\id JHN drafted by Herman Masaroni, started in '96, finished 11/98. \h Yohanes \toc1 Lele Pore Men Ia Tadulkon I YOHANES \toc2 Yohanes \toc3 Yoh. \mt2 Lele Pore \mt2 Men Ia Tadulkon I \mt1 YOHANES \c 1 \s1 Wurungna Alaata'ala men nosida mian \sr 1:1-18 \p \v 1 Tumbenapo, koo'po tia dunia nisidakon, Ia men ningaan Wurungna Alaata'ala noko isianmo. Wurung iya'a ruru-ruru' tia Alaata'ala, ka' Wurungmo iya'a uga' a Alaata'ala. \v 2 Ia tumbenapo ruru-ruru' tia Alaata'ala. \p \v 3 Wurungmo iya'a a men bo pinsidakon giigii' upa. Giigii' men nosidamo ka' men no'isianmo iya'a, sianta sa'angu'po upa men taasi' i Ia a ninsidakon. \v 4 Iamo a pu'una tutuo' men pore, ka' tutuo'-Na iya'a a ruar bona mian. \v 5 Ruar iya'a munguruari kapintungan, ka' kapintungan sianta momoko mungurungku'i ruar iya'a. \p \v 6 Isian sa'angu' mian men notaka ia posuu' Alaata'ala. Ngaanna i Yohanes.\x * \xo 1:6 \xt Mat. 3:1; Mrk. 1:4; Luk. 3:1-2 \x* \v 7 Ia notaka mompotuutuu' ruar iya'a, kada' tia tatakana giigii' mian sida parasaya. \v 8 Kasee taasi'po i Yohanes a ruar iya'a. Ia tongko' nompopo'inti'ikon ruar iya'a. \v 9 Ruar men tuutuu'na, men munguruari giigii' mian, notakamo na tano' balaki'. \p \v 10 Wurung iya'a isianmo na tano' balaki', ka' tano' balaki' iya'a i Ia a ninsidakon, kasee mian na tano' balaki' sianta ninginti'i i Ia. \v 11 Ia notaka na lipu'-Na suungna, kasee mian men na lipu'-Na iya'a sian nangalabot i Ia. \v 12 Kasee uga' isian mian men daa nangalabot ka' namarasaya i Ia, ka' i raaya'a uga' Ia tarai kuasa kada' sida anakna Alaata'ala. \v 13 Raaya'a taasi' anak men ia ngamea'kon mian gause pingkira'na moro'one, kasee nosida anak tia kuasana Alaata'ala. \p \v 14 Wurung men ruru-ruru' tia Alaata'ala iya'a nosidamo mian ka' nodumodongo na ko'onta'. Ka' uga' kita piile'mo a kobalaki'an-Na men ia rookon Alaata'ala na Anak-Na men sa'a-sa'angu'. Kita nimiile' na Anak iya'a biai' a kaporean men kana'. \p \v 15 Yohanes taka mompopo'inti'ikon Wurung iya'a. Ia nengeleelo'kon taena, “Kani'imo i Ia men taengku': Ia bo taka muntuntuni i yaku', ka' i Ia balaki'na tii yaku', gause koo'po tia i yaku' no'isian, Ia noko isianmo.” \v 16 Kaporean-Na sian kokabu-kabusanna, ka' Ia sinampang mambarakaati i kita giigii'. \v 17 Ukum Torat ia tadulkon i Musa. Kasee kaporean men kana' ia tadulkon i Yesus Kristus. \p \v 18 Sianpo isian mian men nontoo piile' Alaata'ala saliwakon Anak-Na men sa'a-sa'angu' men isian tii Ia. Ia a men nompopo'inti'ikon na ko'onta' Alaata'ala men Tama-Na. \s1 Yohanes Pansarani nuntundunkon wakana \sr 1:19-28 \r (Mat. 3:1-12; Mrk. 1:1-8; Luk. 3:3-6, 15-17) \p \v 19 Koi kani'imari a taeni Yohanes tempo isian moomoola'na Yahudi na Yerusalem nomosuu' toro pii imam ka' mian Lewi taka nimikirawari i ia. Taena i raaya'a, “Ime i koo kani'i?” \p \v 20 Ia sian nompopowuni kasee liuliu nonsosoikon taena, “Yaku' taasi' Tomundo' Pansalamatkon.” \p \v 21 Mbaka' taena i raaya'a, “Kalu koiya'a, ime mbali' i koo? Koomo i Elia?” \p Ia simbati i Yohanes taena, “Taasi'.” \p Mbaka' ia pikirawarimo i raaya'a soosoodo taena, “Kabai koomo a nabii men peperaion?” \p Ia simbati i Yohanes taena, “Taasi'.”\x * \xo 1:21 \xt Ul. 18:15, 18; Mal. 4:5 \x* \p \v 22 Taena i raaya'a, “Kalu koiya'a, ime ansee i koo kani'i? Gause tio bo bantilkononmai na tanaasmai men nomosuu' i kai se' ime i koo men tuutuu'na. Too koi upa a taeem?” \p \v 23 Ia simbati i Yohanes taena, “Yaku'mo a men ia tundun i Nabii Yesaya taena, ‘Isian mian na tano' maleas mengeleelo'kon ka' mambantilkon koi kani'imari: loosikon a salan bona Tumpu.’ ”\x * \xo 1:23 \xt Yes. 40:3 \x* \p \v 24 Mian men niposuu' iya'a uga' isian mian Farisi. \v 25 Taena i raaya'a, “Kalu i koo taasi' Tomundo' Pansalamatkon, taasi' i Elia, ka' uga' taasi' nabii men peperaion, kadai i koo se' mansarani mian?” \p \v 26 Taeni Yohanes, “Yaku' mansarani mian tia weer. Kasee isian sa'angu' mian na ko'omuu men sian kuu inti'i. \v 27 Ia taka muntuntuni i yaku', kasee mangalakai lui'na sapato-Napo, yaku' koo'.” \p \v 28 Giigii' iya'a nosida na Betania, na soripi'na Weerkauna Yordan paraas bete'an, na tampat ni Yohanes mansarani mian. \s1 Yohanes Pansarani muntundun i Yesus \sr 1:29-34 \p \v 29 Koi liilana i Yohanes nimiile' i Yesus nuntuu'i i ia. Kasi taeni Yohanes, “Piile', ya'amo a Anak Dombana Alaata'ala men mansapui dosana dunia. \v 30 Iamo a men taengku' bo taka muntuntuni i yaku'. Kasee i Ia a balaki'na tii yaku', gause koo'po tia i yaku' no'isian i Ia noko isianmo. \v 31 Maune' i yaku' taka mansarani mian tia weer kada' samba Israel minginti'i i Ia, kasee tumbena i yaku' sianpo ninginti'i i Ia.” \p \v 32 Ka' i Yohanes uga' nompopo'inti'ikon taena, “Yaku' nimiile' Alus Molinas nalau nda'amari langit koi sapu' marampatii ka' nodumodongo ni Yesus. \v 33 Tempo i yaku' sianpo nimiile' Alus Molinas nda'amari langit, yaku' sianpo ninginti'i i Ia. Kasee Alaata'ala men nomosuu' i yaku' mansarani tia weer nambantilkon na ingku' tae-Na, ‘Kalu i koo mimiile' Alus Molinas malau na sa'angu' mian, mbaka' mian men palauionna nono'mo a men bo mansarani tia Alus Molinas.’ \v 34 Yaku' poko piile'mo suungku, mbali' daa yaku' mompotuutuu' na ko'omuu se' i Iamo a Anakna Alaata'ala.” \s1 Murit ni Yesus men tumbena \sr 1:35-42 \p \v 35 Koi liilana i Yohanes no'isianmo soosoodo tia rua' muritna. \v 36 Sarataa ia nimiile' i Yesus nolumiu, ia norobumo na muritna taena, “Piile'! Le'emo a Anak Dombana Alaata'ala.” \p \v 37 Rua-rua'na murit ni Yohanes iya'a nomorongor upa men ia ngaan, kasi i raaya'a mae' nongololo' i Yesus. \v 38 Yesus ningilinga na komburi'na ka' nimiile' se' i raaya'a nolumolo'mo tii Ia. Mbaka' Ia pikirawarimo taena, “Upa a men sarakonmuu?” \p Ia simbati i raaya'a taena, “Rabi, aana dodongoan-Muu?” (Rabi aratina Guru.) \p \v 39 Taeni Yesus, “Mai, lolo' kada' piile'onmuu.” Mbaka' i raaya'a nomae'mo tii Yesus mimiile' dodongoan-Na. Raaya'a notaka toro jaam ampat maamaalom, ka' indo'o tii Yesus pataka malom. \p \v 40 Andreas, utus ni Simon Petrus, tonsoop korua'na mian men nomorongor upa men taeni Yohanes, ka' nongololo' i Yesus. \v 41 Ia liuliu nansarak i Simon utusna, ka' nambantilkon taena, “Kai nopootuungmo tii Tomundo' Pansalamatkon!” (Tomundo' Pansalamatkon aratina: Kristus) \v 42 Andreas nangatormo i Simon mae' ni Yesus. \p Yesus nintiokimo i Simon, ka' norobu taena, “Koo Simon, anak ni Yohanes.\f + \fr 1:42 \fk Yohanes: \ft Yohanes men tama ni Simon, na wurung Ibrani ngaanon: i Yona kabai i Yunus, ka' na wurung Yunani ningaan: i Yohanes.\f* Koo bo ngaanon i Kefas.” (Kefas koikoimo i Petrus, aratina: buu'na watu.) \s1 Yesus nengeleelo' i Filipus tii Natanael \sr 1:43-51 \p \v 43 Koi liilana i Yesus nuntukokonmo mae' na libutan Galilea. Ia nopootuung tii Filipus, ka' nangange taena, “Mai, lolo' i Yaku'!” \v 44 Filipus iya'a samba Betsaida, kota men dodongoan nari Andreas tii Petrus. \p \v 45 Filipus nangarae'i i Natanael ka' nambantilkon taena, “Kai tausimo a mian men ia tundun i Musa na Kitap Torat ka' uga' men ia bantilkon nabii. Iamo i Yesus, samba Nazaret, anak ni Yusuf.” \p \v 46 Ia simbati i Natanael taena, “Minsoop na akal mbali' se' upa men pore bo taka ringkat na kota Nazaret?” \p \v 47 Ia simbati i Filipus taena, “Mai, alaka' piile' suuwung!” \p Yesus nimiile' se' i Natanael notaka na Ko'ona, mbaka' Ia nuntundunmo i Natanael taena, “Piile', ia men daa tuutuu' ngaanon samba Israel. Ia sianta idekna.” \p \v 48 Kasi i Natanael nimikirawar ni Yesus taena, “Koi upa se' i Kuu ninginti'i i yaku'?” \p Taeni Yesus, “Koo'po tia i Filipus nangarae'i i koo, Yaku' poko piile'mo i koo na intuna kau ara.” \p \v 49 Taeni Natanael, “Guru, Kuumo a Anakna Alaata'ala! Kuumo a Tomundo'na samba Israel!” \p \v 50 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Too i koo noparasaya montookon Yaku' nangaan se' nimiile' i koo na intuna kau ara? Upa-upa men labi tia koiya'a bo piile'oon.” \v 51 Kasi taeni Yesus soosoodo, “Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' i kuu bo mimiile' langit kobongkatian ka' mimiile' malaa'ikatna Alaata'ala malau-masawe' mae' na Ingku' Anak Manusia.”\x * \xo 1:51 \xt Kej. 28:12 \x* \c 2 \s1 Ramean posuo'an na Kana \sr 2:1-12 \p \v 1 Koi itulunna isian posuo'an na kota Kana men na Galilea, ka' sina ni Yesus uga' isian indo'o. \v 2 Yesus tia murit-Na uga' nibantili na posuo'an iya'a. \v 3 Sarataa anggur na posuo'an iya'a nokabusmo, sina ni Yesus norobumo na Ko'ona taena, “Anggurna i raaya'a nokabusmo.” \p \v 4 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Mama, kadai se' i kuu morobu koiya'a na Ingku'. Sianpo taka tempona i Yaku' mimpipiile'kon wawaung-Ku.” \p \v 5 Kasee sina ni Yesus norobu na mian men balimang taena, “Wawau a upa men bantilkonon ni Yesus na ko'omuu.” \p \v 6 Na posuo'an iya'a isian gumbang nonoom men nitoropoti bo pimbuu'an gause koiya'a a adatna Yahudi. Sanda' gumbang iya'a isiina toro sa'atu liter. \p \v 7 Yesus norobumo na mian men balimang tae-Na, “Isiimo tia weer a gumbang karaanono'.” Mbaka' ia isiimo i raaya'a pataka nobuke'. \p \v 8 Kasi i Yesus norobu na ko'ona tae-Na, “Alaka' tauk a weer kanono' titiu' ka' wawakon na tanaasna ramean.” Mbaka' ia wawakonmo i raaya'a a weer iya'a na tanaasna ramean, \v 9 kasi ia inum a weer iya'a men nosidamo anggur. (Kasee tanaas iya'a sian ninginti'i nangalaan anggur iya'a, tongko' mian balimang men nantauk weer iya'a men daa ninginti'i.) Mbaka' tanaasna ramean iya'a nuntuu'imo moro'one men mosuo', \v 10 ka' norobu taena, “Mansanda' mian mantaropkon olukon anggur men pore ka' kalu sawe' bangarmo kasi anggur men sian laan pore. Kasee i kuu nanganaa' anggur men porena tuu' pataka koini'i!” \p \v 11 Ya'amo a upa kosamba' men tumbena tuu' ia wawau i Yesus. Ia nangawawau iya'a na Kana men na Galilea. Wawau kosamba' iya'a niwawau bookoi oosan men mompopo'inti'ikon kobalaki'an-Na. Mbaka' murit-Na noparasayamo na Ko'ona. \p \v 12 Noko daa posuo'an iya'a, Yesus tia sina-Na, utus-Na, ka' murit-Na nomae'mo na Kapernaum. Raaya'a nodumodongo indo'o toro pii ilio.\x * \xo 2:12 \xt Mat. 4:13 \x* \s1 Yesus sian nomoturang mian mobaluk na Laiganna Alaata'ala. \sr 2:13-22 \r (Mat. 21:12-13; Mrk. 11:15-17; Luk. 19:45-46) \p \v 13 Torumpak ilio ramean Paska na lipu' Yahudi, Yesus nomae'mo na Yerusalem.\x * \xo 2:13 \xt Kel. 12:1-27 \x* \v 14 Na tolodona Laiganna Alaata'ala na Yerusalem, Ia nantakai mian mobaluk sapi', domba, marampatii, ka' uga' mian men totolosi doi' poto'oruang iraando'o. \v 15 Yesus nangalamo lui' bo pembebot ka' nangaraap i raaya'a giigii' tia domba ka' sapi' men isian na tolodona Laiganna Alaata'ala iya'a. Giigii' mejana mian totolosi doi' Ia tua-tua'kon tamban doi'na i raaya'a notampaas na tano'. \v 16 Kasi Ia norobu na mian men mobaluk marampatii tae-Na, “Uarkon giigii' iraanono'. Alia minsidakon Laiganna Tamang-Ku bo pobalukanmuu!” \p \v 17 Mbaka' murit-Na tinonginau'mo isiina Alkitaap men taena, “Lingu'-Ku na Laigan-Muu Alaata'ala, minsidakon munsuap noang-Ku.”\x * \xo 2:17 \xt Mzm. 69:10 \x* \p \v 18 Moomoola'na Yahudi nanggagai i Yesus taena i raaya'a, “Kalu i Koo ia tarai Alaata'ala kuasa bo pinginti'i Laigan-Na kani'i, alaka' pangawawau upa kosamba' bo oosanmai.” \p \v 19 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Runtuni a Laigan kani'i, ka' tongko' tolu' ilio pokereron-Kumo soosoodo.”\x * \xo 2:19 \xt Mat. 26:61; 27:40; Mrk. 14:58; 15:29 \x* \p \v 20 Kasi taena i raaya'a, “Laiganna Alaata'ala kani'i tiodaa patompulo' ka' nonoom taun mbali' daa poko nipokerer. Se' daa i Koo mangaan bo momokerer tongko' tolu' ilio?” \p \v 21 Kasee panduung ni Yesus mangaan Laiganna Alaata'ala mase waka-Na suung-Na. \v 22 Sarataa i Yesus nipotuo'i noko daa lapus, kasi notonginau' a murit-Na se' iya'a Ia poko bantilkonmo mbaripian. Mbaka' i raaya'a noparasayamo na upa men nitulis na Alkitaap ka' upa men ia bantilkonmo i Yesus. \s1 Yesus minginti'i noana giigii' mian \sr 2:23-25 \p \v 23 Na tempo i Yesus na Yerusalem, na ilio ramean Paska, biai' a mian men nosida parasaya na Ko'ona gause nimiile' upa kosamba' ka' sian dele men Ia wawau. \v 24 Kasee i Yesus sian mongooskon kaparasaya'anna mian na Ko'ona, gause Ia minginti'i a noana giigii' mian. \v 25 Ka' mian mosoo mompopo'inti'ikon na Ko'ona gau'na mian sambana, gause Ia minginti'i noana giigii' mian. \c 3 \s1 Yesus batundun tii Nikodemus \sr 3:1-21 \p \v 1 Isian sa'angu' mian Farisi, ngaanna i Nikodemus. Ia tonsoop sa'angu' tanaasna agama Yahudi. \p \v 2 Na sa'angu' rondom i Nikodemus notakamo ni Yesus ka' norobu taena, “Guru! Kai inti'i se' i Kuu guru men ia posuu' Alaata'ala. Gause sianta sa'angu'po mian men sida mangawawau upa kosamba' koi men Kuu wawau, kalu Alaata'ala sian muntulung i ia.” \p \v 3 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Tuutuu' mba'a. See bantilkonon-Ku na ko'omuu se' sianta sa'angu'po mian men sida mimiile' Batomundo'anna Alaata'ala kalu i ia sian ngamea'konon soosoodo.” \p \v 4 Taena i Nikodemus, “Koi upa a kosidana mian men moola'mo se' daa sida ngamea'konon? Sida mbali' a mian mule'kon na kompongna sinana ka' ngamea'konon soosoodo?” \p \v 5 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Tuutuu' sian sida, kasee bantilkonon-Ku na ko'omuu kalu mian sian ngamea'konon tia weer ka' Alus Molinas, ia sian sida minsoop na Batomundo'anna Alaata'ala. \v 6 Mian ngamea'kononna mian, kasee kada' mantausi tutuo' u'uru, tiodaa ngamea'kononna Alus Molinas. \v 7 Alia i koo samba' kalu Yaku' mangaan se' i kuu giigii' tiodaa ngamea'konon soosoodo. \v 8 Mombuul mimbusa mbaria a men pingkira'na, ka' i kita momorongor seaakna. Kasee i kita sian minginti'i mbariaasi a notakaanna ka' mbaria a rae'anna. Koiya'a uga' a mian men ngamea'kononna Alus Molinas.” \p \v 9 Ia pikirawar i Nikodemus taena, “Koi upa a kosidana men koiya'a?” \p \v 10 Taeni Yesus, “Koo tamban guru na Israel, kasee kadai se' sian inti'ioon? \v 11 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' i kai tongko' muntundun upa men kai inti'i ka' mompopo'inti'ikon upa men kai piile', kasee i kuu giigii' sian mamarasaya upa men taemai. \v 12 Yaku' nuntundunkonmo i kuu upa-upa na dunia kani'i, kasee i kuu sian parasaya. Koi upa bo pamarasayamuu kalu Yaku' muntundunkon i kuu upa-upa men na surugaa? \v 13 Sianta sa'angu'po a mian men nomae' na surugaa saliwakon Anak Manusia men nalau nda'amari na surugaa. \p \v 14 Koi i Musa na tano' maleas namasawe'kon ule tambaga na tokon, koiya'a uga' a Anak Manusia tio pasawe'konon,\x * \xo 3:14 \xt Bil. 21:9 \x* \v 15 kada' giigii' mian men parasaya na Ko'ona mantausi tutuo' men pore pataka sidutu. \p \v 16 Gause Alaata'ala molingu'kon tuu' mian na tano' balaki' kani'i, mbaka' Ia nongorookonmo Anak-Na men sa'a-sa'angu', kada' giigii' mian men parasaya na Ko'ona sian silaka', kasee mantausi tutuo' men pore pataka sidutu. \v 17 Alaata'ala nantatakakon Anak-Na na tano' balaki' kani'i taasi' bo pungukum mianna, kasee bo pansalamatkon. \v 18 Mian men parasaya na Anakna Alaata'ala sianta ukumon, kasee mian men sian parasaya ia ukummo Alaata'ala, gause ia sian parasaya na Anak-Na men sa'a-sa'angu'. \v 19 Ukuman iya'a koi kani'imari: Ruar iya'a noko takamo na tano' balaki', kasee mian tongko' mingkira'kon kapintungan, taasi'po ruar, gause wawauna i raaya'a ba'idek. \v 20 Sanda' mian men ba'idek a gau'na mongkokundai ruar. Ia kunda mae' na moruar, kada' wawauna men ba'idek sian kampiile'an. \v 21 Kasee mian men mangawawau upa men kana', ia taka na moruar kada' kampiile'an se' upa men ia wawau iya'a, sintutu' koi pingkira'na Alaata'ala.” \s1 Yohanes mompotuutuu' i Yesus \sr 3:22-30 \p \v 22 Noko daa iya'a ai Yesus tia murit-Na nomae'mo na Yudea. Raaya'a nodumodongo inda'a toro pii ilio ka' nansarani mian. \v 23 Yohanes nansarani mian na Ainon men sian oloa na Salim, gause na tampat iya'a daa biai' a weer. Ka' biai' a mian men taka na ko'ona miki sarani. \v 24 Tempo iya'a i Yohanes sianpo nisoopkon na tarungkuan.\x * \xo 3:24 \xt Mat. 14:3; Mrk. 6:17; Luk. 3:19-20 \x* \p \v 25 Toro pii murit ni Yohanes tia samba Yahudi nompoogagaikon aturan pongoloe'ian waka. \v 26 Raaya'a nomae'mo ni Yohanes ka' nimikirawar taena, “Guru, dauga'na inau'onmuu a mian men mbaripian tii kuu na sambotakna Weerkauna Yordan, men kuu popo'inti'ikon na ko'omai? Ia uga' koini'i mansarani mian, ka' giigii' mian mae' na Ko'ona!” \p \v 27 Ia simbati i Yohanes taena, “Sianta sa'angu'po mian men sida mangala upa-upa bo ko'ona suungna, kalu sian rookononna Alaata'ala na ko'ona. \v 28 Kuu uga' nomorongormo upa men taengku', ‘Yaku' taasi' Tomundo' Pansalamatkon. Yaku' tongko' niposuu' mongolukoni i Ia.’\x * \xo 3:28 \xt Yoh. 1:20 \x* \v 29 Moro'one a pontombonoi wiwine men posuo'ionna. Lulusanna moro'one iya'a tongko' kumekerer na soripi'na moro'one ka' momorongori. Ka' lulusanna moro'one beles tuu' kalu momorongor wurungna moro'one iya'a. Koiya'a uga' i yaku' koi lulusanna moro'one iya'a. Koini'i yaku' beles tuu'. \v 30 Yesusmo a men tio angga'ion, kasee i yaku' sobiimo.” \s1 Yohanes mompopo'inti'ikon i Yesus na muritna \sr 3:31-36 \p \v 31 Taeni Yohanes, “Men notaka nda'amari surugaa mingilingkudui giigii'. Men ringkat na tano' balaki' kani'i mase mian na tano' balaki', ka' muntundunkon upa-upa men na tano' balaki'. Yesus men notaka nda'amari surugaa mingilingkudui giigii' upa. \v 32 Ia nompopo'inti'ikon upa men Ia piile' ka' Ia rongormo, kasee sianta sa'angu'po mian men mamarasaya upa men tae-Na. \v 33 Mian men mamarasaya upa men taeni Yesus iya'a mompotuutuu' se' Alaata'ala a men kana'. \v 34 Gause mian men ia posuu' Alaata'ala iya'a nambantilkon wurungna Alaata'ala, gause Alaata'ala taasi' tongko' alu-alum nongorookon Alus-Na na Ko'ona. \v 35 Tama men na surugaa mongkolingu'kon Anak-Na ka' nongorookon giigii' kuasa na Ko'ona.\x * \xo 3:35 \xt Mat. 11:27; Luk. 10:22 \x* \v 36 Mian men mamarasaya Anak iya'a bo mantausi tutuo' men pore pataka sidutu. Kasee mian men sian malolo' na Anak-Na iya'a sian mantausi tutuo' men pore, gause maso'na Alaata'ala dauga' isian na ko'ona.” \c 4 \s1 Yesus nobatundun tia wiwine samba Samaria \sr 4:1-42 \p \v 1 Mian Farisi nomorongor se' mian men ia tausi i Yesus bo murit-Na ka' men Ia sarani a biai'na tia men ia sarani i Yohanes. \v 2 (Ya'apo i Yesus sianta nansarani mian, tongko' murit-Na.) \v 3 Sarataa ia inti'i i Yesus se' mian Farisi nomorongormo se' koiya'a, Ia namarereimo Yudea ka' nomule'kon soosoodo na Galilea. \p \v 4 Yesus tio lumiu na Samaria mule'kon na Galilea. \v 5 Mbaka' notakamo i Ia na Sikhar, sa'angu' kota na Samaria. Sikhar iya'a sianta oloa na tano' men mbaripian ia rookon i Yakub boni Yusuf anakna.\x * \xo 4:5 \xt Kej. 48:22; Yos. 24:32 \x* \v 6 Inda'a isian lobong tambu'an ni Yakub. Yesus nopamalemo tuu' gause nogintano' oloa. Mbali' iya'a, Ia no'umoruangmo ka' nintimale na soripi'na lobong iya'a. Tempo iya'a toro jaam duabelaas tanga'iloa'. \p \v 7 Sian nanau' notakamo a sa'angu' wiwine samba Samaria mae' tumambu'. Yesus norobumo na wiwine iya'a tae-Na, “Sida i Yaku' mama'ase' minginum?” \v 8 Tempo iya'a i Yesus somo suusuungna gause murit-Na nomae'mo na kota mingili kakaan. \p \v 9 Taena wiwine iya'a, “Tuan! Kuu samba Yahudi. Nongko'upa se' i Kuu mama'ase' minginum weer na ingku' wiwine na Samaria?” (Gause samba Yahudi sianta pooka'amat tia samba Samaria.)\x * \xo 4:9 \xt Ezr. 4:1-5; Neh. 4:1-2 \x* \p \v 10 Taeni Yesus, “Kalu koo inti'i a upa men ia rookon Alaata'ala, ka' koo inti'i se' i ime a men mama'ase' minginum weer na ko'oom, sabole i koo mama'ase' minginum na Ko'ona, ka' i koo taraion-Na weer men mantatakon tutuo' men pore.” \p \v 11 Taena wiwine iya'a, “Kuu Tuan sianta sasabuan, ka' lobong kani'i alalom tuu'. Mbaria a pantausian-Muu weer men mantatakon tutuo' men pore? \v 12 Yakub, pulimai, nongorookon lobong kani'i bo ko'omai. Ia mbaripian tia anakna tumambu' ka'ita, bo inumonna i raaya'a tia ayopna. Surion-Muu Tuan, se' i Kuu mbali' a balaki'na tii Yakub?” \p \v 13 Taeni Yesus, “Mian men minginum weer kani'i bo moro'u soosoodo, \v 14 kasee mian men minginum weer men rookonon-Ku, sianmo moro'u pataka sidutu. Gause weer men rookonon-Ku iya'a bo sida matana weer na lalomna wakana men umembuar mantarai tutuo' men pore pataka sidutu.” \p \v 15 Taena wiwine iya'a, “Tuan, taraimo i yaku' weer iya'a kada' i yaku' sianmo moro'u soosoodo, ka' kada' sianmo sakat ra'amari tumambu'.” \p \v 16 Taeni Yesus, “Rae'mo, ka' leelo' a langkai'im ra'amari.” \p \v 17 Taena wiwine iya'a, “Yaku' sian langkai'an.” \p Taeni Yesus, “Tuutuu' a upa men taeem, \v 18 gause i koo noko pirilima'mo nosuo' ka' moro'one men poototobo' tii koo koini'i taasi'po langkai'im.” \p \v 19 Taena wiwine iya'a, “Ni'isi ka' yaku' inti'i se' i Kuu sa'angu' nabii. \v 20 Pulimai monsoosa' Alaata'ala na buu'na kani'i, kasee i kuu samba Yahudi nangaan se' tongko' na Yerusalem a ponsoosa'anna mian Alaata'ala.” \p \v 21 Taeni Yesus, “Parasayamo, bo taka a tempona se' mian bo monsoosa' Tama na surugaa taasi'mo tongko' na buu'na kani'i ka' uga' taasi'mo tongko' na Yerusalem. \v 22 Kuu lipu' Samaria monsoosa' upa men sian kuu inti'i, kasee i kai lipu' Yahudi monsoosa' i Ia men kai inti'i. Kai monsoosa' men kai inti'i iya'a gause kasalamatan men ia takakon Alaata'ala ringkat na lipu' Yahudi. \v 23 Bo taka a tempona, ka' koini'i notakamo, se' mian bo monsoosa' Tama na surugaa koi men tuutuu'na ka' tia kuasana Alus Molinas. Ponsoosa' men koiya'a kikira'na Tama na surugaa. \v 24 Gause Alaata'ala iya'a Alus, mbaka' tongko' tia kuasana Alus Molinas a mian sida monsoosa' i Ia koi men tuutuu'na.” \p \v 25 Wiwine iya'a ninsimbatimo i Yesus taena, “Yaku' inti'i se' Tomundo' Pansalamatkon, men uga' ngaanon Kristus bo taka. Kalu i Ia takamo, Ia bo mambantilkon giigii' upa na ko'onta'.” \p \v 26 Taeni Yesus, “Yaku'mo mba'a inono' men koini'i pintanga' batundun tii koo.” \p \v 27 Pintanga' i Yesus batundun tia wiwinena Samaria iya'a, notakamo a murit-Na. Raaya'a samba' nimiile' se' i Yesus batundun tia wiwine. Kasee sianta sa'angu'po i raaya'a men nimikirawar na wiwine iya'a, “Ibu, upa a panduungmuu?” kabai men nimikirawar ni Yesus, “Nongko'upa i Kuu se' batundun tia wiwine kanono'?” \p \v 28 Mbaka' wiwine iya'a namarereimo gumbangna indo'o, ka' notumetende' mae' na kota ka' nambantilkon na mian taena, \v 29 “Mai piile' a mian kuaro'o men nambantilkon na ingku' giigii' men yaku' wawaumo. Too i Iamo a Tomundo' Pansalamatkon?” \v 30 Mbaka' i raaya'a namarereimo kota ka' nomae' ni Yesus. \p \v 31 Pintanga' iya'a, Yesus ia taropimo murit-Na bo kumaan. Taena i raaya'a, “Guru, mai kumaanmo!” \p \v 32 Mbaka' ia simbati i Yesus tae-Na, “Yaku' daa isian kakaan kasee men sian inti'ionmuu.” \p \v 33 Mbaka' murit ni Yesus nopoopikirawarimo taena, “Isian mbali' mian sambana men nangawawa kakaan bo Ko'ona?” \p \v 34 Kasi i Yesus norobu tae-Na, “Kakaan-Ku mase mongololoikon pingkira'-Na men nomosuu' i Yaku', ka' mamakabus palimangon men Ia rookon bo limangon-Ku. \v 35 Tempo i kuu mimiile' ale', kuu mangaan se' somo paat bitu'on mamadakmo. Kasee bantilkonon-Ku na ko'omuu: Alaka' piile' tiku-tikum! Giigii' ale' somo potosongi', noko toropotmo bo padakon! \v 36 Mian men mamadak noko pangalabotmo tambona, ka' nantambun ule' bona tutuo'na men pore pataka sidutu. Mbaka' mian men nangasok ka' mian men namadak koikoimo munsuri beles. \v 37 Men koiya'a kana'mo tia timbaani' kani'imari: ‘Men sa'angu' mangasok, men sambana mamadak.’ \v 38 Yaku' nomosuu' i kuu mae' mamadak na ale' men taasi' i kuu a ningilimang. Mian sambana noko balimangmo inda'a, kasee i kuu mangala ule'na limangna i raaya'a.” \p \v 39 Biai' a samba Samaria na kota iya'a men noparasaya ni Yesus, gause isian tundunanna wiwine iya'a men taena, “Ia nambantilkon na ingku' giigii' upa men yaku' wawaumo.” \v 40 Mbaka' sarataa samba Samaria nopootuung tii Yesus, raaya'a nama'ase'mo kada' i Ia sabole-bole dumodongo tii raaya'a. Mbaka' i Yesus notuukmo ruangilio na ko'ona i raaya'a. \p \v 41 Tempo iya'a, nokanturanganmo biai' a mian men parasaya ni Yesus, gause upa men pisiso'konon-Na na ko'ona i raaya'a. \v 42 Raaya'a norobumo na wiwine iya'a taena, “Kai koini'i parasaya, taasi'mo tongko' upa men koo bantilkon na ko'omai, kasee daa kai rongormo a upa men tae-Na, ka' daa kai inti'imo se' tuutuu' Iamo a Pansalamatkon dunia.” \s1 Mule'kon na Galilea \sr 4:43-45 \p \v 43 Sarataa i Yesus ruangiliomo na Sikhar, Ia nomule'konmo na Galilea. \v 44 Yesus isian nangaan tae-Na, “Sa'angu' nabii sian angga'ion na dodongoanna suungna.”\x * \xo 4:44 \xt Mat. 13:57; Mrk. 6:4; Luk. 4:24 \x* \v 45 Kasee tempo i Yesus taka na Galilea, mian biai' nangalabotimo i Ia tia noa ma'amat, gause i raaya'a uga' nimiile'mo giigii' men ia wawau i Yesus tempo pangaramekonan Paska na Yerusalem, ka' i raaya'a uga' isian na ramean iya'a.\x * \xo 4:45 \xt Yoh. 2:23 \x* \s1 Yesus nengelesi'i anakna pagawena batomundo'an \sr 4:46-54 \p \v 46 Mbaka' i Yesus nomule'konmo soosoodo na kota Kana men na Galilea, men mbaripian nangawawauan-Na weer nosida anggur. Tempo iya'a isian sa'angu' pagawena batomundo'an men anakna pintanga' manggeo na Kapernaum.\x * \xo 4:46 \xt Yoh. 2:1-11 \x* \v 47 Sarataa i ia nomorongor se' i Yesus notakamo na Galilea ringkat na Yudea, ia nomae'mo na Ko'ona ka' nama'ase' kada' i Ia mae' na Kapernaum mengelesi'i anakna men sakaalmo. \p \v 48 Yesus norobumo na pagawena batomundo'an iya'a tae-Na, “Kalu i kuu sian mimiile' upa kosamba' men wawauon-Ku, kuu sian mamarasaya.” \p \v 49 Ia simbati pagawena batomundo'an iya'a taena, “Tumpu, indamo dongan, kada' takaionta a anakku sianpo lapus.” \p \v 50 Taeni Yesus, “Rae', ule'konmo. Anaak palesi'mo.” \p Pagawe iya'a parasaya men taeni Yesus, kasi i ia nomae'. \v 51 Na tanga'na salan, toro pii mian men balimang na ko'ona nomootuungi i ia ka' nambantilkon na ko'ona taena, “Anakmuu daa palesi'mo.” \p \v 52 Kasi i ia nimikirawar na ko'ona i raaya'a se' jaam pipii a nuntumbeianna nalesi'. Ia simbati i raaya'a taena, “Rimberi'po toro jaam satu tanga'iloa', sianmo nosuminggar.” \v 53 Kasi tamana anak iya'a notonginau' se' toro jaam koiya'a a men nangaanan ni Yesus na ko'ona men tae-Na, “Anaak palesi'mo.” Mbaka' i ia tia giigii' poto'utusanna noparasayamo ni Yesus. \p \v 54 Ya'amo a kopinduanna i Yesus nangawawau upa kosamba' na Galilea sarataa notaka ringkat na Yudea. \c 5 \s1 Yesus nengelesi'i mian men manggeo na kolam Betesda \sr 5:1-18 \p \v 1 Noko daa iya'a, isian rameanna lipu' Yahudi, mbaka' i Yesus nomae'mo na Yerusalem. \v 2 Na kota Yerusalem, karani' soopanna balana kota na tampat men ngaanion Soopanna Domba, isian sa'angu' kolam men na wurung Ibrani ngaanon Betesda. Na kolam iya'a isian lilima' palapalangkat. \v 3 Na giigii' palapalangkat iya'a biai' a mian poto tokol manggeo. Isian men mampisok, isian men pepa', ka' isian men repo'. [Raaya'a mempeperai weer na kolam iya'a kolebu, \v 4 gause tempo-tempo isian malaa'ikatna Tumpu malau na kolam iya'a ka' mengelebu weerna. Mian manggeo men olukon malau na kolam iya'a tempo weerna kolebu, ia bo malesi' maune' nggeo men koi upa.] \v 5 Na tampat iya'a isian sa'angu' moro'one men tolumpulo'mo ka' wawalu' taun a nanggeoanna. \p \v 6 Yesus nimiile' i ia toko-tokol inda'a, ka' ia inti'i i Yesus se' nanau'mo a nanggeoanna. Mbaka' Ia pikirawarimo tae-Na, “Koo mingkira' malesi'?” \p \v 7 Taena mian men manggeo iya'a, “Tuan, sianta mian ka'ita bo pangawaaro'okon i yaku' na kolam kalu weerna kolebumo. Ka' baasi waaro'o i yaku' na kolam, mian sambana noko palaumo olukon.” \p \v 8 Mbaka' i Yesus norobumo na ko'ona tae-Na, “Wangonmo, nakat a ampaas ka' tumpang.” \v 9 Tempopo iya'a uga' nalesi'mo a mian iya'a. Mbaka' ia nakatmo a ampasna ka' notumumpang. \p Kasee iya'a nosida na ilio Sabat. \v 10 Mbali' iya'a moomoola'na Yahudi norobumo na mian men baasi nalesi' iya'a taena, “Koini'i ilio Sabat. Koo sian sida mamasa'an ampaas.”\x * \xo 5:10 \xt Neh. 13:19; Yer. 17:21 \x* \p \v 11 Taena mian men baasi nalesi' iya'a, “Mian men nengelesi'i i yaku' umba'a a men nomosuu' i yaku' manganakat ampasku ka' nomosuu' tumumpang.” \p \v 12 Moomoola'na Yahudi nimikirawarmo taena i raaya'a, “Ime a mian men nomosuu' i koo manganakat ampaas ka' tumumpang?” \p \v 13 Kasee mian men baasi nalesi' iya'a sianmo ninginti'i mianna, gause i Yesus nintipenta'mo na mian biai'. \p \v 14 Kasee noko daa iya'a ai Yesus nopootuungmo mian men baasi nalesi'i iya'a na lalomna Laiganna Alaata'ala. Ia norobu na ko'ona tae-Na, “Koini'i i koo daa nalesi'mo. Aliamomo' mangawawau sala' soosoodo, dako' i koo munsuri men ba'idek tuu'.” \p \v 15 Mbaka' mian iya'a nomae'mo ka' nambantilkon moomoola'na Yahudi se' i Yesus a men nengelesi'i i ia. \v 16 Mbali' iya'a, moomoola'na Yahudi nanpari-pari mampapolosi i Yesus, gause i Ia nengelesi'imo mian na ilio Sabat. \p \v 17 Kasee i Yesus norobu na moomoola'na Yahudi iya'a tae-Na, “Tamang-Ku na surugaa dauga' balimang pataka koini'i, mbaka' Yaku' uga' tio balimang.” \p \v 18 Wurung men koiya'a ninsidakon moomoola'na Yahudi mampari-pari mampapatei i Yesus. Raaya'a nangawawau koiya'a taasi' tongko' montookon i Yesus nansala'kon ilio Sabat men taasi' koi aturanna agama, kasee uga' gause i Ia nangaan se' Alaata'ala iya'a Tama-Na. Kalu koiya'a, Ia momookokoikon waka-Na tia Alaata'ala. \s1 Yesus muntundunkon waka-Na na moomoola'na Yahudi \sr 5:19-30 \p \v 19 Mbaka' i Yesus norobumo na moomoola'na Yahudi iya'a tae-Na, “Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' Anak sianta momoko mangawawau upa-upa tia kuasana suung-Na. Ia tongko' mangawawau upa men Ia piile' wawauonna Tama-Na. Gause upa men wawauonna Tama na surugaa, koiya'a uga' a wawauonna Anak-Na. \v 20 Tama na surugaa mongkolingu'kon Anak-Na ka' minsiso'kon na Ko'ona giigii' men wawauonna Tama na surugaa. Tama na surugaa uga' bo minsiso'kon na Ko'ona a wawau men balaki'na pataka i kuu samba'. \v 21 Koi Tama na surugaa mangawangonkon mian lapus, ka' momotuo'i i raaya'a, koiya'a uga' a Anak-Na momotuo'i ka' mantarai tutuo' men pore pataka sidutu na mian men kikira'-Na taraion. \p \v 22 Tama na surugaa sianta mungukumi sa'angu'po mian. Giigii' kuasa-Na men bo pungukumi mian Ia rookonmo na Anak-Na. \v 23 Tama na surugaa mangawawau koiya'a, kada' giigii' mian mangangga'i Anak koi i raaya'a mangangga'i Tama na surugaa. Mian men sian mangangga'i Anak iya'a, uga' sian mangangga'i Tama na surugaa men nomosuu' Anak-Na. \p \v 24 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' mian men momorongori wurung-Ku ka' parasaya na Ko'ona men nomosuu' i Yaku', ia isianmo tutuo' men pore pataka sidutu. Ia sianmo ukumon. Ia namarereimo kolapusan, ka' nantausimo tutuo' men pore pataka sidutu. \v 25 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' bo taka a tempona, ka' koini'i uga' noko takamo, se' mian lapus bo momorongor wurungna Anakna Alaata'ala. Ka' mian men momorongor wurung iya'a bo tumuo' soosoodo. \v 26 Koi Tama na surugaa pu'una tutuo' men pore, koiya'a uga' i Ia minsidakon Anak-Na bo pu'una tutuo' men pore. \v 27 Tama na surugaa nantaraimo i Ia kuasa bo pungukumi, gause i Ia Anak Manusia. \p \v 28 Alia i kuu samba'kon momorongor men koiya'a, gause bo taka a tempona se' giigii' mian men nolapusmo bo momorongor wurungna Anak Manusia, \v 29 ka' mian men pore a wawauna bo potuo'ion ka' umuar na baleananna ka' tumuo' pore pataka sidutu. Mian men ba'idek a gau'na uga' bo potuo'ion ka' umuar na baleanan, kasee bo ukumon.\x * \xo 5:29 \xt Dan. 12:2 \x* \p \v 30 Yaku' sian sida mangawawau upa-upa men tongko' pingkira'-Ku suung-Ku. Yaku' mungukumi mian koi men Yaku' rongor na Tama na surugaa. Ka' men pungukuming-Ku iya'a maloos, gause i Yaku' sian mongololoikon koi pingkira'-Ku suung-Ku, kasee koi pingkira'na Tama na surugaa men nomosuu' i Yaku'.” \s1 Men bo pompotuutuu' i Yesus \sr 5:31-47 \p \v 31 “Kalu tongko' suung-Ku a men muntundunkon wakang-Ku, tundunan men koiya'a sida uga' sian parasayaonmuu. \v 32 Kasee isian mian men mompotuutuu' i Yaku', ka' Yaku' inti'i se' tundunanna iya'a tuutuu'. \v 33 Kuu nomosuu' mian mae' ni Yohanes, ka' i ia nompotuutuu' men kana'.\x * \xo 5:33 \xt Yoh. 1:19-27; 3:27-30 \x* \v 34 Yaku' nangaan men koiya'a taasi' se' kada' i Yaku' potuutuu'onna mian, kasee kada' i kuu salamatkonon. \v 35 Yohanes iya'a koi boloak men kait ka' munguruari, see i kuu tongko' kodi-kodi' lewa'kon ruar iya'a. \p \v 36 Kasee men potuutuu'on-Ku a balaki'na tia men ia potuutuu' i Yohanes. Giigii' limang men Ia rookon Tama na surugaa na Ingku' kada' limangon-Ku, men koiya'a mompopo'inti'ikon se' Tama na surugaa a men nomosuu' i Yaku'. Palimangon iya'a uga' a men limangon-Ku koini'i. \p \v 37 Ka' Tama na surugaa men nomosuu' i Yaku' uga' mompotuutuu' i Yaku'. Kuu sianpo nontoo rongor wurung-Na ka' uga' sianpo nontoo piile' dudus-Na.\x * \xo 5:37 \xt Mat. 3:17; Mrk. 1:11; Luk. 3:22 \x* \v 38 Wurung-Na sian kuu naa' na noamuu gause i kuu sian parasaya na Ingku' men Ia posuu'. \p \v 39 Kuu mansarak minginti'i isiina Alkitaap gause pansaruimuu kalu i kuu minginti'imo isiina, kuu mantausi tutuo' men pore pataka sidutu. Alkitaap iya'a uga' mompotuutuu' i Yaku', \v 40 kasee i kuu bude' taka na Ingku' kada' mantausi tutuo' men pore pataka sidutu iya'a. \p \v 41 Yaku' sian moki angga'i na mian. \v 42 Kasee i kuu, inti'ion-Ku se' noamuu sian mongkolingu'kon Alaata'ala. \v 43 Yaku' taka tia kuasana Tamang-Ku na surugaa, kasee i kuu sian mangalabot i Yaku'. Kasee kalu isian mian sambanaan taka tia kuasana suungna, mian iya'a labotionmuu. \v 44 Koi upa a bo pamarasayamuu i Yaku' kalu i kuu tongko' mansarak kada' angga'ionna simbaya'muu, ka' taasi' mansarak angga'ionna Alaata'ala men sa'a-sa'angu'? \p \v 45 Alia i kuu mansarui se' i Yaku' bo mompoposala' i kuu na aropna Tama na surugaa. Kasee men bo mompoposala' i kuu mase i Musa men ooskononmuu. \v 46 Kalu i kuu mamarasaya i Musa, kuu sabole mamarasaya i Yaku', gause i ia isian nuntulis i Yaku' na kitapna. \v 47 Kasee ka' i kuu sian mamarasaya upa men ia tulis i Musa, mbaka' i kuu uga' sian mamarasaya upa men taeng-Ku'.” \c 6 \s1 Yesus namakaan lima' loloon mian \sr 6:1-15 \r (Mat. 14:13-21; Mrk. 6:30-44; Luk. 9:10-17) \p \v 1 Noko daa iya'a ai Yesus nomae'mo na sambotakna Danau Galilea, men uga' ngaanon Danau Tiberias. \v 2 Biai' a mian bero-beros mongololo' i Ia, gause i raaya'a nimiile'mo upa kosamba' men Ia wawau tempo nengelesi'i mian men manggeo. \v 3 Kasi i Yesus nolumopon mbaara'a buu'na ka' no'umoruang tia murit-Na. \v 4 Na tempo iya'a, karani'mo a ilio ramean Paska na samba Yahudi. \p \v 5 Sarataa i Yesus nimiile' na tiku-tikum-Na se' biai' tuu' a mian taka na Ko'ona, Ia norobumo ni Filipus tae-Na, “Mbaria a pingilianta kakaan kada' pamakaanta mian karaani'i?” \v 6 (Yesus ninginti'i upa men bo wawauon-Na, kasee Ia norobu koiya'a gause mansarak minginti'i noa ni Filipus.) \p \v 7 Ia simbati i Filipus taena, “Kakaan men tongko' ilion tia rua' atu doi' dinar sianpo sanda' bona mian karaani'i, maupo tongko' toro tiu'an.” \p \v 8 Sa'angu' murit ni Yesus men i Andreas, utus ni Simon Petrus, norobumo na Ko'ona taena, \v 9 “Kani'i isian sa'angu' anak moro'one men isian roti jelai lilima' ka' susum rurua'. Kasee daa sukup mbali' bona mian men koi kani'i a kobiai'na?” \p \v 10 Taeni Yesus, “Posuu'mo a mian karaanono' umoruang.” Na tampat iya'a biai' a rakut, mbaka' i raaya'a no'umoruangmo na rakut. Kobiai'na mian iya'a toro lima' loloon moro'one. \v 11 Kasi i Yesus nangala roti iya'a, ka' nobasukuur na Alaata'ala. Sarataa iya'a, Ia nongobo-obosmo roti iya'a na mian biai' men poto oruang indo'o. Koiya'a uga' na susum iya'a. Ka' i raaya'a nokumaan pataka benteng. \p \v 12 Sarataa i raaya'a wiwi'na nobentengmo, Yesus norobumo na murit-Na tae-Na, “Posa'angu' a labina. Alia isian men tontako'.” \v 13 Mbaka' i raaya'a nungururu'mo labina lilima' roti jelai iya'a men ia kaan i raaya'a, ka' labina dauga' nobuke' sompulo' rua' basung. \v 14 Sarataa mian biai' nimiile' upa kosamba' men ia wawau i Yesus, raaya'a norobumo taena, “Tuutuu', kani'imo a nabii men bo taka na tano' balaki'!” \p \v 15 Gause i Yesus ninginti'i se' i raaya'a bo taka ka' mamakisaa mangawawa i Ia bo sidakonon tomundo', mbaka' Ia nintirensamo suung-Na ka' nomae' na buu'na men sambana. \s1 Yesus notumumpang na wawona weer \sr 6:16-21 \r (Mat. 14:22-33; Mrk. 6:45-52) \p \v 16 Sarataa guntumalommo, murit ni Yesus nalaumo na danau. Raaya'a nolumakitmo na duangan, \v 17 kasi nengelembeti danau iya'a mae' na Kapernaum. Tempo iya'a ilio noko pintungmo, kasee i Yesus koo'po notaka na ko'ona i raaya'a. \v 18 Tempo iya'a danau kaekae' mabokol gause mombuulon makorong. \v 19 Sarataa i raaya'a nobabose toro lima' kabai noom kilometer a ko'oloana, raaya'a nimiile'mo i Yesus tumpa-tumpang na wawona weer mangkarani' duangan. Raaya'a nolayaonmo. \v 20 Kasee i Yesus norobu na ko'ona tae-Na, “Yaku' ini'i. Alia layaon!” \v 21 Kasi tia noa beles, raaya'a nangalabotimo i Yesus na lalomna duangan, ka' tempo iya'a uga' duanganna nokambotmo na bone, na tampat men rae'ionna. \s1 Mian biai' mansarak i Yesus \sr 6:22-24 \p \v 22 Koi liilana mian biai' men dauga' na sambotakna danau, nimiile' se' duangan men somo sa'angu' iya'a sianmo intu'u. Ia inti'i i raaya'a se' murit ni Yesus nomae'mo na duangan iya'a, kasee i Yesus sian nolumolo'. \v 23 Tempo iya'a isian toro pii duangan men ringkat na kota Tiberias notaka ka' nobalabu karani' tampat men nangkaananna mian biai' roti noko daa ia sukuurkon i Tumpu Yesus. \p \v 24 Sarataa mian biai' iya'a nimiile' se' sian isian i Yesus tia murit-Na, raaya'a nolumakitmo na duangan men baasi nobalabu iya'a ka' norumingkat mae' na Kapernaum mansarak i Yesus. \s1 Roti men mantarai tutuo' men pore pataka sidutu \sr 6:25-59 \p \v 25 Sarataa mian biai' nopootuung tii Yesus na sambotakna danau, raaya'a nimikirawar taena, “Guru, mbaripi a notakaan-Muu ka'ita?” \p \v 26 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' i kuu mansarak i Yaku' taasi' se' daa i kuu ninginti'imo aratina upa kosamba' men Yaku' wawaumo, kasee tongko' se' daa i kuu nangkaanmo roti pataka nobenteng. \v 27 Kuu balimang alia tongko' mansarak kakaan men bo kabus ka' bo mobosi'. Kasee alaka' balimang mansarak men sian mobosi' ka' men daa mantarai tutuo' men pore pataka sidutu. Kakaan iya'a bo rookononna Anak Manusia na ko'omuu, gause Anak Manusia a men ia potuutuu' Alaata'ala tia oos-Na.” \p \v 28 Kasi taena i raaya'a, “Upa a men bo wawauonmai kada' men wawauonmai iya'a koi kikira'na Alaata'ala?” \p \v 29 Taeni Yesus, “Koi kani'imari a men kikira'na Alaata'ala: kuu tio parasaya na Ko'ona men ia posuu' Alaata'ala.” \p \v 30 Mbaka' taena i raaya'a, “Upa a men bo wawauon-Muu men sida pongoosanmai, kada' daa piile'onmai ka' parasayaonmai i Kuu? Upa a men limangon-Muu? \v 31 Pulimai mbaripian nangkaan roti manna na tano' maleas, koi men nitulis na Alkitaap taena, ‘Ia namakaan i raaya'a tia roti men nda'amari na surugaa.’ ”\x * \xo 6:31 \xt Kel. 16:4, 15; Mzm. 78:24 \x* \p \v 32 Kasi taeni Yesus, “Tuutuu' mba'a, kasee bantilkonon-Ku na ko'omuu se' taasi' i Musa a men nantarai i kuu roti nda'amari surugaa, kasee Tamang-Ku. Ka' koini'i Tamang-Ku a mantarai i kuu roti men tuutuu'na nda'amari surugaa. \v 33 Gause roti men na Alaata'ala, mase i Ia men nda'amari surugaa men mantarai tutuo' men pore pataka sidutu bona mian na tano' balaki'.” \p \v 34 Taena i raaya'a, “Tuan, tarai i kai a roti sanda' ilio koi men tae-Muu.” \p \v 35 Taeni Yesus, “Yaku'mo a roti men mantarai tutuo' men pore pataka sidutu. Mian men taka na Ingku' sianmo bo mololu pataka sidutu. Ka' mian men parasaya na Ingku' sianmo bo moro'u pataka sidutu. \p \v 36 Kasee koi men Yaku' bantilkonmo na ko'omuu, maune' i kuu nimiile'mo i Yaku', kuu sian mamarasaya. \v 37 Giigii' mian men ia rookon Tamang-Ku na Ingku' bo taka na Ingku', ka' mian men taka na Ingku' sian kokundaion-Ku. \v 38 Gause i Yaku' nda'amari surugaa taasi' bo pangawawau upa men koi pingkira'-Ku suung-Ku, kasee koi pingkira'-Na men nomosuu' i Yaku'. \v 39 Ka' koi kani'imari a pingkira'-Na men nomosuu' i Yaku': amo' sa'angu'po a men malalap na giigii' mian men Ia rookon na Ingku', kasee kada' potuo'ion-Ku na ilio kokomburi'anna. \v 40 Gause ni'imo a pingkira'na Tamang-Ku: Kada' giigii' mian men nimiile' Anak ka' parasaya na Ko'ona bo mandapot tutuo' men pore pataka sidutu, ka' potuo'ion-Ku na ilio kokomburi'anna.” \p \v 41 Mbaka' samba Yahudi nokokoo'ankonmo i Yesus gause Ia norobu tae-Na, “Yaku'mo a roti men nda'amari surugaa.” \v 42 Raaya'a norobu taena, “Taasi' uga' i Yesus kani'i a men anak ni Yusuf? Inti'ionmai a sina-Na tia tama-Na! Koi upa mbali' se' i Ia sida mangaan se' i Ia nda'amari surugaa?” \p \v 43 Kasi taeni Yesus, “Alia kokoo'ankon i Yaku'! \v 44 Sianta sa'angu'po mian men sida taka na Ingku', kalu Tama men nomosuu' i Yaku' sian nambaetok noana kada' taka na Ingku'. Ka' ime a men taka na Ingku' bo potuo'ion-Ku na ilio kokomburi'anna. \v 45 Na kitapna nabii isian nitulis koi kani'imari: ‘Giigii' mian bo pisiso'onna Alaata'ala.’ Mbaka' giigii' mian men nomorongormo ka' nangalabot pisiso'na Tama na surugaa, bo taka na Ingku'.\x * \xo 6:45 \xt Yes. 54:13 \x* \v 46 Men koiya'a, taasi' se' daa isianmo mian men nimiile'mo Tama. Men daa nimiile'mo Tama na surugaa tongko' i Ia men ia posuu' Alaata'ala. \v 47 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' mian men parasaya, ia mandapot tutuo' men pore pataka sidutu. \p \v 48 Yaku'mo a roti men mantarai tutuo' pore pataka sidutu. \v 49 Pulimuu nangkaanmo roti manna na tano' maleas ka' i raaya'a nolapusmo. \v 50 Kasee roti men nda'amari surugaa taasi'po koiya'a. Mian men mangkaan roti iya'a sianmo lapus. \v 51 Yaku'mo a roti nda'amari surugaa men mantarai tutuo' men pore pataka sidutu. Mian men mangkaan roti kani'i, ia bo tumuo' pataka sidutu. Roti men rookonon-Ku bona mian na tano' balaki' kada' tumuo' mase antok-Ku.” \p \v 52 Nomorongor men koiya'a, samba Yahudi nopoogagaimo tia simbaya'na ka' norobu taena, “Koi upa mbali' a mian kanooro'o se' daa mongorookon antok-Na bo kaanonta?” \p \v 53 Kasi taeni Yesus, “Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu kalu i kuu sian mangkaan antokna Anak Manusia ka' minginum rara'-Na, kuu sian mantausi tutuo' men pore pataka sidutu. \v 54 Mian men mangkaan antok-Ku ka' minginum rara'-Ku bo mantausi tutuo' men pore pataka sidutu ka' bo potuo'ion-Ku na ilio kokomburi'anna. \v 55 Gause antok-Ku tuutuu' kakaan, ka' rara'-Ku tuutuu' bo inumon. \v 56 Mian men mangkaan antok-Ku ka' minginum rara'-Ku, ia poowawa pore tii Yaku' ka' Yaku' poowawa pore tii ia. \v 57 Tama na surugaa men tumuo' nomosuu' i Yaku' ka' i Yaku' tumuo' gause Tama na surugaa. Koiya'a uga' mian men mangkaan antok-Ku bo tumuo' gause i Yaku' a men momotuo'i. \v 58 Yaku'mo a roti men nda'amari surugaa. Roti iya'a taasi' koi roti men ia kaan pulimuu. Gause soro' nangkaan roti iya'a, raaya'a uga' nolapus. Kasee mian men mangkaan roti men nda'amari surugaa, ia bo tumuo' pataka sidutu.” \p \v 59 Giigii' iya'a ia bantilkon i Yesus na Kapernaum, na tempo i Ia mimisiso' na laigan bakitumpuan. \s1 Biai' a murit ni Yesus sianmo nongololo' i Ia \sr 6:60-66 \p \v 60 Sarataa nongorongor wurung ni Yesus, biai' a murit-Na men norobu taena, “Pisiso' kani'i marepa tuu'. Ime a men daa momoko mongololo'?” \p \v 61 Yesus ninginti'i se' murit-Na nokokoo'ankon i Ia men nangaan koiya'a. Mbaka' Ia norobumo tae-Na, “Kokoo'muu mbali' a wurung-Ku men koiya'a? \v 62 Ka' koi upa kalu i kuu mimiile' Anak Manusia masawe' soosoodo na dodongoan-Na men mbaripian? \v 63 Alus Molinas a men mantarai mian tutuo' pore pataka sidutu, taasi' wakana mian. Wurung men bantilkonon-Ku kani'i, mase wurungna Alus Molinas men mantarai tutuo' pore pataka sidutu. \v 64 Kasee isian i kuu men sian parasaya.” (Yesus ninginti'i na tumbenapo, se' ime a men sian parasaya ka' ime a men bo mongorookon i Ia kada' papateion.) \v 65 Kasi i Yesus norobu soosoodo tae-Na, “Ya'amo mbali' i Yaku' nambantilkon na ko'omuu se' sianta sa'angu'po mian men taka na Ingku', kalu Tama na surugaa sianta minsidakon men koiya'a.” \p \v 66 Muntumbei tempo iya'a biai' a murit ni Yesus men namarerei i Ia ka' nokundamo nongololo' i Ia soosoodo. \s1 Pompotuutuu' ni Petrus \sr 6:67-71 \p \v 67 Mbaka' i Yesus norobumo na sompulo' rua' murit-Na tae-Na, “Too i kuu uga' bo mamarerei i Yaku'?” \p \v 68 Ia simbati i Simon Petrus taena, “Tumpu, ime a bo rae'anmai? Wurungmuu Tumpu mantarai tutuo' men pore pataka sidutu.\x * \xo 6:68 \xt Mat. 16:16; Mrk. 8:29; Luk. 9:20 \x* \v 69 Kai parasayamo ka' kai inti'imo se' i Kuu a men molinas men ringkat na Alaata'ala.” \p \v 70 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Taasi' uga' i Yaku' a men nungururuki sompulo' rua' kuu kani'i? Kasee isian i kuu men kani'i sa'angu' mian koi ibiliis!” \v 71 Men panduungion ni Yesus mase i Yudas anak ni Simon Iskariot. Maune' i Yudas sa'angu' mian men tonsoop murit ni Yesus, kasee ia bo mongorookon i Yesus kada' papateion. \c 7 \s1 Yesus tia utus-Na \sr 7:1-9 \p \v 1 Noko daa iya'a ai Yesus nomae'mo longkop Galilea. Ia kunda dumodongo na Yudea, gause isian moomoola'na Yahudi momoosarak bo mampapatei i Ia. \p \v 2 Tempo iya'a karani'mo rameanna samba Yahudi men ngaanon ramean Sa'up Roon.\x * \xo 7:2 \xt Im. 23:34; Ul. 16:13 \x* \v 3 Mbaka' utus ni Yesus norobumo na Ko'ona taena, “Ringkatmo i Koo mae' na Yudea, kada' muriit sida uga' mimiile' upa men wawauoon. \v 4 Gause sianta sa'angu'po mian men mansapitkon mangawawau upa-upa, kalu ia mingkira' tolele na mian biai'. Kalu i Koo mangawawau upa-upa tiodaa pipiile'konoon na mian na tano' balaki'.” \v 5 (Mbali' utus-Na mangaan koiya'a gause raaya'apo uga' sian parasaya na Ko'ona.) \p \v 6 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Koini'i koo'po tempong-Ku, kasee i kuu daa sinampang tempoan. \v 7 Dunia kani'i sian mangka'idek i kuu, kasee mangka'idek i Yaku', montookon i Yaku' nompopo'inti'ikon se' wawauna dunia kani'i ba'idek. \v 8 Rae'mo i kuu na ramean iya'a! Yaku' sianpo mae', gause koini'i koo'po tempong-Ku.” \v 9 Koiya'a ninsimbati ni Yesus i raaya'a, ka' i Ia dauga' na Galilea. \s1 Yesus mae' na ramean Sa'up Roon \sr 7:10-13 \p \v 10 Sarataa utus ni Yesus nomae' na ramean iya'a, Ia uga' nomae'mo kasee wuni-wuni ka' sianta paraa nintipiile' na mian. \v 11 Na ramean iya'a moomoola'na Yahudi nansarak i Yesus. Raaya'a nimikirawar na mian, taena, “Aana i Ia?” \v 12 Ka' biai' a mian pooseasoi muntundun i Ia. Isian mian men mangaan: “Ia mian ma'amat.” Isian uga' men mangaan: “Sian, Ia mantarai pisiso' sala' na mian biai'.” \v 13 Kasee sianta sa'angu'po mian men morobu rongor-rongor moomoola'na Yahudi gause layaonkon i raaya'a. \s1 Yesus nuntundun waka-Na \sr 7:14-24 \p \v 14 Pintanga' ramean iya'a, Yesus ninsoopmo na Laiganna Alaata'ala ka' nimisiso' mian. \v 15 Mbaka' moomoola'na Yahudi nosamba'mo ka' norobu taena i raya'a, “Koi upa a mian kaya'a se' biai' a inti'ion-Na, kasee sianta nosikola?” \p \v 16 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Pisiso'-Ku taasi' norumingkat na Ingku', kasee na Ko'ona men nomosuu' i Yaku'. \v 17 Mian men mingilimang pingkira'na Alaata'ala, sabole bo minginti'i se' pisiso'-Ku norumingkat na Alaata'ala kabai se' tongko' na Ingku'. \v 18 Mian men muntundun wakana, ia mansarak kada' angga'ionna mian. Kasee mian men mansarak mangangga'i Alaata'ala men nomosuu' i ia, mian iya'a kana' a wawauna, ka' sian borek. \v 19 Taasi' uga' i Musa a men nantarai i kuu Ukum Torat? Kasee sianta sa'angu'po i kuu men mongololoikon Ukum Torat iya'a. Nongko'upa se' i kuu momoosarak mampapatei i Yaku'?” \p \v 20 Taena i raaya'a taena, “Koo ia lampingi meena! Ime mbali' a men momoosarak ka' mampapatei i Koo?” \p \v 21 Taeni Yesus, “Tongko' sa'angu' palimangon a men Yaku' wawau na ilio Sabat, kuu noko kokoo'anmo.\x * \xo 7:21 \xt piile' Yoh. 5:1-18 \x* \v 22 Musa nambantilkonmo kada' i kuu tio basunat. Bookoi sunat kani'i taasi' ia tadulkon i Musa, kasee ia tadulkon pulinta. Ka' i kuu uga' munsunat mian na ilio Sabat!\x * \xo 7:22 \xt Kej. 17:10; Im. 12:3 \x* \v 23 Kalu i kuu munsunat mian na ilio Sabat dako' munguluani ukum ni Musa, kadai se' i kuu maso'kon i Yaku' montookon nengelesi'i mian na ilio Sabat?\x * \xo 7:23 \xt Yoh. 5:9 \x* \v 24 Alia mungukumi mian tongko' mongololo'kon upa men kampiile'an, kasee ukumi koi men tuutuu'na.” \s1 Tuutuu' mbali' i Yesus Tomundo' Pansalamatkon? \sr 7:25-31 \p \v 25 Toro pii samba Yerusalem norobu taena i raaya'a, “Taasi' Iamo kani'i a men sarakon bo papateion? \v 26 Ka' piile'! Ia sian bata-bata morobu na aropna mian biai' ka' sianta upa-upa men ia ngaan i raaya'a na Ko'ona. Kabai tanaasta ninginti'imo se' Iamo a Tomundo' Pansalamatkon? \v 27 Mian iya'a kita inti'imo a noringkatan-Na, kasee kalu Tomundo' Pansalamatkon taka sianta sa'angu'po a mian minginti'i se' mbaria a noringkatan-Na.” \p \v 28 Tempo i Yesus mimisiso' na Laiganna Alaata'ala, Ia nengeleelo'kon tae-Na, “Tuutuu' mba'a inti'ionmuu se' ime i Yaku' ka' mbaria a noringkatan-Ku. Kada' inti'ionmuu, Yaku' notaka taasi' tongko' pingkira'-Ku, kasee pingkira'na Alaata'ala. Ia Alaata'ala men tuutuu' ka' i Ia a nomosuu' i Yaku'. Kasee i kuu sianta minginti'i i Ia. \v 29 Yaku' ninginti'i i Ia, gause i Yaku' ringkat na Ko'ona ka' Iamo a men nomosuu' i Yaku'.” \p \v 30 Raaya'a momoosarak mangarakop i Yesus, kasee sianta sa'angu'po a mian men nongkoyong i Ia, gause tempona koo'po taka. \p \v 31 Kasee na mian biai' iya'a, isian uga' biai' a men noparasaya na Ko'ona ka' norobu taena, “Mian kanooro'o sabole i Tomundo' Pansalamatkon gause biai' tuu' a upa kosamba' men Ia wawaumo.” \s1 Momoosarak mangarakop i Yesus \sr 7:32-36 \p \v 32 Mian Farisi nomorongor se' biai' a mian momooseasoikon i Yesus, mbaka' i raaya'a tia tanaasna imam nomosuu'mo dadagai Laiganna Alaata'ala mangarakop i Yesus. \v 33 Mbaka' i Yesus norobumo na mian biai' men isian na lalomna Laiganna Alaata'ala tae-Na, “Somo kodi-kodi' i Yaku' dauga'na ruru-ruru' tii kuu ka' moko daa iya'a i Yaku' bo mae' na Ko'ona men nomosuu' i Yaku'. \v 34 Kuu bo mansarak i Yaku', kasee sian rumpakionmuu, gause i kuu sian momoko mantaka dodongoan-Ku.” \p \v 35 Kasi moomoola'na Yahudi nopoopikirawari, taena, “Mbaria a rae'an-Na, mbali' se' sian rumpakionta? Kabai i Ia bo mae' na samba Yahudi men na laosalaan, na tanga-tanga'na samba Yunani, bo pimisiso' i raaya'a? \v 36 Upa aratina wurung-Na kani'i: Kuu bo mansarak i Yaku', kasee sian rumpakionmuu, ka' i kuu uga' sian momoko mantaka dodongoan-Ku?” \s1 Alus Molinas men nitimbaanikon koi weer men mantarai tutuo' men pore pataka sidutu \sr 7:37-44 \p \v 37 Na ilio men kokomburi'anna ramean Sa'up Roon, iliona ramean men tuko, nokumekerermo i Yesus na Laiganna Alaata'ala ka' nengeleelo'kon tae-Na, “Mian men moro'u, porena i ia taka na Ingku' ka' minginum!\x * \xo 7:37 \xt Im. 23:36 \x* \v 38 Mian men parasaya na Ingku', ia koi men nitulis na Alkitaap taena, ‘Na noana bo umembuar a weer men mantarai tutuo' men pore pataka sidutu.’ ”\x * \xo 7:38 \xt Yeh. 47:1; Za. 14:8 \x* \v 39 Yesus muntundun Alus Molinas men bo labotonna mian men parasaya na Ko'ona. Tempo iya'a Alus Molinas koo'po notaka, gause i Yesus koo'po notonakat mbaara'a na surugaa. \p \v 40 Biai' a mian nomorongor upa men ia tundun i Yesus. Ka' na mian biai' iya'a isian men norobu taena, “Mian kaya'a sabole nabii men bo taka.” \p \v 41 Mian sambana uga' norobu taena, “Ia kani'i Tomundo' Pansalamatkon.” \p Kasee men sambana uga' norobu taena, “Taasi'. Tomundo' Pansalamatkon taasi' ringkat na Galilea! \v 42 Gause isian nitulis na Alkitaap se' i Tomundo' Pansalamatkon iya'a lee' ni Daud ka' ringkat na kampung Betlehem, dodongoan ni Daud mbaripian.”\x * \xo 7:42 \xt Mi. 5:1 \x* \v 43 Mbaka' mian biai' nompoogagaikonmo se' ime i Yesus too i Ia Tomundo' Pansalamatkon kabai taasi'. \p \v 44 Isian men mingkira' mangarakop i Ia, kasee sianta sa'angu'po mian men nongkoyong i Ia. \s1 Nikodemus nuntulungkon i Yesus \sr 7:45-52 \p \v 45 Sarataa nomule'kon a dadagai Laiganna Alaata'ala men niposuu' mangarakop i Yesus, tanaasna imam tia mian Farisi iya'a nobapikirawarmo na ko'ona i raaya'a taena, “Nongko'upa i kuu se' sianta nangawawa i Ia?” \p \v 46 Ia simbati dadagai iya'a taena, “Koo'po isian mian men morobu koi i Ia!” \p \v 47 Taena mian Farisi, “Kabai i kuu tinompololo'mo na pisiso'-Na men sala'? \v 48 Isian mbali' a tanaasta kabai se' sa'angu'po mian na mian Farisi men mamarasaya i Ia? \v 49 Kasee mian biai' karaani'i men sian minginti'i Ukum Torat, bi silaka' i raaya'a!” \p \v 50 Nikodemus, sa'angu' mian Farisi men mbaripian isian notaka ni Yesus, norobu na simbaya'na taena,\x * \xo 7:50 \xt Yoh. 3:1-2 \x* \v 51 “Ukum Toratta mbali' se' mungukum mian, kalu koo'po tia nirongor ka' ni'inti'i se' upa men ia wawau?” \p \v 52 Ia simbati i raaya'a taena, “Kabai i koo uga' samba Galilea? Alaka' piile' na Alkitaap kada' inti'ioon se' sianta nabii men ringkat na Galilea.” \s1 Wiwine men nuntumpangkon langkai'na \sr 7:53-8:11 \p [ \v 53 Kasi i raaya'a nompoo'ule'kon na laiganna, \c 8 \nb \v 1 kasee i Yesus nomae'mo na Buu'na Zaitun. \v 2 Ma'ulo-ulop tuu' i Yesus ndo'omo soosoodo na Laiganna Alaata'ala, ka' biai' a mian men taka na Ko'ona. Ka' i Ia no'umoruang mimisiso' i raaya'a. \v 3 Mbaka' wawa Ukum Torat tia mian Farisi nangawawamo na Ko'ona sa'angu' wiwine men nirumpaki nuntumpangkon langkai'na. \v 4 Raaya'a nomokerermo wiwine iya'a na tanga' ka' norobu ni Yesus, taena, “Guru, wiwine kani'i nirumpaki pintanga' muntumpangkon langkai'na. \v 5 Na Ukum Torat ni Musa ia nomosuu' i kita mangalapak wiwine men koiya'a pataka lapus. Koi upa a pinginti'i-Muu men koiya'a?”\x * \xo 8:5 \xt Im. 20:10; Ul. 22:22-24 \x* \v 6 Raaya'a mangaan men koiya'a bo mimitopongi i Ia, kada' i raaya'a mantausi sala'-Na. Kasee i Yesus nodumodungku' kasi nobatulis na tano' tia rangkum-Na. \p \v 7 Gause i raaya'a sapiki-pirawar na Ko'ona, mbaka' Ia nokumekerermo kasi norobu tae-Na, “Kuu men sianta dosaon, tio i kuu a men mongolukoni mangalapak wiwine kaya'a tia watu.” \v 8 Kasi i Ia nodumodungku' soosoodo ka' nobatulis na tano'. \v 9 Kasee sarataa i raaya'a nomorongor wurung iya'a, raaya'a nomae'mo sa'angu'-sa'angu', muntumbei na mian men motu'a. \p Komburi'na somo i Yesus suungna tia wiwine iya'a men dauga' isian na tampat iya'a. \v 10 Kasi i Yesus nokumekerer ka' norobu na wiwine iya'a tae-Na, “Aanamo i raaya'a? Sianta mian men nungukum i koo?” \p \v 11 Taena wiwine iya'a, “Sianta, Tumpu.” \p Kasi taeni Yesus, “Yaku' uga' sian mungukum i koo. Rae'mo, ka' muntumbei koini'i aliamomo' mangawawau dosa.”] \s1 Yesus ruarna dunia \sr 8:12-20 \p \v 12 Yesus norobumo soosoodo na mian biai' iya'a tae-Na, “Yaku'mo a ruarna dunia. Kalu i ime a mongololo' i Yaku' ia sian mae' na kapintungan, kasee ia isian ruar men mantarai tutuo' men pore pataka sidutu.”\x * \xo 8:12 \xt Mat. 5:14; Yoh. 9:5 \x* \p \v 13 Taena mian Farisi, “Koo a men mompotuutuu' wakaam. Tundunaan sian tuutuu'.”\x * \xo 8:13 \xt Yoh. 5:31 \x* \p \v 14 Taeni Yesus, “Maune' Yaku' mompotuutuu' wakang-Ku, kasee tundunan-Ku tuutuu', gause Yaku' ninginti'i mbaria a noringkatan-Ku ka' mbaria a rae'an-Ku. Kasee i kuu sian ninginti'i se' mbaria a ringkatan-Ku ka' mbaria a rae'an-Ku. \v 15 Kuu mungukumi mongololo' sukatan na mian, Yaku' sian mungukumi sa'angu'po mian. \v 16 Kasee kalu i Yaku' mungukumi, mbaka' pungukuming-Ku iya'a tuutuu', gause i Yaku' taasi' tongko' suung-Ku, kasee Yaku' poopoololo' tii Ia men nomosuu' i Yaku'. \v 17 Ka' na kitap Toratmuu isian nitulis koi kani'imari: tundunan men porongorionna mian mase tio men potuutuu'onna rua' mian. \v 18 Yaku' a men mompotuutuu' wakang-Ku, ka' uga' Tamang-Ku men nomosuu' i Yaku' a mompotuutuu' i Yaku'.” \p \v 19 Mbaka' taena i raaya'a, “Aana mbali' a Tamaam?” \p Ia simbati i Yesus tae-Na, “Yaku', maupo Tamang-Ku sian inti'ionmuu. Kalu se' i kuu minginti'i i Yaku', kuu uga' minginti'i Tamang-Ku.” \p \v 20 Giigii' iya'a ia bantilkon i Yesus beebeel petina doi' kurbaan na tempo i Ia pintanga' mimisiso' mian na Laiganna Alaata'ala. Ka' sianta sa'angu'po mian men nangarakop i Ia, gause sianpo tempona. \s1 Dodongoan men rae'an-Ku sian takaonmuu \sr 8:21-29 \p \v 21 Yesus norobumo soosoodo na mian biai' tae-Na, “Yaku' bo mae' ka' i kuu bo mansarak i Yaku', kasee i kuu bo lapus dauga' dosaon. Dodongoan men rae'an-Ku sian takaonmuu.” \p \v 22 Mbaka' moomoola'na Yahudi norobumo taena, “Too i Ia bo mintipate mbali' se' i Ia nangaan: ‘Dodongoan men rae'an-Ku, sian takaonmuu?’ ” \p \v 23 Kasi i Yesus norobu tae-Na, “Kuu ndo'omari, kasee i Yaku' nda'amari. Kuu ringkat na dunia, kasee noringkatan-Ku taasi' na dunia. \v 24 Gause iya'a, mbali' i Yaku' nambantilkon na ko'omuu umba'a se' i kuu bo lapus gause dosamuu. Kalu i kuu sian mamarasaya se' i Yaku'mo inono' men ngaanon YAKU' ISIAN, kuu bo lapus dauga' dosaon.”\x * \xo 8:24 \xt Kel. 3:14 \x* \p \v 25 Mbaka' i raaya'a nimikirawarmo na Ko'ona taena, “Ime mbali' i Koo?” \p Taeni Yesus, “Upa a kana'na i Yaku' morobu soosoodo tii kuu? \v 26 Dauga' biai' a men tio bantilkonon-Ku ka' ukumikonon-Ku i kuu. Kasee Yaku' tongko' mambantilkon na dunia upa men Yaku' rongor na Ko'ona men nomosuu' i Yaku', ka' i Ia Alaata'ala men tuutuu'.” \p \v 27 Raaya'a sian ninginti'i se' i Ia muntundunkon Tama na surugaa na ko'ona i raaya'a. \v 28 Mbaka' i Yesus norobumo tae-Na, “Kalu i kuu mamasawe'konmo Anak Manusia, temposi iya'a kasi inti'ionmuu se' i Yaku'mo inono' men ngaanon YAKU' ISIAN, ka' daa bo inti'ionmuu se' i Yaku' sianta mangawawau upa-upa koi pingkira'-Ku, kasee i Yaku' muntundunkon upa-upa koi men ia pisiso'kon Tama na surugaa na Ingku'. \v 29 Ka' i Ia men nomosuu' i Yaku' poopoololo' tii Yaku'. Ia sian mamatalai i Yaku' suusuung-Ku, gause i Yaku' sinampang mangawawau upa men kikira'-Na.” \s1 Minginti'i pisiso' men kana' dako' po'ata'on \sr 8:30-36 \p \v 30 Noko daa i Yesus nuntundunkon giigii' iya'a, biai' a mian men noparasaya na Ko'ona. \v 31 Kasi i Yesus norobu na samba Yahudi men parasaya na Ko'ona tae-Na, “Kalu i kuu tumuo' koi pisiso'-Ku, kuu tuutuu' murit-Ku. \v 32 Kalu i kuu tuutuu' nosidamo murit-Ku, kuu bo minginti'i pisiso' men kana'. Kalu koiya'a i kuu sianmo po'ata'on.” \p \v 33 Ia simbati samba Yahudi taena, “Kai mase lee' ni Abraham ka' i imepo sianpo nompo'ata' i kai. Koi upa i Koo mangaan se' kai sianmo po'ata'on?”\x * \xo 8:33 \xt Mat. 3:9; Luk. 3:8 \x* \p \v 34 Taeni Yesus, “Tuutuu' mba'a, kasee bantilkonon-Ku na ko'omuu se' mian men mangawawau dosa mase ata'na dosa. \v 35 Ka' sa'angu' ata' sianta dumodongo na laigan pataka manau', kasee anak a men daa sinampang dumodongo na laigan. \v 36 Ka' kalu Anak minsidakon dosa sianmo mompo'ata' i kuu, mbaka' i kuu tuutuu' sianmo nipo'ata'.” \s1 Lee' ni Abraham men taasi' ringkat na Alaata'ala \sr 8:37-47 \p \v 37 “Inti'ion-Ku se' i kuu lee' ni Abraham. Kasee i kuu momoosarak mampapatei i Yaku', gause i kuu bude' mangalabot pisiso'-Ku. \v 38 Upa men Yaku' piile' na Tama na surugaa ya'amo a men bantilkonon-Ku. Kasee i kuu mingilimang upa men kuu rongor na tamamuu.” \p \v 39 Taena i raaya'a, “Tamamai mase i Abraham.” \p Taeni Yesus, “Kalu se' tuutuu' i kuu anak ni Abraham, kuu sabole mingilimang palimangon men ia limangmo i Abraham. \v 40 Kasee i kuu momoosarak mampapatei i Yaku' men mambantilkon na ko'omuu upa men tuutuu'na men Yaku' rongor na Alaata'ala. Abraham sian mingilimang koi men limangonmuu. \v 41 Kuu mingilimang upa men limangonna tamamuu.” \p Taena i raaya'a, “Kai taasi' ningamea'kon na posuo' men sambu-sambumo. Tamamai tongko' sa'angu', men Alaata'ala.” \p \v 42 Taeni Yesus, “Kalu se' Alaata'ala iya'a Tamamuu, kuu bo molingu'kon i Yaku', gause i Yaku' ringkat na Alaata'ala. Ka' i Yaku' taka taasi' tongko' pingkira'-Ku, kasee pingkira'-Na men nomosuu' i Yaku'. \v 43 Nongko'upa mbali' se' i kuu sian minginti'i upa men bantilkonon-Ku? Gause i kuu sian mokotaan mongorongor pisiso'-Ku. \v 44 Ibiliismo a men bo tamamuu ka' i kuu mingkira' mangawawau men kikira'na tamamuu. Iamo a men mampapatei mian na tumbenapo ka' sianta wawauna men kana', gause na ko'ona sianta men tuutuu'. Kalu ia mimborek, ia morobu koi pingkira'na suungna, gause i ia bukuan mimborek ka' tamana giigii' borek. \v 45 Yaku' mambantilkon men tuutuu'na na ko'omuu, kasee i kuu sian parasaya na Ingku'. \v 46 Ai ime i kuu men daa momoko mimpipiile'kon se' tuutuu' i Yaku' nangawawau dosa? Yaku' nambantilkon upa men tuutuu', kasee kadai se' i kuu sian mamarasaya i Yaku'? \v 47 Kalu mian men ringkat na Alaata'ala, ia momorongori wurungna Alaata'ala. Kasee i kuu taasi' ringkat na Alaata'ala, mbali' iya'a i kuu sian momorongori.” \s1 Yesus noko isianmo koo'po tia i Abraham \sr 8:48-59 \p \v 48 Moomoola'na Yahudi ninsimbatimo i Yesus taena i raaya'a, “Sian tuu' mbali' kalu i kai mangaan se' i Koo samba Samaria men ia lampingi meena?” \p \v 49 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Yaku' sian ia lampingi meena, kasee i Yaku' mangangga'i Tamang-Ku ka' i kuu sian mangangga'i i Yaku'. \v 50 Kasee i Yaku' sian mansarak kada' angga'ionmuu. Isian sa'angu' men mansarak kada' i Yaku' angga'ion ka' i Ia uga' a men mungukumi. \v 51 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu kalu ime a men mongololo' men taeng-Ku, ia sian lapus pataka sidutu.” \p \v 52 Taena moomoola'na Yahudi, “Koini'i daa kai inti'imo se' i Koo tuutuu' ia lampingimo meena. Gause i Abraham noko lapusmo ka' koiya'a uga' a nabii. Kasee i Koo nangaan, ‘Kalu ime men mongololo' men taeng-Ku, ia sian lapus pataka sidutu.’ \v 53 Kalu i Abraham noko lapusmo, ka' giigii' nabii uga' noko lapusmo, ime mbali' i Koo kani'i? Sian minsoop na akal kalu i Koo a balaki'na tii Abraham minti'imai!” \p \v 54 Taeni Yesus, “Kalu i Yaku' mansarak kada' i Yaku' bi angga'ion, men koiya'a sianta kana'na. Tamang-Ku men na surugaa a men mangangga'i i Yaku'. Tama na surugaa iya'a men taemuu se' Alaata'alamuu, \v 55 kasee i kuu sian minginti'i i Ia. Yaku' daa minginti'i i Ia. Kalu i Yaku' mangaan se' sian minginti'i i Ia, mbaka' i Yaku' mimborek koi i kuu. Kasee i Yaku' minginti'i i Ia ka' mongololo' men tae-Na. \v 56 Abraham minti'imuu beles tuu' se' i ia bo mimiile' ilio kotakaan-Ku ka' ia noko pimiile'mo ka' nobeles.” \p \v 57 Mbaka' taena moomoola'na Yahudi, “Umuur koo'po tia limampulo' taun ka' i Koo mangaan se' nimiile'mo i Abraham?” \p \v 58 Taeni Yesus, “Tuutuu' a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' koo'po tia i Abraham nongamea', Yaku' noko isianmo.” \p \v 59 Kasi i raaya'a nangala watu mangalapak i Yesus, kasee i Ia nintipenta'mo ka' namarerei Laiganna Alaata'ala. \c 9 \s1 Yesus nengelesi'i mian mampisok kada' sida poopiile' soosoodo \sr 9:1-12 \p \v 1 Na tempo i Yesus nolumiu, Ia nimiile' sa'angu' mian mampisok ngame-ngamea'po. \v 2 Murit ni Yesus nimikirawarmo na Ko'ona taena i raaya'a, “Guru, ime a men nangawawau dosa, mian kaya'a suungna kabai minti'ina, mbali' i ia ningamea'kon mampisok?” \p \v 3 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Ia nampisok, taasi' ia gau'kon dosana ka' uga' taasi' ia gau'kon dosana minti'ina, kasee ia ningamea'kon mampisok kada' kuasana Alaata'ala sida piile'on balimang na wakana. \v 4 Daa dauga'na ilio, kita tio mingilimang palimangon-Na men nomosuu' i Yaku'. Malom bo taka ka' sa'angu'po mian sianmo momoko balimang. \v 5 Dauga'na i Yaku' na tano' balaki' kani'i, Yaku' a ruarna tano' balaki'.”\x * \xo 9:5 \xt Mat. 5:14; Yoh. 8:12 \x* \p \v 6 Sarataa i Yesus norobu koiya'a, Ia no'uminormo na tano' ka' nangalauk inor-Na iya'a tia tano', kasi nenggegeskon na matana mian men mampisok iya'a, \v 7 ka' norobu tae-Na, “Rae' pirurup na kolam Siloam.” Siloam aratina: “Men niposuu'.” Mbaka' mian iya'a nomae'mo nirurup kasi ia nomule'kon ka' mian iya'a nopoopiile'mo. \p \v 8 Kasee mian men pookarani'anna laigan ka' mian men ninginti'i se' i ia mbaripian sa'angu' mian men mo'ase'-ase', norobumo taena i raaya'a, “Taasi' mianmo kani'i a men sinampang mo'ase'-ase'?” \p \v 9 Isian mian men nangaan, “Tuutuu', mianmo kani'i.” Isian uga' men nangaan, “Taasi' i ia. Ia tongko' pookoikoianna mian iya'a.” \p Kasee mian iya'a nangaan taena, “Daa tuutuu' i yaku'mo.” \p \v 10 Taena mian, “Koi upa mbali' se' daa i koo nopoopiile'mo?” \p \v 11 Ia simbati mian iya'a taena, “Mian men ngaanion Yesus nangalauk inor-Na tia tano' ka' nenggegeskon na matangku ka' nomosuu' i yaku' tae-Na, ‘Rae' na kolam Siloam ka' pirurup.’ Kasi i yaku' nomae' ka' sarataa nirurup, yaku' nopoopiile'mo.” \p \v 12 Taena i raaya'a, “Aanamo a mian iya'a?” \p Taena mian iya'a, “Yaku' sian ninginti'i.” \s1 Mian Farisi nanganasai Yesus nengelesi'i mian mampisok \sr 9:13-34 \p \v 13 Kasi i raaya'a nangawawa mian men mampisok mbaripian iya'a na mian Farisi. \v 14 Tempo i Yesus nangalauk inor-Na tia tano' ka' nompopotarang matana mian iya'a, na ilio Sabat. \v 15 Mbali' iya'a mian Farisi nimikirawarmo na mian iya'a koi upa se' daa i ia nopoopiile'mo. Ia simbati taena, “Ia nenggegesi matangku tia tano' men nilauk inor kasi i yaku' nirurup ka' koini'i i yaku' nopoopiile'mo.” \p \v 16 Toro pii mian Farisi norobu taena, “Mian men nangawawau koi kani'i taasi' ringkat na Alaata'ala, gause i Ia sian mongololo' aturan na ilio Sabat.” \p Mian Farisi sambana uga' norobu taena, “Kalu i Ia sa'angu' mian men dosaon, sian minsoop na akal se' daa momoko mangawawau upa kosamba' men koiya'a.” Mbaka' ninsidakonmo i raaya'a nopoogagai. \p \v 17 Mbali' iya'a mian Farisi nimikirawarimo mian iya'a soosoodo taena, “Ka' i koo, koi upa a pinginti'iim i Ia, gause i Ia nompopotarangmo mataam?” \p Ia simbati taena, “Ia nabii.” \p \v 18 Kasee moomoola'na Yahudi sian parasaya se' mbaripian i ia mampisok, ka' koini'i nopoopiile'mo. Mbali' iya'a, raaya'a nengeleelo'mo minti'ina, \v 19 ka' nimikirawar taena, “Kani'imo a anakmuu men taemuu se' mampisok ngame-ngamea'po? Kalu koiya'a, koi upa se' koini'i daa nopoopiile'mo?” \p \v 20 Ia simbati minti'ina mian iya'a taena, “Tuutuu'. Ia kani'i anakmai men ngame-ngamea'po mampisok, \v 21 kasee koi upa se' koini'i daa nopoopiile'mo, kai sian ninginti'i, ka' uga' sian kai inti'i se' i ime a nompopotarang matana. Alaka' pikirawar na ko'ona, ia daa balaki'mo. Ia sida muntundunkon i kuu.” \v 22 Minti'ina norobu koiya'a, gause layaonkon moomoola'na Yahudi, gause i raaya'a nosangadamo kalu ime a men mangaan se' i Yesus a Tomundo' Pansalamatkon, ia sianmo poturangon minsoop na laigan bakitumpuan. \v 23 Koiya'a mbali' minti'ina norobu taena, “Pikirawar na ko'ona, ia daa balaki'mo.” \p \v 24 Kasi i raaya'a nengeleelo' soosoodo mian men mbaripian mampisok iya'a ka' norobu taena, “Bantilkon a tuutuu'na na aropna Alaata'ala. Kai inti'i se' mian iya'a dosaon.” \p \v 25 Ia simbati taena, “Mian iya'a dosaon kabai se' sian, yaku' sian ninginti'i. Kasee men yaku' inti'i, mbaripian yaku' mampisok ka' koini'i daa nopoopiile'mo.” \p \v 26 Taena i raaya'a, “Upa a men Ia limang na ko'oom? Koi upa i Ia ninsidakon i koo nopoopiile?” \p \v 27 Ia simbati taena, “Yaku' poko bantilkonmo na ko'omuu, kasee i kuu sian namarasaya. Mbaka' bo upamuu ka' dauga' momorongor soosoodo? Kabai i kuu uga' mingkira' sida bo murit-Na?” \p \v 28 Kasi i raaya'a ningiroki ka' norobu taena, “Koo a muritna mian iya'a, kasee i kai murit ni Musa. \v 29 Kai inti'i se' Alaata'ala norobu ni Musa, kasee i Ia sian kai inti'i mbaria a noringkatan-Na.” \p \v 30 Taena mian iya'a, “Kosamba' tuu' se' i kuu sian ninginti'i noringkatan-Na tamban i Ia ninsidakon i yaku' poopiile. \v 31 Kita poto'inti'i se' Alaata'ala sian momorongori mian dosaon, kasee momorongori mian men malolo' ka' mingilimang men kikira'-Na. \v 32 Mbaripianpo pataka koini'i sianpo nitoorongor se' isian mian men nengelesi'i mian men mampisok ngame-ngamea'po sida poopiile'. \v 33 Kalu se' mian iya'a taasi' norumingkat na Alaata'ala Ia sian sida mangawawau upa-upa.” \p \v 34 Ia simbati i raaya'a taena, “Koo kani'i dosaon ngame-ngamea'po ka' i koo mimisiso' i kai?” Mbaka' supu iya'a i ia sianmo nipoturang minsoop na laigan bakitumpuan. \s1 Noa men mampisok \sr 9:35-41 \p \v 35 Ia rongor i Yesus se' mian iya'a sianmo ia poturang i raaya'a minsoop na laigan bakitumpuan, mbaka' ia sarakmo i Yesus a mian iya'a ka' norobu na ko'ona taena, “Parasayaoon a Anak Manusia?” \p \v 36 Ia simbati taena, “Tuan, ime mbali' i Ia, kada' i yaku' parasaya na Ko'ona?” \p \v 37 Taeni Yesus, “Koo noko pimiile'mo i Ia. Iamo a men pintanga' batundun tii koo koini'i.” \p \v 38 Taena mian iya'a, “Parasayaonku i kuu, Tumpu.” Kasi ia nobanintuur nonsoosa' i Yesus. \p \v 39 Taeni Yesus, “Yaku' taka na tano' balaki' bo pungukumi, kada' ime a men sian poopiile' sidakonon poopiile', ka' ime a men mangaan se' wakana daa poopiile', ia bo sidakonon mampisok.” \p \v 40 Wurung ni Yesus iya'a ia rongor toro pii mian Farisi men isian iraando'o, mbaka' i raaya'a norobumo ni Yesus taena, “Kalu koiya'a, kai kani'i mbali' mampisok?” \p \v 41 Taeni Yesus, “Kalu se' i kuu mampisok, kuu sian dosaon. Kasee i kuu nangaan, ‘Kai poopiile',’ mbaka' i kuu dauga' dosaon.” \c 10 \s1 Timbaani' domba ka' pontondongna \sr 10:1-6 \p \v 1 “Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' ime a men minsoop na eko'anna domba see taasi' lumiu na soopanna, kasee mimenek, mian men koiya'a mamangan ka' mian puraga. \v 2 Kasee ime a men minsoop lumiu na soopan, ia a pontondong domba. \v 3 Dadagai eko'an mengeleaki soopan bona pontondong, ka' domba momorongori wurungna pontondong ka' i ia mengeleelo' dombana koi ngaanna sanda-sanda' ka' nantandan umuar. \v 4 Kalu giigii' dombana uarkononnamo na liwana, ia mae' na olukon ka' dombana tumuntun na komburi'na, gause i raaya'a mongoos wurungna. \v 5 Domba iya'a bude' mongololo' mian sambana. Raaya'a tongko' mamarere, gause wurungna mian sambana sian inti'ionna i raaya'a.” \p \v 6 Koiya'a a timbaani' men ia tundunkon i Yesus na mian Farisi, kasee i raaya'a sian ninginti'i se' upa a panduung-Na. \s1 Yesus pontondong men ma'amat \sr 10:7-21 \p \v 7 Mbaka' i Yesus norobumo soosoodo tae-Na, “Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' Yaku'mo a soopan bona domba. \v 8 Giigii' mian men notaka mongolukoni i Yaku', raaya'a mamangan ka' mian puraga kasee a domba iya'a sian momorongori i raaya'a. \v 9 Yaku' a soopan iya'a. Kalu ime a minsoop lumiu na Ingku', ia bo salamat ka' i ia bo minsoop ka' umuar mantausi kakaan. \v 10 Men mamangan tongko' taka mamangan ka' mampapatei ka' minsilaka'i. Yaku' taka kada' i raaya'a sida tumuo', ka' isian tutuo' men pore tuu'. \p \v 11 Yaku' a pontondong men ma'amat. Pontondong men ma'amat mongorookon noana bona dombana. \v 12 Kasee sa'angu' mian men tongko' tamboion men taasi' pontondong, ka' men taasi' tombonona domba iya'a, sarataa mimiile' serigala taka, ia tumetende' mamarerei domba iya'a. Mbaka' serigala iya'a mongorongkobimo ka' mengerensa-rensakon domba iya'a. \v 13 Mian men nitamboi iya'a mamarere, gause mian iya'a balimang tongko' mansarak tambona. Ia sian mingimamat domba iya'a. \v 14 Yaku' a pontondong men ma'amat. Yaku' minginti'i dombang-Ku ka' dombang-Ku minginti'i i Yaku', \v 15 Koimo Tama na surugaa minginti'i i Yaku' ka' i Yaku' minginti'i Tama na surugaa. Yaku' mongorookon noang-Ku bona dombang-Ku.\x * \xo 10:15 \xt Mat. 11:27; Luk. 10:22\x* \v 16 Dauga' isian dombang-Ku sambana, men taasi' na eko'an kani'i. Domba iya'a tio uga' bo wawaon-Ku ka' i raaya'a bo momorongor wurung-Ku. Raaya'a wiwi'na bo sida sa'angu' lulusan men tondongonna sa'angu' mian. \p \v 17 Tama na surugaa molingu'kon i Yaku', gause i Yaku' mongorookon noang-Ku men bo mule'kon na Ingku' soosoodo. \v 18 Sianta sa'angu'po mian momoko mamantas noang-Ku kalu sianta rookonon-Ku, kasee i Yaku' a men mongorookon koi pingkira'-Ku. Yaku' kuasaan mongorookon ka' kuasaan mangala soosoodo. Ya'amo a kuasa men Yaku' labot na Tamang-Ku na surugaa.” \p \v 19 Gause i Yesus norobu koiya'a, mbaka' samba Yahudi nopoogagaimo. \v 20 Biai' a mian norobu taena, “Ia nolampingonmo na meena ka' i Ia lengang! Bo upamuu ka' momorongori i Ia?” \p \v 21 Kasee isian uga' men norobu taena, “Mian men lampingionna meena sianta morobu koiya'a! Sida mbali' a meena mompopotarang matana mian mampisok?” \s1 Yesus sian ia labot samba Yahudi \sr 10:22-39 \p \v 22 Na Yerusalem mian pintanga' mangaramekon Nomokereran Laiganna Alaata'ala. Ya'a nosida na tempo memel. \v 23 Yesus rae-rae' na Laiganna Alaata'ala na gandaria men ngaanon Gandaria Salomo. \v 24 Mbaka' samba Yahudi nintikumimo i Ia ka' norobu na Ko'ona taena, “Pataka ipi i Kuu mamatalai i kai tumuo' sian kabubuana? Alia mompopowuni, bantilkon na ko'omai kalu tuutuu' i Kuumo a Tomundo' Pansalamatkon.” \p \v 25 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Yaku' poko bantilkonmo na ko'omuu, kasee i kuu sian mamarasaya. Giigii' upa kosamba' men Yaku' limangmo iya'a mimpu'u na Tamang-Ku na surugaa, ka' limang iya'a a men mompotuutuu' i Yaku'. \v 26 Kasee i kuu sian parasaya, gause i kuu sian tonsoop dombang-Ku. \v 27 Men dombang-Ku sabole momorongori wurung-Ku. Yaku' minginti'i i raaya'a ka' i raaya'a mongololo' i Yaku'. \v 28 Yaku' mantarai i raaya'a tutuo' men pore pataka sidutu ka' i raaya'a sianta lapus. Sianta sa'angu'po mian men momoko mangarampasi i raaya'a na limang-Ku. \v 29 Tamang-Ku na surugaa a men nongorookon i raaya'a na Ingku', ka' i Ia a balaki'na tia mian giigii'. Sianta sa'angu'po mian men momoko mangarampasi i raaya'a na lima-Na. \v 30 Yaku' tia Tama na surugaa iya'a sa'angu'.” \p \v 31 Kasi samba Yahudi nangala watu soosoodo mangalapak i Yesus. \p \v 32 Kasee i Yesus norobu na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Biai' a palimangon pore men ia posuu'kon Tamang-Ku na surugaa men Yaku' pipiile'konmo na ko'omuu. Giigii' palimangon-Ku iya'a, aana a men minsidakon i kuu mangalapak i Yaku'?” \p \v 33 Taena samba Yahudi, “Taasi' se' i Koo ningilimangmo men pore mbali' se' i kai mangalapak tia watu, kasee ka' i Koo mingidek Alaata'ala. Koo tongko' mian, kasee mangaan wakaam koikoimo tia Alaata'ala.”\x * \xo 10:33 \xt Im. 24:16 \x* \p \v 34 Kasi ia simbati i Yesus tae-Na, “Taasi' uga' isian nitulis na kitap Toratmuu: Taena Alaata'ala, ‘Kuu mase alaata'ala?’\x * \xo 10:34 \xt Mzm. 82:6 \x* \v 35 Kita poto'inti'i se' upa men nitulis na Alkitaap bo sida pataka sidutu. Alaata'ala nantarai ngaan alaata'ala na mian men nomorongor wurung iya'a. \v 36 Ansee kalu koiya'a, kadai se' i kuu mangaan i Yaku' mingidek Alaata'ala gause i Yaku' nuntundun se' i Yaku' Anakna Alaata'ala? Kada' bo inti'ionmuu se' i Yaku' ia rurukimo Alaata'ala ka' niposuu' na tano' balaki'. \v 37 Kalu men limangon-Ku taasi' palimangon men ia posuu'kon Tama na surugaa, alia mamarasaya i Yaku'. \v 38 Maune' i kuu bude' parasaya na Ingku', kasee ka' Yaku' limangmo a palimangon men ia posuu'kon Tama na surugaa iya'a, mbaka' parasayamo a upa men Yaku' limang iya'a, kada' i kuu poo'inti'i ka' minginti'i se' Tama na surugaa poowawa pore tii Yaku' ka' i Yaku' tia Tama na surugaa poowawa pore.” \p \v 39 Raaya'a momoosarak soosoodo bo mangarakop i Yesus, kasee sian ia dapot i raaya'a. \s1 Yesus na sambotakna Weerkauna Yordan \sr 10:40-42 \p \v 40 Kasi i Yesus nomae' soosoodo ka' nodumodongo na sambotakna Weerkauna Yordan men nansaranian ni Yohanes mian mbaripian.\x * \xo 10:40 \xt Yoh. 1:28 \x* \v 41 Biai' a mian men taka na Ko'ona ka' i raaya'a pootundunii taena, “Yohanes sian nangawawau upa kosamba', kasee giigii' upa men ia bantilkonmo muntundun mian iya'a tuutuu'.” \v 42 Mbaka' indo'o nobiai'mo a mian men namarasaya i Yesus. \c 11 \s1 Lazarus nolapus \sr 11:1-16 \p \v 1 Isian sa'angu' mian men pintanga' manggeo, ngaanna i Lazarus. Dodongoanna na kampung Betania tia utusna ai Maria tii Marta. \v 2 (Mariamo kani'i a wiwine men mbaripian nintimbu'kon minamina' muur men mawangi na sarat ni Tumpu Yesus ka' nansapui tia wuukna. Ia moto'utus tii Lazarus men manggeo iya'a.)\x * \xo 11:2 \xt Yoh. 12:3 \x* \v 3 Rua-rua'na utusna iya'a nengelelekonmo ni Yesus taena, “Tumpu, utusmai men kolingu'um iya'a manggeo.” \p \v 4 Sarataa nongorongor lele iya'a, Yesus norobumo tae-Na, “Nggeona sian kolapus, kasee bo pimpipiile'kon kobalaki'anna Alaata'ala, gause tia nggeo iya'a Anakna Alaata'ala bo pobalaki'on.” \p \v 5 Yesus tuutuu' mongkolingu'kon i Marta, Maria, ka' i Lazarus. \v 6 Kasee tempo i Yesus nongorongor se' i Lazarus manggeo, Ia sianpo liuliu nomae' ni Lazarus. Ia dauga' nantalekon nodumodongo koi ruangilio na tampat iya'a. \v 7 Noko daa iya'a ai Yesus norobumo na murit-Na tae-Na, “Mai kita mule'konmo na Yudea.” \p \v 8 Ia simbati murit-Na taena, “Guru, sianpo nanau' a samba Yahudi boomo mangalapak i Kuu tia watu, mune' daa koini'i i Kuu bo mae' soosoodo na dodongoanna i raaya'a!” \p \v 9 Taeni Yesus, “Taasi' uga' isian sompulo' rua' jaam a sangilio? Ime a men mae' na tempo ilio, saratna sian tonsude, gause i ia mimiile' ruar na tano' balaki' kani'i. \v 10 Kasee kalu sa'angu' mian mae' na tempo malom, saratna bo tonsude, gause sianta ruar na wakana.” \v 11 Koiya'a a men ia tundun i Yesus. Kasi Ia norobu tae-Na, “Lazarus lulusanta tinomporoyotmo, kasee i Yaku' bo mae' mangawangonkon i ia.” \p \v 12 Taena murit-Na, “Tumpu, kalu i Lazarus tongko' tinomporoyot, ia sabole bo malesi'.” \v 13 Yesus ninginti'i se' i Lazarus nolapusmo. Kasee murit-Na nansarui se' i Yesus nangaan i Lazarus tongko' tinomporoyot. \v 14 Mbali' iya'a ia popopanasakonmo i Yesus na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Lazarus nolapusmo. \v 15 Kasee i Yaku' beles daa sianta inda'a. Gause koiya'a a porena bo ko'omuu, kada' i kuu sida parasaya. Koini'i mai kita mae' ni Lazarus.” \p \v 16 Tomas men ngaanon i Rapi' norobu na murit ni Yesus sambana taena, “Mai kita lumolo', sobii mau i kita pate tii ia!” \s1 Yesus a bo pomotuo'i mian lapus ka' bo pantarai tutuo' men pore pataka sidutu \sr 11:17-27 \p \v 17 Sarataa i Yesus notaka na tampat ni Lazarus, Lazarus noko paatmo ilio a nantanoman. \v 18 Betania pookarani' tia Yerusalem, kopoo'oloana toro tolu' kilometer, \v 19 mbali' biai' samba Yahudi notaka nengelego'i i Marta tii Maria bo mantata'u i raaya'a gause utusna i raaya'a nolapusmo. \p \v 20 Sarataa i Marta nomorongor se' i Yesus notakamo, ia nomae'mo nangalaboti i Yesus, kasee i Maria monda'a na laigan. \v 21 Marta norobumo ni Yesus taena, “Tumpu, kalu se' i Kuu nokotakamo tempo iya'a, sabole utusku sian lapus. \v 22 Maune' koiya'a, inti'ionku se' koini'i uga' Alaata'ala bo mantarai upa men pa'ase'on-Muu na Ko'ona.” \p \v 23 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Utuus bo tumuo' soosoodo.” \p \v 24 Taeni Marta, “Yaku' inti'imo se' i Lazarus bo tumuo' soosoodo na tempo pomotuo'ian mian lapus na ilio kokomburi'anna.” \p \v 25 Taeni Yesus, “Yaku' a bo pomotuo'i mian lapus ka' bo pantarai tutuo' men pore pataka sidutu. Mian men parasaya na Ingku' bo tumuo', maune' i ia noko lapusmo. \v 26 Ka' mian tumuo' men parasaya na Ingku' sian lapus pataka sidutu. Parasayaoonmo a men koiya'a?” \p \v 27 Taeni Marta, “Tumpu, yaku' parasaya se' i Kuu Anakna Alaata'ala, Tomundo' Pansalamatkon men bo taka na tano' balaki' kani'i.” \s1 Yesus nowiri \sr 11:28-37 \p \v 28 Sarataa i Marta norobu koiya'a, ia nomae'mo nondolo' utusna i Maria ka' nenseasokon taena, “Guru isian kaya'amari. Ia nimikirawar i koo.” \v 29 Nomorongor koiya'a, Maria liuliu norumingkat kasi nomae' nomootuungi i Yesus. \v 30 Tempo iya'a, Yesus koo'po ninsoop na kampung. Ia dauga' na tampat men nomootuungian ni Marta. \v 31 Samba Yahudi men pintanga' mantata'u i Maria na laigan, nimiile' i Maria norumingkat ka' liuliu no'umuar. Mbaka' i raaya'a nongololo'mo i ia, gause taena i raaya'a too i ia bo mae' na baleanan ka' wiri. \p \v 32 Sarataa i Maria notaka ni Yesus ka' nimiile' i Ia, Maria nobanintuurmo na arop ni Yesus ka' norobu taena, “Tumpu, kalu se' i Kuu notakamo tempo iya'a, sabole utusku sian lapus.” \p \v 33 Tempo i Yesus nimiile' i Maria tia samba Yahudi men notaka tii ia wiri, mbaka' i Yesus nasiongo'mo nolingu'kon tuu' i raaya'a. \v 34 Taeni Yesus, “Aana a nantanomanmuu i ia?” \p Ia simbati i raaya'a taena, “Tumpu, mai piile'.” \p \v 35 Kasi i Yesus nowiri. \v 36 Mbaka' samba Yahudi norobumo taena, “Piile'! Ia molingu'kon tuu' i Lazarus!” \p \v 37 Kasee isian mian men norobu taena, “Ia mompopotarang matana mian mampisok, kadai se' i Lazarus sian Ia lesi'i kada' sian lapus?” \s1 Lazarus nipotuo'i soosoodo \sr 11:38-44 \p \v 38 Yesus nasiongo'mo soosoodo, kasi nomae' na baleanan. Baleanan iya'a sa'angu' leeng men ni'ompodi tia watu balaki'. \p \v 39 Yesus norobumo tae-Na, “Anui a watu kanono'!” \p Ia simbati i Marta, utusna mian men nolapus iya'a, taena, “Tumpu, ia noko paatmo ilio a nantanoman. Sabole bobosi'mo!” \p \v 40 Taeni Yesus, “Taasi' uga' Yaku' poko bantilkonmo na ko'oom: Kalu i koo parasaya, koo bo mimiile' kuasana Alaata'ala men balaki' tuu'?” \v 41 Mbaka' i raaya'a nanganuimo watu iya'a. Kasi i Yesus nolumelengea' na langit ka' norobu tae-Na, “Tama na surugaa, sukuur na Ko'omuu, gause i Kuu daa nomorongor i Yaku'. \v 42 Inti'ion-Ku se' i Kuu sinampang momorongor i Yaku', kasee i Yaku' muntundunkon kani'i bona mian men isian karaani'i, kada' i raaya'a mamarasaya se' i Kuumo a men nomosuu' i Yaku'.” \v 43 Sarataa norobu koiya'a, Yesus norobumo boolak soosoodo tae-Na, “Lazarus, mai uar!” \v 44 Mbaka' no'umuarmo a mian men nolapusmo iya'a. Limana tia saratna dauga'na balu-balun tia toik pobalun biibii, ka' ro'upna dauga'na sa'u-sa'ubi tia toik sasa'ubi ro'up. Kasi i Yesus norobu na mian men iraando'o tae-Na, “Anui a toik pobalunna kada' i ia sida mae'!” \s1 Poosangadaian bo mampapatei i Yesus \sr 11:45-57 \r (Mat. 26:1-5; Mrk. 14:1-2; Luk. 22:1-2) \p \v 45 Biai' a samba Yahudi men notaka nengelego'i i Maria. Gause i raaya'a nimiile' upa men ia wawau i Yesus, mbaka' i raaya'a noparasayamo na Ko'ona. \v 46 Kasee isian i raaya'a toro pii ira men nomae' na mian Farisi ka' nambantilkon upa men ia wawau i Yesus. \v 47 Mbali' iya'a mian Farisi ka' tanaasna imam nobarimpungmo tia Mahkama Agama. Raaya'a norobumo taena, “Upa a men tio wawauonta? Mian iya'a mangawawau biai' upa kosamba'. \v 48 Kalu patalaionta i Ia koi kani'i liuliu, giigii' mian bo parasaya na Ko'ona, ka' samba Roma bo taka munsurung Laiganna Alaata'alanta ka' munsurung lipu'ta.” \p \v 49 Isian sa'angu' mian na ko'ona i raaya'a men ngaanna ai Kayafas. Ia Imam Moola' na taun iya'a. Ia norobu na ko'ona i raaya'a taena, “Kuu sianta upa inti'ionmuu. \v 50 Sian mbali' inti'ionmuu se' bagiakon sa'angu' mian bo lapus, dako' giigii' lipu'ta kobaraba'ian?” \v 51 Kayafas mangaan men koiya'a, taasi' pingkira'na suungna, kasee pingkira'na Alaata'ala. Gause na taun iya'a iamo a Imam Moola', mbaka' bookoi i ia uga' nuntundunkonmo men sianta ia inti'i se' i Yesus bo lapus bona samba Yahudi kada' i raaya'a sida salamatkonon. \v 52 Ka' taasi' tongko' bona samba Yahudi, kasee uga' bo mingirimpung ka' momosa'angu' anakna Alaata'ala men sinangkarensa. \p \v 53 Muntumbei ilio iya'a moomoola'na Yahudi nobasangadamo bo mampapatei i Yesus. \v 54 Mbali' iya'a, Yesus sianmo nintipiile' na samba Yahudi. Ia namarereimo kota Yerusalem men na lipu' Yudea, kasi nomae' na kota Efraim karani' tano' maleas. Na kota Efraim iya'a Ia nodumodongomo tia murit-Na. \p \v 55 Tempo iya'a karani'mo a ilio ramean Paska na samba Yahudi. Koo'po tia ilio iya'a, biai' a mian na kampung nomae' na Yerusalem bo mongololo'kon aturan pongoloe'ian waka. \v 56 Na tempo i raaya'a nobarimpung na Laiganna Alaata'ala, raaya'a nansarakmo i Yesus. Raaya'a nopoopikirawarimo taena, “Koi upa a pinginti'imuu? Kabai i Yesus sianmo taka na ramean kani'i.” \v 57 Raaya'a muntundun koiya'a, gause tanaasna imam tia mian Farisi nunguarkon aturan, kalu ime a minginti'i se' aana i Yesus, tio mambantilkon na ko'ona i raaya'a kada' bo rakoponna. \c 12 \s1 Na Betania, sarat ni Yesus nitimbu'i tia minamina' \sr 12:1-8 \r (Mat. 26:6-13; Mrk. 14:3-9) \p \v 1 Dauga' koi noom ilio a ilio ramean Paska, Yesus nomae'mo na Betania. Betania iya'a dodongoan ni Lazarus men ia potuo'i i Yesus noko daa lapus. \v 2 Indo'o ari Lazarus nangalabotimo i Yesus ka' i Marta nantaropi kumaan na basukuuranna. Lazarus tia giigii' sawe' no'umoruang kumaan singka-singkat tii Yesus. \v 3 Mbaka' i Maria notakamo nangawawa toro sambande' liter minamina' narwastu men mawangi ka' alayo' tuu' a ilina. Maria nintimbu'konmo minamina' iya'a na sarat ni Yesus kasi ia sapui tia wuukna. Woona minamina' iya'a simomoran longkop lalomna laigan. \v 4 Kasee i Yudas Iskariot, sa'angu' murit ni Yesus men bo mongorookon i Yesus kada' papateion, norobu taena, \v 5 “Nongko'upa se' minamina' narwastu kani'i sian balukkonon tolu' atu doi' dinar ka' a ilina rookonon bona mian talalais?” \v 6 Yudas norobu koiya'a taasi' se' molingu'kon mian talalais, kasee ka' i ia mamangan. Ia mala' mangala doi'na mian biai' men ninaa' na ko'ona. \p \v 7 Kasee i Yesus norobu tae-Na, “Patalai a wiwine kani'i! Ia mangawawau koi kani'i bona ilio pantanoman i Yaku'. \v 8 Mian talalais sinampang isian na ko'omuu, kasee i Yaku' sian.” \s1 Poosangadaian bo mampapatei i Lazarus \sr 12:9-11 \p \v 9 Biai' a samba Yahudi nongorongor se' i Yesus isian na Betania, mbaka' i raaya'a nomae'mo na Betania. Raaya'a nomae' taasi' tongko' gause isian i Yesus, kasee i raaya'a mae' mimiile' i Lazarus men ia potuo'i i Yesus noko daa lapus. \v 10 Mbali' iya'a tanaasna imam nobasangadamo bo mampapatei i Lazarus. \v 11 Gause upa men nosida ni Lazarus iya'a, mbaka' biai' a samba Yahudi namarerei tanaasna imam ka' namarasaya i Yesus. \s1 Mian biai' nangalaboti i Yesus na Yerusalem \sr 12:12-19 \r (Mat. 21:1-11; Mrk. 11:1-10; Luk. 19:28-38) \p \v 12 Koi liilana mian biai' men notakamo mangaramekon ramean Paska nongorongor se' i Yesus banta-bantang ro'omari na salan mae' na Yerusalem. \v 13 Mbaka' i raaya'a nangalamo roonana kau kasi mae' mangalaboti i Ia, ka' i raaya'a mangkakaro'kon taena, \q1 “Tunde' a Alaata'ala! \q1 Barakaatan i Ia men taka ia pokau Tumpu. \q1 Barakaatan a Tomundo'na Israel!” \p \v 14 Yesus nantausi sa'angu' keledai rundara bo nolakitan-Na. Mbaka' nosidamo a men nitulis na Alkitaap taena, \q1 \v 15 “Alia matakut i kuu mian na Sion! \q1 Piile' a Tomundo'muu taka, lumakit na keledai rundara!” \p \v 16 Na tempo iya'a murit ni Yesus sianpo ninginti'i giigii' iya'a. Kasee sarataa i Yesus nipopobalaki' noko daa lapus, kasi i raaya'a notonginau' se' men ia wawau mian na Ko'ona nipoko tulismo na Alkitaap. \p \v 17 Mian biai' men isian tii Yesus na tempo i Ia nengeleelo' i Lazarus umuar na baleanan ka' nomotuo'i noko daa lapus, raaya'a mompotuutuu' wawau ni Yesus iya'a. \v 18 Mbali' iya'a mian biai' nomae'mo ni Yesus, gause i raaya'a nongorongor se' i Iamo men nangawawau upa kosamba' iya'a. \v 19 Mbaka' mian Farisi nopootunduniimo taena, “Kita sian sida mangawawau upa-upa! Piile', giigii' mian na tano' balaki' mae' mongololo' i Ia!” \s1 Toro pii mian samba Yunani mansarak i Yesus \sr 12:20-26 \p \v 20 Isian uga' samba Yunani toro pii ira men nomae' na Yerusalem na tempo ilio ramean Paska. \v 21 Raaya'a notaka ni Filipus ka' norobu taena, “Tuan, kalu sida, kai mingkira' pootuung tii Yesus.” (Filipus samba Betsaida men na Galilea.) \p \v 22 Mbaka' i Filipus nomae'mo nambantilkon ni Andreas, ka' noko daa iya'a, raaya'a rua' ira nambantilkonmo ni Yesus. \v 23 Yesus norobumo na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Temponamo Anak Manusia bo pobalaki'on. \v 24 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu kalu sawuras gandum sianta asokon na tano' ka' pate, ia tongko'-tongko'na sawuras. Kasee kalu wuras na gandum iya'a pate, ia bo ule'an biai' gandum. \p \v 25 Mian men tongko' mingimamat wakana susuung, komburi'na bo silaka' a wakana, kasee mian men sian mingimamat wakana na tano' balaki' kani'i, ia bo mantausi tutuo' men pore pataka sidutu.\x * \xo 12:25 \xt Mat. 10:39; 16:25; Mrk. 8:35; Luk. 9:24; 17:33 \x* \v 26 Mian men bo papalimang-Ku tio mongololo' i Yaku' kada' mau mbaria i Yaku', ia isian tii Yaku'. Mian men bo papalimang-Ku bo angga'ionna Tamang-Ku.” \s1 Yesus muntundunkon kolapusan-Na \sr 12:27-36 \p \v 27 Taeni Yesus, “Koini'i noang-Ku siasa. Upa a men tio bo tundunon-Ku? Kabai Yaku' tio mama'ase' na Tama na surugaa kada' Yaku' sianta munsuri men bo sida iya'a? Sian, gause Yaku' notaka kada' munsuri repaan men koini'i. \v 28 Tama na surugaa, pobalaki' a ngaan-Muu!” \p Mbaka' nokamporongoranmo a wurung nda'amari langit tae-Na, “Yaku' pobalaki'mo ka' bo pobalaki'on-Ku soosoodo.” \p \v 29 Mian biai' men iraando'o nomorongor wurung iya'a. Raaya'a mangaan taena, “Waara'a kokurung!” Kasee isian uga' men mangaan, “Taasi'! Waara'a malaa'ikat morobu tii Ia!” \p \v 30 Kasi i Yesus norobu tae-Na, “Wurung kuwaara'a nokamporongoran taasi' bo Ingku', kasee bo ko'omuu. \v 31 Koini'i temponamo a dunia ukumion. Ka' koini'i Ibiliis men pungkuasai dunia kani'i rungku'ionmo. \v 32 Ka' kalu i Yaku' pasawe'kononmo na wawona tano' balaki', giigii' mian bo leelo'on-Ku taka na Ingku'.” \v 33 Ia norobu koiya'a bookoi pambantilkon-Na se' too koi upa a papate-Na na saliip. \p \v 34 Mian biai' norobumo na Ko'ona taena, “Koi men nitulis na kitap Torat, Tomundo' Pansalamatkon bo tumuo' pataka sidutu. Koi upa se' daa i Kuu mangaan se' Anak Manusia tio pasawe'konon na wawona tano'? Ime mbali' a Anak Manusia iya'a?”\x * \xo 12:34 \xt Mzm. 110:4; Yes. 9:6; Yeh. 37:25; Dan. 7:14 \x* \p \v 35 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Sianmo paraa manau' a ruar iya'a munguruari kuu. Gause daa dauga' isian ruar, alaka' lempang na koruaran kada' i kuu sian takaionna kapintungan. Mian men rumae' na kapintungan sian minginti'i se' too mbaria a rae'anna. \v 36 Gause ruar iya'a daa dauga' tii kuu, parasayamo a ruar iya'a kada' i kuu sida anakna koruaran.” \p Noko daa norobu koiya'a, Yesus nomae'mo ka' sianmo nintipiile' na ko'ona i raaya'a. \s1 Samba Yahudi sian parasaya i Yesus \sr 12:37-43 \p \v 37 Maune' i Yesus nangawawaumo biai' upa kosamba' na aropna samba Yahudi, kasee i raaya'a sian parasaya na Ko'ona. \v 38 Mbaka' nosidamo a upa men ia bantilkon i Nabii Yesaya taena, \q1 “Tumpu, ime a men parasaya na upa men bantilkononmai, \q2 mau kuasana Tumpu nipipiile'konmo na ko'ona i raaya'a?”\x * \xo 12:38 \xt Yes. 53:1 \x* \p \v 39 Raaya'a sian parasaya, gause i Yesaya uga' isian nangaan taena, \q1 “Alaata'ala nangaan: \q1 \v 40 ‘Yaku' minsidakon i raaya'a mampisok, ka' minsidakon i raaya'a sian momorongori, \q1 kada' i raaya'a alia poopiile', ka' pikiranna i raaya'a alia poo'inti'i, \q1 ka' alia mule'kon na Ingku', pataka i Yaku' mengelesi'i i raaya'a.’ ”\x * \xo 12:40 \xt Yes. 6:10 \x* \p \v 41 Yesaya nangaan koiya'a gause i ia noko pimiile'mo kobalaki'an ni Yesus, ka' i Yesaya isian nuntundun i Ia. \p \v 42 Maune' koiya'a, biai' a mian men noparasaya ni Yesus tonsoop uga' moomoola'na Yahudi. Kasee i raaya'a babata mimpipiile'kon se' i raaya'a parasaya, gause layaonkon mian Farisi too mba'a sianmo mamatalai minsoop na laigan bakitumpuan. \v 43 Raaya'a bagiakon tunde'onna mian, mau sian tunde'onna Alaata'ala. \s1 Wurung ni Yesus bo pungukumi \sr 12:44-50 \p \v 44 Kasi i Yesus norobu tae-Na, “Mian men parasaya na Ingku', taasi' tongko' mamarasaya i Yaku', kasee uga' parasaya na Ko'ona men nomosuu' i Yaku'. \v 45 Ka' mian men mimiile' i Yaku', uga' mimiile' i Ia men nomosuu' i Yaku'. \v 46 Yaku' taka na tano' balaki' kani'i bookoi ruar, kada' giigii' mian men parasaya na Ingku' sian dumodongo na kapintungan. \v 47 Mian men momorongor pisiso'-Ku, kasee sian mongololoikon, taasi' i Yaku' a men mungukum i raaya'a, gause i Yaku' taka taasi' bo pungukumi dunia, kasee bo pansalamatkon. \v 48 Mian men sian mangalabot i Yaku' ka' sian momorongori wurung-Ku, ia noko isianmo men bo pungukumi na ilio kokomburi'anna. Wurung men Yaku' bantilkonmo a men bo pungukumi i ia na ilio kokomburi'anna. \v 49 Men Yaku' bantilkon taasi' koi pingkira'-Ku, kasee koi men ia posuu'kon Tama na surugaa na Ingku'. Iamo a men nambantilkon na Ingku' upa men tio porobukonon-Ku ka' bantilkonon-Ku. \v 50 Ka' inti'ion-Ku se' upa men Ia bantilkon na Ingku' iya'a mantarai tutuo' men pore pataka sidutu. Mbaka' i Yaku' mambantilkon koi men ia bantilkon Tama na surugaa.” \c 13 \s1 Yesus nimimbuu'i murit-Na \sr 13:1-20 \p \v 1 Somo koi liila a ilio ramean Paska. Ia inti'imo i Yesus se' temponamo i Ia bo mamarerei tano' balaki' kani'i, ka' mule'kon na Tama-Na. Ia mongkolingu'kon mian men tombonoion-Na na tano' balaki' kani'i, ka' i Ia mongkolingu'kon i raaya'a pataka kakabusanna palimangon-Na. \p \v 2 Yesus tia murit-Na pintanga' kumaan malom. Ibiliis nonsoopkonmo sagiana na noa ni Yudas Iskariot anak ni Simon bo mongorookon i Yesus kada' papateion. \v 3 Yesus ninginti'i se' Tama na surugaa nongorookonmo giigii' kuasa na Ko'ona. Ka' Ia inti'i uga' se' i Ia ringkat na Alaata'ala ka' bo mule'kon na Alaata'ala. \v 4 Mbali' iya'a Ia nokumekerermo, ka' nungukati juba-Na ka' nonggogoskon handuk na lolos-Na. \v 5 Noko daa iya'a Ia ningisiikonmo weer na loyang, kasi nuntumbei nimimbuu'i murit-Na ka' nansapui tia handuk men Ia gogoskon na lolos-Na. \v 6 Sarataa notaka ni Simon Petrus, ia norobumo taena, “Tumpu, kadai se' i Kuu mimimbuu'i i yaku'?” \p \v 7 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Koini'i sian inti'ioon a upa men wawauon-Ku kani'i, kasee daa bo inti'ioon.” \p \v 8 Taeni Petrus, “Alia! Kuu sian sida mimimbuu'i i yaku'.” \p Kasee ia simbati i Yesus tae-Na, “Kalu se' i Yaku' sian mimimbuu'i i koo, koo sian mantausi obosan tii Yaku'.” \p \v 9 Ia simbati i Simon Petrus taena, “Tumpu, kalu koiya'a, alia tongko' saratku, kasee uga' tia limangku ka' takala'ku!” \p \v 10 Taeni Yesus, “Mian men noko poloopmo, ia noloe'mo giigii'. Ia sobiimo ka' loe'ion soosoodo saliwakon saratna. Kuu karaani'i noloe'mo, kasee sianpo wiwi'kuuna.” \v 11 (Ia poko inti'imo i Yesus se' i ime men bo mongorookon i Ia kada' papateion. Mbali' iya'a Ia norobumo, “Kuu karaani'i noloe'mo, kasee sianpo wiwi'kuuna.”) \p \v 12 Noko daa i Yesus nimimbuu'i i raaya'a, Ia nimisokmo juba-Na ka' no'umoruang soosoodo. Kasi Ia norobu na ko'ona tae-Na, “Too daa inti'onmuu a upa men baasi Yaku' wawau na ko'omuu?\x * \xo 13:12 \xt Luk. 22:27 \x* \v 13 Kuu mengeleelo' i Yaku' Guru ka' Tumpu. Ka' tuutuu' uga' a men koiya'a, gause Yaku' tuutuu' Guru ka' Tumpu. \v 14 Kalu i Yaku' bookoi Tumpumuu ka' Gurumuu mimimbuu'i i kuu, kuu uga' tio poopimbuu'i. \v 15 Yaku' mantarai pisiso' kani'i na ko'omuu, kada' i kuu uga' mangawawau upa men Yaku' poko wawaumo na ko'omuu. \v 16 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' sianta sa'angu' ata' men mangalalabii tanaasna, kabai se' mian men niposuu' mangalalabii mian men nomosuu'.\x * \xo 13:16 \xt Mat. 10:24; Luk. 6:40; Yoh. 15:20 \x* \v 17 Kalu i kuu ninginti'imo giigii' kani'i, mbaka' i kuu bo barakaation kalu mangawawau men koiya'a. \p \v 18 Upa men tundunon-Ku kani'imari taasi' muntundun i kuu wiwi'na. Inti'ion-Ku se' ime a men Yaku' rurukimo. Kasee upa men nitulis na Alkitaap tiodaa sida, koi men taena, ‘Mian men kumaan ruru-ruru' tii Yaku' bo mongorookon i Yaku' kada' papateion.’\x * \xo 13:18 \xt Mzm. 41:9 \x* \v 19 Koo'po tia men koiya'a sida, koini'ipo uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu, kada' kalu men koiya'a sidamo, kuu mamarasaya se' i Yaku' a men ngaanon YAKU' ISIAN. \v 20 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu kalu i ime mangalabot mian men posuu'on-Ku, ia mangalabot i Yaku'. Ka' ime men mangalabot i Yaku', ia mangalabot men nomosuu' i Yaku'.”\x * \xo 13:20 \xt Mat. 10:40; Mrk. 9:37; Luk. 9:48; 10:16 \x* \s1 Yesus nambantilkon se' i Yudas bo mongorookon i Ia kada' bo papateion \sr 13:21-30 \r (Mat. 26:21-25; Mrk. 14:18-21; Luk. 22:21-23) \p \v 21 Noko daa i Yesus norobu koiya'a, Ia nolingu'mo tuu'. Kasi tae-Na, “Imamat ini'imari! Bantilkonon-Ku na ko'omuu se' isian i kuu men bo mongorookon i Yaku' kada' papateion.” \p \v 22 Murit ni Yesus nopootiokimo samba'kon too ime a men panduung-Na. \v 23 Sa'angu' murit ni Yesus men kolingu'-Na no'umoruang na soripi' ni Yesus. \v 24 Simon Petrus nongkodemo murit iya'a kada' mimikirawar ni Yesus too ime a panduung-Na. \p \v 25 Murit men no'umoruang beebeel i Yesus iya'a nangkarani'mo i Yesus ka' nimikirawar taena, “Tumpu, ime a mianna?” \p \v 26 Taeni Yesus, “Mian men taraion-Ku roti men ni'orom na mangko', iamo a mianna.” Mbaka' i Yesus nangalamo roti sansaap ka' nongorom na mangko' kasi nongorookon ni Yudas anak ni Simon Iskariot. \v 27 Tongko' porus nangalabot roti iya'a i Yudas ia lampingimo Ibiliis. Kasi i Yesus norobu ni Yudas tae-Na, “Wawaumo dongan a upa men bo wawauoon.” \v 28 Sianta sa'angu'po i raaya'a men no'umoruang kumaan indo'o men ninginti'i se' kadai i Yesus mbali' norobu koiya'a ni Yudas. \v 29 Isian men mansarui se' too i Yesus momosuu' i Yudas mingili upa-upa men bo kokosida na ramean iya'a, kabai se' mantaraikon doi' bona mian talalais, gause Yudas iya'a panganaa' doi'na i raaya'a. \p \v 30 Noko daa i Yudas nangalabot roti iya'a, ia liuliu no'umuar. Tempo iya'a noko malommo. \s1 Potoo u'uru men ia posuu'kon i Yesus \sr 13:31-35 \p \v 31 Sarataa i Yudas nomae'mo, Yesus norobumo tae-Na, “Koini'i Anak Manusia pobalaki'on. Ka' na Anak Manusia iya'a, Alaata'ala uga' sida pobalaki'on. \v 32 Kalu Alaata'ala pobalaki'on mimpu'u na Anak Manusia, Alaata'ala uga' bo pobalaki'on Anak Manusia tia kuasa-Na. Ka' Alaata'ala donganmo mompobalaki' Anak Manusia. \v 33 Anak-Ku, Yaku' sianmo manau' dumodongo tii kuu. Kuu bo mansarak i Yaku', kasee men koi Yaku' bantilkonmo na moomoola'na Yahudi, koiya'a uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' na dodongoan men rae'an-Ku, sianta takaonmuu.\x * \xo 13:33 \xt Yoh. 7:34 \x* \v 34 Yaku' mongorookon potoo u'uru na ko'omuu: Pookolingu'kon i kuu tia simbaya'muu. Koi i Yaku' mongkolingu'kon i kuu, koiya'a uga' i kuu tio pookolingu'kon.\x * \xo 13:34 \xt Yoh. 15:12, 17; 1Yoh. 3:23; 2Yoh. 5 \x* \v 35 Kalu i kuu pookolingu'kon, giigii' mian bo minginti'i se' i kuu murit-Ku.” \s1 Yesus nambantilkon se' i Petrus bo muntundun se' sianta minginti'i i Ia \sr 13:36-38 \r (Mat. 26:31-35; Mrk. 14:27-31; Luk. 22:31-34) \p \v 36 Simon Petrus nimikirawarmo ni Yesus taena, “Tumpu, mbaria mbali' a bo rae'an-Muu?” \p Ia simbati i Yesus tae-Na, “Na dodongoan men bo rae'an-Ku, sian sida lolo'oon koini'i, kasee komburi'na i koo daa bo mongololo' i Yaku'.” \p \v 37 Taeni Petrus, “Tumpu, kadai se' i yaku' sian sida lumolo' tii Kuu koini'i? Yaku' mau pate tii Kuu, daa!” \p \v 38 Taeni Yesus, “Tuutuu' i koo se' mingkira' pate bo Ingku'? Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' koo'po tia siok muntuturuu', koo noko porotolumo ninsasapu na Ingku'!” \c 14 \s1 Yesus a salan mae' na Tama na surugaa \sr 14:1-14 \p \v 1 “Alia siasa a noamuu. Parasaya a Alaata'ala ka' parasayamo uga' i Yaku'. \v 2 Na Laiganna Tamang-Ku biai' a dodongoan. Kalu se' sian koiya'a sabole bantilkonon-Ku na ko'omuu. Yaku' bo mae' waara'a montoropoti bo dodongoanmuu. \v 3 Moko daa i Yaku' mae' waara'a ka' montoropoti bo dodongoanmuu, Yaku' bo mule'kon soosoodo ka' mangawawa i kuu na dodongoan-Ku, kada' i kuu uga' inda'a tii Yaku' na dodongoan-Ku. \v 4 Ka' mbaria a rae'an-Ku inti'ionmuumo lolo'on a salan mae' na dodongoan iya'a.” \p \v 5 Tomas norobumo na Ko'ona taena, “Tumpu, sian inti'ionmai se' mbaria a rae'an-Muu, ansee koi upa a pinginti'imai salan mae' na dodongoan iya'a?” \p \v 6 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Yaku'mo a salan, ka' Yaku' a men kana', ka' Yaku' a bo pantarai tutuo' men pore pataka sidutu. Sianta sa'angu'po mian a men taka na Tama na surugaa kalu sianta tii Yaku'. \v 7 Kalu se' i kuu minginti'i i Yaku', kuu sabole uga' minginti'i Tamang-Ku. Koini'i i kuu ninginti'imo i Ia ka' i kuu nimiile'mo i Ia.” \p \v 8 Filipus norobumo ni Yesus taena, “Tumpu, siso'kon i kai a Tama men tae-Muu, koiya'apo ka' daamo.” \p \v 9 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Noko nanau'mo i Yaku' poopooruru' tii kuu giigii', Filipus, kasee sian inti'ioon i Yaku'? Kalu ime a men noko pimiile'mo i Yaku', ia noko pimiile'mo Tama na surugaa. Koi upa se' i koo mangaan, ‘Siso'kon i kai a Tama men tae-Muu?’ \v 10 Sian mbali' parasayaoon se' i Yaku' poowawa pore tia Tama ka' Tama poowawa pore tii Yaku'? Upa men Yaku' bantilkon na ko'omuu taasi' koi pingkira'-Ku, kasee koi pingkira'na Tama men dumodongo na Ingku'. Iamo a men mingilimang giigii' iya'a. \v 11 Parasayamo se' i Yaku' poowawa pore tia Tama ka' Tama poowawa pore tii Yaku'. Kabai koo'mo tia koo', parasayamo gause upa men Yaku' poko wawaumo iya'a. \v 12 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' ime a men mamarasaya i Yaku', ia bo mingilimang palimangon men Yaku' poko limangmo, ka' uga' palimangon men balaki'na soosoodo, gause i Yaku' mae' na Tama na surugaa. \v 13 Ka' mau upa a men pa'ase'onmuu mangaan ngaan-Ku, sabole taraion-Ku kada' Tama na surugaa pobalaki'on gause upa men limangon-Ku. \v 14 Kalu i kuu mama'ase' upa-upa na Ingku' mangaan ngaan-Ku sabole taraion-Ku.” \s1 Yesus montoonkon Alus Molinas \sr 14:15-31 \p \v 15 “Kalu i kuu mongkolingu'kon i Yaku', kuu bo mongololoikon giigii' posuu'-Ku. \v 16 Yaku' bo mama'ase' na Tama na surugaa, ka' i Ia bo mantarai i kuu sa'angu' Tutulungi men sambana, kada' i Ia mandagai i kuu pataka sidutu. \v 17 Tutulungi iya'a a Alus Molinas men mompopanasakon upa men kana'. Dunia sianta momoko mangalabot i Ia, gause dunia sianta mimiile' i Ia ka' sian minginti'i i Ia. Kasee i kuu minginti'i i Ia, gause i Ia mandagai i kuu ka' bo dumodongo na ko'omuu. \p \v 18 Yaku' sian mamarerei i kuu koi anak unon. Yaku' bo taka soosoodo na ko'omuu. \v 19 Sianmo paraa manau' dunia sianmo mimiile i Yaku', kasee i kuu bo mimiile' i Yaku'. Gause i Yaku' tumuo' mbaka' i kuu uga' bo tumuo'. \v 20 Takasi a tempona kasi inti'ionmuu se' i Yaku' poowawa pore tia Tamang-Ku ka' i kuu poowawa pore tii Yaku' ka' i Yaku' poowawa pore tii kuu. \p \v 21 Mian men mingintoni ka' mansalankon upa men posuu'konon-Ku, iamo a men mongkolingu'kon i Yaku'. Tamang-Ku mongkolingu'kon mian men mongkolingu'kon i Yaku'. Yaku' uga' molingu'kon mian iya'a ka' mintipiile' na ko'ona.” \p \v 22 Yudas (taasi' i Yudas Iskariot) nimikirawarmo ni Yesus taena, “Tumpu, kadai se' i Kuu mintipiile' na ko'omai, see taasi' mune' na dunia?” \p \v 23 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Mian men mongkolingu'kon i Yaku' bo mansalankon pisiso'-Ku. Tamang-Ku mongkolingu'kon i ia. Tamang-Ku tii Yaku' bo taka na ko'ona ka' dumodongo tii ia. \v 24 Mian men sian mongkolingu'kon i Yaku' sian mansalankon pisiso'-Ku. Pisiso' men kuu rongor iya'a taasi' ringkat na Ingku', kasee ringkat na Tama na surugaa men nomosuu' i Yaku'. \p \v 25 Giigii' iya'a bantilkonon-Ku na ko'omuu daa i Yaku' dauga' ruru-ruru' tii kuu. \v 26 Kasee Tutulungi men Alus Molinas iya'a men Yaku' pa'ase' bo posuu'onna Tama na surugaa. Iamo a men bo mimisiso'kon giigii' upa na ko'omuu ka' bo mompopo'inau'kon na ko'omuu giigii' upa men Yaku' poko bantilkonmo. \p \v 27 Koratongan tako'konon-Ku na ko'omuu. Koratongan-Ku a men rookonon-Ku na ko'omuu. Men rookonon-Ku iya'a taasi' koi men rookononna dunia na ko'omuu. Alia siasa, alia layaon. \v 28 Kuu nongorongormo i Yaku' nangaan, ‘Yaku' bo mae', kasee i Yaku' daa dauga' bo taka soosoodo na ko'omuu.’ Kalu i kuu mongkolingu'kon i Yaku', kuu bo beleskon i Yaku' mae' na Tama na surugaa, gause Tama na surugaa balaki'na tii Yaku'. \v 29 Bantilkonon-Ku iya'a na ko'omuu koini'i, koo'po tia giigii' iya'a sida, kada' kalu men koiya'a sidamo to'ipi i kuu bo parasaya. \v 30 Yaku' sianmo sakat biai' morobu soosoodo tii kuu, gause temponamo kotakaanna Ibiliis men pungkuasai dunia kani'i. Kasee i ia sian momoko mambarios wakang-Ku. \v 31 Giigii' iya'a tio sida kada' dunia minginti'i se' i Yaku' mongkolingu'kon Tama na surugaa ka' mingilimang giigii' upa men ia posuu'kon Tamang-Ku bo limangon-Ku. \p Koiya'amo kutung. Mai, kita mae'mo!” \c 15 \s1 Yesus koi pu'una anggur ka' murit-Na koi panga'na \sr 15:1-8 \p \v 1 Yesus norobumo soosoodo tae-Na, “Yaku'mo a pu'una anggur men tuutuu'na ka' Tamang-Ku a pontombonoi ale'. \v 2 Giigii' panga'-Ku men sian miwoo' bo pantasion-Na ka' giigii' panga' men miwoo' lalapion-Na kada' minturang soosoodo a woo'na. \v 3 Kuu noloe'mo gause ningilimangmo pisiso'-Ku men Yaku' bantilkonmo na ko'omuu. \v 4 Kuu tio poowawa pore tii Yaku' kada' i Yaku' uga' poowawa pore tii kuu. Koimo panga' sian sida miwoo' suungna kalu sian motokantang tia pu'una, koiya'a uga' i kuu sian sida miwoo' kalu i kuu sian poowawa pore tii Yaku'. \p \v 5 Yaku'mo a pu'una anggur, ka' i kuu a panga'na. Mian men poowawa pore tii Yaku' ka' i Yaku' poowawa pore tii ia, mbaka' i ia bo miwoo' biai'. Kalu ime a sian poowawa pore tii Yaku', ia sian momoko mingilimang upa-upa. \v 6 Mian men sianta poowawa pore tii Yaku' bo pantasion koi panga' kada' bi pakangkung. Panga' men koiya'a bo rimpungon ka' balo'konon na lalomna apu kada' kotunu. \v 7 Kalu i kuu poowawa pore tii Yaku' ka' pisiso'-Ku mambarios noamuu, alaka' pama'ase' na Tama na surugaa too upa a men kikira'muu. Kalu koiya'a, pa'ase'muu bo loloikonon. \v 8 Kalu i kuu miwoo' biai' mbaka' Tamang-Ku na surugaa pobalaki'on, ka' tia wawaumuu men koiya'a i kuu mimpipiile'kon se' i kuu tuutuu' murit-Ku.” \s1 Pisiso' kada' pookolingu'kon \sr 15:9-17 \p \v 9 “Koi Tama na surugaa mongkolingu'kon i Yaku', koiya'a uga' i Yaku' mongkolingu'kon i kuu. Kuu tiodaa tumuo' koi mian men kolingu'konon-Ku. \v 10 Kalu i kuu mansalankon posuu'-Ku, kuu kolingu'konon-Ku, koimo i Yaku' mansalankon posuu'na Tamang-Ku, mbali' daa i Yaku' kolingu'konon-Na. \p \v 11 Wiwi'na kani'i bantilkonon-Ku na ko'omuu, kada' kobelesan-Ku sida surionmuu, ka' men kobelesanmuu uga' sida sampa. \v 12 Koi kani'imari a posuu'-Ku: Pookolingu'kon i kuu tia simbaya'muu, koimo i Yaku' mongkolingu'kon i kuu.\x * \xo 15:12 \xt Yoh. 13:34; 15:17; 1Yoh. 3:23; 2Yoh. 5 \x* \v 13 Sianta isian lingu' men mangalalabii polingu'na sa'angu' mian men mingkira' lapus bona bela'na. \v 14 Kalu i kuu mongololoikon upa men posuu'konon-Ku, kuumo a bela'-Ku. \v 15 Kuu sianmo ngaanon-Ku ata', gause ata' sian minginti'i upa men pintanga' limangonna tanaasna. Kuu leelo'on-Ku bela' gause giigii' men Yaku' rongor na Tamang-Ku, Yaku' poko bantilkonmo na ko'omuu. \v 16 Taasi'po i kuu a men nungururuki i Yaku', kasee i Yaku' a men nungururuki i kuu, kasi momosuu' i kuu mae' kada' miwoo' biai', ka' woo' iya'a sian kobaraba'ian. Mbaka' Tama na surugaa bo mantarai i kuu upa-upa men pa'ase'onmuu na Ko'ona mangaan ngaan-Ku. \v 17 Koi kani'imari a posuu'-Ku na ko'omuu: Pookolingu'kon i kuu tia simbaya'muu.” \s1 Dunia mangka'idek i Yesus tia murit-Na \sr 15:18-27 \p \v 18 “Kalu dunia mangka'idek i kuu, inau' se' i Yaku' noko olukonmo ia ka'idek dunia. \v 19 Kalu se' i kuu tombonoionna dunia, sabole i kuu bo kolingu'kononna dunia, gause i ia a tombono. Kasee i Yaku' noko pungururukimo i kuu na dunia, mbaka' i kuu taasi'mo dunia a pontombonoi. Mbali' iya'a, dunia mangka'idek i kuu. \v 20 Alaka' inau' a upa men Yaku' poko bantilkonmo na ko'omuu men taeng-Ku', ‘Ata' sianta mangalalabii tanaasna.’ Kalu i Yaku' talalaisonnamo i raaya'a, kuu uga' bo talalaisonna i raaya'a. Kalu i raaya'a mongololo' pisiso'-Ku, raaya'a uga' bo mongololo' pisiso'muu.\x * \xo 15:20 \xt Mat. 10:24; Luk. 6:40; Yoh. 13:16 \x* \v 21 Giigii' iya'a bo wawauonna i raaya'a na ko'omuu, gause i kuu murit-Ku, gause i raaya'a sian minginti'i i Ia men nomosuu' i Yaku'. \v 22 Kalu se' i Yaku' sian notaka, ka' sian nambantilkon giigii' iya'a na ko'ona i raaya'a, raaya'a sian dosana. Kasee koini'i i raaya'a sian sida minsasapu na dosana. \v 23 Mian men mangka'idek i Yaku' uga' mangka'idek Tamang-Ku. \v 24 Kalu se' na ko'ona i raaya'a i Yaku' sian nangawawau upa-upa men koo'po tia ia toowawau mian sambana, mbaka' i raaya'a sian dosana. Maune' koini'i i raaya'a daa nimiile'mo upa men Yaku' wawaumo, kasee i raaya'a mangaka'ideki i Yaku' tia uga' Tamang-Ku. \v 25 Kasee tiodaa koiya'a, kada' sida a men nitulis na kitap Toratna i raaya'a men koi kani'imari: ‘Raaya'a mangka'idek i yaku' mau sianta bo pangka'idekanna.’\x * \xo 15:25 \xt Mzm. 35:19; 69:4 \x* \p \v 26 Kuu bo taraion-Ku Tutulungi men ringkat na Tama na surugaa. Tutulungi iya'a a Alus Molinas ka' i Ia mambantilkon men kana'. Kalu se' i Ia takamo, Ia bo pompotuutuu' i Yaku'. \v 27 Ka' i kuu uga' tio mompotuutuu' i Yaku', gause i kuu noko poopoololo'mo tii Yaku' tumbenapo.” \c 16 \s1 Bakitaan na kaparasaya'an \sr 16:1-4a \p \v 1 “Giigii' kani'i bantilkonon-Ku na ko'omuu, kada' i kuu sian mongkokundai i Yaku'. \v 2 Kuu bo uarkonon na laigan bakitumpuan. Ka' bo taka a tempona mian men mampapatei i kuu see i ia munsurikon se' i ia mingilimang men pore na Alaata'ala. \v 3 Raaya'a mangawawaukon i kuu koiya'a gause i raaya'a sianpo ninginti'i Tama na surugaa ka' uga' sianpo ninginti'i i Yaku'. \v 4 Kasee koini'i bantilkonon-Ku na ko'omuu a men koiya'a, kada' kalu takamo a tempona, inau'onmuu se' men koiya'a Yaku' poko bantilkonmo na ko'omuu.” \s1 Palimangonna Alus Molinas \sr 16:4b-15 \p “Men koi kani'i sianpo Yaku' bantilkon na ko'omuu tumbenapo gause i Yaku' dauga' poopooruru' tii kuu. \v 5 Kasee koini'i Yaku' bo mae' na Ko'ona men nomosuu' i Yaku', ka' sianta sa'angu'po i kuu men mimikirawar se' mbaria a rae'an-Ku. \v 6 Ka' koini'i noamuu nasiongo'mo gause i Yaku' nambantilkon men koiya'a na ko'omuu. \v 7 Kasee tuutuu' a men koi kani'imari: Porena bo ko'omuu, kalu i Yaku' mae'. Gause kalu i Yaku' sian mae', Tutulungi sian taka na ko'omuu. Kasee kalu i Yaku' mae', bo posuu'on-Ku i Ia kada' taka na ko'omuu. \v 8 Kalu i Ia takamo, bo bantilkonon-Na na dunia se' upa a tuutuu'na dosa iya'a, ka' upa a men kana', ka' upa a ukumanna Alaata'ala. \v 9 Ia bo mambantilkon na dunia se' kalu sian mamarasaya i Yaku' mase dosaon. \v 10 Ka' i Ia bo mambantilkon se' i Yaku' a tuutuu'na, gause i Yaku' mae' na Tama na surugaa ka' i kuu sianmo mimiile i Yaku' soosoodo. \v 11 Ka' i Ia uga' bo mambantilkon se' Alaata'ala noko puntumbeimo mungukum, gause Ibiliis men pungkuasai dunia kani'i ni'ukumimo. \p \v 12 Dauga' biai' a men bo bantilkonon-Ku na ko'omuu, kasee koini'i sianpo pokoonmuu laboton. \v 13 Kasee kalu Alus iya'a takamo, Ia bo mambantilkon men kana', ka' mantandan i kuu kada' minginti'i giigii' men kana'. Ia sian morobu koi pingkira'-Na, kasee Ia mambantilkon upa men Ia rongormo, ka' Ia bo mambantilkon na ko'omuu upa men bo sida na ilio komburi'. \v 14 Ia bo mompopobalaki' i Yaku', gause upa men bantilkonon-Na na ko'omuu, laboton-Na na Ingku'. \v 15 Giigii' men isian na Tama tombonoion-Ku. Ya'a mbali' i Yaku' mangaan se' upa men bantilkononna Alus na ko'omuu, Ia labot na Ingku'.” \s1 Kasiongo'an men bo sida kambelesan \sr 16:16-24 \p \v 16 “Sianmo paraa manau' i kuu sianmo mimiile' i Yaku', ka' uga', sianmo paraa manau' i kuu bo mimiile' i Yaku' soosoodo.” \p \v 17 Toro pii murit-Na nopoopikirawarimo taena, “Upa a panduung-Na i Ia mambantilkon na ko'onta', ‘Sianmo paraa manau' i kuu sianmo mimiile' i Yaku', ka' uga', sianmo paraa manau' i kuu bo mimiile' i Yaku' soosoodo?’ Ka' upa a panduung-Na men tae-Na, ‘Yaku' bo mae' na Tama?’ ” \v 18 Raaya'a poopikirawari taena, “Upa aratina, ‘Sianmo paraa manau'?’ Sian inti'ionta se' upa a men tundunon-Na!” \p \v 19 Yesus ninginti'imo se' i raaya'a bo bapikirawar na Ko'ona. Mbaka' tae-Na, “Taeng-Ku' umba'a, ‘Sianmo paraa manau' i kuu sianmo mimiile' i Yaku', ka' sianmo paraa manau' i kuu bo mimiile' i Yaku' soosoodo.’ Ya'a a men pikirawaronmuu? \v 20 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' i kuu bo wiri ka' tumando', kasee dunia bo kambelesan. Noamuu bo masiongo' kasee kasiongo'anmuu bo koboliian sida kambelesan. \v 21 Kalu se' sa'angu' wiwine boomo mindompu', ia sabole siasa gause takamo a tempona i ia munsuri repaan. Kasee kalu daamo pindompu'kononna a anakna, kolimbo'kononnamo a repaan men ia suri gause i ia beles tuu' montookon sa'angu' anak daa nipindompu'konmo na tano' balaki'. \v 22 Koiya'a uga' i kuu: Koini'i noamuu masiongo', kasee i Yaku' bo pootuung soosoodo tii kuu, mbaka' noamuu bo kambelesan. Ka' sianta sa'angu'po mian men momoko munsurung kambelesan iya'a na noamuu. \v 23 Na ilio iya'a i kuu sianmo mimikirawar upa-upa na Ingku'. Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' giigii' upa men pa'ase'onmuu na Tama na surugaa mangaan ngaan-Ku, sabole taraikonon-Na i kuu. \v 24 Pataka koini'i i kuu sianpo nama'ase' upa-upa mangaan ngaan-Ku. Alaka' pama'ase' kada' i kuu bo mangalabot, ka' kambelesanmuu sida sampa.” \s1 Pungurungku'ian dunia \sr 16:25-33 \p \v 25 “Giigii' kani'i bantilkonon-Ku na ko'omuu tia timbaani'. Bo taka tempona i Yaku' sianmo batimbaani', kasee Tama na surugaa bo bantilkonon-Ku na ko'omuu a men tuutuu'na. \v 26 Na tempo iya'a i kuu bo mama'ase' upa-upa na Tama na surugaa mangaan ngaan-Ku. Ka' taasi' se' tio i Yaku' a men bo puntundunkon na Tama na surugaa, \v 27 gause Tama na surugaa mongkolingu'kon i kuu. Ia mongkolingu'kon i kuu gause i kuu mongkolingu'kon i Yaku', ka' mamarasaya se' i Yaku' taka ringkat na Alaata'ala. \v 28 Tuutuu', Yaku' ringkat na Tama na surugaa, ka' noko takamo na tano' balaki'. Kasee koini'i Yaku' mamarereimo tano' balaki' ka' mule'kon na Tama na surugaa.” \p \v 29 Kasi murit ni Yesus norobu taena, “Koini'i Tumpu morobu sian mompopowuni ka' sian batimbaani'. \v 30 Koini'i kai inti'imo se' Tumpu minginti'i upa giigii', ka' sianta sakat sa'angu'po mian mimikirawar na Ko'omuu. Mbali' iya'a parasayaonmai se' i Kuu ringkat na Alaata'ala.” \p \v 31 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Koini'i daa parasayaonmuumo? \v 32 Inau'! Bo taka a tempona, ka' koini'i uga' noko takamo, se' i kuu bo bagera-gerap ka' bo mule'kon na laiganmuu sanda-sanda' mamarerei i Yaku' pataka somo suung-Ku. Kasee Yaku' sianta tongko' suung-Ku, gause Tama na surugaa poopoololo' tii Yaku'. \v 33 Giigii' kani'i bantilkonon-Ku kada' i kuu munsuri koratongan men ringkat na Ingku'. Na dunia i kuu bo marepa, kasee i kuu bi poonggor, gause dunia daa Yaku' poko rungku'imo.” \c 17 \s1 Yesus mansambayangkon waka-Na \sr 17:1-5 \p \v 1 Noko daa norobu koiya'a, Yesus notumangakmo waara'a lealaa ka' nosambayang tae-Na, “Tama na surugaa, koini'i takamo a tempona. Pobalaki'mo a Anak-Muu, kada' Anak-Muu uga' mompopobalaki' i Kuu. \v 2 Tama na surugaa nantaraimo Anak kuasa na giigii' mian, kada' Anak mantarai tutuo' men pore pataka sidutu bona giigii' mian men Kuu rookonmo na Ko'ona. \v 3 Kalu mian minginti'i i Kuu, Alaata'ala men sa'a-sa'angu' ka' men kana', ka' uga' minginti'i i Yesus Kristus men Kuu posuu', mbaka' koiya'a a salan kada' daa mantausi tutuo' men pore pataka sidutu. \v 4 Yaku' namakabus palimangon men Kuu posuu'kon na Ingku' pataka i Kuu sida nipopobalaki' na tano' balaki' kani'i. \v 5 Tama! Pobalaki' i Yaku' koini'i kada' sida rumuru' tii Kuu ka' montombonoi kobalaki'an men tombonoion-Ku koo'po tia dunia kani'i nisidakon, tempo i Yaku' ruru-ruru' tii Kuu. \s1 Yesus mansambayangkon murit-Na \sr 17:6-19 \p \v 6 Tama na surugaa, Kuu Yaku' popo'inti'ikonmo na mian men Kuu rookon na Ingku' na dunia kani'i. Raaya'a tombonoion-Muu ka' Kuu rookonmo na Ingku'. Raaya'a nongololoikonmo wurung-Muu. \v 7 Koini'i ia inti'imo i raaya'a se' giigii' upa men Kuu rookonmo na Ingku' iya'a norumingkat na Ko'omuu. \v 8 Yaku' poko bantilkonmo na ko'ona i raaya'a a wurung men Kuu tundunkon na Ingku', ka' ia poko labotmo i raaya'a. Raaya'a ninginti'i se' i Yaku' tuutuu' ringkat na Tama na surugaa ka' i raaya'a parasaya se' Tama na surugaa a men nomosuu' i Yaku'. \p \v 9 Yaku' mansambayangkon i raaya'a. Yaku' sian mansambayangkon mian na dunia men sian parasaya, kasee bona mian men daa Kuu poko rookonmo na Ingku', gause i raaya'a tombonoion-Muu. \v 10 Giigii' men tombonoion-Ku uga' tombonoion-Muu, ka' giigii' men tombonoion-Muu uga' tombonoion-Ku. Raaya'amo a men nimpipiile'kon kobalaki'an-Ku. \v 11 Koini'i i Yaku' takamo na Ko'omuu, Tama na surugaa. Yaku' sianmo dumodongo na dunia, kasee i raaya'a dauga'na na dunia. Tama na surugaa men molinas! Dagai i raaya'a mimpu'u na kuasana ngaan-Muu, ngaan men Kuu poko rookonmo na Ingku', kada' i raaya'a sida poowawa pore koi Tama na surugaa tii Yaku' uga' poowawa pore. \v 12 Tempo i Yaku' dauga' ruru-ruru' tii raaya'a i Yaku' nandagaimo i raaya'a mimpu'u na kuasana ngaan-Muu Tama na surugaa, ngaan-Muu men Kuu rookonmo na Ingku'. Yaku' nandagaimo i raaya'a ka' sianta sa'angu'po i raaya'a men malalap, saliwakon i ia men nipokongaanmo men bo silaka' kada' sida a upa men nitulismo na Alkitaap. \v 13 Koini'i i Yaku' taka na Tama na surugaa. Giigii' sambayang-Ku kani'i tundunon-Ku na tempo i Yaku' dauga' na dunia kada' i raaya'a tuutuu' munsuri kobelesan-Ku na wakana i raaya'a. \v 14 Yaku' nambantilkonmo wurung-Muu Tama na surugaa na ko'ona i raaya'a, ka' mian na dunia mangka'idek i raaya'a, gause i raaya'a taasi' mian na dunia a tombono, koikoimo i Yaku' uga' taasi' mian na dunia a tombono. \v 15 Yaku' sian mama'ase' kada' i raaya'a dolo'on-Muu na dunia kani'i, kasee i Yaku' mama'ase' kada' i Kuu Tama na surugaa mandagai i raaya'a dako' i raaya'a singaonna upa men ba'idek. \v 16 Koikoimo i Yaku' taasi' mian na dunia a tombono, raaya'a uga' taasi' mian na dunia a tombono. \v 17 Sidakon molinas i raaya'a tia upa men kana'. Wurung-Muu daa kana'. \v 18 Koi Tama na surugaa nomosuu' i Yaku' mae' na mian na dunia, koiya'a uga' i Yaku' nomosuu' i raaya'a mae' na mian na dunia. \v 19 Kada' bo kaparaluuanna i raaya'a, Yaku' mongorookon wakang-Ku men tongko' bo Ko'omuu, kada' i raaya'a uga' sida tongko' bo Ko'omuu koi men tuutuu'na. \s1 Yesus mansambayangkon mian men bo parasaya \sr 17:20-26 \p \v 20 Yaku' taasi' tongko' mansambayangkon i raaya'a kani'i. Kasee i Yaku' uga' mansambayangkon mian men bo parasaya na Ingku' gause tundunanna i raaya'a mompotuutuu' i Yaku'. \v 21 Yaku' mama'ase' na Ko'omuu Tama na surugaa kada' i raaya'a giigii' poowawa pore, koi Tama na surugaa poowawa pore tii Yaku' ka' i Yaku' poowawa pore tia Tama na surugaa. Sulano i raaya'a sida poowawa pore tii Kita kada' inti'ionna mian na dunia se' Tama na surugaa a men nomosuu' i Yaku'. \v 22 Yaku' nompobalaki'mo i raaya'a koi men Kuu wawaumo Tama na surugaa na Ingku', kada' i raaya'a poowawa pore koi i Kita uga' poowawa pore. \v 23 Yaku' poowawa pore tii raaya'a, ka' Tama na surugaa poowawa pore tii Yaku'. Kalu i raaya'a tuutuu' sida poowawa pore, mbaka' inti'ionna mian na dunia se' Tama na surugaa a men nomosuu' i Yaku' ka' inti'ionna mian na dunia se' Tama na surugaa molingu'kon i raaya'a men parasaya koi i Kuu uga' molingu'kon i Yaku'. \p \v 24 Tama na surugaa, Yaku' mingkira' sulano i raaya'a men Kuu rookonmo na Ingku' sida ruru-ruru' tii Yaku' mau mbaana i Yaku', kada' i raaya'a mimiile' kobalaki'an-Ku. Kobalaki'an-Ku iya'a Kuu rookon na Ingku', gause i Kuu molingu'kon i Yaku' koo'po tia dunia kani'i nisidakon. \v 25 Tama na surugaa men maloos! Mau mune' mian na dunia sian minginti'i i Kuu, kasee i Yaku' minginti'i i Kuu; ka' mian karaani'i ninginti'i se' Tama na surugaa a men nomosuu' i Yaku'. \v 26 Yaku' nompopo'inti'ikonmo ngaan-Muu na ko'ona i raaya'a, ka' men koiya'a sinampang wawauon-Ku, kada' polingu'na Tama na surugaa na Ingku' sinampang uga' isian na noana i raaya'a, ka' kada' i Yaku' poowawa pore tii raaya'a.” \c 18 \s1 Yesus nirakop ka' niwawa ni Hanas \sr 18:1-14 \r (Mat. 26:47-56; Mrk. 14:43-50; Luk. 22:47-53) \p \v 1 Noko daa i Yesus nosambayang koiya'a, Ia tia murit-Na no'umuarmo na kota Yerusalem ka' nomae' na sambotakna weerkauna Kidron. Na tampat iya'a isian sa'angu' taman, ka' i Yesus tia murit-Na ninsoopmo na taman iya'a. \v 2 Yudas men bo mongorookon i Yesus, ninginti'i tampat iya'a gause i Yesus dele pootatakai indo'o tia murit-Na. \v 3 Mbaka' i Yudas nomae'mo na tampat iya'a ka' nangawawa sa'angu' pasukan surudadu tia toro pii dadagai Laiganna Alaata'ala men ia posuu' tanaasna imam tia mian Farisi. Raaya'a potowawa lantera', panso ka' pakakas bo poopapate. \v 4 Yesus ninginti'imo giigii' men bo sida na Ko'ona, mbaka' Ia nangkarani'mo i raaya'a ka' nimikirawari tae-Na, “Ime a sarakonmuu?” \p \v 5 Ia simbati i raaya'a taena, “Yesus samba Nazaret.” \p Taeni Yesus, “Yaku'mo i Ia.” \p Yudas men ba'idek a noana ni Yesus uga' indo'o potokerer tii raaya'a. \v 6 Tempo i Yesus nambantilkon na ko'ona i raaya'a se', “Yaku'mo i Ia,” raaya'a giigii' nosumusungkele'mo ka' tinombabas. \v 7 Yesus nimikirawarimo i raaya'a soosoodo tae-Na, “Ime a sarakonmuu?” \p Ia simbati i raaya'a taena, “Yesus samba Nazaret.” \p \v 8 Taeni Yesus, “Yaku' bantilkonmo se' i Yaku'mo i Ia. Ka' kalu se' tuutuu' i Yaku' a men sarakonmuu, patalai a mian karaani'i mae'.” \v 9 (Wurung ni Yesus men koiya'a a ninsidakon upa men Ia poko ngaanmo men tae-Na, “Tama na surugaa! Giigii' mian men Kuu poko rookonmo na Ingku', sianta men lapus.”) \p \v 10 Simon Petrus men nangawawa bakoko' numbubutmo bakoko'na kasi nontotok sa'angu' mian men ata'na Imam Moola' tamban kinopantas a tilingana men uanan. Ngaanna mian men kinopantas a tilingana iya'a i Malkhus. \v 11 Mbaka' i Yesus norobumo ni Petrus tae-Na, “Soopkon a bakoko'om na guma'na! Pingiti'iim se' sian pokoon-Ku a munsuri repaan men rookononna Tama na surugaa na Ingku'?”\x * \xo 18:11 \xt Mat. 26:39; Mrk. 14:36; Luk. 22:42 \x* \p \v 12 Mbaka' surudadu tia tanaasna ka' dadagai men ia posuu' samba Yahudi nangarakopmo i Yesus ka' nengkea'. \v 13 Tumbena i raaya'a nangawawa i Yesus mae' ni Hanas, monian ni Kayafas men moro'one. Kayafas a men Imam Moola' na taun iya'a. \v 14 Ka' i ia a men nambantili moomoola'na Yahudi se' mbulokon sa'angu' mian lapus bona giigii' mian.\x * \xo 18:14 \xt Yoh. 11:49-50 \x* \s1 Petrus ninsasapu ni Yesus \sr 18:15-18 \r (Mat. 26:69-70; Mrk. 14:66-68; Luk. 22:55-57) \p \v 15 Simon Petrus ka' sa'angu' murit men sambanaan nongololo' i Yesus. Sa'angu' murit iya'a poo'inti'i tia Imam Moola', mbali' iya'a ia sida ninsoop tii Yesus na tolodona laiganna Imam Moola', \v 16 kasee i Petrus dauga' inde'e mempeperai na liwana beebeel soopan. Mbaka' sa'angu' murit ni Yesus men poo'inti'i tia Imam Moola' mae' no'umuar ka' norobu tia ata' wiwine men mandagai soopan kasi nangawawa i Petrus minsoop na lalomna. \v 17 Ata' wiwine men mandagai soopan iya'a norobumo ni Petrus taena, “Koo taasi' uga' tonsoop muritna mian kale'e?” \p Ia simbati i Petrus taena, “Taasi'.” \p \v 18 Malom iya'a memel tuu' a lealaa, mbali' iya'a papalimang tia dadagai Laiganna Alaata'ala namatu'umo apu ka' ninguru iraando'o. Petrus nuntuu'imo i raaya'a ka' ninguru tii raaya'a. \s1 Imam Moola' nimikirawari i Yesus \sr 18:19-24 \r (Mat. 26:59-66; Mrk. 14:55-64; Luk. 22:66-71) \p \v 19 Imam Moola' nimikirawar ni Yesus murit-Na ka' pisiso'-Na. \p \v 20 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Yaku' sinampang morobu na aropna mian biai' ka' sianta wuni-wuni. Yaku' sinampang mimisiso' mian na laigan bakitumpuan ka' na Laiganna Alaata'ala na tampat men malia' pootatakaianna samba Yahudi. Yaku' sianpo nontoo bantilkon upa-upa na mian biai' men wuni-wuni. \v 21 Nongko'upa se' i kuu mimikirawari i Yaku'? Pikirawar na ko'ona i raaya'a men nomorongormo i Yaku' mimisiso'. Sabole inti'ionna i raaya'a se' upa a men Yaku' wawau.” \p \v 22 Sarataa i Yesus norobu koiya'a, sa'angu' dadagai men indo'o nangarapa'mo i Yesus ka' norobu taena, “Koiya'a pinsimbatiim Imam Moola'!” \p \v 23 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Kalu i Yaku' muntundun upa men sala', bantilkon ka'ita too upa a men sala'! Kasee kalu men Yaku' tundun kani'i kana', kadai se' i kuu mangarapa' i Yaku'?” \p \v 24 Kasi Hanas nomosuu' mian mangawawa i Yesus men nikea' a limana mae' ni Kayafas, men Imam Moola'. \s1 Petrus ninsasapu ni Yesus soosoodo \sr 18:25-27 \r (Mat. 26:71-75; Mrk. 14:69-72; Luk. 22:58-62) \p \v 25 Simon Petrus dauga'na indo'o kere-kerer minguru. Taena mian men iraando'o, “Koo uga' tonsoop murit-Na, taasi'?” \p \v 26 Kasee i Petrus ninsasapu taena, “Taasi'!” \p Sa'angu' ata'na Imam Moola' men poto'utusanna mian men ia pantas i Petrus a tilingana norobu taena, “Taasi' uga' i yaku' nimiile' i koo na taman iya'a poopoololo' tii Ia?” \p \v 27 Kasi i Petrus ninsasapu soosoodo. Ka' noko daa koiya'a siok nuntuturuu'mo. \s1 Yesus niwawa mae' ni Pilatus \sr 18:28-38a \r (Mat. 27:1-2, 11-14; Mrk. 15:1-5; Luk. 23:1-5) \p \v 28 Ma'ulo-ulop tuu' i raaya'a nangawawamo i Yesus ringkat na laigan ni Kayafas mae' na laiganna gubernuur. Samba Yahudi sian ninsoop na laiganna gubernuur iya'a, dako' mangawawau men doso na waka koi men taena agamana, gause i raaya'a bo kumaan Paska. \v 29 Mbali' iya'a i Pilatus no'umuarmo nangaropi i raaya'a ka' nimikirawar taena, “Upa mbali' a men raitkononmuu na mian kani'i?” \p \v 30 Taena i raaya'a, “Kalu se' i Ia sian ba'idek a gau'na, kai sian mangawawa i Ia ka'ita na ko'omuu.” \p \v 31 Taena i Pilatus, “Alaka' wawa i Ia ka' ukumi koi Ukum Toratmuu!” \p Kasee taena samba Yahudi, “Kai sian sida mungukum mian tia ukuman pate.” \v 32 (Nosida men koiya'a kada' sida a men ia poko ngaanmo i Yesus muntundun lalapus-Na.)\f + \fr 18:32 \fk muntundun lalapus-Na: \ft Yesus nipapatei koi ukumna samba Roma mansaliipkon mian, taasi' koi ukumna samba Yahudi mangalapak mian. Piile' Yoh. 12:32-33 ka' Mat. 20:18-19. \f* \p \v 33 Pilatus ninsoopmo soosoodo na laiganna gubernuur ka' nengeleelo' i Yesus, kasi nimikirawar taena, “Koomo a tomundo'na lipu' Yahudi?” \p \v 34 Ia simbati i Yesus taena, “Too daa men kuu pikirawar kanooro'o no'umuar na noamuu suungmuu kabai se' isian mian sambana men nuntundun i Yaku' na ko'omuu?” \p \v 35 Taeni Pilatus taena, “Yaku' mbali' se' samba Yahudi? Men nongorookon i Koo na ingku' mase lipu'um tia tanaasna imam. Upa a men Koo wawau?” \p \v 36 Ia simbati i Yesus taena, “Batomundo'an-Ku taasi' na dunia kani'i. Kalu se' batomundo'an-Ku na dunia kani'i, sabole mian-Ku mariwuku muntulungkon i Yaku' kada' sian rookonon na moomoola'na Yahudi. Kasee batomundo'an-Ku taasi' na dunia kani'i!” \p \v 37 Mbaka' taeni Pilatus, “Kalu koiya'a, Koo tomundo'?” \p Ia simbati i Yesus taena, “Kuu mangaan se' i Yaku' kani'i tomundo'. Gause bo pontomundo'i iya'a mbali' i Yaku' nongamea' ka' notaka na tano' balaki' kani'i kada' yaku' sida mambantilkon upa men kana'. Mian men mingkira' upa men kana', ia momorongori i Yaku'.” \p \v 38 Taena i Pilatus, “Upa iya'a men kana'?” \s1 Yesus ukumon pate \sr 18:38b-19:16a \r (Mat. 27:15-31; Mrk. 15:6-20; Luk. 23:13-25) \p Kasi i Pilatus no'umuar soosoodo na tampat pungukumian ka' norobu na samba Yahudi taena, “Yaku' sian nantausi sa'angu'po sala'-Na. \v 39 Kasee men dele na ko'omuu, yaku' mansanda' munguarkon sa'angu' mian na tarungkuan na ilio ramean Paska. Too daa i kuu mingkira' kalu i yaku' munguarkon tomundo'na samba Yahudi bo ko'omuu?” \p \v 40 Raaya'a nangkakaro'mo ninsimbati taena i raaya'a, “Sian! Alia i Ia, kasee i Barabas!” (Barabas sa'angu' mian men puraga.) \c 19 \p \v 1 Kasi i Pilatus nondolo' i Yesus ka' nomosuu' mian membebot i Ia tia sambook. \v 2 Surudadu nanganam sa'angu' likok ruri' niwawau koi mahkota ka' nunsulon na takala' ni Yesus. Raaya'a uga' nimpisokimo i Ia tia juba kakamumu'. \v 3 Kasi i raaya'a nuntuu'i i Ia ka' norobu taena, “Tabea', oo tomundo' na lipu' Yahudi!” Kasi ia papagi i raaya'a a ro'up-Na. \p \v 4 Noko daa iya'a ai Pilatus no'umuarmo soosoodo ka' norobu na mian biai' taena, “Piile'! Yaku' nunguarkon i Ia, mimpipiile'kon na ko'omuu kada' inti'ionmuu se' i yaku' sianta nantausi sa'angu'po sala'-Na.” \v 5 Mbaka' i Yesus no'umuarmo, niposapeo'i ruri' ka' nojuba kakamumu'. Kasi i Pilatus norobu na ko'ona i raaya'a taena, “Piile' a mian kanono'.” \p \v 6 Sarataa tanaasna imam tari dadagai nimiile' i Yesus, raaya'a nangkakaro'mo taena, “Saliipkonmo a mian kanono'! Saliipkonmo a mian kanono'!” \p Mbaka' norobumo i Pilatus na ko'ona i raaya'a taena, “Alaka' wawa i Ia ka' saliipkon kuu-kuuna, gause i yaku' sianta nantausi sa'angu'po sala'-Na.” \p \v 7 Ia simbati samba Yahudi taena, “Mongololoikon koi men na ukummai, Ia tio ukumon pate gause i Ia mangaan se' waka-Na Anakna Alaata'ala.” \p \v 8 Sarataa i Pilatus nongorongor i raaya'a norobu koiya'a, ia nokanturanganmo a takutna. \v 9 Mbaka' ia ninsoopmo soosoodo na lalomna laiganna gubernuur, ka' sarataa i Yesus nisoopkon, Pilatus nimikirawarimo i Ia taena, “Koo ringkat aana?” \p Kasee i Yesus sian ninsimbati. \v 10 Mbaka' i Pilatus norobumo soosoodo taena, “Koo bude' morobu tii yaku'? Kada' bo inti'ioon, yaku' kuasaan bo munguarkon i Koo ka' kuasaan mansaliipkon i Koo!” \p \v 11 Ia simbati i Yesus taena, “Kalu Alaata'ala sian nantarai kuasa iya'a na ko'omuu, sabole i kuu sianta kuasaan na Ingku'. Mbali' iya'a, men balaki'na dosana tii kuu mase mian men nongorookon i Yaku' na ko'omuu.” \p \v 12 Sarataa i Pilatus nongorongor iya'a, ia nomoosarakmo bo munguarkon i Yesus. Kasee samba Yahudi mangkakaro' taena, “Kalu i Tuan munguarkon i Ia, Tuan taasi'po bela' ni Kaisar!\f + \fr 19:12 \fk Kaisar: \ft Pantanaasi giigii' tomundo' na Roma ngaanon Kaisar. \f* Mian men mangaan se' wakana tomundo', ia mian men sian pooka'amat tii Kaisar!” \p \v 13 Tempo i Pilatus nongorongor wurung men koiya'a, ia nangawawamo i Yesus umuar, kasi ia no'umoruang na oruangan pungukumian na tampat men ngaanion Dasar Watu. (Na wurung Ibrani ngaanna Gabata.) \p \v 14 Tempo iya'a toro jaam duablaas tanga'iloa', ka' koi liilana ilio ramean Paska. Pilatus norobumo na samba Yahudi taena, “Ni'imo a tomundo'muu!” \p \v 15 Mbaka' nangkakaro'mo i raaya'a taena, “Papatei i Ia! Papatei i Ia! Saliipkon a mian kanono'!” \p Pilatus nimikirawarmo taena, “Tio saliipkononku mbali' a tomundo'muu?” \p Ia simbati tanaasna imam taena, “Tomundo'mai tongko' Kaisar, sianta sambanaan!” \v 16 Mbaka' i Pilatus nongorookonmo i Yesus na ko'ona i raaya'a bo saliipkonon. \s1 Yesus nisaliipkon \sr 19:16b-27 \r (Mat. 27:32-34; Mrk. 15:21-32; Luk. 23:26-43) \p Raaya'a nangawawamo i Yesus. \v 17 Yesus no'umuarmo pasa-pasa'an saliip-Na mae' na tampat men ngaanon Lamasna Takala'. (Na wurung Ibrani ngaanna Golgota.) \v 18 Inda'a Ia nisaliipkon. Isian uga' rua' mian nisaliipkon singkat tii Ia, sa'angu' mian paraas kauri', sa'angu' mian paraas uanan ka' i Yesus na ola'na. \v 19 Na saliip ni Yesus i Pilatus nomosuu' mamakana' tulisan men koi kani'imari: \sc Yesus samba Nazaret, Tomundo'na lipu' Yahudi\sc*. \v 20 Biai' a samba Yahudi mambasa tulisan iya'a, gause tampat men nansaliipkonan i Yesus sian oloa na kota. Tulisan iya'a na wurung Ibrani, wurung Latin ka' wurung Yunani. \v 21 Tanaasna imam norobu ni Pilatus taena, “Alia muntulis ‘Tomundo'na samba Yahudi’ kasee alaka' tulis, ‘Mian kani'i nangaan, Yaku' Tomundo'na samba Yahudi.’ ” \p \v 22 Kasee ia simbati i Pilatus taena, “Men yaku' poko tulismo sianmo kosapuian.” \p \v 23 Sarataa surudadu nansaliipkon i Yesus, raaya'a nangalamo pakean-Na. Pakean iya'a ni'obos paat, sanda-sanda' nandapot sangobosan. Raaya'a uga' nangala jubana. Juba iya'a koi toik saleak muntumbei nda'ana taka ro'ona, sianta kautanna. \v 24 Mbali' iya'a, raaya'a nopootunduniimo simbaya'na taena, “Alia i kita mongobos juba kaya'a men tongko' toro samberakan. Mai kita undia kada' inti'ion too ime a men mandapot.” Men koiya'a nosida kada' sida a upa men ningaan na Alkitaap taena, \q1 “Raaya'a mongobo-obos pakean-Ku, \q1 ka' mungundi jubang-Ku.”\x * \xo 19:24 \xt Mzm. 22:19 \x* \m Ka' uga' surudadu iya'a nangawawau men koiya'a. \p \v 25 Karani' saliip ni Yesus isian sina-Na, ka' isian sa'angu' wiwine men utusna sina-Na, ka' i Maria boroki' ni Klopas, ka' i Maria Magdalena potokerer. \v 26 Sarataa i Yesus nimiile' sina-Na ka' murit-Na men kolingu'-Na potokerer karani' i Ia, Ia norobumo na sina-Na tae-Na, “Mama, nono' a anakmuu.” \p \v 27 Kasi i Yesus norobu na murit-Na iya'a tae-Na, “Nono' a sinaam.” Supupo iya'a sina ni Yesus nodumodongomo na laiganna murit iya'a. \s1 Nolapusan ni Yesus \sr 19:28-30 \r (Mat. 27:45-56; Mrk. 15:33-41; Luk. 23:44-49) \p \v 28 Yesus ninginti'i se' giigii' noko daamo, ka' kada' sida a upa men nitulismo na Alkitaap, mbaka' Ia norobumo tae-Na, “Yaku' moro'u.”\x * \xo 19:28 \xt Mzm. 22:16; 69:22 \x* \p \v 29 Indo'o isian sa'angu' mangko' men buke' tia anggur makarang. Mbaka' i raaya'a nongoromkonmo garanggan mongura' na anggur men makarang ka' potoor na kau hisop itiu' sangkolong, kasi nondoekon paraas nganga' ni Yesus. \v 30 Noko daa i Yesus nonsosop anggur makarang iya'a, ia norobumo taena, “Daa pupulmo.” \p Kasi Ia nuntutuku'kon takala'-Na ka' nolapus. \s1 Yesus ni'usuk \sr 19:31-37 \p \v 31 Ilio iya'a batoropotan ilio Sabat men ramean balaki'. Gause moomoola'na Yahudi bude' biibii iya'a poto ndoeng na saliip na ilio Sabat, mbaka' notakamo i raaya'a ni Pilatus ka' mama'ase' na ko'ona kada' saratna i raaya'a pato'on ka' biibiina taro'konon. \v 32 Mbaka' surudadu ni Pilatus nomae'mo ka' nongolukoni namato' saratna mian rua' ira men nisaliipkon singkat tii Yesus. \v 33 Sarataa i raaya'a notaka inde'e ni Yesus, ia piile' i raaya'a noko lapusmo. Mbaka' i raaya'a sianmo namato' saratna. \v 34 Kasee isian sa'angu' surudadu nungusuk i Yesus tia kalait paraas rusuk-Na pataka liuliu no'umuar a rara' tia weer. \p \v 35 Mian men nimiile' upa men nosida iya'a, iamo a men nuntundunkon kani'i kada' i kuu uga' mamarasaya. Upa men ia tundunkon iya'a tuutuu' ka' inti'ionna se' upa men bantilkonna iya'a kana'. \p \v 36 Men koiya'a nosida kada' sida a men nitulis na Alkitaap taena, “Sianta sa'angu'po a wukuna men bo pato'on.”\x * \xo 19:36 \xt Kel. 12:46; Bil. 9:12; Mzm. 34:2 \x* \v 37 Na Alkitaap uga' isian nitulis taena, “Raaya'a bo mengelelengea' i Ia men ia poko usukmo.”\x * \xo 19:37 \xt Za. 12:10; Why. 1:7 \x* \s1 Yesus nitanom \sr 19:38-42 \r (Mat. 27:57-61; Mrk. 15:42-47; Luk. 23:50-56) \p \v 38 Noko daa iya'a, Yusuf samba Arimatea nama'ase' ni Pilatus mangala biibii ni Yesus. (Yusuf iya'a murit ni Yesus kasee wuni-wuni gause layaonkon moomoola'na Yahudi.) Pilatus nomoturang i ia, mbaka' ia nomae'mo nangala biibii ni Yesus. \v 39 Nikodemus men mbaripian isian notaka ni Yesus tempo malom, uga' nomae' tii Yusuf. Nikodemus nangawawa mina' muur men nilauk tia mina' gaharu, wiwi'namo toro tolumpulo' kilo a kobiai'na.\x * \xo 19:39 \xt Yoh. 3:1-2 \x* \v 40 Raaya'a rua' ira nangalamo biibii ni Yesus ka' nambalun tia toik pobalun ka' nintimbu'i tia minamina' iya'a mongololo' koi adatna samba Yahudi kalu mantanom biibii. \v 41 Karani' tampat men nansaliipkonan i Yesus isian sa'angu' taman. Na taman iya'a isian baleanan u'uru men sianpo nipokelaii biibii. \v 42 Gause ilio iya'a batoropotianna samba Yahudi bona ilio Sabat, ka' baleanan iya'a daa karani', mbaka' i raaya'a nomokelamo biibii ni Yesus inde'e. \c 20 \s1 Baleanan ni Yesus men nolensemo \sr 20:1-10 \r (Mat. 28:1-8; Mrk. 16:1-8; Luk. 24:1-12) \p \v 1 Na ilio tumbena minggu iya'a, ma'ulo-ulop tuu' men dauga'na pintung, Maria Magdalena nomae'mo na baleanan ni Yesus. Ia piile' a watu men nongompodi baleanan iya'a notonsaalmo. \v 2 Mbaka' i ia notumetende'mo mae' nansarak i Simon Petrus ka' murit men kolingu' ni Yesus ka' nambantilkon na ko'ona i raaya'a taena, “Biibiina Tumpu ia alamo mian na baleanan-Na ka' sian kai inti'i se' aana a nomokelaan.” \p \v 3 Kasi i Petrus tia murit men kolingu' ni Yesus iya'a nomae' na baleanan. \v 4 Raaya'a rua' ira notumetende'mo, kasee murit men sa'angu'na iya'a ma'agorna tii Petrus mbaka' ia olukon notaka na baleanan. \v 5 Ia no'uminsoo' na lalomna baleanan ka' nontoa'i toik pobalun biibii indo'o kela-kela, kasee ia sian ninsoop. \v 6 Simon Petrus notakamo nuntuntuni i ia kasi liuliu ninsoop na baleanan iya'a. Ia nimiile' toik pobalun indo'o kela-kela, \v 7 ka' toik men isian na takala' ni Yesus sianta isian beebeel toik pobalun biibii iya'a, kasee na tampat sambanaan paraas soripi'na ka' nokolulunmo. \v 8 Kasi murit men olukon notaka iya'a uga' ninsoopmo ka' nimiile' ka' namarasaya. \v 9 (Pataka tempo iya'a i raaya'a sianpo ninginti'i upa men nitulis na Alkitaap se' Ia tio tumuo' soosoodo moko daa lapus.) \v 10 Noko daa iya'a rua' murit ni Yesus iya'a nomule'konmo. \s1 Yesus nintipiile' ni Maria Magdalena \sr 20:11-18 \r (Mat. 28:9-10; Mrk. 16:9-11) \p \v 11 Kasee i Maria Magdalena nokumekerer na soripi'na baleanan iya'a ka' nowiri. Pintanga' wiri, ia no'uminsoo' na lalomna baleanan, \v 12 kasi nimiile' rurua' malaa'ikat nopakean bubulak. Raaya'a no'umoruang na tampat men nomokelaan biibii ni Yesus, men sa'angu' paraas takala' ka' men sa'angu'na paraas sarat. \v 13 Malaa'ikat iya'a nimikirawarmo taena, “Ibu, nongko'upa i kuu se' wiri?” \p Ia simbati i Maria taena, “Biibiina Tumpungku ia alamo mian ka' sianta yaku' inti'i se' aana nomokelaan.” \p \v 14 Noko daa norobu koiya'a, ia nolumingamo paraas tokurungna. Ia nimiile' isian i Yesus kere-kerer indo'o, kasee ia sian ninginti'i se' i Yesus iya'a. \v 15 Taeni Yesus, “Ibu, kadai se' wiri? Ime a sarakoon?” \p Maria mansarui se' mian iya'a papalimang na taman, mbaka' ia norobumo taena, “Tuan, kalu se' i kuu a men ningilimba' i Ia, bantilkon na ingku' too aana nomokelaanmuu i Ia kada' dolo'onku.” \p \v 16 Taeni Yesus, “Maria!” \p Maria ningilingamo i Yesus kasi norobu na wurung Ibrani taena, “Rabuni!” (Aratina, Guru.) \p \v 17 Taeni Yesus, “Alia mingintoni ka' mantaankon i Yaku', gause i Yaku' koo'po nomae' waara'a na Tamang-Ku na surugaa. Kasee rae' na poto'utusan-Ku ka' bantilkon na ko'ona i raaya'a se' koini'i Yaku' waara'amo na Tamang-Ku men Tamamuu, Alaata'alang-Ku ka' uga' Alaata'alamuu.” \p \v 18 Mbaka' i Maria Magdalena nomae'mo nambantilkon na murit ni Yesus se' i ia nimiile'mo Tumpu ka' nambantilkon se' Tumpu a men nambantilkon giigii' iya'a na ko'ona. \s1 Yesus nintipiile' na murit-Na \sr 20:19-23 \r (Mat. 28:16-20; Mrk. 16:14-18; Luk. 24:36-49) \p \v 19 Sarataa nomalommo, na ilio tumbena minggu iya'a, murit ni Yesus nobarimpungmo na sa'angu' laigan ka' giigii' soopan nisupat, gause i raaya'a layaonkon moomoola'na Yahudi. Ola-olan i Yesus notaka ka' nokumekerer na tanga'na i raaya'a ka' norobu taena, “Sulano bi ratong a tutuo'muu!” \p \v 20 Noko daa norobu koiya'a, Ia nimpipiile'konmo lima-Na tia rusuk-Na na ko'ona i raaya'a. Sarataa nimiile' Tumpu, raaya'a nobelesmo. \v 21 Kasi i Yesus norobu na ko'ona i raaya'a soosoodo taena, “Sulano bi ratong a tutuo'muu. Yaku' ia posuu' Tama na surugaa, koiya'a uga' i Yaku' momosuu' i kuu.”\x * \xo 20:21 \xt Mat. 28:18-19; Mrk. 16:15-16 \x* \v 22 Kasi Ia nunduupi i raaya'a ka' norobu taena, “Laboti a Alus Molinas. \v 23 Kalu i kuu mangampuni dosana mian, dosana uga' ampunionna Alaata'ala. Ka' kalu i kuu sian mangampuni dosana mian, Alaata'ala uga' sian mangampuni dosana mian iya'a.”\x * \xo 20:23 \xt Mat. 16:19; 18:18 \x* \s1 Yesus tii Tomas \sr 20:24-29 \p \v 24 Kasee i Tomas men malia' ngaanon Rapi' tonsoop sompulo' rua' murit ni Yesus, sian nobarimpung tia samba-sambana tempo i Yesus notaka. \v 25 Mbaka' murit ni Yesus men sambana norobumo ni Tomas taena, “Kai nimiile'mo Tumpu!” \p Kasee ia simbati i Tomas taena, “Kalu i yaku' sianpo nimiile' salanna paku' men na lima-Na ka' momokela rangkumku na bela men namaku'an iya'a, ka' sianpo mongkoyong belana rusuk-Na, mau koi upa yaku' sianta mamarasaya.” \p \v 26 Sarataa kowalu'na ilio, murit ni Yesus nopootatakaimo soosoodo na tampat iya'a, ka' i Tomas isian uga' tii raaya'a. Maune' giigii' soopan nisupat, kasee i Yesus notaka ka' nokumekerer na tanga-tanga'na i raaya'a kasi norobu tae-Na, “Tabea' na ko'omuu.” \v 27 Kasi i Yesus norobu ni Tomas tae-Na, “Piile' a limang-Ku ka' pokela a rangkuum ka'ita, soorkon a limaam ka' koyong a belana rusuk-Ku ka' aliamomo' i koo sian mamarasaya, kasee parasayamo!” \p \v 28 Ia simbati i Tomas taena, “Tumpungku ka' Alaata'alangku!” \p \v 29 Taeni Yesus, “Gause i koo daa nimiile'mo i Yaku' mbaka' i koo noparasayamo. Barakaatan a mian men sian mimiile' i Yaku' kasee daa uga' mamarasaya.” \s1 Panduungna kitap kani'i \sr 20:30-31 \p \v 30 Dauga' biai' soosoodo a upa kosamba' men ia wawau i Yesus piipiile' murit-Na men sian nitulis na kitap kani'i. \v 31 Kasee giigii' men na kitap kani'i nitulis kada' i kuu mamarasaya se' i Yesus iya'a a Tomundo' Pansalamatkon, Anakna Alaata'ala, ka' gause i kuu parasaya na Ko'ona, kuu mantausi tutuo' men pore pataka sidutu. \c 21 \s1 Yesus nintipiile' na murit-Na na soripi'na Danau Tiberias \sr 21:1-14 \p \v 1 Sarataa iya'a, Yesus dauga'na pensan soosoodo nintipiile' na murit-Na na Danau Tiberias. Koi kani'imari a tundunanna. \p \v 2 Sa'angu' tempo, pintanga' barimpung a ari Simon Petrus, Tomas men ngaanon uga' i Rapi', Natanael samba Kana men na Galilea, anak ni Zebedeus, ka' rua' murit ni Yesus men sambana, \v 3 Taeni Simon Petrus, “Yaku' mae' mumuka' susum.” \p Ia simbati i raaya'a taena, “Kai lumolo'!” Mbaka' i raaya'a nolumakitmo na duangan. Kasee na sanondom iya'a, sianta upa men ia dapot i raaya'a.\x * \xo 21:3 \xt Luk. 5:5 \x* \v 4 Sarataa ilio muntumbeimo bete', Yesus nokumekerermo na poso'oleon, kasee i raaya'a sian ninginti'i se' i Yesus itu'u. \v 5 Yesus norobumo na ko'ona i raaya'a taena, “Oo anak-Ku! Kuu daa susuman?” \p Ia simbati i raaya'a taena, “Sian.” \p \v 6 Taeni Yesus, “Tuong a puka'muu paraas uananna duangan, mbaka' i kuu bo moko'ule'.” Kasi i raaya'a nuntuong puka' iya'a, ka' puka' iya'a tamban sianmo ia poko i raaya'a nibubut gause biai' tuu' a susum nokana'.\x * \xo 21:6 \xt Luk. 5:6 \x* \p \v 7 Murit men kolingu' ni Yesus norobu ni Petrus taena, “Tumpu mba'a itu'u!” Sarataa i Simon ninginti'i se' i Yesus itu'u, ia nimisokmo bokukumna (gause ia sian nobokukum), kasi notumumbur na danau. \v 8 Murit men sambana nuntuntunimo waatu'u lumobos tia duangan gause daa sian oloa na katano'an, tongko' toro sa'atu meter, ka' banta-bantang iya'a, raaya'a uga' mumbubut puka'na men biai' tuu' susumna. \v 9 Sarataa notolobos, raaya'a nimiile' isian wara' men na wawona isian susum tia roti. \v 10 Yesus norobumo na ko'ona i raaya'a tae-Na, “Ala ka' pangawawa le'emari susum toro pii men baasi kuu puka'.” \p \v 11 Simon Petrus nasawe'mo na duangan kasi numbubut puka'na mae' paraas katano'an. Puka' iya'a buke' tia susum moola'. Wiwi'namo sa'atu limampulo' ka' totolu' susum. Ka' maune' biai' koiya'a, puka'na sian kino berak. \v 12 Yesus norobumo na ko'ona i raaya'a taena, “Mai mongkorowi.” Sianta sa'angu'po murit-Na men momoko mimikirawar se', “Ime i Kuu?” gause i raaya'a ninginti'i se' i Ia Tumpu. \v 13 Kasi i Yesus nangkarani' i raaya'a, ka' nangala roti iya'a ka' nongoboskon na ko'ona i raaya'a. Koiya'a uga' tia susum iya'a. \p \v 14 Ni'imo a koporotoluna i Yesus nintipiile' na murit-Na supu i Ia nipotuo'i noko daa lapus. \s1 Yesus tii Petrus \sr 21:15-19 \p \v 15 Noko daa i raaya'a nongkorowi, Yesus norobumo ni Simon Petrus tae-Na, “Simon, anak ni Yohanes, tuutuu' a pongkolingu'koon i Yaku' labi tia pongkolingu'konna i raaya'a i Yaku'?” \p Ia simbati i Petrus taena, “Tuutuu' Tumpu. Kuu inti'i se' i yaku' mongkolingu'kon i Kuu.” \p Taeni Yesus, “Totobo' a dombang-Ku.” \p \v 16 Kopinduanna i Yesus nimikirawar na ko'ona tae-Na, “Simon, anak ni Yohanes, tuutuu' i koo molingu'kon i Yaku'?” \p Ia simbati i Simon taena, “Tuutuu' Tumpu. Kuu inti'i se' i yaku' mongkolingu'kon i Kuu.” \p Yesus norobu na ko'ona tae-Na, “Totobo' a dombang-Ku.” \p \v 17 Koporotoluna i Yesus nimikirawar na ko'ona tae-Na, “Simon, anak ni Yohanes, tuutuu' i koo mongkolingu'kon i Yaku'?” \p Petrus nasiongo'mo gause i Yesus nimikirawari i ia pataka porotolu. Mbaka' ia simbati i Petrus taena, “Tumpu, Tumpu minginti'i giigii'. Tumpu minginti'i se' i yaku' mongkolingu'kon i Tumpu!” \p Kasi i Yesus norobu na ko'ona tae-Na, “Totobo'mo a dombang-Ku. \v 18 Imamat a men taeng-Ku', ka' uga' bantilkonon-Ku na ko'omuu se' tempo i koo dauga' anak malai i koo suuwung mamarot loloos, ka' mae' too mbaria a kikira'am. Kasee kalu i koo langkai'mo to'ipi, koo monsoorkon limaam ka' mian sambana a men mongkoot i koo ka' mangawawa i koo na tampat men sian kikira'am bo rae'an.” \v 19 Yesus nangaan koiya'a kada' bo mompopo'inti'ikon se' koi upa a lalapus ni Petrus bo pompobalaki' Alaata'ala. Noko daa iya'a ai Yesus norobumo ni Petrus tae-Na, “Lolo' i Yaku'!” \s1 Murit men kolingu' ni Yesus \sr 21:20-23 \p \v 20 Tempo i Petrus noluminga, ia piile' isian murit men kolingu' ni Yesus nuntuntuni i raaya'a. Iamo a murit men no'umoruang beebeel i Yesus na tempo i raaya'a pintanga' kumaan ka' men nimikirawar taena, “Tumpu, ime a mianna men bo mongorookon i Kuu kada' papateion?”\x * \xo 21:20 \xt Yoh. 13:25 \x* \v 21 Sarataa nimiile' murit iya'a, Petrus nimikirawarmo ni Yesus taena, “Tumpu, upa a men bo sida na ko'ona kani'i?” \p \v 22 Ia simbati i Yesus tae-Na, “Kalu se' i Yaku' mingkira' kada' ia tumuo' pataka i Yaku' taka soosoodo, taasi'po i koo a pinginti'i. Kasee i koo, lolo' i Yaku'!” \p \v 23 Mbaka' notolelemo na murit ni Yesus se' murit iya'a men kolingu' ni Yesus sianta lapus. Men tuutuu'na i Yesus sian nangaan se' murit iya'a sian lapus, kasee men Ia ngaan, “Kalu i Yaku' mingkira' kada' ia sian lapus pataka i Yaku' taka soosoodo, taasi'po i koo a pinginti'i.” \s1 Taa' kokomburi'anna \sr 21:24-25 \p \v 24 Iamo a murit men nompopo'inti'ikon giigii' men nosida kani'i ka' giigii' iya'a ia a men nuntulis. Ka' kita ninginti'i se' upa men ia tundunkon na tulisanna kani'i tuutuu'. \p \v 25 Dauga' biai' a upa sambana men ia wawau i Yesus. Kalu se' giigii' iya'a tulison sa'angu'-sa'angu', surionku sianta sukup a tampat na longkop tano' balaki' bo pomokelaan kitap men bo tulison iya'a.