\id DEU - Bola [BNP]; Brent and Sandi Wiebe; February 10, 2010 \h A Vinara Na Vure \toc1 Moses I Vakalongo Tabu A Vinara Na Vure \toc2 Vinara \toc3 Vin \mt2 Moses I Vakalongo Tabu \mt1 A Vinara Na Vure \imt1 A Nita Vakalohoka \ip E Moses i herea a puhu na hinere iea. Ni luhoi i here a puhu na hinere i lima, ni gale na nita Hibru a “Tora”. Ra puhu iea, a limana puhu na hinere i herea, a nilobona maka puhu i here e Moses. \ip Pali ni luhoi e Iosua i vakaloboa a hinere iea, i taki a nimatene Moses ne septa 34. \ip Ni luhoi e Moses i herea tabukoi na pida e 1400 BC, muga ne Kristo ni poda. \ip Ni luhoi e Moses i herea na tahuna e huriki a Israel ri tabukoi ri gi bele o Kenan, muga ne ia i mate. \ip I here ne huriki a Israel ri gi lohoka tabu vona a vinara i bolea e Moses na lolo e Sinai, muga ne ia i mate. \ip Ra puhu na hinere iea i tuverei e huriki a Israel ri bole tabua a vinara i vakapalala a niluhoi ne ria, i vakatora a hatene ria. Ri made na malala e Moab, ri tabukoi ni tulupoloa a naru e Iordan ri gi bolea a robo e Kenan. E Moses i uka ma i vano turane ria, i habia ne ria a vinara, muri i mate. I habi tabu ne ria a ngava i tolu ri gi luhoi. Na nilobona puhu iea i tuverei a matenga ne Moses. \ip E Moses i vakalongo tabu a maka leho dagi a Vure i rata ni matakari e huriki a Israel na nilaho ne ria. Na nitora vona a Vure i tuhori ria, ri gi longototo a ngavana. E Moses i vakalongo tabu a vinara na Vure i ravulu, i tuveve kamumu a pelegona a ngava nga na nimadene huriki a Israel. I vakatora a nita na vinara, i vakalohoka a niluhoi ne huriki a Israel ri gi ramai ri gi made kamumu vona a robo a Vure i habia ne ria. \ip A maki tara a puhu iea i takia, i tuhori e huriki a Israel ri gi ramai kamumua a vinara e Moses i bolea na lolo e Sinai. Ra vinara iea i tabuli ne septa 6:4-6 i ta maea, “Mu ngaru hatekea e Bakovi Dagi a Vure ne hita na hatene mua, na niluhoi ne mua, na nitora ne mua.” E Moses i vakatorea a vinara nga, i taki ria nahea ri gi rike na maka lolo viliha ri gi kavurike a maka vure ranga, nahea ri gi muri mai tabu a maka naro ni kavurike tavula a Vure. Ri gi rua tara mailone ria, ri gi lakea vona ni kavurike a Vure. \ip Ra puhu iea i vakalohoka e huriki a Israel na nita muholi a Vure i ratea ne ria. A Vure i muri mai kunanea ra nita muholi iea, i valai i harena mona. Ria ranga ri gi luhoi kamumu, ri gi ramaia a nita muholi ri vata vona na tahuna ri bolea a malala e Kenan. \is2 YHWH: BAKOVI DAGI \ip A rana Vure na hinere, ni here na nita Hibru i manga e YHWH, o Iave. A pelegona nita Hibru iea, i manga, “Iau ra Iau.” Na tahuna o matai a ngava e BAKOVI DAGI, a leta lobo ri dagi, i vakasiri manga na nita Hibru a ngava e YHWH i tabuli. \c 1 \s1 E Moses i Vara Tabu e Huriki a Israel \p \v 1 Ra puhu iea i vakalongo a ngava ne Moses i taki ne huriki a Israel na tahuna ri made na malala golea tabukoi na naru e Iordan, na tabeke na nirikena haro. Ri made na maloku ne Iordan, tabukoi na tanga e Sup. A tanga e Paran i pesi na tabeke tara, a tanga e Topel, e Leban, e Haserot, e Disahab to pesi na tabeke tara. \v 2 Na tahuna a viri i malaga na lolo e Sinai bara i ramaia a dala na lolo na robo e Idom, i laho na parava i ravulu a polona i taku, i bele o Kades-Barnea. \p \v 3 E huriki a Israel ri pea e Egipto hosi, ri laho viliha na malala golea na pida i ravulu va. Na mugana parava na keva ravulu a polona i taku, e Moses i taki e huriki a Israel vona a ngava lobo a Vure i vakukua vona, \v 4 \x * \xo 1:4 \xt Gi 21:21-35\x*muri na tahuna e BAKOVI DAGI i ratapilea e Sihon, a hariki ne huriki a Amor. E Sihon i matakaria a tanga e Hesbon. E BAKOVI DAGI i ratapile tabua e Og, a hariki ne Basan. E Og i matakari a tanga e Astarot e Edrei. \v 5 Na tahuna e huriki a Israel ri made na nirikena haro na naru e Iordan, na tabekena malala ne huriki a Moab, e Moses i vakatubu ni vara e huriki na vinara, na nitana Vure. \p \v 6 E Moses i vara ria, i ta maea, “Na tahuna si made na lolo e Sinai, e BAKOVI DAGI a Vure ne hita i taki hita i ta maea, ‘Mu made tabaka pali vona a lolo iea, ngane mu vano. \v 7 Mu pe a hini nga mu laho lakea na tanga na lolo ne Amor, na maka tabeke tabukoi vona. Ra maloku ne Iordan, na lolo, na bila, na tabekena malala mule puru, a malala na lavu na Dari na Kurukuruna Malala. Mu lakea na malala ne huriki a Kenan, na malala na tabeke mule lokovonga na lolo e Lebanon, i lokovonga liu na naru dagi e Iupretis. \v 8 Ra maka malala nga lobo, iau e BAKOVI DAGI a ta muholi vona ga habi ne huriki a gare ne mua e Abraham, e Isak, e Iakop, ne huriki a hamone tou. Mu vano mu lokovonga mu bolea.’ \s1 E Moses i Vulaki e Huriki a Matakari \r (Nimariu 18:13-27) \p \v 9 “Muga a taki mua a ta maea, ‘A leho ni matakari mua i dagi hateka. Iau kikeri i uka ma a kara. \v 10 E BAKOVI DAGI a Vure ne hita i rata mua mu bele kupo hateka, manga a maka hada na hunu. \v 11 A ngarua e BAKOVI DAGI a Vure ne huriki a gare ne hita ge rata mua mu gu ala kupo hateka, a ngarua ge rata a maki ge bele ne mua ge kamumu kunana, i manga a ngava i ta muholi vona ne mua. \v 12 Pali i navai iau kunana ga bole a nideke, a maka maregoa ne mua? Iau kikeri i uka ma a kara. \v 13 Ngane a ngaru mu gu vulaki ranga bakovi na lohokanga, a bakovi ni togo, a bakovi i lohoka pali ni matakari e huriki. Mu vulaki takutaku ne huriki a kabu ne mua, ga ru ria ri gi matakari mua.’ \v 14 A taki mua maea, mu longo ni ratana. \v 15 Lakea a vulaki e huriki a bakovi na lohokanga, a bakovi kamumu, ra mu vulaki na kabu takutaku ne mua. A ru ria ri matakari e huriki ri ala rangale (1,000), i ranga ri matakari e huriki ri ala ravulu mule ma murina balaka taku (100), e huriki ri ala ravulu lima (50), e huriki ri ala ravulu (10). A vulaki tabu e huriki a bolekori na kabu takutaku. \p \v 16 “Na tahuna iea a tovo maea e huriki a matakari, ‘Mu talangaki kamumu a maka maregoa i bele ne huriki a bakovi a ngatavine. Mu pelekado kamumu a maka maregoa ne mua, o a maregoa na turane mua na mosi. \v 17 Mu pelekado e huriki lobo na naro ge taku. Naha ni togo a bakovi dagi o a matasia. Naha ni mangenge vona tara viri, a vuhuna a Vure kunana bara i vakapalalea a niluhoi ne mua na tahuna mu vapelekado. A maka maregoa dagi hateka, i uka ma mu kara ni vakamahoto, mu bole valai nau ga pelekado.’ \v 18 Na tahuna iea tabu, a tovo mua na maki lobo mu gu rata.” \s1 E Huriki a Israel Ri Rudu e Huriki a Kasisi \r (Ni Gi 13:1-33) \p \v 19 “Muri si pe mulea a lolo e Sinai, si laho lakea na malala golea i mata ringangi, si vano si bele na maka lolo ne Amor, i ramaia a nivakuku ne BAKOVI DAGI a Vure ne hita. Na tahuna si bele pali na tanga e Kades-Barnea, \v 20 a taki mua a ta maea, ‘Ngane si bele pali na maka lolo ne Amor, a Vure ne hita i ngaru ge habia ne mua ngane a robo iea. \v 21 Mu masia a malala iea, e BAKOVI DAGI a Vure ne huriki a gare ne hita i habia ne mua ngane. Mu vano mu made vona, i manga a ngava i taki mua vona pali. Naha ni mangenge, naha ni loho lege lae.’ \p \v 22 “Pali mu valai nau mu ta maea, ‘Si gi rudu ranga bakovi, ri gi muga ri gi kasisia a robo iea. Ri gi vakasiri hita vona a dala si gi ramaia, a maka tanga si gi bele vona.’ \p \v 23 “Iau a luhoi i kamumu si gi ramai a ngava mu taki. Lakea a vulaki tala a bakovi i ravulu a polona i rua na kabu takutaku ne hita. \v 24 Ri lakea na maka tanga na lolo ri harena na maloku ne Eskol, ri kasisi viliha vonga. \v 25 Muri ri bole mule valai ne hita ranga kanena kai. Lakea ri ta maea, ‘Ra malala e BAKOVI DAGI a Vure ta ge habia ne hita i kamumu hateka.’ \s1 E Huriki a Israel Ri Longotaroa e BAKOVI DAGI \p \v 26 \x * \xo 1:26 \xt Vin 9:23; Hib 3:16\x* “Ri vakalongo hita, pali mua mu tagege hateka, mu longotaro a nitane BAKOVI DAGI a Vure ne hita, i uka ma mu ngaru ni lakea vona a robo iea. \v 27 Mu made na maka kape ne mua, mu deke hateka mule ne mua, mu ta maea, ‘E BAKOVI DAGI i uka ma i ngaru hita, lakea i bole tala hita o Egipto ge habi hita ne huriki a Amor, ri gi rata hale hita. \v 28 I navai si gi lakea vona a hini nga? Na tahuna e huriki a bakovi mi rudu ria ri gi kasisia a robo iea, ri hamule ri taki mia ta e huriki a bakovi ri made vona a robo iea ri ola hateka ri gao hateka, mi mangenge. Ri made pololilo na maka tanga vonga, ni tura halui na nure-kedo i padoi a bubu. Ri matai tabu e huriki a bakovi ri koru dagi hateka, re huriki a hamone Anak.’ \p \v 29 “Lakea a taki mua a ta maea, ‘Naha ni mangenge vona e huriki nga. \v 30 E BAKOVI DAGI a Vure ne hita bara i muga ne mua, i vaubi ni tuhori mua i manga hosi i rata ne huriki a Egipto \v 31 \x * \xo 1:31 \xt Apo 13:18\x*na malala golea. Mu matai pali a naro i ratea, i taparaki valai mua koea na hini mu made vona ngane, i manga a bakovi i boko e tuna.’ \v 32 \x * \xo 1:32 \xt Hib 3:19\x*A taki mavonga mua, pali i uka ma mu longokilala a ngava, i uka ma mu luhoi torea e BAKOVI DAGI a Vure ne mua. \v 33 Hosi i muga ne mua, i vakasiri a dala ne mua, ge matakana a hini mu gu vakapesi a kape ne mua vona. Na rodo i muga ne mua, i manga a kanono i hube, na haro i muga ne mua, i manga a bubu. \s1 A Vure i Ratapile e Huriki a Israel \r (Ni Gi 14:20-45) \p \v 34 \x * \xo 1:34 \xt Hib 3:18\x* “E BAKOVI DAGI i longo mua mu deke hateka, i madihi a hatena. Lakea i ta tora hateka i ta maea, \v 35 ‘Mua a bakovi a ngatavine hale, i uka ma mu gu lakea vona ngane a robo a ta muholi vona ta ga habia ne huriki a gare ne mua. \v 36 E Keleb, e tune Iepune kikeri kunana ge vano ge made vona a robo iea. I ramai lobo a ngava nau, lakea ga habia vona turane huriki a hamona, ra robo iea i masia.’ \p \v 37 “A naro mu ratea i ratea e BAKOVI DAGI, i madihi a hatena nau tabu na maki mu ratea, lakea i ta maea, ‘Moses, ioe tara i uka ma go dili vona a robo iea. \v 38 Pali a viri i pahamuri ioe, e Iosua e tune Nun, ia kunana ge dili. O vakatorea a niluhoi ne Iosua, a vuhuna bara i bole dili e huriki a Israel vona a robo iea.’ \p \v 39 “Muri e BAKOVI DAGI i taki hita lobo i ta maea, ‘E huriki e tune mua kiroko, i uka ma ri lohoka vona tara maki ge kamumu o ge hale bara ri dili vona a robo iea. Re huriki a koma mu taki ge rabalaki e huriki a pile, ga habia ne ria a robo iea ri gi made vona. \v 40 Pali ngane mu ngalakapulo! Mu hamule lakea na malala golea. Mu ramaia a dala i lakea na Dari Vururu na tabeke ne Akaba.’ \p \v 41 “Mu taki iau mu ta maea, ‘Moses, mi rata a naro hale na matane BAKOVI DAGI. Ngane mi gi vano mi gi vaubi i manga a ngava e BAKOVI DAGI i vakuku mia vona.’ Lakea mu bagetu na bagetua na vabinga, mu luhoi e huriki a bakovi na lolo ge ria a hulu tavula mu gu ratapile ria. \p \v 42 “Lakea e BAKOVI DAGI i taki iau i ta maea, ‘Mu hatekakari ria nahea ri gi vano ri gi vaubi. A vuhuna iau i uka ma ga tagari ria, ma ge ratapile ria e huriki a pile.’ \p \v 43 “A habi a ngavane BAKOVI DAGI ne mua. Pali mu gege i uka ma mu longototo a ngavana, mu vano kunana mu lakea na maka tanga na lolo mu vaubi ne huriki a pile. \v 44 E huriki a Amor ri made vona a hini nga, ri pagitala valai, ri valili mule mua, ri manga a vuvu i valili ne mua. Ri valili mua, mu ha puru na tanga e Seir, ri lokovonga liu ri harena na tanga e Horma. \v 45 Muri mu hamule mu tangi, mu gale e BAKOVI DAGI ge kori mua, pali i uka ma i longo mai mua. \v 46 Lakea mu made na tanga e Kades na parava i kupo.” \c 2 \s1 E Huriki a Israel Ri Laho Viliha na Malala Golea \p \v 1 \x * \xo 2:1 \xt Gi 21:4\x*E Moses i tabana ni vara, i ta maea, “Muri si ngalakapulo, si hamule lakea na malala golea, si ramaia a dala lakea na Dari Vururu. Si ramai kunanea a ngava e BAKOVI DAGI i taki hita vona pali. Si laho viliha na parava i kupo na lolo na robo e Idom. \p \v 2 “Muri e BAKOVI DAGI i taki iau, i ta maea, \v 3 ‘A parava i kupo mu laho halui a maka lolo nga. Ngane mu laho sike.’ \v 4 \x * \xo 2:4 \xt Vuh 36:8\x*I taki iau ga taki mua vona a nita vakalohoka iea, ‘Ngane bara mu laho polo na maka lolo ne Idom, ra malala ne huriki a viri ne mua, ra kabune Esau. Bara ri mangenge ne mua, \v 5 pali mua naha ni rata tuhare ria. A vuhuna iau i uka ma ga habia ne mua tara tabekena malala ne ria. Ra robo e Idom a habia na kabune Esau. \v 6 Mu kona kunana a maki ni kani a naru vona a robo iea, mu vano.’ \p \v 7 “E BAKOVI DAGI a Vure ne hita, i rata lobo a maka maki ne mua ri bele kamumu. I matakari kamumu mua na tahuna mu laho na malala golea na pida i ravulu va, i made turane mua i uka ma mu bala vona tara maki. \p \v 8 “Muri si laho tabu si polotaroa a malala na kabu ne Esau, si pahapidea a dala i vakatubu na tanga e Elat e Esion-Geber i lakea na Dari Mate. Si kau marogo, si lakea na malala golea na robo e Moab. \p \v 9 \x * \xo 2:9 \xt Vuh 19:37\x* “Lakea e BAKOVI DAGI i taki iau i ta maea, ‘Naha ni rata hale e huriki a Moab, re huriki nga, e huriki a hamone Lot. Naha ni rata a vabinga ne ria, a vuhuna a habia ne ria a tanga e Ar. Iau i uka ma ga habi ne mua tara tabekena malala ne ria.’ \p \v 10 “(A kabune Emim ri made vona hosi a tanga e Ar. Re huriki nga ri ala kupo, ri gao hateka, ri ola manga e huriki a Anak. \v 11 Ri manga e huriki a Anak lakea ni gale ria, ria e huriki a Repaim, pali e huriki a Moab ri gale re huriki nga, a Emim. \v 12 Hosi e huriki a Hori ri made o Seir, pali e huriki a hamone Esau ri ratapile ria ri bolea a robo ne ria ri made vona. Muri e huriki a Israel ri rata manga e huriki a Esau ri bolea a robo e BAKOVI DAGI i habia ne ria.) \p \v 13 “Muri e BAKOVI DAGI i ta maea, ‘Mu pesi rike mu tulupoloa a naru e Sered.’ Lakea si tulupoloa a naru. \v 14 \x * \xo 2:14 \xt Gi 14:28-35\x*Muri na pida i ravulu tolu a polona i polotolu (38), na tahuna si pe e Kades-Barnea i valai i harena na tahuna si tulu poloa a naru e Sered, e huriki a bakovi na vabinga ri tababana ni mahuri vona a tahuna iea, ria lobo ngane ri mate pali. I ramaia a ngava e BAKOVI DAGI i taki. \v 15 Muholi hateka, e BAKOVI DAGI i tahoka a rongova dagi ne ria, lakea i vakalobo liu ria. \p \v 16 “Muri ne huriki a bakovi na vabinga ri mate lobo pali, \v 17 e BAKOVI DAGI i taki iau, \v 18 ‘Mona bara mu laho polo na kurukuruna malala ne huriki a Moab na dala lakea o Ar. \v 19 \x * \xo 2:19 \xt Vuh 19:38\x*Na tahuna mu tabukoi vona a malala ne huriki a Amon re huriki a hamone Lot, naha ni ratea tara maki ge rata ria ri gi tahate o mu gu vakatubu a vabinga ne ria, a vuhuna iau a habia pali ne ria a malala iea, i uka ma ga habia ne mua tara tabekena malala ne ria.’ \p \v 20 “(Ra malala iea, ni taki ta malala ne huriki a Repaim, a vuhuna hosi ri made vona a tabeke iea. Pali e huriki a Amon ri gale re huriki nga, ria e huriki a Samsum. \v 21 Ria ranga ri koru ola manga e huriki a Anak. Ri ala kupo ri gao hateka. Pali e BAKOVI DAGI i vakalobo ria. Lakea e huriki a Amon ri bolea a malala ri made vona. \v 22 I manga kunana a naro e BAKOVI DAGI i ratea ne huriki a hamone Esau, ra ri made ngane na maka lolo ne Idom. E BAKOVI DAGI i vakalobo e huriki a Hori, lakea e huriki a Idom ri bolea a malala ne ria ri made vona. \v 23 Ri manga kunana e huriki a Kaptor na bodu e Krit ri vakalobo e huriki a Avim, ra ri made tabukoi na dari i vano i harena tano o Gasa. Ri bolea a malala ne huriki a Avim ri made vona). \s1 E Huriki a Israel Ri Rata Pilea a Hariki e Sihon \r (Ni Gi 21:21-30) \p \v 24 “Si pe mulea e Moab, lakea e BAKOVI DAGI i taki hita i ta maea, ‘Mu malaga mu tulupoloa a naru e Arnon. Ngane ga rua na limane mua a bakovi o Amor e Sihon, a hariki ne Hesbon, turana a malala vona. Mu pesi rike mu vaubi vona mu bolea a malala vona. \v 25 Mona ga rata e huriki na tanga lobo ri gi mangenge hateka ne mua. Na tahuna ri longo a rane mua bara ri mangenge hateka ne mua.’ \p \v 26 “Na tahuna mu made na malala golea ne Kedemot, a rudu ranga vinuru ri lakea na hariki e Sihon o Hesbon. \v 27 Ri lokovonga ri bele, lakea ri takia ri ta maea, ‘Ioe go longo ne mia, mi gi laho polo vona a robo vomu? Mi gi ramai kunana a rosi. \v 28 I uka ma mi gi bole tavula a maki ni kani a naru. Bara mi kona. Mi ngaru ni laho polo kunana vona a robo vomu, \v 29 mi gi tulu poloa a naru e Iordan, mi gi bele vona a malala e BAKOVI DAGI a Vure ta ge habia ne mia. E huriki a hamone Esau ri made na robo e Idom, e huriki a Moab ri made na tanga e Ar, ria lobo ri longo ne mia mi gi laho polo na robo ne ria.’ \p \v 30 “Pali a hariki e Sihon o Hesbon i uka ma i longo ne hita si gi laho polo vona a robo vona. A vuhuna e BAKOVI DAGI a Vure ne hita i rata ia i uka ma i longo mai hita, i ngarua ge habia na limane mua, mu gu bole poloa a malala vona. \p \v 31 “Lakea e BAKOVI DAGI i taki iau, ‘Iau a vakatubu ni habia na limane mua a hariki e Sihon turana a maka malala vona. Mu bolea a malala iea mu made vona.’ \p \v 32 “Muri e Sihon i bele turane huriki a tara vona ri gi vaubi turane hita, tabukoi na tanga e Iahas. \v 33 Lakea e BAKOVI DAGI, a Vure ne hita, i tuhori hita si rabalakia, turana e huriki e tuna bakovi, a tara na vabinga vona. \v 34 Na tahuna iea kunana si bole lobo a tanga vona si ratapile. Si rabalaki lobo e huriki a bakovi, a ngatavine, a koma, i uka tara viri ge mahuri. \v 35 Si bole a maka sipsip a bulmakau, turana a maki lobo na maka tanga. \v 36 E BAKOVI DAGI a Vure ne hita i tuhori hita si ratapile a maka tanga, i vakatubu na tanga e Aroer, tabukoi na naru e Arnon, na tanga i pesi na gagana naru, i vano i harena na robo ne huriki a Gilead. I uka tara nure ge tora hateka na tanga nga, ge rege mule hita. \v 37 Pali e BAKOVI DAGI a Vure i ta kari hita, nahea si gi lakea tabukoi na malala ne huriki a Amon, o na naru e Iabok, o na maka tanga ri pesi na lolo.” \c 3 \s1 E Huriki a Israel Ri Ratapilea a Hariki e Og \r (Ni Gi 21:31-35) \p \v 1 E Moses i tababana ni vara, i ta maea, “Muri si ngalakapulo si sike na tabeke meli na dala lakea na robo e Basan, lakea a hariki e Og i valai turana e huriki a nugumaheto vona ri gi vaubi ne hita tabukoi na tanga e Edrei. \v 2 Lakea e BAKOVI DAGI i taki iau i ta maea, ‘Naha ni mangenge vona, a habia pali na limane mua, turana e huriki a tara vona, a maka malala vona lobo. Bara o rata kunanea vona a naro o rata virihi e Sihon a hariki o Amor i matakari o Hesbon.’ \p \v 3 “Lakea e BAKOVI DAGI i habia na limane hita a hariki e Og o Basan turana e huriki a tara vona, lakea si rabalaki lobo ria. \v 4 Na tahuna iea si bole lobo a maka tanga, i uka ma si bole kalevea tara. Si bole na robo e Argob a tanga i ravulu polotara (60). Re Argob a robo na hariki e Og. E Og i made na tanga e Basan i matakaria a robo iea. \v 5 Ra maka tanga nga ri tahoka a nure-kedo ni tura halui ria vona, ri tora hateka, a maka nitukari ne ria ranga ri tora hateka. A maka tanga kiroko i kupo ri uka a nure-kedo. \v 6 Si ratapile liu a maka tanga, si rabalaki e huriki a bakovi, a ngatavine, a koma. Si rata kunanea a naro i manga a hini si rata virihi a hariki e Sihon vona, na tanga e Hesbon. \v 7 Pali si bole lobo a maka bulmakau a sipsip, a mahala vona a maka tanga nga. \p \v 8 “Na tahuna iea kunana si bole a malala ne Sihon e Og, ra hariki ne Amor. Ra tabekena malala nga ri tabuli na nirikena haro na naru e Iordan, i vakatubu na naru e Arnon na tabeke tano i vano i harena o Hermon na tabeke meli. \v 9 Pali e huriki a Sidon ri galea ra lolo e Hermon, e Sirion. E huriki a Amor ri galea e Senir. \v 10 Si bole lobo a maka tanga ri tabuli na bila na lolo, si bole a maka robo ne huriki a Gilead a Basan, i vano i harena na tanga e Saleka e Edrei. Ra maka tanga nga ri tabuli na malala na hariki e Og. \p \v 11 “A hariki e Og, ia a nilobona a hariki ne huriki a Repaim. A kiri vona ni rata na aen. A niolana kiri iea i va a mita vona, a nibolana i rua a mita vona. Ra kiri iea i tababana na tanga e Raba na robo e Amon. \s1 I Ranga Kabu Ri Made na Nirikena Haro ne Iordan \r (Ni Gi 32:1-42) \p \v 12 “Na tahuna si bole pali a maka tanga nga, a habi ne huriki a kabu ne Reuben ne Gad ra malala i vakatubu na tanga e Aroer, tabukoi na naru e Arnon. A habia ne ria tabu a tabekena malala tara na lolo na robo e Gilead, turana a maka tanga ne ria. \v 13 A habi lobo tabu na kalavana kabu ne Manase a malala e Gilead e Basan. Hosi e Basan i matakaria a hariki e Og. Ra tabeke ne Argob o Basan, hosi a malala ne huriki a Repaim. \v 14 Muri e Iair, a hamone Manase, i bole loboa a malala ne Argob, iea o Basan. Ra malala iea i vano i harena na robo e Gesur e Makat. Lakea i vunu mule na rana a tabeke iea, a maka tanga ne Havot-Iair. \p \v 15 “Iau a habia ne huriki a Makir a malala e Gilead. E huriki a Makir a hamone Manase. \v 16 A habi tabu na kabu ne Reuben, na kabu ne Gad a malala i vakatubu na robo ne huriki a Gilead i vano i harena na naru e Arnon. A harena malala na tabeke tano i vano i harena vona a naru iea. A malala ne ria na nirikena haro, i vano i harena na naru e Iabok. Ra naru e Iabok, ia a harena robo e Amon. \v 17 Na tabeke na nirolona haro a nagi na robo ne ria i harena na naru e Iordan. Na tabeke meli a harena i vakatubu na darilomu e Galili i vano i harena na Dari Mate na tabeke tano, tabukoi na lolo e Pisga, tabukoi na nirikena haro na Dari Mate. \p \v 18 \x * \xo 3:18 \xt Ios 1:12-15\x* “Na tahuna iea, a vakuku mua a ta maea, ‘E BAKOVI DAGI a Vure ne hita, i habia ne mua pali a malala iea i tabuli na nirikena haro na naru e Iordan, mu gu made vona. Ngane e huriki a bakovi ne mua ri gi bole a maki na vabinga, ri gi tulu poloa a naru e Iordan, ri gi tuhori e huriki a Israel ri gi bolea a malala iea. \v 19 E huriki e girihine mua, e tune mua, ri gi made vona a maka tanga a habi ne mua. A lohoka vona mu tahoka a maka sipsip a bulmakau i kupo, pali ria ranga ri gi dava taro na tanga. \v 20 Mu tuhori e huriki a turane mua, ge harena na tahuna ri bolea a malala e BAKOVI DAGI a Vure ne hita ge habi ne ria, na tabeke na nirolona haro na naru e Iordan. Mu made turane ria, ge harena na tahuna e BAKOVI DAGI ge vakamade ria kamumu na malala iea, i manga a hini i rata ne mua. Muri mu hamule mai a robo a habi ne mua pali.’ \s1 A Vure i Takia e Moses Nahea Ge Dili o Kenan \p \v 21 “Muri a takia e Iosua a ta maea, ‘O matai pali a maki e BAKOVI DAGI a Vure ne hita i rata na hariki e Og, na hariki e Sihon. A naro i taku kunana bara i rata ne huriki a hariki ranga mu vaubi ne ria, mu bole a malala ne ria. \v 22 Naha ni mangenge ne ria, e BAKOVI DAGI a Vure ne hita, ia kunana bara i tuhori mua, i vaubi polo ne mua.’ \p \v 23 \x * \xo 3:23 \xt Gi 27:12-14; Vin 32:48-52\x* “Na tahuna iea a vasileki tora hateka, a ta maea, \v 24 ‘Bakovi Dagi, ioe a Vure muholi, a lohoka vomu o tubu ni vakasiri iau na maka maki dagi bara o rata. E rei a vure tabu ge made na hunu o na malala ge rata a maka maki dagi o rata pali? \v 25 Iau a ngaru ioe go longo nau ga tulu poloa a naru e Iordan ga lokovonga na tabeke tara, ga masia ra malala i kamumu hateka ni varo a maka maki ni kani vona, a maka tanga kamumu na lolo turana a lolo e Lebanon.’ \p \v 26 “Pali e BAKOVI DAGI i uka ma i longo maia a nivasileki nau, a vuhuna mua kunana mu ratea e BAKOVI DAGI i tahate, i uka ma i longo mai iau. Lakea i ta maea ‘Naha ni ta, ma go nana iau tabu vona a maki o nana vona. \v 27 O sike na mapana lolo e Pisga, o mata sike, o mata puru, o mata lakea na nirikena haro, o mata lakea na nirolona haro. O matai kamumu a hini nga, a vuhuna ioe i uka ma go tulu poloa a naru e Iordan, go dili vona a malala iea. \v 28 O matai kunanea pali a malala. O vakukua e Iosua o vakatorea a niluhoi vona, ge muga e huriki ri gi bole a malala ge ne vone ria.’ \v 29 Lakea si made na maloku tabukoi na tanga e Bet-Peor.” \c 4 \s1 E Huriki a Israel Ri Gi Longototoa a Vure \p \v 1 E Moses i tababana ni vara, i ta maea, “O huriki a Israel, mu ramai a maka vinara a tovo mua vona, bara mu made kamumu, mu dili mu made vona a malala e BAKOVI DAGI a Vure ne huriki a gare ne mua i habia ne mua ngane. \v 2 \x * \xo 4:2 \xt Kap 22:18-19\x*Naha ni hudo talea na vinara tara ngava karaba, ra maka vinara ne BAKOVI DAGI a Vure ne hita a habi ne mua. Naha ni vurokia tara ne ria. Mu ramai lobo a vinara nga. \v 3 \x * \xo 4:3 \xt Gi 25:1-9\x*Mua lobo mu masia pali a maki e BAKOVI DAGI i rata o Bal-Peor. I kupo e huriki ri kavurike a vure e Bal na tanga iea, lakea e BAKOVI DAGI a Vure ne hita i ratapile ria. \v 4 Pali mua e huriki mu pesi tora ni ramai e BAKOVI DAGI a Vure ne hita, mu tababana ni mahuri. \p \v 5 “A tovo mua lobo pali na maka vinara, i manga a hini e BAKOVI DAGI a Vure ne hita i taki iau vona. Ngane bara mu dili mu bolea a robo iea mu gu made vona. Na tahuna mu made vona, mu ramai a maka vinara. \v 6 Mu ramai muholi a maka vinara nga, lakea e huriki na kabu ranga bara ri lohoka vona mua mu tahoka a niluhoi kamumu, mu tahoka a maka lohokanga dagi. Na tahuna ri longoa a maka vinara nga bara ri ta maea, ‘Re huriki a bakovi a ngatavine nga, ri tahoka a niluhoi kamumu, ri rangi hita.’ \p \v 7 “Mu luhoi e huriki a tara ranga. I uka maki vona ri tahoka a nitora dagi, i uka tara vure ge matakari ria ge tuhori ria, ge manga e BAKOVI DAGI a Vure ne hita i rata ne hita. E BAKOVI DAGI i made vakaroro tabukoi ne hita, na tahuna si galea, i tuhori hita. \v 8 E huriki ranga, ri uka a vinara ge malamala ge manga a maka vinara a tovo mua vona. \p \v 9 “Mu matadoko kamumu. Na tahuna mu made na malala iea, naha ni longokaburungi a maka maki mu matai pali. Mu vakalongo e huriki e tune mua, e tubune mua \v 10 na parava mu pesi tabukoi ne BAKOVI DAGI a Vure ne hita na lolo e Sinai. Na tahuna iea a Vure i taki iau i ta maea, ‘Moses, o gale palupu e huriki ri gi vapopo, ri gi longo a maka ngava ga taki. A ngaru ria ri gi togo ri gi ramai iau kunana na tahuna ri made na malala. Ri gi tovo e huriki e tune ria, lakea e huriki e tune ria ri gi ramai iau.’ \p \v 11 \x * \xo 4:11 \xt Nim 19:16-18; Hib 12:18-19\x* “A Vure i ta lobo, muri mua lobo mu valai mu pesi tabukoi na lolo, mu matai a uvo a havu ru kavitagua a lolo, a kanono i hube rike na hunu. \v 12 Pali re BAKOVI DAGI i made pololilo vona a kanono iea i ta, mu longoa a nitana, pali i uka ma mu masia a kakaina, mu longo kunanea a lohona. \v 13 \x * \xo 4:13 \xt Nim 31:18; 34:28; Vin 9:10\x*Na tahuna iea a Vure i habia ne mua a vinara vona i ravulu, i here na tabekena kedo i rua. Ra vinara nga, ri manga a maka ngava dagi i rata turane mua. I taki mua mu gu ramai a maka vinara nga. \v 14 \x * \xo 4:14 \xt Nim 21:1\x*E BAKOVI DAGI i taki iau ga tovo mua vona a maka vinara ranga, mu gu ramai na tahuna mu made vona a maka tabekena malala, ra a taki mua vona mu gu bole, mu gu made vona. \s1 Naha Ni Ramai a Vure Ranga \p \v 15 “Na tahuna e BAKOVI DAGI i made na kanono na lolo e Sinai i ta lakea ne mua, i uka ma mu masia tara maki ge a kilakilana, mu longo kunanea a lohona. Ngane mu matadoko kamumu, \v 16-18 \x * \xo 4:16-18 \xt Nim 20:4; Levi 26:1; Vin 5:8; 27:15\x*naha ni kau a maki ni kavurike. Mua bara mu rata mavonga, bara mu rata a naro hale. Naha ni rata a hanuna bakovi, a hanuna ngatavine, a hanuna livoa, a hanuna kadirovo, a hanuna mata, a hanuna manu, ge a vure ne mua. \v 19 Naha ni kavurike a maka maki mu matai na hunu, ra haro, a keva, a maka hada. E BAKOVI DAGI a Vure ne hita, i ru a maki nga ne vona e huriki lobo. \v 20 \x * \xo 4:20 \xt Nim 19:5; Vin 7:6; 14:2; 26:18; Tit 2:14; 1Pe 2:9\x*Pali mua, e BAKOVI DAGI i bole tala mua o Egipto i taparaki valai mua koea, i manga kunana a hini i bole tala mua na kanono i kara hateka. I bole valai mua koea ge rata mua ge mua e huriki a tara vona, i manga mua mona. \p \v 21 \x * \xo 4:21 \xt Gi 20:12\x* “A maregoa ne mua, e BAKOVI DAGI a Vure ne mua i madihi a hatena nau. I kaba, i taki iau nahea ga tulu poloa a naru e Iordan, ga lakea vona a robo iea i tahoka a malala kamumu hateka, ta ge habi poloa ne mua. \v 22 Iau i uka ma ga tulu poloa a naru e Iordan, bara mate koea kunana. Pali mua bara mu tulu poloa a naru, mu made na tabeke lake na malala kamumu hateka. \v 23 Mu matakari kamumu mua, naha ni vurokia a ngava dagi ne BAKOVI DAGI a Vure ne hita i ratea ne mua. Mu ramaia a nitana, i uka ma mu gu rata a hanuna maki legelege, mu gu kavurike. \v 24 \x * \xo 4:24 \xt Hib 12:29\x*Naha ni rata mavonga, a vuhuna e BAKOVI DAGI a Vure ne hita i bage, maea naha ni kavurike a vure ranga. A Vure i manga a kanono i kara hateka, bara i gutu parina e huriki a pile vona. \p \v 25 “Muri na tahuna mu made tabaka pali vona a malala iea mu tahoka e huriki e tune mua e tubune mua, naha ni ratea tara hanuna maki. Mua bara mu rata a maki maea, mu rata a naro hale hateka na matana Vure, bara i ratea i tahate hateka. \v 26 Mu longo ngane a gale a hunu a malala, ru gu longoa a nita tora nau a ratea ne mua. Mua bara mu longotaro a nitana Vure, mu matadoko! A Vure bara i malaviriri kunana i bole vuroki mua na malala na tabeke lake ne Iordan, ra ta mu gu bolea ngane, bara mu lobo liu. \v 27 \x * \xo 4:27 \xt Vin 28:36\x*E BAKOVI DAGI bara i lili tala mua, mu made viliha turana a maka kabu ranga, pali a tara popote kunana bara ri mahuri. \v 28 Na robo nga, bara mu kavurike a maka vure ni rata na kai, na kedo. Ra vure nga, i uka ma ri matai a maki, i uka ma ri longo a nita, i uka ma ri kani a maki, i uka ma ri burongi a maki. \v 29 \x * \xo 4:29 \xt Jer 29:13\x*Na tahuna iea bara mu kilu, mu ngaru ni hamule valai ne BAKOVI DAGI a Vure ne hita. A ningaru ne mua, a niluhoi ne mua, bara i tora hateka ni matakanea, muri bara mu valai tabukoi vona. \v 30 Pali na tahuna mu tahoka a maregoa dagi, a maka maki hale ri bele ne mua, bara mu pulo a hatene mua, mu ramai a nitane BAKOVI DAGI a Vure ne mua. \v 31 Ia a Vure na nidodo. I uka ma ge pe mua, o ge rata hale mua, o ge longokaburungia a nita na ngava dagi i ratea ne huriki a gare ne mua hosi. \s1 E BAKOVI DAGI Kikeri Ia a Vure \p \v 32 “Mu luhoi mulea a tahuna hosi, na tahuna i uka ma mu bele ma, na tahuna a Vure i rata rike a bakovi na malala. I tahoka tara maki dagi maea ge bele, o a maki dagi maea ni gi longo? \v 33 I tahoka ranga kabu hosi ri longoa a Vure i ta tala na kanono i mahuri? \v 34 E BAKOVI DAGI a Vure ne hita i bole tala hita o Egipto, i taparaki valai hita koea, i rata hita, hita e huriki a tara vona. Na matane mua i rata a maka leho i kupo na nitora vona. I rata a maka gilanga dagi ri bele ne huriki a Egipto, i vaubi hateka ne ria. I rata a maka nivakasiri, i rata a maka maki dagi i rata ria ri mangenge hateka. I tahoka tabu tara vure i kara ni ratana a maka maki nga? I uka liu. \p \v 35 \x * \xo 4:35 \xt Mrk 12:32\x* “E BAKOVI DAGI i vakasiri mua vona a maki nga, mu gu lohoka vona ia kikeri ia a Vure, i uka tabu tara vure. \v 36 I ngaru ni tovo mua, i ngaru mu gu longoa a ngavana ra i ta valai na hunu. Na malala mu masia a kanono dagi vona, i made pololilo vona, i ta lakea ne mua. \v 37 E BAKOVI DAGI i ngaru hateka e huriki a gare ne mua, i vulaki mua, ge mua e huriki a tara vona. Na nitora dagi vona i bole tala mua o Egipto, i taparaki valai mua koea. \v 38 Na tahuna mu laho valai i ratapile a maka kabu hateka. A nigao ne ria i dagi hateka na nigao ne mua. I rata mavonga, i ngaru ni bole valai mua, ge habia ne mua a malala ne ria, ra mu made vona ngane. \p \v 39 “Ngane naha ni longokaburungi a maki nga. E BAKOVI DAGI, a Vure na hunu, na malala. I uka tabu tara vure. \v 40 Mu ramai lobo a maka vinara vona i habi ne mua ngane. Mua, turane huriki a hamone mua, bara mu made kamumu. Bara mu made tabaka vona a malala e BAKOVI DAGI a Vure ne hita, i habia ne mua.” \s1 A Tanga Dagi ne Vona ni Kapiloho \p \v 41 \x * \xo 4:41 \xt Ios 20:8-9\x*Muri e Moses i ru herehere a tanga i tolu na tabeke na nirikena haro na naru e Iordan. \v 42 Ra tanga nga ge tabuli manga a tanga na nikapiloho ne huriki ri rabalaki ruru a turane ria. Re huriki a bakovi maea ri gi ha lakea vona tara tanga nga, ge vakakori ia. \v 43 Ra tanga nga, e Beser, e Ramot, e Golan. E Beser a tanga ni kapiloho na kabu ne Reuben, i pesi na lolo. E Ramot a tanga ni kapiloho na kabu ne Gad, i pesi na malala ne huriki a Gilead. E Golan a tanga ni kapiloho na kabu ne Manase, i pesi na malala e Basan. \s1 E Huriki a Israel Ri Bolea a Malala \p \v 44 E Moses i habi a maka vinara na Vure ne huriki a Israel. \v 45-46 I habi a vinara nga muri ne ria ri pea e Egipto ri valai ri made tabukoi na naru e Iordan na maloku, tabukoi na tanga ne Bet-Peor. Ra tabeke iea i tabuli na malala ne Sihon, a hariki ne huriki a Amor. Hosi i made na tanga e Hesbon i matakaria a malala iea. Lakea e Moses turane huriki a Israel ri ratapile ria na vabinga na tahuna ri pea e Egipto. \v 47 Ri made na malala vona, na malala ne Og, a hariki ne Basan. Ra hariki ne huriki a Amor nga, ru made na tabeke na nirikena haro na naru e Iordan. \v 48 Ra malala e huriki a Israel ri bole pali, a nagina i tubu na tanga e Aroer, tabukoi na naru e Arnon, i vano i harena na lolo e Sion re Hermon. \v 49 Ri bole turana a maka malala lobo na tabeke na nirikena haro na naru e Iordan, i vano i harena na Dari Mate na niragana lolo e Pisga. \c 5 \s1 A Vinara na Vure i Ravulu \r (Nimariu 20:1-17) \p \v 1 E Moses i gale palupu e huriki a bakovi a ngatavine ne Israel, ri valai palupu ri vapopo, i taki ria, “Mua o huriki a Israel, mu longo kamumu a maka vinara ga taki mua vona ngane, mu tovo mu ramai kamumu. \v 2 E BAKOVI DAGI a Vure ne hita, i rata a ngava dagi turane hita na lolo e Sinai. \v 3 I uka ma i rata kunana a ngava dagi ne huriki e tamane hita kunana, hita mona ranga i rata a ngava dagi turane hita. \v 4 E BAKOVI DAGI i made pololilo na kanono, i ngalai hita, i ta turane hita na lolo. \v 5 Na tahuna iea e BAKOVI DAGI i taki iau ga habia ne mua a ngavana, a vuhuna mu mangenge na kanono, i uka ma mu sike na lolo. Lakea e BAKOVI DAGI i ta maea, \v 6 ‘Iau e BAKOVI DAGI a Vure ne mua. Na tahuna mua a vorakato o Egipto, a bole tala mua vonga, a taparaki valai mua koea. \p \v 7 “‘Naha ni kavurike a vure ranga. Mu kavurike iau kunana. \p \v 8 \x * \xo 5:8 \xt Levi 26:1; Vin 4:15-18; 27:15\x* “‘Naha ni rata a hanuna maki ri tabuli na hunu, ri tabuli na malala, ri tabuli pololilo na dari. \v 9 \x * \xo 5:9 \xt Nim 34:6-7; Gi 14:18; Vin 7:9-10\x*Naha ni turume puru mu gu kavurike ria. Iau kunana e BAKOVI DAGI, a Vure ne mua, a bage ne mua naha ni kavurike a vure ranga. Bara vakamadihi a hamone huriki i uka ma ri ngaru iau, ge harena ne tubune ria, ne tamarane ria. \v 10 Pali e huriki a bakovi a ngatavine ri ngaru hateka iau, ri ramai a vinara nau, bara ngaru hateka e huriki a hamone ria, ri ala rangale (1,000) ri gi bele muri ma. \p \v 11 \x * \xo 5:11 \xt Levi 19:12\x* “‘Naha ni kaba tavula vona a rane BAKOVI DAGI a Vure ne hita, a vuhuna e huriki ri kaba tavula na ragu bara ri tahoka a ngava. \p \v 12 \x * \xo 5:12 \xt Nim 16:23-30; 31:12-14\x* “‘Iau e BAKOVI DAGI a Vure ne mua, a vakuku mua, mu tabea a Parava Nimalo ga parava nau kunana. \v 13 \x * \xo 5:13 \xt Nim 23:12; 31:15; 34:21; 35:2; Levi 23:3\x*Mu rata a maka leho ge harena na parava i polotara. \v 14 A parava polorua a Parava Nimalo, a parava nau. Na parava iea, mua turane huriki e tune mua, e huriki a vora ne mua, a maka sipsip a bulmakau ne mua, e huriki a mosi ri made turane mua, mua lobo naha ni leho. Lakea e huriki a vora bakovi a vora ngatavine ne mua, ria ranga ri gi malo manga mua. \v 15 Mu luhoi mule a tahuna mua a vorakato iea o Egipto, na nitora dagi nau, iau e BAKOVI DAGI a Vure ne mua a bole valai mua koea. Na naro a rata virihi mua vona kunana, a vakuku mua mu gu ramai kamumua a vinara na Parava Nimalo. \p \v 16 \x * \xo 5:16 \xt Vin 27:16; Mat 15:4; 19:19; Mrk 7:10; 10:19; Luk 18:20; Epe 6:2-3\x* “‘Mu togo e tamane mua e kinane mua, i manga iau e BAKOVI DAGI a Vure ne mua a vakuku mua. Bara mu rata mavonga, a maki lobo mu rata bara ri bele kamumu, bara mu made tabaka na malala ra habia ne mua ngane. \p \v 17 \x * \xo 5:17 \xt Vuh 9:6; Levi 24:17; Mat 5:21; 19:18; Mrk 10:19; Luk 18:20; Rom 13:9; Iak 2:11\x* “‘Naha ni rabalaki a viri. \p \v 18 \x * \xo 5:18 \xt Levi 20:10; Mat 5:27; 19:18; Mrk 10:19; Luk 18:20; Rom 13:9; Iak 2:11\x* “‘Naha ni mole. \p \v 19 \x * \xo 5:19 \xt Levi 19:11; Mat 19:18; Mrk 10:19; Luk 18:20; Rom 13:9\x* “‘Naha ni panaho. \p \v 20 \x * \xo 5:20 \xt Nim 23:1; Mat 19:18; Mrk 10:19; Luk 18:20\x* “‘Naha ni kau virihi tavula na ngava a viri. \p \v 21 \x * \xo 5:21 \xt Rom 7:7; 13:9\x* “‘Naha ni ngutu na girihina bakovi tara. Naha ni ngutu na ruma vona, na malala vona, ne huriki a vora vona, na maka sipsip a bulmakau vona, na maka mahala vona. \p \v 22 \x * \xo 5:22 \xt Hib 12:18-19\x* “‘Na tahuna mu vapopo na dahana lolo, e BAKOVI DAGI i made pololilo na kanono na bubu na hini i uvo hateka. I ta dagi hateka, i habi ne mua a maka vinara lobo nga. I uka ma i habi tabu ne mua ranga. Muri i here a maka vinara nga na tabekena kedo i rua, i habi nau.’ \s1 E Huriki a Israel Ri Mangenge \r (Nimariu 20:18-21) \p \v 23 “Na tahuna a kanono i kavitagua a lolo iea, mu longoa a lohona viri i ta pololilo na hini i uvo, lakea e huriki a matakari na kabu, a gare ne mua, ri valai nau ri ta maea, \v 24 ‘E BAKOVI DAGI a Vure ne hita i vakasiri a bagetua a nitora dagi vona na tahuna si longoa i ta tala na kanono. Ngane si lohoka vona na tahuna a Vure i ta turana a bakovi, a bakovi i uka ma ge mate. \v 25 Pali mia bara mi longoa a Vure i ta turane mia tabu, bara mi mate. Ra kanono iea i hube hateka, mi pesi tabukoi vona, pali i navai i uka ma mi mate? \v 26 E rei a viri i uka ma ge mate, na tahuna i longoa a Vure mahuri i ta tala na kanono, i manga a hini mi longoa balaka taku pali? \v 27 O Moses, o hamule, o longo a ngava lobo ne BAKOVI DAGI a Vure ne hita ge taki. Muri o valai o vakalongo mia, mi gi longo, mi gi ramai.’ \p \v 28 “E BAKOVI DAGI i longo a maka ngava mu taki iau vona, lakea i taki iau i ta maea, ‘Iau a longo pali a nitane huriki a bakovi a ngatavine, a nitane ria i malamala. \v 29 A ngaru ria ri gi luhoi maea vakaroro, ri gi togo iau, ri gi longototo a maka vinara nau vakaroro. Muri a leho lobo ne ria, ne huriki a hamone ria bara ri kamumu vakaroro. \v 30 Ngane o vano o taki ria ri gi hamule mai a kape ne ria. \v 31 Pali ioe o Moses o made turagu, ga habi vomu a vinara lobo nau. O tovo e huriki a bakovi a ngatavine na maka vinara nau, ri gi ramai kamumu na malala a habia ne ria ri gi made vona.’” \p \v 32 Lakea e Moses i vara e huriki a Israel i ta maea, “Mu matadoko, mu ramai lobo a maka vinara ne BAKOVI DAGI a Vure ne hita i habi ne mua. Naha ni longotaroa tara vinara. Naha ni makope lakea na maurine mua o na kanene mua. \v 33 Mu ramai lobo a maka vinara e BAKOVI DAGI a Vure i vakuku mua vona, a maki mu rata bara ri bele kamumu, mu made tabaka na malala mu gu bolea ngane.” \c 6 \s1 Mu Ngarua e BAKOVI DAGI a Vure ne Mua \p \v 1 E Moses i ta tabu i ta maea, “Ra vinara nga, e BAKOVI DAGI a Vure ne hita, i taki iau ga tovo mua vona. Na tahuna mu bele vona a robo iea, ra ta mu gu bolea mu gu made vona, mu ramai lobo a vinara nga. \v 2 Na tahuna vakaroro mu made na malala iea, mua turane huriki a hamone mua, mu togoa e BAKOVI DAGI a Vure ne hita. Mu ramai lobo a vinara vona i habi mua ngane, bara mu mahuri malaku. \v 3 Mua o huriki a Israel mu longo kamumu a vinara nga, mu ramai. Muri a maki lobo mu rata, bara ri bele kamumu kunana, mu bele kupo, mu made vona a malala i vona a maki ni kani. E BAKOVI DAGI a Vure ne huriki a gare ne hita i ta muholi vona a ngava iea. \p \v 4 \x * \xo 6:4 \xt Mrk 12:29\x* “Mua o huriki a Israel mu longo kamumu. E BAKOVI DAGI ia kunana a Vure ne hita. \v 5 \x * \xo 6:5 \xt Mat 22:37; Mrk 12:30; Luk 10:27\x*Mu ngaru hatekea e BAKOVI DAGI a Vure ne mua. Mu ngarua na hatene mua lobo, na niluhoi ne mua lobo, na nitora ne mua lobo. \v 6 \x * \xo 6:6 \xt Vin 11:18-20\x*Na parava vakaroro mu luhoi a maka vinara a habi ne mua pali. \v 7 Mu tovo e huriki e tune mua vona a vinara nga. Mu vakalongo ria vona na tahuna mu made na tanga, na tahuna mu laho, na tahuna mu malo, na tahuna mu hadongo. \v 8 Mu kolotata puru na limane mua, mu kolo na dumene mua, ge manga a kilakila i uka ma mu gu longokaburungi. \v 9 Mu here a vinara nga na dahana logo na ruma ne mua, na poridala ne mua. \s1 E Huriki a Israel Ri Gi Ramai a Vinara Lobo \p \v 10 \x * \xo 6:10 \xt Vuh 12:7; 26:3; 28:13\x* “E BAKOVI DAGI a Vure ne hita, i kaba i ta muholi ne huriki a gare ne hita e Abraham, e Isak, e Iakop ge habia ne mua tara robo i tahoka a maka tanga dagi ri vonu na mahala, i uka ma mu ratea. \v 11 A maka maki ri kamumu hateka bara ri vonu na ruma ne mua, ra maki i uka ma mu ru dili. Bara i tahoka ranga lomu ri tabuli vonga, i uka ma mu keli. Bara i tahoka a maka hania na vain a oliv, i uka ma mu leho vona. E BAKOVI DAGI ge taparaki lakea ne mua vona a robo iea, ge habi ne mua a maki nga. Na tahuna mu kani bara mu maru. \v 12 Mu matadoko, naha ni lohopilea e BAKOVI DAGI. Ia kunana i bole tala mua o Egipto na tahuna ni vakavora mua vonga, i taparaki valai mua koea. \p \v 13 \x * \xo 6:13 \xt Mat 4:10; Luk 4:8\x*“Mu togoa e BAKOVI DAGI a Vure ne hita. Mu kavurike ia kunana, mu rata a nita muholi ne mua na rana kunana. \v 14 Naha ni ramai a vure ne huriki a tara ri made tabukoi ne mua. \v 15 Mua bara mu kavurike a vure nga, e BAKOVI DAGI bara i madihi hateka a hatena ne mua, bara i vakalobo mua manga a kanono i gutu vuro a maki. A vuhuna e BAKOVI DAGI a Vure ne hita i made turane hita, i bage ne hita nahea si gi kavurike a vure ranga. \p \v 16 \x * \xo 6:16 \xt Nim 17:1-7; Mat 4:7; Luk 4:12\x* “Naha ni toni a nitora ne BAKOVI DAGI a Vure ne hita, i manga a hini mu rata na tanga e Masa. \v 17 A tuhane mua nahea ge malulu, mu ramai muholi a maka vinara i habi ne mua turana a ngava lobo i habi. \v 18 Mu rata lobo a maka maki e BAKOVI DAGI i taki ri kamumu ri malamala. Muri a maki lobo mu ngaru ni rata bara ri bele kamumu. Bara mu bolea, ra malala kamumu e BAKOVI DAGI i kaba, i ta muholi vona ne huriki a gare ne mua, ge habia ne mua. \v 19 Bara mu lili vuroki e huriki a pile ne mua, i manga a nita i ta muholi vona ge rata. \p \v 20 “Muri ma, na tahuna e huriki e tune mua bara ri nana maea mua, ‘I navai e BAKOVI DAGI, a Vure ne hita i ngaru si gi ramai a vinara nga?’ \v 21 Mu koli ria mu ta maea, ‘Mi leho manga a vorakato na hariki o Egipto, lakea e BAKOVI DAGI i bole mule mia na nitora vona. \v 22 Muholi hateka, na matane mia, mi matai a maka nivakasiri legelege, a maka maki hale hateka i rata virihi e huriki a Egipto, i rata virihi a hariki ne ria, i rata virihi e huriki a bolekori vona. \v 23 I bole tala mia na robo e Egipto, i taparaki valai mia koea, ge habia ne mia a malala iea, i ramaia a nita i ta muholi vona ne huriki a gare ne hita. \v 24 Muri e BAKOVI DAGI a Vure ne hita, i taki hita si gi ramai lobo a vinara nga, si gi togoa. Hita bara si rata mavonga, bara i matakari kamumu hita vakaroro, bara si mahuri, i manga ngane. \v 25 Hita bara si ramai kamumu a maka vinara lobo, e BAKOVI DAGI a Vure ne hita bara i vivi, bara i gale hita, ge hita a bakovi a ngatavine malamala.’” \c 7 \s1 E Huriki a Tara ne BAKOVI DAGI \r (Nimariu 34:11-16) \p \v 1 \x * \xo 7:1 \xt Apo 13:19\x*E Moses i ta tabu i ta maea, “Na tahuna e BAKOVI DAGI a Vure ne hita, ge taparaki mua vona a malala mu gu bolea, bara i lili tala e huriki a tara ri made vona ngane. Na tahuna mu laho lokovonga na malala iea, bara i lili tala e huriki a tara dagi i polorua, a nigao ne ria i rangi a nigao ne mua. Re huriki a Hiti, a Girgas, a Amor, a Kenan, a Peres, a Hivi, a Iebus. \v 2 Na tahuna e BAKOVI DAGI a Vure ne hita ge tuhori mua, mu ratapile ria, mu rabalaki lobo ria. Naha ni rata a ngava dagi turane ria, naha ni dodo ria. \v 3 Naha ni vangoli a ngatavine turane ria, \v 4 a vuhuna bara ri turari e huriki e tune mua ri vano basi ne BAKOVI DAGI, bara ri kavurike a maka vure ne ria. E huriki a koma bara ri rata mavonga, e BAKOVI DAGI bara i madihi a hatena ne mua, bara i malaviriri kunana i ratapile mua. \v 5 \x * \xo 7:5 \xt Vin 12:3\x*Na tahuna mu bolea a malala ne ria, mu ratapile a maki na lotu ne ria. Mu puka a maka dede, mu ubikeve a maka butu-kedo, mu ubiputu a hanune Asera, a vure ngatavine, mu rungani a maka hanuna vure ne ria. \v 6 \x * \xo 7:6 \xt Nim 19:5; Vin 4:20; 14:2; 26:18; Tit 2:14; 1Pe 2:9\x*Mu rata mavonga, a vuhuna e BAKOVI DAGI a Vure ne hita i tabea a kabu ne mua ge vona kunana. A Vure i vulaki mua na kurukurune huriki lobo na malala, ge mua a ngate vona. \p \v 7 “Mua, i uka ma mua a tara dagi, ge rangi e huriki a tara ranga, lakea e BAKOVI DAGI ge luhoi mua, ge vulaki mua. Mua a tara kiroko kunana. \v 8 Pali e BAKOVI DAGI i ngaru hateka mua, i ngaru ni ramaia a nikaba i ratea ne huriki a gare ne hita. Na ngava iea kunana, i tuhori mua na nitora dagi vona, na tahuna mu leho manga a vorakato o Egipto, i bole mule mua na limane Parao, ra hariki o Egipto. \v 9 \x * \xo 7:9 \xt Nim 20:5-6; 34:6-7; Gi 14:18; Vin 5:9-10\x*Mu luhoi kamumua a maki iea. E BAKOVI DAGI a Vure ne hita, ia kunana a Vure muholi. I muri mai a nitana vakaroro, bara i ramai a nita muholi vona. A ngava dagi na ningaru na Vure i rata virihi e huriki ri ala rangale (1,000) ri ngarua ri ramai a vinara vona. \v 10 Pali bara i koli i ratapile e huriki i uka ma ri ngarua. \v 11 I mavonga mu ramai kamumu a maka nita mu bole pali, mu ramai kamumu a vinara a habi ne mua ngane. \s1 A Vure i Gamai e Huriki Ri Longototo a Nitana \r (Vinara 28:1-14) \p \v 12 \x * \xo 7:12 \xt Vin 11:13-17\x* “Na tahuna mu longo a vinara nga mu ramai muholi, e BAKOVI DAGI a Vure ne hita bara i ramai a ngava dagi muholi vona, lakea bara i ngaru vakaroro mua, i manga a ngava i kaba vona ne huriki a gare ne mua hosi. \v 13 Bara i ngaru hateka mua, i rata kamumu mua, bara mu tahoka e huriki e tune mua ri ala kupo, ri vakabele e huriki a hamone mua ri ala kupo. Bara i rata kamumu a maka hania ne mua, bara mu tahoka a vit, a vain, a namona oliv. Bara i vakavole a maka bulmakau a sipsip. Bara i habi lobo ne mua a maka maki na robo iea, ra i ta muholi vona ne huriki a gare hosi ge habi ne mua. \v 14 I uka ranga viri na malala a Vure ge habi kupo a maki ne ria, ge manga a hini i rata virihi mua vona. E huriki a ngatavine a bulmakau ne mua, i uka ma ri gi lame, bara ri poda. \v 15 E BAKOVI DAGI bara i matakari kamumu mua, i uka ma mu gu bole a gilanga legelege. I uka ma ge rudu valai a maka gilanga hale, ra mu matai ne huriki a Egipto, ge bele ne mua. Ra gilanga nga bara i rata ri bele ne huriki a pile ne mua. \v 16 Mu vakalobo liu e huriki e BAKOVI DAGI a Vure ne hita i ru na limane mua, naha ni dodo ria. Naha ni kavurike a vure ne ria. Mua bara mu kavurike a vure ne ria, bara mu vurua. \p \v 17 “Naha ni luhoi e huriki nga ge ria a tara bulolo, i uka ma mu kara ni ratapile ria. \v 18 Naha ni mangenge ne ria. Mu luhoi mule ra maki nga e BAKOVI DAGI a Vure ne hita i rata virihi a hariki o Egipto turana a tara vona. \v 19 Mu luhoi mule a maka gilanga hale hateka mu matai ri bele o Egipto. Mu luhoi mule a maka nivakasiri a maka leho dagi e BAKOVI DAGI a Vure ne mua i rata. Mu luhoi mule ra leho dagi hateka a Vure i rata, ge bole mule mua o Egipto. A Vure bara i rata virihi ne huriki nga ra mu mangenge ne ria, ra naro i taku. \v 20 Pali na tahuna i ranga ne ria ri ha ri kapiloho, bara i rudu a maka vuvu ri gi vano ri gi kani ria. \v 21 Naha ni mangenge ne huriki a tara nga, a vuhuna e BAKOVI DAGI a Vure ne hita i made turane mua. I tahoka a nitora lobo, e huriki lobo ri gi mangenge vona. \v 22 Bara i lili tala gosigosi e huriki a tara nga na tahuna mu lokovonga tabukoi. Naha ni ratapile malaviriri ria. Na tahuna mu rabalaki malaviriri ria, a maka livoa hateka na robo bara ri bele kupo, ri rabalaki mua. \v 23 E BAKOVI DAGI a Vure ne mua ge tuhori mua mu gu ratapile e huriki a pile ne mua. Bara i rata ria ri mangenge hateka, ge harena na tahuna mu vakalobo ria. \v 24 E huriki a hariki ne ria ranga, bara i ru na limane mua. Mu rabalaki ria, muri e huriki i uka ma ri gi luhoi tabu ria. I uka tara viri ge tangotata mua, bara mu rabalaki lobo ria. \v 25 Mu rungani a maka vure ne ria ni kau na kedo. Naha ni ngutu ni bole a maka gol a silva, ra ni vakabagetu a vure ne ria vona, a vuhuna ri muma hateka ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua. \v 26 Naha ni bole dili na ruma ne mua a maka maki ri muma hateka. A Vure i taki a maki nga ni gi ratapile, pali mua bara mu bole, bara mu tahoka a vuranga turane ria. Ra vure ne ria, ri muma hateka, mu ngalahere ne ria.” \c 8 \s1 Mu Luhoia e BAKOVI DAGI a Vure ne Mua \p \v 1 E Moses i ta tabu i ta maea, “Mu ramai kamumu a maka vinara a habi ne mua ngane. Muri bara mu made kamumu mu bele kupo. Bara mu kara ni bolena a malala i ta muholi vona ge habia ne huriki a gare ne mua. \v 2 Mu luhoi kamumua e BAKOVI DAGI a Vure ne hita, i muga mua, i tuhori mua vona a nilaho dagi mu ratea. Mu laho viliha na malala golea na pida i ravulu va. Lakea i rudu valai ranga maregoa ge toni mua, ge lohoka vona, mu gu ramai lobo a vinara vona o ge uka. \v 3 \x * \xo 8:3 \xt Mat 4:4; Luk 4:4\x*I vakamatasia mua, i rata mua mu vitolo, muri i habi a \tl mana\tl* ne mua mu kani. Ra maki ni kani iea, mua turane huriki e tubune mua i uka ma ri kania hosi. I rata mavonga mu gu lohoka vona hita e huriki a bakovi, i uka ma si gi bole a nimahuri na maki ni kani kunana. Si bole a nimahuri na nita lobo ne BAKOVI DAGI. \v 4 Na pida nga, a varakia ne mua i uka ma i marape. A vahane mua ranga i uka ma i vaki, i kamumu kunana. \v 5 Mu lohoka vona e BAKOVI DAGI a Vure ne hita, i vara hita, i manga a tamana koma i varea e tuna. \p \v 6 “I mavonga kunana, mu rata a maka maki e BAKOVI DAGI a Vure ne mua i taki mua vona. Mu ramai a maka vinara vona, mu togoa. \v 7 A vuhuna i taparaki mua lakea na robo kamumu hateka. Ra robo iea i tahoka a maka naru dagi, a maka lomu. I ranga naru ri tua polotano na malala, ri tua tala na maloku, na dahana lolo. \v 8 Ra robo iea i vakabele a maka vit, a maka barli, i vakabele a maka kanena kai a vain, a kanena kai a pik, a kanena kai a pomigranet, a kanena kai a oliv, a ame. \v 9 Na tahuna mu made vona a malala iea i uka ma mu gu vitolo, i uka ma mu gu bala vona tara maki. A maka kedo na robo iea i vona maka aen, a maka kapa bara mu matavisi na maka lolo. \v 10 Bara mu kani marumaru. Muri bara mu kavurikea e BAKOVI DAGI a Vure ne hita, na robo kamumu i habia ne mua. \s1 E Huriki a Israel Nahea Ri Gi Lohopile ne BAKOVI DAGI \p \v 11 \x * \xo 8:11 \xt Hos 13:5-6\x* “Mu matadoko, naha ni lohopile ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua, ma mu gu longotaro a maka vinara na Vure a habi ne mua ngane. \v 12 Na tahuna mu tahoka pali a maki ni kani, mu rata pali a maka ruma kamumu, \v 13 na tahuna a maka bulmakau, a sipsip, a gol, a silva, a maka mahala ne mua ri bele kupo, \v 14 naha ni bibi rike mule a rane mua, mu gu lohopile vona e BAKOVI DAGI a Vure ne hita. Ia kunana i bole mule mua o Egipto na tahuna mu leho manga a vorakato vonga. \v 15 Ia kunana i muga mua na malala golea e huriki ri mangenge vona, i tahoka a maka mata hale, a kira. Na tabeke iea i kere hateka, i ratea a naru i tua tala na kedo dagi, mu nua. \v 16 Na malala golea i habi a \tl mana\tl* ne mua mu kani. Ra maki ni kani iea e huriki a gare ne mua hosi i uka ma ri kania. I rudu tabu ranga maregoa ge toni mua. Muri bara i rata a maki kamumu ri bele ne mua. \v 17 Na tahuna mu tahoka a mahala i kupo, naha ni luhoi ra maka mahala nga, mu vakabele na nitora ne mua. \v 18 E BAKOVI DAGI a Vure ne hita, ia kunana i habi a nitora ne hita si gi bole a maka mahala. Naha ni lohopile vona a ngava nga. I rata mavonga, a vuhuna i tababana ni ramai a ngava dagi i taki e huriki a gare ne mua vona hosi. \p \v 19 “A taki tora mua, mua bara mu lohopile ne BAKOVI DAGI mu ramai mu kavurike a vure ranga, muholi hateka bara mu mate. \v 20 I manga e huriki na maka tanga ranga i ratapile na matane mua na tahuna mu vaubi ne ria. Pali mua i uka ma mu gu ramaia a nitane BAKOVI DAGI a Vure ne mua, mua ranga bara mu mate manga ria. \c 9 \s1 E Huriki a Israel Ri Longotaro a Nitane BAKOVI DAGI \p \v 1 E Moses i ta tabu i ta maea, “Mua o huriki a Israel mu longo. I tabukoi ngane mu gu tulu poloa a naru e Iordan, bara mu vano mu lili tala e huriki ri gao hateka ne mua, mu bolea a malala ne ria. Ri tahoka a maka tanga, ni tura halui na nure-kedo i padoi a bubu. \v 2 Re huriki nga ri gao ri ola hateka, re huriki a Anak. Mu longo pali a velengane ria re huriki nga, i uka tara viri ge rangi ria ma na vabinga. \v 3 Pali ngane mu lohoka kamumu maea, e BAKOVI DAGI a Vure ne hita, ge muga ne mua, ge manga a kanono i hube i kara hateka. Na tahuna mu laho lokovonga bara i ratapile a maka nitora ne ria. I mavonga bara mu vaubi turane ria, mu lili tala ria, mu ratapile ria malaviriri, i manga a ngava i ta muholi vona ge rata. \p \v 4 “Muri ne BAKOVI DAGI a Vure ne hita i lili tala ria pali, ma mu gu taki mule mua, mu gu ta maea, ‘A BAKOVI DAGI i habia ne hita a malala iea, a vuhuna i matai hita, hita e huriki a bakovi a ngatavine malamala.’ Ra niluhoi maea i uka ma i muholi. E BAKOVI DAGI i matai re huriki a bakovi a ngatavine ra ri made vona ngane a malala iea, ri rata a maka naro hale hateka, ge lili tala ria. \v 5 Naha ni luhoi mu kamumu mu lohoka ni rata a maka naro kamumu, lakea mu gu bolea a malala iea. E BAKOVI DAGI a Vure ne mua bara i lili tala ria, a vuhuna ria e huriki a bakovi hale hateka. Lakea tabu i ngaru ge bele muholi a nita muholi i kaba lakea ne huriki a gare hosi ne Abraham, ne Isak, ne Iakop. \v 6 Muholi hateka ra malala iea i rike kamumu hateka vona a maki, pali e BAKOVI DAGI i uka ma i habia mua ge a mapana a naro kamumu ne mua. Ra mua, mua a bakovi a ngatavine na tagenga. \p \v 7 “Naha ni longokaburungi, na tahuna mu made na malala golea mu ratea e BAKOVI DAGI a Vure ne mua i madihi a hatena. Na tahuna mu pe e Egipto i valai i harena mona, mu longotaro a nitane BAKOVI DAGI. \v 8 Na lolo e Sinai mu ratea e BAKOVI DAGI i madihi a hatena, i tabukoi ge ratapile mua. \v 9 \x * \xo 9:9 \xt Nim 24:18\x*Iau a sike na lolo ta ga bole a tabekena kedo i rua, e BAKOVI DAGI i here puru a maka nita muholi i rata turane mua. Iau a made vonga na parava i ravulu va, a rodo i ravulu va, i uka ma a kania tara maki, i uka ma a ninu. \v 10 Lakea e BAKOVI DAGI i habi nau a tabekena kedo i rua, i here vona a ngava i habi mua na tahuna mu vapopo na dahana lolo, i made pololilo na kanono ia. \p \v 11 “Muri na parava i ravulu va, a Vure i habi nau a tabekena kedo nga i rua, i here a ngava dagi vona. \v 12 Lakea i taki iau i ta maea, ‘O pe a lolo o puru malaviriri kunana, a vuhuna e huriki a tara vomu, ra o bole ria o Egipto o taparaki valai ria koea, ri rata a naro hale. Ri malaviriri kunana ri ngalahere vona a maka vinara nau, ri ratea a vure ne ria na gol.’ \p \v 13 “Lakea e BAKOVI DAGI i taki tabu iau i ta maea, ‘Iau a lohoka pali ne huriki nga, ri tagege hateka. \v 14 Ngane a ngaru ni ratapile lobo ria, i uka ma ni gi luhoi tabu. Naha ni hatekakari iau. Ga rata maea, muri ga rata mua a kabu dagi i gao hateka, i rangi e huriki nga.’ \p \v 15 “Lakea a bole a tabekena kedo nga i rua, a Vure i here puru vona a nita muholi, a pe a mapana lolo, a raga puru. Na tahuna iea a kanono dagi i hube na lolo, a niparana i parai rikea a hunu. \v 16 Iau a puru valai pali, i muholi hateka, a matai mua mu ngalahere na maka vinara ne BAKOVI DAGI a Vure ne hita. Mu ratea a hanuna bulmakau na gol, ge a vure ne mua. Na naro iea kunana mu rata a naro hale na Vure. \v 17 Na matane mua, a voro puru a tabekena kedo nga i rua, ru makeve liu. \p \v 18 “Muri a hamule sike tabu ne BAKOVI DAGI a mahita ngalabarara puru na malala na haro, na rodo, i harena na parava i ravulu va. I uka ma a kani, i uka ma a ninu. A rata mavonga, a vuhuna mu rata a naro hale ne BAKOVI DAGI, mu ratea i madihi a hatena. \v 19 \x * \xo 9:19 \xt Hib 12:21\x*E BAKOVI DAGI i madihi hateka a hatena, i luhoi ni vakalobo liu mua, lakea a mangenge hateka. Pali e BAKOVI DAGI i longo mai iau tabu. \v 20 E BAKOVI DAGI i tahate hateka ne Aron, i ngaru ni ratapilea. Lakea a vasileki ga tuhoria e Aron, ga tuhori mua. \v 21 A bulmakau mu ratea i vakabele a naro hale ne mua. Lakea a bolea a bulmakau, a voro rikea na kanono. Muri a ubimomoa i momo kesikesi i manga a habulo tavula, lakea a guru purua na naru i tua raga valai na lolo, i tua pasi vurokia. \p \v 22 \x * \xo 9:22 \xt Gi 11:3,34; Nim 17:7\x*“Na tahuna mu made na tanga e Tabera, e Masa, e Kibrot-Hatava mu ratea e BAKOVI DAGI i madihi a hatena. \v 23 \x * \xo 9:23 \xt Gi 13:25–14:38; Vin 1:21,26; Hib 3:16\x*Hosi mu made o Kades-Barnea i taki mua mu gu vano mu gu made vona a malala i ngaru ge habia ne mua. Pali mu longotaro a nitana, i uka ma mu luhoi tora ia, i uka ma mu ramai a nitana. \v 24 Na tahuna a vakatubu ni leho turane mua i valai i harena mona, mu tagege hateka ne BAKOVI DAGI. \p \v 25 “Na tahuna mu tababana mu made na dahana lolo, a sike na lolo a mahita ngalabarara puru na malala na matane BAKOVI DAGI, na haro na rodo i harena na parava i ravulu va. A rata mavonga, a vuhuna e BAKOVI DAGI i taki ge ratapile mua lobo. \v 26 Lakea a vasileki maea, ‘O Bakovi Dagi, ioe a Vure, naha ni ratapile huriki a bakovi a ngatavine vomu. Ioe kunana o bole tala ria o Egipto na nitora dagi vomu, o taparaki valai ria koea. \v 27 O luhoia e Abraham, e Isak, e Iakop tou a vora vomu, naha ni luhoi a maka tagenga, a maregoa, a naro hale ne huriki nga. \v 28 E huriki a Egipto ma ri gi taki ioe, ‘I uka ma o kara ni taparaki lakea na malala o ta muholi vona ta go habia ne ria.’ Ma ri gi ta maea, ‘Ioe i uka ma o ngaru e huriki a tara vomu, i mavonga o bole lakea ria na malala golea o rabalaki ria.’ \v 29 O BAKOVI DAGI, re huriki nga, o vulaki ria ge ria a tara vomu. Na nitora dagi vomu, o bole tala ria o Egipto, o taparaki valai ria koea.” \c 10 \s1 E Moses i Bole Tabu a Vinara ne BAKOVI DAGI \r (Nimariu 34:1-10) \p \v 1 E Moses i ta tabu i ta maea, “Na tahuna iea e BAKOVI DAGI i taki iau i ta maea, ‘O kau a tabekena kedo ge rua ge manga a tabekena a habi vomu muga, o kau ranga kai o ratea tara tava. O bole valai nau na mapana lolo. \v 2 Ga here tabu na tabekena kedo nga a maka vinara, ra maka vinara nga muga a here na tabekena kedo i rua o ubikeve. O bole, o ru dili na tava.’ \p \v 3 “Lakea a ratea a tava na mavilana kai a akas, a ubikeve a tabekena kedo i rua ru manga a viri muga, a bole sike na lolo. \v 4 Lakea e BAKOVI DAGI i here puru tabu na tabekena kedo nga i rua, a nita i manga kunana a nita muga. E BAKOVI DAGI i here puru a vinara i ravulu, ra i taki mua vona na tahuna i made pololilo na kanono ia, mu made na dahana lolo mua. I here puru lobo, i habi nau a tabekena kedo nga i rua. \v 5 A ngalakapulo, a raga puru na lolo. A ru dili na tava ra tabekena kedo nga i rua, i ramaia a ngava e BAKOVI DAGI i taki iau vona pali. Ra kedo nga i rua, ru tababana pololilo na tava. \p \v 6 \x * \xo 10:6 \xt Gi 20:28; 33:38\x* “Muri e huriki a Israel ri pea a lomu ne huriki a Iakan, ri lakea na tanga e Moserot. E Aron i mate na tanga iea, ni tanu vonga. E tuna, e Eleasar, i bole a murina, i ratea a leho na prister. \v 7 Ri malaga vonga ri lakea na tanga e Gudgoda, muri ri lokovonga tabu o Iotbata, ra tanga i kupo vona a maka naru. \p \v 8 \x * \xo 10:8 \xt Gi 3:5-8\x* “Hosi e huriki a Israel ri made na lolo e Sinai, lakea e BAKOVI DAGI i vulaki e huriki a bakovi na kabune Levi ri gi kaloho a Tava na Ngava Dagi. Re huriki a bakovi nga ri gi leho manga a prister, ri gi taki e huriki a bakovi a ngatavine ne BAKOVI DAGI ge rata kamumu ria. Ra leho iea ri ratea i valai i harena mona. \v 9 I mavonga, a kabune Levi i uka ma ri bolea tara tabekena malala ge manga maka kabu ne Israel ranga. A maki kamumu ri bole poloa, ra leho na prister ne BAKOVI DAGI, i manga a hini e BAKOVI DAGI a Vure ne hita i taki pali. \p \v 10 \x * \xo 10:10 \xt Nim 34:28\x* “Iau a made na mapana lolo na haro, na rodo i harena na parava i ravulu va, i manga a hini muga. E BAKOVI DAGI i longo a nivasileki nau, lakea i uka ma i ratapile mua. \v 11 Muri i taki iau i ta maea, ‘O lakea mai e huriki nga, o taparaki ria vona a malala a ta muholi vona ne huriki a gare ne mua hosi ga habia ne ria.’” \s1 A Naro i Ngaru e BAKOVI DAGI \p \v 12 E Moses i vara tabu i ta maea, “Mua o huriki a Israel mu longo, a ra maki e BAKOVI DAGI, a Vure ne hita, i taki mua mu gu rata? Mu togoa e BAKOVI DAGI a Vure ne mua, mu laho na dalana, mu ngarua, mu ramai lobo a nitana na hatene mua, na niluhoi ne mua. \v 13 Mu ramai lobo a vinara vona, ra ngane a habi ne mua. Mua bara mu ramai lobo, bara mu made kamumu. \p \v 14 “A hunu i tabuli polomeli liu, ne vona e BAKOVI DAGI a Vure ne mua. A malala turana a maka maki ri tabuli vona, ria ranga ne vona e BAKOVI DAGI. \v 15 E BAKOVI DAGI i ngaru hateka e huriki a gare ne mua, lakea i uka ma i vulakia tara kabu. I vulaki mua kunana, ge mua a viri vona, ra ngane mua a viri vona. \v 16 I mavonga mu vorotaparaki a naro na tagenga, mu ramai kamumu a maka nitane BAKOVI DAGI, \v 17 \x * \xo 10:17 \xt Apo 10:34; Rom 2:11; Gal 2:6; Epe 6:9; 1Tim 6:15; Kap 17:14; 19:16\x*a vuhuna e BAKOVI DAGI a Vure ne hita i rangi a maka vure ranga, a maka maki ri tahoka a nitora ne ria. I dagi hateka, i gao hateka, a maka maki lobo ri gi mangenge vona, ri gi togoa. I uka ma i ngaru a viri i ta rularula ge vokoa na ngava. \v 18 I rata a naro malamala ne huriki a bakovi a ngatavine, e girihine ria ri mate pali, ne huriki a duku. I ngaru e huriki a mosi ri made turane hita i habi a maki ni kani, a varakia ne ria. \v 19 Mua ranga mu ngaru e huriki a mosi nga, a vuhuna mua ranga hosi mu made o Egipto manga a mosi. \v 20 Mu togoa e BAKOVI DAGI a Vure ne hita, mu kavurike ia kunana. Mu nugutata tora ia, mu kaba na rana kunana. \v 21 Mu kavurikea a rana, ia kunana a Vure ne hita. Mua lobo mu matai a maka maki legelege i rata ge tuhori mua. \v 22 \x * \xo 10:22 \xt Vuh 15:5; 22:17\x*Na tahuna e huriki a gare ne mua ri lakea o Egipto ri ala ravulu polorua kunana. Pali ngane, e BAKOVI DAGI a Vure ne hita, i rata mua mu ala kupo hateka.” \c 11 \s1 Mu Ngarua e BAKOVI DAGI \p \v 1 E Moses i ta tabu i ta maea, “Mu ngaru hatekea e BAKOVI DAGI a Vure ne hita, mu ramai vakaroroa a vinara vona. \v 2 Mu matai a maka maki e BAKOVI DAGI i rata ge tovo mua vona. Mua kunana mu matai a maki nga, i uka ma e huriki e tune mua. Mu masia a nitora na Vure i dagi hateka. \v 3 \x * \xo 11:3 \xt Nim 7:8–12:13\x*Mu masia e BAKOVI DAGI i rata a maka nivakasiri legelege. Mu matai a maka maki i rata ne Parao, i rata na robo vona e Egipto. \v 4 \x * \xo 11:4 \xt Nim 14:28\x*Mu matai pali e BAKOVI DAGI i vakalobo liu e huriki a tara na nugumaheto iea o Egipto, turana a maka hos a karis ne ria na tahuna ri valili ne mua. Muri i ratea a Dari Vururu i kavitagu ria. \v 5 Mu lohoka vona pali a maka maki e BAKOVI DAGI i rata ge tuhori mua na malala golea, na tahuna i uka ma mu bele vona ma a hini si made vona ngane. \v 6 \x * \xo 11:6 \xt Gi 16:31-32\x*Mu luhoi a maka maki i rata ne Datan rua e Abiram, re tune Eliab bakovi, ra hamone Reuben. Mua lobo mu masia a malala i mata ka, lakea rua varago turana a kabu, a kape, a maka maki lobo ne rua, ri boru dili na lovo, lakea a malala i kavitagu ria. \v 7 Muholi hateka, mua kunana mu matai a maka maki dagi a Vure i rata. \s1 A Vure i Habia ne Huriki a Israel a Malala Kamumu \p \v 8 “Mu ramai a maka vinara a habi ne mua ngane, lakea bara mu gao, mu tulu poloa a naru iea, mu bolea a malala ra ta mu gu bolea ngane, \v 9 lakea bara mu made tabaka vona a malala i vona a maki ni kani, ra robo e BAKOVI DAGI i ta muholi vona ge habia ne huriki a gare ne mua, ne mua e huriki a hamone ria. \v 10 Ra robo ngane mu gu bolea, i uka ma i manga a robo mu made vona hosi. Na tahuna mu ngaru ni varo a hamona maki ni kani o Egipto, mu leho hateka ni kiru a naru, mu bole lakea na hania ni gi vakamea a malala vona. \v 11 Pali ra robo ngane ta mu gu vano mu gu bolea, a robo na maka lolo, na maloku, a vala i boru langa na malala. \v 12 E BAKOVI DAGI a Vure ne hita, i lohoka kamumu vona a malala iea, i matakari vakaroroa na keva lobo na pida. \p \v 13 \x * \xo 11:13 \xt Levi 26:3-5; Vin 7:12-16; 28:1-14\x* “I mavonga mu ramai lobo a vinara a habi ne mua mona: mu ngaru hatekea e BAKOVI DAGI a Vure ne hita, mu habi a hatene mua, a niluhoi ne mua, mu rata a leho vona. \v 14 Mua bara mu rata mavonga, bara vakaborua a vala i boru langa na maka hania, na matatalanga i lakea na matadilinga, bara mu maru na maki ni kani, na vain, na namona oliv. \v 15 I uka ma mu gu bala vona tara maki. A maka bulmakau ne mua bara ri tahoka a maka varili ni kani. \p \v 16 “Naha ni matataro e huriki a kabu ranga ri gi vakaviliha a niluhoi ne mua. Ria bara ri vakaviliha a niluhoi ne mua, bara mu ngalahere ne BAKOVI DAGI, mu kavurike a maka vure ranga, mu rata a leho ne ria. \v 17 Mua bara mu ramaia a naro iea, e BAKOVI DAGI bara i tahate mua, i tukaria a hunu, a vala i uka ma ge boru ge vakamea a malala. Muri a maka uve i uka ma ri gi rike kamumu. I uka ma ge tabaka bara mu mate vona a robo kamumu e BAKOVI DAGI i habia ne mua. \p \v 18 “Mu ru dili na hatene mua, na niluhoi ne mua a vinara nga. Mu kolotata puru na limane mua, mu ru na dumene mua, ge manga a kilakila i uka ma mu gu longokaburungi. \v 19 Mu tovo e huriki e tune mua vona a vinara nga. Mu vakalongo ria vona na tahuna mu made na tanga, na tahuna mu laho, na tahuna mu malo, na tahuna mu hadongo. \v 20 \x * \xo 11:20 \xt Vin 6:6-9\x*Mu here a vinara nga na dahana logo na ruma ne mua, na poridala ne mua. \v 21 Mua bara mu rata mavonga, mua turane huriki e tune mua bara mu made tabaka hateka vona a robo e BAKOVI DAGI a Vure ne hita i ta muholi vona ge habia ne huriki a gare ne mua hosi. Bara mu made vakaroro vona, i manga a hunu i tabuli vakaroro polomeli na malala. \p \v 22 “Mu ramai kamumu a ngava lobo a taki mua vona pali. Mu ngaru hatekea e BAKOVI DAGI a Vure ne hita, mu ramai loboa a maka ngava vona, mu tangotata tora vona. \v 23 I mavonga bara i lili tala e huriki a tara ranga, na tahuna mu lokovonga tabukoi. Muri bara mu made vona a malala ne huriki a tara dagi ri gao hateka ne mua. \v 24 \x * \xo 11:24 \xt Ios 1:3-5\x*A malala mu laho vona, bara mu bolea a malala ne mua. A nagi na malala ne mua ge vakatubu na tabeke i ngeki na tabeke mule puru, i lakea mai a lolo e Lebanon na tabeke mule sike. A nagi bara i vakatubu na naru e Iupretis na tabeke na nirikena haro, i lakea mai a Dari na Kurukuruna Malala na tabeke na nirolona haro. \v 25 I uka tara viri ge putukari a dala ne mua. Na tabeke lobo na malala mu lakea vona, e BAKOVI DAGI a Vure ne hita, bara i rata e huriki a bakovi a ngatavine ri mangenge ne mua, i manga a ngava i taki. \p \v 26 “Iau a vakasiri mua na dala i rua bara mu ramai. A dala muga a Vure bara i gamai mua. A dala tara a Vure bara i ruduraha mua. \v 27 Mua bara mu longototo a maka vinara ne BAKOVI DAGI a Vure ne hita, ra i habi mua mona, a Vure bara i gamai mua. \v 28 Pali na tahuna mu pe a dala ni longototo a vinara, mu ngalahere mu kavurike a maka vure ranga, ra i uka ma mu lohoka ne ria muga. E BAKOVI DAGI a Vure ne mua bara i ruduraha mua. \v 29 \x * \xo 11:29 \xt Vin 27:11-14; Ios 8:33-35\x*Na tahuna i taparaki mua lakea na robo mu ngaru ni made vona, mu lakea na lolo e Gerisim, mu gale e BAKOVI DAGI ge gamai mua. Na lolo e Ebal mu gale e BAKOVI DAGI ge ruduraha e huriki ri rata a naro hale. \v 30 Ra lolo nga i rua, ru tabuli na tabeke na nirolona haro na naru e Iordan, na malala ne huriki a Kenan ranga ri made na maloku ne Iordan. Ra lolo nga ru pesi na nirolona haro, i uka ma ru basi na kai dagi na tanga e More tabukoi na tanga e Gilgal. \v 31 I uka ma ge tabaka bara mu tulu poloa a naru e Iordan, mu vano mu made vona a malala e BAKOVI DAGI a Vure ne hita i ngaru ni habia ne mua. Na tahuna mu bolea mu made vona pali, \v 32 mu matadoko mu ramai a vinara lobo, ra a habi ne mua ngane.” \c 12 \s1 A Tanga ni Kavurike a Vure Ge Taku \p \v 1 E Moses i ta tabu i ta maea, “Mu longo kamumu a vinara nga. Mu ramai kamumu na tahuna mu made na malala e BAKOVI DAGI a Vure ne huriki a gare ne mua i ngaru ge habia ne mua. \v 2 Na tahuna mu bolea pali a robo iea, mu ratapile a maka tanga, re huriki a tahona ri kavurike a maka vure ranga na lolo, na kupona, na taruna kai buroro. \v 3 \x * \xo 12:3 \xt Vin 7:5\x*Mu puka a maka dede ne ria, mu ubimomo a maka butu-kedo na lotu. Mu rungania a hanuna vure ngatavine e Asera ra ni kau na kai, mu bole a maka kira mu tolo a maka hanuna vure ne ria ni kau na kai. Muri i uka ma ni gi luhoi tabu a rane ria na maka tanga nga. \p \v 4 “Na tahuna mu kavurikea e BAKOVI DAGI a Vure ne hita, naha ni ratea a naro ge manga ne huriki a bakovi ri kavurike a maka vure ranga. \v 5 E BAKOVI DAGI ge vulakia tara tanga ge taku kunana pololilo na malala na kabu ne mua, lakea e huriki bara ri valai vona a tanga iea. \v 6 Na tanga iea, mu rata a maka nihabi legelege ne mua, a nihabi gutu-vuro, a maka nihabi ranga. Na tahuna mu veru a maki, mu ru na naguna ge ravulu, a naguna ge taku mu habia na Vure. Ra naguna i taku iea, mu bole lakea na murina tanga ni vasileki. Mu bole tabu ranga nihabi mu ta muholi vona mu gu habi ne BAKOVI DAGI, a maka nihabi mu habi na ningaru ne mua, a maka tuna bulmakau a sipsip a tabua. \v 7 Na tanga iea, na matane BAKOVI DAGI a Vure ne hita, mua turane huriki a kabu ne mua, mu kani mu vivi vona a maka maki kamumu e BAKOVI DAGI i gamai mua vona. \p \v 8 “Na tahuna mu tahoka a tanga ni kavurike a Vure, naha ni rata a nihabi na tabeke tara. Ngane mu rata mavonga, \v 9 a vuhuna i uka ma mu dili ma vona a malala e BAKOVI DAGI i ngaru ge habia ne mua, mu gu made kamumu vona na nivalemu, mu gu malo. \v 10 Na tahuna mu tulu poloa a naru e Iordan, e BAKOVI DAGI bara i taki mua mu bolea a malala iea mu made vona. Bara i matakari kamumu mua, e huriki a pile i uka ma ri gi valai tabukoi ne mua, bara mu made na nivalemu. \v 11 Na mailo vona na tanga iea mu bole valai a maka maki a taki mua vona pali, ra nihabi gutu-vuro, a maka nihabi ranga, a naguna i taku na maka naguna maki i ravulu, a maki ranga mu ngaru ni habi ne BAKOVI DAGI, a maka nihabi kamumu ne vona ni ta muholi vona ne BAKOVI DAGI. \v 12 Mua, e huriki e tune mua, a vora ne mua, e huriki a Levi ri made na tanga ne mua, mua lobo mu lakea tabukoi ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua, mu vivi vona. Mu luhoi kamumu e huriki a Levi ri uka a malala. \v 13 Naha ni ramaia a ningaru ne mua mu gu rata a nihabi gutu-vuro na maka tanga viliha. \v 14 Mu rata a nihabi na tanga ra i takia e BAKOVI DAGI ge vulakia pololilo na malala na kabu ne mua. Na tanga iea kunana mu rata a nihabi gutu-vuro, a maki ranga a vakuku mua vona mu gu rata. \p \v 15 “Pali i uka ma a hatekakari mua vona ni rabalaki a maka sipsip a bulmakau mu gu kani na hini mu made vona. A maka maki kamumu e BAKOVI DAGI i habi ne mua mu kani, naha ni luhoi lege vona a hini mu matapado o i uka ma mu matapado na matana Vure. Mu kani na maka tabeke viliha mu made vona, i manga a hini mu kani a maka kanirau. \v 16 \x * \xo 12:16 \xt Vuh 9:4; Levi 7:26-27; 17:10-14; 19:26; Vin 15:23\x*Pali naha ni ninu a darane ria. Mu guru vuroki na malala manga a naru. \v 17 Naha ni kani a maki nga na tanga ne mua. Ra naguna i taku na maka naguna maki i ravulu na vit, na vain, na namona oliv, na maka tuna bulmakau a maka sipsip a tabua, a nihabi mu ta muholi vona mu gu habi ne BAKOVI DAGI, a nihabi mu habi na ningaru ne mua, a nihabi ranga. \v 18 Mua turane huriki e tune mua, e huriki a vora bakovi a vora ngatavine, e huriki a Levi ri made na tanga ne mua, mu kani ra maka nihabi nga. Pali mu kani a maka nihabi nga na matane BAKOVI DAGI a Vure ne hita, na tanga ge taku kunana i vulakia ne vona ni vasileki. Mu kani na tanga iea, mu vivi vona a maka maki mu leho hateka mu vakabele. \v 19 Na parava vakaroro na tahuna mu tababana ni made vona a malala iea, naha ni matataro ni tuhori e huriki a Levi. \p \v 20 “Muri ma, na tahuna e BAKOVI DAGI i ratea a robo ne mua i dagi hateka, i manga a ngava i ta muholi vona ge rata, mu kani a sipsip a bulmakau na parava mu ngaru ni kani a sipsip a bulmakau vona. \v 21 A tanga ni vasileki ge basi, mu rata manga a hini a taki mua vona. Mu rabalakia a bulmakau, a sipsip, mu kani na tabeke ne mua. Mu rata mavonga na parava mu ngaru. \v 22 Naha ni loho lege lae vona a viri i matapado o i muto, ge kani a sipsip a bulmakau. \v 23 \x * \xo 12:23 \xt Levi 17:10-14\x*Pali naha ni ninu a darana sipsip a bulmakau. A dara a vuhuna nimahuri. Naha ni kani a bobona sipsip a bulmakau i turana a dara. \v 24 Naha ni ninu a darana kania. Mu guru vuroki na malala manga a naru. \v 25 Naha ni ninu a darana sipsip a bulmakau, lakea a maka maki bara i bele kamumu ne mua, ne tune mua na tahuna mu rata a naro kamumu na matane BAKOVI DAGI, a Vure ne mua. \p \v 26 “Pali mu bole a maki ni gamai, mu bole lakea na tanga e BAKOVI DAGI i vulakia ne vona ni vasileki. \v 27 Na tanga iea mu rata a nihabi ni gutu-vuro, mu gutu a bobona, a darana sipsip a bulmakau na dede ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua. Na maka nihabi ranga, mu guru rike na dede a darana sipsip a bulmakau, pali a maka bobona mu kani. \v 28 Mu ramai kamumu a maka vinara a taki mua vona pali, lakea a maka maki bara i bele kamumu ne mua, ne tune mua na tahuna mu rata a naro kamumu na matane BAKOVI DAGI, a Vure ne mua. \s1 Naha Ni Ramai a Vure Ranga \p \v 29 “E BAKOVI DAGI a Vure ne mua, bara i ratapile e huriki a tahotanga na tahuna mu dili na malala ne ria, muri bara mu bolea a malala mu made vona. \v 30 Na tahuna a Vure i ratapile ria pali, mu matadoko, naha ni ramai a maka naro ni kavurike a vure ne ria. Naha ni nana maea, ‘E huriki i uka ma ria a Iuda, ri vasileki navai? Mia ranga mi gi vasileki manga ria.’ \v 31 Na tahuna mu kavurikea e BAKOVI DAGI a Vure ne mua, naha ni kavurikea manga e huriki i uka ma ria a Iuda ri rata. Na tahuna ri kavurike a maka vure ne ria, ri rata a maka naro i muma hateka, e BAKOVI DAGI i marikoi vona. A naro tara ri ratea ri rabalaki e huriki e tune ria bakovi, e tune ria ngatavine, ri gutu na kanono, ge a nihabi na maka vure ne ria. \p \v 32 \x * \xo 12:32 \xt Vin 4:2; Kap 22:18-19\x* “Mu rata lobo a maka maki, ge manga a hini a taki mua vona. Naha ni hudo tala a vinara, naha ni lohopile na vinara.” \c 13 \p \v 1 E Moses i ta tabu i ta maea, “Na tahuna a propet o a bakovi tara i lohoka ni tuveve polo a vurena viri, ge valai ge rata a nivakasiri, \v 2 ge ngaru ni rata ioe go ramai a vure ranga i uka ma o kavurike muga, pali a nivakasiri ge bele \v 3 naha ni longo maia. E BAKOVI DAGI a Vure ne mua i toni ioe kunana, ge matai ioe o ngaru hatekea na hatemu lobo, na niluhoi vomu lobo, o i uka. \v 4 Mu togoa e BAKOVI DAGI, mu ramai ia kunana. Mu longototoa a ngavana, mu ramai a maka vinara vona, mu leho vona, mu pesi tora ni ramaia. \v 5 Pali mu rabalaki e huriki a propet turane huriki ri tuveve polo a vurena viri, na tahuna ri taki mua mu gu longotaro a nitane BAKOVI DAGI a Vure, ra i bole tala mua o Egipto na tahuna mua a vorakato. Re huriki a bakovi maea ria a bakovi hale, ri ngaru ni turari tala mua na dala e BAKOVI DAGI i ngaru mua mu gu ramaia. Mu rabalaki e huriki a bakovi hale maea na mailo ne mua. \p \v 6 “Na tahuna e turamu, e tumu, e girihimu ra o ngaru hatekea, e turamu tara i voko ioe, i ngaru ioe go kavurike a vure ranga, naha ni longototo, a vuhuna ioe turane huriki a gare vomu hosi, i uka ma mu kavurike a vure ranga. \v 7 E huriki a bakovi a ngatavine na tabeke lobo na malala ri kavurike a maka vure ranga. Pali ioe naha ni ngutu ne huriki nga, ra ri made tabukoi o ri made basi vomu. \v 8 A bakovi o a ngatavine i ngaru ni turari mua mu gu vasileki na vure ranga, naha ni longo maia na tahuna ge ta namikamika mai mua. Mu rege talea a nitana. Naha ni dodoa, naha ni tuhoria. \v 9 Mu muga mai ia, mu rabalakia a viri i toni ni turari mua. Mu bole a maka kedo mu padimatea. Muri e huriki ranga ri gi valai ri gi tuhori mua, ri gi padi tabua na kedo. \v 10 Mu voro a maka kedo, mu padia ge mate liu. A vuhuna i ngaru ni turari tala basi mua ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua. Mu luhoi mulea a Vure i bole tala mua o Egipto, na tahuna mu leho manga a vorakato vonga. \v 11 Mu rabalaki e huriki ri ngaru ni turari tala mua. Muri e huriki a Israel lobo bara ri longoa a velengana a maki iea, bara ri mangenge, ri matakari kamumu ria, i uka ma ri gi rata tabua a naro hale iea. \p \v 12 “Na tahuna mu made pali vona a malala e BAKOVI DAGI a Vure ne mua i habia ne mua, bara mu longoa tara ngava i maea, \v 13 ‘I ranga huluvonga ne mua ri vakamanga a niluhoi ne huriki ri gi kavurike a vure ranga, i uka ma ri vasileki ne ria hosi.’ \v 14 Na tahuna mu longo a maka ngava tavula maea, mu bakai kamumu a vuhuna a ngava. A ngava ge muholi ri ratea a naro i muma hateka iea, \v 15 mu rabalaki re huriki nga turana a maka bulmakau ne ria. \v 16 Mu bole a maka mahala ne ria, mu ru kadolu na kurukuruna tanga. Muri mu rungania a tanga iea turana a maki lobo ri tabuli vona, ge manga a nihabi gutu-vuro na Vure ne mua. Ra tanga iea ni ratapile, ge tabuli mavonga liu, nahea ni gi hae tabu. \v 17 Naha ni bolea tara maki vona a tanga iea, ra ta ni gi rungani na kanono, i maea e BAKOVI DAGI bara i lobo a rongova vona, i dodo mule mua tabu, i rata mua mu bele kupo hateka, i manga a ngava i ta muholi vona ne huriki a gare ne mua hosi. \v 18 E BAKOVI DAGI a Vure ne mua bara i ratea a maki iea na tahuna mu ramai lobo a vinara vona a habi ne mua ngane, mu rata a maka maki ge malamala na matana.” \c 14 \s1 Naha Ni Taringi a Viri i Mate \p \v 1 \x * \xo 14:1 \xt Levi 19:28; 21:5\x*E Moses i ta tabu i ta maea, “Mua o huriki a Israel, mua e tune BAKOVI DAGI a Vure ne mua. Na tahuna mu taringi a viri i mate, naha ni pala viliha a kuline mua, naha ni ali a vune mua, mu gu gigi marina. \v 2 \x * \xo 14:2 \xt Nim 19:5-6; Vin 4:20; 7:6; 26:18; Tit 2:14; 1Pe 2:9\x*Ra mua a kabu ni taba lakea ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua, a vuhuna i vulaki tala mua ne huriki a kabu lobo na malala, i ru mua ge mua a viri vona kikeri. \s1 A Maki i Muto, a Maki i Kaba \r (Levi 11:1-47) \p \v 3 “Naha ni kani a maka kania ri muto na matane BAKOVI DAGI. \v 4 A maki mu kani: a bulmakau, a sipsip, a meme, \v 5 a dia, a gesel, a dia mokumoku, a meme i tegi, a ibeks, a entelop, a sipsip na lolo, \v 6 a maki a tagulana vahane ria ri mavida na tabeke i rua, ri kani a varili manga a bulmakau, mu kani. \v 7 Pali ranga maki ri kani a varili manga a bulmakau, a tagulana vahane ria i mapida rua, naha ni kani. A maki ranga: a kamel, a rabit, a murongi na kedokedo; ri kani a varili manga a bulmakau, pali a tagulana vahane ria i uka ma i mapida rua, bara mu lohoka vona a kania maea i muto na matana Vure. \v 8 Naha ni kani a boro. A boro i tahoka a tagulana a vahana, pali i uka ma i kani a varili manga a bulmakau, naha ni kani, naha ni padoi na tahuna i mate, a vuhuna ri muto ne mua. \p \v 9 “Na maki lobo ri tabuli na dari, mu kani a maka manu ri tahoka a honane ria a pelengane ria. \v 10 Pali naha ni kani a maka manu ri uka a honane ria, a pelengane ria. Mu luhoi kamumu, a maka manu nga ri muto ne mua. \p \v 11 “Mu kani a maka kadirovo ri matapado na matana Vure. \v 12 Pali naha ni kani a loha, a pangopango-kaba, a pangopango-kaba katokato, \v 13 a luama, a kinikinimanu legelege, \v 14 a maka kokoa legelege; \v 15 a pelenga-sike-o-bao, a haloho, a nae, a maka hani legelege; \v 16 a kuku kiroko, a kuku dagi, a kuku keakea, \v 17 a kuku na malala golea, a pangopango-kaba na dari, a pato na darilomu, \v 18 a ko, a luhou, a kopa, a kadirovo ni gale a hupoe. \v 19 A maka maki kiroko ri karaka ri tahoka a karapane ria, ri muto, naha ni kani. \v 20 A maka maki ranga ri tahoka a karapane ria ri matapado, mu kani ngi. \p \v 21 \x * \xo 14:21 \xt Nim 23:19; 34:26\x* “Naha ni kani a maka sipsip a bulmakau ri mate tavula. Mu habi ne huriki a mosi ri made viliha na tanga ne mua ri gi kani, ge uka ri gi kona. Pali mua a kabu ni taba lakea ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua. \p “Naha ni guru dili na ulo a namona ruruna meme, go nono a tuna meme vona. \s1 A Maki i Ravulu: Ge Taku Ge ne Vona Vure \p \v 22 \x * \xo 14:22 \xt Levi 27:30-33; Gi 18:21\x* “A maki ni kani mu bole na hania na pida lobo mu ru na naguna ge ravulu, a naguna ge taku mu ru hereherea. \v 23 Muri mu bole lakea na murina ni vasileki a maki mu ru herehere. Mu kani na matane BAKOVI DAGI a vit, a vain, a namona oliv, a tabua na bulmakau na sipsip. Mu rata mavonga bara mu tovo a naro ni togo e BAKOVI DAGI a Vure ne mua. \v 24 Na tahuna mu made basi, i uka ma mu kara ni bolena a maki ni kani kamumu a Vure i habi ne mua mu gu bole lakea na tanga ni vasileki e BAKOVI DAGI i vulakia, naha ni loho lege. \v 25 Mu habi ne huriki a bakovi ri gi kona, muri mu bole lakea na tanga ni vasileki a mapana. \v 26 Ra maka moni nga, bara mu kona a maka maki mu ngaru: a bulmakau, a sipsip, a vain a naru vagole, a maka maki ranga mu ngaru. Na tanga ni vasileki, na matane BAKOVI DAGI, mua turane huriki e tune mua, mu kani a maka maki nga, bara mu vivi hateka. \v 27 Pali naha ni longokaburungi e huriki a Levi. Mu tuhori ria. Re huriki nga ri uka a malala, a ruma, a mahala. \p \v 28 “Muri na maka pida i tolu lobo mu bole ra naguna i taku na maka naguna a maki i ravulu, mu ru kadolu na roho tara na tanga mua. \v 29 Ra maki ni kani nga ne vona e huriki a Levi, a vuhuna ri uka a malala, a ruma. Ra maki ni kani nga tabu, bara mu luhoi e huriki a mosi, e huriki a duku, e huriki a havuri ri made na tanga ne mua. Re huriki nga ri gi valai, ri gi bole na ningaru ne ria a maki ni kani. Mu rata mavonga, lakea e BAKOVI DAGI bara i gamai mua.” \c 15 \s1 A Pida Ni Vakalobo a Makoli \r (Levi 25:1-7) \p \v 1 E Moses i ta tabu i ta maea, “Muri na maka pida i polorua naha ni luhoi tabu a maka makoli ne mua. \v 2 A naro mu gu ratea ge maea. A bakovi i habi a moni ne turana, nahea ge takia e turana ge koli a makoli vona, a vuhuna e BAKOVI DAGI i taki si gi longokaburungi a makoli. \v 3 A mosi i bole a maki ne mua, mu takia ge koli a makoli vona. Pali naha ni taki e huriki a tahotanga ri gi koli a makoli. \p \v 4 “E BAKOVI DAGI a Vure ne mua bara i rata kamumu mua vona a robo i ngarua ge habia ne mua. Bara i uka tara viri ge bala vona tara maki, \v 5 na tahuna mu longototo a nitane BAKOVI DAGI mu ramai lobo a maka ngava ra i habi ne mua. \v 6 E BAKOVI DAGI bara i rata kamumu mua, i manga a ngava i ta muholi vona hosi. E huriki ri ala kupo bara ri bole a makoli ne mua, pali mua naha ni bole a makoli ne ria. Bara mu matakari a maka tabeke i kupo, pali bara i uka tara tabeke ge matakari mua. \p \v 7 \x * \xo 15:7 \xt Levi 25:35\x*“Na tahuna a turane mua tara i made vona a tanga na tabeke e BAKOVI DAGI a Vure ne mua ge habia ne mua, ge bala vona tara maki, naha ni ngalahere vona, mu tuhoria. \v 8 Mu dodoa mu habi vona a maki i bala vona. \v 9 Naha ni matai a pida ni koli a makoli i tabukoi, mu gu vakatoku a maki, i uka ma mu gu tuhori ria. Naha ni ramaia a niluhoi hale iea ge bele ne mua. Mua mu marikoi ni habi a moni vona, a bakovi iea bara i gale e BAKOVI DAGI i koli a maka naro hale ne mua. Muri bara mu tahoka a ngava na matana Vure. \v 10 Mu habi lobo vona a maka maki i nana vona, lakea e BAKOVI DAGI bara i rata a maka leho ne mua ri bele kamumu. \v 11 \x * \xo 15:11 \xt Mat 26:11; Mrk 14:7; Ion 12:8\x*Bara i tahoka ranga ne hita a Israel ri bala a maki vakaroro. A luhoi mavonga lakea a ta maea, mu dodo, mu kori, mu rata kamumu ria.” \s1 E Huriki a Vorakato \r (Nimariu 21:1-11) \p \v 12 \x * \xo 15:12 \xt Levi 25:39-46\x* “Na tahuna a viri tara ne hita a Hibru i habi mule ia ge leho manga a vorakato vomu, ge leho ne vomu na pida ge polotara kunana. Na poloruana pida o tonoa ge vano. \v 13 Na tahuna i pe puru a leho vomu, naha ni vakalaho pa ia ge hamule na tanga vona. \v 14 O habi vona a sipsip, a vit, a vain i manga kunana e BAKOVI DAGI i gamai ioe. \v 15 O luhoi mulea a tahuna mu made manga a vorakato o Egipto, lakea e BAKOVI DAGI, a Vure ne mua, i bole mule mua vonga. Na naro iea kunana, ngane a habia ne mua a vinara iea. \p \v 16 “Pali a vora ge ta maea, ‘A marikoi ni ha taro mua, a vuhuna a ngaru mua, a made kamumu turane mua.’ \v 17 Lakea mu tulia ge lakea na mataruma ne mua, mu bolea tara maki ge vere mu padi tala a talingana, bara i leho manga a vora ne mua, ge harena na tahuna ge mate vona. A vora ngatavine tara, mu rata mavongea. \v 18 Naha ni luhoi lege na tahuna mu tonoa a vora ne mua ge vano, a vuhuna a vora iea i rata a leho ne mua na pida i polotara pali, i uka ma mu kona hatekea. Na tahuna mu rata kamumua, e BAKOVI DAGI a Vure ne mua bara i rata a maka leho ne mua ri bele kamumu. \s1 A Tuna Tabua na Bulmakau a Sipsip \p \v 19 \x * \xo 15:19 \xt Nim 13:12\x* “Mu vulaki a maka tuna tabua na bulmakau na sipsip ne mua, mu habi ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua. Ra maka tuna bulmakau a sipsip nga ga toga, naha ni rata a tuna bulmakau ri gi leho, naha ni pali kudu a vuna tuna sipsip. \v 20 Na pida lobo mua turane huriki a kabu mua, mu bole a kania nga mu lakea na tabeke na murina ni vasileki na tabeke e BAKOVI DAGI a Vure ne mua i vulakia, mu kani vonga. \v 21 A maka bulmakau a sipsip ri gi tahoka a ngarava, ge marogo a maka vahane ria, ge kepa, ri nabatabuna, naha ni habi ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua. \v 22 A maka sipsip a bulmakau nga mu kani na tanga mua, i manga kunana a hini mu kani a kania na robo. E huriki ri matapado, e huriki ri muto na matana Vure, ria lobo ri gi kani. \v 23 \x * \xo 15:23 \xt Vuh 9:4; Levi 7:26-27; 17:10-14; 19:26; Vin 12:16,23\x*Pali naha ni ninu a darana sipsip a bulmakau, mu guru vuroki puru na malala manga a naru.” \c 16 \s1 A Habu na Nipagepolo \r (Nimariu 12:1-20; Levi 23:4-8) \p \v 1 \x * \xo 16:1 \xt Levi 23:5-8; Gi 28:16-25\x*E Moses i ta tabu i ta maea, “Na keva e Abib\f + \fr 16:1 \ft E Abib a rana tara e Nisan na nita Hibru. Ra keva iea i ramai a Hibru kaleda e Mas e April.\f* na pida lobo mu ratea a Habu na Nipagepolo, mu kavurikea a rane BAKOVI DAGI a Vure ne hita. A vuhuna hosi na rodo tara na keva iea i bole tala mua o Egipto. \v 2 Mu lakea vona a murina ni vasileki e BAKOVI DAGI ge vakasiri mua vona, mu rabalakia tara bulmakau o tara sipsip, ge a nihabi ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua. Mu kania a sipsip a bulmakau iea ne vona ni luhoi mule a parava na Nipagepolo. \v 3 Na tahuna mu ratea a habu iea, naha ni kania a bret i tahoka a is. Na parava ge polorua mu kani kunana a bret i uka is, a vuhuna hosi mu papahari mu kani a bret i uka is, mu ha tala o Egipto. Mu kania a bret iea ne vona ni luhoi mule a parava mu pe e Egipto mu valai. Mu luhoi vakaroroa ra maki iea ge harena na tahuna mu mate vona. \v 4 Na parava nga i polorua naha ni ru a is na ruma ne mua. Na mugana parava mu kania a sipsip a bulmakau na nihabi, mu kani lobo liu na rodo, naha ni kani kaleva ranga ge tabuli, ge palala taho a hini. \p \v 5 “Na tahuna mu rabalaki a sipsip a bulmakau mu gu kania mu gu luhoia a parava na Nipagepolo, naha ni rabalakia pololilo na tanga e BAKOVI DAGI i habia ne mua. \v 6 Mu rabalakia na murina ni vasileki, mu rata a nihabi na Nipagepolo lakea vona. Mu rabalakia na tahuna a haro i rolo, a vuhuna mu pe e Egipto na tahuna a haro i rolo. \v 7 Mu gutua mu kania na murina ni vasileki, na hatelanga mu hamule na tanga ne mua. \v 8 Na parava ge polotara kunana mu kani kunana a bret i uka is. Na poloruana parava mu vapopo, mu vasileki ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua. Na parava iea naha ni rata a leho. \s1 A Habu na Nimirio \r (Nimariu 34:22; Levi 23:15-21) \p \v 9 \x * \xo 16:9 \xt Gi 28:26-31\x* “Na tahuna mu vakatubu ni mirio a vit na hania, mu vakatubu ni gi a vik ge polorua. \v 10 Mu vulakia a nilobona parava na poloruana vik, ge a Habu na Nimirio ni kavurike e BAKOVI DAGI a Vure ne hita, mu kavurikea na hini i habi a maka maki ni kani ne mua. Na ningaru ne mua kunana mu bole ranga, mu habi ne BAKOVI DAGI ge a nihabi, ge manga a hini i gamai mua. \v 11 Mu lakea na tabeke ni vasileki, na matane BAKOVI DAGI mu kavurike ia vonga. Mua turane huriki e tune mua, a vora bakovi a vora ngatavine, e huriki a kabu ne Levi, e huriki a mosi, e huriki a tuna duku, e huriki a havuri, e huriki lobo ri made na tanga ne mua, mua lobo mu pitei palupu. \v 12 Mu luhoi mulea a tahuna mu leho manga a vorakato o Egipto, i mavonga mu ramai kamumu lobo a maka vinara. \s1 A Habu na Kape \r (Levi 23:33-43; Ni Gi 29:12-38) \p \v 13 \x * \xo 16:13 \xt Gi 29:12-38\x* “Muri ne mua mu vila vuroki a maka vinina vit, mu pahabebe pali a maka vutuna vain, mu ratea a Habu na Kape na parava ge polorua. \v 14 Mua turana e huriki e tune mua, e huriki a vora bakovi a vora ngatavine, e huriki a kabu ne Levi, e huriki a mosi, e huriki a tuna duku, e huriki a havuri, e huriki lobo ri made na tanga ne mua, mu kani mu vivi. \v 15 Mu lakea vona a tabeke ni vasileki, mu kavurikea e BAKOVI DAGI a Vure ne mua. Mu luhoia e BAKOVI DAGI i gamai a maka hania, a maka leho ne mua ri bele kamumu, bara mu vivi hateka. \p \v 16 “Na parava ge tolu na pida lobo e huriki a bakovi lobo ne mua ri gi valai na matane BAKOVI DAGI na tabeke ni vasileki. Ra parava ni vasileki i tolu ra nga: A Habu Na Bret I Uka Is, a Habu na Nimirio, a Habu na Kape. Mua o huriki a bakovi takutaku naha ni laho pa mu gu valai ne BAKOVI DAGI. \v 17 Mu bole valai a nihabi. Mu luhoia a Vure i habi a maka maki kamumu i kupo ne mua, mu koli, mu bole ranga mu habi mule vona.” \s1 A Naro na Nivapelekado \p \v 18 “Na kabu takutaku ne mua, mu vulaki ranga mari ni pelekado a maregoa, i ranga ge a bolekori na maka tanga e BAKOVI DAGI a Vure ne mua ge habi ne mua. Re huriki nga ri gi pelekado kamumu a maregoa ne huriki na naro malamala kunana. \v 19 \x * \xo 16:19 \xt Nim 23:6-8; Levi 19:15\x*Nahea ri gi tami e huriki, nahea ri gi tuhori ranga e huriki, nahea ri gi pahadanu ranga e huriki. Nahea tara viri ge habi tavula a moni ne ria, a vuhuna a maki ni habi tavula ne vona ni vakaviliha a niluhoi ne huriki a bakovi malamala, ne huriki ri tahoka a niluhoi kamumu, i uka ma ri gi pelekado kamumu a ngava. \v 20 Mu rata vakaroro a ngava muholi, mu ramai a naro malamala, lakea bara mu made kamumu, mu bolea a malala e BAKOVI DAGI a Vure ne mua ge habia ne mua. \p \v 21 \x * \xo 16:21 \xt Nim 34:13\x* “Na tahuna mu rata a dede ne BAKOVI DAGI a Vure ne hita, naha ni varo tabukoi vona ranga kai, ge ne vona a vure ngatavine e Asera. \v 22 \x * \xo 16:22 \xt Levi 26:1\x*Naha ni vonu a butu-kedo ne vona mu gu vasileki vona. Ra naro maea i hale hateka na matane BAKOVI DAGI a Vure ne mua.” \c 17 \p \v 1 E Moses i ta tabu i ta maea, “Naha ni bolea a bulmakau a toga a sipsip i nabatabuna, mu gu habi ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua. A naro iea i muma hateka na matane BAKOVI DAGI. \p \v 2 “Na tahuna ranga bakovi a ngatavine ri made na tanga tara e BAKOVI DAGI i habia ne mua, bara ri ratapilea a ngava dagi ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua, ra naro iea kunana bara ri rata a naro hale. \v 3 \x * \xo 17:3 \xt Nim 22:20\x*Re huriki nga bara ri putu puru a vinara na Vure, ri kavurike a vure ranga, ri kavurike a haro, a keva, a hada, a taki ria nahea ri gi rata. \v 4 Mua bara mu longo a viri i rata maea, mu kasisi kamumua, a ra vuhuna a maki i ratea. Na tahuna a maki i muma hateka iea ge bele muholi ne mua e huriki a Israel, \v 5 mu bole talea na tanga a viri i ratea a naro iea, mu padia na kedo ge mate. \v 6 \x * \xo 17:6 \xt Gi 35:30; Vin 19:15; Mat 18:16; 2Ko 13:1; 1Tim 5:19; Hib 10:28\x*Ge tahoka a viri ge ala rua o ge ala tolu to go masia ra viri i rata a naro hale iea, mu rabalakia. A viri ge ala taku ge masia, naha ni rabalakia. \v 7 \x * \xo 17:7 \xt 1Ko 5:13\x*E huriki ri masia a viri iea i rata a naro hale, ri gi voro muga a kedo ri gi padia, muri i ranga e huriki ri gi padia na kedo. Mu padia ge mate bara mu bole vurokia a maki hale i bele na kurukurune mua. \p \v 8 “Na tahuna ranga maregoa i dagi hateka, lakea e huriki a mari ni pelekado a maregoa ri made na maka tanga ne mua bara ri keri ni pelekado ra maregoa maea: a viri i rabalaki a pile vona, a maregoa na viri i vatahate na malala, a maregoa na viri i vaubi i rabalakia a turana. Na tahuna a maka maregoa nga i taga hateka ne huriki a mari ni longona a ngava ri gi pelekado, mu lakea na tabeke e BAKOVI DAGI a Vure ne mua ge vakasiri mua vona. \v 9 Mu vakalongo e huriki a prister na kabu ne Levi, a mari ni longo a ngava, ri gi pelekado ri gi vakaloboa. \v 10-11 Ria kunana ri gi pukatala a ngava na tahuna na nivapelekado, mu ramai a maki ri taki mua vona. Mu bolea ne ria a ngava, mu ramai muholi a maka ngava ri taki mua vona. \v 12 A bakovi tara i uka ma i longo mai a nitana mari ni longona a maregoa o a ngava na prister i rata a leho na matane BAKOVI DAGI, mu rabalakia a bakovi iea ge mate. I mavonga kunana bara mu bole vurokia a naro hale iea ne huriki a Israel. \v 13 E huriki bara ri longoa a velengana maki iea, ri mangenge, bara i uka tara viri ge tagege tabu. \s1 A Ngava na Narona Hariki \p \v 14 \x * \xo 17:14 \xt 1Sam 8:5\x*“Na tahuna mu bolea a malala e BAKOVI DAGI a Vure ne hita i ngaru ge habia ne mua, mu made vona, mu ngaru ge matakari mua tara hariki i manga e huriki na tabeke ranga. \v 15 Na tahuna iea, mu ule lakea ne BAKOVI DAGI ge vulakia a bakovi ge ia a hariki. Naha ni vulakia na ningaru ne mua. A hariki mu vulakia ge ia a tahotanga, nahea ge ia a mosi. \v 16 \x * \xo 17:16 \xt 1Ki 10:28; 2Sto 1:16; 9:28\x*A hariki, nahea ge bole a maka hos vona ge kupo. Nahea ge rudu e huriki a bakovi ri gi puru o Egipto, ri gi kona a maka hos. A vuhuna, e BAKOVI DAGI i taki e huriki a tara vona nahea ri gi hamule puru o Egipto tabu. \v 17 \x * \xo 17:17 \xt 1Ki 10:14-22,27; 11:1-8; 2Sto 1:15; 9:27\x*A hariki, nahea ge parangi a ngatavine ge ala kupo, a vuhuna bara ri rata ia i ngalahere ne BAKOVI DAGI, i uka ma ge bole a maka gol a silva ge kupo. \p \v 18 “Na tahuna a bakovi ge bele manga a hariki, ge bolea na kabu ne Levi a puhu ni here a vinara na Vure vona, ge here poloa. \v 19 Na parava vakaroro a hariki ge bolea a puhu ge gia a vinara ne BAKOVI DAGI a Vure vona, ge ramai muholi a maka vinara vona. \v 20 Lakea i uka ma ge bibi rike mule a rana, ge vakakiroko e huriki a viri vona a Israel. Nahea tabu ge matataro a maka vinara ne BAKOVI DAGI. Ge ramai a maka naro nga, bara i leho manga a hariki na pida i kupo. Muri ma e huriki a hariki bara ri bele na kabu vona.” \c 18 \s1 A Nihabi Ge ne Vona e Huriki a Prister a Levi \p \v 1 E Moses i ta tabu i ta maea, “E huriki a prister na kabu ne Levi, i uka ma ri gi bole a malala ge manga a maka kabu ranga ne hita a Israel. A maki ni kani ne ria, ri gi bole na nihabi e huriki ri habi ne BAKOVI DAGI. \v 2 \x * \xo 18:2 \xt Gi 18:20\x*A kabu ne Levi i uka ma ge bole a malala ge manga a maka kabu ranga. A maki kamumu ri bolea, ra leho manga a prister ne BAKOVI DAGI, i manga a ngava i ta muholi vona hosi. \p \v 3 “Na tahuna a bakovi tara i rabalakia tara bulmakau a toga, a sipsip i habi na Vure ge a nihabi ge bole a bobona na gepena, a bobona na dumena, a bobona na garena, a maka mahalana ge habi ne huriki a prister. \v 4 Mu bole a maka vit ri moro muga, a vain ni bebe muga, a naruna oliv ni rata muga, a vuna sipsip ni pali muga, mu habi ne huriki a prister. \v 5 E BAKOVI DAGI a Vure ne mua i uka ma i vulaki na kabu ranga ne Israel e huriki a prister, ri gi rata a leho vakaroro na rana. I vulaki kunana ria na kabu ne Levi. \p \v 6 “A bakovi na kabu ne Levi tara ge ngaru, bara i pe a tanga vona, i lakea na tabeke ni vasileki. \v 7 Lakea bara i rata a leho na prister ne BAKOVI DAGI a Vure ne hita, turana e huriki a kabu vona ranga, ra ri leho na tanga iea. \v 8 E huriki a prister ri gi bole a maki ni kani ge palupulupu. Pali a maki ranga tabu i habi a kabu ne ria, ri gi bole. \s1 A Maka Naro i Muma Hateka \p \v 9 “Na tahuna mu bele vona a tanga e BAKOVI DAGI a Vure i habia ne mua, naha ni ramai a naro i muma hateka na maka kabu ri made muga vonga pali. \v 10-11 \x * \xo 18:10-11 \xt Levi 19:26,31; Nim 22:18\x*Naha ni rabalaki e huriki e tune mua ge a nihabi na kanono. Naha ni nana a vure ranga, ri gi vakasiri mua na maki. Naha ni matataro e huriki, ri gi rata a naro na malulu, a naro na hanitu, a naro ni rata a muto, a naro ni rata a maguli. Naha ni ta turana a hanuna a viri i mate. \v 12 E BAKOVI DAGI a Vure ne hita i marikoi hateka ne huriki ri gi rata a maka naro i muma hateka maea. Na naro iea kunana bara i lili tala e huriki a tahotanga vona a maka tabeke na tahuna mu lokovonga tabukoi. \v 13 \x * \xo 18:13 \xt Mat 5:48\x*A niluhoi ne mua ge lakea kunana ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua. \v 14 E huriki a viri nga mu ngaru ni lokovonga, mu gu bole a malala ne ria ri ramai a nitane huriki a bakovi na malulu, ri ngaru ni longo a ra maki a vure ranga ri taki. Pali e BAKOVI DAGI a Vure ne mua, i marikoi hateka mu gu ramai a narone ria. \s1 A Vure i Rudua a Propet Karaba \p \v 15 \x * \xo 18:15 \xt Apo 3:22; 7:37\x* “Pali e BAKOVI DAGI, a Vure ne mua, bara i vulakia tara turane mua ge ia a propet manga iau, mu ramaia a nitana. \v 16 Na tahuna mu vapopo tabukoi na lolo e Sinai, mu nanea e BAKOVI DAGI nahea ge ta tabu. Mu marikoi ni masina a kanono dagi a Vure i made pololilo vona, a vuhuna mu mangenge hateka, mu luhoi bara mu longoa i ta, mu masia, ma mu gu mate. \p \v 17 “I mavonga, e BAKOVI DAGI i taki iau i ta maea, ‘A ninana ne ria i kamumu. \v 18 Ga vulakia na kurukurune ria tara bakovi ge ia a propet, ge manga ioe. Ga habi vona a maka ngava nau, ra a vakuku ia vona, ge vakalongo e huriki vona. \v 19 \x * \xo 18:19 \xt Apo 3:23\x*Na ragu kunana a propet ge vakalongo a ngava. I ranga ge longotaro, bara i tahoka a ngava. \v 20 Pali na tahuna a propet tara i taki tavula a ngava na ragu, bara i mate. A propet tara i vakalongo a ngava na rana maka vure taminga, bara i mate.’ \p \v 21 “Mu gu lohoka navai vona a nita na propet i valai ne BAKOVI DAGI o i uka? \v 22 Mu lohoka vona na tahuna a propet i vakalongo a ngava na rane BAKOVI DAGI, pali a maki i taki i uka ma i bele, ra propet iea i uka ma i bole a ngava ne BAKOVI DAGI. I vakalongo a ngava na ningaru vona kunana, naha ni mangenge vona.” \c 19 \s1 A Tanga ne Vona ni Kapiloho \r (Ni Gi 35:9-28; Iosua 20:1-9) \p \v 1 E Moses i ta tabu, i ta maea, “E BAKOVI DAGI a Vure ne mua bara i ratapile a maka kabu lobo na tabeke ta ge habia ne mua, bara mu bole lobo a tanga a ruma ne ria. Na tahuna mu made kamumu, \v 2-3 mu nagia na tabeke ge tolu a robo iea e BAKOVI DAGI i habia ne mua. Na tabeke ge taku ge tahoka a tanga ge taku. A bakovi i uka ma ge malulu a tuhana ni ha lokovonga. A bakovi tara i rabalaki a viri i kara ni ha lokovonga, ge kapiloho vonga. \p \v 4 “A bakovi tara i rabalaki rurua tara turana, i uka ma ru varatatuhare muga, ra bakovi iea ge ha lakea vona tara tanga nga, ge made vonga. \v 5 I manga i maea, a bakovi ala rua ru lakea na robo ru tolo a kai, lakea a bakovi i tolo a kai, i maparu a kira vona i rabalakia a turana, ra bakovi iea ge ha lakea vona tara tanga, ge vakakoria. \v 6 A tanga i taku kunana bara i pesi, i uka ma ge kamumu hateka. A tanga bara i pesi basi hateka, lakea a bakovi ni koli a matenga na turana bara i madihi a hatena, i nugutatea, i rabalaki tavulea a bakovi iea. Pali ra bakovi i rabalaki ruru a turana, i uka ngava. A kira kunana i maparu i rabalakia a turana. \v 7 Na naro iea kunana a taki tora mua mu ru here a tanga ge tolu, ge ne mua. \p \v 8 “Muri e BAKOVI DAGI bara i hudo tala a malala ne mua ge dagi, i manga a hini i ta muholi vona ne huriki a gare ne mua hosi. Bara i habi loboa ne mua a malala i ta muholi vona ne ria. \v 9 Na tahuna iea mu vulaki tabu a tanga ge tolu. Na tahuna mu rata lobo a maka maki a vakuku mua vona, mu ngaru hatekea e BAKOVI DAGI a Vure ne mua, mu ramai vakaroroa a nitana, bara i habi loboa ne mua ra malala iea. \v 10 Mu vulaki tabu a tanga ge tolu ne vona ni kapiloho. Na tahuna mu made vona a malala iea, bara mu uka a ngava vona a bakovi mu rabalaki ruru. \p \v 11 “Bara bakovi tara i tepua a turana, i kapiloho i rabalakia, muri i ha lakea vona tara tanga nga, \v 12 e huriki a matakari na tanga vona ri gi nana e huriki a matakari na tanga ni kapiloho, ri gi rudu hamulea na tanga vona. Muri bara ni habi lakea na bakovi ge koli a vuranga ne turana, ge rabalakia. \v 13 Naha ni dodoa, a vuhuna i rabalaki tavulea a bakovi o Israel. A naro iea kunana bara i vakalobo a rarenga, mu made na nivalemu. \p \v 14 \x * \xo 19:14 \xt Vin 27:17\x* “Naha ni palele a nagi na malala mu ru vanagi vona a turamu, a vuhuna ra nagi iea ni ru hosi na malala iea, e BAKOVI DAGI a Vure ne mua ta ge habia ne mua mu gu made vona. \s1 A Vinara na Viri i Matai a Vuranga \p \v 15 \x * \xo 19:15 \xt Gi 35:30; Vin 17:6; Mat 18:16; Ion 8:17; 2Ko 13:1; 1Tim 5:19; Hib 10:28\x* “Na tahuna a bakovi ala taku kunana i masia a bakovi i rata a naro hale, i vakalongo na nivapelekado, a mari ni longo a ngava nahea ge longo maia. A viri ge masia ge ala rua o ge ala tolu, bara i kara ni pelekado. \p \v 16 “A bakovi tara i toni ni habi a vuranga vona tara bakovi, i tatami ta i putu puru a vinara, \v 17 ra bakovi nga varago ru gu lakea ru gu pesi na matane BAKOVI DAGI, lakea a mari ni longo a ngava, a prister, ru gu kado a nitane rua na matane BAKOVI DAGI. \v 18 E huriki a mari ni longo a ngava ri gi kado kamumu a ngava. Na tahuna ri lohoka vona a bakovi i taki tala a turana i tatami, i kau virihi tavulea na ngava, \v 19 ra bakovi iea ge bole a nikoli ra ni taki ta ge bolea a bakovi ni pelekado. Mu rata mavonga, bara mu rata vurokia ra naro hale maea. \v 20 E huriki lobo bara ri longoa a velengana maki, bara ri mangenge, ri matadoko nahea tara bakovi ge rata tabua a naro maea. \v 21 \x * \xo 19:21 \xt Nim 21:23-25; Levi 24:19-20; Mat 5:38\x*Naha ni dodo a bakovi na taminga. Ia ge ngaru a turana ge mate, ia kunana ge mate. Ia ge ngaru a matana, a ngina, a limana, a vahana turana ni gi ratapile, a naro iea kunana ni gi rata virihi ia vona.” \c 20 \s1 A Vinara na Vabinga \p \v 1 E Moses i ta tabu i ta maea, “Na tahuna mu vano mu vaubi turane huriki a pile ne mua mu matai a maka karis a hos e huriki a tara na vabinga ri ala kupo hateka, naha ni mangenge ne ria. A vuhuna e BAKOVI DAGI a Vure ne mua i bole tala mua o Egipto, i taparaki valai mua koea, bara i matakari mua. \v 2 Na tahuna mu ngalai e huriki a pile, a prister tara ge pesi ge vara e huriki a tara na vabinga ge ta maea, \v 3 ‘O huriki a bakovi o Israel, mu longo kamumu. Ngane bara mu vaubi. Naha ni mangenge ne huriki a pile, nahea ge malulu a limane mua, nahea ge vakulu a tagane mua. \v 4 A Vure ne mua bara i turane mua, i tuhori mua mu mulangi na vabinga.’ \p \v 5 “Muri e huriki a ubu na tara bara ri taki e huriki a nugumaheto ri ta maea, ‘Ge tahoka ranga bakovi koea ri hae karaba a ruma ne ria, i uka ma ri made vona ma, i uka ma ri nana a Vure ge gamaia? Ge tahoka ranga koea, ri gi hamule na tanga, ma ri gi bole a vuranga na vabinga ge bole a viri ranga a ruma ne ria. \v 6 Ge tahoka ranga bakovi koea ri varo karaba a hania na vain ne ria, i uka ma ri rata a vain ma? Ge tahoka ranga bakovi maea ge ria koea ri gi hamule na tanga, ma ri gi vurua na vabinga ge bole a viri ranga a maka hania na vain ne ria. \v 7 Ge tahoka a bakovi ranga koea ni habikari a ngatavine ne ria? Ge tahoka ranga bakovi maea koea, ri gi hamule na tanga, ma ri gi vurua na vabinga, ma ge parangi a bakovi ranga a ngatavine ni habikari ne ria.’ \p \v 8 “E huriki a ubu ri gi taki tabu ria ri gi ta maea, “I tahoka ranga bakovi koea ri mangenge i vakulu a tagane ria? Ge tahoka a bakovi maea koea, ri gi hamule na tanga, ma ri gi rata e huriki a nugumaheto ranga ri gi mangenge.” \v 9 Na tahuna ri rata lobo a maka ngava, ri gi vulaki e huriki a bolekori na tara takutaku na vabinga. \p \v 10 “Na tahuna mu ngaru ni vaubi na tanga i tahoka a nure dagi, mu lokovonga tabukoi vona, muga mu taki e huriki a tahotanga mu ta maea, ‘I kamumu hateka si gi valongo mai a ngava nahea si gi vaubi. Mu habi tavulea a tanga iea ge valai ne mia.’ \v 11 Ria ri gi longo mai mua, ri gi tala a maka logo na nure dagi, mu matakari ria ge ria a vorakato ne mua. \v 12 Pali ri gi marikoi a ngava ne mua, ri ngaru ni vaubi ne mua, e huriki a nugumaheto ne mua ri gi pesi haluia a tanga. \v 13 E BAKOVI DAGI a Vure ne mua bara i tuhori mua, mu bolea a tanga. Na tahuna mu bolea, mu rabalaki lobo e huriki a bakovi ri made vonga. \v 14 Pali mu bole e huriki a ngatavine, e huriki a koma, a maka bulmakau, turana a maki ne ria ranga na tanga. A maki lobo ne huriki a pile mu rata na ningaru ne mua, a vuhuna e BAKOVI DAGI i habi ne mua a maki nga. \v 15 Mu rata mavonga kunana na maka tanga ri pesi basi na malala ne mua. \p \v 16 “Na tahuna mu bolea tara tanga i pesi pololilo na malala e BAKOVI DAGI ta ge habia ne mua, mu rabalaki lobo e huriki. \v 17 Mu rabalaki e huriki a Hiti, e huriki a Amor, e huriki a Kenan, e huriki a Peres, e huriki a Hivi, e huriki a Iebus, i ramaia a ngava e BAKOVI DAGI i taki mua vona. \v 18 Mu rabalaki ria, ma ri gi tovo mua na naro i muma hateka ni kavurike a maka vure ne ria, bara mu rata a naro hale ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua. \p \v 19 “Na tahuna mu vaubi mu gu bolea tara tanga, mu pesi haluia na parava i kupo, mu tolo puru a maka kai ri pesi tabukoi na tanga, naha ni tolo vurokia a maka kai ni kani, a vuhuna a maka kai i uka ma ria a pile ne mua. \v 20 A maka kai ranga mu tolo mu rata a maki ge tuhori mua na vabinga, ge harena na tahuna mu ratapile e huriki a pile ne mua mu bolea a tanga ne ria.” \c 21 \s1 A Vinara na Bakovi Ni Rabalaki \p \v 1 E Moses i ta tabu i ta maea, “Na tahuna mu masia a podana viri ni rabalaki, i tabuli na malala e BAKOVI DAGI ta ge habia ne mua, i uka ma mu lohoka vona e rei a viri i rabalakia, \v 2 a naro mu ratea ge maea. E huriki a gare, a mari ni pelekado a ngava, ri gi vano ri gi masia a maravana a hini i tabuli vona, i basi o i tabukoi na tanga. \v 3 Muri e huriki a gare na tanga iea a poda i tabuli tabukoi vona, ri gi vulakia tara bulmakau a kinana karaba i uka ma ni rata a leho vona ma. \v 4 Ri gi bole puru na naru i uka ma i mara kilala. Na tabekena malala i uka ma ni rata a hania vona ma, ni gi ubiputu vonga a lohona bulmakau. \v 5 E huriki a prister na kabu ne Levi, ria ranga ri gi puru vona a hini nga, a vuhuna ria ranga ri tahoka a leho ni longo a nivapelekado na tahuna a bakovi tara i ubia a bakovi tara. E BAKOVI DAGI a Vure ne mua i ru ria ri gi rata a leho vona, ri gi gamai e huriki. \v 6 E huriki a gare na tanga i pesi tabukoi hateka na hini i tabuli vona a poda, ri gi vahilolo a limane ria polomeli na bulmakau, \v 7 ri gi ta maea, ‘Mia i uka ma mi rabalakia a bakovi iea. I uka ma mi lohoka vona e rei i ratea a rabu iea. \v 8 O BAKOVI DAGI, o puga vuroki a naro hale ne mia a Israel, ra mia e huriki o korimule. Ra bakovi iea i uka ngava. Ni rabalaki tavula i mate. Naha ni kau virihi mia, ma mi gi rare vona a marego na bakovi ni rabalaki tavula.’ \v 9 Mua bara mu rata mavonga, e BAKOVI DAGI i uka ma ge kau virihi mua, ma mu gu rare vona a maregoa na bakovi ni rabalaki. \s1 A Ngatavine Ni Bole na Vabinga \p \v 10 “Na tahuna e BAKOVI DAGI a Vure ne mua i tuhori mua, mu mulangi na vabinga, mu lakavu ranga pile, \v 11 muri a bakovi tara ne mua ge ngarua tara ngatavine i mata kamumu ne ria ge parangi vona, ge rata maea. \v 12 A bakovi iea ge bolea a ngatavine ge lakea na ruma vona, ge pali vuroki lobo a vuna, ge pisi a tagulana limana, \v 13 ge kuloi a maka varakia vona. A ngatavine ge made na ruma vona ge taringi e tamana e kinana na keva ge taku, muri ge parangi vona. \v 14 Muri na tahuna i uka ma i ngaru tabua, ge tonoa ge vano, i uka ma ge ia a vorakato tabu, a vuhuna i turaria i mahita turana. Nahea ge luhoia a ngatavine iea ga vorakato ge matataroa tara bakovi ge konea. \s1 A Tabua Ge Bole a Mahala ne Tamana \p \v 15 “Na tahuna a bakovi i parangi na ngatavine i rua, bara i ngaru hatekea tara, pali a viri tara i uka ma ge ngaru hatekea. Muri ru singou ru poda, pali ra ngatavine i uka ma i ngaru hatekea i poda mugea a bakovi a tabua vona, muri e girihina tara i podea a koma bakovi. \v 16 Na tahuna a bakovi i ngaru ni veru a maka mahala vona, nahea ge habi a mahala vona lakea na tuna ngatavine i ngaru hatekea. \v 17 Ge habi balaka rua ne tuna a tabua a maka mahala, ge manga ne huriki a tabua ri bole bala. I muholi ngi e kinana a koma a tabua, i uka ma a ngatavine i ngaru hatekea, pali ra koma iea a tabua, a bakovi iea i vakabelea, bara i bole a maka mahala na tabua. \s1 A Koma i Putungingi \p \v 18 “Na tahuna a bakovi i tahoka e tuna a bakovi, pali a koma iea i tagege i longotaro vakaroro a ngava ne tamana, ne kinana, lakea ru lagua, pali i uka ma i hataki, \v 19 e tamana e kinana ru gu lakea na tanga, ru gu taki tala ne huriki a gare. \v 20 Ru gu taki e huriki a gare ru gu ta maea, ‘E tune maria i putungingi, i longotaro a ngava, i uka ma i longo mai a ngava miri taki. I ninu hateka, i vuroki tavula a maka moni maria.’ \v 21 Muri e huriki na tanga ri gi padia na kedo ge mate. Ge vakasiri e huriki, nahea ri gi ratea a naro hale maea na kurukurune ria. E huriki a Israel bara ri longoa a velenga na maki i bele, bara ri mangenge. \s1 A Maka Vinara Ranga \p \v 22 “Na tahuna a bakovi tara i rata a naro hale dagi, muri ni rabalaki, ni vakatavore na kai a podana, \v 23 \x * \xo 21:23 \xt Gal 3:13\x*a podana nahea ge tavore mavonga na rodo ge palala tahoa a hini. A podana ni gi tanu na parava iea kunana, a vuhuna a Vure i rudurahea a bakovi ni vakatavore na kai. Mua i uka ma mu tanu malaviriria a podana, a malala e BAKOVI DAGI a Vure ne mua i habia ne mua bara i muto.” \c 22 \s1 A Vinara Ranga \p \v 1 \x * \xo 22:1 \xt Nim 23:4-5\x*E Moses i ta tabu i ta maea, “Na tahuna mu masia tara bulmakau o a sipsip ne turane mua tara i puka a nure, i pagitala i laho viliha, naha ni matataroa ge laho viliha mavonga. Mu bolea ge hamule na tahona. \v 2 A tanga na tahona sipsip a bulmakau ge basi, o i uka ma mu lohoka vona a tahona, mu bole lakea na tanga ne mua a sipsip a bulmakau. Muri na tahuna a tahona i matakanea ge valai, mu habia vona. \v 3 Na tahuna mu matavisia a donki, a kala, a maki tara ni pe, a naro mu ramaia ge maea kunana. \p \v 4 “Na tahuna mu masia a donki o a bulmakau ne turane mua i boru puru na dala, naha ni matataroa ge tabuli mavonga, mu tuhoria e turane mua mu tuli pesia a donki vona. \p \v 5 “E huriki a ngatavine nahea ri gi rodo a padirodo na bakovi. E huriki a bakovi nahea ri gi rodo a nirodo na ngatavine. E BAKOVI DAGI a Vure ne mua i marikoi ni matai a naro i muma maea. \p \v 6 “Na tahuna mu masia tara nuna kadirovo i tabuli na kai o na malala, a kinana i pasike langa na tuna i tutu poda o i uka ma i tutupoda ma, naha ni lakavu a kinana turana a tuna. \v 7 Mua mu ngaru, mu bole a maka tuna. Pali a kinana naha ni lakavua, ge vano. Mu rata mavonga bara mu made tabaka vona a malala iea, e BAKOVI DAGI bara i habi a maki i kupo ne mua. \p \v 8 “Na tahuna mu rata a ruma karaba mu tura halui a gagana na mapana ruma na mota, ma ge boru puru na malala tara bakovi ge mate, bara ioe a vuhuna ke. \p \v 9 \x * \xo 22:9 \xt Levi 19:19\x* “Naha ni varo na hania na vain a vutuna maki ranga. Mua bara mu varo a vutuna maki ranga vonga, naha ni pasi a kanena vain, naha ni bole a maka maki ni varo vonga, a vuhuna ri muto. \p \v 10 “Naha ni kolotata palupu na aen a bulmakau turana a donki ru gu due a malala na hania. \p \v 11 “Naha ni rodo a nirodo ni rata na vuna sipsip turana a hotu-silka. \p \v 12 \x * \xo 22:12 \xt Gi 15:37-41\x* “Mu bole a maki ge panga, mu rahi dili na nimodo i va na nirodo ne mua. \s1 A Naro Malamala na Parangia \p \v 13 “Na tahuna a bakovi i parangi vona tara ngatavine, i mahita turana, muri i pilea, \v 14 i ta hale maia, i vakahale a rana i ta maea, ‘Na tahuna a parangi vona a ngatavine a hatakia i mahita turana a bakovi tara pali.’ \v 15 A bakovi i rata maea a ngava, e tamana e kinana a ngatavine ru gu bolea a maki ge vakasiri ria, ra ngatavine iea i uka ma i mahita turana tara bakovi. Ru gu bole lakea na dilidala na tanga, ru gu vakasiria ne huriki a matakari. \v 16 E tamana ngatavine ge taki e huriki a matakari ge ta maea, ‘A habia na bakovi iea e tugu i parangi vona. Pali ngane i pilea. \v 17 A bakovi iea i tatami i ta maea, “A mahita turana a ngatavine iea, a hatakia i mahita turana a bakovi tara hosi.” Pali mu masia a kala iea ge vakasiri hita, e tune maria i uka ma i mahita turana muga tara bakovi.’ Muri ge ru purua na malala na ngalane huriki a gare a kala. \v 18 E huriki a gare ri gi bole a lebo, ri gi lagua e girihina ngatavine iea. \v 19 Muri ge konea a ngava i rata tavulea na moni silva i ravulu mule ma murina balaka taku (100). A moni ni gi habi ne tamana ngatavine, a vuhuna i vakamaruhua a sirula ne Israel. Ra ngatavine iea ge made liu, ge girihina ge harena na tahuna i mate. \p \v 20 “Pali bara ngava iea ge muholi i uka maki ni gi vakasiri a ngatavine i made malamala, \v 21 e huriki a matakari ri gi bole lakea na mataruma ne tamana a ngatavine, lakea e huriki a bakovi na tanga vona ri gi padia na kedo ge mate. A vuhuna i rata a naro na maruhua na kurukurune hita, i mahita turana a bakovi, i manga a ngoi na tahuna i tababana na ruma ne tamana. Ra naro ni rata virihi vona ge vakasiri e huriki, nahea ni gi ramaia ra naro iea. \p \v 22 “Na tahuna mu masia a bakovi i mahita turane girihina bakovi tara, mu rabalaki varago ra bakovi a ngatavine nga. A naro mu ratea bara i vakaloboa a naro hale iea o Israel. \p \v 23 “Na tahuna mu masia tara bakovi i mahita turana a ngatavine ni habikari pali na bakovi tara, \v 24 mu bole tala rua, mu padi rua na kedo ru gu mate. Ra ngatavine i made na tanga e huriki ri kara ni longoa a nihaloho vona, pali i uka ma i gale ni gi kori. I mavonga ge mate. A bakovi tara ge mate, a vuhuna i mahita turana a ngatavine ni habikari. I mavonga kunana bara mu vakaloboa a naro hale iea na kurukurune mua. \p \v 25 “Na tahuna a ngatavine tara ni habikari pali, i uka ma i made tabukoi na tanga, lakea tara bakovi i masia i lakavua, a bakovi kunana ni gi rabalaki. \v 26 Ra naro iea i manga kunana a bakovi i ubi e turana i rabalakia. Naha ni ratea na ngatavine tara maki, a vuhuna i uka ma i ratea tara naro hale ge mate vona. \v 27 Ra bakovi iea i tangotatea polovavo na tanga a ngatavine iea. A ngatavine i gale e huriki ri gi koria, pali i uka viri i longoa a nitangi vona ge koria. \p \v 28 \x * \xo 22:28 \xt Nim 22:16-17\x* “Na tahuna mu masia tara bakovi i lakavu a ngatavine i uka ma ni habikari ma, \v 29 a bakovi iea ge habi ne tamana ngatavine a moni silva ge ravulu lima (50), muri ge parangi vona a ngatavine. A vuhuna ra bakovi iea i turari tuharea a ngatavine, i mahita turana. A bakovi iea ge parangi liu vona a ngatavine iea, nahea ge pilea. \p \v 30 \x * \xo 22:30 \xt Levi 18:8; 20:11; Vin 27:20\x* “A bakovi nahea ge mahita turana e girihine tamana, ma ge vakamaruhua e tamana.” \c 23 \s1 E Rei i Uka Ma Ri Gi Dili na Vaponga \p \v 1 E Moses i ta tabu i ta maea, “A bakovi ni pala a dolena o ni pala vuroki a kapuna, i uka ma ge dili na vaponga ne BAKOVI DAGI. \p \v 2 “Na tahuna a bakovi i tulia a ngatavine i uka ma e girihina, muri i singou a ngatavine, i poda a koma, a koma iea i uka ma ge dili na vaponga ne BAKOVI DAGI. E huriki a hamona ranga i uka ma ri gi dili na vaponga ne BAKOVI DAGI, ge harena na hamona i ravulu. \p \v 3 \x * \xo 23:3 \xt Neh 13:1-2\x* “E huriki a Amon, a Moab turana e huriki a hamone ria, ria ranga i uka ma ri gi dili turane huriki a tara ne BAKOVI DAGI, ge harena na hamone ria i ravulu. \v 4 \x * \xo 23:4 \xt Gi 22:1-6\x*A vuhuna na tahuna si pe e Egipto si valai, i uka ma ri habi a maki ni kani, a naru ne mua. Ri konea e Balam, ri takia ge takia a Vure ge ruduraha mua. E Balam, e tamana e Beor, a tanga vona e Petor na tabeke ne Mesapotamia. \v 5 \x * \xo 23:5 \xt Gi 23:7–24:9\x*Pali e BAKOVI DAGI a Vure ne mua, i uka ma i longototoa e Balam ge ruduraha mua. I gamai mua, a vuhuna a Vure i ngaru hateka mua. \v 6 I mavonga vakaroro, naha ni tuhori re huriki nga ri gi made kamumu ri gi tahoka a maki. \p \v 7 “I tahoka ranga Idom a Egipto bara ri made turane mua. Naha ni luhoi hale ne ria e huriki a Idom, a vuhuna ria a viri ne mua. E huriki a Egipto nga ranga, naha ni luhoi hale ne ria, a vuhuna hosi mu made manga mosi na robo ne ria. \v 8 Ge vakatubu ne huriki e tamarane ria, bara ri dili turane huriki a tara ne BAKOVI DAGI.” \s1 A Mada Ge Matapado \p \v 9 “Na tahuna mu lakea na vabinga, e huriki a nugumaheto ne mua ri made na mada, ri gi mangenge vona a maki i uka ma i kamumu na matana Vure. \v 10 Na tahuna a bakovi i mahita na rodo i vurena guru, ge pagitala na mada ge made vonga. \v 11 Na malunga ge hilolo pasia. Na tahuna a haro ge rolo, ge hamule dili tabu na mada. \p \v 12 “E huriki a nugumaheto ri gi tahoka a tabeke ni ragilengi vona polovavo na mada. \v 13 Na tahuna ri ngaru ni ragilengi ri gi bole a aro, ri gi pagitala, ri gi keli na aro a lovo. Na tahuna ri ragilengi lobo ri gi kavitagu mule a lovo. \v 14 E BAKOVI DAGI a Vure ne hita, bara i made turane mua vakaroro na mada, ge tuhori mua bara mu rangi e huriki a pile. I mavonga a mada ni gi taba, ge ne BAKOVI DAGI kunana, lakea i uka ma ge masia tara maki ge muto na kurukurune mua, ge ngalahere ne mua.” \s1 A Maka Vinara Ranga Tabu \p \v 15 E Moses i ta tabu i ta maea, “Na tahuna a vorakato i ha na tahona, ge valai ge nana mua mu gu tuhoria, naha ni tono mulea. \v 16 Ia ge ngaru ni made vona tara tanga ne mua, i kamumu ge lokovonga ge vulakia tara tanga mua ge made vona, naha ni rata halea. \p \v 17 \x * \xo 23:17 \xt Levi 19:29\x* “Mua o huriki a bakovi a ngatavine o Israel, naha ni rata mua ge mua a ngoi na roho ni vasileki na vure taminga. \v 18 Naha ni bole a moni na molenga mu gu bole valai na roho ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua, ge vakaloboa tara ngava dagi mu ratea na Vure. A Vure ne mua i uka ma i ngarua a naro maea. \p \v 19 \x * \xo 23:19 \xt Nim 22:25; Levi 25:36-37; Vin 15:7-11\x* “Na tahuna mu longo vona e turane mua tara ge koli a makoli ne mua na moni o na maki ni kani o na maki ranga tabu, naha ni takia ge ru langa tabu ranga moni ge kolia a makoli vona. \v 20 Pali e huriki a mosi, ri gi ru langa tabu na makoli ne ria ranga moni, ri gi koli a makoli ne ria. Ne huriki a kabukabu, naha ni taki ria ri gi ru langa tabu ranga moni. Mu ramaia a vinara ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua, bara i gamai lobo a maki mu rata vona na malala bara mu vano mu made vona. \p \v 21 \x * \xo 23:21 \xt Gi 30:1-16; Mat 5:33\x* “Na tahuna mu ratea tara ngava muholi turane BAKOVI DAGI a Vure ne mua, mu rata malaviriria. A Vure i uka ma ge lohopile vona a nita muholi iea, pali mua i uka ma mu ramaia, bara mu tahoka a ngava. \v 22 Mua i uka ma mu rata a ngava muholi turane BAKOVI DAGI, bara mu uka a ngava. \v 23 Pali mua mu rata a ngava muholi na ningaru ne mua kunana, mu ramai muholia a nita muholi mu ratea. \p \v 24 “Na tahuna mu polokudu a hania na vain ne turane mua, mu kani a kanena vain na ningaru ne mua. Pali naha ni tahoni na kulopi mu gu vano turana. \v 25 Na tahuna mu polokudu a hania na vit ne turane mua, a vutuna vit mu vila na limane mua mu kani. Pali naha ni vali ranga vit na vito.” \c 24 \s1 A Vinara na Nivapile na Parangia \p \v 1 \x * \xo 24:1 \xt Mat 5:31; 19:7; Mrk 10:4\x*E Moses i ta tabu i ta maea, “Na tahuna a bakovi i parangi a ngatavine, muri i matavisia vona tara maregoa, lakea i uka ma i ngaru tabua, ge herea tara raukea ge habia na ngatavine, muri ge tonoa ge vano. \v 2 Lakea a ngatavine ge vano ge matavisia tara bakovi ge parangi vona. \v 3 Muri a bakovi iea tara i uka ma i ngaru tabua, ia tara ge here tabua a raukea ge vakaloboa a parangia, ge habia na ngatavine, ge tonoa ge vano. Pali na tahuna e girihina i parangi muri vona i mate, \v 4 e girihina muga nahea ge parangi tabu vona. Ge lohoka vona ra ngatavine iea i muto pali na matane BAKOVI DAGI, nahea ge parangi vona. Ia ge parangi tabu vona ngatavine iea, e BAKOVI DAGI i uka ma i ngarua a naro muma iea. I mavonga, na tahuna mu bolea pali a malala e BAKOVI DAGI i ngaru ge habia ne mua, naha ni ratea ra naro hale iea. \s1 A Vinara Ranga \p \v 5 “A bakovi i parangi karaba nahea ni gi rudu ge dili na tara na vabinga, o ge rata ranga leho dagi. Ge made tavula na tanga ge harena na pida i taku, ge rata kamumua a hatene girihina. \p \v 6 “Na tahuna mu longo vona tara bakovi ge bole a makoli ne mua, mu ngaru ge habia mua tara maki ge a kilakilana ge koli mule a makoli vona, naha ni bole a maka kedo ni tutu a vit vona, ma mu gu bole a maka kedo ni leho vona, i uka ma ge kisi a maki ni kani vona. \p \v 7 \x * \xo 24:7 \xt Nim 21:16\x* “Na tahuna a bakovi i lakavua tara kabu vona a Israel i bolea ge a vorakato vona, o ge matataroa tara viri i konea ge a vorakato vona, mu rabalakia a bakovi i ratea a naro iea. Mu rata mavonga, bara mu vakaloboa ra naro hale iea. \p \v 8 \x * \xo 24:8 \xt Levi 13:1–14:54\x* “Na tahuna a maka patala ri bele tavula na kuline mua, mu rata lobo a maka maki e huriki a prister na kabu ne Levi ri taki mua vona mu gu rata. Mu ramai lobo a maka ngava a vakuku ria vona. \v 9 \x * \xo 24:9 \xt Gi 12:10\x*Mu luhoi kadoa a maki e BAKOVI DAGI a Vure ne mua i ratea ne Miriam, na tahuna si pea e Egipto si valai. \p \v 10 \x * \xo 24:10 \xt Nim 22:26-27\x* “Na tahuna mu longo vona a kabukabu ge bole a makoli ne mua, naha ni dili na ruma vona mu gu bole a maki i ngaru ge habi ne mua, ge a kilakila vona ge koli a makoli. \v 11 Mu dava polovavo, ia kunana ge bole pori vilia a maki ge a kilakila. \v 12 Ia ge a hulu matasia, ge habia mua a mavidana kala dagi ge a kilakila vona ge koli a makoli, naha ni nugu tatea ge harena kuduvi. \v 13 Mu habi mulea vona na tahuna a haro i uka ma i rolo ma, ge kavitagua vona na tahuna i mahita. Muri a bakovi iea bara i kavurike mua, e BAKOVI DAGI a Vure ne mua bara i ngarua a naro malamala ne mua. \p \v 14 \x * \xo 24:14 \xt Levi 19:13\x* “A vora ne mua ge bala vona tara maki, naha ni rata halea. I uka maki vona ge ia a kabukabu o ge ia a bakovi basi i made na tanga ne mua. \v 15 Na malunga lobo mu habi a mapana leho i rata vona a parava iea. A vuhuna i bala a maki i dava ni bole a moni. Mua i uka ma mu habi a moni vona, bara i tangi lakea ne BAKOVI DAGI, bara mu tahoka a ngava na naro hale ne mua. \p \v 16 \x * \xo 24:16 \xt 2Ki 14:6; 2Sto 25:4; Ese 18:20\x* “Na tahuna a bakovi tara i rata a naro hale, naha ni koli mu gu rabalaki e tamana o e kinana. I mavonga kunana na tahuna e tamane ria e kinane ria ru rata a naro hale, naha ni rabalaki e huriki e tune rua. Mu rabalaki kunanea a viri i rata a naro hale. \p \v 17 \x * \xo 24:17 \xt Nim 23:9; Levi 19:33-34; Vin 27:19\x* “Naha ni rata hale ni radi a maki ne huriki a mosi, a tuna duku, a havuri. Na tahuna a havuri i makoli vona tara maki, naha ni bolea a nirodo vona ge a mapana. \v 18 Mu luhoi mule, na tahuna mu leho manga a vorakato o Egipto, e BAKOVI DAGI a Vure ne mua i vakaha tala mua. Mua mu made hale maea, lakea a habia mua a vinara iea. \p \v 19-21 \x * \xo 24:19-21 \xt Levi 19:9-10; 23:22\x* “Na tahuna mu mirio a vit na hania, mu matataro vonga a masigona, naha ni hamule mu gu poi. Na tahuna mu pasi a kanena oliv o a kanena vain, naha ni hamule tabu mu gu pasi a kanena ri tababana ni tavore. Mu pe vonga ngi, bara i bole e huriki a ngatavine na kabu basi, e huriki a tuna duku, e huriki a havuri. I mavonga e BAKOVI DAGI a Vure ne mua, bara i gamai mua, a maki lobo mu rata bara ri bele kamumu. \v 22 Mu luhoi mule a tahuna mu leho manga a vorakato o Egipto, i hale a nimadene mua vonga, lakea a vakuku maea mua.” \c 25 \p \v 1 E Moses i ta tabu i ta maea, “Na parava ranga bara a bakovi ala rua ne mua a Israel, ru lakea na mari ni pelekado a maregoa ru gu pelekadoa a maregoa ne rua. Muri a mari ni pelekado a maregoa bara i matakilaka vona a bakovi i tahoka a rarenga, a bakovi tara i uka. \v 2 A mari ni pelekado ge taki ni gi lagu a bakovi i tahoka a rarenga. A bakovi iea ni gi lagu ge ramaia a naro hale i ratea. \v 3 \x * \xo 25:3 \xt 2Ko 11:24\x*Ri gi lagua balaka ravulu va kunana. Ma ri gi lagu balaka kupo hateka ge maruhu na matane mua. \p \v 4 \x * \xo 25:4 \xt 1Ko 9:9; 1Tim 5:18\x* “Naha ni kolotata a ngavana bulmakau na tahuna i leho ni rata vuroki a vinina vit.” \s1 A Ngava na Bakovi i Mate \p \v 5 \x * \xo 25:5 \xt Mat 22:24; Mrk 12:19; Luk 20:28\x*E Moses i ta tabu i ta maea, “Na tahuna a maki tari rua ru made vona tara malala, a viri tara ne rua i uka e tuna ga bakovi lakea i mate, e girihina nahea ge parangi lakea na kabu tara. E turana a bakovi i mate ge parangi vona. \v 6 A tabua na ngatavine ge podea ni gi gale ge tuna a bakovi i mate. I mavonga a hamona i uka ma ge lobo. \p \v 7 \x * \xo 25:7 \xt Rut 4:7-8\x* “A turana bakovi i mate ge marikoi ni parangi vona a ngatavine iea, a ngatavine ge lakea na tanga ge matai e huriki a gare ge ta maea, ‘E turane girihigu i marikoi ni ramai a vinara, ge parangi nau ge vakabele a hamone turana, ma ge lobo liu na kabu ne Israel a hamona.’ \v 8 E huriki a gare na tanga ri gi gale vilia, ri gi ta turana. Ia ge tababana ni marikoi, \v 9 a havuri ge bele na matane huriki a gare, ge kali talea tara vahapolo ne turane girihina, ge kalupe tahoa a matana ge ta maea, ‘A rabu maea mi rata virihi a bakovi i uka ma i ngaru ni tuhori e turana ge vakabele e huriki a hamona.’ \v 10 Lakea mua e huriki a Israel bara mu galea a kabu na bakovi iea ‘A kabu na bakovi ni kali tala a vahapolo vona.’” \s1 A Vinara i Rua Tabu \p \v 11 E Moses i ta tabu i ta maea, “Na tahuna a bakovi i ala rua ru vaubi, lakea e girihina a bakovi tara i tuhoria e girihina, i tuea a dolena bakovi tara, \v 12 naha ni dodoa a ngatavine iea, mu palakudua a limana. \p \v 13-14 \x * \xo 25:13-14 \xt Levi 19:35-36\x* “Na tahuna a viri tara i valai na ruma vomu i kona a maki, naha ni pulo viliha a naguna maki mu habi. \v 15 Mu habi ge manga a naguna mu habi bala, i mavonga bara mu made tabaka na malala, e BAKOVI DAGI a Vure ne mua i taki ge habia ne mua. \v 16 E BAKOVI DAGI a Vure ne mua i marikoi a bakovi i rata a maka naro na taminga maea. \s1 Mu Rabalaki e Huriki a Amalek \p \v 17 \x * \xo 25:17 \xt Nim 17:8-14; 1Sam 15:2-9\x* “Mu luhoi mule a naro hale e huriki a Amalek ri rata virihi mua vona na tahuna mu pe e Egipto mu valai. \v 18 I uka ma ri mangenge na Vure, lakea ri luve na niane mua na tahuna i malulu pali a tuhane mua, ri luve valai muri, ri vaubi turane mua. Lakea ri rabalaki e huriki ri kodo ri laho muri. \v 19 E BAKOVI DAGI a Vure ne hita i habia ne mua a robo iea, bara i matakari kamumu mua mu made na nivalemu. Pali na parava tara bara mu rabalaki e huriki a Amalek i uka ma ni gi luhoi mule tabu. Naha ni longokaburungia a ngava iea.” \c 26 \s1 A Nihabi na Mugana Nimirio \p \v 1 E Moses i ta tabu i ta maea, “Muri na tahuna mu made pali vona a malala e BAKOVI DAGI a Vure ne mua i habia ne mua mu gu made vona, \v 2 \x * \xo 26:2 \xt Nim 23:19\x*mua takutaku mu bole a maki ni kani ri moro muga na hania na robo iea, mu tahoni na kulopi mu bole lakea vona a tabeke a Vure i vulakia ge made vona ge vakarere a rana vona. \v 3 Mu lakea na prister i matakari a nihabi mu taki maea, ‘Iau a valai na malala e BAKOVI DAGI i ta muholi vona ne huriki a gare ne mia ge habia ne mia.’ \p \v 4 “E huriki a prister ri gi bole a kulopi na limane mua ri gi ru tabukoi na dede ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua. \v 5 Na matana Vure mu ratea a ngava iea, ‘A gare ne mia e Abraham, a bakovi o Aram, i pea a tanga vona i laho viliha, i bolea a kabu vona ri vano ri made o Egipto, ri bele kupo ri gau hateka. \v 6 Muri e huriki a Egipto ri rata hale mia, ri vakavora hateka mia vonga. \v 7 Lakea mi tangi lakea ne BAKOVI DAGI a Vure ne huriki a gare ne hita, ge kori mia na nimade hale ne mia, na leho dagi ne mia, na hini ri pahadanu mia. \v 8 Lakea e BAKOVI DAGI i rata a leho dagi hateka i korimule mia o Egipto. I rata a maka nivakasiri, a maki hale i bele ne ria. \v 9 Muri i bole valai mia koea i habia ne mia a malala i vona a maki ni kani iea. \v 10 I mavonga ngane, o BAKOVI DAGI, a habi vomu a maka maki ni kani ri moro muga na malala o habi nau.’ \p “O ta lobo, muri o bole a kulopi o ru tabukoi na matane BAKOVI DAGI a Vure ne mua, o kavurikea vonga. \v 11 Mu vivi vona a maka maki kamumu i habi pali ne mua, turane huriki a kabu ne mua. E huriki a kabu ne Levi, turane huriki a viri basi ranga ri gi vivi turane mua. \p \v 12 \x * \xo 26:12 \xt Vin 14:28-29\x* “Na pida i tolu lobo, mu bole a maki ni kani ri bele na hania ne mua, mu ru na naguna ge ravulu. Mu veru ne huriki a kabu ne Levi, na viri basi ri made turane mua, ne huriki a tuna duku a havuri. Mu rata mavonga e huriki nga bara ri tahoka a maki ni kani, ri kani ri maru. \v 13 Na tahuna mu rata lobo a leho nga, mu taki maea e BAKOVI DAGI a Vure ne hita, ‘A maki lobo o ngaru mia mi gi habi vomu, mi veru lobo pali, i uka ranga ge tabuli mule na ruma ne mia. Mi habi ne huriki a kabu ne Levi, na viri basi ri made turane mia, ne huriki a tuna duku, ne huriki a havuri. Mi ramai lobo a maka nitamu. Mia i uka ma mi longotaro a nitamu mi gi longokaburungi. \v 14 I uka ma mi kani a kalavana maki ni kani vomu na tahuna mi taringi a bakovi i mate. Na tahuna mi muto na matamu i uka ma mi bole tala na ruma mia ranga maki ni kani nga, i uka ma mi bole ranga mi gi habi ne huriki ri mate pali. O Vure, ioe e BAKOVI DAGI nau, a rata lobo a maki i manga a hini o vakuku iau vona ga rata. \v 15 O made na hunu na tanga kamumu vomu o tabea, o mata puru valai ne mia e huriki a Israel, o gamai mia. O gamaia a malala o habi ne mia, i manga a hini o ta muholi vona ne huriki a gare ne mia hosi, ra malala i vona a maki ni kani. \s1 E Huriki a Israel Ri Gi Ramaia a Vinara na Vure \p \v 16 “Na parava iea e BAKOVI DAGI a Vure ne mua i ngaru mu gu ramai a maka vinara na hatene mua, na niluhoi ne mua. \v 17 Mona mu vakalongo pali, e BAKOVI DAGI ia a vure ne mua. Mu ta muholi pali mu gu ramai a narona, a maka vinara vona, mu gu rata a maki lobo i taki. \v 18 \x * \xo 26:18 \xt Nim 19:5; Vin 4:20; 7:6; 14:2; Tit 2:14; 1Pe 2:9\x*Mona e BAKOVI DAGI i vakalongo, ge mua e huriki a ngate vona, i manga a hini i ta muholi vona. I taki mua mu gu ramai lobo a maka vinara vona. \v 19 Ge vakarere, ge ru langa a rane mua na maka kabu lobo i rata rike. Pali i taba mua ge mua a kabu vona kunana, i manga a ngava i taki.” \c 27 \s1 A Dede na Lolo e Ebal \p \v 1 E Moses i pesi turane huriki a gare ne huriki a Israel, i vakuku e huriki i ta maea, “Mu ramai a maka vinara a habi ne mua mona. \v 2 \x * \xo 27:2 \xt Ios 8:30-32\x*Na parava mu tulu poloa a naru e Iordan, mu gu lakea vona a malala e BAKOVI DAGI a Vure ne mua ge habia ne mua, mu bole a maka kedo dagi mu kavitagu na simen. \v 3 Muri na tahuna mu bele vona a malala kamumu iea e BAKOVI DAGI a Vure ne huriki a gare ne hita hosi i ta muholi vona ge habia, mu here langa na kedo a maka ngava na vinara. \v 4 Na tahuna mu bele pali na tabeke mule lokovonga ne Iordan, mu vakapesi a maka kedo nga na lolo e Ebal, mu kavitagu na simen i manga ngane a taki mua. \v 5 \x * \xo 27:5 \xt Nim 20:25\x*Mu bole ranga kedo mu ratea a dede. E huriki ri hae a dede nahea ri gi ubikeve a kedo ri gi haea vona a dede. \v 6 Mu bole a maka kedo i uka ma ni ubikeve, mu haea vona a dede ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua. A maka nihabi ni gutu-vuro mu rata langa na dede lakea ne BAKOVI DAGI a Vure ne hita, \v 7 turana a nihabi na nivalemu turana Vure. Mu kani mu vivi vona a bobona sipsip a bulmakau na nihabi, ne vona ni rata a nivalemu na matane BAKOVI DAGI a Vure ne hita. \v 8 Na maka kedo mu kavitagu na simen, mu here langa kamumu ne ria a maka vinara.” \p \v 9 Muri e Moses turane huriki a prister na kabu ne Levi, ri gi taki e huriki a Israel ri gi ta maea, “Mua lobo mu vulai, mu longo valai. Mua ngane mua e huriki a tara ne BAKOVI DAGI a Vure ne hita. \v 10 Mu longototo a maka nitana, mu ramai a maka vinara vona a habi ne mua mona.” \p \v 11 E Moses i vakuku tabu e huriki a Israel i ta maea, \v 12 \x * \xo 27:12 \xt Vin 11:29; Ios 8:33-35\x* “Na tahuna mu tulu poloa pali a naru e Iordan, a kabu ne Simion, ne Levi, ne Iuda, ne Isikar, ne Iosep, ne Bensamin ri gi lakea na lolo e Gerisim, ri gi habi a ngava kamumu ne huriki. \v 13 A kabu ne Reuben, ne Gad, ne Aser, ne Sebulun, ne Dan, ne Naptali ri gi pesi na lolo e Ebal ri gi taki ne huriki a maka niruduraha. \p \v 14 “E huriki a Levi ri gi ta tora lakea ne huriki a Israel ri gi ta maea: \v 15 \x * \xo 27:15 \xt Nim 20:4; 34:17; Levi 19:4; 26:1; Vin 4:15-18; 5:8\x* ‘A viri ge kau a vure taminga na kai o na kedo o na aen i kavurike kapilohoa, a Vure bara i habi a vuranga vona a bakovi iea. Ra maka maki nga ri kau, a Vure i marikoi hateka ri gi kavurike.’ E huriki lobo ri gi koli ri gi ta maea, ‘A ngava i muholi hateka.’ \p \v 16 \x * \xo 27:16 \xt Nim 20:12; Vin 5:16\x* “‘A bakovi i rata hale e tamana e kinana, a Vure bara i habi a vuranga vona a bakovi iea.’ E huriki lobo ri gi koli ri gi ta maea, ‘A ngava i muholi hateka.’ \p \v 17 \x * \xo 27:17 \xt Vin 19:14\x* “‘A bakovi ge palele a nagi na malala na turana, a Vure bara i habi a vuranga vona.’ E huriki lobo ri gi koli ri gi ta maea, ‘A ngava i muholi hateka.’ \p \v 18 \x * \xo 27:18 \xt Levi 19:14\x* “‘A bakovi i tamia na dala a kepa i uka ma i ramai a dala vona, a Vure bara i habi a vuranga vona.’ E huriki lobo ri gi koli ri gi ta maea, ‘A ngava i muholi hateka.’ \p \v 19 \x * \xo 27:19 \xt Nim 22:21; 23:9; Levi 19:33-34; Vin 24:17-18\x* “‘A Bakovi i rata hale e huriki a mosi, e huriki a tuna duku, e huriki a havuri, a Vure bara i habi a vuranga vona.’ Muri e huriki lobo ri gi koli ri gi ta maea, ‘A ngava i muholi hateka.’ \p \v 20 \x * \xo 27:20 \xt Levi 18:8; 20:11; Vin 22:30\x* “‘A bakovi i mahita turane girihine tamana, a Vure bara i habi a vuranga vona a bakovi iea. Ra naro i ratea i vakamaruhu e tamana.’ E huriki lobo ri gi koli ri gi ta maea, ‘A ngava i muholi hateka.’ \p \v 21 \x * \xo 27:21 \xt Nim 22:19; Levi 18:23; 20:15\x* “‘A bakovi tara i tari a ligo o a boro o a maki tara, a Vure bara i habi a vuranga vona.’ E huriki lobo ri gi koli ri gi ta maea, ‘A ngava i muholi hateka.’ \p \v 22 \x * \xo 27:22 \xt Levi 18:9; 20:17\x* “‘A bakovi i mahita turane kurabana, a Vure bara i habi a vuranga vona.’ E huriki lobo ri gi koli ri gi ta maea, ‘A ngava i muholi hateka.’ \p \v 23 \x * \xo 27:23 \xt Levi 18:17; 20:14\x* “‘A bakovi i mahita turane lahuana ngatavine, a Vure bara i habi a vuranga vona.’ E huriki lobo ri gi koli ri gi ta maea, ‘A ngava i muholi hateka.’ \p \v 24 “‘A Bakovi i kapiloho i rabalakia a turana, a Vure bara i habi a vuranga vona.’ E huriki lobo ri gi koli ri gi ta maea, ‘A ngava i muholi hateka.’ \p \v 25 “‘A bakovi ni kona i rabalaki tavulea a viri tara, a Vure bara i habi a vuranga vona.’ E huriki lobo ri gi koli ri gi ta maea, ‘A ngava i muholi hateka.’ \p \v 26 \x * \xo 27:26 \xt Gal 3:10\x* “‘A bakovi i uka ma i nugutata tora a vinara ge ramai, a Vure bara i habi a vuranga vona.’ E huriki lobo ri gi koli ri gi ta maea, ‘A ngava i muholi hateka.’” \c 28 \s1 Mu Ramai a Vinara Bara Ni Rata Kamumu \r (Levi 26:3-13; Vinara 7:12-26) \p \v 1 \x * \xo 28:1 \xt Vin 11:13-17\x*E Moses i ta tabu i ta maea, “Na tahuna mu ramai a nitane BAKOVI DAGI a Vure ne mua, mu ramai kamumu a maka vinara vona a habi ne mua ngane, bara i vakadagi a rane mua, mu rangi a kabu lobo na malala. \v 2 Mu ramai a maka nitane BAKOVI DAGI a Vure ne mua, bara i habi ne mua a maki kamumu nga: \pi1 \v 3 “Bara i gamai a maka tanga, a hania ne mua. \pi1 \v 4 “Bara i gamai e huriki e tune mua, i rata a maka maki ni kani ri bele kupo na hania. A maka bulmakau a sipsip ranga, bara i habi kupo ne mua. \pi1 \v 5 “Bara i gamai a maka hania na vit turana a maki ranga mu varo na hania. \pi1 \v 6 “A Vure bara i gamai a maka leho ne mua ri bele kamumu hateka. \p \v 7 “E BAKOVI DAGI bara i tuhori mua i ratapile e huriki a pile, i rata ria ri ha vapida na maka dala i kupo. \v 8 E BAKOVI DAGI a Vure ne mua bara i rata a maka leho ne mua ri bele kamumu, bara i rata a maka vit ne mua ri bele kupo, bara mu vakavonu a maka roho ni ru palupu a maka maki ni kani. Bara i matakari mua vona a robo ge habia ne mua. \p \v 9 “Na tahuna mu ramai a maka ngava ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua, mu rata a maka maki ge manga a hini i taki, bara i taba mua a kabu vona kunana, i manga a ngava i ta muholi vona hosi. \v 10 Muri e huriki na malala bara ri matakilaka vona e BAKOVI DAGI kunana i vulaki mua, ge mua e huriki a tara vona, lakea bara ri mangenge ne mua. \v 11 E BAKOVI DAGI bara i habi ne mua e huriki e tune mua ri ala kupo, a maka bulmakau ri kupo, a maka maki ni kani na hania bara ri bele kupo vona a robo i ta muholi vona ge habia ne mua. \p \v 12 “E BAKOVI DAGI i matakari a vala, bara i vakaboru na tahuna na vala. Bara i rata a maka leho ne mua ri bele kamumu hateka. Lakea e huriki ranga bara ri nana mua na maki mu habi, pali mua i uka ma mu gu ngaru ni nana ria. \v 13 Mua bara mu ramai kamumu a ngava lobo ne BAKOVI DAGI a Vure ne mua, bara i rata mua mu muga ne huriki, i uka ma mu gu muri ne ria. Bara mu tahoka vakaroro a maka maki i kupo, i uka ma mu gu bala vona tara maki. \v 14 Pali a ngaru mua mu gu ramai lobo a maka vinara, naha ni longotaro mu gu ramai a vure ranga, mu gu rata a leho ne ria. \s1 E Huriki Ri Longotaro a Vinara Bara Ri Vurua \r (Levi 26:14-46) \p \v 15 “Pali mua bara mu longotaro a nitane BAKOVI DAGI a Vure ne mua, i uka ma mu ramai kamumu a maka vinara vona ra a habi mua ngane, a maka vuranga bara ri bele ne mua ri vakahale mua. \pi1 \v 16 “Bara ri ratapile a maka tanga, a hania ne mua. \pi1 \v 17 “Bara ri ratapile a maka hania na vit turana a maki ranga mu varo na hania. \pi1 \v 18 “Bara ri ratapile e huriki e tune mua, ri rata a maka maki ni kani bara ri uka a kanena. A maka bulmakau a sipsip ranga, i uka ma ri gi poda kupo. \pi1 \v 19 “A maka leho mu rata bara ri bele hale kunana. \p \v 20 “Na tahuna mu ngalahere ne BAKOVI DAGI mu rata a naro hale, bara i rata a maka maki hale legelege ri bele ne mua. Bara i vakamanga mua, a maki lobo mu rata bara ri tabuli viliha ri hale. I uka ma ge tabaka bara mu bole a vuranga. \v 21 Bara i rudu a maka gilanga legelege i bele ne mua, i vakalobo liu mua vona a malala mu gu bolea. \v 22 E BAKOVI DAGI bara i vakamadihi mua na maka gilanga hale, a kuline mua bara i vaki i rongo, bara i ratea a haro i kara hateka, i rudua a vilu dagi i ratapile a maka maki ni kani na hania. Ra maka maki hale nga bara ri tabuli turane mua ge harena na tahuna mu mate vona. \v 23 A vala i uka ma ge boru, a malala bara i tora manga kedo. \v 24 E BAKOVI DAGI bara i kuloia a vala i rudua a vilu dagi i valai turana a habulo a hire, ge harena na tahuna mua lobo bara ni ratapile. \p \v 25 “E BAKOVI DAGI bara i matataro e huriki a pile ri ratapile mua. Bara mu laho na dala i taku mu vano mai ria na vabinga, pali bara ri pahalili mua, mu ha vapida na maka dala i kupo. E huriki lobo na malala bara ri matai a maki nga ri bele ne mua, bara ri mangenge hateka. \v 26 A maka kadirovo a livoa bara ri valai ri kani a maka podane mua, bara i uka viri ge lili tala ria. \v 27 E BAKOVI DAGI bara i rata a maka loto ri tuvu ne mua, i manga a hini i rata virihi e huriki a Egipto. Bara i rata a maka ngarava dagi ri tuvu viliha na kuline mua. A maka buhira bara ri tuvu lae na kuline mua, ri makali hateka, pali mua mu uka dala mu gu ratea a gilanga iea ge lobo. \v 28 E BAKOVI DAGI bara i vakaviliha a maka niluhoi ne mua, i vakakepa mua bara mu vuru viliha lae. \v 29 Na haro bara mu laho manga a viri i kepa mu matakanea a dala, pali i uka ma mu gu matavisia. A maka maki mu rata i uka ma ri gi bele kamumu. Vakaroro bara ri vakahale mua ri panaho a maka maki ne mua, bara i uka viri ge tuhori mua. \p \v 30 “Na tahuna mu habikaria a ngatavine ge parangi na bakovi, a bakovi iea i uka ma ge parangi vona. A bakovi tara bara i parangi vona. Bara mu hae a ruma, pali i uka ma mu gu made vona. Bara mu varo a hania na vain, pali i uka ma mu gu kani a kanena. \v 31 E huriki a pile bara ri rabalaki a maka bulmakau ne mua na matane mua, pali i uka ma mu gu kani ranga. Bara mu matanono kunana, ni turari tala a maka donki ne mua, i uka ma mu gu bole mule. Bara ri valai ri bole a maka sipsip ne mua, bara i uka viri ge kori mua ni bole mule. \v 32 Bara mu matanono kunana e huriki a bakovi na tanga basi ri boko e huriki e tune mua, ri vano turana. Na parava vakaroro bara mu pasimata ne huriki e tune mua ri gi hamule. Bara mu matanonoa a dala, pali bara mu mata mata bara i madihi tavula a matane mua. Bara i uka tara maki mu gu ratea mu gu bole mule e huriki e tune mua. \v 33 E huriki a bakovi na robo basi i uka ma mu lohoka vona, bara ri valai ri bole lobo a maka maki ni kani mu leho hateka ni varo. Vakaroro bara ri rata hale mua, ri vakamadihi mua. \v 34 Bara mu matai a maka maki hale nga, a niluhoi ne mua bara ri viliha lae. \v 35 E BAKOVI DAGI bara i rata a maka ngarava hale ri bele na maka vahane mua, a maka loto bara ri tuvu viliha na kakaine mua. Bara mu uka a dala mu gu rata ge kere a maka ngarava, ge lobo a maka loto. \p \v 36 “E BAKOVI DAGI bara i bole mua turana a hariki ne mua mu lakea vona tara robo, hosi mua turane huriki e tubune mua i uka ma mu lokovonga vona. Bara mu made vona a tanga iea, mu kavurike a vure taminga ne ria, ra ni kau na kai, na kedo. \v 37 E BAKOVI DAGI bara i lili tala mua vona a tanga iea, mu laho viliha. E huriki bara ri matai a maki hale ri bele ne mua, bara ri turutu, ri nongo vaki ri padikede mua. \p \v 38 “Bara mu varo a maka maki ni kani i kupo, pali a maka koa bara ri ratapile ria, mu bole a maki popote kunana. \v 39 Bara mu varo a vain na hania mu matakari, pali a maka mata kiroko bara ri ratapile ria. Lakea i uka ma mu gu pasi a kanena vain mu gu rata a vain. \v 40 A maka kai a oliv ri koru kamumu na malala ne mua, pali na tahuna a maka kanena oliv i uka ma ri rara ma, bara ri mapasi tavula puru na malala, i uka ma mu gu bole a namone ria. \v 41 Bara mu tahoka e huriki e tune mua, pali i uka ma ri gi made tata turane mua. E huriki a pile bara ri valai, ri bole lakea ria na tanga ne ria. \v 42 A maka koa bara ri ratapile a maka kai, a maki ni kani na hania ne mua. \p \v 43 “E huriki a mosi ri made na robo ne mua bara ri gao hateka ne mua, pali mua bara mu tuha malulu. \v 44 Bara ri tahoka a maka maki i kupo, i kara mu gu nana mu gu bole ne ria, pali i uka ma ri gi nana ri gi bole ne mua. \p \v 45 “Ra ni ruduraha nga bara ri bele ne mua ge harena na tahuna bara mu lobo liu, a vuhuna i uka ma mu ramaia a nitane BAKOVI DAGI a Vure ne mua, i uka ma mu ramai a maka vinara vona i habi ne mua. \v 46 Bara ri manga a nivakasiri ri tabuli vakaroro ne mua turane huriki a hamone mua. \v 47 E BAKOVI DAGI a Vure ne mua i habi ne mua a maka maki i kupo, pali mua i uka ma mu vivi, mu gu hate taku mu gu rata a leho vona. \v 48 I mavonga e BAKOVI DAGI bara i rudu e huriki a pile ri valai ri vaubi ne mua, bara mu rata a leho ne ria. Bara mu vitolo, mu marohu, mu bala a varakia turana a maka maki ranga. E huriki a pile ne mua bara ri vadede langa ne mua ge harena na tahuna ri pahabebe mua. \p \v 49 “E BAKOVI DAGI bara i bole valai e huriki na tanga basi, i uka ma mu lohoka na nitane ria. Bara ri valai vakaturutu manga a loha i lakavu a manu. \v 50 Na tahuna ri valai i uka ma ri gi dodoa tara viri. A koma a gare ranga i uka ma ri gi dodo. \v 51 Bara ri bole lobo a maka bulmakau, a sipsip, a maki ni kani na hania, a vit, a vain, a naruna oliv, muri bara mu vitolo mu mate. \p \v 52 “E huriki a pile bara ri pesi halui a maka tanga ne mua, i harena na maka nure dagi na tanga ne mua ri mapuka, muri bara ri ratapile a maka tanga na robo e BAKOVI DAGI a Vure ne mua i habia ne mua. \v 53 Na tahuna e huriki a pile bara ri valai ri pesi haluia a tanga ne mua, bara mu bala a maki ni kani, mu rabalaki e huriki e tune mua, e BAKOVI DAGI a Vure ne mua i habi ne mua. \v 54-55 Na tahuna iea e huriki a bakovi i uka ma ri kara ni rabalaki e tune ria, ria ranga bara ri rabalaki e huriki e tune ria ri kani. Pali i uka ma ri gi habi ne turane ria, ne girihine ria, ne tune ria ri mahuri ranga balena koma, a vuhuna i uka ranga maki ni kani ge tababana. \v 56-57 \x * \xo 28:56-57 \xt 2Ki 6:28-29; Kra 4:10\x*A ngatavine na tagenga na kurukurune mua, ia tara, a naro bara ri ratea i maea kunana. Ia ge poda a koma na tahuna e huriki a pile ri pesi haluia a tanga, bara i kani kapilohoa turana a kirina e tuna, i uka ma ge habi a kalavana ne girihina o ne huriki e tuna ri mahuri, a vuhuna na maregoa dagi e huriki a pile ri rata na maka tanga. \p \v 58 “Mua i uka ma mu ramai kamumu a maka nita na vinara i tabuli vona a puhu iea, i uka ma mu togo a rane BAKOVI DAGI a Vure ne mua ra i polomeli hateka, \v 59 e BAKOVI DAGI bara i rudu a maka gilanga hale legelege, ri rike ri madoko tata ne mua vakaroro turane huriki a hamone mua. \v 60 A maka gilanga hale ri madoko ne mua, ri manga a maka gilanga mu matai o Egipto, ra mu mangenge hateka ne ria. \v 61 E BAKOVI DAGI bara i rudu valai ne mua tabu a maka gilanga hale, a rane ria i uka ma ri tabuli na puhu iea, ri vakalobo liu mua. \v 62 Hosi mu ala kupo manga a hada na hunu. Pali ngane i uka ma ge kupo ne mua mu gu mahuri, a vuhuna i uka ma mu ramai a nitane BAKOVI DAGI a Vure ne mua. \v 63 Muga e BAKOVI DAGI i ngaru hateka ge rata mua mu gu bele kupo mu gu tahoka a maki. Pali ngane e BAKOVI DAGI i ngaru hateka ge ratapile, ge vakalobo liu mua vona a malala mu ngaru ni vano ni made vona. \p \v 64 “E BAKOVI DAGI bara i vakalipida mua mu made turana a maka kabu lobo na malala, mu kavurike a maka vure ne ria ni kau na kedo, na kai, hosi mua turane huriki a gare ne mua i uka ma mu lohoka vona. \v 65 Na tahuna mu made turana a maka kabu nga, i uka ma mu gu matavisi a nimade kamumu. Bara mu bala a tanga na tabeke mu taki ta a malala ne mua. E BAKOVI DAGI bara i rata mua mu luhoi viliha, i madihi a hatene mua, bara mu luhoi mu velu pali. \v 66 Na parava vakaroro bara mu luhoi ni bole a vuranga. Na haro, na rodo bara mu mangenge hateka na matenga. \v 67 A maka maki mu matai bara ri rata mua mu mangenge hateka. Lakea mu ngarua a parava ge lobo malaviriri. Na maka hatelanga lobo bara mu ta maea, ‘Ge malunga malaviriri a hini, bara i kamumu.’ Na maka malunga lobo bara mu ta maea, ‘Ge hatelanga malaviriri a hini, bara i kamumu.’ \v 68 E BAKOVI DAGI i taki i uka ma mu gu hamule lakea tabu o Egipto. Pali i uka maki, bara i vakarike mua na aga mu puru o Egipto, mu ngaru e huriki a pile ri gi kona mua ge mua a vorakato ne ria, pali bara i uka viri ge kona mua.” \c 29 \s1 A Ngava Dagi Ni Taki Tabu o Moab \p \v 1 A ngava nga e BAKOVI DAGI i taki e Moses vona ge vakalongo e huriki a Israel na robo e Moab. I hudoa a ngava dagi i ratea ne ria na lolo e Sinai. \p \v 2 E Moses i gale palupu e huriki a Israel i taki maea ria, “Mu matai pali a maka maki e BAKOVI DAGI i rata virihi ne Parao, a hariki o Egipto, turana e huriki a bolekori vona, a robo vona. \v 3 Mu matai a maka nitoni dagi, a nivakasiri, a niturutu dagi i rata. \v 4 Pali e BAKOVI DAGI i uka ma i rata mua mu gu lohoka vona a vuhuna a maka naro nga, i uka ma i rata mua mu gu matapara, i uka ma i rata mua mu gu longokilala a ngava, mu made mavonga i valai i harena mona. \v 5 E BAKOVI DAGI i ta maea, ‘Na pida i ravulu va a tuli polo mua na tabeke i ngeki, a maka varakia a vahapolo ne mua i uka ma ri matutu. \v 6 Mu bala a bret, a vain, a naru vagole, pali a matakari kamumu mua, mu gu matakilaka vona iau kunana e BAKOVI DAGI, a Vure ne mua.’ \p \v 7 \x * \xo 29:7 \xt Gi 21:21-35\x* “Na tahuna si bele vona a tanga iea, a hariki e Sihon o Hesbon, a hariki e Og o Basan, ru valai ru gu vaubi turane hita. Pali si rangi ria na vabinga, \v 8 \x * \xo 29:8 \xt Gi 32:33\x*si bolea a malala ne ria, si veru ne huriki a kabu ne Reuben, a kabu ne Gad, a kalavana kabu ne Manase. \v 9 I mavonga mu ramaia a nita na ngava dagi iea, a maki mu rata bara ri bele kamumu. \p \v 10 “Ngane mu pesi na matane BAKOVI DAGI a Vure ne mua. Mua o huriki a matakari, a gare, a bolekori, a bakovi \v 11 turane huriki e girihine mua e tune mua, e huriki a viri basi ri made koea ri popo a maka kai, ri kiru a naru ne mua, \v 12 ngane mu made koea mu gu bolea a ngava dagi karaba, e BAKOVI DAGI a Vure ne mua i ratea ne mua. Mu ta muholi mu gu ramaia a ngava dagi iea. \v 13 Bara i mavonga e BAKOVI DAGI bara i rata mua, mua e huriki a tara vona, ia ge ia a Vure ne mua, i manga a ngava i ta muholi vona ne mua, ne huriki a gare ne mua e Abraham, e Isak, e Iakop. \v 14-15 Ra hita si pesi mona koea, a Vure i uka ma i rata virihi kunana hita vona ra ngava dagi iea. I uka, e huriki a hamone hita muri ma ranga i rata virihi ria vona. Hita lobo si gi ta muholi ni ramaia a ngava dagi iea. \p \v 16 “Mu luhoi mule mua, mu made navai hosi o Egipto. Mu luhoi mule a maka maki mu matai na tahuna mu polokudu a malala ne huriki a bakovi. \v 17 Mu matai a maka vure ni kau na kai, na kedo, na gol, na silva. Ra maka vure nga, a maki hale hateka. \v 18 \x * \xo 29:18 \xt Hib 12:15\x*Mu matadoko, nahea tara bakovi, a ngatavine, a kabu ge ngalahere ne BAKOVI DAGI a Vure ne hita, ge kavurike a maka vure ne huriki na robo basi. Naha ni ratea a naro iea. Ra naro iea i manga a kana lubo i tuvu rike vona a tuvuna, muri bara i ratapile e huriki. \p \v 19 “Mua lobo mu matadoko, nahea tara viri i pesi mona koea ge longoa a nita tora a vakalongo mua vona, i luhoi ge kara ni polo lele vona ra ngava dagi a vakalongo, ra naro maea bara i rata mua mu bole a vuranga, turane huriki a viri kamumu, e huriki a viri hale. \v 20 E BAKOVI DAGI i uka ma ge puga vuroki a naro hale na bakovi maea. A Vure bara i madihi a hatena vona, i manga a kanono i nono i kara hateka. Ra maki hale a puhu iea i taki, bara ri bele vona, i vano i harena na tahuna e BAKOVI DAGI i vakalobo liu ia. \v 21 E BAKOVI DAGI bara i bole talea na kabu ne Israel a bakovi iea i ratapilea, i muri mai a ngava i taki na puhu na vinara, ne huriki ri longotaro a ngava dagi vona. \p \v 22 “Muri e huriki a hamone mua turane huriki na robo basi, ri matai a maka maki hale, a maregoa dagi e BAKOVI DAGI i rata i bele na robo ne mua. \v 23 \x * \xo 29:23 \xt Vuh 19:24-25\x*A maka hania bara ri hale ri tabuli tavula. A maka maki ni kani bara i dili ne ria a mami a bega, i uka ma ri gi koru. A maka varili ranga i uka ma ri gi gaga vona a malala iea. A robo ne mua bara i manga e Sodoma, e Gomora, e Adma, e Seboim. Ra tanga nga e BAKOVI DAGI i ratapile hosi na tahuna i madihi a hatena ne huriki ri rata a naro hale. \v 24 E huriki na tabeke lobo na malala bara ri nana viliha ri ta maea, ‘I navai e BAKOVI DAGI i rata maea a robo ne ria? I navai i madihi hateka a hatena?’ \p \v 25 “E huriki bara ri koli ri ta maea, ‘A vuhuna ri ngalahere vona a ngava dagi e BAKOVI DAGI a Vure i ratea ne huriki a gare ne ria, na tahuna i bole tala ria o Egipto i tuli valai ria koea.’ \v 26 Ri kavurike a maka vure ranga. Ra maka vure i uka ma ri kavurike hosi, e BAKOVI DAGI i hatekakari ria nahea ri gi kavurike a maka maki maea. \v 27 I mavonga, lakea e BAKOVI DAGI i madihi a hatena, i rata a maka maki hale i tabuli na puhu, i bele na robo ne ria. \v 28 E BAKOVI DAGI i tahoka a rongova dagi ne ria, lakea i lili tala ria na malala ne ria, i rudu ria lakea na tanga tebi. Mona ranga ri made maea kunana. \p \v 29 “A maki kapiloho ne vona kunana e BAKOVI DAGI a Vure ne hita, pali a maki i puka talea ne hita ra vinara, lakea hita lobo turane huriki a hamone hita si gi ramai a nitana vinara vakaroro.” \c 30 \s1 Mu Hamule Mai a Vure Bara Mu Made Kamumu \p \v 1 E Moses i ta tabu i ta maea, “Ngane mu lohoka vona a dala i rua mu gu ramai. A dala ni bolena a maki kamumu, a dala ni bolena a maki hale. Mu vulakia a dala mu gu ramaia. Na tahuna a maka maki hale ri bele ne mua, mu made na kurukurune huriki a kabu ranga, na tanga e BAKOVI DAGI a Vure ne mua i rudu lakea mua vona, mu luhoi ra dala nga a vakasiri mua. \v 2 Na tahuna mua, turane huriki a hamone mua, mu pulo a vilone mua mu ramaia e BAKOVI DAGI na hatene mua, mu luhoi tora a maka vinara a habi ne mua ngane, \v 3 e BAKOVI DAGI a Vure ne mua bara i dodo mua. Bara i bole mule mua vona a robo i rudu lakea mua vona, i tuli valai mua koea na robo ne mua. A maka maki ne mua bara i rata ri bele kamumu tabu. \v 4 Naha ni loho paepae vona na tahuna mu made na robo i basi, a vuhuna e BAKOVI DAGI a Vure ne mua bara i vakalipopo mua i taparaki mule valai tabu mua. \v 5 Bara mu made kamumu vona tabu a malala i made vona e huriki a gare ne mua hosi. Lakea e BAKOVI DAGI a Vure ne mua bara i rata mua mu bele kupo mu tahoka a mahala i kupo, mu rangi e huriki a gare ne mua. \v 6 Bara i rata mua turane huriki a hamone mua, mu pulo a niluhoi ne mua, mu ramai a ngavana, bara mu ngaru hatekea, mu made vakaroro vona a malala iea. \v 7 A maka maki hale a taki mua vona, e BAKOVI DAGI bara i rata i bele ne huriki a pile i uka ma ri ngaru mua, ri rata hale mua. \v 8 Pali mua bara mu longo, mu ramai tabu a maka vinara vona ngane a habi ne mua. \v 9 E BAKOVI DAGI bara i rata a maka leho ne mua ri bele kamumu. Bara mu tahoka e huriki e tune mua ri ala kupo, a maka bulmakau i kupo, a maka maki ni kani bara ri koru kamumu na hania. E BAKOVI DAGI bara i vivi ne mua, i habi a maka mahala i kupo ne mua, i manga a naro i rata ne huriki a gare ne mua. \v 10 Pali mua mu ramaia a nitane BAKOVI DAGI a Vure ne mua, turana a maka vinara vona ri tabuli na puhu iea. Mu hamule valai vona, mu ngaru hatekea na hatene mua, na niluhoi ne mua. \p \v 11 “A ngava ngane a habia ne mua mu gu lohoka vona mu gu ramai, i uka ma i tora hateka ne mua. \v 12 \x * \xo 30:12 \xt Rom 10:6-8\x*Ra ngava iea i uka ma i tabuli polomeli na bubu. Naha ni nana, ‘E rei a viri ge sike ge bole puru valai a maka vinara, mi gi longo mi gi ramai?’ \v 13 Ra vinara nga i uka ma i tabuli na tabekena dari tara, lakea ma mu gu nana, ‘E rei a viri ge lakea lake ge bole valai a maka vinara mi gi longo mi gi ramai?’ \v 14 I uka, ra ngava nga i tabuli tabukoi hateka ne mua, pololilo na hatene mua, na ngutune mua. Ngane mu lohoka vona mu kara ni vakalongo, mu ramai vakaroroa a nita iea. \p \v 15 “Ngane a vakasiri mua vona a dala ni made kamumu, a dala bara mu bole a nimadihi a vuranga vona. \v 16 Mona a taki tora mua mu ngaru hatekea e BAKOVI DAGI a Vure ne mua, mu ramai a maka nitana, mu rata a maka naro i ngaru. Muri bara i rata kamumu mua mu bele kupo, mu made tabaka vona a malala bara mu dili mu bolea ngane. \p \v 17 “Pali mua bara mu longotaro a ngavana, mu longototo e huriki ranga ri luke mua mu kavurike a vure ne ria, \v 18 bara mu velu liu. Mu longo, iau a vakalongo kavakava mua. Mua bara mu longotaro a ngava, bara i ratapile mua, i uka ma mu gu made tabaka vona a malala bara mu bolea na tabeke ne Iordan mule lokovonga. \p \v 19 “Mu lohoka vona i tahoka a dala ni mahuri, a dala na matenga. Na dala tara a Vure bara i rata kamumu mua, na dala tara bara mu bole a vuranga vona. Ngane mu vulaki e rei a dala mu gu ramaia. Ga gale a hunu a malala ru gu matai mua, ru gu lohoka vona e rei a dala mu vulakia. Pali iau a ngaru mua mu gu ramaia a dala ni made kamumu, lakea mua turane huriki e tune mua mu gu made tabaka. \v 20 \x * \xo 30:20 \xt Vuh 12:7; 26:3; 28:13\x*I maea bara mu ngaru hatekea e BAKOVI DAGI a Vure ne mua, mu longototo a nitana na hatene mua vakaroro. Bara mu rata mavonga, e huriki a hamone mua bara ri made tabaka vona a robo e BAKOVI DAGI i ta muholi vona ge habia ne huriki a gare ne mua hosi e Abraham, e Isak, e Iakop.” \c 31 \s1 E Iosua i Kuloi e Moses \p \v 1 Muri e Moses i pagitala i taki e huriki a Israel i ta maea, \v 2 \x * \xo 31:2 \xt Gi 20:12\x* “Iau a tahoka a pida i 120 i uka ma kara ni matakari mua tabu. E BAKOVI DAGI tara i taki iau, nahea ga tulu poloa a naru e Iordan. \v 3 E BAKOVI DAGI a Vure ne mua ge muga mua, ge ratapile e huriki ri made vona a tabeke iea, muri bara mu bolea a malala ne ria. E Iosua ge matakari mua i manga a ngava e BAKOVI DAGI i taki. \v 4 \x * \xo 31:4 \xt Gi 21:21-35\x*E BAKOVI DAGI ge ratapile e huriki ri made vona a robo iea, i manga a hini i ratapile a robo ne Sihon ne Og, a hariki ne huriki a Amor. \v 5 E BAKOVI DAGI ge tuhori mua bara mu rangi ria. Mu rata virihi ria vona a maka maki a taki ta mu gu rata virihi ria vona. \v 6 Mu pesi tora, nahea ge vakulu a tagane mua, mu gu mangenge ne ria. E BAKOVI DAGI a Vure ne mua bara i made turane mua. I uka ma ge lohopile mua o ge matataro mua mu gu made tavula.” \p \v 7 Muri e Moses i galea e Iosua i valai vona, na matane huriki a Israel i taki ria, i ta maea, “O pesi tora, naha ni mangenge ge vakulu a tagamu. O muga e huriki, o veru o habi ne ria ra malala e BAKOVI DAGI i ta muholi vona ne huriki a gare ge habia ne mua. \v 8 \x * \xo 31:8 \xt Ios 1:5; Hib 13:5\x*E BAKOVI DAGI ge laho turamu ge muga ioe. I uka ma ge pe ioe o ge matataro ioe go bole a vuranga. Naha ni mangenge, naha ni loholege.” \s1 A Vinara Ni Gi Muri na Pida i Polorua \p \v 9 E Moses i here a maka vinara i habi ne huriki a prister na kabu ne Levi, ne huriki a gare ne Israel. E huriki a Levi ri matakari a Tava na Ngava Dagi ne BAKOVI DAGI. \v 10 \x * \xo 31:10 \xt Vin 15:1; 16:13-15\x*E Moses i taki ria, i ta maea, “Na Habu na Kape na poloruana pida, ra pida ni vakalobo a maka makoli, \v 11 na tahuna ri valai ri gi kavurike e BAKOVI DAGI a Vure ne mua na tabeke a Vure i vulakia, mu gi polo ne huriki a Israel a vinara. \v 12 Mu gale palupu e huriki a bakovi, a ngatavine, a koma, a mosi ri made na vuhu tanga, ri gi vapopo ri gi longo a vinara. Ri gi longo a vinara, ri gi togoa e BAKOVI DAGI a Vure ne mua, ri gi ramai kamumu a maka nitana. \v 13 Mu rata mavonga, e huriki a hamone mua i uka ma ri longo a vinara ma ri gi longo, ri gi togo vakaroroa e BAKOVI DAGI na tahuna ri made vona a malala na tabeke mule lokovonga ne Iordan.” \s1 A Nitagege ne Huriki a Israel \p \v 14 Muri e BAKOVI DAGI i takia e Moses i ta maea, “I tabukoi ngane bara o mate. O galea e Iosua ge valai na kape nau, ga vakasiria vona a leho a ngaru ia ge ratea.” Lakea e Moses e Iosua ru lakea na Kape na Vaponga. \p \v 15 Muri e BAKOVI DAGI i bele i made pololilo na bubu tabukoi polomeli na matana kape. \v 16 E BAKOVI DAGI i takia e Moses i ta maea, “Tabukoi ngane bara o mate. Muri e huriki bara ri pe iau ri ratapilea ra ngava dagi a taki ria vona. Bara ri ngalahere nau ri kavurike a maka vure na robo iea ra ri ngaru ni bolena. \v 17 Na tahuna ri rata maea, bara i madihi a hategu ne ria. Bara pe ria a ngalahere ne ria, bara ri bole a vuranga. A maka maki hale ri kupo bara i ratapile ria. Bara i kupo a maka maki hale i bele ne ria. Muri bara ri ta maea, ‘A Vure i uka ma i made turane hita, i bele ne hita a maka maregoa nga.’ \v 18 Bara marikoi liu ni tuhori ria na tahuna iea, a vuhuna ri rata a naro hale ri kavurike a maka vure ranga. \p \v 19 “Ngane a ngaru ni tovo ioe vona tara linge, o here purua. O tovo poloa ne huriki a Israel, muri ma ra nitana linge iea bara i taki tala ria. \v 20 Na tahuna a bole dili ria vona a robo kamumu iea, i manga a hini a ta muholi vona ne huriki a gare ne ria hosi. Bara ri made kamumu ri bole a maka maki ni kani i kupo vona a robo iea. Na tahuna iea bara ri ngalahere nau bara ri kavurike a maka vure taminga. Bara ri ngalahere ri ratapilea a ngava dagi a taki ria vona. \v 21 Muri a maka maki hale legelege bara i bele ne ria. Na tahuna hale iea, e huriki i uka ma ri gi longokaburungia a linge iea, bara ri kaloloa turane huriki e tune ria. Ra linge iea bara i vakapalala a niluhoi ne ria, i taki tala a naro hale ri rata. Iau i uka ma bole dili ria vona ma a malala iea, pali a lohoka vona pali a niluhoi ne ria.” \v 22 Na parava iea kunana e Moses i herea a linge iea i tovo e huriki a Israel vona. \p \v 23 \x * \xo 31:23 \xt Gi 27:23; Ios 1:6\x*E BAKOVI DAGI i takia e Iosua tune Nun, i ta maea, “O pesi tora, naha ni luhoi lege lae. Ioe kunana bara o taparaki e huriki a Israel lakea vona a robo a ta muholi vona ga habia ne ria. Iau kunana bara made turamu vakaroro.” \p \v 24 Na tahuna e Moses i here puru lobo a maka nitana vinara na puhu, \v 25 i taki e huriki a prister na kabu ne Levi, ri gi matakaria a Tava na Ngava Dagi ne BAKOVI DAGI. \v 26 Ri gi bolea a puhu i vona a vinara na Vure, ri gi ru tabukoia na Tava na Ngava Dagi, lakea ge takitala a naro hale ne ria. \v 27 A lohoka vona e huriki ri tagege ri longotaro a ngava. Na tahuna a tababana, ri longotaro a nitane BAKOVI DAGI, ri putu puru a maka vinara vona, na tahuna a mate pali, a luhoi kilala ra naro na tagenga ne ria bara i bele dagi hateka. \v 28 O gale palupu e huriki a matakari a bolekori ne huriki a kabu lobo, ri gi valai tabukoi nau. A ngaru ga habia ne ria a nitana linge iea. Ga gale a hunu a malala, ru gu matai iau a ratea ne mua a nita iea. \v 29 A lohoka vona na tahuna a mate pali, e huriki bara ri mapulo, bara i hale a vilone ria, i uka ma ri gi ramaia a nita a habia ne mua. Bara mu rata a maka naro hale i kupo, bara mu ratea e BAKOVI DAGI i tahate i rudu a maka maki hale ri bele ne mua.” \s1 A Linge ne Moses \p \v 30 Na tahuna e huriki a Israel ri vapopo, e Moses i tovo ria vona a linge iea: \c 32 \p \v 1 “Ioe a hunu, o longo valai ga ta. \q2 Ioe a malala, o talinga valai, o longoa a nita na ngavagu. \q1 \v 2 A nitagu ge rata kamumu mua, ge manga a simuru. \q2 I boru valai na hunu i rata a varili i rike. \q1 A nitagu ge manga a vala i boru, \q2 i rata a maka uve ri koru kamumu. \q1 \v 3 Ngane ga vakalongo a rane BAKOVI DAGI, \q2 mu kavurikea a rana a Vure ne hita. \q1 \v 4 I manga a kedo i tabuli vakaroro, \q2 i ramai kunana a ngavana i uka ma i tatami, a narona i kamumu i malamala. \b \q1 \v 5 “Pali mua i uka ma mu mavonga. Mua a bakovi a ngatavine na taminga. \q2 mu pulo lae a nita, mu putu puru a nita-muholi. \q2 Mua a mari ni rata a naro hale. I mavonga i uka ma ge mua e tuna. \q1 \v 6 Pali e BAKOVI DAGI ia e tamane mua. \q2 I vakabele mua lobo, i rata mua, mua a kabu i taku. \q1 Pali i navai mu ratea vona a naro maea? \q2 Mua a manga, mu uka a niluhoi kamumu. \b \q1 \v 7 “Mu luhoi mule a maka maki ri bele hosi. \q2 Mu nana e tamane mua ri gi vakasiri mua. \q1 Mu nana e huriki a gare ne mua \q2 ri gi tuverei polo ne mua. \q1 \v 8 \x * \xo 32:8 \xt Apo 17:26\x*Na tahuna a Vure Meli Liu, \q2 i veru a malala ne huriki a bakovi, \q1 i vakasiri na kabu takutaku a tabeke ge made vona. \q2 I ru a harena malala ne ria. \q1 E huriki a Israel ranga, e BAKOVI DAGI i ramai a ravulune ria, \q2 i vakasiri a harena malala ne ria. \q1 \v 9 Pali i vulakia a kabu ne Iakop ge matakaria. \b \q1 \v 10 “I matavisi e huriki a Israel ri laho viliha na tabeke i ngeki, \q2 na hini i tahoka a vilu dagi. \q1 E BAKOVI DAGI i matavisi ria i tuhori ria. \q2 I matakari ria, i manga a hini i matakari mule ia. \q1 \v 11 I matakari kamumu e huriki a Israel i uka ma ri bole a vuranga, \q2 i manga a loha i vakabebe a maka tuna ri bebe. \q1 Na tahuna e tuna i boru, \q2 bara i bebe polotano, i bokea na karapana i uka ma ge vurua. \q1 \v 12 E BAKOVI DAGI kunana i vakasiri a dala ne huriki a tara vona. \q2 I uka tara vure na tanga tara ge tuhori ria. \b \q1 \v 13 “I tono ria ri matakari a tabeke na lolo, \q2 a maka maki ni kani ri koru kamumu. \q1 Ri bole a ame na kedo ri kani. \q2 A maka kai a oliv ri koru kamumu na kedokedo. \q1 \v 14 Ri bole na bulmakau, na meme a namona ruru ne ria ri ninu. \q2 A maka bulmakau a sipsip ne ria ri gavutuvutu, \q1 a maka sipsip gavutuvutu o Basan. \q2 A vit ne ria i kamumu hateka. \q1 A kanena vain ne ria ri koru kamumu. \b \q1 \v 15 “E huriki a Iesurun \q2 ri kani hateka ri koru dagi, pali ri tagege. \q1 A Vure i rata rike ria, na nitora vona i bole mule ria. \q2 Pali ri ngalahere vona, ri pea. \q1 \v 16 Ri kavurike a vure ranga. \q2 Ri ratea e BAKOVI DAGI i bage, i tahate ria. \q1 \v 17 \x * \xo 32:17 \xt 1Ko 10:20\x*Ri habi a maka nihabi na taua. \q2 Pali ra maka taua nga i uka ma a vure muholi. \q1 Ri ramai a maka vure karaba \q2 e huriki a gare ne ria hosi uka ma ri lohoka ne ria. \q1 \v 18 Ri lohopile vona a Vure i rata rike ria, \q2 i tahoka a nitora lobo. \b \q1 \v 19 “Na tahuna e BAKOVI DAGI i masia a naro hale ne huriki e tuna, \q2 i tahate ria, i ngalahere ne ria. \q1 \v 20 Lakea i ta maea, ‘Re huriki nga ri tagege ri longotaro a nitagu. \q2 A maka maregoa ge bele ne ria, \q2 i uka ma ga tuhori ria. \q1 \v 21 \x * \xo 32:21 \xt 1Ko 10:22; Rom 10:19\x*Ri ramai a maka vure ranga, ra maka maki tavula. \q2 Ra narone ria i madihi a hategu ne ria, a tahate ria. \q1 Ngane ga bolea tara kabu i uka rana i naro tavula, i naro mangamanga, \q2 ga rudu lakea ne huriki a Israel, ge vakamadihi a hatene ria. \q1 \v 22 Na tahuna iea a rongova nau ge gutu manga a kanono, \q2 ge gutu parina lobo a maka maki na malala. \q1 A rongova nau ge nunu polotano na malala, na murine huriki ri mate pali, \q2 ge gutu parina a maka kedo i pesi langa ne ria a lolo. \b \q1 \v 23 “Ga rata a maka vuranga legelege ge bele ne ria, \q2 ge manga a bakovi i tahoka a maka maheto i padi e huriki a pile vona. \q1 \v 24 Ga rata ria ri gi vitolo, \q2 ri gi giloa na maka gilanga hale, muri ri gi mate. \q1 Ga rudu a maka livoa hateka \q2 turana a maki ri kara ri karaka viliha na malala ge kani ria. \q1 \v 25 Na tahuna ri pesi na dala, e huriki a pile bara i rabalaki ria na vabinga. \q2 E huriki ri kapiloho na ruma, bara ri mangenge hateka ri mate. \q1 E huriki a pile bara ri rabalaki lobo e huriki a riau, \q2 a sirula, a koma kiroko, a gare. \q1 \v 26 Muga a luhoi ga vakalobo liu ria, \q2 i uka ma ni gi luhoi mule tabu. \q1 \v 27 Pali iau bara rata e huriki a pile \q2 bara ri bibi rike ria ri ta maea, \q1 ‘Mi ratapile pali e huriki a tara ne BAKOVI DAGI na nitora ne mia. \q2 E BAKOVI DAGI ne ria i uka ma i ratea a maki iea ge bele.’” \b \q1 \v 28 “E huriki a Israel ri uka a niluhoi kamumu, \q2 a niluhoi ne ria i kapo. \q1 \v 29 Bara ri tahoka a niluhoi, \q2 ri lohoka vona a maki i vakahale ria. \q1 \v 30 I navai a pile i ala taku kunana ge rangi e huriki a Israel ri ala 1,000? \q2 I navai a pile i ala rua kunana ru rangi e huriki ri ala 10,000? \q1 A vuhuna e BAKOVI DAGI a Vure Tuhaka ne ria \q2 i marikoi, i ngalahere ne ria pali. \q1 \v 31 E huriki a pile ri lohoka vona a maka vure ne ria i uka nitora. \q2 Pali a Vure ne huriki a Israel i tahoka a nitora i manga a kedo dagi. \q1 \v 32 A narone huriki a pile ne huriki a Israel i mavuru hateka, \q2 i manga a narone huriki a Sodoma a Gomora. \q1 Ri manga a kai a vain \q2 i vakabele a maka kanena i nami magaruru. \b \q1 \v 33 “A narone ria i manga a vain ni rata turana a luna mata. \q1 \v 34 “E BAKOVI DAGI i tababana ni luhoi \q2 a maka maki e huriki a pile ne Israel ri rata. \q1 \v 35 \x * \xo 32:35 \xt Rom 12:19; Hib 10:30\x*I davea a parava bara i ratapile ria. \q2 Bara i koli a maka naro hale ne ria i vakamadihi ria. \q1 I uka ma ge tabaka bara ri boru puru ri vurua.” \b \q1 \v 36 \x * \xo 32:36 \xt Sng 135:14\x* “Na tahuna e BAKOVI DAGI i matai a maka nitora na viri vona i lobo, \q2 pali i ranga ne ria ri tababana, \q1 bara i dodo e huriki ri rata a leho vona, \q2 i korimule ria. \q1 \v 37 Muri e BAKOVI DAGI bara i nana e huriki, “Avai a maka vure \q2 ra ri kori mua. \q1 \v 38 Ri kani a vina sipsip a bulmakau \q2 ri ninu a nihabi na vain ne mua? \q1 Ri gi pesi rike ri gi tuhori mua \q2 ri gi korimule mua. \b \q1 \v 39 “Pali mu lohoka vona iau kunana, iau a Vure Muholi. \q2 I uka tara vure ge manga iau. \q1 A habi a nimahuri na bakovi. \q2 A bole vuroki a nimahuri na bakovi. \q1 A ratapile a bakovi, a vakamahuri a bakovi. \q2 Iau a ngaru ni ratea tara maki, bara ratea. \q1 \v 40 Muholi hateka iau kunana iau a Vure a made vakaroro. \q2 A ratea a nita muholi a ta maea, \q1 \v 41 ga pelekado a naro hale ne huriki, \q2 ga halua a bainat nau ge vere hateka. \q1 Ga bolea a bainat iea ga koli ga rabalaki e huriki a pile nau, \q2 ga ratapile e huriki uka ma ri ngaru iau. \q1 \v 42 Ga padi e huriki ri ngaru ni vaubi turagu, \q2 a darane ria ge madoko na kiniperi. \q1 E huriki i uka ma ri mate na vabinga, \q2 ria ranga ga rabalaki.” \b \q1 \v 43 \x * \xo 32:43 \xt Rom 15:10; Kap 19:2\x*Mua o huriki na robo basi, mu vivi turana e huriki a ngate na Vure, \q2 a vuhuna a Vure bara i ratapile e huriki ri rabalaki e huriki a ngate vona, \q1 i koli a naro hale ne huriki a pile. \q2 Pali i ratea a malala ne huriki a tara vona i matapado hateka na matana. \p \v 44 E Moses, turane Iosua e tune Nun bakovi, ru vakalongo e huriki a Israel vona a nitana linge iea. \p \v 45 E Moses i vakalongo lobo pali a maka nita ne huriki a Israel, \v 46 lakea i ta tabu i ta maea, “Mu matadoko, mu ramai lobo a maka vinara ngane a habi ne mua. Mu vakalongo e huriki e tune mua, ria ranga ri gi ramai vakaroro a vinara nga. \v 47 Ra ngava nga i uka ma a maki tavula, ria a vuhuna nimahuri ne mua. Mu ramai kamumua, bara mu made tabaka na malala mu gu bolea na tabeke mule lokovonga ne Iordan.” \s1 E Moses i Uka Ma Ge Dili o Kenan \p \v 48 \x * \xo 32:48 \xt Gi 27:12-14; Vin 3:23-27\x*Na parava iea kunana e BAKOVI DAGI i takia e Moses i ta maea, \v 49 “O sike na maka lolo ne Abarim na malala ne huriki a Moab. Ra maka lolo nga ri pesi tabukoi na naru e Iordan, a tanga e Ieriko i pesi na tabeke mule lokovonga. O pesi na lolo e Nebo o tuva lokovonga vona a robo e Kenan, ra ngane a ngaru ni habia ne huriki a Israel ge ne vone ria. \v 50 Ioe bara o mate vona a lolo iea, i manga e turamu e Aron i mate na lolo e Hor, muri bara o vano o made turane huriki a viri vomu ri mate. \v 51 Marua muru mate, a vuhuna muru longotaro a nitagu, i uka ma muru togoa a ragu i malamala na matane huriki a Israel na tahuna muru made o Meriba, tabukoi o Kades, na tabeke i ngeki o Sin. \v 52 Ngane bara o tuva lokovonga kunana vona a malala iea. Pali i uka ma go lokovonga, go dili vona ra malala ga habia ne huriki a Israel.” \c 33 \s1 E Moses i Gamai a Maka Kabu ne Israel \p \v 1 E Moses ra bakovi i vakalongo a nitana Vure, a parava vona ni mate i valai tabukoi, lakea i gamai e huriki a Israel, \v 2 i taki ria i ta maea, \q1 “E BAKOVI DAGI i made na lolo e Sinai, \q2 i valai i bele manga a haro na robo e Idom. \q1 A parana na lolo e Paran i parai e huriki a tara vona. \q2 A agelo i ravulu e rangale (1,000) ri made turana. \q2 A kanono dagi i hube na limana a kanena. \q1 \v 3 A Vure i ngaru hateka e huriki a tara vona, \q2 re huriki ri malamala i matakari ria. \q1 Ri turume ri lolu puru na matana, ri ramai a maka vinara vona. \q1 \v 4 Iau e Moses a habi ne mua a maka vinara nga mu gu ramai. \q2 Ra vinara nga a nita muholi hateka ne hita e huriki a hamone Iakop. \q1 \v 5 E BAKOVI DAGI ia a hariki ne Iesurun.\f + \fr 33:5 \ft A pelegona e Iesurun a viri malamala, re Israel.\f* \q2 Na tahuna a maka kabu ne Israel turane huriki a gare ne ria \q2 ri vapopo, i matakari ria.” \q1 \v 6 E Moses i gamai a kabu ne Reuben i ta maea, \q2 “A kabu ne Reuben i kiroko, pali ra kabu iea i uka ma ge lobo.” \q1 \v 7 I taki a kabu ne Iuda i ta maea, \q2 “O BAKOVI DAGI o luhoi e huriki a Iuda ri nana ioe go tuhori ria. \q1 O bole valai ria ri gi dili turane huriki a tara ranga. \q2 O tuhori ria, ri vaubi ne huriki a pile.” \q1 \v 8 \x * \xo 33:8 \xt Nim 17:7; 28:30; Gi 20:13\x*I taki a kabu ne Levi i ta maea, \q2 “BAKOVI DAGI, o habi na kabu ne Levi, re huriki a vora kamumu vomu, \q1 a kedo e Tumim e Urim, ra kedo nga ru vakasiri a ningaru vomu ne ria. \q2 O toni ria na tanga e Masa, na naru e Meriba. \q1 \v 9 Ri tora hateka ni ramai a nitamu a ngava dagi vomu. \q2 I uka ma ri ramai a ningaru ne tamane ria, ne turane ria, ne tune ria. \q1 Ri ramai kunana a ningaru vomu. \q1 \v 10 Ri gi tovo e huriki a Israel ri gi ramai a vinara vomu. \q2 Ri gi rungani a havu mangisipa na matamu, \q2 ri gi rata a nihabi gutu-vuro na dede vomu. \q1 \v 11 BAKOVI DAGI, o kori e huriki na kabu ne Levi ri gi pesi tora, \q2 bara o vivi vona a leho ri rata. \q1 O pahadanu e huriki a pile ne ria \q2 i uka ma ri gi pesi rike tabu.” \q1 \v 12 I taki a kabu ne Bensamin i ta maea, \q2 “BAKOVI DAGI o gamai e huriki na kabu ne Bensamin o made tabukoi ne ria, \q2 o matakari kamumu ria na parava vakaroro.” \q1 \v 13 I taki a kabu ne Iosep i ta maea, \q2 “BAKOVI DAGI, o habi a simuru na hunu, \q1 a naru na malala na kabu ne Iosep, \q2 ge vakabele a naru ge kupo na tabeke vona. \q1 \v 14 Ge ratea a haro i para langa na hania ne ria, \q2 ge rata a maka uve ri gi koru kamumu na maka keva lobo. \q1 \v 15 A maka lolo hosi ge kamumu a malala ne ria \q2 ni gi rata vonga a maka hania, \q2 ge koru kamumu vona a maka uve. \q1 \v 16 A maki ni kani kamumu ge vonu vona a malala ne Iosep. \q2 E BAKOVI DAGI i made pololilo na kai kiroko i nono, i taki iau \q1 ge rata kamumu hatekea a kabu iea, \q2 a vuhuna e Iosep i tahoka a rana ne huriki e turana. \q1 \v 17 A hamone Iosep ri gao hateka \q2 manga a tabua na bulmakau a toga i tahoka a pelengana. \q1 A kabu ne Manase ri ala kupo i manga a pelengana tara, \q2 a kabu ne Epraim ri ala kupo hateka i manga a pelengana tara. \q1 Na pelengana nga i rua i padi a kabu tebi, \q2 i kope lae ria ri laho viliha ri harena na nilobona malala.” \q1 \v 18 I taki a kabu ne Sebulun i ta maea, \q2 “Mua a kabu ne Sebulun ra leho ni vakuloi a maki \q2 turana a robo basi ge nunu kamumu. \q1 A leho na kabu ne Isikar ni vakuloi a maki ne huriki a tahotanga, \q2 ia tara ge nunu kamumu. \q1 \v 19 Ra kabu nga ru gu gale ranga kabu ri gi valai na lolo ne rua, \q2 ri gi rata a nihabi malamala. \q1 Ru gu rata a leho ni vakuloi a maki na mahala ru bole na dari na lavu. \q2 Bara ru bole hateka a moni vona a maka leho nga.” \q1 \v 20 I taki a kabu ne Gad i ta maea, \q2 “A Vure i ratea a malala na kabu ne Gad i bele dagi, \q2 i mavonga mua lobo mu kavurikea a rana. \q1 A kabu ne Gad i manga a laion \q2 i dava i po a kanimatana ge rabalaki a kania vona, \q2 ge kinirape tala a vahana a kulina gina. \q1 \v 21 Na tahuna e huriki a matakari ne Isarel ri vapopo ni verua a malala, \q2 a kabu ne Gad ri vulakia tara tabekena malala i bolea. \q1 Ra tabekena malala a kabu ne Gad i bolea i kamumu hateka, \q2 i kara e huriki a matakari kunana ri gi bolea. \q1 A kabu ne Gad i ramai malamala a nita na vinara ne BAKOVI DAGI.” \q1 \v 22 I taki a kabu ne Dan i ta maea, \q2 “A kabu ne Dan i manga a tuna laion, \q1 i pe a robo e Basan i page page valai.” \p \v 23 I taki a kabu ne Naptali i ta maea, \q2 “BAKOVI DAGI, o habi a maki kamumu ne huriki a Naptali. \q1 A Darilomu e Galili i tabuli na malala ne ria, \q2 a harena malala i polotaroa a naru i puru lokovonga popote.” \q1 \v 24 I taki a kabu ne Aser i ta maea, \q2 “BAKOVI DAGI, o rata kamumua a kabu ne Aser. \q1 A maka kabu lobo ne Israel ri ngarua. \q2 A maka kai a oliv ge kupo na malala vona \q2 ge bole a naruna ge kupo. \q1 \v 25 A nure na tanga ne ria ge tahoka a logo dagi ni gi rata na aen. \q2 Ri gi made kamumu vakaroro, i uka ma ri gi mangenge. \b \q1 \v 26 “Mua o huriki a Israel i uka tara vure ge manga a Vure ne Iesurun. \q2 I tahoka a nitora dagi i made pololilo na nipara dagi, \q2 i laho puru rike na bubu ge tuhori hita. \q1 \v 27 A Vure i made vakaroro, \q2 i nugutata hita vakaroro na limana \q2 i uka ma i pe hita. \q1 Na tahuna mu vano mu bolea a malala ne mua, \q2 bara i lili tala e huriki a pile ne mua, \q2 i taki mua bara mu rabalaki lobo ria. \q1 \v 28 Muri a kabu ne Iakop ge made kamumu, \q2 e huriki a pile i uka ma ri gi valai ri gi vaubi turane ria. \q1 Ra tabeke iea a simuru i boru i vakamea a malala \q2 i koru kamumu vona a maka vit a vain. \q1 \v 29 Mua o huriki a Israel, mu vivi hateka, \q2 e BAKOVI DAGI i uka ma i tuhoria tara kabu, \q2 ge manga a hini i tuhori mua. \q1 E BAKOVI DAGI i manga a galeu ne mua \q2 i manga a bainat ne mua. \q1 I tagari mua na tahuna na vabinga, \q2 i rata mua mu rangi ria. \q1 E huriki a pile ne mua bara ri tangi valai ne mua \q2 ri taki mu gu dodo ria. \q1 Pali mua bara mu pahadanu ria mu ratapile ria.” \c 34 \s1 E Moses i Mate \p \v 1 E Moses i pea a bila ne Moab i sike na lolo e Nebo, na mapane Pisga na tabeke na nirikena haro na tanga e Ieriko. E Moses i pesi vona a hini nga, lakea e BAKOVI DAGI i vakasiri loboa vona a malala ge habia ne huriki a Israel. E BAKOVI DAGI i vakasiria vona a tabekena malala ne huriki a Gilead, i lakea i harena na tanga e Dan na tabeke mule sike. \v 2 I vakasiria vona a malala ne huriki a Naptali, ne huriki a Epraim, ne huriki a Manase, a malala ne huriki a kabu ne Iuda, i vano i harena na Dari na Kurukuruna Malala na nirolona haro. \v 3 I vakasiri e Moses vona a malala na tabeke mule puru ne Iuda, a bila i vakatubu o Ieriko, i vano i harena o Soar na tabeke mule puru. Ra tanga e Ieriko i tahoka a maka kai a det i kupo. \v 4 \x * \xo 34:4 \xt Vuh 12:7; 26:3; 28:13\x*Muri e BAKOVI DAGI i takia e Moses i ta maea, “A ta muholi ne Abraham, ne Isak, ne Iakop ta ga habi ne huriki a hamone ria ra malala iea. A vakasiria vomu a malala, pali i uka ma go dili vona.” \p \v 5 Lakea e Moses, a vora ne BAKOVI DAGI, i mate na malala ne huriki a Moab, i manga a ngava e BAKOVI DAGI i takia vona. \v 6 E BAKOVI DAGI i tanua a podane Moses na maloku ne Moab, na tabeke mule lokovonga na tanga e Bet-Peor. I valai i harena mona, i uka tara viri ge lohoka vona a lovo ne Moses. \v 7 E Moses i tahoka a pida i 120 i mate. I tababana ni gao, a matana i kamumu kunana. \v 8 Na tahuna e Moses i mate pali, e huriki a Israel ri made na maloku ne Moab, ri taringia i harena na parava i ravulu tolu. \p \v 9 Muri ne Moses i mate, a Vure i habi a lohokanga kamumu ne Iosua e tune Nun, a vuhuna e Moses i ru langa a limana vona. E huriki ri longototoa a nitane Iosua ri ramai a maka vinara e BAKOVI DAGI i vakuku e Moses vona. \p \v 10 \x * \xo 34:10 \xt Nim 33:11\x*I valai i harena mona i uka tara propet o Israel ge manga e Moses. E BAKOVI DAGI i ta turane Moses i manga a bakovi i ta turana e turana. \v 11 E BAKOVI DAGI i rudu e Moses ge rata a maka nivakasiri dagi legelege ne vona ni ratapile e Parao, a hariki o Egipto, turana e huriki a bolekori vona, a robo vona lobo. E huriki a propet ranga, i uka ma ri kara ni ratana a maka nivakasiri i manga ne Moses i rata. \v 12 I uka ma ri kara ni rata a maka maki dagi ri gi vakamangenge e huriki a bakovi a ngatavine, i manga a hini e Moses i rata na matane huriki a Israel.