\id MAT Balantak BLZ \h Matius \toc1 Lele Pore Men Ia Tadulkon I MATIUS \toc2 Matius \toc3 Mat. \mt2 Lele Pore \mt2 Men Ia Tadulkon I \mt1 MATIUS \c 1 \s1 Susunganna puli ni Yesus Kristus \sr 1:1-17 \r (Luk. 3:23-38) \p \v 1 Koi kani'imari a susunganna puli ni Yesus Kristus, men lee' ni Daud ka' lee' ni Abraham. \p \v 2 Abraham tama ni Ishak, Ishak tama ni Yakub, Yakub tama ni Yehuda ka' utusna sambana, \v 3 Yehuda tama ni Peres tii Zerah men i Tamar a sinana, Peres tama ni Hezron, Hezron tama ni Ram, \v 4 Ram tama ni Aminadab, Aminadab tama ni Nahason, Nahason tama ni Salmon, \v 5 Salmon tama ni Boas men i Rahab a sinana, Boas tama ni Obed men i Rut a sinana, Obed tama ni Isai, \v 6 Isai tama ni Tomundo' Daud. \p Daud tama ni Salomo. Sina ni Salomo iya'a boroki' ni Uria. \v 7 Salomo tama ni Rehabeam, Rehabeam tama ni Abia, Abia tama ni Asa, \v 8 Asa tama ni Yosafat, Yosafat tama ni Yoram, Yoram tama ni Uzia, \v 9 Uzia tama ni Yotam, Yotam tama ni Ahas, Ahas tama ni Hizkia, \v 10 Hizkia tama ni Manasye, Manasye tama ni Amon, Amon tama ni Yosia, \v 11 Yosia tama ni Yekhonya ka' utusna sambana. Raaya'a tumuo' na tempo lipu' Israel ni'atori \f + \fr 1:11 \fk ni'atori: \ft Tempo mbaripian biai' mian na Israel ia wawa samba Babel umuar na lipu' Israel bo nipo'ata'. \f* na Babel.\x * \xo 1:11 \xt 2Raj. 24:14-15; 2Taw. 36:10; Yer. 27:20 \x* \p \v 12 Noko daa lipu' Israel ni'atori na Babel, koi kani'imari a susunganna puli ni Yesus: Yekhonya tama ni Sealtiel, Sealtiel tama ni Zerubabel, \v 13 Zerubabel tama ni Abihud, Abihud tama ni Elyakim, Elyakim tama ni Azor, \v 14 Azor tama ni Zadok, Zadok tama ni Akhim, Akhim tama ni Eliud, \v 15 Eliud tama ni Eleazar, Eleazar tama ni Matan, Matan tama ni Yakub, \v 16 Yakub tama ni Yusuf, ka' i Yusuf langkai' ni Maria men nangamea'kon i Yesus men uga' ngaanon Kristus. \p \v 17 Mbaka' ringkat ni Abraham pataka ni Daud isian koi sompulo' paat sunsun lee'. Ka' ringkat ni Daud pataka na tempo lipu' Israel ni'atori na Babel uga' isian koi sompulo' paat sunsun lee'. Kasi ringkat na tempo lipu' Israel ni'atori na Babel pataka ni Kristus uga' isian koi sompulo' paat sunsun lee'. \s1 Nongamea'an ni Yesus Kristus \sr 1:18-25 \r (Luk. 2:1-7) \p \v 18 Koi kani'imari a tundunan nongamea'an ni Yesus Kristus. Koo'po tia i Maria tii Yusuf men motondoloi iya'a nosuo', ni'inti'imo se' nampaiwawamo gause kuasana Alus Molinas.\x * \xo 1:18 \xt Luk. 1:27 \x* \v 19 Gause i Yusuf sa'angu' mian men sinampang minglimang men kana', mbaka' ia bude' mampapakamaa' i Maria na mian biai'. Ia mingkira' mansarak salan wuni-wuni bo pengerensai i Maria. \p \v 20 Pintanga' i Yusuf mompoo'inarutikon pingkira'na iya'a, notakamo a malaa'ikatna Tumpu na ipionna, ka' norobu taena, “Yusuf, lee' ni Daud! Alia i koo babata momosuo'i i Maria, gause anak men pimpaiwawakononna nosida tia kuasana Alus Molinas. \v 21 Maria bo mangamea'kon sa'angu' anak moro'one. Anak iya'a tiodaa ngaanioon i Yesus, gause i Ia men bo pansalamatkon mian-Na na dosana.”\x * \xo 1:21 \xt Luk. 1:31 \x* \p \v 22 Kinosidana men koiya'a ni Yusuf tii Maria kada' sida a wurungna Tumpu koi men ia tadulkon nabii-Na men koi kani'imari: \v 23 “Imamat ini'imari! Sa'angu' laandue' men sianpo nontoo poobeel tia moro'one, bo mampaiwawa ka' bo mangamea'kon sa'angu' anak moro'one. Anak iya'a bo ngaanion i Imanuel.” Na wurung Ibrani, Imanuel aratina, “Alaata'ala mansambai i kita.”\x * \xo 1:23 \xt Yes. 7:14 \x* \p \v 24 Sarataa i Yusuf nowangon, ia nongololoikonmo koi men ia posuu'kon malaa'ikatna Tumpu na ipionna. Ia nosuo'mo tii Maria. \v 25 Kasee i Yusuf tii Maria sian nontoo poobeel pataka nongamea' a anak iya'a. Sarataa anak iya'a nongamea', Yusuf nangaanimo anak iya'a i Yesus.\x * \xo 1:25 \xt Luk. 2:21 \x* \c 2 \s1 Mian na paraas bete'an men isian pinginti'ianna na bitu'on \sr 2:1-12 \p \v 1 Yesus nongamea' na kota Betlehem na libutan Yudea, na tempo batomundo'an ni Herodes. Tempo iya'a, isian toropii mian men isian pinginti'ianna na bitu'on, men ringkat na paraas bete'an taka na Yerusalem. \v 2 Raaya'a waale'e-le'emari bapikirawar, taena, “Aana Anak iya'a men ningamea'kon bo pontomundo'i lipu' Yahudi? Kai nimiile' bitu'on-Na paraas bete'an, mbali' i kai notaka monsoosa' i Ia.” \p \v 3 Sarataa ia rongor i Tomundo' Herodes a panduungna mian men isian pinginti'ianna na bitu'on iya'a, tongkodi' tuu' i ia ka' uga' giigii' samba Yerusalem. \v 4 Mbaka' ia rimpungmo a giigii' tanaasna imam ka' wawa ukum Toratna lipu' Yahudi bo pimikirawaranna se' maana bo ngamea'anna Tomundo' Pansalamatkon men ia toonkon Alaata'ala. \p \v 5 Mbaka' ia bantilkonmo i raaya'a taena, “Na Betlehem libutan Yudea. Gause isian wurungna Tumpu men ia tulis nabii koi kani'imari: \q1 \v 6 ‘Koo Betlehem men na tano' Yehuda, \q2 koo mase taasi' kota itiu'na na giigii' kota moola' sambana na Yehuda. \q2 Gause na ko'oom a ringkatanna sa'angu' tanaas men bo pantanaasi mian-Ku Israel.’ ”\x * \xo 2:6 \xt Mi. 5:1 \x* \p \v 7 Noko daa nongorongor tundunanna i raaya'a, mbaka' i Herodes nengeleelo'mo mian men isian pinginti'ianna na bitu'on iya'a, kasee lilu-lilung. Kasi ia pikirawari pore-pore se' maripi a nimiile'anna i raaya'a bitu'on iya'a. \v 8 Noko daa iya'a ai Herodes nomosuu'mo i raaya'a kada' mae' na Betlehem taena, “Rae' ka' sarak pore-pore a Anak iya'a. Sarataa tausionmuumo, bantilkon na ingku' kada' i yaku' uga' mae' ka' monsoosa' i Ia.” \p \v 9 Sarataa nongorongor potoona tomundo' iya'a, raaya'a nomae'mo. Mbaka' nokampiile'anmo soosoodo a bitu'on men ia piile' i raaya'a na bete'an. Bitu'on iya'a nongolukonimo i raaya'a pataka notaan singintu tampatna Anak iya'a. \v 10 Raaya'a nobeles tuu' gause nimiile' bitu'on iya'a. \v 11 Mbaka' i raaya'a ninsoopmo na laigan ka' nimiile' Anak iya'a tii Maria men sina-Na. Kasi i raaya'a nobanintuur ka' notumutuku' rumbuk tano' nonsoosa' Anak iya'a. Noko daa iya'a, raaya'a nombongkatimo tuuman ka' nongorookon na Ko'ona mosoni, kamangian ka' muur. \v 12 Gause Alaata'ala nomotoo i raaya'a na ipion kada' alia mule'kon waale'e ni Herodes, mbaka' i raaya'a nomule'konmo na lipu'na, kasee nuntutu' salan men sambana. \s1 Namarere na Mesir \sr 2:13-15 \p \v 13 Sarataa noporus a mian men isian pinginti'ianna na bitu'on iya'a, Yusuf ningipimo nimiile' malaa'ikatna Tumpu men norobu taena, “Wangon ka' wawa a Anak kanono' tia sina-Na, pamarere ka' dodongo na Mesir pataka bantilkonon-Ku soosoodo na ko'oom, gause i Herodes bo mansarak ka' mampapatei Anak kanono'.” \p \v 14 Mbaka' nowangonmo i Yusuf, ka' rondompo iya'a ia wawamo a Anak iya'a tia sina-Na mamarere na Mesir. \v 15 Raaya'a nodumodongomo indo'o pataka nolapus i Herodes. \p Sarataa ari Yusuf namarere na Mesir ka' komburi'na nileelo' umuar na Mesir, mbaka' nosidamo a wurungna Tumpu men ia tadulkon nabii-Na men koi kani'imari: “Yaku' mengeleelo' Anak-Ku kada' umuar na Mesir.”\x * \xo 2:15 \xt Hos. 11:1 \x* \s1 Nampapateian anak morio' na Betlehem \sr 2:16-18 \p \v 16 Sarataa ia inti'i i Herodes se' mian men isian pinginti'ianna na bitu'on iya'a nangakalimo i ia, ia nomaso'mo tuu'. Mbaka' ia nomosuu'mo mampapatei giigii' anak morio' moro'one na Betlehem ka' na dodongoan sambana men pookarani'anna. Anak men nipapatei iya'a giigii' men umur rua' taun waaro'ona sintutu' tia tempo men ia inti'i na mian men isian pinginti'ianna na bitu'on. \p \v 17 Tempo anak morio' iya'a nipapatei, mbaka' nosidamo a wurungna Tumpu koi men ia tadulkon i Nabii Yeremia taena, \q1 \v 18 “Nokamporongoranmo a ranggusna mian wiri na Rama, \q2 barananang ka' tumando' kasiongo'an. \q1 Rahel mingiwirii anakna \q2 kasee i ia kunda tia tata'uon, \q2 gause anakna iya'a nosianmo.”\x * \xo 2:18 \xt Yer. 31:15 \x* \s1 Na Mesir mule'kon na Israel \sr 2:19-23 \p \v 19 Sarataa i Herodes nolapusmo, mbaka' malaa'ikatna Tumpu nintipiile'mo na ipionna i Yusuf tempo i ia dauga' na Mesir. \v 20 Malaa'ikat iya'a norobu taena, “Wangon ka' wawa Anak kanono' tia sina-Na, kasi rae' na lipu' Israel, gause mian men nansarak mampapatei i Ia daa nokolapusmo.” \v 21 Mbaka' nowangonmo i Yusuf ka' nangawawa Anak iya'a tia sina-Na mae' na lipu' Israel. \p \v 22 Gause ia rongor i Yusuf se' i Arkhelaus, anak ni Herodes, nombolosimo tamana bo tomundo' na libutan Yudea, mbaka' ia nolayaonmo waara'a. Gause ia bantilkon Tumpu na ipion soosoodo, mbaka' ari Yusuf nomae'mo na libutan Galilea. \v 23 Sarataa notaka na Galilea, raaya'a nodumodongomo na sa'angu' kota men ngaanon Nazaret. Sarataa nodumodongo na Nazaret, mbaka' nosidamo a wurungna Tumpu koi men ia tadulkonmo nabii men nuntundunkon Anak iya'a taena, “Ia bo ngaanon Samba Nazaret.”\x * \xo 2:23 \xt Mrk. 1:24; Luk. 2:39; Yoh. 1:45 \x* \c 3 \s1 Yohanes Pansarani nongolukoni tataka ni Yesus \sr 3:1-12 \r (Mrk. 1:1-8; Luk. 3:1-18; Yoh. 1:19-28) \p \v 1 Na tempo ari Yesus dauga' dumodongo na Nazaret, notakamo i Yohanes Pansarani na tano' maleas Yudea ka' nuntundunkon lelena Tumpu taena, \v 2 “Sosoli ka' kadarai a gau'muu men ba'idek gause Batomundo'anna Surugaa karani'mo!”\x * \xo 3:2 \xt Mat. 4:17; Mrk. 1:15 \x* \p \v 3 Yohanesmo iya'a men ia tundun i Nabii Yesaya taena, \q1 “Bo isian sa'angu' mian na tano' maleas mengeleelo'kon ka' mambantilkon taena, \q2 ‘Toropoti a salan bona Tumpu; \q2 loosikon a salan bo Ko'ona.’ ”\x * \xo 3:3 \xt Yes. 40:3 \x* \p \v 4 Pakean ni Yohanes wuluna unta a niwawau, ka' boborna lolosna anit a niwawau. Kakaanna katumbang tia gurana wani'.\x * \xo 3:4 \xt 2Raj. 1:8 \x* \v 5 Biai' a samba Yerusalem, mian na longkop libutan Yudea ka' uga' mian na longkop libutan men pookarani' Weerkauna Yordan taka ni Yohanes. \v 6 Raaya'a nonsosoli ka' nangkadarai wawauna men sala', kasi ia sarani i Yohanes na Weerkauna Yordan. \p \v 7 Kasee tempo i Yohanes nimiile' se' biai' a mian Farisi tia mian Saduki men taka mikisarani, mbaka' ia norobumo na ko'ona i raaya'a taena, “Wee i kuu men koi lee'na ule ba'idek! Ime a men nambantilkon na ko'omuu se' i kuu sian kana'onna ukumanna Alaata'ala na ilio komburi?\x * \xo 3:7 \xt Mat. 12:34; 23:33 \x* \v 8 Pipiile'kon a wawaumuu se' i kuu daa nonsosolimo ka' nangkadaraimo gau'muu men ba'idek. \v 9 Alia mongooskon na noamuu se' i kuu daa bo tonsapu na ukuman montookon i Abraham daa pulimuu. Bantilkononku na ko'omuu se' watupo karaani'i sida wawauonna Alaata'ala bo lee' ni Abraham!\x * \xo 3:9 \xt Yoh. 8:33 \x* \v 10 Usong noko toropotmo bo pantara' kau pataka na wakatna. Sanda' kau men sian miwoo'kon woo' men pore sabole bo tara'ion ka' tibarkonon na apu.\x * \xo 3:10 \xt Mat. 7:19 \x* \p \v 11 Yaku' mansarani i kuu tia weer bo oosna se' i kuu daa nonsosolimo ka' nangkadaraimo gau'muu men ba'idek. Kasee moko daa i yaku' bo taka i Ia men dauga' labi i yaku' a kuasa-Na. Ia bo mansarani i kuu tia Alus Molinas ka' tia apu. Mangawawa sapato-Napo yaku' koo'. \v 12 Ia noko into-intonmo ikiran bo pantaapi giigii' gandum-Na pataka moloe'. Gandum bo soopkonon-Na na alang, kasee ota'na bo tunuon-Na na apu men sian pokoon papateion.” \s1 Yohanes nansarani i Yesus \sr 3:13-17 \r (Mrk. 1:9-11; Luk. 3:21-22) \p \v 13 Na tempo i Yohanes na Weerkauna Yordan, Yesus norumingkatmo na Galilea mae' mbaale'e na ko'ona. Taka inde'e, Ia nikisaranimo ni Yohanes. \v 14 Kasee i Yohanes nontopongi nangalia i Ia. Taena i Yohanes, “Bookoi se' i yaku' mba'a men tio saranion-Muu. Kasee kani'i, nongko'upa se' i Kuu a men notaka mikisarani na ingku'?” \p \v 15 Mbaka' ia simbati i Yesus tae-Na, “Sobii, sian kongupana, gause bookoi tio koiya'a kada' i kita mongololoikon tuutuu' koi men pingkira'na Alaata'ala.” Mbaka' i Yohanes nansaranimo i Yesus. \p \v 16 Noko daa nisarani, Yesus no'umuarmo na weer iya'a. Na tempo iya'a langit nokobongkatianmo ka' i Yesus nimiile' Alusna Alaata'ala men koi marampatii nalau na Ko'ona. \v 17 Kasi nokamporongoran a wurungna Alaata'ala nda'amari surugaa, tae-Na, “Ni'imo a Anak-Ku men kolingu'-Ku. Ia men daa kokana'-Ku.”\x * \xo 3:17 \xt Kej. 22:2; Mzm. 2:7; Yes. 42:1; Mat. 12:18; 17:5; Mrk. 1:11; Luk. 9:35 \x* \c 4 \s1 Yesus ia pitopongi i Ibiliis na tano' maleas \sr 4:1-11 \r (Mrk. 1:12-13; Luk. 4:1-13) \p \v 1 Noko daa iya'a ai Yesus ia andaarkonmo Alus Molinas mae' na tano' maleas kada' bo topongionna Ibiliis.\x * \xo 4:1 \xt Ibr. 2:18; 4:15 \x* \v 2 Patompulo' ilio patompulo' rondom i Yesus noba'apata, sian nokumaan. Mbaka' Ia nololumo. \v 3 Mbaka' Ibiliis notakamo mimitopongi i Yesus ka' norobu taena, “Gause i Koo Anakna Alaata'ala, mbaka' posuu' a watu karaani'i bi sida roti.” \p \v 4 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Na Alkitaap isian nitulis koi kani'imari: ‘Mian taasi' tongko' tuo'kon roti, kasee tuo'kon giigii' wurung men ia wurungkon Alaata'ala.’ ”\x * \xo 4:4 \xt Ul. 8:3 \x* \p \v 5 Noko daa iya'a, Ibiliis nangawawamo i Yesus na Yerusalem, Kota Molinas, ka' nongowoot i Ia na wuunganna Laiganna Alaata'ala. \v 6 Kasi Ibiliis norobu ni Yesus taena, “Kalu se' Koo Anakna Alaata'ala, alaka' tumbur waaro'o! Gause na Alkitaap isian nitulis koi kani'imari: ‘Alaata'ala bo momosuu' malaa'ikat-Na bo pandagai i Koo pore-pore. Raaya'a bo mantanai i Koo tia limana dako' saraat tontutup na watu.’ ”\x * \xo 4:6 \xt Mzm. 91:11-12 \x* \p \v 7 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Na Alkitaap isian uga' nitulis koi kani'imari: ‘Alia i koo mimitopongi Tumpu Alaata'alanta.’ ”\x * \xo 4:7 \xt Ul. 6:16 \x* \p \v 8 Mbaka' ia andaarkonmo Ibiliis i Yesus lumopon na wawona buu'na men alayo' tuu', kasi ninsiso'kon na Ko'ona giigii' batomundo'an na tano' balaki' tiamo isiina men pore tuu'. \v 9 Kasi Ibiliis norobu soosoodo taena, “Karaaro'o giigii' bo rookononku i Koo, kalu i Koo banintuur ka' tumutuku' rumbuk tano' monsoosa' i yaku'.” \p \v 10 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Ibiliis! Rae' i koo. Gause na Alkitaap isian nitulis koi kani'imari: ‘Koo tio monsoosa' Tumpu Alaata'alanta, ka' tongko' i Ia a lolo'oon!’ ”\x * \xo 4:10 \xt Ul. 6:13 \x* \p \v 11 Komburi'na Ibiliis somo nomae'. Kasi notaka a malaa'ikat toropii nangkalesang i Yesus. \s1 Yesus nuntumbei palimangon-Na na Galilea \sr 4:12-17 \r (Mrk. 1:14-15; Luk. 4:14-15) \p \v 12 Sarataa ia rongor i Yesus se' i Yohanes nitarungkumo, Ia namarereimo' Yudea ka' nomae' na Galilea.\x * \xo 4:12 \xt Mat. 14:3; Mrk. 6:17; Luk. 3:19-20 \x* \v 13 Kasi Ia namarerei Nazaret ka' nodumodongo na Kapernaum, na soripi'na Danau Galilea men tonsoop libutan Zebulon ka' libutan Naftali.\x * \xo 4:13 \xt Yoh. 2:12 \x* \p \v 14 Tempo i Yesus nangawawau men koiya'a, mbaka' nosidamo a wurungna Tumpu koi men ia tadulkon i Nabii Yesaya taena, \q1 \v 15 “Tano' Zebulon ka' tano' Naftali, \q2 na salan mae' na tobui, \q2 na sambotakna Weerkauna Yordan. \q1 Ya'amo a Galilea men ia dodongoi mian biai' men taasi' samba Yahudi!\x * \xo 4:15 \xt Yes. 8:23–9:1 \x* \q1 \v 16 Mian men tumuo' na kapintungan \q2 nimiile'mo Ruar men tarang tuu'! \q1 Ka' lipu' men layaonkon lapus \q2 nimiile'mo Ruar men nobete'!” \p \v 17 Muntumbei i Yesus dumodongo na Kapernaum, Ia nambantilkonmo na mian tae-Na, “Sosoli ka' kadarai a gau'muu men ba'idek, gause Batomundo'anna Surugaa karani'mo!”\x * \xo 4:17 \xt Mat. 3:2 \x* \s1 Murit men olukon ia ange i Yesus \sr 4:18-22 \r (Mrk. 1:16-20; Luk. 5:1-11) \p \v 18 Na sa'angu' tempo rae-rae' i Yesus moso'ole na Danau Galilea. Ia nimiile' rua' mian moto'utus men palimangonna i raaya'a pupuka' susum. Sa'angu' ngaanna i Simon men uga' dele leelo'on i Petrus, ka' sa'angu'na soosoodo i Andreas, utusna. Raaya'a pintanga' mumuka' susum na Danau Galilea. \p \v 19 Taeni Yesus na ko'ona i raaya'a, “Mai i kuu, lolo' i Yaku' kada' poposidaon-Ku pumuka' mian.” \v 20 Raaya'a liuliu namarerei puka'na ka' nongololo' i Yesus. \p \v 21 Noko daa iya'a ai Yesus nomae'mo. Kasi i Ia nimiile' soosoodo rua' mian moto'utus sambanaan men i Yakobus tii Yohanes, anak ni Zebedeus. Raaya'a pintanga' montotobo'i puka' tia tamana na lalomna duangan. Raaya'a rua' ira ia angemo i Yesus. \v 22 Raaya'a liuliu namarerei tamana ka' duangan, kasi nongololo' i Yesus. \s1 Yesus nimisiso' ka' nengelesi'i mian biai' \sr 4:23-25 \r (Luk. 6:17-19) \p \v 23 Yesus nomae'mo longkop libutan Galilea ka' nimisiso' mian na laigan bakitumpuan. Ia nengelelekon Lele Pore men mambantilkon Batomundo'anna Surugaa. Ka' i Ia uga' nengelesi'i biai' kaliangan nggeona mian ka' men sian maka'ala.\x * \xo 4:23 \xt Mat. 9:35; Mrk. 1:39 \x* \v 24 Lele ni Yesus iya'a norumeebarmo longkop lipu' Siria, mbali' biai' a mian men taka na Ko'ona. Raaya'a mangawawa mian biai' men takaionna biai' kaliangan nggeo, ka' men munsuri repaan. Giigii' mian men lampingionna meena, mian men loka'on, ka' mian men repo', ia lesi'i i Yesus. \v 25 Mbaka' biai' tuu' a mian men nongololo' i Yesus na tempo iya'a. Isian men ringkat Galilea, ka' uga' men ringkat na Dekapolis, Yerusalem, Yudea, ka' isian uga' men ringkat sambotakna Weerkauna Yordan. \c 5 \ms1 PASAL 5-7: KOTBA NA BUU'NA \s1 Kobelesan men tuutuu'na \sr 5:1-12 \r (Luk. 6:20-23) \p \v 1 Sarataa i Yesus nimiile' mian biai' iya'a, Ia nolumoponmo mbaara'a buu'na. Tongko' sai oruang-Na, murit-Na nuntuu'imo i Ia. \v 2 Mbaka' i Yesus nuntumbeimo nimisiso' i raaya'a tae-Na, \q1 \v 3 “Barakaatan a mian men talalais ka' tongko' mongooskon Alaata'ala, \q1 gause i raaya'amo a mianna Batomundo'anna Surugaa! \q1 \v 4 Barakaatan a mian men noana masiongo', \q1 gause Alaata'ala bo mantata'u i raaya'a!\x * \xo 5:4 \xt Yes. 61:2 \x* \q1 \v 5 Barakaatan a mian men mompopokoo' wakana, \q1 gause i raaya'a bo pontombonoi tano' balaki' kani'i!\x * \xo 5:5 \xt Mzm. 37:11 \x* \q1 \v 6 Barakaatan a mian men tongko' mingkira'kon mangawawau men kikira'na Alaata'ala, \q1 gause Alaata'ala bo mantarai men kikira'na.\x * \xo 5:6 \xt Yes. 55:1-2 \x* \q1 \v 7 Barakaatan a mian men molingu'kon mian sambana, \q1 gause i raaya'a uga' bo kolingu'kononna Alaata'ala! \q1 \v 8 Barakaatan a mian men molinas a noana, \q1 gause i raaya'a bo mimiile' Alaata'ala!\x * \xo 5:8 \xt Mzm. 24:3-4 \x* \q1 \v 9 Barakaatan a mian men mantakakon pooka'amatan, \q1 gause i raaya'a bo ngaanon anakna Alaata'ala! \q1 \v 10 Barakaatan a mian men talalaison gause mingilimang koi men kikira'na Alaata'ala, \q1 gause i raaya'a men bo pontombonoi Batomundo'anna Surugaa!\x * \xo 5:10 \xt 1Ptr. 3:14 \x* \q1 \v 11 Barakaatan i kuu men irokion, talalaison, ka' potaekonon gause i kuu mongololo' i Yaku'!\x * \xo 5:11 \xt 1Ptr. 4:14 \x* \q1 \v 12 Nabii men notuo' olukon uga' nitalalais koiya'a! Bi lewa' ka' beles i kuu, gause balaki' tuu' a tambona Alaata'ala men nitoropotikonmo na surugaa bo ko'omuu.”\x * \xo 5:12 \xt 2Taw. 36:16; Tun. 7:52 \x* \s1 Timuson ka' ruar na tano' balaki' \sr 5:13-16 \r (Mrk. 9:50; Luk. 14:34-35) \p \v 13 “Kuu mase timuson bona mian na tano' balaki'. Kalu timuson iya'a nalambasmo, sida mbali' wawauon ma'asing soosoodo? Sianmo kana'na saliwakon somo balo'konon ka' peepee'ionna mian.\x * \xo 5:13 \xt Mrk. 9:50; Luk. 14:34-35 \x* \p \v 14 Kuu uga' ruar bona mian na tano' balaki'. Sa'angu' kota na wawona buu'na sian pokoon bo lilungkonon.\x * \xo 5:14 \xt Yoh. 8:12; 9:5 \x* \v 15 Ka' uga' sianta mian men muntutungi boloak, kasi mansa'u tia gumbang. Kasee sabole uga' pokelaonna na sulaanna boloak iya'a kada' sida munguruari giigii' mian men na laigan iya'a.\x * \xo 5:15 \xt Mrk. 4:21; Luk. 8:16; 11:33 \x* \v 16 Koiya'a uga' a ruarmuu tiodaa kampiile'an na mian kada' i raaya'a mimiile' giigii' wawaumuu men pore, kasi muntunde' Tamamuu men na surugaa.”\x * \xo 5:16 \xt 1Ptr. 2:12 \x* \s1 Pisiso' ni Yesus na ukum Torat \sr 5:17-20 \p \v 17 “Alia i kuu mansarui se' i Yaku' notaka bo panganui ukum Torat ka' pisiso'na nabii. Yaku' notaka taasi' bo panganui, kasee bo pinsidakon giigii' iya'a. \v 18 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' kalu langit ka' tano' balaki' kani'i dauga' isian, sa'angu' hurup kabai se' titikpo na ukum Torat sian kosapuian, pataka giigii' men nitoonkon iya'a nisidakonmo.\x * \xo 5:18 \xt Luk. 16:17 \x* \v 19 Mbali' iya'a, ime a men mongkosiankon sa'angu'po men nipotookon na ukum Torat, mau mune' tongko' titiu', ka' mimisiso'kon mian sambana men koiya'a, mian iya'a bo mongoruangi oruangan men kando'ona tuu' na Batomundo'anna Surugaa. Kasee i ime a men mangawawau ka' mimisiso'kon mian sambana giigii' men nipotookon iya'a, ia bo mongoruangi oruangan men kanda'ana tuu' na Batomundo'anna Surugaa. \p \v 20 Mbali' iya'a, bantilkonon-Ku na ko'omuu se' i kuu tio mingilimang po'uusna Alaata'ala labi tia limangna wawa ukum Torat ka' mian Farisi. Kalu sian, mbaka' i kuu sabole sian minsoop na Batomundo'anna Surugaa.” \s1 Pisiso' dako' maso'kon mian \sr 5:21-26 \r (Luk. 12:57-59) \p \v 21 “Kuu ninginti'imo pisiso'na pulinta men koi kani'imari: Alia mampapatei mian. Ime a men mampapatei mian tio ukumon.\x * \xo 5:21 \xt Kel. 20:13; Ul. 5:17 \x* \v 22 Kasee bantilkonon-Ku na ko'omuu se' ime a men maso'kon mian sambana, ia bo ukumon, ka' i ime a men munguduli mian sambana, ia tio ukumion na Mahkama Agama. Ka' kalu isian men mangaani mian sambana, ‘Pompon,’ tio soopkonon na leapna apu na naraka. \p \v 23 Mbali' iya'a, kalu i kuu pintanga' momokela kurbaan na mesba men na Laiganna Alaata'ala, kasee notonginau' se' dauga' isian mian men makitkon i kuu, \v 24 porena parerei kutung a kurbaan na mesba iya'a, kasi rae' pooka'amat tia mian iya'a. Moko daasi iya'a, kasi i kuu sida mule'kon soosoodo ka' momokela kurbaanmuu na Alaata'ala. \p \v 25 Kalu isian mian mongowoot i kuu na pungukumi, kuu tio donga-dongan pooka'amat tii mian iya'a tempo i kuu dauga' potorae' na salan. Kalu sian, mbaka' i kuu wootonnamo mian iya'a na pungukumi, ka' pungukumi iya'a bo mongorookon i kuu na pulisi. Kasi pulisi bo monsoopkon i kuu na tarungkuan. \v 26 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' i kuu sian umuar na tarungkuan kalu giigii' samayamuu sianpo bontor.” \s1 Pisiso' kada' alia muntumpangkon samba-samba \sr 5:27-30 \p \v 27 “Kuu ninginti'imo pisiso' men koi kani'imari: Alia i kuu muntumpangkon samba-samba. \v 28 Kasee bantilkonon-Ku na ko'omuu se' ime a men mintioki sa'angu' wiwine ka' ningkikira'i, mbaka' i ia nuntumpangkonmo na noana. \p \v 29 Mbali' iya'a, kalu matamuu paraas uanan manggau'kon i kuu baradosa, kuati ka' balo'kon a matamuu inono'! Mbulokon sa'angu' sampana wakamuu anuion dako' wakamuu tibunta tibarkonon na naraka. \v 30 Kalu limamuu men paraas uanan manggau'kon i kuu baradosa, kolongi ka' balo'kon a limamuu inono'. Mbulokon sa'angu' sampana wakamuu anuion dako' wakamuu tibunta soopkonon na naraka.” \s1 Pisiso' kada' alia mengerensai boroki' \sr 5:31-32 \r (Mat. 19:9; Mrk. 10:11-12; Luk. 16:18) \p \v 31 “Isian uga' pisiso' men koi kani'imari: Ime a men mengerensai boroki'na tio mantarai surat poorensaanna suo' bona boroki'na iya'a.\x * \xo 5:31 \xt Ul. 24:1-4; Mat. 19:7; Mrk. 10:4 \x* \v 32 Kasee bantilkonon-Ku na ko'omuu se' sanda' moro'one men mengerensai boroki'na kasee boroki'na iya'a sian nogora', langkai' men koiya'a minsidakon boroki'na muntumpangkon. Ka' moro'one men mosuo' tia wiwine men ia rensai langkai'na, moro'one iya'a uga' muntumpangkon.”\x * \xo 5:32 \xt Mat. 19:9; Mrk. 10:11-12; Luk. 16:18; 1Kor. 7:10-11 \x* \s1 Pisiso' kada' alia basumpa' \sr 5:33-37 \p \v 33 “Kuu ninginti'imo uga' pisiso'na pulinta men koi kani'imari: Alia basumpa' men borek. Upa a men kuu toonkonmo na sumpa'muu na Alaata'ala, tio bo wawauonmuu.\x * \xo 5:33 \xt Im. 19:12; Bil. 30:2; Ul. 23:21 \x* \v 34 Kasee bantilkonon-Ku na ko'omuu se' i kuu alia tia basumpa'. Alia basumpa' mau uga' mangaan langit, gause langit a oruanganna Alaata'ala.\x * \xo 5:34 \xt Yak. 5:12; Yes. 66:1; Mat. 23:22 \x* \v 35 Alia basumpa' mau uga' mangaan tano' balaki', gause tano' balaki' a pimpee'anna Alaata'ala. Ka' alia basumpa' mangaan Yerusalem, gause Yerusalem kotana Tomundo' Balaki'.\x * \xo 5:35 \xt Yes. 66:1; Mzm. 48:3 \x* \v 36 Ka' uga' alia basumpa' mangaan takala'muu, gause i kuu sian momoko mompopobulak kabai se' mompopo'itom wuukmuu, maupo tongko' sansila'. \v 37 Kalu daa, bi ngaanon, ‘Daa’, kasee kalu sian, bi ngaanon, ‘Sian.’ Kalu saliwanakon iya'a, na ko'ona men gau'na ba'idek a norumingkatanna.” \s1 Pisiso' kada' alia mangawalos tia idek \sr 5:38-42 \r (Luk. 6:29-30) \p \v 38 “Kuu ninginti'imo pisiso' men koi kani'imari: Mata bolosion tia mata, ka' wese' bolosion tia wese'. \v 39 Kasee bantilkonon-Ku na ko'omuu se' alia pangawaloskuu kalu mian mangka'idek i kuu. Tongko' kalu isian mian mangarapa' kasumpi'muu men paraas uanan, rookon soosoodo a kasumpi'muu men paraas kauri'. \v 40 Ka' kalu too isian mian men mongowoot i kuu na mian men bo pungukumi gause mingkikira'i bokukummuu, rookon uga' tia jubamuu. \v 41 Kalu isian sa'angu' mian mamparipari i kuu kada' mamasa'ankon wawana koi sa'angu' kilo a ko'oloana, pasa'ankon koi rua' kilo. \v 42 Kalu mian mama'ase' upa-upa na ko'omuu, tarai. Ka' alia i kuu sian mombolosii mian men mombolos upa-upamuu.” \s1 Pisiso' kada' bi mongkolingu'kon mian men mangka'idek \sr 5:43-48 \r (Luk. 6:27-28, 32-36) \p \v 43 “Kuu ninginti'imo pisiso' men koi kani'imari: Kolingu'kon a simbaya'muu, ka' komakitkon a mian men maso'kon i kuu.\x * \xo 5:43 \xt Im. 19:18 \x* \v 44 Kasee bantilkonon-Ku na ko'omuu se' kolingu'kon a mian men maso'kon i kuu, ka' sambayangkon a giigii' mian men mantalalais i kuu. \v 45 Gause tia wawaumuu men koiya'a, nanasamo i kuu se' anakna Tamamuu men na surugaa. Gause Alaata'ala nompopobete' ilio bona mian men pore a noana tia uga' mian men ba'idek a gau'na. Ia mamalaukon usan bona mian men pore ka' uga' men ba'idek a gau'na. \v 46 Kalu i kuu tongko' mongkolingu'kon mian men mongkolingu'kon i kuu, bo upana Alaata'ala ka' mantarai tambo na wawaumuu men koiya'a? Taasi' uga' pagawena pajak minginti'i mangawawau men koiya'a? \v 47 Ka' kalu i kuu tongko' mangka'amat poto'utusanmuu, upa a poosasala'na tia lipu' men sian minginti'i Alaata'ala? Raaya'apo mangawawau men koiya'a! \v 48 Tamamuu men na surugaa mongkolingu'kon tuu' giigii' mian, sian momoosasala'kon. Mbaka' i kuu uga' tio koiya'a.”\x * \xo 5:48 \xt Im. 19:2; Ul. 18:13 \x* \c 6 \s1 Pisiso' na sasalan mongorookon upa-upa bona Tumpu \sr 6:1-4 \p \v 1 “Imamat pore-pore ini'imari! Alia i kuu mansalankon agama tongko' se' kada' bo piile'onna mian biai'. Kalu i kuu mangawawau men koiya'a, kuu sian mantausi tambo men rookononna Tamamuu men na surugaa.\x * \xo 6:1 \xt Mat. 23:5 \x* \p \v 2 Mbali' iya'a, kalu i kuu mantarai upa-upa na mian men talalais, sakat duupkonon popuukon koi wawauna mian men minti pa'a-pa'agama. Kikira'na i raaya'a men mangawawau koiya'a na laigan bakitumpuan ka' na bendar kada' bo koporekononna mian. Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' ya'amo a tambona men ia poko labotmo i raaya'a. \v 3 Kasee kalu i kuu mantarai upa-upa na mian, sakat inti'ionna limamuu men kauri' a upa men rookononna limamuu men uanan. \v 4 Sai'muu iya'a rookon roko-rokot daamo, sakat inti'ionna mian. Tongko' Tamamuu na surugaa a ninginti'i. Mbaka' Tamamuu men mimiile' wawaumuu men sian piile'onna mian a bo pangawalos wawaumuu.” \s1 Pisiso' sambayang \sr 6:5-15 \r (Luk. 11:2-4) \p \v 5 “Kalu i kuu sambayang, alia sambayang koi mian men minti pa'a-pa'agama. Kikira'na i raaya'a sambayang potokerer na laigan bakitumpuan ka' na gimpangna bendar kada' bo piile'onna mian. Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' ya'amo a tambona men ia poko labotmo i raaya'a.\x * \xo 6:5 \xt Luk. 18:10-14 \x* \v 6 Kasee kalu i kuu sambayang, pinsoop na tambin ka' ompori a soopan. Moko daa iya'a, kasi i kuu sambayang na Tamamuu na surugaa men sian piile'on. Mbaka' Tamamuu men mimiile' wawaumuu men sian piile'onna mian bo mangawalos wawaumuu. \p \v 7 Mbali' iya'a, kalu i kuu sambayang, alia tongko' muntundun men sian tabateanna koi lipu' men sian minginti'i Alaata'ala. Raaya'a mansarui too pa'ase'na bo loloikonon montookon sambayangna i raaya'a daa biai' taa'. \v 8 Kuu alia men koi i raaya'a. Gause koo'po tia i kuu nama'ase' na Tamamuu na surugaa, Ia noko pinginti'imo panduungmuu. \v 9 Mbali' iya'a, kuu tio sambayang koi kani'imari: \q1 ‘Tamamai na surugaa! Bi angga'ion a ngaan-Muu. \q1 \v 10 Takakon a Batomundo'an-Muu kada' men kikira'-Muu bo lolo'on na tano' balaki' mongololo' koi men na surugaa. \q1 \v 11 Sulano taraion-Muu i kai kakaan men kosukupmai na ilio koini'i. \q1 \v 12 Kai miki'ampuni sala'mai koi i kai uga' mangampuni mian men isian sala'na na ko'omai. \q1 \v 13 Amo' dalaion i kai topongionna upa men mantakakon ba'idek, kasee oloakon i kai na giigii' iya'a. [Gause i Kuu a Tomundo' men mungkuasai ka' angga'ion pataka sidutu. Amin.]’ \p \v 14 Kalu i kuu mangampuni mian men isian sala'na na ko'omuu, mbaka' Tamamuu men na surugaa uga' mangampuni sala'muu.\x * \xo 6:14 \xt Mrk. 11:25 \x* \v 15 Kasee kalu i kuu sian mangampuni sala'na mian na ko'omuu, Tamamuu na surugaa uga' sian mangampuni sala'muu.” \s1 Pisiso' ba'apata \sr 6:16-18 \p \v 16 “Ka' kalu i kuu ba'apata, ro'upmuu alia piile'on marepa koi mian men minti pa'a-pa'agama. Raaya'a mombolii dudusna kada' inti'ionna mian sambana se' i raaya'a pintanga' ba'apata. Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' ya'amo a tambona men ia poko labotmo i raaya'a. \v 17 Kasee kalu i kuu ba'apata, alaka' pirurup, kasi minamina'i a wuukmuu. \v 18 Tio koiya'a kada' daa sian inti'ionna mian se' i kuu ba'apata, kasee tongko' Tamamuu men sian piile'on a minginti'i wawaumuu. Mbaka' Tamamuu men mimiile' wawaumuu men sian piile'onna mian a bo pangawalos wawaumuu.” \s1 Alia mantambun kupang na tano' balaki', kasee tambun a kupang na surugaa \sr 6:19-21 \r (Luk. 12:33-34) \p \v 19 “Alia i kuu mantambun kupang na tano' balaki', gause tongko' bo atakon ka' kaanonna araka. Ka' uga' mian puraga minsoop mamangan.\x * \xo 6:19 \xt Yak. 5:2-3 \x* \v 20 Kasee pantambun kupang na surugaa men daa sian atakon ka' sian kaanonna araka. Ka' uga' mian mamangan sian minsoop ka' mamangan. \v 21 Gause aana a kupangmuu mbaka' ino'o uga' a kokabusanna a noamuu!” \s1 Ruar bona waka \sr 6:22-23 \r (Luk. 11:34-36) \p \v 22 “Mata mase boloakna waka. Kalu matamuu tarang, longkop wakamuu moruar. \v 23 Kasee kalu matamuu sian tarang, mbaka' pika' a wakamuu. Kalu ruarna wakamuu pika'mo, mbaka' wakamuu nopika'mo tuu'!” \s1 Alaata'ala tia kupang \sr 6:24-34 \r (Luk. 16:13; 12:22-31) \p \v 24 “Sa'angu' mian sian sida balimang na rua' tanaas. Gause kalu koiya'a, ata' iya'a mongkomakitkon tanaas men sa'angu' ka' mongkolingu'kon men sambana. Kabai se' i ia momorongori tanaas men sa'angu' ka' sian momorongori men sambana. Koiya'a uga' i kuu. Kuu sian sida balimang bona Alaata'ala ka' bona kupang!” \p \v 25 “Mbali' iya'a, bantilkonon-Ku na ko'omuu se' alia i kuu babatakon tutuo'muu, ka' upa men bo kaanon ka' inumonmuu. Alia babatakon wakamuu ka' upa men bo pakeonmuu. Taasi' uga' tutuo'muu a umangga'na tia kakaan, ka' wakamuu a umangga'na tia pakean? \v 26 Piile' ansee a sapu' na lealaa. Raaya'a sian mangasok, sian mamadak, sian mantambun ka' manganaa' na alang. Kasee mau mune' koiya'a, Tamamuu men na surugaa mamakaan i raaya'a. Taasi' uga' i kuu a umangga'na tuu' tia sapu' iya'a? \v 27 Isian mbali' i kuu men gause babata, ninsidakon umurmuu nokanturangan mau mune' tongko' titiu'? \p \v 28 Nongko'upa i kuu se' babatakon pakean? Piile' uga' a bunga men sian ni'asok. Ia sian balimang ka' sian mangawawau pakean, kasee pore a tutuo'na. \v 29 Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' Tomundo' Salomopo men kupangon tuu' sian nopake men koi koporena bunga iya'a!\x * \xo 6:29 \xt 1Raj. 10:4-7; 2Taw. 9:3-6 \x* \v 30 Rakut na ale' tumuo' koini'i, kasee liila kabus tunuon. Mau mune' koiya'a, Alaata'ala namakei rakut iya'a men tamban pore tuu'. Upa mune' i kuu! Kasee i kuu sian laan parasaya! \v 31 Mbali' iya'a, alia babata ka' mangaan, ‘Upa a men bo kaanonta?’ ka' ‘Upa a men bo inumonta?’ kabai se' ‘Upa a men bo pakeonta?’ \v 32 Giigii' iya'a sarakonna lipu' men sian minginti'i Alaata'ala. Kasee Tamamuu men na surugaa inti-inti'i se' i kuu mamaraluukon giigii' iya'a. \v 33 Kasee tukokon a Batomundo'anna Alaata'ala ka' upa-upa men kokana'na Alaata'ala, mbaka' giigii' men paraluukononmuu iya'a bo rookonon-Na. \v 34 Mbali' iya'a, alia i kuu babatakon ilio liila, gause Alaata'ala uga' bo muntulung i kuu ilio liila. Repaan men kuu suri sangilio tongko' bona ilio sangilio.” \c 7 \s1 Pisiso' kada' alia mompoposala' mian \sr 7:1-5 \r (Luk. 6:37-38, 41-42) \p \v 1 “Alia i kuu mompoposala' mian dako' i kuu poposala'on. \v 2 Gause koi upa a pompoposala'muu mian, mbaka' koiya'a uga' a bo pansasala' i kuu. Ka' takalan men kuu takalkon bo takalkonon na ko'omuu.\x * \xo 7:2 \xt Mrk. 4:24 \x* \p \v 3 Nongko'upa i kuu se' tongko' mimiile' pupu' na matana simbaya'muu, kasee balak na matamuu sian kuu inti'i? \v 4 Koi upa a kosidana i kuu mangaan na simbaya'muu taemuu: ‘Mai yaku' anuikona a pupu' na mataam kanono'!’ poali isian balak na matamuu? \v 5 Wee i kuu men minti palo-paloos! Anui kutung a balak na matamuu kada' i kuu manasa mimiile', ka' sida manganui pupu' na matana simbaya'muu.” \s1 Maka'amat kalu mimisiso' mian men sian parasaya \sr 7:6 \p \v 6 “Alia i kuu mongorookon na au' upa men molinas dako' i kuu pimbalikionna ka' rungkabion. Ka' alia mongorookon mutiaramuu na bau' dako' peepee'ionna.” \s1 Kita bo taraionna Alaata'ala kalu mama'ase' \sr 7:7-11 \r (Luk. 11:9-13) \p \v 7 “Pama'ase', mbaka' i kuu taraion. Pansarak, mbaka' i kuu mantausi. Mikileaki, mbaka' omporon leakikonon i kuu. \v 8 Gause sanda' mian men mama'ase' bo taraion, ka' mian men mansarak bo mantausi, ka' mian men mikileaki omporon, omporon bo leakikonon. \p \v 9 Na ko'omuu mbali' se' isian minti'i men mantarai anakna watu kalu anakna iya'a mama'ase' kakaan? \v 10 Kabai isian mbali' a men mantarai ule kalu anakna mama'ase' susum? \v 11 Mau mune' gau'muu malia' ba'idek, kasee sabole inti'ionmuu a men pore bo rookonon na anakmuu. Upa mune' Tamamuu men na surugaa! Ia mongorookon men pore na mian men mama'ase' na Ko'ona.” \s1 Tukona pisiso'na ukum Torat ka' kitapna nabii \sr 7:12 \p \v 12 “Giigii' upa men kikira'muu wawauonna mian na ko'omuu, wawau uga' a men koiya'a na ko'ona i raaya'a. Ya'amo a tukona pisiso'na ukum Torat ka' kitapna nabii.”\x * \xo 7:12 \xt Luk. 6:31 \x* \s1 Soopan ka' salan men itiu' \sr 7:13-14 \r (Luk. 13:24) \p \v 13 “Pinsoop na soopan men itiu', gause balaki' a soopan tia salan men mae' na kosilaka'an. Ka' uga' biai' a mian men minsoop lumiu na soopan balaki' iya'a. \v 14 Kasee itiu' a soopan ka' itiu' a salan mae' na tutuo' men pore. Ka' tongko' titiu' a mian men daa mantausi soopan tia salan itiu' iya'a.” \s1 Maka'amat na minti nabi-nabii \sr 7:15-23 \r (Luk. 6:43-44; Luk. 13:25-27) \p \v 15 “Maka'amat i kuu na minti nabi-nabii. Raaya'a taka na ko'omuu koi domba, kasee men tuutuu'na i raaya'a serigala men minsilaka'i. \v 16 Na wawauna a pinginti'ianmuu i raaya'a. Kau ruri'on sian miwoo'kon anggur. Ka' rakut ruri'on sian miwoo'kon ara. \v 17 Koiya'a uga', kau men pore a tutuo'na miwoo'kon woo' men pore, ka' kau men ba'idek a tutuo'na miwoo'kon woo' men sian pore. \v 18 Kau men pore a tutuo'na sian miwoo'kon woo' men sian pore, ka' kau men ba'idek a tutuo'na sian miwoo'kon woo' men pore. \v 19 Giigii' kau men sian miwoo'kon woo' men pore sabole bo tara'ion ka' tibarkonon na apu.\x * \xo 7:19 \xt Mat. 3:10; Luk. 3:9 \x* \v 20 Mbaka' na wawauna minti nabi-nabii iya'a a bo pinginti'ianmuu i raaya'a.”\x * \xo 7:20 \xt Mat. 12:33 \x* \p \v 21 “Sian giigii' mian men mangaan i Yaku', ‘Tumpu! Tumpu!’ se' daa bo minsoop na Batomundo'anna Surugaa. Kasee men tonsoop, tongko' mian men daa mangawawau koi pingkira'na Tamang-Ku men na surugaa. \p \v 22 Na Ilio Pungukumian, biai' a mian men morobu koi kani'imari: ‘Tumpu! Tumpu! Taasi' uga' i kai nengelelekon potoona Alaata'ala nangaan ngaan-Muu? Taasi' uga' i kai numbuse'i meena ka' nangawawau biai' upa kosamba' nangaan ngaan-Muu?’ \v 23 Na temposi iya'a kasi bo simbation-Ku koi kani'imari: ‘Yaku' sian nontoo inti'i i kuu! Rae' i kuu men tongko' mangawawau ba'idek!’ ”\x * \xo 7:23 \xt Mzm. 6:9 \x* \s1 Mian men pande tia men bobo' momokerer laigan \sr 7:24-27 \r (Luk. 6:47-49) \p \v 24 “Mian men mongorongor wurung-Ku ka' mongololo' men koiya'a, ia koi mian pande men momokerer laiganna na watu. \v 25 Na tempo usan kalu waa' tia baleba' mantakai laigan iya'a, laigan iya'a sian koruntun gause nipokerer na watu. \p \v 26 Kasee mian men mongorongor wurung-Ku see sian mongololo', ia koi mian bobo' men momokerer laiganna na bone. \v 27 Na tempo usan kalu waa' tia baleba' mantakai laigan iya'a, laigan iya'a sabole koruntun ka' kobaraba'ian!” \s1 Pisiso' ni Yesus kinosamba'na mian biai' \sr 7:28-29 \p \v 28 Sarataa i Yesus nangkakabusi pisiso'-Na, giigii' mian men nomorongor pisiso'-Na kodaawan. \v 29 Pimisiso'-Na koi mian men kuasaan ka' poosasala' tia pimisiso'na wawa ukum Toratna i raaya'a. \c 8 \s1 Yesus nengelesi'i sa'angu' mian men kustaon \sr 8:1-4 \r (Mrk. 1:40-45; Luk. 5:12-16) \p \v 1 Sarataa i Yesus notumokuru nda'amari buu'na, biai' tuu' a mian nongololo' i Ia. \v 2 Kasi notaka na Ko'ona sa'angu' mian men kustaon. Mian iya'a nobanintuurmo monsoosa' i Yesus ka' norobu taena, “Tuan, kalu i Kuu maloos, Kuu sabole sida mengelesi'i i yaku' kada' maloe' koi aturanna agama.” \p \v 3 Yesus nondoekonmo lima-Na, nongkoyong mian iya'a kasi norobu tae-Na, “Daa, Yaku' maloos. Bi poloe'mo i koo!” Tempopo iya'a uga', na'anumo a kustana mian iya'a ka' noloe'mo i ia. \v 4 Kasi i Yesus norobu na ko'ona tae-Na, “Imamatoon pore-pore! Alia i koo mambantilkon ni imepo. Kasee rae' na imam ka' pipiile'kon na ko'ona se' kustaam daa na'anumo. Moko daa iya'a kasi rookon a kurbaan koi men ia posuu'kon i Musa na ukum Torat kada' manasa na mian se' kustaam tuutuu' na'anumo!”\x * \xo 8:4 \xt Im. 14:1-32 \x* \s1 Yesus nengelesi'i tutulungina moomoola'na surudadu \sr 8:5-13 \r (Luk. 7:1-10) \p \v 5 Sarataa i Yesus notaka na Kapernaum, taka a sa'angu' moomoola'na surudaduna Roma miki tulung na Ko'ona. \v 6 Taena, “Tuan, tutulungingku repo' na laigan, somo toko-tokol. Ka' i ia marepa tuu'.” \p \v 7 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Yaku' bo waale'e na laigaan mengelesi'i ia.” \p \v 8 Taena moomoola'na surudadu iya'a, “Sobii Tuan, gause i yaku' kani'i mian men sian kana'na mangalabot i Kuu na laiganku. Tongko' ngaan toro santaa' daamo, kada' tutulungingku iya'a malesi'. \v 9 Gause i yaku' mian men posuu'on, ka' surudadu men kando'onana tii yaku' tio uga' mongololoikon posuu'ku. Kalu i yaku' momosuu' sa'angu' surudadu, ‘Rae'!’ mbaka' i ia sabole mae'. Ka' kalu i yaku' mengeleelo' men sambana, ‘Mai ka'ita!’ mbaka' i ia sabole taka. Kabai se' kalu yaku' momosuu' tutulungingku, ‘Limang a kani'i!’ mbaka' sabole uga' limangonna.” \p \v 10 Yesus samba' nomorongor men taena moomoola'na surudadu iya'a. Ia norobumo na mian men mongololo' i Ia tae-Na, “Tuutuu' mba'a. Ka' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' na lipu' Israelpo Yaku' sianpo nontoo rumpaki mian men imaanan tuu' koi kaya'a! \v 11 Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' mian biai' men ringkat paraas bete'an ka' paraas sopokan bo taka ka' umoruang kumaan ruru-ruru' tia ari Abraham, Ishak ka' i Yakub na Batomundo'anna Surugaa.\x * \xo 8:11 \xt Im. 13:29 \x* \v 12 Kasee mian men bookoi mianna Batomundo'anna Surugaa iya'a bo tibarkonon na kapintungan men pika' tuu'. Indo'o i raaya'a bo tumando' ka' marepa tuu'.”\x * \xo 8:12 \xt Mat. 22:13; 25:30; Luk. 13:28 \x* \p \v 13 Kasi taeni Yesus na moomoola'na surudadu iya'a, “Ule'konmo, ka' bi sida na ko'oom koi men koo parasaya.” \p Na tempopo iya'a uga', tutulungina nalesi'mo. \s1 Yesus nengelesi'i monian ni Petrus \sr 8:14-17 \r (Mrk. 1:29-34; Luk. 4:38-41) \p \v 14 Yesus nomae'mo na laigan ni Petrus. Sarataa notaka, Ia nimiile' monian ni Petrus men sinana boroki'na somo toko-tokol gause suminggar. \v 15 Yesus nongkoyongmo limana, mbaka' i ia liuliu nalesi'. Noko daa iya'a ia nowangonmo ka' nangkalesang i Yesus. \p \v 16 Sarataa guntumalommo, biai' a mian men lampingionna meena ia wawa mian waale'e ni Yesus. Meena iya'a tongko' ia buse'i Yesus tia wurung santaa', ka' nengelesi'i giigii' mian men manggeo. \v 17 Tempo i Yesus nengelesi'i mian, mbaka' nosidamo a wurungna Tumpu koi men ia tadulkon i Nabii Yesaya, taena, “Iamo a men bo pamasa'ankon repaanta ka' mengelesi'i nggeonta.” \s1 Mian men mama'ase' mongololo' i Yesus \sr 8:18-22 \r (Luk. 9:57-62) \p \v 18 Sarataa i Yesus nimiile' se' biai' a mian na tiku-tikum-Na, Ia nomosuu'mo murit-Na lumembet na sambotakna danau. \v 19 Kasi notaka a sa'angu' wawa ukum Torat ka' nobantil taena, “Guru, yaku' mingkira' mongololo' i Kuu mau maana a rae'an-Muu!” \p \v 20 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Serigala isian bolo'na, ka' sapu' isian pimpeetaanna, kasee Anak Manusia sianta bo tokolan-Na.” \p \v 21 Kasi sa'angu' murit-Na norobu taena, “Tumpu, poturang i yaku' mule'kon kutung mae' mantanom tamangku.” \v 22 Kasee tongko' ia simbati i Yesus tae-Na, “Lolo' i Yaku', ka' patalai a mian lapus mantanom mianna i raaya'a men nolapusmo.” \s1 Yesus nongkokundakon baleba' \sr 8:23-27 \r (Mrk. 4:35-41; Luk. 8:22-25) \p \v 23 Sarataa i Yesus nolumakit na duangan, murit-Na nongololo'mo i Ia. \v 24 Ola-olan taka baleba' men makorong tuu' na danau iya'a, tamban duanganna i raaya'a paibamba'ionna bokol. Kasee i Yesus tongko' royot. \v 25 Mbaka' murit-Na nuntuu'imo ka' ninsimpu taena, “Tumpu! Kaba'on! Silaka'mo i kita!” \p \v 26 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Nongko'upa mbali' i kuu se' layaon? Kuu sian laan mamarasaya i Yaku'!” Kasi i Yesus nokumekerer ka' nongkokundakon baleba' ka' danau iya'a kada' bi rokot. Kasi notodoo tuu' a danau iya'a. \p \v 27 Murit ni Yesus samba', taena, “Mian upa kaya'a, tamban baleba' tia danau momorongori i Ia?” \s1 Yesus nengelesi'i mian rurua' men ia lampingi meena \sr 8:28-34 \r (Mrk. 5:1-20; Luk. 8:26-39) \p \v 28 Yesus notakamo na sambotakna danau iya'a, na dodongoanna lipu' Gadara. Indo'o isian mian rua' ira men ia lampingi meena ringkat na wangunan nomootuungi i Yesus. Rua' mian iya'a kolayaon, pataka sianta mian men momoko lumiu na salan iya'a. \v 29 Raaya'a nangkakaro'kon taena, “Anakna Alaata'ala! Upaioonmo i kai kani'i? Koo too bo mantalalais i kai mau mune' koo'po tempona?” \p \v 30 Sian oloa indo'o isian bau' biai' men pintanga' mansarak kumaan. \v 31 Mbaka' meena iya'a nokumakaase' ni Yesus taena, “Kalu i Koo momosuu' i kai umuar, posuu' i kai balimba' na bau' karaatu'u.” \p \v 32 Mbaka' ia posuu'mo i Yesus tae-Na, “Rae'mo!” Noko daa koiya'a, no'umuarmo a meena iya'a, kasi ninsoop na bau'. Salulusan bau' iya'a kabus notumumbur na liu' waaro'o na danau, kasi nopate nolomos. \p \v 33 Pontondong bau' iya'a notumetende'mo na kota ka' nuntundunkon giigii' men nosida, ka' uga' nuntundun rua' mian men ia lampingi meena. \v 34 Mbaka' giigii' mian na kota iya'a nangarae'imo i Yesus. Sarataa nopoopiile' tii Yesus, raaya'a nama'ase' i Ia kada' mamarerei dodongoanna i raaya'a. \c 9 \s1 Yesus nengelesi'i sa'angu' mian men repo' \sr 9:1-8 \r (Mrk. 2:1-12; Luk. 5:17-26) \p \v 1 Noko daa iya'a ai Yesus nolumakitmo na duangan ka' nolumembet na danau. Kasi i Ia notaka na kota men dodongoan-Na. \v 2 Tempo iya'a, isian mian nangawawa ni Yesus sa'angu' mian repo' men somo toko-tokol na ampasna. Sarataa i Yesus nimiile' se' i raaya'a parasaya tuu' na Ko'ona, Ia norobumo na mian repo' iya'a tae-Na, “Anak-Ku! Popotaan a noaam. Dosaam daa ni'ampunimo!” \p \v 3 Toropii wawa ukum Torat men indo'o norobu na noana i raaya'a taena, “Wurungna mian kaya'a koi se' i Iamo a Alaata'ala!” \p \v 4 Kasee i Yesus ninginti'i men na noana i raaya'a, mbali' Ia norobu tae-Na, “Nongko'upa i kuu se' mimikirkon upa-upa men ba'idek? \v 5 Aupa a daana, mangaan, ‘Dosaam daa ni'ampunimo,’ kabai se' mangaan, ‘Wangonmo ka' tumpang?’ \v 6 Kasee koini'i popo'inti'ikonon-Ku na ko'omuu se' na tano' balaki' kani'i Anak Manusia kuasaan mangampuni dosa.” \p Kasi i Yesus norobu na mian repo' iya'a tae-Na, “Wangonmo, nakat a ueraan ka' ule'kon na laigaan!” \p \v 7 Mbaka' nowangonmo a mian men repo' iya'a ka' nomule'kon na laiganna. \p \v 8 Mian biai' men nimiile' iya'a nolayaonmo. Kasi i raaya'a nuntunde' Alaata'ala gause nongorookon kuasa men balaki' tuu' na mian. \s1 Matius pagawena pajak nongololo' i Yesus \sr 9:9-13 \r (Mrk. 2:13-17; Luk. 5:27-32) \p \v 9 Sarataa i Yesus namarerei tampat iya'a, Ia nimiile'mo sa'angu' mian pagawena pajak men ngaanna i Matius. Ia oru-oruang na kantor pajak. Taeni Yesus na ko'ona, “Mai, lolo' i Yaku'!” \p Mbaka' ia norumingkatmo ka' nongololo' i Yesus. \p \v 10 Pintanga' i Yesus kumaan na laigan ni Matius notakamo a mian biai' men pagawena pajak ka' mian dosaon. Raaya'a nokumaanmo tii Yesus ka' murit-Na.\x * \xo 9:10 \xt Luk. 15:1-2 \x* \v 11 Sarataa mian Farisi nimiile' se' koiya'a, raaya'a norobumo na murit ni Yesus taena, “Nongko'upa a Gurumuu se' kumaan poopooruru' tia pagawena pajak ka' mian dosaon?” \p \v 12 Nomorongor upa men ia porobukon i raaya'a, mbaka' ia simbatimo i Yesus tae-Na, “Taasi' mian malesi' a paraluu dokter, kasee mian men manggeo. \v 13 Gause i Yaku' notaka taasi' bo pengeleelo' mian men kana' a wawauna, kasee bo pengeleelo' mian dosaon kada' mongololo' i Yaku'. Mbali' iya'a, rae' ka' sarak kada' inti'ionmuu a aratina wurungna Tumpu men koi kani'imari: \q1 ‘Men kikira'-Ku mase isian polingu', taasi' kurbaan.’ ”\x * \xo 9:13 \xt Hos. 6:6; Mat. 12:7 \x* \s1 Murit ni Yesus sianpo ba'apata kalu i raaya'a dauga' ruru-ruru' i Yesus \sr 9:14-17 \r (Mrk. 2:18-22; Luk. 5:33-39) \p \v 14 Noko daa iya'a, murit ni Yohanes Pansarani notakamo ni Yesus. Raaya'a nobapikirawarmo taena, “Kai tia mian Farisi ba'apata see nongko'upa a murit-Muu se' sian?” \p \v 15 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Sida mbali' a sawe'na suo' moro'one masiongo' na posuo'anna kalu suo' moro'one iya'a dauga' indo'o tii raaya'a? Sabole sian! Kasee bo taka a tempona suo' moro'one iya'a bo alaon na ko'ona i raaya'a. Na temposi iya'a kasi i raaya'a ba'apata.” \p \v 16 “Sianta sa'angu'po mian a mantampalkon sangkeap toik u'uru na pakean men manau'mo. Gause kalu koiya'a, toik u'uru men pantampal iya'a sabole kumomput ka' memberak bokukum iya'a, mbaka' kaekae' dodoa a berakna. \p \v 17 Koiya'a uga' sianta mian men mantawa' anggur u'uru na batutu' anit manau' men motopu'mo. Gause kalu koiya'a, batutu' anit iya'a sabole bo koberak, mbaka' anggurna kowuwus ka' batutu' anitna kobaraba'ian. Anggur men u'uru sabole naa'on na batutu' anit men u'uru kada' batutu' anit ka' anggurna rua-rua'na kototobo' pore.” \s1 Yesus nomotuo'i anak ka' nengelesi'i wiwine men nanau'mo a nanggeoanna \sr 9:18-26 \r (Mrk. 5:21-43; Luk. 8:40-56) \p \v 18 Pintanga' i Yesus mambantilkon men koiya'a na murit ni Yohanes, notakamo a sa'angu' tanaasna laigan bakitumpuan. Ia nonsoosa' i Yesus ka' norobu taena, “Anakku wiwine baasi nolapus, kasee sabole dauga' sida potuo'ion-Muu asar i Kuu taka ka' mengepetkon lima-Muu na ko'ona.” \p \v 19 Mbaka' norumingkatmo i Yesus tia murit-Na, kasi nongololo' mian iya'a. \p \v 20 Na tanga'na salan isian sa'angu' wiwine men sompulo'mo rua' taun mariingi'on men dodoa. Wiwine iya'a nuntuntunimo i Yesus, nembeeli paraas tokurung-Na ka' nongkoyong puusna juba-Na. \v 21 Gause na noana taena, “Mau tongko' koyongonku a juba-Na sabole malesi' i yaku'.” \p \v 22 Yesus nolumingamo nintioki wiwine iya'a ka' norobu tae-Na, “Anak-Ku! Popotaan a noaam. Gause i koo parasaya na Ingku', mbaka' i koo malesi'!” Tongko' noko daa koiya'a, liuliu na'anu a mariingi'na wiwine iya'a. \p \v 23 Sarataa i Yesus notaka na laiganna tanaasna laigan bakitumpuan, Ia nimiile' isian mian men munduup poloit ka' biai' a mian men gora'. \v 24 Ia norobumo na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Uar kutung i kuu giigii'! Anak kanono' sian nolapus; ia tongko' noroyot.” Kasee mian na laigan iya'a nongkolengkeimo i Yesus. \p \v 25 Sarataa no'umuar a mian men na laigan iya'a, Yesus ninsoopmo na tambinna anak iya'a ka' ningintoni limana. Kasi nowangon a anak wiwine iya'a. \v 26 Mbaka' norumeebarmo a lele men koiya'a na longkop libutan. \s1 Yesus nengelesi'i rua' mian men mampisok \sr 9:27-31 \p \v 27 Noko daa iya'a ai Yesus nomae'mo. Na tanga'na salan, isian rua' mian men mampisok nongololo' i Ia. Raaya'a mangkakaro' taena, “Lee' ni Daud! Kolingu'konon i kai!” \p \v 28 Sarataa i Yesus ninsoop na sa'angu' laigan, notakamo a rua' mian men mampisok iya'a na Ko'ona. Yesus nimikirawarimo i raaya'a tae-Na, “Parasayaonmuu uga' se' i Yaku' momoko mengelesi'i i kuu?” \p Ia simbati i raaya'a taena, “Daa, Tumpu, parasayaonmai!” \p \v 29 Kasi i Yesus nongkoyong matana i raaya'a ka' norobu tae-Na, “Bi sida na ko'omuu koi men kuu parasayamo.” \v 30 Mbaka' nopoopiile'mo a matana i raaya'a. Kasi ia potoo i Yesus tae-Na, “Imamat ini'imari! Alia sa'angu'po mian minginti'i se' koiya'a.” \p \v 31 Kasee i raaya'a nomae'mo na longkop libutan iya'a ka' nengelelekon upa men ia wawau i Yesus. \s1 Yesus nengelesi'i mian men umu' \sr 9:32-34 \p \v 32 Tongko' nomae' a rua' mian men nopoopiile'mo iya'a, isianmo soosoodo sa'angu' mian umu' men ia lampingi meena, ia wawa mian taka ni Yesus. \p \v 33 Sarataa ia buse'i i Yesus a meena iya'a, mbaka' ninsidamo norobu a mian men umu' iya'a. Nimiile' koiya'a, samba' a mian biai'. Taena i raaya'a, “Men koi kani'i sianpo ia piile' mian na Israel!” \p \v 34 Kasee mian Farisi norobu taena, “Ia namake kuasana tanaasna meena bo numbuse'i-Na meena iya'a.”\x * \xo 9:34 \xt Mat. 10:25; 12:24; Mrk. 3:22; Luk. 11:15 \x* \s1 Polingu' ni Yesus na mian biai' \sr 9:35-38 \p \v 35 Kasi i Yesus nangarae'i giigii' kota tia kampung. Ia nimisiso' mian na laigan bakitumpuanna ka' nengelelekon Lele Pore men mambantilkon Batomundo'anna Surugaa. Ia nengelesi'i biai' kaliangan nggeona mian ka' men repo'.\x * \xo 9:35 \xt Mat. 4:23; Mrk. 1:39; Luk. 4:44 \x* \v 36 Ia nolingu' nimiile' mian biai' iya'a, gause i raaya'a noraranga'mo ka' nokodalaianmo, koi domba men sianta mian nontondong.\x * \xo 9:36 \xt Bil. 27:17; 1Raj. 22:17; 2Taw. 18:16; Yeh. 34:5; Za. 10:2; Mrk. 6:34 \x* \v 37 Kasi i Ia norobu na murit-Na tae-Na, “Padakon mase biai', kasee papalimang men bo pamadak tongko' titiu'.\x * \xo 9:37 \xt Luk. 10:2 \x* \v 38 Mbali' iya'a, pama'ase' na tombono ale' kada' i Ia mantakakon papalimang men bo pamadak ule'na aso-asok iya'a.” \c 10 \s1 Yesus nengeleelo' sompulo' rua' murit-Na \sr 10:1-4 \r (Mrk. 3:13-19; Luk. 6:12-16) \p \v 1 Na sa'angu' tempo ai Yesus nengeleelo'mo sompulo' rua' murit-Na barimpung. Kasi i Ia nantarai i raaya'a kuasa bo pumbuse'i meena, ka' bo pengelesi'i biai' kaliangan nggeona mian ka' men repo'. \v 2 Ngaanna sompulo' rua' poposuu' iya'a: Men olukon i Simon men ngaanon uga' i Petrus tia utusna i Andreas, kasi rurua' anak ni Zebedeus men i Yakobus tii Yohanes, \v 3 Filipus tii Bartolomeus, Tomas tii Matius men pagawena pajak, kasi i Yakobus anak ni Alfeus, tii Tadeus, \v 4 ka' i Simon mian Zelot tii Yudas Iskariot men nangakalkon bo pongorookonna i Yesus. \s1 Yesus nomosuu' sompulo' rua' poposuu'-Na \sr 10:5-15 \r (Mrk. 6:6b-13; Luk. 9:1-6) \p \v 5 Yesus nomosuu'mo sompulo' rua' poposuu'-Na iya'a tia potoo men koi kani'imari: “Alia i kuu mae' na lipu'na mian men taasi' Yahudi. Ka' alia mae' na kota na lipu' Samaria. \v 6 Kasee rae' na samba Yahudi lipu' Israel. Raaya'a koi domba men nopenta'. \v 7 Rae' ka' lelekon na ko'ona i raaya'a se' Batomundo'anna Surugaa karani'mo.\x * \xo 10:7 \xt Luk. 10:4-12 \x* \v 8 Mian men manggeo alaka' lesi'i. Mian men lapus alaka' potuo'i. Mian men kustaon alaka' lesi'i. Ka' buse'i a meena men mangalampingi mian. Kuu noko pangalabotmo bulu-bulu' barakaat iya'a. Mbali' iya'a, tarai a mian bulu-bulu'. \p \v 9 Alia mangawawa doi' mosoni, doi' salaka', kabai se' doi' kulaluk na lalomna boborna lolosmuu. \v 10 Ka' uga' alia mangawawa tuuman na rae'anmuu. Alia mangawawa bokukum rurua' kabai se' sapato ka' tokon rurua', gause mian men balimang salananmo mantausi tambona.\x * \xo 10:10 \xt 1Kor. 9:14; 1Tim. 5:18 \x* \p \v 11 Kalu i kuu minsoop na sa'angu' kota kabai kampung, pansarak mian men daa mingkira' mangalaboti i kuu. Dodongo na ko'ona pataka tempo komae'anmuu soosoodo. \v 12 Kalu i kuu minsoop na laiganna mian, ngaan a koi kani'imari: ‘Sulano bi barakaationna Alaata'ala i kuu.’ \v 13 Kalu mian na laigan iya'a mangalaboti i kuu, sulano a upa men kuu wurungkon iya'a bi tontako' na ko'ona i raaya'a. Kasee kalu i raaya'a sian mangalaboti i kuu, upa men kuu wurungkon iya'a bi tongule'kon na ko'omuu. \v 14 Kalu isian mian men bude' mangalaboti i kuu ka' bude' momorongori wurungmuu, uar ka' parerei a mian na laigan kabai se' na kota inono', kasi taperi a awu na palaana saratmuu.\x * \xo 10:14 \xt Tun. 13:51 \x* \v 15 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' na Ilio Pungukumian, ukumanna Alaata'ala bona lipu' Sodom ka' lipu' Gomora a malaina tia ukuman bona kota iya'a!”\x * \xo 10:15 \xt Mat. 11:24; Kej. 19:24-28 \x* \s1 Repaan men bo surionna poposuu' ni Yesus \sr 10:16-25 \r (Mrk. 13:9-13; Luk. 21:12-17) \p \v 16 “Imamat ini'imari! Yaku' momosuu' i kuu koi domba na tanga'na serigala. Mbali' iya'a, kuu bi pande koi ule ka' noamuu maloos koi marampatii.\x * \xo 10:16 \xt Luk. 10:3 \x* \v 17 Kasee maka'amat i kuu na giigii' mian, gause isian men bo mangkalaakkon i kuu na moomoola'na agama. Ka' i kuu bo sasalionna i raaya'a na laigan bakitumpuanna.\x * \xo 10:17 \xt Mrk. 13:9-11; Luk. 12:11-12; 21:12-15 \x* \v 18 Kuu bo wawaonna i raaya'a na mian moola' tia tomundo' gause na pongololo'an i Yaku'. Ya'amo a tempona bo pompo'inti'ikonanmuu i Yaku' na ko'ona tia mian men taasi' Yahudi. \v 19 Kasee kalu i raaya'a mangkalaakkon i kuu bo ukumion, alia babatakon men bo pinsimbatimuu kabai koi upa bo porobumuu. Gause men bo pinsimbatimuu bo bantilkonon na ko'omuu tempo iya'a. \v 20 Men morobu na tempo iya'a taasi' i kuu, kasee Alusna Tamamuu men na surugaa men muntundunkon i kuu. \p \v 21 Isian uga' mian bo minsasapu na utusna kada' utusna papateionna mian. Isian uga' tama bo minsasapu na anakna kada' anakna papateionna mian. Ka' anak bo mintimban minti'ina ka' minsasapu kada' minti'ina papateionna mian.\x * \xo 10:21 \xt Mrk. 13:12; Luk. 21:16 \x* \v 22 Kuu bo kokundaionna giigii' mian gause na pongololo'an i Yaku'. Kasee mian men mantaan pataka kokomburi'anna bo salamatkonon.\x * \xo 10:22 \xt Mat. 24:9, 13; Mrk. 13:13; Luk. 21:17 \x* \v 23 Kalu i raaya'a mantalalais i kuu na sa'angu' kota, pamarere na kota sambana. Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' sianpo paraa i kuu mantakai giigii' kota na Israel, Anak Manusia noko takamo. \p \v 24 Sa'angu' mian men guruion sian angga'ion mangalalabii guruna, ka' sa'angu' tutulungi sian angga'ion mangalalabii tanaasna.\x * \xo 10:24 \xt Luk. 6:40; Yoh. 13:16; 15:20 \x* \v 25 Sianmo pangalabikonan kalu sa'angu' mian men guruion niwawaukon koikoimo tia guruna, ka' sa'angu' tutulungi niwawaukon koikoimo tia tanaasna. Kalu i Yaku' men bookoi tanaasna sangkau laigan ningaanimo Beelzebul, upa mune' i kuu men tonsoop mian na laigan iya'a. Kuu uga' sabole ngaanion men ba'idekna!”\x * \xo 10:25 \xt Mat. 9:34; 12:24; Mrk. 3:22; Luk. 11:15 \x* \s1 Bi layaonkon Alaata'ala \sr 10:26-31 \r (Luk. 12:2-7) \p \v 26 “Alia layaonkon i raaya'a. Gause sianta upa mawuni men sian kampiile'an, ka' sianta upa men popowunion men sian ka'inti'ian.\x * \xo 10:26 \xt Mrk. 4:22; Luk. 8:17 \x* \v 27 Upa men Yaku' bantilkon na ko'omuu men tongko' kuu-kuuna a nongorongor, tadulkon iya'a na mian biai'. Ka' upa men Yaku' seasoikon na tilingamuu, lelekon na mian biai'. \v 28 Alia i kuu layaonkon i raaya'a men mampapatei wakana mian kasee sian kuasaan mampapatei alusna. Kasee i kuu tio layaonkon i Ia men kuasaan minsilaka'i waka ka' alusmuu na naraka. \p \v 29 Rua' sapu' pereet kalu balukkonon, angga'na tongko' sa'angu' doi' men titiu'na tuu'. Kasee mau mune' koiya'a, sianta sa'angu'po a men kodalaian mandawo' na tano' kalu sian koi pingkira'na Tamamuu men na surugaa. \v 30 Ka' i kuu, wuukpo na takala'muu nisaa'mo giigii'. \v 31 Mbali' iya'a, aliamomo' layaon, gause i kuu a umangga'na tia sapu' pereet men biai'!” \s1 Mompotuutuu' i Yesus na mian biai' \sr 10:32-33 \r (Luk. 12:8-9) \p \v 32 “Mian men mompotuutuu' na mian biai' se' i ia pololo'-Ku, ia bo potuutuu'on-Ku na Tamang-Ku men na surugaa. \v 33 Kasee i ime a men mangaan na mian se' i ia taasi' mian-Ku, mian iya'a uga' bantilkonon-Ku na Tamang-Ku na surugaa se' i ia taasi' mian-Ku.”\x * \xo 10:33 \xt 2Tim. 2:12 \x* \s1 Tataka ni Yesus na tano' balaki' mantakakon pooka'idekan \sr 10:34-39 \r (Luk. 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 “Alia i kuu mansarui se' i Yaku' taka na tano' balaki' kani'i bo pantakakon pooka'amatan. Tatakang-Ku kani'i taasi' mantakakon pooka'amatan, kasee mantakakon mian sida poopapate. \v 35 Tatakang-Ku minsidakon anak moro'one sianmo mangkakana' tamana, anak wiwine sianmo mangkakana' sinana, ka' monianna men wiwine sianmo mangkakana' sinana langkai'na.\x * \xo 10:35 \xt Mi. 7:6 \x* \v 36 Mbaka' poto'utusanmuu a men maso'kon i kuu. \p \v 37 Ime a men mongkolingu'kon tamana tia sinana mangalalabii pongkolingu'konna i Yaku', ia sian kokana'-Ku bo murit-Ku. Ka' ime a men mongkolingu'kon anakna moro'one kabai men wiwine mangalalabii pongkolingu'konna i Yaku', ia sian kokana'-Ku bo murit-Ku. \v 38 Mian men bude' mamasa'an saliipna ka' mongololo' i Yaku', ia sian kokana'-Ku.\x * \xo 10:38 \xt Mat. 16:24; Mrk. 8:34; Luk. 9:23 \x* \v 39 Gause mian men mampari-pari popo'olukon wakana, ia sian mantausi tutuo' men pore. Kasee mian men mongorookon wakana na Ingku', ia bo mantausi tutuo' men pore.”\x * \xo 10:39 \xt Mat. 16:25; Mrk. 8:35; Luk. 9:24; 17:33; Yoh. 12:25 \x* \s1 Tambona wawau men pore \sr 10:40-42 \r (Mrk. 9:41) \p \v 40 “Ime a men mangalaboti i kuu, ia mangalaboti i Yaku'. Ka' i ime a men mangalaboti i Yaku', ia mangalaboti Tamang-Ku men nomosuu' i Yaku'.\x * \xo 10:40 \xt Mrk. 9:37; Luk. 9:48; 10:16; Yoh. 13:20 \x* \v 41 Ime a men mangalaboti nabii gause nabii iya'a mianna Tumpu, mian men mangalaboti nabii iya'a bo mantausi koi tambona sa'angu' nabii. Ka' i ime a men mangalaboti sa'angu' mian men kana' a wawauna gause i ia mangangga'i mian iya'a, ia bo mantausi koi tambona sa'angu' mian men kana' a wawauna iya'a. \v 42 Imepo a men mimi'inumi mian men sian angga'ion kani'i, mau tongko' weer memel, gause mian iya'a pololo'-Ku, mbaka' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' i ia sabole-bole mantausi tambona!” \c 11 \s1 Mian men ia posuu' i Yohanes Pansarani \sr 11:1-19 \r (Luk. 7:18-35) \p \v 1 Noko daa i Yesus nomotoo sompulo' rua' murit-Na, Ia namarereimo dodongoan iya'a. Ia nomae'mo nimisiso' ka' nengelelekon Lele Pore na kota men karani' indo'o. \p \v 2 Yohanes Pansarani men na tarungkuan nongorongor palimangon ni Kristus. \v 3 Mbaka' Ia nomosuu'mo toropii muritna mae' bapikirawar ni Yesus. Taena i raaya'a, “Too daa i Kuumo a men bo taka koi men ia toonkon Alaata'ala, kabai i kai tio mempeperai mian sambana?” \p \v 4 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Rae' ule'kon waale'e ni Yohanes ka' bantilkon a upa men kuu rongor ka' kuu piile' iya'a. \v 5 Mian mampisok nopoopiile'mo, mian repo' nolumempangmo, mian kustaon na'anumo, mian mabongol nopoorongormo, mian men lapus nipotuo'imo, ka' Lele Pore men ringkat na Alaata'ala nilelekonmo na mian talalais.\x * \xo 11:5 \xt Yes. 35:5-6; 61:1 \x* \v 6 Barakaatan a mian men sian mongkokundai i Yaku'!” \p \v 7 Sarataa nomae' a mian men ia posuu' i Yohanes, Yesus nuntumbeimo nuntundun i Yohanes na mian biai' men isian tii Ia. Tae-Na, “Kuu nomae' na tano' maleas bo mimiile' upa? Mimiile' sansila' rakut men puuronna mombuul waale'e-le'emari? \v 8 Kuu nomae' bo mimiile' upa? Mimiile' sa'angu' mian men mopakean pore? Mian men mopakean pore dodongoanna na laiganna tomundo'! \v 9 Ansee i kuu no'umuar bo mimiile' upa? Bo mimiile' sa'angu' nabii? Tuutuu' mba'a. Ka' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' i Yohanes labi tia tongko' nabii. \v 10 Gause i ia isian nitulis na Alkitaap koi kani'imari: \q1 ‘Imamat ini'imari! Yaku' bo momosuu' mian-Ku mongolukoni i Kuu. \q2 Mian iya'a bo montoropoti salan-Muu.’\x * \xo 11:10 \xt Mal. 3:1 \x* \p \v 11 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' na tano' balaki' kani'i sian nontoo isian mian men mangalalabii i Yohanes a pangangga'ina mian. Kasee mian men itiu'na na Batomundo'anna Surugaa, iamo a balaki'na tii Yohanes Pansarani. \v 12 Nuntumbeiannapo i Yohanes Pansarani nengelelekon lele pataka koini'i, Batomundo'anna Surugaa ia lawuimo mian. Ka' men mangalawui iya'a montopongi mungkuasai.\x * \xo 11:12 \xt Luk. 16:16 \x* \v 13 Kasee giigii' nabii ka' kitap Torat pataka i Yohanes nuntundun upa men tio bo sida. \v 14 Ka' kalu i kuu mingkira' parasaya, Yohanesmo iya'a men i Nabii Elia, men kotakaanna nipopo'inti'ikonmo.\x * \xo 11:14 \xt Mal. 4:5; Mat. 17:10-13; Mrk. 9:11-13 \x* \v 15 Daa tilingaan, imamat pore-pore! \p \v 16 Tio koi upa a pompookokoikonan-Ku mian men tumuo' na tempo koini'i? Raaya'a koi anak men poto'oruang na tampat pobalukan ka' ba'ilianna mian. Ka' i raaya'a mangkakaro'kon na lulusanna taena, \q1 \v 17 ‘Kai munduup poloit bo ko'omuu, \q2 kasee i kuu bude' manari! \q1 Kai mangananikon nanian kasiongo'an, \q2 kasee i kuu sian masiongo'!’ \p \v 18 Yohanes notaka, ka' i ia malia' ba'apata ka' sian ninginum anggur, kasee mian mangaan se' i Yohanes ia lampingimo meena! \v 19 Kasi Anak Manusia notaka, ka' i Ia nokumaan ka' ninginum, mbaka' mian norobu taena, ‘Piile' a mian kale'e! Modoko', bukuan lio', motobela' tia pagawena pajak ka' mian dosaon.’ Mau mune' koiya'a, pinginti'ianna Alaata'ala kampiile'an se' kana' na wawauna mian men mongololo pinginti'ianna iya'a.” \s1 Samba Yahudi na toropii kota men sian parasaya \sr 11:20-24 \r (Luk. 10:13-15) \p \v 20 Kasi i Yesus nuntumbei nompoposala' mian na toropii kota men bude' monsosoli ka' mangkadarai gau'na i raaya'a men ba'idek, mau mune' na kota iya'a a biai'anna upa kosamba' men Ia wawau. \v 21 Taeni Yesus, “Silaka' i kuu mian na kota Khorazim, ka' silaka' i kuu mian na kota Betsaida! Gause kalu upa kosamba' men niwawaumo na libutanmuu uga' isian niwawau na kota Tirus tia kota Sidon, mbaka' sabole mianna kota iya'a nanau'mo noko ponsosolimo ka' nangkadaraimo gau'na i raaya'a men ba'idek, ka' mopakean kasiongo'an, ka' momokela awu na wawona takala'na i raaya'a. Kasee i kuu sian.\x * \xo 11:21 \xt Yes. 23:1-18; Yeh. 26:1–28:26; Yl. 3:4-8; Am. 1:9-10; Za. 9:2-4 \x* \v 22 Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' na Ilio Pungukumian, mian na Tirus tia mian na Sidon a malaina ukumanna Alaata'ala pookokoikonon tia ukumanmuu! \p \v 23 Ka' i kuu mian na kota Kapernaum! Pinginti'imuu mbali' se' i kuu bo leengketon taka surugaa? Sian! Kuu bo tibarkonon na dodongoanna mian lapus! Kalu upa kosamba' men niwawaumo na libutanmuu niwawau na lipu' Sodom mbaripian, mbaka' lipu' Sodom iya'a dauga' isian pataka koini'i!\x * \xo 11:23 \xt Yes. 14:13-15; Kej. 19:24-28 \x* \v 24 Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' na Ilio Pungukumian, mianna lipu' Sodom a malaina ukumanna Alaata'ala pookokoikonon tia ukumanmuu!”\x * \xo 11:24 \xt Mat. 10:15; Luk. 10:12 \x* \s1 Yesus mangange taka na Ko'ona \sr 11:25-30 \r (Luk. 10:21-22) \p \v 25 Na tempo iya'a i Yesus nosambayang tae-Na, “Papa! Tumpu men montombonoi langit ka' tano' balaki'! Yaku' basukuur na Ko'omuu gause giigii' iya'a Kuu popowunikon na mian pande tia men pinginti'ianan, kasee Kuu pipiile'kon na mian men sian minginti'i upa-upa. \v 26 Papa, ya'amo a men kinokana'na noa-Muu.” \p \v 27 Kasi i Yesus norobu na mian biai' tae-Na, “Giigii' upa ia poko rookonmo Tama na surugaa na Ingku'. Sa'angu'po mian sian minginti'i Anak. Men minginti'i Anak tongko' Tama na surugaa. Sa'angu'po mian sian minginti'i Tama na surugaa. Men minginti'i Tama na surugaa tongko' Anak ka' mian men kikira'na Anak bo pompopo'inti'ikon Tama.\x * \xo 11:27 \xt Yoh. 3:35; 1:18; 10:15 \x* \p \v 28 Mai taka na Ingku' giigii' i kuu men mamale, ka' men munsuri wawaan marawat. Yaku' mangalawei i kuu. \v 29 Pasa'an a wawa men Yaku' popasa'anikon na ko'omuu, ka' mikipisiso' na Ingku', gause i Yaku' ma'amat a noang-Ku ka' sian mongkodaakon waka. Mbaka' i kuu bo munsuri koporean.\x * \xo 11:29 \xt Yer. 6:16 \x* \v 30 Gause men posuu'konon-Ku iya'a ma'amat, ka' wawa men popasa'anikonon-Ku na ko'omuu malai.” \c 12 \s1 Anak Manusia a bo Pinginti'i ilio Sabat \sr 12:1-8 \r (Mrk. 2:23-28; Luk. 6:1-5) \p \v 1 Na sa'angu' tempo na ilio Sabat, Yesus tia murit-Na nolumiu na ale'na gandum. Murit-Na numpupumo gandum ka' nangkaan gause mololu.\x * \xo 12:1 \xt Ul. 23:25 \x* \v 2 Sarataa ia piile' mian Farisi se' koiya'a, raaya'a norobumo ni Yesus taena, “Piile'! Murit-Muu nangawawau upa men sian patalaion wawauon na ilio Sabat.” \p \v 3 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Sianpo mbali' i kuu nambasa a upa men ia wawau i Daud na tempo i ia tia mian men nongololo' i ia see nokololuan?\x * \xo 12:3 \xt 1Sam. 21:1-6 \x* \v 4 Daud ninsoop na Laiganna Alaata'ala, kasi i ia tia mian men nongololo' i ia nangkaan roti men nirookonmo bona Alaata'ala. Poali na aturanna agama, roti iya'a sian sida kaanon. Men daa sida mangkaan tongko' imam.\x * \xo 12:4 \xt Im. 24:5-9 \x* \v 5 Kabai i kuu sianpo nambasa na kitap Torat se' sanda' ilio Sabat imam men balimang na Laiganna Alaata'ala malia' mansala'kon ukum men bookoi sian sida balimang na ilio Sabat, kasee i raaya'a sian poposala'on?\x * \xo 12:5 \xt Bil. 28:9-10 \x* \v 6 Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' kani'imari isian mian men angga'na labi tia Laiganna Alaata'ala. \v 7 Koi kani'imari a wurungna Tumpu men nitulis na Alkitaap: \q1 ‘Men kikira'-Ku mase isian polingu', taasi' kurbaan.’\x * \xo 12:7 \xt Mat. 9:13; Hos. 6:6 \x* \m Kalu i kuu tuutuu' minginti'i panduungna wurungna Tumpu iya'a, sabole i kuu sian mansasala' mian men sian sala'na. \v 8 Gause Anak Manusia a bo Pinginti'i na ilio Sabat.” \s1 Mian Farisi basangada mampapatei i Yesus \sr 12:9-14 \r (Mrk. 3:1-6; Luk. 6:6-11) \p \v 9 Yesus namarereimo tampat iya'a kasi nomae' na laigan bakitumpuanna i raaya'a. \v 10 Indo'o isian sa'angu' mian men repo' a limana sambotak. Mian na laigan bakitumpuan iya'a mingkira' mompoposala' i Yesus mbaka' i raaya'a nobapikirawarmo taena, “Too sida mengelesi'i mian na ilio Sabat?” \p \v 11 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Kalu se' i kuu dombaan, ka' na ilio Sabat dombamuu iya'a nandawo' na lobong men alalom, sian mbali' pari-parionmuu ka' uarkonon?\x * \xo 12:11 \xt Luk. 14:5 \x* \v 12 Mune' se' daa mian men isian angga'na pookokoikonon tia domba? Mbali' iya'a, sian kongupana mangawawau men pore na ilio Sabat.” \p \v 13 Kasi i Yesus norobu na mian men repo' a limana sambotak tae-Na, “Soorkon a limaam!” \p Mian iya'a nonsoorkonmo limana, mbaka' limana iya'a nalesi'mo koi limana men sambotak. \v 14 Kasee mian Farisi no'umuarmo na laigan bakitumpuan iya'a ka' nobasangada mampapatei i Yesus. \s1 Yesus ia posuu' Alaata'ala \sr 12:15-21 \p \v 15 Yesus inti-inti'i se' mian Farisi mansasikon bo mangawawau ba'idek na Ko'ona. Mbali' iya'a, Ia namarereimo dodongoan iya'a. Biai' a mian men nongololo' i Ia, kasi giigii' men manggeo Ia lesi'i. \v 16 Kasee i Ia nongkokundakon tuu' i raaya'a kada' alia montootundun na mian sambana wawau-Na iya'a. \v 17 Tempo i Yesus nangawawau men koiya'a, mbaka' nosidamo a wurungna Tumpu koi men ia tadulkon i Nabii Yesaya taena, \q1 \v 18 “Piile'! Ni'imo a Mian-Ku men Yaku' ruruki, \q2 Mian men kolingu'-Ku, ka' men kokana'na noang-Ku. \q1 Alus-Ku bo rookonon-Ku na Ko'ona, \q2 ka' i Ia bo mengelelekon na biai' lipu' wawaung-Ku men kana'.\x * \xo 12:18 \xt Yes. 42:1-4 \x* \q1 \v 19 Ia sian poogagai, sian mangkakaro', \q2 ka' Ia sian mompopodaa waka-Na na bendar. \q1 \v 20 Lambangan men noko pekokmo sian pato'on-Na, \q2 boloak men momayo-mayo'mo sian poro'ion-Na. \q1 Ia bo mampari-pari pataka wawau men kana' sida na tano' balaki'. \q1 \v 21 Giigii' lipu' tongko' mongooskon i Ia.” \s1 Yesus tia Beelzebul \sr 12:22-37 \r (Mrk. 3:20-30; Luk. 11:14-23; 6:43-45) \p \v 22 Sian paraa nanau' a noporusanna iya'a, sa'angu' mian men mampisok ka' uga' umu' gause ia lampingi meena, niwawamo ni Yesus. Mian iya'a ia lesi'imo i Yesus mbali' daa ninsidamo norobu ka' nopoopiile'. \v 23 Giigii' mian samba'. Taena i raaya'a, “Too tuutuu' i Iamo kani'i a lee' ni Daud men nitoonkon?” \p \v 24 Kasee sarataa mian Farisi nongorongor se' koiya'a, ia simbatimo i raaya'a taena, “Mian kaya'a namake kuasana Beelzebul men tanaasna meena bo numbuse'i-Na meena iya'a.”\x * \xo 12:24 \xt Mat. 9:34; 10:25 \x* \p \v 25 Kasee i Yesus ninginti'i noana mian Farisi iya'a. Mbaka' i Ia norobumo na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Kalu sa'angu' batomundo'an pookakaresa, batomundo'an iya'a sabole sianmo umimput. Kalu sa'angu' kota kabai se' sa'angu' suo' pookakaresa ka' sian pooka'amat, sianmo bakitaan. \v 26 Koiya'a uga' na batomundo'anna Ibiliis. Kalu Ibiliis mumbuse'i simbaya'na, mbaka' i raaya'a pookakaresamo gause galal mintimbangi waka-wakanamo. Kalu koiya'a, batomundo'anna sianmo bakitaan. \v 27 Kuu nangaan se' i Yaku' mumbuse'i meena tia kuasa ni Beelzebul. Kalu koiya'a, ansee tia kuasa ni ime a mianmuu mumbuse'i meena? Mianmuusi iya'a a men bo pompopo'inti'ikon se' i kuu sala'! \v 28 Kasee kalu Yaku' numbuse'i meena tia kuasana Alusna Alaata'ala, mbaka' sabole Batomundo'anna Alaata'ala notakamo na ko'omuu. \p \v 29 Sianta mian men daa momoko miminsoopi laiganna mian men bukuan ka' mangarampasi kupangna kalu sian punguonna kutung a mian bukuan iya'a. Moko daasi punguon kasi i ia sida mangala kupangna mian iya'a. \p \v 30 Mian men sian umapak na Ingku', ia mangaka'idek i Yaku', ka' mian men sian sangada tii Yaku', ia mambaraba'i palimangon-Ku!\x * \xo 12:30 \xt Mrk. 9:40 \x* \v 31 Mbali' iya'a, bantilkonon-Ku na ko'omuu se' giigii' dosa ka' wurung men mingiroki mian dauga' sida ampunion! Kasee kalu ia mingiroki Alus Molinas, ia sian sida ampunion! \v 32 Kalu mian mangaan upa-upa men mintimban Anak Manusia, ia dauga' sida ampunion. Kasee kalu ia mangaan upa-upa men mintimban Alus Molinas, ia sianmo sida ampunion, mau mune' na tempo koini'i kabai se' na tempo men bo rumpakion!”\x * \xo 12:32 \xt Luk. 12:10 \x* \p \v 33 “Sa'angu' kau men pore a tutuo'na sabole mantakakon woo'na men pore. Koiya'a uga' sa'angu' kau men ba'idek a tutuo'na sabole mantakakon woo'na men sian pore. Pore kabai se' ba'idek a kau iya'a, na woo'na mba'a pinginti'ianmuu.\x * \xo 12:33 \xt Mat. 7:20; Luk. 6:44 \x* \p \v 34 Wee i kuu men koi lee'na ule ba'idek! Koi upa a kosidana i kuu mangaan upa-upa men pore, kasee i kuu ba'idek? Gause upa men porobukononna mian rumingkat na noana.\x * \xo 12:34 \xt Mat. 3:7; 23:33; 15:18; Luk. 3:7; 6:45 \x* \v 35 Mian men ma'amat momorobukon upa-upa men ma'amat, gause noana ma'amat. Kasee mian men ba'idek a gau'na momorobukon upa-upa men ba'idek, gause noana ba'idek. \p \v 36 Mbali' iya'a, bantilkonon-Ku na ko'omuu se' giigii' porobuan men sian kana' men ia porobukon mian tio tanggungonna na Ilio Pungukumian. \v 37 Gause koi men porobukononmuu i kuu bo popokana'on, ka' koi men porobukononmuu uga' i kuu bo ukumon.” \s1 Mian Farisi nama'ase' i Yesus mangawawau upa kosamba' \sr 12:38-42 \r (Mrk. 8:11-12; Luk. 11:29-32) \p \v 38 Noko daa iya'a, toropii wawa ukum Torat ka' mian Farisi norobumo ni Yesus. Taena, “Guru, kai mingkira' mimiile' i Kuu mangawawau upa kosamba' bookoi oos.”\x * \xo 12:38 \xt Mat. 16:1; Mrk. 8:11; Luk. 11:16 \x* \p \v 39 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Mian men tumuo' na tempo koini'i ba'idek tuu' ka' sian malolo'! Raaya'a mama'ase' sa'angu' upa kosamba' kada' i raaya'a mamarasaya i Yaku', kasee i raaya'a sian taraion sa'angu'po upa kosamba' saliwakon upa kosamba' koi men nosida ni Nabii Yunus.\x * \xo 12:39 \xt Mat. 16:4; Mrk. 8:12 \x* \v 40 Nabii Yunus koi tolunondom tolungilio na lalomna kompongna susum balaki'. Koiya'a uga' a Anak Manusia bo dumodongo na lalomna tano' koi tolunondom tolungilio.\x * \xo 12:40 \xt Yun. 1:17 \x* \p \v 41 Na tempo pungukumian ni'imarian, mianna kota Niniwe bo potuo'ion singka-singkat tia mian men tumuo' na tempo koini'i. Mianna Niniwe iya'a bo mansasala' i kuu, gause mianna Niniwe iya'a nonsosolimo ka' nangkadarai gau'na i raaya'a men ba'idek na tempo i raaya'a nomorongor pisiso' ni Yunus. Poali na ko'omuu koini'i isian men labi i Nabii Yunus a kobalaki'na!\x * \xo 12:41 \xt Yun. 3:5 \x* \p \v 42 Na tempo pungukumian ni'imarian, tomundo' wiwine na tano' paraas Selatan bo potuo'ion singka-singkat tia mian men tumuo' na tempo koini'i. Ka' i ia bo mansasala' i kuu. Tomundo' wiwine iya'a ringkat na ko'oloaan tuu', na puusna tano' balaki', ka' taka nomorongor pisiso' ni tomundo' Salomo men pinginti'ianan. Poali na ko'omuu koini'i isian men labi i Salomo a kobalaki'na!”\x * \xo 12:42 \xt 1Raj. 10:1-10; 2Taw. 9:1-12 \x* \s1 Timbaani' ko'ule'konanna meena \sr 12:43-45 \r (Luk. 11:24-26) \p \v 43 “Kalu se' meena mamarerei sa'angu' mian, meena iya'a mae'mo tumikum na tampat men makangkung mansarak pintimalean, kasee sian nantausi. \v 44 Kasi i ia morobu taena, ‘Yaku' bo mule'kon na laigan men yaku' parereimo.’ Ia nomae'mo see nantakai laigan iya'a liing, moloe' nikarei, ka' nitotobo' pore-pore. \v 45 Kasi i ia umuar ka' nangange pitu' meena sambana men ba'idekna tii ia. Kasi i raaya'a ninsoop na mian iya'a, ka' nodumodongo indo'o. Komburi'na mian iya'a na'idekmo tuu' pookokoikonon tia men tumbena. Koiya'a uga' a men bo sida na mian men ba'idek na tempo koini'i.” \s1 Yesus ia sarak utus-Na tia sina-Na \sr 12:46-50 \r (Mrk. 3:31-35; Luk. 8:19-21) \p \v 46 Pintanga' i Yesus morobu tia mian biai' iya'a, notakamo a sina-Na ka' utus-Na. Raaya'a potokerer na liwa mansarak pootuung tii Yesus. \v 47 Sa'angu' mian na mian biai' iya'a nambantilkonmo ni Yesus taena, “Piile'! Sina-Muu tia utus-Muu mokaraale'e na liwa, mampari-pari momootuungi i Kuu.” \p \v 48 Kasee ia simbati i Yesus a mian men nambantilkon iya'a tae-Na, “Ime mbali' a sinang-Ku? Ime mbali' a utus-Ku?” \v 49 Kasi i Ia ninsiso' murit-Na ka' norobu tae-Na, “Iraani'i a sinang-Ku tia utus-Ku! \v 50 Gause i ime a men mangawawau koi pingkira'na Tamang-Ku men na surugaa, iamo a utus-Ku moro'one, utus-Ku wiwine, ka' iamo a sinang-Ku.” \c 13 \s1 Timbaani' sa'angu' po'ale' \sr 13:1-9 \r (Mrk. 4:1-9; Luk. 8:4-8) \p \v 1 Na iliopo iya'a uga' i Yesus namarereimo laigan iya'a, kasi nomae' na soripi'na danau ka' no'umoruang indo'o. \v 2 Biai' a mian men notaka nunguruuti i Yesus, pataka i Ia somo nolumakit na duangan ka' no'umoruang. Kasee mian biai' iya'a giigii' potokerer na poso'oleon.\x * \xo 13:2 \xt Luk. 5:1-3 \x* \v 3 Kasi i Yesus nintimbaani'kon biai' kaliangan pisiso' na ko'ona i raaya'a. \p Tae-Na, “Imamat ini'imari! Isian po'ale' sa'angu' mae' mangkambur wine' na ale'na. \v 4 Banta-bantang i ia mangkambur, isian wine' men nandawo' na soripi'na salan. Kasi notaka a sapu' ka' nangkaan wine' iya'a pataka nokabus. \p \v 5 Isian uga' men nandawo' na karabatu, men sian laan tano'na. Wine' iya'a liuliu notumuo' gause tano'na monipis. \v 6 Kasee sarataa no'alayo'mo a ilio, wine' men notuo'mo iya'a nalaumo, kasi nakangkung ka' nopate, gause wakatna sian alalom. \p \v 7 Isian uga' wine' men nandawo' na rakut masolot ka' ruri'on. Kasi rakut masolot ka' ruri'on iya'a no'uminsur ka' ningipit wine' men notuo'mo iya'a pataka nopate. \p \v 8 Kasee isian uga' wine' men nandawo' na tano' men molumba', kasi niwoo'. Woo'na isian men para sa'atu paku', isian men poro nomompulo' paku', ka' isian uga' men poro tolumpulo' paku'.” \p \v 9 Noko daa nuntundunkon timbaani' iya'a, Yesus norobumo tae-Na, “Daa tilingaan, imamat pore-pore!” \s1 Panduung ni Yesus nobatimbaani' \sr 13:10-17 \r (Mrk. 4:10-12; Luk. 8:9-10) \p \v 10 Kasi murit ni Yesus notaka na Ko'ona nobapikirawar taena, “Nongko'upa i Kuu se' batimbaani' kalu batundun na mian biai'?” \p \v 11 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Kuu nitaraimo pinginti'ian kada' minginti'i upa men mawuni na Batomundo'anna Surugaa, kasee i raaya'a sian. \v 12 Gause mian men isianmo upa ia tombonoi bo taraion soosoodo, ka' i ia bo kalabian. Kasee mian men sianta upa tombonoionna, toro tiu'po men dauga' isian na ko'ona bo alaon.\x * \xo 13:12 \xt Mat. 25:29; Mrk. 4:25; Luk. 8:18; 19:26 \x* \v 13 Mbali' iya'a, Yaku' batimbaani' kalu batundun na mian biai', gause mau i raaya'a poopiile', kasee koi mian men mampisok. Ka' mau i raaya'a poorongor, kasee koi mian men mabongol ka' sian minginti'i. \v 14 Tempo i raaya'a nangawawau men koiya'a, mbaka' nosidamo a wurungna Tumpu men ia tundun i Nabii Yesaya taena, \q1 ‘Raaya'a bookoi nomorongor kasee sian ninginti'i; \q1 raaya'a bookoi nimiile' kasee sian ninginti'i upa men nosida.\x * \xo 13:14 \xt Yes. 6:9-10 \x* \q1 \v 15 Gause pinginti'ina mian karaani'i noko'ompodianmo, \q2 tilingana i raaya'a nopabongolmo \q2 ka' matana i raaya'a nirampitkonmo. \q1 Nosida koiya'a kada' matana i raaya'a alia mimiile', \q2 tilingana i raaya'a alia momorongor, \q2 pikiranna i raaya'a alia minginti'i \q1 ka' alia mule'kon na Ingku', \q2 pataka i Yaku' mengelesi'i i raaya'a.’ ” \p \v 16 “Kasee barakaation i kuu gause matamuu daa poopiile' ka' tilingamuu daa poorongor.\x * \xo 13:16 \xt Luk. 10:23-24 \x* \v 17 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' biai'mo a nabii mbaripian tia mian men malolo' na Alaata'ala mingkira' mimiile' men koi kuu piile'mo koini'i, kasee i raaya'a sian nimiile'. Raaya'a mingkira' mongorongor men koi kuu rongormo koini'i, kasee i raaya'a sian nongorongor.” \s1 Yesus nompopo'inti'ikon timbaani' sa'angu' po'ale' \sr 13:18-23 \r (Mrk. 4:13-20; Luk. 8:11-15) \p \v 18 “Mbali' iya'a, porongori pore-pore a aratina timbaani'na po'ale iya'a. \v 19 Wine' men nandawo' na salan, ya'amo mian men nongorongor lelena Batomundo'anna Surugaa, kasee sian minginti'i. Mian iya'a ia rae'i i ia men gau'na ba'idek ka' nirampasi a upa men nipoko kamburmo na noana. \p \v 20 Wine' men nikambur na karabatu mase mian men nongorongor wurung iya'a, ka' lako-lako nangalabot tia noa beles. \v 21 Kasee wurung iya'a sian niwakat na noana i raaya'a. Mbali' iya'a, sian paraa notontaan nanau' a notuo'anna. Tempo i raaya'a takaionna repaan kabai se' talalaison gause lele iya'a, raaya'a liuliu minsasapu kaparasaya'anna. \p \v 22 Wine' men nikambur na rakut masolot ka' ruri'on mase mian men nongorongor wurung iya'a, kasee dauga' babatakon tutuo'na i raaya'a ka' uga' mingkira' tumuo' labian na tano' balaki' kani'i. Mbali' iya'a, wurungna Alaata'ala noko'ipit na noana i raaya'a, mbaka' sian niwoo'. \p \v 23 Ka' wine' men nikambur na tano' men molumba' mase mian men nongorongor lele iya'a kasi ninginti'i ka' miwoo'. Ule'na isian men para sa'atu paku', poro nomompulo' paku', ka' isian men poro tolumpulo' paku'.” \s1 Timbaani' padang na tanga'na gandum \sr 13:24-30 \p \v 24 Yesus nuntundunkonmo soosoodo sa'angu' timbaani' tae-Na, “Batomundo'anna Surugaa iya'a koi sa'angu' po'ale' men nangkambur wine'na gandum na ale'na. \v 25 Na sa'angu' malom, tempona koroyotanna mian, notakamo a mian men maso'kon i ia ka' nangkambur woo'na padang na tanga'na gandum, kasi nomae'. \v 26 Takamo tempo kotuo'anna woo'na padang iya'a ka' muntumbeimo mimburak, mbaka' nokampiile'anmo uga' a padang biai' na ale' iya'a. \p \v 27 Kasi notaka a mian men ia tamboi po'ale' iya'a, ka' norobu taena, ‘Tuan, taasi' mbali' wine' pore a men kuu kambur na ale'muu? Koi upa mune' se' isian padang na ale' iya'a?’ \p \v 28 Ia simbati po'ale' iya'a taena, ‘Isian sa'angu' mian men maso'kon i yaku' a men nangawawau koiya'a!’ \p Kasi mian men nitamboi iya'a nimikirawar soosoodo taena, ‘Tuan, kuu mingkira' kalu i kai mae' mangarawuti padang iya'a?’ \p \v 29 Ia simbati po'ale' iya'a taena, ‘Alia. Kalu rawutionmuu a padangna iya'a, too mba'a bo ko'anuian tia gandum. \v 30 Sobii rua-rua'na bi tuo' pataka tempona pamadakan. Bantilkononkusi na mian men mamadak se' tambun kutung a padangna, koot, kasi tunu. Moko daa iya'a, kasi posuu'onku mantambun gandumna ka' manganaa' na alangku.’ ” \s1 Timbaani' watuna sasawi \sr 13:31-32 \r (Mrk. 4:30-32; Luk. 13:18-19) \p \v 31 Yesus nuntundunkonmo soosoodo timbaani' sambana na mian biai' tae-Na, “Batomundo'anna Surugaa iya'a koi watuna sasawi ia ala mian kasi nikambur na ale'na. \v 32 Watuna sasawi iya'a sa'angu' wine' men itiu'na na giigii' wine' sambana. Kasee kalu tumuo' ka' uminsur, kobalaki'na mangalalabii aso-asok sambana. Ia mingkaumo pataka sapu' na lealaa taka mimpeeta na panga'na.” \s1 Timbaani' ragi \sr 13:33 \r (Luk. 13:20-21) \p \v 33 Yesus nuntundunkonmo sa'angu' timbaani' soosoodo na mian biai' tae-Na, “Batomundo'anna Surugaa iya'a koi ragi men ia ala sa'angu' wiwine, kasi ia lauk na patompulo' liter tarigu ka' nikior pataka no'uminsur giigii'.” \s1 Panduungna timbaani' ni Yesus \sr 13:34-35 \r (Mrk. 4:33-34) \p \v 34 Giigii' pisiso' ni Yesus na mian biai' Ia bantilkon tia timbaani'. Pisiso'-Na iya'a sianta sa'angu'po a men sianta nitimbaani'kon. \v 35 Tempo i Yesus batimbaani', mbaka' nosidamo a wurungna Tumpu koi men ia tadulkon nabii, men koi kani'imari: \q1 “Yaku' batimbaani' kalu morobu tii raaya'a; \q2 Yaku' bo mambantilkon upa-upa men niwunikon muntumbeipo ninsidakonan dunia kani'i.”\x * \xo 13:35 \xt Mzm. 78:2 \x* \s1 Yesus ninsiso'kon aratina timbaani' padang na tanga'na gandum \sr 13:36-43 \p \v 36 Noko daa iya'a ai Yesus namarereimo mian biai' iya'a ka' ninsoop na laigan. Kasi murit-Na notaka ka' norobu taena, “Kai mikisiso'kon aratina timbaani' padang na tanga'na gandum iya'a.” \p \v 37 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Mian men nangkambur wine' pore iya'a, ya'amo Anak Manusia. \v 38 Ale' iya'a, mase tano' balaki' kani'i. Wine' men pore iya'a mase mianna Batomundo'anna Surugaa. Padang iya'a mase mian men malolo' na ko'ona men gau'na ba'idek. \v 39 Mian men maso'kon po'ale' iya'a ka' nangkamburkon padang iya'a mase Ibiliis. Tempona pamadakan, mase kakabusanna tempo, ka' mian men mamadak mase malaa'ikat. \p \v 40 Koi padang men tambunon ka' tunuon na apu, koiya'a uga' na kakabusanna tempo. \v 41 Anak Manusia bo momosuu' malaa'ikat-Na mingirimpung giigii' mian na batomundo'an-Na men nanggau'kon mian nangawawau dosa tia giigii' mian sambana men nangawawau ba'idek. \v 42 Raaya'a giigii' bo tibarkonon na apu men leaambangan. Indo'o i raaya'a bo tumando' ka' marepa tuu'. \v 43 Ka' giigii' mian men malolo' na Alaata'ala bo kampiile'an a ruarna koi matana ilio na Batomundo'anna Tamana i raaya'a. \p Daa tilingaan, imamat pore-pore!” \s1 Timbaani' kupang men ia tausi mian \sr 13:44 \p \v 44 “Batomundo'anna Surugaa iya'a koi kupang men ninaa' na lalomna tano' men ia tausi sa'angu' mian, kasi ia kekekon soosoodo. Gause nobeles tuu', mian iya'a nomae'mo nambalukkon giigii' upana, kasi nomule'kon ka' ningili tano' iya'a.” \s1 Timbaani' mutiara men pore tuu' \sr 13:45-46 \p \v 45 “Batomundo'anna Surugaa iya'a uga' koi sa'angu' pobaluk mansarak mutiara men pore. \v 46 Sarataa i ia nimiile' sa'angu' mutiara men umangga' tuu', lako-lako i ia nomae' ka' nambalukkon giigii' upana, kasi ningili mutiara iya'a.” \s1 Timbaani' puka' \sr 13:47-50 \p \v 47 “Batomundo'anna Surugaa iya'a uga' koi puka' men nita'an na danau, kasi noko'ule' susum men biai' kaliangan. \v 48 Sarataa a puka' iya'a nobuke'mo susum, ia leengketmo mian a puka' iya'a na katano'an. Kasi i raaya'a nongoruangkon ka' nungururuki susum iya'a. Men ma'amat ni'isiikonmo na karandang, men ba'idekna nibalo'konmo. \p \v 49 Koiya'a uga' a kakabusanna tempo. Malaa'ikat bo taka mengerensakon mian men ba'idek a gau'na ka' mian men malolo' na pingkira'na Alaata'ala. \v 50 Kasi mian men ba'idek a gau'na iya'a bo tibarkonon na apu men leaambangan. Indo'o i raaya'a bo tumando' ka' marepa tuu'.” \s1 Pisiso' u'uru tia pisiso' men manau' nipookokoikon kupang \sr 13:51-52 \p \v 51 Yesus nimikirawarimo murit-Na tae-Na, “Too daa kuu inti'imo a giigii' timbaani' iya'a?” \p Ia simbati i raaya'a taena, “Daa, inti'ionmaimo!” \p \v 52 Taeni Yesus, “Sanda' wawa ukum Torat men nongololo'mo pisiso'na Batomundo'anna Surugaa, ia nipookokoikon koi sa'angu' tombono laigan men nunguarkon kupang men u'uru tia kupang men manau' na tampat men nanganaa'anna.” \s1 Mian na Nazaret bude' mangalaboti i Yesus \sr 13:53-58 \r (Mrk. 6:1-6; Luk. 4:16-30) \p \v 53 Noko daa i Yesus nuntundunkon timbaani' iya'a, Ia namarereimo dodongoan iya'a. \v 54 Ia nomule'konmo na dodongoan-Na. Indo'o i Ia nomae'mo mimisiso' mian na laigan bakitumpuanna. Mian indo'o men nomorongori i Ia kosamba'an tuu'. Taena i raaya'a, “Maana nantausian-Na pinginti'ian tia kuasa mangawawau upa kosamba'? \v 55 Taasi' i Ia anakna i tukang? Taasi' i Maria a sina-Na, ka' moto'utus tii Yakobus, Yusuf, Simon ka' i Yudas? \v 56 Ka' taasi' giigii' utus-Na wiwine dumodongo iraani'i tii kita? Se' daa maana a nantausian-Na giigii' iya'a?” \v 57 Mbaka' i raaya'a bude' mangalaboti i Yesus. \p Kasi i Yesus norobu na ko'ona tae-Na, “Sa'angu' nabii mau mbariana angga'ionna mian, tongko' na kampung men dodongoanna, tia mianna sangkau laigan ia sian angga'ion.” \v 58 Mbaka' i Yesus sian nangawawau biai' upa kosamba' indo'o, gause i raaya'a sian parasaya. \c 14 \s1 Herodes nansarui i Yohanes Pansarani se' notuo'mo soosoodo noko daa lapus \sr 14:1-12 \r (Mrk. 6:14-29; Luk. 9:7-9) \p \v 1 Tempo i Yesus mimisiso' mian, lele-Na nokamporongoranmo ni Herodes men tomundo' na libutan Galilea. \v 2 Herodes norobumo na pagawena taena, “Sabole i Yohanes Pansarani inooro'o. Ia notuo'mo soosoodo noko daa lapus! Mbali' Ia kuasaan mangawawau upa kosamba'.” \p \v 3 Herodes norobu koiya'a gause mbaripian i ia nomosuu' nangarakop i Yohanes ka' numungu, ka' nonsoopkon na tarungkuan. Herodes nangawawau koiya'a gause i ia nosuo' tii Herodias, boroki' ni Filipus utusna.\x * \xo 14:3 \xt Luk. 3:19-20 \x* \v 4 Wawau ni Herodes men koiya'a piribiai'mo ia kokundakon i Yohanes taena, “Sian sida i koo mangala i Herodias bo boroki'im!”\x * \xo 14:4 \xt Im. 18:16; 20:21 \x* \v 5 Bookoi i Herodes mingkira' mampapatei i Yohanes, kasee i ia layaonkon mian biai' gause pimiile'na i raaya'a i Yohanes koi sa'angu' nabii. \p \v 6 Na tempo i Herodes nangaramekon ilio men nongamea'anna, anak wiwine ni Herodias nosumoili'mo na aropna sawe' biai'. Wawauna iya'a nompopobeles noa ni Herodes. \v 7 Mbaka' i Herodes nobasumpa' bo mongorookon na ko'ona upapo a men pa'ase'onna. \p \v 8 Gause asuionna sinana, mbaka' anak wiwine iya'a norobumo taena, “Yaku' mama'ase' takala' ni Yohanes Pansarani wawakonon na ingku' koikoini'ina tanaon na dulang!” \p \v 9 Sarataa nongorongor pa'ase'na iya'a, Herodes nasiongo'mo. Gause i ia nobasumpa'mo rongo-rongor sawe'na, uga' somo ia loloikon a pa'ase'na anak wiwine iya'a. \v 10 Ia nomosuu'mo mian mae' na tarungkuan mongkolongi takala' ni Yohanes. \v 11 Noko daa iya'a, niwawamo a takala' ni Yohanes na dulang ka' nirookon na wiwine laandue' iya'a. Kasi ia wawakon iya'a na sinana. \v 12 Noko daa iya'a, murit ni Yohanes Pansarani notakamo nondolo' biibiina ka' nantanom. Kasi i raaya'a nomae' nambantilkon ni Yesus. \s1 Yesus namakaan lima' loloon mian \sr 14:13-21 \r (Mrk. 6:30-44; Luk. 9:10-17; Yoh. 6:1-14) \p \v 13 Sarataa i Yesus nomorongor lele iya'a, Ia nasawe'mo na duangan ka' namarerei dodongoan iya'a, mansarak tampat men oloa na mian biai'. Kasee sarataa ia inti'i mian se' koiya'a, raaya'a namarereimo kotana sanda-sanda', ka' nogintano' nuntuus i Yesus. \v 14 Sarataa i Yesus nalau na duangan ka' nimiile' mian biai' iya'a, Ia nolingu'mo. Mbaka' i Ia nengelesi'imo mian men manggeo men isian indo'o tia mian biai'. \p \v 15 Maamaalommo, murit ni Yesus nuntuu'imo i Ia ka' norobu taena, “Ilio boomo sopok, ka' tampat kani'i oloa na dodongoanna mian. Mbulo posuu' a mian karaani'i bi rae' kada' daa i raaya'a sida mingili kakaan na kampung.” \p \v 16 Kasee taeni Yesus, “Sian sakat i raaya'a mae'. Kuusi a mantarai i raaya'a kakaan.” \p \v 17 Taena, “Kai tongko' isian roti lilima' ka' susum rurua'!” \p \v 18 Taeni Yesus, “Le'emarikon na Ingku'!” \v 19 Kasi i Yesus nomosuu' mian biai' iya'a umoruang na rakut. Noko daa iya'a, ia alamo i Yesus a roti lilima ka' susum men rurua' iya'a, kasi nolumelengea' waara'a langit ka' nobasukuur na Alaata'ala. Noko daa iya'a Ia rumpi-rumpikmo a roti iya'a ka' nongorookon na murit-Na kada' bo obo-oboskonon na mian biai' iya'a. \v 20 Raaya'a wiwi'na nobenteng nangkaan. Ka' labina roti men nikaan iya'a ia ruru' murit ni Yesus, dauga' nobuke' sampulo' rua' basung. \v 21 Mian moro'one men nangkaan roti iya'a isian toro lima' loloon mian, sianpo tonsoop tia wiwine ka' anak morio'. \s1 Yesus notumumpang na wawona weer \sr 14:22-33 \r (Mrk. 6:45-52; Yoh. 6:15-21) \p \v 22 Noko daa koiya'a ai Yesus liuliu nomosuu' murit-Na mae' baduangan mongolukoni i Ia na sambotakna danau. Kasi mian men biai' iya'a Ia posuu'mo mule'kon. \v 23 Sarataa nomae'mo a mian biai' iya'a, Yesus nolumoponmo suungna na buu'na ka' nosambayang. Pataka malom i Yesus dauga' inda'a suungna. \v 24 Duangan men ia lakiti murit ni Yesus noko toropiimo kilo a ko'oloana namarerei katano'an, ka' pailumbu'onna golong-golong gause sumpale'onna mombuul. \p \v 25 Toro jaam tiga karani' ilio notakamo i Yesus na ko'ona i raaya'a tumpa-tumpang na wawona weer. \v 26 Sarataa murit ni Yesus nimiile' i Ia notumumpang na wawona weer, tongkodi' tuu' i raaya'a. Raaya'a nangkakaro'mo nolayaon. Taena, “Tile'e santuo'!” \p \v 27 Kasee liuliu ia simbati i Yesus tae-Na, “Porampot a noamuu! Yaku' ini'i. Alia layaon!” \p \v 28 Kasi i Petrus norobu taena, “Tumpu, kalu tuutuu' i Yesus i Kuu, leelo' ansee i yaku' nooro'o na Ko'omuu tumumpang na wawona weer!” \p \v 29 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Mai!” \p Mbaka' nalaumo i Petrus na duangan, ka' notumumpang na wawona weer nuntuu'i i Yesus. \v 30 Kasee sarataa ia suri i Petrus se' makorong a mombuul na danau iya'a, ia nolayaonmo ka' nuntumbeimo tololop. Mbaka' ia nangkakaro'mo taena, “Tumpu, kaba'on!” \p \v 31 Yesus liuliu nondoekon lima-Na ka' ningintoni i Petrus. Kasi i Ia norobu tae-Na, “Wee i koo men sian laan parasaya! Nongko'upa i koo se' dauga' raranga' na Ingku'?” \p \v 32 Sarataa i raaya'a nasawe' na duangan, mombuul norokotmo. \v 33 Mbaka' murit ni Yesus men na duangan iya'a nonsoosa'mo i Ia. Taena i raaya'a, “Kuu tuutuu' Anakna Alaata'ala!” \s1 Yesus nengelesi'i mian men manggeo na Genesaret \sr 14:34-36 \r (Mrk. 6:53-56) \p \v 34 Sarataa nolumembet na sambotakna danau, raaya'a notakamo na Genesaret. \v 35 Tongko' ia piile' mian men iraando'o se' i Yesus a men notaka, raaya'a nengelelekonmo na giigii' kota men pookarani' tia Genesaret. Kasi giigii' mian men manggeo niwawamo ni Yesus. \v 36 Raaya'a nama'ase' kada' patalaion mongkoyong juba-Na, mau tongko' puusna. Kasi giigii' men nongkoyong juba-Na sida nalesi'. \c 15 \s1 Adat men poosasala' tia posuu'na Alaata'ala \sr 15:1-9 \r (Mrk. 7:1-13) \p \v 1 Kasi toropii mian Farisi tia wawa ukum Torat na Yerusalem notaka ni Yesus. Raaya'a nobapikirawar taena, \v 2 “Nongko'upa a murit-Muu se' munguluani adatna pulinta? Raaya'a sian mingoso' kutung kalu kumaan, koi men adatna pulinta!” \p \v 3 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Nongko'upa se' i kuu munguluani posuu'na Alaata'ala tongko' se' montookon mongololo' adatna pulimuu? \v 4 Gause isian wurungna Alaata'ala nangaan tae-Na, ‘Angga'i a tama tia sinamuu!’ Ka', tae-Na, ‘Ai ime a men mantadeankon tamana kabai se' sinana tiodaa pate a ukumanna.’\x * \xo 15:4 \xt Kel. 20:12; 21:17; Im. 20:9; Ul. 5:16 \x* \v 5 Kasee i kuu isian pisiso'muu se' mian sida mambantilkon na tamana kabai se' sinana men koi kani'imari: ‘Giigii' upa men tio bo rookononku na ko'omuu, yaku' poko kurbaankonmo na Alaata'ala.’ \v 6 Mbaka' i kuu sianmo sakat mangangga'i tama tia sinamuu. Kuu sianmo mongololo' wurungna Alaata'ala kada' bi mongololo' adatna pulimuu. \v 7 Wee i kuu mian men minti pa'a-pa'agama! Tuutuu' a men ia tulis i Nabii Yesaya muntundun i kuu, taena, \q1 \v 8 ‘Mian karaani'i muntunde' i Yaku' tongko' na wewerna, \q2 see noana i raaya'a oloa na Ingku'.\x * \xo 15:8 \xt Yes. 29:13 \x* \q1 \v 9 Sianta kana'na i raaya'a monsoosa' i Yaku', \q2 gause aturanna mian a pisiso'kononna koikoi se' aturan iya'a a aturan-Ku.’ ” \s1 Wawau men mengerere wakana mian \sr 15:10-20 \r (Mrk. 7:14-23) \p \v 10 Kasi i Yesus nengeleelo' mian biai' ka' norobu na ko'ona tae-Na, \v 11 “Porongori pore-pore kada' inti'ionmuu! Taasi' men minsoop na nganga' a men mengerere wakana mian, kasee wurung ba'idek men umuar na nganga' a men mengerere wakana mian.” \p \v 12 Mbaka' murit ni Yesus nuntuu'imo i Ia ka' nimikirawar taena, “Inti'ion-Muu se' mian Farisi kokoo'an tempo i raaya'a nongorongor wurung-Muu?” \p \v 13 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Giigii' aso-asok men taasi' ia asok Tamang-Ku men na surugaa bo bubution-Na tiwaka-wakatna. \v 14 Patalai i raaya'a. Raaya'a mase koi mian mampisok men mangalambin mian mampisok. Kalu mian mampisok mangalambin mian mampisok, sabole rua-rua'na mandawo' na bolo'.”\x * \xo 15:14 \xt Luk. 6:39 \x* \p \v 15 Kasi i Petrus norobu na Ko'ona taena, “Kai mikisiso'kon aratina timbaani' men mengerere wakana mian.” \p \v 16 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Sianpo inti'ionmuu mbali'? \v 17 Sianpo kuu inti'i se' giigii' kakaan men minsoop na nganga' waaro'o na kompong ka' bo uarkonon soosoodo. \v 18 Kasee upa ba'idek men umuar na nganga' sabole mimpu'u na noa, ka' iya'a a men mengerere wakana mian.\x * \xo 15:18 \xt Mat. 12:34 \x* \v 19 Gause na noa a nimpu'uanna giigii' pikiran men ba'idek. Pikiran koiya'a a men manggau'kon mian mampapatei mian, muntumpangkon samba-samba, mogora', mamangan, momborekkon mian, ka' momotaekon. \v 20 Raanono'mo a men mengerere wakana mian. Kasee kumaan men sian mingoso' sian mengerere wakana mian.” \s1 Sa'angu' wiwine Kana'an men parasaya tuu' ni Yesus \sr 15:21-28 \r (Mrk. 7:24-30) \p \v 21 Kasi i Yesus namarerei Genesaret ka' nomae' na libutan men karani' na kota Tirus tia kota Sidon. \v 22 Sa'angu' wiwine na libutan iya'a men samba Kana'an notaka ni Yesus ka' norobu boolak taena, “Tumpu, lee' ni Daud! Kolingu'konon i yaku'! Anakku wiwine lampingionna meena. Ia marepa tuu'.” \p \v 23 Kasee i Yesus sian ninsimbati wiwine iya'a. Kasi murit-Na nuntuu'i i Ia ka' nama'ase' taena i raaya'a, “Posuu' a wiwine kale'e mae'. Ia tongko' lolo-lolo' na komburi'ta ka' monggora'i!” \p \v 24 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Yaku' niposuu' tongko' bona lipu' Israel, men koi domba nopenta'.” \p \v 25 Kasee wiwine iya'a nuntuu'imo i Yesus ka' nobanintuur, kasi norobu taena, “Tumpu, tulungon i yaku'!” \p \v 26 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Sianta kana' a mangala kakaanna anak morio' ka' mintibarkon bona au'.” \p \v 27 Taena wiwine iya'a, “Indo' Tumpu, kasee au'po mangkaan puputna kakaan men mandawo' na meja'na tombonona.” \p \v 28 Mbaka' ia simbati i Yesus tae-Na, “Naung, balaki' tuu' a imaawan na Ingku'! Bi sida na ko'oom koi men kikira'am!” Mbaka' na tempopo iya'a, anakna wiwine iya'a nalesi'mo. \s1 Yesus nengelesi'i mian biai' men manggeo \sr 15:29-31 \p \v 29 Yesus namarereimo libutan iya'a, kasi nomae' moso'ole na Danau Galilea. Noko daa iya'a, Ia nolumoponmo na buu'na ka' no'umoruang inda'a. \v 30 Biai' a mian notaka na Ko'ona nangawawa mian men repo', mian men pepa', mian men mampisok, men umu', ka' biai' a mian soosoodo men isian nggeo sambana. Raaya'a nomokelamo mian men manggeo na arop ni Yesus ka' mian biai' men manggeo iya'a ia lesi'imo i Yesus. \v 31 Mbaka' nosamba'mo a mian biai' men iraando'o gause nimiile' mian men umu' norobumo, men pepa' nalesi'mo, men repo' nolumempangmo, ka' men mampisok nopoopiile'mo. Kasi i raaya'a nuntunde' Alaata'ala men soosa'onna lipu' Israel. \s1 Yesus namakaan paat loloon mian \sr 15:32-39 \r (Mrk. 8:1-10) \p \v 32 Kasi i Yesus nengeleelo' murit-Na ka' norobu tae-Na, “Molingu' tuu' i Yaku' na mian biai' karaani'i. Tolungiliomo i raaya'a kamba'a tii Yaku', kasee sianta kakaanan. Ka' sian pokoon-Ku a momosuu' i raaya'a mule'kon tilolu, dako' poso' na salan.” \p \v 33 Kasi murit ni Yesus nobapikirawar na Ko'ona, taena, “Koi upa a bo pantausian kakaan na tampat kani'i men oloa na mian bo pamakaanta mian men biai' tuu' karaaya'a?” \p \v 34 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Pipii a roti men isian na ko'omuu?” \p Taena, “Pipitu', tia susum morio' toropii.” \p \v 35 Mbaka' ia posuu'mo i Yesus a mian biai' iya'a umoruang na tano'. \v 36 Kasi i Ia ala a roti pipitu' roti tia susum iya'a ka' nobasukuur na Alaata'ala. Noko daa koiya'a, Ia rumpi-rumpikmo, kasi nirookon na murit-Na. Mbaka' ia obo-oboskonmo i raaya'a na mian biai' iya'a. \v 37 Giigii' mian iya'a benteng nokumaan. Lapas nokumaan, raaya'a ningirimpungmo labina kakaan iya'a. Labina iya'a dauga' nobuke' pitu' basung. \v 38 Men nokumaan na tempo iya'a moro'one koi paat loloon mian, sianpo tonsoop men wiwine tia anak morio'. \p \v 39 Kasi i Yesus nomosuu' mian biai' iya'a mule'kon. Ia nolumakitmo na sa'angu' duangan ka' notarabut paraas libutan Magadan. \c 16 \s1 Mian Farisi tia mian Saduki mama'ase' kada' i Yesus mangawawau upa kosamba' \sr 16:1-4 \r (Mrk. 8:11-13; Luk. 12:54-56) \p \v 1 Kasi toropii mian Farisi tia mian Saduki notaka ni Yesus mingkira' mimitopongi i Ia. Raaya'a mama'ase' kada' i Yesus mangawawau upa kosamba' bookoi oos se' i Ia notaka nda'ara'amari na Alaata'ala.\x * \xo 16:1 \xt Mat. 12:38; Luk. 11:16 \x* \p \v 2 Kasee ia simbati i Yesus tae-Na, “Kalu maamaalom piile'onmuu langit memea', kuu mangaan se' bo pengkar liila.\x * \xo 16:2 \xt Luk. 12:54-56 \x* \v 3 Ka' kalu ma'ulo-ulop piile'onmuu langit memea' ka' antongon, kuu mangaan se' bo usan kodi' ini'i. Kuu minginti'i mimiile' oosan na langit pataka i kuu minginti'i upa men bo sida, kasee i kuu sian minginti'i mimiile' upa men ia limang Alaata'ala na tempo koini'i! \v 4 Mian men tumuo' na tempo koini'i ba'idek tuu' ka' sian malolo'! Raaya'a mama'ase' sa'angu' upa kosamba' kada' i raaya'a mamarasaya i Yaku', kasee i raaya'a sian taraion sa'angu'po upa kosamba' saliwakon upa kosamba' koi men nosida ni Nabii Yunus.”\x * \xo 16:4 \xt Mat. 12:39; Luk. 11:29 \x* \p Noko daa norobu koiya'a, Yesus nomae'mo namarerei i raaya'a. \s1 Maka'amat na pisiso'na mian Farisi tia mian Saduki \sr 16:5-12 \r (Mrk. 8:14-21) \p \v 5 Kasi i Yesus tia murit-Na nolumembet na Danau Galilea, kasee murit-Na nolimbo' nangawawa roti. \v 6 Yesus norobu na ko'ona tae-Na, “Pore-pore ka' maka'amat i kuu na ragina mian Farisi tia mian Saduki.”\x * \xo 16:6 \xt Luk. 12:1 \x* \p \v 7 Raaya'a nuntumbeimo pootunduni taena, “Ai Ia nangaan koiya'a gause i kita sian nangawawa roti.” \p \v 8 Kasee i Yesus ninginti'i upa men pootunduniikononna i raaya'a mbali' i Ia norobu tae-Na, “Wee i kuu men sian laan parasaya! Nongko'upa i kuu se' tongko' momootunduniikon sianta roti? \v 9 Sia-siannapo mbali' kuu inti'i? Sianmo mbali' kuu oos a roti lilima' men Yaku' rumpi-rumpik bona mian lima' loloon? Kasi pipii basung a labina roti men kuu rimpung?\x * \xo 16:9 \xt Mat. 14:17-21 \x* \v 10 Ka' koi upa a pipitu' roti men bona paat loloon mian? Pipii basung a labina men kuu rimpung?\x * \xo 16:10 \xt Mat. 15:34-38 \x* \v 11 Nongko'upa i kuu se' dauga' sian minginti'i se' taasi' roti a men tundunon-Ku? Kasee maka'amat i kuu na ragina mian Farisi tia mian Saduki!” \p \v 12 Na temposi iya'a kasi ia inti'i murit-Na se' i Yesus nambantili i raaya'a kada' maka'amat na pisiso'na mian Farisi tia mian Saduki, taasi' na ragi men bo pangawawau roti. \s1 Petrus mompotuutuu' se' i Yesus a Tomundo' Pansalamatkon \sr 16:13-20 \r (Mrk. 8:27-30; Luk. 9:18-21) \p \v 13 Kasi i Yesus tia murit-Na nomae' na libutan Kaisarea Filipi. Yesus nimikirawarimo murit-Na tae-Na, “Koi taena mian, ime mbali' a Anak Manusia?” \p \v 14 Ia simbati i raaya'a taena, “Isian men mangaan ai Yohanes Pansarani. Men sambana mangaan a i Elia. Ka' men sambana mangaan se' i Yeremia, kabai se' sa'angu' mian na giigii' nabii.” \p \v 15 Taeni Yesus soosoodo, “Kasee ka' na ko'omuu, ai ime i Yaku' kani'i?” \p \v 16 Ia simbati i Simon Petrus taena, “Kuu a Tomundo' Pansalamatkon, Anakna Alaata'ala, Alaata'ala Men Tumuo'.” \p \v 17 Kasi taeni Yesus, “Barakaatan i koo, Simon anak ni Yunus! Gause taasi'po mian a men ninsiso'kon na ko'oom, kasee Tamang-Ku men na surugaa. \v 18 Mbali' iya'a, bantilkonon-Ku na ko'oom se' i koo Petrus, koi watu men moonggor. Ka' na wawona watu kani'i a bo pomokereran-Ku jama'at-Ku, men sian pokoonna dodongoanna mian lapus tuaion! \v 19 Bo rookonon-Ku na ko'oom a kuncina Batomundo'anna Surugaa. Upa men koo kokundakon bo wawauonna mian na tano' balaki' kani'i, ia poko kokundakonmo Alaata'ala na surugaa. Ka' upa men koo patalaikon bo wawauonna mian na tano' balaki', ia poko patalaikonmo Alaata'ala na surugaa.” \p \v 20 Noko daa iya'a ai Yesus nomotoomo murit-Na kada' alia mambantilkon mau ni imepo se' i Iamo a Tomundo' Pansalamatkon. \s1 Yesus nambantilkon na murit-Na se' i Ia bo papateion ka' bo potuo'ion \sr 16:21-28 \r (Mrk. 8:31-9:1; Luk. 9:22-27) \p \v 21 Noko daa koiya'a, ai Yesus nuntumbeimo mompopo'inti'ikon na murit-Na se' i Ia tio mae' na Yerusalem, ka' na Yerusalem motu-motu'a, tanaasna imam, ka' wawa ukum Torat bo mengerepai i Ia. Ia bo papateion, kasee na ilio kotolu'na bo potuo'ion. \p \v 22 Kasee i Petrus nangawawa i Yesus waale'e na soripi'na ka' nongkomaso'i, taena, “Tumpu, sulano Alaata'ala mongoloakon men koiya'a! Men koiya'a sabole sian sida na Ko'omuu!” \p \v 23 Yesus ningilingamo i Petrus ka' norobu na ko'ona tae-Na, “Kumbaale'ena i koo, Ibiliis! Koo mantalantangi i Yaku'. Pinginti'iim kanono' pinginti'ina mian, taasi' pinginti'na Alaata'ala.” \p \v 24 Kasi i Yesus norobu na murit-Na, tae-Na, “Mian men mingkira' mongololo' i Yaku' tiodaa mongkolimbo'kon pingkira'na noana kasi mamasa'an saliipna ka' mongololo' i Yaku'.\x * \xo 16:24 \xt Mat. 10:38; Luk. 14:27 \x* \v 25 Gause mian men mampari-pari mansalamatkon wakana na tano' balaki' kani'i, ia sian mantausi tutuo' men pore. Kasee mian men mongorookon wakana bo Ingku', ia bo mantausi tutuo' men pore.\x * \xo 16:25 \xt Mat. 10:39; Luk. 17:33; Yoh. 12:25 \x* \v 26 Aupa mbali' a ee'na men takakononna mian mau ia montombonoi longkop tano' balaki' kasee komburi'na sian mantausi tutuo' men pore? Sianta upa men umangga' men sida pombolosi tutuo' men pore iya'a. \p \v 27 Gause Anak Manusia bo taka soosoodo tia malaa'ikat-Na. Ia bo taka tia kuasana Tama-Na, ka' na tempo iya'a, Ia bo mangawalos giigii' mian koi wawauna.\x * \xo 16:27 \xt Mzm. 62:13; Mat. 25:31; Rm. 2:6 \x* \v 28 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' isian i kuu men daa mokaraani'i men sianpo lapus kalu koo'po mimiile' Anak Manusia taka bo pontomundo'i na batomundo'an-Na.” \c 17 \s1 Yesus ni'angga'i na wawona buu'na \sr Mat 17:1-13 \r (Mrk. 9:2-13; Luk. 9:28-36) \p \v 1 Koi noommo ilio a noporusanna, Yesus nangawawamo i Petrus ka' i Yakobus tia utusna men i Yohanes nasawe' na buu'na sa'angu' men alayo'. Sianta mian sambana indo'o.\x * \xo 17:1 \xt 2Ptr. 1:17-18 \x* \v 2 Kasi dudus ni Yesus nokoboliian na aropna i raaya'a. Ro'upna notarangmo somo koi ilio, ka' juba-Na nosidamo bubulak tamban dingkalapan. \v 3 Kasi totolu' murit-Na nimiile' i Musa tii Elia pintanga' batundun tii Yesus. \v 4 Mbaka' taeni Petrus na ko'ona i Yesus, “Tumpu, ma'amat tuu' i kita isian na tampat kani'i. Kalu Kuu mingkira', daa bo pokereriionku sa'up totolu' ka'ita, sa'angu' bo Ko'omuu, sa'angu' boni Musa, ka' sa'angu' boni Elia.” \p \v 5 Pintanga' i Petrus morobu, nalaumo a antong men tarang nansa'upi i raaya'a, ka' na antong iya'a isian wurung men nokamporongoran nangaan taena, “Ni'imo a Anak-Ku men kolingu'-Ku. Ia men daa kokana'-Ku. Porongori i Ia!”\x * \xo 17:5 \xt Kej. 22:2; Ul. 18:15; Mzm. 2:7; Yes. 42:1; Mat. 3:17; 12:18; Mrk. 1:11; Luk. 3:22 \x* \p \v 6 Sarataa a murit ni Yesus nongorongor men koiya'a, raaya'a nolayaonmo tuu' tamban notonsumpul na tano'. \v 7 Kasee i Yesus nembeelimo i raaya'a ka' nongkoyong, kasi norobu tae-Na, “Kekerer. Alia layaon!” \v 8 Sarataa i raaya'a notumangak, raaya'a sian nimiile' sa'angu'po mian, somo i Yesus suungna indo'o. \p \v 9 Tempo i raaya'a notumokuru na buu'na iya'a, Yesus nomotoomo i raaya'a tae-Na, “Alia montoobantilkonkuu ni imepo aupa men kuu piile' umba'a kalu Anak Manusia sianpo potuo'ion moko daa lapus.” \p \v 10 Murit-Na nobapikirawarmo na Ko'ona taena, “Kalu koiya'a, nongko'upa a wawa ukum Torat muntundun se' i Elia tio taka olukon koo'po tia kotakaan-Na Tomundo' Pansalamatkon?” \p \v 11 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Ai Elia tuutuu' taka olukon, kada' giigii' upa bi toropot. \v 12 Ka' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' i Elia noko takamo, see i ia sian inti'ionna mian. Raaya'a nangawawaukon i ia koi pingkira'na i raaya'a. Ka' koiya'a uga' a pangawawauna i raaya'a Anak Manusia.”\x * \xo 17:12 \xt Mat. 11:14 \x* \p \v 13 Ya'asi ka' ia inti'i murit-Na se' i Yesus nuntundun i Yohanes Pansarani men koi i nabii Elia. \s1 Yesus nengelesi'i anak men ia lampingi meena \sr 17:14-21 \r (Mrk. 9:14-29; Luk. 9:37-43a) \p \v 14 Sarataa i Yesus tia murit-Na totolu' nomule'kon na mian biai' iya'a, notakamo a sa'angu' moro'one nobanintuur nonsoosa' i Yesus. \v 15 Moro'one iya'a norobumo taena, “Tumpu, kolingu'konon a anakku. Ia nikalo' ka' marepa tuu'. Ia malia' torimpa' na apu ka' mandawo' na weer. \v 16 Ia yaku' wawamo na murit-Muu, kasee i raaya'a sian nomoko nengelesi'i.” \p \v 17 Mbaka' ia simbatimo i Yesus tae-Na, “Alia uga' i kuu mian men tumuo' na tempo koini'i! Kuu tuutuu' mian men sian parasaya ka' men nosala'mo salan. Pataka ipi mbali' Yaku' tio dumodongo tii kuu? Pataka ipi mbali' i Yaku' tio mokotaan na upa men wawauonmuu? Wawa a anak kanono' le'emari!” \v 18 Kasi i Yesus nengerengeaki meena men nangalampingi anak iya'a. Mbaka' no'umuarmo a meena iya'a ka' anak iya'a liuliu nalesi'. \p \v 19 Sarataa somo raaraaya'ana, murit ni Yesus nuntuu'imo i Ia kasi nobapikirawar taena, “Nongko'upa i kai se' sian nomoko numbuse'i meena iya'a?” \p \v 20 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Kuu sian nomoko gause i kuu sian laan parasaya. Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' kalu i kuu imaanan mau tongko' koi kobalaki'na watuna sasawi, kuu momoko momosuu' buu'na kaya'a, ‘Balimba' kande'e!’ mbaka' sabole balimba' a buu'na kaya'a. Ka' sianta sa'angu'po a upa men sian pokoonmuu wawauon!\x * \xo 17:20 \xt Mat. 21:21; Mrk. 11:23; 1Kor. 13:2 \x* [ \v 21 Kasee meena men koi umba'a sian pokoon buse'ion kalu sian sambayang ka' ba'apata.]” \s1 Kopirinduanna i Yesus nambantilkon se' i Ia bo papateion ka' bo potuo'ion \sr 17:22-23 \r (Mrk. 9:30-32; Luk. 9:43b-45) \p \v 22 Sarataa i Yesus tia murit-Na nobarimpung na Galilea, Yesus norobumo na murit-Na tae-Na, “Sianmo paraa manau' a Anak Manusia bo rookonon na kuasana mian. \v 23 Ia bo papateionna i raaya'a, kasee na ilio kotolu'na Ia bo potuo'ion.” \p Mbaka' nasiongo'mo tuu' a murit-Na. \s1 Yesus nambayar pajakna Laiganna Alaata'ala \sr 17:24-27 \p \v 24 Sarataa ari Yesus tia murit-Na notaka na Kapernaum, pagawe pajakna Laiganna Alaata'ala notakamo ni Petrus ka' nobapikirawar taena, “Gurumuu se' mambayar pajakna Laiganna Alaata'ala kabai sian?”\x * \xo 17:24 \xt Kel. 30:13; 38:26 \x* \p \v 25 Ia simbati i Petrus taena, “Daa, mambayar!” \p Sarataa i Petrus ninsoop na laigan, ai Yesus nongolukonimo nimikirawari i ia. Tae-Na, “Simon, koi upa pinginti'iim? Ime a men tio mambayar pajak bona tomundo' na tano' balaki' kani'i? Mianna kabai se' mian sambana?” \p \v 26 Ia simbati i Petrus taena, “Mian sambana.” \p Taeni Yesus soosoodo, “Kalu koiya'a rayat sakat mambayar pajak. \v 27 Kasee kada' i kita sian mingidek noana i raaya'a, mbaka' i koo posuu'on-Ku bapeka na danau. Ala a susum men olukon koo poko'ule'. Bongkati a nganga'na mbaka' i koo bo mantausi doi' men saa'na paat dirham bo pambayar pajaak tia pajak-Ku. Ala a doi' iya'a ka' bayar a pajakta.” \c 18 \s1 Mian men balaki'na na Batomundo'anna Surugaa \sr 18:1-5 \r (Mrk. 9:33-37; Luk. 9:46-48) \p \v 1 Na tempopo iya'a, notakamo a murit ni Yesus nobapikirawar na Ko'ona. Taena i raaya'a, “Ime a men balaki'na na Batomundo'anna Surugaa?”\x * \xo 18:1 \xt Luk. 22:24 \x* \p \v 2 Mbaka' i Yesus nengeleelo'mo sa'angu' anak morio' kasi Ia pokerer a anak iya'a na aropna i raaya'a. \v 3 Kasi i Yesus norobu tae-Na, “Kada' bo inti'ionmuu: Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' kalu i kuu sian mombolii gau'muu pataka sida koi anak morio' kani'i, kuu sian minsoop na Batomundo'anna Surugaa.\x * \xo 18:3 \xt Mrk. 10:15; Luk. 18:17 \x* \v 4 Mian men mompopokoo' wakana ka' sida koi anak morio' kani'i, iamo a men balaki'na na Batomundo'anna Surugaa. \v 5 Ime a men mangalaboti sa'angu' anak morio' koi kani'i gause mian iya'a mongololo' pisiso'-Ku, nono' a men ngaanon mangalaboti i Yaku'.” \s1 Upa-upa men manggau'kon mian baradosa \sr 18:6-9 \r (Mrk. 9:42-48; Luk. 17:1-2) \p \v 6 “Kasee ime a men manggau'kon sa'angu' anak morio' karaani'i men parasaya na Ingku' sida baradosa, mbulokon mian iya'a kootiion watu pinggiling\f + \fr 18:6 \fk watu pinggiling: \ft watu malempat balaki' ka' marawat men bo pinggilingna mian gandum mbaripian men kakariorkononna sapi' a pulu'na. \f* na toure'na, kasi pololopon na tobui men alalom. \v 7 Silaka' a dunia kani'i, gause isian upa-upa men manggau'kon mian baradosa. Daa mba'a uga' a upa-upa men koiya'a sabole sinampang isian, kasee silaka' a mian men mingilimang iya'a. \p \v 8 Too limamuu kabai se' saratmuu a manggau'kon i kuu baradosa, kolongi ka' balo'kon. Mbulokon limamuu kabai se' saratmuu somo sambotak kasee daa tumuo' tia Alaata'ala pookokoikonon tia limamuu kabai se' saratmuu sampa kasee i kuu tibarkonon na apu men sian kopate-pateanna. \v 9 Too matamuu a manggau'kon i kuu baradosa, kuati ka' balo'kon a matamuu inono'! Mbulokon i kuu mampisok sambotak kasee daa tumuo' tia Alaata'ala pookokoikonon tia dauga' isian rua-rua'na matamuu kasee i kuu tibarkonon na apuna naraka.” \s1 Timbaani' domba men nopenta' \sr 18:10-14 \r (Luk. 15:3-7) \p \v 10 “Imamat pore-pore ini'imari! Alia sian mangangga'i sa'angu'po anak morio'. Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' malaa'ikatna i raaya'a sinampang poopoopiile' tia Tamang-Ku men na surugaa. [ \v 11 Gause Anak Manusia taka bo pansalamatkon mian men sian minginti'i Tumpu!] \p \v 12 Koi upa mbali' a pinginti'imuu? Kalu isian mian sa'angu' men dombaan sa'atu, ka' sa'angu' dombana iya'a nopenta', upa ansee a men bo wawauonna mian iya'a? Sabole parereionna kutung a domba men siompulo' sio' iya'a na buu'na, ka' mae' mansarak sa'angu' domba men nopenta' iya'a. \v 13 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' kalu tausionnamo a domba men nopenta' iya'a, sabole pongkobeleskonna sa'angu' domba men nopenta' iya'a labi tia pongkobeleskonna siompulo' sio' domba sambana men sian nopenta'. \v 14 Koiya'a uga' a Tamamuu men na surugaa sian kikira'-Na kalu isian sa'angu' anak morio' karaani'i sida penta'.” \s1 Mangampuni mian sambana \sr 18:15-20 \p \v 15 “Kalu utusmuu sa'angu' kaparasaya'an nangawawau dosa, rae' ka' bantili i ia men tongko' rua' kuu daamo. Kalu porongorionna a bantilimuu, mbaka' wawamuu sida pore soosoodo.\x * \xo 18:15 \xt Luk. 17:3 \x* \v 16 Kasee kalu ia sian momorongori i kuu, angekon soosoodo sa'angu' kabai se' rurua' mian. Gause na Alkitaap isian nitulis koi kani'imari: ‘Titiu'namo rurua' kabai se' totolu' mian a men bo pinginti'ian too tuutuu' a mian sala'an kabai se' sian.’\x * \xo 18:16 \xt Ul. 19:15 \x* \v 17 Kalu sian porongorionna a bantilina mian iya'a, bantilkon na jama'at. Ka' komburi'na, kalu sia-siannapo porongorionna a bantilina mian na jama'at iya'a, galalmo i ia koi sa'angu' mian men sian minginti'i Alaata'ala kabai se' koi pagawena pajak.” \p \v 18 “Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' upa men kuu kokundakon bo wawauonna mian na tano' balaki' kani'i ia poko kokundakonmo Alaata'ala na surugaa. Ka' upa men kuu patalaikon bo wawauonna mian na tano' balaki' kani'i, ia poko patalaikonmo Alaata'ala na surugaa. \p \v 19 Bantilkonon-Ku uga' na ko'omuu kalu isian rua' mian na tano' balaki' kani'i nopoo'akoori mama'ase' upa-upa, sabole pa'ase'na i raaya'a bo loloikononna Tamang-Ku men na surugaa. \v 20 Kalu isian rurua' kabai se' totolu' mian barimpung gause i raaya'a mian-Ku, Yaku' sabole isian tii raaya'a.” \s1 Timbaani' sa'angu' tutulungi men bude' mangampuni mian \sr 18:21-35 \p \v 21 Kasi notaka i Petrus nobapikirawar ni Yesus taena, “Kalu utusku sa'angu' kaparasaya'an mangawawau dosa na ingku', tio piripii yaku' mangampuni i ia? Pataka piripitu'?”\x * \xo 18:21 \xt Luk. 17:3-4 \x* \p \v 22 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Sian. Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' taasi' tongko' piripitu', kasee tio pitumpulo' kali pipitu'! \v 23 Gause Batomundo'anna Surugaa koi timbaani' kani'imari. Isian sa'angu' tomundo' men mama'ase' mansaa' samayana tutulungina. \v 24 Na tempo i ia muntumbei mansaa', niwawamo na ko'ona a sa'angu' tutulungi men samayaon sompulo' loloon doi' mosoni. \v 25 Kasee samayana mian iya'a sianmo pokoonna bontorion. Mbaka' tomundo' nomosuu'mo kada' mian iya'a balukkononmo tia anakna ka' boroki'na ka' uga' giigii' upana, kada' bo pombontori samayana. \v 26 Mbali' iya'a, tutulungi iya'a nobanintuurmo monsoosa' tomundo' iya'a, ka' nama'ase' taena, ‘Tuan, taraion tempo i yaku'! Yaku' bo mombontori giigii' samayangku.’ \v 27 Mbaka' nolingu'mo a tomundo' iya'a, mbali' ia sapuimo a giigii' samayana mian iya'a kasi nipatalai nomae'. \p \v 28 Sarataa no'umuar a tutulungi iya'a, ia nopootuungmo tia simbaya'na men uga' tutulungi. Simbaya'na iya'a samayaon sa'atu doi' dinar na ko'ona. Ia rakopmo a simbaya'na men samayaon iya'a ka' nipegot, kasi norobu taena, ‘Bontori a giigii' samayaam na ingku'!’ \v 29 Kasi nobanintuur a simbaya'na iya'a ka' nama'ase na ko'ona taena, ‘Taraion tempo i yaku'! Yaku' bo mombontori samayangku!’ \v 30 Kasee i ia kunda koiya'a. Ia nangatormo simbaya'na men samayaon iya'a bo tarungkuon pataka kobontorian a samayana. \p \v 31 Sarataa tutulungi sambana nimiile' upa men nosida, raaya'a nolingu'mo, kasi i raaya'a nambantilkon na tomundo'. \v 32 Mbaka' tomundo' iya'a nomosuu'mo nengeleelo' tutulungi iya'a ka' norobu na ko'ona taena, ‘Noaam se' ba'idek tuu'! Taasi' giigii' samayaam yaku' sapuimo gause koi pa'ase'em na ingku'? \v 33 Kalu koiya'a i koo uga' tio molingu'kon simbaya'am koi i yaku' nolingu'kon i koo!’ \v 34 Tomundo' iya'a nomaso'mo tuu' ka' nomosuu' kada' tutulungi men ba'idek a noana iya'a papolosion ka' soopkonon na tarungkuan pataka bontorionna a giigii' samayana.” \p \v 35 Kasi taeni Yesus, “Koiya'a uga' a Tamang-Ku men na surugaa bo mongkoiya'akon i kuu kalu i kuu sian maloos a noamuu mangampuni utusmuu sa'angu' kaparasaya'an.” \c 19 \s1 Pisiso' ni Yesus muntundun posuo'an tia poorensaan \sr 19:1-12 \r (Mrk. 10:1-12) \p \v 1 Noko daa i Yesus nambantilkon pisiso'-Na, Ia namarereimo Galilea ka' nomae' na libutan Yudea na sambotakna Weerkauna Yordan. \v 2 Biai' a mian men nongololo' i Ia, ka' i raaya'a ia lesi'i i Yesus indo'o. \p \v 3 Kasi notaka a toropii mian Farisi mimitopongi i Yesus. Raaya'a nobapikirawarmo taena, “Koi upa pinginti'i-Muu? Too poturangon a moro'one mengerensai boroki'na mau mune' upapo a pongkokundaianna?” \p \v 4 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Sianpo mbali' i kuu nambasa na Alkitaap se' i Ia men ninsidakon mian tumbena ninsidakon i raaya'a moro'one tia wiwine?\x * \xo 19:4 \xt Kej. 1:27; 5:2 \x* \v 5 Noko daa Ia ninsidakon mian Ia norobu tae-Na, ‘Mbali' iya'a, moro'one bo mamarerei tamana tia sinana ka' mosa'angu' tia boroki'na, mbaka' rua' mian iya'a nosidamo koi sa'angu' waka.’\x * \xo 19:5 \xt Kej. 2:24 \x* \v 6 Mbaka' moro'one tia boroki'na taasi'mo rurua' kasee sa'angu'. Mbali' iya'a, upa men ia posa'angu'mo Alaata'ala sian sida rensaonna mian.” \p \v 7 Kasi mian Farisi nobapikirawar soosoodo, taena, “Kalu koiya'a, nongko'upa i Musa se' nomosuu' mian mantarai surat poorensaanna suo' bona boroki'na men ia rensai?”\x * \xo 19:7 \xt Ul. 24:1-4; Mat. 5:31 \x* \p \v 8 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Ai Musa nomoturang i kuu mengerensai boroki'muu gause i kuu bingilan. Kasee men tumbena taasi' koiya'a. \v 9 Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' ime a men mengerensai boroki'na see boroki'na iya'a sian nogora', kasi langkai'na iya'a mosuo' soosoodo tia wiwine sambana, mbaka' moro'one iya'a muntumpangkon.”\x * \xo 19:9 \xt Mat. 5:32; Luk. 16:18; 1Kor. 7:10-11 \x* \p \v 10 Murit ni Yesus norobumo taena i raaya'a, “Kalu koiya'a poowawana mian men motosamba, mbulokon alia mosuo'.” \p \v 11 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Wurung men koi kanooro'o sian giigii' mian sida mangalabot, kasee tongko' mian men ia tarai Tumpu pinginti'ian men koiya'a. \v 12 Isian mian men sian sida mosuo' gause i ia nongamea' men koiya'a. Isian uga' men sian sida mosuo' gause ia gau'kon mian. Ka' isian uga' men sian mosuo' gause pingkira'na suungna kada' sida balimang na Batomundo'anna Surugaa. Ime a men momoko mongololo' pisiso'-Ku kani'i, alaka' lolo'.” \s1 Yesus nambarakaati anak morio' \sr 19:13-15 \r (Mrk. 10:13-16; Luk. 18:15-17) \p \v 13 Kasi isian mian nangawawa anak morio' waale'e ni Yesus kada' i Ia mengepetkon lima-Na ka' mansambayangkon i raaya'a. Kasee murit ni Yesus tongko' nongkomaso'i mian iya'a. \p \v 14 Mbaka' i Yesus norobumo na murit-Na tae-Na, “Patalai a anak karaanono' taka na Ingku'! Alia mantaankon i raaya'a, gause mian men koi anak karaani'i a men bo mianna Batomundo'anna Surugaa.” \p \v 15 Kasi i Yesus nengepetkon lima-Na na anak morio' iya'a ka' nambarakaati. Noko daa iya'a, kasi i Ia namarerei tampat iya'a. \s1 Sa'angu' anak malai moro'one men kupangon \sr 19:16-26 \r (Mrk. 10:17-27; Luk. 18:18-27) \p \v 16 Sa'angu' tempo isian sa'angu' moro'one notaka ni Yesus. Ia nobapikirawar taena, “Guru, wawau pore koi upa men tio bo wawauonku kada' mantausi tutuo' men pore pataka sidutu?” \p \v 17 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Nongko'upa i koo se' mimikirawar na Ingku' upa men pore? Tongko' Sa'angu' a men pore. Kalu koo mingkira' mantausi tutuo' men pore, koo tio malolo' na potoona Alaata'ala.” \p \v 18 Taena mian iya'a, “Potoo men koi upa inooro'o?” \p Taeni Yesus, “Alia mampapatei mian, alia muntumpangkon samba-samba, alia mamangan ka' alia momborekkon mian.\x * \xo 19:18 \xt Kel. 20:13-16; Ul. 5:17-20 \x* \v 19 Angga'i a tamaam tia sinaam, ka' kolingu'kon a simbaya'am mian koikoimo pongkolingu'koon wakaam.”\x * \xo 19:19 \xt Kel. 20:12; Im. 19:18; Ul. 5:16 \x* \p \v 20 Taena anak malai moro'one, “Giigii' potoo kanooro'o yaku' poko loloikonmo. Dauga' upa soosoodo a men koo'po?” \p \v 21 Taeni Yesus, “Kalu koo mingkira' talakana a tutuo'om, rae' balukkon a giigii' upaam. Rookon a doi'na na mian men talalais. Kalu koiya'a, koo bo mokosue kupang na surugaa. Moko daa kasi taka mongololo' i Yaku'.” \p \v 22 Sarataa anak malai iya'a nongorongor wurung ni Yesus, ia nomae'mo. Noana masiongo' gause i ia biai' a kupangna. \p \v 23 Kasi i Yesus norobu na murit-Na tae-Na, “Imamat a men taeng-Ku. Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' marepa tuu' a mian kupangon minsida mianna Batomundo'anna Surugaa. \v 24 Bantilkonon-Ku na ko'omuu soosoodo se' bagiakon sa'angu' unta minsoop na bolo'na pakaut a daana, tia sa'angu' mian kupangon minsida mianna Batomundo'anna Alaata'ala.” \p \v 25 Sarataa murit ni Yesus nongorongor men koiya'a, raaya'a nosamba'mo tuu'. Taena, “Ka' koiya'a, ai ime ansee a men sida salamatkonon?” \p \v 26 Yesus nintiokimo i raaya'a kasi norobu tae-Na, “Manusia sian momoko mansalamatkon wakana, kasee giigii' upa pokoonna Alaata'ala.” \s1 Tambona pongololo'an i Yesus \sr 19:27-30 \r (Mrk. 10:28-31; Luk. 18:28-30) \p \v 27 Kasi i Petrus norobu ni Yesus taena, “Piile'! Kai namarereimo giigii' upamai ka' nongololo' i Kuu. Ansee upa bo tambomai?” \p \v 28 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Tuutuu' mba'a. Ka' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' na tempo Alaata'ala mungule'kon giigii' upa na dunia koi men tumbe, Anak Manusia bo umoruang na oruangan kobalaki'an-Na. Na tempo iya'a, kuu men nongololo'mo i Yaku' bo umoruang na sompulo' rua' oruangan kobalaki'an ka' mungukumi sompulo' rua' bense'na lipu' Israel!\x * \xo 19:28 \xt Mat. 25:31; Luk. 22:30 \x* \v 29 Ka' giigii' mian men mamarerei laiganna, kabai mamarerei utusna wiwine ka' utusna men moro'one, kabai se' mamarerei tamana kabai sinana, kabai mamarerei anakna, kabai se' ale'na gause na pongololo'an i Yaku', mian iya'a bo moko'ule' soosoodo pirisa'atu paku'. Ka' i ia bo moko'ule' tutuo' men pore pataka sidutu. \v 30 Kasee biai' a mian men tongaan tempo koini'i bo kosian tongaan tempo ni'imarian. Ka' uga' mian men tempo koini'i piile'onta sianta tongaan, bo tongaan tempo ni'imarian.”\x * \xo 19:30 \xt Mat. 20:16; Luk. 13:30 \x* \c 20 \s1 Timbaani' papalimang na ale'na anggur \sr 20:1-16 \p \v 1 “Batomundo'anna Surugaa koi timbaani' kani'imari. Sa'angu' mian men tombono ale'na anggur no'umuar ma'ulo-ulop mae' mansarak mian bo balimang na ale'na. \v 2 Sarataa nosangada se' sangilio tambona sa'angu' doi' dinar, ia nomosuu'mo i raaya'a balimang na ale'na anggurna. \p \v 3 Toro jaammo sembilan ma'ulop, tombono ale' iya'a no'umuarmo soosoodo kasi nimiile' toropii mian men sian palimangonna iraando'o na tampat pobalukan ka' ba'ilianna mian. \v 4 Mbaka' i ia norobumo na ko'ona i raaya'a taena, ‘Rae' i kuu balimang na ale'na anggurku. Tamboionkusi i kuu tambo koi men kosidana.’ Mbaka' i raaya'a nomae'mo. \p \v 5 Toro jaam dua blaas tanga'iloa' ka' jaam tiga tobiling, tombono ale' iya'a no'umuarmo soosoodo ka' nangange mian balimang na ale'na. \p \v 6 Kasi toro jaam lima maamaalom, tombono ale' iya'a no'umuarmo soosoodo ka' nimiile' mian sambana men sian nobalimang. Ia norobumo na ko'ona i raaya'a taena, ‘Nongko'upa i kuu se' sangiliomo tongko' potorokot karaa'ita, sian balimang?’ \p \v 7 Ia simbati i raaya'a taena, ‘Gause sianta mian men bo pangalaanmai tambo.’ \p Mbaka' ia posuu'mo tombono ale' iya'a taena, ‘Rae' i kuu uga' balimang na ale'ku.’ \p \v 8 Guntumalommo, norobumo a tombono ale' iya'a na mian men mandagai mian balimang taena, ‘Leelo' a mian men nobalimang ka' rookon a tambona. Po'olukon a mian men ninsoop komburi', kasi mian men olukon ninsoop.’\x * \xo 20:8 \xt Im. 19:13; Ul. 24:15 \x* \p \v 9 Mbaka' notakamo a mian men nuntumbei balimang jaam lima. Raaya'a nitarai toro sa'angu'anna doi' dinar. \v 10 Kasi notaka soosoodo a mian men ma'ulo-uloppo a nuntumbeianna balimang. Raaya'a mansarui se' ko'ona a biai'na. Kasee i raaya'a uga' nitarai toro sa'angu'an doi' dinar. \v 11 Mbaka' sarataa nangalabot tambona, raaya'a nansasala'mo tombonona ale'. \v 12 Taena, ‘Mian men ninsoop komburi' tongko' nobalimang sa'angu' jaam. Kasee i kai men sumasangiliomo balimang marawat ka' ganggarionna pengkar. Mau mune' koiya'a tambona i raaya'a men kuu rookon koikoimo tia tambomai!’ \p \v 13 Kasee tombono ale' iya'a ninsimbati sa'angu' mian men isian na ko'ona i raaya'a taena, ‘Utus! Sian sala' i yaku' na ko'oom. Taasi' i koo nosangadamo tamboion doi' sa'angu' salaka' sangilio? \v 14 Ala oboos ka' rae'! Yaku' nantarai tambona mian men ninsoop komburi' koikoimo tia tambo men yaku' rookon na ko'omuu gause koiya'a men kikira'ku. \v 15 Sian sida mbali' i yaku' bo pinginti'i upangku koi pingkira'ku? Kabai i koo masindir montookon yaku' mongkolingu'kon mian?’ ” \p \v 16 Kasi i Yesus norobu soosoodo tae-Na, “Kasee biai' a mian men sian angga'ion tempo koini'i bo angga'ion tempo ni'imarian, ka' biai' a mian men angga'ion tempo koini'i sianta angga'ion tempo ni'imarian.”\x * \xo 20:16 \xt Mat. 19:30; Mrk. 10:31; Luk. 13:30 \x* \s1 Koporotoluna i Yesus nambantilkon se' i Ia bo papateion ka' bo potuo'ion \sr 20:17-19 \r (Mrk. 10:32-34; Luk. 18:31-34) \p \v 17 Banta-bantang ari Yesus mae' na Yerusalem, na tanga'na salan Ia nangangemo sompulo' rua' murit-Na barimpung raaraaya'ana. Yesus norobumo na murit-Na tae-Na, \v 18 “Imamat ini'imari! Koini'i kita banta-bantang mae' na Yerusalem, ka' Anak Manusia bo rookonon na tanaasna imam tia wawa ukum Torat. Ka' i raaya'a bo mungukum Anak Manusia tia ukuman pate. \v 19 Ia bo kalaakonon na mian men taasi' Yahudi. Ia bo irokion, sasalion, ka' saliipkonon. Kasee na ilio kotolu'na, Ia bo potuo'ion.” \s1 Pa'ase'na sina ni Yakobus tii Yohanes \sr 20:20-28 \r (Mrk. 10:35-45) \p \v 20 Kasi sinana anak ni Zebedeus tia anakna notaka nuntuu'i i Yesus. Ia nobanintuurmo mama'ase' men kikira'na. \p \v 21 Yesus nimikirawarimo wiwine iya'a tae-Na, “Aupa men kikira'muu?” \p Ia simbati wiwine iya'a taena, “Kikira'ku a anakku rua' ira kani'i po'oruangon na batomundo'an-Muu, sa'angu' paraas uanan-Muu ka' sa'angu'na paraas kauri'-Muu.” \p \v 22 Taeni Yesus, “Kuu sian minginti'i upa men pa'ase'onmuu. Se' daa pokoonmuu a minginum na inuman repaan men tiodaa bo inumon-Ku?” \p Ia simbati i raaya'a taena, “Daa, pokoonmai!” \p \v 23 Taeni Yesus soosoodo, “Daa mba'a. Kuu bo minginum na inuman repaan men bo inumon-Ku. Kasee ime a men bo umoruang na uanan-Ku kabai se' na kauri'-Ku taasi' i Yaku' a men bo pinginti'i. Tamang-Ku a men bo pinginti'i mian men taraion-Na oruangan men Ia poko toropotikonmo iya'a.” \p \v 24 Nongorongor se' koiya'a, sompulo' murit ni Yesus nongkomaso'konmo i raaya'a rua' ira moto'utus. \v 25 Kasee i Yesus nengeleelo' i raaya'a ka' norobu tae-Na, “Kuu poto'inti'i se' pamarentana lipu' men sian minginti'i Alaata'ala mantalalais mianna. Ka' moomoola'na lipu' iya'a mamarenta mianna koi pingkira'na susuung.\x * \xo 20:25 \xt Mat. 23:11; Mrk. 9:35; Luk. 22:25-26 \x* \v 26 Kasee i kuu amo' koiya'a. Kuu men mingkira' sida mian moola', kuu tio sida bo tutulungna mian. \v 27 Kuu men mingkira' tongaan na mian, kuu tio sida koi sa'angu' ata'na mian. \v 28 Koiya'a wawauna Anak Manusia. Ia notaka taasi' kalesangon. Ia taka mangkalesang ka' mongorookon noa-Na tia waka-Na papateion bo pontololoki dosana mian biai'.” \s1 Yesus nengelesi'i rua' mian men mampisok \sr 20:29-34 \r (Mrk. 10:46-52; Luk. 18:35-43) \p \v 29 Sarataa i Yesus tia murit-Na namarerei Yerikho, mian biai' nobeormo nongololo' i Ia. \v 30 Isian rua' mian mampisok poto'oruang na soripi'na salan. Sarataa i raaya'a nongorongor se' i Yesus nolumiu, raaya'a nangkakaro'mo taena, “Tumpu, lee' ni Daud! Kolingu'konon i kai!” \p \v 31 Mian biai' iraando'o nongkokundakon i raaya'a ka' nomosuu' kada' mimporokot. Kasee rua' mian mampisok iya'a tongko' kaekae' momboolaki mangkakaro'. Taena, “Tumpu, lee' ni Daud! Kolingu'konon i kai!” \p \v 32 Mbaka' notaanmo i Yesus, kasi nengeleelo' ka' nimikirawari i raaya'a tae-Na, “Aupa men kikira'muu kada' wawauon-Ku na ko'omuu?” \p \v 33 Ia simbati i raaya'a taena, “Tumpu, kai mingkira' bi poopiile'!” \p \v 34 Yesus nolingu'konmo i raaya'a, mbaka' Ia koyongmo a matana i raaya'a. Na tempopo iya'a i raaya'a nopoopiile'mo. Kasi i raaya'a nongololo' i Yesus. \c 21 \s1 Yesus niramekon tempo i Ia ninsoop na Yerusalem \sr 21:1-11 \r (Mrk. 11:1-11; Luk. 19:28-40; Yoh. 12:12-19) \p \v 1 Sarataa i Yesus tia murit-Na montorumpakimo Yerusalem, indo'omo na kampung Betfage men na Buu'na Zaitun, Ia nomosuu'mo murit-Na rurua' mae' olukon, \v 2 ka' nomotoo tae-Na, “Rae' na kampung katu'u men torumpakionta Kuu bo liuliu mungurumpaki keledai wiwine men tootoongkon tia anakna rundara beebeel. Alaka' kakai a kokootna rua-rua'na ka' wawa tu'umari na Ingku'. \v 3 Kalu isian mian mongkosamba'i i kuu, bantilkon inta', ‘Tumpu mamaraluui. Ka' keledai iya'a sian paraa maalin daa ule'konon-Namo.’ ” \p \v 4 Tempo i Yesus nangawawau koiya'a, mbaka' nosidamo a wurungna Tumpu koi men ia tadulkon nabii men koi kani'imari: \q1 \v 5 “Bantilkon mian na kota Sion: \q1 Piile'! Tomundo'muu taka na ko'omuu. \q1 Ia ma'amat a noana ka' nolumakit na sa'angu' keledai wiwine lolo-lolo' a anakna.” \p \v 6 Mbaka' nomae'mo a rua' murit-Na iya'a ka' nangawawau koi men ia posuu'kon i Yesus. \v 7 Raaya'a nangawawamo keledai wiwine iya'a tia anakna rundara, kasi nangalatasi sengke'na tia jubana i raaya'a. Noko daa koiya'a, kasi i Yesus nolumakit. \v 8 Biai' a mian nanggampalkon bokukumna i raaya'a na salan, ka' men sambanaanna nongkolong panga' morio' ka' nendeer na salan. \v 9 Giigii' mian men potorae', mau men na olukon ka' men na komburi', mangkakaro'kon taena, \q1 “Tunde' a lee' ni Daud! \q1 Barakaatan i Ia men taka ia pokau Tumpu! \q1 Tunde' a Alaata'ala men na ko'alayo'an!” \p \v 10 Sarataa i Yesus ninsoop na Yerusalem, giigii' mian men na kota iya'a nogenggewumo. Taena, “Ime a mian kaya'a?” \p \v 11 Ia simbati mian men potololo' i Yesus taena i raaya'a, “Ni'imo i Nabii Yesus men ringkat na Nazaret libutan Galilea!” \s1 Yesus ninsoop na Laiganna Alaata'ala \sr 21:12-17 \r (Mrk. 11:15-19; Luk. 19:45-48; Yoh. 2:13-22) \p \v 12 Noko daa iya'a ai Yesus ninsoopmo Laiganna Alaata'ala ka' numbuse'i giigii' mian men ba'ili ka' men mobalu-baluk indo'o na tolodona Laiganna Alaata'ala. Meja'na mian men totolosi doi' ka' bangkona mian men mobaluk marampatii Ia tua-tua'kon. \v 13 Kasi i Yesus norobu na ko'ona tae-Na, “Na Alkitaap isian nitulis koi kani'imari: ‘Laigan-Ku tio ngaanon laigan bo basambayangan.’ Kasee kuu wawaumo bo dodongoanna mian puraga!”\x * \xo 21:13 \xt Yes. 56:7; Yer. 7:11 \x* \p \v 14 Mian men mampisok tia mian men pepa' notaka ni Yesus na Laiganna Alaata'ala. Raaya'a ia lesi'i i Yesus. \v 15 Kasee tanaasna imam tia wawa ukum Torat nomaso'mo nimiile' upa kosamba' men ia wawau i Yesus. Ka' i raaya'a nomaso' nomorongor anak mangkakaro' na Laiganna Alaata'ala men taena, “Tunde' a lee' ni Daud!” \p \v 16 Raaya'a norobumo ni Yesus taena, “Koo nongorongor upa men taena i raaya'a?” \p Ia simbati i Yesus tae-Na, “Daa, Yaku' rongor! Kasee sianpo kuu basa mbali' a isiina Alkitaap men koi kani'imari: ‘Tumpu! Anak morio' tia men ngamea' Kuu poko pisiso'mo muntunde' i Kuu’?”\x * \xo 21:16 \xt Mzm. 8:3 \x* \p \v 17 Noko daa iya'a ai Yesus namarereimo mian biai' no'umuar na kota, mae' na Betania kasi notokol indo'o. \s1 Yesus nantadeankon kau ara \sr 21:18-22 \r (Mrk. 11:12-14, 20-24) \p \v 18 Koi liilana ma'ulo-ulop, banta-bantang i Yesus mule'kon na Yerusalem, Ia nopoosurimo nololu. \v 19 Ia nimiile' kau ara sangkau na soripi'na salan, kasi nuntuu'i kau iya'a, kasee sianta sa'angu'po a woo'na men Ia tausi saliwakon roonana. Kasi i Yesus nomorobu na kau iya'a tae-Na, “Koo sianmo miwoo' pataka manau'!” Kau iya'a liuliu nalau. \p \v 20 Nimiile' upa men nosida iya'a, samba' a murit ni Yesus. Raaya'a nimikirawarmo taena, “Koi upa se' daa liuliu nalau a kau ara kale'e?” \p \v 21 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Imamat a kau kale'e. Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' kalu i kuu parasaya ka' sian babata, kuu sida mangawawau koi men Yaku' wawaumo na kau kale'e. Ka' taasi' tongko' koiya'a. Kuu uga' sida momosuu' buu'na kani'i, ‘Bi ko'akit ka' bi tombalo' i koo na tobui!’ mbaka' buu'na iya'a sabole balimba'.\x * \xo 21:21 \xt Mat. 17:20; 1Kor. 13:2 \x* \v 22 Kalu i kuu parasaya, mau upa a men pa'ase'onmuu na Alaata'ala na sambayangmuu bo dapotonmuu.” \s1 Moomoola'na Yahudi mimikirawar ni Yesus kuasa-Na \sr 21:23-27 \r (Mrk. 11:27-33; Luk. 20:1-8) \p \v 23 Kasi i Yesus nomule'kon na Laiganna Alaata'ala, ninsoop ka' nuntumbei nimisiso' indo'o. Pintanga' i Ia mimisiso', notakamo a tanaasna imam tia motu-motu'ana lipu' Yahudi bapikirawar. Taena i raaya'a, “Upa a pimpu'uaan nangawawau men koiya'a? Ka' ime a nantarai i Koo kuasa mbali' nangawawau giigii' iya'a?” \p \v 24 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Yaku' uga' isian upa bo pikirawaron-Ku na ko'omuu. Alaka' simbati kada' bantilkonon-Ku i kuu se' kuasa ni ime mbali' daa i Yaku' mangawawau koiya'a. \v 25 Ime a men nantarai i Yohanes kuasa mansarani mian? Alaata'ala kabai mian?” \p Kasi tanaasna imam tia motu-motu'ana lipu' Yahudi nopootundunii raaraaya'ana, taena, “Kalu kita mangaan, ‘Kuasana ringkat na Alaata'ala,’ mbaka' simbation-Na, ‘Nongko'upa i kuu se' kosian mamarasaya upa men taeni Yohanes?’ \v 26 Kasee kalu simbationta se' tia kuasana mian ansee i kita bo komaso'kononna mian biai' gause pimiile'na mian giigii' se' i Yohanes sa'angu' nabii.” \v 27 Mbaka' ia simbatimo i raaya'a taena, “Sian inti'ionmai!” \p Kasi taeni Yesus, “Kalu koiya'a Yaku' sian mambantilkon na ko'omuu se' kuasa ni ime bo pimpu'uan-Ku mangawawau koiya'a.” \s1 Timbaani' rua' anak \sr 21:28-32 \p \v 28 Taeni Yesus, “Kasee koi upa pinginti'imuu timbaani' kani'imari? Isian sa'angu' mian men anakon moro'one rurua'. Ia nomae'mo na anakna men balaki'na ka' nomosuu' taena, ‘Rae' i koo balimang na ale'na anggur ilio kani'i!’ \p \v 29 Ia simbati anakna taena, ‘Yaku' kunda!’ Kasee noko daa iya'a i ia ninsosolmo ka' nomae'mo na ale'na anggur. \p \v 30 Kasi tamana anak iya'a nomae' na anakna men korua'na ka' nomosuu' taena, ‘Rae' i koo balimang na ale'na anggur ilio kani'i!’ \p Ia simbati anak iya'a taena, ‘Daa, Papa!’ Kasee i ia sian nomae'.” \p \v 31 Yesus nimikirawarimo i raaya'a tae-Na, “Na rurua' anak iya'a, ime a men daa nongololoikon pingkira'na tamana?” \p Ia simbati i raaya'a taena, “Anak men balaki'na!” \p Taeni Yesus, “Tuutuu' mba'a. Ka' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' pagawena pajak tia wiwine men eloon mongolukoni i kuu minsoop na Batomundo'anna Alaata'ala. \v 32 Gause i Yohanes Pansarani notaka bo pinsiso'kon i kuu tutuo' men daa kikira'na Alaata'ala, see i kuu sian mamarasaya pisiso'na. Pagawena pajak tia wiwine men eloon a men daa namarasaya i ia. Mau mune' i kuu nimiile'mo giigii' iya'a, kuu sian nonsosoli ka' nangkadarai gau'muu men ba'idek ka' sian namarasaya i ia.”\x * \xo 21:32 \xt Luk. 3:12; 7:29-30 \x* \s1 Timbaani' papalimang na ale'na anggur \sr 21:33-46 \r (Mrk. 12:1-12; Luk. 20:9-19) \p \v 33 Taeni Yesus, “Porongor soosoodo a sa'angu' timbaani' kani'imari. Isian sa'angu' mian montombonoi tano' ka' tano'na iya'a ia asoki anggur. Ia nambalamo tiku-tikumna, ka' nengkeke bolo' bo pimiisan anggur, ka' nangawawau sa'up bo badagaian ale' iya'a. Kasi ia nantamboikon ale'na anggur iya'a na papalimang, ka' nomae' na lipu' sambana. \v 34 Tempo daa sidamo pumpupuan woo'na anggur iya'a, mian men tombono tano' iya'a nomosuu'mo tutulungina mae' na papalimang ale' iya'a mangala ule' men bokoi obosna. \v 35 Kasee papalimang iya'a nangarakopmo tutulungi iya'a. Raaya'a numukul men sa'angu', nampapatei men sambana ka' nangalapak men sambana tia watu. \v 36 Noko daa iya'a mian men tombono tano' iya'a nomosuu'mo tutulungina men sambana, kasee labi tia men tumbena, ka' i raaya'apo niwawaukon koikoimo simbaya'na i raaya'a. \v 37 Kokomburi'annamo ia nomosuu'mo anakna na ko'ona i raaya'a, taena, ‘Kalu anakku sabole kolayaonna i raaya'a.’ \p \v 38 Kasee na tempo papalimang iya'a nimiile' anak iya'a, raaya'a nopootunduniimo taena, ‘Iamo kaya'a a men bo pontombonoi giigii' upana tamana. Mai kita papateia i ia kada' kitamo a pontombonoi budelna.’ \v 39 Raaya'a nangarakopmo ka' nintibarkon na liwana ale'na anggur iya'a, kasi nampapatei. \p \v 40 Kalu tombono ale'na anggur iya'a taka, upa a bo wawauonna na papalimang iya'a?” \p \v 41 Taena tanaasna imam tia motu-motu'ana lipu' Yahudi, “Ia bo minsilaka'i mian men ba'idek iya'a ka' ale'na anggurna bo tamboikononnamo na papalimang men sambanaan, men daa mongorookon ule'na na ko'ona kalu temponamo.” \p \v 42 Taeni Yesus soosoodo, “Sabole i kuu nambasamo na Alkitaap men koi kani'imari: \q1 ‘Watu men ia balo'konmo tukang nosidamo watu tuko men bo pandasi. \q1 Men koiya'a ia wawau Tumpu, ka' wawau-Na iya'a nompoposamba' i kita men nimiile'.’ \p \v 43 Mbali' iya'a, bantilkonon-Ku na ko'omuu se' Batomundo'anna Alaata'ala bo alaon na ko'omuu ka' bo rookonon na sa'angu' lipu' men daa mingilimang upa men kana' na Batomundo'an iya'a. [ \v 44 Ime a men mandawo' na watu iya'a bo koraso-raso', ka' ime a men utunonna watu iya'a bo magampial.]” \p \v 45 Na tempo tanaasna imam ka' mian Farisi nongorongor timbaani' ni Yesus, raaya'a ninginti'i se' i raaya'a a men pi'intuon ni Yesus. \v 46 Raaya'a nampari-pari mangarakop i Ia, kasee i raaya'a layaonkon mian biai', gause mian biai' iya'a mansarui Ia nabii. \c 22 \s1 Timbaani' ramean na posuo'an \sr 22:1-14 \r (Luk. 14:15-24) \p \v 1 Kasi i Yesus nobatimbaani' soosoodo na ko'ona i raaya'a tae-Na, \v 2 “Batomundo'anna Surugaa koi sa'angu' tomundo' men nangawawau ramean posuo'anna anakna. \v 3 Ia nomosuu' tutulungina mondolo' mian men nipoko angemo na ramean posuo'an iya'a, kasee i raaya'a bude' taka. \p \v 4 Kasi ia nomosuu' soosoodo tutulungi sambana taena, ‘Bantilkon koi kani'imari na mian men bo dolo'on iya'a inta': Imamat ini'imari! Kakaan nipoko toropotimo, sapi' moro'one tia anakna sapi' men molongo' nipoko koyo'mo. Giigii' nipoko toropotimo. Mai taka na ramean posuo'an iya'a.’ \p \v 5 Kasee mian men ni'ange iya'a sian ningimamat. Isian men mae' na ale'na, isian men mae' ningilimang palimangonna, \v 6 ka' men sambana nangarakop tutulungina tomundo' iya'a, kasi nampapolosi ka' nampapatei. \v 7 Mbaka' nomaso'mo a tomundo' iya'a, kasi nomosuu' surudaduna mbaale'e mampapatei mian men nampapatei tutulungina iya'a ka' muntunu kotana i raaya'a. \p \v 8 Noko daa iya'a, ia norobumo na tutulungina taena, ‘Ramean posuo'an noko toropotmo, kasee mian men ni'ange olukon sianmo kokana'ku bo taka na ramean kani'i. \v 9 Mbali' iya'a, rae' na pogolimpanga'anna salan ka' ange a giigii' mian men rumpakionmuu indo'o taka na ramean posuo'an iya'a.’ \v 10 Kasi nomae' a tutulungi iya'a ka' ningirimpung giigii' mian men rumpakionna i raaya'a na bendar, mian men ba'idek a gau'na ka' mian men pore, pataka nobuke' tia sawe' a tampat ramean posuo'an iya'a. \p \v 11 Na tempo tomundo' iya'a ninsoop bo pootuung tia sawe'na iya'a, ia nimiile' sa'angu' mian men sian nopake pakeanna ramean. \v 12 Ia norobumo na ko'ona taena, ‘Oo bela'! Koi upa i koo ninsoop ka'ita see sian namake pakean barame?’ Kasee mian iya'a tongko' nimporokot. \p \v 13 Kasi tomundo' iya'a norobu na tutulungi taena, ‘Koot a saratna tia limana ka' tibarkon a mian iya'a na kapintungan men pika' tuu'. Indo'o i ia bo tumando' ka' marepa tuu'.’ ” \p \v 14 Kasi i Yesus nangkakabusi timbaani'-Na tae-Na, “Biai' a mian men ia ange Tumpu, kasee titiu' a men niruruki.” \s1 Mambayar pajak bona Kaisar \sr 22:15-22 \r (Mrk. 12:13-17; Luk. 20:20-26) \p \v 15 Komburi'na nomae'mo a mian Farisi ka' nansangadakon se' koi upa i raaya'a sida monsosooli wurung ni Yesus na upa men pikirawaronna i raaya'a. \v 16 Raaya'a nomosuu' muritna i raaya'a tia winawa ni Tomundo' Herodes bapikirawar na Ko'ona taena, “Guru, kai inti'i i Kuu sian muntundun upa men kosian. Mbali' iya'a i Kuu mimisiso'kon pingkira'na Alaata'ala men tuutuu'na. Imepo uga' sian kolayaonmuu, gause i Kuu sian momposasala'kon mian. \v 17 Bantilkon na ko'omai: Koi pinginti'i-Muu, daa patalaion a mambayar pajak bona Kaisar\f + \fr 22:17 \fk Kaisar: \ft Pantanaasi giigii' tomundo' na Roma ngaanon Kaisar. \f* kabai sian?” \p \v 18 Kasee i Yesus ninginti'i idekna noana i raaya'a kasi norobu tae-Na, “Wee i kuu mian men minti palo-paloos! Nongko'upa i kuu se' mimitopongi i Yaku'? \v 19 Pipiile'kon na Ingku' a doi' bo pambayar pajak iya'a.” Raaya'a nangawawamo na Ko'ona sa'angu' doi' dinar. \v 20 Kasi i Yesus nobapikirawar na ko'ona i rayaa tae-Na, “Gambar tia ngaan ni ime ini'i?” \p \v 21 Ia simbati i raaya'a taena, “Gambar tia ngaanna Kaisar.” \p Taeni Yesus na ko'ona i raaya'a, “Rookon bona Kaisar a upa men tio rookononmuu na Kaisar ka' rookon bona Alaata'ala a upa men tio rookononmuu na Alaata'ala.” \p \v 22 Nongorongor iya'a i raaya'a nosamba'mo, kasi nomae' namarerei i Yesus. \s1 Mian Saduki nimikirawar ni Yesus pomotuo'ian mian moko daa lapus \sr 22:23-33 \r (Mrk. 12:18-27; Luk. 20:27-40) \p \v 23 Na iliopo iya'a uga' notakamo ni Yesus a toropii mian Saduki, men koi na pinginti'ina se' mian men lapusmo sianmo tumuo' soosoodo. Raaya'a nobapikirawar na Ko'ona taena, \v 24 “Guru! Ai Musa nangaan se' kalu isian sa'angu' moro'one lapus ka' sian anakon, mbaka' utusna moro'one iya'a tio mosuo' tia baluna utusna kada' utusna isian lee'na. \v 25 Kasee na ko'omai isian pitu' moro'one moto'utus. Men balaki'na nosuo', kasee komburi'na lapus. Gause i ia sian no'anakon, mbaka' ia posuo'imo utusna. \v 26 Utusna men korua'na uga' koiya'a ka' men kotolu'na ka' pataka men kopitu'na. \v 27 Komburi'na kabus nolapus i raaya'a giigii', wiwine iya'a uga' nolapusmo. \v 28 Na pipitu' moro'one moto'utus iya'a, ime a men bo sida langkai'na wiwine iya'a na ilio pomotuo'ian mian lapus? Gause giigii' i raaya'a nompoboroki'mo i ia.” \p \v 29 Yesus ninsimbati i raaya'a tae-Na, “Kuu nosala'mo, gause i kuu sian minginti'i isiina Alkitaap kabai se' kuasana Alaata'ala! \v 30 Na tempo pomotuo'ian mian lapus, raaya'a sian mosuo' ka' sian poposuo'on kasee tumuo' koi malaa'ikat na surugaa. \v 31 Kuu mbali' sianpo nambasa men ia bantilkonmo Alaata'ala na ko'omuu se' mian lapus bo potuo'ion? Tae-Na, \v 32 ‘Yaku'mo a Alaata'ala ni Abraham, Alaata'ala ni Ishak ka' Alaata'ala ni Yakub?’ Ia taasi' Alaata'alana mian lapus kasee Alaata'alana mian tumuo'.” \p \v 33 Mian biai' men nongorongor iya'a samba'kon pisiso'-Na. \s1 Potoo men tuko \sr 22:34-40 \r (Mrk. 12:28-34; Luk. 10:25-28) \p \v 34 Na tempo mian Farisi nongorongor se' i Yesus ninsidakon mian Saduki iya'a somo nimporokot, raaya'a nobarimpungmo. \v 35 Ka' sa'angu' mian na ko'ona i raaya'a men wawa ukum Torat nobapikirawar mimitopongi i Yesus. Taena, \v 36 “Guru, potoo men koi upa a men tuko na ukum Torat?” \p \v 37 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Kolingu'kon a Tumpu Alaata'alamuu tia noa men tuutuu', ka' tia giigii' wakamuu ka' giigii' pinginti'ianmuu. \v 38 Koiya'a a potoo men tuko ka' men tumbena. \v 39 Potoo korua'na koikoimo potoo men tumbena: Kolingu'kon a simbaya'muu mian koikoimo pongkolingu'konmuu wakamuu. \v 40 Giigii' ukum Torat ka' kitap nabii nimpu'u na rua' potoo iya'a.” \s1 Pookantangan ni Daud tia Tomundo' Pansalamatkon \sr 22:41-46 \r (Mrk. 12:35-37; Luk. 20:41-44) \p \v 41 Na tempona mian Farisi dauga' potorimpung, ai Yesus nobapikirawar na ko'ona i raaya'a tae-Na, \v 42 “Koi upa a pinginti'imuu i Tomundo' Pansalamatkon? Lee' ni ime i Ia?” \p Taena i raaya'a, “Lee' ni Daud.” \p \v 43 Taeni Yesus, “Kalu koiya'a, koi upa i Daud tia pisiso'na Alus Molinas sida mangaan i Tomundo' Pansalamatkon se' Tumpuna, na tempo ia norobu taena, \q1 \v 44 Tumpu Alaata'ala nangaanmo na Tumpungku tae-Na: \q2 ‘Oruang na paraas uanan-Ku, \q2 pataka Yaku' mompoporungku' giigii' mian men mangka'idek i Koo sida malolo' na Ko'oom.’ \p \v 45 Mbaka', kalu Daud se' nangaan Tomundo' Pansalamatkon iya'a Tumpuna, koi upa a kosidana se' daa Tomundo' Pansalamatkon uga' bo lee'na?” \p \v 46 Sianta sa'angu'po mian men nomoko ninsimbati i Yesus, ka' muntumbei ilio iya'a sianta sa'angu'po mian men momoko mimikirawar upa-upa na Ko'ona. \c 23 \s1 Bantili kada' maka'amat na wawa ukum Torat tia mian Farisi \sr 23:1-12 \r (Mrk. 12:38-39; Luk. 11:43, 46; 20:45-46) \p \v 1 Kasi i Yesus norobu na mian biai' ka' na murit-Na tae-Na, \v 2 “Wawa ukum Torat ka' mian Farisi nitarai kuasa mompopo'inti'ikon ukum ni Musa. \v 3 Mbali' iya'a, lolo' ka' loloikon a giigii' men ia posuu'kon i raaya'a. Kasee alia mingilimang upa men ia limangmo i raaya'a, gause i raaya'a sian mansalankon upa men pisiso'kononna i raaya'a. \v 4 Raaya'a momosuu' mingilimang men marawat ka' mompopasa'anikon aturan iya'a na mian, kasee i raaya'a bude' muntulung mian kada' sida mingilimang men koiya'a. \p \v 5 Giigii' men ia limang i raaya'a tongko' kada' bo piile'onna mian. Raaya'a mantalekon mamake lui' sambayang men bambal tia mangarutu'i rendana jubana i raaya'a. \v 6 Raaya'a mingkira' umoruang na oruangan men pore na ramean ka' uga' na oruangan men porena na laigan bakitumpuan. \v 7 Raaya'a beleskon angga'ionna mian na pasar ka' mingkira' leelo'on Guru. \p \v 8 Kasee i kuu alia mingkira' leelo'on Guru, gause Gurumuu tongko' isian sa'angu' ka' uga' i kuu giigii' moto'utus sa'angu' kaparasaya'an. \v 9 Ka' i kuu alia mengeleelo' sa'angu'po mian na tano' balaki' kani'i tama, gause Tamamuu tongko' sa'angu'. Ia Tamamuu men na surugaa. \v 10 Ka' alia i kuu mingkira' leelo'on tanaas, gause Tanaasmuu tongko' sa'angu' men ngaanon Tomundo' Pansalamatkon. \v 11 Mian men balaki'na na ko'omuu tio sida bo puntulung i kuu. \v 12 Mian men mompopodaa wakana bo popokoo'on, ka' mian men mompopokoo' wakana bo popodaaon. \s1 Yesus nompoposala' wawa ukum Torat ka' mian Farisi \sr 23:13-28 \r (Mrk. 12:40; Luk. 11:39-42, 44, 52; 20:47). \p \v 13 Silaka' i kuu wawa ukum Torat ka' mian Farisi! Kuu mian men minti pa'a-pa'agama! Kuu mongompot mian men minsoop na Batomundo'anna Surugaa, gause i kuu sian minsoop, ka' mian men mampari-pari minsoop na Batomundo'anna Surugaa talantangionmuu. \p [ \v 14 Silaka' i kuu wawa ukum Torat ka' mian Farisi! Kuu mian men minti pa'a-pa'agama! Kuu mangakalkon balu wiwine ka' mangarampasi laiganna ka' uga' mingirimboroi gau' ba'idekna tia sambayang biai' taa'. Mbali' iya'a, ukumanmuu a marepana tia ukumanna mian sambana.] \p \v 15 Silaka' i kuu wawa ukum Torat ka' mian Farisi! Kuu mian men minti pa'a-pa'agama! Kuu mae' oloa mengelembeti tobui, ka' mansasayoi longkop tano' tongko' bo pinsidakon sa'angu' mian minsoop agamamuu, kasee i kuu minsidakon i ia mian men bo minsoop naraka, men idekna pinduan paku' koi idekmuu! \p \v 16 Silaka' i kuu tanaas men mampisok! Kuu mimisiso'kon se' kalu mian basumpa' mangaan Laiganna Alaata'ala, mian iya'a sian paraa mongololoikon sumpa'na. Kasee kalu ia basumpa' mangaan mosoni na Laiganna Alaata'ala, ia tio mongololoikon sumpa'na iya'a. \v 17 Kuu mian bobo' ka' mampisok! Upa mbali' a men tuko, mosoni men isian na Laiganna Alaata'ala kabai se' Laiganna Alaata'ala men ninsidakon mosoni iya'a molinas? \v 18 Kuu mimisiso'kon koi kani'imari: Kalu sa'angu' mian basumpa' mangaan mesba, mian kanono' sian paraa mongololoikon sumpa'na. Kasee kalu ia basumpa' mangaan kurbaan na mesba iya'a, ia tio mongololoikon sumpa'na iya'a. \v 19 Kuu se' mampisok tuu'! Upa mbali' a men tuko, kurbaan na mesba kabai se' mesba men minsidakon kurbaan iya'a molinas? \v 20 Mbali' iya'a, kalu sa'angu' mian basumpa' mangaan mesba, aratina i ia basumpa' mangaan mesba ka' uga' giigii' kurbaan men isian na mesba iya'a. \v 21 Ka' kalu sa'angu' mian basumpa' mangaan Laiganna Alaata'ala, aratina i ia basumpa' mangaan Laiganna Alaata'ala iya'a ka' uga' Alaata'ala men dumodongo na lalomna. \v 22 Ka' kalu sa'angu' mian basumpa' mangaan surugaa, aratina i ia basumpa' mangaan oruanganna Alaata'ala, ka' uga' i Ia men no'umoruang na oruangan iya'a. \p \v 23 Silaka' i kuu wawa ukum Torat ka' mian Farisi! Kuu mian men minti pa'a-pa'agama! Ule'na aso-asokmuu koimo solasi, popuuton ka' jintan, kuu rookon a koi sangobosan na lalomna sompulo' obosan bona Alaata'ala. Kasee upa men tuko na ukum Torat sian imamatonmuu, koimo wawau men maloos, polingu'an ka' palolo'an. Poali iya'amo a men tio limangonmuu, ka' alia mamatalai men sambana. \v 24 Kuu tanaas men mampisok! Laale na lalomna inumanmuu tapisonmuu, kasee unta kuu pulon! \p \v 25 Silaka' i kuu wawa ukum Torat ka' mian Farisi! Kuu mian men minti pa'a-pa'agama! Kuu koi sasangkir tia lean men ni'oso'i moloe' na liwana, kasee na lalomna mariingi' tuu'. Gause upa men kuu poko'ule' iya'a, kuu dapot na podoko'anmuu. \v 26 Kuu mampisok! Oso'i kutung bi poloe' a lalomna sasangkir tia leanmuu kada' na liwana uga' sida moloe'. \p \v 27 Silaka' i kuu wawa ukum Torat ka' mian Farisi! Kuu mian men minti pa'a-pa'agama! Kuu koi baleanan men niceet bubulak. Na liwana piile'on pore, kasee na lalomna buke' tia wuku ka' giigii' men bobosi'. \v 28 Koiya'a uga' i kuu. Na pimiile'na mian koi se' pore, kasee noamuu borek sowu-sowu ka' ba'idek tuu'. \s1 Yesus nambantilkon ukuman na wawa ukum Torat ka' mian Farisi \sr 23:29-36 \r (Luk. 11:47-51) \p \v 29 Silaka' i kuu wawa ukum Torat ka' mian Farisi! Kuu mian men minti pa'a-pa'agama! Kuu mangawawau baleanan men pore bona nabii, ka' mompore-porei patungna mian men malolo' na Tumpu. \v 30 Ka' i kuu norobu taemuu, ‘Kalu se' i kai tumuo' na tempo pulimai mbaripian, kai sian tololo' tii raaya'a na pampapateian nabii.’ \v 31 Gause noamuu mompopodaa wakamuu men koiya'a, mbaka' i kuu mimpipiile'kon se' gau'muu koikoimo pulimuu, ka' i kuu tuutuu' lee'na mian men nampapatei nabii. \v 32 Mbali' iya'a, imputi ka' upusi a gau'na pulimuu men ia poko tumbeimo i raaya'a! \p \v 33 Wee i kuu men koi ule, ka' koi lee'na ule ba'idek! Koi upa i kuu mbali' daa sida mansalamatkon wakamuu na ukuman na naraka? \p \v 34 Imamat ini'imari! Yaku' bo momosuu' na ko'omuu nabii, mian pinginti'ianan, ka' wawa ukum Torat. Kasee sambana bo papateionmuu, ka' sambana bo saliipkononmuu. Isian men bo sasalionmuu na laigan bakitumpuanmuu, ka' laya'onmuu na sa'angu' kota mae' na kota sambana. \v 35 Mbaka' i kuu bo ukumon gause wawaumuu iya'a, ka' wawauna pulimuu men nampapatei giigii' mian men sian sala'an na tempopo nampapateian i Habel men sian sala'an pataka nampapateian i Zakharia, anak ni Berekhya, men kuu papatei na ola'na Laiganna Alaata'ala tia mesba. \v 36 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' mian men tumuo' na tempo koini'i bo ukumon gause giigii' iya'a. \s1 Yesus nongkolingu'kon Yerusalem \sr 23:37-39 \r (Luk. 13:34-35) \p \v 37 Yerusalem! Yerusalem! Nabii kuu papatei. Mian men ia posuu' Alaata'ala kuu lapak tia watu pataka lapus! Piribiai'mo i Yaku' mingkira' mongoroot giigii' mian men dumodongo na ko'omuu koi sinana siok mongopo'i anakna na intuna laina, kasee i kuu bude'! \v 38 Imamat ini'imari! Laiganmuu kani'i bo parereion ka' sianmo mianna. \v 39 Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' supu koini'i i kuu sianmo mimiile' i Yaku' soosoodo pataka i kuu morobu taemuu, \q1 ‘Barakaation i Ia men taka pokauonna Tumpu.’ ” \c 24 \s1 Yesus nuntundun se' Laiganna Alaata'ala bo runtunion \sr 24:1-2 \r (Mrk. 13:1-2; Luk. 21:5-6) \p \v 1 Na tempo i Yesus namarerei Laiganna Alaata'ala, murit-Na notakamo na Ko'ona ka' ninsiso' Laiganna Alaata'ala. \v 2 Yesus norobu na ko'ona i raaya'a, tae-Na, “Too daa i kuu nimiile' giigii' iya'a? Imamat iya'a. Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' ni'imarian sianta sa'angu'po watu na Laiganna Alaata'ala kani'i a men dauga' patalaion pootapi'. Wiwi'na bo runtunion!” \s1 Repaan men bo rumpakion \sr 24:3-14 \r (Mrk. 13:3-13; Luk. 21:7-19) \p \v 3 Komburi'na i Yesus nomae'mo na Buu'na Zaitun ka' na tempo i Ia oru-oruang, murit-Na notakamo bo pootundunii tii Ia men tongko' raaraaya'ana. Taena i raaya'a, “Bantilkon i kai se' ipi a bo sidaanna men tae-Muu umba'a, ka' oosan upa men bo pinginti'ian kotakaan-Muu ka' kakabusanna tempo?” \p \v 4 Ia simbati Yesus tae-Na, “Maka'amat dako' i kuu ko'akalian. \v 5 Gause biai' a mian bo taka ka' mangaan ngaan-Ku ka' morobu taena, ‘Yaku'mo a Tomundo' Pansalamatkon!’ Raaya'a bo mangakalkon mian biai'. \v 6 Kuu bo momorongor lelena mian poopapate ka' laungna sindapanna mian men poopapate, kasee alia uga' layaon. Gause upa-upa iya'a tio bo sida, kasee iya'a taasi'po kakabusanna tempo. \v 7 Lipu' men sa'angu' bo poopapate mintimbangi lipu' men sambana, ka' batomundo'an sa'angu' bo poopapate mintimbangi batomundo'an men sambana. Na toropii dodongoan takaionna loluan tia lili'. \v 8 Giigii' iya'a baasi tumbena, koi polos men baasi ia suri sa'angu' wiwine na tempo mindompu'. \p \v 9 Tempo iya'a i kuu bo rakopon ka' rookonon bo repaion kasi papateion. Kuu bo kokundaionna giigii' lipu' gause na pongololo'an i Yaku'. \v 10 Na tempo iya'a biai' a mian bude'mo sida murit-Ku. Raaya'a pookalaakkon tia simbaya'na men pooka'idek. \v 11 Bo taka a biai' minti nabi-nabii men tongko' momboreki mian biai'. \v 12 Idek bo kanturangan men dodoa tuu' pataka mian biai' sianmo pookolingu'kon. \v 13 Kasee mian men mantaan pataka kokomburi'anna bo salamatkonon. \v 14 Ka' Lele Pore men mambantilkon Batomundo'anna Alaata'ala bo lelekonon na longkop tano' balaki' kada' giigii' mian momorongor. Moko daa iya'a kasi taka a kakabusanna tempo. \s1 Yesus nuntundunkon repaan men dodoa \sr 24:15-28 \r (Mrk. 13:14-23; Luk. 21:20-24) \p \v 15 Sa'angu' tempo i kuu bo mimiile' pinsilaka'i men ba'idek kumekerer na tampat men molinas, koi wurungna Tumpu men ia tadulkon i Nabii Daniel. (Sulano i kuu men mambasa iya'a sida minginti'i.) \v 16 Na tempo iya'a, mian men isian na libutan Yudea tio mamarere na buu'na. \v 17 Mian men monda'a na wawona laiganna amo' malau ka' minsoop na laigan mangala upana. \v 18 Mian men na ale' sobii ka' mule'kon mangala pakeanna. \v 19 Marepa a wiwine men mampaiwawa tempo iya'a, ka' sina men dauga' momosusui anak. \v 20 Pa'ase' na sambayangmuu kada' alia paraa mamarere na tempo memel kabai na ilio Sabat. \v 21 Gause na tempo iya'a bo taka a sa'angu' repaan men marepa tuu' koi men sianpo ia toosuri mian nuntumbeipo nosidaanna tano' balaki' pataka koini'i. Ka' sianmo isian repaan men koiya'a soosoodo. \v 22 Kalu Alaata'ala sian monsondo'i tempo marepa iya'a, mbaka' sianta sa'angu'po mian men salamat. Kasee kada' mian men Ia ruruki sida salamat, mbaka' bo sondo'ion-Na tempo iya'a. \p \v 23 Na tempo iya'a kalu isian mian morobu na ko'omuu taena, ‘Piile', kani'imo a Tomundo' Pansalamatkon!’ kabai taena, ‘Piile', kale'emo a Tomundo' Pansalamatkon!’ alia mamarasaya upa men ia ngaan mian kanono'. \v 24 Gause pansalamatkon borek tia minti nabi-nabii bo taka. Raaya'a bo mingilimang oos men pore tuu' ka' upa kosamba' bo pangakalianna mian, maupo mian men ia rurukimo Alaata'ala bo mian-Na. Uga' pi'akalionna i raaya'a kalu too pokoonna. \v 25 Daa Yaku' bantilkonmo a upa men bo rumpakion ini'imari. \p \v 26 Kalu i kuu momorongor mian morobu na ko'omuu taena, ‘Piile'! Ia isian na tano' maleas,’ alia i kuu waale'e. Kabai kalu taena, ‘Piile'! Ia ninsapit na lalomna tambin kani'i,’ alia mamarasaya. \v 27 Gause kotakaanna Anak Manusia bo sida koi kilap men tarang dumilep ringkat na bete'an taka na sopokan. \v 28 Aana a men isian bangke, ino'o moriwut a sapu' men mangkaan bangke. \s1 Kotakaanna Anak Manusia \sr 24:29-31 \r (Mrk. 13:24-27; Luk. 21:25-28) \p \v 29 Sarataa moko daa repaan na tempo iya'a, matana ilio bo pintung, ka' wulan sianmo tarang. Bitu'on bo mandawo' ra'amari na langit, ka' pungkuasai langit iya'a bo toyunggot.\x * \xo 24:29 \xt Yes. 13:10; 34:4; Yeh. 32:7; Yl. 2:10, 31; 3:15; Why. 6:12-13 \x* \v 30 Tempo iya'a oosanna Anak Manusia bo kampiile'an na langit. Giigii' lipu' na tano' balaki' bo wiri. Raaya'a bo mimiile' Anak Manusia taka ra'amari na wawona antong tia kuasa ka' lingkaangan tuu'. \v 31 Torompeet balaki' bo duupon, ka' Anak Manusia bo momosuu' malaa'ikat-Na mingirimpung mian men Ia ruruki bo mian-Na na longkop tano' balaki' ka' na puusna langit men sa'angu' pataka puusna men sambana. \s1 Alamo a pinginti'ian na kau ara \sr 24:32-35 \r (Mrk. 13:28-31; Luk. 21:29-33) \p \v 32 Inau' a timbaani'na kau ara. Kalu panga'na malalas ka' molusa', ka' nosumumpemo, inti'ionmuu se' tempona pengkar booboomo. \v 33 Koiya'a uga' kalu i kuu mimiile' men taeng-Ku' kaekae'mo sida. Inti'ionmuu se' tempona booboomo. \v 34 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' giigii' upa men Yaku' poko bantilkonmo na ko'omuu iya'a bo sida koo'po tia mian men tumuo' tempo koini'i lapus giigii'na. \v 35 Langit ka' tano' balaki' bo penta', kasee wurung-Ku isian pataka sidutu. \s1 Kotakaanna Anak Manusia sianta mian men minginti'i \sr 24:36-44 \r (Mrk. 13:32-37; Luk. 17:26-30, 34-36). \p \v 36 Kasee sianta sa'angu'po mian men minginti'i iliona tia jaamna. Malaa'ikat na surugaa sian, Anakna Alaata'ala uga' sian. Tongko' Tama na surugaa a men daa ninginti'i. \v 37 Gause koi upa a men nosida na tempo ni Nuh mbaripian, mbaka' koiya'a uga' a men bo sida na tempo kotakaanna Anak Manusia. \v 38 Na tempo koo'po tia tano' balaki' ia limbusi weer, mian kumaan, ba'inum, mosuo' ka' mompoposuo' anakna. Koiya'a pataka na ilio ninsoopan ni Nuh na lalomna kapal. \v 39 Na tempo tano' balaki' ia limbusi weer iya'a ka' ninsilaka'i i raaya'a giigii', ya'asi ka' ia inti'i i raaya'a a upa men kaekae' sida. Koiya'a uga' a men bo sida na tempo kotakaanna Anak Manusia. \p \v 40 Na tempo iya'a, rua' mian pintanga' balimang na ale'. Sa'angu' mian bo wawaon, ka' men sa'angu' bo parereion. \v 41 Rua' wiwine pintanga' minggiling gandum. Sa'angu' bo wawaon, ka' men sa'angu' bo parereion. \v 42 Mbaka' mandagaisi, gause ilio kotakaanna Tumpumuu sian inti'ionmuu. \p \v 43 Imamat a timbaani' kani'imari! Kalu tombono laigan inti-inti'i se' jaam pipii a takaanna mian mamangan na tempo malom, ia sabole sian royot kada' mian mamangan sian minsoop na laiganna. \v 44 Mbali' iya'a, kuu uga' tio maka'amat. Gause Anak Manusia bo taka na tempo men sian sasaakionmuu.” \s1 Timbaani' tutulungi men malolo' ka' men sian malolo' \sr 24:45-51 \r (Luk. 12:41-48) \p \v 45 “Kalu isian tutulungi men malolo' ka' motu'a a noana, iamo a men nakatonna tanaasna bo pantanaasi tutulungi sambana ka' mantarai i raaya'a kumaan na tempona. \v 46 Barakaatan a tutulungi iya'a kalu tanaasna mule'kon ka' mantakai i ia pintanga' mingilimang palimangonna. \v 47 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' tanaas iya'a bo mamarasayakon giigii' kupangna na tutulungi iya'a. \p \v 48 Kasee kalu tutulungi iya'a ba'idek, ia bo morobu na noana taena, \v 49 ‘Tanaasku dauga' manau' ka' mule'kon.’ Mbaka' ia nampapolosimo tutulungi men sambana, ka' kumaan ba'inum tia mian men bukuan lio'. \v 50 Kasee kokomburi'anna tanaasna bo mule'kon na ilio men sian sasaakionna tutulungi iya'a, ka' jaam men sian inti'ion. \v 51 Mbaka' tutulungi iya'a bo papolosionna tanaasna, ka' tibarkonon na tampatna mian men minti pore-pore! Indo'o i raaya'a bo tumando' ka' marepa tuu'.” \c 25 \s1 Timbaani' sompulo' wiwine laandue' \sr 25:1-13 \p \v 1 “Na tempo kotakaanna Anak Manusia soosoodo, Batomundo'anna Surugaa koi timbaani' kani'imari. Isian sompulo' wiwine laandue' nompoo'ala panso, kasi mae' mangalaboti suo' moro'one. \v 2 Lilima' bobo', ka' lilima' pande. \v 3 Lilima' men bobo' nangawawa panso kasee sian nangawawa likison bo punturangina. \v 4 Lilima' men pande nangawawa panso tia uga' likison bo punturangina. \v 5 Suo' moro'one iya'a naalin ka' notaka, mbaka' wiwine iya'a nuntumbeimo nototundo' ka' noroyot. \p \v 6 Tanga'na rondom, kasi nirongor a mian mengeleelo'kon taena, ‘Takamo a suo' moro'one! Mai laboti i ia.’ \p \v 7 Sompulo' wiwine iya'a nowangonmo ka' nontotobo'i pansona i raaya'a. \v 8 Wiwine men bobo' iya'a norobu na wiwine men pande taena, ‘Taraion likisonmuu titiu' i kai, gause pansomai boomo pate.’ \p \v 9 Ia simbati wiwine men pande iya'a taena, ‘Sian sida! Dako' i kita giigii' kokabusionna likison. Rae' pingili na toko'.’ \p \v 10 Mbaka' wiwine men bobo' iya'a nomae'mo mingili likison. Sarataa noporus nomae' i raaya'a, suo' moro'one iya'a notakamo. Lilima' wiwine men nobatoropotmo iya'a ninsoopmo singka-singkat tia suo' moro'one na tampat ramean, ka' soopan ni'omporimo. \p \v 11 Komburi'na wiwine men sambana iya'a notakamo. Raaya'a nengeleelo'mo taena, ‘Tuan! Tuan! Kai miki leakikon soopan kada' i kai minsoop.’ \p \v 12 Kasee suo' moro'one iya'a ninsimbati taena, ‘Bantilkononku na ko'omuu se' yaku' sian poo'inti'i tii kuu.’ ” \p \v 13 Kasi i Yesus nongkokomburi'i timbaani'-Na iya'a tae-Na, “Mbali' iya'a, maka'amat gause iliona kabai se' jaamna sian inti'ionmuu.” \s1 Timbaani' totolu' tutulungi \sr 25:14-30 \r (Luk. 19:11-27) \p \v 14 “Na tempo kotakaanna Anak Manusia soosoodo, Batomundo'anna Surugaa koi timbaani' kani'imari. Isian sa'angu' tanaas mae' na dodongoan men oloa. Ia nengeleelo'mo tutulungina ka' namarasayakon kupangna na ko'ona i raaya'a. \v 15 Na sanda' tutulungi iya'a ia tarai koi men pokoonna sanda-sanda'. Na sa'angu' tutulungi ia tarai lima' loloon doi' mosoni. Ka' na sa'angu' tutulungi soosoodo ia tarai rua' loloon doi' mosoni. Ka' na sa'angu' tutulungi men sambana ia tarai sololoon doi' mosoni. Kasi ia nomae'. \v 16 Tutulungi men nangalabot lima' loloon doi' mosoni iya'a lako-lako nomae' badagang, kasi nantausi soosoodo ule' lima' loloon doi' mosoni. \v 17 Koiya'a uga' a tutulungi men nangalabot rua' loloon doi' mosoni iya'a nantausi soosoodo ule' rua' loloon doi' mosoni. \v 18 Kasee tutulungi men nangalabot sololoon doi' mosoni iya'a nomae'mo nengkeke tano' kasi nanganaa' indo'o doi'na tanaasna. \p \v 19 Nanau' a noporusanna iya'a, tanaasna tutulungi iya'a nomule'kon ka' nopoosaa'i tii raaya'a. \v 20 Tutulungi men nangalabot lima' loloon doi' mosoni iya'a taka ka' nongorookon sompulo' loloon. Taena, ‘Tanaas, kuu nongorookon lima' loloon doi' mosoni na ingku'. Piile'! Yaku' nomoko nantausi ule' lima' loloon soosoodo.’ \p \v 21 Taena tanaas iya'a, ‘Pore tuu' a men koo wawau. Koo tutulungi men pore ka' malolo'. Gause i koo daa sida ooskonon mau tongko' na upa titiu', mbaka' biai' a men pokaukononku na ko'oom. Mai, pinsoop ka' munsuri beles tii yaku'.’ \p \v 22 Kasi tutulungi men nangalabot rua' loloon doi' mosoni iya'a notaka ka' norobu taena, ‘Tanaas, kuu nongorookon rua' loloon doi' mosoni na ingku'. Piile'! Yaku' nomoko nantausi ule' rua' loloon soosoodo.’ \p \v 23 Taena tanaas iya'a, ‘Pore tuu' a men koo wawau. Koo daa tutulungi men pore ka' malolo'. Gause i koo daa sida ooskonon mau tongko' na upa titiu', mbaka' biai' a men pokaukononku na ko'oom. Mai, pinsoop ka' munsuri beles tii yaku'.’ \p \v 24 Kokomburi'anna tutulungi men nangalabot sololoon doi' mosoni iya'a notakamo ka' norobu taena, ‘Tanaas, yaku' inti'i i kuu sa'angu' mian men maso'on. Kuu mamadak na ale' men sian kuu kamburi, ka' mangala ule' na ale' men sian kuu asoki. \v 25 Gause i yaku' layaonkon i kuu, doi'muu yaku' naa'mo na tano'. Mbaka' kani'imo a doi'muu.’ \p \v 26 Taena tanaas, ‘Koomo a tutulungi men ba'idek ka' molulu'! Kalu i koo inti'imo se' yaku' mamadak na ale' men sian yaku' kamburi, ka' mangala ule' na ale' men sian yaku' asoki, \v 27 nongko'upa mbali' i koo sian manganaa' doi'ku iya'a na baang kada' na tempo i yaku' mule'kon, yaku' daa mangalabot soosoodo doi'ku iya'a tia bungana?’ \p \v 28 ‘Mbali' iya'a, alamo a doi' men isian na ko'ona kaya'a ka' rookon na mian men nitarai sompulo' loloon doi' mosoni iya'a. \v 29 Gause sanda' mian men isianmo upa ia tombonoi bo taraion soosoodo, ka' i ia bo kalabian. Kasee mian men sian montombonoi upa-upa, toro tiu'po upa men daa isian na ko'ona bo alaon. \v 30 Ka' tutulungi men sian kana'na iya'a alaka' tibarkon na kapintungan men pika' tuu'. Indo'o ia bo tumando' ka' marepa tuu'.’ \s1 Ilio Pungukumian \sr 25:31-46 \p \v 31 Kalu Anak Manusia taka bookoi Tomundo' lolo'onna giigii' malaa'ikat-Na, Ia bo umoruang na oruangan kobalaki'an-Na. \v 32 Giigii' lipu' na dunia bo rimpungon na arop-Na. Kasi i Ia bo mengerensakon giigii' mian sida rua' tompuk koi pontondong ayop mengerensakon domba ka' bembe'. \v 33 Mian men mingilimang pingkira'na Alaata'ala rimpungon na paraas uanan-Na, ka' men sian mingilimang pingkira'na Alaata'ala rimpungon na paraas kauri'-Na. \p \v 34 Kasi Tomundo' iya'a morobu na mian men paraas uanan-Na taena, ‘Mai i kuu men barakaationna Tamang-Ku. Pinsoop na batomundo'an men nitoropotimo bo ko'omuu na tempopo ninsidakonan dunia. \v 35 Gause na tempo i Yaku' mololu, kuu nantarai i Yaku' kakaan, ka' na tempo i Yaku' moro'u, kuu nantarai i Yaku' weer. Tempo i Yaku' koi mian tumaka, kuu nangalabot i Yaku' na laiganmuu. \v 36 Tempo i Yaku' sian pakeanan, kuu nantarai i Yaku' pakean. Tempo i Yaku' nanggeo, kuu nandagai i Yaku'. Tempo i Yaku' nitarungku, kuu nengelego'i Yaku'.’ \p \v 37 Kasi mian men pore a wawauna iya'a norobu taena, ‘Tumpu, maripi mbali' a nimiile'anmai i Kuu mololu, kasi i kai nantarai i Kuu kakaan, kabai moro'u, kasi i kai nantarai i Kuu weer? \v 38 Maripi mbali' a nimiile'anmai i Kuu koi mian tumaka, kasi i kai nangalaboti i Kuu na laiganmai? Maripi mbali' i Kuu sian pakeanan, kasi i kai nantarai i Kuu pakean? \v 39 Maripi mbali' a nimiile'anmai i Kuu nanggeo kabai na tarungkuan, kasi i kai nengelego'i Kuu?’ \p \v 40 Tomundo' iya'a bo minsimbati taena, ‘Tuutuu' mba'a. Kasee bantilkonon-Ku na ko'omuu se' na tempo i kuu ningilimang iya'a, maupo na sa'angu' utus-Ku men talalaisna, mbaka' i kuu ningilimangmo bo Ingku'.’ \p \v 41 Kasi Tomundo' iya'a morobu na mian men paraas kauri'-Na taena, ‘Rae', uar i kuu, mian men silaka'mo! Pinsoop na apu men sian morok men nipoko toropotimo bona Ibiliis ka' malaa'ikatna! \v 42 Gause na tempo i Yaku' mololu, kuu sian nantarai Yaku' kakaan. Tempo i Yaku' moro'u, kuu sian nantarai Yaku' weer. \v 43 Tempo i Yaku' koi mian tumaka, kuu sian nangalabot i Yaku' na laiganmuu. Tempo i Yaku' sian pakeanan, kuu sian nantarai i Yaku' pakean. Tempo i Yaku' nanggeo ka' nitarungku, kuu sian nangkalesang i Yaku'.’ \p \v 44 Kasi i raaya'a morobu na Ko'ona taena, ‘Tumpu, maripi mbali' i kai nimiile' i Kuu mololu, kabai moro'u, kabai koi mian tumaka, kabai sian pakeanan, kabai nanggeo, kabai nitarungku, ka' i kai sian ningimamat i Kuu?’ \p \v 45 Tomundo' iya'a bo minsimbati tae-Na, ‘Imamat ini'imari! Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' na tempo i kuu bude' mingimamat mian men talalaisna kani'i, mbaka' i kuu bude' mingimamat i Yaku'.’ \p \v 46 Mbaka' mian iya'a bo ukumon tia ukuman men sidutu, kasee mian men nangawawau pingkira'na Alaata'ala bo mentempoi tuo' men pore pataka sidutu.” \c 26 \s1 Koparapaatna i Yesus nambantilkon se' i Ia bo papateion ka' bo potuo'ion \sr 26:1-5 \r (Mrk. 14:1-2; Luk. 22:1-2; Yoh. 11:45-53) \p \v 1 Sarataa i Yesus nangkakabusi tundunan-Na iya'a, Ia norobumo na murit-Na tae-Na, \v 2 “Kuu daa mingiti'i se' rua' ilio koini'i, takamo pangaramekonan Paska. Tempo iya'a, Anak Manusia bo rookonon ka' saliipkonon.”\x * \xo 26:2 \xt Kel. 12:1-27 \x* \p \v 3 Tempo iya'a nobarimpungmo a tanaasna imam tia motu-motu'ana lipu' Yahudi na laiganna Imam Moola' men ngaanna i Kayafas. \v 4 Raaya'a nopoosangadaimo mangarakop i Yesus wuni-wuni ka' mampapatei. \v 5 Kasee i raaya'a nangaan taena, “Amo'po wawauon na tempo ramean, dako' mantakakon kogora'an na mian biai'.” \s1 Yesus nitimbu'i tia minamina' \sr 26:6-13 \r (Mrk. 14:3-9; Yoh. 12:1-8) \p \v 6 Sarataa i Yesus na Betania, na laigan ni Simon men kustaon mbaripian, \v 7 notakamo ni Yesus a sa'angu' wiwine nangawawa sa'angu' botor pualam isiian minamina' men alayo' a ilina. Minamina' iya'a ia timbu'konmo na takala' ni Yesus men oru-oruang pintanga' kumaan.\x * \xo 26:7 \xt Luk. 7:37-38 \x* \p \v 8 Nimiile' men koiya'a murit-Na nomaso'mo ka' norobu taena, “Bo upa ka' mambaraba'i koi kani'i? \v 9 Gause minamina' kanono' sida balukkonon alayo' a ilina ka' doi'na sida rookonon bona mian men talalais.” \p \v 10 Kasee i Yesus inti-inti'i pikiranna i raaya'a kasi norobu tae-Na, “Nongko'upa i kuu se' mampapolosi noana wiwine kani'i? Ia nangawawaumo upa men pore na Ingku'. \v 11 Ka' mian talalais sinampang isian na ko'omuu, kasee i Yaku' sian sinampang isian na ko'omuu.\x * \xo 26:11 \xt Ul. 15:11 \x* \v 12 Gause ia nintimbu'kon minamina' iya'a na wakang-Ku, mbaka' ia nontoropotimo bo pantanoman i Yaku'. \v 13 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' longkop tano' balaki', mau maana a pengelelekonan Lele Pore, ino'o uga' upa men ia wawaumo wiwine kani'i bo bantilkonon bookoi pinginau'an i ia.” \s1 Yudas nangakalkon bo pongorookonna i Yesus \sr 26:14-16 \r (Mrk. 14:10-11; Luk. 22:3-6) \p \v 14 Mbaka' sa'angu' mian men tonsoop na sompulo' rua' murit iya'a, men ngaanna i Yudas Iskariot, nomae'mo nari tanaasna imam. \v 15 Ia norobu taena, “Upa a men bo rookononmuu na ingku' kalu yaku' mongorookon i Yesus na ko'omuu?” Raaya'a nambayar tolumpulo' doi' salaka' na ko'ona. \v 16 Supu iya'a i Yudas nansarakmo salan men daa pore bo pongorookonanna i Yesus na ko'ona i raaya'a. \s1 Yesus tia murit-Na kumaan Paska \sr 26:17-25 \r (Mrk. 14:12-21; Luk. 22:7-14, 21-23; Yoh. 13:21-30) \p \v 17 Na ilio tumbena pangaramekonan Roti Sianta Ragina notakamo ni Yesus a murit-Na ka' norobu taena, “Maana po'uus-Muu bo pontoropotianmai kakaan bo pangaramekonan Paska?” \p \v 18 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Rae' na kota na sa'angu' mian ka' bantilkon na ko'ona inta': Potuunna Guru, tempong-Ku boomo taka. Yaku' mo'uus mangaramekon Paska ruru-ruru' tia murit-Ku na laiganmuu.” \p \v 19 Kasi murit-Na nangawawau koi men ia posuu'kon i Yesus ka' nontoropoti kumaanan Paska. \p \v 20 Sarataa malommo, Yesus no'umoruangmo kumaan ruru-ruru' tia sompulo' rua' murit-Na. \v 21 Pintanga' i raaya'a kumaan, Ia norobumo tae-Na, “Imamat ini'imari! Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' isian i kuu men bo mongorookon i Yaku' kada' papateion.” \p \v 22 Kasi tia noa men masiongo' tuu' i raaya'a norobumo sa'angu'-sa'angu' taena, “Tumpu, taasi'po i yaku', indo'?” \p \v 23 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Mian men mongorom rotina na lalomna mangko' patombongan kani'i tii Yaku', iamo a men bo mongorookon i Yaku'.\x * \xo 26:23 \xt Mzm. 41:10 \x* \v 24 Anak Manusia tuutuu' bo lapus koi men nipoko tulismo na Alkitaap, kasee silaka' a mian men mongorookon Anak Manusia iya'a. Mian iya'a bagia sian nidodongokon.” \p \v 25 Yudas, men bo mongorookon i Yesus ninsimbati taena, “Guru, taasi'po i yaku', indo'?” \p Taeni Yesus na ko'ona, “Daa, koomo mba'a.” \s1 Yesus nangawawau perjamuan tia murit-Na \sr 26:26-30 \r (Mrk. 14:22-26; Luk. 22:14-20; 1Kor. 11:23-25) \p \v 26 Pintanga' kumaan i raaya'a, Yesus nangalamo roti, nobasukuur ka' nungurumpi-rumpik, kasi nongorookon na murit-Na ka' norobu tae-Na, “Alamo ka' kaan, ni'imo a wakang-Ku.” \p \v 27 Noko daa koiya'a, Ia ala a pinginuman tia anggur ka' nobasukuur na Alaata'ala kasi nongorookon i raaya'a ka' norobu tae-Na, “Pinginum i kuu giigii' na sasangkir kani'i. \v 28 Gause ni'imo a rara'-Ku men mamakadodor toonna Alaata'ala. Rara'-Ku tonturo' bona mian biai' bo pangampuni dosana i raaya'a.\x * \xo 26:28 \xt Kel. 24:8; Yer. 31:31-34 \x* \v 29 Kasee bantilkonon-Ku na ko'omuu se' supu koini'i Yaku' sianmo minginum anggur soosoodo kani'i pataka na iliona men bo pinginuman-Kumo anggur men u'uru iya'a ruru-ruru' tii kuu na Batomundo'anna Tamang-Ku.” \p \v 30 Noko daa nangananikon nanian puntunde', ai Yesus tia murit-Na nomae'mo na Buu'na Zaitun. \s1 Petrus bo minsasapu ni Yesus \sr 26:31-35 \r (Mrk. 14:27-31; Luk. 22:31-34; Yoh. 13:36-38) \p \v 31 Mbaka' i Yesus norobumo na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Na malom kani'i uga' i kuu giigii' sianta mantaan a noamuu mamarasaya i Yaku'. Gause nipoko tulismo na Alkitaap koi kani'imari: \q1 Yaku' bo mampapatei pontondongna domba ka' lulusanna domba bo bagera-gerap.\x * \xo 26:31 \xt Za. 13:7 \x* \m \v 32 Kasee moko daa i Yaku' potuo'ion, Yaku' bo mongolukoni i kuu na Galilea.”\x * \xo 26:32 \xt Mat. 28:16 \x* \p \v 33 Ia simbati i Petrus taena, “Mau mune' i raaya'a giigii' sianta mantaan a noana mamarasaya i Kuu, kasee i yaku' sabole sian.” \p \v 34 Taeni Yesus na ko'ona, “Tuutuu' mba'a. Kasee bantilkonon-Ku na ko'oom se' rondommo kani'i koo'po tia siok muntuturuu', koo noko porotolumo ninsasapu na Ingku'.” \p \v 35 Ia simbati i Petrus taena, “Yaku' mau pate tii Kuu, sian minsasapu na Ko'omuu.” Giigii' murit men sambana uga' nangaan men koiya'a. \s1 Yesus nosambayang na Getsemani \sr 26:36-46 \r (Mrk. 14:32-42; Luk. 22:39-46) \p \v 36 Mbaka' notakamo i Yesus tia murit-Na na tampat men ngaanon Getsemani. Kasi i Yesus norobu na murit-Na tae-Na, “Oruang karaa'ita. Yaku' dauga' kumbaale'e mae' sambayang.” \v 37 Ka' Ia nangawawa i Petrus tia anak ni Zebedeus rurua' mae' tii Ia. Muntumbeimo i Ia masiongo' ka' siasa. \v 38 Kasi i Ia norobu na ko'ona tae-Na, “Noang-Ku masiongo' tuu', koi se' kolapus-Kumo surion. Kuu ka'itamo tii Yaku' ka' maka'amat.” \p \v 39 Kasi i Ia nobalimba' ndee-ndee'e ka' nobanintuur tumutuku' rumbuk tano' ka' nosambayang, tae-Na, “Oo Tamang-Ku! Too daa sida oloakon na Ingku' a repaan men tio bo surion-Ku kani'i. Kasee alia koi men pingkira'-Ku, kasee uga' koi men pingkira'-Muu.” \p \v 40 Noko daa iya'a, Ia nombaale'emo na murit-Na. Ia takai i raaya'a nokoroyotmo. Kasi i Ia norobu ni Petrus tae-Na, “Sian mbali' i kuu momoko moburar badaga sa'angu' jaam tii Yaku'? \v 41 Maka'amat ka' basambayang dako' i kuu topongionna idek. Noamuu mo'uus mangawawau men kana', kasee i kuu sian mokotaan.” \p \v 42 Kasi i Ia nomae' men kopinduanna ka' nosambayang tae-Na, “Oo Tamang-Ku! Kalu repaan kani'i tio bo surion-Ku ka' sian sida oloakonon, patalaimo koi men po'uus-Muu!” \p \v 43 Ka' sarataa i Ia nde'emari soosoodo, Ia takai i raaya'a pintanga' royot, gause i raaya'a nototundo'mo. \p \v 44 Ia namarereimo i raaya'a indo'o ka' nomae' sambayang men koporotoluna. Sambayang-Na men ya'a-ya'amo. \p \v 45 Noko daa iya'a, Ia notakamo na murit-Na ka' norobu tae-Na, “Kuu dauga' royot tia mintimale? Piile'! Takamo a tempona Anak Manusia rookonon na limana mian men dosaon. \v 46 Wangonmo. Mai, kita mae'mo. Piile'! Mian men mongorookon i Yaku' karani'mo!” \s1 Yesus nirakop \sr 26:47-56 \r (Mrk. 14:43-50; Luk. 22:47-53; Yoh. 18:3-12) \p \v 47 Pintanga' i Yesus dauga' morobu, notakamo i Yudas, sa'angu' mian men tonsoop sompulo' rua' murit ni Yesus. Ka' men nongololo' i ia mian biai' potowawa bakoko' tia popool, ia posuu' tanaasna imam tia motu-motu'ana lipu' Yahudi. \v 48 Mian men mongorookon i Yesus noko pambantilkonmo oosan kani'imari na ko'ona i raaya'a: “Mian men ookionku, ya'amo i Ia. Rakop i Ia.” \v 49 Mbaka' i Yudas liuliu nuntuu'i i Yesus ka' norobu taena, “Tabea', Guru!” Kasi ia nongooki i Yesus. \p \v 50 Kasee i Yesus norobu tae-Na, “Oo bela', supu-supuanna koiya'a i koo taka?” Mbaka' i raaya'a nuntuu'imo i Yesus ka' nangarakop. \v 51 Kasee sa'angu' mian men nongololo' i Yesus numbubut bakoko'na ka' nontotok ata'na Imam Moola' tamban nokopantas a tilinganna. \p \v 52 Mbaka' taeni Yesus, “Soopkon soosoodo a bakoko'om na guma'na, gause giigii' mian men mamake bakoko' bo pate tia bakoko'. \v 53 Kabai punsuriim se' i Yaku' sian momoko mama'ase' na Tamang-Ku kada' i Ia liuliu momosuu' labi tia sompulo' rua' pasukan malaa'ikat bo puntulung i Yaku'? \v 54 Kasee kalu i Yaku' mikitulung na Tamang-Ku, mbaka' koi upa a bo kosidana men nitulismo na Alkitaap men mangaan se' tio sida koi kani'i?” \p \v 55 Tempo iya'a i Yesus norobu na mian biai' tae-Na, “Pansaruimuu se' i Yaku' too mian puraga mbali' i kuu taka poto'inton bakoko' tia popool bo pangarakop i Yaku'? Sanda' ilio i Yaku' no'umoruang mimisiso' mian na tolodona Laiganna Alaata'ala, see i kuu sian nangarakop i Yaku'.\x * \xo 26:55 \xt Luk. 19:47; 21:37 \x* \v 56 Kasee giigii' kani'i tio sida kada' sidamo a men nitulis na kitapna nabii.” Kasi giigii' murit-Na kabus namarere ka' namarerei i Ia. \s1 Yesus na aropna Mahkama Agama \sr 26:57-68 \r (Mrk. 14:53-65; Luk. 22:54-55, 63-71; Yoh. 18:13-14, 19-24) \p \v 57 Noko daa i raaya'a nangarakop i Yesus, ia wawamo i raaya'a ni Kayafas men Imam Moola'. Indo'o isian wawa ukum Torat tia motu-motu'a men nobarimpungmo. \v 58 Ka' i Petrus nuntuntuni i Ia kasee olo-oloa mae' na tolodona Imam Moola' ka' sarataa ninsoop na tolodo, ia no'umoruang tari dadagai mempeperai kowawasanna parakala iya'a. \p \v 59 Tanaasna imam tia giigii' mianna Mahkama Agama mansarak mian bo pomborekkon i Yesus kada' Ia tio ukumon pate. \v 60 Kasee i raaya'a sian nantausi sala'-Na, mau mune' biai' a mian men nitakakon bo pomborekkon i Ia. \p Komburi'na notakamo a mian rurua', \v 61 men nangaan taena, “Mian kani'i nangaan tae-Na: Yaku' sida munguruntuni Laiganna Alaata'ala ka' mangawangonkon soosoodo na lalomna tolu' ilio.”\x * \xo 26:61 \xt Yoh. 2:19 \x* \p \v 62 Kasi Imam Moola' iya'a nokumekerer ka' norobu ni Yesus taena, “Sian simbatioon a upa men ia raitkon mian karaaya'a na Ko'oom?” \v 63 Kasee i Yesus tongko' roko-rokot. \p Kasi taena Imam Moola' na Ko'ona, “Mimpu'u na Alaata'ala men tumuo', bantilkon na ko'omai, too i Koo a Tomundo' Pansalamatkon, Anakna Alaata'ala, kabai taasi'.” \p \v 64 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Daa. Kuu poko ngaanmo. Kasee bantilkonon-Ku na ko'omuu se' supu koini'i kuu bo mimiile' Anak Manusia umoruang paraas uananna Alaata'ala men Pungkuasai, ka' taka ra'amari na wawona antong na langit.”\x * \xo 26:64 \xt Dan. 7:13 \x* \p \v 65 Mbaka' Imam Moola' iya'a nemberakmo pakeanna ka' norobu taena, “Ia mingidek Alaata'ala. Bo upa ka' dauga' mansarak mian bo pinginti'ianta. Koini'i daa kuu rongormo i Ia ningidek Alaata'ala.\x * \xo 26:65 \xt Im. 24:16 \x* \v 66 Koi upa a pinginti'imuu?” \p Raaya'a ninsimbati taena, “Ia tio ukumon pate.” \p \v 67 Kasi i raaya'a ninginori ro'up-Na ka' isian uga' men numukul ka' nampapagi i Ia,\x * \xo 26:67 \xt Yes. 50:6 \x* \v 68 ka' norobu taena, “Io, Tomundo' Pansalamatkon! Bantilkon na ko'omai se' ime a men numukul i Koo.” \s1 Petrus ninsasapu ni Yesus \sr 26:69-75 \r (Mrk. 14:66-72; Luk. 22:56-62; Yoh. 18:15-18, 25-27) \p \v 69 Petrus oru'oruang na liwana laigan na tolodo. Mbaka' notakamo a sa'angu' ata' wiwine na ko'ona ka' norobu taena, “Kuu uga' sinampang poololo' tii Yesus, samba Galilea iya'a.” \p \v 70 Kasee ia ninsasapu na giigii' mian taena, “Sian inti'ionku upa a panduuwung.” \v 71 Sarataa ia nomae' na soopanna tolodo, sa'angu' ata' wiwine sambanaan nimiile' i ia ka' norobu na mian men iraando'o taena, “Mian kani'i poopoololo' tii Yesus, samba Nazaret iya'a.” \p \v 72 Ka' ia ninsasapu soosoodo ka' nobasumpa' taena, “Yaku' mase sian inti'ionku inooro'o mian.” \p \v 73 Sian paraa nanau' mian men isian iraando'o notakamo ni Petrus ka' norobu taena, “Sabole i koo uga' tonsoop tii raaya'a. Men koiya'a nirongor na wuruung.” \p \v 74 Mbaka' i Petrus nuntumbeimo nobatadean ka' nobasumpa' taena, “Yaku' mase sian inti'ionku inooro'o mian.” \p Ka' na tempo iya'a nuntuturuu'mo a siok. \v 75 Mbaka' notonginau'mo i Petrus upa men ia bantilkonmo i Yesus na ko'ona tae-Na, “Koo'po tia siok muntuturuu' i koo noko porotolumo minsasapu na Ingku'.” Mbaka' no'umuarmo i Petrus ka' nowiri tamban bolingongoton. \c 27 \s1 Yesus niwawa mae' ni Pilatus \sr 27:1-2 \r (Mrk. 15:1; Luk. 23:1-2; Yoh. 18:28-32) \p \v 1 Sarataa boomo ilio, giigii' tanaasna imam tia motu-motu'ana lipu' Yahudi nobarimpungmo ka' nopoosangadai mampapatei i Yesus.\x * \xo 27:1 \xt Mrk. 15:1; Luk. 23:1; Yoh. 18:28 \x* \v 2 Raaya'a numungumo i Ia kasi nangawawa mae' ni Pilatus men gubernuur na libutan iya'a. \s1 Yudas nolapus \sr 27:3-10 \r (Tun. 1:18-19) \p \v 3 Sarataa i Yudas men nongorookon i Yesus nimiile' se' i Yesus nikana'imo ukuman pate, ia ninsosolmo. Kasi ia nungule'kon doi' salaka' men tolumpulo' iya'a na tanaasna imam tia motu-motu'a,\x * \xo 27:3 \xt Tun. 1:18-19 \x* \v 4 ka' norobu taena, “Yaku' nodosaonmo gause nongorookon rara'na mian men sian sala'na.” \p Kasee ia simbati i raaya'a taena, “Upa a urusanmai tia kanono'? Kanono' urusaan suuwung!” \p \v 5 Mbaka' ia nambalo'konmo doi' salaka' iya'a na lalomna Laiganna Alaata'ala, kasi nomae' nintipegot. \p \v 6 Tanaasna imam nangalamo doi' salaka' iya'a ka' norobu taena, “Sian poturangon monsoopkon doi' kani'i na pundi, gause doi' kani'i doi'na rara'.” \v 7 Noko daa i raaya'a nopoosangadai, raaya'a namba'ilikonmo doi' iya'a ningili tano' men ngaanon Tano'na Tukang Kuren. Tano' iya'a nisidakon tampat bo baleananna mian men tumaka. \v 8 Mbali' iya'a, pataka koini'i tano' iya'a ngaanion Tano' Rara'. \p \v 9 Tempo i raaya'a mangawawau men koiya'a mbaka' nosidamo a wurungna Tumpu koi men ia tadulkon i Nabii Yeremia taena, “Raaya'a nangalabot tolumpulo' doi' salaka', ya'amo a ilina men ia poosangadaikonmo lipu' Israel bo pambayar i Ia.\x * \xo 27:9 \xt Za. 11:12-13 \x* \v 10 Ka' doi' iya'a ia pakemo i raaya'a bo pingili Tano'na Tukang Kuren koi men ia potookonmo Tumpu na ingku'.” \s1 Yesus ia paresa i Pilatus \sr 27:11-14 \r (Mrk. 15:2-5; Luk. 23:3-5; Yoh. 18:33-38) \p \v 11 Kasi i Yesus niwawa na gubernuurna libutan iya'a. Ka' gubernuur iya'a nimikirawari i ia taena, “Koomo a tomundo'na lipu' Yahudi?” \p Ia simbati i Yesus tae-Na, “Koi nooro'o men taemuu.” \p \v 12 Kasee tempo tanaasna imam tia motu-motu'a mambantilkon giigii' men raitkononna i raaya'a ni Yesus, Ia sian santaa' ninsimbati. \p \v 13 Mbaka' i Pilatus norobumo ni Yesus taena, “Sian rongoroon se' biai' a men raitkononna mian karaani'i na Ko'oom?” \v 14 Kasee i Ia sian ninsimbati santaa'po, tamban gubernuur iya'a nosamba' tuu'. \s1 Yesus ni'ukum pate \sr 27:15-26 \r (Mrk. 15:6-15; Luk. 23:13-25; Yoh. 18:39-19:16) \p \v 15 Sanda' ramean Paska, delena gubernuur iya'a sabole munguarkon sa'angu' mian na tarungkuan koi men ko'uusionna mian. \v 16 Ka' na tempo iya'a isian sa'angu' mian men nitarungku. Ngaanna i Barabas. Ia tongaan ba'idek tuu' a gau'na. \v 17 Tempo mian biai' nobarimpung na tampat iya'a, ai Pilatus norobumo na ko'ona i raaya'a taena, “Ime a men ko'uusmuu bo uarkononku bo ko'omuu, Barabas kabai se' i Yesus men ngaanon i Kristus?” \v 18 Pilatus inti-inti'i se' i raaya'a nangkalaakkon i Yesus gause i raaya'a kokoo'ankon i Yesus. \p \v 19 Sarataa i Pilatus no'umoruang na oruangan pungukumian, boroki'na nomotuun i ia taena, “Alia i koo mangawawau upapo na mian men sian sala'na kanono', gause i Ia i yaku' nunsuri marepa tuu' na lalomna ipionku rimputu'.” \p \v 20 Kasee tanaasna imam ka' motu-motu'a nomosuu' mian biai' mama'ase' ni Pilatus kada' i Barabas a uarkonon ka' i Yesus a ukumon pate. \p \v 21 Gubernuur iya'a norobu na ko'ona i raaya'a taena, “Na rurua' mian kani'i, ime a men ko'uusmuu uarkonon bo ko'omuu?” \p Ia simbati i raaya'a taena, “Barabas.” \p \v 22 Taena i Pilatus na ko'ona i raaya'a, “Ansee ka' koiya'a upaionkumo ni Yesus men ngaanon i Kristus?” \p Raaya'a giigii' nangkakaro' taena, “Ia tio saliipkonon!” \p \v 23 Taena i Pilatus, “Kasee idek upa a men Ia poko wawaumo?” \p Kasee i raaya'a tongko' kaekae' dodoa mangkakaro' taena, “Ia tio saliipkonon!” \p \v 24 Sarataa i Pilatus nunsuri se' ia sian moko ba'upa, ka' mian biai' kaekae' dodoa gora', ia nangalamo weer ka' ningoso' na aropna mian biai' ka' norobu taena, “Yaku' sian sala' na rara'na mian kani'i. Ya'a urusanmuu!”\x * \xo 27:24 \xt Ul. 21:6-9 \x* \p \v 25 Ka' giigii' mian ninsimbati taena, “Daa. Rara'-Na kaisi tia anakmai a bo pantaup!” \p \v 26 Kasi ia nunguarkon i Barabas bo ko'ona i raaya'a, ka' nomosuu' mian mansasali i Yesus, kasi nongorookon bo saliipkonon. \s1 Yesus ni'iroki \sr 27:27-31 \r (Mrk. 15:16-20; Yoh. 19:2-3) \p \v 27 Surudaduna gubernuur nangawawamo i Yesus na laiganna gubernuur, kasi nengeleelo' giigii' surudadu barimpung mintikumi i Yesus. \v 28 Raaya'a nungukatimo pakean-Na ka' nimpisoki i Ia tia juba kakamumu'. \v 29 Raaya'a nanganam sa'angu' likok ruri' niwawau koi mahkota ka' nunsulon na takala'-Na, kasi nomo'intoni tokon na lima-Na uanan. Kasi i raaya'a nobanintuur ka' ningiroki i Ia, taena, “Tabea', oo tomundo'na lipu' Yahudi!” \v 30 Raaya'a ninginori i Ia ka' nangala tokon iya'a kasi nomoolkon na takala'-Na. \p \v 31 Noko daa i Yesus nibibiani, ia ukatimo i raaya'a a juba-Na, kasi nipopisokikon a pakean-Na soosoodo. Kasi i raaya'a nangawawa i Ia umuar bo saliipkonon. \s1 Yesus nisaliipkon \sr 27:32-44 \r (Mrk. 15:21-32; Luk. 23:26-43; Yoh. 19:17-27) \p \v 32 Sarataa i raaya'a mae' umuar na kota, raaya'a nopootuungmo sa'angu' mian samba Kirene men ngaanna i Simon. Mian iya'a ia pakisaamo i raaya'a mamasa'an saliip ni Yesus. \p \v 33 Mbaka' notakamo i raaya'a na sa'angu' tampat men ngaanon Golgota, aratina: Tampat Lamasna Takala'. \v 34 Kasi i raaya'a nantarai i Ia minginum anggur men nibauri sopoyu'. Sarataa Ia nangananami, Ia nobude' ninginum. \p \v 35 Noko daa nansaliipkon i Ia, raaya'a nungundimo pakean-Na ka' nongobo-obos.\x * \xo 27:35 \xt Mzm. 22:19 \x* \v 36 Kasi i raaya'a no'umoruang indo'o mandagai i Ia. \v 37 Ka' na wawona takala'-Na nipakampa'i tulisan men mangaan nongko'upa se' i Ia ni'ukum. Tulisan iya'a koi kani'imari: \sc Ni'imo i Yesus Tomundo'na Lipu' Yahudi\sc*. \p \v 38 Singkat tii Ia uga' isian rurua' mian puraga nisaliipkon, sa'angu' paraas uanan-Na ka' sa'angu' paraas kauri'-Na. \p \v 39 Mian men lumiu inda'a ningililokkon takala'na ka' mingiroki i Yesus.\x * \xo 27:39 \xt Mzm. 22:8; 109:25 \x* \v 40 Raaya'a norobu taena, “Wee i Koo men bo munguruntuni Laiganna Alaata'ala ka' tongko' tolu' ilio pokoowonmo patindongon soosoodo. Salamatkon a wakaam. Kalu i Koo Anakna Alaata'ala, palau na saliiwip kanono'!”\x * \xo 27:40 \xt Mat. 26:61; Yoh. 2:19 \x* \p \v 41 Koiya'a uga' tanaasna imam tia wawa ukum Torat ka' motu-motu'a ningiroki i Ia ka' nangaan taena, \v 42 “Mian sambana pokoon-Na salamatkonon, kasee waka-Na sian pokoon-Na salamatkonon! Kalu i Ia tomundo'na lipu' Israel, porena i Ia malau na saliip iya'a kada' i kai parasaya na Ko'ona! \v 43 Ia mamarasayakon waka-Na na Alaata'ala. Sobii Alaata'alasi a pansalamatkon i Ia koini'i kalu Alaata'ala mo'lingu'kon i Ia. Gause i Ia isian nangaan se' i Ia Anakna Alaata'ala.”\x * \xo 27:43 \xt Mzm. 22:9 \x* \p \v 44 Koiya'a uga' mian puraga men nisaliipkon tii Ia uga' mangaani. \s1 Yesus nolapus \sr 27:45-56 \r (Mrk. 15:33-41; Luk. 23:44-49; Yoh. 19:28-30) \p \v 45 Muntumbei jaam duablaas, nopintungmo a longkop libutan iya'a pataka jaam tiga. \v 46 Toro jaam tiga i Yesus nangkakaro'mo men boolak tae-Na, “Eli! Eli! Lema sabakhtani?” Aratina: Alaata'alang-Ku! Alaata'alang-Ku! Nongko'upa se' i Kuu mandalai i Yaku'?\x * \xo 27:46 \xt Mzm. 22:2 \x* \p \v 47 Nomorongor iya'a toropii mian men potokerer iraando'o norobu taena, “Ia mengeleelo' i Elia.” \p \v 48 Sa'angu' mian men isian tii raaya'a nomae'mo pasa-pasasara' nangala garanggan mongura' ka' nongorom na anggur makarang, kasi ia potoor na kau ka' nisoorkon waara'a, mimi'inumi i Yesus.\x * \xo 27:48 \xt Mzm. 69:22 \x* \p \v 49 Kasee mian sambana norobu taena, “Alia. Mai kita piile'a, too i Elia taka mansalamatkon i Ia.” \p \v 50 Yesus nangkakaro'mo boolak soosoodo kasi nolapus. \p \v 51 Singkat iya'a, toik men pongola'i olisna Laiganna Alaata'ala nokoberak rua' inda'ana tudun indo'ona. Isian lili' ka' buu'na watu kinobotakmo.\x * \xo 27:51 \xt Kel. 26:31-33 \x* \v 52 Baleanan kinobongkatian ka' biai' a mian men malolo' na Tumpu men nolapusmo notuo'mo soosoodo. \v 53 Ka' noko daa i Yesus tumuo' soosoodo, raaya'a uga' umuar na baleanan, kasi minsoop na Yerusalem, kota molinas, ka' mintipiile' na mian biai'. \p \v 54 Tanaasna surudadu tia surudaduna men mandagai i Yesus nolayaonmo tuu'. Sarataa i raaya'a nunsuri lili' ka' upa men nosida, raaya'a norobumo taena, “Mian kani'i tuutuu' Anakna Alaata'ala!” \p \v 55 Isian uga' indo'o biai' a wiwine men montoa'i na ko'oloaan. Wiwine iraaya'a a men nongololo' i Yesus ka' nangakalesang ringkatpo na Galilea.\x * \xo 27:55 \xt Mrk. 15:40-41; Luk. 8:2-3; 23:49 \x* \v 56 Isian i Maria Magdalena, ka' i Maria sina ni Yakobus tii Yusuf, ka' sinana anak ni Zebedeus, ka' isian uga' men sambana. \s1 Yesus nitanom \sr 27:57-61 \r (Mrk. 15:42-47; Luk. 23:50-56; Yoh. 19:38-42) \p \v 57 Guntumalom notakamo a sa'angu' mian men kupangon, samba Arimatea. Ngaanna i Yusuf men uga' nosidamo murit ni Yesus. \v 58 Ia nomae'mo ni Pilatus ka' nama'ase' biibii ni Yesus. Mbaka' i Pilatus nomosuu'mo mianna kada' biibii ni Yesus iya'a rookonon na ko'ona. \v 59 Kasi i Yusuf nangala biibii iya'a ka' nambalun tia toik pobalun biibii men bubulak maloe'. Pobalun iya'a, toik lenang a niwawau. \v 60 Ia nomotokolmo biibii iya'a na baleanan u'uru men nipa'atkon na buu'na watu. Noko daa iya'a, ia ningilinda'mo watu balaki' ka' nongompodi soopanna baleanan iya'a, kasi ia nomae'. \p \v 61 Kasee Maria Magdalena tii Maria men sambanaan moraando'o poto'oruang na baleanan. \s1 Baleanan ni Yesus nidagai \sr 27:62-66 \p \v 62 Koi liilana, noko daa ilio batoropotan, tanaasna imam tia mian Farisi notakamo ni Pilatus, \v 63 ka' nambantil taena, “Tuan, inau'onmai se' tempo i tukang borek dauga' tumuo', Ia isian norobu tae-Na, ‘Moko daa tolu' ilio, Yaku' bo tumuo' soosoodo.’\x * \xo 27:63 \xt Mat. 16:21; 17:23; 20:19; Mrk. 8:31; 9:31; 10:33-34; Luk. 9:22; 18:31-33 \x* \v 64 Mbali' iya'a, posuu'kon mian mandagai baleanan iya'a pataka ilio kotolu'na, dako' murit-Na taka mamangan biibii-Na ka' mambantilkon na mian se' i Ia nipotuo'imo noko daa lapus. Ka' pimborekan men kokomburi'anna kani'i ba'idek tuu' tia men olukon.” \p \v 65 Taena i Pilatus na ko'ona i raaya'a, “Karaani'i a surudadu bo pandagaimuu. Rae' ka' dagai a baleanan iya'a pore-pore.” \p \v 66 Mbaka' i raaya'a nomae'mo tia surudadu, ka' i raaya'a nensegelmo watu men nongompodi baleanan iya'a ka' nandagai dako' singaonna mian. \c 28 \s1 Yesus notumuo' soosoodo \sr 28:1-10 \r (Mrk. 16:1-8; Luk. 24:1-12; Yoh. 20:1-10) \p \v 1 Sarataa noporus a ilio Sabat, na ilio Minggu ma'ulop tuu', ai Maria Magdalena tii Maria men sambanaan nomae'mo mengelego'i baleanan ni Yesus. \p \v 2 Ola-olan nolili'onmo men dodoa gause isian malaa'ikatna Tumpu nalau ra'amari langit. Ia notaka na watu men nongompodi baleanan iya'a kasi ningilinda' ka' no'umoruang na wawona. \v 3 Ro'upna dingkalapan koi kilap ka' pakeanna bubulak tuu'. \v 4 Ka' surudadu men nandagai baleanan iya'a nolantutukanmo layaon ka' dudusna i raaya'a somo koi mian lapus. \p \v 5 Kasee malaa'ikat iya'a norobu na wiwine men iraando'o taena, “Alia i kuu layaon, gause inti'ionku se' i kuu mansarak i Yesus men nisaliipkon iya'a. \v 6 Ia sianmo kani'i, gause i Ia notuo'mo soosoodo koi men Ia poko ngaanmo. Mai piile' a tampat men nomotokolan i Ia. \v 7 Rae'mo donga-dongan ka' bantilkon na murit-Na se' i Ia notuo'mo soosoodo noko daa lapus. Ia mongolukoni i kuu na Galilea. Nda'asi ka' piile'onmuu i Ia. Imamat a men yaku' bantilkonmo na ko'omuu.” \p \v 8 Raaya'a liuliu namarerei baleanan iya'a tia noa layaon ka' lewa' tuu' kasi notumetende' mambantilkon na murit ni Yesus. \p \v 9 Ola-olan i Yesus nomootuungi i raaya'a ka' norobu tae-Na, “Tabea' na ko'omuu.” Raaya'a nangkarani'mo i Ia ka' nangarangkot sarat-Na ka' nonsoosa'. \v 10 Mbaka' i Yesus norobumo na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Alia layaon. Rae' ka' bantilkon na utus-Ku kada' i raaya'a mae' na Galilea. Nda'asi ka' i raaya'a mimiile' i Yaku'.” \s1 Mahkama Agama mimborek \sr 28:11-15 \p \v 11 Sarataa i raaya'a na tanga'na salan, toropii surudadu men nandagai baleanan iya'a nomae'mo na kota ka' nambantilkon na tanaasna imam giigii' upa men nosida iya'a. \v 12 Ka' noko daa nopoosangadai tia motu-motu'a, raaya'a nantaraimo surudadu iya'a doi' men biai' tuu', \v 13 ka' nambantilkon taena, “Kuu tio mangaan se' murit-Na notaka malo-malom ka' namangan biibii-Na na tempo i kuu royot. \v 14 Ka' kalu kani'i inti'ionna gubernuur, kaisi a mambantilkon na ko'ona kada' i kuu sian mungurumpaki repaan.” \p \v 15 Raaya'a nangalabot doi' iya'a ka' nongololoikon koi men nipotookonmo na ko'ona i raaya'a. Ka' tundunan kani'i notolelemo na lipu' Yahudi pataka koini'i. \s1 Posuu' mengelelekon Lele Pore men ringkat na Alaata'ala \sr 28:16-20 \r (Mrk. 16:14-18; Luk. 24:36-49; Yoh. 20:19-23; Tun. 1:6-8) \p \v 16 Ka' sompulo' sa'angu' murit norumingkatmo mae' na Galilea, na buu'na men ia siso'konmo i Yesus na ko'ona i raaya'a.\x * \xo 28:16 \xt Mat. 26:32; Mrk. 14:28 \x* \v 17 Sarataa nimiile' i Ia, raaya'a nonsoosa'mo, kasee toropii mian dauga' babata. \v 18 Yesus nangkarani' i raaya'a ka' norobu tae-Na, “Giigii' kuasa na surugaa tia na tano' balaki' nirookonmo na Ingku'. \v 19 Mbali' iya'a, rae' ka' sidakon a giigii' lipu' bo murit-Ku. Sarani i raaya'a mangaan ngaanna Tama ka' Anak ka' Alus Molinas.\x * \xo 28:19 \xt Tun. 1:8 \x* \v 20 Pisiso' i raaya'a mangawawau giigii' men Yaku' poko bantilkonmo na ko'omuu. Imamat ini'imari! Yaku' sinampang mansambai i kuu pataka kakabusanna tempo.”