\id HEB - Burum Mindik NT (Gen, Ruth, Jona) [bmu] -Papua New Guinea 2002 (DBL -2014) \h Hibru \toc1 Kunöŋ Hibru yeŋgöra Kimbi alök. \toc2 Hibru \toc3 Hib \mt1 Hibru Kimbi \mt2 Kunöŋ Hibru yeŋgöra Kimbi alök. \imt1 Jim-asa-asari \ip Jisösnöŋ Suepnöŋ öŋgöi miaŋgö andöŋe yambu 35 miaŋgö dop teköiga azi kun qetŋi qahö mötzini, yaŋön Kimbi ki ohoba Juda urumeleŋ ambazip yeŋgöreŋ alök. Juda yeŋön Hibru (kian) keu jigeraŋgöra qetŋini Hibru qetket. Tosatŋan Juda urumeleŋ ambazip mi sesewerowero gwötpuk ak eŋgigetka Jisösgö köna diŋdiŋi mosötpingö mötmöriba Juda yeŋgö köna walŋe dumŋe kunbuk aŋgotpingö mötket. Köna walŋi mi Köna keugö kapaŋkölköl. \ip Kimbi kiaŋgö keu kötŋi 3 mi kewö: \ip 1. Jisös, Anutugö Nahönŋi yaŋön sihimbölö ketaŋi möta mewö miaŋön Iwiŋi tem kölmamgö könaŋi mörök. Miaŋgöra Suep garata, Moses aka kezapqetok ambazip pakpak eŋgoŋgita öŋgöŋgöŋi akza. \ip 2. Anutunöŋ Jisös kuŋguiga nalö teteköŋi qahö jike nup galömnini bohonŋi aka malma. Nanŋi sepŋi mokoyöhaŋgöra jöwöwöl ohohonöŋ teköiga jike nup galöm tosatŋi yeŋgöra qahö osibin. \ip 3. Urumeleŋ neŋön Jisös möt nariinga siŋgisöndoknini mosöta amöt qem neŋgiba kömupnöhök meköm neŋgiiga keŋgötnini qahö mötzin. Jike nup walŋi mi imutimut ewö aiga megetka Jisösnöŋ amötqeqegö könaŋi ölŋi indela nanŋi jöwöwöl ohoho ewö akŋegöra al aŋguyök. \ip Mötnarip ambazip ketaŋi yeŋgö silikŋinaŋgö kösohotŋi mi teteköŋe (Boŋ 11) ohoba mötnaripŋinan söröraubapuköra kewö kuŋgum eŋgiza, “Sesewerowero ak eŋgigetka miaŋgö sihimbölöŋi mi mönö kapaŋ köla mökösöŋda möta Jisösbuk luhut alme.” Buk kiaŋgö qambaŋi aka galöm meme keuŋi mi nahömŋambuk. \iot Buk kiaŋgö bahöŋi bohonŋi 10 mi kewö: \io1 Keu mutukŋi: Kraistnöŋ Anutugö könaŋi indel teköyök \ior 1.1-3\ior* \io1 Kraistnöŋ garata pakpak eŋgoŋgitza \ior 1.4–2.18\ior* \io1 Kraistnöŋ Moses aka Josua etkoŋgitza \ior 3.1–4.13\ior* \io1 Kraistnöŋ jike nup galöm pakpak eŋgoŋgitza \ior 4.14–7.28\ior* \io1 Kraistkö jöhöjöhö areŋi mi jöhöjöhö areŋ walŋi oŋgitza \ior 8.1–9.28\ior* \io1 Kraistkö sep busuŋan jöwöwöl pakpak eŋgoŋgitza \ior 10.1-39\ior* \io1 Mötnarip mi yuai mutukŋi aka bohonŋi \ior 11.1–12.29\ior* \io1 Ahakmemeninan Anutu uru ölöwak mem waŋgime \ior 13.1-19\ior* \io1 Köuluk teteköŋi \ior 13.20-21\ior* \io1 Uruwahöt keu aka yaizökzök keu teteköŋi \ior 13.22-25\ior* \c 1 \s1 Anutunöŋ Nahönŋi melaiiga keuŋi indelök. \p \v 1 Anutunöŋ mönö möpŋaŋgö möpŋeyök könahiba köna murutŋi murutŋi wuataŋgöba keuŋi indelmamgö mörök. Mewö möta keuŋi nalö gwötpuk kezapqetok ambazip yeŋgö uruŋine aliga aukŋe jigetka ambösakonurupninan möta mala kotket. \v 2 Mewö mala kotketmö, nalö teteköŋe malinga kewöŋe mönö Nahönŋi melaiiga keuŋi indela aukŋe jiiga mörin. Nahönŋi yaŋön Iwiŋi bauköiga Suep gölme aka mietkö öröyuaiŋiri pakpak miwikŋaiyo-hotka Nahönŋan nalö teteköŋe yuai pakpakö Toŋi akŋapkö jim teköi malja. \v 3 Anutugö kaisoŋgolomŋan Nahönŋi ahöm waŋgiiga eta kondelök. Anutugö asakmararaŋan mönö i kuŋguiga biliksik aliga imutimut ewö ehin. Siŋgisöndoknini köl könjörat teköbagun mönö Suep mire öŋgöba dumŋi memba Öŋgöŋgöŋamninaŋgö böröŋi ölŋe tatza. Miaŋgöreŋ tata Suep gölmegö öröyuai pakpak mi keuŋi kukösumŋambuknöŋ bisiba galöm köla malja. \s1 Anutugö Nahönŋan Suep garata eŋgoŋgitza. \p \v 4 Anutunöŋ Nahönŋi qet waŋgiiga miaŋön mönö Suep garata yeŋgö qetŋini oŋgita aködamunŋambuk akzawi, miaŋgö dop Nahönŋan Suep garata eŋgoŋgita ketaŋamŋini aiga nembö bapŋe malje. \v 5 \x * \xo 1.5 \xt Sum 2.7; 2 Sml 7.14; 1 Hist 17.13\x*Anutunöŋ nalö kunöŋ Suep garataurupŋi yeŋgöreŋök kungöra keu kewö qahö jiyök, \q1 “Göŋön nöŋgö Nahöni aknöŋga nöŋön merak göhö Iwigi akzal.” \m Mewöyök keu kun kewö jii ahöza, “Nöŋön yaŋgö Iwiŋi akiga yaŋön nöŋgö Nahöni akŋa.” \m \v 6 \x * \xo 1.6 \xt Dut 32.43\x*Keu mi dumŋe kunbuk Nahönŋi mutukŋi jim teköiga gölmenöŋ etmamgö ahöhi, nalö miaŋgöreŋ mönö qeljiŋe kewö jiyök, “O Suep garataurupni, iŋini mönö körek pakpak yaŋgö waikŋi memba möpöseiba malme.” \m \v 7 \x * \xo 1.7 \xt Sum 104.4\x*Suep garata yeŋgöra keu kewö jii ahöza, “Anutunöŋ mönö garataurupŋi mem letot eŋgiiga luhut ewö aka anda kame. Welenqeqeurupŋan mönö letota könöp bölam ewö aka anda kame.” \m \v 8 \x * \xo 1.8 \xt Sum 45.6-7\x*Yeŋgöra mewö jiyökmö, Nahönŋaŋgöra keu kun kewö jii ahöza, “O Kembu, göŋön mönö jakömbuak dum tatatke nalö teteköŋi qahö tat öŋgöman. Öröpki kukösum-ŋambuk miaŋön qindiŋaim neŋginöŋga ahakmeme diŋdiŋan mönö bemtohoŋgahö muŋgemŋi aka ahöm öŋgöma. \q1 \v 9 Göŋön ahakmeme solanŋaŋgöra ak gihiiga ahakmeme goŋgoŋaŋgöra irimgi seholiiga kazik aka mala kotnöŋ. Miaŋgöra göhö bemgi Anutu yaŋön mönö al gihiiga alaurupki eŋgoŋgita sösöŋgai kelöknöŋ gömirii maljan.” \m \v 10 \x * \xo 1.10 \xt Sum 102.25-27\x*Nahönŋaŋgö keuŋi kun mi kewö, “O Kembu, göŋön könakönahiŋe gölmegö tandöŋi kuŋgunöŋga Suepkö jakeŋi jakeŋi mieŋön mönö göhö börösöwögi akze. \q1 \v 11 Suep gölme pakpak mieŋön opo maluku ewö walŋi aka ayapkömemö, göŋön mönö köhöiba kin öŋgöman. \q1 \v 12 Möki köpeimakzini, göŋön mönö miaŋgö dop suep ehekŋi mi opo sörö jöhözin ewö köpeim eŋginöŋga letotme. Yuai pakpak utekömapmö, göŋön mönö tandök mohot miyök aka yambugi (yaragi) teteköŋi qahö mal öŋgöman.” \m \v 13 \x * \xo 1.13 \xt Sum 110.1\x*Anutunöŋ nalö kunöŋ Suep garataurupŋi yeŋgöreŋök kungöra keu kewö qahö jiyök, “Göŋön mönö kaba böröni ölŋe tatnöŋga nöŋön mönö tuarenjoŋurupki nalö sutŋi kiaŋgöreŋ tim tötal eŋgibiga et eŋguiga göhö könagahö döpŋi aketka köiraŋ albin.” \p \v 14 Nahönŋaŋgöra keuŋi keuŋi mewö jiyökmö, Suep garata i mönö niŋia akze? Körek yeŋön Anutugö welenqeqe uŋaurupŋi akze. Mewö aka ambazip oyaeŋkoyaeŋ buŋa qem aŋgumei, i bauköm eŋgimegöra melaim eŋgii malje. Mewö. \c 2 \s1 Urunini qahö meleŋbinbukö galöm meme keu \p \v 1 Miaŋgöra Buŋa keu mörini, mi mönö törörök möt asaribingö kapaŋ köla kezap alme. Gölmenöŋ malmalgö iŋi me waiŋi kunŋan neŋguaŋgiri laŋ anda kaba liklak malbin ewö, mönö Jisösgö amötqeqe nupŋi oŋgita öne mala ayuhubinbuk. \v 2 Keu mi kewö jim tuarimam: Mutuk Suep garata yeŋön Buŋa keu jigetka ambazip jöhöm eŋgii malget. Mewö mala denike yeŋön Köna keu qahö tem köla selŋi walöŋgeri, Anutunöŋ mönö körek yeŋgö keuŋini diŋdiŋanök jim teköba likepŋi meleŋ eŋgii lömböt qakŋine öŋgöi mala kotket. \p \v 3 Yeŋön lömböt miwikŋaigetka neŋön mewöŋanök akzin ewö, lömbötköra mönö denöwö ölöŋ kölbinak? Amötqeqe nup ketaŋi mi nesampurek qakŋe nönöŋgan akin ewö, mönö lömbötnöhök ölöŋ kölbingö osibin. Kembunöŋ könahiba amötqeqegö könaŋi indeliga tosatŋan keu mi jitŋeyök möta naŋgöba jim köhöigetka sehiba dop köl neŋgiyök. \v 4 Mi naŋgöba jim köhöigetka Anutunöŋ yembuk mohotŋe kinda keuŋini naŋgöba jiiga aŋgöletot aiwesök könaŋi könaŋi mi kukösumŋinambuk asuhugetka Uŋa Töröŋi mokoba jitsihitŋaŋgö dop mendeŋniga dop köl neŋgiyök. Mewö. \s1 Jisösnöŋ datnini aka Suepnöŋ neŋguaŋgitmamgö mötza. \p \v 5 Suep gölme dölökŋi asuhumegö keuŋi jimakzini, Anutunöŋ nini miaŋgöreŋ Suep garata nembö bapŋine malbingö areŋi qahö ala jim kutuyök. \v 6 \x * \xo 2.6 \xt Sum 8.4-6\x*Mewö qahöpmö, keu mi kunŋan naŋgöba jiiga Buŋa Kimbigö kembaŋi kunöŋ kewö ahöza, “Gölme azinöŋ mönö niŋia aiga i mötmörim waŋgimakzan? Suep gölmegö azi ölŋan mönö niŋia aiga i köyan kölakzan? \q1 \v 7 Göŋön i memba et al waŋginöŋga nalö töröpŋi Suep garata yeŋgö nembö bapŋine eta eretŋi aka malök. Mali waŋgitnöŋga asakmararaŋnöŋ öŋgöiga kösasorom ila jalö waŋginöŋga aködamunŋambuk aka qetbuŋaŋambuk malja. Mewö mala öröyuai pakpak galöm köla malja. \q1 \v 8 Börösöwögi pakpak mönö yaŋgö jimkutukutuŋaŋgö bapŋe malmegöra memba et al eŋginöŋga malme.” \m Keu miaŋgö dop yuai pakpak mi yaŋgö kukösum bapŋe malmegöra memba et al eŋgiba miaŋgöreŋ yuai kun qahö mosöriga yaŋgö keuŋaŋgö bapŋe qahö ahöbawak. Areŋ mewö alökmö, nalö kewöŋe börösöwöŋi pakpak mi yaŋgö kukösum bapŋe memba et al eŋgii tem kölakzeaŋgö dop qahö eŋgehakzin. \p \v 9 Mewö qahö eŋgehakzinmö, Jisösnöŋ mönö kewö letota mali ehakzin: Kömupkö sihimbölöŋi möröhaŋgöra Anutunöŋ waŋgiri asakmararaŋnöŋ öŋgöiga kösasorom ila jalö waŋgiiga ehinga aködamunŋambuk aka qetbuŋaŋambuk malja. Anutunöŋ kalem möriamŋi kondel neŋgimamgö möta körek neŋgöra aka kömupkö sihimbölöŋi mötmapkö jim teköyök. Miaŋgöra memba et al waŋgiiga nalö töröpŋi Suep garata yeŋgö nembö bapŋine eta eretŋi aka malök. Mewö malökmö, nalö kewöŋe qetbuŋa öŋgöŋgöŋi memba malja. \v 10 Anutunöŋ mönö öröyuai pakpakö könaŋi akza. Yaŋön körek nini nanŋi möpöseim waŋgibingöra aka miwikŋaim neŋgiiga maljin. Yaŋön ambazip sehisehiŋi neŋguaŋgiri asak-mararaŋnöŋ öŋgöbingöra mötza. Mewö möta amötqeqeninaŋgö Toŋi mi qahö aŋgön köliga sihimbölö möta mewö miaŋön nupŋi mi mem teköi asakmararaŋi pakpak miwikŋaimapkö möri dop kölök. \p \v 11 Kunöŋ mem sarahim neŋgimakzawi aka ambazip sarakŋi ahakzini, körek neŋgö kondotkondot Toninan mönö mohot akza. Miaŋgöra Jisösnöŋ qetnini “Alaurupni,” mewö qetmamgö gamuŋi qahö mötza. \v 12 \x * \xo 2.12 \xt Sum 22.22\x*Könaninaŋgöra Buŋa keu kun kewö jii ahöza, “Nöŋön mönö göhö qetki mi nani alaurupni yeŋgöra qet asarim eŋgiba urumeleŋ könagesö sutŋine kinda möpöseim gihimakŋam.” \m \v 13 \x * \xo 2.13 \xt Ais 8.17, 18\x*Mewöyök miaŋgö Buŋa keuŋi kun kewö jii ahöza, “Nöŋön mönö mötnaripni Anutugöreŋ ala malmam.” Dumŋe kunbuk miaŋgö Buŋa keuŋi kun mi kewö jii ahöza, “Mötnöŋ, ni aka Anutunöŋ nahönbörat niŋgiyöhi, neŋön mönö ki maljin.” \p \v 14 Kunöŋ mem kömum neŋgimamgö kukŋi memba maljawi, Jisösnöŋ mönö i tulumgöi gemapköra aka kömumba miaŋön luhut alök. “Bölöŋaŋgö Toŋi tulumgömam,” jiba ambazip sep busuni-nambuk maljini, miaŋgöra yaŋön mönö mewöyök nembuk tandök mohot miyöhök gölme azia ahök. \v 15 Ambazip malmalŋini gölmenöŋ maljeaŋgö dop kömumbingö keŋgötŋinan jöhöm eŋgii mala kotkeri, mi mönö körek pösat eŋgii solanimegöra aka gölme azia ahök. \v 16 Suep garata köyan köl eŋgimapköra gölme azia qahö ahökmö, Abrahamgö gwölönarökurupŋi nini möt aŋgön köla bauköm neŋgimakŋapköra mönö mewö ahök. \p \v 17 Könaŋi miaŋgöra aka yaŋön öröyuai pakpak miaŋgöreŋ alaurupŋi nembuk tandök mohot miyöhök ahök. Jike nup galömnini bohonŋi aka nupŋi nömtik memba ak kömum neŋgiba malmapköra mönö nembuk tandök mohot ahök. Tandök mohot akagun mönö ölöp jitŋememenini aka jike galöm bohonŋaŋgö nupŋi memakza. Mi memamgöra siŋgisöndokninaŋgö töwaŋi ala Anutugö jeŋe mi köl könjörarök. \v 18 Gölme azia aiga esapköm waŋgigetka nanŋak sihimbölö möta malöhi, miaŋgöra ambazip esapköm neŋgimakzei, nini mönö ölöp bauköm neŋgimakŋa. Mewö. \c 3 \s1 Jisösnöŋ Moses oŋgita öŋgöŋgöŋi akza. \p \v 1 Miaŋgöra urumeleŋ alaurupnini sarakŋi, Suep Toŋan eŋgoholi nembuk kambu mohot maljei, eŋön mönö urumötmötŋini pöndaŋ Jisösgöreŋ ala malme. Anutunöŋ i melaiiga aposol aka jike nup galömnini bohonŋi akzawi, yaŋgöra mewö jim miwikŋaimakzin. \v 2 \x * \xo 3.2 \xt Jaŋ 12.7\x*Mosesnöŋ Anutugö könagesöŋi pakpak mi memburikŋi qahöpmö, pöndaŋ galöm köl eŋgiba malök. Miaŋgö dop Jisösnöŋ mewöyök kun kuŋgum waŋgiyöhi, yaŋgö keuŋi (misila) törörök wuataŋgöba memburikŋi qahöpmö, pöndaŋ nömtik memba malök. \v 3 Miri aka azi miri meyöhi, mi kewöt etkiinga mitimqeqe azigö qetbuŋaŋan mönö mirigö qetbuŋaŋi gwötpuk oŋgitza. Miaŋgö dop Moses aka Jisös kewöt etkiinga Jisösgö asakmararaŋi öŋgöŋgöŋan mönö Moses gwötpuk oŋgitza. Könaŋi mewö eka miwikŋaimakzin. \p \v 4 Miri pakpak mi kungö börösöwöya akzemö, yuai pakpak mi mönö Anutugö börösöwöŋi akza. \v 5 Mosesnöŋ Anutugö könagesöŋi pakpak mi memburikŋi qahöpmö, pöndaŋ welen qem eŋgiba malök. Mewö mala Anutunöŋ könaŋgep azi kungöra jiyöhi, mönö keu miaŋgö söpsöpŋi mi qeljiŋe indela dangunuŋa kinök. \v 6 Mewö kinökmö, Kraistnöŋ mönö Anutugö Nahönŋi aka Iwiŋaŋgö keuŋi (misila) nömtik memba könagesöŋi pöndaŋ galöm köl neŋgiba malja. Anutugö könagesöŋi mi neŋön akzin. Oyaeŋkoyaeŋ akingö jörömqöröm aka miaŋgöreŋ qekötahöba silenini memba öŋgöba awösamkakak kin köhöim teköbin ewö, mönö Anutugö urumeleŋ könagesöŋi aka malbin. Mewö. \s1 Yaŋgiseŋ aka malbinbukö galöm meme keu \p \v 7 \x * \xo 3.7 \xt Sum 95.7-11\x*Miaŋgöra iŋini mönö Uŋa Töröŋan keu kewö jimakzawaŋgö dop akŋe, “Dölkewöŋe Anutunöŋ eŋgohola keuŋi saŋep ali mötze ewö, \q1 \v 8 uruŋini mönö mötmöt bölöŋan kude gwözöŋme. Eŋgö ambösakonurupŋinan gölme qararaŋkölkölŋe kaba nalö kunöŋ Anutu qetala esapköm waŋgiba karim akeri, iŋini mönö miaŋgö dop Anutu qetala akepuk. \q1 \v 9 Yeŋön gölme qararaŋkölkölŋe kaba Anutu ni esapköm niŋgiba malget. Aŋgöletot aka memba malali, iŋini mi yambu (yara) 40 miaŋgö dop eka mala mi töndup ni qahö möt narim niŋgigetka urunan böliiga malal. \q1 \v 10 Miaŋgöra ambazip kambu nalö miaŋgöreŋ gölmenöŋ malgeri, yeŋgöra aka irimni seholiiga kewö jial, ‘Yeŋön mönö sundan uruŋinan kahapmahap aka jaŋjuŋ anakze. Malmalgö köna kusum eŋgiba malalmö, mi qahö möt kutuget. Qahö!’ \q1 \v 11 Mewö jiba irimsesewöl qakŋe keuni jim kutuba jöjöpaŋ keunan mi jöhöba kewö jial, ‘Luhut memba malmegö areŋ al eŋgialmö, yeŋön mönö oyaeŋkoyaeŋ miaŋgöreŋ qahö aŋgotme.’” \p \v 12 O urumeleŋ alaurupni, iŋini mönö kewögöra galöm mem aŋguba malme: Eŋgöreŋök kungö uruŋan goŋgiiga mötnaripŋan sörauba eri Anutu malmal Toŋi andö qeba malbapuk. \v 13 Mewö qahöpmö, siŋgisöndokö isimkakalekŋan tilipköm eŋgii miaŋön eŋgöreŋök kungö uruŋi gwözöŋbapuköra mönö silim dop sutŋine uru kuŋgum aŋguba malme. “Merak” keu mi jimakzini, miaŋgö dop mönö jölöŋgöm aŋguba malme. \v 14 Nini Kraist möt aŋgön köla yambuk kambu mohot aka maljin. Mutuk urunini meleŋda uruyahöt yaköriba awösamkakak miwikŋaiba malini, mewö gölmenöŋ malbinaŋgö dop kapaŋ köla köhöiba kinbin ewö, mönö oyaeŋkoyaeŋ akin. \p \v 15 \x * \xo 3.15 \xt Sum 95.7-8\x*Buŋa keu mi kunbuk jiba kewö ohozal, “Merak Anutunöŋ eŋgohola keuŋi saŋep ali mötze ewö, uruŋini mönö kude gwözöŋme. Eŋgö ambösakonurupŋinan Anutu qetala karim akeri, iŋini mönö Anutu miaŋgö dop qetala akepuk.” \p \v 16 \x * \xo 3.16 \xt Jaŋ 14.1-35\x*Ambazip denike yeŋön Buŋa keu möta Anutu qetala karim aket? Mosesnöŋ könagesö eŋguaŋgiri Ijipt mosöta kageri, yeŋön mönö körek mewö aket. \v 17 Ambazip denike yeŋgöra aka yambu (yara) 40 miaŋgö dop irimŋi seholiiga kazik ak eŋgii malget? Ambazip siŋgisöndok aketka mem kömum eŋgii sileŋinan gölme qararaŋkölkölŋe eta kölgeri, yeŋgöreŋ mönö mewö asuhuyök. \v 18 Luainöŋ luhut memba malmegö areŋ ala nanŋini gölmeŋine kude aŋgotmegö keuŋi jim kutuba jöjöpaŋ keuŋan jöhöyöhi, keu mi mönö dagöra jiyök? Ambazip keuŋi qetala yaŋgiseŋ malgeri, mi mönö yeŋgöra aka jiyök. \v 19 Keu miaŋgö könaŋi mi kewö ek asarizin: Yeŋön Anutu qahö möt nariba yaŋgiseŋ akeraŋgöra aka nanŋini gölmeŋine aŋgotpingö osiget. Mewö. \c 4 \s1 Anutunöŋ könagesöŋi sonda kendon neŋgima. \p \v 1 Anutugöreŋ aŋgota luainöŋ luhut memba malbingö keu jöhöyöhi, keu miaŋön mönö pöwöwöm köhöikŋi ahöm neŋgiza. Miaŋgöra eŋgöreŋök kunŋan löwöriba nanŋi Suep köna ananŋi mi kembaŋe kutui mewö miwikŋaim waŋgibinbuk. Miaŋgöra mönö sutnine galöm mem aŋgubin. \v 2 Gölme qararaŋkölkölŋe kagetka Ölöwak Buŋa jim asarim neŋgiget ewö jiget mötketmö, keu mi mönö silesile mötketka uruŋine qahö geyök. Miaŋgöra mötnaripŋini qahö qiwikŋaiiga tönpin öne malgetka qahö bauköm eŋgiba pömsöm qeyök. \v 3 \x * \xo 4.3 \xt Sum 95.11\x*Urunini meleŋda möt nariba maljini, neŋön mönö Anutugöreŋ aŋgota luhut memba oyaeŋkoyaeŋ malbin, mi mötzin. Anutunöŋ miaŋgö Buŋa keuŋi mi kewö jii ahöza, “Mewö jiba irimsesewöl qakŋe keuni jim kutuba jöjöpaŋ keunan mi jöhöba kewö jial, ‘Luhut memba malmegö areŋ al eŋgialmö, yeŋön mönö oyaeŋko-yaeŋ miaŋgöreŋ qahö aŋgotme.’” \m Anutunöŋ Suep gölme miwikŋaim etkii nalö miaŋgöreŋök könahiba oyaeŋkoyaeŋ miriŋan lök memteköteköŋi ahözapmö, töndup keu mewö jiyök. \v 4 \x * \xo 4.4 \xt Jen 2.2\x*Anutunöŋ silim 7:ŋaŋgö keuŋi jiiga Buŋa Kimbigö kembaŋi kunöŋ kewö ahöza, “Sömaŋi 7 aiga Anutunöŋ nupŋi pakpak mem teköyöhaŋgö luhut memba kendon tarök.” \v 5 \x * \xo 4.5 \xt Sum 95.11\x*Anutunöŋ Buŋa keu mi toroqeba kewö jii ahöza, “Luhut memba malmegö areŋ al eŋgialmö, yeŋön mönö oyaeŋkoyaeŋ miaŋgöreŋ qahö aŋgotme.” \p \v 6 Ambazip tosatŋan Anutugö oyaeŋkoyaeŋ miwikŋaiba luhut memba malmei, keu miaŋön mönö pöwöwöm köhöikŋi ahöm neŋgiza. Ölöwak Buŋa mutuk könagesö jim asarim eŋgigeri, yeŋön mönö qeqetalŋinaŋgöra aka oyaeŋkoyaeŋnöŋ qahö aŋgota luhut qahö meget. \v 7 \x * \xo 4.7 \xt Sum 95.7-8\x*Luhut qahö megeraŋgöra aka Anutunöŋ mönö kunbuk nalö kun ala qetŋi Nalö dölkewöŋi qerök. Nalö köröpŋi teköiga nalö miaŋgö Buŋa keuŋi dölki jiba ohozali, mi mönö Deiwidköreŋ indeli kewö jiyök, “Dölkewöŋe Anutunöŋ eŋgohola keuŋi saŋep ali mötze ewö, uruŋini mönö kude gwözöŋme.” \p \v 8 \x * \xo 4.8 \xt Dut 31.7; Jos 22.4\x*Mewö jiiga Josuanöŋ eŋguaŋgiri oyaeŋkoyaeŋnöŋ aŋgota luhut membeak ewö, Anutunöŋ mönö nalö kungö keuŋi mi könaŋgep qahö jibawak. \v 9 Mi qahö jibawakmö, Anutunöŋ mönö ölŋa könagesö luhut meme neŋgii oyaeŋkoyaeŋ miwikŋaibin. Keu miaŋön mönö pöwöwöm köhöikŋi ahöm neŋgiza. \v 10 \x * \xo 4.10 \xt Jen 2.2\x*Miaŋgö könaŋi kewö: Anutunöŋ nanŋi nupŋi meyöhaŋgö luhut memba kendon taröhi, miaŋgö dop kunöŋ Anutugö oyaeŋkoyaeŋnöŋ aŋgota luhut memawi, yaŋön mönö nanŋi nupŋi meyöhaŋgö luhutŋi mi mewöŋanök memba oyaeŋkoyaeŋ malma. \v 11 Miaŋgöra nini mönö Anutugö oyaeŋkoyaeŋnöŋ aŋgota luhut memeŋi miwikŋaibingö kapaŋ kölbin. Eŋgöreŋök kunöŋ et qeba könagesö walŋi yeŋgö qeqetal tandökŋini miyöhök wuataŋgöbapuköra mönö kapaŋ kölbin. \p \v 12 Anutugö keuŋi mi memguliguligö könaŋi aka kukösum-ŋambuk akza. Bimgö sou ketaŋi mi likep likep jitŋirambuk akzapmö, Anutu keuŋaŋgö jitŋan mönö sou ketaŋi pakpak eŋgoŋgita jit kötök aiga jitŋi bahöbahö mi mauŋambuk akzahot. Keu miaŋön mönö uru uŋanini kutuba ömenöŋ me Anutugö Uŋaŋan inahöm neŋgimakzawi, mi undeŋda kuŋgum neŋgimakza. Sile kitip toroqeqenini aka sihitninaŋgö digonŋi mi mewöyök kewöta (keunini asa-asambötŋi miwikŋaiba) ölöpŋi aka bölöŋi mendeŋ etkimakza. Urukönömnini aka mötkutukutu areŋnini mi kewöta keunini jim tekömakza. \p \v 13 Anutunöŋ yuai pakpak miwikŋaii ahözawi, miaŋgöreŋök yuai kun mi asa-asambötŋe qahö ahöiga ölöpŋanök ehakza. Yuai kun esuhuinga Anutunöŋ esunini mi ölöp luluŋda ehi yaŋgö jemesoholŋe aukŋeyök ahöza. Ahakmemeninaŋgö kösohot pakpak mi mönö yaŋgöra jim asaribinaŋgö dop akzin. Mewö. \s1 Jisösnöŋ jike nup galömnini öŋgöŋgöŋi akza. \p \v 14 Jisösnöŋ jike nup galöm bohonŋi öŋgöŋgöŋi ak neŋgiza-waŋgöra aka neŋön “Möt narim waŋgizin,” jiba jim miwik-ŋaimakzini, miaŋgöreŋ mönö köhöiba kinbin. Jisös Anutugö Nahönŋan mönö Suep jakeŋi jakeŋi eŋgoŋgita öŋgöba tatza. \v 15 Urumötmötnini tosatŋan lölöwöröŋi aketka jike nup galöm tosatŋan miaŋgöra wösömötmöt qahö ak neŋgimakzemö, nanine jike nup galömninan mönö qainŋi kun kewö akza: Yaŋön mönö nini ewö ahakmeme pakpak miaŋgöreŋ nembuk tandök mohot esapköm waŋgiba malgetmö, mi töndup siŋgisöndok kun qahö ahök. \p \v 16 Jike galömninan mönö eu kalem möriamgö dum tatatŋe tata ak kömum neŋgimamgö mörakza. Miaŋgöra mönö awösamkakak qakŋe kinda yaŋgö kösutŋe anbin. Yaŋgö kösutŋe aninga kalem möriamgöra osizini, miaŋgö nalö diŋdiŋe mönö bauköm neŋgiiga mi ölöp miwikŋaibin. Mewö. \c 5 \s1 Galöm bohonini Jisösnöŋ mönö bauköm neŋgimakza. \p \v 1 Gölmegö jike nup galöm bohonŋi pakpak mi ambazip sutŋineyök möwölöhöm eŋgiba nup kewö memegöra kuŋgum eŋgimakzin: Yaŋön ambazip jitŋememenini aka Anutubuk urumohot aka malbingö nupŋi memba siŋgisöndok ahinaŋgö sömbup kalemŋi kalemŋi mi Anutugöra ala miaŋön jöwöwöl ohomakza. \v 2 Nanŋi urumöt-mötŋi tosatŋan mewöyök lölö-wöröŋi akza. Miaŋgöra ambazip gukmaulem qakŋe jaŋjuŋ ahakzei, mi ölöp wösömötmöt qakŋe ak neŋgimakza. \v 3 \x * \xo 5.3 \xt Lew 9.7\x*Lölöwöröŋi akza-waŋgöra mönö nanŋi siŋgisön-dokŋi aka könagesöurupŋi yeŋgö siŋgisöndokŋini mewöyök köl könjöratmapköra sömbupnöŋ jöwöwöl ohomakza. \v 4 \x * \xo 5.4 \xt Eks 28.1\x*Kunŋan qetbuŋa mi nanŋaŋgöra qahö buŋa qem aŋgumapmö, Anutu-nöŋ Aron oholöhi, miaŋgö dop mönö i mewöyök oholja. \p \v 5 \x * \xo 5.5 \xt Sum 2.7\x*Miaŋgö dop Kraistnöŋ mewöyök nanŋak jike nup galöm bohonŋi akŋapkö qetbuŋaŋi mi nanŋaŋgöra qahö buŋa qem aŋguyökmö, Anutunöŋ kewö jim kutum waŋgiyök, “Göŋön nöŋgö Nahöni aknöŋga nöŋön mönö merak göhö Iwigi akzal.” \m Keu miaŋgö dop jike nup galöm bohonini ahök. \m \v 6 \x * \xo 5.6 \xt Sum 110.4\x*Keu miyöhök jii Buŋa Kimbigö kembaŋi kunöŋ kewö ahöza, “Göŋön mönö Melkizedek ewö jike nup galöm aka nalö teteköŋi qahö mal öŋgöman.” \p \v 7 \x * \xo 5.7 \xt Mat 26.36-46; Mak 14.32-42; Luk 22.39-46\x*Jisösnöŋ silebuk gölmenöŋ mala miaŋgöreŋ mönö nalöŋi nalöŋi köuluköba köhöikŋanök qeriga imbilŋan eri Anutu kömupnöhök mekömapkö köhöiyöhi, i qesim waŋgiba malök. Qesim waŋgiba mala Anutu göda qeba keuŋaŋgö bapŋe al aŋguba malöhaŋgöra Anutunöŋ köulukŋi mörök. \v 8 Nahönŋi ahökmö, Anutunöŋ mi töndup sihimbölö qahö jöhöi qakŋe öŋgöi möta miaŋgöreŋ temkölkölgö könaŋi miwikŋaiba möt soroköyök. \v 9 Mi möta aködamunŋi pakpak miwikŋaibagun mönö oyaeŋkoyaeŋ teteköŋi qahö malbingö kondotkondot Toŋi ahök. Miaŋgöra ambazip yaŋgö jitŋi tem köla maljei, mi pakpak mönö ölöp kondot eŋgiiga oyaeŋkoyaeŋ akŋe. \v 10 Toŋi mi aiga Anutunöŋ i Melkizedek ewö jike nup galöm bohonŋi akŋapkö jim teköba al waŋgiyök. Mewö. \s1 Mötnaripkö ölŋi sohobapukö galöm meme keu \p \v 11 Keu mi ölöp toroqeba gwötpuk jim qaribinakmö, eŋön keu möta wuataŋgöbingö taŋqaŋ aka gaunjeje akze. Miaŋgöra mi jim asarim eŋgibingö osikosi akzin. \v 12 \x * \xo 5.12 \xt 1 Kor 3.2\x*Iŋini nalö köröpŋi könagesö walŋi mala ölöp nalö kewöŋe lök böhi qaqazu akŋeaŋgö dop akeakmö, nanŋinak Anutugö keu kötŋi mutukŋi mi kunŋan dumŋe kunbuk kusum eŋgimapköra osimakze. Iŋini mönö qaköba Buŋa keu mi juzu ewö nembingö mötze. Nene köhöikŋi ewö mi nembingö osimakze. \v 13 Kunŋan mi juzu ewö nemba maljawi, yaŋön mönö toroqeba morösepsep ewö akza. Anutugö jeŋe solanŋi akingö keu kusum eŋgiinmö, yaŋön miaŋgö könaŋi qahö möt kutuba tönpin malja. \p \v 14 Morösepsep ewö maljapmö, nene köhöikŋi mi ambazip mötmötŋinan qariyöhi, mönö yeŋön nemegöra aka ahöza. Ambazip Buŋa keu sundan köl guliba malgetka urumötmötŋinan lök möŋaiiga ölöp amqeba silik pakpak kewöta ölöpŋi aka bölöŋi mendeŋ etkiba ölöpŋi wuataŋgömakze. Nene köhöikŋi mi yeŋgöra aka ahöza. \c 6 \p \v 1 Miaŋgöra Kraist könaŋaŋgö keu kötŋi mutukŋi lök möta miaŋgöreŋ mönö kude qaköbin. Mewö qahöpmö, mönö toroqeba qariba aködamuninambuk akingö kapaŋ köla malbin. Mötnaripkö tandöŋi lök kuŋguba mi mönö dumŋe kunbuk könahiba kuŋgubinbuk. Tandö mi uruŋine kewö kuŋguin: Ahakmemenini köhömuŋi mosöta urunini meleŋda Anutu möt narim waŋgiin. \p \v 2 Urunini meleŋninga mötnaripkö keu kembaŋi kembaŋi kewö kusum neŋgigetka mörin: Siŋgisöndoknini köl könjöratmegöra o melun aka amötqeqe könaŋi könaŋi mieŋgö könaŋini kusum neŋgiget. Böröŋini qaknine alalgö könaŋi kusum neŋgiget. Guliba kömupnöhök wahötpingö könaŋi kusum neŋgiget. Anutunöŋ keunini jim teköi teteköŋi qahö köhöikŋi ahömapkö könaŋi kusum neŋgiget. \v 3 Mötnaripkö tandöŋi mewö kuŋgubagun mönö toroqeba möt qaribingö mötzin. Anutunöŋ ösum-mumu neŋgimakzawaŋgö dop mönö aködamunini pakpak miwikŋaibingö kapaŋ köla kinbin. \p \v 4 Mewö kinbingö möta miaŋgöreŋ qaköba etpinbuköra aka kinjin. Ambazip kewöŋi mi uruŋini meleŋmegöra eŋguaŋgitpingö osimakzin: Tosatŋan uruŋini nalö kunöŋ asariiga Anutunöŋ Suep kalemŋi eŋgii möta söŋgaigetka Uŋa Töröŋan ösupköm eŋgii malget. \v 5 Anutu Buŋa keuŋaŋgö nahömŋi mötketka oyaeŋkoyaeŋ nalö könaŋgepŋaŋgö kukösumŋan mönö uruŋine gei mötket. \v 6 Mi pakpak mötagun mönö mötnaripŋini mosöta Anutu andö qeget. Ambazip mi uruŋini kunbuk meleŋmegöra eŋguaŋgitpingö osimakzin. Yeŋön Anutugö Nahönŋi ilita dumŋe kunbuk maripomnöŋ qeqe ewö memba et ala aukŋe gamu qem waŋgimakze. Mewö miaŋön mönö nanŋini geŋmororoŋ ak aŋgumakze. \p \v 7 Mi söpsöp keu kiaŋgö dop: Kienöŋ nalö gwötpuk yöhöba gölme qakŋe eta uruŋe geba gölme mem kelöriga nup toŋaŋgö welenqeqeurupŋan nene kömötketka Anutunöŋ gölme kötuetköiga ölŋi asuhui kölkömöt toŋi yeŋön mi memba köweŋine alakze. \v 8 \x * \xo 6.8 \xt Jen 3.17-18\x*Mewö alakzemö, koururuk aka siriuret wahiŋambuk miaŋön gölmenöŋ asuhuba wahörakzawi, gölme miaŋön mönö nesakŋi akza. Toŋi yeŋön mi saitköbingö mötze aka kapaŋ köla mambötketka ölŋi qahö asuhui eka teteköŋe mönö kuŋgugetka jema. \p \v 9 O wölböt alaurupni, neŋön söpsöp keu mewö jizinmö, mi töndup iŋini uruŋini meleŋda malmeaŋgöra mönö uruyahöt qahö akzin. Eŋgö uruŋine Buŋa keugö ölŋan mönö asuhum qarimapköra möta awösamkakak kinjin. Anutunöŋ ölŋi mi eka mönö meköm eŋgii letota Suepnöŋ öŋgöme. \v 10 Anutunöŋ mönö ekbonep qakŋe goŋgoŋi qahö akza. Iŋini Anutugö ambazip sarakŋi bauköm eŋgiba mala kota toroqeba bauköm eŋgiba nup memba malakze. Mewö urukalemŋini Anutu kondel waŋgigetka qetbuŋaŋan qarimakzawi, yaŋön nupŋini aka urukalemŋini miaŋgöra mönö qahö ölum qeiga kitipŋi meleŋ eŋgima. \p \v 11 Nini oyaeŋkoyaeŋ akingö jörömqöröm aka miaŋgöreŋ awösamkakak uruyahöt qahö kinmegö sihimnini möta kewö awöweŋgömakzin: Iŋini nanŋök nanŋök Anutugö urukönöp ahakzei, miyöhök mönö toroqeba kondela malme. Aködamun-ŋinambuk akingö kapaŋ köla gölmenöŋ mal tekömeaŋgö dop miaŋgöreŋ mönö kude löwörime. \v 12 Qölzöm akepuköra mönö awöweŋgömakzin. Anutunöŋ oyaeŋkoyaeŋ yuai neŋgimamgö keu jöhöyöhi, tosatŋan Anutu möt nariba sihimbölöŋini möta mökösöŋda mewö miaŋön mi buŋa qem aŋgumakze. Iŋini yeŋgö silikŋini wuataŋgömegöra mötzin. Mewö. \s1 Anutugö jöhöjöhö keu mi uruyahötŋi qahö. \p \v 13 Anutunöŋ Abraham jöhöjöhö keu waŋgiba mi nanŋi qetŋi qeta jöjöpaŋ keuŋan jim köhöiyök. Kunöŋ Anutu oŋgita öŋgöŋgöŋi malbawak, ölöp yaŋgö qetŋi qetpawakmö, mewöŋi kun qahö maliga miaŋgöra mönö nanŋi qetŋi qeta jöjöpaŋ keuŋi jiiga köhöiyök. \v 14 \x * \xo 6.14 \xt Jen 22.16-17\x*Jöhöjöhö keuŋi mi Abrahamgöra kewö jiba jiyök, “Nöŋön mönö ölŋa kötuetköm gihimam. Mönö ölŋa gwölönarök gihibiga sehime.” \p \v 15 Mewö jiiga Abraham yuai waŋgimapkö keu jöhöi ahöyöhi, yaŋön mi ölŋambuk akŋapkö kapaŋ köla mamböta mala ölŋi buŋa qem aŋguyök. \v 16 Ambazipnöŋ ketaŋamŋinaŋgö qetŋi qeta jöjöpaŋ keu jiget mörakze. Jöjöpaŋ keuŋinan keu jizei, mi mem köhöiiga qeapköbingö osigetka keu jijiŋinan teköza. \v 17 Miaŋgö dop Anutunöŋ keuŋi Abrahamgö gwölönarökurupŋi neŋön mötpingöra jöhöba jiyök. Keu areŋi mi kunöŋ qeapköba utekömamgö osizawi, gwölönarökurupŋi neŋön jöhöjöhö keu miaŋgö könaŋi mi törörök möt yaköbingö mörök. Miaŋgöra jöhöjöhö keuŋi jiiga mutukŋi aiga keu mi kunbuk jöjöpaŋ keuŋan jim köhöiiga indimŋi yahöt ahök. \p \v 18 Anutunöŋ keu mi jiba miaŋgö muneŋ jimamgö osiyök. Yaŋön keu utekutekŋi qahö mi jibagun jim köhöiyöhi, miaŋön mönö urunini naŋgömapköra mörök. Miaŋgöra mi jibagun jim köhöiyök. Neŋön gölmegö ahakmeme bölöŋeyök ölöŋ köla Anutugöreŋ aŋgota oyaeŋkoyaeŋ neŋgimapkö jörömqöröm neŋgiyöhi, mi mönö töp memba mamböta maljin. \v 19 \x * \xo 6.19 \xt Lew 16.2\x*Oyaeŋkoyaeŋ akingö al mamböta miaŋgö uruyahötŋi kun qahö ahakzin. Jörömqörömnini miaŋön uruninaŋgö kösö mendanŋi tandök ewö aka nini Jisösbuk jöhöm neŋgimakza. Jörömqörömninaŋgö kösö mendanŋi köröpŋi miaŋön mönö neŋgöreŋök könahiba Suep jikegö uruŋe öŋgöba jike oleŋi yahötkö sutŋire opo sel ahözawi, mi mewöyök kutuba toroqeba Jisös jakömbuak dum kömbukŋe tatzawaŋgöreŋ anja. \v 20 \x * \xo 6.20 \xt Sum 110.4\x*Jisösnöŋ mönö jitŋememenini aka mutuk euyaŋgöreŋ öŋgöba jakömbuak dumŋi memba nalö teteköŋi qahö tat öŋgöma. Mewö Melkizedek ewö jike nup galömnini bohonŋi aka malja. Mewö. \c 7 \s1 Jike nup galöm Melkizedekö kösohot \p \v 1 \x * \xo 7.1 \xt Jen 14.17-20\x*Melkizedek azi mi miri qetŋi Salem miaŋgö kiŋ kembuŋi aka Anutu öŋgöŋgöŋaŋgö jike nup galömŋa malök. Mewö maliga Abrahamnöŋ kiŋ kembuŋi kembuŋi bim qeba luhut al eŋgiba liliŋgöba miriŋe kayöhi, nalö miaŋgöreŋ kaba Abraham miwikŋaiba kötuetköm waŋgiyök. \p \v 2 Kötuetköm waŋgiiga sukinapŋi pakpak mendeŋda ten mieŋgöreŋök mohot mohot (1/10) memba nalukŋa al waŋgiyök. Melkizedek qet miaŋgö könaŋi mi “ahakmeme solanŋaŋgö kiŋ kembuŋi.” Qetŋaŋgö dop mutuk “ahakmeme solanŋaŋgö kiŋ kembuŋi” ahök aka toroqeba mewöyök “Salemgö kiŋ kembuŋi” malök. Salemgö kiŋ kembu qet miaŋgö könaŋi mi “luaigö kiŋ kembu”. \v 3 Melkizedeknöŋ iwinamŋi aka saiwaurupŋi qahö, ahuahu nalöŋi qahö aka kömukömuŋi qahö.\f + \fr 7.3 \ft Buŋa Keunöŋ Melkizedekö iwinamŋi aka saiwaurupŋi, ahuahu aka kömukömu nalöŋi mi qahö jim asariza.\f* Mewö jike nup galöm bohonŋi aka nalö teteköŋi qahö mal öŋgöma. Yaŋön Anutugö Nahönŋaŋgö tandök ewö akza. \p \v 4 Bömönjalönini Abrahamgö gödaqeqe silikŋan Melkizedekö könaŋi kondeli mi kewö ek asarime: Abraham nanŋak sukinap yuai aködamunŋambuk kalöpköba memba kayöhi, mieŋgöreŋök börö yahöt (10) pakpak kewöta bahöŋi mohot memba Anutugö nalukŋa al waŋgii miaŋgöra Melkizedeknöŋ mönö ölŋa öŋgöŋgöŋi ketaŋi qainŋi kun akza. \v 5 \x * \xo 7.5 \xt Jaŋ 18.21\x*Anutunöŋ Köna keuŋan keu kewö jim kutum neŋgii ahöza, “Liwaigö gwölönarökurup al eŋgigetka jike nup meme azi (Liwait) aketka könagesö eŋön mönö sukinapŋini börö yahöt (10) pakpak kewöta mieŋgöreŋök bahöŋi mohot memba Anutugö naluha al eŋgimakŋe.” Yeŋön iŋini ewö Abrahamgö gwölönarökurupŋi akzemö, mi töndup nanŋini könagesöurupŋini eŋgö böröŋineyök naluknini mi buŋa qem aŋgumakŋe. \p \v 6 Jimkutukutu keu mewö ahözapmö, Melkizedeknöŋ Liwaigö gwölönarökŋi kun qahö akza. Mi töndup Abrahamnöŋ Anutugö jöhöjöhö keu möt aŋgön köla mala sukinapŋi kewöta tenöhök mohot memba Anutugö nalukŋa alöhi, mi mönö buŋa qem aŋguba kötuetköm waŋgiyök. \v 7 Ketaŋamninaŋgö nembö bapŋine maljini, yeŋön mönö kötuetköm neŋgigetka maljin. Keu mi qaŋ kölbingö osimakzin. \p \v 8 Könagesö neŋön tenöhök mohot memba Anutugö naluha alakzini, mi gölmegö jike nup meme (Liwait) ambazipnöŋ buŋa qem aŋgumakze. Yeŋön gölmenöŋ mala kömumakzemö, Suep mire euyaŋgöreŋ kungöra naŋgöba jigetka köhöiba mal öŋgömawi, yaŋön mönö mi buŋa qem aŋgumakza. \v 9 Abrahamnöŋ sukinapŋi kewöta börö yahöt (10) pakpak mieŋgöreŋök bahöŋi mohot memba Anutugö nalukŋa alöhi, yaŋön mi gwölönarökŋi Liwaigöra mewöyök qeljiŋe alök. Mewö jiinga ölöp dop kölbawak. Nalö kewöŋe tenöhök mohot memba Anutugö nalukŋa alakzini, mi bömönini Liwaigö gwölönarökurupŋan buŋa qem aŋgumakze. \v 10 Liwaigö salupŋe mewöyök naluk alöhi, miaŋgö könaŋi kewö: Liwainöŋ amböŋaŋgö körö uruŋe tariga Melkizedeknöŋ mönö nalö miaŋgöreŋ kaba Abraham miwikŋaiyök. Mewö. \s1 Melkizedek mi Jisösgö söpsöpŋi akza. \p \v 11 Anutunöŋ Köna keuŋan Israel ambazip jim kutum neŋgiiga miaŋgö dop Liwai kambunöhök azi kuŋgum eŋgiinga jike nup galömnina aket. Nup mi megetka mewö miaŋön aködamunini pakpak miwikŋaibinak ewö, nini mönö jike nup galöm qainŋi kungöra qahö osibinak. Nup miaŋgö ölŋan qahö dop kölöhaŋgöra aka Jisösnöŋ mönö Melkizedek ewö asuhuyök. Ambazipnöŋ i Arongö areŋaŋgö dop qahö kuŋgugetka asuhuyök. \v 12 Jike nup galöm nupŋaŋgö könaŋan uteközawi, nalö miaŋgöreŋ köna keuninan mönö mewöŋanök uteköza. \v 13 Jike nup galöm qainŋi kun keu mi Kembuninaŋgöra jizinmö, yaŋön Liwai kambunöhök qahöpmö, mönö kambu kunöhök asuhuyök. Kambu miaŋgö azi kunŋan mönö jöwöwöl jikegö altanöŋ kinda nup qahö memba malök. \v 14 Kembuninan Juda kambunöhök asuhuyöhi, keu mi aukŋe ahöza. Mosesnöŋ Juda kambu yeŋön jike nup galöm kölmegö keu kun qahö jiyök. \s1 Jike nup galöm Melkizedek ewö kun \p \v 15 Miaŋgöra jike nup galöm kun Melkizedekö tandök ewö asuhuzawi, miaŋön mönö keu jizinaŋgö ölŋi mi aukŋeyök kondeliga dopŋe akza. \v 16 Yaŋön gölme ambazipnöŋ Köna keu wuataŋgöba kambuŋaŋgö dop jim kutugeraŋgöra aka jike nup galöm qahö ahökmö, malmal köhöikŋi qahö ayapkömawi, miaŋgö kukösumŋan mönö nam köl waŋgiiga jike nup galöm ahök. \v 17 \x * \xo 7.17 \xt Sum 110.4\x*Kunöŋ yaŋgö könaŋi naŋgöba jiiga Buŋa Kimbinöŋ kewö ahöza, “Göŋön Melkizedek ewö jike nup galöm aka nalö teteköŋi qahö mal öŋgöman.” \v 18 Anutunöŋ mewö jiba jimkutukutu mutukŋi mi qeapköyök. Keu miaŋgö kukösumŋan qahöwahiga bauköm neŋgimapkö osimakzawi, miaŋgöra mi qeapköyök. \v 19 Köna keunöŋ ambazip aködamunini miwikŋaibingö qahö bauköm neŋgiyök. Qahö. Miaŋgöra keu areŋ mutukŋi qeköba salupŋe jörömqöröm qetpuk sorok neŋgiza. Nini jörömqöröm miaŋgö qakŋe kinda ölöp Anutugö kösutŋe anda köulukömakin. \p \v 20 Anutunöŋ jike nup galöm dölökŋaŋgö keuŋi jiba mi jöjöpaŋ keuŋan jim köhöiyök. Mewö ahökmö, jike nup galöm tosatŋi yeŋgö keuŋini mi jöjöpaŋ keunöŋ qahö jim köhöigetka töndup mewö aket. \v 21 \x * \xo 7.21 \xt Sum 110.4\x*Tosatŋan jike nup galöm öne aketmö, Anutunöŋ Jisös kuŋguba keuŋi mi jöjöpaŋ keuŋan jim köhöiba yaŋgöra kewö jiyök, “‘Gi mönö jike nup galöm aka nalö teteköŋi qahö mal öŋgöman.’ Kembunöŋ keuŋi mi jöjöpaŋ keuŋan jim köhöiba uruŋan mi qahö uteköma.” \m \v 22 Jöjöpaŋ keu miaŋgöra aka Jisösnöŋ mönö jöhöjöhö areŋ dölökŋaŋgö ölŋi asuhumapkö galömŋi akza. Mewö Anutu aka ambazip sutnine nup memba malja. Jöhöjöhö areŋ miaŋön walŋi oŋgita qetpuk sorok akza. \p \v 23 Jike nup galöm tosatŋi mi mönöwök gwötpuk malget. Kömumba nupŋini toroqeba membingö osigeri, miaŋgöra mi mönö gwötpuk malget. \v 24 Yeŋön gwötpuk malgetmö, Jisösnöŋ nalö teteköŋi qahö mal öŋgömawi, miaŋgöra jikegö galöm nup mi mönö teteköŋi qahö memba mal öŋgöma. \v 25 Nup mi memba maljawaŋgöra Jisösnöŋ ambazip yaŋgöreŋ kagetka eŋguaŋgiri Anutugö kösutŋe anakzei, mi ölöp köhöiba amöt qem eŋgii keuŋinan kömumakza. Nalö dop yeŋgöra aka Anutu köulukömak-ŋapköra maljawi, miaŋgöra mönö ölöp amöt qem neŋgim tekömakza. \p \v 26 Jike nup galöm bohonŋi mewöŋan mönö ölöp dop köl neŋgiza. Yaŋön töröŋi köpösihitkö keuŋi qahö aka sarakŋi akza. Anutunöŋ Jisös siŋgisöndok ambazip neŋgöreŋök tiriŋ kutuba waŋgiri Suep jakeŋi pakpak kutuba euyaŋgöreŋ öŋgöba qainŋi kun akza. \v 27 \x * \xo 7.27 \xt Lew 9.7\x*Jike nup galöm tosatŋan sömaŋi sömaŋi mutuk nanŋini siŋgisöndokŋinaŋgöra aka miaŋgö andöŋe könagesö yeŋgö siŋgisöndokŋinaŋgöra aka sömbupnöŋ jöwöwöl ohoba maljema. Jisösnöŋ nanŋi sileŋi köleŋniga jöwöwöl ohoho ewö ak waŋgigetka mewö miaŋön könagesö neŋgö siŋgisöndoknini mi indim mohot miaŋgöreŋök lök köl könjörari dop köl teköza. Miaŋgöra Jisösnöŋ mi jike nup galöm tosatŋi ewö nalö dop ahakŋapkö qahö osiza. \p \v 28 Anutunöŋ Köna keuŋi Moses waŋgiiga miaŋgö dop ambazipnöŋ azi mi kuŋgum eŋgigetka jike nup galöm bohonŋi ahakze. Gölme azi yeŋön kukösumŋini qahö maljemö, Anutunöŋ oyaeŋkoyaeŋ akingö keuŋi mi könaŋgep neŋgiba mi jöjöpaŋ keuŋan jim köhöiyöhi, miaŋgö dop Nahönŋi kuŋguiga bohonini akza. Bohonini yaŋön mönö aködamunŋi körek pakpak lök miwikŋaiba nalö teteköŋi qahö köhöikŋi mal öŋgöba malma. Mewö. \c 8 \s1 Jöhöjöhö areŋ dölökŋaŋgö jike nup galöm bohonŋi \p \v 1 \x * \xo 8.1 \xt Sum 110.1\x*Keu jizini, miaŋgö keu kötŋi bohonŋi mi kewö: Nini mönö jike nup galöm bohoninambuk akzin. Bohonini yaŋön mönö Suep mire öŋgöba Öŋgöŋgöŋamnini yaŋgö jakömbuak dum tatat qöhöröŋe böröŋi ölŋe tatza. \v 2 Opo seri jike ölŋi mi Suepnöŋ ahöza. Mi gölme azinöŋ memeŋi qahöpmö, Kembunöŋ nanŋak mi meyök. Jike nup galöm bohonini yaŋön mönö opo seri jikegö oleŋi töröŋi kötökŋi miaŋgöreŋ mala Anutu welenŋi qemamgö nupŋi memakza. \p \v 3 Gölmegö jike nup galöm bohonŋi pakpak mi naluk kalem Anutugöra ala sömbupnöŋ jöwöwöl ohoba malmegöra kuŋgum eŋgimakzin. Miaŋgö dop jike nup galöm bohonini Jisösnöŋ mewöŋanök nanŋi Anutugö nalukŋa al waŋgiyök. \v 4 Mosesgö Köna keugö dop naluk kalem Anutugöra alakingöra azi lök kuŋgum eŋgigetka malje. Miaŋgöra jike nup galöm bohonini miaŋön gölmenöŋ malbawak ewö, yaŋön mönö gölmegö jike nup galömŋi akŋamgö osibawak. \p \v 5 \x * \xo 8.5 \xt Eks 25.40\x*Gölmegö jike nup galöm yeŋön gölmegö jöwöwöl jikenöŋ Anutu welenŋi qebingö nupŋi memakze. Jike miaŋön mönö Suep jike kömbukŋaŋgö söpsöpŋi aka imutŋi akza. Mosesnöŋ jike kömbukŋi opo serinöŋ memamgö ahöhi, nalö miaŋgöreŋ Anutunöŋ Suep jikeŋaŋgö areŋi mi indelök. Indel teköba galöm meme keuŋi kewö jii mörök, “Mötnöŋ, kunduŋe malnöŋga areŋ kondel gihiali, yuai pakpak mönö miaŋgö dop törörök wuataŋgöba memam.” Miaŋgö dop opo serinöŋ jöwöwöl jike meiga miaŋön mönö Suep jikegö korembiŋi ahök. \v 6 Anutunöŋ oyaeŋkoyaeŋ akingö jöhöjöhö keu dölökŋi neŋgiiga miaŋön jöhöjöhö keu walŋi oŋgita ölöp sorokŋi akza. Jöhöjöhö keu miaŋön areŋ dölökŋaŋgö tandöŋi akza. Jöhöjöhö areŋ dölökŋi miaŋön mönö areŋ walŋi oŋgita qetbuŋaŋambuk akza. Qetbuŋa miaŋgö dop Jisösnöŋ jöhöjöhö areŋ dölökŋaŋgö nupŋi ölöp sorokŋi mi buŋa qem aŋguba Anutu aka ambazip sutnine kinda bauköm neŋgimakza. Nupŋi miaŋön mönö gölmegö jike nup memeŋi mi gwötpuk oŋgita aködamunŋambuk akza. \p \v 7 Jöhöjöhö areŋ mutukŋan keuŋi qahö aka dop kölbawak ewö, jöhöjöhö areŋ könaŋgepŋan asuhumapköra öne qahö mamböt-pinak. \v 8 \x * \xo 8.8 \xt Jer 31.31-34\x*Mewömö, ambazipnöŋ töndup böligetka Anutunöŋ könaŋini miwikŋaiba jim eŋgiba kewö jiyök, “Kembu nöŋön kewö jizal: Mötket! Nalö kun kam kuŋgumawi, miaŋgöreŋ Israel kambu aka Juda kambu embuk jöhöjöhö areŋ dölökŋi akŋam. \q1 \v 9 Nöŋön ambösakonurupŋini böröŋine memba Ijipt kantrinöhök eŋguaŋgitpiga yaigep kagetka yembuk jöhöjöhö areŋ ahalmö, yeŋön nöŋgö jöhöjöhö areŋ mi qahö qekötahöba tem kölget. Miaŋgöra nöŋön mewöŋanök i andö eŋguyal. Kembu nöŋön mewö jizal. Jöhöjöhö areŋ dölökŋi akŋami, mi Buŋa keu walŋaŋgö dop qahö. \q1 \v 10 Mewö qahöpmö, nalö miaŋön kam kuŋguiga Kembu nöŋön mönö Israel könagesö yembuk jöhöjöhö areŋ dölökŋi kewö aka jimam: Nöŋön mönö nani Köna keuni pakpak mi yeŋgö mötmötŋine ala uruŋine kimbi ewö ohobi ahöma. Mewö aka yeŋgö Anutuŋini akiga yeŋön mönö nöŋgö könagesöni aka malme. \q1 \v 11 Nalö miaŋgöreŋ ketaŋi moröŋi mi körekmakörek nöŋgö könani möt yaköba malme. Miaŋgöra böhi kunöŋ Kembugö könaŋi mötmegöra sutŋine qahö kusum eŋgiba malma. Datŋan munŋaŋgöra kewö qahö jima, ‘Gi mönö Kembu möt yaköman.’ \q1 \v 12 Kewögöra ni möt yaköm niŋgiba malme: Nöŋön ahakmemeŋini bölöŋi mi saŋgoŋda mosötmam. Siŋgisöndokŋinaŋgöra mönö ölum nuŋgui mi qahö toroqeba mötmörimam.” \m \v 13 Anutunöŋ jöhöjöhgöra “Dölökŋi” jiba mewö miaŋön jöhöjöhö areŋ mutukŋaŋgöra “Mönö walŋi ahök,” jiiga könaŋi mewö asuhuyök. Keu areŋ kunöŋ nalö köröpŋi ahöba walŋi akzawi, miaŋön mönö ayapkömamgö dop akza. Mewö. \c 9 \s1 Gölmegö opo seri jikenöŋ Anutu kewö möpöseiget: \p \v 1 Anutunöŋ jöhöjöhö areŋ mutukŋi aka miaŋgöreŋ mewöyök waikŋi memba möpöseibingö areŋi mi jim kutui wuataŋgöget. Mi wuataŋgöba gölmenöŋ opo seri jike megetka ahöyök. \v 2 \x * \xo 9.2 \xt Eks 26.1-30; 25.23-40\x*Anutugö opo seri jike kömbukŋi mi kewö meget: Jike oleŋi mutukŋi miaŋgöreŋ lambegö dum tatatŋi aka beret kömbukŋi mi Anutugö jemesoholŋe tebolnöŋ buŋaŋa alget tarök. Jike uruŋi miaŋgö qetŋi mi jike oleŋi kömbukŋi. \v 3 \x * \xo 9.3 \xt Eks 26.31-33\x*Miaŋgö andöŋe jike uru qetŋi jike oleŋi töröŋi kötökŋi mi ahöyök. Jike oleŋi yahöt mietkö sutŋire opo sel kinök. \p \v 4 \x * \xo 9.4 \xt Eks 30.1-6; 25.10-16; 16.33; Jaŋ 17.8-10; Eks 25.16; Dut 10.3-5\x*Jike oleŋi töröŋi kötökŋi miaŋgöreŋ jiniŋ ohohogö altaŋi aka jöhöjöhö areŋgö bokisŋi mi ahöyohot. Altaŋi mi goulnöŋ memeŋi aiga bokis sileŋi mi körek goulnöŋ turuturuŋi ahök. Paura qetŋi mana mi goul kumbutnöŋ ala bokis miaŋgö uruŋe galöm kölget. Mewöyök Arongö öröpŋi sötŋi jujulŋi aka Anutunöŋ jöhöjöhö areŋi kötnöŋ ohoi ilaŋi mi bokis miaŋgö uruŋe galöm kölget. Bokis uruŋe yuai karöbut mi mewö ahöget. \v 5 \x * \xo 9.5 \xt Eks 25.18-22\x*Bokis qakŋe imut yahöt goulnöŋ memeŋi mi Anutunöŋ dowe mali asakmararaŋaŋgö söpsöpŋi aka kinohot. Imut yahöt mi ginginŋiri kötula bokis önunŋi turuba kinohot. Bokis önunŋi mi Anutugö köl könjörat dumŋi ahök. Keu mohot mohot mi nalö kewöŋe nanŋök nanŋök törörök eraum mötpinaŋgö dop qahö. \p \v 6 \x * \xo 9.6 \xt Jaŋ 18.2-6\x*Anutugö opo seri jike kömbukŋaŋgö yuai pakpak mi mönö mewö areŋgögetka ahöiga jike nup galöm yeŋön nalö dop jike oleŋi mutukŋi miaŋgöreŋ öŋgöba Anutu welenŋi qeba nupŋini memba malget. \v 7 \x * \xo 9.7 \xt Lew 16.2-34\x*Mewö malgetmö, jike nup galöm bohonŋi yaŋönök (yara) yambu dop indimŋi mohot miaŋgöreŋ jike oleŋi töröŋi kötökŋi miaŋgöreŋ öŋgöba malök. Sep memba miaŋgöreŋ öŋgöba nanŋaŋgöra aka könagesö yeŋön gukmaulem qakŋe siŋgisöndok akeri, mönö miaŋgöra aka jöwöwöl ohoba sepŋi mokoi erök. \p \v 8 Mewö areŋgöba aketka Uŋa Töröŋan söpsöp mi kondela miaŋön ambazip kewö kusum neŋgiba malök: Jike oleŋi mutukŋan toroqeba kinjawi, nalö miaŋgöreŋ Anutunöŋ jike oleŋi töröŋi kötökŋaŋgö könaŋi mi aukŋe qahö indeliga malget. \v 9 Keu mi nalö kewöŋaŋgö söpsöpŋi akza. Könaŋi kewö: Ambazipnöŋ kalemŋi kalemŋi naluk ala jöwöwöl memba kagetka ohomakzemö, uruŋinan töndup luai miwikŋaibingö osimakze. Uruŋinan siŋgisön-dok akeraŋgöra aka tölöhoi jöwöwöl memba kaba Anutugö jike kömbukŋe öŋgöba köulukömakzemö, miaŋön mönö siŋgisöndok-ŋini köl könjöratpingö osimakze. \p \v 10 Nene kalem aka o kalem memba kaba an köl kam köl aketka o melun könaŋi könaŋi mem eŋgimakzemö, mewö silegö jimkutukutuŋi miyök wuataŋgömakze. Yuai mi mutuk dop köli aka malgetmö, Anutugö areŋ dölökŋaŋgö nalöŋan kam kuŋguiga miaŋgöreŋök könahiba qahö toroqeba dop kölma. Mewö. \s1 Kraistkö sepŋaŋgö könaŋi \p \v 11 Kraistnöŋ kaba oyaeŋkoyaeŋ neŋgimakzawaŋgö jike nup galöm bohonŋi ahöhi, yaŋön gölmegö opo seri jike kömbukŋi azinöŋ memeŋi miaŋgöreŋ qahö öŋgöyökmö, mönö Suepkö jike kömbukŋe öŋgöyök. Jike kömbukŋi miaŋön öŋgöŋgöŋi akza. Aködamunŋan mönö asakmararaŋambuk. \v 12 Miaŋgöreŋ öŋgöba uruŋi mutukŋi kutuba meme (noniŋ) aka bulmakau moröŋi mieŋgö sepŋini qahö memba anökmö, nanŋi sepŋi mokoiga miaŋön nam köl waŋgiiga Suepkö jike oleŋi töröŋi kötökŋi miaŋgöreŋ öŋgöyök. Miaŋgöreŋ nalö mohotkö dop öŋgöiga dop köl teköza. Sohopnini mewö memba oyaeŋkoyaeŋ akingö kondoriga nalö teteköŋi qahö dop köla ahöm öŋgöma. \p \v 13 \x * \xo 9.13 \xt Lew 16.15-16; Jaŋ 19.9, 17-19\x*Mutuk meme (noniŋ) aka bulmakau aziŋi eŋguba sepŋini memba kaba bulmakau ambi seramŋi miaŋön jöwöwöl ohoba miaŋgö bupgahajöŋi mewöyök memba kaba ambazip kölköl-jiŋjiŋinambuk miaŋön qewösahöba eŋgömirigetka dop köl eŋgiyök. Mewö amöt qem eŋgigetka miaŋön sileŋini saŋgoŋda mem sarahim eŋgii malget. \v 14 Mewö aket ewö, Kraistkö sepŋan mönö amötqeqe tandök mi gwötpuk oŋgita kewö ak neŋgimakza: Sepŋan mönö urunini tölöhoi saŋgoŋda kömup köhöikŋaŋgö buŋa akingö ahakmemenini mi köl könjörarakza. Mewö ak neŋgiiga malmal Toŋi Anutu welenŋi qebingö nupŋi mi amqeba memba malbin. Uŋa Töröŋan mala kota teteköŋi qahö mal öŋgömawi, yaŋön mönö Kraist bauköm waŋgiiga köpösihitŋi qahö malökmö, neŋgöra aka nanŋi köleŋ aŋguba Anutugö jöwöwöl lamaŋi ahök. \p \v 15 Könaŋi kewögöra Kraistnöŋ jöhöjöhö areŋ dölökŋaŋgö galöm bohonŋi akza: Anutunöŋ ambazip oyaeŋkoyaeŋ aka nalö teteköŋi qahö mewö malbingö keu jöhöba eŋgoholöhi, mieŋön Anutugö Buŋaŋi mi buŋa qem aŋgumegöra mötza. Miaŋgöra Kraist aliga Anutu aka ambazip sutnine urumohot akingö nupŋi memba malja. Jöhöjöhö areŋ mutukŋaŋgö nalöŋe ambazipnöŋ köna oŋgita siŋgisöndok aketka miaŋön jöhöm eŋgii malgeri, Kraistnöŋ i mieŋgöreŋök pösat eŋgimamgöra aka kömumba sohopŋini meyök. \p \v 16 Kunŋan öröyuaiŋi pakpak malmalŋi tekömawi, miaŋgöreŋ alaŋaŋgö buŋaŋi akŋapkö jim kutui keu ahözawi, alaŋan buŋa mi zilaŋ qahö mema. Zilaŋ qahöpmö, keu toŋan kömui könaŋan aukŋe asuhui eketka miaŋgöreŋ mi ölöp buŋa qema. \v 17 Jebuk maliga nalö miaŋgöreŋ keuŋi miaŋön ölŋambuk qahö akŋapmö, keu toŋan kömuigun keuŋan mönö kukŋambuk akŋa. \v 18 Keu miaŋgö dop jöhöjöhö areŋ mutukŋi mi mewöyök sep qahö öne ölŋambuk qahö ahök. \p \v 19 \x * \xo 9.19 \xt Eks 24.6-8\x*Ölŋambuk kewö ahök: Mosesnöŋ Köna keugö jöjöpaŋ keu pakpak mi könagesö körek yeŋgöra oyoŋdagun mönö bulmakau moröŋi aka meme (noniŋ) eŋguiga sepŋinan erök. Eri mi memba obuk mindiriba lama jupŋi pisikŋi gugakgugak memba soŋgorep suŋe jöhöba sepnöŋ kundumgöba qewösahöi Köna keu Kimbi lama sileŋe ohoba lipiŋgögeri, mi miriyök. Mi miribagun könagesö pakpak sutŋine liliköba sep onöŋ kundumgöba giliga miaŋön qewösahöi eŋgömiriyök. \v 20 Mewö eŋgömiriba kewö jiyök, “Anutunöŋ keuŋi tem kölmegöra jim kutum eŋgiba embuk jöhöjöhö akzawi, mönö miaŋgö sepŋa ki.” \p \v 21 \x * \xo 9.21 \xt Lew 8.15\x*Mewöŋanök opo seri jike kömbukŋi mi tok sepnöŋ kundumgöba giliga miaŋön kundumgöba miriyök. Amötqeqe nup memegö aködamun yuaiŋi pakpak mi mewöyök kundumgöba gili miriyök. \v 22 \x * \xo 9.22 \xt Lew 17.11\x*Köna keunöŋ jim kutuzawaŋgö dop i me wai pakpak mi mönö sepnöŋ saŋgoŋninga sarakŋi ahakza. Kunöŋ sep qahö mokoza ewö, Anutunöŋ mönö siŋgisöndoknini qahö mosötma. Mewö. \s1 Kraistkö sepŋan siŋgisöndoknini köl könjörarakza. \p \v 23 Suep jike kömbukŋaŋgö söpsöp imutŋi imutŋi mi gölmenöŋ jöwöwöl ohoho aka mewö miaŋön amöt eŋgugetka sarakŋi aketka dop köljapmö, Suepkö öröyuaigöra mi qahö dop kölja. Miaŋgöra Kraistnöŋ jöwöwöl ohoho qainŋi kun aka miaŋön Suep jikegö öröyuaiŋi pakpak mi mönö amöt eŋguiga sarakŋi aketka dop kölök. Jöwöwöl ohoho qainŋi kun miaŋön mönö gölmegö jöwöwöl ohohoŋi oŋgita aködamunŋambuk akza. \v 24 Miaŋgö könaŋi kewö: Kraistnöŋ jöwöwöl jike oleŋi töröŋi kötökŋi azinöŋ memeŋi miaŋgöreŋ qahö öŋgöyök. Mi Anutugö jike ölŋaŋgö söpsöpŋi miyök ahök. Kraistnöŋ mönö Suep miri ölŋi miaŋgöreŋ öŋgöba nalö kewöŋe bauköm neŋgimakŋapköra jitŋememenini aka Anutugö jemesoholŋe asuhumakza. \p \v 25 Jike nup galöm bohonŋan yambu (yara) dop sömbup sepŋini memba jöwöwöl jike oleŋi töröŋi kötökŋi miaŋgöreŋ öŋgöba malök. Kraistnöŋ miaŋgö dop qahö ahakza. Yaŋön Suep mire indimŋi gwötpuk qahö öŋgöyök. Anutugö jöwöwöl lamaŋi aiga yambu (yara) dop qemakŋegöra aka eu qahö öŋgöyök. \p \v 26 Indimŋi mohotŋan qahö dop kölbawak ewö, yaŋön mönö Anutunöŋ Suep gölme miwikŋaim etkiyöhi, nalö miaŋgöreŋök könahiba sihimbölöŋi bölöŋi möri indimŋi sehisehiŋi akawak. Mewö qahöpmö, gölmegö nalöŋan tekömamgö aiga nalö kewöŋe indim mohot miyök siŋgisöndok köl könjöratmapköra aka asuhuyök. Asuhuba nanŋi jöwöwöl ohoho ewö ak waŋgimegöra al aŋguyök. \v 27 Gölme ambazip neŋgö areŋnini kewö ahöza: Nini nalö kunöŋ kömumbin aka miaŋgö andöŋe Anutunöŋ keunini kewöta jim teköm neŋgima. \p \v 28 \x * \xo 9.28 \xt Ais 53.12\x*Areŋ miaŋgö dop Kraistnöŋ mewöŋanök ambazip sehisehiŋi neŋgö siŋgisöndoknini köl könjöratmapköra indim mohotkö dop kaba nanŋi jöwöwöl ohoho ewö ak waŋgimegöra al aŋguyök. Yaŋön nalö kunöŋ liliŋgöba kama. Siŋgisöndoköra aka kunbuk qahö kamapmö, ambazip asuhumapkö mambörakzini, mönö nini oyaeŋkoyaeŋ neŋgiba neŋguaŋgitmapköra aka asuhuma. Mewö. \c 10 \s1 Indim mohot kömupnöŋ al aŋgui dop köl teköza. \p \v 1 Köna keu walŋi miaŋön oyaeŋkoyaeŋ akingö könaŋi ölŋi qahö akzapmö, oyaeŋkoyaeŋ asuhumawaŋgö imutimutŋi miyök ahöza. Köna keugö könaŋi mewö ahözawaŋgöra aka ambazip Anutu möpöseibingöra jike kömbukŋe nalö dop öŋgömakzei, yeŋön mönö letota aködamunŋinambuk akingö osimakze. Yeŋön nalö teteköŋi qahö naluk kalem waŋgita ala jöwöwöl ohoho miyök yambu (yara) dop toroqeba aka malgetmö, miaŋön qahö dop kölök. \v 2 Miaŋön dop kölbawak ewö, jöwöwöl ohoho mi ölöp mosötpeak. Jike kömbukŋe Anutu waikŋi memba möpöseigeri, yeŋön indim mohot amöt eŋgugetka sarakŋi ak teköbeak, mewö mönö siŋgisön-dokŋinaŋgö gamuŋi mi qahö toroqeba mötpeakmö, mi toroqeba mötket. Miaŋgöra sömbup kalem mi toroqeba nalukŋina almalget. \p \v 3 Yambu (yara) dop jöwöwöl ohoba malgeri, miaŋön mönö toroqeba siŋgisöndokŋinaŋgö gamuŋi mi jim gulim eŋgii malget. \v 4 Bulmakau aziŋi aka meme (noniŋ) yeŋgö sepŋinan mönö siŋgisöndok köl könjöratmapkö osiza. Mi esapkögetmö, qaköba mala kotket. \p \v 5 \x * \xo 10.5 \xt Sum 40.6-8\x*Miaŋgöra Kraistnöŋ gölmenöŋ eta asuhuyöhi, nalö miaŋgöreŋ kewö jiyök, “Anutu, göŋön naluk kalemgöra aka jöwöwöl ohome-göra qahö köpösöŋgöba malnöŋmö, gölmenöŋ malmalgö sileŋi mi mözözömgöba niŋginöŋ. \q1 \v 6 Jöwöwöl ohoba siŋgisöndokŋinaŋgöra aka naluk kalemŋi kalemŋi ala malgeri, mi eka miaŋgöra qahö söŋgaiba malnöŋ. \q1 \v 7 Nalö miaŋgöreŋ kewö jial, ‘Anutu, mötnöŋ, nöŋön ki kazal. Nöŋgö könani mi papia lipiŋlipiŋi miaŋgöreŋ ohogetka ahöza. Miaŋgö dop mönö göhö sihimgahö dop aka memba malmam.’” \m \v 8 Mutuk kewö jiyök, “Naluk kalem ala jöwöwöl ohoba siŋgisöndokŋinan solanimapköra yuai könaŋi könaŋi aka malgeri, miaŋgöra mönö sihimgan qahö asuhui möta malnöŋ. Mi eka miaŋgöra qahö söŋgaiba malnöŋ.” Yuai mi Köna keu walŋaŋgö dop toroqeba ahakzemö, mi töndup mewö jiyök. \v 9 Miaŋgö andöŋe keu kewö jiyök, “Anutu mötnöŋ, nöŋön mönö ki kaba göhö jitsihitkahö dop aka memba malmam.” Mewö jiba Anutu waikŋi memba möpöseibingö könaŋi mutukŋi mi qeapköba köna dölökŋi kuŋguyök. \v 10 Anutugö jitsihitŋan nam köl waŋgiiga sileŋan jöwöwöl ohoho ewö aket teköi miaŋgöra mönö tök kutum neŋgii sarakŋi ak teközin. Indim mohotkö dop sileŋi köleŋniga miaŋön nalö dop mönö söp köla ahöm öŋgöma. \p \v 11 \x * \xo 10.11 \xt Eks 29.38\x*Nalöŋi nalöŋi jike nup galöm pakpak mieŋön kinda jike nupŋini memakze. Sundan dop jöwöwöl ohoho miyöhök dumŋe kunbuk ahakzemö, mieŋön siŋgisöndokŋini köl könjöratpingö osimakze. \v 12 \x * \xo 10.12 \xt Sum 110.1\x*Mieŋön osimakzemö, Suepkö jike nup galöm bohonŋan mönö indim mohotkö dop siŋgisöndoköra aka sileŋi köleŋniga nalö teteköŋi qahö dop köla ahöm öŋgöma. Jöwöwöl ohoho ewö ak waŋgigetka Suep jikenöŋ öŋgöba Anutugö böröŋi ölŋe tatza. \v 13 Miaŋgöreŋ tata nalö sutŋi kiaŋgöreŋ Anutunöŋ tuarenjoŋurupŋi tötali et eŋguiga Kraist könaŋaŋgö döpŋi\f + \fr 10.13 \ft Kerökurupŋi memba et al eŋgiba luhut ala gamu qem eŋgibingöra könaŋinan tuapköba qakŋine döp ewö tölanjiba malget. Juda yeŋgöreŋ köna mewö.\f* aketka köiraŋ kölbingö mamböta malja. \v 14 Indim mohotkö dop kömupnöŋ al aŋgui jöwöwöl ohoho ewö ak waŋgigetka miaŋön dop köl teköi ölöp ambazip tök kutum neŋgii sarakŋi akingö dop akzin. Mewö ölöp mem letot neŋgiiga aködamunini pakpak miwikŋaiba nalö teteköŋi qahö mewö mal öŋgöbin. \p \v 15 Uŋa Töröŋan mewöyök keu mi naŋgöba jiiga mötzin. Mutuk keu kewö jii ahöza: \q1 \v 16 \x * \xo 10.16 \xt Jer 31.33\x*“Kembu nöŋön kewö jizal: Nalö tosatŋan tekögetka miaŋgöreŋ mönö jöhöjöhö areŋ yembuk akŋami, mi kewö: Nöŋön Köna keuni pakpak mi mönö uru könömŋine ala mötmötŋine kimbi ewö ohomam.” \m \v 17 \x * \xo 10.17 \xt Jer 31.34\x*Mewö jiba kewö toroqeyök, “Nöŋön mönö yeŋgö siŋgisöndok-ŋini aka ahakmemeŋini iwilelebuk akeri, miaŋgöra ölum nuŋgui mi qahö toroqeba mötmöriba malmam.” \v 18 Keu miaŋgö dop Anutunöŋ mi mosöri keuninan kömuyöhi, siŋgisöndok mieŋgöra jöwöwöl ohobinaŋgö dop qahö akzin. Mewö. \s1 Anutubuk kapaŋ köla malbingöra neŋgoholök. \p \v 19 Miaŋgöra urumeleŋ alaurupnini, Jisösgö sepŋan saŋgoŋ neŋgiiga mönö ölöp Anutugö jike oleŋi töröŋi kötökŋi miaŋgöreŋ öŋgöbin. Mewö möt narim köhöiba uruyahöt qahö ahakzin. \v 20 Jisösnöŋ köna anangö köna dölökŋi mesariga nanŋak malmal köhöikŋaŋgö könaŋi ak neŋgiza. Köna mi nanŋi sileŋi köleŋda mewö miaŋön mesari ahöza. Köna mi tiba Anutugö jikeŋaŋgö opo selŋi kutuba jike oleŋi töröŋi kötökŋi miaŋgöreŋ öŋgöbin. Jisösgö sileŋan nam köl neŋgiiga opo selŋi mi ölöp kutubin. \v 21 Jisösnöŋ jike nup galöm öŋgöŋgöŋi ak neŋgimakza. Yaŋön Anutugö könagesöŋi pakpak galöm köl neŋgiba malja. \p \v 22 \x * \xo 10.22 \xt Lew 8.30; Eze 36.25\x*Mewö maljawaŋgöra neŋön mönö geŋmoŋ mosöta uruyahöt körek yaköriba pöndaŋök mötnarip qakŋe kinda Anutugö kösutŋe anda köuluköba malbin. Sepŋan qewösahöi neŋgömiriba uru tölöhopnini saŋgoŋniga sarakŋi aka malbin. Uruninan qahö toroqeba jim neŋgiiga mönö awösamkakak malbin. O sarakŋi ariinga mem tuarim neŋgiiga mewö mönö Anutubuk qekötahöba malbin. \v 23 Anutunöŋ oyaeŋkoyaeŋ akingö keu jöhöba neŋgiyöhi, yaŋön mönö keuŋi pöndaŋ wuataŋgöba nembuk kinja. Mewö kinjawaŋgöra aka mewö akingö mamböta jörömqörömŋi jim miwikŋaimakzin. Miaŋgöreŋ mönö koŋgwarak mosöta zeŋ kin köhöiba malbin. \v 24 Urukalem aka ahakmeme ölöpŋi akingöra mönö uru kuŋgum aka naŋgöm aŋguba malbin. Mewö malbingöra mönö pöndaŋ galöm mem aŋguba malbin. \v 25 Tosatŋan nanŋini urumeleŋ könagesögö totokoŋini mosörakzei, neŋön mönö silik miaŋgö dop kude aka malbin. Mewö qahöpmö, Kembu kamawaŋgö aiwesökŋi eka nalöŋan dopdowimapkö mötzini, miaŋgö dop mönö kapaŋ köla köhöiba uru kuŋgum aŋguba malbin. \p \v 26 Buŋa keu ölŋi mötagun nanini imbi-imbi qakŋe siŋgisöndok laŋ akin ewö, siŋgisöndoknini miaŋgöra mönö naluk jöwöwöl kun albingö osibin. Jöwöwöl ohoho kun mi qahö bauköm neŋgima. \v 27 \x * \xo 10.27 \xt Ais 26.11\x*Mi qahö bauköm neŋgimapmö, Anutunöŋ keunini mi jim teköba likepŋi meleŋni qaknine öŋgömapkö mamböringa jönömninan undui keŋgötnini möta malbin. Anutugö könöpŋan tuarenjoŋ-urupŋi eŋgohomawi, miaŋgö kukŋi miyök asuhumapköra mönö mamböta malbin. \v 28 \x * \xo 10.28 \xt Dut 17.6; 19.15\x*Kunŋan Mosesgö Köna keu andö qezawi, i mönö keu jakeŋe algetka yahöt karöbutŋan keuŋi naŋgöba jigetka keuŋambuk akŋa ewö, i mönö kude ak kömum waŋgigetka kömupkö buŋaya akŋa. \p \v 29 \x * \xo 10.29 \xt Eks 24.8\x*Mewö akŋapmö, ambazip kun kewöŋaŋgö keuŋaŋgöra mönö denöwö mötmörize? Kunöŋ Anutu Nahönŋaŋgö keuŋi könaŋan tökötahöba gilakza. Jöhöjöhö areŋ dölökŋaŋgö sepŋan lök tök kutum waŋgii sarakŋi ahökmö, sep mi yuai omaŋi ewö memba et alakza aka kalem möriam Toŋi Uŋa Töröŋi mi ilita mepaqepaik ak waŋgimakza. Kunŋan mewö aiga Anutunöŋ keuŋi kewöta likepŋi dawikö dop waŋgii dop kölbawak? Köna keu qetala kömupkö buŋaya akingö dop akzinmö, Anutunöŋ ambazip mewöŋaŋgö likepŋi mi mönö könöpuk ak waŋgii qakŋe öŋgöi sihimbölö önöŋi qahö möta malma. Wani sihimbölönöŋ mönö dop köl waŋgibawak? Yaŋgö könaŋaŋgöra mönö denöwö mötmörize? \p \v 30 \x * \xo 10.30 \xt Dut 32.35, 36\x*Keu kun kewö ahöza, “Jinöŋ jibi, nuŋgunöŋ guhubi, aknöŋ aki mi nöŋgö nuwa. Nöŋön mönö ambazip keuŋinaŋgö likepŋi meleŋmam.” Toroqeba keu kun kewö jii ahöza, “Kembunöŋ könagesöurupŋi eŋgö keuŋini kewöta jim teköma.” Kun daŋön mewö jiyöhi, neŋön i möt waŋgizin. \v 31 Anutu malmal Toŋaŋgö jeŋe kinda et neŋgui böröŋan neŋgumawi, miaŋön mönö kanjamŋambuk kötökŋi akŋa. Mewö. \p \v 32 Löwöribepuköra kewö jizal: Anutugö asakŋan kaiga buŋa qem aŋguba asarigeri, mönö nalö mutukŋi mi mötmöriba malme. Nalö miaŋgöreŋ mötnaripkö bim qeba sihimbölö gwötpuk miwikŋaiba mi töndup aum-möriba aoŋgit aka kin köhöiget. Mi mönö kude ölum eŋguma. \v 33 Nalö tosatŋe gamu qem eŋgiget köŋjiliŋ mötketka qenjaröknöŋ eŋgehiba malget. Nalö tosatŋe alaurupŋini tandök mewöyök ak eŋgigetka yeŋgö qöhöröŋine kinget. \v 34 Tosatŋi kösö mire alget tatkeri, mönö i eŋgeka sihimbölöŋini mohotŋe möta malget. Sukinapŋini kiom qeba megeri, mi mönö sösöŋgai qakŋe möt aŋgön köla malget. Suepkö ainemaluku qainŋi kun qahö ayapkömawi, mi ahöm eŋgizawaŋgö möta miaŋgöra urukölalep möta malget. \p \v 35 Miaŋgöra awösamkakakŋini mönö nalö kewöŋe kude gila mosötme. Mi kude mosötketka Anutunöŋ mönö miaŋgö töwaŋi ketaŋi eŋgima. \v 36 Anutunöŋ yuai eŋgimapkö keu jöhöi ahözawi, eŋön mi buŋa qem aŋgumegöra kinje. Miaŋgöra Anutugö jitsihitŋi wuataŋgöba lömböt möta mökösöŋda kapaŋ köla malme ewö, Suepkö buŋaŋi miaŋön mönö eŋgö buŋa akŋa. \v 37 \x * \xo 10.37 \xt Hab 2.3-4\x*Kewögöra mönö kin köhöiba malme: Nalö töröptökŋi miyök mönö toroqeba mamböringa “Kunbuk kamawaŋön mönö kam kuŋguma. Nalöŋi qahö qem körii öŋgömapmö, nalöŋaŋgö dop törörök kama. \q1 \v 38 Törörök kamapmö, nöŋgö alanan ahakmeme diŋdiŋi wuataŋgömakzawi, yaŋgö mötnaripŋan mönö nam köl waŋgii mal köhöim öŋgöma. Kunbuk eleŋda mötnaripŋi mosötma ewö, mi qahö dop köli urunan mönö yaŋgöra qahö söŋgaima.” \m \v 39 Keu mewö ahözapmö, neŋön ambazip uruŋini kunbuk eleŋda mötnaripŋini mosöta könöp siagö buŋaya akŋei, mönö yeŋgö kambunöŋ qahö kinjin. Mewö qahöpmö, mötnaripnini mi mönö galöm kölinga Anutunöŋ amöt qem neŋgii mala Suep mire öŋgöbinaŋgö dop akzin. Mewö. \c 11 \s1 Ambazip mötnaripköra aka yuai kewö asuhuyök: \p \v 1 Mötnaripkö könaŋi kewö: Yuaigö jörömqöröm akzini, mi asuhumapköra mönö köhöiba uruyahötŋi qahö möt narizin. Yuai qahö ehekŋi miaŋgö dop aka memba ölŋi ekingö mamböta awösamkakak kinjin. \v 2 Möpŋaŋgö möpŋeyök könahiba ambazip mötnaripŋinan nam köl eŋgiiga uruŋini meleŋgetka Anutunöŋ eŋgehi dop köliga jim ölöwak eŋgiiga malget. \v 3 \x * \xo 11.3 \xt Jen 1.1; Sum 33.6, 9; Jon 1.3\x*Mötnaripninan nam köl neŋgiiga yuai pakpakö könaŋi kewö möt asarimakzin: Anutunöŋ keuŋi jim kutuba miaŋön Suep gölmegö öröyuaiŋi pakpak miwikŋaiyök. Miaŋgöra nalö kewöŋe yuai ehakzini, mi yuai ehekŋi miaŋgöreŋök qahö letota asuhuyök. \s1 Abel, Enok, Noa yeŋgö mötnaripŋini \p \v 4 \x * \xo 11.4 \xt Jen 4.3-10\x*Kein (Kain) Abel yetkön Anutugöra jöwöwöl ohoyohotka Abelnöŋ uruŋi meleŋniga mötnaripŋan nam köl waŋgii törörök tem köliga köwakŋan diŋdiŋi öŋgöyök. Mewö öŋgöiga Anutunöŋ jöwöwölŋi ehi dop köli jim ölöwahök. Jim ölöwaka Abelnöŋ solanŋi ahöhi, Anutunöŋ keuŋi mi naŋgöba jiiga mötnaripŋan nam köl waŋgii mörök. Mewö möta mala kömuyökmö, mi töndup nalö kewöŋe ahakmemeŋi möringa keu miaŋön mönö toroqeba urunini kuŋguba naŋgöm neŋgimakza. \p \v 5 \x * \xo 11.5 \xt Jen 5.21-24\x*Azi qetŋi Enok yaŋön mönöwök uruŋi meleŋniga Anutunöŋ keuŋi naŋgöba jim ölöwahiga möta yaŋgö jeŋe dop köla malök. Mewö mala mali mötnaripŋan Anutu nam köl waŋgiiga waŋgiri jebuk öŋgöyök. “Anutunöŋ waŋgiri öŋgöiga toroqeba miwik-ŋaibingö osiget.” Buŋa Kimbi miaŋgö dop Enok mötnaripŋan aŋgön köl waŋgiiga qahö kömuyök. \v 6 Uruŋi Anutugöreŋ meleŋjawaŋön mönö keu kewö möt narima: Anutunöŋ malja aka Anutunöŋ ambazip yaŋgö jeŋe dop kölbingö jaruzei, mi töwa qem eŋgima. Keu yahöt mi möt nariba ölöp Anutugö kösutŋe kamapmö, qahö möt narim waŋgiba öne yaŋgö jeŋe dop kölbingöra mönö osibin. \p \v 7 \x * \xo 11.7 \xt Jen 6.13-22\x*Anutunöŋ Noagöra yuai asuhumapkö galöm meme keuŋi indelök. Indeli Noanöŋ möt asariba sömbuŋi qainŋi kun möta ölŋi qahö ehiga mötnaripŋan nam köl waŋgiiga tem köla waŋge meyök. Anutunöŋ nanŋi aka saiwaurupŋi aŋgön köl eŋgimapköra möta waŋge mi meyök. Noa mötnaripŋan nam köl waŋgiiga waŋge meyöhi, ahakmeme miaŋön mönö gölme ambazip könaŋamŋini goŋgoŋi indeli Anutunöŋ keuŋini jim teköiga ayuhuget. Uruŋini qahö meleŋda ayuhugetmö, Noagö mötnaripŋan nam köl waŋgiiga Anutugö jeŋe solanŋi akingö kalemŋi mi buŋa qem aŋguyök. Ambazip Anutu möt narim waŋgiinga keunini jim teköi solanimakzini, Noanöŋ mönö miaŋgö dop solanŋi ahök. Mewö. \s1 Abraham Sara yetkö mötnaripŋiri \p \v 8 \x * \xo 11.8 \xt Jen 12.1-5\x*Anutunöŋ Abraham gölme yaŋgö buŋa akŋapkö jiyöhi, mönö miaŋgöreŋ anmapkö oholök. Oholi mötnaripŋan nam köl waŋgiiga keu mi tem kölök. Denikeaŋgöreŋ anda aŋgotpawak mi qahö mörökmö, mi töndup nanŋi gölmeŋi mosöta anök. \p \v 9 \x * \xo 11.9 \xt Jen 35.27\x*Anda Anutunöŋ gölme yaŋgö buŋa akŋapkö jim jöhöi ahöyöhi, mönö miaŋgöreŋ aŋgorök. Aŋgota kian aka ambazip ahakmemeŋini qahö mörökmö, mötnaripŋan nam köl waŋgiyö-haŋgöra mönö töndup opo koumŋi kuŋguba ali miaŋgöreŋ ahöba malget. Isimoröŋi Aisak Jeikob yetkön mewöyök Anutunöŋ gölme eŋgimapkö jöhöjöhö keuŋi miyök buŋa qem aŋguba gölme miaŋgöreŋ toroqeba opo koumŋini kuŋguba ala ahöba malget. \v 10 Suep siti tandöŋan qahö gisahömawi, Abrahamnöŋ mi ekŋamgö mamböta malök. Anutunöŋ siti miaŋgö areŋi ala imutŋi memba miri tandöŋini esiba meiga pöwöwöm köhöikŋi ahöm öŋgömawi, mönö miaŋgöreŋ aŋgotmamgö al mamböta opo koumnöŋ malök. \p \v 11 \x * \xo 11.11 \xt Jen 18.11-14; 21.2\x*Mewö mala lök azi namŋi aiga mötnaripŋan nam köl waŋgiiga köhöiba iwi ahök. Abrahamgö anömŋi Sara yaŋön köpin malökmö, mi töndup gölöm ala morö meyök. Anutunöŋ Abrahamgö könagesöŋi ketaŋi akŋapkö keu jöhöm waŋgiyöhi, yaŋgöra aka keuŋan ölŋambuk akŋapkö möt nariba malök. Mötnaripŋi miaŋön mönö nam köl waŋgiiga nahönŋa asuhui ehök. \v 12 \x * \xo 11.12 \xt Jen 15.5; 22.17; 32.12\x*Azi mohot miaŋgö mötnaripŋan nam köl waŋgiiga lök kömukömugö dop ahökmö, mi töndup yaŋgöreŋök könagesö keta bölökŋi asuhuget. Seŋgelau suepnöŋ asarigetka jaŋgöŋini oyoŋbingö osizini, me sak köwet jitŋe ahözei, gwölönarökurupŋan mönö miaŋgö dop sehiba asuhuget. \s1 Ambazip kewöŋan Suep mirigöra awöweŋgöba malget: \p \v 13 \x * \xo 11.13 \xt Jen 23.4; 1 Hist 29.15; Sum 39.12\x*Ambazip kösohotŋini lök jizini, mi körek uruŋini meleŋda Anutu möt narim waŋgiba mala kömuget. Anutunöŋ gölme eŋgimapkö keu jöhöm eŋgii malgetmö, gölme miaŋgöreŋ qahö aŋgotket. Mewö qahöpmö, gölmeŋini mi köröwen kinda uba eka waikŋi memba söŋgaiget. Eka öne söŋgaiba kewö jim miwikŋaiba jiget, “Gölmenöŋ mönö kiana aka qandak maljin.” \v 14 Ambazip nanŋine miri gölmeŋine aŋgotpingö jaram timakzei, yeŋön mönö keu mewö jimakze. \v 15 Gölme mosötkeri, miaŋgö mötmöriba keuŋi jibeak ewö, yeŋön mönö ölöp liliŋgöba miaŋgöreŋ angetka uruŋinan teköbawak. \p \v 16 Mönö ölöp liliŋgöbeakmö, yeŋön miaŋgöra qahö mötmöriba malget. Miaŋgöra qahöpmö, kantri qainŋi kun Suepnöŋ ahözawi, mönö miaŋgöreŋ aŋgotpingö awöweŋgöba malget. Anutunöŋ yeŋgöra siti kun meiga ahözawi, miaŋgöra qetŋi “Nanine Anutu!” qetketka mi möta söŋgaiba yeŋgöra aka gamu kun qahö mörakza. \s1 Abraham, Aisak, Jeikob, Josef yeŋgö mötnaripŋini \p \v 17 \x * \xo 11.17 \xt Jen 22.1-14\x*Anutunöŋ Abraham esapesapnöŋ al waŋgiiga mötnaripŋan nam köl waŋgiiga Aisak Anutu kalema waŋgiyök. Anutunöŋ Aisaköra gölme waŋgimamgö jiiga Abrahamnöŋ jöhöjöhö keu mi buŋa qem aŋguyökmö, töndup nahönŋi mohok-kun mi mosöta miaŋön jöwöwöl ohomamgö ahök. \v 18 \x * \xo 11.18 \xt Jen 21.12\x*Anutunöŋ Abrahamgöra keu kewö jii mörök, “Aisaknöŋ mönö gwölönarökurupki nam köl eŋgiiga asuhuba göhö qetki bisiba malme.” Keu mi mörökmö, töndup nahönŋi altanöŋ ala mosörök. \v 19 Mosöta kewö kewöta mötmöriyök, “Kömumapmö, Anutunöŋ ölöp köhöiba mem gulii kömupnöhök wahötma.” Söpsöp keu mewö jiyöhi, miaŋgö dop nahönŋan dumŋe kunbuk kömupnöhök ewö wahöri waŋgirök. \p \v 20 \x * \xo 11.20 \xt Jen 27.27-29, 39-40\x*Mötnaripŋan Aisak nam köl waŋgiiga nahönyahötŋi Jeikob aka Iso (Esau) mi kötuetköm etkiyök. Anutugö kötumötuetŋi miaŋön mönö nalö könaŋgepŋe mewöyök dop köl etkii qakŋire öŋgömakŋapköra köuluköyök. \p \v 21 \x * \xo 11.21 \xt Jen 47.31–48.20\x*Jeikobnöŋ kömumamgö ahöhi, nalö miaŋgöreŋ mötnaripŋan nam köl waŋgiiga nahönŋi Josefgö nahönyahötŋi yahöt mi kötuetköm etkiba öröpŋaŋgö kitipŋe nariba Anutu waikŋi memba möpöseiyök. \p \v 22 \x * \xo 11.22 \xt Jen 50.24-25; Eks 13.19\x*Josefgö kömupŋan dopdowiyöhi, nalö miaŋgöreŋ möt-naripŋan nam köl waŋgiiga Israel könagesö Ijipt mosöta kageri, miaŋgö kösohotŋi mi jim guliba jiyök. Mewö jiba könaŋgep qamötŋi denike löm kölmegö keuŋi mi jim kutum eŋgiyök. Mewö. \s1 Mosesgö mötnaripŋi \p \v 23 \x * \xo 11.23 \xt Eks 2.2; 1.22\x*Mötnaripŋiran Mosesgö iwinamŋi nam köl etkiiga Mosesnöŋ asuhuyöhi, i nalö miaŋgöreŋök könahiba köiŋ karöbutkö dop asambörohot. Morö mi eksihimŋambuk tandökŋi kun ahöhi, mi eka kiŋ kembugö jimkutukutuŋi oŋgitpitpuköra keŋgötŋiri qahö möta moröŋiri asamböta galöm kölohot. \p \v 24 \x * \xo 11.24 \xt Eks 2.10-12\x*Mosesnöŋ qariiga qetŋi farao kiŋ böratŋaŋgö nahönŋi qetketka mötnaripŋan nam köl waŋgiiga qet mi bisimamgö tököba farao kiŋgö miriŋi mosöta angaiyök. \v 25 Ölöp toroqeba Ijipt yembuk siŋgisöndokö sösöŋgaiŋi miwikŋaiba mi nalö töröpŋi laŋ söŋgaibawakmö, malmalŋi mi andö qeyök. Mi andö qeba Anutugö urumeleŋ könagesö yembuk toroqei kahasililiŋ ak eŋgigetka mi mohotŋe möta aum-möribingö möri öŋgöŋgöŋi ahök. \v 26 Anutunöŋ töwa waŋgimapköreŋ göröken uba kin köhöiyök. Miaŋgöra Ijipt yeŋön guli dötnamŋinambuk aka siyoŋsayoŋi qahö malgeri, miaŋgö möri yuai eretŋi ahök. Miaŋön yuai eretŋi aiga andö qeba Amötqeqe Toŋambuk toroqeiga yaŋgöra aka mepaqepaik ak waŋgiba malgetmö, mi möri töndup ölŋi aka öŋgöŋgöŋi ahök. \p \v 27 Mötnaripŋan Moses nam köl waŋgiiga Ijipt kiŋ kembuŋinaŋgö irimŋi seholibapuköra keŋgötŋi qahö möta kantriŋi mosöta kayök. Anutu ehekŋi qahö mi ehekö tandök mötmörim waŋgiba malöhi, miaŋgöra mönö kapaŋ köla kin köhöiyök. \v 28 \x * \xo 11.28 \xt Eks 12.21-30\x*Mötnaripŋan nam köl waŋgiiga ak-kömukömu kendon\f + \fr 11.28 \ft Anutugö garatanöŋ Israel ambazip eŋgehoriba eŋgoŋgiröhi, miaŋgö kendonŋi mi nanine keunöŋ ak-kömukömu kendon jiinga Nei keunöŋ Pasowa jize.\f* ala miaŋgö areŋi jim kutum eŋgiiga söŋgaiba tatket. Kömupkö garatanöŋ Ijipt uruŋe nahönŋini mutukŋi eŋgugetka Israel yeŋgö nahönurupŋinan kömumbepuköra mönö jim kutum eŋgiiga naŋguŋine sep miriget. \p \v 29 \x * \xo 11.29 \xt Eks 14.21-31\x*Mötnaripŋinan Israel ambazip nam köl eŋgiiga Köwet Pisikŋi mi gölme örönŋe anangö dop kutuba kaget. Ijipt yarö azi yeŋön mi kutubingö esapkögetmö, mönö onöŋ nemulahöba ayuhuget. \s1 Rahab aka mötnaripkö ambazip ipŋi tosatŋi \p \v 30 \x * \xo 11.30 \xt Jos 6.12-21\x*Mötnaripŋinan Israel könagesö nam köl eŋgiiga Jeriko taonöŋ kaba kiripo selŋi silim 7:gö dop liliköba mohotŋe anda kagetka kiripo selŋi selŋi köhöikŋan mönö gororoŋgöba etket. \v 31 \x * \xo 11.31 \xt Jos 2.1-21; 6.22-25\x*Mötnaripŋan köna ketaŋi ambi Rahab nam köl waŋgiiga kewö aiga Anutunöŋ ehoriyök: Israel jitŋememe yetkön gölme ek miwikŋaibitköra ölöŋ kayohotka ala aka köl öröm etkiyök. Anutunöŋ mi eka könaŋgep yaŋgiseŋ ambazip eŋgui ayuhugetka Rahab ehorii yembuk mohotŋe qahö kömuyök. Mewö. \p \v 32 \x * \xo 11.32 \xt Kemb 6.11–8.32; 4.6–5.31; 13.2–16.31; 11.1–12.7; 1 Sml 16.1; 1 Kiŋ 2.11; 1 Sml 1.1–25.1\x*Wani keuya kunbuk toroqeba jibileŋak? Gideon, Barak, Samson, Jefta, Deiwid, Samuel aka kezapqetok ambazip tosatŋi yeŋgö kösohotŋini toroqeba jibileŋak ewö, nöŋgö nalönan mönö qahö dop kölbawak. \v 33 \x * \xo 11.33 \xt Dan 6.1-27\x*Mötnaripŋinan tosatŋi nam köl eŋgiiga jakömbuak tohoŋi tohoŋi tulumgöba memba ambazip mindiŋgöm eŋgigetka ahakmeme diŋdiŋi wuataŋgöba malget. Anutunöŋ yuai neŋgimapkö keu jöhöi ahözawi, gwötpukŋan keu miaŋgö dop köuluköba möt narigetka ölŋi asuhui meget. Tosatŋan laion sömbup sutŋine köuluköba möt narigetka Anutunöŋ laion numbuŋini jöhöyök. \p \v 34 \x * \xo 11.34 \xt Dan 3.1-30\x*Tosatŋan könöp bölam uruŋe köuluköba möt narigetka Anutunöŋ könöp ösumŋi qömbököiga qahö eŋgohoyök. Tosatŋi bimgö sou ketaŋi miaŋön eŋgubingö aketka Anutunöŋ yeŋgö souŋini jitŋi jöhöiga kök alget. Gwötpukŋan lölöwöröŋi aka köuluköba möt narigetka Anutunöŋ ösum eŋgiiga köhöiget. Tosatŋan bim qeba köuluköba möt narigetka Anutunöŋ kuk eŋgiiga suahö köhöikŋi aket. Kian yeŋgö yarö kambuŋinan kagetka tosatŋan köuluköba möt nariba mewö mönö eŋguataŋgögetka unjurata anget. \p \v 35 \x * \xo 11.35 \xt 1 Kiŋ 17.17-24; 2 Kiŋ 4.25-37\x*Ambi tosatŋan kitipŋinan kömui köuluköba möt narigetka Anutunöŋ mem gulim waŋgii kömupnöhök wahöriga kunbuk toroqeba aitoŋgöget. Ambazip tosatŋan kömup andöŋe oyaeŋkoyaeŋ öŋgöŋgöŋi miwikŋaibingöra möta kapaŋ köla kinget. Mewö kingetka ihileknöŋ eŋguba kahasililiŋ könaŋi könaŋi ak eŋgiba kewö jii mötket, “Anutu qaŋ kölnöŋga zilaŋ pösat gihibin.” Mewö jii mötketmö, yeŋön mi tökögetka toroqeba jaŋgauraŋga mem eŋgiba malget. \v 36 \x * \xo 11.36 \xt 1 Kiŋ 22.26-27; 2 Hist 18.25-26; Jer 20.2; 37.15; 38.6\x*Tosatŋan Anutu möt narigetka mepaqepaik aka ihilek wahiŋambuknöŋ eŋgugetka sihimbölö könaŋi könaŋi miwikŋaiba malget. Toroqeba tosatŋi gwaröhöba kösö miriŋi miriŋi miaŋgöreŋ al eŋgiget malget. \p \v 37 \x * \xo 11.37 \xt 2 Hist 24.21\x*Tosatŋi kötnöŋ eŋgugetka kömuget. Tosatŋi segenöŋ mitim eŋgigetka yahöt aket. Tosatŋi bimgö sou ketaŋi miaŋön eŋgugetka kömuget. Tosatŋan lama sileŋi aka meme (noniŋ) sileŋi miaŋön opo ewö löŋgöta laŋ anda liliköget. Mewö wanapŋi töhön aketka sesewerowero aka kahasililiŋ laŋ mem eŋgigetka malget. \v 38 Suepkö aködamunŋinambuk aka gölmegö ahakmeme bölöŋaŋ-göra mötketka qahö dop köl eŋgiiga miaŋgöreŋ qahö toroqeget. Qahö toroqeba laŋ liliköba gölme qararaŋkölkölŋe anda kaba kunduŋi kunduŋi öŋgöba eta baŋet me gölme titiŋgit uruŋe ahöba malget. Mewö. \p \v 39 Ambazip kösohotŋini jizali, körek mi mötnaripŋinan nam köl eŋgiiga uruŋini meleŋgetka Anutunöŋ eŋgehi dop köliga jim ölöwak eŋgiiga malget. Mewö malgetmö, mi töndup Anutunöŋ oyaeŋkoyaeŋ qainŋi kun neŋgimapkö keu jöhöi ahözawi, miaŋgöreŋ yeŋgöreŋök kunöŋ kun mönö qahö aŋgorök. Qahö! \v 40 Anutunöŋ i nanŋinök qahöpmö, mönö nembuk mohotŋe aködamuninambuk ak teköbingöra mötza. Mewö möta miaŋgöra oyaeŋkoyaeŋ qainŋi kun neŋgii miwikŋaibingö keu areŋi ali ahöza. Mewö. \c 12 \s1 Anutunöŋ iwi aka mindiŋgöm neŋgimakza. \p \v 1 Ambazip kambu keta bölökŋi mewöŋan mötnaripkö könaŋi naŋgöba jiba kousu ewö liliköm neŋgiba kinjei, mi mötzin. Miaŋgöra neŋön mewöŋanök mönö lömbötnini pakpak aka siŋgisöndok awamŋanök köpeim neŋgimakzawi, mi gilin anma. Anutunöŋ nini mötnaripkö bimŋi qeba Satan luhut al waŋgibingö areŋi ali ahöza. Miaŋgöra malmal sutŋi ki malagun kömumbini, sutŋi mi mönö aoŋgit tandök kapaŋ köla bim qeba ösumninan anbin. \v 2 Jisösnöŋ mötnaripnini mem letori ahui mem qarii köhöiba aködamunŋambuk ahakzawi, Toŋi mi mönö jeninan uba törörök ehakin. Yaŋön ölöp toroqeba Suep mire mala söŋgaibawakmö, mi mosöta eta miaŋgö salupŋe sihimbölö mörök. Maripomnöŋ kegwek-kahasililiŋ ewö kömumamgö gamu möta qahö tököyökmö, mi qenjaröknöŋ möta mökösöŋda kömuyök. Kömumba Anutugö jakömbuak dum tatatnöŋ öŋgöba böröŋi ölŋe tatza. \p \v 3 Siŋgisöndok ambazip yeŋön mewö tuarenjoŋ ak waŋgigetka sihimbölö möröhi, eŋön mönö i mötmöriba malme. Sörauba löwöriba urueret aka kinda mötnaripŋini aka jörömqörömŋini mosötpepuköra mönö mewö ahakŋe. \v 4 Siŋgisöndok akinbuköra aum-möriba bim qeba malgetka miaŋgöreŋ siŋgisöndokö Toŋan mönö sepgwörörök (gulibambam) qahö eŋguyök. \v 5 \x * \xo 12.5 \xt Job 5.17; Qam 3.11-12\x*Iwinöŋ nahönböraturupŋi yeŋgöra qambaŋ keu eŋgizawi, Anutunöŋ miaŋgö dop keu kun eŋgöra kewö jiiga mönö mi ölum eŋgui malje, “O nahöni, Kembunöŋ mindiŋgöm gihimakzawi, miaŋgöra mönö mötnöŋga silebile kude akŋa. Keu jim gihiiga miaŋgöreŋ mönö urueret kude aka malman. \q1 \v 6 Kembunöŋ ambazip jöpaköm eŋgimakzawi, ia mindiŋgöm eŋgimakza. Ambazip morö ewö eŋgömemba köyan köl eŋgimakzawi, mi körek kömbinöŋ eŋgumakza.” \m \v 7 Morö kun iwiŋan qahö mindiŋgöi laŋ malbawak, mewö mönö yaŋgö moröŋi qahö akawak. Miaŋgöra Anutunöŋ iŋini nahön-böratŋi ewö tandök ak eŋgimakza. Miaŋgöra lömböt eŋgii mi mönö mindiŋgöm eŋgimapkö tandök mötmöriba möta mökösöŋda diŋgiba malme. \v 8 Anutunöŋ nahönböraturupŋi pakpak mindiŋgöm eŋgimakzawaŋgö dop iŋini qahö mindiŋgöm eŋgibawak ewö, mönö yaŋgö nahönböraturupŋi ölŋi qahö akeak. Mewö mönö iwi qahö wilin morö (bastet) akeak. \p \v 9 Keu mi kunbuk kewö jimam: Gölmegö iwininan mindiŋgöm neŋgigetka yeŋgöra göda qem eŋgiba malin. Silegö iwininan korembiŋi akzemö, uruninaŋgö Iwininan mönö ölŋi aka öŋgöŋgöŋi akza. Miaŋgöra mönö yaŋgö keu bapŋe anda diŋgiba mal köhöininga dop kölma. \v 10 Silegö iwininan mönö nanŋini mötmötŋinaŋgö dop kapaŋ köla gölmenöŋ nalö töröpŋi malbingöra aka mindiŋgöm neŋgiba malakze. Yeŋön mewö malakzemö, Anutunöŋ mönö tök kutum neŋgii yaŋgö dop sarakŋi akingöra aka mindiŋgöm neŋgimakza. Mewö aka ölŋa ölöwaka oyaeŋkoyaeŋ akingöra mötza. \p \v 11 Kunöŋ mindiŋgöm neŋgiiga nalö miaŋgöreŋök mönö sösöŋgai tandök qahö ahakzinmö, wösöbirik sihimbölöŋambuk mörakzin. Keu mi ölŋapmö, miaŋgö ölŋan mönö könaŋgep kewö asuhuma: Anutunöŋ ambazip mewö miaŋön köl gulim eŋgimakzawi, yeŋgö ahakmemeŋinan diŋgiiga luai qem eŋgii möta malme. Mewö. \s1 Qambaŋ aka galöm meme keu tosatŋi \p \v 12 \x * \xo 12.12 \xt Ais 35.3\x*Miaŋgöra “awötŋini teköi böröŋini lömböriba sörörauba kinjawi, mi mönö memba wahöta mindiŋgöme. Tambuŋini jula siminŋini suljawi, mi mönö mem köhöime.” Buŋa keu kun mewö ahöza. \v 13 \x * \xo 12.13 \xt Qam 4.26\x*Kekporörökŋambuknöŋ (kerekporikŋambuknöŋ) töwölatiba eta qeiga könaŋan sula bölim teköbapuk. Keu miaŋgö dop alaŋini aŋgösirip kude ak waŋgimemö, mönö ölöwakŋapköra kapaŋ köla malme. Buŋa keu kun kewö ahöza, “Köna tiba anangö könaŋini mönö mem qölöleigetka diŋdiŋi akŋe.” \m Keu miaŋgö dop mönö uru ölöwak qem aŋguba malme. \p \v 14 Ambazip körek yembuk luainöŋ urumohot malmegöra mönö köhöiba kapaŋ köla malme. Kunŋan malmal sarakŋi qahö miwikŋaimawi, mönö öne Kembu qahö ekŋa. Miaŋgöra Anutunöŋ mem sarahim eŋgimapköra mönö kapaŋ köla kinme. \v 15 \x * \xo 12.15 \xt Dut 29.18\x*Kunöŋ Anutugö kalem möriamŋi oŋgita qahö buŋa qem aŋgubapuköra mönö galöm mem aŋguba malme. Nene nupnöŋ siriuret kömbukŋambuk mi jalöŋinambuk qözölmakzin. Miaŋgö dop uru mötökömbukö könaŋi pakpak mi qeapköme. Qahö qeapkögetka miaŋön qariba kota eŋololoŋ mem eŋgii gwötpuk eŋgö uruŋinan tölöhobapuk. \p \v 16 \x * \xo 12.16 \xt Jen 25.29-34\x*Mewöyök kunöŋ kaisero akapuk me Iso (Esau) ewö aŋgöjörakŋambuk malbapuköra mönö galöm mem aŋguba malme. Isonöŋ morönahön mutukŋi ahöhaŋgö börösamot toŋi ahökmö, keu mi nene indim mohot nemapköra aka qeapköyök. Qeapköiga munŋi Jeikobnöŋ börösamotkö keuŋi mi nene miaŋön bohonŋi memba buŋa qem aŋguyök. \v 17 \x * \xo 12.17 \xt Jen 27.30-40\x*Könaŋgep jöhöjöhö keuŋiraŋgö dop asuhui Iwiŋaŋgö kötumötuetŋan mönö Jeikob qakŋe öŋgöyök, mi mötze. Mewö öŋgöi Isonöŋ kötumötuet mi buŋa qem aŋgumamgö möta uleta sahöri imbilŋan erök. Mewö kapaŋ köla ulerökmö, töndup keu munŋambuk jöhöyohori, mi utekömamgö köna kun qahö miwikŋaiyök. Miaŋgöra morö mutukŋaŋgö kötumötuetŋi mi buŋa qem aŋgumamgö mörökmö, miaŋgöreŋ qaköba osiyök. \p \v 18 \x * \xo 12.18 \xt Eks 19.16-22; 20.18-21; Dut 4.11-12; 5.22-27\x*Mönöwök Israel könagesö yeŋön Sainai (Sinai) kösutŋe kaba kingetka kunduŋi miaŋön könöp bölamnöŋ jeyök. Jeba köwak-köwak eta panaman meiga raidimbom qeiga Anutunöŋ miaŋgöreŋ yembuk jöhöjöhö areŋ ahök. Sainai (Sinai) kunduŋi miaŋön börönöŋ oseibinaŋgö dop akzapmö, eŋön kunduŋi mewö miaŋgö kösutŋe qahö kaba malje. \v 19 Anutunöŋ jöhöjöhö areŋi mi Sainai kunduŋe kewö ahök: Garataurupŋan tömun qainŋi kun ugetka aŋgötömualŋi azöŋda kaiga keu köhöikŋi jiyöhaŋgö kourukŋi mötket. Mi möta keu mewöŋi kunbuk kude jii mötmegöra uletket. Eŋön kunduŋi mewö miaŋgö kösutŋe qahö kaba malje. \v 20 \x * \xo 12.20 \xt Eks 19.12-13\x*Anutunöŋ keu köhöikŋi jiba kewö jim kutum eŋgiyök, “Kunŋan kun ambazip me bau sömbup kunöŋ kunduŋi mi oseima ewö, i mönö kötnöŋ qegetka kömuma.” Mewö jim kutum eŋgiiga keu mi wuataŋgöbingö möt lömböriba osiget. Miaŋgöra keu kunbuk kude jimapköra uletket. \v 21 \x * \xo 12.21 \xt Dut 9.19\x*Yuai kanjamŋambuk kötökŋi mi uba eketka Mosesnöŋ kewö jiyök, “Ni mönö keŋgötni möta jönömni undui kinjal.” \p \v 22 Eŋön mewö qahöpmö, mönö uruŋini meleŋda Zaion kunduŋi dopdowiba kaŋgota malje. Anutu malmal Toŋaŋgö sitiŋi qetŋi Jerusalem Suepnöŋ ahözawi, miaŋgöreŋ garataurupŋi ten tausenŋi ten tausenŋi yeŋön kambuŋi kambuŋi köla unduba sösöŋgai ahakzei, eŋön mönö siti mi dopdowiba malje. \p \v 23 Mutuk ahuahu dölökŋi ahuba urumeleŋ könagesö aketka qetŋini malmalgö buknöŋ ohogetka Suepnöŋ ahözawi, eŋön mönö yeŋgö kambuŋini toroqeba malje. Anutunöŋ ambazip körek neŋgö keunini kewöta jim tekömakzawi, eŋön mönö bemnini yambuk toroqeba malje. Anutunöŋ ambazip solanŋi mem letot eŋgiiga aködamunŋinambuk aka kömugeri, eŋön mönö yeŋgö uŋaŋinambuk toroqeba malje. \v 24 \x * \xo 12.24 \xt Jen 4.10\x*Eŋön jöhöjöhö areŋ dölökŋaŋgö galömŋi Jisös yaŋgöreŋ kaba yambuk qekötahöba kinje. Yaŋön sepŋan qewösahöi eŋgömirimakzawi, mönö malmal mewöŋe kaŋgota malje. Abelnöŋ sepŋi mokoyökmö, Jisösgö sepŋan Abelgö sepŋi oŋgita keu aködamunŋambukö muŋgemŋi akza. \p \v 25 \x * \xo 12.25 \xt Eks 20.22\x*Mutuk azi kunöŋ gölmenöŋ mala Anutugö keu jitsihitŋi ambazip indel eŋgiiga gwötpukŋan mi mötpingö tökögetka Anutunöŋ likepŋi meleŋni qakŋine öŋgöyök. Yeŋön miaŋgöreŋök kök albingö osiget ewö, neŋön mönö denöwö kök albinak? Nalö kewöŋe alanini kunöŋ Anutugö keu jitsihitŋi Suepnöhök indela jimakzawi, nini i nönöŋgan aka mosötzin ewö, mönö lömbötnöhök kök qahöpmahöp albin. Qeqetalninaŋgö likepŋi mönö ölŋa qaknine öŋgömapkö mötzin. Miaŋgöra kunŋan saŋep qei mötzei, eŋön keu mi mötpingö kezapölök kude akŋe. Kezapölök malbepuköra mönö galöm mem aŋguba malme. \p \v 26 \x * \xo 12.26 \xt Hag 2.6\x*Mönöwök keuŋi jiiga mötketka gölme utuköba memenjaliyökmö, kezapqetok keuŋi kun jiba jöhöiga nalö kewöŋe kewö ahöza, “Nalö kungen dumŋe kunbuk gölme utuköba memenjalimam. Gölmeyök qahöpmö, yuai akiga suepnöŋ mewöyök utuköma.” \v 27 Keu mewö ahözapmö, “Nalö kungen mönö dumŋe kunbuk” jizawi, keu miaŋgö könaŋi kewö: Anutunöŋ öröyuai miwikŋaiiga ahözawi, miaŋönök mönö utuköba utekömapmö, Suep mirigö öröyuai qahö utukömawi, miaŋön mönö kin köhöiba ahöm öŋgöma. \p \v 28 Neŋön bemtohoŋ qahö utukömawi, mia buŋa qem aŋguba kinjin. Miaŋgöra mönö “Anutu saiwap!” jiba mewö miaŋön waikŋi memba möpöseiba uru ölöwak mem waŋgimakin. Mi jitŋi oŋgitpinbuköra keŋgötnini möta aka gödaŋi qeba malbin. \v 29 \x * \xo 12.29 \xt Dut 4.24\x*Neŋgö Anutuninan mönö könöp bölam ewö akza. Miaŋgöra neŋgohoi sihimbölö mötpinbuköra mönö keŋgöt mötmöt qakŋe göda qem waŋgimakin. Mewö. \c 13 \s1 Qambaŋ keu teteköŋi \p \v 1 Urumeleŋ alaurup nanŋini mönö jöpaköm aŋguba malme. \v 2 \x * \xo 13.2 \xt Jen 18.1-8; 19.1-3\x*Kian ambazip sutŋine kamei, mi mönö köyan köl eŋgigetka köisirik miwikŋaimakŋe. Mewö akingö mönö kude ölum eŋgumakŋa. Tosatŋan mewö akeri, miaŋön Suep garata tosatŋi qahö möt asariba mohot köl öröm eŋgigetka miriŋine malget. \v 3 Tosatŋan kösö mire maljei, mi mötmörim eŋgimakŋe. Nanŋinak yembuk gwaröhöm eŋgigetka malbeak tandök möta mönö i mötmörim eŋgimakŋe. Tosatŋi ak bölim eŋgigetka miaŋgö sihimbölöŋi mötzei, mi mönö nanŋinak mewö malbeak ewö möta mötmörim eŋgimakŋe. \p \v 4 Ambazip qesabulum aka serowilin akzei, Anutunöŋ i jim teköm eŋgima. Miaŋgöra körek eŋön mönö awanöm malmal göda qegetka sarakŋi aiga awanöm sutŋire tötekqötek töwötŋi kun qahö ahöma. \p \v 5 \x * \xo 13.5 \xt Dut 31.6, 8; Jos 1.5\x*Anutunöŋ nanŋak keu kun kewö jii ahöza, “Nöŋön mönö nalö kunöŋ qahö gömosöta andö guhumam.” Keu miaŋgöra aka ahakmemeŋinan membagun membingö nepaqepalok kude köpösöŋgömakŋemö, yuai ahöm eŋgizawi, miaŋgöra mönö mötket dop köl eŋgiiga sösöŋgaibuk malme. \v 6 \x * \xo 13.6 \xt Sum 118.6\x*Mewö möta ölöp ewebibininambuk saitiŋgit kinda kewö jiba malbin, “Kembunöŋ baukbaukni aiga gölme ambazipnöŋ ayuhum niŋgimeaŋgö dop qahö akze. Miaŋgöra keŋgötni kun qahö möta maljal.” \p \v 7 Galömurupŋinan Anutugö keu jiget mötkeri, i mönö mötmörim eŋgiba malme. Ahakmemeŋini denöwö aka megetka malmalŋinan teköyöhi, mönö mi mötmöriba mötnaripŋinaŋgö silikŋini wuataŋgöba malme. \v 8 Jisös Kraist utekutekŋi qahö. Mutuk malöhi, miyök merak malja aka nalö teteköŋi qahö mal öŋgöma. \v 9 Kalem möriam toroqeba buŋa qem aŋguinga urunini mem köhöiiga ölöwahakŋapmö, nene nembingö silikŋi mi me mi miaŋön mönö urunini mem köhöimapkö osimakza. Tosatŋan nenegö dönqizizin könaŋi könaŋi wuataŋgögetka ahakmeme miaŋön mönö qahöpmahöp bauköm eŋgiiga pöröpköyök. Miaŋgöra tosatŋan dönqizizin murutŋi murutŋi ambazip kusum eŋgimakzei, eŋön mönö keu mi mosötme. (Silikö keunöŋ mönö jaŋjuŋ kude ak eŋgima.) \p \v 10 Jöwöwöl ohoho alta qainŋi kun mi neŋgöreŋ ahöza. Gölmenöŋ opo seri jikegö nup memakzei, yeŋön jöwöwöl qainŋi kun miaŋgö bahöŋi memba nembingö osimakze. Anutunöŋ yeŋgöra keu mewö qahö jim teköi ahöza. \v 11 \x * \xo 13.11 \xt Lew 16.27\x*Gölmegö jike nup galöm bohonŋan kinda ambazip siŋgisöndokŋini köl könjöratmapköra aka sömbup qeba sepŋi memba jike oleŋi töröŋi kötökŋi miaŋgöreŋ öŋgömakzapmö, sömbup ölŋini mi memba miri qandak maljei, miaŋgö sel yaigepŋe anda miaŋgöreŋ ohogetka jeba ayapkömakze. \v 12 Miaŋgö dop Jisös mewöyök könagesöurupŋi nanŋi sepŋan mem sarahim eŋgimapköra aka siti selgö naŋgu yaigepŋe qegetka sihimbölö möta kömuyök. \p \v 13 Miaŋgöra miri qandak\f + \fr 13.13 \ft Gölmenöŋ kusuk maljini, miaŋgö qetŋi qandak.\f* maljini, neŋön mönö miaŋgö sel yaigepŋe anda Jisösgöreŋ toroqebin. Yaŋgöra aka mepaqepaik ak neŋgimakzei, mönö mi bisiba malbin. \v 14 Mi kewögöra: Siti teteköŋi qahö ahöm öŋgömawi, mi gölmenöŋ qahö ahöm neŋgizapmö, siti könaŋgep asuhum neŋgimawi, mi ekingö mönö jaram tiba maljin. \v 15 Miaŋgöra mönö qösösök Jisösnöŋ nam köl neŋgiiga Anutugöra möpömöpösei naluk ala malbin. Jisös qetŋi möpöseimakzei, yeŋgö numbu jitŋinaŋgö ölŋan mönö Anutugö nalukŋi akza. \v 16 Yuai ahöm eŋgizawi, mi mendeŋ aŋguba mem ölöwak aŋgumakzei, miaŋön mönö Anutugö nalukŋi kun akza. Anutunöŋ naluk mi ehi uruŋan ölöwahiga dop kölakza. Miaŋgöra mewö akŋegöra mönö kude ölum eŋgumakŋa. \p \v 17 Galömurupŋini mönö tem köl eŋgiba kukösumŋini bapŋe anda malme. Nup megeraŋgö kösohotŋini Anutugö jeŋe almei, yeŋön mönö miaŋgö tandök eŋgeka uruŋini galöm kölakze. Yeŋön nupŋini mi urulömböt qakŋe membepuk. Miaŋön iŋini qahö bauköm eŋgibawak. Miaŋgöra mönö keuŋinaŋgö bapŋe anda malgetka sösöŋgai qakŋe nupŋini megetka dop kölma. \p \v 18 Mönö neŋgöra aka Anutu köulukömakŋe. Yuai pakpak miaŋgöreŋ ahakmeme qetbuŋaŋambuk akingö sihimŋi ahöm neŋgiiga Anutunöŋ neŋgeka “Dop kölja,” jiiga urukezapninan möringa ölöwahakza. Keu mi möt yaközin. \v 19 Nöŋgöra köulukömakŋegöra mönö kapaŋ köla kewögöra kuŋgum eŋgizal: Iŋini köulukögetka Anutunöŋ nalö qahö mem köriiga ölöwaka ölöp kunbuk eŋgöreŋ kamam. \s1 Kewö köulukömakzin: \p \v 20 Jisösnöŋ kömuyöhaŋgöra aka lama galöm qetbuŋaŋambuk aka malja. Sepŋi mokoba miaŋgö muŋgem silimbanŋan Anutugö jöhöjöhö areŋi qekötahöba mem köhöiiga nalö teteköŋi qahö ahöm öŋgöma. Anutunöŋ Kembunini mi mem guliiga kömupnöhök wahöta köhöiba malja. \p \v 21 Anutu luai Toŋan mönö inahöm eŋgiba jitsihitŋaŋgö dop aka memba malmegö aködamunŋi pakpak eŋgimakŋa. Mewö ölöp köhöiba nup ölöpŋi könaŋi könaŋi memba malme. Yaŋön mönö möwölöhöba kuŋgum eŋgiiga Jisös Kraistköreŋ naŋgöba malmal Anutugöreŋ dop köljawi, mewö malme. Kraistkö qetbuŋaŋi mönö nalö dop möpöseininga nalö teteköŋi qahö aködamunŋambuk ahöm öŋgöma. Keu mi ölŋa. \s1 Keu teteköŋi \p \v 22 O urumeleŋ alaurupni, nöŋön kewö qesim eŋgizal: Buŋa Kimbi töröpŋi kiyök ohom eŋgizal. Miaŋgöra andö qambaŋ keuni ki mönö kapaŋ köla buŋa qem aŋgume. \v 23 Buzup ki mötme: Urumeleŋ alanini Timoti i kösö mireyök pösatketka erök. Ösumok ki kaŋgotma ewö, mönö yambuk kaba eŋgekit. \p \v 24 Yaizökzök keuni albiga galömurupŋini pakpak aka Anutugö ambazip sarakŋi körek yeŋgöra jigetka mötme. Itali alaurupninan yaizökzökŋini algetka eŋgöreŋ kaza. \p \v 25 Anutugö kalem möriamŋan mönö körek embuk ahöm öŋgöba ahöma.