\id 1PE - Burum Mindik NT (Gen, Ruth, Jona) [bmu] -Papua New Guinea 2002 (DBL -2014) \h 1 Pitö \toc1 Pitönöŋ Kimbiŋi mutukŋi alök. \toc2 1 Pitö \toc3 1 Pitö \mt1 Pitögöreŋ Kimbi 1 \mt2 Pitönöŋ Kimbiŋi mutukŋi alök. \imt1 Jim-asa-asari \ip Pitönöŋ Buŋa Kimbiŋi ki ohoba Kraistkö alaurupŋi Eisia prowinsgö Not likepŋe deŋda malgeri, yeŋgöra ali anda liliköyök. Könahiba qetŋini kewö qeta ohoyök, “Anutunöŋ ambazip nanŋaŋgöra möwölöhöm eŋgiyöhi, mieŋön.” Mötnarip ambazip sesewerowero miwikŋaiba sihimbölö möta malgeri, yeŋgö uruŋini naŋgömapköra aka Kimbi ki ohoyök. Kraistkö Ölöwak Buŋagö könaŋi ölum eŋgubapuköra aka Jisösgö keuŋi kunbuk kewö jim asariyök, “Jisösnöŋ kömuyökmö, kunbuk kömupnöhök guliba wahöta kunbuk liliŋgöba kamamgö jim jöhöba oyaeŋkoyaeŋ akingö jörömqörömŋi neŋgiiga al mambörakzin. Miaŋgöra sihimbölö mörakzei, mi mönö möt aŋgön köla kapaŋ köla köhöiba kinda malme. Sihimbölö miaŋön mötnaripŋini kewöriga ölŋambuk akŋa ewö, Anutunöŋ mönö likepŋi meleŋ eŋgima. Jisös Kraistnöŋ asuhumawi, nalö miaŋgöreŋök mönö aködamunŋinambuk akŋe. Keu mi möta awösamkakak kinme.” Mewö qambaŋ eŋgiba ohoyök. \ip Wahöjaliŋ nalöŋe uruŋini naŋgöm eŋgiba toroqeba köhöiba kewö uru kuŋgum eŋgiyök, “Iŋini Kraistkö buŋaya akzeaŋgö dop mönö malmal sarakŋi malme.” \iot Buk kiaŋgö bahöŋi bohonŋi 6 mi kewö: \io1 Keu mutukŋi \ior 1.1-2\ior* \io1 Anutugö amötqeqe nupkö könaŋi \ior 1.3-12\ior* \io1 Malmal sarakŋi malbingö jimkutukutu \ior 1.13–2.10\ior* \io1 Sihimbölö qakŋe nup denöwö bisibin \ior 2.11–4.19\ior* \io1 Uruŋini meleŋda memba et ala nup meme \ior 5.1-11\ior* \io1 Buŋa kimbi kiaŋgö keu kötŋi bohonŋi \ior 5.12-14\ior* \c 1 \p \v 1 Anutunöŋ ambazip nanŋaŋgöra möwölöhöm neŋgiiga neŋgöreŋök iŋini tosatŋan Israel mosöta prowins qetŋini Pontus, Galesia, Kapadosia, Eisia aka Bitinia miaŋgöreŋ deŋda anda malje. Pitö nöŋön Jisös Kraistkö melaimelai azi aposol aka embuk keu eraum mötpingöra kimbi ki ohozal. \v 2 Iwi Anutunöŋ qeljiŋe möpŋaŋgö möpŋe mötmöt areŋ ali ahöiga miaŋgö dop Uŋa Töröŋan iŋini mem sarahim eŋgiiga Anutugö buŋaŋi aket. Anutunöŋ iŋini Jisös Kraistkö jitŋi tem kölmegöra möwölöhöm eŋgiiga Kraistkö sepŋan qewösahöi eŋgömiriba saŋgoŋ eŋgimakza. \p Anutugö kalem möriamŋan mönö uruŋini dop sehiiga luainöŋ malme. Mewö. \s1 Oyaeŋkoyaeŋgö jörömqörömninaŋgöra Anutu möpöseibin. \p \v 3 Neŋön Kembunini Jisös Kraistkö Iwiŋi Anutu i kewögöra möpöseimakin: Anutunöŋ ak kömukömu ketaŋi neŋgiba neŋgömeiga ahuahu dölökŋi ahuin. Ahuahu dölökŋi ahuba Jisös Kraistnöŋ guliba kömupnöhök wahöröhi, neŋön miaŋgö dop guliba wahöta oyaeŋkoyaeŋ akingö jörömqöröm aka maljin. \v 4 Oyaeŋ-koyaeŋ buŋa qem aŋgubingöra jörömqöröm aka al mambörakzin. Anutunöŋ oyaeŋkoyaeŋ mi urumeleŋ alaurupŋi neŋgimapköra Suep mire ali ahöza. Miaŋgöreŋ ahöba qahö sahaha kahawet memba töwiba gisahöba ayapköma. \v 5 Mötnarip köl gulime ewö, Anutugö ösumŋan sel jöhöba kölközizip eŋgiiga Suepkö buŋaya malgetka Jisösnöŋ ölöp eŋguaŋgiriga Suepnöŋ öŋgöba oyaeŋko-yaeŋ akŋe. Anutunöŋ Amötqeqe Toŋaŋgö könaŋi nalö teteköŋe mewö indel teköiga ambazip jim asarim eŋgibingöra aka ahöza. \p \v 6 Oyaeŋkoyaeŋ akingöra söŋgaiba maljemö, gölmenöŋ malinga Anutunöŋ esapesap Toŋi qahö jöhöiga lömböt aŋgösirip könaŋi könaŋi asuhugetka sihimbölö miwikŋaiba möta malje. Nalö töröpŋi mewö malmemö, mi töndup sösöŋgai aka malje. \v 7 Anutunöŋ esapesap qahö jöhöiga qakŋine öŋgöba mötnaripŋinaŋgö tandökŋi kewörakza. Köt ölŋi köhöikŋi goul miaŋgö söŋgöröŋan mönö guli dötnam oŋgitzapmö, töndup nalö kunöŋ ayapköm teköma. Nalö töröpŋaŋgöra aka ambazipnöŋ goul mia kun könöpnöŋ delasi ohoba ölŋan gizikörörök ahöbapuköra kewöta esapkömakze. Miaŋgö dop iŋini ölŋa törörök möt nariba kin köhöimakze me qahö, esapesapnöŋ mönö miaŋgö könaŋi kondelakze. Anutunöŋ uruŋini ölŋi kewöriga goul kewögöra oŋgitmapköra mötza: Mötnaripŋinan pöwöwöm köhöikŋi aiga söŋgöröŋi öŋgöŋgöŋan goul silwö gwötpuk oŋgita nalö teteköŋi qahö bauköm eŋgii dop kölma. Mewö eŋgehi dop kölma ewö, Jisös Kraistnöŋ kunbuk asuhumawaŋgö nalöŋe mönö möpöseim eŋgiiga Anutugö jeŋe qetbuŋa miwikŋaiba aködamunŋinambuk akŋe. \p \v 8 Iŋini Kraist qahö eka töndup jöpaköm waŋgiba malje. Nalö kewöŋe Kraist qahö eka töndup möt narim waŋgimakze. Mewö aka sösöŋgai sorokŋi aködamunŋambuk söŋgaimakze. Sösöŋgaiŋini miaŋön mönö jitnöŋ jijigö dop qahö akza. \v 9 Iŋini Jisös möt narigetka amöt qem eŋgiiga letotket. Mötnaripŋinaŋgö tohotŋi mi Suep mire eu ahöza. Anutunöŋ uŋaŋini eŋgömeiga eŋön euyaŋgöreŋ öŋgöba tohot mi zilaŋ misirimegö möta sösöŋgai ahakze. Mewö. \s1 Kezapqetok ambazipnöŋ jörömqöröm aka malget. \p \v 10 Kezapqetok ambazip yeŋön amötqeqegö könaŋi jaruba Anutu köuluköba qeqesi ala möt kewöta mala kotket. Mewö mala Anutunöŋ kalem möriam eŋgimapkö möt asariba miaŋgö kezapqetok keuŋi mi qeljiŋe jiba mala kotket. \v 11 Kraistkö Uŋa Töröŋan kezapqetok ambazip sölölöhöm eŋgiba asuhumapkö keuŋi indela saŋep ala kewö jii mötket, “Kraistnöŋ sihimbölö möta miaŋgö andöŋe asakmararaŋ aködamunŋambuk miwikŋaiba asariba malma.” Mewö jiiga möta Amötqeqe Toŋan wani nalönöŋ aka dendenöwö asuhumawi, miaŋgö könaŋi jaruba qeqesi ala möt kewöta malget. Mewö mala söpsöp keuŋi keuŋi qeljiŋe naŋgöba jiba mala kotket. \p \v 12 Amötqeqe Toŋaŋgö könaŋi jaruba qeqesi ala möt kewöta malgetka Uŋa Töröŋan mötmöt kewö indel eŋgiba jiyök, “Iŋini mönö nanŋini welenŋina kude qem aŋgumemö, ambazip könaŋgep ahuba keuŋini oyoŋmei, mönö i bauköm eŋgiba malme.” Mewö jiba kezapqetok keu eŋgiyöhi, nini tosatŋan mi nalö kewöŋe liliköba jim asarim eŋgiinga mötket. Kraistnöŋ Uŋa Töröŋi Suepnöhök melaiiga eta ambazip sölölöhöba inahöm eŋgiiga Ölöwak Buŋa jiba uru kuŋgum eŋgiba malgeri, yeŋön Buŋa keu miyöhök jiba malget. Kezapqetok keu miaŋgö ölŋi asuhuiga Suep garataurupninan mewöyök mi uba eka könaŋi möt asaribingö awöweŋgöba malje. Mewö. \s1 Anutunöŋ sarakŋi malbingöra neŋgoholakza. \p \v 13 Buŋa keuŋi mewö ahözawaŋgöra eŋön mönö uruŋini Anutugö nupköra ala opoŋini öröget yöhöiga mem kurukŋini memba kinme. Mönö böŋ qeba nanŋini ahakmemeŋini galöm köl aŋguba malme. Jisös Kraistnöŋ kunbuk asuhuba miaŋgö nalöŋe kalem möriam eŋgimawi, mönö miaŋgöra al mamböta jöröm-qörömŋini pakpak miaŋgöreŋ ala malme. \v 14 Anutugö nahönbörat-urupŋan keuŋi tem kölakzei, eŋön mönö miaŋgö dop köna sarakŋi wuataŋgöba malme. Mutuk gukmaulem tönpin malgetka nanŋini sihim kömbönaŋini bölöŋan yeyaseŋseŋ mem eŋgigetka laŋlaŋ malget. Mewö malgetmö, nalö kewöŋe ahakmemeŋini mönö sihim mieŋgö dop kude toroqeba aka memba malme. Laŋ siksauk malbepuköra mönö galömŋini mem aŋguba malme. \p \v 15 Laŋ siksauk qahöpmö, Anutu sarakŋan eŋgoholiga eŋön mönö mewöyök yaŋgö dop ahakmemeŋini pakpak miaŋgöreŋ sarakŋi aka malme. \v 16 \x * \xo 1.16 \xt Lew 11.44-45; 19.2\x*Buŋa Kimbigö keu kun kewö ohoget ahöza, “Nöŋön töröŋi sarakŋi maljalaŋgöra nöŋgö buŋani eŋön mönö sarakŋi aka malme.” \p \v 17 Anutugöra “Iwinini!” jiba ösumŋi köl örömakzini, yaŋön iwi ölöpŋaŋgö dop ambazip tosatŋi qahö neŋgek soriba tosatŋi qahö qepureim eŋgimakza. Körek neŋgö ahakmemenini mönö dop mohotnöŋ kewöta mohot mohot neŋgö keunini jim teköma. Miaŋgöra Anutu töröŋaŋgö buŋaya akze ewö, mönö gölmenöŋ kusukŋi malmeaŋgö dop sarakŋi aka malme. Jitŋinanök qahöpmö, ahakmemeŋinan mönö Anutugö jitŋi oŋgitpinpuköra sömbuŋini möta malme. \v 18 Mewöyök Anutunöŋ sohopŋini meyöhaŋgö könaŋi mötagun mönö sarakŋi aka malme. Ambösakonurupninan tandö lopioŋ mötmöt laŋ wuataŋgöba ahakmeme omaŋi kondel neŋgigeri, Anutunöŋ iŋini yeŋgö dop toroqeba laŋ malbepuköra bohonŋini öŋgöŋgöŋi gila sohopŋini meyök. Bohonŋi mi silwö goul oŋgita gilöhi, mi mötze. Gölmegö moneŋ inap ayapkömawaŋgö dop akzawi, yuai mewöŋi miaŋön bohonŋini qahö meyök. \p \v 19 Miaŋön qahöpmö, Kraistkö sepŋi söŋgöröŋi öŋgöŋgöŋi miaŋön mönö bohonŋini meyök. Kraistnöŋ lama moröŋi solanŋi uzi poretŋi qahö tandök aiga jöwöwöl ohohogö tandök qegetka sepŋi mokoyök. Miaŋgöra mönö sarakŋi aka malme. \v 20 Anutunöŋ mutuhök Suep gölme qahö miwikŋaim etkiba nalö miaŋgöreŋök Kraist möwölöhöba sohopnini memapkö nup areŋ mi lök qeljiŋe ala areŋgöyök. Mi areŋgöiga ahöi mala kota malgetmö, nalö teteköŋe kiaŋgöreŋ iŋini ölöwakŋegöra aka indeli aukŋe asuhuyök. \v 21 Kraistnöŋ nam köl eŋgiiga ölöp Anutu möt narim waŋgimakze. Anutunöŋ Kraist mem gulim waŋgii kömupnöhök wahöriga asakmararaŋ al waŋgii malja. Mewö maljawaŋgöra aka iŋini Anutu möt nariba kinda yuai pakpak jiyöhi, miaŋgö dop ahakŋapkö jörömqöröm ak waŋgimakze. \p \v 22 Jörömqöröm ak waŋgiba keu ölŋi tem kölgetka Kraistkö sepŋan köl könjörat mem eŋgiiga malme. Mewö mala ölöp urumeleŋ alaurupŋini geŋmoŋi qahö jöpaköm eŋgiba malme. Urukönömŋini pakpak miaŋön mönö kapaŋ köla törörök urukalem ak aŋguba malme. \v 23 Malmal köhöikŋaŋgö keuŋi miaŋön mönö nam köl eŋgiiga ahuahu dölökŋi ahuget. Gölmegö keu kusukŋi kunŋan qahö nam köl eŋgiiga Iwi ketaŋaŋgö nahönböraturupŋi aket. Anutugö keuŋan mönö qahö ayapkömapmö, teteköŋi qahö zeŋ ahöm öŋgöma. \v 24 \x * \xo 1.24 \xt Ais 40.6-8\x*Keu miaŋgö könaŋi mi Buŋa Kimbinöŋ kewö ohoget ahöza: “Ambazip pakpak iŋini mönö gwözözak luplup tandök akze. Aködamunŋini pakpak mi juraŋi asakasak-ŋinambuk tandök akza. Gwözözak luplupnöŋ mönö soholiba gororoŋgögetka juraŋinan buratiba teköqeköba etme. \q1 \v 25 Mewö etmemö, Kembugö Buŋa keu malmal köhöikŋi neŋgimakzawi, miaŋön mönö teteköŋi qahö ahöm köhöiba ahöm öŋgöma.” \m Buŋa keu miaŋön Ölöwak Buŋaya aiga tosatŋan mi jim asarim eŋgigetka mötze. Mewö. \c 2 \s1 Köt malmalŋambuk yambuk kinda sarakŋi akŋe. \p \v 1 Buŋa keu mötzeaŋgöra mönö bölöŋamŋini pakpak köteköba gilme. Geŋmoŋ köŋbiŋ pakpak mosötme. Ahakmeme silesile mi sisitŋi memba tököme. Körögisigisi aka andöqeqe keu yöhösaŋ ahakzei, mi pakpak mönö qekögetka et teköma. \v 2 Morösepsep geŋmoŋini qahö yeŋön juzu nembingörök möta awöweŋgömakze. Eŋön mönö miaŋgö dop Buŋa keu qahö möwöramgögeri, mi urukönömŋine albingö awöweŋgöba malme. Mewö mala möt-naripŋini köl guligetka qarim köhöiiga letota mala oyaeŋkoyaeŋ akŋe. \v 3 \x * \xo 2.3 \xt Sum 34.8\x*Buŋa Kimbigö keu kun kewö ahöza, “Nene kun nepöleköba nahömŋi mötkeri, miaŋgö dop Kembu ölöpŋi yambuk qekötahöba nahömŋi mötket.” Keu miaŋgö dop Kembugö nahömŋi mötze ewö, mönö Buŋa keunöŋ qarim köhöiba malme. \p \v 4 Kraistkö söpsöp keuya jimam: Kraistnöŋ wahöta Anutugö tandö kömbönaŋi aka malmal köhöikŋaŋgö wötŋi akza. Iŋini mönö yaŋgöreŋ kaba kunbuk letotme. Ambazipnöŋ tandö kungöra “Köt omaŋi,” jiba andö qeba mosötketmö, Anutunöŋ i Amötqeqe Toŋi akŋapköra möwölöhöba yaŋgöra möri bohonŋi öŋgöŋgöŋi ketaŋi akza. \v 5 Kraistköreŋ kaba guliba nanŋinak mewöyök köt jamönjiŋ malmalŋinambuk ewö akŋe. Mewö aka mal köhöigetka Suepkö mitimqeqe yaŋön eŋgömemba uruŋini möhamgöiga köhököhöi miwikŋaiba urugö malmalgö jöwöwöl jike ölŋi akŋe. Uŋa Töröŋan uruŋine mala sölölöhöba mem letot eŋgiiga jöwöwöl jike miaŋgö jike nup galöm sarakŋi aka kinme. Uŋa Töröŋan nam köla inahöm eŋgiiga tem köla Anutugö waikŋi memba möpöseim waŋgiba malme. Mewö malgetka Anutunöŋ eŋgeka Jisös Kraistköra aka ahakmemeŋini mewöŋaŋgö sihimŋi möta malma. \v 6 \x * \xo 2.6 \xt Ais 28.16\x*Buŋa Kimbinöŋ keu kun kewö ahöza: “Eket, Anutunöŋ mönö köt tandö kun möwölöhöba Zaion kunduŋe Israel kambu uruŋine kömötpiga tandö kömbönaŋi guli damandaŋ (milyön Kina) ewö akŋa. Denike yeŋön tandö pöwöwöm köhöikŋi mi möt narim waŋgimakŋei, yeŋön mönö yaŋgöra aka gamu qahö möta malme.” \m \v 7 \x * \xo 2.7 \xt Sum 118.22\x*Möt narim waŋgiba maljei, eŋgö jemesoholŋine mi tandö kömbönaŋi aködamunŋambuk akzapmö, tosatŋan uruŋini qahö meleŋda maljei, yeŋgö jeŋine mi Buŋa keu kiaŋgö dop ahöza: “Miri meme yeŋön ‘Köt omaŋi,’ jiba tandö kun andö qeba mosötkeri, tandö miaŋön mönö tandö kömbönaŋi ahök. Könaŋgep tandökŋi ain ewö miwikŋaiget. Tandö pöwöwöm köhöikŋi mewöŋan tiŋgitpawak ewö, mirinöŋ mönö gororoŋgöba eta kölbawak.” \m \v 8 \x * \xo 2.8 \xt Ais 8.14-15\x*aka Buŋa keu kun kewö ahöza, “Ambazipnöŋ köt jamönjiŋ miaŋgöreŋ tötaŋgöba eŋguiga miaŋön mönö eŋgum mizit ak eŋgima.” \m Yeŋön Buŋa keu qahö tem köla nanŋini imbi wuataŋgö-makzeaŋgöra aka tötaŋgöba erakze. Anutunöŋ mewö areŋgöm eŋgiyöhaŋgö dop erakze. \p \v 9 \x * \xo 2.9 \xt Eks 19.5-6; Ais 43.20-21; Dut 4.20; 7.6; 14.2; Tai 2.1; Ais 9.2\x*Yeŋön mewö erakzemö, eŋön ambazip kambu qainŋi kun kewö akze: Anutunöŋ iŋini nanŋaŋgöra möwölöhöm eŋgiiga qainŋi kun akze. Anutunöŋ söŋaupnöhök eŋgoholiga asakŋi wewelip-ŋambuk miaŋgöreŋ aŋgota jike nup galöm kambu sarakŋi akze. Aŋgöletot aködamunŋambuk memba malöhi, miaŋgö Buŋa keuŋi mi jim asaribingöra eŋgoholök. Eŋgoholiga Anutugö buŋa könagesöŋi mala Kiŋ Kembugö jembonurupŋi aka nupŋi liliköba memakze. \v 10 \x * \xo 2.10 \xt Hos 2.23\x*Mutuk Buŋa Kimbigö keu kungö dop “simbisembel laŋ malgetmö,” nalö kewöŋe uru jöhöm aŋguba kutulaŋgöba “Anutugö urumeleŋ könagesö kambu” aka malje. Mutuk Anutugö ak kömukömugöra “gukmaulem malgetmö,” nalö kewöŋe “eŋgehoriiga kalem möriamŋi ölöp möt kutuba malje.” Mewö. \s1 Anutugö welenqeqe ambazip kewö aka malbin: \p \v 11 O wölböt alaurupni, Suepkö buŋaya aka gölmenöŋ ki kusuk kiana maljei, nöŋön eŋgö uruŋini kewö kuŋgumam: Silegö sihim kömbönaŋini bölöŋan galöm köl eŋgibapuköra mönö nanŋini aŋgön köl aŋgume. Sihim murutŋi murutŋi mieŋön mönö uruŋini mem bölimegöra bim qemakze. \v 12 Uruŋini qahö meleŋgeri, yeŋgö sutŋine ahakmemeŋini ölöpŋanök aka memba malme. Tosatŋan iŋini bölöŋi meme ambazip ewö keunöŋ jim bölim eŋgimakzei, yeŋön ahakmemeŋini ölöpŋi eka könaŋamŋini törörök möt asarigetka mötmötŋinan uteköma. Mötmötŋinan uteköiga nanŋini siŋgisöndokŋini aka möt sohosohoŋini ek kutuba uruŋini meleŋda Kraist asuhumawaŋgö nalöŋe eŋgöra aka Anutu möpöseim waŋgime. \p \v 13 Anutunöŋ malmal areŋgöiga ambazip tosatŋan galöm köl neŋgimakze. Kembugö qetŋi bisize ewö, eŋön mönö körek yeŋgö keu bapŋe anda malme. Kiŋ aka ministö yeŋön bohonŋini akzei, iŋini mönö yeŋgö jitŋini tem köla malme. \v 14 Kiap aka gawönö yeŋgö jitŋini mewöyök tem köla malme. Yeŋön ambazip bölöŋi akzei, yeŋgö keuŋini kewöta likepŋi meleŋ eŋgimakzemö, ölöpŋi ahakzei, yeŋgö qetŋini möpöseimakze. Anutunöŋ miaŋgöra aka gawman ambazip al eŋgiiga malje. \v 15 Anutugö jit sihitŋan mönö kewö ahöza: Kezapjupjup ambazip gukmaulem kinda eŋgöra uruqahö keu omaŋi omaŋi jimakzei, iŋini mönö ahakmeme ölöpŋi aka memba miaŋön yeŋgö numbuŋini muhungögetka ölöŋ malme. \p \v 16 Anutunöŋ bölöŋaŋgö kösö gwaröŋeyök pösat eŋgiiga lolohogeri, iŋini mönö miaŋgö dop ahakmeme solanŋi aka memba malme. Mewö malmemö, bölöŋamŋini turumegöra “Kösö gwarönini qahö solanŋi (fri) maljin,” jiba miaŋgöreŋ möndöba nanŋini imbiŋini kude wuataŋgöme. Mewö qahöpmö, Anutugö jitŋi tem köla welenŋi qemakzei, mönö miaŋgö dop gwarö qahö malme. \v 17 Ambazip körek mönö göda qem eŋgiba malme. Urumeleŋ alaurupŋini mi urukönömŋinan jöpaköm eŋgiba malme. Anutugö keuŋi oŋgitpinbuköra mönö sömbuŋini möta malme. Kiŋ aka ministöurupŋini yeŋgöra mönö mötket öŋgöiga göda qem eŋgiba malme. Mewö. \s1 Kraistnöŋ sihimbölögö silik ölöpŋi kondel neŋgiyök. \p \v 18 Welenqeqeurup iŋini mönö ketaŋamŋinaŋgö keu bapŋe anda göda pakpak kondel eŋgiba malme. Urubönjöŋnöŋ galöm ölöpŋi ak eŋgimakzei, yeŋgörök qahöpmö, öröm ureim ak eŋgimakzei, mi mewöyök törörök göda qem eŋgiba malme. \v 19 Denike yeŋön Anutugö jitŋaŋgö dop ambazip göda qem eŋgiba malgetka töndup könaŋi qahöpmö, öne kahasililiŋ ak eŋgigetka sihimbölö möta kapaŋ köla mökösöŋmakzei, Anutunöŋ mi eka likepŋi meleŋda kötuetköm eŋgiiga simbawoŋ akze. \v 20 Bölöŋi aketka kömbinöŋ eŋgugetka mi möta mökösöŋda kinme ewö, nanŋinaŋgöra mönö denöwö aka mötket öŋgöbawak? Dopŋine eŋgugetka qetbuŋaŋi-nambuk qahö akŋe. Mewö qahöpmö, ahakmeme ölöpŋi akeraŋgöra aka sihimbölö miwikŋaiba mökösöŋda malme ewö, Anutunöŋ mönö miaŋgö likepŋi meleŋda kötuetköm eŋgiiga simbawoŋ akze. \p \v 21 Kraistnöŋ mewöŋanök eŋgöra aka sihimbölö möta silik ölöpŋi kondel eŋgiyök. Miaŋgöra iŋini mönö yaŋgö köna tamböŋi mötöteiba sihimbölö möta mökösöŋda malmegöra eŋgoholök. Mewö mala simbawoŋ akŋe. \v 22 \x * \xo 2.22 \xt Ais 53.9\x*Buŋa Kimbigö keu kun kewö ahöza, “Yaŋön siŋgisöndok kun qahö ahök aka yaŋgö numbu jitŋeyök muneŋ keu kun qahö erök.” Iŋini keu miaŋgö dop aketka dop kölma. \v 23 \x * \xo 2.23 \xt Ais 53.7\x*Ambazipnöŋ uruqeqe keu töhöreŋ Kraist gwötpuk jim waŋgigetka kitipŋi kun qahö meleŋnök. Sihimbölö ak waŋgigetka möta kitipŋi mekömamgö qahö töröpköm eŋgiyök. Mewö qahöpmö, Anutunöŋ keu diŋdiŋanök jim tekömakzawi, mönö i möt nariba keuŋi yaŋgö böröŋe ala jim tekömapkö mambörök. \p \v 24 \x * \xo 2.24 \xt Ais 53.5\x*Kraistnöŋ neŋgöra kapaŋ köla siŋgisöndok andö qeba ahakmeme solanŋi wuataŋgöba malbingöra aka sihimbölö mörök. Mi möri Buŋa Kimbigö dop “sileŋi qegetka uzi asuhuyöhaŋgöra aka Anutunöŋ iŋini mem ölöwak eŋgiyök.” Ölöwakŋegöra mönö “nanŋak siŋgisöndoknini memba sileŋe aŋguba” maripomnöŋ öŋgöba kömuyök. Miaŋgöra iŋini mönö Kraistkö dop sihimbölö möta mökösöŋgögetka ölöwakŋa. Siŋgisöndokö esapesapnöŋ öröm neŋgiiga miaŋgöreŋ mönö qamöt tandök aka köhömuŋi malbin. \v 25 \x * \xo 2.25 \xt Ais 53.6\x*Mutuk iŋini “lama ewö jaŋjuŋ anda kaba laŋlaŋ malget.” Mewö malgetmö, nalö kewöŋe uruŋinaŋgö galömŋaŋgöreŋ liliŋgöba kaba malje. Yaŋön iŋini lama ewö sel jöhöba köyan köl eŋgimakza. Mewö. \c 3 \s1 Awanöm yeŋgöreŋ qambaŋ keu \p \v 1 \x * \xo 3.1 \xt Ef 5.22; Kol 3.18\x*Anutu welen qebingö keuŋi lök jizalmö, ambi iŋini mönö mewöŋanök apurupŋini yeŋgö keu bapŋe anda malme. Mewö malgetka apurup tosatŋan Buŋa keu qahö tem köla maljei, yeŋön mönö mewöŋanök anömurupŋini yeŋgö ahakmemeŋini eka uruŋini meleŋbeak. Uruŋini meleŋda malmalŋini Kraistkö böröŋe almegöra Buŋa keu jitŋinanök qahö jimemö, Kraistkö könaŋi mönö silikŋinan kondel eŋgigetka ek asaribeak. \v 2 Ahakmeme sarakŋi diŋdiŋi aka memba Anutugö jitŋi oŋgitpepuköra keŋgötŋini mötketka azinöŋ mewö eŋgek yakögetka Kraistpuk qekötahöba malbingö sihimŋini ahubawak. \v 3 \x * \xo 3.3 \xt 1 Tim 2.9\x*Silegö aködamunŋinanök mönö kude mem öŋgömakŋe. Nöröp sawaŋini qeba gawasu könaŋi könaŋi kude ala minjiŋda öŋböŋ kude memba malme. Kösasorom goul yuainöŋ sileŋini kude meŋölöm aŋgume. Sileötaŋ qetpuk sorok aködamunŋambuk mi kude mem aŋgume. \p \v 4 Mewö qahöpmö, aködamunŋini ölŋi mi mönö töp megetka uruŋine ahöma. Uŋaŋinan luainöŋ bönjöŋ malgetka aködamunŋini ölŋi miaŋön tölapŋe ahöba mönö nalö kunöŋ qahö ayapköma. Urubönjöŋ malgetka Anutunöŋ eŋgeka möri öŋgömakŋa. \v 5 Mönöwök ambi sarakŋi yeŋön Anutubuk kinda jörömqöröm ak waŋgiba yuai pakpaköra mamböta malgeri, yeŋön mewöyök uruŋinaŋgö aködamunŋinan meŋölöm aŋguba apurupŋini yeŋgö keu bapŋe anda malget. Mönö ambi mieŋgö dop aka malme. \v 6 \x * \xo 3.6 \xt Jen 18.12\x*Saranöŋ apŋi Abraham tem köl waŋgiba “Azi kembuni!” jiba ohola malök. Iŋini mewöyök zeŋ kinda nup ölöpŋi ölöpŋi memba awösamkakak kinda yuai kungöra jönömŋini qahö undui apurupŋinambuk malme ewö, mönö Saragö dop ambi aköda-munŋinambuk aka malme. \p \v 7 \x * \xo 3.7 \xt Ef 5.25; Kol 3.19\x*Ambi yeŋön ösumŋini eretŋi akzemö, töndup malmalgö kalem möriamŋi mi azibuk öröröŋ buŋa qem aŋguba malje. Ösumŋini eretŋi akzeaŋgöra azi mohot mohot iŋini mönö anömurupŋini törörök köyan köla lolongöm eŋgiba malme. Anutunöŋ azi eŋgö köulukŋini qepureibapuköra mönö göda qem eŋgiba malme. Mewö. \s1 Nup ölöpŋi memakzemö, sihimbölö töndup mötze. \p \v 8 Keuni tekömawaŋgö qambaŋi kewö jizal: Iŋini mönö körek urumohot aka urumeleŋ alaurupŋini urubönjöŋnöŋ jöpaköm aŋguba malme. Guŋbönjönjöŋ mala nanŋini memba et al aŋguba uruŋinan jöhöm aŋguba mohotŋe kinme. \v 9 Jinöŋ jibi nuŋgunöŋ guhubi aknöŋ aki mi kude ahakŋe. Uruqeqe keu töhöreŋ jim eŋgigetka kitipŋi kude meköme. Mewö qahöpmö, keu bölöŋaŋgö likepŋi meleŋda mönö kötuetköba uruölöwak eŋgiba malme. Mewö aka malgetka Anutunöŋ likepŋi meleŋniga kötumötuetŋi buŋa qem aŋgumegöra eŋgoholök. Mewö aka mala Kembu asuhumawi, nalö miaŋgöreŋ mönö oyaeŋkoyaeŋ akŋe. \v 10 \x * \xo 3.10 \xt Sum 34.12-16\x*Mewö akŋegö keuŋi mi Buŋa Kimbinöŋ kewö ohoget ahöza: “Kunöŋ malmal nahömŋambuk malmamgö ak waŋgiiga wehön ölöpŋi ölöpŋi eka malmamgö mötzawi, yaŋön mönö nesilamŋi keu bölöŋi jibapuköra jöhöba malma. Numbu suŋeyök geŋmoŋ keu asuhubapuköra mönö galöm mem aŋguba malma. \q1 \v 11 Ahakmeme bölöŋi mönö andö qeba nup ölöpŋi ölöpŋi memba malma. Luainöŋ malmalgö jaruba mi buŋa qem aŋgumamgö kapaŋ köla kinma. \q1 \v 12 Mi kewögöra: Kembugö jeŋan ambazip solanŋi eŋgek galöm aka köulukŋinaŋgöra kezap alakzapmö, goŋgoŋi mi qahö mesohol köla eŋgehakza.” \m Keu mewö ahöza. \p \v 13 Iŋini nup ölöpŋi membingö urukönöp aka malme ewö, ambazip sehisehiŋan mönö nupŋini geŋmororoŋ memba mem bölim eŋgibingö qahö mötme. \v 14 \x * \xo 3.14 \xt Mat 5.10; Ais 8.12-13\x*Mi qahö mötmemö, töndup ahakmeme solanŋi akeraŋgöra aka sihimbölö mötpeak ewö, iŋini mönö töndup Anutunöŋ kötuetköm eŋgiiga oyaeŋkoyaeŋ akŋe. Kahasililiŋ mem eŋgibepuköra mönö öne töwöratiba keŋgötŋini möta uruŋini eri möt bölöbölöŋinan eŋgubapuk. \v 15 Uruŋinan kude etmapmö, uruŋini mönö Kembu Kraistköreŋ jöhöba könaŋi sarakŋi pöndaŋ mötmörigetka öŋgöi malme. Nalö dop jöjöröba Kraistkö könaŋi ambazip jim asarim eŋgiba malme. Oyaeŋkoyaeŋ akingö jörömqöröm akzei, ambazipnöŋ miaŋgö könaŋaŋgöra qesim eŋgigetka mönö körek yeŋgöra keu meleŋ eŋgiba malme. Mönö guŋbönjönjöŋ qakŋe ambazip göda qem eŋgiba uru kuŋgum eŋgiba malme. \p \v 16 Keuŋini mewö galöm kölgetka Anutunöŋ eŋgeka “Dop kölja,” jiiga urukezapŋinan mewö mötmegöra kinme. Kraistpuk qekötahöba kinda ahakmeme ölöpŋi aketka uruqeqe keu töhöreŋ laŋ jim eŋgimakzei, yeŋön mönö nanŋini keu bölöŋaŋgöra aka gamu miwikŋaime. \v 17 Nup ölöpŋi ölöpŋi memba malgetka ambazip tosatŋan töndup kahasililiŋ ak eŋgigetka Anutugöra sihimbölö mötketka dop kölja. Yuai bölöŋi aka memba miaŋön sihimbölö miwikŋaigetka gamuŋambuk akza. \v 18 Kraistnöŋ mewöyök nalö kunöŋ siŋgisöndoköra aka kömuyök. Nini goŋgoŋi ahinga Diŋdiŋi yaŋön neŋguaŋgiriga Anutugöreŋ aŋgotpingöra aka sihimbölö mörök. Gölme azia aiga sileŋi mem kömugetmö, Uŋa Töröŋan mem gulim waŋgiiga wahöta malja. \v 19 Uŋa Töröŋan waŋgiriga neŋgömosöta kömupkö senjom mire geba uŋa kösö gwarönöŋ malgeri, mönö yeŋgöra Buŋa keuŋi jim asarim eŋgiyök. \p \v 20 \x * \xo 3.20 \xt Jen 6.1–7.24\x*Mönöwök Noagö nalönöŋ waŋge ketaŋi megetka Anutunöŋ uruŋini meleŋmegöra kapaŋ köla mökösöŋda mambörökmö, ambazipnöŋ keu qahö tem köla ayuhuba kömupkö kösö gwarönöŋ geget. Ambazip saiwa morörökŋi 8 mewöŋan Anutugö jitŋi tem kölgetka o aliga gölme turuba waŋge siriiga göulunöhök gouŋini köla bohonŋini jöhöyök. \v 21 Yuai mewö asuhuyöhi, mi o melungö söpsöpŋi akza. Jisös Kraistnöŋ kömupnöhök wahöta maljawaŋgöra aka nalö kewöŋe o neŋgömirigetka Kraistkö ösumŋan neŋgualöŋda bohonini jöhömakza. O mi silegö töwötŋi saŋgoŋmapköra aka qahö al neŋgizemö, o melungö ölŋi mi kewö: Nini Anutubuk malbingö jöhöjöhö aka jöjöpaŋ keunöŋ jöhöba kewö köulukö-makzin, “Anutu, gi mönö qewöloŋi saŋgoŋnöŋga uruŋan sarakŋi aiga göhö jege dop kölma.” \p \v 22 Jisös Kraistnöŋ Suep mire eu öŋgöba Anutugö böröŋi ölŋe buŋabuŋaŋambuk tatza. Anutunöŋ kukösum waŋgiiga tata Suep garata aka Suepkö bem suahö könaŋi könaŋi ösum-mumuŋinan neŋgek galöm aka kuŋgum neŋgimakzei, mi tok galöm köl eŋgiiga keuŋi bapŋe malje. Mewö. \c 4 \s1 Mönö letota malmal qainŋi kun malme. \p \v 1 Kraistnöŋ sileŋe sihimbölö mörök. Miaŋgöra iŋini mewöyök sileŋine sihimbölö mötpingö jöjöröba malme. Yambuk mötmöt mohot kewö memba mötmörime: Kunöŋ siŋgisöndok ahakzawi, yaŋön mönö nanŋi sileŋaŋgö sihimŋaŋgöra ak waŋgimakza. Kunöŋ Kraistköra aka sihimbölö mörakzawi, yaŋgö sihim kömbönaŋi bölöŋan mönö sörörauba eri siŋgisöndok tököba qahö akŋamgö kapaŋ köla malma. Urumötmöt miaŋön mönö wötŋini mem eŋgiiga miaŋgöreŋ töndangöba aködamunŋinambuk aka malme. \p \v 2 Urumötmöt miaŋgöreŋ töndangöba kinda uru silegö sihim kömbönaŋi bölöŋi jöhöba galöm köla malme. Nalö kewöŋeyök könahiba gölmenöŋ toroqeba mal öŋgömei, miaŋgöreŋ mönö Anutugö jit sihitŋi tem köla wuataŋgöba malme. \v 3 Iŋini nalö mala kotkeri, miaŋgöreŋ aŋgöjörak ambazip uruŋini qahö meleŋda ahakmeme bölöŋi laŋ akingö mötzei, mönö yeŋgö dop kewö laŋ malget: Serowilin aka sihim kömbönaŋini bölöŋi laŋ wuataŋgöba malget. O jawat, gojak dauŋ yuai mi otoŋomboraŋ memba kanjam köla negetka nöröpŋini sohoi eŋololoŋ malget. Közölömbuaŋ ala liŋet unduba ambi kenam mem bölim eŋgiba kezapjupjup aket. Tandö lopioŋ liliköba simin köl eŋgiba yuai kanjamŋambuk aket. Mewö aketmö, nalö kewöŋe ahakmeme mewöŋi mi qahö toroqeba ahakze. \p \v 4 Aŋgöjörak ambazipnöŋ söŋaup malmalgö sömuk piliŋ-piliŋgöba ahözawi, miaŋgöreŋ öröba luhuba gemakze. Iŋini yembuk kude öröba gegetka eka auruba uruqeqe keu töhöreŋ jim eŋgimakze. \v 5 Mewö ahakzemö, Anutugö jeŋe aŋgotketka qesim eŋgiiga könaŋamŋini aukŋe indela jim asarigetka möndömöndöŋini kesalma. Anutunöŋ ambazip maljini aka kömukömuŋi mönö körek neŋgö keunini kewöta jim tekömamgö jöjöröza. \v 6 Sileninan kömumba keuninan miaŋgöreŋ qahö teköma. Miaŋgöra Ölöwak Buŋa mi kömupkö senjom mire maljei, mieŋön mewöyök mötmegöra Kembunöŋ mutuk jim asariyök. Mi kewögöra: Anutunöŋ ahakmemeŋini kewöta ambazip tosatŋi neŋgö dowa jim teköm eŋgiiga silebuk malgeraŋgö likepŋi miwikŋaimemö, tosatŋan uruŋini meleŋda uŋaŋinan guliba malmal köhöikŋaŋgö buŋaya aket. Anutunöŋ nanŋak mal köhöimakzawi, miaŋgö dop körekŋan malmal köhöikŋi mal öŋgömegöra möt köhöimakza. Tosatŋan Buŋa keu mi uruŋini kuŋgum eŋgimegöra jiget. Mewö. \s1 Nup memegö mötmöt kalemŋi mönö galöm köla malme. \p \v 7 Yuai pakpakö nalöŋan mönö tekömamgö dopdowiza. Miaŋgöra iŋini köuluköbingöra mönö ikmaok kude malmemö, nanŋini ahakmemeŋini galöm köl aŋguba zeŋ kinda köuluk nup memba malme. \v 8 \x * \xo 4.8 \xt Qam 10.12\x*Buŋa Kimbigö keu kun kewö ahöza, “Ambazip uruninan jöpaköm eŋgiba siŋgisöndokŋini sehisehiŋi kölaleiba gamuŋini turumakzin.” Miaŋgöra alaurup sutŋine mönö törörök jöpaköm aŋguba malme. \v 9 Iŋini mönö alaurupŋini köl öröba miriŋine köisirik tata uruŋinan jimoŋgot ihururukŋi qahö köyan köl aŋguba malme. \p \v 10 Anutunöŋ kalem möriam könaŋi könaŋi miaŋgö Toŋi akza. Yaŋön nup memegö mötmöt kalem murutŋi murutŋi mendeŋ eŋgii malje. Iŋini mohot mohot mönö mötmöt kalemŋini ölöpŋanök galöm köla miaŋön könagesöurupŋini welen qem eŋgiba malme. Mi buŋa qem aŋgugeraŋgö dop nupnöŋ ala kambu sutŋine bauköm aŋguba malme. \v 11 Nup memegö mötmöt kalem yahöt mi kewö: Denike yeŋön Buŋa keu jim asarimakzei, yeŋön mi mönö Anutunöŋ sölölöhöm eŋgimakzawaŋgö dop jiba malme. Denike yeŋön alaurup welenŋini qeba naŋgöm eŋgimakzei, yeŋön mönö Anutunöŋ inahöba ösum eŋgimakzawaŋgö dop alabauk ak eŋgiba malme. Jisös Kraistkö buŋa akzeaŋgöra yuai pakpak miaŋgöreŋ mönö Anutu möpöseigetka qetbuŋaŋan aködamunŋambuk aka ahöma. Yaŋön asakmararaŋ Toŋi aka kukösum Toŋi mi nalöŋi nalöŋi mala kota malja aka teteköŋi qahö mal öŋgöma. Keu mi ölŋa. \s1 Kraistpuk kinda sihimbölö möta malme. \p \v 12 O wölböt alaurupni, sihimbölö qakŋine öŋgöi mötketka könöpŋan eŋgohotiriba esapköm eŋgimakzawi, miaŋgöra mönö kude auruba malme. Yuai asuhum eŋgimakzawi, mi upnina, mewö mötmöribepuk. Mi gölmenöŋ maljinaŋgö dop asuhumakza. \v 13 Kude aurumemö, Kraistnöŋ ölöpŋi aiga kahasililiŋ ak waŋgigetka möröhi, iŋini mönö sihimbölö miaŋgö kitipŋi mötzeaŋgö dop sösöŋgai aka malme. Yambuk mewö malgetka liliŋgöba kaiga asakmararaŋan asuhuiga nalö miaŋgöreŋ mewöyök söŋgaiba oyaeŋkoyaeŋ akŋe. \v 14 Ambazipnöŋ eŋgeka uruŋini Kraistköreŋ meleŋgeraŋgöra aka uruqeqe keu töhöreŋ jim eŋgi-makze ewö, eŋön mönö simbawoŋ akze. Mewö jim eŋgimakze-aŋgöra aka Anutugö Uŋa Töröŋi asakmararaŋambuk yaŋön mönö qakŋine köla ösumŋan turum eŋgiba kötuetköm eŋgimakza. \p \v 15 Eŋgöreŋök kunŋan yuai bölöŋi ahöhaŋgöra sihimbölö miwikŋaiba mötpapuk. Kunöŋ kegwek-kahasililiŋ aka ambazip eŋguba yuai yoŋgorö meyöhi me tosatŋi yeŋgöreŋ keu jim supapköba nup meme tandöktandök möndöba laŋ lilikqilik aka lömböt miwikŋaimakzawi, yaŋön mönö sihimbölöŋi dopŋe mötza. \v 16 Kunŋan Kraistkö alaŋi akzawaŋgöra aŋgösirip miwikŋaiba sihimbölö mötza ewö, yaŋön mönö miaŋgö gamumamusumŋi kun öne kude mötma. Gamu qahöpmö, Kraistkö qetŋi bisizawaŋgöra mönö Anutu möpöseiba malma. \p \v 17 Anutunöŋ ambazip keunini kewötmapkö nalöŋan kam kuŋguiga nanŋi urumeleŋ könagesöurupŋi neŋgö keunini mi mutuk jim teköma. Mutuk neŋgö keunini jim teköma ewö, ambazip Anutugö Ölöwök Buŋa qahö tem kölgetka lömböt qakŋine öŋgöiga teteköŋe mönö denöwö asuhum eŋgibawakto? \v 18 \x * \xo 4.18 \xt Qam 11.31\x*Buŋa Kimbinöŋ keu kun kewö ahöza: “Solanŋi yeŋön Suep mire öŋgöbingö kupuk-kapak akŋe ewö, siŋgisöndok ambazip aŋgöjörakŋinambuk yeŋgö keuŋini mönö denöwö asuhubawakto?” \m \v 19 Miaŋgöra alaurup Anutugö jitŋi tem köla aŋgösirip miwikŋaiba sihimbölö mörakzei, eŋön mönö uŋaŋini miwimiwikŋai Toŋaŋgö böröŋe alme. Toŋi yaŋön keu jiyöhaŋgö dop alaurupŋi sel jöhöba kölközizip aka köyan köl eŋgimakza. Uŋaŋini yaŋgö böröŋe ala mönö jegep kinda nup ölöpŋi ölöpŋi pöndaŋ memba malme. Mewö. \c 5 \s1 Jitŋememe eŋgöreŋ qambaŋ keu \p \v 1 Nöŋön urumeleŋ könagesögö jitŋememe kun aka Kraistnöŋ sihimbölö möröhi, miaŋgö keuŋi naŋgöba jimakzal. Könaŋgep liliŋgöba kaiga asakmararaŋan asuhuiga qetbuŋa niŋgii miwik-ŋaimamgö mötzal. Eŋgö sutŋine nöŋgö jitŋememe alaurupni akzei, nöŋön eŋgö uruŋini kewö kuŋgum eŋgizal: \v 2 \x * \xo 5.2 \xt Jon 21.15-17\x*Anutunöŋ möt narim eŋgiba lama kambuŋi böröŋine alöhi, eŋön mönö i köyan köl eŋgiba malme. Nup mi ölan qakŋe qahöpmö, Anutugö jitŋaŋgö dop urusihimŋini nupnöŋ ala mi amqeba urukönöp qakŋe zeŋ memba kinme. Möndömöndö qakŋe injarere mala moneŋ yuaigöra kude kapaŋ kölma malme. \p \v 3 Lama kambu bapŋine kaba kinjei, i mönö azi kembu tandök kude galöm köl eŋgime. “Zioz galöm akzin,” jiba töptöpŋine kude qeba miwidimgöm aŋgumemö, ahakmemegö silik ölöpŋi mi lama kambu kondel eŋgiba malme. \v 4 Ahakmeme ölöpŋi aka malgetka lama galöm bohonŋan kunbuk asuhumawi, nalö miaŋgöreŋ mönö sorom jölŋine uta ila jalö aködamunŋambuk nöröpŋine köl eŋgigetka buŋa qem aŋgume. Aködamun miaŋön mönö nalö kunöŋ qahö tahöliba piahima. Mewö. \s1 Sepguli eŋgöreŋ qambaŋ keu \p \v 5 \x * \xo 5.5 \xt Qam 3.34\x*Sepguli iŋini mewöyök galömurup yeŋgö keuŋini bapŋe anda malme. “Anutunöŋ söŋgöröqök ambazip tuarenjoŋ ak eŋgimak-zapmö, nanŋini memba et al aŋgumakzei, yeŋgöra mönö kalem möriamŋi eŋgimakza.” Miaŋgöra iŋini mönö körekmakörek sutŋine nanŋini memba et al aŋguba malme. Tandök miaŋön mönö maluku ewö kölget gem eŋgiiga malme. \v 6 \x * \xo 5.6 \xt Mat 23.12; Luk 14.11; 18.14\x*Miaŋgöra mönö nanŋini memba et al aŋguba Anutu böröŋi kukösumŋambuk miaŋgö bapŋe angetka nalöŋan kam kuŋguiga ölöp memba öŋgöba al eŋgima. \v 7 Buŋa keu kun kewö ahöza, “Yaŋön iŋini köyan köl eŋgimakzawaŋgöra waimanjatŋini pakpak mönö yaŋgö böröŋe ala mosötme.” \p \v 8 Ahakmemeŋini galöm köl aŋguba zeŋ kinda pöndaŋ uru guliguli malme. Bölöŋaŋgö Toŋan laŋ liliköba ambazip tuarenjoŋ aka jarum neŋgimakza. Kunŋan sipkömturuk aiga yaŋön mönö laion sömbup ewö gwahöt neŋgimamgö jöjöröza. (Laionöŋ görörök qeriga silatŋi mötketka bönŋini wahörakza.) \v 9 Iŋini sihimbölö mörakzei, eŋgö urumeleŋ alaurupŋinan mönö mewöŋanök gölme dop kahasililiŋ miyöhök möta mökösöŋda malje. Mi mötmöriba keŋgötŋini yaköriba mötnaripnöŋ töndangöba kinda laion mi köhöikŋanök tuarenjoŋ ak waŋgiba malme. \p \v 10 Iŋini nalö töröpŋi sihimbölö möta malgetka mösöhöba naŋgöm eŋgiba töngum eŋgiiga ölöp kin köhöiba malme. Mewö Kraistpuk kingetkun aködamunŋi tököm eŋgiiga asakmararaŋe öŋgöba teteköŋi qahö asariba malme. Anutu, kalem möriam pakpakö Toŋi akzawaŋön mönö iŋini mewö aka malmegöra eŋgoholök. \v 11 Yaŋön kukösum Toŋi mala kota malja aka nalö teteköŋi qahö mal öŋgöba malma. Keu mi ölŋa. \s1 Pitönöŋ yaizökzök keu teteköŋi jiyök. \p \v 12 \x * \xo 5.12 \xt Apo 15.22, 40\x*Anutugö kalem möriamŋan mönö ak kömukömu öl töhönŋi akza. Nöŋön keu mi köhöiba naŋgöba jiba eŋön kalem möriam miaŋgöreŋ tönguba kin köhöiba malmegöra jim kutum eŋgizal. Miaŋgöra kimbi töröpŋi ki jibiga neŋakni Sailasnöŋ ohom eŋgiyök. Yaŋön nömbuk pöndaŋ kinda urumeleŋ neŋakni akza. Yaŋgöra mewö mötmörizal. \p \v 13 \x * \xo 5.13 \xt Apo 12.12, 25; 13.13; 15.37-39; Kol 4.10; Flm 24\x*Anutunöŋ urumeleŋ könagesö iŋini ewö nanŋaŋgöra möwölöhöm eŋgiiga Babilon siti bölöŋi miaŋgöreŋ\f + \fr 5.13 \ft Babilon mi Rom sitigö qet tölapŋa. Indelindel buknöŋ mewöŋanök qet mi miaŋgö dop ohoget ahöza.\f* maljei, mieŋön mönö yaizökzökŋini algetka eŋgöreŋ kaza. Mötnaripkö nahöni Mak yaŋön mewöyök yaizökzökŋi alja. \v 14 Iŋini sutŋine urukalem-ŋinaŋgö waikŋini memba aŋgum aŋguba nemböŋini susuhuba malme.\f + \fr 5.14 \ft Nalö miaŋgöreŋ jölöŋini jiba waikŋini memba numbuŋini yöhötim nemba malgeri, mönö miaŋgöra jiza.\f* \p Alaurup Kraistpuk qekötahöba kinjei, luainöŋ mönö körek embuk ahöma. Mewö.