\id LUK Ch 1-8 drafted by Y. Sudara; 1-4 revised/edit with him, 10/97. Changes entered 2. \h Lukas \toc1 Lele Pore Men Ia Tadulkon I LUKAS \toc2 Lukas \toc3 Luk. \mt2 Lele Pore \mt2 Men Ia Tadulkon I \mt1 LUKAS \c 1 \s1 Taa' pongolukoni \sr 1:1-4 \p \v 1 Teofilus men angga'ion! Biai'mo a mian nampari-pari nunsusun ka' nuntulis lelena upa giigii' men nosida na ko'onta, \v 2 koi men ia tundunkon mian men daa nimiile' tumbe-tumbenapo upa men nosida, ka' komburi'na nengelelekon lele iya'a. \v 3 Noko daa yaku' sarak pore-pore a upa men tuutuu'na nosida na tumbenapo, yaku' munsurikon pore kalu muntulis ka' mangawawau kitap men susunon pore-pore boni Tuan, \v 4 kada' inti'ion ni Tuan se' upa men nipisiso'kon na ko'omuu, nono' tuutuu' kana'mo. \s1 Malaa'ikat muntundunkon kongamea'an ni Yohanes Pansarani \sr 1:5-25 \p \v 5 Tempo batomundo'an ni Herodes na Yudea, isian imam men ngaanna i Zakharia. Ia tonsoop tompukanna imam Abia. Ngaanna boroki'na i Elisabet men lee' ni Imam Harun. \v 6 Rua-rua' irana tutuo'na sintutu' tia po'uusna Alaata'ala, malolo' na potoo-Na ka' titiu'po sianta idekna i raaya'a. \v 7 Kasee i raaya'a sian no'anakon, gause i Elisabet kamba' ka' uga' rua-rua' irana umurmo. \p \v 8 Na sa'angu' tempo, tompukanna imam Abia a men bo balimang na Laiganna Alaata'ala, ka' i Zakharia bo pingilimang palimangonna Tumpu. \v 9 Gause nokana' undi koi men doodoopo bo pinginti'ian too imam ime a men bo pingilimang, mbaka' ia uga' ninsoopmo na Laiganna Alaata'ala ka' nuntunu kamangian. \v 10 Pintanga' i Zakharia muntunu kamangian na lalomna Laiganna Alaata'ala, giigii' mian nobarimpungmo na liwana ka' nosambayang. \p \v 11 Na tempo iya'a, malaa'ikatna Tumpu nintipiile'mo ni Zakharia kere-kerer paraas uanan na mesba puntunuan kamangian. \v 12 Nimiile' men koiya'a, tongkodi' i Zakharia, mbaka' i ia nolayaonmo. \v 13 Malaa'ikat iya'a norobumo taena, “Zakharia, alia layaon! Pa'ase'em na sambayaang daa ia loloikonmo Tumpu. Boroki'im bo mangamea'kon sa'angu' anak moro'one bo ko'oom, ka' i ia tiodaa ngaanion i Yohanes. \v 14 Koo bo beles tuu', ka' uga' biai' a mian bo mongkobeleskon kongamea'anna. \v 15 Ia bo sida mian moola' koi pimiile'na Alaata'ala. Ia sian sida minginum anggur kabai se' minginum upa kolio', ka' uga' na kompongpo i ia bo bariosonna Alus Molinas. \v 16 Ia bo mimisiso' mian biai' na Israel kada' mule'kon malolo' na Alaata'ala, Tumpuna i raaya'a. \v 17 Ia taka mongolukoni Tumpu ka' noana tia kuasana koi noa tia kuasa ni Elia. Ia bo mompooka'amatikon tama tia anakna ka' mombolii gau'na mian men ba'idek kada' sida mian ma'amat. Ia bo mingilimang koiya'a kada' daa mian batoropot bona Tumpu.” \v 18 Zakharia norobumo na malaa'ikat iya'a taena, “Koi upa kada' yaku' sida mamarasaya men koiya'a? Yaku' langkai'mo ka' boroki'ku uga' boroki'mo.” \p \v 19 Ia simbati malaa'ikat iya'a taena, “Yaku' i Gabriel men balimang na Tumpu. Yaku' ia posuu' Tumpu morobu ka' mengelelekon lele pore kani'i na ko'oom. \v 20 Upa men yaku' porobukonmo bo sida kalu temponamo. Kasee ka' i koo sian mamarasaya, mbaka' i koo bo sida umu' pataka sida a men koi taengku'.” \p \v 21 Tempo iya'a, biai' a mian inde'e na liwana mempeperai i Zakharia. Raaya'a samba' gause i Zakharia nanau' tuu' na lalomna Laiganna Alaata'ala. \v 22 Tempo i Zakharia no'umuar, ia sianmo ninsida norobu na ko'ona i raaya'a, mbaka' ia inti'imo i raaya'a se' i Zakharia nimiile'mo simpalaalung na lalomna Laiganna Alaata'ala. Ia somo mosaasiso' gause no'umu'mo. \p \v 23 Noko daa i Zakharia ningilimang palimangonna na Laiganna Alaata'ala, ia nomule'konmo na laiganna. \v 24 Sian paraa nanau', Elisabet nampaiwawamo. Koi lima' bitu'on ia sian nintipiile' na mian biai'. \v 25 Taena i Elisabet, “Tumpu nuntulungmo i yaku', gause i Ia nanganuikonmo maa'ku na mian biai'.” \s1 Malaa'ikat muntundunkon kongamea'an ni Yesus \sr 1:26-38 \p \v 26 Konoomna bitu'on a nampaiwawaan ni Elisabet, Alaata'ala nomosuu'mo malaa'ikat Gabriel mae' na Nazaret, sa'angu' kota na tano' Galilea, \v 27 mae' na sa'angu' laandue' men sianpo nontoo poobeel tia moro'one. Ngaanna laandue' iya'a i Maria. Ia ndoloi ni Yusuf men lee' ni Daud. \v 28 Malaa'ikat iya'a notakamo ni Maria ka' norobu taena, “Tabea' na ko'oom, wiwine men nibarakaati! Tumpu mandagai i koo.” \p \v 29 Nongorongor wurung koiya'a, tongkodi' i Maria. Ia nompoo'inurutikonmo se' upa a aratina tabea' iya'a. \p \v 30 Taena malaa'ikat, “Maria, alia layaon, gause i koo kolingu'na Alaata'ala. \v 31 Koo bo mampaiwawa ka' mangamea'kon sa'angu' anak moro'one men tiodaa ngaanioon i Yesus. \v 32 Ia bo balaki' a kuasa-Na ka' bo ngaanon Anakna Alaata'ala men na ko'alayo'an. Tumpu Alaata'ala bo mongorookon na Ko'ona Batomundo'an ni Daud men puli-Na. \v 33 Ia bo pontomundo'i lee' ni Yakub pataka sidutu ka' batomundo'an-Na sian kokabu-kabusanna.” \p \v 34 Taena i Maria na malaa'ikat iya'a, “Koi upa bo kosidana men koiya'a, gause i yaku' sianpo langakai'an?” \p \v 35 Ia simbati malaa'ikat iya'a taena, “Alus Molinas bo malau taka na ko'oom, ka' kuasana Alaata'ala men na ko'alayo'an bo mandagai i koo. Mbali' iya'a, Anak men bo ngamea'konoon tio ngaanon Molinas, Anakna Alaata'ala. \v 36 Imamat ini'imari! Ai Elisabet, poto'utusaan men ngaanonna mian se' kamba', mase nampaiwawamo ka' bo mangamea'kon sa'angu' anak moro'one. Koini'i kompongna noommo bitu'on. \v 37 Gause sianta upa men sian pokoonna Alaata'ala wawauon.” \p \v 38 Taena i Maria, “Yaku' kani'i mase tongko' ata'na Tumpu. Bi sida na wakangku koi wurungmuu kanooro'o.” Kasi malaa'ikat iya'a namarerei i Maria. \s1 Maria nobaleleong nari Elisabet \sr 1:39-45 \p \v 39 Sian paraa nanau', ai Maria liuliu nomae'mo na sa'angu' kota men na buu'na Yehuda. \v 40 Taka na laigan nari Zakharia, ia ninsoopmo ka' nantabe'i i Elisabet. \p \v 41 Sarataa i Elisabet nomorongor tabea' ni Maria, anak men na kompongna nogumiokmo, ka' i Elisabet uga' ia bariosmo Alus Molinas. \v 42 Ia norobumo boolak taena, “Tumpu nambarakaati i koo labi wiwine sambana, ka' nambarakaati Anak na kompoong kanono'. \v 43 Ime i yaku' kani'i mbali' daa leleongionna sinana Tumpungku? \v 44 Sarataa yaku' nomorongor tabea'am, anak men na kompongku kani'i lako-lako nogumiok gause nobeles. \v 45 Barakaatan i koo, gause i koo parasaya se' upa men ia porobukon Tumpu na ko'oom bo sidakonon-Na.” \s1 Sukuuran kobelesan ni Maria \sr 1:46-56 \p \v 46 Taena i Maria, \q1 “Yaku' muntunde' Tumpu, \q1 \v 47 ka' noangku basukuur gause Alaata'ala, Pansalamatkon i yaku'. \q1 \v 48 Ia ningimamatmo i yaku', ata'-Na men talalais. \q1 Supu koini'i-waara'ana giigii' mian bo mangaan se' i yaku' nibarakaati, \q1 \v 49 gause Alaata'ala men Pungkuasai nangawawaumo upa men angga'an tuu' bona ingku'. \q2 Alaata'ala iya'a molinas. \q1 \v 50 Ka' lingu'-Na bo rookonon-Na sunsun ka' sunsun na mian men malolo' na Ko'ona. \q1 \v 51 Na wawau-Na men kosamba', Ia mimpipiile'kon kuasa-Na mantabunsalang giigii' mian men mintidaa-daa. \q1 \v 52 Ia mamalaukon tomundo' men pintanga' batomundo', \q2 ka' manganakat mian men sian angga'ion. \q1 \v 53 Men kololuan taraion-Na giigii' men pore bi kalabian, \q2 ka' Ia momosuu' mian kupangon mae' tia lima sompulo'. \q1 \v 54 Ia nuntulung Israel, ata'-Na, \q2 gause koiya'a a toon-Na men Ia toonkonmo na pulinta. \q1 \v 55 Tumpu sian mongkolimbo'i toon-Na. \q2 Ia molingu'kon i Abraham tia lee'na pataka sidutu.” \p \v 56 Maria nodumodongo ni Elisabet koi tolu' bitu'on a nau'na, kasi nomule'kon na dodongoanna. \s1 Nongamea'an ni Yohanes Pansarani \sr 1:57-66 \p \v 57 Sarataa temponamo bitu'on ni Elisabet mindompu', mbaka' i ia nangamea'konmo sa'angu' anak moro'one. \v 58 Tempo pootolodoianna ka' poto'utusanna nongorongor se' Tumpu nongkolingu'kon i Elisabet, raaya'a uga' nobelesmo koi i Elisabet. \p \v 59 Sarataa walu'mo ilio a nongamea'anna anak iya'a, pootolodoianna ka' poto'utusanna notakammo munsunat anak iya'a. Raaya'a mingkira' mangaani anak iya'a i Zakharia koikoimo tia ngaanna tamana. \v 60 Kasee taena sinana anak iya'a, “Alia! Ia tiodaa ngaanion i Yohanes.” \p \v 61 Taena i raaya'a ni Elisabet, “Poto'utusanmuu sian isian ngaan men koi nooro'o.” \v 62 Kasi i raaya'a nosaasiso' mimikirawar ni Zakharia too ime a bo pangaanina anakna. \p \v 63 Zakharia nama'ase'mo watu bo puntulisan ka' nuntulis koi kani'imari: “Ngaanna i Yohanes.” Raaya'a giigii' nosamba'mo. \v 64 Na tempopo iya'a i ia lako-lako ninsida norobu soosoodo ka' nuntunde' Alaata'ala. \p \v 65 Mbaka' natakutmo a giigii' mian men pootolodoi tii raaya'a. Kasi upa men nosida iya'a notolele na longkop libutan na buu'na Yudea. \v 66 Giigii' i raaya'a men nomorongor lele iya'a ningintomkonmo ka' norobu taena, “Se' bo sida upa a anak kani'i na ilio komburi'?” Gause Tumpu mandagai i ia. \s1 Sukuuran kobelesan ni Zakharia \sr 1:67-80 \p \v 67 Zakharia, tama ni Yohanes, ia bariosmo Alus Molinas. Ia nuntundunkon upa men bo sida na ilio komburi', taena, \q1 \v 68 “Tontunde' a Tumpu, Alaata'alana lipu' Israel, \q1 gause i Ia muntulung mian-Na kada' salamat. \q1 \v 69 Ia mongorookon na ko'onta' Pansalamatkon men tingkai, \q1 men ringkat na lee' ni Daud men ata'na Tumpu, \q1 \v 70 koi men mbaripian ia tundunkon nabii men molinas. \q1 \v 71 Kita bo tulungonna Pansalamatkon iya'a \q1 kada' sianmo kuasaionna giigii' mian men maso'kon i kita. \q1 \v 72 Alaata'ala mimpipiile'kon lingu'-Na na pulinta, \q1 ka' toon-Na men molinas iya'a loloikonon-Na. \q1 \v 73 Ya'amo a sumpa' men Ia toonkonmo ni Abraham pulinta \q1 se' i Ia bo mongkolingu'kon i kita, \q1 \v 74 kada' kita tonsapu na mian men maso'kon i kita \q1 ka' sianmo pata-patakut monsoosa' i Ia, \q1 \v 75 kasee i kita sidamo monsoosa' i Ia tia noa men maloos ka' molinas tempo i kita dauga' tumuo' na tano' balaki'. \q1 \v 76 Ka' i koo, anakku, bo ngaanonna mian nabiina Alaata'ala men na ko'alayo'an, \q1 gause i koo bo sumalan mongolukoni Tumpu ka' mantatas salan bo Ko'ona. \q1 \v 77 Koo bo mimisiso'kon na mian-Na sasalanna Alaata'ala mansalamatkon i raaya'a tia mangampuni dosana i raaya'a. \q1 \v 78 Barakaat tia lingu'na Alaata'ala bo taka na ko'onta' mansalamatkon i kita. \q1 Koi ruarna ilio ma'ulo-ulop men ringkat na ko'alayo'an, \q1 \v 79 koiya'a uga' i Ia bo mintingkari giigii' mian men tumuo' na kapintungan \q1 ka' layaonkon lapus, kasi momosalan i kita na salan men ma'amat.” \p \v 80 Anak ni Zakharia iya'a no'uminsurmo ka' imaanna kaekae' moonggor. Ia dumodongo na tano' maleas pataka tempona i ia umuar mintipiile' na lipu' Israel. \c 2 \s1 Nongamea'an ni Yesus \sr 2:1-7 \r (Mat. 1:18-25) \p \v 1 Na tempo iya'a, Kaisar Agustus men montomundo'i Batomundo'anna Roma, nomosuu' kada' muntulis ka' mansaa' giigii' mianna. \v 2 Nuntulisan ka' nansaa'an kobiai'na mian iya'a nilimang tempo i Kirenius Gubernuur na Siria. \v 3 Giigii' mian uga' nomae'mo na kotana sanda-sanda' kada' tulison a ngaanna bo saa'on. \p \v 4 Koiya'a uga' i Yusuf ringkat na kota Nazaret, na libutan Galilea, mae' na libutan Yudea, na kota Betlehem men nongamea'an ni Tomundo' Daud, gause i ia tonsoop lee' ni Daud. \v 5 Yusuf nonsoopkonmo ngaanna rua' ira tii Maria men ndoloina bo saa'on. Tempo iya'a i Maria mampaiwawamo. \p \v 6 Sarataa i raaya'a na Betlehem, notakamo a tempona i Maria mindompu. \v 7 Ia nangamea'konmo sa'angu' anak moro'one, anakna men balaki'na. Anak iya'a ia pokalimbutimo tia toik ka' nipotokol na pamakaanan ayop, gause raaya'a sian nantausi laigan bo torumpakanna. \s1 Malaa'ikat nangawawa lele bona pontondong domba \sr 2:8-20 \p \v 8 Na sa'angu' dodongoan men karani' dodongoan iya'a, isian toropii pontondong domba men mandagai lulusanna domba na padang tempo malom. \v 9 Ola-olan taka a malaa'ikatna Tumpu kere-kerer karani' i raaya'a ka' ruarna Tumpu dingkalapan nunguruari i raaya'a, ka' i raaya'a nolayaonmo tuu'. \p \v 10 Kasee malaa'ikat iya'a norobu taena, “Alia i kuu layaon. Mbali' i yaku' notaka ka'ita mase mambantilkon na ko'omuu lele pore men kobeles tuu' bona mian na giigii' lipu'. \v 11 Ilio kani'i na kota ni Daud nongamea'mo a men bo Pansalamatkon i kuu, men i Kristus, Tumpu. \v 12 Koi kani'imari a bo oosanmuu: Kuu bo mungurumpaki sa'angu' anak ngamea' men nipokalimbuti tia toik ka' nipotokol na pamakaanan ayop.” \p \v 13 Ola-olan ia piile' i raaya'a a malaa'ikat iya'a nobiai'mo a samba-sambana men muntunde' Alaata'ala taena, \q1 \v 14 “Tontunde' a Alaata'ala na ko'alayo'an, \q1 ka' bi pooka'amat a mian na tano' balaki' kani'i men kokana'na Tumpu.” \m \v 15 Noko daa iya'a, giigii' malaa'ikat nomae'mo mule'kon na surugaa. \p Pontotobo' domba iya'a nopootunduniimo simbaya'na taena, “Mai kita mae' na Betlehem mimiile' upa men nosida iya'a, koi men ia bantilkon Tumpu na ko'onta'.” \v 16 Raaya'a lako-lako nomae' ka' nuntuungi i Maria tii Yusuf ka' anak ngamea' men nipotokol na pamakaanan ayop. \v 17 Sarataa nimiile' anak ngamea' iya'a, raaya'a nuntundunmo tundunanna malaa'ikat men nambantilkon anak ngamea' iya'a na ko'ona i raaya'a. \p \v 18 Giigii' i raaya'a nosamba' nongorongor tundunanna pontondong domba iya'a. \v 19 Kasee i Maria tongko' nongoos na noana lele men ia rongor iya'a ka' ningintoomkon pore-pore. \v 20 Pontotobo' domba iya'a nomule'konmo na dodongoanna. Ka' banta-bantang mule'kon, raaya'a muntunde' ka' mompopobalaki' Alaata'ala gause giigii' men ia piile' ka' ia rongor i raaya'a, sintuutuu' tia upa men ia bantilkon malaa'ikat na ko'ona i raaya'a. \s1 Yesus nisunat ka' nitarai ngaan \sr 2:21 \p \v 21 Walu'mo ilio a nongamea'anna Anak iya'a, Ia nisunatmo ka' ia ngaani i raaya'a i Yesus, ngaan men ia bantilkon malaa'ikat bo Ko'ona men koo'po tia ia pintipu'unkon sina-Na.\x * \xo 2:21 \xt Im. 12:3; Luk. 1:31 \x* \s1 Yesus niwawa na Yerusalem na Laiganna Alaata'ala \sr 2:22-38 \p \v 22 Takamo tempona i Yusuf tii Maria mongoloe'i waka koi aturanna ukum Torat ni Musa. Raaya'a nangawawamo i Yesus mae' na Yerusalem bo rookonon na Tumpu,\x * \xo 2:22 \xt Im. 12:6-8 \x* \v 23 gause isian nitulis na kitap ukumna Tumpu koi kani'imari: “Giigii' anak moro'one men balaki'na tiodaa rookonon bona Tumpu.”\x * \xo 2:23 \xt Kel. 13:2, 12 \x* \v 24 Raaya'a uga' nomae' nangatorkon kurbaan koi men taena ukumna Tumpu, men sapaar sapu' sapatau kabai se' rua' sapu' marampatii. \p \v 25 Na tempo iya'a isian sa'angu' mian na Yerusalem men ngaanna i Simeon. Ia mian men kana' a wawauna, malolo' na Tumpu, ka' kuasana Alus Molinas uga' isian na ko'ona. Ia mempeperai tempona Alaata'ala mansalamatkon Israel. \v 26 Alus Molinas nambantilkonmo na ko'ona se' i ia sianpo lapus kalu sianpo mimiile' Tomundo' Pansalamatkon men ia toonkon Tumpu. \v 27 Gause pingkira'na Alus Molinas, mbaka' i Simeon ninsoopmo na Laiganna Alaata'ala. Na tempo iya'a uga' i Yusuf tii Maria ninsoopmo nangawawa i Yesus men dauga' ngamea' mongololoikon adat koi men nipisiso'konmo na ukum Torat. \v 28 Simeon nangalamo Anak iya'a ka' nantaawan, kasi nuntunde' Tumpu Alaata'ala taena, \q1 \v 29 “Tumpu, koini'i Kuu sidakonmo a toon-Muu. \q1 Patalaimo a ata'-Muu kani'i lapus pore-pore. \q1 \v 30 Gause matangku suungku nimiile'mo Pansalamatkon men Kuu takakon. \q1 \v 31 Pansalamatkon iya'a Kuu poko toropotikonmo bona giigii' lipu'. \q1 \v 32 Iamo a Ruar men bo pompopo'inti'ikon Alaata'ala na lipu' sambana \q1 ka' men bo pinsidakon lipu'-Muu Israel angga'ion.” \p \v 33 Tama tia sina ni Yesus samba' nongorongor giigii' upa men ia porobukon i Simeon muntundun Anakna i raaya'a. \v 34 Simeon nambarakaatimo i raaya'a ka' nambantilkon ni Maria taena, “Imamat ini'imari! Anak kani'i ia patukmo Alaata'ala bo pinsilaka'i ka' uga' bo pansalamatkon mian biai' na Israel. Ia sida bookoi oosna Alaata'ala, ka' bo minsidakon poogagaianna mian biai'. \v 35 Mbaka' ka'inti'ianmo a isiina noana mian biai'. Siongo' men bo surioon ni'imarian somo koi piso' mungusuk suloowom.” \p \v 36 Indo'o isian sa'angu' nabii wiwine men boroki'mo tuu', ngaanna i Hana. Ia anak ni Fanuel men bense' ni Asyer. Tongko' pitu' taun a nosuo'anna ka' nopoololo'anna tia langkai'na, \v 37 ia nobalumo ka' umurna walumpulo'mo papaat taun. Ia tongko' dongo-dongo na Laiganna Alaata'ala, ka' ilio malom tongko' bakitumpu, ba'apata ka' basambayang. \v 38 Na tempo iya'a i Hana uga' notaka na ko'ona i raaya'a ka' nobasukuur na Alaata'ala, kasi ia nuntundunkon Anak iya'a na giigii' mian men mempeperai kotakaanna Tumpu mansalamatkon Yerusalem. \s1 Yusuf tii Maria mule'kon na Nazaret \sr 2:39-40 \p \v 39 Noko daa i Yusuf tii Maria ningilimang upa men tiodaa limangon koi taena ukumna Tumpu, raaya'a nomule'konmo na dodongoanna na kota Nazaret, na libutan Galilea. \v 40 Anak iya'a no'uminsurmo ka' kaekae' motikol. Ia pande tuu' ka' kolingu'na Alaata'ala. \s1 Yesus na Laiganna Alaata'ala \sr 2:41-52 \p \v 41 Sanda' taun tama tia sina ni Yesus mae' na Yerusalem mangaramekon ramean Paska. \v 42 Na tempo umur ni Yesus sompulo'mo rua' taun, raaya'a nomae'mo na Yerusalem koi men doodoopo wawauonna i raaya'a sanda' taun. \v 43 Noko daa ramean Paska, raaya'a nomule'konmo. Kasee sian ia inti'i tama-Na tia sina-Na se' i Ia dauga' nintitako' na Yerusalem. \v 44 Raaya'a mongooskon se' i Ia isian nopoololo' tia mian biai'. Sangiliosi a nomae'anna i raaya'a, kasi i raaya'a nansarak i Ia too daa nomae' poololo' tia poto'utusanna kabai se' poo'inti'ianna i raaya'a. \v 45 Kasee sian ia tausi i raaya'a. Mbaka' i raaya'a nomule'konmo soosoodo na Yerusalem mae' mansarak i Yesus. \p \v 46 Sarataa tolungilio kasi ia tausi i raaya'a na lalomna Laiganna Alaata'ala. Ia oru-oruang na tanga'na guru agama Yahudi. Ia momorongori i raaya'a batundun ka' uga' bapikirawar na ko'ona i raaya'a. \v 47 Giigii' mian men nomorongor i Ia nosida samba' gause i Ia pande tuu' minsimbati. \v 48 Minti'i-Napo samba' nimiile' i Ia. Mbaka' sina-Na norobumo na Ko'ona taena, “Anakku, nongko'upa i Koo se' mangawawau koi kani'i na ko'omai? Tamaam tii yaku' noleapkonmo i Koo!” \p \v 49 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Nongko'upa mbali' i kuu muntuus i Yaku'? Too sian kuu inti'i se' Yaku' tiodaa ka'ita na Laiganna Tamang-Ku?” \v 50 Kasee i raaya'a sian ninginti'i patukna wurung ni Yesus. \p \v 51 Noko daa iya'a ai Yesus nomule'konmo poololo' tii raaya'a mae' na Nazaret. Ia dauga' dongo-dongo na tama tia sina-Na ka' malolo' na ko'ona i raaya'a. Sina-Na nongoosmo na noana giigii' upa men ia piile' iya'a. \p \v 52 Yesus kaekae' uminsur, kapandean-Na uga' kaekae' kanturangan, ka' kaekae' balaki' a polingu'na Alaata'ala tia mian na Ko'ona. \c 3 \s1 Yohanes Pansarani \sr 3:1-20 \r (Mat. 3:1-12; Mrk. 1:1-8; Yoh. 1:19-28) \p \v 1 Na kosompulo'na lima' taun batomundo'an ni Kaisar Tiberius, Pontius Pilatus nosidamo gubernuur na libutan Yudea, ka' i Herodes montomundo'i libutan Galilea. Filipus men utus ni Herodes montomundo'i libutan Iturea ka' libutan Trakhonitis, ka' i Lisanias montomundo'i libutan Abilene. \v 2 Na taun iya'a, Hanas tii Kayafas nosida Imam Moola'. Tempo iya'a Alaata'ala norobumo na tano' maleas na ko'ona i Yohanes men anak ni Zakharia. \v 3 Mbaka' nomae'mo i Yohanes na longkop tano' Yordan ka' nuntundunkon lelena Tumpu taena, “Sosoli ka' kadarai a gau'muu men ba'idek, ka' i kuu tio saranion kada' Alaata'ala mangampuni dosamuu.” \p \v 4 Pisiso' ni Yohanes iya'a sintutu' koi men nitulis na kitap ni Nabii Yesaya men koi kani'imari: \q1 “Bo isian sa'angu' mian na tano' maleas mengeleelo'kon ka' mambantilkon taena, \q1 ‘Toropoti a salan bona Tumpu; \q2 loosikon a salan bo Ko'ona. \q1 \v 5 Sanda' leokna bo tabunion \q2 ka' sanda' buu'na bo lempation. \q1 Salan men mangkailekut bo loosion, \q2 ka' salan men mangkailebok bo tabunion. \q1 \v 6 Giigii' mian na longkop tano' balaki' bo mimiile' pansalamatkonna Alaata'ala mian.’ ” \p \v 7 Biai' a mian men notaka ni Yohanes mikisarani. Taena i Yohanes, “Wee i kuu men koi lee'na ule ba'idek! Ime a men nambantilkon na ko'omuu se' i kuu sian kana'onna ukumanna Alaata'ala na ilio komburi'? \v 8 Pipiile'kon a wawaumuu se' i kuu daa nonsosolimo ka' nangkadaraimo gau'muu men ba'idek! Alia mongooskon na noamuu se' i kuu bo tonsapu na ukuman montookon i Abraham daa pulimuu. Bantilkononku na ko'omuu se' watupo karaani'i sida wawauonna Alaata'ala bo lee' ni Abraham! \v 9 Usong noko toropotmo bo pantara' kau pataka na wakatna. Sanda' kau men sian miwoo'kon woo' men pore sabole bo tara'ion ka' tibarkonon na apu.” \p \v 10 Mian biai' nimikirawarmo ni Yohanes taena i raaya'a, “Ka' kalu koiya'a, upa a men tiodaa wawauonmai?” \p \v 11 Ia simbati i Yohanes taena, “Ime a men isian bokukum rurua', ia tiodaa mongobosii mian men sian bokukumna, ka' i ime a men daa kakaanan, ia uga' tiodaa poo'obos.” \p \v 12 Isian uga' toropii pagawena pajak men notaka mikisarani. Raaya'a nimikirawar ni Yohanes taena, “Guru, upa a men tiodaa wawauonmai?” \p \v 13 Taena i Yohanes, “Alia mama'ase' labian koi men nibantilkonmo na ko'omuu.” \p \v 14 Ka' isian uga' toropii surudadu men nimikirawar na ko'ona taena i raaya'a, “Ka' i kai, upa a men tiodaa wawauonmai?” \p Ia simbati i Yohanes taena, “Alia aribiru ka' alia mangakali mian kada' taraionna upa-upa, kasee ala tongko' koi tambomuu.” \p \v 15 Tempo iya'a, noana mian biai' mansarui i Yohanes, too iamo a Tomundo' Pansalamatkon men peperaionna i raaya'a. \v 16 Mbaka' i Yohanes norobumo na ko'ona i raaya'a taena, “Yaku' mansarani i kuu tia weer, kasee i Ia men balaki'na kuasa tii yaku' bo taka, ka' mangalakaipo kookootna sapato-Na, yaku' koo'. Ia bo mansarani i kuu tia Alus Molinas ka' tia apu. \v 17 Ia noko into-intonmo ikiran bo pantaapi giigii' gandum-Na pataka moloe'. Gandum bo soopkonon-Na na alang-Na, kasee ota'na bo tunuon-Na na apu men sian pokoon papateion.” \p \v 18 Biai' kaliangan a nambantili ni Yohanes mian biai' na tempo ia nengelelekon Lele Pore. \p \v 19 Kasee ka' i Yohanes nambantili i Herodes, men tomundo' na libutan Galilea, gause i Herodes nosuo' tii Herodias boroki'na utusna, ka' uga' gause giigii' idek men ia wawaumo, \v 20 mbaka' i Tomundo' Herodes tongko' nunturangi idekna soosoodo, gause i ia nonsoopkon i Yohanes na tarungkuan. \s1 Yesus nisarani \sr 3:21-22 \r (Mat. 3:13-17; Mrk. 1:9-11) \p \v 21 Sarataa giigii' mian iya'a ia sarani Yohanes, Yesus uga' nisarani. Noko daa i Yesus nisarani, pintanga' i Ia basambayang, langit nokobongkatianmo. \v 22 Alus Molinas nalaumo na Ko'ona koi marampatii. Kasi nokamporongoran a wurungna Alaata'ala nda'amari langit tae-Na, “Koomo a Anak-Ku men kolingu'-Ku, ka' i Koo a men daa kokana'-Ku.” \s1 Puli ni Yesus \sr 3:23-38 \r (Mat. 1:1-17) \p \v 23 Na tempo i Yesus nuntumbei palimangon-Na, umur-Na toro tolumpulo'mo taun. \p Koi pinginti'ina mian, Ia anak ni Yusuf, \q1 Yusuf anak ni Eli, \q1 \v 24 Eli anak ni Matat, \q1 Matat anak ni Lewi, \q1 Lewi anak ni Malkhi, \q1 Malkhi anak ni Yanai, \q1 Yanai anak ni Yusuf, \q1 \v 25 Yusuf anak ni Matica, \q1 Matica anak ni Amos, \q1 Amos anak ni Nahum, \q1 Nahum anak ni Hesli, \q1 Hesli anak ni Nagai, \q1 \v 26 Nagai anak ni Maat, \q1 Maat anak ni Matica, \q1 Matica anak ni Simei, \q1 Simei anak ni Yosekh, \q1 Yosekh anak ni Yoda, \q1 \v 27 Yoda anak ni Yohanan, \q1 Yohanan anak ni Resa, \q1 Resa anak ni Zerubabel, \q1 Zerubabel anak ni Sealtiel, \q1 Sealtiel anak ni Neri, \q1 \v 28 Neri anak ni Malkhi, \q1 Malkhi anak ni Adi, \q1 Adi anak ni Kosam, \q1 Kosam anak ni Elmadam, \q1 Elmadam anak ni Er, \q1 \v 29 Er anak ni Yesua, \q1 Yesua anak ni Eliezer, \q1 Eliezer iya'a anak ni Yorim, \q1 Yorim anak ni Matat, \q1 Matat anak ni Lewi, \q1 \v 30 Lewi anak ni Simeon, \q1 Simeon anak ni Yehuda, \q1 Yehuda anak ni Yusuf, \q1 Yusuf anak ni Yonam, \q1 Yonam anak ni Elyakim, \q1 \v 31 Elyakim anak ni Melea, \q1 Melea anak ni Mina, \q1 Mina anak ni Matata, \q1 Matata anak ni Natan, \q1 Natan anak ni Daud, \q1 \v 32 Daud anak ni Isai, \q1 Isai anak ni Obed, \q1 Obed anak ni Boas, \q1 Boas anak ni Salmon, \q1 Salmon anak ni Nahason, \q1 \v 33 Nahason anak ni Aminadab, \q1 Aminadab anak ni Admin, \q1 Admin anak ni Arni, \q1 Arni anak ni Hezron, \q1 Hezron anak ni Peres, \q1 Peres anak ni Yehuda, \q1 \v 34 Yehuda anak ni Yakub, \q1 Yakub anak ni Ishak, \q1 Ishak anak ni Abraham, \q1 Abraham anak ni Terah, \q1 Terah anak ni Nahor, \q1 \v 35 Nahor anak ni Serug, \q1 Serug anak ni Rehu, \q1 Rehu anak ni Peleg, \q1 Peleg anak ni Eber, \q1 Eber anak ni Salmon, \q1 \v 36 Salmon anak ni Kenan, \q1 Kenan anak ni Arpakhsad, \q1 Arpakhsad anak ni Sem, \q1 Sem anak ni Nuh, \q1 Nuh anak ni Lamekh, \q1 \v 37 Lamekh anak ni Metusalah, \q1 Metusalah anak ni Henokh, \q1 Henokh anak ni Yared, \q1 Yared anak ni Mahalaleel, \q1 Mahalaleel anak ni Kenan, \q1 \v 38 Kenan anak ni Enos, \q1 Enos anak ni Set, \q1 Set anak ni Adam, \q1 Adam anakna Alaata'ala. \c 4 \s1 Yesus ia pitopongi Ibiliis na tano' maleas \sr 4:1-13 \r (Mat. 4:1-11; Mrk. 1:12-13) \p \v 1 Yesus men ia bariosmo Alus Molinas namarereimo Weerkauna Yordan. Alus Molinas nangandaarkonmo i Ia na tano' maleas. \v 2 Ia dongo-dongo na tano' maleas patompulo' ilio a nau'na ka' i Ia ia topongi Ibiliis. Tempo na tano' maleas Ia sian notookaan upa-upa, ka' sarataa porus patompulo' ilio iya'a, Ia nololumo. \p \v 3 Ibiliis norobumo na Ko'ona taena, “Gause i Koo Anakna Alaata'ala, alaka' posuu' a watu kani'i bi sida roti.” \p \v 4 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Na Alkitaap isian nitulis koi kani'imari: ‘Mian taasi' tongko' tuo'kon roti.’ ” \p \v 5 Kasi ia andaarkonmo Ibiliis i Yesus na tampat men alayo', ka' tongko' sangkudap mata Ibiliis ninsiso'kon na Ko'ona giigii' batomundo'an na tano' balaki'. \v 6 Ibiliis norobumo na Ko'ona taena, “Giigii' kuasa ka' kupang karaaro'o bo rookononku i Koo, gause giigii' iraaro'o nirookonmo na ingku' ka' i yaku' sida mongorookon na mian koi men kikira'ku. \v 7 Kalu i Koo monsoosa' i yaku', mbaka' giigii' kuasa ka' kupang karaaro'o bo tombonoioon.” \p \v 8 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Na Alkitaap isian nitulis koi kani'imari: ‘Koo tio monsoosa' Tumpu Alaata'alanta, ka' tongko' i Ia a lolo'oon!’ ” \p \v 9 Noko daa iya'a, Ibiliis nangawawamo i Yesus na Yerusalem ka' nongowoot i Ia na wuunganna Laiganna Alaata'ala, kasi norobu ni Yesus taena, “Kalu se' i Koo Anakna Alaata'ala, alaka' tumbur waaro'o! \v 10 Gause na Alkitaap isian nitulis koi kani'imari: ‘Alaata'ala bo momosuu' malaa'ikat-Na kada' mandagai i Koo pore-pore. \v 11 Raaya'a bo mantanai i Koo tia limana dako' saraat tontutup na watu.’ ” \p \v 12 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Na Alkitaap isian nitulis koi kani'imari: ‘Alia i koo mimitopongi Tumpu Alaata'alanta.’ ” \p \v 13 Noko daa Ibiliis nimitopongi i Yesus tia toropii kaliangan iya'a, ia namarereimo i Yesus ka' mempeperai tempo men pore. \s1 Yesus nuntumbei palimangon-Na na Galilea \sr 4:14-15 \r (Mat. 4:12-17; Mrk. 1:14-15) \p \v 14 Yesus ia bariosmo Alus Molinas ka' i Ia nomule'konmo na libutan Galilea. Ia notolelemo na longkop libutan iya'a. \v 15 Yesus nimisiso'mo mian na toropii laigan bakitumpuan, ka' giigii' mian muntunde' i Ia. \s1 Yesus sian nilaboti na Nazaret \sr 4:16-30 \r (Mat. 13:53-58; Mrk. 6:1-6) \p \v 16 Yesus notaka na Nazaret na dodongoan men nobalaki'an-Na. Na ilio Sabat Ia ninsoopmo na laigan bakitumpuan koi men doodoopo wawauon-Na, kasi Ia nokumekerer mambasa Alkitaap. \v 17 Ia nitarai kitap Nabii Yesaya, ka' noko daa Ia kambangi a lulunanna kitap iya'a, Ia nantausi men nitulis koi kani'imari: \q1 \v 18 “Alusna Tumpu isian na Ingku', \q1 gause i Ia nengelengketmo Yaku' bo pengelelekon Lele Pore bona mian talalais. \q1 Ia nomosuu'mo i Yaku' mengelelekon se' mian men nirakop bo uarkonon, \q1 ka' mian men mampisok bo poopiile', \q1 ka' mian men nipo'ata' bo sida malewa, \q1 \v 19 ka' mengelelekon kotakaanna Tumpu mansalamatkon mian-Na.” \p \v 20 Yesus nungululunmo soosoodo kitap iya'a ka' nungule'kon na mian men mandagai laigan bakitumpuan, kasi no'umoruang. Giigii' mian na laigan bakitumpuan iya'a rontos na pintiokian i Ia. \v 21 Kasi i Ia nuntumbei mimisiso' i raaya'a tae-Na, “Na ilio kani'i nosidamo a isiina Alkitaap men baasi kuu rongor.” \p \v 22 Giigii' mian iya'a kodaawankon i Ia, ka' men Ia wurungkon pore ka' kosamba'. Taena i raaya'a, “Taasi' i Ia kani'i anak ni Yusuf?” \p \v 23 Mbaka' i Yesus norobumomo tae-Na, “Sabole i kuu bo mangaan na Ingku' timbaani' koi kani'imari: ‘Dokter, lesi'i a wakaam kutung. Wawau ka'ita na dodongoaan a upa men kai rongormo isian Koo wawau na Kapernaum.’ ” \p \v 24 Taeni Yesus soosoodo, “Tuutuu' mba'a. Kasee bantilkonon-Ku na ko'omuu se' sianta nabii men angga'ion na dodongoanna suungna. \v 25 Men bantilkonon-Ku na ko'omuu kani'imari tuutuu'. Na tempo ni Nabii Elia, isian koi tolu' taun noom bitu'on sian no'usan pataka ninsidakon pololuan men dodoa tuu' na longkop dodongoan. Tempo iya'a biai' a wiwine balu na Israel. \v 26 Mau mune' koiya'a, Elia sian niposuu' mae' muntulung wiwine balu na lipu' Israel, kasee niposuu' mae' na sa'angu' wiwine balu na Sarfat na tano' Sidon. \v 27 Koiya'a uga' a na tempo ni Nabii Elisa, biai' a mian kustaon na lipu' Israel, kasee na ko'ona i raaya'a sianta sa'angu'po a mian men nilesi'i. Men nilesi'i tongko' i Naaman mian na lipu' Siria iya'a.” \p \v 28 Nongorongor koiya'a, giigii' mian men na laigan bakitumpuan iya'a nomaso'mo tuu'. \v 29 Raaya'a norumingkatmo, kasi nangaraap i Yesus umuar na kota ka' nangawawa na soripi'na liu' na kotana i raaya'a, bo tibarkononna. \v 30 Kasee i Yesus no'umuarmo nintingola' na ko'ona i raaya'a, kasi nomae'. \s1 Yesus nengelesi'i mian ia lampingi meena \sr 4:31-37 \r (Mrk. 1:21-28) \p \v 31 Kasi i Yesus nomae' na kota Kapernaum, na libutan Galilea. Inda'a i Ia nimisiso' mian na ilio Sabat. \v 32 Raaya'a kodaawan nomorongor pisiso'-Na, gause wurung-Na kuasaan. \v 33 Na lalomna laigan bakitumpuan iya'a isian sa'angu' mian men ia lampingi meena. Mian iya'a nangkakaro'kon taena, \v 34 “Oo Yesus samba Nazaret, upa a urusaan tii kai? Kabai i Koo taka bo pinsilaka'i i kai? Inti'ionku se' ime i Koo: Koo a men Molinas nda'ara'amari na Alaata'ala.” \p \v 35 Kasee i Yesus nengerengeaki meena iya'a tae-Na, “Pimporokot! Uarmo i koo na mian kanono'!” Mbaka' meena iya'a ningirimpa'konmo mian iya'a na tanga'na mian biai', kasi no'umuar namarerei mian iya'a, kasee daa sian nampapolosi i ia. \p \v 36 Giigii' mian samba', ka' norobu na simbaya'na i raaya'a taena, “Kinopore tuu' a men Ia wurungkon! Ia nomosuu' meena umuar tia kuasa-Na men tongaan, ka' i raaya'a uga' somo no'umuar.” \v 37 Kasi notolele a wawau ni Yesus na longkop libutan iya'a. \s1 Yesus nengelesi'i monian ni Simon ka' mian biai' \sr 4:38-41 \r (Mat. 8:14-17; Mrk. 1:29-34) \p \v 38 Kasi i Yesus namarerei laigan bakitumpuan iya'a ka' nomae' na laigan ni Simon. Monian ni Simon men sinana boroki'na tempo iya'a suminggar dodoa ka' i raaya'a nama'ase' ni Yesus kada' muntulung i ia. \v 39 Mbaka' Ia nokumekerermo na soripi'na wiwine iya'a, kasi nongkokundakon suminggarna, mbaka' wiwine iya'a liuliu nalesi'. Wiwine iya'a liuliu nowangon, kasi nangkalesang i raaya'a. \p \v 40 Sarataa ilio nosopokmo, giigii' mian nangawawamo mian men manggeo mae' ni Yesus. Nggeo men nangkana' i raaya'a biai' kaliangan. Yesus nengepetkon lima-Na na ko'ona i raaya'a sanda-sanda' ka' nengelesi'i. \v 41 Meena' uga' no'umuarmo na mian biai' potokaro' taena i raaya'a, “Koomo a Anakna Alaata'ala.” Kasi i Yesus nongkokundakon i raaya'a ka' sian namatalai morobu, gause raaya'a ninginti'i se' i Yesus iya'a a Tomundo' Pansalamatkon. \s1 Yesus nengelelekon Lele Pore na kota sambana \sr 4:42-44 \r (Mrk. 1:35-39) \p \v 42 Sarataa ma'ulo-ulop i Yesus norumingkatmo ka' nomae' na sa'angu' tampat men sianta mianna. Kasee mian biai' nansarak i Ia. Noko daa ia tausi raaya'a, raaya'a nampari-pari kada' i Ia sian mamarerei i raaya'a. \v 43 Kasee i Yesus norobu na ko'ona tae-Na, “Na kota sambana Yaku' uga' tio mengelelekon Lele Pore men mambantilkon Batomundo'anna Alaata'ala, gause Yaku' niposuu' bo pingilimang men koiya'a.” \p \v 44 Kasi i Ia nengelelekon Lele Pore na laigan bakitumpuan na libutan Yudea. \c 5 \s1 Pumuka' susum nisidakon pumuka' mian \sr 5:1-11 \r (Mat. 4:18-22; Mrk. 1:16-20) \p \v 1 Na sa'angu' tempo, Yesus kere-kerer na soripi'na Danau Genesaret mengelelekon wurungna Alaata'ala. Mian biai' taka nunguruuti i Ia.\x * \xo 5:1 \xt Mat. 13:1-2; Mrk. 3:9-10; 4:1 \x* \v 2 Ia piile' i Yesus isian duangan rurua' na soripi'na danau iya'a. Mian na duangan iya'a noko palaumo ka' pintanga'mo mongoso'i puka'na i raaya'a. \v 3 Yesus nolumakitmo na sa'angu' duangan, men duangan ni Simon. Kasi i Ia nomosuu' i Simon mumbuntulkon duangan iya'a waatu'u paraas ko'alaloman. Yesus no'umoruangmo na duangan iya'a ka' nimisiso' mian biai'. \p \v 4 Noko daa nimisiso' mian biai', Ia norobumo tae-Na, “Simon, bose waatu'u na ko'alaloman ka' ta'an a puka'muu kada' moko'ule' susum.” \p \v 5 Ia simbati i Simon taena, “Guru, sanondommo i kai na bapuka'an, kasee kosian upa men kai tausi. Kasee ka' i Kuu a nomosuu', mbaka' ta'anonku a puka' soosoodo.”\x * \xo 5:5 \xt Yoh. 21:3 \x* \p \v 6 Noko daa ia ta'an i raaya'a a puka'na, nokana'mo susum men biai' tuu' puka'na i raaya'a tamban kinoraras.\x * \xo 5:6 \xt Yoh. 21:6 \x* \v 7 Mbaka' i raaya'a somo nokikaba' na samba-sambana i raaya'a men isian na duangan sambana. Samba-sambana i raaya'a notakamo ka' nopootulungi nongowoot susum pataka nobuke' a duanganna i raaya'a rurua' ka' boomo mosool. \p \v 8 Tempo i Simon Petrus nimiile' se' koiya'a, ia nobanintuurmo kasi norobu taena, “Tumpu! Parerei i yaku' gause yaku' kani'i sa'angu' mian men dosaon.” \v 9 Simon tia giigii' mian men isian na duanganna samba' nimiile' kobiai'na susum men ia puka' i raaya'a. \v 10 Koiya'a uga' a samba-samba ni Simon men i Yakobus tii Yohanes, anak ni Zebedeus. \p Yesus norobumo ni Simon tae-Na, “Alia layaon! Muntumbei koini'i i koo sidamo pumuka' mian.” \p \v 11 Simon tia samba-sambana nimbingkatmo duanganna waara'a na katano'an, ka' i raaya'a namarereimo giigii' upana kasi nongololo' i Yesus. \s1 Yesus nengelesi'i sa'angu' mian men kustaon \sr 5:12-16 \r (Mat. 8:1-4; Mrk. 1:40-45) \p \v 12 Na sa'angu' tempo, Yesus isian na sa'angu' kota. Inda'a isian moro'one men kustaon longkop wakana. Sarataa ia nimiile' i Yesus, ia nobanintuurmo ka' nama'ase' taena, “Tuan, kalu i Kuu maloos, Kuu sabole sida mengelesi'i i yaku' kada' maloe' koi aturanna agama.” \p \v 13 Yesus nondoekonmo lima-Na, nongkoyong mian iya'a kasi norobu tae-Na, “Daa, Yaku' maloos. Bi poloe'mo i koo!” Tempopo iya'a uga', kustana na'anumo. \v 14 Kasi i Yesus nomotoo mian iya'a kada' alia mambantilkon ni imepo upa men nosida iya'a, ka' norobu tae-Na, “Rae' na imam ka' pipiile'kon na ko'ona se' kustaam daa na'anumo. Moko daa iya'a kasi rookon a kurbaan koi men ia posuu'kon i Musa na ukum Torat kada' manasa na mian se' kustaam tuutuu' na'anumo!”\x * \xo 5:14 \xt Im. 14:1-32 \x* \p \v 15 Kasee i Yesus notolelemo, ka' biai' a mian taka na Ko'ona momorongor i Ia ka' miki lesi'i nggeona i raaya'a. \v 16 Noko daa iya'a ai Yesus nomae'mo na tampat men sianta mianna ka' nosambayang. \s1 Yesus nengelesi'i sa'angu' mian men repo' \sr 5:17-26 \r (Mat. 9:1-8; Mrk. 2:1-12) \p \v 17 Na sa'angu'mo ilio pintanga' i Yesus mimisiso', isian toropii mian Farisi ka' wawa ukum Torat poto'oruang momorongori i Ia indo'o. Raaya'a ringkat na Yerusalem ka' na kota na Galilea tia Yudea. Yesus isian kuasana Tumpu men bo pengelesi'i mian manggeo. \p \v 18 Na tempo i Yesus pintanga' mimisiso' mian, isian toro pii mian notaka nangawawa sa'angu' mian repo' men toko-tokol na ampasna. Raaya'a mampari-pari mangawawa mian iya'a na lalomna laigan kada' daa sida pokelaon na arop ni Yesus. \v 19 Kasee i raaya'a sian nomoko nonsoopkon i ia gause mian indo'o biai' tuu'. Mbali' iya'a, raaya'a namasawe'konmo mian repo' iya'a na wawona atop. Kasi i raaya'a nantataki atop ka' nungulul i ia na ampasna na tanga'na mian biai' na arop ni Yesus. \v 20 Sarataa i Yesus nimiile' wawauna i raaya'a se' parasaya tuu' na Ko'ona, Ia norobumo na mian iya'a tae-Na, “Utus! Dosaam daa ni'ampunimo.” \p \v 21 Kasee wawa ukum Torat tia mian Farisi nompoo'inurutikonmo na noana i raaya'a taena, “Ime a mian kaya'a? Wurung-Na koi se' i Iamo a Alaata'ala. Ime a men daa sida mangampuni dosa saliwakon Alaata'ala suungna?” \p \v 22 Kasee i Yesus ninginti'i upa men isian na noana i raaya'a. Mbali' i Ia norobu tae-Na, “Nongko'upa se' i kuu mimikirawar koiya'a na noamuu? \v 23 Aupa a daana, mangaan, ‘Dosaam daa ni'ampunimo,’ kabai se' mangaan, ‘Wangonmo ka' tumpang?’ \v 24 Kasee koini'i popo'inti'ikonon-Ku na ko'omuu se' na tano' balaki' kani'i Anak Manusia kuasaan mangampuni dosa.” Kasi i Yesus norobu na mian repo' iya'a tae-Na, “Porongori a wurung-Ku: wangonmo, nakat a ueraan ka' ule'kon na laigaan!” \p \v 25 Mian iya'a liuliu nowangon ka' nanganakat ampasna pototiok i raaya'a giigii', kasi nomule'kon na laiganna ka' nuntunde' Alaata'ala. \p \v 26 Raaya'a giigii' samba' tuu', kasi nuntunde' Alaata'ala. Raaya'a nolayaonmo ka' norobu taena, “Kosamba' tuu' a upa men kita piile' na ilio kani'i.” \s1 Lewi namarerei giigii' palimangonna kasi nongololo' i Yesus \sr 5:27-32 \r (Mat. 9:9-13; Mrk. 2:13-17) \p \v 27 Noko daa iya'a i Yesus no'umuarmo. Ia nimiile' sa'angu' mian pagawena pajak men oru-oruang na kantor pajak. Ngaanna i Lewi. Taeni Yesus na ko'ona, “Mai, lolo' i Yaku'.” \v 28 Lewi norumingkatmo ka' namarerei giigii' palimangonna, kasi nongololo' i Yesus. \p \v 29 Noko daa iya'a ai Lewi nangawawaumo ramean balaki' boni Yesus na laiganna. Biai' a pagawena pajak ka' uga' mian sambana men nokumaan ruru-ruru' tii raaya'a. \v 30 Toropii mian Farisi ka' wawa ukum Torat nobarangunungmo ka' norobu na murit ni Yesus taena, “Nongko'upa se' i kuu kumaan ka' uga' ba'inum poopooruru' tia pagawena pajak ka' mian dosaon?”\x * \xo 5:30 \xt Luk. 15:1-2 \x* \p \v 31 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Taasi' mian malesi' a paraluu dokter, kasee mian men manggeo. \v 32 Yaku' taka taasi' bo pengeleelo' mian men kana' a wawauna, kasee bo pengeleelo' mian dosaon kada' i raaya'a monsosoli ka' mangkadarai gau'na men ba'idek.” \s1 Murit ni Yesus sianpo ba'apata kalu dauga' ruru-ruru' i Yesus \sr 5:33-39 \r (Mat. 9:14-17; Mrk. 2:18-22) \p \v 33 Mian Farisi norobumo na ko'ona i Yesus taena, “Murit ni Yohanes ka' uga' muritna mian Farisi malia' ba'apata ka' basambayang. Kasee murit-Muu, nongko'upa se' tongko' kumaan ka' ba'inum?” \p \v 34 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Sida mbali' a sawe'na suo' moro'one posuu'on ba'apata na posuo'anna see suo' moro'one iya'a dauga' indo'o tii raaya'a? Sabole sian! \v 35 Kasee bo taka a tempona suo' moro'one iya'a bo alaon na ko'ona i raaya'a. Na temposi iya'a kasi i raaya'a ba'apata.” \p \v 36 Kasi i Yesus nuntundunkon timbaani' na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Sianta mian men memberaki bokukum u'uru ka' mantampalkon na bokukum men manau'mo. Gause kalu koiya'a, bokukum men u'uru uga' koberak. Ka' toik pantampal men u'uru sian pookakana' tia bokukum men manau'. \p \v 37 Koiya'a uga' sianta sa'angu'po mian a men mantawa' anggur u'uru na batutu' anit manau' men motopu'mo. Gause kalu koiya'a, anggur men u'uru iya'a bo minsidakon batutu' anit manau' iya'a koberak, mbaka' anggur iya'a kowuwusmo, ka' batutu' anit iya'a kobaraba'ian. \v 38 Mbali' iya'a, anggur men u'uru uga' tio isiikonon na batutu' anit men u'uru. \p \v 39 Koiya'a uga' sianta mian men daa mingkira' minginum anggur u'uru noko daa minginum anggur men manau'. Gause taena i raaya'a, ‘Anggur men manau' iya'a a ma'amatna.’ ” \c 6 \s1 Murit ni Yesus numpupu ka' nangkaan gandum na ilio Sabat \sr 6:1-5 \r (Mat. 12:1-8; Mrk. 2:23-28) \p \v 1 Na ilio Sabat, Yesus tia murit-Na nolumiu na ale'na gandum. Tempo iya'a, murit-Na numpupumo gandum, kasi nimpiupur ka' nangkaan.\x * \xo 6:1 \xt Ul. 23–25 \x* \v 2 Toropii mian Farisi norobumo taena, “Nongko'upa i kuu se' nangawawau upa men sian patalaion wawauon na ilio Sabat?” \p \v 3 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Sianpo mbali' i kuu nambasa a upa men ia wawau i Daud na tempo i ia tia mian men nongololo' i ia see nokololuan?\x * \xo 6:3 \xt 1Sam. 21:1-6 \x* \v 4 Ia ninsoop na Laiganna Alaata'ala, nangala roti men nirookonmo bona Alaata'ala ka' nangkaan, kasi nantarai uga' mian men nongololo' i ia. Poali tongko' imam a men daa sida mangkaan roti iya'a.”\x * \xo 6:4 \xt Im. 24:9 \x* \p \v 5 Taeni Yesus soosoodo, “Anak Manusia a bo Pinginti'i na ilio Sabat!” \s1 Yesus nengelesi'i mian men repo' a limana uanan na ilionana Sabat \sr 6:6-11 \r (Mat. 12:9-14; Mrk. 3:1-6) \p \v 6 Na sa'angu'anmo ilio Sabat soosoodo, Yesus nomae'mo mimisiso' mian na laigan bakitumpuan. Indo'o isian mian men repo' a limana uanan. \v 7 Isian toropii wawa ukum Torat tia mian Farisi men pintanga' momonano i Yesus too-too i Ia mengelesi'i mian na ilio Sabat, kada' bo pompoposala'anna i raaya'a i Yesus. \v 8 Kasee i Yesus ninginti'i sagiana i raaya'a. Mbaka' i Ia norobumo na mian men repo' a limana iya'a tae-Na, “Mai kekerer ka'ita na aropna mian!” Mian iya'a norumingkatmo ka' nokumekerer. \p \v 9 Kasi i Yesus nimikirawar na mian biai' men isian indo'o tae-Na, “Koi taena agama, upa a men sida wawauonta na ilio Sabat? Mangawawau men ma'amat kabai se' mangawawau men ba'idek? Mansalamatkon mian kabai se' minsilaka'i mian?” \v 10 Yesus nengelealokonmo mian men na tiku-tikum-Na, kasi norobu na mian men repo' a limana iya'a tae-Na, “Soorkon a limaam!” Mian iya'a nonsoorkonmo limana, ka' limana mian iya'a uga' nalesi'mo. \p \v 11 Kasee wawa ukum Torat tia toropii mian Farisi iya'a noburuki'mo tuu', ka' i raaya'a nopootunduniimo se' too upaionmo i Yesus. \s1 Yesus nungururuki sompulo' rua' poposuu' \sr 6:12-16 \r (Mat. 10:1-4; Mrk. 3:13-19) \p \v 12 Na tempo iya'a i Yesus nomae'mo na sa'angu' buu'na basambayang. Inda'a Ia nosambayangmo na Alaata'ala pataka sanondom. \v 13 Sarataa noruarmo, Ia nengeleelo'mo murit-Na, kasi nungururuki sompulo' rua' mian men Ia ngaan poposuu'. Ngaanna: \v 14 Simon men ia ngaani i Yesus i Petrus tia utusna i Andreas, Yakobus ka' i Yohanes, Filipus ka' i Bartolomeus, \v 15 Matius ka' i Tomas, Yakobus anak ni Alfeus, ka' i Simon (men ngaanon mian Zelot), \v 16 Yudas anak ni Yakobus ka' i Yudas Iskariot men komburi'na nangakalkon bo pongorookonna i Yesus. \s1 Yesus nimisiso' ka' nengelesi'i mian biai' \sr 6:17-19 \r (Mat. 4:23-25) \p \v 17 Yesus notumokurumo na buu'na iya'a poopoololo' tia poposuu'-Na kasi notumataan kere-kerer na lempatna. Indo'o uga' isian murit-Na men sambana ka' biai' a mian sambana men ringkat na Yudea, na Yerusalem ka' na Tirus tia Sidon men na soripi'na tobui. \v 18 Raaya'a notaka bo momorongor i Yesus ka' mikipakuli'kon nggeona i raaya'a. Mian men lampingionna meena uga' notaka ka' nilesi'i. \v 19 Giigii' mian mampari-pari sulano munsuduk i Yesus, gause isian kuasa men umuar na waka-Na men sida mengelesi'i raaya'a giigii'. \s1 Barakaatan ka' kosilaka'an \sr 6:20-26 \r (Mat. 5:1-12) \p \v 20 Yesus nintiokimo murit-Na kasi norobu tae-Na, \q1 “Barakaatan i kuu giigii' mian men talalais, \q2 gause i kuumo a men bo mianna Batomundo'anna Alaata'ala! \q1 \v 21 Barakaatan i kuu men mololu koini'i, \q2 gause i kuumo a men bo pobentengon! \q1 Barakaatan i kuu men wiri koini'i, \q2 gause i kuumo a men bo lengke! \q1 \v 22 Barakaatan i kuu kalu koburuki'kononna mian, sian labotionna mian, irokion ka' potaekonon gause i kuu mongololo' Anak Manusia!\x * \xo 6:22 \xt 1Ptr. 4:14 \x* \v 23 Nabii tempo mbaripian niwawaukon koiya'a uga'. Kalu men koiya'a kuu tempoimo, kuu tio lewa' a noamuu ka' rumunsak kobelesan, gause tambomuu men nitoropotikonmo na surugaa mase balaki' tuu'.\x * \xo 6:23 \xt 2Taw. 36:16; Tun. 7:52 \x* \q1 \v 24 Kasee silaka' i kuu men kupangon koini'i, \q2 gause i kuu nentempoimo men pore! \q1 \v 25 Silaka' i kuu men benteng koini'i, \q2 gause i kuu bo mololu! \q1 Silaka' i kuu men lengke koini'i, \q2 gause i kuu bo masiongo' ka' wiri! \q1 \v 26 Silaka' i kuu kalu giigii' mian muntunde' i kuu, \q2 gause koiya'a uga' na tempo mbaripian pulina i raaya'a muntunde' nabii men borek.” \s1 Kolingu'kon a mian men maso'kon i kuu \sr 6:27-36 \r (Mat. 5:38-48; 7:12a) \p \v 27 “Kasee i kuu men nongorongor i Yaku' koini'i, potoong-Ku koi kani'imari: Kolingu'kon a mian men maso'kon i kuu. Wawau a men pore bona mian men mangka'idek i kuu. \v 28 Alaka' barakaati a mian men mantadeankon i kuu, ka' sambayangkon a mian men mangawawau ba'idek na ko'omuu. \v 29 Kalu mian mangarapa' kasumpi'muu men sambotak, rookon uga' a kasumpi'muu sambotakna soosoodo. Kalu jubamuu rampasion, rookon uga' a bokukummuu. \v 30 Kalu mian mama'ase' upa-upa na ko'omuu, tarai. Kalu upamuu rampasion, sobiimo ka' mungule'i. \v 31 Upa men kikira'muu wawauonna mian na ko'omuu, wawau uga' a men koiya'a na ko'ona i raaya'a.\x * \xo 6:31 \xt Mat. 7:12 \x* \p \v 32 Kalu i kuu tongko' mongkolingu'kon mian men mongkolingu'kon i kuu, men koiya'a mbali' se' kana'mo? Mianpo men dosaon minginti'i mongkolingu'kon mian men mongkolingu'kon i raaya'a! \v 33 Ka' kalu i kuu mangawawau pore tongko' bona giigii' mian men mangawawau pore na ko'omuu, men koiya'a mbali' se' kana'mo? Mianpo men dosaon minginti'i mangawawau pore na mian men mangawawau pore na ko'ona! \v 34 Ka' kalu i kuu mombolosii upa-upa na mian see tongko' na mian men daa momoko mombolosi upa-upa iya'a, men koiya'a mbali' se' kana'mo? Mianpo men sian malolo' na aturan agama mantarai simbaya'na mombolos upa-upa kasi pa'ase'onna soosoodo! \p \v 35 Kasee i kuu tio mongkolingu'kon mian men maso'kon i kuu ka' mangawawau pore na ko'ona i raaya'a. Kuu tio mombolosii ka' alia mongooskon se' daa bo ule'konon. Gause kalu koiya'a, balaki' a tambomuu ka' manasa i kuu anakna Alaata'ala men na ko'alayo'an. Gause Alaata'ala pore a noa-Na bona mian men sian minginti'i basukuur, ka' bona mian men ba'idek a gau'na. \v 36 Kuu tiodaa isian polingu'muu koi Tamamuu na surugaa uga' isian polingu'-Na!” \s1 Mian mampisok sian sida mimbibit mian mampisok \sr 6:37-42 \r (Mat. 7:1-5) \p \v 37 “Alia i kuu mompoposala' mian mbaka' i kuu uga' sian poposala'on. Alia mungukum mian kada' i kuu uga' sian ukumon. Ampuni a mian kada' i kuu uga' ampunion. \v 38 Tarai a mian, mbaka' i kuu uga' taraion. Takalan pore men tamban peeton kasi tutupkonon pataka kowuwus bo rookonon na ko'omuu. Gause takalan men kuu takalkon bo takalkonon na ko'omuu.” \p \v 39 Noko daa iya'a ai Yesus nuntundunmo timbaani' na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Sida mbali' mian mampisok mangalambin mian mampisok? Sabole rua-rua'na bo mandawo' na bolo'.\x * \xo 6:39 \xt Mat. 15:14 \x* \v 40 Sa'angu' mian men guruion sian angga'ion mangalalabii guruna. Kasee mian men tamatmo na ilimuu' men ia sikolai, ia sidamo koi guruna.\x * \xo 6:40 \xt Mat. 10:24-25; Yoh. 13:16; 15:20 \x* \p \v 41 Nongko'upa i kuu se' tongko' mimiile' pupu' na matana simbaya'muu, kasee balak na matamuu sian kuu inti'i? \v 42 Koi upa a kosidana i kuu mangaan na simbaya'muu taemuu, ‘Mai, yaku' anuikona a pupu' na mataam kanono'’ poali balak na matamuu sian kuu piile'? Wee i kuu men minti palo-paloos! Anui kutung a balak na matamuu kada' i kuu manasa mimiile' ka' sida manganui pupu' na matana simbaya'muu.” \s1 Mian men ma'amat tia mian men ba'idek a gau'na \sr 6:43-45 \r (Mat. 7:16-20; 12:33-35) \p \v 43 “Kau men pore a tutuo'na sian miwoo'kon woo' men sian pore. Koiya'a uga' a kau men ba'idek a tutuo'na sian miwoo'kon woo' men pore. \v 44 Pore kabai se' ba'idek a kau iya'a, na woo'na mba'a pinginti'ianmuu. Rakut ruri'on sianta pantausian mumpupu woo'na ara, ka' na kau men ruri'on sianta pantausian mumpupu woo'na anggur.\x * \xo 6:44 \xt Mat. 12:33 \x* \v 45 Mian men ma'amat momorobukon upa-upa men ma'amat, gause noana ma'amat. Kasee mian men ba'idek a gau'na momorobukon upa-upa men ba'idek, gause noana ba'idek. Gause upa men porobukononna mian rumingkat na noana.”\x * \xo 6:45 \xt Mat. 12:34 \x* \s1 Mian men pande ka' mian men bobo' momokerer laigan \sr 6:46-49 \r (Mat. 7:24-27) \p \v 46 “Nongko'upa mbali' i kuu se' mangaan i Yaku', ‘Tumpu! Tumpu!’ kasee i kuu sian mangawawau upa men bantilkonon-Ku na ko'omuu? \v 47 Bantilkonon-Ku se' sanda' mian men taka na Ingku' ka' mongorongor wurung-Ku tia mongololo' men koi taeng-Ku', \v 48 i ia koi mian men na tempo mangawawau laigan, ia nengkeke ala-alalom ka' nangawawau pandasi na wawona watu. Na tempo waa' mingiliu laigan iya'a, laigan iya'a sian koruntun gause wawauna moonggor. \v 49 Kasee mian men nomorongor wurung-Ku see sian mongololo', ia koi sa'angu' mian men nomokerer laigan na tano' see sian nipandasi. Sarataa liuonna waa', laigan iya'a liuliu koruntun ka' kobaraba'ian dodoa tuu'!” \c 7 \s1 Yesus nengelesi'i sa'angu' tutulungina surudaduna Roma \sr 7:1-10 \r (Mat. 8:5-13) \p \v 1 Noko daa i Yesus nimisiso' mian biai', Ia nomae'mo na Kapernaum. \v 2 Indo'o isian moomoola'na surudaduna Roma. Ia isian sa'angu' tutulungina men kolingu'na tuu' men manggeo tuu' ka' boomo lapus. \v 3 Na tempo i ia nongorongor lele se' isian i Yesus, ia nomosuu'mo toropii motu-motu'ana lipu' Yahudi mangarae'i ka' mengeleelo i Yesus kada' taka mengelesi'i tutulungina. \v 4 Sarataa nopootuung i Yesus, raaya'a ningkaase'mo kada' i Ia muntulung moomoola'na surudaduna Roma iya'a. Raaya'a norobumo ni Yesus taena, “Too daa sidaon-Muu tulungon a moomoola'na surudadu iya'a, \v 5 gause i ia mongkolingu'kon lipu'ta ka' i iamo a men nangawawau laigan bakitumpuanmai.” \p \v 6 Mbaka' nomae'mo i Yesus poololo' tii raaya'a. Sarataa torumpakmo na laiganna moomoola'na surudaduna Roma iya'a, surudadu iya'a nomosuu'mo toropii bela'na momootuungi i Ia ka' mambantilkon koi kani'imari: “Tuan! Sobiimo ka' makulen mae' na laiganku. Yaku' kani'i mian men sian kana'na mangalaboti i Kuu na laiganku. \v 7 Mbali' iya'a, yaku' suungku sian momoko taka na Ko'omuu. Mbaka' pa'ase'onku, tongko' ngaan toro santaa' daamo, kada' tutulungingku iya'a malesi'. \v 8 Gause i yaku' mian men posuu'on, ka' men kando'onana tii yaku' tio uga' mongololoikon posuu'ku. Kalu i yaku' momosuu' sa'angu' surudadu, ‘Rae'!’ mbaka' i ia sabole mae'. Ka' kalu i yaku' mengeleelo' men sambana, ‘Mai ka'ita!’ mbaka' i ia sabole taka. Kabai se' kalu i yaku' momosuu' tutulungingku, ‘Limang a kani'i!’ mbaka' sabole uga' limangonna.” \p \v 9 Nongorongor men koiya'a, samba' i Yesus. Ia nolumingamo na mian biai' men nongololo' i Ia ka' norobu tae-Na, “Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' na lipu' Israelpo Yaku' sianpo nontoo rumpaki mian men imaanan tuu' koi kaya'a!” \p \v 10 Sarataa toropii mian men ia posuu' surudadu iya'a nomule'kon na laigan, ia takai i raaya'a tutulungi iya'a noko palesi'mo. \s1 Yesus nomotuo'i anakna sa'angu' wiwine balu \sr 7:11-17 \p \v 11 Noko daa iya'a ai Yesus nomae'mo na kota Nain. Murit-Na tia mian biai' nomae' tii Ia. \v 12 Tempo i Yesus torumpakmo na soopanna kota, isian mian biai' nunguer biibii mae' na baleanan. Mian men nolapus iya'a anak moro'one suusuungna, ia anakna sa'angu' wiwine men nobalumo. Biai' a mianna kota nomae' tia balu iya'a. \v 13 Sarataa i Yesus nimiile' wiwine iya'a, Ia nolingu' tuu' a noa-Na kasi norobu tae-Na, “Aliamomo' wiri!” \p \v 14 Kasi i Yesus nuntuu'i ueran biibii iya'a ka' ningintoni. Mbaka' mian men nunguer biibii iya'a notaanmo. Yesus norobumo tae-Na, “Oo atu'! Bantilkonon-Ku na ko'oom, wangonmo!” \v 15 Anak malai moro'one men nolapusmo iya'a nowangonmo kasi no'umoruang ka' nobatundun. Mbaka' mian iya'a ia rookonmo i Yesus na sinana. \p \v 16 Giigii' mian natakutmo ka' muntunde' Alaata'ala. Raaya'a norobumo taena, “Nabii balaki' notakamo na ko'onta'! Alaata'ala takamo bo mansalamatkon mian-Na!” \p \v 17 Lele ni Yesus iya'a notolelemo na longkop libutan Yudea ka' uga' libutan na tiku-tikumna. \s1 Yohanes Pansarani nomosuu' rurua' muritna \sr 7:18-35 \r (Mat. 11:2-19) \p \v 18 Yohanes nongorongor na muritna giigii' upa men nosida iya'a. \v 19 Mbaka' ia nengeleelo'mo rurua' muritna, kasi nomosuu' i raaya'a mae' ni Tumpu Yesus mimikirawar taena, “Too daa i Kuumo a men bo taka koi men ia toonkon Alaata'ala, kabai i kai tio mempeperai mian sambana?” \p \v 20 Rurua' murit ni Yohanes iya'a nomae'mo ni Yesus ka' nimikirawar taena, “Kai ia posuu' i Yohanes Pansarani mimikirawar na Ko'omuu, too daa i Kuumo a men bo taka koi men ia toonkon Alaata'ala, kabai kai tio mempeperai mian sambana?” \p \v 21 Tempo iya'a i Yesus nengelesi'i mian biai' ka' numbuse'i meena biai' kasi ninsidakon mian biai' men mampisok sida poopiile'. \v 22 Mbaka' ia simbatimo i Yesus tae-Na, “Rae' ule'kon waale'e ni Yohanes ka' bantilkon a upa men kuu rongor ka' kuu piile'. Mian mampisok nopoopiile'mo, mian repo' nolumempangmo, mian kustaon na'anumo, mian mabongol nopoorongormo, mian men lapus nipotuo'imo, ka' Lele Pore men ringkat na Alaata'ala nilelekonmo na mian talalais.\x * \xo 7:22 \xt Yes. 35:5-6; 61:1 \x* \v 23 Barakaatan a mian men sian mongkokundai i Yaku'!” \p \v 24 Sarataa noporus a mian men ia posuu' i Yohanes, Yesus nuntumbeimo nuntundun i Yohanes na mian biai' men isian tii Ia. Tae-Na, “Kuu nomae' na tano' maleas bo mimiile' upa? Mimiile' sansila' rakut men puuronna mombuul waale'e-le'emari? \v 25 Kuu nomae' bo mimiile' upa? Mimiile' sa'angu' mian men mopakean pore? Mian men mopakean koiya'a ka' men tumuo' pore, dodongoanna na laiganna tomundo'! \v 26 Ansee i kuu no'umuar bo mimiile' upa? Bo mimiile' sa'angu' nabii? Tuutuu' mba'a. Ka' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' i Yohanes labi tia tongko' nabii. \v 27 Gause i Yohanes isian nitulis na Alkitaap koi kani'imari: \q2 ‘Imamat ini'imari! Yaku' bo momosuu' mian-Ku mongolukoni i Kuu. \q2 Mian iya'a bo montoropoti salan-Muu.’ ”\x * \xo 7:27 \xt Mal. 3:1 \x* \p \v 28 Taeni Yesus soosoodo, “Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' na tano' balaki' kani'i sianta sa'angu'po mian men mangalalabii i Yohanes a pangangga'ina mian. Kasee mian men itiu'na na Batomundo'anna Alaata'ala, iamo a balaki'na tii Yohanes Pansarani.” \p ( \v 29 Giigii' mian men nongorongor wurung-Na tonsoop pagawena pajak nompotuutuu' Alaata'ala gause i raaya'a niki saranimo ni Yohanes Pansarani. \v 30 Kasee mian Farisi tia wawa ukum Torat nongkokundai sagiana Alaata'ala na ko'ona i raaya'a, gause nobude' ia sarani i Yohanes Pansarani.)\x * \xo 7:30 \xt Mat. 21:32; Luk. 3:12 \x* \p \v 31 Kasi i Yesus norobu soosoodo tae-Na, “Tio koi upa a pompookokoikonan-Ku mian men tumuo' na tempo koini'i? Koi upa i raaya'a? \v 32 Raaya'a koi anak men poto'oruang na tampat pobalukan ka' ba'ilianna mian. Raaya'a mengeleelo'kon na anak sambana taena, \q1 ‘Kai munduup poloit bo ko'omuu, \q2 kasee i kuu bude' manari! \q1 Kai mangananikon nanian kasiongo'an, \q2 kasee i kuu sian wiri!’ \p \v 33 Yohanes Pansarani notaka, ka' i ia malia' ba'apata ka' sian ninginum anggur, kasee i kuu nangaan se' i Yohanes ia lampingimo meena! \v 34 Kasi Anak Manusia notaka, ka' i Ia nokumaan ka' ninginum, ka' i kuu norobu taemuu, ‘Piile' a mian kale'e! Modoko', bukuan lio', motobela' tia pagawena pajak ka' motobela' tia mian dosaon.’ \v 35 Mau mune' koiya'a, pinginti'ianna Alaata'ala kampiile'an se' kana' na wawauna mian men mongololo pinginti'ianna iya'a.” \s1 Sa'angu' wiwine men ba'idek a gau'na nintisala' ni Yesus \sr 7:36-50 \p \v 36 Isian sa'angu' mian Farisi nangange i Yesus kada' kumaan na laiganna. Yesus nomae'mo na laiganna mian Farisi iya'a ka' nokumaan. \v 37 Na kota iya'a isian sa'angu' wiwine men tolele ba'idek a gau'na. Sarataa wiwine iya'a nongorongor se' i Yesus pintanga' kumaan na laiganna mian Farisi, ia nangawawamo sa'angu' botor pualam isiian minamina' men mawangi ka' nuntuungi i Yesus. \v 38 Ia nomae' wiri-wiri kasi nokumekerer na tokurung ni Yesus karani' sarat-Na ka' nengementaki sarat ni Yesus tia lolu'na ka' nansapui tia wuukna, kasi nongooki sarat ni Yesus ka' nintimbu'i tia minamina' men mawangi iya'a. \p \v 39 Sarataa mian Farisi men nangange i Yesus nimiile' upa men nosida iya'a, ia norobumo na noana taena, “Kalu i Ia kaya'a nabii, sabole inti'ion-Na too ime ka' koi upa a wiwine men nunsuduk i Ia. Sabole inti'ion-Na a wiwine kale'e se' ba'idek a gau'na.” \p \v 40 Kasi i Yesus norobu na ko'ona tae-Na, “Simon, isian men bo bantilkonon-Ku na ko'oom.” \p Ia simbati i Simon taena, “Guru, tundunon-Muusi.” \p \v 41 Taeni Yesus, “Isian rua' mian men samayaon na mian men mombolosii doi'. Men sa'angu', samayaon lima' atu doi' dinar, ka' sa'angu' mian soosoodo samayaon limampulo' doi' dinar. \v 42 Gause sianmo pokoonna i raaya'a bontorion, mbaka' mian men nombolosii doi' iya'a nansapuimo samayana rua-rua' irana. Na rurua' mian iya'a, ime a men mongkolingu'kon tuu' mian men nansapuimo samayana iya'a?” \p \v 43 Ia simbati i Simon taena, “Saruionku, mian men biai'na samayana nisapui.” \p Ia simbati i Yesus tae-Na, “Pinginti'iim kanooro'o tuutuu'.” \p \v 44 Kasi i Yesus nintioki wiwine iya'a ka' norobu ni Simon tae-Na, “Daa koo piile'mo a wiwine kani'i? Yaku' ninsoop na laigaan ka' i koo sian nantarai Yaku' weer bo pimbuu'on-Ku, kasee wiwine kaya'a nengementakimo sarat-Ku tia lolu'na ka' nansapui tia wuukna. \v 45 Koo sian nongooki i Yaku', kasee wiwine kaya'a taka-takapo i ia, ia sian otasna mongooki sarat-Ku. \v 46 Koo sian ningiminamina'i takala'-Ku, kasee wiwine kaya'a ningiminamina'i sarat-Ku tia minamina' men mawangi. \v 47 Mbali' iya'a, bantilkonon-Ku na ko'omuu se' wiwine kani'i molingu'kon tuu' i Yaku'. Lingu'na iya'a ninsiso'kon se' dosana men biai' ni'ampunimo. Kasee mian men daa ni'ampuni na dosana men tongko' titiu', lingu'na na Ingku' uga' tongko' titiu'.” \p \v 48 Kasi i Yesus norobu na wiwine iya'a tae-Na, “Dosaam daa ni'ampunimo.” \p \v 49 Mian men nokumaan ruru-ruru' tii Yesus norobumo na simbaya'na i raaya'a taena, “Se' ime i Ia kaya'a mbali' daa Ia momoko mangampuni dosa?” \p \v 50 Kasee i Yesus norobu na wiwine iya'a tae-Na, “Imaawan nansalamatkonmo i koo. Koini'i rae'mo i koo tia noa beles!” \c 8 \s1 Toropii wiwine men nangkalesang i Yesus \sr 8:1-3 \p \v 1 Sian paraa nanau' noporusanna iya'a, Yesus nomae'mo na toropii kota tia kampung mengelelekon Lele Pore men mambantilkon Batomundo'anna Alaata'ala. Sompulo' rua' murit-Na nomae' tii Ia. \v 2 Koiya'a uga' a toropii wiwine men isian meena ni'uarkon na ko'ona, ka' men nilesi'i na nggeona i raaya'a, tonsoop i Maria men ngaanon i Magdalena (pitu' meena men ni'uarkon na ko'ona); \v 3 uga' i Yohana, boroki' ni Khuza men pagawena laigan batomundo'an ni Herodes; Susana ka' uga' biai' a wiwine men sambana. Raaya'a nomae' nangkalesang i Yesus tia murit-Na, mau mune' i raaya'a somo namba'ilikon doi'na susuung.\x * \xo 8:3 \xt Mat. 27:55-56; Mrk. 15:40-41; Luk. 23:49 \x* \s1 Timbaani' pangkambur wine' \sr 8:4-8 \r (Mat. 13:1-9; Mrk. 4:1-9) \p \v 4 Biai' a mian men ringkat na toropii kota mae' ni Yesus. Sarataa biai'mo a mian men notorimpung, Yesus nuntundunkonmo i raaya'a timbaani' men koi kani'imari: \v 5 “Isian po'ale' sa'angu' mae' mangkambur wine' na ale'na. Banta-bantang i ia mangkambur, isian wine' men nandawo' na soripi'na salan. Sanggiran ia pee'imo mian ka' men sanggiran ia kaanmo sapu' pataka nokabus. \v 6 Isian uga' men nandawo' na karabatu. Tempo wine' nosumukutmo, ia liuliu nalau gause tano'na kerengkengan. \v 7 Isian uga' wine' men nandawo' na rakut masolot ka' ruri'on. Kasi rakut masolot ka' ruri'on iya'a tumuo' singkat tia wine' iya'a ka' ningipit pataka nopate. \v 8 Kasee isian uga' wine' men nandawo' na tano' men molumba'. Sarataa notumuo' ia niwoo'mo para sa'atu paku'.” \p Noko daa nambantilkon timbaani' iya'a, Yesus norobumo tae-Na, “Daa tilingaan, imamat pore-pore!” \s1 Panduung ni Yesus nobatimbaani' \sr 8:9-10 \r (Mat. 13:10-17; Mrk. 4:10-12) \p \v 9 Murit ni Yesus nimikirawarmo na Ko'ona se' upa aratina timbaani' iya'a. \p \v 10 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Kuu nitaraimo pinginti'ian kada' minginti'i upa men mawuni na Batomundo'anna Alaata'ala. Kasee mian sambana nipisiso' tia timbaani' kada' mau mune' i raaya'a mimiile', kasee sian poopiile'. Ka' mau i raaya'a poorongor, kasee sian minginti'i.”\x * \xo 8:10 \xt Yes. 6:9-10 \x* \s1 Aratina timbaani' na sa'angu' mian pangkambur wine' \sr 8:11-15 \r (Mat. 13:18-23; Mrk. 4:13-20) \p \v 11 “Koi kani'imari a aratina timbaani' iya'a: Wine' iya'a mase wurungna Alaata'ala. \v 12 Wine' men nandawo' na soripi'na salan, mase mian men nongorongor wurung iya'a. Kasee notakamo a Ibiliis nangarampasi wurung iya'a na noana dako' i raaya'a mamarasaya ka' salamatkonon. \p \v 13 Wine' men nandawo' na karabatu mase mian men na tempo nongorongor wurung iya'a, ia nangalabotmo tia noa beles. Kasee wurung iya'a sian niwakat na noana i raaya'a. Raaya'a parasaya kasee tongko' kodi-kodi', ka' tempo takaionna solon-solong, raaya'a minsasapu kaparasaya'anna. \p \v 14 Wine' men nandawo' na rakut ruuri'on mase mian men nongorongor wurung iya'a, kasee dauga' babatakon tutuo'na i raaya'a ka' uga' mingkira' tumuo' labian ka' pore. Giigii' iya'a minsidakon i raaya'a sian mantakakon woo' men motu'a. \p \v 15 Wine' men nandawo' na tano' men molumba' mase mian men nongorongor wurung iya'a, kasi ia naa' na noana men pore ka' matondong. Raaya'a momoko bakitaan pataka mantakakon woo'.” \s1 Timbaani' boloak \sr 8:16-18 \r (Mrk. 4:21-25) \p \v 16 Taeni Yesus soosoodo, “Sianta mian men muntutungi boloak ka' mansa'u tia gumbang, kabai se' momokela na intuna tokolan. Ia tio momokela boloak iya'a na sulaanna kada' mian men minsoop sida mimiile' ruarna. \v 17 Sianta upa-upa men tonaa' men komburi'na sian pipiile'konon, ka' sianta upa-upa men nipopowuni men komburi'na sian kanginti'ian ka' lelekonon. \p \v 18 Mbali' iya'a, imamat pore-pore a pongorongormuu pisiso'-Ku. Gause mian men isianmo upa ia tombonoi bo taraion soosoodo, kasee mian men sianta upa tombonoionna, toro tiu'po men saruion dauga' isian na ko'ona uga' bo alaon.” \s1 Sina tia utus ni Yesus \sr 8:19-21 \r (Mat. 12:46-50; Mrk. 3:31-35) \p \v 19 Sina ni Yesus tia utus-Na notaka na Ko'ona, kasee i raaya'a sian nomoko nomootuungi i Ia gause biai' tuu' a mian. \v 20 Isian sa'angu' mian norobu ni Yesus taena, “Sina-Muu tia utus-Muu mokaraale'e na liwa, mingkira' momootuungi i Kuu.” \p \v 21 Kasee ia simbati i Yesus tae-Na, “Mian men nongorongor wurungna Alaata'ala ka' mansalankon tia wawau men pore, raaya'amo a sinang-Ku tia utus-Ku.” \s1 Yesus nongkokundakon boyus kada' rokot \sr 8:22-25 \r (Mat. 8:23-27; Mrk. 4:35-41) \p \v 22 Na sa'angu' tempo i Yesus tia murit-Na nolumakitmo na duangan. Yesus norobumo na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Mai kita lumembet na sambotakna danau.” Mbaka' i raaya'a nomae'mo. \v 23 Pintanga' i raaya'a tarabut i Yesus notomporoyotmo. Ola-olan taka boyus na danau iya'a. Duanganna i raaya'a muntumbeimo isiionna weer pataka boomo silaka'. \v 24 Murit ni Yesus nomae'mo na Ko'ona ka' ninsimpu i Ia. Taena, “Guru! Guru! Silaka'mo i kita!” \p Yesus nowangonmo ka' nongkokundakon boyus tia bokol men kaekae' makorong ka' makansang tuu'. Boyus tia bokol iya'a uga' liuliu norokot ka' danau iya'a notodoomo. \v 25 Yesus norobumo na murit-Na tae-Na, “Nongko'upa i kuu se' sian mamarasaya i Yaku'?” \p Raaya'a nolayaonmo ka' nosamba'. Raaya'a nopoopikirawarimo simbaya'na taena, “Ime a men tuutuu'na mian kaya'a mbali' daa sida mongkokundakon mombuul tia bokol, ka' mombuul tia bokol iya'a momorongori i Ia?” \s1 Yesus nengelesi'i mian men ia lampingi meena \sr 8:26-39 \r (Mat. 8:28-34; Mrk. 5:1-20) \p \v 26 Yesus tia murit-Na notakamo na dodongoanna lipu' Gerasa na sambotakna Danau Galilea. \v 27 Sarataa i Yesus nalau na katano'an, ia pootuungimo sa'angu' moro'one men ia lampingi meena. Mian iya'a ringkat na kota. Ia nanau'mo sian mopake ka' sianmo nodumodongo na laigan. Ia tongko' dumodongo na leeng men pantanoman mian lapus. \p \v 28 Sarataa mian iya'a nimiile' i Yesus, ia nangkakaro'mo kasi nobanintuur ka' norobu taena, “Oo Yesus, Anakna Alaata'ala men na ko'alayo'an! Upaioonmo i yaku'? Pa'ase'onku, amo' talalaisoon i yaku'!” \v 29 Mian iya'a norobu koiya'a gause i Yesus nomosuu'mo meena umuar na wakana mian iya'a. Ia piribiai'mo lampingionna meena mbali' mau lima tia saratna punguon tia rante ka' dagaion pore-pore, ia dauga' momoko mamantas rante men nipungukon kasi wawaonna meena na tampat men oloa' na mian. \p \v 30 Yesus nimikirawarimo mian iya'a tae-Na, “Ime a ngaawan?” \p Ia simbati mian iya'a taena, “Ngaanku i Legion,” gause biai' tuu' a meena men ninsoop na wakana. \v 31 Meena iya'a ningkakaase' kada' i Yesus alia momosuu' i raaya'a mae' na pakom. \p \v 32 Karani' na tampat iya'a isian bau' biai' tuu' men pintanga' mansarak kumaan na tembanon. Meena iya'a nokumakaase' ni Yesus kada' patalaion minsoop na bau' karaatu'u. Ka' i Yesus daa sangada. \v 33 Mbaka' meena no'umuarmo na mian iya'a ka' ninsoop na bau' men biai' iya'a. Kasi salulusan bau' men biai' iya'a notumetende' ka' notumumbur na liu' waaro'o na weer, mbaka' nopatemo nolomos. \p \v 34 Pontondong bau' iya'a nimiile' upa men nosida. Mbaka' i raaya'a notumetende'mo ka' nuntundunkon lele iya'a na kota ka' na kampung men na tiku-tikumna. \v 35 Kasi mian biai' no'umuar ka' mae' nimiile' upa men nosida. Raaya'a notakamo ni Yesus, ka' indo'o i raaya'a nantakai mian men sianmo ia lampingi meena oru-oruang beebeel sarat ni Yesus. Ia nobapakemo ka' nopatotongmo. Raaya'a nolayaonmo. \v 36 Mian men nimiile' upa men nosida iya'a nuntundunkonmo na mian sambana koi upa a mian iya'a nilesi'i. \p \v 37 Kasi giigii' mian na lipu' Gerasa nama'ase' ni Yesus kada' i Ia mamarerei dodongoan iya'a, gause raaya'a giigii' nolayaonmo tuu'. Mbaka' i Yesus nolumakitmo na duangan ka' nomule'kon. \v 38 Mian men sianmo ia lampingi meena iya'a nama'ase'mo ni Yesus kada' i ia poturangon lumolo' na Ko'ona. \p Kasee i Yesus nomosuu' i ia mule'kon tae-Na, \v 39 “Ule'konmo na laigaan ka' lelekon a giigii' upa men ia wawaumo Alaata'ala na ko'oom.” \p Mbaka' mian iya'a nomae'mo na sanda' dodongoan na lalomna kotana ka' nengelelekon upa men ia wawau i Yesus na ko'ona. \s1 Anak ni Yairus ka' wiwine men nongkoyong i Yesus \sr 8:40-56 \r (Mat. 9:18-26; Mrk. 5:21-43) \p \v 40 Sarataa i Yesus nomule'kon na sambotakna danau, ia labotimo mian biai' tia noa beles gause i raaya'a noko potoperamo. \v 41 Kasi notaka ni Yesus a sa'angu' tanaasna laigan bakitumpuan. Ngaanna i Yairus. Ia nobanintuur ka' nama'ase' kada' i Yesus sabole-bole mae' na laiganna, \v 42 gause isian anakna wiwine men sa'a-sa'angu' ka' umurna baasi sompulo' rua' taun pintanga' sakaal. \p Yesus banta-bantang mae' na laigan ni Yairus, mian biai' na tiku-tikum-Na menggeet i Ia. \v 43 Na mian biai' iya'a isian uga' sa'angu' wiwine men sompulo'mo rua' taun mariingi'on men dodoa. Mian iya'a namakabusmo giigii' kupangna bo bapakuli'na na dokter, kasee sianta men kinalesi'na. \v 44 Wiwine iya'a nuntuntuni i Yesus, nembeeli paraas tokurung-Na ka' nongkoyong puusna juba-Na. Tempo iya'a uga' mariingi'na wiwine iya'a liuliu norokot. \p \v 45 Yesus nimikirawarmo tae-Na, “Ime a men nongkoyong i Yaku'?” \p Giigii' mian indo'o ninsasapu. Kasi i Petrus norobu taena, “Guru, biai' tuu' a mian nunguruuti ka' nenggeet i Kuu!” \p \v 46 Yesus norobu tae-Na, “Kasee isian mian men nongkoyong i Yaku'. Ya'a Yaku' inti'i, gause isian kuasa men no'umuar na wakang-Ku.” \v 47 Wiwine iya'a ninginti'i se' upa men ia wawau nokanginti'ianmo. Mbaka' i ia nangkarani'mo i Yesus ka' notumutuku' ranggu-ranggugur. Kasi i ia nuntundunkon na mian biai' nongko'upa mbali' i ia nongkoyong i Yesus, ka' nuntundunkon se' mariingi'na na'anumo tempopo iya'a. \v 48 Yesus norobumo soosoodo na ko'ona tae-Na, “Anak-Ku, gause i koo parasaya na Ingku', mbaka' i koo nalesi'mo. Rae'mo tia noa ma'amat!” \p \v 49 Pintanga' morobu i Yesus, notakamo a sa'angu' mian men poto'utusan ni Yairus, tanaasna laigan bakitumpuan iya'a. Ia nambantilkon ni Yairus taena, “Anakmuu nolapusmo. Sobiimo i kuu ka' dauga' mungkulen i Guru.” \p \v 50 Sarataa i Yesus nongorongor se' koiya'a, Ia norobumo ni Yairus tae-Na, “Alia layaon. Parasaya, daamo. Anaak sabole bo malesi'.” \p \v 51 Sarataa i Yesus notaka na laigan ni Yairus, Ia sian nomoturang mian sambana minsoop tii Ia saliwakon i Petrus, Yohanes, Yakobus ka' sina tia tamana anak iya'a. \v 52 Giigii' mian pintanga' wiri ka' tumando' gause anak men nolapus iya'a. Kasee i Yesus norobu tae-Na, “Alia wiri. Anak kanono' sian nolapus; ia tongko' noroyot!” \p \v 53 Raaya'a nongkolengkeimo i Yesus, gause i raaya'a poto'inti'i se' anak wiwine iya'a tuutuu' noko lapusmo. \v 54 Komburi'na i Yesus ningintonimo limana anak iya'a kasi norobu tae-Na, “Anak, wangonmo!” \v 55 Anak iya'a liuliu ninoa ka' uga' lako-lako nowangon. Noko daa koiya'a kasi i Yesus nomosuu' i raaya'a kada' mamakaan anak iya'a. \v 56 Minti'ina anak iya'a samba' tuu'. Kasee i Yesus nomotoo i raaya'a kada' alia muntundunkon upa men nosida iya'a mau ni imepo. \c 9 \s1 Yesus nomosuu' sompulo' rua' murit-Na \sr 9:1-6 \r (Mat. 10:5-15; Mrk. 6:7-13) \p \v 1 Yesus nengeleelo'mo murit-Na men sompulo' rua' iya'a kasi nantarai i raaya'a kuasa bo pumbuse'i meena ka' bo pengelesi'i biai' kaliangan nggeona mian. \v 2 Ka' i Ia nomosuu' i raaya'a mae' mengelelekon Batomundo'anna Alaata'ala ka' mengelesi'i mian manggeo. \p \v 3 Taeni Yesus na ko'ona i raaya'a, “Alia mangawawa upa-upa na rae'anmuu, alia mangawawa tokon, kabai tuuman, kabai kakaan, kabai doi', kabai se' bokukum rurua'.\x * \xo 9:3 \xt Luk. 10:4-11 \x* \v 4 Kalu kuu tuuk na laiganna mian, ka' ia laboti mian, dodongo na laiganna pataka i kuu mamarerei kota iya'a. \v 5 Ka' kalu isian mian men bude' mangalaboti i kuu na sa'angu' kota, na tempo i kuu mamarerei kota inono', taperi a awu na palaana saratmuu bookoi oos se' i raaya'a sian kokana'na Alaata'ala.” \p \v 6 Kasi i raaya'a nomae' na longkop kampung pori-porimban mengelelekon Lele Pore iya'a ka' mengelesi'i mian manggeo men na biai' dodongoan. \s1 Herodes raranga'kon i Yesus \sr 9:7-9 \r (Mat. 14:1-12; Mrk. 6:14-29) \p \v 7 Na tempo i Herodes men tomundo' na libutan Galilea nongorongor giigii' men nosida iya'a, ia noraranga'mo. Gause isian mian men nangaan se' i Yohanes Pansarani nipotuo'imo noko daa lapus. \v 8 Isian uga' mian men nangaan se' i Elia notakamo soosoodo. Mian sambana uga' nangaan se' sa'angu' nabii men na nabii mbaripian notuo'mo soosoodo. \v 9 Taena i Herodes, “Yaku' nomosuu'konmo mian nongkolongi takala' ni Yohanes. Kasee mian kani'i, ime i Ia men tuutuu'na? Biai'mo a lele-Na men yaku' rongor.” Mbaka' i Herodes nampari-parimo bo pootuung tii Yesus. \s1 Yesus namakaan lima' loloon mian \sr 9:10-17 \r (Mat. 14:13-21; Mrk. 6:30-44; Yoh. 6:1-14) \p \v 10 Poposuu' ni Yesus nomule'konmo ka' nuntundunkon ni Yesus giigii' men ia wawau i raaya'a. Yesus nangangemo i raaya'a ka' mae' nintisaal na kota Betsaida. \v 11 Kasee mian biai' inti-inti'i se' koiya'a. Mbaka' i raaya'a nuntuntunimo i Yesus. Raaya'a ia labotimo i Yesus, kasi i Yesus nuntundunkon na ko'ona i raaya'a Batomundo'anna Alaata'ala. Ka' Ia uga' nengelesi'i mian men mingkira' malesi'. \p \v 12 Sarataa ilio muntumbeimo sopok, murit-Na men sompulo' rua' notakamo na Ko'ona ka' norobu taena, “Guru, tampat kani'i oloa na dodongoanna mian. Mbulo posuu' a mian karaani'i bi rae' kada' i raaya'a mansarak kakaan ka' tampat bo tuukanna na kampung men isian na libutan kani'i.” \p \v 13 Kasee taeni Yesus, “Kuusi a mantarai i raaya'a kakaan.” \p Taena murit ni Yesus, “Kai tongko' isian roti lilima' ka' susum rurua'. Kabai se' kai tio mingili kakaan bona mian biai' karaaya'a?” \v 14 (Indo'o isian toro lima' loloon mian moro'one.) \p Taeni Yesus na murit-Na, “Posuu' a mian karaanono' umoruang morimpung, ka' sarimpung toro limampulo' mian.” \v 15 Murit ni Yesus iya'a nongololoikonmo koi men taeni Yesus. \v 16 Komburi'na i Yesus nangalamo roti lilima' ka' susum rurua' iya'a, kasi nolumelengea' waara'a langit, ka' nobasukuur na Alaata'ala. Noko daa koiya'a Ia rumpi-rumpikmo a roti iya'a kasi nongorookon na murit-Na bo obo-oboskononna i raaya'a na mian biai'. \v 17 Raaya'a wiwi'na nobenteng nangkaan. Ka' labina roti men nikaan iya'a ia ruru' murit ni Yesus, dauga' nobuke' sampulo' rua' basung. \s1 Petrus nompotuutuu' se' i Yesus a Tomundo' Pansalamatkon \sr 9:18-21 \r (Mat. 16:13-20; Mrk. 8:27-30) \p \v 18 Na sa'angu' tempo pintanga' i Yesus sambayang suungna, notakamo a murit-Na na Ko'ona. Kasi i Yesus nimikirawari i raaya'a tae-Na, “Koi taena mian biai', ime mbali' i Yaku' kani'i?” \p \v 19 Ia simbati i raaya'a taena, “Yohanes Pansarani. Isian sambana men mangaan ai Elia. Mian sambana soosoodo mangaan se' isian nabii tempo mbaripian men notuo'mo soosoodo.”\x * \xo 9:19 \xt Mat. 14:1-2; Mrk. 6:14-15; Luk. 9:7-8 \x* \p \v 20 Yesus nimikirawarmo na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Koi taemuu murit-Ku, ai ime i Yaku' kani'i?” \p Ia simbati i Petrus taena, “Tomundo' Pansalamatkon men nda'ara'amari na Alaata'ala.”\x * \xo 9:20 \xt Yoh. 6:68-69 \x* \p \v 21 Kasi i Yesus nomotoo i raaya'a kada' alia mambantilkon ni imepo upa-upa men nosida kani'i. \s1 Yesus nambantilkon na murit-Na se' i Ia bo papateion ka' bo potuo'ion \sr 9:22-27 \r (Mat. 16:21-28; Mrk. 8:31-9:1) \p \v 22 Ka' taeni Yesus, “Anak Manusia tio munsuri repaan biai' ka' kokundaionna motu-motu'a, tanaasna imam ka' wawa ukum Torat. Ia bo papateion, kasee na ilio kotolu'na bo potuo'ion.” \p \v 23 Komburi'na taeni Yesus na giigii' mian men indo'o, “Mian men mingkira' mongololo' i Yaku' tio mongkolimbo'kon pingkira'na noana, kasi mamasa'an saliipna sanda' ilio ka' mongololo' i Yaku'. \v 24 Gause mian men mampari-pari mansalamatkon wakana na dunia kani'i, ia sian mantausi tutuo' men pore. Kasee mian men mongorookon wakana bo Ingku', ia bo mantausi tutuo' men pore. \p \v 25 Upa mbali' a ee'na men takakononna mian mau ia montombonoi longkop tano' balaki' kasee i ia silaka' ka' sian mantausi tutuo' men pore pataka sidutu? \v 26 Kalu isian mian men makamaa' mompotuutuu' i Yaku' tia pisiso'-Ku, Anak Manusia uga' bo makamaa' mompotuutuu' mian iya'a na tempo Ia taka tia kuasa-Na ka' kuasana Tama-Na ka' kuasana malaa'ikat men molinas! \v 27 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' isian i kuu men daa mokaraani'i men sianpo lapus kalu koo'po mimiile' Batomundo'anna Alaata'ala.” \s1 Yesus ni'angga'i na wawona buu'na \sr 9:28-36 \r (Mat. 17:1-8; Mrk. 9:2-8) \p \v 28 Toro walu' ilio a noporusanna i Yesus nimisiso'kon upa-upa iya'a, Ia nangawawamo i Petrus, Yohanes, ka' i Yakobus nasawe' na wawona sa'angu' buu'na mae' sambayang. \v 29 Tempo i Yesus pintanga' sambayang inda'a, ro'up-Na nokoboliianmo ka' juba-Na nosidamo bubulak dingkalapan. \v 30 Kasi nokampiile'an a rua' mian batundun tii Ia. Mian iya'a ai Musa tii Elia. \v 31 Rua-rua' irana nintipiile' tia kobalaki'an ka' ruar men nda'ara'amari na surugaa. Raaya'a batundun tii Yesus, muntundun kolapusan-Na men sianmo manau' bo rumpakion-Na na Yerusalem. \p \v 32 Na tempo iya'a i Petrus tia simbaya'na tinomporoyotmo, kasee tempo i raaya'a nowangon, raaya'a nimiile' se' i Yesus nodingkalapanmo ka' uga' rua' mian iya'a men potokerer tii Ia. \v 33 Tempo rua' mian iya'a boomo mamarerei i Yesus, Petrus norobumo ni Yesus taena, “Guru, ma'amat tuu' i kita isian na tampat kani'i. Mbulo i kai momokerer sa'up totolu', sa'angu' bo Ko'omuu, sa'angu' boni Musa, ka' sa'angu' boni Elia.” (Petrus norobu koiya'a kasee sian ia inti'i a upa men ia porobukon.) \p \v 34 Dauga' pintanga' i Petrus morobu, notakamo a antong nansa'upi i raaya'a. Tempo ia sa'upi antong iya'a, raaya'a nolayaonmo. \v 35 Komburi'na na antong iya'a nokamporongoranmo a wurung men nangaan, “Ni'imo a Anak-Ku men Yaku' ruruki. Porongori i Ia!” \v 36 Noko daa wurung men koiya'a, ia piile' i raaya'a i Yesus somo suungna indo'o. Murit ni Yesus nompopowuni upa men nosida iya'a, ka' tempo iya'a sianpo nitundunii upa men ia piile' i raaya'a ni imepo. \s1 Yesus nengelesi'i anak men ia lampingi meena \sr 9:37-43a \r (Mat. 17:14-18; Mrk. 9:14-27) \p \v 37 Koi liilana i Yesus tia murit-Na totolu' notumokurumo na buu'na iya'a, ka' mian biai' notakamo na Ko'ona. \v 38 Sa'angu' moro'one men isian na mian biai' iya'a nengeleelo'kon taena, “Guru, miki piile'kon anakku. Ia anakku men sa'a-sa'angu'! \v 39 Kalu meena mangalampingi i ia, ia liuliu mangkakaro' ka' meena iya'a munggugurkon i ia pataka wura'on a nganga'na. Meena iya'a sinampang mampapolosi i ia ka' bude' mamarerei i ia. \v 40 Yaku' niki tulungmo na murit-Muu kada' mumbuse'ikon meena iya'a, kasee sian ia poko i raaya'a nibuse'i.” \p \v 41 Taeni Yesus, “Alia uga' i kuu mian men tumuo' na tempo koini'i! Kuu tuutuu' mian men sian parasaya ka' men nosala'mo salan. Pataka ipi mbali' i Yaku' tio dumodongo tii kuu ka' mokotaan na upa men wawauonmuu? Wawa le'emari anakmuu kanono'!” \p \v 42 Pintanga' anak iya'a waale'e ni Yesus, meena iya'a ningirimpa'konmo na tano' ka' nunggugurkon i ia. Kasee i Yesus nengerengeaki meena iya'a ka' nengelesi'i anak iya'a. Kasi i Yesus nungule'kon anak iya'a na tamana. \v 43 Giigii' mian samba' nimiile' kuasana Alaata'ala men balaki' tuu'. \s1 Kopirinduanna i Yesus nambantilkon na murit-Na se' i Ia bo papateion ka' bo potuo'ion \sr 9:43b-45 \r (Mat. 17:22-23; Mrk. 9:30-32) \p Na tempo mian biai' dauga' samba' tuu' mimiile' giigii' men ia wawau i Yesus, Ia norobumo na murit-Na tae-Na, \v 44 “Rongor ka' intoomkon pore-pore a wurung-Ku kani'imari. Anak Manusia bo rookonon na kuasana mian.” \v 45 Kasee murit ni Yesus sian ninginti'i upa men Ia wurungkon, gause aratina niwunikon na ko'ona i raaya'a dako' inti'ionna i raaya'a. Kasee i raaya'a babata mimikirawar ni Yesus aratina wurung-Na iya'a. \s1 Ime a balaki'na na giigii' murit \sr 9:46-48 \r (Mat. 18:1-5; Mrk. 9:33-37) \p \v 46 Murit ni Yesus nopoogagaimo munsurung se' ime a men balaki'na i raaya'a. \v 47 Yesus ninginti'i pikiranna i raaya'a, mbali' Ia nangalamo sa'angu' anak morio' kasi Ia pokerer a anak iya'a na soripi'-Na. \v 48 Kasi i Ia norobu na murit-Na tae-Na, “Ime a men mangalaboti anak kani'i gause mian iya'a mongololo' pisiso'-Ku, nono' a men ngaanon mangalaboti i Yaku'. Ka' ime a men mangalaboti i Yaku', mian iya'a uga' mangalaboti i Ia men nomosuu' i Yaku'. Gause mian men morio'na, iamo a men balaki'na.” \s1 Mian men taasi' murit ni Yesus numbuse'i meena \sr 9:49-50 \r (Mrk. 9:38-40) \p \v 49 Taena i Yohanes, “Guru! Kai nimiile' mian numbuse'i meena see mangaan ngaan-Muu a numbuse'ina, mbaka' kai kokundakonmo i ia gause i ia taasi' tii kita.” \p \v 50 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Alia mongkokundakon i ia! Gause mian men daa sian mangka'idek i kuu, nono' aratina umapak na ko'omuu.” \s1 Sa'angu' kampung na Samaria men sian nangalaboti i Yesus \sr 9:51-56 \p \v 51 Sarataa karani'mo a tempo ni Yesus bo nakaton waara'a surugaa, Ia namakadodormo noa-Na se' i Ia bo mae' na Yerusalem. \v 52 Mbaka' i Ia nomosuu'mo mian mae' mongolukoni i Ia. Raaya'a men niposuu' nomae'mo, kasi ninsoop na sa'angu' kampungna lipu' Samaria bo montoropotikon giigii' bo Ko'ona. \v 53 Kasee mian na kampung iya'a bude' nangalaboti i Yesus, gause noka'inti'ianmo se' i Ia banta-bantang mae' na Yerusalem. \p \v 54 Mbaka' na tempo rua' murit ni Yesus men i Yakobus ka' i Yohanes ninginti'i upa men nosida iya'a, raaya'a norobumo na Ko'ona taena, “Tumpu, kalu poturangon-Muu, kai mama'ase' kada' apu malau nda'ara'amari langit bo pinsilaka'i raaya'a.” \p \v 55 Kasee i Yesus noluminga ka' nongkokundakon i raaya'a. \v 56 Kasi i raaya'a nomae' na kampung sambana. \s1 Toropii mian men mingkira' sida murit ni Yesus \sr 9:57-62 \r (Mat. 8:19-22) \p \v 57 Na tempo i Yesus ka' murit-Na ningimputkonmo rae'anna soosoodo, isian mian men nangaan ni Yesus taena, “Yaku' mingkira' mongololo' i Kuu mau maana a rae'an-Muu!” \p \v 58 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Serigala isian bolo'na, ka' sapu' isian pimpeetaanna, kasee Anak Manusia sianta bo tokolan-Na.” \p \v 59 Kasi i Yesus norobu na sa'angu' mian men sambana tae-Na, “Lolo'mo i Yaku'.” \p Kasee mian iya'a norobu taena, “Poturang i yaku' mule'kon kutung mae' mantanom tamangku.” \p \v 60 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Patalai a mian lapus mantanom mianna i raaya'a men nolapusmo. Kasee i koo, rae' ka' lelekon a lelena Batomundo'anna Alaata'ala.” \p \v 61 Isian uga' mian sambana men nangaan taena, “Tumpu, yaku' mingkira' mongololo' i Kuu, kasee poturang i yaku' mule'kon kutung mae' mobantil na poto'utusanku.” \p \v 62 Kasee taeni Yesus na mian iya'a, “Mian men muntumbeimo bapajeko kasee mingilinga na komburi', ia sian kokana'-Ku bo mianna Batomundo'anna Alaata'ala.” \c 10 \s1 Yesus nomosuu' pitumpulo' murit-Na \sr 10:1-12 \p \v 1 Noko daa koiya'a Tumpu nungururukimo pitumpulo' murit-Na soosoodo, kasi nomosuu' i raaya'a rua'-rua' mian mongolukoni i Ia na sanda' kota ka' dodongoan men bo rae'ion-Na. \p \v 2 Taeni Yesus na ko'ona i raaya'a, “Padakon mase biai', kasee papalimang men bo pamadak tongko' titiu'. Mbali' iya'a, pama'ase' na tombono ale' kada' i Ia mantakakon papalimang men bo pamadak ule'na aso-asok iya'a. \v 3 Rae'mo! Imamat ini'imari! Yaku' momosuu' i kuu koi anakna domba na tanga'na serigala. \v 4 Alia mangawawa dompet kabai tuuman, kabai se' sapato. Alia tumataan na tanga'na salan mantabe'i mau imepo. \p \v 5 Kalu i kuu minsoop na sa'angu' laigan men olukon ngaanonmuu koi kani'imari: ‘Sulano bi tumuo' pore i kuu na lalomna laigan kani'i.’ \v 6 Kalu isian mian men mingkira' pooka'amat, mbaka' salammuu iya'a isian na ko'ona. Kalu ia bude' mangalabot, mbaka' salammuu iya'a bo mule'kon na ko'omuu. \v 7 Dodongo tongko' na sa'angu' laigan. Labot a upa men taropkononna mian bo ko'omuu, gause sa'angu' mian men balimang salananmo mantausi tambona. Alia mobaabalimba' a laigan dodongoanmuu. \p \v 8 Kalu i kuu mae' na sa'angu' kota ka' na kota iya'a i kuu labotionna mian pore-pore, alaka' kaan a upa-upa men nitaropkon ino'o na ko'omuu. \v 9 Alaka' lesi'i a mian men manggeo na kota iya'a ka' lelekon na mian biai' inta': ‘Batomundo'anna Alaata'ala karani'mo na ko'omuu.’ \p \v 10 Kasee kalu i kuu taka na sa'angu' kota ka' na kota iya'a i kuu sian labotionna mian, uar ka' rae' waale'e na salan kasi porobukon a koi kani'imari: \v 11 ‘Awu na kotamuupo men kumampit na saratmai, taperionmai bookoi oosanmai na ko'omuu. Kasee bo inti'ionmuu se' Batomundo'anna Alaata'ala karani'mo!’ \v 12 Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' na Ilio Pungukumian, ukumanna Alaata'ala na lipu' Sodom a malaina kalu pookokoikonon tia ukumanna Alaata'ala na kota iya'a.”\x * \xo 10:12 \xt Kej. 19:24-28; Mat. 10:15; 11:24 \x* \s1 Yesus nambantili mian na toropii kota \sr 10:13-16 \r (Mat. 11:20-24) \p \v 13 “Silaka' i kuu mian na kota Khorazim, ka' silaka' i kuu mian na kota Betsaida! Gause kalu upa kosamba' men niwawaumo na libutanmuu uga' isian niwawau na kota Tirus tia kota Sidon, mbaka' sabole mianna kota iya'a nanau'mo noko ponsosolimo ka' nangkadaraimo gau'na i raaya'a men ba'idek, ka' mopakean kasiongo'an, ka' momokela awu na wawona takala'na i raaya'a. Kasee i kuu sian. \v 14 Na tempo pungukumian, mianna Tirus tia Sidon a malaina ukumanna Alaata'ala pookokoikonon tia ukumanmuu. \p \v 15 Ka' i kuu mian na kota Kapernaum! Pinginti'imuu mbali' se' i kuu bo leengketon taka surugaa? Sian! Kuu bo tibarkonon na dodongoanna mian lapus!” \p \v 16 Kasi taeni Yesus na murit-Na, “Imepo a men momorongori i kuu, ia momorongori i Yaku'. Mian men kundakon i kuu, ia kundakon i Yaku'. Ka' mian men kundakon i Yaku', ia uga' kundakon i Ia men nomosuu' i Yaku'.”\x * \xo 10:16 \xt Mat. 10:40; Mrk. 9:37; Luk. 9:48; Yoh. 13:20 \x* \s1 No'umule'konanna pitumpulo' murit \sr 10:17-20 \p \v 17 Komburi'na, murit ni Yesus men pitumpulo' iya'a nomule'konmo tia noa men beles tuu'. Taena, “Tumpu, meenapo malolo' na ko'omai, gause i kai mamarenta i raaya'a mangaan ngaan-Muu!” \p \v 18 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Yaku' nimiile' Ibiliis nandawo' nda'ara'amari langit koi bongki-bongkit. \v 19 Imamat ini'imari! Kuu Yaku' taraimo kuasa kada' sida memee'i ule tia beua' ka' bo pungurungku'i giigii' kuasana mian men maso'kon i kuu, ka' sianta sa'angu'po a men sida minsilaka'i i kuu. \v 20 Mau mune' koiya'a, alia i kuu beles montookon meena malolo' na ko'omuu. Porena i kuu beles gause ngaanmuu nitulismo na surugaa.” \s1 Kobelesan ni Yesus \sr 10:21-24 \r (Mat. 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Yesus uga' nobeles na tempo iya'a gause ia barios Alus Molinas. Taeni Yesus, “Papa, Tumpu men montombonoi langit ka' tano' balaki'! Yaku' basukuur na Ko'omuu gause giigii' iya'a Kuu popowunikon na mian pande tia men pinginti'ianan, kasee Kuu pipiile'kon na mian men sian minginti'i upa-upa. Papa, ya'amo a men kinokana'na noa-Muu.” \p \v 22 Kasi i Yesus norobu tae-Na, “Giigii' upa ia poko rookonmo Tama na surugaa na Ingku'. Sa'angu'po mian sian minginti'i Anak. Men minginti'i Anak tongko' Tama na surugaa. Sa'angu'po mian sian minginti'i Tama na surugaa. Men minginti'i Tama na surugaa tongko' Anak ka' mian men kikira'na Anak bo pompopo'inti'ikon Tama.” \p \v 23 Kasi i Yesus ningilinga murit-Na men raaraaya'ana ka' norobu tae-Na, “Barakaatan i kuu gause nimiile'mo men kuu piile' koini'i. \v 24 Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' biai'mo a nabii ka' tomundo' mbaripian men mingkira' mimiile' men koi kuu piile'mo koini'i, kasee i raaya'a sian nimiile'. Raaya'a mingkira' mongorongor men koi kuu rongormo koini'i, kasee i raaya'a sian nongorongor.” \s1 Mian Samaria men ma'amat noana \sr 10:25-37 \p \v 25 Na sa'angu' tempo isian sa'angu' wawa ukum Torat nokumekerer bo mimitopongi i Yesus. Ia nimikirawarmo taena, “Guru, upa men bo wawauonku kada' sida mantausi tutuo' men pore pataka sidutu?” \p \v 26 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Upa a men nitulis na ukum Torat? Koi upa a men kuu basa na ukum iya'a?” \p \v 27 Ia simbati wawa ukum Torat iya'a taena, “Kolingu'kon a Tumpu Alaata'ala tia noa men tuutuu', ka' tia giigii' wakamuu, ka' tia giigii' men pokoonmuu, ka' tia giigii' pinginti'ianmuu, ka' kolingu'kon a simbaya'muu mian koikoimo pongkolingu'konmuu wakamuu.” \p \v 28 Taeni Yesus, “Simbatmuu kanooro'o tuutuu'! Wawaumo a men koiya'a, mbaka' i kuu bo tumuo'.” \p \v 29 Kasee ka' i ia mingkira' mompopokana' wakana, mbaka' ia nimikirawarmo ni Yesus taena, “Ime mbali' a simbaya'ku?” \p \v 30 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Isian sa'angu' moro'one nalau na Yerusalem mae' na Yerikho. Na tanga'na salan, mian iya'a ia takaimo mian puraga ka' nirampasi a giigii' upa men isian na ko'ona. Mian iya'a nilana-lanas tamban somo noa banta-bantang, kasi niparerei rango-rangop na salan. Mian iya'a uga' tamban nobelaon men dodoa tuu'. \p \v 31 Kasintuunganna iya'a isian sa'angu' imam men nolumiu na salan iya'a. Sarataa i ia nimiile' mian men rampa-rampap na salan iya'a, ia nolumilismo waale'e na soripi'na salan ka' nobakaliuliu. \p \v 32 Koiya'a uga' a sa'angu' mian Lewi men nolumiu indo'o. Sarataa i ia nimiile' mian iya'a, ia uga' nolumilismo waale'e na soripi'na salan ka' nobakaliuliu. \p \v 33 Kasee komburi'na isian samba Samaria men na rae'anna uga' nolumiu indo'o. Sarataa ia nimiile' mian iya'a, notongkibitmo a noana gause nolingu'. \v 34 Mbaka' ia nuntuu'imo mian iya'a ka' nongoso'ikon belana tia anggur kasi ia pakuli' tia likison ka' nonggogoikon belana. Noko daa koiya'a, mian iya'a ia wootmo mian Samaria na keledaina, kasi niwawa na sa'angu' laigan tuukan ka' ia kalesang. \v 35 Koi liilana ia nangalamo rua' doi' dinar ka' nongorookon na tombono laigan men notuukanna iya'a ka' taena, ‘Kalesangkonon a mian kani'i ka' kalu isian upa-upa sambana men paraluukononna, ko'ule'konankusi ro'omari ka' bayaronku.’” \p \v 36 Kasi i Yesus nangkakabusi tundunan-Na iya'a tia nobapikirawar tae-Na, “Pinginti'imuu, na totolu' mian kani'i, ime a simbaya'na mian men nipuraga a upa-upana iya'a?” \p \v 37 Ia simbati wawa ukum Torat iya'a taena, “Mian men nongkolingu'kon mian iya'a.” \p Taeni Yesus na ko'ona, “Alaka' limang uga' a men koiya'a!” \s1 Yesus nengelego'i i Marta tii Maria \sr 10:38-42 \p \v 38 Komburi'na i Yesus tia murit-Na ningimputkonmo rae'anna i raaya'a, kasi notaka na sa'angu' kampung. Indo'o isian sa'angu' wiwine men ngaanna i Marta nangalaboti i Yesus na laiganna. \v 39 Marta isian sa'angu' utusna wiwine men ngaanna i Maria. Maria kani'i no'umoruang beebeel sarat ni Tumpu mongorongor pisiso'-Na. \v 40 Kasee i Marta tongko' ningilimang biai' palimangon na laigan bo pangkalesang i Yesus. Marta nuntuu'imo i Yesus ka' norobu taena, “Tumpu, nongko'upa i Kuu se' sian mingimamat utusku men mandalai i yaku' balimang suungku? Posuu'kon i ia muntulungi i yaku'!” \p \v 41 Ia simbati Tumpu tae-Na, “Marta, Marta! Koo babata ka' mongkomalingkon mingilimang biai' kaliangan palimangon. \v 42 Poali men kana' tongko' sa'angu'. Ka' i Maria nungururukimo men porena iya'a, men sianmo alaon na ko'ona.” \c 11 \s1 Yesus nimisiso' bo basambayang \sr 11:1-13 \r (Mat. 6:9-13; 7:7-11) \p \v 1 Na sa'angu' tempo i Yesus nosambayang na sa'angu' tampat. Noko daa Ia sambayang, sa'angu' murit-Na norobu taena, “Tumpu, kai mikipisiso' sambayang koi i Yohanes nimisiso' muritna sambayang.” \p \v 2 Mbaka' taeni Yesus na ko'ona i raaya'a, “Kalu i kuu sambayang, porobukon koi kani'imari: \q1 ‘Tama na surugaa, bi angga'ion a ngaan-Muu! \q1 Takakon a Batomundo'an-Muu. \q1 \v 3 Sulano taraion-Muu i kai sanda' ilio kakaan men kosukupmai. \q1 \v 4 Kai miki'ampuni dosamai, gause i kai uga' mangampuni sanda' mian men isian sala'na na ko'omai. \q1 Amo' dalaion i kai topongionna idek.’ ” \p \v 5 Kasi taeni Yesus na ko'ona i raaya'a, “Kalu isian i kuu mae' na laiganna bela'muu tempo tanga'na rondom ka' morobu taemuu, ‘Bela', bolosiioon roti totolu', \v 6 gause isian bela'ku men banta-bantang na rae'anna notuuk na laiganku ka' i yaku' sianta kakaan bo pantaropingku i ia!’ \p \v 7 Sabole bela'muu men na laigan men kuu rae'i iya'a sian minsimbati i kuu tia wurung men koi kani'imari: ‘Alia minsinga i yaku'! Soopan ni'omporimo ka' i yaku' tia anakku noko tokolmo. Yaku' sian sida wangon ka' mantarai upa-upa bo ko'oom.’ \p \v 8 Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' mau mune' mian iya'a bela'muu, ia bude' wangon ka' mantarai i kuu upa-upa. Kasee ka' i kuu sian poo'inti'i makamaa' tongko' mama'ase' liuliu, mbaka' bela'muu men na laigan iya'a bo wangon uga' ka' mantarai i kuu upa-upa men pa'ase'onmuu. \p \v 9 Mbali' iya'a, bantilkonon-Ku na ko'omuu, pama'ase', mbaka' i kuu bo taraion. Pansarak, mbaka' i kuu bo mantausi. Mikileaki, mbaka' omporon bo leakikonon i kuu. \v 10 Gause sanda' mian men mama'ase' bo taraion, ka' mian men mansarak bo mantausi, ka' mian men mikileaki omporon, omporon bo leakikonon. \p \v 11 Na ko'omuu kani'i mbali', isian tama men mantarai ule na anakna kalu anakna mama'ase' susum? \v 12 Kabai se' mantarai beua' kalu ia mama'ase' opuu? \v 13 Mau mune' gau'muu malia' ba'idek, kasee sabole inti'ionmuu a men pore bo rookonon na anakmuu. Upa mune' a Tamamuu men na surugaa! Ia bo mongorookon Alus Molinas na mian men mama'ase' na Ko'ona!” \s1 Yesus tia Beelzebul \sr 11:14-23 \r (Mat. 12:22-30; Mrk. 3:22-27) \p \v 14 Na sa'angu' tempo i Yesus numbuse'i meena kada' umuar na sa'angu' mian men umu'. Sarataa meena iya'a no'umuar, mian iya'a ninsidamo norobu. Biai' a mian samba'. \v 15 Kasee isian mian men nangaan taena, “Ia namake kuasana Beelzebul men tanaasna meena bo numbuse'i-Na meena iya'a.”\x * \xo 11:15 \xt Mat. 9:34; 10:25 \x* \p \v 16 Isian uga' mian sambana men mingkira' mimitopongi i Yesus, mbaka' i raaya'a nama'ase' ni Yesus kada' mangawawau upa kosamba' bookoi oos se' i Ia notaka nda'ara'amari na Alaata'ala.\x * \xo 11:16 \xt Mat. 12:38; 16:1; Mrk. 8:11 \x* \p \v 17 Kasee i Yesus ninginti'i noana mian iya'a. Mbaka' i Ia norobumo na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Kalu sa'angu' batomundo'an pookakaresa ka' sian pooka'amat, batomundo'an iya'a sabole sianmo umimput. Kalu sa'angu' suo' pookakaresa ka' sian pooka'amat, suo' iya'a sabole sian bakitaan. \v 18 Koiya'a uga' na batomundo'anna Ibiliis. Kalu meenana pookakaresamo ka' pootimbangi raaraaya'amo, batomundo'an ni Ibiliis iya'a sianmo bakitaan. \p Ka' i kuu nangaan se' i Yaku' numbuse'i meena tia kuasana Beelzebul. \v 19 Kalu se' i Yaku' numbuse'i meena tia kuasana Beelzebul, ansee tia kuasana upa a mianmuu mumbuse'i meena? Mianmuusi iya'a a men bo mompopo'inti'ikon se' i kuu sala'! \v 20 Kasee kalu i Yaku' numbuse'i meena tia kuasana Alaata'ala, mbaka' sabole Batomundo'anna Alaata'ala notakamo na ko'omuu. \p \v 21 Kalu sa'angu' mian men moonggor tia sindapan men sukup mandagai laiganna, giigii' upana bo salamat. \v 22 Kasee kalu sa'angu' mian men moonggorna taka mangalawui ka' mungurungku'i i ia, mbaka' mian men moonggorna iya'a bo mangarampasi giigii' sindapan men kodaakononna tombono laigan iya'a, kasi mongobo-oboskon giigii' upana. \p \v 23 Ime a men sian umapak na Ingku', ia mangkakaresa i Yaku', ka' mian men sian umapak na Ingku' mambaraba'i palimangon-Ku!”\x * \xo 11:23 \xt Mrk. 9:40 \x* \s1 Nomule'konanna meena \sr 11:24-26 \r (Mat. 12:43-45) \p \v 24 “Kalu meena mamarerei sa'angu' mian, meena iya'a mae'mo tumikum na tampat men makangkung mansarak pintimalean, kasee ka' sian nantausi, ia norobu taena, ‘Yaku' bo mule'kon na laigan men yaku' parereimo!’ \v 25 Ia nomae'mo see nantakai laigan iya'a noloe'mo nikarei ka' nitotobo' pore-pore. \v 26 Kasi i ia no'umuar ka' nangange pitu' meena sambana men ba'idekna tii ia. Kasi i raaya'a ninsoop na mian iya'a, ka' nodumodongo indo'o. Komburi'na mian iya'a na'idekmo tuu' pookokoikonon tia men tumbena.” \s1 Kobelesan men ringkat na Alaata'ala \sr 11:27-28 \p \v 27 Noko daa i Yesus nangaan koiya'a, sa'angu' wiwine men isian na mian biai' iya'a norobu ni Yesus taena, “Barakaatan a wiwine men nangamea'kon ka' men nomosusui i Kuu!” \p \v 28 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Indo'. Kasee men barakaatan tuu' mase mian men mongorongor wurungna Alaata'ala ka' mingimamat wurung iya'a!” \s1 Mian biai' nama'ase' i Yesus mangawawau upa kosamba' \sr 11:29-32 \r (Mat. 12:38-42) \p \v 29 Tempo mian kaekae' biai' munguruuti i Yesus, Ia ningimputimo tundunan-Na tae-Na, “Mian men tumuo' na tempo koini'i ba'idek tuu'. Raaya'a mama'ase' sa'angu' upa kosamba' kada' i raaya'a mamarasaya i Yaku', kasee i raaya'a sian taraion sa'angu'po upa kosamba' saliwakon upa kosamba' men nosida ni Nabii Yunus.\x * \xo 11:29 \xt Mat. 16:4; Mrk. 8:12 \x* \v 30 Koi Nabii Yunus men nosida oosan bona mian na lipu' Niniwe, koiya'a uga' a Anak Manusia bo sida oosan bona mian tempo koini'i.\x * \xo 11:30 \xt Yun. 3:4 \x* \p \v 31 Na tempo pungukumian ni'imarian, tomundo' wiwine na tano' paraas Selatan bo potuo'ion singka-singkat tia mian men tumuo' na tempo koini'i. Ka' i ia bo mansasala' mian men tumuo' na tempo koini'i. Tomundo' wiwine iya'a ringkat na ko'oloaan tuu', na puusna tano' balaki', ka' taka nomorongor pisiso' ni tomundo' Salomo men pinginti'ianan. Poali na ko'omuu koini'i isian men labi i Salomo a kobalaki'na!\x * \xo 11:31 \xt 1Raj. 10:1-10; 2Taw. 9:1-12 \x* \p \v 32 Na tempo pungukumian ni'imarian, mian na lipu' Niniwe bo potuo'ion singka-singkat tia mian men tumuo' na tempo koini'i. Mianna Niniwe iya'a bo mansasala' mian men tumuo' tempo koini'i, gause i raaya'a nonsosolimo ka' nangkadaraimo gau'na men ba'idek na tempo i raaya'a nomorongor pisiso' ni Yunus. Poali men ka'ita koini'i a balaki'na tii Yunus!”\x * \xo 11:32 \xt Yun. 3:5 \x* \s1 Ruar ka' pintung \sr 11:33-36 \r (Mat. 5:15; 6:22-23) \p \v 33 “Sianta mian men muntutungi boloak kasi manganaa' kabai mansa'u tia gumbang. Kasee i ia bo momokela boloak iya'a na sulaanna kada' mian men minsoop sida mimiile' ruarna.\x * \xo 11:33 \xt Mat. 5:15; Mrk. 4:21; Luk. 8:16 \x* \v 34 Matamuu mase boloakna wakamuu. Kalu matamuu tarang, longkop wakamuu moruar. Kasee kalu matamuu sian tarang, mbaka' pika' a wakamuu. \v 35 Mbali' iya'a, maka'amat. Amo' ruar men isian na ko'omuu iya'a sida pika'. \v 36 Kalu longkop wakamuu moruar ka' sianta sambana men pika', mbaka' longkop wakamuu iya'a moruar tuu', koi men ia baangi ruarna boloak.” \s1 Yesus nompoposala' mian Farisi ka' wawa ukum Torat \sr 11:37-54 \r (Mat. 23:1-36; Mrk. 12:38-40; Luk. 20:45-47) \p \v 37 Noko daa i Yesus norobu, sa'angu' mian Farisi nangangemo i Ia kumaan na laiganna. Mbaka' i Yesus mae'mo nokumaan na laiganna mian Farisi iya'a. \v 38 Mian Farisi iya'a samba' nimiile' i Yesus kumaan kasee sian ningoso' kutung koi aturanna agama. \p \v 39 Mbali' iya'a, Tumpu norobu na ko'ona tae-Na, “Wee i kuu mian Farisi! Kuu mongoso'i paraas liwana sasangkirmuu ka' leanmuu, kasee i kuu aribiru ka' wakamuu buke' tia wawau men ba'idek. \v 40 Kuu bobo'! Taasi' uga' Alaata'ala a men nangawawau paraas liwa iya'a, Ia uga' a men nangawawau paraas lalomna? \v 41 Men isian na lalomna sasangkir ka' leanmuu a men tio rookononmuu na mian talalais. Kalu i kuu mangawawau men koiya'a, mbaka' paraas liwa tia paraas lalomna giigii' sida moloe' na ko'omuu. \p \v 42 Silaka' i kuu mian Farisi! Ule'na aso-asokmuu koimo solasi ka' inggu ka' gala sambana, kuu rookon a koi sangobosan na lalomna sompulo' obosan bona Alaata'ala, kasee i kuu nongkolimbo'i wawau men maloos ka' sian mongkolingu'kon Alaata'ala. Men sa'angu' tio limangon ka' men sambana uga' amo' kolimbo'ion.\x * \xo 11:42 \xt Im. 27:30 \x* \p \v 43 Silaka' i kuu mian Farisi! Kuu mingkira' umoruang na oruangan men porena na laigan bakitumpuan, ka' beleskon angga'ionna mian na pasar. \p \v 44 Silaka' i kuu! Kuu koi baleanan men sianta oosna. Mian men sumalan na wawona sian ninginti'i se' baleanan.” \p \v 45 Sa'angu' wawa ukum Torat norobu ni Yesus taena, “Guru, wurung-Muu men koiya'a uga' mingiroki i kai!” \p \v 46 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Silaka' i kuu wawa ukum Torat! Kuu momosuu' mian mingilimang men marawat, kasee i kuu toro tiu'po sian muntulung mian kada' sida mingilimang men koiya'a. \p \v 47 Silaka' i kuu! Kuu mangawawau baleanan men pore bona nabii poali pulimuu a men nampapatei nabii iya'a. \v 48 Wawau men kuu limangmo iya'a mompopo'inti'ikon se' i kuu mompotuutuu' upa men daamo ia wawau pulimuu. Gause tuutuu' i raaya'amo a men nampapatei nabii ka' i kuumo a men mompore-porei baleananna i raaya'a. \v 49 Mbali' iya'a, Alaata'ala men pinginti'i giigii' upa nangaan tae-Na, ‘Yaku' bo momosuu' nabii ka' poposuu'-Ku taka na ko'ona i raaya'a. Sambana bo papateion ka' sambana bo talalaison!’ \v 50 Mbaka' mian men tumuo' na tempo koini'i bo ukumon gause giigii' nabii men nipapatei iya'a na tempopo dunia kani'i nisidakon, \v 51 nuntumbeipo nampapateian i Habel pataka nampapateian i Zakharia, men nosida na ola'na mesba ka' Laiganna Alaata'ala. Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' mian men tumuo' na tempo koini'i bo ukumon gause giigii' iya'a.\x * \xo 11:51 \xt Kej. 4:8; 2Taw. 24:20-21 \x* \p \v 52 Silaka' i kuu wawa ukum Torat! Kunci bo pengeleaki soopan pinginti'ian ninaa' na ko'omuu, kasee i kuu bude' minsoop mansarak pinginti'ian iya'a. Ka' mian men daa mampari-pari minsoop mansarak pinginti'ian iya'a talantangionmuu.” \p \v 53 Sarataa i Yesus namarerei laigan iya'a, wawa ukum Torat ka' mian Farisi nomaso'konmo tuu' i Ia. Raaya'a ninggimataimo i Ia ka' nimikirawar biai' kaliangan kada' mansasalani i Ia. \v 54 Raaya'a mongorori wurung ni Yesus too upa men sala' na tundunan-Na kada' pangarakopanna i raaya'a. \c 12 \s1 Maka'amat na mian Farisi \sr 12:1-3 \r (Mat. 10:26-27) \p \v 1 Na loloon mian moruut tamban isian mian men kopee-pee'ian a saratna. Pintanga' a mian moruut, Yesus nuntumbeimo nimisiso' murit-Na. Tae-Na, “Maka'amat na ragina mian Farisi. Men panduung-Ku mase wawauna i raaya'a men minti palo-paloos.\x * \xo 12:1 \xt Mat. 16:6; Mrk. 8:15 \x* \v 2 Sianta upa mawuni men sian kampiile'an, ka' sianta upa men popowunion men sian ka'inti'ian. \v 3 Mbali' iya'a, upa men ngaanonmuu na kapintungan bo kamporongoran na karuaran, ka' men seasoikononmuu na tilingana mian na tambin bo lelekonon na mian biai'.” \s1 Alaata'ala a men kolayaon \sr 12:4-7 \r (Mat. 10:28-31) \p \v 4 “Bela'-Ku! Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' alia i kuu layaonkon raaya'a men mampapatei waka kasee sian sida mangawawau men labi iya'a. \v 5 Kasee siso'konon-Ku na ko'omuu ime a men tio kolayaonmuu. Alaata'ala a men kolayaon! Gause moko daa i Ia mampapatei, mbaka' Ia uga' kuasaan bo mintibarkon i kuu na lalomna naraka! Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' Iamo a men tio kolayaonmuu. \p \v 6 Lima' sapu' pereet kalu balukkonon, angga'na tongko' rua' doi' men titiu'na tuu'. Mau mune' koiya'a sianta sa'angu'po a men kolimbo'ionna Alaata'ala. \v 7 Wuukpo na takala'muu nisaa'mo giigii'. Mbali' iya'a, aliamomo' layaon, gause i kuu a umangga'na tia sapu' pereet men biai'!” \s1 Mompotuutuu' i Kristus na mian biai' \sr 12:8-12 \r (Mat. 10:32-33; 12:32; 10:19-20) \p \v 8 “Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' mian men mompotuutuu' na mian biai' se' i ia pololo'-Ku, ia uga' bo potuutuu'onna Anak Manusia na malaa'ikatna Alaata'ala. \v 9 Kasee i ime a men mangaan na mian se' i ia taasi' mian-Ku, mian iya'a uga' bantilkononna Anak Manusia na malaa'ikatna Alaata'ala se' i ia taasi' mian-Na. \v 10 Sanda' mian men mangaan upa-upa men mintimban Anak Manusia dauga' sida ampunion. Kasee kalu i ia mingiroki Alus Molinas, ia sian sida ampunion.\x * \xo 12:10 \xt Mat. 12:32; Mrk. 3:29 \x* \p \v 11 Kalu i kuu wawaon na tanaasna laigan bakitumpuan kabai na pamarenta ka' mian moola' sambana, alia i kuu babatakon too koi upa bo pansalangi wakamuu kabai upa a men tio bo ngaanonmuu.\x * \xo 12:11 \xt Mat. 10:19-20; Mrk. 13:11; Luk. 21:14-15 \x* \v 12 Gause upa men tio ngaanonmuu iya'a bo siso'kononna Alus Molinas na tempona.” \s1 Timbaani' mian kupangon see bobo' \sr 12:13-21 \p \v 13 Sa'angu' mian men isian na mian biai' iya'a nangaan ni Yesus taena, “Guru! Bantilkon na utusku kada' i kai poo'obos budelmai.” \p \v 14 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Utus, ime mbali' a men nanganakat i Yaku' bo pungukumi kabai bo pongobos budelmuu rua' kuu?” \p \v 15 Taeni Yesus soosoodo na giigii' mian men isian indo'o, “Pore-pore ka' maka'amat, alia i kuu mingkira'kon kupang biai'. Gause tutuo'na mian taasi' kupang a bo pinginti'i, mau mune' kupangna biai' tuu'.” \p \v 16 Kasi i Yesus nuntundunkon na ko'ona i raaya'a timbaani' men koi kani'imari: “Isian sa'angu' mian kupangon. Ia isian tano'na men biai' tuu' a ule'na. \p \v 17 Mian kupangon iya'a norobumo na noana taena, ‘Upa a men tio limangonku, gause i yaku' sianta tampat bo panganaa'anku ule'na tano'ku?’ \v 18 Kasi taena, ‘Koi kani'imarimo a men bo wawauonku. Alangku runtunionkumo kasi yaku' mangawawau men balaki' kada' bo panganaa'anku giigii' gandumku ka' upangku men sambana. \v 19 Noko daa koiya'a yaku' bo morobu na noangku: Yaku' nontombonoimo upa-upa biai' men sianta kabus pataka toropii taun. Koini'i yaku' mintimalemo, kumaan, ba'inum ka' munsuri beles!’ \p \v 20 Kasee Alaata'ala norobu na ko'ona tae-Na, ‘Wee i koo mian bobo'! Malom kani'i uga' noaam bo ule'ionna Tumpu. Kasi ime a men bo pontombonoi giigii' kupang men koo tambunmo bo ko'oom iya'a?’ \p \v 21 Koiya'a a kosidaanna na sanda' mian men mampari-pari bi kupangon bona waka-wakana, kasee sian mampari-pari kupangon men daa koi pingkira'na Alaata'ala.” \s1 Pisiso' kada' alia babata \sr 12:22-31 \r (Mat. 6:25-34) \p \v 22 Kasi i Yesus norobu na murit-Na tae-Na, “Mbali' iya'a, bantilkonon-Ku na ko'omuu se' alia i kuu babatakon tutuo'muu, na upa men bo kaanon ka' inumonmuu. Alia babatakon wakamuu na upa men bo pakeanmuu. \v 23 Gause tutuo'muu a umangga'na tia kakaan, ka' wakamuu a umangga'na tia pakean. \p \v 24 Piile' a sapu' paapaa'! Raaya'a sianta mangasok, sianta mamadak, uga' sianta wokung kabai alang. Kasee Alaata'ala mamakaan raaya'a! Kuu a umangga'na tuu' tia sapu' iya'a! \p \v 25 Isian mbali' i kuu men gause babata, ninsidakon umurmuu nokanturangan mau mune' tongko' titiu'? \v 26 Kalu tongko' upa men morio' iya'a sianmo pokoonmuu wawauon, nongko'upa mbali' i kuu se' babatakon upa-upa sambana? \p \v 27 Piile' uga' a bunga! Ia sian balimang, ka' sian mangawawau pakean, kasee pore a tutuo'na. Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' i Tomundo' Salomopo men kupangon tuu' sian nopake men koi koporena bunga iya'a!\x * \xo 12:27 \xt 1Raj. 10:4-7; 2Taw. 9:3-6 \x* \v 28 Rakut na ale' tumuo' koini'i kasee liila kabus tunuon. Mau mune' koiya'a, Alaata'ala namakei rakut iya'a men tamban pore tuu'. Upa mune' i kuu! Kasee i kuu sian laan parasaya! \p \v 29 Mbaka' alia babatakon ka' susakon upa men bo kaanonmuu ka' inumonmuu. \v 30 Giigii' iya'a sarakonna lipu' na tano' balaki' kani'i men sian minginti'i Alaata'ala. Kasee Tamamuu na surugaa inti-inti'i se' i kuu mamaraluukon giigii' iya'a. \v 31 Kasee sarak kutung a batomundo'an-Na, mbaka' giigii' men paraluukononmuu iya'a uga' bo rookonon-Na.” \s1 Kupang na surugaa \sr 12:32-34 \r (Mat. 6:19-21) \p \v 32 “Kuu men tongko' titiu' kuu, alia layaon! Gause Tamamuu na surugaa mingkira' minsidakon i kuu mian na batomundo'an-Na. \v 33 Balukkon a upa-upamuu ka' rookon a doi'na na mian talalais. Wawau bo ko'omuu a dompet men sianta kobaraba'ian, ya'amo kupang men ninaa' na surugaa. Kupang iya'a sianta kabus gause mian mamangan sian momoko mangala ka' apat sian momoko mambaraba'i. \v 34 Gause aana a kupangmuu mbaka' ino'o uga' a kokabusanna a noamuu!” \s1 Tutulungi tio sinampang batoropot \sr 12:35-40 \p \v 35 “Kuu tio sinampang batoropot mopake ka' boloakmuu sinampang kumait,\x * \xo 12:35 \xt Mat. 25:1-13 \x* \v 36 koikoimo tia tutulungi men pintanga' mempeperai tanaasna mule'kon ra'amari na ramean posuo'an. Kalu tanaas iya'a mule'kon ka' mentenggor soopan, raaya'a bo donga-dongan mengeleaki soopan. \v 37 Barakaatan a tutulungi men nitakai notoropotmo na tempo tanaasna nomule'kon. Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' tanaas iya'a bo batoropot ka' momosuu' tutulungina iya'a umoruang, kasi i ia mantaropi i raaya'a. \v 38 Barakaatan a tutulungi iya'a kalu tanaasna nantakai i raaya'a notoropotmo, mau mune' i ia taka na tanga'na rondom kabai se' karani'mo ilio! \p \v 39 Imamat ini'imari! Kalu tombono laigan inti-inti'i se' jaam pipii a kotakaanna mian mamangan, ia bo badaga kada' mian mamangan sian minsoop na laiganna.\x * \xo 12:39 \xt Mat. 24:43-44 \x* \v 40 Mbali' iya'a, kuu uga' tio batoropot, gause Anak Manusia bo taka na tempo men sian sasaakionmuu.” \s1 Tutulungi men malolo' tia men sian malolo' \sr 12:41-48 \r (Mat. 24:45-51) \p \v 41 Ia pikirawar i Petrus taena, “Tumpu, too patukna timbaani' iya'a bo ko'omai kabai se' bona giigii' mian?” \p \v 42 Ia simbati Tumpu tae-Na, “Kalu isian tutulungi men malolo' ka' motu'a a noana, iamo a men nakatonna tanaasna bo pantanaasi tutulungi sambana ka' mantarai i raaya'a kumaan na tempona. \v 43 Barakaatan a tutulungi iya'a kalu tanaasna mule'kon ka' mantakai i ia pintanga' mingilimang palimangonna! \v 44 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' tanaas iya'a bo mamarasayakon giigii' kupangna na tutulungi iya'a. \p \v 45 Kasee kalu tutulungi iya'a ba'idek, ia bo morobu na noana taena, ‘Tanaasku dauga' manau' ka' mule'kon.’ Mbaka' ia nampapolosimo tutulungi moro'one tia wiwine ka' nokumaan ka' ba'inum pataka nolio'. \v 46 Mbaka' tanaasna bo mule'kon na ilio men sian sasaakion tutulungi iya'a, ka' jaam men sian inti'ion. Ka' tutulungi iya'a bo papolosionna ka' sidakonon koikoimo tia mian men sian malolo' na Alaata'ala. \p \v 47 Tutulungi men minginti'i pingkira'na tanaasna kasee sian batoropot ka' sian mangawawau pingkira'na tanaasna iya'a bo pukulon piribiai'. \v 48 Kasee tutulungi men sian minginti'i pingkira'na tanaasna ka' komburi'na nangawawau upa men sala' pataka i ia tio papolosion, ia bo papolosion men sian laan dodoa. Kasee mian men nitaraimo biai', uga' biai' a men pa'ase'on na ko'ona. Ka' mian men nitarai kaparasaya'an biai', sabole uga' biai' a men pa'ase'on na ko'ona.” \s1 Tataka ni Yesus na dunia mantakakon mian sida poosinsala' \sr 12:49-53 \r (Mat. 10:34-36) \p \v 49 “Yaku' taka bo mantakakon apu na tano' balaki' kani'i. Ooskonon-Ku tuu' apuna noko leapmo! \v 50 Dauga' isian repaan dodoa men tio salanion-Ku. Ka' noang-Ku siasa tuu' kalu repaan iya'a sianpo salanion-Ku.\x * \xo 12:50 \xt Mrk. 10:38 \x* \v 51 Pansaruimuu se' tatakang-Ku mantakakon pooka'amatan na tano' balaki'? Sian, taasi' pooka'amatan, kasee mantakakon mian sida poosinsala'. \v 52 Muntumbei koini'i, suo' men isian lima' mian sianmo pokakana'. Totolu' mintimbangi rurua' kabai rurua' mintimbangi totolu'. \v 53 Tama sian mangka'amat anakna moro'one, ka' anak moro'one sian mangka'amat tamana. Sina sian mangka'amat anakna men wiwine, ka' anak wiwine sian mangka'amat sinana. Monian wiwine sian mangka'amat boroki'na anak, koiya'a uga' boroki'na anak sian mangka'amat monianna men wiwine.”\x * \xo 12:53 \xt Mi. 7:6 \x* \s1 Minginti'i upa men ia limang Alaata'ala \sr 12:54-56 \r (Mat. 16:2-3) \p \v 54 Yesus norobu soosoodo na mian biai' tae-Na, “Kalu i kuu mimiile' antong paraas sopokan, kuu liuliu mangaan, ‘Bo usan.’ Ka' tuutuu' usan. \v 55 Kalu i kuu munsuri mombuul taka paraas selatan, kuu mangaan, ‘Bo pengkar.’ Ka' tuutuu' pengkar. \v 56 Wee i kuu men minti pande-pande! Kuu minginti'i mimiile' oosan na langit ka' na katano'an pataka i kuu minginti'i upa men bo sida. Nongko'upa mbali' i kuu se' sian minginti'i mimiile' upa men ia limang Alaata'ala na tempo koini'i?” \s1 Pooka'amat tia mian men maso'kon i kuu \sr 12:57-59 \r (Mat. 5:25-26) \p \v 57 “Nongko'upa mbali' se' sian inti'ionmuu a upa men daa kana'? \v 58 Kalu isian mian mongowoot i kuu na mian men bo pungukumi, pari-pari ka' pooka'amat tii ia tempo i kuu dauga' potorae' na salan. Kalu sian, mbaka' i kuu wootonnamo mian iya'a na pungukumi, ka' pungukumi iya'a bo mongorookon i kuu na pulisi, ka' pulisi bo monsoopkon i kuu na tarungkuan. \v 59 Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' i kuu sian umuar na tarungkuan kalu giigii' samayamuu sianpo bontor.” \c 13 \s1 Kadarai a gau' men ba'idek dako' silaka' \sr 13:1-5 \p \v 1 Na tempo i Yesus pintanga' batundun na murit-Na ka' na mian biai', isian mian notaka na Ko'ona nuntundun toropii samba Galilea men ia papatei i Pilatus na tempo i raaya'a pintanga' mongorookon kurbaan na Alaata'ala. \v 2 Nongorongor tundunan iya'a, Yesus norobumo tae-Na, “Gause samba Galilea iya'a nipapatei men koiya'a, mbaka' surionmuu se' i raaya'a a balaki'na dosana na giigii' samba Galilea men sambana? \v 3 Sabole sian! Kasee bantilkonon-Ku na ko'omuu se' kalu i kuu sian monsosoli ka' mangkadarai gau'muu men ba'idek, kuu giigii' uga' bo silaka' koikoimo i raaya'a. \p \v 4 Koi upa uga' tia sompulo' walu' mian men nolapus na Siloam, na tempo menara iya'a nungutun i raaya'a? Kuu mansarui iya'a minsiso'kon se' i raaya'a a biai' a sala'na pookokoikonon tia giigii' mian sambana men dumodongo na Yerusalem? \v 5 Sabole sian! Kasee bantilkonon-Ku na ko'omuu se' kalu i kuu sian monsosoli ka' mangkadarai gau'muu men ba'idek, kuu giigii' uga' bo silaka' koikoimo i raaya'a.” \s1 Timbaani' kau ara men sian miwoo' \sr 13:6-9 \p \v 6 Noko daa koiya'a ai Yesus nuntundunkonmo timbaani' men koi kani'imari tae-Na, “Isian sa'angu' mian men montombonoi kau ara na ale'na anggurna. Sa'angu' ilio ia nomae'mo mansarak woo'na kau iya'a, kasee sawuraspo sian nantausi. \v 7 Mbaka' i ia norobumo na dadagai ale' iya'a taena, ‘Piile'! Tolu'mo taun i yaku' taka mansarak woo'na ara na kauna kaya'a, kasee sian nontoo tausi sawuraspo. Tara'mo a kau kaya'a! Ia tongko' mamakabus likisonna tano'!’ \p \v 8 Kasee dadagai ale' iya'a ninsimbati taena, ‘Tuan, patalai ia tumuo' na taun kani'i soosoodo. Yaku' dauga' kutung mengkeke tano' na tiku-tikumna ka' momokelai pupuk, \v 9 too daa i ia miwoo' na taun nda'ana. Kasee kalu sian, kuu sidamo mantara'i.’ ” \s1 Yesus nengelesi'i sa'angu' wiwine boboru'ut na ilio Sabat \sr 13:10-17 \p \v 10 Na sa'angu' ilio Sabat, Yesus nimisiso' na sa'angu' laigan bakitumpuan. \v 11 Indo'o isian wiwine men sompulo'mo walu' taun manggeo, gause ia lampingi meena. Wiwine iya'a boboru'ut ka' sian maloos a kekererna. \v 12 Na tempo i Yesus nimiile' wiwine iya'a, Ia leelo'mo muntuu'i i Ia, kasi norobu tae-Na, “Oo naung, kuu nalesi'mo!” \v 13 Kasi i Yesus nengepetkon lima-Na na wiwine iya'a, ka' na tempo iya'a uga' naloosmo a kekererna, kasi wiwine iya'a nuntunde' Alaata'ala. \p \v 14 Tanaasna laigan bakitumpuan iya'a nomaso'mo gause i Yesus nengelesi'i mian na ilio Sabat. Mbali' tanaas iya'a norobu na mian biai' taena, “Isian noom ilio a bo balimangan. Mbali' iya'a, mai taka na ilio sambana kada' lesi'ion. Alia na ilio Sabat!”\x * \xo 13:14 \xt Kel. 20:9-10; Ul. 5:13-14 \x* \p \v 15 Ia simbati Tumpu tae-Na, “Kuu mian men minti pa'a-pa'agama! Na ilio Sabat giigii' mian munguarkon sapi' kabai keledaina na eko'anna ka' mangawawa bo pi'inumion. \v 16 Kasee kani'i na ko'onta koini'i isian sa'angu' wiwine lee' ni Abraham, men sompulo'mo walu' taun a nau'na ia koot Ibiliis. Sian sida mbali' i ia lakaion a kokootna na ilio Sabat?” \v 17 Ninsimbati ni Yesus iya'a kinakamaa'na tuu' mian men maso'kon i Ia, kasee giigii' mian sambana beles nimiile' giigii' wawau kosamba' men ia limangmo i Yesus. \s1 Timbaani' watuna sasawi \sr 13:18-19 \r (Mat. 13:31-3; Mrk. 4:30-32) \p \v 18 Yesus nimikirawar tae-Na, “Koi upa a Batomundo'anna Alaata'ala? Koi upa a pomookokoikonan-Ku? \v 19 Batomundo'an-Na koi watuna sasawi ia ala mian kasi nikambur na ale'na. Watuna iya'a tumuo' kasi ningkau ka' sapu' mangawawau peetana na panga'na.” \s1 Timbaani' ragi \sr 13:20-21 \r (Mat. 13:33) \p \v 20 Yesus nimikirawar soosoodo tae-Na, “Koi upa a pomookokoikonan-Ku Batomundo'anna Alaata'ala? \v 21 Batomundo'anna Alaata'ala koi ragi men ia ala sa'angu' wiwine, kasi ia lauk na patompulo' liter tarigu ka' nikior pataka no'uminsur giigii'.” \s1 Ime a men salamatkonon \sr 13:22-30 \r (Mat. 7:13-14, 21-23) \p \v 22 Na rae'an mae' na Yerusalem, Yesus lumiu na toropii kota tia kampung pori-porimban mimisiso'. \v 23 Kasi isian mian men nimikirawar na Ko'ona taena, “Tumpu, tongko' titiu' a mian men daa bo salamatkonon?” \p \v 24 Yesus norobumo na mian iraando'o tae-Na, “Pari-pari a minsoop na soopan men itiu'. Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' biai' a mian bo mampari-pari minsoop kasee sianmo sida.\x * \xo 13:24 \xt Mat. 7:13-14 \x* \v 25 Gause na tempo tombono laigan wangon ka' mongompori soopanna, kuu somo potokekerer na liwana ka' mentenggor omporon kasi morobu taemuu, ‘Tuan! Kai miki leakikon soopan kada' i kai minsoop.’ \p Tombono laigan iya'a bo minsimbati taena, ‘Yaku' sian ninginti'i se' ringkat aana i kuu!’ \p \v 26 Kuu bo minsimbati taemuu, ‘Kai nokumaanmo ka' noba'inummo ruru-ruru' tii Kuu, ka' i Kuu uga' daamo nimisiso' i kai na bendar na kotamai!’\x * \xo 13:26 \xt Mat. 7:22-23 \x* \p \v 27 Kasee i Ia bo morobu soosoodo taena, ‘Yaku' sian ninginti'i i kuu se' ime. Rae'! Alia ka'ita i kuu men nangawawau upa ba'idek!’ \p \v 28 Na tempo i kuu mimiile' i Abraham, Ishak ka' i Yakub tia giigii' nabii na Batomundo'anna Alaata'ala, kuu bo tumando' ka' marepa tuu' gause i kuu nitibarkonmo na liwa!\x * \xo 13:28 \xt Mat. 22:13; 25:30 \x* \v 29 Ka' mian men ringkat na paraas bete'an ka' paraas sopokan, paraas utara ka' paraas selatan, bo taka umoruang kumaan na Batomundo'anna Alaata'ala.\x * \xo 13:29 \xt Mat. 8:11-12 \x* \p \v 30 Imamat ini'imari! Isian mian men tongkomburi' bo sida mian men tongolukon, ka' isian mian men tongolukon bo sida mian men tongkomburi'.”\x * \xo 13:30 \xt Mat. 19:30; 20:16; Mrk. 10:31 \x* \s1 Yesus nolingu'kon Yerusalem \sr 13:31-35 \r (Mat. 23:37-39) \p \v 31 Na tempo i Yesus pintanga' mimisiso', isian toropii mian Farisi taka na Ko'ona ka' norobu taena, “Alia dumodongo ka'ita! Rae'mo na dodongoan sambana, gause i Herodes mansagia mampapatei i Koo.” \p \v 32 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Rae' bantilkon na mian men ba'idek a noana iya'a inta', ‘Ilio kani'i tia liila Yaku' mumbuse'i meena ka' mengelesi'i mian manggeo, kasee na ilio kotolu'na, Yaku' bo mamakabus palimangon-Ku.’ \v 33 Mau mune' koiya'a Yaku' tio mingimputkon rae'an-Ku ilio kani'i, liila ka' ipuan, gause sa'angu' nabii sian sida papateion kalu taasi' na Yerusalem. \p \v 34 Yerusalem! Yerusalem! Nabii kuu papatei! Mian men ia posuu' Alaata'ala kuu lapak tia watu pataka lapus! Piribiai'mo i Yaku' mingkira' mongoroot giigii' mian men dumodongo na ko'omuu koi sinana siok mongopo'i anakna na intuna laina, kasee i kuu bude'! \v 35 Imamat ini'imari! Laiganmuu kani'i bo parereion. Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' supu koini'i i kuu sianmo mimiile' i Yaku' soosoodo pataka i kuu morobu taemuu, \q2 ‘Barakaation i Ia men taka pokauonna Tumpu.’ ”\x * \xo 13:35 \xt Mzm. 118:26 \x* \c 14 \s1 Yesus nengelesi'i sa'angu' mian men manggeo \sr 14:1-6 \p \v 1 Na sa'angu' ilio Sabat, Yesus nomae' kumaan na laiganna sa'angu' tanaasna mian Farisi. Giigii' mian men isian indo'o namakanasai tuu' i Ia. \v 2 Kasi notaka a sa'angu' mian men bangkak a saratna tia limana. \p \v 3 Kasi i Yesus nimikirawar na wawa ukum Torat ka' mian Farisi men isian indo'o tae-Na, “Koi taena ukumna agamanta, sida i kita mengelesi'i mian manggeo na ilio Sabat kabai sian?” \p \v 4 Wawa ukum Torat ka' mian Farisi iya'a tongko' rokot. Kasi i Yesus ningintoni limana mian iya'a ka' nengelesi'i, kasi nomosuu' i ia mule'kon. \p \v 5 Noko daa koiya'a i Yesus norobumo na mian biai' tae-Na, “Kalu i kuu isian anakmuu kabai sapi'muu men mandawo' na lobong tambu'an na ilio Sabat, kuu mbali' sian liuliu mongowoot ka' munguarkon anak kabai sapi' iya'a na ilio iya'a?”\x * \xo 14:5 \xt Mat. 12:11 \x* \v 6 Kasee sa'angu'po mian sian nomoko ninsimbati i Yesus na upa men Ia pikirawar. \s1 Mian men mompopodaa wakana bo popokoo'on \sr 14:7-11 \p \v 7 Yesus nimiile' isian toropii sawe' men mungururuki oruangan men porena tuu'. Mbali' iya'a i Ia nuntundunkon timbaani' na ko'ona i raaya'a koi kani'imari, tae-Na, \v 8 “Kalu i kuu leelo'on na ramean posuo'an, alia i kuu mae' umoruang na oruangan men angga'ion. Gause kalu taka a mian sambana men nileelo' men angga'ion labi i kuu,\x * \xo 14:8 \xt Ams. 25:6-7 \x* \v 9 mbaka' tombono laigan men nengeleelo'mo i kuu somo bo taka na ko'omuu ka' mambantilkon taena, ‘Amo'si kookoo'an, oruangan kani'i nitoropotikonmo bona sawe' kale'e.’ Mbaka' tia noa men makamaa' i kuu somo umoruang na oruangan men na puusna tuu'. \p \v 10 Mbali' iya'a, kalu i kuu nileelo' na ramean posuo'an, ruruki a oruangan men na puusna kada' tombono laigan bo taka ka' mangaan na ko'omuu taena, ‘Bela', mai oruang na oruangan men porena.’ Mbaka' i kuu daa ni'angga'i na aropna giigii' sawe' men sambana. \p \v 11 Mian men mompopodaa wakana bo popokoo'on, ka' mian men mompopokoo' wakana bo popodaaon.”\x * \xo 14:11 \xt Mat. 23:12; Luk. 18:14 \x* \s1 Ime a men tio leelo'on \sr 14:12-14 \p \v 12 Kasi taeni Yesus na tombono laigan, “Kalu i kuu mengleelo' mian bo mangawawau ramean kumaan ilio kabai kumaan malom, alia mengeleelo' bela'muu, kabai utusmuu, kabai poto'utusanmuu, kabai se' pootolodoianmuu men kupangon. Gause komburi'na i raaya'a bo mengleelo' i kuu uga', ka' tia men koiya'a i kuu mangalabot walosna wawaumuu men nengeleelo' i raaya'a. \p \v 13 Kasee kalu i kuu mangawawau ramean, alaka' leelo' a mian men talalais, mian men kaempa'on, mian repo', ka' mian mampisok. \v 14 Kuu bo barakaation, gause mian men koiya'a sian momoko mangawalos kaporeanmuu. Kaporeanmuu bo waloskononna Alaata'ala na tempo mian men kana' a wawauna potuo'ion.” \s1 Timbaani' ramean men balaki' \sr 14:15-24 \r (Mat. 22:1-10) \p \v 15 Na tempo sa'angu' mian men nokumaan ruru-ruru' tii raaya'a indo'o nongorongor wurung ni Yesus, ia norobumo taena, “Barakaatan a mian men bo kumaan na Batomundo'anna Alaata'ala!” \p \v 16 Kasee i Yesus norobu na mian iya'a tae-Na, “Isian sa'angu' mian nangawawau ramean men balaki' ka' nengeleelo' mian biai'. \v 17 Tempo puntumbeian ramean, mian iya'a nomosuu'mo tutulungina mae' na giigii' mian men ia ange taena, ‘Maimo. Wiwi'na noko toropotmo!’ \p \v 18 Kasee i raaya'a giigii', sa'angu'-sa'angu' nama'ase' kada' i raaya'a amo' kookoo'ion. Men olukon norobumo na tutulungi iya'a taena, ‘Yaku' baasi ningili ale' ka' i yaku' dauga' mae' mimiile'. Amo'si kookoo'ion i yaku'.’ \p \v 19 Men sambana nangaan taena, ‘Yaku' baasi ningili sapi' lima' paar ka' dauga' mimitopongi sapi' iya'a. Amo'si kookoo'ion i yaku'.’ \p \v 20 Men sambana soosoodo nangaan taena, ‘Yaku' baasi nosuo'. Mbali' iya'a, yaku' sianpo minsida taka.’ \p \v 21 Tutulungi iya'a nomule'konmo ka' nambantilkon men koiya'a na tanaasna. Tanaas iya'a nomaso'mo, ka' norobu na tutulungina taena, ‘Rae' dongan na bendar ka' na salan na kota. Wawamo ro'omari a mian talalais, mian men kaempa'on, mian mampisok ka' mian men repo'.’ \p \v 22 Noko daa koiya'a tutulungi iya'a norobumo taena, ‘Tanaas, men kuu posuu'kon daa yaku' limangmo, kasee oruangan dauga' isian.’ \p \v 23 Kasi tanaas iya'a norobu taena, ‘Rae' na sanda' salanoa' ka' na pogolimpanga'anna salan na liwana kota, ka' pari-pari a mian iraando'o taka minsoop laiganku kada' buke' tia mian. \v 24 Bantilkononku na ko'omuu se' sianta sa'angu'po a mian men nileelo'mo olukon iya'a bo kumaan na rameanku kani'i!’ ” \s1 Giigii' tio sapukonon kalu mongololo' i Yesus \sr 14:25-33 \r (Mat. 10:37-38) \p \v 25 Biai' a mian nomae' poololo' i Yesus. Yesus ningilingamo i raaya'a ka' norobu tae-Na, \v 26 “Mian men taka na Ingku' see mongkolingu'kon sinana, tamana, boroki'na, anakna, utusna, kabai se' wakana suungna labi tia pongkolingu'konna i Yaku', ia sian sida bo murit-Ku.\x * \xo 14:26 \xt Mat. 10:37-38 \x* \v 27 Imepo a men bude' mamasa'an saliipna ka' mongololo' i Yaku', ia sian sida bo murit-Ku.\x * \xo 14:27 \xt Mat. 16:24; Mrk. 8:34; Luk. 9:23 \x* \p \v 28 Kalu isian i kuu mingkira' mangawawau sa'angu' menara, men olukonionmuu sabole umoruang mansaa' doi'muu kada' inti'ionmuu too sukup bo pangawawau menara iya'a kabai sian. \v 29 Gause kalu komburi'na menara iya'a sian kabus niwawau, kasee pandasina nipoko wawaumo, mbaka' giigii' mian men nimiile' palimangon iya'a bo mongkolengkei i kuu. \v 30 Raaya'a bo mangaan taena, ‘Piile'! Mian kani'i nuntumbeimo nangawawau menara, kasee sianmo ia kabus niwawau!’ \p \v 31 Kalu sa'angu' tomundo' men isian sompulo' loloon surudadu bo poopapate tia tomundo' sambana men isian ruampulo' loloon surudadu, sabole men olukon wawauonna ia umoruang kutung mompoo'inarutikon too daa pokoonna mintimbangi tomundo' iya'a kabai sian. \v 32 Kalu inti'ionna se' sian tuaionna, sabole dauga'po oloa tomundo' iya'a, ia momosuu'mo mianna mimikirawar koi upa kada' sida pooka'amat.” \p \v 33 Kokomburi'anna i Yesus norobu tae-Na, “Koiya'a uga' i kuu. Sianta sa'angu'po a men bo sida murit-Ku, kalu i ia sian mansapukon giigii' upa men ia tombonoi.” \s1 Timuson men nalambasmo \sr 14:34-35 \r (Mat. 5:13; Mrk. 9:50) \p \v 34 “Timuson iya'a pore, kasee kalu nalambasmo, sida mbali' wawauon ma'asing soosoodo?\x * \xo 14:34 \xt Mat. 5:13; Mrk. 9:50 \x* \v 35 Sianmo kana'na, mau bona ale' kabai se' bo pupuk. Mbaka' somo bo balo'konon. Daa tilingaan, imamat pore-pore!” \c 15 \s1 Timbaani' domba men nopenta' \sr 15:1-7 \r (Mat. 18:12-14) \p \v 1 Na sa'angu' tempo, biai' a pagawena pajak ka' mian men sian malolo' na aturan agama taka mongorongor i Yesus.\x * \xo 15:1 \xt Luk. 5:29-30 \x* \v 2 Mian Farisi ka' wawa ukum Torat nokokoo'anmo. Taena, “Mian kale'e mangalaboti mian dosaon ka' uga' kumaan tii raaya'a!” \p \v 3 Mbali' iya'a i Yesus nuntundunkonmo na ko'ona i raaya'a timbaani' men koi kani'imari, tae-Na, \v 4 “Kalu isian i kuu men dombaan sa'atu, kasi domba iya'a nopenta' a sa'angu', koi upa bo wawauonmuu? Sabole i kuu mamarerei domba men siompulo' sio' iya'a na padang ka' mae' mansarak men nopenta' iya'a pataka tausionmuu. \v 5 Ka' kalu kuu tausimo a domba iya'a, kuu lewa' tuu', kasi pasa'anonmuu, \v 6 ka' mule'kon. Komburi'na kuu mengeleelo'mo bela'muu ka' pootolodoianmuu ka' mambantil taemuu, ‘Mai kita balewa-lewa'. Dombangku men nopenta' iya'a yaku' tausimo soosoodo!’ \p \v 7 Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' koiya'a uga' na surugaa. Isian men bo kobeles tuu' kalu isian sa'angu' mian dosaon men nonsosolimo ka' nangkadaraimo gau'na men ba'idek. Pongkobelesi labi tia belesna siompulo' sio' mian men pore men sian mamaraluukon monsosoli ka' mangkadarai gau'na men ba'idek.” \s1 Timbaani' doi' men nopenta' \sr 15:8-10 \p \v 8 “Kabai se' kalu sa'angu' wiwine men isian sompulo' doi' dirham, kasi nopenta' a sa'angu', upamo a men bo wawauonna? Ia bo muntutungi boloak ka' mangkarei laiganna ka' mansarak pore-pore pataka tausionna a doi' iya'a. \v 9 Na tempo doi' iya'a ia tausimo, ia mengeleelo'mo simbaya'na tia pootolodoianna, kasi mambantilkon taena, ‘Beles tuu' i yaku'. Daa yaku' tausimo soosoodo a doi'ku men nopenta'. Mai kita balewa-lewa'!’ \p \v 10 Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' koiya'a uga' a malaa'ikatna Alaata'ala beles kalu isian sa'angu' mian dosaon monsosoli ka' mangkadarai gau'na men ba'idek.” \s1 Timbaani' anak men nopenta' \sr 15:11-32 \p \v 11 Yesus norobu soosoodo tae-Na, “Isian sa'angu' mian men anakon moro'one rurua'. \v 12 Men itiu'na norobu na tamana taena, ‘Papa, rookonmo i yaku' koini'i a obosku na kupangta.’ Mbaka' tamana nongoboskonmo kupangna iya'a na anakna rurua'. \p \v 13 Toropii ilio a noporusanna, anakna itiu'na iya'a nambalukkonmo obosna kasi nomae' na dodongoan men oloa. Inda'a ia nambaraba'imo doi'na tia wawau men sian kana'na. \v 14 Sarataa giigii' doi'na nokabus, na lipu' iya'a ia takaimo sa'angu' repaan pololuan men dodoa, pataka ia nuntumbeimo marepa. \v 15 Kasi i ia nomae' balimang na sa'angu' mian men tombono dodongoan iya'a. Mian iya'a nomosuu'mo i ia mae' na ale'na mandagaikon bau'na. \v 16 Ia nololu tuu' tamban mingkira' mingisii kompongna tia mangkaan kakaanna bau' iya'a. Mau mune' koiya'a a loluna, sianta sa'angu'po a mian men nantarai kakaan bo ko'ona. \p \v 17 Na kokomburi'anna ia notonginau'mo ka' norobu taena, ‘Mian biai' men balimang na tamangku labian a kakaanna i raaya'a, kasee i yaku' kani'i boomo lapuskon mololu! \v 18 Yaku' bo mule'kon na tamangku ka' morobu na ko'ona men koi kani'imari: Papa, yaku' nodosaonmo na Alaata'ala ka' na ko'omuu. \v 19 Yaku' sianmo kana' bo ngaanon anakmuu soosoodo. Posidamo i yaku' kani'i bookoi papalimang men tamboionmuu.’ \v 20 Mbaka' i ia norumingkatmo mule'kon na tamana. \p Dauga' oloa a laigan, tamana noko pontoa'imo i ia. Gause lingu'na tamana mbaka' ia notumetende'mo ka' nomootuungi anakna iya'a, kasi ia root ka' ni'ooki. \p \v 21 Taena anak iya'a, ‘Papa, yaku' nodosaonmo na Alaata'ala ka' na ko'omuu. Yaku' sianmo kana'na bo ngaanon anakmuu soosoodo.’ \p \v 22 Kasee tamana nengeleelo'mo tutulungina ka' norobu taena, ‘Dongan! Ala pakean men porena tuu' ka' popisokikon na ko'ona. Posinsimi ka' posapatoi. \v 23 Noko daa koiya'a, pangala anakna sapi' men molongo' ka' pongkoyo'. Kita bo kumaan ka' balewa-lewa'. \v 24 Gause anakku kani'i nolapusmo, kasee koini'i notuo'mo soosoodo. Ia nopenta'mo, kasee koini'i nitausimo soosoodo.’ Kasi i raaya'a nuntumbei barame. \p \v 25 Tempo iya'a, anak men balaki'na dauga' na ale'. Sarataa i ia nomule'kon ka' karani'mo laigan, ia rongor isian laungna musiik ka' mian manari. \v 26 Mbaka' ia nengeleelo'mo sa'angu' mian tutulungina, kasi nimikirawar taena, ‘Isian upa na laigan kani'i?’ \p \v 27 Ia simbati tutulungi iya'a taena, ‘Utusmuu itiu'na notakamo! Ka' tamamuu nomosuu'mo nongkoyo' anakna sapi' men molongo', gause anak iya'a ia tausimo soosoodo see daa sian nongko'upa.’ \p \v 28 Anak men balaki'na iya'a noburuki'mo tamban ia sianmo ninsoop na laigan. Kasi tamana no'umuar ka' nangande-ande i ia kada' waale'e minsoop. \p \v 29 Kasee taena anak iya'a, ‘Piile'! Taunanmo a nau'na yaku' balimang bo ko'omuu. Giigii' upa men kuu posuu'kon yaku' sian nontoo panggagai. Kasee upa a men kuu rookon na ingku'? Sa'angu'po bembe' sian kuu rookon i yaku' bo barameanku tia simbaya'ku! \v 30 Anakmuu kaya'a tongko' mingkira' namakabus kupangmuu na wiwine men eloon, kasee sarataa ia nomule'kon, kuu nongkoyo'mo anakna sapi' men molongo' bo ko'ona!’ \p \v 31 Ia simbati tamana taena, ‘Anakku! Koo a men mokani'i tii yaku'. Giigii' men yaku' tombonoi koo uga' a men tombono. \v 32 Kasee kita salanan mangawawau ramean ka' balewa-lewa', gause utuus itiu'na iya'a nolapusmo, kasee koini'i notuo'mo soosoodo. Ia nopenta'mo, kasee koini'i nitausimo soosoodo.’ ” \c 16 \s1 Timbaani' pagawe panganaa' doi' men pande \sr 16:1-9 \p \v 1 Taeni Yesus na murit-Na, “Isian sa'angu' mian kupangon. Mian iya'a montombonoi sa'angu' pagawe panganaa' doi' men mungurus kupangna. Mian kupangon iya'a niparawooti se' pagawena iya'a nambarundais doi'na. \v 2 Mbaka' ia nengeleelo'mo pagawe panganaa' doi' iya'a ka' norobu taena, ‘Upa ini'i men yaku' rongor koo wawau? Koini'i bantilkon na ingku' a palimangoon men mungurus kupangku. Koo sianmo sida balimang bo panganaa' doi'ku.’ \p \v 3 Pagawe panganaa' doi' iya'a nobapikirmo na noana taena, ‘Yaku' tio mangawawau upa koini'i? Tanaasku sianmo nomoturang i yaku' balimang. Bapasol, yaku' sian bukuan. Mo'ase'-ase', yaku' makamaa'. \v 4 Yaku' isian akal. Kalu yaku' sianmo balimang bookoi panganaa' doi', yaku' tio isian bela' men biai' kada' daa bo pangalaboti i yaku' na laiganna i raaya'a.’ \p \v 5 Kasi pagawe panganaa' doi' iya'a nengeleelo' sanda' mian men samayaon na tanaasna. Taena na mian men tumbena, ‘Pipii a samayaam na tanaasku?’ \p \v 6 Ia simbati mian iya'a taena, ‘Sa'atu gumbang likison saitun.’ \p Taena pagawe iya'a na ko'ona, ‘Kani'i a surat samayaam. Oruangmo dongan ka' tulis: limampulo' gumbang.’ \p \v 7 Noko daa koiya'a ia norobumo na mian korua'na taena, ‘Pipii a samayaam?’ \p Ia simbati mian iya'a taena, ‘Sololoon karung gandum.’ \p Pagawe panganaa' doi' iya'a norobumo na ko'ona taena, ‘Kani'i a surat samayaam. Tulismo: walu' atu karung.’ \p \v 8 Mbaka' tanaasna nuntunde'mo pagawe panganaa' doi' men kelo-kelos iya'a gause pagawena iya'a pande tuu' ningilimang men koiya'a. Gause mian na dunia kani'i a pandena mingilimang palimangonna i raaya'a tia simbaya'na men tumuo' na karuaran. \p \v 9 Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' pakemo a kupangna dunia kani'i bo pamakadodor poowawamuu tia lulusanmuu, kada' kalu kupang na dunia kani'i sianmo angga'na, kuu bo labotion na sa'angu' dodongoan men isian pataka sidutu.” \s1 Sida ooskonon na upa-upa men morio' \sr 16:10-13 \p \v 10 “Mian men sida ooskonon na upa-upa men morio', ia uga' sida ooskonon na upa-upa men moola'. Kasee mian men sian sida ooskonon na upa-upa men morio', ia uga' sian sida ooskonon na upa-upa men moola'. \v 11 Mbaka', kalu i kuu sianmo sida ooskonon bo pinginti'i kupang na tano' balaki' kani'i, ime a men daa mongooskon i kuu bo pinginti'i kupang men tuutuu' isian angga'na? \v 12 Ka' kalu kuu sian sida ooskonon na upa men ia tombonoi mian sambana, ime a men daa mantarai i kuu upa men bo tombonoionmuu? \p \v 13 Sa'angu' ata' sian momoko balimang na rua' tanaas. Gause kalu koiya'a, ia bo mongkomakitkon men sa'angu' ka' mongkolingu'kon men sambana. Kabai se' i ia bo momorongori tanaas men sa'angu' ka' sian momorongori men sambana. Koiya'a uga' i kuu. Kuu sian sida balimang bona Alaata'ala ka' uga' bona kupang!”\x * \xo 16:13 \xt Mat. 6:24 \x* \s1 Porobuan ni Yesus \sr 16:14-18 \r (Mat. 11:12-13; 5:31-32; Mrk. 10:11-12) \p \v 14 Mian Farisi nongorongor giigii' men ia porobukon i Yesus. Raaya'a nangaanimo i Yesus, gause i raaya'a tongko' loingonkon doi'. \v 15 Kasee i Yesus norobu na ko'ona tae-Na, “Kuu mompopokana' wakamuu na mian biai', kasee Alaata'ala ninginti'i isiina noamuu. Gause upa men angga'ionna mian ka'idekna Tumpu. \p \v 16 Ukum men ia rookon i Musa ka' pisiso'na nabii dauga' sumalan pataka tempo ni Yohanes Pansarani. Muntumbei tempo iya'a pataka koini'i Lele Pore men muntundun Batomundo'anna Alaata'ala nilelekonmo, ka' giigii' mian mampari-pari minsoop na Batomundo'anna Alaata'ala iya'a.\x * \xo 16:16 \xt Mat. 11:12-13 \x* \v 17 Kasee bagia langit ka' tano' balaki' sianmo isian tia sa'angu' titik na ukum Torat sianmo pakeon. \p \v 18 Sanda' moro'one men mengerensai boroki'na kasi mosuo' tia wiwine sambana, moro'one iya'a muntumpangkon. Ka' moro'one men mosuo' tia wiwine men ia rensai langkai'na, moro'one iya'a uga' muntumpangkon.”\x * \xo 16:18 \xt Mat. 5:32; 1Kor. 7:10-11 \x* \s1 Mian kupangon tii Lazarus \sr 16:19-31 \p \v 19 “Isian sa'angu' mian men kupangon. Ia sinampang mojuba kamumu' ka' toik malusa'. Sanda' ilio ia tongko' barame men labian. \v 20 Karani' soopanna laiganna mian kupangon iya'a nipokelai sa'angu' mian talalais ngaanna i Lazarus. Wakana burut tia warut men tamban kumeran. \v 21 Ia mingkira' mingisii kompongna tia puputna kakaan men mandawo' na meja'na mian kupangon iya'a. Au'po isian men taka mae' minsila'i keranna. \p \v 22 Mian talalais iya'a komburi'na nolapusmo kasi ia wawa malaa'ikat na oruangan men pore poobeel i Abraham. Mian kupangon iya'a nolapusmo uga' ka' nitanommo. \v 23 Na dodongoanna mian lapus, mian kupangon iya'a marepa tuu'. Ka' na tempo ia nolumelengea', ia nimiile' i Abraham na tampat men oloa ka' i Lazarus isian na soripi' ni Abraham. \v 24 Mian kupangon iya'a nengeleelo'mo i Abraham taena, ‘Bapa' Abraham, kolingu'i i yaku'! Poosuu' i Lazarus mongoromok rangkumna na weer kasi taka mengementakikon sila'ku. Yaku' marepa tuu' na lalomna apu kani'i!’ \p \v 25 Kasee ia simbati Abraham taena, ‘Anakku, inau'. Tempo i koo tumuo', koo nantausimo giigii' men porena, kasee i Lazarus nantausi men ba'idekna. Koini'i ia noporemo kani'i, ka' i koo marepa tuu'. \v 26 Saliwakon iya'a, na ola'ta isian liu' men sian pa'alaon lembetion kada' mian men ka'ita sian sida waatu'u, ka' mian men tu'una sian sida tu'umari!’ \p \v 27 Taena mian kupangon iya'a, ‘Bapa', kalu koiya'a, yaku' mama'ase' tuu' kada' i kuu momosuu' i Lazarus mae' na laiganna tamangku. \v 28 Gause dauga' isian lilima' a utusku ira'aa. Posuu'kon i Lazarus mompopo'inti'ikon i raaya'a dako' i raaya'a uga' minsoop na tampat men marepa kani'i.’ \p \v 29 Ia simbati i Abraham taena, ‘Raaya'a isianmo kitap ni Musa ka' kitapna nabii! Patalai porongorionnasi a upa men nitulismo na kitap iya'a!’ \p \v 30 Taena mian kupangon iya'a, ‘Sian, Bapa' Abraham! Kasee kalu isian mian men nolapusmo see tumuo' soosoodo ka' taka na ko'ona i raaya'a, raaya'a sabole monsosoli ka' mangkadarai gau'na men ba'idek.’ \p \v 31 Kasee ia simbati i Abraham taena, ‘Kalu i raaya'a sian momorongori pisiso' ni Musa ka' nabii, raaya'a bude' mamarasaya mau uga' isian mian men nolapusmo kasi tumuo' soosoodo ka' taka na ko'ona i raaya'a.’ ” \c 17 \s1 Alia manggau'kon mian sida baradosa \sr 17:1-4 \r (Mat. 18:6-7, 21-22; Mrk. 9:42) \p \v 1 Yesus norobumo na murit-Na taena, “Sabole isian upa-upa men manggau'kon mian mangawawau dosa. Kasee silaka' a mian men manggau'kon mian sambana sida baradosa!\x * \xo 17:1 \xt Mat. 18:6-7; Mrk. 9:42 \x* \v 2 Porena bona mian iya'a kalu toure'na kootiion watu pinggiling\f + \fr 17:2 \fk watu pinggiling: \ft watu malempat balaki' ka' marawat men bo pinggilingna mian gandum mbaripian men kakariorkononna sapi' a pulu'na. \f* kasi ia tuongon waaro'o na tobui dako' ia manggau'kon mian men baasi parasaya kani'i mangawawau dosa. \v 3 Mbali' iya'a, maka'amat! \p Kalu utusmuu sa'angu' kaparasaya'an baradosa, bantili i ia. Kalu ia minsosol, ampuni i ia.\x * \xo 17:3 \xt Mat. 18:15 \x* \v 4 Mau mune' ia baradosa na ko'omuu piripitu' a sangilio, ka' piripitu' ia mule'kon na ko'omuu ka' mangaan taena, ‘Yaku' mintisala',’ ampuni i ia.”\x * \xo 17:4 \xt Mat. 18:22 \x* \s1 Imaan men moonggor \sr 17:5-6 \p \v 5 Kasi poposuu' iya'a norobu ni Tumpu Yesus taena, “Tumpu, popomoonggor a imaanmai.” \p \v 6 Ia simbati Tumpu tae-Na, “Kalu i kuu imaanan mau tongko' koi kobalaki'na watuna sasawi, kuu sida morobu na kau ara kani'i taemuu, ‘Bi kobubut i koo ka' tontanom na tobui,’ ka' sabole kau iya'a bo mongololo' posuu'muu.” \s1 Upa men tio limangonna ata' \sr 17:7-10 \p \v 7 “Too isian i kuu men montombonoi sa'angu' ata' men bapajeko na ale' kabai montotobo' domba. Kalu ata' iya'a mule'konmo, isian mbali' i kuu morobu na ko'ona, ‘Mai, kumaan kutung’? \v 8 Sabole sian! Kasee i kuu bo morobu na ata' iya'a taemuu, ‘Toropoti a kakaanku. Pamake pakean men moloe', ka' peperai pataka yaku' moko daa kumaan ka' ba'inum. Moko daasi iya'a kasi i koo sida kumaan.’ \v 9 Ata' iya'a mosoo tunde'on gause ningilimangmo posuu'na tanaasna, taasi' koiya'a? \p \v 10 Koiya'a uga' i kuu. Kalu i kuu daamo nangawawau giigii' men niposuu'kon, bantilkon a koi kani'imari inta': ‘Kai tongko' ata' men sian kana'na. Kai tongko' nangawawau upa men tio wawauonmai.’ ” \s1 Yesus nengelesi'i sompulo' mian men kustaon \sr 17:11-19 \p \v 11 Na rae'an mae' na Yerusalem, Yesus nosumalan na kosupuanna Samaria tia Galilea. \v 12 Tempo i Ia baasi minsoop na sa'angu' kampung, ia pootuungimo sompulo' mian men kustaon. Raaya'a potokerer na ko'oloaan, \v 13 ka' mangkakaro' taena, “Yesus! Guru! Kolingu'konon i kai!” \p \v 14 Tempo i Yesus nimiile' i raaya'a, Ia norobumo tae-Na, “Rae' na imam. Pa'ase' kada' i raaya'a mamaresa wakamuu.” \p Potorae' i raaya'a, kustana na'anumo.\x * \xo 17:14 \xt Im. 14:1-32 \x* \v 15 Sarataa sa'angu' mian men isian na sompulo' mian iya'a ninginti'i se' kustana na'anumo, ia nomule'konmo ni Yesus ka' nuntunde' Alaata'ala tia wurung men kamporongoran. \v 16 Kasi ia nobanintuur na sarat ni Yesus ka' nobasukuur na Ko'ona. Mian iya'a samba Samaria. \p \v 17 Kasi i Yesus norobu tae-Na, “Taasi' isian sompulo' mian a men nilesi'i? Aanamo a men sio' mian iya'a? \v 18 Nongko'upa se' tongko' mian men sa'angu'an lipu' kani'i a nomule'kon ka' nuntunde' Alaata'ala?” \v 19 Kasi i Yesus norobu na mian iya'a tae-Na, “Kekerermo ka' rae'. Gause i koo mamarasaya i Yaku', mbaka' i koo nisalamatkonmo.” \s1 Kotakaanna Batomundo'anna Alaata'ala \sr 17:20-37 \r (Mat. 24:23-28, 37-41) \p \v 20 Toropii mian Farisi nimikirawar ni Yesus se' ipimo a kotakaanna Batomundo'anna Alaata'ala. Ia simbati i Yesus tae-Na, “Kotakaanna Batomundo'anna Alaata'ala sianta isian oosan men sida piile'onna mian, \v 21 pataka mian morobu taena, ‘Piile'! Ni'imo a Batomundo'anna Alaata'ala!’ kabai taena, ‘Piile'! Kara'amo a Batomundo'anna Alaata'ala!’ Gause Batomundo'anna Alaata'ala isian na ko'omuu.” \p \v 22 Noko daa koiya'a i Yesus norobumo na murit-Na tae-Na, “Bo taka tempona i kuu mingkira' mimiile' sangilio na tempona Anak Manusia, kasee i kuu sianmo mimiile'. \v 23 Mian bo morobu na ko'omuu taena, ‘Piile' itu'u! Isian i ia.’ Kabai taena, ‘Piile' ini'i! Isian i ia.’ Kasee i kuu alia umuar mansarak ka' lumolo' i ia. \v 24 Gause koikoimo tia bongki-bongkit tumilep ringkat na puusna langit pataka puusna langit, koiya'a uga' ni'imarian na iliona kotakaanna Anak Manusia. \v 25 Kasee i Ia tio mungurumpaki kutung biai' repaan ka' sian labotionna mian men tumuo' na tempo koini'i. \p \v 26 Koi men nosida na tempo ni Nuh, koiya'a uga' a men bo sida ni'imarian na iliona kotakaanna Anak Manusia.\x * \xo 17:26 \xt Kej. 6:5-8 \x* \v 27 Mian kumaan ka' ba'inum, mosuo' ka' mompoposuo' anakna. Koiya'a pataka na ilio ninsoopan ni Nuh na lalomna kapal ka' tano' balaki' ia limbusi weer ka' ninsilaka'i i raaya'a giigii'.\x * \xo 17:27 \xt Kej. 7:6-24 \x* \v 28 Koiya'a uga' na tempo ni Loot. Mian kumaan ka' ba'inum, mobaluk ka' mingili, mo'ale' ka' mangawawau laigan.\x * \xo 17:28 \xt Kej. 18:20–19:25 \x* \v 29 Kasee tempo i Loot no'umuar na Sodom, na ilio iya'a no'usanmo apu tia balerang nda'amari langit ninsilaka'i raaya'a giigii'. \v 30 Koiya'a uga' ni'imarian na iliona Anak Manusia pipiile'konon. \p \v 31 Na ilio iya'a mian men monda'a na wawona laiganna, alia mangala upana men isian na lalomna laiganna. Koiya'a uga' a mian men isian na ale', alia mule'kon na laiganna.\x * \xo 17:31 \xt Mat. 24:17-18; Mrk. 13:15-16 \x* \v 32 Inau' a upa men nosida na boroki' ni Loot!\x * \xo 17:32 \xt Kej. 19:26 \x* \v 33 Mian men mampari-pari mansalamatkon wakana na dunia kani'i sian mantausi tutuo' men pore. Kasee mian men mongorookon wakana na Ingku', ia bo mantausi tutuo' men pore.\x * \xo 17:33 \xt Mat. 10:39; 16:25; Mrk. 8:35; Luk. 9:24; Yoh. 12:25 \x* \p \v 34 Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' na malom iya'a rua' mian pototokol na sa'angu' tokolan, sa'angu' bo wawaon ka' men sa'angu' bo parereion. \v 35 Rua' wiwine pintanga' minggiling gandum. Sa'angu' bo wawaon, ka' men sa'angu' bo parereion. [ \v 36 Rua' mian pintanga' balimang na ale'. Sa'angu' bo wawaon, ka' men sa'angu' bo parereion.]” \p \v 37 Murit ni Yesus nimikirawar taena, “Tumpu! Maana a men bo sidaanna men koiya'a?” \p Ia simbati i Yesus tae-Na, “Aana a men isian bangke, ino'o moriwut a sapu' men mangkaan bangke.” \c 18 \s1 Timbaani' balu tia pungukumi men kelo-kelos a noana \sr 18:1-8 \p \v 1 Noko daa koiya'a i Yesus nuntundunkonmo sa'angu' timbaani' bo mimisiso' murit-Na kada' i raaya'a sinampang sambayang, ka' alia kobangaran. \v 2 Taeni Yesus, “Na sa'angu' kota isian pungukumi men sian layaonkon Alaata'ala, ka' uga' mau imepo sian angga'ionku. \v 3 Na kota iya'a uga' isian sa'angu' balu men sinampang taka na pungukumi iya'a mama'ase' moki salangi parakalana. Taena balu iya'a, ‘Tulung i yaku' na mian men mintimbangi yaku'.’ \p \v 4 Toropii tempo a nau'na pungukumi iya'a sian nuntulung balu iya'a. Kasee komburi'na pikiranna pungukumi iya'a koi kani'imari, taena, ‘Mau mune' yaku' sian layaonkon Alaata'ala ka' uga' mau imepo sian angga'ionku, \v 5 kasee ka' balu iya'a sinampang mungkulen i yaku', bagia salangionkumo a parakalana dako' i ia sataka-taka mengerepai i yaku'.’ ” \p \v 6 Kasi taena Tumpu, “Intoomkon a upa men taena pungukumi men kelo-kelos iya'a! \v 7 Alaata'ala sian mbali' mangapaki parakalana mian-Na men Ia rurukimo men ilio malom miki tulung na Ko'ona? Isian mbali' i Ia monsompo' muntulung i raaya'a? \v 8 Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' i Ia liuliu mangapaki i raaya'a! Kasee kalu Anak Manusia taka na tano' balaki', too daa dauga' rumpakion-Na a mian men parasaya?” \s1 Timbaani' mian Farisi tia pagawena pajak \sr 18:9-14 \p \v 9 Yesus uga' nuntundunkon timbaani' kani'i men Ia patukkon na mian men sian mangangga'i mian sambana, kasee munsurikon se' wakana daa pore. \v 10 Taeni Yesus, “Isian rua' mian mae' sambayang na Laiganna Alaata'ala. Men sa'angu' mian Farisi, men sa'angu' pagawena pajak. \v 11 Mian Farisi iya'a nokumekerer ka' nosambayang na noana taena, ‘Oo Alaata'ala! Yaku' basukuur na Ko'omuu gause yaku' sian koi mian sambana men puraga, men ba'idek a gau'na, men muntumpangkon samba-sambana, kabai se' koi pagawena pajak kaya'a. \v 12 Yaku' ba'apata pinduan sa'angu' minggu, ka' i yaku' mongorookon na Ko'omuu sangobosan na lalomna sompulo' obosan basarakanku.’ \p \v 13 Kasee pagawena pajak iya'a nokumekerer olo-oloa ka' ia sian momoko lumelengea'. Ia numurusi sara'anna ka' norobu taena, ‘Oo Alaata'ala, kolingu'kon i yaku', mian men dosaon kani'i!’ ” \p \v 14 Taeni Yesus, “Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' na tempo mule'kon na laiganna, pagawena pajak a men popokana'onna Alaata'ala taasi'po mian Farisi iya'a. Gause sanda' mian men mompopodaa wakana bo popokoo'on, ka' mian men mompopokoo' wakana bo popodaaon.”\x * \xo 18:14 \xt Mat. 23:12; Luk. 14:11 \x* \s1 Yesus nambarakaati anak morio' \sr 18:15-17 \r (Mat. 19:13-15; Mrk 10:13-16) \p \v 15 Isian mian men nangawawa anak morio' ni Yesus kada' i Ia mengepetkon lima-Na na ko'ona i raaya'a. Tempo murit ni Yesus nimiile' men koiya'a, raaya'a nongkomaso'imo mian iya'a. \p \v 16 Kasee i Yesus nengeleelo' mian iya'a kasi norobu na murit-Na tae-Na, “Patalai anak karaanono' taka na Ingku'! Alia mantaankon i raaya'a, gause mian men koi anak karaani'i a men bo mianna Batomundo'anna Alaata'ala. \v 17 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' mian men sian mangalabot Batomundo'anna Alaata'ala koi pangalabotna anak morio', ia sian minsoop na Batomundo'an iya'a.” \s1 Mian men kupangon \sr 18:18-27 \r (Mat. 19:16-26; Mrk. 10:17-27) \p \v 18 Sa'angu' tanaasna lipu' Yahudi nimikirawar ni Yesus taena, “Guru men pore! Tio mangawawau upa kada' i yaku' mantausi tutuo' men pore pataka sidutu?” \p \v 19 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Nongko'upa i koo se' mangaan i Yaku' pore? Sianta men pore saliwakon Alaata'ala. \p \v 20 Ai koo ninginti'imo potoona Alaata'ala: ‘Alia muntumpangkon samba-samba, alia mampapatei mian, alia mamangan, alia momborekkon mian, ka' angga'i a tamaam tia sinaam.’ ”\x * \xo 18:20 \xt Kel. 20:12-16; Ul. 5:16-20 \x* \p \v 21 Taena mian iya'a, “Giigii' potoo men koiya'a yaku' poko loloikonmo tempopo i yaku' nopoo'inti'imo.” \p \v 22 Nongorongor koiya'a, Yesus norobumo tae-Na, “Dauga' isian sa'angu' kaliangan a men tio wawauwoon. Balukkonmo a giigii' upaam ka' obo-oboskon a doi'na na mian talalais. Kalu koiya'a, koo bo mokosue kupang na surugaa. Moko daa kasi taka mongololo' i Yaku'.” \p \v 23 Kasee sarataa nongorongor men koiya'a, mian iya'a nasiongo'mo tuu' gause i ia kupangon tuu'. \p \v 24 Yesus ninginti'i se' mian iya'a masiongo' tuu' a noana. Mbali' iya'a, Ia norobumo tae-Na, “Marepa tuu' a mian kupangon minsida mianna Batomundo'anna Alaata'ala! \v 25 Bagiakon sa'angu' unta minsoop na bolo'na pakaut a daana, tia sa'angu' mian kupangon minsida mianna Batomundo'anna Alaata'ala.” \p \v 26 Biai' a mian men nongorongor i Yesus nangaan koiya'a nimikirawar taena, “Ka' koiya'a, ai ime ansee a men sida salamatkonon?” \p \v 27 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Men sian pokoonna mian, pokoonna Alaata'ala wawauon.” \s1 Tambona men mongololo' i Yesus \sr 18:28-30 \r (Mat. 19:27-30; Mrk. 10:28-31) \p \v 28 Kasi i Petrus norobu taena, “Piile'! Kai namarereimo giigii' upamai ka' nongololo' i Kuu.” \p \v 29 Taeni Yesus, “Tuutuu' mba'a. Ka' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' mian men mamarereim laiganna, kabai boroki'na, kabai utusna, kabai minti'ina, kabai anakna gause Batomundo'anna Alaata'ala, \v 30 mian iya'a tempo koini'i uga' bo mangalabot walosna men labi tia upa men ia parereimo, ka' na tempo men bo rumpakion ni'imarian, ia bo mantausi tutuo' men pore pataka sidutu.” \s1 Koporotoluna i Yesus nambantilkon na murit-Na se' i Ia bo papateion ka' bo potuo'ion \sr 18:31-34 \r (Mat. 20:17-19; Mrk. 10:32-34) \p \v 31 Yesus ningirimpungmo murit-Na men sompulo' rua' ka' nintisaal kasi norobu tae-Na, “Imamat ini'imari! Kita koini'i banta-bantang mae' na Yerusalem. Giigii' men ia tulismo nabii men muntundunkon Anak Manusia bo sida inda'a. \v 32 Ia bo kalaakonon na mian men taasi' Yahudi. Ia bo irokion, idekion ka' inorion. \v 33 Raaya'a bo mansasali ka' mampapatei i Ia, kasee na ilio kotolu'na i Ia bo tumuo' soosoodo.” \p \v 34 Giigii' iya'a titiu'po sian inti'ionna murit ni Yesus. Aratina wurung-Na iya'a niwunikon na ko'ona i raaya'a. Raaya'a sian ninginti'i panduungna tundunan-Na. \s1 Yesus nengelesi'i sa'angu' mian mampisok na karani' Yerikho \sr 18:35-43 \r (Mat. 20:29-34; Mrk. 10:46-52) \p \v 35 Tempo i Yesus torumpakmo na Yerikho, isian sa'angu' mian men mampisok poto'oruang na soripi'na salan ka' mo'ase-ase' upana mian men lumiu. \v 36 Sarataa mian iya'a nongorongor se' biai' a mian men lumiu, ia nimikirawarmo taena, “Isian upa?” \p \v 37 Taena i raaya'a na ko'ona, “Yesus, mian na Nazaret iya'a, lumiu.” \p \v 38 Mbaka' nangkakaro'mo a mian men mampisok iya'a taena, “Yesus, lee' ni Daud! Kolingu'konon i yaku'!” \p \v 39 Mbaka' i raaya'a men pototumpang olukon nongkokundakon i ia ka' nomosuu' kada' mimporokot. Kasee ia tongko' kaekae' momboolaki mangkakaro' taena, “Lee' ni Daud! Kolingu'konon i yaku'!” \p \v 40 Kasi i Yesus notumataan ka' nomosuu' mian kada' mangawawa mian mampisok iya'a na Ko'ona. Sarataa mian iya'a karani'mo ni Yesus, Yesus nimikirawarmo tae-Na, \v 41 “Upa a men kikira'am wawauon-Ku na ko'oom?” \p Ia simbati mian mampisok iya'a taena, “Tumpu, yaku' mingkira' bi poopiile'!” \p \v 42 Taeni Yesus, “Bi poopiile'mo! Gause i koo mamarasaya na Ingku', koo nopoopiile'mo.” \p \v 43 Tempo iya'apo uga' ia nopoopiile'mo, kasi ia nongololo' i Yesus ka' nobasukuur na Alaata'ala. Sarataa mian biai' nimiile' men koiya'a, raaya'a giigii' nuntunde'mo Alaata'ala. \c 19 \s1 Yesus tii Zakheus \sr 19:1-10 \p \v 1 Yesus ninsoop lumiu na kota Yerikho. \v 2 Na kota iya'a isian sa'angu' mian kupangon men tanaasna pagawena pajak. Ngaanna i Zakheus. \v 3 Ia mingkira' mimiile' too ime i Yesus iya'a, kasee i ia pepende' ka' mian uga' biai' tuu', mbaka' ia sian namaka'ala nimiile' i Yesus. \v 4 Zakheus notumetende'mo nongolukoni mian biai', kasi nimenek na kau ara kada' sida mimiile' i Yesus men boomo lumiu indo'o. \v 5 Sarataa i Yesus nolumiu na kau iya'a, Ia nolumelengea'mo kasi norobu tae-Na, “Zakheus, palau dongan! Gause i Yaku' bo tuuk na laigaan ilio kani'i.” \p \v 6 Kasi i Zakheus nalau donga-dongan ka' nangawawa i Yesus tia noa beles. \v 7 Giigii' mian men nimiile' se' koiya'a noramumukmo gause kokoo'an montookon i Yesus notuuk na laigan ni Zakheus. Taena i raaya'a, “Nongko'upa se' i Ia daa tuuk na laiganna mian men sian malolo' na aturanna agama?” \p \v 8 Kasee i Zakheus nokumekerer ka' norobu ni Yesus taena, “Tumpu, piile'! Sangobosan na lalomna ruangobosanna kupangku bo rookononku na mian talalais, ka' imepo a men yaku' too akalimo, na ko'ona bo ule'kononku parapaat paku'!” \p \v 9 Kasi taeni Yesus, “Na ilio kani'i koo tia giigii' poto'utusaan na laigan kani'i ia salamatkonmo Alaata'ala, gause i koo uga' lee' ni Abraham. \v 10 Gause Anak Manusia taka bo mansarak ka' mansalamatkon mian men sian mamarasaya Alaata'ala.”\x * \xo 19:10 \xt Mat. 18:11 \x* \s1 Timbaani' doi' mosoni \sr 19:11-27 \r (Mat. 25:14-30) \p \v 11 Pintanga' a mian dauga' momorongori i Ia, Ia nuntundunkonmo sa'angu' timbaani'. Na tempo iya'a Ia nda'amo karani' na Yerusalem, ka' mian mansarui se' Alaata'ala boomo mimpipiile'kon Batomundo'an-Na na tano' balaki'.\x * \xo 19:11 \xt Mat. 25:14-30 \x* \p \v 12 Taeni Yesus, “Isian sa'angu' mian lee'na tomundo' men bo mae' na dodongoan men oloa bo nakaton sida tomundo' na lipu'na, ka' moko daa iya'a, kasi ia mule'kon. \v 13 Koo'po tia ia rumingkat, ia nengeleelo'mo sompulo' mian tutulungina, kasi nantarai i raaya'a sanda-sanda' toro sa'angu'an doi' mosoni, kasi taena, ‘Doi' kani'i ala bo pobalu-balukmuu pataka yaku' mule'kon soosoodo.’ \p \v 14 Kasee mian men sa'angu' lipu' tii ia ka'idekan i ia. Sarataa i ia nomae', raaya'a nomosuu'mo mian men bo pambantilkon taena, ‘Kai kunda tomundo'ionna mian kani'i.’ \p \v 15 Kasee lee'na tomundo' iya'a ninakatmo ka' nosidamo tomundo', kasi nomule'kon na dodongoanna. Ia liuliu nengeleelo' tutulungina kada' inti'ionna se' pipii a ule' men ia tausimo i raaya'a. \p \v 16 Tutulungi men tumbena notakamo ka' norobu taena, ‘Tuan, sa'angu' doi' mosoni men kuu rookon na ingku', yaku' sidakonmo sompulo' doi' mosoni.’ \p \v 17 Taena tomundo' iya'a, ‘Pore tuu' a men koo wawau. Koo tutulungi men pore! Gause i koo daa sida ooskonon mau tongko' na upa titiu', mbaka' i koo poposidaonkumo bo pinginti'i na sompulo' kota.’ \p \v 18 Tutulungi men korua'na notakamo ka' norobu taena, ‘Tuan, sa'angu' doi' mosoni men kuu rookon na ingku', yaku' sidakonmo lilima' doi' mosoni.’ \p \v 19 Tomundo' norobumo na tutulungi iya'a taena, ‘Koo poposidaonku bo pungkuasai lima' kota.’ \p \v 20 Tutulungi men sambana notakamo ka' norobu taena, ‘Tuan, ni'imo a doi'muu. Yaku' tuummo tia lenso ka' ninaa'. \v 21 Yaku' layaonkon i kuu, gause i kuu mian men maso'on. Kuu mangala men taasi' kuu limang, ka' mangala ule' na ale' men sian kuu asoki.’ \p \v 22 Tomundo' iya'a norobumo na ko'ona taena, ‘Koo tutulungi men ba'idek! Ka' sintutu' tia wuruung mbaka' koo bo ukumionku. Koi taeem se' yaku' mian men maso'on. Taeem se' yaku' mangala upa men taasi'po yaku' a ningilimang ka' mangala ule' na ale' men taasi'po yaku' a nangasoki. \v 23 Kalu koiya'a nongko'upa mbali' i koo sian nanganaa' doi' iya'a na baang kada' kalu yaku' mule'konmo, yaku' mangalabot doi' iya'a tia bungana?’ \p \v 24 Kasi tomundo' iya'a norobu na mian men potokerer iraando'o taena, ‘Alamo a doi' kanooro'o na ko'ona ka' rookon na tutulungi men no'isianmo sompulo' doi' mosoni iya'a.’ \p \v 25 Kasee taena i raaya'a, ‘Tuan, ia noko isianmo sompulo' doi' mosoni.’ \p \v 26 Ia simbati tomundo' iya'a taena, ‘Bantilkononku na ko'omuu se' sanda' mian men isianmo upa ia tombonoi bo taraion soosoodo, kasee mian men sianta upa tombonoionna, toro tiu'po men dauga' isian na ko'ona bo alaon.\x * \xo 19:26 \xt Mat. 13:12; Mrk. 4:25; Luk. 8:18 \x* \v 27 Ka' koini'i wawamo le'emari a giigii' mian men maso'kon i yaku' men bude'kon i yaku' a men bo pontomundo'i i raaya'a. Papatei i raaya'a giigii' piipiile' i yaku'!’ ” \s1 Yesus niramekon tempo i Ia ninsoop na Yerusalem \sr 19:28-40 \r (Mat. 21:1-11; Mrk. 11:1-11; Yoh. 12:12-19) \p \v 28 Noko daa nangaan giigii' men koiya'a, raaya'a nomae'mo. Yesus a na olukon, kasi ia tuntuni i raaya'a mae' paraas Yerusalem. \v 29 Sarataa montorumpakimo Betfage ka' Betania na buu'na men ngaanon Buu'na Zaitun, Ia nomosuu'mo murit-Na rurua' mae' olukon, \v 30 ka' nomotoo tae-Na, “Rae' na kampung katu'u men torumpakionta. Kalu i kuu minsoopmo intu'u, kuu bo mungurumpaki sa'angu' keledai rundara men nitoongkon. Keledai iya'a sianpo ia toolakiti mian. Alaka' kakai a kokootna ka' wawa tu'umari. \v 31 Ka' too isian mian mimikirawar na ko'omuu taena, ‘Nongko'upa i kuu se' mangalakai keledai iya'a?’ bantilkon inta', ‘Tumpu mamaraluui.’ ” \p \v 32 Rua' murit ni Yesus iya'a nomae'mo ka' i raaya'a nantakai giigii' sintutu' koi men taeni Yesus. \v 33 Pintanga' mangalakai kokootna keledai rundara iya'a, norobumo a tombonona keledai iya'a taena, “Nongko'upa mbali' i kuu se' mangalakai kokootna keledai kanono'?” \p \v 34 Ia simbati i raaya'a taena, “Tumpu mamaraluui.” \p \v 35 Kasi i raaya'a nangawawa keledai rundara iya'a mbaatu'u ni Yesus. Komburi'na i raaya'a nangalatasikonmo pakeanna i raaya'a na sengke'na keledai iya'a ka' nomolakit i Yesus. \v 36 Pintanga' i Yesus lumiu laki-lakit na keledai iya'a, mian biai' nanggampalkonmo bokukumna i raaya'a na salan. \p \v 37 Sarataa i Yesus karani'mo Yerusalem, na salan men toku-tokuru na Buu'na Zaitun, giigii' murit-Na men biai' iya'a nuntumbeimo nokamporongoran muntunde' ka' basukuur na Alaata'ala gause giigii' upa kosamba' men ia piile'mo i raaya'a. \v 38 Raaya'a mangkakaro' taena, \q1 “Barakaatan a Tomundo' men notaka ia pokau Tumpu! \q1 Bi pore na surugaa! \q1 Tunde' a Alaata'ala men na ko'alayo'an!”\x * \xo 19:38 \xt Mzm. 118:26 \x* \p \v 39 Toropii mian Farisi men isian na mian biai' iya'a norobu ni Yesus taena, “Guru, kokundakon a murit-Muu kada' mimporokot.” \p \v 40 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' kalu i raaya'a mimporokot, watu karaaya'a bo mangkakaro'.” \s1 Yesus nasiongo'kon nimiile' Yerusalem \sr 19:41-44 \p \v 41 Tempo i Yesus karani'mo na Yerusalem, ka' sarataa nimiile' kota iya'a, Ia nowirimo. \v 42 Tae-Na, “Kolingu' i kuu mian na Yerusalem! Kaporeanna kalu ilio kani'i kuu minginti'i upa men daa mantakakon pooka'amatan! Kasee koini'i kuu sian mimiile' iya'a. \v 43 Sa'angu' tempo kuu bo mungurumpaki repaan. Mian men maso'kon i kuu bo mangawawau ompot na tiku-tikumuuu. Raaya'a bo mangalawui i kuu ka' mongompot i kuu tiku-tikum. \v 44 Raaya'a bo minsilaka'i i kuu ka' uga' giigii' mianmuu, ka' sianta sa'angu'po watu a men bo dalaionna i raaya'a dauga' pootapi' na kekelaanna, gause i kuu sian ningimamat tempona Alaata'ala taka mansalamatkon i kuu!” \s1 Yesus ninsoop na Laiganna Alaata'ala \sr 19:45-48 \r (Mat. 21:12-17; Mrk. 11:15-19; Yoh. 2:13-22) \p \v 45 Yesus ninsoop na Laiganna Alaata'ala ka' numbuse'i giigii' mian men mobalu-baluk indo'o. \v 46 Taeni Yesus na ko'ona i raaya'a, “Na Alkitaap isian nitulis koi kani'imari: Alaata'ala nangaan tae-Na, ‘Laigan-Ku bo sida laigan basambayangan.’ Kasee kuu wawaumo bo dodongoanna mian puraga!”\x * \xo 19:46 \xt Yes. 56:7; Yer. 7:11 \x* \p \v 47 Sanda' ilio i Yesus nimisiso' na Laiganna Alaata'ala. Tanaasna imam ka' wawa ukum Torat tia tanaasna lipu' Yahudi mingkira'amo mampapatei Ia,\x * \xo 19:47 \xt Luk. 21:37 \x* \v 48 kasee i raaya'a sian nantausi salan bo mangawawau men koiya'a, gause giigii' mian mingkira'kon i Ia ka' mo'uus momorongori wurung-Na. \c 20 \s1 Nimikirawar kuasa ni Yesus \sr 20:1-8 \r (Mat. 21:23-27; Mrk. 11:27-33) \p \v 1 Na sa'angu' tempo pintanga' i Yesus mimisiso' ka' mengelelekon Lele Pore men ringkat na Alaata'ala bona mian biai' men na Laiganna Alaata'ala, isian tanaasna imam, wawa ukum Torat, tia motu-motu'a notaka indo'o. \v 2 Raaya'a norobu ni Yesus taena, “Io, bantilkon na ko'omai se' upa a pimpu'uaan nangawawau men koiya'a? Ka' ime a nantarai i Koo kuasa mbali' nangawawau giigii' iya'a?” \p \v 3 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Yaku' uga' mingkira' mimikirawar na ko'omuu. Pinginti'imuu, \v 4 Yohanes nansarani mian nimpu'u na kuasa ni ime, Alaata'ala kabai mian?” \p \v 5 Raaya'a nopootunduniimo kasi taena i raaya'a, “Kalu kita mangaan, ‘Kuasana ringkat na Alaata'ala,’ mbaka' simbation-Na, ‘Nongko'upa i kuu se' kosian mamarasaya upa men taeni Yohanes?’ \v 6 Kasee kalu kita mangaan, ‘Nimpu'u na kuasana mian,’ giigii' mian karaale'e bo mangalapak i kita tia watu, gause i raaya'a mamarasaya se' i Yohanes mase nabii.” \v 7 Mbaka' ia simbati i raaya'a taena, “Sian inti'ionmai.” \p \v 8 Mbaka' norobumo i Yesus na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Kalu koiya'a Yaku' uga' sian mambantilkon na ko'omuu se' kuasa ni ime bo pimpu'uan-Ku mangawawau koiya'a.” \s1 Timbaani' papalimang na ale'na anggur \sr 20:9-19 \r (Mat. 21:33-46; Mrk. 12:1-12) \p \v 9 Kasi i Yesus nuntundunkon na ko'ona i raaya'a timbaani' men koi kani'imari: “Isian sa'angu' mian no'ale' ka' ale'na ia asoki anggur. Ale' iya'a ia tamboikonmo na toropii mian papalimang, kasi ia nomae' na lipu' sambana ka' nodumodongo pataka nanau'. \p \v 10 Temponamo pumpupuan woo'na anggur iya'a, tombono ale' iya'a nomosuu'mo tutulungina mae' na papalimangna ale'na iya'a mama'ase' obosna ule'na. Kasee papalimang iya'a tongko' numukul tutulungi iya'a ka' nomosuu' nomae' tia lima sompulo'. \v 11 Mbaka' tombono ale' iya'a nomosuu'mo sa'angu' tutulungina men sambana. Kasee iapo uga' tongko' nipukul ka' ia iroki papalimang iya'a, kasi niposuu' mule'kon tia lima sompulo'. \v 12 Tombono ale' iya'a nomosuu'mo soosoodo tutulungi men kotolu'na. Kasee iapo uga' tongko' ia pukul i raaya'a ka' nitibarkon waale'e na liwana ale' iya'a. \p \v 13 Komburi'na tombono ale' iya'a norobumo taena, ‘Upa a men tio bo wawauonku soosoodo? Yaku' bo momosuu' anakku men kolingu'ku. Sabole ia kolayaonna i raaya'a!’ \p \v 14 Kasee tempo papalimangna ale' iya'a nimiile' anakna iya'a, raaya'a nopootunduniimo taena, ‘Iamo kaya'a a men bo pontombonoi giigii' upana tamana. Mai kita papateia i ia kada' kitamo a pontombonoi budelna.’ \v 15 Mbaka' ia tibarkonmo i raaya'a a anak iya'a waale'e na liwana ale' kasi nipapatei.” \p Yesus nimikirawarmo na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Koi upa a tombono ale' iya'a? Upamo a wawauonna na papalimangna ale'na iya'a? \v 16 Sabole ia bo taka ka' mampapatei papalimang iya'a, kasi mongorookon ale' iya'a na papalimang men sambana.” \p Nongorongor men koiya'a, mian biai' norobumo na Ko'ona taena, “Ansee, amo' sida a men koiya'a!” \p \v 17 Yesus nintiokimo i raaya'a kasi nangaan tae-Na, “Kalu koiya'a, upa aratina isiina Alkitaap men koi kani'imari: \q1 ‘Watu men ia balo'konmo tukang \q2 nosidamo watu tuko men bo pandasi’? \m \v 18 Ime a men mandawo' na watu iya'a bo koraso-raso', ka' ime a men utunonna watu iya'a bo magampial.” \p \v 19 Kasi wawa ukum Torat ka' tanaasna imam nampari-pari mangarakop i Yesus na tempopo iya'a, gause ia inti'i se' tundunan ni Yesus umba'a mintimbaani'kon i raaya'a koi papalimang ale'na anggur men ba'idek. Kasee i raaya'a layaonkon mian biai'. \s1 Mambayar pajak bona Kaisar \sr 20:20-26 \r (Mat. 22:15-22; Mrk. 12:13-17) \p \v 20 Wawa ukum Torat ka' tanaasna imam iya'a nanganasaimo i Yesus. Raaya'a nomosuu'mo mian men mimpipiile'kon tatakana koi se' mian maloos, mimikirawari i Yesus kada' Ia sala' wurung, kasi i raaya'a nangarakop ka' namarawootkon i Yesus na gubernuur. \v 21 Mbaka' i raaya'a men niposuu' norobumo ni Yesus taena, “Guru, kai inti'i se' giigii' men Kuu ngaan ka' Kuu pisiso'kon iya'a tuutuu', ka' i Kuu sian momposasala'kon mian, kasee i Kuu mimisiso'kon pingkira'na Alaata'ala men tuutuu'na. \v 22 Kalu na aturanna agamanta, daa patalaion a mambayar pajak bona Kaisar\f + \fr 20:22 \fk Kaisar: \ft Pantanaasi giigii' tomundo' na Roma ngaanon Kaisar. \f* kabai sian?” \p \v 23 Kasee ia inti'i i Yesus se' i raaya'a tongko' monsosoolani wurung-Na. Mbali' iya'a, Ia norobu tae-Na, \v 24 “Pipiile'kon na Ingku' sa'angu' doi' dinar. Gambar tia ngaan ni ime ini'i?” \p Ia simbati i raaya'a taena, “Gambar tia ngaanna Kaisar!” \p \v 25 Taeni Yesus, “Kalu koiya'a, rookon bona Kaisar a upa men tio rookononmuu na Kaisar, ka' rookon bona Alaata'ala a upa men tio rookononmuu na Alaata'ala.” \p \v 26 Wawa ukum Torat ka' tanaasna imam iya'a sian nandapot monsosoolani i Yesus tempo i Ia norobu potorongor mian biai'. Raaya'a nimporokotmo ka' nosamba'konmo pinsimbati ni Yesus. \s1 Mian Saduki nimikirawar ni Yesus too mian lapus dauga' potuo'ion \sr 20:27-40 \r (Mat. 22:23-33; Mrk. 12:18-27) \p \v 27 Mbaka' notakamo ni Yesus a toropii mian Saduki men koi na pinginti'ina se' mian lapus sianmo tumuo' soosoodo. Raaya'a nimikirawar ni Yesus taena i raaya'a, \v 28 “Guru! Musa nuntulis ukum men koi kani'imari bo ko'onta': Kalu sa'angu' mian moro'one lapus namarerei boroki' men sian anakon, mbaka' utusna moro'one iya'a tio mosuo' tia baluna utusna kada' utusna isian lee'na. \v 29 Isian pitu' moro'one moto'utus. Men balaki'na nosuo' tia sa'angu' wiwine, kasee pataka nolapus ia sian no'anakon. \v 30 Kasi utusna men korua'na nosuo' tia baluna, kasee i iapo uga' nolapus ka' sian no'anakon. \v 31 Koiya'a uga' a utusna men kotolu'na pataka men kopitu'na. Pitu-pitu'na nomosuo'i kasee sian no'anakon. \v 32 Komburi'na wiwine iya'a uga' nolapusmo'. \v 33 Na ilio pomotuo'ian mian lapus, wiwine iya'a se' boroki' ni ime? Gause pitu-pitu' irana nompoboroki'mo i ia.” \p \v 34 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Mian men tumuo' tempo koini'i dauga' mosuo' ka' poposuo'on, \v 35 kasee mian men daa sida bo potuo'ion moko daa lapus ka' tumuo' na tempo men bo rumpakion, raaya'a sian mosuo' ka' sian poposuo'on. \v 36 Raaya'a sianmo lapus gause koikoimo malaa'ikat. Raaya'a mase anakna Alaata'ala, gause nipotuo'imo. \p \v 37 Musa isian nangaan se' mian lapus bo potuo'ion. Na tulisanna men muntundunkon kau morio' ruri'on men kumait iya'a, Musa nangaan se' Tumpu iya'a Alaata'ala ni Abraham, Alaata'ala ni Ishak ka' Alaata'ala ni Yakub. \v 38 Ia taasi' Alaata'alana mian lapus, kasee i Ia Alaata'alana mian tumuo'! Gause na pimiile'na Alaata'ala, giigii' mian sianta men lapus.” \p \v 39 Toropii wawa ukum Torat norobu taena, “Guru, pore tuu' a ninsimbati-Muu.” \v 40 Mbali' iya'a, raaya'a sianmo momoko nimikirawar upa-upa ni Yesus. \s1 Pookantangan ni Daud tii Tomundo' Pansalamatkon \sr 20:41-44 \r (Mat. 22:41-46; Mrk. 12:35-37) \p \v 41 Yesus nimikirawarmo na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Na pinginti'imuu, nongko'upa mbali' a mian se' mangaan Tomundo' Pansalamatkon iya'a lee' ni Daud? \v 42 Poali i Daud uga' nangaan na kitap Mazmur taena, \q1 ‘Tumpu Alaata'ala nangaan na Tumpungku tae-Na: \q1 Alaka' oruang na paraas uanan-Ku, \q2 \v 43 pataka Yaku' mompoporungku' giigii' mian men mangka'idek i Koo sida malolo' na Ko'oom.’\x * \xo 20:43 \xt Mzm. 110:1 \x* \m \v 44 Daud nangaan se' Tomundo' Pansalamatkon iya'a Tumpuna. Pinginti'imuu, koi upa a kosidana se' daa Tomundo' Pansalamatkon uga' bo lee'na?” \s1 Ururan ni Yesus kada' maka'amat na wawa ukum Torat \sr 20:45-47 \r (Mat. 23:1-36; Mrk. 12:38-40) \p \v 45 Tempo giigii' mian dauga' pintanga' momorongori i Yesus, Ia norobumo na murit-Na tae-Na, \v 46 “Kuu tio maka'amat na wawa ukum Torat. Raaya'a na sasayoan mingkira' mojuba men alayo' ka' beleskon angga'ionna mian na pasar. Raaya'a mingkira' umoruang na oruangan men porena na laigan bakitumpuan kabai na pootatakaianna mian biai'.\x * \xo 20:46 \xt Luk. 11:43 \x* \v 47 Raaya'a mangakalkon balu wiwine ka' mangarampasi laiganna. Raaya'a mingirimboroi gau' ba'idekna tia sambayang biai' taa'! Ukumannasi a marepana tia ukumanna mian sambana!” \c 21 \s1 Persembaahanna sa'angu' wiwine balu \sr 21:1-4 \r (Mrk. 12:41-44) \p \v 1 Na Laiganna Alaata'ala, Yesus nimiile' toropii mian men kupangon monsoopkon doi'na i raaya'a na peti pingilinsonan doi' persembaahan. \v 2 Ia uga' nimiile' sa'angu' wiwine balu men talalais ningisiikon na peti iya'a rua' doi' kulaluk men titiu' tuu' a angga'na. \v 3 Kasi taeni Yesus, “Imamat ini'imari! Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' balu men talalais kale'e a biai'na ia linson na peti tia na mian sambana. \v 4 Gause i raaya'a giigii' nantarai persembaahan tia labina kupangna. Kasee balu kale'e mau mune' talalais, ia nongorookonmo doi'na wiwi'na tonsoop men paraluukononna bona tutuo'na.” \s1 Yesus nuntundunkon koruntunanna Laiganna Alaata'ala \sr 21:5-6 \r (Mat. 24:1-2; Mrk. 13:1-2) \p \v 5 Isian toropii mian nuntundun Laiganna Alaata'ala men niporei tia watu men pore ka' uga' niporei tia biai' kaliangan upa men nirookon bona Alaata'ala. Mbaka' i Yesus norobumo na ko'ona i raaya'a tae-Na, \v 6 “Ni'imarian bo taka a tempona giigii' men kuu piile' kani'i bo runtunion, ka' sianta sa'angu'po watu na Laiganna Alaata'ala kani'i a men dauga' patalaion pootapi'!” \s1 Muntumbei repaan \sr 21:7-19 \r (Mat. 24:3-14; Mrk. 13:3-13) \p \v 7 Raaya'a nimikirawar ni Yesus taena, “Guru, ipi a tempona kosidaanna men koiya'a? Ka' upa men bo oosan se' daa takamo tempona?” \p \v 8 Taeni Yesus, “Maka'amat! Alia i kuu ko'akalian. Biai' a mian bo taka ka' mangaan ngaan-Ku, ka' morobu taena, ‘Yaku'mo a Tomundo' Pansalamatkon!’ ka' taena, ‘Boomo kakabusanna tempo.’ Kasee i kuu alia mongololo' i raaya'a. \v 9 Kalu i kuu mongorongor lelena mian poopapate kabai mian sianmo malolo' na pamarenta, alia i kuu uga' layaon. Giigii' iya'a tio sida olukon. Kasee men koiya'a taasi' se' daa takamo a kakabusanna tempo.” \p \v 10 Kasi taeni Yesus soosoodo, “Lipu' men sa'angu' bo poopapate mintimbangi lipu' men sambana, ka' batomundo'an sa'angu' bo poopapate mintimbangi batomundo'an men sambana. \v 11 Na sanda' dodongoan bo isian lili' men dodoa, pololuan, ka' nggeo men lumalin. Ka' uga' bo isian upa-upa men kolayaon ka' upa kosamba' nda'ara'amari langit. \p \v 12 Kasee mongolukoni giigii' iya'a, kuu bo rakopon ka' talalaison. Kuu bo ukumion na laigan bakitumpuan ka' soopkonon na tarungkuan. Ka' i kuu bo wawaon na tomundo' ka' pamarenta gause i kuu murit-Ku. \p \v 13 Ya'amo a tempo men pore na ko'omuu bo mengelelekon Lele Pore men ringkat na Alaata'ala. \v 14 Pari-pari na noamuu se' i kuu sian babatakon upa men bo porobukononmuu mansalangi wakamuu.\x * \xo 21:14 \xt Luk. 12:11-12 \x* \v 15 Yaku' a bo pantarai i kuu wurung men kana' kada' mian men maso'kon i kuu sian momoko mintimbangi kabai se' manggagai i kuu. \p \v 16 Kuu bo silaka'ionna minti'imuu, utusmuu, poto'utusanmuu, ka' bela'muu. Toropii mianmuu bo papateionna i raaya'a. \v 17 Kuu bo kokundaionna giigii' mian gause na pongololo'an i Yaku'. \v 18 Kasee sansila'po wuuk na takala'muu sianta penta'. \v 19 Kalu i kuu mokotaan, kuu bo mantausi tutuo' men pore.” \s1 Yesus nuntundunkon kosilaka'anna Yerusalem \sr 21:20-24 \r (Mat. 24:15-21; Mrk. 13:14-19) \p \v 20 “Kalu i kuu mimiile' se' Yerusalem ia tikumimo surudadu, inti'ionmuumo se' kota iya'a sianmo manau' bo silaka'mo. \v 21 Na tempo iya'a, mian men isian na libutan Yudea tio mamarere na buu'na. Raaya'a men isian na kota tio mamarerei kota, ka' i raaya'a men na liwana kota aliamomo' minsoop na kota, \v 22 gause tempo iya'a a tempo pungukuman kada' sida a giigii' men nitulismo na Alkitaap.\x * \xo 21:22 \xt Hos. 9:7 \x* \p \v 23 Marepa a wiwine men mampaiwawa tempo iya'a, ka' sina men dauga' momosusui anak! Dodongoan kani'i bo munsuri repaan men dodoa tuu', ka' maso'na Tumpu bona lipu' kani'i. \p \v 24 Isian men bo papateion tia bakoko', isian uga' mian men nirakop ka' niwawa na giigii' lipu', ka' mian men taasi' Yahudi bo mempee-pee'i Yerusalem pataka kabus a tempona men ia patukomo Tumpu bo ko'ona i raaya'a.” \s1 Kotakaanna Anak Manusia \sr 21:25-28 \r (Mat. 24:29-31; Mrk. 13:24-27) \p \v 25 “Bo isian oosan na matana ilio, wulan ka' bitu'on. Giigii' lipu' na tano' balaki' bo babata ka' layaon mongorongor kokuungna bokol ka' mimiile' tobui men makansang.\x * \xo 21:25 \xt Yes. 13:10; Yeh. 32:7; Yl. 2:31; Why. 6:12-13 \x* \v 26 Mian poso' layaonkon montorumpaki upa men bo sida na longkop tano' balaki' kani'i, gause pungkuasai langit bo toyunggot. \v 27 Na tempo iya'a mian bo mimiile' Anak Manusia taka ra'amari na lalomna antong tia kuasa ka' lingkaangan tuu'.\x * \xo 21:27 \xt Dan. 7:13; Why. 1:7 \x* \p \v 28 Kalu upa-upa men koiya'a muntumbeimo sida, ringkat ka' lelengea', gause i kuu booboomo salamatkonon.” \s1 Pisiso' men nipookokoikon tia kau ara \sr 21:29-33 \r (Mat. 24:32-35; Mrk. 13:28-31) \p \v 29 Kasi i Yesus nuntundunkon na ko'ona i raaya'a timbaani' koi kani'imari, tae-Na, “Piile' pore-pore a kau ara ka' giigii' kau men sambana. \v 30 Kalu lonsongna kau iya'a kampiile'anmo, inti'ionmuu se' tempona pengkar booboomo. \v 31 Koiya'a uga' kalu i kuu mimiile' men taeng-Ku' kaekae'mo sida. Inti'ionmuu se' Batomundo'anna Alaata'ala karani'mo. \p \v 32 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' giigii' upa men Yaku' poko bantilkonmo na ko'omuu iya'a bo sida koo'po tia mian men tumuo' tempo koini'i lapus giigii'na. \v 33 Langit ka' tano' balaki' bo penta', kasee wurung-Ku isian pataka sidutu.” \s1 Ururan kada' badaga \sr 21:34-38 \p \v 34 “Dagai a wakamuu. Alia i kuu tongko' mingimamat barame ka' minginum upa kolio', kabai tongko' mingimamat upa-upa men bo tutuo'muu pataka i kuu sianmo toropot na ilio kotakaanna Tumpu men sian kuu inti'i. \v 35 Gause ilio iya'a bo mantakai giigii' mian na tano' balaki' kani'i. \v 36 Kuu tio sinampang maka'amat ka' sambayang, kada' i kuu mokotaan montorumpaki giigii' upa men bo sida iya'a pataka i kuu momoko poororo'up Anak Manusia.” \p \v 37 Yesus nimisiso' na Laiganna Alaata'ala tempo ilio, ka' malom Ia mantalei motokol na Buu'na Zaitun.\x * \xo 21:37 \xt Luk. 19:47 \x* \v 38 Sanda' ma'ulo-ulop giigii' mian taka na Laiganna Alaata'ala momorongori pisiso' ni Yesus. \c 22 \s1 Poosangadaian mampapatei i Yesus \sr 22:1-2 \r (Mat. 26:1-5; Mrk. 14:1-2; Yoh. 11:45-53) \p \v 1 Ramean Roti Sianta Ragina men ngaanon Paska karani'mo tempona.\x * \xo 22:1 \xt Kel. 12:1-27 \x* \v 2 Tanaasna imam ka' wawa ukum Torat nansarakmo salan se' too koi upa bo pampapatei i Yesus, gause i raaya'a matakutkon mian biai'. \s1 Yudas nangakalkon bo pongorookonna i Yesus \sr 22:3-6 \r (Mat. 26:14-16; Mrk. 14:10-11) \p \v 3 Kasi Ibiliis niminsoopi i Yudas men ngaanon uga' i Iskariot. Yudas tonsoop sompulo' rua' murit ni Yesus. \v 4 Ia nomae'mo ka' nopootundunii tia tanaasna imam ka' tanaasna dadagai Laiganna Alaata'ala se' koi upa a bo sasalan mongorookon i Yesus na ko'ona i raaya'a. \v 5 Raaya'a nobeles tuu' kasi nontoon i Yudas se' bo taraionna i raaya'a doi'. \v 6 Yudas uga' nansangadaimo, kasi ia nansarak salan men daa pore bo pongorookonanna i Yesus na ko'ona i raaya'a, kasee wuni-wuni dako' inti'ionna mian biai'. \s1 Nontoropotian bo kumaanan na ramean Paska \sr 22:7-13 \r (Mat. 26:17-25; Mrk. 14:12-21; Yoh. 13:21-30) \p \v 7 Takamo a tempona pangaramekonan Roti Sianta Ragina. Ilio iya'a mian tio mongkoyo' domba Paska men bo kaanon na baramean. \v 8 Mbaka' i Yesus nomosuu'mo i Petrus tii Yohanes tae-Na, “Rae' pontoropoti kumaanan Paska bo ko'onta'.” \p \v 9 Raaya'a nimikirawarmo taena, “Maana po'uus-Muu bo pontoropotianmai?” \p \v 10 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Imamat ini'imari! Tempo i kuu minsoop na kota, kuu bo pootuung sa'angu' moro'one tumambu' mangawawa gumbang buke' a weer. Lolo' i ia pataka laigan men pinsoopionna, \v 11 ka' bantilkon na tombono laigan iya'a inta': ‘Guru nangaan tae-Na: maana a tampat men bo pangkaanan kakaan ramean Paska tia murit-Ku?’ \v 12 Tombono laigan iya'a bo minsiso'kon na ko'omuu sa'angu' olisna parawawo men balaki' men noko toropotmo tia pakakasna. Toropoti a kakaanta inda'a.” \p \v 13 Mbaka' nomae'mo i Petrus tii Yohanes, ka' nungurumpaki giigii' iya'a sintutu' koi men ia ngaan i Yesus. Raaya'a uga' nontoropotimo kakaan men bo kaanon na Paska iya'a. \s1 Kumaan Paska \sr 22:14-23 \r (Mat. 26:26-30; Mrk. 14:22-26; 1Kor. 11:23-25) \p \v 14 Sarataa takamo a tempo kumaanan Paska iya'a, Yesus no'umoruangmo kumaan ruru-ruru' tia poposuu'-Na. \v 15 Kasi i Ia norobu na ko'ona tae-Na, “Yaku' mingkira' tuu' kumaan Paska kani'i ruru-ruru' tii kuu koo'po tia i Yaku' repaion! \v 16 Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' Yaku' mase sianmo mangkaan kakaan Paska soosoodo pataka aratina Paska kani'i pipiile'konon na Batomundo'anna Alaata'ala.” \p \v 17 Noko daa koiya'a i Yesus nanganakatmo sasangkir men isian anggur, nobasukuur na Alaata'ala, kasi norobu tae-Na, “Ala kani'i, ka' poo'obos. \v 18 Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' supu koini'i Yaku' sianmo minginum anggur soosoodo pataka kotakaanna Batomundo'anna Alaata'ala.” \p \v 19 Noko daa koiya'a i Yesus nangalamo roti, nobasukuur ka' nungurumpi-rumpik, kasi nongorookon na murit-Na ka' norobu tae-Na, “Ni'imo a wakang-Ku men nirookon bo pontololoki i kuu. Alaka' wawau a men koi kani'i bookoi pinginau'muu i Yaku'.” \v 20 Koiya'a uga', noko daa nangkaan, Ia nangalamo pinginuman tia anggur ka' nongorookon na ko'ona i raaya'a kasi norobu tae-Na, “Isiina pinginuman kani'i bookoi oosna toonna Alaata'ala men u'uru, men nipakadodor tia rara'-Ku, rara' men tonturo' bo ko'omuu.”\x * \xo 22:20 \xt Yer. 31:31-34 \x* \p \v 21 “Kasee piile'! Mian men bo pongorookon Yaku' isian kani'i tii Yaku'! \v 22 Anak Manusia sabole bo lapus koi men ia patukomo Alaata'ala, kasee silaka' a mian men mongorookon i Ia!” \p \v 23 Kasi i raaya'a nopoopikirawari simbaya'na se' ime a men bo mangawawau koiya'a. \s1 Murit ni Yesus nunsurung se' ime a balaki'na \sr 22:24-30 \p \v 24 Mbaka' murit ni Yesus nopoomaso'mo gause munsurung ime a men balaki'na.\x * \xo 22:24 \xt Mat. 18:1; Mrk. 9:34; Luk. 9:46 \x* \v 25 Yesus norobumo na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Tomundo'na lipu' men sian minginti'i Alaata'ala mantalalais mianna, ka' i raaya'a mangaan wakana ‘Dadagai Rayat’.\x * \xo 22:25 \xt Mat. 20:25-27; Mrk. 10:42-44 \x* \v 26 Kasee kuu alia men koiya'a. Mian moola'na na ko'omuu tio sida koi men morio'na, ka' tanaas tio sida koi tutulungi.\x * \xo 22:26 \xt Mat. 23:11; Mrk. 9:35 \x* \v 27 Ime a men balaki'na: mian men taropion na meja', kabai se' mian men motarop? Sabole mian men taropion iya'a. Kasee Yaku' isian ruru-ruru' tii kuu bookoi mian men mantaropi.\x * \xo 22:27 \xt Yoh. 13:12-15 \x* \p \v 28 Kuu a men sinampang ruru-ruru' tii Yaku' na giigii' repaan men nantakai i Yaku'. \v 29 Yaku' mantarai i kuu batomundo'an koi men i rookon Tama na surugaa na Ingku'. \v 30 Mbaka' i kuu bo kumaan ka' ba'inum ruru-ruru' tii Yaku' na Batomundo'an-Ku ka' i kuu uga' bo mongoruangi oruangan kobalaki'an ka' mungukumi sompulo' rua' bense'na lipu' Israel.”\x * \xo 22:30 \xt Mat. 19:28 \x* \s1 Yesus nompopo'inti'ikon na murit-Na se' i Petrus bo minsasapu na Ko'ona \sr 22:31-34 \r (Mat. 26:31-35; Mrk. 14:27-31; Yoh. 13:36-38) \p \v 31 “Simon, Simon, imamat ini'imari! Ibiliis nama'ase'mo mimitopongi i kuu giigii' kada' i kuu bi sida koi ota'na gandum men nitaapi. \v 32 Kasee Yaku' daamo nansambayangkon i koo dako' imaawan rungku'. Ka' sarataa i koo mule'konmo na Ingku', koo tio mompopomoonggor utuus sa'angu' kaparasaya'an.” \p \v 33 Ia simbati i Petrus taena, “Tumpu, yaku' maloos a noangku minsoop na tarungkuan ka' pate ruru-ruru' tii Kuu!” \p \v 34 Kasee taeni Yesus, “Petrus, bantilkonon-Ku na ko'oom se' koo'po tia siok muntuturuu' ilio kani'i, koo noko porotolumo mangaan se' i koo sian poo'inti'i tii Yaku'.” \s1 Dompet, pomantuan kabai bakoko' \sr 22:35-38 \p \v 35 Kasi i Yesus norobu na ko'ona tae-Na, “Tempo i Yaku' nomosuu' i kuu ka' sian nomoturang i kuu mangawawa dompet, pomantuan kabai sapato, kuu mbali' nunsuri isian men sianta na ko'omuu?” \p Ia simbati i raaya'a taena, “Sian!”\x * \xo 22:35 \xt Mat. 10:9-10; Mrk. 6:8-9; Luk. 9:3; 10:4 \x* \p \v 36 Taeni Yesus, “Kasee koini'i, ime a men isian dompet kabai tuuman tio wawaonna. Ime a men sianta bakoko'na tio mambalukkon jubana bo pingili bakoko'. \v 37 Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' men nitulis na Alkitaap tio sida na wakang-Ku. Isian nitulis koi kani'imari: ‘Ia nigalal koi sa'angu' mian men ba'idek a gau'na.’ Upa men nitulis na Alkitaap iya'a koini'i pintanga'mo sida na Ingku'.”\x * \xo 22:37 \xt Yes. 53:12 \x* \p \v 38 Taena murit ni Yesus, “Tumpu, piile'! Kani'i isian bakoko' rurua'.” \p Ia simbati i Yesus tae-Na, “Daamo!” \s1 Yesus nosambayang na Buu'na Zaitun \sr 22:39-46 \r (Mat. 26:36-46; Mrk. 14:32-42) \p \v 39 Yesus namarereimo kota ka' nomae' na Buu'na Zaitun men malia' rae'ion-Na, ka' murit-Na uga' nomae' tii Ia. \v 40 Sarataa notakamo inda'a, Ia norobumo na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Sambayangmo dako' i kuu topongionna idek.” \p \v 41 Kasi i Ia nintisaal olo-oloa na ko'ona i raaya'a, ko'oloana toro koi balo'on tia watu, kasi Ia nobanintuur ka' nosambayang. \v 42 Tae-Na, “Oo Tamang-Ku! Too daa i Kuu sangada, oloakon na Ingku' a repaan men tio rumpakion-Ku kani'i. Kasee alia mongololo' pingkira'-Ku. Lolo' a pingkira'-Muu.” [ \v 43 Kasi sa'angu' malaa'ikat notaka na Ko'ona ka' nompopomoonggor i Ia. \v 44 Siasa tuu' a noa ni Yesus. Mbali' iya'a, Ia nosambayangmo tuu'. Ugot-Na koi rara' men tumuro' na tano'.] \p \v 45 Noko daa nosambayang, Yesus nomule'konmo soosoodo na murit-Na. Ia takai i Yesus i raaya'a nokoroyotmo gause masiongo'. \v 46 Kasi i Ia norobu na ko'ona tae-Na, “Nongko'upa se' i kuu royot? Wangon ka' sambayangmo dako' i kuu topongionna idek.” \s1 Yesus nirakop \sr 22:47-53 \r (Mat. 26:47-56; Mrk. 14:43-50; Yoh. 18:3-11) \p \v 47 Pintanga' i Yesus dauga' morobu, notakamo a mian sa'angu' lulusan. Raaya'a ia tanaasi i Yudas men tonsoop sompulo' rua' murit ni Yesus. Kasi i Yudas nombaale'e ni Yesus bo mongooki i Ia. \v 48 Kasee i Yesus norobu na ko'ona tae-Na, “Yudas, too tia nongooki iya'a koo mangakalkon Anak Manusia?” \p \v 49 Tempo murit ni Yesus men isian indo'o nimiile' upa men nosida, raaya'a nimikirawarmo taena, “Tumpu, too i raaya'a tio lawuionmai tia bakoko'?” \v 50 Kasi sa'angu' mian men nitakai indo'o nontotok ata'na Imam Moola' tamban nokopantas tilingana paraas uanan. \p \v 51 Kasee i Yesus norobu tae-Na, “Aliamomo'!” Kasi i Ia nongkoyong tilingana mian iya'a ka' nengelesi'i. \p \v 52 Noko daa koiya'a i Yesus norobumo na tanaasna imam ka' na tanaasna dadagai Laiganna Alaata'ala tia motu-motu'a men notaka indo'o bo pangarakop i Ia tae-Na, “Pansaruimuu se' i Yaku' too mian puraga mbali' i kuu notaka poto'inton bakoko' tia popool? \v 53 Sanda' ilio i Yaku' monda'a tii kuu mimisiso' mian na tolodona Laiganna Alaata'ala, see i kuu sian nangarakop Yaku'. Kasee ni'imo a tempomuu balimang, ka' koini'i kuasana kapintungan a mingilimang.”\x * \xo 22:53 \xt Luk. 19:47; 21:37 \x* \s1 Petrus ninsasapu ni Yesus \sr 22:54-62 \r (Mat. 26:57-58, 69-75; Mrk. 14:53-54, 66-72; Yoh. 18:12-18, 25-27) \p \v 54 Raaya'a nangarakopmo i Yesus ka' nangawawa na laiganna Imam Moola'. Petrus nuntuntuni kasee olo-oloa. \v 55 Na tanga'na tolodo iya'a isian mian namatu'u apu ka' i raaya'a no'umoruang na tiku-tikumna apu iya'a. Petrus uga' no'umoruangmo nintingola' na ko'ona i raaya'a. \v 56 Isian sa'angu' ata' wiwine nimiile' i Petrus oru-oruang karani' apu iya'a. Ia ninggimatai i Petrus ka' komburi'na ia norobu taena, “Mian kaya'a uga' poololo' tii Yesus!” \p \v 57 Kasee i Petrus ninsasapu taena, “Taasi'. Yaku' sian ninginti'i i Ia!” \p \v 58 Sian paraa nanau', mian sambana uga' nimiile' i Petrus ka' norobu taena, “Koo uga' tonsoop tii raaya'a!” \p Taena i Petrus, “Sian, taasi' i yaku'.” \p \v 59 Toro sa'angu' jaam a noporusanna, mian sambana norobumo boolak taena, “Daa tuutuu' mian kaya'a poololo' tii Yesus, gause i ia uga' samba Galilea!” \p \v 60 Kasee ia simbati i Petrus taena, “Taasi'! Yaku' sian ninginti'i upa men koo porobukon.” \p Tempo iya'a uga' pintanga' i Petrus morobu, siok nuntuturuu'mo. \v 61 Tumpu ningilingamo ka' nintioki i Petrus. Kasi i Petrus tinonginau' se' Tumpu noko pambantilkonmo na ko'ona men tae-Na, “Koo'po tia siok muntuturuu' ilio kani'i, koo noko porotolumo minsasapu na Ingku'.” \v 62 Mbaka' no'umuarmo i Petrus ka' nowiri tamban bolingongoton. \s1 Yesus ni'iroki ka' nipukul \sr 22:63-65 \r (Mat. 26:67-68; Mrk. 14:65) \p \v 63 Mian men nandagai i Yesus ningirokimo ka' numukul Ia. \v 64 Raaya'a nongompodi ro'up-Na ka' nimikirawar na Ko'ona taena, “Io, ngaan too ime a numukul i Koo” \v 65 Dauga' biai' soosoodo a wurung men irokikononna i raaya'a i Yesus. \s1 Yesus na aropna Mahkama Agama \sr 22:66-71 \r (Mat. 26:59-66; Mrk. 14:55-64; Yoh. 18:19-24) \p \v 66 Ma'ulopna, motu-motu'ana lipu' Yahudi, tanaasna imam tia wawa ukum Torat nobarimpungmo, kasi nangawawa i Yesus na Mahkama Agamana i raaya'a. \v 67 Taena i raaya'a, “Kalu i Koo kani'i Tomundo' Pansalamatkon, bantilkon na ko'omai.” \p Ia simbati i Yesus tae-Na, “Maupo bantilkonon-Ku na ko'omuu, kuu sian mamarasaya. \v 68 Ka' kalu Yaku' mimikirawar na ko'omuu, kuu uga' sian minsimbati. \v 69 Kasee supu koini'i Anak Manusia bo umoruang na paraas uananna Alaata'ala men Pungkuasai.” \p \v 70 Raaya'a giigii' norobumo taena, “Kalu koiya'a, Koo kani'i Anakna Alaata'ala?” \p Ia simbati i Yesus tae-Na, “Koi men taemuu.” \p \v 71 Kasi i raaya'a norobu taena, “Bo upa ka' dauga' mansarak mian bo pinginti'ianta! Daa kita rongormo a men Ia porobukon!” \c 23 \s1 Yesus niwawa ni Pilatus \sr 23:1-5 \r (Mat. 27:1-2, 11-14; Mrk. 15:1-5; Yoh. 18:28-38) \p \v 1 Giigii' mian men bo pungukumi iya'a nokumekerermo, kasi nangawawa i Yesus mae' ni Pilatus. \v 2 Indo'o raaya'a nuntumbeimo nangarait i Yesus. Raaya'a nangaan taena, “Kai piile'mo se' mian kani'i montombolongkon mian biai'. Ia nangasui mian kada' alia mambayar pajak bona Kaisar, ka' Ia nangaan waka-Na se' Iamo i Kristus, men sa'angu' Tomundo'.” \p \v 3 Kasi i Pilatus nimikirawar ni Yesus taena, “Koomo a tomundo'na lipu' Yahudi?” \p Ia simbati i Yesus tae-Na, “Koi nooro'o men taemuu.” \p \v 4 Mbaka' taena i Pilatus na tanaasna imam ka' na mian biai' iya'a, “Yaku' sian nantausi sa'angu'po sala'na mian kani'i kada' bo ukumkonon i Ia.” \p \v 5 Kasee i raaya'a dauga' mamparipari taena, “Ia mangasui mian na longkop Yudea tia pisiso'-Na, tumbena na Galilea, ka' koini'i takamo ka'ita.” \s1 Yesus niwawa ni Tomundo' Herodes \sr 23:6-12 \p \v 6 Tempo i Pilatus nongorongor men koiya'a, ia nimikirawarmo taena, “Mian kani'i se' samba Galilea?” \v 7 Sarataa nibantilkon se' i Yesus ringkat na libutan men tomundo'ion ni Herodes, Pilatus nomosuu'mo mian mangawawa i Ia mae' ni Herodes men tempo iya'a isian uga' na Yerusalem. \p \v 8 Sarataa i Herodes nimiile' i Yesus, beles tuu' i ia, gause nanau'mo a nongorongoranna i Yesus, ka' ia uga' mingkira' mimiile' i Yesus. Ia mongooskon se' daa mimiile' i Yesus mangawawau upa kosamba'. \v 9 Mbali' iya'a, biai' a men ia pikirawar i Herodes na Ko'ona, kasee santaa'po sian Ia simbati. \p \v 10 Tanaasna imam ka' wawa ukum Torat nokumekerermo ka' nangarait i Yesus men dodoa tuu'. \v 11 Mbaka' i Herodes tia surudaduna nuntumbeimo nangaani ka' ningiroki i Yesus, ka' nomopakei pakean kobalaki'an, kasi nungule'kon i Ia mbaale'e ni Pilatus. \p \v 12 Na ilio iya'a uga' i Herodes tii Pilatus men mbaripian sian pookakana' nosidamo notobela' soosoodo. \s1 Yesus ni'ukum pate \sr 23:13-25 \r (Mat. 27:15-26; Mrk. 15:6-15; Yoh. 18:39-19:16) \p \v 13 Pilatus ningirimpungmo tanaasna imam, tanaasna lipu' Yahudi ka' mian biai', \v 14 kasi norobu na ko'ona i raaya'a taena, “Kuu nangawawa mian kani'i na ingku' ka' taemuu se' i Ia montombolongkon mian biai'. Koini'i yaku' paresamo i Ia piipiile' i kuu, kasee titiu'po idek-Na men kuu raitkon i Ia sian yaku' rumpaki. \p \v 15 Ka' i Herodespo uga' sian nantausi sala'-Na. Mbali' iya'a, ia nungule'konmo i Yesus soosoodo na ko'omai. Imamat ini'imari! Mian kani'i bookoi sian nangawawau titiu'po men sala' men tio bo ukumon tia ukuman pate. \v 16 Mbali' iya'a, Ia bo sasalionku kasi uarkonon.” [ \v 17 Na sanda' ramean Paska, Pilatus tio munguarkon sa'angu' mian na tarungkuan bona mian biai'.] \p \v 18 Kasee giigii' mian men norimpung indo'o nangkakaro'mo taena i raaya'a, “Papatei Ia! Uarkon i Barabas bo ko'omai!” \v 19 Barabas nitarungku gause sian momorongori pamarenta ka' nangawawau kogora'an na lalomna kota ka' nampapatei mian. \p \v 20 Pilatus mingkira' munguarkon i Yesus. Mbali' iya'a, ia norobu soosoodo na mian biai' iya'a. \v 21 Kasee i raaya'a tongko' mangkakaro', taena, “Saliipkonmo a mian kanono'! Saliipkonmo a mian kanono'!” \p \v 22 Kasi i Pilatus norobu men koporotoluna na ko'ona i raaya'a taena, “Kasee idek upa a men Ia poko wawaumo? Yaku' sian nimiile' sa'angu'po sala'-Na men tio ukumon tia ukuman pate! Mbaka' Ia bo sasalionku, kasi uarkonon.” \p \v 23 Kasee i raaya'a tongko' kaekae' dodoa mangkakaro'kon se' i Yesus tio saliipkonon. Ka' komburi'na upa men ia pangkakaro'kon i raaya'a niloloikonmo. \v 24 Mbaka' i Pilatus nongololoikonmo koi men kikira'na i raaya'a. \v 25 Ia nunguarkonmo mian men ia pa'ase' i raaya'a, mian men nitarungku gause nangawawau kogora'an ka' nampapatei mian. Kasee i Yesus ia rookon i Pilatus na ko'ona i raaya'a bo wawauonna koi pingkira'na i raaya'a. \s1 Yesus niwawa ka' nisaliipkon \sr 23:26-43 \r (Mat. 27:32-44; Mrk. 15:21-32; Yoh. 19:17-27) \p \v 26 Mbaka' i Yesus ia wawamo i raaya'a. Na tanga'na salan raaya'a nopootuungmo tia sa'angu' mian men ngaanna i Simon, Ia samba Kirene, ka' baasi bo minsoop na kota. Raaya'a nantaankon i ia ka' namakisaa nompopasa'anikon saliip iya'a na ko'ona, kasi i ia nuntuntuni i Yesus. \p \v 27 Biai' a mian nongololo' na komburi' ni Yesus. Isian uga' toropii wiwine. Raaya'a mingiwirii ka' mantando'i i Yesus. \p \v 28 Kasee i Yesus ningilinga i raaya'a ka' norobu tae-Na, “Oo wiwine men na Yerusalem! Aliamomo' mingiwirii i Yaku'. Wirii a wakamuu ka' anakmuu. \v 29 Imamat ini'imari! Bo taka tempona mian bo mangaan, ‘Barakaatan a wiwine men sian nontoo pampaiwawa, men sian nontoo anakon ka' sian nontoo pomosusui anak ngamea'!’ \v 30 Na tempo iya'a mian bo momorobui buu'na taena, ‘Utunimo i kai!’ ka' momorobui buu'na morio' taena, ‘Tabunimo i kai!’\x * \xo 23:30 \xt Hos. 10:8; Why. 6:16 \x* \v 31 Gause kalu na kau men dauga' tumuo' mian noko pangawawaumo men koiya'a, upa mune' na kau men noko pakangkungmo!” \p \v 32 Isian uga' rua' mian sambana men ba'idek a gau'na, ia wawa i raaya'a bo ukumon pate singka-singkat' tii Yesus. \p \v 33 Sarataa notaka na tampat men ngaanon Lamasna Takala', raaya'a nansaliipkonmo i Yesus ka' uga' rua' mian men ba'idek a gau'na iya'a, men sa'angu' paraas uanan ka' sa'angu' soosoodo paraas kauri' ni Yesus. \v 34 Kasi i Yesus nosambayang tae-Na, “Tama, ampuni i raaya'a gause i raaya'a sian ninginti'i upa men wawauonna.” \p Pakean ni Yesus ni'undimo indo'o ka' ni'obo'-obos na mian men nokana' undi.\x * \xo 23:34 \xt Mzm. 22:19 \x* \v 35 Mian biai' potokerer indo'o ka' nimiile' giigii' iya'a. Kasee moomoola'na Yahudi ningiroki i Ia taena, “Mian sambana pokoon-Na salamatkonon. Koini'i bi salamatkona waka-waka-Namo, kalu se' tuutuu' i Ia Tomundo' Pansalamatkon men ia ruruki Alaata'ala!”\x * \xo 23:35 \xt Mzm. 22:8 \x* \p \v 36 Surudadu uga' ningiroki i Ia. Raaya'a nonsoori i Ia anggur men makarang,\x * \xo 23:36 \xt Mzm. 69:22 \x* \v 37 kasi nangaan taena i raaya'a, “Kalu Koo tomundo'na lipu' Yahudi, salamatkonmo a wakaam!” \p \v 38 Na paraas wawona saliip ni Yesus isian nitulis koi kani'imari: \sc Ni'imo a Tomundo'na Lipu' Yahudi\sc*. \p \v 39 Sa'angu' mian men ba'idek a gau'na men nisaliipkon inda'a uga' ningirokimo i Yesus taena, “Koo taasi' Tomundo' Pansalamatkon? Salamatkon a wakaam ka' uga' i kai!” \p \v 40 Kasee samba-sambana men sa'angu' nambantili samba-sambana iya'a taena, “Koo sian layaonkon Alaata'ala? Koo uga' ni'ukum pate koikoimo tii Ia. \v 41 Tongko' se' ukumanta rua' kita sintutu' tia wawaunta. Kasee i Ia kaya'a toro tiu'po sianta sala'-Na!” \v 42 Kasi ia norobu taena, “Yesus, inau'on i yaku' kalu i Kuu takamo bo pontomundo'i!” \p \v 43 Taeni Yesus na ko'ona, “Daa. Bantilkonon-Ku na ko'oom se' na iliopo kani'i i koo bo ruru-ruru' tii Yaku' na Firdaus.” \s1 Nolapusan ni Yesus \sr 23:44-49 \r (Mat. 27:45-56; Mrk. 15:33-41; Yoh. 19:28-30) \p \v 44 Toro jaam duablaas, nopintungmo a longkop libutan iya'a pataka jaam tiga, \v 45 gause ilio sianmo notaraang. Toik men pongola'i olisna Laiganna Alaata'ala kinoberakmo rua'.\x * \xo 23:45 \xt Kel. 26:31-33 \x* \v 46 Kasi i Yesus nangkakaro' boolak tae-Na, “Papa! Na lima-Muu a pongorookonan-Ku alus-Ku!” Noko daa norobu koiya'a, nopudul a noa-Na.\x * \xo 23:46 \xt Mzm. 31:6 \x* \p \v 47 Tempo tanaasna surudadu nimiile' upa men nosida iya'a, ia nuntunde'mo Alaata'ala, kasi norobu taena, “Sabole mian kani'i sianta sala'-Na!” \p \v 48 Mian biai' men notaka nimiile' mian nisaliip iya'a nimiile'kon upa men nosida. Raaya'a giigii' nomule'konmo puru-purusi sara'an gause ninsosol tuu'. \v 49 Kasee giigii' poo'inti'ian ni Yesus, tonsoop wiwine men nongololo' i Ia ringkatpo na Galilea, potokerer oloa ka' nimiile' giigii' men nosida iya'a.\x * \xo 23:49 \xt Luk. 8:2-3 \x* \s1 Nantanoman biibii ni Yesus \sr 23:50-56 \r (Mat. 27:57-61; Mrk. 15:42-47; Yoh. 19:38-42) \p \v 50 Isian sa'angu' mian men ngaanna i Yusuf. Ia tonsoop mianna Mahkama Agama. Ia mian men pore a wawauna ka' kana'. \v 51 Ia sian nansangadai men taena Mahkama Agama iya'a. Ia ringkat na Arimatea, sa'angu' kota na Yahudi ka' ia pintanga' mempeperai tempona Batomundo'anna Alaata'ala. \v 52 Ia nomae'mo ni Pilatus ka' nama'ase' biibii ni Yesus kada' rookonon na ko'ona. \v 53 Kasi ia nantaro' biibii ni Yesus na saliip ka' nambalun tia toik pobalun. Pobalun iya'a, toik lenang a niwawau. Noko daa koiya'a ia nomotokolmo biibii ni Yesus na baleanan men nipa'atkon na buu'na watu. Baleanan iya'a sianpo nitoopake. \v 54 Ilio iya'a ilio batoropotan, ka' boomo muntumbei iliona Sabat. \p \v 55 Wiwine men notaka tii Yesus ringkatpo na Galilea nongololo'mo i Yusuf ka' nimiile' baleanan iya'a. Raaya'a nimiile' uga' koi upa biibii ni Yesus nipotokol na lalomna baleanan iya'a. \v 56 Komburi'na i raaya'a nomule'konmo kasi nontoropoti rampa ka' minamina' bo pintimbu'i biibii ni Yesus. \p Na ilio Sabat, raaya'a sian balimang gause malolo' na ukum Torat.\x * \xo 23:56 \xt Kel. 20:10; Ul. 5:14 \x* \c 24 \s1 Yesus tumuo' soosoodo \sr 24:1-12 \r (Mat. 28:1-10; Mrk. 16:1-8; Yoh. 20:1-10) \p \v 1 Na iliona Minggu, ma'ulo-ulop tuu' toropii wiwine iya'a nomae'mo na baleanan nangawawa rampa men ia toropotimo i raaya'a. \v 2 Ia takai i raaya'a a watu men nongompodi baleanan iya'a noko tolinda'mo. \v 3 Kasi i raaya'a ninsoop na baleanan iya'a, kasee i raaya'a sian nantakai biibii ni Tumpu Yesus. \p \v 4 Potokerer i raaya'a indo'o ka' samba'kon upa men nosida iya'a, ola-olan kere-kerer a rua' mian men nopakean tamban dingkalapan beebeel i raaya'a. \v 5 Raaya'a nolayaonmo tuu', mbaka' i raaya'a notumutuku' rumbuk tano'. Kasee mian men rua' ira iya'a norobumo taena, “Nongko'upa i kuu se' mansarak mian tumuo' na mian men nolapusmo? \v 6 Ia sianmo kani'i. Ia notuo'mo soosoodo! Inau' a upa men Ia tundunkonmo na ko'omuu tempo Ia dauga' na Galilea,\x * \xo 24:6 \xt Mat. 16:21; 17:22-23; 20:18-19; Mrk. 8:31; 9:31; 10:33-34; Luk. 9:22; 18:31-33 \x* \v 7 men tae-Na, ‘Anak Manusia tio rookonon na limana mian dosaon, kasi saliipkonon, ka' na ilio kotolu'na i Ia bo tumuo' soosoodo.’ ” \v 8 Mbaka' i raaya'a tinonginau'mo na wurung ni Yesus. \p \v 9 Sarataa i raaya'a nomule'kon ntu'umari na baleanan, raaya'a nuntundunkonmo giigii' men nosida iya'a na murit ni Yesus men sompulo' sa'angu' iya'a, ka' uga' na giigii' murit men sambana. \v 10 Wiwine men nambantilkon giigii' iya'a na poposuu' ni Yesus tonsoop ai Maria Magdalena, Yohana, Maria sina ni Yakobus, kasi toropii wiwine sambana men poopoololo' tii raaya'a. \v 11 Kasee poposuu' iya'a nansarui se' wiwine iya'a tongko' nuntundunkon upa men sian tuutuu'. Raaya'a sian namarasaya tundunanna wiwine iya'a. \p \v 12 Mau mune' koiya'a i Petrus noringkatmo ka' notumetende' mae' na baleanan iya'a. Ia nodumudungku'mo ka' nimiile' waatu'u na lalomna, kasee men ia piile' tongko' toik pobalun. Kasi ia nomule'kon see na noana mingintomkon upa men nosida iya'a. \s1 Rua' mian men nomae' na Emaus \sr 24:13-35 \r (Mrk. 16:12-13) \p \v 13 Na ilio iya'a uga', rua' mian murit ni Yesus banta-bantang mae' na sa'angu' kampung men ngaanna Emaus. Ko'oloana toro sompulo' sa'angu' kilo na Yerusalem. \v 14 Potorae', raaya'a muntundun giigii' upa men nosida iya'a. \v 15 Tempo i raaya'a pintanga' pootundunii ka' pootarai pikiran, notakamo i Yesus poopoololo' tii raaya'a. \v 16 Raaya'a nimiile' i Yesus, kasee isian men ningililungi matana i raaya'a mbali' sian ia inti'i i raaya'a se' ime i Ia. \p \v 17 Kasi i Yesus norobu na ko'ona tae-Na, “Upa a men pootunduniikononmuu potorae' kani'i?” \p Raaya'a notaanmo ka' ro'upna i raaya'a kampiile'an masiongo'. \v 18 Kasi sa'angu' mian na rua' mian iya'a, men ngaanna i Kleopas, nimikirawar ni Yesus taena, “Dogi' tongko' i Koo a mian tumaka na Yerusalem men sian ninginti'i upa men nosida inda'a baa-baasi kani'i.” \p \v 19 Ia pikirawar i Yesus tae-Na, “Upa a men nosida?” \p Ia simbati i raaya'a taena, “Tundunan men nosida na waka ni Yesus samba Nazaret iya'a. Ia nabii. Wurung-Na ka' upa men Ia wawau kuasaan tuu', mau koi pomiile'na Alaata'ala ka' uga' koi pomiile'na giigii' mian. \v 20 Tanaasna imam ka' tanaasna lipu'mai nongorookon Ia bo ukumon pate, ka' i raaya'a nansaliipkonmo i Ia! \v 21 Poali kai mongooskon se' Iamo a men bo pembebaskon lipu' Israel! Ka' ilio kani'i ilio kotolu'namo nosidaanna giigii' iya'a. \p \v 22 Kasee isian toropii wiwine men simbaya'mai nomotongkodi'mo i kai. Gause ma'ulo-ulop tuu' i raaya'a nomae'mo na baleanan, \v 23 kasee i raaya'a sian nantakai biibii-Na. Kasi i raaya'a nomule'kon ka' nambantilkon se' i raaya'a nimiile' malaa'ikat, ka' malaa'ikat iya'a nangaan se' i Yesus notuo'mo soosoodo. \v 24 Toropii mian samba-sambamai uga' nomae' na baleanan iya'a, ia takai i raaya'a a upa men ia ngaan toropii wiwine iya'a tuutuu'. Kasee i raaya'a sian nimiile' i Yesus.” \p \v 25 Kasi i Yesus norobu na ko'ona tae-Na, “Kuu kani'i se' bobo' tuu'! Nanau'mo i kuu sian mamarasaya giigii' men ia poko ngaanmo nabii! \v 26 Taasi' uga' Tomundo' Pansalamatkon tio munsuri repaan kutung, kasi angga'ion?” \v 27 Kasi i Yesus nompopo'inti'ikon na ko'ona i raaya'a giigii' upa men nitulis na Alkitaap men muntundun waka-Na, muntumbei na kitap ni Musa ka' giigii' kitapna nabii. \p \v 28 Pintanga' mompopo'inti'ikon men koiya'a raaya'a noko karani'mo kampung men rae'ionna. Yesus nangawawaumo se' ako-akon Ia bo bakaliuliu. \v 29 Kasee i raaya'a nantaankonmo i Ia. Taena, “Tuuk kutung na ko'omai. Koini'i boomo malom ka' uga' muntumbeimo pika'.” Mbaka' i Yesus notuukmo tii raaya'a. \p \v 30 Sarataa i raaya'a umoruangmo kumaan, Yesus nangalamo roti, nobasukuur na Alaata'ala ka' nungurumpi-rumpik roti iya'a, kasi nongorookon i raaya'a. \v 31 Kasi matana i raaya'a sianmo nokolilungian ka' i raaya'a ninginti'imo se' mian iya'a i Yesus. Kasee i Yesus sianmo ia piile' i raaya'a soosoodo. \v 32 Raaya'a nopootundunimo taena, “Taasi' uga' noanta tongkibit tuu' tempo Ia batundun tii kita na tanga'na salan, ka' tempo Ia nompopo'inti'ikon isiina Alkitaap na ko'onta?” \p \v 33 Tempo iya'a uga' i raaya'a norumingkatmo ka' nomule'kon na Yerusalem. Inda'a raaya'a nantakaimo sompulo' sa'angu' poposuu' ni Yesus pintanga' barimpung tia mian sambana. \v 34 Mian men nobarimpung iya'a norobumo taena, “Tumpu notuo'mo soosoodo! Ia nintipiile'mo ni Simon!” \p \v 35 Rua' murit ni Yesus men baasi notaka nuntundunkonmo upa men nosida na tanga'na salan, ka' koi upa a ninginti'ina i raaya'a i Ia tempo i Ia nungurumpi-rumpik roti. \s1 Yesus nintipiile' na murit-Na \sr 24:36-49 \r (Mat. 28:16-20; Mrk. 16:14-18; Yoh. 20:19-23; Tun. 1:6-8) \p \v 36 Pintanga' i raaya'a batundun, ola-olan isian i Yesus kere-kerer na tanga'na i raaya'a. Ia norobu tae-Na, “Sulano bi ratong a tutuo'muu!” \p \v 37 Raaya'a tinongkodi'mo ka' nolayon gause pansaruina se' i raaya'a nimiile' santuo'. \v 38 Kasee i Yesus norobu tae-Na, “Nongko'upa i kuu se' layaon? Nongko'upa a noamuu se' raranga'? \v 39 Piile' a limang-Ku ka' piile' a sarat-Ku. Yaku'mo ini'i! Purus ka' piile' pore-pore, gause santuo' sianta antokna kabai wukuna koi men kuu piile' na Ingku'.” \p \v 40 Yesus nangaan koiya'a poopoololo' nimpipiile'kon lima-Na tia sarat-Na na ko'ona i raaya'a. \v 41 Na tempo i raaya'a sianpo laan mamarasaya, gause beles tuu' ka' samba', Yesus nimikirawarmo na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Kuu isian kakaan kani'imari?” \v 42 Raaya'a nantaraimo i Ia sangkorot susum nigoreng. \v 43 Yesus nangalamo susum iya'a kasi nangkaan piipiile' i raaya'a. \p \v 44 Noko daa koiya'a i Yesus norobumo na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Sanda' upa men nitulis muntundunkon i Yaku' na kitap Torat Musa, kitap Nabii, ka' kitap Mazmur, nono' tio sida. Ni'imo a men Yaku' poko bantilkonmo na ko'omuu tempo i Yaku' dauga' ruru-ruru' tii kuu.” \p \v 45 Kasi i Yesus nunguruari pikiranna i raaya'a kada' minginti'i isiina Alkitaap. \v 46 Kasi i Ia norobu na tae-Na, “Na Alkitaap isian nitulis se' Tomundo' Pansalamatkon tio munsuri repaan ka' noko daa lapus Ia tumuo' soosoodo na ilio men kotolu'na. \v 47 Ka' i kuu tio mangaan ngaanna Tomundo' Pansalamatkon tempo i kuu mengelelekon na giigii' lipu' se' mian tio monsosoli ka' mangkadarai gau'na men ba'idek, ka' Alaata'ala mangampuni dosa. Lele iya'a tio lelekonon na giigii' lipu' muntumbei na Yerusalem. \v 48 Kuu a men bo pompotuutuu' giigii' kani'i. \v 49 Ka' i Yaku' uga' bo mamakatu na ko'omuu upa men ia toonkonmo Tamang-Ku. Kasee i kuu tio mempeperai na kota kani'i pataka kuasana Alaata'ala taka na ko'omuu.”\x * \xo 24:49 \xt Tun. 1:4 \x* \s1 Yesus ninakat na surugaa \sr 24:50-53 \r (Mrk. 16:19-20; Tun. 1:9-11) \p \v 50 Noko daa koiya'a i Yesus nangawawamo i raaya'a umuar na kota mae' na Betania. Inda'a i Ia nanganakatmo lima-Na, kasi nambarakaati i raaya'a. \v 51 Pintanga' i Ia mambarakaati i raaya'a, Ia notoleengketmo waara'a surugaa torensa na ko'ona i raaya'a. \v 52 Raaya'a nobanintuurmo ka' notumutuku' rumbuk tano' nonsoosa' i Ia, kasi i raaya'a nomule'kon na Yerusalem tia noa men beles tuu'. \v 53 Raaya'a sinampang isian na Laiganna Alaata'ala muntunde' Alaata'ala.