\id JAS - Bola Bible \h Iakop \toc1 A Raukea i Herea e Iakop \toc2 Iakop \toc3 Iak \mt2 A Raukea i Herea e \mt1 Iakop \imt1 A Nita Vakalohoka \ip A viri i herea ra raukea iea i taki mulea ia e “Iakop, a vora na Vure turana e Bakovi Dagi, e Isu Kristo”. A hini i uka ma i ta kavakava hateka vona i maea, e huriki a tara ne Kristo na parava iea ri lohoka kamumu vona a rana. Na ngava dagi karaba, i kupo e huriki a rane ria e Iakop, pali i ala rua kunana ru kara ni here ra raukea maea: e Iakop re tarine Isu, turane Iakop a apostolo, re tarine Ioanes. Pali e huriki a tara ne Kristo hosi ri ta maea, e Iakop e tarine Isu a viri i herea ra raukea iea. \ip E Iakop i muga na bakovi ala va, ra ni kilala ta tou e tarine Isu (Mat 13:55, Mrk 6:3), e tune Maria rua e Iosep. E Iakop i koru rike turane Isu, pali i uka ma i luhoi torea e Isu (Ion 7:5). Pali muri ne Isu i mahuri mule na nimate, i bele vona (1Ko 15:7). Ngane ia, turana e turana ranga, to turana e huriki a murimuri ne Isu ri vapopo o Ierusalem (Apo 1:14). Muri, e Iakop i matakari a tara ne Kristo o Ierusalem. Na pida muri ranga, na tahuna e Paulus i lakea o Ierusalem ni matai e Petrus, e Iakop tara ni kilala turana e Petrus, turana e huriki a apostolo ranga (Gal 1:19). Na pida ranga muri, na tahuna a Vure i vakapagitalea na bavi o Ierusalem e Petrus, e Iakop i matakari a tara ne Kristo vonga (Apo 12:17). Muri na pida ranga tabu, e huriki a matakari o Ierusalem ri vapopo, ri ta vona re huriki i uka ma ria a Iuda ri luhoi torea e Kristo, ni gi pala a kuline ria o ge uka. E huriki lobo ri togoa e Iakop, lakea ri takia ge vakalobo a ngava na vaponga ne ria (Apo 15:13-21). E Paulus i takia e Iakop i manga a vuhubutu na roho na Vure (Gal 2:9). \ip Ni taki i herea e Iakop muga ne ia ni padi mate na pida e 62 AD. A rane Iakop ni kilala tabu na puhu ne Apostolo, i manga ia a matakari na tara ne Kristo o Ierusalem, na tahuna e Paulus i hamule lokovonga tabu. A bakovi ni tuverei polo a nuverei ne huriki a Iuda, re Iosep, i taki na pida i lima muri ne 62 AD, e Iakop turane huriki ranga ni padi mate ria na kedo, na parava e Anas i leho manga a prister dagi. Na nuverei iea i taki e tune Klopas e Simion i bole a murine Iakop, i matakari a tara ne Kristo o Ierusalem. \ip E Iakop i made o Ierusalem i herea a raukea iea. \ip Ne Gal 2:7-9, si lohoka maea, e Iakop, turana e huriki ranga, a Vure i habi ne ria a leho ni vakalongo a velenga kamumu ne huriki a Iuda. Muri, e huriki ranga ne ria ri leho ne huriki i uka ma ria a Iuda, manga e Petrus. Pali e Iakop si lohoka vona, i made o Ierusalem, i leho turane huriki a Iuda, i mate. Ra i maea, a raukea vona i here lakea ne huriki a Iuda ri luhoi torea e Kristo, turane huriki i uka ma ri luhoi torea. \ip E Iakop i herea a raukea iea lakea na tara ne Kristo, ra ri made polovavo ne Ierusalem. I here ni vakatora ria, ri gi pesi tora na maka maki hale ri leho ni ratapile a niluhoi ne ria. A tara ne Kristo hosi ri manga e huriki ngane, a nitoni legelege i bele ne ria, ge toni ni rata vuroki ra ningaru ne ria na Vure, lakea ri gi ramai a vilo na malala. E Iakop i vakatora re huriki ri luhoi tora muholi e Kristo ri gi pesi tora, nahea ri gi ngalahere na Vure. Pali na tahuna i uka ma ri hamule mai a Vure, bara i pelekado ria. E Iakop i taki re huriki i here lakea ne ria, ri gi bolea a niluhoi kamumu na Vure, ge manga a nipara muholi ge muga ria. \c 1 \s1 A Nita Muga \p \v 1 \x * \xo 1:1 \xt Mat 13:55; Apo 15:13; Gal 1:19; 1Pe 1:1\x*A haro kamumu ne mua lobo. Iau, e Iakop, a vora na Vure, a vora ne Isu Kristo, a Bakovi Dagi ne hita. A herea a raukea iea i lakene ne mua, a kabu ne Israel i ravulu a polona i rua, ra mu pe a tanga ne mua, mu made viliha na tanga lobo na malala. \s1 Mu Kaloho a Maregoa \p \v 2 \x * \xo 1:2 \xt Rom 5:3-5\x*Mua e huriki a turagu, a ngaru mu gu vivi hateka na tahuna a nitoni ge bele ne mua, \v 3 \x * \xo 1:3 \xt 1Pe 1:7\x*a vuhuna mu lohoka vona a nitoni i bele ne vona ni toni a niluhoi ne mua, mu gu pesi tora. \v 4 Mu kaloho a nimava, naha ni malo, muri bara mu malamala liu, i uka ma mu gu bala vona tara naro kamumu na Vure. \p \v 5 \x * \xo 1:5 \xt Snd 2:3-6\x*E rei a viri i uka ma i tahoka a loho­kanga kamumu ni laho kamumu, ge nanea a Vure ge habia vona a lohokanga. Muri a Vure bara i habia a lohokanga vona, a vuhuna a Vure ia a mari ni hate­balala. Na tahuna a Vure i habi a maki, i habi kunana. I uka ma ge vakamaruhu a viri. \v 6 Pali na tahuna a viri ge nana, nahea ge loho rua. Ge luhoi tora. A viri i loho rua i manga a bokona dari i bolea a vilu i rere viliha. \v 7 Ra bakovi maea, ma ge luhoi e Bakovi Dagi ge habia vona tara maki. \v 8 A bakovi i loho rua, i uka ma i tabuli kamumu a niluhoi vona, bara i ruru. \p \v 9 E huriki a turane hita ri matasia, ri gi vivi na tahuna a Vure ge kavurike ria. \v 10 \x * \xo 1:10 \xt Ais 40:6-7\x*Pali e huriki ri tahoka a mahala i kupo ri gi vivi na tahuna a Vure ge vakakiroko ria, a vuhuna bara ri mate tavula manga a hurumade. \v 11 I rike a haro, i hua a hurumade, i malai a kaina, i maparu a vuana, i uka ma i mata kamumu tabu. I mavonga kunana a viri i tahoka hateka a mahala bara i mate na tahuna i tabana ni rata a leho vona. \s1 Mu Gege a Nitoni \p \v 12 A viri i pesi tora na tahuna a nitoni i bele ge vivi, a vuhuna a Vure bara i habi a mapana, ge bole a nimahuri vaka­roro, i manga a viri i mulangi na rihiva i bole a tama. A Vure i taki muga pali ge habi a mapa ne huriki ri ngarua a Vure. \v 13 Na tahuna a bakovi tara i ngaru ni rata a naro hale, nahea ge ta maea, “A Vure i turari iau a ratea a naro hale iea.” Naha ni ta mavonga, a vuhuna a Vure i uka ma ge turari ioe go rata a naro hale. Pali a Vure tara, a naro hale i uka ma ge turaria. A Vure tara i uka ma ge turari ioe go rata a naro hale. \v 14 Pali a nitoni i bele na bakovi na tahuna a ningaru hale na hatena i turari ia i rata a naro hale. \v 15 Muri a ningaru hale i vakabele a naro hale. Muri a naro hale i vakabele a matenga. \p \v 16 Mua e huriki a turagu, a ngaru hateka mua. Naha ni tami mule mua. \v 17 A maki kamumu lobo si bole, a maki kamumu lobo ni habi tavula ne hita, ri valai ne Tamane hita na hunu, ra viri i ratarike a haro, a keva, a maka hada ri para polomeli na hunu. A maka nipara nga, ri para dagi na parava ranga, ri para kiroko na parava ranga. Pali e Tamane hita i uka ma i mavonga. I uka ma i pulo lae a vilona. \v 18 \x * \xo 1:18 \xt Ion 1:13\x*Na ningaru vona i vakasiri a nita muholi vona, ge rata hita ge hita e huriki e tuna. I rata mavonga, ge bole tala hita na maki lobo i ratarike, si gi muga ne ria. \s1 Mu Longototo a Nitana Vure \p \v 19 Mua e huriki a turagu, a ngaru hateka mua. Mu longo kamumu. Na tahuna a viri i ta, naha ni koli malaviriri a ngava. Mu longo kamumu taro a ngava, mu luhoi kado, muri mu koli. Naha ni hini­hate, \v 20 \x * \xo 1:20 \xt Sav 7:9\x*a vuhuna a nihinihate na bakovi i uka ma ge vakabele a naro malamala na Vure. \v 21 \x * \xo 1:21 \xt Kol 3:8; 1Pe 2:1\x*Lakea, a ngaru mu gu pe a naro i katoki, a maka naro hale legelege ne mua. Mu vakakiroko mua, mu longototo a nitana Vure, ra ni ru na hatene mua. Ra ngava iea i kara ge korimule mua. \p \v 22 \x * \xo 1:22 \xt Mat 7:26; Rom 2:13\x*Na tahuna mu longoa a nitana Vure, naha ni longo tavulea. Mu longototoa. Na tahuna mu longo tavulea, mu tami mule mua. \v 23 A ta mavonga a vuhuna e huriki ri longo a nitana Vure, pali i uka ma ri muri mai, ri manga a bakovi i mata­nono a matana na tuku. \v 24 I masia a matana, pali i uka ma i ratea tara maki. I vano kunana, i uka ma i luhoi tabua a matana i mata navai. \v 25 \x * \xo 1:25 \xt Rom 8:2; Iak 2:12\x*Pali a viri i longo kamumu a vinara kamumu na Vure, i ramai a ngava i tabuli vona, i uka ma i longo kaburungia, a Vure bara i rata kamumu ia. Si lohoka vona, a vinara na Vure i vakamatukapaga hita na naro hale. \p \v 26 \x * \xo 1:26 \xt Sng 141:3\x*E huriki ri luhoi ta ri ramai a Vure, pali i uka ma ri matakari kamumu a tabelene ria, re huriki maea ri tami mule ria. A maka maki ri rata, ri luhoi ta a maki a Vure ge vivi vona, ri rata tavula kunana. \v 27 A naro i malamala na matana Vure, e Tamane hita, i maea: si gi kori e huriki a duku, e huriki a havuri, na tahuna ri bole a maregoa. A maki tara si gi ratea si gi matakari kamumu a nilaho ne hita, i uka ma si gi ramai a rabu na malala, ma si gi katoki na matana Vure. \c 2 \s1 Mu Rata a Naro Ge Palupu ne Huriki Lobo \p \v 1 \x * \xo 2:1 \xt Apo 10:34; Iak 2:9\x*Mua e huriki a turagu, mu rata a naro ge palupu ne huriki lobo, a vuhuna mu luhoi torea e Isu Kristo a Bakovi Dagi ne hita, i muga ne huriki lobo. \v 2 A bakovi na mahala tara i bagetu kamumu ge dili na roho na lotu ne mua, pali a matasia tara ge dili, i marape kesi a varakia vona. \v 3 Bara mu rata kamumua a bakovi na mahala, mu takia ge made na gula, pali mu vakahalea a matasia mu tono ragea ge made polotano, o mu takia ge pesi basi, \v 4 mu rata a naro hale. Na niluhoi hale ne mua, mu vakalipida e huriki a bakovi. Mu taki ranga ri kamumu, mu taki ranga ri hale. A niluhoi mavonga i uka ma i kamumu. \p \v 5 \x * \xo 2:5 \xt 1Ko 1:26-28\x*Mua e huriki a turagu, a ngaru hateka mua, mu longo kamumu. A Vure i vulaki e huriki a matasia na malala ri gi luhoi torea, ri gi tahoka a mahala meli na hunu, ri gi dili na harikianga vona, i manga a hini hosi i ta muholi vona, e huriki ri ngaru hatekea ri gi bole. \v 6 Pali mua mu vakamaruhua a matasia iea. E huriki a bakovi na mahala mu rata kamumu ria, pali ria kunana ri habi a maregoa ne mua, ri turari mua lakea na mari ni pelekado a ngava. \v 7 Re huriki a bakovi na mahala nga, ria kunana ra viri ri biu a rane Isu Kristo. A rana i kamumu hateka. Pali mua e huriki a ngate vona. \p \v 8 \x * \xo 2:8 \xt Levi 19:18; Mat 19:19; Gal 5:14\x*A vinara na Hariki ne hita, ni here puru na Hinere i ta maea, “O ngaru e huriki lobo i manga a hini o ngaru mule ioe.” Na tahuna mu ramai a vinara iea, mu rata a naro kamumu. \v 9 \x * \xo 2:9 \xt Vin 1:17\x*Pali na tahuna i uka ma mu rata a naro i taku ne huriki lobo, mu rata a naro hale. Lakea ra vinara iea i vakasiri mua, mua a viri ni longotaro a vinara. \v 10 \x * \xo 2:10 \xt Levi 19:37; Gi 20:7-12,24; Mat 5:19\x*A taki mavonga, a vuhuna e rei a bakovi tara i ramai a ngava lobo na vinara, pali i longotaro a vinara i taku kunana, ra bakovi iea i tahoka a rarenga pali, i manga a bakovi i longotaro a vinara lobo. \v 11 \x * \xo 2:11 \xt Nim 20:13-14; Rom 13:9\x*Mu lohoka vona a Vure i ta maea, “Naha ni rata a naro na molenga.” I ta maea tabu, “Naha ni rabalaki a viri.” E rei a viri i uka ma i rata a naro na molenga, pali i rabalaki a viri, ngane ia a viri ni longotaro a vinara. \p \v 12 \x * \xo 2:12 \xt Gal 6:2; Iak 1:25; 1Pe 2:16\x*Lakea a ngaru mu gu laho kamumu, a vuhuna a maki lobo mu rata, a ngava lobo mu taki, a Vure bara i pelekado mua na vinara. Na vinara iea kunana, a Vure i rata hita si matukapaga na naro hale ne hita. \v 13 \x * \xo 2:13 \xt Mat 5:7; 18:32-35\x*Mu laho kamumu, a vuhuna e rei a viri i uka ma i dodo e huriki, a Vure tara i uka ma ge dodoa muri ma na tahuna ge pelekado e huriki. Pali a viri i dodo e huriki, a Vure bara i dodoa na tahuna i pelekado e huriki. \s1 A Viri i Luhoi Tora a Vure Ge Vakasiria na Narona \p \v 14 Mua e huriki e turagu, a ra a maki i kamumu vona a bakovi ge takia ta i luhoi torea e Isu, pali a narona i uka ma i vakasiri mavongea? A niluhoi maea, i uka ma ge korimulea. \v 15 \x * \xo 2:15 \xt 1Ion 3:17\x*Bara e turane hita tara i ramai e Kristo i tahoka a matutuna varakia, i bala a maki ni kani, \v 16 lakea tara ne mua ge takia ge ta maea, “O made na nivalemu. Go tahoka a maki ni kavitagu ioe vona, go kani go maru,” pali i uka ma ge koria na limana, ra ngava iea ge tuhori navia? \v 17 A naro na niluhoi tora i mavonga kunana. Na tahuna a viri i taki ta i luhoi torea e Kristo, pali i uka ma i rata a naro kamumu, a niluhoi vona a maki tavula kunana. \p \v 18 \x * \xo 2:18 \xt Gal 5:6\x*Pali bara viri tara i ta maea, “I ranga e huriki ri tahoka a niluhoi tora, pali i ranga e huriki ri tahoka a naro kamumu.” Pali a ngava bara kolia i maea, “Ga matakilala navai a niluhoi vomu na tahuna o uka ma o ratea tara maki. Pali iau ga vakasiri ioe vona a niluhoi nau na maki a rata.” \v 19 Ioe, o luhoia a Vure i taku kunana. O moro hateka, ke! Pali e huriki a hanitu ranga ri luhoi mavonga, lakea ri mangenge i vakulu a tagane ria. \p \v 20 Ioe a manga! I uka ma o matakilaka vona, a niluhoi a maki tavula na tahuna i uka kanena. Bara vakasiri ioe. \v 21 \x * \xo 2:21 \xt Vuh 22:9-12\x*Hosi a Vure i masia a narone Abraham, ra gare ne hita, i habia e tuna e Isak ge a nihabi na Vure, lakea a Vure i galea e Abraham a bakovi malamala. \v 22 \x * \xo 2:22 \xt Hib 11:17-18\x*O luhoi kamumu: a niluhoi, a narone Abraham, ru leho palupu. A naro kamumu vona i ratea a niluhoi vona i kamumu liu. \v 23 \x * \xo 2:23 \xt Vuh 15:6; 2Sto 20:7; Ais 41:8\x*A nitana Vure i muholi, ni here i ta maea, “E Abraham i luhoi torea a Vure, lakea a Vure i galea a bakovi malamala.” Lakea ni taki e Abraham e turana Vure. \v 24 Ngane mu lohoka vona, a viri i luhoi tavulea a Vure i uka ma ni gi gale ge ia a viri malamala. A viri i luhoi, i rata a naro kamumu, a Vure bara i galea a viri malamala. \p \v 25 \x * \xo 2:25 \xt Ios 2:1-21; Hib 11:31\x*I mavonga kunana hosi ne Rahap, a ngatavine a ngoi. A Vure i masia a narona na tahuna i matakari e huriki a vinuru, i vakahamule ria na dala tebi, lakea i galea a ngatavine malamala. \v 26 Si lohoka vona na tahuna a hanuna viri i pe a kakaina, a bakovi iea bara i mate. I mavonga kunana, a bakovi i luhoi tavulavula, pali a niluhoi vona i uka ma i vakabelea tara kanena, ra niluhoi vona i uka lehona, i mate pali. \c 3 \s1 Mu Matakari Kamumu a Tabelene Mua \p \v 1 Mua e huriki a turagu, nahea ge kupo ne mua ri gi bole a leho ni tovo e huriki na narona Vure, a vuhuna mu lohoka vona mia e huriki mi vara, a Vure bara i matai kamumu a narone mia, i pelekado mia. A nipelekado ne mia bara i dagi na nipelekado ne huriki a bakovi tavula. \v 2 Hita lobo si varoru na rabu i kupo. Pali a viri i uka ma i varoru na ngavana, ra viri iea a viri kamumu hateka, i kara ni matakari a nilaho vona. \v 3 E huriki ri rike na hos ri ru a aen kiroko na ngavana hos, lakea a hos bara i ramai kunanea a ningaru na bakovi i rike vona, ge lakea na hini a bakovi i ngaru ge lakea vona. \v 4 Mu masia a sip i vona a sel. I dagi hateka, i bolea a vilu, i nunu na dari. Pali a nikau\f + \fr 3:4 \ft A nikau, ra stia. Hosi ni gale a ginelu.\f* vona i uka ma i dagi. I kiroko. Pali na tahuna a tahona i ngarua ge lokovai, bara i huria a nikau, lakea a sip bara i longototo, i lakea na hini a tahona i ngaru ge lakea vona. \v 5 I mavonga kunana, a tabelene hita a maki kiroko kunana, pali i bibi hateka na maki dagi. I manga a katona kanono. Ia a maki kiroko kunana, pali i kara ni vakatubu a kanono dagi na robo, bara ri nono lobo a maka kai. \p \v 6 \x * \xo 3:6 \xt Mat 12:36-37; 15:11,18-19\x*A tabelene hita i manga a kanono i valai na imperno. I vakabele a naro hale i kupo. A tabelene hita a mahalana kakaine hita, pali i ratea a kakaine hita i katoki lobo. I ratapile a nimade ne hita. \v 7 E huriki a bakovi ri bole a maka maki na robo, a kadirovo, a mata, a maka maki i tabuli na dari, ri matakari ria, ri malou. \v 8 \x * \xo 3:8 \xt Rom 3:13\x*Pali uka tara viri ge matakari mulea a tabelena. A tabelene hita i uka ma i malo ni taki a maka ngava i hale, i manga a bega, i rabalaki e huriki. \v 9 Si kavurikea na tabelene hita e Tamane hita, e Bakovi Dagi. Pali muri si harogi e huriki a turane hita, re huriki a bakovi a ngatavine a Vure i ratarike ria ri gi manga ia kunana. \v 10 A nita ni kavurike a viri, a nita ni ruduraha a viri, ru bele varago na tabele i taku kunana. Mua e huriki a turagu, ra naro iea i uka ma i kamumu. \v 11 A naru piu, a naru na navuha, i uka ma ru gu tua tala na matana naru i taku kunana. \v 12 A kai a kulu, ge vakabele a vao? A kai a tarile, ge vakabele a kulu? I mavonga kunana a navuha i uka ma ge vakabele a naru piu. \s1 A Niluhoi Kamumu i Valai na Vure \p \v 13 E rei ne mua i luhoi ta i moro, i tahoka a lohokanga, ge vakasiria na nimade kamumu vona, na maka rabu kamumu vona i rata na lohokanga. Pali nahea ge bibi rike mule a rana. Ge vakakiroko ia. \v 14 Pali e rei a viri i rata a rabu ni masigoro, e huriki ri ngaru ni polomugamuga, nahea ri gi bibi rike a rane ria, nahea ri gi lavuni vona a ngava muholi. \v 15 Ra rabu nga i uka ma ru valai na Vure, a naro na malala kunana. Ra naro maea ru bele na vilo hosi, ru valai na hanitu. \v 16 I mavonga, na tahuna mu rata a naro ni masigoro, na tahuna mu ngaru ni rata polomugamuga, i uka ma mu gu made kamumu palupu. Bara mu rata kunana a naro hale. \v 17 Pali e huriki ri tahoka a lohokanga i valai na Vure, ri maea: ri uka a naro hale, ri ngaru a nivalemu, ri luhoi muga a ningaru ne huriki ranga, i uka ma ri kulirua, ri dodo e huriki a turane ria, a leho ne ria i tahoka a kanena, ri rata virihi e huriki lobo a naro i taku kunana. I uka ma ri tamirabu ni ramai a naro kamumu, ri ramai muholi. \v 18 \x * \xo 3:18 \xt Mat 5:9; Hib 12:11\x*A viri i rata a leho ni kori e huriki bara i made na nivalemu i manga a bakovi i varo a vutuna maki na hania. Bara i vakabele a kanena i kupo, ra maka rabu kamumu. \c 4 \s1 Naha Ni Ngaru a Vilo na Malala \p \v 1 \x * \xo 4:1 \xt Rom 7:23\x*I navai mu vaubi, mu vatahate? Mu vaubi a vuhuna a ningaru hale na kakaine mua i rata mua mu vaubi. \v 2 Mu ngaru hateka ni bole a maki, pali mu keri ni bolena, lakea mu rabalaki a viri. Mu masigoro na maki na viri tara, pali mu keri ni bole a maki mu ngaru, lakea mu vakatubu a vabinga. I uka ma mu tahoka a maki, a vuhuna i uka ma mu nanea a Vure. \v 3 Pali na tahuna mu nanea a Vure, i uka ma mu bole a maki mu ngaru, a vuhuna na tahuna mu nanea, a niluhoi ne mua i hale. Mu ngaru kunana ni bole a maki ni vuroki na ningaru tavula. \p \v 4 \x * \xo 4:4 \xt Rom 8:7; 1Ion 2:15\x*Mu ha taroa a Vure i manga a ngatavine i ha taroa e girihina, i vano i ngoi viliha. Mu longo, mu lohoka vona, e huriki ri ngaru a vilo na malala, ria a pile na Vure. I mavonga, e rei a viri ne mua i ngaru ni ramai a naro na malala, ia a pile na Vure. \v 5 A nitana Vure i ta maea, “A hanuna i ru pololiloa ne hita i ngaru hatekea si gi ramai kunanea.”\f + \fr 4:5 \ft A ngava iea na nita Grik i uka ma i kavakava hateka. A pelegona ngava tara bara i maea, ‘A hanuna bakovi, ra viri a Vure i ru pololilo ne hita, i tahoka bala a maka ningaru hale.’\f* Mu luhoi navai, ra ngava iea a ngava tavula? \v 6 \x * \xo 4:6 \xt Snd 3:34; 1Pe 5:5\x*Pali a Vure i rata kamumu hateka hita. I mavonga a Hinere i ta maea, \q1 “A Vure i tepu e huriki ri putu ngingi, \q2 pali i rata kamumu e huriki ri vakakiroko ria.” \p \v 7 \x * \xo 4:7 \xt Epe 6:12\x*I mavonga, mu longototoa a Vure. Mu gegea a hanitu, re Satan, lakea bara i pe mua, i ha. \v 8 \x * \xo 4:8 \xt Ais 1:16; Sek 1:3; Mal 3:7\x*Mu karuku tabukoi na Vure, lakea ia tara bara i valai tabukoi ne mua. Mua e huriki a bakovi hale, mu pe a naro hale ne mua. Mua e huriki mu loho rua, mu vuroki ra niluhoi hale na hatene mua, \v 9 mu duku, mu tangi na naro hale ne mua. Mua e huriki mu nongo, ngane mu pulo a vilone mua, mu tangi. Mua e huriki mu vivi, ngane mu pulo a vilone mua, mu tangi. \v 10 \x * \xo 4:10 \xt Jop 5:11; 1Pe 5:6\x*Mu vakakiroko mua na matane Bakovi Dagi, lakea ia bara i kavurike a rane mua. \p \v 11 Mua e huriki a turagu, naha ni vapadimomo. A viri i padimomo e turana, i manga i ta hale na vinara na Vure, i pelekadoa. Na tahuna mu pelekadoa a vinara na Vure, i uka ma mu ramaia. I manga mu ngaru ge mua a mari ni pelekado, mu gu pelekado a nitana Vure. \v 12 \x * \xo 4:12 \xt Rom 2:1; 14:4\x*A Vure kikeri kunana i vakabele a nitana, ia kikeri kunana a mari ni pelekado e huriki. Ia kikeri kunana i kara ge korimule a viri, o ge ratapile a viri. Pali mua, mua e rei muholi mu gu pelekado e huriki a turane mua? \s1 Naha Ni Bibi Rike Mule Mua \p \v 13 \x * \xo 4:13 \xt Luk 12:18-20\x*I ranga ne mua mu ta maea, “Kuduvi si gi vano, si gi lakea na tanga dagi tara, si gi made vonga na pida i taku, si gi vahabi a maki, ni gi kona, si gi bole a moni dagi.” \v 14 \x * \xo 4:14 \xt Sng 39:5,11; Snd 27:1\x*Mu ratea a ngava iea, pali i uka ma mu lohoka vona a ra maki ge bele kuduvi. A nimahuri ne hita i manga a havu. I tabuli popote kunana muri i lobo. \v 15 Pali i kamumu hateka mu gu ta maea, “E Bakovi Dagi bara i ngaru si gi mahuri, bara si rata a maki si luhoi ni rata.” \v 16 Pali mu bibi rike mule a rane mua, mu vakalongo a leho dagi mu ngaru ni rata. A naro ni bibi rike mule a rane mua, a naro hale hateka. \v 17 \x * \xo 4:17 \xt Luk 12:47\x*Mu luhoi kamumu. Na tahuna o lohoka pali vona tara naro kamumu go ratea, pali i uka ma o ratea, o rata pali a naro hale. \c 5 \s1 A Bakovi na Mahala \p \v 1 Mua e huriki mu tahoka a mahala i kupo, mu longo kamumu! Mu tangi mu haloho vona a maka maregoa dagi ge bele ne mua. \v 2 \x * \xo 5:2 \xt Mat 6:19\x*A mahala ne mua bara i mavuru. A varakia ne mua, bara i kani a madume. \v 3 A maka gol a silva ne mua bara i piduku, pali a nipiduku iea bara i rata a maka naro hale ne mua ri gi bele kavakava, bara i gutu a kakaine mua i manga kanono. A nilobona parava i tabukoi ge bele, pali i navai mu ru kadolu a mahala ne mua? \v 4 \x * \xo 5:4 \xt Vin 24:14-15\x*Masia! E huriki a mari ni leho ri mirio na hania ne mua i uka ma mu kona ria ma. Mu longo a nideke ne ria! A nideke ne huriki a mari ni leho i longoa pali e Bakovi Dagi, ra i tahoka a nitora lobo. \v 5 \x * \xo 5:5 \xt Luk 16:25\x*Na parava lobo mu bole a maka maki kamumu mu vivi, mu ramai kunana a ningaru na kakaine mua. Mu ramai lobo a ningaru ne mua, pali i uka ma ge tabaka, a Vure bara i ratapile e huriki a pile vona. \v 6 Mu padi virihi e huriki a bakovi malamala na ngava, mu rabalaki ria. Pali i uka ma ri gege mua. \s1 Mu Hatenono na Tahuna Mu Bole a Maregoa \p \v 7 \x * \xo 5:7 \xt Vin 11:14; Jer 5:24\x*Mua e huriki a turagu, mu hatenono ge harena na tahuna e Bakovi Dagi ge hamule valai tabu. A bakovi i tahoka a hania i dava a maki ni kani ge moro na hania vona. I hatenono, i made madoru i dava a vala a haro ru gu rata taro a leho ne rua, muri bara i bole a maki ni kani. \v 8 \x * \xo 5:8 \xt Rom 13:11-12; 1Pe 4:7\x*Mua ranga mu hatenono, mu pesi tora na maka maregoa ne mua, a vuhuna e Bakovi Dagi i popote ge hamule valai. \p \v 9 Mua e huriki a turagu nahea mu gu ta tutu, ma ge pelekado mua a Vure. Mu longo kamumu, a Mari ni pelekado i popote ge valai. \v 10 Mua e huriki a turagu, mu luhoi e huriki a propet hosi ri vakalongo a ngava na rane Bakovi Dagi. E huriki a pile ri rata hale ria, pali ri pesi tora. Mu ramai a narone ria. \v 11 \x * \xo 5:11 \xt Nim 34:6; Jop 1:21-22; 2:10; Sng 103:8\x*Si lohoka vona, e huriki ri hatenono bara ri vivi. Mu longoa pali a nuverei ne Iob, i hatenono na tahuna i bole a maregoa dagi. Muri e Bakovi Dagi i korimulea. Muholi hateka, e Bakovi Dagi a Mari ni dodo, a Mari ni rata kamumu hateka hita. \p \v 12 \x * \xo 5:12 \xt Mat 5:34-37\x*Mua e huriki a turagu, a maki dagi hateka i maea: nahea mu gu kaba, mu gu taki a ngava muholi. Naha ni kaba na rana Vure, o na rana maki tara na malala. Pali na tahuna mu taki e “emi” nahea mu gu pulo lae a ngavane mua. Na tahuna mu taki e “uka”, nahea mu gu pulo lae a ngavane mua. Mua bara mu pulo lae a ngavane mua, a Vure bara i pelekado mua. \s1 Mu Luhoi Tora na Tahuna Mu Vasileki \p \v 13 E rei ne mua i bole a maregoa? Ge takia a Vure. E rei ne mua i vivi? Ge kalolo a linge ni kavurikea a Vure. \v 14 \x * \xo 5:14 \xt Mrk 6:13\x*E rei ne mua i tahoka gilanga? Ge gale e huriki a matakari na lotu ri gi valai vona, ri gi vasileki vona, ri gi biria na nibiri a kakaina na rane Bakovi Dagi. \v 15 \x * \xo 5:15 \xt Mat 17:18-20\x*Ria bara ri luhoi torea a Vure, ri vasileki, e Bakovi Dagi bara i vakatavaga ia, ge mahuri. Ia bara i tahoka a naro hale i ratea, e Bakovi Dagi bara i puga vuroki a naro hale vona. \v 16 Ra i mavonga, a ngaru mua mu gu vatakitala a naro hale ne mua. Mu vasileki ne huriki e turane mua, a Vure ge vakamahuri ria. Na tahuna a bakovi malamala i vasileki, a nivasileki vona i tahoka a nitora dagi, i tahoka a kanena. \v 17 \x * \xo 5:17 \xt 1Ki 17:1; 18:1\x*E Elaisa a bakovi manga hita. I vasileki tora na Vure nahea ge boru a vala, lakea a vala i uka ma i boru na pida i tolu, a keva i polo tara. \v 18 \x * \xo 5:18 \xt 1Ki 18:42-45\x*Muri i vasileki tabu, a vala i boru tabu, i gaga tabu a maka uve na hania. \s1 Mu Tuhoria a Bakovi i Ruru na Dala \p \v 19 \x * \xo 5:19 \xt Gal 6:1\x*Mua e huriki a turagu, a viri tara ne mua ge ha taro a ngava muholi na Vure, ge ruru, a ngarua tara ne mua ge tuli hamule lakea na Vure. \v 20 \x * \xo 5:20 \xt Snd 10:12; 1Pe 4:8\x*Mu luhoi tabua a ngava iea: Bara a turane hita tara i lakea na bakovi i rata a naro hale, i tuhoria ge ha taroa a dala hale, i hamule valai na Vure, ra turane hita iea i korimulea a bakovi iea, i uka ma ge mate. I ratea a Vure i uka ma ge luhoi tabu a naro hale vona.