\id 2CO - Burum Mindik NT (Gen, Ruth, Jona) [bmu] -Papua New Guinea 2002 (DBL -2014) \h 2 Korint \toc1 Polnöŋ Korint yeŋgöra kimbi aliga 2 ahök. \toc2 2 Korint \toc3 2 Kor \mt1 Korint Kimbi 2 \mt2 Polnöŋ Korint yeŋgöra kimbi aliga 2 ahök. \imt1 Jim-asa-asari \ip Pol aka Korint urumeleŋ könagesö yeŋön urumohot ölöpŋi qahö aketka nalö miaŋgöreŋ Polnöŋ Masedonia mala kimbiŋi ki ohoyök. Tosatŋan Pol tuarenjoŋ köhöikŋi ak waŋgigetmö, Polnöŋ töndup aŋgururuk memba et ala yembuk urumohot akingö kapaŋ kölök. Aŋgururukŋini tekömapkö urusösöŋgaiŋi kondel eŋgiyök. \ip Kimbi bahöŋi mutukŋi (Boŋ 1-7) miaŋgöreŋ Polnöŋ Korint urumeleŋ könagesö yembuk jöhöjöhö ahöhaŋgö keuŋi jiza. Könaŋi denöwögöra urumeleŋ könagesö mi köhöikŋanök jim eŋgiyök? Mewö aiga uruŋini meleŋda urumohot akeri, miaŋgö sösöŋgaiŋi kondela jim asariza. \ip Kimbi bahöŋi 2 (Boŋ 8-9) miaŋgöreŋ Judia urumeleŋ könagesö bauköm eŋgiba naluk eŋgimegöra kuŋgum eŋgiza. \ip Kimbi bahöŋi 3 (Boŋ 10-13) miaŋgö keuŋi kewö: Böhi takapulakaŋi tosatŋan nanŋini qetŋini ‘Aposol ölŋi’ jiba Polgöra aposol muneŋi jigetka Polnöŋ keu miaŋgö likepŋi meleŋ eŋgiyök. \iot Buk kiaŋgö bahöŋi bohonŋi 5 mi kewö: \io1 Jim-asa-asari keu \ior 1.1-11\ior* \io1 Pol aka Korint urumeleŋ könagesö \ior 1.12–7.16\ior* \io1 Judia urumeleŋ kambu yeŋgöra naluk alme \ior 8.1–9.15\ior* \io1 Polnöŋ aposol ölŋi akzawaŋgö kukösumŋi \ior 10.1–13.10\ior* \io1 Keu teteköŋi \ior 13.11-13\ior* \c 1 \p \v 1 \x * \xo 1.1 \xt Apo 18.1\x*Anutunöŋ sihimŋaŋgö dop Pol ni kuŋgum niŋgiiga Kraist Jisösgö melaimelai azi aposol akzal. Nöŋön urumeleŋ alanini Timotibuk tatzit. Korint sitinöŋ Anutugö urumeleŋ könagesö maljei aka ambazip sarakŋi pakpak Akaia prowinsŋini dop köla maljei, netkön embuk Buŋa keu eraum mötpingöra kaba kimbi ki ohozit. \p \v 2 Anutu Iwinini aka Kembu Jisös Kraist yetkön mönö kalem möriam eŋgiyohotka luainöŋ malme. \s1 Polnöŋ Anutu urukölalepŋaŋgöra möpöseiza. \p \v 3 Nini Kembunini Jisös Kraistkö Anutu Iwiŋi möpöseimakzin. Yaŋön mönö ak-kömukömu Toŋi aka urukölalep pakpak neŋgimakzawaŋgö Anutuŋi akza. \p \v 4 Nini kahasililiŋ könaŋi könaŋi miwikŋaimakzini, nalö miaŋgöreŋ Anutunöŋ uruqesawölim neŋgimakza. Uruqesawölim neŋgii möta miaŋgö qakŋe kininga tosatŋan kahasililiŋ könaŋi könaŋi miwikŋaimakzei, mi mönö ölöp amqeba uruqesawölim eŋgimakin. \v 5 Miaŋgö könaŋi kewö: Kraistpuk qekötahöinga yaŋgö sihimbölöŋan qaknine öŋgöi keleŋmaleleŋ mörakzinmö, miaŋgö dop uruqesawölim mewöŋanök neŋgii Kraist qekötahöinga urukölalepŋan urunine geiga keleŋmaleleŋ mörakzin. \p \v 6 Neŋön köŋjiliŋ uruŋe maljin ewö, Anutunöŋ mönö iŋini uru qesawölim eŋgii uruŋini kunbuk meleŋda oyaeŋkoyaeŋ akŋegöra mötza. Anutunöŋ uru qesawölim neŋgiiga eŋön mi eka nanŋinak uru qesawölim miwikŋaime. Uru qesawölim eŋgimakzawaŋgö ölŋan mönö uruŋine kewö asuhumakza: Nini sihimbölö möringa eŋön tok sihimbölö miyöhök miwikŋaime ewö, mi mönö ölöp möta mökösöŋda kin köhöiba malme. \v 7 Sihimbölönöŋ qakŋine öŋgöi mörakzei, uru kölalepnöŋ mönö mewöŋanök qakŋine öŋgöi malje, mötzin. Mi möta miaŋgöra eŋön kin köhöimegöra mamböta jörömqöröm köhöikŋi ahakzin. \p \v 8 \x * \xo 1.8 \xt 1 Kor 15.32\x*O urumeleŋ alaurupni, nini Eisia prowins uruŋe nup memba mala nupkö sihimbölö möta kahasililiŋ miwikŋaiba mörini, iŋini miaŋgöra gukmaulem malbepuköra mötzin. Nupkö lömbötŋan ösumnini oŋgita öŋgöŋgöŋi aka mulumgöm neŋgiiga kin köhöibingö osiinmö, töndup kapaŋ kölinga mem et al neŋgiiga malin. Mewö asuhuiga toroqeba malbin me qahöwi, miaŋgöra mewöyök tötböröm aka malin. \p \v 9 Mewö mala uruninan kewö mötmöriin: Kunöŋ kömumbingö keuŋi lök jim teköi keu miaŋön qaknine öŋgöi ayuhubingö mambörin. Nanini ösumnöŋ nariba malbinbukmö, Anutu kukösum qakŋe nariba malbingöra aka mewö asuhuyök. Anutunöŋ kömukömuŋi mem gulim eŋgii wahötmei, yaŋön mönö amqeba nini mewöyök bauköm neŋgimakŋa. \p \v 10 Kömumbinbukö keŋgöt mötmöt öŋgöŋgöŋi ahinmö, Anutunöŋ mönö miaŋgöreŋök meköm neŋgiyök. Meköm neŋgiyök aka toroqeba meköm neŋgimakŋa. Nini jörömqörömnini Anutugöreŋ ala mewö möt narim waŋgiba kinjin. \v 11 Iŋini mewöyök bauköm neŋgiba neŋgöra aka köulukögetka meköm neŋgimakŋa. Gwötpukŋan neŋgöra aka köulukögetka Anutunöŋ möta miaŋgö likepŋi meleŋni kalem möriamŋan dop köl neŋgii neŋgehorimakŋa. Mewö meköm neŋgiiga alaurup gwötpukŋan mi möta neŋgöra aka mindiriba möpöseigetka köiraŋ köulukŋinan öŋgöba Anutugö kezapŋe gemakŋa. Miaŋgöra mönö toroqeba nöŋgöra aka Anutu köulukömakŋe. Mewö qesizal. \s1 Polnöŋ köna anangö areŋi uteköyök. \p \v 12 Tosatŋi iŋini nöŋgö könaŋamnaŋgöra uruyahöt akzei, miaŋgöra keu kewö jimam: Anutunöŋ solanŋi malbingö mörakzawi, neŋön miaŋgö dop gölmeŋi gölmeŋi liliköba miaŋgöreŋ ahakmeme sarakŋi mi pöndaŋ wuataŋgöba malin. Eŋgö sutŋine mi mönö kapaŋ köla törörök wuataŋgöba malin. Mi gölme ambazip mötkutukutuninaŋgö dop qahöpmö, Anutugö kalem möriamŋan inahöm neŋgiyöhaŋgö dop mi aka memba malin. Anutunöŋ ahakmemeni mi eka naŋgöba “Dop kölja,” jiiga urukezapnan keu mi mörakzal aiga miaŋgöra silenini memba öŋgömakzin. \p \v 13 Kulem ohomakzali, miaŋgö keuŋi pakpak mönö ölöp oyoŋda möt asarimeaŋgö dop akza. Keuni mi geŋmoŋi qahö. Keu könaŋi asa-asambötŋi kun qahö ohomakzal. Mi aukŋeyök ahöza. Miaŋgöra nöŋgö könani mi körek möt asarim tekömegöra möta jörömqöröm akzal. \v 14 Nöŋgö könani mi lök bahösapsap kewö möt asarize: Kembunini Jisösnöŋ kunbuk kamawi, nöŋön mönö nalö miaŋgöreŋ eŋgöra aka sileni memba öŋgömam. Miaŋgö dop iŋini mewöyök ölöp nöŋgöra aka sileŋini möpöseigetka dop kölma. Iŋini nöŋgö könani mewö möt asarim tekömegöra mötzal. \p \v 15 Nöŋön keu miaŋgö qakŋe awösamkakak kinalaŋgöra aka mutuk eŋgöreŋ kaba eŋgekŋamgö areŋi alal. Indimŋi yahöt eŋgekiga kötumötuet mötmegöra aka köna anmamgö areŋi kewö albi ahöyök: \v 16 \x * \xo 1.16 \xt Apo 19.21\x*Masedonia prowinsnöŋ anmamgö könanöŋ mutuk iŋini eŋgeka toroqeba Masedonia anda liliŋgöba kunbuk eŋgöreŋ kamamgö jial. Kaba malbi yuai tosatŋi bauköm niŋgiba melaim niŋgigetka eŋgömosöta Judia prowinsnöŋ anmamgö möral. \p \v 17 Areŋni mewö albi ahöyökmö, mi uteköyal. Mewö aka an köl kam köl qakŋe möndöba laŋ qahö ahal. Nani areŋni mi gölme ambazipkö dop nanaŋgöra laŋ mötmöriba qahö ahal. Mewö kude mötmörime. Numbu ösum mohot miaŋönök “Oŋ, ölöp kamam!” aka “Qahö kamam!” keu yahöt mi mindiriba qahö jial. Mönö ahakmeme sarakŋi wuataŋgömakzal. \p \v 18 Anutunöŋ keu jiba miaŋgö dop pöndaŋ ahakzawi, neŋön mönö yaŋgö jeŋe kewö jim köhöizin: Neŋön nalö kunöŋ “Oŋ, mi ölöp akin,” jim jöhöba miaŋgö andöŋe “Mi qahö akin,” pötagororoŋ keu mewö meleŋqeleŋ qahö jiba malin. \p \v 19 \x * \xo 1.19 \xt Apo 18.5\x*Anutu Nahönŋaŋgö könaŋi kewö: Nöŋön Sailas aka Timoti yetpuk eŋgö sutŋine Kraist Jisösgö könaŋi jim asariba malinga yaŋön “Anutugö jitŋi tem kölmam!” aka “Qahö tem kölmam!” keu jöl yahötyahötkö qakŋe meleŋqeleŋda qahö kaba malökmö, Anutugöra keu jiba jöhöyöhi, miaŋgöra mönö “Oŋ!” jiba miaŋgö dop aka memba malök. \p \v 20 Anutunöŋ jöhöjöhö keu (promis) sehisehiŋi dawik neŋgiyöhi, qötöŋini qahö mötzinmö, Kraistnöŋ keu körek mieŋgöra “Oŋ!” jiba mem köhöiiga pöwöwöm ahöza. Miaŋgöra Kraistnöŋ mewöyök nam köl neŋgii keu mieŋgö ölŋinan asuhui möta “Keu mi ölŋa,” jibin. Mewö ahinga Anutugö qetbuŋaŋan sehimakŋa. \p \v 21 Anutu nanŋak mönö nini aka iŋini mohot mem köhöim neŋgiiga Kraistpuk qekötahöba kin köhöibin. Yaŋön mönö Buŋa keu jim sehibingöra aka bedu mem neŋgii maljin. \v 22 Anutunöŋ urunine Uŋa Töröŋi mekötahöiga yaŋön oyaeŋkoyaeŋ malbingö keuŋi naŋgöba jim köhöimakza. Anutunöŋ mewö aka buŋaŋi akzinaŋgö muŋgem supapŋi mi mekötahöm neŋgiyök. \p \v 23 Nöŋön tembula lömböt eŋgibileŋbuköra möta zilaŋ Korint eŋgöreŋ qahö liliŋgöba kayal. Mewö jiba Anutugö qetŋi qetpi ölöp keuni mi naŋgöba jima. \v 24 Silik denöwö aka Anutu möt narimakzei, miaŋgöreŋ kembu ak eŋgimamgö qahö mötzal. Mötnaripŋinan lök töndangöm eŋgiiga kin köhöimakze. Miaŋgöra sösöŋgai qakŋe malmegöra bauköm eŋgimamgö möta embuk mohotŋe urugö nup memakin. Mewö. \c 2 \p \v 1 Mutuk eŋgöreŋ kaba siksauk akeraŋgöra jim eŋgibiga gamuŋini möta wösöbirik aket. Miaŋgöra eŋgöreŋ kabiga kunbuk mewö akepuköra möta urunan keu jöhöba köna anangö areŋni uteköyal. \v 2 Miaŋgö könaŋi kewö: Gamu qem eŋgibi wösöbirik akeak ewö, daŋön ölöp uruni qesawölim niŋgiiga kunbuk sösöŋgai miwikŋaibileŋak? Jaŋjuŋinaŋgöra aka jim eŋgibi wösöbirik akeak ewö, tosatŋan sösöŋgai ak niŋgibingö osigetka nanak mewöyök wösöbirik aka malbileŋbuk. Miaŋgöra zilaŋ kaba gamu qem eŋgimamgö töközal. \p \v 3 Kimbi köhöikŋi mi könaŋi kewögöra ohoba alal: Nöŋön söŋgaibiga körek eŋön mönö nömbuk söŋgaime. Nöŋön iŋini körek mewö uruyahötŋi qahö möt narim eŋgizal. Nöŋön tosatŋi eŋgöra sösöŋgai miwikŋaimamgö mötzalmö, kabiga könaŋamŋini sohoi laŋ malgetka eŋgeka wösöbirik akileŋbuk. \v 4 Wösöbirik akŋegöra kimbi mi qahö ohoyalmö, önöŋi qahö uru jöpaköm eŋgimakzali, iŋini miaŋgö könaŋi möt yakömegöra mönö keu köhöikŋi mi kimbinöŋ ohoyal. Urunan eŋgöra aka waimanjat ketaŋi möta köŋjiliŋ qakŋe tata imbilnan eriga ohoyal. Mewö. \s1 Kunŋan köna oŋgiröhi, yaŋgö siŋgisöndokŋi mönö mosötme. \p \v 5 Kunöŋ siŋgisöndok aiga gamu aka wösöbirik asuhuyöhi, miaŋön mönö nöŋgö qakneyök qahöpmö, körek eŋgö qakŋine mewöyök öŋgöyök. Keu mi jim qaribi sohobapuköra mönö kewöyök jimam: Gamu miaŋön mönö körek dop köl eŋgii miaŋgöra gwötpuk me borom kun wösöbirik aket. \v 6 Könagesö ölŋan keuŋaŋgö likepŋi meleŋ waŋgigeri, miaŋön mönö dop köl waŋgii uruŋi kunbuk meleŋnök. \p \v 7 Nalö kewöŋe gamu aka wösöbirik keta bölökŋi möriga miaŋön jem keleleŋgöbapuköra mönö lömböt kude toroqem waŋgime. Lömböt qahöpmö, mönö kapaŋ köla siŋgisöndokŋi mosöta urukölalep ak waŋgime. \v 8 Miaŋgöra kewö uru kuŋgum eŋgizal: Iŋini mönö keu jöhöba urukalemŋini kunbuk toroqeba köhöiba kondel waŋgiba malme. \v 9 Nöŋön kimbini mi kewögöra ohoyal: Iŋini nöŋgö keuni pakpak tem köla esapesapnöŋ kin köhöime me qahö tem köla töteköba etme, miaŋgö könaŋi kewöta mötmamgöra möta mi ohoyal. \p \v 10 Iŋini kungö siŋgisöndokŋi mosötze ewö, nöŋön mi mewöyök mosöt waŋgizal. Bölöŋi ak niŋgiyöhi, miaŋgöra qahö mötpi öŋgözapmö, eŋön kunbuk ölöwaka mindirim aŋgumegöra mötzal. Miaŋgöra bölöŋamŋi mi lök Kraistkö jeŋe ölŋa mosöt waŋgibiga teköyök. \v 11 Satanöŋ areŋi ala silenöŋ alal könaŋi könaŋi ahakzawi, miaŋgöra tönpin qahö maljal. Miaŋgöra Satanöŋ luhut al neŋgibapuköra aka azi miaŋgö siŋgisöndokŋi mönö mosöt teköme. Mewö. \s1 Polnöŋ Troas mala Taitusgöra waimanjat mörök. \p \v 12 \x * \xo 2.12 \xt Apo 20.1\x*Nöŋön Kraistkö Ölöwak Buŋaŋi jim sehimamgöra aka Troas taonöŋ anbiga Kembunöŋ naŋgu öröm niŋgiiga nupŋi miaŋgöreŋ memamgö amqeyök. \v 13 Mewö amqeyökmö, urumeleŋ alani Taitus qahö miwikŋaibi keuŋini qahö jii möralaŋgöra aka waimanjat möta luainöŋ urune qahö ahöyök. Miaŋgöra yaizökzökŋini jiba eŋgömosöta Taitus jarumamgöra Masedonia prowinsnöŋ anal. Mewö. \s1 Kraistnöŋ ösum neŋgiiga luhut alakzin. \p \v 14 Neŋön Anutu kewögöra möpöseimakin: Kraistkö buŋa aka welenŋi qeinga Anutunöŋ nalö dop suahö galöm ewö aka neŋguaŋgiriga anda köiraŋ kölakzin. Luhutnöŋ plaua juraŋaŋgö wörönŋi ölöpŋi memba kaiga mörakzin. Miaŋgö dop Anutunöŋ nam köl neŋgiiga denike denike liliköba Kraistkö könaŋi jim asariinga aukŋe asuhum sehiba aniga gölme dop mörakze. Miaŋgöra Anutu möpöseimakzin. \p \v 15 Miaŋgö könaŋi kewö: Neŋön ambazip Suep mire öŋgömei aka könöp sianöŋ gemei, yeŋgö sutŋine anda kainga wörönini sarakŋi mörakze. Kraistkö könaŋi jim sehiinga Anutunöŋ nupninaŋgö wörönŋi möt ölöwahakza. \p \v 16 Könöp sianöŋ gemei, yeŋön Buŋa keunini mötketka miaŋön keuŋini jim teköiga kömum köhöimegö möta mönö qamötkö mumu wörönŋi ewö akza. Suep mire öŋgömei, yeŋön Buŋa keunini mötketka oyaeŋkoyaeŋ eŋgimapkö möta mönö malmal kömbönaŋaŋgö wörönŋi umköhöwakŋambuk ewö akza. Daŋön nup mewöŋi memawaŋgö dop akza? \v 17 Ambazip tosatŋi gwötpukŋan mönö ni ewö qahö akze. Yeŋön malmalŋini naŋgöbingöra möta Anutugöreŋ keu mi kölköl-örörö ewö laŋ memba ala jimakze. Nöŋön yeŋgö dop qahö ahakzalmö, Kraist qekötahöba köŋbiŋ mosöta uruni sarakŋi aiga kinjal. Anutunöŋ melaim niŋgiyöhi, mi möta yaŋgö jemesoholŋe kinda Buŋa keuŋi törörök jim sehimakzal. Mewö. \c 3 \s1 Jöhöjöhö areŋ dölökŋaŋgö nup meme ambazip akzin. \p \v 1 Nanak könaŋamni kunbuk könahiba jim ölöwakŋamaŋgöra mötmörize me? Mi qahö. Nup meme ambazip tosatŋan Korint eŋön yeŋgö könaŋini mötmegöra möta jim ölöwak kimbi ohobingö kapaŋ kölakze. Tosatŋan Korint eŋön yeŋgö könaŋini naŋgöba jiba jim ölöwak kimbiŋi kimbiŋi ohomegöra iŋini kuŋgum eŋgimakze. Nöŋön nupni diŋdiŋanök mealaŋgöra jim ölöwak kimbi mewöŋaŋgöra qahö osizal. \v 2 Anutunöŋ Korint iŋini böröne al eŋgii letota wölböt kötŋi aka nanŋinak nöŋgö jim ölöwak kimbini ewö akze. Anutunöŋ nöŋgö jim ölöwak kimbini mewö ohoiga ambazip körekŋan silik tandökŋini dölökŋi mi eka oyoŋmakze. \p \v 3 \x * \xo 3.3 \xt Eks 24.12; Jer 31.33; Eze 11.19; 36.26\x*Iŋini Kraistkö papia kimbi ewö akzei, miaŋön aukŋe ahöza. Mosesnöŋ Köna keuŋi naŋim oŋi iŋk miaŋön köt tafenöŋ ohoyöhi, iŋini miaŋgö dop qahö akzemö, Kraistnöŋ kimbiŋi eŋgö uruŋinaŋgö tafeŋe kewö ohoi kinje: Neŋön nup meinga ölŋi asuhui Kraistnöŋ Anutu malmal köhöikŋi Toŋaŋgö Uŋaŋi uruŋine ali letotket. Ambazipnöŋ nupninaŋgö ölŋi mi eketka miaŋön bauköm eŋgiiga nupninaŋgö könaŋi möt asarimakze. \p \v 4 Kraistpuk qekötahöinga Anutunöŋ nupninaŋgö tandökŋi mötza. Miaŋgöra nup meinga iŋini Kraistkö buŋaŋi akeri, mi ölöp Anutugö jeŋe awösamkakak kinda jizin. \v 5 Nanini köhököhöi qakŋe nup ölöpŋi ki Anutugö jeŋe membinaŋgö dop akzini, mewö ölöp qahö jibin. Nanini yuai kunöŋ qahö lapingömakzinmö, Anutunöŋ nanŋök inahöba mötmöt neŋgiiga nup ki memakzin. \p \v 6 \x * \xo 3.6 \xt Jer 31.31\x*Anutunöŋ inahöba mötmöt neŋgiiga jöhöjöhö areŋ dölökŋaŋgö nup meme ambazip akzin. Mosesgö Köna keuŋaŋgö kulemŋi mohot mohotköra urukönöp akinak ewö, keu miaŋön mönö keunini jim teköiga kömum köhöibinak. Uŋa Töröŋaŋgö nup areŋi jim asariinga yaŋön mem gulim neŋgiiga mal köhöibin. Miaŋgöra Köna keugö areŋi miyök wuataŋgömegöra qahö kapaŋ kölakzinmö, Uŋa Töröŋi möt aŋgön kölmegöra uru kuŋgum eŋgimakzin. Mewö. \s1 Jöhöjöhö areŋ dölökŋaŋgö nupŋi mi aködamunŋambuk. \p \v 7 \x * \xo 3.7 \xt Eks 34.29\x*Anutunöŋ Köna keuŋi jiba kulemŋi kötnöŋ möndömgöba ohoyökmö, ambazipnöŋ mi qahö tem kölgetka Anutunöŋ keu miaŋgö dop kewöta likepŋi meleŋ eŋgiiga kömumba köhömuŋi mala kotket. Anutunöŋ mutuk Köna keuŋi neŋgiiga nalö miaŋgöreŋ asakmararaŋan Mosesgö jemesoholŋi qei asariyök. Asakmararaŋ miaŋön waziba ayapkömawaŋgö dop ahökmö, mi töndup Israel ambazipnöŋ jemesoholŋi törörök uba ekingö dop qahö aket. Gwötpuk asariyöhaŋgöra mi osiget. Köna keugö Buŋa areŋ walŋan lök mewö asakmararaŋambuk asuhuyök. \p \v 8 Mewö asuhuyökmö, Uŋa Töröŋan Buŋa areŋ dölökŋi neŋgii miaŋgö asakmararaŋan asuhumawi, miaŋön mönö jöhöjöhö areŋ walŋaŋgö asakmararaŋi oŋgita önöŋi qahö asariba jenini gamugamu ahakŋa. \v 9 Mutuk Mosesgö Köna keu asuhuba kewöt neŋgiiga miaŋgö dop könöp siagö buŋaya akzin. Buŋa keu mi lök aködamunŋambuk asuhuyök. Miaŋgöra Anutunöŋ keunini kewöta jim teköi solanibini, Buŋa keu miaŋgö aködamunŋan mönö keta bölökŋi akza. Miaŋön jöhöjöhö areŋ walŋaŋgö aködamunŋi mi gwötpuk oŋgita qetbuŋaŋambuk akza. \p \v 10 Buŋa nup walŋan mutuk aködamunŋambuk ahökmö, mi Buŋa nup areŋ dölökŋambuk mindiriba kewöringa walŋi miaŋön mönö qetbuŋaŋi qahö akza. Uŋa Töröŋaŋgö nup areŋ miaŋgö aködamunŋan öŋgöŋgöŋi akzawaŋgöra nup areŋ walŋan mönö yuai omaŋi ewö akza. \p \v 11 Anutu amötqeqeŋaŋgö köna walŋan lök waziba ayapkömawaŋgö dop ahök. Miaŋön lök asakmararaŋambuk asuhuyök. Miaŋgöra köna dölökŋi teteköŋi qahö ahöm öŋgömawi, miaŋgö asakmararaŋan mönö köna mutukŋaŋgö asakmararaŋi mi önöŋi qahö oŋgita jenini gamugamu ahakza. \p \v 12 Jöhöjöhö dölökŋan teteköŋi qahö bauköm neŋgiiga asakmararaŋan asuhumawi, mewö Anutu jörömqöröm al waŋgimakzin. Miaŋgöra keŋgötnini qahöpmahöp möta awösamkakak kinda keu mi kusum eŋgimakzin. \v 13 \x * \xo 3.13 \xt Eks 34.33\x*Mosesnöŋ Israel ambazip asakmararaŋ waziba ayapköyöhi, mi ehibepuköra manjat möta jemesoholŋi opo jahönŋan esuhuyök. Neŋön miaŋgö dop qahö ahakzinmö, Buŋanini aukŋeyök jimakzin. \p \v 14 Buŋa walŋaŋgö asakmararaŋi eketmö, uruŋinan töndup gwözöŋni laŋ mala kotket. Nalö kewöŋe mewöyök yuai kunŋan mönö opo jöhan miaŋgö dop Juda ambazip gwötpuk yeŋgö uruŋini gwözöŋni malje. Miaŋgöra Jöhöjöhö Walŋaŋgö Buŋa keuŋi keuŋi oyoŋjei, mieŋgö könaŋini mi törörök qahö möt asarimakze. Uruŋini meleŋda Kraistpuk toroqegetka mewö miaŋönök mönö opo jöhanŋini mi qeköi möt asarime. \v 15 Nalö kewöŋe mewöyök Mosesgö Köna keuŋi oyoŋgetka yuai kunŋan mönö opo jöhan ewö uruŋini gwözöŋni mötmötŋinan lömbörii malje. \p \v 16 \x * \xo 3.16 \xt Eks 34.34\x*Mewö maljemö, Buŋa Kimbigö keu kun kewö ahöza, “Mosesnöŋ ‘Kembubuk eraum mötpit,’ jiba opo jöhanŋi mesoholŋeyök qeközapma.” Keu mewö ahöiga yeŋgöreŋök kunŋan uruŋi meleŋda Kembubuk toroqezawi, nalö miaŋgöreŋök mönö yuai opo jöhanŋaŋgö dop mi qeköi Anutugö amötqeqeŋaŋgö könaŋi möt asarima. \v 17 Keu miaŋön “Kembugöra” jiba mi mönö Kembugö Uŋaŋaŋgöra jiza. Kembugö Uŋa Töröŋan denike yeŋgö uruŋine maljawi, yaŋön mönö siŋgisöndokŋinaŋgö kösöŋi pösariga solanŋi (fri) malje. (Mewö mala solanŋi diŋdiŋi akingöra Köna keu wuataŋgöbingö qahö kapaŋ kölakze.) \p \v 18 Miaŋgö dop urunini meleŋninga Kembugö asakmararaŋan körek neŋgö je mesoholnine kuŋguiga bilikbilik aliga jenini qahö esuhuinga ambazipnöŋ neŋgeka Anutugö aködamunŋi qetpuk mi piliknöŋ uba ehekö tandök ehakze. Nini mi qarim sehiba ehakŋeaŋgö dop letorakin. Mewö letota aködamunŋi qetpuk mi qariba asariba Kembugö tandöktandök ahakin. Kembunöŋ Uŋaya akzawi, yaŋgö asakmararaŋan mönö mewö mem letot neŋgimakza. Mewö. \c 4 \s1 Nini kouraŋen ewö ahinga Uŋa Töröŋan ölŋi akza. \p \v 1 Anutunöŋ ak kömum neŋgiyöhaŋgö dop nup ki qaknine ali memakzini, miaŋgöra mönö böŋ kininga uruninan qahö etma. Qahö! \v 2 Neŋön nup memegö köna tölapŋi gamuŋinambuk mi körek andö qein. Tilipqilip qahö aka Anutugö keuŋi qahö möwöramgömakzinmö, keu ölŋi mi aukŋeyök alakzin. Mewö Anutugö jemesoholŋe ambazip uruölöwak möt neŋgimegöra kininga jim ölöwak keuninan asuhui körekŋan keunöŋ törörök jim neŋgibingö osimakze. \p \v 3 Mewö ahakzinmö, iŋini tosatŋan kewö jimakze, “Polnöŋ Ölöwak Buŋaŋi mi esuŋambuk jimakza.” Mewö jibileŋak ewö, esu miaŋön könöp sianöŋ gemei, mönö yeŋgö uruŋine ahöba miaŋgöra gwözöŋniga qakömakze. \p \v 4 Kraistnöŋ Anutugö imutŋi akza. Kraistkö aködamunŋi mi nanŋi Ölöwak Buŋaŋan indela asakŋi ewö asarimakzapmö, yeŋgö jeŋinan ömuŋ köli jipjap ahakza. Nalö kewöŋe bölöŋaŋgö Kembuŋi gölme dop galöm köl eŋgimakzawi, yaŋön urumeleŋgö kopa ambazip yeŋgö mötmöt jeŋini mem gömöliiga laŋ malje. Miaŋgöra Ölöwak Buŋagö asakŋi ek asaribingö osimakze. \p \v 5 Nani qetbuŋanan qarimapkö Buŋa keuŋi qahö jim asarimakzalmö, eŋön Kembu Jisös Kraistkö könaŋi möta jitŋi tem kölmegöra uru kuŋgum eŋgimakzal. Neŋön Kembugö jitŋi wuataŋgöba iŋini welen qem eŋgimakzin. \v 6 \x * \xo 4.6 \xt Jen 1.3\x*Könaŋi kewögöra welen qem eŋgimakzin: Anutunöŋ mutuk kewö jim kutuyök, “Asaknan mönö söŋaup qeiga asarima.” Mewö jiyöhaŋön mönö Buŋaŋaŋgö asakŋi ali urunini qeiga asariyök. Kraistnöŋ ahakmemeŋi aka meiga Anutugö asakmararaŋan jemesoholŋe asarii ekeri, Anutunöŋ nini miaŋgö könaŋi möt kutubingöra kapaŋ kölakza. Asakŋaŋgö könaŋi jim sehibingöra aka asakŋi mi neŋgiyök. \p \v 7 Asakŋan urunini qei asariinga mötkutukutu miaŋgö bohonŋi mi milyön kina oŋgita öŋgöŋgöŋi akzapmö, silenini mi kouraŋen ewö amqeba julakza. Anutu asakŋan mönö sile mewöŋaŋgö uruŋe ahöza. Ambazipnöŋ miaŋgö könaŋi ekŋegöra Anutunöŋ areŋi al neŋgiyök. Dopkeu miaŋgö könaŋi kewö: Kukösum önöŋi qahö al neŋgimakzawi, mi neŋgöreŋök öne asuhumakzawaŋgö dop qahöpmö, Anutunöŋ mönö miaŋgö Toŋi akza. \p \v 8 Eu emu likep likep miaŋgöreŋök lömböt könaŋi könaŋi qaknine öŋgöba qölölömbörim neŋgigetka wahöjaliŋ mörakzin. Mi mörakzinmö, töndup mieŋön qahö qözöjahöm neŋgigetka erakzin. Nalö tosatŋe juŋ ewö waŋgömŋe qaköba köna qahö miwikŋaimakzinmö, töndup tötböröm qahö ahakzin. \p \v 9 Ambazipnöŋ sesewerowero ak neŋgimakzemö, Anutunöŋ andö qahö neŋgumakza. Ambazipnöŋ mulumgöm neŋgimakzemö, töndup qahö ayuhumakzin. \v 10 Jisös qem kömugeri, miaŋgö dop nini mewöŋanök buŋaŋi jim sehimakzinaŋgöra aka neŋguget kömumbinbukö möta anda kaba maljin. Jisösbuk mal köhöininga inahöm neŋgimakzawi, ambazipnöŋ miaŋgö könaŋi möt kutumegöra aka mewö malbingö urumohot akzin. \p \v 11 Gölmenöŋ jebuk mala Jisösgö nupŋi memakzinaŋgöra aka nalö dop kömumbingö dop akzin. Sileninan kömumawaŋgö dop akzapmö, Jisösnöŋ urunine mal köhöiba silenini mem gulimakzawi, ambazipnöŋ miaŋgö ölŋi ek asarimegöra aka kinjin. \v 12 Nini nalö dop sihimbölö möta kömumbingö dop ahakzinmö, nöŋön eŋgö sutŋine nup memba malali, eŋön miaŋgöra aka guliba malmal köhöikŋe aŋgota mal öŋgöme. \p \v 13 \x * \xo 4.13 \xt Sum 116.10\x*Sumbara (Sam) kunöŋ keu kewö ohoget ahöza, “Anutu möt nariba kömupnöhök meköm niŋgimapkö köuluköba malal.” Neŋön keu miaŋgö dop kömupnöhök meköm neŋgimapkö möt narizin. Mötnaripkö Uŋa Töröŋi miyök buŋa qem aŋguzinaŋgöra neŋön mönö mewöyök keunini jiba köulukömakzin. \v 14 Anutunöŋ Kembu Jisös mem gulii kömupnöhök wahöröhi, yaŋön mönö nini mewöyök mem gulim neŋgii wahöta Jisösbuk öŋgöinga jemesoholŋe al neŋgii embuk mohotŋe mal öŋgöbin. Mi mötzinaŋgöra aka keunini jiba köulukömakzin. \p \v 15 Keunini jiba köuluköinga Anutugö kalem möriamŋan toroqeba ambazip sehisehiŋi dop köl eŋgima. Mewö aiga yeŋön amqeba Anutu keleŋmaleleŋ möpöseigetka qetbuŋaŋan sehimakza. Eŋön mewöyök Anutu möpöseim sehimegöra mötzal. Miaŋgöra lömböt könaŋi könaŋi bisiba aum-möriba maljin. \s1 Mötnarip malmalŋaŋgö tandök mi kewö: \p \v 16 Nini mem gulim neŋgimapkö möta mönö böŋ qeba kininga uruninan qahö etma. Ölŋa silenini ewö waziba soholimakzinmö, mi töndup urunini ewö nalö dop kölöŋaimakzin. \v 17 Mi kewögöra: Gölmenöŋ kahasililiŋ nalö töröptökŋi möta malbinmö, miaŋgö andöŋe asakmararaŋ önöŋi qahö miwikŋaiba teteköŋi qahö oyaeŋkoyaeŋ malbin. Asakmararaŋ aka kahasililiŋ yahöt mi kewöt etkiinga asakmararaŋ miaŋön mönö öŋgöŋgöŋi aiga gölmegö kahasililiŋ könaŋi könaŋi mi möringa awamŋi aka eretŋi akza. \p \v 18 Ambazip aka öröyuai jenöŋ ehekŋi mi nalöŋini teköi ayapkömemö, Suep mirigö öröyuaiŋi nalö kewöŋe qahö ehakzini, mieŋön mönö nalö teteköŋi qahö ahöm öŋgöme. Miaŋgöra neŋön jeninan ehekŋi mia qahöpmö, qahö ehekŋi mönö mieŋgöreŋ göröken uba eŋgehakzin. Mewö. \c 5 \s1 Polnöŋ Suepkö oyaeŋkoyaeŋ koumnöŋ anmamgö mörök. \p \v 1 Neŋön keu ki mötzin: Gölme silegö opo seri koumŋe malinga kömupnöŋ mi köndeŋniga etmawi, Anutunöŋ nalö miaŋgöreŋ silegö miri dölökŋi nanŋak meiga Suepnöŋ ahömawi, mi buŋa qem neŋgiiga miaŋgöreŋ malbin. Silegö miri qainŋi kun mi teteköŋi qahö köhöikŋi ahöm öŋgöma. \p \v 2 Keu mi möta nalö sutŋe kiaŋgöreŋ letotpingö osoŋgom köla Suep malmal mirinine öŋgöbingö möta awöweŋgömakzin. \v 3 Suepnöŋ öŋgöinga sile qainŋi kunöŋ löŋgöt neŋgii tatpini, nalö miaŋgöreŋ mönö uŋa sile meinga kunŋan aukŋe qahö miwikŋaim neŋgima. \p \v 4 Gölme sile ki qekömegöra qahö mötzinmö, Suep malmal mirinine öŋgöba silenini dölökŋi membingö awöweŋgömakzin. Sile ki kömumawi, mi malmal köhöikŋan gwahöri qahöwahiga Anutunöŋ salupŋe oyaeŋkoyaeŋ sileya neŋgimapkö mötzin. Miaŋgöra nalö kewöŋe seri koum kiaŋgö uruŋe mala urulömbötnini bisiba letotpingö osoŋgom ahakzin. \v 5 Anutu nanŋak Suep sile membingöra möta miwikŋaim neŋgiba Uŋa Töröŋi urunine aliga oyaeŋkoyaeŋ akingö dangunuŋi akza. \p \v 6 Miaŋgöra neŋön mönö nalö dop ewebibininambuk saitiŋgit mal köhöiba kewö mörakzin: Sileninaŋgö malmal koumnine ki malbini, nalö miaŋgö dop eu Suep malmal mirinine Kembu Jisösbuk qahö malbin. \v 7 Nalö kewöŋe Suep mirigö öröyuaiŋi qahö uba eŋgehakzinmö, töndup mi möt nariba miaŋgö dop aka memba malinga nam köl neŋgimakze. \v 8 Miaŋgöra ewebibininambuk köhöiba sileninaŋgö malmal koumŋi ki mosötpingö kapaŋ köla mirinini ölŋi eu öŋgöba Kembubuk malbingö mötzin. \p \v 9 Miaŋgöra mirinine ki me eu malbini, neŋön mönö urunini Kembu Jisös uruölöwak ak waŋgibingöra jöhöba miaŋgöra köhöiba kapaŋ kölakzin. \v 10 \x * \xo 5.10 \xt Rom 14.10\x*Miaŋgö könaŋi kewö: Körek neŋön mönö Kraistkö keu jakeŋe asuhubin. Gölmenöŋ silebuk mala Kembugö jitsihitŋi dopŋe tem kölini me qötömötötaŋ ahini me önewat laŋ malini, nanŋak mönö keunini mi kewöta miaŋgö dop töwanini nanŋök nanŋök neŋgii buŋa qem aŋgubin. Mewö. \s1 Ambazip Anutubuk urumohot akŋegö nupŋi memakzin. \p \v 11 Kraistkö keu jakeŋe kinbini, neŋön mi möta Kembugö mötmötŋi oŋgitpinbuköra keŋgötnini mörakzin. Mi mötzinaŋgöra ambazip könanini sarakŋi mötmegöra kapaŋ köla uru kuŋgum eŋgimakzin. Könaninan mönö Anutugö jeŋe aukŋe ahöza. Nöŋön tilipqilip azia qahö, eŋön mewöyök mi uruŋinan möt yakömegöra möta jörömqöröm akzal. \p \v 12 Mewö jiba nanini jim ölöwak keunini mötmegöra kunbuk qahö kapaŋ kölakzalmö, könanini miyök jim asarim eŋgimamgö mötzal. Iŋini mi möta ölöp neŋgö silenini mi böhi takapulakaŋi yeŋgö jeŋine möpöseigetka dop kölma. Yeŋön yuai eŋgö uruŋine ahözawi, miaŋgöra qahöpmö, sileŋinaŋgö yuaiŋi jenöŋ ekingö dop akzawi, mönö miaŋgöra aiweliköba nanŋini sileŋini memba öŋgöba keu laŋ jimakze. Miaŋgöra keuni ki jizal. Eŋön yeŋgö keuŋini gilipitŋi (ambetakŋi) mötzeaŋgöra mönö neŋgö könanini jim asariba törörök meleŋ eŋgime. \p \v 13 Eŋön nöŋgöra “Urusohop tandök ewö akza,” jiget ewö, nöŋön mönö Anutu nupŋaŋgöra aka urukönöp aka malal. Tosatŋan nöŋgöra kewö jize, “Urukönöpŋi qahöpmö, keuŋi ösöŋök jimakza,” Mewö jize ewö, mi mönö iŋini bauköm eŋgibingöra aka ahal. Miaŋgöra ölum eŋgubapuk. \p \v 14 Miaŋgö könaŋi kewö: Kraistnöŋ jöpaköm neŋgimakzawi, miaŋön mönö kondota kuŋgum neŋgiiga nupŋi memakzin. Azi mohotnöŋ körek neŋgö salupnine neŋgö kömupnina kömuyök. Miaŋgöra siŋgisöndokninaŋgö likepŋi qahö meleŋ neŋgiyökmö, körek neŋgö siŋgisöndoknini mosöri toroqeba köhömuŋi qahö akzin. Keu mi möt asariba möt yaközini, Kraistkö urukalemŋan mönö körek nini jölöŋgöba nupŋi membingöra kuŋgum neŋgimakza. \p \v 15 Yaŋön mönö kewögöra körek neŋgö salupnine kömuyök: Gölmenöŋ jebuk maljini, neŋön mönö malmalnini toroqeba naninaŋgörök malbinbuk. Mewö qahöpmö, kun neŋgöra aka kömumba wahöröhi, malmalnini mönö yaŋgöra tököba ala malbingöra kömuyök. \p \v 16 Miaŋgöra urunini meleŋnini, nalö miaŋgöreŋök könahiba ambazip silesile qahö kewöt eŋgizin. Ambazip kun gölmenöŋ silikŋaŋgö dowök qahö möt kutum waŋgizin. Mutuk Kraist kewöta möringa gölme azi töhön ahökmö, nalö kewöŋe möt kutum waŋgiinga Suepkö Amötqeqe Tonina akza. \v 17 Miaŋgöra kunŋan Kraistpuk qekötahöza ewö, yaŋön mönö ahuahu dölökŋi ahuba dömŋi dölökŋi akza. Malmal walŋan ayapköiga malmal dölökŋan mönö salupŋe asuhum waŋgiza. \p \v 18 Mewö maljapmö, yuai pakpak miaŋgö kondotkondot Toŋi mi Anutu. Yaŋön Kraist melaiiga töwanini qeba neŋgömeiga Anutu nanŋambuk urumohot akingö könaŋi möwölöhöyök. Köna mewö asuhuiga Anutunöŋ nup neŋgiiga neŋön ambazip Anutugö alaurupŋi akŋegöra jölöŋgöba kuŋgum eŋgimakzin. \p \v 19 Anutubuk urumohot akingö könaŋi kewö: Kraistnöŋ eta gölmeŋi gölmeŋi neŋgö töwanini qeiga dop köli Anutunöŋ neŋgömeiga alaurupŋi ahin. Köna oŋgita mala korini, siŋgisöndok mieŋgö keuŋini qahö oyoŋda mötmöriba likepŋi qahö meleŋ neŋgiyök. Anutugö alaurupŋi ahinga möt narim neŋgiba Kraistkö töwagöra aka Anutubuk urumohot akingö Buŋa keuŋi mi börönine alök. \p \v 20 Mi aliga Kraistkö jitŋememeurupŋi akzin. Anutunöŋ keu saŋep al neŋgii miaŋgö dop ambazip uruŋini kuŋgum eŋgimakzin. Kraistkö jitŋi memba kapaŋ köla kewö qesim eŋgimakzin: Mönö Kraistkö töwaŋi buŋa qem aŋguba Anutugö alaurupŋi akŋe. \v 21 Anutunöŋ körek neŋgö siŋgisöndokninaŋgö keuŋi jim teköba likepŋi meleŋda Kraist siŋgisöndok kun qahö ahöhaŋgö qakŋe ali öŋgöiga salupnine sihimbölö mörök. Kraistkö sihimbölöŋi miaŋgöra aka yaŋgöreŋ qekötahöinga Anutunöŋ ölöp keunini jim teköi solanibin. Mewö. \c 6 \p \v 1 Nini Anutu nanŋaŋgö nup meme alaurupŋi akzinaŋgöra aka uruŋini kewö kuŋguzin: Anutugö kalem möriamŋan omaŋi akapuköra mi mönö buŋa qem aŋguba malme. \v 2 \x * \xo 6.2 \xt Ais 49.8\x*Anutunöŋ keu kun kewö jii Buŋa Kimbinöŋ ahöza, \q1 “Gehorimamgö nalönan kam kuŋguiga nöŋön köuluki möral. \q1 Amötqeqe nalönan kam kuŋguiga miaŋgöreŋ bauköm gihial.” \m Keu mewö ahöiga mötket! Nalö dölkiaŋön mönö Anutugö amötqeqe nalöŋi akza. Anutunöŋ eŋgehorimamgö möri nalöŋan kam kuŋguiga ak-kömukömuŋi mi mönö dölki buŋa qem aŋgume. Mewö. \s1 Polnöŋ kahasililiŋ könaŋi könaŋi miwikŋaiyök. \p \v 3 Neŋön mönö kungö uruŋan neŋgöra aka bölii etpapuköra galömnini mem aŋgumakzin. Jim neŋgigetka nupninan keuŋambuk aka etpapuköra mewö ahakzin. \v 4 Anutugö nup meme ambazip ölöp sorokŋi akzini, ahakmeme pakpakninan mönö mi kondelakza. Kahasililiŋ aka jaŋgauraŋga könaŋi könaŋi ak neŋgigetka wahöjaliŋ uruŋe maljinmö, miaŋgöreŋ mönö mökösöŋda kapaŋ köla kin köhöimakzin. \p \v 5 \x * \xo 6.5 \xt Apo 16.23\x*Ihilek wahiŋambuknöŋ neŋguba kösö miriŋi miriŋi miaŋgöreŋ al neŋgigetka malin. Karimŋi karimŋi asuhugetka miaŋgö uruŋe kömumbinbukö keŋgötnini möta malin. Gaun guli aka nenegöra wösönini aliga malinmö, töndup silenini qeba nup memba malin. \p \v 6 Ahakmeme sarakŋi wuataŋgöba Anutugö sihimŋi möt asariba lömböt möta mökösöŋda ambazip ala ak eŋgimakzin. Uŋa Töröŋan urunini kokolak qeiga sutŋine geŋmoŋi qahö jöpaköm eŋgiba maljin. \v 7 Keu ölŋanök jiinga Anutugö kukösumŋan bohon köl neŋgiiga ahakmeme solanŋaŋgö timbi saiwaŋi meinga börö ölnine aka qaninine ahöiga kinjin. Mewö kinda likep Buŋa keu jim sehiba likep keu muneŋi silenine algetka miaŋgö likepŋi jim mindiŋgöba malin. \p \v 8 Qetbuŋa neŋgigetka silenini qahö möpöseimakzin. Yom jiba gamu qem neŋgigetka uruninan qahö erakza. Neŋgöra kösohot ölöpŋi kösohot bölöŋi mi laŋ jimakze. Muneŋ jiji ambazip ewö ak neŋgimakzemö, töndup keu ölŋanök pakpak jimakzin. \p \v 9 Ambazipnöŋ könanini ölöp möt kutumakzemö, töndup tosatŋan nönöŋgan aka nesampurek ak neŋgimakze. Nalö tosatŋe kömumbingö aka malinmö, töndup toroqeba jebuk maljin. Kegwek-kahasililiŋ ewö neŋguba malgetmö, töndup qahö kömuin. \v 10 Wösöbiriknöŋ neŋguiga töndup nalö dop söŋgaiba maljin. Wanapŋi mala töndup ambazip gwötpuk bauköm eŋgiinga uruŋinan pomŋi ahakze. Gölmegö sukinapnini qahöpmö, töndup oyaeŋkoyaeŋ pakpak buŋa qem aŋguba pipsimbawoŋ maljin. \p \v 11 O Korint ambazip, neŋön mönö uruninaŋgö naŋguŋi eŋgöra öröba keu kun qahö kölin geiga könanini aukŋeyök jibiga mötze. \v 12 Eŋön neŋgö urumötmötnini mötpepuköra mi qahö aŋgön kölakzinmö, neŋön eŋgö uruŋini mötpinbuköra mönö nanŋinanök aŋgön köl aŋgumakze. \p \v 13 Nöŋön urumötmötni eŋgibiga eŋön mönö miaŋgö likepŋi mewöyök törörök niŋgime. Nöŋön nahönböraturupni ewö tandök keu eŋgöra kewö jiba ohozal: Iŋini mewöyök mönö nanŋini uruŋinaŋgö naŋguŋi öröba urukalemŋini mi sehiba kondel neŋgime. Mewö. \s1 Mötnaripŋini qahö yembuk kude qekötahöme. \p \v 14 Ambazip uruŋini qahö meleŋgeri, yembuk mönö uruŋini kude jöhöba\f + \fr 6.14 \ft Könjöŋ me mötöp (yoke) mi hos me bulkamau yahötkö imbiŋire alget geiga kare me kinoŋ yuai örömakzahot. Mewö nanŋiri imbi-imbi akitkö osimakzahot. Mewö jaŋjuŋ anbanbuk.\f* öröröŋ kude malme. Malmal solanŋi aka malmal goŋgoŋi mi nanŋök nanŋök akzahot. Mi mindirim etkibingö osibin. Söŋaup aka asakŋi mi mohotŋe qahö akzahot. Qahö! \v 15 Kraist aka Katakömulat (Satan) yetkön mönö urumohot aka mohotŋe malbitkö osimahot. Miaŋgöra urumeleŋ ambazip kunŋan ahakmemeŋi urumeleŋgö kopa ambazip kun yambuk mohotŋe mindiriba akitkö osimakŋahot. \v 16 \x * \xo 6.16 \xt Lew 26.12; Eze 37.27; 1 Kor 3.16; 6.19; Ais 52.11; 2 Sml 7.14; 1 Hist 17.13; Ais 43.6; Jer 31.9\x*Anutu nanŋak keuŋi kun kewö jii ahöza, \q1 “Nöŋön könagesöni yeŋgö uruŋine mala sutŋine anda kaba Kembuŋini ak eŋgibiga yeŋön nöŋgö weleni qeba möpöseim niŋgiba malme.” \m Keu miaŋgö dop Anutugö Uŋaŋan uruŋine maliga sileninan Anutu malmal köhöikŋi Toŋaŋgö jikeŋi akza. Anutunöŋ nanŋi jöwöwöl jikeŋe tandö lopioŋ möpöseibingö soŋgo ali ahöi osimakzin. Anutugö jikeŋi aka asa jikeŋi mi inanŋök inanŋök. Miaŋgö dop neŋön urumeleŋgö kopa ambazip yembuk qekötahöbingö soŋgo ali ahöi osimakzin. \m \v 17 Miaŋgöra iŋini mönö Kembunöŋ keu kewö jiyöhaŋgö dop akŋe, \q1 “I mönö eŋgömosöta yaigep kaba kambu nanŋi kun malme. \q1 Aŋgöjörakŋinambuk ahakzei, mi mönö kude eŋgoseigetka nöŋön möt aŋgön köla köyan köl eŋgiba malmam. \q2 \v 18 Nöŋön mönö Iwiŋini akiga iŋini nöŋgö nahönböraturupni aka malme. \q1 Kembu kukösum pakpakö Toŋan mewö jiza.” Mewö. \c 7 \p \v 1 O wölböt alaurupni, Anutunöŋ mönö köyan köl neŋgimamgö keuŋi mewö jöhöm neŋgii ahöza. Miaŋgöra yuai sile uŋanini mem tölöhozawi, neŋön mönö mi körek qeköbingöra Kraist köuluköinga amöt qem neŋgima. Anutugö jitŋi oŋgitpinbuköra mönö keŋgötnini möta kapaŋ kölinga mem solanim neŋgiiga sarakŋi ak teköbin. Mewö. \s1 Uruŋini meleŋgeraŋgöra Polnöŋ uruölöwak mörök. \p \v 2 Neŋön kun qahö mem bölim waŋgiinga ayuhuyök. Kun qahö geŋmororoŋ ak waŋgiin. Miaŋgöra eŋön mönö uruŋinaŋgö naŋguŋi öröba nini urunöŋ jöhöm neŋgiba malme. \v 3 Tosatŋan sutŋine nup memba silenöŋ alal keu mewö jiba jim neŋgigetmö, nöŋön keu mi eŋgö keuŋini jim teköba likepŋi meleŋ eŋgimamgöra aka qahö jizal. Nöŋön lök keu kewö jibi mötket: Neŋön uruninaŋgö naŋguŋi öröba iŋini uruninan jöhöm eŋgimakzin. Mewö aka ölöp embuk öröröŋ jöhöba kömumbin aka öröröŋ mal köhöibin. \p \v 4 Eŋgö uruyahöt qahö mötnaripni ketaŋi eŋgiba maljal. Eŋgö sileŋini mönö gwötpuk möpöseimakzal. Eŋgöra aka urukölalepni ketaŋi miwikŋaizalaŋgöra kahasililiŋ könaŋi könaŋi möta miaŋgöreŋ mönö töndup önöŋi qahö söŋgaizal. \s1 Masedonia prowinsnöŋ anda Taitusbuk aitoŋgöit. \p \v 5 \x * \xo 7.5 \xt 2 Kor 2.13\x*Taitus jaruba malalaŋgöra\f + \fr 7.5 \ft 2 Kor 2.13 miaŋgöreŋ Taitusgöra jiyök.\f* jiali, keu mi toroqeba jimam. Masedonia prowinsnöŋ kaŋgota miaŋgöreŋ mönö mewöyök uruluai miwikŋaimamgö osial. Denike denike anali, miaŋgöreŋ mönö köŋjiliŋ könaŋi könaŋi miwikŋaial. Anutugö bim qeba tosatŋi yembuk aŋgururuk aka eŋgöra waimanjat möta malal. \v 6 Mewö malalmö, Anutunöŋ urueret ambazip naŋgöm neŋgimakzawi, yaŋön mönö Taitus kayöhi, miaŋön urukölalep ak niŋgiyök. \p \v 7 Taitusnöŋ kayöhi, miaŋönök qahöpmö, Korint eŋön urukölalep ak waŋgigetka yaŋön jii mötpiga Anutunöŋ miaŋön mewöyök urukölalep ak niŋgiyök. Eŋgö kösohotŋini kewö jiyök, “Eŋön ni nekingö köpösöŋgöba kinje. Wösöŋini ölŋa möt niŋgiba lömböt niŋgigeraŋgö keuŋi jiba nöŋgö likepne naŋgöba jibingö jöjörömakze.” Kösohot mi jii möta urusösöŋgai keta bölökŋi möral. \p \v 8 Nöŋön uruŋini Buŋa keunöŋ kuŋguba kimbi mi ohobi oyoŋda nanŋini möt bölim aŋgugeri, miaŋgöra qahö möt bölim aŋguzal. Mutuk möt bölim aŋguyali, mi töndup nalö kewöŋe kewögöra kunbuk söŋgaizal: Kimbi keunan uruŋini mem bölii wösöbirik aketmö, wösöbirik miaŋön mönö meleŋda nalö töröptökŋanök ahöba teköyök. Könaŋini mewö ehal. \p \v 9 Nalö kewöŋe iŋini möt bölim aŋgugeraŋgöra aka qahö söŋgaizalmö, kewögöra söŋgaizal: Iŋini ahakmemeŋinaŋgöra aka möt bölim aŋgugetka gamu wösöbirikŋinan bauköm eŋgiiga uruŋini kunbuk meleŋda diŋgiget. Mi Anutugö jitŋaŋgö dop asuhuiga uruŋinan mönö neŋgöra aka qahö böliyökmö, ölŋa bauköm eŋgial. \p \v 10 Siŋgisöndökninaŋgöra aka möt bölim aŋguzin ewö, gamu wösöbirik miaŋön mönö bauköm neŋgiiga urunini kunbuk meleŋda diŋgibin. Diŋgibinaŋgöreŋ Anutunöŋ mönö neŋguaŋgiri Suepnöŋ öŋgöbin. Miaŋgöra kunŋan uruŋi meleŋda miaŋgöra qahö möt bölim aŋguma. Gölme ambazip tosatŋan siŋgisöndokŋinaŋgö wösöbirik mörakzemö, Anutunöŋ mi mosötmapkö qahö qesime ewö, yaŋön mönö likepŋi meleŋ eŋgiiga kömum köhöime. \p \v 11 Eŋön Anutugö sihimŋaŋgö dop wösöbirik aketka gamu miaŋgö ölŋan uruŋine ahui letotkeri, mi kewöta ek welipköba kewö jime, “Nini gönmönahotnini mosöta urunini tokoba urukönöp qakŋe wahöta könanini sohosohoŋi kewöta mindiŋgöin. Ambazip siŋgisöndok akeri, mieŋgöra uruninan wahöri sisit memba jim eŋgiin. Anutugö jitŋi oŋgitpinbuköra auruba keŋgötnini möta Polnöŋ kaba uru meleŋninaŋgö ölŋi ekŋapkö köpösöŋgöba malin. Urunini ahakmeme diŋdiŋi akingöra alin aka kunöŋ köna qiwitipköyöhi, mi mindiŋgöm waŋgibingö jöjöröba malin.” Mewö jigetka dop kölma. Nalö kewöŋe köna diŋdiŋi wuataŋgözei, mi kondel niŋgigetka ehal. \p \v 12 Miaŋgöra kunŋan sutŋine böliyöhi, iyök mindiŋgöm waŋgimegöra aka kimbini qahö ohoyal me kun i mem bölim waŋgiyöhi, iyök bauköm eŋgimegöra kimbi mi qahö ohoba alal. Mi kewögöra ohoyal: Iŋini Anutugö jemesoholŋe nömbuk urumohot akingö kapaŋ kölakzei, silik miaŋön mönö aukŋe asuhumapköra kimbi mi ohoyal. \p \v 13 Nani urukölalepni miyök qahö mötzalmö, Taitusgö uruŋan sutŋine ölöwahi ehinga miaŋön mewöyök uruni naŋgöi önöŋi qahö söŋgaimakzal. Eŋön körekŋanök Taitus körö-ölöwak qem waŋgigeraŋgöra söŋgaimakzawi, sösöŋgai miaŋön mönö mewöyök naŋgöm köl niŋgii miaŋgöra önöŋi qahö söŋgaizal. \v 14 Nöŋön silikŋinaŋgöra sileŋini Taitusgö jeŋe möpöseiba malali, eŋön miaŋgöra gamu qahö niŋgiget. Nöŋön eŋgö sutŋine mala keu pakpak jibi mötkeri, mi ölŋanök jial. Miaŋgö dop eŋgö keuŋini Taitusgö jeŋe jim möpöseiba malali, keu miaŋön mönö mewöŋanök könaŋini mindiŋgögetka ölŋi ahök. \p \v 15 Iŋini körek pakpak mönö nöŋgö keuni tem köla Taitusnöŋ kaiga sömbuŋinambuk möta jönömŋini undui köl öröm waŋgiget. Taitusnöŋ silikŋini mi mötmöriba keu jiiga uru ölöwakŋan eŋgöra aka qariiga köhöiba möpöseim eŋgimakza. \v 16 Nöŋön ahakmemeŋini pakpak mötmöriba miaŋgöreŋ mönö ölöp eŋgöra aka ewebibinambuk möt köhöiba saitiŋgit malmam. Miaŋgöra söŋgaimakzal. Mewö. \c 8 \s1 Urumeleŋ alaurup naŋgöm eŋgibingö keuŋi \p \v 1 \x * \xo 8.1 \xt Rom 15.26; Eks 16.18\x*O urumeleŋ alaurupni, Anutunöŋ kalem möriamŋi urumeleŋ könagesöŋi könagesöŋi miaŋgöreŋ neŋgii ölŋan mönö Masedonia prowins uruŋe ölöpŋanök asuhuyök. Nöŋön iŋini miaŋgöra gukmaulem malbepuköra möta kösohotŋi kewö jimam: \v 2 Yeŋön kahasililiŋ miwikŋaiba mötketka lömbötŋambuk esapköm eŋgiiga wanapŋi kötökŋi maljemö, mi töndup önöŋi qahö söŋgaigeraŋgöra aka urumeleŋ alaurup naŋgöm eŋgibingöra moneŋ naluk keta bölökŋi alget. \p \v 3 Yeŋgö könaŋini kewö naŋgöba jimam: Kunŋan qahö kuŋgum eŋgii nanŋini sihimŋinan töndup ahuiga amqeba ösumŋinaŋgö dop nalukŋini alget aka mi tok oŋgita eŋgiget. \v 4 Yeŋön mönö kapaŋ köla gwötpuk kuŋgum neŋgiba kewö uleta jiget, “Nini tok Judia prowinsgö ambazip sarakŋi bauköm eŋgibingö mötzin. Miaŋgöra Pol, gi ölöp Oŋ! jinöŋga mönö simbawoŋ möta nup miaŋgö bahöŋi amqeba membin.” \p \v 5 Mewö jiget jibiga naluk almegö mambörali, miaŋgö dowök qahöpmö, mi oŋgita kewö aket: Yeŋön mutuk naŋgönaŋgö Kembugö jeŋe dop köljawi, mi akingöra uruŋini jöhöget aka miaŋgö andöŋe Anutugö jitŋi tem kölbingö möta nanŋini malmalŋini mi mewöyök neŋgö börönine alget. \v 6 Miaŋgöra Taitus kewö jim kutum waŋgial, “Gi mönö naŋgönaŋgö nup mi lök könahiba menöŋ. Miaŋgöra mi mönö toroqeba Korint könagesö bauköm eŋginöŋga urukalemŋini kondela moneŋ naluk ketaŋi mi kunbuk toroqeba algetka sutŋine teköma.” \p \v 7 Urugö yuai könaŋi könaŋi mi keleŋmaleleŋ buŋa qem aŋguba kewö aka malje: Ölöpŋanök Kraist möt nariba Buŋa keu ölŋi jim soroköba Anutugö sihimŋi möt kutuba tosatŋi naŋgöm eŋgibingö pöndaŋ köpösöŋgömakze. Eŋön mönö tosatŋi eŋgoŋgita ölöpŋanök jöpaköm neŋgiba qetpuk akze. Miaŋgö dop naŋgönaŋgö nup ki mewöyök mönö ölöp mem soroköba tosatŋi eŋgoŋgitketka qetpuk akŋa. \p \v 8 Mewö jiba moneŋ almegöra qahö jim kutum eŋgizal. Mi qahöpmö, urukalemŋini geŋmoŋambuk akza me qahöwi, mönö mi esapesapnöŋ ala könaŋini mötmamgö mötzal. Könagesö tosatŋan gönmönahot mosöta naŋgönaŋgö nupŋini öl töhönŋa memba zeŋ kinjei, keu mi jiba miaŋön iŋini esapköm eŋgizal. \p \v 9 Naluk dawik almegöra kewötmei, miaŋgöreŋ mönö Kembunini Jisös Kraistkö könaŋaŋgö tandökŋi mötmörime. Iŋini yaŋgö kalem möriamŋi ketaŋi mi kewö mötze: Yaŋön Suepkö öröyuai pakpakö Toŋi öŋgöŋgöŋi ahökmö, töndup iŋini oyaeŋkoyaeŋgö pomŋi akŋegöra aka gölmenöŋ eta etqeqeŋi aka malmalŋi tököba mosörök. \p \v 10 Moneŋ almegöra qahö jim kutum eŋgizalmö, Jisösnöŋ söpsöp alöhi, miaŋgö dop qambaŋni miyök eŋgizal. Eŋön yambu emune lök naŋgönaŋgögö mutukŋi aka miaŋgö nupŋi kapaŋ köla meget aka mi toroqeba membingö sihimŋi köhöikŋi mötket. \v 11 Nalö kewöŋe nupŋini mi mönö mem teköme. Mutuk naŋgönaŋgö nup membingö kapaŋ köla awöweŋgögeri, miaŋgö dop mi mönö toroqeba mem teköme. Yuai ahöm eŋgizawaŋgö dop mönö nalukŋini gwötpuk alme. \v 12 Miaŋgö könaŋi kewö: Naluk albingö sihimŋinan ahuba ahöza ewö, mönö yuai ahöm eŋgizawaŋgö dop algetka Anutunöŋ möt aŋgön köli dop kölja. Yuai qahö ahöm eŋgizawaŋgö dop mönö qahö kewöta jim eŋgimakza. \p \v 13 Naluk ketaŋi algetka alaurup yeŋgö malmalŋinan amqeiga nanŋini qakŋine lömböt öŋgömapköra qahö mötzinmö, alaurup osiba mözöröŋgözei, yembuk mendeŋda öröröŋ malbingöra mötzin. \p \v 14 Miaŋgöra nalö kewöŋe yuai keleŋmaleleŋ ahöm eŋgiiga tosatŋan malmalŋinaŋgö yuaigöra osizei, iŋini mönö mi bauköm eŋgigetka dopŋe akŋa. Mewö aka nanŋini könaŋgep yuaigö osigetka yeŋgö öröyuaiŋinan keleŋmaleleŋ ahömawi, nalö miaŋgöreŋ mönö i kun bauköm eŋgime. Mewö ak aŋgugetka alabauk silikŋinan öröröŋ akŋa. \v 15 Mi Buŋa keu ki ohoget ahözawaŋgö dop akŋa, “Gwötpuk mem tokoba malgeraŋön nanŋini dop negetka numbu surukŋini qahö ahöiga boromborom mem tokoba malgeraŋön nene yuaigöra qahö osiget.” Mewö. \s1 Neŋakurup karöbut melaim eŋgiinga kaba bauköm eŋgime. \p \v 16 Anutunöŋ Taitusgö uruŋi sölölöhöiga eŋgöra ni ewö waimanjat möta bauköm eŋgimamgö kapaŋ köla malja. Miaŋgöra “Anutu saiwap!” jizal. \v 17 Nöŋön Taitus eŋgöreŋ kamapkö qesiba uruŋi kuŋgubiga imbiŋi meleŋnök. Miyök qahöpmö, nanŋak iŋini bauköm eŋgimamgö möta köpösöŋgöba nanŋi sihimŋaŋgö dop neŋgömosöta Korint eŋgöreŋ kamamgö jiyök. \v 18 Neŋön urumeleŋ alanini kun melaininga yambuk kamahot. Kiaŋgöreŋ Ölöwak Buŋa jim sehimakzawaŋgöra i mönö urumeleŋ könagesö dop möpöseim waŋgimakze. \p \v 19 Yaŋgö keuŋi toroqeba kewö jimam: Masedonia urumeleŋ könagesö yeŋön mönö i möwölöhögetka naŋgönaŋgö nalukŋi mi memba nembuk mohotŋe köna anbin. Neŋön Kembu nanŋaŋgö qetbuŋaŋan sehimapköra möta naluk ketaŋi mi ölöp galöm köla Judia prowinsnöŋ anda eŋgibin. Alabauk eŋgibingö urukalemnini mewö aukŋe kondeljin. \p \v 20 Mewö aka naŋgönaŋgö naluk ketaŋi mi tilipqilip asuhui sohobapuköra ölöp galöm köl soroköbin. Kunŋan siliknini miaŋgöra jim neŋgibapukö möta kapaŋ köla kinjin. \v 21 \x * \xo 8.21 \xt Qam 3.4\x*Keu miaŋgö könaŋi kewö: Neŋön silik Kembugö jeŋe diŋdiŋi akzawi, mi qötöŋgatpinbukö galöm mem aŋgumakzin. Miyök qahöpmö, silik ambazip jeŋine dop köljawi, mi mewöyök akingö möta kapaŋ köljin. \p \v 22 Yetpuk urumeleŋ alanini kun mi mewöyök melaininga kama. I nalö gwötpuk esapköm waŋgiba tandökŋi kewö ehin: Yaŋön mönö nalöŋi nalöŋi Kembugö nupŋi memamgö könöpkönöp ahakza. Nalö kewöŋe iŋini tosatŋi alabauk eŋgibingö mötzei, mewö möt narim eŋgizawaŋgöra mönö eŋgöreŋ kaba bauköm eŋgimamgö möta urukönöp ketaŋi ahakza. \p \v 23 Nöŋön Taitus kewögöra möwölöhöyal: Yaŋön nöŋgö alabaukni aka nup meme neŋakni akza. Urumeleŋ könagesöŋi könagesöŋi yeŋön alayahötnini yahöt mi möwölöhöm etkigetka jitŋememeŋini akzahot. Kraistkö qetbuŋaŋan mönö yetköra aka qarimakza. \v 24 Miaŋgöra azi karöbut mi kamei, i mönö urukalem ak eŋgiba könaŋini mewö kondelgetka ekŋe. Mewö akŋe ewö, neŋön silikŋinaŋgöra sileŋini möpöseinini, keu miaŋgö ölŋan mönö aukŋe asuhuiga eketka urumeleŋ könagesö gwötpuk yeŋön mötme. Mewö. \c 9 \s1 Mönö urumeleŋ alaurupŋini bauköm eŋgime. \p \v 1 Anutugö ambazip sarakŋi alabauk moneŋ eŋgimegöra ohomamgö mötzalmö, iŋini keu mi lök möta miaŋgöra qahö osize. \v 2 Iŋini alabauk akingö sihimŋinan ahui mötze. Nöŋön mi möta eŋgö sileŋini mi miaŋgöra Masedonia urumeleŋ ambazip yeŋgö jeŋine möpöseiba kewö jial, “Korint aka Akaia urumeleŋ alaurup tosatŋan mönö yambu emuneyök könahiba Judia alabauk ak eŋgibingö jöjöröba malje.” Mewö jibiga eŋgö urukönöpŋinaŋgöra mötketka keu miaŋön mönö kuŋgum eŋgiyök. Miaŋgöra könagesö ölŋi yeŋgö uruŋinan mönö amqeba alabauk akingö urukönöp aket. \p \v 3 Eŋgö sihimŋinan ahui mötzemö, töndup neŋakurupni karöbut ki melaim eŋgizal. “Korint yeŋön mönö moneŋ tokobingöra jöjöröba malje,” mewö jial aka keu miaŋgöra eŋgö sileŋini möpöseial. Keu miaŋön omaŋi aiga gwötpukŋan ekepukmö, keuŋinaŋgö dop moneŋ ölŋa algetka kahaimök tari körekŋan mewö eŋgekŋegöra mötzal. \p \v 4 Keu miaŋön omaŋi aiga moneŋinan qahö kahaimök tari öne malgetka Masedonia neŋakurup tosatŋan nömbuk kaba mewö miwikŋaim eŋgibeak ewö, nöŋön mönö eŋgöra aka gamu miwikŋaibileŋbuk. Tem kölmegö möt narim eŋgiba malbiga ölŋi qahö asuhubawak ewö, iŋini mönö mewöŋanök keuŋini omaŋaŋgöra aka gamu miwikŋaibepuk. \p \v 5 Miaŋgöra urumeleŋ alaurupnini karöbut mi uru kuŋgum eŋgimamgö mötpi dop köli kewö jial, “Iŋini mönö qeljiŋe Korint yeŋgöreŋ anda naŋgönaŋgö naluk ketaŋi almegö keu jöhögeri, areŋ mi wuataŋgöba al tekömegöra mönö kuŋgum eŋgime. Mewö aketka alabauk nalukŋini mi kik-kukŋambuk ekbonep qakŋe qahöpmö, mönö sakalakŋi aka amqeba gwötpuk alme. Mi mindirigetka zioz köwenöŋ kahaimök tari kabiga ölöp membin.” Mewö jial. \s1 Kötŋi mönö amqeba gwötpuk qesiŋda gilme. \p \v 6 Keu ki mönö mötmöriba malme: Nene kötŋi awamŋanök qesiŋda giljawaŋön mönö ölŋi mewöyök awamŋanök mema. Nene kötŋi gwötpuk qesiŋda giljawaŋön mönö ölŋi mewöyök gwötpuk mema. Miaŋgöra gwötpuk algetka Anutunöŋ salupŋe gwötpuk eŋgima. \v 7 Iŋini nanŋök nanŋök nalukŋini mönö uruŋinan jöhögeraŋgö dop alakŋe. Sösöŋgainöŋ amqeba mözöközöröŋ ambazip kalem eŋgizei, Anutunöŋ mönö i jöpaköm eŋgimakza. Miaŋgöra nalukŋini kunŋan kuŋgum eŋgizawaŋgöra aka uruyahöt qakŋe kude alme. Mi kik-kukŋinambuk kude alme. \p \v 8 Uruawam qakŋe kötönŋini gwötpuk algetka Anutunöŋ mönö köhöiba kalem möriamŋi pakpak mem sehim eŋgimakŋa. Mewö eŋgiiga malmal pakpak miaŋgöreŋ yuaigöra osimei, mi pakpak mönö nalö dop buŋa qem aŋgugetka dop köl eŋgimakŋa. Mewö aiga nup ölöpŋi könaŋi könaŋi mi ölöp megetka ölŋi keleŋmaleleŋ asuhuma. \v 9 \x * \xo 9.9 \xt Sum 112.9\x*Ekbonep mosöta naluk ketaŋi ketaŋi alakzei, mi Buŋa Kimbi keu ki ohoget ahözawaŋgö dop akze, \q1 “Yaŋön amqeba kalemŋi kalemŋi mendeŋda ambazip wanapŋi eŋgimakza. \q1 Ahakmemeŋi diŋdiŋi kik-kukŋi qahö miaŋön mönö nalö teteköŋi qahö Anutugö jeŋe ahöm öŋgöma.” \m \v 10 \x * \xo 9.10 \xt Ais 55.10\x*Anutunöŋ qesiŋ gilgil azigöra nene kötŋi waŋgiiga nene asuhui nemakzini, yaŋön mönö nenegö mözöközöröŋ ahakŋei, mi mewöyök eŋgimakŋa. Mi eŋgii uruŋinan lolohoiga ölöp amqeba keu kötŋi qesiŋ sehiba gilgetka ahakmeme solanŋaŋgö ölŋi asuhui Anutunöŋ mi mem qarii sehimakŋa. \v 11 Mewö aketka Anutunöŋ mönö malmal pakpak miaŋgöreŋ sehiba kötuetköm eŋgiiga ölöwahakŋe. Mewö ölöp amqeba ambazip nalö dop geŋmoŋi qahö kalem gwötpuk eŋgimakŋe. Mewö aketka mi memba (Jerusalem anda) eŋgiinga ambazip gwötpukŋan kötönŋinaŋgöra aka Anutu möpöseigetka ölŋi eŋgöreŋ asuhumakŋa. \p \v 12 Naŋgönaŋgö nup ki memakŋei, miaŋön mönö Anutugö ambazip sarakŋan yuaigöra mözöközöröŋ aketka bauköm eŋgimakŋa. Miyök qahöpmö, miaŋgöra “Anutu saiwap!” keu mi gwötpuk jimegöra aka ölŋi eŋgöreŋ asuhumakŋa. \p \v 13 Miaŋgö könaŋi kewö: Naŋgönaŋgö nup ki memba mewö miaŋön mötnaripŋinaŋgö könaŋi kondelgetka ambazip gwötpukŋan mi eka Anutu tem kölmeaŋgöra möpöseim waŋgiba kewö jime, “Korint yeŋön mönö Kraistkö Ölöwak Buŋaŋi keunöhök qahö jim miwikŋaizemö, Polgö keuŋi geŋmoŋi qahö tem köla amqeba sakalakŋi aka neŋgöra aka tosatŋi pakpak yeŋgöra kalem jesöŋgö eŋgimakze.” \p \v 14 Mewö jiba eŋgöra köuluköba miaŋgöreŋ waikŋini gwötpuk mem eŋgiba kewö jime, “Ia! Anutunöŋ mönö kalem möriamŋi keleŋmaleleŋ Korint eŋgiiga urukalemŋinaŋgö ölŋi gwötpuk neŋgiget.” Mewö jigetka Anutugö kalemŋan aukŋe asuhuma. \v 15 O nini Anutu kalemŋaŋgöra aka möpöseimakin. Yaŋgö kalemŋi Jisös Kraistnöŋ mönö qetpuk sorok akza. Naŋgönaŋgö almeaŋgö keuŋi mi mewö kaba teköza. \c 10 \s1 Polgö nupköra keu jigetka likepŋi meleŋnök. \p \v 1 Tosatŋan eŋgö sutŋine nöŋgöra kewö jimakze: Mesohol köl aŋguba köhöikŋi tandök qahö akzapmö, kungen anda miaŋgöreŋ mönö keu köhöikŋanök jim neŋgimakza. Mewö jimakzemö, Kraistnöŋ ak kömumba guŋbönjönjöŋ niŋgimakzawi, nöŋön mönö miaŋgö qakŋe nanak uruŋini kewögöra kuŋgumam: \p \v 2 Tosatŋi mieŋön neŋgöra kewö tandök mötmöriba jimakze, “Pol aka yaŋgö neŋakurupŋi yeŋön gölmegö ahakmeme tandök wuataŋgöba nanŋinaŋgöra mötmöriba ahakze.” Nöŋön eŋgöreŋ kaba keu mewö jimakzei, i mönö tembul eŋgiba awösamkakak kinda jim eŋgimamgö mötzalmö, töndup uruŋini köhöikŋi kötökŋi kuŋguba jim eŋgimamgö töközal. Miaŋgöra iŋini ambazip nöŋgöra keu mewö jimakzei, i mönö zilaŋ andö eŋgume. Keuŋini mewö mindiŋgögetka eŋgeki urunan mönö luai qei sutŋine kaba bönjöŋ malmam. \p \v 3 Ölŋa, ahakmemeni gölmenöŋ ahakzalmö, mi töndup nanaŋgöra aka gölmegö ahakmeme bölöŋaŋgö dop bim qahö qemakzal. Mewö qahöpmö, Anutugö suahö galöm aka kerökurupŋi kiripo kuŋgum eŋgiba miaŋgöreŋ areŋ sarakŋi wuataŋgöba bim qemakzal. \v 4 Gölme ambazip uruŋini walŋaŋgö dop bimgö yuaiŋi pakpak miambuk bim qemakzin. Yarö azi yeŋön jakömbuak ain selŋi selŋi eriba köndeŋgetka erakzemö, Anutunöŋ timbi saiwaŋi kukŋinambuk neŋgii inahöm neŋgigetka miaŋön mönö kerök yeŋgö keu areŋini pöwöwöm köhöikŋi kuŋguba qeapköinga erakze. \p \v 5 Urumeleŋgö kopa yeŋön Anutugö könaŋi möt kutubepuköra aka nanŋini sileŋini memba öŋgöba mötmötŋini közamböta liklak ahakzemö, neŋön yeŋgö kiripo areŋini goŋgoŋi pakpak mi qeapköba köndeŋninga erakze. Ambazipnöŋ keu mötmötŋini bölöŋi meraköba jöhömegöra köna kondel eŋgiinga ölöp keuŋini pakpak Kraist tem köl waŋgimakingö dop mötmörimakŋe. \p \v 6 Mewö mötmöriba Korint iŋini mutuk Kraistkö keu pakpak tem köla aposol nupni naŋgömegöra mambötzin. Iŋini uruŋini mewö kunbuk meleŋgetkun nini mönö qeqetal ambazip yeŋgö keuŋini pakpak kewöta jim teköba likepŋi meleŋ eŋgibingö jöjöröba maljin. Mewö. \p \v 7 Iŋini yuai pakpak mönö silegörök kude eka kewötme. Sutŋine ahakmeme sohomakzawi, miaŋgö könaŋi ölŋi mönö mötmörime. Tosatŋan sutŋine ni memba et ala nanŋini Kraistkö jitŋememeurupŋi akzeaŋgöra uruyahöt qahö aka möt köhöize ewö, yeŋön mönö toroqeba nöŋgöra mewöyök kewö mötmörime: Yeŋön Kraistkö buŋaŋi akzei, nöŋön mönö mewöyök Kraistkö buŋaya akzal. \p \v 8 Kembunöŋ kewögöra kukösum niŋgiyök: Iŋini mem et al eŋgimamgöra qahöpmö, mönö uruŋini möhamgöbi köhöimegöra aka maljal. Miaŋgöra kukösum miaŋgöra aiweliköba koŋaeŋ ewö sileni memba öŋgöba terereibileŋak ewö, mi töndup mönö gamu kun qahö miwikŋaibileŋak. \v 9 Kimbiŋi kimbiŋi ohoba albi oyoŋda kukösumni mötketka keŋgöt mötmöt mem eŋgibileŋbuk. Miaŋgöra keu mi nalö kewöŋe qahö toroqeba jimam. Mewö. \p \v 10 Tosatŋan keu kewö jimakze: Polnöŋ kimbiŋi miaŋgöreŋ mönö keu lömbötŋambuk ohoba urunini ölŋa kuŋgumakzapmö, sutnine kini ehinga azi löwötŋi akza aka keuŋi jii möringa qetpuk qahö akza. \v 11 Nöŋön keu miaŋgö likepŋi kewö jimam: Keuŋini omaŋi mönö mosöta nöŋgö könanaŋgöra kewö mötmörime: Ni kungen anda kimbinöŋ keuni köhöikŋi ohomakzali, miaŋgö dop mönö sutŋine mala mewöyök köhöikŋanök mindiŋgöm eŋgimam. \p \v 12 Timbiqimbilim mieŋön nanŋini jim ölöwak ak aŋgumakzemö, ölŋa ni noŋgita aposol qetpuk akeak ewö, nöŋön mönö gamuni mötpileŋak. Mewö aiga nani aka eŋgö silikŋini likeplikep ala kewötmamgö qötötaŋgöba kölköldömdöm akileŋakmö, yeŋön mönö mötmötŋini töröpŋi wuataŋgöba nanŋini imbiŋinaŋgö dop uruŋini dop ala kewörakze. Ahakmemeŋini mewö laŋ kewöta “Pol oŋgitzin,” jiba uruölöwak mörakze. Keu omaŋi mewö jiba uruqahö akze. Anutugö dopnöŋ kewöt niŋgigetka ölöp eŋgoŋgita maljal. \p \v 13 Anutunöŋ nup memegö jaböŋi al niŋgiyöhi, mi qahö oŋgita sileni gwötpuk möpöseimamgöra qahö mötzal. Anutunöŋ nup meme areŋni al niŋgii memakzali, miaŋgö dop mönö eŋgö sutŋine mewöyök nup memakzal aka miaŋgö ölŋaŋgörök mönö sileni möpöseimakzal. \p \v 14 Tosatŋan keu kewö jim sohomakze, “Polnöŋ Korint sutŋine nup meyöhaŋgöra sileŋi möpöseiiga qahö dop kölja. Anutunöŋ gölme mesiŋda nup memapkö jabö al waŋgiyöhi, Polnöŋ mi oŋgita laŋlaŋ walöŋmakza.” Yeŋön mutuhök nup sutŋine qahö megetmö, töndup ni mem et al niŋgiba nanŋini sileŋini keunöhök jiba möpöseimakze. Nöŋön Kraistkö Ölöwak Buŋa jim sehiba anda mala mutuk Korint eŋgöreŋ kaba urugö nup meal. Mutuk qahö kabileŋak ewö, timbiqimbilim böhi mieŋön nöŋgö keuni mewö jigetka dop köli nöŋön nani könanaŋgö könaŋi jiba jim sohobileŋak. \p \v 15 Anutunöŋ gölme mesiŋda nup memegö jabö al eŋgiyöhi, yeŋön selŋini mi walöŋda eŋgö sutŋine kaba urugö nup memakze. Nanak selni qahö walöŋda tosatŋi yeŋgö sutŋine nup mealaŋgöra sileni qahö möpöseimakzal. Böhi tosatŋan urugö nup memba malgeri, miaŋgöra mewöyök sileni qahö möpöseimakzal. Eŋgö sutŋine mutuk nup mealaŋgöra mewö akiga ölöp dop kölja. Anutugö areŋi wuataŋgöba sutŋine nup memba malinga mötnaripŋinan toroqeba qariiga naŋgöm neŋgimegöra mamböta jörömqöröm akzal. \p \v 16 Naŋgöm neŋgigetka ölöp gölmeŋi gölmeŋi Korint likepŋine Not göröken ahözei, mönö enduyaŋgöreŋ mewöyök anda Ölöwak Buŋa jim asaribin. Nupninan mewö qariiga andöqeqe keuŋinan teköma. Anutunöŋ tosatŋi yeŋgö nup meme jaböŋini al eŋgii megetka ölŋi lök asuhuyöhi, miaŋgöra nani sileni möpöseimamgöra qahö mötzal. \p \v 17 \x * \xo 10.17 \xt Jer 9.24\x*Mewö qahöpmö, Buŋa keu kiaŋgö dop akŋamgö mötzal, “Kunŋan sileŋi möpöseimamgö mötzawi, yaŋön mönö Kembugö nupkö ölŋaŋgöra aka sileŋi möpöseii dop kölma.” \v 18 Keu miaŋgö könaŋi kewö: Nanŋini jim ölöwak ak aŋgumakzeaŋön mönö Anutugö jeŋe qahö dop köljemö, Kembunöŋ niŋia jim ölöwak ak waŋgimawi, yaŋön mönö esapesapnöŋ köhöiba kinma. Mewö. \c 11 \s1 Aposol takapulakaŋi yeŋön tilipköm eŋgibepuk. \p \v 1 Nöŋön borom kun uruqahö keu qakŋe silememe aki miaŋgöra mönö kude möt lömbörime. Mi töndup ni kude andö nuŋguze, mötzal. \v 2 Nöŋön iŋini azi mohot Kraist yaŋgö buŋaŋi aketka ambi seram jömukŋi sarakŋi ewö eŋgibiga yaŋönök eŋgömemapkö keuŋi jiba jöhöyal. Miaŋgöra Anutunöŋ uruŋan eŋgöra aka mututqutut mörakzawi, nöŋön mönö miaŋgö dop tosatŋan kelök keunöŋ jiba eŋgömeget bölibepuköra waimanjat mörakzal. \p \v 3 \x * \xo 11.3 \xt Jen 3.1-5, 13\x*Kewögöra waimanjat mörakzal: Mokoleŋnöŋ isimkakalek aiga Iwnöŋ (Ewanöŋ) böliyöhi, miaŋgö dop timbiqimbilim yeŋön mewö me mewö jiba tilipköba eŋgömegetka uruŋinan tölöhoiga jaŋjuŋ akepuk. \p \v 4 Miaŋgö könaŋi kewö: Tosatŋan kaba Jisös jim asariini, mi qahöpmö, Jisös murutŋi kungö könaŋi jim sehiba malgetka yeŋgöra qahö mötket lömböriza. Uŋa Töröŋi buŋa qem aŋgugeri, mi qahöpmö, öme kunöŋ tosatŋi eŋgö uruŋine gei loloŋqaloŋ mala miaŋgöra töndup köŋjiliŋ qahö mötze. Ölöwak Buŋa möt aŋgön kölgeri, mi qahöpmö, keu tandökŋi kun qetŋanök Ölöwak Buŋa qeta laŋ jigetka tosatŋan mi awamŋanök möt aŋgön kölakze. Mewö asuhumakzawaŋgöra mönö töndup waimanjat kun qahö akze. \p \v 5 Miaŋgöra waimanjat mörakzalmö, ahakmemeni mewö me mewö kewötketka etqeqeŋi qahö akzal. Tosatŋan aposol qet memba timbiqimbilim laŋ ahakzei, nöŋön mönö yeŋgö nembö bapŋine qahöpmahöp maljal. \v 6 Keu niŋgizei, miaŋgö likepŋi kewö jizal: Keu ölöp sorokŋi jijigö tandökŋi mi ölöp qahö mötzalmö, Buŋa keugö könaŋi mönö möt soroközal. Mi mönö nalö dop pöndaŋ aukŋe indelbiga möt yaköze. \p \v 7 Iŋini mem wahöt eŋgimamgö möta nani mem et al aŋguba malmalni naŋgömamgöra nup memba malal. Miaŋgöra Anutugö Ölöwak Buŋa mi eŋgöra söŋgöröŋi qahö jim asarim eŋgiba malal. Mewö aka malalaŋgöra tosatŋan nöŋgöra uruqahö keu kewö jimakze, “Polnöŋ mönö köna oŋgita siŋgisöndok ahakza.” \v 8 Urumeleŋ könagesö tosatŋe nup qahö membiga töndup nalukŋini öne niŋgigetka membi naŋgöm niŋgiiga iŋini welen qem eŋgiba malal. Tosatŋan miaŋgöra kewö jimakze, “Polnöŋ yoŋgorö nene silik tandök ak eŋgiba malja. Miaŋgöra aposol qahö akzapmö, nanŋi nupŋa memakza.” Nöŋgöra mewö jiba jim sohomakze. \p \v 9 \x * \xo 11.9 \xt Fil 4.15-18\x*Embuk mala yuaigöra osiba mözöröŋgöba miaŋgöreŋ mönö eŋgöreŋök kun qahö kuŋguba mem lömböriba nene yuaiŋi qahö memba malal. Mewö qahöpmö, urumeleŋ alaurup Masedonia prowinsnöhök kaba yuaigöra osiali, mi ek asariba moneŋ niŋgigetka dop kölök. Ahakmemeni pakpak miaŋgöreŋ mem lömbörim eŋgibileŋbuköra möta galöm mem aŋguba malal aka mewö toroqeba malmam. \p \v 10 Mem lömbörim eŋgibileŋbukö keuni miaŋgöra mönö nani sileni memba öŋgöba maljal. Kunŋan keuni mi Akaia prowinsŋinaŋgö gölmeŋi gölmeŋi pakpak miaŋgöreŋ qeapkömamgö osima. Kraistkö keu ölŋan mönö nam köl niŋgiiga keu mewö jöhöba jiba kinjal. \v 11 Mi wuanöŋgöra? Mi iŋini qahö jöpaköm eŋgibileŋak, miaŋgöra me? Mönö ölŋa jöpaköm eŋgimakzali, mi Anutunöŋ mötza. \p \v 12 Aposol sesekŋai ewö ahakzei, yeŋön nembuk “Öröröŋ akingö nup tandök miyöhök memakzin,” mewö jibingö mötze. Miaŋgöra kewö kuŋgum eŋgimakze, “Polgö tandök ewö nup memakzinaŋgöra mönö Pol ewö naŋgöm neŋgime.” Nupŋinaŋgöra sileŋini möpöseibingö möta miaŋgö könaŋi jarumakzemö, mi ölöp qahö miwikŋaime. Nöŋön i ewö qahö akzal. Miaŋgöra mem lömbörim eŋgibileŋbuköra mönö nani galöm mem aŋguba maljal aka toroqeba mewö malmam. \p \v 13 Yeŋön aposol ölŋi qahöpmö, mönö aposol takapulakaŋi aka nup meme ambazip isimkakalekŋinambuk akze. Kraistkö aposol neŋgö tandök kondel aŋguba nup laŋ memakze. \v 14 Satanöŋ nanŋak asakŋaŋgö garata tandök ewö kondel aŋguba nup laŋ memakza. Miaŋgöra timbiqimbilim mieŋön mewö akeraŋgöra qahö welipkömakin. \p \v 15 Miaŋgöra Satangö welenqeqe ambazipurup mieŋön ambazip welenŋini qebingö tandöktandök aka Köna keu wuataŋgöba mewö miaŋön solanŋi akŋegöra jim sohoba kondel aŋgumakze. Mewö nup laŋ memakzeaŋgöra mönö qahö auruba welipkömakzin. Silememe mewö ahakzemö, nalö teteköŋe Anutunöŋ mönö likepŋi ahakmemeŋinaŋgö dop meleŋ eŋgima. Mewö. \s1 Polnöŋ aposol nup memba sihimbölö gwötpuk mörök. \p \v 16 Keuni kunbuk kewö jimam: Eŋgöreŋök tosatŋan nöŋön uruqahö maljal, mewö mötmöribeak. Mewö mötmöribeak ewö, ni mönö uruqahö azigö tandök köl öröm niŋgime. Mewö aketka ölöp i ewö nani sileni memba öŋgöba sutŋine malmam. \v 17 Awösamkakak ketaŋi möta sileni memba öŋgöba keuni jizali, mi Kembugö mötmöt sihimŋaŋgö dop qahöpmö, mi uruqahö azigö tandök ewö jizal. \p \v 18 Ambazip gwötpukŋan sutŋine gölmegö ahakmeme bölöŋi wuataŋgöba sileŋini memba öŋgömakzei, miaŋgöra nöŋön mönö mewöŋanök aka keuni miaŋgö dop jizal. \v 19 Nanŋinak “Mötmöt ambazip öŋgöŋgöŋi akzin,” jizeaŋgöra mönö uruqahö ambazip yeŋgöra mötketka qahö lömbörimakza. \p \v 20 Iŋini öl közömŋa kewö akze: Ambazip kewöŋi yeŋgöra mötketka uruŋinan qahö lömbörimakza: Kunŋan eŋgömemba jöhöiga welenqeqeurupŋi etqeqeŋi akze. Kunŋan tutuhum eŋgiba neneŋini nem tekömakza. Kunŋan jim kelök ak eŋgiiga buŋaŋi akze. Kunŋan nanŋi sileŋi memba öŋgöba keu töhöreŋ jiba nuŋgulumŋini qekötahömakza. \p \v 21 I ewö öröm ureim ak eŋgimamgöra mönö lölöwöröŋi aka malal. Ösöŋ ak eŋgialaŋgöra “Keŋgöt moröya akza,” jiba nöŋgöra mewö mötmörize me qahö? Keu mewö jiba miaŋön ölöp gamu qem niŋgimeaŋgö dop akzal me? Keu jimami, mi mönö uruqahö azigö dop jimam. Timbiqimbilim yeŋön nup memakzeaŋgöra sileŋini memba öŋgömegöra gamuŋini qahö mötze ewö, nöŋön mönö mewöyök nupnaŋgöra aka sileni memba öŋgömamgö möt köhöimakzal. \p \v 22 Yeŋön keu kewö jiba sileŋini memba öŋgömakze, “Nini Juda ambazip aka Hibru keu jimakzin.” Mewö jimakzemö, nia kun mewöyök akzal. “Israel ambazip akzin,” jimakzemö, nia kun mewöyök akzal. “Abrahamgö isi amböurupŋi akzin,” jimakzemö, nia kun mewöyök akzal. \p \v 23 \x * \xo 11.23 \xt Apo 16.23\x*Keu kun mi uruqahö azigö keu tandök ewö jimam, “Yeŋön Kraistkö nupŋi memakzin,” jimakzemö, nöŋön mi mönö i luhut ala eŋgoŋgita memakzal. Nöŋön mönö ambazip mi eŋgoŋgita nup köhöiba memba malal. Kraistkö nupköra aka kösö mire al niŋgigetka miaŋgöreŋ i eŋgoŋgita nalö gwötpuk taral. Ihilek wahiŋambuknöŋ mönö könöpuk könöpuk nuŋguba malget. Nalöŋi nalöŋi lömböt miwikŋaiba kömumamgö dop aka malal. \p \v 24 \x * \xo 11.24 \xt Dut 25.3\x*Juda jike galöm tosatŋan jigetka arawambu kömbinöŋ nuŋgugetka areŋi 39 aiga sihimbölöŋi möta malal. Mewö ak niŋgigetka indimŋi 5 ahök. \v 25 \x * \xo 11.25 \xt Apo 16.22; 14.19\x*Rom gawman yeŋön jigetka ihilek wölziknöŋ nuŋgugetka indimŋi karöbut ahök. Sömaŋi mohot kötnöŋ nuŋgugetka kömumamgöra ahal. Waŋge ketaŋe malbiga köwet töromnöŋ kuŋguba qaköba jömgöiga indimŋi karöbut ahök. Nalö kunöŋ waŋge jömgöiga köwetnöŋ geba silimŋi mohot aka suŋgemŋi kun köwet qakŋe laŋ malal. \p \v 26 \x * \xo 11.26 \xt Apo 9.23; 14.15\x*Nalöŋi nalöŋi köna anda kaba malal. O töwatŋi töwatŋi (göwöŋi göwöŋi) kutuba miaŋgöreŋ lömböt miwikŋaiba ayuhumamgö dop aka malal. Kegwek-kahasililiŋ ambazip yeŋgöra aka kömumamgö keŋgötni möta malal. Juda könagesöurupni yeŋgöra aka lömböt miwikŋaiba ayuhumamgö dop aka malal. Kian kantri yeŋgöra aka lömböt miwikŋaiba ayuhumamgö dop aka malal. Taonŋi taonŋi miaŋgöreŋ lömböt miwikŋaiba ayuhumamgö dop aka malal. Arökŋaŋgö miriŋi miriŋi miaŋgöreŋ lömböt miwikŋaiba ayuhumamgö dop aka malal. Köwet kutuba anda miaŋgöreŋ lömböt miwikŋaiba ayuhumamgö dop aka malal. Alaurup takapulakaŋi yeŋön nuŋguget kömumbileŋbuköra wösöni kot gwözöŋniga malal. \p \v 27 Malmalni naŋgömamgöra nup köhöiba memba malal. Gaun guli gwötpuk malal. Nup gwötpuk mealaŋgöra nenegö nalöni qahö ahöiga nenegö kömumba ogö kömumba malal. Nene qahöwahiga nalö gwötpuk bödi aka malal. Opo malukugöra osiba saŋgenŋi möta malal. \v 28 Miyök pakpak qahöpmö, toroqeba kewö möta malal: Urumeleŋ könagesöŋi könagesöŋi pakpak yeŋön waimanjatŋini jigetka urunan mönö nalö dop möt lömböriba malal. \p \v 29 Mötnarip alaurup denike yeŋön sörauba löwörize ewö, nöŋön mönö mewöŋanök i uru al eŋgizal. Kunŋan kölgorom aliga urumeleŋ alanan siŋgisöndok akzawi, siŋgisöndok miaŋgö könöpŋan mönö nöŋgö uruni mewöyök nohoiga tembulakzal. \p \v 30 Silememe keuyök mönö mötpingö ak eŋgiza. Miaŋgöra sileni memba öŋgömamaŋgö dop akileŋak ewö, ni memba et al niŋgigetka ösumeret tandök akzali mönö miaŋgöra aka sileni memba öŋgömakzal. \v 31 Kembu Jisösgö Iwi Anutuŋi nalö dop möpöseininga teteköŋi qahö aködamunŋambuk mal öŋgömawi, yaŋön mönö nöŋgö könaŋamni möri muneŋ keu qahöpmö, keu ölŋi mi jizal. \p \v 32 \x * \xo 11.32 \xt Apo 9.23-25\x*Damaskus sitinöŋ malbiga kiŋ Aretasgö kiapŋan mönö buldömin aziurupŋan nömimba jöhöm niŋgimegö jim kutum eŋgiiga Damaskus ambazip yeŋgö siti sel naŋguŋe mönimba ölöŋ köla anbileŋbuköra galöm memba kinget. \v 33 Mewö kingetmö, alaurupnan nömemba sakapnöŋ al niŋgiba kösönöŋ jöhöba siti sel jeŋgenaŋeyök ösöŋösöŋ algetka gölmenöŋ eta köla böröŋeyök ölöŋ köla kayal. Mewö. \c 12 \s1 Polnöŋ jemeleŋ imut eka indelindel keu mörök. \p \v 1 Eŋgö silememe alaurupŋinan jemeleŋgö keuŋi keuŋi jimakzei, miaŋgöra nöŋön mewöyök sileni möpöseiba jemeleŋgö keuni jimam. Keu mi ölöp qahö bauköm eŋgimapmö, töndup keu toroqeba jemeleŋ imutŋi imutŋi eki Kembunöŋ keuŋini indeli mörali, miaŋgö kösohotŋi jimam. \v 2 Azi kun möt waŋgibi Kraistpuk qekötahöba malja. Uŋa Töröŋan i waŋgiriga gölmegö kousu luhut jaböŋi oŋgita öŋgöba seŋgelau jaböŋi oŋgita öŋgöba Anutu nanŋaŋgö Suep miri uruŋe eu öŋgöyök. Nalö miaŋgöreŋök yambu 14 lök teköi maljin. Silebuk me sileŋi qahö uŋaŋanök öŋgöyöhi, mi qahö mötzal. Anutunöŋ mi mötza. \p \v 3-4 Uŋa Töröŋan azi mi waŋgiri Anutugö oyaeŋkoyaeŋ miriŋe öŋgöi keu qainŋi kun jigetka mörök. Gölme azi nöŋön keu mi jimamgö soŋgo ahöza aka keu mi gölme ambazip neŋgö keuninan jibinaŋgö dop qahö. Silebuk me sileŋi qahö öŋgöyöhi, mi Anutunöŋ mötza. Nöŋön mi qahö mötzalmö, yaŋgö kösohotŋi mötzal. \p \v 5 Nöŋön azi yaŋgöreŋ yuai asuhuyöhi, miaŋgöra sileni memba öŋgömamaŋgö dop akzal. Nanaŋgöra mi asuhuyökmö, töndup miaŋgöra aka nani sileni qahö möpöseimakzal. Miaŋgöra qahöpmö, ösumeret akzalaŋgörök mönö mewö ahakzal. \p \v 6 Nanaŋgöra sileni mewöyök memba öŋgömamgö mötpileŋak ewö, keuni mönö keu ölŋaŋgö dop jibileŋak. Mewö keu omaŋi jiji azia qahö akileŋakmö, mi kewögöra köyatim aŋgumakzal: Körek eŋön jemeleŋ mi ehalaŋgöra keu diŋdiŋi oŋgita nöŋgöra mötket öŋgöŋgöŋi akileŋbuk. Ahakmemeni aki eketka keu jibi mötkeri, mönö miaŋgö dowök kewöt niŋgimegöra mötzal. \p \v 7 Indelindel keu öŋgöŋgöŋi mötpi keu tosatŋi oŋgirakzawi, miaŋgöra aiweliköm aŋgubileŋbuköra Anutunöŋ yuai jitŋambuk nöŋgö silene aliga kondi sötmangö dop nuŋgumakza. Satangö garatanöŋ sihimbölö mi niŋgiiga mörakzal. \v 8 Miaŋgöra Kembunöŋ mi sileneyök mem gilmapköra köuluköbiga indimŋi karöbut ahök. \p \v 9 Mewö köuluköyalmö, keu kewö jii möral, “Qahö. Ösumeret aknöŋga nöŋgö kukösumnan mönö amqeba urugi kokolak qeiga aködamungabuk ahakŋan. Miaŋgöra nöŋgö kalem möriamni mönö buŋa qem aŋgunöŋga dop kölma.” Keu mi jii möta Kraistkö kukösumŋan qakne öŋgömapköra mörakzal. Miaŋgöra ösumeret ahakzalaŋgöra sileni möpöseimakzal. Lömböt mi qahöwakŋapköra qahö toroqeba köulukömakzal. \p \v 10 Kraistnöŋ ni ösumeret ahakzali, nalö miaŋgöreŋ ösum niŋgiiga köhöiba kinakzal. Miaŋgöra ösumeret akzalaŋgöra töndup mötpi dop köli siksuk qahö akzal. Tosatŋan uruqeqe keu töhöreŋ jim niŋgigetka mötpi dop köl niŋgiza. Kraistköra aka kahasililiŋ sesewerowero ak niŋgigetka wahöjaliŋ möta miaŋgöreŋ töndup urubönjöŋ miwikŋaimakzal. Mewö. \s1 Polnöŋ Korint yeŋgöra waimanjat mörök? \p \v 11 Sileni memba öŋgöba mönö uruqahö tandök akzal. Diŋgimegöra aka köna murutŋi kun qahö miwikŋaiba nöŋgöra mötket öŋgömapköra mi jizal. Ölŋa, Anutunöŋ qahö bauköm niŋgibawak ewö, nanak mönö yuai kun qahö aki andöqeqe keuŋinan ölŋi akawak. Ölŋi akawakmö, ahakmemeni mewö me mewö kewötzali, mönö etqeqeŋi qahö akzal. Tosatŋan aposol qetpukö qet memba timbiqimbilim laŋ maljei, nöŋön mönö yeŋgö nembö bapŋine qahöpmahöp maljal. \p \v 12 Eŋgö sutŋine nup memba lömböt gwötpuk möta mökösöŋda malali, miaŋgöreŋ Anutugö kukösumŋan sölölöhöm niŋgiiga aŋgöletot aiwesök könaŋi könaŋi asuhuget. Ahakmeme miaŋön mönö aposol akzalaŋgö könaŋi kondel eŋgiiga eket. \p \v 13 Iŋini bauköm eŋgial aka urumeleŋ könagesö tosatŋi mi embuk öröröŋ ak eŋgial. Tosatŋi eŋgömembi wahötketka iŋini mönö denöwö eŋgömosötpi öne malbeak? Ölŋa, naŋgöm niŋgimegö lömbötŋi mi eŋgö qakŋine qahö alal. Aposol takapulakaŋi yeŋön lömböt mi eŋgö qakŋine alakzemö, nöŋön mi tosatŋi yeŋgö qakŋine albi bisimakze. Naŋgöm niŋgimegöra qahö kuŋgum eŋgiba mewö köpösihit ak eŋgial me? Miaŋgöra “Polnöŋ köpösihit azia akza,” jibeak, mönö pinjitni mi mosötmegöra qesim eŋgizal. \p \v 14 Mötket, nalö kewöŋe kunbuk eŋgöreŋ kamamgö jöjöröbiga indimŋi karöbut akŋa. Kaba nupni naŋgömegö lömbötŋi mi dumŋe kunbuk eŋgö qakŋine qahö almam. Mi qahö. Nanŋini sukinapŋinaŋgöra qahö köpösöŋgömakzalmö, nanŋinak mönö nöŋgöra ak eŋgimapköra mötzal. Nahönbörat yeŋön iwinamurupŋini naŋgöba inap tokoba eŋgimeaŋgö dop qahö akzemö, iwinam yeŋön mönö mi nahönböraturupŋini yeŋgöra tokogetka dop kölja. Miaŋgö dop urugö nupnöŋ göröken nöŋön iwiŋini akzal. Miaŋgöra urunöŋ göröken bauköm eŋgimamgö mötzal. \p \v 15 Miaŋgöra eŋön ölöwakŋegöra yuaini pakpak mi sösöŋgai qakŋe tököm eŋgibi eŋgö buŋa akŋapköra mötzal. Nani malmalni mewöŋanök ölöwakŋegöra mosötmamgö mötzal. Mewö önöŋi qahö jöpaköm eŋgibi urukalemnan qarimakzapmö, eŋgö urukalemŋinan mönö töndup wuanöŋgöra wazimakza? \p \v 16 Ölŋa, naŋgöm niŋgimegö lömbötŋi mi eŋgö qakŋine qahö alal. Nöŋgö tuarenjoŋurupnan keu miaŋgöra urumohot akzemö, tosatŋan kewö jibeak, “Pol mi mötmöt azia aka tilipqilipŋambuk uruŋini mezaŋda köpeim eŋgiba moneŋini mewö me mewö örömakza.” Keu miaŋön ölŋi qahö. \v 17 Mi denöwögöra jize? Neŋakurupni melaim eŋgibiga eŋgöreŋ kageri, yeŋgöreŋök kunŋan Pol inap waŋgimegöra kuŋgum eŋgiyök me qahö? Qahö. \v 18 Taitus eŋgöreŋ kamapkö kuŋgum waŋgiba urumeleŋ ala kun yambuk melaibi kayohot. Taitusnöŋ ni inap niŋgimegö kuŋgum eŋgiyök me qahö? Qahö. Uŋa mohot miaŋön mönö sölölöhöm netkiiga nup naŋgönaŋgögö köna mohot anda kaba malit. Mewö. \s1 Polnöŋ mönö Anutugö kukösum qakŋe kama. \p \v 19 Kimbi ki oyoŋda miaŋgöreŋ nöŋgöra kewö mötmöribepuk, “Keu jim eŋgiinga miaŋgö likepŋa kapaŋ köla jiba mewö ohoza.” O wölböt alaurupni, miaŋgöra kewö jimam: Mönö Kraistpuk qekötahöba keuni Anutugö jemesoholŋe jiba ohoyal. Nupnini pakpak mi eŋön uruŋini möhamgöba köhököhöi miwikŋaimegöra memakzin. \p \v 20 Eŋgöreŋ kaba eki ahakmemeŋini tökömakzali, mi wuataŋgöba malbepuk. Mewö miwikŋaim eŋgibileŋbuköra waimanjat mötzal. Ahakmemeŋinaŋgö likepŋi meleŋ eŋgibi qakŋine öŋgömawi, eŋön mönö tandök akŋami, mi tökömegöra mötzal. Sutŋine ahakmeme kewö akepuköra goro mötzal: Urunöŋ mututqutut aka aŋgururuk akepuk. Urusiŋgok aka yom jibepuk. Silenöŋ alal ak aŋguba deŋda nanŋini kambugörök mötmöriba malbepuk. Andöqeqe keu töhöreŋ jiba miaŋön mem bölim aŋgubepuk. Tosatŋi yeŋgö keuŋini tölapŋe jigetka diwoŋdawoŋ anbapuk. Jakbak-öraŋböraŋ aka areŋi törörök qahö wuataŋgöba nanŋini imbi-imbi laŋ malbepuk. \p \v 21 Mewö aka malme ewö, nöŋön mönö kewö asuhumapköra waimanjat möta kamam: Ambazip gwötpukŋan mutuk siŋgisöndok aka malgeri, yeŋgöra mönö urukömbuk aka sahötpileŋbuk. Ahakmeme töwötŋambuk laŋ wuataŋgöba sihimŋini kömbönaŋi miwikŋaimegöra serowilin akeraŋgöra gamu qahö möta qahö möt bölim aŋguget. Sutŋine kabiga uruŋini kunbuk qahö meleŋget eŋgekiga Anutunöŋ mönö uruni kuŋgui kunbuk urueret akileŋbuk. Mewö. \c 13 \s1 Galöm meme keu qöndökŋi \p \v 1 \x * \xo 13.1 \xt Dut 17.6; 19.15\x*Nalö kewöŋe eŋgöreŋ kabiga indimŋi karöbut akŋa. “Keugö jakeŋe alalgö keuŋi pakpak mi mönö ambazip yahöt me karöbutŋan naŋgöba jigetka köhöimakza.” \v 2 Nöŋön Buŋa keu miaŋgö dop akzal. Eŋgö sutŋine malbi indimŋi yahöt aiga miaŋgöreŋ lök galöm meme keu eŋgial. Keu mi nalö kewöŋe kunbuk köl guliba qeljiŋeyök jizali, miaŋön teköza. Miaŋgöra kunbuk kamami, nalö miaŋgöreŋ ambazip siŋgisöndok mutuk akeri me akzei, mi mönö qahö eŋgehorimam. Bölöŋamŋinambuk iŋini mönö körek mindiŋgöm eŋgimam. \p \v 3 Kraistnöŋ mönö ösumeret qakŋe qahö ak eŋgimakzapmö, kukösumŋi sutŋine kondelakza. Kraist miaŋönök mönö sölölöhöm niŋgiiga aposol aka keu jimakzali, iŋini miaŋgö könaŋaŋgöra uruyahöt aka kapaŋ köla qesim aŋgumakze. Miaŋgöra silikŋinaŋgö dop mönö keu eŋgiba mindiŋgöm eŋgimam. \p \v 4 Kraist maripomnöŋ qegetka kömuyöhi, nalö miaŋgöreŋ mönö ösumeret tandök malökmö, töndup Anutugö kukösumŋan nam köl waŋgiiga mal köhöiza. Nöŋön mewöŋanök yambuk qekötahöba nani ösumeret aka maljalmö, Anutugö kukösumŋan mönö nam köl niŋgiiga Kraistkö jitŋi memba mindiŋgöm eŋgimamgö mal köhöizal. \s1 Mönö nanŋini kewöt aŋguba uruŋini meleŋme. \p \v 5 Mönö nanŋini törörök kewöt aŋgume. Uruŋini meleŋda ölŋa Kraist möt narize me qahö, miaŋgöra mönö esapesapnöŋ ala kewöt aŋgume. Kraist Jisösgö Uŋaŋan uruŋine mal köhöizawi, mi möt kutuze me qahö? Uruŋine qahö malja ewö, iŋini mönö esapesap miaŋgöreŋ et eŋguiga Kraistkö buŋaya qahö akze. \v 6 Nöŋön eŋgöreŋ aposol ölŋi akzal me qahö, iŋini mewö kewöt niŋgigetka esapesap miaŋgöreŋ kude eta nuŋguma, mewö mötzal. Iŋini nöŋgö könani mewö aukŋe eka möt kutumegöra jörömqöröm aka maljal. Miaŋgöra mindiŋgöm eŋgibi ölŋa dop kölma. \p \v 7 Keu pakpak ohoba kotzali, mi ak sohobepuköra Anutu köuluközin. Keu kun jim sohoba malgetka kaba mindiŋgöm eŋgibiga tuarenjoŋurupnan mönö aposol kukösumni ölŋa eka ek asarime. Mewö asuhumapköra qahö köuluközal. Iŋini qahö mindiŋgöm eŋgimamaŋgö dop nekepuköra qahö köuluközalmö, eŋön urumeleŋ diŋdiŋi akŋegöra köuluközal. Uruŋini ölŋa meleŋme ewö, nöŋön mönö qahö mindiŋgöm eŋgibi tuarenjoŋurupnan nöŋgöra toroqeba azi lölöwöröŋi tandök ewö mötpeakmö, mi muat. \p \v 8 Nini keu ölŋi qetala kun uteköbingö osibinmö, keu ölŋan sehimapköra ölöp kinbin. \v 9 Nöŋön kukösumni qahö kondela ösumeret tandök malbiga eŋön köhöiba kinmei, nalö mewöŋe mönö sösöŋgai ahakin. Urumeleŋgö aködamunŋini körek miwikŋaiba köhöiba kinmegöra neŋön Anutu köulukömakzin. \v 10 Kembunöŋ iŋini memba et al eŋgimamgöra qahöpmö, uruŋini möhamgöbi köhöimegöra möta kukösumŋi mi al niŋgiyök. Kukösum miaŋgö qakŋe kinda eŋgöreŋ kamami, nalö miaŋgöreŋ könöpuk ak eŋgibileŋbuköra mönö keu ki köröwen mala eŋgöra kimbi ohozal. Nanŋinak mindiŋgöm aŋgume ewö, mönö ösöŋ ak eŋgimam. Mewö. \s1 Yaizökzök keu teteköŋi \p \v 11 O urumeleŋ alaurupni, keuni jim teköba qambaŋ kewö eŋgizal: Mönö söŋgaiba malme. Könaŋamŋini sohoyöhi, mi mönö körek mindiŋgöm teköme. Urukuŋgukuŋgu keu eŋgizali, mi mönö buŋa qem aŋguba tem kölme. Keu jiali, miaŋgöreŋ mönö urumohot aka luainöŋ malme. Mewö aketka Anutu jöpaköm aŋgumegöra inahöm neŋgiba luai qem neŋgimawi, yaŋön mönö embuk malma. \p \v 12 Iŋini urumeleŋ alaurupŋini yembuk jölöŋini jiba mönö köna sarakŋi wuataŋgöba jölöŋini jiba aŋgum aŋguba numbuŋini yöhötim nemba malme. Anutugö ambazip sarakŋi pakpak ki maljei, yeŋön yaizökzökŋini algetka eŋgöreŋ kaza. \p \v 13-14 Kembu Jisös Kraistnöŋ mönö kalem möriamŋi eŋgiiga Anutugö urujöpakŋan nam köl eŋgiiga Uŋa Töröŋan körek inahöm eŋgiiga urumohot aka köisirik malme. Mewö.