\id MRK Sep-91 Busenitz Balantak \h Markus \toc1 Lele Pore Men Ia Tadulkon I MARKUS \toc2 Markus \toc3 Mrk. \mt2 Lele Pore \mt2 Men Ia Tadulkon I \mt1 MARKUS \c 1 \s1 Yohanes Pansarani nongolukoni i Yesus \sr 1:1-8 \r (Mat. 3:1-12; Luk. 3:1-18; Yoh. 1:19-28) \p \v 1 Koi kani'imari a tumbena Lele Pore men ringkat ni Yesus Kristus, men Anakna Alaata'ala. \v 2 Lele iya'a nosida koi men ia tulis i Nabii Yesaya na kitapna, taena, \q1 “ ‘Imamat ini'imari! Yaku' bo momosuu' mian-Ku mongolukoni i Kuu. \q1 Mian iya'a bo montoropoti salan-Muu.’\x * \xo 1:2 \xt Mal. 3:2 \x* \q1 \v 3 Bo isian sa'angu' mian na tano' maleas men mengeleelo'kon ka' mambantilkon, taena, \q1 ‘Toropoti a salan bona Tumpu; \q1 loosikon a salan bo Ko'ona.’ ”\x * \xo 1:3 \xt Yes. 40:3 \x* \p \v 4 Koi men ia tulis i Yesaya, koiya'a uga' a tatakana i Yohanes Pansarani. Ia dumodongo na tano' maleas, ka' nuntundunkon lelena Tumpu, taena, “Sosoli ka' kadarai a gau'muu men ba'idek ka' i kuu tio saranion kada' Alaata'ala mangampuni dosamuu.” \v 5 Mian na longkop libutan Yudea ka' giigii' mian na kota Yerusalem notaka na ko'ona. Raaya'a nonsosoli ka' nangkadarai wawauna men sala', ka' ia sarani i Yohanes na Weerkauna Yordan. \p \v 6 Pakean ni Yohanes wuluna unta a niwawau, ka' boborna lolosna anit a niwawau. Kakaanna katumbang tia gurana wani'.\x * \xo 1:6 \xt 2Raj. 1:8 \x* \p \v 7 Koi kani'imari a men ia bantilkon i Yohanes mian, taena, “Moko daa i yaku' bo taka i Ia men dauga' labi i yaku' a kuasa-Na. Dumudungku' mangalakai lui'na sapato-Napo,\f + \fr 1:7 \fk sapatonapo: \ft dudusna sapato men olukon koi sandaal kasee isian lui'na. \f* yaku' koo'. \v 8 Ai yaku' mansarani i kuu tia weer, kasee i Ia bo mansarani i kuu tia Alus Molinas.” \s1 Yesus ia sarani i Yohanes Pansarani \sr 1:9-11 \r (Mat. 3:13-17; Luk. 3:21-22) \p \v 9 Tempo iya'a, ai Yesus norumingkatmo na Nazaret na lipu' Galilea, notaka ni Yohanes. Yesus ia sarani i Yohanes na Weerkauna Yordan. \v 10 Sarataa i Yesus no'umuar na weer, Ia nimiile' langit nokobongkatian, ka' Alus Molinas koi marampatii nalau na waka-Na. \v 11 Kasi nokamporongoran a wurungna Alaata'ala nda'amari surugaa, tae-Na, “Koomo a Anak-Ku men kolingu'-Ku ka' i Koo a men daa kokana'-Ku.”\x * \xo 1:11 \xt Kej. 22:2; Mzm. 2:7; Yes. 42:1; Mat. 3:17; 12:18; Mrk. 9:7; Luk. 3:22 \x* \s1 Yesus ia topongi Ibiliis na tano' maleas \sr 1:12-13 \r (Mat. 4:1-11; Luk. 4:1-13) \p \v 12 Noko daa iya'a, Alus Molinas nangandaarkonmo i Yesus na tano' maleas. \v 13 Ia dongo-dongo patompulo' ilio na tano' maleas ka' ia topongi Ibiliis. Ia na tanga-tanga'na ayop malela', kasee malaa'ikatna Alaata'ala nansambai Ia. \s1 Yesus notaka na Galilea ka' nengelele'kon Lele Pore \sr 1:14-20 \r (Mat. 4:12-22; Luk. 4:14-15; 5:1-11) \p \v 14 Noko daa i Yohanes nitarungkumo, taka i Yesus na Galilea mengelelekon Lele Pore men ringkat na Alaata'ala, \v 15 tae-Na, “Temponamo. Batomundo'anna Alaata'ala karani'mo. Sosoli ka' kadarai a gau'muu men ba'idek ka' parasayamo a Lele Pore men ringkat na Alaata'ala!”\x * \xo 1:15 \xt Mat. 3:2 \x* \p \v 16 Tempona i Yesus nomae' noso'ole na Danau Galilea, Ia nimiile' i Simon tii Andreas moto'utus. Raaya'a pintanga' muntuong puka' na danau, gause palimangonna i raaya'a pupuka' susum. \v 17 Taeni Yesus na ko'ona i raaya'a, “Mai i kuu, lolo' i Yaku', kada' poposidaon-Ku pumuka' mian.” \v 18 Raaya'a liuliu namarerei puka'na ka' nongololo' i Yesus. \p \v 19 Ndee-ndee'e Ia nimiile'mo i Yakobus tii Yohanes, anak ni Zebedeus, pintanga' montotobo'i puka'na na lalomna duangan. \v 20 Yesus liuliu nengeleelo' i raaya'a ka' raaya'a uga' namarereimo tamana men i Zebedeus tia mian men ia tamboi i raaya'a balimang na duangan, kasi nongololo' i Yesus. \s1 Yesus numbuse'i meena men nangalampingi mian \sr 1:21-28 \r (Luk. 4:31-37) \p \v 21 Noko daa koiya'a, ari Yesus notakamo na kota Kapernaum. Na ilio Sabat, ai Yesus ninsoopmo na laigan bakitumpuan ka' nimisiso' mian. \v 22 Raaya'a kodaawan nongorongor pisiso' ni Yesus, gause pimisiso'-Na koi mian men kuasaan ka' poosasala' tia pimisiso'na wawa ukum Torat.\x * \xo 1:22 \xt Mat. 7:28-29 \x* \p \v 23 Tempo iya'a, isian sa'angu' mian men ia lampingi meena na lalomna laigan bakitumpuan iya'a. Mian iya'a nangkakaro', taena, \v 24 “Oo Yesus samba Nazaret, aupa a urusaan tii kai? Kabai i Koo taka bo pinsilaka'i i kai? Inti'ionku se' i ime i Koo: Koo a men Molinas nda'ara'amari na Alaata'ala.” \v 25 Kasee ai Yesus nengerengeaki meena iya'a, taena, “Pimporokot! Uarmo i koo na mian kanono'!” \v 26 Meena iya'a ningirimpa-rimpa'konmo mian men ia lampingi, ka' nangkakaro', kasi no'umuar. \v 27 Wiwi'na mian men nimiile' nosamba'mo, tamban i raaya'a nopootundunii, taena, “Se', aupa inta ini'i? Sa'angu' pisiso' u'uru men kuasaan. Meenapo posuu'on-Na umuar, ka' raaya'a malolo' na Ko'ona.” \v 28 Liuliu notolele a wawau ni Yesus na longkop libutan Galilea. \s1 Yesus nengelesi'i monian ni Simon ka' mian biai' \sr 1:29-34 \r (Mat. 8:14-17; Luk. 4:38-41) \p \v 29 Tonguar na laigan bakitumpuan iya'a, ari Yesus nomae'mo na laigan ni Simon tii Andreas. Ai Yakobus tii Yohanes uga' nomae'. \v 30 Taka inde'e, Ia takai monian ni Simon men sinana boroki'na toko-tokol suminggar. Mian na laigan iya'a liuliu nambantilkon i Yesus. \v 31 Ia nomae'mo na tokolanna wiwine iya'a, ningintoni limana ka' nangawangonkon. Wiwine iya'a liuliu nalesi'. Noko daa koiya'a, wiwine iya'a nangkalesangmo i raaya'a. \p \v 32 Guntumalom,\f + \fr 1:32 \fk guntumalom: \ft Aturanna agama Yahudi, tiodaa sopok a ilio na Ilio Sabat, kasi i raaya'a sida balimang soosoodo. \f* niwawamo ni Yesus a wiwi'na mian men manggeo tia mian men lampingionna meena. \v 33 Wiwi'na mian na kota iya'a nobarimpung na soopanna laigan iya'a. \v 34 Ia nengelesi'imo mian biai' men biai' kaliangan a nggeona. Ka' Ia uga' numbuse'i meena biai'. Ai Yesus sian namatalai meena iya'a morobu,\f + \fr 1:34 \fk sian namatalai meena iya'a morobu: \ft Panduung ni Yesus nongkokundakon meena iya'a dako' i raaya'a mangaani i Ia ka' noa na mian biai' sida kosinga (piile' uga' 3:12). \f* gause raaya'a ninginti'imo i Ia. \s1 Yesus nimisiso' mian longkop Galilea \sr 1:35-39 \r (Luk. 4:42-44) \p \v 35 Ma'ulo-ulop tuu', ilio dauga' pintung, Yesus nowangonmo ka' nomae' na liwana kota. Ia nomae' oloa na mian ka' nosambayang. \v 36 Kasee i Simon tia mian sambana mae' nansarak i Ia. \v 37 Sarataa ia rumpaki i raaya'a, raaya'a nambantilkonmo, taena, “Wiwi'na mian mansarak i Kuu.” \v 38 Kasee taeni Yesus, “Mai, kita rae' na dodongoan sambana, na kota men beebeel kaniaale'e, kada' inda'aa uga' ai Yaku' sida mengelelekon Lele Pore, gause i Yaku' notaka bo pengelelekon Lele Pore.” \v 39 Kasi i raaya'a nomae' longkop libutan Galilea. Ia nengelelekon Lele Pore na laigan bakitumpuan, ka' numbuse'i meena men nangalampingi mian.\x * \xo 1:39 \xt Mat. 4:23; 9:35 \x* \s1 Yesus nengelesi'i sa'angu' mian men kustaon \sr 1:40-45 \r (Mat. 8:1-4; Luk. 5:12-16) \p \v 40 Tempo iya'a, isian sa'angu' mian kustaon\f + \fr 1:40 \fk mian kustaon: \ft Koi aturanna agama Yahudi, kusta minsidakon mianna sian sida muntunde' Alaata'ala na laigan bakitumpuan. \f* notaka ni Yesus, ka' nobanintuur na arop-Na. Ia nokitulung ni Yesus, taena, “Kalu i Kuu maloos, Kuu sida mengelesi'i i yaku'.” \v 41 Tongkibit a noa ni Yesus nolingu'. Ia doekon a lima-Na nongkoyong mian iya'a, ka' norobu tae-Na, “Daa, Yaku' maloos. Bi poloe'mo i koo!” \v 42 Tempo iya'a uga', na'anumo a kustana mian iya'a. Ia liuliu nalesi'. \v 43 Liuliu i Yesus nomosuu' mian iya'a mae' na imamna Yahudi, ka' nomotoo, tae-Na, \v 44 “Imamatoon pore-pore! Alia i koo mambantilkon ni imepo, kasee rae' na imam ka' pipiile'kon na ko'ona se' kustaam daa na'anumo. Moko daa iya'a kasi rookon a kurbaan koi men ia posuu'kon i Musa na ukum Torat kada' manasa na mian se' kustaam tuutuu' na'anumo.”\x * \xo 1:44 \xt Im. 14:1-32 \x* \v 45 Kasee mian iya'a nomae' nuntundunkon ka' nontolele'kon na mian biai' upa men nosida na wakana. Noko daa koiya'a, ai Yesus sianmo ningkakateda minsoop na kota. Ia somo na liwana kota, na tampat men sianta mianna. Mau koiya'a, mian na sanda' lembo' dauga' sataka-taka na Ko'ona. \c 2 \s1 Yesus nipoposala' gause nangampuni dosana mian \sr 2:1-12 \r (Mat. 9:1-8; Luk. 5:17-26) \p \v 1 Porusmo toro pii ilio, ai Yesus notakamo soosoodo na Kapernaum. Tolele a tundunan, se' i Ia isianmo na laigan. \v 2 Mbaka' notakamo a mian biai' moruuruut, tamban na laigan iya'a sianmo pinsisipan, mau na soopanpo, nobootmo. Pintanga' i Ia muntundunkon wurungna Alaata'ala na ko'ona i raaya'a, \v 3 isian mian toropii ira notaka ni Yesus nangawawa sa'angu' mian repo'. Mian repo' iya'a ni'uer paat mian. \v 4 Kasee i raaya'a sian nomoko nangawawa ni Yesus gause mian indo'o biai' tuu'. Raaya'a somo nantataki atop intu-intu i Yesus. Noko daa nitataki, ia ululmo i raaya'a a mian repo' iya'a tia ueranna. \v 5 Ia piile' i Yesus se' i raaya'a parasaya na Ko'ona, mbaka' Ia norobumo na mian repo' iya'a, tae-Na, “Oo anak-Ku, dosaam daa ni'ampunimo!” \p \v 6 Kasee indo'o isian uga' wawa ukum Torat toropii ira poto'oruang. Raaya'a nompoo'inurutikonmo na noana taena, \v 7 “Nongko'upa a mian kaya'a se' mangaan koiya'a? Wawau-Na koi se' i Iamo a Alaata'ala. Ime a men daa sida mangampuni dosa saliwakon Alaata'ala suungna?” \p \v 8 Kasee i Yesus liuliu ninginti'i noana wawa ukum Torat iya'a. Yesus norobumo na ko'ona i raaya'a, tae-Na, “Nongko'upa se' i kuu mimikirawar koiya'a na noamuu? \v 9 Aupa a daana, mangaan na mian repo' kani'i, ‘Dosaam daa ni'ampunimo,’ kabai se' mangaan, ‘Wangonmo, leengket a ueraan ka' tumpang?’ \v 10 Kasee koini'i popo'inti'ikonon-Ku na ko'omuu se' Anak Manusia kuasaan mangampuni dosana mian na tano' balaki'.” Kasi i Yesus norobu na mian repo' iya'a, tae-Na, \v 11 “Porongori a wurung-Ku: wangonmo, nakat a ampaas ka' ule'kon na laigaan!” \v 12 Mian iya'a nowangonmo, liuliu nangala ampasna pototiok i raaya'a giigii' ka' no'umuar. Mbaka' i raaya'a wiwi'na nosamba'mo, kasi nuntunde' Alaata'ala. Taena, “Upa men koi kani'i baasi kita piile'!” \s1 Yesus nipoposala' gause nokumaan tia mian ba'idek a gau'na \sr 2:13-17 \r (Mat. 9:9-13; Luk. 5:27-32) \p \v 13 Noko daa iya'a, ai Yesus nomae'mo soosoodo na soripi'na danau. Biai' a mian notaka na Ko'ona, ka' i raaya'a ia pisiso' i Yesus. \v 14 Rae-rae' i Yesus indo'o, Ia nimiile' anak ni Alfeus sa'angu' men ngaanna, ai Lewi. Ia oru-oruang na kantor pajak. Taeni Yesus na ko'ona, “Mai, lolo' i Yaku'.” Mbaka' ia norumingkatmo, ka' nongololo' i Yesus. \p \v 15 Pintanga' i Yesus kumaan na laigan ni Lewi notakamo a mian biai' men pagawena pajak tia mian dosaon kumaan ruru-ruru' tii Yesus ka' murit-Na, gause biai' a mian nongololo' ari Yesus. \v 16 Sarataa wawa ukum Torat men mian Farisi nimiile' se' i Yesus kumaan tia papa'ase' pajak ka' mian dosaon, raaya'a norobumo na murit ni Yesus, taena, “Nongko'upa i Ia se' kumaan poopooruru' tia pagawena pajak ka' mian dosaon?” \p \v 17 Nomorongor upa men ia porobukon i raaya'a, mbaka' ia simbatimo i Yesus tae-Na, “Taasi' mian malesi' a paraluu dokter, kasee mian men manggeo. Yaku' notaka taasi' bo pengeleelo' mian men kana' a wawauna, kasee bo pengeleelo' mian dosaon kada' mongololo' i Yaku'.” \s1 Murit ni Yesus sianpo ba'apata kalu i raaya'a dauga' ruru-ruru' i Yesus \sr 2:18-22 \r (Mat. 9:14-17; Luk. 5:33-39) \p \v 18 Tempo pintanga' ba'apata a murit ni Yohanes toropii ira ka' mian Farisi toropii ira, taka a mian toro pii ira norobu ni Yesus, taena, “Murit ni Yohanes tia muritna mian Farisi ba'apata, see nongko'upa a murit-Muu se' sian?” \p \v 19 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Sida mbali' a sawe'na suo' moro'one ba'apata na posuo'anna see suo' moro'one iya'a dauga' indo'o tii raaya'a? Kalu suo' moro'one dauga' indo'o tii raaya'a, sabole i raaya'a sian ba'apata. \v 20 Kasee bo taka a tempona suo' moro'one iya'a bo alaon na ko'ona i raaya'a. Na temposi iya'a kasi i raaya'a ba'apata. \p \v 21 Sianta sa'angu'po mian a mantampalkon sangkeap toik u'uru na pakean men manau'mo. Gause kalu koiya'a, toik u'uru men pantampal iya'a sabole kumomput ka' memberak pakean men manau'mo, mbaka' kaekae' dodoa a berakna. \v 22 Koiya'a uga', sianta sa'angu'po mian a mantawa' anggur men u'uru na batutu' anit manau'. Gause kalu koiya'a, anggur iya'a sabole memberak batutu' anit iya'a, mbaka' anggurna kowuwus ka' batutu' anitna kobaraba'ian. Kasee anggur men u'uru uga' tiodaa isiikonon na batutu' anit men u'uru.” \s1 Yesus ia poposala' mian Farisi gause wawau-Na na ilio Sabat \sr 2:23-3:6 \r (Mat. 12:1-14; Luk. 6:1-11) \p \v 23 Na sa'angu' ilio Sabat, ari Yesus nosumalan na ale'na gandum. Potorae' i raaya'a, murit-Na numpupumo gandum.\x * \xo 2:23 \xt Ul. 23:25 \x* \v 24 Mbaka' mian Farisi norobumo ni Yesus, taena, “Piile'! Nongko'upa i raaya'a se' mangawawau upa men sian patalaion wawauon na ilio Sabat?” \p \v 25 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Sianpo mbali' i kuu nambasa a upa men ia wawau i Daud na tempo i ia tia mian men nongololo' i ia see nokololuan?\x * \xo 2:25 \xt 1Sam. 21:1-6 \x* \v 26 Ia ninsoop na Laiganna Alaata'ala tempo i Abyatar a Imam Moola', ka' nitarai nangkaan roti men nirookonmo bona Alaata'ala. Poali tongko' imam a men daa sida mangkaan roti iya'a. Kasee i Daud nangkaan tamban nantarai giigii' lolo'na.”\x * \xo 2:26 \xt Im. 24:5-9 \x* \p \v 27 Kasi i Yesus norobu na ko'ona i raaya'a, tae-Na, “Ilio Sabat niwawau kada' bo pangalawei mian, ka' taasi'po mian niwawau kada' bo repaion na ilio Sabat. \v 28 Ka' Anak Manusia uga' a Pinginti'i na ilio Sabat.” \c 3 \p \v 1 Noko daa koiya'a, ai Yesus ninsoopmo soosoodo na laigan bakitumpuan. Indo'o isian sa'angu' mian men repo' a limana sambotak. \v 2 Ka' isian uga' mian toropii ira indo'o. Raaya'a manganasai i Yesus, too-too mengelesi'i mian iya'a na ilio Sabat, kada' bo pompoposala'anna i raaya'a i Yesus. \v 3 Ai Yesus norobumo na mian men repo' a limana sambotak iya'a, tae-Na, “Mai, kekerer ka'ita na aropna mian!” \v 4 Noko daa koiya'a i Yesus norobumo na mian iraando'o, tae-Na, “Koi taena agama, upa a men sida wawauonta na ilio Sabat? Mangawawau men ma'amat kabai se' mangawawau men ba'idek? Mansalamatkon mian kabai se' mampapatei mian?” Kasee i raaya'a tongko' potorokot. \p \v 5 Yesus nasiongo'konmo noana i raaya'a men bingilan, ka' Ia nomaso'. Ia nantangak tiku-tikum na i raaya'a, ka' norobu na mian iya'a, tae-Na, “Soorkon a limaam!” Kasi ia soorkon, mbaka' limana mian iya'a uga' nalesi'mo. \v 6 Kasi mian Farisi toropii ira no'umuar na laigan bakitumpuan ka' nobasangada mampapatei i Yesus tia winawa ni Tomundo' Herodes toropii ira. \s1 Yesus ia lolo' mian biai' \sr 3:7-12 \p \v 7 Noko daa koiya'a, ai Yesus tia murit-Na nobalimba'mo na danau. Biai' a mian men ringkat na Galilea nompololo'. Isian uga' men ringkat na Yudea, \v 8 Yerusalem, lipu' Idumea, sambotakna Weerkauna Yordan, ka' na tano' Tirus tia Sidon. Biai' a mian notaka na Ko'ona, gause i raaya'a nongorongor wiwi'na upa men Ia wawau. \p \v 9 Gause mian biai' tuu', mbaka' i Yesus somo nomosuu' murit-Na montoropoti duangan sa'angu' bo Ko'ona, dako' i Ia ko'ipit na mian.\x * \xo 3:9 \xt Mrk. 4:1; Luk. 5:1-3 \x* \v 10 Wiwi'na mian men manggeo, popeepeet mae' munsuduk i Ia, gause i Ia nengelesi'i mian biai'. \p \v 11 Mian men lampingionna meena, kalu mimiile' i Yesus, tonsungol na arop-Na, ka' i raaya'a mangkakaro', taena, “Koomo mba'a a men anak na Alaata'ala.” \v 12 Kasee i Yesus nongkokundakon tuu' meena iya'a dako' mambantilkon se' ai ime i Ia. \s1 Yesus nengeleelo' sompulo' rua' murit-Na \sr 3:13-19 \r (Mat. 10:1-4; Luk. 6:12-16) \p \v 13 Noko daa iya'a i Yesus nolumoponmo mbaara'a buu'na. Ia nengeleelo' mian men kikira'-Na ka' raaya'a uga' notakamo na Ko'ona. \v 14 Ia nungururuki sompulo' rua' mian men ngaanon poposuu', bo pongololo' i Ia, ka' bo posuu'on-Na mengelelekon Lele Pore. \v 15 Raaya'a Ia tarai kuasa bo pumbuse'i meena. \v 16 Sompulo' rua' mian men Ia patuk iya'a: ai Simon men ia ngaani i Yesus i Petrus, \v 17 ka' i Yakobus tia utusna i Yohanes, rua-rua' irana iya'a anak ni Zebedeus, ka' rua-rua'na Ia ngaani i Yesus Boanerges, men aratina, anakna kokurung. \v 18 Men sambana: ai Andreas, Filipus, Bartolomeus, Matius, Tomas, Yakobus, anak ni Alfeus, Tadeus, Simon mian Zelot, \v 19 ka' i Yudas Iskariot, men nangakalkon bo pongorookonna i Yesus. \s1 Yesus nirait se' ia lampingi Beelzebul men tanaasna meena \sr 3:20-30 \r (Mat. 12:22-32; Luk. 11:14-23; 12:10) \p \v 20 Noko daa iya'a, ari Yesus ninsoopmo na sa'angu' laigan. Mbaka' notakamo a mian biai' ningiriwuti i raaya'a tamban nokumaanpo, sianmo ia sida i raaya'a. \v 21 Ia rongor poto'utusan-Na a wawau-Na se' koiya'a, raaya'a notakamo nondolo' i Ia, gause taena i raaya'a se' i Ia sianmo matotong. \p \v 22 Ka' wawa ukum Torat men notaka nda'amari Yerusalem nambantilkon, taena, “Ai Yesus ia lampingimo Beelzebul, men tanaasna meena.” Taena uga', “Ai Yesus mumbuse'i meena men mangalampingi mian tia ukumaatna tanaasna meena.”\x * \xo 3:22 \xt Mat. 9:34; 10:25 \x* \p \v 23 Ai Yesus nengeleelo' wawa ukum Torat iya'a, kasi norobu na ko'ona i raaya'a see tia timbaani', tae-Na, “Koi upa a Ibiliis ka' mumbuse'i Ibiliis? \v 24 Kalu sa'angu' batomundo'an pookakaresa ka' sian pooka'amat, batomundo'an iya'a sian bakitaan, \v 25 ka' kalu sa'angu' suo' pookakaresa ka' sian pooka'amat, suo' iya'a sianmo bakitaan. \v 26 Koiya'a uga' na batomundo'anna Ibiliis. Kalu meenana pootimbangi raaraaya'amo, ka' pookakaresamo, batomundo'anna sianmo bakitaan, mbaka' takamo a kosilaka'anna. \p \v 27 Kasee sianta sa'angu'po mian a men momoko miminsoopi laiganna mian men bukuan ka' mangarampasi kupangna, kalu sian punguonna kutung a mian bukuan iya'a. Moko daasi koiya'a, kasi i ia sida mangala kupangna mian iya'a. \p \v 28 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' giigii' dosana mian mau wurungpo men mingiroki Alaata'ala sida ampunion, \v 29 kasee kalu mian mingiroki Alus Molinas, ia sian sida ampunion pataka manau', gause mian iya'a nangawawaumo sala' men sidutu.”\x * \xo 3:29 \xt Luk. 12:10 \x* \p \v 30 Koiya'a nambantili ni Yesus wawa ukum Torat iya'a, gause i raaya'a nangaani i Yesus ia lampingi meena. \s1 Yesus ia leelo' poto'utus-Na \sr 3:31-35 \r (Mat. 12:46-50; Luk. 8:19-21) \p \v 31 Mbaka' notakamo a sina ni Yesus tia utus-Na. Raaya'a potokerer na liwana ka' nomosuu' mian mengeleelo' i Yesus. \v 32 Isian mian biai' no'umoruang nintikumi i Yesus. Raaya'a norobu na Ko'ona, taena, “Piile', sina-Muu tia utus-Muu mokaraale'e na liwana, mampari-pari momootuungi i Kuu.” \p \v 33 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Ime mbali' a sinang-Ku ka' ime mbali' a utus-Ku?” \v 34 Ia nimiile' giigii' mian men no'umoruang tiku-tikum-Na kasi norobu tae-Na, “Iraani'i a sinang-Ku tia utus-Ku! \v 35 Ime a men mangawawau koi pingkira'na Alaata'ala, iamo a utus-Ku moro'one, utus-Ku wiwine, ka' iamo a sinang-Ku.” \c 4 \s1 Timbaani' na sa'angu' po'ale' \sr 4:1-12 \r (Mat. 13:1-17; Luk. 8:4-10) \p \v 1 Na sa'angu' tempo, ai Yesus nimisiso' mian soosoodo na soripi'na danau. Mbaka' notakamo a mian biai' tuu' ningiriwuti i Ia, pataka i Ia somo nolumakit na sa'angu' duangan men lanto-lanto, ka' no'umoruang indo'o. Kasee mian biai' iya'a, wiwi'na na tano' na soripi'na danau.\x * \xo 4:1 \xt Luk. 5:1-3 \x* \v 2 Yesus nobatimbaani' nimisiso'kon biai' kaliangan upa na ko'ona i raaya'a. \p Koi kani'i a pisiso'-Na, tae-Na, \v 3 “Porongori ini'imari! Isian po'ale' sa'angu' mae' mangkambur wine' na ale'na. \v 4 Banta-bantang i ia mangkambur, isian wine' men nandawo' na soripi'na salan. Kasi notaka a sapu' ka' nangkaan wine' iya'a pataka nokabus. \v 5 Isian uga' men nandawo' na karabatu, men sian laan tano'na. Wine' iya'a liuliu notumuo' gause tano'na monipis. \v 6 Kasee sarataa no'alayo'mo a ilio, wine' men notuo'mo iya'a nalaumo, kasi nakangkung ka' nopate, gause wakatna sian alalom. \v 7 Isian uga' wine' men nandawo' na rakut masolot ka' ruri'on. Kasi rakut masolot ka' ruri'on iya'a no'uminsur ka' ningipit wine' men notuo'mo iya'a pataka nopate, mbaka' sianmo niwoo'. \v 8 Kasee isian uga' wine' men nandawo' na tano' men molumba'. Ia notumuo' molumba' ka' niwoo'. Woo'na isian men ninturang poro tolumpulo' paku', poro nomompulo' paku', ka' isian uga' men para sa'atu paku'.” \p \v 9 Kasi tae-Na, “Daa tilingaan, imamat pore-pore!” \p \v 10 Sarataa i Yesus somo suungna, toropii mian men nongololo' i Ia tia sompulo' rua' murit-Na iya'a, nimikirawarmo na Ko'ona se' upa aratina timbaani' iya'a. \v 11 Taeni Yesus, “Kuu nitaraimo pinginti'ian kada' minginti'i upa men mawuni na Batomundo'anna Alaata'ala, kasee na mian sambana men sian mongololo' pisiso'-Ku, wiwi'na upa bantilkonon tia timbaani', \v 12 kada' daa sida a men nitulis: \q1 ‘Mau mimiile' see i raaya'a sian mingimamat; \q1 maupo mongorongor see i raaya'a sian minginti'i, \q1 dako' i raaya'a mombolii wawauna ka' ampunion.’ ”\x * \xo 4:12 \xt Yes. 6:9-10 \x* \s1 Toropii kaliangan pangalabot wurungna Alaata'ala \sr 4:13-20 \r (Mat. 13:18-23; Luk. 8:11-15) \p \v 13 Kasi ia pikirawari i Yesus i raaya'a, tae-Na, “Ai kuu se' daa ninginti'imo timbaani' kani'i kabai sianpo? Kalu sianpo, koi upa a pinginti'ianmuu timbaani' sambanaan? \p \v 14 Po'ale' men mangkambur wine' mintimbaani'kon mian men mengelelekon wurungna Alaata'ala. \v 15 Tano' na soripi'na salan mintimbaani'kon mian men mongorongor wurungna Alaata'ala iya'a, kasee liuliu notaka a Ibiliis ninsiasa wurungna Alaata'ala men baasi nilelekon na ko'ona i raaya'a. \p \v 16 Tano' men watuon mintimbaani'kon mian men mongorongor wurungna Alaata'ala, ka' liuliu mangalabot tia noa beles; \v 17 kasee raaya'a sian niwakat, mbali' tongko' notontaan sangkodi' a wurungna Alaata'ala. Komburi'na, kalu repaionna mian ka' talalaison gause i raaya'a nangalabot wurungna Alaata'ala iya'a, raaya'a liuliu minsasapu kaparasaya'anna. \p \v 18 Tano' men isian rakut ruri'on mintimbaani'kon mian men nongorongor wurungna Alaata'ala, \v 19 kasee dauga' babatakon tutuo'na i raaya'a ka' uga' mingkira' tumuo' labian na tano' balaki' kani'i. Biai' kaliangan a ko'uusna. Mbali' iya'a, wurungna Alaata'ala noko'ipit na noana i raaya'a, mbaka' sian niwoo'. \p \v 20 Kapupusanna, wine' men nikambur na tano' men molumba' mase mian men mongorongor ka' mangalabot wurungna Alaata'ala, kasi miwoo'. Ule'na isian men poro tolumpulo' paku', kabai poro nomompulo' paku', kabai se' para sa'atu paku'.” \s1 Batomundo'anna Alaata'ala bo ka'inti'ian \sr 4:21-25 \r (Luk. 8:16-18) \p \v 21 Ai Yesus norobu soosoodo na ko'ona i raaya'a, tae-Na, “Mian moboloak taasi' sa'uon tia gumbang, kabai pokelaon na intuna tokolan, kasee pokelaon na sulaanna.\x * \xo 4:21 \xt Mat. 5:15; Luk. 11:33 \x* \v 22 Koiya'a uga', upa men mawuni, komburi'na uga' bo kampiile'an. Ka' upa men nipopowuni, komburi'na bo bantilkonon.\x * \xo 4:22 \xt Mat. 10:26; Luk. 12:2 \x* \v 23 Kalu i kuu mo'uus minginti'i Batomundo'anna Alaata'ala, imamat pore-pore!” \p \v 24 Ai Yesus ningimputimo tundunan-Na soosoodo, tae-Na, “Imamat a upa men kuu rongor! Takalan men kuu takalkon bo takalkonon na ko'omuu. Saliwakon koiya'a bo turangion na ko'omuu.\x * \xo 4:24 \xt Mat. 7:2; Luk. 6:38 \x* \v 25 Gause mian men isianmo upa ia tombonoi bo taraion soosoodo, kasee mian men sianta upa tombonoionna, toro tiu'po men dauga' isian na ko'ona bo alaon\f + \fr 4:25 \fk bo taraion…bo alaon: \ft Koiya'a uga' mian men isian pinginti'ian na pisiso' ni Yesus, na ko'ona bo turangion, kasee mian men kosian pinginti'ianna, upapo uga' a daa isian na ko'ona, lalapion. \f* na ko'ona.”\x * \xo 4:25 \xt Mat. 13:12; 25:29; Luk. 19:26 \x* \s1 I'insurna Batomundo'anna Alaata'ala sian inti'ion \sr 4:26-29 \p \v 26 Kasi taeni Yesus, “Batomundo'anna Alaata'ala koi mian men mangkambur wine' na ale'na. \v 27 Sian inti'ionna mian iya'a koi upa a i'insurna wine' iya'a. Malom, tempo ia motokol, kabai ilio, tempo ia wangon, wine' iya'a sumukutmo ka' kaekae' alayo'. \v 28 Tano' suungna munguarkon woo'na, tumbe-tumbe boinganna, kasi koengna, moko daa, kasi wurasna men bentes. \v 29 Tempona woo'na mataakmo, ia padakonnamo mian iya'a, gause kopamadakanmo.”\x * \xo 4:29 \xt Yl. 3:13 \x* \s1 Batomundo'anna Alaata'ala nitimbaani'kon koi sasawi \sr 4:30-34 \r (Mat. 13:31-32, 34; Luk. 13:18-19) \p \v 30 Ai Yesus norobu soosoodo, taena, “Upa a pomookokoikonta Batomundo'anna Alaata'ala iya'a, kabai koi upa bo pintimbaani'kon tia pimpipiile'konta? \v 31 Batomundo'an-Na koi watuna sasawi\f + \fr 4:31 \fk sasawi: \ft Sasawi men ningaan kani'i tumuo' na dodongoan samba Yahudi, ka' sasawi iya'a sa'angu' aso-asok men tumuo' ko'alayo'na toro tolu' meter. \f* men nikambur na tano'. Watuna sasawi a men morio' tuu', ka' sianta watuna gala sambana men koiya'a korio'na. \v 32 Kasee tempo i ia nikambur, ia tumuo' ka' uminsur labi gala sambanaan, kasi mimpanga' biai' ka' moola', mau sapu'po sida mimpeeta ka' lilungionna.” \p \v 33 Yesus nambantilkon wurungna Alaata'ala na mian biai' tia biai' timbaani' men koiya'a. Timbaani' iya'a sintutu' tia pinginti'ianna i raaya'a. \v 34 Sinampang i Ia mimisiso' mian, Ia batimbaani', kasee na murit-Na bantilkonon-Na a aratina wiwi'na, kalu raaraaya'ana. \s1 Yesus nongkokundakon boyus kada' rokot \sr 4:35-41 \r (Mat. 8:23-27; Luk. 8:22-25) \p \v 35 Maamaalom na ilio iya'a, ai Yesus norobumo na murit-Na, tae-Na, “Mai kita lumembet na sambotakna danau.” \p \v 36 Murit ni Yesus namarereimo mian biai' ka' nolumakit na duangan ka' nangawawa i Yesus men noko ndo'omo na lalomna. Raaya'a nomae'mo ka' isian uga' duangan men sanggiran nomae'. \v 37 Kasi notaka a boyus men makorong tuu' ka' bokol munsumparak duangan, tamban duangan iya'a boomo mosool. \v 38 Na tempo iya'a, ai Yesus pintanga' royot na batolopuusan, takala'-Na notangunan. Mbaka' murit-Na ninsimpumo i Ia, ka' nambantilkon na Ko'ona, taena, “Guru, ai Kuu tongko' royot, kita mase boomo silaka'.” \p \v 39 Ai Yesus nowangonmo, ka' nongkokundakon boyus iya'a ka' nomorobui danau, tae-Na, “Rokot, bi todoo!” Uga' norokotmo a boyus ka' danau iya'a notodoomo tuu'. \v 40 Kasi i Yesus norobu na murit-Na, tae-Na, “Nongko'upa i kuu se' layaon tuu' koiya'a? Nongko'upa i kuu se' sian parasaya na Ingku'?” \p \v 41 Raaya'a nolayaonmo tuu', ka' nopootundunii simbaya'na, taena, “Ime a men tuutuu'na mian kaya'a? Mombuul tia danaupo momorongori i Ia!” \c 5 \s1 Yesus numbuse'i meena biai' men nangalampingi samba Gerasa \sr 5:1-20 \r (Mat. 8:28-34; Luk. 8:26-39) \p \v 1 Ari Yesus notakamo na sambotakna danau na dodongoanna lipu' Gerasa. \v 2 Baasi nalau i Yesus na duangan, liuliu notaka a sa'angu' mian moro'one ringkat na wangunan. Mian iya'a ia lampingi meena, \v 3 ka' dodongoanna na wangunan iya'a. Ia sianmo dodoron kooton, mau tia rante, \v 4 gause piripiimo i ia nikalo' ka' nirante kasee rante tatakonna ka' kalo'anna baraba'ionna. Mian iya'a bukuan tuu'; sianta sa'angu' mian a men mamaka'ala manganaami. \v 5 Ilio malom ia tongko' sayo-sayo waale'e-le'emari na wangunan tia buu'na ka' mangkakaro' ka' membelai wakana tia watu. \p \v 6 Oloapo a nontoa'ianna mian iya'a se' i Yesus notaka, ia notumetende'mo ka' nonsoosa' na arop ni Yesus. \v 7 Boolak tuu' i ia nangkakaro'kon, taena, “Oo Yesus, Anakna Alaata'ala men na ko'alayo'an! Upaioonmo i yaku' kani'i? Sumpa' mangaan ngaanna Alaata'ala, pa'ase'onku, amo' talalaison i yaku'.” \v 8 Mbali koiya'a a norobuna gause i Yesus norobu na mian iya'a, tae-Na, “Meena men mangalampingi mian kani'i, uar!” \p \v 9 Kasi ia pikirawari Yesus a mian iya'a, tae-Na, “Ime a ngaawan?” \p Ia simbati mian iya'a, taena, “Ngaanku i Legion, gause i kai biai' tuu'.” \v 10 Piribiai' i ia nokumakaase' ni Yesus kada' amo' buse'ion i raaya'a umuar na dodongoan iya'a. \p \v 11 Karani' dodongoan iya'a isian bau' biai' tuu' pintanga' mansarak kumaan na tembanon. \v 12 Raaya'a nokumakaase' ni Yesus, taena, “Posuu' i kai balimba' na bau' karaatu'u, ka' patalai i kai miminsoopi.” \v 13 Ai Yesus sangada men koiya'a. Meena iya'a no'umuarmo na mian iya'a ka' nangalampingi bau' iraantu'u. Bau' salulusan iya'a notumetende'mo ka' notumumbur na liu' waaro'o na weer, mbaka' nopatemo nolomos. Kobiai'na bau' iya'a toro rua' loloon. \p \v 14 Pontondong bau' iya'a notumetende'mo ka' nuntundunkon lele iya'a na kota ka' na kampung men na tiku-tikumna. Mbaka' no'umuarmo a mian biai' mae' mimiile' upa men nosida iya'a. \v 15 Mian biai' iya'a notakamo ni Yesus ka' nimiile' mian iya'a men koi umba'ana ia lampingi meena biai' iya'a, mondo'o oru'oruang. Ia nobapakemo ka' nopatotongmo. Mbaka' i raaya'a nolayaonmo. \v 16 Mian men nimiile' upa men nosida iya'a nuntundunkonmo na ko'ona i raaya'a upa men nosida na mian men ia lampingi meena ka' uga' men nosida na bau' men biai' iya'a. \v 17 Kasi tombono dodongoan iya'a nama'ase' ni Yesus kada' i Ia mamarerei dodongoan iya'a. \p \v 18 Tolakit i Yesus na duangan, mian iya'a men ia lampingi meena, nama'ase'mo ni Yesus kada' i ia poturangon lumolo' na Ko'ona. \p \v 19 Kasee i Yesus sian nomoturang. Tae-Na, “Ule'kon na laigaan ka' bantilkon poto'utusaan a upa men ia wawau Tumpu na ko'oom, ka' polingu'-Na na ko'oom.” \p \v 20 Mian iya'a uga' nomae'mo ka' nuntundunkon mian na libutan Dekapolis upa men ia wawau i Yesus na ko'ona. Wiwi'na mian men nongorongor tundunanna iya'a nosamba'mo. \s1 Yesus nomotuo'i anakna i Yairus ka' nengelesi'i wiwine men mariingi'on \sr 5:21-43 \r (Mat. 9:18-26; Luk. 8:40-56) \p \v 21 Ai Yesus nolumakitmo na duangan ka' nomule'kon soosoodo na sambotakna danau. Dauga' indo'o na soripi'na danau i Ia, noruuruubanmo a mian taka munguruuti i Ia. \v 22 Taka a sa'angu' mian, ngaanna ai Yairus. Ia tanaasna laigan bakitumpuan. Tongko' ia piile' se' i Yesus, ia liuliu nonsoosa' na arop-Na. \v 23 Ia nokumakaase' ni Yesus, taena, “Anakku wiwine manggeo tuu', boomo lapus. Taka walinta ka' epetkon a lima-Muu na wakana, kada' i ia malesi', dako' lapus.” \p \v 24 Ai Yesus uga' nomae'mo singka-singkat tii Yairus. Biai' a mian nompololo' tamban pogeegeet tiku-tikum. \p \v 25 Na tanga'na mian biai' iya'a isian sa'angu' wiwine men sompulo'mo rua' taun mariingi'on men dodoa. \v 26 Biai'mo a mian namakuli' i ia tamban kabus a kupangna nambayar nobapakuli'anna, see sia-sianapo nalesi', tongko' kaekae' ka' dodoa. \v 27 Ia nongorongormo lelena upa men wawauon ni Yesus. Mbaka' na tanga-tanga'na mian biai' iya'a, ia nembeelimo i Yesus see paraas tokurung-Na, kasi nongkoyong juba-Na, \v 28 gause na noana, taena, “Mau tongko' koyongonku a juba-Na sabole malesi' i yaku'.” \p \v 29 Poololo'kon iya'a uga' na'anumo liuliu a mariingi'na, ka' nunsuri wakana nalesi'mo. \v 30 Singkat iya'a uga' ai Yesus nunsuri isian kuasa-Na men no'umuar na waka-Na. Ia ningilinga mian biai' paraas tokurung-Na, ka' nimikirawar, tae-Na, “Ime a men nongkoyong jubang-Ku?” \p \v 31 Taena murit-Na, “Kuu daa nimiile' mian biai' tuu' kani'i pogeegeet, kadai i kuu dauga' mimikirawar, se' i ime a men nongkoyong i Yaku'?” \p \v 32 Kasee i Yesus dauga' nintioki tiku-tikum mansarak mian men nongkoyong i Ia. \v 33 Wiwine men nalesi' iya'a ninginti'i upa men ia surimo na wakana. Ia nolantutukanmo layaon, ka' notaka na arop ni Yesus nonsoosa', ka' nambantilkon tuutuu'na upa men nosida na ko'ona. \v 34 Kasi i Yesus norobu na wiwine iya'a, tae-Na, “Anak-Ku, gause i koo parasaya na Ingku', mbaka' i koo malesi'. Rae'mo tia noa ma'amat. Koo daa nalesi'mo.” \p \v 35 Pintanga' morobu i Yesus, notakamo a mian pii ira men poto'utusan ni Yairus, tanaasna laigan bakitumpuan iya'a. Raaya'a nambantilkon ni Yairus, taena, “Anakmuu nolapusmo. Nongko'upa ka' dauga' mungkulen i Guru.” \p \v 36 Yesus sianta nomorongori upa men ia tundun i raaya'a. Ia norobumo na tanaasna laigan bakitumpuan iya'a, tae-Na, “Alia layaon. Parasaya, daamo.” \v 37 Yesus liuliu nomae' na laigan ni Yairus see sianta namatalai sa'angu'po mian mongololo' i ia. Men sida mongololo', tongko' i Petrus tii Yakobus ka' i Yohanes, utusna. \v 38 Sarataa i raaya'a notaka na laiganna tanaasna laigan bakitumpuan, ia piile' i Yesus a mian se' sianmo ni'inti-inti'i. Isian men gora', wiri ka' tumando'. \v 39 Yesus liuliu ninsoop ka' norobu na ko'ona i raaya'a, tae-Na, “Nongko'upa se' gora' tuu' koi kani'imari ka' wiri? Anak kanono' sian nolapus; ia tongko' noroyot.” \p \v 40 Kasee i raaya'a tongko' nongkolengkei i Yesus. Mbaka' ia posuu'mo i Yesus i raaya'a wiwi'na umuar, kasi Ia wawa a sinana tia tamana anak iya'a, ka' murit-Na tolutolu'na ninsoop na tokolanna anak iya'a. \v 41 Kasi ia intoni i Yesus a limana anak iya'a, ka' norobu tae-Na, “Talita kum,” men aratina, “igo', Yaku' morobu na ko'oom, wangonmo.” \p \v 42 Anak wiwine iya'a liuliu nowangon ka' notumumpang. Umurna anak iya'a sompulo'mo rua' taun. Wiwi'na mian men isian iraando'o nosamba' tuu' nimiile' koiya'a. \v 43 Kasee wawau-Na iya'a sian tuu' patalaion-Na tundunon na mian sambana. Kasi Ia nomosuu' i raaya'a mantarai anak iya'a kumaan. \c 6 \s1 Yesus sian ia laboti mian na Nazaret \sr 6:1-6a \r (Mat. 13:53-58; Luk. 4:16-30) \p \v 1 Ai Yesus namarerei dodongoan iya'a ka' nomae' tia murit-Na na kampung men dodongoan-Na. \v 2 Na ilio Sabat, ai Yesus ninsoopmo na laigan bakitumpuan, ka' nuntumbei nimisiso' mian biai' indo'o. Raaya'a nosamba' tuu' nongorongor pisiso' ni Yesus. Taena, “Maana nantausian-Na kaya'amari wiwi'na? Koi upa inta' a pinginti'ian men isian na mian kaya'a? Koi upa se' daa sidaon-Na a mangawawau upa kosamba'? \v 3 Taasi' tukang kau i Ia kani'i, men anak ni Maria, ka' moto'utus tii Yakobus, Yoses, Yudas, ka' i Simon? Ka' utus-Na men wiwine taasi' uga' isian iraani'i poododongoi tii kita?” Mbaka' i raaya'a bude' mangalaboti i Yesus. \p \v 4 Kasi i Yesus norobu na ko'ona tae-Na, “Sa'angu' nabii mau mbariana angga'ionna mian, tongko' na kampung men dodongoanna, tia na tanga-tanga'na poto'utusanna tia mianna sangkau laigan ia sian angga'ion.”\x * \xo 6:4 \xt Yoh. 4:44 \x* \p \v 5 Ai Yesus sian sida nangawawau upa kosamba' na dodongoan iya'a saliwana nengelesi'i mian men manggeo bangar pii ira, men Ia epet tia lima-Na. \v 6 Yesus samba'kon i raaya'a kadai se' sian parasaya. \s1 Yesus nomosuu' murit-Na sompulo' rua' mae' mengelelekon Lele Pore \sr 6:6b-13 \r (Mat. 10:5-15; Luk. 9:1-6) \p Noko daa iya'a ai Yesus nomae'mo na kampung men tiku-tikum pookarani' ka' nimisiso' mian. \v 7 Ia leelo' a murit-Na sompu-sompulo' rua' irana, ka' niposuu' mae' rua'-rua'. Koo'po tia nomae', Ia nantarai i raaya'a kuasa bo pumbuse'i meena, \v 8 ka' Ia nomotoo i raaya'a koi kani'imari, tae-Na, “Alia mangawawa upa-upa na rae'anmuu. Men sida tongko' tokon. Alia mangawawa kakaan, kabai se' tuuman, ka' alia mangawawa doi' maupo na boborna lolos.\x * \xo 6:8 \xt Luk. 10:4-11 \x* \v 9 Mosapato kasee alia mangawawa bokukum rurua'.” \v 10 Ia uga' norobu tae-Na, “Kalu kuu tuuk na laiganna mian, ka' ia laboti mian, dodongomo ino'o; alia balimba' pataka i kuu mamarerei dodongoan kanono'. \v 11 Kasee kalu i kuu taka na sa'angu' dodongoan, ka' mian iraando'o bude' mangalaboti tia momorongori i kuu, parerei a dodongoan inono'. Taperi a awu na saratmuu bookoi oos se' i raaya'a sian kokana'na Alaata'ala.”\x * \xo 6:11 \xt Tun. 13:51 \x* \p \v 12 Mbaka' i raaya'a nomae'mo nengelelekon se' mian tiodaa monsosoli ka' mangkadarai wawauna men ba'idek. \v 13 Raaya'a numbuse'i meena biai' ka' menggegesi tia likisonna saitun mian men manggeo ka' mengelesi'i.\x * \xo 6:13 \xt Yak. 5:14 \x* \s1 Yohanes Pansarani ia papatei mian \sr 6:14-29 \r (Mat. 14:1-12; Luk. 9:7-9) \p \v 14 Ngaan ni Yesus notolelemo longkop dodongoan, tamban wiwi'na upa men Ia wawau i Yesus uga' nokamporongoranmo ni Tomundo' Herodes.\f + \fr 6:14 \fk Tomundo' Herodes: \ft Herodes iya'a, Herodes Antipas, men tanaas na Galilea mbaripian. \f* Isian mian men nuntundun i Yesus, taena, “Yohanes Pansarani nipotuo'imo noko daa lapus. Ya'a mbali' mba'a i ia kuasaan mangawawau upa kosamba'.”\x * \xo 6:14 \xt Mat. 16:14; Mrk. 8:28; Luk. 9:19 \x* \p \v 15 Kasee mian sambana nangaan, taena, “Ia, ai Elia.” \p Isian uga' men nangaan, taena, “Ia nabii, koikoimo tia nabii mbaripian.” \p \v 16 Ia rongor i Herodes se' koiya'a, ia norobumo taena, “Sabole i Yohanes Pansarani, men mbaripian yaku' kolongimo a takala'na. Koini'i i ia notuo'mo soosoodo!” \p \v 17 Gause i Herodes isian nomosuu'kon mian mangarakop i Yohanes ka' nonsoopkon na tarungkuan. Mbali' i Herodes nangawawau koiya'a gause pingkira' ni Herodias. Herodias boroki' ni Filipus, utus ni Herodes, kasee ia poboroki'mo i Herodes.\x * \xo 6:17 \xt Luk. 3:19-20 \x* \v 18 Wawau ni Herodes iya'a piribiai'mo ia kokundakon i Yohanes, taena, “Koo sian sida mosuo' tia boroki' na utuus kanono'.” \p \v 19 Koiya'a mbali' i Herodias nanganaa' maso'na ni Yohanes, ka' nomonano mampapatei i Yohanes, see sian pokoonna tuu'konon. \v 20 Ai Yohanes kolayaon ni Herodes, gause ia inti'i se' i Yohanes sa'angu' mian men kana' a wawauna ka' sianta idekna. Ka' wurung ni Yohanes mau kosiasana noana i Herodes, kasee uga' kikira'na rongoron. Ya'a mbali' ia posuu'kon i Herodes mian kada' mandagai i Yohanes pore-pore dako' silaka'. \p \v 21 Mbaka' daa taka uga' a sa'angu' tempo men ma'amat boni Herodias. Tempo iya'a ai Herodes mangaramekon ilio men nongamea'anna. Na tempo iya'a uga' i Herodes nangawawau ramean bona giigii' moomoola'na batomundo'anna, ka' moomoola'na surudaduna, ka' mian men angga'ion na Galilea. \v 22 Na ramean iya'a, anak ni Herodias men laandue' no'umosulen. Osulenna iya'a kinokana'na tuu' noa ni Herodes tia giigii' sawe'na. Mbaka' i Tomundo' Herodes norobumo na laandue' iya'a, taena, “Upapo a men kikira'am, tongko' pa'ase'. Sabole rookononku.” \v 23 Wurung iya'a ia basumpa'kon i Herodes a nontoonkon laandue' iya'a. Taeni Herodes, “Mau upa a men pa'ase'oon, rookononku, tamban mau batomundo'ankupo sambotak, rookononku!” \p \v 24 Wiwine laandue' iya'a no'umuarmo ka' nimikirawar na sinana, taena, “Mama, upa inta' a men pore bo pa'ase'onku?” \p Ia simbati sinana, taena, “Pa'ase' a takala' ni Yohanes Pansarani!” \p \v 25 Wiwine laandue' iya'a liuliu nomule'kon na Tomundo' ka' norobu taena, “Pa'ase'onku a takala' ni Yohanes Pansarani, rookononmuu i yaku' koikoini'ina tanaon na dulang.” \p \v 26 Ia rongor i Tomundo' se' koiya'a a pa'ase'na, liuliu nasiongo' tuu' i ia. Kasee sian pokoonna koo'konon a pa'ase'na wiwine laandue' iya'a gause ia nobasumpa'mo rongo-rongor sawe'na. \v 27 Mbaka' somo liuliu ia posuu'kon dadagana sa'angu' mae' mondolo' takala' ni Yohanes Pansarani. Mian men niposuu' iya'a nomae'mo na tarungkuan, liuliu nongkolongi takala' ni Yohanes. \v 28 Noko daa koiya'a, ia wawamo a takala' iya'a nitana na dulang ka' nirookon na wiwine laandue' iya'a. Wiwine laandue' iya'a nongorookonmo takala' iya'a na sinana. \v 29 Murit ni Yohanes nongorongor lele koiya'a, ia rae'imo i raaya'a ka' nidolo' a biibii ni Yohanes, ka' nitanom. \s1 Yesus namakaan mian lima' loloon \sr 6:30-44 \r (Mat. 14:13-21; Luk. 9:10-17; Yoh. 6:1-14) \p \v 30 Poposuu' ni Yesus iya'a nomule'konmo soosoodo ka' nopooruru' tii Yesus. Raaya'a nambantilkonmo ni Yesus giigii' upa men ia wawaumo i raaya'a, ka' men ia pisiso'kon i raaya'a na mian. \v 31 Biai' tuu' a mian taka tia mae', tamban i raaya'a sianmo minsida kumaan. Mbaka' taeni Yesus na murit-Na, “Mai, kita rae' na dodongoan men sianta mianna men somo kita-kitana kada' sida mintimale kodi-kodi'.” \v 32 Raaya'a nolumakitmo na duangan ka' nomae' na tampat men oloa na mian biai'. \p \v 33 Kasee biai' a mian men nimiile' i raaya'a nomae' ka' ia inti'i mian uga' a nomae'anna. Mbaka' mian na giigii' kota na dodongoan iya'a notumetende'mo, nongolukoni i raaya'a. \v 34 Sarataa i Yesus nalau na duangan ka' nimiile' mian biai' iya'a, Ia nolingu'mo, gause i raaya'a somo koi domba men sianta mian nontondong. Mbaka' Ia nimisiso'konmo biai' upa na ko'ona i raaya'a.\x * \xo 6:34 \xt Bil. 27:17; 1Raj. 22:17; 2Taw. 18:16; Yeh. 34:5; Za. 10:2; Mat. 9:36 \x* \p \v 35 Maamaalommo, murit ni Yesus nuntuu'imo i Ia ka' norobu taena, “Koini'i boomo malom, ka' dodongoan kani'i oloa mian. \v 36 Mbulo posuu' a mian karaani'i bi rae' kada' minsida mingili kakaan na libutan tia kampung men kara-karaani' ka'ita.” \p \v 37 Kasee ia simbati i Yesus tae-Na, “Kuusi a mantarai i raaya'a kakaan.” \p Taena i raaya'a, “Ansee, kada' kaimo a mingili kakaan bona mian biai'? Sabole tiodaa mamaraluukon doi' koi rua' atu doi' dinar.”\f + \fr 6:37 \fk doi' dinar: \ft Sa'angu' doi' dinar koi tambona mian men balimang sangilio (piile' na Matius 20:2). \f* \p \v 38 Ia pikirawar i Yesus na ko'ona i raaya'a, tae-Na, “Piile' kutung. Too pipii a roti men isian na ko'omuu?” \p Ia piile' i raaya'a, taena, “Isian roti lilima' ka' susum rurua'.” \p \v 39 Kasi i Yesus nomosuu' giigii' mian iya'a morimpung umoruang na rakut malalas. \v 40 Raaya'a no'umoruangmo pore-pore sarimpung-sarimpung. Isian men sa'atu mian a sarimpung, isian uga' men limampulo' mian a sarimpung. \v 41 Noko daa iya'a, ia alamo i Yesus a roti men lilima' ka' susum men rurua' iya'a, ka' nolumelengea' waara'a langit nobasukuur na Alaata'ala. Noko daa koiya'a Ia rumpi-rumpikmo a roti iya'a, kasi Ia rookon na murit-Na kada' bo obo-oboskonon na mian biai' iya'a. Ka' susum men rurua' iya'a uga' ni'obo-oboskonmo na ko'ona i raaya'a wiwi'na. \v 42 Raaya'a wiwi'na nobenteng nangkaan. \v 43 Ka' labina roti tia susum men nikaan iya'a ia ruru' murit ni Yesus, dauga' nobuke' sampulo' rua' basung. \v 44 Mian moro'one\f + \fr 6:44 \fk mian moro'one: \ft Na Matius 14:21 nitundunkon se' men nangkaan roti iya'a lima' loloon mian moro'one saliwana wiwine ka' anak morio'. \f* men nangkaan roti iya'a isian lima' loloon mian. \s1 Yesus notumumpang na wawona weer \sr 6:45-52 \r (Mat. 14:22-33; Yoh. 6:15-21) \p \v 45 Noko daa koiya'a, liuliu Ia posuu' i Yesus a murit-Na mae' baduangan mongolukoni i Ia na Betsaida na sambotakna danau. Kasi mian men biai' iya'a Ia posuu'mo mule'kon. \v 46 Sarataa mian biai' nomae', Yesus nomae' na buu'na ka' nosambayang. \v 47 Na tanga'namo danau a duanganna murit-Na, ilio nomalommo. Kasee i Yesus dauga'na na katano'an. \v 48 Ia toa'i i Yesus i raaya'a se' marepa tuu' a mombose duanganna gause mombuulon ra'amari na aropna duangan. Mbaka' toro jaam tiga karani' ilio, ai Yesus notakamo na ko'ona i raaya'a tumpa-tumpang na wawona weer, koikoi se' mingkira' mingiliukon i raaya'a. \v 49 Sarataa i raaya'a nimiile' se' i Yesus notumumpang na wawona weer, mbaka' i raaya'a nangkakaro'mo nolayaon, gause pansaruina i raaya'a se' santuo'. \v 50 Wiwi' irana notongkodi' tuu' nimiile' i Ia. \p Kasee i Yesus liuliu norobu na ko'ona i raaya'a, tae-Na, “Porampot a noamuu! Yaku' ini'i. Alia layaon.” \v 51 Sarataa i Yesus nasawe' na duanganna i raaya'a, mombuul norokotmo. Raaya'a samba' tuu', \v 52 gause i raaya'a sianpo ninginti'i upa men nosida na roti lilima' men kosamba' iya'a. Ka' noana i raaya'a dauga' bingilan. \s1 Yesus nengelesi'i mian biai' na lipu' Genesaret \sr 6:53-56 \r (Mat. 14:34-36) \p \v 53 Sarataa nolumembet na sambotakna danau, raaya'a nobalabumo na Genesaret. \v 54 Nalaumo i raaya'a na duangan, liuliu ia inti'i mian biai' se' isian i Yesus. \v 55 Mbaka' i raaya'a notumetende'mo longkop dodongoan iya'a, kasi i raaya'a nangawawa ni Yesus giigii' mian men manggeo ni'uer tia ampa-ampasna. Ka' rongoronna i raaya'a se' i Yesus na dodongoanmo sa'angu'an, raaya'a mangawawamo mian men manggeo iya'a waatu'u. \v 56 Mau mbaria kotakaan ni Yesus, mau na kampung, mau na kota kabai se' na libutan, na dodongoan inono' mian men manggeo pokelaionna i raaya'a na pasar. Ka' pa'ase'onna i raaya'a kada' daa mian men manggeo iya'a patalaion mongkoyong juba ni Yesus, mau tongko' puusna. Wiwi'na men nongkoyongmo sida nalesi'. \c 7 \s1 Yesus nompoposala' moomoola'na agama Yahudi men sian mongololoikon potoona Alaata'ala \sr 7:1-13 \r (Mat. 15:1-9) \p \v 1 Mian Farisi tia wawa ukum Torat toropii ira men na Yerusalem a dodongoanna notaka ni Yesus. \v 2 Raaya'a nimiile' murit ni Yesus toropii ira nokumaan see sian ningoso' men koi pisiso'na agamana.\f + \fr 7:2 \fk taena agamana: \ft Pisiso'na agama Yahudi se' mian men sianta mingoso' ka' sian mongololoikon aturan men sambanaan sida marere na aropna Alaata'ala. \f* \p \v 3 Gause mian Farisi koikoimo tia samba Yahudi men sambana mongololoikon tuu' adat tia wawauna minti'ina i raaya'a. Raaya'a sian kumaan kalu sianpo ningoso' koi men ia pisiso'kon minti'ina i raaya'a. \v 4 Ka' mule'kon na pasar i raaya'a sian kumaan kalu sianpo noloop. Ka' dauga'na biai' a aturan sambanaan na minti'ina i raaya'a men loloikononna tuu', koimo na aturan mongoso'i galaas, mangko', ka' pakakas men kulaluk. \p \v 5 Koiya'a mba'a mbali' mian Farisi tia wawa ukum Torat nimikirawar ni Yesus, taena, “Nongko'upa a murit-Muu se' sian mongololoikon adatna pulinta? Nongko'upa i raaya'a se' kumaan see sian mingoso'?” \p \v 6 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Kuu karaani'i uga' se' minti pate-patete! Tuutuu' a men ia tulis i Nabii Yesaya muntundun i kuu, taena, \q1 ‘Mian karaani'i muntunde' i Yaku' tongko' na wewerna, \q2 see noana i raaya'a oloa na Ingku'.\x * \xo 7:6 \xt Yes. 29:13 \x* \q1 \v 7 Sianta kana'na i raaya'a monsoosa' i Yaku', \q2 gause aturanna mian a pisiso'kononna koikoi se' aturan iya'a a aturan-Ku.’ \m \v 8 Posuu'na Alaata'ala kauri'kononmuu kasee aturan na mian a men moonggor a pingintonimuu.” \p \v 9 Kasi i Yesus norobu soosoodo, tae-Na, “Kuu minsida tuu' mongoloakon posuu'na Alaata'ala kada' daa pokoonmuu a mamakapoonggor adatmuu! \v 10 Koi kani'imari a posuu' ni Musa, taena, ‘Angga'i a tama tia sinamuu!’ Ka', taena, ‘Ai ime a men mantadeankon tamana kabai se' sinana tiodaa pate a ukumanna.’\x * \xo 7:10 \xt Kel. 20:12; 21:17; Im. 20:9; Ul. 5:16 \x* \v 11 Kasee ko'omuu koi kani'imari a pisiso'muu, taemuu, ‘Kalu mian nomorobui minti'ina, taena, “Giigii' upa men tio bo rookononku na ko'omuu mase Kurban. Yaku' poko kurbaankonmo na Alaata'ala.” ’ \v 12 Mbaka' mian iya'a sian patalaionmuu mongololoikon wawauna mangalawei tama tia sinana. \v 13 Mbaka' tia pisiso'muu susuung men kuu pisiso'kon mian, kuu sianmo mongololo' wurungna Alaata'ala. Ka' dauga'na biai' a upa men koiya'a wawauonmuu.” \s1 Yesus nimisiso'kon upa men mengerere mian \sr 7:14-23 \r (Mat. 15:10-20) \p \v 14 Kasi i Yesus nengeleelo' soosoodo mian biai' iya'a ka' norobu tae-Na, “Porongori pore-pore kada' inti'ionmuu. \v 15 Sianta upa men na liwa ka' minsoop na wakana mian sida mengerere wakana, kasee ka' upa a men na lalom ka' umuar, nono' a men mengerere wakana. [ \v 16 Ka' men daa tilingaan, porongori.]” \p \v 17 Yesus namarereimo mian biai' iya'a, ka' ninsoop na laigan. Murit-Na nimikirawarmo na Ko'ona, se' upa a patukna timbaani' iya'a. \v 18 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Sia-sianapo uga' minginti'i i kuu? Koo'po kuu inti'i se' upa men na liwa ka' minsoop na wakana mian sian mengerere i ia? \v 19 Gause men minsoop na lalom inono' sian minsoop na noa, kasee minsoop na kompong ka' uarkonon soosoodo.” Wurung ni Yesus iya'a mambantilkon se' wiwi'na kakaan sida kaanon. \p \v 20 Yesus norobu soosoodo, tae-Na, “Men umuar na nganga'na mian, nono' a men mengerere i ia. \v 21 Gause na lalomna waka, na noa a nimpu'uanna giigii' pikiran men ba'idek. Pikiran koiya'a a men manggau'kon mian mogora', mamangan, mampapatei mian, \v 22 muntumpangkon samba-samba, mongko'uusi upana mian, mangawawau men ba'idek, umakal, mongololoikon po'uusna noa, masindir, momotaekon, lambak, bolongoli. \v 23 Wiwi'na men ba'idek iya'a na noa a nimpu'uanna, ka' iya'a a men mangawawau mian sida marere na Alaata'ala.” \s1 Yesus ia parasaya sa'angu' wiwine men taasi' samba Yahudi \sr 7:24-30 \r (Mat. 15:21-28) \p \v 24 Noko daa koiya'a, ai Yesus namarereimo dodongoan iya'a ka' nomae' na libutan men karani' na kota Tirus. Ia ninsoopmo na sa'angu' laigan see Ia bude' inti'ionna mian se' isian ndo'o. Kasee tataka-Na sian kawunianna. \v 25 Isian sa'angu' wiwine men anakna lampingionna meena. Ia nongorongor se' isian i Yesus. Wiwine iya'a notakamo ka' nobanintuur na arop ni Yesus. \v 26 Ia nama'ase' kada' i Yesus mumbuse'i meena men nangalampingi anakna. Wiwine iya'a samba Yunani, lipu' Fenisia na Siria. \v 27 Yesus norobu na ko'ona, tae-Na, “Anak a olukon pakaanon bi benteng. Sianta kana' a mangala kakaanna anak morio' ka' mintibarkon bona au'.”\f + \fr 7:27 \fk anak…au': \ft Patukna timbaani' ni Yesus koi kani'imari: anak, aratina, samba Yahudi, ka' na tempo ni Yesus, samba Yahudi nangaani mian men taasi' Yahudi koi au'. \f* \p \v 28 Ia simbati wiwine iya'a taena, “Indo' Tumpu, kasee au'po na intuna meja'po mangkaan puputna kakaan men tuongonna anak.” \p \v 29 Yesus norobu na ko'ona, tae-Na, “Kalu koi nooro'o a taeem, ule'kon i koo. Meena men nangalampingi anaak, no'umuarmo.” \p \v 30 Wiwine iya'a nomule'konmo. Ia takai na laigan, anakna toko-tokol na tokolan, ka' meena iya'a tuutuu' uga' no'umuarmo. \s1 Yesus nengelesi'i sa'angu' mian men umu' ka' mabongol \sr 7:31-37 \p \v 31 Noko daa iya'a ai Yesus namarereimo dodongoanna lipu' Tirus, ka' ningimputkon rae'an-Na lumiu na Sidon mae' na Danau Galilea. Ia sumalan lumiu na libutan Dekapolis. \v 32 Tongko' indo'o, isian mian nangawawa na Ko'ona sa'angu' mian men umu' ka' mabongol. Raaya'a nama'ase' kada' i Yesus mengepetkon limana na mian iya'a. \v 33 Yesus nangawawamo mian iya'a ka' daa somo raaraaya'ana, kasi Ia soopkon a rangkum-Na na tilingana mian iya'a rua-ruambotakna. Kasi Yesus no'uminor ka' numurusi sila'na mian iya'a. \v 34 Noko daa koiya'a, ai Yesus nolumelengea'mo waara'a na langit ka' ninoa booboolak kasi norobu na mian iya'a, tae-Na, “Epata,” men aratina, bi koloaian. \p \v 35 Tilingana mian iya'a nopoorongormo ka' sila'na nolundengmo soosoodo ka' ninsidamo morobu men manasa. \v 36 Yesus nomotoo mian men isian iraando'o kada' alia muntundun wawau iya'a na mian sambana. Mau koiya'a i Yesus nongkokundakon mian muntundun, kasee i raaya'a tongko' kaekae' ka' dodoa montolele'kon wawau iya'a. \v 37 Wiwi'na mian men nongorongor iya'a nosamba' tuu'. Raaya'a norobu taena, “Wiwi'na ia wawau, pore. Mian mabongol ia wawau sida nopoorongor, ka' mian umu', sida norobu.” \c 8 \s1 Yesus namakaan mian toro paat loloon \sr 8:1-10 \r (Mat. 15:32-39) \p \v 1 Sa'angu'mo tempo isian soosoodo mian biai' nobarimpung, kasee i raaya'a sianta kakaanna. Mbaka' ia leelo'mo i Yesus a murit-Na ka' norobu tae-Na, \v 2 “Molingu' tuu' i Yaku' na mian biai' karaani'i. Tolungiliomo i raaya'a kamba'a tii Yaku', kasee sianta kakaanan. \v 3 Ka' kalu posuu'on-Ku i raaya'a mule'kon tilolu, mbaka' i raaya'a sabole poso' na tanga'na salan. Daa isian men ringkat na ko'oloaan.” \p \v 4 Ia simbati murit-Na, taena, “Tampat kani'i oloa na mian. Koi upa a bo pantausian kakaan na tampat kani'i men oloa na mian bo pamakaanta mian karaani'i?” \p \v 5 Ia pikirawar i Yesus tae-Na, “Pipii a roti men isian na ko'omuu?” \p Taena, “Pipitu'.” \p \v 6 Mbaka' ia posuu'mo i Yesus a mian biai' iya'a umoruang na tano'. Kasi Ia ala a roti pipitu' iya'a ka' nobasukuur na Alaata'ala. Noko daa koiya'a, Ia rumpi-rumpikmo, kasi nirookon na murit-Na kada' obo-oboskononna i raaya'a na mian biai'. Murit-Na uga' nongololoikonmo koiya'a. \v 7 Mian biai' iya'a isian uga' men nangawawa susum morio' toropii. Yesus nunsukuurkon susum iya'a na Alaata'ala, kasi Ia posuu' a murit-Na mongobo-oboskon. \v 8 Wiwi'na mian benteng nokumaan. Lapas nokumaan, raaya'a ningirimpungmo labina kakaan iya'a. Labina iya'a dauga' nobuke' pitu' basung. \v 9 Raaya'a\f + \fr 8:9 \fk raaya'a: \ft Na Matius 15:38 nitundunkon se' men nangkaan roti iya'a paat loloon mian moro'one saliwana wiwine ka' anak morio'. \f* isian toro paat loloon a kobiai'na. Kasi ia posuu' i Yesus i raaya'a mule'kon. \v 10 Ka' i Yesus tia murit-Na liuliu nolumakit na duangan ka' notarabut paraas libutan Dalmanuta. \s1 Mian Farisi nama'ase' i Yesus mangawawau upa kosamba' \sr 8:11-13 \r (Mat. 16:1-4) \p \v 11 Taka a mian Farisi toro pii ira ni Yesus mae' nopoogagai tii Ia. Raaya'a mingkira' mimitopongi i Yesus. Raaya'a nama'ase' kada' daa i Yesus mangawawau upa kosamba' bookoi oos se' i Ia notaka nda'ara'amari na Alaata'ala.\x * \xo 8:11 \xt Mat. 12:38; Luk. 11:16 \x* \v 12 Mbaka' i Yesus nasiongo'mo, tae-Na, “Upa inta a mian men tumuo' na tempo koini'i se' mama'ase' kada' i Yaku' mangawawau upa kosamba'? Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' bona mian tempo koini'i, Yaku' sian mangawawau sa'angu'po upa kosamba'.”\x * \xo 8:12 \xt Mat. 12:39; Luk. 11:29 \x* \p \v 13 Ia parereimo i Yesus i raaya'a, kasi Ia nolumakit na duangan ka' nomae' na sambotakna danau iya'a. \s1 Yesus nintimbaani'kon mian Farisi tii Herodes koi ragi \sr 8:14-21 \r (Mat. 16:5-12) \p \v 14 Murit ni Yesus nolimbo' nangawawa roti. Raaya'a tongko' sa'angu' a men isian na ko'ona i raaya'a na duangan. \v 15 Yesus nambantili i raaya'a tae-Na, “Pore-pore ka' maka'amat i kuu na ragina mian Farisi tia ragi ni Herodes.”\f + \fr 8:15 \fk ragina mian Farisi tia ragi ni Herodes: \ft Ai Yesus nintimbaani'kon wawauna mian Farisi tii Herodes koi ragi. Wawauna i raaya'a mambalaki'kon wawau men ba'idek. \f*\x * \xo 8:15 \xt Luk. 12:1 \x* \p \v 16 Raaya'a nopootunduniimo, taena, “Mbali' koiya'a a wurung-Na gause i kita sian nangawawa roti.” \p \v 17 Yesus ninginti'i upa men pootunduniikononna i raaya'a. Mbaka' tae-Na, “Nongko'upa i kuu se' momootunduniikon sianta roti? Sia-siannapo nopoo'inti'i ka' ninginti'i i kuu? Mokudul tuu' a noamuu. \v 18 Kuu mataan, nongko'upa se' sian poopiile'? Kuu tilingaan, nongko'upa se' sian poorongor?\x * \xo 8:18 \xt Yer. 5:21; Yeh. 12:2; Mrk. 4:12 \x* Sianmo kuu oos \v 19 a roti lilima' men Yaku' rumpi-rumpik bona mian lima' loloon? Pipii basung a nobuke' labina kakaan men kuu ruru'?” \p Ia simbati i raaya'a, taena, “Sampulo'rua' basung.” \p \v 20 Ia pikirawar i Yesus soosoodo, tae-Na, “Ka' koi upa a pipitu' roti men bona paat loloon mian? Pipii basung a labina kakaan men kuu rimpung?” \p Taena i raaya'a, “Pitu' basung.” \p \v 21 Kasi taeni Yesus, “Sia-siannapo kuu inti'i?” \s1 Yesus nengelesi'i sa'angu' mian mampisok na Betsaida \sr 8:22-26 \p \v 22 Noko daa koiya'a, ai Yesus tia murit-Na notakamo na Betsaida. Na Betsaida isian mian nangawawa sa'angu' mian mampisok ni Yesus, ka' nama'ase' na ko'ona kada' daa koyongon-Na ka' lesi'ion. \v 23 Mbaka' ia intonimo i Yesus a limana mian men mampisok ka' nibibit mae' na liwana kampung. Kasi ia inori i Yesus a matana mian iya'a, ka' nikoyong, kasi Ia pikirawari, tae-Na, “Piile'oonmo a upa-upa?” \p \v 24 Mian iya'a nontoa'imo waatu'u ka' norobu taena, “Indo'. Yaku' nimiile' mian pototumpang, see tongko' koi kau piile'onku.” \p \v 25 Ia koyong i Yesus soosoodo a matana mian iya'a. Noko daa iya'a, mian men mampisok iya'a nopoopiile'mo tuu'. Ia nalesi'mo ka' wiwi'na manasamo piile'onna. \v 26 Yesus norobu na ko'ona soosoodo, tae-Na, “Ule'kon na laigaan, ka' alia motanga' kampung.” \s1 Petrus nompotuutuu' i Yesus \sr 8:27-30 \r (Mat. 16:13-20; Luk. 9:18-21) \p \v 27 Noko daa koiya'a, Yesus tia murit-Na nomae'mo na kampung men na libutan Kaisarea Filipi. Na tanga'namo salan, ai Yesus nimikirawarimo murit-Na, tae-Na, “Koi taena mian, ime mbali' i Yaku' kani'i?” \p \v 28 Ia simbati murit-Na, taena, “Isian men mangaan ai Yohanes Pansarani. Men sambana mangaan a i Elia. Ka' men sambana soosoodo mangaan sa'angu' mian na giigii' nabii.”\x * \xo 8:28 \xt Mrk. 6:14-15; Luk. 9:7-8 \x* \p \v 29 Ia pikirawar i Yesus soosoodo, tae-Na, “Kasee ka' na ko'omuu, ai ime i Yaku' kani'i?” \p Ia simbati i Petrus, taena, “Kuu a Tomundo' Pansalamatkon.”\x * \xo 8:29 \xt Yoh. 6:68-69 \x* \p \v 30 Kasi i Yesus nomotoo i raaya'a kada' alia mambantilkon\f + \fr 8:30 \fk alia mambantilkon: \ft Ia sarui mian biai' na tempo ni Yesus se' Tomundo' Pansalamatkon men nitoonkon bo sida tomundo'na i raaya'a men membebaskon lipu' Yahudi na Batomundo'anna lipu' Romawi. Kasee ai Yesus minginti'i se' i Ia tio pate kutung, kasi tumuo' soosoodo. \f* mau ni imepo se' i ime i Ia. \s1 Tumbena i Yesus nuntundunkon se' i Ia bo papateion ka' bo potuo'ion \sr 8:31-9:1 \r (Mat. 16:21-28; Luk. 9:22-27) \p \v 31 Noko daa koiya'a, ai Yesus nuntumbeimo nimisiso' murit-Na se' Anak Manusia tio munsuri repaan biai' ka' kokundaionna motu-motu'a, tanaasna imam ka' wawa ukum Torat. Ia bo papateion, kasee na ilio kotolu'na, Ia bo tumuo' soosoodo. \v 32 Koiya'a a kanasana i Yesus nuntundunkon iya'a na murit-Na. Kasee i Petrus nangawawa i Yesus waale'e na soripi'na ka' nongkomaso'i. \v 33 Yesus ningilinga ka' nangarop murit-Na, kasi nongkomaso'i i Petrus, tae-Na, “Kumbaale'ena i koo, Ibiliis! Pinginti'iim kanono' pinginti'ina mian, taasi' pinginti'na Alaata'ala.” \p \v 34 Noko daa koiya'a, Ia leelo'mo i Yesus a murit-Na tia mian biai' men isian iraando'o, kasi norobu i Ia, tae-Na, “Mian men mingkira' mongololo' i Yaku' tiodaa mongkolimbo'kon pingkira'na noana kasi mamasa'an saliipna ka' mongololo' i Yaku'.\x * \xo 8:34 \xt Mat. 10:38; Luk. 14:27 \x* \v 35 Gause mian men mampari-pari mansalamatkon wakana na dunia kani'i, ia sian mantausi tutuo' men pore. Kasee mian men mongorookon wakana bo Ingku' tia bona Lele Pore men ringkat na Alaata'ala, ia bo mantausi tutuo' men pore.\x * \xo 8:35 \xt Mat. 10:39; Luk. 17:33; Yoh. 12:25 \x* \v 36 Aupa mbali' a ee'na men takakononna mian mau ia montombonoi longkop tano' balaki' kasee komburi'na sian mantausi tutuo' men pore? \v 37 Sianta upa men umangga' men sida pombolosi tutuo' men pore iya'a. \p \v 38 Kalu isian mian men makamaa' mompotuutuu' i Yaku' tia pisiso'-Ku na mian biai' men sian malolo' ka' dosaon, Anak Manusia uga' bo makamaa' mompotuutuu' mian iya'a na tempo Ia taka tia kuasana Tama-Na ka' lolo'onna malaa'ikat men molinas.” \c 9 \p \v 1 Taeni Yesus, “Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' isian i kuu men daa mokaraani'i men sianpo lapus kalu koo'po mimiile' Batomundo'anna Alaata'ala taka tia kuasa-Na.” \s1 Yesus waara'a buu'na ka' nilabikon mian wiwi'na \sr 9:2-13 \r (Mat. 17:1-13; Luk. 9:28-36) \p \v 2 Koi noommo ilio a noporusanna, ai Yesus nangawawamo i Petrus tii Yakobus ka' i Yohanes nasawe' na buu'na sa'angu' men alayo'. Sianta mian sambana indo'o. Kasi dudus ni Yesus nokoboliian na aropna i raaya'a.\x * \xo 9:2 \xt 2Ptr. 1:17-18 \x* \v 3 Juba-Na nosidamo bubulak laangan. Sianta sa'angu' mian na tano' balaki' kani'i a men mamaka'ala mantatapi koiya'a a kobulakna. \v 4 Kasi totolu' murit-Na nimiile' i Elia tii Musa men pintanga' batundun tii Yesus. \v 5 Mbaka' taeni Petrus na ko'ona i Yesus, “Guru, ma'amat tuu' i kita isian na tampat kani'i. Mbulo i kai momokerer sa'up totolu', sa'angu' bo Ko'omuu, sa'angu' boni Musa, ka' sa'angu' soosoodo boni Elia.” \v 6 Ai Petrus nobatundun koiya'a gause ia tia samba-sambana rurua' nolayaonmo tuu', mbali' sianmo ia inti'i se' upa men bo tundunonna. \p \v 7 Noko daa koiya'a, ia sa'upimo antong i raaya'a, ka' na antong iya'a, ia rongor i raaya'a isian wurung, tae-Na, “Ni'imo a Anak-Ku men kolingu'-Ku. Porongori i Ia!”\x * \xo 9:7 \xt Mat. 3:17; Mrk. 1:11; Luk. 3:22 \x* \v 8 Tongko' sangkodi', tempo i raaya'a nengelealokon na tiku-tikumna, raaya'a sian nimiile' sa'angu'po mian, somo i Yesus suungna indo'o. \p \v 9 Tempona i raaya'a notumokuru na buu'na iya'a, Yesus nomotoomo i raaya'a tae-Na, “Alia montoobantilkonkuu ni imepo aupa men kuu piile' umba'a kalu Anak Manusia sianpo potuo'ion moko daa lapus.” \v 10 Potoo iya'a ia tontoni i raaya'a. Kasee raaraaya'ana, raaya'a momootunduniikon se' upa a panduung ni Yesus mangaan “tumuo' soosoodo moko daa lapus”. \p \v 11 Ia pikirawar i raaya'a ni Yesus, taena, “Nongko'upa a wawa ukum Torat nuntundun se' i Elia tio taka olukon\f + \fr 9:11 \fk Elia tio taka olukon: \ft Na Maleakhi 4:5-6 nitundunkon ai Elia bo taka mongolukoni Tomundo' Pansalamatkon, ka' na Matius 11:13-14, ka' Matius 17:12-13 nitundunkon se' ai Yohanes Pansarani', ia men ngaanon i Elia. \f* koo'po tia kotakaan-Na Tomundo' Pansalamatkon?” \p \v 12 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Ai Elia tuutuu' taka olukon, kada' giigii' upa bi toropot. Kasee koi upa a Anak Manusia? Nongko'upa se' na Alkitaap nitulis se' i Ia bo munsuri repaan ka' idekionna mian? \v 13 Kasee bantilkonon-Ku na ko'omuu se' i Elia noko takamo, ka' mian biai' nangawawaukon i Ia koi pingkira'na i raaya'a. Ya'a kana'mo tia men nitulis na Alkitaap men muntundun waka-Na.” \s1 Yesus numbuse'i meena na anak men ia popo'umu' meena \sr 9:14-29 \r (Mat. 17:14-21; Luk. 9:37-43a) \p \v 14 Tempona i Yesus tia murit-Na totolu' raando'omo tia murit-Na men sambana, ia piile' i raaya'a biai' a mian ningiriwuti iraando'o. Isian toro pii wawa ukum Torat pintanga' poogagai tia murit ni Yesus. \v 15 Sarataa ia toopiile' mian se' isian i Yesus, raaya'a samba' tuu'. Liuliu notumetende' mae' nangalaboti i Ia. \v 16 Yesus nimikirawar na murit-Na, tae-Na, “Upa iraando'o men poogagaikononmuu tia wawa ukum Torat?” \p \v 17 Na tanga'na mian biai' iya'a, sa'angu' a mian men ninsimbati, taena, “Guru, yaku' nangawawa anakku na Ko'omuu. Anakku iya'a ia popo'umu' meena. \v 18 Sarataa takaionnamo, mbaka' wawauonna meena iya'a kada' anakku mangkairimpa' na tano', nganga'na wura'on, wese'na mokoroit, ka' wakana sida moroson. Yaku' niki tulungmo na murit-Muu kada' mumbuse'ikon meena iya'a, kasee sian ia poko i raaya'a nibuse'i.” \p \v 19 Yesus norobu na ko'ona i raaya'a, tae-Na, “Alia uga' i kuu mian men tumuo' na tempo koini'i! Kuu tuutuu' mian men sian parasaya. Pataka ipi mbali' Yaku' tio dumodongo tii kuu? Pataka ipi mbali' i Yaku' tio mokotaan na upa men wawauonmuu? Wawa a anak kanono' le'emari.” \v 20 Anak iya'a ia wawakonmo i raaya'a ni Yesus. \p Tongko' ia toopiile' meena iya'a i Yesus, ia rosonkonmo meena a wakana anak iya'a, liuliu tinombabas, kasi tinongkolinda' na tano'. Nganga'na wura'on. \v 21 Ia pikirawar i Yesus na tamana anak iya'a, tae-Na, “Koi upamo a nau'na i ia nokoi kaya'a?” \p Ia simbati tamana, taena, “Dauga'napo itiu' i ia. \v 22 Isianmo piripii a meena mongko'uusi mampapatei i ia. Isian men ia babaskon na apu, ka' isian men na weer. Kasee kalu pokoon-Muu tulungon, kolingu'i i kai, alinta, ka' tulung i kai.” \p \v 23 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Upa a taeem umba'a, kalu pokoon-Muu? Wiwi'na upa-upa pokoon asar mian parasaya.” \p \v 24 Tamana anak iya'a liuliu nangkakaro', taena, “Yaku' parasaya! Tulung i yaku' kada' i yaku' parasaya tuutuu'.” \p \v 25 Ia piile' i Yesus se' kaekae' biai' a mian taka moruuruut, mbaka' Ia nengerengeaki meena iya'a, tae-Na, “Hee, koo meena men nombongoli tia nompopo'umu'! Uar na anak kanono', ka' aliamomo' mungule'i soosoodo i ia.” \p \v 26 Meena iya'a nangkakaro' ka' nompoporoson tia nunggugurkon wakana anak iya'a, kasi no'umuar. Anak iya'a somo koi mian lapus piile'on, tamban mian biai' norobu taena, “Daamo, lapusmo ile'e i ia.” \v 27 Kasee i Yesus ningintoni limana anak iya'a ka' nangawangonkon. Anak iya'a uga' nokumekerermo. \p \v 28 Na laiganmo i Yesus, notakamo a murit-Na men raaraaya'ana, ka' nimikirawar na Ko'ona, taena, “Nongko'upa i kai se' sian nomoko numbuse'i meena iya'a?” \p \v 29 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Meena men koi umba'a sian pokoon buse'ion, tongko' sambayang\f + \fr 9:29 \fk tongko' sambayang: \ft piile' uga' na Matius 17:21. \f* a men sida pumbuse'i. Sian sida tia upa sambana.” \s1 Kopinduanna i Yesus nuntundunkon se' i Ia bo papateion ka' bo potuo'ion \sr 9:30-32 \r (Mat. 17:22-23; Luk. 9:43b-45) \p \v 30 Ai Yesus tia murit-Na nomae'mo namarerei dodongoan iya'a ka' ningimputkon rae'anna i raaya'a, lumiu na lipu'na Galilea. Ai Yesus bude' inti'ionna mian se' aana i Ia, \v 31 gause i Ia pintanga' mimisiso' murit-Na tae-Na, “Anak Manusia bo rookonon na kuasanana mian, ka' Ia bo papateionna i raaya'a. Kasee ka' papateion, Ia bo tumuo' soosoodo na ilio kotolu'na.” \p \v 32 Murit ni Yesus sian ninginti'i upa men Ia wurungkon, kasee i raaya'a babata mimikirawar na Ko'ona. \s1 Ai ime a murit men balaki'na \sr 9:33-37 \r (Mat. 18:1-5; Luk. 9:46-48) \p \v 33 Ari Yesus notakamo na Kapernaum. Ndo'omo na laigan Ia pikirawarimo i Yesus a murit-Na, tae-Na, “Upa a men poogagaikononmuu umba'a na tanga'na salan?” \p \v 34 Raaya'a sian ninsimbati gause umba'a na tanga'na salan, raaya'a nopoogagaikon munsurung se' ime a men balaki'na i raaya'a.\x * \xo 9:34 \xt Luk. 22:24 \x* \v 35 Ai Yesus no'umoruangmo, kasi Ia leelo' a murit-Na sompu-sompulo' rua' irana iya'a, ka' norobu tae-Na, “Ime i kuu men mingkira' sida balaki'na, ia tiodaa sida koi morio'na, po'ata'onna mian biai'.”\x * \xo 9:35 \xt Mat. 20:26-27; 23:11; Mrk. 10:43-44; Luk. 22:26 \x* \v 36 Noko daa iya'a, ia ala i Yesus a anak morio' sa'angu' kasi Ia pokerer na tanga'na i raaya'a wiwi'na. Kasi Ia taawan i Yesus a anak iya'a, ka' norobu na murit-Na, tae-Na, \v 37 “Ime a men mangalaboti sa'angu' anak koi kani'i gause mian iya'a mongololo' pisiso'-Ku, nono' a men ngaanon mangalaboti i Yaku'. Ka' ime a men mangalaboti i Yaku', ia taasi' tongko' mangalaboti i Yaku', kasee mangalaboti uga' i Ia men nomosuu' i Yaku'.”\x * \xo 9:37 \xt Mat. 10:40; Luk. 10:16; Yoh. 13:20 \x* \s1 Sa'angu' mian men taasi' murit ni Yesus numbuse'i meena mangaan ngaan ni Yesus \sr 9:38-41 \r (Luk. 9:49-50) \p \v 38 Kasi i Yohanes nobatundun ni Yesus taena, “Guru! Kai nimiile' sa'angu' mian numbuse'i meena see mangaan ngaan-Muu a numbuse'ina, mbaka' kai kokundakonmo i ia gause i ia taasi' tii kita.” \p \v 39 Kasee i Yesus norobu tae-Na, “Alia i kuu mongkokundakon i ia, gause sianta sa'angu' mian a men mangawawau upa kosamba' mangaan ngaan-Ku liuliu sida mingidek i Yaku'. \v 40 Mian men sian mangka'idek i kita, nono' aratina umapak na ko'onta.\x * \xo 9:40 \xt Mat. 12:30; Luk. 11:23 \x* \v 41 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' mian men mimi'inumi i kuu, montoodaa i kuu lolo' ni Kristus, ia sabole-bole mantausi tambona.”\x * \xo 9:41 \xt Mat. 10:42 \x* \s1 Yesus noki'anui giigii' upa a men mondosai \sr 9:42-50 \r (Mat. 18:6-9; Luk. 17:1-2) \p \v 42 “Ime a men manggau'kon sa'angu' anak morio' karaani'i men parasaya na Ingku' sida baradosa, mbulokon mian iya'a kootiion watu pinggiling\f + \fr 9:42 \fk watu pinggiling: \ft watu malempat balaki' ka' marawat men bo pinggilingna mian gandum mbaripian men kakariorkononna sapi' a pulu'na. \f* na toure'na ka' tuongon na tobui. \v 43 Too limamuu a manggau'kon i kuu baradosa, kolongi a limamuu inono'. Mbulokon limamuu somo sambotak kasee daa tumuo' tia Alaata'ala pookokoikonon tia limamuu sampa kasee i kuu tibarkonon na naraka, na apu men sian kopate-pateanna.\x * \xo 9:43 \xt Mat. 5:30 \x* [ \v 44 Apuna naraka iya'a sianta pate ka' ule morio' uga' sianta pate na apu iya'a.] \v 45 Too saratmuu a manggau'kon i kuu baradosa, kolongi a saratmuu inono'. Mbulokon saratmuu somo sambotak kasee daa tumuo' tia Alaata'ala pookokoikonon tia saratmuu sampa kasee i kuu tibarkonon na naraka. [ \v 46 Apuna naraka iya'a sianta pate ka' ule morio' uga' sianta pate na apu iya'a.] \v 47 Too matamuu a manggau'kon i kuu baradosa, kuati a matamuu inono'. Mbulokon matamuu somo sambotak kasee daa tumuo' tia Alaata'ala pookokoikonon tia matamuu sampa kasee i kuu tibarkonon na naraka.\x * \xo 9:47 \xt Mat. 5:29 \x* \v 48 Apuna naraka iya'a sianta pate ka' ule morio'\f + \fr 9:48 \fk ule morio': \ft ule men mangkaan upa baras. \f* uga' sianta pate na apu iya'a.\x * \xo 9:48 \xt Yes. 66:24 \x* \p \v 49 Wiwi'na mian bo molinasion tia apu, koikoimo upa men bo koyo'konon bona Tumpu molinasion tia timuson. \p \v 50 Timuson mase pore, kasee ka' natawas i ia, sianmo sidaon wawauon bi potee'. Mbali' iya'a, kuu tio bi sida koi timuson. Tumuo' pooka'amat tia simbaya'muu.”\x * \xo 9:50 \xt Mat. 5:13; Luk. 14:34-35 \x* \c 10 \s1 Pisiso' ni Yesus kada' alia mengerensai boroki' kabai langkai' \sr 10:1-12 \r (Mat. 19:1-12; Luk. 16:18) \p \v 1 Inda'a ai Yesus norumingkatmo mae' na libutan Yudea ka' na libutan na sambotakna Weerkauna Yordan. Indo'o uga' biai' a mian notaka ningiriwuti i Ia, ka' i Ia taka mimisiso' i raaya'a koi men dele wawauon-Na. \p \v 2 Mbaka' notakamo a toropii mian Farisi mimitopongi i Yesus. Raaya'a bapikirawar na Ko'ona, taena, “Koi upa pinginti'i-Muu? Too poturangon a moro'one men boroki'an mengerensai boroki'na?” \p \v 3 Kasee Ia simbati i Yesus tae-Na, “Koi upa a pisiso ni Musa bo ko'omuu?” \p \v 4 Taena, “Ai Musa namatalai mian mengerensai boroki'na kalu muntulis surat poorensaanna suo' bona boroki'na.”\x * \xo 10:4 \xt Ul. 24:1-4; Mat. 5:31 \x* \p \v 5 Taeni Yesus, “Mbali' i Musa nuntulis pisiso iya'a bo ko'omuu gause i kuu bingilan. \v 6 Kasee na tumbe-tumbepo, tempona Alaata'ala ninsidakon mian, ‘Alaata'ala ninsidakon i raaya'a moro'one tia wiwine.\x * \xo 10:6 \xt Kej. 1:27; 5:2 \x* \v 7 Mbali' iya'a, moro'one bo mamarerei tamana tia sinana ka' mosa'angu' tia boroki'na,\x * \xo 10:7 \xt Kej. 2:24 \x* \v 8 mbaka' rua' mian iya'a nosidamo koi sa'angu' waka. Mbaka' moro'one tia boroki'na taasi'mo rurua' kasee sa'angu'.’ \v 9 Mbali' iya'a, upa men ia posa'angu'mo Alaata'ala sian sida rensaonna mian.” \p \v 10 Tongko' na lalomnamo laigan, murit ni Yesus nobapikarawarmo soosoodo upa men ia poosisimbatkon toropii mian Farisi tii Yesus koi umba'ana. \v 11 Mbaka' taeni Yesus, “Ime a mengerensai boroki'na ka' mosuo' tia wiwine sambana, ai ia kanono' muntumpangkon boroki'na.\x * \xo 10:11 \xt Mat. 5:32; 1Kor. 7:10-11 \x* \v 12 Mau wiwine a men mengerensai langkai'na ka' mosuo' tia moro'one sambana, wiwine iya'a uga' muntumpangkon langkai'na.” \s1 Yesus nambarakaati anak morio'. \sr 10:13-16 \r (Mat. 19:13-15; Luk. 18:15-17) \p \v 13 Isian mian nangawawa anak morio' mbaale'e ni Yesus kada' daa i Yesus mongkoyong ka' mambarakaati anakna i raaya'a. Kasee murit ni Yesus tongko' nongkomaso'i mian iya'a. \v 14 Kasee Ia piile' i Yesus se' koiya'a, Ia pinsala'imo, tae-Na, “Patalai a anak karaanono' taka na Ingku'! Alia mantaankon i raaya'a, gause mian men koi anak karaani'i a men bo mianna Batomundo'anna Alaata'ala. \v 15 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' mian men sian mangalabot Batomundo'anna Alaata'ala koi pangalabotna anak morio',\f + \fr 10:15 \fk koi anak morio': \ft montombonoi noa men parasaya tuu'. \f* ai ia sian minsoop na Batomundo'an iya'a.”\x * \xo 10:15 \xt Mat. 18:3 \x* \v 16 Noko daa i Yesus nangaan koiya'a, Ia nongorootmo anak morio', kasi Ia epetkon lima-Na na anak morio' iya'a ka' nambarakaati. \s1 Mian kupangon nimikirawar ni Yesus upa men tio wawauonna kada' ia sida mantausi tutuo' men sidutu \sr 10:17-31 \r (Mat. 19:16-30; Luk. 18:18-30) \p \v 17 Tempo i Yesus rumingkat mingimputkon rae'an-Na taka a sa'angu' mian tende-tende' mbaale'e na Ko'ona kasi nobanintuur na arop ni Yesus. Ia nobapikirawar, taena, “Guru men pore! Upa a men tiodaa wawauonku kada' i yaku' mantausi tutuo' men pore pataka sidutu?” \p \v 18 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Nongko'upa i koo se' mangaan i Yaku' pore? Sianta men pore saliwana Alaata'ala. \v 19 Ai koo ninginti'imo potoona Alaata'ala: ‘Alia mampapatei mian, alia muntumpangkon samba-samba, alia mamangan, alia momborekkon mian, alia mangakali mian, ka' angga'i a tamaam tia sinaam.’ ”\x * \xo 10:19 \xt Kel. 20:12-16; Ul. 5:16-20 \x* \p \v 20 Taena mian iya'a, “Guru, giigii' potoo iya'a yaku' poko loloikonmo tempopo i yaku' nopoo'inti'imo.” \p \v 21 Yesus nintioki mian iya'a ka' nolingu', kasi i Ia norubu, tae-Na, “Dauga' sangkaliangan a men koo'po koo wawau. Rae' ka' balukkon a giigii' upaam ka' rookon a doi'na bona mian talalais. Kalu koiya'a, koo bo mokosue kupang na surugaa. Moko daa kasi taka mongololo' i Yaku'.” \v 22 Nongorongor i Yesus nangaan koiya'a, mian iya'a liuliu kinoboliian a dudusna. Ia nomae'mo kasee masiongo' tuu' a noana gause i ia biai' a kupangna. \p \v 23 Kasi i Yesus nengelealokon murit-Na ka' nambantilkon na ko'ona i raaya'a, tae-Na, “Marepa tuu' a mian kupangon minsida mianna Batomundo'anna Alaata'ala.” \p \v 24 Murit ni Yesus samba' nongorongor upa men Ia tundun i Yesus. Kasee Ia imputi i Yesus soosoodo a wurung-Na, tae-Na, “Anak-Ku, marepa tuu' mba'a minsida mianna Batomundo'anna Alaata'ala. \v 25 Bagiakon sa'angu' unta minsoop na bolo'na pakaut a daana, tia sa'angu' mian kupangon minsida mianna Batomundo'anna Alaata'ala.” \p \v 26 Murit ni Yesus nosamba'mo tuu', ka' i raaya'a nopootunduniimo, taena, “Ka' koiya'a, ai ime ansee a men sida salamatkonon?” \p \v 27 Yesus nintiokimo i raaya'a kasi norobu tae-Na, “Manusia sian momoko mansalamatkon wakana, kasee taasi' koiya'a kalu Alaata'ala. Gause giigii' upa pokoonna Alaata'ala.” \p \v 28 Kasi taeni Petrus, “Piile! Kai namarereimo wiwi'na upamai ka' nongololo' i Kuu.” \p \v 29 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Tuutuu' mba'a. Ka' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' mian men mamarerei laiganna, kabai utusna moro'one, kabai utusna wiwine, kabai sinana, kabai tamana, kabai anakna, kabai se' ale'na gause mongololo' i Yaku' ka' gause mengelelekon Lele Pore men ringkat na Alaata'ala, \v 30 mian kanono' koini'i uga' bo moko'ule' pirisa'atu paku' laigan, utus moro'one, utus wiwine, sina, anak tia ale' mau mune' pintanga' mongololongi repaan. Tempo ni'imarian mian iya'a bo mantausi tutuo' men pore pataka sidutu. \v 31 Kasee biai' a mian men tongaan tempo koini'i bo kosian tongaan tempo ni'imarian. Ka' uga' mian men tempo koini'i piile'onta sianta tongaan, bo tongaan tempo ni'imarian.”\x * \xo 10:31 \xt Mat. 20:16; Luk. 13:30 \x* \s1 Kopiritolu'na i Yesus nuntundunkon se' i Ia bo papateion ka' bo potuo'ion \sr 10:32-34 \r (Mat. 20:17-19; Luk. 18:31-34) \p \v 32 Yesus tia murit-Na banta-bantang mae' na Yerusalem, ka' i Yesus na olukonna i raaya'a. Murit-Na samba' ka' layaon. Mau mian men mongololo' i Ia indoro'omari na komburi' uga' layaon. Ia angemo a sompulo' rua' murit-Na ka' Ia nuntumbeimo nambantilkon soosoodo na ko'ona i raaya'a upa men bo rumpakion-Na. \v 33 Tae-Na, “Koini'i kita banta-bantang mae' na Yerusalem ka' Anak Manusia bo rookonon na tanaasna imam tia wawa ukum Torat. Ka' i raaya'a bo mungukum Anak Manusia tia ukuman pate. Ka' i raaya'a bo mangkalaakon i Ia na mian men taasi' Yahudi. \v 34 Ka' i Ia bo irokion, ka' inorion, sasalion ka' saliipkonon. Ka' moko daa iya'a, na ilio kotolu'na Ia bo tumuo' soosoodo.” \s1 Pa'ase' ni Yakobus tii Yohanes \sr 10:35-45 \r (Mat. 20:20-28) \p \v 35 Noko daa iya'a ai Yakobus tii Yohanes, anak ni Zebedeus, nuntuu'i i Yesus ka' nobantil, taena, “Guru, kai mongooskon kada' i kuu mangalabot pore pa'ase'mai.” \p \v 36 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Upa a ko'uusmuu men bo wawauon-Ku?” \p \v 37 Taena i raaya'a, “Too daa sida, tarai i kai umoruang na batomundo'an-Muu ni'imarian. Men sa'angu' mian umoruang na paraas uanan-Muu, sa'angu' mian na paraas kauri'-Muu.” \p \v 38 Kasee Ia simbati i Yesus tae-Na, “Kuu sian minginti'i upa men pa'ase'onmuu. Se' daa pokoonmuu a minginum na inuman repaan men tiodaa bo inumon-Ku ka' mongololongi sa'angu' repaan men bo rumpakion-Ku?”\x * \xo 10:38 \xt Luk. 12:50 \x* \p \v 39 Ia simbati i raaya'a taena, “Daa, pokoonmai!” \p Mbaka' taeni Yesus, “Daa mba'a. Kuu bo minginum na inuman repaan men bo inumon-Ku, ka' bo mongololongi sa'angu' repaan men bo rumpakion-Ku. \v 40 Kasee ime a men bo umoruang na uanan-Ku kabai na kauri'-Ku, taasi' i Yaku' a men bo pinginti'i. Alaata'ala a men bo pinginti'i ime a men bo umoruang na oruangan iya'a.” \p \v 41 Nongorongor se' koiya'a, sompulo' murit ni Yesus nongkomaso'konmo i Yakobus tii Yohanes. \v 42 Kasee i Yesus nengeleelo'mo i raaya'a ka' norobu tae-Na, “Kuu poto'inti'i se' raaya'a men ngaanion pamarentana lipu' men sian minginti'i Alaata'ala mantalalais mianna. Ka' moomoola'na lipu' iya'a mamarenta mianna koi pingkira'na susuung.\x * \xo 10:42 \xt Luk. 22:25-26 \x* \v 43 Kasee i kuu amo' koiya'a. Kuu men mingkira' sida mian moola', kuu tio sida bo tutulungna mian, \v 44 Kuu men mingkira' tongaan na mian, kuu tio sida koi sa'angu' ata'na mian giigii'.\x * \xo 10:44 \xt Mat. 23:11; Mrk. 9:35; Luk. 22:26 \x* \v 45 Gause Anak Manusia taka taasi' bo kalesangon. Ia taka mangkalesang ka' mongorookon noa-Na tia waka-Na papateion bo pontololoki dosana mian biai'.” \s1 Yesus nengelesi'i Bartimeus \sr 10:46-52 \r (Mat. 20:29-34; Luk. 18:35-43) \p \v 46 Yesus tia murit-Na notakamo na Yerikho. Tempo i Yesus tia murit-Na ka' mian biai' namarerei kota iya'a, isian sa'angu' mian talalais men mampisok poto'oruang na soripi'na salan ka' mo'ase'-ase' upana mian men lumiu. Ngaanna ai Bartimeus, anak ni Timeus. \v 47 Sarataa Ia rongor se' i Yesus men samba Nazaret a nolumiu, ia nangkakaro'mo taena, “Yesus, lee' ni Daud!\f + \fr 10:47 \fk lee' ni Daud: \ft Ai Bartimeus nengeleelo' i Yesus se' lee' ni Daud gause ia inti'imo se' isian i Tomundo' Pansalamatkon men bo taka na lee' ni Daud. \f* Kolingu'konon i yaku'!” \p \v 48 Mian biai' iraando'o nongkokundakon i ia ka' nomosuu' kada' mimporokot. Kasee ia tongko' kaekae' boolak mangkakaro', taena, “Lee' ni Daud! Kolingu'konon i yaku'!” \p \v 49 Ai Yesus notaanmo kasi tae-Na, “Leelo' i ia.” \p Mbaka' ia leelo'mo i raaya'a a mian mampisok iya'a. Kasi taena i raaya'a, “Popotaan a noaam! Mai ringkat. Ai koo Ia leelo' i Yesus.” \p \v 50 Mian mampisok iya'a liuliu nungukati jubana ka' nambalo'kon, kasi norumingkat donga-dongan ka' nombaale'e ni Yesus. \p \v 51 Taeni Yesus na ko'ona, “Upa a men kikira'am wawauon-Ku na ko'oom?” \p Ia simbati mian mampisok iya'a, taena, “Guru, yaku' mingkira' bi poopiile'.” \p \v 52 Kasi Ia simbati i Yesus soosoodo, tae-Na, “Rae'mo. Gause i koo mamarasaya na Ingku', koo nopoopiile'mo!” Mian mampisok iya'a liuliu nopoopiile'. Kasi ia nongololo' i Yesus na rae'an-Na. \c 11 \s1 Yesus nilaboti tia adat na Yerusalem \sr 11:1-11 \r (Mat. 21:1-11; Luk. 19:28-40; Yoh. 12:12-19) \p \v 1 Sarataa i Yesus tia murit-Na montorumpakimo Yerusalem, karani'mo Betfage tia Betania men na Buu'na Zaitun, ai Yesus nomosuu'mo murit-Na rurua', \v 2 ka' nomotoo tae-Na, “Rae' na kampung katu'u men torumpakionta. Taka intu'u kodi' i kuu bo liuliu mungurumpaki sa'angu' keledai rundara nitoongkon, men sianpo ia toolakiti mian. Alaka' kakai a kokootna ka' wawa tu'umari. \v 3 Ka' too isian mian mimikirawar na ko'omuu taena, ‘Nongko'upa i kuu se' mangkakai kokootna keledai kanono'?’ bantilkon inta', ‘Tumpu mamaraluui. Ka' sian maalin daa ule'konon-Namo ka'ita.’ ” \p \v 4 Raaya'a nomae'mo ka' nungurumpaki keledai rundara nitoongkon na aropna laigan na soripi'na salan, kasi ia kakai i raaya'a. \v 5 Isian toropii mian indo'o potokerer nimikirawar na ko'ona i raaya'a, taena, “Nongko'upa i kuu se' mangkakai kokootna keledai kanono'?” \p \v 6 Kasi ia simbati i raaya'a koi men Ia potookon i Yesus. Mbaka' i raaya'a ia patalaimo mian. \v 7 Kasi i raaya'a nangawawa keledai iya'a mbaatu'u ni Yesus. Taka intu'u ia latasimo i raaya'a a sengke'na keledai iya'a tia jubana, kasi ia lakiti i Yesus. \v 8 Biai' a mian nanggampalkon bokukumna i raaya'a na salan, ka' isian mian men nangala' na ale' panga' morio' men roonanaan ka' nendeer na salan. \v 9 Giigii' mian men potorae', mau men na olukon ka' men na komburi', mangkakaro'kon taena, \q1 “Tunde' a Alaata'ala! \q2 Barakaatan i Ia men taka ia pokau Tumpu!\x * \xo 11:9 \xt Mzm. 118:25-26 \x* \q1 \v 10 Barakaatan a Batomundo'an-Na ini'imari men batomundo'an ni Daud minti'inta! \q2 Tunde' a Alaata'ala men na ko'alayo'an.” \p \v 11 Taka na Yerusalem i Yesus ninsoopmo na Laiganna Alaata'ala. Na lalomna Ia lealokonmo ka' ninasai wiwi'na. Kasee ka' boomo malom, ia nomae'mo na Betania tia sompulo' rua' murit-Na. \s1 Yesus nantadeankon kau ara kada' bi pate \sr 11:12-14 \r (Mat. 21:18-19) \p \v 12 Koi liilana, tempona ari Yesus namarereimo Betania, Yesus nopoosurimo nololu. \v 13 Na oloapo ia nontoa'i kau ara koi kantu'u, marioompong a roonana. Ia rae'imo a kau ara iya'a toodaa woo'an, kasee taka intu'u i Ia, Ia sian nungurumpaki woo'na, tongko' roonana a biai', gause sianpo tempona miwoo'. \v 14 Mbaka' i Yesus nomorobu na kau iya'a tae-Na, “Muntumbei koini'i sa'angu'po mian sianmo mangkaan woo'om pataka manau'.” \p Giigii' murit-Na nongorongor. \s1 Yesus numbuse'i mian men mobaluk na Laiganna Alaata'ala \sr 11:15-19 \r (Mat. 21:12-17; Luk. 19:45-48; Yoh. 2:13-22) \p \v 15 Kasi taka a ari Yesus na Yerusalem. Tongko' ninsoop i Yesus na Laiganna Alaata'ala, Ia numbuse'imo mian biai' men ba'ili ka' men mobalu-baluk indo'o na tolodona Laiganna Alaata'ala.\f + \fr 11:15 \fk tolodona Laiganna Alaata'ala: \ft Tolodo iya'a bo basambayanganna mian men taasi' Yahudi. Kasee ia pakemo i raaya'a bo pobalukanna. \f* Meja'na mian men totolosi doi'\f + \fr 11:15 \fk totolosi doi': \ft Giigii' mian men taka na Yerusalem men taasi'po samba Yahudi see sambayang na Laiganna Alaata'ala tiodaa mombolosi doi'na i raaya'a kada' sida bo pambayar pajak na Laiganna Alaata'ala ka' bo pingili kurbaan. \f* ka' bangkona mian men mobaluk marampatii Ia tua-tua'kon. \v 16 Ia sianmo namatalai mian men mobaluk mangawawa upana lumiu na tolodona Laiganna Alaata'ala. \v 17 Kasi i Yesus nimisiso' ka' nambantili i raaya'a, tae-Na, “Taasi' nipokotulismo na Alkitaap, ‘Laigan-Ku tio ngaanon laigan bo basambayanganna mianna longkop tano'? Kasee kuu wawaumo bo dodongoanna mian puraga!’ ”\x * \xo 11:17 \xt Yes. 56:7; Yer. 7:11 \x* \p \v 18 Sarataa tanaasna imam tia wawa ukum Torat nongorongor upa men ia wawau i Yesus, raaya'a nansarakmo akal kada' mampapatei i Ia. Raaya'a uga' layaonkon i Yesus gause biai' a mian men koporean upa men pisiso'konon-Na. \p \v 19 Guntumalommo Yesus tia murit-Na namarereimo kota iya'a. \s1 Yesus nimisiso'kon kau ara men nokangkungmo \sr 11:20-26 \r (Mat. 21:20-22) \p \v 20 Koi liilana ma'ulop tempo i raaya'a nolumiu, ia piile' i raaya'a a kau ara iya'a nokangkungmo tia waka-wakatna. \v 21 Mbaka' notonginau'mo i Petrus upa men ia ngaan i Yesus koi rimberi'na. Ia nobapikirawarmo taena, “Guru, piile'! Kau ara men Kuu tadeankon, nokangkungmo.” \p \v 22 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Parasayamo na Alaata'ala. \v 23 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' ime a momosuu' buu'na kani'i, taena, ‘Bi ko'akit ka' bi tombalo' i koo na tobui,’ asar noana amo' babata ka' parasaya se' bo sida a men ngaanonna, mbaka' men koiya'a bo sida na ko'ona.\x * \xo 11:23 \xt Mat. 17:20; 1Kor. 13:2 \x* \v 24 Mbali' iya'a bantilkonon-Ku na ko'omuu se' upa a men pa'ase'onmuu na sambayangmuu, parasaya inono' se' Alaata'ala noko pantaraimo upa men kuu pa'ase', mbaka' i kuu bo mangalabot. \v 25 Kalu i kuu kumukerer sambayang, kasee noamuu kokoo'ankon mian gause i ia nampapolosi noamuu, ampuni kutung a mian iya'a, kada' Tamamuu men na surugaa mangampuni i kuu.\x * \xo 11:25 \xt Mat. 6:14-15 \x* \v 26 [Kalu i kuu sian mangampuni sala'na mian, mbaka' Tamamuu men na surugaa uga' sian mangampuni sala'muu.]” \s1 Moomoola'na Yahudi nimikirawar ni Yesus kuasa-Na \sr 11:27-33 \r (Mat. 21:23-27; Luk. 20:1-8) \p \v 27 Ai Yesus tia murit-Na notakamo soosoodo na Yerusalem. Rae-rae' i Yesus na tolodona Laiganna Alaata'ala taka a toropii tanaasna imam, wawa ukum Torat ka' motu-motu'a nantaankon i Ia. \v 28 Raaya'a nimikirawar, taena, “Upa a pimpu'uaan nangawawau men koiya'a? Ka' ime a nantarai i Koo kuasa mbali' nangawawau giigii' iya'a?” \p \v 29 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Yaku' uga isian upa bo pikirawaron-Ku na ko'omuu. Alaka' simbati kada' bantilkonon-Ku i kuu se' kuasa ni ime mbali' daa i Yaku' mangawawau koiya'a. \v 30 Alaata'ala kabai mian a nantarai i Yohanes kuasa bo pansarani mian? Koi upa i kuu?” \p \v 31 Tanaasna imam ka' motu-motu'a na Yahudi nopootunduniimo raaraaya'ana, taena, “Kalu kita mangaan, ‘Kuasana ringkat na Alaata'ala,’ mbaka' simbation-Na, ‘Nongko'upa i kuu se' kosian mamarasaya upa men taeni Yohanes?’ \v 32 Kasee mare-marepanapo kalu simbationta, ‘Kuasana ringkat na mian.’ Kita bo komaso'kononna mian biai' gause pimiile'na mian giigii' se' i Yohanes tuutuu' sa'angu' nabii.” \v 33 Mbaka' ia simbati i raaya'a, “Sian inti'ionmai.” \p Taeni Yesus, “Kalu koiya'a, Yaku' uga' sian mambantilkon na ko'omuu se' kuasa ni ime bo pimpu'uan-Ku mangawawau koiya'a.” \c 12 \s1 Yesus nintimbaani'kon papalimang na ale'na anggur \sr 12:1-12 \r (Mat. 21:33-46; Luk. 20:9-19) \p \v 1 Ai Yesus nuntumbeimo nuntundun timbaani' na tanaasna imam, wawa ukum Torat ka' moomoola'na Yahudi. Tae-Na, “Isian sa'angu' mian nosumapar bo ale'na anggur. Ia nambalamo tiku-tikumna, ka' nengkeke bolo' bo pimiisan anggur, ka' nangawawau sa'up bo badagaian ale' iya'a. Kasi ia nantamboikon ale'na anggur iya'a na papalimang, ka' nomae' na lipu' sambana.\x * \xo 12:1 \xt Yes. 5:1-2 \x* \v 2 Sarataa temponamo kopumpupuan anggur, mian iya'a nomosuu'mo sa'angu' tutulungina mae' na mian men mingilimang ale'na anggur iya'a kada' mangala ule' men bokoi obosna. \v 3 Kasee papalimang na ale'na anggur iya'a tongko' nangarakop tutulungina tombono ale'na anggur iya'a ka' numukul ka' nomosuu' nomae' tia lima sompulo'. \v 4 Noko daa koiya'a, tombono ale'na anggur iya'a nomosuu'mo sa'angu' mianna men sambanaan mbaatu'u na ko'ona i raaya'a. Mian iya'a ia pukulmo i raaya'a pataka nobelaon a takala'na ka' ni'iroki. \v 5 Tombono ale'na anggur iya'a nomosuu'mo sa'angu' tutulungina men sambana, ka' mian iya'a ia papatei i raaya'a. Biai' uga' a mianna sambana men niposuu'. Isian men nipool ka' isian uga' men nipapatei. \p \v 6 Koini'i somo anakna sa'angu' men kolingu'na tuu'. Kokomburi'anna ia nomosuu'mo anakna, taena, ‘Kalu anakku sabole kolayaonna i raaya'a.’ \v 7 Tongko' ia piile' papalimang na ale'na anggur iya'a se' notakamo a anak iya'a, raaya'a nopootunduniimo, taena, ‘Iamo kaya'a a men bo pontombonoi giigii' upana tamana. Mai kita papateia i ia kada' kitamo a pontombonoi budelna.’ \v 8 Mbaka' anak iya'a nirakopmo ka' nipapatei. Biibiina ia balo'kon i raaya'a na liwana ale' iya'a.” \p \v 9 Yesus nimikirawarmo, tae-Na, “Upamo a wawauonna tombono ale'na anggur iya'a? Sabole i ia bo taka ka' mampapatei papalimang na ale'na, kasi mongorookon ale'na iya'a na papalimang sambana. \v 10 Kuu sabole nambasamo na Alkitaap, \q1 Watu men ia balo'konmo tukang \q2 nosidamo watu tuko men bo pandasi.\x * \xo 12:10 \xt Mzm. 118:22-23 \x* \q1 \v 11 Men koiya'a ia wawau Tumpu, \q2 ka' wawau-Na iya'a nompoposamba' i kita men nimiile'.” \p \v 12 Moomoola' na Yahudi mansarak salan mangarokop i Yesus. Gause ia inti'i se' tundunan ni Yesus umba'a mintimbaani'kon i raaya'a koi papalimang ale'na anggur men ba'idek. Kasee i raaya'a layaonkon mian biai'. Mbaka' i raaya'a somo namarerei i Yesus. \s1 Mian Farisi tia mian ni Herodes bapikirawar ni Yesus too tio mambayar pajak bona Kaisar. \sr 12:13-17 \r (Mat. 22:15-22; Luk. 20:20-26) \p \v 13 Moomoola' na Yahudi nomosuu'mo mian Farisi tia toropii winawa ni Tomundo' Herodes\f + \fr 12:13 \fk toropii winawa ni Tomundo' Herodes: \ft Samba Yahudi sanggiran men daa mingkira'kon kada' tongko' lee' ni Tomundo' Herodes bo pontomundo'i i raaya'a. \f* mae' ni Yesus mansarak mangakalkon i Yesus tia upa men pikirawaronna i raaya'a.\f + \fr 12:13 \fk mansarak mangakalkon i Yesus tia upa men pikirawaronna i raaya'a: \ft Kalu simbation ni Yesus tiodaa mambayar pajak, mbaka' mian biai' men bude'kon i Yesus sida maso' mbaka' raaya'a bo mangarakop ka' mampapatei i Yesus. Kalu simbation ni Yesus sian sida mambayar pajak mbaka' pamarenta na Romawi iya'a men bo taka mangarakop ka' mampapatei i Yesus. \f* \v 14 Raaya'a notakamo ni Yesus ka' nobapikirawar, taena, “Guru, kai inti'i i Kuu sian muntundun upa men kosian, ka' mau i ime, sian kolayaon-Muu, gause i Kuu sian momposasala'kon mian. Kasee i Kuu mimisiso'kon pingkira'na Alaata'ala men tuutuu'na. Kalu na aturanna agamanta, daa patalaion a mambayar pajak bona Kaisar\f + \fr 12:14 \fk Kaisar: \ft Pantanaasi giigii' tomundo' na Roma ngaanon Kaisar. \f* kabai sian? Tiodaa i kai mambayar pajak kabai sian?” \p \v 15 Kasee i Yesus inti-inti'i panduungna i raaya'a, kasi tae-Na, “Nongko'upa i kuu se' mimitopongi i Yaku'? Wawa le'emari a sa'angu' doi' dinar kada' piile'on-Ku.” \v 16 Ia wawamo i raaya'a. Kasi i ia pikirawar tae-Na, “Gambar tia ngaan ni ime ini'i?” \p Taena, “Gambar tia ngaanna Kaisar.” \p \v 17 Kasi taeni Yesus, “Rookon bona Kaisar a upa men tio rookononmuu na Kaisar ka' rookon bona Alaata'ala a upa men tio rookononmuu na Alaata'ala!” \p Raaya'a samba' tuu' nongorongor upa men taeni Yesus. \s1 Mian Saduki mimikirawar ni Yesus too mian lapus dauga' potuo'ion \sr 12:18-27 \r (Mat. 22:23-33; Luk. 20:27-40) \p \v 18 Toropii mian Saduki notaka ni Yesus. (Pinginti'ina i raaya'a se' mian lapus sianmo tumuo' soosoodo.) Mbali' iya'a, raaya'a nimikirawar taena, \v 19 “Guru, ai Musa nuntulis ukum koi kani'imari bo ko'onta': Kalu sa'angu' mian moro'one lapus namarerei boroki' men sian anakon, mbaka' utusna moro'one iya'a tio mosuo' tia baluna utusna kada' utusna isian lee'na.\x * \xo 12:19 \xt Ul. 25:5 \x* \v 20 Isian pitu' moro'one moto'utus. Men balaki'na nosuo' tia sa'angu' wiwine, kasi moro'one iya'a nolapus kasee sian no'anakon. \v 21 Men korua'na nomosuo'imo wiwine iya'a, ka' lapus kasee sian no'anakon. Koiya'a uga' na utusna men kotolu'na, \v 22 pataka men na kopitu'na. Pitu-pitu'na nomosuo'i kasee sian no'anakon. Raaya'a kabus nolapus. Ka' kokomburi'anna wiwinemo iya'a a men nolapus. \v 23 Na ilio pomotuo'ian mian lapus ni'imarian, mian men moto'utus pitu' ira iya'a, ime a men bo sida langkai'na wiwine iya'a? Gause pitu-pitu' irana nompoboroki'mo i ia.” \p \v 24 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Ai kuu mansala'imo, gause i kuu sian minginti'i isiina Alkitaap ka' sian minginti'i kuasana Alaata'ala. \v 25 Gause mian lapus men tumuo' soosoodo sianmo mosuo' ka' poposuo'on. Raaya'a tumuo' koi malaa'ikat na surugaa. \v 26 Kasee mian lapus sabole bo potuo'ion. Kuu taasi' noko pambasamo kitap ni Musa? Na kitap iya'a isian ningaan kau morio' ruri'on men kumait, ka' i Musa mondo'o kere-kerer. Isian wurungna Tumpu nambantilkon, tae-Na, ‘Yaku'mo a Alaata'ala ni Abraham, Alaata'ala ni Ishak, ka' Alaata'ala ni Yakub.’\x * \xo 12:26 \xt Kel. 3:6 \x* \v 27 Alaata'ala iya'a taasi' Alaata'ala na mian lapus, kasee Alaata'ala na mian tumuo'. Ai kuu uga' mansala'imo tuu'!” \s1 Yesus nambantilkon ukum men tuko \sr 12:28-34 \r (Mat. 22:34-40; Luk. 10:25-28) \p \v 28 Isian sa'angu' wawa ukum Torat taka momorongori i Yesus poosisimbat tia toropii mian Saduki, ka' i ia uga' minginti'i se' upa men simbatikonon ni Yesus na mian Saduki kana' tuu'. Wawa ukum Torat iya'a nobapikirawarmo ni Yesus taena, “Wiwi'na ukum, potoo men koi upa a men tuko?” \p \v 29 Taeni Yesus, “Potoo men tuko mbaka': Porongori i kuu samba Israel! Tumpu Alaata'alanta mase Tumpu men sianta sambanaan. Tongko' i Ia.\x * \xo 12:29 \xt Ul. 6:4-5 \x* \v 30 Kolingu'kon a Tumpu Alaata'alamuu tia noa men tuutuu', ka' tia wiwi'na wakamuu ka' wiwi'na pinginti'ianmuu ka' tia wiwi'na men pokoonmuu. \v 31 Ka' potoo men korua'na mbaka': Kolingu'kon a simbaya'muu mian koikoimo pongkolingu'konmuu wakamuu. Sianta potoo sambana men nitukokon saliwana rurua' potoo kani'i.”\x * \xo 12:31 \xt Im. 19:18 \x* \p \v 32 Kasi wawa ukum Torat iya'a ninsimbati i Yesus taena, “Tuutuu', Guru! Kana'mo inooro'o tae-Muu. Tumpu Alaata'ala uga' tongko' sa'angu' ka' kosian Alaata'ala sambana.\x * \xo 12:32 \xt Ul. 4:35 \x* \v 33 Ka' mian tiodaa mongkolingu'kon Alaata'ala tia noa men tuutuu', tia wiwi'na waka ka' wiwi'na pinginti'ian ka' tia wiwi'na men pokoonna. Ka' i ia uga' tiodaa mongkolingu'kon simbaya'na mian koikoimo pongkolingu'konna wakana. Ya'a a daana tia mongorookon kurbaan men tunuon ka' kurbaan sambana bona Alaata'ala.”\x * \xo 12:33 \xt Hos. 6:6 \x* \p \v 34 Ia porongor i Yesus a ninsimbatina wawa ukum Torat iya'a se' pore ka' kana'. Ia norobumo tae-Na, “Ai kuu kara-karaani'mo sida mian na Batomundo'anna Alaata'ala.” Noko daa iya'a sianta sa'angu'po mian men momoko bapikirawar soosoodo ni Yesus. \s1 Yesus nambantilkon se' Tomundo' Pansalamatkon taasi'po tongko' lee' ni Daud, kasee uga' Tumpu ni Daud \sr 12:35-37 \r (Mat. 22:41-46; Luk. 20:41-44) \p \v 35 Tempo i Yesus mimisiso' na Laiganna Alaata'ala, Ia nobapikirawarmo na ko'ona i raaya'a, tae-Na, “Na pinginti'imuu, nongko'upa mbali' a wawa ukum Torat mangaan Tomundo' Pansalamatkon se' lee' ni Daud? \v 36 Gause Daud a men nangaan tia pisiso'na Alus Molinas taena: \q1 ‘Tumpu Alaata'ala nangaan na Tumpungku tae-Na: \q2 oruang na paraas uanan-Ku\f + \fr 12:36 \fk oruang na paraas uanan-Ku: \ft Kani'i adatna Yahudi, men balaki' a kuasana ka' angga'ion men sida umoruang na paraas uanan. \f* \q1 pataka Yaku' mompoporungku' giigii' mian men mangka'idek i Koo sida malolo' na Ko'oom.’\x * \xo 12:36 \xt Mzm. 110:1 \x* \m \v 37 Daud a men nangaan se' Tomundo' Pansalamatkon iya'a Tumpuna. Pinginti'imuu, koi upa a kosidana se' daa Tomundo' Pansalamatkon uga' bo lee'na?” \p Mian men biai' tuu' kokana'an nongorongor pisiso' ni Yesus. \s1 Yesus nompopo'daga kada' maka'amat na wawa ukum Torat \sr 12:38-40 \r (Mat. 23:1-36; Luk. 20:45-47) \p \v 38 Taeni Yesus, “Maka'amat na wawa ukum Torat. Gause i raaya'a mo'uus sumasayo mojuba alayo' ka' beleskon angga'ionna mian na pasar. \v 39 Raaya'a mo'uus umoruang na oruangan men porena na laigan bakitumpuan kabai na pootatakaianna mian biai'. \v 40 Raaya'a mangakali balu ka' mangala laiganna. Ka' bo pingililungina gau'na men ba'idek, raaya'a sambayang biai' taa'. Mian koiya'a sabole bo mantausi ukuman marawat.” \s1 Persembaahan na sa'angu' balu men talalais \sr 12:41-44 \r (Luk. 21:1-4) \p \v 41 Yesus no'umoruang nangarop peti pingilinsonan doi' persembaahan na Laiganna Alaata'ala. Ia namakanasai mian biai' monsoopkon doi'na i raaya'a na peti. Biai' a mian kupangon mingilinson doi'na men biai' a angga'na. \v 42 Taka a sa'angu' wiwine balu men talalais ningilinson doi'na rurua' men tongko' titiu' a angga'na. \v 43 Yesus nengeleelo'mo murit-Na, tae-Na, “Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' balu men talalais kale'e a biai'na ia linson na peti tia na mian sambana. \v 44 Gause i raaya'a giigii' nantarai persembaahan tia labina kupangna. Kasee balu men talalais kale'e nongorookonmo upa wiwi'na men somo iya'a a isian na ko'ona, ka' men bookoi bo kaanonna liila ipuan.” \c 13 \s1 Yesus nambantilkon bo koruntunanna Laiganna Alaata'ala \sr 13:1-2 \r (Mat. 24:1-2; Luk. 21:5-6) \p \v 1 Tempo i Yesus no'umuar na Laiganna Alaata'ala, sa'angu' murit-Na nangaan, taena, “Guru, Piile'! Pore tuu' a laigan watu balaki' kale'e ka' moonggor tuu'.” \p \v 2 Taeni Yesus, “Yaku' mingkira' mambantilkon na ko'omuu laigan watu balaki' men taemuu se' balaki' ka' moonggor. Ni'imarian sianta sa'angu'po watu na Laiganna Alaata'ala kani'i a men dauga' patalaion pootapi'. Wiwi'na bo runtunion.” \s1 Yesus nuntundunkon repaan men bo liuon kalu boomo kakabusanna tempo \sr 13:3-13 \r (Mat. 24:3-14; Luk. 21:7-19) \p \v 3 Noko daa iya'a ari Yesus nomae'mo na Buu'na Zaitun ka' i Yesus no'umoruang nangarop patuk buu'na men kekelaanna Laiganna Alaata'ala. Ai Petrus, Yakobus, Yohanes ka' i Andreas nimikirawarmo raaraaya'ana ni Yesus, taena, \v 4 “Bantilkon i kai se' ipi a bo sidaanna men tae-Muu umba'a, ka' oosan upa men bo pinginti'ian kalu takamo a tempona kosidaanna giigii' iya'a.” \p \v 5 Taeni Yesus, “Maka'amat, dako' i kuu ko'akalian. \v 6 Biai' a mian bo taka mangaan ngaan-Ku, ka' morobu taena, ‘Yaku'mo a Tomundo' Pansalamatkon!’ Raaya'a bo mangakalkon mian biai'. \v 7 Kalu i kuu momorongor lelena mian poopapate ka' laungna sindapanna mian men poopapate, alia i kuu uga' layaon. Gause iya'a tiodaa sida koiya'a kasee iya'a taasi'po kakabusanna tempo. \v 8 Lipu' men sa'angu' bo poopapate mintimbangi lipu' men sambana, ka' batomundo'an sa'angu' bo poopapate mintimbangi batomundo'an men sambana. Ka' bo lili'on na toropii dodongoan, ka' bo liuonna pololuan. Wiwi'na iya'a baasi muntumbei repaan, koi polos men surionna wiwine men boomo mondodongokon anak. \p \v 9 Kuu tiodaa maka'amat, gause i kuu bo rakopon ka' wawaon na moomoola'na agama. Kuu bo poolon na laigan bakitumpuan. Ka' i kuu uga' bo wawaon na gubernuur ka' na tomundo' gause i kuu parasaya na Ingku'. Ya'amo a tempomuu men pore bo pambantilkonanmuu Lele Pore na ko'ona i raaya'a.\x * \xo 13:9 \xt Mat. 10:17-20; Luk. 12:11-12 \x* \v 10 Lele Pore men na Alaata'ala tiodaa lelekonon kutung na sanda' lipu'. \v 11 Kalu rakopon i kuu ka' wawaon na mian men bo pungukumi mbaka' amo' babatakon men bo porobukononmuu. Porobukon men rookonon na ko'omuu tempo iya'a, gause upa men porobukononmuu kanono' taasi' rumingkat na ko'omuu kasee na Alus Molinas. \v 12 Isian uga' mian bo minsasapu na utusna kada' utusna papateionna mian. Isian uga' tama bo minsasapu na anakna kada' anakna papateionna mian. Ka' anak bo mintimban minti'ina ka' minsasapu kada' minti'ina papateionna mian. \v 13 Kuu bo kokundaionna giigii' mian gause na pongololo'an i Yaku'. Kasee mian men mantaan pataka kokomburi'anna bo salamatkonon.”\x * \xo 13:13 \xt Mat. 10:22 \x* \s1 Yesus nambantilkon repaan men marawat ka' mian men mangaan wakana Tomundo' Pansalamatkon kasee borek \sr 13:14-23 \r (Mat. 24:15-28; Luk. 21:20-24) \p \v 14 “Sa'angu' tempo i kuu bo mimiile' pinsilaka'i men ba'idek\f + \fr 13:14 \fk pinsilaka'i men ba'idek: \ft Piile' uga' Matius 24:15 ka' 2 Tesalonika 2:3-4. \f* kumekerer na sa'angu' tampat men sian sida kekererionna. (Sulano i kuu men mambasa ini'i sida minginti'i.) Na tempo iya'a, mian men isian na libutan Yudea tio mamarere na buu'na.\x * \xo 13:14 \xt Dan. 9:27; 11:31; 12:11 \x* \v 15 Mian men monda'a na wawona laiganna tempo iya'a ka' upana isian na laigan, amo'mo malau ka' minsoop na laigan mangala upana.\x * \xo 13:15 \xt Luk. 17:31 \x* \v 16 Ka' mian men na ale' sobii ka' mule'kon mangala pakeanna. \v 17 Marepa a wiwine men mampaiwawa tempo iya'a, ka' sina men dauga' momosusui anak. \v 18 Pa'ase' na sambayangmuu kada' amo' tempo memel a kotakaanna tempo iya'a. \v 19 Gause na tempo iya'a bo taka a sa'angu' repaan men sianpo ia toosuri mian tumbe-tumbepo Alaata'ala ninsidakon tano' balaki' pataka koini'i. Ka' sianmo isian repaan men koiya'a soosoodo.\x * \xo 13:19 \xt Dan. 12:1; Why. 7:14 \x* \v 20 Kalu Alaata'ala sian monsondo'i tempo marepa iya'a, mbaka' sianta sa'angu'po mian men salamat. Kasee kada' mian-Na men Ia ruruki sida salamat, mbaka' bo sondo'ion-Na tempo iya'a. \v 21 Tempo iya'a kalu isian mian morobu na ko'omuu taena, ‘Piile', kani'imo a Tomundo' Pansalamatkon!’ kabai taena, ‘Piile', kale'emo a Tomundo' Pansalamatkon!’ alia mamarasaya upa men ia ngaan mian kanono'. \v 22 Gause pansalamatkon borek tia minti nabi-nabii bo taka. Raaya'a bo mingilimang oos ka' upa kosamba' bo pangakalianna mian, maupo mian men ia rurukimo Alaata'ala bo mian-Na. Uga' pi'akalionna i raaya'a kalu too pokoonna. \v 23 Maka'amat i kuu. Gause daa Yaku' bantilkonmo a upa men bo rumpakion ini'imari.” \s1 Kotakaanna Anak Manusia \sr 13:24-32 \r (Mat. 24:29-36; Luk. 21:25-33) \p \v 24 “Kasee moko daa repaan iya'a, matana ilio bo pintung ka' wulan sianmo tarang.\x * \xo 13:24 \xt Yes. 13:10; Yeh. 32:7; Yl. 2:10, 31; 3:15; Why. 6:12 \x* \v 25 Bitu'on bo mandawo' ra'amari na langit ka' pungkuasai langit iya'a bo toyunggot.\x * \xo 13:25 \xt Yes. 34:14; Yl. 2:10; Why. 6:13 \x* \p \v 26 Na tempo iya'a mian bo mimiile' Anak Manusia taka ra'amari na lalomna antong tia kuasa balaki' ka' lingkaangan.\x * \xo 13:26 \xt Dan. 7:13; Why. 1:7 \x* \v 27 Ka' na tempo iya'a uga' Anak Manusia bo momosuu' malaa'ikat-Na umuar kada' bo pingirimpung giigii' mian men Ia ruruki na longkop tano' balaki', ringkat na puusna tano' balaki' pataka na puusna langit. \p \v 28 Inau' a timbaani'na kau ara. Kalu panga'na malalas ka' molusa', ka' muntumbeimo sumumpe, inti'ionmuumo se' tempona pengkar booboomo. \v 29 Koiya'a uga' kalu i kuu mimiile' men taeng-Ku' kaekae'mo sida. Inti'ionmuu se' tempona booboomo. \v 30 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' giigii' upa men Yaku' poko bantilkonmo na ko'omuu iya'a bo sida koo'po tia mian men tumuo' tempo koini'i lapus giigii'na. \v 31 Langit ka' tano' balaki' bo penta', kasee wurung-Ku isian pataka sidutu. \p \v 32 Kasee sianta sa'angu'po mian men minginti'i iliona tia jaamna. Malaa'ikat na surugaa sian, Anakna Alaata'ala uga' sian. Tongko' Tama na surugaa a men daa ninginti'i.”\x * \xo 13:32 \xt Mat. 24:36 \x* \s1 Yesus nambantilkon kada' batoropot mempeperai kotakaan-Na \sr 13:33-37 \r (Mat. 24:37-44) \p \v 33 “Amo' rame, kasee tio maka'amat. Gause i kuu sian minginti'i kotakaanna tempona. \v 34 Tempona timbaani'konon koi sa'angu' mian men namarerei laiganna ka' namarasayakon na tutulungina bo pinginti'i laiganna iya'a. Ka' giigii' tutulungi sanda' nitarai men bo dagaionna. Ka' uga' i ia nomosuu' dadagai soopan balaki' badaga pore-pore.\x * \xo 13:34 \xt Luk. 12:36-38 \x* \v 35 Mbaka' mandagaisi, gause i kuu sian minginti'i se' ipi a kotakaanna tombonona laigan iya'a, too guntumalom, kabai tanga'na rondom, kabai karani' ilio kabai se' too ma'ulo-ulop tuu'. \v 36 Kada' kalu ola-olan taka i ia, amo' takaionna i kuu pintanga' royot. \v 37 Upa men Yaku' bantilkonmo i kuu, bantilkonon-Ku uga' na mian wiwi'na se' badaga!” \c 14 \s1 Sagia mampapatei i Yesus \sr 14:1-2 \r (Mat. 26:1-5; Luk. 22:1-2; Yoh. 11:45-53) \p \v 1 Dauga' koi rua' ilio muntumbeimo pangaramekonan Paska\f + \fr 14:1 \fk pangaramekonan Paska: \ft Pangaramekonan Paska aratina iliona pinginau'an ningiliukonanna balaa' na Mesir. \f* tia ramean Roti Sianta Ragina. Tanaasna imam tia wawa ukum Torat, nansarakmo salan mangarakop i Yesus wuni-wuni ka' mampapatei.\x * \xo 14:1 \xt Kel. 12:1-27 \x* \v 2 Taena i raaya'a, “Amo'po wawauon na tempo ramean, dako' mantakakon kogora'an na mian biai'.” \s1 Yesus nitimbu'i minamina' narwastu \sr 14:3-9 \r (Mat. 26:6-13; Yoh. 12:1-8) \p \v 3 Sarataa i Yesus na Betania, na laigan ni Simon men kustaon mbaripian, taka a wiwine sa'angu' nangawawa botor men watu pualam isiian minamina' narwastu. Minamina' narwastu iya'a alayo' tuu' a angga'na gause sianta baurna. Pintanga' kumaan i Yesus, ia pula'imo wiwine iya'a a talopna botorna, kasi nitimbu'ikon takala' ni Yesus.\x * \xo 14:3 \xt Luk. 7:37-38 \x* \v 4 Toropii a mian indo'o nomaso'mo, ka' nopootundunii simbaya'na, taena, “Upa a kana'na minamina' narwastu kale'e ka' lalaision? \v 5 Gause minamina' narwastu kale'e sida balukkonon tolu'atu labi doi' dinar, ka' ilina sida obo-oboskonon bona mian talalais.” Mbaka' ia komaso'i i raaya'a a wiwine iya'a. \p \v 6 Kasee taeni Yesus, “Patalai i ia. Nongko'upa i kuu se' mampapolosi noana? Ia nangawawaumo upa men pore na Ingku'. \v 7 Ka' mian talalais sinampang isian na ko'omuu. Sanda' ilio kalu i kuu mingkira', sidaonmuu laweion i raaya'a. Kasee i Yaku' sian sina-sinampang tii kuu.\x * \xo 14:7 \xt Ul. 15:11 \x* \v 8 Ia nangawawaumo upa men daa sidaonna wawauon. Wakang-Ku ia poko minamina'imo bookoi pontoropotianna bo pantanoman i Yaku'. \v 9 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' longkop tano' balaki', mau maana a pengelelekonan Lele Pore, ino'o uga' upa men ia wawaumo wiwine kani'i bo bantilkonon bookoi pinginau'an i ia.” \s1 Yudas bo mambalu'kon i Yesus \sr 14:10-11 \r (Mat. 26:14-16; Luk. 22:3-6) \p \v 10 Na lalomna sompulo' rua' murit ni Yesus isian sa'angu' mian men ngaanna i Yudas Iskariot. Ia nomae' nari tanaasna imam bo mongorookon i Yesus na ko'ona i raaya'a. \v 11 Wiwi'na i raaya'a nobeles tuu' nongorongor men ia bantilkon i Yudas, ka' i raaya'a nontoon i ia se' bo taraionna doi'. Noko daa iya'a, ai Yudas nansarakmo salan men daa pore bo pongorookonanna i Yesus. \s1 Yesus mangkaan kakaan ramean Paska tia murit-Na \sr 14:12-21 \r (Mat. 26:17-25; Luk. 22:7-14, 21-23; Yoh. 13:21-30) \p \v 12 Na ilio tumbena pangaramekonan Roti Sianta Ragina mian malia' mongkoyo' domba Paska. Tempo iya'a murit ni Yesus nobapikirawar na Ko'ona, taena, “Maana po'uus-Muu bo pontoropotianmai kakaan bo pangaramekonan Paska?” \p \v 13 Kasi i Ia nomosuu' rurua' murit-Na, tae-Na, “Rae' na kota. Nda'a na kota i kuu bo pootuung sa'angu' moro'one tumambu' mangawawa gumbang buke' a weer. Lolo' i ia. \v 14 Na laigan men pinsoopanna, bantilkon na tombono laigan iya'a, inta': Potuunna Guru: maana a tampat men bo pangkaanan kakaan ramean Paska tia murit-Ku? \v 15 Tombono laigan iya'a bo minsiso'kon na ko'omuu sa'angu' olisna parawawo men balaki' men noko toropotmo tia pakakasna. Toropoti a kakaan bo ko'onta'.” \p \v 16 Kasi rurua' murit ni Yesus nomae' na kota iya'a. Ia takai i raaya'a wiwi'na sintutu' koi men taeni Yesus. Raaya'a uga' nontoropotimo kakaan men bo kaanon na Paska iya'a. \p \v 17 Sarataa malommo taka i Yesus tia murit-Na sompulo' rua' na laigan men nitoropotimo. \v 18 Poto'oruang i raaya'a kumaan, ai Yesus norobumo tae-Na, “Imamat ini'imari! Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' isian i kuu men bo mongorookon i Yaku' kada' papateion, men pintanga' kumaan tii Yaku'.”\x * \xo 14:18 \xt Mzm. 41:9 \x* \p \v 19 Tongko' nongorongor iya'a, mbaka' noana i raaya'a nasiongo'mo. Raaya'a norobumo sa'angu'-sa'angu' taena, “Taasi'po i yaku', indo'?” \p \v 20 Taeni Yesus, “Mian iya'a sa'angu' mian na ko'omuu sompulo' rua' i kuu ka' men mongorom rotina na lalomna mangko' patombongan tii Yaku'. \v 21 Tuutuu' mba'a se' Anak Manusia bo lapus koi men nipoko tulismo na Alkitaap. Kasee silaka' a mian men mongorookon Anak Manusia. Mian iya'a bagia sian nidodongokon.” \s1 Perjamuan ni Tumpu Yesus \sr 14:22-26 \r (Mat. 26:26-30; Luk. 22:15-20; 1Kor. 11:23-25) \p \v 22 Pintanga' kumaan i Yesus tia murit-Na, Yesus nangalamo roti, nobasukuur ka' nungurumpi-rumpik, kasi nongorookon na murit-Na ka' norobu tae-Na, “Alamo, ni'imo a wakang-Ku.” \p \v 23 Noko daa koiya'a, Ia ala a pinginuman tia anggur ka' nobasukuur na Alaata'ala kasi nongorookon i raaya'a, ka' wiwi' irana ninginum anggur iya'a. \v 24 Ia norobumo taena, “Ni'imo a rara'-Ku men mamakadodor toonna Alaata'ala. Rara'-Ku tonturo' bona mian biai'.\x * \xo 14:24 \xt Kel. 24:8; Yer. 31:31-34 \x* \v 25 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' Yaku' sianmo minginum anggur soosoodo pataka na iliona men bo pinginuman-Kumo anggur men u'uru iya'a ruru-ruru' tii kuu na Batomundo'anna Alaata'ala.” \p \v 26 Noko daa nangananikon nanian puntunde', raaya'a nomae'mo na Buu'na Zaitun. \s1 Petrus bo minsasapu ni Yesus \sr 14:27-31 \r (Mat. 26:31-35; Luk. 22:31-34; Yoh. 13:36-38) \p \v 27 Yesus norobu na ko'ona i raaya'a, tae-Na, “Kuu giigii' kuuna sianta mantaan a noamuu. Gause nipoko tulismo a wurungna Alaata'ala, ‘Bo poolon-Ku a pontondong domba ka' giigii' domba bo bagera-gerap.’\x * \xo 14:27 \xt Za. 13:7 \x* \v 28 Kasee moko daa i Yaku' potuo'ion, Yaku' bo mongolukoni i kuu na Galilea.”\x * \xo 14:28 \xt Mat. 28:16 \x* \p \v 29 Ia simbati i Petrus, taena, “Mau i raaya'a giigii' sianta mantaan a noana, see men i yaku' mokotaan.” \p \v 30 Taeni Yesus, “Tuutuu' mba'a. Kasee bantilkonon-Ku na ko'oom se' rondommo kani'i, koo'po tia paraa muntuturuu' a siok kopinduanna, koo noko porotolumo minsasapu na Ingku'.” \p \v 31 Kasee i Petrus nanggagai, taena, “Yaku' mau pate tii Kuu, sian minsasapu na Ko'omuu.” Giigii' murit men sambana uga' nangaan men koiya'a. \s1 Yesus na Getsemani \sr 14:32-42 \r (Mat. 26:36-46; Luk. 22:39-46) \p \v 32 Taka i Yesus tia murit-Na na tampat men ngaanon Getsemani. Taeni Yesus na murit-Na, “Oruang karaa'ita. Yaku' dauga' mae' sambayang.” \p \v 33 Kasi i Yesus nangange i Petrus, Yakobus, ka' i Yohanes mae' tii Ia. Muntumbeimo i Ia munsuri marepa tuu' ka' siasa. \v 34 Taeni Yesus na ko'ona i raaya'a, “Noang-Ku masiongo' tuu', koi se' kolapus-Kumo surion. Kuu ka'itamo ka' maka'amat.” \v 35 Ai Yesus nomae'mo ndee-ndee'e, kasi notumutuku' rumbuk tano' ka' nosambayang. Na sambayang-Na, Ia mama'ase' too daa sida kada' i Ia amo' munsuri repaan men bo tumaka. \v 36 Taeni Yesus, “Oo Papa, Tamang-Ku! Giigii' upa ai Kuu a Pinginti'i. Anui a repang-Ku kani'i na wakang-Ku. Mau koiya'amo, taasi' pingkira'-Ku a lolo'on, kasee pingkira'-Muu a lolo'on.” \p \v 37 Noko daa iya'a i Yesus nomule'konmo. Ia takai a murit-Na nokoroyotmo. Ia norobumo ni Simon Petrus, tae-Na, “Simon, se' royot i koo? Sian mbali' i koo momoko moburar badaga sa'angu' jaam?” \v 38 Kasi i Yesus norobu na ko'ona i raaya'a, tae-Na, “Maka'amat ka' basambayang dako' i kuu topongionna upa men ba'idek. Noamuu mo'uus mangawawau men kana', kasee i kuu sian mokotaan.” \p \v 39 Kasi i Ia nomae' soosoodo ka' nosambayang men koi Ia tundun na sambayang-Na umba'a. \v 40 Ka' sarataa i Ia nde'emari soosoodo, Ia takai i raaya'a pintanga' royot, gause i raaya'a nototundo'mo. Raaya'a sianmo ninginti'i i se' koi upa a bo pinsimbati i Yesus. \p \v 41 Ai Yesus nomae'mo nosambayang ka' nomule'kon soosoodo koporotoluna na ko'ona i raaya'a. Taeni Yesus, “Nongko'upa se' dauga' royot i kuu ka' mintimale? Daamo. Takamo a tempona. Piile'! Anak Manusia rookononmo na limana mian men dosaon. \v 42 Wangon, mai kita mae'mo. Ai ia men mongorookon i Yaku' takamo.” \s1 Yesus nirakop \sr 14:43-52 \r (Mat. 26:47-56; Luk. 22:47-53; Yoh. 18:3-12) \p \v 43 Pintanga' i Yesus dauga' morobu, notakamo i Yudas, sa'angu' mian men tonsoop sompulo' rua' murit ni Yesus. Ka' men nongololo' i ia mian biai' potowawa bakoko' tia popool. Raaya'a ia posuu' tanaasna imam ka' wawa ukum Torat, tia motu-motu'a. \v 44 Ai Yudas men bo mongorookon i Yesus noko pambantilkonmo oosan kani'imari na ko'ona i raaya'a, taena, “Mian men ookionku, ya'amo i Ia. Rakop ka' wawa i Ia. Dagai pore-pore.” \p \v 45 Tongko' notaka i Yudas imba'a, ia liuliu nuntuu'i i Yesus ka' norobu taena, “Guru!” Kasi ia nongooki i Yesus. \v 46 Mbaka' ia intonimo i raaya'a i Yesus ka' nirakop. \v 47 Isian sa'angu' mian men indo'o tii Yesus numbubut bakoko'na ka' nontotok sa'angu' ata'na Imam Moola', tamban nokopantas a tilingana. \v 48 Yesus norobu na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Pansaruimuu se' i Yaku' too mian puraga mbali' i kuu taka poto'inton bakoko' tia popool bo pangarakop i Yaku'? \v 49 Sanda' ilio i Yaku' monda'a tii kuu mimisiso' mian na tolodona Laiganna Alaata'ala, see i kuu sian nangarakop i Yaku'. Kasee tio koiya'a kosidana kada' sidamo a men nitulis na Alkitaap.”\x * \xo 14:49 \xt Luk. 19:47; 21:37 \x* \p \v 50 Kasi giigii' murit-Na kabus namarere ka' namarerei i Ia. \p \v 51 Sa'angu' anak malai moro'one, na malom iya'a tongko' nokalimbut toik lenang, mae' nongololo' i Yesus. Ia intoni i raaya'a a mian iya'a bo rakoponna, \v 52 kasee liuliu ia tikarkon a kalimbutna ka' notumetende' lada-ladak. \s1 Yesus na aropna Ukum Agama \sr 14:53-65 \r (Mat. 26:57-68; Luk. 22:54-55, 63-71; Yoh. 18:13-14, 19-24) \p \v 53 Tongko' daa koiya'a, ai Yesus niwawamo na Imam Moola'. Wiwi'na tanaasna imam ka' motu-motu'a tia wawa ukum Torat nobarimpung indo'o. \v 54 Petrus nuntuntuni i Yesus kasee olo-oloa mae' na tolodona Imam Moola'. Inda'a i ia no'umoruang nintingola' nari dadagai ka' ninguru. \v 55 Tanaasna imam tia wiwi'na mianna Mahkama Agama mansarak mian bo pomborekkon i Yesus kada' i Ia tio ukumon pate, kasee i raaya'a sian nantausi sala'-Na. \v 56 Biai' uga' a mian men nomborekkon i Yesus, kasee tundunanna i raaya'a sian pootutu'. \p \v 57 Kasi isian toro pii mian nokumekerer ka' nomborekkon wawau i Yesus, taena, \v 58 “Kai nongorongormo mian kaya'a nobatundun, tae-Na, ‘Yaku' bo munguruntun Laiganna Alaata'ala men ia wawau mian, kasee na lalomna tolu' ilio pokereron-Kumo a laigan sambana, men taasi' ia wawau mian.’ ”\x * \xo 14:58 \xt Yoh. 2:19 \x* \v 59 Ya'apo tundunanna i raaya'a sian pootutu'. \p \v 60 Imam Moola' nokumekerermo na tanga-tanga'na mian biai' ka' nimikirawari i Yesus, taena, “Nongko'upa i Koo se' sian minsimbati? Koi upa men ia raitkon mian karaaya'a na Ko'oom?” \p \v 61 Kasee i Yesus tongko' roko-rokot, sian ninsimbati. Imam Moola' dauga' nimikirawari i Yesus soosoodo, taena, “Too i Koo a Tomundo' Pansalamatkon, Anakna Tumpu Tontunde', kabai taasi'?” \p \v 62 Taeni Yesus, “Yaku'mo mba'a inono'. Ka' i kuu bo mimiile' Anak Manusia umoruang paraas uananna\f + \fr 14:62 \fk umoruang paraas uananna: \ft Piile' uga' 12:36. \f* Alaata'ala Men Pungkuasai, ka' taka ra'amari langit na tanga-tanga'na antong.”\x * \xo 14:62 \xt Dan. 7:13 \x* \p \v 63 Nongorongor wurung ni Yesus, Imam Moola' nemberak pakeanna\f + \fr 14:63 \fk nemberak pakeanna: \ft Na adatna mian Yahudi, kalu Imam Moola' mongorongor mian mingidek Alaata'ala i ia tiodaa memberak pakeanna. \f* ka' norobu taena, “Bo upa ka' dauga' mansarak mian bo pinginti'ianta? \v 64 Kuu daa nongorongormo i Ia ningidek Alaata'ala. Koi upa i kuu?” Kasi i raaya'a nompoposa'angu' wurungna i raaya'a, se' ai Yesus tiodaa ukumon pate.\x * \xo 14:64 \xt Im. 24:16 \x* \p \v 65 Kasi toropii mian ninginori i Yesus ka' nongompodi ro'up-Na ka' numukul i Yesus, kasi norobu na Ko'ona, taena, “Io nabii, ngaan too i ime a numukul i Koo.” Tamban ari dadagai numukul i Ia. \s1 Petrus ninsasapu ni Yesus \sr 14:66-72 \r (Mat. 26:69-75; Luk. 22:56-62; Yoh. 18:15-18, 25-27) \p \v 66 Tempo iya'a i Petrus dauga' indo'o na tolodo, taka sa'angu' wiwine men ata'na Imam Moola'. \v 67 Ia toopiile' se' isian i Petrus minguru, ia pakalolo'imo a dudusna, taena, “Ai koomo mba'a a men poopoololo' tii Yesus, samba Nazaret iya'a.” \p \v 68 Kasee i ia ninsasapu, taena, “Sian inti'ionku ka' sian arationku se' upa a panduuwung.” Kasi i Petrus nomae' na soopan balaki' na gandaria. [Tempo iya'a nuntuturuu'mo a siok.] \p \v 69 Ia piile' wiwine iya'a se' isian i Petrus soosoodo, ia norobumo na mian iraando'o, taena, “Mianmo kani'i mba'a a samba-sambana i raaya'a.” \v 70 Kasee i Petrus ninsasapu soosoodo. \p Sian paraa nanau' mian men isian iraando'o norobu ni Petrus taena, “Sabole i koo tonsoop tii raaya'a, gause i koo mase samba Galilea.” \p \v 71 Kasi i Petrus nobatadean ka' nobasumpa', taena, “Yaku' mase sian inti'ionku inooro'o mian men kuu ngaan.” \p \v 72 Singka-singkat iya'a, nuntuturuu'mo a siok men kopinduanna. Liuliu notonginau' i Petrus se' ia poko bantilkonmo i Yesus, taena, “Koo'po tia siok muntuturuu' men kopinduanna, ai koo noko porotolumo minsasapu na Ingku'.” Petrus liuliu nowiri, tamban bolingongoton. \c 15 \s1 Yesus niwawa ni Pilatus \sr 15:1-15 \r (Mat. 27:1-2, 11-26; Luk. 23:1-5, 13-25; Yoh. 18:28-19:16) \p \v 1 Ma'ulo'-ulop tuu', ari tanaasna imam tia motu-motu'a ka' ari wawa ukum Torat, tia wiwi'na mianna Mahkama Agama nomosa'angu'mo wurung. Ia pungu i raaya'a i Yesus, kasi niwawa taka ni Pilatus. \v 2 Pilatus nimikirawarimo i Ia, taena, “Koomo a tomundo'na lipu' Yahudi?” Ia simbati i Yesus tae-Na, “Koi nooro'o men taemuu.” \p \v 3 Liuliu tanaasna imam nambantilkon biai' kaliangan mangarait i Yesus. \v 4 Kasi ia pikirawari i Pilatus soosoodo, taena, “Nongko'upa i Koo se' sian minsimbati? Rongor, biai'mo kaliangan a wurungna i raaya'a mangarait i Koo.” \p \v 5 Kasee i Yesus santaa'po sianmo ninsimbati, tamban i Pilatus nosamba'mo. \p \v 6 Koi men nodelemo sanda' taun na pangaramekonan Paska, ai Pilatus munguarkon sa'angu' mian na tarungkuan men koi pa'ase'na mian biai'. \v 7 Na tempo iya'a isian mian ngaanon i Barabas tia mian toro pii men sian momorongori pamarenta. Raaya'a nitarungku singka-singkat, gause nampapateimo mian na tempo nangawawau kogora'an. \v 8 Mbaka' notakamo ni Pilatus a mian biai' mama'ase' kada' munguarkon sa'angu' mian na tarungkuan koi men nodelemo. \v 9 Ia pikirawar i Pilatus, taena, “Ko'uusmuu a tomundo'na lipu' Yahudi kani'i uarkononku?” \v 10 Pilatus inti-inti'i se' tanaasna imam nangkalaakkon i Yesus gause i raaya'a kokoo'ankon i Yesus. \p \v 11 Kasee tanaasna imam nomosuu' mian biai' mama'ase' ni Pilatus kada' i Barabas a men uarkonon bo ko'ona i raaya'a. \v 12 Dauga' ia pikirawari i Pilatus soosoodo, taena, “Ansee ka' koiya'a upaionkumo a mian kaya'a men taemuu se' tomundo'na lipu' Yahudi?” \p \v 13 Liuliu nangkakaro' i raaya'a, taena, “Saliipkonmo a mian kanono'!” \p \v 14 Kasee taena i Pilatus na ko'ona i raaya'a, “Kasee idek upa a men Ia poko wawaumo?” Kasee i raaya'a tongko' kaekae' dodoa mangkakaro' taena, “Saliipkon a mian kanono'!” \p \v 15 Gause i Pilatus mingkira' mompobeles noana mian biai', ia ala uarkon i Barabas men koi kikira'na i raaya'a, ka' ia posuu'konmo i Pilatus mian mansasali i Yesus,\f + \fr 15:15 \fk mansasali i Yesus: \ft Sambook na lipu' Yahudi niwawau na anitna ayop ka' nitariki tia besi kabai wuku men masasom na pupu-pupus. Sambook kani'i malia' pansasalina i raaya'a mian pataka lapus. \f* kasi nongorookon bo saliipkonon. \s1 Yesus nibibiani \sr 15:16-20 \r (Mat. 27:27-31; Yoh. 19:2-3) \p \v 16 Noko daa iya'a, ai Yesus ia wawamo surudadu minsoop na tolodona laiganna Gubernuur, kasi nileelo' a surudadu wiwi'na barimpung. \v 17 Raaya'a nimpisoki i Yesus tia juba kakamumu', kasi nanganam sa'angu' likok ruri' niwawau koi mahkota ka' nunsulon na takala'-Na. \v 18 Noko daa iya'a, raaya'a nantabe'imo i Yesus, taena, “Tabea', oo tomundo' na lipu' Yahudi!” \v 19 Kasi ia pool i raaya'a a takala' ni Yesus tia tokon ka' ni'inori, kasi nobanintuur ka' nonsoosa' i Yesus. \v 20 Noko daa i Yesus nibibiani, ia ukatimo i raaya'a a juba-Na men kakamumu', kasi nipopisokikon a pakean-Na soosoodo. Noko daa iya'a, kasi ni'uarkon kada' bo saliipkonon. \s1 Yesus nisaliipkon \sr 15:21-32 \r (Mat. 27:32-44; Luk. 23:26-43; Yoh. 19:17-27) \p \v 21 Tempo iya'a, isian sa'angu' mian nolumiu, ngaanna ai Simon, samba Kirene, tama ni Aleksander tii Rufus. Ia baasi sai takana na kota. Liuliu ia pakisaa i raaya'a mamasa'an saliip ni Yesus.\x * \xo 15:21 \xt Rm. 16:13 \x* \v 22 Yesus ia wawamo i raaya'a na sa'angu' tampat men ngaanon Golgota, aratina: Tampat Lamasna Takala'. \v 23 Kasi i Yesus ia tarai i raaya'a anggur nibaur muur pakuli' pangalalapi polos, kasee ia nobude' ninginum. \v 24 Noko daa iya'a, ia saliipkonmo i raaya'a i Yesus. Kasi ni'obo-obos a pakean-Na, ka' ni'undi bo pinginti'ian too i ime a men mangala.\x * \xo 15:24 \xt Mzm. 22:18 \x* \p \v 25 Nansaliipkonan i Ia, na jaam 9 ma'ulop. \v 26 Mbali' i Ia ni'ukum, daa piile'on na tulisan men nipakampa' inda'a na saliipna, men nitulis: \sc Tomundo'na Lipu' Yahudi\sc*. \v 27 Singkat tii Ia uga' isian rurua' mian puraga nisaliipkon, sa'angu' paraas uanan-Na ka' sa'angu' paraas kauri'-Na. \v 28 [Ka' koiya'a, nosidamo a men nitulis na Alkitaap, taena, “Ia uga' tonsoop saa'na mian men ba'idek a gau'na.”]\x * \xo 15:28 \xt Yes. 53:12 \x* \p \v 29 Mian men lumiu inda'a ningililokkon takala'na ka' mingiroki i Yesus. Raaya'a norobu taena, “Wee i Koo men bo munguruntuni Laiganna Alaata'ala ka' tongko' tolu' ilio pokoowonmo patindongon soosoodo,\x * \xo 15:29 \xt Mzm. 22:7; 109:25; Mrk. 14:58; Yoh. 2:19 \x* \v 30 palau na saliiwip kanono' ka' salamatkon a wakaam.” \p \v 31 Koiya'a uga' tanaasna imam tia wawa ukum Torat ningiroki i Yesus. Raaya'a nopootundunii simbaya'na, taena, “Mian sambana pokoon-Na salamatkonon, kasee waka-Na sian pokoon-Na salamatkonon! \v 32 Kalu i Koo tuutuu' Tomundo' Pansalamatkon, Tomundo' na Israel, ansee koini'i palau na saliip kanono' kada' piile'onmai ka' parasayaonmai.” Mau rurua' mian men nisaliipkon singkat i Yesus uga' mangaani i Ia. \s1 Yesus nolapus \sr 15:33-41 \r (Mat. 27:45-46; Luk. 23:44-49; Yoh. 19:28-30) \p \v 33 Na jaam duablaas, nopintungmo a longkop libutan iya'a pataka jaam tiga. \v 34 Ka' na jaam tiga i Yesus nangkakaro'mo men boolak tae-Na, “Eli! Eli! Lema sabakhtani?” Aratina: Alaata'alang-Ku! Alaata'alang-Ku! Nongko'upa se' i Kuu mandalai i Yaku'?\x * \xo 15:34 \xt Mzm. 22:1 \x* \p \v 35 Nomorongor iya'a, toropii mian men potokerer iraando'o norobu taena, “Rongor, Ia mengeleelo' i Elia.” \v 36 Liuliu nomae' a mian sa'angu' nangala garanggan mongura' ka' nongorom na anggur makarang, kasi ia potoor na kau ka' nisoorkon waara'a, mimi'inumi i Yesus. Kasi norobu taena, “Daa, peperaionta ka' piile'on too i Elia taka mantaro' i Ia.”\x * \xo 15:36 \xt Mzm. 69:21 \x* \p \v 37 Noko daa iya'a, Yesus nangkakaro'mo boolak kasi nopudul a noa-Na. \p \v 38 Singkat iya'a, toik pongola' na Laiganna Alaata'ala nokoberak rua' inda'ana tudun indo'ona.\x * \xo 15:38 \xt Kel. 26:31-33 \x* \p \v 39 Tempo tanaasna surudadu men nokumekerer na arop ni Yesus, nimiile' lalapus-Na se' koiya'a ka' nopudulmo a noa-Na, mbaka' ia norobumo taena, “Mian kani'i tuutuu' Anakna Alaata'ala!” \p \v 40 Isian uga' toro pii wiwine men montoa'i na ko'oloaan. Raaya'a ai Maria Magdalena, Salome, ka' i Maria sina ni Yakobus men itiu' tii Yoses, ka' isian uga' men sambana.\x * \xo 15:40 \xt Luk. 8:2-3 \x* \v 41 Wiwi' irana nongololo'mo i Yesus ka' nangkalesang tempona i Ia na Galilea. Ka' isian wiwine sambana iraando'o men noko takamo na Yerusalem tii Yesus. \s1 Yesus nitanom \sr 15:42-47 \r (Mat. 27:57-61; Luk. 23:50-56; Yoh. 19:38-42) \p \v 42 Guntumalom notakamo, ka' ilio iya'a ilio batoropotan men montorumpaki ilio Sabat. \v 43 Mbaka' Yusuf, samba Arimatea, sa'angu' mianna Mahkama Agama men tongaan, men uga' mempeperai Batomundo'anna Alaata'ala, nambaranikon noana mae' ni Pilatus ka' mama'ase' biibii ni Yesus. \v 44 Pilatus nosamba' nongorongor se' i Yesus nolapusmo. Mbaka' ia nengeleelo'mo tanaasna surudadu ka' nimikirawar na ko'ona too nolapusmo i Yesus. \v 45 Sarataa ia rongor na tanaasna surudadu se' koiya'a, ai Pilatus namatalaimo i Yusuf mondolo' biibii ni Yesus. \p \v 46 Kasi i Yusuf ningili toik pobalun, ka' noko daa iya'a, ia taro'konmo a biibii ni Yesus men na saliip ka' nambalun tia toik pobalun. Pobalun iya'a, toik lenang a niwawau. Kasi ia nomotokol biibii ni Yesus na baleanan men nipa'atkon na buu'na watu. Noko daa iya'a, ia ningilinda'mo watu ka' nongompodi soopanna baleanan iya'a. \v 47 Maria Magdalena tii Maria sina ni Yoses nimiile' i Yesus nipotokol na baleanan iya'a. \c 16 \s1 Yesus notuo'mo soosoodo \sr 16:1-8 \r (Mat. 28:1-8; Luk. 24:1-12; Yoh. 20:1-10) \p \v 1 Sarataa noporus a ilio Sabat, ai Maria Magdalena, Salome, ka' i Maria sina ni Yakobus, ningilimo rampa bo pintimbu'i biibii ni Yesus na lalomna baleanan. \v 2 Na Minggu, ilio tumbena minggu iya'a, ma'ulo'-ulop bete' a ilio, raaya'a nomae'mo na baleanan. \v 3 Raaya'a nopootunduniimo, taena, “Ai ime inta' a bo pingilinda'kon i kita watu men na soopanna baleanan?” \v 4 Kasee karani'mo i raaya'a, ia piile' a watu men balaki' tuu' iya'a noko tolinda'mo. \v 5 Liuliu raaya'a ninsoop na baleanan. Ia piile' i raaya'a paraas uananna isian sa'angu' anak malai mojuba bubulak umoruang paraas uanan. Raaya'a notongkodi' tuu'. \p \v 6 Kasee anak malai iya'a liuliu norobu na ko'ona i raaya'a, taena, “Alia layaon! Kuu mansarak i Yesus samba Nazaret men nisaliipkon iya'a. Ia notuo'mo soosoodo. Ia sianmo kani'i. Piile'! Kani'i a tampat men nomotokolanna i raaya'a i Ia. \v 7 Kasee koini'i, rae' i kuu, bantilkon murit-Na ka' i Petrus, inta', ‘Ai Yesus mongolukoni i kuu na Galilea. Ntu'uasi ka' piile'onmuu i Ia, koi men Ia poko bantilkonmo i kuu itaan.’ ”\x * \xo 16:7 \xt Mat. 26:32; Mrk. 14:28 \x* \p \v 8 Raaya'a liuliu no'umuar ka' notumetende' namarerei baleanan iya'a, gause notongkodi' ka' nolayaon tuu'. Raaya'a sian nontootundun upa-upa na sa'angu'po mian, supu-supuanna nolayaon. \s1 Yesus nintipiile' ni Maria Magdalena \sr 16:9-11 \r (Mat. 28:9-10; Yoh. 20:11-18) \p [ \v 9 Sarataa i Yesus notuo' soosoodo, na Minggu ma'ulo'-ulop, na ilio tumbena na minggu iya'a, tumbena tuu', Ia nintipiile' ni Maria Magdalena, men mbaripian ia buse'i i Yesus a meena pipitu' men nangalampingi i ia. \v 10 Kasi i Maria Magdalena nomae' nambantilkon na mian men sinampang mongololo' i Yesus, men tempo iya'a dauga' masiongo' ka' wiri. \v 11 Ia rongor i raaya'a se' i Yesus notuo'mo soosoodo ka' ia piile'mo i Maria Magdalena, kasee i raaya'a dauga' sian mamarasaya. \s1 Yesus nintipiile' na murit-Na rurua' \sr 16:12-13 \r (Luk. 24:13-35) \p \v 12 Noko daa koiya'a, isian murit ni Yesus rua' ira no'umuar namarerei kota. Yesus nintipiile' na ko'ona i raaya'a see poosasala' tia nintipiile'-Na ni Maria Magdalena. \v 13 Raaya'a nomule'konmo ka' nambantilkon simbaya'na, kasee i raaya'a dauga' sian mamarasaya. \s1 Yesus nintipiile' na sompulo' sa'angu' murit-Na \sr 16:14-18 \r (Mat. 28:16-20; Luk. 24:36-49; Yoh. 20:19-23; Tun. 1:6-8) \p \v 14 Komburi'na ia nintipiile'mo na murit-Na men sompulo' sa'angu' ira iya'a, na tempo i raaya'a pintanga' kumaan. Ya'asi kasi ia sasala' i Yesus a men sian laan parasaya, ka' men baroan a noana, sian mamarasaya mian men noko pimiile'mo i Yesus men notuo'mo soosoodo. \v 15 Kasi i Yesus norobu na ko'ona i raaya'a, tae-Na, “Rae' i kuu na longkop tano' balaki' ka' lelekon a Lele Pore bona giigii' mian.\x * \xo 16:15 \xt Tun. 1:8 \x* \v 16 Mian men parasaya ka' saranion, ia bo salamatkonon. Kasee mian men sian parasaya, bo ukumon. \v 17 Mian men parasaya bo mingilimang oosan koi kani'imari: Ngaan-Ku a bo pumbuse'ina i raaya'a meena. Raaya'a morobu tia wurung men sian inti'ionna i raaya'a, \v 18 ka' mau mingintoni ule, kabai se' minginum rasung, raaya'a sian nongko'upa. Ka' mian manggeo, kalu epetonna i raaya'a tia limana, sida malesi'.” \s1 Yesus notoleengket waara'a na surugaa \sr 16:19-20 \r (Luk. 24:50-53; Tun. 1:9-11) \p \v 19 Noko daa i Tumpu Yesus norobu koiya'a na ko'ona i raaya'a, Ia notoleengketmo waara'a na surugaa, kasi no'umoruang paraas uananna Alaata'ala. \v 20 Mbaka' murit ni Yesus nomae'mo mengelelekon Lele Pore na longkop tano', ka' Tumpu uga' muntulung i raaya'a, ka' mompotuutuu' Lele Pore tia oosan men ia limang i raaya'a.]