\id ROM - Bola Bible; Brent and Sandi Wiebe; April 3, 2011. 
\h Rom 
\toc1 A Raukea e Paulus i Here Lakea ne Huriki a Rom 
\toc2 Rom 
\toc3 Rom 
\mt2 A Raukea e Paulus i Here Lakea ne Huriki a  
\mt1 Rom  
\imt1 A Nita Vakalohoka  
\ip E huriki a bakovi na lohokanga na Ngava Dagi karaba ri taki a raukea iea, i muholi ne vone Paulus i herea. E huriki a tara ne Kristo hosi ri matakari kamumu a maka raukea ne Paulus i here. A vuhuna ri luhoi e huriki ranga ma ri gi here a raukea ne ria, lakea ri gi ru a rane Paulus vona.  
\ip I mata manga e Paulus i made o Korin, i herea a raukea iea na pida e 57 AD.  
\ip E huriki a Iuda ri made o Rom, i kupo ne ria ri uka mahala. Ria takutaku kunana ri tahoka a mahala, ri tahoka a lohokanga. Re huriki a Iuda nga ri made na tara takutaku viliha lae o Rom. A tara takutaku nga ri tahoka a matakari ne ria.  
\ip E huriki a Iuda iea o Rom ri ta Grik. E Paulus i herea ra raukea iea na nita Grik. I kupo ne huriki a Rom ri ramai a naro ni vasileki ne huriki a Iuda, lakea i vakabele a maregoa ne ria a Iuda turana e huriki i uka ma ria a Iuda.  
\ip E huriki a Iuda, e huriki i uka ma ria a Iuda ri tahoka a narone ria takutaku ni luhoi torea e Kristo. E Paulus ngane i here lakea ne ria, ge kori ria vona ra maregoa iea. I ngaru ria ri gi made palupu, nahea ni ramai a vilone ria takutaku. E Paulus i taki e huriki a Iuda maea, ria ranga ri manga e huriki i uka ma ria a Iuda, muga na hini ri luhoi torea e Kristo (sapta 1–3).  
\c 1  
\s1 E Paulus i Vakatubu ni Here  
\p
\v 1 \x * \xo 1:1 \xt Apo 9:15\x*Iau e Paulus, a vora ne Isu Kristo. A Vure i vulaki iau ge iau a apostolo vona, i ru iau ga vakalongo a Velenga Kamumu vona.  
\v 2 \x * \xo 1:2 \xt Rom 16:25-26\x*Hosi i ta muholi ne huriki a propet vona, ge bele kavakava a Velenga Kamumu iea. Lakea e huriki a propet ri here puru na Hinere na Vure.  
\v 3 Ra Velenga Kamumu na Tuna Vure. I bele manga a bakovi, i valai na kabune Davit.  
\v 4 A Hanu Kiripiripi i vakasiri kavakava ne hita, e Isu Kristo, a Bakovi Dagi ne hita ia a Tuna Vure a vuhuna i vakamahuri mulea na matenga.  
\v 5 \x * \xo 1:5 \xt Apo 26:16-18; Gal 2:7-9\x*Iau i uka ma a bakovi kamumu, pali e Kristo i rata kamumu iau, i vulaki iau, ge iau a apostolo. I rata mavonga, ga vakalongo a Velenga Kamumu ne huriki i uka ma ria a Iuda, ri gi togoa e Kristo, ri gi longototoa.  
\v 6 Mua ranga, a Vure i gale mua, ge mua e huriki a tara ne Isu Kristo.   
\p
\v 7 \x * \xo 1:7 \xt Gi 6:25-26\x*A herea a raukea iea i lakene mua e huriki a bakovi a ngatavine o Rom. A Vure i ngaru hateka mua, i gale mua ge mua a tara vona.  
\p A Vure e Tamane hita turana e Isu Kristo, a Bakovi Dagi ne hita, ru gu rata kamumu mua, ru gu habi a nivalemu ne mua.   
\s1 E Paulus i Ngaru ni Lakea o Rom  
\p
\v 8 A ngaru ni taki taro mua, na tahuna a luhoi mua, a kavurikea a Vure nau na rane Isu Kristo, a vuhuna na tanga lobo ri tuverei vona a hini mu luhoi torea e Kristo.  
\v 9 Iau a luhoi vakaroro mua, a vasileki. A Vure i lohoka vona a ta muholi, ra Vure, a viri a habi a hategu ni vora vona, a vakalongo e huriki na Velenga Kamumu ne Tuna.  
\v 10 \x * \xo 1:10 \xt Apo 19:21; Rom 15:23\x*A vasileki vakaroro ne mua, a nanea a Vure, ia ge ngaru, ge ratea a dalagu ga lakene mua.  
\v 11 A ngaru hateka ni matai mua a vuhuna a ngaru ni habi tavula ne mua ranga maki ri valai na Hanuna Vure.  
\v 12 A ngaru hateka ni matai mua, si gi vatuhori. Mu gu vakatora a niluhoi nau na naro mu luhoi torea e Kristo vona. Iau tara ga vakatora a niluhoi ne mua na naro iau a luhoi torea e Kristo vona.   
\p
\v 13 \x * \xo 1:13 \xt Apo 19:21\x*Mua e huriki a turagu, a ngaru mu gu lohoka vona, i balaka kupo ta ga lakene mua, pali a dalagu ni putukari. A ngaru ni lakene mua, ga rata e huriki ranga ri gi luhoi torea e Kristo, i manga a hini a rata na tanga ranga ne huriki i uka ma ria a Iuda.  
\v 14 A Vure i habi a leho nau, ga vakalongo a Velenga Kamumu ne huriki lobo; re huriki a Grik, e huriki i uka ma ria a Grik, e huriki a bakovi na lohokanga, e huriki a bakovi i uka ma ri lohoka hateka.  
\v 15 I mavonga i rike rike a hategu ni vakalongo ne mua ranga a Velenga Kamumu, mua e huriki o Rom.   
\s1 E Huriki Ri Luhoi Torea a Vure Ni Gale a Bakovi Malamala  
\p
\v 16 \x * \xo 1:16 \xt Mrk 8:38; Apo 13:46; 1Ko 1:18-24\x*I mavonga, i uka ma a maruhu ni vakalongo ne huriki a Velenga Kamumu, a vuhuna ia a nitora na Vure ni korimule e huriki lobo ri luhoi tora ia, e huriki a Iuda taro, muri e huriki i uka ma ria a Iuda.  
\v 17 \x * \xo 1:17 \xt Hab 2:4; Rom 3:21-22\x*A Velenga Kamumu i vakalongo hita vona, a naro a Vure i ravunu vuroki a naro hale ne huriki ri luhoi torea e Kristo. I manga a ngava ni here hosi na Hinere, i maea,  
\q1 “Ga ravunu vuroki a naro hale ne huriki ri luhoi tora iau, ri gi mahuri vakaroro.”   
\s1 A Rongova na Vure  
\p
\v 18 A Vure meli na hunu, i vakasiri a rongova vona ne huriki lobo ri ngalahere vona, e huriki ri rata a naro hale. Re huriki nga, a naro hale ne ria i rata e huriki ranga i uka ma ri luhoi torea a nita muholi.  
\v 19 \x * \xo 1:19 \xt Apo 14:15-17; 17:24-28\x*I madihi a hatena, a vuhuna i kavakava a Vure, ia a Vure navai. I vakasiri pali ne ria a narona.  
\v 20 \x * \xo 1:20 \xt Jop 12:7-9; Sng 19:1\x*I muholi, i uka ma si masia a Vure na matane hita. Pali i vakatubu na tahuna a Vure i ratarike a maki lobo, si matai a maki i ratarike, si matakilaka vona ia a Vure, i tahoka a nitora dagi i tabuli vakaroro. I mavonga i uka tara viri ge ta maea, “Iau i uka ma a lohoka na Vure.”   
\p
\v 21 \x * \xo 1:21 \xt Epe 4:17-18\x*Ri lohoka na Vure, pali i uka ma ri togoa manga ge ia a Vure Muholi. I uka ma ri kavurikea na naro kamumu vona. A niluhoi ne ria i bele manga manga, lakea ri keri ni lohoka vona a maki na Vure.  
\v 22 \x * \xo 1:22 \xt Jer 10:14; 1Ko 1:20\x*Ri taki ta ri lohoka hateka, pali ri bele manga a manga.  
\v 23 \x * \xo 1:23 \xt Vin 4:15-19; Sng 106:20\x*Ri koi ni kavurikea a Vure, ra i made vakaroro. Ri rata a hanune huriki a bakovi, ra bara ri mate, a hanuna kadirovo, a maka maki mahuri na robo, a maka maki manga a mata, a tabelebako, ri kavurike ria.   
\p
\v 24 I mavonga a Vure i lohopile ria, ri gi ramai a ningaru hale na kakaine ria, lakea ri vakamuto a kakaine ria na maka naro katoki ni mole lae.  
\v 25 A Vure i rata mavonga a vuhuna ri pe pali a nita muholi vona, ri ramai a ngava taminga. Ri kavurike kunana a maka maki ri ratarike. I uka ma ri kavurikea a Viri i ratarike a maki lobo, ra viri si gi kavurike vakaroroa. I muholi.   
\p
\v 26 Ri lohopilea a Vure, lakea a Vure tara i lohopile ria, ri gi muri mai a ningaru hale na kakaine ria, a naro ni maruhu vona. E huriki a ngatavine ne ria i uka ma ri muri mai a vilo na parangia. Ri vatari e huriki a ngatavine.  
\v 27 \x * \xo 1:27 \xt Levi 18:22; 20:13; 1Ko 6:9\x*E huriki a bakovi ranga, i uka ma ri muri mai a vilo kamumu na parangia. Ri muri mai a ningaru dagi na kakaine ria, ri vatari e huriki a bakovi. E huriki a bakovi nga ri uka a nimaruhu, i mavonga ri bole a mapane ria pololilo na kakaine ria i hale.   
\p
\v 28 Ri marikoi ni luhoia a Vure, lakea i lohopile ria, ri gi vora vona a maka niluhoi hale ne ria. I mavonga, ri vakatubu ni rata a maka naro hale, ra i ta pupukari vona a Vure.  
\v 29 Ri rata vakaroro a naro hale legelege. Ri hale. Ri ngutu vakaroro na maki na viri tara. Ri rata tuhare vakaroro. Ri vamasigoro vakaroro. Ri ngaru bala ni rabalaki a viri. I uka ma ri made na nivalemu ranga. Ri tami bala e huriki. Ri padi virihi tavula e huriki na ngava. Ri vapadimomo vakaroro.  
\v 30 Ri vakahale tavula a rane huriki. Ri marikoi na Vure. Ri ratapile e huriki na ngava. Ri bibi rike mule ria. Ri vakabele a naro hale karaba. Ri longotaro a ngavane tamane kinane ria.  
\v 31 Ri manga. I uka ma ri muri mai a ngava ri ta muholi ta ri gi ratea. Ri marikoi e huriki a kabukabu ne ria. Ri uka naro na nidodo.  
\v 32 Ri lohoka vona a Vure i ta muholi vona ge rabalaki e huriki a bakovi maea. Pali ri tabana ni rata vakaroro a maka naro hale nga. Pali ri kavurike tabu e huriki ranga ri rata vakaroro a naro hale nga.   
\c 2  
\s1 A Vure Ge Pelekado Kamumu e Huriki  
\p
\v 1 \x * \xo 2:1 \xt Mat 7:1-2; Ion 8:7\x*I uka ma i kamumu o pelekado a narone huriki ranga, a vuhuna na tahuna o pelekado ria, o pelekado mule ioe. Ioe tara o rata a maka naro hale manga ria.  
\v 2 Si lohoka vona a vilona Vure i malamala kunana na tahuna i pelekado e huriki ri rata a naro hale nga.  
\v 3 I mavonga, naha ni luhoi a Vure i uka ma ge pelekado ioe, a vuhuna ioe tara o rata a naro hale manga ria.  
\v 4 \x * \xo 2:4 \xt Epe 1:7; 2Pe 3:15\x*Naha ni luhoi i kamumu go tabana ni rata a naro hale, a vuhuna a Vure a mari ni rata kamumu hateka e huriki, a mari ni hatenono hateka. Naha ni luhoi mavonga. A Vure i rata kamumu ioe, a vuhuna i ngaru go pulo a vilomu.  
\v 5 A Vure bara i vakamadihi hateka ioe, a vuhuna o putu ngingi, i uka ma o pulo a vilomu. Bara i habi a nimadihi vomu muri ma na tahuna a rongova vona ge bele kavakava, ge pelekado e huriki lobo na naro i taku kunana.  
\v 6 \x * \xo 2:6 \xt Sng 62:12; Snd 24:12; Mat 16:27; 2Ko 5:10\x*A Vure ge habi a mapa ne huriki lobo, i muri mai a narone ria.  
\v 7 E huriki ri ramai a naro kamumu, ri toni a bulune ria ni ratea a Vure ge vivi hateka ne ria, ri toni a bulune ria ni bole a nimahuri vakaroro, a Vure ge habi a nimahuri vakaroro ne ria.  
\v 8 \x * \xo 2:8 \xt 2Tes 1:8\x*Pali e huriki ri luhoi mule ria kunana, ri marikoi ni longototoa a ngava muholi, ri longototo kunana ni rata a naro hale, a rongova na Vure bara i vakamadihi hateka ria.  
\v 9 Bara i habi a nimadihi dagi ne huriki ri rata vakaroro a rabu hale, bara ri loho gori lae. Bara i bele taro ne huriki a Iuda, muri bara i bele ne huriki i uka ma ria a Iuda.  
\v 10 Pali bara i vakabagetu, i kavurike, i habi a nivalemu ne huriki ri rata vakaroro a naro kamumu. Ne huriki a Iuda taro, muri ne huriki i uka ma ria a Iuda.  
\v 11 Ge rata mavonga, a vuhuna e huriki a Iuda, e huriki i uka ma ria a Iuda, a Vure ge pelekado e huriki lobo na naro i taku kunana.   
\s1 A Vure Ge Pelekado e Huriki Lobo  
\p
\v 12 E huriki i uka ma ria a Iuda, i uka ma ri lohoka na maka Vinara a Vure i habi ne Moses. Pali na tahuna ri rata a naro hale, bara ri vurua, pali a Vinara i uka ma ge pelekado ria. E huriki a Iuda ri lohoka na Vinara a Vure i habi ne Moses. Na tahuna ri rata a naro hale, ria ranga bara ri vurua, a vuhuna a Vure bara i pelekado ria na Vinara ne Moses.  
\v 13 I kamumu a Vure i rata mavonga, a vuhuna a viri i malamala na matana Vure i uka ma ia a viri i lohoka kunana na Vinara na Vure. A viri i malamala na matana Vure a viri i longototo vakaroro a Vinara lobo a Vure i habi ne Moses.  
\v 14 \x * \xo 2:14 \xt Apo 10:35\x*E huriki i uka ma ria a Iuda, i uka ma ri lohoka na Vinara. Pali na tahuna ri ramai a vilo kamumu na Vinara, i vakasiri manga a Vinara iea i tabuli pololilo na niluhoi ne ria pali.  
\v 15 Ri vakasiri ri lohoka na hatene ria a ngava na Vinara. A lohokanga ne ria na naro kamumu, a naro hale, i vakalongo ria maea, “a naro iea i hale” o “a naro iea i kamumu.”  
\v 16 Bara i bele mavonga na tahuna a Vure i habia ne Isu Kristo a leho ni pelekado a niluhoi kapiloho, a naro kapiloho ne huriki lobo. A ngava iea, a vakalongo ne huriki na tahuna a vakalongo ria na Velenga Kamumu.   
\s1 E Huriki a Iuda  
\p
\v 17 Ngane ga taki mua e huriki a Iuda. Mu bibi rike mule mua, mu ta maea, “Iau a Iuda.” Mu taki ta a Vure ge korimule mua a vuhuna mu lohoka vona a Vinara a Vure i habi ne Moses. Mu bibi rike mule mua, ta i mua a ngate na Vure.  
\v 18 Mu lohoka vona a ningaru na Vure, a naro kamumu mu gu ramaia, a vuhuna ni tovo mua na vinara.  
\v 19 Mu luhoi ta mu gu vakasiri a dala na Vure ne huriki i uka ma ria a Iuda, i manga a viri i vakasiri a dala na kepa. Mu pahaluhoi ta mua a nipara ne huriki ri made na uvo.  
\v 20 \x * \xo 2:20 \xt 2Tim 3:5\x*Mu lohoka na ngava muholi ni here puru, ra Vinara, lakea mu pahaluhoi ta mua a mari ni tovo, mu gu tovo e huriki i uka ma ria a Iuda. Mu ngaru ni tovo ria, a vuhuna mu luhoi ta ri manga e huriki a koma kiroko, e huriki a manga.  
\v 21 \x * \xo 2:21 \xt Mat 23:3-4\x*Mu paki ni tovo e huriki ranga, pali mu koi ni tovo mule mua. Mu vara e huriki nahea ri gi panaho, pali mua a panaho.  
\v 22 Mu vara e huriki nahea ri gi mole, pali mua mu mole. I mata marango. Mu marikoi vona a maka nitamina vure, pali i navai mu panaho a maki na roho na vure ne ria?  
\v 23 Mu bibi rike mule mua, mu ta maea, “Mi lohoka na Vinara na Vure.” Pali i mata hale na tahuna mu longotaro a vinara vona. Mu rata mavonga, mu biua a Vure.  
\v 24 \x * \xo 2:24 \xt Ais 52:5\x*I manga a ngava ni here puru na Hinere,  
\q1 “E huriki i uka ma ria a Iuda ri matai a narone mua, lakea ri biua a Vure.”   
\s1 A Ngava ni Pala a Kuli  
\p
\v 25 A bakovi ni pala a kulina, lakea i ramai lobo a Vinara na Vure, a hini ni pala a kulina vona bara i koria. Pali a bakovi ni pala a kulina, pali i longotaro a Vinara na Vure, i manga tabu a bakovi i uka ma ni pala a kulina.  
\v 26 \x * \xo 2:26 \xt Gal 5:6\x*I mavonga, e rei a viri i uka ma a Iuda, i uka ma ni pala a kulina, pali i longototo a Vinara lobo na Vure, a Vure bara i gale ia a viri vona, i manga ni pala a kulina pali.  
\v 27 Lakea e huriki i uka ma ni pala a kuline ria, pali ri ramai a Vinara na Vure, bara ri pelekado mua, bara ri taki mua mu rare, ra mua e huriki ni pala a kuline mua, mu lohoka na Vinara na Vure, pali mu longotaro.  
\v 28 A Iuda muholi i uka ma a viri ni pala a kulina kunana. A naro ni pala a kuli i uka ma ge ratea a Vure ge ngaru a viri.  
\v 29 \x * \xo 2:29 \xt Vin 30:6; Kol 2:11\x*A Vinara ne Moses i uka ma ge pulo a hatena viri. A Vure i ngaru a viri na tahuna a Hanu Kiripiripi i pulo a hatena viri. A viri maea, a Iuda muholi. A bakovi maea, i uka ma i ngaru e huriki a bakovi ri gi kavurikea. I ngaru a Vure kunana ge kavurikea.   
\c 3  
\s1 A Narona Vure i Kiripiripi  
\p
\v 1 Pali a viri tara bara i nana maea, ‘Ra naro ni pala a kuli, i uka ma i ratea a Vure ge ngaru a viri. Pali a ra maki i kamumu vona ni gi gale hita e huriki a Iuda?’  
\v 2 Iau bara koli maea, ‘Ra hini hita a Iuda vona, i tahoka a maki kamumu vona i kupo. A maki tara i kamumu vona, a Vure i habi ne huriki a gare ne hita a Hinere vona.’  
\v 3 I muholi, e huriki a gare ne hita hosi, e huriki ranga i uka ma ri longo mai a nitana Vure. I mavonga, ge navai? A Vure tara, i uka ma ge ramai a nitana?  
\v 4 \x * \xo 3:4 \xt Sng 51:4\x*Bara i ramai a nitana! E huriki lobo bara ri tatami, pali a Vure kikeri a Viri ni ta muholi.  
\p I manga a ngava ni here hosi, i maea,  
\q1 “E huriki lobo ri gi matakilaka vona i muholi a ngava o padi virihi e huriki vona.  
\q2 Pali e huriki ri padi virihi ioe na ngava, ri gi velu.”   
\p
\v 5 Hita e huriki a bakovi hale, pali a naro hale ne hita i vakasiri kavakava a Vure i malamala. Pali si gi ta navai? Si gi taki a Vure i uka ma i ramai a naro kamumu na tahuna i habi a nimadihi ne hita na naro hale ne hita? Ngane a ta manga a bakovi tavula kunana.  
\v 6 Nahea si gi ta maea! Ge mavonga, ge pelekado navai e huriki lobo na malala?   
\p
\v 7 Pali a viri tara bara i koke, i ta maea, “Na tahuna iau a tatami, e huriki ri matakilalea a Vure a Viri ni ta muholi, lakea ri kavurikea. I mavonga, a Vure, i navai ge taki iau a bakovi hale?  
\v 8 O Paulus, a ngavamu ge muholi, i kamumu si gi rata a naro hale, lakea e huriki bara ri kavurikea a Vure!”  
\p E huriki ranga ri ratea a ngava hale iea, ri padi virihi tavula iau, ta a ratea a ngava iea. I kamumu a Vure ge habi a nimadihi ne ria vona a naro hale iea ri ratea.   
\s1 I Uka Tara Bakovi Ge Malamala  
\p
\v 9 \x * \xo 3:9 \xt Rom 1:18–2:24; 3:23\x*Pali hita e huriki a Iuda, si rangi e huriki ranga, o i uka? I uka liu! A ngava si ratea pali i maea, e huriki a Iuda ri manga kunana e huriki i uka ma ria a Iuda. Hita lobo si rata pali a naro hale, lakea a Vure ge pelekado hita.  
\v 10 \x * \xo 3:10 \xt Sng 14:1-3; 53:1-3\x*A ngava ni here puru na Hinere i ta maea,  
\q1 “I uka tara viri i malamala na matana Vure. I uka liu.   
\q2
\v 11 I uka tara viri ge longokilalea a Nitana Vure.  
\q2 I uka tara viri ge toni ni laho turana Vure.   
\q1
\v 12 E huriki lobo ri ngalahere na Vure. Ria lobo a bakovi tavula na matana.  
\q2 I uka tara viri ge rata a naro kamumu.  
\q2 I uka liu.”   
\q1
\v 13 \x * \xo 3:13 \xt Sng 5:9; 140:3\x*“Na ngavane ria, ri bimate e huriki.  
\q2 A tabelene ria, ri tatami kunana.”  
\q1 “A nitane ria i ratapile e huriki, i manga a mata hale i kara mate a viri.”   
\q2
\v 14 \x * \xo 3:14 \xt Sng 10:7\x*“Ri ruduraha, ri biu kato vakaroro e huriki.”   
\q1
\v 15 \x * \xo 3:15 \xt Ais 59:7-8\x*“Ri kapi kunana ri gi rabalaki a viri.   
\q2
\v 16 Na tabeke lobo ri lakea vona ri ratapile, ri vakamadihi e huriki.   
\q1
\v 17 Ri keri ni made na nivalemu.”   
\q2
\v 18 \x * \xo 3:18 \xt Sng 36:1\x*“I uka ma ri mangenge na Vure.”   
\p
\v 19 Si lohoka vona, a Vinara ne Moses ni here virihi mae e huriki a Iuda, re huriki a vinara i matakari ria. I mavonga, e huriki lobo na malala bara ri keri ni koli a ngava. E huriki lobo bara ri tahoka a ngava na matana Vure; e huriki a Iuda, e huriki i uka ma ria a Iuda.  
\v 20 \x * \xo 3:20 \xt Sng 143:2; Rom 7:7; Gal 2:16\x*I uka tara viri ge ramai a vinara lobo, lakea a Vure ge takia, ta ia a bakovi malamala. A leho na vinara, i rata hita si gi matakilaka vona a naro hale ne hita.   
\s1 A Viri i Luhoi Torea a Vure i Malamala  
\p
\v 21 Ngane i bele kavakava a dala a Vure i ravunu vuroki a naro hale ne hita. I uka ma i bele na ni longototo a Vinara. I bele na dala tara. A dala iea, a Vure i vakalongo muga vona hosi na Hinere i maea,  
\v 22 \x * \xo 3:22 \xt Gal 2:16\x*a Vure ge ravunu vuroki a naro hale ne huriki lobo ri luhoi torea e Isu Kristo, a vuhuna e huriki lobo ri palupulupu na matana; e huriki a Iuda, e huriki i uka ma ria a Iuda.  
\v 23 Hita lobo si rata pali a naro hale, si marava basi na bagetuanga na Vure.  
\v 24 \x * \xo 3:24 \xt Rom 5:1\x*Pali a Vure i rata kamumu hita, i taki hita si malamala. I uka ma si ratea tara maki a Vure ge vivi ne hita, ge konamule hita. I rata tavula kunana. E Isu Kristo i ratea a dala iea na nimatena.  
\v 25 A Vure i rudua ge mate, ge bole a murine hita, ge vakalobo a rongova na Vure, lakea a Vure ge puga vuroki a naro hale ne huriki ri luhoi tora ia. I rata mavonga si gi matakilaka vona a narona i malamala, a vuhuna hosi i hatenono ne huriki a bakovi hale, i uka ma i habi a nimadihi malaviriri ne ria.  
\v 26 I rata mavonga, na tahuna mona si gi matakilaka vona, ia i malamala. A Vure i rata e huriki lobo ri luhoi torea e Isu ri gi malamala.   
\p
\v 27-28 I mavonga, i uka tara viri ge bibi rike mulea, a vuhuna si lohoka vona i uka tara viri ge longototo lobo a Vinara, lakea a Vure ge ravunu vuroki a naro hale vona. A Vure i ravunu vuroki a naro hale ne huriki ri luhoi torea e Isu.   
\p
\v 29 \x * \xo 3:29 \xt Rom 10:12\x*A Vure i uka ma a Vure ne huriki a Iuda kunana. E huriki i uka ma ria a Iuda, ria ranga, ia a Vure ne ria,  
\v 30 \x * \xo 3:30 \xt Vin 6:4; Gal 3:20\x*a vuhuna a Vure i taku kunana. Ge ravunu vuroki a naro hale ne huriki a Iuda ri luhoi torea e Kristo. I mavonga, ge ravunu vuroki a naro hale ne huriki i uka ma ria a Iuda na tahuna ri luhoi torea e Kristo.  
\v 31 \x * \xo 3:31 \xt Mat 5:17\x*I mavonga, i uka ma i ratea a Vinara ne Moses ge uka leho na tahuna a Vure i ravunu vuroki a naro hale na viri i luhoi torea e Kristo. Na tahuna si luhoi torea e Kristo, si vakatora a Vinara ne Moses.   
\c 4  
\s1 E Abraham i Luhoi Torea a Vure  
\p
\v 1 A bakovi e Abraham, ia a vuhune mia e huriki a Iuda. A ra maki si gi tovo vona a naro ni bele malamala na matana Vure?  
\v 2 E Abraham, bara i rata a naro kamumu, lakea a Vure i ravunu vuroki a naro hale vona, bara i kara ia ge bibi rike mulea. Pali i uka ma ge bibi rike mulea na matana Vure.  
\v 3 \x * \xo 4:3 \xt Vuh 15:6; Gal 3:6\x*A Hinere i ta navai? I ta maea, “E Abraham i luhoi torea a Vure, lakea a Vure i galea a bakovi malamala.”   
\p
\v 4 A bakovi i leho i bole a mapana. A mapana i uka ma ni vakaparu ia vona. A mapana ni habi vona na tahuna i leho.  
\v 5 Pali i uka tara maki si gi ratea, a Vure ge vivi ne hita. Pali a Vure bara i gale hita si malamala na tahuna si luhoi tora ia, ra Vure, a Viri i rata e huriki a bakovi hale ri malamala na matana. Ngane a Vure i kori e huriki maea, i gale ria ri malamala, i uka ma a mapane ria. A Vure i kori tavula kunana ria.  
\v 6 I manga e Davit hosi i here a ngava, a Vure ge taki ri malamala e huriki i uka ma ri luhoi tora a maki ri rata, pali ri luhoi torea a Vure. E huriki nga ri gi vivi. A ngava iea i maea,   
\q1
\v 7 \x * \xo 4:7 \xt Sng 32:1-2\x*“Ri gi vivi e huriki a Vure i puga vuroki a naro hale ne ria, ri putu puru a vinara,  
\q2 re huriki a Vure i longo kaburungi a naro hale ne ria.   
\q1
\v 8 Ri gi vivi e huriki a Bakovi Dagi i ravunu vuroki a naro hale ne ria.”   
\p
\v 9 A Vure, i uka ma i korimule mia kunana e huriki a Iuda, mi gi vivi vona. Mua e huriki i uka ma mua a Iuda, mua ranga mu vivi, a vuhuna mua ranga, a Vure i korimule mua! Ni here puru na Hinere, ta e Abraham i luhoi torea a Vure, lakea a Vure i takia a bakovi malamala.  
\v 10 I muga ne Abraham ni pala a kulina, a Vure i takia e Abraham a bakovi malamala. I uka ma i muri, i muga.  
\v 11 \x * \xo 4:11 \xt Vuh 17:10-11\x*Muri, a Vure i takia e Abraham ni gi pala a kulina, ga kilakilana, ge vakasiri ne huriki, i muga, na tahuna e Abraham i luhoi torea a Vure, na tahuna iea i galea a bakovi malamala. A Vure i rata mavonga, ge ratea e Abraham ge ia a vuhuna e huriki i uka ma ni pala a kuline ria, pali ri luhoi torea a Vure, lakea a Vure i taki ria, ri malamala.  
\v 12 I ngaru tabua e Abraham ge ia a vuhuna e huriki ni pala a kuline ria, ri luhoi torea a Vure, i manga a gare ne hita e Abraham i luhoi torea a Vure muga na tahuna i uka ma ni pala ma a kulina.   
\s1 A Nita Dagi na Vure  
\p
\v 13 \x * \xo 4:13 \xt Vuh 17:4-6; 22:17-18; Gal 3:29\x*Hosi, a Vure i ta muholi ne Abraham turana e huriki a hamona ri gi bele muri ma. I ta muholi ri gi bole a malala lobo, ge ne ria. E Abraham i uka ma i ramai a Vinara lobo na Vure, lakea a Vure i ta muholi vona. E Abraham i luhoi torea a Vure, lakea a Vure i ta muholi vona.  
\v 14 \x * \xo 4:14 \xt Gal 3:18\x*A Vure bara i taki e huriki ri ramai lobo a vinara, ta ri gi bole a maki i ta muholi vona hosi, ngane a naro ni luhoi torea a Vure bara i uka kanena. I uka tara viri ge bole a maki i ta muholi vona hosi.  
\v 15 \x * \xo 4:15 \xt Rom 3:20; 5:13\x*A vinara i vakabele a rongova na Vure, a vuhuna e huriki ri longotaro a vinara vona. Pali na tahuna i uka vinara, i uka tara viri ge putu puru a ngava.   
\p
\v 16 \x * \xo 4:16 \xt Gal 3:7\x*I mavonga, e huriki ri bole a maki a Vure i ta muholi vona na tahuna ri luhoi tora ia. I bele mavonga, a Vure ge habi tavula ne huriki a maki i ta muholi vona. I mavonga e huriki e tune Abraham bara ri bolea. I uka ma a maki ne huriki a Iuda ri ramai a vinara kunana ri gi bole. A maki bara i bole e huriki lobo ri luhoi torea a Vure i manga e Abraham, a gare ne hita lobo.  
\v 17 \x * \xo 4:17 \xt Vuh 17:5\x*A ngava ni here puru hosi na Hinere i maea,  
\q1 “A ru ioe, ge ioe a vuhuna e huriki a kabu ala kupo.”  
\p A ngava iea i muholi na matana Vure, a Vure e Abraham i luhoi tora ia, ra Vure i vakamahuri mule e huriki ri mate pali, i vakabele a maki i uka ma i tabuli ma.   
\p
\v 18 \x * \xo 4:18 \xt Vuh 15:5\x*E Abraham, e girihina ru gare hateka, ru uka dala ni vakabele a koma. Pali e Abraham i luhoi torea a Vure, i pasimata ge tahoka e tuna, ge tahoka a hamona ge kupo, a vuhuna a Vure i takia, i ta maea,  
\q1 “A hamomu ri gi ala kupo hateka, bara ni keri ni gi, i manga a maka hada na hunu.”   
\p
\v 19 \x * \xo 4:19 \xt Vuh 17:17\x*I gare liu. A pida vona i 100. I manga a kakaina i mate pali. Pali i uka ma i loho rua. E Sara i lame, pali e Abraham i uka ma i loho rua.  
\v 20 I uka tara maki i bele ge ratea e Abraham ge loho rua. I luhoi tora hateka a nita muholi a Vure i takia vona, i kavurikea a Vure na maki ta ge ratea.  
\v 21 I lohoka vona a Vure, i kara ni rata a maki i ta muholi vona ge ratea.  
\v 22 \x * \xo 4:22 \xt Vuh 15:6\x*Na naro iea kunana ni here hosi na Hinere, i ta maea,  
\q1 “E Abraham i luhoi torea a nitana Vure, lakea a Vure i galea a bakovi malamala.”   
\p
\v 23 Pali a ngava, “a Vure i ravunu vuroki a naro hale vona,” i uka ma a ngava ne Abraham kunana.  
\v 24 A ngava iea ne hita ranga, re hita a Vure i ravunu vuroki a naro hale ne hita a vuhuna si luhoi tora ia, ra Vure i vakamahuri mule na matenga a Bakovi Dagi ne hita, e Isu.  
\v 25 \x * \xo 4:25 \xt Ais 53:4-5\x*E Isu ni habi na limane huriki a bakovi hale, ri paditatea na kai tavalavala, ge puga vuroki a naro hale ne hita. A Vure i vakamahuri mulea na matenga ge kado purua a dala na Vure ge puga vuroki a naro hale ne hita.   
\c 5  
\s1 A Nivalemu, a Nivivi  
\p
\v 1 Ngane si made na nivalemu turana Vure na dala e Isu Kristo i kado purua ne hita, a vuhuna a Vure i taki hita si malamala na tahuna si luhoi torea a Bakovi Dagi e Isu Kristo.  
\v 2 I korimule hita, si luhoi tora ia, lakea a Vure i rata kamumu hita vakaroro. Si vivi, si pasimata ni matai a bagetuanga na Vure.  
\v 3 \x * \xo 5:3 \xt Iak 1:2-3; 1Pe 1:5-7\x*Si vivi tabu na tahuna e huriki ri vakamadihi hita a vuhuna si luhoi torea e Kristo. Si vivi, a vuhuna si lohoka vona na tahuna si bole a nimadihi, si tovo ni hatenono na nimadihi.  
\v 4 Na tahuna si hatenono, a Vure i vivi ne hita. Na tahuna a Vure i vivi ne hita, bara si pasimata ni masia.  
\v 5 Na tahuna si pasimata na Vure, i uka ma si gi pasimata tavula, a vuhuna a Vure i habi ne hita a Hanu Kiripiripi. Ra Viri i vakasiri hita na Vure i ngaru hateka hita.   
\p
\v 6 Na tahuna si keri ni korimule hita, e Kristo i mate na parava a Vure i vulakia ge mate vona, ge korimule hita e huriki a bakovi hale.  
\v 7 I uka tara viri koea na malala ge ngaru ni mate ni korimulea e turana. Pali a bakovi takutaku kunana bara i ngaru ni mate ne vona ni korimule a bakovi kamumu.  
\v 8 \x * \xo 5:8 \xt Ion 3:16; 1Ion 4:10\x*Pali a Vure i vakasiri i ngaru hateka hita. Na tahuna si tabana ni muri mai a naro hale, e Kristo i mate ni korimule hita.   
\p
\v 9 \x * \xo 5:9 \xt Rom 1:18; 2:5; Epe 2:3-5\x*I mavonga i muholi hateka e Kristo ge korimule hita na rongova na Vure, a vuhuna a darana i rata hita si malamala na matana Vure.  
\v 10 Na tahuna hita a pile na Vure, i ratea a dala ne hita si gi made turana na nivalemu. I ratea a dala iea na matenga ne Tuna. Ngane i muholi hateka, e Tuna i korimule hita na rongova na Vure, a vuhuna i mahuri mule.  
\v 11 Tara maki tabu: si vivi vona a maka maki a Vure i rata ne hita, a vuhuna e Isu Kristo a Bakovi Dagi i mate na murine hita, si gi made na nivalemu turana Vure.   
\s1 A Matenga ne Adam, a Nimahuri ne Kristo  
\p
\v 12 \x * \xo 5:12 \xt Vuh 3:6; Rom 6:23\x*A bakovi ala taku kunana, re Adam, i vakabele na malala a naro hale. A naro hale i vakabele a matenga. I mavonga a matenga i bele ne huriki a bakovi a ngatavine na malala, a vuhuna hita lobo si rata a naro hale.  
\v 13 \x * \xo 5:13 \xt Rom 4:15\x*I muholi, a naro hale i tabuli muga pali, muga na Vinara ni habi. Pali a Vure i uka ma i here puru a naro hale ne huriki i uka ma ri lohoka na Vinara vona.  
\v 14 Pali si lohoka vona, e huriki lobo ri rata a naro hale, ri mate, i tubu ne Adam, i valai ne Moses. E huriki, a naro hale ne ria i tebi na naro hale ne Adam, ria ranga ri mate.  
\p E Adam i manga a hanuna viri ta ge valai muri ma.  
\v 15 Pali i uka ma ru palupu, a vuhuna a hini a Vure i ravunu vuroki tavula a naro hale ne hita i uka ma i manga a hini e Adam i ratea a naro hale, i vakabele a matenga. I muholi, e Adam i ratea a naro hale, lakea e huriki lobo ri mate. Pali i muholi hateka, a bakovi e Isu Kristo i rata kamumu hita, i mate na murine hita, lakea a Vure i rata kamumu, i korimule tavula e huriki ala kupo.  
\v 16 Ra hini a Vure i ravunu vuroki tavula a naro hale ne huriki, i uka ma i manga a kanena naro hale ne Adam, a vuhuna e Adam i ratea a naro hale, lakea a Vure i pelekado hita, i taki hita lobo si hale, si gi vurua. Pali a hini a Vure i ravunu vuroki tavula a naro hale ne huriki ri tahoka a naro hale i kupo, a kanena, i gale hita si malamala.  
\v 17 I muholi, a bakovi ala taku, re Adam, i longotaroa a Vure, lakea a matenga i bele ne huriki lobo, i matakari tora hita. Pali i muholi hateka, e huriki a Vure i rata kamumu hateka ria, i habi tavula ne ria a nimahuri vakaroro, i rata ria ri malamala. Muri ma, ri gi matakari turana bakovi ala taku, re Isu Kristo.   
\p
\v 18 \x * \xo 5:18 \xt 1Ko 15:22\x*Na naro iea kunana, e Adam i longotaroa a Vure, lakea a rongova na Vure i bele ne huriki lobo. I mavonga kunana, e Isu Kristo i longototoa a Vure, lakea a Vure, i kara ia ge ravunu a naro hale ne huriki, ge habi ne ria a nimahuri vakaroro.  
\v 19 \x * \xo 5:19 \xt Ais 53:11\x*A bakovi tara i longotaroa a Vure, lakea e huriki ala kupo ri hale na matana Vure. I mavonga kunana, a bakovi tara i longototoa a Vure, lakea a Vure i ravunu vuroki a naro hale ne huriki ala kupo, i gale ria ri malamala.   
\p
\v 20 A Vinara ne Moses i rata e huriki ri matakilaka vona a naro hale ne ria, ri rata virihi a Vure. Na tahuna ri matakilaka vona a narone ria i hale hateka, a Vure i rata kamumu hateka e huriki.  
\v 21 \x * \xo 5:21 \xt Rom 6:23\x*I rata mavonga, a vuhuna a naro hale i matakari hita. A nitora na naro hale, a matenga. Na naro iea kunana, ngane a naro kamumu na Vure ge matakari hita. A nitora vona ni matakari hita, ra naro a Vure i gale hita si malamala na matana, si bole a nimahuri vakaroro na tahuna si luhoi torea e Isu Kristo, a Bakovi Dagi ne hita.   
\c 6  
\s1 Si Mate Turane Kristo  
\p
\v 1 A ra si gi takia ngane? Si gi rata mavonga a naro hale, ge bele dagi a naro kamumu na Vure?  
\v 2 I uka liu. I manga si mate pali. I uka ma si gi rata tabu a naro hale.  
\v 3 \x * \xo 6:3 \xt Gal 3:27\x*Mu lohoka vona pali; na tahuna ni vahilolo hita, si rihi e Isu Kristo. Na naro iea kunana, i manga si mate turana.  
\v 4 \x * \xo 6:4 \xt Kol 2:12\x*Na tahuna ni vahilolo hita, i manga si mate turana, ni tanu hita. A nibagetu ne Tamane Hita i vakamahuri mulea e Kristo. I mavonga kunana, bara i rata hita si gi laho na nimahuri karaba.   
\p
\v 5 Si rihi e Kristo, i manga si mate turana. I mavonga, bara si mahuri mule manga ia.  
\v 6 \x * \xo 6:6 \xt Gal 5:24\x*Si lohoka vona, na tahuna i mate, hita ranga, a vilo hale hosi ne hita i mate. Ngane a ningaru hale na kakaine hita i uka nitora. I uka ma ge hita a vorakato tabu na naro hale.  
\v 7 I mavonga, a vuhuna e huriki ri mate pali, ri matukapaga na ningaru hale.  
\v 8 Si lohoka vona bara si mahuri turane Kristo, a vuhuna si mate pali turana.  
\v 9 Si lohoka vona e Kristo i mate, i pesi rike mule na matenga. Ngane i uka ma ge mate tabu. A matenga i uka ma i matakari tabua.  
\v 10 I mate balaka taku kunana, ge kori e huriki a bakovi a ngatavine ri rata a naro hale. I uka ma ge mate tabu. Ngane i mahuri, i rata vakaroro a leho na Vure.   
\p
\v 11 \x * \xo 6:11 \xt 2Ko 5:15; Gal 2:19\x*I mavonga mua ranga, mu rata manga mu mate pali, mu keri ni ramai a ningaru hale ne mua. Mu rata manga a Vure i habi a nimahuri karaba ne mua, a vuhuna mu rihi e Isu Kristo. Mu rata vakaroro a leho na Vure.   
\p
\v 12 \x * \xo 6:12 \xt Vuh 4:7\x*Nahea a naro hale ge matakari a kakaine mua, a vuhuna a kakaine mua bara i mate, pali a hanune mua bara i tabuli vakaroro.  
\v 13 \x * \xo 6:13 \xt Rom 12:1\x*Nahea mu gu habi a tabekena kakaine mua ni rata a naro hale. Mu habi mua na limana Vure, ge rata a leho kamumu polo ne mua, a vuhuna a Vure i vakamahuri mule mua pali na matenga.  
\v 14 \x * \xo 6:14 \xt 1Ion 3:6\x*Nahea a naro hale ge vakavora mua, a vuhuna i uka ma mu ramai a Vinara ne Moses, lakea a Vure ge korimule mua. A Vure, na naro kamumu vona kunana, i korimule mua.   
\s1 Hita a Vorakato na Naro Kamumu  
\p
\v 15 Ngane i uka ma si longototo a Vinara si gi bole a nimahuri vakaroro. Si roe vona a nidodo, a naro kamumu na Vure, ge ravunu vuroki a naro hale ne hita. Pali ge navai ngane? Si gi tabana ni rata vakaroro a naro hale, o i uka? I uka liu!  
\v 16 \x * \xo 6:16 \xt Ion 8:34; 2Pe 2:19\x*Mu luhoi kado. E rei a viri i habi mule ia na limana viri, ge vora vona, ge longototoa, ia ngane a vorakato. Hita bara si vora vora na naro hale, o bara si vorakato na Vure, si longototoa. A viri i vora na naro hale, bara i vurua. A viri i vora na Vure, a Vure bara i ravunu vuroki a naro hale vona.  
\v 17 Pali iau a kavurikea a Vure, a vuhuna muga mu vora na naro hale, pali ngane mu longototo a nitovo, ra ni tovo mua vona.  
\v 18 Ngane mu matukapaga na naro hale, mua a vora na naro kamumu.   
\p
\v 19 A ta vakakika na vorakato, a vuhuna a niluhoi ne mua i manga a niluhoi na viri na malala. I uka ma mu longokilala a nitana maki na Vure. Hosi mu habi a maka tabekena kakaine mua ni rata a naro na molenga, a naro hale legelege. Ngane a ngaru mu gu habi a maka tabekena kakaine mua, mu gu vora na naro kamumu, lakea bara mu malamala na matana Vure.  
\v 20 Hosi, na tahuna mu vora na naro hale, i uka ma mu luhoi lege ni rata a naro kamumu.  
\v 21 Ngane mu maruhu vona a maka rabu hale ne mua hosi. Pali a ra kanena maka naro hale nga? A kanene ria a matenga.  
\v 22 Pali ngane mu matukapaga na naro hale, mu vora na Vure. A kanena naro iea, bara mua a ngate muholi na Vure, bara mu bole a nimahuri vakaroro.  
\v 23 \x * \xo 6:23 \xt Rom 5:12,15\x*A mapana naro hale a matenga. Pali a nimahuri vakaroro, a Vure i habi tavula ne hita, a vuhuna si rihi e Isu Kristo, a Bakovi Dagi ne hita.   
\c 7  
\s1 Ngane Si Gi Rata a Leho na Naro Karaba  
\p
\v 1 Mua e huriki a turagu, mu lohoka vona a vinara. A vinara i matakari a viri na tahuna i mahuri kunana. Pali na tahuna i mate pali, a vinara i uka tabu a nitora.  
\v 2 I manga i maea, a ngatavine i parangi, a vinara i taki ge made kunana turane girihina. Pali na tahuna e girihina i mate, bara i matukapaga na vinara na parangia, i parangi tabu.  
\v 3 A ngatavine ge parangi tabu, pali e girihina i uka ma i mate ma, bara ni gale a ngoi. Pali e girihina i mate pali, lakea i parangi tabu, i uka ma ni gi gale ge ia a ngoi, a vuhuna i matukapaga na vinara na parangia.   
\p
\v 4 \x * \xo 7:4 \xt Rom 6:2,11\x*I mavonga kunana o huriki a turagu, mua ranga mu mate turane Kristo, lakea a vinara i uka ma i matakari tabu mua. Ngane a viri tara i matakari mua, ra Viri i pesi rike mule na matenga. Ngane si gi rata kunana a leho na Vure.  
\v 5 Hosi si ramai kunana a ningaru hale na kakaine hita. A vinara i vakarike a hatene hita ni rata a naro hale. A naro hale nga ri vakabele ne hita a matenga.  
\v 6 \x * \xo 7:6 \xt Rom 6:4; 8:2\x*Pali ngane si matukapaga na vinara, i manga a vorakato i mate, i matukapaga na hini ia a vorakato vona. Ngane a Vinara ne Moses i uka ma i matakari tabu hita. A Hanuna Vure i habi a nimahuri karaba ne hita, i matakari hita.   
\s1 A Vinara, a Naro Hale  
\p
\v 7 \x * \xo 7:7 \xt Nim 20:17; Vin 5:21\x*A ra si gi takia ngane? A Vinara na Vure i hale? I uka liu! Iau i uka ma ga lohoka na vinara, i uka ma ga lohoka vona a ra naro i kamumu, a ra naro i hale. A vinara tara i ta maea, “Naha ni ngutu na maki na viri tara.” Pali iau i uka ma ga lohoka vona a ngava iea, ra naro ni ngutu, i uka ma ga lohoka vona ge hale.  
\v 8 A ningaru hale nau i rata iau a ngutu na maki i kupo legelege, a vuhuna a vinara i hatekakari iau nahea ga ngutu na maki na viri tara. Pali a ningaru ne hita ni rata a naro hale i uka ma i tora hateka na tahuna i uka vinara.  
\v 9 Hosi i uka ma a lohoka na vinara, i uka ma a luhoi legelege. Pali na tahuna a lohoka na Vinara na Vure, a matakilaka vona a naro hale nau, ngane a lohoka vona, a marava basi na Vure.  
\v 10 A luhoi ta a vinara ge habi nau a nimahuri vakaroro na tahuna a longototo lobo ria. Pali i uka ma i mavonga. I rata iau a marava basi na Vure, a vuhuna a keri ni longototo lobo a vinara.  
\v 11 \x * \xo 7:11 \xt Vuh 3:13\x*A naro hale i tami iau, ta ga ramai lobo a Vinara na Vure, ga bole a nimahuri vakaroro. Pali iau a keri, lakea i rata iau a marava basi na Vure.   
\p
\v 12 \x * \xo 7:12 \xt 1Tim 1:8\x*I mavonga, a vinara i malamala. A Vinara na Vure i ravulu ri malamala, ri uka a hini hale ne ria, ri kamumu kunana.  
\v 13 I navai? A Vinara kamumu na Vure i rata iau a mate? I uka liu. A naro hale i ratea a vinara kamumu i vakabele a matenga na kakaigu. I bele mavonga, a vinara ge vakasiri kavakava ne hita vona a naro hale i hale hateka.   
\p
\v 14 Si lohoka vona a Vinara i valai na Vure. Pali iau a bakovi na malala, a manga a vorakato na ningaru hale na kakaigu.  
\v 15 \x * \xo 7:15 \xt Gal 5:17\x*Ra iau, i navai a rata mavonga? A naro a koi ni ratea, a ratea. Pali a naro a ngaru ni ratea, i uka ma a ratea.  
\v 16 Na tahuna a rata a maki hale a koi ni rata, a matakilaka vona a vinara a maki kamumu.  
\v 17 I mavonga i uka ma a ningaru nau a rata a naro hale. A rata a vuhuna ra ningaru hale pololilo na kakaigu i tora hateka.  
\v 18 A lohoka vona, i uka tara maki kamumu vona a ningaru hale na kakaigu. A ngaru ni rata a naro kamumu, pali iau a keri.  
\v 19 A naro kamumu ta ga ratea, i uka ma a ratea. Pali a naro hale a koi ni rata, a rata bala.  
\v 20 Na tahuna a rata a maki a koi ni ratana, i uka ma a rata a vuhuna a ngaru ni rata. A rata a vuhuna a ningaru hale na kakaigu i rata iau.   
\p
\v 21 Ngane a matakilaka vona a naro iea: na tahuna a ngaru ni rata a naro kamumu, a naro hale i lapi iau pali.  
\v 22 A hategu i vivi vona a Vinara na Vure.  
\v 23 \x * \xo 7:23 \xt Gal 5:17; 1Pe 2:11\x*Pali iau a masia a vilo tara i leho na kakaigu, i rata vabinga na vilo kamumu a ngaru. A vilo tara i leho na kakaigu, ra vilo na naro hale, i rata iau ge iau a vorakato.  
\v 24 A matasia polo iau! E rei ge vakamatukapaga iau na ningaru hale na kakaigu, ra ri vakabele a matenga?  
\v 25 \x * \xo 7:25 \xt 1Ko 15:57\x*Iau a kavurikea a Vure, a vuhuna e Isu Kristo, a Bakovi Dagi ne hita, i vakamatukapaga hita na ningaru hale na kakaine hita. I mavonga, si muri maia a Vure na niluhoi ne hita. Pali a kakaine hita i muri mai a vilo na ningaru hale na kakaine hita.   
\c 8  
\s1 A Hanu Kiripiripi Ge Matakari Mua  
\p
\v 1 I mavonga, a Vure i uka ma ge habi a nimadihi ne huriki ri rihi e Isu Kristo.  
\v 2 Si rihi e Isu Kristo, lakea a nitora na Hanuna Vure, ra i habi a nimahuri, i vakamatukapaga hita na nitora na naro hale, ra i vakabele a matenga.  
\v 3 A Vinara ne Moses i keri ni korimule hita, a vuhuna a ningaru hale na kakaine hita i rata a vinara i uka nitora ni korimule hita. Lakea a Vure i ratea a leho, ra leho a vinara i keri ni rata. I rudua e Tuna, ge bele manga a bakovi na malala, ge vakalobo a naro hale. Na kakaine Isu ngane, a Vure i ratapile a nitora na naro hale pololilo na kakaine hita.  
\v 4 \x * \xo 8:4 \xt Gal 5:16,25\x*A Vure i rata mavonga, ge rata hita si gi malamala na matana Vure, i manga a hini a vinara i taki hita si gi malamala. Re hita e huriki i uka ma si ramai a ningaru na kakaine hita, si ramai a ningaru na Hanuna Vure.   
\p
\v 5 E huriki ri muri mai a ningaru hale na kakaine ria, ri luhoi kunana a vilo hale i ngaru a kakaine ria. Pali e huriki ri muri mai a ningaru na Hanuna Vure, ri luhoi kunana a ningaru na Hanuna Vure.  
\v 6 E huriki ri luhoi kunana a ningaru hale na kakaine ria bara ri vurua. Pali e huriki ri luhoi kunana a ningaru na Hanuna Vure bara ri bole a nimahuri vakaroro, ri made na nivalemu.  
\v 7 A ta maea, a vuhuna e huriki ri luhoi kunana a ningaru hale na kakaine ria, ri marikoi a Vure, a vuhuna i uka ma ri longototo a vinara vona. Ri keri ni longototo.  
\v 8 E huriki ri ramai kunana a ningaru hale na kakaine ria, a Vure i uka ma i vivi ne ria.   
\p
\v 9 \x * \xo 8:9 \xt 1Ko 3:16; 12:3\x*Pali hita, i uka ma si ramai a ningaru hale na kakaine hita. Si ramai a ningaru na Hanuna Vure. I muholi, a Hanuna Vure i made pololilo ne hita. E rei a viri, a Hanune Kristo i uka ma i made pololilo vona, i uka ma ia a tara ne Kristo.  
\v 10 \x * \xo 8:10 \xt Gal 2:20\x*Si rata pali a naro hale. I mavonga, a kakaine hita bara i mate. Pali a hanune hita bara i mahuri vakaroro, a vuhuna e Kristo i made pololilo ne hita, i rata hita si malamala na matana Vure.  
\v 11 A Hanuna Vure i vakamahuri mulea e Isu Kristo. Hita ranga, na tahuna a Hanuna Vure i made pololilo ne hita, a Vure bara i vakamahuri mule hita na matenga. A Hanuna Vure, ra i made pololilo ne hita, ge ratea a naro iea.  
\v 12 I mavonga, o huriki a turagu, nahea si gi muri mai a ningaru hale na kakaine hita.  
\v 13 \x * \xo 8:13 \xt Gal 6:8; Kol 3:5\x*E huriki ri muri mai a ningaru hale na kakaine ria bara ri mate. Pali e huriki ri lobo ni ramai a ningaru hale na kakaine ria na nitora na Hanu Kiripiripi, bara ri bole a nimahuri vakaroro.  
\v 14 E huriki ri muri mai a Hanuna Vure, ria kunana a tuna Vure.  
\v 15 \x * \xo 8:15 \xt Mrk 14:36; 2Tim 1:7\x* \x * \xo 8:15 \xt Gal 4:5-7; Kap 21:7\x*A ta mavonga, a vuhuna a Hanuna Vure i uka ma i rata hita si gi vora tabu na naro hale, si gi mangenge. I rata hita, re hita e huriki a tuna Vure, si gi gale maea, “Tata! O tata!”\f + \fr 8:15 \ft A ngava e ‘tata’ na nita Aram i manga e ‘aba.’\f*  
\v 16 \x * \xo 8:16 \xt 2Ko 1:22\x*A Hanuna Vure i vakasiri, si ta muholi na tahuna si taki hita, hita e huriki a tuna Vure.  
\v 17 Ngane hita e huriki a tuna Vure. I mavonga, bara si bole turane Kristo a bagetua a Vure i ru puru ne huriki e tuna. Ngane si bole a nimadihi turane Kristo, i mavonga muri ma bara si bole a bagetua turane Kristo.   
\s1 Muri Bara Si Bole a Bagetua  
\p
\v 18 I muholi hateka, a maka nimadihi si hataki ngane a maki tavula, a vuhuna a bagetua bara si bole muri ma, i dagi hateka.  
\v 19 A maki lobo a Vure i ratarike ri dava, ri pasimata vona a parava a Vure ge vakasiri kavakava, ne rei e huriki e tuna muholi.  
\v 20 \x * \xo 8:20 \xt Vuh 3:17-19\x*A vuhuna a maki lobo a Vure i ratarike na limana, ri bele hale hateka. I uka ma ri bele hale na ningaru ne ria. I bele mavonga na ningaru na Vure. Pali muri ma a Vure bara i rata kamumu hateka a maki nga. I mavonga ri pasimata vona.  
\v 21 Muri ma a maki nga ri gi matukapaga na naro ni matutu, ri gi bole a bagetua turana e huriki a tuna Vure.   
\p
\v 22 Si lohoka vona a maki lobo a Vure i ratarike ri tabana ni bole a nimadihi, ri dedo i manga a ngatavine i pahea a koma, i valai i harena mona.  
\v 23 \x * \xo 8:23 \xt 2Ko 5:2-4\x*A Vure i habi ne hita a Hanu Kiripiripi, i vakasiri a Vure i korimule hita. I mavonga, hita ranga, si dedo a vuhuna si dava, si pasimata vona a parava a Vure ge pau hita, ge habi ne hita a kakaine hita karaba.  
\v 24 Na tahuna a Vure i korimule hita, si vakatubu ni pasimata vona. A maki i bele pali, i uka ma si gi pasimata vona.  
\v 25 Pali a maki i uka ma i bele ma, bara si pasimata vona, si hatenono.   
\p
\v 26 A Hanu Kiripiripi tara, i tuhori hita, a vuhuna i uka ma si kinigao. I uka ma si lohoka vona si gi vasileki navai, lakea a Hanu Kiripiripi kunana i vasileki na murine hita. Na tahuna i vasileki, i dedo, a pelegona si keri ni tuvevea na nitana bakovi na malala.  
\v 27 \x * \xo 8:27 \xt Sng 139:1\x*A Vure i lohoka na hatene hita, i lohoka na ningaru na Hanu Kiripiripi, a vuhuna a Hanu Kiripiripi i vasileki ne huriki a tara na Vure, i ramai a ningaru na Vure.   
\p
\v 28 \x * \xo 8:28 \xt Epe 1:11\x*Si lohoka vona, a Vure i rata a maki lobo ri leho palupu, ge rata kamumu e huriki ri ngaru hateka ia, re huriki a Vure i gale ria, ri gi ratea a leho vona.  
\v 29 \x * \xo 8:29 \xt Kol 1:18; Hib 1:6\x*I paru hosi, a Vure i lohoka pali ne huriki ta ri gi luhoi tora ia. I lohoka muga ne ria, i taki muga ri gi bole a narone Tuna, ge ia a tabua ne huriki e tarina, re hita e huriki a tuna Vure.  
\v 30 E huriki a Vure i taki muga ri gi bole a narone Tuna, i gale ria. E huriki a Vure i gale ria, i taki ria ri malamala na matana Vure. E huriki i taki ria ri malamala na matana Vure, i vakabagetu ria.   
\s1 A Ningaru na Vure  
\p
\v 31 \x * \xo 8:31 \xt Sng 118:6\x*Si lohoka vona, a Vure i pesi turane hita. I mavonga, e rei ge gege hita?  
\v 32 A Vure i uka ma i vakatokua e Tuna. I rudua i valai ge mate, ge korimule hita. I mavonga bara i rata kamumu hita, i habi ne hita a maki kamumu lobo.  
\v 33 \x * \xo 8:33 \xt Ais 50:8-9\x*E huriki a bakovi a ngatavine a Vure i vulaki ria, i uka tara viri ge padi virihi ria na ngava, lakea a Vure ge longo. I mavonga a vuhuna a Vure kunana a viri i ravunu vuroki a naro hale ne huriki a viri vona.  
\v 34 I uka tara viri ge taki hita si gi bole a nimadihi na naro hale ne hita, a vuhuna e Isu Kristo i mate. I uka ma i mate kunana. I pesi rike tabu na matenga. Ngane i made na limana a kanena na Vure, i takia a Vure ge tuhori hita.  
\v 35 I uka tara maki ge ratea e Kristo ge lohopile hita. Na tahuna a maregoa, a nimava, a pago, a vuranga, a matenga, o na tahuna e huriki ri vakamadihi hita, o si bala a varakia, e Kristo i tabana ni ngaru hita.  
\v 36 \x * \xo 8:36 \xt Sng 44:22\x*A ngava ni here puru hosi na Hinere i maea,  
\q1 “Ri ubi mate vakaroro hita a vuhuna si ramai ioe.  
\q2 Ri luhoi hita, ta a maki ni rabalaki, i manga a sipsip.”   
\p
\v 37 A maki hale nga bara ri bele, pali e Kristo i ngaru hateka hita, i rata hita si mulangi.  
\v 38-39 A Vure i ngaru hateka hita. I uka tara maki ge ratea a Vure ge lohopile hita, a vuhuna e Isu Kristo a Bakovi Dagi ne hita i korimule hita. A matenga, e huriki a agelo, e huriki a matakari, a maki mona, a maki ge bele muri ma, a maki i tahoka a nitora, a maki meli na hunu, a maki polotano, i uka tara maki ge ratea a Vure ge lohopile hita.   
\c 9  
\s1 E Paulus i Dodo e Huriki a Iuda  
\p
\v 1-2 Iau a dodo hateka e huriki a turagu, re huriki a Israel. A dodo hateka ria, a loho lege lae. I uka ma a tatami, a ta muholi a vuhuna iau a rihi e Kristo. A hategu i vakasiri a ta muholi, a vuhuna a Hanuna Vure i matakaria a hategu.  
\v 3 \x * \xo 9:3 \xt Nim 32:32\x*A ngaru hateka ni kori e huriki a turagu a Iuda, re huriki a kabu nau. I mavonga kunana e Kristo ge ngaru ni muri mai a ningaru nau, ga vasileki vona, ge tono tala iau na kabu vona, ri gi bole a murigu e huriki a Israel.  
\v 4 \x * \xo 9:4 \xt Nim 4:22; Vin 7:6; 14:1-2; Rom 3:2; 8:15\x*Re huriki a Israel, e huriki a tuna Vure. A Vure i vakasiri ne ria a bagetuanga vona. I rata turane ria a ngava dagi. I habi ne ria a vinara vona. I vakasiri ne ria ri gi lotu navai vona. I ta muholi ne ria na ngava i kupo.  
\v 5 A Vure i vulaki e huriki a gare ne ria hosi, ge ria a vuhuna a kabu ne Israel. E Kristo i bele manga a bakovi na kabu ne ria, re Kristo ia a Vure, i matakari a maki lobo, ge bole a bagetuanga na parava vakaroro. I muholi.   
\p
\v 6 I uka ma a taki a Vure ge tatami, i uka ma ge ramai a ngavana, a vuhuna e huriki a hamone Israel ranga i uka ma ria a hamona muholi.  
\v 7 \x * \xo 9:7 \xt Vuh 21:12\x*E Abraham, tara. Ranga ne huriki a hamona i uka ma ni gi gale ria a hamone Abraham, a vuhuna a Vure i takia e Abraham, i ta maea, “E huriki e tune Isak kunana bara ni gale e huriki a hamomu.”  
\v 8 \x * \xo 9:8 \xt Gal 4:23\x*A pelegona i maea: E huriki a hamone Abraham ri bele a vuhuna a Vure i ta muholi ne Abraham ri gi bele, ria a hamona muholi. Pali e huriki a hamona ranga, re Abraham i vakabele na ningaru vona, i uka ma ria a hamona muholi.  
\v 9 \x * \xo 9:9 \xt Vuh 18:10,14\x*I mavonga, a vuhuna a Vure i ta muholi ne Abraham, i ta maea, “Iau ga hamule valai tabu na tahuna maea na pida muri, e Sara bara i tahoka pali e tuna a bakovi.” Muri e Isak ni poda.   
\p
\v 10 E Rebeka tara, i poda e huriki e tune Isak, ra vuhune mia.  
\v 11-12 \x * \xo 9:11-12 \xt Vuh 25:23\x*A boge ne Rebeka, i uka ma ni poda rua ma. I uka ma ru rata ma a naro kamumu, o a naro hale. Lakea a Vure i takia e Rebeka, i ta maea, “A tabua bara ia a vora ne tarina.” I ratea a ngava iea, ge vakasiri hita vona, i uka ma i matai a rabuna bakovi, lakea i vulakia. I vulaki a viri na ningaru vona.  
\v 13 \x * \xo 9:13 \xt Mal 1:2-3\x*I ramai a ngava ni here puru na Hinere, i ta maea, “A ngarua e Iakop, pali a marikoi vona e Esau.”   
\p
\v 14 Pali si gi ta navai? A Vure i rata a naro hale? I uka!  
\v 15 \x * \xo 9:15 \xt Nim 33:19\x*A Vure i takia e Moses, i ta maea, “A dodo e huriki a ngaru ni dodo ria, na ningaru nau.”  
\v 16 \x * \xo 9:16 \xt Epe 2:8\x*Lakea a Vure i vulaki e huriki, i uka ma i ramai a ningaru na bakovi, i uka ma i ramai a nirura na bakovi. I vulaki e huriki na ningaru vona, a vuhuna ia a mari ni dodo.  
\v 17 \x * \xo 9:17 \xt Nim 9:16\x*A Vure i takia e Parao hosi, ni here puru na Hinere, i maea, “A ru ioe ge ioe a hariki, a vuhuna a ngaru ni vakasiri e huriki na nitora nau, e huriki lobo na malala ri gi longo a maki ga rata.”  
\v 18 I mavonga, a Vure i dodo e huriki i ngaru ni dodo ria, i vakaputungingi e huriki i ngaru ni vakaputungingi ria, i manga i ratea ne Parao.   
\p
\v 19 Pali a viri tara, ma ge ta maea, “Ra Vure, hita lobo si ramai kunanea a ningaru vona. Si keri ni longotaro a ningaru na Vure. Ra i mavonga, i navai ge pelekado hita?”   
\p
\v 20 \x * \xo 9:20 \xt Ais 29:16; 45:9\x*Pali iau bara koli, ioe e rei ke, go gegea a Vure? A Vure i ratarike ioe. A maki ni pipi i uka ma ge takia a viri i ratea, ‘I navai o rata mavonga iau?’  
\v 21 \x * \xo 9:21 \xt Jer 18:6\x*A mari ni pipi a ulo i pipi na ningaru vona a ulo. Bara i bole a taka, i pipi na ningaru vona a ulo i rua. A ulo tara ni tahoni a maki kamumu vona. A ulo tara ni tahoni a maki katoki vona.   
\p
\v 22 A Vure i ngaru ni vakasiri kavakava a rongova vona, a nitora vona, pali i hatenono. I uka ma i ratapile malaviriri e huriki a bakovi hale, re huriki i vulaki puru ria hosi, ge ratapile ria.  
\v 23 I rata mavonga, ge vakasiri a nidodo dagi vona ne huriki i vulaki puru ria hosi, ri gi made turana na bagetua dagi na hunu,  
\v 24 re hita e huriki a Vure i gale hita, si gi ramaia. I gale tala hita ne huriki a Iuda, ne huriki i uka ma ria a Iuda. Si valai na kabu lobo.  
\v 25 \x * \xo 9:25 \xt Hos 2:23\x*Hosi e Hosea i here maea,  
\q1 “E huriki i uka ma ria a ngate nau, ngane ga gale ria e huriki a ngate nau.  
\q2 A viri muga a marikoi vona, ngane ga galea a hategu.”   
\q1
\v 26 \x * \xo 9:26 \xt Hos 1:10\x*“Na tanga a taki muga ria, ‘I uka ma mua a ngate nau,’  
\q2 Ngane ga taki ria, ria e huriki a tuna Vure Mahuri.”   
\p
\v 27 \x * \xo 9:27 \xt Ais 10:22-23\x*E Isaia hosi, i taki virihi e Israel, i ta maea,  
\q1 “I muholi e huriki a Israel ri ala kupo hateka, i manga a hire na lavu. Pali ga korimule e huriki ala popote kunana,   
\q1
\v 28 a vuhuna e Bakovi Dagi ge habi a nimadihi ne huriki lobo na malala. Ge ratea malaviriri.”   
\p
\v 29 \x * \xo 9:29 \xt Ais 1:9\x*A maki nga i bele manga a ngava e Isaia i ta propet vona hosi, i ta maea,  
\q1 “E Bakovi Dagi i matakari a maki lobo. I uka ma ge habi ne hita a hamone hita,  
\q2 bara si vurua manga e huriki o Sodoma.  
\q1 Bara si marakavelu manga e huriki o Gomora.”   
\s1 E Huriki a Israel i Uka Ma Ri Luhoi Tora  
\p
\v 30 Ngane e huriki i uka ma ria a Iuda, i uka ma ri toni ni laho malamala na matana Vure. Pali a Vure i rata ria ri malamala, a vuhuna ri luhoi tora ia.  
\v 31-32 \x * \xo 9:31-32 \xt Ais 8:14\x*Pali a Vure i uka ma i rata e huriki a Israel ri malamala, a vuhuna i uka ma ri luhoi tora ia. Ri toni ni ramai a vinara, ri gi rata ria ri gi malamala, lakea ri sibo vona a kedo i rata ria ri boru.  
\v 33 \x * \xo 9:33 \xt Ais 28:16; 1Pe 2:6\x*A ngava ni here puru na Hinere i ta maea,  
\q1 “Ga rua o Sion a kedo ge sibo vona e huriki,  
\q2 a kedo dagi ge rata ria ri gi boru.  
\q1 E huriki ri luhoi tora ia i uka ma ri gi maruhu.”   
\c 10  
\p
\v 1 Mua e huriki a turagu, a maki a ngaru hatekea, a vasileki vakaroro na Vure, ge korimule e huriki a Iuda.  
\v 2 A matakilaka vona, ri toni hateka ni muri maia a Vure. Pali i uka ma ri lohoka vona a dala ri gi ramaia.  
\v 3 I uka ma ri lohoka vona a Vure i rata navai hita si gi malamala na matana, lakea i uka ma ri luhoi torea a Vure. Ri toni ni ramai a vinara ri gi malamala na matana Vure.  
\v 4 Ngane, e huriki ri luhoi torea e Kristo ri malamala na matana Vure. I uka tara viri ge ramai lobo a vinara, lakea ge malamala na matana Vure.   
\p
\v 5 \x * \xo 10:5 \xt Levi 18:5\x*A ta mavonga, a vuhuna e Moses i here hosi, e rei a viri i ramai lobo a vinara, a Vure bara i takia a bakovi malamala, i habi a nimahuri vakaroro vona.  
\v 6 \x * \xo 10:6 \xt Vin 30:12-14\x*Pali e Moses i here tabu na naro ni luhoi torea a Vure, si gi malamala, i here maea, “Naha ni luhoi maea, ‘E rei ge sike na hunu?’” I manga i maea, e rei ge sike, ge tuli purua e Kristo?  
\v 7 “Naha ni luhoi tabu maea, ‘E rei a viri ge puru na lovo i marangeo?’” (I manga i maea, e rei a viri ge puru ge bole rike vilia e Kristo na tanga ne huriki ri mate pali?)  
\v 8 Pali e Moses i ta maea tabu, “A nitana Vure i tabuli tabukoi vomu. I tabuli na ngavamu, i tabuli na hatemu.” A nita iea, a nitana ngava si gi luhoi torea e Kristo. Si taki tala vakaroro a ngava iea.  
\v 9 I mavonga, na ngavamu o taki tala ne Isu ia a Bakovi Dagi vomu. Na hatemu, o luhoi torea a Vure i vakamahuri mulea na matenga, lakea a Vure bara i korimule ioe.  
\v 10 E huriki ri luhoi torea e Isu na hatene ria, a Vure bara i taki ria ri malamala. E huriki ri ta tala na ngavane ria, ne Isu ia a Bakovi Dagi, a Vure bara i korimule ria.  
\v 11 \x * \xo 10:11 \xt Ais 28:16\x*Ni here na Hinere, i maea, “E huriki ri luhoi tora ia, i uka ma ri gi maruhu.”  
\v 12 \x * \xo 10:12 \xt Apo 15:9\x*E huriki a Iuda, e huriki i uka ma ria a Iuda, ri palupulupu kunana. E Bakovi Dagi, a Bakovi Dagi ne huriki lobo. I hate balala, i kori kamumu e huriki ri gale lakea vona.  
\v 13 \x * \xo 10:13 \xt Jol 2:32\x*Ni here, i maea, “E Bakovi Dagi ge korimule e huriki lobo ri gale lakea vona.”   
\p
\v 14 Pali, ri gi gale navai a viri i uka ma ri luhoi tora ia ma? Pali ri gi luhoi tora navia a viri i uka ma ri longo ma a rana? Pali ri gi longo navai, i uka viri ge tovo ria?  
\v 15 \x * \xo 10:15 \xt Ais 52:7\x*Pali a Vure i uka ma ge rudu ria, ri gi vano, ri gi vara navai? A ngava ni here puru na Hinere i ta maea, “I namika hateka na tahuna a viri i bele i vara na Velenga Kamumu!”   
\s1 E Huriki a Israel i Uka Ma Ri Bole a Velenga Kamumu  
\p
\v 16 \x * \xo 10:16 \xt Ais 53:1\x*Pali e huriki a Israel ala kupo i uka ma ri longototo a Velenga Kamumu. E Isaia a propet i ta maea hosi, “Bakovi Dagi, i uka tara viri ge longo mai a ngava mi vakalongo ria vona.”  
\v 17 I mavonga, e huriki ri luhoi torea a Vure na tahuna ri longoa a viri i vara na Velenga Kamumu ne Kristo.   
\p
\v 18 \x * \xo 10:18 \xt Sng 19:4\x*Pali ga nana, ri longoa pali, o i uka? I muholi ri longoa. A Hinere i ta maea,  
\q1 “A Velenga Kamumu ni longo na tabeke lobo na malala;  
\q2 a nitane ria i lakea na tanga lobo.”   
\p
\v 19 \x * \xo 10:19 \xt Vin 32:21\x*Re huriki a Israel, ri longokilalea a Velenga Kamumu, o i uka? Ri longokilalea, a vuhuna e Moses i here puru hosi, i ta maea,  
\q1 “Ga rata mua mu gu masigoro ne huriki i uka ma ria a Iuda, i uka ma ria a kabu muholi.  
\q2 Ga rata mua mu gu tahate vona a kabu mu pahaluhoi ta ri manga manga.”   
\p
\v 20 \x * \xo 10:20 \xt Ais 65:1\x*Muri e Isaia i ta kavakava, i ta maea,  
\q1 “E huriki i uka ma ria a Iuda i uka ma ri viro iau, pali ri pugai iau pali.  
\q2 I uka ma ri gale iau, pali a bele kavakava ne ria.”   
\p
\v 21 \x * \xo 10:21 \xt Ais 65:2\x*Muri e Isaia i taki virihi e huriki a Israel, i here maea,  
\q1 “Na parava vakaroro a pesi a dava ni bole mule ria,  
\q2 pali ri longotaro a ngava, ri gigi tora.”   
\c 11  
\s1 A Vure i Vakasiri a Nidodo Vona ne Huriki a Israel  
\p
\v 1 \x * \xo 11:1 \xt 1Sam 12:22; Sng 94:14; Pili 3:5\x*I navai? A Vure i marikoi pali ne huriki a tara vona, e huriki a Israel? I uka liu! Iau a Israel, a hamone Abraham, na kabu ne Bensamin. I uka ma i marikoi nau.  
\v 2 A Vure i vulaki hosi e huriki a Israel. I uka ma i marikoi ne ria. Mu lohoka vona a nuverei ne Elaisa, ni here hosi na Hinere. I vasileki na Vure, i deke ne huriki a Israel, i ta maea,  
\v 3 \x * \xo 11:3 \xt 1Ki 19:10,14\x*“Bakovi Dagi, ri ratapile pali a maka dede vomu. Ri rabalaki lobo e huriki a propet vomu. Iau kikeri a tabana, pali ri matakana iau, ri gi rabalaki iau.”  
\v 4 \x * \xo 11:4 \xt 1Ki 19:18\x*Pali a Vure i koli, i ta maea, “I uka ma ioe kikeri. A bakovi ala rangale polorua (7,000) ri tabana, ri muri mai iau. I uka ma ri turume puru na vure e Bal.”  
\v 5 I mavonga kunana mona. A tara kiroko ne mia i tabana, a Vure i vulaki mia na naro kamumu vona.  
\v 6 \x * \xo 11:6 \xt Gal 3:18\x*A Vure i vulaki e huriki, i uka ma i muri mai a vilone ria. I vulaki ria, a vuhuna i ngaru ni rata kamumu ria. Bara i vulaki ria i ramai a vilone ria, ngane i uka ma ge vakasiri a naro kamumu vona.   
\p
\v 7 I mavonga, e huriki a Israel i uka ma ri bole visi a maki ri matakanea. E huriki a Vure i vulaki ria, ri bolea, pali e huriki ranga, a Vure i rata ria ri mata kepa.  
\v 8 \x * \xo 11:8 \xt Vin 29:4; Ais 29:10\x*I manga a ngava ni here puru na Hinere i ta maea,  
\q1 “A Vure i vakauvo a niluhoi ne ria.  
\q2 I rata ria ri kepa,  
\q2 ri vou,  
\q1 i valai i harena mona.”   
\p
\v 9 \x * \xo 11:9 \xt Sng 69:22-23\x*E Davit tara, i takia a ngava iea, i ta maea,  
\q1 “Na tahuna ri vapopo na habu  
\q2 ge bele ne ria a vuranga tara;  
\q2 i manga a hoa i puru vona a livoa,  
\q2 a kedo ni gi sibo vona, ge koli a rabu hale ne ria.   
\q1
\v 10 Ge uvo a gine ria,  
\q2 i uka ma ri gi longokilala a maki na Vure.  
\q1 Ge modo a bitone ria, i manga e huriki a vorakato.  
\q2 Ri gi made mavonga kunana na parava vakaroro.”   
\p
\v 11 \x * \xo 11:11 \xt Apo 13:46\x*E huriki a Iuda ri sibo, pali i uka ma ri boru liu. A Vure i uka ma ge mata taro liu ria. Ri rata a naro hale, ngane a Vure i matai e huriki a kabu ranga, i uka ma ria a Iuda. I korimule ria ngane, lakea e huriki a Iuda ri gi masigoro ne ria.  
\v 12 E huriki a Israel ri ngalahere na Vure, i mavonga i kamumu a Vure ge rata kamumu hateka e huriki i uka ma ria a Iuda. I mavonga, muri ma, na tahuna e huriki a Iuda lobo ri hamule maia a Vure, bara i kamumu hateka.   
\p
\v 13 Ngane a taki mua, ra mua i uka ma mua a Iuda. Iau a apostolo ne mua. A vivi hateka vona a leho a Vure i habia nau, i rudu iau ga vakalongo mua vona a Velenga Kamumu.  
\v 14 Bara i rata e huriki ranga na kabu nau ri gi ngutu vona a naro kamumu a Vure i ratea ne mua, bara i korimule ranga ne ria.  
\v 15 Ngane a Vure i vakasiri a dala ge korimule e huriki i uka ma ria a Iuda, a vuhuna i lohopile e huriki a Iuda. Pali muri ma, na tahuna a Vure ge korimule e huriki a Iuda, bara i manga i vakamahuri mule ria na matenga.  
\v 16 I manga a bret, a vit i moro muga, lakea ni habi lakea na Vure. A tabekena ni habi na Vure, ne vona a Vure. A bret lobo, ia tara ne vona a Vure. I manga a kai. Na tahuna a kana kai ni habi na Vure, a rahana ranga, ne vona a Vure.   
\p
\v 17 \x * \xo 11:17 \xt Epe 2:11-19\x*E huriki a Israel ri manga a kai a oliv ni varo. Mua e huriki a kabu ranga, mu manga a kai a oliv i rike tavula na robo. A Vure i puri vuroki na kai ne huriki a Israel a rahana ranga. I bole mua, i vakamadoko mua na vuhuna. Ngane i tua polo ne mua a totona kai ni varo, re huriki a Iuda.  
\v 18 Pali mua, nahea mu gu bibi rike mule mua, mu gu taki ta mu kamumu hateka na maka rahana kai ni puri tala. Mu luhoi kamumu taro. A rahana kai i uka ma i bole doga a kana kai. A kana kai i bole doga a rahana.  
\v 19 Ma mu gu ta maea, “A Vure i puri tala a maka rahana kai ge vakamadoko mia na murine ria.”  
\v 20 I muholi ngi. A Vure i puri tala ria a vuhuna i uka ma ri luhoi torea e Kristo. Pali mua mu madoko mavonga na kai a vuhuna mu luhoi torea e Kristo. I mavonga, naha ni tero. Mu mangenge.  
\v 21 Mu luhoi kamumu. A maka rahana oliv muholi i uka ma ri luhoi tora ia, lakea a Vure i puri vuroki ria. Mua ranga, bara mu longotaroa, bara i puri vuroki mua.   
\p
\v 22 \x * \xo 11:22 \xt Ion 15:2,4\x*Ngane mu matakilaka vona a narona Vure. I habi a nimadihi ne huriki ri lohopilea. I rata kamumu hateka mua e huriki mu luhoi tora ia. Pali mua bara mu lobo ni luhoi torea a naro kamumu vona, mua ranga, bara i puri vuroki mua.  
\v 23 Pali ria ranga, bara ri pulo a vilone ria, ri luhoi torea e Kristo, a Vure i tahoka a nitora ni hudo mule ria na murine ria.  
\v 24 A kai a oliv i rike tavula na robo, i uka ma i ramai a vilo ni gi vakamadoko a rahana na bokona kai a oliv ni varo. Pali a Vure i rata mavonga na tahuna i vulaki tala mua, i bole dili mua na kabu ne huriki a Israel. I mavonga, a maki tavula a Vure ge bole mule e huriki a Israel, ge bole dili tabu ria na kabu ne ria. Mua o huriki a kabu ranga mu manga a rahana kai ni puri tala na kai a oliv i rike na robo, ni hudo tala na kai a oliv ni varo. Pali e huriki a Iuda ri manga a rahana kai i toto tala na kai a oliv ni varo. Muholi ngi bara i kara ni hudo mule tabu ria na murine ria.   
\p
\v 25 Mua e huriki a turagu, a ngaru mu gu longokilala a ngava a Vure i vakalongo kavakava, nahea mu gu pahaluhoi ta mu rangi e huriki a Israel. Muga a ngava iea i kapiloho, pali ngane i bele kavakava, i maea: a Vure i rata e huriki a Israel ri gigi tora. Bara ri gigi tora mavonga i vano i harena na tahuna e huriki lobo a Vure i vulaki ria, i uka ma ria a Iuda, ri gi valai vona.  
\v 26 \x * \xo 11:26 \xt Ais 59:20-21\x*Muri a Vure ge korimule e huriki a Israel lobo, i manga a ngava ni here hosi, i ta maea,  
\q1 “A Viri ge korimule e huriki, bara i valai o Sion;\f + \fr 11:26 \ft E Sion a rana tara e Ierusalem.\f*  
\q2 bara i vakalobo a maka naro hale na kabu ne Iakop.   
\q1
\v 27 \x * \xo 11:27 \xt Jer 31:33-34\x*Na parava iea a ngava dagi a rata hosi turane ria bara i bele muholi,  
\q2 ga ravunu vuroki a naro hale ne ria.”   
\p
\v 28 E huriki a Iuda ri marikoi ni longoa a Velenga Kamumu, lakea ria a pile na Vure. I mavonga a Velenga Kamumu i bele ne mua e huriki i uka ma mua a Iuda. Pali a Vure i vulaki ria hosi, i mavonga i ngaru ria, a vuhuna i rata hosi a ngava dagi turane huriki a gare ne ria.  
\v 29 Na tahuna a Vure i gale a viri, i rata kamumu a viri, a Vure i uka ma ge pulo a niluhoi vona.  
\v 30 Hosi mu longotaroa a Vure. Pali ngane a Vure i dodo mua a vuhuna e huriki a Israel ri longotaroa.  
\v 31 Ngane ri longotaroa a Vure, i mavonga a nidodo na Vure i bele ne mua. Pali na tahuna ri pulo a vilone ria, bara i dodo ria.  
\v 32 A Vure i rata e huriki lobo a viri ni longotaro a ngavana. I rata mavonga, a vuhuna i ngaru ni vakasiri a nidodo vona ne huriki lobo.   
\p
\v 33 \x * \xo 11:33 \xt Ais 55:8-9\x*I muholi hateka! A naro kamumu na Vure, a niluhoi vona, a lohokanga vona, i uka harena! I uka tara viri ge tuveve polo vona a narona Vure, a hini i pelekado e huriki vona.  
\v 34 \x * \xo 11:34 \xt Ais 40:13; 1Ko 2:16\x*A ta maea, a vuhuna ni here maea,  
\q1 “I uka tara viri ge lohoka vona a niluhoi ne Bakovi Dagi,  
\q2 I uka tara viri ge takia a Vure a ra ge ratea.”   
\q1
\v 35 \x * \xo 11:35 \xt Jop 41:11\x*“I uka tara viri ge habi a maki na Vure,  
\q2 a Vure ge kolia.”   
\p
\v 36 \x * \xo 11:36 \xt 1Ko 8:6\x*A Vure kunana a viri i ratarike a maki lobo. Ia kunana i nugu a maki lobo na limana, ri tabuli kamumu. A maki lobo ne vona kunana. Si gi kavurikea a rana na parava vakaroro. I muholi.   
\c 12  
\s1 Si Gi Habi Mule Hita na Vure  
\p
\v 1 \x * \xo 12:1 \xt Rom 6:11,13; 1Pe 2:5\x*I mavonga, mua e huriki a turagu, a ngaru mu gu habi mule mua na Vure, ge manga a nihabi mahuri, a vuhuna a Vure i dodo hateka mua. Mu habi mule mua na Vure ge manga a nihabi malamala a Vure ge vivi vona. I kamumu mu gu rata mavonga, a vuhuna a Vure i kori hateka mua.  
\v 2 Nahea mu gu laho manga a bakovi na malala. Mu takia a Vure ge pulo a niluhoi ne mua, mu gu lohoka vona a ningaru na Vure, lakea bara mu matakilaka vona a ningaru na Vure, a ra maki i kamumu, a ra maki i ngaru mu gu ratea.   
\p
\v 3 \x * \xo 12:3 \xt Epe 4:7; Pili 2:3\x*A Vure i rata kamumu iau, i rata iau a apostolo vona. I mavonga, a taki mua, nahea tara viri ge luhoi ta ia a bakovi dagi hateka. Mua lobo mu pelekado mule mua, mua a bakovi navai, i ramai a hini a Vure i habi ne mua takutaku a hini mu gu luhoi tora navia e Kristo.  
\v 4 \x * \xo 12:4 \xt 1Ko 12:12,27\x*A kakaine hita i tahoka a tabekena i kupo. A maka tabekena kakaine hita takutaku ri tahoka a leho legelege ne ria.  
\v 5 I mavonga kunana a tara ne Kristo. Hita a tara ne Kristo, si ala kupo, pali si vatuhori.  
\v 6 \x * \xo 12:6 \xt 1Ko 12:4-11; 1Pe 4:10-11\x*A Vure i rata kamumu hita, i habi ne hita takutaku a leho legelege. A ra leho i habi ne hita takutaku, si gi rata. A viri a Vure i habi a ngava vona, ge taki polo ne huriki ranga, ge muri mai a hini i luhoi torea a Vure, i dagi o i kiroko.  
\v 7 E huriki a mari ni tuhori, ri gi tuhori e huriki. E huriki a mari ni tovo e huriki na Vure, ri gi tovo e huriki.  
\v 8 E huriki a mari ni vara, ri gi vara e huriki. E huriki a mari ni habi, ri gi hatebalala. E huriki a mari ni muga ne huriki, ri gi habi a hatene ria na leho iea. E huriki a mari ni dodo, ri gi vivi ni kori e huriki.   
\s1 Si Gi Ngaru Muholi e Huriki  
\p
\v 9 Mu ngaru e huriki, naha ni tamilalu ni ngaru ria. Mu marikoi a naro hale. Mu rata vakaroro a naro kamumu.  
\v 10 \x * \xo 12:10 \xt 1Pe 1:22\x*Mu vangaru ge manga a kabu i taku ri vangaru. Mu varangi ni vatogo.  
\v 11 Naha ni made tavula. Mu habi a hatene mua ni ratea a leho ne Bakovi Dagi.  
\v 12 \x * \xo 12:12 \xt 1Tes 5:16-18\x*Mu vivi, a vuhuna mu pasimata ne Kristo. Mu hatenono na tahuna mu bole a maregoa. Mu vasileki vakaroro.  
\v 13 \x * \xo 12:13 \xt Hib 13:2\x*E huriki a tara na Vure ri bala vona tara maki, mu tuhori ria. E huriki a mosi ri gi bele taho mua, mu matakari ria.   
\p
\v 14 \x * \xo 12:14 \xt Mat 5:44; 1Ko 4:12\x*Naha ni ruduraha e huriki ri vakamadihi mua. Mu vakabagetu ria.  
\v 15 Mu vivi turana e huriki ri vivi, mu tangi dodo turana e huriki ri tangi dodo.  
\v 16 \x * \xo 12:16 \xt Snd 3:7\x*Mu made na nivalemu. Naha ni rata polo muga muga, mu made kamumu turana e huriki a bakovi tavula. Naha ni bibi rike mule mua.   
\p
\v 17 \x * \xo 12:17 \xt 1Tes 5:15\x*Naha ni koli a naro hale. Mu rata a naro i kamumu na matane huriki lobo.  
\v 18 Mu toni a bulune mua ni made na nivalemu turana e huriki lobo.  
\v 19 \x * \xo 12:19 \xt Vin 32:35; Mat 5:39\x*Mua e huriki a hategu, naha ni koli a naro hale. Mu davea a rongova na Vure ge koli, a vuhuna a ngava ni here puru na Hinere, i ta maea,  
\q1 “E Bakovi Dagi i ta maea, ‘A nikoli, a leho nau kunana. Iau kikeri a viri bara koli a vilo hale ne huriki ri rata virihi mua vona.’”   
\p
\v 20 \x * \xo 12:20 \xt Snd 25:21-22; Mat 5:44\x*Naha ni koli. Mu rata manga a hini ni here puru na Hinere, i maea,  
\q1 “Na tahuna a pile vomu i vitolo, o vakania.  
\q2 Na tahuna i marohu, o habi a naru vona.  
\q1 O rata mavonga, bara i maruhu.”   
\p
\v 21 Nahea a naro hale na pile vomu ge rangi ioe, go koli. O rangi a naro hale vona na naro kamumu vomu.   
\c 13  
\s1 Si Gi Longototo e Huriki a Matakari  
\p
\v 1 \x * \xo 13:1 \xt Snd 8:15; Tit 3:1\x*Si gi longototo e huriki a mata­kari na tanga, a vuhuna a Vure kunana a viri i habi a leho ne ria. Ia kunana a viri i ru e huriki a bakovi ri gi matakari hita.  
\v 2 I mavonga, e huriki ri longotaro a ngavane huriki a matakari na tanga, ri longotaro a viri a Vure i habi a leho ni matakari, lakea bara ni vakamadihi ria.  
\v 3 \x * \xo 13:3 \xt 1Pe 2:13-14\x*A Vure i ru e huriki a matakari, i uka ma ri gi vakamangenge e huriki a bakovi kamumu. I ru ria ri gi vakamangenge e huriki a bakovi hale. E rei a viri i koi ni mangenge ne huriki a matakari, ge ramai kunana a naro kamumu. Bara mu rata mavonga, bara ri kavurike mua,  
\v 4 a vuhuna e huriki a matakari ri ratea a leho na Vure, a nimadene mua ge kamumu. Pali e huriki ri rata hale, ri gi mangenge, a vuhuna e huriki a matakari ri tahoka a nitora ni vakamadihi e huriki a bakovi hale. A Vure ge vakamadihi e huriki a bakovi hale na limane huriki a matakari, a vuhuna ria a matakari.  
\v 5 I mavonga, mu longototo ria, a vuhuna mu lohoka vona i kamumu mu gu rata mavonga. Ge uka, a rongova na Vure bara i habi a nimadihi ne mua.  
\v 6 \x * \xo 13:6 \xt Mat 22:21\x*Ra i mavonga si kona a takis. E huriki a matakari ri leho vakaroro, ri ratea a leho a Vure i habi ne ria.  
\v 7 Mu habi ne ria a maki ni taki mu gu habi ne ria. Mu habi a takis ne huriki ni taki ni gi habi a takis ne ria. Mu togo e huriki ni taki ni gi togo ria.   
\s1 Si Gi Ngaru e Huriki Lobo  
\p
\v 8 \x * \xo 13:8 \xt Mat 22:39-40; Iak 2:8\x*Naha ni bole lupu a maki. Pali a maki mu gu ratea, mu gu vangaru vakaroro. A viri i ngarua e turana, i ramai lobo a Vinara na Vure.  
\v 9 \x * \xo 13:9 \xt Nim 20:13-15,17; Vin 5:17-19,21\x*Ranga Vinara na Vure, ri ta maea, “Naha ni mole. Naha ni rabalaki a viri. Naha ni panaho. Naha ni ngutu na maki ne turamu.” A vinara nga, turana maka vinara ranga, i manga a vinara i taku kunana, ra i maea, “O ngarua e turamu i manga o ngaru mule ioe.”  
\v 10 \x * \xo 13:10 \xt 1Ko 13:4-7\x*Na tahuna o ngarua e turamu, i uka ma go rata halea. I mavonga, a viri i ngaru e huriki, i ramai a Vinara na Vure.   
\s1 Si Gi Laho Kamumu  
\p
\v 11 \x * \xo 13:11 \xt Epe 5:14; 1Tes 5:6-7\x*Mu rata mavonga, a vuhuna mu lohoka vona a parava mona. A parava i valai pali ni leho tora, a vuhuna a parava i popote ge valai, e Kristo ge hamule valai, ge korimule hita. I muga, na tahuna si luhoi tora karabea e Kristo, a parava iea i tabukoi. Pali ngane i tabukoi hateka.  
\v 12 \x * \xo 13:12 \xt 1Ion 2:8\x*A rodo i popote ge palala. I mavonga, si gi lobo ni rata a naro na uvo, si gi rata a naro kamumu i manga e huriki ri made na hini i palala.  
\v 13 \x * \xo 13:13 \xt Luk 21:34; Epe 5:18\x*Si gi laho kamumu na hini palala. Naha ni mole. Naha ni ninu a naru vagole, go manga. Naha ni vahehe. Naha ni hate madihi ne huriki ri tahoka a maki.  
\v 14 \x * \xo 13:14 \xt Gal 3:27\x*Naha ni longototo a ningaru hale na kakaine mua. Mu rihi e Isu Kristo, a Bakovi Dagi ne hita.   
\c 14  
\s1 Naha Ni Vapelekado  
\p
\v 1 \x * \xo 14:1 \xt Rom 15:7\x*E huriki ranga, a niluhoi ne ria i uka ma i tora hateka. Mu bole dili ria, pali naha ni vahehe vona a maka niluhoi na bakovi.  
\v 2 \x * \xo 14:2 \xt Vuh 9:3-4\x*Ranga bakovi ri luhoi i kamumu ni kani a maki lobo. Pali ranga bakovi, a niluhoi ne ria i uka ma i tora hateka, ri ngaru ni kani kunana a kobo.  
\v 3 \x * \xo 14:3 \xt Kol 2:16\x*A viri i kani lobo a kania, nahea ge biu a viri i kani kunana a kobo. Pali a viri i kani kunana a kobo, nahea ge taki i hale a viri i kani a maki lobo, a vuhuna a Vure i bole dilia pali.  
\v 4 \x * \xo 14:4 \xt Mat 7:1; Iak 4:11-12\x*Naha ni pelekadoa a vora na bakovi tara. A matakari vona kunana ge masia a leho vona i kamumu o i hale. A vora ne Bakovi Dagi bara i leho kamumu, a vuhuna e Bakovi Dagi i tuhori ia ge leho kamumu.   
\p
\v 5 \x * \xo 14:5 \xt Gal 4:10-11\x*E huriki ranga ri luhoia a parava tara parava ni lotu. Pali e huriki ranga ri luhoi a parava lobo ri palupulupu. Hita takutaku si gi luhoi kamumu i vai a niluhoi i muholi si gi ramaia.  
\v 6 E huriki ri luhoia a parava tara a parava ni kavurikea a Vure, ri rata mavonga a vuhuna ri ngaru ni togoa e Bakovi Dagi. E huriki ri kani a maki ni kani lobo ri rata mavonga, ri togoa e Bakovi Dagi, a vuhuna ri kavurikea a Vure vona. E huriki ranga ri marikoi ni kani ranga maki, ri rata mavonga ni togoa e Bakovi Dagi, ri kavurikea a Vure.  
\v 7 I uka ma si mahuri o si mate na ningaru ne hita.  
\v 8 \x * \xo 14:8 \xt Gal 2:20\x*Na tahuna si mahuri, hita ne vona e Bakovi Dagi. O, si mate, hita ne vona e Bakovi Dagi. I mavonga, na tahuna si mahuri, o si mate, hita ne vona e Bakovi Dagi kunana, si ngaru ni ramaia, ge vivi ne hita.  
\v 9 E Kristo i mate, i mahuri mule na matenga, ge ia a Bakovi Dagi ne huriki ri mate, ne huriki ri mahuri.   
\p
\v 10 \x * \xo 14:10 \xt 2Ko 5:10\x*Naha ni pelekado, naha ni biu e turamu, a vuhuna hita lobo bara si pesi takutaku na matana Vure, ge pelekado hita.  
\v 11 \x * \xo 14:11 \xt Ais 45:23; Pili 2:10-11\x*A ngava ni here puru na Hinere i ta maea,  
\q1 “A Bakovi Dagi i ta maea, ‘I muholi hateka, e huriki lobo ri gi turume puru na ngalagu.  
\q2 E huriki lobo ri gi taki tala maea iau a Vure.”   
\p
\v 12 I mavonga, hita lobo bara si taki tala na matana Vure a naro lobo si rata.   
\s1 Naha Ni Torodo a Viri Ge Rata a Naro Hale  
\p
\v 13 I mavonga, naha ni vapelekado tabu. A viri i luhoi torea a Vure, naha ni torodoa ge boru na naro hale.  
\v 14 \x * \xo 14:14 \xt Apo 10:15; Tit 1:15\x*I uka tara maki ni kani ge hale na matana Vure. A maki ni kani lobo i kamumu ni kani. Iau a lohoka vona i muholi hateka, a vuhuna a ramai e Isu a Bakovi Dagi. Pali a viri i luhoi a maki ni kani tara i hale ni kani, pali, a maki ni kani iea i hale vona.  
\v 15 \x * \xo 14:15 \xt 1Ko 8:11-13\x*E turamu tara ge luhoia a maki ni kani tara i hale, pali i matai ioe o kania, muri ia tara i kania, ngane o ratea i boru. E Kristo i mate vona, ge korimulea, pali o valai, ke, o ratea ge lohopilea e Kristo. O rata mavonga, i uka ma o laho tabu na naro na nivangaru.  
\v 16 I mavonga, nahea tara maki o takia ta i kamumu ge rata e huriki ri gi biu ioe.  
\v 17 A pelegona a harikianga na Vure, i uka ma a vinara na maki ni kani, a maki ni ninu. A pelegona a harikianga na Vure i maea, si gi laho malamala, si gi made na nivalemu, si gi vivi na nivivi na Hanu Kiripiripi.  
\v 18 E huriki ri muri mai e Kristo na naro nga, a Vure bara i vivi ne ria, e huriki a bakovi a ngatavine bara ri vivi ne ria.   
\p
\v 19 \x * \xo 14:19 \xt Rom 12:18; 15:2\x*I mavonga, si gi toni a bulune hita ni made na nivalemu. Si gi vatuhori ni laho na naro na Vure.   
\p
\v 20 \x * \xo 14:20 \xt 1Ko 8:13\x*Naha ni ratapilea a leho na Vure na hini o ngaru a maki ni kani ranga. I muholi, a maki ni kani lobo i kamumu ni kani. Pali a viri i ratea e turana ge boru vona a maki ni kani i ngarua, i rata a naro hale.  
\v 21 I kamumu go peremu vona a bobona maki, go peremu vona a vain, o go lohopile a naro tara, ra i ratea e turamu tara i boru.  
\v 22 Ioe o luhoi navai vona a maki nga, a maki marua a Vure. Naha ni taki tala lae. E huriki i uka ma ri rare vona a maki ri taki ta i kamumu, bara ri vivi.  
\v 23 Pali e huriki ri kani a maki ri luhoi ta i hale, a Vure bara i habi a nimadihi ne ria, a vuhuna a maki ri luhoi ta i hale, ri kani kunana. A ra maki si luhoia i hale, pali si ratea, si rata a naro hale.   
\c 15  
\s1 E Kristo i Vakasiri a Vilo  
\p
\v 1 Si lohoka vona a maki nga, a Vure i uka ma ge pelekado hita vona. Pali si gi hatenono ne huriki ri mangenge ni kani, o ni rata a maki nga. Nahea si gi rihate ne ria. Nahea si gi ramai kunana a ningaru ne hita.  
\v 2 \x * \xo 15:2 \xt 1Ko 10:24,33\x*Si gi rata kamumu ria, ri gi vivi. Si gi tuhori ria ri gi laho kamumu turana Vure.  
\v 3 \x * \xo 15:3 \xt Sng 69:9\x*E Kristo tara i uka ma i rata kunana a maki ge vivi vona. A maki i ratea i muri mai a ngava ni here puru hosi, i maea, “Na tahuna e huriki ri ratapile ioe na ngava, i manga iau tara, ri ratapile iau.”   
\p
\v 4 \x * \xo 15:4 \xt 2Tim 3:16\x*A ngava lobo ni here puru hosi, ni here ge tovo hita, si gi hatenono. Ri vakatora a niluhoi ne hita si gi pasimata na Vure ge rata a maki lobo i taki tora hita vona.   
\p
\v 5 A Vure ia a vuhuna a naro ni hatenono, a naro ni vakatora a niluhoi na viri. Ge rata mua mu gu made na nivalemu, i ramai a vilone Isu Kristo.  
\v 6 Muri bara mu pesi palupu ni kavurikea a Vure ne Isu Kristo, re Tamane Bakovi Dagi ne hita.   
\p
\v 7 \x * \xo 15:7 \xt Rom 14:1\x*I mavonga, mu vangaru i manga e Kristo i ngaru mua, lakea e huriki ri gi kavurikea a Vure na tahuna ri matai mua mu rata mavonga.  
\v 8 \x * \xo 15:8 \xt Mat 15:24\x*E Kristo i valai ni kori mia e huriki a Iuda, ge vakasiri a Vure i ta muholi na tahuna i rata a ngava dagi turana e huriki a gare ne mia hosi.  
\v 9 \x * \xo 15:9 \xt Sng 18:49; Apo 3:25\x*E Kristo i valai, ge rata mua e huriki i uka ma mua a Iuda mu gu kavurikea a Vure vona a nidodo vona. I manga a ngava ni here hosi, i ta maea,  
\q1 “Ga kavurike ioe na matane huriki i uka ma ria a Iuda.  
\q2 Ga kalolo, ga kavurikea a ramu.”   
\p
\v 10 \x * \xo 15:10 \xt Vin 32:43\x*A Hinere tara tabu i ta maea,  
\q1 “Mua e huriki i uka ma mua a Iuda, mu vivi turana e huriki a Iuda.”   
\q1
\v 11 \x * \xo 15:11 \xt Sng 117:1\x*I ta maea tabu,  
\q1 “Mua e huriki i uka ma mua a Iuda, mu kavurikea e Bakovi Dagi.  
\q2 E huriki lobo ri gi kalolo, ri gi kavurikea.”   
\p
\v 12 \x * \xo 15:12 \xt Ais 11:10; Kap 5:5\x*E Isaia a propet i here puru hosi, i ta maea,  
\q1 “A hamone Iesi bara i valai,  
\q2 ge vakatubu ni matakari e huriki i uka ma ria a Iuda.  
\q1 Bara ri pasimata vona ge korimule ria.”   
\m
\v 13 A Vure a viri i rata mua mu pasimata vona ge rata a maki lobo i taki ge rata. Ge habi ne mua a nivivi, a nivalemu na tahuna mu luhoi tora ia. I mavonga, a Hanu Kiripiripi ge rata mua mu gu pasimata hateka.   
\s1 E Paulus i Vivi na Leho Vona  
\p
\v 14 Mua e huriki a turagu, a lohoka vona mu rata vakaroro a naro kamumu. Mu lohoka kamumu vona a nitana Vure, i kara mua mu gu vatovo vona.  
\v 15 \x * \xo 15:15 \xt Rom 1:5; 11:13\x*Pali a ngava ranga a here lakea ne mua, a here kavakava, ga vakalohoka tabu mua, a vuhuna a Vure i rata kamumu iau,  
\v 16 i rata iau ge iau a vora ne Isu Kristo. I rata iau a manga a prister ne huriki i uka ma ria a Iuda, a vakalongo ria vona a Velenga Kamumu na Vure. I mavonga e huriki i uka ma ria a Iuda bara ri manga a nihabi, a Hanu Kiripiripi i habi liu lakea na Vure, a Vure ge vivi.   
\p
\v 17 I mavonga, a vivi vona a leho na Vure a ratea, a vuhuna e Isu Kristo i korimule iau.  
\v 18 I uka ma ga ta na maka maki tavula. Ga ta kavakava kunana na leho e Kristo i habi a nitora nau ni rata. A leho nau, a vakalongo, a vakasiri a nitana Vure ne huriki i uka ma ria a Iuda, ri gi longototo.  
\v 19 A Hanu Kiripiripi i habi nau a nitora ni rata a nivakasiri, lakea i vakatubu o Ierusalem, i vano liu o Ilirikum, a vakalobo a leho nau ni vakalongo a Velenga Kamumu ne Kristo.  
\v 20 \x * \xo 15:20 \xt 2Ko 10:15-16\x*A ngaru hateka ni vakalongo a Velenga Kamumu ne Kristo na maka tanga i uka ma ri longo ma, a vuhuna a koi ni leho langa tabu na leho na viri i vakatubu mugea pali.  
\v 21 \x * \xo 15:21 \xt Ais 52:15\x*I manga a ngava ni here puru na Hinere, i ta maea,  
\q1 “E huriki i uka ma ri longo ma, bara ri longokilala,  
\q2 E huriki i uka ma ni vakalongo ma, bara ri longokilala.”   
\s1 E Paulus i Ngaru ni Matai e Rom  
\p
\v 22 \x * \xo 15:22 \xt Rom 1:13\x*Ra i mavonga, balaka kupo ta ga lakea ne mua, pali a dala nau ni putukari.  
\v 23 Na pida i kupo a ngaru ni matai mua. Pali ngane, a tanga lobo na tabeke nga ri longo pali a Velenga Kamumu,  
\v 24 lakea ngane ga lakea o Spein. A pasimata ni matai mua na tahuna a polo na tanga ne mua. A ngaru ni made turane mua popote, muri mu tuhori iau na nilaho nau, ga vano.  
\v 25 \x * \xo 15:25 \xt 1Ko 16:1-4\x*Pali ngane ga sike taro o Ierusalem, ga taparaki a moni ne huriki a tara ne Kristo vonga,  
\v 26 \x * \xo 15:26 \xt Apo 24:17; 1Ko 16:1; 2Ko 8:1; 9:2,12\x*a vuhuna e huriki a tara ne Kristo na tabeke ne Masedonia, e Akaia, ri habi a moni ni tuhori e huriki a tara ne Kristo ranga o Ierusalem ri matasia.  
\v 27 \x * \xo 15:27 \xt 1Ko 9:11\x*Ri vivi ni kori ria. I manga a makoli ne ria, a vuhuna e huriki i uka ma ria a Iuda ri longo a Velenga Kamumu, ra i valai ne huriki a Iuda. I mavonga i kamumu ri gi koli, ri gi kori na moni e huriki a Iuda matasia.  
\v 28 Ga taparaki taro a moni nga, muri ga malaga o Ierusalem, ga lakene, ga matai mua. Muri bara lakea o Spein.  
\v 29 \x * \xo 15:29 \xt Rom 1:11\x*A lohoka vona, na tahuna a made turane mua, e Kristo bara i vakabagetu hita.   
\p
\v 30 \x * \xo 15:30 \xt 2Ko 1:11; Kol 4:3; 2Tes 3:1\x*Mua e huriki a turagu, hita a tara ne Isu Kristo a Bakovi Dagi. A Hanuna Vure i rata hita si vangaru. A ngaru hateka si gi rura ni vasileki na Vure, ge tuhori iau.  
\v 31 Mu vasileki na Vure ge korimule iau na limane huriki a Iuda o Iudea i uka ma ri luhoi torea e Kristo. Mu vasileki vona e huriki a tara ne Kristo o Ierusalem ri gi vivi vona a moni ga habi ne ria.  
\v 32 Mu vasileki maea, a Vure ge ngaru, bara luve ne mua. Bara luve turana nivivi, mu gu vakatora tabu a niluhoi nau.  
\v 33 A Vure, ra viri i habi a nivalemu ne hita, ge made turane mua.   
\c 16  
\p I muholi.  
\s1 E Paulus i Talo e Huriki a Murimuri  
\p
\v 1 E kurabane hita tara, a rana e Pibi, i popote bara i bele ne mua. Ia a ngatavine kamumu, a vora na lotu o Senkria.  
\v 2 A ngaru mu gu taguia na rane Bakovi Dagi, na narone huriki a tara na Vure. A ra maki i ngarua, mu kori kunanea, a vuhuna i tuhori pali e huriki ala kupo. Iau tara, i kori iau.   
\p
\v 3 \x * \xo 16:3 \xt Apo 18:2\x*A haro kamumu ne Akuila rua e girihina e Prisila. Ru leho turagu na leho ne Isu Kristo.  
\v 4 I popote ru gu mate ni korimule iau. I uka ma iau kunana a kavurike rua. E huriki a tara ne Kristo i uka ma ria a Iuda, ria ranga ri kavurike rua.  
\v 5 A haro kamumu ne huriki a tara ne Kristo ri vapopo na ruma ne rua.  
\p A haro kamumu ne Epainetus. A ngaru hatekea. Ia a viri i luhoi torea e Kristo muga ne huriki lobo o Asia.  
\v 6 A haro kamumu ne Maria, i rata a leho dagi ni kori mua.   
\p
\v 7 A haro kamumu ne Andronikus, e Iunias. Rua a kabu nau. Hosi mete dili palupu na bavi. E huriki a apostolo ri lohoka kamumu ne rua. Ru luhoi torea e Kristo muga ne nau.   
\p
\v 8 A haro kamumu ne Ampliatus. A ngaru hatekea, a vuhuna miri luhoi torea e Bakovi Dagi.   
\p
\v 9 A haro kamumu ne Urbanus, i leho turane mia na leho ne Kristo.  
\p Mu habi a haro kamumu nau vona e Stakis, a ngaru hatekea.  
\v 10 Mu habi a haro kamumu ne Apeles. A Vure i vivi vona, a vuhuna i dili na nimadihi, i uka ma i lohopilea a Vure. A haro kamumu ne huriki a kabu ne Aristobulus.  
\v 11 Mu habi a haro kamumu ne Herodion, a kabu nau. A haro kamumu ne huriki a kabu ne Narsisus, ra ri laho turane Bakovi Dagi.  
\v 12 Mu habi a haro kamumu ne Tripena turana e Triposa. Ru leho hateka ni rata a leho ne Bakovi Dagi. A haro kamumu ne Persis. A ngaru hatekea. I leho hateka na leho ne Bakovi Dagi.  
\v 13 \x * \xo 16:13 \xt Mrk 15:21\x*A haro kamumu ne Rupus, a bakovi kamumu hateka ni muri ne Bakovi Dagi. A haro ne kinana. I manga e nana muholi.  
\v 14 A haro kamumu ne Asinkritus, e Plegon, e Hermes, e Patrobas, e Hermas; e huriki a viri ranga ri made turane ria.  
\v 15 A haro kamumu ne Pilogus, e Iulia, e Nereus rua e kurabana, e Olimpas, turana e huriki a tara ne Kristo ri made turane ria.  
\v 16 \x * \xo 16:16 \xt 1Ko 16:20; 1Pe 5:14\x*Mu vangaru, mu vatagui na naro kamumu. E huriki a tara ne Kristo koea ri talo rike a haro kamumu ne mua lobo.   
\s1 Ranga Bakovi Ri Vakahale a Lotu  
\p
\v 17 \x * \xo 16:17 \xt Mat 7:15; Tit 3:10\x*Mua e huriki a turagu, mu matadoko vona e huriki ri rata mua mu vagege. Mu mata­doko vona e huriki ri tovo a ngava taminga, ri rata e huriki ri ngalahere na Vure. A ngava ri tovo vona i vaperesi na ngava ni tovo mua vona muga. Mu malele ha ne ria.  
\v 18 \x * \xo 16:18 \xt Pili 3:19; 2Pe 2:3\x*E huriki nga i uka ma ri rata a leho ne Kristo a Bakovi Dagi ne hita. Ri ngaru ni ramai a ningaru ne ria kunana. Ri voko e huriki na ngava, ri tami e huriki a muri golu.  
\v 19 \x * \xo 16:19 \xt Rom 1:8; 1Ko 14:20\x*E huriki lobo ri lohoka pali ne mua, mu longototoa a Vure. I mavonga a vivi ne mua. Pali a ngaru mu gu lohoka vona a ra maki i kamumu, mu gu lele rau vona a maki hale.  
\v 20 \x * \xo 16:20 \xt Vuh 3:15\x*A Vure a viri i habi a nivalemu. I uka ma ge tabaka, bara i pahamomoa e Satan polotano na vahane mua. A Bakovi Dagi ne hita, e Isu Kristo, ge rata kamumu mua.   
\p
\v 21 \x * \xo 16:21 \xt Apo 16:1-2; 19:22; 20:4\x*E Timoti, a bakovi i leho turagu, i talo rike a haro kamumu ne mua lobo. E huriki a kabu nau, e Lusius, e Iason, e Sosipater, ria ranga ri talo rike a haro kamumu ne mua.   
\p
\v 22 Iau e Tertus a here polo ne Paulus, a raukea iea. A talo rike a haro kamumu ne mua na rane Bakovi Dagi.   
\p
\v 23-24 \x * \xo 16:23-24 \xt Apo 19:22; 1Ko 1:14\x*E Gaius i talo rike a haro kamumu ne mua. I matakari kamumu iau, turana e huriki ri leho na lotu, na ruma vona. E Erastus, a bakovi ni matakari a tava na tanga dagi, rua e turane hita e Kuartus, ru talo rike a haro kamumu ne mua.   
\s1 A Ngava ni Vakabagetu  
\p
\v 25 \x * \xo 16:25 \xt Rom 1:5; Epe 1:9; 3:5,9; Kol 1:26\x*A Vure i tahoka a nitora ni vakatora a niluhoi ne mua, i manga a Velenga Kamumu a taki mua vona na tahuna a vara mua ne Isu Kristo. Na pida i kupo hateka a Velenga Kamumu iea i tabuli kapiloho.  
\v 26 Pali ngane i bele kavakava. A ngava ne huriki a propet hosi ni taki tala ngane, e huriki na tanga lobo ri longo a Velenga Kamumu, a vuhuna a Vure ra i mahuri vakaroro i taki ge bele mavonga, e huriki ri gi luhoi tora ia, ri gi longototoa.   
\p
\v 27 A Vure i taku kunana, i tahoka a lohokanga lobo. E Isu Kristo ge rata hita si gi kavurikea vakaroro. I muholi.