\id HEB - Bora NT -Peru 2008 (DBL -2013) \h Heeberéo \toc1 Heeberéómu éllevu cáátúnúmeíháámɨ \toc2 Heeberéo \toc3 He \mt1 HEEBERÉO \mt2 Heeberéómu éllevu cáátúnúmeíháámɨ \c 1 \s1 Píívyéébe Íllij tééveri mɨ́amúnáama íhjyuváne \p \v 1 Éíjyuúvúhjáa Píívyéébe ihjyúvahíjcyá méɨhdé múnáaúvuma páhduváré nénehjɨ íhjyú uubálle múnáadívú ibóhówajcárónej tééveri. \v 2 Áánetu ícyooca íjcyáné mɨ́amúnáama ihjyúvaabe Ílli Jetsocríjtoj tééveri. Aanéhjáa dííbyej tééveri páneere múhdúné tsíeméné iípívyéjtsóne dííbyé hójtsɨ́ pañévú pícyoobe tééné avyéjuube dibye iíjcyaki. \v 3 Aabéhjáa Cááni Píívyéébeke bóhówájtsoobe meke úújetsó muhdú dibye íjcyane. Áábedítyú dííbyé ámɨ́tsaráhcó bóhówaúcunúúbé ɨ́htsútuube íjcyáábe tájpí páneere ijcyáhi. Muuráhjáa ɨdsɨ́jɨ́véneri méimítyuháñé iímíbájchóne Cáání éllevu níjkyejɨ́vú ipyééne ílluréjuco dibye ávyéjuuténe. \s1 Níjkyéjɨ múnáá ehnííñevu Píívyéébé Hajchi ávyejúúne \p \v 4 Aabe níjkyéjɨ múnáá ehnííñevu ɨ́htsútuube Cááníye Píívyéébe dííbyeke ávyéjújtsoóbe. \v 5 Tsáháhjáa muurá múijyú dibye tsáápiikye níjkyéjɨ múnáadítyú néétune: \q1 Uu Hájchíwu u íjcyáábeke uke o ávyéjujtsóhi. \m Áhdurée tsá dibye dííbyedítyú néétune: \q1 Dííbyéj caani o íjcyánéllii tájtsɨɨméné diíbye. \p \v 6 Árónáacáhjáa ihdyu Íllíkye apáábyéré ɨ́htsútuube íjcyáábeke ííñujɨ́vú ibóhówajcáróóbedítyú neébe: \q1 Óvíi pámeere tahñéjté níjkyéjɨ múnaa Hájchíwúuke iávyéjújtsóóbeke duurúváhi. \m \v 7 Áánetúhjáa ihdyu diitye níjkyéjɨ múnáadítyú neébe: \q1 Tápɨáábojte níjkyéjɨ múnaa kííjyebádu. Áhdure cúújuwádú diítye. \m \v 8 Téhduréhjáa tsiiñe Íllídityu neébe: \q1 Uu ɨ́htsútuube Píívyéébe u íjcyáábé avyéjú tsá múijyú nɨ́jkéváityúne. Aabe ɨ́mɨáábé u íjcyaabe muhdú tene íjcyadújuco mɨ́amúnáama u méénuíñe. \v 9 Muurá ɨ́mɨáábé u íjcyánéllii tsá ímityúné u ímílletúne. Áánéllii oo Dípiivyéébé o íjcyaabe uke pámé ehnííñevu ó pɨ́ááboó ɨ́ɨ́né imíjyaú u íjcyaki. \m \v 10 Téhduréhjáa tsiiñe dííbyedítyú neébe: \q1 Uu ɨ́htsútuube ávyéjuube u íjcyaabée ú ípívyejtsó páneere íévéhóówari íjcyánéhjɨma ííñujɨ. \v 11-12 Áronéhjɨ́ wágóóóveé wájyamu nójcanújá wágóoovédu. Ehdu ténehjɨ u wáágóóné boone béhnéréjuco u ípívyéjtsoíñé éhne múúne wájyamu nójcanúné boone béhjáréjuco ditye cápáyoácódu. Árónáa ihdyu dɨ́ɨ́jtsaméí tsá múijyú cápáyóóvéityúne. Áhdure tsá múijyú muhdú u íjcyáityúne. \m \v 13 Téhduréhjáa tsá múijyú dibye tsáápikye níjkyéjɨ múnáadítyú néétune: \q1 Íchihvúi táúniúvú diicya dímunáake úúma o táhjáné hajchóta. \m \v 14 Muurá diitye níjkyéjɨ múnaa Píívyéébé pɨáábojte íjcyame tsá íjpííma íjcyatúne. Aame panévatúré pɨ́áábohíjcyá pájtyetéímyeke. \c 2 \s1 Tsá meɨ́hvéjtsóityú mepájtyetéiñe mecáhcujtsóne \p \v 1 Áánéllii metsu téɨɨbúwá meíjcyáne ímíñeúvú meúráávye íñe mepájtyetéíñé uwááboju melléébohíjcyáné téénetu memújtátuki. \v 2 Éíjyuúvúhjáa muurá diitye níjkyéjɨ múnáaj tééveri Píívyéébe úwáábohíjcyá ímí tehdújuco. Aanéhjáa tsaate lléébotúmé ímityúné méénuhíjcyámeke tééné hallútú ɨ́cúbáhrahíjcyaábe. \v 3 ¿Aane íñe teenéjuco mepájtyetéíyóneri meɨ́ɨ́cúvétúhajchíí múhdutú mépájtyéteéhi? Muuráhjáa dííbyere Ávyéjuube Jetsocríjtó úúballé tsúúca teene mééma imyéénune. Ááné uwáábojúu lléébótujkénúmé méhdivu pajtyétsóhi. \v 4 Áánevúu Píívyéébe meke ímíñeúvú waajácutsó páhduváré nénehjɨ méénúráítyuróné imyéénúneri. Muuráhjáa dííbyeke cáhcújtsómé pañévú Íapííchó ipícyóónej tééveri páhduváré pɨ́áábohíjcyaabe muhdú ɨɨ́jtsúcunúdu. \s1 Jetsocríjtó mɨ́amúnáajpídyú íjcyane \p \v 5 Árónáacáa tsá dibye néétu béhné iiñújɨri meíhjyúvahíjcyajɨ iípívyéjtsojɨ níjkyéjɨ múnáá hójtsɨ́ pañévú ipícyooíñe. \v 6 Muurá dííbyé waajácúháámɨtu nééneé: \q1 ¿Aca muhdú ɨ́ɨ́vámedi mɨ́amúnáadi ú ijyácunúhijcyáhi? Áhdure ¿muhdú ɨ́ɨ́váábedi Mɨ́amúnáájpidívúu ípívyéévéébedi ú ijyácunúhijcyáhi? \v 7 Muuráhjáa dííbyeke ú picyóó wahájchotáwu dibye níjkyéjɨ múnáá ɨhtsútú lliiñévuréjuco iíjcyaki. Áróóbekée bóónétu u ávyéjújtsóne ú picyóó páné avyéjuubéré dibye iíjcyaki. \m \v 8 Ehdu Píívyéébé waajácúháámɨtu nééne páneere Críjtó hójtsɨ́ pañe íjcyane. Árónáa tsáhái panéváré dííbyé hójtsɨri íjcyatúne. Íjcyaíñéi ihdyu múijyú páneere dííbyé hójtsɨríyéjuco íjcyane. \v 9 Muuráhjáa ihdyu Píívyéébe dííbyeke wahájchotáwu picyóó níjkyéjɨ múnáá lliiñévuréjuco mɨ́amúnáa wájyuri dibye ɨdsɨ́jɨ́veki. Ároobe ícyooca ílluréjuco ávyéjuuténe. \p \v 10 Dííbyej tééveríi páneere Píívyéébe ípívyejtsó tééneri iávyéjújtsámeíki. Áánélliihyée mewájyuri dííbyeke ɨ́hvéjtsoobe Mépájtyetétsoobe íjcyaabe ɨ́cúbáhrámeíñej tééveri meímíbáávyeki. \v 11 Aame dííbyema tsané nahbémuréjuco meíjcyame tsaapííkyéré mécaaníváhi. Áánéllii Píívyéébé Hajchi tsáhájuco meke núcojpɨ́lletú tsúúca íñahbémú meíjcyámeke. \v 12 Muurá dííbyé waajácúháámɨtu nééneé: \q1 Uke ó bóhówájtsoó táñahbémudívu. Aame tsaméhjɨ́ uke muha medúúruváné mémátsívahíjcyaáhi. \m \v 13 Téhdure nééneé: \q1 Píívyéébedívú ó cátsɨ́páávehíjcyaáhi. \m Téhdure tsiiñe nééneé: \q1 Tsúúca okée Píívyéébe náhbénúmema oó. \m Ehdu nééne Píívyéébé waajácúháámɨtu. \p \v 14 Muurá íñe mɨ́amúnaa meíjcyadúrée idyé Jetsocríjtó ijcyá íjpííma, ítyujpácyoma. Ehdúu mɨ́amúnáájpidívú iípívyéévéne dsɨ́jɨ́veebe mépée mewágóóóvéíyónejcúvú meke ɨ́búwátsohíjcyaabe Naavéneke ityáhjaki. \v 15 Ehdúu dííbyé hójtsɨ́ pañétú meke pájtyetétsoobe mewágóóóvéíyónetu. \v 16 Tsáháa Críjto tsáátu níjkyéjɨ múnáake ɨpɨ́ááboki. Tsaabée Aavaráaúvúj tsɨɨménémúhaabe meíjcyámeke ɨpɨ́ááboki. \v 17 Áánélliihyée mɨ́amúnáájpidívú ípívyééveebe ɨ́mɨá lluuváábé íjcyaabe íñe muhdú meícyahíjcyáné iwáájácu méhdi ɨɨ́dáátsóvéne máhallúvú Píívyéébeke pɨáábó ityáúmeíki. Aabée mewájyuri pájámeííbyedi ɨ́cúbahrámé méimítyuháñé iábájɨ́ɨ́vémeíki. \v 18 Téhdurée dííbyeke Naavéné máváríjchóneri ɨɨ́cúbáhrámeíñéllii waajácuube muhdú ténehjɨ meke dómácohíjcyáne. Aabe piivyété meke téénetu ɨpɨ́aabóne. \c 3 \s1 Moitséé ehnííñevu Jetsóó ávyejúúne \p \v 1 Ehdu teéne, ámuúha táñahbémuj. Áánéllii Píívyéébeéjté meíjcyame metsu ímíñeúvú meúráávye uwááboobe Jetsocríjtoke, dííbyeke meúráávyehíjcyánéjcú lluuváábé páñétúejpi íjcyáábeke. \v 2 Muuráhjáa Píívyéébe dííbyeke níwáávéné wákimyéí tsaímíyé nɨjkévaabe Moitséeúvukéhjáa dibye ihñéjtedívú níwáávémeke dibye tsaímíyé téhmehíjcyádu. \v 3 Árónáa ihdyu Moitséeúvú ehnííñevu avyéjúúllémeííbyé páneerée dibye ípívyéjtsónéllii éhne múúne jaa méénuube tééjá ehnííñevu ávyejúúllémeídyu. \v 4 Muurá mɨ́amúnaa jaa meenúhi. Árónáacáa ihdyu páneere Píívyéébere ípívyéjtsónéllii éhnííñevu diibye avyéjúúhií. \v 5-6 Ehdu muurá Críjto Moitséeúvú ehnííñevu ávyéjújtsámeíhi. Muuráhjáa dííbyeúvú Píívyéébeéjté jahdu néémeke ímí téhmehíjcyáhi. Ároobée dííbyé ɨɨcúve múnáajpíye. Áánetu ihdyu Ílli Críjto dííbyeéjté avyéjuúbe. Áábedítyúu muurá diibye Moitséeúvú meke úúballéhi. Aane ɨ́mɨááné dííbyeéjté meíjcyame dííbyedívú mecátsɨ́páávéne nihñéétsihvúré ímí dííbyeke meúráávyéhajchíí tsaímíyé méíjcyaáhi. \s1 Píívyéébeéjté tsaímíyé íjcyane \p \v 7 Muurá Píívyéébé waajácúháámɨtu dííbyé Apííchó túkevéjtsóneri dííbyé ihjyú uubálle múnáajpi nééhií: \q1 Píívyéébe o íjcyaabe ámúhakye o nééne melléébo. \v 8 Tsá múu oke táhjálletú éhnée ámúhá ɨhdé múnáaúvú ɨ́ɨ́néubá píívyétúné iiñújɨri iíjcyácooca oke dárɨ́ɨ́vehíjcyádu. \v 9 Ehdúu téhulle íjcyame dárɨ́ɨ́vémeíhijcyá 40 píjcyá hajchótá diityémá méénúráítyúronéhjɨ́ o méénuhíjcyáné ájtyumɨ́júcooróme. \v 10 Aanée oke cáyobáávatétsoobe diityédítyú o nééhií: “Ɨ́ɨ́jtsaméí tútávaavémé tsá ímílletú diityéké o túkévejtsóné illéébone.” \v 11 Ehdúu diityédívú o cáyobáávaténe ɨ́mɨáánetúré o néé diityékée tsaímíyé o pícyooíñé o néhíjcyátsihvu ditye úújetéityúne. \m Ehdúhjáa Píívyéébé waajácúháámɨtu dííbyé ihjyú uubálle múnáajpi néé dííbyé Apííchóré túkévéjtsóneri. \p \v 12 Ahdícyane tsáma téɨɨbúwá méíjcyaco, ámuúha táñahbémuj. Ámúhá ɨ́jtsaméí métútáváávedí diibyéjuco ɨ́mɨá Piivyéébé íjcyáábeke ámuha mecáhcújtsónetu ámuha memújtátuki. \v 13 Múu tsápɨ́tsójcatsí teenéjuco ícyooca meíjcyárááhori meíjcyáné hajchótá ímityúné ámúhakye imújtátsótuki. \v 14 Muurá tujkénutújuco nihñéétsihvúré tsaímíyé Píívyéébedívú mecátsɨ́páávéne dííbyeke meúráávyéhajchíí ɨ́ɨ́né imíjyaú Críjtoma méíjcyaá íavyéjuri. \v 15 Áánéllii máábájɨ́ɨ́vedí Píívyéébe íwaajácúháámɨtu íllu nééneé: \q1 Píívyéébe o íjcyaabe ámúhakye o nééne melléébo. Tsá múu oke táhjálletú ámúhá ɨhdé múnáaúvúu oke táhjállehíjcyádu. \m \v 16 ¿Acáa caatyé Píívyéébeke ímítyú dárɨ́ɨ́vehíjcyáhi? Muuráhjáa Ejíhto múnáá hójtsɨ́ pañétú Moitséeúvú íjchívyetsómé Píívyéébeke ímityúné dárɨ́ɨ́vehíjcyáhi. \v 17 ¿Acáa caatyédí Píívyéébe icyááyóbáne ɨ́cúbahrá 40 píjcyá hajchóta? Diityérée muurá íimítyú nɨ́jcaúvú úújetémé ɨ́ɨ́néubárá píívyétúné iiñújɨvu dsɨ́jɨ́vehíjcyáhi. \v 18 ¿Acáa caatyéké neebe tsaímíyé diityéké ipícyooíñé iñéérótsihvu ditye úújetéityúne? Diityédítyúrée ehdu neebe ditye dííbyeke lléébohíjcyátúné déjúcotu. \v 19 Áhdújucóo muurá tsá ditye úújetétú dibyée diityéké néhíjcyátsihvu ípyée icyáhcújtsótúnélliíhye. \c 4 \p \v 1 Áhdure muurá ícyooca mééma ijcyájúcooróné Píívyéébe meke néhijcyáné tsaímíyé dííbyema maávyéjuutéiyóne. Áánéllii téɨɨbúwá méíjcyaco tééneri mebáñúmeítyu dityéhjáa báñúmeídyu. \v 2 Muuráhjáa diityéké iúwáábohíjcyádúré ícyooca Píívyéébe méhdivu muhdú mepájtyetéíñé uwááboju bóhówátsohíjcyáhi. Aane muurá dityée íjcyadúré melléébójúcoorómé mecáhcújtsótúhajchíí tsá ɨ́ɨ́netú meke tene pɨ́áábóityúne. \v 3 Áánetu ihdyu ɨ́mɨááné cáhcujtsómé tsaímíyé íjcyaá Píívyéébema. Muurá cáhcújtsótúmedítyú neébe: \q1 Cáhcújtsótúmedívú o cáyobáávaténe o néé múijyú ditye úújetéityúné diityékée tsaímíyé o pícyooíñé o nétsihvu. \m Ehdúhjáa cáhcújtsótúmedítyú neebe ííñujɨ́ɨ iípívyéjtsóijyújuco pámeere mɨ́amúnaa ɨ́ɨ́né imíjyaú dííbyema íjcyaíñé iñéijyu. \v 4 Muurá dííbyé waajácúháámɨtu nééneé: \q1 Páneerée Píívyéébe íwákimyéí ɨnɨ́jkévátsihdyu 7 coojɨ́vá úújetéjcóójɨ́ ílluréjuco wáyéeevéne. \m \v 5 Áhdure nééne cáhcújtsótúmedítyu: \q1 Tsá múijyú ditye úújetéityú diityékée tsaímíyé o pícyooíñé o nétsihvu. \m \v 6 Árónáa ijcyámé tsaate pajtyété uwááboju icyáhcújtsóne ímí Píívyéébema íjcyame. Áánetúu tujkénú tééné uwááboju illéébójúcooróné cáhcújtsotúmé íllure báñúmeíhi. \v 7 Áánélliihyée Píívyéébe meke íyaahóvú iájcúrááhori Dabíiúvuj tééveri íwaajácúháámɨtu nééhií: \q1 Píívyéébe o íjcyaabe ámúhakye o nééne melléébo. Tsá múu oke táhjálletúne. \m Ehdúu Píívyéébe néé íwaajácúháámɨtu. \v 8 Aanée muurá méɨhdé múnáaúvuke tsaímíyé ipícyooíñé iñééne Jotsoéeúvuj tééveri imyéénuca tsáhájuco Dabíiúvuj tééveri mééma dibye íhjyúváítyuróne. \v 9 Áánéllii muurá ijcyánéi méúmɨ́wari tsaímíyé Píívyéébema meíjcyaíñe. Tsáhái mééma tene pánéévetú mekée iájcuíñé dibye nééneé. \v 10 Muurá ihdyu dííbyema tsaímíyé meíjcyácooca ílluréjuco mewáyéééveíñé dibyée panéváré iípívyéjtsóné nɨ́jcáutu wáyéeevédu. \v 11 Áánéllii metsu tsaímíyé Píívyéébeke meúráávye ímí dííbyema meíjcya méɨhdé múnáaúvúhjáa báñúmeídyú mebáñúmeítyuki. \p \v 12 Muurá dííbyé ihjyu ɨ́htsutúné iíjcyánéllií páneere mɨ́amúnáá ɨ́ɨ́búwá ɨ́jtsaméí bóhówajtsó éhne múúne nɨɨtsúwari tsíeméné mewáhdahɨ́róné pañe muhdɨ́ɨ́vané íjcyane maájtyumɨ́du. \v 13 Dííbyerée páneere ípívyéjtsónéllií tsá ɨɨná dííbyedívú téévetúne. Páneere muurá waajácuúbe. Áábé úmɨ́wari meíjcyácooca páneere mééma ímíbájchóiibye muhdú meícyahíjcyáne. \s1 Jetsóó páñétúejpi llúúváábe íjcyane \p \v 14 Áábé Hajchi muurá Jetsocríjtó páñétúejpi méhlluuváábé ɨ́htsútuúbe. Aabe dííbyema íjcyaabe máhallúvú pɨáábó táúmeíhijcyáhi. Áánéllii metsu ímíñeúvú dííbyeke meúráávyeki. \v 15 Muurá meke ɨɨ́daatsólléne pɨ́áábohíjcyaabe mávaríjchojúúnevu metáhjátsámeítyuki. Muuráhjáa téhdure ɨ́jɨɨri iíjcyácooca ténéhjɨri ɨɨ́cúbáhrámeíñéllií waajácuube muhdú meɨ́cúbáhrámeíñe. Árónáacáa ihdyu tsá dibye ímityúné méénutúne. \v 16 Ahdícyane cáhawáá metsu dííbyedívú mecátsɨ́páávéne Píívyéébeke pɨáábó metáúmeí méhdi ɨɨ́dáátsóvéne meke dibye ɨpɨ́ááboki. \c 5 \p \v 1 Muurá mee mɨ́amúnáadítyú páñétúejte llúúvájte íjcyáímyeke meménuhíjcyámé ityújkevééllémeke ditye Píívyéébema tsaaté hallúvú iíhjyúváne dííbyeke ɨɨ́ɨ́cúvéné iyámeke icyóvájtso diityé imítyú iábájɨ́ɨ́vémeíki. \v 2 Árónáa llúúváábe íjcyároobe mɨ́amúnáajpi iíjcyánéllií waajácú muhdú mávaríjchó íjcyane. Áánéllii tsaate ímíñeúvú wáájácutúmé mújtámeke piivyéteebe chooco iúwaabóne. \v 3 Aabe tujkénú íhyallúvú Píívyéébeke ɨɨ́ɨ́cúvéné iyáábeke cóvajtsó íimítyú iábájɨ́ɨ́vémeíki. Ááné boonétú tsíjtyé hallúvú méénuube diityé imítyú iábájɨ́ɨ́vémeíki. \v 4 Tsá tsaapi iiye méménúmeíítyuró llúúváábedívu. Píívyéébere ihdyu ityújkevééllémeke téénevu picyóó Aróoúvukéhjáa ipícyohdu. \v 5 Ahdúu Críjtoke Píívyéébere picyóó páñétúejpi llúúváábe dibye iíjcyaki. Tsáháa iiye dibye méménúmeítyúne. Áábedítyú muurá neebe íwaajácúháámɨtu: \q1 Uu Hájchíwu u íjcyáábeke uke ó ávyéjujtsóhi. \m \v 6 Téhdure tsiiñe neébe: \q1 Uke ó picyóó nɨ́jkéváityúné ɨ́htsútuube llúúváábe u íjcya Mekitsedéé íjcyadu. \m Ehdu Píívyéébe néé íwaajácúháámɨtu Críjtodítyu. \v 7 Aabée Críjto ɨ́jɨɨri iíjcyácooca Cááni Píívyéébema ávyétá ɨhnáhó kímóóveebéré ihjyúvahíjcyá dibyée dsɨ́jɨ́véíñetu dibye muhdú iñéhajchíí dííbyeke ipájtyetétsoki. Árónemáhjáa ɨ́hvéjtsámeííbyé muhdú dibye ímillédú dííbyema tene ipájtyeki. Áánélliihyéhjáa Píívyéébe dííbyeke pɨ́aabóhi. \v 8 Aabée muurá dííbyé Hajchi íjcyaabe páñetu ɨɨ́cúbáhrámeíñéllii waajácú muhdú mecáhcujtsóne. \v 9 Ehdúhjáa ɨ́mɨáábé iíjcyánéllií mepájtyetéiñe méénuube dííbyeke cáhcujtsómé muhdú íjcyáityúmeréjuco dííbyema iíjcyaki. \v 10 Áánélliihyéhjáa Píívyéébe dííbyeke picyóó ɨ́htsútuube páñétúejpi llúúváábe dibye iíjcya Mekitsedéé íjcyadu. \s1 Mecáhcujtsóné meɨ́hvéjtsómé úmɨwa ápíchó nééneé \p \v 11 Íjcyaróné téénetu mítyane ámúhakye o úwáábóiyóne. Árónáa tsáhájuco ámúhakye o úwáábóityú tééneri ámuha meɨ́ɨ́cúvehíjcyátúnélliíhye. \v 12 Tsáhájuco béjte ámuha meíjcyájúcóóturóne. Muurá ícyooca ámuha tsíjtyekéréjuco meúwáábóiyóne. Árónáa muhdú ɨ́ɨ́vane ámúhakye túhuutúné piéénéréi tsiiñe ó úwáábohíjcyá éhne múúne tsɨ́ɨ́mene majcho méénútutsɨ tsanééré mújpañe óóvedu. \v 13 Aane ehdu tsɨ́ɨ́menédú nééme tsáhái ímíñeúvú wáájácutú muhdú ɨ́mɨájɨ́jtó meúráávyéiyóne. \v 14 Áánetu ihdyu kéémejte tsanééréjuco majcho méénudu nééme tsúúca waajácú ímítyúnetu keená ɨ́mɨááné íjcyane. \c 6 \p \v 1-2 Áánéllii metsu ímíñeúvú Píívyéébé uwááboju meúráávye éhnííñevu ténejcu mewáájácuki. Tsá apááñeríyé meíhjyúváítyuró Píívyéébema meímíbáávye méɨ́jtsaméí mecápáyóóvéneri, dííbyeke mecáhcujtsómé ímítyunéhjɨ́ meméénúné déjúcotu mewágóóóvéíyóneri, metsójtsótsámeíñeri, cahcújtso múnáá hallúvú méhójtsɨne mepícyóóne dííbyeke pɨáábó metáúmeíñeri, medsɨ́jɨvémé mebóhɨ́ɨ́íñeri, dibye muhdú meícyahíjcyáné mééma ímíbájchóíñeri. Éhdúneri tsá apááñeríyé tsúúca Críjtodítyú íjcyáné uwááboju mewáájácúneri meíhjyúváítyuróne. \v 3 Aane óvíi meke pɨ́ááboobe éhnííñevu tsíñehjɨ mewáájácuki. \p \v 4 Muurá dííbyé uwááboju tsúúca iwáájacúné ímí ɨɨ́jtsúcunúné úráávyémé pañe ijcyájucóóné dííbyé Apíícho. \v 5 Aame tsúúca waajácú dííbyé ɨhnáhoori béhjɨ́réjuco ííñujɨ cápáyóóvécooca muhdú meíjcyaíñe. \v 6 Árónáa ihdyu téénetu ávyéta mújtá imyéénúhajchíí tsáhájuco ditye múijyú tsiiñe ímíbáávyéityúne. Ehdu dárɨ́ɨ́vémeímyé Píívyéébé Hájchikye múu tsiiñe dsɨ́jɨ́vetsódú meenú mɨ́amúnáake dííbyedívú iúúhɨ́vatétsóneri. \v 7 Áánetu ihdyu ɨ́mɨááné dííbyeke cáhcújtsómeke ímí ɨjtsúcunúúbé éhne múúne tsáápi bájtsó nííjyaba pɨ́pájchóneri imíwu ííñene dibye ɨ́jtsúcunúdu. \v 8 Áánetu éhne ímí ííñujɨ néérótsihdyu tsanééré bɨɨva ííñedu ímítyú Píívyéébeke meúráávyéhajchíí cúújúwá pañévú meke waagóóiíbye. \s1 Tsaímíyé meíjcyaíñé meɨ́jtsone \p \v 9 Ehdu íñe ámúhakye ó nehíjcyáhi, ámuúha táñahbémuj. Árónáacáubá tsá ámuha tehdu meíjcyatúne. Muurá ó waajácú ímí tehdújuco ámuha meíjcyame mepájtyetéiñe. \v 10 Muurá Píívyéébe ɨ́mɨáábé íjcyaabe tsá ábájɨ́ɨ́véityú tehdújuco ámuha mewákímyeíhijcyáne. Áhdure tsá dibye ábájɨ́ɨ́véityú tsijtye cahcújtso múnáake ámuha mewájyúne mepɨ́áábóné raahóvú tsíñehjɨ ɨ́mɨáánéré ámuha meméénuhíjcyáne. \v 11 Ahdícyane ó imíllé ámuha óóchévetúmé meɨ́tsohíjcyáné ɨ́ɨ́né imíjyaú meíjcyaíñé méúmɨ́wari íjcyane ámuha tééneri mebáñúmeítyuki. \v 12 Méóóchévedí téénetu. Ɨ́hnáhóóróné pañe ímíñeúvú mécahcújtsó éíjyuúvúhjáa tsaate ímí icyáhcújtsóne dibyée diityéké néhijcyádú tsaímíyé dííbyema íjcyadu téhdure ámuha meíjcyaki. \p \v 13 Píívyéébéhjáa muurá ɨ́htsútuube iíjcyánéllii Aavaráaúvuke páñetu iiye néé ɨ́mɨááné dííbyeke ɨpɨ́ááboíñe. Tsáháhjáa tsaatéj tééveri dííbyeke ɨpɨ́ááboíñé dibye néétune. \v 14 Íllúhjáa neebe dííbyeke: “Uke panévatúré mítyane ó pɨ́ááboóhi. Áánéllii dɨ́jtsɨɨménémúhaabe mítyane llíyááteéhi.” \v 15 Ehdúhjáa muurá Píívyéébe Aavaráaúvuke nééne icyáhcújtsóne óóchévétuube ɨ́tsohíjcyánéllii ɨ́mɨááné iñéhdújuco dííbyema dibye méénune. \v 16 Muurá tsáijyu tsaate ɨ́mɨáánéré iñéécooca íehnííñevu ɨ́htsútúúbe mémé dómajcó tsijtye icyáhcújtsoki. Ehdu dííbye mémé dómajcómé ‘óvíi oke muhdú méénuube o állíhajchííjyu’ iñéénema. \v 17 Ahdúhjáa ɨ́mɨááné imyéénuíñé páñetu iiye Píívyéébe néé ditye icyáhcújtsoki. Aanéhjáa imílleebe diityéké iwáájácutsóné ávyeta iñéhdu imyéénuíñé ɨ́ɨ́jtsaméí cápáyoácótuúbe. \v 18 Ahdícyane muurá tsúúca méwaajácú ɨ́htsútuube íjcyaabe muhdú iñéhdu mééma méénuíñe. Tsá dibye meke állíityúne. Áánéllii dííbyedívú metájpimye tsaímíyé méijcyá ípyée iñéhdu meke dibye ipájtyetétsoki. \v 19 Aane mewáájacúmé tsaímíyé dííbyeke meúraavyémé ímí méijcyá éhne múúne cúújúwamɨ dóhjɨ́vamɨ íoovéjúcóótumɨ íjcyadu. Áánéllii tsúúca ícyooca mépiivyété meeréjuco Píívyéébema meíhjyuváné muhdú páñétúejpi llúúváábe duurúvájá pañévú páñétúétsihvu dííbyema íhjyúvahíjcyádu. \v 20 Ehdúu meeréjuco Píívyéébema meíhjyúvaíñé mééma Jetsóó ímíbajchóhi. Aabe páñétúejpi llúúváábe ijcyá Mekitsedéé íjcyadu múijyú muhdú íjcyáítyuúbe. \c 7 \s1 Mekitsedéé íjcyadu Jetsóó páñétúejpi llúúváábe íjcyane \p \v 1 Diibyéhjáa Mekitsedéé Tsááré cóómí avyéjuube íjcyaabe idyé llúúváábe páñétúejpíhjyáa Píívyéébere pícyoóbe. Aabéhjáa tsáijyu cábuuvé Aavaráaúvúu ɨ́htsútúróméhjɨke ávyéjujtéké ityáhjájétsihdyu méénujcátsityu óómííbyedívu. Áábé hallúvúhjáa Píívyéébeke pɨáábó táúmeííbye. \v 2 Áábekéhjáa Aavaráaúvú ajcú tsáneevu ípyée ityáhjámé tsíeméné itsívánetu. Áábe mémé Mekitsedéé ‘ɨ́mɨá avyéjuúbe’ nééiyóne. Áánetu dibyée íjcyácóómi mémé Tsááre ‘ɨ́búwajɨ́ɨ́ meíjcyane’ nééiyóne. Áánéllii téhdure dííbye mémé ‘tsaímíyé meke pícyóóné avyéjuúbe’ nééiyóne. \v 3 Diibyéhjáa Mekitsedéé pevétsihdyúré bóhówaavénéllii tsá mewáájácutú dibyée cááníma, tsɨ́ɨ́juma, ɨ́ɨhdé múnáama, íjcyáhajchííjyu. Tsá mewáájácutú muhdúhjáa dibye ípívyeevéne. Áhdure tsá mewáájácutú dibyée dsɨ́jɨ́véhajchííjyu. Ahdúu muurá Píívyéébé Hajchi páñétúejpi llúúváábe múijyú muhdú íjcyáítyuube bóhówaavéhi. \p \v 4 Aane méwaajácú ɨ́mɨááné Mekitsedéé ɨ́htsútuube íjcyane. Muuráhjáa méɨhdé múnáajpi Aavaráaúvú íjcyároobe dííbyeke ajcú tsáneevu méénujcátsiyíi ɨ́htsutúmé íjcyárómeke ityáhjámé tsíeménetu. \v 5 Muuráhjáa Moitséeúvuke Píívyéébe néé Revíiúvúj tsɨɨménémúháábedítyú llúúvájte íjcyámeke imúnaa ítsíeménetu iácuhíjcyaki. Ehdúu neebe Aavaráaúvúj tsɨɨménémúhaabe íjcyame ɨpɨ́áábójcatsíki. \v 6 Muuráhjáa Mekitsedéé Revíiúvúj tsɨɨménémúhaabe íjcyátúróóbeke Aavaráaúvú ajcú itsíeménetu tsáneévu. Áijyúu diibye Aavaráaúvú hallúvú táúmeííbyé pɨáábó Píívyéébée panévatúré dííbyeke ɨpɨ́ááboíñé néhíjcyáábé hallúvu. \v 7 Tsáháa Aavaráaúvú Mekitsedéé hallúvú pɨáábó táúmeítyúne. Muuráhjáa Mekitsedééré táúmeí dííbyé hallúvu. Áánéllii méwaajácú Aavaráaúvú ehnííñevu dibye ɨ́htsútuube íjcyane. Muurá tsáápí hallúvú ímí dibye íjcyáíñé pɨáábó táúmeííbyé éhnííñevu avyéjúúllémeíhi. \v 8 Muurá llúúvájteke métsíeménetu maácuhíjcyarómé dsɨ́jɨ́veéhi. Áánetúu Mekitsedéé ɨ́htsútuube llúúváábe íjcyáábedítyú Píívyéébé waajácuháámɨ́ néé dibye ícyoocápí íjcyane. \v 9 Áánéllii méwaajácú Aavaráaúvúhjáa Revííj tsɨɨménémúháábedítyú llúúvájte íjcyáímyemájuco ítsíeménetu Mekitsedéeke ájcune dityée ájcúiyódú ɨ́ɨ́vane dityéi íjcyátúrónáaáca. \v 10 Téijyúikyéhjáa tsáhái dííbyéj tsɨɨménémúhaabe Revíí tsɨ́ɨ́mávámeítyúne. \p \v 11 Aanée Revííj tsɨɨménémúhaabe Aróodítyú llúúvájte íjcyame Píívyéébé taúhbaju meúráávyéneríyé mepájtyetéiñe ímíbájchoca muurá tsáhájuco Críjtoke Píívyéébe Mekitsedééhjáa ícyahíjcyádú ɨ́htsútuube llúúváábedívú pícyóóítyuróne. Árónáacáhjáa ihdyu tsá dibye Aróoúvú íjcyadu néébeke pícyootúne. Tsíhdyuréjucóhjáa néébeke dibye pícyoóne. \v 12-14 Aabée Críjto Máavyéjuube tsá Revíiúvú dohjɨ́ba múnáajpi íjcyatúne. Muuráhjáa ihdyu Jodáá dohjɨ́ba múnáajpíyé íjcyáróóbeke Píívyéébe llúúváábedívú pícyóónéllii ítyaúhbaju cápáyoové tsíhdyuréjuco. Árónáacáa tsá Móitséeúvú néétu tsaate diityé dohjɨ́ba múnáadítyú llúúvájte íjcyaíñe. \p \v 15 Áánetu méwaajácú Mekitsedééhjáa íjcyadu ɨ́htsútuube llúúváábedívú Píívyéébe Críjtoke ipícyóónéllii tsíhdyuréjuco ítyaúhbaju cápáyoácóne. \v 16 Tsáháa dibye llúúváábedívú mémévatú Revíí dohjɨ́ba múnáadítyúu tsaate llúúvájte íjcyaíñé némeíhijcyádú dííbyedítyú tene némeíñélliíhye. Muuráhjáa ihdyu memévaabe múijyú muhdú íjcyáítyuubéréjuco ɨ́htsútuube iíjcyaki. \v 17 Muurá Píívyéébe dííbyedítyú íwaajácúháámɨtu nééhií: \q1 Uu ɨ́htsútuube llúúváábe ú ijcyá Mekitsedéé íjcyadu múijyú muhdú u íjcyáítyuúbe. \m Ehdu Píívyéébe néé dííbyedítyu. \v 18-19 Muuráhjáa ɨ́hdééné taúhbaju Píívyéébe Moitséeúvuj tééveri méénune meúráávyerómé mepájtyetéítyúrónéllii tsíhdyuréjuco mééma dibye teene cápáyoácóne. Áánélliihyée Críjtoj tééveri meke éhnííñevu pɨ́ááboobe ímí dííbyema meíjcyaki. \p \v 20-21 Muuráhjáa tsíjtyehjɨ llúúvájte pevénéré memévahíjcyáhi. Áánetúu Críjtoke páñetu Píívyéébere meménú múijyú muhdú íjcyáítyúné lluuváábé dibye iíjcyaki. Muurá dííbyé waajácúháámɨtu nééneé: \q1 Píívyéébe ɨ́mɨáánetúré nééhií: “Uke ó picyóó Mekitsedéé íjcyadu múijyú muhdú u íjcyáítyuube llúúváábe u íjcyaki.” \m Tsáháhjáa múijyú ehdu tsíjtyedítyú dibye néétune. \v 22 Aabée Jetsóó mééma béhné pityájcoju meenú ɨ́hdééné taúhbajúu meúráávyehíjcyáné ehnííñevu tsaímíyé Píívyéébema meíjcyaki. \v 23 Muuráhjáa éíjyuúvú mítyame llúúvájte íjcyame tsaapi dsɨ́jɨ́vécooca tsijpi cápáyóóvehíjcyáhi. \v 24 Áánetu ícyooca ɨ́htsútuube Jetsóó múijyú muhdú íjcyáítyuube llúúváábe íjcyáábeke tsá múha cápáyóóvéityúne. \p \v 25-26 Aabe piivyété meke ipájtyetétsóné ɨ́mɨáábé iíjcyánélliíhye. Tsá dibye ímítyuube íjcyatúne. Áánélliihyée tsá dibye múijyú ímityúné méénutúne. Aabée Cáání éllevu níjkyejɨ́vú ipyééne ílluréjuco ávyéjuuténe. Aabe ícyooca dííbyedi tsúúrámeímyé hallúvú Píívyéébeke pɨáábó táúmeíhijcyá muhdú íjcyáityúmeréjuco tsaímíyé dííbyema iíjcyaki. \v 27 Tsáháa mɨ́amúnaa llúúvájte méénuhíjcyádú dibye méénutúne. Diityéhjáa muurá Píívyéébé úmɨwávú tujkénú cóvátsohíjcyá iyáábeke íimítyú iábájɨ́ɨ́vémeíki. Ááné boonétúhjáa botsíi tsíjtyé hallúvú méénuhíjcyámé diityé imítyú téhdure iábájɨ́ɨ́vémeíki. Ahdúu tsá Jetsóó méénutúne. Muuráhjáa ihdyu tsáneere páñetu iiye pájámeííbyé dityée iyámeke cóvátsohíjcyádú ɨ́ɨ́vane pámé hallúvuréjuco. \v 28 Muuráhjáa éíjyuúvú Píívyéébe Moitséeúvuke néhdújuco ditye mɨ́amúnaa ímityúmé íjcyárómedítyú méménuhíjcyáné páñétúejte llúúvájte ditye iíjcyaki. Árónáacáa ihdyu Píívyéébe iñéhdújuco Ílli ɨ́ɨ́né imítyú méénútúúbeke pícyoone páñétúejpi llúúváábe dibye iíjcya múijyú cápáyóóvéítyuubéréjuco. \c 8 \s1 Jetsóoj tééveri béhné pityájcoju íjcyane \p \v 1 Aane íñe meíhjyúvahíjcyánetu éhnííñevu ímí méɨjtsúcunú páñétúejpi Críjto mélluuváábé íjcyane. Aabe ícyooca ijcyá Cááni Píívyéébé úníuri níjkyéjɨri. \v 2 Aabe téhulle íjcyaja duurúvájá pañétú páñétúétsihdyu Cááníkye máhallúvú pɨáábó táúmeíhijcyáhi. Tsá mɨ́amúnaa méénújari dibye íjcyatúne. Píívyéébere méénújari diíbye. \p \v 3 Muuráhjáa mɨ́amúnáadítyú páñétúejte llúúvájte íjcyame Píívyéébé úmɨwávú iyámeke cóvátsohíjcyá tsíjtyé imítyuháñé iábájɨ́ɨ́vémeíki. Ahdúu Críjto páñétúejpi llúúváábe iíjcyánéllii meenú mɨ́amúnáama. Árónáacáa tsá dibye diityée méénuhíjcyádú méénutúne. Muuráhjáa ihdyu iiye pájámeííbyé pámé imítyuháñéré iímíbájchoki. \v 4 Muuráhjáa ííñújɨ́ejpíyé iíjcyaca tsá dibye llúúváábe íjcyáítyuró tsúúcajáa Moitséeúvuj tééveri Píívyéébe pícyóóné taúhbaju néhdújuco tsaate llúúvájte dííbyeke ɨ́ɨ́cúvehíjcyámé íjcyánélliíhye. \v 5 Muuráhjáa diitye lluuvájté Píívyéébeke ɨ́ɨ́cúvehíjcyá páñétúeja duurúvaja níjkyéjɨri íjcyajádú imyéénújá pañévu. Píívyéébéhjáa muurá Moitséeúvuke nééhií: “Ímíñeúvú tsáma méénuco éhnée ‘Tsinaíi’ némeíhbaúvú páñétúéja náávevu uke o úújetsóné u ájtyumɨ́du.” Ehdúhjáa Píívyéébe néé Moitséeúvuke. \v 6 Árónáa éhnííñevu ícyooca páñétúétsihyi Jetsóó llúúváábe íjcyaabe máhallúvú Píívyéébeke pɨáábó táúmeíhijcyáhi. Dííbyej tééveríhjyáa muurá Píívyéébe mééma béhné pityájcoju meenú tsaímíyé dííbyema meíjcyaki. \p \v 7 Tujkénúhjáa dibye méénúné pityájcoju néhdu meíjcyáneríyé mepájtyetécá tsáhájuco béhné pityájcoju dibye méénúítyuróne. \v 8 Tujkénúéné pityájcojúu néhdu mɨ́amúnaa ícyahíjcyátúnéllií béhné pityájcojúréjuco dibye méénune. Muurá íwaajácúháámɨtu neébe: \q1 Béhné pityájcojúréjuco o méénuíñé tahñéjtema ijraéémuu, jodáámuu, íjcyámema. \v 9 Tsáhájuco o méénúityú diityé ɨhdé múnáaúvukée Ejíhtó iiñújɨtu o íjchívyétsócooca diityémá o méénudu nééné pityájcoju. Dityée tééné pityájcoju néhdu íjcyátúnéllii diityéké múu ɨ́hvejtsódú ó meenúhi. Ehdu o néé Píívyéébe o íjcyaábe. \v 10 Ahdícyane tsíhdyuréjuco nééné pityájcoju o méénuíñé ijraéémuma ditye ímíñeúvú tééné uwááboju iwáájácúne muhdú tene néhdu iíjcyaki. Áijyu ɨ́mɨááné tahñéjté íjcyámé Piivyéébé ó íjcyaáhi. \v 11 Téijyu tsáhájuco múha óhdivu wáájácútsójcatsíityú pámeere ɨ́htsútúróméhjɨmáyé ícyátújtsɨɨméné oke wáájácúíñélliíhye. \v 12 Áámedi o ɨ́dáátsóvéne ílluréjuco diityé imítyú o ábájɨ́ɨ́veíñe. Aane tsáhájuco múijyú o ɨ́tsáávéityúne. \m \v 13 Ehdúhjáa Píívyéébe béhné pityájcojúréjuco bóhówajtsóné ɨ́hdééné pityájcoju pañe meíjcyarómé mepájtyetéítyúrónélliíhye. Aane tsúúca mééma cápáyoovéhi. \c 9 \s1 Níjkyéjɨri páñétúeja duurúvaja \p \v 1 Teenée tujkénúéné pityájcoju túkévétsohíjcyá ííñújɨri íjcyáné duurúvájá pañétú muhdú dííbyeke ditye ɨɨ́ɨ́cúvehíjcyaki. \v 2 Aanéhjáa teeja imyéénúcooca meenúmé míhyóócu mɨ́jcohóócú ímichi tétsihvu Píívyéébeke ɨɨ́ɨ́cúveki. Tujkénúétsíi méméhjáa ‘Ɨ́mɨátsíi’. Átsihyíhjyáa imíwu nééné peetéíhcyú úníuri méétsáwá hallúrí pááa dííbyé ɨɨcúve. \v 3 Ááné bóunáálleríhjyáa íjcyaho wájyámuwávú wátájcámeítsíi mémé ‘Páñétúetsíí Ɨ́mɨátsíi’. Átsihvúhjáa apáábyéré páñétúejpi llúúváábe Píívyéébema ihjyúvahíjcyáhi. \v 4 Átsihyíhjyáa óórótu méénúmeíñé waɨ́jɨ́ téɨjɨ́ hallúvú ditye Píívyéébeke idyúúruváné imyéwu cúvaane cóvátsohíjcyaɨ́jɨ. Ááné úníuríhjyáa cajóónaba imíwu téénere óórótu hálluú, pañee, méénúmeíba. Áhbá pañéhjáa Píívyéébé taúhbaju cáátúnúmeíñé newáyuwáácuu, Aróoúvú cuujúí béhjɨ́vaii, ‘manáa’ némeíñe pááá óóróíhlló pañe íjcyanee, éhdune. \v 5 Áhbá hallúríhjyáa níjkyéjɨ múnáajtétsí níjcyota ‘tétsihyi Píívyéébe íjcyane’ nééiyóne. Áámútsí nuwáácyúhjáa wállúrɨ́jɨúcunúné lliiñévú páñétúejpi llúúváábe iyáábé tujpácyó pícyohíjcyá mɨ́amúnáá imítyú iábájɨ́ɨ́vémeíki. Aane óvíi éhdunéré tééneri méihjyúváhi. \p \v 6 Ehdúhjáa duurúvaja imyéénújá pañévú paíjyuváré llúúvájte tujkénúéhó pañévú iúcáávéne Píívyéébeke ɨ́ɨ́cúvehíjcyáhi. \v 7 Áánetúhjáa páñétúétsihvu tsáné pijcyábá lliiñe tsáijyúré páñétúejpi llúúváábere úcáávehíjcyá iyáábé tujpácyoma íimítyuu, tsíjtyé imítyuu, íjcyane iábájɨ́ɨ́vémeíki. \v 8 Ehdúu méénuhíjcyámé paméváréi Píívyéébema meíhjyúvaíñé ímíbáávyétúné hajchóta. Aane méwaajácú Píívyéébé Apííchó túkevéjtsori. \v 9 Muuráhjáa ihdyu Críjto mééma méénúíñe náávé iyámeke icyóvájtsóneri panévaríyé Píívyéébeke ɨ́ɨ́cúvehíjcyáme. Árónáacáhjáa tsá ditye teene imyéénúneri ímíbáávyéítyuróne. \v 10 Muuráhjáa panéváré majchóháñé, dooháñé, adóháñé, téɨɨbúwáré méénuhíjcyámé Píívyéébe diityéké néhdújuco. Áhdurée íjpi ityútáváávécooca nítyámeíhijcyámé iímíbáávyeki. Éhdúu méénuhíjcyámé imyéénuhíjcyádú Píívyéébe tééné taúhbaju Críjtoj tééveri icyápáyoácótúné hajchótá ímí diityéké ɨɨ́jtsúcunúki. \p \v 11 Aabée Críjto bóhówááveebe ícyooca páñétúejpi llúúváábe ijcyá tsaímíyé meíjcyaíñé mééma méénuúbe. Aabe ícyooca mɨ́amúnaa méénútuja tsaímíyé Píívyéébere méénúné duurúvájá pañétú máhallúvú pɨáábó táúmeíhijcyáhi. \v 12 Tééjá pañévúu úcááveebe páñétúétsihvu. Ároobée tsá llúúvájtée méénuhíjcyádú ténevá pijcyábádú ócájíwuu, cáávaraa, íjcyámeke ɨdsɨ́jɨ́vétsómé tujpácyoma úcáávetú tééneri Píívyéébeke ɨɨ́ɨ́cúveki. Muuráhjáa ihdyu páñetu ítyujpácyóré waagóoobe tsáijyúré pámé hallúvuréjuco tééneri mepájtyetéki. \v 13 Muuráhjáa éíjyuúvú ímítyúúvémeke ócájimuu, cáávarámuu, íjcyámé tujpácyori wáchíyáhcuhíjcyámé ditye iímíjpyetéki. Téhduréhjáa ócájimééwáwúuke icyóvájtsóné ballííjyú iúúrúnúneri wáchíyáhcuhíjcyámé ditye íjpi iímíbáávyeki. Árónáacáhjáa tsá diityé imítyú ímíbáávyehíjcyatúne. \v 14 Áánetúu ihdyu Críjto ítyujpácyori meke ímíjpyetétsó méimítyutu. Píívyéébé Apííchóo múijyú muhdú íjcyáityúné dííbyeke pɨ́áábóneri pájámeííbyé mewájyuri ɨ́ɨ́né imítyú méénútúroóbe. Áánéllii dííbyé tujpácyó tsúúca meke ímíjpyetétsó ímítyúnéhjɨtu tsaímiyéjuco Píívyéébeke meɨ́ɨ́cúvéébema meíjcyame mewágóóóvétuki. \p \v 15 Diibyée muurá Jetsocríjtó tsáá béhné pityájcojúréjuco mééma imyéénuki. Muuráhjáa tujkénú Píívyéébe méénúné pityájcójú pañe íjcyámé imítyuháñé téhdure tsúúca ímíbaavyé dibye dsɨ́jɨ́véneri. Áánéllii ícyooca pámeere Píívyéébée tsúúca meke újcume tsaímiyéjuco dííbyema meíjcyaíñé dibyée néhduú. \v 16 Muurá múúne medsɨ́jɨ́vétúné ɨhde mécaatúnú métsíeméné caatyé újcuíñé úúbálléné waajácuháámɨ. Aane medsɨ́jɨ́vécooca botsíi ujcúmé teéne. \v 17 Áánetu méi medsɨ́jɨ́vétúné hajchótá tsá múha dómájcóítyuró tééné waajácuháámɨ́ mecáátúnúrónáaáca. \v 18 Ahdúhjáa ɨ́ɨ́vane Jetsocríjtói dsɨ́jɨ́vétúné hajchótá Píívyéébe ɨ́hdé múnáaúvuma tujkénúéné pityájcoju méénune néhdújuco ditye dííbyeke ɨ́ɨ́cúvehíjcyáné iyámeke illííhyánúmé tujpácyori. \v 19 Téijyúhjáa Moitséeúvú Píívyéébé taúhbajúúné úúbállehíjcyáhi. Átsihdyúhjáa obééjámú ɨhjɨ́né tújpáɨ́hdsɨúvú nééne úméhéí nɨ́jcáutu ipícyoone ócájíwuúmuke, cáávaráwuúmuke, ɨdsɨ́jɨ́vétsómé tujpácyó nújpácyotu icyátáhbóné pañévú iééníyóneri wáchíyáhcuube teene taúhbaju íjcyáné waajácuháámɨ. Téhduréhjáa mɨ́amúnáake wáchíyáhcuúbe. \v 20 Áánemáhjáa neebe diityéke: “Ámúhakye íñe tújpácyori ó wáchíyahcú muhdú meíjcyáíñé pityájcoju Píívyéébe mééma méénúné uubálle.” \v 21 Áhduréhjáa duurúvaja wáchíyáhcuube páneere tééjá pañe íjcyánéhjɨmájuco. \v 22 Muuráhjáa teene Píívyéébé taúhbaju néé páneere tútávaavéné tújpácyoríyé ímíbájchómeíhíjcyaíñe. Áánéllii tsá mɨ́amúnáá imítyuháñé pevénéré ímíbáávyéítyuróne. \s1 Críjto mewájyuri pájámeíñe \p \v 23 Ehdúhjáa iyámeke ɨdsɨ́jɨ́vétsómé tujpácyori duurúvaja ímíbáchohíjcyámé tééjá pañévú iúcáávehíjcya Jetsocríjtóo mééma ítyujpácyori méimítyú ímíbajchómé dííbyema páñétúétsihvu meúújetéíñe nááve. \v 24 Tsáháa dibye úcáávetú mɨ́amúnaa méénúné duurúvájá pañévú méimítyú iímíbájchoki. Muuráhjáa ihdyu páñétúeja níjkyéjɨri íjcyájá pañévúré úcááveebe máhallúvú Píívyéébema iíhjyúvaki. \v 25 Árónáacáa tsá dibye mɨ́amúnáajpi llúúváábe méénuhíjcyádú ténevá pijcyábádú iyámé tujpácyoma páñétúétsihvu úcáávehíjcyatú mɨ́amúnáá hallúvú Píívyéébema iíhjyúvaki. \v 26 Muuráhjáa ditye méénuhíjcyádú imyéénuca ííñujɨ́ɨ ípívyéévétsihdyu múhdúijyúvájúcooíyó dibye méimítyú hallúvú dsɨ́jɨvéne. Árónáacáa iéévé úújetétsihvu ibóhówáávéne tsáneere pájámeííbyé pámé hallúvuréjuco. \v 27 Téhdure mee mɨ́amúnaa tsáneere medsɨ́jɨ́vémema Píívyéébe muhdú meícyahíjcyáné ímíbájchoóhi. \v 28 Muuráhjáa Críjto tsáijyúré pájámeí pámé imítyuháñéré iímíbájchoki. Aabe tsiiñe itsáácooca tsáhájuco téénevu tsááityúne. Tsáiibye tsaímíyé dííbyeke téhmehíjcyámeke itsájtyeki. \c 10 \p \v 1 Muuráhjáa Moitséeúvuj tééveri Píívyéébe ájcúné taúhbaju Jetsocríjtó mééma méénúíñe náávére. Áánélliihyée ténevá pijcyábádú iyámeke illííhyánúmedi Píívyéébeke ditye ɨ́ɨ́cúvehíjcyárónáa tsá ditye ímíbáávyehíjcyatúne. \v 2 Muuráhjáa tehdu tsáneere imyéénúneri tsúúca iímíbáávyeca tsáhájuco tsiiñe ditye tehdu méénuhíjcyáítyuróne. Áácáa diityé hallúrí tsáhájuco ɨɨná íjcyáítyuróne. \v 3 Árónáacáhjáa ténevá pijcyábádú íhyallúvú iyámeke ɨdsɨ́jɨ́vétsohíjcyánéllii waajácuhíjcyámé ímityúmé iíjcyane. \v 4 Árónáa tsá ócájimuu, cáávarámuu, íjcyámé tujpácyó méimítyú ímíbájchóítyuróne. \p \v 5 Muuráhjáa Críjto ííñujɨ́vú itsáácooca néé Píívyéébeke: \q1 Mɨ́amúnaa íimítyú hallúvú iyámeke illííhyánúmedi uke ɨ́ɨ́cúveróné diityéké tsá ímíbáávyétsotúne. Áánéllii íñe oke mɨ́amúnáájpidívú ú ípívyéévetsó o dsɨ́jɨ́véneri botsíi diityéké o ímíbájchoki. \v 6 Muurá íimítyuháñé iímíbáávyéro ditye iyámeke cóvátsohíjcyaróné tsá diityéké pɨ́áábotúne. \v 7 Áánéllii uke o nééhií: “Áánu oo, Tápiivyéébej. Óvíi muhdú óhdityu díwaajácúháámɨtu tene cáátuvádú u ímillédú ó ijcyáhi.” \m Ehdúhjáa Críjto néé Píívyéébeke ííñujɨ́vú itsáácoóca. \v 8 Tujkénúhjáa neebe mɨ́amúnaa Píívyéébé taúhbaju néhdújúcooro iyámedi dííbyeke ɨ́ɨ́cúveróné diityéké ímíbáávyétsotúne. Áhduréhjáa neebe tsíñéhjɨri ditye ɨ́ɨ́cúveróné diityéké ímíbáávyétsotúne. \v 9 Ááné boonétúhjáa tsiiñe neébe: “Áánu oo, Tápiivyéébej. Óvíi muhdú u ímillédú ó ijcyáhi.” Ehdúhjáa Jetsocríjtó iñééne ɨ́hdééné pityájcoju tsíhdyuréjuco cápáyoácóne. \v 10 Aabée Píívyéébe ímillédújuco mewájyuri tsáneere pájámeíñé pámé hallúvuréjuco. Ehdúu dibye dsɨ́jɨ́vénej tééveri Píívyéébe méimítyuháñé tsúúca ímíbajchóné tsá máhallúrí íjcyájúcootúne. \p \v 11 Áánetúu éíjyuúvú ɨ́hdééné taúhbaju néhdújuco llúúvájte paíjyuváré Píívyéébeke iyámedi ɨ́ɨ́cúvehíjcyáne. Áronée tsá múijyú mɨ́amúnáá imítyuháñé ímíbájchóítyuróne. \v 12 Áánélliihyéhjáa Jetsocríjtó mewájyuri tsáneere ɨdsɨ́jɨ́véné boone Cááni Píívyéébé úniúvú ávyéjuutéhi. \v 13 Aabe tétsihdyu téhmehíjcyá Píívyéébe dííbyema ímunáake táhjaíñe. \v 14 Muuráhjáa tsáneere dsɨ́jɨ́veebe pámeere dííbyeke mecáhcujtsómé téénej tééveri Píívyéébema meímíbáávyeki. \v 15 Aanéhjáa éhnííñevu Píívyéébe Íapííchoj tééveri méhdivu bóhówájtsoobe nééhií: \q1 \v 16 Ícyooca tsíhdyuréjuco nééné pityájcoju diityémá o méénuíñé ditye ímíñeúvú tééné uwááboju iwáájácúne ɨ́mɨááné iímílléne muhdú tene néhdu iíjcyaki. \m \v 17 Áhdure tsiiñe neébe: \q1 Diityé imítyuháñé o ábájɨɨvéné tsáhájuco múijyú o ɨ́tsáávéityúne. \m Ehdu muurá Píívyéébe méhdivu bóhówajtsó Íapííchoj tééveri. \v 18 Áánéllii tsáhájuco dííbyeke méimítyú hallúvú tsíeménéhjɨri meɨ́ɨ́cúvéityú tsúúcajáa mééma dibye teene iímíbajchóné ábájɨɨvéjúcóónélliíhye. \s1 Tsaímíyé Píívyéébema meíjcyáne \p \v 19 Ámuúha táñahbémuj, ícyooca tsúúca mépiivyété paméváré Píívyéébema meíhjyuváné ɨ́ɨ́nerí núhnévetúmé Jetsocríjtóo dsɨ́jɨ́vénej tééveri. \v 20 Teenée nééiyóné dibye dsɨ́jɨ́véné tujkéveri duurúvájá pañétú tsátsii páñétúétsíí watájcó wájyámuwa dóchéreevé wajɨ́tahnécu. Ehdúu mééma ímíbájchoobe ɨɨ́cúbáhrámeíñeri téénej tééveri Píívyéébema ímí meíjcyaki. \v 21 Aabe Jetsóó páñétúejpi méhlluuváábé Píívyéébeéjté meíjcyámé avyéjuube ɨ́htsútuúbe. \v 22 Áánéllii metsu ɨ́mɨááméré meíjcyáne ímíñeúvú dííbyeke mecáhcújtso tsaímíyé Píívyéébema meíjcyaki. Muuráhjáa tsúúca páneere méimítyuháñé mééma ímíbájchoobe ɨdsɨ́jɨ́véneri. Ehdúu meke ímíbájchoobe Píívyéébé Apííchoj tééveri. \v 23 Ahdícyane óvíi ímíñeúvú méúraavyé tsaímíyé Píívyéébema meíjcyaíñé mééma dibye méénujɨ́jto. Muurá Píívyéébe páneere méénuú muhdú íñéhijcyádu. \v 24 Áánéllii metsu keená ɨ́mɨááné íjcyanéréjuco meméénuhíjcyaki. Métsu ɨ́mɨááné mewájyújcatsíñe panévatúré mepɨ́áábójcatsíki. \v 25 Tsá tsaate méhdityu ícyahíjcyádú pihcyáávevu tsáátuméréjuco meíjcyáítyuróne. Métsu metsápɨ́tsójcatsíñe paíjyuváré mepíhcyáávehíjcyaki. Muurá méwaajácú lléváhréjuco tsiiñe Máavyéjuube Jetsocríjtó tsááiñe. \p \v 26 Muurá tsúúca ɨ́mɨájɨ́jtó meúraavyéjúcoorómé meímillédúré ímityúné meméénuhíjcyámé tsá múhdutú meímíbáávyéítyuróne. \v 27 Tehdu néémeke Píívyéébe waagóoó dííbyeke icyáhcujtsóné ímíllétúmeke ɨɨ́cúbáhráíñé cuujúwá ávyétá ɨhnáhó péétécunúwá pañévu. \v 28 Muuráhjáa éíjyuúvú Moitséeúvuj tééveri dibye ájcúné taúhbaju néhdu tsaate ícyahíjcyátúmé hallúvú míítyétsíuba, pápihchúúmeváuba, úúbálléhajchíí tsúúca dsɨ́jɨ́vétsohíjcyámé ɨ́dáátsóvetúmére. \v 29 Aanéjɨ́ɨ́va awáá muurá éhnííñevu ɨ́cúbáhrámeíimye Íllíi mewájyuri ítyujpácyó wáágoóné icyáhcútsótúne dííbyé Apííchó meke pɨ́áábóneri úúhɨ́vatéhijcyáme. \v 30 Muurá Píívyéébe nééhií: “Ooréi ó ɨ́cúbáhraá ámúhá hallútú ímityúné ámúhakye méénúmeke.” Téhdure tsiiñe neébe: “Tahñéjteke ímityúné méénúmema teene ó ímíbájchoóhi.” \v 31 Muurá ápíchó teene Píívyéébe mééma ímíbájchoíñe. \p \v 32 Áánéllii máábájɨ́ɨ́vedí muhdúhjáa Críjtoke ámuha mecáhcújtsótujkénúcooca ámuha meɨ́cúbáhrámeíyonéhjɨ́ maáábúcuhíjcyáne. \v 33 Muuráhjáa ámúhadi tsaatédí tsijtye nehníwu iúúhɨ́vaténe mɨ́amúnááj pɨɨnévú ɨ́cúbáhrahíjcyáhi. Áhdurée tsíjtyeke ditye méénúneri ámuha méɨ́dáátsóvehíjcyáhi. \v 34 Dityée cúvéhoojánúmedi ámuha méɨ́dáátsóvehíjcyáhi. Ámúhá tsíeménée ditye dójtúcúrónáa íllure ámuha méimíjyuhíjcyá níjkyéjɨri ɨ́mɨátsíí ɨ́ɨ́né imíjyaú múijyú nɨ́jkéváityúné ámuha meíjcyaíñé mewáájácúnema. \v 35 Áánéllii Críjtoke ámuha mecáhcújtsónetu méɨ́hvetédíñe. Muurá dííbyeke ámuha mecáhcujtsóné ímí ámúhama nɨjkévaáhi. \v 36 Áánéllii múu ɨɨ́cúbáhrámeíyonéhjɨ́ panéváré iáábúcúne Píívyéébe ímillédú ijcyá meke dibye néhijcyádú tsaímiyéjuco dííbyema ámuha meíjcyaki. \v 37 Muurá dííbyé waajácúháámɨtu Críjtodítyú nééneé: \q1 Lléváhréjuco dibye tsiiñe tsááiñe. \v 38 Ahdícyane dííbyeke cáhcújtsómeke ímí tehdújuco o ɨ́jtsúcunúmé pájtyéteéhi. Áánetu dííbyeke cáhcujtsójúcoorómé tsiiñe íimítyúnejcúvú óómímyeke tsá ímí o ɨ́jtsúcunúityúne. \m Ehdu nééne Píívyéébé waajácúháámɨtu. \v 39 Áánéllii tsá tsiiñe íimítyúnejcúvú meóómíjyúcóóityú tsaate ɨ́mɨááné cáhcújtsotúmé wágóóóveímyé méénuhíjcyádu. Muurá ihdyu ɨ́mɨááné dííbyeke mecáhcujtsómé mépájtyéteéhi. \c 11 \s1 Cahcújtso \p \v 1 Muurá ɨ́mɨááné Píívyéébeke mecáhcujtsómé méwaajácú muhdú iñéhdu mééma dibye méénuíñé teenéi maájtyúmɨ́túrónáaáca. \v 2 Tehdúhjáa méɨhdé múnáaúvudítyú tsaate ímí dííbyeke cáhcújtsómeke ímí ɨjtsúcunúúbe. \p \v 3 Ahdu muurá íñe páneere múhdúné tsíeménéhjáa dibye meɨ́ɨ́ténáa ípívyéjtsóturóné mécáhcujtsó ɨ́mɨáánée dibye ípívyejtsóné pevétsihdyúré íllure iíhjyúváneri. \p \v 4 Abééhjáa muurá ímí Píívyéébeke icyáhcújtsónéllii íñahbe Caíí ehnííñevu tsaímíyé dííbyeke ɨ́ɨ́cúvehíjcyáhi. Aanéhjáa ímí Píívyéébe ɨɨ́jtsúcunúne dííbyeke dilló ɨ́mɨáábedi. Ehdúhjáa ímí Abéé cáhcújtsónéllii ícyoocápí dííbyeke méɨ́tsáávehíjcyá tehdu mecáhcújtsómeke Píívyéébe téhdure ímí ɨɨ́jtsúcunúki. \p \v 5 Áhduréhjáa Enóó ímí cáhcújtsónéllii dsɨ́jɨ́vétúúbekéré dibye újcúúbeke tsáhájuco múha ájtyúmɨtúne. Áábedítyú Píívyéébe néé ímíhyeváa dibye ícyahíjcyáné dibye ímillédu. \v 6 Tsá muurá Píívyéébe ímí ɨ́jtsúcunútú dííbyeke cáhcújtsótúmeke. Áánéllii ihdyu dííbyema tsaímíyé menáhbévájcatsíñé meímílléhajchíí mécáhcujtsó ɨ́mɨááné dibye íjcyane. Áijyu meke pɨ́ááboobe dííbyedi metsúúrámeímyeke. \p \v 7 Téhduréhjáa Noéé ímí cáhcujtsóhi. Áánélliihyéhjáa Píívyéébe nújpacyo icyáájávétsoíñé dííbyeke nééne cáhcújtsoobe tsáijyúubáréi tehdɨ́ɨ́vane ájtyúmɨ́túroóbe. Áánemáhjáa mɨ́ɨ́nécoba méénuube téémɨri ɨ́ɨ́tsɨ́ɨ́mema ipájtyetéki. Ehdúhjáa icyáhcujtsódú íjcyaabe pájtyeténáa tsijtye mɨ́amúnaa ɨ́cúbáhrámeíhi. Áábekéhjáa ímí Píívyéébe ɨjtsúcunú dibye ímí dííbyeke cáhcújtsónélliíhye. \p \v 8 Téhduréhjáa Aavaráá ímí cáhcujtsóhi. Muuráhjáa Píívyéébe kiá dííbyé iiñújɨ́ íjcyáíhullévú dííbyeke wállóónéllii iwáájácútúróhullévú peebe dííbyeke icyáhcújtsónema. \v 9 Aabéhjáa úújeté Píívyéébe dííbyeke iñéhdújuco ájcúné iiñújɨvu. Árónáacáhjáa ihdyu tétsii ícyahíjcyaabe éhne múúne ullé múnaa íjcyadu nújuwááneríye. Téhduréhjáa Itsáamútsí ílli Jacóóboma nújuwááneríyé ícyahíjcyá tééné pityájcójú pañéré iíjcyánélliíhye. \v 10 Ehdúhjáa Aavaráá ícyahíjcyaabe ɨ́tsohíjcyá múijyú muhdú íjcyáítyucóómí páñetu Píívyéébere méénúcoomívú iúújetéiñe. \p \v 11 Téhduréhjáa mewa Tsáára ímí icyáhcújtsónéllii tsɨ́ɨ́mavá ajchíbá íjcyalle kéémelléjuco íjcyárolle. Muuráhjáa ihdyu Píívyéébe ɨ́mɨááné dille tsɨ́ɨ́mávaíñé nééne icyáhcújtsónéllii tsɨ́ɨ́mavalle. \v 12 Ehdúhjáa ávyeta kéémemútsíjyuco íjcyáromútsí tsáápíwúuke tsɨ́ɨ́máváábedítyú mítyane mɨ́amúnaa llíyaaté mɨ́ɨ́cúruma néwayúúhá íjcyadu eevératu. \p \v 13 Aaméhjáa pámeere dsɨ́jɨvé Aavaráaa, Itsáaa, Jacóóboo, íjcyame Píívyéébée diityéké nénehjɨ ájtyúmɨtúmére. Árónáacáhjáa ihdyu cáhcujtsómé ɨ́mɨááné diityéké iñéhijcyádú dibye diityémá méénuíñé dibyéi méénútúrónáaáca. Aaméhjáa nehíjcyá ííñújɨri ullé múnaáre iíjcyane. \v 14 Ehdúhjáa ditye néénetu méwaajácú tsɨɨjɨ ííñujɨ ditye ɨ́tsohíjcyáné tééjɨri botsíi ɨ́ɨ́né imíjyaú iíjcyáɨjɨ. \v 15 Muuráhjáa tsáháturo muhdú tene néétu tsiiñe ditye íiiñújɨ́ ɨɨ́tsáávéne óómíiyóne. \v 16 Árónáacáhjáa ihdyu ávyeta imíllémé éhnííñevu ímí ditye íjcyáíñé iiñújɨ́ Píívyéébe níjkyejɨ́vú diityémá méénujɨ iájtyumɨ́ne. Áánélliihyéhjáa tsá Píívyéébe núcójpɨ́tsó ɨ́jtsúcunútú diityé Piivyéébé iíjcyane. \p \v 17-18 Tsáijyúhjáa muurá Aavaráake ílli Itsáadítyú neébe: “Daachi Itsáadítyú llíyaatémé íjcyaá páñétúejte dɨ́jtsɨɨménémúhaábe.” Ehdúhjáa Píívyéébe iñééróóbedi Aavaráake waajácullé dibye ɨdsɨ́jɨ́vétsóne icyóvájtsóóbedi dííbyeke ɨɨ́ɨ́cúveki. Ahdújucóhjáa dibye méénújúcooróné dííbyeke ɨ́mɨááné icyáhcújtsónélliíhye. \v 19 Ɨ́mɨáánée cáhcújtsoobe Píívyéébe ɨ́htsútuube dsɨ́jɨ́vémeke tsiiñe bóhɨɨtsóne. Áánélliihyéhjáa ɨjtsúcunúúbé tsúúca íllíkye dibye llííhyánúúbeke Píívyéébe tsiiñe bóhɨ́ɨ́tsoúvúdu. \p \v 20 Áhduréhjáa Itsáá cáhcujtsó íllímutsi Jacóóboo, Etsaóoo, íjcyámútsí hallúvú pɨáábó Píívyéébeke dibye táúmeídyú diityétsikye dibye pɨ́ááboíñe. \p \v 21 Áhduréhjáa Jacóóbó cáhcujtsó íááchimútsí Jotséé hájchimútsí hallúvú pɨáábó dibye táúmeídyú Píívyéébe pɨ́ááboíñe. Aabéhjáa ɨ́dátsó dsɨjɨ́veríjyuco íjcyaabe ícyuujúityu icyátóróóvéne Píívyéébeke duurúvahíjcyáhi. \p \v 22 Áhduréhjáa diibye íaachi Jotséé ímí icyáhcújtsónéllii ɨdsɨ́jɨ́véíñé ɨhde néé ihyájkímú ijraéémuke Píívyéébe diityéké íjchívyétsoíñé Ejíhto múnáá hójtsɨ́ pañétu. Téhduréhjáa neebe diityéké ditye tétsihdyu ipyéécooca dííbyé bajcúné tééné iiñújɨvu iúújeíñútuki. \p \v 23 Áhduréhjáa Moitsééj caanímútsí ímí Píívyéébeke icyáhcújtsónéllii tsá íllityétú tééné iiñújɨ́ avyéjuube diityéj tsɨ́ɨ́mé wapímúj tsɨ́ɨ́méwuúmudívú dsɨ́jɨ́vétsótsóneri. Aamútsíhjyáa diibye Moitséé imíwu néébéwúuke ɨtsɨ́ɨ́máváábeke páátanú pápihchúú nuhbává hajchóta. \p \v 24 Aabéhjáa ikyéémévéne téhdure ímí Píívyéébeke icyáhcújtsónéllii tsá ímílletú teene Ejíhtó avyéjúúbé ajyúwá hájchidi idíllómeíñé diityémá ímí iíjcyáíyónáaáca. \v 25 Imílleebéhjáa ihdyu imúnaa ijraéémú Píívyéébeéjté íjcyame ɨ́dátsó ɨ́cúbáhrámeíhíjcyárómemáyé iíjcyane. Tsáháhjáa dibye ímílletú íñe ííñújɨ́ene ímityúné múhajchótá dííbyeke ímíjyúúvétsóíñeríjɨ́ɨ́va iíjcyáiyóne. \v 26 Waajácuubéhjáa imúnáama íjcyaabe ɨɨ́cúbáhrámeíyónáa nihñéétsihvúré Críjtoma tsaímiyéjuco iíjcyaíñé Ejíhtó iiñújɨ́ avyéjuri ímí iíjcyáíyóné ehnííñevu. \p \v 27 Aabéhjáa Píívyéébeke iájtyúmɨ́túróóbeke ímí icyáhcújtsóóbedívú icyátsɨ́páávéne ijchívyé tééné iiñújɨ́ avyéjuube dííbyedívú cáyobáávatéróneri íllityétuubére. \v 28 Aanéhjáa ɨ́mɨááné icyáhcújtsónéllii ihyájkímuke neebe ditye obééjámuke illííhyánúmé tujpácyori ihjyáháñé llehówááné iwáchíyáhcu níjkyéjɨ múnáájpikye Píívyéébe wálloobe Ejíhto múnáaj tsɨ́ɨ́mé ámíajtéké dsɨ́jɨ́vétsóíñetu diityéj tsɨ́ɨ́mé ipájtyetéki. \p \v 29 Aaméhjáa idyé ímí icyáhcújtsónéllii tsaímíyé Tújpáñe Móóá pajtyé nújpacyo dówáávéjɨ́jtori. Ááme déjutúhjáa diitye Ejíhto múnaa péérómé hallúvú nújpacyo wátáhaavémé májcanúhi. \p \v 30 Áhduréhjáa ímí icyáhcújtsónéllii Píívyéébe néhdújuco ditye Jericóó hallúrí pápajtsɨ péhíjcyánéj pɨɨnévú 7 coojɨ́vatu técoomí mɨjco cáhvyabáne. \v 31 Áhduréhjáa Raáá nahtsɨ́wamééwá íjcyárolle ímí icyáhcújtsónéllii tsaate diityédítyú técoomí wáájavu péémeke tsaímíyé ihjyávú waatsúcúpejtsóhi. Áánélliihyéhjáa muurá técoomí múnaa icyáhcújtsótúné nɨ́jcaúvú úújetémé dsɨ́jɨ́vémedítyú pájtyetélle. \p \v 32 Áánetu íjcyarómé tsijtye téhduréhjáa ímí Píívyéébeke cáhcújtsómedítyú o úúbálléiyómé Jedeóoo, Baráaa, Tsajtsóoo, Jetéee, Dabíii, Tsamoéee, íjcyame. Áhduréhjáa tsijtye Píívyéébé ihjyú uubálle múnaa ímí cáhcujtsóhi. \v 33 Ehdúhjáa ímí Píívyéébeke ditye cáhcújtsónéllii panévatúré dibye pɨ́aabómé tsaate tsíjtye múnáá iñújɨ́ɨ́né caavácuhíjcyáhi. Aaméhjáa tsaímíyé túkévétsócatsíhijcyáhi. Tsáijyúhjáa tsaatéké bájú oohímyé dóóíyómeke pájtyetétsoóbe. \v 34 Áánetúhjáa tsaatéké cúújúwá pañévú ditye wájójcórómeke pájtyetétsoóbe. Tsaatéhjáa pátyetéhijcyá nɨɨtsúmuri ditye llííhyánúíyónetu. Áhduréhjáa ɨ́hnáhóóturómé ímunáake táhjahíjcyá dííbyere Píívyéébe pɨ́áábóneri. \v 35 Áhduréhjáa tsaate walléémú ímí dííbyeke cáhcújtsónéllii ɨ́ɨ́tsɨɨme dsɨ́jɨ́verómé tsiiñe bóhɨhíjcyáhi. Áánetúhjáa tsijtye Píívyéébeke icyáhcujtsóné ɨ́hvéjtsótúné hallútú ɨɨ́cúbáhrámeke dsɨ́jɨ́vétsohíjcyáme. Ehdúhjáa wájyúmeítyúméré dsɨ́jɨ́vehíjcyá dsɨ́jɨ́verómé Píívyéébema ímí iíjcyaíñé icyáhcújtsónélliíhye. \v 36 Áhduréhjáa tsíjtyeke tééné hallútú ɨɨ́cúbáhrámeke úwáñehííñeri ichíjchúmeke cuvéhoojánuhíjcyáme. \v 37 Tsaatékéhjáa dsɨ́jɨ́vétsohíjcyámé néwayúúnevu iáámúneri. Tsíjtyekéhjáa tsahdúnéhjɨ́ wáchérécohíjcyáme. Áánetúhjáa tsíjtyeke ditye cáhcújtsónetu ibóíjcyúróne dsɨ́jɨ́vétsohíjcyámé nɨɨtsúmuri. Áánetúhjáa tsaate ɨ́dátsó ɨ́ɨ́néúbamá íjcyatúmé úlleméré pehíjcyá obééjámuu, cáávarámuu, íjcyámé mɨɨhénevu ɨbɨ́ɨ́jɨ́vánéhjɨma ɨ́cúbáhrámeímyére. \v 38 Ehdúhjáa ɨ́dátsó ɨ́ɨ́néubárá píívyétúné iiñújɨri, cáméhbaúneri, pevétsɨhjɨ́rí, páhejújɨ́ pañe cúwaméré pehíjcyá Píívyéébeke cáhcújtsotúmé diityéké cáávájúcóótúnetu. \p \v 39 Ehdúhjáa mítyame ímí Píívyéébeke cáhcújtsómeke ímí tehdújuco dibye ɨ́jtsúcunúrómé tsáhái újcutú diityéké iájcuíñé dibye nééneé. \v 40 Muurá imílleebe tsaíjyúi meke téénevu iájcune tsaímíyé dííbyema meíjcyaki. \c 12 \s1 Jetsóópe ícyahíjcyádú meíjcyáiyóne \p \v 1 Aane tsúúca méwaajácú méɨhdé múnáaúvúhjáa ɨ́hnáhóóróné pañe tsaímíyé Píívyéébeke úráávyehíjcyáne. Ahdu metsu panéváré meke mújtátsóíyonéhjɨ́ meɨ́hvéjtsóne tsaímíyé óóchévetúméré dííbyeke meúráávyeki. \v 2 Muuráhjáa tsúúca Jetsóó mééma ímíbajchó tsaímíyé dííbyema meíjcyaíñé núcójpɨ́tsó páwachékevu ɨdsɨ́jɨ́véneri. Áronée muurá tsá dibye núcojpɨ́lletú bóónétu ɨ́ɨ́né imíjyaú Píívyéébema iávyéjuutéiñe iwáájácúnema. Áábeke ihdyu metsu ímíñeúvú mecáhcújtsóne dibyée ícyahíjcyádú meíjcyaki. \p \v 3 Cáhawáá méɨjtsúcunu muhdúhjáa dibye mɨ́amúnáake iwájyúne ímítyúmé hójtsɨ́ pañévú ɨ́hvéjtsámeííbyedi ditye ɨ́cúbahráne. Aane múu ɨɨ́tsáávéne ɨ́hvéjtsotúmé tsaímíyé dííbyeke úraavyéhi. \v 4 Tsáhái muurá ámuha ímítyúnéhjɨri meɨ́cúbáhrámeíñe medsɨ́jɨ́vetúne. \v 5 ¿A tsá ámuha meɨ́tsáávetú muhdú Píívyéébe ɨ́ɨ́tsɨɨme meíjcyámeke úwaabóne? Muurá íwaajácúháámɨtu neébe: \q1 Tsá múu, Lli, múhdurá ɨ́jtsúcunútú Díavyéjuube o íjcyaabe uke o túkévejtsóne. \v 6 Muurá áátsɨɨme íjcyámeke ɨ́hnáhó ó úwaabó diityéké o wájyúnema. \m Ehdu muurá Píívyéébe nééhií. \v 7 Ahdícyane ovíi ɨ́mɨááméré meíjcyáne máaabúcuhíjcyá éhne múúne méétsɨ́ɨ́meke meúwaabódú meke dibye úwaabóne. ¿Mityá ijcyámé tsaate ɨ́ɨ́tsɨ́ɨ́meke úwáábotúme? Pámeere muurá méétsɨ́ɨ́meke méúwaabó mewájyúnema. \v 8 Muurá Píívyéébe méétsɨ́ɨ́meke meúwaabódú meke úwáábótúhajchíí tsá dííbyej tsɨ́ɨ́mé meíjcyatúne. Aame méijcyá ɨ́dátsó cáánívatúmé íjcyadu. \v 9 Muurá tsɨ́ɨ́mene meíjcyácooca méécáánimútsí meke úwaabóné mélleebó diityétsikye mewájyúnema. Aanéjɨ́ɨ́va ¿ɨ́veekí tsá Méécááni Píívyéébeke mecáhcújtsóityú awáá muhdú meíjcyáityúmé dííbyema meíjcyáíñéllii meke dibye úwáábohíjcyáne? \v 10 Muurá méécáánimu meke úwáábohíjcyá wahájchotáré ííñújɨ́ hallúrí ímí meíjcyaki. Áánetu Píívyéébe meke úwaabóné éhnííñevu meke pɨ́aabó dibye íjcyadu ɨ́mɨáámé meíjcyaki. \v 11 Muurá ɨ́hnáhó meke ditye úwaabóné ávyé meke pájtyene múhdurá téijyu méɨjtsúcunúhi. Árónáa téénetu meíllíjkívyéne bóónétu tsaímiyéjuco meíjcyane. \s1 Píívyéébeke éhdɨɨvállémé hallúri ápíchó nééneé \p \v 12 Áánéllii imíchi meíjcyá tsaímíyé Píívyéébeke ámuha meúráávyeki. \v 13 Métsúúraméí tsaímíyé dííbyeke ámuha meúráávyéíyóneri tsijtye ámúhakye ɨɨ́ɨ́téne iímíbáávye ímí tsaméhjɨ́ ámuha dííbyeke meúráávyeki. \p \v 14 Aame pamévamáyé ɨ́mɨááméré meíjcyá ímityúné dárɨ́ɨ́véjcatsítyúme. Muurá ɨ́mɨáámé meíjcyátúhajchíí tsá múijyú Píívyéébema meíjcyáityúne. \v 15 Áánéllii panéváré ímítyúnéhjɨtu météhmeméí ámúhakye dibye ɨpɨ́ááboki. Tsá múu tsíjtyeke tútávájtsotú éhne múúne námijtya meke tútávajtsódu. \v 16 Ihdícyáméhjɨma médómácójcatsídíñe. Tsá múu ɨ́hvéjtsotú ímí Píívyéébema ámuha meíjcyáiyóné éhnéhjáa Etsaóó ámíaabe pɨáábó iújcúiyóné íbonéébedívú dójtúcútsámeídyu. \v 17 Muurá ámuha méwaajácú dibyéhjáa újcúíyóné pɨáábó íñahbe újcúné boonéréjuco téénevu cáání éllevu pééroobe ílluréjuco báñúmeíñe. Ááneríhjyáa ávyétá ɨhnáhó támeíyoobe tsáhájuco újcutúne. Ahdu ámúhakye tene ipájtyétu ímíñeúvú météhmeméi. \p \v 18 Muuráhjáa méɨhdé múnáaúvuma ‘Tsinaíi’ némeíhbaúvú Píívyéébe íhjyúváijyu tétsii ííjyunúnáa cúújuwa peetécunúhi. Áhduréhjáa apííchówu kííjyébama nííjyaba íjcyáné tujkéveri ííñujɨ vááúmeíhi. \v 19 Áijyúhjáa lleebómé Píívyéébe diityémá íhjyúváné tujkéveri rojrócó íhjyuváne. Ááneríhjyáa iíllityéne nééme éhnííñevu dibye iíhjyúvátuki. \v 20 Ɨ́hdétújucóhjáa muurá dibye téénetu nééneé: “Tsaate ihdícyame iyáábéuba íñe cámehbáú túváámeke néwayúúneri, hójtsɨ́vari, médsɨ́jɨ́vétsoco.” Ehdúhjáa ɨ́hdétújuco Píívyéébe nééne ápíchó ɨɨ́jtsúcunúnéllii mítyane íllityémé téijyu diityémá dibye íhjyúváneri. \v 21 Diibyéhjáa Moitséeúvú íjcyároobe téijyu muhdú tene pájtyene iájtyúmɨ́ne nééhií: “Muhdú íhya o íllityéneri ó uuvécunúhi.” Ehdúhjáa diityéké tene pájtyedu nééne muurá tsá ámúhakye pájtyetúne. \p \v 22 Árónáa ihdyu tsá ámuha Píívyéébedi meíllityéjúcootúne. Muurá mítyame níjkyéjɨ múnaa ámúhakye náhbenúmé ámuha méúújetéjucóó páñétúétsihvu Tsióó caméhbaúvú dííbye cóómí Jerotsaréé níjkyéjɨri íjcyácoomívu. Áánéllii ámuha tsúúca mépiivyété dííbyema meíhjyuváne. \v 23 Aame ámuha pámeere ɨ́hdéejte cahcújtso múnáaúvuma téhullétú ámúha mémeháñé tsúúca cáátuvámé ímí méijcyá Píívyéébema muhdú meícyahíjcyáné pámeemáyé ímíbájchóííbyema. \v 24 Áhdure tsúúca ámuha Jetsóoma ímí méijcyá ítyujpácyóo iwáágóóneri mééma béhné pityájcojúréjuco méénúúbema. Tsáháa dibye pevénéré ítyujpácyó iwáágóóne dsɨ́jɨ́vetú Abéeúvúhjáa dsɨ́jɨvédu. Muuráhjáa ihdyu dibye ítyujpácyó wáágóónej tééveri Píívyéébe meke ímíbajchóhi. \p \v 25 Áánéllii tsá múu táhjálletú dibye meke iwájyúne úwaabóne. Éíjyuúvúhjáa muurá Moitséeúvuj tééveri dibye úwaabóné lléébohíjcyatúmé ɨ́cúbáhrámeíhijcyá tééné déjúcotu. Aanéjɨ́ɨ́ muurá dííbyere níjkyéjɨri íjcyaabe meke úwaabóné melléébótúhajchíí téhdure meke ɨ́cúbáhráiíbye. \v 26 Muuráhjáa ‘Tsinaíi’ némeíhbaúvú diibye Moitséeúvuma dibye íhjyúváijyu ííñujɨ ávyétá ɨhnáhó vááúmeíñetu neébe: “Tsiiñéi ávyétá ɨhnáhó ííñujɨ ó vááúmeíchoó páneere iévéhóówari íjcyánéhjɨmájuco.” \v 27 Ehdúhjáa neebe páneere ípyée iípívyéjtsóné tsíeméné nɨ́jkévaíñe. Áánetu ihdyu tsane coévaá múijyú muhdú íjcyáityúne. \v 28 Áánevúu tsúúca meke ájcuube íavyéjuvu muhdú meíjcyáityúmé dííbyema meíjcyaki. Áánéllii metsu dibye ímillédú meíjcyáne dííbyeke dúúrúvaméré metéhdújtsoki. \v 29 Muurá ɨ́htsútuube Mépiivyéébé íjcyaabe ímítyúmeke waagóó éhne múúne cúújuwa tsíeméné áiúcúdu. \c 13 \s1 Píívyéébema ímí meíjcyáiyóne \p \v 1 Ahdícyane tsáma ámuha cahcújtso múnaa meíjcyame mewájyújcatsíñé méɨ́hvéjtsodíñe. \v 2 Máábájɨ́ɨ́vedí tsaímíyé ámúhá aahɨ́ve múnáake ámuha mewáátsúcúpétsohíjcyáne. Muuráhjáa ehdu íaahɨ́ve múnáake wáátsúcuhíjcyámé wáájácúratúné níjkyéjɨ múnáake ɨ́ɨ́cúvehíjcyáhi. \p \v 3 Áánéllii cúvéhóójari íjcyámeke mépɨ́áábohíjcyá diityémá ámuha meíjcyáiyódúré meɨ́jtsúcunúmeíñema. Áhdure múu ɨ́dáátsové ɨ́cúbáhrámeíhíjcyámedi téhdure ámuha diityédúré meíjcyane meɨ́jtsúcunúmeíñema. \p \v 4 Téhdure ámuha metáábávájcatsímyema múu wajyújcatsíhi. Tsá múu ihdícyáméhjɨma dómácójcatsítyúne. Muurá tehdu néémema Píívyéébe ɨhnáhooíñé teene ímíbajchóne. \p \v 5 Áhdure tsá múu mítyane ɨdsɨ́ɨ́dsɨ́váíyóneri íhjyácunútúne. Muhdú iíjcyane múu ímí ɨjtsúcunú tehdújuco. Muurá Píívyéébe nééhií: “Oke cáhcújtsómeke tsá o ɨ́hvéjtsóityúne. Aame tsá ɨ́ɨ́nerí báñúmeíityúne.” \v 6 Áánéllii muurá dííbyedívú mecátsɨ́páávéne ɨ́ɨ́nerí áábímyeítyúmé ménehíjcyáhi: \q1 Píívyéébe tápɨááboobe íjcyánéllii tsá o íllityétú mɨ́amúnaa óhdi ɨ́cúbáhráíyóneri. \p \v 7 Ahdícyane tsáma máábájɨ́ɨ́vedí muhdúhjáa tujkénú Píívyéébé ihjyu ámúhakye úwaabómé ɨɨ́cúbáhrámeíyóné pañe tsaímíyé dííbyeke úráávyehíjcyáne. Ahdu tsaímíyé dííbyeke mécahcújtso. \p \v 8 Tsá muurá Jetsocríjtó múijyú tsíhdyuréjuco íjcyatúne. Iíjcyadúré diibye paíjyuváre. \v 9 Áánéllii máállítsámeídí tsíhdyuhjɨ́ré úwáábohíjcyámedívu. Muurá Píívyéébere meke iwájyúne tsɨ́pátsohíjcyá tsaímíyé dííbyeke meúráávyeki. Tsá muurá meke dibye éhnííñevu pɨ́áábóítyuró tééne tájpíjyuco meíjcyáiyóné tsane majcho maáwahíjcyámeke. Ehdu méénuhíjcyarómé íllure báñúmeíhi. \p \v 10 Áánetúu ihdyu Críjto mewájyuri pájámeí ɨ́ɨ́né imíjyaú Píívyéébema meíjcyaki. Muuráhjáa duurúvájá pañévú dííbyeke ɨɨ́ɨ́cúvéneri tsúúrámeíhíjcyarómé tsá ímí dííbyema íjcyatúne. \v 11 Muuráhjáa páñétúejpi llúúváábe iyámé tujpácyoma tééjá pañévú páñétúétsihvu úcáávehíjcyá íimítyuu, tsíjtyé imítyuu, íjcyane iímíbáávyeki. Ehdúhjáa imyéénúne diitye iyámeke tsiéllevu itsájtyéne cóvátsohíjcyáme. \v 12 Ahdúhjáa muurá Jetsóoke cóómítyu tsiéllevu itsájtyéébedi ɨɨ́cúbáhráne dsɨ́jɨ́vetsómé ítyujpácyó wágóóóvéneri pámeere mɨ́amúnáá imítyuháñé iímíbáávyeki. \v 13 Áánéllii óvíjyacóóné tsɨ́jɨjtóríyé úwáábómeíñé meúráávyehíjcyáne. Métsu Jetsóokéréjuco meúráávye tsijtye meke dííbyekée itsáríllehíjcyádú tsárílléróné pañe. \v 14 Tsá ííñújɨri meíjcyatú paíjyuváré muhdú íjcyáityúme. Píívyéébe ihdyu meke újcúcooca botsíi dííbyema méíjcyaá muhdú íjcyáityúmeréjuco. \v 15 Áánéllii metsu Jetsocríjtoj tééveri dííbyeke medúúrúváne dííbyé uwááboju tsíjtyeke meúúbálléneri dííbyeke meɨ́ɨ́cúveki. \v 16 Ahdícyane méɨ́hvéjtsodí ámuha tsíeménetu tsíjtyeke mepɨ́áábohíjcyáne. Ehdu meméénune ímí ɨjtsúcunúúbe. \p \v 17 Áhdure idyé múu ámúhá túkevéjtsojtéké iávyejúúlléne lleebó ditye ámúhakye úwaabóne. Muurá Píívyéébeke úúbálleímyé muhdú imyéénuhíjcyáne. Áánéllii panévatúré ɨ́mɨááméré meíjcyá diityéké ámuha mekímóvéjtsótuki. Ímityúné ámuha medárɨ́ɨ́vémeíhajchíí tsá ɨ́ɨ́netú ámúhakye tene pɨ́áábóityúne. \p \v 18 Muurá ícyooca muha ímí tsaɨ́ɨ́buwáré meíjcyámeke Píívyéébe ímí ɨjtsúcunúhi. Áánéllii múúhá hallúvú pɨáábó métáuméí ehdícyárónéhjɨ́ pañe ímí muha meíjcyaki. \v 19 Ímichi táhallúvú métáuméí ɨ́ɨ́cúi ámúhadívú o úújetéki. \s1 Dibye pítyajcóne \p \v 20 Ahdícyane ovíi Píívyéébe Máavyéjuubée Jetsocríjtó obééjámú tehméébédú néébe dsɨ́jɨ́véébeke tsiiñe bóhɨ́ɨ́tsoobe ámúhakye ímíbajchóhi. Muuráhjáa Jetsocríjtó ítyujpácyó iwáágóóneri mééma béhné pityájcoju meenú múijyú nɨ́jkéváityúne. \v 21 Áábej tééveri ihdyu óvíi meke túkévéjtsoobe muhdú dibye ímillédú meíjcyaki. Áánéllii metsu Jetsocríjtoke maávyéjújtso múijyú nɨ́jkéváityúne. \p \v 22 Ámuúha táñahbémuj, íllu íñe íhyaamɨ́ pañe ámúhakye o túkévejtsóné tsáma tsáríyóné pañe melléébo. \v 23 Téhdure ámúhakye ó úúballé ménahbe Timotéó tsúúca cúvéhóójatu íjchivyéne. Aabe óhdivu ɨ́ɨ́cúi wátsɨ́hajchíí dííbyema muhtsi ámúhakye máaahɨ́véteéhi. \p \v 24 Téhdure ámúhakye ó úúballé Itááriá iiñújɨ múnaa ámúhakye dúúruváne. Téhdure idyé ámúhá túkevéjtsojtémá pámeere cahcújtso múnáake ó duurúváhi. \p \v 25 Ahdícyane óvíi Píívyéébe ámúhakye pɨ́aabó pámeekére. Áyu tehdújuco.