqnqab. Ariya ni bosim e daurbe.”   
\s1 Yesus a jagwa ti ya korkor ti anjam minjrnaq laeb  
\p
\v 23 Osiqa Yesus a qobuŋ gogetonaqa aqa aŋgro naŋgi a dauryosib koba na qobuŋ gogetosib gileb.  
\v 24 Naŋgi gileqnabqa Yesus a qobuŋ miligiq di ŋeisiq qambumtej. Onaqa jagwa tulaŋ koba tigelosiq ya korkortosiqa qobuŋ qaloqnsiqa mormaŋ miligiq aiyeqnaqa ya maqej.  
\v 25 Deqa Yesus aqa aŋgro naŋgi tulaŋ ulaugetosib aqa areq bosib dudumyosib minjeb, “O Tamo Koba, ni iga aqaryaige. Iga padalqa laqnum.”  
\v 26 Onaqa Yesus a tigelosiqa minjrej, “Niŋgi e qa nuŋgo areqalo siŋgilatqa yonub tulaŋ keresaiiŋgwo. Niŋgi kiyaqa ulaonub?” Degsi minjrsiqa jagwa ti ya ti ŋiriŋtnjrnaqa naŋgi laeb.  
\v 27 Onaqa Yesus aqa aŋgro naŋgi are koba qalsib segi segi maroqneb, “Yesus a tamo kiyero deqa jagwa ti ya ti minjrqoqa aqa anjam qusib laonub?”   
\s1 Yesus a tamo aiyel naŋgo jejamuq na mondor uge gargekoba winjrej  
\p
\v 28 Onaqa Yesus aqa aŋgro naŋgi ti qobuŋ na gilsib ya agu taqal beiq di brantosib Gadara naŋgo sawaq di tiryeb. Tiryonabqa tamo aiyel naŋgi tamo sub ato sawaq dena brantosib walwelosib Yesus aqa areq beb. Tamo naŋgi di mondor uge uge na ojeleŋo qaji. Naŋgi aiyel qaja ani. Deqa tamo kalil naŋgi gam dena walwelqa keresai.  
\v 29 Naŋgi aiyel Yesus aqa areq bosib leleŋkobaosib minjeb, “O Qotei aqa Ŋiri, ni iga kiyergwajqa bonum? Iga padalqajqa bati bosaisonaqa ni laŋa ambleq di iga jaqatiŋ egwa bonum e?”  
\v 30 Bati deqa isaq yala dia bel tulaŋ gargekoba naŋgi suwaroqneb.  
\v 31 Deqa mondor uge naŋgi siŋgila na pailosib Yesus minjeb, “Ni iga qariŋgimqa iga bel naŋgo jejamuq gileleŋqom.”   
\p
\v 32 Onaqa Yesus na minjrej, “Di kere. Niŋgi jaraiyosibqa bel naŋgo jejamuq gileleŋoiy.” Degsi minjrnaqa mondor uge naŋgi na tamo aiyel di uratnjrsib bel naŋgo jejamuq gileleŋeb. Gilnabqa bel kalil naŋgi gurgurosib botau dena prugeleŋosib yaq aisib ya uysib moreŋeb.   
\p
\v 33 Onaqa bel taqatoqneb qaji tamo naŋgi kumbra di unsibqa jaraiyosib qure miligiq aiyeb. Aisib bel qa ti tamo aiyel mondor uge uge na ojeleŋo qaji naŋgi qa ti saoqnsib laqneb.  
\v 34 Onaqa qure deqaji kalil naŋgi qusibqa Yesus unqajqa aqa areq beb. Bosib Yesus unsib minjeb, “Ni gago sawa endi uratosim sawa beiq gile.”   
\c 9  
\s1 Yesus a tamo bei jejamu laiyej qaji di boletej  
\p
\v 1 Onaqa Yesus aqa aŋgro naŋgi ti olo qobuŋ gogetosibqa ya agu taqal beiq aisib Yesus aqa segi qureq di branteb.  
\v 2 Brantosib sonabqa tamo qudei na tamo bei jejamu laiyej qaji a saperaq di atsib Yesus aqa areq osi beb. Onaqa Yesus a naŋgo areqalo unej di naŋgo areqalo qujai Yesus na tamo jejamu laiyej qaji di boletqa kere. Degsi unsiq deqa tamo di minjej, “O ijo aŋgro, ni areboleimeme. Ino une kalil e na kobotetmonum.”   
\p
\v 3 Onaqa dal anjam qalie tamo qudei naŋgi Yesus aqa anjam di qusibqa naŋgo areqalo na mareb, “Yesus a Qotei misiliŋyqo.”   
\p
\v 4 Naŋgi degsib are qaleqnabqa Yesus a naŋgo areqalo di qalieosiqa minjrej, “Niŋgi kiyaqa areqalo uge di onub?  
\v 5 Anjam kiye e na tamo jejamu laiyqo qaji di minjit niŋgi qusib e qa poiŋgwas? ‘Ino une kalil e na kobotetmonum,’ anjam de kiyo, ‘Ni tigelosim walwel,’ anjam de kiyo?  
\v 6 Ariya e segi Tamo Aŋgro. E mandamq endi siŋgila ti unum deqa e na tamo naŋgo une kobotetnjrqa kere. Niŋgi degsi poiŋgwajqa deqa e na tamo di boletqai.” Yesus a naŋgi degsi minjrsiqa tamo jejamu laiyej qaji di koqyosiqa minjej, “Ni tigelosim ino sapera osim ino talq gile.”  
\v 7 Degsi minjnaqa aqa jejamu boleonaqa a tigelosiqa aqa talq gilej.  
\v 8 Onaqa tamo uŋgasari kalil naŋgi Yesus aqa maŋwa di unsibqa naŋgi tulaŋ ulaosib Qotei aqa ñam soqtoqneb. Di kiyaqa? Qotei na siŋgila kobaquja Yesus yej deqa.   
\s1 Yesus na Matyu minjej, “Ni e daurbe”  
\p
\v 9 Onaqa Yesus a dena walwelosiqa takis o qaji tamo bei aqa ñam Matyu a takis o talq di awesonaq gilsiq itej. Osiqa minjej, “Ni e daurbe.” Degsi minjnaqa a tigelosiqa Yesus dauryej.   
\p
\v 10 Onaqa bati bei Yesus aqa aŋgro naŋgi ti Matyu aqa talq gilsib awoosib iŋgi uyoqneb. Naŋgi segi sai. Takis o qaji tamo ti une tamo ti tulaŋ gargekoba naŋgi dego bosib awoosib Yesus aqa aŋgro naŋgi ti iŋgi uyoqneb.  
\v 11 Onaqa Farisi qudei naŋgi bosib Yesus a takis o qaji tamo ti une tamo ti naŋgi koba na iŋgi uyeqnab unjrsibqa Yesus aqa aŋgro naŋgi nenemnjreb, “Nuŋgo Qalie Tamo a kiyaqa takis o qaji tamo ti une tamo ti naŋgi koba na awoosib iŋgi uyeqnub?”   
\p
\v 12 Onaqa Yesus a Farisi naŋgo anjam di qusiqa minjrej, “Tamo ma saiqoji naŋgi yu qaŋgra tamo aqaq gilosaieqnub. Tamo ma ti naŋgi segi yu qaŋgra tamo aqaq gileqnub.  
\v 13 Qotei aqa anjam bei nami neŋgreŋyeb qaji di niŋgi sisiyosib geregere poiŋgem. Agi endegsib neŋgreŋyeb, ‘Niŋgi e laŋa atraibeqnub. E nuŋgo kumbra deqa arearetbosaieqnu. Ariya niŋgi tamo naŋgi qa duloqnsib kumbra bole bole enjroqnqab di e tulaŋ arearetbqas.’” Osiqa Yesus a olo anjam endegsi minjrej, “Tamo bei a marqas, ‘E tamo bole. E une saiqoji.’ E tamo deqaji naŋgi metnjrit ijoq bqajqa deqa mandamq aiyosai. Tamo a marqas, ‘E une ti.’ E tamo deqaji naŋgi metnjrit ijoq bqajqa deqa mandamq aiyem.”   
\s1 Yesus a qurieŋ qa anjam marej  
\p
\v 14 Bati bei Jon aqa aŋgro naŋgi Yesus aqa areq bosib minjeb, “Iga ti Farisi naŋgi ti iŋgi uratoqnsim qurieŋeqnum. Kiyaqa ino aŋgro naŋgi qurieŋosaieqnub?”   
\p
\v 15 Onaqa Yesus na kamba minjrej, “Tamo bei a uŋa baŋ ojqa bati qa aqa was naŋgi ti soqnibqa naŋgi are gulbeinjrqas e? Sai. Bunuqna naŋgo was a naŋgi uratnjrimqa bati deqa naŋgi qurieŋoqnsib sqab.   
\p
\v 16 “Tamo bei a gara jugo bunuj osim dena mutu gentosim gara jugo sari braŋoq di qandimqa keresai. Degsi qandimqas di bunuqna a na gara jugo sari di yansimqa gara mutu bunuj a kiñalaosim gara jugo sari di uratim braŋ qelikobaqas.  
\v 17 Tamo bei a wain bunuj osim ya nobu sariq di qamqa keresai. Ya nobu sari di nami kaŋgraŋosiq siŋgilaej deqa tamo dena wain bunuj qamimqa wain a didiqosim ya nobu sari paratosimqa wain bileŋosim mandamq aiqas. Ya nobu a dego ugeqas. A wain bunuj osim ya nobu bunujq di qamqas di naŋgi ombla bole sqab.”   
\s1 Uŋa bei a Yesus aqa gara ojnaq boletosiq olo aŋgro moiyej qaji a tigeltej  
\p
\v 18 Yesus na Jon aqa aŋgro naŋgi yawo anjam degsi minjrsiq koboonaqa Qotei tal taqato tamo bei a walwelosiq Yesus aqa areq bosiqa siŋga pulutosiqa minjej, “O Tamo Koba, ijo aŋgro sebiŋ a endego moiqo. Deqa ni bosim ino baŋ aqa jejamuq di atimqa a olo ŋambile sqas.”  
\v 19 Onaqa Yesus na tamo di odyosiqa tigelosiq a dauryosiq gileqnaqa aqa aŋgro naŋgi dego naŋgi aiyel daurnjrsib gileb.   
\p
\v 20 Naŋgi gileqnabqa uŋa bei ma ti soqnej qaji a Yesus aqa qoreq na dadauryosiqa baŋ waiyosiq Yesus aqa gara mutu ojej. Uŋa di a nami bai na unej leŋ aiyoqnsiq degsi soqnej wausau 12 uratej.  
\v 21 A endegsi are qalej, “E Yesus aqa gara mutu segi baŋ na ojitqa ijo ma koboqas.” Degsi are qalsiqa baŋ waiyosiq Yesus aqa gara mutu ojej.  
\v 22 Ojnaqa Yesus a bulosiqa uŋa di unsiqa minjej, “O ijo aŋgro, ni are lawo soqnime. Ni ino areqalo e qa siŋgilatosim ijoq bonum deqa ino ma agi koboqo.” Onaqa bati qujai deqa aqa leŋ aiyoqnej qaji di koboej.   
\p
\v 23 Yesus a dena walwelosiq Qotei tal taqato tamo aqa talq di brantosiqa ŋam atej di tamo uŋgasari naŋgi yumba anjamoqnsib akam murqumyeqnab unjrej.  
\v 24 Unjrsiqa minjrej, “Niŋgi sasaloiy. Aŋgro sebiŋ di a moiyosai. A laŋa ŋeisiq qambumtejunu.” Degsi minjrnaqa naŋgi Yesus kikiyeb.  
\v 25 Osib naŋgi sasalosib tal uratonabqa Yesus a aŋgro moiyej qaji aqa warum miligiq gilsiqa aŋgro aqa baŋ ojsiq soqtonaqa a olo ŋambile osiq tigelosiq awoej.  
\v 26 Onaqa bunuqna sawa sawa kalilq di tamo uŋgasari naŋgi Yesus aqa maŋwa deqa saoqnsib laqneb.\fig |alt="Jesus raising child to life" src="cn01713B.tif" size="span" loc="Mat 9:26" copy="Cook" ref="Matyu 9:26" \fig*   
\s1 Yesus a tamo qudei naŋgi boletnjrej  
\p
\v 27 Onaqa Yesus a qure di uratosiq walwelosiq gileqnaqa tamo aiyel ŋam qandimnjro qaji naŋgi gam na Yesus dauryosib giloqneb. Naŋgi giloqnsib leleŋoqnsib Yesus minjoqneb, “O Devit aqa Ŋiri, ni iga qa are ugeimeme.”  
\v 28 Degsib Yesus minjeqnabqa a tal bei gogetej. Tal gogetosiq sonaqa naŋgi aiyel Yesus aqa areq bonabqa minjrej, “E niŋgi boletŋgwa kere niŋgi degsib are qalonub e?” Onaqa naŋgi aiyel na minjeb, “Od, Tamo Koba.”  
\v 29 Onaqa Yesus na minjrej, “Niŋgi e qa nuŋgo areqalo siŋgilatosib ijoq bonub deqa e niŋgi boletŋgwai.” Osiqa aqa baŋ waiyosiq naŋgo ŋamdamu ojej.  
\v 30 Ojnaqa naŋgo ŋamdamu poinjrnaqa naŋgi sawa uneb. Onaqa Yesus a siŋgila na minjrej, “Nuŋgo ŋamdamu boleqo deqa niŋgi tamo qudei naŋgi ubtosib minjraib.”  
\v 31 Onaqa naŋgi Yesus aqa anjam di dauryosai. Yesus a naŋgi aiyel boletnjrej deqa naŋgi gilsib mare mare laqnab sawa deqaji tamo uŋgasari kalil naŋgi quekriteb.   
\p
\v 32 Naŋgi aiyel gileqnabqa tamo bei mondor uge na ojnaq medabu geteŋyej qaji a tamo qudei na osib Yesus aqa areq beb.  
\v 33 Bonabqa Yesus na mondor uge di wiyetonaqa aqa meŋ otyonaqa medabu waqtosiqa anjam maroqnej. Onaqa tamo uŋgasari kalil naŋgi maŋwa di unsibqa are koba qaloqnsib maroqneb, “Israel sawaq endi tamo bei na kumbra deqaji bei yeqnaq iga nami unosaioqnem.”  
\v 34 Onaqa Farisi naŋgi maroqneb, “Mondor uge naŋgo gate koba Satan a Yesus aqa jejamuq di unu. Siŋgila dena Yesus na mondor uge naŋgi winjreqnu.”   
\s1 Yesus a tamo uŋgasari naŋgi qa dulej  
\p
\v 35 Yesus a dena walwelosiqa qure kokba ti qure kiñilala ti dia brantoqnsiqa Juda naŋgo Qotei tal miligiq giloqnsiqa Qotei aqa anjam palontoqnsiq minjroqnej. Qotei na aqa segi tamo uŋgasari naŋgi taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqas anjam bole di Yesus na palontoqnsiq Juda naŋgi minjroqnej. Osiqa tamo ma utru segi segi so qaji naŋgi boletnjroqnej.  
\v 36 Tamo uŋgasari tulaŋ gargekoba naŋgi Yesus aqa areq beqnabqa unjroqnsiq a naŋgi qa duloqnej. Di kiyaqa? Naŋgi tulaŋ sougetesoqneb deqa. Naŋgi kaja bul mandor saiqoji.  
\v 37 Deqa Yesus na aqa aŋgro naŋgi yawo anjam bei endegsi minjrej, “Wauq di iŋgi gargekoba melionub. Ariya iŋgi meli bunuj otorqajqa wau tamo gargekoba sai.  
\v 38 Deqa niŋgi wau lanja minjibqa a na wau tamo naŋgi qariŋnjrimqa naŋgi aqa wauq gilsib iŋgi meli bunuj otoreleŋqab.”   
\c 10  
\s1 Yesus aqa aŋgro 12 naŋgo ñam  
\p
\v 1 Onaqa Yesus na aqa aŋgro 12 naŋgi metnjrnaqa aqa areq beb. Bonabqa a na naŋgi siŋgila enjrej. Naŋgi na tamo uŋgasari naŋgo jejamuq dena mondor uge uge winjrqajqa ti tamo uŋgasari naŋgo ma utru segi segi kalil kobotetnjrqajqa ti deqa marsiq naŋgi siŋgila enjrej.   
\p
\v 2 Aqa anjam maro tamo 12 siŋgila enjrej qaji naŋgo ñam agiende. Bei Saimon. Yesus na aqa ñam bei Pita waiyej. Naŋgi aqa was Andru wo. Bei Sebedi aqa ŋiri Jems aqa was Jon wo.  
\v 3 Ariya Filip Bartolomyu wo. Bei Tomas naŋgi takis o qaji tamo Matyu wo. Bei Alfias aqa ŋiri Jems naŋgi Tadius wo.  
\v 4 Bei Saimon agi Rom naŋgi winjrqajqa maroqnej qaji. Ariya bei Judas Iskariot agi bunuqna Yesus osiqa jeu tamo naŋgo baŋq di atej qaji.   
\s1 Yesus na aqa aŋgro 12 naŋgi wau enjrej  
\p
\v 5 Osiqa Yesus na aqa aŋgro 12 naŋgi di qariŋnjrqa osiqa minjrej, “Niŋgi qure qureq giloqniy. Niŋgi sawa bei bei qaji naŋgoq giloqnaib. Samaria naŋgo qureq dego giloqnaib.  
\v 6 Niŋgi Israel naŋgo segiq giloqniy. Israel naŋgi sougetejunub. Naŋgi kaja bul mandor saiqoji.  
\v 7 Deqa niŋgi giloqnsibqa anjam endegsib minjroqniy, ‘Qotei laŋ qureq di unu qaji a nuŋgo Mandor Koba sosim niŋgi taqatŋgwajqa bati jojomqo.’  
\v 8 O ijo aŋgro, niŋgi na Israel naŋgi degsib minjroqnsibqa naŋgo ma tamo naŋgi boletnjroqniy. Tamo moreŋoqnibqa olo tigeltnjroqniy. Tamo naŋgo jejamu yu na ugeeleŋo qaji naŋgi olo gereinjroqniy. Mondor uge uge naŋgi dego tamo uŋgasari naŋgo jejamuq dena winjroqniy. E siŋgila eŋgonum qaji di niŋgi awaiyosai. E laŋa eŋgonum. Deqa niŋgi dego tamo naŋgi laŋa gereinjroqniy. Naŋgi awai bei yainjraib.   
\p
\v 9 “Niŋgi meniŋ silali agi gol ti silva ti kapa ti di osib gilaib.  
\v 10 Niŋgi walwelosib nuŋgo qaquŋ aib. Gara jugo aiye aiyel aib. Siŋga tatal aiye aiyel aib. Walwelqajqa toqoŋ ojaib. Niŋgi Qotei aqa wau tamo unub deqa niŋgi qure qureq giloqnibqa naŋgi na iŋgi iŋgi deqaji niŋgi eŋgoqnqab.   
\p
\v 11 “Niŋgi qure bei beiq di brantoqnsibqa tamo bole bei itoqnsib aqa talq di soqniy. Dia sosib dena tigeloqnsib olo qure beiq giloqniy.  
\v 12 Niŋgi tal bei gogetoqnsibqa tamo uŋgasari tal miligiq di unub qaji naŋgi endegsib minjroqniy, ‘Niŋgi lawo na soqniy.’  
\v 13 Degsib minjroqnibqa naŋgi niŋgi joqsib gereiŋgibqa nuŋgo lawo anjam di naŋgoq di uratib soqnem. Ariya naŋgi niŋgi gereiŋgosaiabqa nuŋgo lawo anjam di olo puluosim nuŋgoq bem.  
\v 14 Tamo bei a niŋgi gereiŋgwa uratimqa kiyo nuŋgo anjam quqwa asgiyimqa kiyo niŋgi qure di uratqa oqnsib nuŋgo siŋga tumbrum butuyoqniy.  
\v 15 E bole merŋgwai. Mondoŋ Qotei a tamo uŋgasari naŋgo une qa peginjrqa batiamqa Qotei na qure deqaji naŋgi tulaŋ padaltnjrougetqas. Sodom qure ti Gomora qure ti naŋgi Qotei na mondoŋ degsim padaltnjrqasai. A naŋgi gulbe kiñala enjrqas.”   
\s1 Gulbe bei bei brantoqnqab  
\p
\v 16 Osiqa Yesus a olo marej, “Niŋgi quiy. Niŋgi kaja du du bul unub deqa e na niŋgi qariŋgitqa gilsib bauŋ juwaŋ naŋgo ambleq di wauoqnqab. Deqa niŋgi amal naŋgo kumbra dauryiy. Agi amal naŋgi gaigai ŋam atoqnsib laqnub. Niŋgi binoŋ naŋgo kumbra dego dauryiy. Agi binoŋ naŋgi kumbra bole segi yeqnub. Naŋgi kumbra uge yosaieqnub.  
\v 17 Deqa niŋgi tamo naŋgi qa geregere ŋam atoqniy. Naŋgi bosib niŋgi ojeleŋosib anjam pegiyo talq di niŋgi tigeltŋgoqnqab. Osib naŋgo Qotei tal miligiq di niŋgi kumbaiŋgoqnqab.  
\v 18 Osib niŋgi olo joqoqnsib Rom naŋgo gate ti naŋgo mandor ti naŋgo ulatamuq di niŋgi tigeltŋgoqnqab. Yimqa niŋgi ijo anjam bole palontoqnsib naŋgi minjroqnqab. Osib sawa bei bei qaji naŋgi dego ijo anjam minjroqnqab.  
\v 19 Naŋgi na niŋgi ojoqnsib anjam pegiyo talq di tigeltŋgoqnibqa niŋgi ulaaib. Osib endegsib are qalaib, ‘Iga na kamba anjam kiyersim minjrqom?’ Niŋgi degaib. Bati deqa Qotei na powo eŋgimqa niŋgi kamba anjam minjrqab.  
\v 20 Niŋgi segi na anjam minjrqasai. Nuŋgo Abu aqa Mondor na nuŋgo medabu siŋgilatetŋgim niŋgi anjam marqab.   
\p
\v 21 “Bati deqa kumbra uge endeqaji branteleŋqas. Tamo qudei na naŋgo segi was naŋgi ojoqnsib jeu tamo naŋgo baŋq di atoqnibqa naŋgi na naŋgi ñumoqnib moreŋoqnqab. Tamo qudei na naŋgo segi aŋgro naŋgi dego degsib ojoqnqab. Aŋgro qudei na naŋgo segi ai abu naŋgi ojoqnsib jeu tamo naŋgo baŋq di atoqnibqa naŋgi na naŋgi ñumoqnib moreŋoqnqab.  
\v 22 Niŋgi ijo ñam ejunub deqa tamo uŋgasari kalil naŋgi niŋgi qa tulaŋ ugeoqnsib jeutŋgoqnqab. Ariya niŋgi ijo ñam siŋgila na ojsib gilsib diŋo bati itqab di Qotei na niŋgi eleŋqas.  
\v 23 Niŋgi qure bei beiq di brantoqnibqa tamo uŋgasari naŋgi na niŋgi ugeugeiŋgoqnibqa niŋgi naŋgo qure di uratoqnsib olo qure beiq giloqniy. E bole merŋgwai. Niŋgi Israel naŋgo qure kalil keretosaisoqnibqa e Tamo Aŋgro olo bqai.   
\p
\v 24 “Skul aŋgro na aqa qalie tamo a buŋyqa keresai. Kaŋgal tamo na aqa tamo koba a buŋyqa keresai.  
\v 25 Skul aŋgro a kobaqujaosimqa di aqa qalie tamo ombla kerekereqab. Kaŋgal tamo a powo koba osimqa di aqa tamo koba ombla kerekereqab. E tal aqa abu bul. Jeu tamo naŋgi na e merbeqnub, ‘Ni Satan.’ Degsib ñam merbeqnub. Niŋgi ijo talq di unub deqa jeu tamo naŋgi na niŋgi dego ñam tulaŋ ugedamu merŋgoqnqab.”   
\s1 Niŋgi Qotei segi ulaiyiy  
\p
\v 26 Osiqa Yesus a olo marej, “Niŋgi jeu tamo naŋgi di ulainjraib. Kumbra kalil kabuejunu qaji di boleq dqas. Anjam kalil uliejunu qaji di tamo naŋgi qusib poinjrqas.  
\v 27 Deqa anjam e ambruq di merŋgeqnum qaji di niŋgi olo suwaŋoq di maroqniy. Anjam niŋgi lumu na queqnub qaji di niŋgi olo bijal gogeq di tigelosib palontoqniy.  
\v 28 Niŋgi jeu tamo naŋgi ulainjraib. Naŋgi nuŋgo qunuŋ moiyotqa keresai. Naŋgi nuŋgo jejamu segi moiyotqa kere. Deqa niŋgi naŋgi ulainjraib. Qotei a segi ulaiyiy. A na qujai tamo naŋgo qunuŋ ti jejamu ti turtnjrsim ŋamyuwoq di breinjrqa kere.   
\p
\v 29 “Niŋgi qalie. Tamo naŋgi qebari sinjir silali kobaquja na awaiyosaieqnub. Silali kiñala na awaiyeqnub. 10 toea dego. Ariya nuŋgo Abu a na qebari sinjir naŋgi geregere taqatnjreqnu. A na marimqa bei a uloŋosim mandamq aiqa keresai.  
\v 30 Dego kere Qotei a nuŋgo gate baŋga segi segi sisiyoqnsiq geregere taqateqnu.  
\v 31 Deqa niŋgi ulaaib. Niŋgi qebari kalil naŋgi tulaŋ buŋnjrejunub.”   
\s1 Niŋgi Yesus aqa ñam marqajqa ulaaib  
\p
\v 32 Osiqa Yesus a olo marej, “Niŋgi mandam tamo naŋgo ulatamuq di ijo ñam boleq atsib marqab di mondoŋ e kamba ijo Abu laŋ qureq di unu qaji aqa ulatamuq di nuŋgo ñam boleq atsiy marqai.  
\v 33 Ariya niŋgi mandam tamo naŋgo ulatamuq di ijo ñam marqajqa asgiŋgwas di mondoŋ e kamba ijo Abu laŋ qureq di unu qaji aqa ulatamuq di nuŋgo ñam marqajqa asgibqas.”   
\s1 Iga Yesus tulaŋ qalaqalaiyoqnqom  
\p
\v 34 Osiqa Yesus a olo marej, “Niŋgi kiyersib are qalonub? E na qaja kobotitqa tamo uŋgasari naŋgi geregere lawo na sqajqa e deqa bem kiyo? Sai. E na qaja kobotqajqa bosai. E na tamo uŋgasari naŋgi pupoinjritqa naŋgi jeu jeu sqajqa deqa bem.  
\v 35 Od, e jeu kumbra tigeltqa bem. Deqa aŋgro mel naŋgi na naŋgo segi abu naŋgi jeutnjroqnqab. Aŋgro sebiŋ naŋgi na naŋgo segi ai naŋgi jeutnjroqnqab. Aiŋ yala naŋgi na naŋgo segi aiŋ qeli naŋgi jeutnjroqnqab.  
\v 36 Tamo uŋgasari tal qujaiq di unub qaji naŋgi jeu jeu sqab.   
\p
\v 37 “Deqa niŋgi quiy. Tamo bei na aqa ai abu naŋgi tulaŋ qalaqalainjrsimqa ariya di buŋyosim e tulaŋ qalaqalaibqasai di a e ombla wauqa keresai. Tamo bei na aqa aŋgro mel naŋgi ti aqa aŋgro sebiŋ naŋgi ti tulaŋ qalaqalainjrsimqa ariya di buŋyosim e tulaŋ qalaqalaibqasai di a e ombla wauqa keresai.  
\v 38 Tamo bei na aqa segi ŋamburbas qoboiyosim e daurbqasai di a e ombla wauqa keresai.  
\v 39 Tamo bei a aqa segi ŋambile taqatqajqa arearetqas di a padalqas. Ariya tamo bei a e qa are qalsimqa aqa segi ŋambile uratqas di a olo ŋambile bole oqas.”   
\s1 Tamo bei na Yesus aqa aŋgro gereiyqas di Qotei na a awai bole yqas  
\p
\v 40 Osiqa Yesus a olo marej, “Tamo bei na niŋgi osim geregereiŋgwas di a na e dego osim geregereibqas. Tamo a e oqas di a na ijo Abu e qariŋbej qaji di dego oqas.  
\v 41 Tamo bei a endegsi are qalqas, ‘Tamo di a Qotei aqa medabu o qaji tamo.’ A degsi are qalsimqa tamo di osim gereiyqas di Qotei na kamba awai bole yqas. Di kiyaqa? A na Qotei aqa medabu o qaji tamo di gereiyqo deqa. Tamo bei a endegsi are qalqas, ‘Tamo di a Qotei aqa anjam dauryeqnu qaji tamo.’ A degsi are qalsimqa tamo di osim gereiyqas di Qotei na kamba awai bole yqas. Di kiyaqa? A na Qotei aqa anjam dauryeqnu qaji tamo di gereiyqo deqa.  
\v 42 Tamo bei a ijo aŋgro bei unsim endegsi are qalqas, ‘Tamo di a Yesus aqa aŋgro.’ A degsi are qalsimqa ijo aŋgro di osim ya ulili tigsim anaiyqas di Qotei na kamba awai bole yqas. E bole merŋgwai. A ijo segi aŋgro gereiyqo deqa aqa awai bole Qotei na yqas qaji di tamo bei na olo yaiyqa keresai.”   
\c 11  
\s1 Jon yansnjro qaji aqa aŋgro qudei naŋgi anjam bei Yesus nenemyeb  
\p
\v 1 Yesus na aqa aŋgro 12 naŋgi anjam degsi minjrsiq koboonaqa a sawa di uratosiqa qure qureq giloqnsiqa tamo uŋgasari naŋgi Qotei aqa anjam plaltosiq minjroqnej.   
\p
\v 2 Bati deqa Jon yansnjro qaji a tonto talq di soqnej. Sonaqa wau kalil Kristus a yoqnej qaji di tamo qudei naŋgi unsib deqa mare mare laqnab Jon a quej. Qusiqa aqa aŋgro qudei naŋgi qariŋnjrnaq Yesus aqa areq gilsib endegsib nenemyeb,  
\v 3 “Kristus agi Qotei na nami qariŋyim bqajqa marej qaji di ni kiyo? Ni saiamqa iga tamo bei qa tariŋqom kiyo?”   
\p
\v 4 Onaqa Yesus na kamba minjrej, “Niŋgi aisib anjam niŋgi queqnub qaji deqa ti kumbra niŋgi uneqnub qaji deqa ti Jon saiyosib minjiy.  
\v 5 Endegsib minjiy, ‘Tamo ŋam qandimnjro qaji naŋgi olo ŋam poinjreqnaqa sawa uneqnub. Tamo jejamu lainjro qaji naŋgi olo walweleqnub. Tamo naŋgo jejamu yu na ugeeleŋo qaji naŋgo yu kalil koboeqnu. Tamo dabkala geteŋnjro qaji naŋgo dabkala olo waqeqnu. Tamo moreŋo qaji naŋgi olo tigeleqnub. Tamo sougetejunub qaji naŋgi Qotei aqa anjam bole queqnub.  
\v 6 Tamo naŋgi e qa naŋgo areqalo siŋgilatoqnsib olo ijo ñam ulontosaieqnub qaji naŋgi tulaŋ areboleboleinjreqnu.’”   
\p
\v 7 Onaqa Jon aqa aŋgro naŋgi Yesus aqa anjam di qusibqa olo puluosib Jon minjqajqa aiyeb. Aiyeqnabqa Yesus na tamo uŋgasari gargekoba a ombla soqneb qaji naŋgi Jon qa endegsi minjrej, “Niŋgi tamo kiyero unqajqa wadau sawaq gileb? Niŋgi tamo silai aqa baŋga bul jagwa na pileteqnaqa di unqajqa gileb kiyo? Sai. Jon a tamo deqaji sai.  
\v 8 Deqa niŋgi tamo kiyero unqajqa wadau sawaq gileb? Niŋgi tamo gara bole walaosi laqnu qaji di unqajqa gileb kiyo? Di dego sai. Tamo gara bole walaeqnub qaji naŋgi mandor kokba naŋgo talq di unub.  
\v 9 Deqa niŋgi kiyaqa wadau sawaq gileb? Niŋgi Qotei aqa medabu o qaji tamo bei unqajqa gileb kiyo? Od. Agide. Niŋgi deqa unqa gileb. Deqa e niŋgi endegsi merŋgwai. Jon a Qotei aqa medabu o qaji tamo kobaquja. A na Qotei aqa medabu o qaji tamo kalil naŋgi tulaŋ buŋnjrejunu.  
\v 10 Agi nami e mandamq aiyosaisonamqa Qotei a Jon qa endegsi merbej, ‘Ni que. E na ijo anjam maro tamo qariŋyitqa a ni qa namoosim ino gam gereiyetmqas.’ Tamo di agi Jon. Anjam di Qotei aqa neŋgreŋq di unu.  
\v 11 Deqa e bole merŋgwai. Jon yansnjro qaji a na tamo kalil mandamq endi unub qaji naŋgi tulaŋ buŋnjrejunu. Ariya tamo qudei ñam saiqoji unub qaji naŋgi Qotei na taqatnjroqnsiqa naŋgo Mandor Koba unu deqa naŋgi olo Jon tulaŋ buŋyejunub.   
\p
\v 12-13 “Nami Moses aqa dal anjam ti Qotei aqa medabu o qaji tamo naŋgo anjam ti maroqneb dena bosi bosiq Jon yansnjro qaji aqa bati brantej. Dena bosiq bini tamo uŋgasari naŋgi Qotei na taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqajqa tulaŋ siŋgilaeqnub. Qotei agi laŋ qureq di unu.  
\v 14 Niŋgi quiy. Qotei aqa medabu o qaji tamo Elaija a olo bqas. Anjam di neŋgreŋq di unu. Elaija agi bej. E Jon qa merŋgwa osimqa Elaija aqa ñam na yawo anjam merŋgeqnum. Niŋgi ijo anjam di quqwa are soqnimqa quiy.  
\v 15 Tamo a dabkala ti sqas di a ijo anjam di geregere quem.   
\p
\v 16 “Tamo uŋgasari bini bati endeqa unub qaji naŋgo kumbra qa e yawo anjam kiyersiy marqai? E naŋgo kumbra qa endegsi marqai. Naŋgi aŋgro du du bul qure ambleq di alaŋoqnsib aŋgro qudei na qudei minjreqnub,  
\v 17 ‘Iga yumba anjamonumqa niŋgi lou tuosai. Iga are uge qa louonumqa niŋgi akamosai.’”  
\v 18 Osiqa Yesus a olo marej, “Jon a bosiqa iŋgi ti wain ti uratosiq sonaqa tamo naŋgi a qa maroqneb, ‘A mondor uge ti unu.’  
\v 19 Ariya e Tamo Aŋgro bosimqa iŋgi ti wain ti uyeqnamqa tamo naŋgi e nuboqnsib mareqnub, ‘Niŋgi uniy. Yesus a qunjaŋ ani. A wain uyo ani. A takis o qaji tamo ti une tamo ti naŋgi koba na walweleqnub.’” Osiqa Yesus a olo marej, “Qotei aqa tamo uŋgasari naŋgi aqa wau kalil unoqnsib dena naŋgi bole qalieeqnub, aqa powo tulaŋ kobaquja.”   
\s1 Yesus na tamo uŋgasari are bulyosai qaji naŋgi ŋiriŋtnjrej  
\p
\v 20 Qure qudei Yesus a dia maŋwa gargekoba yoqnej qaji naŋgi are bulyosai deqa a naŋgi qa ŋiriŋej.  
\v 21 Osiqa minjrej, “O Korasin qure ti Betsaida qure ti, niŋgi tulaŋ padalougetqab. Di kiyaqa? Maŋwa e nuŋgoq di yoqnem qaji di Tair qure ti Saidon qure ti naŋgoq di brantej qamu naŋgi nami are bulyosib are uge qa gara jigsib ŋam sumq di awoeb qamu.  
\v 22 Deqa e niŋgi endegsi merŋgwai. Mondoŋ Qotei a tamo uŋgasari naŋgo une qa peginjrqa batiamqa a na niŋgi tulaŋ padaltŋgougetqas. Qotei na Tair qure ti Saidon qure ti naŋgi degsim padaltnjrqasai. A naŋgi gulbe kiñala enjrqas.  
\v 23 O Kaperneam tamo uŋgasari, niŋgi laŋ qureq oqwa kere e? Keresai. Qotei na niŋgi breiŋgimqa moiyo qureq aiqab. Di kiyaqa? Maŋwa e nuŋgoq di yoqnem qaji di Sodom qure naŋgoq di brantej qamu naŋgi bini unub qamu. Naŋgi padalosai qamu.  
\v 24 Deqa e niŋgi endegsi merŋgwai. Mondoŋ Qotei a tamo uŋgasari naŋgo une qa peginjrqa batiamqa a na niŋgi tulaŋ padaltŋgougetqas. Qotei na Sodom qure naŋgi degsim padaltnjrqasai. A naŋgi gulbe kiñala enjrqas.”   
\s1 Yesus na niŋgi aqaryaiŋgimqa niŋgi aqaratqab  
\p
\v 25 Bati deqa Yesus a endegsi Qotei pailyej, “O Abu, ni segi laŋ qa ti mandam qa ti Koba. E ino ñam soqteqnum. Di kiyaqa? Ni ijo anjam kalil powo tamo naŋgi qa ulitoqnsimqa tamo naŋgi aŋgro du du bul unub qaji naŋgi segi qa babteqnam naŋgi poinjreqnu.  
\v 26 Od, Abu, ni ino segi areqalo dauryosim agi degyeqnum.”  
\v 27 Yesus a degsi Qotei pailyej. Osiqa marej, “Ijo Abu na iŋgi iŋgi kalil ijo baŋq di ateleŋej unu. E segi Qotei aqa Ŋiri. Tamo bei a e qa qaliesai. Ijo Abu a segi e qa qalie. Tamo bei a ijo Abu qa qaliesai dego. E segi ijo Abu qa qalie. E na tamo qudei naŋgi ijo Abu osornjrqa areibqas di osornjrqai. Yim naŋgi dego ijo Abu qa qalieqab.   
\p
\v 28 “Niŋgi gulbe qoboiyoqnsib waukobaeqnub qaji niŋgi kalil ijoq babqa e na aqaryaiŋgitqa niŋgi aqaratqab.  
\v 29 E ijo segi ñam aguq atoqnsim tamo naŋgi lawo kumbra enjreqnum. Deqa niŋgi e qa geregere qalieosib ijo anjam dauryoqniy. Yim niŋgi aqaratqab.  
\v 30 Niŋgi ijo anjam dauryqajqa di gulbe sai. Di oto. Wau e na niŋgi eŋgeqnum qaji di dego gulbe sai. Di oto.”   
\c 12  
\s1 Yesus a segi yori bati aqa Tamo Koba  
\p
\v 1 Yori bati bei Yesus aqa aŋgro naŋgi ti wau ambleq na giloqnsibqa aqa aŋgro naŋgi mamnjrnaqa bem sum gei eleŋoqnsib uye uye giloqneb.  
\v 2 Naŋgi degsib gileqnabqa Farisi qudei naŋgi bosib naŋgi unjrsib Yesus minjeb, “Ni une. Ino aŋgro naŋgi gago dal anjam groteqnub. Yori bati qa kumbra degyo di getento koba.”  
\v 3 Onaqa Yesus na kamba Farisi naŋgi minjrej, “Nami Devit aqa wau tamo naŋgi ti mamnjrnaqa kumbra yeb qaji di niŋgi buk miligiq di sisiyosai kiyo?  
\v 4 Devit a atra tal miligiq gilsiqa Qotei atraiyqajqa bem osiqa aqa wau tamo naŋgi koba na uyeb. Bem di getento. Di atra tamo naŋgo segi uyqajqa bem. Devit a degyej di a dal anjam grotej. Ariya a Qotei aqa ŋamgalaq di une saiqoji.  
\v 5 Dal anjam bei dego neŋgreŋq di unu. Anjam agiende. Atra tamo naŋgi yori bati gaigai atra tal miligiq di waueqnub. Naŋgo kumbra dena naŋgi dal anjam groteqnub. Ariya naŋgi Qotei aqa ŋamgalaq di une saiqoji. Niŋgi anjam di nami buk miligiq di sisiyosai kiyo?  
\v 6 Ariya e niŋgi endegsi merŋgwai. Bini tamo bei atra tal tulaŋ buŋyejunu qaji a nuŋgo ambleq di unu.  
\v 7 Qotei aqa anjam bei dego nami endegsib neŋgreŋyeb unu, ‘Niŋgi e laŋa atraibeqnub. E nuŋgo kumbra deqa arearetbosaieqnu. Niŋgi tamo naŋgi qa duloqnsib kumbra bole bole enjroqnqab di e tulaŋ arearetbqas.’ O Farisi, niŋgi Qotei aqa anjam di sisiyosib poiŋgo qamu niŋgi tamo une saiqoji naŋgi gulbe enjrosai qamu.  
\v 8 E Tamo Aŋgro. Deqa e segi na yori bati taqatejunum. E segi yori bati aqa Tamo Koba.”   
\s1 Yori bati qa Yesus a tamo baŋ qandamyej qaji di boletej  
\p
\v 9 Onaqa Yesus a dena walwelosiqa qure beiq di brantosiqa Juda naŋgo Qotei tal miligiq gilej.  
\v 10 Qotei tal miligiq di tamo bei baŋ qandamyej qaji a soqnej. Deqa tamo qudei naŋgi Yesus aqa jejamuq di anjam laŋa qametqa marsibqa endegsib nenemyeb, “Iga yori bati qa tamo boletqom di kere kiyo? Dal anjam a kiyersi marqo?”  
\v 11 Onaqa Yesus na kamba minjrej, “Tamo bei aqa kaja a yori bati qa uloŋosim subq aiyimqa a uratqasai. A na aqaryaiyosim olo subq dena osim goge atqas. Di niŋgi qalie.  
\v 12 Ariya tamo naŋgi kaja sai. Naŋgi tamo qunuŋ ti. Deqa iga yori bati qa tamo aqaryaiyim a bole sqas di kumbra bole.”  
\v 13 Yesus a naŋgi degsi minjrsiqa tamo baŋ qandamyej qaji di minjej, “Ni ino baŋ waiy.” Degsi minjnaqa aqa baŋ waiyonaq boleej. Aqa baŋ bei ombla na kerekereeb.  
\v 14 Onaqa Farisi naŋgi Qotei talq dena oqedosib naŋgi gam kiyersib Yesus qalib moiqajqa deqa qairoqneb.   
\s1 Yesus a segi qujai Qotei aqa wau tamo bole  
\p
\v 15 Farisi naŋgi Yesus qalqajqa qairoqneb di qalieosiqa qure di uratosiq walwelosiq gilej. A gileqnaqa tamo uŋgasari gargekoba naŋgi a dauryeqnab a naŋgo ma tamo kalil naŋgi boletnjroqnej.  
\v 16 Osiqa a na naŋgi saidnjroqnej, “Niŋgi ijo ñam ubtosib maraib.”  
\v 17 Yesus a kumbra di yej deqa anjam bei Qotei aqa medabu o tamo Aisaia nami marej qaji di aqa damu brantej. A anjam endegsi marej,  
\v 18 “Endi ijo wau tamo e segi na giltem qaji. E a tulaŋ qalaqalaiyeqnum. E a qa areboleboleibeqnu. E ijo Mondor aqaq di atitqa a na sawa bei bei qaji naŋgi endegsim minjroqnqas, ‘Niŋgi kumbra bole dauryiy.’  
\v 19 A ŋiriŋ anjam maroqnqasai. A leleŋkobaoqnqasai. Gamq di tamo uŋgasari naŋgi aqa kakro quoqnqasai.  
\v 20 Silai aqa baŋga geŋqa laqnimqa a na torei gentqasai. Waŋal aqa puloŋ kiñalaamqa a na torei mosotqasai. A degsim lawo na wauoqnsim gilsim gilsim kumbra bole torei siŋgilatqas.  
\v 21 Yimqa sawa bei bei qaji naŋgi a qa naŋgo areqalo siŋgilatosib a na naŋgi aqaryainjrqajqa deqa tariŋoqnsib sqab.”   
\s1 Tamo qudei naŋgi maroqneb, “Yesus a Belsebul aqa siŋgila na waueqnu”  
\p
\v 22 Onaqa bati di tamo bei mondor uge na medabu getentosiq ŋam qandimyej qaji a soqnej. Sonaqa tamo qudei na a osib Yesus aqa areq beb. Bonabqa Yesus na mondor uge di wiyetonaqa aqa meŋ otyonaqa aqa ŋamdamu boleosiq a sawa unsiqa anjam bole maroqnej.\fig |alt="Healed man rejoicing" src="CN01668B.TIF" size="span" loc="Mat 12:22" copy="Cook" ref="Matyu 12:22" \fig*  
\v 23 Onaqa tamo uŋgasari kalil naŋgi Yesus aqa maŋwa di unsibqa tulaŋ prugugetosib maroqneb, “Tamo di a Devit aqa Ŋiri kiyo?”  
\v 24 Onaqa Farisi naŋgi naŋgo anjam di qusibqa maroqneb, “Sai. Mondor uge naŋgo gate koba Belsebul a Yesus aqa jejamuq di unu. Siŋgila dena a na mondor uge naŋgi winjreqnu.”   
\p
\v 25 Onaqa Yesus a naŋgo areqalo di qalieosiqa yawo anjam bei endegsi minjrej, “Tamo naŋgi sawa qujaiq di unub qaji naŋgi segi poaiyelosib qotqab di naŋgi koba na geregere sqa keresai. Naŋgi niñaqosib koboqab. Tamo naŋgi qure qujai kiyo tal qujai kiyo di unub qaji naŋgi segi poaiyelosib qotqab di naŋgi dego koba na geregere sqa keresai.  
\v 26 Dego kere Satan na aqa segi mondor uge naŋgi winjrqas di naŋgi poaiyelqab. Deqa Satan a kiyersim aqa mondor uge naŋgi olo taqatnjrqas? Di keresai.  
\v 27 Niŋgi mareqnub, ‘Yesus a Belsebul aqa siŋgila na mondor uge naŋgi winjreqnu.’ Di sai. E Belsebul aqa siŋgila na mondor uge naŋgi winjrqai di yai aqa siŋgila na nuŋgo aŋgro naŋgi mondor uge winjrqab? Deqa naŋgi segi na merŋgwab, niŋgi anjam groteqnub.  
\v 28 Ariya e Qotei aqa Mondor aqa siŋgila na mondor uge naŋgi winjrqai di niŋgi endegsi poiŋgwas, ‘Bole, Qotei a gago Mandor Koba sosim iga taqatgwajqa bati brantqo.’ Niŋgi degsi poiŋgwas.   
\p
\v 29 “Tamo bei a kiyersim tamo siŋgila koba bei aqa tal gogetosim aqa iŋgi iŋgi kalil bajiŋqas? E marqai. A mati tamo di sil na tontim soqnimqa di aqa iŋgi iŋgi kalil bajiŋqas. Tontqasai di aqa iŋgi iŋgi bajiŋqa keresai.   
\p
\v 30 “Tamo bei na e beterbqasai di a na e jeutbqas. Tamo bei a e ombla wauqasai di a na ijo wau ugetetbqas.   
\p
\v 31 “Deqa e niŋgi endegsi merŋgwai. Tamo uŋgasari naŋgo une kalil Qotei na kobotetnjrqas. Naŋgo misiliŋ anjam mareqnub qaji une di dego Qotei na kobotetnjrqas. Ariya naŋgi Qotei aqa Mondor misiliŋyqab une di Qotei na kobotetnjrqasai.  
\v 32 E Tamo Aŋgro. Tamo a e misiliŋbqas une di Qotei na kobotqas. Ariya tamo a Mondor Bole misiliŋyqas une di Qotei na kobotqasai. Bini bati endeqa Qotei na kobotqasai. Mondoŋ dego Qotei na kobotqasai.”   
\s1 Ŋam uge naŋgi gei uge ateqnub  
\p
\v 33 Osiqa Yesus a olo marej, “Ŋam bole naŋgi gei bole ateqnub. Ŋam uge naŋgi gei uge ateqnub. Deqa tamo naŋgi ŋam aqa gei unsibqa dena poinjrqas, ‘Ŋam di bole. Ŋam di uge.’  
\v 34 Niŋgi amal uge bul. Niŋgi tamo uge. Deqa niŋgi kiyersib anjam bole maroqnqab? Tamo naŋgo areqalo kalil naŋgo are miligiq na oqoqnsiq medabuq na branteqnu.  
\v 35 Tamo bole naŋgo are miligi di areqalo bole na maqejunu. Deqa naŋgi kumbra bole yeqnub. Ariya tamo uge naŋgo are miligi di areqalo uge na maqejunu. Deqa naŋgi kumbra uge yeqnub.   
\p
\v 36 “Deqa e niŋgi endegsi merŋgwai. Mondoŋ Qotei a tamo uŋgasari naŋgi peginjrqa batiamqa naŋgo anjam kalil naŋgi laŋa laŋa mareqnub qaji di Qotei na naŋgo jejamuq di qametnjrqas.  
\v 37 Ino anjam boleamqa Qotei na mermqas, ‘Ni tamo bole.’ Ino anjam ugeamqa Qotei na mermqas, ‘Ni tamo uge.’”   
\s1 Tamo qudei naŋgi Yesus aqa maŋwa unqajqa minjeb  
\p
\v 38 Onaqa dal anjam qalie tamo qudei ti Farisi qudei ti naŋgi na kamba Yesus minjeb, “O Qalie Tamo, ni Qotei aqa maŋwa bei babtim iga unqom.”   
\p
\v 39 Onaqa Yesus na kamba minjrej, “Tamo uŋgasari bini bati endeqa unub qaji naŋgo kumbra tulaŋ ugedamu. Naŋgi Qotei areiyosaieqnub. Naŋgi gaigai ijo maŋwa laŋa unqajqa metbeqnub. Deqa e na ijo maŋwa bei naŋgi osornjrqasai. Qotei aqa medabu o tamo Jona aqa maŋwa segi osornjritqa naŋgi unqab.  
\v 40 Agi Jona a bati qalub qolo qalub qe ani aqa miligiq di soqnej. Dego kere e Tamo Aŋgro bati qalub qolo qalub sub miligiq di sqai.  
\v 41 Mondoŋ Qotei na tamo uŋgasari naŋgi peginjrqa batiamqa Ninive tamo naŋgi tigelqab. Tigelosibqa tamo uŋgasari bini bati endeqa unub qaji naŋgo kumbra uge babtetnjrqab. Naŋgi degyqab. Di kiyaqa? Ninive tamo naŋgi nami Jona aqa anjam qusib are bulyeb deqa. Ariya bini tamo bei Jona tulaŋ buŋyejunu qaji a nuŋgo ambleq di unu.  
\v 42 Mondoŋ Qotei na tamo uŋgasari naŋgi peginjrqa batiamqa uŋa mandor nami guta di sawa taqatoqnej qaji a dego tigelqas. Tigelosimqa tamo uŋgasari bini bati endeqa unub qaji naŋgo kumbra uge babtetnjrqas. A degyqas. Di kiyaqa? Uŋa di a nami Solomon aqa powo kobaquja unqa marsiqa sawa isaq na walwelosi bej deqa. Ariya bini tamo bei Solomon tulaŋ buŋyejunu qaji a nuŋgo ambleq di unu.”   
\s1 Mondor uge a tamo aqa jejamu uratosim olo bqas  
\p
\v 43 Osiqa Yesus a olo marej, “Mondor uge a tamo bei aqa jejamuq dena ulaŋosim sawa kaŋgraŋoq gilqas. Gilsim dia laqnsimqa aqaratqajqa sawa ŋamam ugeiyim marqas,  
\v 44-45 ‘E olo puluosiy ijo tal uratem qaji deq olo aiqai.’ A degsi marsimqa aisim tal di laŋa unu degsim unqas. Tal di nami maŋ solsib iŋgi iŋgi kalil gereiyeb milalejunu di unsimqa olo puluosim gilsim mondor uge 7 tulaŋ ugedamu naŋgi joqsim bosim koba na tal dia sqab. Soqnibqa tamo di aqa so tulaŋ ugeqas. Aqa so uge namij degwasai. Aqa so olo tulaŋ ugedamuqas. Dego kere tamo uŋgasari bini bati endeqa kumbra uge uge yeqnub qaji naŋgi degsib sougetesqab.”   
\s1 Yesus a marej, “Ijo ai ijo was naŋgi tal qabe?”  
\p
\v 46 Yesus na tamo uŋgasari gargekoba naŋgi anjam degsi minjreqnaqa aqa was naŋgi aqa ai koba na Yesus qa bosib talq di iteb. Yesus a warum miligiq di sonaqa naŋgi na anjam bei minjqajqa deqa oqeq di tigelesoqneb.  
\v 47 Onaqa tamo bei na Yesus minjej, “Ni que. Ino was naŋgi ino ai ombla na ni anjam bei mermqa bonub agi oqeq di tigelejunub.”  
\v 48 Onaqa Yesus na kamba minjej, “Ijo ai ijo was naŋgi tal qabe?”  
\v 49 Degsi minjsiqa aqa baŋ na aqa segi aŋgro naŋgi osoryosiqa minjej, “Ni une. Ijo ai ijo was naŋgi agide.  
\v 50 Tamo a ijo Abu laŋ qureq di unu qaji aqa areqalo dauryoqnqas di a ijo was bole. A ijo jaja. A ijo ai.”   
\c 13  
\s1 Yesus a saga yago qa yawo anjam marej  
\p
\v 1 Bati deqa Yesus a tal uratosiqa alile aisiq ya agu qalaq di awoej.  
\v 2 Onaqa tamo uŋgasari tulaŋ gargekoba naŋgi bosib aqa areq di koroonabqa a sasalosiqa qobuŋ gogetosiq di awoej. Awesonaqa tamo uŋgasari kalil naŋgi alile di tigelesoqneb.  
\v 3 Tigelesonabqa a na yawo anjam gargekoba naŋgi minjroqnej. Yawo anjam bei endegsi minjrej, “Niŋgi quiy. Tamo bei a gilsiqa aqa iŋgi wauq di saga yago breiyeleŋej.  
\v 4 Breiyonaqa saga yago qudei gam qalaq aiyeleŋeb. Ainabqa qebari naŋgi bosib uyekriteb.  
\v 5 Saga yago qudei mandam lanjaq di aiyeleŋeb. Mandam di guma meniŋ ti. Gogeq di mandam kiñala. Deqa saga yago aiyeleŋosib urur oqoqujateb.  
\v 6 Naŋgo jirim tulaŋ guma aiyosai deqa seŋ oqsiq kaŋkaŋonaqa naŋgi laosib moreŋeb.  
\v 7 Saga yago qudei sil luwit ambleq di aiyeleŋeb. Dena oqeb qaji sil luwit na dego dauryosiq oqsiq kabutnjrnaq geitosai.  
\v 8 Saga yago qudei mol mandam boledamuq di aiyeb. Di aisib oqoboledamuyosib gei tulaŋ gargekoba ateleŋeb. Qudei 100. Qudei 60. Qudei 30.  
\v 9 Tamo a dabkala ti sqas di a ijo anjam endi geregere quem.”   
\s1 Yesus a kiyaqa tamo uŋgasari naŋgi yawo anjam minjroqnej?  
\p
\v 10 Onaqa Yesus aqa aŋgro naŋgi aqa yawo anjam di qusibqa naŋgi aqa areq bosib nenemyeb, “Ni kiyaqa tamo uŋgasari naŋgi yawo anjam minjreqnum?”  
\v 11 Onaqa Yesus na kamba minjrej, “Qotei laŋ qureq di unu qaji a na aqa segi tamo uŋgasari naŋgi taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqas. Anjam di aqa utru uliejunu. Di Qotei na babtimqa ijo aŋgro niŋgi segi utru qalieqab. Ariya a na tamo uŋgasari laŋaj naŋgi yawo anjam aqa utru osornjrqasai.  
\v 12 Tamo a powo ti sqas di Qotei na powo olo yimqa a powo koba oqas. Ariya tamo a powo ti sqasai di powo kiñala aqaq di unu qaji di Qotei na olo yaiyimqa a laŋa sqas.  
\v 13 Tamo uŋgasari naŋgi di ŋam atoqnsib ijo anjam aqa damu unosaieqnub. Naŋgi dab atoqnsib ijo anjam aqa utru quosaieqnub. Osib poinjrosaieqnu. Deqa e na naŋgi yawo anjam segi minjreqnum.  
\v 14 Naŋgo kumbra dena anjam bei Qotei aqa medabu o tamo Aisaia nami marej qaji di aqa damu branteqnu. A endegsi marej, ‘Niŋgi dab atoqnqab di ijo anjam aqa utru poiŋgwasai. Niŋgi ŋam atoqnqab di ijo anjam aqa damu dego poiŋgwasai.  
\v 15 Tamo uŋgasari di naŋgo are miligi geteŋnjrejunu. Naŋgo dabkala na ijo anjam quqwajqa asginjreqnu. Naŋgi ŋam bruŋejunub. Deqa naŋgo ŋamdamu na ijo kumbra unqasai. Naŋgo dabkala na ijo anjam qusib utru poinjrqasai. Naŋgi are bulyosib ijoq bqasai dego. Deqa e na naŋgi boletnjrqasai.’ Qotei a nami degsi marej.   
\p
\v 16 “O ijo aŋgro, niŋgi nuŋgo ŋamdamu na ijo kumbra uneqnub. Nuŋgo dabkala na ijo anjam queqnub. Deqa niŋgi tulaŋ areboleboleiŋgem.  
\v 17 E bole merŋgwai. Nami Qotei aqa medabu o tamo naŋgi ti tamo bole bole naŋgi ti gargekoba kumbra niŋgi bini uneqnub qaji di unqajqa are koba soqnej. Ariya naŋgi unosaioqneb. Anjam niŋgi bini queqnub qaji di dego naŋgi quqwajqa are koba soqnej. Ariya naŋgi quosaioqneb.”   
\s1 Saga yago qa yawo anjam aqa utru Yesus na babtej  
\p
\v 18 Osiqa Yesus a olo marej, “Saga yago qa yawo anjam e maronum di aqa utru e na babtitqa niŋgi quiy.  
\v 19 Saga yago qudei gam qalaq ainabqa qebari naŋgi bosib uyekriteb di aqa utru endegsi unu. Qotei laŋ qureq di unu qaji a na aqa segi tamo uŋgasari naŋgi taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqas. Anjam di tamo qudei naŋgi qusibqa ariya naŋgi geregere poinjrosai. Deqa Satan a bosim anjam di olo yainjrqas. Qotei na naŋgo are miligiq di anjam di atej ariya Satan a bosim olo yainjrqas.  
\v 20 Saga yago qudei mandam lanjaq di aiyeb qaji di aqa utru endegsi unu. Tamo qudei naŋgi Qotei aqa anjam qusib tulaŋ areboleboleinjrimqa anjam di oqujatosib naŋgo areq atqab.  
\v 21 Ariya anjam di naŋgo are miligiq tulaŋ guma aiyosai. Deqa sokiñala Qotei aqa anjam gotraŋyo qaji tamo qudei na bosib naŋgi gulbe enjrsib ugeugeinjrqab. Yimqa naŋgo areqalo Yesus qa siŋgilateqnub qaji di naŋgi olo ulontqab.  
\v 22 Saga yago qudei sil luwit ambleq di aiyeb qaji di aqa utru endegsi unu. Tamo qudei naŋgi Qotei aqa anjam qusibqa ariya bunuqna naŋgi olo mandam qa iŋgi iŋgi qa are koba qaloqnsib ñoro koba oqajqa are prugnjroqnqas. Yimqa kumbra dena naŋgi gisaŋnjrsim Qotei aqa anjam naŋgo are miligiq di tentim loumqas. Saga yago uge naŋgi gei bole atosaieqnub dego kere.  
\v 23 Saga yago qudei mol mandam boledamuq di aiyeb qaji di aqa utru endegsi unu. Tamo qudei naŋgi Qotei aqa anjam qusib geregere poinjrimqa naŋgo are miligiq di siŋgilatqab. Deqa Qotei aqa anjam di naŋgo are miligiq di saga bul tulaŋ kobaqas. Qudei 100. Qudei 60. Qudei 30.”   
\s1 Pilagiŋ yago breiyqajqa yawo anjam  
\p
\v 24 Osiqa Yesus a olo yawo anjam bei tamo uŋgasari naŋgi endegsi minjrej, “Qotei laŋ qureq di unu qaji a na aqa segi tamo uŋgasari naŋgi taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqas. Kumbra di tamo bei a gilsiqa aqa iŋgi wauq di bem sum yageleŋej dego kere.  
\v 25 Bem sum yageleŋonaqa qolo tamo uŋgasari naŋgi ŋereŋesonabqa jeu tamo bei a bosiqa bem sum yago ambleq di pilagiŋ yago dego breiyej. Breiyosiq ulaŋej.  
\v 26 Ariya bunuqna bem sum oqsib geiteleŋonabqa pilagiŋ na dego dauryosiq oqej.  
\v 27 Deqa kaŋgal tamo naŋgi na bosib unsibqa wau lanja minjeb, ‘O Tamo Koba, ni bem sum segi yagem. Deqa kiyaqa bem sum oqsib geitonubqa pilagiŋ dego dauryosib oqonub?’   
\p
\v 28 “Onaqa wau lanja na kamba minjrej, ‘Jeu tamo bei a bosiq pilagiŋ yago breiyej.’ Degsi minjrnaqa naŋgi na kamba minjeb, ‘O Tamo Koba, ni marimqa iga pilagiŋ di otoreleŋqom.’  
\v 29 Onaqa minjrej, ‘Niŋgi pilagiŋ otoraib. Niŋgi otorqab di bem sum ti turtosib otoro uge.  
\v 30 Deqa niŋgi uratib soqneb. Bem sum ti pilagiŋ ti koba na oqsib geiteleŋabqa e na ijo wau tamo qudei naŋgi endegsi minjrqai, “Niŋgi pilagiŋ otorosib ruwoeleŋosib ŋamyuwoq di koitiy. Koitosib bem sum olo osib ijo talq di ateleŋiy.” ’”   
\s1 Sis yago qa yawo anjam  
\p
\v 31 Osiqa Yesus a olo yawo anjam bei endegsi minjrej, “Qotei laŋ qureq di unu qaji a na aqa segi tamo uŋgasari naŋgi taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqas. Kumbra di tamo bei na sis yago osiq aqa wauq di yagej dego kere.  
\v 32 Sis yago naŋgi tulaŋ kiñilala kas yago bul. Iŋgi iŋgi qudei naŋgo yago kokba yala. Sis yago naŋgi tulaŋ kiñilala. Ariya sis yago di tamo bei na osim aqa wauq di yagimqa bunuqna a oqsim tulaŋ kobaqujaqas. Osim ŋam qudei buŋnjrsim dani kokba ateleŋqas. Amqa qebari naŋgi bosib aqa daniq di simi ateleŋqab.”   
\s1 Bem tiyeqnu qaji sum aqa yawo anjam  
\p
\v 33 Osiqa Yesus a olo yawo anjam bei endegsi minjrej, “Qotei laŋ qureq di unu qaji a na aqa segi tamo uŋgasari naŋgi taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqas. Kumbra di bem tiyeqnu qaji sum bul. Uŋa bei a bem tiyeqnu qaji sum kiñala osiqa bem sum laŋaj ti turtosiq web kobaqujaq di bulyonaqa bem kalil tiyekritej.”   
\s1 Yesus a yawo anjam gargekoba maroqnej  
\p
\v 34 Yesus a na tamo uŋgasari naŋgi yawo anjam gargekoba deqaji minjroqnej. A anjam bei minjrosaioqnej. Yawo anjam segi minjroqnej.  
\v 35 A kumbra di yej deqa anjam bei Qotei aqa medabu o tamo bei nami marej qaji di aqa damu brantej. A endegsi marej,  
\q1 “E yawo anjam tamo uŋgasari naŋgi minjroqnqai.  
\q1 Tulaŋ nami yawo anjam di aqa utru uliesoqnej.  
\q1 Sosiq agi bini uliejunu.  
\q1 Deqa e na ubtosiy maroqnqai.”   
\s1 Pilagiŋ yago breiyqajqa yawo anjam aqa utru  
\p
\v 36 Osiqa Yesus na tamo uŋgasari naŋgi uratnjrsiqa tal gogetosiq di sonaqa aqa aŋgro naŋgi aqa areq bosib minjeb, “O Tamo Koba, ni na pilagiŋ qa yawo anjam di aqa utru geregere plaltosim merge.”   
\p
\v 37 Onaqa Yesus na minjrej, “Tamo bem sum yagej qaji di agi e segi. E Tamo Aŋgro.  
\v 38 Bem sum aqa wau di mandam endi. Bem sum yago di tamo uŋgasari Qotei na taqatnjreqnu qaji naŋgi. Pilagiŋ yago di Satan aqa segi tamo uŋgasari naŋgi.  
\v 39 Jeu tamo pilagiŋ yago breiyej qaji di Satan. Bem sum geiteleŋo bati di diŋo bati. Wau tamo bem sum otoreleŋeb qaji di laŋ aŋgro naŋgi.  
\v 40 Deqa niŋgi quiy. Wau tamo naŋgi bosib pilagiŋ otorosib ŋamyuwoq di koiteleŋeb dego kere laŋ aŋgro naŋgi diŋo bati qa kumbra degyqab.  
\v 41 Bati deqa e Tamo Aŋgro na ijo laŋ aŋgro naŋgi qariŋnjritqa aisib iŋgi uge uge kalil tamo naŋgi uneq breinjreqnub qaji naŋgi ti tamo kalil kumbra uge uge yeqnub qaji naŋgi ti pilagiŋ bul breinjrib ŋamyuwo kobaq aiqab. Deqa Qotei a naŋgo Mandor Koba sqasai. Osim naŋgi taqatnjrqasai dego.  
\v 42 Naŋgi ŋamyuwo kobaq aisib dia akamkobaoqnsib pailoqnsib naŋgo jaqatiŋ qa qalagei anjam atoqnqas.  
\v 43 Bati deqa tamo uŋgasari kumbra bole bole yeqnub qaji naŋgo Abu Qotei na naŋgi taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqas. Deqa naŋgi seŋ bul tulaŋ suwaŋesqab. Tamo a dabkala ti sqas di a ijo anjam endi geregere quem.”   
\s1 Silali ulitqajqa yawo anjam  
\p
\v 44 Osiqa Yesus a olo marej, “Qotei laŋ qureq di unu qaji a na aqa segi tamo uŋgasari naŋgi taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqas. Kumbra di tamo qudei na silali kobaquja osib ŋam moŋgum miligiq di ateb dego kere. Atsib nañu agu beiq di sub bogsib sub miligiq di ŋam moŋgum uliteb. Onaqa tamo bei na bosiq ŋam moŋgum di itosiq tulaŋ areboleboleiyej. Deqa a ŋam moŋgum di olo subq di mororyosiq gilsiq aqa iŋgi iŋgi kalil qariŋyosiq dena silali osiq nañu agu di awaiyej.”   
\s1 Kolilei qa yawo anjam  
\p
\v 45 Osiqa Yesus a olo marej, “Qotei laŋ qureq di unu qaji a na aqa segi tamo uŋgasari naŋgi taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqas. Kumbra di iŋgi iŋgi qariŋyo tamo bei a kolilei qa ŋamoqnej dego kere.  
\v 46 A gilsiq kolilei tulaŋ boledamu bei itosiq olo puluosi bosiq aqa iŋgi iŋgi kalil qariŋyosiq dena silali osiq kolilei di awaiyej.”   
\s1 Kakaŋ waiyqa yawo anjam  
\p
\v 47 Osiqa Yesus a olo marej, “Qotei laŋ qureq di unu qaji a na aqa segi tamo uŋgasari naŋgi taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqas. Kumbra di tamo naŋgi yuwalq di kakaŋ waiyosib qe gargekoba utru segi segi eleŋeb dego kere.  
\v 48 Kakaŋ maqonaqa tamo naŋgi na titosib bosib ululq di goge atsib awoosib qe bole bole gumbaq di jigeleŋeb. Osib qe uge uge uratosib qalaq di breinjreb.  
\v 49-50 Kumbra deqaji diŋo bati qa brantqas. Laŋ aŋgro naŋgi bosib tamo bole bole naŋgi eleŋqab. Osib tamo uge uge naŋgi breinjribqa ŋamyuwoq aiqab. Ŋamyuwo koba dia naŋgi akamkobaoqnsib pailoqnsib naŋgo jaqatiŋ qa qalagei anjam atoqnqas.”   
\p
\v 51 Osiqa Yesus na aqa aŋgro naŋgi endegsi nenemnjrej, “Yawo anjam kalil merŋgonum qaji endi niŋgi utru poiŋgwo e?” Onaqa naŋgi na minjeb, “Od.”  
\v 52 Onaqa Yesus na olo minjrej, “Qotei laŋ qureq di unu qaji a na aqa segi tamo uŋgasari naŋgi taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqas. Anjam di dal anjam qalie tamo qudei naŋgi poinjreqnu. Poinjreqnu qaji naŋgi tal aqa abu bul sqab. Deqa naŋgi naŋgo talq dena ñoro bunuj ti ñoro namij ti eleŋoqnsib oqeq atoqnqab.”   
\s1 Yesus aqa qure utru naŋgi aqa anjam quetosai  
\p
\v 53 Yesus a yawo anjam di kalil marsiq koboonaqa a sawa di uratej.  
\v 54 Osiqa aqa segi qure utruq gilsiq di sonaqa yori batiej. Deqa a Juda naŋgo Qotei tal miligiq gilsiqa tamo uŋgasari gargekoba sonab tigelosiqa Qotei aqa anjam palontosiq minjroqnej. Minjreqnaqa tamo uŋgasari naŋgi aqa anjam qusibqa tulaŋ prugugetosib maroqneb, “Yesus a powo qabe na osiqa anjam siŋgila deqaji palontosiq mergeqnu? A kiyersiq maŋwa deqaji babteleŋeqnu?  
\v 55 Aqa abu a laŋa tal gereiyo qaji tamo. A Maria aqa ŋiri. A Jems na Josep na Saimon na Judas na naŋgo was.  
\v 56 Aqa jaja kalil naŋgi agi iga koba na endi unum. Deqa a kiyersiq maŋwa deqaji babteleŋeqnu?”  
\v 57 Naŋgi degsib yomu anjam marsib Yesus qa ugeeb. Onaqa a na minjrej, “Qotei aqa medabu o qaji tamo bei aqa segi qure utruq gilsim anjam minjroqnqas di naŋgi aqa anjam quetqa asginjrqas. Deqa a ñam saiqoji sqas. Aqa segi talq di dego a ñam saiqoji sqas. Ariya a qure bei beiq giloqnsim anjam minjroqnqas di naŋgi aqa anjam quetoqnsib aqa ñam soqtoqnqab.”  
\v 58 Yesus na tamo uŋgasari naŋgi degsi minjrej. Aqa segi qure utruq di a maŋwa gargekoba yosai. Di kiyaqa? Naŋgi a qa naŋgo areqalo siŋgilatosai deqa.   
\c 14  
\s1 Herot a are qalej, “Yesus a Jon yansnjro qaji”  
\p
\v 1 Bati deqa tamo uŋgasari naŋgi Yesus qa saosib laqnabqa Mandor Herot a quej.  
\v 2 Qusiqa aqa wau tamo naŋgi minjrej, “Tamo di a Jon yansnjro qaji. A moisiq olo subq na tigelqo. A deqa siŋgila osiqa maŋwa babteleŋeqnu.”   
\p
\v 3-4 Herot a nami aqa was Filip aqa ŋauŋ Herodias yaiyosiq ej. Deqa Jon na Herot minjoqnej, “Ni ino segi was aqa uŋa em di kumbra bolesai. Ni kumbra ugeteqnum.” Jon na Herot degsi minjoqnej. Deqa Herot a Jon qa minjiŋ oqetonaqa aqa qaja tamo qudei qariŋnjrnaqa gilsib Jon ojsib sil na qosisib tonto talq di waiyeb.  
\v 5 Jon a tonto talq di sonaqa Herot a endegsi are qaloqnej, “E Jon qalit moiqas.” Ariya tamo uŋgasari kalil naŋgi maroqneb, “Jon a Qotei aqa medabu o qaji tamo bole.” Naŋgi degsib maroqneb deqa Herot a naŋgi ulainjrsiq Jon qalqa uratej.   
\p
\v 6 Ariya bati bei Herot a Jon qalim moiqajqa gam endegsi itej. Aqa ŋambabo bationaqa a na maruro atsiqa tamo qudei naŋgi metnjrnaq bosib aqa talq di koroeb. Koroosib iŋgi uyeqnabqa Herot aqa ŋauŋ aqa aŋgro sebiŋ a warum miligiq bosiqa naŋgi lou tuetnjroqnej. Onaqa Herot a di unsiqa tulaŋ areboleboleiyej.  
\v 7 Deqa a na aŋgro sebiŋ di minjej, “Ni ijo iŋgi kiye oqajqa merbqam e ni emqai.” Osiqa aqa anjam di olo siŋgilatosiq minjej, “Ijo anjam di e bole dauryqai. E uratqasai bole sai.”  
\v 8 Onaqa aŋgro sebiŋ aqa ai na minjej, “Ni Jon aqa gate qa Herot minje.” Onaqa aŋgro sebiŋ na Herot minjej, “Ni Jon yansnjro qaji aqa gate tabirq di atsim ebe.”   
\p
\v 9 Onaqa Herot a Jon qalim moiqajqa are sosai deqa a are tulaŋ gulbekobaiyej. Ariya aqa segi anjam tamo kalil naŋgo ulatamuq di marsiq siŋgilatej qaji deqa are qalsiqa aŋgro sebiŋ di minjej, “Di kere.”  
\v 10 Osiqa aqa qaja tamo bei qariŋyonaq gilsiqa tonto talq di Jon aqa kakro gentetej.  
\v 11 Osiqa aqa gate tabirq di atsiqa osi bosiq aŋgro sebiŋ di yonaqa a na osi gilsiqa aqa ai yej.  
\v 12 Onaqa bunuqna Jon aqa aŋgro naŋgi deqa qusibqa bosib Jon aqa qusa osi gilsib subq ateb. Osib Yesus aqa areq gilsib minjeb, “Herot na Jon qalnaq moiyej.”   
\s1 Yesus a tamo 5,000 naŋgi iŋgi anainjrej  
\p
\v 13 Onaqa Yesus a anjam di qusiqa a sawa di uratosiq qobuŋ bei gogetosiqa wadau sawaq gilej. Aqa aŋgro naŋgi ti gileb. A gileqnaqa tamo uŋgasari kalil naŋgi deqa qusibqa naŋgo segi segi qureq na tigelosib siŋga na gurgurosib Yesus ŋamqajqa gileb.  
\v 14 Onaqa Yesus a qobuŋ na gilsiq tiryosiqa ŋam atej di tamo uŋgasari tulaŋ gargekoba naŋgi nami tiryqa sawaq di tariŋesonab unjrej. Unjrsiqa a naŋgi qa are ugeiyej. Deqa a naŋgo areq aisiqa naŋgo ma tamo kalil boletnjroqnej.   
\p
\v 15 Onaqa seŋ aisiq bilaqtonaqa Yesus aqa aŋgro naŋgi aqa areq bosib minjeb, “O Tamo Koba, endi wadau sawa. Seŋ aiqo. Qoloqas. Deqa ni na tamo uŋgasari naŋgi minjrimqa qure qureq gilsib di iŋgi awaiyosib uyqab.”  
\v 16 Onaqa Yesus na minjrej, “Naŋgi kiyaqa qure qureq gilqab? Niŋgi segi na iŋgi anainjriy.”  
\v 17 Degsi minjrnaqa naŋgi na kamba minjeb, “Iga iŋgi sai. Iga bem 5 qe aiyela segi unu.”  
\v 18 Onaqa Yesus na minjrej, “Bem ti qe ti di ijoq osib boiy.”   
\p
\v 19 Onaqa naŋgi bem ti qe ti di osi bosib Yesus yonabqa a na tamo uŋgasari kalil naŋgi minjrej, “Niŋgi kalil ñiŋq di awoeleŋoiy.” Onaqa naŋgi kalil awoonabqa Yesus na bem 5 ti qe aiyel ti di osiqa laŋ goge tarosiq Qotei pailyej. Pailyo koboonaqa bem ti qe ti giŋgeŋyosiqa aqa aŋgro naŋgi enjrnaqa naŋgi na osi giloqnsibqa tamo uŋgasari naŋgi jeisib enjreqnab uyoqneb.  
\v 20 Uynab kalil menetnjrej. Onaqa iŋgi oto urateleŋeb qaji di Yesus aqa aŋgro naŋgi na koroiyosib gumba kokba 12 di jignab maqeleŋej.  
\v 21 Tamo kalil bem ti qe ti uyeb qaji naŋgi sisiyeb 5,000. Ariya uŋgasari ti aŋgro du du ti naŋgi sisiyosai.   
\s1 Yesus a ya baŋgaq na walwelej  
\p
\v 22 Onaqa Yesus na aqa aŋgro naŋgi endegsi minjrej, “Niŋgi qobuŋ gogetosib namoosib gilsib ya agu taqal beiq di tiryosib soqniy. E na tamo uŋgasari naŋgi minjritqa naŋgo qure qureq jaraiyoqnib e bqai.”  
\v 23 Onaqa Yesus aqa aŋgro naŋgi namoosib qobuŋ na gileqnabqa Yesus na tamo uŋgasari naŋgi minjrnaq jaraiyeqnabqa a segi Qotei pailyqa marsiq manaq oqej. Oqsiq a segi mana goge di sonaqa bilaqtej.  
\v 24 Onaqa aqa aŋgro naŋgi qobuŋ na gileqnabqa ya agu ambleq di jagwa koba tigelosiqa ya korkortosiqa naŋgi pulutnjrej.  
\v 25 Nobqolo ambru Yesus a aqa aŋgro naŋgoq bosiqa ya baŋgaq na walwelosiqa naŋgi daurnjrsiq gilej.  
\v 26 Onaqa naŋgi ŋam ateb di Yesus a ya baŋgaq na walwelosiq naŋgo areq beqnaqa unsib mareb, “Di buga beqnu.” Osib naŋgi tulaŋ ulaugetosib leleŋkobaeb.  
\v 27 Onaqa Yesus na minjrej, “Nuŋgo are siŋgilatiy. Endi e beqnum. Ulaaib.”   
\p
\v 28 Onaqa Pita na minjej, “O Tamo Koba, ni kiyo beqnum? Ni degam e odbimqa e kamba ya baŋgaq na walwelosiy ino areq bqai.”  
\v 29 Onaqa Yesus na Pita minjej, “Od, endi e. Ni au.” Degsi minjnaqa Pita a qobuŋ uratosiqa ya baŋgaq na walwelosi gilsiq Yesus jojomyej.  
\v 30 Yesus jojomyosiqa ŋam atsiq jagwa unsiq ulaej. Ulaosiq tuqoqnsiq maosiq Yesus minjej, “O Tamo Koba, e tuqeqnum. Deqa ni e aqaryaibe.”   
\p
\v 31 Onaqa Yesus na aqa baŋ waiyosiq Pita ojsiq soqtej. Soqtosiq minjej, “Kiyaqa ni areqalo aiyeltonum? Ni e qa ino areqalo siŋgilatqa yonum keresaiimqo.”  
\v 32 Degsi minjsiqa naŋgi aiyel qobuŋ gogetonabqa jagwa laej.  
\v 33 Onaqa tamo qobuŋq di soqneb qaji naŋgi Yesus aqa maŋwa di unsibqa naŋgi aqa ñam soqtosib minjeb, “Bole, ni Qotei aqa Ŋiri.”\fig |alt="Jesus rescues Peter from waves" src="cn01722B.tif" size="span" loc="Mat 14:33" copy="Cook" ref="Matyu 14:33" \fig*   
\s1 Tamo uŋgasari naŋgi Yesus aqa gara mutu ojeqnab naŋgo ma kobooqnej  
\p
\v 34 Yesus aqa aŋgro naŋgi koba na qobuŋ na gilsib ya agu taqal beiq di brantosib Genesaret sawaq di tiryeb.  
\v 35 Tiryonabqa qure deqaji naŋgi na Yesus unsibqa aqa ulatamu poinjrej. Poinjrnaqa anjam qariŋyonab qure qure kalil jojom di soqneb naŋgi quoqnsib naŋgo ma tamo naŋgi joqoqnsib Yesus aqa areq osi beleŋoqneb.  
\v 36 Beleŋoqnsib Yesus endegsib minjoqneb, “Naŋgi ino gara mutu segi ojibqa naŋgo ma kobooqnqas.” Onaqa Yesus na odnjrnaqa tamo uŋgasari kalil ma ti soqneb qaji naŋgi aqa gara mutu ojoqneb. Ojoqneb qaji kalil naŋgo ma kobooqnej.   
\c 15  
\s1 Yesus a Qotei aqa dal anjam ti moma naŋgo kumbra qa ti marej  
\p
\v 1 Onaqa bati deqa Farisi naŋgi ti dal anjam qalie tamo qudei ti naŋgi Jerusalem dena bosibqa Yesus aqa areq di koroeb. Koroosib minjeb,  
\v 2 “Ino aŋgro naŋgi kiyaqa gago moma naŋgo kumbra gotraŋyeqnub? Agi naŋgi iŋgi uyqa oqnsib mati baŋ yansosaisosib laŋa uyeqnub.”   
\p
\v 3 Onaqa Yesus na kamba minjrej, “Niŋgi kiyaqa Qotei aqa dal anjam gotraŋyoqnsibqa olo nuŋgo segi moma naŋgo kumbra dauryeqnub?  
\v 4 Qotei a nami marej, ‘Ni ino ai abu naŋgo sorgomq di geregere sosimqa naŋgo anjam dauryoqne. Tamo bei na aqa ai abu naŋgi misiliŋnjrimqa a qalib moiyem.’ Qotei a nami degsi marej.  
\v 5 Ariya niŋgi mareqnub, ‘Tamo bei aqa ai kiyo aqa abu kiyo iŋgi qa truquamqa a na minjqas, “Ijo iŋgi iŋgi ejunum endi e ni emqa kere. Eo. E ni emqasai. E nami Qotei atraiyqa giltem deqa e ni aqaryaimqasai.” ’  
\v 6 A degsi minjqas di niŋgi marqab, ‘A keretqo. A na aqa ai abu naŋgi aqaryainjraiq.’ Niŋgi degsib marqab. Nuŋgo kumbra dena niŋgi Qotei aqa anjam gotraŋyoqnsibqa olo nuŋgo segi moma naŋgo kumbra dauryeqnub.   
\p
\v 7 “Niŋgi gisaŋ tamo. Niŋgi anjam maro aiyelteqnub. Qotei aqa medabu o qaji tamo Aisaia a kere niŋgi qa anjam endegsi marej,  
\v 8 ‘Tamo naŋgi di naŋgo medabu na ijo ñam soqteqnub. Ariya naŋgo are miligi e qa sosai. Isaq di unu.  
\v 9 Naŋgi laŋa babaŋ na e qa loueqnub. Osib mandam tamo naŋgo dal anjam palontoqnsib olo beltoqnsib mareqnub, “Anjam endi Qotei aqa anjam.” ’”   
\s1 Iŋgi kiye na tamo a jiga yeqnu?  
\p
\v 10 Yesus a Farisi naŋgi anjam degsi minjrsiqa olo tamo uŋgasari kalil naŋgi metnjrnaqa aqa areq bonabqa minjrej, “Niŋgi ijo anjam endi geregere qusib poiŋgem.  
\v 11 Tamo bei a iŋgi uyimqa aqa miligiq aiqas dena tamo jiga yqasai. Iŋgi uge uge tamo aqa medabuq na branteqnu qaji dena tamo jiga yeqnu.”   
\p
\v 12 Yesus na tamo uŋgasari naŋgi anjam degsi minjrsiq koboonaqa aqa aŋgro naŋgi aqa areq bosib minjeb, “Farisi naŋgi ino anjam di qusib ni qa are ugeinjrqo. Di ni qalie e?”   
\p
\v 13 Onaqa Yesus na minjrej, “Ijo Abu laŋ qureq di unu qaji a iŋgi yagobuleqnu. Iŋgi kalil a yagosai qaji di a na jirim qoji otorosim taqal breinjrqas.  
\v 14 Deqa niŋgi Farisi naŋgi uratnjrib soqneb. Naŋgi tamo ŋam qandimo bul unub deqa naŋgi na tamo bei gam osoryqa keresai. Niŋgi qalie, tamo ŋam qandimo bei na tamo ŋam qandimo bei aqa baŋ ojsim ombla walwelqab di ombla maŋgalsib subq aiqab. Farisi naŋgi tamo deqaji bul.”   
\p
\v 15 Onaqa Pita na Yesus minjej, “O Tamo Koba, iŋgi jiga qa yawo anjam ni maronum di aqa utru geregere plaltosim mergim iga quqwom.”  
\v 16 Onaqa Yesus na kamba aqa aŋgro naŋgi endegsi minjrej, “Niŋgi dego ijo yawo anjam di aqa utru poiŋgosai e?  
\v 17 Tamo naŋgi iŋgi uyeqnabqa aisiq meneq di unu. Meneq dena bi talq di waiyeqnub. Niŋgi di poiŋgosai kiyo?  
\v 18 Iŋgi uge uge tamo aqa are miligiq na oqoqnsiq medabuq na branteqnu qaji dena tamo jiga yeqnu.  
\v 19 Iŋgi uge uge di agi ubtosiy merŋgwai. Areqalo uge uge, tamo qaloqa, uŋa qa laoqa, was aqa ŋauŋ anjamyoqa, bajiŋoqa, was aqa jejamu laŋa gisaŋyoqa, was yomuiyoqa.  
\v 20 Kumbra uge uge dena tamo jiga yeqnu. Tamo a baŋ yansosaisosim laŋa iŋgi uyqas dena a jiga yqasai.”   
\s1 Kenan qaji uŋa a Yesus qa aqa areqalo siŋgilatej  
\p
\v 21 Onaqa Yesus a dena tigelosiqa walwelosiq Tair qure ti Saidon qure ti naŋgo sawaq gilej.  
\v 22 Gilsiq di sonaqa Kenan qaji uŋa bei a sawa dena brantosiqa Yesus aqa areq bosiqa siŋgila na pailyosiq minjej, “O Tamo Koba, Devit aqa Ŋiri, ni e qa are ugeimeme. Mondor uge na ijo aŋgro sebiŋ a tulaŋ ugeugeiyoqnsiq jaqatiŋ koba yeqnu.”  
\v 23 Onaqa Yesus a uŋa di aqa anjam qusiq quosaibulosiq anjam bei kamba minjosai. A mequmej. Deqa Yesus aqa aŋgro naŋgi aqa areq bosib minjeb, “O Tamo Koba, uŋa di a siŋgila na iga pailgoqnsiqa daurgeqnu. Deqa ni na saidyimqa a puluosim ulaŋqas.”   
\p
\v 24 Onaqa Yesus na minjrej, “Israel naŋgi sougetejunub. Naŋgi kaja bul mandor saiqoji. Qotei na e qariŋbonaq naŋgo segiq bem.”  
\v 25 Onaqa uŋa di a Yesus aqa areq di siŋga pulutosiqa pailyosiq minjej, “O Tamo Koba, ni e aqaryaibe.”  
\v 26 Onaqa Yesus na kamba minjej, “Iga aŋgro du du naŋgo iŋgi yainjrsim olo bauŋ naŋgi anainjrqom di kumbra bolesai.”  
\v 27 Onaqa uŋa dena olo Yesus minjej, “O Tamo Koba, ni kere maronum. Ariya e kamba anjam bei mermit ni que. Aŋgro du du naŋgi iŋgi uyeqnabqa iŋgi ñeŋgi ululoŋeqnaqa bauŋ naŋgi dego uyeqnub.”  
\v 28 Onaqa Yesus a anjam di qusiqa minjej, “O uŋa, ni e qa ino areqalo tulaŋ siŋgilatonum. Osim agi ni na anjam degsi merbonum. Deqa ni gilime. Ino anjam di e na dauryosiy ino aŋgro boletqai.” Degsi minjnaqa bati qujai deqa mondor uge na aqa aŋgro di uratonaqa a boleej.   
\s1 Yesus a tamo uŋgasari gargekoba naŋgi boletnjroqnej  
\p
\v 29 Onaqa Yesus a sawa di uratosiqa walwelosiq Galili ya aguq di brantej. Brantosiq dena manaq oqsiq dia awesoqnej.  
\v 30 Awesonaqa tamo uŋgasari tulaŋ gargekoba naŋgi na tamo siŋga qandamnjro qaji ti tamo ŋam qandimnjro qaji ti tamo jejamu lainjro qaji ti tamo meŋ siŋgilainjro qaji ti tamo ma utru segi segi so qaji naŋgi ti joqsib boqnsib Yesus aqa areq di atoqneb. Ateqnabqa a na naŋgi kalil boletnjroqnej.  
\v 31 Deqa tamo meŋ siŋgilainjro qaji naŋgi olo anjam bole maroqneb. Tamo jejamu lainjro qaji naŋgo jejamu olo siŋgilaoqnej. Tamo siŋga qandamnjro qaji naŋgi olo tigelosib walweloqneb. Tamo ŋam qandimnjro qaji naŋgi olo ŋam poinjreqnaqa sawa unoqneb. Deqa tamo uŋgasari kalil naŋgi Yesus aqa maŋwa di unoqnsib tulaŋ prugoqnsib Israel naŋgo Qotei aqa ñam soqtoqneb.   
\s1 Yesus a tamo 4,000 naŋgi iŋgi anainjrej  
\p
\v 32 Onaqa Yesus na aqa aŋgro naŋgi olo metnjrnaqa aqa areq bonabqa minjrej, “Tamo uŋgasari naŋgi bati qalub e koba na soqneb naŋgi iŋgi saiqoji. Deqa e naŋgi qa are ugeibqo. E naŋgi mam ti suweinjritqa gamq di naŋgi mam na lao uge.”  
\v 33 Degsi minjrnaqa naŋgi na kamba minjeb, “Sawa endi wadau. Deqa iga iŋgi qabe na osimqa tamo uŋgasari gargekoba endi anainjronam kereqas?”  
\v 34 Onaqa Yesus na minjrej, “Niŋgi bem gembub unu?” Onaqa minjeb, “Bem 7 unu. Qe kiñilala quja quja dego unu.”   
\p
\v 35 Onaqa Yesus na tamo uŋgasari naŋgi minjrej, “Niŋgi kalil mandamq di awoeleŋoiy.”  
\v 36 Degsi minjrnaqa naŋgi kalil mandamq di awoonabqa Yesus na bem 7 ti qe ti di osiqa Qotei pailyej. Pailyosiqa bem ti qe ti giŋgeŋyosiqa aqa aŋgro naŋgi enjreqnaqa naŋgi na osi giloqnsibqa tamo uŋgasari naŋgi anainjreqnab uyoqneb.  
\v 37 Uynab kalil menetnjrej. Onaqa iŋgi oto urateleŋeb qaji di Yesus aqa aŋgro naŋgi na koroiyosib gumba kokba 7 di jignab maqeleŋej.  
\v 38 Tamo kalil iŋgi uyeb qaji naŋgi sisiyeb 4,000. Ariya uŋgasari ti aŋgro du du ti naŋgi sisiyosai.  
\v 39 Onaqa Yesus na tamo uŋgasari kalil naŋgi suweinjrnaqa naŋgo qure qureq gileqnabqa a qobuŋ gogetosiqa Magadan sawaq gilej.   
\c 16  
\s1 Farisi naŋgi Qotei aqa maŋwa bei unqajqa mareb  
\p
\v 1 Onaqa Farisi ti Sadyusi ti naŋgi Yesus aqa areq bosibqa a anjam bei grotimqa qusib a ojqajqa deqa gisaŋyosib minjeb, “Ni endego Qotei aqa maŋwa bei babtim iga unqom.”  
\v 2 Onaqa Yesus na kamba minjrej, “Bilaqteqnaqa niŋgi mareqnub, ‘Seŋ lentqo. Laŋbi usriŋqo. Deqa sawa boleqas.’  
\v 3 Nebeeqnaqa niŋgi mareqnub, ‘Laŋbi tuluqo. Seŋ lentqo. Deqa jagwa awa ti bqas.’ Od, niŋgi laŋ unoqnsib geregere pegiyeqnub. Ariya Qotei aqa maŋwa bini branteqnu qaji di niŋgi kiyaqa utru poiŋgosaieqnu?  
\v 4 Tamo uŋgasari bini bati endeqa unub qaji naŋgo kumbra tulaŋ ugedamu. Naŋgi Qotei areiyosaieqnub. Naŋgi gaigai Qotei aqa maŋwa laŋa unqajqa metbeqnub. Deqa e na Qotei aqa maŋwa bei naŋgi osornjrqasai. Jona aqa maŋwa segi osornjritqa naŋgi unqab.” Yesus na Farisi ti Sadyusi ti naŋgi degsi minjrsiqa uratnjrsiq gilej.   
\s1 Bem tiyeqnu qaji sum qa yawo anjam  
\p
\v 5 Osiqa Yesus na aqa aŋgro naŋgi joqsiqa koba na olo qobuŋ gogetosibqa ya agu taqal beiq di branteb. Bati deqa aqa aŋgro naŋgi bem oqajqa are walnjrej.  
\v 6 Onaqa Yesus a naŋgi endegsi minjrej, “Niŋgi geregere ŋam atsib soqniy. Bem tiyeqnu qaji sum Farisi naŋgo bem ti bulyimqa bem dena tiyekritosim tulaŋ kobaqujaqas. Sadyusi naŋgo bem dego tiyekritosim tulaŋ kobaqujaqas.”  
\v 7 Onaqa Yesus aqa aŋgro naŋgi aqa yawo anjam di qusibqa segi segi maroqneb, “Iga bem osai deqa kiyo mergwo?”  
\v 8 Onaqa Yesus a naŋgo anjam di qalieosiqa minjrej, “Nuŋgo areqalo e qa siŋgilatqa yonub tulaŋ keresaiiŋgwo. Niŋgi kiyaqa bem osai deqa mareqnub?  
\v 9 Niŋgi e qa poiŋgosai unu kiyo? E nami bem 5 giŋgeŋyosimqa tamo 5,000 anainjronam uynab menetnjrnaqa niŋgi iŋgi oto koroiyosib gumba kokba 12 di jignab maqeleŋej. Niŋgi deqa are walŋgwo kiyo?  
\v 10 E bati bei bem 7 dego giŋgeŋyosimqa tamo 4,000 anainjronam uynab menetnjrnaqa niŋgi iŋgi oto koroiyosib gumba kokba 7 di jignab maqeleŋej. Niŋgi deqa are walŋgwo kiyo?  
\v 11 O ijo aŋgro, e niŋgi bem tiyeqnu qaji sum qa merŋgonum di e niŋgi yawo anjam merŋgonum. E niŋgi bem bole qa merŋgosai. Niŋgi kiyaqa deqa poiŋgosai? Niŋgi quiy. Bem tiyeqnu qaji sum Farisi ti Sadyusi ti naŋgo bem ti bulyimqa bem dena tiyekritosim tulaŋ kobaqujaqas. Niŋgi deqa geregere ŋam atsib soqniy.”   
\p
\v 12 Yesus na aqa aŋgro naŋgi degsi minjrnaqa naŋgi qusib poinjrej, “Bole, Yesus a bem bole tiyosim kobaqujaqas deqa iga mergosai. Farisi ti Sadyusi ti naŋgo gisaŋ anjam bem bul tulaŋ kobaqas deqa iga mergwo.”   
\s1 Pita a Yesus qa poiyonaqa aqa ñam ubtej  
\p
\v 13 Onaqa bati bei Yesus na aqa aŋgro naŋgi olo joqsiqa koba na walwelosib Sisaria Filipai qure naŋgo sawaq di branteb. Brantosib Yesus na aqa aŋgro naŋgi endegsi nenemnjrej, “Tamo uŋgasari naŋgi e Tamo Aŋgro e qa kiyersib mareqnub?”  
\v 14 Onaqa naŋgi na minjeb, “Tamo qudei naŋgi mareqnub, ni Jon yansnjro qaji. Qudei naŋgi mareqnub, ni Elaija. Qudei naŋgi mareqnub, ni Jeremaia kiyo Qotei aqa medabu o tamo naŋgi nami soqneb deqaji bei kiyo?”  
\v 15 Onaqa Yesus a naŋgi olo nenemnjrej, “Niŋgi segi e qa kiyersib mareqnub?”   
\p
\v 16 Onaqa Saimon Pita na minjej, “Ni Kristus. Ni Qotei ŋambile gaigai unu qaji aqa Ŋiri.”   
\p
\v 17 Pita a kamba Yesus degsi minjnaqa a na minjej, “O Saimon, Jona aqa ŋiri, ni tulaŋ areboleboleimeme. Di kiyaqa? Ino anjam merbonum di mandam tamo bei na babtosiq mermosai. Ijo Abu laŋ qureq di unu qaji a segi na anjam di babtosiq mermqo.  
\v 18 Deqa e ni endegsi mermqai. Ni Pita. Ni meniŋ bul. Meniŋ quraq di e na ijo segi tamo uŋgasari kalil naŋgi koroinjrqai. Koroinjritqa Moiyo Qure aqa siŋgila na naŋgi ugetnjrqa keresai.  
\v 19 O Pita, ni que. Qotei a laŋ qureq di Mandor Koba unu deqa e ni siŋgila emqai. Emitqa ni mandamq endi gam getentqam di Qotei a dego laŋ qureq di gam getentqas. Ni mandamq endi gam waqtqam di Qotei a dego laŋ qureq di gam waqtqas.”  
\v 20 Yesus na Pita degsi minjsiqa olo aqa aŋgro naŋgi endegsi minjrej, “E Kristus. Niŋgi ijo ñam di ubtosib tamo qudei minjraib.”   
\s1 Yesus a marej, “E moisiy olo subq na tigelqai”  
\p
\v 21 Bati deqa Yesus na aqa aŋgro naŋgi endegsi minjrej, “E Jerusalem aiyeqnum. Dia Juda gate naŋgi ti atra tamo kokba ti dal anjam qalie tamo naŋgi ti e jaqatiŋ koba ebsib lubsib moiyotbqab. Bati qalub koboamqa e olo subq na tigelqai.” Yesus a anjam di ubtosiq minjrej.   
\p
\v 22 Onaqa Pita a anjam di qusiqa Yesus osiqa qalaq gilsiqa ŋiriŋtosiq minjej, “O Tamo Koba, kumbra di inoq di degsi brantqa maraim.”  
\v 23 Onaqa Yesus a bulosiqa Pita koqyosiqa ŋiriŋtosiq minjej, “Ni Satan bul. Deqa ni ijo qoreq gile. Ni e uneq waibaim. Ni Qotei aqa areqalo dauryosai. Ni mandam tamo naŋgo areqalo dauryonum. Dauryosim agi ni na anjam di merbonum.”   
\p
\v 24 Osiqa Yesus na aqa aŋgro kalil naŋgi endegsi minjrej, “Tamo bei na e daurbqa osimqa a aqa segi areqalo kalil uratekritosim aqa segi ŋamburbas qoboiyosim e daurbem.  
\v 25 Tamo bei na aqa segi ŋambile taqatqajqa arearetqas di a padalqas. Ariya tamo bei a e qa are qalsimqa aqa segi ŋambile uratqas di a olo ŋambile bole oqas.  
\v 26 Tamo bei a mandam qa ñoro kalil koroiyosim ariya mondoŋ aqa segi qunuŋ padalqas di ñoro dena a kiyersim aqaryaiyqas? Di keresai. Aqa qunuŋ padalqas di a awai kiye atsim dena aqa qunuŋ olo aqaryaiyosim a ŋambile sqas? Di keresai.  
\v 27 E Tamo Aŋgro. Mondoŋ e ijo Abu aqa riaŋ na ti aqa laŋ aŋgro naŋgo riaŋ na ti bqai. Bosiy tamo uŋgasari kalil naŋgo kumbra qa peginjrsiy awai keretosiy enjrqai.  
\v 28 E bole merŋgwai. Tamo qudei ijo areq endi tigelejunub qaji naŋgi moreŋosaisoqnibqa e Tamo Aŋgro bqai. Bosiy naŋgi taqatnjrsiy naŋgo Mandor Koba soqnit naŋgi e nubqab.”   
\c 17  
\s1 Yesus aqa jejamu bulyonaq aqa aŋgro qalub naŋgi unobeiteb  
\p
\v 1 Osiqa bati 6 onaqa Yesus a tigelosiqa Pita na Jems na aqa was Jon na naŋgi segi qalub joqsiqa koba na mana goge kobaq oqsib di soqneb.  
\v 2 Sosibqa Yesus aqa jejamu bulyonaq naŋgi unobeiteb. Aqa ulatamu seŋ bul tulaŋ suwaŋoqnej. Aqa gara dego tulaŋ puloŋosiq qatekritej.  
\v 3-4 Onaqa Moses Elaija wo naŋgi brantosib Yesus koba na anjam maroqneb. Mareqnabqa Yesus aqa aŋgro naŋgi na naŋgi aiyel unjrsibqa Pita a Yesus minjej, “O Tamo Koba, Moses Elaija wo naŋgi bosib iga koba na endi unum di bolequja. Deqa ni na e odbimqa e tal kiñilala qalub gereiyqai. Bei ino. Bei Moses aqa. Bei Elaija aqa.”   
\p
\v 5 Pita a degsi mareqnaqa laŋbi tulaŋ suwaŋosiq aisiqa naŋgi kabutnjrej. Onaqa laŋbi miligiq dena anjam bei endegsi brantonaq naŋgi queb, “Endi ijo Aŋgro qujai e na tulaŋ qalaqalaiyeqnum qaji. E a qa areboleboleibeqnu. Deqa niŋgi aqa anjam quetoqniy.”   
\p
\v 6 Onaqa Yesus aqa aŋgro naŋgi anjam di qusibqa tulaŋ ulaugeteb. Osib siŋga pulutosib mandamq di ŋam quosib ŋereŋeb.  
\v 7 Onaqa Yesus a naŋgo areq gilsiqa naŋgo gateq di aqa baŋ atsiqa minjrej, “Niŋgi tigeliy. Niŋgi ulaaib.”  
\v 8 Degsi minjrnaqa naŋgi tigelosib ŋam ateb di Yesus a segi naŋgi koba na sonab uneb. Naŋgi tamo bei unosai.   
\p
\v 9 Naŋgi Yesus ombla manaq dena olo aiyoqnsibqa Yesus a siŋgila na minjrej, “Maŋwa niŋgi mana goge di unonub qaji di ubtosib tamo qudei minjraib. Bunuqna e Tamo Aŋgro moisiy olo subq na tigelotqa bati deqa niŋgi na ubtosib minjroqnqab.”   
\p
\v 10 Onaqa naŋgi Yesus aqa anjam di qusib kamba minjeb, “Dal anjam qalie tamo naŋgi mareqnub, ‘Elaija a namo bamqa Kristus a bunuqna bqas.’ Anjam di kiyaqa degsib mareqnub?”   
\p
\v 11 Onaqa Yesus na minjrej, “Naŋgo anjam di bole. Elaija a namo bosim tamo uŋgasari kalil naŋgo areqalo gereiyetnjrsim soqnimqa bunuqna Kristus a bqas.  
\v 12 Ariya e niŋgi endegsi merŋgwai. Elaija agi bej. Bonaqa tamo naŋgi a qa poinjrosai. Deqa gulbe kalil naŋgi a yqajqa are soqnej qaji agi yeb. E Tamo Aŋgro dego degsib jaqatiŋ ebqab.”  
\v 13 Onaqa naŋgi Yesus aqa anjam di qusib endegsi poinjrej, “Bole, Yesus a Elaija qa bole marosai. A Jon yansnjro qaji qa marqa osiqa Elaija aqa ñam na yawo anjam marqo.”   
\s1 Yesus a aŋgro mel aqa jejamuq na mondor uge wiyetej  
\p
\v 14 Onaqa Yesus na aqa aŋgro qalub naŋgi di joqsiqa koba na aisib tamo uŋgasari tulaŋ gargekoba mana utruq di tariŋesonab itnjreb. Onaqa tamo bei a bosiqa Yesus aqa areq di siŋga pulutosiqa minjej,  
\v 15 “O Tamo Koba, ni ijo aŋgro mel qa are ugeimimqa aqaryaiye. A bati gaigai nanarioqnsiqa dena aqa jejamu tulaŋ ugeeqnu. Bati gargekoba a uloŋoqnsiqa ŋamyuwoq o yaq aiyeqnu.  
\v 16 Deqa e a osim ino aŋgro naŋgoq osi bonumqa naŋgi na boletqa yonub keresaiinjrqo.”   
\p
\v 17 Onaqa Yesus a anjam di qusiqa endegsi marej, “Niŋgi tamo uŋgasari bini bati endeqa unub qaji nuŋgo areqalo e qa siŋgilatosai bole sai. Nuŋgo kumbra tulaŋ uge. Bati gembub e niŋgi koba na sosiyqa nuŋgo gulbe di qoboiyoqnqai? Aŋgro mel di ijo areq osib boiy.”  
\v 18 Onaqa osi bonabqa Yesus na mondor uge di ŋiriŋtosiq minjej, “Ni aŋgro di uratosim ulaŋ.” Degsi minjnaqa mondor uge na aŋgro di uratosiq ulaŋej. Ulaŋonaqa bati qujai deqa aŋgro a boleej.   
\p
\v 19 Onaqa Yesus aqa aŋgro naŋgi aqa areq lumu bosib nenemyeb, “Iga kiyaqa mondor uge di wiyqa yonum keresaiigwo?”   
\p
\v 20 Onaqa Yesus na minjrej, “Utru agiende. Niŋgi e qa nuŋgo areqalo siŋgilatqa yonub niŋgi tulaŋ truquonub. E bole merŋgwai. Nuŋgo areqalo e qa siŋgilato qaji di sis yago bul kiñala sqas di kereqas. Degesqas di niŋgi mana kobaquja endi minjibqa a nuŋgo anjam dauryosim tigelosim sawa beiq gilqas. Nuŋgo areqalo e qa siŋgilato qaji degesqas di niŋgi kumbra kalil yqa kereiŋgwas.  
\v 21 Deqa niŋgi mondor uge deqaji winjrqa osibqa niŋgi mati iŋgi uratosib qurieŋosib Qotei pailyoqniy. Dena qujai niŋgi na mondor uge winjrib jaraiqab.”   
\s1 Yesus a marej, “E moisiy olo subq na tigelqai”  
\p
\v 22 Onaqa Yesus na aqa aŋgro naŋgi olo joqsiqa koba na sawa di uratosib Galili sawaq gilsib dia sosibqa Yesus na minjrej, “E Tamo Aŋgro. Jeu tamo naŋgi na e ojsib tamo qudei naŋgo baŋq di e atqab.  
\v 23 Atib lubib moiqai. Bati qalub koboamqa e olo subq na tigelqai.” Onaqa Yesus aqa aŋgro naŋgi anjam di qusib utru poinjrosai. Deqa naŋgi are tulaŋ gulbekobainjrej.   
\s1 Yesus a atra tal takis waiyej  
\p
\v 24 Onaqa bati bei Yesus aqa aŋgro naŋgi koba na walwelosib Kaperneam qureq gileb. Gilsib di sonabqa atra tal takis o tamo naŋgi Pita aqa areq bosib nenemyeb, “Nuŋgo Qalie Tamo a atra tal takis oqnsiq ateqnu e?”  
\v 25 Onaqa Pita na minjrej, “Od, a ateqnu.”  
\p Osiqa Pita a tal gogetosiqa takis o tamo naŋgo anjam di Yesus minjqa laqnaqa Yesus a nami qalieosiq deqa minjoqujatej, “O Saimon, ni kiyersi are qalonum? Mandam endeqaji mandor naŋgi yai naŋgoq dena takis eqnub? Naŋgo segi aŋgro naŋgoq dena eqnub kiyo tamo laŋaj naŋgoq dena eqnub kiyo?”  
\v 26 Onaqa Pita na kamba minjej, “Tamo laŋaj naŋgoq dena eqnub. Naŋgo segi aŋgro naŋgoq dena osaieqnub.” Onaqa Yesus na minjej, “Ni kere maronum. E Qotei aqa Aŋgro unum deqa e atra tal takis atqa uratqai di kere.  
\v 27 Uŋgum. Iga takis o tamo naŋgo are ugetetnjrqasai. Deqa ni alile aisim yima waiyosim qe namoqna oqam qaji di aqa medabu waqtosimqa aqa medabu miligiq di silali bei soqnim unqam. Unsim silali di osi gilsim gago aiyel qa takis atqa osimqa takis o tamo naŋgi enjre.”   
\c 18  
\s1 Niŋgi aŋgro kiñilala bul soqniye  
\p
\v 1 Bati deqa Yesus aqa aŋgro naŋgi aqa areq bosib minjeb, “O Tamo Koba, Qotei laŋ qureq di unu qaji a na iga taqatgosim gago Mandor Koba soqnim bati deqa ino aŋgro yai a iga kalil buŋgosim ñam ti sqas?”   
\p
\v 2 Onaqa Yesus na aŋgro kiñala bei metonaq aqa areq bonaqa naŋgo ambleq di tigeltosiqa osornjrej.  
\v 3 Osornjrsiqa minjrej, “E bole merŋgwai. Niŋgi are bulyosib aŋgro kiñala endeqaji bulqasai di Qotei laŋ qureq di unu qaji a na niŋgi taqatŋgwasai. Osim a nuŋgo Mandor Koba sqasai dego.  
\v 4 Tamo bei na aqa segi ñam aguq atsim aŋgro kiñala endeqaji bulqas di Qotei na tamo di aqa ñam olo soqtetimqa a tamo kalil naŋgi buŋnjrsim a ñam ti sqas. Deqa Qotei na a taqatosim aqa Mandor Koba sqas.   
\p
\v 5 “Tamo bei a e qa are qalsimqa aŋgro kiñala endeqaji bei osim geregereiyqas di a e dego osim geregereibqas.”   
\s1 Niŋgi une torei uratiy  
\p
\v 6 Osiqa Yesus a olo marej, “Tamo bei na aŋgro kiñala endeqaji bei e qa aqa areqalo siŋgilateqnu qaji di osim uneq waiyqas di a kumbra tulaŋ ugedamu yqo. Iga tamo di ojsim meniŋ kobaquja osim sil na aqa kakroq di tontosim waiyim ya robuq aisim moiqas di kere.   
\p
\v 7 “Bunuqna tamo qudei naŋgi tamo qudei uneq breinjroqnqab. Bole, kumbra di brantoqnqas. Ariya tamo naŋgi kumbra di yoqnqab qaji naŋgi tulaŋ padalougetqab.  
\v 8 Ino baŋ na kiyo ino siŋga na kiyo ni titmosim uneq waimqa laqnimqa di gentosim waiy. Ni degye. Di kiyaqa? Ni baŋ geŋo kiyo siŋga geŋo kiyo sosimqa une bei yqasai di kere. Di ni ŋambile gaigai sqam. Ariya ni baŋ aiyel ti kiyo siŋga aiyel ti kiyo sosimqa une yqam di keresai. Di Qotei na ni ŋamyuwoq waimqas. Ŋamyuwo di gaigai yuoqnsim sqas.  
\v 9 Ino ŋamdamu na ni titmosim uneq waimqa laqnimqa ŋamdamu di otorosim waiy. Ni degye. Di kiyaqa? Ni ŋamdamu qujai ti sosimqa une bei yqasai di kere. Di ni ŋambile gaigai sqam. Ariya ni ŋamdamu aiyel ti sosimqa une yqam di keresai. Di Qotei na ni ŋamyuwoq waimqas.   
\p
\v 10 “Deqa niŋgi aŋgro kiñilala endeqaji naŋgi qa ugeaib. E merŋgwai. Naŋgo laŋ aŋgro naŋgi na ijo Abu laŋ qureq di unu qaji aqa ulatamu gaigai koqyeqnub.  
\v 11 E segi Tamo Aŋgro. E na tamo uŋgasari padalo gamq di unub qaji naŋgi eleŋeqnum. E deqa mandamq aiyem.   
\s1 Kaja du alelqo qaji aqa yawo anjam  
\p
\v 12 “Niŋgi kiyersib are qalonub? Tamo bei aqa kaja 100 naŋgi manaq di soqnibqa qujai bei alelamqa a kiyerqas? E merŋgwai. A na kaja 99 naŋgi uratnjrsim qujai alelqo qaji di ŋamosim gilsim itqas.  
\v 13 E bole merŋgwai. A na kaja qujai di itosim tulaŋ areboleboleiyqas. A kaja du du 99 alelosai qaji naŋgi qa tulaŋ areboleboleiyqasai. Qujai alelqo qaji a qa tulaŋ areboleboleiyqas.  
\v 14 Dego kere nuŋgo Abu laŋ qureq di unu qaji a aŋgro kiñala endeqaji bei padalqajqa a deqa are sosai.”   
\s1 Niŋgi nuŋgo was aqa une olo gereiyetiy  
\p
\v 15 Osiqa Yesus a olo marej, “Ino Kristen was bei na ni une bei emimqa niŋgi segi aiyel ombla awoosib aqa une ni emqo qaji di ubtosim minje. Minjimqa a ino anjam qusim are bulyqas di ni na ino was olo onum.  
\v 16 Ariya a ino anjam quetmosaiamqa ni na Kristen tamo qujai kiyo aiyel kiyo joqsimqa naŋgi ni taqmosib ino was aqa une di olo ubtosib minjqab.  
\v 17 Ariya a naŋgo anjam dego quetnjrosaiamqa ni na Kristen tamo uŋgasari kalil naŋgi metnjrim koroosib ni taqmosib ino was aqa une di olo ubtosib minjqab. Ariya a naŋgo anjam dego quetnjrosaiamqa ni na a qoreiye. Ni na une tamo ti takis o qaji tamo ti naŋgi qoreinjreqnum dego kere ni na ino was di qoreiye.   
\p
\v 18 “E bole merŋgwai. Niŋgi mandamq endi gam getentqab di Qotei a dego laŋ qureq di gam getentqas. Niŋgi mandamq endi gam waqtqab di Qotei a dego laŋ qureq di gam waqtqas.   
\p
\v 19 “E olo merŋgwai. Mandamq endi ijo aŋgro aiyel naŋgi iŋgi bei oqa marsibqa areqalo qujaitosib ijo Abu laŋ qureq di unu qaji a pailyqab di a na iŋgi di enjrqas.  
\v 20 Tamo aiyel kiyo qalub kiyo ijo ñam qa are qalsib koroqab di e naŋgo ambleq di sqai.”   
\s1 Gago Kristen was aqa une kobotqajqa yawo anjam  
\p
\v 21 Onaqa bati deqa Pita a Yesus aqa areq bosiq nenemyej, “O Tamo Koba, ijo Kristen was bei na e une gembub ebimqa e aqa une di moiyotqai? E endegyqai kiyo? A na une 7 ebimqa aqa une di moiyotqai. Ariya a olo une bei ebimqa e moiyotqasai. Degyqai kiyo?”   
\p
\v 22 Onaqa Yesus na kamba minjej, “Ino was bei na ni une 7 emimqa aqa une di segi moiyotqam di keresai. A na une gargekoba emoqnsim soqnim ni aqa une kalil di dego moiyotoqne. A ni une 7 emoqnim une di moiyotoqne. Olo une 7 emoqnim moiyotoqne. Degsim giloqnem.   
\p
\v 23 “Niŋgi quiy. Qotei laŋ qureq di unu qaji a na aqa segi tamo uŋgasari naŋgi taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqas. Kumbra di mandor bei aqa kumbra sigitejunu. Mandor dena aqa kaŋgal tamo qudei nami silali yaiyeb qaji di kamba olo yqajqa minjrej.  
\v 24 Aqa kaŋgal tamo bei 10 milion kina yaiyej qaji di osib aqa ulatamuq di tigelteb.  
\v 25 Tigeltonabqa a na silali di kamba olo yqajqa keresaiiyej. Deqa mandor a na minjej, ‘Ni silali di kamba olo e ebqa keresaiimqo deqa e ni ino ŋauŋ wo ino aŋgro naŋgi ti osiy tamo bei aqa baŋq di uratŋgitqa tamo dena silali ebimqa niŋgi a laŋa wauetoqnqab. Ino iŋgi iŋgi kalil dego e ni yaimosiy tamo qudei naŋgi enjritqa naŋgi na kamba silali ebqab. Gam dena ni silali nami yaibem qaji di kobotqam.’  
\v 26 Degsi minjnaq qusiqa aqa areq di siŋga pulutosiqa pailyosiq minjej, ‘O Tamo Koba, ni e kumbra degbaim. Ni e qa dulosim mati e qa tariŋoqnime. E silali nami yaimem qaji di kalil itosiy e kamba emekritqai.’  
\v 27 Onaqa mandor a kaŋgal tamo deqa dulosiqa silali kalil nami yaiyej qaji di laŋa kobotej. Osiqa a uratonaq gilej.   
\p
\v 28 “Gilsiqa kaŋgal tamo bei ombla wauo qaji a itosiqa ojsiq kakro apiyetosiq minjej, ‘Ni nami 10 kina yaibem qaji di kamba olo ebe.’   
\p
\v 29 “Degsi minjnaq qusiqa aqa areq di siŋga pulutosiqa pailyosiq minjej, ‘Ni e qa dulosim mati e qa tariŋoqnime. E 10 kina nami yaimem qaji di itosiy e kamba emekritqai.’  
\v 30 Degsi minjnaqa a aqa anjam di quetqa asgiyonaqa a osi gilsiqa tonto talq di waiyosiq minjej, ‘Ni tonto talq endi soqne. Bunuqna ni 10 kina nami yaibem qaji di kamba ebekritimqa e ni olo uratmit oqedqam.’   
\p
\v 31 “A degyonaqa kaŋgal tamo qudei a koba na wauo qaji naŋgi unsibqa are ugeinjrnaqa aisib naŋgo mandor a deqa saiyosib minjeb.  
\v 32 Minjnab qusiqa kaŋgal tamo di metonaq bonaqa minjej, ‘Ni kaŋgal tamo uge. Ni e pailbonumqa silali ni nami yaibem qaji di e na kobotonum.  
\v 33 E ni qa dulosim silali di kobotonum. Ariya kiyaqa ni olo gilsim kaŋgal tamo bei ni ombla wauo qaji a qa dulosai? Osim silali a na nami yaimej qaji di ni kobotosai?’  
\v 34 Degsi minjsiqa a qa tulaŋ minjiŋ oqetonaqa osiq qaja tamo naŋgo baŋq di atsiqa minjrej, ‘Niŋgi a wau koba yibqa a jaqatiŋ ti wauosim gilsim gilsim silali kalil nami yaibej qaji di kamba ebekritimqa niŋgi a olo uratib gilqas.’   
\p
\v 35 “O ijo aŋgro, dego kere niŋgi nuŋgo are miligiq na nuŋgo Kristen was naŋgo une kobotetnjrqasai di ijo Abu laŋ qureq di unu qaji a dego nuŋgo une kobotetŋgwasai.”   
\c 19  
\s1 Yesus a uŋa uratqajqa anjam marej  
\p
\v 1 Yesus a anjam degsi marsiq koboonaqa a Galili sawa uratosiqa Judia sawaq gilsiq Jordan ya taqal beiq di soqnej.  
\v 2 A di sonaqa tamo uŋgasari tulaŋ gargekoba naŋgi a dauryosib aqa areq di koroonabqa a na naŋgo ma tamo kalil naŋgi boletnjroqnej.   
\p
\v 3 Onaqa Farisi naŋgi olo Yesus aqa areq bosibqa a anjam bei grotimqa qusib naŋgi a ojqajqa deqa gisaŋyosib endegsib nenemyeb, “Tamo bei aqa ŋauŋ aqa jejamuq di une kiñala bei soqnimqa tamo dena a uratqa kere e? Gago dal anjam a kiyersi marqo?”   
\p
\v 4 Onaqa Yesus na kamba minjrej, “Qotei aqa anjam bei neŋgreŋq di so qaji di niŋgi nami sisiyosai kiyo? Anjam endegsi unu, ‘Tulaŋ nami Qotei a mandam ti iŋgi iŋgi kalil ti gereiyosiqa bati deqa a tamo uŋa wo dego gereinjrej.  
\v 5 Gereinjrsiqa marej, “Tamo bei na aqa ai abu naŋgi uratnjrsimqa aqa ŋauŋ wo beterosib jejamu qujaitosib sqab.” ’  
\v 6 Qotei aqa anjam di agi neŋgreŋq di unu. Deqa tamo uŋa wo naŋgi jejamu qujai sqab. Naŋgi olo jejamu aiyel sqasai. Qotei na naŋgi aiyel turtnjrej deqa tamo bei na olo potnjraiq.”   
\p
\v 7 Onaqa Farisi naŋgi na kamba Yesus minjeb, “Ni anjam degsi mergonum deqa Moses a kiyaqa dal anjam endegsi marej, ‘Tamo bei na aqa ŋauŋ uratqa osimqa pepa bei neŋgreŋyosim yosim di a uratqas’?”   
\p
\v 8 Onaqa Yesus na kamba minjrej, “Nuŋgo are geteŋgejunu deqa Moses a niŋgi uŋa uratqa merŋgej. Ariya tulaŋ nami kumbra degsi sosai.  
\v 9 Niŋgi quiy. Tamo bei na aqa ŋauŋ laŋa uratosim olo uŋa bei oqas di a na aqa ŋauŋ kumbra ugeq waiyqo. Di kiyaqa? Uŋa di a nami tamo bei ombla une atosai deqa.”   
\p
\v 10 Onaqa Yesus aqa aŋgro naŋgi na minjeb, “Tamo uŋa ti unub qaji naŋgi gulbe deqaji oqab deqa uŋgum. Naŋgi uŋa aib. Naŋgi laŋa soqneb.”   
\p
\v 11 Onaqa Yesus na kamba minjrej, “Niŋgi anjam maronub di tamo kalil naŋgi dauryqa keresai. Tamo naŋgi Qotei na siŋgila enjreqnu qaji naŋgi segi anjam di dauryqa kere.  
\v 12 Tamo qudei naŋgo jejamu bolesai. Naŋgi degsib ai miligiq na ŋambabeb. Deqa naŋgi uŋa oqa keresai. Tamo qudei naŋgi tamo qudei na welum etnjreb deqa naŋgi aŋgrotqa keresai. Deqa naŋgi dego uŋa oqa keresai. Naŋgi laŋa unub. Ariya tamo qudei naŋgo segi areqalo na Qotei aqa wau ojqa marsibqa uŋa oqa urateqnub. Tamo naŋgi ijo anjam endi dauryqa kereamqa naŋgi dauryebe.”   
\s1 Aŋgro du du naŋgi Yesus aqa areq beb  
\p
\v 13 Onaqa tamo uŋgasari qudei naŋgi naŋgo aŋgro du du joqsib Yesus na aqa baŋ naŋgo gateq di atetnjrsim naŋgi qa Qotei pailyqajqa deqa marsib Yesus aqa areq beb. Beqnabqa Yesus aqa aŋgro naŋgi na saidnjrsib minjreb, “Nuŋgo aŋgro du du naŋgi joqsib endeq baib.”  
\v 14 Degsib saidnjrnabqa Yesus na aqa aŋgro naŋgi minjrej, “Aŋgro du du naŋgi uratnjrib ijo areq beb. Naŋgi saidnjraib. Tamo uŋgasari naŋgi aŋgro du du bul sqab di Qotei laŋ qureq di unu qaji a naŋgo Mandor Koba sosim naŋgi taqatnjrqas.”  
\v 15 Osiqa Yesus na aŋgro du du naŋgo gateq di aqa baŋ atetnjrsiqa a sawa di uratosiq gilej.   
\s1 Ñoro tamo bei a Yesus ombla anjam mareb  
\p
\v 16 Onaqa tamo bei a Yesus aqa areq bosiqa nenemyej, “O Qalie Tamo, e kumbra bole kiye dauryosiy dena e ŋambile gaigai sqai?”   
\p
\v 17 Onaqa Yesus na kamba minjej, “Ni kiyaqa e kumbra bole qa nenembonum? Qotei a segi qujai tamo bole. Ariya ni ŋambile gaigai sqajqa osimqa ni Qotei aqa dal anjam daurye.”   
\p
\v 18 Onaqa tamo dena olo Yesus nenemyej, “E dal anjam kiye dauryqai?” Onaqa Yesus na minjej, “‘Ni tamo bei qalsim moiyotaim. Ni tamo bei aqa uŋa jejamu ojetaim. Ni bajiŋaim. Ni tamo bei aqa jejamu laŋa gisaŋyaim.  
\v 19 Ni ino ai abu naŋgo sorgomq di geregere sosimqa naŋgo anjam dauryoqne. Ni ino segi jejamu gereiyeqnum dego kere ino was naŋgi degsim gereinjroqne.’”   
\p
\v 20 Onaqa aŋgro wala dena olo Yesus minjej, “E dal anjam kalil di nami dauryosim boqnem agi bini degsi unum. Deqa e Qotei aqa kumbra kiye keretosai unum?”   
\p
\v 21 Onaqa Yesus na kamba minjej, “Ni Qotei aqa kumbra kalil keretqa osimqa endegye. Ni gilsim ino iŋgi iŋgi kalil qariŋyosim silali osim tamo iŋgi iŋgi saiqoji naŋgi jeisim enjre. Degsim enjrsim bosim e daurbe. Osim bunuqna ni laŋ qureq di awai bole itqam.”  
\v 22 Yesus na tamo di degsi minjnaq qusiqa are tulaŋ gulbeiyej. A iŋgi iŋgi koba ti soqnej deqa ulatamu ugeiyonaqa ulaŋej.   
\p
\v 23 Onaqa Yesus na aqa aŋgro naŋgi minjrej, “E bole merŋgwai. Tamo uŋgasari iŋgi iŋgi koba ti unub qaji naŋgi Qotei na taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqa marsibqa laŋ qureq oqwajqa tulaŋ baŋgi koba.  
\v 24 E niŋgi olo merŋgwai. Kamel a yumba miligiq gilqajqa baŋgi koba. Dego kere tamo uŋgasari iŋgi iŋgi koba ti unub qaji naŋgi Qotei na taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqa marsibqa laŋ qureq oqwajqa tulaŋ baŋgi koba.”   
\p
\v 25 Onaqa Yesus aqa aŋgro naŋgi anjam di qusibqa tulaŋ prugugetosib minjeb, “Ni anjam degsi mergonum deqa tamo yai naŋgi Qotei na eleŋamqa naŋgi ŋambile gaigai sqa kere?”   
\p
\v 26 Onaqa Yesus a naŋgi koqnjrsiqa minjrej, “Tamo naŋgi segi ŋambile sqa keresai. Ariya Qotei na naŋgi eleŋqa kere. Di kiyaqa? Qotei a kumbra kalil yqa kere.”   
\p
\v 27 Onaqa Pita na Yesus minjej, “O Tamo Koba, ni une. Iga gago iŋgi iŋgi kalil uratosim ni daurmeqnum. Deqa iga awai kiye oqom?”   
\p
\v 28 Onaqa Yesus na minjrej, “E bole merŋgwai. Mondoŋ Qotei a laŋ bunuj ti mandam bunuj ti atimqa bati deqa e Tamo Aŋgro ñam kobaquja osiy ijo segi awo jaram kobaq di awesqai. Awesosiyqa niŋgi tamo e daurbeqnub qaji metŋgitqa niŋgi dego awo jaram kokba 12 di awoeleŋqab. Awoosib Jekop aqa aŋgro 12 naŋgo moma kalil naŋgi taqatnjroqnqab.  
\v 29 Deqa tamo naŋgi ijo ñam qa are qaloqnsib naŋgo segi tal, naŋgo was naŋgi, naŋgo jaja naŋgi, naŋgo ai abu naŋgi, naŋgo aŋgro naŋgi ti naŋgo wau kalil dego uratnjrsib e daurbqab di Qotei na olo iŋgi bole bole tulaŋ gargekoba naŋgi enjrqas. Yimqa mondoŋ naŋgi ŋambile gaigai sqab.  
\v 30 Deqa niŋgi quiy. Tamo gargekoba bini ñam ti unub qaji naŋgi mondoŋ ñam saiqoji sqab. Ariya tamo gargekoba bini ñam saiqoji unub qaji naŋgi mondoŋ ñam ti sqab.”   
\c 20  
\s1 Yesus a iŋgi wauqa yawo anjam marej  
\p
\v 1 Osiqa Yesus a olo aqa aŋgro naŋgi endegsi minjrej, “Qotei laŋ qureq di unu qaji a na aqa segi tamo uŋgasari naŋgi taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqas. Kumbra di wau lanja bei aqa kumbra sigitejunu. Wau lanja dena nobqolo ambru tigelosiqa aisiq tamo qudei naŋgi aqa iŋgi wauq di wauetqajqa itnjrej.  
\v 2 Itnjrsiqa minjrej, ‘Niŋgi ijo iŋgi wauq di wauoqnib wau qa bati koboamqa e na silali quruŋo quja quja eŋgwai.’ Degsi minjrsiq qariŋnjrnaqa naŋgi gilsib aqa iŋgi wauq di wauoqneb.  
\v 3 Seŋ kiñala goge oqnaqa wau lanja a koro sawaq aisiqa dia tamo qudei naŋgi laŋa tigelesonab unjrsiqa minjrej,  
\v 4 ‘Niŋgi dego gilsib ijo wauq di wauoiy. Wauab kere dego awai eŋgwai.’  
\v 5 Degsi minjrnaqa naŋgi gilsib aqa iŋgi wauq di wauoqneb. Qanam jige tamo qudei naŋgi dego laŋa tigelesonab unjrsiqa minjrej, ‘Niŋgi dego gilsib ijo wauq di wauoiy. Wauab kere dego awai eŋgwai.’ Degsi minjrnaqa naŋgi gilsib aqa wauq di wauoqneb. Seŋ keliŋtonaqa olo tamo qudei dego degsi minjrnaqa naŋgi gilsib wauoqneb.   
\p
\v 6 “Seŋ bilaqtonaqa wau lanja a aisiqa gamq di tamo qudei naŋgi laŋa tigelesonab unjrsiqa nenemnjrej, ‘Niŋgi kiyaqa laŋa tigelesonab seŋ bilaqtqo?’  
\v 7 Onaqa naŋgi na minjeb, ‘Tamo bei na iga wau egosai deqa iga laŋa tigelejunum.’ Onaqa wau lanja na minjrej, ‘Niŋgi dego gilsib ijo iŋgi wauq di wauoiy.’   
\p
\v 8 “Ariya wau qa bati koboonaqa wau lanja na aqa wau taqato tamo bei qariŋyosiq minjej, ‘Ni gilsim wau tamo naŋgi di metnjrim ino areq di koroabqa naŋgo awai enjre. Enjrqa osimqa tamo naŋgi bilaq bosib wauonub qaji naŋgo awai namo enjrsimqa ariya tamo naŋgi nobqolo ambru bosib wauosib bilaqtonub qaji naŋgo awai bunuqna enjre.’  
\v 9 Degsi minjnaq qusiqa tamo naŋgi bilaq bosib waueb qaji naŋgi namo metnjrnaq aqa areq bonabqa silali quruŋo quja quja enjrej.  
\v 10 Onaqa tamo naŋgi nobqolo ambru bosib wauosib bilaqteb qaji naŋgi degsib unsibqa are qaleb, ‘Iga nobqolo ambru bosim wauosim bilaqtonum. Deqa iga silali kobaquja oqom.’ Degsib are qalnabqa wau taqato tamo na naŋgi metnjrnaq aqa areq bonabqa naŋgi dego silali quruŋo quja quja enjrej.  
\v 11 Onaqa naŋgi degsib unsibqa naŋgi na wau lanja ŋiriŋtosib minjeb,  
\v 12 ‘Tamo naŋgi di bilaq bosib waukiñalayonubqa silali ni na iga egonum qaji dego kere naŋgi enjronum. Iga nobqolo ambru waueqnam seŋ oqsiq gago jejamu tulaŋ kaŋkaŋeqnaqa bilaqtqo. Iga silali koba osai.’   
\p
\v 13 “Onaqa wau lanja a naŋgo anjam di qusiqa bei endegsi minjej, ‘O was, e ni kumbra uge emosai. Aqo ombla bini nobqolo anjam keretosimqa e ni silali quruŋo qujai emqa mermonum.  
\v 14 Deqa ni ino silali quruŋo qujai osim aiye. E ni silali quruŋo qujai emonum dego kere tamo naŋgi bunuqna bosib wauonub qaji naŋgi silali quruŋo quja quja enjronum. E ijo segi areqalo na degyonum.  
\v 15 Silali di ijo segi silali. Deqa e ijo segi areqalo dauryosiy ijo silali jeiqa kere. E na tamo naŋgi bunu bonub qaji naŋgi kumbra bole enjrqa areibqas enjrqai. Deqa ni kiyaqa e qa are ugeimqo?’”   
\p
\v 16 Yesus a yawo anjam degsi marsiqa olo marej, “Dego kere tamo bini ñam ti unub qaji naŋgi mondoŋ ñam saiqoji sqab. Ariya tamo bini ñam saiqoji unub qaji naŋgi mondoŋ ñam ti sqab.”   
\s1 Yesus a marej, “E moisiy olo subq na tigelqai”  
\p
\v 17 Osiqa Yesus na aqa aŋgro 12 naŋgi joqsiqa koba na walwelosib Jerusalem aiyoqneb. Aiyoqnsibqa Yesus na naŋgi segitnjrsiqa endegsi minjrej,  
\v 18 “Niŋgi quiy. E Tamo Aŋgro. Iga Jerusalem aiyeqnum. Dia tamo qudei na e ojsib atra tamo kokba ti dal anjam qalie tamo ti naŋgo baŋq di e atqab. Yimqa naŋgi na ijo jejamuq di une qamsib merbqab, ‘Ni une ti. Deqa ni moiqam.’  
\v 19 Naŋgi e degsib merbosib tamo naŋgi Qotei qaliesai qaji naŋgo baŋq di e atqab. Yimqa naŋgi na e misiliŋboqnsib bu toqoŋ na kumbaiŋboqnsib ŋamburbasq di lubsib moiyotbqab. Bati qalub koboamqa e olo subq na tigelqai.”   
\s1 Jems Jon wo naŋgi aiyel tamo kokba sqajqa mareb  
\p
\v 20 Onaqa Sebedi aqa ŋiri aiyel naŋgo ai ombla na Yesus aqa areq bosibqa naŋgo ai a siŋga pulutosiqa Yesus minjej, “O Tamo Koba, e ni anjam bei mermitqa ni ijo anjam dauryqa kere kiyo?”  
\v 21 Onaqa Yesus na kamba minjej, “Ni iŋgi kiye qa merbqam?” Onaqa a na Yesus minjej, “Mondoŋ ni gago Mandor Koba sosimqa bati deqa ni marimqa ijo aŋgro aiyel endi naŋgi ino baŋ woq ino baŋ qonaŋq di awoqab.”   
\p
\v 22 Onaqa Yesus na kamba naŋgi aiyel endegsi minjrej, “Anjam niŋgi merbonub di aqa utru niŋgi geregere poiŋgosai. E jaqatiŋ koba oqai. Jaqatiŋ di ya uge uyo bul. Jaqatiŋ e oqai di niŋgi aiyel dego oqa kere e?” Onaqa naŋgi na minjeb, “Od, aqo aiyel oqa kere.”  
\v 23 Onaqa Yesus na olo naŋgi aiyel minjrej, “Bole, jaqatiŋ e oqai di niŋgi dego oqab. Ariya tamo yai naŋgi ijo baŋ woq ijo baŋ qonaŋq di awoqab di e na marqa keresai. Di ijo wau sai. Tamo naŋgi ijo Abu na giltnjrej qaji naŋgi segi ijo baŋ woq ijo baŋ qonaŋq di awoqab.”   
\p
\v 24 Yesus aqa aŋgro 10 naŋgo ŋamdamuq di was aiyel naŋgi na anjam di Yesus minjeb deqa qusib naŋgi aiyel qa ŋiriŋeb.  
\v 25 Onaqa Yesus na aqa aŋgro 10 naŋgi metnjrnaqa aqa areq bonabqa minjrej, “Niŋgi qalie, mandor kokba sawa sawa kalil taqateqnub qaji naŋgi naŋgo segi ñam soqtoqnsib tamo uŋgasari naŋgi ŋiriŋ na taqatnjreqnub.  
\v 26 Ariya kumbra di nuŋgoq di saiq. Nuŋgo ambleq di aŋgro bei a ñam ti sqa marsimqa a mati nuŋgo wau tamo soqnem. Osim a ñam ti sqas.  
\v 27 Nuŋgo ambleq di aŋgro bei a tamo kobaquja sqa marsimqa a mati nuŋgo kaŋgal tamo soqnem. Osimqa a olo tamo kobaqujaqas.  
\v 28 E Tamo Aŋgro. Niŋgi ijo kumbra qalieosib degsib dauryoqniy. Ijo kumbra agiende. E na tamo uŋgasari naŋgi wauetnjreqnum. E deqa bem. Tamo uŋgasari naŋgi e wauetbqajqa e deqa bosai. Bunuqna e ijo segi ŋambile uratosiy tamo uŋgasari gargekoba naŋgi eleŋqai.”   
\s1 Yesus na tamo aiyel ŋam qandimnjro qaji naŋgi boletnjrej  
\p
\v 29 Osiqa Yesus na aqa aŋgro naŋgi joqsiqa koba na walwelosib aisib Jeriko qureq di branteb. Brantosib Jeriko qure ambleq na walwelosib olo Jeriko uratosib aiyeqnabqa tamo uŋgasari tulaŋ gargekoba naŋgi Yesus dauryosib koba na aiyoqneb.  
\v 30 Aiyeqnabqa tamo aiyel ŋam qandimnjro qaji naŋgi gam qalaq di awesosibqa anjam endegsib queb, “Yesus a beqnu.” Naŋgi degsib qusibqa tulaŋ leleŋosib mareb, “O Tamo Koba, Devit aqa Ŋiri, ni aqo aiyel qa dulame.”  
\v 31 Onaqa tamo uŋgasari gargekoba Yesus dauryosib aiyoqneb qaji naŋgi na naŋgi aiyel ŋiriŋtnjrsib minjreb, “Niŋgi leleŋkobaaib. Kirioiy.” Degsib minjrnabqa naŋgi aiyel kiriosai. Naŋgi olo tulaŋ leleŋoqnsib Yesus minjoqneb, “O Tamo Koba, Devit aqa Ŋiri, ni aqo aiyel qa dulame.”   
\p
\v 32 Onaqa Yesus a tigelosiqa naŋgi aiyel metnjrnaqa aqa areq bonabqa minjrej, “E niŋgi aiyel kiyerŋgwajqa deqa niŋgi e qa leleŋoqnab?”  
\v 33 Onaqa naŋgi aiyel na minjeb, “O Tamo Koba, aqo aiyel olo ŋam poigim sawa unqajqa deqa iga ni qa leleŋoqnam.”  
\v 34 Onaqa Yesus a naŋgi aiyel qa dulosiqa aqa baŋ waiyosiq naŋgo ŋamdamu ojetnjrej. Ojetnjrnaqa naŋgi aiyel ŋam poinjrnaqa sawa unsibqa tigelosib Yesus dauryosib aiyeb.   
\c 21  
\s1 Yesus a donki aqa quraq di awoosiq Jerusalem aiyej  
\p
\v 1 Onaqa Yesus aqa aŋgro naŋgi koba na walwelosib aisib Jerusalem jojomyosib Betfage qureq di branteb. Betfage qure agi Oliv mana utruq di unu. Di brantosib Yesus na aqa aŋgro aiyel qariŋnjrsiqa minjrej,  
\v 2 “Niŋgi aisib qure bei jojom di unu di brantosib donki bei aqa du wo tontnjronub unub di unjrqab. Unjrsib sil palontosib titnjrsib joqsib boiy.  
\v 3 Niŋgi sil palontoqnibqa tamo bei na nenemŋgwas kiyo, ‘Niŋgi kiyaqa donki aiyel naŋgo sil palonteqnub?’ Degsi nenemŋgimqa niŋgi na minjiy, ‘Tamo Koba a wau ti deqa donki aqa du wo qa mergwo.’ Yimqa a na donki aqa du wo naŋgi qariŋnjrim ijoq bqab.”   
\p
\v 4 Yesus a kumbra di yej deqa anjam bei Qotei aqa medabu o tamo bei nami marej qaji di aqa damu brantej. A endegsi marej,  
\v 5 “Niŋgi na Saion qure naŋgi endegsib minjriy, ‘Niŋgi uniy. Nuŋgo Mandor Koba a nuŋgoq beqnu. A lawo na beqnu. A areqalo minjiŋ saiqoji. Deqa a donki quraq di awoosiq beqnu. Od, a donki aqa du quraq di awoosiq beqnu.’”   
\p
\v 6 Onaqa Yesus aqa aŋgro aiyel naŋgi aisib anjam Yesus na minjrej qaji di dauryeb.  
\v 7 Osib naŋgi donki aqa du wo Yesus aqa areq joqsib beb. Bosib naŋgo segi gara jugo piqtosib donki aiyel naŋgo quraq di tunabqa Yesus a segi donki gogetosiqa quraq di awoej.  
\v 8 Awoonaqa donki aiyel naŋgi walwelosib aiyeqnabqa tamo uŋgasari tulaŋ gargekoba naŋgi beleŋosib naŋgo segi gara jugo piqteleŋosib gamq di tueleŋoqneb. Tamo qudei naŋgi nañuq dena ŋam baŋga giŋgeŋyosibqa osi bosib di dego gamq di tueleŋoqneb.  
\v 9 Onaqa Yesus a donki quraq di awoosiq walweleqnaqa tamo uŋgasari namooqneb qaji naŋgi ti bunuoqneb qaji naŋgi ti tulaŋ leleŋoqnsibqa maroqneb, “O Devit aqa Ŋiri, iga ni qa tulaŋ areboleboleigeqnu. Ni Tamo Koba aqa ñam na bonum deqa a ni tulaŋ geregereimeqnu. Deqa iga Qotei laŋ goge di unu qaji aqa ñam tulaŋ soqtoqnqom.” Tamo uŋgasari naŋgi degoqnsib leleŋ ti Yesus dauryoqneb.\fig |alt="Jesus' Triumphal Entry" src="CN01782B.TIF" size="span" loc="Mat 21:9" copy="Cook" ref="Matyu 21:9" \fig*   
\p
\v 10 Onaqa Yesus a walwelosi aisiq Jerusalem di brantonaqa tamo uŋgasari kalil naŋgi a unsibqa tulaŋ prugugetosib segi segi maroqneb, “Tamo endi yaiyo?”  
\v 11 Degsib mareqnabqa tamo uŋgasari qudei Yesus dauryosib aiyoqneb qaji naŋgi na kamba minjreb, “Tamo endi Yesus. A Qotei aqa medabu o qaji tamo bole. Aqa qure utru Nasaret. Qure di Galili sawaq di unu.”   
\s1 Yesus na tamo uŋgasari naŋgi atra talq dena winjrej  
\p
\v 12 Onaqa Yesus a walwelosi aisiqa atra tal koba miligiq gilej. Gilsiqa ŋam atej di tamo uŋgasari gargekoba naŋgi iŋgi iŋgi qariŋyoqnsibqa dena silali eqnab unjrsiqa naŋgi winjrnaq jaraiyeb. Tamo qudei naŋgi silali piloqneb. Qudei naŋgi binoŋ qariŋyoqnsib dena silali oqneb. Deqa Yesus a naŋgo jar ti jaram ti bilbelyosiqa naŋgi dego winjrnaq jaraiyeb.  
\v 13 Naŋgi kalil jaraiyeqnabqa Yesus na minjrej, “Qotei aqa anjam bei nami endegsib neŋgreŋyeb unu, ‘Ijo tal endi pailyqajqa tal.’ Ariya niŋgi na olo tal endi ugetonubqa a bajiŋ tamo naŋgo tal bulqo.”   
\p
\v 14 Yesus a atra tal miligiq di sonaqa tamo ŋam qandimnjro qaji ti tamo siŋga qandamnjro qaji ti naŋgi aqa areq beqnabqa a na naŋgi kalil boletnjroqnej.  
\v 15 Onaqa aŋgro du du atra tal miligiq di soqneb qaji naŋgi Yesus aqa maŋwa di unsibqa tulaŋ leleŋoqnsib minjoqneb, “O Devit aqa Ŋiri, iga ni qa tulaŋ areboleboleigeqnu.” Onaqa dal anjam qalie tamo naŋgi ti atra tamo kokba ti naŋgi aŋgro du du naŋgo anjam di qusibqa Yesus qa ugeeb.  
\v 16 Osib Yesus minjeb, “Aŋgro du du naŋgi leleŋoqnsib anjam mareqnub di ni queqnum e?” Onaqa Yesus na kamba minjrej, “Od, e naŋgo anjam queqnum. Ariya anjam bei neŋgreŋq di unu qaji di niŋgi nami sisiyosai kiyo? Anjam agiende, ‘O Abu, aŋgro du du ti aŋgro mom ti naŋgi ino ñam soqteqnub.’”  
\v 17 Yesus a naŋgi degsi minjrsiq koboonaqa a tigelosiq Jerusalem uratosiq Betani qureq gilej. Gilsiq qoloonaq di ŋeiej.   
\s1 Yesus a qura minjej, “Ni olo bunu geitqasai”  
\p
\v 18 Nebeonaqa Yesus a olo tigelosiqa Jerusalem aiyoqnsiqa gamq di a mamyej.  
\v 19 Mamyonaqa ŋam atsiqa qura baŋga ti gam qalaq di tigelesonaq unsiqa aqa gei unqajqa utruq gilej. Gilsiq unej qura gei bei saiqoji. Baŋga segi sonab unej. Unsiqa qura di minjej, “Ni olo bunu geitqasai.” Degsi minjnaqa bati qujai deqa qura di utru ti kalil laosiq moiyej.   
\p
\v 20 Onaqa Yesus aqa aŋgro naŋgi aqa kumbra di unsibqa tulaŋ prugugetosib Yesus nenemyeb, “Qura di kiyersi urur laosiq moiqo?”   
\p
\v 21 Onaqa Yesus na kamba minjrej, “E bole merŋgwai. Niŋgi Qotei qa nuŋgo areqalo siŋgilatosib nuŋgo areqalo aiyeltqasai di niŋgi dego qura minjibqa a laosim moiqas. Qura segi sai. Niŋgi mana kobaquja endi dego minjqab, ‘Ni tigelosim yuwalq aiye.’ Minjibqa a nuŋgo anjam di dauryosim tigelosim yuwalq aiqas.  
\v 22 Deqa niŋgi Qotei qa nuŋgo areqalo siŋgilatosib iŋgi bei qa pailyqab di niŋgi iŋgi di oqab.”   
\s1 Juda naŋgi na Yesus nenemyeb, “Ni siŋgila qabe na osimqa kumbra endi yeqnum?”  
\p
\v 23 Osiqa Yesus a olo atra tal miligiq gilsiq dia Qotei aqa anjam palontoqnej. Onaqa Israel naŋgo gate naŋgi ti atra tamo kokba ti naŋgi na Yesus aqa areq bosib nenemyeb, “Ni iga merge. Ni siŋgila qabe na osimqa kumbra endi yeqnum? Yai na ni qariŋmej deqa ni bosim wau endi yeqnum?”  
\v 24 Onaqa Yesus na minjrej, “E kamba anjam bei niŋgi nenemŋgwai. Nenemŋgitqa niŋgi e merbibqa e yai na qariŋbonaq bosim wau endi yeqnum di ubtosiy merŋgwai.  
\v 25 Niŋgi na merbiy. Yai na Jon qariŋyonaq bosiqa tamo uŋgasari naŋgi yansnjroqnej? Qotei na kiyo? Tamo bei na kiyo?”  
\p Onaqa naŋgi Yesus aqa anjam di qusibqa segi segi qairosib mareb, “Iga Yesus minjqom, ‘Qotei na Jon qariŋyej,’ degsi minjqom di a iga mergwas, ‘Kiyaqa niŋgi Jon aqa anjam quetosai?’  
\v 26 Ariya iga minjqom, ‘Tamo bei na Jon qariŋyej,’ degsi minjqom di dego keresai. Tamo uŋgasari naŋgi mareqnub, ‘Jon a Qotei aqa medabu o qaji tamo bole.’ Deqa iga naŋgi ulainjronum.”  
\v 27 Naŋgi degsib qairosib olo Yesus minjeb, “Yai na kiyo Jon qariŋyej di iga qaliesai.” Onaqa Yesus na kamba minjrej, “Niŋgi degsib merbonub deqa e dego yai na qariŋbonaq bosim wau endi yeqnum di niŋgi merŋgwasai.”   
\s1 Yesus a yawo anjam bei marej  
\p
\v 28 Osiqa Yesus a olo Juda gate naŋgi ti atra tamo kokba ti naŋgi endegsi minjrej, “Niŋgi kiyersib are qalonub? Tamo bei aqa ŋiri aiyel soqneb. Bati bei a aqa ŋiri matu aqaq bosiqa minjej, ‘O ijo aŋgro, ni gilsim ijo iŋgi wauq di wauame.’  
\v 29 Onaqa aqa ŋiri matu na minjej, ‘Sai. E wauqa uratonum.’ Degsi aqa abu saidyosiqa bunuqna areqalo bei osiqa gilsiq wauetej.  
\v 30 Onaqa abu a aqa ŋiri yala aqaq bosiqa minjej, ‘O ijo aŋgro, ni gilsim ijo iŋgi wauq di wauame.’ Onaqa aqa ŋiri yala na minjej, ‘Od, Abu, e wauqai.’ Degsi aqa abu odyosiqa ariya a wauosai. A laŋa talq di soqnej.  
\v 31 Deqa niŋgi na merbiy. Aŋgro yai na aqa abu aqa anjam dauryej?” Onaqa naŋgi na kamba Yesus minjeb, “Ŋiri matu a na aqa abu aqa anjam dauryej.”  
\p Naŋgi degsib Yesus minjnabqa a na olo minjrej, “E bole merŋgwai. Takis o qaji tamo ti gam qaji uŋa ti naŋgi na niŋgi buŋgosib namoosib Qotei aqaq oqibqa a naŋgi eleŋosim naŋgo Mandor Koba sosim naŋgi taqatnjrqas.  
\v 32 Di kiyaqa? Jon yansnjro qaji a nuŋgoq bosiqa Qotei aqa kumbra bole niŋgi osorŋgonaqa niŋgi Jon aqa anjam quetosai. Ariya takis o qaji tamo ti gam qaji uŋa ti naŋgi Jon aqa anjam geregere queteb. Quetonab niŋgi di unsibqa ariya niŋgi olo are bulyosai. Osib niŋgi Jon aqa anjam quetosai dego.”   
\s1 Wain wau qa yawo anjam  
\p
\v 33 Yesus a Juda tamo kokba naŋgi degsi minjrsiqa olo endegsi minjrej, “E niŋgi yawo anjam bei merŋgit niŋgi quiy. Tamo bei a tigelosiqa aqa wauq gilej. Gilsiqa wain sil yageleŋosiqa jeŋ qosej. Qoso koboonaqa meniŋ qura gogeq di tabir kuru bul gereiyej. Wain sil geitimqa wain gei koroiyosib paraparaiyosib aqa ya dia bilentqajqa deqa gereiyej. Osiqa wauq di tal atsiqa wau taqato tamo qudei naŋgo baŋq di aqa wau uratetnjrsiqa sawa isaq gilsiq di soqnej.  
\v 34 Sonaqa wain gei melionaqa a na aqa kaŋgal tamo qudei naŋgi qariŋnjrnaqa wau taqato tamo naŋgoq aisib minjreb, ‘Wau lanja a na iga qariŋgwo bonum. Deqa niŋgi wain gei egibqa iga na osi gilqom.’  
\v 35 Degsi minjrnabqa naŋgi na naŋgi ojeleŋosib bei qalougeteb. Bei qalnab moiyej. Bei meniŋ na qalnab moiyej.  
\v 36 Onaqa wau lanja a di qusiqa olo aqa kaŋgal tamo gargekoba naŋgi qariŋnjroqnej. Qariŋnjreqnaqa aiyeqnab naŋgi dego ñumoqneb.   
\p
\v 37 “Onaqa wau lanja a endegsi are qalej, ‘E ijo segi aŋgro qujai qariŋyit aiqas di naŋgi a qalqasai. Naŋgi aqa anjam quetqab.’ Degsi are qalsiqa aqa segi ŋiri qariŋyonaq aiyej.  
\v 38 Aiyeqnaqa wau taqato tamo naŋgi a unsibqa segi segi qairosib mareb, ‘Tamo a bqo endi wau lanja aqa segi ŋiri. A na aqa abu aqa iŋgi iŋgi kalil oqas. Deqa iga a qalsim moiyotosimqa wau endi iga na oqom.’  
\v 39 Degsib marsibqa wau lanja aqa ŋiri ojsib osi gilsib wau qalaq di qalnab moiyej.  
\v 40 Deqa niŋgi kiyersib are qalonub? Wau lanja a bosimqa wau taqato tamo uge naŋgi di kiyernjrqas? Niŋgi na merbiy.”   
\p
\v 41 Onaqa naŋgi na minjeb, “Wau lanja a bosimqa tamo uge naŋgi di tulaŋ ugeugeinjrsim padaltnjrougetqas. Osim aqa wau di olo yainjrsim tamo qudei naŋgo baŋq di uratetnjrimqa naŋgi na kamba wau taqatosib wain gei melioqnimqa koroiyoqnsib wau lanja yoqnqab.”   
\p
\v 42 Naŋgi degsib Yesus minjnabqa a na olo minjrej, “Qotei aqa anjam bei unu. Niŋgi anjam di nami sisiyosai kiyo? Anjam agiende,  
\q1 ‘Tal gereiyo qaji tamo naŋgi na tal ai arqsibqa uge qa marsib taqal waiyeb.  
\q1 Onaqa tal ai di Qotei na olo osiq tumaq di tigeltej unu.  
\q1 Tal ai di tal siŋgilatqajqa deqa tigeltej.  
\q1 Tamo Koba a segi na tal ai di tigeltej deqa iga unsim mareqnum,  
\q1 “Tal ai di tulaŋ bolequja.” ’   
\m
\v 43 Deqa e niŋgi endegsi merŋgwai. Qotei a nuŋgo Mandor Koba sosim niŋgi taqatŋgwajqa uratosim niŋgi taqal breiŋgwas. Osim olo tamo uŋgasari qudei aqa kumbra bole dauryeqnub qaji naŋgi eleŋosim naŋgo Mandor Koba sosim naŋgi taqatnjrqas. Naŋgi gei bole atobuleqnub deqa Qotei na naŋgi taqatnjrqas.  
\v 44 Tamo uŋgasari ululoŋosib tal ai quraq aiqab qaji naŋgi di tal ai dena naŋgo tanu giŋgeŋyqas. Ariya tal ai di uloŋosim tamo uŋgasari qudei naŋgoq aisim jejamu ti tanu ti torei paraparainjrqas.”   
\p
\v 45 Onaqa atra tamo kokba ti Farisi naŋgi ti yawo anjam di qusib endegsib qalieeb, Yesus a yawo anjam dena naŋgo jejamuq di une qametnjrej.  
\v 46 Naŋgi degsib qalieosib deqa naŋgi Yesus ojqa mareb. Ariya naŋgi tamo uŋgasari naŋgi ulainjrsib deqa Yesus ojqa urateb. Di kiyaqa? Tamo uŋgasari kalil naŋgi maroqneb, “Yesus a Qotei aqa medabu o qaji tamo bole.”   
\c 22  
\s1 Yesus a maruro qa yawo anjam marej  
\p
\v 1 Onaqa Yesus a olo Juda tamo kokba naŋgi yawo anjam bei endegsi minjrej,  
\v 2 “Qotei laŋ qureq di unu qaji a na aqa segi tamo uŋgasari naŋgi taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqas. Kumbra di mandor bei aqa ŋiri uŋa baŋ ojqa bationaqa maruro atej dego kere.  
\v 3 A maruro atsiqa aqa kaŋgal tamo qudei qariŋnjrnaqa naŋgi gilsib tamo uŋgasari nami aqa maruro unqa minjrej qaji naŋgi metnjreb, ‘Niŋgi boiy.’ Onaqa naŋgi bqa asginjrej.  
\v 4 Asginjrnaqa mandor a deqa qusiqa aqa kaŋgal tamo qudei olo qariŋnjrsiqa minjrej, ‘Niŋgi gilsib tamo uŋgasari e ijo maruro unqa minjrem qaji naŋgi olo endegsib minjriy, “Niŋgi quiy. Mandor a iŋgi iŋgi kalil gereiyosiq atqo unu. Makau ti wagme namur bole bole ñumsiqa goiqo. Deqa niŋgi asgiŋgaiq. Niŋgi bosib aqa maruro uniy.” O kaŋgal tamo, niŋgi gilsib naŋgi degsib minjriy.’   
\p
\v 5 “Onaqa naŋgi gilsib tamo uŋgasari naŋgi di minjreb, ‘Niŋgi boiy.’ Minjrnabqa naŋgi kalil bqa asginjrej. Bei a ulaŋosiqa aqa iŋgi wauq gilej. Bei a ulaŋosiqa aqa silali wauq gilej.  
\v 6 Qudei na kaŋgal tamo naŋgi di ojeleŋosib ugeugeinjrsib ñumnab moreŋeb.  
\v 7 Onaqa mandor a deqa qusiqa minjiŋ oqetonaqa aqa qaja tamo naŋgi qariŋnjrnaqa gilsib tamo naŋgi kaŋgal tamo ñumeb qaji naŋgi kamba ñumekriteb. Osib naŋgo tal iŋgi iŋgi kalil qatrentonab yuekriteb.   
\p
\v 8 “Onaqa mandor a olo aqa kaŋgal tamo qudei qariŋnjrsiqa minjrej, ‘Ijo aŋgro aqa uŋa baŋ ojqa bati kereqo deqa e na maruro atonum unu. Tamo uŋgasari e nami ijo maruro unqa minjrem qaji naŋgi bqa asginjrej. Naŋgi tamo uŋgasari bolesai deqa naŋgi ijo maruro unqa keresai.  
\v 9 Deqa niŋgi gilsib gamq di tamo uŋgasari laŋa laŋaj naŋgi turosib metnjrib ijo maruro unqa beb.’  
\v 10 Onaqa naŋgi gilsib gamq di tamo uŋgasari gargekoba bole ti uge ti naŋgi turosib metnjrnabqa naŋgi kalil maruro unqajqa bosib koroonabqa tal tamo na maqej.   
\p
\v 11 “Onaqa mandor a na tamo uŋgasari naŋgi di unjrqa marsiqa tal miligiq gilej. Gilsiq ŋam atej di tamo bei a maruro qa gara wala jugosai di unsiqa minjej,  
\v 12 ‘O was, ni kiyaqa maruro qa gara wala jugosai? Ni degsim maruro unqa baim.’ Degsi minjnaqa tamo di a na kamba olo anjam bei minjqa keresaiiyonaqa laŋa kiriesoqnej.  
\v 13 Onaqa mandor a na aqa kaŋgal tamo naŋgi minjrej, ‘Niŋgi na tamo di siŋga ti baŋ ti tontetosib oqeq waiyibqa sawa ambruq di soqnem. Sawa dia tamo naŋgi akamkobaoqnsib pailoqnsib naŋgo jaqatiŋ qa qalagei anjam atoqnqas.’”   
\p
\v 14 Osiqa Yesus a olo marej, “Niŋgi quiy. Qotei a tamo tulaŋ gargekoba naŋgi metnjreqnu. Ariya a tamo quja quja segi giltnjreqnu.”   
\s1 “Iga Sisar takis yqom e?”  
\p
\v 15 Onaqa Farisi naŋgi gilsib naŋgi anjam kiye Yesus nenemyib a anjam grotim qusib a ojqajqa deqa qairoqneb.  
\v 16 Qairosib anjam kereonaq naŋgo aŋgro qudei Herot aqa wau tamo qudei ti qariŋnjrnab Yesus aqa areq bosib minjeb, “O Qalie Tamo, iga qalie, ni anjam bole maro qaji tamo. Ni anjam bole segi tamo uŋgasari naŋgi minjroqnsim Qotei aqa kumbra osornjreqnum. Ni tamo bei ulaiyosaieqnum. Ni tamo ñam ti naŋgi anjam bei minjroqnsim olo tamo ñam saiqoji naŋgi anjam bei minjrosaieqnum. Ni anjam qujai tamo kalil naŋgi minjreqnum.  
\v 17 Deqa ni iga merge. Iga Sisar takis yqom e? Yqasai e? Ni kiyersi are qalonum?”   
\p
\v 18 Onaqa Yesus a naŋgo areqalo uge di poiyonaqa minjrej, “Niŋgi gisaŋ tamo. Kiyaqa niŋgi e anjam bei grotitqa qusib e ojqajqa deqa gisaŋbeqnub?  
\v 19 Niŋgi meniŋ silali bei osorbiy.” Degsi minjrnaqa naŋgi meniŋ silali bei osi bosib osoryonab unsiqa minjrej,  
\v 20 “Meniŋ silali quraq endi tamo yai aqa ulatamu ti ñam ti unu?”  
\v 21 Onaqa naŋgi na minjeb, “Di Sisar aqa.” Onaqa a na minjrej, “Deqa Sisar aqa iŋgi iŋgi a qa olo yiy. Qotei aqa iŋgi iŋgi a qa olo yiy.”   
\p
\v 22 Onaqa naŋgi Yesus aqa anjam di qusibqa tulaŋ prugugeteb. Osib naŋgi Yesus uratosib jaraiyeb.   
\s1 Tamo moreŋo qaji naŋgi olo subq na tigelqab  
\p
\v 23 Onaqa bati deqa Sadyusi tamo qudei naŋgi Yesus aqa areq beb. Sadyusi naŋgi mareqnub, “Tamo moreŋo qaji naŋgi olo subq na tigelqasai.” Deqa naŋgi bosib Yesus endegsib minjeb,  
\v 24 “O Qalie Tamo, ni que. Moses a nami endegsi marej, ‘Tamo bei a moiyimqa aqa ŋauŋ aŋgro saiqoji soqnimqa aqa was bei na olo uŋa qobul di osim aqa was moiyej qaji aqa aŋgro ŋambabtetqas.’ Moses a nami degsi marej.  
\v 25 Deqa ni que. Was 7 naŋgi soqneb. Naŋgo was matu a uŋa osiqa moiyej. A aŋgro saiqoji. Onaqa aqa was yala na olo uŋa qujai di ej.  
\v 26 Osiqa a dego moiyej. A aŋgro saiqoji. Onaqa aqa was yala na olo uŋa qobul di osiqa a dego moiyej. A aŋgro saiqoji. Was 7 kalil naŋgi uŋa qujai di osib moreŋeb. Naŋgi aŋgro saiqoji.  
\v 27 Naŋgi kalil moreŋonabqa ariya bunuqna uŋa di a dego moiyej.  
\v 28 Deqa ni iga merge. Mondoŋ subq na tigelo batiamqa tamo kalil naŋgi subq na tigelabqa uŋa di a yai aqa ŋauŋ tiŋtiŋ sqas? Ni qalie, was 7 kalil naŋgi uŋa qujai di eb.”   
\p
\v 29 Onaqa Yesus na minjrej, “Qotei aqa anjam neŋgreŋq di unu qaji di aqa damu niŋgi poiŋgosai. Qotei aqa siŋgila dego niŋgi poiŋgosai. Deqa niŋgi anjam grotonub. Grotosib agi nenembonub.  
\v 30 Mondoŋ tamo uŋgasari naŋgi subq na tigelosibqa naŋgi uŋatqasai. Naŋgi tamotqasai. Naŋgi laŋ aŋgro bul laŋa sqab.   
\p
\v 31 “Niŋgi quiy. Tamo naŋgi moisib olo subq na tigelqab anjam di aqa utru Qotei a nami babtosiq niŋgi merŋgej. Di niŋgi sisiyosai kiyo? Qotei a endegsi marej,  
\v 32 ‘E Abraham aqa Qotei. E Aisak aqa Qotei. E Jekop aqa Qotei.’ Qotei a degsi marej deqa iga qalieonum, Qotei a tamo moreŋo qaji naŋgo Qotei sai. A tamo ŋambile so qaji naŋgo Qotei.”  
\v 33 Onaqa tamo uŋgasari kalil naŋgi Yesus aqa anjam di qusibqa tulaŋ prugugeteb.   
\s1 Dal anjam kiye a tulaŋ bolequja?  
\p
\v 34 Yesus a Sadyusi naŋgi anjam degsi minjrnaqa naŋgi na kamba olo anjam bei minjqa keresaiinjrej. Onaqa Farisi naŋgi deqa qusib olo Yesus aqa areq beb.  
\v 35 Naŋgo ambleq dena dal anjam qalie tamo bei a tigelosiqa Yesus gisaŋyosiq nenemyej,  
\v 36 “O Qalie Tamo, ni mare. Qotei aqa dal anjam kiye a segi qujai tulaŋ bolequja? Dal anjam kiye a dal anjam kalil buŋnjrejunu?”   
\p
\v 37 Onaqa Yesus na minjej, “Dal anjam tulaŋ bolequja agi mermqai. Dal anjam agiende. ‘Ni ino Tamo Koba Qotei a tulaŋ qalaqalaiyime. Qalaqalaiyosim ino are miligi ti ino qunuŋ ti ino areqalo ti kalil a yekritime.’  
\v 38 Dal anjam di a segi qujai tulaŋ bolequja. A na dal anjam kalil buŋnjrejunu.  
\v 39 Ariya dal anjam deqaji bei dego mermqai. Dal anjam agiende. ‘Ni ino segi jejamu gereiyeqnum dego kere ino was naŋgi degsim geregereinjroqnime.’ Dal anjam boledamu aiyel agi e na mermonum.  
\v 40 Ni dal anjam aiyel di dauryqam di ni Moses aqa dal anjam ti Qotei aqa medabu o qaji tamo naŋgo anjam ti kalil keretosim dauryqam.”   
\s1 Kristus a kiyersim Devit aqa ŋiri sqas?  
\p
\v 41 Onaqa Farisi naŋgi olo Yesus aqa areq di koroesonabqa a na nenemnjrej,  
\v 42 “Niŋgi Kristus qa kiyersib are qalonub? A yai aqa ŋiri?” Onaqa naŋgi na kamba minjeb, “Kristus a Devit aqa ŋiri.”   
\p
\v 43 Onaqa Yesus na olo minjrej, “Devit a nami marej, ‘Kristus a ijo Tamo Koba.’ Agi Qotei aqa Mondor na Devit aqa medabu siŋgilatetonaqa a endegsi marej,   
\q1
\v 44 ‘Tamo Koba a na ijo Tamo Koba minjej,  
\q1 “Ni ijo baŋ woq endi awo.  
\q1 Awesoqnimqa e ino jeu tamo kalil naŋgi eleŋosiy ino sorgomq di atitqa ni na naŋgi taqatnjroqnqam.” ’   
\m
\v 45 Niŋgi uniy. Devit a marej, ‘Kristus a ijo Tamo Koba.’ Deqa Kristus a kiyersim Devit aqa ŋiri sqas?”   
\p
\v 46 Yesus a Farisi naŋgi anjam degsi minjrnaqa tamo bei na kamba anjam bei minjqa keresai. Deqa tamo naŋgi olo bunuqna anjam bei Yesus nenemyqajqa ulaeb.   
\c 23  
\s1 Juda tamo kokba naŋgi kumbra uge uge yoqneb  
\p
\v 1 Onaqa Yesus na olo aqa aŋgro naŋgi ti tamo uŋgasari kalil naŋgi ti endegsi minjrej,  
\v 2 “Dal anjam qalie tamo naŋgi ti Farisi naŋgi ti Moses aqa ñam osib dal anjam plaltoqnsib niŋgi merŋgeqnub.  
\v 3 Deqa anjam kalil naŋgi na merŋgeqnub qaji di niŋgi qusib dauryoqniy. Ariya kumbra naŋgi yeqnub qaji di niŋgi dauryaib. Naŋgi anjam maroqnsib ariya naŋgi segi anjam di dauryosaieqnub.  
\v 4 Naŋgi gulbe kokba tamo uŋgasari naŋgi enjreqnab qoboiyoqnsib unub. Ariya naŋgi olo tamo uŋgasari naŋgo gulbe di qoboiyetnjrosaieqnub.  
\v 5 Kumbra kalil naŋgi yeqnub qaji di tamo uŋgasari naŋgi unoqnsib naŋgo ñam soqtetnjrqajqa deqa yeqnub. Naŋgo kumbra bei agiende. Naŋgi Qotei aqa dal anjam mutu qudei pepa kiñilalaq di neŋgreŋyoqnsibqa lopo miligiq di jigeleŋoqnsib naŋgo lanjaq di gara ñeŋgi na qoseqnub. Osib naŋgo gara jugo mutuq di gara burbur neŋgreŋ ti wala bole bole tonteqnub.  
\v 6 Naŋgi goiyo kokbaq di, Qotei tal miligiq di sosibqa tamo ñam ti naŋgo awo jaramq di awoqajqa tulaŋ areboleboleinjreqnu.  
\v 7 Naŋgi koro sawaq di tamo uŋgasari naŋgi na naŋgo ñam soqtoqnsib baŋ ojetnjrqajqa deqa areboleboleinjreqnu. Tamo uŋgasari naŋgi na ‘O Qalie Tamo Koba’ degsib minjroqnqajqa deqa ti naŋgi areboleboleinjreqnu.   
\p
\v 8 “O ijo aŋgro, tamo qudei na niŋgi ‘O Qalie Tamo Koba’ degsib merŋgaib. Tamo qujai a segi nuŋgo Qalie Tamo. Niŋgi kalil was.  
\v 9 Mandamq endi niŋgi na tamo bei endegsib minjaib, ‘O Abu.’ Tamo qujai a segi nuŋgo Abu. Agi a laŋ qureq di unu.  
\v 10 Tamo qudei na niŋgi endegsib merŋgaib, ‘O Gate Koba.’ Tamo qujai a segi nuŋgo Gate Koba. Agi e Kristus.  
\v 11 Nuŋgo ambleq di aŋgro bei a ñam ti sqa marsimqa a mati nuŋgo wau tamo soqnem. Osimqa a ñam ti sqas.  
\v 12 Tamo kalil naŋgo segi ñam soqteqnub qaji naŋgi Qotei na olo ñam aguq atetnjrqas. Ariya tamo kalil naŋgo segi ñam aguq ateqnub qaji naŋgi Qotei na olo ñam soqtetnjrqas.”   
\s1 Yesus a Juda tamo kokba naŋgo kumbra uge qa marej  
\p
\v 13 Osiqa Yesus a olo marej, “O dal anjam qalie tamo ti Farisi ti, niŋgi gisaŋ tamo. Deqa niŋgi tulaŋ padalougetqab. Niŋgi anjam maro aiyelteqnub. Agi tamo uŋgasari naŋgi laŋ qureq oqwajqa gam itqa mareqnabqa niŋgi na olo gam getentetnjreqnub. Niŋgi segi laŋ qureq oqwajqa gam itqa keresai. Deqa tamo uŋgasari naŋgi dego laŋ qureq oqwajqa gam itqa yeqnab niŋgi na gam getentetnjreqnub.  
\v 14 O dal anjam qalie tamo ti Farisi ti, niŋgi gisaŋ tamo. Deqa niŋgi tulaŋ padalougetqab. Niŋgi anjam maro aiyelteqnub. Agi niŋgi uŋa qobul naŋgi gisaŋnjroqnsibqa naŋgo tal ti iŋgi iŋgi ti laŋa yainjreqnub. Osib tamo uŋgasari naŋgi na niŋgi nuŋgsib nuŋgo ñam soqtetŋgwajqa deqa pailyo olekokba yeqnub. Deqa mondoŋ Qotei na tamo naŋgi peginjrqa batiamqa a na niŋgi awai tulaŋ uge eŋgwas.   
\p
\v 15 “O dal anjam qalie tamo ti Farisi ti, niŋgi gisaŋ tamo. Deqa niŋgi tulaŋ padalougetqab. Niŋgi anjam maro aiyelteqnub. Agi niŋgi na tamo qujai segi niŋgi daurŋgwa maroqnsib siŋga na kiyo qobuŋ na kiyo sawa sawa kalil keretoqnsib laqnub. Ariya tamo qujai di a niŋgi daurŋgwas di a na niŋgi buŋgosim tamo tulaŋ ugedamu sqas. Deqa a niŋgi qa namoosim torei ŋamyuwoq aiqas.   
\p
\v 16 “Niŋgi tamo ŋam qandimo bul unub. Deqa niŋgi tamo naŋgi gam osornjrqa keresai. Agi niŋgi mareqnub, ‘Tamo bei a anjam siŋgilatqa osimqa atra tal aqa ñam na siŋgilatqas di aqa anjam siŋgilaqasai. Deqa a na anjam di uratqas di kere. Ariya a gol atra tal miligiq di unu qaji aqa ñam na anjam siŋgilatqas di aqa anjam bole siŋgilaqas. Deqa a anjam di urataiq.’ Niŋgi degsib mareqnub.  
\v 17 Niŋgi tamo ŋam qandimo bul unub. Niŋgi tulaŋ nanari. Niŋgi na merbiy. Iŋgi kiye a Qotei aqa ŋamgalaq di tulaŋ bole? Atra tal a tulaŋ bole kiyo atra tal aqa gol a tulaŋ bole kiyo? Od, atra tal a tulaŋ bole. Ariya gol atra tal miligiq di unu qaji a dego iŋgi bole.  
\v 18 Niŋgi endegsib mareqnub, ‘Tamo bei a anjam siŋgilatqa osimqa atra bijal aqa ñam na siŋgilatqas di aqa anjam siŋgilaqasai. Deqa a na anjam di uratqas di kere. Ariya a atraiyo iŋgi iŋgi atra bijal gogeq di unub qaji naŋgo ñam na anjam siŋgilatqas di aqa anjam bole siŋgilaqas. Deqa a anjam di urataiq.’ Niŋgi degsib mareqnub.  
\v 19 Niŋgi tamo ŋam qandimo bul unub. Niŋgi na merbiy. Iŋgi kiye a Qotei aqa ŋamgalaq di tulaŋ bole? Atra bijal a tulaŋ bole kiyo atraiyo iŋgi iŋgi atra bijal gogeq di unub qaji naŋgi tulaŋ bole kiyo? Od, atra bijal a tulaŋ bole. Ariya atraiyo iŋgi iŋgi atra bijal gogeq di unub qaji naŋgi dego bole kalil.  
\v 20 Deqa niŋgi quiy. Tamo bei a atra bijal aqa ñam na anjam siŋgilatqas di a atra bijal ti iŋgi iŋgi kalil atra bijal gogeq di unub qaji naŋgi ti naŋgo ñam na anjam siŋgilatqas.  
\v 21 Tamo bei a atra tal aqa ñam na anjam siŋgilatqas di a atra tal ti Qotei agi atra tal miligiq di unu qaji a ti naŋgo ñam na anjam siŋgilatqas.  
\v 22 Tamo bei a laŋ qure aqa ñam na anjam siŋgilatqas di a Qotei ti aqa awo jaram ti naŋgo ñam na dego anjam siŋgilatqas.   
\p
\v 23 “O dal anjam qalie tamo ti Farisi ti, niŋgi gisaŋ tamo. Deqa niŋgi tulaŋ padalougetqab. Niŋgi anjam maro aiyelteqnub. Agi niŋgi dal anjam kiñilala segi dauryeqnub. Niŋgi lei ti lombo ti saga ti oqnsib poto 10 yoqnsib oto qujai Qotei atraiyeqnub. Ariya niŋgi Qotei aqa dal anjam kokba dauryqajqa urateqnub. Agi niŋgi kumbra bole bole dauryqa asgiŋgeqnu. Niŋgi tamo naŋgi qa dulosaieqnub. Niŋgi Qotei qa nuŋgo areqalo siŋgilatosaieqnub. Niŋgi dal anjam kiñilala segi dauryeqnub. Deqa e niŋgi endegsi merŋgwai. Niŋgi are bulyosib dal anjam kokba dauryosib laqniy. Niŋgi dal anjam kiñilala dego dauryqa urataib.  
\v 24 Niŋgi tamo ŋam qandimo bul unub. Deqa niŋgi tamo naŋgi gam osornjrqa keresai. Agi niŋgi qui uyqa oqnsib añiñig kiñala quiq di sonaqa unoqnsib taqal ateqnub. Ariya kamel a quiq di sonaqa niŋgi unosaieqnub. Qoji uyeqnub.   
\p
\v 25 “O dal anjam qalie tamo ti Farisi ti, niŋgi gisaŋ tamo. Deqa niŋgi tulaŋ padalougetqab. Niŋgi anjam maro aiyelteqnub. Agi niŋgi ya gambaŋ ti tabir ti qore segi yanseqnub. Niŋgi miligi yansosaieqnub. Dego kere niŋgi babaŋ na tamo bole. Ariya nuŋgo are miligi bajiŋ kumbra ti jejamu qa kumbra uge ti dena maqejunu.  
\v 26 O Farisi niŋgi tamo ŋam qandimo bul unub. Deqa niŋgi endegyiy. Niŋgi mati ya gambaŋ ti tabir ti miligi yansiy. Yansib milalamqa qore dego milalqas.   
\p
\v 27 “O dal anjam qalie tamo ti Farisi ti, niŋgi gisaŋ tamo. Deqa niŋgi tulaŋ padalougetqab. Niŋgi anjam maro aiyelteqnub. Agi niŋgi tamo moiyo qaji sub bul unub. Sub gogeq di wala boledamu. Ŋam qaq na liyeb. Ariya sub miligiq di tamo aqa qusa ti tanu ti dena maqejunu.  
\v 28 Niŋgi sub di bul. Deqa tamo uŋgasari naŋgi na niŋgi nuŋgoqnsib mareqnub, niŋgi tamo bole. Ariya nuŋgo are miligi gisaŋ kumbra ti dal anjam gotraŋyqajqa kumbra ti dena maqejunu.”   
\p
\v 29 Osiqa Yesus a olo marej, “O dal anjam qalie tamo ti Farisi ti, niŋgi gisaŋ tamo. Deqa niŋgi tulaŋ padalougetqab. Niŋgi anjam maro aiyelteqnub. Bole, niŋgi Qotei aqa medabu o tamo naŋgo sub gereiyoqnsib tamo uŋgasari nami kumbra bole bole yoqneb qaji naŋgo sub walateqnub.  
\v 30 Ariya niŋgi olo endegsib mareqnub, ‘Iga nami soqnem qamu iga gago moma naŋgi ti beterosim Qotei aqa medabu o tamo naŋgi ñumosai qamu.’ Di gisaŋ koba. Niŋgi nuŋgo moma naŋgi ti areqalo qujai.  
\v 31 Niŋgi mareqnub, ‘Gago moma.’ Nuŋgo anjam dena niŋgi segi qa ubtosib endegsib marobuleqnub, ‘Tamo naŋgi na Qotei aqa medabu o tamo naŋgi ñumoqneb qaji naŋgo aŋgro agi iga.’  
\v 32 Niŋgi degsib marobuleqnub. Deqa uŋgum. Nuŋgo moma naŋgo kumbra uge di niŋgi na olo keretosib yoqniy.  
\v 33 Niŋgi amal uge bul. Deqa mondoŋ Qotei a nuŋgo une qa merŋgsim niŋgi ŋamyuwoq di breiŋgwas. Yimqa niŋgi kiyersib olo bole sqab? Keresai.   
\p
\v 34 “Deqa niŋgi quiy. E na Qotei aqa medabu o tamo naŋgi ti Qotei aqa powo tamo naŋgi ti Qotei aqa dal anjam qalie tamo naŋgi ti qariŋnjroqnit nuŋgoq boqnqab. Boqnibqa niŋgi na naŋgi qudei ñumoqnsib moiyotnjroqnqab. Osib naŋgi qudei ŋamburbasq di gaintnjrqab. Osib naŋgi qudei ojeleŋosib nuŋgo Qotei tal miligiq di kumbaiŋnjroqnqab. Osib naŋgi qudei teteinjribqa naŋgi jaraiyosib qure bei beiq giloqnqab.  
\v 35 Niŋgi naŋgi degnjroqnibqa bati deqa Qotei a nuŋgo moma naŋgo une kalil osim nuŋgo jejamuq di ateleŋqas. Nuŋgo moma naŋgo une agiende. Naŋgi na tamo uŋgasari kumbra bole bole yoqneb qaji naŋgi ñumoqneb. Naŋgo une di agi naŋgi nami yqajqa utru atsib Kein na Abel qalnaq moiyej. Dena bosi bosib Berekia aqa ŋiri Sekaraia atra bijal ti atra tal ti ambleq di qalnab moiyej. Une kalil di Qotei na osim nuŋgo jejamuq di ateleŋqas.  
\v 36 E bole merŋgwai. Une kalil di aqa awai uge Qotei na osim tamo uŋgasari bini bati endeqa unub qaji naŋgi enjrqas.”   
\s1 Yesus a Jerusalem naŋgi qa dulej  
\p
\v 37 Osiqa Yesus a olo marej, “O Jerusalem qure, O Jerusalem qure, ni na Qotei aqa medabu o tamo naŋgi ñumoqnsim moiyotnjreqnum. Osim tamo uŋgasari Qotei na inoq qariŋnjreqnu qaji naŋgi meniŋ na ñumeqnam moreŋeqnub. Bati gargekoba e ino aŋgro naŋgi tuwe du du bul koroinjrqajqa yeqnam niŋgi saideqnub.  
\v 38 Deqa niŋgi quiy. Qotei a nuŋgo atra tal koba uratetŋgimqa a laŋa sqas.  
\v 39 Deqa e niŋgi endegsi merŋgwai. Niŋgi olo e nubqasai. Degsim gilsim mondoŋ e olo laŋ qureq na boqnitqa niŋgi e nubsib marqab, ‘Tamo a bqo endi Tamo Koba aqa ñam na bqo. Deqa Qotei na a tulaŋ geregereiyeqnu.’”   
\c 24  
\s1 Bunuqna jeu tamo naŋgi na atra tal niñaqyqab  
\p
\v 1 Osiqa Yesus a atra tal koba uratosiq gileqnaqa aqa aŋgro naŋgi na aqa areq bosib atra tal osoryeb.  
\v 2 Osoryonab Yesus na minjrej, “E bole merŋgwai. Atra tal niŋgi unonub endi bunuqna jeu tamo naŋgi na bosib tulaŋ niñaqyosib aqa meniŋ kalil paraparainjrsibqa taqal breinjrqab. Yimqa meniŋ bei meniŋ bei aqa quraq di sqasai. Meniŋ kalil segi segiqab.”   
\s1 Gulbe kobaquja bunuqna brantqas  
\p
\v 3 Yesus na aqa aŋgro naŋgi degsi minjrsiqa Oliv manaq oqsiq goge di awesonaqa aqa aŋgro naŋgi aqa areq bosib lumu nenemyeb, “Ni iga merge. Bati gembu jeu tamo naŋgi bosib atra tal endi niñaqyqab? Mandam endi koboqa laqnimqa ni olo laŋ qureq na boqnim kumbra kiye namoqna brantim iga unsim poigwas, ‘Bati di jojomqo’?”   
\p
\v 4 Onaqa Yesus na kamba minjrej, “Niŋgi geregere ŋam atoqniy. Tamo qudei na niŋgi gisaŋgo uge.  
\v 5 Bunuqna gisaŋ tamo gargekoba naŋgi ijo ñam na boqnsib tamo uŋgasari naŋgi endegsib minjroqnqab, ‘E Kristus.’ Degsib tamo uŋgasari tulaŋ gargekoba naŋgi gisaŋnjroqnqab.  
\v 6 Bunuqna sawa bei bei qaji naŋgi aŋ na qotokobaoqnqab. Niŋgi deqa qusib ulaaib. Qotei a nami marej, ‘Kumbra di brantqas.’ Deqa brantem. Ariya kumbra di brantimqa diŋo bati urur brantqasai. Soboleiyosim brantqas.  
\v 7 Bati deqa sawa bei ti sawa bei ti qotoqnqab. Mandor qudei naŋgi tigeloqnsibqa mandor qudei naŋgi qoto itnjroqnqab. Sawa bei beiq di mimiŋ kokba ti mam ti iŋgi saio bati dego branteleŋqas.  
\v 8 Kumbra kalil di uŋa aŋgrotqa osiqa mati jaqatiŋ kiñala eqnu dego kere.   
\p
\v 9 “Bati deqa naŋgi na niŋgi ojeleŋoqnsib jaqatiŋ ti gulbe ti eŋgoqnqab. Osib niŋgi qudei luŋgsib moiyotŋgwab. Niŋgi ijo ñam ejunub deqa sawa bei bei qaji naŋgi niŋgi qa tulaŋ ugeoqnsib jeutŋgoqnqab.  
\v 10 Bati deqa tamo uŋgasari gargekoba e qa naŋgo areqalo siŋgilato qaji naŋgi ijo ñam ulontosib segi segi jeu sqab. Sosibqa naŋgo segi was naŋgi ojeleŋoqnsib tamo uge naŋgo baŋq di atoqnqab.  
\v 11 Gisaŋ tamo tulaŋ gargekoba naŋgi boqnsib ijo segi tamo uŋgasari naŋgi endegsib minjroqnqab, ‘E Qotei aqa medabu o qaji tamo bole.’ Degsib naŋgi gisaŋnjroqnqab.  
\v 12 Kumbra uge deqaji tulaŋ kobaoqnimqa tamo gargekoba naŋgi qalaqalaiyo kumbra uratoqnqab.  
\v 13 Ariya niŋgi ijo ñam siŋgila na ojsib gilsib diŋo bati itqab di Qotei na niŋgi eleŋqas.  
\v 14 Ijo wau tamo naŋgi sawa sawa kalil keretoqnsibqa Qotei aqa anjam bole mare mare laqnqab. Amqa diŋo bati brantqas. Anjam bole di aqa damu agiende. Qotei na aqa segi tamo uŋgasari naŋgi taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqas.”   
\s1 Iŋgi tulaŋ ugedamu brantqas  
\p
\v 15 Osiqa Yesus a olo aqa aŋgro naŋgi endegsi minjrej, “Diŋo batiamqa iŋgi tulaŋ ugedamu Qotei aqa medabu o tamo Daniel a nami deqa marej qaji di brantim niŋgi unqab. Iŋgi ugedamu di a Qotei aqa getento warum miligiq di tigelesqas.” E Matyu. Tamo uŋgasari ijo anjam endi sisiyeqnub qaji naŋgi geregere sisiyosib poinjrem. Poinjrim marqab, bole.  
\v 16 Osiqa Yesus na aqa aŋgro naŋgi olo endegsi minjrej, “Niŋgi iŋgi ugedamu di unsibqa bati deqa tamo uŋgasari Judia sawaq di unub qaji naŋgi jaraiyosib manaq oqoqujatebe.  
\v 17 Tamo uŋgasari tal meq di unub qaji naŋgi jaraiqa oqnsib iŋgi iŋgi oqa osibqa olo warum miligiq gilaib. Naŋgi jaraiyoqujatebe.  
\v 18 Tamo uŋgasari wauq di unub qaji naŋgi jaraiqa oqnsib naŋgo gara jugo oqa osibqa olo puluosib qureq baib. Naŋgi torei dena jaraiyoqujatebe.  
\v 19 Bati deqa uŋa gumaŋ ti uŋa aŋgro mom ti jaraiyo baŋgioqnsib gulbe koba oqab.  
\v 20 Deqa niŋgi endegsib pailyoqniy, ‘Gulbe di awa bati qa brantaiq. Yori bati qa dego brantaiq.’  
\v 21 Niŋgi degsib pailyoqniy. Di kiyaqa? Bati deqa tamo uŋgasari naŋgi gulbe tulaŋ kobaquja oqab. Gulbe deqaji nami brantosaioqnej. Qotei na mandam atej bati deqa gulbe deqaji brantosai dena bosi bosiq agi bini unum. Bunuqna laŋa ambleq di dego brantqasai. Agi bati qujai deqa brantqas.  
\v 22 Gulbe di aqa bati Qotei na truqutqas. A na truqutqasai di tamo uŋgasari kalil naŋgi padalekritqab. Aqa segi tamo uŋgasari nami giltnjrej qaji naŋgi padalaib deqa a na gulbe di aqa bati truqutqas.   
\p
\v 23 “Bati deqa tamo qudei na merŋgwab, ‘Niŋgi uniy. Kristus bqo agiende’ o ‘Kristus bqo agide.’ Degsib merŋgibqa niŋgi naŋgo anjam quetnjraib.  
\v 24 Tamo qudei naŋgi bosib gisaŋosib marqab, ‘E Kristus.’ Qudei marqab, ‘E Qotei aqa medabu o qaji tamo bole.’ Degsib maroqnsib maŋwa kokba babtoqnqab. Naŋgo maŋwa dena naŋgi na tamo uŋgasari kalil areqalo niñaqyetnjroqnqab. Osib Qotei aqa segi tamo uŋgasari nami giltnjrej qaji naŋgi dego areqalo niñaqyetnjrqajqa wauoqnqab.   
\p
\v 25 “Niŋgi quiy. Kumbra kalil di brantosaisonaqa e namoqna merŋgonum.  
\v 26 Deqa tamo qudei na niŋgi endegsib merŋgwab, ‘Niŋgi uniy. Kristus bqo agi wadau sawaq di unu.’ Degsib merŋgibqa niŋgi naŋgo anjam di dauryosib wadau sawaq gilaib. Tamo qudei na niŋgi merŋgwab, ‘Kristus bqo agi talq di unu.’ Degsib merŋgibqa niŋgi naŋgo anjam quetnjraib.  
\v 27 Niŋgi qalie, kola minjaleqnaqa laŋ kalil suwaŋeqnu. Dego kere e Tamo Aŋgro laŋ qureq na boqnitqa tamo uŋgasari kalil naŋgi e nubqab.   
\p
\v 28 “Tamo naŋgo jejamu qusaeqnu qaji sawa dia qal naŋgi koroqab.”   
\s1 Tamo Aŋgro a siŋgila ti riaŋ ti bqas  
\p
\v 29 Osiqa Yesus a olo marej, “Gulbe kalil di naŋgo bati koboamqa seŋ ambruqas. Bai dego suwaŋqasai. Bongar naŋgi laŋ goge na ululoŋosib mandamq aiyeleŋqab. Laŋ goge dia iŋgi iŋgi kalil reŋgiŋyeleŋqab.  
\v 30 Bati deqa e Tamo Aŋgro bqai. Ijo toqor a laŋ goge dia brantimqa tamo uŋgasari sawa sawa kalilq di unub qaji naŋgi e qa akamugetqab. E siŋgila ti riaŋ ti laŋbiq na boqnit tamo uŋgasari kalil naŋgi e nubqab.  
\v 31 Yimqa e siŋgila na gul anjamosiy ijo laŋ aŋgro naŋgi qariŋnjritqa naŋgi sawa sawa kalil keretosib Qotei aqa segi tamo uŋgasari nami giltnjrej qaji naŋgi laŋ utru utruq na koroinjrqab.”   
\s1 Niŋgi qura qa yawo anjam dena poiŋgem  
\p
\v 32 Osiqa Yesus a olo marej, “E na qura qa yawo anjam niŋgi merŋgitqa dena poiŋgwas. Qura baŋga qalsim olo ñalguyoqnimqa niŋgi unsib qalieqab, ‘Seŋ aqa bati jojomqo.’  
\v 33 Dego kere kumbra kalil e ubtosim merŋgonum qaji endi brantimqa niŋgi unsib endegsib qalieoiy, ‘Bole, Kristus bqajqa bati jojomqo. A siraŋmeq di tigelejunu.’  
\v 34 E bole merŋgwai. Tamo uŋgasari bini bati endeqa unub qaji naŋgi kalil moreŋosaisoqnibqa kumbra kalil endi branteleŋqas.  
\v 35 Laŋ ti mandam ti koboqab. Ariya ijo anjam koboqa keresai.”   
\s1 Yesus bqajqa bati di tamo bei a qaliesai  
\p
\v 36 Osiqa Yesus a olo marej, “Ijo bqajqa bati tamo qujai bei a qaliesai. Laŋ aŋgro naŋgi qaliesai. E Qotei aqa Ŋiri e segi dego qaliesai. Ijo Abu a segi qalie.  
\v 37 Noa aqa bati qa tamo uŋgasari naŋgi kumbra yoqneb dego kere e Tamo Aŋgro bqajqa bati qa tamo uŋgasari naŋgi kumbra degyoqnqab.  
\v 38 Agi Noa aqa bati qa mandam ya maqosaisonaqa tamo uŋgasari naŋgi iŋgi ti ya ti uyoqnsib uŋa baŋ ojeleŋoqnsib sonabqa Noa a qobuŋ miligiq gilej.  
\v 39 Mandam ya maqosim naŋgi padaltnjrqas naŋgi deqa qaliesai. Naŋgi laŋa nanari soqneb. Sonabqa gulbe di naŋgoq di brantej. Dego kere e Tamo Aŋgro bqajqa bati qa tamo uŋgasari naŋgi nanari degsib sqab.  
\v 40 Tamo aiyel wau qujaiq di iŋgi yagoqnibqa Qotei na bei laŋ qureq osi oqsimqa bei uratim sqas.  
\v 41 Uŋa aiyel tal qujaiq di saplaŋ gereiyoqnibqa Qotei na bei laŋ qureq osi oqsimqa bei uratim sqas.  
\v 42 Deqa niŋgi geregere ŋam atiy. E nuŋgo Tamo Koba. E bati gembu bqai di niŋgi qaliesai.  
\v 43 Niŋgi are qaliy. Bati gembu bajiŋ tamo a bosim tal paratqas di tal lanja a qalieqasai. A nami qalieosiq sonaq qamu bajiŋ tamo bosiq tal paratqa yonaq unsiq wiyej qamu.  
\v 44 Dego kere e Tamo Aŋgro bqajqa bati niŋgi qaliesai. E bosiy niŋgi pruqtŋgaim deqa niŋgi geregere ŋam atoqnsib e qa tariŋoqnsib soqniy.”   
\s1 Tamo yai a kaŋgal tamo bole?  
\p
\v 45 Osiqa Yesus a olo marej, “Kaŋgal tamo yai a areqalo bole ti sosiqa gaigai wau bole yeqnu? Kaŋgal tamo di tal lanja na endegsi minjqas, ‘Ni na ijo kaŋgal tamo kalil naŋgi geregere taqatnjroqnsimqa naŋgo iŋgi uyqajqa batioqnimqa iŋgi anainjroqnsim soqne.’  
\v 46 Degsi minjsimqa sawa beiq gilsim di sqas. Olo puluosim wau kalil a na aqa kaŋgal tamo yej qaji di kalil keretosim soqnimqa a bosim unimqa kaŋgal tamo di a tulaŋ areboleboleiyqas.  
\v 47 Deqa e bole merŋgwai. Kaŋgal tamo di a wau boledamu yej deqa tal lanja na aqa iŋgi iŋgi kalil osim aqa baŋq di atim a na taqatetoqnqas.  
\v 48 Ariya kaŋgal tamo di a tamo uge sqas di a endegsi are qalqas, ‘Ijo tamo koba a urur bqasai.’  
\v 49 Degsi are qalsimqa a na kaŋgal tamo qudei a ombla wauo qaji naŋgi laŋa laŋa kumbaiŋnjroqnqas. Osim wain uyo tamo qudei naŋgi joqsim koba na iŋgi ti wain ti uyoqnsib nanarioqnqab.  
\v 50 Aqa tamo koba bqajqa bati a qaliesai deqa a kumbra degsim yoqnimqa aqa tamo koba brantoqujatosim unimqa a tulaŋ prugugetqas.  
\v 51 Deqa aqa tamo koba a na qalougetosim gisaŋ tamo naŋgo so sawaq waiyim aiqas. Sawa dia tamo naŋgi tulaŋ akamkobaoqnsib pailoqnsib naŋgo jaqatiŋ qa qalagei anjam atoqnqas.”   
\c 25  
\s1 Duŋgeŋge 10 naŋgo yawo anjam  
\p
\v 1 Osiqa Yesus a olo marej, “Qotei laŋ qureq di unu qaji a na aqa segi tamo uŋgasari naŋgi taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqas. Kumbra di duŋgeŋge 10 naŋgo kumbra sigitejunu. E deqa niŋgi saiŋgwai. Tamo bei a uŋa baŋ ojej. A uŋa baŋ ojqa sawaq gilqa laqnaqa duŋgeŋge 10 naŋgi a ombla gilqa marsib naŋgo segi segi lam osib walwelosib aisib gamq di a qa tariŋoqneb.  
\v 2 Duŋgeŋge 5 naŋgi nanari. Duŋgeŋge 5 naŋgi powo ti.  
\v 3 Duŋgeŋge nanari naŋgo lam miligiq di ya kiñala segi soqnej. Naŋgi lam ya bei o ti aiyosai.  
\v 4 Duŋgeŋge powo ti naŋgi naŋgo lam osibqa lam ya jaliŋaq di qamsib o ti aiyeb.  
\v 5 Ariya tamo a uŋa baŋ ojqa sawaq urur gilosai. A sokobaiyej. Deqa duŋgeŋge 10 naŋgi gamq di a qa tariŋosib sonabqa urŋamnjrnaqa ŋereŋeb.   
\p
\v 6 “Ŋereŋesonabqa qolo jige tamo qudei naŋgi maosib mareb, ‘Tamo uŋa baŋ ojqo qaji agi gileqnu. Deqa niŋgi tigelosib walwelosib gamq di a turoiy.’  
\v 7 Onaqa duŋgeŋge 10 naŋgi tigelosib naŋgo lam gereiyeb.  
\v 8 Gereiyoqnsibqa duŋgeŋge nanari naŋgi na duŋgeŋge powo ti naŋgi minjreb, ‘Niŋgi lam ya kiñala egiy. Gago lam ya saiqo deqa mosoqa laqnu.’  
\v 9 Onaqa duŋgeŋge powo ti naŋgi na kamba minjreb, ‘Lam ya endi gago segi qa kere. Iga niŋgi qa ti keresai. Deqa niŋgi olo sumsib nuŋgo segi lam ya awaiyiy.’  
\v 10 Onaqa duŋgeŋge nanari 5 naŋgi tigelosib lam ya awaiyqajqa sumeqnabqa tamo di a uŋa baŋ ojqa sawaq giloqnej. Gileqnaqa duŋgeŋge powo ti naŋgi nami naŋgo lam gereiyosib soqneb deqa naŋgi na tamo di dauryosib uŋa baŋ ojqa sawaq gileb. Gilsib tal miligiq gilekritosib siraŋ kabuteb.   
\p
\v 11 “Sokiñalayonaq duŋgeŋge nanari naŋgi tal meq di brantosib maosib tamo di minjeb, ‘O Tamo Koba, iga bonum. Ni na siraŋme waqtetgime.’  
\v 12 Onaqa a na kamba minjrej, ‘E bole merŋgwai. E niŋgi qaliesai.’”   
\p
\v 13 Osiqa Yesus a olo marej, “Dego kere niŋgi geregere ŋam atsib soqniy. Di kiyaqa? Ijo bqajqa bati niŋgi qaliesai deqa.”   
\s1 Silali taqatqajqa yawo anjam  
\p
\v 14 Osiqa Yesus a olo marej, “Qotei na aqa segi tamo uŋgasari naŋgi taqatnjrsim naŋgo Mandor Koba sqas. Kumbra di tamo bei a sawa isaq gilsiq di soqnej dego kere. A gilqa osiqa aqa kaŋgal tamo naŋgi koroinjrsiqa naŋgi na aqa silali taqatqa minjrsiq naŋgo baŋq di uratetnjrej.  
\v 15 A na aqa kaŋgal tamo naŋgo segi segi siŋgila pegiyetnjrsiqa naŋgi wau yqajqa kere dego silali pupoiyosiqa enjrej. Bei 5,000 kina yej. Bei 2,000 kina yej. Bei 1,000 kina yej. Osiqa a sawa isaq gilsiq di soqnej.  
\v 16 Sonaqa kaŋgal tamo 5,000 kina ej qaji a silali dena wauosiqa olo 5,000 kina bei ej.  
\v 17 Kaŋgal tamo 2,000 kina ej qaji a dego silali dena wauosiqa olo 2,000 kina bei ej.  
\v 18 Ariya kaŋgal tamo 1,000 kina ej qaji a silali dena wauosai. A silali di osi gilsiqa mandamq di sub bogsiqa sub miligiq di ulitonaq soqnej.   
\p
\v 19 “Bati olekoba yala koboonaqa tamo koba a olo puluosi bosiqa aqa kaŋgal tamo naŋgi wauqa silali enjrej qaji di metnjrej. Metnjrnaqa naŋgi aqa areq bonabqa a na minjrej, ‘E nami silali eŋgem qaji dena niŋgi waueb olo silali di osorbiy.’  
\v 20 Onaqa kaŋgal tamo 5,000 kina ej qaji a na 5,000 kina bei osi bosiqa aqa tamo koba minjej, ‘O Tamo Koba, ni unime. Ino 5,000 kina nami ebem qaji dena e wauonamqa olo 5,000 kina bei brantej agiende.’  
\v 21 Onaqa aqa tamo koba a na minjej, ‘Ni kaŋgal tamo bolequja. Ni wau kiñala geregere taqatonum deqa e wau gargekoba olo ino baŋq di uratitqa ni na taqatoqnqam. Deqa ni bosim e ombla areboleboleigim sqom.’   
\p
\v 22 “Onaqa kaŋgal tamo 2,000 kina ej qaji a bosiqa aqa tamo koba minjej, ‘O Tamo Koba, ni unime. Ino 2,000 kina ebem qaji dena e wauonamqa olo 2,000 kina bei brantej agiende.’  
\v 23 Onaqa aqa tamo koba a na minjej, ‘Ni dego kaŋgal tamo bolequja. Ni wau kiñala geregere taqatonum deqa e wau gargekoba olo ino baŋq di uratitqa ni na taqatoqnqam. Deqa ni bosim e ombla areboleboleigim sqom.’   
\p
\v 24 “Onaqa kaŋgal tamo 1,000 kina ej qaji a bosiqa aqa tamo koba minjej, ‘O Tamo Koba, ni que. E nami qalieem, ni tamo ŋiriŋ ani. Tamo qudei naŋgi iŋgi yageqnab melieqnaqa ni segi na otorosim uyeqnum. Tamo qudei naŋgi saga yago breiyeqnab boleeqnaq ni segi na koroiyoqnsim uyeqnum.  
\v 25 Deqa e ni qa ulaosim ino 1,000 kina ebem qaji di osi gilsimqa mandamq di sub bogsim sub miligiq di ulitonam soqnej agiende.’   
\p
\v 26 “Onaqa aqa tamo koba a na minjej, ‘Ni kaŋgal tamo uge. Ni lola ani. Ni nami qalieem, tamo qudei naŋgi iŋgi yageqnab melieqnaqa e segi na otorosim uyeqnum. Tamo qudei naŋgi saga yago breiyeqnab boleeqnaq e segi na koroiyoqnsim uyeqnum. Ni nami e qa degsim qalieem.  
\v 27 Deqa ni kiyaqa ijo silali di osi gilsim silali talq atosai? Ni di atem qamu e bosimqa silali talq dena ijo silali aqa oto kobaqo qamu turtosim onum qamu.’  
\v 28 Degsi minjsiqa aqa kaŋgal tamo qudei naŋgi minjrej, ‘Niŋgi 1,000 kina di yaiyosibqa kaŋgal tamo nami wauosiqa 10,000 kina ejunu qaji di olo yiy.  
\v 29 Niŋgi degyiy. Di kiyaqa? Tamo a wau geregere taqatoqnqas di Qotei na olo wau yimqa a wau gargekoba taqatoqnqas. Ariya tamo a wau geregere taqatqasai di wau kiñala a na taqatejunu qaji di a olo bunu taqatqasai. Qotei na a kobotimqa a laŋa sqas.  
\v 30 Deqa niŋgi na kaŋgal tamo uge di qalaq di waiyibqa sawa ambruq di soqnem. Sawa dia naŋgi akamkobaoqnsib pailoqnsib naŋgo jaqatiŋ qa qalagei anjam atoqnqas.’”   
\s1 Mondoŋ Tamo Aŋgro a bosim tamo uŋgasari kalil naŋgi peginjrqas  
\p
\v 31 Osiqa Yesus a olo marej, “Mondoŋ e Tamo Aŋgro ñam kobaquja oqai. Osiy laŋ aŋgro kalil naŋgi joqsiy mandamq aisiy ijo segi awo jaram kobaq di awesqai.  
\v 32-33 Awesoqnit sawa bei bei qaji kalil naŋgi bosib ijo ulatamuq di koroabqa e na naŋgi peginjrqai. E na naŋgi qudei ijo baŋ woq di ateleŋosiy olo naŋgi qudei ijo baŋ qonaŋq di ateleŋqai. Wagme taqato tamo naŋgi na kaja ti meme ti naŋgi peginjreqnub dego kere.  
\v 34 Osiy tamo uŋgasari ijo baŋ woq di unub qaji naŋgi endegsi minjrqai, ‘Ijo Abu a niŋgi qa tulaŋ areboleboleiyeqnu. Nami a mandam atej bati deqa a nuŋgo Mandor Koba sosim niŋgi taqatŋgwajqa gam gereiyetŋgej. Deqa niŋgi ijoq babqa ijo Abu na niŋgi taqatŋgwas.  
\v 35 Di kiyaqa? E mambonaqa niŋgi na e iŋgi anaibeb. E ya qarbonaqa niŋgi na e ya anaibeb. E yauŋ tamo sonamqa niŋgi na e osib nuŋgo talq di gereibeb.  
\v 36 E gara saiqoji sonamqa niŋgi na gara tigetbeb. E maibonaqa niŋgi na e taqatbeb. E tonto talq di sonamqa niŋgi na bosib e gereibeb.’   
\p
\v 37 “E na tamo uŋgasari ijo baŋ woq di unub qaji naŋgi degsi minjritqa naŋgi e kamba nenembqab, ‘O Tamo Koba, bati gembu ni mammonaqa iga na iŋgi anaimem? Bati gembu ni ya qarmonaqa iga na ya anaimem?  
\v 38 Bati gembu ni yauŋ tamo sonamqa iga ni osim gago talq di gereimem? Bati gembu ni gara saiqoji sonamqa iga na gara tigetmem?  
\v 39 Bati gembu ni maimonaqa iga na taqatmem? Bati gembu ni tonto talq di sonamqa iga bosim ni gereimem?’   
\p
\v 40 “Naŋgi e degsib nenembibqa e na kamba minjrqai, ‘E bole merŋgwai. Niŋgi na ijo was ñam saiqoji unub qaji naŋgi geregereinjroqneb di agi niŋgi e dego gereiboqneb.’   
\p
\v 41 “Ariya e na tamo uŋgasari ijo baŋ qonaŋq di unub qaji naŋgi endegsi minjrqai, ‘Niŋgi tamo uŋgasari tulaŋ ugedamu. Deqa niŋgi jaraiyiy. Jaraiyosib aisib ŋamyuwo gaigai yuejunu qaji dia soqniy. Satan aqa laŋ aŋgro naŋgi ti dia sqab. Qotei a nami ŋamyuwo di naŋgi gereiyetnjrej.  
\v 42 Deqa niŋgi ŋamyuwo deq aiyiy. Di kiyaqa? E mambonaqa niŋgi na e iŋgi anaibosai. E ya qarbonaqa niŋgi na e ya anaibosai.  
\v 43 E yauŋ tamo sonamqa niŋgi na e osib nuŋgo talq di gereibosai. E gara saiqoji sonamqa niŋgi na gara tigetbosai. E maibonaqa niŋgi na e taqatbosai. E tonto talq di sonamqa niŋgi na bosib e gereibosai.’   
\p
\v 44 “E na tamo uŋgasari ijo baŋ qonaŋq di unub qaji naŋgi degsi minjritqa naŋgi e kamba nenembqab, ‘O Tamo Koba, bati gembu ni mammej? Bati gembu ni ya qarmej? Bati gembu ni yauŋ tamo soqnem? Bati gembu ni gara saiqoji soqnem? Bati gembu ni maimej? Bati gembu ni tonto talq di soqnem? O Tamo Koba, bati gembu ni degsi sonamqa iga ni numsim gereimosai?’   
\p
\v 45 “Naŋgi e degsib nenembibqa e na kamba minjrqai, ‘E bole merŋgwai. Niŋgi na ijo was ñam saiqoji unub qaji naŋgi gereinjrosaioqneb di agi niŋgi e dego gereibosaioqneb.’  
\v 46 E na naŋgi degsi minjrsiyqa naŋgo awai uge enjrsiy breinjrit ŋamyuwoq aiqab. Dia naŋgi bati gaigai jaqatiŋ oqnsib sqab. Ariya tamo uŋgasari kumbra bole yeqnub qaji naŋgi ŋambile gaigai sqab.”   
\c 26  
\s1 Juda tamo kokba naŋgi Yesus qalib moiqajqa gam ŋamoqneb  
\p
\v 1 Yesus a anjam kalil di marsiq koboonaqa a na aqa aŋgro naŋgi endegsi minjrej,  
\v 2 “Niŋgi qalie, yori bati koba jojomqo. Bati aiyel unu. Yori bati di brantimqa Juda tamo kokba naŋgi na e Tamo Aŋgro ojsib jeu tamo naŋgo baŋq di atqab. Atibqa naŋgi na e ŋamburbasq di lubib moiqai.” Yesus na aqa aŋgro naŋgi degsi minjrej. Yori bati di Qotei a nami Israel naŋgi Isip sawaq di padalqa laqnabqa aqaryainjrej deqa olo are qalqajqa bati.   
\p
\v 3 Yori bati di jojomej deqa atra tamo kokba ti Israel naŋgo gate naŋgi ti gilsib atra tamo gate aqa ñam Kaiafas aqa talq di koroeb.  
\v 4 Koroosib endegsib nenemoqneb, “Iga kiyersim Yesus lumu na ojsim qalsim moiyotqom?”  
\v 5 Osib mareb, “Iga yori bati qa Yesus ojqasai. Ojqom di tamo uŋgasari naŋgi iga nugsib ŋiriŋosib qoto tigelto uge.”   
\s1 Uŋa bei a goreŋ quleq ti osiq Yesus aqa gateq di bilentej  
\p
\v 6 Onaqa Yesus a Betani qureq gilsiqa tamo bei nami yu na aqa jejamu ugeeleŋej qaji aqa ñam Saimon aqa talq di soqnej.  
\v 7 Sosiqa iŋgi uyeqnaqa uŋa bei a goreŋ quleq ti tulaŋ boledamu silali kobaquja na awaiyej qaji di jaliŋaq jigsiqa osi bosiqa Yesus aqa gateq di bilentej.  
\v 8 Onaqa Yesus aqa aŋgro naŋgi uŋa di aqa kumbra unsibqa ŋiriŋosib segi segi maroqneb, “Uŋa di a kiyaqa goreŋ di laŋa ñaŋguiyqo?  
\v 9 A goreŋ di osiq tamo qudei enjrqo qamu silali kobaquja yonub qamu gilsiq tamo iŋgi iŋgi saiqoji naŋgi jeisi enjrqo qamu di kere.”   
\p
\v 10 Onaqa Yesus a naŋgo areqalo di qalieosiqa minjrej, “Niŋgi kiyaqa uŋa di gulbe yeqnub? A kumbra bole ebqo.  
\v 11 Tamo iŋgi iŋgi saiqoji naŋgi bati gaigai niŋgi ti sqab. Ariya e bati gaigai niŋgi ti sqasai.  
\v 12 E moiqai. Moiyitqa e subq atqab. Uŋa di a e qa are qalsiqa ijo jejamuq di goreŋ bilentosiq dena ijo jejamu subq atqajqa gereiyetbqo.  
\v 13 E bole merŋgwai. Bunuqna ijo wau tamo naŋgi sawa sawa kalilq di ijo anjam bole mare mare laqnsibqa uŋa endena kumbra ebqo qaji deqa are qaloqnsib a qa saoqnqab.”   
\s1 Judas a Yesus osim atra tamo kokba naŋgo baŋq di atqas  
\p
\v 14 Onaqa Judas Iskariot a tigelosiqa atra tamo kokba naŋgoq gilej. Judas a Yesus aqa aŋgro 12 naŋgi deqaji bei.  
\v 15 A naŋgoq gilsiqa minjrej, “Niŋgi na awai kiye ebibqa e Yesus osiy nuŋgo baŋq di atqai?” Onaqa naŋgi na meniŋ silali 30 yeb.  
\v 16 Yonab a gilsiqa a Yesus osim naŋgo baŋq di atqajqa gam ŋamoqnej.   
\s1 Yesus aqa aŋgro naŋgi ti yori bati aqa iŋgi uyeb  
\p
\v 17 Ariya Bem Tiyosai Qaji Uyqajqa Bati brantonaqa Yesus aqa aŋgro naŋgi aqa areq bosib minjeb, “O Tamo Koba, ni iga merge. Iga aisim tal qabia yori bati aqa iŋgi iŋgi gereiyetmonamqa ni iŋgi uyqam?”  
\v 18 Onaqa Yesus na kamba minjrej, “Niŋgi aisib qure ambleq di tamo bei itqab. Itosib minjiy, ‘Qalie Tamo a marqo, “Ijo bati jojomqo. Deqa e ijo aŋgro naŋgi koba na ino talq di awoosim yori bati aqa iŋgi uyqom.” ’”  
\v 19 Onaqa Yesus aqa aŋgro naŋgi qure miligiq aisib anjam kalil Yesus na minjrej qaji degsib brantonab dauryosib iŋgi iŋgi kalil gereiyeleŋeb.   
\p
\v 20-21 Onaqa bilaqtonaqa Yesus aqa aŋgro 12 naŋgi ti koba na aisib tal gogetosib awoosib iŋgi uyoqnsibqa Yesus na naŋgi endegsi minjrej, “E bole merŋgwai. Niŋgi ijo aŋgro 12. Nuŋgo ambleq dena aŋgro bei a tigelosim e osim tamo qudei naŋgo baŋq di atqas.”  
\v 22 Degsi minjrnaq qusibqa are tulaŋ gulbeinjrnaqa segi segi Yesus nenemyoqneb, “O Tamo Koba, ni e qa kiyo maronum?”  
\v 23 Onaqa minjrej, “Aŋgro aqo ombla endego tabir qujaiq di bem quiq di tuqteqnum qaji a na e osim tamo qudei naŋgo baŋq di atqas.  
\v 24 Niŋgi quiy. E Tamo Aŋgro moiqai. Nami Qotei aqa anjam degsib e qa neŋgreŋyeb. Deqa uŋgum. E anjam di dauryosiy moiqai. Ariya aŋgro e osim tamo qudei naŋgo baŋq di atqas qaji a tulaŋ padalougetqas. A nami ŋambabosai qamu di kere.”  
\v 25 Onaqa Judas agi Yesus osim jeu tamo naŋgo baŋq di atqas qaji a na Yesus nenemyej, “O Tamo Koba, ni e qa kiyo ubtosim maronum?” Onaqa Yesus na kamba minjej, “Od. Anjam agi ni na maronum.”   
\s1 Yesus na aqa aŋgro naŋgi bem ti wain ti anainjrej  
\p
\v 26 Osiqa Yesus aqa aŋgro naŋgi koba na iŋgi uyoqnsibqa Yesus a Qotei pailyosiqa bem bei osiq giŋgeŋyosiqa aqa aŋgro naŋgi enjrsiqa endegsi minjrej, “Endi ijo jejamu. Osib uyiy.”  
\v 27 Osiqa wain osiqa gambaŋq di bilentosiqa Qotei pailyosiqa aqa aŋgro naŋgi enjrsiqa minjrej, “Niŋgi kalil wain endi uyiy.  
\v 28 Endi ijo leŋ. Tamo uŋgasari gargekoba naŋgo une kobotetnjrqajqa deqa ijo leŋ aiqas. Aisim Qotei aqa anjam bunuj nami gereiyej qaji di siŋgilatqas.  
\v 29 E niŋgi merŋgwai. E wain endi olo uyqasai. Degsi gilsiy mondoŋ diŋo batiamqa ijo Abu a nuŋgo Mandor Koba soqnimqa e niŋgi koba na awoosiy olo wain bunuj uyqai.”   
\p
\v 30 Yesus na aqa aŋgro naŋgi degsi minjrsiqa naŋgi koba na louosib koboonaqa qure uratosib Oliv manaq oqeb.   
\s1 Yesus na aqa aŋgro naŋgi minjrej, “Niŋgi kalil e uratbosib jaraiqab”  
\p
\v 31 Yesus aqa aŋgro naŋgi ti manaq oqoqnsibqa Yesus na minjrej, “Qolo qujai endeqa niŋgi kalil ijo ñam ulontosib e uratbosib jaraiqab. Nuŋgo kumbra deqa Qotei aqa anjam bei nami endegsib neŋgreŋyeb, ‘E na kaja naŋgo mandor qalitqa kaja naŋgi segi segi jaraiqab.’ Qotei aqa anjam nami degsib neŋgreŋyeb.  
\v 32 Ariya bati qalub koboamqa e olo subq na tigelosiy niŋgi qa namoosiy Galili sawaq gilitqa niŋgi bunuqna e daurbosib dia e itbqab.”  
\v 33 Onaqa Pita na minjej, “Aŋgro kalil naŋgi ino ñam ulontosib jaraiqab e segi ino ñam ulontqasai.”  
\v 34 Onaqa Yesus na kamba minjej, “E bole mermqai. Qolo qujai endeqa ni ijo ñam ulitqam. Tuwe anjamosaisoqnimqa ni gisaŋoqalubtosim marqam, ‘E Yesus qaliesai.’”  
\v 35 Onaqa Pita a tulaŋ saidosiq minjej, “Sai. E ni ombla moiqa marimqa, uŋgum, e ino ñam ulitqasai bole sai.” Onaqa Yesus aqa aŋgro kalil naŋgi anjam qujai di minjoqneb.   
\s1 Yesus a Getsemani nañu aguq di aqa Abu pailyej  
\p
\v 36 Yesus aqa aŋgro naŋgi koba na walwelosib nañu agu beiq di branteb. Nañu agu di aqa ñam Getsemani. Di brantosib Yesus na aqa aŋgro naŋgi minjrej, “Niŋgi endi awesoqniy. E kiñala sasalosiy ijo Abu pailyosiy bqai.”  
\v 37 Degsi minjrsiqa aqa aŋgro qalub agi Sebedi aqa ŋiri aiyel naŋgi Pita koba na joqsiqa pailyqajqa sasalej. Sasalosiqa pailyoqnsiqa a are tulaŋ gulbekobaiyej.  
\v 38 Osiqa aqa aŋgro qalub naŋgi minjrej, “E are tulaŋ gulbekobaibqo. Gulbe dena e moiyepratonum. Deqa niŋgi e ombla endi sosimqa ŋam atoqniy.”  
\v 39 Degsi minjrsiqa olo kiñala sasalosiqa mandamq di ŋam quosiqa Qotei pailyosiq minjej, “O ijo Abu, gam bei soqnimqa ni na marimqa gulbe endi ijoq baiq. Gulbe endi ya uge uyo bul. Uŋgum, ni ijo areqalo dauryaim. Ni ino segi areqalo dauryosim ye.”   
\p
\v 40 Yesus a degsi Qotei pailyosiq olo tigelosiqa aqa aŋgro naŋgo areq aisiq ŋam atej di naŋgi are gulbe na ŋereŋesonab unjrej. Deqa Yesus na Pita minjej, “Niŋgi e ombla na ŋam sokiñalayqa keresai e?  
\v 41 Niŋgi ŋereŋaib. Niŋgi ŋam sosib pailyoqniy. Yim gulbe bei nuŋgoq bqas di gulbe dena niŋgi uneq waiŋgwasai. Bole, nuŋgo are miligiq di niŋgi e daurbqajqa are unu. Ariya niŋgi segi gulbe di oqajqa siŋgila saiqoji.”   
\p
\v 42 Osiqa Yesus a olo puluosi sasalosiq endegsi pailyej, “O ijo Abu, gam bei saiamqa, uŋgum, ni ino segi areqalo dauryosim marimqa e gulbe endi oqai.”  
\v 43 Degsi pailyosiq bosiqa aqa aŋgro qalub naŋgi urŋamnjrnaqa ŋereŋesonab unjrej.  
\v 44 Unjrsiqa olo naŋgi uratnjrsiq puluosi gilsiq a nami pailyej qaji degsi olo pailyej.   
\p
\v 45 Osiqa a olo aqa aŋgro naŋgo areq aisiq minjrej, “Niŋgi aqaratosib geregere ŋereŋejunub e? Uŋgum. Bati koboqo. Niŋgi uniy. E Tamo Aŋgro osib une tamo naŋgo baŋq di atqajqa bati bqo.  
\v 46 Niŋgi tigelab gilqom. Tamo e osim naŋgo baŋq di atqajqa agi brantqo.”   
\s1 Judas a Yesus osiq jeu tamo naŋgo baŋq di atej  
\p
\v 47 Onaqa Yesus aqa aŋgro 12 naŋgi deqaji bei agi Judas a na tamo gargekoba naŋgi sebru ti torom ti eleŋonab joqsiqa Yesus aqa areq di branteb. Israel naŋgo gate naŋgi ti atra tamo kokba ti naŋgi na naŋgi qariŋnjrnab Yesus ojqa beb.  
\v 48 Judas a nami naŋgi ti qairosib anjam gereiyosib a na endegsi minjrej, “E tamo kundoqyqai agide. A ojsib osib giliy.”  
\v 49 Onaqa Judas a Yesus aqa areq bosiq minjej, “O Tamo Koba, qolo bole.” Degsi minjsiq kundoqyej.  
\v 50 Kundoqyonaqa Yesus na minjej, “O was, ni kumbra kiye e ebqa bonum ni degye.” Degsi minjnaqa tamo naŋgi di brantosib baŋ waiyosib Yesus ojeb.\fig |alt="Judas' kiss" src="cn01812B.tif" size="span" loc="Mat 26:50" copy="Cook" ref="Matyu 26:50" \fig*   
\p
\v 51 Onaqa Yesus aqa aŋgro bei na aqa sebru osiqa atra tamo gate aqa kaŋgal tamo gateq di qalqajqa sebru waiyej grotosiqa dabkala segi gentetej.  
\v 52 Onaqa Yesus na aqa aŋgro di minjej, “Ino sebru olo ate. Tamo kalil sebru na qotqab qaji naŋgi sebru na moreŋqab.  
\v 53 Ni que. E ijo Abu minjqai di a na laŋ aŋgro 72,000 naŋgi qariŋnjrimqa bosib e aqaryaibqab. Ni di qaliesai kiyo?  
\v 54 Ariya e ijo Abu degsi minjqasai. Minjqai di aqa anjam neŋgreŋq di unu qaji di aqa damu brantqasai. Agi nami endegsib neŋgreŋyeb, ‘Kristus a moiqas.’”   
\p
\v 55 Osiqa bati deqa Yesus na tamo naŋgi di minjrej, “E leŋ ojo tamo unum deqa kiyo niŋgi sebru ti torom ti eleŋosib e ojqa bonub e? E bati gaigai atra tal miligiq di sosimqa Qotei aqa anjam plaltoqnem. Bati deqa niŋgi yala baŋ waiyosib e ojosai.  
\v 56 Niŋgi kumbra degyeb deqa Qotei aqa medabu o tamo naŋgo anjam neŋgreŋq di unu qaji di aqa damu agi brantej.” Yesus a naŋgi degsi minjrnaqa aqa aŋgro kalil naŋgi a uratosib jaraiyeb.   
\s1 Juda tamo kokba naŋgi Yesus aqa jejamuq di  //  une qametqa marsib koroeb  
\p
\v 57 Onaqa tamo Yesus ojeb qaji naŋgi na a osib atra tamo gate aqa ñam Kaiafas aqa talq osi gileb. Dia Juda gate naŋgi ti dal anjam qalie tamo naŋgi ti kalil koroesoqneb. Koroesonabqa tamo naŋgi na Yesus osi gilsib naŋgo ulatamuq di tigelteb.  
\v 58 Naŋgi Yesus osi gileqnabqa Pita a kiñala isa isaq na Yesus dauryosiq uli uliosiq gilsiq torei atra tamo gate aqa tal meq di brantej. Brantosiqa naŋgi Yesus kiyeryib unqajqa deqa are qalsiq qaja tamo qudei naŋgo ambleq di awesoqnej.   
\p
\v 59 Onaqa atra tamo kokba ti Juda gate naŋgi ti kalil koroesosibqa naŋgi gisaŋ anjam na Yesus aqa jejamuq di une qametqa are qalsib anjam ŋamoqneb. Di kiyaqa? Anjam dena naŋgi Yesus qalib moiqajqa deqa.  
\v 60 Anjam ŋamonab ŋamonab ugeinjrej. Deqa naŋgi tamo gargekoba metnjreqnab boqnsib gisaŋ anjam Yesus aqa jejamuq di qameleŋoqneb. Naŋgo ambleq dena tamo aiyel tigelosib Yesus aqa jejamu laŋa gisaŋyosib mareb,  
\v 61 “Tamo endi a endegsi marnaq iga quem, ‘E Qotei aqa atra tal koba endi koŋgrontosiyqa bati qalub qa olo tigeltqai.’”   
\p
\v 62 Onaqa atra tamo gate a naŋgo anjam di qusiqa a tigelosiqa Yesus aqa areq bosiq nenemyej, “Tamo naŋgi endi une gargekoba ino jejamuq di qameqnub. Di ni kamba anjam bei marqasai e?”  
\v 63 Onaqa Yesus a torei mequmej. A anjam bei yala marosai. Deqa atra tamo gate na olo nenemyej, “Qotei ŋambile gaigai unu qaji aqa ñam na e ni nenemmqai, ni Kristus e? Ni Qotei aqa Ŋiri e? Ni e merbe.”   
\p
\v 64 Onaqa Yesus na minjej, “Od. Anjam ni maronum di kere. Ni que. E Tamo Aŋgro. Bunuqna e laŋ qureq oqsiy Qotei siŋgila koba ti unu qaji aqa baŋ woq di awesosiy olo laŋbiq na boqnit niŋgi e nubqab.”  
\v 65 Onaqa atra tamo gate a Yesus aqa anjam di qusiqa a tulaŋ minjiŋ oqetonaqa aqa segi gara jugo bumbraŋyosiqa marej, “Aqa une agi a segi babtqo iga quonum. Deqa iga kiyaqa tamo bei olo metonam bosim aqa une marqas? Aqa misiliŋ anjam niŋgi quonub.  
\v 66 Deqa niŋgi kiyersib marqab?” Onaqa naŋgi kalil mareb, “A bole une ti. Deqa qalib moiyem.”   
\p
\v 67-68 Naŋgi kalil degsib marnabqa naŋgo ambleq dena tamo qudei naŋgi tigelosib Yesus aqa ulatamuq di miselyoqnsib baŋ na qaloqneb. Osib aqa ŋamdamu gara na qosetosib ula poŋyoqnsib minjoqneb, “Ni Kristus amqa ni ubtosim mare, yai na ni lumqo?”   
\s1 Pita a gisaŋoqalubtosiq marej, “E Yesus qaliesai”  
\p
\v 69 Ariya Pita a tal meq di awesonaqa kaŋgal uŋa bei na aqa areq bosiqa minjej, “Ni dego Yesus Galili qaji aqa aŋgro bei. Ni nami a dauryosim laqnem.”  
\v 70 Onaqa Pita a tamo kalil naŋgo ŋamdamuq di tulaŋ saidosiq uŋa di minjej, “Ni anjam merbonum di e qaliesai.”  
\v 71 Degsi minjsiqa tigelosiq tal qala beiq gilsiq di soqnej. Sonaqa kaŋgal uŋa bei na Pita unsiqa tamo naŋgi Pita aqa areq di tigelesoqneb qaji naŋgi minjrej, “Tamo di a dego Yesus Nasaret qaji aqa aŋgro bei. A nami Yesus dauryosiq laqnej.”  
\v 72 Onaqa Pita a olo tulaŋ saidosiq marej, “E tamo di qaliesai bole sai. E bole maronum.”  
\v 73 Olo kiñala soboleiyonaq tamo qudei jojom di tigelesoqneb qaji naŋgi Pita aqa areq bosib minjeb, “Iga ino anjam maro na qalieonum, ni Galili qaji tamo. Dena iga poigwo, ni Yesus aqa aŋgro bei.”  
\v 74 Onaqa Pita a olo tulaŋ siŋgila na saidosiq marej, “E tamo di qaliesai bole sai. E bole maronum. E gisaŋot Qotei na e lubem.” A degsi marnaqa tuwe anjamej.  
\v 75 Tuwe anjamonaqa Pita a qusiqa anjam nami Yesus na minjej qaji, “Tuwe anjamosaisoqnimqa ni gisaŋoqalubtosim marqam, ‘E Yesus qaliesai,’” anjam deqa olo are qalsiqa poiyonaqa oqedosiqa tulaŋ akamugetej.   
\c 27  
\s1 Juda tamo kokba naŋgi Yesus osib Pailat aqa baŋq di ateb  
\p
\v 1-2 Onaqa nobqolo malu qameqnaq atra tamo kokba ti Israel naŋgo gate naŋgi ti kalil koroesosibqa Yesus qalib moiqajqa anjam keretoqneb. Anjam kereonaq naŋgi Yesus aqa baŋ tontetosib osi gilsib Rom naŋgo gate Pailat aqa baŋq di ateb.   
\s1 Judas na aqa segi jejamu qalsiq moiyej  
\p
\v 3-4 Atra tamo kokba ti Juda gate naŋgi ti Yesus qalib moiqajqa anjam keretonabqa Judas a qusiqa olo areqalo bei osiqa naŋgo areq bosiq minjrej, “E une kobaquja yonum. Tamo e nuŋgo baŋq di atonum qaji a une saiqoji. Niŋgi a laŋa qalsib moiyotqab. Deqa meniŋ silali 30 niŋgi na ebeb qaji endi olo oiy.” Degsi minjrnaqa naŋgi na kamba minjeb, “Di gago gulbe sai. Di ino segi gulbe.”  
\v 5 Onaqa Judas a silali di olo osi gilsiqa atra tal meq di breiyosiqa aisiq a segi na aqa kakroq di sil waiyosiq gaiŋosiq moiyej.   
\p
\v 6 Onaqa atra tamo kokba naŋgi mareb, “Silali endi tamo qalib moiqajqa aqa awai. Deqa iga silali endi atra tal aqa silali ti turtqasai.”  
\v 7 Naŋgi degsib marsibqa silali di olo osib web gereiyo qaji tamo bei aqa mandam mutu bei awaiyeb. Yauŋ tamo naŋgi moreŋoqnibqa mandam mutu dia subq ateleŋqajqa deqa awaiyeb.  
\v 8 Mandam mutu di “Leŋ Aiyo Qaji Mandam” ñam degsib waiyeb. Ñam di bini mareqnub.  
\v 9-10 Deqa anjam bei Qotei aqa medabu o tamo Jeremaia a nami marej qaji di aqa damu brantej. A endegsi marej, “Israel naŋgi Kristus aqa jejamu awaiyqa marsib meniŋ silali 30 atqab. Atsib silali di olo osib web gereiyo qaji tamo bei aqa mandam mutu bei awaiyqab. Tamo Koba a na anjam degsi merbqo.” Jeremaia a nami degsi marej.   
\s1 Pailat na Yesus nenemyej, “Ni Juda naŋgo Mandor Koba e?”  
\p
\v 11 Onaqa Yesus a Pailat aqa ulatamuq di tigelonaqa Pailat na nenemyej, “Ni Juda naŋgo Mandor Koba e?” Onaqa Yesus na minjej, “Od. Anjam ni maronum di kere.”  
\v 12 Onaqa atra tamo kokba ti Juda gate naŋgi ti Yesus aqa anjam di qusib minjiŋ oqetnjrnaqa Yesus gisaŋyoqnsib aqa jejamuq di une gargekoba qameleŋoqneb. Onaqa Yesus a torei mequmej. A anjam bei kamba yala marosai.  
\v 13 Deqa Pailat na olo Yesus nenemyej, “Naŋgi une gargekoba ino jejamuq di qameqnub. Di ni queqnum e?”  
\v 14 Onaqa Yesus a kamba anjam bei marosai. Deqa Pailat a tulaŋ prugugetej.   
\s1 Pailat a marej, “Niŋgi Yesus a ŋamburbasq di qamiy”  
\p
\v 15 Pailat aqa kumbra agiende. Wausau gaigai yori bati koba brantoqnimqa Juda tamo uŋgasari naŋgi tamo qujai aqa ñam maroqnibqa Pailat na tamo di tonto talq dena uratoqnsim enjroqnqas.  
\v 16 Bati deqa tamo bei aqa ñam Barabas a tonto talq di soqnej. A leŋ ojo tamo.  
\v 17 Deqa tamo uŋgasari kalil naŋgi Pailat aqa areq di koroonabqa a na nenemnjrej, “E tamo yai tonto talq dena uratosiy eŋgwai? E Barabas uratosiy eŋgwai kiyo Yesus agi niŋgi Kristus qa mareqnub qaji a uratosiy eŋgwai kiyo? Niŋgi na merbiy.”  
\v 18 Pailat a naŋgi degsi nenemnjrej. Di kiyaqa? A qalieej, atra tamo kokba naŋgi Yesus qa ugeosib deqa a ojsib Pailat aqa baŋq di ateb.  
\v 19 Bati di Pailat a une pegiyo qaji awo jaramq di awesonaqa aqa ŋauŋ na anjam bei pepa mutu kiñalaq di neŋgreŋyosiq Pailat aqaq qariŋyej. A endegsi neŋgreŋyej, “Yesus aqa jejamuq di une saiqoji. Deqa ni a kumbra uge bei yaim. Qolo e ŋeiobilqeiosim Yesus unonum. Deqa e are tulaŋ gulbekobaibqo.”   
\p
\v 20 Onaqa Juda gate naŋgi ti atra tamo kokba ti naŋgi na tamo uŋgasari naŋgo areqalo tigeltetnjreb. Tamo uŋgasari naŋgi Pailat minjibqa a na Barabas uratosim enjrsim olo Yesus qalim moiqajqa deqa naŋgo areqalo tigeltetnjreb.  
\v 21 Onaqa Pailat na olo tamo uŋgasari naŋgi nenemnjrej, “E tamo yai uratosiy eŋgwai? Barabas kiyo Yesus kiyo? Niŋgi na merbiy.” Onaqa naŋgi na kamba minjeb, “Ni Barabas uratosim ege.”  
\v 22 Onaqa Pailat na olo minjrej, “E niŋgi Barabas eŋgwajqa merbonub deqa e Yesus kiyeryqai? Agi niŋgi a qa mareqnub. ‘A Kristus.’” Onaqa naŋgi kalil murqumyosib minjeb, “Ni Yesus osim ŋamburbasq di qame.”  
\v 23 Onaqa minjrej, “Kiyaqa Yesus qalit moiqas? A une kiye yqo deqa a ŋamburbasq di qamqai?” Degsi minjrnaqa naŋgi olo tulaŋ murqumyoqnsib waiŋyoqnsib minjoqneb, “Ni a ŋamburbasq di qame.”   
\p
\v 24 Onaqa Pailat a naŋgo anjam di qusiqa endegsi poiyej, “Tamo uŋgasari naŋgi ijo anjam quetbqasai. E naŋgi saidnjrqai di naŋgi ŋiriŋosib qoto tigeltqab.” Pailat a degsi poiyej deqa a tamo uŋgasari naŋgo ulatamuq di ya bei tabirq di qamsiqa ya dena aqa baŋ yansosiqa minjrej, “Yesus a moiqas di nuŋgo une. Di ijo une sai.”  
\v 25 Onaqa tamo uŋgasari naŋgi na minjeb, “Di kere. Uŋgum. Yesus a moiqas di gago une. Di gago aŋgro naŋgo une dego.”  
\v 26 Naŋgi Pailat degsib minjnabqa a naŋgo anjam di dauryosiqa Barabas tonto talq dena oqeq atsiqa naŋgi enjrej. Enjrsiqa olo Yesus osiq qaja tamo naŋgo baŋq di atsiqa minjrej, “Niŋgi Yesus bu toqoŋ na kumbaiŋyiy.” Degsi minjrnaqa naŋgi na Yesus osib kumbaiŋyeb. Kumbaiŋyosib koboonaqa Pailat na olo minjrej, “Niŋgi Yesus ŋamburbasq di qamqajqa osib giliy.”   
\s1 Qaja tamo naŋgi Yesus misiliŋyoqneb  
\p
\v 27 Pailat na qaja tamo naŋgi degsi minjrnaqa naŋgi Yesus osib Rom naŋgo tal kobaqujaq osi gileb. Osi gilsib qaja tamo kalil naŋgi metnjrnab bosib tal dia koroeb.  
\v 28 Koroosib Yesus aqa gara piqtetosib gara jugo olekoba lent mandor kokba naŋgi gaigai jigeqnub deqaji bei osib Yesus jigeteb.  
\v 29 Osib sil luwit osib lulumosib sil dena mandor naŋgo gate tatal bul gereiyosib aqa gateq di atetosib siŋgila na teqiyeb. Osib bu toqoŋ kaneŋo osib Yesus aqa baŋ woq di yonab a mandor koba bul ojsiq tigelesoqnej. Osib aqa areq di siŋga pulutosib a gisaŋ na biŋiyoqnsib minjoqneb, “O Juda naŋgo Mandor Koba, kaiye.”  
\v 30 Degsib Yesus minjoqnsib a miselyoqnsib bu toqoŋ esoqnej qaji di tatruiyosib dena aqa gateq di qaloqneb.  
\v 31 Naŋgi degsib Yesus misiliŋyosib koboonaqa gara lent di piqtetosib aqa segi gara olo jigetosib aqa qawarq di ŋamburbas atetosib a baŋ ojsib gaintqa sawaq osi gileb.   
\s1 Naŋgi Yesus osib ŋamburbasq di qameb  
\p
\v 32 Naŋgi Yesus osi giloqnsibqa gamq di tamo bei walwelosiq aiyeqnaqa a turosib ojsib Yesus aqa qawarq dena ŋamburbas yaiyosib tamo di yonabqa a kamba qoboiyosiqa gam na Yesus dauryosiq giloqnej. Tamo di aqa ñam Saimon. A Sairini qure qaji.  
\v 33 Naŋgi Yesus osi gilsib sawa agu kiñala bei aqa ñam Golgota di branteb. Ñam di aqa damu, “Tamo gate tanu.”  
\v 34 Di brantosib qaja tamo naŋgi na wain ya ti kial aqa ya isa koba de ti bulyosib Yesus anaiyonab uyo oneiyonaq ugeiyonaq uratej.  
\v 35 Onaqa qaja tamo naŋgi na Yesus osib ŋamburbasq di qameb. Qamsib Yesus aqa gara eleŋqa marsib gilteleŋeb. Osib meniŋ silali alaŋeb. Tamo yai aqa meniŋ na buŋnjrqas di a na gara oqas. Degsib marsib meniŋ silali alaŋosib gara eleŋeb.  
\v 36 Onaqa Yesus a ŋamburbas goge di gaiŋesonaqa qaja tamo naŋgi ŋamburbas utruq di awoosib Yesus taqatesoqneb.  
\v 37 Osib ŋamburbas mutu gogeq di anjam endegsib neŋgreŋyeb, “Tamo endi Yesus. A Juda naŋgo Mandor Koba.” Yesus a nami maroqnej, “E Juda naŋgo Mandor Koba.” Yesus aqa une deqa osib anjam di neŋgreŋyeb.   
\p
\v 38 Bati deqa bajiŋ tamo aiyel dego ŋamburbasq di gaintnjrsib ñumeb. Bei Yesus aqa baŋ woq di qameb. Bei Yesus aqa baŋ qonaŋq di qameb.  
\v 39 Yesus a ŋamburbas goge di sonaqa tamo uŋgasari naŋgi aqa ulatamuq dena walwelosib gile beoqnsib a misiliŋyoqnsib gate gaiŋyoqnsib minjoqneb,  
\v 40 “Ni nami marem, ‘E atra tal koba koŋgrontosiyqa bati qalub qa olo tigeltqai.’ Ni degsi marem deqa ni ino segi jejamu aqaryaiye. Ni Qotei aqa Ŋiriamqa ni ŋamburbas uratosim mandamq aiye.”  
\v 41-42 Atra tamo kokba ti dal anjam qalie tamo naŋgi ti Juda gate naŋgi ti dego Yesus degsib misiliŋyoqneb. Osib segi segi maroqneb, “A na tamo uŋgasari gargekoba naŋgi aqaryainjroqnej. Ariya a na aqa segi jejamu aqaryaiyqa keresai. A Israel naŋgo Mandor Koba boleamqa a ŋamburbas uratosim mandamq aiyimqa iga unsim marqom, ‘Bole.’  
\v 43 A segi mareqnu, ‘E Qotei qa ijo areqalo siŋgilatejunum. E segi Qotei aqa Ŋiri.’ Aqa anjam di boleamqa Qotei na endego aqaryaiyem.”  
\v 44 Onaqa bajiŋ tamo aiyel Yesus ombla gaintnjreb qaji naŋgi dego Yesus degsib misiliŋ anjam minjoqneb.   
\s1 Yesus a moiyej  
\p
\v 45 Qanam jige seŋ bati 12 onaqa sawa kalil tulaŋ ambruosi sonaq gilsiq seŋ bati 3 onaq bilaqtej.  
\v 46 Onaqa Yesus a tulaŋ leleŋosiqa marej, “Eloi, Eloi, lema sabaktani?” Di Hibru anjam. Anjam di aqa damu, “O ijo Qotei, O ijo Qotei. Ni kiyaqa e qoreibonum?”  
\v 47 Onaqa tamo qudei Yesus aqa areq di tigelesoqneb qaji naŋgi aqa anjam di qusib mareb, “A Elaija meteqnu.”  
\v 48 Degsib marnabqa tamo bei a urur ti gilsiq gara ñeŋgi bei osiq wain isa kobaq di tuqtosiqa soruq di qosisiqa osi bosiqa Yesus anaiyqajqa soqtosiqa aqa medabuq di atej.  
\v 49 Onaqa tamo qudei naŋgi mareb, “Iga mati tariŋosim koqyesqom. Elaija a bosim Yesus ŋamburbasq dena osim mandamq atqas kiyo?”  
\v 50 Onaqa Yesus a olo tulaŋ leleŋosiqa mondor titosiq aqa ŋambile uratosiq moiyej.   
\p
\v 51 Bati qujai deqa gara kobaquja atra tal miligiq di gaiŋesoqnej qaji a goge na braŋosiq aisiq poaiyelej. Onaqa mimiŋ kobaquja dego dosiq mandam reŋgiŋyonaqa meniŋ kokba paraparaeleŋeb.  
\v 52-53 Bati deqa Qotei aqa segi tamo uŋgasari gargekoba nami moreŋeb qaji naŋgo sub waqeleŋonabqa naŋgi olo subq na tigeleb. Bunuqna Yesus a dego subq na tigelonaqa tamo uŋgasari naŋgi di Qotei aqa qure koba Jerusalem miligiq gileb. Gilnabqa tamo gargekoba naŋgi na unjreb.  
\v 54 Ariya qaja tamo naŋgi ŋamburbas utruq di Yesus taqatesoqneb qaji naŋgo gate ombla na mimiŋ dosiq mandam reŋgiŋyonaq meniŋ kokba paraparaeleŋonab unsibqa naŋgi tulaŋ ulaugetosib mareb, “Bole. Tamo endi a Qotei aqa Ŋiri.”   
\p
\v 55-56 Uŋgasari gargekoba naŋgi isaq di tigelesosib Yesus koqyoqneb. Bei Maria Makdala qure qaji. Maria bei agi Jems Josep wo naŋgo ai. Ariya uŋa bei Sebedi aqa ŋiri aiyel naŋgo ai. Yesus a nami Galili sawaq di sonaqa uŋgasari naŋgi dena a dauryosib laqnsib kaŋgalyoqneb. Bati Yesus a Galili sawa uratosiqa a na naŋgi joqsiqa koba na Jerusalem beleŋeb.   
\s1 Josep a Yesus aqa jejamu osiq subq atej  
\p
\v 57-58 Onaqa bilaqtonaqa ñoro tamo bei aqa ñam Josep a Yesus aqa jejamu osim subq atqa marsiqa Pailat a nenemyqa gilej. Josep a Arimatea qure qaji. A dego Yesus dauryoqnej qaji. Deqa a Pailat aqa talq gilsiqa nenemyej, “Ni e odbimqa e Yesus aqa jejamu osiy subq atqa kere e?” Onaqa Pailat na odyosiqa aqa qaja tamo qudei naŋgi minjrej, “Niŋgi Yesus aqa jejamu osib Josep yiy.”  
\v 59-60 Onaqa Josep na Yesus aqa jejamu osi gilsiqa gara qat omu na dalaosiq aqa segi sub bunuj nami meniŋ miligiq di gereiyej qaji dia atej. Atsiqa meniŋ kobaquja belbeltosiq dena sub me getentej. Osiqa olo aiyej.  
\v 61 Onaqa Maria Makdala qure qaji wo Maria bei wo bosib sub areq di awoosib taqatesoqneb.   
\s1 Qaja tamo naŋgi sub me taqatesoqneb  
\p
\v 62 Juda naŋgo yori bati brantqa laqnej deqa yori bati aqa iŋgi iŋgi kalil gereiyosib atnab soqnej. Deqa atra tamo kokba ti Farisi naŋgi ti Pailat aqa talq gilsib minjeb,  
\v 63 “O Tamo Koba, Yesus a gisaŋ tamo. Deqa a moiyosaisosiqa endegsi marnaq iga quem, ‘Bati qalub koboamqa e olo subq na tigelqai.’ A degsi marnaq iga quem.  
\v 64 Deqa ni ino qaja tamo qudei qariŋnjrimqa naŋgi gilsib sub me geregere getentosib taqatesoqnibqa bati qalub koboqas. Ni degye. Ni degyqasai di Yesus aqa aŋgro naŋgi gilsib aqa jejamu bajiŋosib gisaŋosib tamo uŋgasari naŋgi minjrqab, ‘Yesus a subq na tigelqo.’ Yimqa naŋgo gisaŋ anjam di tulaŋ kobaosim Yesus aqa gisaŋ anjam nami marej qaji di tulaŋ buŋyqas.”  
\v 65 Onaqa Pailat na minjrej, “Niŋgi nuŋgo segi qaja tamo qudei joqsib gilibqa naŋgi sub me geregere getentosib taqatesqab.”  
\v 66 Pailat a naŋgi degsi minjrnaqa naŋgi na qaja tamo qudei naŋgi joqsib gilsib minjreb, “Niŋgi na sub me geregere taqatesoqniy.” Degsib minjrsib meniŋ kobaquja nami sub me getentesoqnej qaji di olo geregere siŋgilatosib sub meq di saga waiyeb. Naŋgi degyeb. Di kiyaqa? Yesus aqa aŋgro naŋgi bunuqna bosib saga olo taqal atqab di tamo kalil naŋgi poinjrqas, Yesus aqa aŋgro naŋgi aqa jejamu bajiŋonub.   
\c 28  
\s1 Yesus a olo subq na tigelej  
\p
\v 1 Yori bati koboonaqa nebeonaq nobqolo ambru Maria Makdala qure qaji wo Maria bei wo tigelosib Yesus aqa sub unqajqa gileb.  
\v 2 Naŋgi gileqnabqa Tamo Koba aqa laŋ aŋgro bei a laŋ goge na aisiqa meniŋ kobaquja sub me getentesoqnej qaji di belbeltosiq qalaq di atsiqa meniŋ quraq di awesoqnej. Awesonaqa mimiŋ kobaquja dej.  
\v 3 Laŋ aŋgro di aqa ulatamu kola bul tulaŋ minjalej. Aqa gara laŋbi bul tulaŋ qat.  
\v 4 Onaqa qaja tamo sub me taqatesoqneb qaji naŋgi na laŋ aŋgro di unsibqa naŋgi tulaŋ ulaugetosib gindagindaŋosib mandamq di ululoŋosib tamo moreŋo bul tindaŋesoqneb.   
\p
\v 5 Onaqa laŋ aŋgro na uŋa aiyel di minjrej, “Niŋgi ulaaib. E qalie, niŋgi Yesus ŋamburbasq di qameb qaji a qa ŋameqnub.\fig |alt="Women at empty tomb" src="cn01850B.tif" size="span" loc="Mat 28:5" copy="Cook" ref="Matyu 28:5" \fig*  
\v 6 A endi sosai. A subq na tigelqo. Agi a nami niŋgi endegsi merŋgej, ‘E subq na tigelqai.’ Deqa niŋgi aiyel bosib sub miligi uniy. A ŋeioteb qaji lume agi unu.  
\v 7 Niŋgi unsibqa olo puluosib gurgur ti aisib Yesus aqa aŋgro naŋgi endegsib minjriy, ‘Yesus a subq na tigelqo. Tigelosiq niŋgi qa namoosiq Galili sawaq gilqo. Niŋgi dego Galili sawaq gilsib dia a itqab.’ O uŋa aiyel, e niŋgi anjam di merŋgwa bonum.”   
\p
\v 8 Onaqa uŋa aiyel di naŋgi tulaŋ ulaugeteb. Osib naŋgi olo areboleboleinjrej. Deqa naŋgi subq dena olo puluosib laŋ aŋgro na anjam minjrej qaji di Yesus aqa aŋgro naŋgi minjrqajqa gurgur ti aiyeb.  
\v 9 Aiyeqnabqa gamq di Yesus a segi naŋgi aiyel turosiqa minjrej, “Nobqolo bole.” Degsi minjrnaqa naŋgi aiyel aqa areq bosibqa aqa siŋga ojsib a biŋiyeb.  
\v 10 Onaqa Yesus na minjrej, “Niŋgi ulaaib. Niŋgi aisib ijo was naŋgi endegsib minjriy, ‘Niŋgi Galili sawaq giliy. Gilsib dia Yesus itqab.’”   
\s1 Qaja tamo naŋgo gisaŋ anjam  
\p
\v 11 Uŋa aiyel aiyeqnabqa qaja tamo qudei sub taqatesoqneb qaji naŋgi tigelosib qure miligiq aiyeb. Aisib kumbra kalil subq di brantonaq uneb qaji di atra tamo kokba naŋgi sainjreb.  
\v 12 Sainjrnab qusibqa Juda gate kalil naŋgi metnjrnab bosib koroosib anjam qosisib qaja tamo naŋgi di silali kobaquja enjreb. Osib minjreb,  
\v 13 “Niŋgi na tamo uŋgasari naŋgi anjam endegsib minjroqniy, ‘Iga sub taqatosim ŋereŋesonamqa Yesus aqa aŋgro naŋgi qolo bosib subq dena Yesus aqa jejamu bajiŋosib jaraiyeb.’  
\v 14 Yimqa Pailat a nuŋgo anjam di qusim niŋgi qa ŋiriŋamqa iga na aqa are olo latetosim anjam gereiyonamqa a niŋgi gulbe bei eŋgwasai.”  
\v 15 Onaqa qaja tamo naŋgi silali di osib atra tamo kokba naŋgo anjam dauryosib Yesus aqa aŋgro naŋgi na aqa jejamu subq dena bajiŋeb anjam di mare mare laqneb. Laqnab Juda tamo uŋgasari tulaŋ gargekoba naŋgi anjam di queleŋosib naŋgi kamba saoqneb agi bini saoqnsib unub.   
\s1 Yesus na aqa aŋgro naŋgi wau enjrej  
\p
\v 16 Onaqa Yesus aqa aŋgro 11 naŋgi Galili sawaq gilsib mana bei Yesus a nami naŋgi deq oqwajqa minjrej qaji deq oqeb.  
\v 17 Oqsib dia Yesus itosib a biŋiyosib aqa ñam soqteb. Ariya naŋgi qudei areqalo aiyelteb.  
\v 18 Onaqa Yesus a naŋgo areq gilsiqa minjrej, “Ijo Abu na siŋgila kalil ijo baŋq di atej deqa e mandam ti laŋ ti taqatejunum.  
\v 19 Deqa niŋgi walwelosib sawa sawa kalil keretoqnsibqa tamo uŋgasari naŋgi ijo anjam minjre minjre laqniy. Yim naŋgi e daurbqajqa deqa. Niŋgi ijo Abu aqa ñam na ti e Qotei aqa Ŋiri ijo segi ñam na ti Mondor Bole aqa ñam na ti naŋgi yansnjroqniy.  
\v 20 O ijo aŋgro, anjam kalil e nami merŋgoqnem qaji di niŋgi walwelosib tamo uŋgasari naŋgi minjroqniy. Yim naŋgi anjam di dauryqajqa deqa. Niŋgi quiy. E bati gaigai niŋgi koba na wauoqnsiy sqai. Degsim soqnim soqnim diŋo bati brantqas.”