\id 2TI - Bola Bible; Brent and Sandi Wiebe; April 4, 2011. \h 2 Timoti \toc1 A Ruana Raukea e Paulus i Here Lakea ne Timoti \toc2 2 Timoti \toc3 2Tim \mt2 A Ruana Raukea e Paulus i Here Lakea ne \mt1 Timoti \imt1 A Nita Vakalohoka \ip E Paulus i herea ra raukea iea lakea ne Timoti na tahuna i made na bavi o Rom 1:16-17. Na parava iea e huriki a Rom ri ru dilia na bavi, muri bara ri rabalakia (4:6). \ip Ra ruana raukea iea, i mata manga e Paulus i uka ma i herea na limana. A vuhuna a limana ni kolotata na sen, bara i keri ni here. Ia tara i gare, bara i keri ni mata kamumu. Hosi na tahuna i riau vona, i mata manga i ta ta ia, a bakovi tara i here polo vona ra maka raukea i here lakea ne huriki a tara ne Kristo. \ip Ra raukea iea ni taki e Paulus i made na bavi o Rom 1:8,16. E huriki ranga ri luhoi i here mugea na Mugana Raukea i here lakea ne Timoti. \ip Na parava e Paulus i havai tabu ni vakalongo a velenga kamumu, i nanea e Timoti ge laho turana ni rata leho (Apostolo 16:1-3). Muri i nanea e Timoti ge made o Epesus, ge matakari e huriki a tara ne Kristo vonga (1 Tim 1:3). Na parava e Paulus i here muga, i here muri tabu lakea ne Timoti, e Timoti i tabana o Epesus. \ip A raukea iea ni gale, “A Raukea ni Tuhori a Tara ne Kristo,” i manga a Mugana Raukea ne Timoti, a Raukea ne Titus. \ip A maki i tolu i rata e Paulus i herea ra ruana raukea iea lakea ne Timoti. \io1 (a) E huriki a Rom ri taki ri gi rabalakia. Ia e Paulus i lohoka vona. Lakea i ngarua e Timoti ge lakea maia, ge made popote turana, muri ge mate (4:9-21). \io1 (b) E Timoti i kori hatekea e Paulus ni vakalongo a velenga kamumu, ni tovo e huriki. Ngane e Paulus i ngaru ni vakatorea, ge kinigao ni ratea ra leho iea. \io1 (c) Paulus i lohoka vona ranga maki i bele o Epesus. Lakea i ngaru ni vakalohokea e Timoti a ra ge ratea ni kori ria. \ip A viri i ngaru ni rata leho ne Kristo, ge manga a nugumaheto. Nahea ge maruhu vona a ubu vona e Isu Kristo. Ge pesi tora na tahuna i bole a nimadihi. A maki dagi tara, e Timoti ge ramai a ngava e Paulus i habi vona. Ge tovo a ngava muholi, ge laho na rabu ni lohoka muholi na Vure. E Paulus i takia e Timoti nahea ge tovo a ngava taminga, nahea ge ramai a vilo hale. \c 1 \s1 E Paulus i Vakatubu ni Here \p \v 1 Iau e Paulus a apostolo ne Isu Kristo. A Vure i vulaki iau ge iau a apostolo vona ga vakalongo e huriki na ngava na nimahuri ra i ta muholi vona ge habia ne huriki ri luhoi torea e Isu Kristo. \p \v 2 \x * \xo 1:2 \xt Apo 16:1; 1Tim 1:2\x*O Timoti, ngane a here lakene vomu tabu. Ioe o manga e tugu muholi, a ngaru hateka ioe. \p A Vure, e Tamane hita, turane Bakovi Dagi e Isu Kristo ru gu rata kamumu ioe, ru gu dodo ioe, ru gu habi a nivalemu vomu. \s1 E Timoti Ge Leho Kamumu \p \v 3 \x * \xo 1:3 \xt Apo 23:1\x*E huriki a gare nau hosi ri vora na Vure, ri lohoka vona ri ramai a naro kamumu. Ngane iau tara a rata mavonga. A luhoi ioe vakaroro, lakea a vasileki na Vure ge tuhori ioe. A vivi vomu, lakea a kavurikea a Vure. \v 4 A luhoi mule a parava i masiri pasi na matamu a luha. Pali ngane a pasimata ni matai ioe, ga vivi. \v 5 \x * \xo 1:5 \xt Apo 16:1\x*A luhoi mule a hini o luhoi tora hatekea a Vure, i manga hosi e tubumu a ngatavine e Lois, e kinamu e Iunis ru luhoi tora hatekea. Ngane a lohoka vona ioe tara o tahoka a niluhoi iea. \v 6 \x * \xo 1:6 \xt 1Tim 4:14\x*I mavonga, a ngaru ni taki tabu ioe, naha ni longo kaburungia a maki kamumu a Vure i habi tavula vomu hosi na tahuna a ru langa a limagu vomu. \v 7 \x * \xo 1:7 \xt Rom 8:15\x*O rata mavonga, a vuhuna i uka ma i rata hita si gi mangenge. I habi ne hita a nitora. I kori hita ni vangaru. I kori hita ni matakari kamumu a nilaho ne hita. \p \v 8 Lakea, naha ni maruhu ni vakalongo e huriki ne Bakovi Dagi ne hita. Naha ni maruhu ne nau ni ru dili na bavi. Tu gu bole a nimadihi a vuhuna tu ramai a Velenga Kamumu. Tu gu kaloho a nimadihi iea na nitora na Vure. \v 9 \x * \xo 1:9 \xt Epe 2:8-9; Tit 3:5\x*A Vure i korimule hita, i gale hita si gi laho malamala. I uka ma si ratea tara maki kamumu ge gale hita. I gale hita na ningaru vona kunana. I gale hita ge rata a naro kamumu ne hita, i rudu vilia e Isu Kristo ge korimule hita. Hosi na tahuna a hunu a malala i uka ma ni ratarike ma, a Vure i luhoi pali a naro iea ge ratea. \v 10 \x * \xo 1:10 \xt Hib 2:14\x*Ra naro, hosi i luhoi ni ratea, ngane a Vure i vakasiria pali a naro kamumu vona, i rudu vilia pali e Isu Kristo, ra Bakovi i korimule hita. I vakaloboa a nitora na matenga. I vakalongoa ne hita a Velenga Kamumu si gi bole navai a nimahuri vakaroro. \p \v 11 \x * \xo 1:11 \xt 1Tim 2:7\x*I vulaki iau ge iau a apostolo, ga tovo, ga vakalongo a Velenga Kamumu iea. \v 12 Ngane a bole a nimadihi a vuhuna a vakalongo e huriki na Velenga Kamumu. Pali iau i uka ma a maruhu, a vuhuna ra viri a luhoi torea, a lohoka vona. A lohoka vona bara i matakari kamumu a leho i ru na limagu ga rata, bara i tabuli kamumu vakaroro ge harena na parava e Kristo ge hamule valai. \p \v 13 O ramai kamumu a ngava muholi a tovo ioe vona. O ngaru e huriki, o luhoi torea e Isu Kristo, a vuhuna o madoko turana. \v 14 \x * \xo 1:14 \xt 1Tim 6:20\x*O matakari kamumu a ngava muholi i habia vomu a Vure. A Hanu Kiripiripi ra i made pololilo ne hita, ge tuhori ioe go rata mavonga. \p \v 15 O lohoka vona pali e huriki lobo iene, na tabeke ne Asia, ri ha taro iau pali. E Pigelus e Hermogenes rua ranga ru ha taro iau. \p \v 16 A vasileki ne Bakovi Dagi ge dodo e Onesiporus turana kabu vona. Na tahuna i made turagu, i tuhori vakaroro iau, i uka ma i maruhu nau, iau a made na bavi. \v 17 Na tahuna i valai o Rom i vururu a matana ni matakana iau, muri i matavisi iau. \v 18 A vasileki ne Bakovi Dagi ge dodoa na nilobona parava. O lohoka vona i kupo a leho i tuhori iau vona na tanga dagi e Epesus. \c 2 \s1 A Nugumaheto Kamumu ne Isu Kristo \p \v 1 O tugu o Timoti, e Isu Kristo ge rata kamumu ioe, ge vakatora ioe. \v 2 A ngava o longo a vakalongo na matane huriki, ra ngava nga o tovo ne huriki a bakovi ni longototo a ngava, ri gi tovo polo tabu ne huriki ranga. \p \v 3 \x * \xo 2:3 \xt 2Tim 1:8\x*O pahataga manga a nugumaheto ne Isu Kristo, o bole a nimadihi ge manga mia mi bole a nimadihi. \v 4 A nugumaheto i uka ma ge leho viliha lae. Bara i nugu kunana a leho ge vakavivi a ubu vona. \v 5 \x * \xo 2:5 \xt 2Tim 4:8\x*A bakovi na rihiva i varangi na rihiva ge muri mai a vinara na rihiva, bara i bole a tama na tahuna i mulangi. \v 6 \x * \xo 2:6 \xt 1Ko 9:7\x*A bakovi i leho hateka na hania bara i bole muga a maki ni kani i varo na hania. \v 7 O luhoi kado a maki a taki, a vuhuna e Bakovi Dagi bara i habi a lohokanga vomu go lohoka vona a pelegona ngava. \p \v 8 \x * \xo 2:8 \xt Rom 1:3; 1Ko 15:4\x*O luhoi vakaroroa e Isu Kristo. Naha ni longokaburungi vona ia a hamone Davit, i mate, i pesi rike mule na matenga. Iau a vakalongo e huriki maea na tahuna a taki tala ne ria a Velenga Kamumu, \v 9 \x * \xo 2:9 \xt Epe 3:1,13; Pili 1:12-14\x*lakea ri rata hale iau, manga iau a bakovi hale, ri kolotata iau na sen. Pali a nitana Vure i uka ma ni gi kolotata. \v 10 I mavonga a hatenono, a pesi tora, a bole lobo a nimadihi nga. A rata mavonga ga tuhori e huriki a bakovi a ngatavine a Vure i vulaki ria, ri gi bolea ra nimahuri i tabuli ne Isu Kristo, ri gi made palupu turana vakaroro na bagetuanga vona. \p \v 11 \x * \xo 2:11 \xt 2Ko 4:11\x*A ngava i muholi hateka, e huriki ri gi longoa, ri gi longo maia i maea: \q1 “E huriki ri mate turane Kristo, \q2 bara ri made turana; \q1 \v 12 \x * \xo 2:12 \xt Mat 10:33\x*E huriki ri hatenono na tahuna ri bole a nimadihi, \q2 bara ni rata ria a hariki, ri matakari turane Kristo; \q1 E huriki ri lohopilea e Kristo, \q2 ia tara bara i lohopile ria; \q1 \v 13 \x * \xo 2:13 \xt Rom 3:3-4; Tit 1:2\x*E huriki i uka ma ri ramai a nitane ria, \q2 pali e Kristo bara i tabana ni pesi tora na ngavana, \q2 a vuhuna i uka ma ge pulo lae a ngavana.” \s1 A Vora na Vure \p \v 14 \x * \xo 2:14 \xt 1Tim 6:4; Tit 3:9\x*Na parava vakaroro o tovo e huriki ri gi luhoi a maka ngava nga. O taki tora ria na matana Vure nahea ri gi vahehe lae na maka ngava kiroko. A nivahehe i uka ma i tuhori e huriki. I vakahale kunana a niluhoi ne huriki ri longoa. \p \v 15 \x * \xo 2:15 \xt 1Tim 4:6\x*O toni a bulumu ni leho kamumu, lakea na tahuna o vakasiri ioe na Vure, bara i ta maea, “O leho kamumu hateka.” Lakea o uka ma go maruhu, a vuhuna ioe a vora kamumu. O vakalongo kavakava a ngava muholi. \v 16 \x * \xo 2:16 \xt 1Tim 4:7\x*O malele ha na maka ngava viliha i uka ma i muri mai a niluhoi na Vure. Ra ngava maea i rata e huriki ri marava basi na Vure. \v 17 \x * \xo 2:17 \xt 1Tim 1:20\x*A ngava taminga maea bara i pagepolo viliha, i ratapile a niluhoi ne huriki, i manga a ngarava i ratapile a kakaina viri. E Himeneus e Piletus rua ranga ru rata a ngava maea. \v 18 Ru varoru pali na dala na ngava muholi, ru taki e huriki ta i bele pali a parava e huriki ri gi mahuri mule na matenga. Ru vakahale a niluhoi ne huriki ranga. \v 19 \x * \xo 2:19 \xt Gi 16:5; Ion 10:14; 1Ko 8:3\x*Pali a Vure i vunua pali a butu i tora hateka. I uka tara viri ge ulua. A butu iea, a ngava ni here vona, i ta maea, “E Bakovi Dagi i lohoka vona e huriki a tara vona.” A ngava tara tabu ni here i maea: “E huriki ri galea a rane Bakovi Dagi ri gi malele ha na naro hale.” \p \v 20 Na ruma na bakovi na mahala, i kupo a maka ulo, a tavila. I ranga ni rata na gol, i ranga ni rata na silva, i ranga ni kau na kai, i ranga ni pipi na malala. Ri tahoka a leho legelege. I ranga ni tahoni a maki kamumu ne ria, i ranga ni tahoni a maki katoki ne ria. \v 21 I mavonga kunana, a bakovi bara i pe a maki hale nga, bara i bele manga a ulo na Vure ni tahoni a maki kamumu vona. Ra viri iea ni kisi puru, a Vure ge rata a leho kamumu vona. \p \v 22 \x * \xo 2:22 \xt 1Tim 6:11\x*Lakea o malele ha vona a maka ningaru hale i bele na niluhoi ne huriki a bakovi karaba. O leho tora ni rata a naro kiripiripi, ni luhoi torea a Vure. O ngaru e huriki, o made na nivalemu ge manga e huriki ranga ri malamala, ri kavurikea a Vure. \v 23 \x * \xo 2:23 \xt 1Tim 4:7\x*O malele ha vona a maka nivahehe manga manga. Ri uka leho, ri vakabele kunana a rongova. \v 24 A vora ne Bakovi Dagi nahea ge rata a nivahehe. Ge rata a naro kamumu ne huriki lobo, ge lohoka kamumu ni tovo e huriki, ge hatenono ne huriki ri rata halea. \v 25-26 Ge leho madoru ge pelekado a niluhoi ne huriki ri longotaro a ngava. E Satan i lakavu pali ria, ri gi rata a leho vona. Pali a Vure ge ngaru, bara i kori ria ri gi bole mule a niluhoi ne ria, ri gi ha taroa a hoa na hanitu, re Satan, ri gi pulo a vilone ria, ri gi lohoka vona a nita muholi. \c 3 \s1 A Nilobona Parava \p \v 1 \x * \xo 3:1 \xt 1Tim 4:1\x*Iau a ngaru ioe go lohoka vona, na tahuna na nilobona parava popote ge valai, a nimava dagi bara i bele. \v 2 E huriki bara ri luhoi mule ria kunana. Bara ri ngaru hateka ni bole a mahala. Bara ri bibi rike mule a rane ria, ri tagege, ri ta hale na Vure, ri ta hale ne huriki. Bara ri longotaro a ngavane tamane, e kinane ria. Bara ri bole lupu a maki. Bara ri ngalahere vona a maka naro na Vure. \v 3 I uka ma ri gi ngaru e huriki. I uka ma ri gi lohopile a naro hale ne turane ria. Bara ri vapadikidu. I uka ma ri gi pahadanu a ningaru hale na kakaine ria. Bara ri ratapile vakaroro e huriki. Bara ri marikoi na naro kamumu. \v 4 Bara ri rata hale e huriki a turane ria. I uka ma ri gi luhoi a maki ri ratea, bara ri rata tavula kunana a maki. Bara ri luhoi mule ria, ta ri kamumu hateka. Bara ri ngaru hateka a maka nivivi tavula na malala, i uka ma ri gi ngarua a Vure. \v 5 \x * \xo 3:5 \xt Mat 7:15,21; Tit 1:16\x*Bara ri kavurikea a Vure na kuline ria kunana, pali bara ri koi vona a nitora na Vure ge pulo a vilone ria. O malele ha ne huriki a bakovi maea. \p \v 6 I ranga e huriki a bakovi maea ri dili na maka ruma, ri tami e huriki a ngatavine manga manga, bara ri muri mai ria. Re huriki a ngatavine nga, ri rata vakaroro a maka naro hale i kupo. A hatene ria i bole rike ria, i turari ria ri rata a maka naro hale nga. \v 7 Re huriki a ngatavine nga, ri ngaru bala ni gi tovo ria, pali uka ma ri kara ni lohoka vona a ngava muholi na Vure. \v 8 \x * \xo 3:8 \xt Nim 7:11\x*Hosi e Ianes rua e Iambres ru marikoi vona a ngavane Moses. I mavonga kunana e huriki a bakovi nga ri marikoi a ngava muholi, a niluhoi ne ria i hale kunana. Ri tamilalu ni luhoi torea a Vure. \v 9 Pali i uka ma ge tabaka, e huriki lobo bara ri matakilaka vona a niluhoi ne ria i varoru hateka, i manga hosi e huriki ri matakilaka vona a narone Ianes rua e Iambres. \s1 E Timoti Ge Nugutata Tora a Nitana Vure \p \v 10 Timoti, o lohoka vona a nitovo nau. O matai pali a narogu. O lohoka vona i navai a ratea a leho nau. O matai iau a luhoi torea e Kristo. O matai iau a hatenono na maka maregoa, a ngaru e huriki lobo, a pesi tora ni bole a nimadihi. \v 11 \x * \xo 3:11 \xt Apo 13:14-52; 14:5,8-20\x*O lohoka vona a maka naro hale ni rata virihi iau vona, a nimadihi a bole o Antiok, o Ikonium, o Listra. A bole a nimadihi hateka. Pali e Bakovi Dagi i korimule iau na maka maregoa nga. \v 12 \x * \xo 3:12 \xt Mat 16:24; Ion 15:20; Apo 14:22\x*I muholi hateka, e huriki ri luhoi torea e Isu Kristo, ri laho na narona Vure, bara ni vakamadihi. \v 13 Pali e huriki a bakovi hale, e huriki a bakovi na taminga, a narone ria bara i hale liu. Ri tami e huriki. Ria ranga, e huriki bara ri tami ria. \p \v 14 Pali ioe, a ngava muholi ni tovo ioe vona, o luhoi tora pali. Naha ni taparaki. O muri mai, a vuhuna o lohoka ne huriki ri tovo ioe vona. \v 15 Hosi na tahuna ioe a koma kiroko, o vakatubu ni longo a nitana Vure. A nitana i tovo hita si gi luhoi torea e Isu Kristo, si gi bole a nimahuri vakaroro. \v 16 \x * \xo 3:16 \xt Rom 15:4\x*A Hinere lobo i valai na Vure. I tovo hita. I vakasiri hita na a ra maki i hale na nimade ne hita. I pelekado hita na tahuna si rata a naro hale. I tovo hita na naro kamumu. \v 17 I mavonga, a bakovi i laho turana Vure bara i kara ni rata a naro kamumu legelege. \c 4 \s1 E Timoti Ge Leho Tora \p \v 1 A taki tora ioe na matana Vure turana e Isu Kristo, ra viri ge hamule valai, ge pelekado e huriki ri mahuri, e huriki ri mate pali. A taki tora ioe, a vuhuna ge valai ge matakari a maki lobo. \v 2 A taki tora ioe go tovo e huriki na Velenga Kamumu. O tovo ria na tahuna ri malopi, o tovo ria na tahuna i uka ma ri malopi. O pelekado a niluhoi ne huriki ri varoru. O tahate e huriki ri rata a naro hale. O vakatora a niluhoi ne huriki. O hatenono na tahuna o tovo ria. \v 3 \x * \xo 4:3 \xt 1Tim 4:1\x*O rata mavonga, a vuhuna i uka ma ge tabaka e huriki bara ri koi ni longo a ngava muholi. Bara ri matakana lae e huriki ri gi tovo ria na ngava ri ngaru ni longo. \v 4 Bara ri ha taroa a ngava muholi, ri vakatubu ni longo mai a nuverei tavula. \v 5 Pali ioe i uka. O matakari vakaroroa a nilaho vomu, o kaloho a nimadihi ge bele vomu. O vakalongo a Velenga Kamumu ne huriki, o rata lobo a leho a Vure i habi vomu. \s1 E Paulus i Tabukoi Ge Mate \p \v 6 \x * \xo 4:6 \xt Pili 2:17\x*A parava nau ni mate i valai tabukoi pali. I uka ma ge tabaka, a daragu bara i pori, i tua tala, ge manga a vain ni guru langa na nihabi.\f + \fr 4:6 \ft Nimariu 29:38 Hosi na tahuna e huriki a prister ri ngaru ni rata a nihabi ge lakea na Vure, bara ri rabalakia a tuna sipsip, ri ru langea na dede. Muri bara ri guru langa vona a vain. Muri bara ri gutua a nihabi, ge vuro. A vain ni guru tala i manga a nilobona nihabi. Ngane e Paulus i taki popote ge mate. A nihabi vona, ra a nilaho vona turana Vure, i popote ge lobo. A nilobona nihabi vona, a matenga vona.\f* \v 7 \x * \xo 4:7 \xt 1Tim 6:12\x*A toni a bulugu ni nunu hateka. A vakalobo ngane a nivarangi. A leho lobo i habi nau ga rata, a rata kamumu pali. A ramai kamumua a Vure. I uka ma a ha taroa. \v 8 \x * \xo 4:8 \xt 1Ko 9:24-25\x*I mavonga, e Bakovi Dagi, ra viri i pelekado malamala e huriki, i kisi puru a mapa kamumu nau, i manga a viri i mulangi na rihiva i bole a tama. Bara i habia nau na parava i pelekado e huriki. Bara i habia nau a mapa kamumu, a vuhuna i matai iau a malamala na matana. I uka ma ge habi nau kunana. Bara i habi ne huriki lobo ri pasimata vona ge hamule valai. \s1 E Timoti Ge Malaviriri Valai ne Paulus \p \v 9 O toni a bulumu, o valai malaviriri, \v 10 \x * \xo 4:10 \xt Apo 15:37-39; 2Ko 8:23; Kol 4:14\x*a vuhuna e Demas i ha taro iau pali. I ngaru hateka a naro na malala, i lakea o Tesalonika. E Kresens i lakea o Galesia. E Titus i lakea o Dalmesia. \v 11 E Lukas kikeri i made turagu koea. O tuli vilia e Markus. I moro ni tuhori iau na leho. \v 12 E Tikikus a rudua pali i lakea o Epesus. \p \v 13 \x * \xo 4:13 \xt Apo 20:6\x*Na tahuna o valai, o bolea a varakia dagi nau. A pea na ruma ne Karpus o Troas. A buk nau ranga o bole valai. Naha ni longo kaburungi a buk ni rata na kulina sipsip. \p \v 14 \x * \xo 4:14 \xt Ais 59:18; Rom 2:6\x*E Aleksander, a mari ni kau a maki na aen, i rata hale hateka iau. Muri e Bakovi Dagi bara i kolia a naro i rata virihi iau vona. \v 15 Ioe tara, o matadoko vona ra bakovi iea, a vuhuna i hehe hateka a ngava si tovo e huriki vona. \p \v 16 A mugana parava nau ni pesi na matana mari ni pelekado a ngava, i uka tara viri ge pesi turagu, ge tuhori iau na ngava. E huriki lobo ri ha taro iau. Pali iau a vasileki na Vure nahea ge luhoi a naro hale ne ria. \v 17 Pali e Bakovi Dagi kunana i pesi turagu, i habi a nitora nau, ga vakalongo a Velenga Kamumu lobo koea ne huriki i uka ma ria a Iuda. A Vure i korimule iau na ngina laion. \v 18 E Bakovi Dagi bara i korimule iau na naro hale legelege, i bole iau a dili na harikia vona na hunu. Si gi kavurike vakaroroa. I muholi. \s1 A Nilobona Ngava \p \v 19 \x * \xo 4:19 \xt Apo 18:2; 2Tim 1:16-17\x*A haro kamumu ne Prisila rua e Akuila, turana kabu ne Onesiporus. \v 20 \x * \xo 4:20 \xt Apo 19:22; 20:4; Rom 16:23\x*E Erastus i made liu o Korin. E Tropimus i giloa, lakea a pea o Miletus. \v 21 O toni a bulumu ni valai malaviriri, muga na parava na malangia ge bele. \p E Ibulus, e Pudens, e Linus, e Klaudia, e huriki a turane hita koea ri talo rike a haro kamumu vomu. \p \v 22 E Bakovi Dagi ge made turamu, ge rata kamumu vakaroro mua.